Logica Modernorum In Prague About 1400: The Sophistria Disputation 'quoniam Quatuor' (ms Cracow, Jagiellonian Library 686, Ff. 1ra-79rb) : With A Partial ... Zur Geistesgeschichte Des Mittelalters)

LOGICA MODERNORUM IN PRAGUE ABOUT 1400

STUDIEN UND TEXTE ZUR GEISTESGESCHICHTE DES MITTELALTERS begründet von

JOSEF KOCH weitergeführt von

PAUL WILPERT, ALBERT ZIMMERMANN und JAN A. AERTSEN herausgegeben von

ANDREAS SPEER in zusammenarbeit mit TZOTCHO BOIADJIEV, KENT EMERY, JR. und WOUTER GORIS (Managing Editor) BAND LXXXII E.P. BOS

LOGICA MODERNORUM IN PRAGUE ABOUT 1400

LOGICA MODERNORUM IN PRAGUE ABOUT 1400 THE SOPHISTRIA DISPUTATION ‘QUONIAM QUATUOR’ (MS CRACOW, JAGIELLONIAN LIBRARY 686, FF. 1RA-79RB), WITH A PARTIAL RECONSTRUCTION OF THOMAS OF CLEVE’S LOGICA

EDITION WITH AN INTRODUCTION AND APPENDICES BY

E.P. BOS

BRILL LEIDEN • BOSTON 2004

This book is printed on acid-free paper.

Library of Congress Cataloging-in-Publication Data A C.I.P. record for this book is available from the Library of Congress.

ISSN 0169-8028 ISBN 90 04 14009 3 © Copyright 2004 by Koninklijke Brill NV, Leiden, The Netherlands Koninklijke Brill NV incorporates the imprints Brill Academic Publishers, Martinus Nijhoff Publishers and VSP. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, translated, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without prior written permission from the publisher. Authorization to photocopy items for internal or personal use is granted by Brill provided that the appropriate fees are paid directly to The Copyright Clearance Center, 222 Rosewood Drive, Suite 910 Danvers MA 01923, USA. Fees are subject to change. printed in the netherlands

CONTENTS

Introduction. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. On the edition of the Prague Sophistriatract . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. The Prague Sophistria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Date, origin, author, copyist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Literary form . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4. Textbooks used by our author. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Another sophistria, namely Ms Vienna, Österr. Nazionalbibl., VPL 4785 (Lunael. O 150), fols. 233v–280v (8o) . . 3.1. The organisation of the questions in manuscript V . . . . . . . 3.2. The date of the tract of manuscript V . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3. The place of origin of the tract of manuscript V . . . . . . . . . . 4. The sophistria-genre in the late fourteenth century . . . . . . . . . . . . 4.1. Sophistria as a science . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2. The place of the sophistria tract in the university curriculum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. A few notes on the contents. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Some notes on logicians and approaches to logic before our sophistria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. The place of the sophistria genre in the history of medieval logic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. Constitution of the text. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.1. Orthography . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.2. The apparatus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9. Bibliography . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3 3 5 5 6 11 21 22 22 23 24 24 25 27 33 35 37 37 37 38

the edition Sigla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

44

Tractatus I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De sophistria ut scientia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Utrum sophistria sit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

45 45 45

vi

contents

2. Utrum sophistria sit scientia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Utrum sophistria sit scientia demonstrativa . . . . . . . . . . . . . . . 4. Utrum sophistria sit pars loyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Utrum sophistrie divisio in veterem et novam sit bona . . . 6. Utrum sophistria naturalis utens et docens realiter distingwantur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Utrum sophistria sit ab aliis scientiis partialibus nove logice distincta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. Utrum sophistria debeat sequi alias scientias partiales loyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9. Utrum sophistria sit communis vel specialis . . . . . . . . . . . . . . . 10. Utrum sophistria sit scientia realis vel rationis . . . . . . . . . . . . 11. Utrum sophistria sit speculativa vel practica . . . . . . . . . . . . . . 12. Utrum argumentatio sophistica sit subiectum sophistrie. . 13. Utrum scientie sophistice sint quatuor cause . . . . . . . . . . . . . . De significatione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De origine significationis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14. Utrum significatio sumatur ab actu intelligendi, vel aliter, ab extra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De divisionibus significationis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15. Utrum divisio significationis in communem et specialem sit bona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16. Utrum divisio signi sit bona, scilicet signorum aliud naturale, aliud ad placitum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17. Utrum divisio ista sit bona: signorum ad placitum quoddam est prime impositionis, quoddam secunde. . . . 18. Utrum ista divisio sit bona: signorum quoddam est impositionis, quoddam intentionis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19. Utrum ista divisio sit bona: signorum naturalium quoddam est intentionis prime, quoddam est secunde. . . . 20. Utrum ista divisio sit bona: significatorum quoddam est ultimatum, quoddam non-ultimatum . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21. Utrum ista divisio significationis in essentialem et accidentalem sit bona. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22. Utrum divisio significationis essentialis in univocam et equivocam sit bona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23. Utrum divisio significationis essentialis in absolutam et respectivam sit bona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24. Utrum divisio significationis essentialis respective in materialem et formalem sit bona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

48 50 52 54 54 54 55 56 58 60 60 62 63 65 65 66 66 67 69 70 70 71 72 73 75 76

contents

25. Utrum divisio significationis accidentalis in concretam vel abstractam sit bona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26. Utrum ista divisio sit bona: significationum alia primaria, alia secundaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De divisionibus signi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27. Utrum divisio ista sit bona: signorum aliud complexum, aliud incomplexum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28. Utrum divisio sit bona: signorum complexorum quoddam distans, aliud indistans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29. Utrum ista divisio sit bona: signorum quoddam ponibile in propositione, sicut terminus vel dictio; aliud non, sicut res ad extra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30. Utrum illa divisio sit bona: signorum ponibilium in propositione quoddam est mentale, aliud vocale et aliud scriptum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31. Utrum voces significent conceptus et scripta voces . . . . . . . 32. Utrum ista divisio sit bona: signorum ponibilium in propositione quoddam est significativum per se, sicut kathegoreumata; aliud est consignificativum, sicut synkathegoreumata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33. Utrum possibile sit synkathegoreuma esse partem subiecti vel predicati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34. Utrum synkathegoreuma significat actum anime vel conceptum vel rem ad extra. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35. Utrum synkathegoreumatum, que sunt partes accidentales propositionum, quedam consignificant singulariter, et quedam communiter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36. Utrum quelibet negatio infinitans quemlibet terminum potest infinitare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37. Utrum terminorum communium quidam sint pertinentes, quidam impertinentes (et sunt termini qui non repugnantur, quorum unus non sequitur ad alium, ut ‘album’ et ‘dulce’) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De suppositione De notitia suppositionum ut scientia . . . . . . . 38. Utrum in scientia suppositionum suppositio sit subiectum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39. Utrum possibile sit terminum supponere . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40. Utrum terminus supponens sit non supponens. . . . . . . . . . . . De diffinitione suppositionis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41. Utrum suppositio sit terminus supponens . . . . . . . . . . . . . . . . .

vii

78 78 80 80 82

83

85 85

86 90 94

95 100

101 102 102 105 106 107 107

viii

contents

42. Utrum suppositio et significatio differant . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43. Utrum ly ‘suppositio’ sit superius ad ly ‘significationem’ . 44. Utrum terminum extra propositionem supponere sit possibile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45. Utrum quilibet terminus kathegoreumaticus pro quolibet suo significato possit supponere . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46. Utrum nomina obliqua supponere sit possibile . . . . . . . . . . . 47. Utrum aliquod synkathegoreuma supponere sit possibile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48. Utrum copulam supponere sit possibile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De divisionibus suppositionis .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De suppositione naturali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49. Utrum suppositio naturalis sit ponenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De suppositione materiali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50. Utrum diffinitio suppositionis materialis Maulfelt sit bona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51. Utrum conceptus posset supponere materialiter . . . . . . . . . . 52. Utrum quilibet terminus posset supponere materialiter . . 53. Utrum in diffinitionibus suppositionis ly ‘terminus’ extendat se ad omne signum quod sine nova impositione potest esse pars propositionis . . . . . . . . . . . . . . . . . 54. Utrum alicuius propositionis subiectum supponit materialiter cuius quelibet pars supponit personaliter . . . . De suppositione simplici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55. Utrum suppositio simplex sit ponenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56. Utrum in omni propositione cuius predicatum est terminus secunde intentionis vel impositionis, subiectum debet supponere materialiter vel simpliciter . . . De suppositione personali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De divisionibus suppositionis personalis De divisione suppositionis personalis in formalem en personalem proprie dictam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57. Utrum divisio suppositionis personalis in formalem et personalem proprie dictam sit bona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58. Utrum terminus idem in numero in eadem propositione supponat materialiter et personaliter . . . . . . . . De divisione suppositionis personalis in communem et discretam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59. Utrum ista divisio sit bona: suppositionum alia communis, alia discreta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

119 120 121 122 124 125 127 128 133 133 139 140 145 146

147 148 149 149

156 157

161 161 162 163 163

contents

ix

De suppositione discreta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

60. Utrum subiectum istius ‘Sortes est nomen proprium’ supponat discrete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61. Utrum cuiuslibet propositionis singularis subiectum supponat discrete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62. Utrum sub termino stante discrete contingit descendere materialiter et non formaliter . . . . . . . . . . . . . . . . . De suppositione communi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De divisione suppositionis communis in determinatam et confusam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De suppositione collectiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De suppositione determinata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63. Utrum cuiuslibet propositionis indefinite et particularis subiectum supponat determinate . . . . . . . . . . . . . 64. Utrum cuiuslibet propositionis indefinite et particularis affirmative predicatum stat determinate . . . . . De suppositione confusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De divisione suppositionis confuse in confusam tantum et confusam distributivam .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De suppositione confusa tantum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De suppositione confusa distributiva .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De divisione suppositionis confuse distributive in mobilem et in immobilem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65. Utrum divisio suppositionis confuse distributive in mobilem et in immobilem sit bona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De terminis confundentibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66. Utrum quodlibet confundens sit synkathegoreuma, vel includens synkathegoreuma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regula I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regula II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regula III . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regula IV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regula V . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regula VI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regula VII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regula VIII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regula IX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regula X . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regula XI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regula XII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

167 168 169 170 170 170 171 175 176 177 178 178 184 188 188 190 190 192 193 194 195 197 199 201 202 204 206 210 212

x

contents Regula XIII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regula XIV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regula XV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De suppositionibus relativorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De suppositione relativi ydemptitatis substantie . . . . . . . . . . . . . . . . De relativo diversitatis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De ampliatione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67. Utrum terminum ampliari sit possibile . . . . . . . . . . . . . . . . . .

215 219 220 222 227 236 236 236 68. Utrum de ampliationibus sit scientia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 De divisione ampliationis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242 69. Utrum quilibet terminus supponens sit ampliativus . . . . . . 245 70. Utrum copula existente presentis temporis subiectum ampliari sit possibile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 71. Utrum terminus ampliat ante se et post se . . . . . . . . . . . . . . . . 251 Regula I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253 Regula II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254 Regula III . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255 72. Utrum terminum ampliari ultra possibilia, scilicet ad ymaginabilia vel intelligibilia, sit possibile . . . . . . . . . . . . . . . . . 256 De restrictione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258 73. Utrum restrictio sit ampliationis privatio . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258 74. Utrum quilibet terminus restringibilis sit . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259 75. Utrum quelibet copula propositionis restringat predicatum eiusdem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262 76. Utrum omnis determinatio restringat determinabile positum secum in eadem propositione kathegorica . . . . . . . 267 77. Utrum subiecta talium propositionum ‘omne quod erit, est’, ‘omne quod potest esse, est’, ‘omne quod fuit, est’ sint restricta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269 78. Utrum ampliatio sit necessaria ad salvandum aliquarum propositionum veritatem et aliarum falsitatem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273 De appellatione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274 De divisione appellationis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276 79. Utrum quilibet terminus sit appellativus forme . . . . . . . . . . . 281 80. Utrum quilibet terminus appellativus forme sit connotativus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 De appellatione rationis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

contents

81. Utrum possibile sit aliquem terminum appellare rationem in una parte propositionis et in alia non appellare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82. Utrum solum termini ad placitum instituti sint appellativi rationis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De appellatione in generali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83. Utrum ponendo propositionem de preterito, futuro vel possibili in esse oportere predicatum manere in propria forma et subiectum quandoque variari, sit rationale. . . . . . 84. Utrum terminus complexus sit appellativus . . . . . . . . . . . . . . . De statu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De alienatione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De remotione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De complexe significabilibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85. Utrum complexe significabilia sint ponenda . . . . . . . . . . . . . . 86. Utrum significabilia complexe que sunt modi rerum distincti a substantia et accidente, sint ponenda. . . . . . . . . . . De significato propositionis vere et affirmative . . . . . . . . . . . . . . . . . 87. Utrum significatum propositionis vere et affirmative sit compositio mentis et non res extra animam. . . . . . . . . . . . 88. Utrum significatum propositionis affirmative et vere de presenti, non de terminis ampliativis, sit omnino idem cum significato subiecti.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . DE LIBRO BILIGAM  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De subiecto libri Biligam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De definitione termini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De terminis mediatis et immediatis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De terminis immediatis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89. Utrum quodlibet verbum substantivum sit immediatum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90. Utrum quilibet terminus singularis sit immediatus. . . . . . . . 91. Utrum ly ‘potest’ sit terminus immediatus, quia non sequitur ‘hoc potest esse, igitur hoc est potens esse’ . . . . . . . 92. Utrum quodlibet verbum non-ampliativum sit resolubile in ly ‘est’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93. Utrum hec sit immediata ‘hoc est’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94. Utrum iste propositiones sint immediate ‘hoc fuit’, ‘hoc erit’, et ‘hoc potest esse’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

xi

286 289 291 292 294

294 296 297 298 300 301 301 303 306 306

307 307 307 310 313 315 316 318 321 322 324 326

xii

contents De De De De De De De De

terminis resolubilibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . diffinitione termini resolubilis a priori et a posteriori . . . . . . divisione termini resolubilis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . diffinitione termini resolubilis proprie dicti . . . . . . . . . . . . . . . . . terminis componibilibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . probatione resolubili . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . probatione componibili .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . syllogismo expositorio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95. Utrum ista regula ‘ab inferiori ad superius affirmative etc.’ sit fundamentum syllogismi expositorii affirmativi, et ista ‘ab inferiori ad superius negatione postposita cum constantia subiecti’ sit fundamentum syllogismi expositorii negativi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96. Utrum contra negantem syllogismum expositorium sit disputandum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De termino exponibili . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De terminis officiabilibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97. Utrum quilibet terminus importans officium mentis circa propositionem sit officiabilis .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98. Utrum quilibet terminus determinativus alicuius complexi sit officiabilis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99. Utrum quilibet terminus determinativus respectu alicuius universalis sit officiabilis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De termino resolubili, exponibili et officiabili . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100. Utrum idem terminus sit resolubilis, exponibilis et officiabilis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tractatus secundus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De probationibus propositionum De propositione demonstrativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Utrum aliqua propositio demonstrativa seu immediata possit probari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De propositione indefinita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Utrum quelibet propositio indefinita probetur per duo demonstrativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Utrum iuxta exigentiam ampliationis termini resolubilis debeant variari copule demonstrative propositionis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Utrum ad veritatem indefinite requiratur veritas propositionum demonstrativarum eiusdem. . . . . . . . . . . . . . . .

327 327 327 327 329 329 331 334

334 335 336 340 340 341 343 346 346 349 349 349 350 350

356 357

contents

5. Utrum indefinita potest esse scita sine scientia demonstrativarum eiusdem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Utrum quelibet propositio de primo termino communi non limitato sit resolubilis et indefinita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Utrum adverbium positum cum uno verbo in propositione precedens vel sequens ipsum immediate teneat cum verbo et non cum alio termino. . . . . . . . . . . . . . . . 8. Utrum adverbium positum inter duo verba semper teneat se cum priori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De particulari affirmativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9. Utrum particularis affirmativa debeat probari sicud sua indefinita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De indefinita negativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. Utrum hec sit falsa ‘A non potest esse’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11. Utrum hec sit vera ‘homo homo non est’ . . . . . . . . . . . . . . . . . De universali affirmativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12. Utrum secunda exponens universalis affirmative sit negativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13. Utrum quelibet universalis affirmativa de subiecto ampliato vel restricto debeat exponi sicud universalis de subiecto existente in statu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14. Utrum universalis affirmativa de subiecto complexo debet probari sicud ista de subiecto incomplexo . . . . . . . . . . De universali negativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15. Utrum universalis negativa non possit probari per duo demonstrativa nec alio modo, sed sit probanda per suum oppositum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16. Utrum propositio universalis ratione signi universalis inclusi debeat probari ratione signi expresse positi . . . . . . . . De comparativo gradu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De superlativo gradu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De ‘sicud’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De ‘differt’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De ‘aliud’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De ‘non-idem’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17. Utrum propositio ratione ly ‘non-idem’ debeat eodem modo exponi sicud propositio de ‘differt’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . De propositione exclusiva et de propositione de excluso extremo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De propositione exceptiva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

xiii

359 360

361 362 363 363 364 365 366 367 371

373 374 378

378 381 382 386 390 391 394 395 395 395 402

xiv

contents

De propositione reduplicativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De ‘incipit’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De ‘desinit’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De terminis officiabilibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De regulis generalibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regula I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regula II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regula III . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Regula IV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De consequentiis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

408 412 415 416 422 422 424 425 426 427 18. Utrum aliqua consequentia sit mala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432

appendices Appendix I.1. Thomas de Clivis, Logica (on basis of MS Cracow, Bibl. Jag., 686, 1ra–79ra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. De terminis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. De suppositionibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. De confusionibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. De relativis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V. De ampliationibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VI. De restrictionibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VII. De appellationibus .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VIII. De statu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IX. De alienationibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . X. De probationibus terminorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Appendix I.2. Thomas de Clivis, Logica, based on other sources Appendix II.1. List of questions in MS Vienna, Österreichische Nazionalbibliothek, 4785, fols. 233v–280v . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Appendix II.2. Qu. 18 of MS Vienna, Öst. Naz., 4785 . . . . . . . . . . . . . Appendix III. The sophistria of MS C and Billingham’s De probationibus terminorum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

435 435 436 439 442 445 445 446 447 447 447 449 453 457 461

indices Indices to the Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465 Index of Terms. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465 Index of Ancient and Medieval Names . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 466

contents

Index of Modern Names . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Index of Manuscripts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Indices to the Edition. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Selective Index of Latin Terms. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Index Locorum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

xv

467 467 469 469 476

INTRODUCTION

MS Cracow, Jagiellonian Library, 686, fol. 3v (Reproduction by kind permission of the Jagiellonian Library, Cracow)

INTRODUCTION1

1. On the edition of the Prague Sophistriatract An anonymous tract in the form of a collection of questions is preserved in Cracow, Jagiellonian Library (Bibliotheka Jagiellonska) 686, fols. 1ra–79rb.2 We find an excellent and detailed description of the manuscript in which our sophistria is handed down, in the catalogue of the Jagiellonian Library3 On fols. 1ra–79ra our ars is found. On the remaining folia, up to fol. 158v, we find works on astronomy, meteorology, natural philosophy (especially theory of mind), as well as some short questions on logic and theory of knowledge.4 The tract (consisting of two parts) is a specimen of the art of sophistria.5 As the author says, the tract is intended to help students avoid problems concerning fallacies in arguments and ambiguities of words. A master of arts or aspirant master dictated it to young students (who elsewhere, though not in this tract, are called ‘sophiste’, perhaps because of their participation in disputes6). I shall discuss the nature of the art of sophistria in more detail below (§ 3.1). 1 Thanks are due to Dr. J. McAllister (University of Leiden) for his correction of my English. 2 Catalogus codicum manuscriptorum medii aevi latinorum qui in bibliotheca Jagellonica Cracoviae asservantur, volumen V, numeros continens inde a 668 usque ad 771 composuerunt M. Kowalczyk, A. Kozlowska, M. Markowski, S. Wlodek, M. Zwiercan. Institutum Ossolineanum. Officina editoria Academiae Scientiarum Poloniae WratislaviaeVarsaviae-Cracoviae 1993, p. 42. I refer to this manuscript by the siglum C. 3 Catalogus codicum manuscriptorum medii aevi latinorum qui in bibliotheca Jagellonica Cracoviae asservantur, (…), pp. 42–53. 4 For the logical questions, see also F. Smahel, ‘Verzeichnis der Quellen zum Prager Universalienstreit 1348–1500’, Mediaevalia Philosophica Polonorum, 25 (1980), his numbers 98, 171, 191–194. 5 The tract presents itself as a sophistria in the first twelve questions. In the catalogue describing the Cracow manuscript, the text is called ‘disputata sophistriae’ (‘sophistriadispute’). 6 E. Sylla, ‘The Oxford Calculators’, The Cambridge History of Later Medieval Philosophy, (…), edited by N. Kretzmann, A. Kenny and J. Pinborg, Cambridge UK (…) 1982, pp. 540–663, notably pp. 544n, 545, 547.

4

introduction

Our sophistria tract originates from Prague. It was written in 1396 or shortly afterwards, as I shall show in § 1.2. The manuscript was brought to Cracow in the early fifteenth century. The contents are primarily the logical and semantical topics also found in textbooks by Peter of Spain (who composed his Tractatus between 1220 and 1235), Marsilius of Inghen (ca. 1330–1396), Thomas Manlevelt (who was master in Paris around 1360), Thomas of Cleves (d. 1412) and Richard Billingham (fellow of Merton College in the period 1344–1361). There are references to other masters in our disputation, both named and anonymous (e.g. moderni, the communis via). The main topics are: sophistria as a science; signification; syncategorematic terms; supposition (various kinds, for instance natural, material, simple supposition, personal supposition and its modes, notably confused supposition, supposition of relative terms); ampliation, restriction; complex signifiables, the significate of a proposition; mediate and immediate, resolvable, exponible and functionalizable (or officiable) terms; propositions with a term in the comparative or superlative form; exceptive, exclusive and reduplicative propositions. The tract contains discussions of the works by the masters mentioned above. These discussions often go beyond the handbooks and show what seem to be original insights. As I shall argue below,7 the contents of this sophistria are sometimes even more interesting than the tracts of the masters which our anonymous author had at his elbow. Indeed, one could say that the discussions in the earlier handbooks are sometimes rather brief, sometimes ambiguous, and need elucidation. The tract is also helpful to better understanding of logical terms, some well known from other tracts, such as ‘descensus’, ‘constantia subiecti’, some less known, such as ‘ampliatio materialis’, ‘ampliatio formalis’, ‘resolutio propria’ and ‘resolutio ablativa’. Further, it adds to our knowledge of discussions of sophisms, such as ‘cuiuslibet hominis asinus currit’, ‘totus Sortes est minor Sorte’. Apart from reviewing the often interesting discussions and unearthing what possibly are original insights, one of the results of this edition is the partial reconstruction of the Logica by a master Thomas of Cleves (see my appendix I). This Logica has not been preserved elsewhere, as far as I know. Our sophistria is also worth study as a testimony of the use made around 1400 of the works of Richard Billingham. Billingham wrote an 7

See § 5, a few notes on the contents of the tracts.

introduction

5

influential Speculum puerorum vel Terminus est in quem (Mirror for youngsters or A term is that into which a proposition is resolved).8 This logical handbook was a kind of successor and alternative to Peter of Spain’s Tractatus.9 To understand the commentary on Billingham, it is necessary to have his Mirror at one’s elbow. It is uncertain whether our text is complete. On three occasions I had the impression that the author did not realise that he had explained a certain point earlier.10 Perhaps he did not have the opportunity to make a final revision. 2. The Prague Sophistria 2.1. Date, origin, author, copyist The excellent description in the catalogue of the Jagellonian Library permits us to hazard some guesses about the date of the sophistria. Our sophistria is written on folia containing watermarks. These make it easy to determine a terminus post quem. Fols. 1–36 and 49–60 have as watermark Var. Briquet 3972 (1396); fols. 37–48 and 61–74 have Var. Piekosinski 588 (1394); fol. 75 Var. Piekosinski 606 (1395); fols. 76–79 Var. Piekosinski 577 (1395).11 So our manuscript was written after 1394, and, in part, after 1396. I surmise that the text was written immediately after the disputation itself. ‘Prague’ is frequently mentioned in examples: on fols. 15vb, 25va, vb 30 , 37rb, 46va, 55va (2×), 64ra. In other examples Rome and Paris are used: these are ‘international’ names and not indicative, I think, for establishing a place of origin. The references to Prague may be an indication that the manuscript originates from there.12 Other names

8 The titles vary according to the versions (‘recensiones’) of Billingham’s work. L.M. de Rijk, Some 14th Century Tracts on the Probationes terminorum. Martin of Alnwick OFM, Richard Billingham, Edward Upton and Others, Ingenium Publishers (Nijmegen), 1982. 9 On the nature of Billingham’s handbook, see below, § 2.4, nr. 14. 10 E.g. qu. 34 (p. 94, ll. 21–24, on the meaning of syncategorematic terms); cf. qu. 32 (p. 86, ll. 13–18); qu. 99 (on compounded and divided sense); cf. qu. 98 (p. 342, l. 120). 11 Catalogus codicum manuscriptorum medii aevi latinorum qui in bibliotheca Jagellonica Cracoviae asservantur (…), p. 52. M. Markowski, Buridanizm w polsce w okresie przedkopernikanskim w XV wieku (= Studia Copernicana II) (Wroclaw) 1971, p. 405. 12 S. Read, ‘Thomas of Cleves and Collective Supposition’, Vivarium XXIX, 1 (1991), pp. 50–84, notably p. 69. A further example is of our sophistria is: ‘All Poles drink’ (tract

6

introduction

indicating Czech territory as the area of origin are Rupertus (fol. 35ra);13 Clemens, Clara (fol. 57rb); Bohemia (fol. 66ra).14 As I said, the author is anonymous. Once he refers to his determinatio principii Perihermeneias, by which he probably means introductory lessons.15 This may be another work of his, which I have so far been unable to identify. According to the catalogue the notes and glosses in our sophistria were written by Franciscus de Brega at the end of the fourteenth or the beginning of the fifteenth century.16 He seems to have been the copyist. As I said, the manuscript probably originates from the university of Prague. Francis seems to have brought it to Cracow, where in the first half of the fifteenth century there was a lively interest in Buridan (to whom reference is frequently made in our tract).17 2.3. Literary form The sophistria is a collection of questions and consists of two tracts. The first tract comprises exactly 100 questions, the second eighteen. The opening lines of the first question of the first tract announce that the author will discuss Aristotle’s four questions in the Posterior Analytics.18 Preliminary to this is the first question itself, namely ‘whether sophistria exists’. The second tract starts with a discussion of the subiectum (or: first formal object) of Richard Billingham’s Mirror of Youngsters. I am not sure whether the last question of the second tract was intended to conclude the whole sophistria. The text ends with a cross (+), built up from dots. II, qu. 9). One may guess on the basis of this negative qualification that Poland is not the place of origin. 13 In the edition I have changed ‘Ruperti’ into ‘Ciceronis’ for sake of consistency. 14 See also the index nominum. 15 See the edition, qu. 36. Cf. O. Weyers, ‘Techniques et méthodes d’enseignement’, l’Enseignement des disciplines à la Faculté des arts (Paris et Oxford, xiiie-xive siècles). Actes du colloque international édités par O. Weyers et L. Holtz, Louvain: Brepols 1997, pp. 337–344, notably p. 339. 16 Catalogus codicum manuscriptorum medii aevi latinorum qui in bibliotheca Jagellonica Cracoviae asservantur (…), p. 52. 17 Catalogus codicum manuscriptorum medii aevi latinorum qui in bibliotheca Jagellonica Cracoviae asservantur (…), p. 53. M. Markowski, ‘Johannes Buridans Kommentare zu Aristoteles’ Organon in Mitteleuropas Bibliotheken’, The Logic of John Buridan, Acts of the 3rd European Symposium on Medieval Logic and Semantics. Edited by J. Pinborg. Copenhagen, 16–21 November 1975, Copenhagen (Museum Tusculum 1976), pp. 9–20. 18 Aristotle, Posterior Analytics II, i, 88b23–35.

introduction

7

Two things should be noted. First, the questions do not exactly divide the subjects; The question titles are no doubt useful to indicate the contents. However, they do not coincide exactly with the demarcations of the subjects in the sophistria. For instance, significatio is discussed in passing before the first question on this subject (qu. 14) comes up. The same holds for the discussion of Billingham. Second, the form of the questions is not classic, as we find it for instance in Thomas Aquinas the questions are not organised in the traditional medieval way. A medieval questio formulated by ‘utrum … (an non)’, (‘whether … [or not]’), is followed by a number of arguments by one or more opponents; then follows the ‘in oppositum’ (‘to the contrary’); then the corpus questionis (‘central part of the question’), usually introduced by ‘I answer’ (‘respondeo’), where the author presents the outline of his opinion. Finally, there are the refutations of the arguments raised by the opponent or opponents, at the beginning of the question, givin the author the opportunity to work out in detail his general solution to the problem. This structure can be found in, for instance, Thomas Aquinas and many other thirteenth- and fourteenth-century authors. Later in the Middle Ages, the organisation of the questions became more complex, for instance in Duns Scotus and William of Ockham. In their works various articles within the body of the question flow over the structure of the question itself.19 In the questions of our sophistria, the problem is stated first (‘utrum …’). Then arguments pro and contra succeed each other in a way that sometimes makes it difficult to determine who says what. I consider as the author’s opinions those texts that start with nota (‘note’), with item, nota (‘note further’), with nota secundo (‘note secondly’), or with ‘respondetur’ (‘it is answered’). In a single case (qu. 36) the author says: ‘Rationes alias et solutiones quere circa Peryermeneias’ (‘One should look for further arguments and solutions in the commentary on the Perihermeneias’). One should be extremely careful in ascribing texts to the different parties in the disputation. The text of the manuscript is interrupted by blank spaces of various lengths, some of only one, some of five, some of ten and some of even 19 For a survey of the development of the medieval question as university procedure, see A. Kenny, J. Pinborg, ‘Medieval Philosophical Literature’, The Cambridge History of Later Medieval Philosophy (…), Cambridge, 1982, pp. 11–42.

8

introduction

more lines.20 Sometimes they mark an interruption of the argument, sometimes not. On three occasions these empty spaces have been filled up with notes that continue the argument (these are difficult to read).21 Let us take the first four questions to illustrate how the discussion is organized. Question 1: p. 1, l. 11: The question whether sophistria exists. ll. 12–13: An argument by an opponent. ll. 14–17: The in oppositum. ll. 18–25: The first nota. I take this to be the author’s opinion. The author defines ‘sophistria’ as a specific disposition. ll. 26–30: Apparently an argument by an opponent, leading to his conclusion that there is no such thing as sophistria. ll. 31–p. 2, l. 4: The second nota by the author. ll. 5–17: Four arguments by opponents, again denying that there is such a thing as sophistria. ll. 18–p. 3, l. 6: Four notes by the author, defining various kinds of sophistria. ll. 7–8: An argument by an opponent, denying that sophistria is a disposition. ll. 9–10: The author rebuts this argument. ll. 11–19: Two arguments by opponents. In this question there is no reply by the author to the last two arguments. Question 2: p. 3, l. 21: The question whether sophistria is a science. ll. 22–23: An argument by an opponent. ll. 24–30: Two arguments belonging to the in oppositum (‘to the contrary’), denying that sophistria is a science. p. 4, ll. 1–4: A definition of sophistria by the author. ll. 5–8: A reply by an opponent about the formal properties studied by a science. ll. 9–15: The author distinguishes between kinds of formal properties.

20

I have noted the blank spaces in the edition. See the edition, fol. 3vb, fol. 64vb, fol. 65ra. See also the photograph of fol. 3v of the manuscript at the beginning of this book. 21

introduction

9

ll. 16–18: An opponent argues that sophistria is not a science because it has no principles. There is no reply by the author. ll. 21–22: The author defines sophistria docens. ll. 23–p. 5, l. 2: Four objections to the definition. There is no reply by the author. ll. 5–10: Three more objections to the author’s definition of sophistria. ll. 11–16: Reply by the author. ll. 17–18: An objection. l. 19: The author replies. ll. 20–26: A further criticism on the definition of sophistria docens. ll. 27–p. 6, l. 2: The author distinguishes between kinds of ‘total science’. l. 3: An objection. l. 4: Reply by the author. ll. 5–7: An objection. Question 3, l. 10, whether sophistria is a demonstrative science. l. 11–12: An argument affirming the question. ll. 13–16: An objection to the contrary. ll. 17–20: The author distinguishes between kinds of ‘common principles’ and ‘common conclusions’ ll. 21–23: An opponent says that sophistria is a defining, not a demonstrative science. ll. 24–27: The author distinguishes between ‘science in itself ’ and ‘science according to its parts’. ll. 28–p. 7, l. 2: An opponent denies the demonstrative character of sophistria in two arguments. ll. 3–6: The author gives two notes in which he makes two distinctions. ll. 11–14: An argument of an opponent. There is no reply by the author to the last argument. Question 4 (l. 16), whether sophistria is a part of logic. ll. 17–18: An argument by an opponent, affirming the question. ll. 19–24: Two arguments to the contrary. ll. 25–27: The author present a division between ‘old’ and ‘new’ sophistria. ll. 28–29: An argument by an opponent.

10

introduction

ll. 30–32: The author distinguishes between a positive and negative handling of arguments; a sophistical argument is negative as regards an argument as, for instance, discussed in Aristotle’s Prior Analytics. p. 8: ll. 1–2: An argument by an opponent. ll. 3–12: Two notes by the author, in which he makes distinctions and qualifications. ll. 13–15: An argument by an opponent. ll. 16–17: The author distinguishes between ‘total’ and ‘partial’ sophistria. ll. 18–22: An opponent argues that sophistria is not about acts of the intellect, so cannot be a part of logic. l. 23–p. 9, l. 2: The author distinguishes between different kinds of acts of the intellect. I conclude that following an initial question (for instance, whether sophistria is a science), there follow some objections. They are almost without exception marked by ‘item’ (introducing a new item). Sometimes, there is an objection to the contrary. ‘On the contrary’ (‘contra’) introduces an objection by an opponent, as usual. After these kinds of objections there often follows a section presenting the author’s opinion, though not always. Objections following the author’s opinions are also introduced by ‘item’ (for instance qu. 35). They should be distinguished from the objections by opponents, also introduced by ‘item’. The author’s role consists very often in making distinctions, or adding qualifications, as is clear from the examples given above. Often, not all objections are answered, but only one, or a few (for instance on fol. 14ra). Qu. 37 consists of ten arguments introduced by ‘item’, followed by an argument to the contrary. Probably the two sections are by two different opponents, and not by our anonymous. Sometimes, there is an answer by the author himself immediately after the question (for instance in questions 16 and 17), whereas there are no arguments to the opposite, as is usual in questions. Once (in qu. 77) not all arguments against the master’s position are answered. In qu. 82 our master joins the arguments advanced by the first opponent, and opposes the arguments ‘to the opposite’, which is not traditional. In our sophistria many sophisms can be found. However, they are not explicitly discussed as such, for instance ‘utrum hec suit vera “tantum paper est”’ (‘whether this is true: “only a father is”’). Sometimes sophisms are easily recognizable (for instance ‘quidquid erit est’ [‘whatever will be is’], qu. 77), but often it is unclear whether the author is

introduction

11

merely giving an example that forms an integral part of the sentence or formally introducing a sophism. For this reason I was unable to make up an index of sophisms. 2.4. Textbooks used by our author What are the logic textbooks in the background of our sophistria? We are unable to locate some of the texts to which our author refers, others not. The latter are perhaps hitherto unknown works or unknown versions of works known to us. Some texts attributed to others are in fact interpretations by our author. Medieval authors often quote their sources rather loosely, and tend to give what they themselves think rather than what the authors in fact said. Some references are wrong, for instance some references to William of Ockham22 and Marsilius of Inghen.23 It is, therefore, not always possible to reconstruct the exact references, even when an author’s name is mentioned. Our author uses the handbooks of many well-known medieval logicians. 1. The most famous of all medieval logic handbooks is Peter of Spain’s Tractatus, later called Summule logicales. It was written between 1230 and 1245, probably in Bordeaux. According to recent investigations of A. d’Ors we do not know as much about him as we used to think. This Peter of Spain was a Dominican, probably originating from Navarra. D’Ors has shown that he should not be identified with Pope John XXI, as is usually thought.24 Peter’s Tractatus contains the following subjects: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Introductions (or Propositions) (‘De introductionibus’); Predicables (‘De predicabilibus’); Categories (‘De predicamentis’); Syllogisms (‘De syllogismis’); Topics (‘De locis’); Suppositions (‘De suppositionibus’);

The analysis of ‘begins’, below, Tractatus II, qu. 17, p. 412. F. 29vb. 24 A. d’Ors, ‘Petrus Hispanus O.P., Auctor Summularum’, Vivarium XXXV, 1 (1997), pp. 21–71; S. Tugwell, O.P., ‘Petrus Hispanus. Comments on Some Proposed Identifications’, Vivarium XXXVII, 2 (1999), pp. 103–113 adds interesting doubts and qualifications on the candidates for the authorship of the Tractatus, proposed by d’Ors. 22 23

12

introduction

7. 8. 9. 10. 11. 12.

Fallacies (‘De fallaciis’); Relatives (‘De relativis’); Ampliations (‘De ampliationibus’); Appellations (‘De appellationibus’); Restrictions (‘De restrictionibus’); Distributions25 (‘De distributionibus’).

Peter wrote a separate tract on syncategorematic terms.26 One could say that Peter discusses 1. the old logic,27 2. the new logic,28 and 3. the logica moderna,29 which is the theory of the properties of terms. In logic he was a moderate realist. Many commentaries on Peter’s handbook were written in later centuries, by both realists and nominalists. 2. After Peter of Spain John Buridan (before 1300—shortly after 1358, rector of the University of Paris in 1328 and 1340) wrote logical works in two literary kinds, namely Summule and Questiones.30 These were a ‘reworking’ of Peter of Spain. By ‘reworking’ I mean not only an explanation of Peter’s Treatises, but also a development of the theory that goes beyond Peter’s Tractatus. In his Summulae Buridan adds a new section to Peter’s tracts, namely VIII (on definitions, divisions and demonstrations).31 Further, Buridan wrote a Tract on Consequences32 and commentaries (questions) on Aristotle’s Categories, On Interpretation and Fallacies (I confine myself to his logical works). 3. Marsilius of Inghen (ca. 1340–1396) composed influential tracts on the properties of terms (suppositions, ampliations, appellations, etc.), on Consequences (‘Consequentiae’) (two parts), on Obligations in Dispute (‘Obligationes’), and Semantical Paradoxes (‘Insolubilia’). These are to be 25

‘Distributions’ are an analysis of universal quantification. Peter of Spain, Syncategoreumata. First Critical Edition with an Introduction and Indexes by L.M. de Rijk with an English Translation by Joke Spruyt, Brill (Leiden) 1992. 27 Items 2 and 3. 28 Items 4, 5, 7. 29 Items 1, 6, 8, 10–12. 30 Johannes Buridanus. Summulae, In Praedicamenta, ed. E.P. Bos, Nijmegen 1994, pp. xi-xvi. 31 In the part on Predicables he seems to be annoyed with Peter and turns to Aristotle; see L.M. de Rijk, Summulae, In Praedicabilia, Introduction, p. xvi. 32 H. Hubien, Johannis Buridani Tractatus de Consequentiis. Édition critique, Louvain (Publications universitaires)-Paris (VanderOyez) 1976. 26

introduction

13

dated ca. 1360.33 Marsilius was influenced by Buridan, but organised the tracts in his own way. He departs in some respects from his master. For instance his acceptance, of ‘imaginabilitas’ (‘imaginability’) as fifth time-distinction (in a broad sense) is well known.34 4. Thomas Manlevelt—or, perhaps better: Maulfelt 35—cannot be identified with great accuracy, despite S. Lorenz’s pioneering work.36 He was quite influential, especially in Central Europe. He was perhaps an English logician of the first half of the 14th century (he is sometimes referred to as Thomas Anglicus Manlevelt). In his Medieval Liar, Spade notes that, the only information we have about Manlevelt’s teaching on insolubles is conveyed in the anonymous Quaestiones libri insolubilium Hollandrini. In the text quoted by Spade we find mention of Manlevelt together with Thomas Bradwardine and William of Heytesbury, both masters working in the first half of the fourteenth century.37 Was he (also) a reader (lector) on fallacies in Louvain?38 He is also supposed to have worked in Paris.39 Whatever his identity is, Thomas was quite popular in fifteenth century Germany, for instance in Erfurt.40 His writings have hardy been studied, as Grass says.41 33 E.P. Bos, Marsilius of Inghen Treatises on the Properties of Terms. A First Critical Edition of the Suppositiones, Ampliationes, Appellationes, Restrictiones and Alienationes with Introduction, Translation, Notes and Appendixes, Dordrecht (…), 1983, pp. 6–8. 34 See my Marsilius of Inghen, Treatises on the Properties of Terms (…), and also my ‘Die Rezeption der Suppositiones des Marsilius von Inghen in Paris (Johannes Dorp) und Prag (ein anonymer Sophistria-Traktat) um 1400’, Leiden (Brill), 2000, p. 214. 35 L. Kaczmarek, ‘Modi significandi’ und ihre Destruktionen: (…), p. xli. 36 S. Lorenz, Studium Generale Erfordense. Zum Erfurter Schulleben im 13. und 14. Jahrhundert, 1989; S. Read, ‘Thomas of Cleves and Collective Supposition’, Vivarium XXIX (1991), 1, pp. 50–81, notably pp. 57, 71. E.J. Ashworth, ‘Traditional Logic’, The Cambridge History of Renaissance Philosophy, C.B. Schmitt (general ed.) (…), Cambridge UP (…), 1988, p. 147. Dr. C. Kann (Düsseldorf) was so kind as to put a provisional transcription of Manlevelt’s Suppositiones at my disposal. 37 P.V. Spade, The Medieval Liar: A Catalogue of the Insolubilia-literature. Toronto 1975, p. 110. 38 R. Grass, Schlußfolgerungslehre in Erfurter Schulen des 14. Jahrhunderts: eine Untersuchung der Konsequentientraktate von Thomas Maulfelt und Albert von Sachsen in Gegenüberstellung mit einer zeitgenossischen Position (Amsterdam, 2003), p. 56. 39 S. Read,‘Descensus copulatim: Albert of Saxony vs.Thomas Maulfelt’, in Itinéraires d’Albert de Saxe. Paris-Vienna au XIVe siècle, réunis par J. Biard, Paris (Vrin) 1991, pp. 71–85. 40 E. Kleineidam, Universitas Studii Erffordensis. Überblick über die Geschichte der Universität Erfurt im Mittelalter (1392–1521). I. 1392–1460, Leipzig, 1964; II. 1460–1521. Studium Generale Erfordense. Zum Erfurter Schulleben im 13. und 14. Jahrhundert (Monographien zur Geschichte des Mittelalters, Bd. 34), Stuttgart, 1989. 41 R. Grass, Schlußfolgerungslehre in Erfurter Schulen des 14. Jahrhunderts (…), pp. 56–57.

14

introduction

Manlevelt wrote Suppositiones,42 Confusiones,43 and, according to H. Brandt’s investigations, Consequentie.44 (The latter work is sometimes attributed to an early 14th-century master named William of Sutton45). These three tracts were often used in the German universities of the fifteenth century.46 Probably he was the author of commentaries (questions) on Porphyry and on the Categories,47 and he probably also wrote a tract on fallacies, which was adapted, I surmise, by John of Holland (fl. 1370–1380).48 In his Obligationes,49 John of Holland refers to a position by Thomas Manlevelt, so perhaps the latter wrote an Obligationes, too.50 Spade mentions a Quaestiones libri Insolubilium Hollandrini (‘Questions by John of Holland on semantical paradoxes’) in which Manlevelt is mentioned three times as solving problems raised by Heytesbury.51 In our sophistria he is referred to alone (seven times), once together with Albert of Saxony, three times in opposition to Thomas of Cleves, once together with Ockham and Heytesbury,52 and once in opposition to John Hunter.

On the manuscripts containing Maulfelt’s works, see p. 57, n. 131. 42 Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, Amploniana Q 245, fol. 41r: Incipit: ‘Expedit ut terminorum acceptio lucide cognoscatur, quamobrem …’ Explicit: (fol. 48r) ‘utrum ille propositiones de virtute sermonis sunt vere [fol. 48v], hoc patet in libro Consequentiarum. Et hec regule sufficiunt causa brevitatis. Et sic est finis. …’ 43 Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, Amploniana Q 30, fol. 132v: Incipit: ‘Affectuose cognitione summariam terminorum …’ Explicit (fol. 144v): ‘… melius et perfectius inveniantur.’ 44 Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, Amploniana Q 30, fol. 55v–62r. Incipit: ‘Quoniam in sophismatibus probandis et improbandis.’ Explicit (fol. 62r): ‘ne igitur stili prolixitas reportantium aliquam perturbent, hec dicta sufficiant.’ 45 E.g. N.J. Green-Pedersen, ‘Early British Tracts on Consequences’, in The Rise of British Logic. Acts of the Sixth European Symposion on Medieval Logic and Semantics, Balliol College, Oxford, 19–24 June 1983, ed. O. Lewry, Toronto (PIMS), 1983, p. 297, although in his edition of Burley’s De Consequentiis Green-Pedersen attributes it to Manlevelt (Franciscan Studies 40, [1980], pp. 102–166). 46 N.J. Green-Pedersen, ‘Early British Treatises on Consequences’ (…), p. 297. 47 Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, Amploniana Q 28, fols. 1ra–43va (on Porphyry) and fols. 43vb–145vb (on the Categories). 48 John of Holland, Four Tracts on Logic (Suppositiones, Fallacie, Obligationes, Insolubilia) edited by E.P. Bos, Nijmegen (Ingenium Publishers), 1985, p. *24*. 49 p. 95: ‘In isto casu difficili Thomas Maulfelt videtur subtilius dicere negando casum’. 50 John of Holland, Four Tracts on Logic (…), p *22*. 51 P.V. Spade, The Medieval Liar, [n. lxv], p. 110. 52 On ‘incipit’, fol. 75va.

introduction

15

5. John Wyclif (ca. 1330–1384) was a fellow of Merton College in 1356, master of Balliol in 1360, lector of Divinity in 1372. Wyclif was influential in Prague, and the well-known realist John Hus (1369–1415) was dependent on him. The Council of Constanz condemned 45 articles regarding his teachings in 1415. Wyclif ’s Logic was known in Prague about 1390, and has not yet been investigated in all details.53 John was a very important figure in Oxford. Among his followers were Robert Alyngton and John Tarteys (late fourteenth-early fifteenth centuries).54 Some of his works on logic are: a Tractatus de logica (‘Tract on logic’)55 the Logicae Continuatio, Insolubilia (‘Continuation of logic’),56 a De universalibus, which is a part of the Summa De ente (‘Handbook On being’),57 and various other tracts on universals.58 6. A certain Hugo is mentioned three times alone in our sophistria, once together with Marsilius of Inghen, once together with Marsilius and Buridan, once together with Billingham and Marsilius in opposition to Ockham, Manlevelt and Heytesbury (in the discussion of ‘begins’ on occasion of Billingham’s Speculum puerorum). It is difficult to identify this Hugo. There are different Hughs who wrote tracts on logic in the fourteenth century, for instance Hugo Capellanus,5960 Hugo Kym,61 Hugo de Traiecto (in Dutch: of Utrecht [Traiectum inferius] or Maastricht [Traiectum superius])62 and Hugo de Reys.63 The Hugo of our sophistria wrote on suppositions and ampliations, and perhaps within the context of another tract, on ‘begins’. A Hugo is often mentioned together with Marsilius in a late fifteenth century commentary on Peter of Spain and Marsilius 53 A recent study on Wyclif ’s logic (universals) is by A. Kenny and P.V. Spade: On Universals (Tractatus de Universalibus). John Wyclif. Text translated by A. Kenny, with an introduction by Paul Vincent Spade. Oxford (Clarendon Press), 1985. 54 P.V. Spade, The Medieval Liar [n. xl], p. 76, where further references to literature can be found. 55 Johannis Wyclif Tractatus de logica, ed. M.H. Dziewicki, London: Trübner Co. (…), 1893–1899. 56 This tract is a compendium of the Logicae continuatio. 57 On Universals (Tractatus de universalibus), (…), Oxford 1985. 58 On Universals, (Tractatus de universalibus), pp. vii–xii. 59 E.g. Prague, Univ. Knihovna, 896 (V E 4a), fols. 222r–238v. 60 E.g. Prague, Univ. Knihovna, 896 (V E 4a), fols. 222r–238v. 61 E.g. Munich, Bayerische Staatsbibliothek 4385, fols. 11r–29r. 62 E.g. Toulouse, Bibliothèque municipale 739, fol. 87v; Vatican, Library, Pal. 1202, fols. 250r–157v. 63 E.g. Munich, Bayerische Staatsbibliothek 24961, fols. 1r–85v.

16

introduction

of Inghen.64 There they are named as representatives of what in the fifteenth century is called the ‘School of Vienna’. This Hugo is perhaps the same as the one mentioned in our tract. 7. Of John Hunter (Johannes Venator) nothing is known with certainty.65 He seems to have been a fellow of Oriel College in July 1373 and still in the 1390s. He was junior proctor of the University in 1382–1383, and delated as being too much an adherent of Wyclif. In 1390 he became Chancellor of Lincoln, and was appointed vice-general to the bishop of Durham on 24 June 1414. In his Logic (composed in 1360–138566) Hunter was dependent on Billingham via Richard Ferribridge.67 He was influential on Paul of Venice in some respects.68 In our sophistria he is presented together with Billingham and Heytesbury in his explanation of the verb ‘to begins’, and he is opposed to Manlevelt in his explanation of ampliations of terms. Together with some anonymous authors he is opposed to Marsilius, John Buridan and others in a discussion on restriction of terms. Further, he is said to have spoken about exclusive propositions. 8. William of Heytesbury (or: Hesbri; elsewhere other forms are found) was active in arts ca. 1330–1347. He wrote works on physics, on logical tracts on compounded and divided sense, and on to know and to doubt, works that are not very original, but interesting and influential for their systematic and clear presentation.69

64

Commentum emendatum et correctum in primum et quartum tractatus Petri Hispani et super tractatibus Marsilii de suppositionibus, ampliationibus, appellationibus et consequentiis, Hagennaw 1495 (The ‘commentary on the restrictions’ is erroneously omitted from the title). 65 Johannes Venator Anglicus, Logica. 2 vols. First critical edition from the manuscripts by L.M. de Rijk, Stuttgart—Bad Cannstatt, 1999, p. 7. 66 L.M. de Rijk, ‘Semantics in Richard Billingham and Johannes Venator’, in English Logic in Italy in the 14th and 15th Centuries, Acts of the 5th European Symposium on Medieval Logic and Semantics, Rome, 10–14 November 1980, ed. A. Maierù, pp. 167– 183, notably p. 168. 67 On Ferribridge, see F. del Punta, ‘La Logica di R. Feribrigge nella traduzione manuscritta italiana’, in English Logic in Italy in the 14th and 15th Centuries, …, pp. 53–85. 68 E.P. Bos, ‘Peter of Mantua and his Rejection of Ampliatio and Restrictio’, in The Rise of British Logic, Acts of the Sixth European Symposium on Medieval Logic and Semantics, ed. O. Lewry, Balliol College, Oxford, 19–24 June, 1983, Toronto (PIMS), pp. 381–399, esp. 393–394. 69 Cf. F. Pironet. Guillaume Heytesbury, Sophismata asinina (…). Paris, 1994, where also further literature is cited.

introduction

17

9. Richard Kilvington was in Oxford (Oriel College) before 1330. He died in 1361. Together with Thomas Bradwardine and others he was a member of the St. Bury’s Circle. He wrote Sophisms.70 10. John of Go-la’ (?). I am not sure about the transcription of this name in our sophistria which is found on fol. 30vb. There he is presented as saying that ‘denarium’ stands confusedly and distributively at the same time, so he has probably written on suppositions.71 11. Richard Brinkley (or Brinkel) wrote a Summa nova de logica (‘New handbook on logic’)72 about 1350–1360. He was a realist logician, possibly influential on John Wyclif and John Tarteys. He was a source for Oxford and Cambridge Handbooks of Logic.73 In the sophistria he is opposed by our author to Ockham and Billingham. 12. In the preceding paragraph I already mentioned a Thomas of Cleves. This master is hardly known up to now.74 According to S. Read there seem to have been two persons named Thomas of Cleves:75 one was Thomas Zeghenans (or Segeland), also known as Thomas de Berca (Rheinberg), later Canon of the abbey of Cleves. He perfomed his determinatio in Paris in 1364, was a master by 1365, and taught in Paris from then until 1375. He left Paris and became a schoolmaster at St. Stephen’s in Vienna until the university was re-established in 1383. He is listed as a master there in 1385 and died in 1412. This The Sophismata of Richard Kilvington, N. and B.E. Kretzmann, eds., Oxford etc. 1990. The Sophismata of Richard Kilvington, translated by N. and B.E. Kretzmann, Cambridge 1990. 71 Should we read John of Glogovia? There was a John of Glogovia active in 1373 on ecclesiastical law. There is another John of Glogovia, who was active in logic, but he lived ca. 1495–1507. See E.J. Ashworth, The Cambridge History of Later Medieval Philosophy, C.B. Schmitt and Q. Skinner (eds.), p. 788. 72 Richard Brinkley’s Theory of Sentential Reference (…). Edited and Translated with Introduction and Notes by M.J. Fitzgerald, Brill (Leiden) 1987. 73 Richard Brinkley’s Theory of Sentential Reference, (…), p. 26n. For his works on logic, G. Gál and R. Wood, ‘Richard Brinkley and his Summa Logicae’, Franciscan Studies, 40 (1980) pp. 59–107. Z. Kaluza, ‘Richard Brinkley’, Lexicon Grammaticorum. Who’s Who in the History of World Linguistics, ed. by H. Stammerjohan, (Niemeyer) Tübingen 1996. 74 Thomas of Cleves is referred to in the anonymous commentary on the first and fourth tract of Peter of Spain, and on Marsilius’ Parva logicalia, Basel, 1487, sign. r4r–r5v (Hagenau 1495 (reprint Frankfurt/Main, 1967)) and 1503, sign. q6r–v (information by S. Read). 75 S. Read, ‘Thomas of Cleves and Collective Supposition’, Vivarium XXIX (1991) 1, pp. 50–81, notably §§ 3–5. 70

18

introduction

Thomas wrote a ‘Mirror of logic’ (‘Speculum logicale’).76 The other Thomas, possibly a nephew of Thomas Zeghenans, matriculated at Vienna in 1383, incepted in 1388, and taught there until 1397. Thomas of Cleves’ Logica, as I propose to call the tract, has not been preserved as a separate and complete text in manuscript, it seems. Nevertheless, from the quotations in our sophistria, as well as from some other sources, Thomas’s Logica can be reconstructed to some extent: see appendices 1.1. and 1.2. 13. Richard Billingham deserves special attention in this introduction. The discussion in our tract from question 89 in the first book to the end (book II) of our tract concerns Billingham’s Speculum puerorum. Billingham was a fellow of Merton College from 1344 to 1361. He was a master of arts (regent in 1349) and bachelor in theology. He composed an influential Speculum puerorum vel Terminus est in quem (‘Mirror for Youngsters or: a term is that into which a proposition is analysed’). He wrote a collection of sophisms (conclusiones) on semantical problems (suppositions, ampliations, appellations, consequences, obligations, insolubles). He also composed a sophism on the significate of a proposition,77 and an On Compounded and Divided Sense. As I said, our author starts his discussions in qu. 89 with his commentary on Richard Billingham’s Mirror for Youngsters. The Mirror itself has the following parts:78

It is preserved in Munich, University Library 2o 102, fols. 141r–161r, and in MS Göttingen, University Library, Luneburg 20, fols. 2r–29v. See E.P. Bos and S. Read, Concepts. The Treatises of Thomas of Cleves and Paul of Gelria, Louvain-la-Neuve (Peeters), 2001. The incipit (M: fol. 142v, G: 3r): Volente divina logica que via, veritas et vita est, textum hoc nobis est textuale novum, clarum et solidum speculum loycale. Dicamus igitur primo quod conceptus sunt cognitiones, ut sensationes et intellectiones. The explicit: [M fol. 160v; G: fol. 29r] Quinquagesimo quod signum connotativum solet vocari passio respectu absoluti secum convertibilis, vel ad ipsum inferius vel superius, vel magis connotativum respectu minus connotativi. Tale vero absolutum, seu minus connotativum, respectu sue passionis dicitur subiectum. Et si passio et subiectum sint convertibilia, tunc vocatur propria passio respectu sui subiecti, et subiectum dicitur adequatum isti passioni. Si vero non sunt signa convertibilia, tunc est passio communior subiecto, vel subiectum est communius, vel superius ipsa passione. Quomodoque subiectum et ly ‘passio’ sint, non hic sed in aliis dicemus post dicendis. 77 Cf. L.M. de Rijk, ‘Richard Billingham’s Works on Logic’, Vivarium XIV, 2 (1976), 121–138. 78 See also appendix III, my commentary below, § 4.8 f. 76

introduction

19

1. On terms: on resolvable terms, on exponible terms, on functionalizable terms (‘De termino: de termino resolubili, de termino exponibili; de termino officiabili’). 2. On the proofs of propositions (‘De probationibus propositionum’). 3. General rules (‘De regulis generalibus’).79 These three parts can easily be recognised in our sophistria. In 1970 A. Maierù has made a ‘working edition’, as he called it, of Billingham. Maierù distinguished between 1. English and Italian manuscripts containing a longer text; 2. Central European manuscripts, which have a shorter text; 3. Five other manuscripts. In 1982 De Rijk has made a fresh study of the manuscripts, believing that Maierù’s division of the manuscripts into three classes could be refined. He concluded that two manuscripts of Maierù’s third class are an interpolation of Maierù’s first class. To my mind, one manuscript gives a heavily interpolated version of Maierù’s second class. Two copies are two similar works, which are different from Billingham’s tract.80 According to De Rijk, his work appeared in five versions (recensiones): 1. The first version: ‘On the proofs of terms’ (‘De probationibus terminorum’): i.e. the short version, represented by the central European manuscripts. This version was quite popular. Seven manuscripts have been handed down from the fourteenth century, ten from the 15th century; there is one English manuscript; 2. The second version: ‘A term is that in which’ (‘Terminus est in quem’) or ‘Mirror of youngsters’ (‘Speculum puerorum’); 3. An Italian version;

79 Later in the century the Logica Parva of Paul of Venice (c. 1369–1429) became popular. It was written in 1395–1396 and was also commented in the fifteenth century. Tract I presents more or less the topics discussed in Peter of Spain’s Tractatus, except the theory of the properties of terms, the topics and the fallacies; tract II deals with the parva logicalia; tract III, V and VI are versions of the tracts on consequences, obligationes and insolubles; tract IV is on the proof of terms, including exponibles. The tracts VII and VIII contain objections on the Summulae and consequences. So in fact Paul covers the whole of the logical Summulae in his Logica. His Logica Magna is a voluminous work, which covers, according to the editors of the modern edition, about 2500 modern octavo pages. This work was not very influential. It should be noted that it shows traces of Billingham’s Mirror. e.g. in the first tract. 80 = sections 4 and 5, ed. L.M. de Rijk.

20

introduction

4. A Vatican version.—Versions 2–4 contain the longer version, represented by the Italian and English manuscripts; 5. An abbreviated version from Prague. I could not decide which versions of Billingham’s Speculum are followed by our master. The rules at the end correspond more or less to the first version, called by De Rijk ‘the short version’ characteristic of the Central European tradition. Perhaps our master had this version at his elbow. I have added a table on agreements and disagreements between this part of the sophistria and Billingham’s first version.81 From the table some differences are clear: 1. Some sections of Billingham’s Mirror are not discussed: parts of Billingham’s discussion on universal affirmative propositions, on ‘first’, ‘last’, ‘biggest’, ‘smallest’; part of the discussion on comparatives, and of that on superlatives; the discussion on prior and posterior, on details of functionalizable terms; on privative terms; rule II ; part of the discussion of rule III. 2. Sometimes the discussion in the sophistria on particular subjects are much more elaborate than in Billingham (notably those on exclusives and exceptives). 3. In our sophistria here is an insertion on ‘like’ (‘sicud’) and reduplicatives, as well as a rule IV. 4. In the discussion of ‘to begin’ and ‘to cease’ our anonymous takes Billingham’s views as one of alternatives. First, our master discusses the ‘subiectum primum’ (first formal object) of Billingham’s handbook. He gives seven opinions held by different philosophers or groups of philosophers, which I need not discuss here in all details. In his criticism of the definitions of the first formal object, our author makes clear that Billingham’s book is neither on terms, nor on the knowledge of terms, nor on the meaning of proposition, nor on their truth and falsity. The subject is a proposition that can be proved, or: is probable. ‘To prove’ or better: ‘to analyse’ here applies to a proposition. As elsewhere in medieval logic, it is a semantic analysis, by which the truth-value of propositions can be investigated.82 Billingham concentrates on singular

81 82

See below, appendix III. Cf. A. van Haperen, Epistemische logica (…), p. 135.

introduction

21

propositions. This makes his logic particularly interesting, as opposed to Aristotle’s logic, which concentrates on general propositions. It is important to note the explanation of ‘probable proposition’ (‘propositio probabilis’). This need not mean only what we call a ‘probable proposition’ as opposed to a ‘demonstrative’ or ‘certain’ proposition. The author defines ‘probable’ according to four senses.83 1. Generally: a proposition of which the truth or falsity can be proved by other propositions; we have to accept it in this sense. Thus an impossible proposition can be proved, i.e. its falsity can be determined. 2. Properly: a proposition of which the truth can be proved by another or other propositions that are better known. This kind of proposition is divided into dialectical and demonstrative. 3. More properly: a proposition can be proved if it follows from equally strong arguments for truth and falsity. 4. A proposition that can be opined, with fear of the opposite.84 He does not qualify this sense. 3. Another sophistria, namely Ms Vienna, Österr. Nazionalbibl., VPL 4785 (Lunael. O 150), fols. 233v–280v (8 o) At least one other sophistria which closely resembles the sophistria edited here, has been preserved. This other sophistria is found in Vienna, Österreichische Nazionalbibliothek, VPL 4785, fols. 233v–280v (I give it siglum V). It belongs to the same period, and also originates from Central Europe. This allows us to appreciate the genre better. The incipit runs as follows: (fol. 233v) Circa materiam sophistrie est primo notandum quod sophistria nihil aliud est nisi habitus mediante quo scimus facere aliqua sophisticalia circa quamlibet materiam, sicut patet per Philosophum sexto Ethicorum,85 et etiam sexto Metaphysice,86 ubi dicit quod habitus intellectuales dicuntur penes eius formam. Notandum: duplex est sophistria, scilicet utens et docens. Et docens est qua docemur scire prompte aliqua sophismata et ea dissolvere. Sed utens 83 84

way. 85 86

J. Pinborg, Logik und Semantik im Mittelalter, 1972, p. 105. Further down in the tract he will define ‘probable’ again in a slightly different Aristotle, Nicomachean Ethics, VI, 1, 1038b33–35. Aristotle, Metaphysics, V, xii, 1019b5–6.

22

introduction est qua utimus in formando aliqua sophismata etiam in quacumque materia. Sequitur etiam quod istae duae non multum distinguuntur: quia omnis talis vel est utens, vel docens, etiam quia idem est habitus docens et utens.

The explicit: (fol. 280v) Aliter dicitur quod iste medietates sunt infinite87 syncategoreumatice, id est: non tot quin plura, et non categoreumatice. Nam infinita syncategoreumatice et finita, ista non opponuntur. Sed solum infinita categoreumatice et finita, ista88 opponuntur. Item, nullum est distributivum pro locis, ergo etcetera. Probatur: quia nec pro locis continuis, nec discontinuis. Non primum: quia nullus talis est. Quia, si sic, tunc haberet infinitas partes, et eo quod est in diversis locis et quaelibet pars loci est locus, ergo est in infinitis locis etcetera. Item, nullum est distributivum pro temporibus. Probatur quia, si aliquod, maxime ly ‘quicumque’ // the text breakes off.

3.1. The organisation of the questions in manuscript V Unlik that in MS C, the text of the questions in MS V is not interrupted by blank spaces. Just as in MS C, the question form is not traditional, but arguments pro and contra succeed each other in such a way that the author’s opinion, starting with ‘note’, is sometimes hard to distinguish from the arguments of the opponent or opponents.89 3.2. The date of the tract of manuscript V I shall attempt to determine the date of the tract preserved in MS V. The description of the manuscript in the nineteenth-century catalogue is not very precise, neither in its general description nor in the dating of the manuscript.90 It gives for instance as date for the whole manuscript: s. XV (it adds, between brackets, the year 1448). The latter year can be applied with certainty only to handwriting of the first texts contained in this manuscript, namely to the commentaries by master John of 87

infinita V. isto V. 89 Cf. appendix, II.1. 90 Tabulae codicum (…) in Bibliotheca Palatina Vindobinensi asservatorum, vol. III, 1869, pp. 386–387. 88

introduction

23

Werdea, not to the sophistria.91 The date of the sophistria cannot be 1448.92 Our tract is written in a hand different from the one that wrote the tracts, which are dated and were taken as basis in the catalogue for dating the whole manuscript. A survey of the authors mentioned in the sophistria may be helpful to determine a terminus post quem of the tract: Albert (probably ‘of Saxony’), fols. 240v, 241r (2×), 259v (‘Albertus in Sophismatibus sui’), 261r (2× ‘Albertus in sophismatibus sui’), 261v (2×), 262r (2×), 262v (2×), 263r (2×), 265r, 267r, 267v (2×), 271v, 272v, 273r Alexander (probably ‘de Villa Dei’), fol. 257v Hugo (which Hugo?93), fol. 259r Iohannes (which Iohannes?), fols. 270r (2×), 274r Iohannes Buridanus, fol. 242v, 261r, 261v (4×), 262v, 263r Lincolniensis (= Robert Grosseteste), fol. 236v Marsilius (of Inghen), fol. 276v Peter of Spain, fols. 251v, 252r, 252v, 253v, 255v, 267r Richard Billingham, fol. 243 (2×) Thomas of Cleves, fols. 248v, 249v, 254v, 258v William of Ockham, fol. 243r.94 From this list it may be concluded again that Thomas de Clivis serves as a terminus post quem. So the date of composition of the tract must be after 1365.95 3.3. The place of origin of the tract of manuscript V The fact that Albert of Saxony is mentioned frequently (20 times) suggests that the University of Vienna, where Albert was prominent from 1365 onwards, was the place of origin. I can not give any definite conclusions on this score, however. The list of questions is to be found in my appendix II.1. A specimen of this sophistria is in appendix II.2. 91 E.P. Bos, ‘Two sophistria-tracts from about 1400’, O. Pluta, ed., Die Philosophie im 14. und 15. Jahrhundert, In memoriam Konstanty Michalski (1879–1947), Amsterdam, 1988, pp. 203–242, at pp. 228–299. 92 See the explicits. 93 On ‘Hugo’, above, § 1.1 94 See my ‘Two sophistria-tracts from about 1400’, p. 225. 95 See above, § 1.1.

24

introduction

4. The sophistria-genre in the late fourteenth century I shall consider the two sophistrias together to answer the following questions: 3.1 How do the texts themselves conceive of sophistria as a science? 3.2 What was the function of a sophistria tract in the university curriculum? 3.3 What is the place of the sophistria genre of the kind discussed here in the history of medieval logic? 4.1. Sophistria as a science It is legitimate to take the two tracts of MSS C and V together in that they describe the science of sophistria principally in the same way. They differ in details, but these can be omitted here. As in many other medieval philosophical tracts, they themselves give a definition of the kind of science of which they form a part. The discussions of theology as a science in the prologues to the theological Commentaries on the Sentences by (aspiring) masters of theology are well known for that. The texts discussed here give a definition of the science of sophistria in the initial questions. The sophistria in MS C is fairly elaborate (more than that of MS V): it devotes questions 1–12 to the subject matter, as one can see from the list of questions added to the edition. Both works understand sophistria as a science.96 The conception of science is problematic, however, for various reasons. According to both tracts, sophistria as a science can be interpreted 1. as sophistria docens (‘sophistria as far as we teach it’), and we teach only demonstrative knowledge; it considers what it is to have the power to prove or to give the impression of proving; 2. as sophistria utens (‘sophistria as far as we use it’);97 then sophistria is knowledge in so far as it is used; it is not a science in the strict sense. Only in the former sense is sophistria a science with all the characteristics of other sciences. The first formal object of the science is ‘sophistic argument’. The science of sophistria studies all objects which in some way or other are related to this subject.98 Sophistria is knowledge according to which someone knows the causes of the objects of the science. It is the dispo96 97 98

MS C: qu. 1; MS V: qu. 1. MS C: qu. 1, fol. 1va; MS V: qu. 1, fol. 235v. MS C: qu. 12

introduction

25

sition (‘habitus’) by which one can construct and solve and, therefore, understand sophistical arguments. This is the definition at which the tract of MS C arrives,99 and the one with which the tract of MS V agrees.100 This definition gives rise to another problem: how can there be a science about errors?101 Science can be only about positive things, it is argued, i.e. about correct inferences. The answer in both tracts is that, firstly, the science of sophistria aims to protect the student of logic against errors.102 It is not meant as a means to make fallacious reasoning. It helps the student of all other parts of logic, be it in the study of terms, propositions or inferences. In all these parts of logic, one can make mistakes or be deceived. Secondly, the science of sophistria can be reduced to logic in the positive sense.103 4.2. The place of the sophistria tract in the university curriculum In his Studium Uppsalense, A. Piltz notes104 that possibly the aggregate of logical questions and sophisms known as sophistria was originally something studied exclusively by students of the via moderna. In Prague, a decision was taken in 1387 to the effect that exercises in the art of sophistry (‘exercitia in sophistria’) should be held three times a year.105 Piltz adds106 that the Greifswald statute of 1456 determined that, in order to receive a bachelor’s degree, a student in arts should familiarise himself by way of exercises with the ‘new logic’ (‘logica nova’) for half a year, and then with Peter of Spain’s Treatises with sophisms for another halfyear.107 The cedula of about 1440 of the University of Leipzig required the student to exercise in the parva logicalia and sophistria communis, and the notes of 1486 of the University of Uppsala mention the sophistria in the same respect.108 The statutes of the Arts Faculty of Rostock explicMS C: qu. 2; fol. 1vb. MS V: qu. 1, fol. 236v. 101 MS C: qu. 8, fol. 3rb. 102 A. Maierù, Terminologia logica della tarda Scolastica, Roma, 1972, p. 573. 103 In a late fourteenth century manuscript, viz. Erfurt, Wissenschaftliche Allgemein Bibliothek, Amploniana, Q 326, fol. 1vb, it is said that dialectics and sophistria are parts of logic. 104 A. Piltz, Studium Uppsalense …, 1977, p. 43, note 77. 105 Piltz refers to the Monumenta Germaniae historica I, p. 90, cf. p. 89. 106 A. Piltz, Studium Uppsalense …, 1977, p. 20 107 A. Piltz, Studium Uppsalense …, 1977, p. 35. 108 A. Kenny, J. Pinborg, ‘Medieval Philosophical Litterature’, The Cambridge History (…), pp. 18–19. 99

100

26

introduction

itly mention the Sophistria as a requirement: ‘Item, quilibet Baccalaureandus debet stetisse in exercitiis Sophistriae per novem menses’. Furthermore, they say that works by Marsilius of Inghen and Albert of Saxony must be used for this part of the training in modern logic.109 Was the text written by a master, or spoken by a master and dictated to students?110 It is difficult to determine. In any case, it is written by one hand, I think. It may seem superficially that several hands have written the text, but I think that the same hand starts anew from time to time, and sometimes becomes tired. Like I said above, there are three instances where I think the author has forgotten what he already explained, so a lapse of time must have occurred during writing.111 The text apparently lacks a definitive revision. My assumption is that the two sophistria-tracts described above are specimens of the kind intended in the statutes of the Prague university. Sometimes the arguments introduced by ‘item’, i.e. often the opponents’ arguments,112 are nonsensical. An example is found in qu. 27, where the word ‘domus’, is said to be neither complex, because it is not an ‘oratio’, nor incomplex, because it consists of significative parts, namely ‘do’ (‘I give’) and ‘mus’ (‘mouse’). Other arguments are a bit silly, as in qu. 56, where it is inferred by an opponent that the definition of personal supposition belongs to something other than personal supposition itself. On fol. 38ra it is suggested that there exist no recordative signs, because a sign has no memory. Sometimes the language is a bit sloppy, for instance ‘a verbs supposits naturally’ (‘verbum supponit naturaliter’), when the intention is to say that the term that is governed by the verb is understood to have natural supposition. Sometimes the counterarguments are poor, for instance when on fol. 33va (rule 7) the problems regarding the confusing force of ‘quam’ (‘than’) after a comparative are solved by saying that ‘quam’ (‘than’) in the sense of ‘et eam’, or ‘quam’ (‘than’) in the sense of ‘how’ (in ‘how lucky!’) do not have confusing force either. On fol. 28ra no definition of determinate supposition is given, where it reasonably could be expected given the subject of the discussion introduced after ‘note’. On fol. 25va no examples are given, namely in what proposition ‘ille’ (‘he’) should be taken relatively, as is

109

I owe this note to Olaf Pluta. On p. 158, l. 4 the author refers to an example, not found in the text. Was it written somewhere in the classroom? 111 Qq. 34, 99; see above, n. 10. 112 § 2.3 above. 110

introduction

27

announced in the text. Did the master write on a blackboard and point to a relative pronoun written there while saying ‘ille’? Lastly, the criticism of the definition of ‘componible proof ’ (a proof of a proposition on basis of a higher term, for instance ‘a man is running, therefore a man runs’) is trivial. 5. A few notes on the contents As I said, the sophistria can be considered as a kind of commentary on earlier textbooks, notably on those by Peter of Spain, Thomas Manlevelt, Thomas of Cleves and Richard Billingham. I distinguish six sections according to subject matter: I. On sophistria as an art (book I, qq. 1–13). No author other than Aristotle is referred to. II. On signification; here it follows in the first place Peter of Spain’s Tractatus (qq. 14–37). III. On the properties of terms (supposition, appellation, ampliation, restriction, status, remotion, alienation). Thomas of Cleves, Thomas Manlevelt, John Buridan and Marsilius of Inghen are the texts at the author’s elbow. Thomas of Cleves is the favourite author (qq. 38– 84). IV. On the complex signifiable (‘complexe significabile’) and the significate of a proposition (‘significatum propositionis’). It is not clear to me by reference to which textbook our author discusses these topics. This discussion is a natural transition between sections III and V (qq. 85– 88). V. On resolvable, exponible and officiable terms, and on the proofs of propositions. It comments on Billingham’s Mirror 113 (qu. 89 – book II, qu. 16). VI. On consequences. This is on Manlevelt or William of Sutton114 (after rule IV, belonging to q. 16). It is not easy to find an elaborate and coherent philosophical theory behind our sophistria. The same applies, I think, to other logic manuals. Still, those handbooks are not philosophically neutral and a general

113 114

for a comparison, see appendix III below. See above, § 2.4 (nr. 4).

28

introduction

metaphysical point of view can be given. The following seem to me the basic points of view of the sophistria: 1. An individual thing is signified primarily by its essence, and secondarily by its individual characteristics (qu. 21, especially qu. 36). 2. In his theory of signification of terms he emphasises the part played by an act of the intellect (qq. 13 and 14). 3. All signification is connotative in some sense (including connotation of grammatical features) (qu. 21). 4. Our master emphasises the distinction between the levels of thought (‘ratio’) and reality (‘res’). This is the case especially in the elaborate discussion of confused supposition, where opaque contexts in which the reference is not transparent are discussed, especially in innominate supposition and collective supposition (qq. 62, 64 f.). 5. Our master sharply distinguishes between meaning, supposition and verification. For instance ‘chymera’ has meaning in ‘chymera is’, but not supposition, nor verification, because it is a fictional term, not having a referent in the external world. In general he makes room for fictional terms, and for terms such as ‘Adam’, and ‘Antichrist’, which do not have supposition and verification of something in the present, though they have reference to something in the past and future, respectively. It is difficult to determine novelty, as long as the history of fourteenthcentury logic, and especially of that of the second half of the century, is not written. Here follows a short list of the author’s views that, in my opinion, deserve attention. I shall discuss these views in more detail later in the introduction, 1. Our author distinguishes between natural signs without qualification, that are naturally related to a thing, and natural signs on the basis of circumstances, for instance a picture of a king, which is a natural picture of a king, but only for those who know the circumstances (qu. 16). 2. There are two functions of a sign, not only of a written or spoken sign, but also of a concept, namely self-referring, and referring to something outside the sign (this can be found elsewhere, for instance in Thomas of Cleves). This is a kind of equivocation of a sign (qu. 13, and esp. qu. 15). 3. Our master distinguishes between essential and connotative signification. Essential signification, as the first member of connotative signification, is

introduction

29

the representation of something by a sign according to the essential aspect (he calls it ‘ratio’ or ‘conceptus’). It is signification of an essence tout court. Connotative signification is signification of something as inhering in something else. He divides connotative signification into essential and accidental, because this inherence is twofold, essential and accidental. So in a sense, essential signification may also be a member of connotative signification. Accidental signification may be signification of grammatical accidents, i.e. signification of gender, number, etc. For example, we signify by ‘men’ plurality as inhering (‘sub ratione essentie inherentis’). This again is twofold, namely on the one hand signification of a quality with regard to a subject taken as ‘something qualified’ (‘quale’); then the whiteness in Sortes is signified, according to which Sortes is unimportant; on the other hand signification of a quality with regard to a subject taken as substance, for instance the whiteness of Sortes (qu. 21). 4. He mentions universalists and singularists, which are associations of philosophers not known as such. Universalists are a kind of realists as regards universals, singularists a kind of conceptualists (qu. 55). 5. The master distinguishes between univocal and synonymical signification. Univocal signification in a strict sense belongs to a single, common sign, for instance, to ‘man’ signifying Sortes115 and Plato. Synonymical signification belongs to one or more signs, corresponding to a single concept (it does not matter whether signification belongs to one sign or more), for instance, ‘man’ and ‘anthropos’ (which is Greek) signifying Sortes and Plato. Synonymical signification can be reduced to univocal signification, he says, and is univocal in a general sense (qu. 22). 6. An adjective can be used either purely adjectivally, in which case it consignifies, for instance ‘white’ in ‘Sortes is white’; the signification of ‘white’ is a function of the signification of ‘Sortes’. Alternatively it can be used substantively, for instance ‘the white thing’ (‘album’) in ‘the white thing is running’. The master perhaps follows Thomas of Cleves here (qu. 32). 7. He divides singular terms in 1) specific individual (individuum signatum, for instance ‘Sortes’), 2) not-specific individual (individuum vagum, for instance 115 This is the traditional medieval example of an individual; ‘Sortes’ has nothing to do with the historical Socrates.

30

introduction

‘this man’), and 3) individual by circumlocution (‘individuum circumlocutivum’), for instance ‘that son of his’ (‘iste istius filius’). I could not find the latter distinction elsewhere (qu. 36). 8. According to our master, John Buridan says that a term always signifies its significates, but does not always have supposition for each significate. This view is well known. However, it is remarkable that, according to our author, Marsilius of Inghen, Buridan’s pupil in logic, has a different view, which I could not trace in Marsilius’s works. Our master claims that, according to Marsilius, signification belongs to the whole proposition, whereas supposition does not; further, that signification belongs to a term also outside a proposition, supposition does not (qu. 42). 9. The master says that some think that, in ‘a man appears as an ass’, ‘man’ does not signify an ass, but ‘appearing as an ass’ signifies someone on the basis of an equivocal signification (qu. 43). 10. According to our master, Thomas of Cleves says that even singular terms can have natural supposition. There is no further comment in the text. He perhaps means that a proper name, for instance ‘Sortes’, can be used before its connection with a verb referring to a contingent fact (for instance ‘runs’) is signified (qu. 49). 11. According to Thomas of Cleves, our author says, some logicians accept a special member of supposition, namely collective supposition, besides merely confused and distributive supposition (for instance in ‘all apostles of God are twelve’, ‘apostles’ is a collective noun and has collective supposition). 12. Ampliation is a property of a term from the term itself. Even a singular term like ‘Sortes’ can be ampliated from itself, and can therefore be formally restricted in ‘white Sortes runs’ (qu. 69). 13. In ‘a man will know a rose’ both ‘man’ and ‘rose’ are ampliated though differently with regard to different time-distinctions: ‘man’ for men that are and will be, ‘rose’ for possible roses (qu. 71). 14. A fictional term like ‘chimera’ signifies all its component parts by way of the term ‘composite’ in its definition: ‘chimera is a composite of a snake, lion and goat’ (qu. 75).

introduction

31

15. In distinguishing the semantical behaviour of ‘different’ and ‘not the same’ he makes room for propositions with fictional terms. For instance, ‘Sortes is different from a chymera’ is true, and ‘Sortes is not the same as a chymera’ is false. If ‘different’ is used, the things compared need not have supposition, if ‘not the same’, they do (qu. 66, rule IV). 16. A comparison can be 1. proper, for instance in ‘Sortes is stronger than Plato’, where both things compared possess the property denoted by the comparative; 2. improper, for instance in ‘God is better than the devil’, for the devil does not have the property of goodness denoted by the comparative; 3. most improper, for instance in ‘fornication is better than adultery’ for both acts are bad, not good, whereas ‘goodness’ is associated with the comparative ‘better’ (qu. 66, rule VIII). 17. Our master considers ‘only a chymera does not run’ not to be a pure negation, for it signifies that the predicate (‘running’) is virtually affirmed of ‘not the same as chymera’ (below, fol. 71vb). 18. He makes a distinction in the restriction of terms. Restriction can be 1) about the supposition, i.e. according to its reference (so, for instance, in ‘a white man runs’, ‘man’ is restricted by ‘white’ to a subclass of men); or it can be 2) about the significate of a term, for instance ‘Sortes is white in respect of his teeth’, where Sortes is restricted to a specific aspect (qu. 76). 19. Appellation is different according to the requirements of the term to which it is joined. For instance ‘your’ has a different appellation in ‘your horse’ from that in ‘your master’, because in the first it connotes its possessor, in the second the slave (qu. 82). 20. Our master adopts and discusses innominate supposition. A term such as ‘begins’ has double supposition, on account of which there is no single name for the simple supposition; for instance in ‘Sortes begins to be white’, the term ‘white’ has a double supposition which becomes evident in the exposition (qu. 65). 21. The author rejects Billingham’s thesis in favour of a realist view, according to which a complex signifiables (‘that which can be signified’, i.e. in a proposition) should be accepted as a being. A proposition is true if it is such in reality, as is indicated by the total signification of the

32

introduction

proposition. He does not elaborate his view in due detail, but he follows Richard Brinkley to some extent (qu. 85). 22. He defends a view of the significate of a true and affirmative proposition in the sense that this significate is the composition interpreted as the unity of the thing signified by the subject term with the thing signified by the predicate term. For instance, the significate of the proposition ‘Sortes sees Plato’ is the thing Sortes coupled with the thing Plato and the vision by which Sortes sees. Those things are signified, and when duly put into order the total and adequate (‘adequatum’) significate results (qu. 86). 23. In his commentary on Billingham he makes the relation between truth, proof and knowledge explicit (qq. 86–88). 24. According to Billingham, both ‘is’ and ‘can’ are immediate. Our master argues that ‘can’ presupposes ‘is’, for potency presupposes actuality. Therefore, ‘can’ is not immediate (qu. 89). 25. He considers the general rule ‘The inference from an inferior to a superior without distribution or without a word having the power of negation is valid’ together with an explicit middle term to be the formal basis of the expository syllogism, for instance ‘this runs, and this is a man, therefore a man runs’. In its turn, the expository syllogism is the basis of all syllogisms. The special rule ‘Whatever things are the same as one and the same other thing, are mutually the same’ is the special foundation of all arguments (qu. 95). 26. He gives an elaborate discussion on the difference of resolvable and componible proof, not found in earlier writers, as far as I know (book II, qu. 3).

introduction

33

6. Some notes on logicians and approaches to logic before our sophistria To appreciate our sophistria better, I shall present, in rough outline, the various approaches to logic in the Middle Ages.116 I shall especially take into account the logicians referred to by our author. Because many prominent authors are mentioned, a representative picture of the tradition arises. I distinguish various approaches: I. The semantical approach, which focuses on supposition. Generally speaking, supposition is a property of a term, according to which a term stands for its significate, or significates, in a proposition. Representatives of this approach are Peter of Spain, John Buridan, Marsilius of Inghen, Thomas Manlevelt, William of Ockham, a certain Hugo, and Thomas of Cleves. II. The approach by proof, or better analysis, of a proposition (probatio propositionis)—the main example of this approach is Billingham and the authors of tracts related to that of Billingham, Martin of Alnwick,117 Edward Upton and some anonymous authors (these tracts are edited by De Rijk). Generally speaking, fourteenth-century logicians directed their attention to the procedures for proving all types of propositions.118 There is a close relation between the proof of propositions and the proof of terms. This tradition was the rival of that to which Peter of Spain, John Buridan and Marsilius of Inghen belong (see my no. I). De Rijk distinguishes two kinds within this approach of ‘proof ’: 1. The first deals with the truth-conditions of composite sentences (for instance hypothetical sentences). This is found in the De puritate artis logice (On the Purity of the Art of Logic) by Walter Burley, and in the Summa Logicae (Handbook of Logic) by William of Ockham.119

116 An instructive survey of medieval logic, especially of later medieval logic, is E.J. Ashworth, ‘Traditional Logic’, The Cambridge History of Renaissance Philosophy, ed. by C.B. Schmitt and Q. Skinner, Cambridge 1988, ch. 6. 117 Better: Martin of England (‘Anglicus’)—private communication by Prof. De Rijk. 118 L.M. de Rijk, Some 14th-century Tracts on the Probationes terminorum (…), p. *3* f. 119 Burley is mentioned twice in our sophistria, Ockham once.

34

introduction

2. The second comprises tracts in two forms: (2.1) First those that discuss truth-conditions for non-composite, categorical propositions by summing up the requirements that the subject and predicate terms of the propositions have to meet. An example is the Pro exponentibus by Natalis of Venice (15th c.). It goes back to the Oxford and Cambridge traditions in logic. (2.2) Tracts that try to derive the proofs of the truth and falsity of propositions from an analysis of their analyzable terms (or ‘mediate terms’, as the medievals called them). An example is Billingham’s Mirror. III. The approach according to compounded and divided sense. For instance, ‘the white (viz. thing) can be black’ can be read according to divided sense: ‘of something white it is possible that it is black’; it is true because the divided sense signifies a succession with respect to different time-distinctions, to use Heytesbury’s words. Or it can be read in compounded sense: ‘it is possible that something white is black’, which is false, according to, for instance, Heytesbury, because it implies a contradiction.120 This way of analysing a proposition according to divided and composite sense is a rival perspective to the analysis according to the proof of propositions. In the fifteenth century, some logicians combine this point of view with the first, semantical approach.121 IV. The approach according to the causes of truth—This is followed by Marsilius of Inghen, and Albert of Saxony in their discussions of ‘begins’ and ‘ceases’, and furthermore Billingham, as is clear from our sophistria.122 In our sophistria all these kinds of approach are discussed, mainly by way of distinctions. 120 William of Heytesbury, De sensu composito et diviso ed. 1494, fol. 1b; N. Kretzmann and E. Stump (eds.), The Cambridge Translations of Medieval Philosophical Texts. Vol. 1: Logic and the Philosophy of Language, ch. 13, p. 415. 121 In MS Munich, Bayerische Staatsbibliothek, CLM 4385, fols. 11r–29v a short tract can be found which explains Billingham’s De probationibus terminorum in terms of suppositio. 122 A. de Libera, ‘Expositio et probatio per causas veritatis’, Preuve et raisons à l’université de Paris. Logique, ontologie et théologie au xive siècle, édité par Z. Kaluza et P. Vignaux, Vrin (Paris), 1984, pp. 127–147.

introduction

35

7. The place of the sophistria genre in the history of medieval logic The kind of sophistria tracts discussed here is not the only one, nor the first as far as we know. An early example is the sophistria by Matthew of Orléans, dating from the first half of the thirteenth century.123 In the introduction to his edition of some sophistria-tracts,124 De Rijk discusses the sophistria literature of an earlier period: his edition comprises three thirteenth-century tracts which should be considered as fore-runners of the sophistria-tracts. De Rijk has edited three tracts, dating from about 1300: 1) The Vatican Tract on the Manifold Interpretations of Propositions (‘Tractatus Vaticanus de multiplicitatibus circa orationes accidentibus’);125 2) A sophistria from Sankt Florian (‘Sophistaria Floriana’) or: Sankt Florian Tract on Solutions of Sophisms (‘Tractatus Florianus de solutionibus sophismatum’);126 3) A Vatican tract on what are called common distinctions (‘Tractatus Vaticanus de communibus distinctionibus’).127 In his introduction, De Rijk distinguishes between three kinds of tracts. They are closely related to such an extent, as De Rijk says, that the distinction between them is not always very clear: 1) tracts on syncategorematic terms, 2) collections of sophisms, 3) the so-called sophistriae. As is well known, tracts of the first kind discuss especially such functors as ‘is’, ‘not’, ‘all’, etc., which are crucial for the structure of sentences and on which fallacies often depend. Examples of these tracts in the thirteenth century are the tracts on syncategorematic terms by William of Sherwood (ca. 1200–1266/74) and by Peter of Spain. Tracts of the second kind discuss sophisms, for instance ‘every man is every man’, of which the truth-value or meaning is not immediately clear. These tracts start with such complicated sentences and use them to clarify properties of terms or the structure of (fallacious) arguments. Tracts of the third kind, De Rijk’s ‘sophistariae’, take the usual solutions as their starting point. In other words, the sophistariae primarily 123 Matthew of Orléans, Sophistaria. Edited with an Introduction, Notes & Indices by Joke Spruyt. Leiden etc (Brill), 2001 (Studien und Texte zur Geistesgeschichte des Mittelalters, vol. LXXIV). 124 L.M. de Rijk, Some Earlier Parisian Tracts on Distinctiones sophismatum, Nijmegen (Ingenium) 1988, pp. ix–xxvi (note that De Rijk and Spruyt label them ‘sophistaria’, not ‘sophistria’). 125 Vatican, Vat. lat. 7678, fols. 82rb–88ra . 126 Sankt Florian (Austria), Stiftsbibliothek XI, 632, fols. 42ra–51vb. 127 Vatican, Vat. lat. 7678, fols. 73r–82r.

36

introduction

present the theories that should be used to solve sophisms. The three tracts edited by De Rijk are composed of objections and answers and aim to solve the sophisms.128 They are in fact the thirteenth-century Distinctiones-tracts, in which distinctions concerning ambiguous expressions are made under a different name. Eponymous examples of the latter kind are Roger Bacon’s Handbook on Sophisms and Distinctions (‘Summa de sophismatibus et distinctionibus’),129 the Tract on Distinctions Common in Sophisms’ (‘Tractatus de distinctionibus communibus in sophismatibus accidentibus’) by Matthew of Orléans,130 and a tract on distinctiones, very similar to the previous one, attributed to some father Bonaventura O.F.M. De Rijk also lists anonymous tracts. Our tract includes sophisms, though they are not explicitly announced and sometimes hard to recognise, as I said above.131 They are usually solved by distinctions. In MS V one can read from the incipit that the science of sophistria is intended to construct sophisms, and I seldom found examples of what traditionally counts as such. I noted one, en passant: ‘whatever he bought yesterday, he has eaten today’132 and the question edited in the appendix: ‘all apostles of God are twelve’.133 Further study of the text should confirm this, however.134 In Piltz’ book we find excerpts from Uppsala, University, C 199 containing sophistria-treatises.135 R. Andrews has edited two questions of the manuscript.136

See also J.A. Weisheipl, ‘Repertorium Mertonense’, Medieval Studies 31 (1969), p. 196, note 22. 129 This tract has been edited by R. Steele. See L.M. de Rijk, Some Earlier Parisian Tracts on Distinctiones Sophismatum, Nijmegen 1988, Introduction, p. xii. 130 Matthew of Orléans, Sophistaria. Edited with an Introduction, Notes & Indices by Joke Spruyt. Leiden, 2001. 131 I could not list them in an index. 132 On fol. 236v. 133 On fols. 258r–v. 134 E.J. Ashworth, ‘Traditional Logic’, The Cambridge History of Renaissance Philosophy, N. Kretzmann, A. Kenny and J. Pinborg, ass. eds. E. Stump, (eds.), pp. 150–151. 135 A. Piltz, Studium Uppsalense (…), pp. 297–301. 136 R. Andrews, ‘Resoluble, Exponible and Officiable Terms in the Sophistria of Petrus Olai, MS Uppsala, C 599’, Sophisms in Medieval Logic and Grammar, Acts (…), S. Read (ed.), Dordrecht, pp. 3–33. 128

introduction

37

8. Constitution of the text 8.1. Orthography Some words are spelled in several different ways. In such cases, I have chosen the spelling that editors use in modern editions. Other words have been spelled consistently in an unorthodox manner. If they are consistently spelled in a particular way, I have adopted the orthography in the edition. I give a list that aims at completeness: annologus, bymembris, concawum, dyabolus, dyaletica, enthimematicum, etrogenium, fenix, ffalsitas, intytulari, ircocervus, loycalis, kathegoreumaticus, methaphysicus, methophorice, perswasio, peyor, singularizari, thopica, Sampson, sibilla, yemps, wult, yronica.

Another feature of the text is that frequently, an opponent’s argument (whose text starts with ‘item’) begins to say what I have transcribed as ‘sequitur’ (‘it follows’). In the manuscript this is, as usual, written as ‘ser’. After this a reduction to absurdity is often given. It was tempting to interpret the abbreviation as ‘sequeretur’, but I decided to keep the usual rendering, and concluded that after the opposition by ‘it follows’ something like ‘quod est falsum’ (‘which is false’) is understood. It should further be noted that the author constructs ‘quamvis’ with the indicative, not with the conjunctive mode. When an argument introduced by ‘quia’ has the form of a syllogism, I have added a colon after ‘quia’ to avoid the impression that only the major premise gives a ground for the thesis defended or rejected. 8.2. The apparatus Obvious mistakes by the scribe have not been noted in the apparatus. If possible I have added a reference to J. Hamesse, Les Auctoritates Aristotelis. Un florilège médiéval. Étude historique et édition critique, Louvain (…) 1974, in the apparatus (apparatus loci). I have abbreviated as follows: Hamesse, AA, 185 (136) means: see Les Auctoritates Aristotelis, p. 185, nr. 136.

38

introduction

9. Bibliography Andrews, R., ‘Resoluble, Exponible and Officiable Terms in the Sophistria of Petrus Olai, MS Uppsala, C 599’, Sophisms in Medieval Logic and Grammar, Acts of the Ninth European Symposium for Medieval Logic and Semantics, held at St. Andrews, June 1990, ed. S. Read (Dordrecht, 1993), pp. 3–33. Ashworth, E.J., ‘The Eclipse of Medieval Logic’, The Cambridge History of Later Medieval Philosophy, ed. N. Kretzmann, A. Kenny and J. Pinborg; E. Stump (ass. ed.), (Cambridge, 1982), pp. 787–796. Ashworth, E.J., ‘Traditional Logic’, The Cambridge History of Renaissance Philosophy, C.B. Schmitt and Q. Skinner (eds.), (Cambridge, 1988), pp. 43–172. Bos, E.P., ‘Die Rezeption der Suppositiones des Marsilius von Inghen in Paris (Johannes Dorp) und Prag (ein anonymer Sophistria Traktat) um 1400’, Philosophie und Theologie des ausgehenden Mittelalters. Marsilius von Inghen und das Denken seiner Zeit, hrsg. von Maarten J.F.M. Hoenen und Paul J.J.M. Bakker (Leiden, 2000), pp. 213–238. Bos, E.P., ‘Peter of Mantua and His Rejection of Ampliatio and Restrictio’, The Rise of British Logic. Acts of the Sixth European Symposium on Medieval Logic and Semantics, O. Lewry (ed.), Balliol College, Oxford, June 1924 (Toronto, 1983), pp. 384–399. Bos, E.P., ‘Two sophistria-tracts from about 1400’, Die Philosophie im 14. und 15. Jahrhundert. In memoriam Konstanty Michalski (1879–1947), O. Pluta (ed.), (Amsterdam, 1988), pp. 203–242. Bos, E.P., and S. Read, Concepts, The Treatises of Thomas of Cleves and Paul of Gelria. An Edition of the Texts with a Systematic Introduction (Louvain-la-Neuve, 2001). Bos, E.P., Marsilius of Inghen, Treatises on the Properties of Terms. A First Critical Edition of the Suppositiones, Ampliationes, Appellationes, Restrictiones and Alienationes with Introduction, Translation, Notes and Appendixes (Dordrecht, 1983). Catalogus codicum manuscriptorum medii aevi latinorum qui in bibliotheca Jagellonica Cracoviae asservantur, volumen V, numeros continens inde a 668 usque ad 771 composuerunt M. Kowalczyk, A. Kozlowska, M. Markowski, S. Wlodek, M. Zwiercan (Wratislaviae, 1993). Commentum emendatum et corectum in primum et quartum tractatus Petri Hispani et super tractatibus Marsilii de Suppositionibus, ampliationibus, appellationibus et consequentiis. Hagenau 1495 (reprint Frankfurt/Main, 1967) and 1503.

introduction

39

Gál, G., and R. Wood, ‘Richard Brinkley and his Summa Logicae’, Franciscan Studies, 40, 1980, pp. 59–107. Grass, R., Schlußfolgerungslehre in Erfurter Schulen des 14. Jahrhunderts: eine Untersuchung der Konsequentiontraktate von Thomas Maulfelt und Albert von Sachsen in Gegenüberstellung mit einer Zeitgenossischen Position (Amsterdam, 2003). Green Pedersen, N.J., ‘Early British Tracts on Consequences’, The Rise of British Logic. Acts of the Sixth European Symposion on Medieval Logic and Semantics, O. Lewry (ed.), Balliol College, Oxford, 19–24 June 1983 (Toronto, 1983), pp. 285–307. Guillaume Heytesbury, Sophismata asinina. Présentation, édition critique et analyse par F. Pironet (Paris, 1994). Hamesse, J., Les Auctoritates Aristotelis, un florilège médiéval. Etude historique et édition critique (Louvain, 1974). Haperen, A. van, Epistemische logica in de middeleeuwen, met name bij Willem van Ockham en Paulus Venetus (Enschede, 1988). Johannes Buridanus, Summulae, De Praedicabilibus. Introduction, critical edition and indexes by L.M. de Rijk (Nijmegen, 1995). Johannes Buridanus, Summulae. In Praedicamenta, ed. E.P. Bos, (Nijmegen, 1994). Johannes Venator Anglicus, Logica. First Critical Edition from the Manuscripts by L.M. de Rijk, 2 vols., (Stuttgart, 1999). Johannis Buridani Tractatus de Consequentiis, édition critique par H. Hubien (Louvain-Paris, 1976). Johannis Wycliff Tractatus de logica, ed. M.H. Dziewicki, (London, 1893– 1899). John of Holland, Four Tracts on Logic (Suppositiones, Fallacie, Obligationes, Insolubilia) edited by E.P. Bos (Nijmegen, 1985). Kaczmarek, L., ‘Modi significandi’ und ihre Destruktionen in Auroux et al., (Lille, 1984), pp. 199–209. Kaluza, Z., ‘Richard Brinkley’, Lexicon Grammaticorum. Who’s Who in the History of World Linguistics, ed. H. Stammerjohan (Tübingen, 1996). Kenny, A., and P.V. Spade, On Universals (Tractatus de Universalibus). John Wyclif. Text translated by A. Kenny, with an introduction by Paul Vincent Spade (Oxford, 1985). Kenny, A., J. Pinborg, ‘Medieval Philosophical Literature’, The Cambridge History of Later Medieval Philosophy, ed. N. Kretzmann, A. Kenny and J., Pinborg; E. Stump (ass. ed.), (Cambridge. 1982), pp. 11–42. Kleineidamm, E., Universitas Studii Erffordensis. Überblick über die Geschichte der Universität Erfurt im Mittelalter (1392–1521). I. 1392–1460, Leipzig,

40

introduction

1964; II. 1460–1521. Studium Generale Erfordense. Zum Erfurter Schulleben im 13. und 14. Jahrhundert (Monographien zur Geschichte des Mittelalters, Bd. 34) (Stuttgart, 1989). Libera, A. de, ‘Expositio et probatio per causas veritatis’, Preuve et raisons à l’université de Paris. Logique, ontologie et théologie au xive siècle, édité par Z. Kaluza et P. Vignaux (Paris, 1984), pp. 127–147. Lohr, Ch., ‘Medieval Latin Aristotle Commentaries’, Traditio 23 (1967)ff. Lorenz, S., Studium Generale Erfordense. Zum Erfurter Schulleben im 13. und 14. Jahrhundert, 1989. Maierù, A., Terminologia logica della tarda Scolastica (Roma, 1972). Markowski, M., ‘Johannes Buridans Kommentare zu Aristoteles’ Organon in Mitteleuropas Bibliotheken’, The Logic of John Buridan, Acts of the 3rd European Symposium on Medieval Logic and Semantics, ed. J. Pinborg, Copenhagen, 16–21 November 1975 (Copenhagen, 1976), pp. 9–20. Markowski, M., Buridanizm w polsce w okresie przedkopernikanskim w XV wieku (= Studia Copernicana II) (Wroclaw, 1971). Matthew of Orléans, Sophistaria. Edited with an Introduction, Notes & Indices by Joke Spruyt (Leiden, 2001). Ors, A. d’, ‘Petrus Hispanus O.P., Auctor Summularum’, Vivarium XXXV, 1 (1997), pp. 21–71. Peter of Spain, Syncategoreumata. First Critical Edition with an Introduction and Indexes by L.M. de Rijk with an English Translation by Joke Spruyt (Leiden, 1992). Piltz, A., Studium Uppsalense, Specimnens of the Oldest Lecture Notes Taken in the Mediaeval University of Uppsala (Uppsala, 1977). Pinborg, J., Logik und Semantik im Mittelalter, Ein Überblick (Stuttgart, 1972). Punta, F. del, ‘La Logica di R. Feribrigge nella traduzione manuscritta italiana’, English Logic in Italy in the 14th and 15th Centuries, Acts of the 5th European Symposium on Medieval Logic and Semantics, ed. A. Maierù (Rome, 1980), (Napoli, 1982), pp. 53–85. Read, S., ‘Descensus copulatim: Albert of Saxony vs. Thomas Maulfelt’, Itinéraires d’Albert de Saxe. Paris-Vienna au XIVe siècle, éd J. Biard (Paris, 1991), pp. 71–85. Read, S., ‘Thomas of Cleves and Collective Supposition’, Vivarium XXIX (1991) 1, pp. 50–81. Richard Brinkley’s Theory of Sentential Reference. Edited and Translated with Introduction and Notes by M.J. Fitzgerald (Leiden, 1987). Rijk, L.M. de, ‘Richard Billingham’s Works on Logic’, Vivarium XIV, 2 (1976), pp. 121–138.

introduction

41

Rijk, L.M. de, ‘Semantics in Richard Billingham and Johannes Venator’, English Logic in Italy in the 14th and 15th Centuries, Acts of the 5th European Symposium on Medieval Logic and Semantics, ed. A. Maierù (Rome, 1980), (Napoli, 1982), pp. 167–183. Rijk, L.M. de, Some 14th Century Tracts on the Probationes terminorum. Martin of Alnwick OFM, Richard Billingham, Edward Upton and Others (Nijmegen, 1982). Rijk, L.M. de, Some Earlier Parisian Tracts on Distinctiones sophismatum (Nijmegen, 1988). Smahel, F., ‘Verzeichnis der Quellen zum Prager Universalienstreit 1348–1500’, Mediaevalia Philosophica Polonorum, xxv (1980). Spade, P.V., The Medieval Liar. A Catalogue of the Insolubilia-literature (Toronto, 1975). Sylla, E., ‘The Oxford Calculators’, The Cambridge History of Later Medieval Philosophy, eds. N. Kretzmann, A. Kenny and J. Pinborg; E. Stump (ass. ed.) (Cambridge, 1982), pp. 540–663. Tabulae codicum (…) in Bibliotheca Palatina Vindobinensi asservatorum, vol. III, 1869, pp. 386–387. The Cambridge Translations of Medieval Philosophical Texts. Vol. 1: Logic and the Philosophy of Language, ed. N. Kretzmann and E. Stump (Cambridge, 1988). The Sophismata of Richard Kilvington, translated by N. and B.E. Kretzmann (Cambridge, 1990). Tugwell, S., ‘Petrus Hispanus. Comments on Some Proposed Identifications’, Vivarium XXXVII, 2 (1999), pp. 103–113. Weisheipl, J.A., ‘Repertorium Mertonense’, Medieval Studies 31 (1969), pp. 174–224. Weyers, O., ‘Techniques et méthodes d’enseignement’, l’Enseignement des disciplines à la Faculté des arts (Paris et Oxford, xiiie–xive siècles). Actes du colloque internationale, eds. O. Weyers et L. Holtz, (Louvain, 1997), pp. 337–344. (William of Heytesbury), Tractatus Guilielmi Hentisberi de sensu composito et diviso. Regulae eiusdem cum Sophismatibus, De scire et dubitare (…), (Venetiis, 1494).

THE EDITION

Sigla add. om. exp. cf. // corr. †…† (?) … def. del. iter.

addidit omittit expunxit confer textus abruptus correxit / correctum verbum (verba) corruptum (corrupta) esse puto. de lectione verborum praecedentium dubitare licet lacunam esse censeo deficit delevit iterat

TRACTATUS I

De sophistria ut scientia

Quoniam quatuor sunt questiones scibiles, ut patet secundo Posteriorum,1 ideo procedendo iuxta ordinem istarum questionum circa principium 5 sophistrie queritur primo 1. Utrum sophistria sit.

10

15

20

25

Dicitur quod sic, ut patet primo Elenchorum,2 et communiter auctoritate omnium loycorum. In oppositum: scientia cuius ly ‘argumentatio sophistica’ est subiectum adequatum, non est; igitur etc. Consequentia tenet. Antecedens probatur quia: alique eius conclusiones sunt formande et demonstrande, igitur illarum scientia non est, et per consequens totalis sophistria non est. Nota: sophistria totalis simpliciter est habitus aggregatus ex notitiis omnium conclusionum demonstratarum vel demonstrabilium habentium attributionem ad argumentationem sophisticam; et certum est quod talis habitus non est, ut patet per rationem post oppositum. Alia est sophistria totalis respective, et est aggregatum ex pluribus notitiis plurium conclusionum, non tamen omnium, habentium attributionem ad argumentationem sophisticam, et totalis est, ut patet per rationem ante oppositum. Tertia est sophistria partialis, et est habitus simplicis vel unius conclusionis per scientiam sophisticam demonstrabilis. Item. Sophistria nec est substantia, ut patet; nec est accidens quia: omne accidens est in aliquo subiecto, sed sophistria totalis respective non est huiusmodi; igitur etc. Maior patet, quia accidens dicitur relative ad subiectum. Minor patet: supposito quod Sortes solum sciat 3 quoniam: ante quoniam: utrum quatuor sint questiones scibiles ut patet 5 sophistrie: zophistrie C (sic saepe) 6 sit: est C 14 aggregatus: agregatus C (sic saepe) 1 2

Aristoteles, Analytica Posteriora II, i, 89b23–90a5; Hamesse, AA, 319 (98). Aristoteles, Sophistici Elenchi I, i, notabiliter 165a28–30.

46

fol. 1rb

tractatus i

decem conclusiones sophistrie et Plato alias decem, tunc aggregatum ex illis notitiis nec est in Sorte, nec in Platone, et sic de aliis; igitur etc. Nota: quoddam est accidens unum secundum essentiam, sicut scientia simplicis conclusionis, et istud solum est in subiecto; aliud est accidens unum ratione aggregationis vel attributionis ad aliquod subiectum scientificum, sicut scientia totalis respective; et tale quandoque est in uno subiecto, quandoque in diversis. Et ergo maior argumenti est vera ad istum sensum quod omne accidens est in aliquo, vel in aliquibus subiectis. Item. Sophistria nec est qualitas; nec est numerus, quia est quantitas; nec est quantitas, quia est extensa; nec substantia, et sic de aliis; igitur etc. Item. Nec est qualitas de prima specie, quia aliqui naturaliter sunt sophiste sicut cholerici; nec de secunda specie, quia est qualitas acquisita, et sic de aliis; igitur nullo modo est qualitas. Item. Sophistria est subiectum suum, igitur est substantia. Antecedens probatur, quia omnis qualitas de secunda specie est suum subiectum, igitur omnis qualitas de prima specie est suum subiectum. Consequentia tenet, quia nulla videtur ratio diversitatis. Et antecedens patet de singulis, inductive: de risibilitate, rudibilitate et sic de aliis. Item. Sophistria nec est dispositio, quia omnis scientia est habitus, ergo et sophistria; nec est habitus, quia notitia conclusionis primo generata per demonstrationem non est habituata, et talis est sophistria; igitur etc. Nota: sophistria partialis simplex est simplex qualitas, et ergo non est numerus, vel quantitas; sed sophistria totalis respective est qualitas, quia est scientia, et quantitas, quia est numerus plurium notitiarum simplicium conclusionum. Et si obicitur quod essentie predicamentorum sunt impermixte, et quod generalissima non verificantur de se invicem, ex primo Priorum,3 respondetur quod hoc est verum de predicatione essentiali solum. Secundo nota: sophistria est duplex, scilicet naturalis, que est potentia anime inclinans ipsam naturaliter ad discurrendum sophistice vel ad resistendum rationibus sophisticis, et talis est in secunda specie. Alia est acquisita, et ista est duplex: scilicet usualis, et est habitus acquisitus ex 7 argumenti: argumentum C 13 aliqui: alique C 16 sophistria: non add. necnon exp. C 17 omnis: specie add. necnon exp. C 18 omnis: omnes C 3

Aristoteles, Analytica Priora I, xxxviii, 49a6–8 (locus incertus).

5

10

15

20

25

30

35

de sophistria ut scientia

5

10

15

20

25

47

frequenter arguere vel respondere sophistice promptificans ad ista, et est de prima specie qualitatis; alia est docens, et ibi de ista dicetur in sequenti questione.4 Tertio nota quod non omnis qualitas de secunda specie est suum subiectum, quia durities distingwitur a suo subiecto. Nec consequentia valet ‘qualitas de secunda specie non distingwitur a suo subiecto, igitur nec qualitas de prima’, quia qualitas de prima specie est acquisita a subiecto; sed quicquid acquiritur ab alio, hoc non est istud; sed qualitas de secunda specie est potentia quam nichil prohibet esse suum subiectum. Nota quarto: sophistria docens est duplex, scilicet actualis, et est notitia qua quis actualiter et firmiter assentit conclusioni sophistice propter demonstrationem, et talis est dispositio; alia est habitualis, et est habitus generatus ex frequenter assentire conclusioni tali. Item. Ista generatur ex una demonstratione, igitur solum ex una operatione; per consequens non est habitus. Negatur consequentia, quia, quamvis solum ex una demonstratione generatur, tamen ex multis assensibus, qui sunt operationes intellectus. Item. Nec est ens divisibile, quia subiectum eius est indivisibile; | nec fol. 1va est ens indivisibile, quia potest dividi in plures notitias partiales; igitur non est ens. Uno modo ens dicitur divisibile extensive, et est istud quod potest dividi in partes existentes, et sic sophistria est indivisibilis; alio modo ens dicitur divisibile intensive, et est istud quod potest dividi in partes existentes in eodem sine differentia situs ad invicem, et sic sophistria est divisibilis. Item. Sophistria non est cognoscibilis, igitur etc. Antecedens patet, quia nec per sensum, cum sit qualitas spiritualis anime; nec per intellectum demonstrative, nec dyaletice, quia proprie sophistria est negativa ex quo habet predicatum communius.

4 est: sub add. C 15 una: unica C 23 divisibile: ex add. necnon exp. C | quod: quod add. C 25 est: esset C 26 item: enim (?) add. C 28 demonstrative: demonstratione C 29 communius: communiorem C (cf. qu. 3) 4

Vide infra, qu. 2.

48

tractatus i

2. Utrum sophistria sit scientia.

fol. 1vb

Dicitur quod sic, ut patet per Philosophum, primo Elencorum,5 et communiter omnium aliorum loycorum. In oppositum: sophistria est error, igitur etc. Antecedens probatur: sophistria est apparens sapientia, ut dicitur primo Elencorum,6 igitur etc. Et confirmatur: habitus generatus per argumentum sophisticum est error, et talis est sophistria, quia est apparens et non existens scientia; igitur etc. Consequentia tenet ex interpretatione ‘sophistrie’, quia dicitur a ‘sophia’, quod est ‘sapientia’. Item. Arguitur de sophistria naturali et utente; tales enim non sunt scientie, ut patet ex questione precedenti.7 Nota: sophistria uno modo sumitur pro habitu generato ex arte sophistica, et talis est error, et ita procedunt prima argumenta; alio modo sumitur pro habitu docente ex quibus et qualibus et quomodo debent fieri argumenta sophistica et qualiter debent dissolvi, et talis solum est scientia. Item. Sophistria docens considerat passiones irreducibiles ad idem subiectum, igitur etc. Antecedens probatur quia: considerat passiones istas apparens probare et non apparens probare, ex quo oppositorum eadem est scientia; sed passiones iste non possunt simul verificari de eodem, igitur etc. Nota: passiones dicuntur irreducibiles uno modo secundum verificationem, et sic omnis scientia considerat passiones irreducibiles ad idem subiectum; alio modo passiones dicuntur irreducibiles secundum considerationem vel attributionem, et sic nulla scientia considerat passiones irreducibiles, quia, quamvis aliqua considerat passiones contradictorias, tamen iste reducuntur ad idem subiectum secundum considerationem, ex eo quod scientia considerans unum oppositorum habet considerare et reliquum. Item. Sophistria non habet principia, igitur etc. Antecedens probatur, quia nec ista propositio ‘argumentatio sophistica est’ est eius

1 utrum: ante utrum: queritur utrum C 23 sic: omnes add. necnon exp. C 5 6 7

9 sophia: sophos C

Aristoteles, Sophistici Elenchi I, i, 164a20–23. Aristoteles, Sophistici Elenchi I, i, 164a20–23. Vide supra, qu. 1, p. 46, l. 32–35.

13 ita: ista C

5

10

15

20

25

30

de sophistria ut scientia

49

principium (nam ipsa est contingens, quia potest esse vera et potest esse falsa), nec aliqua alia; igitur etc. [ 5 lineae vacuae ] Nota: sophistria docens est scientia docens scire argumenta sophistica et eadem dissolvere. Contra: nulla scientia docet. Probatur, quia solum doctor docet; igitur etc. Et si dicitur quod instrumentaliter docet, contra: demonstratio instrumentaliter docet arguere, igitur non scientia. Item. Sophistria non est scientia factiva, ergo non docet facere. 10 Antecedens probatur: ista non dirigit in opus ad extra, igitur etc. Antecedens probatur: ipsa dirigit in opus ad intra, videlicet arguere mentaliter. Item. Ipsa docet scire, igitur non facere. Consequentia tenet, quia scire solum respicit scientiam speculativam, facere autem practicam. 15 Item. Impossibile est argumentationem sophisticam esse, igitur etc. Antecedens probatur, quia sequitur ‘hoc est argumentum, igitur facit fidem’. Consequentia tenet ex descriptione argumenti, et sequitur ex altera parte ‘hoc est sophisticum, igitur non est argumentum, igitur est apparens et non existens argumentum’; quod videtur contradictio. 20 Item. Impossibile est aliquem arguere sophistice, quia arguere nichil est; similiter arguere sophistice nichil est, igitur etc. 5

[ 5 2/3 lineae vacuae ] Item. Diffinitio convenit scientie libri Priorum quia: ibi tractatur de coniugationibus inutilibus, quia sunt argumentationes sophistice, et de 25 fallacia petitionis principii, igitur etc. Item. Scientia Physicorum docet solutionem argumentorum sophisticorum Parmenidis et Melissi, igitur etc. Item. Primo Posteriorum8 tractatur de falsigrapho, igitur etc. Nota: uno modo scientia docet solvere argumenta sophistica per se 30 et principaliter, et hoc convenit soli sophistrie; alio modo scientia docet eadem solvere incidentaliter, et hoc convenit scientie libri Physicorum,

5 eadem: easdem C 9 factiva: finita C 19 contradictio: sequi add. C 25 fallacia: ffallacia (sic) C 26 item: in add. C 27 parmenidis: Promenidis C | melissi: Melisy C 31 eadem: easdem C | hoc: sic add. C 8 Aristoteles, Analytica Posteriora I, xvi, 79b23–25. Transl. Iacobi, ed. L. Minio-Paluello, p. 34 (ll. 18–20).

50

fol. 2ra

tractatus i

vel minus principaliter et reductive, et hoc non convenit scientie Priorum vel Posteriorum. Et tunc diffinitio debet sic intelligi: sophistria est scientia docens per se et principaliter argumenta sophistica componere et ea dissolvere. Item. Diffinitio non convenit cuilibet sophistrie, quia non convenit naturali et usuali, | igitur etc. Respondetur quod solum datur de docente. Item. Ista non convenit cuilibet sophistrie docenti, quia non convenit scientie suppositionum, confusionum, appellationum; igitur etc. Et si dicitur quod iste docent mediate sophistice arguere, quia docent ista penes que principaliter attenditur apparentia in argumento sophistico, contra: adhuc ista non convenit libro secundo Elencorum, quia ista non arguere docet, sed solum solvere. Et si dicitur quod datur solum de totali sophistria, contra: vel hoc intelligitur de totali respective, et sic ipsa est totalis, quia habet partes; vel de totali simpliciter, et sic nulla talis est, ut patet ex prima questione.9 Nota: scientia dicitur uno modo totalis simpliciter, quia ipsa nec est, nec fuit pars alicuius, et de ista datur diffinitio; alio modo dicitur totalis secundum potentiam, scilicet que non est, nec potest esse pars alterius; et sic nulla esset totalis simpliciter, ut dictum est in questione prima.10 Item. Solvere argumentationem sophisticam nichil est, igitur etc. Respondetur quod est: causam defectus eiusdem assignare. Item. Sophistria est scientia tractans principaliter de argumentatione sophistica, vel de alia per se pertinente ad eandem, igitur etc. Consequentia tenet, quia eiusdem rei non sunt plures diffinitiones.

5

10

15

20

25

[ 7 4/5 lineae vacuae ] 3. Utrum sophistria sit scientia demonstrativa. Dicitur quod sic, ut patet ex diffinitione scientie, quia scientia est habitus per demonstrationem acquisitus. In oppositum: sophistria non potest demonstrare suas conclusiones 30 per sua principia, igitur etc. Antecedens probatur quia: conclusiones

5 cuilibet: cuiuslibet C exp. C 24 alia: alio C 9 10

13 docet: solum add. C 21 solvere: nichil est add. necnon 27 utrum: ante utrum: queritur utrum C

Vide supra, qu. 1, p. 45, l. 14. Vide supra, qu. 1, p. 45, l. 14.

de sophistria ut scientia

5

10

15

20

25

30

35

51

sue et principia sunt communia, quia applicabilia omnibus scientiis; sed omnis demonstratio debet esse ex propriis principiis, ex primo Posteriorum,11 igitur etc. Nota: principia vel conclusiones dicuntur communia vel communes pluribus scientiis uno modo, quia plures scientie constituunt ex ipsis suas demonstrationes, et sic principia sophistrie non sunt communia, secundum applicationem; alio modo, quia plures scientie utuntur doctrina | tradita per principia et conclusiones ipsius. fol. 2rb Item. Sophistria est scientia diffinitiva, igitur etc. Consequentia tenet, quia scientia diffinitiva et demonstrativa differunt specifice. Antecedens patet, quia ista traditur diffinitive. Negatur consequentia. Ad probationem dicitur quod eadem scientia in numero secundum se totam et adequate non est diffinitiva et demonstrativa, sed cum hoc stat quod eadem scientia aggregative una secundum unam partem fit demonstrativa et secundum aliam diffinitiva. Item. Sophistria non docet demonstrare, igitur etc. Consequentia tenet, quia scientia dicitur demonstrativa, quia docet demonstrare. Confirmatur: sophistria non est scientia posterioristica, igitur etc. Consequentia tenet, quia sicud se habet dyaletica ad thopicam, sic posterioristica ad demonstrativam; sed dyaletica est scientia thopica, igitur etc. Item. Sequitur quod sophistria significat contracta ad materiam necessariam. Falsitas patet, quia ipsa non docet arguere ex necessariis. Sed consequentia probatur, quia scientia demonstrativa in hoc differt a scientia illativa quia illativa tractat de consequentia in generali, demonstrativa autem contrahit illationem ad materiam necessariam. Nota: scientia uno modo dicitur demonstrativa, quia docet facere demonstrationes, et sic argumentum probat quod sophistria non est demonstrativa; alio modo dicitur demonstrativa, quia traditur et docetur per demonstrationes, et sic ratio ante oppositum probat quod sophistria est demonstrativa. Secundo nota quod scientia uno modo dicitur contracta ad materiam necessariam, quia docet arguere solum ex premissis necessariis, et hoc non convenit sophistrie, ut probat ultimum argumentum;12 alio 29 argumentum: argumenta C | probat: ut add. necnon exp. C 11 12

Aristoteles, Analytica Posteriora I, ii, 71b20–23. Vide supra, ll. 23–27.

52

tractatus i

modo, quia ipsa traditur et docetur per argumentationes constitutas ex premissis necessariis, et hoc convenit sophistrie. Item. Nulla scientia de impossibilibus est demonstrativa, sed sophistria est huiusmodi, igitur etc. Maior patet, quia impossibilium non est scientia, primo Posteriorum.13 Minor patet, quia sophistria est de argu- 5 mentationibus sophisticis que sunt propositiones rationales impossibiles; igitur etc. 4. Utrum sophistria sit pars loyce.

fol. 2va

Dicitur quod sic, ut patet ex communi divisione loyce in prioristicam, posterioristicam sive demonstrativam, dyaleticam et sophisticam. In oppositum, quia | nec est pars loyce utentis, cum ista non sit scientia; nec loyce docentis, quia sophistria utens est pars loyce utentis, et docens loyce docentis. Item. Sophistria docens nec est pars loyce veteris, quia ista docet arguere sophistice quod non docet vetus loyca; nec est pars loyce nove, quia scientia suppositionum, confusionum etc. non docet arguere. Respondetur quod sophistria dividitur in veterem, et ista comprehenditur sub loyca veteri; et in novam, que comprehenditur sub nova loyca. Et sic secundum se totam non comprehenditur sub una parte. Contra: nulla pars sophistrie docet de argumentatione, quia nec scientia Elencorum, quia ista solum tractat de argumentatione sophistica. Respondetur quod, quamvis non tractat de argumentatione positive, tractat tamen de ea privative, quia argumentatio sophistica habet se tamquam privatio respectu argumentationis. Contra: aliqua argumentatio sophistica est bona argumentatio, sicud ista que petit principium. Respondetur quod talis non privat argumentationem simpliciter, sed argumentationem probativam privat. Ita sophistria non comprehenditur sub loyca, igitur etc. Antecedens probatur, quia subiectum sophistrie non comprehenditur sub subiecto loyce, igitur etc. Antecedens probatur, quia hec non est vera ‘omnis argumentatio sophistica est argumentatio’.

8 utrum: ante utrum: queritur utrum C | sit: est C 13

22 scientia: scientie C

Aristoteles, Analytica Posteriora I, vi, 75a2–4, 12–14; Hamesse, AA, 215 (45).

10

15

20

25

30

de sophistria ut scientia

53

Nota: uno modo unum comprehenditur sub alio integrative, et sic est pars integralis que comprehenditur sub suo toto; alio modo pre-

5

10

15

20

25

30

dicative, et sic inferius comprehenditur sub suo superiori; tertio modo reductive, et sic privatio comprehenditur sub habitu suo quia reducitur ad ipsum, et sic argumentatio sophistica comprehenditur sub argumentatione. Item. Sophistria nec est pars composita, quia omnis scientia est simplex qualitas anime; nec est pars simplex, quia ipsa est ex habitibus plurium conclusionum constituta. Respondetur quod sophistria totalis est pars loyce composita, sed sophistria partialis simpliciter est pars simplex et incomposita. Item. Sophistria non versatur circa aliquam operationem intellectus, igitur etc. Antecedens probatur, quia nec circa simplicium apprehensionem, quia circa istam versatur scientia Porphyrii et Predicamentorum Aristotelis; nec circa compositionem et divisionem, quia circa istam versatur scientia Peryermeneias; nec circa discursum, quia istum considerat scientia Priorum, igitur etc. Nota quod tres sunt operationes intellectus, | scilicet simplicium ter- fol. 2vb minorum apprehensio, compositio vel divisio, et discursus. Circa primum, scilicet terminum secundum se, vel secundum suas significationes, vel predicationes, versatur scientia Porphyrii, sed circa passiones istarum versantur scientie ampliationum vel appellationum que sunt partes sophistrie, quia propter ampliationes et appellationes sepius fiunt sophisticationes. Circa secundam operationem etiam versatur sophistria, quia, quandoque propositio in sensu diviso creditur in sensu composito, et ex isto sepius proveniet sophisticatio; etiam creditur esse propositio magis nota quando minus est nota. Circa tertiam operationem fit deceptio, quia creditur aliquando consequentia fore bona que tamen non valet. [ 3 1/2 lineae vacuae ]

2 que: quod C 8 anime: anima C 10 composita: composite C 15 istam: corr. ex istarum? C 16 considerat: consignificat C 20 terminum: terminus C | suas: operationes add. necnon exp. C 21 scientia: appellationum add. necnon exp. C 25 propositio: proprio C 26 proveniet: preveniet C

54

tractatus i

5. Utrum sophistrie divisio in veterem et novam sit bona. Dicitur quod non, quia nulla est ratio veteritatis et novitatis; igitur etc. Item. Tota sophistria nec est vetus, nec nova, igitur etc. Antecedens patet, quia ista est ex ambabus composita. Item. Scientia parvorum logicalium est pars sophistrie, et tamen nec 5 est pars veteris, ut patet de scientia fallaciarum; nec pars nove, ut patet de scientia appellationum. [ 4 2/3 lineae vacuae ] 6. Utrum sophistria naturalis utens et docens realiter distingwantur.

10

[ 2 1/4 lineae vacuae ] 7. Utrum sophistria sit ab aliis scientiis partialibus nove logice distincta.

fol. 3ra

Arguitur quod non, quia illius est scientia demonstrativa, ut dictum est in una questione precedenti;14 igitur etc. 15 Item. Ista considerat de eodem obiecto cum scientia prioristica, igitur etc. Consequentia tenet, quia distinctio scientiarum debet sumi ab obiectis, secundo De anima.15 Antecedens patet, quia idem syllogismus procedens ex minus notis consideratur in scientia priorica, quia sibi convenit diffinitio syllogismi, et in scientia sophistica, quia peccat penes 20 fallaciam petitionis principii. Item. Ista cum aliis ordinatur in eundem finem, scilicet in arguere. [ 3 lineae vacuae ]

1 utrum: ante utrum: queritur utrum C (fol. 2vb) 14 15

12 utrum: ante utrum: queritur utrum C

Vide supra, qu. 3, p. 51, l. 33 – p. 52, l. 2. Aristoteles, De anima II, 5, 417b22–23; Hamesse, AA, 179 (59).

de sophistria ut scientia

55

8. Utrum sophistria debeat sequi alias scientias partiales loyce.

5

10

15

20

25

30

Dicitur quod sic. Et probatur quia: privatio debet sequi habitum; sed sophistria tractat de argumentatione sophistica que habet se tamquam privatio argumentationis, igitur etc. In oppositum arguitur: si sic, sequeretur quod communiter committeretur error in studendo. Probatur, quia communiter studentes prius student parva loycalia, in quibus docetur sophistria. Respondetur uno modo quod, quamvis scientia parvorum loycalium prout deservit ad argumentationem sophisticam, sit pars sophistrie, tamen secundum aliam considerationem, scilicet prout deservit ad quantitatem propositionum et ad conversionem et ad bonitatem consequentie, subordinatur scientie prioristice; alio modo dicitur quod primo docetur scientia de habitu, scilicet Auctoris tractatuum,16 que tractat veterem loycam habitualem, et scientiam suppositionum, ampliationum, appellationum etc., que dicitur vetus loyca sophistrie, et postea tunc nova loyca habitualis; post hoc nova loyca sophistrie. Sed contra: prius docetur sophistica quam thopica vel dyaletica, igitur etc. Item. In quolibet libro determinatur de argumentatione sophistica, fol. 3rb igitur etc. Antecedens probatur, quia in libro Priorum tractatur de demonstrationibus inutilibus, in veteri arte de demonstrationibus malis a † divisa adiuncta †, igitur etc. Respondetur quod in illis determinatur de argumentatione sophistica solum incidentaliter, minus principaliter et minus complete. Et sic tunc dicitur quod, quamvis secundum traditionem incidentalem et incompletam et minus principalem ipsa sophistria procedit, tamen secundum appositionem completam et principalem debet sequi. Item. Prius sunt extirpenda vitia et errores antequam inferatur habitus; sed sophistria est de erroribus; ergo prius debet doceri quam scientia habitus veteris. Respondetur quod maior est vera, quando alicui subiecto inherent errores vel vitia, sed quando hoc non fit, tunc antecedens non habet veritatem. 1 utrum: ante utrum: queritur utrum C 11–12 consequentie: tamen add. C 12 subordinatur: subordinari C | dicitur: dicetur C 14 et: in add. C 16 sophistrie: sophistica C 21 de: Cc 16

sc. Petrus Hispanus.

56

tractatus i

Item. Ex isto sequitur quod Philosophus in libro Predicamentorum17 male procedit prius de equivocis quam de univocis. Respondetur quod equivocatio habet se tamquam habitus, ex quo importat pluralitatem; univocatio tamquam privatio, ex quo dicitur ab ‘unitate’; unitas autem est privatio pluralitatis; igitur, ex quo prius 5 determinat de equivocis que dicunt pluralitatem, tunc prius determinat de habitu. [ 4 lineae vacuae ] 9. Utrum sophistria sit communis vel specialis.

fol. 3va

Dicitur quod sit communis, ut patet per Philosophum, libro Elencorum.18 Quod sit specialis, probatur, quia ipsa habet speciale subiectum, propria principia et proprias conclusiones, igitur etc. In oppositum: nullum ens est ens commune, igitur etc. Antecedens probatur: omne ens est singulare, ergo nullum ens est commune. Consequentia tenet quia singulare et commune opponuntur. Et confirmatur: nec sophistria est communis in essendo, nec in causando, nec in significando. Et si dicitur quod in applicando, contra: ista nec est applicabilis aliis secundum inhesionem, quia non inheret aliis; nec secundum continuationem vel contiguationem, quia non est extensa. Et si dicitur | quod est secundum usum applicabilis, contra: ex hoc sequitur quod alie scientie utuntur scientia erroris, et sic sequitur quod alie scientie sunt erroribus permixte. Confirmatur: naturalis scientia non utitur sophistria quia, si sic, sequeretur quod scientia speculativa uteretur practica, et sic scientia speculativa transiret in praxim vel operationem, quod est contra rationem speculative. Nota: scientia dicitur specialis primo modo ratione subiecti, quia habet subiectum non transcendens, et sic loyca est specialis, et, per oppositum, scientia dicitur generalis primo modo, quia habet subiectum transcendens et commune, et sic loyca non est communis, sed methaphysica; secundo modo scientia dicitur specialis, quia non habet

4 univocatio: quam add. necnon exp. C 9 utrum: ante utrum: queritur utrum C 14 ens: est add. C 30 commune: communem C 17 18

Aristoteles, Praedicamenta I. Aristoteles, Sophistici Elenchi XI, 171b25 f. (locus incertus).

10

15

20

25

30

de sophistria ut scientia

57

principia secundum se communissima, et communis per oppositum, et sic loyca est specialis et methaphysica communis; tertio modo scientia dicitur specialis, quia non est pluribus applicabilis, et sic communis per oppositum, et sic sophistria est communis. 5 Secundo nota quod sophistria non est communis in essendo sed in applicando, sed non secundum inhesionem vel continuationem, sed secundum usum sic quod plures scientie utuntur doctrina tradita per principia et conclusiones illius scientie. [ 4 1/3 lineae vacuae ] 10

15

20

25

30

Item. Sophistria non habet proprios terminos, nec propositiones, igitur etc. Consequentia tenet ex primo Posteriorum19 quia quelibet scientia utitur propriis interrogationibus et propositionibus. Antecedens probatur quia omnes terminos sophistrie considerat methaphysica, nam ipsa ex omnibus terminis format suas conclusiones. Nota: quamvis methaphysica considerat omnes terminos, tamen non secundum omnes rationes, sed solum secundum rationes quiditativas vel essentiales. Et sic patet quod aliqui termini sunt proprii sophistrie secundum unam rationem, scilicet prout ordinantur in argumentationem sophisticam, quamvis secundum aliam rationem considerantur secundum methaphysicam. Item. Sophistria est communis ratione principiorum. | Antecedens fol. 3vb probatur quia ista habet principium communissimum, quia principium metaphysice est principium sophistrie, ex quo quidquid est principium principii, est principium principiati. Item. Subiectum sophistrie est communissimum, igitur etc. Antecedens probatur: supposito quod subiectum sit argumentatio sophistica, tunc convertitur cum ly ‘ens’ quod est terminus communissimus, igitur etc. Antecedens probatur, quia stante casu, tunc omne ens est argumentatio sophistica, et e converso; igitur etc. Item. Implicat contradictionem sophistriam esse communem et specialem, quia sequitur ‘ipsa est communis, ergo convenit pluribus’, et ex altera parte ‘est specialis, ergo non convenit pluribus’, que sunt contradictoria.

13 terminos: termini C 19

16 rationes: rationem C

26 subiectum: solum C

Aristoteles, Analytica Posteriora I, ii, 72a6–25; Hamesse, AA, 212 (19)—p. 213 (28).

58

tractatus i

{Item. Loyca est specialis quoad applicationem eo quod sibi soli convenit. Dicitur quod est specialis quoad hoc quod applicatur, sed non quantum ad ista ad que applicatur, cum in ordine ad omnia est applicabilis. Item. Scientia dicitur ‘communis’ ratione subiecti. Dicitur ‘affirmative secundum quid’ eo quod habet subiectum simpliciter communissimum et divinum, et sic solum methaphysica dicitur communis affirmative secundum quid, eo quod considerat subiectum secundum rationem communiorem quam omnes alie, et sic omnis scientia totalis respective sive partialis dicitur communis, et sic etiam loyca. Item dicitur: est communis in considerando, quia consideratio utitur communibus principiis, etiam simpliciter communibus quia † mentalibus † in primo Elencorum20 circa elencum, igitur communis per Commentatorem. Dicitur quod Commentator wult quod ista communis utitur simpliciter communibus principiis per se et in concrete, sicud est demonstratum. Modo, utitur mentalibus in Elencis, primo Physicorum, hoc est: ratione methaphysice. Item, dicitur: ipsa versatur circa totam communitatem entis, igitur est simpliciter communis in considerando, per … et … qui ideo vocant scientiam communem … cum considerat propositiones quarum termini supponunt pro qualibet re mundi, sicud contradictoria, sed non in concretione, sed modo concreto qualiter debet ergo dicta eorum.}(?)

5

10

15

20

[ 3 lineae vacuae ] 10. Utrum sophistria sit scientia realis vel rationis. Arguitur quod sit realis, quia ista est res, igitur etc. Consequentia tenet ex quid nominis scientie realis. Item. Sophistria considerat de rebus, igitur etc. Antecedens pro- 25 batur, quia considerat de terminis et argumentationibus sophisticis que sunt res, igitur etc. Et si dicitur realis, quia considerat res condistinctas signis, contra: ex hoc sequitur quod nulla sit realis, quia nulla res condistingwitur signo, quia quelibet res significat se ipsam et sibi similem. Et confirmatur: in libro Elencorum ponuntur propositiones supponentes pro 30 rebus ad extra, igitur etc. Antecedens tenet de illis propositionibus ‘res sunt infinite’, ‘res ad disputationes ferre non possumus’, igitur etc.

1–20 (?): {…}altera manus utrum C

9 loyca: etc add. C1

22 utrum: ante utrum: queritur

20 Aristoteles, Sophistici Elenchi I, 165a1 (Aristoteles latinus, VI, 1–3, ed. B.G. Dod, p. 15, ll. 17–18).

de sophistria ut scientia

59

Nota: scientia dicitur realis uno modo quia est res, et sic quelibet | fol. 4ra scientia dicitur realis; alio modo quia considerat de rebus, et sic iterum quelibet est realis, saltem que est conclusionis vel conclusionum affirmativarum; tertio modo scientia dicitur realis quia ipsa est principali5 ter de rebus condistinctis signis significantibus ultimate proprie, et sic sophistria non est realis. Sed tunc ad argumentum ultimum21 respondetur quod iste propositiones considerantur ibi minus principaliter. Sed contra: ille propositiones ponuntur ibi pro principiis, igitur etc. [ 3 1/2 lineae vacuae ] Item. Loyca non est ratio, igitur etc. Antecedens tenet quia non est anima rationalis. Nota: scientia non dicitur rationalis quia ipsa est ratio, sed primo modo quia ipsa est in ratione; secundo modo quia considerat entia rationis; tertio modo quia docet ratiocinari. 15 Contra: scientia est anima rationalis, igitur ratio. Antecedens probatur: scientia est intellectus qui est omnia, ex tertio De anima.22 Respondetur quod ista propositio intelligitur sic: intellectus est aptus natus suscipere species omnium rerum.

10

[ 1 linea vacua ] 20

Item. Felicitas est anima, igitur scientia. Antecedens probatur: felicitas est substantia, igitur etc. Antecedens probatur, quia felicitas est perfectissimum, sed nullum accidens est tale, igitur etc. Respondetur quod Philosophus secundo Ethicorum23 wult quod felicitas inter operationes humanas est perfectissima. 25 Item. Contra secundum modum sequitur quod loyca non sola est scientia rationis, quia grammatica et rethorica etiam considerant terminos qui sunt entia rationis. Respondetur quod illis duobus primis modis non solum loyca vel sophistria est scientia rationis, sed grammatica etiam, similiter et retho30 rica. Sed queritur quare loyca solum dicatur rationalis. 2 modo: modus C 7 ibi: Cc 16 omnia: amnia (sic) C 20 anima: amnia (sic) C 23 philosophus: secundum add. necnon exp. C 25 modum: Cc | sola: solum C 31 dicatur: dicitur C 21 22 23

p. 58, ll. 25–27. Aristoteles, De anima III, viii, 431b21; Hamesse, AA, 188 (161). Aristoteles, Ethica I, xiii, 1102a5–7.

60

tractatus i

Et respondetur quod hoc est solum verum secundum tertiam acceptionem. Item. Sophistria non docet arguere, igitur non docet ratiocinari. Antecedens probatur, quia docet solum sophistice arguere, igitur etc. Respondetur quod indirecte et mediate vel privative docet arguere. 5 [ 2 1/4 lineae vacuae ] 11. Utrum sophistria sit speculativa vel practica.

fol. 4rb

Arguitur quod sit speculativa quia considerat de rebus constantibus a natura, scilicet de auro et de aurichalco, ut patet primo Elencorum.24 Item. Ista considerat passiones speculativas, scilicet apparentiam et 10 existentiam, ut patet per totum processum libri Elencorum, igitur etc. Item. Ista constituitur ex scientia suppositionum que est speculativa, et scientia elencorum que // [ 18 1/2 lineae vacuae ] 12. Utrum argumentatio sophistica sit subiectum sophistrie.

15

Respondetur quod sic. Contra: quodlibet subiectum debet esse diffinibile et habere propriam passionem; sed argumentatio sophistica non est huiusmodi, igitur etc. Et si dicitur quod diffinitio est hec ‘argumentatio sophistica est oratio apparens probare aliquid, vel aliqua, quod, vel que, non probat’, 20 contra: argumentatio sophistica est quoddam complexum, ergo non est diffinibile. Et confirmatur quia diffinitio convenit argumentationi vere et demonstrationi, igitur etc. [ 4 1/2 lineae vacuae ]

fol. 4va [ 9 lineae vacuae ]

Nota: finis propositionis sophistice est scire facere argumenta sophistica, et eadem solvere. Contra: felicitas est finis sophistrie. Consequentia tenet quia eiusdem rei non sunt plures fines principales. 1–2 acceptionem: exceptionem C 3 docet: ratiocinari add. C 5 quod: indin add. necnon exp. C 7 utrum: ante utrum: queritur utrum C (fol. 4ra) 12 scientia: scientiis C 13 que: est add. necnon exp. (?) C 20 que: qualiter C 23 et: de add. C 24

Aristoteles, Sophistici Elenchi 1, 164b24.

25

de sophistria ut scientia

5

10

15

20

61

Item. Finis sophistrie est lucrum, igitur etc. Antecedens probatur quia possibile est aliquid propter hoc studere. Item. Cuiuslibet scientie finis est scire, igitur sophistrie. Nota quod notabile principale intelligitur de fine proprio, essentiali et ultimato. Item. Vana gloria est finis sophistrie, igitur etc. Antecedens patet ex primo Elencorum25 ubi dicit quod quibusdam magis pretium est videri et non esse quam esse et non videri, quod exponitur de sophistis, igitur vana gloria est finis ipsius. Respondetur quod est uno modo finis accidentalis sophistice scientie; alio modo dicitur quod est finis sophistrie non scientifice sed sophistrie usualis, vel prout sophistria est habitus erroneus ex arte sophistrie generatus. Item. Dirigere intellectum practicum ne aberret in ratiocinando, est finis sophistrie, igitur etc. Et si dicitur quod sit finis communis, quia totius loyce, tunc scire dirigere intellectum practicum ut non aberret in ordinando vel solvendo sophistice, hoc erit finis proprius sophistrie, igitur etc. Respondetur negando consequentiam, quia utrumque illorum est finis proprius. Sed contra: vel isti fines sunt subordinati, vel impertinentes; si primum, tunc alter illorum non est ultimatus finis. [ 2 1/2 lineae vacuae ]

Item. Scire arguere sophistice est finis totius loyce, igitur etc. Ante- fol. 4vb 25 cedens probatur, quia tota loyca ordinatur ad dirigendum intellectum ne aberret in ratiocinando, et hoc fit per debitas formationes et solutiones rationum sophisticarum. Respondetur quod formatio vel solutio argumenti sophistici versatur circa privationem argumentationis, et quia privatio habet reductionem 30 ad habitum, igitur minus principaliter et non ultimate in loyca consideratur. Item. Non ponitur habitus regulans intellectum apprehendendo simplicia, igitur nec debet poni habitus regulans intellectum in arguendo. 2 aliquid: aliquod C 3 sophistrie: sophistria C 12 sophistrie: sophistice C 17 proprius: propositionis C | sophistrie: sophistrice C 20 proprius: popositionis (sic) C 25 dirigendum: arguendum C 26 aberret: aberrat C 27 sophisticarum: sophisticorum C 25

Aristoteles, Sophistici Elenchi I, 165a19–21; Hamesse, AA, 332 (5).

62

tractatus i

Negatur antecedens, quia notitia Porphyrii, predicamentorum, suppositionum, confusionum versantur circa simplicia. Item. Si scire facere argumenta sophistica esset finis, sequeretur quod sophistria esset vane inventa. Quod probatur quia: aliquis ex continue arguere et solvere potest hoc scire, igitur etc. Antecedens 5 probatur quia sicut ex continue fabricare fit faber, sic ex continue arguere sophistice fit sophista. Respondetur quod ex continue fabricare fit faber usualis et non artificialis; similiter, ex continue arguere sophistice fit sophista usualis solum. 10 Sed contra: ex hoc sequitur: impossibile fuit primum fieri fabrum vel sophistam artificialem, quia nec hoc potuit fieri ex continue fabricari, nec ex aliquo alio. Respondetur quod antiqui ex intellectu principiorum que fuerunt, non ex intellectu terminorum, vel per inductionem ex subiunctione 15 sub illis principiis, et ex notitia bonitatis consequentie concluserunt conclusiones et acquisiverunt scientias earundem. Item. Vel scire arguere sophistice quoad proprium est finis, et sic arguere sophistice esset finis; vel quoad totum, et sic scientia esset finis. [ 2 1/2 lineae vacuae ] fol. 5ra

20

13. Utrum scientie sophistice sint quatuor cause. Respondetur: capiendo ‘causam materialem’ indifferenter pro causa materiali ex qua, in qua et circa quam, et ‘causam formalem’ pro causa formali propria et impropria, tunc sunt quatuor; sed capiendo ‘causam materialem’ solum pro causa ex qua, et ‘formalem’ proprie, 25 tunc solum sunt due, quia ex quo scientia est simplex qualitas in anima, non habet materiam et formam ex quibus componitur. Contra: libri sunt quatuor cause, ergo scientie. Consequentia tenet quia nulla est ratio diversitatis. Et si dicitur quod liber est ens compositum ex materia et forma, et scientia non, contra: scientia habet causam 30 materialem et formalem, igitur etc. Confirmatur: scientia totalis componitur ex partialibus, quia est ens compositum, et per consequens non simplex. 2 confusionum: ista add. necnon exp. C 4 vane: vana C | quod: quia C 6 sic: quia C 14 que: qui C 17 acquisiverunt: acquisarunt C 21 utrum: ante utrum: queritur utrum C (fol. 4vb) | sint: sunt C 32 et: Cc

de significatione

63

Item. Sequitur quod forme sit forma et materie materia. Probatur consequentia: quia scientia est qualitas anime, ergo forma, ergo habet causam formalem, ergo habet formam. Item. Nulla est causa componens sophistice scientie, quia nec Aristote5 les, quia iste non est; etiam ipse non composuit obligatoria suppositionis que tractant de sophistria etc., quia Deus est causa efficiens omnium, ergo scientie. Item. Intellectus scientis est causa efficiens, igitur etc. [ 12 1/5 lineae vacuae ] De significatione

10

15

20

25

30

Nota: significare est potentie cognitive aliquid vel aliqua vel aliqualiter instrumentaliter representare. Contra: significare est signum facere, igitur etc. Antecedens patet, quia dicitur significatio quasi signorum factio. Item. Significare est intellectum constituere. | Antecedens patet pri- fol. 5rb mo Peryarmeneias, capitulo de verbo;26 dicitur ubi ‘qui intellectum constituit’. Nota: ‘significare’ proprie dicitur: ‘per signum notum facere, vel notificare’. Et secundo nota quod Philosophus per litteram allegatam, primo Peryarmeneias, non wult innuere ly ‘significare’, sed wult probare quod verbum significat, quod aliqui tamen nolebant. Item. Sequitur quod omnis vox sit significativa. Consequens est contra Auctorem tractatuum27 qui vocem dividit in significativam et nonsignificativam. Respondetur quod Petrus Hispanus sumit signum proprie, prout est representativum alicuius alterius a se. Item. Additur ‘aliqua vel aliqualiter’ quia e licito ista descriptio erit et manebit bona. Respondetur quod non de necessitate additur, sed propter maiorem declarationem.

21 allegatam: aligatam C 26 27

26 Hispanus: H. add. C

Aristoteles, Peri hermeneias III, 16b19–21; Hamesse, AA, 305 (6). Petrus Hispanus, Tractatus, ed. L.M. de Rijk, I, § 3, p. 2, l. 1.

64

tractatus i

Sed contra: synkathegoreumata non significant aliqua, quia solum consignificant. Respondetur quod talis consignificatio est actus anime qui est aliquid. Item. Male additur ‘instrumentaliter’, quia significare convenit Deo, 5 sed ly ‘instrumentaliter’ excludit Deum, ergo etc. Maior probatur quia Deus omnia notificat, ergo significat. Respondetur quod ‘significare’ proprie est: sub recto signo representare. Item. Sequitur quod ly ‘albedo’ non significat, quia nec representat 10 accidens, quia omne nomen secundum grammaticum28 significat substantiam; nec representat substantiam, ut notum est, ergo etc. Item. Sequitur quod ly ‘chymera’ non significat et ly ‘privatio’ et ly ‘nichil’ et ly ‘impossibile’, quia nullum istorum aliquid representat. [ 9 1/2 lineae vacuae ]

fol. 5va

15

Nota: significare est potentie cognitive rei per signum instrumentalis representatio. Contra: significatio nichil est, ergo nec est terminus, nec res, nec propositio. Nota: ly ‘significatio’ uno modo sumitur active; et dicitur uno modo principaliter, et sic est significans; alio modo instrumentaliter, et tunc 20 est duplex, scilicet immediata, | et est vox vel scriptum; alio modo mediata, et est conceptus secundum quem vox significat. Alio modo sumitur passive, et sic est duplex, scilicet principalis, scilicet subiectiva, et ista est significatum; et instrumentalis, que est duplex // [ 1 linea vacua ]

25

Item. Sequitur quod brutorum sit significatio, quia bruta habent potentiam cognitivam. Falsitas consequentis probatur, quia ex ipso sequitur quod unum posset formare propositiones, et aliud scire. [ 11 1/2 lineae vacuae ]

5 male: materiale C 22 mediata: mediate C | quem: quod C brutis C 28 unum: unita (?) C 28

26 brutorum:

E.g. Priscianus, Institutiones grammaticae II, xviii (p. 55, ll. 6–7, ed. H. Keil).

de origine significationis

65

Nota: signum est potentie cognitive rei instrumentaliter representativum. Contra: sequitur quod terminus formandus ab Antichristo sit signum, quod talis potest representare aliquid. Falsitas probatur quia iste non est; igitur etc. 5 Item. Sequitur quod species visibilis sit signum. Consequentia tenet quia ipsa notificat rem visibilem. Falsitas probatur quia species visibilis non est nota, ergo non significat. Consequentia tenet quia ignotum non notificat notum. Item. Sequitur quod signum sit sine significato. Falsitas probatur, 10 quia sunt correlativa. Consequentia probatur quia possibile est ly ‘homo’ esse quando nullum animal est. [ 8 1/2 lineae vacuae ] Nota: significatum est ens per signum representatum. [ 4 lineae vacuae ]

fol. 5vb

De origine significationis

15

14. Utrum significatio sumatur ab actu intelligendi, vel aliter, ab extra. Arguitur quod non quia nullum istorum est obiectum adequatum significationis, igitur etc. Antecedens probatur quia quodlibet istorum si20 gnificatur; igitur etc. Item. Significatio sumitur a modo concipiendi, igitur etc. Item. Significatio sumitur ab intellectu, igitur etc. Antecedens probatur, quia sine intellectu vel potentia cognitiva nullo modo fit. Item. Significatio sumitur a modo predicandi, igitur etc. Ante25 cedens probatur, quia ex distinctione modorum predicandi arguimus diversitatem significandi. [ 5 2/3 lineae vacuae ]

1 instrumentaliter: instrumentale C 13 significatum: signifinitum C 16 utrum: ante utrum: queritur utrum C 17 ab: ad C 21 significatio: secundo C 22 significatio: secundo C 24 significatio: secundo C

66

tractatus i De divisionibus significationis

15. Utrum divisio

significationis in communem et specialem sit bona.

fol. 6ra

Dicitur quod sic. Contra: significatio communis universalis est similiter specialis, igitur etc. Nota: significatio communis est significatio secundum quam significationem signum aptum natum est representare solum se vel sibi simile; vel significatio communis est secundum modum significandi generalem rei representantio. Sed significatio specialis est significatio secundum quam significationem signum aptum natum est representare aliquod aliud a se; vel significatio specialis est secundum modum predicandi specialem rei instrumentalis representatio. Item. Nullum signum est commune, igitur etc. Antecedens probatur quia nullum significatum est commune, igitur etc. Nota: ens dicitur commune in communicando vel in predicando vel in essendo. In essendo, quia est causa omnium entium; sed in communicando, quia plura significata in ipso communicant; vel in predicando, quia plura indifferenter per modum plurium representat. Item. Posito quod ly ‘bu’ significet se ipsum ex impositione, tunc | significatio illa non est communis, quia nulla significatio ad placitum est communis, igitur etc.; nec etiam est specialis, quia in representatione sui ipsius communicant omnia entia. Respondetur quod talis significatio secundum rationem generalem significandi est communis, sed secundum rationem specialem significandi, ex impositione, sic est specialis. Item. Ly ‘homo’ nec significat significatione speciali, ex quo est terminus communis; nec communi, quia omnis significatio ad placitum est specialis; sed significatio huius termini ‘homo’ est huiusmodi, igitur etc. Item. In ista propositione ‘hoc bu non est ba’ ly ‘bu’ supponit solum simpliciter, ergo significat. [ 4 1/5 lineae vacuae ] 2 utrum: ante utrum: queritur utrum C 10 representantio: representantem C 12 specialis: communis C 15 nullum: est commune, necnon add. C 16 communicando: causando (?) C | predicando: participando C 25 significandi: se C 28 communis: quia add. C

5

10

15

20

25

30

de divisionibus significationis

67

16. Utrum divisio signi sit bona, scilicet signorum aliud naturale, aliud ad placitum.

5

10

15

20

25

30

Respondetur quod sic. Contra: omne signum est naturale, igitur etc. Antecedens probatur quia omne signum ex natura est representativum sui ipsius et suorum similium. Consequentia pro prima parte tenet quia ‘naturale’ et ‘ad placitum’ sunt differentie opposite. Et si dicitur quod verificantur de eodem respectu diversorum, contra: idem est signum naturale et ad placitum respectu eiusdem, ergo divisio est mala. Antecedens probatur, quia ly ‘ens’ respectu sui ipsius est signum naturale et se ipsum significat ex impositione, igitur etc. Nota: ‘naturale’ et ‘ad placitum’ sunt differentie non reales, sed rationis, et ergo nichil prohibet eas verificari de eodem respectu eiusdem secundum diversas rationes. Sed contra: secundum eandem rationem idem signum est naturale et ad placitum, quia eadem ratio signi convenit naturali et ad placitum. Respondetur: quamvis eis convenit una ratio generalis, non tamen eis convenit una ratio adequate secundum quam significent. Item. Aliud est signum impositionis, igitur etc. Respondetur quod hoc | comprehenditur sub signo ad placitum. fol. 6rb Contra: ly ‘homo’ a me prolatum non est signum impositionis, quia nullus imposuit, ex quo prius non fuit. Respondetur quod sufficit suum simile esse impositum. Item. Ymago regis non est signum naturale, nec ad placitum, igitur etc.. Antecedens probatur quia non quilibet videns ymaginem naturaliter cognoscit, nec etiam ista ymago est imposita ad significandum, igitur etc. Nota quod aliud est signum naturale simpliciter, et istud apud omnes homines aptum est representare idem; aliud est signum naturale ex extraneis circumstantiis, et istud solum aptum est notum significare illis naturaliter quibus talis circumstantia est nota, et sic ymago regis illis significat quibus constat quod rex fuit taliter vel taliter dispositus.

1 utrum: ante utrum: queritur utrum C 20 placitum: placito C 22 prius: primus C 28 est: aliud est: differentie C | omnes: Cc: alios add. necnon del. C 29 idem: ad add. necnon exp. C 30 extraneis: extraneitatis C 31 talis: ita add. necnon del. C

68

tractatus i

Sed contra: sequitur quod omne signum ad placitum sit naturale ex circumstantiis, quia quodlibet significat illis quibus notum est quod pro ista re ipsum est impositum. Item. Nullum est signum ad placitum, quia nec ad placitum utentis, nec ad placitum impositoris, quia iste non est. 5 [ 10 1/4 lineae vacuae ]

fol. 6va

Nota: signum naturale est signum quod aptum est idem apud omnes homines representare. Contra: sequitur quod nullum signum naturale sit naturale, quia nullum tale potest apud omnes homines idem representare, quia conceptus Sortis non est conceptus Platonis. Et si dicitur quod apud omnes homines ipsum signum vel simile sibi in specie potest representare idem, tunc sequitur quod quodlibet signum ad placitum respectu sui significati ultimati sit naturale, quia iste terminus ‘homo’ representat hominem apud Latinum, et iste terminus ‘antropos’ vel sibi similis in specie representat hominem apud Grecum, | et sic de singulis. Nota quod signum dicitur ‘idem in specie’ tripliciter: uno modo secundum essentiam, quia ex similibus similis componitur; alio modo quoad representationem et essentiam simul, quia ex eisdem similes sibi termini vocales componuntur et cum hoc eidem conceptui subordinantur; tertio modo quoad representationem solum, et sic ‘homo’ et ‘antropos’ eidem speciei subordinantur vel eidem conceptu specifico. Item. Posito quod omnes homines sint Latini, tunc ly ‘homo’ aptum est representare idem apud omnes. Respondetur uno modo quod descriptio debet intelligi de omnibus hominibus qui sunt, erunt et fuerunt; alio modo dicitur quod descriptio debet intelligi de representatione naturali, et est que fit sine declaratione prima. Item. Sequitur verificari quod non sit signum naturale serenitatis, et quod rubedo vespertina non sit signum naturale future serenitatis, quia non sunt apta nata representare sua significata sine declaratione prima. [ 9 2/3 lineae vacuae ]

11 sortis: fortis C 12 simile: similis C | in: rei C 15 hominem: Sortem C 16 grecum: gramaticum C 17 tripliciter: dupliciter C 19 similes: similis C 20 sibi: sunt add. C 22 eidem: eadem C 23 posito: posite C 24 representare: est add. C 29 non: Cc

10

15

20

25

30

de divisionibus significationis

69

Nota: signum ad placitum est signum alicuius, vel aliquorum, aliqualiter ex impositione representativum. Contra: sequitur quod quodlibet signum sit ad placitum quia quodlibet potest aliquid representare ex impositione, quia potest imponi. 5 Item. Multorum signorum ad placitum impositiones non sunt, igitur etc. Antecedens probatur, quia impositiones non sunt, igitur etc. Item. Sequitur quod res ad extra sit signum ad placitum, quia circulus ante tabernam non naturaliter significat, sed ex impositione significat vinum. 10 Item. Sequitur quod conceptus annuli sit signum ad placitum quia non naturaliter sed ex impositione significat amasium. Sed falsitas patet, quia talis impositio esset superflua. 17. Utrum divisio ista sit bona: signorum ad placitum quoddam est prime impositionis, quoddam secunde. 15

Respondetur quod sic. Contra: aliquod signum ad placitum est signum intentionis, igitur etc. Antecedens probatur, quia aliquod est signum intentionis, ut patet de signo mentali ad placitum. Item. Stat ly ‘genus’ prius fuisse impositum quam ly ‘ens’, ergo ly 20 ‘genus’ esset prime impositionis et ‘ens’ secunde. Quod est falsum. Item. Omne signum ad placitum habet impositionem, ergo est prime impositionis. [ 6 1/2 lineae vacuae ] Nota: signum prime impositionis est signum significans aliquid non sub ea ratione qua istud est istud signum, sed representans aliquid prout istud est significativum. Contra: sequitur quod aliquis terminus significans alios terminos non sibi similes sit prime impositionis. Argumentum probatur de ly ‘ens’. Falsitas patet ex communi dicto29 dicente quod terminus significans alios terminos sit terminus secunde impositionis. 30 Respondetur quod istud habet veritatem solum particulariter. 25

4 aliquid: aliud C | impositione: ex quo quodlibet potest representare ex impositione add. C 10 annuli: sic C 13 utrum: ante utrum: queritur utrum C (fol. 6va) 16 aliquod: aliquid C 25 qua: quam C 27 similes: similis C 29

E.g. Albert of Saxony, Perutilis logica, Tractatus I, (ed. 1522) fol. 4vb.

fol. 6vb

70

tractatus i

Item. Sequitur quod ly ‘homo’ sit secunde impositionis, quia significat terminum mentalem prout ille significat rem ad extra. Et si dicitur quod non ultimate, sequitur quod ly ‘bu’ sit secunde impositionis, quia nichil significat ultra se et suum simile et suum conceptum. Respondetur uno modo quod ly ‘bu’ non significat ultimate concep- 5 tum, quia mediate conceptu significat se ipsum; alio modo dicitur quod non significat ultimate proprie. Contra: ly ‘bu’ significat simpliciter, quia supponit simpliciter in ista ‘hoc bu est’. [ 3 1/2 lineae vacuae ]

10

18. Utrum ista divisio sit bona: signorum quoddam est impositionis, quoddam intentionis.

fol. 7ra

Respondetur quod non quia idem est ‘impositionis’ vel ‘intentionis’, ut patet de conceptu anuli. Item. Ymago | regis nec est impositionis, quia non est impositum; 15 nec est intentionis, quia non est conceptus. [ 8 1/3 lineae vacuae ] 19. Utrum ista divisio sit bona: signorum naturalium quoddam est intentionis prime, quoddam est secunde. Dicitur quod sic. 20 Contra: aliquod est signum quod non significat ultimate intentionem, ergo etc. Antecedens probatur quia conceptus conclusionis significat ultimate rem ad extra, ergo etc. Et si dicitur quod signum non dicitur ‘intentionis’ quia significat intentionem, sed quia est intentio, contra: adhuc lapis est signum naturale, et non est intentio. Et si glossa- 25 tur ‘de signo naturali significante ultimate’, tunc ymago est signum naturale, et non est intentio, igitur etc. Nota: signum dicitur ‘intentionis’, quia ipsum est intentio. Secundo nota quod signum naturale immediate dividitur in signum extrinsecum et intrinsecum quod est mentale, et istud ultra dividitur in 30 signum naturale prime intentionis et secunde.

4 se: sit C 11 utrum: ante utrum: queritur utrum C queritur utrum C 31 signum: signo C

18 utrum: ante utrum:

de divisionibus significationis

71

[ 6 lineae vacuae ] 20. Utrum ista divisio sit bona: significatorum quoddam est ultimatum, quoddam non-ultimatum. 5

10

15

20

25

30

Dicitur quod sic. fol. 7rb Contra: idem est significatum ultimatum et non-ultimatum, ergo divisio mala. Antecedens probatur quia conceptus hominis est significatum non-ultimatum respectu ly ‘homo’, et ultimatum respectu ly ‘conceptus’. Respondetur quod membra divisionis non semper differunt secundum rem, sed quandoque solum secundum rationem. Contra: ‘ultimatum’ et ‘non-ultimatum’ sunt termini contradictorii, igitur nullo modo possunt verificari de eodem. Consequentia tenet, ex communi principio de quolibet alterum contradicentium, et de nullo simul. Respondetur quod numquam significatum ultimatum est non-ultimatum simpliciter, sed quandoque secundum quid, scilicet respectu certi signi. Item. Non omne significatum ultimatum est, igitur etc. Antecedens probatur quia nec omne significatum est res ad extra; nec quodlibet est terminus, nec propositio; igitur etc. Et si dicitur quod aliquod est terminus, sicud significatum ultimatum huius termini ‘nomen’, et aliquod propositio, sicud significatum illius termini ‘enuntiatio’, et aliquod significatum est res, sicud significatum huius termini ‘homo’, contra: nulla est ratio. Respondetur quod ista est ratio quod aliquod significatur sub ratione signi, et aliquod non. Item. Significatum ultimatum nichil est. Respondetur quod significatum ultimatum est significatum ultimate per signum representatum, sed istud representatur ultimate per signum mediante quo non significatur aliud. Nota: sicud dividitur significatum in ultimatum et non-ultimatum, similiter posset dividi significatio in ‘ultimata’ et ‘non-ultimata’, et eodem modo signum, et proportionaliter membra divisionum possunt diffiniri.

10 solum: Cc 11 et: Cc 13 nullo: modo add. C 19 quod: Cc | aliquod: aliquis (?) C 22 aliquod: istud C 29 quo: alio signo add. C 30 non-ultimatum: et eo modo signum et proportionaliter add. necnon exp. C 33 diffiniri: diffinire C

72

tractatus i

Item nota: omnes divisiones que ponuntur de significationibus, proportionaliter possunt poni de signis et significatis. 21. Utrum ista divisio significationis in essentialem et accidentalem sit bona.

fol. 7va

Dicitur quod sic. Contra: significatio connotativa sub nulla comprehenditur, igitur etc. | Antecedens probatur quia significatio connotativa huius termini ‘rationale’ non est accidentalis, et huius termini ‘albus’ non est essentialis. Nota: significatio connotativa est significatio alicuius per modum inherentie, et quia inherentia est duplex, scilicet essentialis et accidentalis, ergo etiam significatio connotativa est duplex, scilicet essentialis et accidentalis. Secundo nota: quamvis significatio secundum suum totum ambitum non comprehenditur sub aliquo membro, comprehenditur tamen sub ambobus sumptis disiunctim. Et hoc sufficit ad bonam divisionem, quia alias divisio animalis in rationale et irrationale non esset bona, quia animal solum sub uno membro divisionis comprehenditur. Item. Nulla significatio est essentialis quia nec termini, quia talis non potest significare; nec rei ad extra, quia talis non potest significare; nec ideo quia est essentia; nec dicitur essentialis respectu potentie cognitive. Et confirmatur: significatio essentialis nichil est, igitur etc. Nota: significatio essentialis est rei secundum rationem essentialem sibi convenientem representatio, et ‘ratio’ idem est quod ‘conceptus’; sed ratio convenit essentialiter rei, quia formaliter importat conditionem, vel dispositionem, vel per modum habendi rei essentialem. Vel sic potest describi: significatio essentialis est representatio rei principaliter et per se sub ratione substantie, qualitatis, vel quantitatis, vel aliorum predicamentorum. Contra: significatio quantitatis est significatio accidentalis, ergo etc. Antecedens probatur quia ab eo sumitur accidens grammaticale, scilicet numerus. 3 utrum: item. utrum C | divisio: bona add. C 4 essentialem: essentialis C | accidentalem: accidentalis C 8 est: esset C 11–12 accidentalis: et add. C 17 alias: animal dividitur add. C 19 termini: termino C 20 non potest: potest non C 23 essentialem: essentialis C 24 sibi: sed C 29 aliorum predicamentorum: aliis predicamentis C

5

10

15

20

25

30

de divisionibus significationis

73

Item. Quantitas nec est essentialis, quia per eam solum significatur accidens; nec accidentalis, ut patet ex descriptione. Nota: significatio qualitatis, vel quantitatis, quandoque attribuitur signo non primo et principaliter sed consecutive et secundario, et sic 5 a tali sumuntur accidentia grammaticalia; alio modo attribuitur signo primo et principaliter, et tunc dicitur uno modo absolute sub ratione essentie, et sic erit significatio essentialis; alio modo sub ratione essentie inherentis, | et tunc dupliciter: uno modo in ordine ad subiectum prout fol. 7vb istud est quale, et sic iterum erit essentialis; alio modo prout istud est 10 substantia, et sic erit accidentalis. Item. Significatio absoluta non comprehenditur sub essentiali, ut patet de significatione abstractiva; nec sub accidentali, ut patet de significatione absoluta substantiali. [ 8 4/5 lineae vacuae ] 15

22. Utrum divisio significationis essentialis in univocam et equivocam sit bona.

Dicitur quod sic. Contra: significatio synonymica et diversificata sunt essentiales, et tamen nec sunt univoce, quia non sunt eiusdem nominis, sed diver20 sorum, ergo etc. Confirmatur: significatio equivoca nichil est, igitur etc. Nota: significatio equivoca essentialis est unius, vel plurium, secundum diversas rationes essentiales inconiunctas eidem signo correspondentes representatio; sed significatio univoca essentialis est unius, vel 25 plurium, secundum eandem rationem essentialem uni signo correspondentem representatio. Secundo nota: significatio synonymica est terminorum diversorum unius rei, vel plurium, secundum eandem rationem significatio; sed diversificata est diversorum terminorum secundum diversas rationes 30 significatio. Et tunc ad primam rationem respondetur quod, quamvis significatio synonymica non est univoca proprie dicta, reducatur tamen ad ipsam, quia in ipsa solum est unitas significationis essentialis 1 quantitas: quantitatis C 5 signo: rei C 6 dicitur: dicuntur C 7 essentialis: alio modo qualitatem add. necnon exp. C 15 utrum: ante utrum: queritur utrum C 16 univocam: unificam C 23 inconiunctas: (c in)coniunctas C | eidem: eiusdem C 23–24 correspondentes: secundum eandem rationem essentialem add. necnon exp. C 32 significationis: conclusionis C

74

tractatus i

fol. 8ra sicud in univoca; vel posset dici quod sit univoca communiter dicta, | quia ista, scilicet communiter dicta, est significatio secundum eandem

rationem essentialem non curando an sit unius signi vel plurium. Et sic ista dividitur in univocam proprie dictam, et synonymicam. Et proportionaliter dicatur de diversificata respectu equivoce. Item. Contra diffinitionem equivoce significationis: numquam una res significatur termino equivoce, quia nec Sortes nec Plato et sic de aliis, quia quelibet talis significatur univoce; ergo etc. Respondetur quod, si ista res Sortes significatur per ly ‘A’ uno modo sub ratione servi, alio modo sub ratione domini, alio modo sub ratione filii, tunc ipsum significatur equivoce. Item. Sequitur quod significatio ‘chymere’ sit equivoca, quia ‘chymera’ significat secundum diversas rationes, videlicet capite virginis, cauda leonina, igitur etc. Respondetur quod iste rationes prout correspondent huic termino ‘chymera’, sunt coniuncte, et ergo non habent equivocationem, ut patet per diffinitionem.30 Item. Sortes en Plato significantur essentialiter per ly ‘homo’, et tamen nec significatione univoca, quia significantur equivoce. Quod probatur quia significantur secundum diversas rationes essentiales, posito quod unus habet conceptum hominis per quem Sortes cognoscatur, et alius alium conceptum in numero per quem Plato cognoscatur. Respondetur quod, quamvis in tali casu est diversitas numeralis rationum essentialium, tamen ista non sufficit ad diversitatem specificam, quia ibi non contingit, quia Sortes et Plato significantur per ly ‘homo’ univoce. Item. Significatio equivoca non est significatio, ergo etc. Antecedens probatur quia est plures significationes inconiuncte. Nota: significatio equivoca non dicitur una simpliciter, ex quo non est ibi una unitas rationis, sed dicitur una secundum quid, quia ibi est unitas vocis. 1 posset: possis C 2 scilicet: Cc | est: et add. C 7 res: ratio C | significatur: significatum (?) C | termino: terminum C 9 significatur: significare C | modo: / add. C 10 ratione: significativi add. necnon exp. C 15 prout: quorum add. necnon exp. C 22 quem: quod C 25 essentialium: et add. C | sufficit: sufficiant C | diversitatem: diversitas C 30 dicitur: univoca add. necnon exp. C | una: secundum quid quia ibi est unitas vocis add. necnon exp. C 31 una: unica C 30

Vide supra, p. 73, ll. 22–26.

5

10

15

20

25

30

de divisionibus significationis

75

[ 4 1/5 lineae vacuae ] 23. Utrum divisio significationis essentialis in absolutam et respectivam sit bona. 5

10

15

20

25

30

fol. 8rb

Dicitur quod sic. Contra: significatio de ly ‘paternitas’ nec est absoluta, quia ly ‘paternitas’ significat essentialiter respectum; nec respectiva, quia ly ‘paternitas’ est abstractum. Et confirmatur: significatio absoluta nichil est, et similiter respectiva nichil est, ergo etc. Nota: significatio essentialis respectiva est essentialis representatio rei per modum inherentie vel subiecti; sed absoluta est essentialis representatio rei absolute, idest: non per modum rei inherentie vel subiecti. Ad argumentum dicitur quod ly ‘paternitas’, quamvis significat respectum, tamen non significat respective, ex quo non significat per modum inherentie. Item. Ly ‘dominus’ nec significat absolute, ut notum est; nec respective, quia nichil significat inherere; ergo etc. Minor est vera quia nec significat substantiam inherere, nec accidens. Respondetur, quod, quamvis nichil inherere significat realiter vel connotat, tamen respective per modum inherentie, et hoc sufficit. Item. Illi termini ‘habitus’, ‘motus’ et sic de aliis nec significant absolute, quia sunt adiectiva; nec respective, quia sunt termini abstracti. Respondetur quod isti termini quandoque sunt secunde declinationis, et sic sunt concreta et significant respective; alio modo sunt quarte declinationis et sic sunt abstracta, et significant absolute. Contra: sequeretur quod illi termini fictive significant, quia ipsi significant abstractive et non inherere motum vel habitum qui tamen inherent. Respondetur quod tales termini nullo modo inherere significant istas dispositiones sub rationibus essentiarum, non curando an inhereant vel non inter qualitates prime speciei; nec significant absolute, quia connotant acquisitionem et modum se habendi bene vel male; nec significant respective, quia nichil connotant, ex quo sunt termini abstracti. Confirmatur: si connotarent, sequeretur quod genere existente | abso- fol. 8va

2 utrum: ante utrum: queritur utrum C (fol. 8ra) 8 similiter: representativa add. C 9 representatio: representative C 13 respective: respectu C 21 sunt: significat C 25 fictive: ficti C | ipsi: Cc: ipse C 28 nullo: non nollo C

76

tractatus i

luto species esset connotativa. Ex hoc tunc communiter sequitur quod omnes differentie speciales essent species huius generis ‘substantia’, et quod illi termini ‘album’, ‘nigrum’ essent species huius termini ‘color’, quia omnes alie conditiones ad esse generis vel speciei requisite conveniunt eis excepta ista que dicit quod unum non debet esse absolu- 5 tum et aliud connotativum. Sed quia hoc non prohibet, per adversarium, ergo etc. Nota: multi 31 tenent quod species qualitatis sunt connotative, et genus absolutum. Sed hoc non est verum de speciebus huius termini ‘qualitas’, sed de speciebus huius termini ‘quale’, ut persuadet ratio 10 predicta. Et tunc dicitur quod species huius termini ‘qualitas’ non concretive, sed abstractive significant qualitates acquisitas secundum quas subiecta se habent bene vel male. Item. Ly ‘privatio’ nec significat absolute, quia connotat absentiam habitus; nec relative, quia est terminus abstractus. 15 Item. Quilibet terminus connotat, igitur etc. Antecedens probatur, quia illi termini ‘asinus’, ‘leo’ etc. connotant sexum etc. [ 7 lineae vacuae ] 24. Utrum divisio significationis essentialis respective in materialem et formalem sit bona.

fol. 8vb

20

Dicitur quod sic. Contra: ex hoc sequitur quod nulla significatio huius termini ‘materiale’ sit formalis, quia nec significatio subiectiva est formalis, quia ista est materialis; nec significatio connotativa, quia ly ‘materiale’ connotat materiam, igitur etc. Consequentia tenet, quia quelibet significatio 25 formalis sumitur a forma. Et confirmatur: significatio formalis nichil est, igitur etc. Nota: significatio formalis essentialis est significatio alicuius per modum inherentie; sed significatio materialis est significatio alicuius sub ratione | subiecti. Ex isto patet quod significatio non dicitur formalis 30

5 que: qui C 8 sunt: sint C 16 quilibet: quelibet C 19 utrum: ante utrum: queritur utrum C | significationis: Cc 24 ly: ?? add. necnon eras. C 26 forma: lacuna 10 litterarum in C 30 isto: secundo C 31 E.g. Johannes Buridanus, Quaestiones in Praedicamenta, ed. J.H.J. Schneider, p. 28, l. 365.

de divisionibus significationis

5

10

15

20

25

77

sufficienter ex eo quia per eam representatur forma, sed ex eo quia significat sub ratione forme per modum adiacentie vel inherentie. Item. Divisum non predicatur universaliter de membris divisionis, igitur etc. Antecedens probatur quia: hec non est vera ‘omnis significatio formalis est significatio essentialis respectiva’, quia aliqua talis est accidentalis; ergo dicitur quod ly ‘significatio formalis’ non est unum totale membrum, sed ly ‘significatio essentialis formalis’, et de isto predicatur. Item. Nec uni termino conveniunt iste significationes, nec pluribus divisim, ergo etc. Antecedens probatur, quia nec abstracto, ut patet; nec concreto, quia, si sic, sequitur quod quodlibet concretum sit equivocum, quia significat sua significata secundum diversas significationes essentiales, in formalem et materialem. Nota: una via dicit quod cuilibet concreto correspondent duo rationes essentiales, scilicet materialis et formalis. Et ita dicitur ad argumentum quod diffinitio equivocorum deberet intelligi de rationibus essentialibus formalibus solum. Ex ista solutione sequitur quod nullum abstractum, nec aliquis terminus substantialis absolutus sit univocus vel equivocus. Probatur quia nullus eorum habet significationem formalem ex quo nullus eorum connotat. Sed tunc aliqui dicunt quod per ‘rationem formalem’ ‘ratio principalior’ debet intelligi. Sed contra: ex hoc sequitur quod nullum significat equivocum a consilio, quia hoc non significat secundum plures rationes principaliores, sed solum secundum unam principaliorem et aliam minus principaliorem. [ 2 lineae vacuae ]

Alia autem est opinio Byridani 32 que dicit quod concretum non subordinatur diversis conceptibus in mente, sed uni conceptui confuso qui 30 confuse representat substantiam et accidens. [ 1 1/4 lineae vacuae ]

1 forma: formalis materialis C 2 adiacentie: adiacentis C 3 divisum: divisio C 4 quia: que C 14 duo: con add. necnon del. C 15 ita: ista C 17 solum: necnon add. C 21 dicunt: dicuntur C 25 solum: z add. necnon del. C 29 qui: vel add. C 32

Johannes Buridanus, locus non inventus.

78 fol. 9ra

tractatus i

25. Utrum divisio significationis accidentalis in concretam vel abstractam sit bona. Dicitur quod sic. Contra: nullus terminus significat concretive, igitur etc. Antecedens probatur quia si terminus concretus sit significativus, vel ergo quilibet concerneret substantiam subiective, quod est falsum de illis terminis ‘intensum’, ‘remissum’, qui solum supponant pro accidentibus; vel aliquis substantiam, vel aliquis accidens et substantiam; et huius nulla videtur esse ratio; igitur etc. Item. Ly ‘magnum’ nec supponit pro accidenti solum, quia substantia dicitur magna; nec pro substantia solum, quia albedo dicitur magna; nec pro utroque, quia ly ‘album’ non supponat pro substantia et albedine, nec ly ‘magnum’. Item. Nullus terminus significat abstractive, igitur etc. Antecedens probatur: nullum accidens habet esse abstractum, igitur etc. Consequentia tenet quia alias terminus false significaret accidens abstractum a substantia, cui tamen inheret. Item. Nomina abstracta connotant rationem generis, numeri, casus; igitur etc. Item. Ista nomina ‘grammatica’, ‘loyca’ etc. nec significant abstractive, quia sunt adiectiva; nec concretive, quia sunt species huius generis ‘scientia’, quod est abstractum.

5

10

15

20

[ 3 2/3 lineae vacuae ] 26. Utrum ista divisio sit bona: significationum alia primaria, alia secundaria. Dicitur quod sic. Contra: significatio methaphorica vel transsumptiva nec est primaria, quia est impropria; nec secundaria, quia est formalis.

1 utrum: ante utrum: queritur utrum C (fol. 8vb) 4 contra: quod add. C 5 quilibet: quelibet C 6 substantiam: substantiam add. C 8 huius: hoc C | nulla: etiam (?) add. necnon exp. C 10 supponit: supponat C | accidenti: accidentali C 11 quia: magnitudo add. C | dicitur: dicuntur C 12 utroque: utriusque C 12–13 albedine: quia add. C 15 abstractum: abstractive C 17 cui: an? C 21 sunt: al add. necnon del. C | nec: quia C 24 utrum: ante utrum: queritur utrum C 27 methaphorica: methaforica C | transsumptiva: transitiva C 28 est: sit? C

25

de divisionibus significationis

5

10

15

20

25

30

79

Item. Significatio materialis non est primaria, quia significatio formalis est principalior ista; nec secundaria, quia accidentalis est minus principalis. Igitur etc. Item. Significatio Sortis per ly ‘homo’ nec est primaria, quia ly ‘homo’ predicative significat hominem ut hominem, et non Sortem ut Sortem; nec secundaria, quia est essentialis. Item. Significatio lapidis per ly ‘chymera’ nec est primaria, quia methaphorica, ex quo ly ‘chymera’ solum mediantibus partibus sue descriptionis significat entia; nec secundaria, quia ipsa est essentialis. Item. Significatio correspondens huic termino ‘montanus’ nec est fol. 9rb primaria, quia ly ‘montanus’ est derivativum; nec secundaria, quia secundum ipsam ly ‘mons’ ponitur in predicamento. Item. Significatio sexus per ly ‘albus’ nec est primaria, quia mere accidentalis et consecutiva; nec secundaria, quia est formalis et connotativa. Nota: significatio primo modo dicitur primaria, quia est propria et principalis, et secundaria, quia impropria et transsumptiva, et sic ly ‘leo’ primarie significat leonem, et secundario hominem animosum et fortem; secundo modo ‘primarium’ valet tantum sicud ‘principalius’, et ‘secundarium’ sicud ‘minus principale’, et sic ly ‘album’ primarie significat albedinem, et secundario subiectum significat, et ly ‘albus’ primarie significat substantiam, et secundario sexum; tertio modo ‘primarium’ valet tantum quantum ‘per se et immediatum’, et ‘secundarium’ tantum quantum ‘mediatum et consecutivum’, et sic dicimus quod ‘chymera’ nichil significat per se, sed mediantibus partibus sue descriptionis, et sic etiam dicimus quod ly ‘homo’ primarie significat hominem, et secundario, idest: consecutive vel mediate, significat Sortem; quarto modo ‘primarium’ valet tantum quantum ‘primitivum’, et ‘secundarium’ sicud ‘derivativum’, et sic grammatici dicunt quod ‘mons’ significat primarie et ‘montanus’ secundarie. Ex hiis omnibus potest elici descriptio annaloyca talis: significatio primaria est significatio secundum quam aliquid proprie et principalius, per se et immediate vel primitive significat. [ 5 9/10 lineae vacuae ] 4 primaria: quia significatio formalis est principalior add. necnon exp. C 8 solum: metabus add. necnon exp. C 11 quia: ipsa est essentialis add. necnon exp. C 12 mons: montanus C 13 albus: asinus C 17 transsumptiva: transitiva C 19 primarium: pritivibus (?) C | tantum: terminus C 21 albus: asinus C 23–24 secundarium: secundario C 24 et: ut C 25 chymera: ychmera (sic) C 29 secundarium: secundario C 31 annaloyca: sic C

80

tractatus i De divisionibus signi

27. Utrum divisio ista sit bona: signorum aliud complexum, aliud incomplexum.

fol. 9va

Dicitur quod sic. Contra: omne signum vocale vel scriptum polisillabum est complexum ex litteris et sillabis. Respondetur quod divisio intelligitur de complexione dictionali. Item. Ly ‘domus’ non est complexum, quia non est oratio; nec incomplexum, quia componitur ex partibus significativis, scilicet ly ‘do’, quod est verbum, et ‘mus’ quod est nomen animalis. Item. Ly ‘homo’ | componitur ex speciebus loycalibus, quia componitur ex litteris que sunt species figure. Item. Ly ‘homo’ est complexum, quia est compositum apud grammaticum. Nota: signum complexum apud loycum est signum ex pluribus conceptibus compositum coniunctis, vel talibus non consecutive subordinatum; sed signum incomplexum est conceptus simplex, vel signum conceptui simplici solum subordinatum principaliter. Item. Vel signum dicitur ‘complexum’, quia integratur ex pluribus partibus significativis, et sic ly ‘A’, si convertitur cum propositione, non erit incomplexum; vel dicitur complexum, quia subordinatur conceptui complexo sue diffinitionis. Respondetur quod propter primum33 signum mentale dicitur complexum; sed propter secundum34 signum vocale dicitur complexum, quando tamen subordinatur immediate et non consecutive, qualiter species subordinatur conceptui complexo diffinitionis. Item. Sequitur quod quodlibet verbum adiectivum sit complexum, quia subordinatur conceptui complexo ex conceptu copule et conceptu participii, ex quo idem est dicere ‘ambulare’ et ‘ambulationem esse’. Uno modo dicitur quod, quamvis idem significat ‘ambulare’ et ‘ambulationem esse’, tamen non eodem modo, quia verbum significat incomplexe, et aliud complexe. Alio modo dicitur quod, quamvis verbo cor2 utrum: ante utrum: queritur utrum C 32 verbo: q add. necnon exp. C 33 34

Vide supra, ll. 19–21. Vide supra, ll. 21–22.

5 polisillabum: sic C

9 do: duo C

5

10

15

20

25

30

de divisionibus signi

5

10

15

20

25

30

81

respondent diversi conceptus, tamen significatio copule correspondet sibi accidentaliter et significatio verbalis essentialiter. Modo, complexio attenditur solum penes significationes essentiales. Alias quodlibet nomen esset complexum, ex quo correspondent sibi diverse significationes accidentales, scilicet significatio numeri, etc. Item. Quodlibet verbum prime persone subordinatur conceptui complexo ex conceptu suppositi et conceptu verbi, quia verbum prime persone includit nominativum, ut dicit Priscianus,35 et sic de aliis. Respondetur quod verbum prime persone non includit nominativum sic quod sibi correspondet conceptus nominativi in mente, sed solum coniecturative includit ipsum, sic quod scito quod verbum sit prime persone singularis numeri et quod nominativus reddens suppositum debet esse eiusdem persone cum verbo, tunc coniecturative concludere possumus includere suppositum. Item. Aggregatum ex omnibus orationibus correspondentibus huic equivoco ‘canis currit’ nec est incomplexum, ut notum est; nec complexum, quia non est propositio | una, sed plures inconiuncte; nec est fol. 9vb oratio. Confirmatur: ly ‘canis’ vel signum equivocum nec est complexum, quia non est unum coniunctione; nec est incomplexum, quia est subordinatum pluribus conceptibus. Respondetur quod nullum istorum est unum signum, et propter hoc non oportet quod sit complexum vel incomplexum. Sed diceres: ly ‘canis currit’ est unum signum aggregative in voce, ut notum est, et in mente, quia orationes sibi correspondentes sunt in eadem anima aggregative, ergo est unum coniunctione. Respondetur quod ad significandum unum coniunctione non sufficit quod sunt plura partialia aggregata, sed etiam requiritur vel quod unum determinat aliud, vel quod ambo coniungantur mediante tertio. Item. Aliqua sunt signa que nec sunt complexa, nec incomplexa, ut patet de illis duobus, scilicet ‘homo’ et ‘animal album’. Respondetur quod, quamvis non sunt ambo complexa, nec ambo incomplexa, sufficit tamen quod unum sit complexum, et aliud incomplexum. 2–3 complexio: complexione C 3 solum: Cc | essentiales: aliud add. necnon exp. C 5 significatio: cor (?) C 7 verbi: verbali C 8 persone: subordinatur conceptui complexo add. necnon exp. C 9 quod: quod add. C 10 sed: sicud C 12 numeri: priso add. necnon exp. C (prime persone add. C) 19 est: quia non est add. C 31 non: a add. necnon del. C 35

Priscianus, Institutiones, VIII, 3, ed. Keil, p. 370, ll. 20–22.

82

tractatus i

[ 7 lineae vacuae ] 28. Utrum divisio sit bona: signorum complexorum quoddam distans, aliud indistans.

fol. 10

ra

Respondetur quod sic. Contra: ista oratio ‘Petre, fac ignem’ non est complexum distans, quia non est propositio; nec indistans, quia inter extrema mediat copula coniungens. Item. Ista oratio ‘homo vel asinus’ non est distans, quia non est propositio; nec inter partes eius ponitur copula propositionalis; nec est indistans, quia partes eius combinantur mediante alia parte. Et confirmatur: complexum distans nichil est, igitur etc. Nota: complexum distans est complexum cuius alique partes combinantur mediante aliqua parte eiusdem complexi. Et Thomas de Clivis36 declarat quatuor modos complexi distantis: primus quando partes sunt copulate, ut ‘Deus et homo’; secundus quando partes sunt disiuncte, ut ‘homo vel asinus’; | vel composite per verbalem copulam, ut ‘homo est albus’; vel coniuncte per negationem, ut ‘homo non est albus’. Ex quibus patet error dicentium solum propositionem esse complexum distans. Sed complexum indistans est complexum cuius una pars per modum determinationis coniungit sibi alteram, ut ‘monachus albus’. Item. Hoc complexum ‘homo non albus’ nec est indistans, quia negatio facit distare; nec distans, quia componitur ex eisdem terminis cum isto ‘non albus homo’ quod est complexum indistans, ex quo negatio copulat sibi per modum determinabilis totum sequens. Nota: quamvis iste orationes ‘homo non asinus’ et ‘non homo albus’ sunt ex eisdem terminis composite, tamen in prima ly ‘non’ coniungit istos duos terminos ‘albus’ et ‘homo’ tamquam duo extrema, et ergo primum est complexum distans, sed in secunda coniungit se illis tamquam uni determinabili, et ergo est complexum indistans.

2 utrum: ante utrum: queritur utrum C 10 eius: copulantur add. necnon exp. C 17 albus: animal C 23 isto: animal add. necnon exp. C | albus: animal C | quod: qui C 25 homo: animal C | homo: animal C 26 eisdem: istis C 27 albus: animal C 36

Thomas de Clivis, vide infra, appendix I.1, § 1.

5

10

15

20

25

de divisionibus signi

83

Item. Vel coniungens debet poni in medio determinabilium complexi distantis, et sic hoc non esset distans ‘servus dominus’; vel potest preponi vel postponi, et sic esset distans ‘non homo albus’. Item. Ly ‘asinus Sortes’ vel ly ‘animal Sortes’ non est complexum 5 distans, ut patet; nec indistans, quia ibi non componitur aliquod adiectivum, ex quo non componitur determinatio. Similiter in ista ‘homo generandus’ ly ‘generandus’ non determinat, ex quo ampliat. Item. In ista ‘homo risibilis’ unum non determinat alterum, ex quo sunt convertibilia. 10 Item. In ista ‘albus ut carbo’ unum non determinat alterum, ex quo distrahit ipsum. Item. In ista ‘valde bonus currens velociter’ nullum est determinabile, ex quo omnes dictiones ibi posite sunt adiective. [ 8 1/2 lineae vacuae ] 15

29. Utrum ista divisio sit bona: signorum quoddam ponibile in propositione, sicut terminus vel dictio; aliud non, sicut res ad extra.

Contra: res ad extra non est signum, ergo etc. Antecedens probatur, quia nec equivoce, nec univoce, quia quodlibet significans equivoce, vel univoce, debet esse terminus communis qui non intraret propositionem, 20 ergo etc. Respondetur uno modo quod ly ‘nomen’ diffinitivum univocorum sumitur indifferenter pro quolibet signo, et sic tunc diffinitio ista convenit significatis per res ad extra; et alio modo, quod per ‘nomen’ solum intelligitur ‘terminus’ vel ‘dictio’, et sic diffinitio equivocorum solum 25 glossatur de equivocatis per signum propositionale, quia ista principaliter deserviunt ad loycam docentem, ex quo ex rebus non fit argumentum. Item. Nulla res significat sensum vel intellectum, quia nulla res intrat sensum vel intellectum, ergo etc. Consequentia tenet, quia ex quo 30 signum est instrumentum notificandi, tunc non potest notificare nisi sit in illo qui debet significare.

3 homo: animal C 5–6 adiectivum: ergo add. C 7 generandus: generandum C 8 homo: resibilis (sic) add. necnon exp. C 15 utrum: ante utrum: queritur utrum C (fol. 10ra) 21 respondetur: quod add. C | diffinitivum: distributive C 23 nomen: nullum C 28 intellectum: ergo add. C 30 notificare: notificari C 31 qui: cui C

fol. 10rb

84

tractatus i

Respondetur quod, quamvis signa vocalia vel scripta non intrant per se sensum, tamen multiplicant de se quasdam species representativas ipsorum que veniunt ad sensum vel ad intellectum mediantibus quibus tunc tales generant cognitionem. Item. Nec res ad extra significant solum naturaliter, ut patet de circulo pendenti ante tabernam; nec naturaliter et ex impositione simul, ut patet de lapide et ligno. Confirmatur: talis impositio superflua est, ergo etc. Antecedens probatur, quia sine ea res ad extra eque bene significarent. Respondetur quod alique res significant naturaliter et ex impositione, sicud circulus significat ex impositione vinum, et se ipsum naturaliter; alique autem significant solum naturaliter, sicud res non imposite. Item. Si res significaret, tunc impositio terminorum esset superflua, quia quelibet res posset notificari per ostentionem sui ipsius. Respondetur quod utilitas signorum innuitur primo Elencorum,37 cum dicitur ‘res ad dispositiones ferre non possumus’, igitur utitur vocibus pro rebus. Item. Possibile est rem ad extra significare secundo modo convertibiliter cum ista oratione ‘Deus est’, ergo res ad extra est propositio. Antecedens probatur, quia possibile est ly ‘A’ significare convertibiliter cum ista propositione, ergo et res ad extra. Consequentia tenet, quia non est ratio diversitatis. Sed antecedens patet per communiter loquentes. Item. Impossibile est lapidem significare tantum sicud ly ‘homo’, vel lignum tantum sicud ly ‘est’, quia tunc ex lapide et ligno esset propositio. [ 3 1/10 lineae vacuae ] fol. 10va [ 6 lineae vacuae ]

3 veniunt: veniant C 7 est: lacuna 8 litterarum in C alie C 21 res: rem C 37

11 vinum: uni C

Aristoteles, Sophistici Elenchi I, 165a6–8; Hamesse, AA, 331 (2).

12 alique:

5

10

15

20

25

de divisionibus signi

85

30. Utrum illa divisio sit bona: signorum ponibilium in propositione quoddam est mentale, aliud vocale et aliud scriptum.

5

10

15

20

Dicitur quod sic. Contra: aliud signum est sculptum, ut iste terminus ‘homo’ sculptus in lapide; aliud est fusum ex metallis, ut in tytuli compositione; aliud est textum in panno; et aliud est fabricatum, ut ex auro vel ferro et sic de aliis; et nullum istorum est scriptum, ergo etc. Nota: ‘signum scriptum’ quandoque sumitur proprie pro illo quod est stilo vel penna vel consimili instrumento scribendi formatum, et isto modo divisio est insufficiens; alio modo ‘signum scriptum’ sumitur generaliter pro quolibet signo quod per operationem ad extra producitur, sive scribendo, sive sculpendo et sic de aliis, et sic omnia signa enumerata in arte comprehenduntur sub ‘scripto’. Item. Aliud est signum intentionale, aliud conceptuale, ergo etc. Respondetur quod ‘intentio’, ‘conceptus’, ‘passio anime’ et ‘intellectus mentalis’ idem significant, scilicet naturalem similitudinem rei in anima, et ergo ‘intentionale’ et ‘conceptuale’ comprehenduntur sub ‘mentale’. Item. Signum vocale nichil est, ergo etc. Et si dicitur quod est signum quod per vocem exprimitur, contra: signum vocale est vox, sed nulla vox exprimitur per vocem, ergo etc. Item. Divisio ista non est reducibilis ad bymembrem, ergo etc. Item. Vel illa signa essent sibi subordinata, vel eque principalia. [ 10 lineae vacuae ]

25

Nota: hic consequenter potest queri, (31). utrum voces | significent conceptus et scripta voces. Huius determinationem quere circa principium Perihermeneias.38

1 utrum: ante utrum: queritur utrum C 5 tytuli: tytulo C 9 stilo: stili C | scribendi: scribendo C 11 quolibet: quod (exp.?) signo add. C 13 enumerata in: innumerata (?) C | comprehenduntur: comprehenditur C 15–16 intellectus: et intellectus et terminus add. necnon del. C 16 similitudinem: Cc 17 et: conceptale add. necnon exp. C | comprehenduntur: comprehenditur C 38

Aristoteles, Peri hermeneias I, 1, 16a4–10.

fol. 10vb

86

tractatus i

32. Utrum ista divisio sit bona: signorum ponibilium in propositione quoddam est significativum per se, sicut kathegoreumata; aliud est consignificativum, sicut synkathegoreumata. Respondetur quod sic. Contra: ista signa ‘nemo’ vel ‘totum’ nec sunt kathegoreumata, quia includunt synkathegoreumata; nec sunt synkathegoreumata, quia sunt per se intelligibilia et componuntur ex kathegoreumatibus; ergo etc. Nota: ista divisio uno modo potest intelligi tam de complexis quam de incomplexis, et tunc secundum Thomam39 additur tertium membrum, scilicet quod aliquod est signum partim kathegoreumaticum et partim synkathegoreumaticum, et talia sunt signa in argumento enumerata; alio modo dicitur quod synkathegoreuma est duplex, scilicet purum et impurum sicud equivalet orationi composite ex kathegoreumate et synkathegoreumate, et dicitur quod signa in argumento enumerata sunt impura. Alio modo potest intelligi de signis incomplexis, et tunc divisio simpliciter est bona. Ad argumentum dicitur quod ista signa sunt complexa, quia eis correspondet oratio mentalis. Item. ‘Infinitum’ et ‘totum’ non sunt kathegoreumata, quia includunt signa universalia; nec synkathegoreumata, quia ‘totum’ significat ens integrum ex partibus. Respondetur quod illi termini quandoque sunt kathegoreumata, et tunc ‘infinitum’ valet tantum quantum ‘non-determinatum’; alio modo sunt partim synkathegoreumata, partim kathegoreumata, et tunc ly ‘totum’ valet tantum quantum sicud ‘quelibet pars’, et ‘infinitum’ valet tantum quantum ‘non tantum quin maius’. Item. Coniunctiones, interiectiones, prepositiones non sunt kathegoreumata, ut patet; nec synkathegoreumata, quia subiciuntur in talibus propositionibus ‘“et” est coniunctio’, ‘“ad” est prepositio’, et sic de aliis. Nota quod iste dictiones ‘ad’, ‘et’ etc. tente materialiter sunt kathegoreumata, sed tente significative sunt synkathegoreumata. Item. Ly ‘album’ nec est kathegoreuma in tali propositione ‘homo est albus’, quia est adiectivum et consignificativum albedinis; nec syn11 partim: partem C 14 sicud: ut add. C 26 quin: quantum C | maius: maios C

25 tantum: qmt add. necnon del. C

39 Thomas de Clivis, Tractatus de conceptibus, ed. E.P. Bos–S.R. Read, § 24. Cf. infra, appendix I.1, § 2.

5

10

15

20

25

30

de divisionibus signi

5

10

15

20

25

87

kathegoreuma, quia est subiectum in tali propositione ‘album currit’, et non significat actum anime, ergo etc. Confirmatur, quia ly ‘albus’ non est kathegoreuma, quia solum consignificat albedinem; nec synkathegoreuma, quia est predicatum in illa propositione ‘homo est albus’. Nota: ly ‘album’ quandoque tenetur pure adiective, sicud quando ponitur cum subiecto explicite, ut ‘album animal currit’, et tunc est synkathegoreuma, quia solum consignificat qualitatem et non subiectum, ut patet ex Predicamentis,40 ubi dicitur ‘nichil enim “album” significat aliud quam qualitatem’; alio modo ly ‘album’ sumitur subiective, et tunc est kathegoreuma, quia ut sic est subiectum, ut dicunt grammatici. Nota secundo quod ly ‘albus’ secundum Byridanum41 positum a parte predicati non est predicatum | nisi cum subintellectione subiecti, et sic fol. 11ra in tali ‘homo est albus’ hoc totum ‘albus’ erit predicatum, et sic de aliis adiectivis dicitur. Item. Nomen infinitum nec est purum kathegoreuma; nec synkathegoreuma purum, quia componitur ex negatione et kathegoreumate; nec ex hiis mixtum, quia non est complexum; alias sequeretur quod in diffinitione nominis male adderetur ly ‘finita’ quia si esset complexum, tunc non concluderetur per istam clausulam ‘cuius nulla pars separata etc.’ Respondetur quod hoc est mixtum. Ad argumentum dicitur quod ly ‘finita’ additur propter maiorem declarationem, et etiam propter aliquos qui reputabant nomen infinitum esse incomplexum; vel dicitur quod Philosophus42 non addit in diffinitione, sed quadam declaratione, igitur etc. [ 12 1/4 lineae vacuae ]

Nota: kathegoreuma a posteriori describitur sic secundum Albertum43 ‘kathegoreuma est signum quod significative acceptum potest esse subiectum, vel pars eius, vel predicatum, vel pars eius, in propositione kathegorica’. 30 Contra: ex isto sequitur quod ly ‘omnis’ et ly ‘non’ sunt kathegoreumata quia in tali sunt partes subiecti, scilicet ‘existens non omnis homo

15 est: pura pa add. necnon exp. C 16 purum: ergo add. necnon exp. C separate C 23 infinitum: (in Cc)finitum C 30 isto: ex isto add. C 40 41 42 43

20 separata:

Aristoteles, Praedicamenta IV, 9b10(?). Johannes Buridanus, Summulae, De introductionibus, ch. 3 (transcr. H. Hubien). Aristoteles, Peri hermeneias II, 16a20–22. Albertus de Saxonia, Perutilis logica, tr. I, cap. iii, (ed. 1522), fol. 2vb.

88

fol. 11rb

tractatus i

est animal’, et in tali propositione ‘animal est non existens omnis homo’ sunt partes predicati. Nota: tenendo descriptionem tunc dicendum est quod nullum synkathegoreuma sit pars subiecti vel pars predicati, sed est quandoque determinatio subiecti vel partis eius. Item, nota: secundum Byridanum44 kathegoreuma est signum quod significative tentum potest esse subiectum vel predicatum in propositione. Contra: sequitur quod multa genera et species multe non sunt kathegoreumata. Consequens est falsum, quia omne genus est predicabile, ergo est kathegoreuma. Consequentia probatur, quia ‘quando’ et ‘ubi’, ‘in domo’ et ‘in foro’, ‘hodie’, ‘heri’ | sunt genera vel species; modo sunt predicabilia per se, ex quo aliqua sunt adverbia et aliqua prepositiones cum suis casualibus. Item. Sequitur quod quilibet terminus synkathegorematicus sit kathegoreuma, quia tentus in sua significatione communi potest esse subiectum suppositionis pro se ipso. Item. Sequitur quod nullus obliquus sit kathegoreuma, quia non potest esse predicatum. Sed falsitas patet in tali ‘Sortem possibile est esse hominem’, ubi iste accusativus ‘hominem’ subicitur et predicatur. Item. Ly ‘ens’ non est predicabile, nec aliqua diffinitio, ex quo non sunt universalia, et tamen sunt kathegoreumata.

5

10

15

20

[ 11 1/2 lineae vacuae ] Nota: kathegoreuma secundum Byridanum45 a priori sic describitur ‘kathegoreuma est signum persone per se significativum’; sed secundum Brinkel 46 est ‘signum secun- 25 dum illum modum rem significans secundum quem per se est intelligibilis’. Contra: sequitur quod nullum nomen sit kathegoreuma. Probatur, quia nullum nomen est intelligibile sine alio, quia nullum significat vel est intelligibile per se. Nota: res significata uno modo dicitur ‘intelligi per se’, quia intelligi- 30 tur nullo alio concurrente, et sic nulla substantia intelligitur per se, quia adminus concurrunt species intelligibiles; alio modo dicitur ‘intelligi per 4 pars: partes C 14 prepositiones: propositiones C 18 obliquus: oblicus C 26 quem: quam C 27 nullum: sit add. C 28 nomen: Cc 30 quia: iter. C 32 adminus Cc: aliquis exp. C 44 45 46

Johannes Buridanus, Summulae, De suppositionibus, ed. R. van der Lecq, p. 19, ll. 10–16. Johannes Buridanus, locus non inventus. Richard Brinkley, locus non inventus.

de divisionibus signi

5

10

15

20

25

30

89

se’, quia ad hoc quod intelligatur una res que significatur per terminum, non oportet concludere alium terminum quem prior terminus determinat, et sic nomina substantiva sunt intelligibilia per se. Item. Sequitur quod nullus terminus de predicamento relationis sit kathegoreuma, quia unum correlativorum non potest intelligi sine alio, ex quo sunt simul natura et in naturali intelligentia secundum Petrum Hispanum,47 et etiam unum correlativorum non scitur sine alio, sicud dicitur in Predicamentis,48 et etiam unum debet diffiniri per aliud, ut patet etiam per Petrum Hispanum.49 Nota: relativa non dicuntur ‘simul natura’ quia unum non potest intelligi sine altero, sed quia mutuo se consecuntur cum verbo conformi, ut patet ex Postpredicamentis,50 capitulo de ‘simul’. Sed ad Hispanum potest dici quod sunt simul in naturali intelligentia sic quod non possumus intelligere unum esse correlativum alterius nisi sciamus aliud. Item. Sequitur quod ly ‘omnis’ sit kathegoreuma quia: ly ‘omnis’ est fol. 11va nomen, igitur significat essentiam; sed quelibet talis per se est intelligibilis, igitur etc. Respondetur quod ly ‘omnis’ significat essentiam capiendo ‘significare’ communiter, et quamvis talis essentia potest intelligi per se, tamen non eodem modo quo consignificatur per ly ‘omnis’. Item. Sequitur quod nullus terminus communis sit kathegoreuma. Probatur quia quilibet talis significat quodlibet eius certum suppositum communiter, et isto modo non est per se intelligibile, quia non potest intelligi nisi intelliguntur omnia supposita. Item. Sequitur quod nullum concretum in neutro genere sit kathegoreuma, quia quodlibet tale consignificat accidens vel modum se habendi accidentaliter eo modo quo non est per se intelligibile. Confirmatur: quodlibet tale habet significatum per modum adiacentie, ergo etc. Respondetur quod diffinitio intelligitur de significatione primaria et principali, et ly ‘album’ significat sub uno conceptu confuso substantiam et accidens. 1 ad hoc: adhuc C | que: quot C 2 quem: quam C 6 in: inter C 8 dicitur: Cc 10 simul: sunt C 14 correlativum: correlativorum C | sciamus: faciamus C | aliud: etc. add. C 22 quodlibet: quemlibet C 26 tale: consignificant add. necnon exp. C 27 confirmatur: quod add. C 30 et: tali a del. necnon exp. C 47 48 49 50

Petrus Hispanus, Tractatus, III, ed. L.M. de Rijk, p. 35, ll. 20–21. Aristoteles, Praedicamenta VII, 8a35–37; 8b13–15. Petrus Hispanus, Tractatus, III, ed. L.M. de Rijk, p. 35, ll. 25–27. Aristoteles, Praedicamenta XIII, 14b22–24.

90

tractatus i

Item. Sequitur quod omnis terminus qui non est nomen apud loycum, sit synkathegoreuma, quia, si aliquis non, maxime esset verbum, sed hoc consignificat actum. [ 7 1/2 lineae vacuae ] 33. Queritur utrum possibile sit synkathegoreuma esse partem subiecti vel predicati.

fol. 11vb

Arguitur quod sic, quia hoc potest esse pars subiecti, vel subiectum, demonstrando ly ‘omnis’, et hoc est synkathegoreuma, igitur etc. Item. Omne synkathegoreuma quod non determinat copulam, est pars propositionis; et non est pars principalis, ut patet; igitur est pars minus principalis, ergo est pars alicuius partis principalis; et non copule, ergo subiecti vel predicati. Item. Signum universale est pars subiecti universalis propositionis. Probatur quia: tale est causa intrinseca universalis propositionis; et non est totalis, ergo partialis. Sed quod non est pars forme ex quo nulli additur nisi subiecto, igitur est pars materie; sed quelibet materia est accidens propositionis, igitur non est pars materie, sed subiecti. Nota: Brinkel 51 propter rationes ante oppositum dicit synkathegoreuma quod non est determinatio copule, esse partem subiecti vel predicati, et sic dicit quod in ista ‘omnis homo est animal’ hoc totum ‘omnis homo’ significat subiectum. Sed contra hoc primo arguitur sic: si hoc totum esset subiectum, tunc non contingeret descendere ad eius singularia copulative, quia iste esset ineptus descensus ‘iste “omnis homo” est animal, et sic de aliis (de singulis)’. Ad quod respondetur quod duplex est subiectum: quoddam quod est pars essentialis propositionis, sicud kathegoreuma; aliud quod est compositum ex parte essentiali et accidentali. Tunc dicitur quod descensus solum debet fieri sub parte subiecti que est pars essentialis.

3 actum: ergo add. necnon exp. C 5 queritur: ante queritur: queritur utrum C 15 forme: Cc, ex forma (?) C | quo: quod add. C 16 est: esset C 18 dicit: esse add. C 23 singularia: copule add. necnon exp. C 28 tunc dicitur quod descensus: iter. C 29 que: quod C 51

Richard Brinkley, locus non inventus.

5

10

15

20

25

de divisionibus signi

91

Contra istud arguitur quia sequitur quod in prima figura numquam totale subiectum maioris sit predicatum minoris. Item. Sequitur quod nulla universalis contradicit particulari, quia non haberet idem subiectum. 5 Item. Sequitur quod ista non esset bona conversio ‘omnis homo est animal, ergo animal est homo’, quia totale subiectum est ly ‘omnis homo’, et hoc non esset predicatum in convertenti. Ad omnia ista respondetur quod regule iste secundum quas formantur argumenta, intelliguntur solum de subiecto essentiali. 10 Item. Ly ‘nullus’ determinat predicatum et copulam, ex quo quodlibet istorum distribuit, ergo non magis esset pars unius quam pars alterius. [ 9 1/2 lineae vacuae ] Nota: alia opinio dicit quod nullum synkathegoreuma sit pars subiecti vel predicati, et habet pro se rationem in opposito significatam. Pro solutione illius notandum quod materia in rebus ad extra est duplex, scilicet prima, que est subiectum primum etc.; ad huius similitudinem est subiectum vel predicatum pure kathegoreumaticum quia: sicud in materia fit resolutio ultimata compositorum, sic in ista fit reso20 lutio ultimata propositionis per oblationem partium essentialium, scilicet copularum, et accidentalium, scilicet synkathegoreumatum; alia est materia realis secundaria, et est aggregatum ex materia prima et formis sibi inherentibus, sicud papirus | alba est materia illius libri, et fol. 12ra huius materie accidentia sunt partes. Sic in loyca aggregatum ex kathe25 goreumate et eius determinante erit materia secundaria, et huius synkathegoreuma erit pars. Alia opinio est dicens quodlibet synkathegoreuma a parte predicati esse partem predicati, et nullum esse partem subiecti, et ista est Alberti 52 et Maulfelt.53 30 Contra istam arguitur quia sequitur vel quod ista propositio ‘animal est homo omnis’ non sit convertibilis, vel quod synkathegoreuma esset pars subiecti quia si debite convertitur, tunc hoc totum ‘existens omnis homo’ esset subiectum, ex quo prius fit predicatum, igitur etc. 15

16 in: est C 18 quia: fit add. necnon exp. C 30 sequitur: quod add. C

22 aggregatum: congregatum C

52 Albertus de Saxonia, Perutilis logica, Tractatus I, cap. iii, (ed. 1522), fol. 3ra, ad dubium 2m. 53 Thomas Manlevelt, locus non inventus.

92

tractatus i

Item. In ista propositione ‘homo vel asinus currit’, vel ly ‘homo’ solum est subiectum, et sic nulla propositio potest esse de disiuncto subiecto; vel ly ‘homo asinus’, sed hoc non est unus terminus, sed plures inconiuncti; vel istud disiunctum, et sic hoc synkathegoreuma ‘vel’ esset pars subiecti. Item. Nulla est ratio quare potest esse pars predicati et non subiecti, propter istas rationes. Alia opinio dicit quod omne synkathegoreuma a parte predicati positum est pars predicati, sed a parte subiecti positum in medio est pars subiecti, sed si est primus terminus, tunc non est pars subiecti. Contra istam: in ista propositione ‘albus homo currit’ ly ‘albus’ est pars subiecti et ponitur in principio, igitur etc. Item. In ista propositione ‘iste homo currit’ ly ‘iste’ ponitur in principio. Propter istas rationes Petrus Hispanus54 dicit quod synkathegoreumata determinantia subiecta et predicata inquantum talia, sicud sunt ista que important solum actum anime, sicud ‘omnis’, ‘nullus’, non sunt partes subiecti vel predicati; sed ista que important dispositiones vel modos rerum significatarum per subiectum vel predicatum, sunt partes subiecti vel predicati, sicud ‘albus’, ‘niger’, ‘hodie’, ‘heri’ etc. Contra istam opinionem arguitur de negatione infinitante que est pars subiecti vel predicati, et solum significat actum anime, quia nomen infinitum est subiectum vel predicatum, ut patet ex secundo Peryermeneias,55 ubi dicitur ‘necesse est omnem enuntiationem esse ex nomine et verbo vel ex nomine infinito’. Alia opinio dicit quod synkathegoreuma positum a parte subiecti vel predicati, dummodo determinat solum ex parte subiecti vel predicati, est pars subiecti vel predicati. Sed quando non solum fertur super subiectum vel predicatum, tunc nullius esset pars, quia tunc habet plura determinabilia, et qua ratione cum una constituit unam partem principalem propositionis, eadem ratione cum alia, et quia non potest esse pars subiecti vel predicati vel copule, igitur etc.

4 istud: potius: unum (?) C 9 positum: positi C 13 propositione: ista add. necnon del. C 17 que: qui C 24 est: esse add. C 27 dummodo: solum add. C | determinat: ex parte add. necnon del. C 30 constituit: constituitur C 32 copule: sic add. C 54 55

Petrus Hispanus, Syncategoreumata, ed. L.M. de Rijk, 2 (locus incertus). Aristoteles, Peri hermeneias X, 19b9–10.

5

10

15

20

25

30

de divisionibus signi

93

Contra: sequitur quod propositiones contradictorie non sint de eisdem predicatis, vel quod sint simul vere. Probatur quia | vel contradic- fol. 12rb toria illius ‘homo omne animal non est’ est ista ‘homo animal est’, et sic sunt simul vere; vel ista ‘homo omne animal est’. Si sic, vel ergo ly 5 ‘omne’ est pars predicati, et sic contradictorie habent idem predicatum; vel non, et sic habetur propositum contra opinionem. Respondetur quod non est pars predicati, ex eo quod non solum cadit super predicatum, sed etiam super copulam. Contra: nec distribuit copulam, nec facit eam stare confuse tantum, 10 quia non stat in principio propositionis, igitur etc. Item. Sequitur quod signum particulare sit pars subiecti, quia solum determinat subiectum. Item. In ista propositione ‘animal non est’ negatio solum determinat copulam, et tamen non est pars illius, igitur opinio falsa. 15

[ 12 1/3 lineae vacuae ]

Nota: signorum ponibilium in propositione quoddam est pars formalis, aliud pars materialis propositionis. Contra: propositio non est ens compositum ex materia et forma, igitur etc. Antecedens probatur, quia propositio mentalis est accidens 20 anime, et sic de aliis. Respondetur quod propositio non est ens compositum ex materia et forma veris et propriis, sed solum ex similitudinariis. Item. In ista propositione ‘homo est animal’ ly ‘est’ non est pars formalis, quia non est pars copule, sed tota copula. 25 Nota: pars formalis est pars propositionis que est forma similitudinaria vel pars eiusdem. Item. Ly ‘est’ in ista propositione ‘homo est’ nec est pars materialis quia est copula, vel includens copulam; nec formalis quia est predicatum, vel includens predicatum. 30 Item. Ly ‘omnis’ in ista propositione ‘omnis homo currit’ non est pars formalis, quia non est copula; nec materialis, quia non est subiectum vel predicatum. Et si dicitur quod est forma accidentalis, contra: est forma essentialis propositionis universalis, quia essentialiter et formaliter propter ipsum dicitur propositio universalis. 35

[ 4 lineae vacuae ] 3 omne: omnis C | est: vel ista et sic de aliis add. C 32 forma: u add. necnon exp. C

fol. 12va 5 contradictorie: non add. C

94

tractatus i

Nota: partium materialium propositionum quedam sunt kathegoreumatice partes, alie ypothetice. Item. Partium kathegoreumatice quedam sunt primarie, sicud subiecta; alie secundarie, sicud predicata. Item. Partium materialium ypothetice quedam sunt propositiones 5 kathegoreumatice; alie ypothetice, et istarum quedam copulative etc. 34. Utrum synkathegoreuma significat actum anime vel conceptum vel rem ad extra. Arguitur quod nullum istorum quia: sicud se habet figura nichili in scientia algoristica, sic synkathegoreuma in loyca significat; sed figura nichili nichil significat, igitur etc. Maior patet, quia sicud figura nichili solum dat aliis significare, et per se non significat, sic synkathegoreuma universale dat subiecto significare universaliter, quamvis per se non significat. Etiam maior patet per Accam56 in Loyca sua. Item. In oppositum arguitur, quia synkathegoreuma dicitur a ‘sin’, quod est ‘con’, et ‘kathegoreuma’ quod est ‘significativum’, quasi ‘consignificativum’, igitur etc., ut patet primo Peryermeneias,57 ubi dicitur ‘“omnis” non est universale, sed universaliter consignificat’. Item. Ly ‘albus’ consignificat rem ad extra, igitur non actum anime vel conceptum. Nota: quedam sunt synkathegoreumata que important modum rerum, vel dispositionem ad extra; alia autem consignificant modum intelligendi vel concipiendi, sicud ‘omnis’, ‘quilibet’, et ista consignificant actum anime. Ad primum dicitur: si ly ‘sicud’ dicit totam similitudinem, maior est falsa quia figura nichili intrat significationem figure numeralis cui additur, sed synkathegoreuma non intrat eam. Si autem dicit aliqualem similitudinem, tunc consequentia non valet. Item. Ly ‘est’ nec significat actum anime, quia significat rem ad extra; nec significat rem ad extra, quia significat actum complexum subiecti cum predicato qui est actus anime. 4 alie: alia C | secundarie: secundaria C 6 istarum: istorum C | quedam: ante que co add. necnon exp. C 7 utrum: ante queritur: queritur utrum C 10 algoristica: sic C 12 dat: det C | significare: consignificare C | sic: necnon C 19 extra: scilicet add. C 23 et: acta add. necnon exp. C 26 intrat: intrant C 56 = Occam; William of Ockham, Summa logicae, ed. Ph. Boehner, G. Gál, St. Bonaventure, I, 4, p. 15, l. 13 (Opera Philosophica I). 57 Aristoteles, Peri hermeneias VII, 17b11–12; Hamesse, AA, 305 (11).

10

15

20

25

30

de divisionibus signi

95

Nota: ly ‘est’ quandoque sumitur pure synkathegoreumatice, et sic solum importat actum anime, quandoque etiam kathegoreumatice, et et sic importat etiam actum existentie. Primo modo sumitur in propositione de tertio adiacente, secundo modo de secundo adiacente. 5 Item. Ly ‘omnis’ nec significat actum qui est conceptus, quia sic ‘omnis’ esset universale; nec significat actum intelligendi vel concipiendi, quia talis non est alius a conceptu secundum quem res intelligitur | vel concipitur. fol. 12vb 58 Nota: secundum Thomam de Clivis tunc ly ‘omnis’ vel aliud synkathe10 goreuma purum significat actum anime superadditum conceptui, qui dicitur modus intelligendi vel concipiendi. Sed utrum sit realiter distinctus a conceptu, ibi dicitur quod non, sed solum secundum rationem. Sed contra: sequitur quod idem sit universale et synkathegoreuma, quia idem prout est conceptus, sit kathegoreuma, et prout actus, sit 15 synkathegoreuma. Item. Ly ‘omnis’ in mente non significat actum, quia nec se ipsum; nec aliud, igitur etc. [ 7 2/3 lineae vacuae ] 35. Utrum synkathegoreumatum, que sunt partes accidentales propositionum, quedam consignificant singulariter, et quedam communiter.

20

Contra: nec pronomina demonstrativa consignificant singulariter, nec aliqua alia, igitur etc. Antecedens probatur quia demonstrativa habent naturam subiectorum, ut patet per Alexandrum59 qui dicit hec quasi 25 fixa, etc. Confirmatur: demonstrativa sunt subiecta vel predicata, ut ‘istud est hoc’, igitur etc. Nota: pronomen demonstrativum quandoque sumitur pure adiective, sicud quando sibi additur substantivum, ut dicendo ‘iste homo currit’, et sic est synkathegoreuma, quia solum consignificat actum 30 anime mediante quo ipsa concipit rem singularem; alio modo sumitur

7 quem: quam C 12 non: solun (!) add. necnon exp. C 16 non: solum add. C 19 utrum: ante queritur: queritur utrum C | que: qui C 24 dicit: dicitur C 28 substantivum: subiectum C 58 59

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 3. Alexander de Villa Dei, Doctrinale, ed. D. Reichling, p. 91, l. 1434 (locus incertus).

96

tractatus i

aliqualiter substantive, ut quando sibi non additur substantivum. Tunc includit demonstrativum tentum pure adiective et ly ‘ens’, ut dicendo hoc ‘iste currit’ valet istam ‘istud ens currit’, et sic esset mixtum ex kathegoreumate et synkathegoreumate. Contra: ex hoc sequitur quod terminus singularis includit terminum 5 communem. Respondetur quod non includit ipsum sic quod secundum eius modum significandi significat, sed quod // [ 2 lineae vacuae ] fol. 13ra Item. Sequitur quod pronomina demonstrativa non sunt partes subiec- 10

torum, quia sunt pure synkathegoreumata. Et confirmatur: si non essent partes subiectorum, sequitur quod universalis et sua singularis non habeant idem subiectum. Et si conceditur quod non sunt partes subiectorum, tunc sequitur quod singularis est subalterna respectu universalis, vel indefinite. 15 Item. Ista pronomina ‘meus’, ‘tuus’, ‘suus’ sunt demonstrativa, et consignificant communiter, quia ‘meus asinus’ supponit pro pluribus per modum plurium. [ 8 lineae vacuae ] Item. Synkathegoreumatum consignificantium communiter quedam 20 sunt affirmativa, quedam negativa. Contra: ‘omnis’ et ‘nullus’ consignificant communiter, et tamen nec sunt affirmativa, quia alterum est negativum; nec negativa, quia alterum est affirmativum. Respondetur quod divisio debet poni in singulari numero; vel debet 25 superaddi tertium membrum, scilicet ‘alia mixta ex hiis’; vel debet glossari de synkathegoreumatibus confundibilibus. Item. Ly ‘tantum’ nec est affirmativum, quia includit negationem; nec negativum, quia ipsum non reddit propositionem negativam. Nota: synkathegoreuma negativum hic sumitur pro synkathegoreu- 30 mate quod est negans, vel includens negationem, expresse vel implicite, et tale est ly ‘tantum’ vel ly ‘preter’.

11 si: non esset int add. necnon exp. C 15 vel: indivisim add. necnon exp. C 16 ista: propo add. necnon del. C 26 mixta: mxta (sic) C 27 confundibilibus: confusibilibus C

de divisionibus signi

97

Secundo nota quod, quamvis ly ‘tantum’ includit negationem, tamen ista immediate non fertur super copulam, ergo non reddit propositionem negativam. Item. Ly ‘non’ tentum infinitanter nec est affirmativum, quia negat 5 terminum finitum; nec negativum, quia ipsum aliquid ponit. Respondetur quod est negativum. Tunc ad dictum: quando dicitur ‘nullum synkathegoreuma negativum aliquid ponit’, hoc intelligitur de synkathegoreumate pure negativo. Item. Synkathegoreumatum affirmativorum quoddam est distribu10 tivum, sicud ‘omnis’, aliud non-distributivum, sicud ‘inquantum’; et istorum quoddam est sicud universale, et est istud quod facit terminum stare pro suis significatis secundum istam rationem propriam secundum quam iste significat aliquid, et non sicud particulare signum. 15 Contra: distribuit. Antecedens probatur quia propositio in qua ponitur | tale signum, infert unam universalem. Nam bene sequitur ‘homo fol. 13rb inquantum homo est risibilis, igitur omnis homo est risibilis’. Consequentia tenet quia quidquid convenit alicui secundum rationem speciei, hoc convenit cuilibet individuo illius speciei. 20

[ 6 1/2 lineae vacuae ]

Item. Synkathegoreumatum affirmativorum distributivorum quedam distribuunt pro duobus solum, sicud ‘uterque’; alia pro pluribus solum, sicud ‘omnis’ etc. Et istorum quedam distribuunt terminos sequentes, sicud ‘omnis’, ‘quilibet’; alia solum terminos inclusos, et isto25 rum quedam distribuunt pro suppositis, sicud ‘finitum’ et ‘totum’; alia distribuunt sua connotata, sicud ‘qualiscumque’, ‘quoddam’, ‘cum quacumque qualitate qualificatus’ et ‘quacumque quantitate’, et istorum quedam sunt distributiva qualitatis; alia quantitatis. Item. Distribuentium terminos sequentes quedam sunt reduplicativa 30 …. [ 6 1/3 lineae vacuae ] Item. Synkathegoreumatum negativorum quedam sunt formaliter negativa; alia virtualiter. 2 immediate: in mente C 6 ad: quem add. C 8 negativo: negative C 11 quoddam: sequitur lacuna 6 litterarum in C 13 iste: ea C 13–14 signum: etc. add. C 15 distribuit: igitur add. C 19 convenit: cuilibet quilibet exp. C 22 distribuunt: distribuit C 23 distribuunt: terminus add. C 24 quilibet: quelibet C 27 quacumque: quascumque C

98

fol. 13va

tractatus i

Contra: ly ‘nullus’ non est negativum formaliter, quia equivalet huic orationi ‘non ullus’; nec virtualiter solum, quia formaliter consignificat actum negandi. Item. Omne synkathegoreuma est negativum virtualiter, quia quodlibet habet virtutem negationis, igitur etc. Item. Ly ‘neuter’ nec est negativum formaliter; nec virtualiter, igitur etc. Nota: synkathegoreuma uno modo dicitur negativum formaliter quia ipsum est negatio et nichil aliud includens, et sic ly ‘nullus’ et ly ‘neuter’ non sunt negativa formaliter, quia ‘neuter’ valet tantum sicud ‘nonalter’ vel ‘non-uter’; alio modo, quia consignificat formaliter negative, et sic ipsa sunt negativa formaliter. Secundo nota: synkathegoreuma dicitur negativum virtualiter dupliciter: uno modo quia vim negationis vel virtutem habet, et sic quodlibet est negativum virtualiter; alio modo quia non consignificat formaliter | negative, quamvis tamen habet aliquam proprietatem vel conditionem negationis. Item. Synkathegoreumatum negativorum quoddam dicitur negativum simplex, sicud negatio negans; aliud negativum cum aliqua positione, scilicet negans infinitans, vel privans. Contra: negatio negans nichil est, igitur etc. Si dicitur quod secundum Boetium60 ‘negatio est malignantis nature’, igitur etc., tunc dyabolus esset negatio. Et si dicitur quod debet preponi ly ‘signum’ pro genere, contra: nulla negatio totum distribuit quod post se evenit. Quia, si dicitur ‘homo non est animal’, ly ‘non’ non distribuit predicatum, quia alias propositio esset sine predicato. Et si dicitur quod distribuit loycaliter, quia negat universaliter, contra: si dicitur ‘hoc non est Sortes’ ly ‘Sortes’ non est negatum universaliter ex quo non distribuitur. Et si dicitur quod totum distribuit, idest: totum negat sine quacumque positione, contra: si huic propositioni ‘nullum animal currit’ preponeretur negatio, ipsa affirmat, quia propositio erit affirmativa. Item. Si negatio induceret oppositum illius cui preponitur, sequitur quod ly ‘asinus’ preposita sibi negatione significat negationem, et sic negatio daret termino novam significationem. 4 negativum: formaliter add. necnon exp. C 11 non-uter: ulter C 13 secundo: secunda C 19 aliqua: alia add. C, propre add. necnon exp. C 22 nature: natura C 24 quod: Cc 25 non: Cc 27 negat: negant C | sortes: et ad C 33 negatione: scilicet add. necnon del. C 60

Boethius, locus non inventus.

5

10

15

20

25

30

de divisionibus signi

99

Nota: ‘negatio est malignantis nature’, et ideo quia significat malum, ita omne distribueret quod post se eveniret. Hoc negatur. Et dicitur ‘non’ omne distribuit quod post se evenit, et universaliter negat vel distribuit, si est distribuibile non-distributum, vel totum distribuit, idest: 5 simpliciter negat, quod est ex se, quia, si quandoque est affirmativa, hoc est de per accidens, quia tunc fertur super negationem vel terminum negatum. Item. Nota quod negatio inducit oppositum contradictorie, quia negat affirmatum et affirmat negatum. 10

[ 2 lineae vacuae ] Nota: Synkathegoreumatum negativorum cum aliquali positione quoddam est

15

20

25

30

infinitans, quoddam est privans. Contra: nulla negatio infinitat, quia nulla facit terminum stare. Et confirmatur: terminus infinitus nichil significat quia nec significat solum ea que significat terminus finitus; nec ea que non significat terminus finitus. Primum probatur, quia supponit pro aliis significatis quam terminus finitus, quia ly ‘non-homo’ supponit pro asino. Secundum probatur: quia nec significat alia naturaliter, ut patet; nec ad placitum quam terminus finitus significat, igitur etc. Consequentia tenet, quia complexum omnem significationem suam capit a significatione partium. Item. Aliqua negatio infinitans facit terminum infinitum supponere fol. 13vb pro significatis termini finiti, ut ‘non non-homo’. Nota: negatio infinitans facit terminum stare pro infinitis, idest: reductive et confuse significatis. Secundo nota: terminus infinitus significat omnia que non significantur per terminum finitum ex impositione, non tamen primarie vel per se, ut probat argumentum, sed ex usu et consecutive. Item, nota quod quandoque sunt plures negationes infinitantes. Si sunt pares, tunc totalis terminus infinitus supponit solum pro significatis termini finiti; si autem impares, tunc supponit pro omnibus non significatis per terminum finitum. Item. Nulla est negatio privans. Probatur, quia nulla est negatio importans aptitudinem dispositionis quam negat, quia nec importat

1 nature: natura del. C | et: non C 2 et ita: ista quod C | quod: quid C 15 que: qui C 16 finitus: infinitus C 18 placitum: nec add. C 24 stare: terminum add. necnon exp. C 34 aptitudinem: aptitudinis C | importat: importam C

100

tractatus i

aptitudinem illius circa subiectum quia significat predicatum cui additur (quia sic hec non esset vera ‘Deus est incorruptibilis’); nec † ceteri alii †, igitur etc. Nota: quedam est negatio privans proprie dicta, et ista negat dispositionem cum aptitudine ad subiectum cui additur, sicud ly ‘in’ in isto 5 termino ‘iniustum’; alia autem negat dispositionem non importando aptitudinem ad subiectum cui additur, ut ly ‘in’ in ista dictione ‘incorruptibile’. [ 5 1/2 lineae vacuae ] 36. Utrum quelibet negatio infinitans quemlibet terminum potest infinitare.

fol. 14ra

10

Arguitur quod non quia synkathegoreuma non potest infinitari, ex secundo Peryarmeneias.61 Item. Ly ‘est’ ut ‘est copula’ non potest infinitari. Item. Nullum verbum potest infinitari, quia alias ista esset distin- 15 gwenda ‘chymera non currit’. Rationes alias et solutiones quere circa Peryarmeneias.62 Item. Terminorum kathegoreumaticorum quidam est pure univocus, et alius non. Item. Terminorum non univocorum | pure, quidam est equivocus, 20 alius annologus. [ 6 1/2 lineae vacuae ] Item. Terminorum univocorum quidam sunt singulares, alii communes. Terminorum singularium quidam est individuum signatum, sicud ‘Sortes’ vel ‘Plato’; aliud vagum, ut ‘hic homo’; aliud circumlocu- 25 tivum, ut ‘iste istius filius’. [ 4 4/5 lineae vacuae ]

2 incorruptibilis: incorruptibilis Cc—eadem manus que scripsit textum principalem 5 additur: sicud iniustum add. C 10 utrum: ante queritur: queritur utrum C 14 ut: nec (?) C 21 annologus: sic C 23 terminorum: terminis C | alii: alie C 61 62

Aristoteles, Peri hermeneias X. Aristoteles, Peri hermeneias X.

de divisionibus signi

101

37. Utrum terminorum communium quidam sint pertinentes, quidam impertinentes (et sunt termini qui non repugnantur, quorum unus non sequitur ad alium, ut ‘album’ et ‘dulce’). 5

10

15

20

25

30

Item. Terminorum pertinentium quidam sunt sequentes, alii repugnantes. Item. Repugnantium alii sunt disparati, et sunt termini qui nullo modo possunt de eodem verificari, sicud ‘homo’ et ‘asinus’; alii sunt oppositi. Item. Oppositorum quidam ambo sunt positivi, et istorum quidam possunt simul verificari de eodem sicud correlativi; alii non, sicud contrarii. Alii autem sunt termini oppositi, quorum unus solum est positivus. Item. Contrariorum quidam sunt mediate contrarii, alii immediate, et istorum quidam sunt contradictorii; alii privative oppositi. Item. Privative oppositorum quidam important aptitudinem dispositionis circa subiectum pro quo supponunt termini privativi, ut ‘cecum’, ‘surdum’; alii non, ut ‘ingenerabile’, ‘incorruptibile’, ‘immobile’. Et de oppositione terminorum patet in Postpredicamentis.63 Item. Terminorum pertinentium sequentium alii mutuo se consequuntur, et alii non. Item. Terminorum mutuo se consequentium alii disparate verificantur de se invicem, alii non, ut correlativi. Item. Terminorum istorum quidam equiparantie, alii discomparantie. Item. Terminorum mutuo se consequentium et de se invicem verificabilium alii sunt idem secundum eandem rationem, sicud proprie synonymi; alii autem secundum diversas rationes, | et istorum quidam fol. 14rb non habent rationes eque communes, sicud ‘multitudo’ et ‘quantitas’, et illi dicuntur converti quoad supposita solum; alii autem habent rationes eque communes, et istorum quidam sic se habent quod unus predicatur de alio accidentaliter, sicud passio et suum subiectum, ut ‘homo’ et ‘risibile’. Istorum quidam habent se ut incomplexi, ut passio et subiectum; 1 utrum: ante queritur: queritur utrum C 9 quidam: quedam (sunt add. necnon exp.) C 11–12 positivus: quorum unus solum est positivus post immediate C 14 quidam: quedam C 19–20 consequuntur: consecuntur sic saepe C 21 alii: aliqui C 23 terminorum: et add. C 27 quidam: quedam C 30 quidam: quedam predicantur C 32 quidam: quedam C 63

Aristoteles, Praedicamenta X.

102

tractatus i

aliorum alter est complexus, ut descriptio et descriptum; alii autem sunt predicabiles de se essentialiter solum, et istorum quidam ambo sunt incomplexi, ut differentia essentialis de sua specie, et eius species; alter est complexus, ut diffinitio essentialis et diffinitum. Item. Terminorum mutuo se consequentium quidam sic se habent 5 quod unus est superior ad alium in consequendo solum, sicud terminus significans numerum maiorem ad terminum sequentem significantem numerum minorem; alii se sic habent quod unus est superior ad alium in consequendo et predicando simul, et istorum quidam constituunt predicationem essentialem inter se, ut ‘homo’ et ‘animal’; 10 alii accidentalem, ut ‘homo’ et ‘homo albus’. Contra: ‘homo’ et ‘animal’ mutuo se consequuntur quia bene sequitur ‘homo est, igitur animal est’, et etiam bene sequitur ‘nullum animal est, igitur nullus homo est’. [ 3 1/5 lineae vacuae ]

15

De suppositione De notitia suppositionum ut scientia

38. Utrum in scientia suppositionum suppositio sit subiectum. Arguitur quod non quia notitia suppositionum non est scientia, igitur etc. Antecedens probatur quia ipsa non traditur demonstrative, quia 20 nulla sit demonstratio in libro suppositionum. Confirmatur: ipsa non habet principia, igitur etc. Item. Nec est scientia communis, quia solum tres sunt scientie communes, ex quarto Metaphysice;64 nec specialis, quia ipsa est applicabilis ad omnes scientias. Igitur etc. 25 Nota: licet in libro suppositionum non ponuntur demonstrationes formaliter, tamen traduntur ibi virtualiter, quia ponuntur ibi media et extremitates sufficientes ad demonstrationem, scilicet diffinitiones, passiones, divisiones et regule.

2 predicabiles: principales C | quidam: quedam C 3 species: aliorum add. C 7 numerum: terminos C 9 quidam: quedam C 18 utrum: ante utrum: queritur utrum in scientia suppositionum C 29 divisiones: diffinita C 64

Aristoteles, Metaphysica IV, ii, 1004b18–27.

de suppositione. de notitia suppositionum ut scientia

103

Nota secundo: principia maxima communia huius scientie sunt illi termini ‘vox’, ‘signum’; sed | principia incomplexa propria sunt fol. 14va subiectum et propria passio; sed principia complexa istius scientie sunt principia totius logice; sed principium principale est ista propositio 5 ‘suppositio est vel potest esse’. Nota tertio: notitia suppositionum est scientia communis, quia est applicabilis ad omnes scientias; nam non possumus faciliter cognoscere veritates propositionum et bonitates consequentiarum sine notitia suppositionum. 10 Item. Notitia suppositionum nec est notitia principiorum, nec conclusionum. Quod non principiorum, patet, quia que ibi traduntur, non sunt per se nota. Quod non conclusionum, etiam patet, quia ista habet se ad notitiam suppositionum per modum principii. Item. Nulla est scientia propter quid, nec quia, igitur etc. 15 Item // [ 1 1/2 lineae vacuae ] Item. Quelibet scientia debet habere aliquam finem et veritatem; sed ista non est huiusmodi, igitur non // [ 3 lineae vacuae ] 20

Item. Quodlibet subiectum debet habere propriam passionem et diffinitionem; sed suppositio non est huiusmodi, igitur etc. Nota: aliqui 65 dicunt quod esse verificabile de pronomine demonstrante aliquid, vel aliqua, sit propria passio. Contra: hoc convenit termino extra propositionem, igitur etc. 25 Propter hoc aliqui dicunt quod esse partem propositionis verificabilem de pronomine demonstrante aliquid, vel aliqua, mediante copula illius propositionis sit passio. Contra: hoc convenit termino non supponenti, quia huic termino ‘Aristoteles’ in ista propositione ‘Aristoteles qui non est, fuit’, et convenit 30 huic termino ‘Antichristo’ in ista propositione ‘Antichristus est’.

1 sunt: scilicet C 4 principale: principaliter C 11 que: qui C 24 convenit: hoc convenit (!) add. C 25 partem: pars C 25–26 verificabilem: verificabilis C 28 contra: contra add. C | supponenti: supponente C 29 aristoteles: qui non est fuit add. C 65 E.g. Marsilius ab Inghen, Suppositiones, in Marsilius of Inghen, Treatises on the Properties of Terms, Suppositiones, ed. E.P. Bos, p. 52, ll. 7–10.

104

tractatus i

[ 1 linea vacua ]

fol. 14vb

Item. Ly ‘suppositio’ extendit se ad considerata in grammatica, quia suppositum grammaticale ratione formali importat suppositionem; et suppositio loycalis extendit se ad scientiam Posteriorum, et extendit se ad scientiam Predicamentorum; et suppositio ut est passio conveniens sibi in propositione solum, extendit se ad scientiam confusionum et ampliationum. Nota: ly ‘suppositio’ uno modo sumitur ut est terminus prime impositionis, et sic est unius rei sub alia locatio; alio modo est terminus secunde impositionis. Et uno modo sumitur grammaticaliter, et sic est suppositum; alio modo loycaliter, et sic uno modo est passio propositionis; isto modo premitto istam suppositionem ‘Deus est’; alio modo est passio termini, et tunc quandoque attribuitur termino solum relativo, et sic relativum discomparantie dividitur in suppositionem et suprapositionem; alio modo attribuitur termino specifico in propositione, et tunc consideratur dupliciter: | uno modo secundum rationes generales et speciales simul, et sic est subiectum in presenti scientia; alio modo consideratur secundum rationes speciales solum, et sic differentia consideratur in confusionibus et ampliationibus. Et sic dicitur quod suppositio prout est proprietas termini conveniens sibi solum in propositione, considerata secundum rationes speciales et generales simul, est subiectum. Item. In qualibet scientia debet presupponi quia est et quid est, ex primo Posteriorum,66 sed istud non investigatur, igitur etc. Respondetur quod presupponitur sic quod non demonstrative investigatur. Item. Nec suppositio hic accidentaliter est subiectum, quia hic determinatur de synkathegoreumatibus que solum diversificant talem suppositionem; nec utroque67 modo, quia sic est equivocum. Respondetur quod passiva suppositio et terminus supponens est subiectum, et quamvis hic determinatur de activa, tamen hic reductive in ordine ad passivam.

4 suppositio: subiecto C 5 ut: nec C 12 premitto: promitto C 14 discomparantie: dicitur add. necnon del. C 18 speciales: et generales simul add. necnon exp. C 20 considerata: consignificata C 27 que: qui C | talem: taliter C 66 67

Aristoteles, Analytica Posteriora A 1, 71a11–13; Hamesse, AA, 311 (4). sc. demonstrative et accidentaliter.

5

10

15

20

25

30

de suppositione. de notitia suppositionum ut scientia

105

Item. Ly ‘suppositio’ non extendit se ad regulas consideratas in ista scientia, quia nulla regula est suppositio. Respondetur quod regule reducuntur sic quod notificant diversas suppositiones terminorum. 5 Item. Hic consideratur de terminis pro nullo supponentibus, et illi non habent reductionem, ergo etc. Antecedens probatur, quia isti termini supponunt materialiter. Respondetur quod termini dicuntur pro nullo supponentes quia non possunt supponere pro possibili personaliter. 10 Item. Sequitur: suppositio est subiectum, igitur significatio est subiectum. Respondetur: loquendo de subiecto ut signo consequentia non valet, quia tunc termini supponunt materialiter; sed loquendo de termino subiecto significante significatum, tunc conceditur consequentia. 15 Item. Ly ‘propositio’ est subiectum; vel solum est subiectum respectu scientie conclusionum inventarum de suppositione, et sic inventa aliqua nova conclusione maneret subiectum; vel respectu conclusionum inventarum, vel inveniendarum. Contra: iste non sunt, igitur respectu istarum non est subiectum. 20

[ 6 1/2 lineae vacuae ] 39. Utrum possibile sit terminum supponere.

Arguitur quod terminum supponere non est possibile, igitur etc. Antecedens probatur, quia oratio infinitiva materialiter et significative est terminus supponens, igitur etc. 25 Item. Impossibile est terminum significare, igitur etc. Antecedens probatur. quia nec immediate terminus potest significare ex quo non intrat sensum; nec mediate, quia vel istud mediante quo significaret, iterum significaret mediante alia, et sic fieret processus in infinitum; vel non, et sic qua ratione istud per se significaret, eadem | ratione et fol. 15ra 30 terminus. Item. Terminum supponere est impossibile, quia est non-ens, igitur etc. Antecedens probatur: terminum supponere ens non est, et ter-

1 consideratas: consignificantes C 10 subiectum: est add. C 14 significatum: significato C 16 aliqua: a qua C 17 conclusione: conclusio non C 21 utrum: ante queritur: queritur utrum C | sit: est C 22 possibile: propositio C 23 quia: cum add. C 25 impossibile: et impossibile C

106

tractatus i

minum supponere est, igitur terminum supponere est non-ens. Consequentia tenet a negativa de predicato finito ad affirmativum de predicato infinito cum constantia subiecti. Nota: tenendo ly ‘possibile’ prout est differentia entis, tunc terminum supponere est possibile, sive ly ‘supponere’ stat materialiter, sive 5 personaliter; sed tenendo ly ‘possibile’ prout est differentia propositionis, tunc ipsa est falsa, tenendo ly ‘terminum supponere’ personaliter vel materialiter pro se vel pro sibi simili oratione infinitiva (sed tenendo ipsum materialiter pro indicativa sua, tunc questio est vera). [ 3 1/2 lineae vacuae ]

10

40. Utrum terminus supponens sit non supponens. Arguitur quod non quia hic contradictorium predicatur de altero, igitur etc. Et sic sequitur quod terminus supponens non est supponens. Consequentia tenet ab affirmativa de predicato finito etc. Item. Nullus terminus non-supponens est supponens, igitur etc. Antecedens probatur inductive de singulis, quia, si aliquis sit iste A, tunc de eodem verificantur contradictoria, quod est patenter contra principium loyce. In oppositum arguitur: hoc est supponens et non-supponens (demonstrando hoc disiunctum ‘homo vel chymera’); hoc est terminus supponens, igitur etc. Antecedens probatur pro prima parte, quia totum non est aliud nisi sue partes. Sed una pars est supponens, et alia non-supponens, igitur etc. Et consimiliter arguitur de isto termino ‘omnis sol’. Item. Ly ‘chymera’ est terminus pro nullo supponens secundum communem viam, et idem est supponens materialiter. Item. Hec est vera ‘terminus supponens potest non supponere’, quia potest poni extra propositionem, ergo in esse. Tunc habetur questio in forma. Item. Non-signum est signum, igitur etc. Antecedens probatur, quia ly ‘homo’ est signum in Latino, et non in Theutonico, igitur etc. Item. Terminus in libro clauso est supponens, quia ponitur in propositione affirmativa et negativa, et hec non esset nisi supponeret; et est non supponens, quia nulli significat. 1 igitur: iter. C 5 est: supponere add. necnon del. C utrum C 17 patenter: .p. C

11 utrum: ante queritur: queritur

15

20

25

30

de diffinitione suppositionis

107

Item. Subiectum et predicatum significant precise idem, igitur etc. Antecedens probatur, quia predicatum nullam rem ad extra significat que non significatur per subiectum, quia nec ratione negationis, nec ratione termini finiti. Et si dicitur quod ratione termini transcendentis 5 inclusi significat quodlibet quod non significatur per terminum finitum, contra: terminus finitus includit terminum transcendentem, et tamen non supponit pro quolibet pro quo supponit suus terminus transcendens. [ 6 lineae vacuae ] 10

fol. 15rb

De diffinitione suppositionis

41. Utrum suppositio sit terminus supponens.

15

20

25

30

Arguitur quod suppositio et terminus supponens differunt, igitur etc. Antecedens probatur, quia ly ‘homo’ et ly ‘asinus’ differunt, et ly ‘homo’ est suppositio et ly ‘asinus’ est terminus supponens, igitur etc. Prima consequentia probatur quia quecumque differunt, non sunt idem, et que non sunt idem, istorum unum non est alterum, igitur etc. Respondetur negando primam consequentiam. Ad probationem conceditur argumentum pro utraque parte. Et quando arguitur ‘quecumque non sunt idem, istorum unum non est alterum; sed suppositio et terminus supponens differunt, igitur suppositio non est terminus supponens’, sed † distinctum sunt concludi †, ergo suppositio non est terminus supponens, qui et suppositio differunt. Item. Suppositio est plures termini, igitur etc. Consequentia tenet quia plures termini non sunt unus terminus, ex eo quod plures homines non sunt unus homo. Respondetur quod aggregato ex pluribus terminis coniunctis convenit diffinitio termini, sed aggregato ex pluribus hominibus non convenit diffinitio hominis, igitur etc. Contra: aggregationibus ex medietatibus hominis convenit diffinitio hominis, quia hoc totum et quelibet medietas est homo, quia est substantia animata sensitiva composita ex anima rationali, igitur etc. 7 supponit: suos terminos add. necnon del. C utrum C 15 quecumque: quicumque C 24 quod: iter. C 30 totum: et q homo add. C

11 utrum: ante queritur: queritur 18–19 quecumque: quicumque C

108

fol. 15va

tractatus i

Item. Suppositio corrumpitur termino manente, igitur etc. Antecedens probatur, quia termino posito extra propositionem tunc non supponit, igitur eius suppositio non est, et prius fuit, ergo est corrupta. Respondetur negando argumentum. Ad probationem: negatur consequentia quia ista ‘suppositio corrumpitur’ non debet probari per exponentes, sed per resolventes ex quo prius terminos resolvimus. Item. Sequitur quod, ubicumque est idem terminus supponens, ibi fit eadem suppositio. Consequens falsum, quia in indefinita et universali est idem terminus supponens subiectum, et tamen non eodem modo supponit. Sed prima consequentia tenet ex simili, quia. ubi est idem homo, ibi est idem animal rationale, et econverso. Ad argumentum: negatur consequentia. Sed hoc bene sequitur quod, ubi esset idem terminus eodem modo supponens, ibi esset eadem suppositio non semper quia ly ‘eadem’, quando additur ad ly ‘suppositio’, tunc dicit ydemptitatem modi supponendi; sed quando additur ad ly ‘terminus’, tunc solum dicit ydemptitatem termini. Item. Sequitur quod abstractum et concretum supponunt pro eodem, quia ‘suppositio’ est terminus abstractus, et ‘supponens’ terminus concretus. Falsitas patet, quia ‘album’ et ‘albedo’ numquam supponunt pro eodem. Et confirmatur quia: concretum supponit pro substantia, quia dicitur a ‘concernendo’, ex eo quod concernit subiectum, quod est substantia; sed abstractum supponit pro accidente, nam dicitur ab ‘abstrahendo’, quia abstrahit accidens a substantia. Confirmatur quia suppositio est accidens termini, nam adest et abest sibi preter eius corruptionem, quia adest in propositione et abest extra propositionem. Nota: aliquod concretum connotat accidens realiter distinctum a subiecto, et hoc non supponit pro eodem cum suo abstracto; aliquod connotat solum modum se habendi accidentaliter, sicud ly ‘pater’ vel ly ‘supponens’ etc., et hoc supponit pro eodem pro quo suum concretum. Secundo nota quod suppositio est accidens, quia terminus, et est accidens loycale termini; sed non reale, sed solum importat modum se habendi accidentaliter circa terminum. Item. Suppositio est acceptio termini, sed acceptio est actus anime accipientis. Probatur, quia percutio est actus percutientis, igitur etc.

5 suppositio: supposita C 6 resolvimus: eadem add. necnon del. C indiffinita C 13 semper: primi C 15 terminus: supponens add. C 28 aliquod: aliud C

8 indefinita: 19 falsitas: Cc

5

10

15

20

25

30

35

de diffinitione suppositionis

5

10

15

20

25

109

Item. Nec suppositio est terminus mentalis solum, quia vocalis est etiam terminus supponens; nec indifferenter mentalis, vocalis et scriptus, quia significatio non est terminus vocalis, igitur etc. Antecedens probatur quia significatio est modus significandi, sed talis est conceptus secundum quem terminus significat. Nota: una opinio dicit quod suppositio termini est actus anime mediante quo anima accipit vel utitur termino. Secunda opinio est Thome de Clivis;68 ista dicit quod suppositio solum est terminus mentalis. Tertia opinio est Byridani,69 Marsilii 70 et sic de aliis, et ista dicit quod aliqua suppositio sit terminus mentalis, aliqua vocalis. Et pro intellectu istorum nota: ly ‘suppositio’ uno modo sumitur active, et sic est actus necessitatis termini, et sic prima opinio est vera; alio modo sumitur passive, et sic adhuc dicitur uno modo passive formaliter, et sic est modus supponendi, sicud significatio est modus significandi, et sic secunda opinio potest habere veritatem; secundo modo sumitur passive subiective, et sic est istud quod supponit, et sic opinio tertia est vera. Nota secundo: secundum Burley71 suppositio est acceptio termini sibi in ordine ad predicatum data. Et secundum Scotum72 suppositio est significatio termini extremialis. Sed secundum Brinkel 73 suppositio est ordinatio termini de quo terminus dicitur, vel qui dicitur de alio. Secundum | autem Ockam74 est proprietas termini qui non competit fol. 15vb termino nisi in propositione posito. Contra: ex prima sequitur quod predicatum non supponit; patet intuenti eam. Sed ex primis tribus sequitur quod nulla pars subiecti vel predicati supponit. Falsitas patet in ista propositione ‘homo vel asinus est rudibile vel risibile’. Ex quarta sequitur quod quodlibet synkathe-

6 est: est terminus C 7 accipit: accipitur C 16 veritatem: negationem C | secundo: tertio C 19 secundum: Bryn add. necnon exp. C 25 prima: primo C Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 4. Johannes Buridanus, locus non inventus. 70 Marsilius of Inghen, locus non inventus. 71 Walter Burley, Tractatus de puritate artis logice, Tractatus I, pars prima, cap. 1, ed. Ph. Boehner, 1955, p. 2, ll. 6–7. 72 Johannes Duns Scotus, Opus primum super I Peri hermeneias, qu. xi, n. 3, ed. Vivès (1891), pp. 559b–556a (?). 73 Richard Brinkley, locus non inventus. 74 William of Ockham, Summa logicae, p. 193, ll. 2–3; I, 63 (Opera Philosophica I). 68 69

110

tractatus i

goreuma positum in propositione supponit, et quod subiectio et quod predicatio et copula inquantum tales sunt suppositio. [ 5 1/5 lineae vacuae ]

fol. 16ra

Nota: secundum Thomam Maulfelt75 suppositio est terminus stans pro se vel pro alio, prout est pars propositionis. Contra: suppositio non est uniuscuiusque rei ultimum, igitur non est terminus. Consequentia tenet, ex quinto Methaphysice.76 Confirmatur: aliqua suppositio non terminat, igitur etc. Consequentia tenet, quia ‘terminus’ dicitur a ‘terminando’. Respondetur quod terminus sumitur loycaliter in diffinitione. Ad confirmationem respondetur quod terminus non dicitur ideo quod actu terminat, sed quia aptus est terminare. Item. Nec omnis suppositio est terminus complexus, ut patet de illo termino ‘homo’; nec omnis suppositio est terminus incomplexus, ut patet de isto termino ‘homo vel asinus’. Igitur etc. Respondetur: aliqua est terminus complexus, aliqua incomplexus. Item. Aliquis terminus supponit qui non stat pro se, nec pro alio. Antecedens probatur: patet de ly ‘Antichristus’ in ista propositione ‘Antichristus erit’, quia nichil aliud ab illo termino est Antichristus. Item. In ista ‘populus pugnat’ ly ‘populus’ nec stat pro se, ut notum est de se; nec pro alio, quia nichil aliud ab illo termino est populus. Et si dicitur quod istud est ens aggregative, contra: tunc in ista propositione ‘isti sunt Prage vel Rome’ ly ‘isti’ non stat pro alio quod simpliciter est unum, nec aggregative, quia Sortes Rome et Plato Prage non sunt unum aggregative. Nota: in ista ‘Antichristus erit’ ly ‘Antichristus’ non stat pro aliquo quod est aliud ab illo termino, sed stat pro aliquo quod erit, et iam non est iste terminus. Et sic in ista ‘Adam fuit’ ly ‘Adam’ stat pro aliquo quod fuit, et | iam non est iste terminus.

2 sunt: sunt C 4 pro: per C 6 uniuscuiusque: unus (terminus Cc) cuiusque C 19 termino: ab illo add. necnon exp. C 20 populus: ponimus C 23 stat: stant C | simpliciter: quod simpliciter inv. C 27 quod: qui Cc, corr. ex quod C 28 fuit: scilicet add. C 29 iam non est: non fuit C 75 Thomas Manlevelt, Suppositiones, MS Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, Amploniana, Q 271, fol. 41r. 76 Aristoteles, Metaphysica V, 1016a5 (locus incertus).

5

10

15

20

25

de diffinitione suppositionis

5

10

15

20

25

30

111

Secundo nota quod ly ‘populus’ stat pro alio, non simpliciter, sed pro alio aggregative; sed in ista ‘isti sunt Prage et Rome’, li ‘isti’ stat pro alio uno aggregative, non secundum locum, sed secundum numerationem. Item. In ista propositione ‘privatio est materia’ ly ‘privatio’ non est suppositio, idest: nec stat pro se, nec pro alio, quia privatio nichil est, ex Postpredicamentis.77 Nota: ‘privatio’ uno modo sumitur pro absentia forme in subiecto apto nato illum habere, et sic in dicta propositione ly ‘privatio’ pro nullo supponit; alio modo sumitur pro subiecto carente ista dispositione, et sic supponit pro alio a se. Item. Aliqua suppositio non est terminus stans pro se, igitur etc. Consequentia tenet a parte descriptionis ad descriptum negative. Respondetur quod non oportet quamlibet verificari descriptionem de descripto universaliter et specialiter quando descriptio datur per diffinitionem. Item. Vel quilibet terminus potest supponere pro se, et hoc non potest dici, quia non quilibet significat se, ex quo ly ‘bu’ est vox nonsignificativa secundum Petrum Hispanum,78 et etiam, si ponatur in esse, tunc ista clausula ‘vel pro alio’ erit superflua. Respondetur quod quilibet terminus potest supponere pro se. Ad Auctorem tractatuum dicitur quod capit ‘significationem’ proprie. Ad confirmationem dicitur: quamvis positione in esse ista conceditur ‘quilibet terminus supponit pro se’, tamen ista negatur ‘quilibet terminus fuit supponens pro se’. Item. In illa propositione ‘ly “homo” et asinus sunt’ subiectum non supponit pro se, ut notum est, nec pro alio quod est asinus, quia asinus non est ‘ly “homo” et asinus’. Respondetur uno modo quod diffinitio intelligitur de suppositione una, et suppositio dicitur una, quia convenit sibi solum unus modus supponendi; modo, una pars subiecti supponit materialiter, alia personaliter, ergo etc.

13 descriptionem: descriptionis C 14 descriptio: discriptio C (sic saepe) 17 quilibet: quelibet C 18 si: preter add. C 19 tunc: in add. C 21 auctorem: auctoritatem C 28 respondetur: respondetur add. necnon exp. C 77 78

Aristoteles, Praedicamenta X, 12b17–13a17. Petrus Hispanus, Tractatus I, ed. L.M. de Rijk, p. 2, ll. 2–3.

112

fol. 16rb

tractatus i

Contra: istud subiectum est unus terminus supponens, igitur etc. Negatur consequentia propter causam prius dictam.79 Alio modo potest dici quod ly ‘vel’ in descriptione debet sumi disiunctive, et sic istud subiectum ‘ly “homo” vel asinus’ stat pro se vel pro alio. Item. Sequitur quod in ista ‘homo est animal’ ly ‘homo’ supponit pro se, quia in ista propositione significat se, igitur stat pro se. Respondetur quod, quamvis ibi significat se, tamen, quia non accipitur ibi pro se, nec nos utimur isto termino ‘homo’ pro se, igitur non supponit pro se. Et similiter dicitur de ly ‘Adam’ in ista ‘Adam est’, | quia non accipitur pro re preterita, quamvis illam significat. Item. In ista propositione ‘conceptus Antichristi est’ ly ‘Antichristi’ nec stat pro se, nec pro alio, igitur etc. Respondetur, quod secundum proprium sensum istius propositionis propositio est falsa, et ly ‘Antichristi’ pro nullo supponit, sed in sensu improprio, scilicet ‘iste conceptus qui representat Antichristum, est’, ly ‘Antichristus’ supponit pro eo quod erit vel potest. Item. Ly ‘propositio’ in ista ‘propositio est vera’ non supponit pro se, ut notum est; nec pro alio prout est pars propositionis, sed prout est propositio. Confirmatur: in ista ‘homo currit’ ly ‘homo’ non stat pro alio ut est pars propositionis, sed ut est res ad extra, igitur etc. Respondetur quod ly ‘prout’ non debet specificare ly ‘pro alio’, sed ly ‘terminus’, ut sit sensus ‘positio est terminus prout est pars propositionis’, ad innuendum quod terminus extra propositionem non supponit. Item. Sequitur quod in ista propositione ‘omnis sol est’ ly ‘omnis sol’ supponit, quia ly ‘omnis sol’ stat pro sole, et est pars propositionis. Item. Sequitur quod propositio kathegorica supponit, quia est pars propositionis ypothetice prima vel ultima, ergo terminus eius. Et stat pro aliquo, quia ista propositio ‘Deus est’ accipitur pro Deo. Item. Vel ly ‘stans’ valet tantum sicud ‘supponens’, et sic superflueret dicere ‘suppositio est terminus stans et supponens’; vel valet tantum sicud ‘acceptus’, et sic ly ‘homo’ in propositione affirmativa de presenti supponeret passive, quia in tali obligatus accepit eum passive. 11 accipitur: pro add. necnon del. C | preterita: preterea C 12 conceptus: est add. necnon del. C 16 representat: representate C 31 superflueret: sufficeret C 34 passive: passiva C 79

Vide supra, p. 111, ll. 25–27.

5

10

15

20

25

30

de diffinitione suppositionis

5

10

15

20

25

113

Item. Ex descriptione non potest haberi pro quo significato ly ‘album’ possit supponere et pro quo non, igitur ista est diminuta. Et confirmatur: sequitur quod ly ‘album’ supponit, quia ly ‘album’ accipitur pro albedine in ista propositione ‘album currit’. Confirmatur: descriptio non exprimit ista que requiruntur ad cognitionem suppositionis, quia non declarat pro quo significato terminus potest supponere et pro quo non. Nota: propter ista argumenta aliqui dicunt istam descriptionem Auctoris80 fore diminutam et malam. Sed tamen ipsa potest sustineri. Probatur ad primum: uno modo dicitur quod ly ‘stans’ non valet tantum sicud ‘supponens’, nec tantum sicud ‘acceptus’, sed tantum valet sicud ‘terminus qui accipitur’ vel sicud ‘terminus quo quis denotat uti’; | alio modo: admisso quod ‘stans’ tantum valet sicud ‘supponens’, fol. 16va nec tantum sicud ‘acceptus’, sed tantum valet sicud ‘terminus supponens’, tunc non erit petitio principii, quia abstractum bene diffinitur per concretum, ex quo Philosophus81 bene diffinit ‘qualitatem’ per ‘quale’. Et non erit superfluitas, quia quamvis alie particule non adiunguntur de necessitate, tamen propter maiorem declarationem. Ad confirmationem dicitur quod, quamvis non potest haberi in speciali pro quo significato terminus potest supponere, tamen in generali cognoscitur. Hoc bene sequitur ex diffinitione. Ad secundam confirmationem dicitur negando argumentum, quia propositio non denotatur verificari pro albedine tamquam pro supposito, et ergo ly ‘album’ non supponit pro ea. Nota: secundum Hugonem,82 Byridanum83 et Marsilium84 suppositio est acceptio termini pro aliquo, vel pro aliquibus, de cuius, vel de quorum, pronomine demonstrante istud, vel ista, verificatur talis terminus mediante copula propositionis eiusdem.

2 possit: potest C 9 auctoris: auctatoris C. 10–11 tantum: in tantum C 11 acceptus: acceptum C 12 accipitur: recipitur C | denotat: denotatur C 13 uti: ipso add. C 14 acceptus: acceptum C | sicud: terminus qui recipitur vel sicud ly add. necnon exp. C 21 secundam: istam C Thomas Manlevelt, cf. supra, p. 110, n. 75. Aristoteles, Praedicamenta VIII, 8b25; Hamesse, AA, 304 (31). 82 Hugo, locus non inventus. 83 Johannes Buridanus, Summulae, De suppositionibus, ed. R. van der Lecq, p. 70, ll. 2–3. 84 Marsilius of Inghen, Treatises on the Properties of Terms, Suppositiones, ed. E.P. Bos, p. 52, ll. 7–10. 80 81

114

tractatus i

Contra: suppositio non est actus accipientis, quia est terminus; igitur etc.

fol. 16vb

Respondetur quod suppositio est acceptio passiva, subiectiva termini, et talis non est actus accipientis, sed terminus qui accipitur. Item. Sequitur quod in ista propositione ‘Adam significat’ ly ‘Adam’ non supponit quia non accipitur pro aliquo, vel pro aliquibus, ex quo nullum ens est tale. Et si dicitur quod accipitur pro aliquo quod fuit, tunc requiritur quod ly ‘acceptio’ sit terminus ampliativus, vel quod in diffinitione addendum est ‘quod est, fuit vel potest esse’. Confirmatur: vel ly ‘aliquo, vel aliquibus’ stat pro ente, vel pro entibus, et sic stat principale argumentum; vel pro significato, vel pro significatis, et sic sufficeret dicere ‘pro aliquo, vel pro aliquibus’; vel quia quilibet terminus supponens supponit pro suo significato. Nota: ly ‘acceptio’ ampliat sicud ly ‘suppositio’ vel ‘significatio’. Ex isto patet quod ista consequentia non valet ‘ens est pro quo accipitur vel quod significat ly “Adam”, igitur ly “Adam” pro nullo accipitur’. Ad confirmationem dicitur quod ly ‘aliquo’ vel ‘aliquibus’ stat pro ente, vel pro entibus. Etiam posset dici quod ‘pro significato, vel significatis’, et tunc ly ‘significato, vel significatis’ additur ad innuendum quod aliquis terminus staret pro uno, sicud singularis, et alii termini pro pluribus signficatis, sicud termini supponentes communiter. Item. Ly ‘propositione’ superflue ponitur, quia sufficienter datur intelligi in ista clausula ‘mediante copula eiusdem’. Confirmatur: ly ‘propositione’ bis ponitur, quia semel in ablativo et semel in genitivo. Nota: ad notitiam suppositionis termini requiruntur due propositiones: prima in qua terminus ponitur, et ad innuendum istam ponitur ‘in propositione’; alia in qua terminus verificatur de pronomine demonstrativo, et propter istud secunda clausula additur. Et sic ad confirmationem dicitur quod non est nugatio. Item. Sequitur quod in ista propositione ‘Deus est’ ly ‘Deus’ non supponit quia non potest verificari de pronomine, nam Deus non potest demonstrari ad sensum, ut patet; nec ad intellectum, quia talis facit quod quando una res demonstratur ad sensum, sibi similis in specie designatur, ut dicunt grammatici.

10 aliquo: aliqua C 20 singularis: singulares C 22 superflue: additur add. necnon exp. C 28 istud: istam C | secunda: secundam C | clausula: clausulam C 31 pronomine: et add. necnon del. C 32 demonstrari: demonstrare C | talis: sc. demonstratio C 33 sensum: et add. C

5

10

15

20

25

30

de diffinitione suppositionis

5

10

15

20

25

30

35

115

Respondetur quod ista descriptio ‘demonstrationis ad intellectum’ est insufficiens. Sed dicitur ‘ad intellectum’ quando res que per pronomen demonstrativum demonstratur, solum intellectu denotatur; sed nullus est a quo percipitur cui demonstratur. Item. Supposito quod solum sit ista propositio ‘homo est animal’, tunc ly ‘homo’ de nullo pronomine verificatur mediante copula istius propositionis. Confirmatur: vel ly ‘verificatur’ dicit actum solum, et sic stat principale argumentum; vel dicit potentiam, et tunc ly ‘bu’ supponit pro homine in ista propositione ‘bu est homo’, quia potest imponi ad significandum hominem. Et si dicitur quod debet intelligi sine nova impositione, ettunc hec potest esse vera ‘Antichristus est’. Item. Sola propositio verificatur, quia sola propositio fit vera. Nota quod ly ‘verificatur’ debet dicere actum verificandi sub conditione sic quod terminus supponens verificatur de pronomine, si propositio singularis sit formata ex pronomine demonstrativo per quod istud, vel ista demonstrantur pro quibus terminus accipitur. Contra: stat illius conditionalis antecedens esse verum sine consequente, igitur etc. Antecedens probatur, quia si demonstratur albedo dicendo ‘hoc est album’, tunc demonstratur istud pro quo accipitur terminus in propositione, et tamen ly ‘album’ non verificatur de pronomine. Nota: propositio verificatur quia fit vera, sed terminus verificatur quia vere predicatur. Pro ultima replicatione nota // Item. Diffinitio convenit huic termino ‘omnis deus’ in ista proposi- fol. 17ra tione ‘omnis deus est deus’, et tamen istud non supponit, igitur etc. Respondetur quod ly ‘omnis Deus’ in ista propositione non est terminus, quia ly ‘omnis’ determinat tam subiectum quam predicatum, et propter hoc cum subiecto ly ‘omnis’ non constituit unum terminum, quia alias hoc totum esset subiectum. Item. In ista ‘homo currit qui movetur’ ly ‘qui’ supponit, et tamen non verificatur de pronomine demonstrativo, quia hec est inepta ‘hoc est qui’. Et si dicitur quod verificatur mediante suo antecedente, sequitur quod in ista ‘animal est lapis et asinus est istud’ ly ‘istud’ supponit quia suum antecedens, videlicet ly ‘animal’, verificatur de pronomine demonstrativo. 2 que: nullum d add. necnon del. C 3–4 sed nullus est: ab nullo? C 6 nullo: propositione add. necnon del. C 18 demonstratur: demonstretur C 19 demonstratur: demonstretur C 31 ly: Cc

116

fol. 17

rb

tractatus i

Respondetur quod, ex quo relativum sumit suam suppositionem ab antecedente, conveniens est ut verificetur mediante suo antecedente restricto ad istud pro quo verificatur propositio in qua ponitur suum antecedens. Et quia ista propositio ‘animal est lapis’ pro nullo verificatur, ergo relativum pro nullo supponit. Item. Sequitur: in ista ‘ego sum homo’ ly ‘ego’ pro nullo supponit, quia hec non potest esse vera ‘hoc sum ego’. Respondetur quod verificatur sic ‘hoc est ego’. Contra: hec est incongrua ‘hoc est ego’, ut patet per unum articulum Uxoniensem.85 Et confirmatur: hec est incongrua ‘ego sum ego’, ut patet per Priscianum86 qui dicit ‘nemo enim recte dicit ‘“ego sum”’. Ad primum dicitur quod articulus debet intelligi quando ly ‘ego’ debet esse subiectum in debita conclusione. Ad secundum dicitur quod Priscianus wult quod nemo dicit recte ‘ego sum’ propter superfluitatem, et non propter incongruitatem. Item. Propositio ista verificatur per suppositionem, et non econverso, et per consequens diffinitio male datur per ‘verificationem’. Et si dicitur quod verificatio unius propositionis sumitur a suppositione termini qui cognoscitur per verificationem termini in alia propositione de pronomine, contra: in ista propositione ‘hoc est Sortes’ non sumit ly ‘Sortes’ notitiam sue suppositionis a verificatione in alia propositione, sed a verificatione sui ipsius vel sibi similis et omnibus terminis secundum speciem; igitur etc. Item. Sequitur quod ly ‘chymera’ supponit in ista ‘chymera non est lapis’, quia hec est vera ‘hoc non est chymera’ demonstrando lapidem. | Et si dicitur quod ly ‘non est’ non est copula, tunc supponatur opinio probabilis quod negatio cum ly ‘est’ sit copula, et stabit argumentum. Respondetur quod stante suppositione diffinitio debet intelligi de copula affirmativa.

16 propositio: verificatio C | et: igitur C 17 diffinitio: diffinitionem C 21 suppositionis: non sumit add. C 22 et: est C 24 ly: li C 26 supponatur: cum qua (oip [sic] add. necnon del.) C 85 Articulus Uxoniensis (= Oxoniensis); condemnationes R. Kilwardby, C.U.P. I, 474, p. 558. In Grammaticalibus, nr. 1. Cf. O. Lewry, ‘The Oxford Condemnations of 1277 in Grammar and Logic’, English Logic and Semantics, ed. H.A.G. Braakhuis, C.H. Kneepkens, L.M. de Rijk, pp. 235–254, esp. pp. 236–238 (nn. 18 and 19). 86 Priscianus, Institutiones, XVII, 78, ed. H. Keil, ll. 8–14.

5

10

15

20

25

30

de diffinitione suppositionis

5

10

15

20

25

30

117

Item. Sequitur quod in ista ‘homo est nomen’ ly ‘homo’ non supponit pro termino, quia quocumque termino demonstrato non est verum dicere ‘hoc est homo’. Respondetur quod, ex quo ly ‘homo’ propter predicatum stat materialiter, et quia, quando debet predicari de pronomine, tunc ly ‘homo’ non restringitur per pronomen ad suppositionem materialem, ideo oportet quod addatur sibi alia restrictio, hoc est ‘ly “homo”’. Item. Sequitur quod in ista ‘homo est depictus’ ly ‘homo’ non supponit primarie, quia, quacumque imagine demonstrata hoc non erit verum dicere ‘hoc est homo’. Item. Sequitur quod in ista ‘homo est mortuus’ ly ‘homo’ supponit pro Adam, et tamen non verificatur de eo mediante ly ‘est’ quod est copula istius propositionis, quia hec est falsa ‘hoc est homo’ demonstrando Adam. Item. In ista ‘cuiuslibet hominis asinus currit’ ly ‘hominis’ supponit confuse et distributive, et tamen non predicatur vere de pronomine, ex quo obliquus non potest esse predicatum. Item. In ista ‘Deus contingenter creat’ ly ‘Deus’ supponit, et tamen hec non est vera ‘hoc contingenter est Deus’. Et similiter in ista ‘creans de necessitate est Deus’ ly ‘creans’ supponit; tamen hec non est vera ‘hoc de necessitate est creans’. Item. Sequitur quod aliqua est propositio affirmativa vera cuius nullus terminus supponit. Argumentum patet de ista ‘si quilibet equus curreret, nullus equus quiesceret’, quia nullus terminus verificatur de pronomine mediante ly ‘esset’, quod est copula principalis, quia hec non est vera ‘hoc esset equus’. Item. In ista propositione ‘Aristoteles qui non est, fuit homo’ ly ‘Aristoteles’ pro nullo supponit, et tamen sibi correspondet diffinitio, quia hec est vera ‘hoc fuit Aristoteles’. Similiter arguitur de ista ‘Antichristus qui non est, erit presens’ et de consimilibus. Item. Sequitur quod in ista ‘homo est depictus’ ly ‘homo’ supponit pro animali rationali, quia hec est vera ‘hoc est homo’ demonstrando animal rationale. Et similiter probatur quod in ista ‘asinus est nomen’ ly ‘asinus’ supponit pro rudibili, quod est falsum, igitur etc.

8 quod: ly ‘homo’ add. C 10 hoc: homo C | homo: depictus add. C 15 item: ly omnis add. C 25 pronomine: nec add. C | esset: nec ly si add. C 26 esset: Cc, est C 28 correspondet: quorespondent (sic) C 30 erit: esset C 34 supponit: supponat C

118

fol. 17va

tractatus i

Nota: propter istas rationes Thomas de Clivis87 negat diffinitionem esse bonam, et ponit istam: suppositio est acceptio termini in propositione pro re pro qua est secundum se vel secundum rectum | potentia propinqua verificabilis, nec magis nec minus, nec aliter ample vel restricte. Et dicitur ‘potentia propinqua verificabilis’, idest: verificabilis sine nova impositione et intentione rei, quia ly ‘bu’ verificatur pro homine per novam impositionem, et ly ‘Antichristus’ in ista ‘Antichristus est’ verificaretur pro aliquo, si fieret intentio rei de non esse ad esse. Et tunc additur ‘nec magis ample’, quia, quamvis hec sit vera ‘hoc est homo’ demonstrando mulierem, tamen ly ‘homo’ in ista propositione ‘aliquis homo currit’ non supponit, quia in prima sumitur magis ample, et ergo sic deberet verificari ‘hoc est aliquis homo’. Et additur ‘nec magis restricte’ quia, quamvis hec non sit vera ‘hoc est homo’ demonstrando Adam, tamen ly ‘homo’ supponit pro Adam in ista propositione ‘homo est mortuus’, et ergo deberet sic formari propositio singularis ‘hoc fuit homo’. Et additur ‘nec aliter restricte’ propter ly ‘Aristoteles’ in illis propositionibus ‘hoc fuit Aristoteles’ et ‘Aristoteles qui non est, fuit homo’, quia in una restringitur ad presens, in alia ad preteritum, et ergo sic deberet formari singularis ‘hoc est Aristoteles’. Et additur ‘nec aliter ample’ propter ly ‘Antichristus’ quia ly ‘Antichristus’ in illa propositione ‘Antichristus qui est vel qui fuit homo, est vel erit animal’ ampliatur pro eo quod est vel erit Antichristus, quia in quarta88 ly ‘Antichristus’ ampliatur pro eo quod est vel erit, et ergo sic deberet dari singularis ‘hoc est vel fuit Antichristus’. Nota quod non dicitur proprie talis terminus verificari qui accipitur in propositione singulari eque ample et restricte et non aliter, nec pro alio, et quia // [ 3 1/2 lineae vacuae ]

9 vera: demonstratio add. necnon exp. C 12 additur: addatur C 13 hoc: homo C 16 restricte: restrictus C 18 formari: formare C 20 illa propositione: illis propositionibus C 25 singulari: singulare C 87 88

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 5. sc. respectu copule ‘erit’.

5

10

15

20

25

de diffinitione suppositionis

119

42. Utrum suppositio et significatio differant.

5

10

15

20

25

30

Dicitur quod sic. Contra: idem est suppositio et significatio, igitur etc. Antecedens probatur, quia iste terminus ‘homo’ in ista propositione ‘homo est’ est terminus supponens et significans, igitur etc. Nota: hec est vera ‘suppositio et significatio differunt’, quia suppositio huius termini ‘homo’ et significatio huius termini | ‘asinus’ dif- fol. 17vb ferunt, et sua subcontraria, videlicet ‘aliqua suppositio et significatio non differunt’ etiam est vera, loquendo de differentia reali, et ergo negatur prima consequentia. Item. Vel differunt secundum rationem solum, et hoc est falsum quia aliqua significatio non est suppositio, sicud patet de significatione termini positi extra propositionem, et etiam quia suppositio huius termini ‘homo’ et significatio huius termini ‘asinus’ differunt realiter; vel secundum rem et rationem simul, et hoc est falsum quia omnis significatio est suppositio, igitur etc. Respondetur quod suppositio et significatio diversorum terminorum differunt re et ratione. Contra: suppositio et significatio eiusdem termini differunt realiter, igitur etc. Antecedens probatur, quia suppositio huius termini ‘homo’ in ista propositione ‘homo erit’ differt a significatione secundum quam significat ‘Adam’, igitur etc. Etiam, suppositio huius termini ‘homo’ secundum quam supponit pro animali vivo, et significatio secundum quam significat animal depictum, differunt realiter. Ad argumentum: negando primam consequentiam, quia arguitur per locum a contrariis. Item. Nullo modo differunt suppositio et significatio, igitur nec possunt assignari differentie eorum, igitur etc. Nota: secundum Byridanum89 significatio convenit cuilibet termino in propositione quando capitur generaliter, sed suppositio non, quia non convenit synkathegoreumatibus. Alia differentia secundum eum est quia terminus significat omnia sua significata respectu cuiuscumque copule, sed non supponit pro quolibet suo significato respectu cuius1 utrum: ante queritur: queritur utrum C | differant: differunt C solum ratione add. necnon del C 21 differt: differunt C 89

19.

19 differunt:

Johannes Buridanus, Summulae, De suppositionibus, ed. R. van der Lecq, p. 9, ll. 8–

120

tractatus i

cumque copule. Sed secundum Marsilium90 significatio convenit toti propositioni tente propositionaliter, sed suppositio non. Alia differentia: significatio convenit termino extra propositionem, suppositio autem solum in propositione. Sed secundum Brinkel 91 ‘significatio’ importat duos respectus, unum ad intellectum cui rem representat, et alium ad 5 rem quam intellectui representat; sed suppositio superaddit termino respectum, scilicet habitudinem ad extremum. Alia differentia secundum eum:92 suppositio convenit termino naturaliter, sed significatio ad placitum, et ista differentia intelligitur in glossa. [ 1 1/2 lineae vacuae ]

10

43. Utrum ly ‘suppositio’ sit superius ad ly ‘significationem’.

fol. 18ra

Respondetur communiter quod sic. Contra: ly ‘bu’ supponit per se et non significat, et ergo est vox nonsignificativa, igitur etc. Minor patet per Petrum Hispanum.93 Respondetur quod ‘bu’ | significat naturaliter communiter. 15 Ad Petrum Hispanum dicitur quod capit significationem pro representatione alterius a se et suo simili. Item. Ly ‘non-homo’ supponit pro asino, et non significat ipsum, igitur etc. Minor patet, quia nec realiter, ut patet; nec ad placitum, quia nec negatio est in potentia ad significandum ipsum, nec terminus 20 infinitus. Solutio huius patet in questione ista94 utrum terminus supponens sit non supponens. Item. Supposito quod voces non significant conceptus, tunc adhuc vox supponit pro conceptu, igitur etc. 25

4 significatio: suppositio C 5 respectus: res C 8 naturaliter: realiter C 11 utrum: ante queritur: queritur utrum C 16 significationem: significatum C 22 sit: est C 90 Marsilius ab Inghen, in Marsilius of Inghen, Treatises on the Properties of Terms, Appellationes, ed. E.P. Bos, p. 136, ll. 1–3. 91 Richard Brinkley, ‘Richard Brinley and his Summa logice’, ed. G. Gál–R. Wood, Franciscan Studies 40 (1980) 99, p. 80; Suppositiones, p. 99. 92 Richard Brinkley, Summa nova de logica, ed. M.J. Fitzgerald, p. 19, n. 45. 93 Petrus Hispanus, Tractatus I, ed. L.M. de Rijk, p. 2, ll. 2–3. 94 Vide supra, qu. 40.

de diffinitione suppositionis

5

10

15

20

25

121

Respondetur quod ista opinio solum wult quod voces non significant conceptus absolute ultimate, et notificative. Alias suppositio non esset admittenda quia repugnaret positioni. Item. Ly ‘homo’ supponit pro asino et non significat asinum, igitur etc. Maior probatur, quia ista propositio est vera ‘homo apparet asinus’, ergo subiectum et predicatum supponunt pro eodem. Similiter in ista ‘homo intelligitur vel ymaginatur lapis’ ly ‘homo’ supponit pro lapide, quia est affirmativa vera, igitur ly ‘homo’ et ‘lapis’ supponunt pro eodem. Sed ‘lapis’ solum supponit pro lapide, ergo et ly ‘homo’, et tamen non significat lapidem, igitur etc. Nota: aliqui dicunt quod non sit ampliatio ultrapotentialis, et illi dicunt quod termini predictarum propositionum pro nullo supponunt. Sed hoc est falsum, quia verificantur de pronominibus demonstrantibus aliquid, vel aliqua, mediantibus copulis istarum propositionum. Alii concedunt istas propositiones, et concedunt quod subiecta et predicata supponunt pro eodem, et concedunt quod ‘homo’ significat asinum et lapidem, et sic de aliis, non significatione primaria quam habet respectu cuiuscumque copule, sed secundaria significatione que sibi attribuitur ratione istorum terminorum ‘ymaginatur’ etc. Contra hoc: nec ly ‘homo’ significat asinum realiter, nec ad placitum. Aliqui respondent quod iste terminus ‘homo’ respectu huius copule ‘ymaginatur’, vel ‘significatur’ imponitur ad significandum quando respectu ipsius supponit, sed talem significationem non advertimus quia ipsa precedit ad intellectum, ex communi opinione. Alii dicunt quod ly ‘homo’ non significat asinum, sed ly ‘apparens asinus’ vel ly ‘imaginatur asinus’ significat hominem ex significatione equivoca a consilio, sicud ‘homo depictus’ significat hominem. [ 2 lineae vacuae ] [ 2 lineae vacuae ]

30

fol. 18rb

44. Utrum terminum extra propositionem supponere sit possibile. Arguitur quod sic, quia ‘hoc supponere est possibile’ demonstrando ly ‘animal’ solitarie positum, et ‘hoc est terminus extra propositionem’. Nota: questio in sensu composito est falsa; sed in sensu diviso, si ly

3 positioni: positione C 15 concedunt: concedit C

9 sed: si add. necnon del. C 14 mediantibus: ea add. C 30 utrum: ante queritur: queritur utrum C

122

tractatus i

‘extra propositionem’ determinat ly ‘supponere’, tunc iterum est falsa; sed si determinat ly ‘terminus’, tunc est vera, quia resolventes sunt vere. Ad argumentum negatur consequentia, quia ibi sunt false positiones. Item. Si ista in sensu diviso esset vera, tunc ponatur in esse, et sic hec erit vera ‘terminus extra propositionem supponit’, igitur etc. Respondetur quod debet poni in esse per istam ‘hoc supponit’ demonstrando terminum qui prius fuit positus extra propositionem. Item. In ista oratione ‘ut omnis homo esset bonus’ ly ‘homo’ supponit confuse et distributive, quia stat pro omnibus suis significatis copulative ratione ly ‘omnis’; igitur etc. Respondetur quod accipitur copulative; sed non supponit, quia non stat in propositione. Item. Terminus significat extra propositionem, igitur etc. Consequentia tenet, quia non est ratio diversitatis. Et si dicitur quod ista est ratio quod suppositio superaddit termino respectum, huius non videtur ratio quod istum superaddit. Si dicitur quod ideo quia suppositio ordinatur ad discernendum verum a falso, contra: significatio etiam ordinatur ad istum finem etc. Confirmatur: si veritas esset finis suppositionis, sequitur quod ipsa habet notificari per suppositionem, igitur non econverso. Et sic diffinitio suppositionis male datur per ‘verificationem’. Respondetur quod suppositio //

5

10

15

20

[ 3 lineae vacuae ] 45. Utrum quilibet terminus kathegoreumaticus pro quolibet suo significato possit supponere.

fol. 18va

Arguitur quod non, quia ly ‘chymera’ non potest pro capite virgineo 25 supponere; igitur etc. Item. Ly ‘album’ non potest pro albedine supponere, igitur hec | non potest esse vera ‘hoc est album’ demonstrando albedinem. Item. Ly ‘homo’ non potest in una propositione pro quolibet suo significato supponere, quia numquam in una propositione supponit pro 30 se et pro re ad extra; nec in diversis quia non potest poni in diversis propositionibus, ex quo, quod semel dictum est, amplius resumi non potest, ex principiis predicamentorum. 3 sunt: sit? C 9–10 copulative: copule C 15 termino: tertium add. necnon exp. C 16 quod: quando C 17 discernendum: discutiendum C 23 utrum: ante queritur: queritur utrum C 24 possit: potest C 30 supponere: igitur hec non potest esse vera add. necnon exp. C

de diffinitione suppositionis

5

10

15

20

25

30

123

Item, in oppositum: si non, vel ergo nullus potest pro quolibet suo significato supponere, et hoc est falsum de ly ‘omnis’ in ista propositione ‘omne ens ymaginatur’; vel aliquis et aliquis non: huius non potest esse ratio, nec potest dici quis et quis non. Si dicitur quod absolutus terminus non potest, nec connotativus, contra: ly ‘pater’ supponit pro quolibet supposito et connotato, igitur etc. Confirmatur: quodlibet potest imponi ad significandum convertibiliter cum ly ‘ens’ quod pro quolibet significato potest supponere, igitur etc. Nota: in titulo additur ly ‘kathegoreumaticus’ ad excludendum synkathegoreumata. Secundo nota: quedam est potentia remota ad supponendum, et est que non potest reduci ad actum sine nova impositione vel significate rei mutatione, et tali potentia quilibet terminus tam kathegoreumaticus quam synkathegoreumaticus potest pro quolibet ente supponere, ut probat confirmatio ultimi argumenti; alia est potentia propinqua ad supponendum, et est que potest reduci ad actum sine nova impositione et rei ad extra mutatione, et loquendo de tali ‘homo est’ est falsa, ut probant rationes in oppositum. Ad primam rationem95 post oppositum dicitur quod aliquis et aliquis non, quia terminus transcendens potest potentia propinqua pro quolibet significato suo supponere, sed termini non-transcendentes communes, nec convertibiles cum transcendente, non possunt potentia propinqua. Nota: quidam termini impositi sic se habent quod significata eorum per se et ultimata non possunt esse, et isti communiter vocantur ‘termini pro nullo supponentes’; alii sunt termini quorum significata ultimata et per se possunt esse, et isti pro illis possunt supponere, sed pro significatis mediatis vel per accidens non possunt potentia propinqua supponere. Exemplum illius: ly ‘homo’ mediante parte sue diffinitionis significat animam rationalem et pro illis numquam supponit. Item. Termini quorum significata ultimata et propria possunt esse, sunt duplices: quidam sunt absoluti, et isti pro quibuslibet suis significatis ultimatis et propriis possunt supponere sicud ‘homo’, | ‘albedo’ fol. 18vb etc.; alii sunt connotativi, et horum quidam non connotant accidens 4 quod: ad-tus add. necnon del. C 5 nec: et C 12 significate: significare C 13 mutatione: lacuna 7 litterarum C | tam: lacuna 3 litterarum C 30 illis: illius C 31 propria: per se C 95

Cf. supra, ll. 5–8.

124

tractatus i

distinctum a subiecto, et isti similiter pro omnibus significatis per se ultimatis et propriis possunt supponere; alii connotant accidens distinctum realiter a subiecto, et isti solum pro significatis materialibus possunt supponere tenti personaliter, sed pro connotatis non, ut ‘album’, ‘nigrum’. 5 Contra: ly ‘generare’ connotat generationem que est accidens distinctum a subiecto, et supponit pro ea in tali propositione, secundo De anima,96 ‘naturalissimum operum (…) est generare sibi simile’. Respondetur quod ly ‘generare’ ibi improprie ponitur pro suo abstracto, videlicet pro generatione. 10 Item. Ly ‘magnum’ connotat magnitudinem que est distincta a subiecto, et tamen supponit pro ea, quia hec est vera ‘magnitudo est magna’, nam ipsa est extensa, igitur etc. Respondetur quod magnitudo non distingwitur a subiecto, quia subiectum denominationis magnitudinis est magnitudo, sed distingwitur 15 solum a subiecto inhesionis. 46. Utrum nomina obliqua supponere sit possibile. Arguitur quod non, quia sunt synkathegoreumata, igitur etc. Antecedens probatur, quia non possunt esse subiecta et predicata propositionum. 20 Item. Alique non verificantur de pronomine demonstrante aliquid, vel aliqua, quia hec non est vera ‘hoc est hominis’ nichil subintelligendo, nec hec propositio est vera ‘hoc est hominem’ nichil subintelligendo. Et si dicitur quod verificantur in propositione modali, sicud ‘hoc possibile est esse hominem’, tunc stabit argumentum de aliis obliquis 25 que nec ponuntur in modali, nec in de inesse. Item, a termino. Termini supponentis aliquis nominativus non supponit, igitur etc. Antecedens probatur, quia vocativus huius recti termini ‘homo’ est secundus rectus secundum grammaticos,97 et tamen non supponit, quia hec numquam erit vera ‘hoc est homo’ tenendo ly 30 3 materialibus: mentalibus C 4 tenti: tenta C | sed: pro notatis add. necnon exp. C 8 naturalissimum: opp. add. necnon exp. C | operum: optimum C 11 distincta: distincto C 17 utrum: ante queritur: queritur utrum C 18 sunt: Cc 30 hec: non add. necnon exp. C Aristoteles, De anima II 4, 415a26-b1. E.g. Robertus van Parijs, Summa ‘Breve sit’, ed. C.H. Kneepkens, Het iudicium constructionis (…), vol. II, p. 2, l. 25. 96 97

de diffinitione suppositionis

125

‘homo’ in vocativo, vel sic ‘hoc est domine’. In oppositum: idem est conceptus essentialis obliqui et nominativi; et nominativus supponit, ergo obliquus supponit. Item. In ista propositone ‘cuiuslibet hominis asinus currit’ ly ‘omnis’ 5 supponit distributive, igitur etc. Patet per Auctorem98 qui dicit quod, quando obliquus precedit rectum, tunc solus obliquus distribuitur. Item. Obliquus est subiectum propositionis affirmative et negative, ergo supponit. Consequentia tenet, quia in qualibet propositione affirmativa et vera subiectum et predicatum supponunt pro eodem. Antece10 dens patet de | ista propositione ‘Sortem possibile est esse’. fol. 19ra Nota: ‘obliquum supponere’ intelligitur dupliciter: uno modo per se et formaliter, et sic nullus obliquus in propositione supponit; alio modo hoc potest intelligi mediate per suum rectum, et sic multi obliqui in diversis propositionibus supponunt, quia multorum obliquorum recti 15 verificantur de pronominibus demonstrantibus res pro quibus accipiuntur obliqui in propositione. Item, nota quod suppositio termini non solum sumitur a significato essentiali, sed etiam a significatione accidentali, scilicet casuali. [ 7 1/2 lineae vacuae ] 20

47. Utrum aliquod synkathegoreuma supponere sit possibile.

Arguitur quod sic: ‘hoc est possibile supponere’ demonstrando ly ‘omnis’, et ‘hoc est synkathegoreuma’, igitur etc. Consequentia est syllogismus expositorius, et maior patet in ista propositione ‘omnis est adiectivum’. Et si dicitur quod synkathegoreumatice tentum non potest 25 supponere, contra: hoc potest supponere, et hoc est synkathegoreuma synkathegoreumatice tentum, igitur etc. Item. Ly ‘differens’ est synkathegoreuma, et supponit, igitur etc. Maior probatur quia consignificat negative. Nota: intelligendo questionem tam de synkathegoreumate puro 30 quam impuro, questio est vera; sed capiendo eam de synkathegoreumate solum puro synkathegoreumatice tento, tunc in sensu composito est falsa; sed intelligendo eam in sensu diviso, tunc, si ly ‘synkathegoreu12 propositione: lacuna 6 litterarum C 23 omnis: animal C

20 utrum: ante queritur: queritur utrum C

98 Petrus Hispanus? (Cf. Petrus Hispanus, Tractatus, XII, ed. L.M. de Rijk). Vel Thomas de Clivis?

126

fol. 19rb

tractatus i

matice tentum’ determinat ly ‘supponere’, est falsa; sed si determinat ly ‘synkathegoreuma’, tunc est vera. Et per hoc possunt solvi rationes. Item. Ly ‘totum’ supponit, et ly ‘totum’ est synkathegoreuma synkathegoreumatice tentum, igitur etc. Antecedens patet ibi ‘totus Sortes est totum’. Nota: ly ‘totum’ uno modo valet tantum sicud ly ‘quelibet pars’, et sic est partim kathegoreumaticum, partim synkathegoreumaticum; alio modo valet tantum sicud ly ‘ens integrum vel perfectum’; | et nullo istorum modorum est synkathegoreuma. Item. Pronomen demonstrativum supponit, et hoc est purum synkathegoreuma, quia consignificat actum anime. Nota: pronomen demonstrativum quandoque ponitur in propositione sine additione subiecti, et tunc supponit, et sic non est purum synkathegoreuma, quia includit significationem suppositi; alio modo ponitur cum subiecto quod determinat, et sic est synkathegoreuma, et sic non supponit. Contra: hoc totum ‘hic homo’ supponit, sed totum non supponit nisi ratione partium, igitur partes supponunt. Antecedens pro prima parte patet, quia hoc totum est subiectum propositionis affirmative et vere. Pro secunda parte etiam patet quia totum complexum non significat nisi ratione partium, igitur etc. Item. In ista ‘sol est omnis sol’ ly ‘omnis sol’ est predicatum, et propositio est de presenti affirmativa et vera, igitur supponit pro eodem cum subiecto, ergo ly ‘omnis’ adminus cum subiecto supponit, igitur supponit. Respondetur quod ‘consupponere’ est supponere secundum quid. Item. Adiectivum supponit, et est synkathegoreuma, igitur etc. Maior patet in ista propositione ‘album est adiectivum’. Si dicitur quod ibi non capitur adiective, tunc per istam probatur ‘dominus est, quia dominus movetur’, igitur supponit, et est adiectivum. Et si dicitur quod non tenetur pure adiective, tunc probatur per istam ‘homo est albus’, ibi ly ‘albus’ tenetur pure adiective, igitur etc. Confirmatur: in illa ‘homo albus currit’ ly ‘albus’ tenetur pure adiective, et supponit, ergo supponit. Consequentia tenet a simili ‘hoc concurrit, ergo currit’. Antecedens probatur: cum verificatur de pronomine demonstrante aliquid, ut ‘hic est homo albus’. 1 supponere: tunc add. C 6 tantum: quantum C 15 cum: subiecto add. necnon exp. C 17 hic: supponit add. necnon del. C 23 supponit: supponunt C 24 omnis: cum supponit add. necnon exp. C 29 quia: ly add. C 35 cum: con C

5

10

15

20

25

30

35

de diffinitione suppositionis

127

Nota: adiectivum quandoque tenetur pure adiective, et sic solum consignificat dispositionem per modum inherentie ad subiectum, et sic per se non supponit; alio modo non pure adiective tenetur, sed concretive, et sic significat subiectum et connotat dispositionem per modum 5 inherentie, et tali modo capitur secundum aliquos in tali propositione ‘homo est albus’; tertio modo capitur subiective, sicud quando ponitur in neutro genere sine subiecto, ut ‘currit’, et sic non est synkathegoreuma purum, sed kathegoreuma. Item. Omne concretum est synkathegoreuma, sed aliquod concre10 tum supponit, igitur etc. Maior probatur, quia omne concretum est consignificativum, igitur etc. Antecedens probatur, quia omne concretum est connotativum, igitur etc. Consequentia tenet, quia connotare est consignificare. Nota: ‘consignificativum’ uno modo dicitur a ‘con’, quod est ‘cum 15 alio’, et ‘significativum’, quasi ‘non per se, sed cum alio significativum’, et sic non quodlibet concretum | consignificat; alio modo dicitur a ‘con’ fol. 19va quod est ‘simul’, quasi ‘duorum simul significativum’, scilicet unius per modum subiecti et alterius per modum inherentie, et sic synkathegoreumata non consignificant, sed concreta. 48. Utrum copulam supponere sit possibile.

20

Arguitur quod sic quia in ista propositione ‘est fuit verum’ ly ‘est’ est subiectum propositionis affirmative et vere, igitur etc. Item. Ly ‘est’ significative tentum supponit; sed sic est copula, igitur etc. Maior patet in ista ‘homo est’; ibi ly ‘est’ est predicatum, vel sal25 tem includens predicatum propositionis affirmative et vere, igitur etc. Confirmatur: ly ‘est’ verificatur de pronomine demonstrante aliquid, vel aliqua, ut patet in ista propositione ‘hoc est’, igitur etc. Item. Ly ‘est’ in ista propositione ‘homo non est animal’ distribuitur, igitur etc. Antecedens probatur, quia alias iste non differunt ‘animal 30 est non homo’, et ‘animal non est homo’. Confirmatur: negatio negans fertur super ly ‘est’, igitur etc.

9 omne: esse C add. C

20 utrum: ante queritur: queritur utrum C

29 differunt: homo

128

tractatus i

In oppositum: copula est purum synkathegoreuma, igitur etc. Antecedens patet ex primo Peryarmeneias,99 ubi dicitur quod ly ‘est’ consignificat compositionem quam sine extremis non est intelligere. Item. Copula non verificatur de pronomine demonstrativo mediante copula propositionis. Numquam ponitur, igitur etc. Antecedens pro- 5 batur: hoc est inepta ‘hoc est est’, quia est incongrua. [ 4 2/3 lineae vacuae ] De divisionibus suppositionis

fol. 19vb

(1) Nota: suppositio primo modo dividitur in propriam et transsumptivam. Contra: ly ‘homo’ in ista propositione ‘homo est depictus’ supponit pro ymagine, et tamen nec suppositione propria, quia ly ‘homo’ proprie non significat ymaginem; nec transsumptiva quia nulla est similitudo hominis ad ymaginem, igitur etc. Minor patet, quia nec est similitudo essentialis, ut patet; nec accidentalis, quia stat hominem esse album et hominem nigrum cuius est ymago. Item. Suppositio yronica, ut in ‘Sortes est valde bonus’ designando yronice quod sic, nec est propria, ut patet; nec transsumptiva, quia nulla est similitudo propter quam fit transsumptio, ex quo contrarium sumitur | pro contrario. Item. Suppositio transsumptiva nichil est, igitur etc. Nota: secundum Thomam100 suppositio propria est terminus supponens suppositione qua significat suum significatum naturaliter et primarie seu principaliter ex impositione; sed transsumptiva suppositio est terminus supponens suppositione qua ipse suum significatum significat, non naturaliter nec primarie, sed ex convenientia, oppositione vel alia habitudine ad rem principaliter significatam. Tunc dicitur quod ly ‘homo’ supponit transsumptive in ista propositione ‘homo est depictus’, et dicitur quod secundum similitudinem accidentalem, videlicet figure vel dispositionis vel forme, significat istam ymaginem. 6 est: erit C 10 depictus: ibi pariter add. C 16 yronica: uronica C 17 yronice: uronice C | sic: lacuna 5 litterarum in C 18 fit: sit C 22 qua: que C | significatum: scriptum C 24 ipse: qua ipse add. C 25 non: realiter add. necnon exp. C 99 100

Aristoteles, Peri hermeneias III, 16b25; Hamesse, AA, 305 (9). Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 6.

10

15

20

25

30

de divisionibus suppositionis

5

10

15

20

25

129

Pro secundo argumento dicitur quod ly ‘bonus’ ex repugnantia supponit yronice pro confectore101 vel malo. Item. Suppositio materialis nec est propria, quia terminus sic supponens non stat pro significato ultimato; nec supponit transsumptive, quia terminus non significat se vel sibi simile ex transsumptione, quia terminus non significat. Quandoque ‘proprium’ capitur prout distingwitur contra ‘generale’ vel ‘commune’. Et sic terminus supponens materialiter non supponit proprie quia tunc supponit pro illo quod significat communiter; alio modo ‘proprium’ capitur prout distingwitur contra ‘transsumptum’, et sic terminus quilibet supponens materialiter supponit proprie. Item. Iste terminus ‘lavans laterem’102 nec supponit proprie in tali propositione ‘iste lavat laterem’ quia supponit pro laborante inutiliter; nec supponit transsumptive; igitur etc. Nota secundum Petrum Hispanum103 quandoque transsumitur oratio, quandoque simplex dictio. Secundum transsumptionem orationis incomplexe complexione distanti totum complexum supponit transsumptive, non ratione alicuius partis vel partium, sed ratione totius transsumpti kathegorici. Item. Quelibet suppositio est propria, igitur etc. Antecedens probatur, quia cuilibet convenit suppositioni diffinitio suppositionis, igitur etc. Antecedens probatur, quia † ly annos pictus † verificantur de pronomine demonstrante aliquid etc. Nota: secundum Thomam104 quelibet suppositio est propria respectu termini supponentis. Nichilominus suppositio dicitur impropria respectu termini secundum eam improprie supponentis. Aliter potest dici quod suppositio non dicitur propria quia propria diffinitio suppositionis sibi convenit, sed quia talis sibi convenit ratione significati proprii et non transsumptive.

1 secundo: secunda C | bonus: probus C 2 confectore: confector 6 proprium: Cc 22 pictus: lictus C 23 aliquid: aliquod C 24 respectu: iste C 25 nichilominus: tamen add. C Vide C.T. Lewis & Ch. Short, A Latin Dictionary, Oxford, 1966 (1879): ‘slayer’. Vide C.T. Lewis & Ch. Short, A Latin Dictionary, Oxford, 1966 (1879): laterem lavare = ‘to wash a brick, i.e. to wash a colour out of a brick, to labour in vain’. 103 Petrus Hispanus, Tractatus V, ed. L.M. de Rijk, 1974, p. 74, l. 24 – p. 75, l. 10; VII, 107, ll. 11–13. 104 Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 7. 101 102

130

tractatus i

Item. In ‘Sortes est Cicero in sermone’ ly ‘Cicero in sermone’ non supponit proprie, quia ly ‘Cicero’ transsumitur; nec transsumptive, quia ly ‘sermone’ non transsumitur. Similiter arguitur de isto termino ‘sermo Salomonicus’. fol. 20ra (2) Nota: divisio suppositionis est in absolutam et relativam. 5 Contra: in ista ‘album currit’ ly ‘album’ nec supponit absolute,

ex quo est connotativum; nec relative, ex quo non est aptum natum referre. Item. Ly ‘pater’ non supponit absolute, ex quo est terminus relativus; nec relative, quia nichil refert; nec habet suam suppositionem ab aliquo antecedente. Item. Suppositio relativa nichil est, igitur etc. Nota quod suppositio relativa est suppositio termini stantis relative grammaticaliter. Secundo nota: ly ‘absolutum’ uno modo valet tantum sicud ‘essentiale’, et sic distingwitur contra ‘accidentale’, et sic ly ‘homo’ est terminus absolutus; alio modo opponitur relativo, et, quia relativum est duplex, videlicet aliud loycale (quod est terminus essentialiter significans relativum), aliud grammaticale (et est ante late rei recordativum), ergo secundum hoc quod est absolutum loycale non est relativum loycale. Absolutum grammaticale est istud quod non est relativum grammaticale, et sic suppositio absoluta in proposito est suppositio termini non stantis relative grammaticaliter. Item. Ly ‘iste’ in ista propositione ‘homo currit et iste movetur’ nec supponit absolute, quia est relativum grammaticale; nec respective, quia est pronomen demonstrativum. Nota: ly ‘iste’ quandoque est demonstrativum, et sic significat absolute; quandoque relativum, et sic communiter tenetur in propositione predicta, et supponit relative. Item. Quodlibet relativum grammaticale est synkathegoreuma, igitur non est relativum tentum pure relative, sicud, quando additur sibi antecedens expresse, ut ‘homo currit et idem homo movetur’, tunc per se non supponit; sed quando non additur sibi antecedens immediate, tunc habet significationem materialem quam significat antecedens. Pro isto tunc supponit. 2 nec: tamen add. C 17 relativo: relative C 20 loycale: quod add. C 20–21 loycale: loycaliter C 21 absolutum: aliud C 31 pure: relative add. necnon exp. C 32 et: sic add. C 34 antecedens: suppositum antecedentis C

10

15

20

25

30

35

de divisionibus suppositionis

131

Item. Ly ‘aliud’ non supponit relative, quia nichil refert, igitur etc. Minor probatur, quia non est relativum grammaticale sed loycale, igitur etiam non supponit absolute, quia refert in ista propositione ‘animal currit et aliud ab isto quiescit’. 5 Nota quod Byridanus105 denotatur velle in sua loyca quod ly ‘aliud’ non sit relativum grammaticale, et hoc est verum in certis locutionibus, sicud ‘aliud animal currit’. Significatum quandoque videtur referre grammaticaliter, sed non pro eodem supposito, ut ‘animal currit et aliud ab isto quiescit’. 10

15

20

25

30

Nota: ly ‘suppositio’ tertio modo dividitur in naturalem et accidentalem. Contra: in ista propositione non est suppositio naturalis, ut in ista ‘thonitrus est sonus’, quia ‘thonitrus’ ibi supponit ad placitum, igitur etc. Item. Si aliquis terminus supponeret naturaliter, | maxime esset ideo fol. 20rb quod supponeret pro omnibus suis significatis. Contra: nec ly ‘homo’ hoc potest facere, nec aliquis alter, igitur etc. Antecedens probatur, quia in nulla propositione supponit nisi per se et proprie ad extra. Et si dicitur quod supponit pro quolibet suo significato quod secundum unum conceptum potest representare, tunc sequitur quod sic in ista propositione ‘homo est animal rationale’ (tenendo ly ‘est’ sine restrictione temporis) ly ‘animal’ non supponit naturaliter, quia non supponit pro quolibet animali, sed solum pro rationali. Item. In ista ‘homo est vel fuit animal’ ly ‘homo’ non supponit accidentaliter, quia non supponit solum in ordine ad unam differentiam temporis; nec suppositione naturali, quia non stat pro futuris. Nota: suppositio naturalis secundum Byridanum106 est suppositio secundum quam terminus indifferenter supponit pro omnibus pro quibus potest supponere, tam pro presentibus, preteritis quam futuris. Nota secundo quod ‘naturale’ in proposito non distingwitur contra ‘ad placitum’ sicud in divisione significationis, sed distingwitur contra

10 ly: Cc | naturalem: materialem C 11 naturalis: materialis C | in: ut in: quia nec C 12 sonus: etc. add. C 18 supponit: propter add. necnon del. C 30 sed: prout add. C Johannes Buridanus, Summulae, De suppositionibus, ed. R. van der Lecq, p. 71, ll. 3–8. Johannes Buridanus, Summulae, De suppositionibus, ed. R. van der Lecq, p. 48, l. 13 – p. 49, l. 2. 105 106

132

fol. 20va

tractatus i

‘accidentale’. Et sic dicitur quod ly ‘thonitrus’ supponit naturaliter, et negatur consequentia ‘ly “thonitrus” supponit ad placitum, igitur non naturaliter’. Pro secundo argumento dicitur quod ly ‘thonitrus’ supponit pro quolibet significato quod significat secundum istum conceptum secundum quem est impositum ad significandum. Si tunc de replicatione dicitur quod ‘animal’ supponit pro quolibet significato, et non restringitur sic quod supponit pro paucioribus, sed sic quod aggregatum ex ipso et restringente supponit pro paucioribus, contra: ly ‘est’ non taliter restringit subiectum illius propositionis ‘animal est corpus’, quia hoc aggregatum ‘animal est’ non supponit, ut probari potest ex diffinitione suppositionis. Propter istud et precedens Thomas de Clivis107 et alii sic diffiniunt: ‘suppositio naturalis est terminus supponens pro re sic quod pro ea non minus supponeret, sed equaliter quolibet tempore circumscripto quantum ad esse vel fuisse’. Sed quamvis hec descriptio sit satis bona, tamen prior potest sustineri probabiliter. Ad replicationem dicitur quod, ex quo ibi restrictio non constituit unam partem principalem cum restricto, tunc non facit restrictum supponere pro paucioribus; sed quando constituit unam partem principalem cum restricto, tunc facit aggregatum pro paucioribus supponere. Contra: arguitur de subiecto illius propositionis ‘quilibet homo est animal’; ibi li ‘quilibet’ non constituit unum extremum cum restricto, et restrictum, scilicet ly ‘homo’, pro paucioribus supponit, scilicet solum pro masculinis. [ 8 lineae vacuae ]

6 quem: quam C | si: necnon C | replicatione: replecatione quod C restringitur C 13 precedens: procedens C 18 restrictio: ibi add. C 107

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 8.

10 restringit:

5

10

15

20

25

de suppositione naturali

133

De suppositione naturali

49. Utrum suppositio naturalis sit ponenda.

5

10

15

20

25

30

Et arguitur quod non, quia, si sic, sequitur quod possibile sit verbum absolutum esse a tempore. Consequens falsum, quia contra diffinitionem verbi. Consequentia probatur: si sic, tunc ly ‘est’ non importaret presens tempus, nec preteritum, nec futurum, igitur etc. Confirmatur: si esset ponibilis suppositio naturalis, sequeretur vel quod aliquod verbum non significaret cum aliqua differentia temporis, et quod participium esset verbum loycale. Probatur, quia vel ad esse verbi sufficeret generalis significatio temporis limitabilis ad aliquam differentiam temporis, et sic participium significabit cum tempore, et esset verbum, vel propositio esset sine verbo; vel numquam in aliqua propositione verbum supponeret naturaliter. Item. Vel solum terminus generalis potest supponere naturaliter, et huius non est ratio, ex quo terminus singularis potest supponere in ordine ad copulam non limitatam quantum ad esse vel fieri; vel etiam terminus singularis, et sic sequeretur quod propositio singularis similiter esset necessaria, et per consequens singularium esset scientia mansiva, quia hec est necessaria simpliciter ‘Adam est, erit vel fuit homo’. In oppositum arguitur, quia in ista propositione ‘homo intelligitur’ subiectum supponit pro eo quod est, fuit, erit et potest esse, igitur supponit naturaliter. Consequentia | videtur tenere per suppositionem fol. 20vb naturalem. Antecedens patet per communem regulam quod ista verba ‘intelligo’, ‘significo’, ‘imaginor’ et sic de aliis ampliant subiecta pro possibilibus. Item. In ista propositione ‘omne quod est, fuit vel erit vel potest esse, est genitum vel ingenitum’ subiectum iterum stat pro suppositis omnium differentiarum temporis, igitur etc. Item. Illi termini ‘semper’, ‘eternaliter’, ‘perpetue’ confundunt terminos pro omni differentia temporis. Alias hec esset credenda ‘semper Sortes currit’, quia hec esset vera ‘Sortes omni tempore presenti currit’, quod est absurdum credere, igitur etc. Item. Scientie demonstrative utuntur suppositione naturali, igitur etc. Antecedens probatur, quia scientia naturalis dicens thonitrum 2 utrum: ante utrum: queritur utrum suppositio naturalis sit ponenda et ar // C 9 esse: verbo add. necnon exp. C | sufficeret: sufficitur C 12 esset: erit C 19 simpliciter: similiter est C 20 intelligitur: animal significatur, et add. C 23 suppositionem naturalem: suppositionis naturalis C

134

fol. 21ra

tractatus i

esse omnem sonum factum in nubibus, non loquitur solum de thonitruo qui nunc est (quia forte talis nullus est), sed loquitur de quolibet qui est, fuit, erit vel potest esse; alias ista propositio non est necessaria, sed mere contingens. Item. Sicut intellectus potest concipere hominem et animal sine differentia temporis, ita verisimile est quod potest facere actum complexum istorum conceptuum sine differentia temporis. Et tunc erit propositio mentalis omni tempore presenti, preterito et futuro indifferens. Ideo etiam termini pro omnibus suppositis supponunt indifferenter, et tunc supponunt naturaliter, igitur etc. Item. Possibile est primam causam omnia conservare sine motu. Ponatur ergo in esse ‘nullum est tempus’, ettamen adhuc ista conceditur ‘anime beate intelligunt Deum esse bonum’, igitur non oportet copulam conservare tempus determinatum. Et confirmatur: sicut possibile est omnia alia indifferenter concipi conceptu communi a quo sumitur hoc nomen ‘animal’ absque hoc quod concipiantur conceptibus specialibus a quibus sumuntur ista nomina ‘homo’, ‘asinus’ etc., ita possibile est omnia tempora concipi absque hoc quod concipiantur conceptibus specialibus a quibus sumuntur ista nomina ‘presentia’, ‘preteritio’, ‘futuritio’. Cum ponatur in esse secundum istam rationem generalem temporis, tunc extrema supponunt naturaliter suppositione naturali. Nota: iste rationes sufficienter perswadent suppositionem naturalem esse ponendam. Sed ad rationem primam ante oppositum: negatur antecedens. Ad probationem dicitur: quamvis ly ‘est’ in propositione cuius termini supponunt naturaliter, non importat tempus sub ratione presentie, importat tamen tempus sub ratione generali temporis secundum quam se habet indifferenter | ad presens, preteritum et futurum. Ad confirmationem: ab aliquibus negatur antecedens pro prima parte; ad probationem dicunt: ‘quamvis ly “est” suppositione naturali consignificat omne tempus, tamen solum sub ratione presentie’. Sed hanc responsionem interimit una ratio post oppositum, que probat quod verbum generaliter potest consignificare tempus.

12 esse: tunc add. C | ista: iste C 13 intelligunt: intelliguntur C 14 tempus: et add. C 15 concipi: concepi C 18 concipi: concepi C 19 sumuntur: sumitur C 20 futuritio: concipitur add. C | cum: tunc C | esse: subiecto (?) add. C 28 se: quam se iter. C 32 hanc: rationem add. necnon del. C

5

10

15

20

25

30

de suppositione naturali

135

Et ergo alii respondent ad confirmationem concedendo pro prima parte et negando pro secunda. Ad improbationem prime partis dicunt quod Philosophus108 non dicit quod verbum debet significare cum differentia temporis, sed consignificare tempus sive generaliter sive speciali5 ter. Sed quando tunc arguitur ‘si significatio generalis sufficit, tunc participium erit verbum’, negant consequentiam, quia ad esse verbi non sufficit consignificatio temporis, sed etiam requiritur consignificatio actus copulandi subiecti cum predicato. Ad secundum argumentum respondet Thomas de Clivis109 quod ter10 mini singulares etiam supponunt suppositione naturali. Ad Philosophum110 dicitur quod ipse loquitur de propositionibus contingentibus. [ 5 lineae vacuae ] (4) Nota: suppositio quarto modo dividitur in materialem, simplicem et personalem. Contra: nec ista divisio est equivoci in equivocata, nec annologi in sua annologata, quia suppositioni non correspondent diverse rationes; nec est generis in species, ex quo iste terminus ‘suppositio materialis’ est complexus terminus; nec totius in modo in suas partes, 20 quia suppositio materialis non accipitur inferius ad ly ‘suppositio’. Respondetur quod est generis in species circumlocutivas. Contra: ly ‘suppositio materialis’ connotat accidentale, quia accidentale est termino, ut stet pro se vel sibi simili quia contingenter sibi convenit, quia quandoque verum est dicere quod terminus supponat pro se 25 vel sibi simili, et quandoque falsum. Respondetur: quamvis contingens est terminum stare pro se, tamen ex hoc non est accidentale, quia non omne contingens est accidentale. Item. Nec sunt species specialissime, quia habent sub se alias species; nec species subalterne, quia non possunt dari species earum. 15

2 prima parte: primam partem C 16 equivoci: equivoca C | annologi: annologii C 23 stet: stat C | simili: simile C 26 terminum: suppositionem C | se: vel sibi simili add. necnon exp. C 28 se: quia habent sub se iter. C 108 109 110

Aristoteles, Perihermenieas, III, 16b6; Hamesse, AA, 305 (4). Thomas de Clivis, vide infra, appendix I.1, § 9. Vide supra l. 3.

136

fol. 21rb

tractatus i

Respondetur quod species circumlocutive materialis sunt suppositio materialis determinata, confusa et discreta, et sic simplicis suppositio simplex determinata et sic de aliis, et sic de personali. Item. Nulla pars dividitur in suum totum, sed ly ‘suppositio’ est pars huius termini ‘suppositio materialis’, igitur etc. Respondetur quod pars integralis huius complexi potest dividi divisione loycali in istud complexum, ex eo quod ipsum est communius tali complexo. Contra: istud non significat plura. Respondetur quod est communius significando, non autem in supponendo. Item. Suppositio methaforica communis et discreta sub nulla comprehendunur, igitur etc. Antecedens probatur: nec sub materiali, quia aliquis terminus supponit communiter personaliter; et sic arguitur de aliis. Item. Suppositio absoluta non comprehenditur sub personali, quia aliquis terminus supponens absolute materialiter supponit et sic comprehenditur sub materiali, ex simili ratione, igitur etc. Consimiliter arguitur de suppositione accidentali. Nota: ex quo precedentes divisiones fuerunt in accidentales suppositiones, ideo non oportet quod quodlibet membrum istarum divisionum comprehendatur secundum totum sui ambitum sub aliquo membro istius divisionis, sed sufficit quod comprehenditur sub illis membris disiunctim. Item. Nec divisione immediata suppositio dividitur in ista membra, quia talis debet esse bymembris; nec divisione mediata, quia talis debet esse reducibilis ad bymembrem, qualis non est ista. Respondetur quod sic reducitur in omni propositione vel terminus stat pro suo significato ultimato, et sic est personalis; vel pro suo significato non-ultimato, et hoc dupliciter, quia vel est terminus vocalis, vel scriptus, stans non ultimate pro intentione anime, et sic est simplex; vel est terminus alio modo stans non ultimate pro suo significato, et sic est materialis. Item. Nulla suppositio dividitur in materialem etc., igitur etc. Antecedens probatur quia nec personalis, quia suppositio materialis non est personalis, ergo personalis non dividitur in materialem.

12 methaforica: sic C

12–13 comprehendunur: comprehenditur C

5

10

15

20

25

30

35

de suppositione naturali

5

10

15

20

25

30

137

Respondetur quod suppositio personalis, idest: terminus supponens personaliter, scilicet iste terminus ‘suppositio’, dividitur in materialem etc. Item. Suppositio subiecti istius propositionis ‘ly “homo” et Sortes differunt’ nec est materialis, quia secunda eius pars supponit personaliter; nec personalis, quia ly ‘homo’ supponit materialiter, igitur etc. Et sequitur, quod non supponit una suppositione. Contra: istud verificatur de pronomine demonstrante aliquid, vel aliqua, igitur etc. Confirmatur: subiectum istius propositionis ‘ly “homo” vel asinus est accidens’ | supponit determinate, igitur una supposi- fol. 21va tione, et tamen nec supponit materialiter; nec personaliter, ex quo una pars supponit materialiter, alia personaliter. Nota: aliqui dicunt quod divisio debet intelligi de suppositione termini supponentis una suppositione, et illi dicunt quod in talibus propositionibus, quamvis subiecta supponunt, tamen diversis suppositionibus. Alii autem dicunt quod subiectum supponit una suppositione, et dicunt quod divisio debet intelligi de suppositione termini cuius partes non supponunt diversimode. Et sic ambe rationes procedunt, quod, quamvis tales termini non una suppositione supponentes non comprehenduntur sub uno membro, tamen sufficit quod comprehenduntur sub diversis membris secundum diversas partes. Item. Suppositio formalis sub nullo istorum comprehenditur. Et si dicitur quod sub personali, contra: tunc, ex simili ratione, simplex comprehenditur sub materiali vel personali. Confirmatur: vel est standum in prima divisione huius termini ‘suppositio’, et sic solum erunt due species; vel membra erunt subdividenda, et sic erunt quatuor. Confirmatur: omnis suppositio vel est materialis, vel personalis, igitur etc. Argumentum tenet per Byridanum,111 Marsilium112 et sic de aliis. Confirmatur: suppositio simplex superflue ponitur, quia nulla est necessitas ponendi eam, nec aliqua utilitas. Nota: Thomas de Clivis113 capit suppositionem personalem restricte, prout solum convenit terminis ad placitum institutis, et sic superaddit 10 una: unica C 14 una: unica C 18 rationes: renniones C 20 comprehenduntur: comprehendantur C 26 subdividenda: subdividendum C 30 ponendi: ponenda C Johannes Buridanus, Summulae, De suppositionibus, ed. R. van der Lecq, p. 39, ll. 9–12. Marsilius ab Inghen, Treatises on the Properties of Terms, Suppositiones, ed. E.P. Bos, p. 52, ll. 31–32. 113 Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 10. 111 112

138

fol. 21vb

tractatus i

quartum membrum, scilicet suppositionem formalem que comprehenditur secundum Auctorem sub personali communiter dicta. Sed Auctor 114 capit suppositionem materialem restricte, et personalem generaliter, et ergo ponit solum tria membra. Byridanus autem capit utrumque generaliter, et ergo solum ponit duo membra. Nota: utilitas suppositionis simplicis est cognitio magis articulata suppositionis. Item. Ly ‘istud’ in ista propositione ‘“amo” est verbum et istud est adiectivum’ nec supponit materialiter, quia tenetur ibi significative et personaliter; nec supponit personaliter, quia suum antecedens supponit materialiter, et quia relativum eodem modo supponit sicud suum antecedens, igitur etc. Item. Ly ‘istud’ supponit materialiter relative, ergo materialiter. Antecedens patet. Refert enim suum antecedens pro materia. Respondetur quod ly ‘istud’ supponit personaliter. Ad improbationem respondetur quod ista regula relativum supponit eodem modo | sicud suum antecedens non intelligitur de modo supponendi materialiter vel personaliter etc., sed de modo supponendi determinate vel confuse etc. Ad aliud dicitur quod supponere materialiter est supponere secundum quid. Item. Suppositio personalis est incomplexa, ergo simplex. Item. Quelibet suppositio supponit pro significato, igitur materialiter. Consequentia tenet quia significatum habet rationem materie, et connotatum habet rationem forme. Item. Quilibet terminus supponit pro significato, ergo quilibet terminus supponit significative. Nota: suppositio non dicitur simplex propter inconnexionem termini supponentis, sed ideo quia supponit pro conceptu qui est simplex conceptus in anima quam non significat ex impositione ultimate scriptum vel vox sic supponens. Secundo nota: suppositio non dicitur materialis quia terminus secundum eam stat pro re ad extra quam non significat formaliter, sed 6 utilitas: utilitatis (?) C | articulata: dearticulata C 10 suum: est add. C 10–11 supponit: personaliter add. C 16 regula: relativa C 20 aliud: istud C 22 incomplexa: (in Cc)complexa C 23 quelibet: quilibet C 29 supponentis: supponentibus C 114 Thomas Manlevelt, Suppositiones, MS Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, Amploniana, Q. 271, f. 41r.

5

10

15

20

25

30

de suppositione materiali

139

dicitur materialis quia stat pro materia termini supponentis salvis aliis conditionibus ad talem suppositionem requisitis. Tertio nota: capiendo ‘significare’ generaliter, tunc suppositio significativa est superior ad personalem, sed capiendo ‘significare’ proprie 5 pro representare aliquid aliud a se proprie et ultimate, tunc non est superior. [ 5 2/3 lineae vacuae ] De suppositione materiali

10

15

20

25

30

Nota: suppositio materialis communiter dicta est terminus stans in propositione pro aliquo, vel pro aliquibus, prout istud, vel ista, non significat ultimate. Contra: suppositio materialis est pars termini, igitur etc. Consequentia tenet quia nulla pars est suum totum. Antecedens probatur quia ly ‘homo’ est pars subiecti istius propositionis ‘homo et animal sunt nomina’. Confirmatur: in tali propositione ly ‘homo’ nec est subiectum, nec predicatum, igitur non est terminus. Nota: terminus sumitur pro quolibet isto quod aptum natum est esse pars propositionis. Ad argumentum: negatur consequentia. Ad probationem dicitur quod probat quod iste terminus ‘homo’ non est totale subiectum, et cum hoc stat quod potest esse terminus in alia propositione. Item. Terminus supponens materialiter non significat se, igitur etc. Antecedens probatur, quia, sicut sequitur quod idem respectu eiusdem esset signum et significatum, sic opposita verificarentur de eodem respectu eiusdem. Confirmatur: implicat contradictionem idem esse signum et significatum respectu eiusdem, quia sequitur significat, ergo est notius, ex quo signum debet notificare significatum, et sequitur ‘A est significatum, igitur est minus notum, et per consequens non est magis notum’. Nota: signum et significatum verificantur de eodem secundum diversas rationes. Item. Sequitur quod numquam ly ‘ens’ supponit materialiter, quia fol. 22ra numquam supponit pro suo significato non ultimato, ex quo quodlibet ens significat ultimate. 19 quod: qui C | potest: qui potest add. C notificari C

23 significatum: et add. C

26 notificare:

140

tractatus i

Solutio istius argumenti patebit in questione ista115 Utrum quilibet terminus possit supponere. Item. Sequitur quod ly ‘bu’ supponens pro se et sibi simili non supponit materialiter, quia significat se ultimate, ex quo nullus ulterius significat mediante se et suo simili. 5 Item. Sequitur quod nullus terminus supponens pro conceptu significat aliquid ultra istum conceptum, ergo conceptus pro quo supponit, est significatum non ultimatum. Nota: quoddam est significatum non-ultimatum et proprium, et est quod significatur significatione propria; aliud est significatum com- 10 mune, et est istud quod significatur significatione communi. Modo, diffinitio debet intelligi de significato quod est non-ultimatum et proprium. [ 9 1/2 lineae vacuae ] 50. Utrum diffinitio suppositionis materialis Maulfelt 116 sit bona.

15

Arguitur quod non, quia quilibet terminus supponens materialiter supponit pro se, igitur superflue additur ‘pro aliquo’. Antecedens probatur: si aliquis non, maxime esset iste terminus ‘album’ in ista propositione ‘“album” est adiectivum’. Contra: ibi stat determinate materialiter, igitur stat pro se vel pro 20 quolibet sibi simili disiunctive. Nota: in ista propositione ‘hoc “currit” est verbum’ demonstrando ly ‘currit’ in ista propositione ‘homo currit’ ly ‘currit’ non supponit pro se. Secundo nota quod suppositione verificativa ly ‘album’ non supponit pro se in ista ‘album est adiectivum’, sed suppositione communiter dicta 25 supponit pro se. Item. Aliquis terminus nec supponit pro se, nec pro alio termino, igitur etc. Antecedens probatur: in ista ‘hec “omnis homo est animal” est propositio’ subiectum dempto pronomine supponit pro aliquo termino, scilicet pro propositione. 30

2 possit: potest C necnon C

12 non: est non inv. C

16 quilibet: quelibet C

30 scilicet:

Vide supra, qu. 45. Thomas Manlevelt, Suppositiones, MS Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, Amploniana, Q 271, fol. 41r. 115 116

de suppositione materiali

5

10

15

20

25

30

35

141

Nota: ly ‘aliquod’ debet indifferenter stare pro quolibet quod est, erit vel potest esse aliud a termino supponente materialiter, non curando an sit terminus vel propositio vel aliquid aliud. Item. Vocalis non est similis scripto, quia terminus vocalis est audibilis, sed scriptus non. Item. Vel | ly ‘terminus’ stat indifferenter tam pro mentali quam pro fol. 22rb aliis, et sic superflue additur ‘vocali vel scripto’, quia terminus mentalis stat materialiter pro sibi simili in mente, et etiam terminus mentalis est incorporeus; vel terminus solum sumitur pro vocali vel scripto, et sic non restringitur. Confirmatur: terminus mentalis supponit pro sibi simili in voce, igitur etc. Nota: terminus mentalis, et vocalis vel scriptus, non dicuntur similes secundum essentiam speciei specialissime, quia mentalis est qualitas insensibilis, vocalis autem sensibilis; sed sunt similes in genere qualitatis, quia quelibet istarum essentialiter est qualitas; et sunt similes in representatione, quia idem representant. Secundo nota quod terminus sumitur generaliter tam pro mentali quam pro aliis; et ly ‘vocali vel scripto’ non additur ad denotandum quod terminus mentalis non potest supponere pro mentali materialiter, sed ad designandum quod terminus vocalis vel scriptus non supponit materialiter pro mentali, sed solum pro vocali vel scripto. Item. Ly ‘homo’ in ista ‘homo est terminus solitarie scriptus’ supponit pro alio nullo modo supponente, igitur etc. Et si dicitur: supponit pro alio supponente non actu, sed aptitudine vel potentia, contra: subiectum istius ‘“homo currit” est propositio’ supponit pro propositione que nullo modo potest supponere, igitur etc. Nota: ly ‘aliter’ debet exponi negative, quod sit sensus ‘eodem modo supponente, vel aliter’, idest ‘non eodem’. Item. Ly ‘homo’ scriptum supponit pro sibi simili in voce, et istud non significat naturaliter, quia non quilibet videns scriptum fertur in notitiam vocis; igitur ex impositione. Contra: ly ‘ens’ quando supponit pro se secundum rationem secundum quam significat se naturaliter communiter, tunc stat pro illo quod significat ex impositione ultimate. Respondetur quod ut sic non stat pro illo significato ultimato prout illud significat ultimate, ergo supponit materialiter.

9 et: quia add. C 22 solitarie: sumptus add. necnon exp. C 36 ultimate: et add. C

26 que: qui C

142

tractatus i

Item. Ly ‘vox’ in ista propositione ‘omne “vox” est nomen’ stat pro scripto quod non significat ultimate, et pro vocali quod significat ultimate, igitur simul supponit materialiter et personaliter. [ 1 1/3 lineae vacuae ] Item. Ista clausula coincidit cum ultima, quia quidquid supponit pro 5 fol. 22va isto cui non imponitur ad significandum, | supponit pro isto quod non

significat materialiter proprie. Nota: presens clausula refertur ad terminos supponentes materialiter pro vocali vel scripto, sed ultima solum refertur ad terminos mentales supponentes materialiter pro mentalibus. Item. Aliquis terminus supponit pro scripto non inferiori, igitur materialiter, igitur etc. Antecedens probatur, quia ly ‘magistrum legere’ ita bene potest supponere pro oratione indicativa scripta materialiter, sicut pro vocali. Sequitur quod vox debet sumi generaliter pro quolibet termino. Contra: ex hoc sequitur quod terminus supponens simpliciter supponit materialiter, quia talis supponit pro termino qui non est inferior ad ipsum. Respondetur quod ly ‘vox’ debet sumi pro termino vocali vel scripto solum. Item. Ly ‘qualitas’ supponit pro ly ‘ens’, quod non est inferius ad se ipsum, et non materialiter, sed personaliter, igitur etc. Et si dicitur quod debet stare pro aliquo inferiori ad se ipsum, tunc capitur ista propositio ‘hec qualitas est vox’ demonstrando ly ‘ens’ solum. Respondetur quod, quamvis ibi ‘qualitas’ non supponit pro inferiori, tamen, quia stat pro isto cui imponitur ad significandum ultimate, igitur non supponit materialiter. Item. Vel ly ‘cui non imponitur ad significandum’ debet solum determinare clausulas ipsum precedentes, et hoc est contra solutionem iam positam; vel debet solum determinare ly ‘pro voce’ que non est inferior ad se ipsum. Tunc ly ‘scriptum’ supponit pro sibi simili in scripto materialiter, et sic diffinitio erit amphibologica, quia ista clausula generat unum sensum cum precedente et alium cum sequente. Respondetur quod debet ambas determinare, non tamen divisim, et sic non generabit amphibologiam.

9 ultima: ultimata C 21 quod: quia C 32 materialiter: utrumque add. C

23 aliquo: nullo C

30 que: qui C

10

15

20

25

30

35

de suppositione materiali

143

Item. Ly ‘hominem currere’ supponit materialiter pro sua indicativa, que est inferior ad se ipsum. Probatur, quia non est sibi impertinens, nec equivalens, nec repugnans, igitur est inferior. [ 2 1/2 lineae vacuae ] 5

10

15

20

25

30

Item. Ultima clausula est pure negativa, et descriptum est affirmativum, igitur male ponitur. Et si exponitur aliquo modo positive, tunc convenit termino vocali, de quo prius sufficienter est dictum,117 igitur etc. Item. Ista clausula convenit termino supponenti simpliciter, quia talis stat pro isto quod non significat proprie naturaliter. Et quia diffinitio datur per disiunctionem, igitur tota convenit termino mentali. Item. Terminus mentalis supponit | pro mentali materialiter et istum fol. 22vb vocalis terminus significat ex impositione, igitur supponit materialiter pro isto quod significat naturaliter proprie. Item. Ly ‘ens’ in mente supponit materialiter pro se, et suus terminus vocalis ipsum significat ex impositione. Nota: significare naturaliter proprie est significare aliquid, vel aliqua, cuius, vel quorum, est naturalis similitudo, sic quod terminus vocalis isti subordinatus significat istud, vel ista, ad placitum ultimate. Sed significare naturaliter communiter est significare naturaliter aliquid, vel aliqua, sic quod terminus vocalis isti subordinatus non significat illa ultimate. Secundo nota: circa istam ultimam particulam debet suppleri ista clausula ‘terminus mentalis stans pro se vel pro sibi simili’, et sic non erit pure negativa, nec convenit termino vocali supponenti materialiter; nec simplici suppositione. Item. Multis terminis supponentibus materialiter non conveniunt omnes particule posite in descriptione, igitur etc. Confirmatur: non omnis suppositio materialis est terminus stans pro se, igitur etc. Consequentia tenet a parte descriptionis ad totum descriptum negative. Nota: ex quo descriptio datur per disiunctionem, tunc non oportet omnes particulas convenire cuilibet contento sub descripto. Nec valet consequentia a parte descriptionis ad totum descriptum negative, ex quo a parte disiuncti ad totum disiunctum non valet consequentia negative. 9 ista: iter. C | supponenti: supponente C 12 materialiter: pro isto quod significat naturaliter proprie add. necnon exp. C 15 in: Cc 21 significat: significet C 24 supponenti: supponente C 26 item: in add. C 117

Vide supra, p. 141, l. 12 – p. 142, l. 3.

144

fol. 23ra

tractatus i

Item. Aliquibus clausulis depositis, scilicet ‘eodem modo vel aliter supponente’, descriptio manet bona, et similiter ista ‘pro voce que non est inferior ad se ipsum’. Respondetur quod iste particule non adduntur ex necessitate, sed ad inveniendum aliquos speciales modos supponendi materialiter. Item. Descriptio convenit extra propositionem termino, igitur etc. Respondetur quod in diffinitione debet addi ly ‘in propositione’, vel quod ly ‘stans’ debet valere tantum sicut ‘supponens’. Item. Descriptio non convertitur cum descriptione Thome de Clivis, quia iste dicit quod suppositio materialis est terminus stans pro aliquo, vel aliquibus, prout significat naturaliter communiter. Nota: Thomas de Clivis118 ponit quatuor species suppositionum secundum quatuor modos significandi terminorum, quia vel terminus stat pro isto quod significat naturaliter communiter, et sic dicitur supponere materialiter; vel naturaliter proprie, et sic supponit formaliter; vel ad placitum ultimate, et sic supponit personaliter, vel ad placitum non ultimate, et sic supponit simpliciter. Et sic patet quod alio modo distingwit species suppositionum quam Maulfelt,119 | et nichil prohibet diffinitionem unius converti cum diffinitione alterius. Nota: loco diffinitionis Maulfelt potest poni brevior: suppositio materialis est terminus stans pro aliquo, vel aliquibus, prout istud, vel ista, significant ad placitum non-ultimate, sic quod non sit vox vel scriptum supponens pro conceptu. Vel sic: est terminus significans naturaliter communiter, vel terminus sensibilis significans pure naturaliter aliud a conceptu, prout est pars propositionis. Nota: suppositio materialis potest dividi in materialem discretam et communem; communis autem dividitur in confusam et determinatam. [ 8 1/2 lineae vacuae ]

7 in: Cc 11 prout: vel add. necnon del. C 12 ponit: ponit add. C communiter add. necnon exp. C 19 converti: disconverti C

15 naturaliter:

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 11. Thomas Manlevelt, Suppositiones, MS Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek. Amploniana, Q 271, fol. 41r. 118 119

5

10

15

20

25

de suppositione materiali

145

51. Utrum conceptus posset supponere materialiter.

5

10

15

20

25

30

Quod sic, patet ex descriptione Auctoris.120 Et probatur ratione quod conceptus potest supponere pro isto quod non significat naturaliter proprie nec ad placitum ultimate. Antecedens probatur: conceptus istius termini ‘homo’ potest supponere pro naturali similitudine hominis, et istam nec significat naturaliter propie, nec ad placitum ultimate, igitur etc. Confirmatur: conceptus de ly ‘homo’ potest supponere pro se et sibi simili, sed istud significat naturaliter communiter, igitur etc. Item. Si non, sequitur quod subiectum propositionis vocalis quandoque supponeret materialiter, et tunc subiectum propositionis mentalis sibi correspondentis supponeret personaliter. Quod est inconveniens, igitur etc. In oppositum: quilibet conceptus supponens stat pro isto quod significat naturaliter proprie. Antecedens probatur, quia significat istud quod significat naturaliter proprie, quia talis significat quod sibi inest a natura, igitur non potest sibi abesse. Item. Nullus mentalis terminus potest se ipsum significare naturaliter communiter vel ad placitum non-ultimate, igitur etc. Antecedens probatur, quia vel hoc fieret per se ipsum, vel per alium. Non primum, quia conceptus hominis est naturalis similitudo omnium hominum, ergo non sui ipsius. Consequentia tenet, quia ipse est accidens et homo substantia, igitur etc. Item. Si sic, sequitur quod conceptus significet se ipsum et rem ad extra. Contra: nec significat ista univoce, ut notum est; nec equivoce quia si sic, sequitur quod quilibet conceptus rei ad extra esset equivocus, et sic fallacia equivocationis esset extra dictionem, quod est contra primum Elencorum.121 Item. Si significaret univoce se et rem ad extra, sequitur quod conceptus hominis esset genus, quia predicaretur de pluribus differentibus specie, scilicet de conceptu et re ad extra. [ 11 lineae vacuae ]

9 item: sequitur add. C 9–10 quandoque: suppositionem materialem add. necnon exp. C 13 quilibet: quelibet C 14 quia: quod C 120 121

Petrus Hispanus vel Thomas Manlevelt. Aristoteles, Sophistici Elenchi, IV, 165b25–26; Hamesse, AA, 322 (8).

fol. 23rb

146

tractatus i

52. Utrum quilibet terminus posset supponere materialiter. Arguitur quod sic, quia ly ‘ens’ potest supponere materialiter, igitur etc. Antecedens probatur: ly ‘ens’ potuit supponere materialiter ante impositionem ex sui natura, igitur etc. Consequentia tenet, quia impositio non aufert naturam termini. Confirmatur: ly ‘ens’ potest deponi a sua significatione ad placitum, et tunc supponit materialiter pro se vel sibi simili, igitur etc. Confirmatur secundo: aliquis potest uti ly ‘ens’ secundum solam rationem istam secundum quam significat se vel quodlibet sibi simili naturaliter communiter. Item. Quilibet terminus potest supponere pro aliquo, vel pro aliquibus, prout istud, vel ista, non significat ultimate, igitur etc. Antecedens tenet inductive de singulis. In oppositum: quandocumque ly ‘ens’ supponit, tunc stat pro suo significato ultimate, igitur etc. Probatur: relativum relative tentum non potest supponere materialiter, igitur etc., et relativum tentum relative est aliquis terminus, igitur etc. Consequentia tenet ab inferiori ad superius cum constantia subiecti. Antecedens pro prima parte patet, quia quandocumque supponit relativum relative tentum, tunc supponit pro relato et hoc significat ultimate, igitur etc. Similiter arguitur de pronomine demonstrativo tento demonstrative. Respondetur quod quilibet terminus potest supponere materialiter. Sed pro prima ratione nota quod ly ‘ens’ habet duplicem rationem; una est secundum quam significat se et quemlibet sibi similem naturaliter communiter, et quando secundum istam supponit, tunc supponit materialiter, ut probant rationes ante oppositum; alia est ratio secundum quam significat ex impositione quodlibet sub ratione existentie vel inherentie, et secundum istam solum supponit personaliter. Ad primum argumentum in oppositum: negatur consequentia, quia antecedens deberet sic sumi ‘quandocumque ly “ens” supponit, tunc supponit pro suo significato ultimato prout istud significat ultimate’; tunc consequentia esset bona, sed antecedens esset falsum, ut patet ex notabili.122 Ad secundam rationem et ad tertiam: negatur consequentia. Ad regulam dicitur quod non tenet quando inferius specificatur qualiter fit in argumento, igitur etc. 1 quilibet: quelibet C 7 simili: positus ad propositionem add. C quelibet C 31 patet: ut patet: iam C 122

Vide supra, ll. 10–12.

10 quilibet:

5

10

15

20

25

30

de suppositione materiali

147

Item. Aliquis terminus non est significativus, igitur non supponens. fol. 23va Consequentia tenet a superiori ad inferius negative. Antecedens patet per Petrum Hispanum123 de ly ‘bu’. Item. Aliquis terminus qui non est impositus ad significandum se, 5 non potest supponere sine nova impositione materialiter, quia non est ratio diversitatis. Item. Implicat contradictionem terminum non impositum supponere. Probatur quia sequitur ‘iste terminus supponit, ergo est nomen apud loycum’ quia quilibet terminus supponens per se est subiectum 10 vel predicatum, et quodlibet tale est nomen, igitur est vox significativa ad placitum, et per consequens fit ex impositione. Et tamen non est impositus, ergo non significat ex impositione, quod est contradictio. Item. Terminus non impositus non potest esse nomen apud grammaticum quia sibi non conveniunt accidentia grammaticalia a signifi15 catione naturali, quia sic convenit lapidi, quia ipse etiam significat naturaliter; nec ab alia, quia nullam habet, igitur etc. [ 6 2/3 lineae vacuae ] 53. Utrum in diffinitionibus suppositionis ly ‘terminus’ extendat se ad omne signum quod sine nova impositione potest esse pars propositionis. 20

Quod sic, patet per Auctorem.124 Item, in oppositum: sequitur quod propositio kathegorica sit terminus in proposito. Consequentia tenet, quia ista potest esse pars propositionis ypothetice. Falsitas probatur. quia propositio kathegorica non potest supponere saltem tenta propositionaliter. 25 Nota: Byridanus125 dicit quod numquam pars propositionis est propositio, et sic diceret quod numquam propositio kathegorica esset pars propositionis. Sed Petrus Hispanus126 tenet oppositum, et secundum istum questio debet glossari. Item. Sequitur: vel quod obliquus non sit terminus; vel quod quo30 dlibet synkathegoreuma sit terminus. Probatur, quia vel per alteram

13 apud: aliud C 123 124 125 126

24 saltem: saltim C

26 sic: nunc add. necnon exp. C

Petrus Hispanus, Tractatus I, De introductionibus, ed. L.M. de Rijk, p. 2, ll. 2–3. Petrus Hispanus, Tractatus I, De introductionibus, ed. L.M. de Rijk, p. 2, ll. 2–3. Johannes Buridanus, locus non inventus. Petrus Hispanus, Tractatus VI, De suppositionibus, ed. L.M. de Rijk, p. 79, l. 3–9.

148

tractatus i

partem propositionis intelligitur totale subiectum vel predicatum, et sic obliquus non est terminus; vel indifferenter totale vel partiale, et sic quodlibet synkathegoreuma est terminus, quia potest esse pars subiecti. Item. Consimiliter arguitur de copula sicud de obliquo. Item. Sequitur quod coniunctio potest esse terminus, quia est sub- 5 iectum in ista propositione ‘“et” est coniunctio’. Falsitas probatur: ponatur ista in esse, tunc hec erit vera ‘coniunctio est nomen’, et sic non erunt octo species orationis distincte. fol. 23vb [ 16 lineae vacuae ]

54. Utrum alicuius propositionis subiectum supponit materialiter cuius quelibet pars supponit personaliter. Quod sic, patet per Auctorem,127 ubi dicit ‘“omnis homo est animal” est vera’. In oppositum arguitur: ‘quelibet pars supponit personaliter, igitur subiectum’. Consequentia tenet, quia subiectum est pars huius propositionis. Et si dicitur quod eius debet referre subiectum, contra: ex hoc sequitur quod subiectum propositionis kathegoreumaticesit propositio. Probatur, quia quelibet pars istius supponit, igitur totum sumitur significative ultimate, et sic significat vere vel false, igitur etc. Item. Sequitur quod idem terminus in eadem propositione supponit materialiter et personaliter, quia sequitur ‘totum supponit materialiter, igitur omnis pars’. Consequentia tenet, quia totum non est aliud nisi omnes sue partes. Et ultra sequitur quod quelibet pars supponit materialiter, et tamen quelibet supponit personaliter, igitur etc. Item. Sequitur quod propositio pure indefinita sit universalis. Probatur: exemplum Auctoris est propositio indefinita, et cum una pars subiecti supponat personaliter et ipsam precedit signum universale non impeditum, igitur distribuitur, et per consequens adminus erit propositio universalis secundum primam partem. Nota: Questio de virtute sermonis est falsa, ut probant argumenta in oppositum. Sed potest sic intelligi quod subiectum supponit materialiter, et tamen quelibet pars, si per se poneretur, supponeret personaliter; vel sic: subiectum alterius propositionis supponit materialiter, 12 dicit: dicitur C 127

22.

19 et: necnon C

20 supponit: sicud C

27 ipsam: ipsum C

Cf. Petrus Hispanus, Tractatus VI, De Suppositionibus, ed. L.M. de Rijk, p. 81, ll. 21–

10

15

20

25

30

de suppositione simplici

149

supple: pro aliqua oratione cuius orationis quelibet pars supponit personaliter, et contra istum sensum non procedunt argumenta. Item. Subiectum Auctoris exempli supponit pro ista propositione | fol. 24ra ‘omnis homo est animal’, unde prima,128 scilicet ly ‘omnis’, non sup5 ponit personaliter, nec copula supponit personaliter, quia utrumque est synkathegoreuma. Respondetur uno modo quod intelligitur sic quod quelibet pars supponens supponit personaliter; vel intelligitur de parte principali materiali. 10

[ 7 lineae vacuae ] De suppositione simplici

55. Utrum suppositio simplex sit ponenda. Quod sic, arguitur, quia communiter omnes loquentes de suppositione posuerunt explicite vel implicite suppositionem simplicem, igitur etc.. 15 Consequentia tenet quia ‘fama quam omnes famant, non in toto deperditur’, septimo Ethicorum.129 In oppositum: nec ex necessitate est ponenda quia possibile est nullam suppositionem esse; nec contingenter, quia, sicut necesse est omnem hominem esse animal ex conditione, sic etiam necesse est ponere 20 suppositionem simplicem; igitur etc. Antecedens probatur quia impossibile est salvari propositiones communiter concessas et concedendas, nisi ipsa ponatur, igitur etc. Item. Vel est ponenda omnibus modis quibus est posita a modernis et antiquis, et hoc non quia communiter iam omnes negant suppositio25 nem simplicem platonicam; vel aliquibus modis solum, contra: si aliquo modo non esset ponenda, maxime esset secundum modum Platonicum et secundum modum Wikleph130 et Brinkel.131 Contra: impossibile est

18–19 omnem: Cc 128

24 communiter: hoc add. necnon exp. C

sc. pars. Aristoteles, Ethica Nicomachea VII, xiv, 1153b27–28. 130 Johannes Wycliff, Tractatus de universalibus I, ed. Ivan J. Mueller, p. 16, l. 19 ss. 131 Richard Brinkley, Suppositiones, ed. G. Gál – R. Wood, Franciscan Studies 40 (1980), p. 90. 129

150

fol. 24rb

tractatus i

salvari in veritate propositiones communiter concessas tam ab universalistis quam ab aliis, nisi illis duobus modis ponitur; igitur etc. Antecedens probatur quia iste propositiones communiter conceduntur ‘ydeam posuit Plato’, ‘homo ydealis dicebatur esse a Platone’, ‘homo universalis non distinctus a singularibus ponebatur a Wikleph’, et iste sunt affirmative, igitur non possunt esse vere nisi subiectum pro aliquo supponit, vel nisi subiecta pro aliquibus supponunt. Sed non possunt supponere vel verificari pro singularibus, igitur pro universalibus. Item. Hec est vera ‘homo ydealis potest esse’, et similiter ista ‘homo universalis in essendo potest esse’, igitur subiecta ipsarum supponunt pro hominibus; et non pro singularibus, ut patet, igitur pro universalibus, et per consequens supponunt simpliciter, secundum Platonem, Wikleph132 etc. Primum antecedens patet quia propositionem producere talia universalia non implicat contradictionem. Item. Presupponitur quod isti termini ‘ymaginatur’, ‘intelligitur’ et sic de aliis ampliant subiecta pro possibilibus, et non solum pro possibilibus, sed etiam pro ymaginabilibus. Tunc hec erit vera ‘homo ymaginabilis yma- | -ginatur esse’, ‘homo universalis non distinctus a singularibus intelligitur esse’. In illis subiecta supponunt pro naturis communibus ymaginabilibus, igitur etc. Nota: duo sunt modi loquendi de suppositione simplici. Primus est quod terminus supponens simpliciter supponit pro natura communi, et talis ymaginatur esse duplex: Platonici enim posuerunt naturam communem ydealem, quam dicunt distinctam a singularibus, et illi dicunt quod quando talis terminus supponit pro natura communi, tunc supponit simpliciter. Et ista opinio quoad essentiam negatur; replicata est septimo Metaphysice.133 Alii autem, sicud Brinkel,134 Wikleph135 et Scotus136 ponunt naturam communem non distinctam a singularibus, sed dicunt quod natura communis est in pluribus singularibus rebus et est quelibet

1 tam: tamen C 4 ydealis: dicitur add. necnon del. C 5 distinctus: ab universalibus add. necnon exp. C 6 vere: vera C 7 supponunt: supponant C 11 hominibus: propositionibus add. necnon del. C 13 propositionem: primam C 16 et: l (?) add. necnon del. C 22 et: quia add. C 28 sed: sicud C Johannes Wycliff, cf. supra, p. 149, n. 129. Aristoteles, Metaphysica VII, vi, 1031b28–29; Hamesse, AA, 129 (168). 134 Richard Brinkley, ed. G. Gál – R. Wood, Franciscan Studies 40 (1980), p. 70. 135 Johannes Wyclif, De universalibus, ed. M.H. Dziewicki, I, ll. 7–8 et passim. 136 E.g. Johannes Duns Scotus, Ordinatio; II, d. 3, pars 1, qu. 1, ed. Vaticana II, 1950, p. 402, ll. 10–16. 132 133

5

10

15

20

25

de suppositione simplici

5

10

15

20

25

30

151

istarum divisim. Et istorum quidam describunt sic: suppositio simplex est suppositio secundum quam terminus supponit adequate pro re communi. Brinkel 137 sic describit: suppositio simplex est quando terminus supponit pro re de se communicabili, ut est communicabilis. Secundum alios modos ponendi suppositionem simplicem dicitur quod terminus suppositionis simplicis supponit pro aliquo termino mentali, et iste est duplex, quia Thomas de Clivis138 dicit quod quilibet terminus et solum talis qui sua suppositione suum suppositum significat ad placitum non-ultimate, supponit simpliciter; sed Maulfelt 139 et alii dicunt quod quilibet terminus vocalis vel scriptus supponens pro intentione anime quam non significat ex impositione ultimate, supponit simpliciter. Et tunc ad questionem dicitur quod est vera. Sed de primo argumento140 dicitur quod non ponitur ex necessitate simpliciter, sed ex conditionata necessitate. Quia necesse est, si debent salvari propositiones concesse et concedende, quod ponatur suppositio simplex formaliter, vel virtualiter. Sed utrum omnibus modis expressis in notabilibus sint ponende—apparet michi quod rationes adducte persuadent quod primis duobus modis sit ponenda. Sed ad communiter negantes istos modos dicitur quod, quamvis non formaliter ponunt illos, tamen virtualiter quia termini sic sumpti secundum eos dicuntur supponere pro significatis ultimatis, et talem vocant personalem. Et personalis posset subdividi in suppositionem pro significato ultimato simplici quam universaliste vocant solum ‘suppositionem personalem’, et in suppositionem pro suo significato communi, et talis potest nominari simplex, sicut variant eadem universaliste, ex quo nomina sunt ad placitum. Sed | quod aliis modis sit ponenda, patet quia omnes concedunt ter- fol. 24va minum vocalem vel scriptum supponere pro conceptu quod non significat ultimate ex impositione; talis vocatur simplex aliis modis ponendi suppositionem simplicem. Et aliqui utentes termino ad placitum vocant 1 est: simplex add. C 5 secundum: necnon (alis add. necnon exp.) C 7 quilibet: quelibet C 16 et: Cc 18 ponende—apparet: aparent C 20 illos: illas C 21 sumpti: sumptos C 23 simplici: simplicem (?) C 24 suppositionem: per solum C 29 simplex: simpliciter C 30 termino: terminum C Richard Brinkley, ed. G. Gál – R. Wood, Franciscan Studies 40 (1980), p. 99. Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 12. 139 Thomas Manlevelt, Suppositiones, MS Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, Amploniana, Q 271, fol. 43r. 140 Vide supra p. 149, ll. 17–22. 137 138

152

tractatus i

eam materialem, sicud Byridanus141 et Marsilius,142 quod Marsilius et Byridanus ponunt suppositionem simplicem adminus virtualiter. Sed ex dictis sequitur quod universalia realia sint ponenda. Negatur consequentia quia nichil prohibet terminum supponere pro possibili vel ymaginabili quod non est nec fuit nec erit. Item. Si est ponenda, vel in scientia suppositionum, vel extra. Non primum quia nullus terminus ponitur in scientia, quia nullus terminus integrat scientiam, igitur etc.; nec secundum, quia in nulla alia scientia potest poni et quia ipsum ponere est necessarium, igitur etc. Respondetur quod suppositio simplex est ponenda in scientia suppositionum, non tamquam pars integralis eiusdem, sed tamquam significatum per terminum propositionis quam habet consignificare ista scientia. Item. Nec est ponenda tamquam principium in scientia suppositionum, quia non est propositio necessaria, sed est terminus; nec tamquam principiatum vel conclusio quia non est propositio demonstrabilis, ex quo est terminus. Confirmatur: suppositionem simplicem esse est opinabile, quia aliqui 143 negant probabiliter, aliqui concedunt, igitur etc. Respondetur quod iste terminus ‘suppositio simplex’ habet se tamquam scibile propinquum. Et quando dicitur quod aliqui eam negant, dicitur quod non, quia adminus ponunt eam virtualiter. Item. Suppositionem simplicem esse fundatur super falso quia fundatur super isto universali reali ‘potest esse’ quia ab isto originaliter habet ortum. [ 3 1/3 lineae vacuae ] Nota: suppositio simplex secundum Maulfelt 144 est terminus vocalis vel scriptus prout est pars propositionis etc.145 cui non imponitur ad significandum.

18 esse: hoc C 21 negant: probatur add. C reale C | isto: ista C

24 universali: universale C | reali:

141 Johannes Buridanus, Summulae, De suppositionibus, ed. R. van der Lecq, § 4.3.2, notabiliter p. 39, ll. 9–13. 142 Marsilius ab Inghen, Treatises on the Properties of Terms, Suppositiones (…), ed. E.P. Bos, p. 62, ll. 7–33. 143 E.g. Marsilius of Inghen and John Buridan (cf. supra nn. 141, 142). 144 Thomas Manlevelt, Suppositiones, MS Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, Amploniana, Q 271, fol. 43r. 145 sc. stans pro intentione anime.

5

10

15

20

25

de suppositione simplici

5

10

15

20

25

30

153

Contra: terminus mentalis supponit simpliciter, igitur etc. Antecedens probatur: terminus vocalis supponit simpliciter, igitur etc. Consequentia tenet, quia non est ratio diversitatis. Item. Sicut vocalis ad mentalem, sic scriptus ad vocalem; sed vocalis supponit pro mentali simpliciter, ergo scriptus pro vocali. Nota: nec quelibet suppositio simplex est terminus singularis, nec quelibet est terminus communis, quia sic diffinitio esset incompleta, quia non excludit terminum singularem vocalem supponentem pro intentione anime. Aliqua est terminus communis, et aliqua est terminus singularis, | quia apud universalistas terminus non supponit pro re fol. 24vb singulari simpliciter, igitur apud istos termini singulares non supponunt simpliciter. Consequentia tenet, quia singulariste ponunt suppositionem simplicem ad similitudinem universalistarum. Nota: sicud apud universalistas universale principale non supponit simpliciter, sic apud singularistas universale principale loycale quod est terminus mentalis, non debet supponere simpliciter. Sed pro isto argumento146 negatur similitudo quia terminus vocalis et scriptus ambo sunt sensibiles, sed mentalis non est sensibilis, igitur non est omnimoda similitudo inter vocalem et scriptum sicud inter vocalem et mentalem. Sed quare terminus scriptus non potest supponere simpliciter pro vocali, huius ratio est, quia apud universalistas terminus supponit solum simpliciter pro universali principali, ergo apud singularistas terminus non supponit simpliciter pro universali in representando minus principale quod est terminus vocalis. Sed ex istis videtur sequi quod terminus mentalis non supponit simpliciter, ut arguit tertium argumentum.147 Dicitur quod maxima ratio omnium istorum est voluntas auctorum. Et dicitur ad argumentum quod probat terminum mentalem non supponere simpliciter principaliter. Item. Aliquis terminus supponens simpliciter est sculptus vel fabricatus, igitur etc.

6 singularis: nec iam add. C 7 quelibet: quilibet C | terminus: singularis add. necnon exp. C | incompleta: (in Cc)completa C 8 excludit: excludent C 11 istos: istas C 15 apud: universalistas add. necnon exp. C 22–23 terminus: solum add. necnon del. C 23 non: Cc 24 principale: principali C 25 mentalis: singularis C 29 vel: bricactus add. necnon exp. C 146 147

Vide supra, ll. 4–5. Vide supra, l. 13.

154

tractatus i

Respondetur quod ‘scriptum’ sumitur generaliter, ut prius est dictum.148 Item. Terminus mentalis supponit simpliciter, igitur etc. Antecedens probatur: si non, sequitur quod in mente non habetur scientia de suppositione simplici, quia nec per terminos vocales nec scriptos, cum 5 illi non sunt in mente; nec per terminos mentales. quia illi non supponunt simpliciter, per adversarium; igitur etc. Nota: licet in mente non habetur scientia de suppositione simplici que est vocalis vel scriptus, per terminos mentales. [ 1 linea vacua ]

fol. 25ra

Item. Intentio anime nichil est, igitur etc. Antecedens probatur, quia nec est substantia, ex quo est similitudo rei in anima; nec est accidens, quia, si sic, tunc nulla intentio esset naturalis similitudo substantie, quia accidens et substantia differunt genere, igitur non est similitudo inter ea. Confirmatur: si intentio anime esset, vel est divisibilis, vel indivisibilis, igitur etc. Consequentia tenet, quia intentio debet esse similitudo rei. Item. Terminus non significat intentionem anime, igitur etc. Antecedens probatur quia nec naturaliter, quia ly ‘homo’ non representat conceptum hominis sine declaratione previa; nec ad placitum, quia conceptus est naturalis similitudo termini; igitur etc. Confirmatur quia si significat intentionem anime, vel immediate, vel mediate. Non primum, quia terminus vocalis significat mediante conceptu; nec secundum, quia vel iste conceptus istam significat intentionem mediante alio, et sic erit processus infinitus; vel non, et sic idem notificabit se ipsum in mente. Confirmatur: vel est intendens, vel | actus intendentis, vel istud quod intenditur, sicud privatio est istud quod privatur. Nota: ly ‘intentio’ uno modo sumitur active; tunc dupliciter: uno modo principaliter, et sic est intendens; alio modo instrumentaliter, et sic est actus intendentis. Alio modo passive: tunc uno modo subiective, et sic est istud quod intenditur; alio modo formaliter vel dispositive, et sic est istud mediante quo intenditur, et isto ultimo modo sumitur in proposito, et sic ‘intentio anime’, ‘conceptus’, ‘passio anime’ et

9 que: qui C 21 conceptus: continentiam (?) C 24 vel: quia vel: inv. C 26 vel: quod add. necnon del. C 28 intentio: (c. in-)tentio C 31 dispositive: dispositione C 148

Vide supra, qu. 30 (p. 85, ll. 7–13).

10

15

20

25

30

de suppositione simplici

5

10

15

20

25

30

155

‘terminus mentalis’ significant idem, scilicet naturalem similitudinem rei, qui est in anima. Nota: quamvis conceptus vel aliud accidens, et substantia non habent similitudinem essentialem, habent tamen similitudinem naturalem, sicud effectus habet similitudinem sue cause, et tali modo etiam indivisibile, sicud conceptus, habet similitudinem rei divisibilis. Nota: terminus vocalis significat conceptum sui naturaliter, sed conceptum rei ad extra ex impositione non-ultimate. Nota: terminus vocalis significat conceptum sui ipsius non mediante alio conceptu, sed conceptum rei ad extra significat mediante conceptu termini. Item. Terminus significat conceptum rei ex impositione, igitur supponit pro eo personaliter. Et si dicitur quod non significat ultimate, contra: ly ‘conceptus’ significat ‘intentionem’ ad placitum ultimate. Confirmatur: impossibile est terminum supponere pro conceptu rei, et non pro re ad extra, igitur etc. Antecedens probatur: impossibile est terminum significare intentionem rei qua illa intentio significabit rem; igitur etiam terminus significabit rem et non rem. Consequentia tenet, quia quidquid est signum signi, est signum significati. Respondetur quod diffinitio debet intelligi quod terminus supponens simpliciter non debet supponere pro suo significato prout istud significat ex impositione ultimate. Nota: quamvis numquam terminus vocalis representat conceptum rei nisi representat rem, tamen intellectus potest re uti pro conceptu principaliter sic quod non stet pro re, et sic terminus supponeret simpliciter. Item. Per istam particulam non excluditur suppositio materialis, quia nec per istam ‘terminus vocalis vel scriptus’; nec per istam ‘stans pro intentione anime’, quia talis aliquis supponit pro intentione anime materialiter. Item. Relativum supponit pro intentione anime cui non imponitur ad significandum, et non supponit materialiter vel simpliciter, igitur etc. Antecedens patet in ista propositione ‘homo concipitur a me, et ille est naturalis similitudo rei’.

4 similitudinem: similem add. necnon del. C

7 sui: rei C

156

tractatus i

Ad primum149 dicitur quod per hoc totum ‘terminus vocalis vel scriptus supponens pro intentione anime’ excluditur suppositio materialis. Pro secundo150 nota quod relatio vel demonstratio pronominis est eius significatio ex impositione, et ergo pro quocumque accipitur pronomen tentum demonstrative vel relative, hoc significat ex impositione. 5 Item. Diffinitio non convenit suppositioni simplici platonice, igitur non est bona. [ 3 lineae vacuae ] fol. 25rb [ 2 lineae vacuae ]

56. Utrum in omni propositione cuius predicatum est terminus secunde intentionis vel impositionis, subiectum debet supponere materialiter vel simpliciter.

10

Quod sic, patet ex communi regula suppositionum dicente predicato existente termino secunde impositionis etc. Confirmatur: predicatum non convenit subiecto ratione rei ad extra, ergo subiectum denotatur stare pro 15 termino vel terminis. Consequentia tenet, quia talia sunt subiecta qualia permittunt eorum predicata. In oppositum: in aliqua tali propositione subiectum non supponit, igitur etc. Antecedens patet de ista propositione ‘hoc “amo” est verbum’, demonstrando ly ‘amo’ formando ab Antichristo. 20 Item. In aliqua tali propositione subiectum supponit pro isto quod significat naturaliter proprie vel ex impositione ultimate, igitur supponit personaliter. Antecedens patet de ista propositione ‘“ens” est nomen transcendens’. Item. Sequitur quod in ista propositione ‘aliquis homo est ens’ ly 25 ‘homo’ supponeret materialiter vel simpliciter. Consequens est falsum, quia ‘aliquis’ determinat ipsum ad standum in masculino genere, sed in isto genere non accipitur materialiter, ex quo omne nomen materiale est neutri generis et indeclinabile. [ 10 lineae vacuae ]

13 suppositionum: conom (?) C | dicente: per terminus add. necnon exp. C tunt: permittuntur C 149 150

Vide supra, p. 155, ll. 27–30. Vide supra, p. 155, ll. 31–34.

30

17 permit-

de suppositione personali

157

De suppositione personali

5

10

15

20

25

30

Nota: suppositio personalis secundum Maulfelt 151 est terminus stans pro isto cui imponitur ad significandum; vel pro isto quod significat naturaliter quod non est sibi equivalens nec ipsummet supponens, nisi imponatur ad significandum ipsum. Contra: sequitur quod ly ‘homo’ in ista propositione ‘homo est species’ supponeret personaliter, quia stat pro intentione anime quod significat ex impositione. Et si dicitur quod glossatur de significatione ultimata, tunc sequitur quod ly ‘ens’ numquam aliter supponit quam personaliter, cuius oppositum prius est determinatum.152 Consequentia tenet, quia ly ‘ens’ quodlibet significat ultimate ex impositione. Item. Sequitur quod in illa ‘homo est animal’ subiectum non supponit personaliter, quia subiectum non imponitur ad significandum. Et si dicitur quod sufficit quod sit impositum, tunc: | deponatur ly ‘ens’ a fol. 25va sua significatione ad placitum, tunc adhuc ly ‘ens’ supponit pro isto pro quo fuit impositum ad significandum, igitur etc. Confirmatur: sequitur quod ly ‘asinus’ supponit pro homine, quia per obligistam153 fuit impositum ad significandum hominem. Item. Sequitur quod subiectum illius propositionis ‘homo albus currit’ non imponitur, nec est impositum, igitur ex nulla impositione significat. Antecedens probatur, quia eius impositio esset superflua, quia sufficit impositio partium. Tunc arguitur de ly ‘non-homo’, quia supponit pro asino personaliter, et non significat ipsum ex impositione totius, nec partis vel partium. Item. In ista propositione ‘homines sunt Prage et Rome’ ly ‘homines’ non stant pro aliquo, igitur etc. Antecedens probatur: nec pro uno simpliciter, nec pro uno aggregative, ut patet, quia existentes Prage et Rome non sunt congregati, sed distantes. Item. Vel ly ‘iste homo’ tenetur relative, et tunc nomen habet antecedens, et sic descriptio erit intelligibilis; vel tenetur demonstrative, et sic vel demonstratur per ipsum aggregatum ex omnibus entibus,

4 imponatur: imponitur C 151 Thomas Manlevelt, Suppositiones, MS Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, Amploniana, Q 271, fol. 43v. 152 Vide supra, p. 156, ll. 21–24. 153 ‘Obligista’: ‘a participant in a dispute’? Cf. ‘sophista’ = ‘scholaris bacchalaureus’.

158

fol. 25vb

tractatus i

vel per aliquod ens solum. Quodcumque dicitur, numquam diffinitio convenit cuilibet termino supponenti personaliter ratione significationis ad placitum, igitur etc. Nota: ly ‘ille’ debet teneri relative, et quamvis non habet antecedens expressum, habet tamen antecedens sufficienter intentum, scilicet ly ‘suppositum’, vel ‘significatum’, vel ly ‘ens’, non curando an sit unum simpliciter vel aggregative secundum locum, vel numerationem, vel attributionem, et sic de aliis. Secundo nota quod ly ‘imponitur’ non debet dicere actum, nec solum presentem impositionem, nec debet etiam dicere quamlibet potentiam imponendi, sed impositionem presentem vel preteritam, ut sit sensus ‘stans pro isto’, idest: pro aliquo, vel pro aliquibus, cui imponitur ad significandum, idest quod, vel quid, significat ex impositione, et sic ultimate, vel ex impositionibus. Tertio nota quod ly ‘non-homo’ significat asinum ex impositione non primario, sed secundario et consecutive et ex usu. Item. Sequitur ex secunda particula principali quod terminus supponens materialiter pro sibi simili supponit personaliter, quia talis terminus stat pro isto quod significat naturaliter quod non est ipsummet supponens nec sibi equivalens etc. Quod probatur, quia terminus materialiter tentus non equivalet termino tento personaliter, ex quo unus supponit pro re ad extra, et alter pro termino. Respondetur: quamvis ut sic restricti non equivalent, tamen quod unus significat, hoc alter, et econverso. Item. Sufficeret dicere ‘vel quod significat naturaliter proprie’, quia ista clausula convenit cuilibet termino mentali supponenti personaliter cui convenit clausula posita in descriptione. Respondetur quod in descriptione aliorum non ponitur ly ‘proprie’, sed per istam clausulam ‘quod non estmet supponens’ fit circulatio huius termini ‘proprie’. Item. Sequitur quod in ista propositione ‘iste homo currit’ demonstrando lapidem subiectum supponat personaliter pro lapide, quia accipitur pro lapide | in ista propositione, quia ly ‘iste’ significat lapidem ex pronominis demonstratione; demonstratio enim est eius significatio.

2 supponenti: supponente C 17 sequitur: quod add. C 18 simili: personaliter add. C 23 tamen: quia C | quod: quid C 26 convenit: convenienter C | mentali: intentionali C | supponenti: supponente C 28 ly: Cc 34 demonstratione: demonstrationem C

5

10

15

20

25

30

de suppositione personali

5

10

15

20

25

30

159

Item. Descriptio convenit termino extra propositionem, quia talis accipitur pro isto cui imponitur ad significandum. Et si dicitur quod debet addi ‘in propositione’, tunc iterum ad argumentum precedens, et sequitur quod relativum in propositione positum cuius antecedens pro nullo verificatur, supponit personaliter, quod est contra communem opinionem. Respondetur quod ly ‘iste homo’ demonstrando lapidem, pro nullo supponit sicud ‘homo hinnibilis’ quia ly ‘iste’ solum significat lapidem et ly ‘homo’ hominem, et ista non possunt esse idem, igitur ibi est oppositum in adiecto. Item. Ultima clausula principalis nichil includit, igitur etc. Antecedens probatur, quia nec termini mentales, quia isti etiam significant ex impositione. Patet de conceptu circuli qui ex impositione significat vinum. Nota: ista clausula includit terminos mentales prout significant naturaliter proprie. Nota secundo: Auctor 154 dicit quod numquam termini mentales supponunt personaliter nisi supponunt pro illis que significant naturaliter, et hoc debet sic intelligi quod termini mentales prout sunt naturales similitudines rerum, numquam supponunt personaliter. Nota: secundum communem opinionem modernorum suppositio personalis est terminus stans pro aliquo, vel aliquibus, prout istud, vel ista, significat ultimate. Contra: vel ly ‘aliquo, vel aliquibus’ stat pro rebus universalibus solum, vel pro singularibus solum, vel pro utrisque. Non primum, ut patet de terminis istarum propositionum ‘Sortes currit’, ‘Plato disputat’; nec secundum, ut patet de subiectis istarum propositionum ‘ydea potest esse’, ‘homo universalis opinatur, intelligitur, ymaginatur esse’; nec tertium, quia sic sequitur quod suppositio simpliciter platonica esset personalis, et similiter suppositio simplex posita a modernis universalistis. Cuius oppositum dicunt omnes † puri tercaii † universales. Item. Aliquis terminus supponit pro re personaliter, que nec est res simplex, nec universalis, igitur etc. Antecedens patet de ly ‘Adam’, quia Adam non est, igitur nec est res singularis. 3 ad: Cc qui C

17 secundo: ac add. necnon exp. C

22–23 significat: significant C

32 que:

154 Thomas Manlevelt, Suppositiones, MS Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, Amploniana, Q 271, fol. 44r.

160

fol. 26ra

tractatus i

Nota. Sicud patet ex questione155 de positione suppositionis simplicis, tunc terminus quandoque supponit pro re simplici, quandoque pro re communi. Sed utrum suppositio pro tali re universali sit personalis, respondetur quod capiendo ‘suppositionem personalem’ secundum quod universaliste describunt, scilicet ‘suppositio personalis est suppositio termini pro re prout non est communicabilis pluribus’, tunc suppositio simplex pro natura communi non est personalis. Sed capiendo ‘suppositionem personalem’ sicud sumitur in descriptione prius posita,156 tunc comprehenditur sub personali. Ad secundum argumentum negatur consequentia quia sufficit dicere ‘quod erit vel fuit vel potest esse res universalis vel singularis’. Item. Sequitur quod ly ‘Adam’ in ista ‘Adam est’ supponit, quia stat pro isto quod significat ultimate, ergo accipitur pro eodem. Respondetur quod ly ‘stans’ tantum valet sicud ‘supponens’, et quia ly ‘Adam’ non supponit, igitur etc. Item. Sequitur quod ly ‘bu’ in ‘bu est vox’ supponit personaliter quia: stat pro se vel pro sibi simili, et nichil significat ultra se et suum simile, igitur stat | pro isto quod significat ultimate. Nota: significatio ultimata est duplex, scilicet communis, et specialis, et descriptio debet solum intelligi de propria vel speciali. Item. Sequitur quod suppositio formalis sit personalis, quia terminus mentalis supponens pro isto quod significat naturaliter proprie, supponit formaliter, et idem supponit personaliter, ut patet ex descriptione; igitur etc. Confirmatur: diffinitio convenit suppositioni simplici platonice, igitur etc. Antecedens probatur, quia terminus supponens pro natura communi significat ipsam ultimate, igitur etc. Nota: suppositio formalis comprehenditur sub personali. Item. Descriptio non convenit cuilibet suppositioni significative, igitur etc. Antecedens probatur, quia suppositio materialis est significativa, ex quo terminus supponens materialiter supponit pro suo significato, igitur etc. Confirmatur: aliquid accipitur significative ultimate in propositione quod non supponit personaliter, ut patet de synkathegoreumatibus, videlicet de ly ‘omnis’ etc. 3–4 personalis: probabilis C 4 suppositionem: simplicem. add. necnon exp. C 25 platonice: platonici C 31 supponit: iter. C 33 supponit: materialiter add. necnon exp. C 155 156

Vide supra, q. 55. Vide supra, p. 159, ll. 21–23.

5

10

15

20

25

30

de divisionibus suppositionis personalis

5

10

15

20

161

Nota: suppositio significativa quandoque sumitur communiter pro suppositione secundum quam terminus stat pro suo significato ultimato vel non-ultimato, et sic omnis suppositio est significativa; alio modo sumitur pro suppositione secundum quam terminus significat ultimate solum, et sic convertitur cum personali. Item. Aliquis terminus stat pro aliquo prout istud significat ultimate; tamen non stat pro persona, quia stat pro essentia, sicud ly ‘essentia divina’, igitur etc. Nota quod suppositio personalis non dicitur ideo ‘personalis’ quia stat pro persona prout distingwitur contra essentiam, sed dicitur ideo ‘personalis’ a ‘per se’, quod est ‘proprie’, et ‘sonans’, idest: ‘significans’, quasi suppositio ultimate et proprie significans. Item. Nec descriptio convenit ly ‘suppositio per se’ solum, ut patet; nec ly ‘suppositio pro aliis a se’ solum, quia etiam convenit huic termino ‘suppositio personalis’ in ista propositione ‘suppositio personalis est suppositio’; nec utrique, quia nec convenit utrique tamquam diffinibili propinquo, nec tamquam diffinibili remoto. Respondetur quod utrique convenit, tam diffinibili remoto quam propinquo, quia ly ‘suppositio personalis’ significat se et etiam alia a se ultimate, et etiam convenit huic termino ‘suppositio personalis’ tamquam diffinibili propinquo. [ 2 lineae vacuae ] De divisionibus suppositionis personalis De divisione suppositionis personalis in formalem en personalem proprie dictam

25

57. Utrum divisio suppositionis personalis in formalem et personalem proprie dictam sit bona. Dicitur quod sic, ut patet per Thomam de Clivis.157 [ 7 lineae vacuae ] 30

[ 3 lineae vacuae ] 1 significativa: est suppositio add. necnon del. C 11 est: proprium add. necnon del. C 14 pro: per C 16 nec: pro add. C | utrique: utraque C 18 diffinibili: diffinito C 21 propinquo: sequitur utrum divisio add. C 157

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 13.

fol. 26rb

162

tractatus i

58. Utrum terminus idem in numero in eadem propositione supponat materialiter et personaliter. Arguitur quod non, quia, si sic, tunc membra bone divisionis coin-

ciderent, quod est contra Boetium in Libro Divisionum.158 Item. Vel hoc fieret secundum eundem conceptum, et hoc non potest dici, ut patet ex premissis;159 nec secundum diversos, quia terminus vocalis ideo dicitur unus vel idem quia subordinatur uni vel eidem termino mentali. Item. Idem terminus non potest supponere communiter et discrete, igitur etc. Consequentia tenet, quia nulla est ratio diversitatis. Antecedens probatur, quia idem terminus non potest esse individuum et genus et species. Item. Implicat contradictionem eundem terminum supponere materialiter et personaliter, igitur etc. Antecedens probatur, quia sequitur ‘iste terminus stat personaliter, igitur stat pro suo significato prout significat istud quod significat ultimate’ et sequitur ex alia parte ‘supponit materialiter, ergo non stat pro suo significato prout istud significat ultimate’. Ambo consequentie tenent ex diffinitionibus. Item. Si sic, sequitur quod contradictorie essent simul vere. Consequentia probatur. quia iste propositiones essent simul vere ‘Sortes currit’ et ‘Sortes non currit’ tenendo ly ‘Sortem’ in una materialiter et in alia personaliter. Item. Sequitur quod eadem propositio sit singularis et infinita. Probatur, quia, si in ista propositione ‘Sortes currit’ ly ‘Sortes’ supponit personaliter, tunc est singularis, et si materialiter, tunc est indefinita. Item. Sequitur quod eadem propositio sit probabilis et immediata. Patet, quia indefinita est probabilis, et singularis immediata. Item. Sequitur quod eadem sit impossibilis et necessaria. Probatur, quia si subiectum istius ‘chymera potest esse’ supponit materialiter, tunc est necessaria; et si personaliter, tunc est impossibilis. In oppositum: in ista propositione scripta ‘homo est nomen’ ly ‘homo’ supponit materialiter, et si loco predicati ponitur ly ‘animal’, tunc supponit personaliter. 7 ideo: non C | idem: rei add. C sit: Cc 158

A. 159

21 una: uno C

23 quod: in add. necnon del. C |

Boethius, De divisione, ed. J.P. Migne, PL 64, Turnhout, 1860, 875D–892A, col. 881 Vide supra, e.g. p. 108, ll. 34–35; p. 109, ll. 5–6; p. 156, ll. 2–5.

5

10

15

20

25

30

de divisione suppositionis personalis in communem et discretam

163

Item. Possibile est quod idem terminus subordinetur naturali similitudini rei ad extra ab uno homine et conceptui termini ab alio. Tunc respectu primi supponit personaliter, et respectu secundi supponit materialiter. 5

[ 9 lineae vacuae ] De divisione suppositionis personalis in communem et discretam

59. Utrum ista divisio sit bona: suppositionum alia communis, alia discreta. 10

Quod sic, patet per Byridanum160 et communiter alios.161 In oppositum arguitur: in ista ‘tuus frater currit’ subiectum non supponit discrete, quia supponit divisim pro quolibet tuo fratre; nec communiter, quia est terminus communis | cum pronomine demonstrativo. fol. 26va Nota: pronomina demonstrativa sunt duplicia: quedam primitiva, et 15 ista demonstrant rem pro qua supponunt; alia sunt derivativa, et ista non supponunt pro re quam demonstrant, quia, quando demonstratur persona possessoris, tunc supponit pro persona possessoris. Et ergo prima supponunt vel faciunt terminos supponere discrete, sed secunda non. 20 Item. Subiectum istius ‘Sortes vel Plato currit’ non supponit discrete, quia pro pluribus divisim; nec communiter, quia quelibet pars istius disiuncti principalis supponit discrete; igitur totum. Consequentia tenet, quia totum sumit suam significationem et suppositionem a partibus. Confirmatur: subiectum istius ‘Sortes et Plato currunt’ supponit discre25 te, igitur etc. Consequentia tenet, quia non est ratio diversitatis. Et antecedens patet quia supponit pro pluribus per modum unius. Nota: quamvis complexum sumit significationem, idest: significatum, et suppositionem, idest: suppositum, a significatione vel suppositione 10 byridanum: Byridannu C 13 communis: quia est terminus communis add. C 15 supponunt: supponant C 18 secunda: ista C 24 currunt: currit C | supponit: supponunt C 28 suppositum: sppratum (?) add. C Johannes Buridanus, Summulae, De suppositionibus, ed. R. van der Lecq, p. 45, ll. 1–2. E.g. Marsilius ab Inghen, in Marsilius of Inghen, Treatises on the Properties of Terms, Suppositiones, ed. E.P. Bos, p. 52, l. 23. 160 161

164

fol. 26vb

tractatus i

partium, tamen non sumit significationem, idest: modum significandi, et suppositionem, idest: modum supponendi, a significatione et suppositione partium, quia quandoque quelibet pars significat et supponit discrete, et totum significat et supponit personaliter communiter, quia totum verificatur pro pluribus per modum plurium. Secundo nota quod in subiecto istius ‘Sortes et Plato trahunt’, ly ‘et’ potest tenere copulative, et sic propositio est hypothetica; vel copulatim, et sic est kathegoreumatica, et sic ly ‘et’ importat coniuncta stare per modum unius; sed ly ‘vel’ disiungit, et ergo disiuncta importat stare pro pluribus divisim. Et sic ipsum supponit communiter et copulatim, si est ex singularibus terminis singulariter. Item. Nulla suppositio dividitur in communem et discretam, igitur etc. Antecedens probatur, quia nec communis; nec discreta, ex quo dividitur in se ipsum. Respondetur quod iste terminus ‘suppositio supponens’ communiter sic dividitur. Item. In ista ‘lupus est in fabula’ subiectum non supponit discrete, ex quo non est terminus singularis; nec communiter, quia nec supponit pro animali quod est lupus, quia hoc non est in fabula, nec pro inimico, quia non verificatur de pronomine demonstrante inimicum. Secundum Marsilium dicitur quod divisio datur solum de suppositione propria. Aliter dicitur quod supponit communiter, et quamvis hec non est vera ‘hoc est lupus’ demonstrando inimicum capiendo ly ‘lupus’ proprie, tamen est vera capiendo transsumptive. Item. In ista propositione ‘homo currit et iste movetur’ ly ‘iste’ supponit, et nec communiter, quia est pronomen demonstrativum; nec discrete, quia relativum supponit eodemmodo sicut suum antecedens. Item. Suppositio dividitur in determinatam, confusam et discretam, ut videtur velle Maulfelt;162 igitur etc. Respondetur quod primo duo membra comprehenduntur sub communi. Item. Nullum est | ens commune, igitur etc. Consequentia tenet a superiori ad inferius negative. 9 importat: hoc potest C 10 copulatim: copulatum C 13 quo: est terminus singularis communis nec communiter quia nec supponit pro animali quod est lupus add. necnon del. C 14 dividitur: dividitor C 18 quia: Cc 32 nullum: ens add. necnon del. C 162 Thomas Manlevelt, Suppositiones, MS Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, Amploniana, Q 271, fol. 44r.

5

10

15

20

25

30

de suppositione discreta

165

Item. Omne ens est singulare vel discretum, igitur etc. Consequentia tenet, quia suppositio dicitur singularis, quia stat pro re singulari. [ 6 lineae vacuae ] De suppositione discreta 5

10

15

20

25

30

Nota: suppositio discreta est terminus discretus, sive nomen proprium—quod idem est—, vel terminus communis cum pronomine demonstrativo sumptus pro suo significato. Contra: nec ista descriptio convenit solum suppositioni personali discrete, quia terminus supponens materialiter discreta etiam stat pro suo significato; nec convenit cuilibet suppositioni discrete, quia Maulfelt 163 dat eam solum de personali. Respondetur quod ly ‘significato’ si sumitur communiter tam pro ultimato quam non-ultimato, tunc convenit cuilibet suppositioni discrete; si autem sumitur pro ultimato significato, tunc convenit suppositioni personali. Item. Descriptio convenit termino extra propositionem. Et si dicitur quod debet addi ‘prout est pars propositionis’, tunc convenit ly ‘Adam’ in ista propositione ‘Adam est’. Respondetur quod debet addi ly ‘supponens’, vel ly ‘stans’ prout tantum valet sicud ‘supponens’. Item. Ly ‘hoc’ supponit discrete, et non est terminus discretus, quia non est nomen proprium; nec terminus communis cum pronomine demonstrativo. Item. Sequitur quod subiectum istius ‘cuiuslibet hominis asinus currit’ supponat discrete, quia est terminus communis cum pronomine demonstrativo. Item. Vel ly ‘terminus discretus’ sumitur pro quolibet individuo, et sic ista clausula superflue additur, quia omnis suppositio discreta est terminus discretus discrete supponens; vel solum sumitur pro individuis signatis, et sic descriptio non convenit ly ‘hoc’ vel consimili individuo.

24 cuiuslibet: Cc 163 Thomas Manlevelt, Suppositiones, MS Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, Amploniana, Q 271, fol. 44r.

166

fol. 27ra

tractatus i

Respondetur uno modo quod ly ‘hoc’ est terminus discretus, et quando dicitur in descriptione quod terminus discretus idem est quod nomen proprium, hoc non debet intelligi quoad convertibilitatem, sed quoad significatum, sicud ‘animal’ et ‘homo’ sunt idem; alio modo dicitur quod ly ‘hoc’ virtualiter valet istam orationem ‘hec res’, et sic virtualiter est terminus communis cum pronomine demonstrativo. Nota quod, quamvis in ista ‘cuiuslibet hominis asinus currit’ subiectum est terminus communis sumptus cum pronomine demonstrativo, tamen, ex quo istud pronomen non demonstrat aliquid pro quo supponit totale subiectum kathegoreumatice, totale subiectum non stat discrete. Nota: si ly ‘terminus discretus’ sumitur generaliter, tunc sequens clausula solum additur propter maiorem declarationem. Item. Ly ‘iste’ in ista ‘Sortes currit et iste movetur’ supponit | discrete. Tamen nec est terminus communis, nec cum pronomine demonstrativo, igitur etc. Antecedens probatur, quia supponit eodem modo sicud suum antecedens. Respondetur quod supponit discrete, quia non potest latius supponere quam suum antecedens, et hoc supponit discrete. Nota: suppositio discreta brevius sic describitur: est suppositio termini singularis. Contra: sequitur quod ly ‘homo’ supponat discrete, quia est terminus singularis numeri. Et sequitur quod quilibet terminus supponens supponit discrete, quia est res singulariter tenta. Nota: ‘singulare’ non sumitur prout est terminus prime impositionis, nec grammaticaliter prout distingwitur contra ‘plurale’. Item. Sequitur quod subiectum istius ‘isti concurrunt’ non supponit discrete, quia supponit pro pluribus. Et si dicitur quod supponit pro pluribus per modum unius, tunc sequitur quod ly ‘populus’ supponit discrete, quia supponit pro pluribus peum unius. Nota: solutio istius argumenti patet circa diffinitionem164 individui. Item. Nec descriptio convenit termino singulari ‘Sortes’ solum, quia ly ‘homo’ in ista ‘iste homo currit’ supponit discrete, et est terminus communis, quia propter additionem vel determinationem terminus 2 dicitur: et quando dicitur add. C 3 convertibilitatem: convertentiam C 9 pronomen: pro (n add. necnon del.) nomen C 10 kathegoreumatice: igitur add. C 26 grammaticaliter: nec gramaticaliter Cc 164

Vide supra, ll. 1–6; 25–26.

5

10

15

20

25

30

de suppositione discreta

5

10

15

20

167

non deponitur a sua significatione; nec convenit termino communi, quia sequitur ‘terminus supponit discrete, igitur significat discrete’, ex quo significatio est superior ad suppositionem. Item. Aliquis terminus supponit discrete qui non significat singulariter, quia aliquis terminus supponit discrete qui non tenetur singulariter. Nota: aliqui dicunt quod solum termini singulares supponunt discrete, et illi dicunt quod ly ‘homo’ in ista ‘iste homo currit’ supponit communiter, quia verificatur de pluribus mediante copula istius propositionis, et dicunt quod hoc totum ‘iste homo’ supponit discrete. Alii autem dicunt quod ly ‘homo’ supponit discrete, et motivum istorum est quod ly ‘homo’ restrictum taliter qualiter restringitur in predicta propositione, non verificatur de pluribus mediante copula istius propositionis. Sed utrum sit terminus singularis in significando, isti dicunt quod sit singularis in supponendo. Sed utrum sit etiam communis in significando, ibi nota quod hoc potest intelligi uno modo de significatione primaria et essentiali, et sic est communis in significando; alio modo de significatione accidentali que attribuitur ratione istius quod ponitur in propositione; vel ratione determinationis, et sic est singularis in significando. [ 2 lineae vacuae ] 60. Utrum subiectum istius ‘Sortes est nomen proprium’ supponat discrete.

Arguitur quod sic quia in ‘aliquis Sortes est nomen proprium’ ‘Sortes’ supponit discrete, alias ista propositio esset incongrua. Item. Ipsa est singularis, igitur etc. Antecedens probatur quia equivalet isti ‘iste terminus “Sortes” est nomen proprium’. Item. Si non, tunc ipsa esset indefinita. Contra: ipsa non potest habere universalem, nec singularem, quia, si aliquas, maxime haberet istas 30 ‘omnis Sortes est nomen proprium’, et ‘hoc Sortes est nomen proprium’. Contra: vel ly ‘Sortes’ in illis propositionibus supponit personaliter; tunc non supponit eodem modo ut in prima, | quia ibi supponit fol. 27rb 25

11 supponit: supponunt C 14 isti: ibi C 16 nota: uno modo add. C | potest: tenere add. necnon exp. C 18 que: qui C 27 terminus: Cc 28 indefinita: indiffinita C 32 supponit: supponat C

168

tractatus i

materialiter; vel supponit in istis materialiter, et tunc erunt incongrue, quia ly ‘Sortes’ erit generis neutri, igitur etc. In oppositum arguitur: si supponit discrete, vel pro se, et sic est propositio falsa, vel pro termino. Contra: nichil limitatur ad standum pro uno solum, igitur etc. 5 Item. Ly ‘Sortes’ verificatur pro quolibet sibi simili, si supponat personaliter, ergo etc. Antecedens patet, quia quodlibet tale est nomen proprium. Item. Ly ‘Sortes’ pro nullo supponit, igitur etc., quia pro quocumque termino demonstrato hec est falsa ‘hoc est Sortes’. 10 [ 9 1/2 lineae vacuae ] 61. Utrum cuiuslibet propositionis

singularis subiectum supponat discrete.

Dicitur quod sic. Contra: cuiuslibet propositionis singularis subiectum supponit communiter, igitur etc. Consequentia tenet, quia suppositio consequitur significationem. Antecedens patet quia significat se et quodlibet sibi simile. Et si dicitur quod de significatione propria tunc ly ‘homo’ in ista ‘iste homo currit’ significat proprie quemlibet hominem, negatur consequentia prima, quia idem terminus significat communiter significatione communi, vel etiam primaria, et singulariter significatione accidentali secundum quam supponit. Contra: sequitur ‘iste terminus significat communiter, ergo per modum plurium, et idem terminus significat singulariter, igitur non per modum plurium’, quod est contradictio. Negatur secunda consequentia, quia debet sic inferri ‘significat singulariter, ergo ut sic non significat per modum plurium’. Item. Subiectum istius ‘Antichristus est’ non supponit discrete, quia non supponit. Respondetur quod includitur ‘de suppositione singulari cuius subiectum supponit’. Item. Subiectum istius ‘Sortem videt aliquis homo’ est ly ‘homo’, quia hoc est suppositum, et non supponit discrete, igitur etc. 4 contra: pro add. C 10 demonstrato: demonstrata C 15 supponit: del. in C, significat in mg 28 istius: antecedens probatur add. necnon del. C 29 supponit: quia r. (del.?) C 30 includitur: Cc: excluditur C

15

20

25

30

de suppositione discreta

169

Item. Subiectum istius ‘istius hominis asinus currit’ non supponit discrete, et propositio est singularis quia a parte subiecti ponitur terminus communis cum pronomine demonstrativo, igitur etc. Item. Ista est singularis ‘isti currunt’, et subiectum supponit commu5 niter, quia sequitur ‘isti currunt, ergo iste currit et iste currit’. Item. Subiectum istius ‘ista essentia est Deus’ supponit pro tribus personis in divinis divisim, quia pater est ista essentia, et filius etc.. Et si dicitur quod non supponit pro pluribus, quia ly ‘pluribus’ in neutro genere importat pluralitatem essentiarum, contra: pater non est filius, 10 igitur non est ens quod est filius, et per consequens non est essentia filii. [ 3 lineae vacuae ]

fol. 27va

62. Utrum sub termino stante discrete contingit descendere materialiter et non formaliter. Arguitur quod non, quia terminus discretus non habet inferiora quoad suppositionem, igitur nullo modo descenditur sub eo. Item. Terminus supponens discrete habet inferius, sicud ly ‘hoc album hac albedine’ est inferius ad ly ‘hoc album’, et ly ‘Sortes albus’ ad ly ‘Sortes’, quia bene sequitur ‘Sortes albus est, igitur Sortes est’, et non econverso; igitur etc. 20 Item. Subiectum istius ‘Sortes vel Plato currit’ supponit discrete, et sub eo contingit descendere formaliter, igitur etc. Antecedens probatur pro prima parte, quia si non, tunc propositio esset indefinita. Contra: ipsa non potest habere singularem, nec universalem, igitur etc. Quia, si datur ista ‘iste Sortes vel Plato currit,’ ibi subiectum 25 eodem modo supponit sicud in prima. Confirmatur: subiectum non supponit communiter, igitur etc. Antecedens probatur: quia, si sic, sequeretur quod individuum unius speciei, scilicet suppositionis communis, componeretur ex pluribus individuis speciei opposite, scilicet suppositionis discrete. 30 Item. Ly ‘homo’ in ista propositione ‘iste homo currit’ supponit discrete, et sub eo contingit descendere, quia pronomine deposito stabit determinate. Item. Sub subiecto istius ‘ens quod est Sortes, currit’ contingit descendere, quia sibi convenienter potest addi signum universale, et hoc 15

6 deus: subiectum add. C

17 albus: et C

28 scilicet: supp. speciei add. necnon del. C

170

tractatus i

supponit discrete, quia complexum non supponit latius quam determinatio restringens que ibi est singularis, igitur etc. [ 11 1/2 lineae vacuae ] De suppositione communi

Nota: suppositio communis est suppositio termini secundum quam tenetur commu- 5 niter, idest pro pluribus per modum plurium, actu vel aptitudine. [ 2 lineae vacuae ]

fol. 27vb [ 3 lineae vacuae ]

De divisione suppositionis communis in determinatam et confusam

10

Nota: suppositio communis dividitur in determinatam et confusam. Contra: in ista ‘tantum quinque sunt universalia’ predicatum non stat determinate, ex quo signum exclusivum confundit predicatum, ex communi regula; nec confuse, quia tunc ista consequentia esset bona ‘tantum quinque sunt universalia, igitur omnia universalia sunt quinque’. 15 Quod est falsum, quia in certo sensu antecedens est verum, et consequens est falsum. Nota: regula dicens ly ‘tantum’ confundere intelligitur solum quando tenetur gratia alietatis, et sic exclusiva infert universalem. Sed contra: ly ‘tantum’ quando tenetur gratia pluralitatis, tunc etiam 20 includit negationem, ergo etc. Isto modo distribuit antecedens, quia secunda exponens est negativa. [ 2 1/2 lineae vacuae ] De suppositione collectiva

Item. In ista ‘omnes apostoli sunt duodecim’ predicatum nec stat con- 25 fuse, quia propositio est infinita; nec determinate, quia sequitur mediate signum universale affirmativum; ergo supponit confuse. 2 que: qui C

19 infert: unam add. necnon exp. C

de suppositione determinata

5

10

15

20

25

171

Respondetur quod si ly ‘omnes’ tenetur collective, tunc stat determinate; si autem distributive, tunc stat confuse tantum. Item. Idem terminus supponit confuse et determinate in eadem propositione, igitur etc. Antecedens probatur, quia in ista ‘omnis sol est sol’ predicatum stat confuse tantum, ut notum est, et etiam determinate, quia sub eo descenditur disiunctive, et non copulative, ex quo non habet plura supposita. Respondetur quod predicatum istius solum stat confuse tantum. Ad implicationem dicitur quod descenditur copulatim et conditionatim, quia habet aptitudine plura supposita. Item. Predicatum universalis affirmative supponit confuse et determinate, quia in una exponente stat determinate et in alia confuse, igitur etc. Negatur quia in ambabus exponentibus stat determinate, igitur etiam in exposita. Consequentia tenet quia termini in exposita et in exponentibus debent eodem modo supponere. Et antecedens probatur, quia in ista ‘nichil est homo qui non currit’ due negationes precedunt ly ‘currit’ explicite, igitur etc. Item. Si staret confuse, sequeretur quod argumentum in Darii non esset bonum, et conversio per accidens non esset bona. Probatur, quias in tali arguitur a termino stante confuse tantum ad eunden stantem determinate, igitur etc. Nota: prima exponens universalis affirmative ponitur ad exprimendum formalem sententiam | eiusdem, et ergo non oportet quod termini fol. 28ra eodem modo supponant sicud in exposita, sed ponitur solum ad exprimendum istud quod virtualiter includitur vel presupponitur. [ 3 lineae vacuae ] De suppositione determinata

30

Nota: descriptio suppositionis personalis determinate, si non restringitur ad significatum ultimatum, tunc convenit cuilibet suppositioni determinate. Contra descriptionem: ly ‘communis’ superflue additur, quia sufficienter includitur in ly ‘sub quo non contingit descendere’ restricto 1 omnes: omnis C 9 copulatim: copulative C 14 negatur: confirmatur C 17–18 precedunt: procedunt C 19 staret: stataret (sic) C 24 sententiam: Cmg 25–26 exprimendum: solum add. C 29 nota: notam C 32 restricto: restricta C

172

tractatus i

per ly ‘distributive’ quod restringit ly ‘terminus communis’; alio modo dicitur quod sub aliquo termino communi non descenditur, quia supponit discrete in ista propositione ‘iste homo currit’ (de ly ‘homo’ patet); alio modo dicitur quod non convertuntur secundum rationes, et sic, quamvis non de necessitate additur, tamen non superflue ponitur. Item. Diffinitio convenit subiecto istius propositionis ‘yemps est’, et tamen istud non supponit, igitur etc. Item. Descendere nichil est, quia nec est arguere, nec transire. Nota: uno modo ‘descendere’ sumitur realiter, et sic est de loco superiori ad inferiorem moveri; alio modo loycaliter, et tunc secundum Thomam de Clivis165 est inferiora, videlicet in suppositis, singularia subinferre. Contra: sequitur quod ibi sit descensus ‘omnis homo currit, ergo Sortes dormit, et Plato vigilat’. Et si dicitur quod non est bonus descensus, quia aliqui termini kathegoreumatici non manent invariati (sub quibus non descenditur), contra: si aliqui termini kathegoreumatici non debent variari, vel ergo termini sinkathegoreumatici non debent variari, et sic iste descensus est bonus ‘omnis homo est animal, ergo omnis Sortes est animal, et omnis Plato etc.’; vel debent variari, et sic erit bonus ‘omnis homo non currit, igitur Sortes currit, et Plato currit et sic de aliis’. Confirmatur: iste est bonus descensus ‘omnis homo est animal, ergo omnis homo albus est animal, et sic de aliis’, et ibi non inferuntur singularia, igitur etc.

5

10

15

20

[ 6 1/2 lineae vacuae ]

fol. 28rb

Item. Sequitur: subiectum istius ‘omnis homo est animal’ stat determi- 25 nate, quia sub eo descenditur disiunctive formaliter. Et si dicitur quod non erit descensus proprius, contra: sub subiecto istius ‘omnis homo est animal’ descenditur | disiunctive et proprie, quia disiunctiva mutuo consequitur universalem. Item. Sub ly ‘homo’ in ista ‘homo est animal’ descenditur copulative, 30 igitur etc. Antecedens probatur quia bene sequitur ‘homo est animal, ergo iste homo, si sit, est animal, et sic de aliis’.

2 quod: Cc 8 transire: transsire C 28 animal: asinus C 165

11 in: Cc

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 14.

13 descensus: descenssus C

de suppositione determinata

5

10

15

20

25

30

173

Nota: descensus loycalis est duplex: quidam formalis, et est descensus secundum quem sub aliquo termino descenditur, sic quod sub quolibet termino similiter supponente consimili descensu descendere est possibile; alius est materialis, et iste se habet per oppositum modum. Et descriptio datur de descensu formali, et iste est duplex: quidam formalis et proprius, et est descensus qui formaliter est convertibilis cum propositione sub cuius termino descenditur; alius est formalis et improprius, et iste fit opposito modo. De priori intelligitur descriptio. Item. Ly ‘conditionatim’ superflue additur, igitur etc. Antecedens probatur quia: vel solum debet fieri descensus ad illa pro quibus supponit terminus, et sic non oportet addere ‘conditionatim’, quia consequentia manebit eque bona; vel etiam ad ista pro quibus non supponit, et hoc est incongruum. Item. Sub termino non supponente contingit sic descendere conditionatim disiunctive, quia bene sequitur ‘chymera currit, ergo ista, si sit, currit, et sic de aliis’, igitur etc. Item. Nullus terminus supponens conditionatim supponit determinate, igitur etc. Antecedens probatur, quia per nichil denotatur supponere conditionatim. Item. Sub subiecto particularis negative descendendi conditio superflue additur, quia ista nichil ponit. Et confirmatur: si semper descendi debet sub termino stante determinate, sequeretur quod quandoque propositio vera haberet descensum implicatum. Probatur, quia hec in casu est vera ‘album non est’, tamen ista implicat ‘hoc album, si sit, non est’. Et si dicitur quod in affirmativis solum debet addi conditio, contra: non sequitur ‘homo est generandus, ergo iste homo, si sit, est generandus et sic de aliis’. Quia, si iste homo est, non est generandus. Et similiter arguitur de ista ‘homo est mortuus’. Et si dicitur quod debet sic descendi ‘ergo iste homo, si est, est generandus’, contra: ex hoc sequitur quod ista sit vera ‘chymera erit homo’, quia ista est vera ‘homo, si erit chymera, erit chymera’. Item. Si solum in affirmativis debet addi conditio, tunc descensus non erit formalis, cuius oppositum prius166 dixit glossa descriptionis.

1 quidam: quedam C | descensus: descenssus (sic saepe) C 2 descenditur: et add. C 4 modum: modo C 5 datur: detur C | quidam: quedam C 11 conditionatim: conditionem C 13 incongruum: incongruus C 21 quia: istud add. C 23 implicatum: implicantem C 32 debet: solum add. C 166

Vide supra, ll. 1–8.

174

fol. 28va

tractatus i

Item. Addendo in affirmativa istam clausulam ‘et sic de aliis’ pretermittendo conditionem descensus erit formalis in affirmativis, quia formaliter sequitur ‘homo currit, ergo iste homo currit, vel iste, vel iste, et sic de aliis’. Nota: argumenta videntur probare quod non oportet addi ly ‘conditionatim’ in descriptione suppositionis determinate. Sed contra: ex isto sequitur quod in bona consequentia quandoque antecedens est verum et consequens falsum. Probatur: supposito quod | omnes qui demonstrantur in descensu, moriantur, tunc disiunctiva erit falsa per quam descenditur, et tamen ista indefinita manet vera ‘homo est animal’, igitur etc. Item. Ex necessario sequitur contingens, igitur etc., quia supposito quod ista sit necessaria ‘homo est animal’, tunc sequitur quod Sortes est animal, et Plato, et sic de aliis, et ultra sequitur quod Sortes est animal, vel Plato, et sic de aliis; sed Plato non est animal et sic de aliis, ergo Sortes est animal, et tunc de primo ad ultimum arguendo, antecedens erit necessarium et consequens contingens. Item. Vel ista clausula ‘et sic de aliis’ designat solum singulares pro quarum subiectorum suppositis actu supponit terminus communis determinate, et sic, si exprimuntur tot singulares quot supposita subiecti demonstrantur per subiecta earum, ‘et sic de aliis’ non oportet addi, quia tunc superflue adderetur; sed quando pretermittitur, tunc antecedens erit verum sine consequente, in casu, igitur etc.; vel ly ‘et sic de aliis’ designat etiam alias singulares; sed hoc non potest dici, ex quo subiectum istius ‘cuius termini supponunt determinate’ non supponit pro significatis istarum singularium. Item. Ly ‘et sic de aliis’ impedit disiunctivam, ex quo non est propositio. Respondetur ad primum: stante isto quod omnia supposita demonstrata moriantur, hic descensus verificatur pro ista clausula ‘et sic de aliis’, quia quamvis in sensu proprio non est propositio, est tamen oratio truncata supponens in sensu improprio pro propositione.

9 moriantur: morientur C 16 aliis: de Sorte add. C 20 quot: omnia add. C 21 per: pro C | aliis: et sic add. C 22 quando: quandoque C 24 sed: et C 30 moriantur: et add. C | hic: hoc C | verificatur: verificet C 32 truncata: trunctata C

5

10

15

20

25

30

de suppositione determinata

175

Ad secundum dicitur quod valet ‘consequentie intermedie sunt formales, cum plus est antecedens ultime consequentie quam fuit consequens prioris consequentie, igitur non valet de primo ad ultimum’.167 [ 11 4/5 lineae vacuae ] 63. Utrum cuiuslibet propositionis indefinite et particularis subiectum supponat determinate.

5

10

15

20

25

30

Arguitur quod non, quia istius ‘chymera currit’ subiectum non supponit, igitur etc. Respondetur quod regula intelligitur de indefinita vel particulari cuius subiectum supponit. Item. Subiectum istius ‘tantum homo currit’ supponit confuse tantum, igitur etc. Respondetur quod intelligitur de indefinita vel particulari simpliciter dicta, sed de indefinita exclusiva non. Item. In indefinita subiectum stat ita late sicud in universali, sed in universali supponit distributive, igitur etc. Respondetur: quamvis ita late supponit et pro tot pro quot in universali, tamen non eodem modo, quia in indefinita disiunctive, | in fol. 28vb universali copulative. Contra: subiectum indefinite non significat disiunctive, quia est terminus incomplexus, igitur etc. Respondetur quod significatione essentiali non significat disiunctive, sed significatione accidentali que sibi convenit ratione ordinationis cum aliis terminis. Item. Subiectum indefinite non verificatur pro certo supposito, quia dicitur ‘indefinita’ quasi ‘non determinata ad supponendum’. Confirmatur: sequitur ‘hoc est indefinitum, ergo non est determinatum’, et sequitur ‘termini eius supponunt determinate, ergo hoc est determinatum’, et ista sunt contradictoria, igitur etc. Respondetur quod propositio non dicitur indefinita quia non posset verificari pro certo supposito, sed quia subiectum eius commune non est determinatum aliquo signo. 15 universali: universale C 20 non: non add. C 23 que: qui C 24 aliis: tertiis add. necnon exp. C 27–28 determinatum: determinate C 30 posset: potest C 31 commune: consequentie C 167

responsio ad argumentum tertium non invenitur.

176

tractatus i

Item. ‘In ista propositione “existens omnis homo currit” subiectum non supponit determinate, quia ipsum est kathegoreuma et synkathegoreuma, ergo supponit, et non supponit’. Negatur ultima consequentia. Et si probatur ‘est supponens et non supponens, igitur etc.’, contra: si ly ‘et’ tenetur copulative, tunc negatur antecedens; si autem copulatim, 5 tunc negatur consequentia. Item. In ista ‘equum non videt homo’ ly ‘homo’ est subiectum, et stat distributive, igitur etc. [ 4 9/10 lineae vacuae ] 64. Utrum cuiuslibet propositionis indefinite et particularis affirmative predicatum stat determinate.

10

Arguitur quod non, per istas propositiones ‘homo est chymera’, ‘homo est Sortes’, ‘tantum homo est animal’, igitur etc. Respondetur quod regula intelligitur de indefinita simpliciter cuius predicatum est terminus communis supponens. 15 Item. In ista ‘homo differt ab asino’ predicatum non stat determinate, quia ly ‘asino’ stat distributive. Item. In ista ‘omnis homo est omnis homo’ predicatum non stat determinate quia sub isto non potest descendi distributive, nam iste descensus est ineptus ‘hoc est iste omnis homo, et sic de aliis’. 20 Respondetur quod totum predicatum kathegoreumatice stat determinate, et debet sic descendi ‘ergo hoc est istud existens vel istud existens omnis homo, et sic de aliis’. [ 6 lineae vacuae ]

21 totum: tota C | predicatum: predicata C | stat: stant C

de suppositione confusa

177

De suppositione confusa

5

10

15

20

25

Nota: suppositio confusa secundum Thomam de Clivis168 est suppositio communis non-determinata. Contra: aliquis terminus communis supponens non-determinate non supponit confuse. Antecedens patet de ly ‘homo’ in ista propositione ‘ille homo currit’, | ubi supponit discrete. fol. 29ra Respondetur negando consequentiam, quia, quamvis est terminus communis, tamen non supponit communiter, et ergo non est suppositio communis. Item. Aliquid est confusio quod non est suppositio communis, igitur etc. Antecedens probatur: ly ‘omnis’ est synkathegoreuma confusivum, ergo confusio, et tamen non est suppositio confusa, quia non supponit, igitur etc. Nota: suppositio confusa est dupliciter: quedam est loycalis, quedam realis. Et realis quedam est propria, et est aliquorum simul vel ad eundem locum fusio; alia transitiva, et est diffusio. Loycalis quedam est activa, et est synkathegoreumatica, vel actus anime faciens terminum stare communiter et non determinate, et hoc si est instrumentalis, sed principalis est intellectus; alia autem passiva, et est subiectiva etc., et est terminus stans confuse, et de ista datur descriptio. Item. Nulla est ratio quare dicitur ‘confusa’, igitur etc. Respondetur quod ideo dicitur ‘confusa’, quia terminus supponens isto modo non supponit pro aliquo certo supposito pro quo verificatur formaliter propositio in qua talis terminus ponitur, si est verificabilis. Item. Ad veritatem istius ‘tantum homo est animal’ sufficit veritas istius ‘tantum Sortes est animal’ formaliter. Respondetur quod, quamvis veritas istius sufficit tantum, ipsa non requiritur. [ 4 1/2 lineae vacuae ]

15 realis: istarum C 16 transitiva: transsitiva C | diffusio: diffa-o (!) C | loycalis: Item. loycalis C 25 istius: sufficit add. C 168

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 15.

178

tractatus i De divisione suppositionis confuse in confusam tantum et confusam distributivam

Nota: suppositio confusa communiter dividitur in confusam tantum et confusam distributivam, et similiter dividitur confusio. De suppositione confusa tantum

fol. 29rb

Contra: omnis suppositio confusa est tantum suppositio confusa, quia est suppositio confusa et non aliud quam confusa, igitur etc., quia sic probatur propositio ratione ly ‘tantum’ positi a parte predicati. Et si dicitur quod ly ‘tantum’ debet exponi improprie, tunc nulla suppositio erit confusa tantum, quia nec suppositio predicati propositionis universalis affirmative, quia istud supponit disiunctim vel copulatim, igitur aliter quam confusa. Consequentia tenet quia alias supponere confuse et distributive non esset aliter supponere quam confuse. Nota: exponendo ly ‘tantum’ proprie prout excludit alietatem, tunc concedendum est quod omnis suppositio confusa est tantum confusa; sed exponendo ly ‘tantum’ improprie, prout non excludit alietatem simpliciter, adhuc est falsa, ut probat confirmatio; sed si excludit solum modum supponendi distributive vel copulative, ut sic est falsa. Item. Supposito quod universalia realia sunt ponenda, tunc omnia possunt salvari sine suppositione confusa tantum, igitur etc. Antecedens probatur: | per suppositionem simplicem realem salvabitur quod ista sit vera ‘homo est animal’, quia omnis homo est animalitas communis. Nota quod suppositio ista est opinabilis vel probabilis, igitur admittenda. Secundo nota quod Burley169 omnia voluit salvare per suppositionem simplicem que salvantur per confusam tantum. Sed Brynkel 170 qui tenet

6 confusa: confundentis C 12 alias: quia add. necnon del. C 18 distributive: ‘disiunctim’ in margine per alium manum C (= manus corrigens) 21 probatur: antecedens probatur add. C | suppositionem: per suppositionem add. C 26 secundo: modo add. C 169 170

Walter Burley, De puritate artis logicae, ed. Ph. Boehner, p. 14, ll. 24–30. Richard Brinkley, Summa nova de logica, ed. M.J. Fitzgerald, p. 6.

5

10

15

20

25

de suppositione confusa tantum

5

10

15

20

25

179

universalia realia, dicit quod in tali ‘promitto tibi denarium’ ly ‘denarium’ non stat pro denario universali, sed confuse tantum pro singularibus. Item. In tali ‘tantum homo currit’ ly ‘homo’ non supponit pro homine universali, ex quo actus non sunt universalium simplicium solum, sicut dicunt universaliste, et veritas eius non potest salvari nisi per suppositionem confusam tantum, igitur etc. Item. In ista ‘denarium videbit omnis homo’ ly ‘homo’ supponit confuse, et non confuse tantum, ut patet; nec distributive, quia ibi descenditur copulatim sic ‘ergo denarium videbit iste homo et sic de aliis’. Nota: sicut recitat Thomas de Clivis,171 tunc aliqui ponunt tertium membrum, scilicet suppositionem copulativam, et secundum istam dicunt supponere terminum communem distributivum a parte predicati, sed quia talis distribuitur, igitur stat copulative vel distributive. Item. Aliqua suppositio confusa est disiunctiva, aliqua copulativa et aliqua copulata, igitur etc. Nota: capiendo suppositionem confusam tantum proprie, prout secundum eam solum descenditur disiunctim, tunc copulativa sub nullo comprehenditur; sed capiendo ipsam communiter secundum quod facit Auctor,172 tunc disiunctiva et copulativa comprehenduntur sub confusa tantum, et copulativa sub distributiva. Item. In ista ‘motus est perpetuus’ subiectum non supponit determinate, quia sic ipsa esset falsa, quod est contra octavum Physicorum;173 igitur confuse; et non confuse tantum, nec distributive, igitur etc. Respondetur quod determinate. Ad Philosophum dicitur quod iste vult concedere illam ‘perpetuus est motus’. [ 3 1/2 lineae vacuae ]

Nota: suppositio confusa tantum secundum Maulfelt 174 est terminus communis 30 existens pars propositionis, stans pro pluribus sub quo non contingit descendere copulative, nec disiunctive, sed copulatim vel disiunctim et conditionatim. 5 simplicium: singularium C 13 copulatam: copulativam C disiunctive C 22 sub: disiunctiva add. necnon del. C

19 disiunctim:

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 16. Thomas Manlevelt? Cf. infra n. 172. 173 Aristoteles, Physica VIII, i, 252a3–4. 174 Mauelfelt C. Thomas Manlevelt, Suppositiones, MS Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, Amploniana, Q 271, fol. 45v. 171 172

180

fol. 29va

tractatus i

Contra: in ista ‘omnis sol est sol’ predicatum stat confuse tantum, et non pro pluribus. Et si dicitur quod sufficit aptitudo, tunc terminus extra propositionem supponit confuse tantum, quia iste est aptus etc., ex quo solum per locationem ad propositionem supponit confuse tantum, quia ibi supponit, et est aptum supponere pro pluribus disiunctim. Et si 5 dicitur quod sufficit quod supponat et sit aptus supponere pro pluribus, tunc in illa ‘tantum Sortes est iste homo’ supponit confuse tantum, quia ibi supponit, et est aptum supponere pro pluribus disiunctim. Item. Ly ‘terminus’ et ‘stans pro pluribus’ convertuntur, igitur etc. Et si dicitur quod ly ‘stans pro pluribus’ convenit termino singulari, 10 scilicet ly ‘hic populus’, contra: tunc magis commune sequitur minus commune. [ 2 9/10 lineae vacuae ] Item. Sub predicato istius ‘omnis deus est substantia’ descenditur disiunctim, igitur etc. Confirmatur: ista particula ‘sub quo non contingit descendere disiunctive’ non excludit suppositionem determinatam, quia ista excluditur per ly ‘disiunctim’, igitur etc. Respondetur quod iste descensus non est formalis. Ad secundum dicitur quod non excluditur per ly ‘disiunctim’, quia sub termino stante determinate descenditur disiunctive formaliter. Item. Nec sub predicato istius ‘omnis homo est animal’ descenditur disiunctim, nec sub aliquo alio, igitur etc. Antecedens probatur: supposito quod numquam disiunctim verificatur de aliquo nisi aliqua pars, vel quelibet verificetur de eodem, tunc adhuc ista universalis est vera, et ista falsa ‘omnis homo est hoc animal, si sit, et hoc animal, si sit etc.’, quia nulla pars istius disiuncti verificatur de subiecto eodem modo sumpto quo sumitur in universali. Item. Vel hoc predicatum ‘hoc animal et sic de aliis’ supponit discrete, vel communiter. Si secundum, vel confuse tantum, vel aliquo alio modo. Non primum, quia non potest sub eo fieri descensus, quia sic fieret processus in infinitum in descensibus. Nota: propter ista argumenta aliqui 175 negant suppositionem confusam tantum et specialiter eius descriptionem. 8 disiunctim: disiuncte C 14–15 disiunctim: disiuncte C 17 disiunctim: disiuncte C 19 disiunctim: disiuncte C | sub: terminante add. necnon exp. C 23 disiunctim: disiuncte C | de: alio add. necnon del. C 26 disiuncti: disiuncte C 175

Cf. p. 178, ll. 6–13. An refert ad William Heytesbury? Cf. infra, n. 177.

15

20

25

30

de suppositione confusa tantum

5

10

15

20

25

30

181

Secundo nota: si suppositio176 sic intelligitur quod numquam disiunctum verificatur nisi aliqua pars eius, vel quelibet divisim verificatur de eodem, tunc est falsa, quia ista propositio conceditur ‘hoc aggregatum est homo vel asinus’ demonstrando hominem et asinum, et tamen nulla pars disiuncti verificatur, igitur etc. Sed si intelligitur quod debet divisim vel copulatim verificari, tunc potest concedi suppositio, et dicitur quod iste partes predicati verificantur simul de subiecto quando sumuntur disiunctim. Ad Hesbrum dicitur quod in Tractatu de insolubilibus177 loquitur disputative vel dialetice solum, et igitur nihil prohibet aliquam suppositionem eius esse falsam. Ad secundum178 argumentum dicitur quod istud predicatum ‘hoc animal vel hoc animal etc.’ est formaliter descensus, et igitur non oportet quod sub eo descenditur. Sed queritur utrum posset descendi sub eo. Si dicitur quod non, tunc descriptio non erit convertibilis cum descripto. Respondetur quod istud predicatum prout stat confuse tantum, est terminus communis, et ergo possunt sumi singularia. Sed queritur utrum sit status. Aliqui dicunt quod non, et dicunt quod nichil prohibet in predicatis accidentaliter subordinatis fieri processus infinitus. Sed contra: nullum istorum | connotat ultra aliud, igitur etc. fol. 29vb Respondetur quod erit status, quia idem disiunctum prout consideratur sub ratione termini communis, erit terminus sub quo descenditur, et prout consideratur sub ratione terminorum singularium, ut sic est descensus. Item. Predicatum istius ‘omnis populus est homo’ stat confuse tantum et sub eo non contingit descendere disiunctim vel copulatim, quia ipsa est falsa, et descensus erit verus, quia ‘omnis populus est iste vel iste homo, et sic de aliis’, ut patet per eius exponentes. Et si dicitur quod debet probatio fieri ratione primi termini, tunc arguitur de illa ‘tantum homo est populus’ in qua subiectum stat confuse tantum, quia ista est falsa, et descensus verus. 1 secundo: necnon C fit C

2 quelibet: quilibet C | verificatur: verificetur C

19 sit:

viz. p. 178, l. 3. Tractatus Guilielmi Hentisberi De sensu composito et diviso. Regulae eiusdem de sophismatibus (…). Ca. 1: De insolubilibus. Ed. Venetiis 1494, fols. 4va–7vb (fols. 6r–7b). 178 p. 180, ll. 28–31. 176 177

182

fol. 30ra

tractatus i

Nota: ex falso potest sequi verum, ut dicitur secundo Priorum.179 Et ergo, quamvis ista sit falsa ‘omnis homo est populus’, tamen ex ea sequitur descensus verus, sed non erit convertibilis. Hoc probavit argumentum, et similiter dicitur de secunda propositione. Item. Sub ly ‘homine’ in ista ‘Sortes differt ab omni homine’ non debet descendi disiunctim, ut dicit Auctor;180 nec copulatim, quia sub eo in alia propositione consimiliter supponente, sicut in ista ‘illa multitudo differt ab omni homine’ demonstrando aggregatum ex omnibus hominibus, non potest sic descendi, quia ipsa est vera, et descensus copulatus falsus. Nota: secundum Marsilium181 ly ‘homine’ in predictis propositionibus stat determinate secundum istam suam regulam: terminus supponens communiter sequens duo signa impedientia se in propositione universali stat confuse tantum, sed in aliis determinate. Item. In ista ‘omnis populus differt ab omni homine’ vel in ista ‘omnes homines differunt ab omni homine’ ly ‘homine’ stat confuse tantum, et propositiones sunt vere, ut patet per exponentes ratione signi universalis; et tamen descensus erit falsus quia sequitur ‘omnis populus differt ab isto homine vel ab isto homine, et sic de aliis, iste populus est populus (demonstrando omnes homines), igitur etc.’ Conclusio falsa, quia ‘iste populus est iste homo et iste, et sic de aliis, igitur etc.’ Et minor prioris syllogismi est vera, igitur maior falsa, que est descensus. Item. In ista ‘nulla turba est omnis homo’ que est vera, ly ‘homo’ stat confuse tantum, et tamen descensus disiunctus est falsus, et similiter copulatus, igitur etc. Item. In illis ‘nullus homo est omne animal’ et ‘omnis homo non est omne animal’ ly ‘animal’ stat confuse tantum, et propositiones sunt vere, et descensus falsus, scilicet ‘nullus homo est hoc animal vel hoc animal, et sic de aliis’, igitur etc. Item. In ista ‘nichil est homo quin istud est animal’ ly ‘animal’ stat confuse tantum ratione duorum synkathegoreumatum | precedentium,

2 quamvis: sit add. necnon exp. C del. C

8 homine: homini C

15 ab: homine add. necnon

Aristoteles, Analytica Priora II, 2, 53b7–8; Hamesse, AA, 310 (18). Thomas Manlevelt, Suppositiones, MS Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, Amploniana, Q 271, fol. 45v. 181 Marsilius ab Inghen, Treatises on the Properties of Terms, Suppositiones, ed. E.P. Bos, p. 70, ll. 1–4. 179 180

5

10

15

20

25

30

de suppositione confusa tantum

5

10

15

20

25

30

183

et ipsa est vera, et tamen descensus copulatus erit falsus, scilicet ‘nichil est homo quin est hoc animal et hoc animal, et sic de aliis’. Nota: quando terminus stat confuse tantum ratione plurium signorum quorum alter aufertur in descensu, tunc singularia non debent prius poni alio synkathegoreumate confusivo descendendo disiunctim, quia disiunctum erit terminus communis quem solum precedit unum synkathegoreuma distributivum, et ergo distribuitur si postponitur. Exemplum: si sic descenditur ‘omnis populus differt ab isto homine vel ab isto homine, et sic de aliis’, in antecedente ly ‘homine’ stat confuse tantum, et in consequente istud disiunctum distribuitur per ly ‘differt’, et igitur debet sic descendi ‘ergo omnis populus ab isto vel ab isto homine, et sic de aliis, differt’. Item. Conditio182 superflue additur quia: addendo ly ‘et sic de aliis’ descensus erit eque bonus, sic arguendo ‘omnis homo est animal, igitur omnis homo est hoc animal vel hoc animal, et sic de aliis’. Et si dicitur quod non debet addi, contra: non sequitur ‘omnis homo differt ab omni homine, igitur omnis homo differt a Sorte vel a Platone et sic de aliis’, quia supposito quod Sortes moriatur, tunc antecedens est verum et consequens falsum. Respondetur quod descendendo disiunctim tunc conditio potest pretermitti, sicud probat primum argumentum;183 sed descendendo copulatim tunc debet addi conditio, sicud probat secundum argumentum. Item. Vel a parte predicati solum debet descendi disiunctive, et hoc est falsum, quia sub subiecto istius ‘tantum homo currit’ etiam descenditur disiunctim; vel etiam a parte subiecti, et hoc est contra Occam,184 quod solum descenditur per propositionem de disiuncto predicato. Respondetur: ex quo subiectum quandoque supponit confuse tantum, sicud in exclusiva affirmativa, et etiam quandoque predicatum, sicud in universali affirmativa, igitur utroque modo contingit descendere. Item. In ista ‘Sortes appetit vinum’ non potest descendi disiunctim, quia ipsa est vera supposito quod solum habeat conceptum communem vini, et eius descensus est falsus, igitur etc. Et si dicitur quod disiunc4 aufertur: auffertur C 6 disiunctum: disiuncta C 8 isto: omni C 16 ab: homine add. necnon del. C 18 supposito: stat C 27 respondetur: quod add. Cc 29 affirmativa: et add. C 182 183 184

viz. si sit. Vide supra, p. 181, ll. 27–33. William of Ockham, Summa logicae I, 73 (OPh I), p. 226, ll. 5–12.

184

fol. 30rb

tractatus i

tum equivalet termino communi, contra: aliquis habet conceptum vini qui non habet conceptum disiuncti ex singularibus. Contra: non sequitur ‘promitto tibi equum, igitur promitto tibi Brunellum vel Favellum, et sic de aliis’. Et si dicitur quod singularia debent preponi propter ampliationem, contra: non sequitur ‘ly “homo” signifi- 5 cat hominem, ergo ly “homo” Sortem vel Platonem significat’, quia in prima ly ‘homo’ ampliatur et in secunda disiunctum non ampliatur. Nota: propter ista argumenta aliqui negant descriptionem. Alii dicunt quod sub quolibet termino stante confuse tantum contingit descendere 10 disiunctim vel copulatim, dummodo non fiat ampliatio | vel appellatio. Alii dicunt quod singularia debent preponi termino amplianti, et quod debet consimilis ampliatio exprimi, ergo sic debet descendi ‘ly “homo” significat hominem, igitur ly “homo” hunc hominem possibilem vel ymaginabilem significat vel hunc possibilem, et sic de aliis’. 15 [ 5 lineae vacuae ] De suppositione confusa distributiva

Nota: suppositio confusa distributiva est suppositio confusa secundum quam contingit descendere formaliter copulative. Hec secundum Thomam de Clivis.185 Contra: in ista ‘omnis homo est animal’ subiectum stat distributive, 20 et tamen non sequitur ‘Sortes est animal, et Paulus, et Plato, et sic de aliis’, quia post mortem Sortis antecedens erit verum et consequens falsum. Et si dicitur quod debet addi conditio, contra: nec in omnibus debet addi (in negativis superflue additur); nec in aliquibus solum, quia huius nulla est ratio. Et si dicitur quod affirmative ad earum veritatem 25 requirunt constantiam subiecti, et ergo in affirmativis solum debet addi conditio, contra: tunc descensus non erit formalis, quia nec sub quolibet termino stante distributive descenditur cum conditione, nec sub quolibet sine conditione. Item. Non sequitur ‘omne animal diluviale est corruptum, ergo istud 30 animal diluviale, si sit, est corruptum, et istud, et sic de aliis’, quia 5 ampliationem: appellationem C | ly: Cc 12 amplianti: ampliante C 18 confusa: est supp add. necnon del. C 23 quod: non add. C 25 dicitur: ista add. C 28 conditione: necnon add. C 28–29 quolibet: Cc 185

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 17.

de suppositione confusa distributiva

5

10

15

20

25

30

185

consequens implicat contradictionem, quia sequitur ‘hoc est animal diluviale, igitur est’, et tamen est corruptum, ergo non est. Item. Sequitur quod propositio vera et falsa habeant eundem descensum quia: ista est falsa ‘omnis homo est non-asinus’ posito quod nullus homo sit, et ista est vera ‘omnis homo, si sit, est non-asinus’, et habent eundem descensum, si sub subiecto primi descenditur conditionatim, igitur etc. Item. Nulla est ratio quare conditio debet addi, igitur etc. Item. Per constantiam subiecti, vel cum medio descendendi descensus erit eque bonus, igitur etc. Argumentum patet, quia bene sequitur ‘omnis homo est animal et Plato est, igitur Plato est animal, et sic de aliis’, vel ‘omnis homo est animal et Sortes est, igitur Sortes est animal, et sic de aliis’. Nota: descensus non valet. In affirmativis non additur conditio, sicud dicit Maulfelt,186 vel ‘cum constantia subiecti’, sicud Thomas de Clivis;187 vel ‘cum medio’. Secundo nota quod solum in affirmativis debet aliquo illorum modorum descendi, et conditio debet sumi secundum exigentiam termini sub quo descenditur sic quod, si talis terminus sub quo debet | descendi, fol. 30va ampliatur ad preterita, tunc debet sic sumi ‘ergo istud animal diluviale, si est vel fuit, est corruptum’. Tertio nota quod descensus sub termino stante distributive est formalis inquantum copulatus, sed inquantum conditionatus vel non-conditionatus ut sic non est formalis simpliciter vel in genere, sed posset dici ‘descensus formalis affirmativus’. Item, nota quod conditio additur propter salvare bonitatem consequentie, et quia ista etiam salvatur per constantiam subiecti vel per medium, ergo nullum istorum de necessitate additur nec quodlibet istorum sufficit ad bonitatem consequentie. Sed contra: non sequitur ‘tantum animal est homo, igitur tantum animal est Sortes’.

2 et: Cc 4 est: animal add. necnon del. C 6 descensum: quia ista est falsa add. necnon exp. C 9 descendendi: descendendo C 12 est: homo add. C 20 ergo: omne add. C 28 medium: et add. C | nec: quod C 186 Mauilfelt (sic). Thomas Manlevelt, Suppositiones, MS Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, Amploniana, Q 271, fol. 45v. 187 Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 18.

186

tractatus i

Respondetur quod constantia subiecti debet sumi cum terminis singularibus. Propter hoc ibi non debite sumitur ‘omnis homo currit, et homo est, igitur Sortes currit’. [ 2 2/3 lineae vacuae ]

fol. 30vb

Item. Non sequitur ‘homo non est animal, igitur homo non est hoc animal, si sit, et hoc animal, et sic de aliis’, quia antecedens est falsum, et descensus verus. Nota: quando predicatum negatur et subiectum stat determinate, tunc subiectum in descensu debet restringi ad idem suppositum sic ‘ergo homo non est hoc animal, et idem homo non est hoc animal, et sic de aliis’. Contra: non sequitur ‘non omnis homo est animal, idem non omnis homo est hoc animal et sic de aliis’, quia consequens est inepta locutio. Respondetur quod ly ‘idem’ debet poni post signum et ante subiectum, ut ‘non omnis idem homo’; vel posset dici quod primus descensus esset bonus, quia nichil prohibet ex falso sequi verum. Item. In ista ‘omne animal quod non est rationale, est brutum’ ly ‘rationale’ stat distributive, et tamen non sequitur ‘ergo omne animal quod non est hoc rationale, est brutum’ (demonstrando Sortem), quia Plato est animal quod non est hoc rationale, et tamen non est brutum. Et confirmatur: ista est affirmativa, et tamen descendendo sub ly ‘rationale’ non oportet addere conditionem vel constantiam subiecti, ex quo simpliciter negatur. Item. In ista ‘omne animal preter brutum est homo’ ly ‘brutum’ distribuitur, et tamen non sequitur ‘ergo omne animal preter hoc brutum, est homo’ demonstrando asinum, quia equus est animal aliud ab hoc bruto, et non est homo, igitur etc. Nota: ex quo solum terminus supponit pro illis pro quibus verificatur mediante copula propositionis in qua ponitur, quando tamen sumitur eque ample vel eque restricte, ergo oportet ut in propositionibus per quas fit descensus, alii | termini sub quibus non descenditur, stent eque ample et eque restricte sicud in propositione sub cuius termino descenditur. Et ergo sub prima propositione188 debet sic descendi ‘igitur omne animal irrationale quod non est hoc rationale, est brutum, et

10 est: animal add. necnon del. C 188

Vide supra, ll. 17–23.

31 descenditur: termini add. C | stent: stant C

5

10

15

20

25

30

de suppositione confusa distributiva

187

sic de aliis’, et sub secunda propositione189 sic ‘ergo omne rationale preter hoc brutum, est homo, et sic de aliis’. Sed pro confirmatione nota quod, si in propositione affirmativa descenditur simpliciter sub termino negato, tunc non oportet addere conditionem vel constantiam 5 subiecti. Item. Non sequitur ‘alicuius rei quelibet pars est Prage, igitur alicuius rei ista pars, si sit, est Prage, et ista pars, et sic de aliis’. Item. Non sequitur ‘non promitto tibi denarium, igitur non promitto tibi istum denarium, et sic de aliis’, quia stat quod non promittam dena10 rium sub ratione universali, et tamen promittam tibi istum denarium sub ratione singulari. Secundum Johannem de Go-la190 ly ‘denarium’ stat simul confuse et distributive; et debet descendi sic ‘non promitto tibi istum vel istum denarium, et non promitto tibi istum vel istum, et sic de aliis’. Secundum prius dicta debet descendi sub primo termino 15 mediate. [ 1 2/3 lineae vacuae ] Item. Sequitur ‘utrumque animal est asinus, et istud animal est (demonstrando homines), igitur istud animal est asinus et istud animal est asinus’. 20 Item. Stat terminum supponentem communiter habere solum unum suppositum. Tunc non contingit sub eo descendere ad omnia eius singularia quia: vel in eo demonstratur istud quod in prima, et sic erit nugatio; vel aliquid aliud, et tunc erit singularis istius sub cuius termino descenditur. 25 Item. Omnes descriptiones que dantur per descensus formales, dantur per ignotiora, quia dantur per consequentias formales secundum minus notum. Et sic difficilius est cognoscere consequentiam formalem quam suppositionem determinatam vel distributivam termini, ex quo suppositio ordinatur in notitiam consequentie. 30 Item. Non sequitur ‘tantum Sortes appetit vinum, ergo tantum Sortes appetit hoc vinum, et tantum Sortes appetit hoc vinum, et sic de aliis’, et tamen ly ‘vinum’ supponit distributive.

3 in: Cc | simpliciter: similiter C 7 rei: istius add. necnon del. C | prage: Parisius C 26 dantur: in add. C 27 sic: et sic: erit C 189 190

Vide supra, p. 186, ll. 24–27. Vide introductionem, p. 17.

188

fol. 31ra

tractatus i

Nota: sicut dicit Thomas de Clivis,191 tunc multi propter istas rationes dicunt quod suppositiones terminorum non convenienter notificantur per huiusmodi descensus loycales seu formales illationes propositionum ex propositionibus in quibus termini communiter supponunt. Et ipse asserens hanc improbationem ponit descriptiones aliorum dicens ‘termi- 5 nus supponens communiter est terminus supponens suppositione qua, quantum est ex parte sui, possibile | est supponere divisim pro pluribus essentialiter disiunctis non aliter acceptis’. Et ex declaratione istius concludit quod suppositio communis est suppositio qua terminus supponit communiter; sed suppositio determinata est suppositio qua terminus 10 supponit determinate, et est suppositio communis ratione cuius, quantum est ex parte sui, supponit et requiritur propositionem in qua supponit, verificari determinate pro quodam eius supposito si ista propositio sic adequate significando Sortem sicut est, debet esse vera. [ 9 1/2 lineae vacuae ]

15

De divisione suppositionis confuse

distributive in mobilem et in immobilem 65. Utrum divisio suppositionis confuse distributive in mobilem et in immobilem sit bona. Quod sic, patet per Maulfelt.192 20 In oppositum arguitur: sub quolibet termino stante distributive descenditur, igitur nullus stat immobiliter. Consequentia tenet, quia omnis descensus est motus. Et si dicitur quod ‘immobilis’ dicitur ex eo quia descenditur difformiter, contra: sub subiecto stante mobiliter etiam descenditur difformiter, quia quandoque conditionatim sicud in affirma- 25 tiva, et quandoque sine conditione, sicud in negativa, igitur etc. Nota: suppositio distributiva dicitur mobilis similitudinarie, quia, sicud in naturalibus istud dicitur mobile quod est uniforme, et quia con-

7 quantum: est add. C | supponere: esse suppositum C 8 acceptis: acceptam C 14 est: significat C 23 ex: quo add. necnon del. C 28–189.1 continuum: tu-dum (?) C Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 19. Thomas Manlevelt, Suppositiones, MS Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, Amploniana, Q 271, fol. 45v. 191 192

de divisione suppositionis confuse distributive

5

10

15

20

25

30

189

tinuum sic, quando descenditur uniformiter, suppositio dicitur mobilis distributiva; sed quando descenditur difformiter, tunc dicitur immobilis, quia sub tali termino non fit motus vel descensus ad omnia singularia uniformis. Secundo nota quod difformitas descensus non attenditur penes quamcumque disconvenientiam propositionum per quas descenditur, sed solum penes disconvenientiam qualitatis. Item. Nec in ista propositione ‘omnis homo preter Sortem currit’ subiectum stat distributive immobiliter, nec in aliqua alia, igitur etc. Antecedens pro prima parte probatur, quia subiectum non supponit pro Sorte, igitur non contingit descendere ad Sortem negative. Consequentia tenet, quia descensus solum debet fieri ad supposita pro quibus terminus supponit. Sed antecedens probatur, quia hec est falsa ‘Sortes est homo preter Sortem, vel alius a Sorte’. Item. Signa universalia affirmativa uniformiter distribuunt terminos confundibiles sequentes in una propositione sicut in alia, ceteris paribus, igitur debet uniformiter | descendere sub quolibet termino stante fol. 31rb distributive respectu universalis affirmativi, igitur etc. Nota: propter ista argumenta Marsilius193 et alii negant suppositionem distributivam immobilem. Sed aliqui tenentes eam dicunt quod totale subiectum istius ‘omnis homo preter Sortem currit’ non stat immobiliter, sed ly ‘homo’ stat immobiliter. Ad secundum argumentum dicunt quod in universali simpliciter et in universali exceptiva affirmativa cetera non sunt paria, quia in universali simpliciter subiectum supponit, in affirmativa subiectum pro una parte negatur virtualiter per signum exceptivum. Sed contra primam solutionem replicat Thomas de Clivis194 sic: ly ‘homo’ non supponit latius in ista propositione quam permittit ipsum supponere determinatio, scilicet ‘preter Sortem’, sed talis non permittit eum stare pro Sorte, igitur etc. Item. Sub subiecto istius ‘omnis homo preter Sortem currit’ non potest descendi difformiter nec uniformiter, quia ista singularis est inepta ‘iste homo preter Sortem currit et sic de aliis’. Et si dicitur quod loco ly ‘preter’ potest poni ly ‘alius’, contra: non sequitur ‘omnis homo 25 affirmativa: cetera non sunt paria confirmatur add. necnon exp. C. affirmatur, necnon in alia C 193 Marsilius ab Inghen, in Marsilius of Inghen, Treatises on the Properties of Terms, Suppositiones, ed. E.P. Bos, p. 62, ll. 4–6; pp. 62, ll. 35–64, 10. 194 Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 20.

190

tractatus i

preter Adam est animal, et Plato est, ergo Plato alius ab Adam est animal’ quia antecedens est verum et consequens est falsum, ex quo inter ens et non ens nulla est differentia. Respondetur quod debet sic argui ‘omnis homo preter Adam est animal, et Adam est, et Plato est, et animal est, igitur Plato alius ab 5 Adam est animal, et sic de aliis’. Item. In universali excepta affirmativa est dici de omni, igitur ad quodlibet contentum sub eo contingit descendere uniformiter affirmative. Consequentia tenet ex descriptione ‘dici de omni’. [ 12 lineae vacuae ]

10

De terminis confundentibus

66. Utrum quodlibet confundens sit synkathegoreuma, vel includens synkathegoreuma

fol. 31va

. Arguitur quod non, quia ly ‘carens’ non est synkathegoreuma, ex quo reddit suppositum; nec includit synkathegoreuma affirmativum vel negativum; et distribuit, ut ‘careo pane’; igitur etc. Confirmatur: detractor confundit hunc cui detrahit, et non est synkathegoreuma, nec est includens, igitur etc. Item. Illi termini ‘promitto’, ‘appeto’, | ‘iubeo’ confundunt, et tamen non sunt synkathegoreumata, nec includunt ea, igitur etc. Et si dicitur quod includunt copulas que sunt synkathegoreumata, tunc † causatur participia † ‘currens’ etc. Et si dicitur quod termini significantes anime actus debeant excipi, quia illi confundunt ex communi regula confusionum dicente termini significantes actus anime faciunt terminum sequentem se stare confuse tantum, contra: nec omnes termini significantes actus anime confundunt, nec aliqui solum, quia isti non confundunt, scilicet ‘audio’, ‘video’ etc.; nulla enim est ratio diversitatis. Et si glossatur regula de terminis significantibus actum anime interiorem, contra: ly ‘nutrivit’ in ista ‘anima nutrivit corpus’ significat actum interiorem, et non confundit, igitur etc.

24 debeant: acc. add. necnon exp. C necnon exp. C

27 anime: faciunt terminum sequentem conf. add.

15

20

25

30

de terminis confundentibus

5

10

15

20

25

30

35

191

Item. In ista ‘promitto homini equum’ ly ‘homini’ non confunditur. Item. In ista ‘ignis appetit combustibile’ ly ‘appetit’ non significat actum anime cognitive interiorem, quia stat pro appetitu naturali rei non cognoscibilis, et tamen confundit. Minor probatur, quia appetitus ignis non fertur determinate in hoc combustibile, vel in istud, sed indifferenter in quodcumque. Nota: questio non intelligitur de confusione reali, naturali vel morali, sed de loycali, et sic ‘confundere’ est facere terminum stare communiter non determinate. Sed hoc uno modo contingit ex arte, quia ex significatione formali, et de tali confundente questio habet veritatem; alio modo hoc fit ex usu loquentium, et sic verba significantia actum anime confundunt, sed terminorum significantium actus anime qui significant actus anime exteriores, sicut ‘audio’, ‘video’, isti non confundunt; alii significant actus interiores, et sic quidam significant tales actus anime prout sunt cognitivi, vel saltem prout presupponunt cognitionem, et isti confundunt, sicut ‘appeto’, ‘desidero’, et alii non, sicut ‘vegeto’ et ‘nutrio’, et isti non confundunt. Et huius ratio est quia primi significant actus qui feruntur in obiectum et in nullum determinate, sed in quodcumque indifferenter saltem quod significatur per subiectum. Ex quo elicitur quod, si sunt aliqua verba que significant actus alios ab actibus anime qui transeunt in obliquum confuse et non sub ratione certi suppositi, talia etiam confundunt, ut patet de ly ‘appeto’ prout importat inclinationem naturalem. Item, nota quod ista verba ‘promitto’, ‘appeto’ et sic de aliis non quodlibet obliquum confundunt, sed solum istud qui regitur transitive a parte post. Et ergo in tali ‘Sortes appetit homini cibum’ li ‘homini’ non confunditur. Item. Nec quodlibet synkathegoreuma confundit, quia singularia, et ista adverbia ‘docte’, ‘pulchre’, ‘fortiter’ et sic de aliis; nec aliqua et aliqua non, quia nulla est ratio diversitatis. Respondetur secundum, et ratio diversitatis est quia aliquod synkathegoreuma | facit terminum supponere qui ratione sui ut sic non fol. 31vb supponit, et requiritur propositionem in qua terminus taliter supponit, verificari pro aliquo certo supposito. Synkathegoreuma singulare hoc non potest facere, et aliqua communia similiter hoc non possunt, igitur

3 cognitive: cognitivum C 12 qui: que C 13 video: et add. C 14 quidam: quedam C 25 istud: istum C | regitur: transsumptive add. necnon del. C 32 qui: quod C 34 synkathegoreuma: iter. C

192

tractatus i

etc. Alia ratio quia aliqua synkathegoreumata faciunt terminos stare copulative disiunctim vel copulatim, et alia non, igitur etc.

Item. Nec quodlibet synkathegoreuma confundens distribuit quodlibet terminum confundibilem sequentem; nec quodlibet facit stare confuse tantum quemlibet terminum sequentem, ut patet de signis univer- 5 salibus affirmativis. Confirmatur: nec quodlibet confundens facit stare confuse tantum, quia negatio solum distribuit; nec quodlibet facit stare distributive, quia termini numerales solum confundunt confuse tantum; igitur etc. [ 10 lineae vacuae ]

10

Regula I

fol. 32ra

Nota regulam quod quodlibet purum synkathegoreuma universale affirmativum non impeditum, faciens universalem propositionem, confundit distributive terminum immediate sequentem eiusdem casus cum signo supponentem communiter, sed terminum mediate sequentem qui non est determinatio precedentis, confuse tantum, dummodo non principaliter ipsum determinat et dummodo non fertur super plures per modum unius termini. Dicitur ‘purum synkathegoreuma’ ad excludendum kathegoreumata et terminos equivocos orationibus compositis ex kathegoreumate et synkathegoreumate, ut ‘semper’, ‘ab eterno’. Et additur ‘universale’, quia particulare non confundit. Et additur ‘affirmativum’ quia negativum quandoque quemlibet terminum sequentem confundit distributive. Et additur ‘non impeditum’ quia, si impediretur per aliud signum confusivum, tunc regula non haberet veritatem. Et additur ‘faciens universalem propositionem’ propter predicatum istius ‘videns omnem hominem est animal’, quod stat determinate. Et additur ‘eiusdem casus cum signo’ propter ly ‘hominis asinus currit’. Et additur ‘supponentem communiter’ propter individua et terminos pro nullo supponentes. Et additur ‘que non est determinatio precedentis’ propter ly ‘hominis’ in ista ‘quilibet asinus hominis currit’, et propter ly ‘equum’ in ista ‘omne videns equum est homo’. Et additur ‘dummodo principaliter ipsum non determinat’ propter ly ‘equus’ in ista ‘quilibet hominis equus currit’. Et ultima clausula | additur propter subiectum 4 quodlibet: quemlibet C 12 nota: quod add. C 14 sequentem: qui non est determinatio precedentis add. necnon exp. C 24 propter: p add. necnon del. C 28 supponentes: supponens C 31 propter: per C

15

20

25

30

regula ii

193

istius ‘omnis homo vel asinus currit’ quia ly ‘omnis’ fertur super totum disiunctum per modum unius termini, et tunc distribuit ipsum. [ 1 1/2 lineae vacuae ] Regula II 5

10

15

20

25

Nota pro secunda regula quod signum equivalens orationi composite ex signo universali affirmativo et termino confundibili, positum in principio propositionis, non impeditum confundit terminum confundibilem sequentem qui non est determinatio inclusi confuse tantum, sed inclusum immediate sequentem confuse distributive. Dicitur ‘signum equivalens etc.’ propter signa pure universalia affirmativa. Et additur ‘affirmativo’ propter ista signa ‘nullibi’, ‘nusquam’ que includunt signa universalia negativa. Et additur ‘termino confundibili’ propter ista que includunt solum terminos singulares vel terminos solum pro uno supponentes. Et additur ‘positum in principio propositionis’ propter predicatum istius ‘substantia semper fuit homo’ quod stat determinate. Et additur ‘non impeditum’ propter talem ‘non semper homo fuit’, quia ibi impeditur per negationem. Et additur ‘qui non est determinatio inclusi’ propter li ‘homo’ in illis propositionibus ‘quicquid est homo, est animal’ et ‘totus homo est pars hominis’, tenendo ly ‘totum’ synkathegoreumatice. Et additur ‘immediate sequentem’ propter ly ‘ens’ inclusum in ista ‘qualelibet currit’ que valet illam ‘de qualibet specie qualitatis ens aliquam qualitatem habens currit’, et propter ly ‘ens’ vel ‘habens’ in tali propositione ‘qualiscumque est homo, talis est asinus’ que valet istam ‘quamcumque qualitatem habens est homo, talem habens est asinus’. Sed contra: ista resolvens resolvitur in copulativam in qua ly ‘qualitatem’ stat determinate, scilicet in istam ‘aliquam qualitatem habens est homo, et omnimode, vel quamlibet talem habens est asinus’. [ 3 4/5 lineae vacuae ]

5 quod: significans add necnon del. C | equivalens: equivolens C 9 equivalens: equivolens C 10 que: que C 12 que: qui C 13 supponentes: supponens C 16 qui: que C 24 asinus: Plato C

194

tractatus i Regula III

fol. 32rb

Nota: negatio negans non impedita que fertur super totum sequens quemlibet terminum confundibilem de per se sequentem in eadem kathegorica confundit distributive. Dicitur ‘negatio negans’, propter infinitantem vel privantem negationem que solum distribuit terminum quam infinitat vel privat. Et additur ‘non impedita’, quia, si impediretur per aliud signum distributivum, tunc non distribueret terminum respectu cuius impediretur. Dicitur ‘que fertur super totum sequens’, propter negationem in ista propositione ‘homo qui non currit, legit’ in qua negatio solum fertur super ly ‘currit’, et ergo non distribuit totum sequens. Et dicitur ‘terminum | confundibilem de per se’ propter terminos singulares vel individua et terminos pro nullo supponentes. Et dicitur ‘de per se’, propter relativa que per accidens stant distributive, quia ratione antecedentium distributivorum. Et dicitur ‘in eadem kathegorica’, propter ly ‘animal’ in ista ypothetica ‘Sortes non currit et homo est animal’. Contra: si terminus pro nullo supponens non distribuitur, sequitur quod in nulla contradictoriarum de subiectis communibus subiectum distribuitur. Patet de illis ‘chymera currit’, ‘nulla chymera currit’. Secundo sequitur quod in universali subiectum non distribuitur. Patet de ista ‘omne vacuum est locus’. Nota: ‘distributio’ quandoque sumitur communiter pro acceptione termini copulative, et sic in ista ‘omnis chymera currit’ ‘chymera’ distribuitur, et in ista oratione que non est propositio ‘utinam omnis homo curreret’; alio modo sumitur proprie pro suppositione secundum quam terminus stat pro suis suppositis copulative. Item. In ista ‘non tu curris, igitur tu quiescis’ ly ‘non’ fertur super totum sequens, et tamen non negat quodlibet terminum confundibilem sequentem secundum totam sequelam, igitur etc. Minor probatur, quia valet istam ‘hec consequentia non valet “tu curris, igitur tu quescis”.’ [ 2 lineae vacuae ]

12 supponentes: supponens C 17 communibus: communis C ychemera (sic) C 22 chymera: chimeram C

18 chymera:

5

10

15

20

25

30

regula iv

195

Regula IV

5

10

15

20

25

30

Nota: quilibet istorum terminorum ‘differens’, ‘aliud’, ‘alter’, ‘diversus’, ‘distinctus’ et eis consynonymorum confundunt terminos sequentes et a se rectos mediante prepositione ‘a’ vel ‘ab’ distributive, sed ly ‘non-idem’ distribuit terminum supponentem communiter et a se rectum, ut ‘tu es non idem homini, igitur etc.’ Dicitur ‘terminos communiter supponentes’ propter istas propositiones ‘tu differs a Sorte’, ‘tu differs a chymera’. Et additur ‘a se rectos’ propter ly ‘homo’ in ista ‘differens ab asino est homo’. Et additur ‘mediante prepositione’ propter ly ‘specie’ in ista propositione ‘Sortes differt specie ab asino’. Et additur ‘“a” vel “ab” propter ly “albedinem” in ista ‘Sortes differt per albedinem a Platone’. Et additur ly ‘mediante’ propter ly ‘homo’ in ista ‘differens homo currit’. Et intelligitur ‘dummodo non impeditur per aliud signum’ propter ly ‘homine’ in illis ‘omnis homo differt ab omni homine’ et ‘omnis homo non differt ab omni homine’, ex quo excluditur quod, quamvis ‘species’ prius ponitur quam ly ‘differentiis’ in diffinitione generis, tamen non distribuit, quia non regitur mediante prepositione. Contra: nulla est ratio diversitatis quare ly ‘differt’ distribuit, igitur hoc dicere solum est fictitium. Respondetur secundum communem viam quod hoc est propter negationem inclusam in ly ‘differt’ et aliis terminis prenumeratis. Sed contra: ex hoc sequitur quod ly ‘differt’ debeat confundere quemlibet terminum sequentem, quia negatio inclusa ratione cuius confundit, hoc facit. Item. Sequitur quod illi termini ‘dealbere’, ‘denigrare’ confundunt, fol. 32va quia includunt negationem virtualiter, quia bene sequitur ‘Sortes dealbet, igitur non denigrat’. Item. Sequitur quod ista propositio sit negativa ‘Sortes differt ab asino’, et similiter ista ‘differens ab homine currit’, quia adminus in secunda propositione negatio precedit copulam. Item. Sequitur quod terminus non includens negationem non distribuit. Consequentia tenet per regulam thopicam sicud propositum in proposito, etsic oppositum in opposito. Falsitas patet de terminis includentibus signa universalia affirmativa.

3 consynonymorum: consynonymis C 10 ly: Cc 15 differentiis: differentibus C 26–27 dealbet: dealbat C 27 denigrat: hoc (?) add. C

196

tractatus i

Nota: negatio inclusa in ly ‘differens’ vel in alio termino prenumerato non fertur super quemlibet terminum sequentem, sed solum super istum qui regitur mediante prepositione ‘a’ vel ‘ab’, ut patet per ultimam exponentem propositionis in qua ponitur ly ‘differt’, et ergo istum solum distribuit. 5 Sed contra: sequitur quod in ista ‘Sortes differt specie ab asino’ ly ‘specie’ distribuitur, quia in tertia exponente negatio fertur super ipsum, scilicet in ista ‘Sortes non est eiusdem speciei cum asino’. Et si dicitur quod negatio debet postponi ly ‘speciei’, tunc ista erit vera ‘Sortes differt specie a Platone’, quia omnes exponentes erunt vere. De primis 10 duabus notum est, sed veritas tertie probatur, quia sequitur ‘Sortes speciei asinine non est cum Platone, et species asinina est, igitur Sortes alicuius eiusdem speciei non est cum Platone’. Consequentia tenet ab inferiori ad superius negatione postposita cum constantia subiecti. [ 4 1/5 lineae vacuae ]

fol. 32vb

15

Nota: quidam termini in suis modis significandi communibus complectuntur modum significandi negationis vel alterius synkathegoreumatis distributivi, et tales habent vim distribuendi, sicud ‘differens’, ‘diversum’ etc.; alii hoc non faciunt, et istorum quidam sic se habent quod virtute oppositionis vel desperationis sequuntur termini negati ad ipsos 20 in consequentia materiali, ut ‘Sortes est albus, igitur non est niger’ et ‘Sortes est homo, igitur non est asinus’, et isti non distribuunt. Item, nota quod negatio inclusa in ly ‘differt’ non fertur super copulam, quia resolvitur in istam orationem ‘est differens’ in qua ly ‘differens’ postponitur copule. Et quamvis quandoque ly ‘differens’ preponi- 25 tur copule, tamen, quia ipsum erit subiectum vel pars subiecti, igitur negatio inclusa in ipso non negabit copulam. Item, nota quod negatio eo modo quo includitur in ly ‘differt’, non distribuit quemlibet terminum sequentem, quia erit pars extremi, sicud in illa ‘Sortes qui non currit, movetur’, et ergo ly ‘differt’ | non 30 distribuit quemlibet terminum sequentem. [ 2 lineae vacuae ] Item. In tali ‘Sortes differt ab asino’ ponuntur duo synkathegoreumata includentia negationem, quia ly ‘differens’ est privatio respectu 2 quemlibet: quodlibet C 6 ista: Cc 16 quidam: quidem C 19 quidam: quidem C 26 igitur: ipsum add. C 28 nota: quod quemlibet terminum sequentem add. necnon exp. C

regula v

197

huius prepositionis ‘ab’, igitur unum impedit virtutem alterius; alio modo capitur distributive vel separative solum. Primo modo habent vim distribuendi, alio modo non, et secundo modo tenetur in proposito. 5 Item. Regula dicit quod ly ‘differt’ confundit terminum solum immediate sequentem, sed quando regitur mediante prepositione ablativus, tunc sequitur mediate, igitur etc. Nota: aliqui istam regulam glossant sic quod nichil debet mediare preter prepositionem. 10 Contra: in ‘Sortes differt specie ab asino’ ly ‘asino’ distribuitur, et ly ‘specie’ mediat etc. [ 1 1/3 lineae vacuae ] Item. Si ly ‘differt’ confundit ratione negationis, sequeretur quod esset complexum. Falsitas probatur quia nullum verbum est complexum, sed 15 ly ‘differt’ est verbum, igitur etc. Uno modo dicitur quod ly ‘differt’ virtualiter includit negationem et talis inclusio non causat complexionem; alio modo dicitur // [ 1 1/2 lineae vacuae ] Item. Ly ‘non-idem’ convertitur cum ly ‘differens’, ergo vel utrumque 20 distribuit terminum rectum sine prepositione; vel utrumque distribuit terminum rectum cum prepositione, et per consequens regula est falsa. Item. Ly ‘non’ tenetur negative, et sic distribuit terminum tam mediate quam inmediate sequentem; vel tenetur infinitanter, et sic solum 25 distribuit ly ‘idem’, et per consequens non distribuit dativum, et ergo // [ 5 2/3 lineae vacuae ] Regula V

30

Nota quod adverbia similitudinis, scilicet ‘sicud’, ‘sicuti’, ‘velud’, ‘veluti’, ‘tamquam’ et ‘uti’ quandoque important omnimodam similitudinem, et tunc distribuunt terminos sequentes; sed quandoque important solum aliqualem similitudinem, et tunc non confundunt. 29 sicuti: secuti C

198

fol. 33ra

tractatus i

Contra: nulla est ratio quare talia adverbia confundunt, igitur etc. Respondetur quod causa propinqua est comparatio importata per ea, vel originalitas similitudinis; sed causa remota est negatio inclusa. Item. Nec includit signum distributivum affirmativum, nec signum distributivum negativum, ex quo non reddit propositionem negativam, igitur etc. Respondetur quod includit negationem dissimilitudinis, ut patet per exponentes propositionis in qua ponitur. Item. Nec ly ‘sicud’ confundit | confuse tantum, ut patet; nec distributive solum, quia etiam confundit confuse tantum quia alias signa universalia affirmativa sic confundunt, et nulla est ratio diversitatis, igitur etc. Respondetur quod secundum aliquos ista est ratio, quia ista signa universalia affirmativa, scilicet ‘omnis’ etc., denominant totales propositiones, et hoc non esset nisi ferrentur super terminum mediate sequentem et immediate sequentem; sed adverbia similitudinis non denominant totales propositiones, et ergo de per se distribuunt solum terminos immediate sequentes. Contra hoc: ista propositio ‘sicud homo est dispositus, sic risibile est dispositum’ est universalis, quia ly ‘homo’ est primus eius terminus kathegoricus et distribuitur virtute ly ‘sicud’. Igitur ly ‘sicud’ denominat propositionem universalem. Respondetur uno modo quod talis propositio est ypothetica, ut patet ex eius resolutione; alio modo dicitur admisse quod sit kathegorica, et dicitur quod ly ‘homo’ in debita complexione nec est subiectum, nec prima pars subiecti, quia termini debent sic ordinari ‘existens dispositum sicud homo est dispositus, est risibile’. Sed contra: ex hoc sequitur quod adminus ly ‘sicud’, quando ponitur in principio propositionis, facit de per se terminos stare confuse tantum, quia sic facit ly ‘omnem’ in tali ‘omnem hominem videns est homo’ quod etiam non determinat totale subiectum nec primam eiusdem partem. Respondetur quod ly ‘omnem’ non est pars subiecti quemadmodum ly ‘sicud’. Item. Ly ‘sicud’ confundit confuse tantum, ut patet in tali ‘omnis non est ita sapiens sicud omnis homo’.

3 originalitas: aliquod illegibile in C necnon exp. C

13 quod: post aliquos C

24 eius: resolute add.

5

10

15

20

25

30

35

regula vi

5

10

15

20

25

199

Respondetur quod hoc est solum per accidens, scilicet virtute negationis precedentis. Item. Sequitur quod in ista ‘Sortes qui est minus sapiens Platone, est ita sapiens sicud aliquis homo’ ly ‘homo’ distribuitur. Falsitas probatur quia: signum universale affirmativum non tollit virtutem pronominis demonstrativi, igitur nec tollit virtutem signi particularis, ex quo utrumque restringit terminum cui additur. Respondetur: quamvis utrumque restringit, tamen signum particulare non restringit terminum cui additur per modum unius. Signum autem singulare restringit per modum unius, et ergo terminus determinatus signo particulari bene potest distribui, et non terminus determinatus signo singulari. Item. Sequitur quod ista sit neganda ‘Sortes est dispositus sicud homo’, quia Sortes non est dispositus sicud Plato et Cicero etc. Falsitas probatur, quia ly ‘homo’ non distribuitur, sicud dicit Brinkel.195 Confirmatur: vel Sortes est dispositus sicud homo, vel sicud non-homo; sed non secundum, ergo primum. Nota: secundum Brinkel ly ‘sicud’ quandoque importat solum similitudinem, sicud in tali ‘tu facis sicud stultus’ vel ‘tu es dispositus sicud homo’; alio modo notat adequationem et equiparantiam, | ut ‘es ita fol. 33rb bonus sicud aliquis homo’, et erat prius dictum in principio196 sub aliis verbis; sed ly ‘sicud’ quandoque importat omnimodam similitudinem, et tunc ista est falsa ‘Sortes est dispositus sicud homo’. Item. Sequitur quod hec sit falsa ‘aliqua propositio significat precise sicud est’. Falsitas patet per communiter loquentes, sed consequentia probatur respiciendo distributionem. [ 2 1/2 lineae vacuae ] Regula VI

30

Nota: ly ‘magis’ vel ‘minus’ distribuit terminos confundibiles sequentes in propositione significantes res comparatas. Dicitur ‘terminos confundibiles’ propter singulares et pro nullo supponentes. Et additur ‘in propo-

11–12 determinatus: determinato C 195 196

Richard Brinkley, Summa nova de logica, ed. M.J. Fitzgerald, p. 27. Vide supra, p. 197, ll. 30–31.

200

fol. 33va

tractatus i

sitione’ propter ly ‘homine’ in ista oratione ‘utinam Sortes esset minus fortis, vel magis fortis, homine’. Et additur ‘significantes res comparatas’ propter terminos significantes dispositiones secundum quas fit comparatio, scilicet ‘bonus’, ‘sapiens’, ‘fortis’ etc., ut ‘Sortes est magis bonus, vel fortis, vel sapiens Platone’, quia tales non distribuit. Contra: ly ‘bonitate’ distribuitur in ista ‘Deus est magis bonus bonitate hominis’, et tamen ly ‘bonitate’ significat dispositionem secundum quam fit comparatio, et rem comparatam, sed solum distribuitur prout importat rem comparatam. Item. Sequitur quod in ista ‘magis forte animal est leo quam homo’ ly ‘leo’ distribuitur, quia significat rem comparatam. Nota: res comparate sunt duplices: quedam prime, et iste significantur per supposita orationum per quas fit comparatio; alie secunde, et sunt termini prout ista significant et postponuntur in debita confusione ly ‘magis’, et isti solum distribuuntur, et sic regula debet intelligi de terminis sequentibus quoad vocem, et etiam secundum debitam confusionem. Item. Illi termini non habent vim confundendi terminos immediate sequentes solum, quia ut frequenter, positivus sequitur immediate et non distribuitur; nec solum mediate sequentem, ut patet in ista ‘Sortes est fortis magis homine’. Respondetur quod confundit quemlibet sequentem secundum rem comparatam, sive mediate sive immediate. Item. Nulla est ratio quare potius unum terminum sequentem distribuit quam alium, igitur etc. Item. Nec confundit virtute signi affirmativi distributivi, quia sic ista fieret universalis ‘magis forte animal est leo quam homo’; nec ratione negationis propter eandem causam, etc. Quia, si primo modo, tunc faceret mediate sequentem stare confuse tantum; et si secundo modo, tunc quemlibet terminum sequentem faceret stare distributive. Que ambo sunt falsa. Item. Ly ‘minus’ acceptum nominaliter non distribuit, ut patet in ista ‘minus animal currit’; nec adverbialiter, ut patet in ista ‘Sortes est minus bonus’; igitur etc. [ 2 2/3 lineae vacuae ]

2 homine: leo C

3 dispositiones: disppositiones C

5

10

15

20

25

30

35

28 etc: et etiam C

regula vii

201

Regula VII

5

10

15

20

25

30

35

Nota: ly ‘quam’ secundum communiter loquentes confundit terminum sequentem immediate distributive. Contra: in ista ‘mens delectatur quam conscientia non remordet’ ly ‘quam’ non distribuit, igitur etc., quia equivalet isti orationi ‘et istam’, que non distribuit, igitur etc. Item. In ista ‘o quam felix, o preclara!’ etc. ly ‘quam’ non distribuit, et non tenetur relative, igitur etc. Nota acceptiones secundum quas ly ‘quam’ habetur in hiis metris ‘Eleyt associat augmentum quam tibi signat, et cum predictis comparat atque stupet’.(?) Secundo nota quod ly ‘quam’ solum copulative tentum habet vim distribuendi. Item. In ista ‘Sortes est tam fortis quam homo’, ly ‘quam’ tenetur comparative, et tamen non distribuit, quia non importat excessum. Nota: secundum aliquos ly ‘quam’ quandoque importat comparationem equalitatis, et sic, secundum aliquos non distribuit; alio modo importat comparationem inequalitatis, et sic distribuit. Et primum est verum si ly ‘quam’ dicit aliqualem equalitatem; sed si dicit omnimodam equalitatem, tunc eque bene distribuit. Item. Si sic, sequitur quod in tali ‘Sortes est magis sapiens quam homo’ et in ista ‘leo est fortior quam homo’ ly ‘homo’ non distribuitur, quia ipsum precedunt duo synkathegoreumata distributiva, quorum unum impedit virtutem alterius, scilicet ly ‘magis’, et comparativus, scilicet ly ‘quam’. Confirmatur: numquam terminus sequens ly ‘quam’ distribuitur nisi ipsum precedit comparativus et adverbium comparandi; sed ista potius habent distribuere quam ly ‘quam’, igitur etc. Confirmatur: iste propositiones ‘leo est fortior asino’ et ‘leo est fortior quam asinus’ idem significant; sed in prima solum fit distributio ratione comparativi, igitur et in secunda. Nota: argumenta apparent perswadere quod ly ‘quam’ ex se non habet vim distribuendi, sed solum habilitat comparativum et adverbium comparandi ut possent diffundere distributionem suam in casum alium quam ablativum, ut ‘magis pertinet ad regem quam ad militem gubernare regnum’, ‘magis interest militis quam rustici pugnare’, ‘facilius est rustico quam clerico arare’.

14 quam: Cc, sicud add. C

25 scilicet: et add. C

35 militis: Cc, militi C

202

tractatus i Regula VIII

fol. 33vb Nota: comparativus proprie tentus non impeditus per aliud signum terminum com-

muniter supponentem a se rectum virtute comparationis sequentem distribuit. Dicitur ‘non impeditus’ propter istam ‘Sortes non est fortior homine’. Et additur ‘terminum communiter supponentem sequentem’ propter singulares et terminos pro nullo supponentibus et terminos precedentes. Et additur ‘a se rectum’ propter ly ‘homo’ in ista ‘fortior, scilicet cane, est homo’. Et additur ‘virtute comparationis’, quia comparativus quandoque regit subiectum virtute adiectivalitatis, quandoque virtute sui positivi, et sic quemlibet obliquum comparativus potest regere, ut ‘plenior vini, vel vino’, ‘albior pede’, ‘similior homini’; et quandoque virtute partitionis regit genitivum, ut ‘fortior istorum’, et illis modis non distribuit; sed ultimo modo regit virtute comparationis vel excessus, ut ‘Sortes est fortior homine’, et sic distribuitur. Contra: comparativus distribuit genitivum quia regendo genitivum tenetur partitive, igitur distributive. Confirmatur: superlativus distribuit genitivum, igitur etc. Consequentia tenet quia nulla est ratio diversitatis. Nota: comparativus regendo genitivum non distribuit virtute partitionis, quia sic illi termini ‘alter’, ‘aliquis’ etiam distribuerent genitivum quem regunt virtute partitionis, ut ‘alter, vel aliquis istorum currit’, quia ibi sunt signa particularia; nec etiam virtute positivi, ut patet; nec virtute comparationis, quia virtute istius non regit genitivum, igitur etc. Sed ad primum argumentum dicitur quod non quodlibet tentum partitive tenetur distributive, ut patet de signis particularibus. Ad secundum dicitur quod superlativus regit genitivum virtute superlationis vel excessus. Item. Nec comparativus solum distribuit rectum, ut notum est; nec solum obliquum, ut patet in ista ‘Sortes est sapientior quam rusticus’ in qua ly ‘rusticus’ distribuitur. Item. Nec solum distribuit obliquum qui est ablativus, ut patet in illis ‘stilus est utilior scribenti quam aranti’; distribuit quod est dativi casus; nec quemlibet obliquum, quia regula dicit quod solum distribuit ablativum.

3 distribuit: distribuitur C 8 comparativus: quia add. C 9 adiectivalitatis: adiective C 10 quemlibet: ablativum add. C | potest: pars C 30 ly: ‘Sortes’ distribuitur add. necnon exp. C 32 distribuit: distribuitur C

5

10

15

20

25

30

regula viii

203

Item. Nec distribuit quemlibet ablativum a se rectum a parte post distributive, ut patet de ly ‘auro’ in ista ‘sibilla est ditior auro Salomone’ nec aliquid et aliquid non, quia nulla est ratio diversitatis. Item. Non // 5

[ 3 lineae vacuae ]

Item. Non omnis positivus distribuitur, igitur etc. Consequentia tenet, fol. 34ra quia per omnem positivum fit comparatio, igitur est comparativus. Nota. Quamvis per positivum fit comparatio, hoc tamen solum fit virtute alicuius dictionis addite importantis similitudinem vel excessum, 10 ut ‘Sortes est ita fortis sicut Plato, vel magis fortis Cicerone’; sed per comparativum fit comparatio virtute propria. Et licet per superlativum etiam sit comparatio, tamen non ita communiter sicut per comparativum, et etiam per superlativum fit excessus infra terminum. [ 1 1/5 lineae vacuae ] 15

Item. Nec comparativus confundit solum confuse tantum, ut patet; nec solum distributive, ut patet in ista ‘omnis homo est fortior omni homine’, ubi ly ‘homine’ stat confuse tantum. Respondetur quod de per se et virtute propria confundit solum distributive, sed de per accidens et virtute singularis precedentis vel 20 sequentis quandoque confundit confuse tantum. Sed contra: in ista ‘Sortes est fortior omni homine’ ly ‘homine’ stat distributive, igitur etiam in sua universali. Antecedens probatur quia in tertia exponente, scilicet in ista ‘omnis homo non est ita fortis sicut Sortes’ ly ‘homo’ distribuitur. 25 Respondetur quod ista est tertia exponens ‘non omnis homo est ita fortis sicut Sortes’. Item. Sequitur ‘Sortes est melior asino, igitur Sortes est bonus asinus’. Consequentia tenet, quia ly ‘asino’ in antecedente distribuitur per comparativum, et in consequente ponitur terminus sibi proportionalis 30 cum suo positivo, et quia omnis comparativus presupponit suum positivum, igitur etc. Respondetur secundum Climitonem:197 licet comparativus proprie tentus presupponit suum positivum dici de utroque comparabilium, tamen 13 et: cetera add. necnon del. C

20 confundit: confundit add. C

197 Richard Kilvington, The Sophismata of Richard Kilvington. Textedition by N. Kretzmann and B.E. Kretzmann, p. 3, l. 34 s.

204

fol. 34rb

tractatus i

non cum quocumque determinabili vel determinatione addita comparativo. Patet, quia hec in casu est concedenda ‘Sortes est melior Platone’, et tamen hec numquam conceditur ‘Sortes est bonus Plato’. Item. Sequitur quod ab inferiori ad superius distributive sit bona consequentia, quia bene sequitur ‘Sortes est melior Platone, igitur est melior homi- 5 ne’. Probatur, quia ex opposito consequentis sequitur oppositum antecedentis, igitur etc. Nam sequitur ‘Sortes non est melior homine, igitur non est melior Platone’. Consequentia tenet a superiori negato ad inferius. Respondetur quod ista regula non tenet quando virtus distributiva negationis impeditur, qualiter fit in ista ‘Sortes non est melior homine’. 10 Item. Nec comparativus adverbialis solum distribuit, ut notum est, et etiam quia nullus in negativa propositione adverbialis distribuit, ut patet inductive; nec nominalis solum, quia adverbialis etiam distribuit, ut ‘equus velocius | asino currit’, ‘Sortes frequentius Platone est in domo’. Et probatur ratione, quia comparativus adverbialis includit ly 15 ‘magis’, vel ‘minus’ quod habet vim distribuendi. [ 4 lineae vacuae ] Regula IX

Nota: comparativus proprie tentus presupponit istud in quo fit comparatio convenire utrique extremorum, vel positivum dici de utroque extremorum; sed captus improprie 20 non presupponit istud. Contra: nec presupponit hoc simpliciter, quia stat comparativum teneri proprie et istud in quo fit comparatio, non esse; nec ex conditione, quia nulla potest dari talis conditio. Respondetur quod ex ista conditione, scilicet si propositio in qua 25 ponitur, debet esse vera. Sed contra: in ista oratione ‘utinam Sortes esset fortior Platone’ comparativus tenetur proprie, et tamen ista conditio non habet locum, igitur etc. Respondetur uno modo quod intelligitur de comparativo posito in 30 propositione; alio modo dicitur quod presupponit sub ista conditione ‘si debet esse comparatio proprie dicta’, quia talis non potest fieri nisi istud conveniat utrique extremorum.

4 ad: et C

14 platone: homine C

24 nulla: nullus C

25 propositio: proprie C

regula ix

5

10

15

20

205

Item. Nulla dispositio convenit utrique extremorum, quia nec fortitudo convenit Sorti et Platoni et sic de aliis, igitur etc. Respondetur: quamvis non eadem in numero convenit utrique, tamen eadem in specie. Item. Extremum nichil est. Respondetur quod in proposito extremum reale est res comparata ad alteram, vel tamquam ad alteram; sed extremum loycale in proposito est terminus talem rem significans. Item. Ista propositio est vera tenendo comparativum proprie ‘nullus equus est sapientior asino’, et istud in quo fit comparatio nulli extremorum convenit, igitur etc. Respondetur quod intelligitur ‘in affirmativis propositionibus’. Item. Ista est vera in casu ‘Sortes est fortior Platone’, et tamen fortitudo non convenit utrique extremorum loycalium, ex quo nec est ibi subiectum, nec predicatum. Respondetur quod ly ‘Platone’ non est extremum loycale propositionale, sed comparationis. Item. Ista est vera affirmativa ‘terra est gravior igne’, et tamen gravitas non convenit igni, igitur etc. Respondetur quod ista est falsa tenendo ‘comparativum’ proprie.

Item. Contra secundam partem: vel comparativus improprie tentus nulli extremorum debet convenire, et sic ista erit falsa ‘Deus est melior dyabolo’ tenendo ‘comparativum’ improprie; vel debet uni convenire, alteri non, et sic ista est falsa ‘melius est peccare venialiter quam morta25 liter’, ‘fornicatio est melior adulterio’, ‘melius est quod pes abscindatur quam homo moriatur’. Nota: comparativus tentus improprie | uno modo tenetur impro- fol. 34va prie simpliciter, et sic prerequirit istud in quo fit comparatio, convenire solum uni extremorum; alio modo impropriissime, et sic presupponit 30 sui oppositum positivi cum ly ‘minus’ convenire alteri extremorum, ut ‘melius’, idest ‘minus malum’. Item. Hec est vera ‘Deus est melior dyabolo’ capiendo ‘comparativum’ proprie, quia dyabolus est bonum ex quo est ens. Et si dicitur quod ly ‘melius’ dicitur bonitatem moralem, contra: dyabolus facit 35 bonum morale, quia pugnat excessorem legis divini.

14 loycalium: loycale C uno C

18 affirmativa: Cc

23 vel: quod add. C

29 uni: Cc,

206

tractatus i

Respondetur quod non bene facit, quia ex invidia, et sic de aliis, et coactus. Item. Sequitur quod hec sit concedenda ‘nulla est verior ista “homo est asinus”’. Contra: quo nichil est verius, istud est verissimum; sed ista nichil est verius, igitur est verissima. 5 Respondetur quod verissimum est verum quo nihil est verius, sed ista non est vera, igitur etc. [ 3 1/3 lineae vacuae ] Regula X

Nota: superlativus proprie tentus terminum communem sequentem ipsum quem regit virtute superlationis, distribuit, dummodo non impeditur per aliud synkathegoreuma. Additur ‘quem regit virtute superlationis’ propter ly ‘equus’ et ly ‘regis’ in illis ‘Brunellus est fortissimus equus’ et ‘equus est fortissimi regis’ quem regit virtute adiectivalitatis. Et additur eadem particula et propter casus rectos a superlativo virtute positivi, quia istos non distribuit, ut ‘Salomon est ditissimus auro’, ibi ly ‘auro’ non distribuitur. Contra: nec superlativus distribuit alium casum a genitivo, quia non videtur alium regere a genitivo virtute superlationis; nec solum genitivum, quia etiam ablativum, ut ‘mitissimus in populo’, et etiam accusativum, ut ‘Aristoteles fuit sapientissimus inter philosophos’ que modo huic equivalet ‘Aristoteles fuit sapientissimus philosophorum’, sed in ista distribuitur genitivus, igitur in precedente accusativus. Respondetur quod solum genitivum regit et distribuit immediate, sed accusativum vel ablativum distribuit mediante distributione ‘in’ vel ‘inter’. Item. Nec genitivum singularem solum, quia superlativus virtute superlationis solum regit genitivum pluralem, per Alexandrum:198 ‘da gradui summo genitivum plura notantem’. Et si glossatur hoc ‘de quolibet termino significante plura singulariter, vel pluraliter’, tunc ista erit congrua ‘Sortes est fortissimus hominis’, quod est falsum; nec genitivum pluralem solum, quia in ‘Virgilius est optimus plebis’ ly ‘plebis’ 10 sequentem: simplicem C genitivum C 198

20 aristoteles: forti add. C | que: qui C

Alexander de Villa Dei, Doctrinale, ed. D. Reichling, p. 78, l. 1178.

22 genitivus:

10

15

20

25

30

regula x

207

tenetur partitive; | nec utrumque, quia alias genitivos singulares non fol. 34vb

5

10

15

20

25

30

collectivos non regit, nec distribuit. Respondetur quod distribuit genitivum pluralem vel genitivum singularem nominis collectivi, et genitivos singulares aliorum nominum non distribuit, ex eo quod importat excessum in summo qui denotatur fieri solum respectu tam collectivorum quam pluralium. Item. Sequitur quod hec consequentia sit bona ‘leo est fortissimus animalium, et homines sunt, igitur leo est fortissimus hominum’, quia ibi arguitur a superiori ad inferius distributive cum medio. Et antecedens est verum, ut patet per exponentes, et consequens falsum, quia sequitur ‘leo est fortissimus hominum, igitur leo est fortis homo’. Consequentia tenet quia superlativus presupponit positivum, et etiam, sicud dicit Alexander,199 quando fit comparatio per superlativum, tunc res excedens et excessa debent participare in specie. Et si dicitur quod debent participare in specie, idest: in dispositione eiusdem speciei, contra: tunc male diceret hanc non esse congruam ‘leo est fortissimus animalium’ quia sequitur ‘leo est fortissimus hominum, igitur est fortissimus inter homines, et per consequens est fortis homo’, quod est falsum. Nota: propter hanc rationem aliqui dicunt superlativum non distribuere. Cuius oppositum tenet communis via, et declaratur ratione quia: vel tenetur affirmative, et sic includit signum universale affirmativum, ut ‘fortissimum est forte quod quolibet alio est fortius’; vel negative, et sic includit signum universale negativum, ut ‘fortissimum est forte quo nichil est fortius’; sed terminus includens signum distributivum ut tale habet distribuere, etiam quia in ultima exponente terminus proportionalis genitivo recto a superlativo distribuitur. Secundo nota quod, quando superlativus tenetur proprie, subintelligitur nominativus genitivi recti ab eodem, et hoc si superlativus ponitur in nominativo, ut ‘fortissimus hominum’, idest: ‘fortissimus homo hominum’, idest: ‘inter homines fortissimum animalium’, idest: ‘fortissimum animal inter animalia’, et sic superlativus presupponit comparata convenire in specie. Et ergo dicit Alexander 200 quod res excedens debet participare in excessis, idest: debet esse eiusdem speciei cum excessis. Sed

8 animalium: igitur leo est fortissimus hominum add. necnon del. C lyncum C 17 quia: et C 33 eiusdem: eisdem C 199 200

Alexander de Villa Dei, Doctrinale, ed. D. Reichling, p. 35, l. 497. Alexander de Villa Dei, supra, n. 199.

16 animalium:

208

fol. 35ra

tractatus i

quando tenetur improprie, tunc non presupponit res comparatas esse eiusdem speciei, nec tunc subintelligur nominativus sicud primo modo. Ex isto patet quod ista consequentia non valet tenendo ‘superlativum’ proprie ‘leo est fortissimus animalium, igitur est fortissimus hominum’, quia quamvis ibi arguitur a superiori ad inferius distributive in obliquis, tamen in rectis subintellectis (scilicet ‘animal’, ‘homo’) arguitur a superiori ad inferius sine distributione. Sed tenendo | ‘superlativum’ improprie, tunc consequentia erit bona quia sic nominativi non subintelliguntur. Et tunc ad Alexandrum201 dicitur quod ipse loquitur de superlativo solum proprie tento. Ad confirmationem dicitur quod, quamvis superlativus presupponit positivum, tamen non cum quacumque determinatione, ut declaratum est de comparativo.202 Item. Si sic, sequitur ‘Sortes est fortissimus hominum, igitur Sortes est fortissimus istorum hominum (demonstrando Platonem et Ciceronem)’. Antecedens est possibile, et consequens impossibile quia impossibile est Sortem esse Sortem de numero istorum solum, scilicet Platonis et Ciceronis. Item. Nullo modo potest descendi copulative sub genitivo recto a superlativo quia non sequitur ‘Sortes est nobilissimum animalium, igitur est nobilissimum istorum animalium (demonstrando asinos solum), et est nobilissimum istorum (demonstrando boves)’. Falsitas patet quia non est nobilissimum de numero istorum, ex quo non est de numero asinorum vel bovum; nec est nobilissimum inter illa. Nota: propter hoc aliqui dicunt quod superlativus non distribuit genitivum indifferenter pro quibuscumque suis suppositis, sed solum pro illis de quorum numero est primum comparatum. Et ergo secundum eos sic debet descendi ‘Sortes est fortissimum animalium, et de numero istorum animalium est Sortes, igitur Sortes est fortissimus istorum animalium’, et sic de aliis. Sed contra: sequitur quod in ista ‘Sortes est fortissimus asinorum’ ly ‘asinorum’ non distribuitur, quia de nullorum asinorum numero est Sortes, ergo non potest ibi descendi sub isto genitivo ‘asinorum’. Propter hoc aliqui dicunt quod superlativus distribuit complexum ex

3–4 superlativum: comparativum C 4 fortissimus: fortissimus C 6 arguitur: igitur C 14 demonstrando: Sortem add. C 17 Ciceronis: Rupertus C 19 est: fortissimum animal add. C 27 de: in C 201 202

Vide supra, p. 207, l. 13. Vide supra regulam ix.

5

10

15

20

25

30

regula x

209

substantivo et relativo diversitatis, ut ‘Sortes est fortissimus aliorum hominum’, idest: ‘Sortes est homine alio fortior, vel nullus alius homo est fortior eo’. Sed tunc queritur de descensu ab eis, et stabit argumentum ut prius. Alii dicunt quod debet descendi copulative ad omnia supposita 5 pluraliter cum medio, ut ‘Sortes est fortissimum animalium, et animalia sunt (demonstrando asinos), igitur est fortissimum istorum animalium, et sic de aliis’. Et isti dicunt quod non debet exponi per istam ‘Sortes est fortissimum de numero animalium’ vel per istam ‘Sortes est fortissimum inter ista animalia’, sed per istam ‘Sortes quodlibet istorum aliud a se 10 excedit in fortitudine’. Sed contra: precedentes modi exponendi vel resolvendi communiter | ponuntur a grammaticis, et sunt communiter admissi a loycis, igitur fol. 35rb aliquid habent veritatis. [ 3 1/2 lineae vacuae ] 15

Item. Sequitur ‘Sortes fuit fortissimus hominum, igitur fuit fortior homine, et per consequens fuit fortior se ipso’. Consequentia tenet, quia sicud comparativus presupponit positivum, sic superlativus comparatum. Respondetur quod debet sic argui ‘Sortes fuit fortior homine alio a 20 se’. [ 1 1/2 lineae vacuae ] Item. Vel genitivus tenetur collective, et sic includit ly ‘et’ copulatim, et per consequens non distribuit, sed stat confuse tantum; vel tenetur distributive, et tunc sequitur ‘Sortes est fortissimus hominum, igitur est 25 fortior isto homine (demonstrando Sortem)’. Nota: aliqui dicunt quod superlativus includit ly ‘et’ copulatim, et ergo secundum eos supponit confuse tantum; sed falsitas huius patet ex prioribus, igitur etc. Notandum quod superlativus includit ly ‘et’ copulative vel divisive; sed genitivus pluralis tenetur collective, et inclu30 dit ly ‘et’ copulatim, et ergo debet descendi copulative ad plura supposita coniunctim, vel copulatim, demonstrata. Item. Superlativus adverbialis non distribuit, igitur nec nominalis. Antecedens probatur inductive de singulis. [ 2 lineae vacuae ] 3 eis: descensu add. C 12 admissi: amissi C Sampson C 28 prioribus: et add. C

15 Sortes: Sampson C

19 Sortes:

210

tractatus i

Item. Terminus proportionalis superlativo in una exponente stat determinate, quia in ista ‘alii homines sunt fortes’ ly ‘homines’ stat determinate. [ 14 1/3 lineae vacuae ] Regula XI

5

fol. 35va Nota: signum exceptivum scilicet ‘preter’, ‘preterquam’ vel ‘nisi’, confundit termi-

num immediate sequentem. Contra: nec confundit ipsum confuse tantum solum, quia sic a termino stante confuse tantum ad eundem stantem distributive erit bona consequentia, ut ‘omne animal preter hominem est brutum, igitur omne animal aliud ab homine est brutum’. Consequentia tenet ab exposita ad alteram exponentem, in qua ly ‘homine’ stat distributive. Et confirmatur sic: in ista exponente propositionis exceptive distribuitur terminus qui sequebatur signum exceptivum in exposita, igitur etc. Nec confundit distributive, quia tunc hec consequentia esset bona ‘omne animal preter hominem est brutum, et Sortes est, igitur omne animal preter Sortem est brutum’, a superiori ad inferius distributive. Nota: aliqui propter istud argumentum negant signum exceptivum distribuere. Cuius oppositum tenet communis via. Et pro solutione eius nota quod, quando argumentum debet valere a superiori ad inferius distributive, vel e converso, tunc omnes alii termini preter inferiorem et superiorem, ratione quorum argumentum debet valere, debent stare eque ample et eque stricte in antecedente et in consequente. Et quia in antecedente ly ‘animal’ stat solum pro animalibus que non sunt homines, sed in consequente stat cum hoc pro hominibus quorum nullus est Sortes, igitur sic debet concludi: ‘igitur omne animal irrationale preter Sortem est brutum’. Sed contra: tunc istud a quo fit exceptio, non verificatur de parte extra capta, ex quo Sortes non est animal irrationale. [ 1 1/3 lineae vacuae ]

6 signum: ex sig-ce(?) add. necnon del. C 9 stante: distributive erit bona consequentia add. necnon exp. C 12 alteram: in add. C 13 ista: secunda C 17 ad: et C 25 que: qui C

10

15

20

25

30

regula xi

5

10

15

20

25

30

35

211

Item. Nec solum distribuit in propositione affirmativa, quia in ista patet oppositum ‘omne animal preter hominem non currit’. Igitur etiam in negativa. Nec in ista ‘nullum animal preter hominem currit’, nec in ista ‘non omne animal preter hominem currit’, igitur etc. Respondetur quod etiam distribuit in negativa ubi negatio non fertur super signum exceptivum. Sed contra: sequitur quod in ultima propositione distribuat, quia valet istam ‘aliquod animal preter hominem, vel aliud ab homine, non currit’, ex quo negatio preposita facit equipollere suo contradictorio. Respondetur quod equivalet illi ‘aliquod animal non preter hominem currit’, in qua ly ‘hominem’ stat determinate. Item. In ista ‘nullum animal preter hominem currit’ ly ‘hominem’ stat confuse tantum, et non ratione alterius nisi signi exceptivi, igitur etc. Respondetur quod ratione negationis et signi exceptivi simul, et sic signum exceptivum per accidens et cum addito confundit confuse tantum. Item. Ly ‘nisi’ non distribuit in affirmativa, quia solum excipit | a fol. 35vb negativa, sicud Auctor consequentiarum203 dicit; nec in negativa, dicendo ‘nullum animal nisi homo est risibile’, ubi virtus signi distributiva impeditur per negationem. Respondetur quod in exceptiva affirmativa improprie distribuit, ut ‘omne animal nisi homo est brutum’, et etiam in negativa, ut ‘omne animal nisi homo non est rationale’. Sed quia prima valet istam ‘omne animal, si non est homo, est brutum’, et sic de aliis, respondetur quod hoc est verum solum tenendo ly ‘nisi’ conditionaliter prout exponitur per ly ‘si non’; sed tenendo exceptive, tunc non convertitur cum ea. Item. In secunda exponente terminus qui excipitur, stat determinate, scilicet in ista ‘homo non currit’. Item. Nec solum distribuit terminum exceptum, quia in secunda exposita predicatum exceptive distribuitur, ut ‘homo non currit’; nec distribuit quemlibet terminum sequentem, quia regula dicit quod predicatum universalis exceptive affirmative stat confuse tantum. Nota: quando dictio excepta est terminus singularis, tunc negatio potest sibi preponi vel postponi in secunda exponente; sed quando 2 currit: Nec in ista ‘non omne animal preter hominem currit’ add. necnon exp. C 22 improprie: impropria C 203

An refert ad Guillelmum de Sutton?

212

tractatus i

est terminus communis, tunc debet sibi preponi, ut si dicatur ‘nullus homo currit’. Aliter dicitur quod secunda non est principalior exponens in exceptivis, sed prima, propter hoc quia conformior est exposite. Item. Predicatum exceptive stat in una exponente confuse tantum, et in alia distributive, quia ista ‘omne animal preter hominem est 5 brutum’ sic exponitur ‘homo est animal, et nullus homo est brutum, et omne animal aliud ab homine est brutum’, quia in secunda ly ‘brutum’ stat distributive, et in tertia confuse tantum. Nota: Thomas de Clivis204 dicit propter hoc, quod ly ‘brutum’ supponit diversis suppositionibus in predicta propositione exceptiva, quia ex isto 10 sequitur quod in universali affirmativa predicatum supponit confuse tantum et determinate, et subiectum distributive et determinate, quia sic supponit in exponentibus ipsius. [ 1 1/2 lineae vacuae ] Item. Si signum exceptivum distribuit: vel a parte subiecti solum, et 15 huius falsitas patet in ista ‘Sortes scit omnem scientiam preter grammaticam’; vel etiam a parte predicati, et sic non quelibet exceptiva erit universalis, et sic non in qualibet affirmativa subiectum stabit distributive immobiliter, cuius oppositum dicit Biligam.205 Respondetur quod regula intelligitur solum de exceptiva universali. 20 Regula XII

Nota: signum exclusivum non impeditum confundit terminum immediate sequentem fol. 36ra confuse tantum, sed terminum mediate sequentem distributive, si ipsum ponitur |

in principio propositionis (hoc additur propter istam ‘videns tantum hominem est animal’). 25 Contra: in ista ‘tantum omnis homo currit’ ly ‘homo’ stat distributive, et est subiectum, igitur etc. Antecedens patet quia in principali exponente distribuitur, scilicet ‘nichil aliud ab omni homine currit’, in qua preponuntur tria signa distributiva ly ‘homine’.

11 predicatum: inexpo add. necnon del. C 16 omnem: hominem C 17 erit: Cc: et C 18 qualibet: exceptiva add. necnon del. C 23 ipsum: ipsa C 29 preponuntur: preponitur C 204 205

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 21. Richard Billingham, locus non inventus in ed. L.M. de Rijk.

regula xii

5

10

15

20

25

30

35

213

Respondetur quod impeditur per signum universale affirmativum. Contra: ly ‘tantum’ includit negationem, igitur potius impedit signum universale affirmativum quam e contra. Respondetur quod virtute negationis incluse non distribuit subiectum, et ergo non habet mobilitare subiectum stans immobiliter. Item. Ly ‘tantum’ quando preponitur huic ‘omnis homo currit’, tunc impedit virtutem signi universalis in ordine ad predicatum, igitur etiam in ordine ad subiectum. Consequentia tenet quia nulla est ratio diversitatis. Respondetur quod ista est ratio quia ly ‘tantum’ habet distribuere predicatum et non subiectum, et igitur impedit virtutem signi universalis affirmativi in ordine ad predicatum et non ad subiectum. Item. In ista ‘tantum hominis asinus currit’ ly ‘asinus’ sequitur mediate, et stat confuse tantum, igitur etc. Antecedens patet quia sic supponit in principali exponente. Respondetur quod ly ‘asinus’ precedit copulam, et ergo hoc totum ‘hominis asinus’ stat confuse tantum, et est subiectum. Sed contra: sequitur quod in ista ‘tantum animal homo est’ ly ‘homo’ stat confuse tantum, quia etiam precedit copulam. Falsitas probatur quia in nullo differt ab ista ‘tantum animal est homo’ nisi quoad situm, sed talis non diversificat suppositionem ceteris paribus, igitur etc. Respondetur quod, si hoc totum ‘animal homo’ est unum subiectum, tunc ly ‘homo’ stat confuse tantum; sed si ly ‘homo’ est predicatum, tunc stabit distributive, quia tunc principalis virtus negationis incluse fertur super ipsum. Item. Si predicatum distribuitur in exclusiva, sequitur quod propositio in qua predicatur universale universaliter, sit vera, quod est contra primum Peryermeneias.206 Respondetur quod hic predicatum non sumitur universaliter, idest: cum signo universali affirmativo, qualiter debet intelligi dictum Philosophi. Item. Nec signum exclusivum confundit secundum istum modum in negativa, quia in ista ‘non tantum homo currit’ subiectum stat distributive et predicatum confuse tantum; nec in affirmativa solum, quia in ista ‘tantum homo non currit’ subiectum stat confuse tantum.

27 predicatur: Cc, signum add. necnon del. C 206

32 modum: modo C

Aristoteles, Peri hermeneias VII, 17b33–34; Hamesse, AA, 305 (12).

214

fol. 36rb

tractatus i

Respondetur quod in negativa207 negatio non precedit subiectum, nec aliquod signum distributivum. Tunc termini stant similiter sicud in affirmativa exclusiva. Sed contra: in ista ‘tantum homo non currit’ predicatum sequitur duo | signa distributiva ipsius, et stat confuse tantum. 5 [ 2 1/3 lineae vacuae ] Item. In ista ‘solus homo trahit navem’ nec subiectum distribuitur; nec predicatum, quia valet istam ‘homo sine adiutorio alterius trahit navem’, in qua nullum istorum distribuitur. Respondetur quod tenendo ly ‘solus’ kathegoreumatice, tunc non distribuit, et tunc resolvitur sicut dictum est;208 sed tenendo synkathegoreumatice, tunc confundit, et non resolvitur, sicut dictum est. Item. Signum exclusivum nec solum subiectum facit stare confuse tantum, quia in tali ‘homo est tantum animal’ ly ‘animal’ stat confuse tantum, ut patet per expositas, scilicet per istas ‘homo est animal’ et ‘nichil aliud quam animal’; nec etiam predicatum, quia hoc facit stare distributive, sicut dicit regula, igitur etc. Respondetur quod signum exclusivum positum in principio propositionis confundit subiectum confuse tantum, sed ipsum a parte predicati positum, tunc confundit terminum sequentem ipsum confundibilem confuse tantum. Sed contra: in ista secunda exponente ponuntur tria signa distributiva, scilicet ‘nichil’, ‘aliud’ et ‘quam’, igitur ly ‘animal’ stat distributive. Sophisma209 patet ex regula de ly ‘quam’. Item. Signum exclusivum habet eandem virtutem cum exceptivo, igitur eodem modo confundit. Antecedens patet quia utrumque includit negationem. Respondetur: quamvis ambo includunt negationem, tamen ista aliter additur terminis in exponentibus exceptive quam exclusive, igitur rationabiliter diversimode ista signa distribuunt.

4 sequitur: precedit C 19 parte: predicatum add. necnon del. C negativam C 28 negationem: tantum add. necnon del. C 207 208 209

viz. ‘tantum homo non currit’—ed. l. 7. viz. ‘solus homo trahit navem’—ed.

27 negationem:

10

15

20

25

30

regula xiii

215

Item. Exponendo ly ‘tantum’ gratia pluralitatis, tunc non isto modo confundit, quia si sic, tunc ista consequentia esset bona ‘tantum decem sunt predicamenta, igitur omnia predicamenta sunt decem’. Respondetur quod solum illis modis confundit, sicud communiter 5 exponitur gratia alietatis. Sed contra: exponendo propositionem de ly ‘tantum’ gratia pluralitatis, tunc in secunda exponente ponitur negatio negans, igitur ipsa confundit aliquem terminum alium. Patet de ista ‘non plura quam decem sunt predicamenta’. 10 Respondetur quod in ea ponitur comparativus, scilicet ‘plura’, qui impedit distributionem negationis. Sed contra: propositio est universalis, igitur adminus predicatum confunditur confuse tantum. [ 4 9/10 lineae vacuae ] fol. 36va

Regula XIII

15

(a) Nota: secundum aliquos ly ‘incipit’ et ‘desinit’ confundunt distributive. Sed contra: ex hoc sequitur quod hec naturaliter sit impossibilis ‘Sortes incipit esse homo’, quia ex ea sequitur quod Sortes incipit esse Plato et Cicero et sic de aliis, quod naturaliter est impossibile. 20 Ad hoc dicitur negando consequentiam, quia probatio debet fieri ratione primi termini mediati qui est exponibilis, scilicet ly ‘incipit’, et igitur primo propositio debet exponi, et postea in exponente negativa debet descendi sub ly ‘homo’. Sed contra: arguendo ad descensum non fit probatio propositionis 25 sub cuius termino descenditur, quia consequens non probat antecedens, igitur solutio nulla. Item. Si sic, ista consequentia esset bona ‘Sortes incipit esse animal, et asinus est, igitur Sortes incipit esse asinus’, quia arguitur a superiori ad inferius distributive cum medio, vel constantia subiecti. 30

[ 4 lineae vacuae ]

12 propositio: non del. et exp. C

20 hoc: Cc, hec C

27 si: Cc

216

fol. 36

vb

tractatus i

(b) Nota: alii dicunt quod isti termini confundunt confuse tantum terminos in quos cadunt inceptio vel desitio; hoc additur propter ly ‘esse’ in tali ‘Sortes incipit esse albus’, quia super ipsum non cadit inceptio, igitur non distribuitur. Contra: sequitur quod ista consequentia sit bona ‘Sortes incipit esse albus, igitur Sortes incipit esse coloratus’, quia arguitur ab inferiori ad superius sine distributione. Respondetur quod ly ‘incipit’ includit negationem, et precedit inferius et superius, igitur consequentia non valet. Sed contra: bene sequitur ‘Sortes incipit esse homo, igitur Sortes incipit esse animal’. Respondetur secundum aliquos quod in terminis substantialibus aliquando valet, sed in accidentalibus non. Sed contra: supposito quod potentie anime sunt distincte et quod sensitiva precedit intellectivam, tunc hec est vera ‘Sortes incipit esse homo’ in casu quando hec est falsa ‘Sortes incipit esse animal’. Item. Ly ‘incipit’ distribuit terminum inclusum, scilicet ly ‘instans’, igitur etc. Respondetur quod notabile loquitur de termino sequente, et non incluso. Item. Ly ‘incipit’ includit negationem, que in principali exponente distribuit terminum qui sequebatur ly ‘incipit’ immediate in exposita, igitur etc. Consequentia tenet quia terminus eodem modo supponit in exposita et in principali exponente; sed antecedens patet in ista ‘Sortes immediate ante hoc non fuit albus’. Item. Nec ly ‘incipit’ confundit virtute signi confusivi affirmativi, quia includit negationem, ut patet per exponentes; nec virtute | signi confusivi negativi, quia includit ly ‘immediate’ quod valet tantum sicud ‘ante quodlibet instans in quo ponitur signum universale affirmativum’; igitur etc. Item. Ly ‘incipit’ confundit simul distributive et confuse tantum, quia in una principali exponente, scilicet ista ‘Sortes immediate post hoc erit albus’, ly ‘albus’ stat confuse tantum, sed in alia principali, scilicet ista ‘Sortes immediate ante hoc non fuit albus’, ly ‘albus’ stat confuse distributive. Et si dicitur quod solum negativa est principalis exponens, tunc solum distribuit. Et si dicitur quod affirmativa debet

2 cadunt: convertuntur C 3 albus: asinus C 5 albus: asinus C 8 igitur: etc. add. C 24 albus: asinus C 25 incipit: ibi add. necnon del. C 32 albus: asinus C | albus: asinus C 33 albus: asinus C | albus: asinus C 34 negativa: quarta C

5

10

15

20

25

30

35

regula xiii

5

10

15

20

217

poni pro ultima, et ista solum est principalis, contra: indifferens est quecumque istarum copulativarum preponitur, igitur indifferens est in affirmativa sicut ultima, vel negativa. Confirmatur: ly ‘differt’ includit negationem, sicud communiter omnes dicunt, igitur potius negativa erit principalissima quam affirmativa. Nota: propter istas rationes Thomas de Clivis210 et alii dicunt quod ly ‘incipit’ confundit confuse innominate, scilicet simul distributive et confuse tantum. Et potest adduci alia ratio adhuc quia ly ‘incipit’ includit signum universale affirmativum cum termino confundibili virtute cuius habet confundere confuse tantum, et negationem virtute cuius habet distribuere, et nullum impedit alterum, ex quo ponuntur in diversis exponentibus, igitur etc. Nota: tenendo communem viam aliqui propter argumenta dicunt quod solum secunda exponens affirmativa sit principalis, quia exprimit sufficienter terminum propter quem ly ‘incipit’ habet confundere et nullum signum ultra; sed alia exponens in qua ponuntur ly ‘immediate’ et negatio, exprimit ultra negationem. Sed contra: vel negatio includitur, et sic ista erit magis conformior exposite, et igitur erit principalissima exponens; vel non includitur, et sic exponens erit superflua, quod est contra omnes loycos communiter. [ 11 lineae vacuae ]

Nota: tenendo quod ly ‘incipit’ solum debet exponi per unam copulativam, licet diversimode, scilicet quandoque per copulativam in qua est positio de presenti, et quandoque per copulativam in qua est remotio de presenti, tunc diceretur quod 25 primo modo exponendo ly ‘incipit’ distribueret terminum sequentem, quia includeret negationem que in secunda exponente | distribueret eundem; sed exponendo secundo fol. 37ra modo, tunc confunderet confuse tantum, quia tunc solum includeret ly ‘immediate’ et nullum aliud signum confusivum in isto non inclusum.

2 quecumque: quacumque C | preponitur: preponere C 7 innominate: innominata C | distributive: distributiva C 7–8 confuse: confusa C 16 ponuntur: ponitur C 18 magis: conformior ex add. necnon del. C | conformior: conformius C 20 exponens: exposito C 25 distribueret: distributive et C 210

Thomas de Clivis, vide infra, appendix I.1, § 22.

218

tractatus i

Contra: iste modus exponendi est contra Biligam,211 Venatorem212 et Hesbri,213 igitur etc. Confirmatur: nulla istarum copulativarum convertitur cum exposita, igitur nulla exponit sufficienter ipsam. Dicitur quod ipsi loquuntur probabiliter. Ad rationem dicitur quod copulativa in qua est positio de presenti, convertitur cum exposita 5 quando in ea ly ‘incipit’ includit ly ‘immediate’, et tamen habet negationem; sed copulativa in qua est remotio de presenti, convertitur cum exposita quando ly ‘incipit’ solum includit ly ‘immediate’. Sed contra: in qualibet de ‘incipit’ exposita ly ‘incipit’ includit negationem et ly ‘immediate’; vel, alio modo, synkathegoreumata ponuntur 10 in prima exponente, vel negatio in prima et ly ‘immediate’ in secunda. [ 1 1/2 lineae vacuae ] Item. Exponendo ly ‘incipit’ per remotionem de presenti, tunc ly ‘albus’ vel alter terminus sequens ly ‘incipit’ stat determinate, igitur et in exposita. Consequentia tenet, quia ista est principalis exponens isto 15 modo exponendo; sed antecedens probatur, quia non confunditur per ly ‘immediate’ (ex quo includit signum universale affirmativum), et non ponitur in principio propositionis. Nota: aliqui dicunt quod ly ‘immediate’ valet tantum sicud ‘ante quodlibet instans’ et includit signum universale affirmativum, et tunc 20 secunda exponens deberet sic formari ‘et immediate post hoc Sortes erit albus’, et sic ly ‘albus’ stat confuse tantum. Alii dicunt quod ly ‘immediate’ valet tantum sicut ‘sine medio’, sicud albet in sophismatibus. [ 7 lineae vacuae ]

4 loquuntur: locuntur C 10 immediate: quia alio modo add. necnon del. C | ponuntur: poponuntur (sic) C 13 albus: asinus C 22 albus: asinus C | albus: asinus C 211 Richard Billingham, Speculum puerorum, ed. L.M. de Rijk, I, 2, 56; II, 1, 56, II, 3, 56; II, 4, 59, II, 5,–. 212 Johannes Venator Anglicus, Logica, ed. L.M. de Rijk, III, 6,1. 213 William Heytesbury, De scire et dubitare, ed. Venetiis 1494, fol. 13va.

25

regula xiv

219

Regula XIV

5

10

15

20

25

30

Nota: secundum Buridanum214 et Marsilium215 adverbia numeralia, sicud ‘bis’, ‘ter’, ‘quatuor’ et alia de predicamento quando et ubi, sumpta copulatim, confundunt confuse tantum, ut ‘bis comedi panem’, ‘hic et Rome venditur piper’. Contra: ly ‘semel’ non confundit, et est adverbium numerale, igitur etc. Dicitur quod intelligitur de illis qui important multitudinem. Item. Nec confundunt terminum immediate sequentem solum, quia in ista ‘ter comedi panem’ ly ‘panem’ sequitur mediate, et confunditur; nec terminum mediate sequentem solum, quia in ista ‘ter panem comedi’ ly | ‘panem’ sequitur immediate, et confunditur, quia a nullo fol. 37rb differt a priori nisi quod precedit verbum, sed verbum nichil facit ad confusionem, igitur etc. Confirmatur: nec quemlibet terminum confundibilem sequentem mediate confundit quia in ista ‘ter fui comedens panem’ ly ‘comedens’ sequitur mediate et non confunditur. Item. In ista ‘ter fui Prage in domo’ ly ‘domo’ non confunditur, et similiter in ista ‘ter Sortes fuit currens’ ly ‘currens’ stat determinate, quia sub eo contingit fieri descensus disiunctive. Item. Nomina numeralia non confundunt, quia dicendo ‘duo sunt animalia’ ly ‘animalia’ non confunditur, igitur etc. Item. Hoc complexum ‘Sortes et Plato’ non confundit, igitur nec istud ‘hodie et heri’. Confirmatur: hoc copulatum ‘hodie et heri’ est compositum ex duobus terminis singularibus, igitur est singulare, et per consequens non confundit. Item. Nec isti termini confundunt ex usu solum, quia, sicud dicunt Thomas de Clivis216 et Brinkel,217 tunc adverbia numeralia includunt signa universalia, quia ‘lux’ tantum valet sicud ‘luna lucens’, et ‘bina res’ valet tantum ‘duarum rerum quilibet’, igitur virtute signi universalis affirmativi inclusi confundunt, et sicud Byridanus218 dicit: tales propositiones possunt resolvi in copulativas, quarum kathegoreumatice habent 3 sumpta: sumpta C | confundunt: confundit C

25 dicunt: dicit C

Johannes Buridanus, Summulae, De suppositionibus, ed. R. van der Lecq, p. 65, ll.1–9. Marsilius ab Inghen, in Marsilius of Inghen, Treatises of the Properties of Terms, Suppositiones, ed. E.P. Bos, regule 18 et 19 (p. 70, ll. 19–27). 216 Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 23. 217 Richard Brinkley, locus non inventus. 218 Byridanus C. John Buridan, Summulae, De suppositionibus, ed. R. van der Lecq, p. 33, ll. 7–8. 214 215

220

tractatus i

eundem terminum proprie, et quarum una verificatur pro uno supposito unius termini, alia pro alio, igitur etc.; nec etiam confundunt ex arte, quia tunc quodlibet copulatum confunderet, quod est falsum. Item. Nullum signum est confundens confuse tantum, igitur etc. Probationem antecedentis quere in Thoma de Clivis.219 5 [ 9 1/2 lineae vacuae ] Regula XV

fol. 37

va

Nota: quicquid mobilitat immobilitatum, idest: quicquid facit stare terminum non distributum distributive, hoc immobilitat mobilitatum, idest: aptum est facere terminum distributum stare non-distributive. Contra: non omne quod immobilitat mobilitatum, mobilitat immobilitatum, quia pronomen demonstrativum immobilitat distributum, dicendo ‘nullus homo est hoc animal’, et numquam mobilitat, igitur etc. Item. Adverbia numeralia et ista verba ‘appeto’, ‘desidero’ immobilitant, quia faciunt terminum | stare confuse tantum, et numqum mobilitant, igitur etc. Respondetur negando primam consequentiam quia regula non convertitur, ex quo non quodlibet quod habet vim restringendi terminum distributum, habet vim distribuendi, ut patet de individuo, vel pronomine demonstrativo. Sed de adverbiis numeralibus, et de illis ‘appeto’, ‘desidero’, quamvis confundunt confuse tantum, tamen numquam impediunt distributionem termini, et ergo non immobilitant mobilitatum. Item. Sequitur quod kathegoreuma etiam mobilitat, quia ly ‘differens’ est kathegoreuma, et mobilitat, igitur etc. Respondetur quod ly ‘differens’ et comparativus gradus et similes termini non sunt pure kathegoreumata, nec pure synkathegoreumata, et ergo nichil prohibet ea mobilitare et immobilitare in diversis propositionibus. Item nota: signum universale negativum non immobilitat, quia hoc distribuit quemlibet terminum sequentem, per regulam confusionum; nec 1 uno: supponente add. necnon del. C 219

19 quodlibet: quemlibet C

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 24.

10

15

20

25

30

regula xv

5

10

15

20

25

30

221

affirmativum, quia dicendo sic ‘homo est omne animal’ vel ‘omnis homo non est animal’, ly ‘animal’ non immobilitatur. Item. Una negatio non agit in aliam, quia simile non agit in simile, ex primo De generatione,220 igitur etc. Item. Negatio addita alteri negationi facit eam magis negare, igitur non distribuit virtutem ipsius. Antecedens patet, quia ‘tale’ additum ad ‘tale’ facit ipsum magis ‘tale’. Nota: regula confusionum intelligitur de negatione que non impeditur per aliud signum distributivum. Sed signum universale affirmativum, quando preponitur negationi, vel alteri termino vel signo distributivo, tunc non impedit virtutem distributivam istius. Sed quando postponitur sibi et fertur super eundem terminum, tunc non fit distributio, et hoc si aliquod signum fuerit negativum, vel includens negationem. Nota: auctoritates intelliguntur de qualitatibus realibus ad extra que recipiuntur in idem subiectum intentione. Sed prima auctoritas intelligitur de agente principali naturali et considerato ad istud in quo est alteri simile; sed talis non est negatio, igitur etc. Item. In ista ‘animal quod non est asinus, est omnis homo’ ly ‘homo’ non immobilitatur, et tamen negatio precedit signum universale affirmativum, igitur etc. Respondetur quod regula intelligitur ‘dummodo ambo signa feruntur super eundem terminum confundibilem’. Item. Sequitur: negatio mobilitat terminum, igitur facit eum stare distributive, et immobilitat eundem, igitur non facit eum stare | distri- fol. 37vb butive. Respondetur quod regula intelligitur de diversis propositionibus, vel quod ly ‘mobilitat’ dicat aptitudinem, et sic non implicat contradictionem. Item. Vel immobilitando facit terminum stare determinate, et hoc patet in ista ‘talis homo non est omnis homo’, quia depositis duobus ultimis signis terminus staret confuse tantum, igitur istis positis quia unum destruit virtutem alterius, stabit eodem modo; vel facit stare confuse tantum, et hoc est falsum de subiecto istius ‘non nullum animal currit’, quia equivalet huic ‘aliquod animal non currit’. 12 eundem: eandem C 14 que: qui C in add. C 26 vel: ly add. necnon del. C

16 considerato: ergo add. C

23 mobilitat:

220 Aristoteles, De generatione et corruptione A vii, 323b31–33; 324a10–14; Hamesse, AA, 168 (13).

222

tractatus i

Respondetur quod in universali tunc immobilitando facit stare confuse tantum, sed in aliis determinate. [ 3 1/2 lineae vacuae ] Item. Signum exclusivum mobilitat predicatum exclusive, et tamen non immobilitat ipsum quando postponitur sibi signum universale, quia 5 dicendo ‘tantum omnis homo est animal’ ly ‘animal’ eque bene stat distributive, etiam dicendo ‘tantum homo est omne animal’ ly ‘animal’ stat distributive, quia signum exclusivum non prohibet signum universale distribuere subiectum, igitur nec predicatum. Consequentia tenet, quia nulla est ratio diversitatis. 10 Respondetur quod ista est ratio, quia signum exclusivum habet distribuere et mobilitare predicatum exclusive et non subiectum. [ 2 1/2 lineae vacuae ] Nota: ly ‘infinitum’ confundit terminum sequentem // [ 4 2/3 lineae vacuae ]

15

De suppositionibus relativorum

Nota: relativum est ante late rei recordativum. Contra: nichil ponitur pro genere, igitur etc. Respondetur quod ly ‘signum’ subintelligitur, quod debet poni pro genere. 20 Item. Vel ly ‘late’ significat tantum sicud ‘portate’, et sic celum numquam refertur; vel tantum sicut ‘dicte’, et sic nulla res ad extra refertur, quia sola vox dicitur, et etiam sic in scripto vel in mente non fieret relatio. Respondetur quod secundum, et dicitur quod descriptio datur solum 25 de relativo vocali, et tunc ad rationes dicitur ‘non immediate tamquam signum, sed mediante voce tamquam per ipsam significatam’; alio modo dicitur quod convenit tam scripto quam vocali, et tunc dicitur quod ly ‘late’ tantum valet sicud ‘designate rei’ non curando an hoc fieret per vocem vel scriptum. 30

8 prohibet: prehibet C 8–9 universale: distributive add. necnon del. C ponere del. C 27 ipsam: ipsum C | significatam: significatum C

19 poni: Cc,

de suppositionibus relativorum

223

[ 1 1/2 lineae vacuae ] Item. Nullum signum est recordativum, quia nullum signum habet fol. 38ra recordationem vel memoriam, igitur etc. Nota: principale recordativum vel rememorativum est intellectus, 5 sed instrumentale et excitativum vel reductivum prime cognitionis est signum relativum. Item. Sequitur quod propria passio sit relativa respectu sui subiecti, quia facit secundariam memoriam de re significata per subiectum, dicendo ‘homo currit et risibile movetur’. 10 Item. Sequitur quod antecedens relativi sit relatum, quia est instrumentale recordativum rei ante late, dicendo ‘Sortes currit et Sortes movetur’. Item. Quandoque relativum ponitur sine suo antecedente, ut patet per Aristotilem:221 ‘Invenies positum precedens relativum’ 15

[ 4 4/5 lineae vacuae ]

Nota: quoddam est relativum substantie, aliud accidentis. Contra: ‘duplum’ et ‘dimidium’ sunt relativa, ut patet ex Predicamentis,222 et tamen nec substantie, nec accidentis, igitur etc. Respondetur quod divisio solum datur de relativis grammaticalibus. 20 Item. Omnia relativa grammaticalia sunt substantie, quia quodlibet eorum refert terminum substantialem. Confirmatur: quodlibet refert terminum accidentalem, igitur etc. Et si dicitur quod relativum dicitur accidentis ex eo quia connotat rationem extrinsecam, tunc quodlibet relativum connotat actum referendi qui est extrinsecus antecedenti vel 25 significato ipsius. Nota: relativum non dicitur ‘substantie’ vel ‘accidentis’ quia refert terminum substantialem vel accidentalem, sed ideo dicitur ‘substantie’ quia, quantum est de se, non importat aliquam dispositionem accidentalem preter actum relationis per modum adiacentis respectu istius pro 30 quo supponit subiectum; et per oppositum ‘accidentis’. Item. Relativum dividitur in essentiale et accidentale, igitur etc. Respondetur, quod idem est relativum substantie et essentiale, et accidentis relativum et accidentale.

14 precedens: precedente C 221 222

24 est: Cc

Cf. Aristoteles, Praedicamenta VII, 7b22–24; Hamesse, AA, 303 (26). Aristoteles, Praedicamenta VII, 6b17–19.

224

fol. 38rb

tractatus i

Item. Nec isti termini ‘tale’, ‘tantum’ sunt relativa accidentis, nec aliqua alia, igitur etc. Antecedens probatur, quia ‘tale’, ‘tantum’ sunt denominativa, igitur etc. Et confirmatur: sunt relativa vel formaliter, vel virtualiter solum. Non primum, quia sunt resolubilia in alia; non secundum, quia, si resolvuntur, tunc in relativa substantie, et sic omnia essent relativa substantie, quod est contra divisionem, igitur etc. Nota: secundum Thomam de Clivis223 hec signa ‘tantum’, ‘tale’, ‘tot’, ‘totiens’, ‘taliter’ ‘sic’, ‘ibi’, etc. quandoque tenentur pro demonstrativis implicite, et exponuntur sic: ‘tantum’, idest ‘equale isti’, ‘tale’, idest ‘isti simile’, ‘taliter’, idest ‘similiter’, ‘tot’, idest ‘istis eque multa’ et sic de aliis; | alio modo tenentur relative, et sic exponuntur ‘tantum’, idest ‘ei equale’, ‘taliter’, idest ‘ei vel eis similiter’, igitur etc. Et sunt relativa virtualiter substantie, quia secundum ipsum nullum est relativum accidentale nisi propter essentiale relativum ydemptitatis in eo explicitum vel implicitum. Et dicitur explicitum quia secundum eum ly ‘tale’ non potius est dicendum relativum accidentis quam ly ‘ei simile’; tamen ambo sunt synonyma. Sed ipsa sunt relativa accidentis formaliter, ex quo eis descriptio ipsius formaliter convenit. Item. ‘Quale’, ‘quantum’ sunt relativa, et nec substantie, nec accidentis, igitur etc. Antecedens probatur quia in tali ‘albus est Sortes qualis est Plato’ ly ‘qualis’ refert. Sed quod non sunt relativa substantie, notum est; sed quod non accidentis, probatur quia sunt antecedentia istorum ‘talis’, ‘tantus’. Nota: ista signa ‘que’, ‘quale’, ‘quantum’, ‘quotiens’, ‘ubi’ et ‘quando’ quandoque tenentur relative, et secundum Thomam224 sic exponuntur: ‘qui’, idest ‘et iste’; ‘quantum’, idest ‘et tantum’; ‘quotiens’, idest ‘et totiens’, ut patet in istis exemplis ‘A est nigrum quale etiam est B’, ‘B est bipedale quantum est C’ et sic de aliis. Alio modo tenentur indefinite, scilicet nec demonstrative, nec relative, et indeterminate, ut ‘hic qui currit, movetur’, ‘quantus, qualis et ubi Sortes est, tantus, talis et ibi Sorteitas est’. Item. Si aliquod est accidentale, vel igitur solum nominale, et hoc est falsum de illis ‘totiens’, ‘taliter’ etc., vel etiam aliquod adverbiale.

25 et: Cc 223 224

26 qui: idem add. necnon del. C

27 a: album add. necnon del. C

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 25. Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 26.

5

10

15

20

25

30

de suppositionibus relativorum

225

Contra: nullum est relativum nisi pronominale, vel includens pronomen, secundum Thomam de Clivis,225 igitur etc. Nota: secundum Thomam quodlibet adverbiale relativum includit pronomen, ut ‘totiens’, idest ‘eis eque multotiens’, et sic virtualiter erit 5 pronominale quodlibet quod erit formaliter adverbiale. [ 4 1/3 lineae vacuae ]

10

15

20

25

Nota: relativorum substantie, aliud est ydemptitatis, aliud diversitatis. Contra: membrum divisionis verificatur de ly ‘alius’ quod est relativum diversitatis, et tamen hoc non est relativum substantie, igitur etc. Respondetur quod hoc totum ‘relativum substantie diversitatis’ est unum totale membrum divisionis, et hoc non verificatur de ly ‘alius’. Item. Nec ly ‘aliud’ est relativum diversitatis substantie, nec ‘aliquid aliud’, igitur etc. Antecedens probatur quia ly ‘aliud’ non est relativum grammaticale, | nec ipsum est relativum loycale. Confirmatur: nec ly fol. 38va ‘aliud’ est relativum explicite nec implicite, quia nullum aliud relativum includit. Et confirmatur: dicendo ‘unum A est nigrum et aliud ab isto est rubeum’ ibi relativum expresse ponitur cum ly ‘aliud’, igitur non includit ipsum. Nota: Secundum Byridanum226 ly ‘aliud’, ‘differens’ et ‘diversum’ sunt relativa loycalia, et non grammaticalia; sed secundum Thomam de Clivis227 sunt relativa grammaticalia. Et secundum ipsum nullum est relativum diversitatis nisi propter relativum ydemptitatis inclusum. Et sic secundum eum ly ‘aliud’ tenetur relative dicendo ‘animalium aliud est rationale, et aliud (idest: aliquod animal quod non est istud) est irrationale’; ibi secundum ‘aliud’ tenetur relative, quia resolvitur in relativum ydemptitatis; sed primum ‘aliud’ tenetur infinite, vel simpliciter partitive. Sed in ista oratione ‘A est nigrum et aliud ab isto est rubeum’ ly ‘aliud’ non tenetur relative grammaticaliter, ex quo sibi relativum substantie expresse additur, sed solum loycaliter.

1–2 pronomen: pronominale C 4 pronomen: pronominale C | ut: corr. ex vel C | eque: equi C 7 nota: relativum add. necnon exp. C 8 membrum: Cc: membra C | alius: talis C | quod: hoc add. C 11 alius: talis C 14 nec: nam C 26 primum: ly add. C 225 226 227

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, §§ 27, 28. Johannes Buridanus, Summulae, De praedicabilibus, ed. L.M. de Rijk, p. 17, ll. 22–24. Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 29.

226

tractatus i

Item. Relativum ydemptitatis nichil est, igitur etc. Si dicitur esse relativum quod supponit pro isto pro quo suum antecedens, contra: vel ly ‘supponit’ dicit actum, et sic in tali ‘chymera currit et ista movetur’ ly ‘ista’ non erit relativum ydemptitatis, quia non dicit actum; vel dicit potentiam, et sic ly ‘aliud’ erit relativum ydemptitatis, quia in certa pro- 5 positione potest supponere pro aliquo pro quo suum antecedens supponit in alia propositione. Confirmatur: dicendo ‘homo currit et alius est albus’ ly ‘homo’ supponit pro quolibet homine disiunctive, et ly ‘alius’ etiam supponit pro homine eodem. Nota. Ly ‘supponit’ in descriptione debet dicere actum sub condi- 10 tione, scilicet ista ‘si relativum ydemptitatis et suum antecedens supponit’; tunc relativum supponit pro eodem pro quo supponit suum antecedens. Secundo nota: relativum non dicitur diversitatis quia numquam pro eodem supponit pro quo suum antecedens, ut probat secundum argu- 15 mentum, sed ideo quia, si utrumque supponit, tunc relativum supponit pro alio quam suum antecedens. [ 4 1/2 lineae vacuae ] fol. 38vb Nota: relativorum ydemptitatis quoddam est reciprocum, ut ‘se’, ‘suus’; aliud non-

reciprocum, ut ‘iste’, ‘ipse’ etc. 20 Item. Reciprocorum aliud primitivum, ut ‘sui’; aliud derivativum, ut ‘suus’. Item. Relativorum substantie quoddam tenetur solum relative, sicud ly ‘hiis’; aliud tenetur partim relative et partim synkathegoreumatice, vel kathegoreumatice, ut ly ‘qui’ quod tenetur relative et copulative, 25 quia equivalet huic ‘et ille’; et ly ‘suum’ quod quandoque includit kathegoreuma, ut ‘suum’, idest ‘sua res’, vel ‘sua possessio’. Nota. Reciprocum relativum secundum Byridanum228 est istud quod significat responsionem actus transire in istud a quo procedit. Contra: in ista ‘Sortes respondet, et sibi (scilicet Sorti) Plato conclu- 30 dit’ ly ‘sibi’ non importat responsionem actus, igitur etc.

1 ydemptitatis: vel est add. necnon del. C 3 currit: Cc igitur add. C 24 partim: ambo add. necnon del. C quia C

4 dicit: supponit C 20 ipse: 25 ut: Cc: vel C 28 quod:

228 Cf. Johannes Buridanus, Summulae, De suppositionibus, ed. R. van der Lecq, p. 70, ll. 16–18.

de suppositione relativi ydemptitatis substantie

227

Item. Dicendo ‘nullus homo est ipsius pater’, vel ‘ipsius’ intelligit ly ‘ipsemet’; vel ly ‘ipsius’ tenetur reciproce, et tamen non est relativum reciprocum, igitur etc. Nota: secundum Thomam229 ly ‘sibi’ in prima propositione230 tenetur 5 non-reciproce, et igitur ibi proprie non est reciprocum. Et ly ‘ipsius’ vel ‘ipsemet’ tenetur ibi reciproce, et ergo ibi potest dici reciprocum. Item. Sequitur quod in ista ‘Sortes diligit, et ipse diligitur’ ly ‘ipse’ sit reciprocum quia importat actum dilectionis transire in suppositum. Respondetur quod non restringit ad eundem actum procedentem a 10 supposito, quia stat quod ab alio diligatur. Adhuc propositio manebit vera. Item. Nullum relativum significat actum naturalem de quo loquitur descriptio, ex quo nullum est verbum, igitur nullum significat reversionem actus; igitur etc. 15

[ 6 1/3 lineae vacuae ] De suppositione relativi ydemptitatis substantie

Nota: Secundum aliquos quodlibet relativum ydemptitatis substantie supponit precise pro eodem, vel pro eisdem, pro quo, vel pro quibus, supponit suum antecedens. Contra: ex hoc sequitur quod hec sit vera ‘Sortes est animal et asinus 20 est istud’, quia ly ‘istud’ stabit disiunctive pro quolibet | animali sicud fol. 39ra ly ‘animal’, igitur etc. Nota: propter hoc alii dicunt quod quodlibet relativum substantie ydemptitatis supponens, tentum personaliter relative, supponit precise pro isto, vel pro illis, pro quo, vel pro quibus, verificatur propositio antecedens. Dicitur ‘substantie’ prop25 ter relativa accidentis ydemptitatis que supponunt pro aliis, et etiam propter relativa diversitatis dicuntur relativa ydemptitatis. Et additur ‘supponens’ propter relativa istius propositionis ‘chymera currit et ista movetur’. Et dicitur ‘tentum relative personaliter’ propter relationem simplicem in qua relativum supponit pro sibi simili in specie ut ‘mulier 30 (scilicet Ewa) dampnavit, que mulier (scilicet mater Christi) salvavit’. Et additur ultima clausula propter istam ‘Sortes est animal et asinus est

1 ipsius: ipse C 229 230

9 procedentem: precedentem C

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 30. viz. l. 17.

28 tentum: tantum C

228

fol. 39rb

tractatus i

istud’, in qua ly ‘istud’ solum supponit pro animali quod est Sortes, quia pro isto solum verificatur propositio antecedens, et igitur est falsa. Contra: nec relativum tentum pure relative supponit, quia ut sic est purum synkathegoreuma; nec ipsum tentum aliqualiter kathegoreumatice, scilicet prout includit antecedens, supponit, quia ut sic ipsum includit synkathegoreuma; sed nullum compositum ex kathegoreumate et synkathegoreumate supponit nisi synkathegoreuma sit pars extremi, sed relativum includens antecedens non est pars extremi, igitur etc. Minor probatur: nullum synkathegoreuma denominans totalem propositionem est pars extremi, sed relativum est huiusmodi, igitur etc. Maior patet inductive de singulis universalibus et particularibus, igitur etc.; et probatur ratione, quia ex quo denominat totum, non videtur ratio quare potius esset pars unius extremi quam alterius, et quia, quando solum semel ponitur relativum, tunc dicitur pars utriusque extremi, igitur non debet dici pars unius solum. Sed minor principalis probatur quia relativum denominat propositionem esse relationariam et denominat eam esse singularem si refert terminum singularem, igitur etc. Nota: Marsilius231 propter hanc rationem dicit nullum relativum proprie supponere quando tenetur relative. Ad communem viam ipse dicit quod relativum sumitur pro termino reciproco quando dicitur quod relativum supponit, et non pro termino referente. Sed ista glossa non videtur fore pertinens declarationibus istius regule positis ab auctoribus, quia ipsi communiter declarant regulam de relativo referente, et igitur argumentum negatur quod nullum purum synkathegoreuma denominans totalem | propositionem est pars extremi, quia dicendo ‘omnis homo preter Sortem currit’ ly ‘preter’ denominat totalem propositionem exceptivam, et tamen est pars subiecti, et modus denominat propositionem modalem, et est pars copule. Et etiam pronomen demonstrativum denominat propositionem fore singularem, et est pars subiecti, et etiam relativum positum a parte predicati est pars predicati secundum communem viam, ut signum affirmativum universale, et quia talis propositio est convertibilis, igitur in convertente erit pars subiecti. Et posset dici quod, si maior sic concederetur, deberet concedi de 3 pure: relativum add. necnon exp. C 8 includens: inclusum C | etc: maior add. necnon del. C 9 nullum: nichil est C 13 alterius: quando add. necnon del. C | quando: simul add. C 14 tunc: non add. C 21 glossa: gloza C. sic saepe 22 declarationibus istius: relative add. necnon del. C 25 extremi: et add. C 231

Marsilius ab Inghen, locus non inventus in Tractatu de Suppositionibus.

5

10

15

20

25

30

de suppositione relativi ydemptitatis substantie

229

signo quod denominaret per se propositionem esse alicuius quantitatis; modo, relativum de per accidens denominat propositionem singularem vel universalem, quia ratione suppositionis sui antecedentis. [ 2 4/5 lineae vacuae ] 5

Item. Relativum ydemptitatis supponit pro alio quam suum antecedens, ut patet in ista ‘Sortes diligit suum asinum’; ibi ly ‘suum’ vel refert ly ‘Sortes’, et tunc supponit pro alio (quia pro asino); vel refert ly ‘asinum’, et tunc supponit pro alio, scilicet pro Sorte, quia valet istam ‘Sortes diligit suum asinum, idest: asinum Sortis’. 10 Nota: secundum Thomam de Clivis232 regula233 intelligitur de puris et simpliciter relativis, et sic possessiva excluduntur secundum eum quia sunt resolubilia in relativum et nominalem conceptum. Sed contra: in tali ‘ens est sua entitas’ relativum supponit omnino pro eodem pro quo suum antecedens. 15 Respondetur secundum eum quod hoc aliquando contingit, sed non semper. Item. Relativum accidentale supponit omnino pro eodem pro quo antecedens, igitur etc. Antecedens patet hic ‘aliquale animal est, et quodlibet tale animal est simile tali animali’; ‘aliquantum corpus est, et 20 quodlibet corpus tantum est equale tanto corpori’. Respondetur quod excipitur, ex eo quia non semper supponit precise pro eodem. Item. In ista ‘Antichristus erit homo et iste currit’ ly ‘iste’ non supponit pro eodem pro quo ‘Antichristus’ quia: si sic, sequeretur quod in 25 affirmativa de presenti de terminis non-ampliativis subiectum supponeret pro re futura, quia antecedens relativi, quod est ly ‘Antichristus’, supponeret pro re futura. Confirmatur: relativum de nullo | verificatur fol. 39va mediante copula istius propositionis, nec per se, nec mediante suo antecedente, quia hec esset falsa quocumque demonstrato ‘hoc est iste vel 30 Antichristus’. Item. Si sic, tunc iste essent negande ‘Sortes est non-homo vel ipse est homo’, ‘Sortes est irrationalis vel ipse est rationalis’, quia antece10 puris: rel. add. necnon del. C antecedentis C 232 233

21 excipitur: excluditur C

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 31. Vide supra, p. 227, ll. 17–18.

32–230.1 antecedens:

230

tractatus i

dens pro nullo verificatur, et sic relativum etiam pro nullo supponit, et per consequens omnes partes istarum disiunctivarum essent false, igitur etc. Sed falsitas primi antecedentis probatur, quia communiter conceduntur, quia ibi predicantur disiunctive opposita, etiam quia prima valet istam ‘Sortes est non-homo vel Sortes est homo’ ex quo coniunctio disiunctiva distribuit sensus, et quia secunda est disiunctiva composita ex contradictoriis, igitur est vera. Item. In ista ‘Adam non est et ipse fuit’ relativum supponit, et antecedens non, igitur etc. Nota: propter ista argumenta Hugo234 et Marsilius235 glossant regulam de copula: ‘quando relativum supponit respectu eiusdem copule’. In propositionibus vero primi argumenti236 et tertii237 est diversitas copularum, sed propositio secundi argumenti238 est disiunctiva. Tenendo autem regulam prout est posita, potest dici quod in prima propositione ly ‘iste’ supponit pro Antichristo. Ad improbationem dicitur quod hec regula habet veritatem de terminis absolutis, ex quo termini relativi sumunt suam suppositionem a suo antecedente et ampliatio comprehenditur sub suppositione, quia est ampla suppositio. Rationabile est quod etiam suam ampliationem sumat a suo antecedente. Ad confirmationem dicitur quod sufficit relativum, vel suum antecedens, verificari mediante copula propositionis sui antecedentis ad hoc quod relativum supponat. Ad secundum argumentum conceditur quod iste propositiones sunt false, quia prima valet istam ‘Sortes est non-homo vel ipse Sortes qui est non-homo, est homo’. Ad improbationem dicitur; si conceduntur, quod hoc fit improprie et in abusitatione relativi, quia estimatur quod semper liceat loco relativi ponere suum antecedens, quod est falsum; et quoad verificationem predicati de relativo sufficit verificatio predicati de antecedente, quod etiam est falsum.

3 etc: Item add. necnon del. C 6 secunda: ista C 7 igitur: etc. add. C 11 copula: copulativa C 15 iste: ipse C 20 sufficit: supponit mg., eodem manu C 21 hoc: adhuc C 23 conceditur: concedetur C 234

Hugo: non inventus. Marsilius ab Inghen, Treatises on the Properties of Terms, Suppositiones, ed. E.P. Bos, p. 88 (versio 3), r. 3, ll. 1–15. 236 p. 229, l. 23. 237 p. 230, l. 8. 238 p. 229, l. 32. 235

5

10

15

20

25

de suppositione relativi ydemptitatis substantie

5

10

15

20

25

30

35

231

Ad tertium dicitur quod probat relativum supponere quando antecedens pro nullo supponit; sed non probat ipsum non supponere pro isto pro quo propositio antecedens verificatur. Sed contra: istud relativum in ultima propositione nec mediante copula propositionis sui antecedentis verificatur de pronomine demonstrativo. Dicitur quod sufficit ipsum verificari vel suum antecedens mediante copula sue propositionis. Item. Si relativum sic refert, tunc refert antecedens cum copula et fol. 39vb predicato, igitur refert propositionaliter. Antecedens patet sic dicendo ‘animal est homo, et ipsum animal quod est homo est Sortes’. Respondetur: quamvis refert antecedens et terminum qui est predicatum et copulam, tamen istud aggregatum non significat propositionaliter propter restrictionem per ly ‘quod’, quia hoc facit quod aggregatum ex relativo et antecedente et copula et alio termino sit unum subiectum complexum, scilicet hoc totum ‘ipsum animal quod est homo’. Item. Quandoque relativum supponit et tamen propositio antecedentis pro nullo verificatur, igitur etc. Antecedens probatur: posito quod quilibet homo videat se, tunc in ista ‘nullus homo videt se’, que est falsa, ly ‘se’ supponit, quia, si non supponeret, tunc ipsa esset negativa cuius predicatum pro nullo supponeret et igitur esset vera, et sic contradictoria verificarentur de eodem simul, quod est contra legem ipsorum. Similiter ista pro nullo verificatur ‘quidam homo non est ipsemet’, et tamen hoc relativum ‘ipsemet’ supponit, quia, si non, tunc esset negativa cuius subiectum et predicatum non supponerent pro eodem, et sic ipsa esset falsa. Nota: propter hoc Thomas de Clivis239 dicit supponere relativum quando antecedens pro nullo verificatur. Et tunc diceretur ad regulam quod ipsa intelligitur de affirmativis propositionibus, vel de relativo quod non poneretur in eadem kathegorica cum suo antecedente. Item. In ista ‘homo est animal et ipse existens rudibilis currit’ antecedens supponit et propositio antecedentis verificatur pro homine, et relativum pro nullo supponit, quia nichil est homo existens rudibilis. Similiter in ista ‘animal est substantia et istud existens rationale non est asinus’ ly ‘animal’ supponit pro omni animali et pro eo verificatur prima kathegorica, et relativum non supponit pro quolibet animali. 1 tertium: secundum C. Responsiones non correspondent precise instantiis praeallegatis—ed. 5 pronomine: de pronomine add. necnon del. C 7 et: Cc 239

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 32.

232

fol. 40ra

tractatus i

Nota: propter hoc Thomas240 dicit quod relativum quandoque non supponit, vel restrictius supponit quam suum antecedens propter determinationem additam, vel quam pro quo, vel pro quibus, propositio antecedentis verificatur, sed numquam magis ample. Sed contra: sicud se habet determinatio restringens ratione restric- 5 tionis, suo modo se habet determinatio amplians vel determinatio superaddens ratione ampliationis. | Sed prima restringit relativum, ut dictum est,241 igitur secunda ampliat ipsum. Sed si ampliatur, tunc relativum quandoque supponit pro aliquo pro quo nec supponit antecedens, nec propositio antecedentis verificatur. 10 Nota: ratio persuadet: si relativum est restringibile, tunc ipsum etiam erit ampliabile, et tenendo hoc tunc regula debet intelligi ‘dummodo non superveniet specialis ampliatio vel restrictio’. Sed contra istam viam arguitur, quia relativum sumit suam suppositionem et ampliationem ab antecedente vel a verificatione propositionis antecedentis, igitur non 15 stat magis ample vel restricte suo antecedente. [ 4 1/5 lineae vacuae ] Item. In istis ‘homo est asinus, si ipse est animal’, ‘Deus non est, si ipse creat’, ‘sol quiescit, si ipse movetur’ relativa non referunt antecedentia cum determinationibus prius expressis, quia iste communiter negantur. 20 Et tamen, si sic referrent, essent concedende quia prima valeret istam ‘homo est asinus, si iste homo qui est asinus, est animal’, que est conditionalis cuius antecedens est impossibile et ergo est necessaria. Nota: Thomas242 dicit quod non semper relativum est restringibile iuxta predictum modum propter propositiones adductas, sed tamen 25 tenendo oppositum dicit quod predicte propositiones de virtute sermonis sunt vere; sed propter inadvertentiam restrictionis antecedentis quando additur relativo, sepius negantur. [ 2 1/3 lineae vacuae ] Nota: relativum ydemptitatis supponens supponit eodem modo sicud suum antece- 30 dens supponens.

13 sed: ista add. necnon del. C 240 241 242

16 stat: stet C

18 istis: ista C

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 32. Vide supra, l. 2. Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 33.

26 dicit: dicitur C

de suppositione relativi ydemptitatis substantie

5

10

15

20

25

30

233

Contra: nec supponit eodem modo quoad speciem, quia in ista ‘homo est Sortes, et iste currit’ ly ‘homo’ supponit determinate, et ly ‘iste’ discrete, quia restrictum non supponit latius quam restringens, sed restringens supponit discrete, scilicet ly ‘Sortes’, igitur et restrictum (vel istud aggregatum ‘iste homo qui est Sortes’) supponit discrete; nec quoad genus suppositionis, quia in ista ‘lupus est in fabula et iste est nocivus’ relativum supponit | proprie, et antecedens transumptive vel fol. 40rb improprie. Item. In ista ‘homo est nomen, et istud est bisillabum’ ly ‘homo’ supponit materialiter, et ly ‘istud’ supponit personaliter ex quo ibi supponit pro suo significato ultimato. Nota: Byridanus243 concedit regulam de genere et specie suppositionis; sed Albertus244 propter primam partem argumenti negat eam de specie, sed Thomas245 propter secundum negat eam de genere suppositionis. Sed nota quod secundum Thomam de Clivis regula intelligitur de modo supponendi quoad speciem, dummodo non superveniet restrictio, quia secundum eum in tali ‘animal currit, et hoc ipsum est risibile’ ly ‘ipsum’ restringitur per pronomen demonstrativum ad standum discrete. Sed qui vellet tenere regulam quoad istam partem, simpliciter diceret quod pronomen demonstrativum nullam haberet virtutem super relativum nisi quando adderetur antecedenti relativi, et diceret consequenter quod principale antecedens esset hoc totum ‘homo qui est Sortes’ in prima propositione et hoc etiam supponeret discrete. Sed de secunda parte argumenti nota quod suppositio materialis secundum Byridanum246 est duplex: quedam materialis simpliciter dicta secundum quam terminus stat pro significato non ultimato suo; alia materialis relative secundum quam terminus supponit pro significato non ultimato sui antecedentis. Tunc dicitur quod capiendo materialem generaliter prout extendit se ad utrumque, tunc relativum supponit eodem modo; sed capiendo ipsam specialiter primo modo, tunc non supponit eodem modo. Et sic posset distingwi de suppositione impropria simpliciter et de impropria respective. 4 restrictum: relativum C 19–20 simpliciter: similiter (?) C 21 antecedenti: antecedente C | diceret: dicitur C 27 relative: relativa C 32 respective: respectiva C Johannes Buridanus, Summulae, De suppositionibus, ed. R. van der Lecq, p. 72, l. 15. Albertus de Saxonia, Perutilis logica, ed. C. Kann, p. 231, ll. 3–9 (implicite). 245 Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 34. 246 Johannes Buridanus, Summulae, De suppositionibus, ed. R. van der Lecq, p. 72, l. 17 – p. 73, l. 2. 243 244

234

fol. 40va

tractatus i

Item. In ista ‘Equirica est nomen et ista placet nobis videri’ relativum supponit personaliter respective. Similiter in ista ‘dat Deus aureolam’ quod nomen habetur ab ‘auro’, antecedens supponit personaliter et relativum materialiter respective. Respondetur quod regula intelligitur de relatione proprie, scilicet vocis et significati simul. Item. In ista ‘Sortes currit et suus asinus movetur’ antecedens supponit discrete, et relativum communiter, quia ly ‘suus asinus’ supponit pro quolibet asino Sortis. Respondetur: quamvis ly ‘suus’ supponit communiter pro persona possessoris, tamen, quia Sortes est suum antecedens, ly ‘suus asinus’ supponit discrete. Item. ‘Asinus’ supponit communiter scilicet pro persona possessoris, et supponit discrete, quia Sortes est suum antecedens. Item. Relativum stans communiter sequitur negationem, quamvis suum antecedens supponit determinate, igitur distribuitur. Consequentia tenet, ex descriptione negationis. Antecedens patet in ista ‘homo est animal et asinus non est istud’. Item. Si non, sequitur quod terminus supponens in nulla contradictoriarum distribuitur. Argumentum patet de predicta propositione et eius contradictoria, quia in ipsa relativum non distribuitur et in eius contradictoria similiter non distribuitur. Item. Sequitur quod contradictoria sint simul vera. Patet de ista ‘animal non est lapis et asinus non est istud’ et de eius contradictoria. Item. De ista ‘omnis propositio vel eius contradictoria est vera’ et de eius contradictoria patet; de ista iterum ‘omnis homo habens equum equitat istum’ et de eius contradictoria.

5

10

15

20

25

[ 10 1/2 lineae vacuae ] Nota: aliqui dicunt quod loco cuiuslibet relativi ydemptitatis licet ponere suum antecedens. 30 Contra hoc arguitur: iste non equivalent ‘homo est animal et asinus est istud’ et ‘homo est animal et asinus est animal’, quia prima est falsa, secunda vera, et ly ‘animal’ quod est antecedens, ponitur loco sui relativi, igitur etc.

11 antecedens: scilicet asinus add. necnon del. C 14 quia: sunt add. necnon del. C 19 sequitur: (?) add. necnon del. C 22 distribuitur: dicitur C

de suppositione relativi ydemptitatis substantie

5

10

15

20

25

30

235

Item. Iste non equivalent ‘omnis homo est animal et istud est omnis homo’, et ‘omnis homo est animal et animal est omnis homo’, quia prima copulativa est vera (quia prima pars eius est vera, ut patet, et secunda probatur quia: ‘hoc animal vel hoc animal et sic de aliis est omnis homo’), igitur etc.; sed secunda copulativa est falsa in qua antecedens ponitur loco relativi, igitur etc. Item. Posito quod nullus homo currat et quod omnis homo sit albus, tunc ista est falsa ‘homo currit et iste est albus’, et secunda pars istius copulative etiam est falsa quia valet istam ‘iste homo qui currit, est albus’, et tamen si loco relativi ponitur | antecedens, propositio erit fol. 40vb vera, scilicet ‘homo est albus’. Nota: propter ista argumenta aliqui negant regulam. Sed tenendo eam posset dici quod relativum simpliciter sumptum non semper convenienter ponitur loco sui antecedentis, sed quando restringitur ad istud, vel ista, et eodem modo, pro quo, vel pro quibus, et quomodo propositio antecedentis denotatur verificari ratione ipsius, tunc potest concedi regula. Et sic in prima propositione247 loco istius relativi istud debet poni antecedens sic restrictum ‘animal quod est homo’; sed in secunda propositione,248 ex quo ly ‘istud’ stat confuse tantum, et ly ‘animal’ non potest stare confuse tantum a parte subiecti sine variatione sensus, tunc oportet quod descensus eius ponitur loco relativi, et dicatur ‘hoc animal vel hoc animal et sic de aliis est omnis homo’; sed in tertia loco istius relativi istud debet poni antecedens sic restrictum ‘homo qui currit, est albus’. Item. Posito quod quilibet homo diligat se ipsum ita quod nullum alium, tunc hec est vera ‘omnis homo diligit se’, et tamen hec erit falsa ‘omnis homo diligit omnem hominem’. Nota: in tali ‘omnis homo diligit se’ ly ‘se’ supponit distributive sigillatim, et igitur descendendo sub eo debet simul descendi etiam sub subiecto vel suo antecedente reddendo singula singulis, ut ‘omnis homo videt se, igitur Sortes videt Sortem, et Plato videt Platonem, et sic de aliis’. [ 6 1/5 lineae vacuae ] 7 albus: asinus add. necnon del. C 8 albus: asinus add. necnon del. C 9 est: asinus add. necnon del. C 15 quo: pro quo add. C | et: Cc 22 in: de C | tertia: tertio C 26 se: secundum hec add. necnon del. C 31 igitur: etc. add. C | sortes: omnis homo C 247 248

Vide supra, l. 1. Vide supra, l. 2.

236

tractatus i De relativo diversitatis

fol. 41ra

Nota: relativum diversitatis supponit pro alio quam suum antecedens et non eodem modo nisi per accidens. Contra: in ista ‘homo currit et alius legit’ antecedens supponit pro quolibet homine disiunctive, et relativum pro aliquo homine, igitur pro aliquo eodem. Respondetur quod supponit pro eodem pro quo suum antecedens supponit, sed non pro eodem pro quo antecedens verificatur. Et ista consequentia non valet ‘supponit pro eodem, igitur non pro alio verificatur’. Item. In tali propositione ‘aliquod animal currit et aliud laborat’ antecedens stat determinate, et relativum similiter, scilicet ly ‘aliud’. Respondetur quod hoc est per accidens, quia nulli preponitur signum confusivum. Sed si diceretur ‘homo currit et omnis alius ludit’, | antecedens staret determinate, et relativum distributive, et si diceretur ‘Plato currit et alius ab isto legit’ antecedens staret discrete, et relativum determinate. Et simili modo potest dici de relativo antecedentis. Sed contra: in tali ‘aliquantum est corpus et quodlibet corpus tantum est tanto corpori equale’ relativum supponit omnino pro eodem, vel pro eisdem, pro quo suum antecedens, igitur etc.

5

10

15

20

[ 11 9/10 lineae vacuae ] De ampliatione

67. Utrum terminum ampliari sit possibile. Respondetur quod tenendo hoc complexum ‘terminum ampliari’ personaliter, et ly ‘possibile’ prout est differentia entis, vel tenendo ipsum 25 (ly ‘terminum ampliare’) materialiter pro ista indicativa ‘terminus ampliatur’, et ly ‘possibile’ prout est differentia propositionis, tunc questio est vera. Sed tenendo subiectum personaliter, et ly ‘possibile’ prout est differentia propositionis, tunc questio est falsa. Contra: nec terminus potest ampliari a se ipso, quia idem non agit 30 in se ipsum; nec ab alio, quia nullus terminus agit in alium, igitur etc. Consequentia tenet a superiori ad inferius negative. 23 ampliari: ampliare C

30 ampliari: ampliare C

de ampliatione

5

10

15

20

25

30

35

237

Nota: intellectus proprie ampliat terminum, sed terminus improprie dicitur ampliare alium quia: secundum exigentiam unius termini intellectus utitur alio sibi composito in eadem oratione ample, ergo in ordine ad alterum uteretur in statu, vel restricte. Item. Nec terminus est ampliabilis ratione suppositionis solum, quia termino convenit ampla significatio sive suppositio, ergo ampliatur. Consequentia tenet, quia dicitur ampliatio quasi ‘ampla significatio’. Antecedens patet quia: in tali oratione ‘utinam omnis homo posset esse’ ly ‘homo’ omnia significata sua significat, igitur ample significat. Et confirmatur: terminus in una oratione non propositionali tenetur pro pluribus suis signficatis quam in alia, igitur stat magis ample, et tamen in tali oratione non est suppositio, igitur etc. Antecedens probatur, quia in ista ‘utinam omnis homo fuisset probus’ ly ‘homo’ | non accipitur fol. 41rb pro futuris sed pro presentibus vel preteritis, sed in tali ‘utinam omnis homo esset vel fieret probus’ ly ‘homo’ stat etiam pro futuris. Item. Illis terminis ‘chymera’, ‘ircocervus’ convenit ampliatio, et non suppositio, quia sunt termini pro nullo supponentes, igitur etc. Antecedens probatur quia: in tali ‘chymera erit’ ly ‘chymera’ designatur accipi pro eo quod est vel erit chymera; sed in tali ‘chymera currit’ ‘chymera’ designatur stare solum pro eo quod est chymera; igitur etc. Item. Vel in ista ‘Antichristus fuit homo’ ly ‘Antichristus’ ampliatur, et sic habetur ampliatio sine suppositione; vel non ampliatur, et sic ista erit bona conversio ‘Antichristus fuit homo, igitur homo fuit Antichristus’. Falsitas probatur quia prima est vera, et secunda falsa. Posito quod imponatur hoc nomen ‘Antichristus’ homini qui vixit per unum annum, tunc hec est vera ‘quod est vel quod fuit Antichristus, fuit homo’, et ista falsa ‘quod est vel quod fuit homo, fuit Antichristus’. Sed quod non ratione significationis terminus ampliatur, patet quia terminus idem quoad vocem et significationem habet eundem conceptum sibi correspondentem, igitur semper eque communiter significat, et per consequens numquam restringitur, neque ampliatur, in sua significatione. Nota: propter rationes precedentes aliqui dicunt quod terminus non solum ampliatur ratione suppositionis, et isti dicunt quod ampliatio est delatatio termini secundum aptitudinem supponendi ad pluras differentias temporum disiunctim, et sic dicunt quod. quandocumque terminus accipitur in ordine ad pluras differentias temporum, sive supponat sive non, semper ampliatur. Alii dicunt quod ampliatio solum 3 sibi: se C 7 quasi: quia C corr. ex qnq C

23 igitur: Item C

30 eque: equi C

35 quod:

238

tractatus i

attenditur ratione suppositionis, et assignant rationem, quia ampliatio est passio termini habentis suppositionem, et ergo solum convenit termino ratione suppositionis. Sed est notandum quod ampliatio secundum Thomam de Clivis249 quandoque sumitur generaliter, et sic est ampla termini acceptio, non curando an iste terminus supponat vel non; alio 5 modo sumitur proprie, et tunc est ampla termini suppositio. [ 3 1/5 lineae vacuae ]

fol. 41va

Item. Terminus non ampliatur ratione significationis, igitur nec ratione suppositionis. Consequentia tenet a superiori ad inferius distributive. Respondetur quod ibi | arguitur cum signo specificativo, ergo consequentia non valet. Item. Terminus non est restringibilis quoad suppositionem, igitur etc. Antecedens probatur, quia nec in ista restringitur ‘omne animal rationale currit’ ad standum solum pro hominibus, quia de asino verificatur ly ‘animal’ mediante copula istius propositionis, igitur etc. Respondetur quod ibi ly ‘animal’ restringitur ad supponendum pro homini solum. Ad rationem dicitur quod ad suppositionem termini pro aliquo requiritur quod ipse sumptus eque ample et restricte verificetur de pronomine demonstrante istud mediante copula istius propositionis. Item. Sequitur quod argumentum in Darii non sit formale, quia istud argumentum non valebit ‘omne mortuum est cadaver, homo est mortuus, igitur homo est cadaver’, si subiectum minoris ampliatur. Respondetur quod argumentum non est in Darii, quia non precise concluditur predicatum maioris de subiecto minoris, ex quo in minori sumitur magis ample subiectum quam in conclusione. Item. Sequitur quod contraria et contradictoria verificarentur de eodem et de se invicem quia iste erunt vere ‘album potest esse nigrum’ et ‘album erit non album’. Conceditur argumentum. Et tunc ad diffinitionem contradictoriorum: ad istud principium de quolibet alterum contradictoriorum et de nullo simul intelligitur ‘de copula de presenti et in propositione de inesse’. Item. Sequitur quod ad veritatem universalis non requiritur veritas omnium singularium. Probatur, quia ad veritatem istius ‘omnis mulier erit virgo’ non requiritur veritas istius ‘hoc quod est mulier, erit virgo’. Respondetur quod ista non est singularis istius universalis, sed istius ‘omne quod est mulier, erit virgo’.

249

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 35.

10

15

20

25

30

35

de ampliatione

239

Item. Nec terminus ampliatur solum per precedentem, quia in ista ‘mortuum est homo’ ly ‘homo’ non ampliatur; nec solum per sequentem, quia in ista ‘intelligo rosam’ ly ‘rosam’ ampliatur; nec utroque modo quia negatio non negat ante se que est maioris virtutis quam 5 terminus ampliativus; igitur etc. [ 6 1/2 lineae vacuae ] 68. Utrum de ampliationibus sit scientia. Arguitur quod non quia nulla habet principia, igitur etc. Item. Notitie ampliationum nullum potest assignari subiectum, igitur 10 etc. Item. Non potest assignari aliquis finis ampliationum. Et si dicitur quod salvatio veritatis et falsitatis diversarum propositionum et declaratio, contra: omnium propositionum veritates et falsitates possunt salvari per suppositionem et significationem terminorum, igitur etc. 15 Item. Nec est pars nove logice, ut patet; nec veteris, quia solum quatuor sunt scientie veteris loyce, scilicet Porphirii et Predicamentorum et Peryermeneias et Sex Principiorum. [ 10 1/2 lineae vacuae ] Nota: ampliatio secundum Hugonem250 vel Marsilium251 est suppositio termini pro 20 suis suppositis respectu diversorum temporum indifferenter. Contra: extra propositionem fit ampliatio, quia ille orationes ‘utinam Sortes fuisset, vel fieret, bonus’ differunt, et non per aliud nisi per ampliationem suppositi, igitur etc. Confirmatur: in istis orationibus subiectum accipitur pro supposito in ordine ad diversa tempora, igitur 25 etc. Item. Ille propositiones differunt ‘Adam qui est, erit’ et ‘Adam erit’, et solum penes ampliationem vel restrictionem, quia ly ‘Adam’ non supponit, igitur etc. Nota: responsio patet ex questione prima Ampliationum. 3 ista: roso add. necnon del. C 9 notitie: notitia C 12–13 declaratio: de articulatione C 14 significationem: speciem C 23 istis: secunda C | orationibus: oratione C 29 ampliationum: Cf. supra, qu. 67 250

Hugo: non inventus. Marsilius ab Inghen, Treatises on the Properties of Terms, Ampliationes, ed. E.P. Bos, 1983, p. 98, ll. 5–6. 251

fol. 41vb

240

fol. 42ra

tractatus i

Item. Terminus ampliatur pro connotato in illa ‘album erit’, et pro illo non supponit, igitur etc. Antecedens probatur, quia in ea ly ‘album’ significat albedinem qui est vel erit; igitur etc. Respondetur quod in qualibet ly ‘album’ quamlibet significat albedinem que est, fuit vel erit et potest esse, et igitur in ista restringitur vel ampliatur ratione albedinis. Item. Sequitur quod nullus terminus singularis ampliatur, quia nullus terminus habet plura supposita. Nota: secundum Hugonem descriptio debet intelligi sic: ampliatio est suppositio termini pro supposito, vel pro suppositis, et similiter dicitur de illo termino ‘Deus’. Item. Sequitur quod in ista ‘homo albus currit’ ly ‘homo’ ampliatur, quia stat pro Sorte et Platone qui sunt in diversis temporibus. Et confirmatur: vel dicitur suppositio termini pro suppositis diversorum temporum; vel dicitur suppositio pro rebus que sunt in diversis temporibus, et sic stabit precedens argumentum; vel dicitur suppositio respectu copule connotantis diversa tempora, et sic in ista ‘homo fuit albus’ subiectum non ampliatur; vel dicitur suppositio respectu diversarum copularum connotantium diversa tempora, et sic iterum in priori subiectum non ampliatur. Respondetur secundum Hugonem quod est suppositio termini pro suppositis secundum quam terminus de istis suppositis verificatur mediantibus diversis copulis diversas differentias temporis connotantibus.

5

10

15

20

[ 12 2/3 lineae vacuae ] Item. In illa propositione ‘homo currit’ ly ‘homo’ stat magis ample 25 quam in ista ‘aliquis homo currit’, et tamen non est in ordine ad diversas differentias temporis, igitur etc. Respondetur quod ibi ampliatur ampliatione materiali et non formali, de qua solum datur descriptio. Sed contra: in ipsa ly ‘homo’ est in statu. Consequentia tenet, quia 30 status termini est medium inter ampliationem et suppositionem. Antecedens patet, quia supponit pro omnibus presentibus et solum pro illis. Nota: status termini secundum Thomam de Clivis252 est suppositio termini pro quolibet eius supposito presentis temporis et non pro aliquo nisi presentialiter. 35 8 supposita: Cc 252

13 diversis: partialibus add. C

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 36.

de ampliatione

5

10

15

20

25

30

35

241

Sic secundo nota quod status est medium inter ampliationem et restrictionem formales, sed non inter materiales, et sic idem terminus | fol. 42rb est in statu et ampliatur ampliatione materiali. Item. Sequitur quod subiectum illius ‘animal hinnibile currit’ ampliatur. Falsitas probatur, quia ipsum sumitur cum determinatione restringenti. Respondetur quod ampliatur ampliatione formali et restringitur restrictione materiali. Item. Sequitur quod quilibet terminus supponens communiter ampliatur, quia supponit magis ample quam suus terminus singularis, vel terminus minus communis. Respondetur quod quilibet terminus ampliatur adminus materialiter respective. Sed contra: aliquis talium supponit restricte respective, igitur etc. Respondetur quod respectu diversorum potest dici restrictus et ampliatus. Item. Sequitur quod in ista ‘omnis homo est, fuit et erit animal’ ly ‘homo’ ampliatur, quia stat ibi in ordine ad copulas diversarum differentiarum temporis. Falsitas probatur quia: supponit pro paucioribus quam in ista ‘omnis homo est animal’, quia supposito quod iam sit primum instans esse Sortem, tunc in prima non supponit pro Sorte, ex quo non est, fuit et erit, sed in secunda supponit pro Sorte. Respondetur quod ly ‘differenter’ debet tantum valere sicud ‘disiunctim’. Sed contra: terminus ampliativus quandoque stat disiunctive, igitur non semper disiunctim. Antecedens patet in illa ‘homo erit albus’. Confirmatur: quandoque terminus ampliativus stat copulative, ut patet in tali ‘omnis homo erit albus’. Respondetur quod ratione differentiarum temporis fit disiunctio, sed ratione dispositorum fit copulatio vel disiunctiva conclusio, ut ‘Sortes qui est vel erit albus, erit, et Plato qui est etc.’ Item. Terminus supponens suppositione naturali ampliatur, quia stat pro omnibus suis suppositis presentibus, preteritis et futuris, et tamen non in respectu ad differentiam, vel differentias temporis, igitur etc. Nota: propter hoc Thomas de Clivis253 addit illam clausulam in descriptione ‘vel sine respectu ad differentiam, vel differentias temporales’. 3 materiali: habet add. necnon del. C rum: de add. C 253

5–6 restringenti: restringente C

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 37.

18 diversa-

242

tractatus i

Alii autem autem dicunt quod talis terminus non ampliatur ampliatione formali, sed solum materiali, quia ibi pro omnibus stat pro quibus supponit tamquam pro presentibus. Alio modo posset dici quod esset ampliatio formalis, et quod staret pro suppositis diversorum temporum, quia ista ‘omnis homo est animal’ quando termini stant secundum sup- 5 positionem naturalem, valet istam ‘omnis homo qui est vel fuit vel erit, est, fuit vel erit animal’. [ 1 linea vacua ] De divisione ampliationis

fol. 42va Nota: secundum Thomam254 ampliatio dividitur in materialem et formalem.

Contra: ampliatio materialis non est, igitur etc. Respondetur secundum Thomam255 quod est suppositio carens restrictiva determinatione. Contra: sequitur quod in ista ‘Sortes currit’ subiectum supponit materialiter ample, quia nullam habet determinationem restringentem. Falsitas patet, quia non supponit ample, ex quo non supponit communiter, neque pro pluribus suppositis. Et confirmatur: sequitur quod in ista ‘homo albus currit’ subiectum stat ample, quia nullam habet determinationem restringentem. Falsitas probatur, quia in ista ‘homo albus currens velociter legit’ subiectum supponit materialiter restricte ratione illius determinationis ‘currens velociter’; igitur, si ista aufertur, supponit materialiter ample. Respondetur ad primum: concedo argumentum. Ad improbationem: negatur consequentia, et ratio est quia terminus potest supponere materialiter ample non solum propter pluralitatem suppositorum, sed etiam propter carentiam determinationum accidentalium, quia ille restringunt terminum singularem. Ad confirmationem respondetur quod istud subiectum ‘homo albus’ non supponit materialiter ample simpliciter, sed materialiter ample respective, quia respectu alterius subiecti magis restricti.

2 ibi: Cc, ex: illi? 254 255

15 nullam: nullum C

29 ample: restricte add. necnon exp. C

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 38. Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 39.

10

15

20

25

30

de divisione ampliationis

5

10

15

20

25

30

35

243

Contra: ex hoc sequitur quod quilibet terminus supponens quantumcumque restricte, ampliatur, quia cuilibet potest adhuc addi alia restrictio accidentalis. Item. Eadem est ampliatio formalis vel materialis, igitur etc. Antecedens patet in ista ‘homo erit albus’. Respondetur quod membra divisionis coincidunt secundum rem quandoque, sed non secundum rationem. Item. Sequitur quod in ista ‘homo currit’ ly ‘homo’ supponit ample materialiter. Falsitas probatur quia ibi supponit restricte, quia restringitur per ly ‘est’. Respondetur quod supponit ample materialiter, restricte formaliter. Sed contra: ampliatio et restrictio opponuntur privative, igitur non conveniunt simul eidem. Respondetur quod ampliatio et restrictio in genere opponuntur privative, vel ampliatio et restrictio formales inter se, et ampliatio et restrictio materiales inter se; sed formalis ampliatio non opponitur materiali restrictioni, nec e converso. Item. Ly ‘fuit’ est ampliativus, et tamen nec formalis, nec materialis, quia nullius diffinitio convenit sibi. Respondetur quod ly ‘fuit’ est ampliativus active, sed divisio secundum quam membra diffiniuntur | in precedentibus, datur solum de fol. 42vb diffinitione passiva. Nota: cuidam termino convenit ampliatio activa, et iste dicitur ampliativus; alteri passiva, et iste est ampliabilis. Contra: aliquis est terminus ampliabilis cui non convenit ampliatio, ut patet de isto termino ‘homo’ extra propostionem; et aliquis ampliativus cui non convenit ampliatio, ut patet de ly ‘fuit’ extra propositionem; igitur membra divisionis conveniunt aliquibus quibus non convenit divisum. Nota: ampliatio dicit actum solum. Tunc principalia membra divisionis sunt ista ‘terminus ampliabilis cui convenit ampliatio’ et ‘terminus ampliativus cui convenit ampliatio’. Sed si dicit simul actum et potentiam, tunc termino extra propositionem convenit ampliatio potentialis. Item. Iste terminus ‘intelligens’ est ampliabilis et ampliativus, igitur etc.

9 falsitas: ffalsitas sic saepe C 12 restrictio: privatio C 18 nec: Cc 20 active: activa C 21 quam: quod C activa: active C 24 passiva: passive C

17 restrictioni: restricte C 23 cuidam: cuidem C |

244

fol. 43ra

tractatus i

Respondetur quod membra divisionis coincidunt secundum rem solum. Contra: si terminus ampliabilis est ampliativus: vel quilibet; vel aliquis et aliquis non. Non primum, quia ly ‘homo’ non est terminus ampliativus; non secundum, quia nulla est ratio diversitatis. Nota: aliquis terminus est ampliabilis et non ampliativus, ut ‘homo’, ‘lapis’, ‘lignum’ etc.; alius est ampliativus et non ampliabilis, ut ‘fuit’, ‘erit’ etc.; et alius est ampliabilis et ampliativus, ut ‘intelligens’, ‘significans’, ‘futurum’ et ‘corruptum’. Et ratio primi est, quia talis terminus, quantum est ex se, non verificatur de aliquo pro suppositis diversorum temporum; sed ratio secundi, quia aliquis terminus, quantum est ex se, permittens alium terminum stare pro suppositis diversorum temporum, non supponit, ut copula de preterito. Item. Nec divisio est generis in species, quia divisum est complexum; nec totius in modo in suas partes, quia ly ‘ampliatio’ equivoce convenit ampliabili et ampliativo; nec est equivoca in sua equivocata, quia divisum significat significata utriusque partis secundum eandem rationem termini. Respondetur quod tertia. Ad argumentum dicitur quod complexum redditur equivocum vel amphibologicum propter unum terminum in eo positum, quia ‘canis currit’ est propositio plures propter ly ‘canis’. Item. Ly ‘homo’ et ly ‘fuit’ sunt termini quibus convenit ampliatio, tamen nec sunt ampliabiles, nec ampliativi. Respondetur quod sufficit primum esse ampliabilem et secundum ampliativum. Sed contra: primus est restrictivus, ut patet in ista ‘animal homo currit’, igitur est ampliativus. Consequentia tenet quia privative opposita habent fieri circa idem. Sed illi termini ‘restrictio’ et ‘ampliatio’ | opponuntur privative, ergo illi ‘ampliativum’ et ‘restrictivum’. Consequentia tenet: si abstracta opponuntur, concreta eorum opponuntur. [ 6 1/3 lineae vacuae ]

7 alius: alter C

20 unum: unicum C

29 ergo: et C

5

10

15

20

25

30

de divisione ampliationis

245

69. Utrum quilibet terminus supponens sit ampliativus.

5

10

15

20

25

30

Quod non, patet de illis terminis ‘Sortes’, ‘Plato’, ‘homo’, ‘lapis’, ‘lignum’ qui non possunt alios terminos ampliare. …256 Repondetur quod omnis singularis terminus supponens est ampliabilis. Contra: terminus singularis est supponens et non est restringibilis, igitur nec ampliabilis. Consequentia tenet, quia non videtur ratio diversitatis. Antecedens patet, quia non possunt stare pro paucioribus quam pro uno supposito, nec pro pluribus, igitur etc. Respondetur quod terminus singularis est ampliabilis materialiter, et restringibilis formaliter, quia, quando dicitur ‘Sortes albus currit’, ibi restringitur ad standum pro Sorte, non quocumque se habente, sed solum pro Sorte habente albedinem; et quando aufertur talis determinatio, tunc ampliatur materialiter. Etiam ipse est ampliabilis formaliter, quia dicendo ‘Antichristus erit’ subiectum stat pro supposito respectu plurium differentiarum temporis, et ergo ampliatur formaliter; sed si dicitur ‘Antichristus est’, tunc stat solum pro supposito in ordine ad unam differentiam temporis. Item. In ista propositione ‘homo intelligitur’ ly ‘homo’ supponit pro tot quod non potest pro pluribus supponere, igitur eius suppositio non potest ampliari. Respondetur: licet quoad suppositionem quam habet in ista propositione, non potest ampliari, tamen respectu suppositionis in ista propositione, scilicet ‘homo currit’, potest ampliari. Nota: una opinio dicit quod debet exprimi copulative; secunda dicit quod debet exprimi copulatim. Sed contra istas arguitur: sequitur quod contradictoria ista sint falsa ‘Antichristus erit’ et ‘Antichristus non erit’, quia hec copulativa est falsa ‘quod est Antichristus, erit, et quod erit Antichristus, erit’, quia prima pars eius est falsa; et secunda, scilicet ‘Antichristus non erit’ etiam

5 omnis: non C 14 aufertur: affertur C 31 secunda: 2 litteras erasas add. C

19 ad: et C | unam: unicam C

256 omissionem in tractatu suspicor, viz. transitio a tractatu de termino ampliativo ad terminum ampliabilem—ed.

246

fol. 43rb

tractatus i

est falsa, quia ista copulativa est falsa ‘quod est Antichristus, non erit, et quod erit Antichristus, non erit’. Et consimiliter probabitur quod ambo sunt falsa, exposita copulatim. Item. Sequitur quod iste propositiones sint false ‘mulier erit virgo’, ‘album potest esse nigrum’, ‘puer fuit senex’, que tamen communiter 257 conceduntur. Quia propositiones copulative vel de copulato extremo exprimentes ampliationem earum sunt false. Nota: propter hoc alia opinio dicit quod ampliatio debet | exprimi disiunctive. Sed contra: ex hoc sequitur quod ista contradictoria ‘Antichristus erit’, et ‘Antichristus non erit’ erunt simul vera, quia ambe disiunctive per quas exprimitur ampliatio, sint vere. Igitur etc. Nota: propter hoc communis opinio dicit quod ampliatio debet exprimi disiunctim. Sed contra: sequitur quod predicta contradictoria sunt vera. Quod prima sit vera, notum est. Sed secunda probatur, quia hec est vera ‘quod est vel erit Antichristus, non erit,’ igitur etc. Antecedens probatur, quia ‘quod est Antichristus, non erit’, igitur etc. Consequentia tenet a parte disiuncti ad totum disiunctum. Item. Sequitur quod istud argumentum in Darii non sit bonum ‘quilibet homo erit senex, Sortes erit homo, igitur etc.’ Argumentum probatur, quia posito quod Sortes non sit, sed cras generabitur, et tertia die morietur, et quod omnes alii homines senescent, tunc conclusio est falsa, et minor vera, ut patet; sed maior probatur quia ‘omnis homo qui est, erit senex, igitur omnis homo qui est vel qui erit, erit senex’, et ista equivalet maiori, igitur etc. Nota: propter ista argumenta aliqui negant communem opinionem. Sed pro solutione nota quod pars disiuncti est inferius ad totum disiunctum quia bene sequitur ‘homo est, igitur homo vel asinus est’ et non econverso. Sed quia ab inferiori ad superius negatione postposita sine constantia subiecti non valet consequentia, igitur a parte disiuncti ad totum disiunctum non valet consequentia negatione postposita sine constantia subiecti. Secundo nota: ab inferiori ad superius distributive non valet consequentia, igitur nec a parte disiuncti ad totum disiunctum distributive valet consequentia. 3 exposita: ex isto C 7 exprimentes: exprimantes (sic) C 19 disiuncti: disiunctivi C 31 disiunctum: negative add. C 34 distributive: non add. C 257 E.g. Marsilius ab Inghen, in Marsilius of Inghen, Treatises on the Properties of Terms, Ampliationes, p. 110, l. 36 – p. 116, l. 31 (regulae 1–3).

5

10

15

20

25

30

de divisione ampliationis

247

Et sic patet quod ista non valet ‘omne quod est homo, erit senex, igitur omne quod est homo vel erit homo, erit senex’. Sed contra: supposito quod Antichristus sit et vivat per annum, tunc est vera ‘Antichristus erit’. Sed secunda258 probatur quia sequitur quod 5 est Antichristus. [ 5 1/2 lineae vacuae ] Item. Sequitur quod contraria in materia naturali sint simul falsa. Falsitas patet per Petrum Hispanum.259 Consequentia probatur, quia supposito quod sit primum instans Sortis, tunc hec est falsa exprimendo 10 ampliationem disiunctim ‘omnis homo fuit animal’, quia falsificatur pro Sorte, et hec etiam est falsa ‘nullus vel nulla homo fuit animal’. Respondetur quod dictum Auctoris tractatuum intelligitur | de propo- fol. 43va sitionibus et de predicatione directa, quia iste sunt simul false ‘omne animal est homo’, ‘nullum animal est homo’. 15 Item. Ista est distinguenda ‘laborans sanabatur’, et non ex alio nisi propter ampliationem; igitur ampliatio debet exprimi coniunctim vel copulative vel disiunctive potius quam disiunctim. Antecedens prima parte patet, ex primo Elencorum.260 Item. Sequitur quod quelibet propositio cuius subiectum ampliatur, 20 sit de disiuncto subiecto etc. [ 14 lineae vacuae ] 70. Utrum copula existente presentis temporis subiectum ampliari sit possibile. Arguitur quod sic, quia ly ‘potest’ est copula presentis temporis, et 25 ampliat subiectum in tali ‘homo potest esse albus’, igitur etc. Item. Iste propositiones ‘homo est mortuus’, ‘Antichristus est generandus’ sunt communiter concesse ab auctoribus261 tamquam vere; tamen essent false, si subiecta non ampliarentur, igitur etc. Et confirmatur: si non, sequitur quod non possumus exprimere generationes futuras et 1 homo: Cc 258

16 exprimi: in add. C

viz. ‘Antichristus non erit’. Petrus Hispanus, Tractatus I, ed. L.M. de Rijk, p. 7, ll. 14–15. 260 Aristoteles, Sophistici Elenchi IV, 166a2 ff. 261 E.g. Marsilius of Inghen, Treatises on the Properties of Terms, Ampliationes, p. 116, ll. 1–9; ll. 10–14. 36 – p. 116, l. 31 (regulae 1–3). 259

248

fol. 43vb

tractatus i

corruptiones preteritas, quia tales exprimuntur per participia et copulas de presenti; sed si subiecta non ampliantur, tunc omnes iste propositiones erunt false, igitur etc. Item. Philosophus262 negat illam consequentiam ‘Homerus est aliquid ut poeta, igitur Homerus est aliquid’ et non propter aliud nisi propter ampliationem, igitur etc. In oppositum arguitur: hec conditionalis est impossibilis ‘si verbum est presentis temporis, subiectum ampliatur’. Igitur etc. Nota: exponendo ablativos conditionaliter vel causaliter, tunc questio est falsa; sed exponendo eos temporaliter, tunc secundum communem viam questio conceditur. Item. Nec subiectum ampliatur a verbo presentis temporis, ut notum est; nec a termino sequente, quia verbum est maioris virtutis in restringendo quam terminus qui est nomen vel participium in ampliando; igitur etc. Antecedens probatur quia: ampliatio fit ratione temporis, sed | verbum certius significat tempus quam nomen vel participium, igitur fortius exercet officium suum in restringendo. Item. Talis terminus non ampliat verbum, igitur nec terminum precedentem. Consequentia tenet quia agens potius et fortius agit in immediatum quam in mediatum. Item. Predicatum non ampliatur per subiectum, igitur nec econverso. Consequentia tenet, quia nulla est ratio diversitatis. Nota: quando ly ‘est’ est copula et sibi postponitur participium preteriti vel futuri temporis, tunc ampliatio subiecti fit per participium. Secundo nota quod consignificatio temporis non est sufficiens causa ampliationis, quia si sic, tunc quodlibet verbum ampliaret, quod est falsum; sed consignificatio temporis vel actus ratione cuius terminus permittitur stare pro suppositis diversorum temporum est sufficiens causa, et talem habent ista participia, igitur etc. Tertio nota quod verbum quod est copula, non supponit proprie, et etiam significat sub certa differentia temporis, et ergo non potest ampliari. Quarto nota quod copula habet maiorem vim restringendi terminum sequentem quam precedentem. In cuius signo: copula de preterito, scilicet ‘fuit’, ampliat subiectum et restringit predicatum. Et causa 2 non: non subiecta C

4 philosophus: Philosophos C

262 Vide Aristotelem, Sophistici Elenchi V, 166b37–167a21 (exemplum autem illo loco non invenitur).

5

10

15

20

25

30

35

de divisione ampliationis

5

10

15

20

25

30

249

istius secundum Marsilium263 est naturalis ordo concipiendi per animam que capit terminum ample a parte subiecti respectu istius copule et non a parte predicati. Sed contra: voluntas est potentia libera, igitur potest concipere predicatum ample et subiectum non. Respondendo dicitur quod voluntas ut voluntas non habet concipere, sed ut intellectus, et ut sic non est potentia libera. Item. Distributio, negatio, confusio solum feruntur in terminos sequentes, igitur et ampliatio. Consequentia tenet, quia nulla est ratio diversitatis. Respondetur quod anima ex naturali modo concipiendi refert ista ad sequentia, sed virtutem ampliativam, ut in pluribus, ad precedentia. Item. Vel omnes uniformiter ampliant; vel difformiter, et huius nulla est ratio. Igitur etc. Respondetur quod aliqui termini sequentes copulam de presenti sunt participia preteriti temporis, et ista ampliant pro eo quod est vel fuit; alii futuri temporis, et ista ampliant pro eo quod est vel erit ratione futuri temporis consignificati per presentia solum. Item. Sequitur quod modi prime figure non sunt formales, quia posita tali ampliatione hec consequentia non valet ‘nullum vivum est mortuum, omnis homo est vivus, igitur etc.’. Similiter ista ‘nullum mortuum est vivum, aliquis homo est mortuus, igitur aliquis homo non est vivus’. Respondetur secundum Buridanum264 et Marsilium265 quod tres modi solum sunt formales cum additione de ly ‘quod est’. Aliter dicitur quod unus | terminus ampliatur in premissis et non in conclusione, fol. 44ra vel econverso. Tunc non servatur debita forma syllogistica, quia non precise concluditur una extremitas de alia secundum suppositionem. Item. Talis ampliatio subiecti solum fit per verbum preteriti temporis, quia ly ‘amatum est’ vel ‘mortuum est’ est verbum preteriti temporis secundum Donatum.266 Et confirmatur: idem est dicere ‘homo est gene2 ample: ampleo C 6 respondendo: uno modo (?) C 17 alii: alia C 30 est: et add. necnon del. C

12 virtutem: pro add. C

263 Marsilius ab Inghen, Treatises on the Properties of Terms, Ampliationes, ed. E.P. Bos, p. 88, l. 16–22; p. 110, l. 26–30. 264 Johannes Buridanus, locus non inventus. 265 Marsilius ab Inghen, Questiones super libros Priorum Analyticorum, fol. 14ra, Venetiis 1516 (reprint Frankfurt am Main 1968). 266 Donatus, Ars Grammatica II, p. 387, l. 29.

250

fol. 44rb

tractatus i

randus’ et ‘homo generabitur’; sed subiecta sunt eadem, igitur sequentia ad ista convertuntur sed ly ‘generabitur’ est verbum, igitur ly ‘est generandus’. Nota: propter hoc aliqui dicunt quod terminus sequens non ampliat, hoc totum scilicet ‘mortuus est’ vel ‘generandus est’. Sed Alexander manifeste dicit quod talia sunt circumlocutiva preteritorum vel futurorum et ergo non sunt vera verba, et in eis adequate correspondet modus significandi verbi et participii qui non correspondent verbo, ex quo ipsum est incomplexum. Ad confirmationem dicitur quod ‘generabitur’ et ‘est generandus’ significant eque communiter, sed non habent eundem modum significandi essentialem. Item. Dicendo ‘homo est’ subiectum restringitur ad presentia, igitur addendo ly ‘mortuus’ ipsum non ampliatur. Et confirmatur: in ista ‘homo est generandus’ predicatum restringitur ad presentia solum, sed nullum generandum est presens, igitur etc. Item. Nullus terminus restrictivus sequens restringit subiectum ultra restrictionem verbi, igitur etc. Consequentia tenet, quia nulla est ratio diversitatis, et antecedens patet inductive de singulis. Respondetur quod hoc fit ideo quia oportet restrictionem esse unum extremum cum restricto nisi sit copula vel feratur super totum sequens, ut ‘nullus homo currit’; sed non oportet terminum ampliantem esse idem extremum cum ampliato, ut patet de tali ut ‘homo est amabilis’. Sed contra: ista ratio presupponit quod terminus sequens verbum ampliat, igitur petit principium. Item. Sequitur quod contradictoria verificentur de se invicem, quia secundum talem ampliationem hec est vera ‘non generandus est generandus’. Nota: aliqui concedunt argumentum, et dicunt quod non est inconveniens quando alterum contradictoriorum est ampliativum. Secundo nota quod vel ly ‘non’ ibi tenetur negative, et sic simpliciter | ista est falsa; vel tenetur infinite, et sic non sunt contradictoria, ex quo unus non est terminus negativus, et ex eo non sunt contradictoria, quia subiectum ampliatur et predicatum restringitur. Item. Nec participium ampliat ratione significationis essentialis participii, quia tunc quodlibet participium ampliaret, quod est falsum; nec 1–2 sequentia: et add. C 2 convertuntur: conf-tur (?) C 5 mortuus: mortuum C | generandus: generandum C 13 mortuus: mortuum C 16 sequens: non add. C 22 amabilis: ampliabilis C 25 invicem: inficem C 32–33 contradictoria: contrarii C 35 tunc: tunc add. C

5

10

15

20

25

30

35

de divisione ampliationis

251

ratione significationis accidentalis, quia tunc sunt plura accidentia participii quam enumerata a Donato,267 quia ampliatio sub nullo comprehenditur. [ 10 1/3 lineae vacuae ] 5

10

15

20

25

Item. Sequitur hanc esse veram ‘homo est mortuus’. Item, contra: ex ea sequitur quod ‘homo vivus est mortuus’, ex qua sequitur quod homo qui est, est mortuus, quod implicat contradictionem. Negatur ultima consequentia, et dicitur quod ad convertibilitatem non sufficit mutua predicatio universalis cum copula de presenti earum de se invicem et mutua consequentia cum ly ‘est’, sed respondetur hoc etiam cum copula de preterito et de futuro. Item. Sequitur hanc esse veram ‘homo est homo mortuus’. Sed contra: sequitur quod homo est homo qui non est, sed fuit, a convertibili ad convertibile. Et ex ea sequitur per resolutionem de ly ‘qui’, quod homo est homo qui non est, et iste fuit. Ex qua sequitur tamquam altera pars copulative quod homo est homo qui non est, quod implicat contradictionem. Respondetur: tenendo ly ‘qui’ restrictive tunc secunda consequentia non valet; sed tenendo resolutive, tunc prima non valet. Item. Sequitur quod ‘mortuum est homo’, quia nomina et verba transposita idem significant, et per conversionem. Respondetur quod ibi fit mutatio ampliabilis. Item. Hec est falsa ‘preteritum est futurum, igitur etc.’ Antecedens probatur, quia ex ea sequitur quod preteritum est, a tertio adiacente ad secundum adiacens, et etiam sequitur quod preteritum sit ens, ab inferiori ad superius. [ 9 lineae vacuae ]

fol. 44va

71. Utrum terminus ampliat ante se et post se. 30

Quod sic, patet: in talibus propositionibus ‘homo intelliget rosam’ etc. subiectum ampliatur ratione futuri temporis, et predicatum ampliatur (ly ‘rosa’) ratione actus intelligendi.

1 accidentia: qn (?) add. C 2 ampliatio: am-o C duntur C 14 convertibili: convertibile C 267

Donatus, Ars Grammatica II, p. 389, l. 26.

2–3 comprehenditur: comprehen-

252

fol. 44

vb

tractatus i

Contra: si sic, vel eodem modo ampliat precedentem et sequentem; vel diversimode. Si secundum: vel secundum eandem rationem, et sic solum habet eandem vim ampliandi; vel secundum diversas rationes, et sic erit terminus equivocus. Respondetur quod in predicta propositione ly ‘intelliget’ ampliat subiectum pro eo quod est vel erit, et predicatum (ly ‘rosam’) pro possibilibus. Et primum facit ratione consignificationis temporis futuri qui est accidentalis verbo; secundum ratione actus intelligendi qui significatur essentialiter per ly ‘intelliget’, et sic rationes non ambe sunt essentiales, et per consequens non erit equivocatio. Item. Nec quilibet terminus ampliativus sic ampliat, ut patet de ly ‘fuit’ vel ‘erit’, quod solum ampliat ante se; nec aliquis et aliquis non, quia non est ratio diversitatis. Et confirmatur: si aliquis non, maxime esset ly ‘fuit’. Sed contra: ly ‘fuit’ facit terminum sequentem stare pro eo quod fuit, igitur facit eum stare pro eo quod est vel fuit. Consequentia tenet a parte disiuncti ad totum. Respondetur quod ly ‘fuit’ et alia verba preteriti temporis vel futuri, que solum ampliant ratione temporis consignificati, ampliant solum terminum precedentem. Ad improbationem dicitur quod ratio diversitatis patet ex dictis. Ad confirmationem: negatur consequentia ista ‘terminus stat pro eo quod est vel fuit, ergo ampliatur’. Item. Nec una ampliatione solum ampliat unum terminum; nec pluribus, quia sic ampliatio esset distincta a termino quia idem terminus complexus non habet plures significationes. Respondetur quod ly ‘potest’ una am- | -pliatione ampliat terminum precedentem et sequentem, quia secundum unam significationem hoc facit; sed ly ‘intelligens’ secundum diversas significationes ampliat precedentem et sequentem terminum, et terminus incomplexus non equivocus habet diversas significationes, unam essentialem et alias accidentales. Item. Terminus restringit ante se, igitur non ampliat. Consequentia tenet, quia oppositorum debent esse opposite proprietates. Respondetur quod non oportet quod omnes proprietates unius oppositi opponuntur proprietatibus sui oppositi, quia stat quod ambo habeant eandem proprietatem, a superiori ad utrumque.

19 temporis: exp., terminis add. C

23 nec: vel hec C | ampliatione: illa add. C

5

10

15

20

25

30

35

regula i

253

Item. Nec ratione significationis materialis terminus hoc facit quia: in ista coincidunt cum non-ampliativo termino, quia ly ‘non intelligibile’ et ly ‘album’ ambo materiali significatione significant hominem; nec ratione formalis significationis, quia in ista etiam coincidunt cum 5 termino non-ampliativo, ut ly ‘potest’ et ly ‘est’ connotant formaliter presens tempus. Respondetur quod quandoque ratione formalis significationis essentialis, ut ly ‘intelligo’ ratione actus intelligendi; et quandoque ratione accidentalis, ut ly ‘percussit’ quod ampliat ratione significationis tempo10 ris preteriti quod accidentaliter consignificat; sed de ly ‘potest’ dicitur quod non ampliat ratione temporis, sed ratione significationis formalis, scilicet potentie. Item. Nec eodem modo ampliat terminum precedentem et sequentem quia in ista ‘homo incipit esse albus’ ly ‘homo’ stat determinate et 15 ‘albus’ confuse; nec diversimode, quia nulla videtur esse ratio diversitatis. Respondetur quod ista est ratio, quia habet terminum sequentem confundere, et precedentem non. Regula I 20

Nota: verbum preteriti temporis ampliat subiectum precedens supponens pro supposito, vel suppositis, ratione diversarum differentiarum temporis ad standum pro quolibet suo supposito quod est vel erit. Et dicitur quod ‘ampliat subiectum’, quia terminum precedentem qui non est subiectum nec pars eius, non ampliat, ut ‘equum equitavit homo’. Et additur ‘supponens’, quia in tali 25 ‘chymera currit’ subiectum non ampliatur. Et additur ‘etc.’,268 quia in ista ‘Antichristus erit’ subiectum non ampliatur proprie quia non verificatur de pronomine demonstrante aliquid, vel aliqua, mediante copulis istis ‘est’ et ‘erit’. Et debet addi ‘non restrictum’ propter subiectum istius ‘homo albus fuit’, quia ly ‘homo’ non stat pro quolibet homine qui est 30 vel erit, sed solum pro hominibus albis, propter restrictionem. Item. Vel solum ampliat terminum | precedentem, vel cum hoc fol. 45ra sequentem; nullum istorum potest dici, igitur etc. Respondetur quod verbum preteriti vel futuri temporis habens vim ampliandi solum ratione temporis consignificati ampliat solum prece-

268

viz. pro supposito … erit—ed.

254

tractatus i

dentem, sed si etiam habet vim ampliandi ratione actus verbalis, sicud ‘intelligo’, ‘cognosco’ etc., tunc ampliat utrumque, ut ‘homo intelligit rosam’. Item. Sequitur processus in infinitum in ampliationibus, quia exprimatur prima ampliatio, tunc vel iste terminus prius ampliatus adhuc 5 ampliatur; exprimatur iterum, et sic in infinitum; vel non, et huius nulla est ratio, igitur etc. Respondetur quod in ista ‘quod est vel fuit homo, fuit animal’ ly ‘homo’ non ampliatur, iuxta istam regulam Alexandri 269 ‘equivocus gemmis? harum. Si † iungitur † uni dicto pro reliqua tantummodo debet 10 haberi’. Sed quia in prima propositione subiectum equivaleat subiecto secunde, in qua exprimitur ampliatio, igitur etc. Item. Sequitur quod concipiendo propositionem kathegoricam debite oportet predicatum preconcipi copule quando predicatum ampliat subiectum, vel copulam preconcipi subiecto quando ampliat subiectum. 15 Probatur, quia alias non potest debite concipi subiectum ampliatum. [ 8 1/2 lineae vacuae ] Regula II

Nota: nomina terminantia in -‘bilis’ et in -‘ivus’ ampliant subiecta pro possibilibus salvis conditionibus in precedenti notabili positis. 20 Contra: ista nomina ‘vivus’, ‘divus’, ‘rivus’ et ‘bilis’ non ampliant subiecta, igitur etc. Respondetur quod nomina terminantia in ‘-ivus’ quandoque sunt verbalia descendentia a supinis, ut ‘amativus’, ‘risivus’ etc., et talia ampliant; alia autem non sunt huiusmodi, sicud sunt posita in argu- 25 mento, et ista non ampliant. Item. Sequitur quod hec sit vera ‘Antichristus est risibilis’, et quia hec est falsa ‘Antichristus est homo’, igitur proprium verificatur de aliquo de quo non verificatur subiectum. Respondetur quod ‘risibile’ prout ampliat pro suppositis, non est 30 proprium hominis, sed prout ampliat solum pro actu ridendi vel prout dicit aptitudinem ridendi et non potentiam ridendi absolute. 19 -ivus: -yvus C 28 proprium: propria C vel prout dicit add. necnon del. C 269

31 proprium: propria C

Alexander de Villa Dei, Doctrinale, ed. D. Reichling, p. 95, l. 1495.

32 ridendi:

regula iii

255

Item. Si ‘animatum’ et ‘animabile’ ampliant: vel pro eisdem suppositis precise, et hoc solum quia | lapis est amabilis et non-amativus; vel fol. 45rb pro diversis, et huius nulla ratio, igitur etc. Respondetur quod pro diversis, et ratio est quod ‘amativum’ signifi5 cat potentiam et significatum verbi activi, quia ‘illud quod potest amare’; sed ‘amabile’ significat potentiam et significatum verbi passivi, scilicet ‘quod potest amari’. Contra: ‘risibile’ significat ‘quod potest ridere’, igitur etc. Item. ‘Sensibile’ significat ‘quod potest sentire’, quia alias hec diffi10 nitio animalis non esset bona ‘animal est substantia animata sensibilis’, quod est † ph-om.† [ 8 1/5 lineae vacuae ] Regula III

Nota: ‘possibile’, ‘necessarium’, ‘contingens’ et ‘impossibile’ prout sunt differentie propositionum, non ampliant subiecta ad standum pro possibilibus, sed prout sunt differentie rerum. Exemplum primi, ut ‘Sortem currere est possibile’; exemplum secundi, ut ‘creans necessario est Deus’. Contra: sequitur quod ista propositio sit vera ‘omne creans necessario est Deus’. Sed contra: ex ea sequitur quod ‘tantum Deus necessario 20 est creans’, per regulam ab universali ad exclusivam etc. Respondetur quod termini non stant eque ample, et ergo consequentia non valet. Item. ‘Creans incipit esse Deus, igitur etc.’ Antecedens probatur: supposito quod Deus non creat et per unum annum non creavit, tunc 25 omnes exponentes sunt vere, igitur etc. Respondetur quod ista primo debet probari resolubiliter, quia primus terminus mediatus in ea est resolubilis. Item. Sequitur quod ista sit impossibilis ‘omne currens potest esse albus’, quia homo potest esse currens et non potest esse albus. 30 Sed contra: ‘omne currens est albus, igitur etc.’ Consequentia tenet ab esse ad posse; sed antecedens est possibile, igitur et consequens. 15

1 eisdem: eiusdem C 2 precise: percise C 24 annum: ammodo creat tunc omnis add. necnon exp. C 26 resolubiliter: resolobiliter (sic) C 28 ista: est C 31 ad: et C

256

fol. 45va

tractatus i

Item. ‘Aliquod currens potest est album, igitur quodlibet etc.’ Consequentia tenet, quia particularis in materia naturali equivalet universali. Respondetur quod ab esse ad posse valet consequentia affirmative et sine distributione. Pro secundo dicitur uno modo quod termini sunt de diversis predicatis, et ergo propria passio unius non est propria passio alterius, 5 et ergo propositiones non sunt in materia naturali; alio modo: admisso quod sic, dicitur quod non | tenet in modalibus, quia non sequitur ‘substantiam necesse est esse Deum, ergo omnem substantiam necesse est esse Deum’. Item. Sequitur quod argumentum in Baralipton non sit formale, quia 10 non sequitur ‘omnem Deum necesse est esse primam causam, omnem creantem necesse est esse Deum, igitur primam causam necesse est esse creantem’. Item. Sequitur quod propositio de necessario non in unam de necessario convertitur, quia hec est vera ‘creans necessario est Deus’ stante 15 ampliatione, et tamen hec est falsa ‘Deus necessario est creans’. [ 13 1/3 lineae vacuae ] 72. Utrum terminum ampliari ultra possibilia, scilicet ad ymaginabilia vel intelligibilia, sit possibile. Arguitur quod non, quia, si sic, sequitur quod in ista ‘Sortes270 intelligit 20 chymeram’ ly ‘chymeram’ supponit. Falsitas patet, quia est terminus pro nullo supponens, ex communi fama. Et confirmatur: ex ea sequitur quod chymera intelligitur, per regulam ab activo ad passivum, et ultra sequitur quod chymera est ens quod intelligitur, quia isto modo habet resolvi verbum passivum presentis temporis, ex quo caremus passivo 25 presentis temporis. Item. ‘Intellectus solum est verorum’, tertio De anima,271 sed chymera nec est nec potest esse, igitur nullo modo est verum ens, et per consequens non intelligitur. Item. ‘Quod non est, non contingit sciri’, primo Posteriorum,272 igitur 30 quod non est, non est intelligibile, sed chymera non est, igitur etc. 1 album: albus C 28 ens: entis C 270 271 272

6 admisso: admisse C

15 deus: et (?) add. C

fortasse alius manus, sed probabiliter eadem manus de novo incipit. Aristoteles, De anima III, vi, 430a26–28. Aristoteles, Analytica Posteriora I, ii, 71b25–26; Hamesse, AA, 312 (13).

19 ad: et C

regula iii

5

10

15

20

25

30

257

Item. Sequitur quod chymera est intelligibilis, igitur non ens est intelligibile. Consequens falsum, igitur antecedens. Nota: propter istas rationes Byridanus273 negat questionem. Sed pro primo argumento potest dici quod commune dictum274 intelligitur quod ly ‘chymera’ est terminus non supponens pro possibili; cum hoc stat quod supponat pro ymaginabili. Et dicitur quod non ampliatur proprie, quia solum mediante una differentia temporis | impropria, sci- fol. 45vb licet ymaginari, verificatur de pronomine, ut ‘hec ymaginatur chymera’. Ad confirmationem: tenet consequentia, quia verbum passivum habet eandem virtutem ampliandi suppositum quam habet verbum activum in obiectum rectum transitive. Sed secunda consequentia ab aliquibus negatur, quia arguitur a magis amplo ad minus amplum. Alii autem concedunt eam, quia ly ‘ens quod intelligitur’ non prohibetur ab ampliatione per copulam, ex quo participium preteriti temporis non prohibetur per ipsam, nec etiam per aliquod inclusum, igitur etc. Et illi negant tertiam consequentiam, scilicet quod ‘ergo chymera est’. Nota: intellectus qui fit per conceptum simplicem, est verorum, idest terminorum pro aliquo supponentium; vel intellectus solum est verorum, idest entium possibilium vel ymaginabilium. Item, nota quod ista propositio ‘quod non est, non contingit scire’ intelligitur sic ‘entium que non sunt, non est scientia per propositiones affirmativas, de inesse, mere kathegoricas, de terminis non-ampliativis’. Ad ultimam: negatur consequentia. Ad probationem ‘chymera non est ens, igitur est non-ens’: negatur consequentia, quia debet argui cum constantia subiecti. Item. Sequitur quod non possibile intelligi intelligitur, quia Deus intelligitur et ipse potest ymaginari esse impossibile intelligi, igitur etc. Et ex hoc sequitur quod istud quod non potest intelligi, intelligitur. Et consimiliter probatur quod istud quod non potest significari, significatur. Respondetur negando solum ultimam consequentiam quia in antecedente subiectum stat pro ymaginabili, sed in consequente fit restrictio per ly ‘potest’ sic quod subiectum solum stat pro possibilibus, igitur etc.

12 minus: ab add. necnon del. C Johannes Buridanus, Summulae, De suppositionibus, ed. R. van der Lecq, p. 52, l. 25. E.g. Marsilius of Inghen, Treatises on the Properties of Terms, Ampliationes, ed. E.P. Bos, p. 102, ll. 1–8. 273 274

258

tractatus i

Item. Sequitur quod ly ‘homo’ supponit pro asino. Probatur, quia in tali ‘homo ymaginatur esse asinus’ ly ‘homo’ supponit pro quolibet quod potest ymaginari esse homo, sed asinus est huiusmodi, igitur etc. Minor probatur, quia aliquis potest appetere quod sit homo et asinus, ut habeat duas perfectiones formales, igitur etc. Et confirmatur: 5 sequitur quod quelibet species specialissima sit convertibilis in supponendo cum generalissimo et cum ly ‘ens’ quia omne ens posset ymaginari vel intelligi esse lapidem, igitur in ista ‘lapis intelligitur’ secundum istam ampliationem ly ‘lapis’ supponit pro quolibet ente ymaginabili, et non pro pluribus potest supponere ly ‘ens’, igitur etc. 10 Item. Sequitur quod individuum univoce tentum supponit pro pluribus per modum plurium, quia in ista ‘Sortes ymaginatur esse’ ly ‘Sortes’ secundum istam opinionem supponit pro quolibet quod potest ymaginari esse Sortes; sed quodlibet ens est huiusmodi, igitur etc. Item. Sequitur quod hec consequentia sit bona ‘opinor vel intelligo 15 ens, igitur opinor vel intelligo lapidem’. Consequentia tenet, quia termini convertibiliter supponunt pro quolibet ymaginabili. Item. Sequitur quod quilibet terminus sit transcendens, quia quilibet convertitur quoad supposita cum termino transcendente. De restrictione

20

73. Utrum restrictio sit ampliationis privatio.

fol. 46ra

Arguitur quod non, quia restrictio et ampliatio verificantur simul de eodem, igitur etc. Antecedens patet quia in tali ‘omnis homo eger sanabitur’ ly ‘homo’ restringitur per ly ‘eger’, et ampliatur per ly ‘sanabatur’, igitur etc. 25 Item. Implicat contradictionem restrictionem esse privationem, quia sequitur ‘restrictio est privatio, ergo restrictio est’, et sequitur etiam quod restrictio non est, quia privatio nichil est, ex Postpredicamentis.275 Item. De restrictione contingit regredi in ampliationem, igitur etc. Consequentia tenet, quia privative opposita habent se ad invicem or- 30 dine irregressibili.

8 intelligi: intelligere C 275

22 verificantur: verificentur C

Aristoteles, Praedicamenta, X, 12a36–b 5.

28 privatio: restrictio C

de restrictione

5

10

15

20

25

259

Item. Restrictio importat proprietatem rei, et ampliatio proprietatem termini, igitur etc. Consequentia tenet: privative opposita habent fieri circa idem et non circa diversa. Item. Restrictio et ampliatio non fiunt circa idem tempore determinato a natura, igitur non opponuntur privative. Consequentia tenet per diffinitionem privative oppositorum. Et antecedens patet, quia pro quolibet tempore terminus restringibilis potest restringi, et ampliablis ampliari. Nota: privative opposita quandoque sumuntur proprie loycaliter pro terminis qui non possunt verificari de eodem simul, sed successive, ordine tamen irregressibili tempore determinato a natura, et sic illi termini ‘ampliatio’ et ‘restrictio’ non opponuntur privative; alio modo communiter pro terminis quorum unus est positivus et alter includens negationem negantem distributionem significatam per primum cum quadem aptitudine, et sic illi termini ‘ampliatio formalis’ et ‘restrictio formalis’ opponuntur privative, sed illi termini ‘ampliatio’ et ‘restrictio’ in genere non opponuntur privative, ut probat primum argumentum. Alio modo ly ‘privatio’ sumitur prout est terminus prime impositionis, et sic quandoque sumitur pro absentia dispositionis; tunc subiectum est aptum habere eam, et sic hec est falsa ‘restrictio est privatio’, quia est affirmativa cuius predicatum pro nullo supponit; alio modo sumitur pro subiecto carente tali dispositione, et sic aliqui negant istam ‘restrictio est privatio ampliationis’, quia dicunt quod ly ‘privatio’ disponit ly ‘ampliationis’, sed concedunt istam ‘restrictio est ampliationis privatio’, quia restrictio formalis est ampliationis formalis privatio. [ 1 1/2 lineae vacuae ] [ 7 lineae vacuae ]

fol. 46rb

74. Utrum quilibet terminus restringibilis sit. 30

Quod sic, probatur, quia quilibet terminus potest sumi materialiter, et tunc restringi, igitur etc. Et confirmatur: quilibet terminus potest imponi ad significandum convertibiliter cum ly ‘homo’; sed ly ‘homo’ est restringibile, igitur etc.

20 eam: causam (?) C exp. C

22 sic: vel add. necnon del. C

24 est: privationis add. necnon

260

fol. 46va

tractatus i

Item. Sinkathegoreuma est restringibile, quia sibi convenit restrictio active, igitur etc. Et confirmatur: in tali oratione ‘Sortes clamat nimis fortiter’ ly ‘fortiter’ restringitur per ly ‘nimis’, igitur etc. Nota: ly ‘restringibile’ sumitur uno modo prout dicit potentiam, et sic prima duo argumenta probant verum; alio modo ‘restringibile’ sumitur prout dicit aptitudinem vel potentiam restringi passive proprie, et sic questio est falsa sicud proponitur; sed limitata ad terminum supponentem, tunc est vera. Sed contra: individuum est terminus supponens, et tamen non potest restringi, ut patet ex descriptione. Et si dicitur quod formaliter restringitur, sed non materialiter, contra: in tali ‘Sortes albus currit’ ly ‘Sortes’ restringitur per ly ‘albus’ quod non habet restringere formaliter, quia restrictio formalis sit ratione temporis, igitur etc. Et confirmatur: subiectum istius ‘Sortes qui est homo, currit’ non est restringibile formaliter. Et si dicitur quod sic restringitur ‘Sortes qui nunc est, currit’, contra: hoc totum ‘Sortes qui nunc est’ non est restringibile, et est terminus kathegoreumaticus, quia subiectum, igitur etc. Item. Si sic, sequitur quod sit processus in infinitum in restrictionibus, quia capitur continue compositum ex restricto et restringente. Si est restringibile, habetur propositum; sed si aliquod non, tunc aliquod subiectum non erit restringibile. Item. Terminus kathegoreumaticus extra propositionem non est restringibilis, quia non est supponens extra propositionem, igitur etc. Item. Quilibet terminus est restrictivus simpliciter, igitur etc. Antecedens probatur, quia ly ‘omnis’ restringit et retrahit ly ‘felix’ a significato neutrali in tali ‘omnis felix est bonus’, et sic de aliis etc. Nota: quilibet terminus restringibilis non transcendens est restrictivus, et quilibet terminus restrictivus kathegoreumaticus est restringibilis capiendo ‘restringibile’ proprie. Contra primum: ly ‘ens vel non ens’, nam omne disiunctivum est communius parte eiusdem. Et confirmatur: ly ‘ens’ est restrictivum etc. Consequentia tenet, quia convertuntur. Item. Ly ‘idem’ convertitur cum ly ‘ens’, et est restrictivum, quia quelibet species est restrictiva sui generis; sed ly ‘idem’ est species predicamenti ad aliquid, igitur etc. Item. In tali ‘asinus entis currit’ ly ‘asinus’ restringitur per ly ‘entis’ quia asinus silvester non est asinus entis, igitur etc. 5 prima: e-d (?) add. C add. C

8 supponentem: suppositum C

17 kathegoreumaticus: et

5

10

15

20

25

30

35

de restrictione

5

10

15

20

25

30

35

261

Item. In tali ‘partes que sunt ens, sunt totum’ ly ‘ens’ restringit ly ‘partes que sunt’ ad standum pro partibus eiusdem entis et non pro partibus quarum una est Sortis, alia Platonis, quia iste non sunt ens unum simpliciter, ut notum est; nec aggregative, posito quod Sortes fuit Rome et Plato Prage. Nota: hoc disiunctum ‘homo vel homo’ non est superius ad alteram partem. Similiter, disiunctum ex genere et sua specie ut ‘animal vel homo’ non est superius ad genus positum in ipso. Similiter, disiunctum ex termino transcendente et eius opposito non est superius ad alteram partem, quia ly ‘ens vel non ens’ non est communius in significando quam ly ‘ens’, nec in supponendo, quia ly ‘non-ens’ pro nullo supponit, et ergo totum disiunctum non supponit pro pluribus quam ly ‘ens’. Sed contra: sequitur quod hec consequentia sit bona ‘omne ens est, igitur omne ens vel non ens est’. Contra: in consequente una pars subiecti kathegorica pro nullo supponit, igitur etc. Respondetur quod nichil prohibet disiunctum componi ex termino supponente et alio non supponente, ut ‘homo vel chymera currit’. Secundo nota: ly ‘est’ ultra ly ‘ens’ importat certam differentiam temporis ratione cuius habet restringere. Tertio nota quod aliqui dicunt quod quelibet species restringit suum genus, non semper quoad supposita (quia quoad ista quandoque convertitur cum genere, ut ‘multitudo’ cum ‘quantitate’, ly ‘idem’ cum ly ‘aliud’), sed restringit secundum rationem solum, quia secundum istam genus est communius. Sed contra: ratio secundum quam genus est communius specie, est modus significandi; sed talis non est ampliabilis, nec restringibilis, quod prius est dictum,276 igitur etc. Potest dici quod modus significandi proprie non restringit, sed ad istum sensum quod genus supponens cum specie ipsum determinante non supponit pro omnibus prout eis convenit suus modus significandi, sed prout eis convenit ratio speciei. Aliter dicitur quod solum species non convertibilis cum genere restringit genus. Sed contra: talis species non est transcendens, igitur etc.

19 supponente: a add. C 276

32 suus: suos C

Vide supra, p. 260, ll. 27–29.

262

fol. 46vb

tractatus i

Respondetur quod ly ‘idem’ est species et terminus transcendens quoad supposita, non autem quoad modum significandi. Nota quarto quod omnis asinus est asinus entis quia est effectus Dei. Nota quinto: capiendo ly ‘ens’ solum pro ente uno simpliciter, tunc est restrictivum, ut patet per quartam rationem. Sed capiendo ly ‘ens’ indifferenter | pro uno ente aggregative et uno simpliciter, tunc non est restrictivum. Et tunc dicitur quod pars Sortis et pars Platonis sunt unum ens aggregative secundum numerum. Item. Aliquod disiunctum, scilicet ‘homo vel non homo’, est restringibile, et non restrictivum, quia convertitur cum ly ‘ens’. Nota: disiunctum ex contradictoriis est terminus transcendens. Item. Terminus substantialis, scilicet ly ‘animal’, non est restrictivus, quia hec est incongrua ‘substantia animal currit’, ex quo ibi ponuntur duo substantiva, et nullum in genitivo. Respondetur quod est congrua significative, scilicet appositorie. Item. Istud disiunctum ‘homo vel asinus’ est restrictivum, ut patet in tali ‘ens quod est homo vel asinus’; et non est restringibile per determinationem, quia dicendo ‘iste homo vel asinus currit’ subiectum supponit pro homine et pro asino divisim. Et si dicitur quod debet singularisari: ‘ergo hoc quod est homo vel asinus, currit’, contra: demonstrando hominem et hoc supponit pro asino, quia asinus est asinus, igitur est hoc quod est homo vel asinus. Consequentia tenet a parte disiuncti ad totum. Respondetur quod vel ly ‘iste’ debet determinare totum disiunctum, vel debet singularisari secundo modo. Et tunc dicitur quod facta singularisatione solum manet disiunctum quoad vocem, non autem quoad suppositionem, ex quo non stat pro pluribus divisim.

5

10

15

20

25

[ 8 4/5 lineae vacuae ] 75. Utrum quelibet copula propositionis restringat predicatum eiusdem. Arguitur quod non, quia copula disiunctiva est copula ypothetice, et 30 nichil restringit. Item. Ly ‘potest’ vel ‘possibile est esse’ est copula kathegorice, et ampliat predicatum, quia alias hec esset falsa ‘ens potest esse Antichristus’. 5 quartam: quintam C 6 aggregative: Cc, aggregatione C 7 tunc: non est add. C | pars: sunt add. C 25 modo: secundo modo (?) C | facta: significatione add. necnon del. C

de restrictione

263

Item. In tali ‘homo est quod fuit vel erit vel potest esse ens’ predicatum supponit indifferenter pro possibilibus. Item. In ista ‘mons aureus est ymaginabilis’ predicatum non restringitur ad presentia. Et si glossatur de predicato quod non est ampliati5 vum, contra: in ista ‘Antichristus est generandus’ predicatum est terminus ampliativus, et restringitur, quia, si non, tunc hec esset concedenda ‘Adam est generandus’, quia Adam fuit generandus. Nota: questio debet intelligi de propositione kathegorica de inesse cuius predicatum non est ampliativum ad omnes differentias temporis, 10 sicud est ly ‘ymaginabile’ vel ly ‘intelligibile’. Et sic in tali ‘Antichristus est generandus’ restringitur ad standum pro generando futuro, et sic non stabit pro isto quod fuit generandum. Vel posset dici quod // [ 9 lineae vacuae ] In oppositum arguitur sic: si non, sequitur quod non omne nomen significat aliquid. Consequens est contra Philosophum, primo Perihermeneias277 et quarto Metaphysice,278 ubi dicit: ‘omnibus volentibus disputare supponendum est nomen significare aliquid’. Consequentia probatur, quia ly ‘chymera’ est nomen, et non significat possibile, igitur etc. Nota Marsilius279 et Hesbri 280 tenent oppositum Byridano281 propter 20 rationem istam et sequentes. Sed secundum Byridanum dicitur quod nomen significat aliquid per se vel mediantibus partibus sue descriptionis, et representat aliquid quod est, fuit vel erit vel potest esse, et sic ly ‘chymera’ mediante ly ‘compositum’ significat omnia composita. Sed contra: sequitur quod ly ‘chymera’ significat aliquid quod est, et 25 ex isto sequitur quod in propositione de inesse pro isto potest supponere. Solutio patet ex una questione suppositionum.282 Item. ‘Impossibile’ et ‘possibile’ sunt opposita, sed quicquid significat unum oppositum, oppositum illius significat reliquum; sed ly ‘possibile’ 15

4–5 ampliativum: ampliativus C 10 sicud: i add. necnon del. C | antichristus: vel Adam add. C 20 et: ad C 21 aliquid: ipsum C 25 isto: ista C 28 significat: et add. C | sed: per C Aristoteles, Peri hermeneias II, 16a20. Aristoteles, Metaphysica IV, 4, 1006a22 (?). 279 Marsilius of Inghen, Treatises on the Properties of Terms, Suppositiones, ed. E.P. Bos, pp. 54, ll. 11–23. 280 William Heytesbury: locus non inventus. 281 Johannes Buridanus, Summulae, De suppositionibus, ed. R. van der Lecq, p. 21, ll. 11– 13. 282 Cf. supra, p. 64, ll. 13–14; p. 79, ll. 25–26. 277 278

fol. 47ra

264

tractatus i

significat omnia possibilia; ergo ly ‘impossibile’ significat omnia impossibilia, et hoc non esset nisi ly ‘significaret’ ampliaret ultra possibilia; igitur etc. [ 6 9/10 lineae vacuae ]

fol. 47rb

Item. Impossibile aliquis potest velle, igitur intelligere. Consequentia tenet, quia nichil est volitum nisi cognitum, et quia non sufficit cognitio sensitiva ad volitionem, igitur oportet volitum esse intellectum; sed hoc non esset nisi ampliatio esset ultra possibilia, igitur etc. Et confirmatur: hec est vera ‘voluntas est impossibilium’, ex tertio Ethicorum,283 igitur ly ‘impossibilium’ supponit pro aliquo: vel pro possibili, vel pro ymaginabili non possibili. Si secundum, habetur propositum; si primum, tunc possibile est impossibile, quod implicat contradictionem. Item. Hec est vera ‘chymera est opinabilis’, | ex primo Elencorum,284 et est affirmativa, ergo subiectum et predicatum supponunt pro eodem; et subiectum non supponit pro possibili, igitur etc. Item. Iste conceduntur communiter ‘de infinito disputavit Aristoteles’, ‘de chymera disputavit Sortes’, ‘infinitum improbavit Aristoteles’. Vel ergo isti termini ‘chymera’, ‘infinitum’ supponunt pro possibilibus, sed hoc est contra Philosophum; vel pro impossibilibus, et sic habetur propositum. Item. Hec conceditur ‘de infinito est scientia’, igitur ly ‘infinitum’ supponit pro aliquo. Item. Vel ly ‘chymera’ significat chymeram, et sic ‘chymera’ supponit; vel aliud a chymera, et sic iterum ly ‘chymera’ supponit. Item. Quod non est, intelligitur, igitur non ens intelligitur. Confirmatur ‘populus intelligitur, et populus est, et non est ens, igitur est non ens’. Nota: iste propositiones adducte ut in pluribus sunt impossibiles. Sed primo intelligitur ‘voluntas est impossibilium’, idest: voluntas potest velle res taliter se habere qualiter impossibile est istas se habere, et sic vult iste qui optat se esse asinum. Sed ista ‘chymera est opinabilis’ conceditur ad istum sensum improprium, scilicet quod intellectus potest opinari res taliter se habere ad invicem qualiter se habent si chymera esset. Sed ista ‘de infinito disputavit Aristoteles’ conceditur, quod 12 implicat: ymplicat C 19 impossibilibus: (c. im)possibilibus C 30–31 opinabilis: oppinabilis C 32 invicem: inficem C 283 284

Aristoteles, Ethica III, 2, 1111b27. Cf. Aristoteles, Sophistici Elenchi, V, 167a1–6.

21 aliquo: alico C

5

10

15

20

25

30

de restrictione

265

Aristoteles disputavit de veritate propositionum in quibus ponebatur ly ‘infinitum’, quia non videtur esse rationale quod ly ‘disputavit’ ampliaret ultra possibilia. Alie propositiones posite in Aristotele conceduntur ad consimiles sensus improprios. 5 Ad aliud dicitur quod ly ‘chymera’ nec significat chymeram, nec aliud a chymera, sed significat aliud quod non est chymera. Ad aliud negatur consequentia, quia in prima ly ‘ens’ restringitur ad presentia. [ 10 1/2 lineae vacuae ] 10

15

20

25

30

35

Nota: restrictio est suppositio termini non pro omnibus suis significatis fol. 47va pro quibus supponeret sine tali termino istum limitante. Contra: restrictio rei ad extra non est suppositio, igitur etc. Item. Restrictio est terminus restringens, sicud ly ‘quilibet’ vel ly ‘aliud’, et talis non supponit, igitur etc. Item. Tali modo debet diffiniri restrictio sicud ampliatio; sed ampliatio diffinitur in ordine ad differentias temporis, igitur etc. Item. In diffinitione genus restringitur per differentiam, et tamen non supponit, quia diffinitio non est propositio. Item. Dicendo ‘Sortes scribit valde bene’ ly ‘bene’ restringitur per illum superlativum ‘valde’, quia determinatur ad standum solum pro bonitate excellenti, igitur etc. Item. In appositione, ut ‘animal homo’, ibi minus commune restringit maius commune, quia alias esset nugatio, ut dicunt grammatici; igitur etc. Item. In tali ‘ut omnis homo bonus diu viveret’ ly ‘homo’ determinatur ad standum solum pro hominibus quibus inest bonitas. Item. Verbum restringitur, ut ‘Sortes currit velociter’, et tamen non supponit, quia non verificatur mediante copula propositionis de pronomine demonstrante aliquid, vel aliqua, quia hec est incongrua ‘hoc est currit’. Item. Copula restringitur per ly ‘necesse’ in tali ‘hoc necesse est esse’, et tamen non supponit, quia est synkathegoreuma. Igitur etc. Nota: restrictio uno modo est terminus prime impositionis, et quandoque sumitur active, et sic est restringens, vel actus restringentis; alio modo passive, et sic est res restricta, vel eius passio; alio modo est terminus secunde impositionis, et uno modo sumitur active; tunc quan-

12 est: ss add. necnon del. C

22 minus: illius C

266

fol. 47vb

tractatus i

doque sumitur generaliter, et sic est dictio limitans aliam ad standum pro paucioribus non curando an talis supponat vel non, et sic differentia restringit genus in diffinitione, et magis commune restringitur per minus commune in appositione; alio modo proprie, et sic est terminus limitans alium ad supponendum pro paucioribus, et sic terminus solum restringit in propositione. Sed passive uno modo sumitur | communiter, et sic est acceptio termini non pro omnibus suis significatis pro quibus acciperetur sine additione limitante, et sic in diffinitione genus est restrictum; alio modo proprie, et tunc est limitata termini suppositio pro significato, vel significatis, non curando an talis limitatio significet rationem differentie temporis vel alterius determinantis restringentis non importantis tempus, et illo modo dividitur in materialem restrictionem et formalem. Et de materiali datur solum diffinitio posita, sed formalis secundum Thomam285 est suppositio termini respectu certe differentie temporalis, ut in ‘homo fuit albus’ ly ‘albus’ supponit solum pro preteritis, et ergo restringitur formaliter, et sic restrictio formalis diffinitur in ordine ad differentiam temporis, sed materialis non, quia restrictio materialis non diffinitur in ordine ad differentiam temporis. Item. Aliquis terminus restrictus non supponit pro paucioribus quam ipse non restrictus, igitur etc. Antecedens patet de termino singulari restricto, ut ‘homo erit Antichristus’. Et confirmatur: in ista ‘omnes partes proportionales consequenter se habentes sunt in continuo’ ly ‘partes’ restringitur per ly ‘proportionales consequenter se habentes’, et non stat pro paucioribus quam in ista ‘omnes partes sunt in continuo’, quia pro infinitis stat in utraque propositione. Respondetur: quamvis non stat pro paucioribus ly ‘partes’ in prima quam in secunda propositione, sufficit tamen quod non stat pro omnibus, quia alique sunt partes continui que non sunt proportionales consequenter se habentes, sicud medietas et quarta et 100; sed proprie dicitur quod ly ‘Antichristus’ non restringitur materialiter, sed solum formaliter. Item. Non quilibet terminus restringens proprie supponit, igitur nec restrictivus. [ 8 9/10 lineae vacuae ] 9 restrictum: restrictio (?) C propria C 285

12 illo: illu C

18 restrictio: ampliatio C

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 40.

29 proprie:

5

10

15

20

25

30

de restrictione

267

…286 talia predicata ampliativa pro omnibus differentiis temporis re- fol. 48ra

5

10

15

20

stringerentur non quoad supposita, sed in ordine ad tempus. Item. Ly ‘necesse’ est copula vel pars copule modalis, et non restringit predicatum, quia alias ista esset concedenda ‘Deum necesse est creare’, quia esset sensus ‘Deum necesse est esse quod est vel potest esse creans’, et hoc est falsum, igitur etc. Nota: ly ‘necesse’ restringit predicatum. Et ad argumentum dicitur quod modalis excipitur non ex eo quod nulla restringit, sed quia non omnis, quia sola copula de necessario restringit. Item. ‘Necesse’ et ‘possibile’ habent eundem modum ampliandi subiectum, ergo habent eundem modum restringendi predicatum. Consequentia tenet, quia nulla est ratio diversitatis. Respondetur quod ratio diversitatis sumitur ex modo significandi eorum, quia ‘impossibile’ consignificat possibilitatem ad quam non refertur existentia alicuius rei, sed ly ‘necesse’ consignificat necessitatem que prerequirit existentiam alicuius rei, et non formaliter rei significate per subiectum, igitur per predicatum, et per consequens restringit ipsum. Item. Si ‘possibile’ et ‘necesse’ non habent eundem modum ampliandi vel restringendi predicatum, tunc cuilibet de necessario equipollet aliqua de possibili. Consequens est contra Philosophum, secundo Perihermeneias,287 quia predicata non stabunt equaliter ample et restricte. [ 12 2/3 lineae vacuae ] 76. Utrum omnis determinatio restringat determinabile positum secum in eadem propositione kathegorica.

25

Quod non, patet de distrahente et superaddente. Nota: determinatio quandoque sumitur communiter pro qualibet additione que distrahit, vel superaddit, respectu alterius, et sic questio est falsa; alio modo sumitur proprie solum pro limitante vel diminuente, 30 et tunc conceditur questio, dummodo determinabile sit supponens.

1 omnibus: propositionibus add. C 28 distrahit: ly ‘circa’ add. C 286 287

6 falsum: verum C

aliqua verba in textu desunt; manus idem est, materia similis. Aristoteles, Peri hermeneias XII, 21a26.

21 possibili: possibile C

268

fol. 48rb

tractatus i

Sed contra: ly ‘secundum dentes’ diminuit ly ‘album’, et tamen non restringit ipsum, sed distrahit, igitur etc. Nota: determinatio uno modo dicitur diminuens ratione significati, et sic ly ‘secundum dentes’ diminuit ly ‘album’; alio modo secundum suppositionem, et de tali intelligitur questio. Item. Ly ‘album’ est determinatio superaddens, et restringit suum determinabile, scilicet ly ‘animal’. Respondetur quod superaddit quoad significata, sed non quoad suppositionem, de qua additione sola intelligitur regula. Item. Nec ly ‘generandum’ est determinatio superaddens quoad suppositionem, quia in tali ‘homo generandus est’ ly ‘homo’ solum supponit pro presentibus, et sic in tali ‘omne generabile est’; et similiter in ista ‘omne preteritum est’, quia valet istam ‘omne ens quod est preteritum est’. Et sic de aliis. Nota: Maulfelt288 concedit predictas propositiones, et dicit subiecta non stare ample; sed Venator 289 dicit ipsas esse falsas, et subiecta ampliari, et de hoc patebit in questione sequenti.290 Item. Aliquod adiectivum non restringit substantivum, ut patet in tali ‘homo risibilis currit’. Respondetur quod non quodlibet adiectivum diminuit vel limitat quodlibet suum substantivum secundum suppositionem, et ergo non quodlibet restringit quodlibet suum substantivum. Item. Sequitur quod magis commune minus commune restringat. Probatur, quia in ista ‘asinus animalis currit’ ly ‘animal’ quod est genus, restringit ly ‘asinus’. Respondetur quod quandoque determinabile restringitur per determinationem eiusdem casus, et sic numquam determinatio communior restringit minus commune; alio modo determinatio ponitur in alio casu, et sic quandoque virtute modi significandi accidentalis restringit minus commune determinabile, et sic ly ‘animalis’ restringit ly ‘asinus’ virtute possessionis ex cuius vi regitur ab eo.

2 distrahit: detrahit C restringat: restringant C

21 non: quod add. C

22 restringit: restringat C

23

288 Thomas Manlevelt? (‘M.’ potest etiam referre ad Marsilium, quia secundum Marsilium ampliatio termini subiecti accipienda est). 289 Johannes Venator Anglicus, Logica, ed. L.M. de Rijk: locus non inventus. 290 Cf. infra, qu. 77.

5

10

15

20

25

30

de restrictione

5

10

15

20

269

Sed contra: in tali, scilicet ‘pes asini animalis quiescit’, determinatio et determinabile ponuntur in eodem casu, et determinatio est communior, igitur etc. Respondetur quod hoc est per accidens solum quia: qualitercumque variaretur secundum casum determinabile, adhuc determinatio congrue staret cum illo determinabili. Item. In tali ‘omnis homo est albus’ posito quod solum omnes viri sint albi, tunc ly ‘albus’ est determinatio restringens, et non restringit ly ‘homo’ quia si sic, ipsa esset concedenda in casu predicto, quia valeret istam ‘quilibet homo, vel omnis homo masculinus est albus’. Falsitas probatur, quia sequitur ‘omnis homo est albus, mulier est homo’; si concluditur quod ‘mulier est albus’, locutio est incongrua; sed si concluditur quod ‘mulier est alba’, tunc conclusio est falsa, ex casu; et non minor, ergo maior. Et confirmatur: nichil prohibet predicatum masculini generis dici de subiecto composito ex terminis diversorum generum sine restrictione, igitur etiam potest sic dici de subiecto communis generis. Antecedens patet in tali ‘vir et uxor sunt iuncti’ etc. Nota: aliqui concedunt istam ‘omnis homo est albus’ in casu predicto et habent pro se communem auctoritatem, scilicet: talia sunt | subiecta qualia fol. 48va permittunt eorum predicata, et etiam quia ly ‘albus’, ex quo est purum adiectivum, non potest probari nisi in ordine ad subiectum. [ 8 1/2 lineae vacuae ] 77. Utrum subiecta talium propositionum ‘omne quod erit, est’, ‘omne quod potest esse, est’, ‘omne quod fuit, est’ sint restricta.

25

Arguitur quod sic, quia ly ‘omne’ construitur principaliter cum ly ‘est’, ex quo est principalis pars subiecti, et ly ‘est’ est copula, igitur supponit solum pro presentibus. Et ly ‘quod’, quia est relativum, non supponit latius in antecedente, igitur hoc totum ‘omne quod erit’ supponit solum pro hiis que sunt, igitur etc. 30 Item. Si non, sequitur quod omnes tales propositiones sunt false. Sed contra: ipse sequuntur ad propositiones veras, igitur etc. Antecedens probatur, quia sequitur ‘tantum ens est ens quod erit, igitur omne ens quod erit, est’. Consequentia tenet ab exclusiva ad eius universalem, de terminis transpositis. Antecedens probatur, quia ‘ens est ens quod erit, et 7 solum: hoc add. necnon del. C 20 eorum: earum C 25 omne: ens C 28 omne: ens C 29 que: erunt et add. C 31 sequuntur: se add. C 32 tantum: tamen C

270

fol. 48vb

tractatus i

nichil aliud ab ente est ens quod erit, igitur etc.’; consequentia tenet ab exponentibus ad expositam, et antecedens notum est de se. Item. ‘Ens quod erit, est, et nichil est ens quod erit quin istud est, igitur etc.’ Consequentia tenet ab exponentibus universalis ad expositam, et antecedens est notum de se. Item. Si non restringeretur subiectum, hoc maxime esset ex eo quod ly ‘omne quod potest esse’ significaret omne ens quod est vel potest esse indifferenter. Sed contra: in ista ‘omnis homo est animal’ ly ‘animal’ significat omnia animalia que possunt esse, et tamen restringitur, igitur etc. Item. Subiecta illarum propositionum solum verificantur de pronominibus demonstrantibus res que sunt, quia hec est falsa ‘Antichristus est ens quod potest esse vel quod erit’, quia ex ea sequitur quod Antichristus est, a tertio adiacente ad secundum adiacens. Item. In ista ‘omne futurum est’ subiectum restringitur, igitur etc. Antecedens probatur, quia in ista ‘omne quod est futurum est’ subiectum restringitur, igitur etc. Nota: propter istas rationes Buridanus,291 Marsilius292 et alii dicunt subiecta istarum propositionum esse restricta, et consequenter dicunt eas esse | veras.

5

10

15

20

[ 6 9/10 lineae vacuae ] Ad oppositum arguitur sic quod, si subiecta restricta sunt, tales essent concedende. Falsitas probatur, quia sequitur ‘omne quod potest esse, est; Antichristus potest esse, igitur Antichristus est’. Consequentia tenet in Darii, et conclusio falsa, ergo aliqua premissarum; non minor, ergo 25 maior. Item. In ista ‘omne quod est, potest esse’ subiectum solum stat pro presentibus, igitur in ista ‘omne quod potest esse, est’ subiectum supponit pro omnibus possibilibus. Consequentia tenet, quia non videtur ratio quare ly ‘est’ restringat subiectum in quo ponitur ly ‘potest’, et ly 30 ‘potest’ non ampliat subiectum in quo ponitur ly ‘est’.

7 omne: ens C 11 subiecta: subiectum C a add. C 25 falsa: igitur add. C

19 et: lacuna 4 litterarum in C

23 esse:

Johannes Buridanus, Summulae, De suppositionibus, ed. R. van der Lecq, p. 13, l. 26. Marsilius of Inghen, Treatises on the Properties of Terms, Restrictiones, ed. E.P. Bos, p. 162, ll. 9–16. 291 292

de restrictione

5

10

15

20

25

30

35

271

Item. Ly ‘ens’ inclusum in ly ‘omne’ principalius supponit in ordine ad ly ‘potest’ quam ad ly ‘est’, igitur potius ampliatur per ly ‘potest’ quam quod restringitur per ly ‘est’. Antecedens probatur, quia quam cito intellectus habet istam orationem ‘ens quod potest esse’, tunc concipit ‘ens’ et utitur eo pro omnibus entibus possibilibus; sed quando superaddit conceptum et actum importatum per ly ‘est’, tunc non diminuit predictum usum, et sic ipse fuisset superfluus, igitur utitur eo pro omnibus possibilibus. Item. Sequitur quod omnes iste sunt concedende ‘omne possibile est’, ‘omne generabile est’, ‘omne generandum est’, ‘omne preteritum est’, ‘omne futurum est’. Probatur, quia non videtur ratio quare ly ‘est’ magis restringeret hoc complexum ‘ens quod potest esse’ quam ly ‘possibile’ vel ‘generabile’ et sic de aliis. Sed falsitas probatur, quia sequitur ‘omne generabile est, Antichristus est generabilis, igitur etc.’ Item. Ex simili ratione sequitur quod hec sit concedenda ‘omne quod potest esse papa, est papa’. Falsitas patet per eius exponentes. Item. Hec est vera ‘ens quod potest esse, non est’, igitur etc. Antecedens probatur, quia sequitur ‘Antichristus non est, et Antichristus potest esse, igitur etc.’. Consequentia tenet ab inferiori ad superius negatione postposita cum constantia subiecti. Item. Pro quibuscumque distribuitur ly ‘ens quod est’ respectu unius copule, pro illis distribuitur respectu cuiuscumque copule, ergo ly ‘ens quod potest esse’ consimiliter se habet; sed respectu copule de possibili distribuitur pro omnibus possibilibus, ergo etiam respectu copule de inesse. Item. ‘Aliquid potest esse quod non est, igitur aliquid quod potest esse, non est’. | Consequentia tenet, quia nomina et verba transposita idem fol. 49ra significant. Item. ‘Quidquid est, est’. Hec est falsa, et similiter ista ‘quidquid potest esse, erit’, igitur et iste que ponuntur in titulo questionis. Consequentia tenet ab equivalentibus ad equivalentes. Antecedens probatur, quia ly ‘ens’ inclusum principaliter supponit in ordine ad ‘erit’ vel ‘potest’ quod habet ampliare ipsum ita quod sit sensus ‘quidquid erit, ipsum est’ que valet istam ‘omne ens erit et ipsum est’, que est falsa; igitur etc. Nota: propter istas rationes Venator 293 et alii negant questionem.

293

Johannes Venator Anglicus, Logica, ed. L.M. de Rijk: locus non inventus.

272

tractatus i

Sed ad argumentum primum: negatur consequentia, quia deberet sic subsumi ‘Antichristus est ens, quod potest esse’ et ista est falsa. Sed contra: ‘Antichristus est possibilis etc.’ Consequentia tenet, quia ‘possibile’ et ‘potest esse’ convertuntur. Et consimiliter in ista ‘Antichristus est ens quod potest esse’ ly ‘ens’ principaliter supponit in ordine ad ly ‘potest’, ergo ampliatur, et per consequens ly ‘quod’ ampliatur, igitur totum predicatum erit ampliatum. Pro secundo nota: restrictio habet se per modum privationis respectu ampliationis, sed privatio est maioris virtutis respectu habitus quam e converso, ideo potius ly ‘est’ restringit subiectum in quo ponitur ly ‘potest’ quam ly ‘potest’ ampliat subiectum in quo ponitur ly ‘est’, et ly ‘est’ habet se tamquam radix aliorum verborum, ergo nullum aliud potest tollere eius virtutem, sed eius virtus est restringere terminum cui additur cum ly ‘quod’, igitur etc. Pro tertio nota: quamvis intellectus prius concipit ly ‘potest’ quam ly ‘est’, tamen, quia ly ‘est’ est principalis copula, igitur principalius concipit ly ‘ens’ in ordine ad ly ‘est’ quam ad ly ‘potest’. Pro quarto argumento nota quod Marsilius294 omnes istas propositiones concedit. Et ad improbationem:295 negatur consequentia, quia subiectum stat magis ample quam in conclusione. Ad secundam improbationem negatur argumentum, et dicitur quod est dissimilitudo, quia in primis propositionibus a parte predicati non ponitur terminus connotativus, sed in ista ‘omne quod potest esse papa, est papa’ a parte subiecti et predicati ponitur terminus connotativus qui pro connotato non supponit. Ad aliam rationem dicitur quod non sumitur constantia totius subiecti cum copula propositionis in qua ponitur, et ergo deberet sic sumi ‘Antichristus est ens quod potest esse’; tunc minor esset falsa. Ad aliam negatur consequentia, quia ly ‘quod est’ habet restringere respectu cuiuslibet copule, sed ly ‘quod potest’ non habet ampliare respectu cuiuslibet copule, igitur etc. Ad aliud negatur consequentia, quia in antecedente ly ‘quod’ tenetur resolutorie et in consequente restrictive. 6 quod: et C

12 verborum: et add. C

23 dissimilitudo: de similitudo C

294 Marsilius of Inghen, Treatises on the Properties of Terms, Ampliationes, ed. E.P. Bos, p. 116, ll. 10–14; 118, ll. 1–10. 295 Vide supra p. 270, ll. 18–20.

5

10

15

20

25

30

de restrictione

273

Nota: pro ultimo Buridanus296 concedit istam ‘quidquid erit, est’, ex eo quod hec dictio ‘quidquid’ construitur cum hoc verbo ‘erit’ virtute cuius ampliatur, et tunc subiectum intelligitur relativum, scilicet ipsum quod construitur | cum ly ‘est’ ita quod sit sensus ‘quidquid erit, fol. 49rb 5 ipsum est’, et sic secundum eum negatur consequentia. Alio modo potest dici quod ista ‘quidquid erit, est’ valet istam ‘omne quod erit, est’, et sic ipsa negatur. Item. In tali ‘omne quod erit, fuit’ subiectum non restringitur, etc. [ 8 1/2 lineae vacuae ] 78. Utrum ampliatio sit necessaria ad salvandum aliquarum propositionum veritatem et aliarum falsitatem.

10

15

20

25

30

Arguitur quod non: ampliatio non est necessaria, quia potest esse et potest non esse, igitur etc. Nota: ampliatio non est necessaria simpliciter, sed ex conditione, quia necesse est, si aliquis debet cognoscere veritatem et falsitatem certarum propositionum, ut cognoscat ampliationem terminorum. Item. Inutile et fictitium est ponere ampliationes terminorum, igitur etc. Antecedens probatur, quia veritas et falsitas propositionum possunt salvari per appellationem et alias passiones terminorum, quia circumscriptis ampliationibus adhuc salvatur veritas istarum ‘album fuit Sortes’ et ‘Sortes fuit albus’, quia posito quod Sortes nunc sit albus et prius fuit, et non fuit albus, tunc prima kathegorica conceditur propter appellationem subiecti, et secunda negatur propter restrictionem predicati. Item. Causa quare ista sit vera ‘venientem cognosco’ quando ista est falsa ‘cognosco venientem’, potest haberi ex suppositionibus, quia in prima ly ‘venientem’ supponit determinate, et in secunda confuse tantum. Et confirmatur: predicte propositiones nec differunt in significatis, ut notum est, nec in modis significandi, quia precise constituuntur ex eisdem terminis, igitur etc.

10 ad: et C 11 veritatem: veritas C | falsitatem: falsitas C 20 ampliationibus: appellationibus C 21 sortes: non add. necnon del. C 28 predicte: perdicte C 30 eisdem: eiudem (sic) C 296

l. 22.

Cf. Johannes Buridanus, Summulae, De suppositionibus, ed. R. van der Lecq, p. 53,

274

tractatus i

Nota: causa veritatis prime propositionis ypothetice potest haberi ex ampliationibus et restrictionibus terminorum, sed eque bene concernit appellationes. De appellatione

fol. 49

va

Sed de secundo argumento dicitur quod sufficiens causa veritatis prime et falsitatis secunde non habetur ex suppositione diversa, sed potius ex appellatione. Etiam possunt dari iste ‘hunc venientem cognosco’ et ‘cognosco hunc venientem’, in quibus ly ‘hunc venientem’ supponit uniformiter, scilicet singulariter, et tamen prima in casu est vera in quo secunda est falsa, posito quod cognosco Sortem qui est veniens, non tamen cognosco ipsum venire. De alio dicitur quod differunt | in modis significandi propositionum qui provenit ex diverso ordine terminorum et diversa acceptione eorum, scilicet unius secundum appellationem rationis in una, et non in alia. Item. Sequitur quod de appellatione sit scientia loycalis. Falsitas probatur, quia nec est pars nove loyce, ex quo appellatio est passio termini; nec est pars veteris loyce, quia Philosophus pertractat eam in libro Elencorum.297 Respondetur quod hec est pars veteris loyce, quia ista habet tractari de passionibus terminorum quales sunt appellationes. Et pro argumento dicitur quod nichil prohibet istum principaliter in nova loyca pertractare aliquas passiones terminorum. Si arguitur quod Philosophus nullas pertractat appellationes, dicitur quod appellatio forme habet ortum ex diffinitione denominativorum,298 sed appellatio rationis habet ortum ubi Philosophus299 negat istam consequentiam ‘cognoscis Choriscum, et ipse est veniens, igitur cognoscis venientem’. [ 4 1/2 lineae vacuae ] Nota: appellatio in genere est acceptio termini secundum eius formam vel rationem propriam.

11 cognosco: cognoscam C 23 nullas: nulli C 297 298 299

12 propositionum: propositionali C

Aristoteles, Sophistici Elenchi IV, 166b8. Aristoteles, Praedicamenta I, 1a12–15; Hamesse, AA, 302 (3). Aristoteles, Sophistici Elenchi XXIV, 179b3–4.

21 istum: istius C

5

10

15

20

25

de appellatione

275

Contra: diffinitio convenit huic termino ‘Sortes’ in tali ‘cognosco Sortem’, et tamen sibi non convenit appellatio, quia non est nomen appellativum, ut patet ex grammatica; nec est appellativum loycaliter, quia est prima substantia, que non significat sub appellationis figura, 5 sed solum secunda substantia sic significat, ut patet ex predicamento substantie. Nota: appellatio quandoque est terminus prime impositionis, et sic est nomen verbale huius verbi ‘appellor’; alio modo est secunde impositionis, et tunc uno modo sumitur grammaticaliter, et sic grammati10 cus dividit nomen in appellativum et proprium, et sic Philosophus etiam dicit300 ‘secunda substantia significat quale quid, sub appellationis figura’; alio modo sumitur loycaliter, et sic diffinitur in proposito. Item. Ly ‘appellatio’ non dicitur secundum unam rationem de appellatione forme et de appellatione rationis, igitur etc. Antecedens pro15 batur, quia appellatio forme est connotatio, et appellatio rationis est exigentia rationis, et illis non potest convenire una ratio, igitur etc. [ 3 1/2 lineae vacuae ] Item. Ampliatio diffinitur per suppositionem, igitur appellatio debet diffiniri per eandem; sed sic non diffinitur, igitur etc. 20 Respondetur quod ista est ratio diversitatis quia: appellatio saltem forme sumitur a significato formali, et pro isto terminus connotans | fol. 49vb accidens distinctum a suo supposito non supponit; sed suppositio sumitur a significato materiali pro quo terminus supponit, et sic ampliatio penes idem, scilicet significatum materiale, attenditur, igitur etc. 25 Item. Ly ‘cecus’ appellat in tali ‘homo est cecus’, et non formam, quia non significat aliquam dispositionem esse in subiecto; nec etiam rationem, ut patet ex diffinitione appellationis rationis; igitur etc. Item. Sequitur quod in tali ‘album est’ ly ‘album’ non appellat, quia non accipitur pro forma, ex quo non supponit pro ea, igitur etc. 30 Nota: ‘terminum accipi secundum formam’ est ipsum accipi suppositive pro significato formali, et sic ly ‘album’ vel ‘nigrum’ accipitur secundum formam; alio modo est ‘terminum accipi’ secndum formam pro significato, vel significatis, prout significatur aliquid per modum inherentie ad ipsum vel ad ipsa. Et hoc fit uno modo positive,

1 cognosco: cognoscas C 300

34 ipsa: ipsam C

Cf. Aristoteles, Praedicamenta V, 3a9.

276

tractatus i

et sic illi termini ‘album’, ‘nigrum’ quandoque accipiuntur secundum formam; alio modo privative, et sic illi termini ‘cecum’, ‘surdum’ accipiuntur secundum formam. Item. Aliquis terminus appellat qui tamen non accipitur secundum formam vel rationem propriam. Probatur, quia in ista ‘cognosco Sortem’ ly ‘Sortem’ appellat, et non formam, ut notum est, neque rationem propriam, quia nullam habet diffinitionem propriam, ex quo terminus singularis non est diffinibilis ex termino mediate. Respondetur quod per ‘rationem’ non debet intelligi ‘diffinitio’, sed ‘conceptus’. Item. Aliquis terminus appellat rationem communem qui non appellat formam, igitur etc. Antecedens probatur in ista ‘cognosco hominem’ ly ‘hominem’ appellat rationem communem, ex quo est terminus communis; sed per ‘rationem propriam’ debet intelligi ‘conceptus’, sive sit singularis sive communis, secundum quem terminus significat ultimate et proprie. Sed contra: sequitur quod in talibus ‘intelligo “bu”, ‘intelligo ly “homo”’, ly ‘homo’, et ly ‘bu’ non appellant rationes significatas. Probatur, quia sensus est quod intelligo istam vocem ‘bu’ sub ea ratione qua est ‘bu’ //

5

10

15

20

[ 12 lineae vacuae ] De divisione appellationis

fol. 50ra Nota: appellationis alia est formalis, et talis nominatur appellatio forme; alia

rationalis, et talis dicitur appellatio rationis. Contra: in tali ‘homo est dives’ ly ‘dives’ appellat, et non appellatio- 25 nem rationis, ut notum est; nec appellationem forme, quia non connotat formam, sed passiones que sunt substantie. Item. In ista ‘hoc est materiale’ ly ‘materiale’ appellat materiam, quia connotat eam, igitur etc. Item. Privativa appellant in certis propositionibus, in quibus non 30 appellant rationem, ut patet ex regulis appellationum; nec appellant formam, ex quo negant formam vel habitum inesse subiecto; igitur etc. Nota: Per ‘formam’ in proposito debet intelligi quodlibet connotatum accidentale, sive sit substantia, sive accidentaliter se habens, sive 17 sequitur: sr (?) C

de divisione appellationis

277

accidens, sive positive sive privative significatum per modum adiacentie. Et sic ly ‘dives’ connotat divitias que sunt pecunie, oves et boves prout possidentur ab homine, et ly ‘materiale’ connotat compositionem ex materia, et ly ‘cecum’ connotat privative visionem. 5 Item. Omnis appellatio forme est appellatio formalis significati, et quodlibet tale est ratio formalis secundum quem terminus significat; sed quelibet appellatio formalis rationis est appellatio rationis, igitur omnis appellatio forme est appellatio rationis. Nota: aliqui dicunt quod membra divisionis coincidunt secundum 10 rem, sed non secundum rationem, quia omnis appellatio forme est terminus appellans formam et idem terminus etiam appellat formam, ut patet in tali ‘cognosco album’ in qua ly ‘album’ appellat rationem, quia connotat et appellat rationem, quia sequitur hoc verbum ‘cognosco’. Alii dicunt quod appellatio rationis est conceptus secundum quem 15 terminus significat, sed appellatio forme est dispositio que significatur inesse subiecto per terminum connotativum. [ 2 1/2 lineae vacuae ] Item. Nullus terminus connotat. Probatur, quia, si aliquis connotaret, vel ergo ipse et quilibet alter terminus connotativus supponeret pro 20 substantia connotando accidens; cuius falsitas patet de illis terminis ‘intensum’, ‘remissum’. Vel supponeret pro accidente et connotaret substantiam; hoc videtur esse contra ordinem nature, ex quo accidentis esse est inesse, et substantie esse est per se esse. Nota: aliquis | terminus connotativus supponit pro substantia et fol. 50rb 25 connotat accidens, ut ly ‘album’; aliquis pro substantia et connotat aliam rem que est substantia, accidentaliter se habere ad ipsam, ut ly ‘pater’; aliquis supponit pro accidente connotando ipsum accidentaliter se habere, ut ‘intensum’ et ‘remissum’ et termini secunde impositionis; aliquis supponit pro accidente substantiam connotando, ut in ista ‘color 30 est ignius’, ibi ly ‘ignius’ supponit pro calore connotando ignem. Item, nota: secundum Marsilium301 appellatio forme est significatio formalis significati termini tamquam suo determinabili adiacentis vel non adiacentis pro aliqua differentia temporis. 1 significatum: significatur C 10 sed: et C secunda C 29 aliquis: alius C

11 formam: rationem C

28 secunde:

301 Marsilius of Inghen, Treatises on the Properties of Terms, Appellationes, ed. E.P. Bos (Dordrecht 1983), p. 130, ll. 29–31.

278

fol. 50va

tractatus i

Contra: appellatio non est significatio, igitur etc. Respondetur quod significatio debet sumere communiter prout extendit se ad significationem et ad connotationem. Item. Appellatio de ly ‘pater’ in ista ‘homo est pater’ est appellatio materialis significati, quia est appellatio paternitatis que est animal, quod est materiale significatum. Nota: aliquorum terminorum idem est significatum materiale et formale, et propter hoc ista consequentia non valet ‘ista appellatio est materialis significati, ergo non formalis’. Item. Nec appellatio est significatio termini que est terminans, quia significatio est significatum vel modus significandi; nec est significatio distincta a termino, quia sic appellatio non esset passio termini. Item. Nec est significatio naturalis termini, quia secundum istam terminus non est conceptus; nec significatio ad placitum, quia non est impositum ly ‘album’ ad significandum albedinem, sed ly ‘album’ est impositum ad significandum rem albam. Nota: appellatio forme est significatio termini, idest: ipse terminus significans rem sub ratione formali, et sic de aliis addendis in diffinitione. Secundo nota: ly ‘album’ primo et principaliter est impositum ad significandum rem albam, et sic similiter ex impositione significat subiectum habere albedinem per modum adiacentie. Sed contra: vel significat ista sub unico conceptu, vel sub diversis. Non primum, quia substantie et accidenti non potest convenire unicus conceptus, alias ly ‘ens’ esset genus. Et confirmatur: substantia et accidens non possunt sentiri una sensatione, igitur non possunt intelligi una intellectione confusa. Antecedens probatur |, quia nec per species accidentis solum, ut notum est; nec per species substantie et accidentis simul, quia substantia non multiplicatur, nam, si sic, tunc esset sensibilis per se, quod est contra secundum De anima.302 Nec potest etiam dici secundum, quia vel hoc fieret secundum diversos conceptus inconiunctos, et sic quilibet terminus concretus esset equivocus; vel secundum coniunctos, et sic esset complexus.

2 sumere: sumitur C 9 non: nota C 14 est: nullus C 15 impositum: impositus C 18 significans: termini (?) add. C 20 secundo: secunda C 21 albam: et sic (similiter add. necnon exp.) ex impositione C 24 substantie: substantia C 29 sic: sicud C 30 sensibilis: sensibile C 302

Aristoteles, De anima II, vi, 418a8–9; 20–21 (locus incertus).

5

10

15

20

25

30

de divisione appellationis

5

10

15

20

25

30

279

Item. Ly ‘album’ nichil aliud significat nisi qualitatem, ut patet ex predicamento substantie, igitur etc. Nota: Orem303 dicit quod concretum significat substantiam et accidens sub diversis conceptibus, scilicet substantiam sub materiali, et accidens sub formali, sed non coniunctim per compositionem, sed tamquam determinatio suo determinabili. Et ad diffinitionem equivocorum dicitur quod intelligitur de significatione formali vel conceptu formali, si terminus est concretus. Et conceditur quod concretum est complexum complexione indistanti. Sed Buridanus304 dicit: concretum significat substantiam et accidens uno conceptu confuso, quia immediate sumitur a speciebus sensibilibus. Et dicit consequenter quod substantie et accidentis non est unus conceptus (pure unicus) essentialiter superior ad conceptum essentialem substantie et conceptum essentialem accidentis, sed bene est unus conceptus accidentalis illis vel inferior alicui eorum, sicud conceptus ternarii vel ydemptitatis et sic de aliis. Et consequenter dicit quod substantia multiplicat species, et negat quod sit sensibilis per se, quia sensibile dicitur per se quod consequitur secundum aliquam rationem secundum quam, si variatur, necesse est sensum variare suum medium. Item, nota quod dictum Philosophi in Predicamentis305 intelligitur quod ‘album’ non significat aliud nisi qualitatem significatione formali, sed cum hoc stat quod significat subiectum materiali significatione. Sed contra: ex hoc sequitur quod haberet diversas rationes essentiales, et sic esset in diversis predicamentis, quia distinctio predicamentorum sumitur penes diversas rationes essentiales eorundem. Respondetur quod immediate et principaliter ly ‘album’ habet unam rationem vel conceptum confusum, sed consecutive et secundario habet rationem formalem et materialem. Pro replicatione dicitur quod termini concreti secundum opinionem Oremi ponuntur, et predicamenta solum secundum rationes essentiales formales. Aliter posset exponi auctoritas Philosophi, scilicet quod ‘album’ pure adiective tentum nichil aliud significat nisi albedinem, nisi per modum substantie adiacentis.

2 predicamento: predicamentis C 15 sicud: quod C 31 scilicet: sicud C | pure: aliter p (sic) add. necnon del. C 303 304 305

17 sensibilis: sensibile C

Nicholaus Oresme, locus non inventus. Cf. fol. 9ra. Aristoteles, Praedicamenta VIII, 8b25; Hamesse, AA, 304 (31).

280

fol. 50vb

tractatus i

Item. Sequitur quod in ista ‘homo est idem’ ly ‘idem’ non appellet formam, quia non significat formale significatum per modum adiacentis suo determinabili, quia nec significat idem predicato adiacere sibi ipsi (nam, si sic, idem esset distinctum a seipso); nec alteri, ut notum est. Igitur etc. Item. Ly ‘album’ significat per | modum inherentis, igitur etc. Consequentia tenet, quia ‘inherere’ est in aliquo esse, sed ‘adiacere’ est iuxta adesse. Item. Vel quelibet talis significatio formalis est substantia, et hoc est falsum de ly ‘album’; vel accidens, et hoc est falsum de ly ‘dives’; vel alique substantia et alique accidens, et sic ly ‘rationale’ appellaret formam, quod communiter negatur. Nota: in descriptione dicitur ‘tamquam suo determinabili adiacentis’ ad innuendum quod non oportet quemlibet terminum appellantem formam significare aliquid quod realiter adiacet alteri, sed sufficit quod significat aliquid per modum adiacentis, et sic ly ‘idem’ significat respectum consideratum ad seipsum per modum adiacentis. Secundo nota quod ly ‘adiacentis’ debet designare solum quemlibet modum se habendi accidentaliter positive ad subiectum, non curando an talis modus sit substantia vel accidens. Item. Nec terminus positivus significat per modum non-adiacentis, ut notum est; nec privativus, quia ly ‘cecus’ connotat cecitatem adiacere subiecto, igitur etc. Consequentia tenet, quia ibi implicat idem significare per modum adiacentis et non-adiacentis, quia sequitur ‘significat per modum non-adiacentis, ergo non significat per modum adiacentis’. Et confirmatur, quia sequitur quod omnis terminus univocus habet duplex connotatum, scilicet unum per modum adiacentis, aliud per modum non-adiacentis. Nota: ista clausula ‘vel non-adiacentis’ additur propter terminos privativos vel negativos. Secundo nota quod ly ‘cecus’ connotat cecitatem adiacere et visionem non-adiacere. Sed ad improbationem: negatur consequentia, quia totale predicatum non est terminus infinitus. Ad confirmationem dici-

2 formam: formalem C | formale: formali C 4 sic: si sit: sicud C 11 alique: aliquod C | alique: aliquod C 12 formam: formationem C | negatur: notetur C 15 formam: formationem C | realiter: rationaliter (?) C 26 quod: non add. necnon exp. C 27 adiacentis: adiacentie C 28 non-adiacentis: adiacentie C 33 confirmationem: differentiam C

5

10

15

20

25

30

de divisione appellationis

281

tur quod terminus privativus est alio modo complexus, et sic nichil prohibet eum habere duplex connotatum, unum formale et immediatum, aliud virtuale et mediatum. Sed diceres: si terminus privativus significat per modum adiacentis, 5 tunc sequens clausula superflue additur. Respondetur: quamvis superflueret quoad appositionem primi connotati tantum, non superflueret quoad appositionem secundi connotati. Vel posset dici quod cecitatem adiacere non est adiacere respectu vel secundum quid. 10 Item. Terminus extra orationem connotat accidentaliter, igitur appellat formam. Consequentia tenet, ex diffinitione univocorum, circa quam dicitur quod appellatio est connotatio accidentalis. Item. Aliqua est appositio que non est in ordine ad differentiam temporis, igitur etc. Antecedens probatur, quia in ista ‘intelligo album’ ly 15 ‘album’ appellat formam, et tamen non in ordine ad aliquam differentiam temporis, quia stat pro presentibus, preteritis, futuris et possibilibus. [ 3 1/2 lineae vacuae ] 79. Utrum quilibet terminus sit appellativus forme.

fol. 51ra

20

Arguitur quod non, quia aliqui termini substantiales non sunt connotativi, igitur etc. Antedendens patet de terminis substantialibus absolutis, scilicet ‘substantia’, ‘corpus’, ‘animal’. In oppositum: terminus substantialis potest imponi ad significandum convertibiliter cum ly ‘album’, igitur etc. 25 Item. Aliquis terminus substantialis connotat, ut patet de ‘differentia’, igitur etc. Consequentia tenet, quia omnis connotatio est appellatio. Et si dicitur quod solum accidentalis connotatio est appellatio, contra: huius nulla est ratio, igitur etc. Item. In tali ‘hoc est caput hominis’ ly ‘hominis’ appellat totalitatem, 30 et in ista ‘hoc est asinus Sortis’ ly ‘Sortis’ appellat possessionem, quia ipsa non esset vera nisi asinus esset possessio Sortis. Item. Omnes termini substantiales significant modos se habendi accidentaliter. Probatur, quia significant sub ratione qualitatis genitivi

4 sed: set (sic) C 11 diffinitione: de add. C appellat: appellet C 33 genitivi: generis C

15 formam: formationem C

29

282

tractatus i

casus, et sic de aliis, ut patet per Donatum,306 sed tales rationes sunt accidentales respectu substantie, igitur etc. Item. Quilibet genitivus substantialis significat possessionem per modum adiacentis, et dativus per modum acquisitionis et sic de aliis, quia, si non, tunc genitivus non regitur ex vi possessionis, nec dativus ex vi acquisitionis. Nota: significationum quedam est essentialis, quedam accidentalis, ut prius patuit,307 et secundum hoc quedam connotationum est connotatio secundum essentialem significationem, et alia secundum accidentalem. Et tunc est dicendum quod nullus terminus substantialis substantialiter tentus est appellativus forme secundum significationem essentialem, et hoc pretendit communis opinio. Cum hoc tamen stat quod quilibet terminus substantialis est appellativus forme secundum significationem accidentalem, et hoc perswadent alique rationes in oppositum, scilicet secunda et tertia et quarta. Secundo nota quod ly ‘appellativum’ debet dicere aptitudinem solum vel potentiam appellandi sine nova impositione. Tertio nota quod appellatio dicitur ab ‘ad’, ut importat respectum, vel denominationem extrinsecum, idest: modum se habendi accidentaliter. Item. Ly ‘homo’ significatione essentiali connotat totalitatem que est accidentalis substantie, igitur etc. Antecedens probatur, quia si non, tunc hec esset concedenda ‘pes est homo’, quia pes est substantia animata sensitiva rationalis, ex quo anima est in qualibet parte hominis, ex tertio De anima.308

5

10

15

20

25

[ 11 1/3 lineae vacuae ] 80. Utrum quilibet terminus appellativus forme sit connotativus.

fol. 51rb

Quod sic, patet ex diffinitione, quia quilibet significat per modum adiacentis vel non-adiacentis, igitur etc. In oppositum: sequeretur quod quilibet terminus appellativus forme 30 sit connotativus, quia ‘connotativus’ dicitur a ‘con’ et ‘notativum’ quod

12 tamen: tunc C 306 307 308

14 in: et C

22 si: ly C

Donatus, locus non inventus. Cf. supra, p. qu. 21; p. 252, ll. 30–31. Aristoteles, De anima III, ix, 432a22–b 7.

30 quod: quid C | terminus: s add. C

de appellatione rationis

5

10

15

20

25

283

est ‘significativum’, igitur etc. Sed ex isto sequeretur quod quilibet talis sit synkathegoreumaticus, quia ‘synkathegoreuma’ dicitur a ‘sin’, quod est ‘con’, et ‘kathegoreuma’, quod est ‘significativum’, quasi ‘consignificativum’. Nota: ly ‘con’ quandoque dicit modum habendi convenientem alicui, non ex isto, sed ratione alterius, et sic ‘synkathegoreuma’ dicitur ‘consignificativum’. Alio modo dicit aliquorum simultatem, et sic concretum est connotativum vel consignificativum, quia simul significativum subiecti et connotati. Item. Si sic, vel significaret substantiam et accidens uno conceptu; vel diversis;. nullum istorum potest dici, igitur etc. Nota: solutio et deductio huius argumenti patet contra diffinitionem appellationis forme. Item. Termini abstracti accidentales sunt appellativi et non connotativi, igitur etc. Antecedens patet, quia sunt termini communes. Et etiam in ista ‘hec est actio caliditatis’ ly ‘caliditatis’ appellat formam cause vel possessionis, quia sensus est quod hec est actio procedens a caliditate tamquam a sua causa. Et confirmatur: termini de prima specie qualitatis sunt abstracti, quia ly ‘qualitas’, quod est genus eorum, est abstractum et tamen connotat acquisitionem, ut communiter dicitur, igitur etc. Confirmatur: ly ‘privatio’ est terminus abstractus et connotat carentiam forme, igitur appellat. Sed quod termini abstracti non sunt connotativi, probatur quia sequitur ‘iste terminus est abstractus, igitur absolute significat’, et per consequens non per modum adiacentie vel inherentie etc. Ex altera parte ipse est connotativus, igitur significat per modum adiacentis. Nota: illi termini ‘caliditas’, ‘frigiditas’ et consimiles termini abstracti non sunt appellativi vel connotativi ratione significationis essentialis, sed ratione significationis accidentalis. De appellatione rationis

30

Nota: appellatio rationis est acceptio termini in propositione pro suo significato, vel significatis, secundum significationem determinatam secundum quam talis terminus istud, vel ista, significat.

16 etiam: et add. C

26 adiacentis: adiacentie C

284

fol. 51va

tractatus i

Contra: nec ly ‘acceptio’ ponitur pro genere, nec aliquod aliud, igitur etc. Antecedens probatur, quia ly ‘acceptio’ est terminus prime impositionis, et ly ‘appellatio’ terminus secunde impositionis, igitur unus non potest poni pro genere in diffinitione alterius. Nota: aliqui dicunt quod terminus prime impositionis non potest poni 5 pro genere in diffinitione termini secunde impositionis, ex quo primus supponit pro re | ad extra, secundus pro terminis; sed hoc est falsum, quia stat quod terminus prime impositionis sit transcendens, et sic supponit pro rebus et pro terminis. Etiam ly ‘aliquid’ est terminus prime impositionis, et est genus terminorum secunde impositionis. 10 Etiam posset dici quod ly ‘acceptio’ etiam esset terminus secunde impositionis, et solum staret pro acceptione terminorum. Item. Appellatio est acceptio rei ad extra, igitur non termini. Antecedens probatur, quia appellatio huius termini ‘album’ est albedo, quia ly ‘album’ appellat albedinem. 15 [ 3 1/2 lineae vacuae ] Item. Terminus appellat rationem extra propositionem, quia accipitur pro re secundum determinatam rationem, igitur etc. Et si dicitur quod terminus solitarie sumptus non sumitur in ordine ad alios, quod facit ipsum appellare rationem, contra: tunc adminus in ordine ad imperativam vel optativam appellat, ut ‘cognosce Deum’. Item. Si terminus solum in propositione appellat rationem, vel ergo quilibet terminus significans ad placitum; vel aliquis et aliquis non. Non primum, quia aliquis terminus significans ad placitum non supponit, ut ly ‘chymera’, igitur etc. Nec secundum, quia non videtur ratio diversitatis, ex quo quilibet potest accipi secundum rationem determinatam. Nota: non videtur ratio cogens ad concedendum terminum appellare rationem extra propositionem; tamen potest poni perswasio talis, quia appellatio est passio termini. Terminus autem non dicitur proprie terminus nisi in propositione, quia ibi solum terminat proprie, igitur etc. Secundo nota, nam appellatio est inventa propter salvare veritates et falsitates, sed quia iste solum inveniuntur in propositionibus, igitur etc. Tertio nota quod quilibet terminus saltem kathegoreumaticus est appellativus rationis et non quilibet suppositivus. Cuius ratio est, quia 3 appellatio: positio C 7 secundus: secundum C 9 aliquid: aliud C 11 acceptio: acceptus C 27 terminum: non add. C 32 secundo: secunda C 33 etc.: solutio add. necnon del. C 34 tertio: secundo C | quod: quia C

20

25

30

35

de appellatione rationis

5

10

15

20

25

30

35

285

suppositio attribuitur termino solum ratione materialis significati, sed appellatio sepius attribuitur terminis ratione significati formalis vel modo significandi. Item. Sequitur quod quilibet terminus supponens personaliter appellat rationem. Probatur, quia quilibet talis accipitur secundum rationem determinatam vel non-determinatam. Non potest dici secundum, quia sic non acciperetur secundum significationem ultimatam et personalem. Et confirmatur: talis terminus non significat secundum significationem non determinatam; igitur etc. Consequentia tenet a negativa de predicato infinito etc. Item. Sequitur quod terminus transcendens sequens istud verbum ‘appeto’ non appellat rationem, quia non habet rationem determinatam, sed transcendentem. Et confirmatur: quilibet terminus supponens personaliter significat secundum suam significationem propriam, igitur accipitur secundum eam. Consequentia tenet, quia quilibet terminus sumptus personaliter accipitur secundum significationem ultimatam et propriam. Item. Tota diffinitio convenit verbo, et tamen verbum non appellat, | fol. 51vb igitur etc. Antecedens probatur pro prima parte, quia verbum accipitur in propositione pro suis significatis secundum rationem determinatam dicendo ‘amo hominem’; sed pro secunda parte patet per communiter loquentes. Item. Sequitur quod terminus obliquus appellat. Falsitas probatur, quia ipse non connotat. Item. Sequitur quod in ista ‘cognosco bu’ ly ‘bu’ non appellaret propriam rationem, quia non habet rationem determinatam, ex qua ratione significat ultimate proprie. Falsitas probatur, quia iste differunt ‘cognosco bu’ et ‘bu cognosco’, quia habens conceptum entis bu cognosco, sed per istum non cognosco bu, quia talis non est ratio correspondens huic termino ‘bu’ sic quod secundum istam ly ‘bu’ significet sua significata. Item. Ista clausula pretermittitur, scilicet ‘in ordine ad aliquod verbum terminans ipsum actum suum’, et ista est addenda, quia numquam fit appellatio rationis nisi in ordine ad tale verbum, et similiter quod debet quod in tali ‘homo secundum quod homo est animal’ ly 16 personaliter: probabiliter C 21 communiter: perniter (?) C 22 loquentes: laquent—(?) C 25 bu: vel ly homo vel add. C 28 habens: habendum (?) C 32 ista: in ista C 33 terminans: terminantis in C | addenda: addendo C 35 quod: contra (?) C

286

tractatus i

‘homo’ appellat rationem ratione ly ‘secundum quod’ tenti specificative, quia est sensus quod homo sub ratione hominis est animal. [ 5 1/2 lineae vacuae ] 81. Utrum possibile sit aliquem terminum appellare rationem in una parte propositionis et in alia non appellare.

5

Quod sic, patet per communem regulam in qua dicitur quod terminus sequens hoc verbum ‘cognosco’ rectus ab eo etc. appellat rationem, et quando precedit, tunc non appellat. In oppositum arguitur quod nulla appellatio rationis est ponenda, igitur etc. Antecedens probatur, quia nec doctores nec demonstratores 10 nec dyaletici sunt eis usi, sed soli sophiste, igitur solum est fictitium eas ponere. Respondetur quod Aristoteles in libro Elencorum309 utitur ea, ut prius dictum est.310 Item. Sequitur quod ly ‘homo’ equivocatur dicendo ‘cognosco homi- 15 nem’ et ‘hominem cognosco’, quia in prima accipitur secundum determinatam rationem, et in secunda non, ergo equivoce accipitur. [ 2 1/2 lineae vacuae ]

fol. 52ra

Item. Sequitur quod a diffinitione ad diffinitum, a propria passione ad subiectum, et, generaliter, a convertibili ad convertibilem non valet 20 consequentia, quia non sequitur ‘cognosco hominem, igitur cognosco risibile’ et sic de aliis. Item. Sequitur quod ab inferiori ad superius affirmative sine distributione non valet consequentia, quia non sequitur ‘cognosco hominem, igitur cognosco animal’ quia stat me habere conceptum hominis et non 25 conceptum animalis. Falsitas | patet per communes regulas. Nota: quidam sunt termini convertibiles quoad supposita et quoad modum significandi. Et in talibus tenent regule, sive preponantur 5 appellare: ampellare C 10 nec: et C 11 sophiste: soste C 13 utitur: u[i add. necnon exp.]titur C 19 a: in C 20 convertibili: convertibile C 21 cognosco: hominem add. necnon del. C 24 consequentia: et negative, ergo non valet add. C 27 quidam: quedam C | supposita: et cum talibus add. necnon del. C 309 310

Aristoteles, Sophistici Elenchi IV, 166a2–3. Cf. supra, p. 274, ll. 17–18.

de appellatione rationis

5

10

15

20

25

30

35

287

terminis appellativis, sive non; alii sunt termini convertibiles solum quoad supposita. Atque contingit quandoque arguere sic quod sint totalia extrema, et sic predicte regule habent veritatem; alio modo contingit arguere sic quod sint partes extremorum, et tunc dicuntur uno modo sine determinatione diminuente vel distrahente vel faciente appellare rationem, et sic regule iterum tenent; alio modo contingit cum aliqua predictarum determinationum et sic consequentie non valent, ut probant argumenta. Sed bene sequitur ‘cognosco hominem, igitur animal cognosco, et igitur risibile cognosco’. Respondetur quod, quando arguitur affirmative, et in consequente terminus superior vel convertibilis postponitur termino appellanti, tunc argumentum est bonum. Item. Sequitur quod hec sit concedenda ‘aliquis bonus Christianus Deum cognoscit’, quia nichil prohibet bonum Christianum Deum cognoscere secundum diversas eius conditiones et proprietates que requiruntur ad fidem, et tamen non habere conceptum proprium Dei. Respondetur quod ipsa est concedenda. Item. Sequitur quod syllogismus expositorius non sit formalis consequentia, quia non sequitur ‘hoc est veniens, et hoc cognosco, igitur cognosco venientem’; nec sequitur ‘monstrum hoc natura intendit, et hoc est monstrum, igitur natura intendit monstrum’; nec sequitur ‘hoc cognoscitur, et hoc est album, igitur album cognoscitur’. Nota: ista argumenta non sunt syllogistica, quia peccant ex eo quia arguitur a termino non appellante rationem ad eundem appellantem rationem. Sed possunt concludere alias conclusiones. Respondetur quod ex primis concluditur ista ‘venientem cognosco’ et ex secundis ista ‘natura monstrum intendit’, et ex tertiis ista ‘cognoscitur album’. Item. In Darii non sequitur ‘intenditur a natura monstrum, monstrum est homo, igitur monstrum intenditur a natura’. Respondetur quod peccant sicud priora argumenta. Item. Iste propositiones in nullo differunt ‘venientem cognosco’ et ‘cognosco venientem’, quia una sequitur ad aliam iuxta istam regulam nomina et verba transposita idem significant. Et sequitur ‘venientem cognosco, 2 supposita: et cum talibus add. C 7 predictarum: predictorum C 12 appellanti: appellante C 24 quia: Cc 27 alias: aliquas C 29 secundis: secundas C 29–30 cognoscitur: intenditur C 36 transposita: transitiva C

288

fol. 52rb

tractatus i

igitur cognosco rem que est veniens’, et ultra sequitur quod ‘cognosco venientem’. Ultima consequentia tenet a convertibili ad convertibilem. Item. Ly ‘venientem’ sive preponatur, sive postponatur, regitur ab eodem verbo, igitur ab utroque appellatur, vel nullibi. Consequentia tenet, quia nulla est ratio diversitatis. Nota: ista regula nomina et verba transposita etc. tenet | dummodo non mutatur ampliatio, suppositio, appellatio, determinatio, et quod non committitur nugatio. Secundo nota quod nichil prohibet ‘aliquem venientem cognosco’, et tamen non cognosco rem que est veniens, quia possibile est me venientem cognoscere et non habere conceptum entis vel rei communem. Tertio nota quod, quamvis ly ‘venientem’ sive precedat ly ‘cognosco’, sive sequitur, regitur ab eo, tamen, quando sequitur, tunc magis aperte sibi coniungitur, et ergo tunc potius facit ipsum amittere rationem quam quando precedit. Item. Si in ista ly ‘hominem’ appellaret propriam rationem, maxime esset ex eo quod valeret istam ‘intelligo hominem secundum istam rationem secundum quam est homo’. Sed contra: istud complexum ‘secundum istam rationem etc.’ nec includitur in ly ‘intelligo’, nec in ly ‘homo’, nec in ambobus simul, igitur nullo modo iste equivalent. Nota: propter hoc aliqui dicunt quod terminus constructus cum verbo a parte post non appellat rationem, sed totum aggregatum sumitur ad placitum sic complexe quod includat propriam rationem termini sequentis. Et Thomas de Clivis311 dicit expedire in principio disputationis convenire de usu appellationum vel de non usu. [ 3 1/3 lineae vacuae ]

2 convertibili: convertibile C 6 transposita: transitiva C 10 cognosco: cognoscere C | est: potest C 13 cognosco: cognoscat C 17 propriam: propositionem C 21 ambobus: ambabus C 25 includat: includit C 311

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 41.

5

10

15

20

25

regula

289

Regula

5

10

15

20

25

30

Nota: terminus rectus a verbo, vel a participio eiusdem, significante actum anime interiorem cognitivum terminans actum eiusdem verbi stans ab eadem parte a qua regitur, appellat suam rationem. Vel potest sic poni regula: quodlibet verbum, vel eius participium, facit terminum rectum ab eo in quam terminatur actus stante ab eadem parte a qua regitur, appellare rationem suam. Et dicitur ‘significans actum anime’, quia termini significantes alios actus non faciunt appellare. Et additur ‘interiorem’, quia termini significantes actus exteriores anime sicud ‘video’, ‘audio’ non faciunt appellare, quia, si sic, tunc ista esset impossibilis ‘Sortes videt hominem’, quia impossibile est Sortem videre hominem sub conceptu hominis. Et additur ‘cognitivum’, quia ly ‘vult’, quamvis significat actum anime interiorem, tamen, quia iste non est cognitivus, igitur non appellat. Et additur ‘terminum rectum ab eo’, quia in ista ‘Sortes cognoscit hominem qui est albus’ ly ‘albus’ quamvis sequitur ly ‘cognoscit’, tamen quia non regitur ab eo, igitur non | appellat rationem. Et additur ‘in quam terminatur actus eius’ fol. 52va propter ly ‘homo’ in ista ‘homo cognoscit’, quia non terminat actum huius verbi ‘cognoscit’ transitive, quia habet per modum suppositi. Et additur ‘stante ab eadem parte etc.’ propter ly ‘hominem’ in ista ‘Sortes hominem cognoscit’. Contra: ly ‘wult’ et ly ‘appetit’ faciunt terminos appellare rationes, et tamen non significant actum anime cognitivum, quia voluntas ex se est potentia ceca, ex tertio Ethicorum.312 Et si dicitur quod velle presupponit cognitionem, tunc arguitur de ly ‘facit’ quod facit terminum appellare, quia alias iste non esset concedende ‘domificator facit domum’ et ‘domificator nichil facit’ stante quod figura et motus non sint res distincte a figura et mobili. Et confirmatur: sequitur quod ista sit falsa ‘materia appetit formam’; consequens est contra Philosophum, primo Physicorum.313 Consequentia probatur, quia hec est falsa ‘materia appetit formam sub ratione forme’, ex quo ratio determinata forme est universalis, et materia non appetit universaliter, igitur etc. Item. Sequitur quod ly ‘ago’ facit terminum sequentem appellare rationem, quia significat quemlibet actum, ergo etiam actum anime. 4 regitur: respondetur C necnon del. C 312 313

11 cognitivum: consignificativum C

23 quod: sub add.

Aristoteles, Ethica III, iii, 1111b23 (‘voluntas autem est impossibilium’). Aristoteles, Physica I, ix, 192a1.

290

fol. 52vb

tractatus i

Item. Sequitur quod ly ‘est’ facit terminum sequentem appellare rationem, quia significat actum anime interiorem, scilicet actum unitivum subiecti cum predicato. Respondetur quod talis actus non est cognitivus, nec presupponens cognitionem. Sed contra: presupponit conceptum subiecti per quam anima cognoscit significatum termini, igitur etc. Item. Sequitur quod cognoscens rem omnem rem cognosceret, ex quo sequitur quod cognoscens rem omnia scita a Deo cognosceret, et sic esset ita perfectus sicud Deus. Primum argumentum probatur, quia cognoscens rem habet conceptum universalem rei et talis omnem rem significat et notificat, igitur etc. Nota: totum argumentum conceditur usque infertur quod cognoscens sit ita perfectus sicud Deus, quia, quamvis cognoscens rem vel omne scitum a Deo cognoscit universaliter et confuse tantum, non tamen cognoscit determinate et omnibus modis quibus res sunt cognoscibiles. Item. Sequitur quod ly ‘hominem’ equivocatur in illis propositionibus ‘cognosco hominem’ et ‘hominem cognosco’, quia in una appellatur propriam rationem, et in alia non. Item. Sequitur quod sub termino appellante stante distributive non contingeret descendere copulative, nec sub termino stante | confuse tantum distributive, quia non oportet anima habente rationem communem ipsam habere rationem singularium disiunctive vel copulative. Item. Sequitur quod quilibet promittens vel debens denarium omnem denarium debet vel promittit. Probatur, quia promittendo tibi equum, vel omnem equum promittit, vel nullum, vel aliquem et aliquem non. Sed non secundum, quia tunc promittens equum nichil promitteret, et sic iustus absolveretur a iudice tamquam non obligatus nichil solvendo; nec tertium, quia non est ratio quare plus unum quam alium; igitur primum. Et confirmatur: sequitur ‘nullum equum debet vel promittit, igitur secundum nullam rationem equum debet vel promittit’. Falsitas primi argumenti patet, quia promittens equum rigore iuris solum committitur ad solvendum unum equum et tamen omnem equum promittens tenetur omnem equum solvere, igitur etc. Item. Sequitur quod sciens istam ‘omne verum est verum’ omne verum sciret esse verum. Falsitas patet quia sciens primam, adhuc de 5 cognitionem: cognitivum C

26 promittit: promittet C

34 unum: unicum C

5

10

15

20

25

30

35

regula

291

qualibet istarum dubitat, scilicet ‘Sortes sedet et Sortes non sedet’, quarum tamen una est vera, igitur etc. [ 7 1/5 lineae vacuae ]

5

10

15

20

25

82. Utrum solum termini ad placitum instituti sint appellativi rationis. Quod non probatur, quia tota descriptio appellationis rationis convenit terminis mentalibus, ut patet intuenti eam, igitur etc. In oppositum arguitur: nullus terminus significans naturaliter est appellativus rationis, igitur etc. Antecedens probatur, quia, si sic, tunc in qualibet oratione, ubicumque poneretur, appellaret rationem, quia ubilibet eodem modo sua significata representat, ex quo naturaliter significat. Item. Terminus mentalis non habet rationem, igitur etc. Antecedens probatur quia: idem non habet se ipsum, nec aliam, quia vel ista iterum haberet aliam, et sic procederetur in infinitum in rationibus; vel non haberet aliam, et huius nulla est ratio, igitur etc. Respondetur quod questio est falsa. Ad primum argumentum in oppositum dicitur: quamvis terminus significans naturaliter ut sic ubilibet eodem modo est aptus significare, tamen intellectus non semper utitur eo eodem modo. Pro secundo nota: aliquis est terminus mentalis significans ex impositione, et sic conceptus circuli significat vinum, et tale habet alium conceptum, scilicet conceptum | vini; similiter, conceptus huius ter- fol. 53ra mini ‘homo’ mediante conceptu rei ad extra significat hominem. Alius est conceptus solum naturaliter significans, et iste non significat mediante alio. Item, nota: ad appellationem rationis sufficit quod terminus habeat rationem, vel quod per se sit ratio salvis aliis conditionibus positis in descriptione.

6 descriptio: discriptio C

14 quia: se ipsum, sequitur lacuna 4 litt. C

22 tale: talis C

292

tractatus i Regula

fol. 53rb

Nota: terminus appellans formam appellat eam secundum exigentiam formalis ampliationis vel restrictionis vel status eiusdem. Et dicitur ‘secundum exigentiam formalis ampliationis’, quia si terminus ampliatur formaliter ad preterita, tunc appellat connotatum inesse presentibus et preteritis disiunctim; et si ad futura, tunc appellat formam inesse presentibus et futuris disiunctim, ut ‘album erit homo’; et si pro possibilibus, tunc etiam secundum hoc appellat formam, ut ‘nigrum potest esse’. Et additur ‘vel restrictionis’, quia secundum quod terminus diversimode restringitur ad futura vel ad preterita, secundum hoc appellat formam inesse. Et additur ‘vel status’, quia si terminus est in statu formali, scilicet quod supponit solum pro presentibus et pro omnibus illis, tunc secundum hoc illis appellat formam inesse. Contra: in ista propositione ‘hoc erit vacuum’ predicatum appellat formam, ut patet ex descriptione appellationis forme, et tamen nec ampliatur, nec restringitur, nec est in statu, quia non supponit ample vel restricte, igitur etc. Respondetur capiendo ‘restrictionem’ vel ‘ampliationem’ proprie pro suppositione ampla vel restricta, tunc argumentum probat verum. Sed argumentum probat falsum si accipiuntur generaliter pro ampla vel restricta acceptione termini in propositione. Item. Sequitur quod in eodem casu hoc argumentum non procedit, ut ista ‘hoc fuit album’ sit falsa in quo ista sit vera ‘album fuit hoc’. Probatur: posito quod per ly ‘hoc’ demonstretur homo qui fuit per tres annos niger, et nunc primo est albus, tunc sensus prime est ‘quod est vel quod fuit album, fuit hoc’, et hoc est verum, et alia est falsa, igitur etc. Respondetur concedendo totum argumentum. Sed contra: iste propositiones mutue se consequuntur, quia non refert preponere vel postponere terminum singularem quando omnes sint immediati | preter verbum. Et confirmatur: una convertitur in aliam, igitur etc. Antecedens probatur, quia, si non, hoc esset ideo quod ista ‘album huit hoc’ converteretur in istam ‘quod fuit hoc, est

4 quia: et C 14 appellat: ampliat C 18 vel: suppositione (del.?) in C 20 probat: debet C | falsum: sumi (?) C 22 hoc: et sic (?) C | procedit: precedit C 24 demonstretur: ly add. C 25 prime: primi C 29–30 refert: refefert (sic) C 32 si: ly C

5

10

15

20

25

30

regula

5

10

15

20

25

30

35

293

vel fuit album’. Sed iste propositiones non sunt de eisdem copulis, nec predicatum prime est subiectum secunde, igitur etc. Respondetur ad primum quod propter mutationem ampliationis refert preponere vel postponere terminum singularem. Pro secundo nota quod, quando non potest manere in conversione idem subiectum adequate, vel predicatum, secundum vocem vel significationem, eque ample vel eque restricte, tunc nichil prohibet copule vel subiecto aliquid addi ad talem suppositionem conservandam. Item. Sequitur quod hec sit possibilis ‘rusticus mortuus propinabit † curisiam † post mille annos’, quia subiectum propter ampliationem appellat formam adiacere vel non adiacere presentibus et futuris. Et ergo sensus est ‘qui est vel qui erit rusticus mortuus’, igitur etc. Respondetur concedendo consequentiam. Sed contra: hec non potest habere unam de presenti veram, quia hec non potest esse vera ‘rusticus mortuus propinat † curisiam’ † etc. Respondetur quod debet poni in esse per istam ‘hoc propinat † curisiam’ †, tunc demonstrando tempus post mille annos. Contra: vel ly ‘hoc’ demonstrat rusticum mortuum, et sic propositio est impossibilis; vel demonstrat rusticum vivum, et pro isto non supponit subiectum prime propositionis. Respondetur: quando subiectum ampliatur pro futuris, tunc supponit pro vivo qui erit mortuus. Et similiter dicitur de ista ‘Antichristus mortuus est generandus’, et similiter de ista ‘sanctus in celo erit peccator’, et de ista ‘mulier erit virgo’, et de ista ‘virgo erit corrupta’; omnes iste sint vere, et non debent poni in esse in propria forma. Item. Terminus equaliter restrictus in diversis propositionibus non equaliter appellat formam, igitur etc. Antecedens probatur, quia in illis ‘hoc quandoque erit creans’ et ‘creans quandoque non est hoc’ demonstrato Deo non creante, ly ‘creans’ equaliter supponit restricte, et tamen prima est vera et secunda falsa, quia hec est vera ‘creans eternaliter est hoc’. Probatur inductive, et non quia ‘hoc eternaliter est hoc, et hoc est creans, igitur etc.’ Item. In illis ‘vacuum naturaliter potest esse plenum’ et ‘plenum naturaliter potest esse vacuum’ termini equaliter ampliantur, et tamen non equaliter appellant, quia prima est vera, et probatur sic ‘hoc natu-

6 vocem: Cc 7 ample: amplam C | restricte: restrictam C 8 addi: addere C 21 ampliatur: appellatur C 22 qui: supponit add. necnon del. C 24 erit: est C 34 esse: est C

294

fol. 53va

tractatus i

raliter potest esse plenum, et hoc potest esse vacuum demonstrandum concawum orbis lune, igitur etc.’ Nota: propter istas rationes quidam dicunt quod terminus sequens copulam appellat formam, et precedens copulam non appellat, vel saltem non omnino appellat. 5 Nota: terminus appellativus non adiunctus altero termino appellativo per modum determinationis vel determinabilis appellat secundum eius dispositionem primariam, nisi teneatur transumptive. Sed quando alteri adiungitur, tunc appellat quodam modo secundum exigentiam cui sic adiungitur. Unde ‘tuus’ aliter et aliter appellat dicendo ‘tuus 10 equus, tuus dominus, tuus creator, tuus pater’; appellat enim ut possessor, ut famulus, ut creatura, et ut filius. Et ly ‘bonus’ aliter appellat dicendo ‘bonus homo, bonus socius, bonus astronomus, bonus fur’, et ly ‘magnus’ dicendo ‘magnus lapis, magnus dominus, magnus clericus’, et ly ‘albus’ dicendo ‘albus monachus, albus homo’. Et concludit Thomas 15 de Clivis314 quod quoad positivam appellationem in propositione debet attendi res appellata, modus appellandi, etiam modus adiacendi, istud pro quo res appellata designatur adesse; et mensura pro qua denotatur adesse, et proportionaliter suo modo quoad appellationem privativam. [ 8 lineae vacuae ]

20

De appellatione in generali

83. Utrum ponendo propositionem de preterito, futuro vel possibili in esse oportere predicatum manere in propria forma et subiectum quandoque variari, sit rationale. Quod non, probatur, quia, quandocumque propositio ponitur in esse, 25 tunc ipsa ponitur esse; sed quando ponitur esse, tunc oportet poni subiectum illius, igitur etc. Nota: propositionem ponere in esse uno modo est propositionem ponere sic quod ipsa sit; alio modo est ponere ita esse, ut, sicud per eam significatur, adequate proponatur; tertio modo est dare propositio- 30 3 quidam: que C 6 appellativus: ampliativus C 10 tuus: tu C | appellat: appellaret C 11 appellat: appellaret C 16 quoad: omnem add. necnon del. C 18 denotatur: denotetur C 23 oportere: oportet C 314

Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 42.

de appellatione in generali

295

nem de inesse de presenti ei correspondentem, et de isto tertio solum debet intelligi questio. Item. Si mutatur subiectum, tunc aufertur appellatio subiecti, igitur termini in propositione prima et secunda non stabunt similiter, quia in 5 ista de futuro subiectum appellat et ampliatur, sed in ista de presenti non, igitur etc. Item. Ponendo propositionem in esse mutatur suppositio, ampliatio vel restrictio terminorum, et appellatio, igitur vel predicatum et subiectum debent manere formaliter, vel nullum istorum. 10

15

20

25

30

[ 1 1/2 lineae vacuae ] [ 4 lineae vacuae ] Item. Ista ‘homo erit animal’ potest poni in esse per istam ‘homo est homo’, quia ad veritatem prime sufficit quod secunda erit vera. Respondetur: quamvis sufficit, tamen hoc non est ex eo quia secunda est de inesse prime, sed quia ad eam sequitur hec ‘homo est animal’ que est propositio de inesse prime. Item. Illas ponendo in esse ‘Sortes erit cras’, ‘aliquid movebatur heri’, ‘aliquid fuit calidum sine caliditate’, ‘aliquid movebatur sine motu’, ‘sol erit in quolibet signo zodiaci’, predicatum non potest manere in propria forma, quia omnes iste de presenti erunt impossibiles. Nota: aliqui negant omnes istas propositiones, et illi dicunt quod ponendo eas in esse predicatum debet manere in propria forma. Alii autem concedunt eas, et illi dicunt quod non debent poni in esse predicato manente in propria forma, quia in tribus primis a parte predicati ponuntur determinationes repugnantes tempori de presenti, igitur loco istarum in illis de inesse debet poni ly ‘nunc’ vel ly ‘tunc’. Sed in quarta est repugnantia suppositorum huius termini ‘signo’ in ordine ad copulam de inesse; ideo oportet eam ponere in esse per diversas propositiones successive in quibus ponuntur termini singulares huius termini ‘zodiaci’. Et si infertur ‘ergo sol in aliquo tempore in quo erit in uno signo, erit in quolibet’, negatur consequentia, quia sufficit quod in tempore, sed non in temporibus erit in quolibet signo. Vel posset dari unus annus pro tempore presenti, et in isto esset in quolibet signo. 4 secunda: termini add. C 7 ampliatio: appellatio C 14 hoc: homo C 17 aliquid: aliud 18 calidum: callidum C 19 motu: motum C | zodiaci: zodyaci C; exemplum ‘sol … zodyaci’ in manu scripto legitur post ‘aliquid movebatur heri’. Cf. infra, l. 8 f 25 determinationes: demonstrationes C | tempori: tempore C 33 dari: a add. necnon del. C

fol. 53vb

296

fol. 54ra

tractatus i

Sed Thomas de Clivis315 dicit quod in tribus primis propositionibus determinationes adverbiales possunt teneri prout sunt determinationes et partes predicati, et sic dicit istas propositiones esse falsas, quia secundum eum iste determinationes deberent manere in propositionibus de inesse ut partes predicati; alio modo prout sunt partes copule vel 5 determinationes eius, et sic propositiones sunt concedende, secundum eum, et in propositionibus de inesse iste determinationes non debent manere. Item. Nichil prohibet terminum synonymum omnino ponere loco predicati, quia sic manebunt precise eodem modo. 10 Nota: propter hoc dicitur quod requiritur idem predicatum quoad modum significandi solum, et non quoad vocem et modum significandi simul; alio modo potest dici quod, quando loco predicati ponitur terminus synonymus, tunc | non erit de inesse prioris formalis, sed solum virtualis, vel secundum equivalentiam, quia sicud ad oppositionem for- 15 malem requiritur ydemptitas vocis vel denominationis et significationis simul, sic ad positionem de inesse formalem requiritur ydemptitas predicati utroque modo. [ 6 4/5 lineae vacuae ] 84. Utrum terminus complexus sit appellativus.

20

Arguitur quod non, quia nec est appellativus rationis solum, quia complexum non habet rationem, ex quo ipsum est divisibile; nec est appellativus forme solum, quia non habet consignificationem in ordine ad significationem materialem; nec est appellativus utriusque, ut patet ex predictis rationibus; igitur etc. 25 In oppositum arguitur: terminus complexus potest accipi in propositione secundum rationem complexam secundum quam significat sua significata, igitur potest appellare rationem. Et etiam hoc totum ‘magnum album’ vel ‘magnus dominus’ connotat, quia quelibet pars eius connotat, igitur potest appellare formam. 30

6 secundum: in C 10 eodem: eadem C | modo: ideo C 15 equivalentiam: equivolentiam C | quia: ratione add. C 20 appellativus: ampliativus C 22 divisibile: diffinibile C 23 forme: formaliter C 315

Clyvis C. Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 43.

de statu

297

Nota: aliqui dicunt quod terminus complexus non est appellativus forme, sed rationis. Oppositum patet per rationes post oppositum. Et ergo dicitur quod significatio determinabilis in complexo habet se per modum materialis significati, et significatio determinationis habet se 5 sicud formalis significatio; vel dicitur quod talis ‘magnus dominus’ significat hominem connotando magnitudinem domini. Item. Vel quodlibet complexum est appellativum, et hoc falsum est de propositione ypothetica; vel aliquod et aliquod non, et huius nulla est ratio, igitur etc. 10 Respondetur quod complexum indistans est appellativum, et complexum distans non, et ratio est, quia complexum distans non est aptum esse extremum propositionis kathegorice, sed indistans est aptum esse tale. Item. Istud complexum ‘est vel fuit’ et istud ‘omne animal’ ambo 15 sunt complexa indistantia, et nullum istorum est aptum natum appellare, igitur etc. [ 4 1/4 lineae vacuae ] De statu

Nota: status secundum Thomam de Clivis316 est suppositio termini pro quolibet eius 20 supposito presentis temporis et non pro aliquo nisi presentialiter sit. Contra: status hominis non est suppositio termini, igitur etc. Item. Aliquis status loycalis est appellatio termini, quia | terminus in fol. 54rb statu appellat, igitur etc. Item. Ratione appellationis attenditur status; sed nulla appellatio 25 forme attenditur ratione suppositi, sed ratione connotati, igitur etc. Nota: quidam est status realis, et est positio secundum quam aliquid dicitur formaliter stans; alius est status moralis, et dividitur in statum moralem simpliciter qui est honoris vel dignitatis, et in statum moralem secundum quem quidam est vituperii vel defamationis; et alius est 30 status logicalis, et talis quandoque sumitur generaliter et describitur

1 appellativus: ampliativus C 30 describitur: discribitur C 316

14 istud: Cc: aliud C

Clyvis C. Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 44.

26 quidam: quidem C

298

tractatus i

secundum Buridanum317 sic: status est quando terminus appellat seu supponit pro omnibus suis signficatis presentis temporis precise; et sic dividitur in statum appellationis, et in statum ample suppositionis, vel restricte. Et alio modo sumitur proprie, pro statu suppositionis in ordine ad ampliationem vel restrictionem, et sic diffinitur in principio notabili, 5 et sic patet quod argumenta non procedunt contra diffinitionem in principio posita. Item. Diffinitio convenit ampliationi, igitur etc. Antecedens probatur: in ista ‘omnis homo currit’ ly ‘homo’ ampliatur materiali ampliatione, ex quo supponit sine restrictiva determinatione, et tamen est in 10 statu, ut patet respicienti diffinitionem. Respondetur quod diffinitio convenit ampliationi materiali, sed non formali, quia ratione formalis attenditur status sicud hic diffinitur, et non ratione materialis. Sed in ista ‘homo qui currit mobiliter’ ly ‘homo’ restringitur formaliter, et est in statu, igitur convenit restrictioni formali, 15 et per consequens ampliationi formali. [ 7 1/2 lineae vacuae ] Item. Sequitur quod terminus communis solum supponens pro uno supposito sit in statu, et quod terminus supponens pro infinitis suppositis non sit in statu, nec amplietur. Antecedens pro prima parte patet 20 in tali ‘omnis sol est’, ‘omnis fenix est’; pro secunda parte patet in tali ‘quelibet pars alba continuum est in continuo’: ibi non ly ‘pars’ stat pro infinitis partibus, et tamen non pro qualibet presenti, quia non stat pro nigra, igitur etc. Respondetur concedendo totum argumentum. 25 [ 6 1/2 lineae vacuae ] De alienatione

fol. 54va Nota: alienatio in genere est aliena acceptio termini secundum appellationem vel

suppositionem. Et dividitur in alienationem appellationis, que est appellatio termini 30 non secundum connotatum proprium nec secundum rationem propriam, sed secundum connotatum vel rationem impropriam vel tran317 Johannes Buridanus, Summulae, De suppositionibus, ed. R. van der Lecq, p. 89, l. 5 (textus Petri Hispani).

de alienatione

5

10

15

20

25

30

299

sumptivam, ut ‘cognosco pratum ridens’, idest ‘florens’, vel ‘cognosco hominem depictum’; et in alienationem suppositionis, que est suppositio termini pro alieno significato. Et dividitur in alienationem suppositionis simpliciter, et in alienationem status ampliationis et restrictionis. Prima est duplex: quedam est simpliciter, vel universalis, et fit quando terminus supponit pro quolibet alio supposito, et sic secundum Byridanum318 terminus infinitus, scilicet ‘non-homo’, alienatur a suppositione huius termini ‘homo’, quia pro nullo eius supposito supponit, sed pro quolibet alio; alia est particularis, et fit quando terminus supponit pro nullo supposito pro quo sine alienatione supponit, non tamen pro quolibet alio sed pro aliquo solum supposito, tunc ly ‘homo depictus’ alienatur a suppositione huius termini ‘homo’. Sed alienatio status sic describitur secundum Thomam:319 est suppositio termini non secundum statum, nec secundum ampliationem vel restrictionem status eiusdem. Contra illam: sequitur quod in ista ‘non-homo’ ly ‘homo’ non sit terminus alienatus, quia ly ‘non-homo’ supponit secundum statum. Antecedens probatur, quia ly ‘homo’ pro nullo supponit propter additionem negationis infinitantis, ergo etc. Nota: ly ‘non-homo’ non alienatur a suppositione sua, sed a suppositione sui termini finiti; sed ly ‘homo’ non alienatur, quia non trahitur ad supponendum pro alio, sed removetur a suppositione. Item. Aliquis terminus alienatus a statu supponit pro presenti, igitur etc. Antecedens probatur, quia in ista ‘homo erit animal’ ly ‘animal’ alienatur a statu, et supponit pro hominibus qui sunt et erunt. Nota: secundum Thomam320 aliquis terminus alienatus stat pro presentibus, et hoc provenit ex eo quia eadem supposita illius termini ‘animal’, vel alterius, sunt, erunt et fuerunt. Sed pro argumento dicitur quod, quamvis ly ‘animal’ stat pro presenti, tamen non supponit pro illo prout pro eo supponit in statu, quia in statu supponit pro eo in ordine ad copulam de presenti, sed in ista ‘homo erit animal’ supponit in ordine ad futura.

1 pratum: pratiam C

9 sed: et C

11 supposito: Cc

12 alienatio: rationis add. C

318 Johannes Buridanus, Summulae, De suppositionibus, ed. R. van der Lecq, p. 92, l. 4 – p. 3, l. 10. 319 Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 45. 320 Thomas de Clivis, cf. infra, appendix I.1, § 46.

300

tractatus i

Item. In ista ‘homo fuit animal’ predicatum alienatur a statu et restringitur ad standum solum pro preteritis, ex communi regula restrictionis. Nota: quedam restrictio attenditur in ordine ad suppositionem pro omnibus suppositis possibilibus, et tale predicatum predicte propositio- 5 nis restringitur; alia attenditur in ordine ad statum, et sic predicatum istud non restringitur, et de tali loquitur descriptio. De remotione

Nota: remotio est ablatio suppositionis termini propter additionem alicuius determifol. 54vb nationis in propositione in qua supponeret ista determinatione ab- | -iecta.

Contra: aliqua remotio loycalis est suppositio termini, igitur etc. Antecedens probatur, quia remotio passiva predicati illius propositionis ‘homo non est albus’ est remotio, ut patet per Petrum Hispanum,321 qui dicit quod ‘predicatum removeri’ idest: negari subiecto in negativa, et est predicatum supponens, igitur etc. Nota: remotio loycalis est duplex: quedam attenditur in ordine ad affirmationem, et talis est termini remotio; alia est suppositionis, et illa solum hic describitur. Item. Terminus extra propositionem removetur a suppositione, quia non supponit, igitur etc. Item. In ista ‘chymera currit’ ly ‘chymera’ removetur a suppositione, et non per aliquam additionem qua abiecta supponeret; igitur etc. Item. In ista ‘Antichristus est’ est carentia suppositionis circa subiectum aptum supponere, igitur remotio, et tamen not fit ratione determinationis qua abiecta fit suppositio; igitur etc. Nota: ad remotionem realem alicuius requiritur quod in removendo conveniat alicui aliquo modo, et quod ab aliquo per aliud removeatur. Sic ad remotionem loycalem requiritur quod suppositio prius convenit termino, et termini non-supponentes non removentur a suppositione; secundo requiritur quod aliquid removeatur. Et propter hoc

1 statu: is add. necnon del. C 10 supponeret: supponerat C 14 negari: negetur C 25 qua: abiet add. necnon del. C 26–27 removendo: removendum C 27 alicui: illi C 28 requiritur: respondetur C 29 et: per hoc terminus add. necnon del. C 321

Petrus Hispanus, locus non inventus.

10

15

20

25

30

de complexe significabilibus

301

in tali ‘homo est animal’ non est remotio. Ex isto patet quod ista consequentia non valet ‘iste terminus non supponit, igitur removetur a suppositione’, nec ista valet ‘ibi est carentia suppositionis circa subiectum aptum supponere, igitur remotio’, sed sequitur quod ibi fit privatio sup5 positionis. Item. Nec per determinationem affirmativam solum fit remotio, ut patet in tali ‘homo non-risibilis currit’, igitur etc.; nec per negationem solum, ut patet in tali ‘homo rudibilis currit’; nec per utramque, quia vel negativa determinatio deberet esse convertibilis; vel impertinens vel 10 repugnans; nullum illorum potest dici, igitur etc. Respondetur quod debet esse convertibilis vel superior ad determinabile, ut ‘homo non animal’ vel ‘vel proprium ad determinabile, ut homo non-risibilis currit’. [ 6 1/2 lineae vacuae ] 15

De complexe significabilibus

85. Utrum complexe significabilia sint ponenda. Arguitur quod non, quia complexe significabile nihil est; igitur etc. Respondetur quod est significabile per complexionem, idest: orationem. 20 Sed contra: sequitur quod complexe significabilia sint incomplexe significabilia, sed hoc implicat contradictionem. Quod sic probatur: hoc est significabile incomplexe, ergo hoc est significabile non-complexe, et per consequens non est significabile complexe. Et confirmatur: sequitur quod ens simplicissimum, scilicet | primum, sit significabile fol. 55ra 25 complexe, quia significatur per istam orationem ‘Deus est Deus’. Falsitas probatur, quia tunc talis propositio esset falsa, quia significaret complexe quamvis res non haberet esse complexe, igitur significaret aliter quam esset. Item. Nulla similiter eterna cum aliquo primo sunt ponenda; sed 30 talia dicuntur esse complexe significabilia; igitur etc. Maior probatur,

1 ex: in C 4 supponere: suppositione C significabilia vel add. C 30 talia: cola (?) add. C

8 rudibilis: risibilis C

22 est:

302

tractatus i

quia, si essent ponenda, tunc falsum esset quod Deus quandoque fuisset solus, et falsum esset quod Deus produxisset omnia alia a se, et falsum esset quod Deus posset annichilari omnia alia a se. Cuius oppositum concedunt communiter theologi. Item. Nulla quorum nullum est substantia vel accidens sunt ponenda, sed talia dicuntur esse complexe significabilia, igitur etc. Maior patet ex hoc quod ens sufficienter dividitur in substantiam et accidens. In oppositum: significabilia complexe sunt ponenda; igitur etc. Consequentia tenet: quia cuilibet signo potest correspondere significatum. Quod probatur. Item. Aliqua propositio affirmativa de inesse et de presenti de terminis non-ampliativis est vera, ergo sibi correspondet aliquod significatum in re. Consequentia tenet ex eo quia res est vel non est, propositio dicitur vera vel falsa, ex Predicamentis.322 Item. Aliquid est significabile incomplexe, ergo aliquid est significabile complexe, quia per istam suppositionem significatur: ex eo quod quidquid significatur per partem, significatur per totum kathegorice, igitur etc. Item. Incomplexe significabile est ponendum, igitur et complexe. Consequentia tenet, quia, quod est significabile complexe, hoc est significabile per orationem in qua ponitur istud complexum, ex quo oratio sumit significationem a suis partibus. Nota: veritas questionis in se non est dubia, ut patet per rationes post oppositum, et per Brinkel in prima questione primi Physicorum (‘utrum generare sit generans’), sed dubium est de modo ponendi ea. Ad primum argumentum dicitur quod in tali ‘aliquid est significabile non-complexe’, totum predicatum non est infinitum, et ergo ex ea non sequitur negativa. Ad confirmationem: negatur consequentia ‘ista propositio significat aliter quam est, ergo est falsa’. Pro aliis argumentis dicitur quod concludunt istam ‘significabilia complexe non sunt ponenda’, et ista est vera loquendo de significabilibus complexe que non dicuntur esse entia, sed solum modi rerum vel entium. Et cum hoc stat quod significabilia complexe que sunt entia, sint ponenda.

1 et f. add. necnon del.? C. 8 complexe: complexiva C 15 aliquid: animal C 18 complexe: complexum C 19 quod: quid C | complexe: complexum C 23 primi: primo C 24 ponendi: ponende C 30 complexe: complexa C 31 complexe: complexis C 32 complexe: complexa C 322

Aristoteles, Praedicamenta V, 4b8–10; Hamesse, AA, 303 (17).

5

10

15

20

25

30

de complexe significabilibus

303

[ 9 1/10 lineae vacuae ] 86. Utrum significabilia complexe que sunt modi rerum distincti a substantia et accidente, sint ponenda. 5

10

15

20

25

Quod sic, probatur: quia homo et albedo sunt complexe significabilia, et paternitas et intentio sunt modi rerum, et nec sunt substantie nec accidentia, igitur etc. Nota: argumentum probat quod questio de virtute sermonis est vera, sed in sensu improprio in quo Biligam323 et alii eam concesserunt, est neganda, scilicet in isto utrum significabilia complexe que sunt modi rerum quarum nullum est substantia vel accidens, sint ponenda. Item. Hec est vera ‘nulla chymera est, igitur nullam chymeram esse est’, et hec nec est substantia, nec accidens, igitur est modus rei. Prima consequentia tenet ex Predicamentis,324 quia ‘ab eo quod res est, oratio dicitur vera, et ab eo quod non est, dicitur falsa’. Item. Per Commentatorem, primo Celi:325 ‘omnia que sunt, aut sunt substantia, aut accidentia aut vie ad esse istorum sunt, sed tres vie sunt modi rerum, igitur etc.’ Item. Equum esse mortuum est verum, et non est equus, nec aliud ab equo. igitur est modus rei. Item. ‘Chymera non est’ significat adequate chymeram non esse, et istud chymeram non esse non est res, igitur est modus rei. Item. ‘Antichristus erit, igitur ita est quod Antichristus erit’; sed istud ‘ita esse’ non est Antichristus, nec aliqua substantia, nec aliquod accidens, igitur est modus rei. Item. Ante creationem mundi ita fuit quod Sortes non currebat; vel ergo istud ‘ita fuisse’ fuit Deus, vel modus. Sed non primum, igitur secundum. Nota: Ponentes talia significabilia complexe omnino hoc trahunt ex auctoritatibus Philosophi et Commentatoris allegatis.326 Et prima auctoritas 6 accidentia: accidentie C litterarum C 22 ita: ista C

9 scilicet: necnon C

16 aut: sequitur lacuna trium

323 Cf. Richard Billingham, De significato propositionis, in MS Worcester, Cathedral F. 35, fols. 109vb–110va, esp. fol. 110va (a transcription of this text was kindly put at my disposal by Prof. F. del Punta [Pisa]). 324 Aristoteles, Praedicamenta, V, 4b8–10; Hamesse, AA, 303 (17). 325 Averroes, In De caelo I, ch. 1, vol. 1, in Opera omnia V, fol. 2rb. 326 Vide notas ad ll. 13 et 15.

fol. 55rb

304

fol. 55va

tractatus i

secundum Billingham exponitur quod propositio mere affirmativa kathegorica de presenti de inesse et de terminis non-ampliativis dicitur vera ex eo quod res est, idest: ex eo quod ita est in re sicut per eius totalem propositionalem significationem designatur. Ibi additur ‘affirmativa’, quia ad negationem non requiritur ita esse, 5 sed requiritur ita non esse si est de presenti. Et additur ‘kathegorica’ quia ad veritatem conditionalis non requiritur rem esse, ut ‘si chymera currit, ipsa movetur’. Et additur ‘de presenti’, quia ad istam de preterito sufficit rem fuisse. Et additur ‘de inesse’: quia ad istam de possibili sufficit rem posse esse. Et additur ‘de terminis non-ampliativis’: quia ad 10 istam ‘Adam est mortuus’ non requiritur Adam esse, sed sufficit ipsum fuisse et iam non esse. Secundo nota quod Commentator per ‘substantias’ intelligit res substantiales existentes |, in esse completo, et per ‘accidentia’ intelligit res accidentales permanentes et per ‘vias ad esse illorum’ intelligit actiones 15 per quas producuntur substantie aut accidentia. [ 6 1/2 lineae vacuae ] Item. Illius propositionis ‘tu es’ significatum est ubique, sed nichil est ubique nisi prima causa vel modus rei; sed significatum illius non est prima causa; igitur etc. Maior probatur: ubicumque scitur quod tu es, 20 ibi est verum quod tu es; sed nullum est ubique quin staret absque mutatione tui et loci in quo nunc es, esse verum quod tu es; igitur etc. Item. Deum esse nullum ens est, quia non est Deus, nec aliud ab eo, igitur est modus rei. Antecedens probatur, quia, si est Deus, tunc Deum esse esse est, et Deum esse est, et sic in infinitum. 25 Item. Sequitur quod propositio mere contingens habet significatum necessarium quia ista ‘Deus creat’ est mere contingens, et si significat Deum, tunc eius significatum est necessarium. Item. Significatum adequatum istius ‘Deus creat Antichristum’ nec est Antichristus, ut notum est; nec aliquid aliud; igitur etc. 30 Item. Sequitur ‘hec est vera “Sortes est Prage”, igitur Prage ita est sicut ipsa significat’, et eadem est vera Rome, igitur Rome ita est sicut ipsa significat; sed hoc ‘ita esse’ non est Sortes, cum Sortes non sit simul Rome et Prage, igitur etc.

6 presenti: quia ad istam add. necnon exp. C 9 fuisse: fieri C 13 substantias: substantiam C 23 est: es C | ab: ad C 24 si: est add. necnon del. C 27 est: esse C 29 deus: iter. C 32 rome: ratione C | rome: ratione C 34 rome: ratione C

de complexe significabilibus

305

[ 10 9/10 lineae vacuae ]

5

10

15

20

25

30

In oppositum arguitur: si sic, sequeretur quod Deum esse non est Deus, sed esset modus Dei. Vel ergo iste modus esset in Deo, et hoc est contra Commentatorem, duodecimo Metaphysice,327 qui dicit quod nihil est in Deo quod non sit convertibiliter et adequate Deus; vel est aliud ab eo, et sic vel esset creator, vel creatura. Si primum, tunc esset Deus; si secundum, tunc esset annichinabile, et sic quandoque Deus non esset. Item. Deus est suum esse, ut patet per Philosophum, duodecimo Metaphysice et Commentatorem, secundo Celi.328 Item. Si talia significabilia essent ponenda, vel ergo essent corruptibilia, et sic quandoque omnes propositiones necessarie fierent false, si destruerentur ista significabilia; vel essent eterna, et sic quelibet propositio semel vera, perpetue esset vera et necessaria, et sic non esset mutatio de contrario in contrarium, nec aliqua esset propositio contingens, quod est contra Philosophum in pluribus locis.329 Item. Si talis modus esset ponendus, vel | consequitur rem vel pro- fol. 55vb positionem essentialiter, et sic non potest esse ista propositione vel re non existente; vel ubi ista propositio vel res non existit. Sed quia nec ista propositio est ubique nec res significate per terminos eius, igitur iste modus est ubique. Cuius oppositum dicit ista opinio. Vel consequitur accidentaliter: tunc ista propositio et res significate per eius terminos possunt esse sine isto modo; ergo hec potest esse vera ‘Sortes est’ sine isto modo. Item. Circumscripto secundum ymaginationem quolibet tali modo adhuc ista propositio ‘Deus est’ significat precise quod Deus est, et Deus est; ergo ista est vera sine modo rei. Item. Vel iste modus rei est, vel non est. Si primum: vel seipso, et sic res ad extra debet dici esse se ipso; vel per alium modum, et sic erit processus in infinitum in illis modis. [ 8 lineae vacuae ]

2 si: Cc 10 essent: sint C 11 quandoque: Deus non esset add. necnon del. C vibi C 29 infinitum: infinitus C

18 ubi:

Averroes, In Metaphysicam XII, ch. 3, t. 39, in Opera omnia (1562), vol. VIII, fol. 151vb. Aristoteles, Metaphysica XII, vi, 1072a30–34; Averroes, In De caelo II, 2, t. 17, in Opera omnia V, fol. 50rb–va. 329 E.g. Aristoteles, Peri hermeneias IX. 327 328

306

tractatus i De significato propositionis vere et affirmative

87. Utrum significatum propositionis vere et affirmative sit compositio mentis et non res extra animam. Arguitur quod sic: significatum totale illius propositionis ‘homo est albus’ est, et non est res extra animam, quia ly ‘est’ significat solum actum anime, ex quo significat compositionem quam sine extremis non est intelligere. Item. Nec significatum adequatum istius ‘homo est albus’ est homo, nec aliquod aliud ens. Igitur etc. Item. Hec est vera ‘impossibile est chymeram esse’, et nullum ens, nec aliqua entia, extra mentem est, vel sunt, ‘impossibile’, ‘chymeram esse’; igitur sola compositione mentis est impossibile chymeram esse. Igitur etc. In oppositum arguitur: in ista propositione ‘homo est animal’ ‘homo’ significat hominem et ‘animal’ significat animal, ergo ista oratio significat hominem et animal, et quodlibet istorum est extra mentem, igitur etc. Et confirmatur: ista sunt totale significatum istius propositionis demonstrando hominem, animal et unionem, et illa non sunt compositio mentis, igitur etc. Item. Sequitur quod hec sit vera ‘homo est asinus’, quia solum significat compositionem mentalem, et ista est, igitur etc. Respondetur quod questio sit falsa. Et tunc pro prima ratione dicendum est quod Philosophus330 per ‘compositionem’ non intelligit propositionem, sed intelligit unionem vel unitatem rei significate per subiectum cum re significata per predicatum. Sed diceres: tamen Bermingham331 dicit quod ly ‘est’ significat compositionem, idest: actum complexum anime. Respondetur quod ly ‘est’ immediate significat actum complexum anime et mediante illo significat unionem rei. Item, nota quod significatum adequatum istius ‘homo est albus’ secundum Brinkel 332 est homo, albedo et unio.

3 compositio: comppositio C

20 asinus: azinus C

25 significate: significante C

Aristoteles, Peri hermeneias III; Hamesse, AA, 385 (7). William of Bermingham, cf. Richard Brinkley, Summa nova de logica, ed. M. Fitzgerald, ch. III. 332 Richard Brinkley, vide notam 331. 330 331

5

10

15

20

25

30

de subiecto libri ‘biligam’

307

Sed contra: nullum aggregatum ex homine, albedine et unione est significatum adequatum, quia nec aggregatum ex Sorte et albedine etc., quia etiam per istam propositionem significatur Plato. [ 8 lineae vacuae ] 5

fol. 56ra

88. Utrum significatum propositionis affirmative et vere de presenti, non de terminis ampliativis, sit omnino idem cum significato subiecti.

Arguitur quod sic, quia in ista ‘Sortes est albus’ subiectum significat Sortem, et predicatum cum copula non significat aliud, quia, si sic, propositio esset falsa, igitur etc. 10 Item. Predicta propositio significat omnino Sortem esse album, et Sortem esse album non est aliud a Sorte, igitur solum significat Sortem. Item. Propositio non significat modum rei, nec significat solum propositionem mentalem etc. In oppositum arguitur: sequitur quod ista convertuntur ‘Sortes est 15 albus’ et ‘Sortes est homo’, quia significata subiectorum est precise idem. [ 5 lineae vacuae ] DE LIBRO BILIGAM 

De subiecto libri Biligam 20

Nota: aliqui dicunt quod subiectum in Biligam est ly ‘terminus prout propositio est probabilis respectu eius’. Sed hoc est falsum, quia principalius consideratur de propositione principali quam de termino. Alii dicunt quod est ‘probatio propositionum ad intelligendum sensus propositionis’ (sed alia est probatio ex parte rerum, sicud demonstrativa 25 procedens a causis ad effectus). Sed ista opinio est falsa, quia in Topicis etiam ostenditur sensus propositionum. Alii dicunt quod ‘cognitio terminorum’ sit subiectum. Sed hoc est falsum, quia in secundo trac-

15 albus: azinus C | quia: quod C

25 causis: a causis: accidens C

308

fol. 56rb

tractatus i

tatu333 solum determinatur de propositionibus. Alii dicunt quod ‘inquisitio veritatis et falsitatis’ sit subiectum. Sed hoc extendit se ad totam logicam, quia est finis ipsius. Alii dicunt quod est ‘argumentatio componibilis vel officiabilis’. Sed istud est falsum quod scientia huius libri non est pars nove loyce, sed veteris, sicud communiter omnes dicunt. Alii dicunt quod ‘propositio probabilis ratione termini mediati in ea positi’ sit subiectum. Sed contra istam arguitur: ypothetice sunt probabiles officiabiliter ratione terminorum, et de illis non consideratur in Biligam, sicut patet inspicienti processum eius, igitur etc. Propter hoc aliqui dicunt quod debet addi ly ‘kathegorica’. Sed contra: in presenti scientia non tractatur de qualibet kathegorica exponibili quia non docetur expositio propositionis de ‘differt’ nec exclusive vel exceptive nec reduplicative, igitur etc. Et si dicitur quod sufficit quod in littera dicitur quod ‘differt’ et signum exclusivum et exceptivum sunt termini exponibiles, contra: tunc ex hoc etiam sufficeret quod ly ‘si’ est terminus officiabilis et quod diffinitur terminus officiabilis in genere prout extendit se ad terminum officiabilem propositionis composite et kathegorice. Item. Contra ambas istas opiniones: aliquis est modus probandi ratione termini mediati, | de quo non docetur in presenti scientia, ut patet de probatione inductiva; igitur etc. Nota quod ly ‘propositio probabilis aliquo istorum quatuor modorum, scilicet resolubiliter, componibiliter etc.’ est subiectum huius scientie, quia extendit se ad considerata in illa scientia et non excedit limites ratione propositionum ypotheticarum quia: non importat quod probationes omnium propositionum probantur in forma, sed sufficit aliquarum propositionum probatio, et in genere declaratio terminorum ratione quorum debet probari. Item. Vel hoc est subiectum solum illius scientie que est, et sic cras formabitur nova conclusio scita de tali propositione, et tunc amplius non erit subiectum adequatum; vel est subiectum ratione scientie que est vel que potest esse; sic entis et non-entis erit idem subiectum. Respondetur quod secundum, et ratio est quia subiectum scientie significat formaliter obiectum eiusdem sine differentia temporis inquantum in tali scientia consideratur, et ergo extendit se ad presentia et 9 sicut: sed C 12 propositionis: prepositionis C 16 terminus: terminum C | officiabilis: officiabilem C 23 excedit: extendit C 24 limites: lntes (?) C | quia: ex que, in mg: x (sic) C 25 probantur: prouantur (sic) add. necnon del. C 333

Vide infra, tractatum II, p. 349ss.

5

10

15

20

25

30

de subiecto libri ‘biligam’

5

10

15

20

25

30

309

ad preterita et possibilia, et sic erit subiectum scientie que est, fuit et que potest esse. Ad improbationem: negatur ista consequentia ‘hoc est subiectum alicuius quod est et alicuius quod potest esse, igitur est subiectum entis et non-entis’, quia impossibile est esse non-ens. Item. Hoc complexum est adequatum subiectum secundi tractatus,334 igitur etc. Respondetur quod hoc complexum ‘prout consideratur secundum se solum’ ut sic est subiectum secundi tractatus, sed ‘propositio probabilis prout consideratur secundum se et suas partes’ ut sic est subiectum totius. Item. Ibi determinatur de terminis et de propositione immediata que non sunt propositiones probabiles etc. Respondetur quod termini reducuntur sicud partes ad suum totum, et propositio immediata reducitur sicud oppositum ad oppositum. Item. Hic tractatur de probatione indirecta universali necessitate, et talis nec est resolubilis etc. Respondetur quod talis probatio est posita incidenter ad ostendendum quod propositio quoad sensum posset alio modo probari quam ratione. Sed ‘alio modo’ dicitur quod talis probatio reducitur resolubiliter, quia fundatur in probatione contradictorii quod est propositio particularis vel indefinita affirmativa, que habet probari resolubiliter. Item. Propositio probatur vel improbatur resolubiliter vel componibiliter etc.; igitur propositio probabilis vel improbabilis etc. debet poni pro subiecto. Item. Hic determinatur de qualibet indefinita affirmativa, et non quelibet talis est probabilis, quia aliqua est impossibilis; igitur etc. Nota: propositio uno modo dicitur probabilis generaliter, et est propositio cuius veritas et falsitas per alias est declarabilis; alio modo proprie, et tunc est propositio cuius veritas per aliam, vel per alias, magis notam, vel notas, est declarabilis, et sic dividitur in dyaleticam vel demonstrativam; tertio modo magis proprie: est propositio consequens ita fortes rationes pro eius veritate sicut pro falsitate; vel, quarto modo, est propositio opinabilis, aut propositio cui assentitur propter aliquam, vel aliquas, rationes cum formidine ad oppositum. Et primo modo 1 possibilia: possessiva C 5 adequatum: adiectum C 8 sed: prout est add. C 9 prout: etc. C 11 determinatur: determinator C | immediata: ly ‘mediata’ C 15 universali: universalis C 19–20 resolubiliter: ad resolubilie C 32 quarto: tertio C 33 aut: a C 334

Cf. infra, in tractatu secundo huius libri De probationibus propositionum, p. 349s.

310

fol. 56va

tractatus i

debet hic sumi, et sic propositio impossibilis est probabilis, quia eius falsitas est per alias determinabilis. Item. In primo Priorum335 docetur de probatione ratione termini mediati, scilicet in tractatu De inventione medii.336 Respondetur quod ibi non docet probare secundum aliquem istorum 5 modorum, scilicet resolubiliter vel componibiliter, sed docet probare syllogistice. Item. ‘Veritas vel falsitas’ est subiectum, quia liber intytulatur De veritate et falsitate propositionum, et denominatio debet fieri a subiecto, igitur etc. 10 Respondetur quod denominatio scientie quandoque fit ab efficiente, ut Boethius, quandoque a subiecto. Item. Hic determinatur de regulis que non habent attributionem ad istud subiectum. [ 7 2/3 lineae vacuae ]

15

De definitione termini

Nota: terminus est in quem resolvitur propositio. Contra: nichil potest poni pro genere, quia nec ly ‘signum’, quia sic relativum et antecedens disconvenirent in genere; nec ly ‘terminus’, quia sic idem diffiniretur per se ipsum. 20 Item. Nullus terminus est in quem resolvitur propositio, quia nec in subiectum, nec in predicatum, sed in aggregatum ex eis. Item. Vel ly ‘est’ dicit actum exercitum, et sic stat precedens argumentum; vel dicit actum significatum, et sic diffinitio non convenit alicui significato diffiniti alio a se et suo simili, quia iste terminus ‘homo’ 25 non significat omne istud in quod propositio resolvitur. Nota: ly ‘terminus’ uno modo sumitur generaliter pro qualibet dictione, sive sit synkathegoreumatica, sive kathegoreumatica; alio modo pro signo ratione cuius propositio dicitur probabilis, vel immediata, et sic sumitur in divisione prima littere; tertio modo pro qualibet 30

3 docetur: in docetur C 5 aliquem: aliquam C 7 syllogistice: sylre C et add. necnon del. C 12 a: ad C 23 exercitum: exercitatum C 335 336

Aristoteles, Analytica Priora xxiii, 40b29–41a20. Tractatus de inventione medii, Analytica Priora I, 27–30.

11 scientie:

de definitione termini

5

10

15

20

25

30

311

parte principali propositionis, sive copula sit, sive subiectum vel predicatum; quarto modo solum pro parte materiali propositionis, scilicet pro subiecto, vel predicato, et sic sumitur primo Priorum.337 Secundo nota quod ly ‘est’ uno modo dicit actum significatum, et tunc est sensus ‘terminus est, idest: significat, omne istud, vel omnia ista, in quod, vel in que, resolvitur propositio’, et sic ly ‘terminus’ non diffinitur pro quolibet suo significato, sed solum pro se et sibi similibus, et sic ly ‘significativus’ ponitur pro genere; alio modo ly ‘est’ dicit actum exercitum, et tunc ly ‘terminus’ ad intentionem Philosophi sumitur quarto modo, et ponitur pro genere primo modo, quod sit sensus ‘terminus quarto modo est terminus in quem resolvitur propositio’, et sic idem quoad vocem diffinitur per se ipsum, non autem idem quoad modum significandi adiectum, et tali diffinitione utitur Philosophus in Predicamentis,338 in secunda descriptione. Ad aliud, aliquo modo potest dici quod ly ‘signum’ debet poni pro genere, et sic erit relatio significati tantum que ab auctoribus est admissa. Tertio nota quod propositio resolvitur in subiectum tamquam in materiam partialem, et in predicatum similiter, sed in aggregatum ex subiecto et predicato tamquam in materiam propositionis totalem. Item. Diffinitio non convenit termino ligni. Respondetur quod datur de termino loycali. Item. Propositio ypothetica resolvitur in kathegoricam, quia ex ista componitur tamquam ex parte materiali principali. Respondetur quod propositio debet sumi sicud diffinitur primo Priorum,339 scilicet solum pro kathegorica. Item. Propositio mediata resolvitur in singulares, quia per istas probatur, sicud dicitur in littera. Item. Sequitur quod ly ‘homo’ solitarium scriptum non sit terminus,| quia sic in ipsum propositio non resolvitur, ex quo sic non est fol. 56vb pars propositionis. Item. Sequitur quod copula sit terminus, quia ex ea componitur propositio, igitur resolvitur in ipsam. Consequentia tenet, quia eadem sunt

9 exercitum: exercitatum C 33 eadem: ea C 337 338 339

13 tali: modo add. C

19 partialem: partiales C

Aristoteles, Analytica Priora I, 1, 24b16. Aristoteles, Praedicamenta 1a6–8 (locus incertus). Aristoteles, Analytica Priora I, 1, 24a16–17; Hamesse, AA, 308 (1).

312

tractatus i

principia compositionis et resolutionis. Et si glossatur de parte materiali, tunc sequitur quod littere et sillabe sint termini, quia in eas resolvitur propositio tamquam in partes materiales. Et si glossatur quod non sunt partes principales, tunc sequitur quod aliquod nomen kathegoreumaticum non sit terminus, quia in ista ‘homo vel asinus currit’ ly ‘homo’ est pars principalis materialis, quia est pars subiecti. Item. Sequitur quod ly ‘omnis’ vel ly ‘tantum’ non sit terminus, quia non est pars materialis propositionis. Falsitas probatur, quia est terminus mediatus, scilicet exponibilis, igitur etc. Nota: quedam est resolutio partium separativa, et dicitur quod eadem sunt principia compositionis et resolutionis, et fit in propositione quando pars eius separatur ab ista, et tali modo propositio resolvitur in copulam; alia est resolutio formarum ablativa, et fit in naturalibus quando circumscribendo omnes formas essentiales et accidentales devenitur340 ad primum subiectum rei naturalis quod est materia prima, et in loycalibus fit quando omnes forme propositionis, tam essentiales que sunt copula, quam accidentales que sunt synkathegoreumata, auferuntur quousque manet solum subiectum et predicatum que sunt materia propositionis; tertia est resolutio declarativa, et de hac dicit Auctor tractatuum341 quod ista propositio ‘homo currit’ resolvitur in istam ‘homo est currens’, et Biligam342 quando dicit quod indefinita probatur per duo demonstrativa. Secundo nota: exponendo diffinitionem ad intentionem Philosophi, primi Priorum,343 tunc resolutio debet sumi secundo modo, et debet intelligi de parte propositionis materiali principali; sed exponendo diffinitionem secundum intentionem Auctoris, tunc resolutio debet sumi tertio modo, quod sit sensus ‘terminus est in quem resolvitur propositio’, idest: ‘ratione cuius propositio secundum eius veritatem vel falsitatem declaratur’, vel sic ‘ratione cuius propositio mediata vel immediata formaliter cognoscitur’; vel posset resolutio sumi primo modo quod esset sensus ‘terminus est in quem resolvitur propositio’, idest: ‘in quem propositio tamquam in eius partem resolvitur’. 1 glossatur: glosator C 8 pars: principalis add. necnon del. C 21 per: pro C 29–30 formaliter: fore (?) C 340

15 rei: et (exp.?) C

incerta lectio. Petrus Hispanus, Tractatus, ed. L.M. de Rijk, I, p. 3, l. 29. 342 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 24; II, 2, 24; II, 3, 27; II, 4, 34; II, 5, 19. 343 Aristoteles, Analytica Priora I, 1, 24b18–19; Hamesse, AA, 308 (3). 341

5

10

15

20

25

30

de terminis mediatis et immediatis

313

Item. Nota quod ly ‘resolvitur’ debet dicere ‘aptitudinem’. [ 8 lineae vacuae ] De terminis mediatis et immediatis

5

10

15

20

25

30

Nota: terminorum quidam sunt mediati, et alii immediati. Contra: isti termini ‘Sortes’ et ‘homo’ nec sunt mediati, nec sunt immediati, igitur etc. Nota: ponendo membra divisionis in singulari numero, tunc divisio est bona; sed ponendo ea | in plurali numero, tunc oportet dici, fol. 57ra vel quod ‘numerus’ ponitur pro numero; vel quod tertium membrum debet suppleri, scilicet ‘aut ex hiis, videlicet ex mediato et immediato, compositis’; vel oportet dici quod datur solum de terminis similibus secundum mediationem vel immediationem, et tales non sunt isti termini ‘homo et Sortes’. Item. Divisum non probatur universaliter de quolibet membro divisionis, igitur etc. Antecedens probatur, quia hec non est vera ‘omne mediatum vel immediatum est terminus’, ut patet de lapidibus distantibus. Respondetur quod sufficit divisum probari universaliter de quolibet membro principali dictionali, et talia sunt illi ‘terminus mediatus’ et ‘terminus immediatus’. Item, nota: omnis terminus mediatus est subiectum vel predicatum, igitur etc. Consequentia tenet ex intentione Philosophi, primo Priorum,344 qui videtur velle quod terminus sumitur solum pro subiecto vel predicato. Et confirmatur: divisio non est conformis diffinitioni, igitur etc. Antecedens probatur quia in divisione ly ‘terminus’ extendit se ad synkathegoreumata, quia isti termini ‘omnis’, ‘quilibet’, ‘tantum’ sunt exponibiles et mediati, et tamen non sunt subiecta vel predicata, igitur etc. Nota: aliqui dicunt quod aliter Auctor 345 diffinit et aliter dividit terminum ad ostendendum multiplicitatem istius dictionis ‘terminus’. Sed contra: in multiplicibus vel equivocis divisio debet precedere diffinitio4 quidam: quedam C

7–8 divisio: tunc divisio iter. C

Aristoteles, Analytica Priora I, 1, 24b16; Hamesse, AA, 308 (2). Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 2; II, 2, 2; II, 3, 2; II, 4, 2; II, 5, 2. 344 345

314

tractatus i

nem, ut dicit Boetius.346 Sed hic primo ponit diffinitionem, ergo videtur quod solum in una acceptione utitur ista dictione ‘terminus’. Et confirmatur: acceptio secundum quam utitur Philosophus, primo Priorum,347 termino, non est sibi sufficiens ad propositum, ergo non debet uti ista dictione in tali acceptione. Propter hoc dicitur quod diffinitio debet extendi ad omnes terminos mediatos vel immediatos secundum quod in presenti questione est dictum, et sic ad primum argumentum negatur consequentia. Ad confirmationem dicitur quod diffinitio ultima expositione est conformis divisioni. Item. In ista propositione ‘iste homo currit’ ly ‘homo’ est terminus mediatus et communis, quia significat communiter; et est terminus immediatus, quia supponit discrete, et etiam quia propositio ratione ipsius non est probabilis. Nota: aliqui dicunt quod ly ‘homo’ in predicta propositione sit terminus mediatus et communis, sed non tenetur mediate et communiter; alio modo dicitur quod sit terminus mediatus et communis secundum significationem, et immediatus et singularis secundum suppositionem. Item. A nullo termino sumitur probatio, igitur nullus terminus est mediatus. Antecedens probatur, quia solum a propositione, vel propositionibus, sumitur probatio, igitur etc. Antecedens probatur, quia solum per propositiones fit probatio. Item. Quelibet propositio est mediata, igitur etc. Antecedens probatur: quelibet propositio habet medium probandi, igitur etc. Nota: quamvis a termino non sumitur totalis materia propositionum probantium, tamen ab eo sumitur forma probandi, scilicet resolubiliter et exponibiliter et sic de aliis. Item. Ly ‘animal Sortes’ non est terminus mediatus, quia convertitur cum ly ‘Sortes’; nec est terminus immediatus, quia componitur ex genere. Item. ‘Animal non Sortes’ non est terminus mediatus, igitur etc. Item. Ly ‘Sortes’ non est terminus mediatus, quia est singularis; nec est immediatus, quia habet terminum superiorem nobis notiorem naturali modo cognoscendi, scilicet ly ‘homo’ vel ly ‘animal’. fol. 57rb [ 8 lineae vacuae ]

9 divisioni: divisione C 346 347

12 immediatus: (c in-)mediatus C

Boethius, Liber de divisione, PL. 64, col. 878 A. Aristoteles, Analytica Priora, I, v, 27b20.

5

10

15

20

25

30

de terminis immediatis

315

De terminis immediatis

5

10

15

20

25

30

Nota: Termini immediati sunt qui nec sunt resolubiles, nec exponibiles, nec officiabiles. Contra: sequitur quod res ad extra sunt termini immediati, quia nec sunt resolubiles, igitur etc. Respondetur quod in descriptione debet suppleri genus, scilicet ly ‘termini’, sed res ad extra non sunt termini, igitur etc. Item. Isti termini ‘Sortes’ et ‘homo’ non sunt exponibiles etc., et sunt termini, igitur etc. Item. Ly ‘omne’ et ly ‘animal’ sunt termini qui nec sunt resolubiles et sic de aliis, igitur etc. Nota: intelligendo descriptionem in sensu improprio, tunc non est bona, ut probant argumenta; sed intelligendo eam in sensu proprio, sic termini immediati sunt termini qui nec sunt resolubiles, idest: ‘quorum nullus est resolubilis’; nec exponibiles’, idest: ‘quorum nullus est exponibilis’, et sic de aliis, et tunc descriptio est bona, et argumenta non procedunt. Sed contra: aliqui termini immediati, sicud nomina propria, sunt quandoque termini resolubiles, quia quandoque sunt appellativi, sicud ‘Clemens’, ‘Clara’. Respondetur quod debet intelligi quod nullus terminus immediatus univoce tentus est resolubilis, igitur etc. Item. Nec ly ‘exponibiles’ potest dimitti propter exclusiones terminorum mediatorum generalium; nec debet addi, quia tales sufficienter excluduntur per hoc quod dicitur quia ‘non-resolubiles’, quia verba resolvuntur in ‘est’. Nota: capiendo ‘terminum resolubilem’ generaliter prout est terminus ratione cuius propositio est probabilis per superius vel inferius, tunc ly ‘exponibilis’ non debet addi; sed capiendo ‘resolubile’ proprie prout dicit solum predicationem ratione inferioris, tunc debet addi. Item. Signum universale negativum nec est terminus exponibilis, nec resolubilis et sic de aliis; igitur etc. Antecedens probatur, quia universalis negativa non probatur aliquo istorum modorum, ut dicitur in littera.

7 sed: quia add. C 12 descriptionem: discriptionem C | sensu: senso C proprio: improprio C 19 appellativi: appellativa C 29 proprie: proprio C

13–14

316

tractatus i

Nota: signum universale negativum potest dici ‘terminus exponibilis’, sed quare propositio negativa universalis non exponitur, huius ratio est, quia facilius per probationem eius contrarii cognoscitur; vel potest dici quod sit terminus resolubilis indirecte, ex quo probatur per eius contrarium quod probatur resolubiliter. 5 Item. Ista predicata ‘omnis Deus’, ‘omnis fenix’ etc. sunt termini exponibiles et resolubiles, quia una pars est exponibilis, scilicet ly ‘omnis’, et alia resolubilis, scilicet ly ‘Deus’ et ly ‘fenix’. Respondetur quod aggregatum positum a parte subiecti non est terminus, sed a parte predicati cum subintellectione ly ‘existens’ est 10 terminus resolubilis. Item. Nullus terminus est immediatus capiendo ly ‘in-’ privative, quia nec singularis, cum talis non habeat aptitudinem ad mediationem; nec communis; igitur etc. Et confirmatur: vel ly ‘immediatum’ sumitur privative, et tunc stat argumentum; vel negative; vel infinitanter, et 15 tunc res ad extra est immediatus, idest: non mediatus terminus. fol. 57va [ 7 lineae vacuae ]

89. Utrum quodlibet verbum substantivum sit immediatum. Arguitur quod sic, quia ly ‘est’ est immediatum, et non videtur ratio quare alia non sunt immediata, igitur etc. 20 Item. Ly ‘existit’ et ly ‘est’ non sunt termini mediati, et sunt termini substantivi, igitur etc. Maior probatur, quia non sunt termini predicabiles de pluribus, igitur non sunt termini communes et mediati. Antecedens patet, quia non possunt esse predicata. Item. Ly ‘existit’ convertitur cum ly ‘est’, igitur vel utrumque est 25 immediatum, vel nullum. In oppositum: si sic, ly ‘fit’ est terminus exponibilis, quia communiter exponitur sicud ly ‘incipit’, et est verbum substantivum, sicud dicunt grammatici,348 igitur etc. Item. Ly ‘existit’ habet terminum superiorem, scilicet ly ‘est’, igitur 30 etc. Antecedens probatur, quia sequitur ‘hoc existit, igitur hoc est’, et non econverso, igitur etc. Antecedens patet, quia ‘existere’ est ‘extra aliud sistere’. 13 non: hae add. necnon del. C

15 infinitanter: infinitenter C

348 E.g. Robertus van Parijs, Summa ‘Breve sit’, ed. C.H. Kneepkens, Het Iudicium Constructionis, p. 7, ll. 17–22.

de terminis immediatis

5

10

15

20

25

30

317

Item. Ly ‘est’ habet inferius, igitur est terminus resolubilis et mediatus. Ad questionem respondetur quod ipsa est falsa, quia secundum grammaticos349 tria sunt verba substantiva cum suis declineis, scilicet ‘sum’, ‘fio’, ‘existo’. Et ly ‘fit’ est terminus exponibilis, ut probavit argumentum primum in oppositum. Sed ly ‘existit’ uno modo sumitur proprie, prout est ‘extra aliud sistere’, et sic est terminus exponibilis, ut probat secundum argumentum in oppositum; alio modo sumitur grammaticaliter, prout convertitur cum ly ‘est’, et sic est terminus mediatus sicud ly ‘est’. Item. Ad terminum esse mediatum non sufficit habere terminum inferiorem, sed hoc sufficit solum ad terminum esse mediatum resolubilem non verbalem, sed ad verbalem mediatum componibilem requiritur quod habeat superiorem. Sed ad primam rationem ante oppositum dicitur quod ly ‘est’ habet se tamquam radix aliorum verborum, sicut dicunt grammatici, sed sic non habet se ly ‘fit’, igitur etc. Ad secundam dicitur quod sunt predicabiles cum addito, vel includunt predicata. Ad tertiam: patet ex dictis. Item. Ly ‘est’ est terminus resolubilis vel componibilis, quia ista propositio ‘hoc est’ resolvitur in istam ‘hoc est ens’. Et si dicitur quod in verbis resolutio debet fieri per superiora, contra: ly ‘est vel non est’ est superius ad ly ‘est’, quia verum est dicere quod chymera est vel non est. Respondetur quod resolutio verbalis debet esse in superiora et simpliciora. Item. Ly ‘potest’ est superius et simplicius ad ly ‘est’, quia bene sequitur ‘hoc est, ergo potest esse’, et actus presupponit potentiam, igitur etc. Nota: aliqui dicunt quod ly ‘est’ non est resolubile, nec potest, ex eo quod potentia presupponit actum. Sed potius videtur esse oppositum, scilicet quod actus presupponit potentiam, quia quicquid est in actu, hoc est in potentia, et non econverso, quia Antichristus est in potentia et non in actu. Et ergo potest assignari alia ratio, quia ly ‘potest’ est

12–13 resolubilem: re(sof add. necnon del.)solubilem C 13–14 requiritur: respondetur C 27 est: esse C 349

13 verbalem: verbialem C

E.g. Gosvin de Marbais, Tractatus de constructione, ed. I. Rosier-Catach, p. 52, l. 6.

318

tractatus i

ampliativum, et ly ‘est’ non, ergo non est superius. Et hoc videtur velle Auctor 350 quando dicit quod ly ‘est’ est terminus immediatus, ideo quia non habet verbum superius non-ampliativum. [ 9 2/3 lineae vacuae ] fol. 57vb

90. Utrum quilibet terminus singularis sit immediatus. Quod sic, arguitur, quia nullus terminus singularis est resolubilis, quia non habet inferius; nec est exponibilis, quia componibilitas attribuitur solum verbis; nec officiabilis, ut notum est; igitur etc. Et confirmatur: pronomen demonstrativum est terminus immediatus, ut patet ex littera, igitur et quilibet alius terminus singularis. In oppositum: adverbia sunt singularia ut ‘hic’, ‘illuc’, ‘istuc’ etc., et non sunt immediata, igitur etc. Minor probatur, quia nulla sunt immediata, igitur etc. Nota: quoddam adverbium est exponibile, ut ly ‘semper’; aliud officiabile, ut ‘necesse’; aliud resolubile, ut ‘bene’. Item. Ly ‘homo’ est terminus singularis, quia est singularis numeri, et tamen non immediatus, igitur etc. Nota: questio intelligitur de termino singulari loycaliter, qui est individualis. Item. Aliquod pronomen non est immediatum, igitur etc. Antecedens patet de relativo. Item. Ly ‘tuus’ semper est pronomen demonstrativum, et tamen est terminus resolubilis, quia bene sequitur ‘hoc currit, et hoc est tuus frater, igitur etc.’ Item. Ly ‘isti’ est pronomen demonstrativum et est mediatum, quia ista propositio ‘isti currunt’ probatur sic ‘iste currit et iste currit, igitur etc.’ Nota: pronomina sunt duplicia: quedam relativa, et ista sunt termini mediata; alia demonstrativa, et istorum quedam sunt derivativa, ut ‘tuus’, ‘vester’, et ista sunt mediata; alia primitiva, ut ‘tu’, ‘iste’, et istorum quedam sunt singularis numeri, et talia sunt immediata; alia sunt pluralis numeri, et ista quandoque tenentur divisive, et tunc com-

1 non: et add. C

7 nec: iter. C

10 alius: alter C

20 aliquod: aliud C

350 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 2; II, 2, 2; II, 3, 2; II, 4, 2; II, 5, 2.

5

10

15

20

25

30

de terminis immediatis

319

muniter dicuntur esse mediati; alio modo tenentur collective, et tunc dicuntur esse termini immediati. Sed contra: quandoque relativum refert antecedens singulare singulariter, ut ‘Sortes currit et iste movetur’; igitur est terminus singularis, et 5 per consequens immediatus. Item. Demonstrativum derivativum demonstrat rem, scilicet personam possessoris singulariter, ut in ‘tuus liber’ ly ‘tuus’ demonstrat te singulariter, igitur est terminus singularis, et per consequens immediatus. 10 Item. Quodlibet pronomen significat per modum entis et per modum indeterminate apprehensionis, copulative sive divisive; tunc includit ly ‘et’, quod est terminus officiabilis, igitur utroque modo erit terminus mediatus. [ 5 1/2 lineae vacuae ] 15

Item. Nomina propria sunt componibilia quia habent terminos superiores naturali modo cognoscendi notiores, scilicet genera et species, quia cognitio secundum conceptum individui significati est demonstrativa, igitur difficillima, et per consequens cognitio secundum conceptum specificum erit facilior et notior. 20 Item. Terminus singularis includit terminum mediatum, ut ly ‘hic’ includit ly ‘loco’, quia valet tantum sicud ‘in isto loco’. Item, nota: quilibet terminus communis est mediatus, igitur etc. Antecedens patet de prepositionibus, † interiectionibus.† [ 5 1/2 lineae vacuae ] 25

Nota: termini verbales sunt immediati, quia non habent alios supra se, sed omnes sub se; sed termini non-verbales sunt immediati ex eo quia nullum habent terminum sub se secundum predicationem. Contra: ly ‘Sortes’ habet sub se istum terminum ‘Sortes albus’, quia bene sequitur ‘Sortes est albus, igitur Sortes est’, et non econverso. 30 Et si dicitur quod solum est inferior in ostendendo, contra: ly ‘Sortes’ est inferius ad ly ‘hoc ens’ in significatione, quia ly ‘hoc ens’ significat omne ens, et ly | ‘hoc album’ habet inferius ratione connotati, scilicet fol. 58ra ‘hoc album hac albedine’. Et si dicitur quod nulli termini singulares habent inferiores secundum predicationem vel suppositionem, contra: ly 35 ‘album hac albedine’ est terminus singularis ratione connotati et habet 4 igitur: nec add. C 17 conceptum: et add. C 26 omnes: omnia C

23 prepositionibus: propositionibus C

320

tractatus i

terminum inferiorem secundum suppositionem, scilicet ly ‘hoc album hac albedine’, quia supposito quod per potentiam supernaturalem hec albedo inheret pluribus subiectis, tunc pro quolibet istorum supponit ly ‘album hac albedine’. Nota: termini singulares habent terminos inferiores quoad significationem, sed non habent inferiores quoad suppositionem. Secundo nota quod ly ‘album hac albedine’ solum est terminus singularis secundum quid, scilicet ratione connotati, quia proprie singularitas vel individualitas termini attenditur in ordine ad suppositum, ergo dicitur communiter quod individuum est terminus suppositivus, igitur etc. Item. Sequitur quod ly ‘est’ non sit immediatum, quia non habet sub se omnia alia verba, nam ampliativa non habet sub se; nec habet sub se sua condeclinea, scilicet ‘fuit’, ‘erit’; nec habet sub se verba prime vel secunde persone, sicut ‘lego’, ‘-gis’; nec verba pluralis numeri, sicut ‘legunt’; nec verba preteriti vel futuri temporis; nec verba imperativi vel optativi modi. Respondetur quod verbum non-ampliativum sicud ly ‘est’ habet omnia alia a suis condeclineis non-ampliativa sub se eiusdem modi, temporis, numeri et persone; vel dicitur quod habet omnia alia non-ampliativa sub se vel sub suis condeclineis. Item. Sequitur quod ista ‘opinatur’, ‘intelligitur’, ‘significatur’, ‘scitur’ etc. sint immediata. Falsitas patet, quia sunt officiabilia. Sed consequentia probatur, quia nulla habent supra se. Item. Sequitur quod ‘incipit’ et ‘desinit’ sint immediata, quia non habent alia supra se. Respondetur quod prima ‘significo’, ‘intelligo’ etc. sunt officiabilia; sed alia, scilicet ‘incipit’ et ‘desinit’, sunt exponibilia. Et tunc ad argumentum dicitur uno modo quod verba que non habent aliquid supra se, sunt immediata quoad probationem componibilem solum. Cum hoc tamen stat quod sint immediata quoad exponibilem vel officiabilem probationem. Alio modo dicitur quod, quamvis ista verba non habent alia simpliciora supra se, tamen, quia non habent omnia sub se, ideo non sunt immediata simpliciter. Item. Ly ‘est’ habet supra se ly ‘potest’, quia bene sequitur ‘hoc est, igitur potest esse’.

14 se: sub se add. C

24 habent: sub add. necnon del. C

31 tamen: tunc C

5

10

15

20

25

30

35

de terminis immediatis

321

Respondetur quod, quamvis ly ‘potest’ sit superius ad ly ‘est’, tamen quia non est simplicius propter ampliationem, ideo ly ‘est’ respectu ipsius non est mediatum. [ 9 9/10 lineae vacuae ] 5

91. Utrum ly ‘potest’ sit terminus immediatus, quia non sequitur ‘hoc potest esse, igitur hoc est potens esse’.

Quod sic, patet ex littera.351 In oppositum arguitur: hanc consequentiam non esse bonam ‘hoc potest esse, igitur hoc est potens esse’ non est causa quare ly ‘potest’ sit 10 terminus immediatus; igitur etc. Item. Hec consequentia est bona quia impossibile est antecedens esse verum sine consequente, supposito quod ly ‘potest’ habeat vim ampliandi subiectum. Quod potest sic probari, quia huic verbo ‘potest’ non convenit vis ampliativa ratione simplicis actus complexivi, igitur ratione po- | fol. 58rb 15 -tentie consignificate per verbum; sed talis consimiliter consignificatur per istud participium ‘potens’, igitur etc. Consequentia tenet quia posita simili causa ponitur similis effectus. Nec prohibet quod ly ‘potens’ sequitur ly ‘est’ quia nichil prohibet predicatum ampliare subiectum, ut deductum est in tractatu de ampliationibus.352 20 Nota: predicta consequentia est bona. Sed ad auctorem dicitur quod wult tantum quod non sequitur resolutorie vel componibiliter, quia compositio vel resolutio verbi debet fieri per superius; sed ly ‘est’ non est superius ad ly ‘potest’, igitur etc. [ 4 1/5 lineae vacuae ] 25

Contra responsionem ex consequenti sequitur quod hoc est, demonstrando Antichristum, quia arguitur ab ‘est’ tertio adiacente ad ‘est’ secundum adiacens affirmative. Et si dicitur quod non valet in ampliativis, contra: bene sequitur ‘mortuum est homo, igitur mortuum est’. Item. Nullum participium presentis temporis est ampliativum; sed 30 ly ‘potens’ est huiusmodi, igitur etc. Maior nota ex hoc, quia regule

17 potens: potest C

18 ampliare: ampliari C

351 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 3; II, 2, 3; II, 3, 4; II, 4, 3; II, 5, 3. 352 Cf. supra, qu. 71.

322

tractatus i

ampliationum dantur solum de participiis preteriti vel futuri temporis, et si participium presentis temporis esset ampliativum, tunc essent insufficientes. Nota: uno modo arguitur cum ipsis ampliativis a tertio adiacente ad secundum positis a parte predicati, et tunc consequentia non valet, quia in antecedente ampliatur subiectum et in consequente non; alio modo arguitur cum ipsis solum positis a parte subiecti, et tunc consequentia est bona, quia subiectum hoc stat equaliter in antecedente et in consequente; tertio modo arguitur cum eis positis a parte subiecti et predicati simul, ut ‘corruptum est generandum, igitur corruptum est’, et sic iterum consequentia non valet propter mutationem ampliationis. Item, nota quod nulla participia presentis temporis sunt ampliativa nisi quorum verba sunt ampliativa, et sic talia participia habent eandem vim ampliandi sicud sua verba, et ergo non oportet esse specialem regulam de ampliatione istorum, etiam quia non omnia ampliant; sed omnia participia preteriti temporis, igitur de participio preteriti temporis ponitur specialiter regula. Item. ‘Possibile est’, ‘necesse est’, ‘contingit’ sunt termini mediati, igitur et ly ‘potest’. Antecedens probatur, quia ly ‘necesse’ est terminus officiabilis, et ly ‘est’ non distrahit eum a tali officio, igitur totum erit terminus officiabilis. Item. Ly ‘potest’ includit ly ‘potens’, quod est terminus resolubilis, igitur etc.

5

10

15

20

[ 10 4/5 lineae vacuae ] 92. Utrum quodlibet verbum non-ampliativum sit resolubile in ly ‘est’.

fol. 58va

25

Quod sic, probatur, quia ly ‘est’ est superius et simplicius quam omnia alia verba non-ampliativa, igitur etc. In oppositum arguitur, quia ly ‘fuit’, ly ‘erit’ et alia verba futuri vel preteriti temporis, et verba optativi vel coniunctivi modi, et verba prime vel secunde persone, et verba pluralis numeri non sunt resolubilia in ly 30 ‘est’, igitur etc. Item. Ly ‘est’ et verbum non-ampliativum non est resolubile in ly ‘est’, igitur etc.

6 consequente: consequenti C 25 resolubile: resolubilie (sic) C del. C 32 non-ampliativum: et add. C

26 et: ad add. necnon

de terminis immediatis

5

10

15

20

25

30

323

Nota: omnia verba non-ampliativa sunt resolubilia in ly ‘est’ vel in aliquod suorum condeclineorum salvata conformitate modi, temporis, numeri et persone. Secundo nota: ly ‘est’ uno modo tenetur synkathegoreumatice prout solum importat unionem extremorum, et sic est radix omnium aliorum verborum non-ampliativorum, ut dicunt grammatici;353 alio modo sumitur aliqualiter kathegoreumatice prout superaddit actum existentie, et sic sumitur in secundo adiacente, et tunc resolvitur in ly ‘est’ primo modo sumptum et suum participium. Item. Verba passiva presentis temporis non sunt resolubilia in ly ‘fuit’ vel ‘erit’, ex quo ista sunt verba aliorum temporum; nec in ly ‘est’, quia vel nichil deberet addi, et sic omnia converterentur cum ly ‘est’; vel deberet addi per participium passivum presentis temporis, et nullum tale est; vel preteriti vel futuri temporis, et sic resolventes non erunt convertibiles cum resolutis, igitur etc. Nota: quidam dicunt quod verbum passivum presentis temporis deberet resolvi in ly ‘sum’ et participium preteriti temporis. Et in signum huius dicunt Donatum354 dixisse ‘amatus sum vel fui’ etc. Sed hec opinio est falsa, quia ista non convertuntur ‘amor’ et ‘amatus sum’, quia per se primum significat presentialiter, sed secundum preteritive, et etiam Donatus ista solum ponit in circumlocutionibus verborum preteriti temporis. Alii dicunt quod ista ‘homo amatur’ resolvitur in istam ‘homo est ens quod amatur’. Sed contra: sequitur quod idem resolvitur in seipsum. Et ad aliud argumentum: patet inspicienti predictam resolutionem. Item. Verbum prime vel secunde persone non potest sic resolvi, quia hec est inepta locutio ‘ego sum ens qui amor’, quia ly ‘ens’ quod est antecedens, est generis neutri, et ly ‘qui’ generis masculini. Nota: ex quo non habemus participium passivum presentis temporis, tunc oportet nos istud circumloqui per ly ‘quod est’, vel ly ‘qui est’, et verbum passivum, et sic non fit resolutio propria, sed impropria, scilicet in ly ‘est’ vel in aliquod suorum condeclineorum, et in orationem circumlocutivam sui partibus. In tali impropria resolutione idem potest resolvi in seipsum.

19 ista: iste C

22 amatur: amator C

23 amatur: amator C

353 E.g. Gosvin de Marbais, Tractatus de constructione, ed. I. Rosier-Catach, Nijmegen 1998, p. 51, ll. 26–32. 354 Donatus, Ars Grammatics II, ed. Keil, p. 387, l. 30.

324

tractatus i

Secundo nota: quamvis ly ‘ens’ tentum nominaliter sit generis neutri, tamen ipsum tentum participialiter est omnis generis, et ergo potest referri per ly ‘qui’, ‘que’ vel ‘quod’. [ 9 1/2 lineae vacuae ]

fol. 58vb

Item. Verbum impersonale non potest sic resolvi, quia hec est congrua 5 ‘Sorti accidit currere’, et hec incongrua ‘Sorti est accidens currere’, quia obliquus non potest reddere suppositum verbo personali. Nota: aliqui glossant questionem de verbis personalibus solum; alii | dicunt quod in resolutione verbi impersonalis participium debet preponi ly ‘est’, vel aliorum suorum condeclineorum, et sic participium 10 cum obliquo erit subiectum. Et salvabitur cognoscibilitas, quia participium regit eundem casum quem suum verbum a quo descendit. Sed contra: participium solum regit eundem casum quem regit verbum a parte post; igitur etc. Item. Ly ‘incipit’ non potest sic resolvi, quia ipse est terminus expo- 15 nibilis; igitur etc. [ 15 1/2 lineae vacuae ] 93. Utrum hec sit immediata ‘hoc est’. Quod sic, patet ex littera.355 Contra: bene sequitur tamquam ex notiori ‘omne ens est, igitur hoc 20 ens est’, quia universalia sunt notiora singularibus. Secundo sequitur syllogistice ‘omne ens est, hoc est ens, igitur hoc est’. Item. Subiectum habet superius, igitur notius ratione cuius ipsa potest probari componibiliter. 25 Item. Ipsum non est primum principium, igitur habet notius se per quod potest probari. Item. Aliquis potest eam dubitare, et illa potest fieri scita, igitur potest probari.

7 obliquus: oblicus C 9–10 preponi: per participium add. C | quem: quam C 21 universalia: universalis C

13 participium: iter. C

355 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 6; II, 2, 6; II, 3, 5; II, 4, 6; II, 5, 4.

de terminis immediatis

5

10

15

20

25

30

325

Nota: propter has rationes aliqui dicunt quod dicta propositio sit probabilis vel mediata, quia aliqua sunt notiora apud intellectum ratione probationis, secundum eos; sed dicitur ‘immediata ratione terminorum’, quia subiectum nichil habet sub se et predicatum nullum simplicius habet sub se. Sed alii dicunt quod ipsa sit immediata, etiam ex parte probationis. Ad primum argumentum dicunt quod non procedit ex notioribus. Ad Philosophum primo Physicorum356 dicitur quod per ‘universalia’ intelligit ‘magis confusa’ qualia sunt ‘individua vaga’. Ad secundum dicitur quod in minori petitur principium. Ad tertium: negatur consequentia, quia, quamvis habet superius, tamen istud non est notius. Ad quartum dicitur quod, quamvis ipsum non sit principium demonstrativum, tamen est principium complexum cognitionis, quia primo rem cognoscimus sub conceptu singulari vago.357 Ad quintum dicitur quod ipsa potest fieri nota dubitanti per sensum, et non per propositiones notiores. Item. Ipsa non est necessaria, sed contingens, quia potest esse vera et potest esse falsa, igitur etc. Consequentia tenet, quia propositio immediata debet esse necessaria, ex primo Posteriorum.358 Item. Ipsa non est de terminis communibus, igitur non est principium demonstrationis. Consequentia tenet, quia demonstratio debet esse ex universalibus, ex primo Posteriorum,359 et ex consequenti sequitur quod non sit immediata, quia, ut dicitur ibidem: ‘propositio immediata est principium demonstrationis’. Nota: propositio uno modo dicitur immediata ratione terminorum, et sic notum est hanc esse immediatam ‘hoc est’; alio modo dicitur immediata ratione probationis, et hoc dicitur primo modo, quia nullo modo est probabilis | per propositiones notiores, et sic prin- fol. 59ra cipia demonstrationis non sunt immediata; secundo modo, quia non

2 apud: aput C 3 probationis: ratione probationis: ille propositiones C 7 procedit: precedit C 9 confusa: conlia C 11 ad: argumentum add. necnon del. C 13 ipsum: ipse C 19–20 immediata: im[me add. necnon del.] mediata C 29 probabilis: et sic add. C 356 357 358 359

Aristoteles, Physica A, 1, 184a16–18; 23–24; Hamesse, AA, 140 (3). argumenta ‘ad 3’ et ‘ad 4’ transposita sunt in manu scripto C. Aristoteles, Analytica Posteriora I 6, 75a18–19; Hamesse, AA, 315 (46). Aristoteles, Analytica Posteriora I 6, 75a18–19; Hamesse, AA, 315 (46).

326

tractatus i

est probabilis demonstrative per propositiones notiores, et sic principia demonstrationis dicuntur immediata. [ 10 1/5 lineae vacuae ] 94. Utrum iste propositiones sint immediate ‘hoc fuit’, ‘hoc erit’, et ‘hoc potest esse’.

5

Arguitur quod non, quia quelibet istarum est probabilis, nam bene sequitur ‘hoc heri fuit, igitur hoc fuit’, et bene sequitur ‘hoc est, igitur hoc potest esse’. Item. Subiectum istarum habet terminum superiorem, igitur iste propositiones sunt probabiles componibiliter. 10 Item. Omnium istarum propositionum predicata sunt termini mediati, igitur etc. Antecedens patet, quia ly ‘ens’ est predicatum omnium, quod est terminus resolubilis. In oppositum est Auctor in littera.360 Secundo, ex simili ratione sequitur quod hec sit immediata ‘hoc est’, 15 quia bene sequitur ‘hoc in hora est, igitur est’, et non econverso. Nota: propter rationes ante oppositum aliqui dicunt predictas propositiones non esse immediatas. Cuius oppositum dicit Auctor in littera. Et ergo ad primam rationem dicitur quod consequentia est bona, sed non est bona probatio. 20 Ad secundam: negatur consequentia, quia ad probationem componibilem requiritur notioritas predicati superioris. …361 [ 15 1/2 lineae vacuae ]

360 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 7; II, 2, 6; II, 3, 6; II, 4, 6; II, 5: non inventus. 361 Argumentum ‘ad tertiam’ deest.

de diffinitione termini resolubilis proprie dicti

327

De terminis resolubilibus

De diffinitione termini resolubilis a priori et a posteriori

Nota: terminus resolubilis a priori sic describitur ‘est terminus habens inferius vel superius ratione cuius propositio est probabilis tamquam ratione naturaliter notioris’; 5 sed a posteriori sic ‘terminus resolubilis est terminus ratione cuius propositio est probabilis resolubiliter’. [ 6 1/3 lineae vacuae ] De divisione termini resolubilis

10

15

Nota: capiendo ‘terminum resolubilem’ communiter, tunc dividitur in terminum resolubilem proprie dictum, et in terminum componibilem. Contra: ly ‘homo’ est terminus resolubilis proprie dictus, quia habet inferius | naturaliter notius, scilicet ly ‘hoc’, et est terminus componi- fol. 59rb bilis, quia habet superius naturaliter notius, scilicet ly ‘animal’; igitur etc. [ 13 4/5 lineae vacuae ] De diffinitione termini resolubilis proprie dicti

Nota: terminus resolubilis proprie dictus secundum auctorem362 est quilibet terminus communis, sive nomen sive pronomen sive verbum sive participium, habens inferiorem se secundum predicationem. 20 Contra: nullus terminus est ‘quilibet terminus habens inferiorem se etc.’, igitur diffinitio mala. Nota: aliqui dicunt quod ly ‘est’ debet exponi per ly ‘significat’, quod sit sensus ‘terminus resolubilis est quilibet terminus, idest: significat quemlibet terminum’. Sed isti consequenter habent dicere quod ly 25 ‘terminus resolubilis’ solum diffinitur pro se et pro sibi simili. Alii dicunt 18 verbum: adverbium C

25 pro: per C

362 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 7; II, 2, 7; II, 3, 9; II, 4, 7; II, 5, 6.

328

fol. 59

va

tractatus i

quod ly ‘est’ debet exponi per ly ‘existit’, et istorum quidam dicunt quod diffinitum debet postponi signo universali sic quod stabit confuse tantum, alii dicunt quod in qualibet indefinita subiectum stat confuse tantum, et illi dicunt diffinitionem simpliciter sicud stat. Item. Ly ‘terminus’ diffinitur per ly ‘terminus’, igitur idem diffinitur per seipsum. Respondetur quod ly ‘terminus’ solum est pars diffiniti. Item. Adverbium non est probabile, igitur non habet inferius se secundum predicationem. Et si dicitur quod est probabile cum addito, tunc solum erit terminus resolubilis cum addito. Respondetur quod adverbium adverbialiter tentum est probabile cum addito, et non per se prout ly ‘per se’ excludit partialitatem, sed est probabile per se prout per se dicit essentialitatem, quia ratione ipsius attenditur essentialis modus probandi totius complexi. Item. Ista clausula ‘habens inferiorem se secundum predicationem’ includitur in ly ‘communis’, quia convertitur cum eo, igitur etc. Respondetur quod, quamvis convertitur cum eo quoad supposita, tamen importat specialem rationem secundum quam terminus resolubilis proprie dictus differt a componibili, igitur etc. Item. Ly ‘qui’ resolvitur in istam orationem ‘et iste’, et ista non est inferior secundum predicationem, igitur etc. Nota: ‘quedam resolvere’ uno modo est superiorem terminum per orationem equivalentem explicare, et sic ly ‘qui’ resolvitur in ‘et iste’; alio modo est propositionem ratione termini inferioris probare resolubiliter, et sic non diffinitur in proposito. Item. Sequitur quod nullum verbum sit resolubile, quia nullum | verbum est pronomen, participium vel adverbium, igitur etc. Et si dicitur quod includitur in participio, contra: ‘est’ vel ‘potest’ non sunt resolubilia, et eorum participia sunt resolubilia, igitur etc. Et confirmatur: participia aliter resolvuntur quam verba, igitur etc. Antecedens probatur, quia participia resolvuntur per inferiora, sed verba per superiora, igitur etc. Respondetur quod descriptio datur solum de termino resolubiliter probabili ratione inferioris, qualis terminus non est nomen. Item. Sequitur quod terminus est componibilis prout propositio probatur ratione ipsius inductive, sed resolubilis quia in tali probatione sumuntur inferiora secundum predicationem.

18 tamen: quia add. C

5

10

15

20

25

30

35

de probatione resolubili

329

Item. Sequitur quod nullum relativum grammaticale, nec aliquod adiectivum adiective tentum sit resolubile, quia nullum istorum habet inferius secundum predicationem. Item. Verbum individuale vagum est inferius et notius verbo com5 muni, igitur etc. [ 8 1/10 lineae vacuae ] De terminis componibilibus

Nota: terminus componibilis est terminus ratione cuius propositio est probabilis componibiliter. 10

[ 3 1/2 lineae vacuae ] De probatione resolubili

Nota: ‘probare resolubiliter’ proprie est in probatione propositionis ratione alicuius termini assumere ipsius inferiorem. Contra: sequitur quod istud argumentum sit probativum resoluto15 rie ‘omnis homo currit, animal est homo, igitur animal currit’. Falsitas patet, quia maior est minus nota conclusione, igitur etc. Sed prima consequentia tenet, quia in probatione istius ‘animal currit’ assumitur inferius ad ly ‘animal’, scilicet ly ‘homo’. Et si dicitur quod debet sumi inferius notius, tunc sequitur quod iste syllogismus expositorius sit reso20 lutorius ‘homo currit, et idem homo est animal, igitur etc.’ Et confirmatur: superflue additur ly ‘notius’, quia quando non sumitur notius, non fit probatio, igitur in probatione non sumitur inferius. Item. Stat quod sumatur inferius a posteriori, sed tunc non erit probatio resolubilis, quia in tali debet sumi nobis notius a priori. 25 Nota: aliqui propter primam et ultimam rationem addunt istam clausulam ‘nobis naturaliter notiorem’, idest ‘nobis in naturali modo cognoscendi notiorem’. Sed Auctor non innuit hanc esse addendam quando

13 assumere: consumere C 14–15 resolutorie: hec add. necnon del. C 19 expositorius: non add. necnon del. C 22 igitur: tunc add. necnon exp. C

330

fol. 59vb

tractatus i

dicit363 ‘et tunc resolvitur ista propositio in qua ponitur talis terminus quando capitur inferius eo in eius probatione’. Et tunc dicitur ad primum argumentum quod non sumitur inferius in probatione, quia arguitur ex minus noto, et ergo ibi non est probatio. Ad secundum conceditur quod aliquis syllogismus expositorius, vel | sibi equivalens, 5 scilicet in quo medium sumitur cum relativo ydemptitatis, non sit probativus resolutorie. Et si arguitur ‘quilibet talis est argumentum resolutorium, igitur est probativum resolutorie’, non sufficit quod sit argumentum expositorium vel resolutorium, sed requiritur etiam quod precedit ex magis notis. 10 [ 3 1/10 lineae vacuae ] Item. Sequitur quod inductio sit argumentum probativum resolutorie. Probatur, quia in ipsa sumuntur singularia magis nota. Respondetur quod in argumento resolutorio sumitur solum unum inferius ad terminum ratione cuius fit probatio resolutoria; sed in inductione sumuntur plura inferiora, scilicet plura, vel omnia, singularia. Sed contra: in tali probatione resolutoria ‘hoc est animal, et hoc est homo, igitur animal est homo’ sumuntur plura inferiora ad ly ‘animal’, scilicet ly ‘hoc’ et ly ‘homo’. Item. Sequitur quod hoc sit resolutorium ‘omnis lucidissimus planetarum est iste sol’, quia ibi solum sumitur unum inferius, scilicet ad istum terminum ‘sol’, scilicet ly ‘iste sol’. Et si dicitur quod debet intelligi de termino inferiori non posito in propositione probanda, tunc sequitur quod illa ‘ille sol est hoc, vel iste sol’ non sit probabilis resolubiliter, quia, qualitercumque probabitur, tunc assumetur terminus positus in illa propositione vel sibi equivalens. Respondetur: quamvis sumuntur duo inferiora, tamen solum unum assumitur, scilicet ly ‘hoc’, quia reliquum, scilicet ly ‘homo’, prius erat sumptum in propositione probanda. Ad secundum dicitur quod inferius non assumitur, quia ‘assumere’ est ‘aliquid non prius sumptum, vel saltem non eodem modo sumptum, sumere’. Modo, ly ‘iste sol’ ante probationem est sumptum in propositione probanda. 2 eius: cuius C 6 relativo: relativa C 14 resolutorio: resolutorie C 21 unum: unicum C 28 assumitur: a(c. s)sumitur C 31 est: sumptum in propositione add. necnon del. C 363 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 7; II, 2, 7; II, 3, 9; II, 4, 7; II, 5, 6.

15

20

25

30

de probatione componibili

331

Ad tertium dicitur quod, quamvis ly ‘hoc’ sumitur in ista probanda ‘iste sol est hoc’, tamen alio modo sumitur in probatione, quia in probanda sumitur tamquam extremitas, sed in premissis probationis sumitur tamquam medium. Sequitur quod hoc argumentum non sit 5 probativum resolubiliter ‘Sortes currit, et Sortes est homo, igitur homo currit’. [ 8 1/2 lineae vacuae ] De probatione componibili

10

15

20

25

30

Nota: probare componibiliter est in probatione propositionis ratione alicuius termini assumere terminum superiorem eidem. Et aliqui addunt ‘nobis naturaliter notiorem’, sed de hoc dicitur sicud circa precedentem descriptionem.364 Contra: sequitur quod istud argumentum sit probativum componibiliter ‘omne animal currit, homo est animal, igitur homo currit’, quia ad probationem | istius conclusionis assumitur ly ‘animal’ quod est supe- fol. 60ra rius ad ly ‘homo’, et naturaliter communius eo, quia naturali modo cognoscendi prius cognoscimus aliquid sub ratione animalitatis quam sub ratione hominis, ut patet primo Physicorum.365 Et confirmatur: istud argumentum procedit secundum istam regulam a superiori distributo ad inferius cum medio etc., in qua fundatur probatio componibilis, ut patet ex littera,366 igitur etc. Sed quod ista probatio non sit componibilis, probatur quia probatio componibilis solum attribuitur verbis, sed ibi fit solum probatio ratione nominis, igitur etc. Maior patet ex communi differentia in qua dicitur quod probatio resolubilis proprie dicta solum convenit nominibus, et compositoria solum verbis. Item. Nullum argumentum in modo et in figura est probatio componibilis, sed predictum argumentum est huiusmodi, igitur etc. Maior patet, quia nullum tale est probatio resolubilis proprie dicta. Nota: aliqui textus habent istud argumentum pro exemplo probationis componibilis. Et rationibale est ipsum esse probationem componibilem, quia ibi fit probatio per superius naturali modo cognoscendi notius. Et 15 eo: eo C 364

19 componibilis: resolubilis C

Cf. supra, ad argumenta de probatione resolubili. Aristoteles, Physica I, v, 189a5–8 (locus incertus). 366 Cf. supra, ll. 9–10 (non inventus in Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque)) ed. L.M. de Rijk. 365

332

tractatus i

sic tunc probatio componibilis dividitur in probationem componibilem nominalem et in verbalem, et tunc communis differentia intelligitur de probatione componibili verbali. Vel potest sic glossari quod probatio resolubilis solum attribuitur nominibus, sed componibilis non solum attribuitur nominibus, sed etiam verbis. 5 Sed contra: in verbis non conceditur in infinitum descendere, igitur deveniendum est ad verbum individuale vagum; sed istud erit notius verbo communi, igitur per ipsum commune est probabile resolubiliter. [ 6 1/5 lineae vacuae ] Nota: probatio componibilis nominalis fit per terminos communes quorum unus adminus distribuitur, et potest esse in modo et in figura; sed resolubilis solum fit per terminos singulares, igitur de per se non potest esse in modo et in figura. Item. Sequitur quod ista sit probatio componibilis ‘omnis homo currit, Sortes est homo, ergo Sortes currit’. Falsitas patet, quia propositio singularis non est probabilis componibiliter, quia ibi fit probatio per ly ‘homo’ quod est communius et notius quam ly ‘Sortes’, ex quo individuum signatum est difficillimum ad cognoscendum, quia per ipsum determinatissime res significatur. Et confirmatur: ibi arguitur secundum istam regulam a superiori ad inferius etc., que est fundamentum probationis componibilis; igitur etc. Nota: propter istam rationem probabiliter potest dici quod ista sit mediata ratione subiecti ‘Sortes currit’. Nec hoc est contra Biligam, quia iste facit solum mentionem367 de demonstrativis et non de individuis signatis. Et sic consequenter esset concedendum quod individuum signatum esset terminus mediatus, et quod non omnis propositio singularis esset immediata. Sed contra: sequitur quod ista ‘Sortes currit’ sit probabilis resolubiliter ratione subiecti, quia habet terminum notiorem singularem, scilicet ly ‘hoc’; et quod ista ‘iste homo currit’ sit probabilis resolubiliter, quia subiectum habet notius, scilicet ly ‘hoc animal’. Respondetur: quamvis subiecta habent notiora, non tamen habent inferiora. Sed contra: bene sequitur ‘iste homo est, igitur hoc animal est’, et non econverso. 2 verbalem: verbialem C

6 conceditur: pro add. C

11 potest: ergo C

367 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 7; II, 2, 7; II, 3, 10; II, 4, 7; deesse videtur in II, 5.

10

15

20

25

30

de probatione componibili

333

Respondetur: tenendo terminos univoce et demonstrando idem, tunc sequitur econverso; sed tenendo terminos equivoce et demonstrando diversa, tunc nullus sequitur ad alium. [ 2 1/2 lineae vacuae ] 5

10

15

20

25

30

Item. Sequitur quod hoc argumentum sit compositorium ‘homo agit, fol. 60rb igitur homo legit’. Probatur, quia ibi sumitur ly ‘agit’ quod est superius et notius quam ly ‘legit’. Nota: ad probationem componibilem non sufficit sumere communius et notius, sed requiritur etiam bonitas consequentie, nam probatio presupponit illationem. Contra: sequitur quod verbum adiectivum numquam probatur per aliud componibiliter affirmative, sed solum negative, quia verbum adiectivum non potest distribui sine negatione precedente. Et ergo, quando assumitur adiectivum verbum communius, tunc arguitur a superiori ad inferius sine distributione. Que consequentia non valet; igitur etc. Respondetur quod probatur componibiliter propositio ratione verbi adiectivi per verbum substantivum, ut ‘homo est legens, igitur homo legit’, et per adiectivum negative, ut ‘homo non legit, igitur homo non agit’, et affirmative, ut ‘homo agit lectionem, igitur homo legit’ vel ‘tantum homo agit, igitur tantum homo legit’. Sed contra: sequitur quod per unam propositionem fit probatio componibilis. Falsitas probatur, quia numquam solum per unam fit probatio resolubilis, igitur etc. Item. Hec est minus nota ‘homo non agit’ quam ista ‘homo non legit’, quia difficilius est cognoscibilis. Et confirmatur: si esset bona probatio componibilis, tunc per oppositum consequentis deberet probari oppositum antecedentis, et sic probatio componibilis fieret per verbum inferius. Item. Contra principale sequitur quod hec sit componibilis ‘hoc est animal, homo est homo, igitur homo est animal’ quia ibi sumitur scilicet ly ‘animal’, quod est superius ad ly ‘homo’ ratione cuius fit probatio. [ 12 1/4 lineae vacuae ]

17 homo: hoc C | homo: hoc C 18 homo: hoc C | homo: hoc C 19 homo: hoc C | homo: hoc C 21 unam: unicam C 24 homo: hoc C | homo: hoc C 30 homo: homo C

334

tractatus i De syllogismo expositorio

95. Utrum ista regula ‘ab inferiori ad superius affirmative etc.’ sit fundamentum syllogismi expositorii affirmativi, et ista ‘ab inferiori ad superius negatione postposita cum constantia subiecti’ sit fundamentum syllogismi expositorii negativi.

fol. 60va

Quod sic, patet ex littera.368 In oppositum sequitur quod negato syllogismo expositorio ipse posset probari, quia scilicet omne fundatum potest probari per suum fundamentum, nam fundatum habet se per modum conclusionis, et fundamentum per modum principii. Nota: quoddam est fundamentum notificationis, et per istud probatur fundatum, quia hoc habet se per modum principii probativi; aliud est fundamentum formationis, et est istud quod dat modum formandi alterum. Primo modo regule non sunt fundamenta | syllogismorum expositoriorum, quia, si sic, tunc syllogismus expositorius posset probari, quod est contra litteram; sed secundo modo iste regule sunt fundamenta istorum syllogismorum. Item. Syllogismus expositorius affirmativus est notior hac regula, igitur etc. Antecedens probatur: syllogismus expositorius probat ad sensum et ad intellectum suam conclusionem, sed sic non facit hec regula, igitur etc. Nota: argumentum probat quod syllogismus expositorius non est fundamentum probationis. Item. Argumentum secundum regulam non requirit medium singulare, sed syllogismus expositorius hoc requirit, igitur non est fundamentum formationis. Consequentia tenet, quia argumenta quorum unum habet medium singulare et aliud non, sunt diversarum formarum secundum quas requirunt diversa principia. Item. Istud principium quecumque sunt uni et eidem eadem etc.369 est fundamentum formationis, igitur etc. Consequentia tenet, quia eiusdem fundati in naturalibus non sunt plura principia, igitur nec in artibus.

8 fundatum: fundamentam add. necnon del. C

14 modo: sic add. C

368 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 9; II, 2, 9; II, 3, 13; II, 4, 9; II, 5, 8. 369 sc. inter se sunt eadem ed.

5

10

15

20

25

30

de syllogismo expositorio

335

Item. Prima regula solum extendit se ad argumentum enthimematicum secundum formationem, igitur etc. Nota: quamvis argumenta diversificata penes medium singulare et commune habent diversas formas speciales secundum quas requirunt 5 specialia fundamenta, nichil tamen prohibet ea habere eandem formam communem secundum quam habent unum fundamentum formationis commune. Secundo nota quod ista regula ab inferori etc. est fundamentum generale, sed istud principium quecumque uni etc., est speciale. 10 Tertio nota quod uno modo arguitur ab inferiori ad superius affirmative sine medio, et sic non est fundamentum syllogismi expositorii; alio modo arguitur secundum istam regulam cum medio, et sic est fundamentum ipsius. [ 11 1/2 lineae vacuae ] 15

96. Utrum contra negantem syllogismum expositorium sit disputandum.

Quod non, patet ex littera.370 In oppositum: contra negantem istum syllogismum est disputandum, scilicet ‘iste homo vel asinus est asinus, iste homo vel asinus est homo, 20 igitur homo est asinus’. Item. Contra negantem principia est disputandum, quia Philosophus primo Physicorum371 et quarto Methaphysice372 disputat contra eum; igitur etc. Item. Aliquis potest concedere | aliquam formam arguendi et fol. 60vb 25 negare expositoriam, igitur per primam rationabiliter potest contra eum fieri disputatio. Item. Syllogismus expositorius habet principium, igitur per ipsum potest probari. Consequentia tenet, quia omne principium infert probative suum principiatum, quia est notius eo. 30

[ 10 1/5 lineae vacuae ] 4 requirunt: diversas formas add. C

22 et: ex add. necnon del. C

370 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 16; II, 2, 16; II, 3, 19; II, 4, 18. 371 Aristoteles, Physica A 1? 372 Aristoteles, Metaphysica III, iv, 1006a26; Hamesse, AA, 133 (98).

336

tractatus i De termino exponibili

Nota: terminus exponibilis secundum Biligam373 est qui habet duas exponentes, vel plures, cum quibus convertitur. Contra: sola propositio est exponibilis, igitur etc. Nota: aliqui dicunt quod nullus terminus est exponibilis, quamvis aliquis terminus exponibilis est, recte sicud conceditur quod nulla argumentatio est sophistica, quamvis aliqua argumentatio sophistica est. Secundum istos ly ‘exponibile’ est terminus detrahens. Sed contra hoc arguitur: propositio est exponibilis ratione termini, igitur terminus est magis exponibilis. Consequentia tenet, quia propter unumquodque tale et ipsum magis. Item. Ly ‘omnis’ exponitur per ly ‘nullum quin et istud’, quia talia correspondent sibi in exponentibus. Nota: ‘exponibile’ uno modo sumitur proprie, et sic est istud quod aptum natum est exponi, et sic terminus non est exponibilis; alio modo improprie, et sic est istud ratione cuius aliud aptum natum est exponi, et sic terminus est exponibilis. Ad primum argumentum dicitur quod sola propositio est exponibilis proprie. Ad secundum: negatur consequentia capiendo ‘exponibile’ proprie, quia utrumque non est tale. Ad tertium dicitur quod ly ‘omne’, ex quo est purum synkathegoreuma affirmativum, tunc non includit in se ista tria. Sed quod ipsa ponuntur in exponentibus, hoc provenit ex combinatione istius signi cum terminis in propositione. Item. Propositio exponibilis habet duas exponentes, vel plures, cum quibus convertitur; igitur etc. Respondetur negando consequentiam quia: non additur genus descriptionis, scilicet ly ‘terminus’; sed ly ‘terminus’ non exprimitur, nec datur intelligi in aliquo expresso in diffinitione, igitur etc. Item. Addendo ly ‘terminus’ tunc diffinitio non convenit propositioni exponibili, quia ista non est terminus; nec termino exponibili, quia iste non convertitur cum exponentibus. 2 exponibilis: componibilis C 11 unumquodque: quodque unum C ne add. necnon del. C 24 in exponentibus: ex imponentibus C

20 secundum:

373 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 18; II, 2, 18; II, 3, 21; II, 4, 20; II, 5, 9.

5

10

15

20

25

30

de termino exponibili

5

10

15

20

25

30

337

Item. Ly ‘omnis’ est terminus exponibilis, et tamen non est terminus, quia non potest esse subiectum vel predicatum. Nota: ly ‘terminus’ datur intelligi in ly ‘est’ quod refert ipsum tamquam genus descriptionis. Secundo nota quod intelligendo descriptionem in sensu proprio, tunc non est bona, et ergo debet sic intelligi: terminus exponibilis est terminus habens duas exponentes, vel plures, idest: ratione cuius propositio | habet duas exponentes, vel plures. fol. 61ra Tertio nota quod ly ‘terminus’ debet sumi pro quolibet ratione cuius propositio est probabilis, et sic ly ‘omnis’ est terminus. Item. Sola propositio convertitur cum exponentibus, igitur non terminus. Respondetur quod ly ‘convertitur’ in descriptione non debet habere pro supposito ly ‘terminus’, sed ly ‘propositio’. Item. Diffinitio convenit termino resolubili et officiabili, quia huic termino ‘possibile’, qui est talis, ut patet ex littera,374 igitur etc. Respondetur negando consequentiam, quia idem terminus est resolubilis, exponibilis et officiabilis, ut patet ex littera.375 Item. Ipsa convenit termino officiabili ut tali, quia ista propositio ‘necesse est Deum esse’ convertitur cum illa ‘hec est necessaria “Deus est”’, quia precise significat Deum esse, igitur etc. Nota: aliqui propter hoc dicunt quod debet addi ly ‘diverse qualitatis’. Sed iste excluduntur sufficienter per ly ‘exponentes’, quia probantes officiabiliter non sunt exponentes. Sed contra: probantes officiabiliter notificant et declarant propositionem probandam, igitur exponunt eam. Item. Nec ista diffinitio est bona a priori, quia non datur per causam termini officiabilis; nec a posteriori, quia non datur per effectum infallibiliter consequentem causam. Item. Nec ratione cuiuslibet termini exponibilis propositio habet easdem exponentes, ut notum est; nec ratione diversorum diversas, quia nec talis diversitas provenit ex parte suppositorum, quia quandoque termini pro nullo supponunt; nec ex parte terminorum vel signorum, quia 2 potest: reddere suppositum add. necnon del. C solo C 20 illa: illis C

3 ly: c add. necnon del. C

11 sola:

374 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 20; II, 2, 20; II, 3, 23; II, 4, 22; II, 5, 10. 375 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 2; II, 2, 2; II, 3, 2; II, 4, 2; II, 5, 2.

338

fol. 61rb

tractatus i

ubicumque terminus ponitur, ibi manet idem retinens significationem, igitur propositio semper deberet eodem modo ratione ipsius exponi. Item. Sequitur quod quilibet terminus sit exponibilis, quia ratione alicuius exponentes convertuntur cum exposita, igitur ratione cuiuslibet. Consequentia tenet, quia nulla est ratio diversitatis. Nota: exponentes convertuntur cum exposita, sed resolventes non, ut patet ex littera.376 Contra: iste due propositiones ‘homo est’ et ‘homo non est chymera’377 sunt exponentes istius ‘homo differt a chymera’, quamvis nulla earum convertitur cum ea, nec ambe simul. Igitur etc. Respondetur quod dicta debet intelligi de omnibus exponentibus eiusdem propositionis simul sumptis. Sed contra: vel iste exponentes debent sumere inconiunctim, et sic constituunt propositionem plures que non convertitur cum exposita; vel coniunctim, et sic exposita erit ypothetica quia de equivalentibus idem est iudicium. Respondetur quod hoc est verum quoad veritatem vel falsitatem, sed non quoad denominationem essentialem propositionis secundum quam dicitur kathegorica vel ypothetica. Item. Vel debent coniungi copulative, et huius falsitas patet de exponentibus propositionum de ‘incipit’; vel disiunctive, et sic ista esset vera ‘omne animal est asinus’, quia ista disiunctiva est vera ‘animal est asinus vel nichil est animal quin istud est asinus’. Nota quod exponentes quandoque debent coniungi copulative, quandoque disiunctive secundum exigentiam exponibilis; et exponentes affirmativarum ut in pluribus coniunguntur copulative, et negativarum disiunctive. Item. Capiendo exponentes ratione secundi termini | mediati vel tertii, tunc non convertuntur cum exposita. Igitur etc. Respondetur quod tres non sunt probantes, quia probatio debet fieri ratione primi termini; igitur non sunt exponentes. Item. Si exponentes convertuntur, tunc inferendo ex eis expositam non fit probatio, quia convertibile non probat convertibilem.

9 quamvis: quia C 22–23 asinus: animal add. necnon del. C 23 est: Cc | asinus: animal C 27 disiunctive: disiunctiva C 28 termini: im add. necnon del. C 376 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 19; II, 2, 19; II, 3, 22; II, 4, 21; II, 5, 9. 377 Cf. supra, p. 195, l. 5–p. 197, l. 25; p. 308, l. 14.

5

10

15

20

25

30

de termino exponibili

339

Respondetur quod hoc est verum de convertibili ignotiori, sed convertibile notius, sicud premisse demonstrationis potissime, vel diffinitio, probat convertibile. [ 12 1/2 lineae vacuae ] 5

Contra secundam partem: resolventes istius ‘Deus est prima causa’ convertuntur cum ea, igitur etc. Respondetur quod fit solum gratia materie, non forme. Contra: formaliter sequitur ‘hoc est currens, ergo hoc currit’ et econverso, igitur etc. Antecedens probatur, quia numquam tenta simili 10 forma consequentia non valebit. Nota: convertibilitas formalis est duplex: quedam est generalis, que respicit tam resolutionem nominalem quam verbalem, et talis non convenit propositionibus resolventibus respectu resolute; alia est specialis, et talis convenit resolutioni verbali, ut probat argumentum. 15 Sed contra: resolventes nominaliter etiam convertuntur cum resoluta, quia bene sequitur formaliter ‘homo currit, igitur hoc currit et hoc est homo’. Probatur, quia vel in ambabus resolventibus demonstratur aliud ab homine, et sic non resolvunt istam ‘homo currit’; vel demonstratur homo currens, et sic consequens erit verum sicud antece20 dens. Respondetur quod potest demonstrari homo currens, et quamvis tunc consequens est verum sicud antecedens, tamen post horam potest aliquis currere et demonstratus non currere; tunc hec erit vera ‘homo currit’, et copulativa composita ex resolventibus erit falsa. 25

[ 8 2/3 lineae vacuae ]

15 nominaliter: nominale C

16 homo: hoc C

18 resolvunt: resolvant C

340

tractatus i De terminis officiabilibus

97. Utrum quilibet terminus importans officium mentis circa propositionem sit officiabilis.

fol. 61va

Quod sic, patet ex littera.378 Contra: sequitur quod quilibet terminus transcendens sit officiabilis, quia quilibet talis significat omne ens, igitur significat officium | mentis. Nota: non advertendo appellationem huius verbi ‘significat’ vel ‘importat’, tunc questio est falsa, nisi addatur ly ‘inquantum propositio’; sed advertendo appellationem, tunc ultima consequentia valet, quia arguitur a superiori ad inferius precedente termino appellativo loycaliter. Item. Sequitur quod copula et negatio, et generaliter quodlibet purum synkathegoreuma sit terminus officiabilis, quia quodlibet tale importat actum anime circa propositionem. Respondetur quod copula importat actum anime circa partes propositionis, scilicet subiectum et predicatum; sed pronomen demonstrativum importat actum anime circa partem propositionis quam significat; sed nullum istorum importat actum anime circa talem propositionem in quantum propositio. Item. Sequitur quod signum universale, exclusivum, exceptivum, reduplicativum et particulare sint termini officiabiles, quia important actum anime secundum quem denominant totales propositiones universales, vel exclusivas etc. Item. Sequitur quod terminus exponibilis sit officiabilis, quia importat officium mentis circa propositionem secundum quod denominat eam exponibilem esse. Item. Sequitur quod ly ‘officium mentis’ sit terminus officiabilis, quia importat officium mentis circa propositionem. Nota: propter signa universalia, exclusiva etc. aliqui dicunt quod littera debet intelligi quod terminus officiabilis debet importare officium mentis circa propositionem cuius non est pars. [ 14 1/2 lineae vacuae ]

7 advertendo: advertandum C (!) C 21 quem: quos C

10 precedente: precedenti C

16 significat: sincat

378 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 20; II, 2, 20; II, 3, 23; II, 4, 22; II, 5, 10.

5

10

15

20

25

30

de terminis officiabilibus

341

98. Utrum quilibet terminus determinativus alicuius complexi sit officiabilis.

5

10

15

20

25

30

Quod sic, patet ex littera.379 In oppositum: sequitur quod quodlibet adiectivum sit officiabile, quia quodlibet tale est determinativum alicuius complexi, ut ly ‘album’ determinat ly ‘animal rationale’, et sic de singulis. Et si glossatur de complexo propositionali, tunc: illi termini ‘necessarium’, ‘contingens’ numquam sunt termini officiabiles, quia nec in ista ‘Deum esse est necessarium’ ly ‘necessarium’ determinat propositionem, quia est pars propositionis, sed pars non determinat suum totum, igitur etc. Et si glossatur de complexo quod est propositio vel supponens pro propositione, tunc sequitur quod isti termini ‘bonum’, ‘malum’ sint officiabiles, quia in tali ‘Deum diligere est bonum’ ly ‘bonum’ determinat hoc complexum ‘Deum diligere’ quod supponit pro propositione. Et si dicitur quod non determinat hoc inquantum propositio, tunc: isti termini ‘vocale’, ‘scriptum’ erunt officiabiles, quia supponunt pro propositionibus, | et fol. 61vb sunt passiones propositionum, nam propositio dividitur in vocalem et scriptam. Et si dicitur quod non sunt passiones proprie, tunc illi termini ‘necessarium’ et ‘contingens’ etiam non sunt proprie passiones quia non convertuntur cum ly ‘propositio’. Et si dicitur quod debent esse passiones solis propositionibus convenientes, tunc sequitur quod illi termini ‘scitum’, ‘creditum’ non sunt officiabiles, quia sunt passiones convenientes rebus ad extra, quia Deus creditur, et lapis scitur. Nota: communiter dicitur quod questio debet intelligi ‘de complexo propositionali, vel supponente in propositione inquantum propositio’. Et tunc dicitur quod ly ‘necesse’ determinat hoc dictum ‘Deum esse’ inquantum supponit pro ista propositione ‘Deus est’, et dicitur quod ly ‘inquantum’ non debet importare convertibilitatem determinationis cum propositione, sed debet importare adminus convenientiam soli propositioni, et sic ‘bonum’, ‘scriptum’ non determinant propositionem inquantum propositio, sed conveniunt aliis. Item, nota: ‘credita’ vel ‘scita’ est duplex, scilicet crediti vel scibilis propinqui, et tale est passio propositionis inquantum propositio; alia est crediti vel scibilis remoti, et tale convenit rebus ad extra. Tunc dici5 determinativum: demonstrativum C 379 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 20; II, 2, 20; II, 3, 23; II, 4, 22; II, 5, 10.

342

tractatus i

tur, pro ultimo,380 capiendo ‘scitum’ vel ‘creditum’ secundum primum modum, tunc sunt officiabiles termini et non conveniunt rebus ad extra; sed secundo modo non sunt officiabiles. Alio modo potest dici quod per ‘complexum’ solum debet intelligi ‘propositio’, et dicitur quod, quamvis in tali ‘Deum esse est necesse’ ly ‘necesse’ non determinat propositionem cuius est pars, nec aliquam propositionem tamquam signum cum quo construitur, tamen determinat istam propositionem ‘Deus est’ tamquam significatum per istud ‘Deum esse’. Item. ‘Contingens’ et ‘necessarium’ non soli propositioni conveniunt, quia Deus est necessarius; igitur etc. Nota: ‘contingens’, ‘necessarium’ etc. quandoque sumuntur prout sunt differentie entis, et sic sumuntur in sensu diviso et non sunt termini officiabiles; alio modo prout sunt differentie propositionis, et sic sumuntur in sensu composito, et sunt termini officiabiles. Item. Sequitur quod omnis coniunctio, disiunctiva, copulativa, conditionalis etc. sit terminus officiabilis. Falsitas probatur, quia sunt partes propositionum quas determinat. Nota: aliqui dicunt quod duplices sunt termini determinantes propositiones inquantum propositiones; quidam sunt partes istarum quas determinant, sicud coniunctiones, copulative etc., et istos dicunt non esse officiabiles; alia non sunt partes eorum, sicud ‘necesse’, ‘contingens’, et istos dicunt officiabiles. Sed contra: ly ‘necesse’ determinat istam propositionem, et denominat istam ‘Deum esse est necesse’ modalem de necessario, igitur ‘necesse’ non est terminus officiabilis. Consequentia tenet ex dicto istorum. [ 13 lineae vacuae ]

8 istud: subiectum add. C 12 differentie: differentia C 18 dicunt: determinant vel dicunt C 19 quidam: quedam C | quas: determinat vel add. C 21 alia: alias C 380

sc. argumento.

5

10

15

20

25

de terminis officiabilibus

343

99. Utrum quilibet terminus determinativus respectu alicuius universalis sit officiabilis.

5

10

15

20

25

Quod sic, patet ex littera.381 Contra: sequitur quod quodlibet adiectivum sit officiabile, quia quodlibet tale potest determinare terminum univocum et incomplexum, igitur universale. Nota: terminus dicitur determinativus respectu universalis, quia potest determinare terminum communem univocum et incomplexum, et sic questio est falsa; alio modo, quia ipse est aptus natus determinare terminum communem faciendo ipsum stare confuse, idest pro pluribus et pro nullo determinate, et sic questio est vera, secundum Auctorem. Item. Sequitur quod isti termini ‘promitto’, ‘appeto’ sint officiabiles quia faciunt terminos sequentes se confuse stare. Falsitas probatur, quia propositiones non possunt probari ratione ipsorum officiabiliter, quia ista propositio ‘promitto tibi equum’ secundum Auctorem382 probatur per diffinitionem huius verbi ‘promitto’ sic: ‘promitto tibi ius equi per scriptum vel sermonem, igitur etc.’ Sed talis non est probatio officiabilis, quia ibi non exprimitur officium istius termini circa propositionem. Item. Si ista probatio esset officiabilis, sequitur quod quelibet propositio in qua primus terminus esset specificus, esset probabilis officiabiliter, quia quelibet talis potest probari per diffinitionem ipsius termini, igitur etc. Nota: propter istas rationes negant dictum Auctoris. Secundo nota: quod dicitur ‘per terminum importatur officium’, uno modo importatur circa propositionem secundum se totam, et sic importatur per istos terminos ‘necessarium’, ‘contingens’ etc.; alio modo solum circa partem propositionis, et sic fit per ly ‘appeto’ vel ‘desidero’ etc. Ergo ista consequentia non valet ‘ibi non exprimitur modus officii importati circa propositionem, igitur probatio non est officiabilis’,

2 respectu: ratione C 15 auctorem: sic add. C | probatur: sic probatur C 16 promitto: commit(c. t)o C | ius: iux C 24 secundo: sed C 28 ergo: ex quo per quod C 381 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, vide supra, p. 340, n. 379. 382 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 66; II, 2, 66; II, 3, 68; II, 4, 74; II, 5, 40.

fol. 62ra

344

tractatus i

sed deberet in antecedente addi ‘vel circa eius partem’. Tunc diceretur quod per diffinitionem de ly ‘promitto’ importaretur modus officii circa partem propositionis. Ad argumentum: negatur consequentia. Ad probationem: negatur consequentia, quia ad probationem officiabilem per diffinitionem requiritur quod diffinitio exprimat actum anime importatum per terminum circa propositionem vel eius partem, sed non quilibet terminus specificus habet talem diffinitionem. Item. Sequitur quod quodlibet signum universale sit officiabile, quia quodlibet tale facit terminum sequentem stare confuse. Falsitas probatur, quia propositio non est probabilis officiabiliter ratione signi universalis, quia nec per diffinitionem, nec alio modo, igitur etc. Nota: propositio universalis affirmativa secundum aliquos probatur officiabiliter per inductionem; secundum alios probatur sic: ‘de quocumque verificatur subiectum istius propositionis, de eodem verificatur predicatum eiusdem, igitur propositio vera’. Item. Sequitur quod ly ‘necesse’ in sensu diviso sit terminus officiabilis, quia importat officium mentis circa partem propositionis, scilicet copulam. Falsitas consequentie patet per communiter loquentes circa istam materiam. Item. Sequitur quod signum particulare non sit terminus officiabilis, quia non est determinativus respectu alicuius complexi. Falsitas probatur, quia propositio ratione ipsius probatur officiabiliter sic ‘predicatum inest alicui contento sub subiecto, igitur propositio vera’. Item. Si questio esset vera, maxime esset ex eo quod hec essent simul vere ‘promitto tibi pomum’ et tamen ‘nullum pomum tibi promitto’, quia ista conceditur in littera.383 Sed probationis falsitas patet ex una questione appellationum,384 igitur etc.

5

10

15

20

25

[ 3 1/10 lineae vacuae ]

fol. 62rb [ 4 lineae vacuae ]

30

Nota: terminus officiabilis est terminus ratione cuius propositio est probabilis officiabiliter.

16 igitur: etc. add. C probatio falsitatis C

23 ipsius: propositio (?) add. C

27 falsitas: probationis falsitas:

383 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 66; II, 2, 66; II, 3, 68; II, 4, 71; II, 5, 40. 384 Cf. supra, qu. 80, p. 284, l. 34 – p. 285, l. 3.

de terminis officiabilibus

5

10

15

20

25

30

345

Contra: sequitur quod aliqua nomina officiabilia non sint termini officiabiles, quia ista nomina ‘rector’, ‘predicator’ etc. sunt nomina officiorum et ratione eorum propositio non probatur officiabiliter, sed resolubiliter, igitur etc. Nota: terminus officiabilis uno modo sumitur generaliter pro quolibet termino importante officium, et sic illi termini ‘rector’, ‘predicator’ sunt termini officiabiles; alio modo sumitur proprie pro termino importante officium mentis circa propositionem vel eius partem, et sic signa particularia, coniunctiones etc. sunt termini officiabiles; tertio modo magis proprie pro termino importante officium mentis circa propositionem inquantum propositio, vel eius partem, faciendo istam stare pro pluribus communiter et non determinate, et sic Biligam385 utitur tertio modo officiabili; quarto modo propriissime, solum pro termino importante officium mentis circa propositionem inquantum propositio, et sic isti capiunt terminum officiabilem qui dicunt quod ‘appeto’ non sit terminus officiabilis. Et ille due ultime acceptiones sunt magis ad propositum, et specialiter penultima, quia ista est Auctoris. Item. Probare officiabiliter nichil est, igitur etc. Nota: secundum intentionem Auctoris, tunc probare officiabiliter est in probatione exprimere modum officii importati per terminum ratione cuius fit probatio circa propositionem, vel partem eiusdem. Contra: sequitur quod hec sit probatio officiabilis ‘hoc est possibile, hoc est hominem currere, igitur hominem currere est possibile’. Falsitas patet, quia est probatio resolubilis. Sed consequentia probatur, quia ibi exprimitur ly ‘possibile’ quod dicit modum officii importati circa propositionem. Respondetur quod, quamvis dicit modum officii, tamen ratione ipsius non fit probatio. Sed contra: tunc hec erit officiabilis ‘hoc est possibile, hoc est “homo currit”, igitur possibile est hominem currere’, quia ibi fit probatio ratione ly ‘possibile’ quod dicit modum officii etc. Respondetur quod ly ‘possibile’ non tenetur officiabiliter, sed resolubiliter.

6–7 predicator: princerva? C 20 probatione: probare C | importati: importanti C | per: pro C 23 currere: currit C 25 ibi: illi C 385 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 20; II, 2, 20; II, 3, 23; II, 4, 22; II, 5, 10.

346

tractatus i

Item. Si debet exprimi modus officii, vel per eundem terminum officiabilem debet exprimi, et hoc est falsum de probatione istius termini ‘promitto’; vel per alium, et hoc est falsum de probatione officiabili propositionis de possibili vel necessario. Respondetur quod in probatione ratione termini importantis offi- 5 cium circa totam propositionem, tunc exprimitur per eundem terminum, ut ‘hec est possibilis “Sortes currit”’, quia precise et primarie significat Sortem currere, igitur possibile est Sortem currere; sed quando fit probatio ratione termini importantis officium mentis circa partem propositionis, tunc exprimitur per alium terminum, scilicet per diffini- 10 tionem. Item. Vel ly ‘probabile’ debet dicere actum solum, et sic, quando nulla propositio actu probatur, tunc nullus est terminus officiabilis; vel potentiam, et sic terminus formandus ab Antichristo est officiabilis, quia ratione ipsius propositio potest probari officiabiliter. 15 Item. Nec diffinitio est bona a priori, quia non datur per causam termini officiabilis; nec a posteriori, quia non datur per effectum inevitabiliter consequentem suam causam, igitur etc. De termino resolubili, exponibili et officiabili

fol. 62va

100. Utrum idem terminus sit resolubilis, exponibilis et officiabilis.

20

Videtur quod sic, ex littera.386 Contra: sequitur quod propositio impossibilis sit necessaria vel possibilis. Probatur, quia hec est impossibilis ‘possibile est quod Deus est’ non tenendo ly ‘possibile’ resolubiliter, igitur etc. Item. Nec hoc est verum de termino mentali, quia aliquis conceptus 25 est termini contenti resolubiliter, et alius termini contenti officiabiliter, igitur etc.; nec hoc est verum de termino vocali, quia terminus vocalis non dicitur resolubilis nisi ratione mentalis cui subordinatur; vel ergo subordinatur tantum resolubili, vel cum hoc officiabili. Si primum, tunc solum est resolubilis; si secundum, tunc est plures termini inconiunctim. 30

10 per: pro C. 386 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 21; II, 2, 22; II, 3, 24; II, 4, 22; II, 5, 11.

de termino resolubili, exponibili et officiabili

347

Item. Terminus resolubilis, officiabilis et exponibilis sunt species diverse non subordinate respectu huius termini ‘terminus mediatus’, igitur non verificantur de eodem. Nota: terminus, vel propositio, dicitur idem, vel eadem, uno modo 5 quoad vocem vel denominationem solum, et sic eadem propositio vocalis est necessaria et impossibilis, et idem terminus resolubilis et officiabilis; alio modo quoad vocem et modum significandi simul, et sic eadem propositio vocalis non est necessaria et impossibilis. Nec idem terminus est officiabilis et resolubilis, ut probant prima duo argumenta. Pro ter10 tio dicitur quod non sunt species diverse quoad supposita, sed solum secundum rationem. [ 15 lineae vacuae ]

TRACTATUS SECUNDUS

De probationibus propositionum De propositione demonstrativa

5

Circa secundum tractatum determinatur de probationibus propositionum. Circa quam primo queritur, 1. Utrum aliqua propositio demonstrativa seu immediata possit probari.

10

15

20

25

Quod non, patet ex littera.1 Sed contra: ista propositio ‘Sortes est homo’ potest probari ratione istius termini ‘homo’, et ipsa est immediata, quia singularis; igitur etc. Item. Ista propositio ‘omne totum est magis sua parte’ est immediata, quia est principium methaphysice, et est probabilis exponibiliter, quia universalis affirmativa; igitur etc. Nota: propositio dicitur ‘immediata’ uno modo quia caret medio probativo; secundo modo quia caret medio demonstrativo, et sic principia scientiarum sunt immediata; tertio modo ratione termini vel terminorum immediatorum, et hoc dupliciter: dicitur ‘immediata simpliciter’, et sic ista est immediata cuius termini sunt immediati, ut ista ‘homo est hoc’; alio modo secundum quid, et hoc dupliciter: uno modo ratione subiecti, et sic ista est immediata ‘hoc est homo’; alio modo ratione predicati solum, et sic ista est immediata ‘animal est hoc’. Item. Ista ‘Sortes est homo’ probatur ratione ly ‘homo’, igitur propositio immediata probatur ratione termini mediati. Antecedens probatur, | quia ly ‘homo’ est notius quam ly ‘Sortes’, quia: bene sequitur fol. 62vb ‘hoc est homo, igitur Sortes est homo’; igitur etc. 7 demonstrativa: determinativa C 19 cuius: hominis add. C 22 est: homo add. necnon del. C 23 homo: Sortes (necnon partim del.) C 25 quia: et C 1 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 23; II, 2, 23; II, 3, 26; II, 4, 25; II, 5, 12.

350

tractatus ii

Item. Presupponatur quod terminus singularis habeat diffinitionem. Tunc ista ‘Sortes est homo’ probatur per diffinitionem huius termini ‘Sortes’ tamquam per notius; igitur etc. Respondetur ad primum: quamvis ly ‘homo’ est notius quam ly ‘Sortes’, tamen non est inferius in supponendo, quod requiritur ad probationem resolubilem. Et sic similiter dicitur de diffinitione quod ista sit notior, non tamen inferior in supponendo. Item. Hec est probatio bona componibilis ‘omne animal est homo, Sortes est animal, igitur Sortes est homo’, et ibi fit probatio ratione istius termini ‘Sortes’, qui est immediatus, igitur etc. Respondetur quod ly ‘Sortes’ non est terminus immediatus quoad probationem componibilem, sed solum quoad resolutionem proprie dictam (exponibilem vel officiabilem). Sed contra: ly ‘hoc’ est notius et inferius quam ly ‘Sortes’, quia bene sequitur ‘hoc est, igitur Sortes est’, et non econverso, supposito quod plures vocentur isto nomine ‘Sortes’. Respondetur: si termini tenentur univoce, et demonstratur per ly ‘hoc’ Sortes, tunc est mutua consequentia. Sed si aliud demonstratur, vel aliquis terminus equivocatur, tunc consequentia non valet.

5

10

15

20

[ 17 lineae vacuae ] De propositione indefinita

2. Utrum quelibet propositio indefinita probetur per duo demonstrativa. Quod sic, patet ex littera.2 Contra: hec ‘homo est asinus’ est indefinita, et possibilis scita esse 25 talis, igitur etc. Nota: ‘probare’ uno modo sumitur proprie, et sic est: veritatem alicuius propositionis per magis notam, vel magis notas, ostendere, et sic nulla impossibilis probatur; alio modo communiter, et sic est

1 presupponatur: presupponitur C tur C

18 demonstratur: demo(ma add. necnon del.)nstra-

2 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 24; II, 2, 24; II, 3, 27; II, 4, 26; II, 5, 13.

de propositione indefinita

5

10

15

20

25

30

35

351

veritatem vel falsitatem per aliam notiorem, vel per alias notiores, ostendere, et sic impossibilis probatur, quia eius falsitas ostenditur. Sed contra: non sequitur ‘ista propositio habet duo demonstrativa falsa, igitur ipsa est falsa’, quia, si sic, tunc ista est falsa ‘homo est animal’, quia ista demonstrativa sunt falsa ‘hoc est homo’ et ‘hoc est animal’ demonstrando Adam. Et si dicitur quod debent sumi demonstrativa quoad suppositionem, contra: tunc ista ‘chymera currit’ non potest sic probari, quia subiectum pro nullo supponit. Et si dicitur quod terminis pro aliquo supponentibus tunc debent sumi demonstrativa quoad suppositionem, sed ipsis non supponentibus hoc non oportet, contra: tunc probatio non erit formalis, igitur etc. Nota: propter istud argumentum aliqui glossant regulam de indefinita vera; sed tenendo regulam simpliciter, tunc dicitur: quamvis non sequitur ‘ista habet duo demonstrativa falsa, ergo est falsa’, tamen bene | fol. 63ra sequitur ‘nulla duo demonstrativa indefinite sunt vera, igitur ipsa est falsa’, et sic probatur per duo demonstrativa esse falsam non affirmative, sed negative, ex eo quod ad veritatem indefinite sufficit quorumcumque duorum demonstrativorum veritas. Item. Presupposito quod universalia realia sint ponenda, tunc ista ‘homo est asinus’ habet ista demonstrativa vera ‘hoc est homo’ et ‘hoc est asinus’ demonstrando animalitatem communem; igitur ipsa est vera. Respondetur uno modo negando suppositionem; alio modo admissa suppositione dicitur quod regula habet veritatem de indefinita cuius subiectum supponit personaliter vel materialiter, sed in ista ‘homo est asinus’ secundum universale, istas subiectum supponit simpliciter. Tertio modo dicitur quod singularia debent sumi in eodem genere cum termino communi sic ‘iste est homo, et iste est asinus, igitur etc.’, et sic una premissarum erit falsa. Item. Hec est vera ‘hoc est homo’ demonstrando hominem, et hec est vera ‘hoc est asinus’ demonstrando asinum, igitur homo est asinus. Respondetur quod consequentia non valet, quia medium equivocatur. Etiam non sumuntur demonstrativa ratione primi termini ex parte cuius fit probatio. Item. Ista ‘tantum homo est animal’ non probatur per duo demonstrativa quia illa demonstrativa sunt vera, et tamen ipsa est falsa. Respondetur quod regula intelligitur de indefinita simpliciter, sed talis est exclusiva, igitur etc.

1 aliam: alium C

8 dicitur: quod (terminus add. necnon del. C) in aliquo add. C

352

fol. 63rb

tractatus ii

Contra: ista consequentia est bona ‘hoc est animal, et hoc est tantum homo, igitur tantum homo est animal’, et procedit ex magis notis, igitur probatum est. Et non sunt probativa exponibiliter, nec officiabiliter, igitur resolubiliter. Antecedens pro prima parte est evidens quia: medium est terminus singularis singulariter tentus. Item. Ista ‘homo est tantum animal’ est exclusiva, et probatur resolubiliter, quia primus eius terminus est resolubilis, scilicet ly ‘homo’; igitur etc. Respondetur ad primum negando consequentiam, et dicitur quod iste premisse ‘hoc est animal’ et ‘hoc est tantum homo’ non inferunt hanc conclusionem ‘tantum homo est animal’, sed istam ‘existens tantum homo est animal’, quia ly ‘animal’ in premissis non distribuitur, igitur et in conclusione etiam non debet distribui. Item. Nec indefinita probatur per duo demonstrativa probatione necessaria, quia omnia demonstrativa sunt contingentia, et sepissime demonstrativa probantia indefinitam veram falsificantur, et sic postea non probant eam; nec probatione contingenti, quia talis probatio est consequentia necessaria. Respondetur quod talis probatio indefinite est necessaria illatio, sed non est necessaria probatio, ut probat argumentum. Item. Ista ‘homo est’ non probatur per duo demonstrativa, quia tale argumentum ‘hoc est, et hoc est homo, igitur homo est’ est superfluum, et peccat penes fallaciam secundum non-causam ut causam, etsi glossatur regula de propositionibus de tertio adiacente. Contra: non sequitur formaliter ‘hoc est, igitur homo est’, quia non sequitur in simili forma ‘hoc est, igitur album est’ demonstrando animal album, quia cras antecedens potest esse verum et consequens falsum. Item. Ista ‘homo est homo’ est de tertio adiacente, et non potest sic probari quia eadem singularis in propria forma bis poneretur, et ex una singulari formaliter sequitur ista indefinita. | Et si glossatur de indefinita in qua non predicatur idem de se ipso, contra: ista est indefinita ‘homo est hoc’, et non potest sic probari quia ipsa est immediata. Et confirmatur: ipsa sequitur formaliter per conversionem ad istam ‘hoc est homo’, igitur etc. Et si glossatur de indefinita cuius predicatum est terminus communis, contra: ista ‘homo est Sortes’ probatur per duo demonstrativa, igitur etc.

11 conclusionem: consequentiam C

5

10

15

20

25

30

35

de propositione indefinita

5

10

15

20

25

30

35

353

Item. Contra istas glossas: ex eis sequitur quod non sit unus modus formalis probandi quamlibet indefinitam, quia aliqua probabitur per duo demonstrativa, aliqua per unum, ut patet ex glosis, igitur etc. Nota: propter ista argumenta communiter regula glossatur de indefinita de tertio adiacente in qua non predicatur idem de se ipso, et cuius predicatum est terminus communis. Et consequenter dicitur quod ista ‘hoc est, igitur album est’ non habet similem formam cum ista ‘hoc est, igitur homo est’ quia ly ‘album’ appellat suam formam et nullus alter terminus. Sed ex hoc sequitur adminus quod hec propositio ‘album est’ debet probari per duo demonstrativa. Et ergo potest dici probabiliter quod quelibet istarum debet probari per duo demonstrativa, quia, quamvis quandoque ex uno demonstrativo sequitur una indefinita, tamen non sequitur resolutorie, et ergo oportet amba demonstrativa ponere, non ad salvandum consequentiam, sed ad salvandum probationis resolutorie formam. Item. Ista ‘homo est mortuus’ est vera, et tamen ista copulativa est falsa ‘hoc est homo, et hoc est mortuum’. Respondetur quod sic debet probari ‘hoc est mortuum, et hoc est vel fuit homo, igitur etc.’ Item. Hec est vera ‘homo est species’, et tamen hec copulativa est falsa ‘hoc est species et hoc est homo’. Respondetur quod secunda debet sic sumi ‘hoc est ly “homo”.’ Item. Hec ‘Deus est prima causa’ non potest habere demonstrativam, quia Deus non potest demonstrari. Respondetur quod, quamvis non demonstratur ad sensum, tamen demonstratur ad intellectum. Item. Ista ‘ens est unum’ non potest probari, quia est principium. Respondetur quod apud sensum demonstrativa sunt notiora. Item. Indefinita est notior de terminis quia universalia sunt notiora, ex primo Physicorum.3 Respondetur quod demonstrativa sunt notiora apud sensum, vel dicitur quod per ‘universalia’ intendit ‘magis confusa’, qualia sunt singularia vaga. Item. Vel debent sumi demonstrativa que sunt singularia termini resolubilis, vel que sunt singularia alicuius termini. Non primum, quia 9 adminus: ad istius (?) C 31 apud: aput C 3

14–15 probationis: probationes C

Aristoteles, Physica I, 1, 184a16–18, 23–24; Hamesse, AA, 140 (3).

20 hec: nec C

354

fol. 63va

tractatus ii

hec non est bona resolutio ‘hoc album currit, hoc album est album, igitur etc.’; nec secundum, ut notum est. Igitur etc. Respondetur quod demonstrativa debent esse singularia et inferiora termini reso–lubilis adminus quoad significationem materialem, et sic ly ‘hoc’ est inferius ad ly ‘album’. Item. Secunda resolvens superflue additur, quia prima sufficienter infert indefinitam, quia a singulari ad suam indefinitam affirmative est bona consequentia. Respondetur quod prima demonstrativa non est formaliter singularis indefinite, et ergo non infert eam formaliter, quia non sequitur ‘hoc currit, igitur album currit’. Item. Resoluta ista ‘album incipit esse Sortes’ adhuc est tanta difficultas de prima resolvente sicud de resoluta, igitur non debet probari resolutorie. Respondetur quod talis difficultas non remanet ex parte termini resolubilis, sed ratione ly ‘incipit’. Item. Tenendo primum terminum exponibiliter vel officiabiliter | solum in ista ‘possibile est Deum esse’, tunc ipsa est indefinita, et non debet probari resolubiliter, igitur etc. Respondetur uno modo quod debet intelligi de indefinita cuius primus terminus tenetur resolubiliter, vel cuius primus terminus non est exponibilis vel officiabilis. Item. Hec est vera ‘de infinito disputavit Aristoteles’, et tamen secunda demonstrativa est falsa ‘hoc est infinitum’. Respondetur quod ista propositio in sensu proprio est falsa. Sed conceditur ad istum sensum improprium, quia Aristoteles disputavit de veritate propositionum in quibus precedebatur iste terminus ‘infinitum’, et tunc probatur sic ‘de hoc disputavit Aristoteles, et hoc est vel fuit propositio in qua ponebatur ly “infinitum”, igitur etc.’ Item. Hec non est bona probatio resolutoria ‘iste homo vel asinus est asinus, iste homo vel asinus est asinus, igitur homo est asinus’. Respondetur: si ly ‘iste’ fertur super totum disiunctum, tunc probatio est bona, et maior est falsa, quia valet istam ‘hoc quod est homo vel asinus, est asinus’ demonstrando hominem. Sed si singularizat solum ly ‘homo’, tunc non est bona probatio resolutoria, sed debet sumi primo modo. Vel debet sic argui ‘hoc quod est homo vel asinus, est asinus; hoc quod est homo vel asinus, est homo, igitur homo est asinus’.

30 resolutoria: resolutorie C

5

10

15

20

25

30

35

de propositione indefinita

355

Sed contra primum sequitur ‘asinus est asinus, igitur iste homo vel asinus est asinus’. Consequentia tenet a parte disiuncti ad totum. Respondetur quod, ex quo hoc totum est terminus singularis, tunc proprie non est disiunctum. 5 Item. Non sequitur ‘hoc est pater in divinis, hoc est filius in divinis, igitur filius in divinis est pater in divinis’. Et si dicitur quod demonstrativa debent sumi in eodem genere, contra: adhuc non sequitur ‘hic Deus est pater, hic Deus est filius, igitur filius est pater’. [ 13 4/5 lineae vacuae ] 10

Item. Nec indefinita debet probari per duo demonstrativa ratione significationis primarie et principalis, quia subiectum ipsius non significat primo et principaliter individua; nec ratione significationis secundarie, quia sepius talis est vera quando indefinita est falsa. Nota: tripliciter aliquid significatur secundario: uno modo quia ip15 sum est pars significati principalis, et sic caput hominis est significatum secundarium; secundo modo quia ipsum est significatum precisum termini inferioris, et sic significata individuorum ut talia significantur secundario; tertio modo quia istud quod representatur per aliquam partem descriptionis termini non est significatum primarium nec pars 20 eius nec precisum | significatum termini inferioris, et sic lapis significa- fol. 63vb tur per ly ‘chymera’. Secundo nota quod significatum propositionis primarium seu principale est quod correspondet propositioni adequate secundum eius compositionem vel divisionem; sed secundarium est significatum non pri25 marium quod consequitur ipsum, vel est pars eius. Tunc ad argumentum dicitur quod ipsa probatur ratione significationis secundarie, quia ratione significationis termini resolubilis, igitur etc. [ 12 4/5 lineae vacuae ]

1 contra: Cc 17 ut: Cc | significantur: secunde add. necnon del. C add. C 25 eius: cuius C

19 termini: quod

356

tractatus ii

3. Utrum iuxta exigentiam ampliationis termini resolubilis debeant variari copule demonstrative propositionis. Quod sic, patet ex processu Auctoris in littera,4 quia aliter resolvit ratione termini ampliati ad preterita, et aliter ratione termini ampliati pro possibilibus vel futuris. Item. In oppositum arguitur: si sic, hoc maxime esset ex eo quod terminus precedens nomen sequatur naturam verbi. Sed hoc est falsum, quia alias hec esset vera ‘asinus ridet’, quia ex quo verbum solum accipitur pro ridentibus, et subiectum sequitur naturam eius, tunc etiam stabit pro ridentibus, igitur etc. Respondetur quod terminus precedens non semper sequitur naturam verbi quoad significationem vel quoad suppositionem sic quod supponit pro eodem cum verbo, sed sequitur naturam verbi quoad ampliationem sic quod ampliatur secundum virtutem ampliativam verbi. Item. In ista ‘homo qui currit, sedebat’ ly ‘homo’ precedit verbum ampliativum, et non ampliatur, igitur etc. Respondetur quod in littera5 dicitur ‘dummodo ampliatio non prohibetur’. Item. Terminus non ampliat ante se, igitur etc. Antecedens patet, quia propter hoc Auctor 6 negat istam ‘Antichristus est potens esse’. Respondetur quod Auctor non negat verbum ampliare ante se, sed negat terminum sequentem verbum ampliare terminum precedentem ipsum. Item. Nec debet variari copula maioris, ut notum est; nec minoris, quia ista ‘homo fuit animal’ potest sic probari ‘hoc fuit animal, hoc fuit quod est vel fuit homo, igitur etc.’, et ibi manet eadem copula in minore. Igitur etc. Et confirmatur: in maiori non mutatur, igitur nec in minori. Consequentia tenet, quia nulla est ratio diversitatis. Respondetur quod copula minoris debet variari, vel saltem ad predicatum minoris debent addi alie copule facientes ipsum stare eque ample sicud stat in resoluta.

9 tunc: iter. C

12 suppositionem: suppositum C

4 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, e.g. II, 1, 25; II, 2, 25; II, 3, 28; II, 4, 27; II, 5, 13. 5 Cf. Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, vide supra, n. 4. 6 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), locus non inventus.

5

10

15

20

25

30

de propositione indefinita

357

Ad secundum dicitur quod ista est ratio quia terminus qui est predicatum resolute, est predicatum maioris, et ergo, quando in maiori manet eadem copula, tunc predicatum eodem modo supponit; sed terminus qui est subiectum resolute erit predicatum minoris, et ergo, 5 si non mutaretur copula vel adderentur determinationes ampliantes ipsum, tunc staret magis restricte; igitur etc. [ 3 1/2 lineae vacuae ] [ 10 lineae vacuae ]

10

15

20

25

30

4. Utrum ad veritatem indefinite requiratur veritas propositionum demonstrativarum eiusdem. Contra: stat illam esse veram ‘homo currit’, quando ista demonstrativa sunt falsa ‘hoc currit’ et ‘hoc est homo’ demonstrando Sortem; igitur etc. Respondetur negando consequentiam, quia ly ‘veritas demonstrativarum’ stat confuse tantum, et ergo sufficit veritas aliquarum demonstrativarum. Sed contra: stat indefinitam esse veram quando nulla demonstrativa sunt vera, igitur etc. Respondetur quod debet intelligi ‘si ista demonstrativa formantur’. Sed contra: stat istam indefinitam esse veram ‘animal est homo’ quando ista demonstrativa sunt formata ‘hoc est animal’ et ‘hoc est homo’ (demonstrando asinum). Et si dicitur quod non sunt demonstrativa quoad suppositionem, contra: ly ‘animal’ in indefinita supponit pro quolibet animali disiunctive, igitur pro asino. Et si dicitur quod addenda sit ista clausula ‘vel requiritur ita esse sicud per demonstrativa significatur’, ut innuit Auctor in littera,7 contra: ad probandum veritatem indefinite de preterito vel de futuro non requiritur ita esse sicud significatur per demonstrativa, sed sufficit ita fuisse vel ita fieri secundum exigentiam copule. Respondetur: tenendo primam glossam quod ad veritatem indefinite requiritur veritas duorum demonstrativorum, verum est si omnia demonstrativa formantur. Sed tenendo glossam Auctoris, tunc dicitur

25 ista: particula add. necnon del. C 7 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 41; II, 2, 41; II, 3, 43; II, 4, 42; II, 5,–.

fol. 64ra

358

fol. 64rb

tractatus ii

quod intelligitur de affirmativa de presenti de terminis non-ampliativis, quia ad veritatem de preterito sufficit ita fuisse, et sic de aliis. Item. Stat istam esse veram ‘de homine predicatur animal’, sic quod ista copulativa sit falsa ‘de hoc predicatur animal, et hoc est homo quocumque demonstrato’; igitur etc. Respondetur quod secunda demonstrativa debet sic sumi ‘hoc est ly “homo”’. Contra: tunc in minore non predicatur per se terminus resolubilis. Respondetur: ex quo non potest manere simul ydemptitas termini quoad vocem et quoad suppositionem, tunc melius est mutare vocem predicati quam suppositionem. Item. Ad veritatem indefinite sufficit veritas prime demonstrative, igitur etc. Antecedens probatur, quia ad veritatem istius ‘Deus est causa prima’ sufficit veritas istius ‘hoc est causa prima’. Respondetur quod est gratia materie. Sed contra: ad veritatem istius ‘homo currit’ sufficit veritas istius ‘hoc currit’ demonstrando hominem, et sic de singulis; igitur etc. Respondetur quod datur instantia per istam ‘album currit’, ad cuius veritatem non sufficit veritas istius ‘homo currit’. Item. Hec est vera ‘sonus auditur’ supposito quod distans per miliare a Praga audiat campanam, et tamen ista est falsa ‘hoc est sonus’, quia antequam sensus soni multiplicantur ad ipsum, tunc iste sonus est corruptus. Respondetur quod ly ‘auditur’ secundum intentionem Byridani 8 in una questione secundi De anima est terminus ampliativus, saltem ex usu, et ergo debet sic secunda resolvens formari ‘hoc est vel fuit sonus’. Item. Hec est falsa ‘animal, dum dormit, vigilat’, et tamen iste resolventes sunt vere ‘hoc vigilat’ et ‘hoc est animal, dum dormit’; igitur etc. Item. Hec est falsa ‘non-generandum | est generandum’, quia ibi unum contradictoriorum negatur de reliquo, et tamen iste resolventes sunt vere ‘hoc est generandum’ et ‘hoc est vel erit non-generandum’. Item. Hec communiter conceditur ‘de chymera loquitur homo’, et tamen nullas habet resolventes veras; igitur etc.

13 probatur: pr C 18 instantia: instantiam C 24 Byridani: Biridani C 8

intentio Buridani, locus non inventus.

19 sufficit: istius add. necnon del. C

5

10

15

20

25

30

de propositione indefinita

359

[ 11 3/4 lineae vacuae ] 5. Utrum indefinita potest esse scita sine scientia demonstrativarum eiusdem. 5

10

15

20

25

30

Quod sic, patet ex littera.9 Contra: vel hoc potest esse sine scientia demonstrativarum collective, vel divisive, vel utroque modo. Non secundum; nec tertium, quia quandocumque ista scitur ‘alterum istorum est Sortes’, tunc scitur ista ‘hoc est alterum istorum’; nec primum solum, quia demonstrative propositiones sunt singulares, quarum non est scientia. Respondetur quod, quandocumque indefinita est scita, tunc una demonstrativa est scita formaliter vel virtualiter. Tunc dicitur quod, quamvis singularium non est scientia proprie dicta, tamen ipsarum est scientia communiter dicta. Item. Indefinita infert singularem cum constantia subiecti, sed antecedens non est sine consequente, igitur etc. Antecedens probatur, quia sequitur ‘homo currit, et homo est Sortes, igitur Sortes currit’. Nota: ad indefinitam non sequitur sua singularis formaliter cum constantia subiecti nisi addatur relativum ydemptitatis, et subiectum singularis predicetur in minori. Et tunc dicitur uno modo quod argumentum perswadet unam singularem esse scitam; alio modo dicitur quod minor erit dubia, et ergo totum antecedens non est scitum. Item. Impossibile est singularem dubitari scita indefinita, quia dubitata singulari dubitatur indefinita. Nam bene sequitur ‘tu dubitas hunc istorum esse Sortem, igitur dubitas alterum istorum esse Sortem’. Consequentia tenet ab inferiori ad superius. Respondetur quod argumentum non valet ab inferiori ad superius cum ly ‘dubito’, quia includit negationem. Alio modo dicitur quod non arguitur ab inferiori ad superius, nam termini supponunt materialiter, quia ly ‘dubitas’ facit sensum compositum. Item. Indefinita non potest esse vera sine demonstrativis, igitur etc. Consequentia tenet quia nulla videtur esse ratio diversitatis. Respondetur quod ista est ratio, quia plura requiruntur ad scientiam propositionis quam ad eius veritatem. 12 dicta: sequitur lacuna 7 litterarum (an rasura?) C

16 et: idem add. C

9 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 27; II, 2, 27; II, 3, 30; II, 4, 29; II, 5,–.

360

tractatus ii

Item. Indefinita non est scita nisi sciatur pro quo eius subiectum supponit, quia ex quo subiectum supponit determinate, tunc oportet dare certum suppositum, igitur etc. [ 9 1/2 lineae vacuae ] fol. 64va

6. Utrum quelibet propositio de primo termino communi non limitato sit resolubilis et indefinita. Quod sic, patet ex littera.10 Contra: illa ‘hominem videt Sortes’, vel ‘omnis homo’ est de primo termino communi etc., et non est indefinita, quia ipsa significat predicatum omni homini inesse; igitur est universalis. Consequentia tenet ex diffinitione propositionis universalis, primo Priorum.11 Et confirmatur: sequitur quod quantitas propositionum debeat attendi penes primum terminum. Cuius oppositum manifeste innuit Philosophus per diffinitionem quantitatum propositionum, primo Priorum,12 per quam innuit quod debet attendi penes subiectum in ordine ad predicatum. Nota: propositio dicitur ‘indefinita’ ratione quantitatis, et sic dictum Auctoris est falsum, ut probant rationes; alio modo quoad probationem, quia servat modum probandi indefinite, et sic dictum Auctoris est verum. Item. Sequitur quod ista sit resolubilis ‘caput habet omnis homo’, ut dicit Auctor in littera.13 Falsitas probatur, quia, si sic, tunc ipsa esset falsa. Sed contra: ipsa sequitur ad istam veram ‘omnis homo habet caput,’ igitur etc. Et confirmatur: ipsa ante productionem Eve fuit vera pro capite Ade. Conceditur quod ipsa sic fuit resolubilis falsa. Ad improbationem: negatur consequentia, quia in universali ly ‘caput’ stat confuse tantum, sed in ista ‘caput habet omnis homo’ ly ‘caput’ stat determinate. Ad confirmationem: negatur consequentia, et dicitur quod falsitas eius provenit ex pluralitate hominum diversa capita habentium. Item. Sequitur quod ista sit resolubilis ‘omnis homo potest’, quia ly ‘omnis’ est primus terminus communis, quia significat universaliter, 14 quam: quas C habentia C

23 sic: Cc

26 confirmationem: ne add. C

27 habentium:

10 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 29; II, 2, 29; II, 3, 32; II, 4, 31; II, 5,–. 11 Aristoteles, Analytica Priora I, 1, 24a17. 12 Aristoteles, Analytica Priora I, 1, 24a16–23. 13 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, vide supra, n. 9.

5

10

15

20

25

de propositione indefinita

361

ex primo Perihermeneias,14 et non est limitatus. Et si per ‘terminum’ intelligitur subiectum solum, hoc est contra intentionem Auctoris15 qui declarat dictum de omnibus obliquis. Dicitur quod per ‘terminum’ debet intelligi subiectum vel condeclineum ipsius. 5 Contra: ly ‘homo’ in predicta propositione isto modo est primus terminus non limitatus, quia signum universale non restringit ipsum; igitur etc. Respondetur quod ‘limitare’ debet sumi generaliter pro ‘determinare’, non curando an determinatio sit distribuens vel quovis alio modo 10 se habens. Sed contra: sequitur quod ista ‘homo currit’ non debet probari resolubiliter, quia subiectum restringitur per copulam. Item. Sequitur quod ista ‘album animal currit’ non debet probari resolubiliter, quia ly ‘animal’ restringitur per ly ‘album’ quod est deter15 minatio precedens ipsum. Item. Sequitur quod quelibet modalis in qua modus subicitur tentus officiabiliter, sit indefinita resolubilis, quia iste modus est primus terminus communis non limitatus. Igitur etc. [ 12 lineae vacuae ] 20

fol. 64vb

{Item. Homo bene † morigtantus est homine … con …{?}† Item. Currens velociter portat saccum. Item. Homo fortis leviter portat saccum.}16

7. Utrum adverbium positum cum uno verbo in propositione precedens vel sequens ipsum immediate teneat cum verbo et non cum alio termino. 25

Quod sic, patet ex littera.17 In oppositum arguitur in tali propositione ‘Sortes est velociter currens’ ly ‘velociter’ tenet se cum ly ‘currens’, quia est pars predicati.

6 quia: per add. necnon exp. C. (supra litteras expunctum) superaddens add. necnon exp. C 23 uno: unico C

8 pro: per de add. C

9 sit:

Aristoteles, Peri hermeneias I, 7, 17a40; Hamesse, AA, 305 (10). Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, locus non inventus. 16 mg, a.m. Hic textus ad questionem 7 am pertinet. 17 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 30; II, 2, 20. II, 3, 33; II, 4, 34; II, 5, 17. 14 15

362

tractatus ii

Item. In ‘bibens fortiter est Polonus’ ly ‘fortiter’ est pars subiecti. Item. In ista ‘Sortes est valde probus’ ly ‘valde’ tenet se cum ly ‘probus’. Respondetur quod dictum debet intelligi de ly ‘verbo adiectivo’. Sed contra: in illis ‘Sortes possibiliter’ vel ‘contingenter est currens’ 5 ibi adverbium tenet se cum verbo. [ 12 4/5 lineae vacuae ] 8. Utrum adverbium positum inter duo verba semper teneat se cum priori. Quod sic, patet ex littera.18 In oppositum arguitur: in ista ‘homo qui currit contingenter est albus’ ly ‘contingenter’ tenet se cum sequenti verbo, quia alias propositio non esset modalis. Similiter in ista ‘homo qui dormit non disputat’ ly ‘non’ tenet se cum sequenti verbo. Similiter in ista ‘magister qui comedit doctrinaliter docet’. Respondetur quod dictum habet veritatem, quando primum verbum non est pars subiecti. Sed contra: in ista ‘quicquid vivit semper est’ ly ‘vivit’ est pars subiecti, et tenet se cum eo, ut dicitur in littera, igitur etc. Item. Sequitur quod non sit distinguenda; consequens est contra Philosophum, primo Elencorum.19 Et confirmatur: sequitur quod ipsa secundum Auctorem sit vera. Sed contra: sequitur ‘quicquid vivit semper est, Sortes vivit, igitur Sortes semper est’. Nota: tales propositiones in quibus adverbium mediat inter verba, sunt distinguende secundum intentionem Philosophi, primo Elencorum.20 Sed ad Auctorem dicitur quod potius et ut in pluribus tenet se cum precedenti verbo ceteris paribus. [ 7 1/2 lineae vacuae ]

18 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 31; II, 2, 32; II, 3, 33; II, 4, 34; II, 5, 17. 19 Aristoteles, Sophistici Elenchi I, 4, 166a33–38. 20 Aristoteles, Sophistici Elenchi I, 4, 166a23 f.; 33 f.

10

15

20

25

de particulari affirmativa

363

De particulari affirmativa

9. Utrum particularis affirmativa debeat probari sicud sua indefinita. Quod sic, patet in littera.21 In oppositum arguitur: si sic, maxime esset ex eo quod particularis 5 convertitur cum sua indefinita. Contra: ‘homo est species’ et ‘aliquis “homo” est species’ non convertuntur. Respondetur quod ista est eius particularis ‘aliquod “homo” est species’, et non est incongrua, quia ly ‘homo’ est nomen materiale. 10 Item. ‘Aliquis homo currit’ et ‘homo currit’ non convertuntur. Respondetur quod indefinita prime est ista ‘homo masculinus currit’. Sed contra: ista non habet idem subiectum cum priori. Respondetur quod habet idem subiectum quoad suppositionem eque amplam. Item. Ista ‘alterum istorum currit’ non demonstrando hominem et fol. 65ra asinum non convertitur cum ista ‘homo currit’, nec cum ista ‘asinus currit’, nec cum illa ‘homo vel asinus currit’, quia stat quod homo vel asinus non demonstratus per ly ‘istorum’ currit. Respondetur quod eius indefinita est ista ‘ens istorum currit’ demon20 strando eosdem. Sed contra: aliud est ‘ens istorum quod non est alterum istorum’, igitur etc. Antecedens patet de pede vel capite hominis. Respondetur quod ly ‘istorum’ non debet regi ex vi partis vel totius, sed ex vi partitionis. 25 Item. Ly ‘ens istorum’ est terminus communis cum pronomine demonstrativo, igitur etc. Respondetur quod demonstrativum non singularizat ly ‘ens’, quia non ponitur cum eo in eodem casu et tenetur divisive, igitur etc. 15

{Item. Hec est indefinita ‘homo currit’, et tamen non habet particularem 30 cum qua convertitur. Si dicitur quod ‘aliquis vel aliqua homo currit’, contra: vel

ly ‘homo’ restringitur per ly ‘aliquis’, vel non. Si non, tunc idem est dicere 9 nomen: a add. necnon del. C 14 amplam: Cc 29 item: ‘Item … homo igitur etc.’ hec verba sunt scripta manu aliquantulum minori (viz. C2) 21 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 32; II, 2, 32; II, 3, 34; II, 4, 33; II, 5, 18.

364

tractatus ii

‘homo’ et ‘aliquis homo’, quod est falsum; si vero restringitur, tunc ita bene restringit hoc dicendo ‘aliquis homo’ sicud ‘aliquis vel aliqua homo’, et sic hoc ‘aliquis’ dicendo ‘aliquis homo’ stat ita restricte sicud dicendo ‘aliquis vel aliqua homo’. Et dicitur quod convertitur cum ista ‘aliquid existens homo currit’, vel quod ly ‘homo’ debeat bis poni dicendo ‘aliquis vel aliqua homo’, 5 igitur etc.}

[ 11 1/2 lineae vacuae ] De indefinita negativa

Nota: indefinita negativa cuius subiectum pro aliquo supponit, probatur gratia materie per duo demonstrativa, ut ‘animal non est homo’. Sed indefinita negativa cuius subiectum pro nullo supponit, probatur materialiter per universalem negativam, ut ‘chymera non currit’. Sed quelibet indefinita formaliter probatur per disiunctivam cuius una pars principalis est copulativa constituta ex demonstrativis, et secunda universalis negativa. Contra primum: indefinita affirmativa probatur formaliter per duo demonstrativa, igitur etc. Respondetur quod ista est ratio diversitatis, quia affirmativa aliquid ponit vel asserit, sed negativa non. Igitur etc. Item. Indefinita cuius predicatum pro aliquo supponit, non potest sic probari; igitur etc. Respondetur quod talis potest sic probari, si subiectum etiam supponit pro aliquo. Sed si subiectum pro nullo supponit, tunc non potest probari per duo demonstrativa. Sed contra: ista est bona probatio ‘hoc est homo, hoc non est chymera, igitur chymera non est homo’. Item. Demonstrativa formaliter inferunt indefinitam negativam, igitur etc.

10

15

20

25

[ 5 1/3 lineae vacuae ] Item. Universalis negativa est minus nota quam indefinita, quia facilius predicatum cognoscitur uni non inesse quam nulli inesse. 30 Item. Ista ‘animal non est chymera’ probatur per istam ‘nichil quod est animal, est chymera’. Ymmo, quelibet indefinita cuius subiectum

2 hoc: hic (aliquis add. necnon del.) C etiam C

3 aliquis: hic (aliquis add. necnon del.) C

22 sed:

de indefinita negativa

365

pro aliquo supponit et predicatum pro nullo, potest probari per universalem negativam. Item. Universalis negativa formaliter infert indefinitam, igitur suffi- fol. 65rb cienter probat eam. 5

[ 6 2/3 lineae vacuae ]

Contra tertium probando istam ‘chymera non currit’ tunc assumitur hec falsa ‘hoc est chymera’, et probando istam ‘animal non est homo’ tunc universalis negativa erit falsa; sed falsum non potest probare verum, igitur etc. 10 Item. Negativa nichil ponit, sed altera propositio demonstrativa aliquid ponit, igitur superflue additur. Respondetur quod propositio falsa non assumitur ad probandum sed ad inferendum formaliter, sicud in demonstratione ad impossibile. Sed contra: si non deservit ad probationem, tunc superflue assumitur 15 ad probandum. Respondetur quod directe non probat, sed indirecte deservit ad probationem formalem, quia talis prerequirit illationem formalem que non esset sine tali propositione assumpta. Item. Talis probatio assumitur ex subalternatis, quia ista ‘nichil quod 20 est chymera, currit’, et ista ‘hoc non currit’ demonstrando chymeram subalternantur. Item. Ista probatio nec est resolutoria, quia resolutio non est per universalem; nec expositoria; nec officiabilis; nec compositoria. Igitur etc. 25

[ 11 2/3 lineae vacuae ] 10. Utrum hec sit falsa ‘A non potest esse’.

Quod sic, patet per Auctorem.22 Item, ad oppositum: ipsa est dubia, quia si ly ‘A’ stat pro homine, ipsa est falsa; sed si accipitur pro chymera, ipsa est vera; igitur etc. 30 Item. Vel ipsa est falsa et possibilis, vel falsa et impossibilis. Non primum, quia eius contradictoria est necessaria, scilicet ‘A potest esse’,

6 probando: probanda C

31 esse: est C

22 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 33; II, 2, 33; II, 3, 35; II, 4, 34; II, 5,–.

366

tractatus ii

quia necesse est hanc figuram triangularem, scilicet A, posse esse; nec secundum: si subiectum accipitur pro chymera vel pro Antichristo, tunc potest esse vera, quia post mortem Antichristi ipse non potest esse naturaliter. Item. Ipsa est negativa cuius subiectum non potest supponere, igitur 5 est vera. Antecedens probatur, quia subiectum, scilicet ly ‘A’, est terminus non-significativus, igitur non-suppositivus. Antecedens patet per communiter loquentes A, B, C esse terminos non-significativos. Nota: aliqui dicunt quod questio sit distinguenda iuxta materiam primi argumenti; sed notum est quod ly ‘A’ ex impositione significat 10 certam figuram triangularem A, ergo dicitur quod ista propositio ‘A non potest esse’ est falsa et impossibilis. fol. 65va [ 9 lineae vacuae ]

11. Utrum hec sit vera ‘homo homo non est’. Quod sic, patet ex littera.23 In oppositum: ipsa est nugatoria. Item. Ipsa peccat contra istam regulam generalem quando duo nomina substantiva immediate coniunguntur, tunc alterum debet poni in genitivo. Item. Sequitur quod homo non est homo, quia nomina et verba transposita idem significant. Item. Sequitur quod animal homo non est. Consequentia tenet a specie ad genus. Et ultra sequitur quod homo non est, quia ly ‘animal homo’ et ly ‘homo’ convertuntur. Item. In ipsa probatur idem de se ipso negative termino supponente pro aliquo, igitur etc. Antecedens probatur, quia idem probatur de seipso mediante copula negativa. Item. Sequitur quod homo homo non est ens. Consequentia tenet per resolutionem huius ‘est’ in suum participium. Item. ‘Homo homo est’ et ‘homo homo non est’, igitur de eodem simul verificantur duo contradictoria. [ 10 lineae vacuae ]

23 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 33; II, 2, 33; II, 3, 35; II, 4, 34; II, 5, 20.

15

20

25

30

de universali affirmativa

367

De universali affirmativa

5

10

15

20

25

30

35

Nota: universalis affirmativa exponitur per suam indefinitam et universalem negativam. Contra: ista ‘omnis homo preter Sortem currit’ non potest exponi isto modo, igitur etc. Antecedens probatur, quia exposita in casu est falsa, et exponentes vere, posito quod omnis homo currat, quia tunc ista est vera ‘homo preter Sortem vel alius a Sorte currit, et non est homo alius a Sorte quin iste currit’, et tamen exposita est falsa. Igitur etc. Item. Ista ‘tantum omnis homo est animal’ est universalis, et non potest sic exponi, quia ipsa debet exponi ratione signi exclusivi quod est primus terminus mediatus. Respondetur quod regula intelligitur de universali simpliciter dicta, scilicet que non est exceptiva, nec exclusiva. Item. Ista ‘quilibet homo currit’ non potest sic probari, quia supposito quod quilibet et tantum masculinus currit, tunc ipsa est vera, et secunda exponens falsa, scilicet ista ‘et nichil est homo quin istud currit’. Respondetur quia secunda debet sic formari ‘et nichil est homo masculinus quin istud currit’ vel sic ‘nullus est homo non currens’. Item. Ista universalis ‘immediate post hoc erit instans’ probatur | per fol. 65vb unam propositionem sic ‘ante quodlibet instans post hoc erit instans’. Similiter ista ‘infinitum pondus Sortes potest portare’ probatur sic ‘quolibet pondere dato quod Sortes potest portare, maius isto potest portare’. Respondetur quod iste probationes non sunt exponibiles, quia expositio debet fieri per unam ypotheticam sententialiter idem importantem, et ergo prima debet sic probari exponibiliter ‘ante instans post hoc erit instans, et non est vel erit instans quin ante istud post hoc erit instans’; secunda debet sic exponi ‘quolibet pondere dato quod Sortes potest portare isto maius Sortes potest portare, et non est vel potest esse pondus quod Sortes potest portare quin isto maius Sortes potest portare’, igitur etc. Item. Presuppositis universalibus realibus et quod omnis homo currat, tunc secunda exponens erit impossibilis, scilicet ‘nichil est homo

22 unam: unicam C

34 presuppositis: presupponentes C

368

tractatus ii

quin istud currit’, quia hominem universalem impossibile est currere, ex quo actus solum sunt suppositorum, primo Metaphysice.24 Nota: propter hoc Wyclef 25 dicit quod secunda exponens debet sic sumi ‘non est homo non currens’, vel sic ‘nullus homo est non currens’. Sed contra: homo universalis est non currens, igitur etc. Item. In exposita ly ‘homo’ restringitur per ly ‘nullus’ ad masculinos solum, sed in exponente stat pro utroque sexu. Respondetur quod debet sic sumi ‘nullus vel nulla homo est non currens’, vel sic ‘nichil est homo ut singulare qui est homo non currens’. Item. Vel sola universalis debet sic probari, et hoc falsum est de ista ‘tantum Sortes currit’ quia etiam sic probatur. Et similiter de ista ‘Sortes quemlibet hominem videt’, que sic probatur: ‘Sortes hominem videt, et nichil est homo quin istud Sortes videt’. Igitur etc. Et confirmatur: exclusiva probatur per indefinitam et universalem negativam, igitur etc. Respondetur quod probatio universalis affirmative et exclusive indefinite affirmative in hoc conveniunt quod in utraque sumitur indefinita et universalis negativa; sed in hoc differunt, quia in secunda exponente exclusive additur relativum diversitatis vel sibi equivalens, sed in secunda exponente universalis hoc non additur nisi gratia materie, sicud in expositione istius ‘omnis homo alius a Sorte currit’. De secundo argumento dicitur quod ista non est indefinita ‘Sortes hominem videt’. Item. Sequitur quod idem probatur per se ipsum, quia indefinita et sua universalis habent eadem essentialia, scilicet subiectum, predicatum et copulam. Respondetur quod differunt in forma accidentali, scilicet in synkathegoreumate universali, quod, quamvis non variat essentiam essentialiter, variat tamen eam accidentaliter, scilicet quoad suppositionem. Item. Indefinita constituitur ex terminis eque communibus cum universali, igitur non est notior ea. Respondetur quod propter signum universale universalis est obscurior, unde facilius apud intellectum concipitur quod homo currit quam quod omnis homo currit. 1 currere: currit C 33 apud: aput C 24 25

3 Wyclef: Viclef C

12 sortes: hoc C

22 secundo: secunda C

Aristoteles, Metaphysica I, 1, 981a16–20. Cf. Johannes Wycliff, Fragmenta, ed. M.H. Dziewicki, p. 154, ll. 14–17.

5

10

15

20

25

30

de universali affirmativa

5

10

15

20

25

30

35

369

Item. Universalis negativa non probatur per suam indefinitam negativam; igitur etc. Respondetur quod ratio diversitatis est, quia universalis negativa non habet probari exponibiliter sicud affirmativa. Item. Vel talem probationem habet ratione signi, et sic ista ‘omnis homo non currit’ debet consimili modo probari, ex hoc quod habet signum universale affirmativum; vel ratione alterius, et hoc non potest assignari; igitur etc. Respondetur quod ratione signi universalis quod est primus terminus mediatus in propositione affirmativa denominans ipsam universalem. Item. Sequitur quod debet probari per eius contrariam, quia universalis affirmativa et universalis negativa contrariantur. Item. Sequitur quod debet probari per duo contradictoria, | quia fol. 66ra indefinita affirmativa et universalis negativa contradicunt. Respondetur quod tales propositiones non sunt de eisdem extremis adequate, igitur etc. Item. Vel solum isto modo debet probari, vel cum hoc aliis. Non primum, quia etiam probatur inductive et officiabiliter; non secundum, quia sic Auctor esset diminutus. Respondetur quod probatur componibiliter per superius, ut ‘omne animal currit, omnis homo est animal, igitur omnis homo currit’; secundo modo per inducentes; tertio modo per contradictorium indirecte; quarto modo per convertibile, sub quo modo comprehenditur probatio exponibilis. Item. Universalis negativa propter pluralitatem synkathegoreumatum est minus nota quam universalis affirmativa. Respondetur quod ista pluralitas operatur magis ad explicitam significationem universalis affirmative, et quamvis ista synkathegoreumata reddunt propositionem dubiam quoad partes essentiales, tamen non obscurant eam quoad significationem totalem propositionalem. Item. Universalis affirmativa nichil negat, igitur non debet exponi per negativam. Respondetur quod implicite et virtualiter negat. Item. Secunda exponens sufficienter exponit universalem affirmativam, quia Philosophus, primo Priorum,26 describens ‘dici de omni’ dicit ‘quando nichil est sumere etc.’ non addendo ‘ubi aliquid dicitur de subiecto’.

26

Aristoteles, Analytica Priora I, i, 24a17.

370

tractatus ii

Respondetur quod hec presupponit et explicite universalem negativam exprimit. Item. Ista ‘nichil est homo quin istud currit’ est exceptiva negativa, igitur includit istam affirmativam ‘homo currit’. Nota: aliqui dicunt secundam exponentem esse exceptivam excipientem conditionaliter, et ergo asserere vel ponere aliquid ipsam non oportet, sed ipsa valet istam ‘nichil est homo qui vel que non currit’, et talis non est exceptiva; igitur etc. Item. Illa ‘quantumcumque corpus movetur’ est universalis affirmativa vera supposito quod nulla sit spera celestis immobilis; et secunda exponens est falsa, scilicet ista ‘et non est aliquantum corpus quin ipsum movetur’, quia terra non movetur et ipsa est aliquantum corpus, igitur etc. Nota: quodlibet predicamentum habet sua propria distributiva, ut predicamentum quantitatis ly ‘quantumlibet’ vel ‘quotlibet’, et predicamentum qualitatis ly ‘qualecumque’ vel ‘qualelibet’ vel ‘qualislibet’, et etiam, quodlibet habet propria relativa, ut ‘tantum’, ‘tot’, ‘tale’ etc. Et quia talia distributiva ut in pluribus solum distribuunt terminos suorum predicamentorum, et relativa solum referunt terminos eorundem, ideo, de quocumque predicamento est distributivum in exposita, de eodem debet esse relativum in secunda exposita, et ergo secunda debet sic formari ‘et non est aliquantum corpus quin tantum movetur’, igitur etc. Item. ‘Omnis exercitus est in Bohemia’ non potest sic probari, quia stat ipsam esse veram, quando secunda exponens erit falsa, scilicet ‘nichil est exercitus quin istud est in Bohemia’. Item. Sequitur quod universalis affirmativa sit ypothetica, quia exponens sit ypothetica. [ 6 4/5 lineae vacuae ]

fol. 66rb [ 7 lineae vacuae ]

1 hec: hoc (?) C 16 qualelibet: qualislibet C 19 eorundem: earundem C 26 quia: ponens (?) add. necnon exp. (infra et supra lineam) C

5

10

15

20

25

de universali affirmativa

371

12. Utrum secunda exponens universalis affirmative sit negativa.

5

10

15

20

25

30

Quod sic, patet ex littera.27 Et confirmatur: ista est negativa ‘non est homo non currens’ que convertitur cum ista ‘nichil est homo quin istud currit’. Item. Primum ‘est’ est copula, et hoc negatur, igitur etc. Antecedens probatur, quia, si non, tunc hoc totum non potest esse predicatum in convertente, igitur etc. Item. Si esset affirmativa, tunc prima exponens esset superflua, quia secunda eque bene poneret constantiam. Item. Sequitur quod aliqua sit universalis affirmativa non convertibilis, quia non videtur qualiter deberet converti secunda exponens. Item. Si esset affirmativa, vel non esset probabilis exponibiliter, et sic littera est falsa que dicit quod quelibet universalis affirmativa probatur etc.; vel esset probabilis, et hoc est falsum, quia non per se ipsam, quia sic fieret petitio principii; nec per aliam, quia sic fieret processus in infinitum. In oppositum: sequitur quod universalis exponitur per suam contrariam et per duo contradictoria. Istud est solutum in precedenti questione.28 Item. In ipsa ponuntur due negationes quarum una destruit aliam, igitur etc. Respondetur quod solum prima precedit nomen principale, scilicet copulam. Sed contra: ly ‘est’ inclusum in ly ‘currit’ est verbum principale in exposita, igitur etiam in exponente. Et confirmatur: si non, sequitur quod relativum non precedat immediate verbum principale, quod est contra Auctorem. Respondetur ad primam replicationem negando consequentiam, quia non oportet secundam exponentem habere idem subiectum; igitur etc. Ad secundam respondetur quod dictum Auctoris intelligitur sic quod relativum immediate debet precedere in secunda exponente istud verbum quod est principale in exposita. 2 littera: earundem C

16 infinitum: (Cc. in)finitum C

31 secundam: secundum C

27 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 34; II, 2, 34; II, 3, 36; II, 4, 35; II, 5, 21. 28 Qu. 11.

372

fol. 66va

tractatus ii

Item. Ista aliquid ponit, igitur etc. Antecedens probatur, quia sequitur ad istam ‘omnis homo currit’ que presupponit cursum inesse, igitur etc. Et confirmatur: ipsa convertitur cum exposita, igitur etc. Antecedens probatur, quia bene sequitur ‘omnis homo currit, igitur nichil est homo quin istud currit’. Nota: quedam est negativa simpliciter et talis nichil ponit; alia est negativa non-simpliciter, sicud exceptiva, et ista aliquid ponit. Et sic aliqui dicunt secundam exponentem esse exceptivam. Sed michi apparet quod ipsa sit simpliciter negativa, quia ad eius veritatem non requiritur aliquid esse significatum per ipsam principaliter, quia si nullus homo esset, adhuc ista esset vera ‘nichil est homo quin istud currit’. Secundo nota quod ex affirmativa quandoque sequitur pure negativa, ut ‘omnis homo est asinus, igitur nullus homo est niger’. Tertio nota quod, quamvis secunda exponens sequitur ad universalem affirmativam, tamen e converso non sequitur. Item. Aristoteles29 describendo ‘dici de omni’ presupponit istam orationem esse affirmativam ‘nichil est sumere sub subiecto etc.’, ex quo descriptio non debet esse negativa; sed secunda exponens habet se similiter sicud dicta descriptio; igitur etc. Respondetur quod Aristoteles presupponit aliquid posse sumere sub subiecto, et sic, quamvis descriptio quoad verba sit negativa, tamen quando presuppositum exprimitur, tunc totum aggregatum erit copulativa affirmativa. Item. Ad ipsam sequitur ista ‘nichil est homo qui non currit’, quia ly ‘quin’ et ly ‘qui non’ convertuntur. Et ad istam sequitur ista copulativa affirmativa ‘nichil est homo et iste non currit’. Respondetur: tenendo ly ‘quin’ resolutorie, tunc sequitur quod ‘nichil est homo qui vel que non currit’, sed ultra non valebit; sed tenendo non-resolutorie, tunc prima consequentia non valet. Item. Per affirmativam universalem designatur predicatum inesse cuilibet contento sub subiecto; sed hoc non designatur per negativam, quia ipsa designat predicatum non inesse. Nota: ex quo affirmativa designat predicatum inesse cuilibet contento sub subiecto directe, tunc ipsa designat indirecte et virtualiter

12 pure: pura C 29

23 affirmativa: Cc

24 qui: quin C

27 quin: qui non C

Aristoteles, Analytica Posteriora I, iv, 73b25; Hamesse, AA, 314 (42).

5

10

15

20

25

30

de universali affirmativa

373

oppositum predicati subiecto non inesse virtute contradictionis, et hoc explicite designat secunda exponens; igitur etc. [ 12 1/2 lineae vacuae ]

5

10

15

20

25

13. Utrum quelibet universalis affirmativa de subiecto ampliato vel restricto debeat exponi sicud universalis de subiecto existente in statu. Quod sic, patet ex Auctore.30 In oppositum arguitur: in expositione universalis de subiecto ampliato mutatur copula in secunda exponente, et hoc non fit in aliis, igitur etc. Nota: si ly ‘sicud’ dicit omnimodam similitudinem, tunc questio est falsa, ut probat argumentum; si autem aliqualem solum, tunc questio est vera, quia quelibet istarum exponitur per suam indefinitam et universalem negativam. Item. Si sic, sequitur quod secunda exponens istius sit falsa ‘omne animal potest esse homo’, et tamen ipsa est vera, quia omne animal est homo; igitur etc. Consequentia tenet ab esse ad posse. Item. ‘Animal potest esse homo’, igitur etc. Consequentia tenet, quia in necessariis non refert enuntiare universaliter vel particulariter. Respondetur quod exposita est impossibilis sicud exponentes. Et prima regula31 habet veritatem quando arguitur affirmative et sine distributione, quia, si arguitur negative, vel cum distributione, tunc arguitur a minus amplo ad magis amplum distributive, et talis consequentia non valet. Sed secunda regula32 intelligitur de predicatione essentiali directa. Item. Posito quod nunc sit primum instans esse Sortis, tunc secunda exponens istius ‘omnis homo fuit animal’ est falsa, et tamen ipsa est vera, quia sequitur ‘homo fuit animal’, igitur etc. Consequentia tenet quia indefinita in materia naturali equipollet universali, ex primo Peryarmeneias.33

8 fit: sit C 15 animal: album C minus C 24 posito: posita C

16 ad: et C

17 animal: album C

22 magis:

30 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 34; II, 2, 34; II, 3, 36; II, 4, 35; II, 5, 21. 31 sc. ab esse ad posse. 32 sc. in necessariis non refert enuntiare universaliter vel particulariter. 33 Aristoteles, Peri hermeneias VII, 17b8–9.

374

fol. 66vb

tractatus ii

Respondetur quod stante casu exposita est falsa. Et dicitur quod regula habet veritatem de propositionibus de presenti et de predicatione directa. Item. Iste propositiones ‘omne quod erit, est’, ‘omne quod fuit, est’, ‘omne quod potest esse, est’ sunt de subiectis restrictis, et non possunt 5 sic probari. Respondetur tenendo quod subiecta restringuntur ad presentia, tunc prima sic debet probari ‘ens quod erit, est, et nichil est ens quod erit quin istud est’, igitur etc., et consimiliter alie. Sed tenendo quod subiecta non sint restricta, tunc secunda exponens debet sic formari 10 ‘et nichil erit quin istud est’, vel sic ‘nichil fuit quin istud est’; vel sic ‘nichil potest esse quin illud est’. [ 13 1/2 lineae vacuae ] 14. Utrum universalis affirmativa de subiecto complexo debet probari sicud ista de subiecto incomplexo.

15

Quod sic, patet ex littera.34 In oppositum arguitur: ista ‘omne bonum vel malum est bonum’ est vera, et tamen, si sic probatur, secunda exponens erit falsa, scilicet ista ‘nichil est bonum vel malum quin istud est bonum’. Similiter arguitur de ista ‘omne verum vel falsum est verum’, et de ista ‘omnis asinus vel 20 homo est asinus’. Nota: predicte propositiones possunt uno modo teneri sic quod totum disiunctum distribuatur, et tunc omnes iste sunt false, quia prima significat quod de quocumque verificatur quod ipsum est bonum vel malum, de isto verificatur quod ipsum est bonum, et notum est quod 25 est falsum; et consimiliter alie significant, et sic secunda exponens debet formari sicud formatur in argumento. Alio modo tenentur predicte propositiones sic quod solum prima pars disiuncti distribuitur, et tunc omnes sunt vere, et secunda exponens debet sic formari ‘et nichil est bonum quin ipsum vel malum est bonum’. 30 Pro quo nota regulam generalem: quandocumque aliqua pars subiecti distribuitur in universali affirmativa et aliqua non, tunc ly ‘quin’ in secunda

20 vel: Cc: est C

25 et: non add. necnon exp. C

34 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 37; II, 2, 37; II, 3, 39; II, 4, 48; II, 5, 25.

de universali affirmativa

5

10

15

20

25

30

375

exponente, si ponitur, debet poni immediate post partem distributam, et ante partem non-distributam. Sed contra: stat quandoque partem non-distributam esse terminum singularem, et tunc non refert preponere vel postponere ly ‘quin’; igitur etc. Respondetur quod adhuc refert, ut patet de ista ‘omnis asinus vel Sortes est asinus’. Item. Ista ‘omnis materia et forma sunt compositum’ non potest sic probari, quia vel secunda exponens debet sic formari ‘nichil est materia et forma quin illud est compositum’, et sic exponentes erunt vere et exposita falsa, et eius contradictoria est vera, scilicet ‘materia et forma non sunt compositum’, quia non materia Socratis, et non materia Platonis sunt compositum; vel debet sic formari ‘nulla sunt materia et forma | quin istud sunt compositum’, et sic secunda exponens est falsa, fol. 67ra et tamen questio communiter conceditur. Respondetur quod secunda exponens debet formari in plurali numero, quia compositum singulare equipollet pluralitati, ut dicunt grammatici,35 et sic universalis est falsa et etiam secunda exponens. Sed tamen hoc solum est verum quando totum compositum distribuitur; sed si solum prima pars distribueretur, tunc deberet sic formari ‘et nichil est materia quin ipsum et forma sunt compositum’, et in isto sensu communiter conceditur, et tunc eius contradictoria est ista ‘aliqua materia et forma non sunt compositum’, que est falsa. Item. Ista ‘cuiuslibet hominis oculus est dexter’ est vera supposito quod quilibet homo habeat duos oculos, et tamen secunda exponens erit falsa, scilicet ‘nichil est hominis oculus quin ipsum est dextrum’. Respondetur quod debet sic formari secunda exponens ‘nichil est homo quin ipsius oculus est dexter’. Sed contra ‘cuiuslibet oculus hominis est dexter’, et similiter ista ‘cuiuslibet hominis oculus est dexter’ exponitur per propositionem prius assumptam pro secunda exponente, igitur etc. Negatur consequentia, quia in illis totum subiectum distribuitur, sed in primo solum distribuitur pars subiecti; igitur etc. [ 17 2/3 lineae vacuae ] 13 non materia Platonis: materia Platonis non C 14 forma: et forma Cc 23 et forma non: non et forma C 29 cuiuslibet: quilibet C 30 cuiuslibet: quilibet C 35

Textum invenire non potui.

376

fol. 67rb

tractatus ii

Nota: secunda exponens debet sic formari quod ly ‘quin’ immediate ponatur ad relativum sic quod nichil mediat inter verbum primum et ly ‘quin’ nisi subiectum universalis, et inter relativum et verbum ultimum penitus nichil mediat, nisi 1) obliquus precedat rectum, 2) vel duo recta ponantur a parte subiecti, 3) vel adverbium precedat verbum. Contra: stat secundam exponentem sic formari quod ly ‘quin’ non ponatur in ea, igitur etc. Antecedens patet de ista ‘nichil est homo noncurrens’. Respondetur quod debet intelligi quando secunda exponens formatur per ly ‘quin’. (1) Item. Contra primam exceptionem: in ista ‘cuiuslibet36 hominis asinus currit’ obliquus precedit rectum, et tamen nichil mediat inter ly ‘quin’ et secundum verbum. Respondetur quod dictum habet veritatem quando aggregatum ex obliquo et recto non distribuitur. Contra: in illa ‘cuiuslibet Sortis asinus currit’ aggregatum non distribuitur, et tamen ipsa exponitur secundum communem formam, igitur etc. Item. In ista ‘cuiuslibet hominis asinus currit’ obliquus et rectus distribuuntur, et tamen secunda exponens debet sic formari ‘nichil est homo quin istius quilibet asinus currit’. Respondetur quod exceptio | debet intelligi quando obliquus distribuitur et rectus non distribuitur per idem synkathegoreuma. Item. Tali modo fit in ista ‘cuiuslibet hominis Brunellus est asinus’, et tamen exponitur secundum communem formam. Respondetur quod secunda debet sic formari ‘nichil est homo quin illius Brunellus est asinus’. (2) Item. In ista ‘omnis homo animal currit’, et similiter in ista ‘omne animal homo currit’ ponuntur duo recti a parte eiusdem extremi, et tamen exponuntur secundum communem formam; igitur etc. Nota: secunda expositio intelligitur quando unus rectus non determinat alium.

11 cuiuslibet: quilibet C

16 cuiuslibet: quilibet C

28 animal: albus C

36 Cf. Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 38; II, 2, 38; II, 3, 40; II, 4, 39; II, 5, 25.

5

10

15

20

25

30

de universali affirmativa

5

10

15

20

377

Contra: in ista ‘omnis homo vel asinus currit’ unus rectus non determinat alium, et tamen ipsa exponitur secundum communem formam supposito quod totum subiectum distribuatur. Respondetur quod, quamvis ponuntur duo recti, tamen ponuntur a parte eiusdem extremi; igitur etc. Sed contra: hoc presupponitur quod solum primus rectus distribuatur; tunc secunda exponens sic formatur ‘nichil est homo quin ipsum vel asinus currit’. Respondetur quod exceptio debet intelligi, quando duo recti ponuntur a parte eiusdem extremi, sic quod unus sit predicatum; vel si ambo componunt subiectum, quod ambo non distribuantur. Item. Sequitur quod hec sit concedenda ‘omnis homo homo est’, quia ambe eius exponentes sunt vere. Falsitas probatur, quia ipsa est nugatoria et incongrua. Respondetur quod est vera. Et solutio patet ex predictis in una questione.37 (3) Item. Contra tertiam exceptionem sequitur quod illa debet sic exponi ‘quicquid vivit semper est’: ‘quod vivit, semper est, et nichil est ens quod vivit quin semper est’. Falsitas patet, quia secundum Auctorem38 istud adverbium semper debet se tenere cum verbo precedente. Respondetur quod tertia exceptio debet intelligi quando solum ponitur unum verbum cui preponitur adverbium determinans ipsum, et hoc ultimo additur propter illam ‘quodlibet currens velociter est forte’. [ 11 4/5 lineae vacuae ]

3 supposito: supponentem C 7 ipsum: est add. necnon del. C 17 exceptionem: conditionem C 19 quin: quia C 20 se: sic C 23 forte: Sorte C. (?) 37 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, vide supra, p. 366, n. 23. 38 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 31; II, 2, 32; II, 3, 33; II, 4, 32; II, 5, 17.

378

tractatus ii De universali negativa

15. Utrum universalis negativa non possit probari per duo demonstrativa nec alio modo, sed sit probanda per suum oppositum.

fol. 67va

Quod sic, patet ex littera.39 In oppositum: una pars repugnat alteri, quia sequitur quod ipsa potest probari per suum oppositum, igitur potest probari alio modo quam per duo demonstrativa. Respondetur quod littera debet intelligi quod non probatur aliquo modo directe et exponibiliter. Sed contra: illa ‘neutrum istorum currit’ probatur per ista duo demonstrativa, scilicet per ista ‘hoc illorum non currit’ et ‘illud illorum non currit’. Respondetur quod non probatur per ea resolutorie, sed inductive. Sed contra: sequitur: ‘hoc non currit’ | demonstrando lapidem, et ‘hoc est neutrum istorum’ demonstrando per ly ‘istorum’ hominem et asinum; igitur etc. Respondetur negando consequentiam, quia hoc totum ‘existens neutrum istorum’ est predicatum minoris, et non est subiectum vel predicatum conclusionis. Sed tunc formatur sic ‘hoc currit, et hoc est neutrum istorum, igitur neutrum illorum currit’ demonstrando per ly ‘hoc’ currentem. Respondetur quod maior extremitas distribuitur in conclusione, et in nulla premissarum, igitur deberet sic concludi ‘existens neutrum istorum currit’. Item. Universalis negativa probatur per inductionem, et per propriam passionem sui subiecti a posteriori, et per diffinitionem sui subiecti a priori, igitur probatur alio modo quam per duo demonstrativa. Et si dicitur quod non probatur alio modo quam positum ab Auctore, contra: ista est probatio componibilis ‘nullum animal currit, omnis homo est animal, igitur nullus homo currit’, et probatur etiam officiabiliter. Respondetur quod dictum Auctoris debet sic intelligi quod non probatur aliquo modo directe et exponibiliter.

9 modo: alio (?) C

28 positum: posito C

29 ista: Cc; secunde del., secunda exp. C

39 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 44; II, 2, 44; II, 3, 46; II, 4, 45; II, 5, 27.

5

10

15

20

25

30

de universali negativa

5

10

15

20

25

30

35

379

Sed contra: si potest probari componibiliter, vel igitur quelibet, vel aliqua et aliqua non. Respondetur quod quelibet universalis negativa probatur componibiliter preter compositam ex terminis transcendentibus. Item. Ista ‘nullum animal currit’ probatur sic exponibiliter ‘animal non currit, et nichil est animal quin istud non currit, igitur etc.’; vel potest sic formari secunda ‘nichil quod est animal, currit’. Igitur etc. Respondetur quod talis illatio est superflua, quia ex secunda sequeretur illa universalis negativa probanda; etiam, ex quo non est bona probatio, quia secunda est ita ignota sicud prima; etiam quia secunda est universalis negativa, igitur etiam deberet sic probari, et sic fieret processus in infinitum. Item. Unum contradictoriorum non sequitur ad alterum, igitur non probat ipsum. Consequentia tenet, quia probatio presupponit illationem. Item. Stat universalem negativam esse veram sua contradictoria existente falsa, igitur etc. Consequentia tenet, quia falsum probare verum non est possibile. Item. Unum significat alterum, igitur non probat ipsum. Nota: probatio directa est quando ex notiori, vel notioribus, infertur aliquid in bona consequentia; sed indirecta est quando ex probatione falsitatis alicuius concluditur probatione veritas alterius, et hoc fit virtute illius principii quod contradictoria ad invicem non possunt esse vera vel falsa. Tunc dicitur communiter quod probatio directa presupponit bonitatem illationis, sed indirecta non. Sed contra: numquam fit probatio per conclusiones malas nisi sophistica, igitur etc. Respondetur quod probatio indirecta presupponit bonitatem illationis omnium consequentiarum formatarum, secundum dictum commune quod non requirit bonitatem illationis propositionis probative ex propositione per quam debet probari indirecte. Ad secundum dicitur quod falsum non probat verum directe, sed indirecte. Ad tertium dicitur quod unum contradictoriorum probatum fore verum significat probative indirecte reliquum, sed ipsum probatum fore falsum significat probative indirecte reliquum. 23 contradictoria: existente falsa, igitur etc. tenet add. necnon exp. C 28 probatio: probare C 29 consequentiarum: est illa ipsa add. necnon del. C 34 unum: verum C 35 reliquum: relicum (sic) C 36 significat: quod verificat C

380 fol. 67vb

tractatus ii

Item. Ille modus probandi transit metas illius scientie, cum solum hic consideratur propositio probabilis ratione termini mediati, et ille modus non est ratione alicuius termini; igitur etc. Respondetur quod de isto modo solum determinatur incidentaliter ad tollendum dubium de probatione universalis negative. 5 Item. In isto modo probandi committitur petitio principii, quia contradictoria sunt eque ignota, quia dubitato uno contradictoriorum, dubitatur et reliquum. Item. Particularis negativa non probatur per contradictorium, igitur nec universalis. Consequentia tenet, quia nulla est ratio diversitatis. Et 10 antecedens patet ex predictis. Item. Particularis affirmativa non probatur per contradictorium, igitur nec universalis negativa. Antecedens probatur, quia, si sic, tunc fieret circulatio in probatione. [ 18 1/2 lineae vacuae ]

15

Nota: propositio de subiecto infinito non probatur per duo demonstrativa, sed indirecte per contradictorium. Contra: aliqua talis est indefinita affirmativa, igitur etc. Consequentia tenet ex regula de indefinita affirmativa. Respondetur quod regula intelligitur de indefinita affirmativa de 20 subiecto infinito. Sed contra: subiectum infinitum est terminus resolubilis, quia est terminus communis habens inferiorem se secundum predicationem; igitur etc. Respondetur negando consequentiam, quia multiplicitas sensuum 25 impedit probationem et illationem. Item. Ipsa formaliter sequitur expositorie ex duobus demonstrativis notioribus, igitur etc. Antecedens probatur nam: sequitur ‘hoc currit, et hoc est non-homo, igitur non-homo currit’. Respondetur quod non sequitur nisi limitata fuerit ad unum sensum. 30 Item. Implicat contradictionem propositionem de subiecto infinito esse multiplicem, quia sequitur ‘hec est propositio de subiecto infinito, igitur est una propositio’; et sequitur ‘est propositio multiplex, igitur est propositio plures, et per consequens non est una propositio’.

1 metas: me-tas C indefinito C

6 in: e (?) suprascriptum add. C

7 quia: in add. C

16 infinito:

de universali negativa

381

Respondetur negando ultimam consequentiam, quia illa oratio scripta ‘canis currit’ respectu unius considerantis ea secundum unum sensum solum est propositio una, et respectu considerantis eam secundum plures istius sensus est propositio plures, et respectu eiusdem pro diver5 sis temporibus est propositio una et propositio plures. [ 13 lineae vacuae ]

fol. 68ra

16. Utrum propositio universalis ratione signi universalis inclusi debeat probari ratione signi expresse positi. Quod sic, patet ex intentione Auctoris. Ad oppositum: arguitur in oppositum, igitur ista ‘totus Sortes est minor Sorte’ non potest sic probari, quia vel ly ‘totus’ deberet deponi, et tunc secunda exponens deberet esse ista ‘nichil est Sortes quin istud est minus Sorte’, que est falsa; vel non deberet deponi, et sic secunda exponens deberet esse ista ‘nichil est totus Sortes quin istud est minus 15 Sorte’, quod iterum est falsum. Igitur etc. Respondetur quod tale signum debet primo resolvi, et facta resolutione tunc proprie debet exponi. Sed contra: ipsa communiter conceditur, et cum sic primo resolvitur, secunda exponens erit falsa, scilicet ista ‘nichil est pars Sortis quin istud 20 est minus Sorte’. Falsitas eius patet de anima Sortis et de corpore eius. Nota: predicta propositio est indefinita si ly ‘totus’ tenetur kathegoreumatice; sed si tenetur synkathegoreumatice, tunc est universalis; et ly ‘totus’ secundum aliquos valet istam orationem ‘quelibet pars’, et secundum hoc ipsa est falsa; secundum autem alios sit exponibilis, idest ‘que25 libet pars integralis’, et tunc secunda exponens sit formaliter ‘nichil est pars integralis Sortis quin istud est minor Sorte’. 10

[ 18 4/5 lineae vacuae ]

2 respectu: de add. C 25 exponens: pars C

21 totus: totum C

23 totus: totum C | valet: per C

382

tractatus ii De comparativo gradu

fol. 68rb Nota: secundum Biligam40 comparativus exponitur per suum positivum et per posi-

tionem sui comparati, vel suorum comparatorum, et per universalem abnegationem gradus equalitatis a comparato, vel comparatis, quoad istud accidens secundum quod fit comparatio, ut ‘Sortes est fortis, et Plato est fortis, et nichil quod est Plato est ita forte sicud Sortes, igitur Sortes est fortior Platone’. Contra: comparativus sufficienter exponitur per ly ‘magis’ et suum positivum, ut patet communiter per omnes grammaticos;41 igitur etc. Nota: ‘exponere’ secundum grammaticum est unum terminum per alium, vel alios, declarare; sed secundum loycum ‘expositio’ est propositionis ratione termini per alias magis notas eandem sententiam importans notificatio. Secundo nota quod comparativus secundum loycum proprie non exponitur, et ergo littera debet intelligi quod comparativus, idest: propositio exponibilis ratione comparativi, exponitur, et tunc ex littera elicitur talis regula: omnis propositio affirmativa kathegorica cuius primus terminus mediatus est comparativus proprie tentus comparative exponitur per tres propositiones, in quarum prima affirmatur positivus de primo comparato, et in secunda de secundo, et in tertia negatur equalitas secundi comparati ad primum. Dicitur ‘affirmativa’ ad differentiam negative que exponitur per disiunctivam compositam ex partibus contradicentibus partibus copulative exponentis affirmativam. Et additur ‘kathegorica’ ad differentiam ypothetice, que ut talis non est exponibilis. Et additur ‘cuius primus terminus mediatus est comparativus’, quia, si alter terminus esset primus terminus mediatus, tunc secundum exigentiam istius deberet probari propositio, vel sui comparativus esset singularizatus, et tunc secundum eum non fieret probatio. Et additur ‘proprie tentus’, quia si sumeretur improprie, tunc aliter deberet exponi. Etiam, si non teneretur comparative, sed partitive, vel alio modo, tunc non deberet sic exponi, ut ‘fortior virorum pugnat’. Sed contra: quandoque accidens in quo fit comparatio, solum uni convenit, et quandoque nulli; igitur etc.

3 comparatorum: comparativorum C 18 comparato: comparativo C nentis: exponentes C 24 alter: aliter C

21 expo-

40 Richard Billigham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 49; II, 2, 49; II, 3, 51; II, 4, 51; II, 5, 31. 41 E.g. Gosvin de Marbais, Tractatus de constructione, ed. I. Rosier-Catach, p. 37, ll. 2–4.

5

10

15

20

25

30

de comparativo gradu

5

10

15

20

25

30

35

383

Respondetur quod regula solum intelligitur de comparativo proprie sumpto. Sed contra: tenendo comparativum proprie quandoque accidens in quo fit comparatio, nulli convenit, ut ‘Deus est peyor dyabolo’. Respondetur quod ad tenendum comparativum proprie sufficit quod accidens designetur utrique convenire, et quando ratio est ita, tunc propositio est falsa. Item. Comparatum, seu comparata, ponuntur in propositione negativa, igitur non affirmantur. Respondetur quod comparata debent poni, idest: affirmari, cum positivo, et negari unum de altero mediante comparativo. Item. Ista propositio ‘Sortes est albior chymera’ non presupponit utrique comparatorum inesse positivum, ex quo chymeram impossibile est esse. Respondetur quod presupponit de terminis significative acceptis, et quia non est ita, propositio erit falsa. Item. In ista ‘Sortes in infinitum est albior quam Plato | incipit esse fol. 68va albus’ non presupponit utrique inesse albedinem. Respondetur quod primus terminus mediatus est ly ‘infinitum’, et ergo ratione istius primo debet fieri probatio. Item. Nec exponentes debent esse omnes singulares, quia tertia communiter est universalis; vel omnes debent esse universales, quia prime duo sepius sunt singulares; nec alique debent esse singulares et alique universales, ut patet de exponentibus istius ‘fortior est homo asino’; igitur etc. Nota: quando ambo comparata sunt singularia, tunc omnes exponentes sunt singulares; sed si ambo sint termini communes distributi, tunc omnes erunt universales, ut ‘fortior est omnis homo asino’; sed si primum comparatum est terminus singularis et secundum distribuitur, tunc prima exponens erit singularis et alie due universales, ut ‘Sortes est fortior homine’; sed si secundum non distribuitur, tunc ultime due debent esse indefinite, ut ‘Sortes est, et homo est, et non omnis est ita fortis sicud Sortes, igitur Sortes est fortior omni homine’; isto modo debet sumi expositio quod prima exponens capiat quantitatem a primo termino et alia a secundo. Item. Sequitur quod ‘mediocriter fortis sit fortior omni homine, et non sit fortior aliquo homine’. Falsitas probatur, quia tertia exponens 13 comparatorum: comparativorum C | positivum: positivo C 31 secundum: secundus C

384

fol. 68vb

tractatus ii

prime est falsa, scilicet ‘omnis homo non est ita fortis sicud iste mediocriter fortis’. Respondetur: ex quo ly ‘homine’ distribuitur, tunc tertia debet sic formari ‘et non omnis homo est ita fortis sicut Sortes’. Item. Sequitur quod ista sit vera ‘Sortes est fortior quam aliquis asinus’ supposito quod Sortes sit fortis ut tria, aliqui asini ut duo, et aliqui ut sex; tunc ly ‘asinus’ non distribuitur propter duo signa distributiva, scilicet comparativum et ly ‘quam’, et sic tertia exponens erit indefinita. Nota: ly ‘quam’ ex se non habet distribuere nominativum, nec comparativus ex se habet distribuere, sed sicud ly ‘a’ vel ‘ab’ est medium per quod ly ‘differt’ distribuit alterum, sic ly ‘quam’ est medium per quod comparativus distribuit nominativum. Item. Sequitur quod hec sit vera ‘iste leo est fortior lince’ tenendo comparativum proprie, quia omnes exponentes eius sunt vere. Sed falsitas probatur, quia ad comparationem proprie dictam requiritur convenientia comparatorum, ex quarto Physicorum,42 et talis non est ibi, igitur etc. Respondetur quod dictum Philosophi intelligitur de comparatione proprie dicta que fit per superlativum. Item. Sequitur quod hec sit concedenda ‘Samson fuit fortior Adam’, quia omnes eius exponentes erunt vere. Sed falsitas probatur, quia ipsa est una de preterito que numquam habuit unam de presenti veram, ex quo Adam et Samson non | fuerunt simul. Nota: exponendo propositionem de preterito vel de futuro ratione comparativi tunc in secunda exponente debet addi quod sic dicatur ‘Samson fuit fortis, et tunc Adam fuit fortis’ etc. Item. Sequitur quod, quando Sortes est fortior Platone, quod tunc concedendum sit sine obligatione bene respondendo quod Plato sit fortior Sorte. Probatur, quia posito quod prima sit vera, tunc omnes exponentes iste sunt vere. De primis duabus notum est. Sed tertia probatur, quia eius contradictoria est falsa, scilicet ‘aliquid quod est Sortes, est ita forte sicud Plato’, quia ista deberet sic probari ‘aliquid quod est Sortes, est fortis, et Plato est fortis, et neutrum est fortior altero’; modo, ista est falsa.

6 tria: asini add. necnon del. C 42

33 ista: Cc, ita C

35 ista: tertia add. C

Aristoteles, Physica IV, viii, 215b20–21; Hamesse, AA, 150 (133).

5

10

15

20

25

30

35

de comparativo gradu

385

Item. Posito quod Sortes sit fortis ut quatuor, et Plato ut octo, tunc hec est falsa ‘Sortes est fortior Platone’, et tamen exponentes eius sunt vere. De primis duabus notum est. Sed tertia probatur, quia nichil quod est Plato, est precise ita forte sicud Sortes, igitur etc. Consequentia 5 tenet, quia ly ‘sicud’ dicit omnimodam similitudinem. Item. Vel ly ‘sicud’ dicit omnimodam similitudinem, et sic Sortes minus fortis Platone est fortior Platone; vel aliqualem solum, et sic stante casu precedentis argumenti tunc tertia exponens istius erit falsa ‘Plato est fortior Sorte’. 10 Item. Iste modus exponendi non tenet, ubi infinita comparantur. Respondetur: dicitur in littera, igitur etc. Item. Ista propositio ‘Sortes est minus albus quam Plato’ non debet exponi modo predicto, igitur etc. [ 26 1/2 lineae vacuae ] Nota: comparativus improprie sumptus, vel propositio ratione ipsius exponitur solum fol. 69ra per duas propositiones, in quarum prima positivus ipsius affirmatur de prima re comparata, et in secunda negatur de prima re comparata, ut ‘iste Deus est bonus, et dyabolus non est bonus, igitur iste Deus est melior dyabolo’. Sed contra: sequitur quod hec sit concedenda ‘Sortes est sapientior 20 animali’ tenendo comparativum improprie et posito quod Sortes sit sapiens, quia hec est vera ‘Sortes est sapiens’, hec etiam est vera ‘animal non est sapiens’, quia asinus non est sapiens. Sed falsitas probatur, quia ex ea sequitur Sortem esse sapientiorem Sorte, quod est falsum, igitur etc. 25 Item. Sequitur quod hec sit vera ‘Sortes est fortior chymera’, quia due exponentes sunt vere, si formantur modo predicto. Falsitas probatur, quia ex ea sequitur quod chymera est, cum omnis comparatio presupponit extrema esse, quia comparatio impropria hoc presupponit, ut ‘raptor est melior fure’. Et si dicitur quod secunda exponens debet sic 30 formari ‘omnis chymera est non Sortes’, tunc sequitur quod hec quandoque sit vera ‘Sortes est fortior homine’, posito quod nunc a parte presentis temporis Sortes sit fortis et in alia parte nullus homo sit fortis. Respondetur quod debet sumi constantia subiecti sic ‘omnis chymera est, et nulla est fortis’. 15

3 duabus: correctum ex duarum C 18 deus: non add. C 24 etc: respondetur: ex quo subiectum distribuitur, tunc secunda exponens debet esse universalis, scilicet ‘nullum est sapiens’ add. necnon del. C (in margine textus illegibilis, scriptus alio manu, partim in margine, partim in textu) 32 presentis: tamen (?) add. C

386

tractatus ii

Item. Ista ‘raptor est melior fure’ vel ista ‘fornicatio est melior adulterio’ non potest sic exponi, quia hec est falsa ‘fornicatio est bona’. Nota: comparativus in talibus tenetur impropriissime, et ergo debet exponi per tres propositiones, in quarum primis duabus positivus oppositus positivo comparati affirmatur de comparatis, et in tertia idem posi- 5 tivus sumptus cum ly ‘minus’ et secundo comparato sumpto cum ly ‘quam’ affirmatur de primo comparato, ut ‘fornicatio est mala, et adulterium est malum, et fornicatio est minus mala quam adulterium, igitur fornicatio est melior adulterio’. [ 16 9/10 lineae vacuae ]

10

De superlativo gradu

fol. 69rb Nota: superlativus exponitur per positionem positivi de suis comparatis, idest: per

affirmativam predicationem positivi de rebus comparatis secundum istud accidens in quo comparantur, idest: quod ille positivus debet significare accidens significatum per superlativum per quod exprimitur comparatio, et per abnegationem superioris gradus 15 istius comparationis et per positionem inferioris gradus in suis comparatis, ut ‘Plato est fortis, et homines sunt fortes, et nichil quod est homo aliud a Platone est ita forte sicut Plato, licet aliquid sit debilius eo’. Contra: superlativus exponitur per ly ‘valde’ et positivum, igitur etc. 20 Respondetur quod hoc est verum de expositione grammaticali, sed non de loycali. Sed contra: sola propositio exponitur loycaliter, igitur non superlativus. Respondetur quod littera43 debet intelligi sic quod propositio ratione 25 superlativi exponitur. Item. Propositio negativa de superlativo non sic exponitur, igitur etc. Item. Propositio ypothetica ratione superlativi non sic exponitur, quia ipsa non est exponibilis; igitur etc. 3 debet: debent C 4 quarum: quibus C | duabus: Cc 7 comparato: de primo comparato Cc 9 igitur: etc. add. C 12 de: in C 14 quo: qua C | ille: illi C 15 quod: quam C 16 istius: idest C 17 est: Cc 18 aliquid: aliquem C 27 propositio: prepositio C 43 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 52; II, 2, 52; II, 3, 54; II, 4, 54; II, 5,–.

de superlativo gradu

5

10

15

20

25

30

35

387

Item. ‘Homo est fortissimus hominum’ debet probari resolubiliter ratione primi termini. Item. Ista ‘fortissimum animal est leo’ probatur resolubiliter; igitur etc. Respondetur quod omnis propositio kathegorica affirmativa cuius primus terminus mediatus est superlativus positus inter extrema, debet isto modo exponi quando tenetur negative; sed quando tenetur affirmative, tunc debet exponi per positionem sui positivi in suis comparatis, et per positionem superioris gradus in primo comparatorum, ut ‘Sortes est fortis, et alii homines sunt fortes, et Sortes quolibet vel qualibet homine alio vel alia a se est fortior’. Item. Nec iste exponentes convertuntur ita cum exposita formaliter, quia stat expositam esse veram quando tertia exponens est falsa, ut posito quod plures homines sunt eque fortes cum Sorte. Respondetur quod formalis expositio debet fieri per disiunctivam, cuius prima pars principalis est copulativa composita ex quatuor primis exponentibus, et secunda pars debet esse tertia exponens superlativi, quando tenetur affirmative superlativus. Item. Nullus est gradus superior superlativo, igitur ipse non debet exponi per abnegationem superioris gradus. Respondetur quod littera debet intelligi de superiori gradu ad positivum. Sed contra: non potest exponi per inferiora ad positivum, ex quo positivus est primus gradus. Nota: duplices sunt gradus, scilicet augmentationis vel intensionis, ut magis ad maximum; et diminutionis, ut minus ad minimum. Et sic tunc dicitur quod ly ‘minus album’ est comparativus diminutionis, et est inferior respectu positivi, quia diminutive significat respectu ipsius. Et tunc ad commune dictum dicitur quod positivus est infimus gradus augmentationis, vel dicitur | infimus propter absolutam vel minus restrictam fol. 69va significationem. Item. Superlativus exponitur per positionem comparati, igitur etc. Argumentum patet de expositione superlativi tenti affirmative. Respondetur quod littera solum intelligitur de expositione superlativi tenti negative.

8 sui: comparativi C 10 homines: omnes C 26 minus: istius C 35 tenti: tente C

23 potest: Cc: debet add. necnon del. C

388

tractatus ii

Item. Sequitur quod idem sit modus exponendi comparativum et superlativum, quia uterque exponitur per positionem et per abnegationem. Respondetur quod, quamvis aliquo modo est convenientia generalis, tamen magna est diversitas in modis specialibus. Item. Sequitur quod in casu plures sint fortissimi. Falsitas probatur, quia ‘quod per superhabundantiam dicitur, uni soli convenit’, primo Thopicorum.44 Respondetur quod auctoritas intelligitur sic ‘quod per superhabundantiam dicitur’, idest: ‘per superlativum affirmative tentum hoc uni soli convenit’. Item. Quarta exponens est superflua, igitur etc. Antecedens probatur: posito quod solum sint tres homines habentes summas albedines, tunc hec est vera ‘Sortes est albissimus hominum’, quia Sortes est homo habens summam albedinem, igitur etc. Et tamen quarta exponens est falsa, scilicet ‘aliquid quod est homo, est minus album eo’. Nota: aliqui 45 propter argumentum dictum dicunt quod quarta exponens non debet addi. Sed hoc est irrationale, quia superlativus significat excessum primi comparati respectu aliorum; et ergo Sortes non erit albissimus hominum nisi excedat alium, vel alios, in albedine. Sed ad argumentum stante casu conceditur ista ‘Sortes est albissimus’, et negatur ista ‘Sortes est albissimus hominum’, quia superlativus in prima non ponitur cum extremis et ergo non importat excessum unius ad alterum; sed in secunda ponitur cum extremis, et ergo in ipso importat excessum unius ad alterum. Item. Vel in prima positivus debet sumi cum nominativo genitivi recti a superlativo, et tunc ista erit impossibilis ‘Sortes est fortissimus asinorum’, quia prima exponens erit falsa, scilicet ‘Sortes est fortis asinus’, et tamen ipsa sequitur ad istam veram ‘Sortes est fortissimus animalium’, per regulam a superiori ad inferius distributive. Et confirmatur: sequitur quod hec sit impossibilis ‘Sortes est optimus plebis’, quia hec est impossibilis ‘Sortes est bona plebs’; vel nominativus genitivi debet dimitti; tunc sequitur quod hec sit congrua ‘leo est fortissimus lincum’,

26 nominativo: genitivo add. necnon del. C 32 plebs: pleps (sic) C 44 45

31 plebis: lacuna triarum litterarum; hec add. C

Aristoteles, Topica I, vii, 103a8–10. E.g. Paulus Venetus, Logica Magna, ed. 1490, ca. 12 (locus incertus).

5

10

15

20

25

30

de superlativo gradu

5

10

15

20

25

30

389

cuius oppositum dicit Alexander.46 Et confirmatur: posito quod Sortes bene sciat artem fabrilem et sit magnus † nequam †, tunc hec erit vera ‘Sortes est optimus fabrorum’, et tamen omnes exponentes sunt false. Nota: superlativus quandoque tenetur propriissime, et sic importat convenientiam secundum speciem specialissimam rei excedentis cum rebus excessis, et hoc wult Philosophus, septimo Physicorum,47 et Alexander.48 Ergo si gradibus summis fiat collatio, debet rebus in excessis excedens participare, et isto modo positivus debet sumi cum nominativo genitivi recti a superlativo in prima exponente, et sic ista est impossibilis ‘Sortes est fortissimus | asinorum’; alio modo superlativus tenetur improprie, fol. 69vb vel communiter, et sic non requiritur ydemptitas specifica rerum comparatarum, et sic nominativus genitivi non debet addi in prima exponente, et sic hec est concedenda ‘Sortes est fortissimus asinorum’. Secundo nota quod, quando ponitur genitivus nominis collectivi, tunc debet genitivus resolvi in ablativum mediante prepositione ‘in’, ut ‘optimus plebis’, idest ‘optimus in plebe’. Item. Superlativus presupponit comparativum, sed comparativus non potest divisim convenire pluribus, igitur etc. Antecedens probatur, quia comparativus presupponit positivum, igitur superlativus comparativum. Respondetur negando ultimam consequentiam, et ratio est, quia comparativus in sua significatione essentiali includit significationem positivi, nam exponitur per ipsum et ly ‘magis’, ut dicunt grammatici; sed superlativus non includit significationem comparativi in sua significatione essentiali, igitur etc. Item. Si in qualibet propositione comparativus posset teneri affirmative vel negative, et secundum hoc diversimode exponitur, sequitur quod eadem propositio esset vera et falsa: quod implicat istam contradictionem, scilicet ‘significare adequate sicud est’ et ‘non significare adequate sicud est’. Consequentia probatur: posito quod plures sint fortissimi quorum unus sit Sortes, tunc hec esset vera ‘Sortes est fortissimus hominum’ exponendo superlativum negative, et esset falsa exponendo ipsum affirmative. 1 Alexander: Allexander (sic saepe) C 3 fabrorum: iterum add. necnon del. C 5 excedentis: concedentis C 18 convenire: conveniri C 23 dicunt: dictum C | sed: comparativus add. necnon del. C 46 47 48

Alexander de Villa Dei, Doctrinale, ed. D. Reichling, p. 35, l. 498. Aristoteles, Physica VII, iii, 246a13–14; Hamesse, AA, 155 (187). Alexander de Villa Dei, Doctrinale, ed. D. Reichling, p. 35, l. 497.

390

tractatus ii

Item. Sequitur quod quelibet propositio in qua ponitur superlativus, sit multiplex vel propositio plures, et sic sequitur quod nulla propositio sit exponibilis ratione superlativi, quia nulla propositio plures est propositio. [ 20 4/5 lineae vacuae ]

5

De ‘sicud’

fol. 70ra Nota: quedam est comparatio inequalitatis maioris, et ista fit per terminum impor-

tantem ly ‘magis’ vel ly ‘maximum’; alia est comparatio minoris inequalitatis, et ista fit per comparativum vel superlativum includentem ly ‘minus’ vel ‘minime’; alia est comparatio equalitatis, et ista fit per positivum cum ly ‘ita’ et ly ‘sicud’, ut ‘Sortes est ita magnus vel albus sicud Plato’. Secundo nota quod, quando fit comparatio equalitatis, tunc propositio debet exponi per tres propositiones, quarum prima affirmat positivum de primo extremo, secunda de secundo, et tertia abnegat inequalitatem ab utrisque secundum illud in quo fit comparatio, ut ‘Sortes est albus, et Plato est albus, et neuter istorum est altero albior, igitur Sortes est ita albus sicud Plato’. Contra: sequitur quod positivus exponitur per se ipsum, et sic expositio erit petitio principii, quod implicat contradictionem. Respondetur quod, quamvis positivus ponitur in exponentibus, tamen aliter et cum aliis terminis in exponentibus quam in exposita, et ergo nichil prohibet exponentes esse notiores exposita. Item. Sequitur quod positivus exponitur per comparativum. Falsitas probatur, quia comparativus exponitur per positivum, igitur non econverso. Consequentia tenet, quia in probabilibus et exponibilibus non debet fieri circulatio. Respondetur quod nichil prohibet propositionem compositam ex positivo et certis terminis esse notiorem propositione composita ex comparativo et aliis terminis, et aliam propositionem compositam ex comparativo et aliis terminis esse notiorem altera composita ex positivo et aliis terminis. Item. Sequitur quod hec sit falsa ‘Sortes est dispositus sicud homo’, quia tertia exponens erit falsa.

14 secunda: secundo C

10

15

20

25

30

de ‘differt’

391

Respondetur: si ly ‘sicud’ dicit omnimodam similitudinem, tunc ipsa est falsa, et exponitur modo predicto; sed si dicit aliqualem similitudinem, tunc ipsa est vera. Item. Sequitur quod hec sit falsa ‘Sortes est ita fortis sicud aliquod 5 animal’. Falsitas probatur, quia vel Sortes est minus fortis quam aliquod animal; vel ita fortis sicud aliquod animal. Sed non primum; nec secundum, igitur tertium. Respondetur quod ipsa est falsa. Ad probationem dicitur quod nullum istorum, quia hic non fit comparatio certi ad certum, sed certi ad 10 confusum. Item. Sequitur quod hec sit vera ‘David fuit ita bonus sicud Adam’. Respondetur quod in illis de preterito vel de futuro in secunda exponente debet addi ly ‘tunc’ quod sic dicatur ‘David fuit, et tunc Adam fuit’ etc. 15 Item. Ista propositio ‘Sortes est tantus quantus est Plato’ exponitur isto modo, ut ‘Sortes est magnus, et Plato est magnus, et neuter eorum est maior altero’, et tamen in ea non ponitur positivus. Respondetur quod positivus implicite ponitur. [ 11 lineae vacuae ]

fol. 70rb

De ‘differt’

20

Nota: propositio cuius primus terminus mediatus est ly ‘differt’, affirmativa, debet exponi per copulativam trimembrem, cuius prime due partes ponunt constantiam extremorum, et tertia erit negativa unius extremi de altero, ut ‘Sortes est, et Plato est, et Sortes non est Plato, igitur Sortes differt a Platone’. 25 Contra: sequitur quod hec sit falsa ‘Sortes differt a chymera’, quia secunda exponens eius est falsa. Falsitas probatur, quia Sortes est nonidem chymere, igitur etc. Consequentia tenet, quia ‘differens’ et ‘nonidem’ convertuntur. Antecedens probatur, quia Sortes non est idem chymere, et Sortes est, igitur etc. Consequentia tenet a negativa de pre30 dicato finito ad affirmativam de predicato infinito cum constantia subiecti. Nota: ly ‘non-idem’ est communius quam ly ‘differt’, quia ly ‘differt’ presupponit constantiam utriusque extremi, sed ly ‘non-idem’ solum

1 si: sy C | sicud: sicut saepe C exp. C

13 fuit: et (?) C | adam: A[d add. necnon exp.]dam

392

fol. 70va

tractatus ii

presupponit constantiam primi extremi, quia ad hoc quod aliquid sit non-idem chymere, sufficit quod ipsum sit, et non sit idem chymere. Item. Propositio de ‘differt’, in qua non ponitur negatio expresse, est negativa, igitur etc. Antecedens probatur, quia ly ‘differt’ includit negationem precedentem copulam, igitur etc. Respondetur quod negatio inclusa non fertur super copulam, ut patet per resolutionem eius in ista ‘Sortes est differens ab homine’. Item. Sequitur quod hec sit falsa ‘risibile et homo differunt’, quia tertia exponens est falsa, scilicet ‘risibile non est homo’. Respondetur quod ipsa debet probari resolubiliter, quia primus eius terminus est resolubilis, scilicet ‘risibile’. Item. Sequitur quod hec sit falsa ‘Sortes ab homine differt’, et similiter ista ‘a Sorte differt homo’, quia tertia exponens est falsa, scilicet ‘Sortes non est homo’. Respondetur quod prima debet probari resolubiliter ratione ly ‘homine’, sed secunda exponitur sic quod in tertia exponente ly ‘homo’ non distribuatur, et ergo tertia erit ista ‘Sortes homo non est’. Item. Vel omnes exponentes debent esse singulares, et huius falsitas patet per istam ‘Sortes differt ab homine’; vel alique et alique non, et huius falsitas patet per istam ‘Sortes differt a Platone’. Respondetur quod, quando ambo extrema sunt termini singulares, tunc omnes erunt singulares; sed quando primum est singulare, tunc prima et tertia erunt | singulares, sed secunda erit universalis, si secundum extremum est distributum; et indefinita et particularis, si non est distributum. Sed contra: indifferens est sumere secundam exponentem universalem vel particularem quando secundum extremum est terminus communis, igitur etc. Antecedens probatur, quia secunda erit in materia naturali in qua non refert enuntiare universaliter vel particulariter. [ 6 1/3 lineae vacuae ]

5

10

15

20

25

30

Item. Hec est falsa ‘Adam differebat a Noe’, quia numquam habuit aliquam de presenti veram, et tamen omnes exponentes eius formate secundum istum modum sunt vere; igitur etc. Nota: ex quo copula de preterito vel de futuro consignificat indifferenter quodlibet tempus preteritum vel futurum, tunc oportet quod fiat 35 limitatio constantiarum subiectorum ad idem tempus. Et ergo debet sic

5 negationem: negativam C

16 sic: tantum add. necnon del. C | in: Cc

de ‘differt’

5

10

15

20

25

30

393

exponi ‘Adam fuit, et Noe fuit, et tunc Adam non fuit Noe, igitur Adam differebat a Noe’. Sed alii dicunt quod, ex quo copula de preterito consignificat quodlibet tempus preteritum, ideo debet probari secundum eos resolubiliter sic ‘Adam tunc differebat a Noe, et tunc fuisse est ante fuisse, igitur Adam differebat a Noe’. Ad primam resolventem dicunt esse probandam exponibiliter. Item. Omnes exponentes istius ‘Sortes differt ab omni homine’ sunt vere, et tamen ipsa est falsa, quia ‘ab isto quod non est, nichil differt; sed nichil est omnis homo’, igitur etc. Respondetur quod ipsa est vera. Ad improbationem dicitur quod, quamvis nichil est omnis homo, tamen omnis homo est aliquid, et hoc sufficit ad differentiam istius ‘ab omni homine’: ‘a quocumque Sortes differt, istud ab eo differt, sed Sortes differt ab omni homine, igitur omnis homo differt a Sorte’. Item. Exponentes istius ‘hec multitudo differt ab omni homine’ sunt vere, et ipsa est falsa, ut potest probari per eius descensum, igitur etc. Respondetur quod ipsa est vera. Sed qualiter debeat descendi, hoc dictum est in Suppositionibus.49 Item. Propositio ratione ly ‘differt’ vel ‘differens’ probatur resolubiliter, ut ‘hoc currit, et hoc est differens ab homine, igitur differens ab homine currit’. Nota: secundum aliquos ly ‘differens’ positum in principio propositionis tenetur solum resolubiliter, et illi probant predictam propositionem, ut dictum est.50 Sed secundum alios ly ‘differens’ potest utroque modo teneri, scilicet exponibiliter et resolubiliter, quia includit kathegoreuma et synkathegoreuma, et secundum istos exponitur sic ‘currens est, et homo est, et currens non est homo, igitur differens ab homine currit’. Item. Hec est vera ‘Sortes est, et omne istud a quo Deus differt, est, fol. 70vb et Sortes non est omne istud a quo Deus differt’, et tamen ipsa est falsa ‘Sortes differt ab omni a quo Deus differt’, quia ex ea sequitur quod Sortes est idem omni cui Deus est idem.

1 et: tunc (?) add. necnon del. C 2 quod: Cc 5 primam: primum C 12 istius: alicuius C 15 exponentes: ista add. necnon del. C | omni: Cc 17 qualiter: sub add. necnon del. C 19 propositio: prepositio C 25 modo: de add. necnon del. C 49 50

Cf. supra, qu. 66, p. 181, ll. 23–26. Cf. supra, p. 392, ll. 10–11.

394

tractatus ii

Respondetur quod ultima consequentia non valet propter relativum quod impedit distributionem. [ 6 2/3 lineae vacuae ] De ‘aliud’

Nota: propositio affirmativa cuius primus terminus mediatus est ly ‘aliud’ vel ‘alius’ exponibiliter tentum, exponitur consimiliter per tres propositiones sicud propositio de ‘differt’. Et ly ‘exponibiliter tentum’ additur propter istam ‘aliud ab homine est animal’, in qua ly ‘aliud’ tenetur secundum communiter loquentes resolubiliter. Verumtamen aliqui exponunt eam sic ‘ens est, et homo est, et ens quod non est homo est animal, igitur etc.’ Contra: ista propositio ‘Sortes est alius homo quam asinus’ est falsa, quia presupponit asinum esse hominem, et tamen hec est vera ‘Sortes est’, et hec etiam est vera ‘asinus est’, et similiter hec ‘Sortes non est asinus’; igitur etc. Respondetur quod debet sic exponi ‘Sortes est homo, et asinus non est homo, et Sortes non est iste homo qui est asinus’; igitur etc. Item. Posito quod aliqui asini sint albi et aliqui non, tunc hec est falsa ‘Sortes est aliud album quam asinus’, quia sequitur quod Sortes est aliud album ab isto asino qui est niger. Et tamen omnes eius exponentes sunt vere, scilicet ‘Sortes est albus, et asinus est albus, et Sortes non est istud album quod est asinus’. Respondetur: ex quo secunda exponens est in materia contingenti, tunc debet sumi universaliter sic ‘omnis asinus est albus’, et ista erit falsa stante casu. Item. Hec est falsa ‘iste pater in divinis est aliud a filio in divinis’, et tamen omnes exponentes sunt vere, scilicet ‘iste pater in divinis est, et iste filius in divinis est, et iste pater in divinis non est filius in divinis’. Item. Hec est vera ‘Sortes differt ab omni alio a se’, et tamen secunda exponens implicat contradictionem, scilicet ‘omne aliud a se est’, ex quo ly ‘se’ refert ly ‘ens’. Et si dicitur quod debet referre Sortem, contra: ly ‘se’ solum refert antecedens secum positum in eadem kathegorica, sed tale non est ly ‘Sortes’, igitur etc. [ 7 1/2 lineae vacuae ] 12 hominem: homo C 17 albi: asini C | hec: Cc 31 antecedens: sic add. necnon del. C

26 pater: iste pater add. C

5

10

15

20

25

30

de propositione exclusiva et de propositione de excluso extremo 395 De ‘non-idem’

17. Utrum propositio ratione ly ‘non-idem’ debeat eodem modo exponi sicud propositio de ‘differt’. Quod sic probatur, quia ‘differens’ et ‘non-idem’ convertuntur, igitur etc. In oppositum arguitur: si sic, tunc hec erit falsa ‘Sortes est non-idem chymere’, quia secunda exponens erit falsa, scilicet ‘chymera est’. Sed falsitas probatur, quia ly ‘Sortes’ est terminus pro aliquo supponens, igitur de eo verificatur alterum istorum contradictoriorum ‘idem chy10 mere’ et ‘non-idem chymere’. Sed non primum; ergo secundum. Et si dicitur quod ly ‘non’ tenetur infinitanter, tunc bene sequitur ‘Sortes non est idem chymere, et Sortes est, igitur Sortes est non-idem chymere’. Nota: propter ista duo argumenta in oppositum dicitur quod propositio de ly ‘non-idem’ debet solum exponi per duas propositiones, ut 15 ‘Sortes est, et Sortes non est chymera, igitur Sortes est non-idem chymere’. 5

[ 13 1/10 lineae vacuae ] De propositione exclusiva et de propositione de excluso extremo 20

Nota: (A) quedam sunt propositiones exclusive; (B) alie de excluso extremo. Et prime (A) sunt quadruplices: (I) quedam in quibus nulla ponitur negatio lata super signum exclusivum, vel copulam, ut ‘tantum non homo currit’, ‘tantum animal currit’ et ‘tantum substantia est non accidens’, et talis exponitur per copulativam bimembrem, cuius prima pars eius est preiacens, et secunda est universalis negativa 25 in qua predicatum exclusive dicitur de subiecto eiusdem sumpto in obliquo cum ly ‘aliud’, ut ‘homo currit, et nichil aliud ab homine currit, igitur tantum homo currit’. Contra: posito quod Sortes sine adiutorio alterius trahat navem, et Plato similiter, tunc hec est vera ‘solus Sortes trahit navem’, quia Sortes solummodo trahit navem. Tamen secunda exponens est falsa, scilicet 30 ‘nichil aliud a Sorte trahit navem’. Nota: ly ‘solus’ uno modo sumitur kathegoreumatice, et sic privat facientem et non facit propositionem exclusivam, et isto modo predicta 7 secunda: ista C

22 tantum: del. (?) C

24 prima: Cc: primus C

fol. 71ra

396

tractatus ii

propositio est vera, et non est exponibilis, sed solum resolubilis; alio modo tenetur synkathegoreumatice, et sic designat predicatum convenire subiecto, et removeri a quolibet alio, et tunc reddit propositionem exclusivam exponibilem, et sic predicta propositio est falsa. [ 11 1/10 lineae vacuae ]

5

fol. 71rb Item. Posito quod continue solum fuit una fenix, et quod ‘A’ signifi-

cat unam fenicem mortuam, et similiter ‘B’ aliam, tunc illa est falsa ‘tantum A fuit fenix’, quia ex ea sequitur quod omne quod est vel fuit fenix, fuit A, sed B est vel fuit fenix, per casum, igitur B fuit A; et tamen B non fuit A, ut patet per casum; igitur etc. Et tamen hec est vera ‘A fuit fenix’, et similiter ista ‘nichil aliud ab A fuit fenix’, quia eius contradictoria est una de preterito que numquam habuit unam de presenti veram, igitur etc. Et similiter arguitur de ista ‘tantum A erit instans’. Nota: propter illud argumentum communiter dicitur quod expositio predicta non est formalis, quia solum tenet in illis de presenti et in terminis non-ampliativis. Et propter hoc Wyclef 51 vult pro regula quod talis exclusiva debet exponi per suam preiacentem, et per universalem de subiecto et qualitate oppositis subiecto et qualitati propositionis exponende, ut ‘homo currit, et non quod non est homo, currit, igitur tantum homo currit’. Sed contra: secunda exponens est affirmativa, quia in ea due negationes precedunt copulam; igitur etc. Respondetur: secundum aliquos secunda negatio non tenetur neganter, sed infinitanter solum. Sed contra: ipsa nec infinitat ly ‘homo’, nam sibi preponitur immediate; nec ly ‘est’, quia nullum synkathegoreuma est infinitabile, ex secundo Peryarmeneias;52 sed ly ‘est’ est synkathegoreuma; igitur etc. Respondetur: admisso quod ambe negationes teneantur neganter, tamen secunda non fertur super copulam principalem, igitur propositio manet affirmativa. Item, nota quod Venator53 dicit quod secunda exponens debet esse universalis negativa in qua predicatum exclusive probatur de opposito 2 predicatum: connorire add. necnon del. C 4 falsa: etc. add. C 7 similiter: et similiter inv. C | aliam: Cc 13 a: instans add. C 16 Wyclef: Vicleff C | vult: wult C 23 aliquos: quod add. C 51 52 53

Johannes Wycliff, locus non inventus. Aristoteles, Peri hermeneias X, 20a8–9. Johannes Venator Anglicus, Logica, ed. L.M. de Rijk, III, 1, 2.

10

15

20

25

30

de propositione exclusiva et de propositione de excluso extremo 397

5

10

15

20

25

30

subiecti eiusdem, ut ‘nullus, vel nulla, homo currit’, vel sic: ‘nichil quod est homo currit’. Sed alii dicunt quod secunda debet esse universalis negativa in qua predicatum exclusive probatur de subiecto preiacentis sumpto in obliquo cum ly ‘non-idem’, ut ‘nichil non-idem homini currit’, et illi ultimi tres modi videntur quasi coincidere. Sed contra omnes simul: aliqua exclusiva affirmativa non exponitur per universalem negativam, igitur etc. Antecedens probatur de ista ‘tantum omnis homo currit’, quia secunda exponens erit ista ‘nullum non-idem omni homini currit’, que valet istam per equipollentiam ‘aliquid idem homini currit’. Respondetur quod non equipollet sibi, ex eo quod ly ‘non’ non tenetur pure neganter, nec fertur super copulam principalem. Item. Quelibet exclusiva affirmativa est falsa, quia in ipsa probatur universale universaliter, et tamen sepius tres exponentes sunt vere; igitur etc. Respondetur negando argumentum pro prima parte. Et ad Philosophum primo Peryarmeneias54 dicitur quod ipse wult quod propositio in qua predicatur universale cum signo universali affirmativo etc., est falsa. Item. Posito quod omnes homines currant et cum hoc solum asinus, tunc hec est falsa ‘tantum homines currunt’, quia ex ea sequitur quod omnia currentia sunt homines, quod est falsum de currentibus quorum unum est homo et aliud asinus. Et tamen ambe exponentes sunt vere, quia hec est vera ‘homines currunt’, ut notum est, et | similiter ista fol. 71va ‘nulla non-eadem hominibus currunt’. Respondetur quod secunda exponens est falsa, quia Sortes et asinus currens sunt non-eadem hominibus, et tamen non currunt, per casum. Item. Ista propositio est falsa ‘tantum ens est populus’, et tamen ambe exponentes sunt vere, scilicet ‘ens est populus’ et ‘nichil aliud ab ente est populus’. Item. Ista propositio ‘solus homo est animal rationale’ est falsa, et tamen secunda exponens est vera, scilicet ‘et nichil non-idem homini est animal rationale’, et prima similiter est vera, ut notum est, igitur etc. Item. Ista ‘tantum verum est’ non potest sic exponi. [ 4 lineae vacuae ] 4 homini: homo C exp. C 54

24 non-eadem: non-idem C

Aristoteles, Peri hermeneias VII, 17b17–19.

30 rationale: mascu add. necnon

398

tractatus ii

Item. Sequitur quod hec sit impossibilis ‘tantum domus est albus’, quia exponens eius implicat contradictionem nam quandocumque domus est alba, tunc pars eius est alba, et ista est alia a domo, igitur etc. Item. Sequitur quod omnis propositio sit falsa in qua exclusio additur termino significante etrogenium,55 ut ‘tantum homo est’; et similiter 5 quando additur termino connotativo, ut ‘tantum album est’; et termino numerali, ut ‘tantum tria sunt’; et termino collectivo, ut ‘tantum populus est’; et relativo discomparantie, ut ‘tantum pater est’. Et hoc de propositionibus de ‘est’ secundo adiacente. Item. Sequitur quod propositiones de eisdem subiectis et de 10 ‘est’ tertio adiacente, quarum predicata conveniunt totali significato subiecti et parti eius, vel accidenti, sint false, ut ‘tantum homo movetur’, ‘tantum homo est niger’ etc. [ 14 1/2 lineae vacuae ]

fol. 71vb

Nota: (II) alia est propositio exclusiva in qua una negatio ponitur precedens signum exclusivum, ut ‘non tantum homo currit’. Et quia ista contradicit prime, igitur ipsa probatur per disiunctivam compositam ex partibus contradicentibus partibus copulative probantis exclusivam primo modo formatam, ut ‘nichil quod est homo currit, vel aliud non-idem homini currit, igitur non tantum homo currit’. Sed contra: | universalis negativa non probatur per disiunctivam compositam de partibus contradicentibus partibus copulative probantis universalem affirmativam vel particularem affirmativam, igitur etc. Consequentia tenet, quia nulla est ratio diversitatis, et antecedens patet per Biligam56 qui wult quod universalis negativa non probatur exponibiliter. Nota: propter illud argumentum aliqui dicunt quod talis exclusiva non debet probari per disiunctivam, sed per eius contradictoriam indirecte. Sed isto non obstante dicitur quod resolubiliter potest sic probari. Ad improbationem negatur consequentia, quia universalis affirmativa et negativa non contradicunt, sed iste exclusive. Sed quamvis par-

4 propositio: prepositio C 15 una: unica C 28 resolubiliter: rationaliter C

27 contradictoriam: contrarium C

55 ‘nomen heterogenium’, cf. Marsilius of Inghen, Quaestiones In IV Sententiarum, liber II, qu. xi, art. vi, fol. 251ra ll. 7–8. 56 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 49; II, 2, 48; II, 3, 46; II, 4, 45; II, 5, 27.

15

20

25

30

de propositione exclusiva et de propositione de excluso extremo 399

ticularis affirmativa contradicit universali negative, tamen ipsa non probatur exponibiliter, sed resolubiliter. Item. Una pars disiunctive sufficit ad veritatem exposite, igitur altera insufficienter additur. 5 Item. Ut in pluribus una pars disiunctive est falsa; quandoque tamen exclusiva negativa est vera, et quia falsum probat verum, igitur etc. [ 10 1/5 lineae vacuae ]

10

15

20

25

Nota: (III) alia est exclusiva negativa in qua negatio sequitur signum exclusivum, ut ‘tantum homo non currit’, et ista exponitur per copulativam bimembrem, cuius prima pars est preiacens eiusdem, ut ‘homo non currit’, et secunda est universalis affirmativa, in qua predicatum attribuitur cuilibet alteri a subiecto, ut ‘quodlibet aliud ab homine currit’. Contra: sequitur quod ista sit falsa ‘tantum chymera non currit’, quia secunda exponens erit falsa, scilicet ‘quodlibet aliud a chymera currit’. Nota: secunda exponens secundum Wyclef 57 sic formatur ‘quodlibet quod non est chymera, currit’; secundum alios sic ‘quodlibet non idem chymere currit’. Et qualitercumque formatur secunda, ipsa erit falsa sicud et exposita. Sed contra: exposita est negativa cuius subiectum pro nullo supponit, igitur est vera. Consequentia tenet ex communi regula. Respondetur quod regula habet veritatem de pure negativa. Modo ista exclusiva designat virtualiter predicatum affirmari de ‘non-idem chymere’, igitur non est pure negativa. Item. ‘Non tantum chymera non currit, igitur etc.’. Antecedens probatur, quia vacuum non currit et lapis non currit, igitur etc. Consequentia tenet, quia lapis est aliud quod non est chymera. [ 3 1/2 lineae vacuae ] [ 6 lineae vacuae ]

Item. ‘Tantum ens non est non ens’ est vera, quia hec est vera ‘tantum 30 homo non est non homo’, ut patet per eius exponentes; igitur et prima. Et confirmatur: in ipsa unum contradictoriorum negatur de reliquo, igitur etc. Et confirmatur: ‘tantum ens est non ens’ vel ‘tantum ens 9 ista: non add. necnon del. C 15 Wyclef: Viclef C 17 currit: in quacumque formatur add. necnon exp. C 23 chymere: chymera C | pure: pura C 30 patet: patet add. C | igitur: etc. add. C 57

Johannes Wycliff, locus non inventus.

fol. 72ra

400

tractatus ii

non est non ens’; sed non primum, igitur secundum. Et tamen secunda exponens est falsa, scilicet ‘quodlibet non idem enti est non ens’, ex quo est affirmativa cuius subiectum pro nullo supponit; igitur etc. Respondetur quod predicta propositio est falsa. Ad improbationem: negatur consequentia, quia ly ‘non-ens’ pro nullo supponit, sed ly ‘nonhomo’ pro aliquo supponit. Ad confirmationem: negatur consequentia, et tunc, ad communem regulam que dicit quod contradictoria non possunt de se invicem affirmari, dicitur quod intelligitur de propositione mere kathegorica de presenti. Ad secundam confirmationem dicitur quod nullum istorum est verum, sed bene hec erit vera ‘non tantum ens non est non-ens’. Item. Sequitur quod ista sit impossibilis ‘tantum homo non est asinus’, quia exponentes repugnant sibi invicem, quia quandocumque homo non est asinus, tunc aliquid non-idem homini non est asinum, scilicet pars hominis. Nota: exponendo predictam propositionem proprie, tunc ipsa virtualiter implicat contradictionem. Sed exponendo eam improprie, tunc secunda exponens sic formatur: ‘quodlibet non-idem homini quod non est pars eius, est asinus’, et sic communiter conceditur. Sed tamen adhuc videtur esse falsa, quia impossibile est Deum esse asinum.

5

10

15

20

[ 18 1/2 lineae vacuae ] fol. 72rb Nota: (IV) alia est propositio exclusiva in qua ponuntur due negationes que feruntur

super copulam sic quod una precedit signum exclusivum et alia sequitur subiectum, ut ‘non tantum homo non currit’. Et ista exponitur per disiunctivam compositam ex partibus contradicentibus partibus copulative exponentis precedentem negativam, ut 25 ‘omnis homo currit, vel aliquod non-idem homini currit’. [ 9 1/2 lineae vacuae ] Nota: (B) propositio (I) de excluso predicato exponitur per unam kathegoricam de copulato predicato in qua predicatum attribuitur subiecto, ut ‘Sortes est albus et nichil aliud quam albus, igitur Sortes est tantum albus’. 30 Sed contra: posito quod Sortes sit grammaticus et loycus, tunc hec est falsa ‘Sortes est tantum loycus’, et tamen exponens vera; igitur etc. Nota: quandoque ly ‘tantum’ tenetur proprie, et tunc excludit alietatem, et predicta expositio est bona, et ista propositio vera ‘Sortes est 8 affirmari: negari C 14 asinum: album C 18 formatur: et add. C albus C 20 asinum: album C 22 qua: predicatur add. necnon del. C album C

19 asinus: 30 albus:

de propositione exclusiva et de propositione de excluso extremo 401

tantum loycus’; alio modo tenetur improprie, et tunc excludit alteritatem, et sic predicta propositio est falsa, et exponitur sic ‘Sortes est loycus, et non aliter se habet quam quod est loycus’. Item. Sequitur quod ista sit vera ‘Sortes nunc est tantum animal’, 5 quia exponens est vera. Sed contra: ex ea sequitur quod ‘tantum Sortes nunc est animal’, quia non refert preponere vel postponere terminum singularem. Respondetur: quamvis non refert preponere vel postponere terminum singularem quantum est ex se, tamen de per accidens refert. Quia 10 quandoque propter hoc quod mediat inter signum et alterum terminum, alter stabit distributive, quia alias staret confuse tantum vel alio modo. Item. Sequitur quod hec sit vera ‘genus predicatur solum de pluribus numero differentibus in quid’, quia genus predicatur de pluribus numero 15 differentibus in quid et non de aliis pluribus quam de numero differentibus; igitur etc. [ 7 1/3 lineae vacuae ] Nota: propositio (II) de excluso subiecto debet exponi per kathegoricam de toto fol. 72va subiecto, ut ista ‘tantum homo est albus’ prout est de excluso subiecto, exponitur sic 20 ‘aliquid quod est homo, et nichil aliud quam homo est album’ vel sic ‘existens homo et nullum existens non-homo est album’. [ 12 lineae vacuae ] Nota: quando dictio exclusiva additur termino numerali, tunc quandoque exponitur gratia alietatis vel non-ydemptitatis, ut ‘quinque sunt universalia, et nulla non-idem 25 quinque sunt universalia’; alio modo gratia pluralitatis, ut ‘quinque sunt universalia, et non plura quam quinque sunt universalia, igitur tantum quinque sunt universalia’. Sed contra: dictio exclusiva non potest exponi per propositiones, quia non significat propositionaliter; nec per terminos, quia expositio loycalis solum fit per propositiones. 30 Respondetur quod dictio exclusiva, idest: propositio ratione dictionis exclusive exponitur dupliciter. Sed contra: dictio exclusiva exclusive tenta non est equivoca, igitur responsio mala. Respondetur: quamvis dictio exclusiva exclusive tenta non sit equi35 voca, tamen ipsa posita cum termino numerali reddit orationem am3 habet: habent C

10 alterum: alium C

27 per: propter C

29 per: propter C

402

fol. 72vb

tractatus ii

phibologicam, propter hoc quod potest excludere pluralitatem solum, vel alietatem solum. Item. Sequitur quod omnes iste sunt simpliciter negande ‘tantum quinque sunt universalia’, ‘tantum decem sunt predicamenta’ et sic de aliis. Patet, quia in utroque sensu sunt false. 5 Respondetur quod de virtute sermonis in utroque sensu sunt false, sed tenendo ly ‘tantum’ gratia alietatis, tunc in isto sensu improprio, scilicet ‘tantum quinque sunt termini communes’ etc., conceduntur iste propositiones. Item. Ista ‘tantum duodecim sunt apostoli Dei’ non potest exponi 10 gratia pluralitatis, quia, si sic, tunc ipsa esset vera, et tamen ex ea sequitur universalis falsa, scilicet ‘omnes apostoli sunt duodecim’. Nota: † soleucismus patuit †. Nota: ly ‘unicus’ aliquando ex- | -cludit alietatem respectu suppositorum eiusdem speciei cum supposito, vel suppositis, termini cui addi- 15 tur, ut ‘unicus homo currit’ exponitur sic ‘aliquis homo currit, et non homo alius ab eo currit’; alio modo excludit pluralitatem, et tunc exponitur sic ‘unicus homo currit, et non plures homines quam unicus homo currit’. [ 12 1/2 lineae vacuae ]

20

De propositione exceptiva

Nota: aliqui dicunt quod propositio exceptiva debet exponi sicud exclusiva et hoc est falsum, si ly ‘sicud’ dicit omnimodam similitudinem. Sed contra: prout ly ‘sicud’ solum dicit aliqualem similitudinem, dicitur sic quod, sicud una exponitur per affirmativam et negati- 25 vam, sic et altera. Sed de modo formandi exponentes aliqui dicunt quod prima debet esse universalis differens ab exceptiva solum in hoc quod loco ly ‘preter’ ponatur signum alietatis, et accusativus mutetur in ablativum cum prepositione, et in secunda predicatum exceptive debet negari de parte extra capta, ut ‘omnis homo alius a Sorte currit, et 30 Sortes non currit, igitur omnis homo preter Sortem currit’. Sed posito quod omnis masculinus excepto Sorte currat et mulieres non, tunc exponentes sunt vere, et exposita falsa, igitur etc. 10 apostoli: appostoli (sic saepe) C | non: possunt add. C 14 ex: tendit add. necnon exp. C 27 differens: solum add. C | solum: ad add. necnon del. C 33 non: sunt add. necnon del. C

de propositione exceptiva

5

10

15

20

25

30

403

Ibi dicitur communiter quod exemplum non est verum. Sed prima debet sic poni ‘omnis homo alius, vel alia, a Sorte currit’; tunc ly ‘homo’ stabit eque ample in exposita et exponentibus. Item. Posito quod solum una fenix fuit alba, que vocetur ‘A’, et omnes alie sunt nigre, tunc ista propositio ‘omnis fenix preter A fuit nigra’ est vera. Et tamen prima exponens erit falsa, scilicet ‘omnis fenix alia ab A fuit nigra’, quia est una de preterito que non habuit aliquam de presenti veram. Nota: propter hoc argumentum Wyclef 58 dicit quod prima exponens debet esse eiusdem qualitatis et quantitatis cum propositione exponenda non differens ab ea nisi quod loco signi exceptivi et termini excepti ponatur contradictorium termini excepti, ut ‘omnis homo nonSortes currit’ vel ‘omnis fenix non A est nigra’. Sed alii dicunt quod loco signi exceptivi | dictionis excepte debet poni ly ‘non-idem’ cum fol. 73ra obliquo dictionis excepte, ut ‘omnis homo non-idem vel eadem Sorti currit’. Sed contra: sequitur quod hec sit concedenda ‘omnis homo preter Adam est animal’, et similiter ista ‘omne animal preter chymeram est substantia’, quia ambe iste exponentes erunt vere. Sed falsitas probatur, quia propositio exceptiva affirmativa prerequirit subiectum principale verificari de termino excepto mediante copula propositionis eiusdem; alias ista esset exceptiva propositio vera ‘omnis homo preter asinum est risibilis’. Sed quia ista non est vera ‘Adam est homo’, nec ista ‘chymera est substantia’, igitur etc. Et confirmatur: sequitur quod hec sit vera ‘omnis asinus preter Sortem est rudibilis’, quia ‘omnis asinus nonidem Sorti est rudibilis, et Sortes non est rudibilis’. Falsitas probatur, quia ex ea sequitur ‘Sortes est asinus’. Consequentia tenet, quia exceptio propria presupponit subiectum principale verificari de excepto. Et argumentum patet, quia exceptio est partis a suo toto ‘extra captio’, cuius signum dicitur quod, quando tot excipiuntur quot supponuntur, tunc non est exceptio propria. Nota: propter ista argumenta Thomas de Clivis59 et alii addunt tertiam exponentem ponentes pro regula quod omnis propositio exceptiva affirmativa debet exponi per copulativam trimembrem. Cuius prima pars differt ab 2 sic: probari add. necnon del. C 14 exceptivi: excepti et C | dictionis: dictiones C 21 verificari: variari C 22 propositio: propria C 29 captio: et add. C 58 59

Viklef. Johannes Wyclif, locus non inventus. Thomas de Clivis, cf. infra, appendix 1.1, §47.

404

tractatus ii

alia solum in hoc quod loco signi exceptivi et termini excepti ponatur ly ‘non-idem’ cum obliquo termini excepti, et in secunda subiectum principale verificetur de parte extra capta, et in tertia predicatum principale removetur de parte extra capta, ut ‘omnis asinus non-idem Sorti est rudibilis, et Sortes est asinus, et Sortes non est rudibilis, igitur omnis asinus preter Sortem est rudibilis’. Sed nota quod, quando exceptio tenetur propriissime, tunc tres debent poni exponentes; sed tenendo eam communiter, tunc due sufficiunt. Sed contra: tenendo exceptionem propriissime, tunc propositio exceptiva sufficienter exponitur per duas, igitur etc. Antecedens probatur, quia bene sequitur ‘omnis homo non-idem Sorti currit, et Sortes est homo qui non currit, igitur omnis homo preter Sortem currit.’ Respondetur quod secunda est copulativa, quia ly ‘qui’ resolvitur per ly ‘et iste’, et ergo secunda includit duas exponentes kathegoricas. Sed contra: loco secunde, que dicitur copulativa, potest sumi ista ‘Sortes est homo non currens’. Respondetur quod sic expositio non fieret formalis, quia posito quod quilibet homo pluries sedit et stetit, tunc ista propositio esset falsa ‘omnis homo preter Sortem sedit’, et tamen iste exponentes essent vere ‘omnis homo non-idem Sorti sedit, et Sortes fuit homo non-sedens’ (quia Sortes fuit homo stans); igitur etc. Sed contra: posito quod predicatum infinitetur pro qualibet parte termini significati per copulam, tunc secunda erit falsa sicud et exposita, igitur etc. [ 2 9/10 lineae vacuae ]

5

10

15

20

25

fol. 73rb Item. Sequitur quod ista sit vera ‘omne animal preter hominem est

irrationale’, quia omnes exponentes sunt vere. Sed contra: ex ea sequitur quod ‘omne animal preter Sortem est irrationale’, per regulam a superiori ad inferius distributive est bona consequentia. Conceditur quod ipsa sit vera, et solutio in oppositum rationis patet. 30 Item. Sequitur quod negativa inferat affirmativam in bona consequentia, quia secunda exponens est negativa, et similiter tertia. Respondetur quod, quamvis alique exponentes sunt negative, tamen ex nulla earum divisim formaliter sequitur exposita, sed ex omnibus simul, et sic totum antecedens erit una copulativa affirmativa. 35

1 exceptivi: ecceptivi C

23 termini: vel terminus an talis? C

35 una: Cc, una del. C

de propositione exceptiva

5

10

15

20

25

30

405

Item. Sequitur quod hec sit vera ‘omne animal preter album currit’ posito quod omnia animalia alterius coloris currant, et solum unum animal album non currat, et omnia alia currant, quia hec est vera stante casu ‘omne animal non-idem albo currit’, et similiter ista ‘album est animal’, et etiam ista ‘album non currit’. Sed falsitas probatur, quia ex ea sequitur quod nullum animal album currit, ex quo ly ‘preter’ distribuit ly ‘animal album’. Item. Nec secunda et tertia exponentes debent esse singulares vel indefinite, ut patet per precedens argumentum; nec universales, ut patet per exponentes istius ‘omnis homo preter Sortem currit’. Nota: prima exponens exceptive universalis affirmative debet esse universalis; sed quando dictio excepta est singularis, tunc alie due debent esse singulares; sed quando est communis, tunc debent esse universales. Et ergo ista ‘omne animal preter album currit’ debet sic exponi ‘omne animal non idem albo currit, et omne album est animal, et nullum album currit’. Item. Hec communiter conceditur ‘Sortes trahit navem preter Platonem’, et tamen non habet sic exponi; igitur etc. Nota: ly ‘preter’ uno modo abnegat societatem, ut in propositione predicta; alio modo tenetur additative, ut ‘Sortes tenetur sex libras preter expensas’; tertio modo subtractive, ut ‘sex sunt quatuor preter duo’; et quarto modo exceptive. Et tunc ratione ipsius propositio exceptiva affirmativa exponitur modo predicto. Ex quo patet quod ista ‘omnis decem preter quinque sunt quinque’ est vera tenendo ly ‘preter’ subtractive, sed falsa tenendo ly ‘preter’ exceptive, quia decem indivisibilia sunt alia a quinque, et non sunt quinque. Item. Talis expositio non fit ratione primi termini, igitur etc. Uno modo negatur consequentia. Ad Biligam60 dicitur quod dictum suum est verum quando non occurrit impedimentum. Modo, si expositio fieret ratione primi termini, tunc, quando deberet fieri expositio ratione signi exceptivi, tunc, si sumeretur prima exponens, scilicet indefinita affirmativa, ista non esset exceptiva, vel esset exceptiva | impropria. Sed si fol. 73va sumeretur secunda, tunc ista esset negativa, et principalis exceptiva fuit affirmativa, igitur etc. Alio modo negatur antecedens, et dicitur quod, 13 esse: singulares add. necnon del. C 20 libras: generis (?) C (cf. Paulus Venetus, Logica magna, ed. 1490, fol. 38rb; Albertus de Saxonia, Perutilis logica, ed. 1522, fol. 21va) 24 quinque: sequitur lacuna 10 litt. C | est: item est C 31 prima: cum add. necnon del. C 60

ubi in textu?

406

tractatus ii

quamvis ly ‘preter’ non est primus terminus quoad ordinem, tamen est primus quoad denominationem formalem exceptive. Item. Talis est universalis et affirmativa, igitur debet probari per suam indefinitam et universalem negativam. Consequentia tenet ex Biligam.61 5 Nota: solutio istius patet circa probationem universalis affirmative. [ 17 2/3 lineae vacuae ]

fol. 73vb

Nota: universalis exceptiva negativa est exponenda per copulativam trimembrem. In cuius prima parte predicatum removetur universaliter de subiecto principali mediante ly ‘non-idem’ addito termino excepto, et in secunda subiectum principale verificatur de extra capto, et in tertia principale predicatum affirmatur de excepto, ut ‘nullum animal non-idem Sorti currit, et Sortes est animal, et Sortes currit, igitur nullum animal preter Sortem currit’. Sed contra: ista ‘nullum animal currit nisi ipse moveatur’ non potest sic exponi, et est exceptiva, quia in ea ponitur ly ‘nisi’. Antecedens pro prima probatur, quia ista est conditionalis, igitur etc. Nota: ly ‘nisi’ uno modo tenetur consecutive, et tunc exponitur per ly ‘si non’, et sic non facit exceptivam sed ypotheticam conditionalem; alio modo tenetur exceptive, et tunc est propositio exponibilis. Item. Ista est exceptiva negativa ‘non omnis homo preter Sortem currit’, et tamen non habet exponi per copulativam, quia eius contradictoria exponitur per | copulativam. Respondetur quod ipsa non est universalis negativa, de qua intelligitur notabile. Item. Nulla universalis negativa probatur exponibiliter, sed quelibet talis est universalis negativa, igitur etc. Respondetur quod Biligam loquitur solum de universalibus negativis simpliciter, et non de exceptivis vel de exclusivis. Item. Ista propositio ‘comedat nisi solvat’ non debet exponi nisi per tres exponentes, quia stat ipsam esse veram quando subiectum principale non verificatur de parte extra capta, igitur etc.

8 negativa: neganda C

24 notabile: notabilie C

61 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 34; II, 2, 34; II, 3, 36; II, 4, 35; II, 5, 21.

10

15

20

25

30

de propositione exceptiva

407

Nota: secundum communiter loquentes ly ‘nisi’ non ponit partem extra captam kathegorice et absolute, sed conditionaliter, et ergo sufficiunt due exponentes ad exponendum propositionem ratione ipsius. [ 3 4/5 lineae vacuae ] 5

10

15

20

25

30

Item. Hec est vera ‘nullus homo preter chymeram est rudibilis’; similiter ‘nullus homo preter te est asinus’, quia sunt negative quarum subiecta et predicata non supponunt pro eisdem. Et tamen secunda exponens prime est falsa, scilicet ‘chymera est homo’, et tertia exponens secunde est falsa ‘tu es asinus’; igitur etc. Nota quod communis regula dicens quod omnis propositio negativa cuius subiectum et predicatum non supponunt pro eodem, est falsa, intelligitur de pure negativa, et propositio non dicitur pure negativa quia copula principalis negatur, sed quia ipsa simpliciter nichil affirmat. Item. Nec exponentes debent esse universales, nec indefinite, nec singulares, igitur etc. Argumentum pro prima parte patet de ista ‘nullus homo preter Sortem currit’. Pro secunda et pro tertia patet de ista ‘nullum corpus preter animam est risibile’. Respondetur quod in omnibus talibus prima debet esse universalis, sed secunda et tertia debent esse singulares si terminus exceptivus est singularis; sed si est communis distributus, tunc debent esse universales. Item. Ista ‘omnis homo preter Sortem non currit’, et ista ‘omne animal non preter asinum est irrationale’ exponitur per istam disiunctivam, scilicet ‘omnis homo non-idem Sorti non currit vel Sortes non est homo, vel Sortes currit’, et est universalis exceptiva negativa. Respondetur quod notabile intelligitur quando signum negativum ponitur in principio, vel quando signum affirmativum universale ponitur in principio, et negatio ponitur post dictionem exceptivam et ante copulam, ut ‘omnis homo preter Sortem non currit’. [ 9 1/2 lineae vacuae ]

3 exponendum: ad exponendum: de ponendum C est animal add. C 26 notabile: notabilie (sic) C

10 cuius: oportet C

22 currit:

408

tractatus ii De propositione reduplicativa

fol. 74ra Nota: propositio reduplicativa est propositio in qua ponitur signum reduplicativum

reduplicative tentum. Et signum reduplicativum est signum positum quandoque designans concomitationem, quandoque solum comitan tiam et causalitatem vel precisionem vel immediationem termini reduplicati ad predicatum principale, ut ly ‘inquantum’, ‘secundum quod’, ‘prout’, ‘ea ratione qua’ et consimilia. Et quedam propositiones reduplicative sic se habent quod in eis nulla ponitur nugatio, ut ‘Sortes inquantum est risibilis est homo’. Et quelibet illarum exponitur per quatuor propositiones, in quarum prima predicatum principale affirmatur de subiecto, et in secunda dictio reduplicativa affirmatur de subiecto principali, et in tertia principale predicatum dicitur universaliter de termino reduplicato, sed quarta est conditionalis in cuius antecedente predicatur dictio reduplicata de termino transcendente et in consequente principale predicatum affirmatur de relativo ydemptitatis referente eundem, ut ‘Sortes est risibilis, et Sortes est rationalis, et omne rationale est risibile, et si aliquid est rationale, illud est risibile, igitur Sortes inquantum rationalis est risibilis’. Sed contra: sequitur quod illa sit falsa ‘infinitum secundum quod infinitum est ignotum’, quod est contra Philosophum, primo Physicorum.62 Argumentum probatur, quia multe exponentes eius erunt false. Nota: ly ‘inquantum’ uno modo tenetur specificative, et sic specificat rationem secundum quam predicatum convenit subiecto, et isto modo predicta propositio conceditur a Philosopho; alio modo tenetur reduplicative, et sic predicta propositio est falsa, ut probat argumentum. Sed contra: tenendo ly ‘inquantum’ specificative ipsa est falsa, quia presupponit infinitum esse. Respondetur quod ipsa est falsa in sensu kathegorico tenendo ly ‘infinitum’ specifice, sed conceditur conditionaliter a Philosopho, scilicet ‘si est infinitum ipsum secundum quod infinitum est ignotum’.

3 est: et C | quandoque: propter ly sibi (?) C 4 causalitatem: catam C 5 predicatum: predicamentum C 7 nugatio: negatio C 13 reduplicata: reduplicate C 15 ut: ut add. C 18 infinitum: infinita C 19 infinitum: quod infinitum add. C 24 probat: contra C | argumentum: et add. necnon del. C 25 tenendo: tenenda C 62

Aristoteles, Physica I, iv, 187b7; Hamesse, AA, 141 (22).

5

10

15

20

25

de propositione reduplicativa

409

Item. Sequitur quod illa sit vera ‘omnis homo inquantum risibilis est rationalis’ quia omnes exponentes isto modo formate sunt vere. Falsitas probatur, quia risibilitas non est causa rationalitatis, quia designatur per ly ‘inquantum’. 5 Nota: ly ‘inquantum’ uno modo tenetur solum con comitanter, et sic predicta propositio est vera, et exponitur modo predicto; alio modo importat causalitatem, et sic predicta propositio est falsa, et quarta exponens debet esse causalis, ut ‘quia homo est risibilis, ipse est rationalis’, et illa tunc est falsa. 10

15

20

25

30

[ 1 linea vacua ] Item. Omnes exponentes istius sunt vere, scilicet ‘Sortes est animal fol. 74rb inquantum animal’, et tamen ipsa est falsa, quia in ea reduplicatur predicatum principale. Igitur etc. Nota: signum reduplicativum quandoque importat alietatem ultra concomitantiam. Et isto modo sumit Philosophus quando dicit, primo Priorum,63 omnem propositionem esse falsam in qua reduplicatur predicatum principale. Et tunc exponendo istam propositionem sufficienter debet superaddi quinta, que designat alietatem termini reduplicati a predicato principali, ut ‘animal ut tale non est animal’ (‘ut tale’ vel consimilia iuxta exigentiam propositionis exponende). Item. Ista propositio ‘Sortes inquantum homo est animal’ habet quatuor exponentes veras, et tamen ipsa est falsa, quia signum principale reduplicativum importat precisionem et convertibilitatem termini reduplicati ad predicatum principale. Propter hoc dicitur, primo Posteriorum,64 quod proprie dicitur secundum quod ipsa debet esse ex convertibilibus, sed quia ly ‘Sortes’, ‘homo’ et ‘animal’ non sunt termini convertibiles, igitur etc. Item. Ista ‘omnis homo inquantum animal est substantia’ habet quatuor exponentes veras, et tamen ipsa est falsa, quia signum reduplicativum importat immediationem termini reduplicati et predicati principalis, que non est inter istos terminos ‘animal’ et ‘substantia’.

12 tamen: corr. ex tunc C 16 omnem: dicens omnem C 19–20 consimilia: consimilie C 23 convertibilitatem: quantitatem C 24 ad: ad: ut C 25 ipsa: ipsum C 25–26 convertibilibus: quantitatibus C 30 immediationem: inmeam C 63 64

Aristoteles, Analytica Priora I, xxxviii, 49a23. Aristoteles, Analytica Posteriora I, iv–vi (non inveni locum determinatum).

410

tractatus ii

Nota: iste quatuor exponentes formate secundum modum predictum solum sufficiunt quando signum reduplicativum tenetur solum concomitanter. Sed quando importat cum hoc convertibilitatem, tunc in tertia exponente addendum est ly ‘e converso’; sicut si importat immediationem. // 5 [ 6 lineae vacuae ]

fol. 74va

Item. Nec iste exponentes debent esse universales, ut patet de ista ‘Sortes inquantum rationalis est risibilis’; nec debent esse singulares, ut patet de ista ‘omnis homo inquantum etc.’; nec quandoque universales et quandoque singulares, et communiter ultima est ypothetica que nullius est quantitatis, igitur etc. Nota: quandoque omnes termini principales sunt singulares, et sic prime tres exponentes erunt kathegorice, sed quarta est ypothetica que secundum se totam kathegoreumatice nullius est quantitatis; alio modo termini sunt communes, et sic quod primus non est discretus, ut ‘homo inquantum rationalis | etc.’, et tunc prime due erunt indefinite et tertia universalis; sed si est distributus, tunc prime tres exponentes erunt universales, et sic prime exponentes debent sumere quantitatem secundum expositionem primi termini, et tertia secundum suppositionem termini reduplicati. Item. Ista propositio ‘homo inquantum rationalis est risibilis’ non potest tali modo exponi, quia nulla indefinita affirmativa est exponibilis, sed ista est huiusmodi, igitur etc. Et confirmatur: omnis probatio propositionis debet fieri ratione primi termini, sed primus terminus est resolubilis, igitur etc. Uno modo dicitur quod Biligam65 loquitur de indefinita simpliciter dicta qualis non est reduplicativa; et ad secundum dicitur quod Biligam66 wult quod probatio facilius fit ratione primi termini. Alio modo dicitur quod signum reduplicativum est primus terminus, non quoad ordinem, sed quoad denominationem formalem propositionis reduplicative.

4 sicut: sed C

11 quantitatis: et add. necnon del. C

13 prime: primi C

65 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 24; II, 2, 24; II, 3, 27; II, 4, 26; II, 5, 13. 66 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, vide notam superiorem, n. 65.

10

15

20

25

30

de propositione reduplicativa

411

Item. Sequitur quod hec sit falsa ‘Sortes inquantum animal est rationalis’, quia tertia exponens est falsa, scilicet ‘omne animal est rationale’. Sed contra: ‘hoc est rationale, et hoc est Sortes inquantum animal, igitur etc.’ Minor probatur, quia ‘hoc non est Sortes inquantum non5 animal, igitur etc.’ Consequentia tenet ex sufficienti divisione. Nota: hec est falsa ‘hoc est Sortes inquantum animal’, et similiter ista ‘hoc est Sortes in quantum non-animal’; sed ista conceditur ‘hoc non est Sortes inquantum animal’. Item. Ista ‘hoc inquantum Sortes est Sortes est Sortes’ sufficienter 10 exponitur per duas, quia si formarentur quatuor, tunc ista ‘hoc est Sortes’ bis poneretur. Item. Ista ‘Sortes inquantum Sortes’ sufficienter exponitur per istam ‘si aliquid est Sortes, istud est Sortes’. Item. Quelibet sufficienter exponitur per duas. Argumentum proba15 tur primo de ista ‘Sortes inquantum rationalis est risibilis’, quia ad eam formaliter sequuntur iste due ‘Sortes est rationalis’, et ‘si aliquid est rationale, istud est risibile’, et econverso etc. [ 17 1/5 lineae vacuae ] 20

25

30

35

Nota: reduplicativa negativa in qua negatio cadit super signum reduplicativum, fol. 74vb exponitur per disiunctivam compositam ex partibus contradicentibus partibus copulative exponentis affirmative. Contra: ista propositio ‘hoc non inquantum rationalis etc.’ non exponitur isto modo, igitur etc. Antecedens probatur, quia ipsa est singularis vel demonstrativa, igitur immediata, et per consequens non est probabilis. Respondetur quod ipsa non est immediata simpliciter, sed solum secundum quid, scilicet ratione subiecti, et ratione istius non est probabilis, sed ratione aliorum terminorum mediatorum. Item. Sequitur quod contradictoria sint simul falsa, quia hec est falsa ‘Sortes inquantum animal est asinus’, ut notum est, et ista etiam est falsa ‘non Sortes inquantum animal est asinus’, quia una exponens eius est falsa, scilicet ‘Sortes non est animal’. Nota: quando exponentes coniunguntur copulative, tunc ad falsitatem exposite sufficit falsitas unius componentis principalis; sed quando coniunguntur disiunctive, tunc ad falsitatem exposite requiritur falsitas omnium exponentium principalium. 14 sufficienter: quelibet add. C demonstrativum C

24 demonstrativa: scilicet cuius subiectum habet pronomen

412

tractatus ii

Item. Nulla universalis negativa exponitur; sed aliqua reduplicativa in qua negatio refertur super signum reduplicativum, est universalis negativa, igitur etc. Nota: solutio patet ex predictis.67 Item. Si negativa debet exponi per disiunctivam compositam ex par- 5 tibus contradicentibus partibus copulative, sequitur quod ista contraria non sunt simul falsa ‘omne animal inquantum rationale est risibile’, ‘nullum animal inquantum rationale est risibile’. [ 12 1/10 lineae vacuae ]

fol. 75ra

Nota: propositio reduplicativa in qua ponitur una negatio ad copulam principalem 10 post signum reduplicativum, exponitur per copulativam quadruplicem. In quarum prima predicatum principale negatur de subiecto principali; sed in secunda dictio reduplicativa affirmatur de subiecto; in tertia predicatum principale negatur universaliter de reduplicato; et quarta debet esse conditionalis, in cuius antecedente predicatum removetur de relativo eiusdem, ut ‘Sortes non est asinus, et Sortes est rationalis, 15 et nullum rationale est asinus, et si aliquid est rationale, istud non est asinus, igitur Sortes inquantum rationalis non est asinus’. Et iste modus exponendi est sufficiens quando signum reduplicativum tenetur solum concomitanter. Quia, si teneretur causaliter, vel | prout dicit convertentiam, tunc istum oporteret variari modum exponendi. [ 17 1/2 lineae vacuae ]

20

De ‘incipit’

Nota: propositio de ‘incipit’ secundum Occam,68 Maulfelt 69 et Hesbri,70 quando ponitur circa terminum significantem rem permanentem, tunc exponitur per positionem de presenti et remotionem de preterito, ut ‘Sortes nunc est, et immediate ante hoc non fuit, igitur Sortes incipit esse’; sed quando ponitur circa terminum significantem 25

10 una: unica C 13 reduplicativa: reduplicata C | affirmatur: firmatur add. necnon del. C | tertia: non C 16 aliquid: aliud C 19 convertentiam: convertentem C | istum: secundum C | oporteret: opporteret C Cf. supra, p. 411, ll. 26–28 William of Ockham, Summa logicae II, 19, (Opera Philosophica I), pp. 310–316. 69 Thomas Manlevelt, locus non inventus. 70 William Heytesbury, Probationes conclusionum, de ‘incipit’, ed. 1494 (Vat. incunabulum 190, p. 190 b, fols. 23va–27ra). 67 68

de ‘incipit’

5

10

15

20

25

413

rem successivam, tunc exponitur per negationem de presenti, et positionem de futuro, ut ‘nunc non est motus, et immediate post hoc erit motus, igitur incipit esse motus’. Et Hesbri ponit ly ‘instans quod est presens’, ubi alii ponunt ly ‘nunc’, et illi modi exponendi sunt boni gratia materie. Sed Biligam,71 Marsilius72 et Hugo73 dicunt quamlibet esse exponendam per disiunctivam compositam ex duabus copulativis, quarum una exponit propositionem de ‘incipit’ primo modo, secundum primam opinionem, et alia secundo modo. Sed contra: ex hoc sequitur quod quelibet propositio de ‘incipit’ sit vera, quia expositio eius erit una disiunctiva cuius una pars est vera, quia talis expositio includit propositiones contradicto rias quarum alteram necesse est esse veram. Et si dicitur ‘iste propositiones contradicto rie sunt partes minus principales, quia sunt partes copulativarum, que sunt partes principales disiunctive exponentis’, contra: ista ‘Sortes nunc est albus et immediate ante hoc non fuit albus’ est una pars principalis, et tamen non est copulativa, sed una de copulato predicato. Et si dicitur quod subiectum | debet bis exprimi, tunc sequitur fol. 75rb quod ista sit vera ‘aliquid incipit esse Deus’, quia hec est vera ‘aliquid nunc est Deus, et aliquid immediate ante hoc non fuit Deus’. Et si dicitur quod debet addi ly ‘idem’ in secunda parte copulative, tunc sequitur quod hec sit vera ‘creans incipit esse Deus’ posito quod Deus nunc non creat, sed immediate post hoc creabit, quia tunc ista copulativa erit vera ‘creans nunc non est Deus, et idem creans immediate post hoc erit Deus’. Et confirmatur: sequitur quod hec sit impossibilis ‘aliquid incipit esse’, quia hec est impossibilis ‘aliquid nunc non est et aliquid immediate ante hoc non fuit’, que est copulativa cuius prima pars est impossibilis. Item. Posito quod Sortes diu fuit, et nunc primo dealbetur, tunc ista est falsa ‘album incipit esse Sortes’, quia resolvens ipsius est falsa, scilicet ‘hoc incipit esse Sortes’, et exposita erit vera, igitur etc.

4 materie: materia C 6 compositam: exposita C 9 eius: cuius C 13 que: quia C | ista: secunda C 14 nunc: non add. C | fuit: sufficit C 15 de: d-i C 20 creans: r add. necnon del. C 24 aliquid: hec (?) add. C 25 que: quod C 27 dealbetur: deallibetur C (dealbare = ‘to whitewash’) 29 scilicet: sed C | exposita: expositio (?) C 71 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 56; II, 2, 56; II, 3, 58; II, 4, 59; II, 5, 35. 72 Marsilius of Inghen, locus non inventus. 73 Hugo, locus non inventus.

414

fol. 75va

tractatus ii

Nota: propter istas aliqui dicunt quod partes principales disiunctive non debent esse propositiones copulative, sed de copulato extremo, ut ‘Sortes nunc est albus et immediate ante hoc non fuit albus’, etc. Sed contra: hoc totum ‘albus et immediate ante hoc non fuit albus’ non potest esse subiectum in convertente, quia hec est inepta locutio ‘album, et immediate ante hoc non fuit album est Sortes’. Est ergo dicendum quod prima pars principalis disiunctive exponentis debet esse copulativa, etsi quandoque subiectum secunde partis copulative non exprimitur ‘album’, si debet esse expositio quod subintelligatur. Secundo nota quod Hugo74 propter istas propositiones ‘creans incipit esse Deus’ etc. wult quod partes copulativarum debent transponi, et quod debet addi relativum ydemptitatis, ut ‘creans immediate post hoc erit Deus, et idem nunc non est Deus vel creans immediate ante hoc fuit Deus, et idem nunc est Deus’. Sed apparet quod iste propositiones potius debent probari resolubiliter quam exponibiliter nam: primi termini mediati in eis positi sunt resolubiles. Item. Propositio de ‘incipit’ non valet virtualiter disiunctivam, ut ‘Sortes incipit esse homo’, quia non includit copulativam que est secunda pars disiunctive, ex quo ambo extrema significant res permanentes. Et confirmatur: ly ‘incipit’ non includit coniunctionem disiunctivam, ut patet inspiciendo significationem formalem et materialem eius verbi, et quelibet sufficienter exponitur per unam copulativam, ut patet inductive de singulis; igitur etc. Istud probatur, quia, | si subiectum significat rem permanentem, tunc exponitur per primam copulativam, et si successivam, tunc per secundam. Et confirmatur: ‘cuiuslibet rei datur primum esse’ loquendo de † Byridano, † igitur quelibet sufficienter exponitur per primam copulativam. Item. Vel ly ‘nunc’ consignificat tempus indivisibile, et quia nullum tale est, sequitur quod omnes affirmative kathegorice erunt false; vel tempus divisibile, et sic sequitur quod hec sit vera ‘Sortes incipit esse’ posito quod Sortes fuit duo annorum et quod per ly ‘nunc’ demonstratur totum tempus istorum annorum, quia hec est vera ‘Sortes nunc est et immediate ante hoc non fuit’.

1 aliqui: alii (?) C 8 copulativa: copulative C 9 debet: debent C 12 ydemptitatis: idemptitatis C 19 extrema: extremo C 20 includit: negationem add. C 21 significationem: sermonem C 29 vel: quod C 74

Hugo, locus non inventus.

5

10

15

20

25

30

de ‘desinit’

415

Item. Stat aliquid incipere esse quando nullum tempus est, igitur propositio de ‘incipit’ non debet exponi per ly ‘nunc’. [ 14 1/2 lineae vacuae ] Item. Non sequitur ‘iste Deus nunc non est, et ipse immediate post hoc erit, igitur iste Deus incipit esse’, nec sequitur ‘Antichristus nunc est, et immediate ante hoc non erat, igitur Antichristus incipit esse’, quia cuiuslibet argumenti premissi antecedens est verum, et consequens falsum. Respondetur quod prima debet sic exponi ‘iste Deus in aliquo instanti futuro non erit, et idem immediate post istud erit’, vel ‘iste Deus in 10 aliquo instanti futuro erit, et idem immediate ante hoc non erat, igitur iste Deus incipit esse’. Et consimiliter dicatur de secunda. Item. Ista ‘Adam incipit esse’ est vera, et tamen exponens eius est falsa, quia hec est falsa ‘Adam nunc fuit, et immediate ante hoc non fuit’. Similiter ista copulativa est falsa ‘Adam nunc non fuit, et idem 15 immediate post hoc fuit’. Respondetur quod debet sic exponi ‘Adam in aliquo instanti preterito non fuit, et idem immediate post istud fuit’, vel ‘Adam in aliquo instanti preterito fuit, et idem immediate ante hoc non fuit’. Nota quod ista ‘Adam incipit’ exponitur sic secundum Hugonem:75 20 ‘Adam immediate post hoc erit quod fuit, et idem Adam nunc non est | quod fuit’; vel ‘Adam nunc est quod fuit, et idem immediate ante fol. 75vb hoc non fuit, quod fuit’, capiendo ly ‘quod fuit’ loco participii preteriti temporis. 5

[ 15 1/2 lineae vacuae ] De ‘desinit’

25

Nota: propositio de ‘desinit’ consimiliter exponitur per disiunctivam compositam ex duabus copulativis, ut ‘hoc nunc est et immediate post hoc non erit, vel hoc nunc non est et immediate ante hoc fuit, igitur hoc desinit esse’. Sed contra: sequitur quod quelibet propositio de ‘desinit’ sit impossi30 bilis, quia cuiuslibet talis expositio componitur ex partibus contradicentibus, scilicet ‘hoc nunc est, et hoc nunc non est’. 4 est: erit C 75

5 est: erit C

Hugo, locus non inventus.

10 aliquo: alicuius C

14 falsa: nunc add. C

416

tractatus ii

Item. In tali probatione assumitur falsum, igitur probatio mala. Consequentia tenet, quia falsum non probat verum. [ 17 4/5 lineae vacuae ] De terminis officiabilibus

Nota: terminus officiabilis precedit aliquod complexum supponens pro propositione 5 inquantum propositio. Sit ipse primus terminus mediatus; tunc propositio ratione ipsius probatur per unam76 [ 3 lineae vacuae ] fol. 76ra

| copulativam, in cuius prima parte iste modus probatur de propositione pro qua supponit istud complexum, materialiter sumpta (quasi ly ‘hec propositio’), et in secunda ly ‘precise et primarie significans’ cum predicato, vel dicto eiusdem propositionis probande probatur de relativo ydemptitatis ut ‘hec propositio “Sortes currit” est possibilis’ que precise et primarie significat Sortem currere; igitur possibile est Sortem currere. Sed contra: quelibet talis probatur sufficienter per unam kathegoricam, igitur etc. Antecedens probatur, quia bene sequitur ‘hec propositio est possibilis “Sortes currit”, igitur possibile est Sortem currere’. Et antecedens est magis notum consequente, igitur probatio bona. Nota: multi propter hoc argumentum dicunt quod propositio probatur officiabiliter per unam kathegoricam. Sed tenendo communem viam, tunc dicitur: quamvis talis consequentia sit bona, et antecedens sit magis notum consequente, tamen, quia non exponit hoc adequate propositionem pro qua supponit dictum, ergo probatio officiabilis non erit sufficiens. Aliter potest dici quod secunda exponens non de necessitate additur, sed propter habere lucidiorem intellectum propositionis probande.

1 tali: tale C | mala: maca (?) C 12 dicto: dictio (cuiusdam add. necnon exp.) C 13 que: quia C 16 contra: notat add. necnon del. C 21 communem: consequentiam add. necnon del. C 23 consequente: verum add. C | hoc: secundo (?) C 24 ergo: et ergo C | officiabilis: officiabiliter C 27 probande: etc add. C 76

textus huius sententiae continuatur post tres lineas albas.

10

15

20

25

de terminis officiabilibus

5

10

15

20

25

30

35

417

Item. Hec est bona probatio officiabilis ‘“Sortes currit” que precise significat Sortem currere, est possibile; igitur possibile est Sortem currere’, et tamen totum antecedens est propositio kathegorica. Igitur etc. Respondetur quod virtualiter equivalet ypothetice copulative. Item. Stat quod secunda pars copulative sic formatur ‘que precise significat quod Sortes currit’, et sic in secunda exponente non exprimitur dictum. Igitur etc. Respondetur quod exprimitur equivalens dicto, et hoc sufficit. Item. Quando terminus officiabilis sequitur totum complexum, tunc propositio probatur consimiliter, igitur male additur in regula ista particula, scilicet ‘quando precedit aliquod complexum’. Antecedens probatur de ista ‘hoc animal currere est possibile’, quia in ipsa primus terminus mediatus est ly ‘possibile’, igitur etc. Nota: quando terminus officiabilis sequitur complexum, tunc, quando istud complexum sumitur per nomen demonstrativum et si tunc nullus terminus mediatus precedit terminum officiabilem, tunc propositio probatur eodem modo ac si terminus officiabilis poneretur in principio propositionis; sed si istud complexum non singularisatur et nullus terminus precedit ipsum, tunc propositio probatur ratione ipsius resolubiliter. Secundo nota quod ly ‘hoc’ in ista propositione ‘hoc animal currere est possibile’ potest teneri uno modo significative sic quod singularisat hoc complexum ‘animal currere’, et sic predicta propositio probatur officiabiliter ratione ly ‘possibile’; alio modo potest teneri materialiter, sic quod totum ‘hoc animal currere’ supponat materialiter ratione ly | fol. 76rb ‘possibile’ pro ista propositione ‘hoc animal currit’; tunc debet probari resolubiliter ratione istius complexi. Item. In ista ‘hoc contingit Sortem percutere’ et in ista ‘hoc necesse est esse Deum’ ly ‘contingens’ et ly ‘necesse’ precedunt complexa, et tamen propositiones non possunt sic probari, quia propositiones iste sunt vere nulla propositione contingenti vel necessaria existenti. Item. In illis ‘necessaria est prima causa’, ‘contingens est animal album’, modi subiciuntur, et tamen propositiones non probantur officiabiliter, quia in ista ‘contingens est Deum creare’ ly ‘contingens’ tenetur officiabiliter respectu istius, quia ipsa est vera, et prima pars 5 que: ex qua? C 10 additur: ista add. necnon del. C 12 ista: Sortem del. C | quia: quod C 21 currere: currit C 22 modo: unum modo add. necnon del. C 25 supponat: pro ista add. C | materialiter: officiabiliter C 33 tamen: et add. C 34 contingens: complexa gens (sic) C

418

tractatus ii

probationis falsa, scilicet ‘hec propositio est contingens “Deus creat”’, quia ipsa significat rem necessariam, scilicet Deum, ergo est necessaria. Et confirmatur: sicud se habet res ad esse, sic propositio habet se ad esse verum; sed res significata per istam ‘Deus creat’ est necessaria, igitur etc. Item. Probatio officiabilis illius propositionis ‘necessario est Sortem esse vel non esse’ est vera, et ipsa est falsa, quia est affirmativa cuius subiectum supponit pro necessario, et predicatum pro re contingenti. Nota: illi modi ‘necessarium’, ‘contingens’ prout sunt differentie rerum, et sic sive sunt extrema propositionum sive determinationes copularum, tunc non sunt termini officiabiles, et propositiones ratione ipsorum non dicuntur probari officiabiliter, sed resolubiliter vel exponibiliter; alio modo tenentur prout sunt differentie propositionum, et tunc quandoque tenentur officiabiliter, et sic quando sunt primi termini mediati, tunc propositiones ratione ipsorum probantur officiabiliter. Nota quod propositio non dicitur necessaria sufficienter ex eo quia significat rem necessariam, sed quia necessario est ita esse sicud per eam significatur secundum eius totalem propositionalem significationem, et hoc si est de inesse; alio modo de preterito et futuro dicitur de contingenti et de possibili. Item, nota quod hec propositio ‘necessarium est Sortem esse vel non esse’ est falsa, si partes disiuncti tenentur personaliter; sed si tenentur materialiter pro orationibus indicativis, tunc, quamvis ista propositio ‘Sortes est vel non est’ sit res contingens, tamen non est propositio contingens, sed necessaria. Item, nota quod non oportet propositionem se habere ad esse verum sicud se habet res ad esse, sed oportet propositionem se habere ad esse verum, si est affirmativa de presenti et de inesse sicud res ad significata, eo modo quo significatur per propositionem quod creatio est, igitur hec est contingens ‘Deus creat’. Item. Omnis indefinita probatur per dua demonstrativa, ut dicit Biligam,77 sed ista ‘possibile est Sortem currere’ est indefinita, igitur etc.

1 falsa: probationis falsa inv. C 9 differentie: differentia C 10 sunt: fuit C 10–11 copularum: copulativarum C 13 tenentur: essentia (?) C 17 per: pro C 19 preterito: presenti C | dicitur: ducitur C 28 ad: con (?) C 29 est: creatio est: creationem C 31 omnis: Item. omnis add. C 77 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 24; II, 2, 24; II, 3, 27, II, 4, 26; II, 5, 13.

5

10

15

20

25

30

de terminis officiabilibus

5

10

15

20

25

30

419

Respondetur quod maior est vera quando subiectum non est | mo- fol. 76va dus tentus exponibiliter vel officiabiliter. Item. Ista ‘omne possibile est Sortem currere’ tenendo modum officiabiliter, non potest sic probari, quia primus terminus mediatus est ly ‘omnis’ qui est exponibilis. Respondetur quod predicta regula habet veritatem quando terminus officiabilis officiabiliter tentus est primus terminus mediatus. Item. Propositio de impossibili debet probari per copulativam trimembrem, ut patet ex littera,78 igitur etc. Et confirmatur: ‘impossibile est te scire A’ non probatur sufficienter per copulativam bimembrem, quia non sequitur ‘hec est impossibilis “te scit A”, que precise significat te scire A, igitur etc.’, quia antecedens erit verum et consequens falsum posito quod ista oratio ‘te scire A’ teneatur pro ista ‘te scit A’. Nota: Aucor 79 dicit quod in probatione officiabili ratione ly ‘impossibili’ debet addi tertia kathegorica, scilicet ista, vel consimilis, ‘et nulla propositio possibilis significat te scire A’. Et Auctor fundat se in isto quod propositio plures sit propositio. Quod videtur esse contra Philosophum, primo et secundo Peryarmeneias,80 et ergo potest dici quod ipse loquitur solum disputative. Et tunc, ad confirmationem, dicitur quod predicta oratio est amphibologica, et primus sensus est ‘impossibile est te scire istam propositionem “tu scis A”’; secundus ‘impossibile est te scire istam propositionem “A scit te”’. Et secundum istos sensos dividendi probatur officiabiliter per copulativas bimembres. Item. Nulla est significatio adequata istius propositionis ‘homo est albus’, igitur secunda pars probationis istius propositionis ‘possibile est hominem esse album’ est falsa. Antecedens probatur, quia ipsa non significat precise hominem esse album, nam ipsa significat esse albedinem que non est homo albus, igitur etc. Item. Ista ‘non omnis homo currit’ non probatur modo predicto, et tamen primus terminus mediatus in ea est ly ‘non’ quod est terminus officiabilis, igitur etc. Antecedens probatur, quia ipsa sic probatur ‘non

13 scit: scire C

16 fundat: fundit C

21 primus: terminus add. C

78 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 63; II, 2, 63; II, 3, 65; II, 4, 67; II, 5, 38. 79 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, vide supra, n. 78. 80 Aristoteles, Peri hermeneias VIII, 18a13–14; 11, 20b14–24.

420

tractatus ii

est ita sicud istud “omnis homo currit” significatione adequata significat que precise significat omnem hominem currere, igitur etc.’ [ 14 1/2 lineae vacuae ]

fol. 76vb [ 9 lineae vacuae ]

Nota: quando terminus officiabiliter tentus est primus terminus mediatus precedens incomplexum, tunc propositio ratione ipsius debet probari per descriptionem eiusdem. Sed contra: aliquis talis non habet descriptionem, ut ly ‘omnis’, igitur etc. Antecedens patet de ista ‘Sortes est omnis homo’. Respondetur quod ista est diffinitio eius ‘synkathegoreuma consignificans universaliter affirmative’; sed per istam non potest probari propositio ratione ly ‘omnis’ officiabiliter, igitur etc. Nota: aliqui dicunt quod diffinitio predicta est quid nominis, et ergo non potest propositio probari per eam ratione ly ‘omnis’. Sed tunc petitur descriptio propria, ut probetur propositio per eam. Et propter hoc alii sic probant: ly ‘homo’ probatur pro quolibet eius supposito de ly ‘Sortes’, igitur Sortes est omnis homo; et ista omnis homo est animal sic probatur: ly ‘animal’ probatur universaliter affirmative et vere de ly ‘homo’ pro quolibet eius supposito presenti, igitur omnis homo est animal; vel sic: nichil est sumere sub isto subiecto ‘homo’ de quo non probatur ly ‘animal’, igitur etc. Et tunc dicitur quod, ex quo diffinitio est quid nominis, tunc oportet eam poni in probatione in propria forma, sed significat quod conditiones que denotantur convenire ly ‘omnis’ per istam diffinitionem, habent locum in illa probatione. Item. Illa probatio non est bona Auctoris81 ‘tu scis qualitercumque A significat, et qualitercumque A significat tu scis A significare, igitur tu scis A’. Antecedens probatur: posito quod A significaret istam ‘homo est asinus’ et quod hoc scias, tunc antecedens istius propositionis est verum et consequens falsum. Item. Nec ista ‘tu scis A’ potest probari secundum quod docet Auctor, ut iam probatum est;82 nec potest probari secundum quod docet Hesbri,83 quia non sequitur ‘tu firmiter et sine hesitatione credis esse 5 officiabiliter: Cc: officiabilis C | est: et C 14 eam: et add. necnon del. C iste C 19 subiecto: subiecti C 22 denotantur: denominantur (?) C tenetur C 29–30 auctor: auctorem C

16 ista: 27 et:

81 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 67 II, 2, 67, II, 3, 70; II, 4, 72; II, 5,–. 82 Vide supra, p. 419, ll. 14–17. 83 William Heytesbury, De scire et dubitare, in MS Vat. lat., inc. 190 (1), fol. 13ra (locus

5

10

15

20

25

30

de terminis officiabilibus

5

10

15

20

25

30

421

qualitercumque A significat, et ita est ex parte rei, igitur tu scis A’, quia stante casu priori firmiter et sine hesitatione credis hominem esse. Tunc significatur, et ita est ex parte rei, et tamen nescis istam ‘homo est asinus’ quia falsum non scitur, ex primo Posteriorum,84 igitur nescis A. Et confirmatur: posito quod A sit ista de preterito | ‘Adam fol. 77ra fuit’, vel una negativa, scilicet ista ‘homo non est asinus’. Et confirmatur: sequitur quod habens fidem de aliquo habet scientiam de eodem. Falsitas patet, quia fides et scientia differunt specie. Nota: aliqui propter primum argumentum dicunt quod loco ly ‘significare’ debet poni ly ‘esse’ in secunda exponente, quod sic formaretur ‘qualitercumque A significat, tu scis esse’. Sed contra hoc instatur, quia stat quod A in aliquo ydiomate significat aliud quam in Latino, et tunc intelligens significationem Latinam de ly ‘A’ et sciens ita esse ex parte rei, et ignorans qualiter A in alio ydiomate significat, scit A, et tamen non sc it qualiter A significat, igitur adhuc probatio mala. Nota: propter istam replicationem dicitur quod debet addi ly ‘in Latino’. Sed contra: stat quod A in Latino habeat diversas significationes, et quod scias unum solum et scias ita esse ex parte rei, tunc tu scis A, et tamen nescis qualitercumque A significat in Latino. Nota: propter hoc aliqui dicunt quod debet addi ly ‘secundum eius usitatam significationem’. Sed contra: stat quod scias secundum eius inusitatam significationem, tunc adhuc est verum quod tu scis A. Nota: propter hoc alii tenent modum probandi istum ‘tu firmiter et sine hesitatione credis esse qualiter A significat, et ita est ex parte rei, igitur tu scis A’. Quam probationem trahunt ex diffinitione ‘scire’ quam ponit Hesbri 85 dicens ‘scire’ esse sine hesitatione apprehendere veritatem et credere firmiter et absque hesitatione quod ita sit, et cum hoc quod ita sit ex parte rei. Et ista probatio debet intelligi de significatione propositionali adequate propositionis affirmative de presenti et de inesse. 1 a: potest probari add. necnon del. C 26 istum: istum C | tu: scis add. C

8 specie: specifice C 27 et: convenit C

14 ignorans: ignorens C

incertus). 84 Aristoteles, Analytica Posteriora I, xxxiii, 88b33; 89a1. 85 William Heytesbury, De scire et dubitare, in MS Vat. lat., inc. 190 (1), fol. 13vb.

422

fol. 77rb

tractatus ii

Sed contra: in ista de preterito vel de futuro oportet variari modum probandi secundum exigentiam copule. Et primus modus posset improbari ex hoc, quia ibi non sumitur diffinitio de ly ‘scire’, sed ipsum ponitur in propria forma. Item. In ista propositione ‘promitto tibi equum album’ ly ‘promitto’ 5 precedit complexum, et tamen propositio probatur ratione ipsius officiabiliter, ut patet ex littera,86 igitur etc. Respondetur quod per ‘incomplexum’ non solum debet intelligi simplex dictio, sed generaliter quelibet res que non est propositio, nec supponens pro propositione in quantum propositio. 10 Item. Hec probatio non est bona: posito in littera ‘promitto tibi ius denarii per scriptum vel sermonem, igitur promitto tibi denarium’, quia stat promis- | -sionem denarii fieri mentaliter. Et confirmatur: sequitur quod aliquis solvendo denarium promittat ipsum quia sovendo committit ius denarii. Et si dicitur quod debet addi ‘sine obligatione 15 previa’, contra: obligatus promittit cras solvere debita, igitur etc. [ 13 lineae vacuae ] De regulis generalibus Regula I

Nota: quando in aliqua propositione ponuntur plures termini mediati, tunc ipsa 20 primo debet probari ratione primi. Contra: aliqua propositio probatur, et non ratione alicuius termini, igitur etc. Antecedens patet de probatione dialetica vel demonstrativa. Respondetur quod notabile intelligitur de probatione terminali que est resolubilis, componibilis, exponibilis, vel officiabilis. 25 Item. Propositio copulativa, disiunctiva, conditionalis non probantur ratione primi termini, sed ratione coniunctive quia quandoque est tertius vel quartus terminus mediatus.

6 precedit: procedit C 9 res: Cc 11 promitto: committo C | ius: iux C 13 confirmatur: quod an add. necnon del. C 14 solvendo: sulvendo C 23 de: Cc | demonstrativa: dicrativa? C 24 de: di C 27 primi termini: primitivi C 86 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 66; II, 2, 66; II, 3, 68; II, 4, 71; II, 5, 40.

regula i

5

10

15

20

25

30

423

Respondetur quod notabile intelligitur de propositione kathegorica. Sed contra: exclusiva et reduplicativa probantur ratione signi exceptivi vel reduplicativi; et nullum istorum est primus terminus mediatus; igitur etc. Respondetur quod tres sunt ypothetice, sicud aliqui dicunt. Sed tunc presupponit opinio opposita, scilicet quod sint kathegorice. Tunc dicitur: quamvis signum exceptivum non sit primus terminus secundum ordinem, tamen est primus terminus secundum denominationem formalem, quia propositio formaliter denominatur ‘exceptiva’ a signo exceptivo; et simili modo posset dici de copulativis, disiunctivis etc.; alio modo posset dici quod exceptive et reduplicative differunt. Item. Ista propositio ‘homo est fortior asino’ potest probari ratione comparativi qui est secundus terminus etc. Antecedens probatur, quia hec est bona probatio ‘homo est fortis et asinus est fortis, et nichil quod est | asinus, est ita forte sicud homo’; igitur etc. fol. 77va Nota quod nichil prohibet quandoque propositionem probari ratione secundi termini mediante primo, sed notabile wult quod convenientissime et regularissime procedendo tunc probatio debet fieri ratione primi termini. Item. Sequitur quod quandoque non valet consequentia ab exponentibus ad expositam, videlicet, quando expositio fit ratione secundi termini; igitur etc. Si exponentes debite formantur, probatio erit bona, ut patet ex predictis.87 Item. Ista ‘hoc est Sortes’ potest probari per descriptionem huius termini ‘Sortes’; igitur etc. Respondetur quod talis probatio non erit probatio terminalis aliquo quatuor modorum istorum. Item. Ista ‘Sortes currit’ probatur exponibiliter ratione ly ‘Sortes’. Non est terminus immediatus, quia singularis communiter procedit ex communioribus, ex quo individuum signatum difficillime cognoscitur. Respondetur quod ly ‘Sortes’ non est terminus singularis mediatus, ut patet ex prioribus dictis circa diffinitionem termini immediati.88

6 presupponit: presupponitur C 11 differunt: deberent C mediante: mediati C 21 videlicet: patet C 87 88

Vide supra, ll. 7–11. Vide supra, p. 319, ll. 25–27.

13 qui: qui C

17

424

tractatus ii

Item. Universalis affirmativa probatur per descensum ratione ultimi termini, sic arguendo ‘omnis homo est hoc animal et sic de aliis, igitur omnis homo est animal’. Item. Quandoque difficultas erit probando propositionem ratione primi termini mediati. Quandoque erit ratione secundi, quia oportet 5 probantem utrobique respicere debitam suppositionem et ordinationem aliorum terminorum mediatorum. Item. Quandoque propositio est dubia ratione secundi vel tertii termini mediati, igitur solum ratione primi probatur. Consequentia tenet, quia probatio debet solum fieri ratione primi termini secundum ordi- 10 nem determinate conclusionis, quia tunc ista ‘caput habet omnis homo’ non deberet probari resolubiliter. Cuius oppositum dicit Biligam;89 nec ratione primi termini secundum ordinem situationis. [ 11 1/4 lineae vacuae ] Regula II

15

Nota: quando omnes termini sunt immediati, tunc non refert preponere vel postpofol. 77vb nere unum alteri salva congruitate in- | -tellectus.

Contra: refert dicere ‘Sortes est’ et ‘est Sortes’, quia secunda est inepta et non propositio, sed prima oratio est propositio. Item. Hec est vera et congrua ‘Sortes est Sortes’, et hec nugatio 20 ‘Sortes Sortes est’, quia idem in propria forma resumitur, et est incongrua, quia nullum substantivorum immediate coniunctorum ponitur in genitivo. Item. Refert dicere ‘iste populus sunt iste homines’ et ‘iste homines sunt iste populus’, quia prima est incongrua propter disconvenientiam 25 suppositi et oppositi in numero, et secunda est congrua, igitur etc. Item. Qualitercumque transponuntur termini, tunc semper est alia habitudo terminorum ad invicem. Igitur aliter est sensus propositionalis.

4 quandoque: tenta (?) C 5 quandoque: quinta (?) C 6 probantem: probantam (?) C 9 primi: istius C | probatur: probanti (?) C 11 ista: igitur C | caput: capit C 16 refert: refertur C | preponere: proponere C 18 secunda: secundum C 89 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 71, II, 2, 73; II, 3, 77; II, 4, 78; II, 5, 42 (sed verba expresse non inventa sunt).

regula iii

425

Nota: quando dicitur quod non refert preponere et postponere hoc non debet intelligi sic quod non variabitur sensus, sed sic quod variabitur veritas vel falsitas propositionis. Secundo nota quod in regula90 additur ‘salva congruitate intellectus’, 5 et hoc uno modo exponitur sic, quod intellectus congrue debet intelligere grammaticaliter, et sic hec est vera ‘Sortes est’, et hec non est vera ‘est Sortes’ intelligendo quod ly ‘Sortes’ regatur a parte post a ly ‘est’, quia non habet subiectum; alio modo exponitur sic ‘salva congruitate intellectus’, idest: salvo isto quod intellectus intelligat con10 grue grammaticaliter et congrue loycaliter, idest quod intelligat aliquod subiectum et aliquod predicatum, tunc tali transpositioni non salvatur congruitas loycalis. Item, nota quod ista ‘Sortes Sortes est’ uno modo intelligitur sic quod ly ‘Sortes’ sit predicatum, et sic tunc salvatur congruitas intel15 lectus; alio modo quod ambo ly ‘Sortes Sortes’ teneant se a parte subiecti, et tunc non salvatur congruitas intellectus. [ 11 1/2 lineae vacuae ] fol. 78ra

[ 3 lineae vacuae ] Regula III

20

Nota: quando omnes termini propositionis sunt immediati preter unum, tunc non refert istos transponere. Contra: hec est vera ‘Adam est mortuus’, et hec est falsa ‘mortuum est Adam’. 25 Item. Hec est vera in casu ‘hunc venientem cognosco’ in quo ista est falsa ‘cognosco hunc venientem’. Item. Cum adverbiis refert, ut patet ex littera.91 Et probatur ratione, quia hec est vera ‘hic video solem’, quando hec est falsa ‘video solem hic’. 15 quod: que C

25 ista: istius C

90 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 75, II, 2, 87; II, 3, 89; II, 4; II, 5, 46. 91 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 76; II, 2, 88; II, 3, 90; II, 4,–; II, 5, 46.

426

tractatus ii

Item. Refert dicere ‘iste faber bonus est’ et ‘iste faber est bonus’. Item. Posito quod Sortes non sit, tunc hec est vera ‘nullus Sortes est Sortes’, et tamen hec est falsa ‘Sortes est nullus Sortes’, quia hec est affirmativa cuius subiectum pro nullo supponit. Item. Hec est vera ‘homo videt Sortem’, quando hec est incongrua et falsa ‘Sortem videt homo’. Nota: notabile debet intelligi ‘dummodo non variatur suppositio vel appellatio vel determinatio quoad modum significandi, vel qualitas vel quantitas propositionis, et salva congruitate intellectus ita quod non mutetur suppositio, ut ‘nullum est Sortes’ et ‘nullum aliquid est Sortes’ et ‘aliquid Sortes est’ tenendo ly ‘aliquid Sortes’ pro subiecto. Item. Refert dicere ‘Sortes contingit esse Sortem’ et ‘Sortes contingit Sortem esse’. Respondetur quod ibi mutatur suppositio, quia in prima omnes termini stant personaliter, nam ipsa est vera in sensu diviso, et in secunda autem stant materialiter, quia ipsa est in sensu composito. Item. Refert ‘tantum currens est hoc’ et ‘tantum hoc est currens’, ut videtur velle Auctor in littera.92 Similiter refert dicere ‘homo non est Sortes’ et ‘Sortes non est homo’. Respondetur quod in prima ponuntur duo termini mediati, scilicet ly ‘tantum’ et ly ‘currens’, et similiter duo, scilicet ly ‘non’ et ly ‘homo’.

5

10

15

20

[ 10 lineae vacuae ] Regula IV

fol. 78rb

Nota: quando plures termini mediati sunt in eadem propositione, tunc refert unum preponere vel postponere alteri. 25 Contra: sequitur quod nulla propositio de extremis communibus sit convertibilis simpliciter, quia in qualibet tali sunt plures termini mediati. | Et confirmatur: non refert dicere ‘homo est animal’ et ‘animal est homo’. Si dicitur quod gratia materie non refert quandocumque

5 videt: vidit C 7 suppositio: cum primo (?) C 10 et: est add. C 17 tantum: tamen C 24 quando: quod C 27 tali: tales C

15 vera: una C

92 Richard Billingham, Speculum puerorum (recensiones quinque), ed. L.M. de Rijk, II, 1, 79; II, 2, 95; II, 3, 94; II, 4,–; II, 5, 47.

de consequentiis

427

salvatur similis forma, tunc non refert quia alias particularis affirmativa non esset particulariter convertibilis formaliter. Item. Regula est contra intentionem Philosophi in secundo Periermeneias,93 ubi dicit quod nomina et verba transposita idem significant. 5

[ 8 1/2 lineae vacuae ] De consequentiis

10

15

20

25

30

Nota: consequentia secundum aliquos sic describitur: ‘consequentia est habitudo consequentis ad antecedens’. Et illi dicunt quod talis habitudo est necessitas sequele consequentis ex antecedente, que nec est substantia, nec accidens, sed significabile complexe. Sed ex ista opinione sequitur quod sic multitudo actu infinita est realiter separatorum. Probatur, quia infinite possunt esse consequentie realiter distincte, et quia cuilibet correspondet certa sequela que est necessitas, igitur etc. Alie rationes possunt adduci que posite sunt circa istam questionem utrum significabilia complexa sint ponenda. Alii tenentes istam diffinitionem dicunt quod talis habitudo consequentis sit consequens sic se habens ad antecedens; sed ex hoc sequitur quod consequentie sint consequens, et consequenter sequitur quod concedens consequentiam istam ‘homo est asinus, ergo homo est capra’ concedit consequens, quod est manifeste falsum. Nota: propter hoc alii sic diffiniunt ‘est discursus illativus consequentis ex antecedente’. Sed contra istam arguitur: nichil est illativum nisi antecedens, sed nulla consequentia est antecedens, igitur etc. Et confirmatur: diffinitio implicat contradictionem, quia sequitur ‘hic est discursus, igitur est aggregatum ex consequente et antecedente et nota consequentie et per consequens non solum antecedens’. Et ex secunda parte sequitur ‘hoc est illativum, igitur solum est antecedens’. Item. Ly ‘discursus’ est minus notum quam ly ‘consequentia’, igitur etc. Nota: alii sic diffiniunt ‘consequentia est illatio consequentis ex antecedente’. 9–10 substantia: falsa add. necnon del. C 19 istam: istem (!) C 93

Aristoteles, Peri hermeneias X, 20b1–2.

15 ponenda: Cf. qu. 85

17 sit: sit C

428

tractatus ii

Sed contra: vel ly ‘illatio’ tenetur active, et sic est inferens vel actio inferentis; vel passive, et sic est illatum vel eius passio; sed nullum istorum est consequentia, igitur etc. [ 2 1/3 lineae vacuae ]

fol. 78va [ 14 lineae vacuae ]

Nota: Auctor consequentiarum communium94 sic diffinit ‘consequentia est antecedens et consequens cum nota consequentie’. Contra: in ista nichil ponitur pro genere, igitur etc. Respondetur quod terminus ponendus pro genere dicitur sufficienter intelligi in ista descriptione, scilicet ly ‘oratio’. Sed contra: hec est incongrua et inepta ‘consequentia est oratio antecedens et consequens’ etc. Respondetur quod etiam debet subintelligi ly ‘habens’ ut sit sensus ‘consequentia est oratio habens antecedens et consequens etc.’. Item. Diffinitio convenit pluribus consequentiis et coniunctis. Respondetur quod est una oratio et non sunt orationes. Item. Posito quod ly ‘A’ convertibiliter significet cum ista ‘homo currit, ergo homo movetur’, tunc A est consequentia, et tamen non habet antecedens et consequens, ex quo nullam habet partem. Respondetur quod est consequentia solum implicite, habet antecedens et consequens. Item. Sequitur quod ibi sit consequentia ‘homo, ergo animal’, quia ly ‘homo’ est antecedens, et ly ‘animal’ consequens, ut potest elici ex primo Priorum,95 ubi dicitur medium secundum esse quandoque consequens utriusque. Nota: ly ‘antecedens’ et ly ‘consequens’ uno modo sunt passiones termini, et sic accipiuntur in tractatu De inventione medii;96 alio modo sunt passiones propositionis, et sic accipiuntur in proposito.

1 inferens: inferius C 2 eius: cuius C 13 ut: quod C | sit: significat C 14 consequentia: tenet add. C 16 est: non C 17 ista: iste C 18 currit: Cc 27 accipiuntur: excipiuntur add. necnon del. C 94

297). 95 96

Fortasse William of Sutton (vide N.J. Green-Pedersen, The Tradition of the Topics, 1983, Aristoteles, Analytica Priora I, xxiii, 41a2–5. De inventione medii, locus non inventus.

5

10

15

20

25

de consequentiis

5

10

15

20

429

Item. Sequitur quod hec sit consequentia ‘homo currit, ergo homo est asinus’, quia ista ‘homo currit’ est antecedens ad istam ‘animal currit’, et ista ‘homo est asinus’ est consequens ad istam ‘Sortes est asinus’. Respondetur quod debent antecedens et consequens ad invicem. Sed contra: una precedit ly ‘ergo’ et alia immediate sequitur ly ‘ergo’ in eadem oratione, igitur una est antecedens ad aliam. Consequentia tenet, quia antecedens est propopositio precedens notam consequentie. Nota: antecedens ab aliquibus sumitur generaliter, et secundum istos est propositio precedens notam, ut in rationali; vel cui immediate preponitur nota consequentie, ut | in conditionali, et isti concedunt quod fol. 78vb consequentia mala est consequentia. Ab aliis autem sumitur proprie, et secundum istos est propositio sic se habens quod impossibile est sic esse sicud significatur per eam quin ita sit sicud significatur per aliam que ex eo denotatur sequi, et hoc si fuit affirmative de presenti. Et sic dicitur quod predicta propositio non ponitur antecedens istius consequentis, sed sequitur quod ibi sit consequentia ‘animal currit, ergo homo currit’, quia una istarum est illativa alterius, et non est possibile sicud significatur per istam ‘homo currit’ quin sit ita sicud significatur per istam ‘animal currit’. [ 4 1/4 lineae vacuae ]

Item. Sequitur quod ibi sit consequentia ‘non si homo currit’. Falsitas probatur, quia virtus illativa designata per ly ‘si’ negatur. Respondetur quod descriptio debet intelligi de nota illationis tenta 25 illative. Item. Sequitur quod paralogismus fallacie secundum non causam ut causam sit consequentia, quia in tali argumento ‘animal currit, homo est animal, et Plato disputat, ergo homo currit’ est antecedens et consequens cum nota consequentie. 30 Respondetur: debent poni in consequentia tamquam partes principales sui, sed in predicto paralogismo aggregatum ex antecedente et propositione superflue capta est prima pars principalis. Item. Ibi ly ‘consequentia’ diffinitur per suum genitivum, scilicet ‘consequentie’, igitur etc.

1 quod hec: quodlibet C | homo: hoc C 10 precedens: percedens C 14 quin ita: inv. C | sit: esse add. C 16 propositio: propositione C 23 designata: designificatur C | si: sy C 27 argumento: esse add. C

430

fol. 79ra

tractatus ii

Nota: ‘nota consequentie’ uno modo potest teneri quod sit oratio, et componitur ex obliquo et recto, et sic ibi est petitio principii; alio modo tenetur prout est unum nomen compositum, et sic supponit pro simplice designan te unum sequi ex alio, et sic non diffinitur rectus per suum obliquum. Nota: secundum glossas positas in solutione argumentorum precedentium elicitur descriptio quam ponere oportet, scilicet ista ‘consequentia (…) ad invicem ad notam illationis tentam illative tamquam principales partes sui’. Sed contra: syllogismus non est oratio, igitur etc.. Antecedens probatur: syllogismus est plures orationes inconiuncte, igitur etc. Item. Nec est oratio kathegorica; nec ypothetica, igitur etc. Item. Nec est oratio affirmativa; nec negativa, igitur etc. Nota: deductiones et solutiones istarum rationum sunt posite circa diffinitionem syllogismi primo Priorum.97 Item. Hec oratio ‘loquitur, igitur agitur’ est consequentia tenendo ista verba impersonaliter, quia ly ‘loquitur’ sic valet tantum sicud ‘aliquis legit’, et tamen ibi non est | antecedens propositionale, quia nullum verbum est propositio, ex primo Perihermeneias.98 Nota: ly ‘loquitur’ vel consimile nomen impersonale potest uno modo teneri prout in mente sibi correspondet talis oratio ‘aliquis legit’, et sic non est verbum loycale, sed propositio implicite, et sic tenendo istos terminos predicta oratio consequens habens antecedens et consequens implicite; alio modo tenetur solum prout consignificat actum verbalem, et sic ista oratio est congrua. Item. Ista oratio ‘si omnis homo curreret, nullus homo quiesceret’, vel ista ‘si Sortes curreret, Sortes moveretur’ est consequentia, quia conditionalis vera, et tamen in ea nullum ponitur antecedens, quia ista oratio ‘omnis homo curreret’ non est propositio. Nota: orationes tales conditionales quandoque tenentur in sensibus propriis, scilicet prout verba significant coniunctive vel optative, et sic non sunt propositiones; alio modo tenentur in sensibus impropriis pro 2 principii: principaliter C 7 ponere: ponit C 8 notam: nomina C | illative: tenta add. C 14 deductiones: deducentes C | posite: posita C 15 syllogismi: et add. C 17 loquitur: sequitur C 17–18 aliquis: aliquid C 19 verbum: nomen C 20 loquitur: tenetur C 21 sibi: specie C 22 verbum: nullum C 28 quia: in add. C 31 optative: opptative C 97 98

Aristoteles, Analytica Priora I, i, 24b19–21; Hamesse, AA, 308 (3). Aristoteles, Peri hermeneias III, 16b23; Hamesse, AA, 305 (2).

5

10

15

20

25

30

de consequentiis

5

10

15

20

25

30

431

suis indicativis, et sic ‘omnis homo curreret’ ponitur pro ista ‘omnis homo currit’ que est antecedens predicte consequentie. Item. Ista oratio ‘Sorte currente’ non est enuntiatio, nam si sit enuntiativa, fieret sine verbo quod est contra secundum Periermeneias.99 Respondetur quod, quando isti absoluti improprie ponuntur loco istius ‘si Sortes currit’, tunc equivoce ibi ponuntur antecedens et nota consequentie. Item. Ista ‘Marcus non currit, nisi Tullius currit’ est consequentia, et tamen ibi non ponitur nota consequentie. Respondetur quod ly ‘nisi’ tenetur consecutive prout tantum valet sicud ‘si non’, et sic nota consequentie includitur in ly ‘nisi’. Item. Propositio causalis est consequentia, et non habet notam consequentie, sed causalitatis, igitur etc. Nota: nota consequentie est triplex, scilicet simplex illativa, ut coniunctio conditionalis; et illativa cum positione per casum, ut consequentia rationalis; et illativa causaliter, ut causalis. Item. Sequitur quod ista oratio ‘ex conclusione sequitur falsum’ non sit consequentia, quia est una kathegorica. Falsitas probatur, quia communiter respondendo ad istam, negatur consequentia. Item. Sequitur quod ista oratio ‘homo currit, animal currit, igitur etc.’ sit consequentia, quia tota diffinitio convenit sibi. Falsitas probatur de se. Item. Sequitur quod negans consequentiam negat antecedens et consequens et notam consequentie, et concedens questionem concedit istam. Item. Ly ‘consequens’ est minus notum quam ly ‘consequentia’, vel eque ignotum, igitur etc. Item. Sequitur quod ab eodem et idem sit consequentia. Falsitas probatur: omnis consequentia est reducibilis ad syllogismum, sed talis non est huiusmodi, igitur etc. [ 1 1/2 lineae vacuae ] [ 18 lineae vacuae ]

6 equivoce: equivocatur C 8 tullius: titulus C 10 nisi: ubi C 15 illativa: illative C | cum: cuius C | positione: prepositione C 24 concedit: concedat C 99

Aristoteles, Peri hermeneias 1, 16a12–13.

fol. 79rb

432

tractatus ii

18. Utrum aliqua consequentia sit mala. Arguitur quod sic: aliqua consequentia mala est, igitur etc. Consequentia tenet, quia nomina et verba transposita idem significant. Et antecedens patet quia alias paralogismus est. Item. Aliqua consequentia est bona, igitur aliqua est mala. Consequentia tenet, quia bonum et malum sunt opposita contrarie vel privative, que habent fieri circa idem successive. Item. Aliquis bene respondendo negat consequentiam, et non tamquam bonam, igitur tamquam malam. Item. Consequentia mala habet consequens et antecedens cum nota consequentie, igitur est consequentia. Consequentia tenet ex diffinitione consequentie. Item. Consequentia mala est materialiter consequentia, igitur est consequentia. Consequentia tenet a parte in modum ad suum totum. Item. Aliqua argumentatio est sophistica, igitur etc. Consequentia tenet ab inferiori ad superius a parte predicati, et antecedens probatur, quia argumentatio dividitur in sophisticam et demonstrativam etc., et hoc non esset verum, si nulla esset mala. Item. Omnis conditionalis affirmativa equivalet consequentie, sed consequentia mala est conditionalis affirmativa, igitur etc.100 {FINIS}

4 alias: aliquis C. 100

Textus hic finitus est signo +.

5

10

15

20

APPENDICES

Appendix I.1

Thomas de Clivis Logica

(on basis of MS Cracow, Bibl. Jag., 686, 1ra–79ra) Note. In order to elucidate the fragments of Thomas’ Logica, I have printed the text of the sophistria surrounding Thomas’ own words, or what are suggested to be his own words, in a smaller font and between brackets {…}. The reconstructed Logica consists of quotations, introduced by phrases in Latin, of which the translation is: ‘according to Thomas’, ‘Thomas de Clivis says’ etc. In some cases the distinction between the text ascribed to Thomas and the anonymous’ text could not easily be established. I. De terminis

1. {Nota: complexum distans est complexum cuius alique partes combinantur fol. 9vb mediante alia parte eiusdem complexi.}

Et Thomas de Clivis declarat quatuor modos complexi distantis: primus quando partes sunt copulate, ut ‘Deus et homo’, secundus quando partes sunt disiuncte, ut ‘homo vel asinus’; | vel composite per verba- fol. 10ra lem copulam, ut ‘homo est albus’; vel coniuncte per negationem, ut ‘homo non est albus’. Ex quibus patet error dicentium solum propositionem esse complexum distans. Sed complexum indistans est comple10 xum cuius una pars per modum determinationis coniungit sibi alteram, ut ‘monachus albus’. 5

2. {Nota: ista divisio uno modo potest intelligi tam de complexis quam de fol. 10vb incomplexis.} 15

Et tunc secundum Thomam additur tertium membrum, scilicet quod aliquod est signum partim kathegoreumaticum et partim synkathegoreumaticum, et talia sunt signa in argumento enumerata; alio modo dicitur quod synkathegoreuma est duplex, scilicet purum et impurum

436

appendix i.1

sicud equivalet orationi composite ex kathegoremate et synkathegoreumate, et dicitur quod signa in argumento enumerata sunt impura. Alio modo potest intelligi de signis incomplexis, et tunc divisio simpliciter est bona. fol. 12vb 3. Nota: secundum Thomam de Clivis tunc ly ‘omnis’ vel aliud synkathe- 5

goreuma purum significat actum anime superadditum conceptui, qui dicitur modus intelligendi vel concipiendi. Sed utrum sit realiter distinctus a conceptu, ibi dicitur quod non, sed solum secundum rationem. II. De suppositionibus

fol. 15ra 4. Secunda opinio est Thome de Clivis; ista dicit quod suppositio solum est 10 terminus mentalis. fol. 17rb 5. {Item. Sequitur quod in ista ‘homo est depictus’ ly ‘homo’ non supponit primarie, quia quacumque imagine demonstrata hoc non erit verum dicere ‘hoc est homo’. Item. Sequitur quod in ista ‘homo est mortuus’ ly ‘homo’ supponit pro Adam, et tamen non verificatur de eo mediante ly ‘est’ quod est copula istius propositionis, quia hec est falsa ‘hoc est homo’ demonstrando Adam. Item. In ista ‘cuiuslibet hominis asinus currit’ ly ‘hominis’ supponit confuse et distributive, et tamen non predicatur vere de pronomine, ex quo obliquus non potest esse predicatum. Item. In ista ‘Deus contingenter creat’ ly ‘Deus’ supponit, et tamen hec non est vera ‘hoc contingenter est Deus’. Et similiter in ista ‘creans de necessitate est Deus’ ly ‘creans’ supponit; tamen hec non est vera ‘hoc de necessitate est creans’. Item. Sequitur quod aliqua est propositio affirmativa vera cuius nullus terminus supponit. Argumentum patet de ista ‘si quilibet equus curreret, nullus equus quiesceret’, quia nullus terminus verificatur de pronomine mediante ly ‘esset’, quod est copula principalis, quia hec non est vera ‘hoc esset equus’. Item. In ista propositione ‘Aristoteles qui non est, fuit homo’ ly ‘Aristoteles’ pro nullo supponit, et tamen sibi correspondet diffinitio, quia hec est vera ‘hoc fuit Aristoteles’. Similiter arguitur de ista ‘Antichristus qui non est, erit presens’ et de consimilibus. Item. Sequitur quod in ista ‘homo est depictus’ ly ‘homo’ supponit pro animali rationali, quia hec est vera ‘hoc est homo’ demonstrando animal 8 non: solum add. necnon exp. C 12 quod: ly ‘homo’ add. C 14 hoc: homo C | homo: depictus add. C 18 item: ly omnis add. C 27 pronomine: nec add. C 28 esset: nec ly si add. C | esset: Cc, est C 30 correspondet: quorespondent (sic) C 31 erit: esset C

15

20

25

30

appendix i.1

437

rationale. Et similiter probatur quod in ista ‘asinus est nomen’ ly ‘asinus’ supponat pro rudibili, quod est falsum, igitur etc. Nota: propter istas rationes Thomas de Clivis negat diffinitionem esse bonam, et ponit istam:} 5

suppositio est acceptio termini in propositione pro re pro qua est secundum se vel secundum rectum | potentia propinqua verificabilis, nec fol. 17va magis nec minus, nec aliter ample vel restricte.

6. Nota: secundum Thomam suppositio propria est terminus supponens fol. 19vb suppositione qua significat suum significatum naturaliter et primarie 10 seu principaliter ex impositione, sed transsumptiva suppositio est terminus supponens suppositione qua ipse suum significatum significat, non naturaliter nec primarie sed ex convenientia, oppositione vel alia habitudine ad rem principaliter significatam. 7. Nota: secundum Thomam quelibet suppositio est propria respectu fol. 19vb 15 termini supponentis. Nichilominus suppositio dicitur impropria respectu termini secundum eam improprie supponentis. 8. {Nota: suppositio naturalis secundum Byridanum1 est suppositio secundum fol. 20rb quam terminus indifferenter supponit pro omnibus pro quibus potest supponere, tam pro presentibus, preteritis quam futuris. 20 Nota secundo quod ‘naturale’ in proposito non distingwitur contra ‘ad placitum’ sicud in divisione significationis, sed distingwitur contra ‘accidentale’. Et sic dicitur quod ly ‘thonitrus’ supponit naturaliter. Et negatur consequentia ‘ly “thonitrus” supponit ad placitum, igitur non naturaliter’. Pro secundo argumento dicitur quod ly ‘thonitrus’ supponit pro quoli25 bet significato quod significat secundum istum conceptum secundum quem est impositum ad significandum. Si tunc de replicatione dicitur quod ‘animal’ supponit pro quolibet significato, et non restringitur sic quod supponit pro paucioribus, sed sic quod aggregatum ex ipso et restringente supponit pro paucioribus, contra: ly ‘est’ non taliter restringit subiectum illius propositionis 30 ‘animal est corpus’, quia hoc aggregatum ‘animal est’ non supponit, ut probari potest ex diffinitione suppositionis.}

11 ipse: qua ipse add. C | non: realiter add. necnon exp. C 14 respectu: iste C 21 sed: prout add. C 25 quem: quam C 26 si: necnon C | replicatione: replecatione quod C 29 restringit: restringitur C 1

6.

Johannes Buridanus, Summulae, De Suppositionibus, ed. R. van der Lecq, p. 45, ll. 4–

438

appendix i.1

Propter istud et precedens Thomas de Clivis et alii sic diffiniunt: ‘suppositio naturalis est terminus supponens pro re sic quod pro ea non minus supponeret, sed equaliter quolibet tempore circumscripto quantum ad esse vel fuisse’. fol. 21rb 9. Ad secundum argumentum respondet Thomas de Clivis quod termini 5

singulares etiam supponunt suppositione naturali. fol. 21va 10. Nota: Thomas de Clivis capit suppositionem personalem restricte, fol. 21vb prout solum convenit terminis ad placitum institutis, et sic superaddit |

quartum membrum, scilicet suppositionem formalem que comprehenditur secundum Auctorem sub personali communiter dicta. 10 fol. 22vb 11. Nota: Thomas de Clivis ponit quatuor species suppositionum secun-

fol. 23ra

dum quatuor modos significandi terminorum, quia vel terminus stat pro isto quod significat naturaliter communiter, et sic dicitur supponere materialiter; vel naturaliter proprie, et sic supponit formaliter; vel ad placitum ultimate, et sic supponit personaliter, vel ad placitum non ulti- 15 mate et sic supponit simpliciter. Et sic patet quod alio modo distingwit species suppositionum quam Maulfelt, | et nichil prohibet diffinitionem unius converti cum diffinitione alterius.

fol. 24rb 12. {Secundum alios modos ponendi suppositionem simplicem dicitur quod terminus suppositionis simplicis supponit pro aliquo termino mentali, et iste 20 est duplex},

quia Thomas de Clivis dicit quod quilibet terminus et solum talis qui sua suppositione suum suppositum significat ad placitum non ultimate, supponit simpliciter. fol. 26ra 13. Utrum divisio suppositionis personalis in formalem et personalem proprie dictam 25

sit bona. Dicitur quod sic, ut patet per Thomam de Clivis. fol. 28ra 14. {Nota: uno modo ‘descendere’ sumitur realiter, et sic est de loco superiori ad inferiorem moveri; alio modo loycaliter, et tunc} secundum Thomam de Clivis est inferiora, videlicet in suppositis, singu-

laria subinferre. 1 precedens: procedens C 11 ponit: ponit add. C 14 naturaliter: communiter add. necnon exp. C 18 converti: disconverti exp. C 19 secundum: sed (alis exp.) C 22 quilibet: quelibet C 29 suppositis: suppositis C

30

appendix i.1

439

III. De confusionibus

15. Nota: suppositio confusa secundum Thomam de Clivis est suppositio communis fol. 28vb non-determinata. 16. {Nota: suppositio confusa communiter dividitur in confusam tantum et confusam fol. 29ra

5 distributivam, et similiter dividitur confusio.

10

15

20

25

30

Contra: omnis suppositio confusa est tantum suppositio confusa, quia est suppositio confusa et non aliud quam confusa, igitur etc., quia sic probatur propositio ratione ly ‘tantum’ positi a parte predicati. Et si dicitur quod ly ‘tantum’ debet exponi improprie, tunc nulla suppositio erit confusa tantum, quia nec suppositio predicati propositionis universalis affirmative, quia istud supponit disiunctim vel copulatim, igitur aliter quam confusa. Consequentia tenet, quia alias supponere confuse et distributive non esset aliter supponere quam confuse. Nota: exponendo ly ‘tantum’ proprie prout excludit alietatem, tunc concedendum est quod omnis suppositio confusa est tantum confusa; sed exponendo ly ‘tantum’ improprie, prout non excludit alietatem simpliciter, adhuc est falsa, ut probat confirmatio; sed si excludit solum modum supponendi distributive vel copulative, ut sic est falsa. Item. Supposito quod universalia realia sunt ponenda, tunc omnia possunt salvari sine suppositione confusa tantum, igitur etc. Antecedens probatur: | fol. 29rb per suppositionem simplicem realem salvabitur quod ista sit vera ‘homo est animal’, quia omnis homo est animalitas communis. Nota quod suppositio ista est opinabilis vel probabilis, igitur admittenda. Secundo nota quod Burley2 omnia voluit salvare per suppositionem simplicem que salvantur per confusam tantum. Sed Brynkel 3 qui tenet universalia realia, dicit quod in tali ‘promitto tibi denarium’ ly ‘denarium’ non stat pro denario universali, sed confuse tantum pro singularibus. Item. In tali ‘tantum homo currit’ ly ‘homo’ non supponit pro homine universali, ex quo actus non sunt universalium simplicium solum, sicut dicunt universaliste, et veritas eius non potest salvari nisi per suppositionem confusam tantum, igitur etc. Item. In ista ‘denarium videbit omnis homo’ ly ‘homo’ supponit confuse, et non confuse tantum, ut patet; nec distributive, quia ibi descenditur copulatim sic ‘ergo denarium videbit iste homo et sic de aliis’.}

6 confusa: confundentis C 12 alias: quia add. necnon del. C 17–18 distributive: ‘disiunctim’ in margine per alium manum C (= manus corrigens) 20 probatur: antecedens probatur add. C 21 suppositionem: per suppositionem add. C 24 secundo: modo add. C 29 simplicium: singularium C 2 3

Walter Burley, De puritate artis logicae, ed. Ph. Boehner, p. 14, ll. 24–30. Cf. Richard Brinkley, Summa nova de logica, ed. M.J. Fitzgerald, p. 6.

440

appendix i.1

Nota: sicut recitat Thomas de Clivis, tunc aliqui ponunt tertium membrum, scilicet suppositionem copulativam, et secundum istam dicunt supponere terminum communem distributivum a parte praedicati, sed quia talis distribuitur, igitur stat copulative vel distributive. {Item. Aliqua suppositio confusa est disiunctiva, aliqua copulativa et aliqua 5 copulata, igitur etc.}

Nota: capiendo suppositionem confusam tantum proprie, prout secundum eam solum descenditur disiunctive, tunc copulativa sub nullo comprehenditur; sed capiendo ipsam communiter secundum quod facit Auctor,4 tunc disiunctiva et copulata comprehenduntur sub confusa tan- 10 tum, et copulativa sub distributiva. fol. 30rb 17. Nota: suppositio confusa distributiva est suppositio confusa secun-

dum quam contingit descendere formaliter copulative. Hec secundum Thomam de Clivis. fol. 30rb 18. {Nota: Item. Per constantiam subiecti, vel cum medio descendendo descen- 15 sus erit eque bonus, igitur etc. Argumentum patet, quia bene sequitur ‘omnis homo est animal et Plato est animal et sic de aliis’, vel ‘omnis homo est et Sortes est homo, igitur Sortes est animal et sic de aliis’.

Nota: descensus non valet. In affirmativis non additur conditio, sicud dicit Maulfelt vel ‘cum constantia subiecti’, sicud Thomas de Clivis, vel 20 ‘cum medio’. fol. 30vb 19. Nota: sicut dicit Thomasde Clivis, tunc multi propter istas rationes

fol. 31ra

dicunt quod suppositiones terminorum non convenienter notificantur per huiusmodi descensus loycales seu formales illationes propositionum ex propositionibus in quibus termini communiter supponunt. Et 25 ipse asserens hanc improbationem ponit descriptiones aliorum dicens: ‘terminus supponens communiter est terminus supponens suppositione qua, quantum est ex parte sui possibile, | est supponere divisim pro pluribus essentialiter disiunctis non aliter acceptis’. Et ex declaratione istius concludit quod suppositio communis est suppositio qua termi- 30

11 sub: disiunctiva add. necnon del. C 12 confusa: est supp add. necnon del. C 20 vel: consba del. C 23 convenienter: convenianter C 28 quantum: quamquam C | supponere: esse suppositum C 29 acceptis: acceptam C 4

Thomas Manlevelt, cf. supra, p. 179, n. 174.

appendix i.1

441

nus supponit communiter; sed suppositio determinata est suppositio qua terminus supponit determinate; et est suppositio communis ratione cuius, quantum est ex parte sui, supponit et requiritur propositionem in qua supponit, verificari determinate pro quodam eius supposito si ista 5 propositio, sic adequate significando Sortem sicut est, debet esse vera. 20. Sed contra primam solutionem replicat Thomas de Clivis sic: ly fol. 31rb ‘homo’ non supponit latius in ista propositione quam permittit ipsum supponere determinatio scilicet ‘preter Sortem’, sed talis non permittit eum stare pro Sorte, igitur etc. 10

20. Nota: Thomas de Clivis dicit propter hoc, quod ly ‘brutum’ supponit fol. 35vb diversis suppositionibus in predicta propositione exceptiva, quia ex isto sequitur quod in universali affirmativa predicatum supponit confuse tantum et determinate, et subiectum distributive et determinate, quia sic supponit in exponentibus ipsius.

22. Nota: propter istas rationes Thomas de Clivis et alii dicunt quod ly fol. 36vb ‘incipit’ confundit confuse innominate, scilicet simul distributive confuse tantum. Et potest adduci alia ratio adhuc quia ly ‘incipit’ includit signum universale affirmativum cum termino confundibili virtute cuius habet confundere confuse tantum, et negationem virtute cuius habet 20 distribuere, et nullum impedit alterum, ex quo ponuntur in diversis exponentibus, igitur etc. 15

23. Item. Nec isti termini confundunt ex usu solum, quia, sicud dicunt fol. 37rb Thomas de Clivis et Brinkel, tunc adverbia numeralia includunt signa universalia, quia ‘lux’ tantum valet sicud luna lucens et ‘bina res’ 25 valet tantum ‘duarum rerum quilibet’, igitur virtute signi universalis affirmativi inclusi confundunt. 24. Item. Nullum signum est confundens confuse tantum, igitur etc. fol. 36vb Probationem antecedentis quere in Thoma de Clivis.

12 predicatum: inexpo (sic) add. necnon del. C 16 innominate: innominata C | distributive: distributiva C 16–17 confuse: confusa C

442

appendix i.1 IV. De relativis

fol. 38ra 25. Nota: secundum Thomam de Clivis hec signa ‘tantum’, ‘tale’, ‘tot’,

fol. 38rb

‘totiens’, ‘taliter’, ‘sic’, ‘ibi’ etc. quandoque tenentur pro demonstrativis implicite, et exponuntur, sic ‘tantum’, idest ‘equale isti’, ‘tale’, idest ‘isti simile’, ‘taliter’, idest ‘similiter’, ‘tot,’ idest: ‘istis eque multa’ et sic de 5 aliia. | Alio modo tenentur relative, et sic exponuntur ‘tantum’, idest ‘ei equale’, ‘taliter’, idest ‘ei vel eis similiter’, igitur etc. Et sunt relativa virtualiter substantie, quia secundum ipsum nullum est relativum accidentale nisi propter essentiale relativum ydemptitatis in eo explicitum vel implicitum. Et dicitur explicitum quia secundum eum ly ‘tale’ non 10 potius est dicendum relativum accidentis quam ly ‘ei simile’; tamen ambo sunt synonyma. Sed ipsa sunt relativa accidentis formaliter, ex quo eis descriptio ipsius formaliter convenit.

fol. 38rb 26. Nota: ista signa ‘que’, ‘quale’, ‘quantum’, ‘quotiens’ ‘ubi’ et ‘quan-

do’ quandoque tenentur relative et secundum Thomam sic exponuntur 15 ‘qui’, idest ‘et iste’, ‘quantum’, idest ‘et tantum’; ‘quotiens’, idest ‘et totiens’, ut patet in istis exemplis ‘A est nigrum quale etiam est B’; ‘B et bipedale quantum est C’ et sic de aliis. Alio modo tenentur indefinite, scilicet nec demonstrative, nec relative, et indeterminate, ut ‘hic qui currit, movetur’, ‘quantus qualis et ubi Sortes est, tantus, talis et ibi 20 Sorteitas est.’ fol. 38rb 27. Contra: nullum est relativum nisi pronominale, vel includens prono-

men, secundum Thomam de Clivis, igitur etc. fol. 38rb 28. Nota: secundum Thomam quodlibet adverbiale relativum includit

pronominen, ut ‘totiens’, idest ‘eis eque multotiens’, et sic virtualiter 25 erit pronominale quodlibet quod erit formaliter adverbiale. fol. 38va 29. {Nota: Secundum Byridanum ly ‘aliud’, ‘differens’ et ‘diversum’ sunt relativa logicalia et non gramaticalia.}

Sed secundum Thomam de Clivis sunt relativa gramaticalia. Et secundum ipsum nullum est relativum diversitatis nisi propter relativum idemptita- 30 tis inclusum. Et sic secundum eum ly ‘aliud’ tenetur relative dicendo

8 ipsum: c (?) add. C 15 et: Cc 16 qui: idem add. necnon del. C 17 album: add. necnon del. C 25 pronominen: pronominale C | ut: corr. ex vel C | eque: equi C

appendix i.1

443

‘animalium aliud est rationale, et aliud (idest: aliquod animal quod non est istud), est rationale et aliud, (idest: aliquod animal quod non est istud) est irrationale’; ibi secundum ‘aliud’ tenetur relative, quia resotur in relativum ydemptitatis; sed primum ‘aliud’ tenetur infinite, vel 5 simpliciter partitive. Sed in ista oratione ‘A est nigrum et aliud ab isto est rubeum’ ly ‘aliud’ non tenetur relative gramaticaliter, ex quo sibi relativum substantie exprese additur, sed solum loycaliter. 30. Nota: secundum Thomam ly ‘sibi’ in prima propositione tenetur fol. 38vb non-reciproce, et igitur ibi proprie non est reciprocum. Et ly ‘ipsius’ 10 vel ‘ipsemet’ tenetur ibi reciproce, et ergo ibi potest dici reciprocum. 31. Nota: secundum Thomam de Clivis regula intelligitur de puris et fol. 39rb simpliciter relativis, et sic possessiva excluduntur secundum eum, quia sunt resolubilia in relativum et nominalem conceptum. {Sed contra: in tali ‘ens est sua entitas’ relativum supponit omnino pro

15 eodem pro quo suum antecedens.}

Respondetur secundum eum quod hoc aliquando contingit, sed non semper. 32. {Item. Quandoque relativum supponit et tamen propositio antecedentis fol. 39vb pro nullo verificatur, igitur etc. Antecedens probatur: posito quod quilibet 20 homo videat se, tunc in ista ‘nullus homo videt se’, que est falsa, ly ‘se’ supponit quia, si non supponeret, tunc ipsa esset negativa cuius predicatum pro nullo supponeret et igitur esset vera, et sic contradictoria verificarentur de eodem simul, quod est contra legem ipsorum. Similiter ista pro nullo verificatur ‘quidam homo non est ipsemet’ et tamen hoc relativum ‘ipsemet’, 25 supponit, quia, si non, tunc esset negativa cuius subiectum et predicatum non supponerent pro eodem, et sic ipsa esset falsa.}

Nota: propter hoc Thomas de Clivis dicit supponere relativum quando antecedens pro nullo verificatur. Et tunc diceretur ad regulam quod ipsa intelligitur de affirmativis propositionibus, vel de relativo quod non 30 poneretur in eadem kathegorica cum suo antecedente. {Item. In ista ‘homo est animal et ipse existens rudibilis currit’ antecedens supponit et propositio antecedentis verificatur pro homine, et relativum pro nullo supponit, quia nichil est homo existens rudibilis. Similiter in ista ‘animal est substantia et istud existens rationale non est asinus’ ly ‘animal’ supponit

11 puris: universalis add. necnon del. C

444

appendix i.1

pro omni animali et pro eo verificatur prima kathegorica, et relativum non supponit pro quolibet animali.}

Nota: propter hoc Thomas dicit quod relativum quandoque non supponit, vel restrictius supponit quam suum antecedens propter determinationem additam, vel quam pro quo, vel pro quibus, propositio 5 antecedentis verificatur, sed numquam magis ample. fol. 40ra 33. {Item. In istis ‘homo est asinus, si ipse est animal’, ‘Deus non est, si ipse creat’, ‘sol quiescit, si ipse movetur’ relativa non referunt antecedentia cum determinationibus prius expressis, quia iste communiter negantur. Et tamen, si sic referrent, essent concedende, quia prima valeret istam ‘homo est asinus, si 10 iste homo qui est asinus, est animal’, que est conditionalis cuius antecedens est impossibile et ergo est necessaria.}

Nota: Thomas dicit quod non semper relativum est restringibile iuxta predictum modum propter propositiones adductas, sed tamen tenendo oppositum dicit quod predicte propositiones de virtute sermonis sunt 15 vere; sed propter inadvertentiam restrictionis antecedentis quando additur relativo, sepius negantur. fol. 40rb 34. {Nota: Byridanus concedit regulam de genere et specie suppositionis; sed Albertus propter primam partem argumenti negat eam de specie},

sed Thomas propter secundum negat eam de genere suppositionis. Sed 20 nota quod secundum Thomam de Clivis regula intelligitur de modo supponendi quoad speciem, dummodo non superveniet restrictio, quia secundum eum in tali ‘animal currit, et hoc ipsum est risibile’ ly ‘ipsum’ restringitur per pronomen demonstrativum ad standum discrete. Sed qui vellet tenere regulam quoad istam partem, simpliciter diceret quod 25 pronomen demonstrativum nullam haberet virtutem super relativum nisi quando adderetur antecedenti relativi, et diceret consequenter quod principale antecedens esset hoc totum ‘homo qui est Sortes’ in prima propositione et hoc etiam supponeret discrete.

4 antecedens: propter add. necnon del. C

7 istis: ista C

15 dicit: dicitur C

appendix i.1

445

V. De ampliationibus

35. Sed est notandum quod ampliatio secundum Thomam de Clivis quan- fol. 41rb doque sumitur generaliter, et sic est ampla termini acceptio, non curando an iste terminus supponat vel non; alio modo sumitur proprie, et 5 tunc est ampla termini suppositio. 36. Nota: status termini secundum Thomam de Clivis est suppositio ter- fol. 42ra mini pro quolibet eius supposito presentis temporis et non pro aliquo nisi presentialiter. 37. {Item. Terminus supponens suppositione naturali ampliatur, quia stat pro fol. 42rb

10 omnibus suis suppositis presentibus, preteritis et futuris, et tamen non in re-

spectu ad differentiam, vel differentias temporis, igitur etc.}

Nota: propter hoc Thomas de Clivis addit illam clausulam in descriptione ‘vel sine respectu ad differentiam, vel differentias temporales’. 38. Nota: secundum Thomam ampliatio dividitur in materialem et for- fol. 42va 15 malem. 39. Respondetur secundum Thomam quod {ampliatio} est suppositio fol. 42va carens restrictiva determinatione. VI. De restrictionibus

40. {Nota: restrictio uno modo est terminus prime impositionis, et quandoque fol. 47vb

20 sumitur active, et sic est restringens, vel actus restringentis; alio modo passive,

et sic est res restricta, vel eius passio; alio modo est terminus secunde impositionis, et uno modo sumitur active; tunc quandoque sumitur generaliter, et sic est dictio limitans aliam ad standum pro paucioribus non curando an talis supponat vel non, et sic differentia restringit genus in diffinitione, et magis com25 mune restringitur per minus commune in appositione; alio modo proprie, et sic est terminus limitans alium ad supponendum pro paucioribus, et sic terminus solum restringit in propositione. Sed passive uno modo sumitur | communiter, fol. 47vb et sic est acceptio termini non pro omnibus suis significatis pro quibus acciperetur sine ad ditione limitante, et sic in diffinitione genus est restrictum; alio 30 modo proprie, et tunc est limitata termini suppositio pro significato, vel significatis, non curando an talis limitatio significet rationem differentie temporis

29 restrictum: restrictio (?) C

446

appendix i.1

vel alterius determinantis restringentis non importantis tempus, et illo modo dividitur in materialem restrictionem et formalem.}

Et de materiali datur solum diffinitio posita, sed formalis secundum Thomam est suppositio termini respectu certe differentie temporalis ut in ‘homo fuit albus’ ly ‘albus’ supponit solum pro preteritis, et ergo 5 restringitur formaliter, et sic restrictio formalis diffinitur in ordine ad differentiam temporis, sed materialis non, quia restrictio materialis non diffinitur in ordine ad differentiam temporis. VII. De appellationibus

fol. 52rb 41. Nota: propter hoc aliqui dicunt quod terminus constructus cum 10

verbo a parte post non appellat rationem, sed totum aggregatum sumitur ad placitum sic complexe quod includit propriam rationem termini sequentis. Et Thomas de Clivis dicit expedire in principio disputationis convenire de usu appellationum vel de non usu. fol. 53va 42. Nota: terminus appellativus non adiunctus altero termino appella- 15

tivo per modum determinationis vel determinabilis appellat secundum eius dispositionem primariam, nisi teneatur transumptive. Sed quando alteri adiungitur, tunc appellat quodam modo secundum exigentiam cui sic adiungitur. Unde ‘tuus’ aliter et aliter appellat dicendo ‘tuus equus, tuus dominus, tuus creator, tuus pater’; appellat enim ut pos- 20 sessor, ut famulus, ut creatura et ut filius. Et ly ‘bonus’ aliter appellat dicendo ‘bonus homo, bonus socius, bonus astronomus, bonus fur’, et ly ‘magnus’ dicendo ‘magnus lapis, magnus dominus, magnus clericus’, et ly ‘albus’ dicendo ‘albus monachus, albus homo’. Et concludit Thomas de Clivis quod quoad positivam appellationem in propositione debet 25 attendi res appellata, modus appellandi, etiam modus adiacendi, istud pro quo res appellata designatur adesse, et mensura pro qua denotetur adesse, et proportionaliter suo modo quoad appellationem privativam. fol. 53vb 43. Sed Thomas de Clivis dicit quod in tribus primis propositionibus 30

determinationes adverbiales possunt teneri prout sunt determinationes 1 illo: illu C 15 appellativus: ampliativus C 19 tuus: tu C | appellat: appellaret C 20 appellat: appellaret C 25 quoad: omnem add. necnon del. C

appendix i.1

447

et partes predicati, et sic dicit istas propositiones esse falsa, quia secundum eum iste determinationes deberent manere in propositionibus de inesse ut partes predicati; alio modo prout sunt partes copule vel determinationes eius, et sic propositiones sunt concedende, secundum 5 eum, et in propositionibus de inesse iste determinationes non debent manere. VIII. De statu

44. Nota: status secundum Thomam de Clivis est suppositio termini pro fol. 54ra quolibet eius supposito presentis temporis et non pro aliquo nisi presen10 tialiter sit. IX. De alienationibus

45. Sed alienatio status sic describitur secundum Thomam: est suppositio fol. 54va termini non secundum statum, nec secundum ampliationem vel restrictionem status eiusdem. 15

46. Nota: secundum Thomam aliquis terminus alienatus stat pro presen- fol. 54va tibus, et hoc provenit ex eo quia eadem supposita illius termini ‘animal’, vel alterius, sunt, erunt et fuerunt. X. De probationibus terminorum

47. Nota: propter ista argumenta Thomas de Clivis et alii addunt tertiam fol. 73ra 20 exponentem ponentes pro regula quod omnis propositio exceptiva affirmativa debet exponi per copulativam trimembrem. Cuius prima pars differt ab alia solum in hoc quod loco signi exceptivi et termini excepti ponatur ly ‘non-idem’ cum obliquo termini excepti, et in secunda subiectum principale verificetur de parte extra capta, et in tertia predicatum prin25 cipale removetur de parte extra capta, ut ‘omnis asinus non-idem Sorti est rudibilis, et Sortes est asinus, et Sortes non est rudibilis, igitur omnis asinus preter Sortem est rudibilis’.

8 clivis: Clyvis C

12 alienatio: rationis add. C

22 exceptivi: ecceptivi C

Appendix I.2 Thomas de Clivis, Logica, based on other sources 1. Commentum in primum et quartum Tractatum Petri Hispani et super tractatibus Marsilii de suppositionibus, ampliationibus, appellationibus et consequentiis, Basle 1487; Hagennau 1495 (reprint Frankfurt am Main 1967); f. q 6 r. {Species suppositionis communis de quibus querit questio sunt ille: sup-

5 positio distributiva, suppositio confusa tantum et suppositio determinata. De

questione presenti sunt due opiniones famose. Prima Marsilii et eius sequacium qui dicit quod tantum tres sunt species suppositionis communis ad sensum communem, videlicet tantum tres sunt termini secundarum intentionum etc. et sunt ille tres: suppositio communis determinata, confusa distributiva et con10 fusa tantum (…) (q 6 v) Est alia opinio communis schole Wiennensis magistri Alberti et}

Thomae de Clivis et multorum aliorum logicorum presertim modernorum, qui dicunt quod quatuor sint species suppositionis communis, videlicet tres tacte et quartam ponunt suppositionem collectivam. Et est motivum 15 horum quia scilicet datur aliquis actus ratione cuius terminus stat collective. Secundum /sequitur lacuna 12 litterarum/ tot sunt species suppositionis communis quot sunt species descensus, sed quatuor sunt species descensus; ergo quatuor sunt species suppositionis communis. Minor nota est, 20 videlicet disiunctivus, disiunctus, copulatus et copulativus. Maior autem probatur quia species suppositionis communis attenditur penes descensum, et secundum illos questio est falsa … (Subiectum suppositionis collective:) omnia entia que sunt Sortes, currunt.5 (…) 25 Ultimo nota quod suppositio collectiva sic describitur: est suppositio simplex termini stantis pro suo significato vel suis significatis copulatim. Et ille terminus dicitur stare pro suis significatis copulatim sub quo, vel

5 subiectum of suppositio confusa distributiva according to the commentary (ibid.): omne ens quod est Sortes currit, subiectum of suppositio confusa tantum: tantum ens quod est Sortes currit.

450

appendix i.2

sub alio consimiliter accepto, habente actu plura supposita et singularisabili, valet descensus copulatus gratia forme. Unde descensus copulatus est descensus cuius consequentia est una propositio de copulato extremo, ut patebit statim infra. 2. Commentary on Marsilius van Inghen, Parva logicalia, Vienna 1512 5 (textus non expresse ascriptus Thome de Clivis). fol. 180r: Suppositionem collectivam Marsilius non ponit; ideo nullam de ea ponit regulam. Tamen terminus supponit collective secundum sequentes regulas: Prima regula: terminus supponens communiter super quem fertur 10 signum collectivum supponit collective, ut subiecta illarum propositionum supponunt collective: ‘omnes apostoli Dei sunt duodecim’; ‘omnes muse sunt novem’, ‘cuncte femine sunt gracilioris vocis quam masculi’. fol. 180v: Secunda regula: predicatum propositionis exclusive exponibilis gratia pluralitatis supponit collective, ut ‘tantum quinque sunt 15 universalia’, ‘tantum decem sunt predicamenta’, ‘tantum quatuor sunt quadrupedia que ovant’, nam dicte propositiones propter terminos numerales de rigore exponuntur gratia pluralitatis. 3. MS Vienna, Österr. Nazionalbibl. VPL. 4785 (Lunael. O 150), fols. 233v– 280v: fol. 248v. 20 Nota: Thomas de Clivis ponit differentiam inter propositionem particularem negativam et negativam propositionem particularem, quia dicit illam esse negativam ubi signum particulare negatur, sicut ‘non aliquis homo currit’, sed particularem negativam vocat propositionem particularem ubi (fol. 249r) copula negatur, ut ista ‘aliquis homo non currit’, et 25 ipse wult quod eadem propositio bene est universalis negativa et negativa particularis, sicut ista ‘non aliquis homo currit’, sed non wult quod istam particularem esse negativam. 4. MS Vienna, Österr. Nazionalbibl. VPL. 4785 (Lunael. O 150), fols. 233v– 280v: fol. 249v. 30 Sed de ly ‘bis’ dicit Thomas de Clivis quod sit signum universale et hoc virtualiter, sed ly ‘bis’ formaliter valem in ‘binum’, sicut ‘bina vice’, et fol. 250r hoc sicut pro duobus | sicut ly ‘uterque’.

28 esse: est C

appendix i.2

451

5. MS Vienna, Österr. Nazionalbibl. VPL. 4785 (Lunael. O 150), fols. 233v– 280v: fol. 254v. Et Thomas de Clivis dicit quod signa universalia aliquando tenentur infinite, quandoque distributive. Exemplum primi: ‘quicumque tiran5 num interficit, premium accipit’. Et quando ly ‘quicumque’ ponitur sine kathegoreumate expresse sibi addito, tunc tenetur infinitanter. Sed quando tenetur distributive, tunc distribuit, ut ‘quicumque homo est felix, est honorandus’. 6. MS Vienna, Österr. Nazionalbibl. VPL. 4785 (Lunael. O 150), fols. 233v– 10 280v: fol. 258v. Pro primo sciendum quod Thomas de Clivis dicit quod ‘apostoli’ supponit confuse tantum collective, et ponit tertiam suppositionem confusam, scilicet confusam distributivam, confusam tantum et confusam collectivam. Et sic secundum ipsum in propositione indefinita subiec15 tum supponit confuse distributive. 7. MS Vienna, Österr. Nazionalbibl. VPL. 5248 (Univ. 370), fols. 89r–93v: fol. 90v (textus non expresse ascriptus Thome de Clivis) Adhuc potest addi aliud genus suppositionis quod vocatur ‘innominatum’. Et est suppositio innominata quando terminus equivalet duo20 bus vel seipso duabus expositionibus, ubi in una expositione tantum supponit una suppositione, et in alia aliter. Verbi gratia: ‘Sortes incipit esse albus’, ibi ‘albus’ valet seipso in duabus expositionibus, ut ‘Sortes nunc non est albus et immediate post hoc erit albus’. Ibi ly ‘albus’ in prima stat confuse distributive mobiliter, in secunda determinate. 25 Ex hiis duabus expositionibus nominatis resultat communis notata ratio quare ly ‘albus’ in exposita propositione suppositione innominata supponere dicitur. Ponunt etiam aliqui differentiam inter suppositionem distributivam mobilem et immobilem. Cum ab universali nichil excipitur, tunc sub30 iectum mobiliter supponit. Cum ibi aliquid excipitur, subiectum immobiliter supponere dicitur, ut ‘omnis homo preter Sortem currit’, ibi ‘homo’ supponit distributive immobiliter.

22 seipso: seipsum C

24 secunda: non add. C

452

appendix i.2

8. MS Uppsala, Bibliotheca Universitatis Upsaliensis, C 640, fol. 62va (cf. S. Read, ‘Thomas of Cleves and Collective Supposition’, in Vivarium XXIX [1991], pp. 50–84, p. 67). (…) quod probatur, quia Thomas de Clivis in Suppositionibus suis ponit alias diffinitiones quam magister facit hic. 5 9. Johannes Eckius, Bursa Pavonis, sign. D1v (cf. S. Read, ‘Thomas of Cleves and Collective Supposition’, in Vivarium XXIX [1991], pp. 50– 84, notably p. 56, n. 15). Suppositio collectiva est suppositio termini communis stantis copulatim. Ille autem terminus dicitur stare copulatim sub quo, vel sub alio 10 consimiliter tento, valet descensus copulatus (…) An suppositio collectiva sit ponenda an ne, plerumque in dubium vertitur. Quod eam logice principes precipui et primarii non posuerunt, ut doctissimus Wil. de Occam totius logice preemptuarium, Marsilius quo nullus in logica acutior, Buridanus, Maulfelt, Georgius et 15 ceteri complures. Alii eam affirmant in quorum sententiam manibus eo ac pedibus. Thomas tamen de Clivis (quod ego memini) primus secundus (?) mentionem fecit. Et movetur ex eo quia quatuor sunt species descensus. Item, ly ‘omnes’ aliquando usurpatur collective secundum W. Occam, etiam ciiii secunde partis dialetice. 20 10. Johannes Eckius, In Summulas Petri Hispani …, f. XCIIIrb (cf. S. Read, ‘Thomas of Cleves and Collective Supposition’, in Vivarium XXIX [1991], pp. 50–84, notably p. 56, n. 5). Alii eam (sc. suppositionem collectivam—ed.) ut iam communis scola Wiennensis et Ertphurdiana tenet in quorum sententiam manibus ac pedi- 25 bus eo. Thomas de Clivis fuit inter primos huius suppositionis assertores’ (cf. A. Seifert, Logik zwischen Scholastik und Humanismus, Munich 1978, p. 135).

Appendix II.1

List of questions in MS Vienna, Österreichische Nazionalbibliothek, 4785, fols. 233v–280v (siglum: V). 1. fol. 234v: Utrum sophistria sit scientia 2. fol. 237v: Utrum divisio in categoreuma et syncategoreuma sit bene data 3. fol. 238v: Utrum syncategoreuma positum a parte subiecti sit pars subiecti 4. fol. 240v: Utrum syncategoreuma positum a parte predicati sit pars predicati 5 5. fol. 241r: Utrum syncategoreuma positum a parte predicati non sit pars

predicati sicut probabile diceretur 6. fol. 242r: Utrum syncategoreuma et categoreuma veniant penes significare, id est: an quodlibet syncategoreuma sit significativum vel consignificativum 7. fol. 244r: Utrum syncategoreuma importet modos vel dispositiones in signis

10 et non in rebus ad extra

8. fol. 246r: Utrum syncategoreuma importet actum anime 9. fol. 248r: Utrum divisio syncategoreumatum, scilicet aliud est formale, aliud virtuale, sit bona 10. fol. 249r: Utrum diffinitio signi universalis sit bona, scilicet signum univer-

15 sale est signum universaliter consignificans

11. fol. 250r: Utrum possibile sit signum universale addi predicato absque hoc quod propositio falsificetur 12. fol. 251v Utrum signum universale exigat plura supposita in termino cui adiungitur 20 13. fol. 253v: Utrum diffinitio distributionis data a Petro Hispano6 ubi dicitur:

‘distributio est multiplicatio termini communis facta per signum universale’, sit bona

14. fol. 254v: Utrum quodlibet signum universaliter affirmativum sit distributivum

6

Petrus Hispanus, Tractatus, ed. De Rijk, p. 209, ll. 4–5.

454

appendix ii.1

15. fol. 255r: Utrum signum universale affirmativum additum termino generali posset ipsum distribuere quandoque pro singulis generum, et quandoque pro generibus singulorum 16. fol. 257v: Utrum hoc signum ‘omnis’ quandoque teneatur divisive, quandoque collective 5 17. fol. 259r: Utrum signum universaliter affirmativum aggregatum ex recto et obliquo distribuat totum subiectum aggregatum 18. fol. 260v: Utrum in propositione aggregatum ex obliquo et recto precedente, solum obliquo sit subiectum vel totum predicatum 19. fol. 263r: Utrum totum disiunctum possit super se recipere distributionem 10 signi universalis 20. fol. 265v: Utrum totum copulatum per signum universaliter affirmativa posset distribui 21. fol. 267r: Utrum totum aggregatum ex restringente et restringibili sit distribuibile 15 22. fol. 269v: Utrum signa interrogativa per geminationem vel per syllabicam compositionem sicut ‘quisquis’, ‘quicquid’ sint distributiva 23. fol. 271v: Utrum subsumere sub hoc signo distributivo substantie ‘quicquid’ alium terminum alterius predicamenti faciat fallaciam figure dictionis 24. fol. 273r: Utrum ly ‘quicumque’ distribuit tantum denotat sequelam

20

25. fol. 274 : Utrum aliqua sint syncategoreumata pura et aliqua impura r

26. fol. 275r: Utrum omne syncategoreuma equivalens orationi composite ex signo universali et termino communi habeat virtutem respondendi 27. fol. 276v: Utrum ly ‘totus’ syncategoreumatice captum sit distributivum pro partibus integrantibus 25 28. fol. 278v: Utrum divisio signi distributivi in distributivum substantie et accidentis sit bona 29. (end of fol. 279r, 3 lines blank; the same hand starts again) 30. fol. 279v: Utrum sint aliqua distributiva qualitatis, quantitatis, ubi, et sic de aliis predicamentis accidentium 30 31. fol. 280v: end (the text breakes off, end of page)

14 restringibili: restringibile V

appendix ii.1

The subjects of these questions can be roughly divided as follows: nrs. 1–2: on the nature of sophistria and its relation to other sciences nrs. 3–11: on syncategorematic terms nrs. 12-end: on distinctions of terms

455

Appendix II.2 Qu. 18 of MS Vienna, Oesterreichische Nazionalbibliothek 4785. As an example of a question preserved in the sophistriatract of MS V I shall present question nr. 18. It is representative, I believe, for the author’s interest in the problem of distribution of terms, in the ‘collective use’ of ‘all’ and ‘collective supposition’, and, finally, for the way in which this sophistriatract makes use of grammatical notions. (fol. 257v–259r) utrum hoc signum ‘omnis’ quandoque teneatur divisive, quandoque collective arguitur: hoc signum ‘omnis’ numquam tenetur collective, igitur etc.: quia solum in plurali numero tenetur collective; sed ‘omnis’ non predi5 catur in singulari numero, ut dicit Alexander:7 ‘distribuit, si vim etc.’. Arguitur: ista divisio presupponit inconveniens: quia presupponit soleucismum, quia presupponit unum signum officio alterius. Probatur: quando una species nominis ponitur pro alia specie nominis, tunc committitur illa figura, et hoc est ‘fungi officio alterius’. 10 Nota: quidam gramaticorum disputant de hoc, an ‘omnis’ in singulari possit teneri collective. Et dicunt quod solum in plurali numero secundum istud metrum Alexandri ‘distribuit etcetera’. Sed tamen hoc non est simpliciter verum: immo in singulari numero potest teneri collective. Ratio est quia in singulari numero potest sibi 15 sumere verbum pluralis numeri sive figuram, quod non potest facere aliud nomen collectivum. Exemplum, sic dicendo: ‘omnis terra plaudite manibus, iubilate Deo’.8 Nota: hic non stat nisi ibi ly ‘omnis’ tenetur collective.

4–5 predicatur: pra-tur (?) V ibidem V

6 inconveniens: inconvenire (?) V

12 Alexandri:

Alexander of Villa Dei, Doctrinale, part I, ch. ii, ed. D. Reichling, p. 31, l. 432. Psalm 46, 2 (where the text iuxta vulgatam Clementinam has ‘omnes gentes’ instead of ‘omnis terra’). 7 8

458

appendix ii.2

Ad secundum respondetur quod Donatus9 in libro De barbarismo dicit quod ‘soleucismus’ habet dupliciter fieri: uno modo pro partibus orationis, alio modo pro parte accidentium partium orationum. ‘Procidentia’ habet fieri quando constructio non combinatur eo modo sicut secundum accidentia deberet fieri. Sed ‘soleucismus’ pro parte orationis habet fieri dupliciter: uno modo quando una pars orationis generalis ponitur pro alia, ut quando nomen ponitur pro adverbio. Secundo modo quando una species orationis ponitur pro alia sper fol. 258 cie partis orationis, sicut nomen subiecti ponitur | loco nominis adiectivi. Modo dicitur: quando ly ‘omnis’ capitur collective, non fit nomen collectivum, eo quod tunc non fit collectio, nec significat collectionem, sicut ‘turba’ vel ‘plebs’, sed eque manet nomen distributivum. Per hoc ad alia argumenta respondetur. Arguitur: sequitur quod aliquod nomen esset quod sub nulla specie comprehenderetur. Probatur quia: hoc nomen ‘omnis’ tentum collective est nomen et sub nulla specie nominis comprehenditur, quia nec est nomen collectivum, nec divisivum. Quod non primum, probatur quia: ei non convenit diffinitio nominis stricta, quia nomen collectivum est quod infiniti numeri significat collectionem; sed hoc non convenit isti signo ‘omnis’. Probatur, quia istud signum tentum collective nec significat multitudinem nec collectionem; igitur etcetera. Similiter: si sic, sequitur quod variatio acceptionum faceret fallaciam in argumentis; sed hoc est falsum. Falsitas probatur: quia si aliquam, maxime fallaciam equivocationis. Probatur: quia nullum agens, propter hoc quod exercet de se officia, dicitur equivocum; sed propter hoc quod ly ‘omnis’ tenetur collective vel divisive, exercet diversa officia; ergo propter hoc non debet dici equivocum. Regula: hoc nomen ‘omnis’ quocumque modo tenetur, sive copulative, sive divisive, semper est nomen distributivum apud grammaticum, et communiter species specialissima nominis que dicitur distributivum. Quia, ut dicit argumentum: quando tenetur collective, tunc non continetur sub specie nominis collectivi. Sed pro secundo sciendum quod hoc nomen ‘omnis’ non dicitur ‘divisivum’ quia semper dividit sic quod numquam colligit, nec dicit 5 deberet: deberent V 18 ei: si V 19 numeri: numero V 26 divisive: dissive (?) V 27 equivocum: equivocatio V 30 specialissima: specialissime V 32 collectivi: collective V 9

Donatus, Ars maior, ed. L. Holtz, liber III, 1, 2, p. 655, ll. 15–16.

5

10

15

20

25

30

appendix ii.2

5

10

15

20

25

30

459

‘collectivum’ quia colligat sic quod non dividat, sed ideo dicitur ‘divisivum’ quia ipsum dividit terminum cui additur in partes, et denotat predicatum in qua sic ponitur, inesse subiecto pro omnibus istis partibus divisi. Sed tunc dicitur teneri ‘collective’ quando dividit terminum in partes et denotat predicatum propositionis in qua sic sumitur convenire subiecto pro suis subiectis collectim vel coniunctim et non divisim, ut hic: ‘omnes apostoli Dei sunt duodecim’. Nota: illud nomen ‘omnis’ in hoc quod tenetur collective et divi- fol. 258v sive, tenetur equivoce, scilicet pro ratione secundum quod dicitur. Ideo tenetur equivoce quia significet divisionem et collectionem equivoce. Sed ideo variatis illis actibus variatur eius significatio quod est ‘omnis’, sicut patet in simili: pronomen demonstrativum si capitur equivoce et demonstrative, tunc capitur equivoce, et tamen non significat demonstrationem et relationem equivoce, sed illa que significantur per ipsum secundum istos diversos actus, ista significantur equivoce. Sed quando dicebatur: ‘nullum agens propter hoc quod etc.’, respondetur quod ista maior est falsa, sed potest habere veritatem si ad variationem istorum actuum non sequitur variatio significationis. Nam quod ignis lucet et calescit, propter hoc uno tempore non magis prodit vel tenet unam significationem quam aliam; non sic autem est de ly ‘omnis’. Per hoc respondetur. Arguitur contra: si ly ‘omnis’ tenetur collective, sequitur quod aliqua sit ‘suppositio collectiva’, et per consequens divisio auctoris mala, ubi dicitur: in confusam tantum, distributivam et determinatam. Sed quod non sit ponenda, probatur, quia sub quolibet termino stante determinate valet descensus disiunctivus, sed sic non fit hoc. Arguitur quia: si ly ‘omnis’ aliquando tenetur divisive, vel ergo ubique consignificaret universaliter semper, vel aliquando sic et aliquando non. Quod non secundum, probatur: ubique consignificat universaliter: probatur, quia quando tenetur collective, tunc consignificat universaliter collective et etiam universaliter quando tenetur divisive. Sed si non tenetur universaliter collective, tunc sequitur quod aliquod frustra in arte sequatur. Et supponatur quod terminus categorematicus pluralis numeri etiam teneatur collective. Tunc arguitur sic dicendo: 1 dividat: sed ideo dicitur divisivum ideo quod semper dividat add. V 4 terminum: in (nomen? add. sed del.) tantum V 8 tenetur: teneatur (?) V 10 quia: quod V 15 actus: actos V 16 etc: etc. propter quod V 20 autem: non add. necnon del. V | omnis: propter add. necnon del. V 27 tenetur: collective add. necnon del. V 28 ubique: acceptibus (?) V

460

appendix ii.2

‘omnes apostoli Dei sunt duodecim’, capiendo ‘apostoli Dei’ collective, et si adderetur tunc ‘omnis’, fieret frustra. Pro primo sciendum quod Thomas de Clivis10 dicit quod ‘apostoli’ supponit confuse tantum collective, et ponit tertiam suppositionem confusam, scilicet confusam distributivam, confusam tantum et confusam collectivam. Et sic secundum ipsum in propositione indefinita subiectum supponit confuse distributive. fol. 259r Sed istud dictum non est | commune. Tenendo commune dictum dicitur quod supponit determinate illud subiectum. Sed ad probationem, quando dicitur: ‘quomodo debet descendi?’, respondetur quod sic debet descendi: ‘ergo isti omnes apostoli Dei sunt duodecim vel isti omnes apostoli Dei sunt duodecim etcetera’ et non absolute ponendo ly ‘omnis’. Ratio quia in ista ‘omnes apostoli Dei sunt duodecim’ denotatur collectio, ita exprimitur in descensu, quando additur istud signum ‘omnis’. Alia ratio est: quia, si sic non descenderetur, tunc fieret dubium cuius propositionis fieret descensus. Pro secundo argumento sciendum quod, si ly ‘omnis’ aliquando tenetur divisive, sicut dicit Hugo, aliqui volunt quod signum universaliter collective sumptum universaliter actum distribuit. Et dicunt isti: tenendo ly ‘omnis’ collective non est pars subiecti sicut tenetur divisive. Et dicunt etiam quod ista sit universalis: ‘omnes apostoli Dei sunt duodecim’ et hoc tenendo ly ‘omnis’ collective. Et licet ista sunt probabilia, tamen communiter non tenentur. Et ergo dicatur quod, si ly ‘omnis’ tenetur collective, quod tunc sit pars subiecti, et quod sit propositio indefinita, et quod non consignificat universaliter si consignificatio est collectiva. Ulterius dicitur quod addendo signum universaliter collectivum non sit frustra, sed additur sibi ad designandum quod predicatum inesset subiecto pro suis suppositis collectim vel coniunctim, et quamvis hoc potest designari alias per totam propositionem, non tamen ita expresse sine signo sicut cum signo.

4 tertiam: tertem (?) V 15 ita: et ita V 16 tunc: et tunc V distributum V 24 ista: iste V 26 non: sit add. necnon del. V collective V. 10

On Thomas de Clivis, cf. supra, appendix 1.1.

20 distribuit: 27 collectiva:

5

10

15

20

25

30

Appendix III

The sophistria of MS C and Billingham’s De probationibus terminorum In the third appendix I present the corresponding passages and differences betrwee Richard Billingham’s De probationibus terminorum, and quotations of this work in our Sophistriatract. Richard Billingham, De probationibus terminorum. RB §§ (rec. prior), ed. L.M. de Rijk (Nijmegen 1982) pars prima: de termino De termini diffinitione ac divisione De termino resolubili De eius diffinitione De resolutione nominum De prima regula consequentiali De compositione nominum De resolutione ac compositione verborum De secunda regula consequentiali De alia regula consequentiali De termino exponibili De eius diffinitione ac divisione De termino officiabili De eius diffinitione ac divisione De termino resolubili exponibili officiabili pars secunda: de probatione propositionum De propositione demonstrativa De indefinita affirmativa De particulari affirmativa De indefinita negativa De universali affirmativa De universali negativa De hiis dictionibus ‘primum’, ‘ultimum’ et ‘maximum’, ‘minimum’ De quadam regula generali De comparativo gradu De superlativo gradu De exclusiva, exceptiva, ‘differt’, ‘aliud’, ‘non idem’ De ‘prius’ ac ‘posterius’

BJ 686, text

1–6 7 8 9–11 12 13 14–16 17 18–19 20 21–22 23 24–31 32 33 34–43 44

§ 39–43 omitted

45–47 48 49–51 52–53

omitted omitted § 50–51 omitted § 53 omitted on ‘like’ (sicut)

54 55

partially11 on reduplicative omitted

11 The discussion on exclusives (§ 4.9.2.12) and exceptives (§ 4.9.2.13) is more elaborate than in Billingham’s text.

462

appendix iii

De ‘incipit’ et ‘desinit’ De probatione termini officiabilis

56–61 62–70

§ 58, 59, 61 om.12 § 64–70 omitted

pars tertia: de regulis generalibus De prima regula generali De termino privativo De secunda regula generali De tertia regula generali De quadam oppositione contra illam facta

71–72 73 74 75–79 80–83

Rule I omitted omitted Rules II–III omitted Rule IV

12 Our text does not follow Billingham in the strict sense, but Billingham’s theory of ‘begins’ is part of a discussion, in which Billingham, together with Marsilius and Hugo are placed in opposition to Ockham, Manlevelt and Heytesbury.

INDICES

INDICES TO THE INTRODUCTION Index of Terms Adam, 28 ambiguities of words, 3 ampliation, 30 Antichrist, 28 appellation, 31 approach – of language according to compounded and divided sense, 34 – according to the causes of truth, 34 – by analysis of a proposition, 33 chymera, 28, 31 collective noun, 30 comparison, 31 conceptualists, 29 definition of the science of sophistria, 24 expository syllogism, 32 fallacious reasoning, 25 hypothetical sentences, 33 intellect, act of the – 28 new logic (‘logica nova’), 25

reduction to absurdity, 37 science of sophistria, 24 semantical approach, 33 sign equivocation of a –, 28 natural signs: – on basis of circumstances, 28 – without qualification, 28 signification, 28 total – of the proposition, 32 accidental –, 20 connotative –, 29 univocal and synonymical –, 29 significate – of a true and affirmative proposition, 32 adequate –, 32 singularists, 29 sophistria docens, 24 – utens, 24 supposition confused –, 28 distributive –, 30 innominate –, 28, 31 merely confused –, 30 collective –, 28, 30

Oxford and Cambridge – handbooks of logic, 17 – traditions in logic, 34

terms fictional –, 31 singular –, 30 restriction of –, 31 truth, proof and knowledge, 32

probable proposition, 21

universalists, 29

466

indices to the introduction Index of Ancient and Medieval Names

Albert (probably ‘of Saxony’), 23 Albert of Saxony, 23, 34 Alexander (probably ‘de Villa Dei’), 29 Aristotle, 6, 12, 21 Bohemia, 6 Bonaventura O.F.M., 36 Clara, 6 Clemens, 6 Cracow, 4, 6 Edward Upton, 33 Franciscus de Brega, 6 Greifswald statute, 25 Hugo Capellanus, 15 Hugo de Reys, 15 Hugo Kym, 15, 29 Hugo, 15, 29 Johannes Buridanus, 12, 16, 23, 27, 30 Johannes Venator Anglicus, 16 John Duns Scotus, 7 John Hunter (= Johannes Venator Anglicus) John Hus, 15 John of Glogovia, 17 John of Go-la (?), 17 John of Holland , 14 John of Werdea, 23 John Tarteys, 15, 17 John Wyclif, 15, 17 John XXI (pope), 11 Lincolniensis (= Robert Grosseteste), 23 Marsilius of Inghen, 4, 11, 12, 15, 16, 23, 27, 30, 34

Martin of Alnwick, 33 Martin of England, 33 Matthew of Orléans, 35 Merton College, 4, 15, 18 Natalis of Venice, 34 Paul of Venice, 16 Peter of Spain, 4, 5, 11, 12, 23, 27, 35 Porphyry, 14 Prague, 4–6, 15, 25, 26 Richard Billingham, 4, 6, 18, 23, 27 Richard Brinkley, 32 Richard Ferribridge, 16 Richard Kilvington, 17 Robert Alyngton, 15 Robert Grosseteste (Lincolniensis), 23 Roger Bacon, 36 Rupertus, 6 Thomas Aquinas, 7 Thomas de Berca (Rheinberg), 17 Thomas Bradwardine, 17 Thomas Manlevelt, 4, 13–16, 27 Thomas of Cleves, 4, 17, 18, 23, 27–30 Thomas Zeghenans (or Segeland), 4, 17 University – of Paris, 12 – of Uppsala, 25 – of Vienna, 23 – of Leipzig, 25 German universities, 14 Walter Burley, 33 William of Heytesbury, 14–16, 34 William of Ockham, 7, 11, 14, 15, 17, 23, 33 William of Sherwood, 35 William of Sutton, 14, 27

indices to the introduction

467

Index of Modern Names Ors, A. d’, 7, 11

Andrews, R., 36 Ashworth, E.J., 13, 17, 33, 36

Piltz, A., , 25, 36 Pinborg, J., 3, 6, 7, 21, 25, 36 Pironet, F., 16 Pluta, O., 23, 26 Punta, F. del, 16

Bos, E.P., 7, 12–14, 16, 18, 23 Dziewicki, M.H., 15 Fitzgerald, M.J., 17

Read, S., 5, 13, 17, 18, 36 Rijk, L.M. de, 5, 7, 16, 18, 19, 33, 35, 36

Gál, G., 17 Grass, R., 13 Green Pedersen, N.J., 14

Schmitt, C.B., 13, 17, 33 Skinner, Q., 17, 33 Smahel, F., 3 Spade, P.V., 13, 14, 15 Spruyt, J., 12, 35, 36 Stammerjohan, H., 17 Steele, R., 36 Stump, E., 34 Sylla, E., 3

Hamesse, J., 27 Haperen, A. van, 20 Holtz, L., 5 Hubien, H., 12 Kaczmarek, L., 13 Kaluza, Z., 17, 34 Kann, C., 13 Kenny, A., 3, 7, 15, 25, 36 Kleineidamm, E., 13 Kowalczyk, M., 3 Kozlowska, A., 3 Kretzmann, B.E., 17 Kretzmann, N., 3, 17, 34, 36

Tugwell, O.P., S., 7 Vignaux, P., 34 Weisheipl, J.A., 36 Weyers, O., 6 Wlodek, S., 3 Wood, R., 17

Lewry, O., 14, 16 Libera, A. de, 34 Lorenz, S., 16, 19

Zwiercan, M., 3

Maierù, A., 16, 19 Markowski, M., 3,5, 6

Index of Manuscripts Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, Amploniana Q 28, fols. 1–40: 14 Q 28, fols. 40–140: 14 Q 30, fols. 55v–62r: 14 Q 30, fols. 132v–144v: 14 Q 245, fols. 41r–48r: 14

Göttingen, Universitätsbibliothek, Lüneburg 20, fols. 2r–29v: 18 Munich, Bayerische Staatsbibliothek CLM 4385, fols. 11r–29r: 15, 34 CLM 24961, fols. 1r–85v: 15

468

indices to the introduction

Munich, Universitätsbibliothek 2o 102, fols. 141r–161r: 18 Prague, Univ. Knihovna 896 (V E 4a), fols. 222r–238v: 15 Sankt Florian, Stiftsbibliothek XI, 632, fols. 42ra–51vb: 35 Toulouse, Bibliothèque municipale 739, fol. 87v: 15

Vatican Vat. Pal. 1202, fols. 250r–157v: 15 Vat. lat. 7678, fols. 73r–82r: 35 Vat. lat. 7678, fols. 82rb–88ra: 15 Vienna, Österr. Nazionalbibliothek, VPL, 4785, fols. 233v–280v: 21 ff.

INDICES TO THE EDITION Selective Index of Latin Terms ‘–’ = the lemma should be repeated Terms such as ‘aliud’, ‘nisi’, ‘inquantum’ have been adopted in the index if they receive special attention in the text. Acceptio, 114, 284 – est actus anime accipientis, 108 – tamquam terminus secunde impositionis, 284 actus – anime, 50, 108, 340 – exercitus, 310, 311 – significatus, 311 Adam, 112, 114, 160, 230, 283, 415 adiacentia, 77, 89 adverbium, 328 – adverbialiter tentum, 328 – comparandi, 201 – exponibile, 318 – numerale, 219, 220 – officiabile, 318 – resolubile, 318 alienatio, 298s – appellationis, 298 – suppositionis, 299 aliud, 261, 394 ‘–’, ‘differens’ et ‘diversum’, 225 ampliatio/ampliare, 239s, 239, 248, 259, 236, 245, 253, 259, 264, 265, 273, 293, 356 ampliationis privatio, 258 ampliare ante se, 283 ampliationis divisio, 256s – formalis, 240, 241s, 242, 243, 259, 298s – materialis, 240, 243, 248, 298 – ultrapotentialis, 121 vis (virtus) ampliativa, 356 Antichristus, 110, 112, 118, 168, 229,

237, 245, 247, 263, 270, 300, 317 antiqui, 149 appellatio, 234, 275, 282, 284, 294s appellationis divisio, 278 – formalis significati, 277s – materialis significati, 278 – forme, 227, 275, 276, 281s, 296, 353 – rationis,, 277, 283–289 – totalitatis, 281 appeto, 190, 220, 343 Cecus, 375, 280 chymera, 64, 74, 79, 106, 116, 162, 173, 175, 237, 256, 263–265, 284, 300, 304, 338, 351, 358, 365, 403 circumlocutiones verborum, 323 circumlocutivum, 100 cognosco, 254 – ‘bu’, 285 – hominem, 290 – hunc venientem, 274 – venientem, 273, 282 collective ‘omnis’ tentum –, 457s terminus tentus –, 209 communis – opinio, 246 – via, 106, 195, 207, 210, 217, 228, 248, 416 comparativus, 201, 202, 204, 205, 215, 382, 385, 389 – adverbialis, 204 complexum, 163

470

indices to the edition

– distans, 82, 297, 435 – indistans, 82, 297, 435 – propositionale, 341 conceptus, 134, 145, 154s – confusus, 77, 279 – proprius Dei, 287 – supponens materialiter, 145 – Antichristi, 112 confundere, 170ss, 191 – confuse innominate, 217 – confuse tantum, 183, 210–218, 220–222, 235 – distributive, 194 confusio, 17, 249 congruitas loycalis, 425 connotatio/connotare, 72s, 76s, 79, 108, 123s, 127s, 130s, 138, 181, 223, 240ss, 277–297 consequentia, 427, 429 – intermedia, 175 – mala, 432 – materialis, 196 nota consequentie, 429, 430 consignificatio/consignificare, 64, 86s, 89s, 95s, 125s, 248s, 253s, 267, 296, 321, 393, 414, 420, 430 consignificatio temporis, 248 consignificare actum anime, 95 consignificativum, 86, 127 synkathegoreuma dicitur –, 283 constantia subiecti, 184, 185, 196, 257, 359, 385, 440 consupponere, 126 contingens, 255, 341, 342, 417, 418 copula, 127s, 247s, 262s – disiunctiva, 262 – de possibili, 271 suppositio copule, 127s Demonstratio, 158 – ad impossibile, 365 – ad intellectum, 115 – ad sensum, 114, 353 demonstrativum, 312, 332, 350, 351, 353–355, 357, 359, 364, 378, 380 – derivativum, 319

descendere, 171, 172, 181ss, 185, 186, 332, 440, 424 – copulatim, 183, 184 – copulative, 184, 440 – difformiter, 188 – disiunctim, 183, 184 – disiunctive, 440 – materialiter, 169 – uniformiter, 189 descensus, 90, 182, 185, 186, 440, 424 – copulatus, 182 – formalis, 187 – loycalis, 175, 188, 440 difformitas –, 189 desidero, 230 desinere, 215, 320, 415 determinatio – adverbialis 296 – diminuens, 287 – restringens, 247 differens, 126, 195, 196, 220 differentia temporis, 240, 241, 263, 266 differt, 196, 197, 308, 391 dyaletica, 51 Ens, 146, 193, 272 – dicitur commune, 66 – divisibile, 47 ‘est’ secunde impositionis, 275 ‘est’ tertium adiacens, 321 ‘est’ secundum adiacens, 321 – est unum, 353 ‘–’ principaliter supponit in ordine ad ly ‘potest’, 272 entia possibilia vel ymaginabilia, 257 ‘–’ tentum nominaliter, 324 ‘est’ habet se tamquam radix aliorum verborum, 272, 317 ‘potest’ est superius et simplicius ad ly ‘est’, 317 equivocum a consilio, 77 equivoca significatio, 74 et sic de aliis, 147 et copulatim, 209

indices to the edition exceptio, 377 existere est: extra aliud sistere, 316 exponibile, 336, 346, 382 Fallacia equivocationis, 145 – petitionis principii, 54 fenix, 396 fides, 421 finis – accidentalis sophistice scientie, 61 – propositionis sophistice, 60 fundamentum – formationis, 334, 335 – notificationis, 334 Grammatica, 59, 104, 275 grammatici, 209 Hircocervus, 237 Idem, 186 – in specie, 68 immediatio, 313 immobilitare, 221, 222 impossibile, 64, 255, 264 incipit, 215–218, 316, 320, 338, 412, 415, 441 incomplexum, 110, 422 individuum, 166 – signatum, 100, 332 – vagum, 100 inductio, 62, 330 infinitum, 86, 322 inherentia, 72, 73, 75–78, 91, 146 inhesio, 56 inquantum, 408 intellectus, 59, 63, 85, 134, 155, 177, 223, 237, 249, 256s, 264, 271s, 288, 425 operatio –, 47, 53 intelligibile, 263 intelligitur, 253, 254, 320 intelligo – ‘bu’, 276 – ly ‘homo’, 176 intensio, 387

471

intensum, 277 intentio – anime, 85, 136s, 154, 155, 156ss, 202 – prima et secunda, 69, 70s, 85, 118 iubeo, 190 Kathegoreuma, 42, 86–88 Loyca, 56, 59, 61 – docens, 83 – nova, 239, 308 – usualis, 46 – vetus, 52, 239, 308 loyce divisio, 52 loyci, 209 ‘Magis’ vel ‘minus’, 199 materia – naturalis, 247, 256, 273 – necessaria, 51 – propositionis, 312 mediatio, 313 metaphysica, 56, 57 mobilitare, 220, 221 moderni, 149, 159 modi rerum, 94, 303 multitudo actu infinita, 432 Naturalis, 67, 131 – similitudo rei, 155 – ordo concipiendi, 249 necessarium, 255, 341, 342, 418 necesse, 267, 344 negatio, 249 – infinitans, 92, 99, 100, 299 – negans, 98, 194 – privans, 99s nichil, 64 nisi, 210, 406, 407 nomen – appellativum, 275, 282 – collectivum, 207, 389 – divisum in appellativum et proprium, 212 – proprium, 167, 319

472

indices to the edition

– obliquum, 68, 117, 124s, 148, 191, 202, 207, 285, 324, 361, 374s, 395s, 403, 432 non-homo, 158 non-idem, 197, 395 Officium mentis, 340, 345 opinatur, 320 oratio passim – amphibologica, 402 – transsumptiva, 129 Parva loycalia, 55 passio anime, 154 petitio principii, 380 possibile, 106, 255, 256, 264, 309, 417 potentia – propinqua ad supponendum, 123 – remota ad supponendum, 123 – supernaturalis, 320 potest, 252, 271, 272, 320 predicamentum, 279 – substantie, 279 essentie predicamentorum, 46 distinctio predicamentorum, 279 predicatio directa, 373, 374 preter, 402, 441 preterquam, 310 prima causa, 304, 417 principium – compositionis et resolutionis, 312 – demonstrationis, 326 – demonstrativum, 325 – metaphysice, 57 privatio, 64, 76, 111 probatio (probare), 349, 350 – componibilis, 326, 331–333, 350, 378 – exponibilis, 349 – necessaria, 352 – officiabilis, 308, 337, 344, 345, 347, 417 – propositionum, 307 – resolubilis, 329, 350, 352, 354, 393

– resolutoria, 322, 354 promitto, 190, 343 – denarium, 179, 187 – equum, 184, 290, 343, 422 – equum album, 343 – pomum, 344 pronomen, 318 – demonstrativum, 95, 96, 126, 163, 165, 220, 228, 318, 340 propositio – causalis, 431 – contingens, 304 – de excluso extremo, 395 – de excluso subiecto, 401 – de tertio adiacente, 357 – demonstrativa, 349 – exponibilis, 336 – exceptiva, 402, 441 – exclusiva, 395 – exclusiva, 400 – immediata, 325, 349 – indefinita, 350, 360 – indefinita affirmativa, 367 – indefinita negativa, 378 – modalis, 362 – multiplex, 380 – necessaria, 418 – officiabilis, 416, 417 – plures, 380 – probabilis, 309, 380 – probabilis exponibiliter, 349 – reduplicativa, 408, 412 – singularis, 169, 229 – universalis negativa, 369, 378 – universalis, 229 – universalis affirmativa, 367 – universalis exceptiva negativa, 406 – verificatur, 115 – ypothetica, 198 propositionem ponere in esse, 294 Qualitas – de prima specie, 46 – de secunda specie, 47 – realis, 221 quam, 201, 384

indices to the edition quin, 376 quod est, 249, 272 Regula – confusionum, 220, 221 – de copula, 230 relatio vel demonstratio pronominis, 156 relativum, 89, 155, 222, 223, 229 – accidentale, 223, 229 – diversitatis, 226, 236, 368 – essentiale, 223 – grammaticale, 130, 131, 223, 225 – loycale, 225 – substantie, 224, 225 – ydemptitatis, 225, 226, 229, 232, 234, 416, 442 – et nominalis conceptus, 229 remissum, 277 remotio, 300 – loycalis, 300 – passiva, 300 – realis, 300 resolutio, 317, 328 – formarum ablativa, 312 – propria, 323 restrictio, 239, 258–260, 265, 272 – formalis, 259, 298 – materialis, 205 Scitur, 320, 421 scientia – demonstrativa, 50, 51, 133 – factiva, 49 – illativa, 51 – mansiva, 133 – posterioristica, 51 – prioristica, 10, 52, 54, 55 – rationalis, 59 – realis, 58, 59 – sophistica, 54, 67 – specialis, 56 – topica, 51 – totalis, 50 scriptum, 154 sicud, 197, 390 significabile, 305

473

– complexe, 301–303 – incomplexe (non-complexe), 301 significare, 64, 320, 340 – actum anime interiorem, 289 – naturaliter, 84, 291 – naturaliter proprie, 143 – naturaliter communiter, 143 significatio, 63, 111, 120, 164 – accidentalis, 81, 282, 283 – absoluta, 73, 130 – ad placitum, 278 – communis universalis, 66 – connotativa, 72, 76 – diversificata, 73 – equivoca, 74 – essentialis, 72, 167, 175, 282 – essentialis respectiva, 75s – formalis, 77, 277, 280 – formalis essentialis, 76 – materialis, 76, 79, 196 – metaphorica vel transsumptiva, 78 – naturalis, 178 – primaria, 78s, 167 – propria, 168 – secundaria, 355 – specialis, 66 – subiectiva, 76 – synonymica, 73 – ultimata, 123, 157, 160, 285 divisio significationis, 78 significationis divisio accidentalis in concretam vel abstractam, 70 significationis divisio essentialis in absolutam et respectivam, 130 significationis divisio essentialis respective in materialem et formalem, 76s significationis divisio in essentialem et accidentalem, 282 significationis origo, 65s significationum alia primaria, alia secundaria, 78 significatum, 165 – adequatum, 304, 307

474

indices to the edition

– formale, 175, 178 – materiale, 278 – mediatum, 123 – non primarium, 282 – non ultimatum, 71, 136, 139, 140, 161, 233 totale –, 306, 418 – propositionis, 306, 307 – ultimatum, 71, 136, 141, 161 signum, 311 divisio signi, 67 – ad placitum, 69 – complexum, 80 – confusivum, 192, 217, 236 – distans, 82 – distributivum, 194 – exceptivum, 156 – exceptivum, 210, 212 – exclusivum, 212–214, 222, 399 – incomplexum, 80 – indistans, 82 – mentale, 80, 85 – naturale ex extraneis circumstantiis, 67, 68 – naturale simpliciter, 67 – naturale, 67s – particulare, 93, 97, 275 – prime impositionis, 69 – reduplicativum, 408, 409 – scriptum, 85 – scriptum, 85 – universale affirmativum, 213, 218, 221 – universale negativum, 220 – universale, 294, 368, 451s – vocale, 80, 85, 368 – scriptum, 85 signorum aliud complexum, aliud incomplexum vide (in)complexum utilitas signorum, 84 simplicium apprehensio, 53 singulare, 166, 202, 354, 359 singulariste, 153 singularitas vel individualitas termini, 320 singularizare, 354

sophistria, 52 – communis, 56 – docens, 49, 50 – naturalis, 46, 48, 54 – nova, 54 – partialis, 45, 46 – practica, 60 – specialis, 56 – speculativa, 60 – totalis respective, 45, 46 – totalis simpliciter, 45 – ut scientia, 45 – utens, 52 – vetus, 54 species, 207 – circumlocutiva, 135 – qualitatis, 76 – representativa, 84 stans, 112 status, 240, 297, 299 – termini, 240 subiectum, 46, 47, 90, 102 – scientie, 46, 308 – scientificum, 46 – sophistrie, 60 – transcendens et commune, 56 superlativus, 202, 206–208, 286, 289 suppositio, 102, 108–110, 113, 118– 120, 164 et passim – accidentalis, 131 – ampla, 230, 238, 292 – collectiva, 449s – communis non-determinata, 177 – communis, 170, 449 – communis, 162 – confusa, 177, 439, 459s – confusa tantum, 178–180, 440 – confusa distributiva, 440 – copulativa, 179, 440 – determinata, 171, 188 – distributiva immobilis, 189 – copulata, 179 – collectiva, 170 – discreta, 162, 163, 165, 168 – formalis, 127, 137, 160, 438 – immobilis, 188s

indices to the edition – impropria, 129 – materialis, 135, 139, 144, 146, 148, 155, 156, 158, 162, 242, 138, 168 – metaforica, 136 – mobilis distributiva, 136, 189 – naturalis, 131–134, 241, 242, 438 – obliqui, 125 – passiva, 104 – personalis, 135, 137, 159, 161, 157, 160 – pro se, 111 – propria, 124, 128s – relativorum, 222, 227 – relativa, 130 – relativi ydemptitatis substantie, 170 – singularis, 160 – simplex, 135, 138, 143, 150, 151, 152, 156, 148, 178, 160 – transsumptiva, 128 – yronica, 128, 129 suppositionis personalis divisio in communem et discretam, 161, 163 suppositionis communis divisio in determinatam et confusam, 110 suppositionis confuse distributive divisio in mobilem et in immobilem, 188 suppositionis confuse divisio, 178 suppositionis divisio in absolutam et relativam, 83 syllogismus expositorius, 287, 329, 330, 334, 335 synkathegoreuma, 64, 86–100, 104s, 122–128, 148s, 161, 176, 190s, 196s. 202, 206, 214, 218, 228s, 265, 283, 311s, 435 – affirmativum vel negativum, 190 – distributivum, 97, 183, 196 – negativum, 97, 99 – singulare, 191 cf. ‘consignificativum’

475

Tamquam, 197 tantum, 170, 178, 213 terminus, 180, 337 termini resolubilis divisio, 327 definitio termini, 244 termini convertibiles, 286 termini non-verbales, 319 terminum extra propositionem supponere, 121 – absolutus, 230 – abstractus accidentalis, 283 – ampliabilis et non ampliativus, 244 – appellans formam, 280, 292 – complexus, 110, 196 – componibilis, 328, 329 – communis, 102 – confundibilis, 199 – confundens, 190 – de prima specie qualitatis, 283 – determinativus, 341, 343 – detrahens, 336 – discretus, 165, 166 – exponibilis, 266 – fictive significans, 75 – finitus, 99 – immediatus, 313–315, 321, 424, 425 – infinitus, 99 – limitans vel diminuens, 206 – mediatus, 255, 312–314, 317, 349, 367, 394, 417, 422, 425 – mentalis, 141–143, 155, 159, 162, 292 – obliquus, 124s, 222 – officiabilis, 308, 340, 344, 410, 416, 417 – privativus, 281 – prime impositionis, 275 – pro nullo supponens, 192s, 202, 229s, 257, 259s, 299, 331, 351, 364s, 399s, 426 – resolubilis, 249, 259, 276, 346 – scriptus, 141, 153 – secunde intentionis vel impositionis, 107

476

indices to the edition

– singularis, 55, 96, 117, 130, 133, 141, 153s, 164, 166s, 184, 205, 211, 228, 245s, 251, 253, 266, 276, 299, 318s, 322, 350, 352, 355, 383, 407, 424 – superaddens, 336 – synonymus, 296 – tentus collective, 209 – transcendens, 107, 258, 260, 261, 262, 284, 285, 340, 408 – univocus, 102, 280 – verbalis, 319 – vocalis, 141, 153, 155 theologi, 302 totum, 86, 126, 193 totum complexum, 417 ‘–’ synkathegoreumatice tentum, 125 Universalia, 229, 324, 340, 353 – realia, 178, 179, 351, 367

universalista, 151, 153, 160 univocatio, 56, 281 ut(i), 197 Velud, 197 verbum – impersonale, 324 – individuale vagum, 329, 331 – personale, 324 – substantivum, 316 verificari, 115, 116, 118, 132 et passim virtus – distributiva negationis, 204 – sermonis, 148, 203, 232 voluntas est impossibilium, 264 Ydea, 159 ymaginatio/ymaginari, 121, 150, 152, 159, 184, 256s, 263s, 305 ymaginabile, 256, 258, 263, 264 ymaginatur, 258

Index Locorum Albertus de Saxonia, Perutilis logica, ed. C. Kann (Leiden, 1994) p. 231, ll. 3–9: 233 Albertus de Saxonia, Perutilis logica (ed. Venetiis, 1522, reprint Hildesheim, 1974) Tractatus I, iii, f. 2vb: 87 Tractatus I, iii, f. 3ra, ad dubium 2m: 91 Tractatus I, vii, f. 4vb: 69 Alexander de Villa Dei, Doctrinale, ed. D. Reichling (Berlin, 1893) p. 35, l. 497: 207, 389 p. 35, l. 498: 389 p. 78, l. 1178: 206, 207 p. 91, l. 1434: 95 p. 95, l. 1495: 254 Aristoteles, Analytica Posteriora I, i, 71a11–13: 104 I, ii, 71b20–23: 51 I, ii, 71b25–26: 256 I, ii, 72a6–25: 57

I, iv, 73b25: 372 I, iv-vi: 409 I, vi, 75a2–4: 52 I, vi, 75a12–14: 52 I, vi, 75a18–19: 325 (2×) I, xvi, 79b23–25: 49 I, xxxiii, 88b33: 421 I, xxxiii, 89a1: 421 II, i, 89b23–90a5: 45 Aristoteles, Analytica Priora I, i, 24a16–23: 311 I, i, 24a17: 369 I, i, 24b19–21: 430 I, i, 24b16: 311, 313 I, i, 24b18–19: 312 I, v, 27b20: 314 I, xxiii, 40b29–41 a 20: 310 I, xxvii-xxx: 310 I, xxxviii, 49a6–8: 46 I, xxiii, 41a2–5: 428 I, xxxviii, 49a23: 409 II, ii, 53b7–8: 182

indices to the edition Aristoteles, De anima II, iv, 415a26-b1: 124 II, v, 417b22–23: 54 II, vi, 418a8–9: 278 II, vi, 418a20–21: 278 III, vi, 430a26–28: 256 III, viii, 431b21: 59 III, ix, 432a22 -b7: 282 Aristoteles, De generatione et corruptione I, vii, 323b31–33: 221 I, vii, 324a10–14: 221 Aristoteles, Peri hermeneias I, 16a4–10: 85 I, 16a12–13: 431 II, 16a20: 263 II, 16a20–22: 87 III, 306 III, 16b6: 135 III, 16b19–21: 63 III, 16b23: 430 III, 16b25: 128 VII, 17a 40: 361 VII, 17b11–12: 94 VII, 17b8–9: 373 VII, 17b17–19: 397 VII, 17b33–34: 213 VIII, 18a13–14: 419 IX, 305 X, 19b9–10: 92 X, 20a8–9: 396 X, 20b1–2: 427 X, 100 (2×), 101 XI, 20b14–24: 419 XII, 21a26: 267 Aristoteles, Ethica I, xiii, 1102a5–7: 59 III, ii, 1111b27: 264 III, iii, 1111b23: 289 VII, xiv, 1153b27–28: 149 Aristoteles, Metaphysica I, i, 981a16–20: 368 IV, iv, 1006a26: 335 IV, iv, 1006a22 (?): 263 IV, ii, 1004b18–27: 102 V, vi, 1016a5 (?): 110 VII, vi, 1031b28–29: 150

477

XII, vi, 1072a30–34: 305 Aristoteles, Physica I, i: 335 I, i, 184a16–18, 23–24: 324, 353 I, iv, 187b7: 408 I, v, 189a5–8: 331 I, ix, 192a1: 289 IV, viii, 215b20–21: 384 VII, iii, 246a13–14: 389 VIII, i, 252a3–4: 179 Aristoteles, Predicamenta I, 56 I, 1a6–8: 311 I, 1a12–15: 274 IV, 9b10 (?): 87 V, 3a9: 275 V, 4b8–10: 302 VII, 6b17–19: 223 VII, 7b22–24: 224 VII, 8a35–37: 89 VIII, 8b25: 113, 279 X, 12b17–13a17: 111 X, 111 X, 12a36-b5: 258 XIII, 14b22–24: 89 Aristoteles, Sophistici Elenchi I, 164a20–23: 48 (2×) I, 164b24:60 I, 165a1: 58 I, 165a28–30: 45 I, 166a2 s.: 247 I, 165a6–8: 84 I, 165a19–21: 61 IV, 166a23 s.: 362 IV, 166a33 s.: 362 IV, 166a33–38: 362 IV, 166a2–3: 286 IV, 166b8: 274 IV, 165b25–26: 145 V, 166b37–167a21: 248 V, 167a1–6: 264 XI, 171b25 s.: 56 XXIV, 179b3–4: 274 Aristoteles, Topica I, vii, 103a8–10: 388 Averroes, In De caelo, Opera omnia V (1562)

478

indices to the edition

I, i, vol. 1, f. 2rb: 303 II, ii, t. 17, f. 50rb-va: 305 Averroes, In Metaphysicam, Opera omnia (1562) XII, iii, t. 39, in vol. VIII, f. 151vb: 305 Boethius, De divisione, ed. J.P. Migne, Turnhout 1860 (Patrologia Latina 64) 875D-892A, col. 881 A: 162 Boethius, locus non inventus: 98 Donatus: Donati Grammatic Urbis Romae Ars Gramatica, ex recensione H. Keil, Grammatici Latini, vol. IV, Leipzig 1864 p. 387, l. 30: 323 p. 389, l. 26: 251 Donatus: locus non inventus: 282 Gosvin de Marbais, Tractatus de constructione, ed. I. Rosier-Catach, Nijmegen 1998 p. 37, ll. 2–4: 382 p. 51, ll. 26–32: 323 p. 52, l. 6: 317 Hugo: which Hugo? Loci non inventi: 113, 230, 413, 414, 415 Johannes Buridanus, Quaestiones in Predicamenta, ed. J. H.J. Schneider (Munich 1938) p. 28, l. 365: 76 Johannes Buridanus Summulae, De suppositiones, tractatus IV, ed. R. van der Lecq (Nijmegen, 1998) p. 9, ll. 8–19: 119 p. 13, l. 26: 270 p. 19, ll. 10–16: 88 p. 39, ll. 9–12: 137, 152 p. 33, ll. 7–8: 219 p. 45, ll. 1–2: 163 p. 45, ll. 4–6: 437

p. 48, l. 13 – p. 49, l. 2: 131 p. 52, l. 25: 257 p. 53, l. 22: 273 p. 65, ll. 1–9: 219 p. 70, ll. 2–3: 113 p. 70, ll. 16–18: 226 p. 71, ll. 3–8: 131 p. 72: l. 15: 233 p. 72, l. 17 – p. 73, l. 2: 233 p. 89, l. 5: 298 p. 92, l. 4 – p. 93, l. 10: 299 Summulae, De introductionibus (transcription by H. Hubien) ch. 3: 88 Summulae, De praedicabilibus, ed. L.M. de Rijk (Nijmegen, 1995) p. 17, ll. 22–24: 225. Johannes Duns Scotus, Opus primum super I Perihermeneias (ed. Vivès 1891) qu. xi, n. 3, pp. 559b-556a: 109 Johannes Duns Scotus, Ordinatio, ed. Vaticana, II, 1950 II, d. 3, pars 1, qu. 1, p. 402, ll. 10–16: 150 Johannes Venator Anglicus, Logica, ed. L.M. de Rijk (Stuttgart-Bad Cannstatt, 1999) III, 1, 2: 396 III, 6, 1: 218 Johannes Venator Anglicus, loci non inventi: 268, 271 Johannes Wycliff Tractatus de universalibus I, ed. I. J. Mueller (Oxford, 1985) p. 16, l. 19 ss: 149, 150 Fragmenta, ed. M.H. Dziewicky (London, 1905) p. 154, ll. 14–17: 368 De universalibus, ed. M.H. Dziewicky (London, 1905) p. 1, ll. 7–8: 150 Marsilius of Inghen, Treatises on the Properties of Terms. A First Critical Edition of the Suppositiones, Ampliationes, Appellationes,

indices to the edition Restrictiones and Alienationes (…) by E.P. Bos, (Dordrecht, 1983) Suppositiones p. 52, ll. 7–10: 103, 113 p. 52, l. 23: 163 p. 52, ll. 31–32: 137 p. 54, ll. 11–23: 263 p. 62, ll. 7–33: 152 p. 62, ll. 4–6: 189 p. 62, ll. 35–64: 189 p. 70, ll. 1–4: 182 p. 70, ll 19–27: 219 p. 88. r. 3, ll. 1–15: 280 Ampliationes p. 88, l. 16–22: 249 p. 98, l. 5–6: 239 p. 102, ll. 1–8: 257 p. 110, l. 26–30: 249 p. 110, l. 36 – p. 116, l. 31: 246 p. 116, ll. 10–14: 272 p. 118, ll. 1–10: 272 Appellationes p. 116, ll. 1–9: ll. 10–14. 36 – p. 116, l. 31: 247 p. 130, ll. 29–31: 277 p. 136, ll. 1–3: 120 Restrictiones p. 162, ll. 9–16: 270 Marsilius of Inghen, Quaestiones In IV Sententiarum (ed. 1522) liber II, qu. xi, art. vi, 251 ra, ll. 7–8: 398 Marsilius of Inghen, loci non inventi: 109, 228, 413 Nicolaus Oresme locus non inventus: 279 Petrus Hispanus, Syncategoreumata, ed. L.M. de Rijk (Leiden, 1992) p. 2: 92 Petrus Hispanus, Tractatus, ed. L.M. de Rijk (Assen, 1972) I. De introductionibus p. 2, ll. 2–3: 111, 120, 147 (2×) p. 2, l. 1: 63 p. 3, l. 29: 312

479

p. 7, ll. 14–15: 247 III. De praedicamentis p. 35, 20–21: 89 p. 35, ll. 25–27: 89 V. De locis p. 74, l. 24 – p. 75, l. 10: 129 p. 79, l. 3–9: 147 VI. De suppositionibus p. 81, ll. 21–22: 148 VII. De fallaciis p, 107, ll. 11–13: 129 XII. De distributionibus XII: 125 (locus incertus) Petrus Hispanus, locus non inventus: 300. Priscianus, Institutionum grammaticalium libri XVIII, 2 vols, Leipzig 1855–1859 (repr. Hildesheim 1961), Grammatici latini, ed. H. Keil II, xviii: 64 VIII, 3: 81 XII: 116 XVII 78: 116 Richard Billigham, Speculum puerorum (recensiones quinque) (...), ed. L.M. de Rijk: Some 14th Century Tracts on the Probationes Terminorum (Martin of Alnwick O.F.M., Richard Billingham, Edward Upton and Others. An Edition (…) by L.M. de Rijk (Nijmegen, 1982) II, 1, 2; II, 2,2; II, 3, 2; II, 4, 2l II, 5, 2: 313, 318, 337 II, 1, 3; II, 2, 3; II, 3, 3;II, 4, 5’ II, 5, 3: 321 II, 1, 6; II, 2, 6; II, 3, 5; II, 4, 6; II, 5, 4: 324 II, 1, 7; II, 2, 6; II, 3, 6; II, 4, 6; II, 5, 6: 326, 327, 330 II, 1, 7; II, 2, 7; II, 3, 10; II, 4, 7; II, 5, -: 332 II, 1, 9; II, 2, 9; II, 3, 12; II, 4, 9; II, 5, 8: 334 II, 1, 16; II, 2, 16; II, 3, 19; II, 4, 18: 335

480

indices to the edition

II, 1, 18; II, 2, 18; II, 3, 21; II, 4, 20; II, 5, 9: 336 II, 1, 19; II, 2, 19; II, 3, 22; II, 4, 21; II, 5, 0: 338 II, 1, 20; II, 2, 20; II, 3, 23; II, 4, 22; II, 5, 10: 337, 340, 345 II, 1, 21; II, 2, 22; II, 3, 24; II, 4, 22; I, 5, 11: 346 II, 1, 23; II, 2, 23; II, 3, 26; II, 4, 25; II, 5, 12: 349 II, 1, 24; II, 2, 24; II, 3, 27; II, 4, 34; II, 5, 19: 312 II, 1, 24; II, 2, 24; II, 3, 27; II, 4, 26; II, 5, 13: 350, 410 (2×), 418 II, 1, 25; II, 2, 25; II, 3, 28; II, 4, 27; II, 5, 12: 356 (2×) II, 1, 27; II, 2, 27; II, 3, 30; II, 4, 29; II, 5, -: 359 II, 1, 29; II, 2, 29; II, 3, 32; II, 4, 31; II, 5, -: 360 II, 1, 30; II, 2, 20. II, 3, 33; II, 4, 34; II, 5, 17: 361 II, 1, 31; II, 2, 32; II, 3, 33; II, 4, 34; II, 5, 17: 362, 277 II, 1, 32; II, 2, 32; II, 3, 34; II, 4, 33; II, 5, 18: 363 II, 1, 33; II, 2, 33; II, 3, 35; II, 4, 34; II, 5, -: 365 II, 1, 33; II, 2, 33; II, 3, 35; II, 4, 34; II, 5, 29: 366 II, 1, 34; II, 2, 34, II, 3, 36; II, 4, 35; II, 5, 21: 371, 373, 406 II, 1, 37; II, 2, 37; II, 3, 39; II, 4, 48; II, 5, 25: 374 II, 1, 38; iI, 2, 38; II, 3, 40; II, 4, 39; II, 5, 25: 376 II, 1, 41; II, 2, 41; II, 3, 43; II, 4, 42; II, 5 -: 357. II, 1, 49; II, 2, 48; II, 3, 46; II, 4, 45; II, 5, 27: 398 II, 1, 52; II, 2, 52; II, 3, 54; II, 4, 54; II, 5. -: 386 II, 1, 56; II, 2, 56, II, 3, 56; II, 4, 59,II, 5, -: 218. II, 1, 56; II, 2, 56; II, 3, 58; II, 4, 59; II, 5, 35: 413

II, 1, 63; II, 2, 63; II, 3, 65; II, 4, 67; II, 5, 38: 419 (2×) II, 1, 66; II, 2, 66; II, 3, 68; II, 4, 71; II, 5, 40: 343, 344, 422 II, 1, 67; iI, 2, 67; II, 3, 70; II, 4, 72; II, 5, -: 420 II, 1, 75; II, 2, 87; II, 3, 89; II, 4; II, 5, 46: 425 II, 1, 77; II, 2, 73; II, 3, 77; II, 4, 78; II, 5, 42: 424 II, 1, 79; II, 2, 95; II, 3, 94; II, 4, -; II, 5, 47: 426 Richard Billingham, De significato propositionis, in MS Worcester, Cathedral F. 35, ff. 109vb–110va: 303 Richard Billingham, loci non inventi: 212, 331, 356 Richard Brinkley, ed. G. Gál-R. Wood, Franciscan Studies 40 (1980) pp. 59–101 p. 70: 150 p. 80: 120 p. 99: 120, 149, 151 Richard Brinkley, Summa nova de logica, (…), ed. M.J. Fitzgerald (Leiden, 1987) p. 6: 178 p. 19, n. 45: 120 p. 27: 199 Richard Brinkley: loci non inventi: 88, 90, 109, 219 Richard Kilvington, The Sophismata of Richard Kilvington. Textedition by N. Kretzmann and B.E. Kretzmann (Cambridge, 1990) p. 3, ll. 34s: 203 Robert van Parijs, Summa ‘Breve sit’, ed. C.H.Kneepkens, Het Iudicium constructionis. Het leerstuk van de constructio in de 2de helft van de 12de eeuw. (…). Nijmegen 1987 p. 2, l. 25: 124 p. 7, ll. 17–22: 316 Thomas de Clivis, Tractatus de conceptibus, ed. E.P. Bos – S.R.

indices to the edition Read in Concepts. The Treatises of Thomas of Cleves and Paul of Gelria. An Edition of the Texts with a Systematic Introduction by Egbert Bos and Stephen Read (Louvain, 2001) § 24: 86 Thomas Manlevelt, in MS Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek, Amploniana, Q 271 f. 41r: 110, 113, 138, 140, 144 f. 43r: 151 f. 44r: 159, 164, 165 f. 45v: 179, 182, 185, 188 Thomas Manlevelt, loci non inventi: 91, 412 Walter Burley, Tractatus de puritate artis logicae, ed. Ph. Boehner (St. Bonaventure 1955) p. 2, ll. 6–7: 109 p. 14, ll. 24–30: 178

481

William Heytesbury, Probationes conclusionum, de ‘incipit’, ed. 1494 (Vat. incunabulum 190) fol. 190 b, ff. 23va-27ra: 412 William Heytesbury, Tractatus Guilielmi Hentisberi De sensu composito et diviso. Regulae eiusdem de sophismatibus (…). Ca. 1: De insolubilibus. Ed. Venetiis 1494 ff. 4va-7vb: 181 William Heytesbury, De scire et dubitare, ed. Venetiis 1494 fol. 13ra: 420 fol. 13va: 218 fol. 13vb: 421 William of Ockham, Summa logicae, ed. Ph. Boehner, G. Gál and S. Brown. St. Bonaventure, 1974 (Opera Philosophica I) I, 4, p. 15, l. 13: 94 I, 63, p. 193, ll. 2–3: 109 I, 73 p. 226, ll. 5–12: 183 II, 19, pp. 310–316: 412

STUDIEN UND TEXTE ZUR GEISTESGESCHICHTE DES MITTELALTERS 3. Koch, J. (Hrsg.). Humanismus, Mystik und Kunst in der Welt des Mittelalters. 2nd. impr. 1959. reprint under consideration 4. Thomas Aquinas, Expositio super librum Boethii De Trinitate. Ad fidem codicis autographi nec non ceterorum codicum manuscriptorum recensuit B. Decker. Repr. 1965. ISBN 90 04 02173 6 5. Koch, J. (Hrsg.). Artes liberales. Von der antiken Bildung zur Wissenschaft des Mittelalters. Repr. 1976. ISBN 90 04 04738 7 6. Meuthen, E. Kirche und Heilsgeschichte bei Gerhoh von Reichersberg.1959. ISBN 90 04 02174 4 7. Nothdurft, K.-D. Studien zum Einfluss Senecas auf die Philosophie und Theologie des 12. Jahrhunderts. 1963. ISBN 90 04 02175 2 9. Zimmermann, A. (Hrsg.). Verzeichnis ungedruckter Kommentare zur Metaphysik und Physik des Aristoteles aus der Zeit von etwa 1250-1350. Band I. 1971. ISBN 90 04 02177 9 10. McCarthy, J. M. Humanistic Emphases in the Educational Thought of Vincent of Beauvais. 1976. ISBN 90 04 04375 6 11. William of Doncaster. Explicatio Aphorismatum Philosophicorum. Edited with Annota-tions by O. Weijers. 1976. ISBN 90 04 04403 5 12. Pseudo-Boèce. De Disciplina Scolarium. Édition critique, introduction et notes par O. Weijers. 1976. ISBN 90 04 04768 9 13. Jacobi, K. Die Modalbegriffe in den logischen Schriften des Wilhelm von Shyreswood und in anderen Kompendien des 12. und 13. Jahrhunderts. Funktionsbestimmung und Gebrauch in der logischen Analyse. 1980. ISBN 90 04 06048 0 14. Weijers, O. (Éd.). Les questions de Craton et leurs commentaires. Édition critique. 1981. ISBN 90 04 06340 4 15. Hermann of Carinthia. De Essentiis. A Critical Edition with Translation and Commentary by Ch. Burnett. 1982. ISBN 90 04 06534 2 17. John of Salisbury. Entheticus Maior and Minor. Edited by J. van Laarhoven. 1987. 3 vols. 1. Introduction, Texts, Translations; 2. Commentaries and Notes; 3. Bibliography, Dutch Translations, Indexes. 1987. ISBN 90 04 07811 8 18. Richard Brinkley. Theory of Sentential Reference. Edited and Translated with Introduction and Notes by M. J. Fitzgerald. 1987. ISBN 90 04 08430 4 19. Alfred of Sareshel. Commentary on the Metheora of Aristotle. Critical Edition, Introduction and Notes by J. K. Otte. 1988. ISBN 90 04 08453 3 20. Roger Bacon. Compendium of the Study of Theology. Edition and Translation with Introduction and Notes by T. S. Maloney. 1988. ISBN 90 04 08510 6 21. Aertsen, J. A. Nature and Creature. Thomas Aquinas’s Way of Thought. 1988. ISBN 90 04 08451 7 22. Tachau, K. H. Vision and Certitude in the Age of Ockham. Optics, Epistemology and the Foundations of Semantics, 1250-1345. 1988. ISBN 90 04 08552 1 23. Frakes, J. C. The Fate of Fortune in the Early Middle Ages. The Boethian Tradition. 1988. ISBN 90 04 08544 0 24. Muralt, A. de. L’Enjeu de la Philosophie Médiévale. Études thomistes, scotistes, occamiennes et grégoriennes. Repr. 1993. ISBN 90 04 09254 4

25. Livesey, S. J. Theology and Science in the Fourteenth Century. Three Questions on the Unity and Subalternation of the Sciences from John of Reading’s Commentary on the Sentences. Introduction and Critical Edition. 1989. ISBN 90 04 09023 1 26. Elders, L. J. The Philosophical Theology of St Thomas Aquinas. 1990. ISBN 90 04 09156 4 27. Wissink, J. B. (Ed.). The Eternity of the World in the Thought of Thomas Aquinas and his Contemporaries. 1990. ISBN 90 04 09183 1 28. Schneider, N. Die Kosmologie des Franciscus de Marchia. Texte, Quellen und Untersuchungen zur Naturphilosophie des 14. Jahrhunderts. 1991. ISBN 90 04 09280 3 29. Langholm, O. Economics in the Medieval Schools. Wealth, Exchange, Value, Money and Usury according to the Paris Theological Tradition, 1200-1350. 1992. ISBN 90 04 09422 9 30. Rijk, L. M. de. Peter of Spain (Petrus Hispanus Portugalensis): Syncategoreumata. First Critical Edition with an Introduction and Indexes. With an English Translation by Joke Spruyt. 1992. ISBN 90 04 09434 2 31. Resnick, I. M. Divine Power and Possibility in St. Peter Damian’s De Divina Omni-potentia. 1992. ISBN 90 04 09572 1 32. O’Rourke, F. Pseudo-Dionysius and the Metaphysics of Aquinas. 1992. ISBN 90 04 09466 0 33. Hall, D. C. The Trinity. An Analysis of St. Thomas Aquinas’ Expositio of the De Trinitate of Boethius. 1992. ISBN 90 04 09631 0 34. Elders, L. J. The Metaphysics of Being of St. Thomas Aquinas in a Historical Perspective. 1992. ISBN 90 04 09645 0 35. Westra, H. J. (Ed.). From Athens to Chartres. Neoplatonism and Medieval Thought. Studies in Honour of Edouard Jeauneau. 1992. ISBN 90 04 09649 3 36. Schulz, G. Veritas est adæquatio intellectus et rei. Untersuchungen zur Wahrheitslehre des Thomas von Aquin und zur Kritik Kants an einem überlieferten Wahrheitsbegriff. 1993. ISBN 90 04 09655 8 37. Kann, Ch. Die Eigenschaften der Termini. Eine Untersuchung zur Perutilis logica Alberts von Sachsen. 1994. ISBN 90 04 09619 1 38. Jacobi, K. (Hrsg.). Argumentationstheorie. Scholastische Forschungen zu den logischen und semantischen Regeln korrekten Folgerns. 1993. ISBN 90 04 09822 4 39. Butterworth, C. E., and B. A. Kessel (Eds.). The Introduction of Arabic Philosophy into Europe. 1994. ISBN 90 04 09842 9 40. Kaufmann, M. Begriffe, Sätze, Dinge. Referenz und Wahrheit bei Wilhelm von Ockham. 1994. ISBN 90 04 09889 5 41. Hülsen, C. R. Zur Semantik anaphorischer Pronomina. Untersuchungen scholastischer und moderner Theorien. 1994. ISBN 90 04 09832 1 42. Rijk, L. M. de (Ed. & Tr.). Nicholas of Autrecourt. His Correspondence with Master Giles and Bernard of Arezzo. A Critical Edition from the Two Parisian Manuscripts with an Introduction, English Translation, Explanatory Notes and Indexes. 1994. ISBN 90 04 09988 3 43. Schönberger, R. Relation als Vergleich. Die Relationstheorie des Johannes Buridan im Kontext seines Denkens und der Scholastik. 1994. ISBN 90 04 09854 2 44. Saarinen, R. Weakness of the Will in Medieval Thought. From Augustine to Buridan. 1994. ISBN 90 04 09994 8 45. Speer, A. Die entdeckte Natur. Untersuchungen zu Begründungsversuchen einer „scientia naturalis“ im 12. Jahrhundert. 1995. ISBN 90 04 10345 7 46. Te Velde, R. A. Participation and Substantiality in Thomas Aquinas. 1995. ISBN 90 04 10381 3 47. Tuninetti, L. F. „Per Se Notum“. Die logische Beschaffenheit des Selbstverständlichen im Denken des Thomas von Aquin. 1996. ISBN 90 04 10368 6 48. Hoenen, M.J.F.M. und De Libera, A. (Hrsg.). Albertus Magnus und der Albertismus. Deutsche philosophische Kultur des Mittelalters. 1995. ISBN 90 04 10439 9 49. Bäck, A. On Reduplication. Logical Theories of Qualification.1996. ISBN 90 04 10539 5

50. Etzkorn, G. J. Iter Vaticanum Franciscanum. A Description of Some One Hundred Manuscripts of the Vaticanus Latinus Collection. 1996. ISBN 90 04 10561 1 51. Sylwanowicz, M. Contingent Causality and the Foundations of Duns Scotus’ Metaphysics. 1996. ISBN 90 04 10535 2 52. Aertsen, J.A. Medieval Philosophy and the Transcendentals. The Case of Thomas Aquinas. 1996. ISBN 90 04 10585 9 53. Honnefelder, L., R. Wood, M. Dreyer (Eds.). John Duns Scotus. Metaphysics and Ethics. 1996. ISBN 90 04 10357 0 54. Holopainen, T. J. Dialectic and Theology in the Eleventh Century. 1996. ISBN 90 04 10577 8 55. Synan, E.A. (Ed.). Questions on the De Anima of Aristotle by Magister Adam Burley and Dominus Walter Burley 1997. ISBN 90 04 10655 3 56. Schupp, F. (Hrsg.). Abbo von Fleury: De syllogismis hypotheticis. Textkritisch herausgegeben, übersetzt, eingeleitet und kommentiert. 1997. ISBN 90 04 10748 7 57. Hackett, J. (Ed.). Roger Bacon and the Sciences. Commemorative Essays. 1997. ISBN 90 04 10015 6 58. Hoenen, M.J.F.M. and Nauta, L. (Eds.). Boethius in the Middle Ages. Latin and Vernacular Traditions of the Consolatio philosophiae. 1997. ISBN 90 04 10831 9 59. Goris, W. Einheit als Prinzip und Ziel. Versuch über die Einheitsmetaphysik des Opus tripartitum Meister Eckharts. 1997. ISBN 90 04 10905 6 60. Rijk, L.M. de (Ed.). Giraldus Odonis O.F.M.: Opera Philosophica. Vol. 1.: Logica. Critical Edition from the Manuscripts. 1997. ISBN 90 04 10950 1 61. Kapriev, G. …ipsa vita et veritas. Der “ontologische Gottesbeweis” und die Ideenwelt Anselms von Canterbury. 1998. ISBN 90 04 11097 6 62. Hentschel, F. (Hrsg.). Musik – und die Geschichte der Philosophie und Naturwissenschaften im Mittelalter. Fragen zur Wechselwirkung von ‘musica’ und ‘philosophia’ im Mittelalter. 1998. ISBN 90 04 11093 3 63. Evans, G.R. Getting it wrong. The Medieval Epistemology of Error. 1998. ISBN 90 04 11240 5 64. Enders, M. Wahrheit und Notwendigkeit. Die Theorie der Wahrheit bei Anselm von Canterbury im Gesamtzusammenhang seines Denkens und unter besonderer Berücksichtigung seiner Antiken Quellen (Aristoteles, Cicero, Augustinus, Boethius). 1999. ISBN 90 04 11264 2 65. Park, S.C. Die Rezeption der mittelalterlichen Sprachphilosophie in der Theologie des Thomas von Aquin. Mit besonderer Berücksichtigung der Analogie. 1999. ISBN 90 04 11272 3 66. Tellkamp, J.A. Sinne, Gegenstände und Sensibilia. Zur Wahrnehmungslehre des Thomas von Aquin. 1999. ISBN 90 04 11410 6 67. Davenport, A.A. Measure of a Different Greatness. The Intensive Infinite, 1250-1650. 1999. ISBN 90 04 11481 5 68. Kaldellis, A. The Argument of Psellos’ Chronographia. 1999. ISBN 90 04 11494 7 69. Reynolds, P.L. Food and the Body. Some Peculiar Questions in High Medieval Theology. 1999. ISBN 90 04 11532 3 70. Lagerlund, H. Modal Syllogistics in the Middle Ages. 2000. ISBN 90 04 11626 5 71. Köhler, T.W. Grundlagen des philosophisch-anthropologischen Diskurses im dreizehnten Jahrhundert. Die Erkenntnisbemühung um den Menschen im zeitgenössischen Verständnis. 2000. ISBN 90 04 11623 0 72. Trifogli, C. Oxford Physics in the Thirteenth Century (ca. 1250-1270). Motion, Infinity, Place and Time. 2000. ISBN 90 04 11657 5 73. Koyama, C. (Ed.) Nature in Medieval Thought. Some Approaches East and West. 2000. ISBN 90 04 11966 3 74. Spruyt, J. (Ed.) Matthew of Orléans: Sophistaria sive Summa communium distinctionum circa sophismata accidentium. Edited with an introduction, notes and indices. 2001. ISBN 90 04 11897 7

75. Porro, P. (Ed.) The Medieval Concept of Time. The Scholastic Debate and its Reception in Early Modern Philosophy. 2001. ISBN 90 04 12207 9 76. Perler, D. (Ed.) Ancient and Medieval Theories of Intentionality. 2001. ISBN 90 04 12295 8 77. Pini, G. Categories and Logic in Duns Scotus. An Interpretation of Aristotle’s Categories in the Late Thirteenth Century. 2002. ISBN 90 04 12329 6 78. Senger, H. Ludus Sapientiae. Studien zum Werk und zur Wirkungsgeschichte des Nikolaus von Kues. 2002. ISBN 90 04 12081 5 79. Fitzgerald, M.J. Albert of Saxony’s Twenty-five Disputed Questions on Logic. A Critical Edition of his Quaestiones circa Logicam. 2002. ISBN 90 04 125132 80. Darge, R. Suárez’ Transzendentale Seinsauslegung und die Metaphysiktradition. 2004. ISBN 90 04 13708 4 81. Gelber, H.G. It Could Have Been Otherwise. Contingency and Necessity in Dominican Theology at Oxford, 1300-1350. 2004. ISBN 90 04 13907 9 82. Bos, E.P. Logica modernorum in Prague about 1400. The Sophistria disputation ‘Quoniam quatuor’ (MS Cracow, Jagiellonian Library 686, ff. 1ra-79rb), With a Partial Reconstruction of Thomas of Cleve’s Logica. Edition with an Introduction and Appendices. 2004. ISBN 90 04 14009 3 83. Gottschall, D. Konrad von Megenbergs Buch von den natürlichen Dingen. Ein Dokument deutschsprachiger Albertus Magnus-Rezeption im 14. Jahrhundert. 2004. ISBN 90 04 14015 8