ELEX tijdschrift voor hobby-elektronica 1986-29 issue january

4 e jaargang nr. januari 1986 ISSN 0167-7349

Internationaal hoofdredakteur/ chef ontwerp: K.S.M. Walraven Hoofdredakteur: P.E.L. Kersemakers

Uitgave van: Elektuur B.V., Peter Treckpoelstr. 2-4, Beek (L) Telefoon: 04402-74200, Telex 56617 Attentie: vanaf 04402-89444

10 januari tel.

Korrespondentie-adres: Postbus 121, 6190 AC Beek (L) Kantoortijden: 8.30-12.00 en 12.30-16.00 uur Direkteur: J.W. Ridder Bourgognestraat 13, Beek (L)

Redaktie: J.F. van Rooij (eindred.), P.H.M. Baggen, H.G.C. Lemmens, I. Gombos (ass.) Ontwerpafd./laboratorium: J. Barendrecht, G.H.K. Dam, K. Diedrich, A.P.A. Sevriens, J.P.M. Steeman Redaktiesekretariaat: M.J,M. Lacroix G.W.P. Wijnen

Voor het opbouwen van Elex-schakelingen hebben wij speciale printen ontworpen. We hebben niet gekozen voor een aparte print voor elke schakeling, maar voor een standaardprint. Deze standaardprint is zodanig van koperbanen en gaatjes voorzien dat ze zowel voor een eigen ontwerp als voor een uit Elex gebruikt kan worden. De gaatjes zijn volgens het genormaliseerde raster 2,54 mm (1/10 inch) geboord, zodat alle elektronica-onderdelen (weerstanden, kondensatoren, IC's, enz.) passen. Door ervoor te zorgen dat je een paar Elexprinten in voorraad hebt, kun je meteen aan de slag als je een bepaalde schakeling wil bouwen. Er hoeven geen speciale, dure printen besteld te worden en je hoeft ook niet aan de gang met bakken etszuur om zelf een print te vervaardigen.

Elex-printen zijn verkrijgbaar in drie f o r m a t e n : Elex verschijnt rond de eerste van elke maand. Onder dezelfde naam wordt Elex ook in het Duits uitgegeven.

Vormgeving: C. Sinke

formaat 1 (1/4 x euroformaat),

Grafische produktie: N. Bosems, L.M. Martin, J.M.A. Peters

40 m m x 100 m m ƒ 5,-/Bfrs.

1 Abonnementen: Y.S.J. Lamerichs

Auteursrecht: De auteursrechtelijke bescherming van Elex strekt zich mede uit tot de illustraties met inbegrip van de printed circuits, evenals tot de ontwerpen daarvoor. In verband met artikel 30 Rijksoktrooiwet mogen de in Elex opgenomen schakelingen slechts voor partikuliere of wetenschappelijke doeleinden vervaardigd worden en niet in of voor een bedrijf. Het toepassen van schakelingen geschiedt buiten de verantwoordelijkheid van de uitgeefster. De uitgeefster is niet verplicht ongevraagd ingezonden bijdragen, die zij niet voor publikatie aanvaardt, terug te zenden. Indien de uitgeefster een ingezonden bijdrage voor publikatie aanvaardt, is zij gerechtigd deze op haar kosten te (doen) bewerken; de uitgeefster is tevens gerechtigd een bijdrage te (doen) vertalen en voor haar andere uitgaven en aktiviteiten te gebruiken tegen de daarvoor bij de uitgeefster gebruikelijke vergoeding.

jaarabonnement Nederland België buitenland f 45,Bfrs. 930 f 61,50 Studie-abonnement f 3 6 , - (Bfrs. 744) Een abonnement kan op ieder gewenst tijdstip ingaan en loopt automatisch door, tenzij het 2 maanden voor de vervaldatum schriftelijk is opgezegd. De snelste en goedkoopste manier om een nieuw abonnement op te geven is die via de antwoordkaart in dit blad. Reeds verschenen nummers op aanvraag leverbaar (huidige losse nummerprijs geldt). Adreswijzigingen: s.v.p. minstens 3 weken van tevoren opgeven met vermelding van het oude en het nieuwe adres en abonnee-nummer.

Marketing: D.K. Grimm Commerciële zaken: H.J. Ulenberg

Nadrukrecht: Voor Duitsland: Elektor Verlag GmbH, 5133 Gangelt. © Uitgeversmaatschappij Elektuur BV.-1986 Printed in the Netherlands Druk: NDB, Zoeterwoude 1-02

Hoofd adv. -exploitatie E.A. Hengelmolen Advertenties: W.H.J. Peeters, W.H.M. Debets Advertentietarieven, nationaal en internatipnaal, op aanvraag. Prijslijst nr. 3 is van toepassing.

99

formaat 2

|HÏ lij! ;|i|i ,

lilii

(1/2 x euroformaat),

il iifi

80 m m f

x 100 m m

9,50/Bfrs. 187

(1/1 x euroformaat), 160 m m x 100 m m f 18,-/Bfrs.

355

Voor de "kursus DIGI-taal' is een experimenteerprint verkrijgbaar: digi-trainer, bestelnr. 83601 f 32,70/Bfrs. 644 Verzend- en administratiekosten / 3,50/Bfrs. 69 per bestelling. Elex-printen zijn in de meeste elektronicazaken verkrijgbaar. Ze zijn ook rechtstreeks bij Elektuur B.V. te bestellen d.m.v. de bestelkaart elders in dit blad, of tegen vooruitbetaling op giro 124.11.00 t.n.v. Elektuur B.V, Beek (L) (België: PCR 000-017-70.26.01) o.v.v. de desbetreffende print.

^r

januari 1986

DEZE MAAND

inhoud zelfbouwprojekten elex in een nieuw jasje Elex ziet er vanaf nu wat anders uit. Dat was u vast al opgevallen. Zowel aan het omslag, het formaat als de layout is flink gesleuteld. Ook is voor de naam "elex" een ander lettertype gekozen. Het is natuurlijk even wennen, maar wij hopen dat u — net als wij — vindt dat het er aardiger uitziet dan eerst. Dan hebben we al dat werk tenminste niet voor niets gedaan!

bij het omslag:

De verzameling meetinstrumenten die hier te zien is, zal niet elke hobbyist ter beschikking staan. Er zijn er echter een paar die zo goed als onmisbaar zijn en daar hoort een funktiegenerator in elk geval bij.

polyfoon mini-orgel Een miniatuur muziekinstrumentje met toch heel volwassen eigenschappen. Ideaal voor hen die een voorzichtige eerste schrede willen zetten op het pad der muziekelektronica.

inbraakalarm

i

Met wat elektronica is op vrij eenvoudige wijze een installatie te maken die een effektieve beveiliging van alle ramen en deuren mogelijk maakt. Met een luide alarmtoon worden aspirantinbrekers op de vlucht gejaagd.

funktiegenerator

31

Een funktiegenerator is een apparaat dat wisselspanningen produceert met verschillende golfvorm: sinus-, driehoek- en blokgolven. Handig bij het doorfluiten en repareren van apparaten en het doormeten van filters.

:/

l

12 polyfoon mini-orgel 16 thermostaat-indikator 18 natuurlijke modeltreinverlichting 23 laad/voedingsapparaat 31 inbraakalarm 33 funktiegenerator 35 luxe lichtorgel 2 38 subwoofer II 40 kortegolf ontvanger deel 3

informatie, praktische tips 8 15 27 29 37 45 46 47 50

fototronica '86 meetpuntomschakelaar jaaroverzicht komponenten nieuwe produkten nieuwe produkten superstroommeter 'n tip demokratische ohmmeter

grondbeginselen 11 hoe zit dat? 21 diskrete flip flop 48 kursus ontwerpen deel 15

8 fototronica '86 Al onze lezers die wel eens fotograferen, nodigen wij uit om deel te nemen aan deze fotowedstrijd met als motto: "elektronica en fotografie". elex -

1-03

Wk' %

ebbnx

fototronica '86

Folliot, Brussel, België

In ons zusterblad Elektuur hebben we met min of meer regelmatige tussenpozen een of andere prijsvraag of wedstrijd georganiseerd. Aangezien de laatste nu echter al een hele tijd achter ons ligt, vonden wij het zo langzamerhand weer hoog tijd worden voor een dergelijk evenement. En daarbij willen we ook u als Elex-lezer de mogelijkheid bieden om een aard i g prijsje in d e wacht te slepen. Waarom gaat het deze keer? De naam zegt het al: "fototronica" staat voor "elektronica en fotografie". Een fotowedstrijd dus — en wel een voor fotograferende elektronica-knutselaars of knutselende amateurfotografen.

O. Peeters, B o o m , België

1-08 — elex

We roepen dus al onze lezers op die wel eens wat a a n fotografie doen, om ter afwisseling eens een keer het thema "elektronica" tot onderwerp te nemen. Hoe u dit thema uitwerkt is üw zaak, zolang de foto's maar met elektronica te maken hebben. De op deze pagina's (helaas in zwart-wit) afgedrukte foto's geven een idee van de mogelijkheden. Een g e m e n g d e jury van elektronici en fotografen zal zo objektief en deskundig mogelijk trachten uit te zoeken welke inzendingen voor prijzen en publikatie in aanmerking komen. Die prijzen zijn overigens niet mis, dus het is best de moeite waard om mee te doen. Alle inzenders dienen zich te houden aan de volgende wedstrijdregels: • Het onderwerp van de foto of dia moet betrekking hebben op elektronica, in de ruimste zin van het woord. • Er kunnen alleen kleurenfoto's en dia's worden ingestuurd; negatieven moeten op verzoek aan ons beschikbaar worden gesteld. • Per deelnemer mag slechts één foto öf dia ingezonden worden.

H.-J. Brede, Darmstadt, W. Duitsland

Achterop de foto of op het diaraampje (bijv. met sticker) dienen duidelijk de naam en het adres van de inzender vermeld te staan. Het ingezonden materiaal dient oorspronkelijk en vrij van auteursrechten van derden te zijn. Eventuele gevolgen die voortvloeien uit een overtreding van auteursrechten zijn voor rekening van de inzender. Winnende foto's of dia's worden het eigendom van Uitg. Elektuur B.V. Foto's of dia's die niet in de prijzen gevallen zijn, worden aan de inzenders geretourneerd indien zij een geadresseerde en voldoende gefrankeerde envelop bijgesloten hebben. Uitg. Elektuur B.V. kan niet aansprakelijk gesteld worden voor verlies of beschadiging van ingezonden materiaal. Uitg. Elektuur B.V. heeft het recht de met een prijs bekroonde foto's of dia's te publiceren, zonder verdere vergoeding. Zo mogelijk zal daarbij de naam van de maker vermeld worden. De beslissing van de jury is definitief. Korrespondentie hierover is helaas niet mogelijk, i Medewerkers van Uitg. Elektuur B.V. en hun familieleden zijn van deelname uitgesloten.

O. Peeters, B o o m , België

Prijzen Fotowedstrijden zijn leuk natuurlijk, maar ze worden nog leuker als er een paar aardige prijzen te verdienen vallen. En die zijn er in overvloed! De totale prijzenpot ziet er als volgt uit:

Hoofdprijs: twee-kanaals oscilloskoop PM 3206 met twee meetprobes PM 8922 (t.w.v. ƒ 1761,20, aangeboden door Philips Nederland) Deze robuuste twee-kanaals oscilloskoop heeft een gevoeligheid van 5 mV over een trekwentiegebied van 0 tot 15 MHz, beschikt onder meer over een ingang voor Zmodulatie, X/Y-weergave, twee identieke ingangen en automatische triggering. De PM 3206 is bij uitstek geschikt voor de elektronica-hobbyist. Meegeleverd

worden een Nederlandse bedieningshandleiding en twee meetprobes PM 8922 (omschakelbaar 1:1/1:10).

plus lang weekend Elektuur/ZuidLimburg t.w.v. ca. ƒ 800,—, aangeboden door Uitgeversmij. Elektuur B.V. Een geheel verzorgd weekendarrangement voor twee personen, dat vrijdags aanvangt met een bezoek a a n Uitgeversmij. Elektuur BV. en het in ontvangst nemen van de oscilloskoop en de bijbehorende probe-set. Na de lunch wordt u naar Maastricht gebracht, alwaar u op basis van volpensioen verblijft in het vermaarde 5-sterren-hotel "Maastricht". Gewapend met kamera kunt u tijdens dit weekend kennis maken met deze Zuidlimburgse hoofdstad, met haar historische ambiance, gezellige winkelstraatjes, monumenten en musea, (op te nemen in mei of juni '86,

reisvergoeding (v.v.) vanaf elk spoorwegstation in Nederland of België).

2-de prijs: twee-kanaals oscilloskoop PM 3206 met twee meetprobes PM 8922 (t.w.v. ƒ 1761,20, aangeboden door Philips Nederland) (voor o m s c h r i j v i n g zie hoofdprijs)

3-de prijs: digitale multimeter PM 2618X/01 (t.w.v. ƒ 946,05, aangeboden door Philips Nederland)

Deze multimeter heeft de volgende meetbereiken en testfunkties: 100 pV. . .1000V en 10 ^iA. . .20A (DC en AC), 100 milli-Ohm. . .100 mega-Ohm, Pt-100-temperatuurmeting en diodetest. Het 4+-LCdisplay vermeldt niet alleen de meetwaarden, maar waarschuwt ook bij overbelasting. Een analoge bar-graph funktioneert als roterende indikator, waardoor het verloop van de meting gevolgd kan worden. Het instrument heeft een nauwkeurigheid van 0,1% en RMSmetingen zijn mogelijk tot 40 kHz. Ook relatieve en dB-metingen behoren tot d e mogelijkheden.

4-de prijs: programmeerbare calculator TI-66 (t.w.v. ƒ 269,—, aangeboden door Texas Instruments Holland B.V.) elex -

1-09

De TI-66 kombineert het vermogen van een geavanceerde wetenschappelijke rekenmachine met de programmeerbaarheid van een computer. Enkele eigenschappen en mogelijkheden zijn: rekenkundige en wetenschappelijke funkties, statistische funkties met twee variabelen, interne nauwkeurigheid van 13 cijfers, semialfanummerieke LC-uitlezing in 10 cijfers, 512 programmastappen of 64 geheugens.

5-de prijs: waardebon van ƒ 250,— (aangeboden door DIL Elektronica B.V., te besteden in deze elektronica-zaak) 6-de prijs: programmeerbare calculator TI-56 (t.w.v. ƒ 179,—, aangeboden door Texas Instruments Holland B.V.)

De inzendtermijn sluit op 15 februari a.s. We hopen de uitslag in het april-nummer bekend te kunnen maken. U kunt uw foto's of dia's sturen naar: "Fototronica '86" Uitg. Elektuur BV. Postbus 75 6190 AB Beek (L)

• Digi-taal • Elektronica voor het hobbv-lab

13-de en 14-de prijs: jaarabonnement maandblad Foto & Doka (t.w.v. ƒ 76,50, aangeboden door Foto en Doka) 15-de t/m 19-de prijs: credit-card-calculator TI 1784/85 (t.w.v. ƒ 49,50, aangeboden door Texas Instruments Holland B.V.)

T1CARD ..—

Deze wetenschappelijke rekenmachine heeft naast 122 funkties de mogelijkheid om tot maximaal 56 stappen geprogrammeerd te worden (of 8 geheugens).

7-de t/m 12-de prijs: Elektronica-boekenpakket (t.w.v. ƒ 99,—, aangeboden door Uitgeversmij. Elektuur B.V.) Deze pakketten bevatten de volgende boektitels: • Elektronica voor de amateurfotograaf • 302-schakelingen

1-10 -

elex

7

8

4

5

9 é

* x

%

h®

HOE ZIT DAT? Deze maand zullen we eens een speciale halfgeleider onder de loep nemen, namelijk de zenerdiode. Wat een diode is, weten we allang. In de ene richting geleidt de diode, terwijl deze in de tegenovergestelde richting spert. In sperrichtmg kan men dus een bepaalde spanning over de diode aanleggen. Juist op dit punt bestaat er een kenmerkend verschil tussen de "gewone" diode en de zenerdiode. Boven een bepaalde sperspanning gaat een zenerdiode opeens weer geleiden! Vermoedelijk heeft de heer Zener destijds vreemd opgekeken toen dit verschijnsel voor het eerst opdook. In ieder geval is het effekt naar hem genoemd. De doorslagspanning waarbij het zener-effekt optreedt, heet de zenerspanning. Deze waarde wordt tijdens het fabrikageproces vastgelegd in standaardwaarden, bijvoorbeeld 12 V. Wist u trouwens dat er bij een "gewone" diode ook sprake is van een soort zener-effekt? De doorslag treedt echter pas op bij relatief hoge spanningen (zo'n 100 V) en de diode gaat prompt stuk! De spanning over een zenerdiode blijft tamelijk konstant bij een variërende stroom. We kunnen hiervan dankbaar gebruik maken wanneer we een spanning willen stabiliseren. De basisschakeling ziet er als volgt uit:

Dat hoeven we bij een weerstanddeler met te proberen! Het symbool voor een zenerdiode lijkt een beetje op dat van de gewone diode. Kenmerkend is, dat we een zenerdiode altijd tegenkomen in spernchting, dus de kathode aan de plus en de anode aan de mm. In feite staat een zenerdiode dus altijd "op de kop". De stroom door een zenerdiode mag met te groot zijn in verband met de dissipatiegrens, maar aan de andere kant moet men ook weer geen te krappe stroom door de diode laten lopen. Dan stabiliseert zo'n diode namelijk niet al te best!

I2V

85902 X_Z

o15V * L

+•

o o

-o

±

o

859o2*_1

De ingangsspanning moet te allen tijde groter zijn dan de zenerspanning. In dit voorbeeld hebben we gekozen voor een ingangsspanning van 15 V en een zenerspanning van 12 V. Over de weerstand staat dan het spanningsverschü en er loopt dus een stroom door deze weerstand èn door de zenerdiode. Je zou ook een uitgangsspanning van 12 V kunnen krijgen door middel van een simpele weerstanddeler. Alleen is de stabilisatie natuurlijk nulkomma-nul! Als de ingangsspanning daalt, daalt de uitgangsspanning even hard. Bij de zenerdiode-schakeling wordt de spanmngsval over de voorschakelweerstand kleiner, dus ook de stroom door de diode. Zoals eerder gezegd, trekt zich de zenerspanning hiervan nogal weinig aan. Ook kan de belasting aan de uitgang (binnen zekere grenzen) veranderen zonder dat de uitgangsspanning daalt. elex -

1-11

êii

tyfoon mini-orgel

Mini-orgels (of zijn het kleine synthesizers?) die polyfoon bespeeld kunnen worden, zijn tegenwoordig in vele soorten en voor betrekkelijk weinig geld verkrijgbaar. Zelfbouwen is echter nog goedkoper. En het plezier dat men beleeft aan het in elkaar knutselen en experimenteren met zo'n apparaatje is niet eens in geld uit te drukken! Soms is het bijna niet te geloven wat de inventieve Japanse technici in die kleine, langwerpige kunststofkastjes weten onder te brengen: op fraaie (en soms minder fraaie) wijze worden komplete strijkorkesten nagebootst, en bovendien horen we klanken die met wat fantasie doen denken a a n 1-12 -

elex

Hawaï-gitaren, kontrabassen, cello's, piano's, fluiten en ander organiseerbaar geluid dat de moeite van het nabootsen waard is. Het geheel wordt vanzelfsprekend voorzien van een automatische akkoord-begeleiding, en over het elektronisch slagwerk hoeven we al helemaal niets meer te

zeggen (behalve dan dat men er nu eindelijk in is geslaagd ook het alom geliefde " h a n d c l a p p i n g " geluid verbluffend realistisch te imiteren). Zelfs mensen met één vinger kunnen op zo'n ding nog muziek maken. Als we in aanmerking nemen hoeveel vernuft en gemak er te koop is voor

nog geen duizend gulden, kan men zich terecht afvragen of de zelfbouw van een elektronisch toetsinstrument nog zin heeft. Wie bijvoorbeeld met een dergelijk a p p a r a a t het klankpalet van zijn amateurband wil verrijken, of als eenmansorkest familiefeestjes gaat opluisteren, kan maar beter direkt

ïfc^L 15V

C ^

IC1

•—H^o-i—P^n—j^-tro

-4#>oU—nsön—^Vo10M

25 V

^maar na het sluiten van S2 oplopen tot 14,4 V.

De bouw

2N3055

Figuur 6 toont hoe de onderdelen gemonteerd worden op een standaardprint van formaat 1. Met uitzondering van T2 past het hele regelgedeelte op de print. T1 wordt voorzien van een klein koellichaam (bijvoorbeeld van het type SK34). Maar nu wordt het iets moeilijker. Bij een netvoeding die 3 ampère kan leveren, is een stabiele konstruktie noodzakelijk. Koop in de vakhandel een stevige metalen kast, of maak er een van aluminiumplaat naar het model

van figuur 7. in de kast brengt men een grondplaat aan waarop de trafo, de bruggelijkrichter en de bufferelko (bekermodel met metalen huls) worden gemonteerd. De kondensatoren C1 en C2 moeten zo dicht mogelijk bij B1 worden aangebracht; het beste soldeert men ze rechtstreeks op de aansluitingen van de brugcel. Op het achterpaneel bevindt zich transistor T2; deze wordt op een koellichaam gemonteerd dat voldoende groot moet zijn: SK30 of SK34 (elk 75 mm), of SK02 en SK29 (elk 125 mm). Het koellic h a a m m a g geen kontakt maken met de kast; monteer het dus met bouten, moeren en onderlegringen van nylon. De koelribben moeten vertikaal staan, zodat de warme lucht ongehinderd kan opstijgen! Ook de transistor moet geïsoleerd worden (zie: "Transistoren monteren", Elex nr.8, april 1984, pp. 38-41); breng a a n weerszijden van het isolatieplaatje een laagje koelpasta aan. Vraag bij de handelaar naar een isolatiesetje dat bij de transistorbehuizing past, want de 3055 wordt verkocht in verschillende behuizingen. De TO-3 uitvoerig komt het meeste voor; deze heeft het typenummer 2N3055. De andere uitvoeringen (FT3055, PH3055, TIP3055) voldoen ook prima, maar let altijd op de juiste aansluitvolgorde (zie figuur 8)! In de frontplaat worden gaten geboord voor de dubbelpolige netschakee.lex — 1-

Figuur 9. Bij HF-toepassingen moeten vanwege de frekwentiekompensatie nog wat onderdelen worden toegevoegd.

HHh

IC1 0C 723

B1

"' M B

• • i"B M

V,ef

-ÉT

i W

L1

12 V/14,4 V 3A

B40 C5000 100n

2M2

16V

-© laar, de zekeringhouder, en S2. Als men S2 o p de print monteert, kan het regelgedeelte vertikaal tegen de achterzijde van de trontplaat worden bevestigd. In dat geval dient men er op te letten dat het gat voor S2 op de juiste plaats wordt geboord; laat de schakelaar vervolgens door het gat vallen en zet hem vast. Bij ons proefmodel hebben we de regelprint echter liggend gemonteerd; S2 wordt dan met behulp van twee stukjes d r a a d verbonden met de aansluitingen op de print. Zorg er voor dat de print zich niet te dicht bij de trafo bevindt, of bij andere delen die de netspanning voeren. Voor de verbindingen die grote stromen voeren (de dikke lijnen in het schema) moet men dik draad gebruiken. Neem flexibel snoer met een doorsnede van ten minste 0,75 mm 2 , of liever nog 1 mm 2 . Het verdient aanbeveling draden met verschillende elektrische funkties verschillende kleuren te geven (zie schema). De geel-groene a a r d d r a a d van het netsnoer wordt verbonden met het metaal van de kast, bijvoorbeeld met behulp van een soldeerlip en een M4-boutje. Belangrijk: de massaverbinding van het ge1-26 — elex

lijkstroom deel m a g geen kontakt maken met de kast! Gebruik dus isolerende aansluitbussen voor beide uitgangen.

Uitbreidingen Wie de netvoeding zo universeel mogelijk wil maken, kan de volgende uitbreidingen aanbrengen: 1. Voor HF-toepassingen (bijvoorbeeld CB) zijn de volgende filtermaatregelen noodzakelijk (zie figuren 9a en 9b): C1 en C2 worden aangevuld met C8 en C9 (elk 47 nF); soldeer ook deze op of bij de brugcel. C7 (100 nF) wordt zo dicht mogelijk bij C3 aangebracht. De genoemde kondensatoren moeten foliekondensatoren zijn. Tussen de uitgang en de belasting wordt nog een spoel geplaatst met een zelfinduktie van 100 ^H en een belastbaarheid van 4A. 2. Bij toepassing als akkulader is het zinvol dat men een kontrolelampje monteert dat aangeeft dat het a p p a r a a t is ingeschakeld. Neem een 220-Vkontrolelampje en schakel het parallel a a n de primaire wikkeling van de trafo (dus achter de zekering; het lampje geeft d a n tevens aan of de zekering

nog in orde is). Bij deze toepassing is het bovendien handig als we het stroomverbruik kunnen aflezen (zie: Laden). In het artikel "Vergroot Meetbereik" (Elex nr.7, maart 1984, p.50) vindt men op dit gebied een aantal tips die vooral nuttig zijn als men niet beschikt over een multimeter die stromen tot 3 ampère kan aangeven.

Laden Bij het laden van een autoakku verbindt men de pluspool van het laadapparaat met de pluspool van de akku, en de minpool van de lader met de minpool van de akku. Gebruik voor de verbindingen stabiele akkuklemmen (van het soort dat men krijgt bij akkuladers die kant en klaar verkocht worden) en forse kabels met een doorsnede van ten minste 1,5 mm 2 , of liever nog 2,5 mm 2 ; zo wordt voorkomen dat over de kabels te veel spanningsvol optreedt. Tijdens het laden moet de schakelaar S2 gesloten zijn; de uitgangsspanning is dan 14,4 V Tussen de akku en de lader bestaat nu een spanningsverschil. Als de akkuspanning g e d a a l d is tot 11,5 V, is de akku in het

nadeel met een verschil van 2,9 V, zodat de lader een stroom door de akku kan laten lopen. Deze stroom loopt in de akku van + naar —, wat tegengesteld is a a n de stroomrichting die bestaat als de akku stroom moet leveren. De akku wordt nu dus geladen. Niet vergeten: de schroefkappen op het bovendeksel van de akku moeten tijdens het laden geopend zijn, zodat het gas dat zich hierbij ontwikkelt, kan ontsnappen (brandbaar: niet roken, geen open vuur!). Bovendien moet de akku, indien nodig, voor het laden worden bijgevuld met gedestilleerd water. Door het laden zal de akkuspanning weer stijgen, tijdens dit proces neemt de laadstroom af. Dit is gemakkelijk waar te nemen als men de ampèremeter om het uur afleest. Wie zijn akku 's nachts laadt, hoeft hier echter niet zijn b e d voor uit. U kunt er op rekenen dat een normale autoakku van 36 Ah na 8 uur laden weer voldoende geladen is om te worden gebruikt.

zelfbouwprojekten Audio, video afstandsbediening voor ELR-25 voorversterker gitaarversterker hifi-huisomroep hybride stereo-eindversterker ELP-25 kunsthoofd MD/mikrofoonversterker meetzender voor VHF en FM mini-equalizer mini-hifi-box noise-gate PDM-versterker perkussie PLAY radio-aktief recorder-omschakelaar roek-interface spraakfilter spraakfilter stereo-VU-meter subwoofer voorversterker ELR-25

6-24 6-26 4-^4 3-22 1-29 5-15 4-34 5-33 7-18 3-36 9-26 1-22 9-11 2-10 5-42 12-37 10-60 11-13 3-30 8-14 4-14

Auto, (brom)fiets akkubewaker gordel-alarm richtingaanwijzer voor de fiets veiligheidsknipperlicht

8-34 8-21 7-36 1-41

11-30 12-30 5-21 12-60 2-42 4-38 4-20 12-47 11 -36

Diversen antennef ilter automatische rogerpiep automatische zaklantaarn automatisch garagelicht balansmeter voor luchtionen brandalarm camping-omvormer CMOS onlogisch gebruikt differentiaalthermostaat voor zonnekollektoren diode-sensortoets dodemansschakeling elektronische zekering elektronisch lokaas Elex-afstandsbediening FET-tijdschakelaar geheugen-opfrisser gloeiplug-gloeier hondefluitje huistelefoon intoetspiep voor de ZX-81 klapschakelaar kogelspel

3-28 11-20 12-40 8-44 6-34 11 -34 4-30 9-20 2-20 3-50 12-44 2-34 9-24 9-38 5-42 5-28 1-26 10-43 8-38 8-36 9-41 6-40 2-29 5-30 10-16 8-30 9-32 10-10 6-19 11-14 11 -42 7-22

Meten & thuislab

Licht- en geluidseffekten flipperkast heavy-metal-machine LED-roulette luxe-lichtorgel 1 muzikale deurbel optische deurbel science fiction light 555-sirene zandkanarie

kop of munt kortegolfontvanger, deel 1 kortegolfontvanger, deel 2 krekel lawaai-alarm leugendetektor lichttelefoon loodakku-lader naderingssensor nieuwe NiCd-lader noodverlichting platenspelerlamp portefeuille-alarm pulsdekoder voor modelbesturingen recorder-omschakelaar reset-toets voor huiscomputers schemerschakelaar sluitelfluiter snuffelpaal SOS-pieper spanningsverdubbelaar voor auto-akku's startbox voor modelbouwers supersimpele cassette-interface tentalarm ultrasoonzender vakantieklok veldtelefoon vleermuisontvanger 220-V-schakeleenheid windmolen wisselstandmelder zonnebrandalarm

11 -39 1-16 2-18 8-26 10-14 11-18 7-10 1-33 6-36 2-14 3-10 10-20 9-22 6-14 6-12 9-14 10-46 10-25 7-32 5-44 12-26 5-18

aansluitingzoeker voor transistoren B-meter dubbele voeding elko-tester experimenteervoeding FET-tester FET-tijdschakelaar kapaciteitsmeetbrug komponententester leidingtester meetzender voor VHF en FM stroomtrafo tester voor CB-kristallen universele teller

informatie,

praktische

7-14 4-42 2-26 9-16 8-24 2-12 6-12 5-36 1-14 4-41 4-34 1-32 11-33 12-22

tips

Informatief aardlekschakelaar autoversterker boventonen, hoorbaar en zichtbaar cassette- en bandrecorders chips de komplementaire eindtrap de A-opnemer een thermostaatkoppel nader bekeken elektronische muziek familie FET ferro of chroom LED's voor 220 V

4-28 1-48 1-20 4-11 10-27/1 3-15 9-29 11-16 12-11 2-24 9~ 18 6-43

elex -

1-27

mini-smoorspoel tegen hoogfrewentinstralingen NiCd-akku's over LED's en voorschakelweerstanden pacemaker ruis trafowikkelingen in serie en parallel vier maal vier vonkenmachine zonnegenerator

1-20 3-39 5-26 11 -24 3-14 3-18 5-12 10-22 7-29

Praktisch ampèremeter voor netstroom de Elex-audio-bouwstenen de VMOSFET BS 170 elektriseerapparaat goedkope frontplaten het repareren van cassetterecorders luidsprekerschakelaar voor de auto meer-luidsprekersystemen polariteitsbeveiliging soldeerpistool uit de rommeldoos versterker-variaties zonnecel uit de rommeldoos

11 -28 4-26 2-32 9-35 6-22

Experimenten de truc met de fasedraaiing FET-basisschakelingen

4-47 2-36

Kursussen 5-16 3-21 2-39 10-52 3-27 4-24 8-47 5-48 8-50 8-48 3-46 4-33

grondbeginselen

Algemeen antennes buffer-elko's de autodynamo de trillingen van monsieur Fourier FET - Field Effekt Transistor geluidssterkte en geluidsdruk het elektrisch systeem van de auto hoe werkt de telefoon hoe werkt een LF-versterker lichtdioden licht uit gas luidsprekerfilters magnetisch hysterese middenfrekwentie opampkunde passieve-mixer Peltier-elementen polariteitsbeveiliging ruststroominstelling spanning en serieschakeling

stereo via de FM stroom door een leiding wat(t) rekenwerk wetenswaardigheden over CMOS-NAND-poorten zekeringen

11-48 6-20 8-41 1-44 2-16 6-31 8-12 7-26 3-34 4-48 5-40 7-40 9-34 12-20

hoe zit dat bandopnamen 9-10 hoe zit dat bliksem en donder 7-09 hoe zit dat bromfietsdynamo's 8-12 hoe zit dat bromstoring uit een eenvoudig netvoedinkje 6-10 10-09 hoe zit dat: eindversterkertrapjes 12-10 hoe zit dat: elektrische energie 2-09 hoe zit dat: FET's en hun werking 3-09 hoe zit dat: ruis 11-10 hoe zit dat: stereo-ontvangst 5-11 hoe zit dat: TL-buizen 1-13 hoe zit dat: versterkers en vervorming 4-10 hoe zit dat: volt-ampère en watt kursus ontwerpen, deel 3 1-46 gelijkrichters kursus ontwerpen, deel 4 2-44 de potentiometer en de transistor kursus ontwerpen, deel 5 3-48 de transistor als versterker kursus ontwerpen, deel 6 4-50 enkele basisschakelingen met transistoren kursus ontwerpen, deel 7 5-46 konstante spanningen en stromen kursus ontwerpen, deel 8 6-44 ons eerste audio-eindtrapje kursus ontwerpen, deel 9 7-46 het versterken van wisselspanningen kursus ontwerpen, deel 10 8-51 de RC- en de Miller-integrator kursus ontwerpen, deel 11 9-44 hoe werkt een monoflop? kursus ontwerpen, deel 12 10-58 de e-macht: het kenmerk van een RC-kombinatie kursus ontwerpen, deel 13 11-45 het frekwentie-afhankelijk gedrag van een RC-kombinatie kursus ontwerpen, deel 14 12-50 over oscillatoren

Tussen haakjes mikrofoon-voorversterker

'84, blz 11-36)

4-40

jaarwissemg

en een voorspoedig 198ó

N.R In verband met de feestdagen zijn onze kantoren van 23 december t/m 1 januari gesloten! 1-28 — elex

ï

elex -

1-31

Figuur 2. Als men over enige handigheid beschikt, is de montage van de alarmkontakten niet moeilijk, zeker niet als de ramen en de deuren van hout zijn. Reedkontakten zijn voor dit doel zeer geschikt, maar men kan ook zelf schakelaars maken, bijvoorbeeld door enige kontakten uit een afgedankt relais te slopen. Let er bij de montage op dat het kontakt al onderbroken moet worden zodra de deur of het raam maar in de geringste mate wordt geopend. Figuur 3. De schakeling bestaat slechts uit één IC en wat omringende komponenten, zodat alles met gemak op een standaardprint van formaat 1 past.

Onderdelenlijst R1,R2 = 10 kQ R3.R5 = 47 kQ R4 = 220 kQ R6 = 22 kQ R7 = 10 Q P1 = 1 MQ, instetpotentiometer C1,C2,C3 = I O / J F / 1 6 V C4 = 470 nF T 1 J 2 = BC557B IC1 = 4093 5 1 = raam/deur-kontakt 52 = druktoets (maakkontakt) 53 = enkelpolige schakelaar 8z = zoemer (5 V gelijkspanning) La1 = lampje 6 V / 5 0 mA 1 Elex-standaardprint formaat 1 Kosten: ca. f20,— (zonder voeding, montagemateriaal en kast)

1-32 -

elex

hulp van een verborgen schakelaar a a n het geloei een einde maakt. Even terzijde: vakantiehuisbezitters die op goede voet staan met hun buren doen er verstandig aan met die buren een afspraak te maken wat betreft het uitschakelen. Voor de enthousiaste hobby-elektronicus is een alarminstallatie die a a n deze eisen voldoet gemakkelijk te realiseren. Vele lezers zullen de schakeling (of minstens een deel daarvan) herkennen: de ingangstrap wordt gevormd door een flipflop. Deze schakeling wordt bij voorkeur toegepast wanneer langs elektronische weg een schakelaar moet worden "omgezet". Een korte impuls aan de ingang (die ontstaat door het openen of sluiten van een raamkontakt) heeft tot gevolg dat een b e p a a l d e stroomkring permanent wordt ingeschakeld. Op de werking van d e flipflop zullen we nu niet nader ing a a n ; dat onderwerp hebben we immers in andere artikelen al uitvoerig behandeld. Op d e print bevinden zich de volgende deelschakelingen: d e flipflop, een monoflop, een oscillator en d e alarmgever. De schakelaar S1 (zie figuur 1) is het eigenlijke alarmkontakt; in de rusttoestand is deze schakelaar gesloten, maar zodra een raam of een deur wordt geopend, zal het kontakt onderbroken worden. In dat geval komt pen 8 aan de voedingsnul te liggen, zodat de flipflop geset wordt; de uitgang van N2 wordt nu logisch "0". Als S3 gesloten is, zal de uitgang van N3 logisch " 1 " blijven, totdat het alarm met S2 (de reset van de flipflop) wordt uitgeschakeld. Als de uitg a n g van N3 logisch " 1 " is, zal ook de langzame LF-oscillator rond N4 in werking zijn; deze schakelt de (zelfstandig klinkende) zoemer Bz zeer snel in en uit. Deze vorm van alarmering, die we kunnen omschrijven als een "akoestisch knippericht", blijkt in de praktijk veel

opvallender te zijn dan een konstante toon. Om voldoende stroom voor de zoemer te krijgen, wordt hij geschakeld met behulp van twee transistoren, die samen een darlingtontrap vormen. Wie niet alleen akoestisch maar ook optisch gealarmeerd wil worden, kan nog een gloeilampje (6 V/50 mA) toevoegen. Is S3 g e o p e n d , dan zal de kombinatie R4/C3 samen met N3 als monoflop werken. Het alarm klinkt dan gedurende een zekere tijd waarvan de duur wordt b e p a a l d door R4 en C3. Manipuleren met S1 heeft geen invloed op de alarmduur. Bij een alarminstallatie waarvan de alarmtoon na enige tijd vanzelf wordt uitgeschakeld, is het hand i g als we naderhand nog kunnen vaststellen of er alarm is geweest. C2 voorziet in deze mogelijkheid. Als er tijdens onze afwezigheid alarm is geweest, zal opnieuw een alarmtoon klinken wanneer we bij thuiskomst de resetschakelaar S2 indrukken. De duur van deze toon wordt b e p a a l d door de kombinatie R3/C2. Overigens moet S3, zoals reeds gezegd, bij deze vorm van gebruik geo p e n d zijn. Door deze eigenschap kunnen we d e installatie ook inzetten voor andere doelen, bijvoorbeeld als een "bezoekersgeheugen" dat ons vertelt of er tijdens onze afwezigheid iemand heeft aangebeld. Omdat (vooral bij gebruik met een konstante alarmtoon) het stroomverbruik van de schakeling min of meer hoog is, verdient het de voorkeur een lichtnetvoeding toe te passen; deze moet minimaal 100 mA kunnen leveren. Als de voedingsspanning hoger is d a n 6 V moet de waarde van R7 evenredig verhoogd worden, en ook moet men in dat geval het lampje voorzien van een voorschakelweerstand. De snelheid waarmee de schakeling piept en knippert kan met P1 naar believen worden ingesteld.

funktiegenerator sinus, driehoek en blokgolf met maar één IC

Waarom heet funktiegenerator eigenlijk funktiegenerator? Omdat hij moet funktioneren? Omdat er **V muziek uit komt — een 'funky' generator dus? Omdat we er kapotte apparaten mee aan het funktioneren krijgen? Of wat dan wel?

Onder een funktiegenerator wordt een a p p a r a a t verstaan dat wisselspanningen met een ot meer verschillende golfvormen produceert. Bij zo'n wisselspanning kunnen we de spanning als een funktie van de tijd beschouwen. In een grafiek ziet dat er dan zo uit als in figuur 1. We kunnen dit alles ook wiskundig benaderen. Misschien herinnert U zich nog (vagelijk) de wiskundelessen op school, en dan vooral die gedeelten waar 't ingewikkeld werd. Bij een sinusgolf gaat 't nog wel, de funktie hiervan is: f (t) = sin t Over driehoek- en blokgolf heeft de wiskundeleraar het waarschijnlijk helemaal niet gehad. Deze funkties zien er als volgt uit: f (t)

f mod k I —

voor driehoekgolven en onder andere f (t) = sgn | sin t |

voor blokgolven. Maar genoeg over wiskunde! Het wordt ons langzamerhand ook te ingewikkeld. Dit uitstapje naar het rijk van de 'hogere' wiskunde was tenslotte alleen maar bedoeld om duidelijk te maken, waarom een funktiegenerator zo heet als hij heet. Het goede antwoord zou dus geweest zijn: omdat hij funkties moet opwekken (genereren)! Onze funktiegenerator bestaat uit slechts één enkel IC, waar alles al in zit wat we voor sinus, driehoek en blokgolf nodig hebben. Aan het IC XR2206 hoeven alleen nog maar een potmeter voor d e fijnregeling van de frekwentie, drie kondensatoren voor de instelling van de frekwentiebereiken, en een keuzeschakelaar voor de diverse golfvormen worden aangesloten — dat is alles. Eenmaal gereed, bestrijkt de funktiegenerator met zijn frekwentiepotmeter een frekwentie-interval van 1 op 20. We kunnen met de bereikschakelaar zodoende kiezen tussen 10. . .200 Hz,

100. . .2000 Hz en 1 kHz. . . .20 kHz. Daarmee hebben we het gehele audiog e b i e d te pakken. Omdat de zaak zo simpel ligt, komen we met het schema van figuur 3 maar gelijk ter zake: de frekwentie die de XR2206 levert verandert recht evenredig met de stroom die vanuit pen 7 van het IC naar massa loopt. Op pen 7 staat een spanning van 3 V. Bij een kleine weerstand van P1 zal er dus een grote stroom lopen, wat een hoge frekwentie tot gevolg heeft. Omgekeerd veroorzaakt een grote weerstandswaarde van P1 een kleine stroom en zodoende een lage frekwentie. De frekwentie van de XR2206 hangt natuurlijk ook nog af van de frekwentiebepalende kondensator tussen pen 5 en pen 6. Met de driestandenschakelaar S1 kunnen we de eerder genoemde drie frekwentiebereiken kiezen. De sinus- of driehoekgolven staan dan o p pen 2 ter beschikking. Als S2 open is, krijgen we een driehoek, en als S2 geslo-

1a

1b

Figuur 1a. Wisse/spanningen zijn, wiskundig beschouwd, funkties van de tijd. Figuur 1b. Zo zien de funkties er in het echt uit: foto's van het beeldscherm van een oscilloskoop. elex -

1-33

12V 15 . . . 20 ir

Onderdelenlijst R1 = 2,2 kQ R2,R3 = 33 kS R4 = 220 Q R5 = 10 kQ P1 = 50-kQ-potmeter lineair P2 = 1-kQ-potmeter logarithmisch C1 = 22 nF C2 = 220 nF C3 - 2,2 i^F/25 V C4 = 1 ^F/16 V C5 = 2,2 nF C6 = 220 M F / 1 6 V C7 = 10 M F / 1 6 V IC1 = XR 2206

f UI

©

SYNC. OUTP.

MULT. OUT

Si : 1 - 10 Hz-200 Hz 2 = 100 Hz- 2 kHz 3= 1 kHz-20 kHz

IC1 XR-2206

AMINP.

®

WAVEFORM

flh^i

AOJUST

220 16 V

*»

©-©•

d-b 1

diversen: 51 = driestandendraaischakelaar met 1 moederkontakt 52 = enkelpolige schakelaar 2 knoppen voor PI en P2 banaanstekerbussen: 2 x zwart (massa) 1 x rood (sinus/driehoek) 1 x geel (blokgolf) 1 standaardprint formaat 1 12-V-netvoeding* kastje geschatte bouwkosten: ca. f 25,— (zonder netvoeding en kastje) *zie tekst

HM I16V

i

1

T?„5

t® F/guur 2. De schakeling is zo klein, dat ze gemakkelijk op een standaardprint formaat 1 past. Figuur 3. Naast het IC XR2206 is er maar een handjevol externe onderdelen nodig. Figuur 4. De schakeling van de aanbevolen standaardvoeding.

7812 TRI 12 V/100 mA

'S

©

A

SI

ten is een sinus. Pen 11 van het IC levert de blokgolven. De rest van de onderdelen bestaat slechts uit R2/R3, die de gelijkspanningsinstelling van het IC verzorgen, en C4, die noodzakelijk is voor een stabiele werking. Met P2 kunnen we de uitgangsamplitude van sinus en driehoek traploos instellen. De maximale amplitudes bedragen voor de driehoek 2,7 Vtt* en voor de sinus 1 Vtt*. De blokgolfuitgang levert een signaal met een konstante amplitude van 12 Vtt* bij een uitgangsimpedantie van 10 kQ (deze wordt bep a a l d door R5). Met de blokgolfuitgang kunnen we bijvoorbeeld een oscilloskoop synchroniseren. Daartoe wordt de te onderzoeken schakeling door de funktiegenerator van een sinus of driehoek voorzien, terwijl de blok-

12V

IC2 7812

© 1000U 25V

B1= B40C1000

# ^3-Z^EI^EEt.

i

golfuitgang op de 'extern trigger' -bus van de skoop wordt aangesloten. Over de bouw van de generator valt niet veel te vertellen. We moeten er alleen op letten dat de verbindingen tussen de print en de potmeters en schakelaars zo kort mogelijk blijven. De voeding van de schakeling verdient meer aandacht. We moeten beslist een g o e d gestabiliseerde 12-Vvoeding gebruiken, bijvoorbeeld eentje met een geïntegreerde driebenige spanningsregelaar. Prima geschikt is bijvoorbeeld de "standaard-voeding" uit Elex juni 1984. Nu rijst tenslotte natuurlijk de vraag, wat we met zo'n funktiegenerator zoal kunnen doen. Een belangrijke toepassing volgt uit het derde antwoord op de vraag, waarom een funktiegenerator zo heet. We

•o-®

kunnen er apparaten mee a a n het funktioneren krijgen — eenvoudig gezegd schakelingen met behulp van de toonsignalen doormeten (doorfluiten') en repareren. De funktiegenerator is ook nuttig bij het bepalen van midden-, grens- en andere frekwenties van filters voor het LFof a u d i o g e b i e d .

*Vtt staat voor het s p a n n i n g s v e r s c h i l tussen d e m a x i m a l e en de minimale w a a r d e (top) v a n het sign a a l : Vtop-top.

luxe-lichtorgel deel 2 het scheidingsfilter In aansluiting op het eenkanaals-lichtorgel waarvan de werking en de bouw in het decembernummer werden beschreven, volgt nu het beloofde scheidingsfilter. Daarmee is het apparaat kompleet en kan het zijn dekoratieve taak naar behoren vervullen.

De gevoeligheid van het scheidingsfilter dat we gemaakt hebben is zo groot dat een lichtorgel waarin het wordt toegepast niet per se via de luidsprekeruitgang van de versterker hoeft te worden gestuurd. De volledige uitsturing wordt al bereikt met een audiosignaal van 200 mV, wat een rechtstreekse aansluiting mogelijk maakt op een voorversterker-uitgang of op de tape-uitgang van een geïntegreerde versterker. Zoals blijkt uit figuur 1 is het filter opgebouwd rond een enkele aktieve bouwsteen. IC1 is een kleine LF-versterker die met de aangegeven komponentenwaarden meer dan honderdmaal versterkt. Het versterkte LF-signaal verlaat het IC via pen 5 en wordt vervolgens opgesplitst in drie frekwentiebanden. Deze staan ter beschikking op de uitgangen L (laag); M (midden), en H (hoog). Hoewel de splitsing tot stand komt met behulp van zeer eenvoudige RC-kombinaties, worden de drie frekwentiebanden uitstekend van elkaar gescheiden. De kombinatie R2/C5 vormt een laagdoorlaatfilter met een kantelfrekwentie van 500 Hz. R3 en C7 vormen een laagdoorlaatfilter waarvan de kantelfrekwentie (ca. 5 kHz) net boven het middengebied ligt; de begrenzing aan de onderzijde van het middengebied (bij ca. 1 kHz) wordt b e p a a l d door C8 in kombinatie met de ingangsimpedantie van het aangesloten lichtorgelkanaal. De kombinatie van C9 en de ingangsimpedantie van het lichtorgelkanaal dat op de uitgang H is aangesloten, zorgt er voor dat via deze signaalweg uitsluitend frekwenties kunnen passeren die hoger zijn d a n 5 kHz. Figuur 2 geeft de werking van dit filter grafisch weer. Het "gat" tussen de kantelpunten van 500 Hz en 1 kHz is het gevolg van een bewuste keuze; door deze maatregel wordt de visuele werking van de lichteffekten verbeterd. Het elex -

1-35

C6

es—

.

amplitude

4M7

470 n ^ ^ 16 V

M C7J 'V 47n_

S

22n

500

Ik

flHz) 85789X2

komplete filter past met gemak op een standaardprint van formaat 1 Een driekanaals-versie van dit lichtorgel wordt als volgt samengesteld. Om te beginnen bouwt men het scheidingsfilter. Wie de drie afzonderlijke lichtorgelkanalen (zoals beschre-

ven in het decembernummer) al klaar heeft liggen, kan zich nu direkt g a a n bezig houden met het leggen van de juiste verbindingen en met de afregeling. Maar wie d e bouw tot nu toe heeft uitgesteld, kan een kompakter resultaat bereiken door de drie

stuurschakelingen voor de lichtorgelkanalen samen op een standaardprint van formaat 1 te monteren (zie de figuren 3 en 4). De deelschakelingen worden gebouwd, aangesloten en afgeregeld (met de instelpotentiometers P1. . . P3) volgens de aanwijzingen

Onderdelenlijst scheidingsfilter R1 = 10 Q R 2 . . . R 4 = 1 kS C1 = 1 yF/16 V C2,C3 = 10fiF/16 V C4.C7 = 47 nF

C5 = 470 nF C6 = 4,7 nF/16 V* C8 = 22 nF C9 = 4,7 nF IC1 = LM386N-4

Diversen: 3 eenkanaals-lichtorgels zoals beschreven in het decembernummer (desgewenste stuurtrappen op gezamelijke print volgens de figuren 3 en 4), drie eiko's 1 J J F / 1 6 V en drie potentiometers lin. van 10 kS (zie figuur 6). 1 gestabiliseerde netvoeding 12 V/200 mA 1 Elex-standaardprint formaat 1 (voor het scheidingsfilter) 1 kunststof kastje 3 passende inbouwkontaktdozen 1 netschakelaar 6 A 1 netkabel met steker Kosten: ca. / 20,00 (filter zonder "diversen")

D1 . . . D 3 = 1N4148 T1,T3,T5 = BC557B T2.T4.T6 = BC 547 B La1 . . . La3 = 12 V/50 mA

1-36 — elex

*Als het filter rechtstreeks verbonden wordt met de lichtorgelprint moet een bipolaire elko worden toegepast.

t

-3