Arthura O. Lovejoya filozofia i koncepcja historii idei

UNIWERSYTET MARK CURIE-SKŁODOWSKIEJ

Jerzy Cabaj ARTHURA O. LOVEJOYA FILOZOFIA I KONCEPCJA HISTORII IDEI

W LUBLIN 1989

RacMiMnd prot, d r h a b . J e r s y Topolski doc. dr hab. T a d a u n

BukaUlski

Redaktor Halina

Redaktor Danuta

RayM

techniczny Brsyaka

P r o j e k t okładki Dobroaław

ISSN ISBN

Bagirfaki

0239-9830

83—227-0242-6

SPIS

T R E Ś C I

W s t ę p

7

R o z d z i a ł KSZTAŁTOWANIE ARTHURA

p i e r w s z y SIE t I R O Z W Ó J P O G L Ą D Ó W

FILOZOFICZNYCH

O. L O V E J O Y A

1. Arthur O. L o v e j o y -

13 u źródeł r o z w o j u cnyćli

2. Realizm temporallstyczny 3. Realizm krytyczny a problem n a u k o w o ć c l filozofii

25

4. Epistemologiczny dualizm jako teoria w i e d z y I p o z n a n i a . . . .

27

R o z d z i a ł BADANIA

d r u g i

HISTORYCZNO—FILOZOFICZNE

PRAWOMOCNOŚCI

A

PROBLEM

FILOZOFII T E O R E T Y C Z N E J

1. R o l a historii idei w p r o c e s i e formowania

38 się

temporalistyczno-racjonalletycznej filozofii

39

2. T h e G r e a t C h a i n of Being - filozoficzny s e n s d z i e ł a 3. T h e R e a s o n ,

Und e r stand Ing and Time -

48

4. Historia idei a problem natury ludzkiej

R o z d z i a ł

58

zagadnienie g e n e z y l uwarunkowań

2. " N a t u r a " i "Romantyzm" Jako przedmiot b a d a ń historii idei . . . 3. Historia idei a problem struktury filozoficznego

51

t r z e c i

POSZUKIWANIU METODY 1. Historia idei -

44

krytyka

trracjonalizmu t e o r i o p o z n a w c z e g o

W

13 16

58 65

myślenia 72

P

u z filoz o f i ą w wydaniu G e o r g a Holmesa Howi sona. Howisonowskl

Idealizm

nie znajduje jednak uznania w o c z a c h LoveJoya. P o d z i w natomiast budzi w nim o s o b o w o ś ć przekonanie

nauczyciela, w p a j a j ą c e g o swoim studentom

o potrzebie poszukiwania prawdy, p o d k r e ś l a j ą c e g o

scep-

tycyzm w o b e c c u d z y c h poglądów z a ś rygoryzm w o b e c w ł a s n y c h P o ukończeniu w 189 5 r. studiów w Uniwersytecie Kalifornijskim

badań. Lo-

-

v e j o y podejmuje d e c y z j ę

n -

o kontynuacji w ł a s n e g o

b i e r a H a r v a r d Jako u c z e l n i ę

wykształcenia.

o najznakomitszym w ó w c z a s

wydziale

lozoficznym. D e c y z j a ta z o s t a ł a podjęta jednak po długich z

L o v e j o y był z w i ą z a n y

c z t e r y lata, to jest do 1899 r. Jego

do

Paryża,

( M . A . ) . W roku następnym

g d z i e krótko studiuje na S o r b o n i e

złe

zdanie o tego

uniwersytecką rozpoczyna

protestu z w i ą z a n e g o

ze

zwolnieniom

Standford i p r z e n o s i

P r z e b y w a tam p r z e z

wyjeżz

zamia-

w roku 1899 p r a c ą

su-

nau-

znak

z p r a c y prof. E . A . R o s s a ,

opusz-

się do Washington Unlversity in St. L o u i s .

s i e d e m lat ( 1 9 0 1 - 1 9 0 7 ) . W roku

akademickim

1907/1908 jako visiting p r o f e a s o r w y k ł a d a w Columbia University. t u a c j a a k a d e m i c k a L o v e J o y a stabilizuje s i ę wiem p r o p o z y c j ę

z ro-

rodzaju p r a c a c h .

c z y c i e l a fltozofil w S t a n d f o r d University. P o roku jednak, na cza

zaś

doktoratu. N i e k o ń c z y g o jednak pod wpływem

gestii Jamesa, m a j ą c e g o Karierę

jednak

g o w pełni do swoich p o g l ą d ó w . W

1B97 otrzymuje on tytuł magistra

d ż a do Europy,

twórczoś-

Santayana. T y l k o

w y w a r ł o wpływ n a L o v e j o y a . Ż a d n e m u

nich nie udało s i ę p r z e k o n a ć

rem p r z y g o t o w a n i a

nauczycie-

przeżywający swój najlepszy okres

o r a z William James i G e o r g

tych d w ó c h p i e r w s z y c h ku

krzyżo-

u c z y n i e n i a z Arthura d u c h o w n e g o . Z H a r v a r d e m

lami filozofii byli w ó w c z a s ci J o s l a h R o y c e

fi-

dyskusjach

ojcem, który niechętny b y ł studiom filozoficznym, p o n i e w a ż

w a ł y mu one j e g o p l a n y

Wy-

1910 r. Przyjmuje on

p r a c y j a k o p r o f e s o r filozofii w Johns Hopkins

Sybo-

Unive«^-

sity w Baltimore, g d z i e p o z o s t a j e a ż d o emerytury, to jest d o r. 1938. Centralnym

problemem myśli filozoficznej L o v e j o y a ,

problemem

k t ó r y określił c a ł ą j e g o k a r i e r ę jako b a d a c z a i n a u c z y c i e l a b y ł o nienie z b u d o w a n i a r a c j o n a l i s t y c z n e j wizji świata i człowieka. rozumu jedyną z a s a d ą

i kryterium

prag-

Uczynienie

wartości p o z n a n i a sytułowało g o

w y r a ź n e j o p o z y c j i d o idealizmu i do p r a g m a t y c z n e g o

mu. F i l o z o f i a L o v e j o y a ma p r z e d e wszystkim charakter krytyczny. za

Idealizmem a t a k u j e o n t a k ż e b e r g s o n l z m

z a p r z e c z a j ą c e możliwości b u d u j e ' on p o d s t a w y bytu

l neoreallzm jako

p o z n a n i a r a c j o n a l n e g o . W polemice

Po-

kierunki z nimi

w ł a s n e j filozofii o k r e ś l a n e j p r z e z niego mianem

realizmu t e m p o r a l i s t y c z n e g o , wy charakter

w

antyintelektualiz-

i

u z n a j ą c e j ontologlczny pluralizm l

czaso-

myćll. T y l k o r e p r e z e n t a c j oni s t y c z n a teoria

poz-

n a n i a i w i e d z y j e s t b o w i e m , j e g o zdaniem, w stanie wytłumaczyć zjo<wistca p o z n a n i a . N a j w a ż n i e j s z y m dziełem filozoficznym L o v e j o y a jest The

R e v o l t a g a i n s t D u a l i s m ( l 9 3 0 ) t stanowiło ono syntezę j e g o

leń t e o r e t y c z n y c h . D o

Innych filozoficznie w a ż n y c h p r a c można

przemyśzali-

-

T h e Anomoly of K n o w l e d g e

czyć matist

9

-

(1923),

(1920 ), A Temporalistlc ReaUsm

Prugmalism

Prag-

(1930 ).

M y ś l filozoficzna I/Ovejoya, jakkolwiek samego

v e r s u « the

uważana p r z e z

z a najbardziej z g o d n ą z e stanem w s p ó ł c z e s n e ]

niiiyo 1 naj-

wiedzy

b a r d z i e j wierną kryteriom naukowości, nie w y w a r t a j e d n a k

wpływu

na

r o z w ó j filozofii amerykańskiej. N i e b y ł a o n a bowiem istotnie t w o r e m

ory-

ginalnym l nowatorskim. Ogromną s ł a w ą i uznanie z d o b y ł natomiast

Lo-

v e ] o y j a k o historyk idei. Jego p r a c e z tego opublikował w 1904 r. -

zakresu - p i e r w s z ą

z

w y w a r ł y ogromny wpływ na a m e r y k a ń s k ą hi -

storlograflę, p r z y c z y n i a j ą c s i ę niewątpliwie d o otwarcia n o w y c h spektyw

nich

per-

badawczych. Z a i n t e r e s o w a n i a historyczne L o v e j o y a koncentrowały

n i c z o wokół oświecenia,

się

zasad-

romantyzmu l myśli e w o l u c y j n e j . W n i ó s ł on tak-

ż e istotny wkład do b a d a ń nad filozofią K a n t a , nad dziejami f i l o z o f i i g r e c k i e j oraz nad Ideami naturalizmu 1 prymitywizmu. W p ł y w nie b y ł naturalnie z w i ą z a n y lecz

z rozwijaną p r z e z

ł o ż e ń przedmiotu b a d a ń

z tematycznym kręglem j e g o

n i e g o k o n c e p c j ą metodologiczną.

ne p r z e z

W myśl jej

historycznych nie powinny stanowić

filozoficzne c z y innego r o d z a j u w i ę k s z e c a ł o ś c i

(unit-ldeas).

określo-

składowe, Postulat

d a n i a unlt-ldeas, ś l e d z e n i a Ich r o z w o j u w e w s z e l k i c h m o ż l i w y c h c z y z n a c h ich h i s t o r y c z n e g o p r z e j a w i a n i a się, a n a l i z a przez

opraco-

waniem programu metodologicznego. Jego p o d s t a w o w ą i d e ą b y ł a niem I>oveJoya szego

współpracy

w o b s z a r z e b a d a ń historycznych,

myśl

co -

zda-

przyczyniłoby się do bardziej adekwatnego i pełniej-

odtworzenia n a s z e j p r z e s z ł o ś c i kulturowej, której p o z n a n i e

w a n e jeat, jak sądził, p r z e z nadmierną s p e c j a l i z a c j ę l p o d z i a ł y w toriografii. R e a l i z a c j ą tej Idei b y ł o p o j a w i e n i e s i ę w roku 1940 czasopisma.

ba-

płasz-

wywoływanych

nie w d z i e j a c h myśli zmian l transformacji z a o w o c o w a ł y

zorganizowania

za-

systemy

teoretyczne,

n a s n a j c z ę ś c i e j mianem izmów, l e c z ich c z ę ś c i

n a z y w a n e p r z e z niego ideami elementarnymi

Lovejoya

zainteresowań,

"Journal of the Hi story of I d e a a " , taką bowiem

otrzymało, stał się periodykiem, który na trwale wrósł w

hamohis-

nowego

nazwę

amerykańską

n a u k ę historyczną p r z y c z y n i a j ą c się niewątpliwie d o r o z w o j u

amerykań-

s k i e j historii Intelektualnej. ^ Metodologiczne daczy. ków

idee L o v e j o y a z o s t a ł y podjęte p r z e z wielu

Stały s i ę one popularne, s z c z e g ó l n i e

w ś r ó d historyków

ba-

i teorety-

literatury. Jakkolwiek nie miał on u c z n i ó w w dosłownym s e n s i e , to

j e d n a k można mówić LoveJoyowsklej s z k o l e historii idei. D o jej w y c h przedstawicieli m o ż n a z a l i c z y ć G e r g a B o a s a ,

czoło-

Phi lipa W i e n e r a ,

Marjorle Nlcolson, nie

sposób

wach

Charolda

przecenić.

uznania l szacunku

wie j e g o

się

Znaczenia

on b o w i e m

grona

A n d r e w J. R e c k o ,

tak z n a c z ą c y ,

że

będą

Ł>ovejoya

w jawnych

lecz także

zwrócenia

pojmowanie uwagi

w

słowa jednego

który pisał następująco: "Jego

jest' niemożliwym

amerykańskiej bez

I wpływu

nie iylko

zwolenników

krytyków. Dowodem tego niech

znawców, myśli

Chernlsso.

Wyraźni

historii

z

sło-

podzijego

wpływ

był

współczesnej

na j e g o p r a c e

krytyczne

i

historyczne".* P a n g a myśli

Lovejoya może

zatem

sama

w sobie

stanowić

d o s t a t e c z n y p o d s t a w ę p o d j ę c i a nad nią b a d a ń . Z a s a d n i c z ą jednnlc czyny,

k t ó r a s k ł o n i ł a mnie d o

zajęcia się twórczością tego

h i s t o r y k a idei j e s t , p r a k t y c z n i e na g r u n c i e

polskiej filozofii, c z y

bowiem trzech polskich S. S w i e ż a w s k i ) szym wiąc nie

stopniu,

podejmowało Lovejoya

biorąc,

( T . Bukslńskl,

w swoich pracach,

z rozdziałów

The

2

w większym

G r e a t C h a i n of

Pojawienie

zainteresowań

artykułu c z y

l

lub

należy zauważyć

nie

Do tej p o r y nie ukazało

myśli Tylko

Z.J. C z a r n e c k i

autorstwa M a c i e j a Orkana-Łęcklogo. o z n a c z a jednak jakiegoś

wybitnego jego

mniej-

z historlograflczną refleksją LoveJoya.

na g r u n c i e p o l s k i m

przekładu jednego

nieobecność

s z e r z e j p o l s k i e j humanistyki.

hlstoryltóvv

wątki z w i ą z a n e

o recepcji się

rzecz

przy-

wzrostu

się tego

Belng

przekładu

myślą

Lovejoya.

s i ę b o w i e m ani Jedna p r a c a , c z y to w

książki, której zosadnlczym

Mó-

pojawie-

tematem b y ł a b y J e g o

formie twór-

czość. Niniejsza rozprawa ku p o l s k i m p r a c ę ,

stanowi

poświęconą

zatem p i e r w s z ą ,

w całości

l o z o f i c z n o j m y ś l i L o v e j o y a . Jnko p r ó b a The

I/ovejoyowslcioj. P i e r w s z ą

J. W i l s o n a : A i t h u r Htll, 1 9 8 0 ) . jest ko

WUlsona,

wybitnego

typu b i o g r a f i c z n e g o ,

l polityczna, nie

napisano

ną

we

do

roku

działalność

ujęcia myśli

bowiem k s i ą ż k a

w którym lecz

została

także

(Chapel Lovejoya,

ujęta nie

publicystyka

l społeczna,

li-

Daniela

znawcy twórczości

naukowa

autora w

czego

tyl-

Spo-

ja w

swo-

u w z g l ę d n i a m . N a temat L o v e j o y o w s k l e j f i l o z o f i i 1 h i s t o r i i dotychczas

F r a n c j i ) . Jeśli z a ś 1906 u k a z a ł o

cztery

prace

doktorskie

w latach

(trzy

w USA

I jed-

i d y i o o p u b l i k a c j e n a j n o w s z e i n n e g o typu,

!=i