Δειπνοσοφισταί (Athenaei Naucratitae Deipnosophistarum Liber 13)

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ « ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ »

ΑΠΑΝΤΑ

13

ΔεΙΠΥοσοφιστών ΙΓ

433

« ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ »

'Εκδότης 'Οδυσσέας Χατζόπουλος

Ι' Ο Αθήνα ιος ΎενVΉθηKε στη Ναύκρα-

Ι

τη της Aιrύπτoυ, έζησε στην Αλε ξΆVδρεια και πέθανε στη Ρώμη. Η ζωή του, Ύια την οποία οι πληροφορίες μας εί­ ναι ελάχιστες, φαίνεται 6τι κύλησε ανά­

μεσα στο τέλος του 20v κα ι στις αρχές του 30ίι αι. μ.χ. (περίπου

170-230 μ.χ.),

6πως

μπορούμε να εικάσουμε απ6 εσωτερικά τεκμήρια του έΡΎου του. Ο Αθήναιος, Ύένvημα και θρέμμα της ύστερης σοφιστικής, έμεινε στον χώρο

της αρχαίας ελληνικής Ύραμματείας ως ο συΎΎραφέαςτωνΔειπνοσοφιστων. Το έΡΎΟ χαρακτηρίστηκε εrχειρίδΙO Ύαστρονο­ μΙας (είναι το παλαι6τερο βιβλίο που δια­

θέτουμε με υποδείξεις Ύια παρασκευή ψ(ηητών), αλλά μαζί είναι μια πλούσια

πηrή σε υλικ6 δεΙΠVoλorίας και τυπικού συμποσίων και, ακ6μα περισσ6τερο, ένας πανδέκτης εrΚVKλoπαιδΙKών και άλλων ΎΥώσεων που καλύπτουν το σύνολο των ανθρώπινων ενδιαφερ6ντων. Επί πλέον οι Δειπνοσοφισταί είναι σύνθεση με αλλε ­

πάλληλες καταrραqiς παραθεμάτων απ6 εκατοντάδες συΎΎραφείς ποιητικών και πεζών έρ'Υων (800 περίπου) και απ6 υπερ ­ τριπλάσιες εκατοντάδες

(2500

περίπου)

έΡΎων, έτσι που μπορεί να ειπωθεί 6τι, αν δεν σωζ6ταν η σπουδαι6τατη τούτη πηrή, η ΎΥώση μας Ύια την ελληνική αρχαι6τη­ τα θα ήταν λειψή.

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

433

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ

ΑθΗΝΑΙΟΣ

ΔΕmΝΟΣΟΦΙΣΤΑΙ ΤΟΜΟΣ ΔΕΚΑΤΟΣ ΤΡΙΤΟΣ

433

Ι\α τη σειΦ της ~ώας Ελληνι.χής wαμματε{ας «οΙ ΕΛΛΗΝΕΣ» ελήφθησαν uπ' όψιν οι ~ εκδόσεις ΟχjΌrd και

BSB B .G. Teubner Verlagsgesellschaft

Classical Texts

καθώς και. οι:

Cambήdge. Massachusetts, Harνard University Press, London. William Heinemann Ltd. - Les Belles Lettres. Collection des Universites de France, publiee sous le patronage de Ι' Association Guillaume Bude. - Tusculum Bίkher.ei. Heimeran Verlag, Μϋnchen. -ι poeti greci trαdotti da Ettore Romαgnoli . Bologna, Nicola Zanich.elli editore. - Pubblicazioni dell' istituto universario di mαgistero di Catanίa. Seήe filosofica. Testi e documenti.

- Loeb Classical Library.

- Les auteurs grecs explίques d' apres une methode nouvelle par deux trαductions jranfaises: Ι 'une litteraire et juxtalineaire

presentant le mot-a-mot fran~ais en regard des mots grecs correspondants, Ι' autre corήgee et precedee du texte grec. Paήs, Libraiήe Hachette et Cie.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΔΙΕΥθΥΝΣΗ ΣΕΙΡΑΣ

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ ΙΈΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΕΡΓΟΥ

ΑθΗΝΑ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΙ

433

433

ΑΘΗΝΑΙΟΣ ΔΕΙΠΝΟΣΟΦΙΣΤΑΙ

ΤΟΜΟΙ ΔΕΚΑΤΟΙ ΤΡΙΤΟΙ

ΔεΙΠVoσoφιστών Π

EIΣAΓQIΉ

-

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

-

:ΣΧΟΛΙΑ

θEOΔQPOI~MAYPOΠOYΛOI

ΕΙΠΜΕΛΕΙΑ

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΚΑΚΤΟΥ

Κ

Α

Κ

Τ

Ο

Ι

Aπoxλει.σnxή ι.δι.οχτηώι

e

ΚΑΚΤΟΣ

1992

Κάθε τόμος της ΠΟ{ΙΟύσας σειΦς ε!ναι. ανwtελές έvfo, δε1ι.ΤUCΌ χωριστής εκμετcW.εooης, και. πωλείται. χωριmά.

Πρώτη έκδοση

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚλΚΤΟΣ ΟΔΎΣΣΕΑΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ

Πανεπumμίoιι

1998

CACI'US EDmONS &

ΣΙΑ Ο,Ε. ODYSSEλS

46 Αθήνα 106 78 Τηλ. 38.40.524 - 38.44.458 Fax: 33.03.098

HATZOPOULOS & 00.

46, Panepistimiou Athens 106 78 TeL 38.40.524 - 38.44.458 Fax: 33.03.098

ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΔEIIINΌΣC>ΦIΣ'fΩN ΙΓ

ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΧΟΛΙΑ

. .......... . .......... 9 - ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ................... 11

.. . .. ... ................ . .. . . .. .. 281

ΔEΠINOΣOΦIΣTQN ιr

\

ΚΕΙΜΕΝΟ

-

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

/

ΑθΗΝΑΙΟΥ ΝΑΥΚΡΑΤΠΟΥ ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ Π'

555

1.

:Avnφάνης ό κωμφδιοποιός, έταίρε Ί1μόκρατες,

ώς άvεyivωoκέ τινα τφ 6ασιλεί :.uεξάνδρφ τώv έαvτoϋ

κωμφδιών, ό δε δήλος J7v ού πάνυ τι άπoδεχόμεvoς, "δεί γάρ, έψηoεv, ώ OOoιλεv, τΌv ταύτα άπoδεξόμεvoν άπό ovμooΛΩV τε πολλάκις δEδειπvηκέναι καί περί έταί­ ρας πλεovάκις καί είλΗφΈVΑΙ καί δεδωκέναι πληγάς, " ώς φησι Avκόφρων ό Xαλκιδεiς- έν τοίς περί Κωμφδίας.

ήμείς ούν τΌv περί έρωτικών λόγον ένταΟΟα μέλλοντες b κατατάττειν (έyέvovτo γάρ καί περί γαμετών και έται­ ρών πολλάκις λόγοι) είδόσιν έκτιθέμεΥΟΙ τΉv ίοτορίαν τών Μουσών τΉv Έρατώ έπικαλεσάμεΥΟΙ είς μνήμην ήμίν ίέναι τόν έρωτικΌV έκείΥον κατάλογον, ΈVΤεiίθεv τΉv καταρχήν ποιησόμεθα·

12

ΑθΗΝΑΙΟΥ ΝΑΥΚΡΑηΤΟΥ ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΔΕΚΑΤΟ ΤΡΠΟ BmΛIO

Ι. ο κωμωδιογράφος ΑντιφάνηςΙ, φίλε Ίlμ.oκράτη, όταν διάδαζε στο 6ασιλιά Αλέξανδρο κάποιες κωμωδίες

του, κι εκείνος όμως έδειχνε ότι δεν του άρεσαν πολύ, είπε: «Πρέπει, 6ασιλιά, σε όποιον αρέσουν αυτά τα έρ­

γα πολλές φορές να έχει ΔΕιπvΉΣΕι σε γεύματα που γί­ νονται με τη συμ60λή των συνδαιτυμόνων και περισσό­ τερες φορές να έχει δεχτεί και να έχει δώσει χτυπήματα για εταίρες». Έτσι λέει ο Λυκόφρονας2 από τη Χαλκίδα

στο έργο Περί κωμωδίας. Εγώ λοιπόν επειδή σκοπεύω εδώ να καταγράψω την εξιστόρηση των ερωτικών θεμά­ των (διότι πολλές φορές έγινε λόγος για παντρεμένες

-Υυναίκες και για εταίρες) εκθέτοντας την ιστορία μου σε ανθρώπους που ξέρουν τα πράγματα, από τις Μούσες3 θα επικαλεστώ την Ερατώ να ΟΟηθήσει τη μνήμη μου

να προχωρήσω στον ερωτικό εκείνο κατάλογο και θα κάνω την αρχή με το στίχο:

13

ΑθΗΝΑιΟΣ

ι

/

εί δ' άγε νVv, 'Ερατώ, πάρ θ' ίσrαOO καί μα έVΙΣΠΕ,

τίνες λόγοι περί αύτου του έρωτος καί τΏV έρωτΙΚΏV έλέχθηοαν.

2.

καί γαρ τας Υαμετας ό καλός ήμών έστιάτωρ

c έπαι'Vών Έρμιππον έφη έν τοίς περί Νομοθετών ίστο­ ρείν ότι έν λακεδαίμovι είς οίκημά τι οκοτεινόν πασαι ΈVΕκλείovτo αί κόραι, ovvεyκλειoμέvων καί τών άγάμων

νεαvίoκωγ καί έκαστος fις έπιλά6οιτο, ταύτη'V άm]yεν άπροικον. διό καί λύσανδρον έζημίωσαν, ότι καταλι­

πών ΤΉV προτέραν έτέραν έ60υλεVετo περικαλλεστέραν άγαγέοθαι. Κλέαρχος δ' ό Σολεύς έν τοίς περί Παροι­

ΜιΏv "ΈV λακεδαίμovr., φηοί, τούς άΥάμοις αί yvvαίκες

d ΈV έορτη τιvι περί τόν 6ωμόv έλκovσαι ραπίζovσιν, ίνα τΉv έκ του πράγματος ύ6ριν φεύyovτες φιλοστοργώσί

τε καί ΈV ώρ(Ζ προοίωοι τοίς Υάμοις. ΈV δέ l\ΘΉVΑΙς πρώτος Κέκφψ μίαν έvi έζευξ'εν, άνέΔΗV τό πρότερον ούσών τών ovvόδων καί κoιvσyαμίων όντων. διό και έδοξέ τιοιν διφυής νoμιoθi'ίvαι, ούκ είδότων τών πρότε­

ρον δια τό πλijθoς τόν πατέρα." έκ τούτων ούν τις όρ­ μώμεvoς μέμψαιτ' Άv τούς περιτιΘΈVΤας Σωκράτει δύο

Υαμετας yvvαίκας, ΞΑVΘΊΠΠΗV καί ΤΉV ~ίδov Μυρ­ τώ, ού του δικαίου καλουμένου (οί χρόνοι γαρ ού συγ-

556 χωρoiJoιν) άλλCι του τρίτου άπ' έκείvoυ. είoi δέ Κίιλλι­ oθέvης, Δημήτριος ό Φαληρε~, Σάτυρος ό περιπατητι-

14

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΊ'ΩΝ Π'

Έλα τώρα, Ερατώ, στάσου δίπλα μου και πες μου 4 ποια λόγια ειπώθηκαν για τον ίδιο τον έρωτα και για τα ερωτικά ζητήματα.

2.

Σχετικά με τις παντρεμένες γυναίκες ο καλός μας

οικοδεσπότης κάνοντας το εγκώμιό τους είπε ότι ο 'Ερμ.ι.ππ0ς6 στο έ{ryo του Περί voμoθετΏv γράφει ότι

στη Λακεδαίμονα όλες οι κοπέλες κλείνονταν σε κάποιο σκοτεινό οίκημα και μαζί τους κλείνονταν και όλοι οι

άγαμοι νέοι' όποιαν έπιανε ο καθένας, αυτήν πήγαινε στο σπίτι του χωρίς προίκα. Γι' αυτό και τιμώρησαν το Λύοο.νδρο7, επειδή εγκατέλειψε την πρώτη κοπέλα και

σκεφτόταν να παντρευτεί μια άλλη πιο όμορφη. Ο Κλέ­ αqxOΙ;- από τους Σόλους στο έ([Υο του Περί παρoιμu1Jv λέει: «Στη Λακεδαίμονα σε κάποια γιορτή οι γυναίκες σέρνοντας γύρω από το 6ωμό τους άγαμους τους ραπί­ ζουν, για να αποφεύγουν την προσ6ολή αυτή, να δείχνουν αγάπη για οικογενειακή ζωή και να προσέρχονται σε γάμο σε καλή εποχή. Στην Αθήνα πρώτος ο Κέκρσπας9 ένωσε μια γυναίκα μ' έναν άντρα, ενώ πρωτύτερα οι

ενώσεις γίνονταν ελεύθερα και υπήρχε κοινογαμία. Γι' αυτό και φάνηκε σε μερικούς ότι θεωρήθηκε πως έχει διπλή φύση, επειδή οι παλιότεροι εξαιτίας του πλήθους δεν ήξεραν τον πατέρα τους»10. Ξεκινώντας λοιπόν κά­ ποιος από αυτά, θα μπορούσε να κατηγορήσει όποιους αποδίδουν στο Σωκράτη δυο νόμιμες συζύγους, την Ξαν­

θίππη και τη Μυρτώ, κόρη του Αριστείδη, όχι αυτού που έχει την προσωνυμία δίκαιος (διότι αυτό το αποκλεί­

ουν τα χρονολογικά οτοιχεία ΙΙ ) αλλά του εγγονού του. Αυτοί είναι ο Καλλισθένης12, ο Δημήτριος13 Ο Φαληρέας,

15

/

ΑθΗΝΑΙΟΣ

κός, :4ρwτόξενoς, ο[ς τό ένδόσψov :4ρwτoτέλης έδω­ κεν ίστoρώv τoiίτo ΈV τφ περί ΕύΥενείας εί μή άρα

ovy-

κεχωρφέvov κατά ψήφισμα τoiίτo έyέvετo τότε διά oπιmν άνθρώπων, ώστ' έξείvαι καί δύο έχειν yvvαίκας

τόν 6ovλόμεvov, όθεν καί τούς τής κωμφδίας πσιητάς άπooιωπfισαι τoiίτo, πολλάκις του Σωκράτotς' μνημσ­ νεύσντας. παρέθετο δέ περί τών yvναι.κώv ψήφισμα 1ε-

b ρώvvμoς ό 'Ρόδιος, όπερ σοι διαπέμψσμαι εύπορήσας τού 6ι6λίov. άντείΠε δέ τοίς λέγovoι περί τών Σωκράτotς' yvvαικών Παναίτιος ό ·Ρόδιος.

3.

ποΦ δέ Πέρσαις άνέ­

χεται ή 6ασίλεια του πλήθοις τών παλλακίδων διά τό ώς δεσπότην άρχειν τής γαμετfJς τόν 0Οσιλέα, έτι δέ καί: διά τό την 6ασιλίδα, ώς φτισιν Δίνων ΈV τοίς Περσικσίς,

ύπό τών παλλακίδων θρησκεύεσθαι' πρoσκvvoVΣι γουν αύτήν. καί ό Πρίαμος δέ πολλαίς χρηται yvvαιξί καί ή

Έκά6η ού δυσχεραίνει. λέγει yoiίv ό Πρίαμος

c

έννεακαίδεκα μέν μαι ίijς έκ νηδύος ήσαν, τούς δ' άλλοις μαι έτικτον έvi μεγάρowι yvvαίκες.

ποΦ δέ τοίς Έλλησιν ούκ άνέχεται ή του ΦoίVΙΚoς μήτηρ την του ~ύντoρoς παλλακίδα. Μήδεια δέ καίπερ είδυία τό έθος ότι έστί 6αρ6αρικόν ού φέρει ούδέ αύτή τόν Παύκης γάμον, ήδη είς τά άμείνω καί Έλληνικά

16

ο πεeιπατητικός Σάτυρος1. και. Ο Aρισtόξενoς15. σ' αυτούς

την αφορμή έδωσε ο Αριστοτέλης αναφέροντας το στοιχείο αυτό στο έ(r(o το\) Περί εvyεvείας6. Εκτός κι αν η διγαμία ήταν τότε επιτρεπτή με ειδικό ψήφισμα εξαιτίας της έλλειψης ανθρώπων, ώστε να επιτρέπεται σε όποιον θέλει να έχει δυο οΥνναίκες γι' αυτό και οι ποιητές κωμωδιών το αποσιώπησαν, αν και. πολλές φο­ ρές μνημονεύουν το Σωκράτη. Ο Ιερώνυμος17 από τη

Ρόδο έχει παραθέσει ένα ειδικό ψήφισμα για τις γυναί­ κες, πο\) θα σou το στείλω, μόλις αποκτήσω άνεση με τη γραφή το\) 6ι6λίου αυτού. A)JiJ. ο Παναίτιος1β από

τη Ρόδο μίλησε πρo6άλλovτας την _ΑΝτΊwΗΣΉ το\) σχετικά με την ύπαρξη γυναικών το\) Σωκράτη.

3. Στους Πέρσες

η 6ασίλισσα ανέχεται το πλήθος των παλλακίδων, επει­ δή ο δασιλιάς εξouσιάζει σαν αφέντης τη γυναίκα το\)

κι ακόμη επειδή η δασίλισσα, όπως λέει ο ΔLνωνας19 στα Περσικά του, δέχεται προσκυνήματα από τις παλλα­ κίδες την προσκυνσίτν λοιπόν. Και ο Πρίαμος έχει πολλές

γυναίκες και η Εκά6η δε δυσανασχετεί γι' αυτό. Για πα­ ράδειγμα, ο Πρίαμος λέει: Ώους δεκαεννιά μιας μήτρας είχα εγώ στο σπίτι

κι άλλους στο παλάτι μου άλλες μού τους γεννούσαν γυναίκες 20.

Στους Έλληνες όμως η μητέρα το\) Φοίνικα δεν ανέχεται την παλλακίδα ΤΟ\) Αμύντορα21. Και η Μήδεια22 , αν και ξέρει ότι η συνήθεια της διγαμίας είναι 6αρ6αρική, ούτε

κι αυτή υπομένει το γάμο της Ιλαύκης, επειδή ήδη έχει αλλάξει τις συνήθειές της προς το καλύτερο και προς

17

ΑθΗΝΑΙΟΣ

έκδεδιτιπιμένη. και ή ΚλVΤαψvήoτρα δέ περιπαθής yεvσ­ μένη τΉv ΚασσάVΔΡΑν ΣΎv αύτφ τφ ~γαμέμVOVΙ άπο­

κτείνει,

i}v είς ΤΉV Ελλάδα ό κρείων έπηγάΥετο, έν έθει

yεvόμεvoς 6σρ6αρι.κών yάμωv. ''θαvΜΆΣΑι δ' Άv τις φηοίν :4ριοτοτέλης, ότι ούδαμού της 1λιάδος 'Όμηρος έποίη­

d

σε MεVΕΛΆφ ovyκoιμωμένηv παλλακίδα, πάσι δούς γυ­

ναίκας. κoιμώvται γofJv παρ' αύτφ και οί yέρovτες μετά

yυvαικων, Νέστωρ καί Φσίνιξ. ού Υάρ ήσαν ούτοι έκλε­ λυμέvoι τοίς σώμασιν ΈV τοίς της νεότητος χρόvoις ή διά μέθης ή δι' άφροδισίων ή καί διά της έν ταίς άδη-

.

φαΥίαις άπεψίας, ώστε είκότως έρρωvτo τφ γήρ(l. έοι­

κεν ow ό Σπαρτιάτης αίδείσθαι yαμετΉv oliσαν τΉv

'EλέvΗv, ύπέρ ης καί Φ στρατείαν ήθροισεγ διόπερ e φVλάπεται τΉv πρός άλλΗV ΚOΙVΩMν. ό δ' ~yαμέμvων ώς πoλvyύvαιoς ύπό θερσίτου λοιδορείται·

πλείαί τοι χαλκού κλιοίαι, πολλαί δέ yvvαίκες

είοίν έVΊ κλιoίnς έξαίρετοι, άς τοι ~αιoί πρωτίστφ δίδομεν.

άλλ' ούκ είκός, φησίν ό :4ριοτοτέλης, είς χρijoιν εΙναι τό πλήθος των yvvαικων, άλλ' είς γέρας έπεί ούδέ τΌV

πoλiιν

olvov είς τό μεθύειν παρεσκεVΆσατo." 4.

ό δέ Ή­

ρακλής πλείστας δόξας έοχηκέναι yvvαίκας (ην Υάρ φι-

18

ΔEΠINOΣQΦIΣTQN ΙΓ

τον ελληνικό τρόπο. Και η Κλυταιμνήστρα γεμάτη πάθος σκότωσε την Κασσάνδρα23 μαζί με τον ίδιο τον Αγαμέ­

μνονα, επειδή ο άρχοντας την έφερε στην Ελλάδα Ο\ΜΊ­ θισμένος στα 6αρ6αρικά έθιμα γάμων. «θα μπορο{ισε», λέει ο Αριστοτέλης, «να παραξενευτεί κάποιος, ότι που­

θενά στην lλuiδα δεν παρουσίασε ο 'Ομηρος το Μενέλαο να κοιμάται μαζί με παλλακίδα, αν και έδωσε γυναίκες σε όλους. Για παράδειγμα, στο έ{!Υο του και οι -γέροντες κοιμούνται μαζί με γυναίκες, ο Νέστορας και ο Φοίνι­

κας24. Διότι αυτοί οι. δυο δεν είχαν χαλαρωμένα τα

00r

ματά τους στην περίοδο της νεότητάς τους ή με τη μέ­ θη ή με σεξουαλικές δραστηριότητες ή με δυσκολίες να χωνεύουν εξαιτίας πολυφαγίας, εΠομένως δικαιολογημέ­ να είχαν σωματικές δυνάμεις στα ΎΕρΦα:ΤΟΝ ιr

'Βπειτα μια λέει: Ας έχω ένα τετράποδο κρεΟΟτι ή κά­

θισμα 'Βπειτα άλλη λέει: Ας έχω ένα τρίποδο. Κι έπειτα άλλη

λέει: Μια δίποδη παιδούλα Τότε όποιος το καταλα6αίvει ~ι αμέοως όπως ο Oιδiπoδας

δίmvτας την εvrύπωση ότι ούτε καv την είδε και ~αι μόvoς τov αΥ κι άθελα Αλλ' όσοι ΠF{)ψένovv v' αγaπηθoύv αμέσως ξεσrικώmνrαι

και ιιψώvovται ΟΤOV αέρα. Και rια να μιλήσουμε με ου­ vτσμία,

ΚΑVΈVΑ αγρίμι ΔΕv είναι πw αφαvι.oτι.κό από μια εταiρα.

7. Ενώ ο Λαρήνσιος έϊ.εΥε πολλά τέτοια, ο ΛΕΩΝΊΔΗςSl μιλώντας περιφρονητικά για τον όρο παντρεμένη γυναί­ κα παρουσίασε αυτούς τους στίχους από τους Mάvτεις

του ΆλεξΗS2: Δ~ εμείς

_

πov έχοψε πovλήσει

την ελευθερία του λόyov και την άνεση της ζωής μας και ζοψε δούλοι τωv yυναικώv aντi να είμαστε t:λεt&eoι θα πεις: Προίκα ΔΕv έχovμε, ΔΕv έχοψε έτσι τιμή; 1ηv έχοψε πικρή και γεμάτη από yυvαικεία χολή. Διότι η χολή τωΥ αvτρώy σε σύγκριση μ' εκείτη είναι μέλι. Οι άvτρες ovyχωρoύv, όταΥ κάποια τοις- ζΗΜUΔvει' αtπές κι όταΥ ζημιώvovv, κατηyoρoύv κι από πάvω' εξovσιάζovv όaotς- ΔΕv έπρεπε, εw) αδιαq;qJoύv yrα όaotς­

έπρεπε Υα εξοvoιάζovv, επιορκούΥ, δεΥ έxovv τίποτε το κακό, κι όμως κάθε φορά ΛΕv ότι είναι άρρωστες.

29

ΑθΗΝΑΙΟΣ

559 ΞέVΑΡΧoς δ' έν ΎΠWΡ φηaίγ

εΙτ' είσίν οί τέττιγες ούκ εύδαίμovες,

Ώv ταίς ΓVVαιξίν 000' ότιοVv φωvijς ένι;

ώς τακερόν, ώ Ζεύ, καί μαλακόν τό 6λέμμ' έχει. ούκ έτάς Εταίρας ίερόν έστι πανταχού, άλλ' o~ί γαμετής ούδαμού τής Ελλάδος.

•Αμφις

δ' έν i\.OάμaVΤL· Τ"

ειτ

" , , ου -yvvαι.κoς εστιν εvvoικωτερov

γαμετής έτα4Jα; πολύ γε καί μάλ' είκότως.

b

η μiν VΌμφ γάρ καταφρoνoiJσ' ένδον μέVΕι,

η δ' ol'δεν ότι η τοίς τρόποις ώVΗΤέoς άνθρωπός έστιν η πρός άλλον άπιτέov.

8. ΕύΟΟυλος δ' ΈV λ'ρvoiλλ(l' κακός κακώς άπόλοιθ' όστις γυναίκα δεύτερος

έγημε' τόν γάρ πρώτον ούκ έρiiJ κακώς. ,..

,

'Τ

.,

,..

_

_

ο μεν γαρ ην απειρος, οιμαι, του κακου,

ό δ'

ol'ov

ΉV ΓVVΉ κακόν πεπvoμέvoς.

καί προελθών φηοι.γ

30

ΔEΠINOΣQΦJΣTQN Π'

Δεν είναι λοιπόν τα αρσενικά τζιτζίκια ~

που οι γυναίκες τo~ δεν έχουν τΗv παραμικρή φωνή;S4 ο ΦtλέtαιρoςSS στον ΚoριVΘΙΑΣΤΉ του λέει: Δία μου, πόσο τρυφερή και μαλακή είναι η ματιά της! Δεν είναι παράξενο που υπάρχει παντού ιερό της ΕταίραςS6,

αλλά πουθενά στην Ελλάδα ιερό της παντρεΜΈVΗς γυ­ ναίκας. Ο Άμφης7 στον AΘΆΜΑVΤά του λέει: λοιπόν δεν είναι πιο καλoσvvάτη μια ετα4!α

από μια παντρεμένη ΓVVΑΊΚα; Πάρα πολύ και εύλογα. Η παντρεΜΈVΗ στηριγμένη στο νόμο μένει περήφανη στο σπίτι·

η ετα4!α ξέρει ότι ή με κ~ τ~ πρέπει να αγοράσει έναν άνθρωπο ή να στραφεί ο' έναν άλλο.

8.

Ο Εύ6ουλος στη XΡvΣΊΛΛΑ λέει:

Έτσι κακός που είναι, με κακό τρόπο να χαθεί όποιος δεύτερος παντρεύτηκε

ΓvvΑΊκΑ· διότι δε θα κακολογήσω τον πρώτο. Εκείνος ήταν άπειρος, κατά τη γνώμη μου, Υια το κακό· αυτός ήταν πληροφορημένος τι κακό ήταν η yvvαίκα. Και προχωρώντας λέει:

31

ΑθΗΝΑΙΟΣ

ώ Ζεύ πoλvτψητ: είτ' έγώ κακώς ποτε c

έρώ ΓVVΑίκα~ τη Δί' άπoλoψηv άρα, πάντων άρισrov κΠJ.Ulτων. εί δ' έyέvετo κακή yvvή Μήδεια, ΠΗvΕΛΌπΗ δέ μέγα πράγμ: έρεί τις ώς Κλvταψvήoτρα κακή·

·Αλκηστιv άντέθηκα χρηoτήv. άλλ' ίσως Φαίδραv έρεί κακώς τις άλλά τη Δία

χρηστή τις ήν μέντοι

- τίς; οίμοι δείλαιος,

ταχέως Υέ μ' αί χρησταί ΓVVΑίκες έπέλιπov,

τώv δ' αυ ΠovrplJv έτι λέΥειv πολλάς έχω. :4ριoτoφώv δ' έv Καλλωvίδπ·

d

κακός κακώς άπόλοιθ' ό Ύίιμας δεύτερος

ΘVΗΤΏv. ό ΜΈV Υάρ πρώτος oύδέv ήδίκει·

ούπω Υάρ είδώς ούτος

ol'ov

ήν κακόv

έλάμ6αvεv ΓVVΑίχ'· ό δ' ύoτερov λαοο>v

είς ΠΡOVmov είδώς αύτόv ένέ6αλεv κακόv. καί ίιντιφάvΗς ΈV Φrλoπάτoρι· γεγάμηκε δήπov. Β. τί σύ λέγεις; άληθιVΏς yεγάμηΚEv,

ov έγώ

ζώντα περιπατσύντά

κατέλιπσγ,

MΈVavδρoς δ' ΈV 'Αρρηφόρφ

e

ού γαμείς, ιZv

32

fj

Αύλητρίδι·

voVv έχnς,

ΔEΠINOΣOΦIΣΊ'QN ΙΓ

Δiα πoλVΤΊΜητε, εγώ λofπόv θα κακολοΥήσω κάποτε yιMliκες; Μα το Δίο., Wl χα(kδ, αν το κάνω κιrrrnφόνrας το πιο πολύτιμο απ' όσα έχοψε. Αν υπήρξε yvναίκα

κακή η Μήδεια, η ΠΗvΕΛΌπΗ πάντως άξιζε πολύ. θα πει κιiπowς ότι η Jαυταιμvrjστρα ήταν κακή' θα του aνππaραθέσω την καλή Άλκηστη58. Ίσως όμως κιiπowς θα κακολοΥήσει τη Φαίδρα' αλλά, μα το Δία,

vπri>xε κάποια καλή -ποια; Aλψovό μου του δVιnv.t'oυ, μου τέλειωσαν ΥρήΥορα οι περιπτώσεις καλών yvναικώv,

ενώ μπορώ να αvαφέρω ακόμη πολλές κακές yvvαίκες:

-

Έτσι κακός που είναι, ας χαθεί με τρόπο κακό όποιος θνητός

παvrρεύπικε δεύτερος: ο πeώτ~ δεν έκανε ΚΑVΈVΑ λά(bς διότι μη ξέρovτας ακόμη τι κακό ήταν αυτό ytMZίκα παvτρεOOταv ενώ κείvoς που παvrρεύπικε έπειτα ξέροvrας έριξε τον εαυτό του σε ολοφάνερο κακό. Ο Αντιφάνης στον Φrλoπάτoρα λέει:

Έχει παvrρεvτεί tίέ6αια. Β 11 μου λε~ Αληθινά έχει ΠΑVΤΡΕVΤεί αυτός που άφησα να είναι ζωvrΑVΌς και να περπατάει;

Ο Mέναν~ στην Αρρηφόρο ή στην Αυλητρίδα τσυ λέει: Δε θα παvrρεvτείς, αν έχεις μυαλό,

ΑθΗΝΑιΟΣ

τουτον καταλεΊΠΩV τόν 6ίov. ΥεΥάμηκα 'γάρ καύτός διά τουτό σοι παραιvω μή Υαμείν. Β. δεδoγμέvov τό πρiiγμ '. ΆVΕΡΡΊφΘΩ κύ6ος.

Α πέραιvε, σωθείης δέ· vιiv άληθιVΌV είς πέλαγος αύτΌV έμ6αλείς 'γάρ πραγμάτων, ού λι6vκΌV

000' Αίγαίov ,

ου τών τριάκovτ' ούκ άπόλλvται τρία πλοιάρια. γήμας δ' ούδέ ε[ς σέσωσθ' όλως.

,

εν

δέ 'r:;""..,ιι,...nrνιιι5.wι

~.~~.".

έξώλης άπόλοιθ' όστις ποτέ

ό πρώτος ην γήμας, έπειθ' ό δεύτερος, ε[θ' ό τρίτος, ε[θ' ό τέταρτος, ε[θ' ό Mεταyέvης.

f

Καρκίνος δ' ό τραγικός έν Σεμέλn, ης άρχή "ώ νύκτες," φησίγ

ώ Ζευ, τί χρή 'γl1Vαίκας έξειπείν κακόν; άρκοVv αν είη, καν ΓVVαίκ ' είπnς μόνον.

9.

ούκ αίoθάνovται δ'

000' οί

παρ ' ήλικίαν νέας άγόμε­

VOΙ 'γl1Vαίκας είς προύπτον κακόν αύτούς έμOOλλovτες, καίτοι του ΜΕ"(αρικου ποιητoiJ παραινέσαVΤoς αύτοίς

560

ού τοι αύμφορόν έστι ΓvvΉ νέα άνδρί yέρovτι·

ού 'γάρ πηδαλίφ πείθεται ώς άκατος,

000' άΥκυραι

έχουσιγ άπορρήξασα δέ δεσμά

πολλάκις έκ νυκτών άλλον έχει λιμένα.

34

ΔEΠIN01X>ΦIΣΊUN Π'

αφήνοντας μια τέτοια ζωή. Διότι έχω παντρευτεί εγώ. γι ' αυτό σε ΣVμOOυλεύω να μην παντρευτείς.

Β. Το έχω αποφαοίοει· ας ριχτούΥ τα ζάρια61. Α Προχώρα και μακάρι να σωθείς αληθινά τώρα θα ρίξεις τον εαυτό σου σε με-Υάλο πέλαγος δυσκολιών,

ούτε το Λι6vκό ούτε το Αιγαίο ούτε... όπου από τα τριάντα δε χάνονται τρία πλοιάρια·

αλλ ' αν παντρευτεί κάποιος δε σώζεται ούτ' ένας γενικά

Και στην Eμ;iΙΠΡΑΜΈVΗ του λέει: Μακάρι vα χαθεί ολοκληρωτικά όποιος τέλος πάντων πρώτος παντρεύτηκε, έπειτα ο δεύτερος, έπειτα

ο τρίτος, έπειτα ο τέταρτος κι έπειτα ο Mεταγέvης62. ο ποιητής τραγωδιών Καρκίνος'3 στη Σεμέλη του, που αρχίζει «ω νύχτες», λέει:

Δία, γιατί πρέπει να πει κάποιος κακό για τις ΓVVΑίκες; θα ήταν αρκετό, αν πεις μόνο τη λέξη ΓVVΑίκες.

9.

Ούτε κι όσοι με προχωρημένη ηλικία παντρεύονται

νέες γυναίκες αντιλαμΟΟνονται (}ε πόσο ολοφάνερο κακό ρίχνουν τους εαυτούς τους, μολονότι ο ποιητής από τα Μέγαρα64 τους έχει σuμ6oυλέψει:

Δεν ταιριάζει νέα ΓVVαίκα μ' άντρα γέροντα· διότι αυτή . δεν πειθαρχεί σαν πλοιάριο στο πηδάλιο

κι ούτε τη συγκρατούΥ οι άγκυρες σπάει τα δεσμά της πολλές φορές τη νύχτα και aράζει σ' άλλο λιμάvι.

35

ΑθΗΝΑΙΟΣ:

και Θεόφιλος δέ ΈV Nεoπτoλiμφ έφη·

ού otJι.uμ>ρoν νέα ίπί πρε06ύτη yυvή.

ώσπερ Υάρ άκατος ούδέ μικρόν πείθεται έvi πηδαλίφ, τό πείσμ' άπσρρήξασα

έκ νυκτός έτερov ΛΙΜΈV' έχovσ' έξευρέθη.

b

10.

ούδένα δέ ύΜΏV άγνσείν οίομαι, άνδρες φίλα., ότι

και οί μέγroτoι πόλεμοι διά γυναίκας έγέvovro. ό 7λιaκός δι' 'Eλέvηv, ό λοιμός διά Χρυσηίδα, :4χιλλέως μ~ διά Βρισηίδα, και ό ίΕρός δέ καλotίμεvoς πόλεμος δι' έτέραν

yσμεΤΉV, φηοίν Δούρις έv ΔΕVΤέρ{ι 1οτοριών, θη6αiαν γέvoς, όvoμα Θεανώ, άρπααθείσαν ύπό Φωκέως τιvός.

δεκαετίr; δέ και ούτος γrn5μεκJς τφ δεκάτφ έτι Φιλίππov

ovμμαχήoαvτoς πέρας έσχεγ τότε Υάρ εlλoν οί θη6αίσι ΤΉV Φωκί1Jα. και ό Κρισαικός δέ πόλεμος όvoμαζόμε-

c voς, ώς φησι Καλλισθένης ΈV τφ περί του 1ερου Πολέ­ μου, ότε Κιρραίσι πρός Φωκείς έπολέμηοαν, δεκαέτης

Ήv, άρπασάvτων Κιρραίων τΉv Πελάyovτoς του Φωκέως θυγατέρα Mεywτώ και τάς i\ρyεΊΩV θυγατέρας έπαvι­ ούσας έκ τoV Πυθικου ίερου. δεκάτφ δέ έτει έάλω και ή

Κίρρα. άvετράπησαν δέ και όλοι Ο[ΚΟΙ διά γυναίκας ό Φtλίππoυ του ΊUΕΞάνδρoυ πατρός διά τΌv Κλεοπάτρας

yάμov, ό Ήρακλέovς διά τΉv 1όλης έπιΥαμίαν της Εύρύ­ του θυγατρός, ό θησέως διά τΉv Φαίδρας της Mίvωoς,

36

Και ο ~ αθήναια και τώ­

λύμπια Ήλείοι 'Ρόδιοί τε τά ~ίεια. και έν ταίς δημσ­ τελέσι δέ απονδαίς ώς έπίπαν ό .Ερως τιμάται. Λακε­

δαιμόνιοι δέ πρό των παρατάξεων 'Έρωτι πρoθύovται, ώς έν τη τών παραταττομένων φιλφ κειμένης τής σω-

42

ΔBΠIN01X)ΦΊΣ'I'QN Π'

όταν vπoqiρoυν, 6οήθησέ τοις- να 'ναι ~είς. Αν κάνεις αvτά, θα έχεις τιμές απ' τοις- θεούς αν δεν τα κάνεις, από την ίδια την εvέρyεια της διδαχής θα στερηθείς τις προσφορές με τις οπαις σε τιμoύv.

12

Ο Ποντιανός7S είπε ότι ο Ζήνωνας'6 από το Κίτιο

θεωρούσε ότι ο 'Ερωτας είναι θεός της φιλίας και της ομόνοιας κι ακόμη ότι προετοιμάζει την ελευθερία, αλλά τίποτε άλλο. Γι' αυτό και στην Πολιτεία του ο Ζήνωνας

είπε ότι ο 'Ερωτας είναι θεός που ΟΟηθεί να σώζεται η πόλη. Ότι και πρσΥενέστερσι από αυτόν στη φιλοοοφία fi;εραν τον 'Ερωτα ως κάποιο οε6αστό θεό και απομα­

κρυσμένο από κάθε άπρεπο έ{[γο είναι φανερό από το ότι στα -Υυμναστήρια αυτός είναι τοποθετημένος δίπλα στον Ερμή και στον Ήρακλή, που είναι επικεφαλής του

λόγου ο πρώτος, της σωματικής δύναμης ο δεύτερος όταν ενωθούν αυτοί, γεννιέται φιλία και ομόνοια, με τις οποίες μεγαλώνει μαζί η πιο ωραία ελευθερία για όσους επιbιώκoνν αυτά. Οι Αθηναίοι τόσο πολύ απομακρύν­ θηκαν από το να θεωρούν τον 'Ερωτα επικεφαλής κά­ ποιας σεξουαλικής δραστηριότητας, ώστε, καθώς η Ακα­ δημία είναι ολοφάνερα αφιερωμένη στην Αθηνά, εκεί τοποθέτησαν τον 'Ερωτα και προσφέρουν συγχρόνως

θυσία και ο' αυτόν. Οι θεσπιείς γιορτάζονν τα Ερωτί­ δεια, όπως οι Αθηναίοι τα Παναθήναια, οι Ηλείοι τα Ολύμπια και οι Ρόδιοι τα Αλίεια. Και γενικά ο Έρωτας

έχει τιμές οε όλες τις δημόσιες θοοίες. Οι Λακεδαιμό­ νιοι, προτού πΟ{?(Χταχθο\ιν για μάχη, κάνονν προκαταρ­ κτικές θοοίες στον 'Ερωτα, επειδή νομίζονν ότι η σωτη­ ρία και η νίκη στηρίζονται στη φιλία αυτών που ΠΟ{?(Χ-

43

ΑθΗΝΑΙΟΣ

f

τηρίας τε και VΊΚης. και Κρiίτες δ ' έv ταίς παρατάξεσι τούς καλλίοτοις των πολιτων κοσμήσαντες διά τούτων θOOvσι τφ 'Έρωτι, ώς Σωσικράτης ίοτορεί. ό δέ παρά

~ iEρός λόχος καλoVμεvoς ovvέστηκεv έξ έρα­ στών και έρωμένων, τΉv τού θεού σεμνότητα έμφαί­

vωv, άσπαζoμέvωv θάνατον ένδοξον άvτ' αioχρoύ και έπovειδίστoυ 6ίov. Σάμιοι δέ, ώς φηoιv 'Ερξίας ΈV Κο-

562 λoφωvιακoίς, ΓVΜVΆoιov άvαθένrες τφ 'Έρωτι τΉv διά τoVτoν άyoμέvηv έoρτήv F.λεvθέρcα πρoσηγόρεvσαγ δι '

όν ΘΕΌv και i\ΘΗVΑίoι ΈΛΕVΘΕΡΊΑς ~oν, και οί Πει­ οιοτρατίδαι έκπεoόvτες έπεχεψηoαv δια6άλλειν πρώτον τάς περί τόν θεΌV τoVτoν πράξεις.

13.

τούτων λεχθέvτων ό Πλούταρχος άπεμvφόvεv­

σε των έκ Φαiδρov iUέξιδoς πoρεvoμένφ δ' έκ Πεφαιώς ύπό των κακών και της άπορίας φιλοσοφείν έπijλθέ μοι.

b

καί μοι δoκofiσιν άγvoείν οί ζωγράφοι

.

τΌv 'Έρωτα, ovvτoμώτατoν δ ' είπείν, όσοι

Tofi

δαίμονος τούτου πoιofiσιν είκόVΑς.

έστίν γάρ ούτε θηλVς ούτ' άρoηv, πάλιν ούτε θεός ούτ' άνθρωπος, ούτ' ά6έλτερος

ούτ' α~ έμφρων, άλλά ovνεVΗVΕΓΜΈvoς πανταχόθεν έvi τύπφ πόλλ' είδη φέρων. Τι τόλμα μέν γάρ ΆVδρός, Τι δειλία

γvvαικός, Τι δ' άνοια μανίας, ό δέ λόγος

44

τάσσονται. Και οι Κρήτες στις παρατάξεις μάχης τοοο­ θετσύν τouς πιο ωραίους πολίτες τouς εξoπλiζoντάς

τouς και διά μέσου αυτών προσφέρουν θυσία στον 'Ερω­ τα, όπως αναφέρει Ο Σωσικράτηςί1. Ο λεγόμενος ιερός λόχος των θη6αίων αποτελείται από εραστές και ερωμέ­ νους έτσι δείχνει την ιερότητα του θεού, καθώς αυτοί δέχονται τον ένδοξο θάνατο παρά την ανέvtψη και α­

ξι.οκατάκριτη ζωή. Οι Σάμιοι, όπως λέει Ο Ερξίας78 στα ΚDλoφιιmακά του, αφιέρωσαν ένα γψναστήριο στον 'Ερωτα και ονόμασαν Ελευθέρια τη γιορτή που τελο\ι­ νταν προς τψήν του· εξαιτίας αυτού του θεού και οι Α­ θηναίοι κέρδισαν την ελευθερία τouς'79 και οι Πεισι­

στρατίδες, όταν έχαοο.ν την εξουσία πρώτα επιχείeησαν

να δυσφημίσουν τις εκδηλώσεις σχετικά με το θεό αυτό.

13. Όταν

λέχθηκαν αυτά, ο ΠλσύταρχοςΜ απάγγειλε

τouς παρακάτω στίχouς από το Φαίδρο του Άλεξη:

Όταν προχωρούσα από τον Πειραιά μπλεγμένος στα κακά και στη δυσκολία μου, μου WOε να φιλοσοφήσω.

Και μου φαίνεται ότι αγνοούν τη φύση του Έρωτα οι ζωγράφοι και, Υια να το πω με πολύ oύvroμo τρόπο,

όσοι απεικονίζουν τη μορφή της θεότητας αυτής. Διότι δεν είναι ούτε θηλυκή ούτε αρσενr.κή θεότητα ούτε πάλι θεός ούτε άνθρωπος ούτε ανόητος ούτε πάλι ovvετός, αλλά συvθεμέvoς με στοιχεία από παντού και κovOOλώντας πολλά είδη ο' έναν τύπο. Διότι η τόλμη του είναι αντρική, αλλ' η δειλία του γvvαικεία, η αστοχασιά του στοιχείο τρέλας, αλλ' ο λόγος του

45

ΑθΗΝΑΙΟΣ

/ /

φρovoίίvτoς. ή οφοδρότης δέ θηρός. ό δέ πόνος άδάμανroς, ή φιλοτιμία δέ δαίμovoς.

c

και ταVτ' έγώ, μά τΉv :AΘΗVΆν και θε~, ούκ ο[δ' ό τι έστίν. άΛλ' όμως έχει Υέ τι ΤOΙOVτσν, ~ τ' είμί τούνόματος.

Εύ60υλος δ' ή f\ραρώς έν Καμπvλίωvι'

τίς ι}v ό γράψας πρώτος άνθρώπωv άρα ή κηρσπλαστήσας 'Έρωθ' ύπόπτερσν; ώς ούδέν (ιδει πλήν χελιδόνας γράφειν,

άΛλ' ι}v άπεψος των τρόπων των τού θεού. έστίν Υάρ ούτε κούφος ούτε Wδιoς

d

ΆπΑΛΛΑΓΗvΑι τφ φέροντι τήν νόσσν,

ΟΟρύς δέ κoμιδfj. πώς άν ούν έχοι πτερά τoιoVτo πράγμα; λήρος, εί [κάν] φήoειi τις. 'Άλεξις δ' έν Άποκοπτομένφλέγεται Υάρ λόγος

ύπό τών ooφwτών μή πέτεοθαι τόν θεόν τόν 'Έρωτα, τούς δ' έρώντας αίτίαν δ' έχειν

έκEivov άλλως, ήγνσηκότας δέ τούς γραφείς έχοντα πτέρυγας αύτόν ζωγραφείν.

e

14.

(Θεόφραστος δ' έν τφ Έρωτικij) Χαιρήμονά φησι

τόν τραγικόν λέγειν, ώς τόν ο[νον τών χρωμένων κεράννvoθαι., ούτως καί τόν 'Έρωτα' ός μετριά-

46

ΔEΠIN01:QΦIΣTQN ΙΓ

στοιχείο σύνεσης, τι σφοδρότητά του στοιχείο αΥριμιού, τι επψovΉ του στοιχείο διαμαντιού, τι φιλοδοξία του θεϊκή. Αυτά εγώ, μα τΗv Αθηνά και μα τοις θεo~, δεν ξέρω τι είναι, ωστόσο 6έ6αια έχει κάτι τέτοιο,

κι έτσι είμαι κοντά στο άνομα του θεού. Ο Εύ6ουλος ή ο ΑραρώςΒΙ στον Κaμπvλίωνα λέει:

Ποιος ήταΥ άραγε ο πρώτος άvθραιπoς που ζωγράφισε ή πλαστούρΥησε τov 'Ερωτα να είναι με φτερά; Διότι δεν ήξερε τίποτε παρά να ζωγραφίζει χελιδόνια,

αλλά δεν ήξερε το χαρακτWα του θεού αυτού. Διότι δεΥ είναι ούτε ελαφρός ούτε εύκολος σ' εκείΥΟΥ που κov6αλάει τΗv αρρώστια να γλιτώσεΙ., αλλ ' είναι γενικά 6αρ~. Πώς λσιπΌV θα είχε φτερά ένα τέτοω πράγμα; Avoησία και να το έλεγε κάποιος. Ο Άλεξης στον A.πoκoπτόΜΕVΌ του λέει: Αέγεται ένας λόγος από τοις σοφιστές, ότι δεν πετάει ο θεός ο 'Ερωτας, αλλά οι ερωτευμένοι' διατυπώνεται αυτό για εκείvov λανθασμένα και., επειδή δεΥ το ξέρουΥ, οι ζωγράφοι τov ζωγραφίζΟυΥ 6άζοντάς του φτερά

14.

(Ο θεόφραστοςΒ2 στον Ερωτικό του γράφει ότι ο

ποιητής τραγωδιών Χαιρήμονας"3 λέει ότι, όπως το κρα­ σί αναμειγνύεται με νερό ανάλογα με το χαρακτήρα ε­ κείνων που το πίνουν, έτσι και ο Έρωτας αυτός αν

47

/ ΑθΗΝλιΟΣ

ζων μέν έιm... εVχαρις; έπιwvόμεroς' δέ καί διαταράτ­

των χαλεπώτατος .... . διάπΕ{> ό ποιητής ούτος ού κα­ κώς αίποϋ τάς ΔvvΆΜΕις ΔcΑφΏv φrιoι "δίδVΜΑ [γάρ] τόξα αίπΌV ΈVΤΕΊvεoθαι χαρίτων, τό ΜΈV έπ' εOOίam πίχ(ι, τό δ' έπi ~ 6ισr~'')

f

ό δ' αίπός ούτος ποιητής καί περί τινν έρώvrων έν τιμ έπιΥραφομένφ Tραιιμιπi(ι φrp,

... ούτως

τiς ούχί φrιoι τοίς- έρά)vrας ζΉV μόvoις;

δεϊ Υε πρώτov ΜΈV σrρατεvnκωτάτotς'

εΙvαι πovεϊ... τε ~ τοίς σώμασι... μάλιστα πρoσεδρεVει... τ' άρ(στotς' τιμ πόθφ,

πoιητι.κo~ ίταμo~ .πρoθύμotς είιπόροις' έν τοίς ά.πόροι& 6λέποντας άθλιωτάτo~.

563

Θεόφιλος δ' έν τιμ Φrλαύλψ

τiς φηoi τοίς- έρά)vrας ~

voVv

έχειγ,

η πού τiς έιm τo~ τρόπo~ ά6έλτερος. εί γάρ άq;iλoι τις τού 6ίov τάς ήδovάς, καταλείπετ' oΎΔΈV ιW.o πλή'V τεθνηκέναι.

έΥώ ΜΈV οίΝ καίπός κιθαριοτρίας έρώv, παιΜς κόρης, ού

voVv

έχω πρός τώ... θεώγ,

κάλλει καλης. μεγέθει μεγάλης, τέχvn σoφfις

Ήv έστ' ίδεί... ήδιov ή τό θεωρικόv

b

έχOVΣΙ... ύμί... διαπovεί... έκάστοτε. :4ριστoφώv δέ έ ... ΠVΘΑ-yoριστfί·

48

είναι. με μέτeo, είναι. XOQL~ όταν όμως είναι. έντονος χαι. προχαλεί σύΥχυση, είναι πολύ δiισxoλoς.-

n' αυτό ο

ποιητής τούτος σωmά διαχωQίζovtας τις δυνάμει.ς τO\J

λέει.: 'Έρως;

έτάραττε κάκεί~ γάρ έμ6άλλων οτάσεις,

ότ' ην μετ' αύτών. ιός δέ λίαν ην θρασύς και 006αρός, άπσκόψαντες αύτoiJ τά πτερά,

ίνα μή πέτηται πρός τόν ούρανόν πάλιν, δεύρ' αύτόν έφυΥάδευσαν ιός ήμάς κάτω,

τάς δέ πτέρυγας ας εlχε τη Νίκn φορείν έδοσαν, περιφανές σκύλον άπό τΏv πολεμίων.

c

περί δέ τού έράν .Αμφις έν ΔιΘVΡΆΜ6φ φηοίν.

τί φfις; σύ ταυτί πρooδoκ~ς πείσειν έμέ, ιός έοτ' έραστής όστις ώραίον φιλών

τρόπων έραστής έοτι, τήν όψιν παρείς; άφρων γ' άληθώς. ούτε τούτο πείθομαι

000'

ιός πένης άνθρωπος ένσχλών πολλάκις

τοίς εύποροϋσιν ού λα6είν τι 6ούλεται.

-

:4λεξις Έλένn' ιός όστις αύτης άκμης τών σωμάτων

d

έρ(i, τόν άλλον δ' ούδέ γr.νώoκει λόγον,

τής ήδoνfις έοτ: ούχί τών φίλων φ{λος, άδικεί τε τόν ·Βρωτ' έμφανώς θνητός θεόν,

άπιστον αύτόν πάσι τοίς άλλοις ποιών.

15.

τούτων τών ίUέξ'ιδoς άπoμvημoνεύoας ό Μυρτίλος

50

ΔEΠINOΣQΦIΣTQN ΙΓ

Κι έτσι δικαισλoγφέvΑ και εύλογα διω;1.ιέvoς από τοις δώδεκα θε~ ο 'Ερωτας;

Διότι τοις .προκαλούσε oύmmι δημιovρyώντας αvαταραχή, όταν ήταν μαζί τοις. Επειδή ήταν πολύ ~ κι ενοχλητικός, του έΚΟψαν τα φτερά, yrά vα μην πετάξει πάλι και πάει στον ουρανό, και τον ξαπόστειλαν εδώ κάτω σ' εμάς και τα φτερά που είχε τα έδωσαν στη Νίκη

vα τα φορεί, φανερό λάφυρο από τοις ε~. ο Άμφης στο Διθύραμ6ό του λέει για τον έρωτα:

11

λες; Ελπίζεις ότι θα με πείσεις_ σ' αυτά,

ότι δηλαδή υπάρχει εραστής που αγαπώντας νέο είvαι εραστής του χαρακτήρα του παρα6λέπovτας τη μορφή του;

AVΌΗΤoς πραγματικά! Ούτε πείθομαι σ' αυτό, δηλαδή ότι ΈVΑς φτωχός άνθρωπος που ενοχλεί ~ τοις εύποροις δε θέλει vα πάρει κάτΙ. ο Άλεξης στην Ελένη λέει: Διότι όποιος είvαι ερωτευμένος μόνο με την ώριμη

ομορφιά των σωμάτων και δεν ξέρει άλλο λόγο του έρωτα είvαι φίλος της ηδονής, όχι των φ{λων του,

και ολοφάνερα ζημιώνει του 'Ερωτα, θνητός ΈVΑ θεό,

επειδή τον κάνει αVΑΞιόπιστo σε όλοις τοις άλλοις.

15.

Αυτούς τους στίχους του Άλεξη τους απάγγειλε ο

Μυρτίλοςl7, ύστερα έριξε μια ματιά σ' 0Οους δέχονται

51

ΑθΗΝΑΙΟ:Σ

,φτα άπο&έψας εiς τούς τά τής στοάς αψovμένovς τά 'Eρμεioυ τού ΚDvριέως έκ τών 7άμ6ωv πρoεΙΠΏV

άκούσατ: ώ Στώκες, έμποροι lWov, λόγων ύπoκριτfιρες, οΕ μόνοι πάπα

e

τάν τοίς πίναξι πρίν τι τφ σoφijJ δοίίναι,

αύτoi καταρροφείτε ,φθ' άλίσκεσθε ΈVΑVΤΊΑ πράσσovτες ofς τριηιφδείτε, παιδοπίπαι δντες καί τούτο μόνον έζηλωκότες τόν άρ­

χηyόv ΨΏV τής σοφίας ZΉvΩvΑ τόν Φοίνικα, ός ούδέ­

ποτε yvvαικί έχρήσατο, παιδικοίς δ' αiε' ιός :AVΤΊγoνoς ό Καρύστιος ίστορεί ΈV τφ περί τοίί Βίου αύτού. θρυλεί­ τε Υάρ ότι δεί μή τών σωμάτων άλλά τής ΨVΧfις έρ{w

οίτινες μέχρι όκτώ καί είκοσι έτών δείν λέyovτες ovvέ-

f χειν τo~ έρωμέvovς.

-

καί μοι δοκεί :4ρίσrων ό Κείος

ό περιπατητικός ού κακώς εiρηκέvαι ΈV τφ δεvτέρφ

περί τών Ερωτικών 'Ομοίων .πρός τινα :A~, μέΥαν

τινά κατά τήν ήλικίαν έπιδει.κvιJνrα ιός καλόν, φ Δώρος

Ήv όνομα· "τήν πρός Δόλωνά μαι, φησ' δοκώ παρ ' '0δvσoέως άπάνrησιν έπί οέ μεταφέρειγ

η ρά vΎ τοι μεγάλων Δώρων έπεμαίετο θυμός. "

564

16.

ΉΎfισαvδρoς δ ' ΈV τοίς Ύπομνήμασι τών ήδοομά-

των φησίν έρiiν πάντας, ού τών κρεών ούδέ τών ίχθύωγ άπoyεvφέvωv yoΊΊV τούτων ούδείς ήδέως έτι προσφέρε-

52

τη στωική φιλοσοφία και, αφού πρώτα ανάφερε τους

στίχους από τους Ίσμ60vς του Ερμεία" από το Κούριο: Aκoύιnε, Στύακες'9, έμποροι της φλυαρίας, vπoκeιτiς των λόγων, που μόνοι σας 6λα 6σα είναι στα

mma, πριν δώσετε κάτι στο σοφό,

οι ίδιοι τα ρουφάτε και τα καταναλώνετε κάνοντας τ' αvrίθετα απ' 6σα λέτε στις τραyωδiες, είπε Eίσασtε παιδεραστές και σ' αυτό μόνο έχετε μιμηθεί τον ιδρυτή της φιλοσοφίας σας, το Ζήνωνα το Φοίνικα,

που ποτέ δε σχετίστηκε με γυναίκα, αλλά ήταν πάντοτε παιδεραστής, όπως αναφέρει ο Αντίγονος9() από την

Κάροοτο στο έ(ryo του για τη ζωή εκείνου. Διότι λέτε συνεχώς ότι δεν πρέπει να ερωτευόμαστε τα σώματα

αλλά την ψυχή' εσείς που λέτε συνεχώς ότι πρέπει να κρατούμε τους ερωτευμένσυς ως την ηλικία των είκοσι οκτώ ετών.

-

Και μου φαίνεται ότι ο περιπατητικός Α­

ρίστωναξΙ από την Κέω έχει μιλήσει καλά στο δεύτερο δι6λίο των Ερωτικών ομοίων του σε έναν Αττικό, που έδειχνε ότι κάποιος μεγάλος στην ηλικία ήταν ωραίος και λεγόταν Δώρος: «Μου φαίνεται μπορώ να μεταφέ­ ρω σε σένα την απάντηση του Οδυσσέα στο Δόλωνα: Μεγάλα δώρα σίγουρα ήθελε η ψυχή σoV»92.

16._Ο

Ηγήσανδρος93 στα Υπομνήματά του λέει ότι

όλοι επιθυμούν τα καρυκεύματα, όχι τα κρέατα και τα ψάρια' όταν λείψουν αυτά, κανένας πια δε δέχεται Ευ-

S3

ΑθΗΝΑΙΟΣ

ται τό κρέας ούδέ τόν ίΧΘΎV

000'

έπιθυμεί τών ώμών

καί τΏv άνηδΎVΤων.

καί Υάρ τό παλαιόν παίδων ήρων, ώς καί ό :Αρίστων

έφη, όθεν καί καλείοθαι τούς έρωμένovς ΣΥVΈ6η παιδι­ κά. πρός άλήθειαν γάρ, καθάπερ φηοί Κλέαρχος έv τφ πρώτφ τών Ερωτικών, AvκαwoVΊΔΗV είρηκέναι φηοίγ

ούτε παιδός άρρενος ούτε πΑΡΘΈVΩV

b

τών χρυσοφόρων ούδέ γυναικών 6αΘVΚόλπων καλόν τό πρόσωπον, έάν μή κόσμιον πεφύκn. ή Υάρ αίδώς άνθος ΈΠWΠΕίρει.

καί ό }\ριοτοτέλης δέ έφη τούς έραστάς είς oΎΔΈV άλλο του σώματος τών έρωΜΈVων άπ06λέπειν Τι τούς όφθαλ­

μσίς, έν ol'ς τΉv αίδώ κατοικείν. Σοφοκλής δέ που περί του Πέλοπος διαλεγoμέVΗV ποιήσας τΉv 1πποδάμειάν φηοιγ

τοίαν Πέλοψ ίvγyα θηρατηρίαν έρωτος, άστρα.πήν τιν' όμμάτων έχει'

c

Τι θάλπεται μέν αύτός, έξοπτ{i δ' έμέ, ίσον μετρών όφθαλμόν, ώστε τέκτονος

παρά στάθμΗV ίόντος όρθουται κανών.

17.

Λικύμνιος δ' ό Χίος τόν Ύπνον φήσας έρiiν του

Ένδυμίωvoς ούδέ καθεύδοντος αύτου κατακαλύπτει τούς

όφθαλμούς, άλλά άναπεπτΑΜΈVων τών 6λεφάρων κοιμί­ ζει τόν έρώμενον, όπως διά παντός άπολαύτι της του θεωρείν ήδovfJς. λέγει δ' ούτως

54

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

χαρίστως το κρέας και το ψάρι και δεν τα επιθυμεί ωμά και χωρίς καρυκεύματα. Διότι και παλιά ήταν ερωτευμένοι με παιδιά, όπως

είπε και ο Aρίστωνας~ απ' όπου προέκυψε να λέγονται οι ερωμένοι παιδικά. Διότι αληθινά, όπως λέει ο Κλέαρ­

χος στο πρώτο 6ι6λίο των Ερωτικών τoυ~ ο Λυκοφρο­ νίδης94 έχει πει:

Ούτε ενός αγοριού ούτε ΚOΡΙτoιώv χρvooφόρωv ούτε ΓVVΑΙΚΏV 6αθύκολπων είvαι ωραίο το πρόσωπο, αν δεν είναι κόσμιο. Διότι η αιδημooύvη ΣΠΈΡVΕι το σπόρο της ομορφιάς. Και ο Αριστοτέλης είπε ότι οι εραστές δεν στρέφουν τη ματιά τους σε κανένα άλλο σημείο του σώματος των ερωτευμένων παρά μόνο στα μάτια, όπου κατοικεί η

αιδημοσύνη. Και ο Σοφοκλής κάπου παριστάνοντας την

Ιπποδάμεια να μιλά για την ομορφιά του Πέλοπα9S λέει: 'ΙΕτοια θηρευτική γοητεία του έρωτα έχει ο Πέλοπας, κάποια αστραπή στα μάτια του·

μ' αυτη θερμαίvεται ο ίδιος, ΨΉVΕι όμως και μένα μετρώvτας με, με τη ματιά τov, τόσο όσο ο καvόνας των μαραγκών ακολουθεί σωστά τη γραμμή του.

17.

Ο Λικύμνιος91S από τη Χίο λέει ότι ο Ύπνος εί,,-ιι .

ερωτευμένος με τον Ενδυμίωνα97 και δεν του κλείνει " ια μάτια, όταν αυτός κοιμάται, αλλά κοψ.ίζει τον ερωμένο του με διάπλατα τα 6λέφαρά του, για να απολαμδάνει συνεχώς την ηδονή να 6λέπει τα μάτια του. Έτσι μιλά:

55

λθΗΝΑΙΟΣ

Ύπνος δέ χαίρων

d

όμμάrΩV αύγαίς άναπεπταμiνιxς όοσοις έκoiμιψ κoV­ ρι>V.

και ή Σαπφώ δέ πρός τόv ~ως θαψαζόμε­

νον τήν μορφήν και καλόν εΙναι νφιζΌΜΕΝΌv φηοινο στάθι κάνrα, φίλος, και τάv έπ' όοσοις άμπέτασον χάριν. ό δ' :Ανακρέων τί φησiν;

ώ παί παρθένιον δλέ.πων, δίζψαί οε, ού δ ' σύ κλ~ ούκ είδώς ότι tijς έμfις ψVχijς ήνwχεύεις. ό δέ μεΥαλοφωνότατος Πίνδαρος

e τάς δέ θεoξένov, φησίν, άκτίνάς ποτ' δσσων μαρμαριζοίσας δρα~ ός μή πόθφ κυμαίνεται, έξ άδάμαντος ή aιδάρoυ κεχάλκεvται μέλαιναν

ψVχρ(i · ό δέ τού Kvθηρίoυ Φι.λοξένου Κύκλωψ έρών της Γα­

λατείας και έπαινών αύτfις τό κάλλος, ΠΡOμαντεVΌΜΕ­

νος τήν τύφλωοιν πάντα μii).).oν αύτfις έπαινεί ή τών

όφθσλμών μνημονεύει, λέγων ώδε·

56

ΔBΠINOΣOΦIΣTQN ΙΓ

Ο Ύπνος; επειδή χαιρόταν πι λάμψη των ματιών του, κοίμιζε το παλικάρι με ορθάνοιχτα τα μάτια τov. Και. η Σαπφώ91 λέει για κάποιον ΠΟ\) τον θαύμαζαν

u-

πεe60λικά για τη μορφή τΟ\) και θεωρο\ισαν ότι είναι ωραLoς.

Στάσov απivαντi μου, ~ και ά.πλωσε πι χάρη των ματιών σov. Και. ο Ανακρέονται;'19 τι λέει;

Αγόρι με μάτια ΚΟΑτor.oυ, ο' αναζητώ, μα συ δεν ακαις

επειδή δεν ξέρεις ότι oδrrγείς

πι δική μου ~ Και. ο πολύ μεγαλόφωνος Πίνδαρος λέει: Όποιος δλέπa να λαμπιμζovν οι ακτίνες

aπό τα μάτια τov θεόξεvov και δεν τρανrάζεται aπό πόθο, αυτός είναι χαλκεvμέvoς με μαύρη καρδιά

aπό διαμάm ή oiδερo, aπό ~ φλόγα.

AJM.

ο Κύκλωπας ΤΟ\) ΦιλόξενΟ\)l00 από τα Κύθηρα,

ΠΟ\) ήταν ερωτευμένος με τη Γαλάτεια και επαινούσε την ομορφιά της, προμαντεύονται; την τύφλωσή το\) ε­

παινεί όλα τα στοιχεία της περισσότερο παρά μνημο­ νεύει τα μάτια της μιλώνται; έτσι:

57

ΑθΗΝΑΙΟΣ

αι καλλι.πρόσωπε, ΧΡVΣΕOOόoτριw: [Γαλάτεια

1 χαριτόφωvε,

κάλλος Έρώτων.

f

τυφλός ό έπαινος καl κατ' oΎΔΈV όμοιος τφ 16vκείφ έκείνψ

Εύρύαλε, γλυκέων Χαρίτων θάλος,

...

καλλικόμων μελέδημα, οέ μέν Κύπρις

ά τ' άΥαν06λέφαρος Πειθώ ροδέοισιν έν άvθεσι θρέψαν.

Φρύvιχός τε έπi του Τρωίλου έφη "λάμπειν έπί πoρφv­

ραίς παρfίσι φώς έρωτος."

18.

-

ύμείς δέ ξvρoυμένoVς τά yέvεια περιφέρετε τούς

έρωΜΈVovς του ξύρεσθαι τόν πώγωνα κατ' ~ξανδρoν

565

εύρημένου, ώς φησιν ύμών ό Χρύσιππος ΈV τφ τετάρτφ περί του Καλου καί της Ήδoνijς. ούκ άκαίρως δ: ώς έμαυτόν πείθω, μεμvήσoμαι της λέξεως χαίρω γάρ πάνυ τφ άνδρί διά τε την πολυμαθίαν καί την του ήθους έπιείκειαν. λέγει δέ ούτως ό φιλόσοφος "τό ξύρεσθαι τόν πώγωνα κατ' ~ξανδρoν προηκται, των προτέρων

ού χρωΜΈVΩν αύτφ. καί Υάρ 1ίμόθεος ό αύλητής πώγωνα μέγΑV έχων ηύλει, καί ΈV :Αθήναις διατηροΟΟιν ού σφό-

b δρα άρχαίον τόν πρώτον περικειράμενον παρωνύμιον έχειν Κόρσην."

-

διό καί 'Άλεξις έφη που·

58

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ιr

Ω ομ.ορφοπρΟΟωπη,

χρvσo6όoτΡVΧΗ [Γαλάτεια], με τη χαριτωμένη φωνή, ομορφιά Ερώτων. Ο έπαινος αυτός είναι τυφλός και δε μοιάζει μ' εκείνον

του Ί6υκου ΙΟΙ : Ευρύαλε, κλαδί των γλυκών Xaρίτων,

...

έγνοια των ομ.ορφόμαλλων, εσένα η Κύπριδα και η μαλακ06λέφαρη Πειθώ σ' έθρεψαν μ' άνθη ρόδων. Και ο ΦρύνιχοςΙ02 για την περίπτφση του Tρωίλoυl03 εί­

πε: «Λάμπει πάνω στα πορφυρά μάγουλά του το φως του έρωτα».

18.

ΕσείςΙ04 περιφέρετε τους ερωμένους σας με ξυρι­

σμένα τα γένια τους· το ξύρισμα του πιγουνιού έχει ε­ πινοηθεί στο περι6άλλον του Αλέξανδρου, όπως λέει ο ΧρύσιππόςΙOS σας στο τέταρτο 6ι6λίο του έργου του Πε­

ρί του καλού και της ηδονής. Σε όχι ακατάλληλη στιγμή, όπως πιστεύω, θα μνημονεύσω τα λόγια του· διότι μου αρέσει πολύ ο άντρας αυτός εξαιτίας της πολυμάθειας και του καλού χαρακτήρα του. Έτσι μιλά ο φιλόσοφος αυτός: «Το ξύρισμα του πιγουνιού έχει αναπτυχθεί στο περι6ά.λλον του Αλέξανδρου, ενώ οι προηγούμενοι δεν

το έκαναν. Διότι και ο αυλητής Ίιμόθε~ έχοντας μακριά γενειάδα έπαιζε αυλό, και στην Αθήνα κρατούν την παράδοση ότι δεν είναι πολύ παλιός αυτός που πρώτος ξύρισε εντελώς το πρόοο>πό του και είχε το παρωνύμιο ΚόρσηςΙ06». Γι' αυτό και ο Άλεξης είπε κάπου:

59

λθΗΝΑιΟΣ

πιττoκoπoύμεvόv τιν' fι ξψούμενον όρ(iς, τoVτoν έχει τι θάτερογ

fι Υάρ σrρατεύειν έmνoείν μα φαίνεται και πάντα τφ πώγωνι δρiiν έναντία,

fι πλovoιακόν τούτφ προσπίπτει κακόν. τί Υάρ αί τρίχες λυποωιν φας, πρός θεών; δι' ας άνήρ έκασroς ήμiiw φαίνεται,

c

εί μή τι ταύταις άντιπράττεσθ' ύπονοείς.

-

'~ δέ ίδών τινα ούτως έχοντα τό γένεισν έφησεγ 'μή τι έχεις έΥκαλείν τiί φύσεΙ., ότι άνδρα σέ έποίησε και ού γυναίκα;' έτερον δέ τινα έπί ίππου ίδών παρα­ πλησίως έχοντα και μεμυριoμέvoν και τούτοις άκσλού­ θως ήμφιεoμέvoν, πρότερον μέν έψησε ζητείν τί έστιν ό

iπ:πόπoρνoς, νVv δ' εύρηκέναι. έν 'Ρόδφ δέ νόμου όντος

μή ξt%?εσθαι

000'

ό έmληψόμεvoς σύδείς έστιν διά τό

d πάντας ξt%?εoθαι. έν Βυζαντίφ δέ ζημίας έπικειμένης τφ

έχοντι [κοψεί] ξψ ούδέν ήττον πάντες χρώνται αύτφ." και ταύτα μέν ό θαυμάσιος εφηκε ΧΡύσιππος.

19.

ό δέ

σοφός έκείνος Ζήνων, ώς φησιν :4ντίΥονος ό Κίιρύστιος, πρσμαντευόμενος ψών, ώς τό είκός, περί τού 6ίου και τijς προσποιητού έmτηδεύoεως έφη ώς οί παρακούσαν­ τες αύτοϋ τών λόγων και μή ovνέντες έσονται ρυπαροί και άνελεύθερσι, καθάπερ οί τijς i1ριoτiππoυ παρενε­ χ(Jέvτες αίρέοεως άσωτοι και θρασείς. και δή τοιούτοι

60

ΔEΠINOΣOΦn:ταN Π'

Αν δλέπεις κάποιον να 6Υάζει τις τρίχες του με πίοσα ή να ξvρiζεται, αυτός έχει το ένα απ' τα δω·

ή δηλαδή μου φαίνεται 6τι σκέφτεται να εκoτρατεVσει και να κάνει όλα όσα είναι αντίθετα με τα yέvια ή του ΣVΜ6αίνει κάποιο κακό που σψΟΟίνει oτot.ς' πλού­ οιοις:

Διότι, Υια ΌvcψΑ των θεών, Υιατί μας ιnεvoχωρoύv οι τρίχες;

Εξαιτίας τot.ς' ο καθένας μας φαντάζει άντρας, εκτός κι αν vπovoείς να εναντιώνεσαι κάπως ο' αυτές. «ο ΔισΥένηςΙ07, όταν είδε κάποιον να έχει το γένι του

σε τέτοια κατάσταση, είπε: "Μήπως μπορείς κάπως να κατηγορήσεις τη φύση, ότι ο' έκανε άντρα και όχι γυ­

ναίκα;" Όταν είδε κάποιον άλλο πάνω σε άλσΥο σχεδόν στην ίδια κατάσταση, γεμάτο μύρα και ντυμένο ανάλσγα, είπε ότι πρωτύτερα ζητούσε να μάθει τι σήμαινε η λέξη ιππόπορνος και τώρα το έχει 6ρει Στη Ρόδο, αν και υ­ πάρχει νόμος που απαγορεύει το ξύρισμα, δεν υπάρχει κανένας που θα διατυπώσει κατηγορία, επειδή όλοι ξυ­ ρίζονται Στο Βυζάντιο, ενώ εmOOλλεται ποινή σε κου­ ρέα που έχει ξυράφι, ωστόσο όλοι το χρησιμοποιούν». Αυτά έχει πει ο θαυμάσιος Χρ\ισιππος.

19.

Ο σοφός ε­

κείνος Ζήνωνας, όπως λέει ο Αντίγονος από την Κάρυ­ στο, προμαντεύοντας, όπως φαίνεται, για τη ζωή σας και για την υποκριτική απασχόλησή σας, είπε ότι όσοι

παρακούσουν τα λόγια του και δεν τ' αντιληφθούν θα

είναι: τιποτένιοι και ανελεύθεροι, όπως όσοι προχώρησαν λανθασμένα προς τις φιλοσοφικές απόψεις του Αρίστιπ­

που ιαι θα είναι άσωτοι και θρασείς. Λοιπόν τέτοιοι εί-

61

ΑθΗΝΑΙΟΣ

e ύμώΥ είσΙΥ οί πλείστοι, ΣVVΕσπαoμέvoι και κακοπινείς ού μόVOΥ τοίς ήθεΟΙΥ άλλά καί έξει. 6ουλόμεΥΟΙ γάρ έΥ­

δύεοθαι τΉv αύτάρκειαΥ και τΉv εύτέλειαΥ εύρίσκεοθε έπι ταίς τής φιλαργυρίας θύραις ρυπαρώς ζώvτες και τρι6ωVΆΡια περι6αλλόμεΥΟΙ μικρά και [τώΥ] ήλωΥ έμ­ πιπλάvτες τά καττύματα και ΚΙΥαίδους καλoϋVΤες τούς ή μύρου πρoo6άλλovτας ή μικρijJ μαλακωτέραΥ ήμφιε­

oΜΈVoυς έσθήτα. ού δεί f

oVv

ούτως έσταλμέΥους περι

άρΥύρΙΟΥ έπτofιoθαι και έρωμέΥους περιάγεοθαι ξvρoυ­ μέΥους τήΥ ύΠΉVΗy και τόΥ όρρov τούς άκoλoυθoϋvτας

έΥ τφ Avκείφ μετά οοφιοτώΥ, vΉ Δία, λεπτώΥ, άοίτωΥ, οκυτίΥωΥ,

κατά τόΥ Άvτιφάvηy. 20. έπαιvΩ δέ καί αύτός τό κάλλος.

και γάρ έΥ ταίς ΕύαΥδρίαις τούς καλλίστους έγκρίvovoι και τούτους πρωτοφορείΥ έπιτρέπΟVOΙΥ. έΥ ·Ηλιδι δε και κρίσις γίνεται κάλλους, και τφ πρώτφ τά τής θεού

566

φέρεΙΥ τεύχη δίδοται, τφ δε δευτέρφ τόΥ

60iJv

άγεΙΥ, ό

δε τρίτος τάς θυηλάς έπιτίθηaιy. Ήρακλείδης δ' ό Αέμ6ος ίοτορεί ότι κατά τΉv ΣπάρτΗv θαυμάζεται μiiλλoy

ό κάλλιστος και ΓvvΉ ή καλλίστη, καλλίστας γεννώσης τής Σπάρτης τάς ΓVVαίκας. διό και φασΙΥ f\ρχιδάμoυ τού 6αοιλέως, ΓVVαικός αύτφ καλής φαι­ yOμέVΗς, έτέρας δε αίσχρiiς και πλοvoίας, ώς άπέκλιΝΕV

62

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ Π'

ναι όι περισσότεροι WΤό σας, δηλαδή ζαρωμένοι και κα­ τεργάρηδες όχι μόνο στα ήθη αλλά και στις συνήθειες. Διότι, ενώ θέλετε να ντύνεστε την αυτάρκεια και την οικονομία, Ορισκόσαστε μπροστά στις πόρτες της φι­ λαργυρίας ζώντας ρυπαρά, φορώντας μικρά φθαρμένα

πανωφόρια, γεμίζοντας με καρφιά τα υποδήματά σας και χαρακτηρίζοντας κίναιδους αυτούς που 6άζουν μυ­ ,@. Α Ήv έκείvrι ης φίλη Λvτεια Β. και τοΟΟ' ήμέτερov Ήv παίγνιov. Α τη τόν Δi: ήνθει τότε ΛαΥίσκ: ήνθει τότε και θεολύτη μάλ' εύπρόοωπος και καλή, ύπέφαιν' έσσμένη δ' "Ωκιμov λαμπρά πάνυ.

27.

ταiίτά σοι παραιvείν έχω, έταίρε MVΡτfλε. και κατά

τΉv Φιλετα4Joυ KVVΗΓΊΔΑ f

παiJσαι γέρων Ώv τούς τρόπσις: ούκ oloθ' ότι ούκ έστιν ήδιστον ά.πoθαvείν 6ιvoϋνθ' άμα, ώσπερ λέyovσιν ά.πoθαvείν Φσρμίσισν.

84

ΔΕΠΙΝωχ>ΦΙΣΤΟΝ ΙΓ

ήταν σαv ayριεμέvη από τις χρυσές σμοι6ές της και ΥρηΥορότερα από αυτή θα έδλεπες το Φαρvά6αζo·

αλλά καθώς τρέχει πια μεγάλο χρονικό διάσrrJuz και οι συμμετρίες του σώματός της είναι χαλαρωι.ιένες, είναι πιο εύκολο να πι δεις απ' όσο να φτύσεις 6γαίνει έξω πια και πετάει παvτoυ,

δέχεται και χρυσό vόμιoμα και Τρεις ο6ολοι%' και φιλoξεvεί στο σπίτι της και Υέρο και νέο.

Και είναι τόσο τιθασεψέvη, ώσrε, αγαπητέ μου. παίρνει πια το χρφα από τα χέρια σου. Τη Λαίδα τη μντμσνεύει και ο Αναξανδρίδης161 στη Γε­

ρoντoμανiα ΤO\r σ' αυτή ΣUΜΠΕΡΙΛΑΜ6άνει και άΛλες ε­ ταίρες με αυτούς τouς στίχοος:

Ξέρεις πι Λαίδα από την Κόρινθο; Β Πώς όχr.; Είναι από την πόλη μας. Α Είχε αυτή μια φίλη. την Α vτεια. Β Κι αυτή ήταν δικό μας παιχνιδάκι. Α Μα το Δία, άκμαζε τότε η ΛαΥίσκη. άκμαζε τότε και η θεολιίτη. πολύ ομορφοπρόοωπη και ωραία κι έδειχνε ότι θα yίvει πολύ λαμπρή το Ώκιμον.

27. Αυτά

μπορώ να σε συμ6ουλέψω, φίλε MUΡΤΊΛΕ· Και,

σύμφωνα με την KtMf}'ίδα του Φιλέταιeoυ, σταμάτα τotς' τρόJτotς' σov. αφού γέρασες. Δεν ξέρεις

ότι δεν είναι πολύ ~άριστo να πεθάνεις, καθώς επι­ δίδεσαι

σε σεξουαλικές δραστηριότητες, όπως λεν ότι πέθανε ο Φορμίοιος;

85

162

ΑθΗΝΑΙΟΣ

ή ήδιστόν έοτί ~ ώς έν Mαραθωvίoις φησί Ίlμoκλfις, όσον τό μεταξύ μετά κορίοκης ή μετά χαμαιτύπης τΉv νύκτα κοιμάοθαι. 6α6αί, ή οτιφρότης, τό χρώμα, πνεύμα, δαίμονες.

τό μή σφόδρ' εΙvαι πάVΘ' έτοιμα, δείν δέ τι άγωvιαααι και (jαπwθijvαί τε καί

571

πληγάς λασείν άπαλαίοι χερσίγ ήδύ Υε τη τΌv Δία τόν μέyιaτoYo" έτι πολλά του Κυνούλκου θέλοντος λέγειν καί του

Mάγvoυ έπιρραπίσαι ΟΟυληθέντος αύτόν είς τιμήν του Μυρτίλου, φθάοας ό Μυρτίλος (διήχθρεvεν -Υάρ τφ Σύ­ ρφ) έφη·

'Όύχ ώδ' έμόγηοαν έλπίδες ώστ' έχθρών συμμαχίαν καλέοαι, φησίν ό Καλλίμαχος. ού -Υάρ αύτάρκεις ήμείς άμΎVα­

σθαι, ώ Kύvoυλκε; ,

•

l'

..

,

-

..

ως σκαιος ει καγροικος αιοχροεπωγ εα,

b

έπ' άριοτέρ' έν τφ στόματι την γλώοοαν φορείς,

κατά τΉv Έφίππου Φιλύραν. δοκείς γάρ μοι έκείνων ε[ς ε[ναι ούς έδίδαξαν άριατερά γράμματα MoVoαι,

86

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΟΝ Π'

Ή σου είναι πολύ ευχάρι.στo~ όπως λέει στους Μαρα­

θώvιo~ του ο Ίιμσκλής: Πόση διαφορά υπάρχει στο να κοιμάσαι τη νύχτα με μια μικρή κόρη και με μια κοινή πόρΥη! Πω, πω!

Το στέρεο σώμα, το δέρμα, η αyαπvoή της, θεοί μου!

Το να μΗV είναι πολύ έτοιμα όλα και να πρέπει να παλέψεις κά.πως, να δεχτείς ραπίσματα, να σε χτvπήσoνν χέρια απαλά· είΥαι ειχάριοτο, μα τov πολύ με-γάλο Δία.

Ενώ ο Κύνουλκος ήθελε να ~ι ακόμη πολλά και ο ΜάΥνος θέλησε να τον ραπίσει~ για να τιμήσει το Μυρ­ τίλο, πρόφτασε ο Μυρτίλος (διότι εχθρευόταν το Σύ­ ρο163) και είπε:

Δεν κoVΡΆστηκαy τόσο

οι ελπίδες μας, ώστε να ζητήσουμε 6οήθεια από εχθρo~, λέει ο Καλλίμαχοςl64. Δεν είμαστε δηλαδή αυτάρκεις να υπερασπίσουμε τους εαυτούς μας, Κύνουλκε;

Πόσο αVΌΗΤoς είσαι και αγροίκος και αισχρολόγος ΆVΤε, στρέφεις τη γλώσσα σου μες στο στόμα σου αριστερά,

σύμφωνα με τη Φιλύρα του Έφιππου Ι65 • Διότι μου φαί­ νεσαι ότι είσαι ένας από εκείνους

που τους δίδαξαΥ αριστερά γράμματα οι Μούοες l66,

87

ΑθΗΝλΙΟΣ

~ τις έφη τΏv παρφδώv. 28. φ ~ ώ ιMρeς oιmτσι, ού κατά τάς Mετaγέvoις' AVρας ή τΌv J\ριoτιηόρov Mαμμάκvθov

ύμίν όρχηστρ{δας εl'πσv έταίρας ώραίας πρότερον, vΊΊv δ ' ούχ ύμίν άΥορεύω

άρτι χvoαζoύσας αύλητρ{δας, αί τε τάχιστα

άνΔΡΏV φoρτΗΓΏv ύπό γoύvατα μισθού έλvσαv,

c άλλά περί τών όντως έταιρών τΌv λόγον πεποίημαι, τουτέστιν τών φιΛΊΑv άδολον ovvrηρείν δVVΑΜΈVΩV, ας ό Kύvovλκoς τoλμ{i λοιδορείν, ΜΌvΑς των άλλων yυvΑΙΚΏV τφ της φιλίας ΌVΌΜΑτι πρoσηγoρεΨΈVΑς [ή] άπό της παρά τοίς 1\θηvαίoις καλουμένης Έταίρας

[ τής] 1\φροδίτης. περί ης φησιν ό 1\ΘΗVΑίoς f\πoλλό­ δωρος έν τοίς περί θεών ούτως. "Έταψαν δέ τΉv

1\-

φρoδίτηv τΉv τούς έταίρoVς και τάς έταίρας σvvάyov-

d σαγ τοϋτο δ' έστίν φίλας." καλούσι θεραι yυvαίκες έτι καί

vVv και

yoVv

καί αί έλεύ­

αί παρθένοι τάς ovvήθεις

καί φίλας έταίρας, ώς ή Σαπφώ' τάδε

vVv

έταίραις

ταίς έμαίοι τερπνά καλώς άείσω. και έτι'

Λατώ καί Νιό6α μάλα μέν φίλαι ήσαν έταφαι.

88

ΔEΠIN01:QΦn:Ί'QN ΙΓ

όπως είπε κάποιος από τους ποιητές παρωδιώνΙ67.

28. Ε­

γώ, άνδρες σύνδειπνοι, σε αντιστοιχία με τις Α4>ες του Μετα-ΥένηΙ68 ή το Mαμμάκvθo του ΑρισταΎόραΙ69, δεν

είναι ότι

σας μίλησα γι.α χορεύτριες εταίeες ωραίες πρωτύτερα, και τώρα δε θα σας μιλήσω

γι.α αυλήτριες που μόλις αρχίζΟυΥ vα ιoριμάζovv και που με αμοι6ή πολύ γρήγορα λύvovv τα yόvατα ναυτικών, σ).)..: έχω μιλήσει για εταίρες πραγματικά, δηλαδή για

γυναίκες που μπορούν να συvrηρoύν άδολη τη φιλία, που ο Κύνουλκος τολμά να τις λοιδορεί και που μόνες απ' όλες τις γυναίκες προσαγορεύονται με τον τίτλο της

φιλίας ή που το όνομά τους προέρχεται από τη λεγόμε­ νη Εταίρα Αφροδίτη των Αθηναίων. Γι' αυτή έτσι μιλά

ο Αθηναίος Απολλόδωρος στο έvYo του Περί θεών: «Η Εταίρα Αφροδίτη είναι αυτή που συγκεντρώνει τους

ετα4}ους και τις εταίρες, δηλαδή τις φίλες». Οπωσδήπο­ τε ακόμη και τώρα οι ελεύθερες γυναίκες και οι κοπέ­ λες τις γνώριμες και τις φίλες τους τις λεν εταίρες,

όπως η Σαπφώ: Αυτά τα ωραία τραΥούδια

τώρα θα τα τραγουδήσω καλά γι.α τις εταίeες μου. Κι ακόμη:

Η Αητώ και η Νιό6η ήταν πολύ φιλικές εταίeες.

89

ΑθΗΝΑιΟΣ

καλoVσι δέ καί τάς μιοθαρνούσας έταίρας καί τό έπί O1JVovoίαις μιoθαρvείν έταιρείν, ούκ έτι πρός τό έτvμov άvαφέρovτες, άλλά πρός τό εOOχημoVΈστερoν, καθό δή καί Μένανδρος ΈV Παρακαταθήκn άπό των έταφών τούς έτα4!ους διαστέλλων φησί.

πεποιήκατ' έργον ούχ έταψων γάρ

e

ς δ ' έπίκλην, ώς ίοτορεί ό Εύεργέτης Πτολεμαίος ΈV τφ τρίτφ τών Ύπομνφάτων, πλείοταςέσχεν έρωμένας, Διδύμην μέν μίαν των έπι-

f χωρίων ΓvΝΑικΏΝ μάλ' εύπρεπεοτάτην ΠΡι όψιν και Βιλι­

οτίχην, έτι δi ~γαθόκλειαν και Στρατσνίκην, ης τό μέ­ γα μνημείον ύπηρχεν έπi τfί πρός ΈΛΕVΣίVΙ θαλάoσrJ,

και Mύρτιov και άλλας δέ πλείοτας, έπιρρεπέοτερος ών

πρός άq{XJδίoια. Πολύ6ιος δέ έν τfί τεoσαρεσκαιδεκάτrι των 1οτοριών Κλεινούς φησι της οίνοχοούοης αύτφ

είκόVΑς πολλάς άνακείοθαι κατά τΉv :4λεξάνδρειαν μο­ νoχίτωVΑς και ρvτόν έχOύaας ΈV ταίς χερσίν. αί δi κάλ­ λιοται των οίκιών, φησίν, ού MVΡΤίov και Mvηoίδoς

και Πoθει'Vfις πρoσαγoρεύoVται; καίτοι Mνηoiς μέν ην αύλητρίς και Ποθεινή

. ..,

Mύρτιov δέ μία των άποδε-

112

της Ευτέρπης. Ο Κύρος, που εκστράτευσε εναντίον τotl αδεQφoύ τotl, δεν είχε μαζί τotl στην εκστρατεία μια γυ­

ναίκα από τη Φώκαια, που ήταν εταίeα και λεγόταν ότι είναι πολύ σοφή και πολύ όμορφη; Ο ΙηνοφάνηςΙ93

λέει ότι αυτή πρωτύτερα λεγόταν Μι.λτώ και άλλαξε το όνομά της σε Ασπασί.α. Aκoλouθoύσε τον Κύρο και η

παλλακίδα τotl από τη Μίλητο. Και ο μέγας ~αν­ δροςΙ94 δεν είχε μαζί 'W\J τη θαίδα, την εταίeα από την

Αττική; Γι' αυτήν ο ΚλείταρχοςΙ95 λέει ότι έγινε αιτία να καούν τα ανάκτορα στην Περσέπσλη 196. Αυτή η θαίδα μετά το θάνατο τotl ~ανδρoυ παντρεύτηκε τον Πτο­ λεμαίο, που πρώτος δασίλευσε στην Αίγυπτο, και τotl

γέννησε το Λεοντίσκο και το Λάγο-και. κόρη την Eιeήνη, πotl την παντρεύτηκε ο Εύνοστος, ο 6ασιλιάς των Σόλων στην Κύπρο. Και ο δεύτερος 6ασιλιάς της Αιγύπτotl, που επονομάστηκε Φιλάδελφος, όπως αναφέρει ο Πτο­ λεμαίος ο Ευεργέτης στο τρίτο 6ι6λίο των Υπομνημάτων τotl, είχε πάρα πολλές ερωμένες, τη Διδύμη, μια από τις

εντόπιες γυναίκες με εξαιρετική ομορφιά, τη Βιλιστίχη, ακόμη την Αγαθόκλεια και τη Στρατονίκη, πotl μεγάλο

μνημείο της υπήρχε στην παραθαλάσσια περιοχή κοντά στην Ελευσίνα, και το Μύρτων και άλλες πάρα πολλές,

καθώς ήταν πάρα πολύ επιρρεπής στα .σεξουαλικά ζη­ τήματα. Ο Πολύ6ιοςΙ97 στο δέκατο τέταρτο 6ι6λίο των Iστoρu!Jν τotl λέει ότι της Κλεινώς, της οινοχόου τotl,

υπήρχαν στην Αλεξάνδρεια πολλές εικόνες με ένα μόνο χιτώνα και με ρυτό στα χέρια της. Και δε λέγονται, γρά­

φει, τα πιο όμορφα σπίτια της Μυρτίου, της MVΗΣΊΔΑς,

της ΠoθειVΉς; Και 6έ6αι.α η Μνησίδα ήταν αυλητρίδα, αυλητρίδα ήταν και η Ποθεινή_. ενώ το Μύρτιον ήταν

113

ΑθΗΝΑΙΟΣ

δειyμέvων καί κοινών δεικπμάδων. του δέ Φιλοπάτορος

577

6ασιλέως Πτολεμαίου ούκ :4γαθόκλεια ή έταίρα έκρά­

τει, ή και πάσαν άVΑτρέψασα τΉv 6ασιλείαν; Εύμαχος δέ ό Νεαπολίτης έν τη δεVΤέρ(z των περί :4ννί6αν Ιστο­ ριών lερώνυμΌV φησι τΌv τvραννήoαvτα Σvρακoσίωv ά­ γαγέοθαι ΓVVΑίκα των έπ' οίκήματος προεστη­ κvιων Πειθώ όνομα καί άποδείξαι 6aorλί.δα.

38.

Ίψό­

θεος δ' ό στρατηγήοας :4ΘΗVΑΊΩν έπιφαVΏς έταίρας Ήv υίός θρ(lττης τό γένος, σεμvijς δ ' άλλως τούς τρόπους. μεταΟΟλλοοοαι γάρ αι τοιαυται είς τό σώφρον των έπί

b

τούτφ σεμvvvομέ'Vων είσί 6ελτωυς. ό δέ Ίψόθεος καί σκωπτόΜΕVΌς ποτε ότι τοιαύτης είη μητρός "καί χάριν

γε αύτfί, φηaίν, olδα, ότι δι' αΎΤΉV KόνωVΌς είμι υίός." Φιλέταιρον δέ τΌv Περγάμου καί τής Καιvijς ταύτης λε­ γομένης 6aσιλεύοαντα χώρας Βόας αύλητρίδος έταίρας τό γένος άπό ΠαφλαγoVΊΑς υίόν φηaι γενέσθαι Καρύ­ στιος ΈV Ιστορικοίς Υπομτημαοιν. :4ριστοφών δ ' ό ρή­

τωρ ό τόν νόμον είσεvεγκών έπ' Εύκλείδου άρχοντος,

aς άν μή έξ άστfις γέVΗΤαι νόθον εΤναι, αύτός άπεδείc χθη ύπό Καλλιάδου του κωμικου έκ Χορηγίδος τής έ­ ταίρας παιδoπoιησάΜΕVoς, ώς ό αύτός ίστορεί Καρύ­ στιος έν τρίτφ Υπομνημάτων. Δημήτριος δ' ό Πολιορ­

κητής ού δαιμ.oVΊΩς ήρα Ααμίας τής αύλητρίδος, έξ ης έσχε και θυγατέρα Φiλαν; τΉv δέ Αάμιαν Πολέμων φη-

114

ΔEΠINOΣOΦIΣ"roN Π'

μια από τις πιο γνωστές και κοινές πόρνες που έκαναν μψικές επιδείξεις. Και το 6ασιλιά Πτολεμαίο το Φιλο­

πάτσρα δεν τον εξουσίαζε η εταίρα Αγαθόκλεια, αυτή που του ανέτρεψε όλη τη 6ασιλεία; Ο Εύμαχοςl98 από τη Νεάπολη στο δεύτερο 6ι6λίο των Ιστοριών Υια τον Αννί6α λέει ότι ο Ιερώνuμoςl99, που κυ6έρνησε ως τύ­ ραννος τους Συρακόσισυς, παντρεύτηκε μια από αυτές

που ήταν επικεφαλής πορνείου, που την έλεγαν Πειθώ, και την έκανε 6ασίλισσά του.

38.

Ο Ίιμόθεος200, που

υπήρξε στρατηγός των Αθηναίων, ήταν γιος εταίρας με

καταγωγή θρακιώτικη και γενικά. σε6αοτής για τους τρόπους της. Διότι τέτοιες γυναίκες, όταν αλλάζουν και

κάνουν συνετή τη ζωή τους, είναι καλύτερες από εκείνες που περηφανεύονται για τη σύνεσή τους. Ο Τιμόθεος,

όταν κάποτε τον πείραζαν ότι ήταν γιος μιας τέτοιας μητέρας, είπε: «Της χρωστώ και ευγνωμoσίιvη, επειδή

εξαιτίας της είμαι γιος του Κόνωνα2Ο1 ». Ο Καρύστιος202 στα Ιστορικά υπομνήματά του λέει ότι ο Φιλέταιρος,

που 6ασίλευσε στην Πέργαμο και στην περιοχή αυτή που λέγεται Καινή, ήταν γιος της αυλητρίδας Βόας, μιας εταίρας με καταγωγή από την Παφλαγονία. Ο ρήτορας Αριοτοφώντας, που όταν επώνυμος άρχοντας ήταν ο Ευκλείδης203 πρότεινε νόμο να θεωρείται νόθος

όποιος δε γεννιέται από γυναίκα αστή, ο ίδιος απο­ δείχτηκε από τον κωμωδιογράφο Καλλιάδη 204 ότι από­ κτησε παιδιά από την εταίρα Χορηγίδα, όπως αναφέρει

ο ίδιος Καρύστιος στο τρίτο 6ι6λίο των Υπομνημάτων του. Και ο Δημήτριος ο πολιορκητής δεν ήταν ερω­ τευμένος με πάθος με την αυλητρίδα Λάμια, από την οποία απόκτησε και κόρη, τη Φίλα; Ο Πολέμωνας στο

115

ΑθΗΝΑΙΟΣ

σίν ΈV τφ περί τfις ΈV ΣIκtxiM Ποικίλης Στοάς θυγατέρα

ΜΈV εlvαι Κλεάνορος :4θηvαίov, καταoκεvάσαι δέ Σικvωd νίοις τΉv πρoκεΙΜΈΝΗV οτσάν. Wα δέ και ΛεαίVΗς καί αύτfις έταίρας :4mκης ό Δημήτριος καί άλλων δέ πλει­ όwov.

39.

Mάχωv δ' ό κωμφδιοπσιός ΈV ταίς έπιΥρα­

φoμέvaις Χρείαις φrιoiν ούτως ύπερ60λfί δέ τfις ΛεαίVΗς oχijμά τι

περαιvoμέvης ευ παρά τε τφ Δημητρίφ εύημερούσης, φασί και τΉv Λάμιαν τόν 6ασιλέ' εύμελώς κελητίσαι ποτέ έπαιvΕΘΗvΑΊ θ: η δέ τούτ' άπεκρίθη' "πρός ταύτα καί Αέαιναν, εί 6ούλει, κράτει."

ήv δέ ή Λάμια σφόδρα εύθικτος καί άστική πρός τάς

e άποκρίσεις, καθάπερ και ΓVΆθαιvα, περί ης έρoiJμεv. πάλιν δέ περί τfις Ααμίας ό Μάχων ούτω γράφει' Δημήτριός ποθ' ό 6αοιλεύς γένη μύρων

Λ.αμU;ι παρά πότον παντοδα.πών έπEδEίκvmo.

ή Λάμια δ' Ήv αύλητρίς, ης σφόδρ ' ήδέως οχείν φασι κvηoθijvαί τε τόν Δημήτρων. άποδοκιμαζούσης δέ πάντα και πάvv κατεΥχλιδώσης τφ 6ασιλεζ vάρδov τινά

f

διέvεoo' έvεyκείν εύχερη, τfί χεφί τε ταίδoίov άποτρίψας [καί] θιyώv τοίς δακτύλοις

"τovτί Υε, Αάμια, φησίν, άJφράVΘΗΤι και είσει παρά τάλλα διαφοράν όoηv έχει."

κείνη δέ Υελάοαο' "άλλά τούτ: έφη, τάλαν,

116

ΔEΠIN01X)ΦJ:ΣTQN Π"

έρ'Υο του

na τΗv Ποικίλη ΣτΟΟ στη Σικυώνα λέει ότι η

Λάμια ήταν κόρη του Κλεάνορα από την Αθήνα, που κατασκεύασε για τους Σι.κuώνιoυς τη στοά για την οποία γίνεται λόγος. Ο Δημήτριος20S ήταν φιnευμένoς και με τη Λέαινα, Αττική εταίρα κι αuτή, και με άλλες πολλές.

39. Ο

ποιητής κωμωδιών Μάχωνας206 στο έρ'Υο του που

έχει τίτλο Χρείες μιλά έτσι.: Όταν η Αέαινα με εξαιρετικό τρόπο

~ τον εαυτό της και πλάι στο Δφήτριο περνούσε καλά, λεν ότι και η Αάμια κάποτε περίτεχνα γοήτεψε το 6ασιλιά

και δέχτηκε τοις επαίvoις του· κι έτσι απάντησε:

Σχετικά μ' αυτά κράτησε, αν θέλεις, και τη Αέαινα 207 • Η Λάμια ήταν πολύ γρήγορη και ικανή στις απαντήσεις, όπως και η Γνάθαινα, για την οποία θα μιλήσουμε. Πά­ λι για τη Λάμια ο Μάχωνας γράφει έτσι: Κάποτε ο 6ασιλιάς Δφήτριος έδειχνε σε σvμπόoιo στη Αάμια είδη μύρων κάθε λογής. Η Αάμια ήταν αυλητρίδα, και λεν ότι ο Δημήτριος της ήταν πολύ E1f,tάριoτoς κι ήταν τσιμπημένος μαζί της. Αυτή αποδοκίμαζε όλα τα μύρα κι έ6λεπε πολύ περιφρονητικά το 6ασιλιά. έκανε νεύμα αυτός

να της φέρουν κάποιο νάρδο εύκολο, με το χέρι του έτριψε το γεννητικό όργανό του κι αγΥίζοντάς το με τα δάχτυλά του είπε .Λάμια, μύρισέ το αυτό και θα γνωρίσεις πόση διαφορά έχει από τ' άλλα

Εκείνη γέλασε και είπε Αυτό όμως, δύιττv,tε,

117

ΑθΗΝΑιΟΣ

όζειν δοκεί μαι σαπρότατov πάvτων πολύ."

Δημήτριος δ' είπ" "άλλά μήv, vΉ τo~ θεοίς', ά.πό 6aλάvoυ τούτ' έστί, λάμια, 6ασιλικfις."

40. 578

Πτολεμαίος δ' ό του ~γησάρχoυ ΈV ταίς περί τόν

Φrλoπάτoρα Ιστορίαις 6αor.λέωv ΈΡΩΜΈVΑς άVΑγράφων φησίγ "Φιλίππου του Μακεδόνας αύξήσαVΤoς Φiλινναν

ΤΉV όρχηστρίδα, έξ fις και yεvνfιaαι i1ρριδαίov τΌv μετ' fUέξανδρov 6ασιλεΎΣΑVΤα, Δημητρίου δέ του Πολιορκη­ του μετα τιίς προεψημένας Mαviαν, ~vτιγόvoυ δέ Δη­

μώ, έξ fις :.uκvovέα yεννηθiίvαι, Σελεύκου δέ του νεω­ τέρου Μύσταν και NiJσαYo" Ήρακλείδης δέ ό Αέμ6ος ΈV

τη έκτrι και τριακooτfί τών Ιστοριών Δημώ φησιν έρω-

b ΜΈVΗν γενέσθαι του Δημητρίου' fι έπιμα'Vήvαι και τόν πατέρα αύτου ~VΤΊyovoν και άπoκτείvαι Όξύθεμιν ώς και πολλα σvvεξαμαρτάvovτα τφ Δημητρίφ, και ότι ά­ πέκτεινε τιίς τής ΔημoiJς θεραπαίνας στρε6λών.

41.

περί

δέ του είρηΜΈVoυ τής Mαviας όVΌΜΑτoς ό Μάχων τάδε φησίγ

ίσως δ' άν άπορήσαι τις εύλόγως θ' άμα

των

viJv

άκροατών, εί τις ~πική γυνή

προοηγορεύετ' ή έvoμίoθη Mαviα. αίoχρόv γαρ όvoμα Φρυγιακόν ΓVVΑίκ' έχειν,

c

και ταΟΟ' έτα4Jαν έκ μέσης τής Ελλάδος,

μή ΤΉV ~ΘΗVαίων τι κωλVoαι πόλιν,

ύφ' fις άπαvτές είο' έπηvoρθωμέvoι.

118

ΔEΠΊNOΣQΦIΣTQN Π'

μου φαίνεται ότι μυρίζει σαπίλα

mo

πολύ απ' όλα

Κι ο Δημήτριος είπε: ΩoτάJo, μα τοις θεοίς', αυτό, λάμια, προέρχεται από ΟΟσιλική 6άλαvo.

40.

Ο Πτολεμαίος, ο γιος του A~oυ, στο έργο του

Ιστορίες σχετικές με το Φιλσπάτσρα καταγράφοντας ε­ ρωμένες των 6ασι.λέων λέει: «Η χορείπρια Φίλιννα του Φίλιππου, που μεγάλωσε τη δύναμη των Μακεδόνων, από την οποία απόκτησε τον Αρριδαίο, που 6ασί.λευσε

μετά τον Αλέξανδρο' η Μανία μετά απ' όσες έχονν προ­ αναφερθεί του Δημήτριου του πολιορκητή' η Δημώ του Αντίγονου, από την οποία γεννήθηκε ο Αλκοονέας η Μύστα και η Νύσα του νεότερου Σέλευκου». Αϊ.).: ο

Ηρακλείδης ο Λέμ6ος στο τριακοστό έκτο 6ιολίο των IστoρulJν του λέει ότι η Δημώ έγινε ερωμένη του Δη­

μήτριου' εναντίον της θύμωσε με μανία ο πατέρας του Αντίγονος και σκότωσε τον Οξύθεμη, επειδή έκανε, κα­ τά τη γνώμη του, πολλά κακά μαζί με το Δημήτριο και επειδή πνίγοντας σκότωσε τις ακόλουθες της Δημώς.

41.

Για το όνομα της Μανίας που έχει προαναφερθεί ο

Μάχωνας λέει τα ακόλουθα.:

Ίσως κάποιος από τοις τωριvoίς' ακροατές

και δικαιολογημένα θα παραξενευτεί αν μια ΓVVΑΊΚα με αττική καταγωγή ovoμάστηκε ή θεωρήθηκε Μα' ''.i1. Διότι είναι ντροπή να έχει φρvγr.κό όνομα μια yvvαικα και μάλιστα εταφα που προέρχεται από το κέντρο της Ελλάδας,

να μην το εμποδί1;,ει κάπως η πόλη των Αθηναίων, από την οποία όλοι οι άνθρωποι έχουν μπει σε τάξη.

119

ΑθΗΝΑιΟΣ

τό μέν ουν ύπάρχOV εύθέως έκ παιδίου αύτjj Μέλιπ' ην δνομα. τφ μεrέθει μέν τών τότε ΓVVΑΙΚΏν δραχύ τι καταδεεστέρα· φωvn δ' όμιλU;ι τε κεχoρηγημέvη

πάνυ τ' εύπρόσωπος ούσα καί καταπληκτική πολλοίς' έραστάς καί πολίτας καί ξένσις

έχovσ'

d

-

όπου περί yvvαικός τις λόγος

γένοιτο, μαVΊΑV τΉv Μέλιπαν ώς καλήν

έφαoκov ε[vαι, καί προσεξειργάζετο αύτή τό πλείον. ΉvΊκΑ τις οκώψειε γάρ, ρψάτιον εύθύ τούτο "μαVΊΑV" άνε6όα, αtitή θ' ότ' έπαιvoίη τιν' Τι ψtyoι πάλιν,

έπ' άμφoτΈΡΩV προσέκειτο μανία τών λ6Υων. διό τής μανίας τό ρημ' έπεκτείVΑς δοκεί καλέσαι τις αΎΤΉV τών έραστών Μανίαγ

μάλλον τό πάρεργον έπεκράτησ' Τι τoΎVoμα.

e

έδόκει δέ λιθιάν, ώς έοιχ: ή Μανία· Γνάθαιvα δ ' είς τά στρώμαθ' ότι προίετο,

έvoVΘΕΤΉΘΗ τούτό πως ύπό Διφfλoυ. μετά ταύτα δ' ή ΓVΆθαινα πρός τΉv MαVΊαν έλοιδορείτο καί λέγει "τί τούτο, παί,

εί καί λίθον εlχες;" ύπολα60iJo' ή Μανία "έδωκ' άν, ίν' εlχες, ψήο: άπoψίioθαι, τάλαν."

42. f

ότι δ ' ην καί άστεία τις άπoκρίvαoθαι, τάδε περί

αύτfις ό Μάχων άvαyράφει· τής Μανίας ήρα Λεovτίoκoς ποτέ

ό παΥιφαΤιαστής καί ovvείΧ' αΎΤΉV μόνος Υαμετης τρόπον yvvαικός. ύπό δ' :4m]voρoς

120

ΔEΠINOΣQΦIΣfQN ΙΓ

Λοιπόν το όνομα που είχε αμέσως από ΠfV παιδική ηλικία της ήταν Μέλιττα. Στο ύψος ήταν

λίγο κovτύτερη από τις O'ύ}xρoVΈς της ΓVVΑΊΚΕς αλλά στη φωVΉ και στη σι(ήτηση ήταν πρoικισμέvη, καθώς ήταν πολύ ευπρόσωπη και εvrvπωσιακή,

και είχε πo~ εραστές, και συμπολίτες και ξέvot,ς όπου yιVΌταν κάποιος λόγος για τη ΓVVΑΊΚΑ αvτή, τι μαvία, έλεγαν ότι η Μέλιττα ήταν όμορφη. κι έπειτα εκείVΗ έδιvε στο όvoμά της έκταση

μεγαλύτερη. ΔιότΙ., κάθε φορά που ΠfV πε~ε κάποιος, αμέσως αυτή τη λεξούλα φΏVΑΖε: μαvία! Κι η ίδια, όταν EΠαιvoύoε ή κατηΥορούσε κάπoιov,

και στις δυο περιπτώσεις πρόο(!ετε: μαvία! Φαίvεται ότι επεκτείvovτας τη λέξη μαvία κάποιος από τσι,ς εραστές της ΠfV ovόμασε MΑVΊΑ· έτσι επικράτησε πω πολύ το παρωvύμιo παρά το όvoμα. Πίστεψαν, όπως φαίvεται., πως η Mαvία είχε πέτρα στα vεq;μi· αλλ' η IVάθαιvα, επειδή λέρωvε τα στρώματα, Φ κάπως αυτή τη ι7Iψ6ovλή

από το Δίφιλο. 'Υστερα η IVάθαιvα ~ε τη Mαvία και της είπε

11

μ' αυτό, κόρη μου, αν είχες

πέτρα στα vεφρά; Η MΑVΊΑ τότε της απάvτησε:

θα σου ΠfV έδιvα, δ~ για vα μπορείς vα τρί6εσαι.

42. Ότι η Μανία

ήταν και ικανή να δίνει απαντήσεις, ο

Μάχωνας γράφει και τα ακόλουθα γι' αυτή: Κάποτε ήταν ερωτεψέvoς με τη MΑVΊΑ Ο .Λεovτίoκoς208,

ο αθλητής του παyκράτιov, και ΠfV κρατούσε μόνος του σαν vα ΠfV είχε παντρευτεί. Όταν έμαθε αργότερα

121

ΑθΗΝΑΙΟΣ

μoιχεvoμέvηv αίοθόμενος αύΤΉV ύστερον

σφόδρ' ήγανάκτηο: η δέ ''μηθέν, φησί, σο' ψυχή, μελέτω' μαθείν Υάρ αίοθέσθαι θ' άμα

Όλυμπιovrκών νυκτός άθλητών δvείν

579

πλΗΓΉV τί δΎVαταί ποτ' ήθελον."

αίΤOυμέVΗV λέγOVΣΙ την πvΓΉv ποτε ύπό του ΟΟοιλέως MαVΊΑν Δημητρίου

άVΤαξιώσαι δωρεάν καύτόν τιvα. OOVΤoς δ' έπwτρέψασα μετά μικρόν λέγει "fιγαμέμyoνoς παζ

vVv

έκείν' έξεστί σοΙ.."

ε[ναι δοκών αύτόμολος άνθρωπος ξένος καΙ παρεπιδημήοας fιθήvησίν ποτε

την MαVΊαν μετεπέμψαθ: όσον Τίτησε δούς.

b

είς τόν δ' ην ΣVμπαρειληφώς τινας έκ τijς πόλεως τών έπιγελάν είθισμένων

άπαvτα τοίς τρέφovΣιν αίεί πρός χάριν'

OOυλόΜΕVoς ε[ναι γλαφυρός άστείός θ' άμα, τijς MαVΊας άριστα παιζούσης σφόδρα

άVΙΣΤαμένης τε πολλάκις, είς δασύποδα αΎΤΉV έπΙΚΡOiJσαι ΟΟυλόμενος "πρός τών θεών, μειράκια, τί δοκεί τών άγρίων ύμίν ποτε

c

έν τοίς όρεσι τάχwτα θηρίον τρέχειν;

ή MαVΊΑ δ' "αύτόμολος, ώ 6έλτιστ:" έφη. μετά ταύτα δ' ώς είαηλθε πάλιν ή MαVΊα,

122

ΔΕlπΝοΣΟΦIΣΤΩΝ ΙΓ

ότι αυτή μοιχευόταν με τον AVΤΉVoρα209, αγαVΆκτησε

πολύ. Αυτή όμως του είπε: Μη σε νοιάζει διόλου, ψυχή μου' διότι ήθελα να μάθω και ν' αντιληφθώ ποια δύναμη είχαν δυο αθλητές Ολυμπιονίκες

μέσα σε μια νύχτα να ανταλλάσσουν χτυπήματα. Όταν κάποτε ο 6ασιλιάς Δημήτριος είχε ζητήσει

να του προσφέρει τα πισινά της, λεν ότι η Μανία ζήτησε σε ανταπόδοση να της κάνει κι αυτός κάποιο δώρο.

Όταν της το έδωσε, 'γύρισε ύστερα από λίγο και είπε: Γιε του Αγαμέμνονα, τώρα μπορείς να έχεις εκείνο που θέλεις2ΙΟ.

Κάποιος άνθρωπος που φαινόταν ότι είναι ξένος, ότι είχε έρθει μόνος του και ότι έμενε στην Αθήνα κάλεσε κάποτε τη Μανία δίνοντάς της όσα του ζήτησε.

Στο συμπόσιο είχε προσκαλέσει κάποιους από την πόλη από αυτοΙ;- που είναι συνηθισμένοι να επιδοκιμάζουν με το γέλιο τους όλες τις ενέργειες όσων τους τα~oυν,

για να τους είναι ευχάριστοι' επειδή ήθελε να είναι γλαφυρός και κομψός συγχρόνως, καθώς η Μανία έπαιζε άριστα και V1jΚlJνόταν πολλές φορές, θέλοντας να τη συγκρίνει με τους λαγοΙ;- είπε: Για όνομα των θεών, παλικάρια μου,

ποιο τέλος πάντων απ' όσα αγρίμια ζουν στα 6ουνά

σας φαίνεται ότι είναι το πιο γρήγορο στο τρέξιμο; Η Μανία τότε είπε: Αυτός που έρχεται μόνος του, καλέ μου.

Ύστερα από αυτά, όταν ξαναμπήκε στην αίθουσα η

Μανία,

123

:1

ΑθΗΝΑΙΟΣ

τόv αύτόμολον έσκωπτε ρίψασπίν τ' έφη αύτΌV yεyovέvαι προσ6ολης ούσης ποτέ ό δέ στρατιώτης ίιπό τι oκtψoπάσας άπέπεμψε ταύτηγ διαλι.πoVσα δ' ΉΜΈΡΑV ''μηθέν παρά τούτο, φησί, λvπoυ, φίλτατε·

ού Υάρ ού φεύΥων άπέ6αλες ΤΉV άσπίδα, μά τΉv :Aq;{)OδίΤΗV, άλλ' ό οοί χρήσας τότε."

d

έν ovμπoσίφ δ: ώς φαοι, παρά τfί Mαvί{x παρεδέξατ' αΎΤΉV τών πovrplW τις πάvv.

,φθ' ώς έπηρώπρε "πότερ' άνω θέλεις έλθοίχΙ άμα 6αλείν ή κάτω;" γελάσαο' "άνω,

δέλ τιστε, φησίν. ύπό τι Υάρ δέδοικά οε, μή μου προπεσούσης τούμπλόκιον tJπεκτράmς."

43.

και άλλων δέ έτΑφΏV άπoμVΗμovεύματα ό Μάχων

e ovvήγαyεv, Ώv ούκ άκαιρόν έοτιν κατά τό έξης μvημo­ vεVσαι.. ΓναθαίVΗς ΜΈV ούτως [παρά Γvαθαίvrι Δίφιλος πίvωv ποτέ

"ψVχρόv γ: έφη, τάγγείov, ώ Γνάθαιν: έχεις." "τών ΣΏv γάρ, εlπεv, έπιμε).ώς, ώ Δίφιλε, είς αύτό γ' αίεί δραμάτων έμ6άλλoμεv.'1 πρός τΉv Γνάθαιvαν Δίφιλος κληθείς ποτε έπί &ίΠvoν, ώς λέyovσι, τοίς :Aq;poδιoίoις, τιμώμενος μάλιστα τών έρωΜΈVΩV

124

ΔEΠINOΣQΦIΣTQN ΙΓ

πείραζε αυτόν που είχε έρθει μόνος του και είπε ότι

αυτός είχε πετάξει από δειλία την ασπίδα του, όταν έγινε κά­ ποτε επίθεση.

Ο στρατιώτης oκvl(xo.πιάζovτας ~ για την .προιώλή

την έστειλε στο σπίτι της. Όταν πέρασε μια μέρα, του

n' αυτό,

αγάπη μου, να μη δείχνεις καμιά λύπη·

διότι δεν παράτησες εσύ την ασπίδα 6άζovτάς το στα πόδια, μα την Αφροδίτη, αλλ ' εκείνος που τότε σου τη δάνεισε. Σ' ένα συμπόσιο, όπως λεν, στο σπίτι της Mα'Vίας,

κάποιος από τOtις' πολύ πo~ τΗv άδραξε από πWω. 'Υστερα τη ρώτησε: Ποιο από τα δω, θέλεις να έρθεις

μαζί μου από μπρος ή από πίσω; Γέλασε κείνη κι είπε: Από μπρος, καλέ μου. διότι σε φΟΟάμαι, μήπως, αν πέσω

μπρούμυτα, μου κόψεις τις πλεξοωες με τα δόντια

43.

Ο Μάχωνας συγκέντρωσε aξιoμνημόνευτα λόγια

και άλλων εταιρών, που δεν είναι αταίριαστο να τα μνημονεύσουμε στη συνέχεια. Για τη Γνάθαινα μιλά έτσι:

[Ο Δίφιλος πίvovτας κάποτε στο σπίτι της Γνάθαινας

είπε: Το αγγείο που έχεις, Γνάθαιvα, είναι ψυχρό. Αυτή του απάvτησε: Δίφιλε, ο' αυτό πάντοτε 6άζω

με φρovτί1xx κάποιο από τα δραματικά έργα σου.] Όταν κάποτε ο Δίφιλος προσκλήθηκε στο σπίτι της ΓνάθαιVΑς για δείπvo, όπως λεν, κατά την εορτή των A~ν, καθώς είχε τη μεγαλύτερη εκτίμηση απ' όλοις τοις

αyαπημέvoιις της

125

ΑθΗΝΑΙΟΣ

(ήσθε δ' ύπ' αύτfις έκτεVΏς άyαπώμεvoς)

παρiίv έχων δύο Χία, θάοια τέπαρα, μύρον, στεφάΥΟις, τραγήματ: έριφον, ταινίας, όψον, μάyεΙΡOV, τά μετά ταύτ' αύλητρίδα.

f

και των έραστων Συριακού τινος ξέΥου

πέμψαντος αύτjj ΧιόvΑ ααπέρδην θ' ένα,

αίoχυvOμέVΗ τά δώρα μή τις καταμάθrι φυλαπoΜΈVΗ τε πολυ μάλιστα Δίφιλον, μή δψ δίκην μετά ταύτα κωμφδoυΜΈVΗ, ,

"

Τ

"

,

το μεν ταριχος ειπε ταχεως αποφερειν

πρός τους σπα'Vίζειν όμολΟΥουμέΥΟις άλών, την χιόνα δ ' είς τόν άκρατον ένσείσαι λάOw·

580

τφ παιδί τ' έπέταξ' Έ;XέαVΘ' όσον δέκα

κυάθοις πρoσεvεyκείν Διφίλφ ποτήριον. ύπερηδέως δέ την κύλικ ' έκπιών άφVω

και τό παράδοξov καταπλαΥείς ό Δίφιλος

"τη τΉv :Αθηνάν καί θεo~, ψυχρόν Υ: έφη, ΓVΆθαιν: έχεις τόν λάκκον όμολοΥουμένως."

fι δ' εlπε "των σων δραμάτων Υάρ έπιμελώς είς αύτόν αίεί τους προλόΥοις έμ6άλλομεν."

μαστιΥίας μώλωπας ύψηλους έχων μετά τfις ΓναθαίVΗς άπό τύχης άVΕΠαύετO.

b

περιλαμΟΟΥουσα δ' αύτόν, ώς άνώμαλον

τό νωτον εlχε παντελώς, "τάλαν, τάλαν άVΕΡ, πόθεν έχεις ταύτ: έφη, τά τραύματα;" κάκείνος αύτjj ΣΥVΤόμως άπεκρίνατο

126

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

(ευχαριστήθηκε τΗv πολύ μεγάλη αγάπη της γι' αυτόν),

πήγε με δυο αγγεία με χιώτικο κρασ~ με τέσσερα με θασιώτlΚO, με μύρο, με στεφάνια, με ξερούς καρπούς, με κατσικάκι,

με κεφαλόδεσμους, με εδέσματα, με μάΥεΨΟ και κυρίως με αυλητρίδα.

Όταν κάποιος εραστής της ξένος από τη Συρία της έστειλε λίγο χιόνι κι ένα ψάρι σαπέρδα, επειδή ντράπηκε μήπως κάποιος πληροφορηθεί ποια δώρα της στάλθηκαν και επειδή κυρίως προσπαθούσε να φυλαχτεί από το Δίφιλο, μήπως αργότερα τιμωρηθεί μ' αναφορά σε κωμωδία του,

έδωσε εντολή γρήγορα να παν το παστωμένο ψάρι σ' όσους κατά Υενική ομολογία στερούνταν παστά ψάρια

και πρόσταξε το δούλο της κρυφά να χύσει το χιόνι στο ανέρωτο κρασί και χύνοντας ως δέκα

κύαθoVς απ' αυτό να προσφέρει το ποτήρι στο Δίφιλο. Όταν με μεγάλη ευχαρίστηση ήπιε το ποτήρι ο Δίφιλος και ένιωσε κατάπληξη με το παράδοξο αποτέλεσμα, είπε: Μα την Αθηνά και τους θεούς, χωρίς αμφι60λία, Γνάθαινα, το κελάρι των κρασιών σου είναι ψυχρό. Eκείvη του απάντησε: Σ' αυτό 6άζω πάντοτε

με φρσντίδα τους προλόγους των δραματικών έργων σου. Ένας μαστιγωμένος δούλος, που είχε μώλωπες ψηλά στη ράχη του έτυχε να είναι σε κρεΟΟτι με τη Γνάθαινa

Καθώς τον αγκάλιαζε, μόλις είδε ότι η ράχη του ήταν εντελώς αvώμαλη, είπε: Δύστυχε, δύστυχε άVΘΡΩπε, από πού έχεις στη ράχη σου τα τραύματα αυτά; Εκείνος της έδωσε τότε μια σύντομη απάvτηση,

127

ΑθΗΝΑΙΟΣ

ότι παίς ποτ' Ώv άνεiλετ: είς πvρΑν ότε παίζων μετά τιvων ήλικιωτών ΈVΈΠΕoεv.

"τη τΉv φiληv Δήμητρα, δικαίως ΤΟΙΥαρ, άνθρωπε, φηοίν, έξεδάρης άκόλαστος ών." παρά Δεξιθέ(l δειπνούσα θ;ιταίρl;ι ποτέ Γvάθαιvα, τούψον άποτιθείσης πάν σχεδόν

c

τής Δεξιθέας τfί μητρί, "τη τΉv ·Αρτεμιν, ε~ φησίν, (ιδειν, ή Γνάθαιvα, τoVτ' έγώ,

τfί μητρί ovvεδεiπvoυv άν, o~ί σοί, γύvαι." έπεί προέ6η τοίς έτεσιν ή Γνάθαιvα καί

ήδη τελέως ην όμολογουμένη σορός, είς τΉv άyoράv λέyovσιν αύΤΉV έξίvαι καί τούψον έφοράν καί πολυπραγμονείν πόσου

πωλείθ' έκαστον. ε[τ' ίδούσα κατά τΎχΗv ίστώvτα κρεoπώληv τιν' άστείον πάνυ

d

- ---

τfί θ' ήλικίζι σφόδρα νέον "ώ πρός τών θεών, μειράκιον, ό καλός, φηοί, πώς ίοτης; φράσονο"

δ δέ μειδιάοας "κύ6δ: έφη, τριω6όλου." "τίς δ' ούπιτρέψων έστί σοι, φηaίν, τάλαν,

όντα Υ' ΈV :.ι~ Καρικοίς χρijoθαι σταθμοίς;" Στρατoκλijς δύ' έρίφovς προίκ' έδίδου τοίς yvωρίμoις λοπάδας δ' έvάλμovς έπιovvήρτvεv, δοκών καί δίψαν ύπoδιπλofxιθ' άν είς ΤΉV αύριον

e

τοίς έ.πιovvάπτειν 6oυλoμέvoις τΌv έωθιVΌν, μακράς δέ πράπειν είς τά λοιπά ξυμ60λάς.

128

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ Π'

ότι τα δέχτηκε κάποτε, όταν ήταν παιδί, καθώς παίζοντας με κάποιοις- σvvoμη).ίκoις- του έπεσε σε πυρά

Κι αυτή του είπε Μα την αγαπητή Δήμητρα, δίκαια ασφαλώς

γδάρθηκες, άVΘΡΩΠε, έτσι που ήσουν ακόλαστος. Όταν κάποτε η ΓVΆθαινα δει.πvoύσε στο σπίτι της εταίρας Δεξιθέας, που όλα σχεδόν τα εδέσματα τα κρατούσε για τη μητέρα της, είπε: Μα την Άρτεμη, αν ήξερα εγώ ότι εσύ θα έκανες αυτό, θα δει.πvoύoα στο σπίτι της μητέρας σου, όχι στο δικό σου, -yvvαίκα. Όταν πρoχΏρΗΣΑv τα χρόνια της Γνάθαινας και πια

κατά γενική ομολσΥία είχε κατα~ι πτώμα εντελώς, λεν ότι 6Υήκε έξω και πήγε στο χώρο της αγοράς, έ6λεπε τα εδέσματα και ψιλορωτούσε πόση ήταν η τιμή του καθενός. Έπειτα, όταν κατά τύχη είδε

κάποιον κρεοπώλη να στέκεται, που ήταν πολύ καλός και πολύ νέος στην ηλικία, του είπε: Για όvoμα των θεών, παλικάρι μου, εσύ ο όμορφος, πώς ζvyίζεις; Πες μου.

Εκείνος γελώντας είπε: Σκυφτά για τρεις o6oλo~ Αυτή του είπε: Ποιος είναι αυτός που θα σου επιτρέψει, δ~ε, όταν είσαι στην Αθήνα, να χρησιμοποιείς σταθμά της Καρίας; 211

Ο Στρατοκλής έδινε στοις- yνωoτo~ του δωρεάν δυο κατσικάκια,

αλλά πρόσθετε πιάτα με αλμυρά εδέσματα νομίζοντας ότι θα διπλαaιαστεί η δίψα την αυριανή ημέρα για όσοις- θα ήθελαν να avvεχίaoυν την οινοποσία ως το πρωί

και θα πληρώσουν ακρι6ά για τα υπόλοιπα

129

ΑθΗΝΑιΟΣ

Γνάθαινα δ' αύτijς εΤ.πε πρός ΈΡΑΣΤΉV τιvα oτραγγεvόμεvov όρώσα περί τάς ovμ6oλάς "Στρατoκλfις έπ' έρίφοις, φηοί, χειμώνας ποιεί." ίδofJσ' έφη60ν ή IVάθαιν' ίoχvόν πάνν

και μέλανα λεπτόν θ: ώς έσιχ: ύπερ60λfί και λαπΑρΌv, έτι' δέ των έφή6ωv 6ρaχύτερον, έσκωπτεv είς "Aδωvιv. άvαyώyως δέ πως του μειρακίοκου και τvραvνrκώτερov

f

αύτjj σvvαVΤΉΣΑvτoς έμ6λέψαaα τη θυγατρi μετ' αύτijς ovμπoρεvoμέvn λέγει' ",S, ..... _.,:,

.,..,.,

"

υι.M.CWτερoν ην, ω τεκvoν, vη τω

Οε' ω....

"

λέyovoι Πovτικόv τι μειρακύλλιον

άvαπαVΌΜΕνov μετά της Γναθαίvης άξιoύv πρiiJov yεvόμεvov, ώστε την πvΓΉv άπαξ αιπφ παρασχείγ τΉv δέ τoVτ' είπείν "τάλαν,

έπειτα τΉv ΠVΓΉV με

vVv αίτείς, ότε

τάς liς έπί voμην καιρός έστιν έξάγειv;"

581

44.

και Γναθαιvίoυ δέ γε της θυγατριδf]ς αύτijς τάδε

άvαΎρά~ι'

είς τάς :4ΘΉVΑς παρεπιδημήσας ξένος σατράπης πάνυ γέρων, ώς έVΕVΉΚOVΤ' έτών,

Κρovίoις άπιofJσαν εlδε τΉv Γvαθαίvιoν

130

ΔEΠINOΣQΦIΣTQN Π'

Η ΓVΆθαινα είπε τόπ σ' ΈVΑV ΕραΟΤή της, που τον έ6λεπε να στριφoγvρίζει, για την πληρωμή: Ο Στρατοκλής

με τα κατσικάκια του προκαλεί μεγάλες αναταραχές. Η ΓVΆθαιvα, όταν είδε έναν έφη60 πολύ ισχνό, μαύρο, εξαιρετικά λεπτό, όπως φαίνεται, και με χαλαρωμένα μέλη και πιο κοντό στο ύψος από τOtς' σvvoμήλικo~ του, τον πείραζε λέγοντάς τον Άδωvη. Όταν με κάπως αVΆ­ γωΥο

και κάπως αυστηρό τρόπο της συμπεριφέρθηκε το παλικάρι,

η Γνάθαινα έριξε μια γεμάτη νόημα ματιά στην κόρη της που 6άδιζε στο δρόμο μαζί της κι αμέσως της είπε: θα ήταν πιο σωστό, παιδί μου, μα τις δυο θεές_212

Λεν ότι κάποιο παλικαράκι από την περιοχή του Πόντου που ξάπλωνε μαζί με τη Γνάθαινα της ζητούοε, όταν έφτασε το ξημέρωμα, να το αφήσει να ρθει από πίσω της μια φορά. εκείνη του είπε τότε αυτό: Δύστυχε άvθρωπε,

μου ζητάς να ρθεις από πίσω μου, την ώρα πια που είναι η κατάλληλη στιγμή να 6γάλεις τα γουρούνια γι.α δοοκή;

44. Και για την ανεψιά της Γνάθαινας (ο Μάχωνας) αναφέρει τα ακόλουθα:

Ένας ξένος σατράπης πολύ γέρος, περίπου ΕVΕVΉVΤα ετών, που ήρθε, γι.α να μείνει στην Αθήνα, είδε

στην εορτή των ΚρoVΊΩV 213 το l'vαθαίvιoν να φεύγει

131

ΑθΗΝΑΙΟΣ

μετά τtjς ΓVΑθαίVΗς έξ :Aq.{)Oδιoίoυ τινός,

τό τ' εlδoς αύτfις τo~ ρvθμo~ τε καταμαθών έπvvθάνετo μίοθωμα πράοοεται πόσον

b

τtjς VVΚτός. ή [\ιάθαιvΑ δ' είς τΉv πορφύραν καί τά δόρατ' άπ06λέψασα δραχμάς χιλίας έταξεν. ό δ' άφVΩ καφίμην πληγείς "παπαζ

ζωγρείς, ΓΎVαι, φήσ: ένεκα του στρατιωτικου· μνας πραξαμέVΗ δέ πέντε τάς aπoνδάς ποου καί στρώσov ήμίν ένδον." η δ' έπιδέξιον

ΟΟυλόμεvoν ε[vαι τόν oατρΆπΗv άπεδέξατο,

c

τ δέ" ειπεν·.

...

δός

.,

,

ι:J.u,r, α1Ον ΕΠιVVfA'C'ις, πατερ·

o'lδα γάρ άκρισώς καί πέποιθα τoiίθ' ότι είς vrJκτ' άποδώσεις τφ ΘVΓΑτρίφ μου δIπλoVv."

έν ταίς :Αθήναις χαλκοτύπος οφόδρ' εύφvής, καταλελvκVΊΑς τtjς ΓVΑθαιvίoυ σχεδόν ούκέτι θ' έταιρείν ύπομενούοης διά τό πως τόν :Aνδρόvrκoν ήδέως αύτfις έχειν τόν ύποκριΤΨ τότε δ' όντος έν άποδημφ,

d

έξ ού γεγονός ην άρρεν αύτφ παιδίov, ούχ ύπOμένOvoαν τΉv ΓναθαίVΙOν λα6είν μίοθωμα, λιπαρών δέ καί προσκείμενος πολύ δαπαVΉΣΑς έσχεν αύτήν χρvoίον. άνάγωγος Ώv δέ καί 6άvαvaoς παντελιί)ς ΈV σκVΤOΤOμείφ μετά τινων καθήμενος κατεσχόλαζε τtjς Γναθαιvίoυ λέγων,

έτέρφ τρόπφ ΜΈV ovγyεγεvijoθαι μηδεvί, έξης καθιππάσθαι δ' ύπ' αύτfις πεντάκις.

e

μετά ταiίτ' άκούσας :Aνδρόvrκoς τό γεγονός

έκ τtjς Κορίνθου προσφάτως άφΙ:Υμένος

132

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ Π'

μαζί με τη IVάθαινα από κάπow ναό της Αφροδίτης όταν αντιλήφθηκε τη μορφή και τις συμμετρίες της, ζητούσε να μάθει πόσο πλtpδvεται για μια νύχτα.

Η IVάθαινα ρίΧVOVΤας μια ματιά στα πορφυρά ρούχα του και στα δόρατα που είχε όρισε την τιμή διαvvκτέρεvoης

σε χί)..reς δραχμές. Εκείνος χτυπημένος τότε καίρια είπε: Aλίμovo, ΓVVΑΊΚα, μ' αιχμαλωτίζεις, επειδή έχω στρατιωτική στολή· πάρε πέντε μνες, κάνε συμφωνία και στρώσε μας μέσα. Αυτή το δέ-χτηκε, επειδή ο σατράπης

ήθελε να δείξει τη δύναμή του, και του είπε αμέσως:

...

δώσε όσο θέλεις, πατέρα· με σιγουριά

ξέρω κι έχω αυτή την πεποίθηση

fJiaa μου,

ότι τη νύχτα

θα δώσεις ΣτΗv κορούλα μου διπλάσια αμοι6ή. Στην Αθήνα v.πWxε ένας πολύ πρoικισμέvoς χαλκovρyός η Γναθαίvιoν είχε σχεδόν σταματήσει το επάΎ}'Ελμά της,

επειδή πια δεν άντεχε να είναι εταίρα, καθώς ήταν ικανοποιημένη με τον Aνδρόvι.κo, τον ηθοποιό. αλλά τότε

αυτός ήταν σε ταξίδι μακριά από τον τόπο του·

από αυτόν είχε αποκτήσει ένα αρσενικό παιδί· αν και το Γναθαίvιoν δεν επιθυμούσε να πάρει αμοι6ή, ο χαλκουργός εκλιπαρώντας και πιέζοντάς την και ξοδεύοντας πολύ χρυσάφι τελικά την κέρδισε.

Επειδή όμως ήταν ανάγωγος και εντελώς αγροίκος, καθισμένος με κάπowtς' σ' ένα εργαστήριο δερμάτων κουτσομπόλευε το Γναθαίvιov λέγοντας ότι με κανέναν

άλλο τρόπο δεν είχε κάνει σεξουαλικές πράξεις μαζί της, αλλά πέντε φορές αυτή τον κα6αλίκεvε στη συνέχεια. Αργότερα, όταν ο Ανδρόνικος άκουσε αυτό που χε γίνεΙ., καθώς πρόσφατα είχε yvρίσει από την Kόριvθo,

133

ΑθΗΝΑΙΟΣ

. . . . . . πικρώς

τε λoιδoρoΎΜΕVoς

παρά τον πότον ταVτ' έλεγε τη γvαθαιviψ,

αύτον μέν άξιoυvτα μή τετευχέvαι τούτου παρ' αύτf}ς μηδέποτε του σχήματος,

έν τφδε δ' έτέρovς έvτρvφΑν μαστιΥίας.

έπειτεv είπείν φασι τΉv ΓVΑθαίvιor "περιλαμoovειν γάρ ούκ έδοκίμαζον, τάλαν, fάvθρωποv άχρι του στόματος ήσ6ολωμέΥογ

διά τοVθ' ύπέμεινα πολύ λα60iJσα χρυσίον, έφιλοσόφησά θ: ίν' άκρον ώς μάλιστα καί

έλάχιστον αύτου περιλά6ω του σώματος." έπειτα, φασί, τής ΓναθαιΥίου ποτέ τον }\yδρόvικoν ού θελούσης παρά πότον

582

φιλείν, καθάπερ ταίς πρότερον ήμέραις άε' όργιζOμέVΗς δέ δια το μηδέν λαμOOVΕιν,

έπειθ' ό τραγφδΟς 'Όύχ όρ(lς, Γνάθαιν: έφη, ύπερηφάνως μοι την θυγατέρα χρωμέvηv;" ή γραυς δ' άγανακτήσασα "τάλαν, έφη, τέΚΥογ

περfλα6ε, φησ' καί φίλησον, εί θέλει."

fj δ' εlπε "μητερ, πώς, έφη, μέλλω φιλείν τον μηδέν ώφέλημα, τον ύπο τας στέγας το κοίλον .Αργος δωρεαν θέλovτ' έχειν.

b

πανηγύρεως ούσης ποθ' ή Γναθαίvιoν είς Πειραιά κατέ6αιvε πρός ξένον τινα έμπορον έραστήν εύτελώς έπ' άστρά6ης, τα πάVΤ' έχοοο' όνάρια μεθ' έαυτης τρία καί τρείς θεραπαίνας καί νέαν τιτθήν μίαν.

έπειτεν αύταίς έπί τινος στεVΗς όδου

134

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

...

και καττrγoρώvrας ΠJV πολύ

κατά τη διάρκεια οινοποσίας αυτά έλεγε στο ΓναθαίΝWν, ότι δηλαδή, ενώ της το ζητούοε, ποτέ δεν πέτυχε να χει από αυτήν μια τέτοια στάαη, ενώ στο μεταξύ άλλοι μαστιγωμένοι δούλοι είχαν ΠJV απόλαυση αυτή.

Λεν ότι έπειτα του είπε το ΓναθαίΝWν: Δύστυχε, δε δοκίμαζα να αγκαλιάσω έναν άνθρωπο που

ήταν γεμάτος καπνιά ως το στόμα του' γι' αυτό υποχώρησα παίρνοντας από αυτόν πολύ χρυσάφι

και φρόντισα επιδέξια να αγΥ{ξω το τμήμα αυτού του ατόμου που προ6άλλει μακρύ κι είναι μικρό. Κάποτε αργότερα, όταν το Γναθαίνιον δεν ήθελε κατά τη διάρκεια οινοποσίας να φιλήσει τον Ανδρόνικο, όπως έκανε πάντοτε όλες τις προηγούμενες ημέρες, καθώς ήταν oργισμέvη, επειδή δεν έπαιρνε τίποτε απ' αυτόν,

ο ηθοποιός της τραγωδίας είπε: Δε 6λέπεις, Γνάθαινα, ότι η κόρη σου μου συμπεριφέρεται αλαζονικά;

Η γριά αγανάκτησε και της είπε: Δύστυχο παιδ~

αγκάλιασέ τον και φίλησέ τον, αν έτσι το θέλει. Κι αυτή της είπε: Μητέρα, πώς θα τον φιλήσω αυτόν που διόλου δε μ' ωφελεί και θέλει να έχει δωρεάν κάτω από μια στέγη το κοίλο .Άργος;214

Όταν κάποτε τελούνταν μια εορταστική συνάθροιση, το Γναθαίνwν κατέ6αινε στον Πειραιά σε κάποιον ξένο έμπορο που ήταν εραστής της, φτηνά, πάνω σε σαμαρωμένο άλογο, έχοντας μαζί της όλα κι όλα τρία μικρά γαϊδούρια,

τρεις υπηρέτριες και μια νεαρή νοσοκόμα της. Τότε σε κάποιο στενό δρόμο τις συνάντησε κατά τύχη

135

ΑθΗΝΑΙΟΣ

κακός παλαιστής ΈVΈ~ τις τών άεί

ΈV τοίς άΥώσιν έπιμελώς ήπωμένωγ ός ού δυνάμενος τότε παρελθείν (χΖδίως,

άλλά OΤΕVOΧωρών εlπεv "ώ τρισάθλιε όνηλάτ: εί μή θάπov έκoτήσn ποτέ

c

έκ τής ΟΟού, τά γύναια ταvτί κατα6αλώ oύv τοίς όvαρίoις, φησί, καί ταίς άοτρά6αις."

Γναθαίvιoν δ' ε[π' "ώ τάλαν, μή δητ: άVΕΡ· ούδέποτε γάρ τούτ' έοτί οοι πεπραyμένov."

45.

έξης δέ καί ταύτ' άναγράφει·

Ααίδα λέyovσι τΉv Κορι:νθίαν ποτέ Εύριπίδην ίδοίισαν έν κήπφ τινί

πινακίδα και γραφείον έξηρτηΜΈVoν

έχovτ'· "άπόκριναι, φησίν, ώ ποιητά μοι., d

τί OOυλόμεvoς έγραψας ΈV τραΥφδί(Ζ

". " ερρ,

,,,,,

αwχρoπoιε;

~oιr~"""M:>:'" δ' E·'ιπ.,,",~ κατUoι""",~ ~ ...,,~

•

τΉv τόλμαν αύτf]ς ''ού Υάρ, έφη, τίς εζ yύvαι.; αίοχροποιός;" ή δέ Υελ.άσασ' άπεκρίθη "τί δ' αίσχρόν, εί μή τοίσι ΧΡΩΜΈVoις δοκεί;" ή ΠVΚΈΡιoν λαΟΟίισα παρ' έραoτov τινος

ΚDρίνθιoν παράπηχυ καινόν λτίδιον

έδωκεν είς γναφείογ ε[τ' έπεί τέλος έδοξ' έχειν, πέμψασα την θεραπαινίδα

136

ΔEΠINOΣX)ΦIΣ'1'QN ΙΓ

κάποιος κακός πaλαισπίς από εκείνους που ~OVV με τρόπο να νικιούνται., όταν αγωνίζονταΙ.

Αυτός επειδή δεν μπορούσε τότε να περάσει εύκολα, αλλά ήταν σrεvεμέvoς, είπε: Τρισάθλιε γαίδοψοοδηΥέ, αν δε 6γάλεις γρήγορα από το δρόμο τον εαυτό σου, θα πετάξω κάτω στο χώμα αυτές τις yvvαικoύλες μαζί με τα γαίδο4xa και με τα σαμαρωμένα άλογα.

Το Γναθαίvιov τότε του είπε: Μην το κάνε~ δ~ε

ά~· διότι ποτέ στη ζωή σου δεν έχεις κάνει κάτι τέτοιο.

45.

Στη συνέχεια ο Μάχωνας αναφέρει και τούτα:

Λεν ότι κάποτε η Ααίδα από την Κόρινθο είδε τον Ευριπίδη μέσα σε κάπoιov κήπο να έχει πάνω του μια πλάκα κι ένα κοντύλι.,

του είπε: AπάVΤΗΣΈ μου, ποιητή μου, τι τάχα ήθελες και έγραψες σε μια τραγωδία σου τη φράση «χάσου, άvι\>ωπε που κάνεις εviρyειες αιoχρές21S;» Αυτός

τα χασε με την τόλμη της και είπε: Και ου τι είσαι,

yvvαίκα; Δεν είοαι άνθρωπος που κάνεις ΑWΧΡΈς ΕVΈΡΥειες

Εκείνη γέλασε και είπε:

11

'ναι αισχρό, αν έτσι δε φαίνεται σ' όσους το έχοvv;216

Το Ω.vκέριoν, όταν πήρε από κάποιον εραστή της Κορίνθιο ένα καλοκαιρινό καινούριο ύφαομα με πορφυ­

ρές παρυφές, το έστειλε σε εργαστήριο για λεύκανση· αργότερα, όταν νόμισε

ότι έχει τελειώσει η επεξεργασία του, έστειλε την υπη­ ρέτριά της

lJ7

ΑθΗΝΑΙΟΣ

τό μισθάριον έΧOVΣΑν έκέλευ' άποφέρειν

e

θoίμάτιov. ό γναφεύς δ' εlπεγ "άν γ' έλζJδίoυ ταρτημόριά μοι, φησί, πρoσεVΈΓΚτις τρία, κόμισαι. τό κωλΟΟν γάρ έστι τούτό με."

ή δ' ώς άπήγΥειλ: " τάλαιν: εlπεv, κακών" ή IλVΚΈΡΙoν, "μέλλει γάρ ώσπερ μαιVΊΔΑς άπoτηγαvι'ζειν, φηo~ μου τό λrίδιoν."

ό του Σοφοκλέους Δημοφών ΈΡΏΜΕVoς

την ΑΙγα Νικώ πρε06vτέραν

oooav ποτέ

νέος ών έτ' αύτός εΙχεv. έπεκαλείτο δ' Αίξ, f

ότι τόν μέγαν κατέφαγ' έραoτήv ποτε θαλλόγ παρεyεvΉΘΗ γάρ είς την :4πικΉV ώVΗΣΌΜΕvoς χελιδovείoυς ίοχάδας Ύμήπιόν τε φoρτιoύμεvoς μέλι..

λέγεται δ' έκείVΗV τΉv γvvαίκ' έoχηκέvαι πvΓΉv πάνυ καλήν, Ήv ποτ' ήξίου λα6είν

ό Δημοφών. ή δ' εlπε γελάοασ' "εύ οίδεν ούδείς ότε τό πρώτov έyέvετo. ούχί ι\αίς ΜΈV τελεvτωσ' " άπέθαvεν 6ινoυμέvη, 1οθμιάς δέ καί Νέαιρα κατασέσηπε καί Φίλα;

160

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣ'ΙΏΝ Π"

γορευμένο να δίνουν τέτοια ονόματα όχι μόνο στις εταί­ ρες, αλλά και σε άλλες γυναίκες που ήταν δούλες, όπως

λέει ο Πολέμωνας στο έf!YO του Περί της Ακροπόλεως.

52.

Και για τη δική μου, το 'Ωκιμον, όπως λες εσύ, Κύ­

νουλκε, έχει κάνει μνεία ο Υπερείδης στο δεύτερο λόγο

του Κατά Αριοταγόρας μιλώντας έτσι: «Ώστε η Λαίδα, που θεωρούνταν ότι ξεχώριζε στην όψη απ' όλες τις μέ­ χρι τότε γυναίκες, και το 'Ωκιμον και η Μετάνειρα ..» Ο

Νικόστρατος2S4, ο ποιητής της μέσης κωμωδίας, στο έρ­ γο του Πάνδροσος μιλά έτσι:

Έπειτα από τον ΊΔw δρόμο πηγαίνοντας στην Αερόπη πες της να στείλει στρώματα και από το Ώκιμον πάρε χάλκινα πιάτα. Ο Μένανδρος στον Κόλακα απαριθμεί τις ακόλουθες ε­ ταίρες.

ΧρvoίΔα, Κoρώvη, Αντίκυρα, Ιοχάδα

και το Nαννάριov, την ωραιότατη, είχες. ο Φιλέταιρος στην ΚυναΥ{δα του λέει:

Η Κερκώπη δεν έχει ήδη φτάσει τα τρεις χιλιάδες ΧΡΌVUZ και η άχαρη ΊΕλεση του Διοπείθη άλλα δέκα χιλιάδες Για τη θεολύτη δεν ξέρει κανείς πότε ήρθε στη ζωή, Η Ααίδα δεν πέθανε ΠOΡVΕΥΌμενη ως το τέλος της ζωής της,

δεν έχει σαπίσει η Ισθμιάδα, η Νέαιρα και η Φίλα;

161

ΑθΗΝΑιΟΣ

f

Κοοούφας δέ και ΓαλΉVΑς και Κορώνας ού λέγω.

περί δέ Ναίδος σιωπώ· γομφίους Υάρ ούκ έχει. Θεόφιλος Φιλαύλψ του μή ποτ' αύτόν έμπεσείν είς λαίδα

φερόμενον Τι Μηκωνίδ' Τι Σιούμ.6ριον

Τι Βάραθρον Τι θάλλovσαν Τι τούτων τινά,

ών έμπλέκovσι τοίς λίνοις ο' αί μαοτροπ04 Τι Ναύοιον Τι Μαλθάκην.

588

53.

τοσαυτ' είπών μετά τιvoς τροχιλίας ό Μυρτίλος

μή τι τοιουτοι ύμείς οί φιλόσοφοι, έφη, οί καί πρό τών Ήδονικών καλουμένων αύτσί τόν τής ήδovfις τοίχον ύποοκά.πτοντες, ώς που ό Έρατοοθένης έφη. κάμοί μέν τά καλά τών έταφών άποφθέγματα πεπεράνθω μέχρι

τούτωγ έπ' άλλο δ ' εΤ.δος μετα6ήοομαι λόγων. και πρώ­ τον μέν μvηoθήooμαι του φιλαληθεοτάτου 'Επικούρου·

όστις έyκvκλWυ παιδείας άμύητος ων έμακάριζε και τούς όμοίως αύτφ έπί φιλοοοφίαν παρερχομένους, τοι-

b αύτας φωνάς προιέμενος· "μακαρίζω σε, ώ οδτος, ότι καθαρός πάσης παιδείας έπί φιλοοοφίαν ώρμηοαι. " όθεν αύτόν και ό Τιμων ψηοίν

Υραμμοδιδασκαλίδην, άναΥωΥότατον ζωόντων.

oVτoς την

ow ό 'Επίκουρος ού Λεόvτιoν εΙχεν έρωμένην έπι έταφείζι δια6όητον Υενομένην; η δέ 000' ότε 162

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΟΝ ΙΓ

n.α τις KάJσvφες, τις ΓαλΉVΕς και τις Κορώνες δε μιλώ' για τη Ναίδα σιωπώ' διότι δεν της έχουν μείνει γομφίοι. Ο Θεόφιλος στο Φίλαυλο λέει: Για να μην πέσει αυτός στα χέρια της Ααίδας ή της MηκωVΊΔΑς ή της ΣWΎμ(jριoυ

ή της Βάραθρου ή της θάλλovaας ή κάποιας απ' αυτές,

που στα δίχτυα τotς' σε μπλέκουν οι μαστροποί, ή της Nαύσιov ή της Μαλθάκης.

53.

Αφού είπε αυτά κάπως μακρόσυρτα, ο Μυρτίλος

συνέχισε: Ίσως να μην είστε τέτοιοι εσείς οι φιλόσοφοι, που πριν από τους λεγόμενους Ηδονικούς aκά6ετε οι ίδιοι από κάτω τον τοίχο της ηδονής, όπως είπε κάπου ο Ερατοοθένης25S. Ως εδώ ας κλείσω τα καλά αποφθέ­

γματα των εταιρών- και θα περάσω σε άλλο είδος θε­

μάτων. Πρώτα πρώτα θα μνημονεύσω τον πολύ μεγάλο φίλο της αλήθειας Επίκουρο2.S6· διότι αυτός, καθώς ήταν

αμύητος στη γενική εκπαίδευση, καλοτύχιζε όσους στρέ­ φονταν προς τη φιλοσοφία προ6άλλοντας τέτοια λόγια: «Σε καλοτυχίζω, άνθρωπέ μου, επειδή όντας άμοιρος

από κάθε εκπαίδευση έχεις στραφεί προς τη φιλοοοφία».

fi'

αυτό ο Τίμωνας257 τον λέει

γραμματοδιδασκαλίδη, τον πιο ανάγωγο απ' όσους ζουν.

Αυτός λοιπόν ο Επίκουρος δεν είχε ερωμένη το Λεόντι­ ον, που υπήρξε δια6όητη για τη δραστηριότητά της ως εταίρας Αυτή δε σταμάτησε να είναι εταίρα, ούτε κι

163

ΑθΗΝΑΙΟΣ

φιλοσοφείν ,Ρ;ατο έπαύσατο έταιρoVσα, πάσι δέ τοίς 'Eπικovρείoις σuνijν έν τοίς κήποις, Έπικούρφ δέ και άναφανδόγ ώοτ' έκείνον πολλήν φροντίδα ΠOΙOύμεvoν αύτfις τούτ' έμφανίζειν διά τών πρός 'Έρμαρχον

'Em-

c στολών. 54. Λαίδος τε τής έξ Ύκκάρων (πόλις δ' αύτη Σικελική, άφ ' ης αίχμάλωτος γενομένη ήκεν είς Κόριν­ θον, ώς ίστορεί Πολέμων έν τφ έκτφ τών πρός 1lμαιoγ

ης και :.\ρίοτιππος ήρα και Δημοσθένης ό ρήτωρ Διογέ­ νης τε ό κύωγ fι και 'Αφροδίτη ή έν ΚoρίVΘφ ή Μελαινίς καλoVΜΈνη νυκτός έπιφαινομένη έμήνυεν έραατών έφο­ δον πoλvταλάντων) ούχ Ύπερείδης μνφονεύει έν τφ κα­

τά :4ριοταγόρας δεvτέρφ;- Mελλfις δέ ό ζωγράφος έτι

παρθένον ούσαν τήν Ααίδα θεασάμενος άπό τής Πει­ ρήνης ύδροφορούσαν καί θαυμάσας τό κάλλος ήγαγέν

d

ποτε αύτήν είς φίλων συμπόσιον. χλευασάντων δ ' αύτόν τών έταφων ότι άνθ' έταίρας παρθένον είς τό συμπόσι­

ον άΥάγοι, "μή θαυμάσητε, εlπεγ έγώ γάρ αύτήν είς μέλλovσαν άπόλαvoιν μετ'

000'

όλην τριετών καλήν

δείξω." τό δ ' αύτό και Σωκράτης έμαντεύσατο περί Θε­ οδότης τής 'Αθηναίας, ώς φησι Ξενοφών έν Άπομνημο­ VΕΎΜΑΣΙγ "ότι δέ καλλίοτη είη και στέρνα κρείττω λόγου παντός έχοι λέγοντάς , ' ίτέον ήμίν, έφη, θεασο­ μένοις τήν γυναίκα' ού γάρ δή άκooovoιν έστιν κρίναι

τό κάλλος:" ούτω δ ' ην [ή Λαίς] καλή ώς και τούς ζω-

e γράφoVς έρχoμένoVς πρός αύτήν άπομιμείοθαι τής γυ­ ναικός τούς μαστούς και τά στέρνα διαζηλoτvπoυμένη

164

ΔEΠΊNΌΣOΦα:rΩN ΙΓ

όταν άρχισε να φιλοσοφεί, αλλά σχετιζόταν σεξουαλικά

με όλους τους επικούρειους σtoυς κήπους της σχολής και με τον Επίκουρο μπροστά σε όλους ώστε εκείνος δείχνοντας μεγάλη φροντίδα γι' αυτήν τη φανερώνει με τις Επιοτολές προς ΤOV Έρμaρχo.

54.

Της Λαίδας από

τα Ύκκαρα (αυτή είναι πόλη της Σικελίας, από την ο­

ποία αιχμαλωτισμένη ήρθε σtην Κόρινθο, όπως αναφέ­ ρει ο Πολέμωνας στο έκτο 6ι6λίο του έργου του Προς Πμαιογ μ' αυτήν ήταν ερωτευμένος και ο Αρίστιππος

και ο ρήτορας Δημοοθένης και ο Διογένης ο κυνικός ο' αυτήν παρουσιαζόταν τη νύχτα η Αφροδίτη της Κορίνθου, η λεγόμενη Μελαινίδα, και της ..cpανέρωνε τον ερχομό

πλούσιων εραστών) δεν κάνει μνεία ο Υπερείδης στο δεύτερο 6ι6λίο του λόγου του Κατά της ΑριοταΥόρας; Ο ζωγράφος AπEUTις2S8, όταν είδε τη Λαίδα, τότε που ακόμη ήταν παρθένα, να κου6αλά νερό από την Πειeήνη και θαύμασε την ομορφιά της, την πήγε κάποτε σε συ­ μπόσιο φίλων του. Όταν οι φίλοι του τον πείραξαν ότι

φέρνει στο συμπόσιο μια παρθένα αvtί να φέρει μια

εταίρα, είπε: ' έπεμψΕ ΤΉV τίγριν, i)ν είδoΜΕV ήμείς τφ Σελεύκφ πάλιν έδει ήμiiς τι παρ' ΉΜΏv άVΤΙΠΈμψαt θηρίον. Β τρvyέραvoγ ού Υάρ Υίγνεται τούτ' αύτόθι.."

πρός όν ό Μυρτίλος έφη· έπείπερ ήμίν έμποδών έyέvoυ

κατάλοΥσν ΓvvΑικΏv πowψέvoις, ού κατά τούς Σωοι-

b κράτοις- του ΦαναΥορείτου Ήoίovς

fj τόν των γυναικών κατάλoyaν NικαιVΈΤoυ του Σαμίου fj :46δfμτoυ, μικρόν

έπιοχών έπί τΉv παρά σου τρέψομαι πεVσιν, "Φoίvrξ

άπα yεραιi" μάθε oύv ότι άρσεvr.κώς είρηκε τόν τίγριν ':4λεξις ΈV ΠvραΎVφ ούτως

άvoιy: άνοιγε τΉv θύραγ έλάνθανov πάλαι περιπατΩV άνδριάς, άλετών όνος, ποτάμιος ίππος, τοίΧος, ό Σελεύκου τίΥρις.

έχων δέ και άλλα μαρτύρια άvατίθεμαι τά vΥv, έως ίiv

172

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΙ'ΩΝ ιr

στην τρίτη γενιά μετά τον Πύρρο που εκστράτεοοε

στην Ιταλία, είχε ερωμένη του την 'Πγρη από τη λευκά­ δα' αυτήν τη δηλητηρίασε η Ολυμπιάδα, η μητέρα του νεαρού».

57.

Ο Ουλπιανός, σαν να επρόκειτο για κάποιο θεό­

σταλτο εύρημα27Ι, ενώ ακόμη . μιλούσε ο Μυρτίλος, ρώ­

τησε αν έχει χρησιμοποιηθεί aρσενικός τύπος της λέξης τίγρη 272. «Διότι ξέρω ότι ο Φιλήμονας έχει πει στη

Νέαιρά του ό,τι ακολουθεί:

Όπως ο Σέλευκος μας έστειλε εδώ την τί~ που την είδαμε, έπρεπε με τη l!Eιeά μας vα στείλουμε στο Σέλεvκo κάποιο σε ανταπόδοση δικό μας ζώο.

Β. Έvαν τρvyέραV0 273 . τέτοιο ζώο δεν υπάρχει εκεί».

Ο Μυρτίλος του απάντησε: Επειδή μου πρό6αλες εμπό­ διο, καθώς έκανα κατάλογο γυναικών, όχι 6έ6αια ανά­ λογους με τους HoίoVς274 του Σωσικράτη από τη Φανα­

γόρεια ή με τον κατάλογο γυναικών του Νικαίνετου21S από τη Σάμο ή από τα Ά6δηρα, θα σταματήσω λίγο και θα ανταποκριθώ στο ερώτημά σου, «Φοίνικα, σε6αστέ μου πατέρα». Μάθε λοιπόν ότι ο Άλεξης στον ΠύραVVΌ του για τη λέξη τίγρη έχει χρησιμοποιήσει aρσενικό

τύπο έτσι:

1\ voιξε,

άνοιξε την πόρτα' χωρίς να το καταλά6ω

. από ώρα περπατούσα σαν ανδριάντας, σαν μυλόπετρα, σαν ιπποπόταμος, σαν τοίχος, σαν ο τίγρης του Σέλευκου. Έχω 6έ6αια και άλλες αποδείξεις, αλλά τις μεταθέτω

173

ΑθΗΝΑΙΟΣ

c άπoμvrιμOνεύσω τΌv [περί] τών καλών ΓVVΑΙΚών κατά­ λoγov.

58.

Κλέαρχος γάρ περί 'ΈπαμιVΏνδoυ φησiν ού­

τως "ΈπαμιVΏνδας δ' ό θη6αίος σεμνότερον ΜΈV τού­ των, ούκ εύoχημόvως δέ περί τάς όμιλίας έοφάλλετο

τΉv "tvώμην, εί τις θεωροίη τά πραΧΘΈVΤα αύτφ περί Φ λάκωvoς γvvαίκα." Υπερείδης δ' ό ρήτωρ έκ τής πατρψας οίκίας τόν vΊΌν άπο6αλών Ιλαύκιππον Mvρ­

ρίvΗv την πoλvτελεστάΤΗV έταίραν άVΈλα6ε, καί ταΎΤΗV d ΜΈV ΈV άστει εΙΧεν, έν Πειραιεί δέ i1ρισταγόραν, Φίλαν

δ' ΈV 'Eλεvoίvι, Ηv πολλών ώVΗΣΆΜΕvoς χρημάτων εΙΧεv έλεvθερώaας, ύστερον δέ και oίκovρΌν αΎΤΉV έποιήσατο, ώς Ιδομενεύς ίστορεί. έν δέ τφ ύπέρ ΦρΎVΗς λόγφ Υ­ περείδης όμολογών έρ(iν τής ΓΥVαικός καί ούδέπω του

έρωτος άπηλλαΓΜΈVoς την πρoειρημέVΗV MVΡΡίνην είς

ΤΉV οίκων είoήγαyεv. 59. ην δ' ή ΦρΎvΗ έκ Θεσπιών. κρινομένη δέ ύπό Εύθίου τΉv έπί θανάτφ άπέφvyεv·

διόπερ όρΥισθείς ό Εύθίας ούκ έτι εΊπεν άλλην δίκην, e ώς φησιν 'Έρμιππος. ό δέ Υπερείδης σvvαγoρεύων τη

Φρύvrι, ώς ούδέν ΉVVΕ λέγων έπίδοξοί τε ήσανοί δικα­ σταί καταψηφιούμενοι, παραγαγών αύΤΉV είς τούμφα­ VΈς καί περψήξας τούς χιτωVΊaκoVς γυμνά τε τά στέρνα ποιήσας τούς έπιλογικούς oίΚΤOvς έκ τής όψεως αύτijς

έπερρητΌΡΕVΣΕν δεισιδαιμoνijσαί τε έποίησεν τούς δι­ καστάς τΉv ύπoφijτιν και ζάκορον Άφροδίτης έλέφ χα­ ρισαμένOvς μή άποκτείναι. καί άφεθείσης έγράφη μετά

174

ΔΕΠΙΝΟΙΟΦπ:τοΝ ΙΓ ·

για την ώρα, ωσότου αναφέρω τον κατάλογο των ωραίων γυναικών.

58.

Ο Κλέαρχος λοιπόν λέει για τον Επαμει­

νώνδα έτσι: «ο Επαμεινώνδας από τη θή6α σο6αρό­ τερα 6έ6αια από αυτούς που ανάφερα, αλλά όχι ται­ ριαστά έκανε λάθος ~ σχέσεις του με τις γυναίκες, αν κάποιος εξετάσει τη συμπεριφορά του προς τη γυναίκα ενός Λακεδαιμονίου»276. Ο ρήτορας Υπερείδης διώχνο­

ντας το γιο του Γλαύκιππο από το πατρικό σπίτι πήρε την πολυέξοδη εταίρα MUΡΡΊνΙT αυτήν την είχε μέσα στην πόλη της Αθήνας, την Αρισταγόρα στον Πειeαιά, τη Φίλα στην Ελευσίνα' την τελευταία αγοράζοντάς τη με πολλά χρήματα την είχε δίπλα του σαν ελεύθερη γυ­ ναίκα και αργότερα την έφερε στο σπίτι του, όπως ανα­

φέρει ο Ιδομενέας. Στο λόγο τόυ Υπέρ ΦρΎvΗς, ομ.ολο­ γώντας ότι είναι ερωτευμένος με τη γυναίκα αυτή και ότι ποτέ δεν έχει απαλλαγεί από τον έρωτά του αυτό, έφερε στο σπίτι του τη Μυρρίνη που έχει προαναφερ­

θείο

59.

Η Φρύνη καταγόταν από τις Θεσπιές. Όταν

οδηγήθηκε στο δικαστήριο από τον EυOw2'n με κατηγο­ ρία που θα μπορούσε να έχει θανατική καταδίκη, αθωώ­ θηκε' εξοργισμένος γι' αυτό ο Ευθίας δεν προχώρησε

πια σε άλλη δίκη, όπως λέει ο Έρμιππος. Ο Υπερείδης υπερασπίζοντας τη Φρύνη, επειδή δεν κατάφερνε τίποτε και φαινόταν ότι οι δικαστές θα την καταδίκαζαν, την οδήγησε σε σημείο που να τη βλέπουν όλοι, έσχισε τους μικρούς χιτώνες της, άφησε γυμνά τα στήθη της, μίλησε

από πάνω ρητορικά μπροοτά της με οίκτο και έκανε τους δικαστές να νιώσουν φό6ο θεού και, δείχνοντας τη λύπη τους προς την ιέρεια και υπηρέτρια της Αφροδί­ της, να μην τη σκοτώσουν. Αφού αθωώθηκε, θεσπίστη-

175

ΑθΗΝΑΙΟΣ:

ταiίτα ψήφιομα, μΗΔΈVΑ σίκτίζεσθαι τΏv λεγόντωv ύπέρ 'Πvoς μηδέ δλεπόμrnw τΌv ΚQτηyoρoύμενov ή τΗv ΚQ-

f

τηyoρoVΜΈVΗV κρίVΕoθαι.

r}v

δέ ΔVΤως μάλλov ή ΦρΎVΗ

καλή ΈV τοίς μή δ~. διό.πE'{J ούδέ lχΖδίως

r}v

αUrήv ίδEiv yψV'ήY έχέσσρκov Υάρ χιτώvwv ήμπείχετο

και τοίς δημooίcις ούκ έχρijτo δαλαvείoις. τfί δέ EλεvσιVΊΩv παvηγιJρει και τfί

Trov

Trov Πoσειδωvίωv ΈV όψει

τώv ΠαvελλΉVΩV πάvτωv άπoθεΜΈVΗ θoίμάτιov και λύ­ οασα τάς κάμας έvέδαιvε τfί θαλάτττι· και άπ' αύτfις

.

591

Άπελλής τΉv :Avαδιqdvηv :AφρoδίΤΗV άπεγρά1jστO. και Πραξιτέλης δέ ό άγαλματοποιός ΈΡΏV αύτfις τΉv KVΙΔΊ­

av :AφρoδίΤΗV άπ' αύτfις έπλάσατο και ΈV τfί του Έρω­ τος 6άοει τfί ύπό τΉv σκΗvΉv του θεάτρου έπέγραψε.

Πραξιτέλης όv έπασχε διηκρί6ωσεv Έρωτα, έξ ίδίης Ελκωv άρχέτvποv κραδίης, Φρύvrι μιoθόv έμείσ διδούς έμέ. φίλτρα δέ ΟΟλλω ούκέτ' όιoτεΎΩV, άλλ' άΤΕVιζόμεvoς.

b έκλoyήv δέ αύτfί

TroV άγαλμάτωv έδωΚΕV,

είτε τόv Έρω­

τα θέλοι MδEiv είτε τόv έπi ΤριπΟΟωv ΣάΤΙΙΡOV. ή δέ έλoμέVΗ τόv Έρωτα άvέθηκεv αύτόv ΈV θεσπιαίς. αύτης δέ τής ΦρΎVΗς οί περικτίoVΕς άvδριάvτα ΠOΙήσαVΤες ά­ vέθηκαv ΈV Δελφοίς χρύοεοv έπi κίovoς Πεvτελικoυ· ΚQ-

176

ΔEΠINOΣQΦIΣ:TQN ΙΓ

κε αργότερα νόμος κανένας απ' όσους υπερασπίζονται κάποιον να μην προκαλεί αι.σθiματα λύπης και να μην

κρίνεται ο κατηγορούμενος ή η κατηγορουμένη με την προσαγωγή τους μπροστά σε όλους. Πραγματικά πάντως η Φρ\Μι ήταν περισσότερο ωραία σε μέρη του σώμα­

τός της που δεν ήταν θεατά.

n' αυτό δεν ήταν δυνατό

να τη δει κάποιος εύκολα γυμνή' διότι φορούσε χιτώνιο

που εφάeμoζε σφιχτά στο σώμα της και δεν πήγαινε σε δημόσια λουτρά. Στην εορταστική συνάθροιση των Ελευ­

σίνιων και των Ποσειδώνιων μπροστά στα μάτια όλων των Ελλήνων έ&Υσ1;ε το ψάτιό της, έλυνε τα μαλλιά της

και έμπαινε στη θάλασσα' και με μοντέλο αυτή ο λπελλής ζωγράφισε την AφρoδLτη που 6γJιίνει από τη θάλασσα. Και ο αγαλματοποιός Πραξιτέλης, που ήταν ερωτευμέ­ νος μαζί της, με μοντέλο αυτή έπλασε την AφρoδLτη

της Kνiδoυ και στη 6άση του Έρωτα κάτω από τη σκη­ νή του θεάτρου έγραψε το επίγραμμα: Ο Πραξιτέλης έκανε το πορτρέτο του Έρωτα

από Τσ'ν οποίο υπέφερε με μovτέλo ΤΗV καρδιά του πρoιJqψJvτάς με ως αμοι6ή στη Φρύτη. HΧVΩ πια τα φίλτρα της αγάπης όχι με τόξο αλλά με τα μάτια. Της έδωσε τη δυνατότητα επιλογής από τα αγάφατά

του, αν ήθελε να πάρει είτε τον 'Ερωτα είτε το Σάτυρο278

στο δρόμο των Τριπόδων279. Εκείνη προτίμησε τον 'Ερωτα και το αφιέρωσε στις θεσπιές. Οι γείτονες της ίδιας της Φρύνης έκαναν έναν ανδριάντα της χρυσό 28Ο και τον αφιέρωσαν στους Δελφούς πάνω σε κίονα από μάρμαρο

177

ΑθΗΝΑΙΟΣ

τεoκεVαoε δ' αύτΌV Πραξιτέλης. όν και θεασάμενος Κρά­ της ό κtM.Κός έφη τής των Ελλήνων άκρασίας άVΆθημα.

c έοτηκε δέ και ή είκών αύτη μέση τής ί1ρχιδάμου του AακεδαιμoVΊΩν 6ασιλέως και τής Φιλίππου του f\μΎV­

του, έχουσα έπιγραΨΗV "ΦρΎvΗ Έmκλέovς θεσπική': ώς φησιν ~κέτας έν των.

60.

6' περί

των έν Δελφοίς ~vαθημά­

Μολλόδωρος δ' έν τφ περί Έταφών δύο ά­

vαγρά~ι ΦρΎVΑς γεγoνέvαι, ών τΉv ΜΈV έπικαλείσθαι Κλαvoιyέ).ωτα, τΉv δέ Σα.πέρδιov. Ήρόδικος δέ έν έκτφ ΚωμφδoυΜΈVΩV τΉv ΜΈV παρά τοίς ρήτοροί φησιν όνο­ μαζoμέvηv Σηστόν καλείσθαι διά τό άποοήθειν και άπο-

d δύειν τούς ovvόvτας αύτfί, τΉv δέ θεσπικΉv. έπλούτει δέ σφόδρα ή ΦρΎvΗ και ύπιoχvείτo τειχιείν τάς θή6ας, έάν έπιγράψωσιν θη6αίοι ότι ":4λέξανδρος μέν κατέ­ σκαψεV, ΆVΈaτηoεν δέ Φρύγη ή έταίρα': ώς ίοτορεί Καλλίστρατος έν τφ περί Έταφών. είρηκεν δέ περί του

πλούτου αύτής Ίiμoκλfις ό κωμικός έν Νεαί{κ;ι ται τό μαρτύριον

-

-

πρόκει­

και WΑμφις έν ΚoVΡίδι. παρεσίτει δέ

τη Φρύvrι Γρυλλίων εις ών των }\ρεοπαγιτων, ώς και e Σάτυρος ό 'Ολύνθιος ύποκριτής Παμφ(λn. ~ιoτoγεί­ των δέ έν τφ κατά ΦρΎVΗς τό κύριόν φησιν αύτής ε[ναι όνομα MVΗΣΑΡΈΤΗV. ούκ άΓVoω δέ ότι τόν έπιγραφόμε­

vov κατ' αύτής Εύθίου λόγον Διόδωρος ό περιηγητής ~VΑΞιμέvovς φησίν ε[ναι. Ποοείδιππος δ' ό κωμικός έν

178

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

της Πεντέλης τον avδρIιάvta της τον κατασκεύασε ο Πραξιτέλης. Όταν το είδε ο Κ\Μκός Κράτης28Ι, είπε ότι είναι αφιέρωμα της ακρασίας των Ελλήνων. Ο ανδριά­ vtας αυτός είναι στημένος ανάμεσα στους ανδριάvtες του Αρχίδαμσυ, του δασιλιά των Λακεδαψονίων, και

του Φίλιππσυ, του γιου του Αμύντα, και έχει την επι­ γραφή «Φρ\Μ}, κόρη του Επικλή, από τις θεσπιές», όπως λέει ο .Αλκέτας282 στο δεύτερο 6ι6λίο του έργου

του Περί τωv αφιερωμάτωΥ στους ΔελqxWς.

60.

Ο Α­

πολλόδωρος στο έργο του Περί εταιρώΥ αναφέρει ότι υπήρξαν δυο Φρύνες, από τις οποίες τη μια αποκαλού­ σαν Κλαυσιγέλωτα και την άλλη Σαπέρδισ. Ο Ηρόδι­

κος στο έκτο 6ι6λίο των Κωμωδoυμέvωy του λέει ότι η μια λεγόταν ανάμεσα στους ρήτορες Σηστός, επειδή ξε­ κοσκίνιζε την περιουσία τους και ξεγύμνωνε όσους εί­

χαν σεξουαλικές σχέσεις μαζί της, ενώ η άλλη θεσπική. Ήταν πολύ πλούσια η Φρύνη και υποσχόταν να χτίσει ένα τείχος γύρω από τη θή6α, αν οι θηδαίσι ΟΟλσυν την επιγραφή «Την κατέστρεψε ο Αλέξανδρος και την ξανάχτισε η εταίρα Φρύνη», όπως αναφέρει ο Καλλί­

στρατος283 στο έργο του Περί εταφώΥ. Για τον πλούτο της έχει μιλήσει ο ποιητής κωμωδιών Τιμοκλής στη

Νέαιρα (η απόδειξη έχει προαναφερθεί) και ο Άμφης

στην ΚDVΡίδα. Ήταν παράσιτος της Φρύνης ο Γρυλλίω­ νας, ένας από τους Αρεοπαγίτες, όπως και ο Σάτυρος από την Όλυνθο της Παμφίλης. Ο ΑρΙότσγείτονας284

. στο

έργο του Κατά της ΦρΎVΗς λέει ότι το κύριο όνομά

της ήταν Μνησαρέτη. Δεν σ:yναiJ ότι για το λόγο εναvtίoν της που αποδίδεται στον Ευθία ο περιηγητής Δι.όδω­ ρoς28S λέει ότι είναι του Αναξιμένη286. Ο ποιητής κωμω-

179

ΑθΗΝΑΙΟΣ

Έφεσ4Ζ τάδε φηoίv περί αύτfις

Φρύvη ποθ' ψώΥ yέγovεv έπιφαvεστάτη πολύ τώΥ έτΑΙΡΏV. και γάρ εί vεωτέρα -

,

,

Τ",

τΩV τοτε χρΣvΩy ει, τov Ύ

-",

αΥωΥ ακηκοος.

6λά.πτεΙΥ δoκoVaα τούς 6ίoVς μείζovς 6λά6ας

τΉv ήλι.αίαΥ εΓλε περί τoiJ σώματος

f

. ..

και τιOv δικαστώΥ καθ' ένα δεξωυΜΈVΗ μετά δακρύωΥ διέσωσε τΉv ψvχΉv μόλις.

61.

ίστε δέ ότι καί Δημάδης ό ρήτωρ έξ αύλητρίδος

έταίρας έπαιδοποιήσατο Δημέαγ ΟΥ φΡVΑττόμεVΌV πα­

τε έπί του 6ψ;.ιτος έπεστόμιoεv Ύπερείδης είπώΥ "ού oιωπήon, μειράΚΙΟΥ, μείζΟΥ της μητρός έχωΥ τό φύση­

μα;" και Bίωv δ' ό Boρvoθενίτης φιλόοοφος έταψας Ήv 592 vΊΌς 'Ολυμπίας AακαίVΗς, ώς φηοι Νικίας ό Νικαιεύς έΥ ταίς τώΥ φιλoσόφωv Διαδοχαίς. Σoφoκλijς δ' ό τραΥφ­ διοπσιός ήδη yέρωv Ώv ήράσθη θεωρίδος της έταψας.

ίκετεVωy

ovv τΉv ΆφρoδίΤΗV φησίγ

κλfiθί μευ εύχoΜΈVoυ, ΚoVΡOτρόφε· δός δέ yvvαίκα

ΤΉVδε VΈωy ΜΈV άvαίvεoθαι φιλότητα και εύvή'V, fι δ' έπιτερπέσθω πολιοκροτάφοιοι yέρovσιy,

180

ΔEΠINOΣQΦJΣTQN Π'

δι.ών Πooεiδιππoς287 στην Εφεσία του λέει γι' αυτή τα

παρακάτω:

Η Φρύνη κάποτε ιιπWξε η πολύ πιο ovoμαoτή απ' όλες εμάς τις εταίρες. Διότι, κι αν εioaι

τόσο νέα, που να μη θυμάσαι τα χρόνια εκείνα, έχε~ ακούσει το δικαστικό αyώvα της. Ενώ θεωρούνταν ότι ΙSλάπτει

πολύ τη ζωή των ανθρώπων, γλίτωσε τη ζωή της ΣτΗv Hλιαία...1~8

και mάvovτας τα χέρια των δικαστών της ένα προς ένα

με τα δάκρυά της τελικά έσωσε τη ζωή της.

61. Ξέρετε ακόμη ότι και. ο

ρήτορας Δημ.άδης289 απόκτη­

σε γιο, το Δημέα, από εταίρα που έπαιζε αυλό' αυτόν κάποτε, καθώς περηφανευόταν πάνω στο 6ήμ.α, τον α­ ποστόμωσε ο Υπερείδης λέγοντας: ΦIΣTQN ΙΓ

είναι ερωτευμένος μαζί της» . Τη μνημονεύει και ο

Aet-

στoφάvης στο Iηρvτάδη του. Ίσως και στον Πλούτο,

όπου λέει:

Εξαιτίας οου 297 η Ααίδα δεν είν' ερωτευμένη με το Φι­

ΛΩVΊΔΗ; Πρέπει να γράψουμε Ναίδα και &χι Λαίδα. Ο 'Ερμιππος στο έ{Jyo του

na τον Ισοκράτη λέει ότι σε προχωρημένη

ηλικία ο Ισοκράτης πήρε την εταίρα Λαγίσκα στο σπίτι του και απόκτησε από αυτή μια κορούλα. Τη μνημονεύει και ο Στράττης με αuτά:

Τη ΑαΥίοκα, ΠJV παλλακίδα του Ισοκράτη, ΠJV είδα, ενώ ακόμη ήταν στο κρε6άτι, να ψαχουλεύεΙ., κι ο αυλοτρύπης αvτός_

Και ο Λυσίας στο λi.ryo του κατά της Ααίδας, αν ο λό­

γος είναι γνήσιος, τη μνημονεύει aπαριθμώντας και άλ­ λες εταίρες μ' αuτά: «Η Φιλύρα σταμάτησε την πορνική

δραστηριότητά της, ενώ ακόμη ήταν νέα, και το ίδιο η Σκιώνη και η Ιππάφεση και η θεόκλεια και η Ψαμάθη

και η Λαγίσκα και η Άνθεια και η Aetστόκλειαι>.

63. Λi­

γεται ότι ο ρήτορας Δημοσθένης απόκτησε και παιδιά από εταίρα. Ο ίδιος οπωσδήποτε στο λόγο του Για το χρυσάφι οδήγησε μπροστά στο δικαστήριο τα παιδιά

του, για να κερδίσει μέσω αuτών την ευσπλαχνία των δικαστών, χωρίς τη μητέρα τους, μολονότι συνήθιζαν οι

κατηγορούμενοι να φέρνουν στο δικαστήριο τις γυναί­ κες τους αuτό το έκανε από ντροπή προσπαθώντας να

185

ΑθΗΝΑΙΟΣ

τούτ' έπoίΗΣΕV, ~Vyων την δια60λΉV. άκόλαστος δ' ην ό ρήτωρ περί τά άφροδίσια, ώς φησιν Ιδομενεύς. }\ρι­ στάρχου γoϋv τιvoς έρασθείς μειρακίου και δι' αύτόν παρoιvήoας είς Νικόδημov έξέΚΟψεν αύτου τούς όφθαλ­ μούς. παραδέδοται δέ και περί όψα και περί νέους και

593 περί γυναίκας πολυτελής. τoιγαρoiίv και ό γραμματεύς

ποτ' αύτου εlπε· "τί δ' άν τις περί Δημooθένovς λέγειν δύvαιτo; τά Υάρ ΈVΙΑυτφ μελεΤΗΘΈVΤα έκείvφ μία yvvή

μ.tΦIΣTΩN Π'

Και η Αρχεδίκη ήταν κι αυτή μια ωραία εταίρα από τη

Ναύκρατη. Με κάποιο τρόπο ΣvΝΉΘΩς η Ναύκρατη, ό­ πως λέει Ο Ηρόδοτος3!7, F:ι..fλ χαριτωμένες εταί{Jες.

70,

Και

η από την Ερεσό της εταίeας.- Σαπφώ ερωτεύτηκε τον ωραίο Φάωνα, ήταν περι6όητη, όπως λέει Ο Νύμφης3!8 στον Περίπλου της Ασίας. Η Νικαρέτη από τα Μέγαρα ήταν όχι ασήμαντης καταγωγής εταίρα, α)J.' και εξαιτίας

των γονέων της", και εξαιτίας της καλλιέργειάς της ή­ ταν περιζήτητη και παρακσλσυθούοε μαθήματα του φι­

λοοόφου Στίλπωνα. Η Βι.λιστίχη, η εταίρα από το Άρ­ γος, και αυτή ήταν φημισμένη έχοντας την καταγωγή της από το γένος των Ατρειδών, όπως αναφέρουν αυτοί που έγραψαν τα Αργολικά Φημωμένη ήταν και η εταί­

ρα Λέαινα, η ερωμένη του Αρμόδιου του τυραννοκτό­ νου' αυτή, όταν τη 6ασάνιζαν οι άνθρωποι του τυράννου Ιππία, χωρίς να μαρτυρήσει τίποτε πέθανε από τα

00-

σανιστήρια. Ο ρήτορας Στρατσκλής3!9 είχε ερωμένη την εταίρα με το παρωνύμιο Λήμη, αυτή που λεγόταν Πα­

ρόραμα και Δίδραχμο, επειδή με αμοι6ή δύο δραχμών πήγαινε σ' όποιον την ήθελε, όπως λέει ο Γοργίας στο έργο του Περί εταφών,

Ενώ μ' αυτά σκόπευε να σωπάσει ο Μυρτίλος, είπε:

«Παραλίγο, φίλοι μου, να ξεχάσω να σας μιλήσω για τη

AVΔΉ του Αντίμαχου 320 κι ακόμη για την ομώνυμη μ' αυτή εταίρα Λυδή, που την αγαπούσε ο Λαμύνθιος32!

από τη Μίλητο, Ο καθένας από αυτούς τους δυο ποιητές, όπως λέει ο Κλέαρχος στα Ερωτικά του, έχοντας ερωτι­ κό πάθος για την ξένη Λυδή έγραψε ποιήματα με τίτλο

Avδή, ο ένας με ελεγaακσύς στίχους, ο άλλος με λυρικούς.

Παρέλειψα και την αυλητρίδα του Μίμνερμου 322 Ναννώ

203

ΑθΗΝΑΙΟΣ

Κολοφωνίου Λεόγτιογ άπό Υάρ ταύτης έρωμένης αύτφ

yεvoμένης έγραψεν έλεΥειακά τρία 6ι6λία, Ώv έν τφ τρί­ b

τφ κατάλογον ποιείται έρωτικών, ούτωοί πως λέγωγ

71.

oίΗV μέν φίλος vΊΌς άVΉΓΑyεv OiάYΡOΙO :A-yριόπηv θρfΊoσαν στειλάμεvoς κιΘΆρΗv Jωόθεγ έπΛΕVΣΕV δέ κακόν και άπειθέα χώρον,

ένθα Χάρων κoιvΉv έλκεται είς άκατov ψυχάς oίχoμέvων, λίμνης δ' έπί μακρόν άυτεί ρεύμα διέκ μεγάλων ρooμέvn δovάκωv.

c

πόλλ ' έτλη παρά κύμα μovόζωoτoς κιθαρίζων

Ό~, παγτοίους δ ' έξαVΈΠΕισε θεo~ Κίnκυτόv τ' άθέμιοτον ύπ' όφρύσι μΗVΊΣΑγτα

είδε, καί αίvoτάτου 6λέμμ' ύπέμειvε κυνός, ΈV ΠVΡΊ ΜΈV φωVΉV τεθoωμέvoυ, ΈV πvρΊ δ' όμμα, σκληρόν τριοτοίχοις δείμα φέρον κεφαλαίς.

ένθεν άοιδιάων μεγάλους άVΈΠΕισεv άvακτας :AyΡΙΌΠΗV μαλακού πνεύμα λα6είν &ότου.

ού μή'V

d

000'

vΊΌς MΉVΗς άΥέραστον έΘΗΚΕV

Movσαίoς Χαρίτων ήραvoς :Αγτιόπηγ ή τε πολύν μύστησιν Ελευσίνος παρά πέζαν

εύαομόν κρVφΊΩν έξεφόρει λoyiων, 'Mριov όργειώνα vΌΜφ διαπoμ.πεύovσα

ΔήμηΤΡ(l· γνωστή δ ' έoτi καί είν 'AίδτJ. φημί δέ και Βοιωτόν άποπρολιπόγτα μέλαθρον

•

204

\ ΔBΠINOΣQΦIΣI'QN Π'

και το Λroντwν του Ερμ:ηα.άνακτα323 ωτό την Κολοφώνα' διότι, όταν αυτή έγινε ερωμένη του, έγραψε τρία 6ι6λiα με ελεγείες στο τρίτο από αυτά κάνει έναν κατάλογο ερωτικών θεμάτων μιλώντας κάπως έτσι:

71. ΊEτoιa ο αγαπητός Υιος του OίayΡOυ 324 έφερε πάvω από τον Άδη, εξοπλισμένος μόνο με την κιθάρα του, τη θρακιώτwoα Ayριόπη3~. έπλευσε στov κακό και

oκλwΌ χώρο, όπου ο Χάρων τραοο σε κοινή 6άeκα τις ΨUΧές των πεΘΑΜΈVΩV και πάvω στη λίμνη μέσα από μεγάλα καλάμια φωνάζει σε μεγάλη έκταση. Αλλά τόλμησε παίζovτας μόvoς του την κιθάρα του δίπλα στο κύμα, ο Ορφέας κι έπεισε κάθε λογής θεοις τov Κωκυτό 326 τov άνομο που θύμωσε κάτω απ' τα φρύδια του είδε, και άντεξε το 6λέμμα του φο6ερσύ σκυλιού 3'1:1

που 6Υάζει ~νη φωνή και έχει πύρινη ματιά,

που προκαλεί δέος με τα τρία κεφάλια του. Εκεί τραγουδώντας έπεισε τοις- άρχovτες του Άδη

να πάρει η AVΤΙΌΠΗ την πνοή της τρυφερής ζωής. Ούτε κι ο Υιος της Mήνης3ΊJI, Ο Movoαίoς329, τωv Xaρίτωv ο κύριος, έκανε την Αντιόπη330 να είvαι χωρίς τιμές

αυτή κοντά στο δρόμο της Ελευσίνας έλεγε στοις- μύστες πολλές ιερές φωνές μυστικών χρησμών

οδηγώντας σύμφωνα με το έθιμο το Ράριο 331 ιερέα προς τιμήν της Δήμητρας αυτή είvαι γvωoτή και στον Άδη. Αέω ότι και ο Βοιωτός Ησίοδος, ο κύριος κάθε γvώoης,

205

Ι

ΑθΗΝΑΙΟΣ

Ήσίoδov πάσης tXκzvov ίοτορίης

:4οκραίων έσικέοθαι έρώVΘΌ ΈλικωVΊΔΑ κώμΗv ένθεν ό γ' ΉoίΗV μVΏΜΕvoς :4oκραικΉV

e

πόλλ' έπαθεν, πάσας δέ λόγων άvεyρά1jxlτο 6ί6λOtς',

ύμVΏν, έκ πρώτης παιδός άVΕΡΧόμεvoς.

αύτός δ' ούτος άοιδός, όν έ~ Διός αlaα φυλάσσει ήδιστον πάντων δαίμονα μovσoπόλων,

ΛΕΠΤVVΘΕΊς 1θάκΗV έvετείνατo θείος 'Όμηρος ψδflσιν πιvvτfις είvεκα ΠΗvΕΛΌπΗς

fίv διά πολλά παθών όλίγηv έoεvάσσατo vfισov,

f

πoλλΌV άπ' εύρείης λειπόμενος πατρίδος

έκλεε δ' 1καρίου τε yέvoς καί δήμον ~ύκλoυ καί ΣπάρτΗv, ίδίων άπτόμενος παθέων. Μίμνερμος δέ τόν ήδΎV ός εύρετο πολλόν άνατλάς

598

ήχον καί μαλακοϋ πvεϋμ' άπό πενταμέτρου. καίετο μέν Ναννούς πoλιijJ δ' έπί πολλάκι λωτφ

κημωθείς κώμOVς ε[χε ΣΎv 'Εξαμύτι. ήρεθε δ' ΈρμόΟιον τόν αίεί 6αρΎV ήδέ Φερεκλψ

έχθρόν μισήσας 0[' άνέπεμψεν έπη. AVΔής δ' :4ντίμαχος AVΔΗίδoς έκ ΜΈV έρωτος πληγείς Πακτωλού ρεύμ' έπέ6η ποταμού·

b

άδριxVΊn δέ θανofiσαν ύπό ξΗΡΉV θέτο γαίαν

κλαίων, αίάζων δ' ήλθΕV άποπρολιπών

206

ΔEΠINOΣQΦIΣTQN Π'

εγκατέλειψε το σπίτι του και πήγε στο χωριό του Eλικώvα Άmφα, επειδή ήταν ερωτευμένος

τότε προσπαθώντας να κερδίσει τον έρωτα της Ασκραίας Ηοίης έπαθε πολλά και τρayovδώντας έγραψε όλα τα τμήματα των Καταλόγων του αρχίζοντας από την πρώτη κοπέλα. Κι αυτός ο ίδιος τραΥοιιδισπίς που ο ορισμός του Δία

τον κρατά ως τον mo EV,lάριoτO αVΆΜΕΣΑ στOtς' ποιητές ο θεϊκός Όμηρος εκλεπτvσμέvoς πρό6αλε την Ιθάκη

στα τραγούδια του Υια χάρη της ovvετης ΠΗVΕΛΌΠΗς εξαιτίας της παθαίvovτας πολλά πήγε σ' ένα μικρό νησί φεύyovτας μακριά από την πλατιά πατρίδα του 332.

υμνούσε το yέvoς του Ικάριου 333 και το λαό του Αμύ-

-

κλoυ3~

και τη Σπάρτη αγγίζοντας τα δικά του παθήματα Ο Mίμvερμoς, που ύστερα από πολύ κόπο επιvΌΗΣΕ τον ήχο

τον EV,lάριoτO και την πvoή του μαλακού ΠΕVΤάμEτρ0v33S, καιγόταν yr.α τη NΑVVΏ' πολλές φορές τον παλιό αυλό του

OOζovτας το στόμα του γλεντούσε μαζί με τον Εξαμύη336. Μάλωνε με τον Ερμό6ιο, τον πάντοτε 6αρύ, και με τον εχθρό του

Φερεκλή μισώντας τον Υια 0Οα λόΥια ξεστόμισε εναντίον του.

Ο Av$αxoς337 χτvπrpέvoς από έρωτα yr.α τη Aωιa Αωή

πήγε στην περιοχή όπου κυλά τα νερά του ο Πακτωλός ποταμός όταν αυτή πέθανε, aπoγoητευμένoς την έ6αλε σε ξερό χώμα

κλαίγοντας και θρηνώντας την άφησε εκεί και πήγε

207

λθΗΝΑΙΟΣ

άκρηv ές Κολοφώνα· yόωv δ ' ένεπλήσατο 6ί6λοις

ψάς, έκ παντός παvoάμενoς καμάτου. Αέι6.ος :Αλκαίος δέ πόσοις άVΕΔΈΞατo κώμovς,

ΣαπφoiΊς φoρμ.ίζωv ΊΜΕΡΌΕVΤα πόθον, γιvώσκεις. ό δ' άοιδός άηδόνος ήράσαθ' ψvωY

c

7ηwν άλΓΎvΏv άνδρα πoλvφραδίτι. καί γάρ τΉv ό μελιχρός έφωμίλησεν JιVΑΚΡΈωv στελλoμένηv πολλαίς άμμιγα Λεο6ιάοι· φοίτα δ' άλλοτε μέν λείπων Σάμov, άλλοτε δ' αΎΤΉV

oίvηρfί δείρτι κεΚΛΙΜΈΝΗV πατρίδα, Αέo6ov ές εύοιVOΥ" τό δέ Μύσιον είσιδε Αέκτov πολλάκις Αίολικού κύματος άντιπέρας.

Jιτθίς δ' ofα μέλισσα πoλVΠΡΉΩvα ΚoΛΏvΗv λείποvo' ΈV τρayrκαίς fιδε χοροοτασίαις d

Βάκχov καί τΌv έρωτα θεωρίδος

. . . . . . . Zε~

...

έπoρεv Σοφοκλεί.

φημί δέ και κείΥον τόv αίεί πεφvλαyμένov άνδρα

καί πάντων μίσος κτώμενον έκ OVVOΧιov πάσας άμψ, yvvαίκας ύπό οκολιοίο τvπέντα

τόξου vvκτεριVΆς ούκ άποθέοθ' όδΎVας άλλά MακηδoVΊης πάσας κατεVΊΣΑτo λαύρας αίάζων, μέθεπεν δ' :4ρχέλεω ταμίηγ

208

ΔEΠINO:ΣOΦ:α:TQN ΙΓ

στηv ψηλή ΚoΛΣφΏvΑ' και γέμισε με l{πίvoις' τα ιερά 6ι6λία του 6άζovτας τέλος ο' όλη την κούραση της ψυ­

χής του. Ο Αλκαίος:338 από τη Αέο6ο ξέρεις πόσα μαλώματα

~

όταν με τη λύρα του έπαιζε το μεγάλο πόθο που είχε

yr.α τη Σαπφώ. ο ~ ερωτεύτηκε την αηδόm339

και με τοις- γλα~ ύμvoις- του πόνεσε τον άντρα από την Ίεω 3040 •

Διότι ο γλυκόλαλος Aνακρέovτας τη διεκδικσύσε, καθώς αυτή με την εξαιρετική ομορφιά της ξεχώριζε ανάμεσα σε πολλές

_

yvvαίκες της Αέο6ου' εyκαταλεiπoντας άλλοτε τη Σάμο κι άλλοτε την ίδια την πατρίδα του, που γέρνει σε λόφο γεμάτο αμπέλια, oύχvαζε ΣτΗv πλούσια σε κρασί Αέο6ο' και πολλές φορές είδε το Λεκτό της MVΣΊΑς απέναντι στο αιολικό κύμα. Και η αττική μέλισοα341 άφησε την ΚoΛΏVΗ με τις πολλές

κορυφές και σε χoρo~ τραγωδιών τραyovδoύoε yr.α το Βάκχο και για τον έρωτά του για τη θεωρίδα... _ ...0 Δίας έδωσε στο Σοφοκλή.

Αέω ότι και εκείνος ο ΆVΤρας342 που πάντοτε προφυλαγόταν και αποκτούσε το μίοος όλων με τις διενέξεις του

για όλες τις Υυναίκες χτυπήθηκε από κυρτό τόξο και δεν μπορούσε να διώξει τοις- VΙXΤΕΡΙvo~ πόvoις- του' αλλά πέρασε απ' όλοις- τοις- δρόμοις- της Μακεδονίας

θρηνώντας και στηρίχτηκε ΣΤΗV κΕΛΆρwΣΑ του Aρχέλαov'

209

ΑθΗΝΑΙΟΣ

είσόκε δή ΔΑΊΜΩv, Εύριπ{δn εύρετ' δλεθρov,

e

'Αμφιδίου στvyνώv άvnάaαντι κ1J'Vώv.

άvδρα δέ τόv Kvθέρηθεv, Δv έθρέψαντο τιΘΗvΑι

.

Βάκχου καί λωτού πιοτότατov ταμίΗV

MofJσαι παίδεvσάv τε Φιλόξενov, οία τιvαχθείς 'Oρτvγiηv ταύτης ήλθε διά πτόλεως, γιvώoκεις, άίovσα μέΥαV πόθov όv Γαλατείη αύτοίς μηλείοις θήκαθ' ύπό πρoγόvoις.

olOθα δέ καί τόv άοιδόv, όv Eύρvπtίλoυ πoλιijται f

KijJoι χάλκειov στfιoαv ύπό πλατάvφ

Βιττίδα μολπάζοντα θoΉv, περί πάντα Φιληταv ρήματα καί πασαv τρvόμεvοv λαλιΉV.

ούδέ ΜΈV

000'

όπόσοι oκλwΌv 6ίov έοτήοαντο

άvθρώπωv, οκοτιψ μαιόμεvoι σoφίΗV, oiς αύτή περί πvκvΆ λόγοις έaφίyξατo μητις καί δειVΉ μύθωv κf]δoς έχοοο' άρετή,

000' 599

οίδ' αίvόv έρωτος άπεατρέψαντο κvδoιμόv

μαιvόμεvοv, δειVΌV δ' ήλθοv ύφ' ήvίoχov.

210

ΔEΠINOI.OΦn:rαN ΙΓ

ώσπου τελικά η θεότητα 6ρήκε όλε~ Υι.α τον Evριπίδη, καθώς αυτός ovvάvrησε τα σκληρά σκυλιά του Aμφi­

Οιου 343. Για τον άvrρα aπό τα Κύθηρα344, που οι τροφοί ΤΟΥ έθρεψαΥ του Βάκχου και οι Μούσες τον εκπΑΊΔΕvΣΑy, ώστε vα

yίvει ο πολύ πιοτός κελάρης του αυλού, το ΦιλόξεΥΟ, ξέρεις πόσο ταλαιπωρφένος πέρασε μέσα από αυτή την πόλη oτηv Oρτvyία34S, καθώς έχεις ακούσει Υι.α το μεγάλο

πόθο του, που η Γαλάτεια

346

τον έ6αλε πω κάτω aπό τotς' προ­ - yόvotς' τωΥ πρoOOτωv.

Ξέρεις και ΤΟΥ τραyovδιoτή347, που οι πολίτες του Evρύ­

πvλoυ 348 , οι άVΘΡΩπOΙ της Κω, του έοτησαΥ χάλκιvo άγαλμα κά­ τω από πλατάvι' αυτός, ο Φfλητάς, τραγουδούσε την αγάπη του Υι.α τη

γοργή Βιττίδα, καθώς 6ασαVΙΖόταv με όλotς' τotς' όρotς' του έρωτα, με κάθε λόγο. Ούτε κι όσοι άVΘΡΩΠoι ρύθμισαΥ ΈVαy αvoτηρό τρόπο ζωής

επιδιώκovτας m 6ρovv τα σκιmιvΆ πeάnιατα της aoφW.ς, που η ίδια η σκέψη τotς' οδήγησε oτotς' δύoκoλotς' δια­

λόyotς'

και η μεγάλη ικαVΌΤΗΤά τotς' η φημισΜΈVΗ oτotς' λόΥοις ούτε κι αυτοί δεv απoμάκρvvαy τη φο6ερή ταραχή του έρωτα

του μαvιακoύ και 6ρέθηκαΥ κάτω απ' το φο6ερό ηνίοχο.

211

ΑθΗΝΑΙΟΣ

οίη μέν Σάμων μαVΊη κατέδησε θεαvo~ ΠVΘΑyόρηv, έλίκων κομψά γεωμετρίης είιρόμεvoν, και κύκλον ΟΟον περι6άλλεται αίθήρ 6αιfί έvί σφαίρn πάvτ' άπoμασoόμεvoν. οίφ δ' έχλίηvεν όν έξοχον έχρη :Απόλλων

ά~ωv εΙvαι Σωκράτη έν σoφίn Κύπρις μηvίovσα πυρός ΜΈVΕι. έκ δέ 6αθείης

b

ψvχfις κovφoτέρας έξεπόvηo' άvίας, οίκί' ές 'Ααπασίης πωλεύμενος ούδέ ΤΙ τέκμαρ

εύρε, λόγων πολλάς εt'Jρόμεvoς διόδovς. άνδρα KVΡΗVαίoν έσω πόθος έαπαaεν Ισθμου, δεινός, ότ' :Aπιδαvijς λαίδος ήράσατο

όξίς- ~ίaτr.ππoς, πάσας δ' ΉΝΉVΑτo λέσχας φεύΥων, ούδαμινόν τ' έξεφόρηaε

mov.

c 72. έν τούτοις ό 'Ερμησιάναξ σφάλλεται avyχρovείν οίόμενος Σαπφώ και 'Ανακρέοντα, τόν μέν κατά Kύρov και Πολυκράτην γενόμεΥον, την δέ κατ' Άλvάττηv τόν Κροίσου πατέρα. Χαμαιλέων δ' έν τφ περί Σαπφo~ καί

λέγειν τιvάς φηaιν είς αΎΤΉV πεπoιijaθαι ύπό 'Ανακρέον­ τος τάδε·

σφαίρn δεiJτέ με πορφυρέn ΟΟλλων χρυaoκόμης 'Έρως τηvι πoικιλoaαμOOλφ

212

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣτΩΝ Π'

'ΙΕτοια μανία με τη Θεανώ έδεσε TOV ΠVΘΑγόρα349 από τη Σάμο, αvτΌV που 6ρήκε τηv αρμονία τωv ελίκωv

της γεωμετρίας και που έκλεισε μέσα σε μικρή oφαίeα όλο

Tov κύκλο που περι6άλλει μέσα του ο αιθέρας.

Και με πόση δύvαμ.η φωτιάς oργιoμέvη η Κύπριδα έκαψε το Σωκράτη, για TOV οποίο ο Aπόλλωvας διακήρυξε

ότι είvαι ο καλύτερος στη σοφία ΑVΆΜΕσα οτοις αvθρώποις3S0.

Av και η ψυχή του ήταv 6α&ά,

~ με ελαιwσrερotς' πόvoις,

όταv επισκεπτόταv το σπίτι της Ασπασίας κι όμως δε 6ρήκε

γιατρειά,

av και EΠLvόηoε πoλλ6~ διαδρόμοις λσγικής.

'EVΑV άVΤρα από τΗv KVΡΉVΗ3Sl πόθος φο6ερός πέρα απ'

Tov Ισθμό

έovρε, όταv ο ΙΚΑVΌς Αρίοτιππος ΤΗV Aπιδαvή3S2 Λαίδα

ερωτεύτηκε και ~ας ΣΡVΉΘΗΚΕ όλες τις m(ητήoεις κι έτσι πέρασε τη ζωή του χ~ αυτή vα έχει καμιά αξία.

72.

Σ' αυτό το απόσπασμα ο Ερμησιάνακτας κάνει λά­

θος, επειδή νομίζει ότι ήταν ~OL η Σαπφώ και ο ΑναΚ{)έσντας, καθώς αυτός έζησε στα χρόνια του Κύρου και του Πολυκράτη και εκείνη στα χρόνια του Αλυάττη, του πατέρα του Κροίσου. Ο Χαμαιλέοντας όμως στο έρ­ γο του

na

τη Σαπφώ αναφέρει ότι κάποιοι λεν ότι ο

ΑναΚ{)έσντας έγραψε γι' αυτή τους ακόλουθους στίχους: Τώρα χτυπώvτας με πoρφvρέvια σφαίρα ο χρυσόμαλλος Έρωτας με προκαλεί με μια VΈα που έχει

213

ΑθΗΝΑΙΟΣ

συμπαίζειν προκαλείται.. fι δ' (έοτίν Υάρ άπ' εύκτίτov

Αέσ60υ) ΤΉV μέν έμήν κόμην (λευκή Υάρ) καταμέμφεται,

d

πρός δ' άλλην τινά χάσκεΙ. καί τήν Σαπφώ δέ πρός αύτόν ταϋτά φηοιν είπείγ

κείνον, ώ χρvσόθρoνε Μοϋσ: ΈΝWΠΕς ύμvov, έκ τάς καλλιγύvαικoς έσθλάς

1fίιoς χώρας όν άειδε ΤΕΡΠVως πρέ06Vς άyαvΌς.

ότι δέ ουκ έστι Σαπφούς τοϋτο τό δσμα παντί που δηλσν. έγώ δέ ήγουμαι παίζειν τόν Έρμηοιάνακτα περί

τούτου του έρωτος. καί Υάρ Δίφιλος ό κωμφδιοπσιός πεποίηκεν έν Σαπφοί δράματι ΣαπφoiΊς έραστάς :4ρχί­ λοχον καί 1ππώνακτα

e

ταΟΟ' ύμίν, ώ έταίρσι, ούκ άμερίμνως δοκώ τόν έρωτικόν τοϋτον πεπoιfιoθαι κατάλογον, ούκ ων ούτως έ­ ρωτoμαvr,ς ώς διαΟΟλλων μ' είρηκεν ό Κύνουλκος, άλλ'

έρωτικός μέν εΙναι όμολογώ, έρωτομανής δέ ού. τίς δ' έστ' άνάγκη δ~είν έν πλείοοιν, έξόν σιωπάν κάν σκότφ κρύπτειν τάδε;

Αίσχύλος έφη ό fUεξανδρεύς έν f\μφιτρύωνι. ούτος δέ

214

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

πλουμιστά σαντάλια να παίξω. Όμως αυτή (που είναι από τη Αέο6ο την καλόχτιοτη) τα δικά μου μαλλιά, (καθώς είναι άσπρα) τα περιφρovεί

και χάσκει μπροοτά σε άλλα Και λέει ότι η Σαπφώ απαvτώντας του είπε αυτά:

Μούσα χρvσόθρovη, πες τον ύμνο εκείνο που τραγουδούσε τερπνά ο φημισμένος γέροντας από τη χώρα

της Τέω την καλή με τις ωραkς ΓVVαίκες. Ότι αυτό το άσμα δεν είναι της Σαπφώς είναι 6έ6αια γνωστό σε όλους. Προσωπικά νομίζω ότι ο Ερμησιάνα­ κτας δε σο6αρολογεί με το ερωτικό αυτό περιστατικό.

Διότι και ο Δίφιλος353, Ο ποιητής κωμωδιών, έχει κάνει στο δραματικό έ{r(o του Σαπφώ εραστές της Σαπφώς τον Α([χίλσχο και τον lππώνακτα3S4• »Με αυτά, φίλοι μου, νομίζω ότι έχω παραθέσει σε σας όχι χωρίς φροντίδα τον ερωτικό τούτο κατάλογο,

όχι επειδή είμαι τόσο ερωτομανής, όπως έχει πει συκο­ φαvτώντας με ο Κύνουλκος, αλλά παραδέχομαι πως εί­ μαι ερωτικός, όχι όμως ερωτομανής.

Ποια ανάγκη υπάρχει γα δVOΤVΧείς μέσα σε μια

ov-

ντροφιά,

. ενώ μπορείς να σιωπάς και

να κρύ6εις αυτά στο σκοτάδι;

είπε Ο Awy:ύλoς355 από την Αλεξάνδρεια στον Αμφ.τριΧονά

215

ΑθΗΝΑιΟΣ

έστιν Αίοχύλος ό καί τά MεΣΣΗVΙΑΚΆ έπη ovvθείς, άVΉΡ

f

εύπαίδεvτoς. 73. ύπολαμ6άνων

oVv μέΥαν εΤvαι δαίμονα

καί δυνατώτατov τΌv 'Έρωτα, προσέτι τε καί ΤΉV

:4q;po-

δίΤΗV τΉv xρvoijv, τά Εύριπίδου έπί voυv λαμoovων λέγω.

την :4φρoδίΤΗV o~ όρ(jς όση θεός;

ijv

ούδ' αν είποις ούδέ μετρήσειας αν

όση πέφvκΕ κάφ' όσον διέρχεται

αύτη τρέφει σέ κάμέ καί πάντας 6ρoτo~. τεκμήριον δέ, μή λόΥφ μόνον μάθrις

600

[έργφ δέ δείξω τό σθένος τό τής θεοϋ] έρ(i μ.έv όμ6ρου γαί: ότε ξηρόν πέδον

άκαρπov αύχμψ voτίδος ένδεώς έxrι. έρ(i δ' ό σεμνός ούρανός πληρσύμεvoς όμ6ρου πεσείν είς γαίαν :4φροδίτης ύπο. όταν δέ σvμμιχθητoν ές ταύτόν δύο, φύovaιν ήμίν πάντα καί τρέφovσ' άμα,

δι' ών 6ρότειον ζfί τε καί θάλλει γένος. και ό σεμνότατος δ' Αίοχύλος έν ταίς Δαναίαιν αύτήν

παράγει τΉv :4φρoδίΤΗV λέγovσαY"

b

έρ(i μέν άΓVός ούρανός τρώσαι χθόνα, έρως δέ γαίαν λαμoovει -γάμου τιχείΥ" όμ6ρος δ' άπ' εΎVάoντoς ούρανοϋ πεσών έκvσε γαίαΥ" η δέ τίκτεται 6ροτοίς

216

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ Π'

τσυ. Αυτός είναι ο Awχύλoς πσυ συνέθεσε και τα Μεσ­ σηνιακά έπη, άνθρωπος μορφωμένος.

73.

Επειδή νομί­

ζω ότι ο 'Ερωτας είναι μεγάλος και πολύ δυνατός θεός,

κι ακόμη η χρυσή Αφροδίτη, φέρνοντας στο νσυ μσυ στίχους τσυ Ευριπίδη λέω:

Δε 6λέπεις πόσο μεγάλη θεά είναι η Αφροδίτη; ΔEv μπορείς vα μιλήσεις Υι.' αυτή ούτε vα τη μετρήσεις πόσο μεγάλη είναι και ως πού φτάvει η δΎVΑΜή της.

Αυτή τρέιιa κι εΣΈVΑ κι Eμέva και όλοις- τοις- ΘVΗΤotJς. Να η απόδειξη Υι.α vα μηv τα μάθεις μόvo από τις λέξεις

[θα σου δείξω έμπρακτα τη δΎVΑΜη της θεάς]. Η γη είvαι ερωτευμέVΗ με τη 6ροχή, όταv το ξερό χώμα είvαι άκαρπο από τΗv ξηρασία κι έχει αVΆyκη από δροσιά.

Ο σεΟΟστός ovραVΌς είvαι ερωτευμέvος, όταv είvαι γεμάτος 6ροχή, va πέσει στη γη μ' ΕVΈΡγεια της Αφρο-

δίτης.

'OTav

σμίξουν οι δυο τοις- μαζ, τότε ξεφvτρώvovv

Υι.α χάρη μας όλα και μας

mvovv

τΗv τροφή μας,

με τΗv οποία το yέvoς τωv αvθριι)πωv ζει και ακμάζεΙ. Και ο πολύ σο6αρός Awχύλoς στις Δαvαίδες τσυ πα­ ρουσιάζει την ίδια την Αφροδίτη να λέει: Ποθεί ο αγνός ovραVΌς vα κατε6εί vα πληγώσει τη γη και τη γη τΗv κυριεύει ο πόθος va εVΩΘΕί μ' αυτόγ

και η 6ροχή πέφτovτας από

Tov

πλαΥι.ασμέvο

OVΡΑVΌ κάvει τη γη va εyκυμovεί· αυτή τότε γεννά

217

ΑθΗΝΑΙΟΣ

μήλων τε δοοκάς και

WJv

Δημήτριογ

ΔΕVδρώτις ώρα δ ' έκ VO~Oντoς γάμου τέλειος έστΙ τών δ' έΥώ παραίτιος.

74.

ΈV lππολύτφ Εύριπιδείψ πάλιν ή 'Αφροδίτη φηοίν· όσοι τε πόντον ΤΕΡΜΌVων τ' 'Ατλαντικών

c

vαίovoιν είσω φώς όρώντες ήλίου, τούς μέν οέ60ντας τάμά πρεσ6εύω κράτη, σφάλλω δ ' όσοι φρovoVσιν είς ήμας μέγα

νεαvίoκφ Υάρ τΉv πασαν άρετΉv έχovτι τovτo μόνον τό άμάρτημα προσόν, ότι ούκ έτίμα την 'AφρoδίΤΗV, αίτιον

έγένετο του όλέθρου· καί ούτε ή ·Αρτεμις ή περισσώς άyσπήaασα ούτε τών άλλων θεών τις Τι δαιμόνων έ60ή­

θηοεν αύτφ. κατά τόν αύτόν ούν ποιητήγ όστις δ' Έρωτα μή μέγαν κρίνει θεόν,

d

Τι σκαιός έστιν Τι καλών άπειρος ων

ούκ οίδε τόν μέ'Υιοτον άνθρώποις θεόν. ον ό σοφός ύμνών αίεί ποτε 'Ανακρέων πασίν έστιν διά

στόματος. λέγει ούν περί αύτου καί ό κράτιστος Κριτίας τάδε·

τόν δέ YVVαικEίιov μελέων πλέξαντά ποτ' φοος ήδΎV 'Avακρείoντα Τέως είς Έλλάδ' άvtjyεν,

218

ΔΕΠΙΝΟ1:ΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

yr.α τοις- θνητo~ 600κές yr.α πρό6ατα και τη σοδειά της Δήμ.ητρας

η εποχή yr.α τα δέντρα από τη δρoowμ.έvη ένωση

είναι τέλεια Εγώ yr.α αυτά που Υίvoνται είμαι η αιτία

74.

Στον Ιππόλυτο του Ευριπίδη πάλι η Αφροδίτη λέει:

Απ' όοοις- κατοικούν ανάμεσα στον Πόντο και στα σύνορα του Άτλαντα και 6λέπουν το φως του ήλιου όοοις- με οέ60νται τοις- τιμώ

και κάνω να χάνουν όσοι περηφανεύονται απέναντί

IlOv 3S6• -

Διότι στο νεαρό που είχε κάθε αρετή και είχε μόνο

ςιυτό το σφάλμα, ότι δεν τιμούσε την Αφροδίτη, αυτό έγινε αιτία της καταστροφής του· και ούτε η Άρτεμη, που τον είχε αγαπήσει πάρα πολύ, ούτε κάποιος από τους άλλους θεούς και δαίμονες τον 6οήθησε. Σύμφωνα λοιπόν με τον ίδιο ποιητή,

όποιος δε θεωρεί τον Έρωτα μεγάλο θεό ή είναι ανόητος ή, επειδή δεν έχει πείρα από καλά,

δεν ξέρει τον πιο μεγάλο θεό yr.α τοις- ανθρώποις-. Αυτόν πάντοτε ο σοφός Ανακρέσντας τον υμνεί με τα στόματα των ανθρώπων. Γι' αυτόν λοιπόν και ο πολύ δυνατός Κριτίας3S7 λέει τα ακόλουθα: Η Πως γέννησε yr.α την Ελλάδα το γλυκό Ανακρέοντα,

αυτόν που oύvθεαε κάποτε ωδές yr.α τις yvvαίκες,

219

ΑθΗΝΑΙΟΣ

συμ.πooίιιw έρέθwμα, yυvαικώv ΉΠΕΡΌΠΕVμα,

e

αύλών άvτiπαλoν, φιλΟΟάρ6ιτov, ήδύv, άλvπov.

ού ποτέ σου φιλότης γrpiσεται ούδέ θαvείται, ές τ' άν ύδωρ oίvφ συμμΙ:Υνύμεvov κυλίκεσσι παίς διαπσμπεύτι, πρoπάJεις έπί δεξιά vΩΜΏν, παvνιr,tίδας θ' ίεράς θήλεις χοροί άμφιέπωσιν, πλάοτιγξ θ' ή χαλκού θυγάτηρ έπ' άκραισι καθίζn

κοττά60υ ύψηλαίς ΚOΡVφΑίς Βρομίου ψακάδεσσιν.

f

75.

~ας δ' ό άρμovικός, ώς φησι Χαμαιλέων, :4).-

κμανα γεyoνέvαι τών έρωτικών μελών ήγεμόνα καί έκ­ δoϋvαι πρώτov μέλος άκόλαοτov, όντα και περί τάς γυ­

ναίκας καί τΉv τoιαΎΤΗV μoVσαν είς τάς διατριδάς. διό καί λέγειν ΈV τιvι τώv μελώγ

Έρως με δα&ε Κύπριδος έκατι γλvκίς κατεί6ων καρδίαν ίαίvει. λέγει δέ καί ώς τής Mryαλooτράτης ού μετρίως έρα­

σθείς, ποιητρίας ΜΈV ούσης, δVVΑΜΈVΗς δέ καί διά την 601

όμιλίαν τοίς έραστας προοελκύσααθαι. λέγει δ' ούτως περί αύτfις

τοΟΟ' άδεών

Movoiiv

έδειξε

δώρον μάκαιρα παρθένων

ά ξανθά Mryαλooτράτα

220

ΔΕΠΙΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ ΙΓ

τη φλάΥα τωv ovμπoσiωv, τον ξεμvαλιoτή τωv yvναικώv,

τον αντίπαλο των αυλών, το φίλο της λύρας, το γλυκό, το διώκτη της λύπης. Η αγάπη σου δε θα γεράσεΙ., δε θα πεθάνεΙ.,

000

νερό αναμειγμένο με κρασί στα ποΦα

θα δάζει ο δούλος κάνοντας προπόσεις από αριστερά στα δεξιά,

000

χοροί yvvαικών θα ovνoδεύoυν oλovύχτιες τελετές

και

000

η πλάστιγγα, η κόρη του χαλκού, θα κάθεται πάνω

στον κόπαΟΟ να δέχεται τις σταγόνες του Bρόμwυ.

75.

Ο Αρχύτας358, Ο θεωρητικός της μουσικής, όπως

λέει ο Χαμαιλέοντας, αναφέρει ότι ο Αλκμάνας3S9 υπήρ­

ξε ο πρώτος που συνέθεσε ερωτικά ποιήματα και ο πρώτος που δημοσίευσε ακόλαστο τραγούδι, καθώς ήταν στις συνήθειές του ν' ασχολείται με τις γυναίκες και με τα τραγούδια του είδους αυτού. Για τούτο και λέει σ' ένα από τα τραγούδια του:

Πάλι ο Έρωτας για χάρη της Κύπριδας σταλάζοντας γλυκός μου θερμαίνει την καρδιά.

Λέει ότι ερωτεύτηκε σφοδρά τη Μεγαλοοτράτη360, που ήταν ποιήτρια και μπορούσε με τη συζήτηση να προ­ σελκύσει τους εραστές έτσι μιλά γι' αυτή: Αυτό το δώρο των γλυκών Movoών

έδειξε η καλότιm κοπέλα,

η ξανθή ΜεΥαλοοτράτη.

221

ΑθΗΝΑΙΟΣ

καί Στησίχορος δ' ού μετρίως έρωτικός yεvόμεvoς

ovv-

έστησε καί τoVτoν τόν τρόπον τών oήθεια του τυράννου της Σάμου Πολυκράτη

295

ΣΧΟΛΙΑ

και του Έλληνα στραtηΎoύ του αιγυπτιακού στρατού Φάνη· ο Ηρόδοτος τον καtηΎoρεί για πολλές θηριωδίες στην Αίγυπτο, που τις αποδίδει σε τρέλα του.

71.

Ο Απρίας (ή Απρίης) ήταν ο έ6δομος 6ασιλιάς

της 26ης δυναστείας. Γι' αυτόν κάνουν 'λiYyo ο Ηρόδο­ τος (Β, 161 και 169 και Γ, 1) και . (Ιερεμίας 37, 5). 72. Ο Λυκέας ήταν σuyyραφέας

η Παλαιά Διαθήκη

από τη Ναύκρατη·

στο 4!Υο του Αίγυπτιακά, από το οποίο σώθηκαν Μγα αποσπάσματα, περιέγραφε τις σχέσεις Ελλήνων και Αι­ γύπτιων και τις πυραμίδες της Αιγύπτου.

73. 74.

ΔΕν έχουμε στοιχεία για τον πόλεμο αυτό.

Οι στίχοι είναι από μη σωζόμενο 4!Υο του Πιν­

δυ. Ο Πίνδαρος

(522-422

π.Χ) από τις Κυνός Κε­

φαλές της Βοιωτίας ήταν μεγάλος λυρικός ποιητής τι­ μήθηκε με προσκλήσεις από άρχοντες ελληνικών πόλεων

και έζησε για τέσσερα χρόνια στην αυλή του τυράννου Ιέρωνα των ΣυρακουσώΥ έγραψε πολλά, που οι Αλεξαν­ δρινοί γραμματικοί χώρισαν σε δεκαεφτά 6ι6λία: ύμνους,

παιάνες, δι&uράμ60υς, προοόδια, παρθένια, εγκώμια, ακό­ λια, θρήνους, επινίκους. Μας σώζονται τέσσερα 6ι6Μα του με επινίκους (Oλυμmόνικoυς, Ισθμιόνικους, Νεμεό­ νικους, Πυθιόνικους) και αποσπάσματα από άλλα έργα του.

75.

Για τον Ποντιανό 6λ. Ειοογωγικά στο παρόν έρ­

γο (τομ.

76.

421).

Ο Ζήνωνας, από το Κίτιο της Κύπρου, ήταν φι­

λόσοφος του τέλους του 4ου και των α.f!Xών του 3ου αι. Π-Χ. Σπούδασε στην Αθήνα και το

31 Ο

π.χ. ίδρυσε δική

του φιλοσοφική σχολή, που ονομάστηκε στωική, επειδή

296

ΣΧΟΛΙΑ

δίδασκε στην Ποικίλη στοά της Αθήνας το φγο του

σννέχιοο.ν και εδραίωσαν στη σχολή οι διάδοχοί του Κλεάνθης και Χρύσιππος από τα σuγyράμ.ματά του σώ­ ζονται μόνο αποοπάσματα.

77.

Ο Σωσικράτης ήταν ιστορικός σuγyραφέας του

lου αι. πΧ από τη Ρόδο.

78.

Για τον Ερξία, που αναφέρεται εδώ, δεν έχουμε

επαρκείςπληροφορίες.

79.

Οι λεγόμενοι τυραννοκτόνοι Αρμόδιος και Αρι­

στογείτονας, που ανέτρεψαν την εξουσία των Πεισι­ στρατιδών, ήταν εραστές σκότωσαν τον 'Ιππαρχο επειδή

είχε προσΜλει την αδερφή του πρώτου. Ο θουκυδίδης

(ΣΤ,

52-59) δέχεται την ερωτική σχέση

των δυο τυραννο­

κτόνων, αλλ' αρνείται ότι η απαλλαγή της Αθήνας από την πεισιστράτεια τυραννίδα ήταν φγο των δύο νέων.

80.

Για τον Πλούταρχο δλ. Εισαγωγικά στο παρόν

φγο (τομ.

81.

421).

Ο Αραρώς, γιος του Αριστοφάνη, ήταν ποιητής

κωμωδιών και ανήκε στη λεγόμενη μέση κωμωδία' έγρα­ ψε πολλά φγα που δε σώθηκαν.

82.

Ο θεόφραστος

(371-287

π.χ.) από την Ερεσό

της Λέσ6ου λεγόταν αρχικά ΊΥιρταμος, αλλ' ο δάσκαλός του Αριστοτέλης τον μετονόμασε έτσι εξαιτίας της πολύ

μεγάλης γλωσσικής ικανότητάς του' ο Σταγιρίτης φιλό­ σοφος τον όρισε διάδοχό του στη φιλοσοφική σχολή

του. Ο Θεόφραστος, όπως και ο Αριστοτέλης, ασχολήθη­ κε με πολλά' από το φιλοσοφικό έργο του ελάχιστα α­

ποσπάσματα σώζονται, αλλά σώζεται σημαντικό μέρος από τα φυσιογνωστικά έργα του και οι Xαρακτfιρες, που είναι ίσως σύντμηση μεγαλύτερου φγου' σ' αυτό, σε

297

ΣΧΟΛΙΑ

τριάντα τμήματα, περιγράφονται διάφοροι τύποι ανθρώ­ που με διεισδυτικότητα στο χώρο της κοινωνικής ζωής.

83. Ο Xαιeiμoνας ήταν Αθηναίος ποιητής τραγωδιών του 4ου αι. πΧ Έγραψε έqyα κάπως επιτηδευμένα που περιοοότερο δια6άζονταν παρά παριστάνονταν στη σχ.η­

. νή.

λίγα αποοπάσματα από αυτά αί>ζονται.

84.

Οι Χάριτες, κατά τη μυθολογία, είναι θεότητες

της χάρης και συνδέονται με ό,τι δίνει ομορφιά στη φύ­ ση και στην ανθρώπινη ζωή. είναι τρεις: η Ευφροσύνη (θεότητα της χαράς), η θάλεια (της άνθησης) και η Α­ γλαία (της λαμπρότητας).

85.

Δηλαδή ο Άλεξης. Η παράγραφος με το θεό­

φραστο φαίνεται να είναι εμ6όλιμη. ίσως να έχει χαθεί

κάτι ενδιαμέσως.

86.

Το νόημα της φράσης είναι α6έ6αιο. Πάντως το

αντίτιμο της εισόδου, το θεωρικόν, ήταν ποοό που δινό­ ταν από την πολιτεία, για να μπορούν οι φτωχοί να παρακολουθούν τις θεατρικές παραστάσεις. Ο ρήτορας

Δημοσθένης στον πρώτο και στον τρίτο 'Ολυνθιακό λό­ γο του αναφέρθηκε στην κατάχρηση του θεσμού των θεωρικών, που σε πολλές περιπτώσεις λειτουργούσε σε 0Ορος των αναγκαίων για την εποχή του στρατιωτικών δαπανών.

87. Για το Μυρτίλο 6λ. Ειοογωγικά στο (τομ. 421). 88. Ο Ερμείας ήταν ποιητής ιάμ6ων του

παρόν έqyo 30υ αι. πΧ

από το Κούριο της Κύπρου.

89.

Στίιακες (από το ρ. οτύω

= τεντώνω, έχω στύση)

είναι πορνικός χαρακτηρισμός.

90.

Ο Αντίγονος, από την Κάρυστο της Εύ6οιας,

298

ΣXOΛIA

ήταν συγγραφέας του 3ου αι. π.χ. που έγραψε μια συλ­ λσΥή πληροφοριών για τη φυσική ιστορία· το έιt!γo αυτό

σώζεται σε περιληπτική διασκευή του.

91. Ο Αρίστωνας ήταν περιπατητικός φιλόσοφος από την Κέω· υπήρξε διευθυντής της φιλοοοφικής σχολής του Λυκείου.

92.

Όμηρος, 1λιάς, Κ

40 1.

Με τη χρήση του στίχου

γίνεται παιχνίδισμα ανάμεσα στο κύριο όνομα Δώρος και στο προσηγορικό δώρο.

93.

Για τον Ηγήσανδρο, ιστορικό του 2ου αι. πΧ,

δεν έχουμε επαρκείς πληροφορίες.

94.

Για το Λυκοφρονίδη, που αναφέρεται εδώ, δεν

έχουμε επαρκείς πληροφορίες.

95. Ο Πέλοπας, κατά τη μυθολογία, ήταν γιος του , 6ασιλιά της μικρασιατικής Φρυγίας ή Λυδίας Τάνταλου· μετά την περιπέτεια που είχε με το δόλο του πατέρα του στους θεούς και τη νεκρανάστασή του, κατέφυγε στην Ελλάδα και έγινε γενάρχης των Πελoπoννήσιωv με άρμα που του είχε χαρίσει ο Ποσειδώνας νίκησε σε αρματοδρομία το 6ασιλιά της Πίσας Οινόμαο (κυρίως με τη ΟΟήθεια του Μυρτίλου, του ηνίοχου του 6ασιλιά, που έ6γαλε το σφηνίσκο από το άρμα του Οινόμαου)

και πήρε γυναίκα του ως έπαθλο την κόρη εκείνου Ιπ­ ποδάμεια· ακολούθως πέταξε το Μυρτίλο στη θάλασσα (από το όνομά του το Μυρτώο πέλαγος) αθετώντας την υπόσχεση που του είχε δώσει να περάσει μια νύχτα με

την Ιπποδάμεια· αυτό υπήρξε η αρχή των συμφορών που έπληξαν τους Πελοπίδες.

96.

Ο Λικύμνιος ήταν ρήτορας και ποιητής διθυράμ-

6ων από τη Χίο, μαθητής του σοφιστή Γοργία· η ποίησή

299

ΣΧΟΛΙΑ

του ήταν ρητορική και στομφώδης και γι' αυτό ο Πλά­ τωνας στο

Φαίδρσ του

(267c)

χλευάζει τα λικύμvια

ΌVΌματα· ο Αριστοτέλης χαρακτηρίζει τους διθυράμ.-

6συς του άναγvωoτικo~, δηλαδή κατάλληλους να δια6άζονται, όχι όμως και να εκτελούνται, και το ύφος

του κενό και φλύαρο.

97.

Ο Ενδυμίωνας, κατά τη μυθολογία, ήταν ωραίος

νέος, που τον ερωτεύτηκε η θεά Σελήνη και απόκτησε μαζί του πενήντα κόρες (που συμ6όλιζαν τους πενήντα

σεληνιακούς μήνες που μεσολα6ούσαν ανάμεσα σε δυο Ολυμπιάδες)· καταγόταν από την 'Ήλιδα και πιστευόταν ότι ο τάφος του 6ρισκόταν στην Ολυμπία. Κατ' άλλη μυθολογική εκδοχή, ήταν 0Οσκός ή κννηγός στο 6ουνό Λάτμο της Καρίας έχοντας αιώνια νεότητα και ζωή,

χαρισμένες από το Δiσ: εκεί πήγαινε κάθε νύχτα η Σε­ λήνη και σε μια σπηλιά ενωνόταν μαζί του.

98. Η Σαπφώ ήταν η

μεγαλύτερη ποιήτρια της αρχαι­

ότητας γεννημένη στη . Μυτιλήνη ή στην ΕρεΟΟ της Λέσ6ου έζησε ανάμεσα στο

630

και το

570

πΧ Εκεί

ίδρυσε ποιητική σχολή για κοπέλες και έζησε αυστηρά

τη ζωή της, αν και η μεταγενέστερη παράδοση έπλασε διάφορες εκδοχές για το αντίθετο και ιδιαίτερα για πα­

ρεκκλίνουσες ερωτικές συμπεριφορές έγραψε επιθαλά­ μια, δηλαδή τραγούδια για γάμους, ελεγείες και επιγράμ­ ματα· σώζονται δύο ωδές της και αποσπάσματα από

άλλα 4!γα της. Στις ωδές χρησψοποίησε τη λεγόμενη σαπφική στροφή, που τη μιμήθηκε ιδιαίτερα ο ΡωμαίΡς ποιητής

99.

Horatius.

Ο Ανακρέοντας

(550-464

π.χ.). ήταν λυρικός

ποιητής καταγόταν από τη μικρασιατική ιωνική πόλη

300

ΣΧΟΛΙΑ

Τέω, αλλά εν όψει της περσικής επέκτασης στη Μ AώJ. μετανάστευσε με τους συμπολίτες του στα Ά6δηρα της

~κης από εκεί πήγε στη Σάμο και έμεινε κοντά στον τύραννο Πολυκράτη ως το θάνατο εκείνου στη συνέχεια πήγε στην Αθήνα καλεσμένος από τους Πει.σιοτρατίδες

έγραψε ερωτικά και συμποτικά τραγούδια, ελεγείες και

επιγράμματα' τα ποιήματά του τα μιμήθηκαν, φαίνεται, πολλοί και γι' αυτό μας σώζεται συλλογή εξήντα περίπου

ανακeεόντειων ερωτικών και συμποτικών ποιτμάτων από μεταγενέστερες συνθέσεις.

100.

Για το Φι.λόξενο, που αναφέρεται εδώ, δεν έ­

χουμε επαρκείς πληροφορίες.

101.

Ο Ί6uκoς, από το Ρήγιο της νότιας Ιταλίας,

ήταν λυρικός ποιητής του 6ου αι. πΧ Πέρασε πολλά χρόνια της ζωής του με ΠΕΡΙΠΛΑVΉΣΕις και έμεινε για πολύ καιeό στη Σάμο, στην αυλή του τυράννου Πολυ­ κράτη. Στα επτά 6ι6λία των ποιημάτων του, από τα οποία ελάχιστα αποσπάσματα σώζονται, ασχολήθηκε με μυθολογικά και ερωτικά θέματα.

102.

Ο ΦρiMχoς ήταν Αθηναίος ποιητής, σύγχρσνος

του Αισχύλου, αν και κάπως J.LEΎαλύτερός του' η μεγάλη ΣUΜδoλή του στη δραματική ποίηση είναι ότι χρησιμο­ ποίησε έναν ηθοποιό διαφορετικό από τον κορυφαίο του χορού κι έτσι θεμελίωσε το δραματικό διάλογο' πάντως τα διαλογικά μέρη ήταν δυσανάλογα μικρά σε

σχέση με τα χορικά' σώζονται οι τίτλοι εννιά φΥων του

και λίγα αποσπάσματα. Εκτός από μυθολογιΚά θέματα τον απασχόλησαν και δραματοποιήσεις ιστορικών γεγo~ νόΤωΥ κατά τον Ηρόδοτο (ΣΤ,

21),

όταν παρουσίασε

το έf!YΟ του Μιλήτου άλωσις, οι θεατές έκλαψαν και ο

301

ΣΧΟΛΙΑ

ποιητής τιμωρήθηκε με πρόστψ.ο χιλίων δραχμών, επει­ δή προκάλεσε τις τύψεις των Αθηναίων, που δεν είχαν

0Οηθήσει αποτελεσματικά τη μικρασιατική αυτή πόλη, ώστε να μην πέσει στο ζυγό των Περσώv εξάλλου στο

fqfo

του Φοίνισοαι (ο τίτλος δόθηκε από τη χρησιμο­

ποίηση χορού Σιδώνιων γυναικών) δραματοποίησε τη ναυμαχία της Σαλαμίνας το

fqfO

αυτό του Φρύνιχου

ήταν το πρόπλασμα για τη συγγραφή και την παρουσία­ ση των Περσών του Αισχύλου.

103. Για τον Τρωίλο,

που αναφέρεται εδώ, δεν έχουμε

επαρκείς πληροφορίες.

104. 105. Κιλικίας

Δηλαδή, οι στωικοί. Ο στωικός Χρύσιππος, από τους Σόλους της

(282-206

π.χ.) ήταν μαθητής στην Αθήνα του

φιλοοόφου Κλεάνθη και διάδοχός του στη διεύθυνση της εκεί στωικής σχολής' θεωρείται ως δεύτερος θεμε­ λιωτής της στωικής φιλοσοφίας (πρώτος ήταν ο Ζήνω­

νας ο Κιτιέας) και έγραψε πάνω από εφτακόσια

fqfa'

από αυτά μόνο λίγα αποσπάσματα σώζονται

106.

Δηλαδή, κουρεμένος. Η λέξη είναι από το ίδιο

θέμα με το ρ. κεφω

= κουρεύω).

107. Ο Διογένης (413-323 πΧ) ήταν κυνικός φιλόσο­ φος του 4ου αι. πΧ από τη Σινώπη του Πόντου' εγκα­ ταστάθηκε πρώτα στην Αθήνα και τελικά στην Κόρινθο' μαθητής αρχικά του κυνικού Αντισθένη, στη συνέχεια

διέδωσε τη φιλοσοφική αυτή τάση που κηρύσσει τη λι­ τότητα. Με το πρόσωπό του είναι συνδεδεμένα πολλά ανέκδοτα σε ετοιμόλογες απαντήσεις του και σε άλλους και στους 6ασιλείς της Μακεδονίας Φίλιππο Β' και Μ Αλέξανδρο.

302

ΣΧΟΛΙΑ

108.

Ο Αρίστι.ππος

(435-355

π.χ.) καταγόταν από

την Κυρήνη της 6όρειας Αφρικής μαθήτευσε στο Σωκρά­ τη και υπήρξε ιδρυτής της Κυρηναϊκής φιλοσοφικής σχολής, που πρέσ6ευε ότι το αγαθό συμπίπτει με το ευάρεστο και το κακό με το δυσάρεστο.

109.

Εύανδρίας αγώνες γίνονταν στην Αττική κατά

τους εορτασμούς των Παναθηναίων και των θησείων ανάμεσα στις δέκα φυλές. Απ' όσα αναφέρει ο Ξενοφώ­

ντας στα }\πoμVΗμovεύματά του

(3, 3, 12),

φαίνεται

ότι σ' αυτούς κρίνονταν όχι μόνο σωματικά προσόντα αλλά και πνευματικά και ηθικά.

110.

Ο Ηρακλείδης ο Λέμβος ήταν περιπατητικός

φιλόσοφος του 2ου αι. πΧ Υπήρξε διοικητικός υπάλλη­ λος στην Αίγυπτο κατά τη διάρκεια της 6ασιλείας του Πτολεμαίου του Φιλομήτορα.

111.

Ο Όμηρος ('Οδύσσεια, ν

412)

χαρακτηρίζει τη

Σπάρτη καλλιγύναικα

112.

Ο Αρχίδαμος, που αναφέρεται εδώ, είναι ο τρί­

τος στη σειρά από ομώνυμους 6ασιλείς της Σπάρτης

στα μέσα του 4ου aL π.Χ, που σκοτώθηκε το

333

πΧ

πολεμώντας στην Ιταλία.

113.

Στην 'Ιλιάδα (Γ,

156-158)

οι δημογέροντες της

πολιορκημένης Τροίας λεν τους στίχους του παραθέμα­

τος αυτού, καθώς 6λέπουν την Ελένη.

114. 115.

Όμηρος, 'Ιλιάς, Γ

169-170.

Οι Αιθίοπες χαρακτηρίζονται από τον Ηρόδοτο

μακρό6ιοι στο λ6Υο που κάνει γι' αυτούς στο Γ,

17-25,

στο πλαίσιο της εκστρατείας του Καμ6ύση στην Αφρική. Πρ6λ. και Αριστοτέλης, Πολιτικά

116.

1290b 5.

Ο Βίωνας από τους Σόλους ήταν ιστορικός.

303

ΣΧΟΛΙΑ

117.

Ο Γανυμήδης κατά τη μυθολογία, ήταν γιος

του Τρώα, διΊαλιά της μικρασιατικής Δαφάνου' εξαιτίας

της ομορφιάς του τον ~ ο ίδιος ο Δίας και τον έκανε οινοχόο στον Όλυμπο, για να ταυτιστεί αργότεeα με τον ποταμό Nεiλo της Αιγύπτου' ο Δίας σε αντιστά­ θμισμα έδωσε στον πατέρα του Γανυμήδη τέσσερα αθά­

νατα άΝ:ΥΥσ.. 118. Όμηρος, 7λιάς, Υ

119.

235.

Η Ηώς, κατά τη μυθολογία, ήταν αδερφή του

Ήλιου και της Σελήνης, προσωποποίηση του πρώτου

φωτός της ψ.έρας, της αυγής, και σύμ.60λο της ζωής.

120. Ο Κέφαλος, κατά τη μυθολογία, ήταν αττικός ήρωας, αλλά ήταν συνδεμένος και με άλλες ελληνικές περιοχές (για παράδειγμα, η παράδοση έλεγε ότι εκ­ στράτευσε μαζί με τον Αμφιτρύωνα εναντίον των Τηλε-

6οών στην Κεφαλληνία, τους έδιωξε, κατοίκησε εκεί και έδωσε το όνομά του στο νησί)' αναφέρονται δύο ερωτικές περιπέτειές του' η πρώτη τον συνδέει με τη θεότητα Ηώ, που τον ~, τον μετέφερε στη Συρία και γέννη­ σε μαζί του τον Τιθωνό' η δεύτερη τον συνδέει με την Πρόκριδα.

121.

Ο Κλείτος, κατά τη μυθολογία, ·ήταν γιος του

Mαντίou και εγγονός του Μελάμποδα' η Ηώς τον άρπαξε και τον έκανε αθάνατο. Βλ. Όμηρος, 'Οδύσσεια, ο

122.

250.

Ο lασίωνας, κατά τη μυθολογία, ήταν γιος του

Δία και της Ηλέκτρας, της κόρης του Άτλαντα' η Δή­ μητρα τον ερωτεύτηκε και γέννησε μαζί του τον Πλού­ το, αλλ' ο Δίας τον κατακεeαύνωσε, επειδή ήταν θνητός και δέχτηκε τον έρωτα θεάς κατ' άλλη μυθική εκδοχή,

η κατακεeαύνωσή τ-ου οφειλόταν στην απόπειρα να

304

ΣΧΟΛΙΑ

διάσει τη θεά· και κατ' άλλη εκδοχή, η Δήμητρα τον ερωτεύτηκε και του δώρισε το σπόρο του σιταριού·

αeγότερα ο lασίωνας παντρεύτηκε την Κυ6έλη, από την οποία απόκτησε τον Κορύ6αντα. Βλ. 'Ομηρος, σεια, ε

'Οδύσ­

125.

123. Ο Αγχίσης, κατά τη

μυθολογία, ήταν Τρωαδίτης,

πατέρας του ήρωα του Τρωικού πολέμου Αινεία· από το όνομα του τελευταίου ονοματίστηκε το μεγάλο λατινικό

έπος Αίνειάς του ποιητή ~.

124. Ο Άδωνης, κατά τη μυθολογία, γεννήθηκε από τον αφύσικο έρωτα της aρχοντοπούλας Μύρρας ή Σμύρ­

νας με τον πατέρα της Κινύρα, που, όταν αντιλήφθηκε την αψομειξία, τη σκότωσε· αυτή- μεταμορφώθηκε από

τους θεούς σε μυρτιά και από αυτήν ξεπήδησε ο Άδωνης, ένας ωραίος νέος που πέθανε τραυματισμένος από αγρι­ ογούρουνο· τον ερωτεύτηκαν η Αφροδίτη και η Περσε­ φόνη. ο Δίας αποφάσισε να τον μοιράζονται οι δυο

θεές, το μισό χρόνο η μια και τον άλλο μισό η άλλη· ήταν aρχικά συριακός θεός, α)J,' η λατρεία του διαδόθηκε

κι αλλού και στην Ελλάδα, όπου γιορτάζονταν οι ~δώ­ wδoς κfjπoι: θρηνούσαν και χαίρονταν οι γυναίκες με το θάνατο και την ανάσταση του νέου, έχοντας μπρο­ στά τους ένα πανέρι που είχε όλα τα είδη των 6ραχύ6ιων λαχανικώΥ αυτό τελικά το έριχναν μέσα στα νερά.

125. 126.

Αναφορά στο μύθο της Δανάης. Αναφορά στο μύθο της αρπαγής της Ευρώπης,

κόρης του Οασιλιά της Φοινίκης, που την άρπαξε και τη φόρτωσε στην πλάτη του ο Δίας με τη μορφή ταύρου.

127.

Η Αίγινα, κατά τη μυθολογία, ήταν κόρη του

6ασιλιά της Βοιωτίας Αίσωπου και μητέρα του λιακού.

30S

ΣΧΟΛΙΑ

128.

Ο Αλκι6ιάδης ήταν Αθηναίος πολιτικός που

έδρασε στο τέλος του 5ου αι. πΧ Υπήρξε από τους ει­

σηγητές της Σικελικής εκστρατείας των Αθηναίων κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, θύμα πολι­ τικής σκευωρίας κατά την έναρξή της, συνεργάτης στη

qυνέχεια των Λακεδαιμονίων- ανακλήθηκε τελικά από τους Αθηναίους, αλλά, μη κατορθώνοντας να ανταπο­ κριθεί στις προσδοκίες τους, αυτοεξορίστηκε στη Μ. Ασία. Κατά τη νεότητά του είχε πάρει μέρος σε Ολυ­ μπιακούς αγώνες.

129. 130.

Εννοείται ο θεοδέκτας. Για τον Κύνουλκο 6λ. Εισαγωγικά στο παρόν

έργο (τομ.

131.

421).

Ο Κρατίνος

(520-423

π.χ.) είναι (μαζί με τον

Εύπολη και τον Αριστοφάνη) εκπρόσωπος της αρχαίας

κωμωδίας της Αθήνας έγραψε είκοσι μία κωμωδίες και νίκησε εννιά φορές σε ποιητικούς διαγωνισμούς· θεωρεί­ ται θεμελιωτής της πολιτικής κωμωδίας (στόχος του ή­ ταν ο πολιτικός Περικλής)· από το έργο του σώζονται μόνο τίτλοι και ελάχιστα αποσπάσματα.

132.

Δηλαδή, του Μυρτίλου, ποιητή κωμωδιών, που

ανήκε στην αρχαία κωμωδία.

133.

Ο Αθηναίος Ισοκράτης

(436-338

π.χ.) ήταν

λογογράφος, ρήτορας και ρητοροδιδάσκαλος, από τους κορυφαίους του Κανόνα των δέκα Αττικών ρητόρων.

134. Ο

Υπερείδης

(390-322

π.χ.) ήταν Αθηναίος ρή­

τορας και πολιτικός, συνεργάτης του Δημοσθένη στην αντιμακεδονική παράταξη της Αθήνας· μετά το θάνατο του Μ Αλεξάνδρου, το

323

π.χ., υπήρξε ο κύριος υπο­

κινητής του λεγόμενου Λαμιακού πολέμου εναντίον των

306

ΣΧΟΛΙΑ

MακεOOνωv μετά την ωτοτυχία του, δολοφονήθηκε από τον AvtίπατΡO. Στην αρχαιότητα ήταν γνωστοί ε6δομή­

ντα εφτά λόγοι του' σώζεται ολόκληρος ο λόγος του Κατά EύξΕVΊΠΠoυ και αρκετά ωτοσπάσματα ωτό άλλους λόγους του, ιδιαίτερα ένα ενδιαφέρον ωτόσπασμα ωτό τον Έπιτάφιόν του για όσους έπεοον κατά την πολιορ-

.

κία της Λαμίας.

135. μωδιών

Ο Αριστοφάνης είναι ο μεγάλος ποιητής κω­

(444-388

πΧ) ωτό την Αθήνα. Στην αρχαιότη­

τα ήταν γνωστές σαράντα τέσσερις κωμωδίες του, αλλά

έχουν σωθεί έντεκα: }\χαρvr;ς, 1ππής, Νεφέλαι, Σφήκες, EiρΉvΗ, ·Oρvιθες, Avσιoτράτη, θεσμοφοριάζουσαι, Βά­

τραχοι, Έκκλησιάζοvooι και IIλoiΠoς,

136.

Ο Απολλόδωρος ωτό την Αθήνα ήταν γραμμα­

τικός του 2ου αι. πΧ 'Εζησε στην Πέργαμο και την Α­

θήνα' ως συγγραφέας ασχολήθηκε με τη φιλολογία, την ιστορία και τη θεολογία. Το έργο του ωτοτέλεσε πηγή για μεταγενέστερους μελετητές.

137.

Για τον Αμμώνιο, που αναφέρεται εδώ, δεν έ­

χουμε επαρκείς πληροφορίες.

138. Ο

Γοργίας, που αναφέρεται εδώ, ήταν Αθηναίος

δάσκαλος της ρητορικής του lου αι. πΧ Μαθητής του υπήρξε ο γιος του Κικέρωνα . Μάρκος.

139. Πολέμωνας είναι

κοινό όνομα αρκετών Ελλήνων

συγγραφέων, από τους οποίους τρεις είναι οι πιο ονομα­

στοί: α) ο Πολέμωνας ο περιηγητής, από τη μικρασιατική Τρωάδα, που γύρω στο

200

πΧ έγινε Αθηναίος πολί­

της και έγραψε διάφορα έργα στηριγμένα σε επιγραφές, αφιερώματα και δημόσια μνημεία' ωτό αυτά ελάχιστα ωτοσπάσματα σώζονται'

6)

ο Πολέμωνας ο σοφιστής,

307

ΣΧΟΛΙΑ

από τη μικeασιατική Λαοδίκεια, που έζησε στο πρώτο μισό του 2ου αι.. μ.Χ. και ίδρυσε αξιόλογη ρητορική σχολή στη Σμύρνη' από τα έqyα του σώζονται δυο πε­ ρίτεχνες παραλλαγές πάνω στο ίδιο θέμα, δυο επική­

δειοι λόγοι των στρατηγών Κυναίγειρσυ και Καλλίμαχου που σκοτώθηκαν στη μάχη του Μαραθώνα του

480

πχ· γ) ο Πολέμωνας ο φιλόσοφος, από την Αθήνα, στο

. τέλος

του 4ου και στις αρχές του 3ου αι.. πχ, που α­

σχολήθηκε κυρίως με την ηθική και παραμέλησε τη διαλεκτική.

140.

Ο Διοκλής, που αναφέρεται εδώ, δεν μπορεί να

εντοπιστεί εξαιτίας της ύπαρξης πολλών ομωνύμ.ωΥ ίσως είναι ένας γιατρός από την Κάρυστο της Εύ60ιας που έζησε τον

40

αι.. πχ και κατασκεύασε μηχανήματα για

εξαγωγή 6ελών από το σώμα.

141.

Ο Φερεκράτης ήταν ποιητής κωμωδιών της λε­

γόμενης αρχαίας κωμωδίας έχουμε δεκαπέντε τίτλους

έf!yων του και λίγα αποσπάσματα από αυτά.

142.

Ο Εύνικος ήταν ποιητής κωμωδιών- του αποδί­

δονται, όχι πάντως χωρίς αμφισ6ήτηση, δύο κωμωδίες που δε σώζονται..

143. Ο Φιλύλλιος ήταν ποιητής κωμωδιών της λεγό­ μενης αρχαίας κωμωδίας από τα έργα του σώζονται

μόνο τίτλοι και λίγα αποσπάσματα.

144.

Για τόν Ασκληπιάδη, που αναφέρεται εδώ, δεν

υπάρχουν πληροφορίες. Το ότου :4ρείου του αρχαίου

κειμένου μπορεί να σψαίνει τον γιο αλλά και τον μαθητή τού (επίσης άγνωστου) Άρειου.

145.

Ο Ίιμσκλής ήταν Αθηναίος ποιητής κωμωδιών­

έχουν σωθεί τίτλοι και λίγα αποσπάσματα από είκοσι εφτά έf!yα του.

308

ΣΧΟΛΙΑ

146.

Ο Ηριδανός ήταν μυθικός ποταμός ή του κάτω

κόσμου ή των εσχατιών του κόσμου στη μακρινή δύση.

Κόρες είναι οι Ήλιάδεςt αδερφές του Φαέθων~ θυγατέ­ ρες του 'Ήλιου και της Ωκεανίδας Κλυμένης κατά τη

μυθo~ όταν κατακεραυνωμένος από το ΔW. ο Φαέ­ θωνας έπεσε στον Ηριδανόt τον θρήνησαν και μεταμσρ­

φώθηκαν σε λεύκες τα δάκρυά τους πέφτοντας γίνονταν σταγόνες ήλεκτρου (κεχριμπαριού).

147. Ο Φίλιππας που

αναφέρεται Eδώt ήταν κωμικός

ποιητήςt για τον οποίο δεν υπάρχουν ασφαλείς πληρο­ φορίες.

148.

Ο στίχος είναι ενσωματωμένος στο απόσπασμα

από την Ιφιγένεια ΈV Αύλίδι του Ευριπίδη (στ.

370) και

είναι φράση του Μενέλαου από-τη συζήτηση που κάνει

με τον αδερφό του Αγαμέμνονα.

149.

Ο Κυδίας είναι ίσως το πρόσωπο που αναφέρε­

ται στον πλατωνικό διάλογο Χαρμίδης

(155d)

και δίνει

καλές συμ6ουλές σε ερωτικά θέματα' ίσως όμως να εί­ ναι ένας νηφάλιος πολι.τικός που σχετίζεται με την κα­ τάληψη της Σάμου από τους Αθηναίους το

352

π.χ.

και μνημονεύεται από τον Αριστοτέλη στη

'Ρητορική

του

(Bt 6t 24). 150. Ο Δράκοντας ήταν ο πρώτος νομοθέτης της Αθήνας το 621/620 π.χ. έκανε σοΟΟρές πολιτικές με­ ταρρυθμίσεις, που έδιναν δυνατότητα μεγαλύτερης συμμε­ τοχής στη διοίκηση στη μεσαία και στην κατώτερη κοι­ νωνική τάξηt και καθιέρωσε αυστηρές ποινές για αξιό­

ποινες πράξεις οι δρακόντειοι νόμo~ που καταργήθηκαν με τη νομοθεσία του Σόλων~ θεωρήθηκαν πολύ αυστη­

ροί και με την έννοια αυτή χρησιμοποιούνται ως όρος για υπερ60λικά αυστηρούς νόμους.

309

ΣΧΟΛΙΑ

151.

Ο Νίκανδρος, από τη μικρασιατική Κολοφώνα

ήταν O'\J"fr'ραφέας του 2ου αι. π.Χ. Έζησε μεγάλο μέρος της ζωής του στην Αιτωλία και στην Πέρ'γαμο. Έγραψε

πολλά έρ'γα σχετικά με τη γεωργία (από τα οποία σώ­ ζονται κάποια μεγάλα αποσπάσματα) και δυο ποιήματα

ποο σώζονται: τα θηριακά, που δίνουν οδηγίες για θε­ ραπεία τραυμάτων από δηλητηριώδη ζώα, και τα :.4λεξι­ φάρμακα, που δίνουν οδηγίες για αντιμετώπιση τροφι­ κών δηλητηριάσεων.

152.

Ο Φιλήμονας

(362-262

π.Χ) είναι εκπρόσωπος

της λεγόμενης νέας κωμωδίας· καταγόταν από τους Σόλους της Κιλικίας ή από τις Συρακούσες, αλλ' έζησε

στην Αθήνα νικώντας πολλές φορές το Μένανδρο σε

ποιητικούς διαγωνισμούς λέγεται ότι πέθανε καθώς τον στεφάνωναν για νίκη του πάνω στη σκηνή· από τα ενε­

νήντα εφτά έρ'γα του έχουμε τίτλους και αποσπάσματα από πενήντα εφτά και δυο διασκευές από το Ρωμαίο κωμωδιογράφο Πλαύτο

(Titus Maccius Plautus, 254-184

πΧ) στις κωμωδίες του Mercαtor

nummus (=

153. Ο

(= έμπορος) και ΤΓί­

τρίδραχμο).

Σόλωνας

(640-559 π.χ.) ήταν Αθηναίος λυρι­

κός ποιητής και φιλόσοφος (περιλαμ6ανόταν στον κατά­ λογο των επτά σοφών της αρχαιότητας)· υπήρξε νομοθέ­ της της Αθήνας και προσπάθησε να λύσει το κοινωνικό πρό6λημα της εποχής του με τη «σεισάχθεια», δηλαδή με την άρση των συνεπειών των υπερχρεωμένων μικρο­ καλλιερ'γητών της πατρίδας του· έγραψε ελεγειακά κυρίως ποιήματα με πατριωτικό και ηθικό περιεχόμενο· από

αυτά μας έχουν σωθεί μερικά αξιόλογα αποσπάσματα.

154. Σε

αρχαίο σχόλιο στο στίχο

310

526

των }.\χαρVΈων

ΣΧΟΛΙΑ

του Αριστοφάνη λέγεται: Ή δέ :Ασπασία Περικλέovς φι σοφίστρια και διδάσκαλος λόγων ρητορικώγ ύστερον δέ

και γαμετή γέyovε

(= η Ασπασία του Περικλή ήταν

00-

φίστρια και δάσκαλος ρητορικών έf!YωV' αf!Yότερα έγινε και γυναίκα του).

155. 156.

Αριστοφάνης, :4χ'αρVΗς,

524-529.

Βέ6αια η άποψη αυτή δεν ευσταθεί' παραπέ­

μπει στο λεγόμενο Μεγαρικό ψήφίσμα, δηλαδή στην απόφαση της αθηναϊκής εκκλησίας του δήμου να κάνει ναυτικό αποκλεισμό των Μεγαρέων, που ήταν ενταγμένοι στην Πελοποννησιακή συμμαχία' αυτή είχε προΟάλει ως όρο για τη μη έναρξη πολεμικών ενεf!YEιών την άρση του Μεγαρικού ψηφίσματος, σ)J..' οι Αθηναίοι, με πρότα­

ση του Περικλή, τον είχαν απορρίψει.

157.

Ο κόττα6ος ήταν πολύ συνηθισμένο παιχνίδι

των νέων στα συμπόσια. Στην απλή μορφή του ήταν να ρίχνει κάθε συμπότης το κρασί που απέμενε στο ποτήρι του σε μια μετάλλινη λεκάνη, ενώ έλεγε το όνομα της

ερωμένης του' αν το λίγο αυτό κρασί δημιουf!Yούσε κα­ θαρό ήχο, τούτο σήμαινε ότι έχει την αγάπη της το κρασί που ριχνόταν με τον τρόπο αυτό λεγόταν λάταγες ή λαταγή. Σε πιο περίπλοκη μορφή, έ6αζαν πολλά μικρά ποτήρια στη λεκάνη' όποιος έριχνε τα περισσότερα με

ορισμένο αριθμό 6ολών έπαιρνε οραοείο, το κοττάΟΙΟΥ ή άλλοτε το κρασί ριχνόταν σε μια ζυγαριά που κρεμόταν

πάνω από το κεφάλι μικρού αγάλματος, που ήταν μέσα σε νερq· πετύχαινε όποιος κατόρθωνε να κάνει τη ζυγα­ ριά κατεΟαίνοντας να χτυπήσει το κεφάλι του μικρού αγάλματος.

158. Δηλαδή του γερακιού, που είναι αρπακτικό όρνεο. 311

ΣΧΟΛΙΑ

159.

Ο Επικράτης ήταν ποιητής κωμωδιών του 4σu

αι. πΧ Δεν έχουμε περισσότερες πληροφορίες γι' αυτόν.

160.

Η Λαίδα, που αναφέρεται εδώ, είναι λιγότερο

διάσrμη από τη συνώννμή της νεότερη εταίeα' γεννήθηκε στα Ύκαρρα της Σικελίας και έφτασε στην Κόρινθο με­

τά την απoτυχrμένη Σικελική εκστρατεία των Αθηναίων' δτμιούργησε έναν κύκλο πολιτικών και φιλοσόφων, ήταν αντίζηλος της ονομαστής εταίρας Φρύνης, πήγε τελικά στη θεσσαλία, όπου οι γυναίκες υποκινημένες από ζήλια την παρέσυραν στο ναό της Αφροδίτης και τη σκότωσαν με λιθ060λισμό. Πρέπει να διακρίνεται από την ομώννμη

και διασημότερή της εταίeα (για την οποία 6λ. σχ.

161.

186).

Ο Αναξανδρίδης, από τη Ρόδο, ήταν ποιητής

της λεγόμενης μέσης κωμωδίας που άκμασε στο πρώτο μισό του 4σu αι. πΧ θεωρείται ως ο πρώτος που έφερε ερωτικά θέματα στην κωμωδία' από τα έ{r(σ. του σώζονται Μγα απoσπάσματ~

162. Βλ. παραπάνω, 229f. 163. Δηλαδή, τον Ουλπιανό για τον οποίο 6λ. Εισα­ γωγικά στο παρόν ΈVΓo (τομ. 421). 164. Ο Καλλίμαχος ήταν γραμματικός και ποιητής που άκμασε στα μέσα του 3ου αι. πΧ στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου' ήταν ο κύριος εκπρόσωπος της Αλεξαν­ δρινής σχολής και με τους Πίνακές του έκανε κατάλογο των 6ι6Μων της Αλεξανδρινής 6ι6λιοθήκης έγραψε τα

Αίτια, συλλογή από ελεγειακά ποιήματα σχετικά με ιδρύσεις πόλεων και καταγωγή θρησκευτικών τελετών, την ελεγεία Πλόκαμος Βερενίκης (που μιμήθηκε ο Ρω­ μαίος ποιητής

Catullus

στις

του) και το επικό ποίημα Έκάτη' από

Heroides

-τον μιμήθηκε και ο

312

Ovidius

ΣΧΟΛΙΑ

αυτά 'λλ.γα σώζονται.. Ήταν λεπτολόγος και μάλλον εγκε­ φαλικός ποιητής.

165. Ο 'Εφιππος ήταν ποιητής κωμωδιών που άκμασε στα μέσα του 4ου αι.. πΧ Από τα έvγσ. του σώζονται 'λλ.γα αποσπάσματα.

166.

Δηλαδή δε διδάχτηκαν τίποτε, αφού στην αρ­

χαιότητα ό,τι ερχόταν από αριστερά ήταν κακοσήμαδο.

167.

Παρωδία ονομάστηκε η κωμική απομίμηση κυ­

ρίως ενός λογοτεχνικού έργου. Ο Αριστοτέλης θεωρεί

εισηγητή της παρωδίας ως ειδικής τέχνης τον Ηγήμονα από τη θάοο, που με την κωμική απομίμηση της μη σωζόμενης ηyαvτoμαχίας παρηγόρησε τους στενοχωρη­

μένους από την καταστροφή

0't!J Σικε'λiα Αθηναίους. Το

παλιότερο δείγμα παρωδίας είναι το σωζόμενο πολύστιχο απόσπασμα του Μάτρωνα, στο οποίο τα φαγητά ενός αθηναϊκού συμποσίου παρουσιάζονται κατά τον τρόπο με τον οποίο ο Όμηρος παρουσιάζει τους ήρωές του.

Παρωδία της ομηρικής 1λιάδος είναι η Bατραχoμvoμα­ χία. Ο Αριστοφάνης έχει παρωδήσει πολλούς στίχους του Ευριπίδη.

168. Για

τον ποιητή Μεταγένη, που αναφέρεται εδώ,

δεν έχουμε επαρκείς πληροφορίες.

169.

Ο Αρισταγόρας ήταν ποιητής κωμωδιών από

την Αθήνα' πολλές φορές συναγωνίστηκε με τον Αριστο­ φάνη' δε σώζεται τίποτε από τα έf!yα του.

170.

Στη γενική του πληθυντικού πραγματικά τα

γράμματα όλα είναι τα ίδια και οι δυο λέξεις διαφο­ ροποιούνται στον τονισμό.

171. Aισχίνr& Κατά Ίlμάρχoυ, 1, 75. Ο (389-314 πΧ) ήταν Αθηναίος πολιτικός και 313

Αισχίνης ρήτορας

ΣΧΟΛΙΑ

ανήκε στη φιλομακεδονική παράταξη και ήταν αντίπα­ λος του Δημοσθένη· νικημένος από αυτόν κατέφυγε στη

Ρόδο, .όπου δίδασκε ρητορική. Εκεί πέθανε. Σώζονται τρεις από τους λόγους του.

172. Ο

Πάμφιλος, που αναφέρεται εδώ, ήταν γρ4,.r..,.~11.,...

-~\

o;.yvJwvu.-f'l της υll.ης:η φι:ιmα I",",·~ .. αι UιIIΛη-

λοδιαδόχως σε wΦ xcιι γη και στη σννέχεια η γη με­ ταδάλλεται οε νε@ό και φωo.ιi- :ώun;ε Υι' lαυι;όν δε μένει σταΤUΩ (τά πάvrαρεί, έλεγε, και υπάρχει ,σύνθεση των

αvnθέ:των.

426. 427.

'Ομ.ηρος, 'Oδώι&a, ι

166-566

και κ

8 Ι -1]2.

Ο Λοοψ.ιιχος (361-28Ι πΧ), από την Πέλλα

της Mακεδoνiας, ήταν σωματοφύλακας και. στρατηγός

του Μ Aλεξάνδρσιr ~ά το 'θάνατο εκείνου tyινε 6ασι-

355

ΣXOΛIA

λιάς της θράκης και δημ.ισίιρΥησε μεγάλο κράτος, αλλά στους πολέμους μεταξύ των δισbόχων του Μακεδόνα στρατηλάτη νικήθηκε στην ελλησποντιακή Φρυγία από

τον ιδρυτή του ελληνιστικού 6ασιλείου της Συρίας Σέ­ λευκο και έχασε τη ζωή του.

428.

Ο Σοφοκλής, που αναφέρεται εδώ, ήταν Αθη­

ναίος πολιτικός από το Σούνιο.

429.

Ο Φίλωνας, που αναφέρεται εδώ ως μαθητής

του Αριστοτέλη, ανέτρεψε το νόμο του Σοφοκλή και

πέτυχε την καταδίκη του σε πρόστιμο πέντε ταλάντων, όπως αναφέρει ο Διογένης λαέρτιος

430.

(5, 2, 38).

Ο Δημοχάρης, που αναφέρεται εδώ, δεν μπορεί

να εντοπιστεί εξαιτίας ομωνυμίας δύο ονομαστών Αθη­ νΑΊΩV ο πρώτος

(355-270 πΧ)

ήταν ρήτορας και ιστο­

ριογράφος και ηγέτης της αντιμακεδονικής παράταξης στην Αθήνα' ο δεύτερος ήταν πολιτικός και, όταν σταλ­ μένος ως πρεσ6ευτής είχε ρωτηθεί από το Φίλιππο Β' της Μακεδονίας, τι να κάνει για να είναι ευχάριστος στους Αθηναίους, απάντησε: