Polska pięknieje

Wydawca: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Opracowanie graficzne, redakcyjne i turystyczne: Wydawnictwo Pascal Spółka z ...

Author: Marek Klimek (red.)

45 downloads 849 Views 6MB Size Report

This content was uploaded by our users and we assume good faith they have the permission to share this book. If you own the copyright to this book and it is wrongfully on our website, we offer a simple DMCA procedure to remove your content from our site. Start by pressing the button below!
Report copyright / DMCA form

DOWNLOAD PDF

Wydawca: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Opracowanie graficzne, redakcyjne i turystyczne: Wydawnictwo Pascal Spółka z o.o. ul. Kazimierza Wielkiego 26 43-300 Bielsko-Biała tel. 0338282828, faks 8282829 www.pascal.pl Wybór projektów oraz teksty: Władysław Krzak, Marek Rokita, Andrzej Szoszkiewicz Smartlink Spółka z o.o. ul. Kościerzyńska 7 61-446 Poznań www.smartlink.pl Zdjęcia: Agencja Presso, Akademia Podlaska w Siedlcach, Bogdan Dąbrowski (s. 39), Jerzy Gontarz, Grzegorz Karnas, Władysław Krzak, Agata Rokita, Marek Rokita, Emanuela i Dawid Tatarkiewiczowie/Odonata, Janusz Tatarkiewicz, Piotr Waniorek Kierownik projektu: Iwona Gach Koordynacja prac redakcyjnych: Marek Klimek

Wydanie 2. Bielsko-Biała 2008 Copyright © Wydawnictwo Pascal Egzemplarz bezpłatny

ISBN 978-83-7513-400-1

Publikacja finansowana z budżetu państwa oraz środków Unii Europejskiej

UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO

Dzięki unijnym funduszom zwiększa się oferta turystyczna Polski. Przez ostatnie lata odbudowano lub odnowiono wiele cennych zabytków, zrewitalizowano zaniedbane części miast, wybudowano setki kilometrów dróg rowerowych, zbudowano nowoczesne baseny kąpielowe i parki tematyczne. Gdy ogląda się rezultaty tych przedsięwzięć, nie ulega wątpliwości, że nasz kraj pięknieje i przez to staje się jeszcze atrakcyjniejszy dla turystów z Polski i zagranicy. Większość z tych obiektów została odnowiona lub powstała w ostatnich dwóch latach i w tym krótkim okresie nie było zbyt wiele czasu na ich promocję. Nie ulega jednak wątpliwości, że warto się pochwalić tymi udanymi przedsięwzięciami. Taki był cel podjęcia prac nad przewodnikiem „Polska pięknieje”. W rezultacie w książce opisano 45 atrakcji turystycznych z różnych zakątków Polski. Warto, by obiekty zostały na stałe wpisane w wakacyjne trasy – piesze, rowerowe czy samochodowe. Dzięki dodatkowym informacjom na temat innych atrakcji turystycznych w okolicy można lepiej zaplanować wypady w miejsca polecane w przewodniku. „Polska pięknieje” nie jest jednak typowym przewodnikiem turystycznym. W publikacji zostały bowiem zawarte informacje na temat unijnego kontekstu opisywanych atrakcji. Wszystkie z nich powstały dzięki dofinansowaniu z unijnych dotacji. Ich wartość jest przez to jeszcze większa. Uzyskanie dotacji z funduszy strukturalnych jest dużym sukcesem. Projekty podlegają zwykle procedurze konkursowej i dofinansowanie otrzymują najlepsi. Pieniądze to jednak nie wszystko. Trzeba potem dobrze i zgodnie z przepisami zrealizować pomysł. W projektach turystycznych dochodzi jeszcze jeden aspekt – powinny zwiększyć atrakcyjność naszych miast i regionów i przyczynić do ożywienia gospodarczego. Warto odwiedzić wszystkie miejsca opisane w przewodniku. Przyjeżdżając tam, nie będziemy mieli wątpliwości, że Polska pięknieje na naszych oczach. Pięknieje dzięki unijnym funduszom i naszej pomysłowości!

Elżbieta Bieńkowska Minister Rozwoju Regionalnego

POLSKA

pięknieje

Z długiej listy przedsięwzięć wybieraliśmy te, które wyróżniały się oryginalnością, pomysłem na przyciągnięcie turysty i wreszcie starannym wykonaniem. Nasi autorzy i fotografowie dotarli do wszystkich obiektów, by na miejscu porozmawiać z osobami zaangażowanymi w te realizacje i zrobić profesjonalną dokumentację fotograficzną. Efekt naszej pracy mogą Państwo obejrzeć w tym wydaniu przewodnika. Mamy nadzieję, że informacje w nim zawarte zachęcą Państwa do odwiedzenia tych miejsc. A więc do zobaczenia na szlaku unĳnych projektów! Wydawnictwo Pascal i Smartlink

Spis treści 6 Centrum Wystawienniczo-Regionalne Dolnej Wisły w Tczewie 8 Szpital i bazylika w Chojnicach 10 Kalwaria wejherowska 12 Kaszubskie Oko 14 Gotycki ratusz w Morągu 16 Pałac Branickich w Białymstoku 18 Żarska Starówka 20 Klasztor w Gościkowie 22 Muzeum w Żaganiu 24 Katedra w Gnieźnie 26 Poznańska fara 28 Drewniane kościoły wokół puszczy Zielonka 30 Gród w Biskupinie 32 Zabytkowe budowle Chełmna 34 Zamek i starówka w Golubiu-Dobrzyniu 36 Wyspa Młyńska w Bydgoszczy 38 Żywe Muzeum Piernika w Toruniu 40 Rynek Nowomiejski w Toruniu 42 Biała Fabryka w Łodzi 44 Pałac w Wilanowie 46 Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie

48 Opactwo pobenedyktyńskie w Płocku 50 Stare Miasto w Zamościu 52 Bazylika archikatedralna w Lublinie 54 Zamek Książ 56 Turystyczne zagospodarowanie Złotoryi 58 Legnicka Starówka 60 Sebastianeum Silesiacum w Kamieniu Śląskim 62 Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu 64 Starówka w Bielsku-Białej 66 Skansen Górniczy „Królowa Luiza” w Zabrzu 68 Muzeum Zamkowe w Pszczynie 70 Cieszyńska Śląska Sieć na rzecz Wzornictwa 72 Pocysterski zespół klasztorno-pałacowy w Rudach 74 Stary Zamek i park Habsburgów w Żywcu 76 Ogród Doświadczeń w Krakowie 78 Dwór Paderewskiego w Kąśnej Dolnej 80 Piastowski zamek w Oświęcimiu 82 Zabytki Świętego Krzyża 84 Zabytki i atrakcje przyrodnicze Sandomierza 86 Kryta pływalnia w Strzyżowie 88 Centrum Wikliniarstwa w Rudniku nad Sanem 90 Kopiec Tatarski w Przemyślu 92 Podziemna Trasa Turystyczna i Rynek w Rzeszowie 94 Pałac Ogińskich w Siedlcach

P

Z

i przedstawienia teatralne. Ich miejscem są zarówno sale wystawowe i koncertowe, jak i zamkowy dziedziniec.

Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie

Mimo intensywnej eksploatacji od zakończenia odbudowy nie przyprowadzono na zamku poważniejszych remontów, ograniczając się jedynie do bieżących napraw. Taka sytuacja spowodowała znaczne pogorszenie stanu technicznego budynków. W ramach realizacji projektu modernizacji i restauracji zamku wykonano prace, które z jednej strony zabezpieczyły wnętrza zabytku przed dalszym niszczeniem, a z drugiej doskonalej dostosowały zamek do jego funkcji wystawienniczych, konferencyjnych i widowiskowych poprzez zastosowanie rozwiązań technicznych w pełni spełniających nowoczesne normy Unii Europejskiej dla obiektów tego typu. Gruntownej renowacji poddano m.in. elewacje skrzydła północnego, wschodniego i zachodniego oraz wieży dzwonów. Przeprowadzono remont dachów i poddasza w skrzydle północnym. Przebudowany został odbudowany w latach 70. XX w. i odbiegający dotychczas od stylu pozostałej części zamku łącznik pomiędzy skrzydłem północnym i zachodnim, a obok niego zbudowano nową scenę.

Zamek Książąt Pomorskich jest jednym z symboli Szczecina. Zlokalizowany na wzgórzu zamkowym nad Odrą był wielokroć przebudowywany. Od XIV w., kiedy książę Barnim III Wielki zbudował pierwszą murowaną budowlę na wzgórzu, często zmieniał swój kształt i charakter, a w czasie bombardowań pod koniec II wojny światowej został poważnie zniszczony. Obecną formę nadano mu po remoncie prowadzonym w latach 1958–1980. Pozbyto się wówczas pruskich naleciałości i przywrócono zamkowi jego renesansowy wygląd, jaki prezentował za panowania ostatnich Gryfitów. Z pewnością było to rozwiązanie lepsze niż odbudowanie go w koszarowej formie, jaką nadali mu w XIX w. Prusacy. Dawna rezydencja książąt piastowskich stała się kulturowym ośrodkiem Szczecina i regionu. Siedzibę znalazły tu liczne instytucje kulturalne, a zamek tętni życiem. Odbywają się na nim koncerty, wystawy

Modernizację i restaurację Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury.

6

Dojazd: Zamek Książąt Pomorskich leży w samym centrum miasta, na lewym brzegu Odry. Jest bardzo dobrze widoczny z mostów na rzece.

Najciekawsze w okolicy: » Puszcza Bukowa na przedmieściach Szczecina, » Ogród Dendrologiczny w Glinnej, » Krzywy Las koło Gryfina, » Park Krajobrazowy „Dolina Dolnej Odry”

Informacje praktyczne: Hotele i restauracje w okolicy – szukaj na www.polskapieknieje.pascal.pl

7

P

C

się w placówkę o szerszej formule – Centrum Wystawienniczo-Regionalne Dolnej Wisły.

Centrum Wystawienniczo-Regionalne Dolnej Wisły w Tczewie

W nowym Centrum część powierzchni wystawienniczej w głównym budynku nadal zajmuje Muzeum Wisły, stanowiące oddział Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku, a z pozostałej części mogą korzystać zainteresowane organizacje pozarządowe i stowarzyszenia, jednak pod warunkiem podzielenia się owocami swojej działalności, zwykle poprzez organizację wystaw czy warsztatów. Na przykład Tczewska Grupa Fotograficzna „Fotografik” zorganizowała ekspozycję zdjęć, a Koło Łowieckie „Szarak” pokazało wystawę myśliwską. Dzięki takiej współpracy oferta nowej placówki jest znacznie bogatsza niż samego muzeum. Centrum prowadzi też działalność edukacyjną, jest miejscem seminariów i prezentacji związanych z kulturą i tradycją Tczewa i całego Kociewia, którego miasto jest największym ośrodkiem. Odbywają się tu również warsztaty artystyczne, m.in. bursztynowe, podczas których każdy ma szansę stworzyć biżuterię według własnego pomysłu. Centrum Wystawienniczo-Regionalne Dolnej Wisły to z jednej strony placówka ważna dla mieszkańców miasta i regionu, z drugiej zaś oryginalna propozycja dla turystów.

W wielu polskich miastach znajdują się zaniedbane przez dziesięciolecia, niszczejące zabytkowe centra. Jeszcze więcej miast żyje plecami do rzeki, która w przeszłości często decydowała nie tylko o ich funkcji czy charakterze, ale wręcz o powstaniu w określonym miejscu. W Tczewie od dziesięciu lat miasto wraca nad Wisłę – lokalne władze prowadzą działania zmierzające do przywrócenia rzeki miastu i przekształcenia Starego Miasta i brzegów Wisły w atrakcyjne tereny rekreacyjne. Tczew to jedno z większych miast nadwiślańskich, siedziba jedynego w Polsce, otwartego w 1984 r. Muzeum Wisły. Placówka ta mieściła się w zabytkowym, poprzemysłowym budynku z czerwonej cegły zlokalizowanym w centrum miasta. Od 2007 r., dzięki zrealizowanemu w ciągu roku projektowi, obiekt został gruntownie zmodernizowany, a muzeum przekształciło

Utworzenie Centrum Wystawienniczo-Regionalnego Dolnej Wisły w Tczewie współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 3.2 Obszary podlegające restrukturyzacji.

8

Dojazd: Tczew jest ważnym węzłem kolejowym i drogowym, leżącym 30 km na południe od Gdańska przy drodze krajowej nr 1. Centrum Wystawienniczo-Regionalne Dolnej Wisły znajduje się przy jednej z głównych ulic miasta – ul. 30 Stycznia 4.

Najciekawsze w okolicy: » krzyżacka twierdza w Malborku, » katedra w Pelplinie, » Stare Miasto i zamek w Gniewie, » zamek i katedra w Kwidzynie


9

P

S

miasta. Znalazły w niej swoje lokum różne stowarzyszenia, ale przede wszystkim przeniesiono tu dwie biblioteki – Bibliotekę Publiczną Główną oraz filię Biblioteki Pedagogicznej. Zmieniło się niemal wszystko: wymieniono instalacje, dachy, windy, odnowiono elewację wraz z detalami. Dziś teren znajdującego się tu do 2002 r. szpitala robi naprawdę duże wrażenie i stanowi ciekawe dopełnienie pobliskiej Starówki.

Szpital i bazylika w Chojnicach Chojnice od dawna były miastem zadbanym – nawet w czasach, w których myśl o członkostwie Polski w Unii Europejskiej uchodziła za nierealną. Kiedy to jednak nastąpiło, w mieście zrealizowano (i nadal się realizuje) wiele projektów dofinansowywanych z funduszy strukturalnych. Dwa z nich w decydującym stopniu zadecydowały o jeszcze atrakcyjniejszym wyglądzie Chojnic.

Drugi projekt zrealizowano właśnie na Starówce. Gruntownej renowacji poddano najcenniejszy zabytek Chojnic – gotycką bazylikę mniejszą pw. Ścięcia św. Jana Chrzciciela. Jej stan techniczny już od dawna budził obawy. Związane było to zwłaszcza ze znacznym zawilgoceniem murów oraz ubytkami cegieł. Po restauracji kościół nie tylko wygląda pięknie i okazale – również dzięki objęciu projektem jego otoczenia wraz z placem Kościelnym i przyległymi ulicami – ale także wyzbył się brzemienia upływającego czasu i nabrał lekkości. Odnowie poddano nie tylko całą elewację zewnętrzną, ale również wnętrza. Kto jednak pomyśli, że to koniec upiększania miasta, ten się pomyli. W kolejce po unĳne pieniądze stoją już kolejne zabytki Chojnic, stanowiące elementy jego dziedzictwa kulturowego.

Rewitalizacja zabytkowych budynków po dawnym szpitalu została przeprowadzona ze szczególnym rozmachem. Co prawda projekt dofinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego objął tylko część „C” dawnego szpitala, ale remontowi poddano cały kompleks złożony z ośmiu budynków. Rewitalizacja objęła zresztą nie tylko budynki, ale również ich otoczenie – powstał obszerny parking, plac zabaw dla dzieci, przebudowano ulice dojazdowe. Największe wrażenie robi jednak obecny wygląd samych budynków. Powstała w nich m.in. Wszechnica Chojnicka, która stała się nowym centrum kulturalnym

Dojazd: Samochód najlepiej zostawić na dużym bezpłatnym parkingu przy zrewitalizowanym szpitalu przy ulicy Okrężnej. Szpital stoi przy ul. Wysokiej, róg Sukienników – głównej arterii komunikacyjnej miasta. Po drugiej stronie Okrężnej, czyli nieco na zachód, jest już Starówka z górującą wieżą bazyliki.

Najciekawsze w okolicy: » zamek w Człuchowie, » Park Narodowy Bory Tucholskie, » Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach Kiszewskich, » skansen kolejowy w Kościerzynie.


Rewitalizację zdegradowanych obiektów i otoczenia po byłym szpitalu w Chojnicach współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Poddziałanie 3.3.1 Rewitalizacja obszarów miejskich. Restaurację Obiektów Dziedzictwa Kulturowego w Chojnicach – Bazyliki Mniejszej z otoczeniem współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 3.2 Obszary podlegające restrukturyzacji.

10

11

P

K

Kalwaria wejherowska

drogi krzyżowej takie same jak w Jerozolimie, a jej całkowita długość to podobno 5936 kroków, czyli tyle, ile musiał zrobić Chrystus w drodze na Golgotę. Dodatkowo pod każdą z kaplic jest garść ziemi z Jerozolimy.

Wejherowo to jedno z głównych miast Kaszub. Znajdują się w nim Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Pomorsko-Kaszubskiej oraz licząca ponad 350 lat kalwaria wejherowska, założona, podobnie jak miasto, przez pochodzącego z jednej z najznamienitszych pomorskich rodzin Jakuba Wejhera. Projekt utworzenia parku kulturowego w Wejherowie obejmuje m.in. otwarcie w ratuszu punktu informacji turystycznej i stałej ekspozycji dotyczącej historii miasta i okolicy w muzeum. Najważniejszą częścią projektu jest jednak przede wszystkim gruntowna renowacja kalwarii, stanowiącej nie tylko główną atrakcję turystyczną miasta, ale również centrum duchowe Kaszub i Pomorza.

Po renowacji kalwaria wygląda imponująco. Zwraca uwagę niezwykła różnorodność architektoniczna 26 kaplic ukrytych w bukowym lesie porastającym strome morenowe zbocza. Są tu m.in. budowle z muru pruskiego, ale chyba najpiękniejszym obiektem jest postawiona na planie róży kaplica Spotkania Chrystusa z Matką. Uwagę zwracają też Pałac Piłata czy kościół Trzech Krzyży. Kaplice przeszły gruntowną renowację, a trzy z nich musiały nawet zostać rozebrane, by dokonać ich rekonstrukcji przy użyciu niektórych oryginalnych elementów. Odnowiono nie tylko elewację, ale również wnętrza – malowidła i rzeźby. Po renowacji kalwaria jest nie tylko piękniejsza, ale również, dzięki ułatwieniom dla niepełnosprawnych, dostępna dla wszystkich. W ramach projektu postawiono tablice informacyjne w trzech językach, a w pobliżu pierwszej stacji drogi krzyżowej wybudowany został obszerny parking.

Budowę kalwarii rozpoczęto w roku 1649, rok przed lokacją miasta, a zakończono sześć lat później. To jedna z najstarszych, największych i najpiękniej położonych polskich kalwarii, powszechnie znana jednak tylko wśród mieszkańców Pomorza. Powstała około 50 lat po kalwarii zebrzydowskiej i podobnie jak ona, zachowuje ponoć odległości pomiędzy stacjami

Kalwaria wejherowska to miejsce modlitwy i zadumy, ale nie tylko człowiek religĳny znajdzie tu coś dla siebie, gdyż dzięki niezwykłej barokowej architekturze i malowniczemu położeniu na terenie Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny miejsce to zyskuje wymiar uniwersalny.

Projekt Zachowanie i udostępnienie dziedzictwa Pomorza poprzez utworzenie Parku Kulturowego w Wejherowie współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury.

12

Dojazd: Wejherowo leży 25 km od centrum Gdyni i 43 km od Gdańska, przy drodze krajowej nr 6 do Szczecina. Kalwaria rozciąga się na skarpach na południowych obrzeżach miasta. Blisko stąd do centrum miasta, gdzie kursują pociągi trójmiejskiej Szybkiej Kolei Miejskiej.

Najciekawsze w okolicy: » grota w Mechowie, » pałac w Krokowej, » skansen – zagroda gburska w Nadolu, » Kaszubskie Oko nad Jeziorem Żarnowieckim


13

P

K

widokowej) można zobaczyć nie tylko pobliskie jezioro, farmę wiatrową w pobliżu Gniewina, lecz również morskie wybrzeże.

Kaszubskie Oko Nazwa „Gniewino” niewielu turystom coś mówi. Gmina położona jest zaledwie kilka kilometrów od piaszczystych plaż Dębek i Białogóry, ale nie ma bezpośredniego dostępu do Bałtyku. Na jej terenie znajduje się największy na północnych Kaszubach zbiornik wodny – Jezioro Żarnowieckie, imponująca elektrownia szczytowo-pompowa Żarnowiec i skansen Zagroda Gburska i Rybacka w Nadolu. Wymienione atrakcje przyciągają jednak stosunkowo nielicznych turystów tłumnie odwiedzających pobliskie nadmorskie kąpieliska.

Wieża widokowa im. Jana Pawła II stoi na ziemnym kopcu, wewnątrz którego znajduje się sklepik z pamiątkami, punkt informacji turystycznej oraz niewielka ekspozycja dotycząca Jeziora Żarnowieckiego i jego okolicy. Winda działa tylko w sezonie letnim, ale Kaszubskie Oko można odwiedzać przez cały rok. Widok jest naprawdę imponujący, lecz Kaszubskie Oko to nie tylko wieża widokowa. Kompleks jest dobrym miejscem wizyty dla rodzin z dziećmi. Po szaleństwach na 250-metrowym torze gokartowym czy emocjach związanych z grą w minigolfa na którymś z 18 stanowisk można wypocząć przy grillu czy w przypominającej kopułę wieży restauracji. W kompleksie znajduje się również ścieżka zdrowia i plac zabaw dla dzieci.

Jesienią 2005 roku gmina wzbogaciła się o jeszcze jedną, niezwykłą atrakcję turystyczną – Kaszubskie Oko, czyli kompleks turystyczno-rekreacyjny zlokalizowany w sąsiedztwie górnego zbiornika elektrowni wodnej. Oryginalna nazwa nie jest przypadkowa. Kompleks z lotu ptaka przypomina bowiem kształtem oko. Jego centralnym elementem, widoczną z odległości wielu kilometrów źrenicą, jest nowoczesna 44-metrowa wieża widokowa o kształcie klepsydry. Na jej szczyt można się dostać windą lub spiralnymi schodami. Z wysokości 157 m n.p.m. (taka jest bezwzględna wysokość platformy

Dojazd: Kompleks leży przy górnym zbiorniku elektrowni wodnej, kilometr na wschód od Gniewina, na rozwidleniu dróg w kierunku na Wejherowo i Czymanowo. Jadąc z drogi krajowej nr 6, należy skręcić z miejscowości Bolszewo (3 km na zachód od Wejherowa). Uwaga! Droga jest bardzo kręta, jest wiele skrzyżowań.

Najciekawsze w okolicy: » kalwaria w Wejherowie, » skansen – zagroda gburska w Nadolu, » grota w Mechowie, » kościół i klasztor pocysterski w Żarnowcu


Budowę kompleksu turystyczno-rekreacyjnego z wieżą widokową „Kaszubskie Oko” w gminie Gniewino współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 3.1 Obszary wiejskie

14

15

P

G

Szansą na nowe życie zabytkowej budowli stał się projekt jej restauracji i rewitalizacji. W jego ramach dokonano generalnego remontu wszystkich kondygnacji, elewacji, wieży i piwnic, a także otoczenia i stojących obok armat napoleońskich. Wnętrza odzyskały w znacznej mierze historyczny, średniowieczny wystrój. Jedyny fragment ratusza nieobjęty projektem to mieszczący się na parterze punkt informacji turystycznej, odnowiony wcześniej. W wyniku rewitalizacji ratusz odzyskał naturalne walory estetyczne, a także stał się kulturalnym centrum miasta. Na poddaszu starannie odrestaurowano i udostępniono do zwiedzania salę konferencyjno-szkoleniową, w której m.in. odbywają się koncerty. Cały budynek przystosowany jest dla osób niepełnosprawnych.

Gotycki ratusz w Morągu Podobnie jak większość miast na Ziemiach Odzyskanych, Morąg znacznie ucierpiał w czasie ostatniej wojny, a następnie w pierwszych latach powojennych. Centrum miasta prawie całkowicie utraciło pierwotną zabudowę, co dobrze widać na przykładzie rynku. Otaczają go prawie wyłącznie budynki zbudowane po 1945 r., a wschodnia ściana w ogóle przestała istnieć. Jednakże nawet w najbardziej zniszczonych miastach dawnych Prus Książęcych stoją pomniki dawnej historii, budynki, które – choć nadwyrężone przez czas i historię – zachowały się. Są to zwykle kościoły lub zamki, często w ruinie. Morąg wyróżnia się tym, że na środku jego rynku dumnie wznosi się gotycki XIV-wieczny ratusz. On również został obrócony w ruinę w styczniu 1945 r. Zawaliły się dach i wieża, pozostał jedynie szkielet zabytkowego budynku. Na szczęście wkrótce po wojnie ratusz odbudowano. Pełnił funkcję siedziby władz miejskich, potem mieściło się w nim muzeum. Od 1985 r. niszczejący budynek był w zasadniczej części nieużytkowany.

Restauracja i rewitalizacja ratusza otrzymała wyróżnienie w kategorii Obiekty Użyteczności Publicznej w XI edycji Ogólnopolskiego Konkursu Modernizacja Roku 2006 organizowanego przez Stowarzyszenie Ochrony Narodowego Dziedzictwa Materialnego.

Dojazd: Morąg leży niemal w połowie drogi między Olsztynem a Elblągiem, kilka kilometrów na zachód od jeziora Narie, 12 km od Małdyt przy drodze krajowej nr 7 z Warszawy do Gdańska. Można do niego dojechać pociągiem m.in. z Olsztyna, Elbląga i Gdańska, a autobusem najłatwiej dostać się z Olsztyna i Ostródy.

Najciekawsze w okolicy: » Kanał Elbląski łączący Ostródę i Elbląg, » Starówka w Elblągu, » zamek, Starówka i katedra w Olsztynie.


Restaurację i rewitalizację XIV-wiecznego ratusza w Morągu współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Poddziałanie 3.3.1 Rewitalizacja obszarów miejskich.

16

17

P

P

się oryginalne rzeźby pałacowe, piękny jest także hol, klatka schodowa i aula.

Pałac Branickich w Białymstoku

Po wojnie pałac przekazano Akademii Medycznej. Uczelni brakowało jednak pieniędzy, by dokonać gruntownej restauracji. Szansą na dokończenie najpilniejszych prac okazały się fundusze strukturalne. W grudniu 2005 r. na projekt „Restauracja Pałacu Branickich” przekazano ponad 5,5 mln zł dofinansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Pałac Branickich to jeden z najciekawszych zabytków Białegostoku i jedna z najlepiej zachowanych rezydencji magnackich epoki saskiej na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Ze względu na bogaty wystrój nawiązujący do francuskich wzorów i otaczający go ogród określany bywa mianem polskiego Wersalu. XVII-wieczna rezydencja składała się z pałacu wraz z przyległymi do niego ogrodami, zwierzyńcami oraz zespołem zabudowań: pomarańczarnią, arsenałem, stajnią, wozownią, pawilonami ogrodowymi, studniami i domem ogrodnika. Jan Klemens Branicki rozbudowywał i modernizował posiadłość od lat 20. XVIII w. Zespół wzorowano na francuskich rozwiązaniach przestrzennych i dekoracyjnych. Ogrody z ponad 200 rzeźbami i zwierzyńcem rozciągały się na obszarze 14 ha. W XIX stuleciu i na początku XX zespół był własnością carów rosyjskich. Umieszczono w nim Instytut Panien Szlacheckich. Pałac tracił na znaczeniu, zatarła się barokowa kompozycja ogrodu. Choć zabytek został ograbiony i zniszczony podczas II wojny światowej, wewnątrz ostały

Przez cały 2006 r. i większość roku 2007 w pałacu trwały intensywne prace remontowe. Z unĳnych pieniędzy odnowiono m.in. elewację od strony ogrodu, pomieszczenia reprezentacyjne, główną klatkę schodową wraz z holem, salę kolumnową, pomieszczenia rektoratu, boczne klatki schodowe. Wymieniono okna oraz drzwi, dach skrzydeł bocznych, położono nową nawierzchnię od strony ogrodu, a także wykonano iluminację pałacu. Często podczas restauracji zabytkowych obiektów dochodzi do zaskakujących odkryć archeologicznych. W Pałacu Branickich, na tyłach fasady odkryto XVII-wieczną niszę, która pochodziła jeszcze sprzed remontu pałacu przez Jana Klemensa Branickiego. Pałac Branickich nie jest typowym obiektem muzealnym – siedzibę mają tutaj władze Akademii Medycznej. Turyści indywidualni mogą obejrzeć ogród, hol i klatki schodowe, a aulę i pozostałe wyremontowane pomieszczenia za zgodą gospodarzy pałacu.

Restaurację Pałacu Branickich w Białymstoku współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury.

18

Dojazd: Pałac Branickich znajduje się przy ul. Kilińskiego 1, w pięknym parku w centrum Białegostoku.

Najciekawsze w okolicy: » synagoga w Tykocinie, » letnia rezydencja Branickich w Choroszczy, » klasztor Zwiastowania NMP w Supraślu, » meczet i mizar w Bohonikach.


19

P

Ż

Wiedzą to najlepiej Europejczycy, którzy taki proces mają już za sobą. I tak właśnie rozumieją to mieszkańcy Żar.

Żarska Starówka

Władzom Żar bardzo zależało, by odbudowa Starówki dostała się w ręce najlepszych fachowców, ogłoszono więc konkurs na projekt renowacji Rynku Głównego, deptaku Chrobrego i Kaczego Rynku. Pieniądze na sfinansowanie realizacji zwycięskiego projektu pochodziły z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Prace objęły przebudowę nawierzchni Rynku Głównego oraz ulic Mieszka I i Książęcej, budowę fontanny, studni, wymianę lamp ulicznych i oświetlenie najciekawszych fragmentów budynków. Ustawiono nowe ławki, kwietniki, kosze na śmieci, utworzono kilkadziesiąt miejsc parkingowych. Dzięki pięknej iluminacji, Rynek interesująco prezentuje się także po zmroku, a szklana fontanna w nocy wygląda najpiękniej.

Tysiąc lat temu biskup Merseburga Thietmar napisał w swojej „Kronice”: „Bolesław (Chrobry) tymczasem na nowo zajął Łużyce, kraj Żarowian i Słupian…”. Jest to pierwsza wzmianka o ziemi żarskiej. Miasto Żary, stolicę polskich Łużyc, ulokowano na prawie magdeburskim ok. 1260 r. Burzliwa historia ziem pogranicza śląsko-łużyckiego sprawiła, że Żary nader często zmieniały przynależność państwową. Władali nimi Piastowie śląscy, królowie czescy, elektorzy sascy i władcy Prus. Ślady tej trudnej historii widać na żarskiej Starówce, poddawanej właśnie rewitalizacji. Proces ten, mimo stosunkowo niewielkiej powierzchni Starówki jest skomplikowany i kosztowny, ale niezbędny.

Pozostało jeszcze wiele do zrobienia, ale pierwszy etap został zakończony sukcesem. Z Rynku Głównego prace przeniosły się na deptak Chrobrego – handlową ulicę prowadzącą do Rynku.

Dojazd: Żary położone są w południowo-zachodniej części województwa lubuskiego, na skrzyżowaniu dróg nr 12 i 27. Samochód najlepiej zostawić na jednym z parkingów wokół Starówki i do rynku przejść pieszo.

Najciekawsze w okolicy: » park i pałac w Żaganiu, » Mużakowski Park Krajobrazowy, » kościoły w Świdnicy, » rynek i ratusz w Zielonej Górze, » pałac w Zaborze

Informacje praktyczne:

O odrębność i wyjątkowość swoich miast trzeba dbać, gdyż właśnie one jednoczą mieszkańców, świadczą o charakterze miejsca, dają ludziom poczucie tożsamości. Są powodem do dumy, ale także impulsem do dalszych zmian, na przykład gospodarczych. Stanowią wreszcie niezbędny warunek rozwoju turystyki.

Hotele i restauracje w okolicy – szukaj na www.polskapieknieje.pascal.pl

Przystosowanie Starówki w Żarach do potrzeb turystyki współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury.

20

21

P

K

przepięknie zlokalizowany, otoczony ogrodem z XVIII-wiecznymi kamiennymi figurami. Gospodarze troskliwie o niego dbają, widać codzienne starania o wygląd i atmosferę miejsca. Renowacja wnętrz kościoła jest finansowana z budżetów Unii Europejskiej oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W ramach projektu odtworzono barokowy wystrój kościoła, zatracony podczas kolejnych remontów. Dzięki skrupulatnej pracy konserwatorów wydobyto na światło dzienne nieznane świadectwa historii z XIII w., przywrócono oryginalną XVIII-wieczną kolorystykę ścian i elementów wyposażenia. Szczególną uwagę przykłada się do restauracji zabytkowych, późnobarokowych organów, dzieła Joachima Petera, których brzmienia, dzięki dzisiejszym zabiegom konserwacyjnym, będą słuchać też mogły następne pokolenia melomanów. W pogodny dzień warto odpocząć w zadbanym przyklasztornym ogrodzie. Rociąga się stamtąd przepiękny widok na kościół i okolicę. Gościkowski klasztor ma jeszcze jedną atrakcję: kawiarnię, w której serwowane są domowy sernik i kawa.

Klasztor w Gościkowie Klasztor w Gościkowie znajduje się w województwie lubuskim, w połowie drogi między Świebodzinem a Międzyrzeczem. Nie sposób nie zauważyć pięknie odnowionego kościoła wraz z zabudowaniami klasztornymi. Siedzibę ma tutaj Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej. Obiekt jest otwarty dla zwiedzających – można oglądać kościół, muzeum oraz przyklasztorne ogrody. Historia tego miejsca jest bardzo bogata. W 1230 r. wojewoda poznański Mikołaj Bronisz osadził tu zakon cystersów, oddając im wieś, aby założyli nowe opactwo. Wówczas nastąpiła zmiana nazwy Gościkowa na Paradisus Matris Dei – Raj Matki Boskiej, od której utworzono polską nazwę – Paradyż (dziś często używana jest nazwa GościkowoParadyż). Klasztor odegrał dużą rolę w utrzymaniu polskości na tych terenach. Stąd pochodził Jakub z Paradyża – profesor Akademii Krakowskiej i rektor Uniwersytetu w Erfurcie. Najstarsze budowle wzniesiono na przełomie XIII i XIV w. Obiekt jest

Szczególną atrakcją tego miejsca jest festiwal „Muzyka w Raju”. Każdy, kto miał okazję uczestniczyć w koncertach muzyki barokowej w pocysterskim klasztorze, wychodzi oczarowany. Nic dziwnego, gdyż co roku w drugiej połowie sierpnia festiwal gromadzi znakomitych wykonawców z całego świata, których oklaskuje kilka tysięcy melomanów.

Renowację wnętrza zabytkowego kościoła w pocysterskim zespole klasztornym w Gościkowie-Paradyżu oraz elementów wyposażenia wraz z instrumentarium organowym współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 3.1 Obszary wiejskie.

22

Dojazd: Klasztor w Gościkowie znajduje się w województwie lubuskim, w połowie drogi między Świebodzinem i Międzyrzeczem.

Najciekawsze w okolicy: » zamek i Stare Miasto w Łagowie, » Międzyrzecki Rejon Umocniony, » zoo w Świerkocinie, » Park Narodowy Ujście Warty


23

P

M

zamordowano. Wydarzenia te upamiętniono w wielu publikacjach oraz w filmie „Wielka ucieczka” z 1963 r., w którym główne role zagrali Steve McQueen i Charles Bronson.

Muzeum w Żaganiu

Przy muzeum znajduje się replika tunelu, którym zwiedzający mogą się przeczołgać, a w zasadzie przejechać na drewnianym wózku. Na miejscu autentycznego tunelu, około kilometra od muzeum i szosy, zbudowano ciekawy pomnik dokładnie odtwarzający przebieg konstrukcji. Dzięki projektowi na terenie byłych obozów jenieckich postawiono 30 tablic informacyjnych w kilku językach. Zwiedzanie tego niezwykłego miejsca ułatwia dostępny w muzeum informator z mapką.

Pod lasem na południowych rogatkach Żagania w 1971 r. w niezbyt pięknym budynku otwarto Muzeum Martyrologii Alianckich Jeńców Wojennych. Nieciekawa architektura jest znakiem czasu, w którym powstała, ale muzeum zasługuje na uwagę z powodu problematyki, jakiej jest poświęcone – w Polsce zupełnie wyjątkowej. W podżagańskich lasach obozy jenieckie były już od XIX w. Najstarszym świadectwem tragicznej wojennej historii jest cmentarz żołnierzy napoleońskich z roku 1813, niestety, całkowicie zdewastowany po 1945 r. Obozy jenieckie funkcjonowały tu w czasie obu wojen światowych, a najbardziej znany jest epizod z historii utworzonego w 1942 r. obozu dla zestrzelonych lotników alianckich, znanego jako Kriegsgefangenen Stammlager der Lu waffe 3 Sagan. W nocy z 24 na 25 marca 1944 r. 111-metrowym tunelem Harry, wydrążonym przez kanadyjskich górników-lotników z obozu uciekło 80 jeńców. Tylko dla trzech z nich ucieczka zakończyła się sukcesem. Pozostałych złapano, a 50 z nich na rozkaz Hitlera

W budynku muzeum postawiono również kiosk multimedialny z dostępem do Internetu oraz prezentacją ścieżki turystycznej. W ten sposób można zwiedzić cały teren obozów bez wychodzenia na zewnątrz, lecz chyba znacznie lepiej udać się tam osobiście – pieszo, rowerem, a nawet samochodem.

Dojazd: Aby dojechać do muzeum, należy kierować się z Żagania na Iłowę i Lubań. Budynek zbudowano pod lasem, na rogatkach miasta. Ścieżkę turystyczną wytyczono w lesie po lewej stronie drogi. Dojazd do tunelu Harry jest dodatkowo oznaczony – należy skręcić w gruntową drogę przy kompleksie hurtowni i cierpliwie jechać mniej więcej kilometr najszerszą dróżką.

Najciekawsze w okolicy: » kościół Najświętszego Serca Jezusowego i zespół zamkowo-pałacowy w Żarach, » Mużakowski Park Krajobrazowy, » rynek i ratusz w Zielonej Górze, » pałac w Zaborze


Oznakowanie ścieżki turystycznej na terenach obozów jenieckich w Żaganiu współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach programu INTERREG IIIA 2004-2006 Polska (województwo lubuskie) – Brandenburgia

24

25

P

K

jest obecna konserwacja i renowacja zabytków katedry pw. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha w Gnieźnie, tym razem finansowana z pieniędzy unĳnych. Prace w ramach projektu objęły konserwację i renowację reliktów romańskich w podziemiach katedry, sklepień naw bocznych i ambitu, portali w prezbiterium, portali prowadzących do kaplic w nawach bocznych oraz ambitu w ścianie zachodniej prowadzącego do starego kapitularza. Przeprowadzono również całkowitą konserwację kaplicy Łubieńskich oraz kaplicy Potockich. Ważnym elementem prac była konserwacja polichromii. Koncepcję i dobór elementów architektonicznych zaakceptowała Główna Komisja Konserwatorska działającą przy Ministerstwie Kultury.

Katedra w Gnieźnie Gniezno – historyczne serce Polski, pierwsza stolica naszego państwa, miejsce koronacji pięciu polskich królów. Przejeżdżając przez ten ważny dla rozwoju państwowości polskiej gród, trudno nie dostrzec Wzgórza Lecha, na którym na przełomie XIV i XV w. wzniesiono na miejscu wcześniejszej, romańskiej świątyni katedrę pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Była ona od zawsze związana z kultem św. Wojciecha. Jemu właśnie są dedykowane słynne Drzwi Gnieźnieńskie, zabytek sztuki romańskiej z XII w., a najstarszą częścią świątyni jest prezbiterium, gdzie znajduje się srebrna konfesja z relikwiami świętego. Z kultem św. Wojciecha wiążą się uroczyście obchodzone corocznie odpusty, na które przybywają pielgrzymi z Polski i zagranicy. Katedra jest obecnie trójnawową gotycką świątynią z ambitem (obejściem za głównym ołtarzem), otoczoną wieńcem kaplic. Jej ozdobą są dwie potężne wieże nakryte barokowymi hełmami.

Odnowiona katedra może być też pełniej wykorzystywana jako jedno z głównych centrów kulturowych i religĳnych o randze nie tylko ogólnopolskiej, ale także europejskiej. Już teraz co roku odbywają się tu między innymi Zjazdy Gnieźnieńskie, koncerty muzyki poważnej, wystawiany jest „Rapsod o św. Wojciechu”.

Dojazd: Wszystkie drogi prowadzą do katedry. Świątynia dominuje w krajobrazie Gniezna. Z głównej dwupasmowej trasy przelotowej należy zjechać w kierunku centrum. A potem tylko poszukać miejsca do zaparkowania. Do Gniezna łatwo też dojechać pociągiem.

Najciekawsze w okolicy: » Lednicki Park Krajobrazowy, » Muzeum Pierwszych Piastów w Lednicy, » Wielkopolski Park Etnograficzny, » rezerwat archeologiczny w Biskupinie, » Muzeum Kolei Wąskotorowej w Wenecji


W latach 90. XX w. z inicjatywy archidiecezji gnieźnieńskiej rozpoczęły się prace renowacyjne obiektu. Ich kontynuacją


Konserwację i renowację zabytków katedry pw. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha w Gnieźnie współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury.

26

27

P

P

z powodu wyjątkowości i rozmiarów budynku oraz ilości znajdujących się w nim unikalnych ołtarzy, rzeźb, sztukaterii czy polichromii przebiegała powoli.

Poznańska fara

Problemem były też pieniądze. Mała farna parafia nie jest w stanie samodzielnie utrzymać tak wyjątkowego zabytku. Remont elewacji i prace konserwatorskie wewnątrz prowadzono przy wsparciu finansowym różnych instytucji, ale dopiero pozyskanie dofinansowania z funduszy unĳnych pozwoliło na przeprowadzenie remontu generalnego wnętrza kościoła. Prace obejmowały renowację iluzjonistycznej pseudokopuły, której XVIII-wieczny pierwowzór został zniszczony w czasie ostatniej wojny i później odmalowany przez Stanisława Wróblewskiego. Oczyszczenia z narosłej przez wieki warstwy kurzu i sadzy z dymu świec wymagały też malowidła śląskiego malarza Karola Dankwarta i przepiękne sztukaterie z przełomu XVII i XVIII w. Remont objął część prezbiterium wraz z cennym tabernakulum, a także okna, posadzki i parkiety w głównej części kościoła i w zakrystii. Konserwacji poddano zabytkowe meble.

Przewodnicy wycieczek po Poznaniu mają mnóstwo pracy. Grup turystów z Polski i zagranicy, chcących zapoznać się z poznańskimi atrakcjami, nie brakuje. W cenne zabytki obfitują zwłaszcza okolice Starego Rynku. Do najwartościowszych, najpiękniejszych i najbardziej znanych należy fara, czyli kolegiata św. Stanisława Biskupa Męczennika w parafii Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i św. Marii Magdaleny Poznaniu. Jest to kościół barokowy, pierwotnie jezuicki, którego budowę rozpoczęto w 1651 r., a ukończono dopiero po 81 latach. Historia obeszła się z farą dość łaskawie, z wyjątkiem lat II wojny światowej, kiedy została ograbiona i pełniła funkcję magazynu. Po wyzwoleniu bardzo szybko przystąpiono do renowacji. Kościół znajduje się w rejonie ciasnej zabudowy przy ul. Gołębiej i z zewnątrz wygląda dość skromnie. Ten jednak, kto choć raz oglądał bogate barokowe wnętrze świątyni, domyśla się, jak trudnym zadaniem jest jego konserwacja. Z tego właśnie powodu prace renowacyjne prowadzono z należytą uwagą i pieczołowitością. Każda faza remontu

Dojazd: Kościół znajduje się tuż obok Urzędu Miasta, w centrum Poznania. Obok jest spory parking, ale nie należy liczyć na wolne miejsce. Samochód można zostawić na obrzeżach centrum, a Starówkę zwiedzić pieszo.

Najciekawsze w okolicy: » Wielkopolski Park Narodowy, » pałac i park w Rogalinie, » zespół zamkowy w Kórniku, » rezerwat archeologiczny w Biskupinie, » archikatedra w Gnieźnie


Projekt Wzrost atrakcyjności regionu Wielkopolski – kontynuację konserwacji poznańskiej fary współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury.

28

29

P

D

Przyciągają wielu turystów, także z zagranicy. Ich potencjał turystyczny nie był jednak do tej pory dostatecznie wykorzystany. Tak narodził się pomysł utworzenia trasy turystycznej, stanowiącej przede wszystkim propozycję aktywnego wypoczynku weekendowego.

Drewniane kościoły wokół puszczy Zielonka

Szlak wyznaczono dla turystów zmotoryzowanych – poprowadzono go drogami publicznymi, a przy kościółkach zbudowano parkingi, na których może zaparkować minimum pięć samochodów osobowych i przynajmniej jeden autobus. Pętla ma długość 90 km, a w wypadku wyjazdu z Poznania – ok. 110 km. Jadąc w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, odwiedza się 9 miejscowości: Kicin, Wierzenicę, Uzarzewo, Węglewo, Sławno, Łagiewniki Kościelne, Kiszkowo, Rejowiec i Długą Goślinę. Trzy pozostałe kościoły w gminie Skoki (w Jabłkowie, Raczkowie i Skokach) nie znajdują się na szlaku, lecz wyznaczono do nich proste dojazdy. Szlak można przejechać również rowerem (na terenie parku krajobrazowego wytyczono 222 km tras rowerowych).

Puszcza Zielonka jest parkiem krajobrazowym, a zarazem największym obszarem leśnym w sąsiedztwie Poznania, rozciągającym się po jego północno-wschodniej stronie. To popularny teren rekreacyjny z kilkoma kąpieliskami, szlakami pieszymi i rowerowymi, wieżą widokową na Dziewiczej Górze, arboretum we wsi Zielonka, a także innymi atrakcjami turystycznymi od lat skutecznie promowanymi przez Związek Międzygminny „Puszcza Zielonka” zrzeszający sześć podpoznańskich gmin: Czerwonak, Kiszkowo, Murowana Goślina, Pobiedziska, Skoki i Swarzędz.

Każdy z kościołów jest oznakowany tablicą informacyjną z planem. Zwiedzanie ułatwia przewodnik-informator z mapą z dodatkowymi informacjami o innych zabytkach i ciekawostkach przyrodniczych otaczającego terenu, a także podpowiedziami, gdzie można zjeść, przenocować itp. Uzupełnieniem przewodnika jest płyta z muzyką sakralną, DVD z filmem na temat szlaku i kościołów oraz materiały reklamowe (ulotki, plakaty i przybory biurowe).

„Szlak kościołów drewnianych wokół puszczy Zielonka” jest drugim projektem Związku, który uzyskał dofinansowanie z funduszy unĳnych. Drewniane kościoły to charakterystyczny element krajobrazu Wielkopolski. Zachowało się ich w tym regionie aż 230, część o konstrukcji szachulcowej (mur pruski), z czego na terenie zrzeszonych gmin – 12. Usytuowane są malowniczo w małych miejscowościach.

Projekt Szlak kościołów drewnianych wokół puszczy Zielonka współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury.

30

Dojazd: Puszcza Zielonka rozciąga się na północny wschód od Poznania. Szlak kościołów drewnianych rozpoczyna się w Kicinie, dużej wsi przy drodze z Poznania do Wierzonki (wyjeżdżając z Poznania, należy kierować się na Wągrowiec, a następnie za tablicą końcową skręcić w prawo). Przed zwiedzaniem warto zaopatrzyć się w dokładną mapę.

Najciekawsze w okolicy: » Poznań, » Wielkopolski Park Narodowy, » pałac i park w Rogalinie, » zespół zamkowy w Kórniku, » rezerwat archeologiczny w Biskupinie, » archikatedra w Gnieźnie


31

P

G

wieżą (budynkiem bramnym) i pomostem, jak i 13 chat kultury łużyckiej. Wygląd zmienił budynek muzealny, przed modernizacją i stylizacją zbytnio odbiegający charakterem od miejsca, w którym się znajduje. Pomyślano również o nowej nawierzchni dróg prowadzących do budynków muzealnych poza rezerwatem archeologicznym. Jeden z nich, pracownia konserwacji drewna, wzbogacił się o nowe urządzenia, dzięki czemu poprawi się bezpieczeństwo cennych zabytków ruchomych i nieruchomych na terenie muzeum.

Gród w Biskupinie Biskupin to największy w środkowej Europie rezerwat archeologiczny, a zarazem jedna z najbardziej rozpoznawalnych polskich atrakcji turystycznych. Odkryte w latach 30. XX w. stanowisko archeologiczne nad Jeziorem Biskupińskim przez wiele lat było przedmiotem sporów naukowych i ideologicznych, co nie przeszkadzało pracującym tu naukowcom z niezwykłą pieczołowitością i starannością odkrywać kolejne tajemnice osady sprzed ponad 2700 lat. Dziś zrekonstruowany gród w Biskupinie to wielka atrakcja turystyczna, a zarazem jeden z polskich pomników kultury. Taki obiekt – cenny kulturowo i tłumnie odwiedzany przez turystów – wymaga szczególnej troski o dobry stan techniczny. Rozwiązaniem problemu była odbudowa, gdyż stan techniczny zrekonstruowanych drewnianych obiektów pozostawiał wiele do życzenia. W ramach realizacji zostały zdemontowane, a następnie od podstaw odbudowane. Dotyczy to zarówno wału obronnego z symbolem Biskupina – charakterystyczną

Dojazd: Dojazd do muzeum jest dobrze oznakowany. Samochodem najlepiej zjechać z drogi krajowej nr 5 we wsi Bożejewice (5 km na południe od Żnina) i kierować się na Biskupin, Gąsawę. Do Biskupina można dojechać także autobusem z odległego o 10 km Żnina, a latem i w czasie trwania Festynu Archeologicznego (we wrześniu) również kolejką wąskotorową.

Najciekawsze w okolicy: » Poznań, » Wielkopolski Park Narodowy, » pałac i park w Rogalinie, » zespół zamkowy w Kórniku, » archikatedra w Gnieźnie, » Park Krajobrazowy „Puszcza Zielonka”


Odbudowę, rekonstrukcję i stylizację obiektów Muzeum Archeologicznego w Biskupinie współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 3.1 Obszary wiejskie.

32


33

P

Z

najcenniejszych, najważniejszych dla miasta oraz najbardziej zaniedbanych. Dzięki temu wyremontowano fragmenty murów obronnych zagrożone katastrofą budowlaną oraz konstrukcje dachowe gotyckich kościołów pw. św. św. Piotra i Pawła (podominikański) oraz św. św. Jakuba i Mikołaja (pofranciszkański), a także kaplicy św. Marcina. Turyści mogą też podziwiać udostępnioną do zwiedzania XVII-wieczną kryptę grobową ksieni Magdaleny Mortęskiej w kościele pw. św. św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty w klasztorze Sióstr Miłosierdzia.

Zabytkowe budowle Chełmna Podróżujący z południa Polski przez Toruń bądź Bydgoszcz do Gdańska często opowiadają o niezwykłych czerwonych murach malowniczo zlokalizowanych na wysokim prawym brzegu Wisły. Te czerwone mury to średniowieczna Starówka Chełmna – jednego z najstarszych i najpiękniejszych polskich miast – wpisana w 2005 r. na Listę Pomników Historii Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej. Mimo wyjątkowości, Chełmno jest wciąż miejscem rzadko odwiedzanym przez turystów, którzy często, gnając nad morze, nieświadomie rezygnują z poznania perły architektury gotyckiej i renesansowej ukrytej za najdłuższymi w Polsce, ponaddwukilometrowymi gotyckimi murami miejskimi, stojącymi tu nieprzerwanie od średniowiecza.

Najważniejszą nową atrakcją turystyczną Chełmna, którą poznać powinni również ci, którzy podczas wędrówek miasto odwiedzili w przeszłości, jest wcześniej niedostępna dla zwiedzających wieża kościoła farnego pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, największej i najcenniejszej świątyni chełmińskiej, w której przechowywane są m.in. relikwie św. Walentego. Rozciąga się stąd niesamowity widok nie tylko na miasto, ale również na dolinę Wisły aż po oddalony o ponad 30 km Grudziądz. Wrażenia zapewniają zresztą nie tylko widoki z wysokości ok. 50 m, ale także sama droga na szczyt wąskimi kamiennymi schodami i drewnianymi drabinami pośród starych elementów konstrukcyjnych wieży.

W Chełmnie, jednym z głównych przystanków na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego, wiele zabytków czeka na renowację. W programie rewitalizacyjnym skupiono się na obiektach

Dojazd: Do Chełmna najlepiej dojechać własnym środkiem lokomocji, choć kursują tu też liczne autobusy. Miasto leży 42 km na północ od Torunia przy drodze krajowej nr 1, nad Wisłą. Dzięki ukształtowaniu terenu nie musimy się obawiać, że ominiemy Starówkę – wystarczy zjechać z głównej drogi, a każda ulica poprowadzi do centrum w obrębie murów miejskich.

Najciekawsze w okolicy: » katedra i kościół św. Mikołaja w Chełmży, » Toruń, » zamek w Golubiu-Dobrzyniu, » Stare Miasto w Brodnicy


I etap rewitalizacji zabytków architektury miasta Chełmna współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury.

34

35

P

Z

basztami. Założono instalację internetową, a sieć centralnego ogrzewania została całkowicie zmodernizowana, dzięki czemu pierwszy raz od powstania zamku jest w nim ciepło przez cały rok.

Zamek i starówka w Golubiu-Dobrzyniu Golub-Dobrzyń to jedno z najurokliwszych miasteczek w województwie kujawsko-pomorskim, co zawdzięcza przede wszystkim prawobrzeżnej, pomorskiej dzielnicy – Golubiowi. Kojarzone jest głównie ze zlokalizowanym na wysokiej naddrwęckiej skarpie zamkiem, słynnym dzięki turniejom rycerskim organizowanym tu już od 30 lat. Pokrzyżacki zamek, przebudowany w stylu renesansowym przez królewnę Annę Wazównę, od wojen szwedzkich pozostawał w częściowej ruinie. Po II wojnie światowej został w kilku etapach odbudowany. Program rewitalizacji pozwolił na zrealizowanie kilku ważnych zadań, dzięki czemu znacznie zwiększyły się jego estetyka i funkcjonalność.

Innym projektem realizowanym w Golubiu-Dobrzyniu była rewitalizacja golubskiej starówki. To świetny przykład na to, jak z zasadniczo pośledniego starego miasta można, dzięki mądrze poczynionym nakładom, uczynić prawdziwą perełkę. Kluczowa była zmiana charakteru rynku, który dzięki wyłożeniu w całości kostką granitową i postawieniu stylizowanej małej architektury oraz umiejętnemu zagospodarowaniu zieleni miejskiej odzyskał historyczny charakter, wyzbywając się wielu niekorzystnych naleciałości. Ale nie tylko rynek zyskał na rewitalizacji. Nowa nawierzchnia z granitowej kostki pojawiła się na wielu bocznych uliczkach. Odrestaurowano jedenaście najwartościowszych kamienic w różnych częściach starówki, m.in. najcenniejszy drewniany podcieniowy dom Pod Kapturem. Innym ważnym elementem rewitalizacji było odnowienie murów miejskich zachowanych w Golubiu w znacznych fragmentach.

Najwidoczniejszym z zewnątrz efektem rewitalizacji jest rekonstrukcja muru suchej fosy na przedzamczu. Wewnątrz kompletnie odrestaurowano sale w północno-wschodnim narożniku zamku. Przełożono również pokrycia dachowe nad krużgankiem dziedzińca i nad dwiema

Dojazd: Do miasta najlepiej dojechać autobusem z Torunia (40 km) lub własnym środkiem lokomocji. Golub to północna, prawobrzeżna część miasta. Zamek leży przy drodze w kierunku Wąbrzeźna i Kowalewa – na górze należy wjechać w krótką uliczkę dojazdową. Można też samochód zostawić w dole, na golubskiej starówce, i podejść pod górę pieszo.

Najciekawsze w okolicy: » ratusz i Stare miasto w Chełmnie, » katedra i kościół św. Mikołaja w Chełmży, » Toruń, » Stare miasto w Brodnicy


Rewitalizację golubskiej starówki współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Poddziałanie 3.3.1 Rewitalizacja obszarów miejskich.

36

37

P

W

pobudowano zespół spichrzy. Dlatego też rewitalizacja wyspy związana jest z ożywieniem gospodarczym tego obszaru.

Wyspa Młyńska w Bydgoszczy

Wyspa Młyńska leży pomiędzy Brdą a jej odnogą Młynówką. Znajduje się na niej jedna brukowana ulica, kilka zabytkowych spichrzy, młynów i kamienic. Prawie wszystkie budynki wymagały lub nadal wymagają renowacji. W ramach programu rewitalizacyjnego w pierwszej kolejności wybudowano trzy kładki łączące wyspę ze stałym lądem. Każda z nich jest inna, lecz wszystkie nawiązują do sąsiadującej z nimi architektury. Poważniejszym zadaniem było odbudowanie Międzywodzia, czyli kanału pierwotnie dzielącego wyspę na dwie części, po realizacji programu wzbogaconego o malowniczą kaskadę. W ramach projektu wyremontowano również kamienicę przy ul. Mennica 6, od tej pory mającej pełnić funkcję miejskiego centrum przedsiębiorczości.

Bydgoszcz jest stosunkowo uboga w zabytki. Jej symbolami są od lat spichrze nad Brdą i pomnik Łuczniczki, ale jest tu także miejsce uważane przez wielu za magiczne, o którym turyści przejeżdżający przez miasto zwykle nie mają pojęcia. Tym niezwykłym miejscem jest znajdująca się bezpośrednio nad Brdą Wenecja Bydgoska z traktem spacerowym i kilkoma lokalami gastronomicznymi tuż nad rzeką oraz sąsiadująca z nią Wyspa Młyńska, położona kilkaset metrów od Starego Rynku, w ścisłym centrum miasta. O takich miejscach mówi się często, że mają klimat, ale w tym wypadku złośliwi mogliby powiedzieć, że wynika on częściowo nie tylko z niezwykłych walorów architektonicznych czy krajobrazowych, lecz również ze znacznego zaniedbania. Postępujący proces dewastacji i degradacji Wyspy Młyńskiej został zahamowany dzięki programowi rewitalizacji. Przeszłość wyspy była związana z funkcjami gospodarczymi, działała tu m.in. swego czasu jedyna w Rzeczpospolitej mennica, a po wybudowaniu Kanału Bydgoskiego

Dalsze prace na Wyspie Młyńskiej zostaną przeprowadzone w ramach kolejnych etapów rewitalizacji, lecz już dziś widać, że odzyskuje ona pierwotne miejsce w pejzażu miasta, należne już choćby ze względu na centralne położenie. Wyspa jest wielofunkcyjna – łączy w sobie funkcje rekreacyjne, muzealne i gospodarcze. Staje się miejscem spotkań przedsiębiorców i zakochanych, turystów z daleka i bydgoszczan.

Rewitalizację Wyspy Młyńskiej w Bydgoszczy na cele rozwoju przedsiębiorczości współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Poddziałanie 3.3.1 Rewitalizacja obszarów miejskich.

38

Dojazd: Wyspa Młyńska znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie Starego Miasta, po jego zachodniej stronie. Najlepszy dojazd prowadzi z ronda Grunwaldzkiego w kierunku centrum i Filharmonii. Po wjeździe na most należy skręcić w prawo, w brukowaną ul. Mennica.

Najciekawsze w okolicy: » Tucholski Park Krajobrazowy, » Toruń, » ratusz i Stare Miasto w Chełmnie, » katedra i kościół św. Mikołaja w Chełmży


39

P

Ż

Jest to muzeum, które angażuje wszystkie nasze zmysły, nie tylko wzrok. W pomieszczeniu unoszą się zapachy imbiru, kardamonu i innych przypraw, a po włożeniu pierników na 50 zdrowasiek do specjalnego pieca wypieki są gotowe do zjedzenia lub zabrania ze sobą na pamiątkę. W pełnym klimatu wnętrzu znajduje się również sklepik z pamiątkami i kawiarenka. Do muzeum często przychodzą dzieci – dla nich takie doświadczenie jest szczególnie niezwykłe, ale toruńskimi mistrzami piernikarskimi mogą zostać także dorośli.

Żywe Muzeum Piernika w Toruniu Wydawałoby się, że aby zostać turystyczną atrakcją Torunia, należy pracować na to dziesiątki albo i setki lat. Czym więc wytłumaczyć fenomen Żywego Muzeum Piernika, które otwarte ledwo dwa lata temu już stało się obowiązkowym punktem wycieczek i celem wizyt wielu turystów? Pierwsze muzeum piernika w Europie mieści się przy ul. Rabiańskiej, między Rynkiem Staromiejskim a Wisłą, w okolicy katedry i domu Kopernika. Na piętrze zabytkowego spichrza działa XVI-wieczna piernikarnia, gdzie zwiedzający nie tylko mogą obejrzeć sposób wyrobu toruńskiego specjału, ale przede wszystkim sami wziąć udział w procesie jego powstawania. Pod okiem mistrza piernikarskiego, zgodnie z przekazywanymi w stylizowanej staropolszczyźnie wskazówkami, zwiedzający dobierają przyprawy, ucierają korzenie, przesiewają mąkę. Następnie własnoręcznie łączą składniki, wyrabiają ciasto, kształtują piernikowe ciasto, mogąc przy tym korzystać ze specjalnych ozdobnych form.

Oryginalność pomysłu została doceniona przez Fundację Bankową im. L. Kronenberga, która w 2006 r. przyznała założycielce muzeum Elżbiecie Olszewskiej laury w II edycji konkursu Mikroprzedsiębiorca Roku.

Dojazd: Żywe Muzeum Piernika przy ul. Rabiańskiej otwarte jest codziennie od 9.00 do 18.00. Mieści się w południowo-zachodnim sektorze Starego Miasta. Z Rynku Staromiejskiego spod pomnika Kopernika najprościej skierować się ul. Żeglarską do katedry Świętych Janów, a następnie skręcić w prawo w Rabiańską.

Najciekawsze w okolicy: » katedra i kościół św. Mikołaja w Chełmży, » zamek w Golubiu-Dobrzyniu, » Stare Miasto w Brodnicy, » ratusz i Stare Miasto w Chełmnie


Utworzenie Żywego Muzeum Piernika w Toruniu współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, dzięki wsparciu Kujawsko-Pomorskiego Funduszu Pożyczkowego i Toruńskiego Funduszu Poręczeń Kredytowych.

40

41

P

R

swego starszego brata. Znajdowało się tu targowisko, pośrodku którego stał popadający w ruinę budynek dawnego zboru ewangelickiego pw. Trójcy Świętej. Zbór odnowiono już wcześniej dzięki staraniom fundacji Tumult, organizującej w Toruniu w latach 1993–1999 Międzynarodowy Festiwal Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych Camerimage, a w ramach rewitalizacji Rynku prowadzonej od 2005 r. przywrócono historyczny charakter jego płycie – m.in. nawierzchnię betonowo-asfaltową zamieniono na kamienną, postawiono stylizowane ławki, stojak na rowery, pompę wodną, uporządkowano zieleń. Dzięki tym działaniom Rynek Nowomiejski stał się miejscem przyjaźniejszym dla turystów. Miejsce dotąd wydające się ciasnym zaściankiem staje się godne swej pozycji w historii i choć nigdy nie będzie tak czarodziejskie i niezwykłe jak Rynek Starego Miasta, ma szansę stać się jego dopełnieniem.

Rynek Nowomiejski w Toruniu Nowe Miasto Toruń założono w 1264 r. Nigdy nie osiągnęło takiego znaczenia i bogactwa jak lokowane zaledwie 31 lat wcześniej sąsiednie Stare Miasto, nigdy też nie wybudowano tutaj tak wspaniałych budowli jak po drugiej stronie fosy. Warto jednak pamiętać, że toruńskie Nowe Miasto wraz ze Starym Miastem i ruinami zamku krzyżackiego jest częścią średniowiecznego zespołu miejskiego Torunia, jednego z 13 polskich obiektów wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Zachowały się tu m.in. gotycki kościół pw. św. Jakuba, gotyckie, renesansowe i barokowe kamienice oraz zbudowany na miejscu średniowiecznego ratusza dawny zbór ewangelicki.

Dojazd: Toruńskie Nowe Miasto znajduje się na wschód od Starego Miasta. Oba rynki łączy ciąg ulic Szerokiej i Królowej Jadwigi, będący jednocześnie najpopularniejszym miejskim deptakiem.

Najciekawsze w okolicy: » katedra i kościół św. Mikołaja w Chełmży, » zamek w Golubiu-Dobrzyniu, » Stare Miasto w Brodnicy, » ratusz i Stare Miasto w Chełmnie


Rynek Nowomiejski znajduje się kilkaset metrów od Rynku Staromiejskiego, z którym łączy go najpopularniejsza toruńska ulica – Szeroka, będącą jednocześnie deptakiem, ciągiem spacerowym i ważną arterią handlową. Przez wiele lat Rynek był zaniedbany i w niczym nie przypominał

Rewitalizację Rynku Nowomiejskiego współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Poddziałanie 3.3.1 Rewitalizacja obszarów miejskich.

42

43

P

B

liczbę cennych zabytków, których z powodu braku miejsca nie było gdzie eksponować. Powierzchnia wystawiennicza przed modernizacją wynosiła ok. 10 tys. m kw. w trzech z czterech budynków dawnego zakładu. Projekt rozbudowy objął przebudowę i modernizację czwartego budynku Białej Fabryki (który aż do 2002 r. pełnił funkcje przemysłowe), przebudowę i adaptację budynku zabytkowej łaźni robotniczej na kawiarnię, renowację elewacji, budowę parkingu, otwarcie punktu informacji kulturalnej, uporządkowanie dziedzińca wewnętrznego (położono tu m.in. bruk) i wewnętrznych ciągów komunikacyjnych oraz przystosowanie obiektu dla niepełnosprawnych. Niezwykle interesujący jest też pomysł budowy miejskiego skansenu odtwarzającego typową drewnianą zabudowę fabrycznej Łodzi przełomu XIX i XX w., który narodził się już w latach 50. XX w. W ten sposób uchroniono od zniszczenia sześć zabytkowych drewniaków (robotniczych i rzemieślniczych domów), secesyjną willę i najstarszy łódzki kościół. W przeniesionych tu domach tkacze i rzemieślnicy na oczach turystów będą wytwarzać pamiątki.

Biała Fabryka w Łodzi Biała Fabryka przy ul. Piotrkowskiej w Łodzi została zbudowana w latach 30. XIX w. Jest najstarszą częścią dawnych zakładów włókienniczych Ludwika Geyera. W 1954 r. wpisano ją do rejestru zabytków województwa łódzkiego pod nr 1. Czemu zawdzięcza nazwę? W odróżnieniu od późniejszych gmachów fabrycznej Łodzi, budowanych z czerwonej cegły, została otynkowana. Klasycystyczne budynki mieściły najnowocześniejszą fabrykę w Królestwie Polskim, pierwszą w Łodzi mechaniczną przędzalnię i tkalnię. Obecnie jest to jeden z najstarszych w Polsce zabytków architektury przemysłowej, od 1960 r. pełniący funkcję siedziby Centralnego Muzeum Włókiennictwa. Poza stałą ekspozycją co roku prezentowanych jest w muzeum 20 krajowych i zagranicznych wystaw czasowych, prowadzona jest współpraca z podobnymi placówkami z całego świata, a także z wydawcami i szkołami artystycznymi. Przez niemal pół wieku działalności muzeum zgromadziło ogromną

Dojazd: Centralne Muzeum Włókiennictwa mieści się w Łodzi przy ulicy Piotrkowskiej 282 w Parku im. Reymonta, w połowie drogi między katedrą a zamykającym od południa ulicę Piotrkowską placem Niepodległości. Dojazd tramwajami linii 2, 3, 6 i 11. Czynne jest codziennie z wyjątkiem poniedziałków.

Najciekawsze w okolicy: » arboretum w Rogowie, » rezetrwat Niebieskie Źródła, » zespół pałacowy w Wolborzu, » zespół klasztorny Cystersów w Sulejowie


Projekt Kultura i tradycja włókienniczej Łodzi – modernizacja i zagospodarowanie kompleksu fabrycznego Geyera współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury.

44

45

P

P

Muzeum Pałac w Wilanowie szybko wykorzystało fakt wejścia Polski do Unii Europejskiej i już w 2004 r. zdobyło dofinansowanie na bardzo skrupulatne i kosztowne prace konserwatorskie. Realizacja projektu trwała trzy lata. Poprzedziły ją etapy inwentaryzacyjny i badawczy, a konserwatorzy korzystali m.in. z wiedzy z zakresu mikrobiologii i dendrologii. Przez trzy lata przebadano i zrewaloryzowano sale w najstarszej części pałacu oraz XIX-wieczne pomieszczenia w prawym skrzydle. Restauracji poddano m.in. obrazy, tapety, sztukaterie, tkaniny i malowidła ścienne oraz boazerie i inne elementy drewniane. Zakończenie prac zbiegło się z jubileuszowymi obchodami 200-lecia działalności Muzeum Pałacu w Wilanowie. Od 28 kwietnia 2007 r. zwiedzający mogą znowu podziwiać niedostępne wcześniej niezwykłe komnaty: Sypialnię, Antygabinet Królowej i Gabinet Zwierciadlany oraz Zieloną Sień. W zamkniętych do niedawna dla turystów, a obecnie odrestaurowanych pokojach Chińskim i Myśliwskim organizowana jest wystawa unikatowych dzieł sztuki użytkowej: porcelany miśnieńskiej i chińskiej, biskwitów, rzemiosła artystycznego, mebli i malarstwa na papierze z Europy i wschodniej Azji.

Pałac w Wilanowie Pałac w Wilanowie, jeden z najpiękniejszych, a zarazem najbardziej znanych polskich obiektów tego typu, to jedna z tych budowli, które na trwałe wpisały się w polską historię i tożsamość, stały się symbolem łączności Polski z resztą Europy, dziełem sztuki europejskiej o wyraźnie polskich cechach, tym cenniejszym, że przez całą swą historię – od czasów fundowania przez Jana III Sobieskiego – pałac nie doznał poważniejszych zniszczeń i w przeciwieństwie do wielu polskich zabytków zachował oryginalne walory artystyczne. Tym smutniejszy musiał być widok popękanych malowideł i sypiących się sufitów w najstarszej części pałacu, która z powodu złego stanu technicznego nie była udostępniona do zwiedzania. A przecież pałac w Wilanowie to jedno z najstarszych polskich muzeów – jego część została udostępniona do zwiedzania już w roku 1805. To również najstarsze w Polsce muzeum sztuki. Zabytek należy do polskiego dziedzictwa narodowego i znalazł się na prezydenckiej Liście Pomników Historii.

Dojazd: Pałac w Wilanowie znajduje się w południowej części Warszawy, około 10 km od centrum, przy drodze wylotowej w kierunku Góry Kalwarii. W Wilanowie jest duży nieodpłatny parking, a turyści niezmotoryzowani mogą dojechać tu liniami autobusowymi komunikacji publicznej: 116, 117, 130, 139, 164, 180, 519, 522, 700, 710, 724, 725, E-2.

Najciekawsze w okolicy: » Puszcza Kampinoska, » dom urodzenia Fryderyka Szopena w Żelazowej Woli, » kościół i klasztor w Niepokalanowie, » obóz zagłady w Treblince, » Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu


Restaurację wnętrz pierwszego w Polsce muzeum sztuki – Muzeum Pałac w Wilanowie współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury.

46


47

P

P

Informatyki Akademii Podlaskiej. Głównym celem projektu stało się wzmocnienie potencjału edukacyjnego uczelni poprzez podniesienie jakości i atrakcyjności kształcenia. Korzyści, jakie odniósł zarówno pałac, jak i jego najbliższe otoczenie, są zauważalne gołym okiem. W wyniku rewaloryzacji przywrócono budynkowi pierwotny układ przestrzenny i wystrój wnętrz. Prace obejmowały m.in. przebudowę holu głównego i klatki schodowej, odkopanie piwnic, podbicie fundamentów oraz rozbiórkę części budynku dobudowanego po 1950 r. Odpowiedni efekt estetyczny został podkreślony przez zagospodarowanie dziedzińca pałacowego.

Pałac Ogińskich w Siedlcach Pałac Ogińskich jest najcenniejszym zabytkiem Siedlec. Powstał w pierwszej połowie XVIII w., a obecny wygląd zawdzięcza Aleksandrze Ogińskiej, która w latach 1779–1781 przebudowała go w stylu klasycyzmu. Kolejni właściciele nie mieli do niego tyle serca. Już od początku XIX w. był zaniedbywany, a w 1944 r. spłonął w czasie działań wojennych. Po wojnie pałac odbudowano, ale nigdy nie odzyskał dawnego blasku. Nową szansą dla tego wyjątkowego zabytku stało się przekazanie go w 2001 r. przez władze Siedlec Akademii Podlaskiej, która podjęła starania o przywrócenie mu dawnej świetności, z jednoczesnym przystosowaniem do potrzeb uczelni.

Pałac Ogińskich dostosowano do potrzeb niepełnosprawnych. Akademia Podlaska uzyskała dla swoich potrzeb 2526 m kw. dodatkowej powierzchni użytkowej, która częściowo została przeznaczona na siedzibę władz uczelni. Obiekt pełni także znacznie szerszą funkcję kulturotwórczą. Jest wizytówką miasta, odbywają się w nim koncerty muzyki poważnej, konferencje naukowe, spotkania i wykłady.

Dojazd: Pałac znajduje się przy ul. Konarskiego, na skraju parku miejskiego Aleksandria, na wschód od centrum Siedlec.

Najciekawsze w okolicy: » zamek i kościół w Liwie, » obóz zagłady w Treblince, » Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu, » zespół klasztorny w Siemiatyczach, » cerkiew i klasztor w Grabarce, » Drohiczyn


Gruntowną rewaloryzację pałacu przeprowadzono dzięki dofinansowaniu z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Stanowiła jeden z trzech etapów zaplanowanych działań w ramach projektu. Pozostałymi były: zagospodarowanie części parku (dziedzińca pałacowego) oraz rozbudowa Instytutu


Rewaloryzację Pałacu Ogińskich w Siedlcach i dostosowanie go do potrzeb Instytutu Informatyki Akademii Podlaskiej współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Poddziałanie 1.3.1 Regionalna infrastruktura edukacyjna.

48

49

P

O

przeprowadzenia pilnego remontu. Kuria diecezji płockiej zdecydowała się sięgnąć po unĳne pieniądze na tę dużą inwestycję.

Opactwo pobenedyktyńskie w Płocku

Projekt, który uzyskał dofinansowanie w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, składa się z dwóch głównych elementów: 1. Gruntowny remont budynku opactwa pobenedyktyńskiego w celu przywrócenia mu świetności i przystosowania do pełnienia funkcji Muzeum Diecezjalnego. Zakres prac objął m.in. dostosowanie budynku do potrzeb niepełnosprawnych, zagospodarowanie dziedzińca, malowanie elewacji. 2. Przebudowa i rozbudowa oficyny przy domu Pod Trąbami – objęła rozbiórkę części nadziemnej i nadbudowę na gotyckich piwnicach obiektu dostosowanego do obecnej zabudowy, rozbiórkę budynków gospodarczych i garaży, restaurację i rewitalizację zabytkowych gotyckich piwnic pod oficyną, a także zagospodarowanie dziedzińca.

90 lat temu płocka kronikarka Maria Macieszyna wspominała: „(...) na Tumską Górę mimo woli kieruje swoje kroki każdy płocczanin w ważnych chwilach życia, aby podumać i nabrać spokoju (...)”. To ulubione miejsce mieszkańców miasta, najlepszy punkt widokowy i doskonały plener na pamiątkowe zdjęcia. Zawsze kojarzony z katedrą, opactwem pobenedyktyńskim, charakterystycznymi kasztanowcami. Mury dawnego zamku książęcego z XIV w. oraz późniejszego opactwa benedyktyńskiego wznoszą się dokładnie naprzeciw płockiej katedry (przy ul. Tumskiej). W murach zamkowych znajdują się dwie wieże o gotyckim rodowodzie: szlachecka – dawne więzienie dla szlachty, i zegarowa – przykryta barokowym hełmem z fragmentami romańskiego palatium Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego. Cały fragment Starego Miasta, gdzie znajduje się opactwo pobenedyktyńskie, jest uznany za zabytek. Niestety, stan tej budowli wymagał

Realizacja projektu umożliwi lepszą ekspozycję eksponatów Muzeum Diecezjalnego. Wcześniej skarby muzeum eksponowano w małym zabytkowym budynku obok gmachu kurii. Ze względu na małą powierzchnię wystawienniczą na ekspozycji stałej może być wystawionych tylko 25% zbiorów. Brak miejsca nie pozwalał na eksponowanie, np. monet, współczesnego malarstwa o tematyce sakralnej czy większości pasów kontuszowych.

Przebudowę opactwa pobenedyktyńskiego oraz oficyny przy domu Pod Trąbami na Wzgórzu Tumskim w Płocku współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury.

50

Dojazd: Opactwo pobenedyktyńskie jest przy ul. Tumskiej, naprzeciw bazyliki katedralnej i kurii diecezjalnej.

Najciekawsze w okolicy: » tężnie i park Zdrojowy w Ciechocinku, » katedra we Włocławku, » Gostynińsko-Włocławski Park Krajobrazowy, » zameczek w Oporowie, » zamek w Łęczycy, » kolegiata w Tumie


51

P

S

Najpilniejsze inwestycje podzielono na etapy, a następnie przygotowano projekty wraz z odpowiednią dokumentacją. I etap projektu współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego polegał na konserwacji, renowacji i modernizacji zabytkowych obiektów oraz ich adaptacji na cele społeczne i kulturalne, a także na zabezpieczeniu zabytków przed zagrożeniami. Renowacja perełek Zamościa nie jest zwykłym projektem budowlanym. Poza pozwoleniami konserwatorskimi, od wykonawców wymagana jest szczególna precyzja wykonania. Wszystkie rozwiązania przestrzenne, funkcjonalne, kolory elewacji oraz detale architektoniczne, a także zastosowane materiały i technologie wykonania uzgodnione zostały z wojewódzkim konserwatorem zabytków.

Stare Miasto w Zamościu Zamość, założony w 1580 r. przez kanclerza Jana Zamoyskiego, jest wybitnym osiągnięciem późnorenesansowej europejskiej myśli urbanistycznej. Układ śródmieścia, zaprojektowany przez włoskiego architekta Bernarda Mornada, jest zaliczany do zabytków o najwyższej wartości artystyczno-historycznej w skali światowej. W 1992 r. został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i przyrodniczego UNESCO. Niepokój obecnych władz Zamościa i jego mieszkańców budził pogarszający się stan techniczny wielu obiektów zabytkowej części miasta. Większość z nich nie była prawidłowo zabezpieczona przed wilgocią. Pilnych remontów wymagały też wszystkie przestrzenie publiczne, w tym Rynek Wielki, drogi i dziedzińce. Możliwość korzystania przez Polskę z funduszy strukturalnych od 2004 r. otworzyła przed miastem ogromną szansę zdobycia pieniędzy na odnowę Starego Miasta. Zamość całkowicie wykorzystał tę szansę i uzyskał pieniądze na rewitalizację Starówki.

Zamość dalej pięknieje – realizowane są kolejne etapy renowacji zabytkowej części miasta. O zakresie przedsięwzięcia informują tablice promujące projekt. Więcej można się dowiedzieć w ratuszu – siedzibie władz miasta. Ratuszu, który też wypiękniał dzięki unĳnym funduszom. Szczegółowy opis inwestycji w ramach funduszy strukturalnych znajduje się na stronie www.zamosc.pl.

Dojazd: Dojazd z Lublina do Zamościa drogą nr 17 zajmuje niecałe 1,5 godz. Samochód najlepiej zostawić na jednym z parkingów wokół Starówki i pieszo zwiedzić odnowione zabytki.

Najciekawsze w okolicy: » kościół modrzewiowy w Tomaszowie Lubelskim, » Szlak Szumów, » kościół i klasztor Dominikanów w Krasnobrodzie, » Zwierzyniec – perła Roztocza, » pomnik Chrząszcza w Szczebrzeszynie


I etap rewitalizacji zabytkowego Starego Miasta w Zamościu współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Poddziałanie 3.3.1 Rewitalizacja obszarów miejskich.

52

53

P

B

św. Aniołów, św. Gonzagi, św. Nepomucena, św. Ksawerego, św. Marii Magdaleny oraz ołtarzy w kaplicach: ołtarza Michała Archanioła wraz z obrazem „Archanioł Michał”, ołtarza św. Ignacego Loyoli z obrazem „Wizja św. Ignacego”, ołtarza św. Nepomucena z obrazem „Matka Boska z Dzieciątkiem”, ołtarza św. Trójcy z obrazem „Trójca Święta królująca nad światem” oraz ołtarza Wszystkich Świętych z obrazem „Matka Boska w otoczeniu Świętych Pańskich adorowana przez szlachtę polską”. Aby w pełni można było podziwiać piękno architektury i malarstwa archikatedry, zainstalowano odpowiednie oświetlenie.

Bazylika archikatedralna w Lublinie Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty jest jednym z najcenniejszych w Polsce wczesnobarokowych obiektów sakralnych z końca XVI w. W 1998 r. kuria lubelska rozpoczęła jej renowację. Dwa etapy zostały już zakończone. III etap – współfinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – umożliwił zakończenie prac we wnętrzach. W trakcie projektu odnowiono polichromię ścienną i portale Skarbca i Kaplicy Akustycznej. Oprócz prac konserwatorskich ważną częścią projektu było wyeksponowanie bezcennych zabytków sztuki sakralnej – szat liturgicznych i obiektów złotnictwa. W odnowionych pomieszczeniach umieszczono 23 podświetlane gabloty z eksponatami. Zainstalowano również oświetlenie późnobarokowej polichromii Józefa Meyera z lat 1755–1758.

W pałacu Konsystorskim (budynek administracyjny kurii metropolitalnej) przeprowadzono prace adaptacyjne poddasza na pomieszczenia użytkowe przeznaczone dla potrzeb Muzeum 200-lecia Archidiecezji Lubelskiej. Jednocześnie wykonano prace konserwatorskie przy malowidłach ściennych w zabytkowej kaplicy pałacu Konsystorskiego oraz renowacji poddano cenne zabytki sztuki sakralnej.

Dojazd: Lubelska archikatedra znajduje się na Starym Mieście, przy ul. Królewskiej. Przed kościołem jest spory parking. Po zwiedzeniu kościoła warto zobaczyć inne cenne zabytki Lublina.

Najciekawsze w okolicy: » kościół i klasztor Kapucynów w Lubartowie, » Pałac Zamojskich w Kozłówce, » kościół i klasztor Paulinów oraz synagoga we Włodawie, » muzeum byłego obozu zagłady w Sobiborze, » synagoga w Łęcznej


III etap prac objął także konserwację polichromii sklepienia i ścian pięciu kaplic:

III etap renowacji archikatedry św. Jana i organizację Muzeum 200-lecia Archidiecezji Lubelskiej współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury.

54

55

P

Z

nabrał surowości koszar, a po 1945 r. resztki wyposażenia zagrabiły wojska radzieckie.

Zamek Książ

Projekt renowacji objął to, co w największej mierze decyduje o wyjątkowości Książa, czyli zewnętrzną część zamku. Przede wszystkim odnowiono elewację północną i południową głównego budynku, czyli m.in. elewację frontową, ponadto renowacji poddano kamienne detale (rzeźby i ogrodzenia) na dziedzińcu honorowym przed wejściem do głównego budynku zamku. Następnie wykonano remont dachu i konserwację budynku bramnego oraz remont elewacji i dachu oficyny południowej, w której mieści się dziś hotel. Renowacja objęła też portal wejściowy.

Zamek Książ jest jednym z najbardziej znanych i najczęściej odwiedzanych obiektów tego typu w Polsce. Jest to również największy zamek na Śląsku, a zarazem trzeci pod względem wielkości w Polsce. Został zbudowany w XIII w., a obecny wygląd zawdzięcza bardzo licznym przebudowom, z których ostatnią zakończono równo sto lat temu. Zbudowano wtedy główną wieżę i skrzydło południowo-zachodnie z charakterystycznymi dwiema wieżami. Największe wrażenie robi zewnętrzna bryła budowli stojącej na wysokich zboczach góry. Wewnątrz zamek jest dostępny dla zwiedzających tylko w niewielkiej części – górne kondygnacje nadal czekają na rewitalizację. Z niemal czterystu pomieszczeń można zwiedzić drobny procent, a spacer po zamkowych komnatach czasami nieco rozczarowuje. Najokazalej prezentuje się barokowa Sala Maksymiliana. Większość pozostałych sal nie zachowała pierwotnego wystroju. Nic zresztą dziwnego – w czasie II wojny światowej na rozkaz hitlerowców obiekt

Popularność Książa jest zjawiskiem dość niezwykłym. Nie tłumaczy go ani jego wartość artystyczna, ani historyczna. Z całą pewnością niewiele jest jednak w Polsce budowli robiących na turystach tak duże wrażenie – wielkością i rozmachem. Zwiedzających nie odstraszają też wysokie ceny – są dni, kiedy na sporym parkingu przed zamkiem nie ma wolnych miejsc. A zamkowe budynki po renowacji robią jeszcze większe wrażenie.

Dojazd: Zamek jest malowniczo zlokalizowany na terenie Książańskiego Parku Krajobrazowego pomiędzy Wałbrzychem a Świebodzicami, około kilometra od głównej szosy. Warto polecić czerwony szlak pieszy ze Świebodzic (przejście zajmie około godziny). Można też skorzystać z własnego środka lokomocji lub autobusu nr 8 kursującego z wałbrzyskiego dworca Miasto.

Najciekawsze w okolicy: » Muzeum Przemysłu i Techniki w Wałbrzychu, » Szczawno-Zdrój, » opactwo Cystersów w Krzeszowie, » sztolnie w Górach Sowich, » zamek Grodno w Zagórzu Śląskim, » Starówka w Świdnicy, » opactwo w Henrykowie


Renowację kompleksu pałacowo-parkowego Zamek Książ w Wałbrzychu współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury.

56


57

P

T

przeprowadzono generalny remont budynku Muzeum Złota. Zagospodarowano teren dawnej kopalni „Aurelia”, a także leżącej na północno-wschodnim krańcu miasta Górki Mieszczańskiej, która dzięki wybudowaniu ścieżek rowerowych o łącznej długości 1560 m stała się atrakcyjnym miejscem czynnego wypoczynku.

Turystyczne zagospodarowanie Złotoryi O turystycznej atrakcyjności Złotoryi nie trzeba przekonywać kogoś, kto odwiedził już to miasto. Wyróżnia się zadbanym zabytkowym centrum, malowniczym położeniem oraz bogatą i interesującą historią. Miejscowość od swego założenia znana była z wydobycia złota, od którego zresztą wzięła swoją nazwę. Mimo że złoża drogocennego kruszcu dawno zostały wyczerpane, a czasy gorączki złota minęły, nadal korzysta ze złotego okresu swojej historii. Co roku odbywają się tu Międzynarodowe Mistrzostwa Polski w Płukaniu Złota, w mieście znajduje się jedyne w Polsce Muzeum Złota, można też zwiedzać nieczynną kopalnię.

Budynek muzeum pochodzi z XVII w. i przez większą część historii pełnił funkcje gospodarcze (nie był zaś nigdy domem kata, jak czasem można usłyszeć). W latach 70. XX w. otwarto tu muzeum. Stara budowla wymagała gruntownego remontu, przede wszystkim przywrócenia pierwotnego układu wnętrz oraz osuszenia i odgrzybienia ścian. Dzięki projektowi udało się również odnowić elewację, wstawić odpowiadające charakterowi budynku drzwi oraz odzyskać dodatkowe pomieszczenie ekspozycyjne. Dzięki dofinansowaniu w ramach programu Interreg IIIA wstęp do muzeum jest bezpłatny.

Dojazd: Złotoryja leży 24 km od Legnicy i 80 km od Wrocławia, w pobliżu (12 km) autostrady A4. Muzeum Złota zlokalizowane jest w centrum, a dawna kopalnia złota w północnej części, na prawym brzegu Kaczawy (prowadzą tam nieduże żółte drogowskazy). Górka Mieszczańska jest przy drodze wylotowej na Legnicę.

Najciekawsze w okolicy: » zamek w Legnicy,

Kopalnia Złota „Aurelia” zaczęła działać w XVII w., gdy złoża cennego kruszcu w okolicy dawno zostały już wyczerpane. Wydobywano w niej miedź i srebro. Teren dawnej kopalni od czasu udostępnienia jej do zwiedzania w 1973 r. nie był należycie zagospodarowany. W ramach projektu „Turystyczne zagospodarowanie Złotoryi” powstał nowy parking dla samochodów osobowych i autobusów oraz okazała infrastruktura rekreacyjna (plac zabaw dla dzieci, altana turystyczna i grill, boisko do siatkówki). Wykonane zostały też nowe płucznie do nauki trudnej sztuki płukania złota.

W Złotoryi widać starania o to, by miasto podobało się i przyciągało turystów. Pieniądze uzyskane w celu realizacji projektu „Turystyczne zagospodarowanie Złotoryi” zostały przeznaczone na remont i zagospodarowanie tych obiektów, które w największym stopniu decydują o turystycznej atrakcyjności miasta. Dzięki realizacji przedsięwzięcia

Projekt Turystyczne zagospodarowanie Złotoryi współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Programu Inicjatywy Wspólnotowej Interreg IIIA Wolny Kraj Związkowy Saksonia – Rzeczpospolita Polska (województwo dolnośląskie).

58

» ewangelicki kościół Pokoju w Jaworze, » kościół Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja w Bolesławcu, » Wrocław


59

P

L

Rewitalizacja ulicy i całej legnickiej Starówki to zadanie bardzo kosztowne i skomplikowane. W ramach pierwszego etapu wymieniono nawierzchnię ul. NMP, także ulic przyległych oraz wybudowano place u wlotu i wylotu ulicy. Poza tym zmodernizowana została mała architektura, kanalizacja, na nowo zaaranżowana zieleń. Blask odzyskała jedna z nielicznych zabytkowych kamienic – renesansowa kamieniczka Scholza (nr 7) ozdobiona sgraffitową dekoracją z początku XVII w. Dzięki realizacji projektu działa w niej dobrze zaopatrzony punkt informacji turystycznej.

Legnicka Starówka Chyba żadne polskie miasto nie ucierpiało tak bardzo w czasach PRL-u. W czasie działań wojennych prawie nietknięte, zostało następnie spalone przez wojska radzieckie, które w ten sposób „uczciły” zwycięstwo nad faszyzmem. Dalszym etapem dewastacji Starówki było wyburzenie w 1963 r. prawie całej reszty zabytkowych budynków przez władze komunistyczne i zastąpienie ich betonowymi blokami.

Modernizacja ulicy Najświętszej Marii Panny to zaledwie pierwszy etap długiego procesu rewitalizacji Starego Miasta. Obecnie rozpoczął się już etap drugi, w ramach którego dawny blask odzyska rynek. Dzięki wsparciu EFRR wkrótce wyremontowane zostaną też zlokalizowane na rynku zabytkowe budynki starego ratusza i teatru. W wyniku podejmowanych przez władze i mieszkańców miasta działań Legnica przestaje być „perłą” socjalistycznej architektury i odzyskuje należny jej charakter jednego z najznamienitszych i najpiękniejszych śląskich miast.

Większości cennych zabytków architektury nie da się odzyskać, ale władze miasta od wielu lat dążą do tego, by Legnica odzyskała dawny blask, w ostatnim czasie znajdując cenne dofinansowanie swoich projektów w ramach ZPORR. Pierwszym etapem rewitalizacji legnickiej Starówki była modernizacja ul. Najświętszej Maryi Panny – istniejącej jeszcze przed założeniem miasta części szlaku handlowego Via Regia łączącego wschód i zachód Europy. Po 1945 r. jedna z głównych arterii komunikacyjnych łącząca rynek i katedrę z kościołem pw. św. św. Piotra i Pawła zmieniła całkowicie charakter. Pojawiły się nowe budynki niemające nic wspólnego z zabytkowym charakterem ulicy.

Dojazd: Ulica Najświętszej Marii Panny to sam środek miasta. Trzeba zjechać w kierunku centrum i poszukać parkingu na obrzeżach dawnej Starówki. Także z dworca kolejowego jest tu bardzo blisko.

Najciekawsze w okolicy: » inscenizacja bitwy wojsk pruskich z napoleońskimi z 26 sierpnia 1813 r. w Wormątowicach Sienkiewiczowskich, » kościół św. Jadwigi w Legnickim Polu, » ewangelicki kościół Pokoju w Jaworze, » zespół pocysterski w Lubiążu, » kościół Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja w Bolesławcu


I etap rewitalizacji Starego Miasta w Legnicy – modernizację ulicy Najświętszej Marii Panny – współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Poddziałanie 3.3.1 Rewitalizacja obszarów miejskich.

60


61

P

S

wypoczynkowe i turystyczne, które wykorzystując naturalne, przepiękne położenie miejsca i związane z nim bogate złoża wód oligoceńskich, oferuje wszechstronną rehabilitację i optymalne warunki do regeneracji psychofizycznej. Jest jedynym ośrodkiem w Polsce, gdzie można skorzystać z hydroterapii według przepisów bawarskiego księdza Sebastiana Kneippa. Terapia opiera się na połączeniu doskonałych właściwości leczniczych wody z odpowiednią ilością ruchu i właściwą dietą oraz aromaterapią.

Sebastianeum Silesiacum w Kamieniu Śląskim Z czego słynie Kamień Śląski – licząca 1500 mieszkańców wieś w województwie opolskim? Przede wszystkim z troskliwości mieszkańców o estetyczny wygląd swojej miejscowości. Efekty tych starań zostały docenione na forum europejskim. Już od 2000 r. Kamień Śląski z powodzeniem uczestniczy w programie „Odnowa wsi”. Przystąpienie do tej europejskiej inicjatywy zaangażowało mieszkańców w realizacje różnych projektów. We wsi przybywa też atrakcji turystycznych przyciągających gości z kraju i zagranicy. Największym magnesem dla turystów jest pięknie odbudowany przez diecezję opolską XVII-wieczny zamek, w którym mieści się sanktuarium św. Jacka, a także Centrum Kulturalno-Naukowe Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego oraz hotel.

Na potrzeby centrum rehabilitacyjnego diecezja opolska postanowiła odbudować zabytkowy folwark należący do zespołu pałacowego. Prace podzielono na dwa etapy, do 2005 r. odrestaurowano pierwszą część zabudowań folwarcznych z przeznaczeniem na hydroterapię leczniczą, zaplecze gastronomiczno-gospodarcze i kaplicę. Druga część przedsięwzięcia – modernizacja zabytkowego spichlerza i budowa obiektu sportowo-rekreacyjnego – była współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Na piętrze dawnego spichlerza urządzono pokoje hotelowe, a na parterze kawiarenkę internetową, gabinety masażu i zaplecze socjalne. W budynku sportowo-rekreacyjnym powstały kryty basen, sauna, sala do ćwiczeń ruchowych oraz sale do psychoterapii i fizjoterapii. Ośrodek chętnie wita osoby niepełnosprawne – cały obiekt został przystosowany do ich potrzeb.

Tym, co przyciąga z roku na rok coraz więcej turystów, jest jednak Sebastianeum Silesiacum – centrum rehabilitacyjne,

Budowę Ośrodka Turystyczno-Rehabilitacyjnego w zespole pałacowym w Kamieniu Śląskim współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury.

62

Dojazd: Wieś położona jest w gminie Gogolin, 30 km od Opola. Łatwo dojechać tu autostradą A4 z Wrocławia lub Katowic – zjazd Krapkowice, Kędzierzyn Koźle, Gogolin. Po przybyciu do Kamienia, należy zwrócić uwagę na oznakowanie, które prowadzi do Sebastianeum Silesiacum.

Najciekawsze w okolicy: » Starówka w Opolu, » ratusz i kościół św. Wawrzyńca w Strzelcach Opolskich, » Park Krajobrazowy „Góra św. Anny”, » Starówka w Głogówku, » kościół św. św. Zygmunta i Jadwigi Śląskiej w Kędzierzynie-Koźlu


63

P

M

i znacznie uatrakcyjnić jego ofertę. W ramach projektu wyremontowano kamienicę mieszczańską i budynek administracyjny przy ul. św. Wojciecha oraz budynek wystawowy przy Małym Rynku. Od podstaw wybudowano nowy budynek wystawowy. Łączna powierzchnia zmodernizowanych obiektów infrastruktury kulturalnej wynosi 4657 m kw. Po zakończeniu prac powierzchnia wystawiennicza placówki wzrośnie o 100%.

Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu Muzeum Śląska Opolskiego zajmuje najstarszą kamienicę w Opolu przy Małym Rynku 7, 100 m od głównego Rynku. Jest to budynek dawnego kolegium jezuickiego utworzonego w drugiej połowie XVII w. przez połączenie i przebudowę w stylu barokowym dwóch średniowiecznych domów mieszczańskich. Kamienica ze względu na zły stan wymagała szybkiego remontu. Muzeum posiada ok. 36 tysięcy zabytków z zakresu archeologii, etnografii, historii, przyrody i sztuki. To zbyt duże zbiory, by mogły się pomieścić w dawnym kolegium. Niezbędne jest więc znaczne powiększenie powierzchni wystawienniczej.

W XIX-wiecznej kamienicy przy ul. św. Wojciecha 9 powstał unikatowy na skalę kraju skansen miejski. W wyremontowanych pomieszczeniach pieczołowicie odtworzono i urządzono mieszkania – tak jak wyglądały ponad sto lat temu. W jednym z pomieszczeń urządzono wystawę obrazującą historię ul. św. Wojciecha. Jak twierdzi dyrektorka muzeum Urszula Zajączkowska: „W Polsce jest wiele skansenów wiejskich, lecz brakuje miejsc, w których byłoby odtworzone życie mieszkańców miast”.

Dojazd: Obiekty muzeum znajdują się w pobliżu opolskiego Rynku – spacerem ok. 5 min.

Najciekawsze w okolicy: » kościół odpustowy św. Anny w Czarnowąsach, » ratusz i kościół św. Wawrzyńca w Strzelcach Opolskich, » Park Krajobrazowy „Góra św. Anny”, » Starówka w Głogówku, » kościół św. św. Zygmunta i Jadwigi Śląskiej w Kędzierzynie-Koźlu, » kościół pielgrzymkowy św. Anny w Oleśnie


Projekt „Mons Universitatis” współfinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, budżetu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego ma rozwiązać problemy muzeum


Rozbudowę i remont Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury.

64

65

P

S

nieremontowaną infrastrukturę techniczno-sanitarną, a także nawierzchnie drogowe na Rynku i czterech ulicach za jego zachodnią pierzeją. Nawiązując do historii Starówki, wykonano archeologiczną ekspozycję Wagi Miejskiej, wybudowano zespół fontanny z figurą Neptuna z zabytkową studnią, zegarem i ciekiem wodnym, zrekonstruowano pomnik św. Jana Nepomucena. Na Rynku pojawiły się także latarnie, mostek, punkty świetlne w bruku, ławeczki, stojaki na rowery i osiem drzew z systemem nawodnienia. Kompleksowy remont nadał płycie Rynku wygląd z czasów największej świetności. Dziś Bielsko ma Rynek, na jaki zasługuje. Wcześniejszy raczej nie kojarzył się z miastem tej rangi i wielkości.

Starówka w Bielsku-Białej Bielsko-Biała jest miastem powstałym z połączenia małopolskiej Białej ze śląskim Bielskiem. Rewitalizację bielskiej Starówki oceniono najwyżej w swojej kategorii na Śląsku i uznano za projekt modelowy. Została doceniona też przez Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Małopolski jako jedno z dziesięciu najlepszych przedsięwzięć roku 2006 w Małopolsce. Degradacja starych centrów dotyka wiele miast. Bielsko-Biała wypracowała koncepcję ożywienia swojej historycznej dzielnicy i pieczołowicie ją realizuje, wykorzystując unĳne fundusze. Prace rewitalizacyjne prowadzone są od ponad dziesięciu lat. Jeszcze przed wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej odsłonięto m.in. podcienia na zachodniej pierzei Rynku i przebudowano plac św. Mikołaja. Na realizację ambitnego zadania rewitalizacji Rynku i okolicznych uliczek miasto zdobyło dofinansowanie z funduszy europejskich. Prace prowadzono w latach 2005 i 2006. W tym czasie zmodernizowano od stu lat

Zrewitalizowana Starówka przyciąga inwestorów i turystów. Zwiększył się ruch na rynku nieruchomości, powstały nowe lokale gastronomiczne, sklepy i punkty usługowe.

Dojazd: Bielska Starówka zlokalizowana jest w lewobrzeżnej części miasta, na zachód od głównej drogi przelotowej (ul. 3 Maja, Partyzantów) na wysokości zamku Sułkowskich, kilometr na południe od dworca kolejowego.

Najciekawsze w okolicy: » romańska rotunda i Wieża Piastowska w Cieszynie, » Ustroń, » Wisła, » Szczyrk, » park i zamek w Żywcu


I etap rewitalizacji bielskiej Starówki współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Poddziałanie 3.3.1 Rewitalizacja obszarów miejskich.

66

67

P

S

Ośrodek Kultury Technicznej i Turystyki Przemysłowej”. Projekt zakłada stworzenie kompleksu turystycznego złożonego z obiektów poprzemysłowych, działających na zasadzie muzeum in situ, zwanego popularnie, acz błędnie, skansenem. W jego skład wejdą zabytkowa kopalnia „Guido”, Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna oraz funkcjonujący już jako oddział Muzeum Skansen Górniczy „Królowa Luiza”, mieszczący się w nieczynnej, najstarszej zabrzańskiej (i górnośląskiej) kopalni przy ul. Wolności. Jej obiekty po zakończeniu wydobycia zostały wpisane w 1993 r. do rejestru zabytków jako dobra przemysłu i techniki o wartości historycznej w skali kraju.

Skansen Górniczy „Królowa Luiza” w Zabrzu Zabrze, jak i cały Górnośląski Okręg Przemysłowy z turystyką się dotychczas nie kojarzyło. Odkąd jednak również do Polski dotarła idea turystyki industrialnej, miasto zaczęło wyrastać na jednego z jej liderów, dostrzegając w tym szansę na promocję, rozwój i zerwanie z jednostronnym, nie zawsze pociągającym wizerunkiem.

Projekt dofinasowywany przez ZPORR objął rewaloryzację części obiektów naziemnych „Królowej Luizy”, by przystosować ją do przyjmowania masowego ruchu turystycznego i prowadzenia działalności turystyczno-kulturalno-oświatowej. Budynki pokopalniane zmieniły swoją funkcję. Recepcję umieszczono w wyremontowanym i przebudowanym magazynie akumulatorów. Po rewaloryzacji wieża wyciągowa szybu Carnall stała się punktem widokowym, a budynek zmiękczalni wód przemysłowych pełni funkcje wystawiennicze i biurowe. Projekt przewiduje również remont udostępnionego wcześniej turystom budynku parowej maszyny wyciągowej i przystosowanie go dla osób niepełnosprawnych, konserwację muru oporowego oraz zakup niezbędnego wyposażenia. Ostateczne zakończenie projektu przewidziano na drugi kwartał 2008 r.

Zabrze rozwój zawdzięcza przemysłowi, zwłaszcza górnictwu. Już w 1791 r. powstała tu pierwsza kopalnia węgla kamiennego. Przez długie lata skojarzenia z Zabrzem były na tyle jednoznaczne, że nawet po II wojnie światowej nazywane było „stolicą polskiego górnictwa”. Tu również umieszczono powstałe w 1981 r. Muzeum Górnictwa Węglowego, do dziś mieszczące się w centrum miasta w budynku dawnego starostwa powiatowego przy ul. 3 Maja. Aby jednak stać się atrakcyjnym ośrodkiem turystyki przemysłowej, nie wystarczy bazować na tradycyjnej formule muzeum. Dlatego Zabrze od kilku lat realizuje projekt pod nazwą „Zabrze – Śląski

I etap projektu Śląski Ośrodek Kultury Technicznej i Turystyki Przemysłowej – Skansen „Królowa Luiza” w Zabrzu współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 3.2 Obszary podlegające restrukturyzacji.

68

Dojazd: Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu mieści się w centrum, w pobliżu dworca kolejowego, w dawnym starostwie powiatowym przy ul. 3 Maja 19. Skansen „Królowa Luiza” znajduje się przy najdłuższej zabrzańskiej ulicy – Wolności – pod numerem 410, również blisko centrum. Dojście ul. Wolności lub al. Bohaterów Monte Cassino.

Najciekawsze w okolicy: » rynek, zamek i muzeum w Gliwicach, » Park Krajobrazowy „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”, » starówka w Rybniku i Raciborzu, » Muzeum Górnośląskie w Bytomiu, » kościół NMP i św. Bartłomieja w Piekarach Śląskich


69

P

M

kamienną balustradę i schody oraz żeliwne rzeźby lwów, wazy i latarnie. Dodatkowo prace objęły rekonstrukcję zieleni i ogrodzenia. Dzięki realizacji projektu zniknie dysonans pomiędzy charakterem zabytkowych wnętrz zamku a jego wizerunkiem zewnętrznym.

Muzeum Zamkowe w Pszczynie Pszczyna nie przypadkiem nazywana jest Perłą Górnego Śląska. To miasto licznych zabytków, pozbawione dużych zakładów przemysłowych. Na Starówce są aż 53 obiekty wpisane do rejestru zabytków. Wśród nich wyróżnia się pszczyński zamek książęcy, siedziba Muzeum Zamkowego. Został zbudowany w XIV w., a obecny wygląd zawdzięcza licznym przebudowom, zwłaszcza ostatniej z lat 1870–1876. Zachowało się na tam aż 70% oryginalnego wystroju z przełomu XIX i XX w., dzięki czemu jest to jedno z najcenniejszych polskich muzeów-rezydencji. Jednakże z zewnątrz zamek nie prezentował się zbyt atrakcyjnie. Przywróceniu budowli historycznego wyglądu jest poświęcony projekt przedstawiony przez Muzeum Zamkowe. Prace objęły renowację elewacji, tarasów i otoczenia zamku. Konserwacji i renowacji poddano tynki, kamieniarkę, ceramikę, blacharkę, stolarkę okienną i drzwiową oraz elementy metalowe elewacji. Ważnym zadaniem była renowacja systemu odwodnienia tarasów. Na tarasach odnowiono też nawierzchnię, mur oporowy,

Historia Pszczyny jest związana z książętami pszczyńskimi. W 1865 r. Jan Henryk XI Hochberg sprowadził do pszczyńskich lasów cztery żubry. Dały one początek linii pszczyńskiej. Hodowla walnie przyczyniła się do ochrony gatunku przed wyginięciem. Żubry ciągle żyją w okolicznych lasach, w dużej mierze dzięki postawie mieszkańców wsi Jankowice, na której terenie znajduje się Ośrodek Hodowli Żubra – to oni po II wojnie światowej czynnie stanęli w obronie zwierząt przed kłusownikami. Żubry pszczyńskie są szeroko znane, ale do tej pory mało kto mógł je zobaczyć. Mieszkały bowiem w odosobnieniu w otoczonym siatką lesie w nadleśnictwie Kobiór. Obecnie w parku wokół zamku, a konkretnie w jego dzikiej części zwanej Zwierzyńcem, za ul. Żorską, powstaje 10-hektarowa zagroda dla około dziesięciu żubrów. W zagrodzie będą eksponowane również inne zwierzęta ziemi pszczyńskiej. Oprócz prowadzenia obserwacji turyści będą mogli się dowiedzieć wszystkiego o historii pszczyńskich żubrów. Otwarcie zagrody dla zwiedzających nastąpi późną wiosną 2008 r.

Renowację kompleksu zamkowego w Pszczynie współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury. Budowę pokazowej zagrody żubrów w zabytkowym parku pszczyńskim współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Program Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury.

70

Dojazd: Pszczyna leży przy drodze krajowej nr 1 i linii kolejowej z Katowic do Bielska-Białej, około 40 km od Katowic i 22 km od Bielska. Zamek jest w samym środku miasta, w zachodniej pierzei rynku. Zaraz za nim rozciąga się park zamkowy.

Najciekawsze w okolicy: » kościoły św. Barbary i św. Stanisława w Bielsku-Białej, » Muzeum Śląskie w Katowicach, » Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku w Chorzowie, » Wisła, » Ustroń


71

P

C

Cieszyńska Śląska Sieć na rzecz Wzornictwa Potencjał wzornictwa przemysłowego jest wpisany jako priorytet w Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego. Ambitny projekt zakładający pobudzanie rozwoju gospodarczego Śląska poprzez wykorzystanie potencjału projektantów realizowany jest w Cieszynie w Śląskim Zamku Sztuki i Przedsiębiorczości, nietypowej jednostce komunalnej utworzonej w 2005 r. jako miejsce, w którym spotyka się design, tradycja i biznes. Celami statutowymi tej młodej instytucji są wspieranie rozwoju przedsiębiorczości poprzez promocję wzornictwa przemysłowego, ochrona i popularyzacja rzemiosła artystycznego i ginących zawodów, promocja sztuki współczesnej i rozwój turystyki.

kreowanie nowych marek, innowacyjnych rozwiązań i nowych produktów. Projekt, jak i cały Zamek, ma charakter otwarty. To nie tylko współpraca między projektantami a przedsiębiorcami, ale też atrakcyjny punkt dla każdego, kto ceni dobry styl i chce poznawać nowe wzory użytkowe. Działalność Sieci była impulsem do stworzenia w mieszczącej się w zamkowej oranżerii klubokawiarni „Presso” – pierwszej w Polsce żywej galerii designu „Design Alive!”. To miejsce ogólnodostępne, ekspozycja najlepszych przykładów polskiego designu, którego katalog przyjął formę kawiarnianego menu, a jednocześnie kawiarnia, w której eksponaty użyczyły swoich nazw potrawom.

Dojazd:

W jednym z pomieszczeń zamku stoi beskidzki warsztat tkacki. Nie jest to jednak eksponat muzealny, lecz działające urządzenie gotowe do pracy. Umożliwia łączenie tradycyjnych wzorów i technologii z nowymi materiałami, co czasami daje ciekawe, zaskakujące efekty.

Najciekawsze w okolicy:

Śląski Zamek Sztuki i Przedsiębiorczości w Cieszynie znajduje się na Górze Zamkowej przy ul. Zamkowej, w pobliżu mostu na Olzie. Blisko stąd i do cieszyńskiego rynku i do stacji kolejowej. Dojazd do Cieszyna jest łatwy. Miasto leży przy drodze krajowej nr 1. Regularnie kursują tu autobusy z Katowic i Bielska-Białej.

» kościoły św. Barbary i św. Stanisława w Bielsku-Białej, » Wisła, » Ustroń, » Istebna, » Koniaków


Głównym celem projektu „Śląska Sieć na rzecz Wzornictwa” jest promowanie wzornictwa przemysłowego oraz ułatwienie współpracy między środowiskami producentów i projektantów. Sieć stymuluje


Projekt Śląska Sieć na rzecz Wzornictwa współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 2.6 Regionalne strategie innowacyjne i transfer wiedzy.

72

73

P

P

restaurację części kościelnej. Nowy właściciel postawił sobie ambitne zadanie odbudowy dawnej perły cysterskiej architektury. A jak trudne było to przedsięwzięcie niech świadczy chociażby fakt, że sama powierzchnia dachów dawnego opactwa wynosi około pół hektara. Prace rewitalizacyjne trwają od dziesięciu lat, ale dopiero dofinansowanie z funduszy Unii Europejskiej w wysokości ok. 10 mln zł pozwoliło z większym optymizmem spojrzeć na możliwość przywrócenia do świetności niezwykłego kompleksu klasztorno-pałacowego, potencjalnie jednej z największych atrakcji turystycznych Górnego Śląska.

Pocysterski zespół klasztorno-pałacowy w Rudach Tym, którym Górny Śląsk kojarzy się wyłącznie z kopalniami i przemysłem, warto polecić wizytę w Rudach. Historia wsi i okolicy związana jest z działalnością cystersów, którzy przebywali tu od połowy XIII w. do kasaty zakonu w państwie pruskim w 1810 r. Zbudowali kościół (pierwotnie gotycki, przebudowany w stylu barokowym), klasztor i pałac opacki. W połowie XIX w. pałac i budynek klasztorny otoczono parkiem angielskim i przebudowano na siedzibę magnacką – taką funkcję pełniły do zakończenia II wojny światowej. W 1945 r. kompleks, który przetrwał wojnę niemal bez uszczerbku, splądrowali i podpalili żołnierze Armii Czerwonej. Kościół wkrótce odnowiono, a przejęta przez skarb państwa świecka część obiektu mimo doraźnych prac remontowych aż do 1998 r. popadała w coraz większą ruinę.

Mimo ogromnych nakładów projekt nie przewiduje jeszcze całkowitej rewitalizacji obiektu. Z jednej strony skupia się na zabezpieczeniu konstrukcji budowlanej (ścian i fundamentów), przywróceniu pierwotnej formy dachów i odbudowie ścian zewnętrznej klatki schodowej, z drugiej zaś na renowacji i adaptacji wnętrz do nowych funkcji użytkowych. Kościół planuje przygotować tu miejsce wypoczynku i zaplecze dla diecezjalnego sanktuarium Matki Bożej Pokornej. Powstaną też miejsca noclegowe, sale konferencyjne i sale spotkań. Minie jeszcze wiele lat, nim w pełni będzie można podziwiać ten niezwykły, uratowany nie tylko przed zapomnieniem, ale wręcz przed śmiercią zespół klasztorno-pałacowy, ale już dziś warto pojechać do Rud, by zobaczyć, jak ten wspaniały zabytek ponownie wraca do życia.

Wtedy państwo przekazało zabytek diecezji gliwickiej, która dwa lata wcześniej zakończyła

Rekonstrukcję pocysterskiego zespołu klasztorno-pałacowego w Rudach współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury.

74

Dojazd: Rudy są niewielką miejscowością położoną pośrodku Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”, 13 km na północny zachód od Rybnika, 23 km na południowy zachód od Gliwic. W miejscowości krzyżują się kilka dróg wojewódzkich, blisko – bo tylko 13 km – jest też do autostrady A4 (węzeł Ostropa).

Najciekawsze w okolicy: » rynek, zamek i muzeum w Gliwicach, » Starówka w Rybniku i Raciborzu, » Muzeum Górnośląskie w Bytomiu, » kościół NMP i św. Bartłomieja w Piekarach Śląskich, » Muzeum Śląskie w Katowicach, » Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku w Chorzowie


75

P

S

i pokrycia dachów. Nowym przeznaczeniem starych budynków są funkcje muzealno-wystawiennicze: stajnia to Muzeum Łowiectwa i Powozów, a wozownia – izba regionalna z warsztatami rzemiosła ludowego i galerią sztuki ludowej, a także lokalem w stylu karczmy austro-węgierskiej.

Stary Zamek i park Habsburgów w Żywcu W 2005 r. Muzeum Miejskie w Żywcu przeniosło się do nowej siedziby w Starym Zamku, stanowiącym część dużego kompleksu pałacowo-parkowego, na który składają się również Nowy Zamek i park w stylu angielskim, kiedyś największy w Polsce. Stary Zamek został wybudowany w XV w., a obecny kształt zawdzięcza licznym przebudowom, w wyniku których obronna budowla przeistoczyła się w pałacową rezydencję. Jego najbardziej charakterystycznym elementem są renesansowe krużganki z XVI w.

W ramach realizacji projektu założono utworzenie na terenie parku nowej stajni dla koni i innych zwierząt parkowych, dzięki czemu miejsce to stanie się znacznie atrakcyjniejsze dla turystów i mieszkańców Żywca. Innym sposobem na uatrakcyjnienie parku była budowa na jego terenie rolkowiska. Pomysł wysunęła na forum internetowym jeżdżąca na deskorolkach i rowerach bmx młodzież, która następnie przedstawiła go burmistrzowi miasta. Przy budowie skateparku brano pod uwagę koncepcje pomysłodawców przedsięwzięcia, a decyzję o lokalizacji w zabytkowym parku uzgodniono z konserwatorem zabytków.

Główny budynek zamkowy nigdy nie popadł w ruinę i wciąż doskonale się prezentuje, ale inaczej stało się z zabytkowymi oficynami, które mogłyby z powodzeniem zaoferować muzeum dodatkową powierzchnię wystawienniczą. Na realizację tego planu miasto uzyskało dofinansowanie z Unii Europejskiej. Gruntowny remont starej wozowni i stajni cugowej obejmuje osuszenie budynków, założenie ogrzewania, instalacji elektrycznej i wodno-kanalizacyjnej oraz roboty konserwatorskie, m.in. remont elewacji

Dojazd: Żywiec leży 19 km na południowy wschód od Bielska-Białej przy szosie i linii kolejowej do przejścia granicznego ze Słowacją w Zwardoniu. Kursują tu liczne pociągi z Katowic. Park Habsburgów znajduje się w centrum, na prawym brzegu Soły.

Najciekawsze w okolicy: » kościoły św. Barbary i Stanisława w Bielsku-Białej, » Węgierska Górka, » Ujsoły,

Dzięki realizacji obu projektów park Habsburgów, uznawany za jeden z najpiękniejszych w południowej Polsce, stał się w sposób jeszcze bardziej rzeczywisty, ale i nieco niespodziewany miejscem spotkania kultur.

» Jeleśnia, » Korbielów


Rewitalizację i zagospodarowanie kulturalne kompleksu Starego Zamku i parku Habsburgów w Żywcu współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury. Budowę rolkowiska jako działanie na rzecz rozwoju aktywnych form turystyki w Żywcu współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 3.2 Obszary podlegające restrukturyzacji.

76

77

P

O

Ogród Doświadczeń w Krakowie

Założeniem twórców Ogrodu jest udostępnienie wizytującym fascynującej ekspozycji z atrakcyjnymi instalacjami, które pozwolą na eksperymentowanie z możliwościami własnych zmysłów: wzroku, słuchu, dotyku. Dzięki interaktywnym instalacjom młodzież i dzieci (a także ich rodzice!) mogą uczyć się poprzez zabawę. Na potrzeby Ogrodu zaprojektowano interaktywne urządzenia – m.in. telegraf akustyczny, kołyskę Newtona, nurka Kartezjusza, kamienne cymbały, kalejdoskop gigant – które pomagają zrozumieć tajniki chemii, fizyki, przyrody. Ogród Doświadczeń tworzony jest przy współpracy Stowarzyszenia „U Siemachy” oraz Krakowskiego Zarządu Komunalnego. KZK odpowiada za realizację inwestycji, a stowarzyszenie za jego promocję. Zadaniem grupy projektowej jest zorganizowanie przedsięwzięcia w taki sposób, by od 2008 r. obiekt mógł funkcjonować samodzielnie jako instytucja przynosząca dochód.

Takich placów zabaw powinno być jak najwięcej. Oprócz doskonałej zabawy i wypoczynku parki edukacyjne oferują także naukę. Krakowski Ogród Doświadczeń im. Stanisława Lema – pierwszy park sensoryczny w kraju – działa na terenie nowohuckiego parku Lotników Polskich. W czerwcu 2007 r. udostępniono 22 instalacje, a od września 2007 r. można oglądać kolejnych 35 eksponatów dydaktycznych. Przedsięwzięcie powstało jako jedna z Manufaktur Integracyjnych w ramach projektu ,,Nowa Huta – Nowa Szansa”, realizowanego w obrębie Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL. Pomysł spodobał się rodzinie Stanisława Lema. „Jest to chyba najlepszy sposób upamiętnienia jego nazwiska. Dlatego mają Państwo pełne poparcie z naszej strony dla tej inicjatywy” – napisał sekretarz zmarłego w 2006 r. pisarza. Krakowski park edukacyjny jest wzorowany na Polu Doświadczeń Zmysłowych w Norymberdze oraz Parku Nauki i Techniki La Villee w Paryżu.

Dojazd: Najlepiej kierować się w Krakowie do centrum handlowego M1 przy alei Pokoju. Na parkingu Centrum można zostawić samochód. Po przeciwnej stronie alei Pokoju znajduje się park Lotników Polskich, a w nim Ogród Doświadczeń.

Najciekawsze w okolicy: » erem Kamedułów w Bielanach, » opactwo Benedyktynów w Tyńcu, » droga krzyżowa w Kalwarii Zebrzydowskiej, » Rynek w Lanckoronie,

Wybierając się do Ogrodu Doświadczeń, trzeba zarezerwować przynamniej 3 godziny w pogodny dzień, by poznać lub przypomnieć sobie ze szkoły interesujące zjawiska fizyczne.

» zamek w Dobczycach, » kopalnie soli w Wieliczce i Bochni, » zamki w Niepołomocach i Nowym Wiśniczu


Utworzenie Ogrodu Doświadczeń im. Stanisława Lema w Krakowie współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL.

78

79

P

D

dworek i folwark. Nie miał też szczęścia do zarządców majątku i w rezultacie Kąśna pogrążała się w długach. W styczniu 1903 r. sprzedał posiadłość rotmistrzowi Włodzimierzowi Kotrębskiemu.

Dwór Paderewskiego w Kąśnej Dolnej W latach 2004–2006 w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego wybrano do realizacji prawie 300 projektów z zakresu kultury, o całkowitej wartości niemal 386 mln euro. Jednym z dofinansowanych projektów jest renowacja XIX-wiecznego dworku w Kąśnej Dolnej w województwie małopolskim – jedynej zachowanej posiadłości wielkiego polskiego muzyka Ignacego Jana Paderewskiego. Dwór był polskim domem mistrza w latach 1897–1903.

W dworku znajduje się muzeum z pamiątkami po artyście. Meble i wyposażenie przekazane przez Muzeum Narodowe w Warszawie nawiązują do stylu, w jakim urządzony był obiekt, gdy jego właścicielem był Ignacy Jan Paderewski. Wokół dworku roztacza się zabytkowy park o powierzchni 16 ha. Od 1990 r. kompleksem dworsko-pałacowym zarządza Centrum Paderewskiego Tarnów– Kąśna Dolna. Organizowane są tutaj koncerty, kursy mistrzowskie, warsztaty muzyczne, kursy interpretacji, klasy mistrzowskie. Latem w dworku odbywają się „Muzyczne Spotkania u Paderewskiego”, a największym wydarzeniem jest Festiwal Muzyki Kameralnej „Bravo Maestro” z udziałem najwybitniejszych polskich artystów.

Artysta spędzał w Kąśnej letnie miesiące, zwykle przygotowując się do tras koncertowych. Wiadomo, że lubił to miejsce i miał wielkie plany związane z rozwojem posiadłości. Zainwestował w nią prawie milion dolarów, wyposażając dworek m.in. w centralne ogrzewanie, instalacje sanitarne i linię telefoniczną. Myślał też o budowie obiektów sanatoryjnych w Ciężkowicach – tereny te słyną z leczniczego klimatu porównywanego z krynickim. Niestety, ze względu na obciążenie koncertami i podróżami nie miał zbyt wiele czasu, by odpowiednio troszczyć

Dojazd: Kąśna Dolna znajduje się w odległości ponad 100 km od Krakowa. Jadąc drogą nr 4 w kierunku Tarnowa i Rzeszowa w Wojniczu należy skręcić w prawo w kierunku Gromnika i Ciężkowic. Za Ciężkowicami należy zwolnić, by nie przeoczyć tablic kierujących do dworku Ignacego Paderewskiego.

Najciekawsze w okolicy: » zamek w Dobczycach, » kopalnie soli w Wieliczce i Bochni, » zamki w Niepołomicach i Nowym Wiśniczu, » rynek i katedra Narodzenia NMP w Tarnowie, » Sądecki Park Etnograficzny w Nowym Sączu, » rynek w Gorlicach


Renowację zabytkowego kompleksu dworsko-parkowego w Kąśnej Dolnej współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 3.1 Obszary wiejskie.

80


81

P

P

piwiarnia, winiarnia i hotel. Był siedzibą Starostwa Powiatowego, a następnie urządzono w nim skład wódek i win. Czas kapitalnego remontu przypada na lata 1928–1931, kiedy zamek stał się własnością Wydziału Powiatowego w Białej Krakowskiej. Po wojnie działały w nim różne urzędy. W 1993 r. umieszczono tu Zbiory Historyczno-Etnograficzne Oświęcimskiego Centrum Kultury.

Piastowski zamek w Oświęcimiu Jednym z najciekawszych miejsc w Oświęcimiu jest zamek piastowski, który odzyskuje dawną świetność dzięki unĳnym funduszom. Budowla pochodzi z początku XIV w., ale już w 1503 r. doznała poważnych zniszczeń w wyniku groźnego pożaru. W owych czasach był to niewielki budynek wzniesiony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, podpiwniczony, przykrytym zapewne czterospadowym dachem. Częste pożary, powodzie, odbudowy i przebudowy powodowały, że zmieniał wygląd, a niejednokrotnie również przeznaczenie. Kolejny pożar na początku XVII w. sprawił, że podczas odbudowy zamek poszerzono, przesuwając ścianę wschodnią w stronę krawędzi wzgórza. Najtragiczniejszy w skutkach okazał się pożar podczas wojen szwedzkich, po którym zamek zaczął popadać w ruinę. Lata 1805 oraz 1813 przyniosły dwie tragiczne powodzie, po których władze austriackie przeznaczyły zrujnowany obiekt do rozbiórki, ostatecznie jednak zamek został sprzedany na licytacji. W następnych latach mieściły się w nim skład handlowy,

Po otrzymaniu dotacji z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego we wrześniu 2004 r. przystąpiono do gruntownej rewaloryzacji zamku, która przywróciła mu dawne walory i blask. Przy okazji remontu pomyślano o nadaniu obiektowi nowej funkcjonalności – jako miejsca przeznaczonego na wystawy i wydarzenia kulturalne. Po zakończeniu prac w 2006 r. do zamku powróciły Zbiory Historyczno-Etnograficzne. Na piętrze urządzono obszerną salę, którą wykorzystuje Urząd Miasta m.in. do organizacji spotkań i konferencji. W podziemiach, w których zachowały się piękne XIV-wieczne mury, przygotowano miejsce na lokal gastronomiczny.

Dojazd: Zamek zlokalizowany jest nad Sołą, przy ul. Zamkowej. Dojazd: do centrum przez most Piastowski ulicą J. Dąbrowskiego. Zbiory Historyczno-Etnograficzne można zwiedzać od poniedziałku do piątku w godz. 10.00–15.00, a w soboty w godz. 11.00–15.00.

Najciekawsze w okolicy: » kościoły św. Barbary i św. Stanisława w Bielsku-Białej, » Kraków, » erem Kamedułów w Bielanach, » opactwo Benedyktynów w Tyńcu, » droga krzyżowa w Kalwarii Zebrzydowskiej, » Rynek w Lanckoronie


Remont i adaptację zamku piastowskiego w Oświęcimiu współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury.

82

83

P

Z

W czasie II wojny światowej na terenie klasztoru urządzono obóz zagłady dla jeńców radzieckich, których zbiorowa mogiła znajduje się pod szczytem.

Zabytki Świętego Krzyża

W 2007 r. kościół pw. Trójcy Świętej otrzymał nowe organy. Poprzednie zostały zniszczone w 1914 r. przez wojska austriackie. Nowy instrument w stylu neoklasycystycznym nawiązuje kompozycją do swojego poprzednika. Komputerowe sterowanie ponad 2500 piszczałek (o wysokości od 15 mm do 5 m) daje możliwość zapisania 4 tys. zestawów głosowych i szybką zmianę brzmienia instrumentu. Wyremontowano również elewację od strony południowej i zachodniej oraz zamontowano iluminację podkreślającą urok tego miejsca.

Turyści i pielgrzymi wyruszającym spod świeżo wyremontowanego kościoła parafialnego w Nowej Słupi w kierunku klasztoru mĳają po drodze 14 drewnianych, poddanych rekompozycji kapliczek drogi krzyżowej, stojących wzdłuż Drogi Królewskiej w Świętokrzyskim Parku Narodowym. Nie jest znana dokładna data fundacji klasztoru na wznoszącej się na wysokości 595 m n.p.m. Łysej Górze. Przypisuje się ją Bolesławowi Chrobremu, ale wśród historyków nie ma zgody co do roku powstania opactwa Benedyktynów. Nazwę klasztor zawdzięcza relikwiom drzewa Krzyża Świętego, podarowanym opactwu w XII w. przez św. Emeryka, syna króla węgierskiego Stefana I. Odtąd opactwo stało się jednym z najważniejszych polskich sanktuariów i celem licznych pielgrzymek. Wskutek burzliwych dziejów Polski zostało zlikwidowane w 1818 r. W budynkach klasztoru od 1864 r. władze carskie urządziły więzienie, które funkcjonowało do 1939 r., choć w schyłkowej fazie nie zajmowało już całości klasztoru, nad którym opiekę przejęli misjonarze oblaci Maryi Niepokalanej.

Ruszając z Nowej Słupi w kierunku Kielc, w Bielinach warto skręcić w prawo i odwiedzić Kakonin. Na rozstaju dróg stoi odbudowana zabytkowa zagroda chłopska. Drewniany dom z oryginalnymi sprzętami przenosi nas kilka wieków wstecz, gdy upływ czasu wyznaczały pory roku. Jest to doskonałe miejsce na krótki odpoczynek w wiejskiej atmosferze.

Dojazd: Święty Krzyż znajduje się w gminie Nowa Słupia, na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Nowa Słupia to lokalny węzeł drogowy, oddalony 36 km do Kielc, 25 km do Starachowic i 26 km od Ostrowca Świętokrzyskiego. Na szczyt góry nie da się wjechać samochodem. Można zaparkować w Szklanej Hucie i dalszą drogę przebyć pieszo lub zaprzęgiem konnym (2 km) albo przejść niebieskim szlakiem turystycznym prowadzącym z Nowej Słupi Drogą Królewską (2 km).

Najciekawsze w okolicy: » pałac biskupi i katedra w Kielcach, » Muzeum Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku, » jaskinia Raj, » zamek w Chęcinach, » klasztor w Świętej Katarzynie, » kolegiata w Bodzętynie, » Rezerwat Archeologiczny w Krzemionkach, » Rejów w Skarżysku-Kamiennej

Renowację zabytków i budowę infrastruktury turystycznej wokół Świętego Krzyża współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury.


84

85

P

Z

z XIV w. Drugim zabytkiem poddanym gruntownej restauracji jest gotycka Brama Opatowska. Wraz z renesansową ayką poddano ją zabiegom remontowo-konserwatorskim przy użyciu nowoczesnych technologii, dzięki czemu przywrócono jej wygląd zbliżony do oryginalnego.

Zabytki i atrakcje przyrodnicze Sandomierza Sandomierz należy do najstarszych i najważniejszych polskich miast. Powstanie i rozwój zawdzięcza dogodnemu położeniu na styku dwóch krain geograficznych: Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej i Kotliny Sandomierskiej. W głównej części miasta, położonej na wysokim lewym brzegu Wisły, zachował się średniowieczny układ urbanistyczny z wieloma cennymi zabytkami kultury.

Do niedawna park Piszczele parkiem był tylko z nazwy. W rzeczywistości na porośniętym chwastami terenie o powierzchni niemal 7 ha znajdowało się dzikie wysypisko śmieci. Dziś jest to miejski park wypoczynku i rekreacji, a jego twórcy znaleźli sposób na to, by przekształcić to miejsce w atrakcyjne miejsce spotkań mieszkańców i turystów. Oprócz typowej dla terenów zielonych infrastruktury wybudowano altany i miejsca do grillowania, miniwyciąg narciarski i skatepark. Dla odważnych urządzono park linowy Ścieżka Tarzana.

W Sandomierzu zakończono realizację ciekawego projektu współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego „Wzmocnienie zasobów dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego miasta Sandomierza”. Przedsięwzięcie zasługuje na uwagę, gdyż oprócz odnowy zabytków (ratusz, Brama Opatowska) objęło również budowę wyjątkowego parku wypoczynku i rekreacji.

Dojazd: Sandomierz leży na przecięciu dróg krajowych nr 79 (Warszawa– Sandomierz–Kraków–Bytom) oraz 77 (Lipnik–Przemyśl).

Najciekawsze w okolicy: » Muzeum Historyczne i Sanktuarium Świętej Rodziny w Tarnobrzegu, » zamek w Baranowie Sandomierskim, » zamek Krzyżtopór w Ujeździe,

Zaciekawienie budzi aleja szachowa z ok. 50-krotnie powiększonymi kamiennymi kopiami słynnych wczesnośredniowiecznych figur szachowych znalezionych w Sandomierzu niedaleko wąwozu Piszczele.

» podziemna trasa turystyczna w Opatowie


Dzięki unĳnym funduszom odnowiono symbol Sandomierza – gotycki ratusz

Projekt Wzmocnienie zasobów dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego miasta Sandomierza współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury.

86

87

P

K

Atrakcją obiektu jest zjeżdżalnia o długości 62 m. W części rehabilitacyjnej znajdują się sale do kinezyterapii, fizykoterapii i hydroterapii oraz zaplecze administracyjne i szatnie. Po trzecie ekologia – w strzyżowskim basenie do podgrzewania wody w basenach wykorzystywana jest energia słoneczna. Na dachu budynku umieszczono 90 kolektorów, które od maja do września w 85% pokrywają zapotrzebowanie na energię.

Kryta pływalnia w Strzyżowie „Otylia” – tak nazywa się imponująca pływalnia, która powstała w Strzyżowie w województwie podkarpackim dzięki dotacji z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Nie jest to jednak pływalnia, jakich wiele wybudowano w ostatnich latach.

Pływalnia jest bardzo popularnym miejscem w Strzyżowie. Odbywają się tu liczne zawody pływackie, a przed południem z basenów korzystają uczniowie miejscowych szkół w ramach lekcji wychowania fizycznego.

Po pierwsze wyróżnia ją nazwa „Otylia” – na cześć naszej doskonałej sportsmenki, która od wielu lat jest wzorem dla młodych polskich pływaków. Otylia Jędrzejczak jest patronką z woli mieszkańców, którzy zadecydowali o tym w rozpisanym w tym celu konkursie. Po drugie zdumiewa rozmach, z jakim zaprojektowano obiekt – to nie tylko zespół krytych basenów z zapleczem, lecz prawdziwe centrum sportoworehabilitacyjne, jakiego mogłoby pozazdrościć niejedno duże miasto. W części sportowej budynku mieszczą się dwa baseny: pierwszy, sportowy o wymiarach 25 x 12,5 m, z sześcioma torami do pływania, i drugi, do nauki pływania, połączony z częścią rekreacyjną.

Dojazd: Strzyżów położony jest 30 km na południowy zachód od Rzeszowa. Pływalnia znajduje się blisko centrum, przy ul. Polnej 1. Nie jest to jedyny obiekt sportowy w Strzyżowie, w mieście są dwie hale sportowe, kort tenisowy, sztuczne lodowisko, wyciąg narciarski i skocznia, strzelnica sportowa oraz kompleks ścieżek edukacyjno-rekreacyjnych.

Najciekawsze w okolicy: » zamek Lubomirskich i Stare Miasto w Rzeszowie, » zespół pałacowo-parkowy w Łańcucie, » twierdza Przemyśl, » skansen w Sanoku


Budowę Centrum Rekreacyjno-Rehabilitacyjnego – Krytej Pływalni w Strzyżowie – współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 3.1 Obszary wiejskie.

88

89

P

C

w Japonii. Autorzy koncepcji polskiego pawilonu – Aleksander Janicki i Krzysztof Ingarden – zaprojektowali elewację budowli z wikliny. Przetarg wygrała firma Delta z Rudnika. Dwunastu wikliniarzy przez dwa i pół miesiąca wyplatało wikliną 700 metalowych konstrukcji, o łącznej powierzchni 810 m kw. Słynący z dokładności japońscy pracownicy byli zdumieni precyzją wykonania i urodą wyplotu. Pawilon otrzymał liczne nagrody, w tym w 2005 r. Nagrodę Roku Stowarzyszenia Architektów Polskich.

Centrum Wikliniarstwa w Rudniku nad Sanem Do Rudnika nad Sanem w województwie podkarpackim warto przyjechać nie tylko po piękne kosze czy wiklinowe meble, lecz także po to, by na własne oczy przekonać się, jakie znaczenie dla lokalnej gospodarki ma ten cenny surowiec.

Centrum wybudowano w budynku dawnej szkoły powszechnej dzięki wsparciu funduszy strukturalnych. Różne instytucje oświatowo-wychowawcze korzystały z niego do roku 1998. Od tamtej pory opustoszały gmach popadał w ruinę. Gdy władze gminy uzyskały dotację, dokonano adaptacji budynku i przekształcono go w nowoczesny wielofunkcyjny obiekt. Mieści się w nim m.in. sala audiowizualna, sale wystawowe, ekspozycja muzealna i pomieszczenia biurowe. W recepcji można kupić pocztówki, informatory i wyroby z wikliny. Centrum ma pomóc w promocji miejscowych produktów, a poprzez wystawy i szkolenia podnosić jakość wyrobów.

Tradycje wikliniarskie w Rudniku nad Sanem sięgają XIX w., kiedy właściciel dóbr rudnickich, austriacki hrabia Ferdynand Hompesch zauważył, że nad Sanem rośnie mnóstwo wikliny i postanowił wykorzystać to naturalne bogactwo. Na własny koszt wysłał pięciu młodych rudniczan do Wiednia na kilkumiesięczna naukę do szkoły koszykarskiej. Po powrocie chłopcy przekazali swoje umiejętności innym. Od tego czasu wikliniarstwo rozpowszechniło się w mieście i okolicach. Dziś Rudnik jest największym w Polsce ośrodkiem uprawy surowca i produkcji wyrobów z wikliny.

Dojazd: Rudnik nad Sanem położony jest w powiecie niżańskim, 122 km na południe od Lublina i 72 km na północ od Rzeszowa. Centrum Wikliniarstwa mieści się przy ul. Mickiewicza 41. Czynne jest codziennie od środy do niedzieli w godz. 14.00–18.00.

Najciekawsze w okolicy: » zamek Lubomirskich i Stare Miasto w Rzeszowie, » zespół pałacowo-parkowy w Łańcucie, » twierdza Przemyśl, » muzeum i kościół Dominikanów w Tarnobrzegu, » zespół pałacowo-parkowy w Baranowie Sandomierskim


Największa promocja Rudnika odbyła się na Światowej Wystawie Expo 2005 w Aichi


Utworzenie Centrum Wikliniarstwa w Rudniku nad Sanem współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 3.1 Obszary wiejskie.

90

91

P

K

Do dzisiaj ta część miasta nosi nazwę Zniesienie, czyli „pokonanie”, na pamiątkę zwycięstwa nad Tatarami.

Kopiec Tatarski w Przemyślu

Jest to miejsce niezwykle urokliwe. Ze szczytu kopca przy dobrej widoczności rozciąga się imponujący widok na okolicę, aż po Ukrainę. Kopiec znajduje się blisko wewnętrznego pierścienia twierdzy Przemyśl – zabytku licznie odwiedzanego przez turystów. W pobliżu są tor narciarski, rynna snowboardowa i ścieżki rowerowe.

Przemyśl obfituje w wiele miejsc godnych odwiedzenia. Do najcenniejszych zabytków należą fortyfikacje twierdzy Przemyśl, Stare Miasto, zamek Kazimierzowski, archikatedry rzymskokatolicka i greckokatolicka. Miasto jest również doskonałą bazą wypadową dla podróżujących w Bieszczady, do krajów Europy Wschodniej i na Bałkany.

W odnowieniu Kopca Tatarskiego pomogły europejskie fundusze. Z dotacji uzyskanej przez miasto wzmocniono koronę i podstawę, wytyczono ścieżki piesze i rowerowe, zbudowano nowy parking, amfiteatr i wiatę piknikową, zamontowano oświetlenie.

Na mapie atrakcji turystycznych miasta przybyło kolejne interesujące miejsce – Kopiec Tatarski. Co prawda znajduje się tu od bardzo dawna, lecz był zaniedbany i nie miał odpowiedniej infrastruktury rekreacyjnej. Legendy z nim związane sięgają V w., kiedy to miał stać się grobem Ayli, wodza koczowniczego plemienia Hunów. Inne podanie głosi, że jest mogiłą księcia Przemysława, mitycznego założyciela miasta z VII w. Najbardziej znana opowieść dotyczy najazdów tatarskich – gdy Tatarzy najechali na ziemię przemyską, zostali pobici przez wojska polskie, a zabitego wówczas chana pochowano w tym właśnie miejscu.

Dojazd: Kopiec znajduje się w południowo-wschodniej części miasta na wzgórzu Zniesienie, na wysokości 352 m n.p.m. Z centrum należy jechać ul. Słowackiego, kierując się na Kalwarię Pacławską. Przed cmentarzem komunalnym należy skręcić w prawo w ul. Majora Sucharskiego i jechać ok. 2 km w górę do parkingu przy Kopcu.

Najciekawsze w okolicy: » zamek Lubomirskich i Stare Miasto w Rzeszowie, » zespół pałacowo-parkowy w Łańcucie, » muzeum i kościół Dominikanów w Tarnobrzegu, » zespół pałacowo-parkowy w Baranowie Sandomierskim, » skansen w Sanoku


Rewaloryzację Kopca Tatarskiego i budowę Fortecznej Trasy Turystycznej współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Poddziałanie 3.3.1 Rewitalizacja obszarów miejskich.

92


93

P

P

kamiennych i ceglanych sklepień, ostrołukowa kamieniarka drzwiowa oraz obramienie okna z łukiem w ośli grzbiet. Nazwy piwnic: Miodowa, Ratuszowa, Rzeszowskich, Ligęzy, Strzeleckiego itd., nadane poszczególnym komorom, wiążą się z ich funkcją oraz z historią kamienic i miasta.

Podziemna Trasa Turystyczna i Rynek w Rzeszowie Rzeszowski Rynek Staromiejski zmienił się nie do poznania. Władze miasta uzyskały dotację z funduszy strukturalnych na rekonstrukcję i zagospodarowanie płyty placu oraz dokończenie budowy podziemnej trasy turystycznej. Przedsięwzięcie było kontynuacją I etapu realizacji Podziemnej Trasy Turystycznej Miasta Rzeszowa. Prace wykonano ręcznie, bez użycia ciężkiego sprzętu mechanicznego. Łączna długość trasy wynosi prawie 340 m i obejmuje przejścia pomiędzy piwnicami pod staromiejskimi kamienicami. Piwnice znajdują się są na różnych poziomach, a najniższa – na głębokości 9,58 m – jest pod Rynkiem. Trasa spina trzy jego pierzeje: południową, wschodnią i północną. Pod tarasem kamienicy nr 19 zachowały się relikty najstarszej, średniowiecznej zabudowy placu. Ostatnie badania wskazują na to, że kamienne relikty nie były piwnicą, lecz budowlą o nieznanej nam funkcji. Uwagę zwracają przede wszystkim fragmenty

Piwnice pochodzą z XV–XX w. Bieg trasy wyznaczyły kolejno odkrywane podziemne pomieszczenia. Niewykluczone, że po odkryciu następnych ścieżka pod Rynkiem zostanie wydłużona. Przy wejściu do podziemi wybudowano centrum informacyjno-kulturalne. Trasa może także pełnić funkcję zaplecza technicznego i socjalnego dla organizacji imprez na płycie placu. Ma wszelkie predyspozycje, by stać się wizytówką miasta. W wyniku projektu wyremontowano ponadto płytę Rynku Staromiejskiego o łącznej powierzchni ponad 7 tys. m kw.

Dojazd: Wejście do Podziemnej Trasy Turystycznej znajduje się w elewacji tylnej kamienicy Rynek 12. Czynna jest od wtorku do czwartku w godz. 9.00–15.00, w soboty w godz. 10.00–17.00, a w niedziele od godz. 9.00 do 15.00.

Najciekawsze w okolicy: » twierdza Przemyśl, » zespół pałacowo-parkowy w Łańcucie, » muzeum i kościół Dominikanów w Tarnobrzegu, » zespół pałacowo-parkowy w Baranowie Sandomierskim, » skansen w Sanoku


Realizację II części Podziemnej Trasy Turystycznej wraz z rekonstrukcją płyty Rynku Staromiejskiego w Rzeszowie współfinansowano ze środków Unii Europejskiej oraz środków krajowych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, Działanie 3.2 Obszary podlegające restrukturyzacji.

94

95

POLSKA

pięknieje

O konkursie „Polska Pięknieje – 7 Cudów Unijnych Funduszy” Dzięki unijnym funduszom zwiększa się oferta turystyczna Polski. Przez ostatnie lata odbudowano lub odnowiono wiele cennych zabytków, zrewitalizowano zaniedbane części miast, wybudowano setki kilometrów dróg rowerowych, zbudowano nowoczesne baseny kąpielowe i parki tematyczne. Większość z tych obiektów powstała w ostatnich dwóch latach i w tym krótkim okresie nie było zbyt wiele czasu na ich promocję. Nie ulega jednak wątpliwości, że warto się pochwalić tymi udanymi przedsięwzięciami. Takie były cele 1. edycji konkursu „Polska Pięknieje – 7 Cudów Unijnych Funduszy”, realizowanego na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego przez Wydawnictwo Pascal – lidera na rynku przewodników turystycznych oraz firmę Smartlink specjalizującą się w promocji funduszy europejskich. Do udziału w pierwszej edycji konkursu zaprosiliśmy beneficjentów funduszy unijnych, którzy w latach 2004–2006 uzyskali dotacje z Europejskiego Funduszu Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności. W ciągu niespełna 2 tygodni do Biura Konkursu napłynęło aż 90 zgłoszeń z całej Polski. Jesteśmy pod ogromnym wrażeniem jakości wielu z przedstawionych projektów, pomysłowości ich twórców i zaangażowania w staranne przygotowanie zgłoszenia oraz

materiałów dodatkowych. Oglądając efekty tej pracy nie mamy wątpliwości, że Polska pięknieje na naszych oczach! W dniu 26 marca 2008 r. odbyło się w Warszawie 1. posiedzenie Kapituły Konkursu, w skład której weszli przedstawiciele Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Polskiej Organizacji Turystycznej, Wydawnictwa Pascal oraz firmy Smartlink. Wśród nadesłanych projektów nominowano do głównej nagrody i wyróżniono 21 projektów w 7 kategoriach. Uroczyste ogłoszenie zwycięskich „7 Cudów Unijnych Funduszy” odbyło się w dniu 7 maja 2008 r. podczas konferencji „Polska Pięknieje” w ramach I Forum Funduszy Europejskich organizowanego przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego na warszawskim Torwarze. Nagrody dla najlepszych projektów turystycznych współfinansowanych z funduszy europejskich wręczyła minister rozwoju regionalnego Elżbieta Bieńkowska oraz podróżniczka Beata Pawlikowska. Uroczystość wzbogacił pokaz filmów oraz multimedialna wystawa o zwycięzcach. Konferencja była także okazją do zapoznania się z możliwościami pozyskiwania funduszy europejskich na projekty turystyczne w latach 2007–2013, do wymiany doświadczeń w zakresie sprawnej realizacji i dobrej promocji projektów turystycznych. Dyskutowano również na temat funkcjonalności i estetyki w projektach turystycznych.

Polska pięknieje

Jaka Polska? Czyja Polska?: diagnozy i dyskusje

Polska 1939

Polska przedmurzem Europy

Polska innowacyjność: analiza bibliometryczna

Polska Bron Pancerna 1939

Polska 1945-1956

Polska w świecie inflacji

Kuchnia Polska: najlepsze przepisy

Jaka Polska 2030?

Farmakopea Polska VIII Tom 3

Polska Na Bazarze Bydla Podatkowego

Farmakopea Polska VIII Tom 1

Farmakopea Polska VIII Tom 2

Thinking in C++. Edycja polska

Polska 2000: strategia dla przyszłości

Archeologia polska i jej czasy

Thinking In C++ Edycja Polska TOM 1

Poezja polska XX wieku wobec tradycji

Farmakopea Polska wydanie VII tom I

Polska autonomia narodowa na Ukraine 1917-1918

Thinking In C++ Edycja Polska TOM 2

Katalog Banknotow Polskich i z Polska Zwiazanych

Thinking in C++. Edycja polska. Tom 2

Polska alternatywa: stare mity, twarde fakty, nowe strategie