ELEX tijdschrift voor hobby-elektronica 1984-07 issue march

modelspoor-elektronica elektrische golven RCpower voeding

^^^

M J

m

uit de inhouc 2e jaargang nr. 3 maart 1984 ISSN 0167-7349

Uitgave van: Elektuur B.V., Peter Treckpoelstr. 2-4, Beek (L) Telefoon: 04402-74200, Telex 56617 Korrespondentie-adres: Postbus 1 2 1 , 6190 AC Beek (L) Kantoortijden: 8-30 - 12.00 en 12.30- 16.00 uur Direkteur: J.W. Ridder Bourgognestraat 13a, Beek (L)

Elex verschijnt rond de eerste van elke maand. Onder dezelfde naam wordt Elex ook in het Duits uitgegeven.

Auteursrecht: De auteursrechtelijke bescherming van Elex strekt zich mede uit t o t de illustraties met inbegrip van de printed circuits, evenals tot de ontwerpen daarvoor. In verband met artikel 30 Rijkso k t r o o i w e t mogen de in Elex opgenomen schakelingen slechts voor partikuliere of wetenschappelijke doeleinden vervaardigd worden en niet in of voor een bedrijf. Het toepassen van schakelingen geschiedt buiten de verantwoordelijkheid van de uitgeefster. De uitgeefster is niet verplicht ongevraagd ingezonden bijdragen, die zij niet voor publikatie aanvaardt, terug te zenden. Indien de uitgeefster een ingezonden bijdrage voor publikatie aanvaardt, is zij gerechtigd deze op haar kosten te (doen) bewerken; de uitgeefster is tevens gerechtigd een bijdrage te (doen) vertalen en voor haar andere uitgaven en aktiviteiten te gebruiken tegen de daarvoor bij de uitgeefster gebruikelijke vergoeding.

Nadrukrecht: Voor Duitsland; Elektor Verlag G m b H , 5133 Gangelt. © U itgeversmaatsch app ij Elektuur B.V. - 1984 Printed in the Netherlands

Drukkerij: N.D.B. Leiden, Zoeterwoude

Hoofd redakteur: P.V. Holmes Chef redaktie: E.J.A. Krempelsauer Chef ontwerp: K.S.I\/I. Walraven Redaktie Nederland: P.E.L. Kersemakers (hoofd landgroep), J.F. van Rooij, P.H.M. Baggen, I. Gombos, M.J. Wijffels Redaktie buitenland: A . Schommers, R.Ph. Krings Redaktjesekretariaat: C.H. Smeets-Schiessl, G.W.P. Wijnen Vormgeving: C. Sinke Grafische produktie: N. Bosems, L.M. Martin, J.M.A. Peters Abonnementen: Y.S.J. Lamerichs jaarabonnement Nederland België buitenland f 39,50 Bfrs. 780 f 54,— Een abonnement loopt van januari t o t en met december en kan elk gewenst moment ingaan. Bij opgave in de loop van het kalenderjaar w o r d t uiteraard slechts een deel van de abonnementsprijs berekend. Bij abonnementen die ingaan per het oktober-, november- of decembernummer w o r d t tevens het volgende kalenderjaar in rekening gebracht. De snelste en goedkoopste manier om een nieuw abonnement op te geven is die via de antwoordkaart in d i t blad. Reeds verschenen nummers op aanvraag leverbaar (huidige losse nummerprijs geldt). Adreswijzigingen: s.v.p. minstens 3 weken van tevoren opgeven met vermelding van het oude en het nieuwe adres en abonnee-nummer. Commerciële zaken: C. Sinke, W.H.J. Peeters (advertenties) Advertentietarieven, nationaal en internationaal, op aanvraag. Prijslijst nr. 1 is van toepassing. Korrespondentie: In linker bovenhoek vermelden: TV technische vragen LP lezerspost HR hoofdredaktie AW adreswijzigingen A D V . advertenties ABO abonnementen RS redaktiesekretariaat

Ondanks zeer geavanceerde radar- en navigatie-apparatuur zijn ook de modernste schepen nog met een misthoorn uitgerust. Een reden temeer om ook in modelschepen een misthoorn in te bouwen. Deze schakeling brengt een zeer natuurgetrouw geluid voort. En hoewel aanvaringen in dichte mist van modelschepen zelden echt katastrofaal zijn, kan de schakeling ook dienen om de bestuurder te laten weten waar zijn scheepje uithangt. mini-misthoorn biz. 12

Als de opname- en volumeregelaar van een installatie met aangesloten mikrofoon en luidsprekers te ver opengedraaid worden, hoor je een schrille fluittoon. Volgens dit principe werkt een oscillator: een schakeling die uit zich zelf een (sinusvormig) signaal, een toon opwekt. Omdat dit een zeer fundamentele schakeling is mag ze natuurlijk niet in Elex ontbreken. RC-oscillator bIz. 20 Wie een kuil graaft (voor een ander) zorgt ervoor, als ie tenminste manieren heeft, dat een ander er niet in valt. Een waarschuwingsknipperlicht kan daarvoor gebruikt worden. Deze schakeling is echter niet zomaar een recht-toe-rechtaan knipperlicht, maareen knipperlicht dat zichzelf inschakelt als het donker wordt en uitschakelt als het licht wordt. Dat spaart batterijen. automatisch knipperlicht bIz. 47

^

'

^

^

^

*

^

elextra

3-04

komponenten

3-51

informatie, pralÈ

regelaar

T

•

i

thermische beveiliging

.

.,

'

•

overstroommeting

uilgang

1 1 1 1 i2 O stroom1 meetpunt

1 1

1 1 referentiespanning

foutverst erker

1

meetpunt

1 Figuur 1. Het hart van de universele voeding, de spanningsregelaar L200, bevat heel wat meer dan alleen maar een eenvoudige vermogenstransistor. Neemt de noodzakelijke delen voor de spanningsregeling bevat het IC ook nog verschillende beveiligingen.

1

1 ' ^ '~~ "^ •~ ^

_« ^ ^

1 - ^

1 massa 83739X-1

Elex-schakelingen gewend zijn.

De schakeling Het hart van de universele voeding wordt gevormd door de geïntegreerde spanningsregelaar L200. Het ding ziet er uit als een wat breed uitgevallen vermogenstransistor in een plastic huisje, maar het aantal pootjes wijst er op dat het huisje iets meer bevat. Figuur 1 laat in vereenvoudigde vorm zien welke deelschakelingen in een L200 zitten. Dit ter informatie, we gaan hier niet verder in op de interne werking van het IC. Voor de praktijk is alleen het volgende belangrijk: De L200 bevat onder meer interne beveiligingen tegen elektrische en thermische overbelasting, zodat zowel een langdurige kortsluiting als een ontoereikende koeling het IC geen kwaad kunnen doen. De in de L200 aanwezige spanningsregeling regelt de uitgangsspanning (aansluiting 5) zodanig, dat op de stuuringang (aansluiting 4) altijd een spanning van 2,7 V staat. De stroombegrenzing

van de L200 treedt in werking wanneer de spanning tussen de uitgang (aansluiting 5) en de stroombegrenzingsingang (aansluiting 2) groter wordt dan 0,45 V. Deze waarde is zo vastgelegd door de fabrikant van het IC en ze kan van buiten af niet veranderd worden. Het bereik van de uitgangsspanning is door middel van een dubbelpolige schakelaar onderverdeeld in twee "stukken". Dit is gedaan om de dissipatie (warmte-ontwikkeling ten gevolge van stroom en spanning) in de schakeling bij lage uitgangsspanningen binnen de perken te houden. Als de

ingangsspanning van de L200 (aansluiting 1) bijvoorbeeld 28 V is en de uitgangsspanning is op 5 V ingesteld, dan moeten 23 V door het IC "weggewerkt" worden. Met schakelaar S2 kunnen we de ingangsspanning tot de helft verlagen, 14 V dus. Bij een uitgangsspanning van 5 V valt dan nog maar 9 V over de L200, zodat de warmteontwikkeling een stuk lager is. Dat betekent dat het koellichaam voor het IC niet zo groot hoeft te worden. Figuur 2 en 3 verduidelijken hoe er wordt omgeschakeld tussen halve en hele gelijkgerichte spanning. In het

eerste geval worden de twee trafowikkelingen als het ware parallel geschakeld, terwijl ze in het tweede geval in serie worden geschakeld. De overige komponenten in het schema van figuur 4 zijn nodig voor het instellen van de uitgangsspanning (PI, R4 . . . R9), voor het instellen van de stroombegrenzing (P2, T3 en de andere daarop aangesloten onderdelen) en voor de indikatie-LED's (gedeelte rond T l en T2). Hoe de instelling van de uitgangsspanning werkt, is vrij eenvoudig te doorzien. PI vormt samen met de weer-

Figuur 2. De uitgangsspanning kan in twee bereiken worden ingesteld. Bij het lage bereik worden de twee trafowikkelingen als het ware parallel geschakeld. Figuur 3. Bij hogere uitgangsspanningen worden de wikkelingen in serie geschakeld. In dit geval zijn voor de gelijkrichting vier dioden nodig. Figuur 4. Het schema van de universele voeding ziet er heel wat ingewikkelder uit dan de meeste andere Elex-schakelingen. Daarvoor krijgt men dan wel een schakeling die praktisch niet kapot te krijgen is en die bovendien een instelbare stroombegrenzing bezit.

©

S2 : A -* B ^

10 . . . 24 V 2,7 . . . 12 V • out (n*x = 1 A •

^

^

^ 1N4001

12 3 4 5

^M3

standen R4 . . . R9 (afhankelijk van de stand van S2) een spanningsdeler. De L200 regelt zijn uitgangsspanning zo dat de spanning op aansluiting 4 exakt 2,7 V bedraagt. Het gedeelte van de uitgangsspanning dat terug wordt gevoerd naar aansluiting 4 is afhankelijk van de stand van potmeter P I . Iets moeilijker te doorgronden is de instelling van de stroombegrenzing. De stroom wordt, zoals reeds beschreven, begrensd als de spanning tussen aansluiting 2 en 5 groter wordt dan 0,45 V. De spanning tussen deze twee punten wordt hier bepaald door de spanningsval over R12 plus de spanning aan de loper van potmeter P2. De met T3 opgebouwde konstante stroombron zorgt ervoor dat de grootte van de uitgangsspanning geen invloed heeft op de instelling van

de stroombegrenzing. De werking van zo'n konstante stroombron is al eens in Elex beschreven, kijk maar in het oktobernummer op pagina 10-54 en 10-55. Door middel van de potmeter en de stroombron is het nu mogelijk een kleine spanning bij de spanning over R12 op te tellen, zodat de 0,45 V-waarde ook overschreden kan worden bij kleinere stromen dan de maximale uitgangsstroom. De groene LED D8 heeft een dubbele funktie: ze geeft aan dat de voeding "aan" staat en bovendien wordt de spanningsval over deze LED (zie Elex december 1983, "doorlaatspanning en LED") gebruikt als referentie voor de stroombron. Blijft verder alleen nog de "fout'-indikatie rond T l , T2 en de rode LED. Gewoonlijk staat op aansluiting 4 van de L200 een spanning van 2,7 V, zodat transistor T2

geleidt. Deze transistor trekt de basis van T l op nul, waardoor T l spert en LED D5 uit is. Alleen wanneer de stuurspanning van het IC lager wordt dan de som van de drempelspanningen van de dioden D6 en D7 plus de basis-emitterovergang van T2 (samen ongeveer 2 V) zal T2 gaan sperren. In dat geval krijgt T l via R1 basisstroom en gaat de rode LED branden. Dat betekent dan dat de uitgangsstroom groter is geworden dan de met P2 ingestelde waarde en het IC de uitgang afschakelt. Tenslotte willen we nog even opmerken dat de twee dioden DIO en D11 zijn toegevoegd uit veiligheidsoverwegingen. Ze beschermen de schakeling tegen negatieve spanningen aan de uitgang (verkeerd aangesloten akku of een geladen elko) en tegen te hoge spanningen die per ongeluk op de

uitgang van de voeding komen te staan vanuit een andere schakeling die hierop is aangesloten.

Bouwhandleiding Na zoveel dorre theorie wordt het tijd om over te gaan naar de praktische kant van de zaak. Het opbouwen van de schakeling op een Elex-experimenteerprintje met grootte 2 is niet moeilijk, als men zich tenminste precies houdt aan de komponentenopstelling van figuur 5. Het metalen plaatje van het IC wordt dun ingestreken met warmtegeleidende pasta en daarna wordt het IC op de achterzijde van de behuizing geschroefd (als het kastje tenminste van metaal is, anders moet het IC een eigen koelplaat krijgen). Bij de montage van de L200 tegen de achterkant van de kast moet een isolatieplaatje tussen IC en het metaal van

Onderdelenlijst R1 = 15 kQ R2 = 680 S R3 = 150 kQ R4 = 1,2 k n R5,R7,R13 = 220 Q R6 = 2,2 kQ R8 = 2,7 k R9 = 33 Q R10 = 680 Q Ril = 180 Q R12 = 0,47 Q, 1 W PI = 4,7 kQ, lin P2 = 470 Q, lln Cl = 2200 (iF/25 V elko C2 = 2200 /JF/40 V elko C3 = 220 nF C4 = 1 fiF/35 V (tantaal-elko) T1,T2,T3 = BC 547B D1,D2,D3,D4 = 1N5404 D5 = LED rood D6,D7,D9 = 1N4148 D8 = LED groen D10,D11 = 1N4001 IC1 = L200

Figuur 5. De komponentenopstelling voor de Elex-print. Als men zich precies aan deze opstelling houdt kan er eigenlijk niets mis gaan. Let wel even op bij IC1 {zie het stukje bouwhandleiding).

En verder: Tri = nettrafo 2 x 12 V, 1,2 A 51 = dubbelpolige netschakelaar 52 = dubbelpolige wisselschakelaar, 2 A koellichaam voor (Cl F1 = zekering 250 mA traag, met zekeringhouder 1 Elex-print, formaat 2

1

het kastje worden gezet, want de metalen achterkant van het IC is Intern verbonden met pen 3. De aan- en afvoerdraden voor de L200 (aansluiting 1 en 5) moeten een dikte hebben van minstens 1 mm2, verder moeten deze draden zo kort mogelijk worden gehouden. Hetzelfde geldt voor de verbindingen tussen trafo en print en tussen de print en schakelaargedeelte S2a. Kortom: voor alle kabels waar de volledige belastingsstroom door moet kunnen lopen. De trafo, de zekering met zijn houder en de dubbelpolige netschakelaar moeten zo in het kastje worden gemonteerd dat de rest van de schakeling niet in aanraking kan komen met de netspanning (zie ook Elextra op pagina 5). Eventueel kunnen nog een of twee meetinstrumenten worden toegevoegd voor de uitgangsspanning en de uitgangsstroom, maar dat hangt een beetje af van het beschikbare budget. Het is ook mogelijk met een multimeter de spanning en stroom te meten en dan de knoppen van PI en P2 van schalen te voorzien. Bij het prototype hebben we voor de tweede oplossing gekozen. De LED's kunnen het beste in een paar houdertjes worden geklemd. Deze speciale houdertjes zijn heel goedkoop en overal verkrijgbaar. Het verdient aanbeveling om voor het kastje een metalen type te nemen. Dat is wel wat duurder en moeilijker te bewerken dan een kunststof uitvoering, maar dan is geen apart koellichaam voor het IC nodig en bovendien maakt zo'n metalen kast de voeding een stuk robuuster. Bij een metalen behuizing moet wel een drie-aderig netsnoer worden toegepast, waarvan de geelgroene ader met de kast wordt verbonden. Bij de netsteker wordt deze

ader aangesloten op de randaarde-aansluiting in de steker. De massaverbinding van de schakeling zelf mag niet in kontakt komen met de kast. De opgegeven spanningsbereiken kloppen alleen met de opgegeven waarden als men zich precies houdt aan de voorgeschreven waarden van de weerstanden R4 . . . . R9 en potmeter PI.

Testen Als de schakeling goed is opgebouwd en er allemaal nieuwe onderdelen zijn gebruikt, dan zal de voeding hoogstwaarschijnlijk direkt funktioneren. Met een multimeter kan men dan de twee spanningsbereiken nameten. Het IC in de voeding schakelt de voedingsspanning bij een overbelasting helemaal af. Nadat de kortsluiting is opgespoord en opgeheven moet de voeding even worden uitgeschakeld. De overbelastingsbeveiliging is nogal gevoelig, ze reageert al als je in het hoge spanningsbereik de stroombegrenzing helemaal terugdraait. Een niet werkende voeding kunnen we kontroleren met een multimeter. Maar voordat we dat gaan doen is het verstandig om nog even na te lopen of alles goed is aangesloten. Zijn de dioden goed geplaatst? Klopt de polariteit van de eiko's? Zijn de transistoren en het IC*'

Figuur 6. Een blik achter de coulissen: de print is hier zo in de kast gebouwd dat IC1 (dat is vastgeschroefd op de

goed aangesloten? Liggen de min-aansluitingen van de LED's, herkenbaar aan de brede elektrode in het plastic huisje, beide aan massa? Komt het metalen gedeelte van het IC nergens mee in aanraking? Voordat men begint met meten wordt eerst aansluiting C op de print los gesoldeerd. De regel-elektronica is nu gescheiden van de gelijkrichter. Als het goed is branden dan beide LED's na het inschakelen van de voedingsspanning. Vervolgens worden de volgende spanningen gemeten (allemaal richtwaarden; wisselspanning: ~ , gelijkspanning: = ): • Spanning over elke trafowikkeling: 12 V ~ • Spanning over beide wikkelingen samen: 24 V ~ • Spanning over Cl (tussen B van S2a en massa): 18 V = • Spanning over C2 (tussen A van S2a en massa): 36 V = • Spanning over elke LED: 2V = Als zover alles klopt, dan is het ingangsgedeelte met trafo, gelijkrichter en afvlakelko's in orde. Vervolgens wordt punt C weer aangesloten en dan

wordt de verbinding tussen potmeter P2 en R13 los gesoldeerd. Tussen punt B van S2a en de koliektor van T3 wordt een multimeter geplaatst (100 mA-bereik, plus aan B). De meter moet nu de stroom van de konstante stroombron aangeven: circa 13 mA. De losgemaakte verbinding kan nu hersteld worden en daarna worden weer enkele spanningen gemeten: • Spanning tussen pen 4 van IC1 en massa: 2,7 V = . Deze is onafhankelijk van de potmeterinstellingen; ze daalt echter als de stroombegrenzing in werking treedt. • Spanning tussen knooppunt D6/D7 en massa: 1,2 V = • Spanning tussen basis van T3 en massa: 3 V = • Spanning tussen de emitter van T3 en massa: 2,5 V = . Deze is onafhankelijk van de potmeterinstellingen. • Spanning over D9: circa 0,7 V = Als ergens een afwijkende spanning wordt gemeten, dan betekent dat meestal dat het desbetreffende onderdeel defekt is.

vliegende instrumenten zien meer dan het oog in de toppen van een dennenbos is één op de duizend dennenaalden verkleurd. Wij nnensen zouden dat niet opmerken, ook niet als we met een vliegtuigje er vlak over zouden vliegen. Maar "Het O o g " ziet het wel. Het kan ook een afgedekte vuilstortplaats vanuit de lucht herkennen aan kleine veranderingen in de omgeving. Dit " O o g " ziet duidelijk veel meer en kijkt anders dan het menselijk oog. Officieel heet het "remote sensing", de waarneming van het aardoppervlak met behulp van allerlei instrumenten vanuit vliegtuigen en satellieten. Door de snel toegenomen technische mogelijkheden kan men nu beschikken over een zondvloed aan beeldmateriaal. Volgens dr. ir. A.R.P. Janse, wetenschappelijk hoofd-medewerker aan de Landbouwhogeschool te Wageningen, zal dit feit belangrijke maatschappelijke gevolgen hebben. Zo kan en moet op basis hiervan de milieuwetgeving worden veranderd.

Beter oog "Remote sensing'-beelden hebben als grote voordeel boven grondwaarnemingen dat zij een overzicht geven: zij zijn de projektie van een door de mens gekozen of natuurlijk ontwikkelde samenhang in de natuur.. Men kan er verbanden mee aantonen die de waarnemer op de grond geheel ontgaan. Maar ook kijk je met een technisch beter uitgerust oog naar de natuur. Ons oog ziet lang niet alles van de door voorwerpen teruggekaatste straling. Het is bijvoorbeeld ongevoelig voor infrarood licht en voor

radargolven. En daarin zit juist heel belangrijke informatie. Zo verschaft een infrarood beeld veel inzicht in de plantengroei, en met radargolven kun je heel goed de ruwheid van een oppervlak bepalen (bijvoorbeeld golfpatronen op zee). Dit laatste heeft trouwens nog het voordeel dat de waarnemingen ook bij slecht weer dwars door de wolken heen kunnen worden gedaan. Ook onderscheiden de huidige "remote sensing" instrumenten veel meer kleurnuances dan het oog. Wel ziet de mens ongeveer even scherp als de beste hedendaagse satellieten, zoals de binnenkort te lanceren Franse SPOT-satelliet die van een hoogte van 800 kilometer nog voorwerpen van 6 meter doorsnede kan onderscheiden. Dat is tien maal zo goed als de meest geavanceerde NASAsatelliet, maar nog altijd ongeveer acht maal zo slecht als een havik, een der scherpst ziende dieren.

Toepassingen Toepassingen van "remote sensing" zijn er overal in de wereld. In eigen land liggen die vooral op het gebied van milieu, waterhuishouding en landbouw. Een bekend milieuprobleem is de "zure regen", de neerslag van industriële zwavel- en stikstofoxiden. Aantasting hierdoor van planten en bomen is het eerst merkbaar aan verkleuring van de uiteinden van de bladeren, vooral in de toppen. Dr. Janse: "Op een symposium over zure regen in november hebben wij minister Winsemius gewezen op de mogelijkheden die

'remote sensing" hierbij biedt. De aantasting manifesteert zich in een abnormale verhouding van weerkaatst rood en infrarood licht, met het oog dus niet waarneembaar. Wij kunnen nu in detail het aantastingsproces voor verschillende soorten bomen volgen. Verkleuringen van één pro mille (0,1%) zijn al meetbaar. Dat betekent dat we er vlug bij kunnen zijn om maatregelen te nemen." In de landbouw kan nu het groeiproces van allerlei gewassen op de voet worden gevolgd, voornamelijk door meting van de hoeveelheid groen. Dat is vanuit het veld veel moeilijker te doen en is bovendien minder nauwkeurig: je moet dan op grond van monsters genomen op een klein gebied de opbrengst schatten van het gehele veld. Een andere recente toepassing in de landbouw is de vroegtijdige signalering van "verslemping", het dichtslibben van het aardoppervlak door regenval of overstromingen. Uit radarbeelden zie je in één oogopslag in hoeverre dit verschijnsel in een gebied optreedt. Een extra voordeel is dat radar geen last heeft van slecht weer, en dat is het meestal bij het begin van verslemping. Deze gegevens moeten binnen enkele dagen beschikbaar zijn om nog op tijd maatregelen te kunnen treffen voor grondbewerking, gewaskeus en waterafvoer. Een interessante, nog vrijwel nieuwe problematiek voor "remote sensing" is de opsporing van illegale vuilstortingen. Een stortplaats kun je wel afdekken tegen menselijke blikken. Maar al gauw treden in de omgeving kleine veranderingen op in de plantengroei en samenstelling van het

grondwater, voor de mens niet waarneembaar, maar voor "Het O o g " blijft het niet verborgen. In de provincie Zuid-Holland zijn zo dit voorjaar tientallen, meestal illegale stortplaatsen ontdekt. Volgens dr. Janse zouden de in november door milieugroepen in Drenthe en Limburg onthulde stortplaatsen veel effektiever door "remote sensing" zijn opgespoord, en zouden er vermoedelijk nog meer plekken zijn gesignaleerd. Deze hulpmiddelen liggen echter op het moment financieel buiten het bereik van de milieugroepen. Dr. Janse stelt dat de huidige stand van de "remote sensing'-techniek verandering van de milieuwetgeving noodzakelijk maakt: "Tot nu toe was deze gebaseerd op nivo's of koncentraties. Een fabriek mag afvalwater lozen als er niet meer dan een bepaalde maximum-koncentratie aan schadelijke stoffen in voorkomt. Maar die lozing mag wel kontinu doorgaan. De bepalende faktor voor de schade aan het milieu is echter de intensiteit van de lozing. Die kun je alleen en zeer effektief - met "remote sensing" kontroleren. De nieuwe wetten moeten dan ook op intensiteiten worden gebaseerd."

Recht op informatie "Remote sensing" is in meer dan een opzicht belangrijk. Van alle materialen in de natuur reageert water veruit het gevoeligst op invallende straling. "Remote sensing'-opnamen geven per definitie een uitstekend beeld van de toestand en de verdeling van water in gewassen en in de toplaag van het aardoppervlak. Maar dat water is ook de belangrijkste bufferstof voor de energiebalans in de natuur. Je ziet dus de stand

O

O

il van haar regelventiel. Verder kan het beeldmateriaal tegenwoordig uitstekend dienen als grondslag voor wetgeving, beleidsbeslissingen, kosten/baten-analyse van bepaalde projekten, e.d. Ten slotte is er een belangrijk principieel punt. Dr. Janse: "Dat is het recht van de burger op informatie. "Remote sensing'-opnamen betreffen meestal een heel gebied. Elke betrokken instelling of persoon die daarom vraagt moet erover kunnen beschikken. De praktijk is echter anders. De Amerikaanse satellietbeelden zijn nu voor een groot deel in handen van de kommerciële organisatie COMSAT. Zelfs de ruwe gegevens kun je alleen krijgen door er fors voor in de buidel te tasten. En als je die hebt, moet er nog dure verwerkingsappa-

[ , ;

• i j '

ratuur, grote en snelle computers en vooral ook de speciale kennis om deze te gebruiken aan te pas komen om er iets zinvols mee te doen. Kortom, alleen de rijken der aarde: de multinationals en de grote ingenieursburo's zijn daartoe in staat. Ook de Franse satelliet SPOT is in privé-handen. Het minste waarover we het internationaal eens moeten worden is een algemene meldingsplicht van de verrichte waarnemingen. Nederland, dat op "remote sensing'-gebied internationaal hoog staat aangeschreven, moet ervoor waken niet in de valkuil van zo'n voortijdige kommercialisering te vallen."

; Tentoonstelling ! Het publiek kan binnenkort

introductie van de teksttelefoon Op 11 januari 1984 heeft de PTT de nieuwe teksttelefoon geïntroduceerd. Deze telefoon kan een geschikt hulpmiddel zijn voor:

venster. In 1981 zijn 75 teksttelefoons ingezet voor een uitgebreide gebruiksproef.

I Het systeem . . .

I . . . geeft de mogelijk— mensen die niet goed I held niet alleen met spraak, kunnen horen, de tekstmaar ook met geschreven telefoon wordt dan bij de I test te kommuniceren. De gehandicapte geplaatst; boodschap, die de ge— mensen die niet kunnen bruiker wil overbrengen, horen en niet kunnen evenals de tekst afkomstig spreken, in d i t geval moet van de gesprekspartner, veraan beide zijden van de teleschijnt op het leesvenster foonverbinding een tekstaan de bovenkant van het telefoon aanwezig zijn; apparaat. Dit venster bevat — mensen die niet verstaaneen tweeregelig display van baar kunnen spreken, de elk veertig lettertekens. De teksttelefoon moet aan de ingetikte tekst verschijnt andere zijde van de telesteeds op de onderste regel foonverbinding zijn geen verhuist — als de regel plaatst. vol is — naar boven. Het toestel beschikt over De teksttelefoon wordt een geheugen van 2000 naast een gewoon teleI lettertekens (genoeg voor foontoestel geplaatst : een getypt velletje A4), en heeft de vorm van een kleine platte schrijfmachine I zodat men de ingekomen ( boodschap later nog eens waarbij de papierrol is i rustig kan overlezen. Ook vervangen door een lees-

•

zelf kennis nemen van alle snufjes op "remote sensing'-gebied. Er wordt gewerkt aan een tentoonstelling die naar verwachting in juli 1984 in het expositiecentrum van de IJsselmeerpolders " H e t Nieuwe Land" in Lelystad zal worden geopend. De tentoonstelling heeft een permanent deel en een deel dat de recente ontwikkelingen op de voet volgt. Tegelijk zullen dan twee reizende tentoonstellingen van start gaan: één onderwijsgericht voor Universiteiten, Hogescholen en HBO-opleidingen, en een tweede meer beleidsgericht, bestemd voor ambtenaren bij ministeries, provincie, waterschappen en andere openbare lichamen. De Letter W, Dienst Wetenschapsvoorlichting

speciale aktie voor scholen Computerfabrikant Apple liet ons onlangs weten dat hij onder het m o t t o "laat kinderen niet w a c h t e n " een unieke campagne voor alle scholen en onderwijsinstellingen heeft gelanceerd. Het aanbod is niet mis: bij aanschaf van vijf Apple computers wordt een zesde computer gratis bijgeleverd. Dit aanbod wordt gedaan naast of in aanvulling op de reeds bestaande RIB/KMCkorting voor scholen. Een prijzenswaardig initiatief, nietwaar? Deze " h a p k l a r e " aktie loopt t o t 1 a p r i l 1 9 8 4 . Apple Computer Marketing B.V., Huis ter Heide weg 46-48, 3705 LZ Zeist, tel. 03404-22804

door voorafgaand de toets met het "sterretje"', links kan de gebruiker zijn of op het toestel, ofwel de haar bericht van te voren toets met het " h e k j e " intikken. Het bericht rechts in te drukken.) wordt dan, bij totstandDe in 1981 gestarte proef komen van de verbinding heeft er toe geleid dat de met een gesprekspartner PTT 2000 teksttelefoons die ook over een tekstheeft besteld die zijn telefoon beschikt, autoaangepast aan de wensen matisch overgebracht. die uit de proef naar voren Is één der gesprekspartners zijn gekomen. T.o.v. een echter horend, wat meestal telefoontoestel is de teksthet geval is, dan kan hij of telefoon een duur apparaat. zij volstaan met een norDe kosten bedragen één maal toondruktoets-keuzekeer f 1500,— en daarna toestel. Om toch te kunnen f 4 0 , — per maand. Hierbij kommuniceren met een komen dan nog de normale teksttelefoon worden dan kosten van de telefoonaande cijfertoetsen uitgerust sluiting. De PTT is van met meer funkties dan mening dat de teksttelefoon alleen de cijferfunktie. j een hulpmiddel is dat beElke toets kan ook letters I hoort te worden opgenomen zenden, zodat met het I in het pakket van voortoetspaneel geschreven ' zieningen van de Algemene berichten kunnen worden ! Arbeidsongeschiktheidswet. samengesteld. (Cijfertoets 1 • Aanmeldingsformulieren krijgt dan een funktie voor i zijn verkrijgbaar bij de I het cijfer 1 en de letters a, i kantoren van de GemeenI b en c; cijfertoets 2 voor '• schappelijke Medische I 2 en d , e en f, enz. De letter- i Dienst en bij de postkan1 funkties worden bediend i toren.

\ \ i I > J i i

Fanatieke modelspoorders, en met name de rangeerliefhebbers onder hen, kennen het probleem waarschijnlijk wel. Voor het rangeren moet het mogelijk zijn om, tegen de normale rijrichting in, een op onveilig staand hoofdsignaal te passeren. Normaal gesproken is dat niet mogelijk omdat met het op rood zetten van een sein er tevens een stuk rails zonder spanning wordt gezet. Die spanningsonderbreking werkt natuurlijk in beide richtingen. Om toch natuurgetrouw te kunnen rangeren heeft men een schakeling nodig, die ervoor zorgt dat het sein als een "treinenventiel" werkt, of elektrisch gesproken als een diode. In de ene richting (de normale rijrichting) worden de treinen door het rode licht tegengehouden, maar in de andere richting kunnen ze gewoon doorrijden. Bij het sein hoort een stuk rails dat elektrisch gescheiden kan worden van de rest van de baan. Om zo'n stuk rails te krijgen moet één spoorstaaf op twee plaatsen doorgezaagd worden. De eerste onderbreking komt even voor het sein en de tweede aan het eind van het stuk dat men zonder spanning wil kunnen zetten. Marklin bezitters kunnen een stuk rails isoleren door een kartonnetje tussen de kontaktiippen van de middenleider te schuiven. Maak het geïsoleerde stuk rails

hoofdsignaaloverbrugging

niet te kort, want anders kan de trein er in volle vaart overheen schieten. Als het sein op "veilig" staat, dan wordt het geïsoleerde stuk rails automatisch met een schakelaar met de rest van de baan verbonden. Een trein kan nu ongehinderd doorrijden. Staat het sein op "onveilig", dan is de schakelaar geopend en staat het stuk rails bij het sein zonder spanning. De trein stopt voor het sein. Maar een trein die nu vanaf de

andere kant het geïsoleerde stuk rails oprijdt, en dat kan bijvoorbeeld een rangeerlok zijn die een paar wagons komt ophalen, die blijft ook stilstaan. Hij zal letterlijk geen kant meer op kunnen. Door nu een schakeling te maken die ervoor zorgt dat het bewuste stuk rails wel onder spanning komt te

Figuur 1. De schakeling werkt met rietkontakten die gesloten worden door een magneetje dat onder de trein bevestigd moet worden. Figuur 2. Op deze manier moet de rails onderbroken worden. Bij de onderbrekingen Icomen de rietkontakten naast of onder de rails. Tevens is hier het grootste deel van de schakeling te zien, waarbij we ook het inwendige van het IC 555 getekend hebben.

12V

-® voedingsspanning

D

T"D r«3

fCZF

drempel

"D % ui,

— ^

"O

onder- | drempel,

e

555

'

I

^^^

uitgang I (naar (naar relais) reN

-Z^y^ •ü

c\ -®

rijrichting

D

Staan als er een trein vanaf de andere kant nadert, is het mogelijl< naar iiarteiust te rangeren. Dit kunnen we voor eikaar krijgen door aan het einde van het geïsoleerde baanvak een schakelaar langs de baan te bevestigen, die "ziet" of er een trein aankomt. We gebruiken een zogenaamd rietkontakt, een magnetisch-gevoelige schakelaar. Onder de trein komt nu een magneetje. Het rietkontakt wordt even gesloten als het magneetje (de trein dus) erover gaat. Via een elektronische schakeling wordt er vervolgens voor gezorgd dat het geïsoleerde baanvak weer spanning krijgt, de trein kan doorrijden. Stel nu voor dat er inderdaad een rangeerlok het betreffende baanvak binnengereden is. Als ie er via de andere kant weer uit rijdt, zorgt een tweede rietkontakt ervoor dat de oude toestand ( = baanvak zonder spanning) weer ingesteld wordt. Verlaat de lok het baanvak aan dezelfde kant als waar hij binnen kwam, dan blijft dat baanvak spanning krijgen tot er een trein vanaf de andere kant (de normale rijrichting) het sein nadert. Op het moment dat die trein bij S2 aankomt wordt het baanvak weer zonder spanning gezet en zal de trein voor het rode sein stoppen.

gaisoiesrd baanvak

Hoe het werkt De schakeling zelf is met

M:^^^k^

3 I '-' I PCB1

I

si

PCB 2

©

7812

220V

©

Figuur 3. De schakeling l-

1IM4001

83801

af dat het metertje precies tot de helft van zijn meetbereik uitslaat (in dit geval dus 50 jxA), terwijl de universeelmeter 1 A aangeeft. Uiteraard kunnen we door middel van een shunt ook metertjes met andere meetbereiken dan 100 jiA geschikt maken voor het meten van grotere stromen.

m

Hoeveel ohm en hoeveel farad? Weerstanden w o r d e n met R aangegeven. Door middel van gekleurde ringen is de waarde erop gedrukt. De kleurkode is als volgt;

1

1

!1

1

1

1

1

1 \

kleur zwart

o

ie 2e cijf er cijfer 0

\ -

tolerantie in%

-

bruin

1

1

0

± 1%

rood

2

2

(X)

±27o

oranje

3

3

(KIO

geel

4

4

0000

groen

5

5

00000

blauw

6

6

000000

violet

7

7

grijs

8

8

wit

9

9

-

goud

-

-

zilver zonder

= = M = m = k = M = G = p n

(pico) (nano) (micro] (milli) (kilo) (Mega) (Giga)

= = = = = = =

10" 10 10 10 10^ 10 10^'

= = = = = = =

O

een miljoenste van een miljoenste een miljardste een miljoenste een duizendste duizend miljoen miljard

chassis aan nul

tichtnet aarde

aantal nullen

-

Bij grote of kleine weerstanden en kondensatoren w o r d t de waarde verkort weergege\ren met behulp van één van de volgende voorvoegsels:

•

Diverse tekensymbolen

±0,5 %

-

Het voorvoegsel vervangt in Elex niet alleen een aantal nullen vóór of achter de k o m m a , maar ook de k o m m a zélf: o p de plaats van de k o m m a k o m t het voorvoegsel te staan. Een paar voorbeelden: 3 k 9 = 3,9 k a = 3 9 0 0 n 4 ^ 7 = 4,7AiF = 0 0 0 0 0 0 4 7 F

1

1 pF en 1 u F , dus tussen — 1.000.000.000.000

± 10%

-

± 20%

De waarde is o p de kondensator vaak in de Elex-schrijfwijze aangegeven. Voorbeelden: 1n5=1,5nF;0,03MF = 3 0 n F ; 1 0 0 p ( o f n 1 0 0 o f n1)=100pF. De werkspanning van gewone kondensatoren moet minstens 20% hoger zijn dan de voedingsspanning van de schakeling. De prijs is afhankelijk van de kapaciteit en van het materiaal waaruit de kondensator is o p g e b o u w d : f 0,40 t o t f 1,50.

oftewel potmeters worden met P aangegeven. Het zijn speciale weerstanden met een verstelbaar sieepkontakt. Met dat sieepkontakt w o r d t een deel van de spanning die over de hele pot meter-weerstand staat, afgetakt. Met een schroevedraaier instelbare, zogenaamde instelpots, kosten ongeveer twee kwartjes; echte potmeters (met een as! zijn te k o o p van af ongeveer f 1,50.

afgeschermde kabel

schakelaar (open)

F en1.000.000

drukknop (open) aansluiting (vast) aansluiting (losneembaar) meetpunt •_/-v I \Z)

gelijkspannJngsbron (batterij, akku) lichtgevoelige weerstand

mm fm^ -

M Elektrolytische kondensatoren

Po tentio meters

kruising zonder verbinding

zijn kleine led ing reservoirs. Ze worden met C aangeduid. Aangezien ze wel wisselspanning maar geen gelijkspanning doorfaten, worden ze daarnaast ook gebruikt voor het transporteren van wisselspanning. De hoeveelheid lading die ze kunnen bevatten, oftewel de kapaciteit, w o r d t in farad (F) gemeten. De waarden van gewone k o n d e n satoren (keramische en folie-kondensatoren) liggen tussen

±5%

Voorbeelden: bruin-rood-bruin-zilver: 120 ü 10% geel-violet-oranje-zilver: 47.000 = 47 kSi 10% (in Elexschrijfwijze: 47 k) bruin-groen-groen-goud: 1.500.000= 1,5 MJ2 5% (in Elexschrijfwijze: 1M5} In Ëlex-schakelingen w o r d e n uitsluitend weerstanden gebruikt uit de zogeheten £12-reeks met een tolerantie van 10% (of 5%!. Tenzij anders aangegeven w o r d e n Va-watt-weer standen gebruikt. Ze kosten ongeveer een dubbeltje.

verbindingen

^V

Kondensatoren

X 0,01

xO.I

draad (geleider)

tem peratuu rgevoetige weerstand

"IfK

koptelefoon

(eiko's) hebben een heel hoge kapaciteit (ruwweg tussen 1 /jF en 10.000 ^ F ) . Ze zijn echter wel gepolariseerd, d.w.z. ze hebben een plus- en een min-aansluiting, die niet verwisseld mogen w o r d e n . Bij tantaal-elko's (een heel klein t y p e elko) is de plus altijd de langste van de twee aansluitdraden. De werkspanning van elektrolytische kondensatoren (eiko's) is in het schema en in de onderdelenlijst opgegeven. De prijs van eiko's hangt samen met de waarde en de spanning. Eentje van 10 | i F / 3 5 V kost zo rond f 0,40.

luidspreker

spoel spoel met kern

transformator

relats (kontakt in ruststand)

Variabele kondensatoren Evenals bij weerstanden bestaan ook bij kondensatoren speciale instelbare uitvoeringen. Met een schroevedraaier instelbare " t r i m m e r s " kosten ca. f 1 , — ; variabele kondensatoren met een as zijn te k o o p vanaf ongeveer f 2,50.

draaispoeii fistru men t gloeilampje neonlampje zekering

Meetwaarden

variabele kondensator

Soms zijn in het schema of in de tekst meetwaarden aangegeven. Die meetwaarden dient men als richtwaarden op te vatten: de feitelijk gemeten spanningen en stromen mogen maximaal 10% van de richtwaarden a f w i j k e n . De metingen zijn verricht met een veel v o o r k o m e n d t y p e universeelmeter met een inwendige weerstand van 2 0 k J Ï / V .

I 6i

Dioden

M

aangeduid met D, zijn de eenvoudigste halfgeleiders en kunnen het beste w o r d e n vergeleken met elektronische éénrichtings-wegen of fietsventielen. Ze geleiden de stroom slechts in één richting. Draai je ze o m , dan sperren ze. In d o o r l a a t r i c h t i n g ontstaat er over de aansluitingen van een s i l i c u m d i o d e e e n spanning van ca. 0,6 V (drempetspanning). De aansluitingen heten katode (streepje in symbool) en anode. De katode is meestal op het huisjevan de diode aangegeven d o o r middel van een gekleurde ring, een p u n t of een inkeping.

Transistors

Geïntegreerde schakelingen

zijn net als dioden en LED's halfgeleiders. 2e hebben drie aansluitingen: basis, emitter en koltektor. Er zijn NPN- en PNP-transistors. Bij NPN-transistors ligt de emitter a l t i j d aan een negatievere spanning dan de k o l i e k t o r , bij PNPtypen is dat precies andersom.

meestal afgekort t o t " I C ' s " , bestaan tegenwoordig in zoveel varianten, dat er nauweüj ks iets in het algemeen over te zeggen valt. De meeste IC's zijn ondergebracht in een DtL-behuizing (dual-in-line): de bekende zwarte " k e v e r t j e s " met twee rijen pootjes. Vaak staan die pootjes trouwens iets te ver uit elkaar en moeten ze (voorzichtig!) wat w o r d e n bijgebogen, wil het IC in het voetje passen. O m vergissingen te v o o r k o m e n is pen 1 o p het IC a l t i j d gemerkt met een p u n t of een inkeping o.i.d.

Z i j n de aansluitingen onbekend, dan kan de diode m.b.v. een (ampje en een batterij w o r d e n getest. Het lampje b r a n d t alleen als de d i o d e is aangesloten in de getekende richting.

01.™...,

lampje

j--©-0-^

•

NPN-transistor

Een kleine s t r o o m die van basis naar emitter l o o p t , veroorzaakt een (veel) grotere stroom tussen koHektor en emitter. Daarom zeggen we dat de transistor de basisstroom "vers t e r k t " (stroomversterking). Transistors zijn vandaag de dag de belangrijkste basiselementen in versterkerschakelingen.

^

De belangrijkste technische gegevens van een diode zijn de sperspanning en de maximale s t r o o m in doorlaatrichting. In Elex w o r d e n hoofdzakelijk twee t y p e n g e b r u i k t : 1N4148 (sperspanning 75 V , doorlaatstroom 200 m A ) , prijs ca. f 0,15. 1N4001 (sperspanning 50 V , doorlaatstroom 1 A ) , prijs ca. f 0,25.

Zenerdiode is een diode die in sperrichting boven een bepaalde spanning (de zenerspanning) niet meer spert, Deze diode slaat dus d o o r zonder daarbij defekt te raken. De spanning die over de diode staat, b l i j f t vrij konstant. Ze zijn verkrijgbaar voor verschillende spanningen (en vermogens). Prijs: vanaf f 0,25.

+ •*•* -

LED's

( + ) i emitter PNP-tranststor

—•§—

(light e m i t t i n g diodes) zijn in een doorzichtige behuizing ondergebrachte dioden, die oplichten als er stroom door loopt. De spanning over deze dioden bedraagt geen 0,6 V , maar ligt afhankelijk van het type tussen 1,6 V en 2,4 V. De benodigde s t r o o m bedraagt 15 a 25 m A . De joort (NOF-poort)

EXOR-poort (EX-OF-poort)

EXNOR-poort {EX-NOF-poortt

PANTEC DIGITALEVOLTMETER De eerste 'auto-ranging' digitale voltmeter beneden / 200,Dat Is de PANTEC 'BRISK'. voor een prijs van ƒ 189.- inki, meet snoeran en batterij. SPECIFIKATIES: AC VOLTAGE Accur.

R..,.

.,

Impendance

M a i Inpul Voltage

1mV

lüMQ

7S0 V R M S

R..o,.ti=„

2V

1%ldq

a dgts

20\J

l%fdg

Sdgls

1QmV

10MQ

7S0 W R M S

200V

1%.d9

Bdgts

lOOmV

10WQ

750 V RMS

6üOV

1 % rdg

Sdgts

1

lOMO

750 V RMS

V

Uw ZX-81 en SPECTRUM nu eenvoudig te gebruiken voor diverse meet-en regeltoepassingen en elektronische besturingen. Als basis dient een zgn. BUSPRINT (verschillend voor de ZX-81 en de SPECTRUM) waarop één of meer interfacekaarten gemonteerd worden. Aan een soortgelijk systeem voor de VIC-20 en de C-64 wordt gedacht, maar is er voorlopig nog niet

; 40 H; - 500 H;

DC VOLTAGE Range 200mV

189,

Hesolution

Accuracy 0 . 5 % rdq

dgts

2V

Ü.7% ' d g •

ögls

30 V

0 . 7 % Fög •

200V

0 7 % rög • 1

1000V

% fdy •

IIIOMV

Input Impedance

M a n Input Voltage

lOOMO

lOOOV

ImV

10WO

lOOOV

lOmV

10MO

lOOOV

dgts

1 odmV

iown

lOOOV

ilgts

1

10WO

1000V

V

llTil

Digüoge (ofanatale?) FUJKE MUUTIMETERS Er zijn drie modellen, allemaal autoranging', de duurdere modellen hebben wat extra s I o v het basismodel, zie tabel. Deze meters kombineren digitale en analoge aflezingen en vormen zodoende een niet Ie ovenreffen kombinatie. Nu krijgen de gebruikers van de digitale meters de extra resolutie van een 3200-count LCD uitlezing Terwijl de gebruikers van analoge meters een analoge schaal krijgen om een snelle visuele kontrole van kontinuiteit top- en nulwaarden en verloop mogeli|(' te maken. Dit alles m één meetinstrument EN DAT IS NOG MAAR HET BEGIN De Fluke 70 serie geeft u een kombinatie van mogeli|kheden, die in geen andere multimeter verkrijgbaar zijn. Het gebruik is eenvoudig. De tunkties kiest u met één enkele schaketaar. Zeer snelle, automatische meel bereikinsteliing stelt onmiddelijk het juiste bereik in. De levensduur van de batterij is onovertroffen meer dan 2000 uur De étui IS van praktisch onverwoestbaar plastic Een garantie van 3 jaar Dit alles voor een ongelooflijk, praktisch -Onweerstaanbare lage prijs.

GASSETTESC-15

Vijt stuks in een fraaie opbergband plus gratis programma cassette voor het katalogiseren van de inhoud van uw datacassettes, geschikt voor de SPECTRUM. ^ « j-j^-

Idem geschikt voor de ZX-81

325,

393,

515,MAART MAAND VELLEMAN MAAND

Gedurende de maand maart 1984 kunt u (bijna) alle VELLEMAN KITS gebouwd en funktionerend bekijken in onze winkel. Op -schriftelijke- aanvraag zenden wij u gaarne een kleurenposter plus prijslijst toe. U kunt natuurlijk per post bestellen, maar een bezoek aan onze winkel loont zeker de moeite: alleen in maart '84 ontvangt u 10% KORTING op in de winkel afgehaalde ..../.«. •^•-•'•"*'•* VELLEMAN KITS • ...:..:.>:^:^^-^^--^^'^-^''"'''

K-2615 BUSPRINT/MOEDERBOARD (Spectrum) K-2616 BUSPRINT/MOEDERBOARD (ZX-81) K-2609 OUTPUTKAART 8 Schakelb. uitgangen voor o.a, lichtshows, mach best., spoortrein K-2610 A/D CONVERTER. vormt gegevens zoals spanning, stroom en bijv. temp. en druk (via sensors] om tot een dig 8-bits informatie K-26n OPTOCOUPLER INGANGSKAART cortr alarmsensors, detekloren en schakelaars K-2614 CENTRONICS INTERFACE. U sluit nu elke serieuze parallelprinter aan op uw Sinclair K-2618 D/ACONVERTOR. Geeft een analoog signaal af voor o a motorregelmgen, modelb besturingen enz

2 9

9 5

ELEX LEESVOER/ I SOLDEERVOER

99,7' 1 09." gQ -

Solide metalen cassette-deck inkl. motor, opname/weergave en wiskop, zonder versterker. Bouw zelf op eenvoudige wijze samen met Elektuur-kit 83134 (digitale cassetterecorder) een betrouwbare opslag voor uw computergegevens. Wordt geleverd zonder kast en knoppen, motor 12 V.

1 8,00 9,50

Idem, nr, 3 (kwart eurokaart) Print DIGITRAINER (83601)

5,00 32,70

Pakkel onderdelen voor DIGITRAINER Stripboek RESI & TRANSi' (4 kleuren stripboek over elektr.) Pakket onderdelen voor RESI & TRANSI (print zit bij boek!) , •RESI & TRANSI EN DE FIETSENDIEVEN': stripboek deel II

49,95 29,50 28,95 1 7,50

Set bijpassende printen (83999-1 en -2) plus alle onderdelen

49,95

ELEKTRONKA

Jan Ligthartstraat 59-61 3083 AL Rotterdam. Tel.010-854213

I PARTIKULIER: Per brief met ingesloten EUROCHEQUE, GROENE BANKBETAALKAART of een GIROBETAALKAART (PAS-NUMMER NIET VERGETEN.'). Verzendkosten ƒ 6,Geen minimumorderbedrag. Vooruitbetaling van uw postgiro-rekening naar onze rekening 649943 of van uw bankrekening naar onze rekening 69.45.65.644. Verzendkosten f 6,-. Geen minimum orderbedrag.

I

73.•

COMPACT CASSETTE MECHANIEK

ELEX EXPERIMENTEERPRINT NR.3 {eurokaart, 10 x 16 cm.) Idem, nr. 2 (halve eurokaart)

DIL

79,79,-

Telefonisch of per briefkaart: U ontvangt bij aflevering van ons een accept-girokaart voor betaling binnen 30 dagen. Verzendkosten ƒ 9,50. Minimum orderbedrag ƒ 100,--

DAG en NACHT: U kunt TEN ALLEN TIJDEN bestellingen etc. doorgeven aan DILLEMINA onze telefoonbeantwoorder.

OPENINGSTIJDEN: DINSDAG t m VRIJDAG: 9.00 - 18.00 u. ZATERDAG: 9.00 - 16.00 u. GESLOTEN op maandag en vrijdagavond. (koopavond).

^BEDRIJVEN: Levering OP REKENING (30 dagen netto). Orderkosten f 6, • voor bestellingen boven f 100,- inkl. BTW en ƒ 70,- voor kleinere orders. Wij behouden ons het recht voor NIET te leveren aan slechte betalers.

C U •» •— • l> '.• •-• «•• V •-• voor BELGIË: ELECTRO 8000 PVBA Langestraat 43 8000 BRUGGE Tel. 050-341007

nummers

1, 2, 3, 4. 5. s„ 6 zijn nog los verkrijgbaar

De prijs per nummer is f 3,95/Bfrs. 78, excl. verzendkosten.

Een greep uit de inhoud van de liierboven afgebeelde uitgaven: Elex nr. 1 In dit allereerste nummer w o r d t een begin gemaakt met de grondbeginselen van de elektronica. Er w o r d t van alles verteld over "spanning": Wat is spanning? Wat is het verschil tussen wissel- en gelijkspanning? Hoe werkt een batterij? E t c , etc. Verder uiteraard de nodige bouwontwerpen, waaronder een regelbare voeding, een sirene en een "akkubewaker" — en voor de echte beginners ook nog een "spoedkursus solderen". Elex nr. 2 Van spanning naar stroom. Een beschrijving van het principe van de stroombron en van de draaispoelmeter. Zowel leerzaam als praktisch is de "jungleampèremeter" die iedereen gemakkelijk zelf kan maken. Verder nog een beknopte uitleg over de werking van een oscilloskoop en deel 2 van de in het eerste nummer gestarte kursus digitale techniek. De nodige zelfbouwprojekten ontbreken natuurlijk niet: een transistortester, ohmmeter, knipperlicht, LED-VU-meter, etc, etc. Elex nr. 3 Dit nummer staat in het teken van de "weerstand". De Wet van Ohm komt aan de orde, er w o r d t een weerstandsbrug opgebouwd en ook de weerstandskleurkode is niet vergeten. Zeer interessante bouwontwerpen in dit nummer: een 10 w a t t mini-hifi versterker, een belichtingsmeter, een splitser om twee TV's op één antenne aan te sluiten, een zaklamp-dimmer en nog veel meer.

Elex nr. 4 Met de theorie zijn we nu bij de halfgeleiders aangeland. Hoe werkt een transistor en wat doe je ermee? Ook aan de populaire lichtgevende diode, oftewel LED, w o r d t de nodige aandacht gespendeerd. Onder de bouwontwerpen deze keer een toerentalregeling voor mini-boormachines, een drietonige "deurgong", een voor-zetschakeling om een goedkope multimeter om te bouwen t o t een dure en — en als grapje — een elektronische kaars die je met een lucifer k u n t aansteken en ook weer uit kunt blazen. Elex nr. 5 Wat zijn kondensatoren? Wat is kapaciteit? Daar gaat het over in dit nummer. Maar niet alleen daarover. We hebben het ook over de "turbotransistor", over soldeergereedschap en natuurlijk over allerlei zelfbouwschakelingen, zoals bijv. een dochterflits met zonnecel, een thermometer, een automatische fietsverlichting en een elektronische tiptoets. Elex nr. 6 De theorie gaat hier verder met het nog altijd geheimzinnige verschijnsel "magnetisme". Verder k o m t ook het relais aan de orde en w o r d t verteld hoe je een gewone deurbel als hoogspanningsgenerator kunt gebruiken. Enkele interessante zelfbouw-schakelingen uit dit nummer: een "scheepsdieselgeluidimitator", een toerenteller voor bromfietsen, een tijdschakelaar voor elektrovliegtuigen en een zenerdiode-tester.

X

I u UI