Repertorium der Konjekturen in den Seneca-Tragödien (Mnemosyne)

Repertorium der Konjekturen in den Seneca-Tragödien

Mnemosyne Supplements Monographs on Greek and Roman Language and Literature

Edited by

G.J. Boter A. Chaniotis K.M. Coleman I.J.F. de Jong P.H. Schrijvers

VOLUME 316

Repertorium der Konjekturen in den Seneca-Tragödien von

Margarethe Billerbeck Mario Somazzi

Unter der Mitarbeit von

Helen Kaufmann und Simonetta Marchitelli

LEIDEN • BOSTON 2009

This book is printed on acid-free paper. Library of Congress Cataloging-in-Publication Data Billerbeck, Margarethe. Repertorium der Konjekturen in den Seneca-Tragodien / von Margarethe = Billerbeck, Mario Somazzi ; unter der Mitarbeit von Helen Kaufmann und = Simonetta Marchitelli. p. cm. – (Mnemosyne. Supplements : monographs on Greek and = Roman language and literature ; 316) Includes bibliographical references. ISBN 978-90-04-17734-5 (hardback : alk. paper) 1. Seneca, Lucius Annaeus, ca. 4 B.C.-65 A.D.–Tragedies. 2. = Mythology, Classical, in literature. 3. Tragedy. I. Somazzi, Mario. = II. Kaufmann, Helen. III. Marchitelli, Simonetta. IV. Title. V. Series. PA6685.B535 2009 872'.01–dc22 2009031455

ISSN 0169-8958 ISBN 978 90 04 17734 5 Copyright 2009 by Koninklijke Brill NV, Leiden, The Netherlands. Koninklijke Brill NV incorporates the imprints Brill, Hotei Publishing, IDC Publishers, Martinus Nijhoff Publishers and VSP. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, translated, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without prior written permission from the publisher. Authorization to photocopy items for internal or personal use is granted by Koninklijke Brill NV provided that the appropriate fees are paid directly to The Copyright Clearance Center, 222 Rosewood Drive, Suite 910, Danvers, MA 01923, USA. Fees are subject to change. printed in the netherlands

INHALTSVERZEICHNIS

Vorwort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vii Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Introduzione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1 3 5 7

Bibliographie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Abkürzungsverzeichnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 repertorium der konjekturen Hercules Furens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Troades . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Phoenissae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Medea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Phaedra. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oedipus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Agamemnon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Thyestes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hercules Oetaeus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Octavia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35 57 75 87 105 125 141 155 167 213

anhänge Lucio Anneo Seneca, Tragedie, I.: Ercole, le Troiane, le Fenicie, Medea, Fedra. Edizione critica a cura di Giancarlo Giardina (Pisa / Roma ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 Die Ausgabe des Jodocus Badius Ascensius (). . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 Die Editio Aldina () und die Textkritik des Girolamo Avanzi. . . 275

VORWORT

Es ist demnächst zehn Jahre her, seit wir das Repertorium der Konjekturen in Angriff genommen haben. Der Entschluss zu dieser mühseligen und aufwendigen Arbeit war aus der eigenen Editions- und Kommentierungstätigkeit am Hercules Furens erwachsen und in der kritischen Auseinandersetzung mit Otto Zwierleins Ausgabe der Seneca-Tragödien in der Reihe der Oxford Classical Texts () herangereift. Diese Edition hat der Erforschung von Seneca Tragicus neue Dimensionen und Impulse gegeben und das Augenmerk von der rein literarischen Betrachtung der Dramen wieder verstärkt auf deren Überlieferungs- und Textgeschichte gelenkt. Die kritische Beschäftigung mit dem Tragödientext beginnt im humanistischen Italien und lässt sich, noch vor der Editio princeps (ca. ), bis auf Lorenzo Valla und Angelo Poliziano zurückverfolgen. Einen Überblick über mehr als fünfhundert Jahre senecanischer Textkritik zu gewinnen, ist ein kühnes Unterfangen, und die jahrelange Sammelarbeit hat uns Bescheidenheit gelehrt. Vollständigkeit haben wir zwar angestrebt; dass aber solche nicht erreichbar ist, weiss jeder, der Konjekturen gesammelt, geortet, zusammengestellt und in die textkritische Diskussion über einen antiken Text eingeordnet hat. Aus der interessierten Fachwelt kamen indessen wiederholte Bitten um Auskunft und die bohrende Frage nach dem Abschluss unseres Repertoriums. Eine erste Bilanz zog ich  in einem Beitrag an den Entretiens sur l’Antiquité classique (« Sénèque le tragique ») der Fondation Hardt. Wenn sich der damals als bevorstehend angekündigte Abschluss des Manuskripts verzögert hat, so lag es in erster Linie an unerwartetem Materialzuwachs, den unterschätzten langwierigen Kontrollarbeiten und den weiteren, daraus notwendig gewordenen Reisen in Bibliotheken des In- und Auslandes. Ein Repertorium der Konjekturen ist in erster Linie als Dienstleistung für Herausgeber und Kommentatoren gedacht. Gleichzeitig gewährt es aber auch Einsicht in das Werden und sich Wandeln eines antiken Textes unter den Augen eines Editors und bettet aus der kühlen Distanz des Registrators sine ira et studio eine ‚emendatio palmaris‘ ebenso wie die Irrwege des Kritikers in die Tradition der Textgeschichte ein. Es öffnet

viii

vorwort

Fenster in die Arbeitsweise, die Belesenheit, das Talent und den Ehrgeiz zahlreicher Philologen und schärft den Blick für gutes Urteil und überzeugende Heilung, wo der Text in der Überlieferung Schaden genommen hat. Es zeigt aber auch die Grenzen der konjekturalen Textkritik auf und relativiert die Erwartung, dass ein moderner Editor die SenecaTragödien je wieder in ihrem ursprünglichen Wortlaut herstellen könnte. Das Repertorium der Konjekturen in den Seneca-Tragödien wäre ohne vereinte Kräfte nie zustande gekommen. Mit unermüdlichem Fleiss und Einsatz hat Mario Somazzi über Jahre die Konjekturen gesammelt, auf tausenden von Zetteln gewissenhaft registriert und fein säuberlich in Schachteln archiviert. Mit schier unerschöpflicher Geduld teilte er die Kontrollarbeiten und unternahm manch zusätzlichen Weg in die Berner Bibliotheken. Am Freiburger Arbeitsort haben sich Generationen von Mitarbeitern und Assistentinnen innerhalb ihres Mandats mit dem Repertorium beschäftigt. Simonetta Marchitelli besorgte nicht bloss eine erste Redaktion der Einträge, sondern verfasste auch, durch ihre Dissertation mit der Überlieferung der Seneca-Tragödien vertraut, die beiden Anhänge über die frühen humanistischen Ausgaben von Ascensius () und von Avantius (). Helen Kaufmann nahm sich entschieden, kompetent und energisch der weiteren redaktorischen Arbeit an, unterstützt von Valentin Misteli, der es bei den oft eintönig wirkenden Kontrollaufträgen weder an Genauigkeit noch an wohltuendem Humor fehlen liess. Dasselbe gilt für Francesco Lardelli, der vor allem bei der Bereinigung der erwähnten Anhänge mitgeholfen hat. Fanny Mülhauser schliesslich hat für den Anhang aus G. Giardinas jüngster Ausgabe das Verzeichnis der Konjekturen erstellt und über Monate hinweg mit Akribie die Harmonisierungen und Vereinheitlichungen im Manuskript vorangetrieben. Ein letzter und nicht minder herzlicher Dank gilt meinem Fakultätskollegen Edoardo Fumagalli für seine engagierte Lektüre des Beitrags über Girolamo Avanzi, Dr. Irene van Rossum und Caroline van Erp vom Verlag E.J. Brill, den Herausgebern der Mnemosyne Supplements für die Aufnahme des Bandes sowie dem anonymen Gutachter, der uns förderliche Kritik und willkommene Ergänzungen hatte zukommen lassen. Für die verbliebenen Unzulänglichkeiten bleibe ich als Entscheidungsträgerin und Leiterin des Projekts verantwortlich. Freiburg (Schweiz), im April  M.B.

EINLEITUNG

Referenztext des Repertoriums ist die Ausgabe von O. Zwierlein, L. Annaei Senecae Tragoediae (Oxford , mit Korrekturen mehrfach nachgedruckt). Für Hinweise auf die Überlieferung (Handschriften) ist zusätzlich der kritische Apparat in der Ausgabe von G. Giardina, L. Annaei Senecae Tragoediae (Bologna ) heranzuziehen. Alle Fundorte sind in der Bibliographie nachgewiesen. In den wenigen Fällen, wo dieser nicht ermittelt werden konnte oder uns nicht zugänglich war, verweist „apud“ auf die mittelbare Fundstelle. Die Abkürzungen der Zeitschriften folgen der Année philologique. Für ein Repertorium der Konjekturen ist die Zuschreibung an Humanisten bekanntlich mit der Schwierigkeit verbunden, dass sich zwischen correctio bzw. emendatio des Editors und einer Lesart aus den codices recentiores oft nicht klar scheiden lässt. Die beiden Anhänge über die Editio Ascensiana () und die Editio Aldina () geben einen aufschlussreichen Einblick in die kritische Arbeit von Jodocus Badius Ascensius und von Girolamo Avanzi. Konjekturen aus diesen beiden Editionen wurden in der Regel dort ins Repertorium aufgenommen, wo sie entweder in neuere Ausgaben eingegangen sind oder in der textkritischen Diskussion Spuren hinterlassen haben. Eine eigentliche Erforschung der humanistischen Text- und Editionsgeschichte kann das Repertorium jedoch nicht leisten. Für Interessierte genüge ein Hinweis auf die Editio Lemairiana (–), wo in den Anhängen zu jedem Band jeweils die Abweichungen von den konsultierten Vorgängereditionen (ab Editio princeps) aufgelistet sind. Systematisch nach Konjekturen abgesucht wurde die Ausgabe von M.A. Delrio (2/); dasselbe gilt für die textkritischen Anmerkungen zahlreicher Humanisten im Anhang zur Ausgabe des P. Scriverius (). Auf festerem Grund zu stehen beginnt das Verzeichnis erst mit der Ausgabe von J.F. Gronovius (). Ab diesem Zeitpunkt bis zum Jahre  sind die Konjekturen, soweit sie uns bekannt und zugänglich waren, aufgenommen worden. Aus den über  neu von G. Giardina (L. Anneo Seneca: Tragedie, I. []) vorgeschlagenen Emendationen erscheinen im Repertorium nur jene Konjekturen, welche sich in eine bereits bestehende Diskussion ein-



einleitung

reihen; die restlichen Vorschläge und alle jene, welche im Apparat mit dem Vermerk „fortasse“ figurieren, sind in einem Anhang aufgelistet. In den Bereich der Konjekturalkritik gehören auch interpretatorisch einschneidende Interpunktionen sowie die häufig vorgeschlagenen Versumstellungen. Solche sind im Repertorium grundsätzlich verzeichnet. Verzichtet wurde hingegen auf die exzentrischen Texteingriffe von R. Peiper (), wie er sie, in der Nachfolge von W.A. Swoboda (–), in der Kolometrie der polymetrischen Chorlieder der Tragödien Oedipus (– und –) und Agamemnon (– und –) vorgenommen hatte. Aufgenommen ist lediglich, was als Ausgangspunkt für eine spätere Diskussion diente; für einen Gesamtüberblick über Peipers Verseinteilung sei auf G. Richters Wiederabdruck in der Praefatio zur Neuausgabe (, S. XXXII–XXXIX) verwiesen. Im Lauf ihrer Beschäftigung mit den Seneca-Tragödien haben Textkritiker ihre Meinung hin und wieder geändert; Widerrufungen werden hier nicht registriert, wohl aber neu gemachte, originale Vorschläge zur Textgestaltung. In der Konjekturalkritik gelten Verstösse gegen das Metrum als diskreditierend. Im Gegensatz zu den humanistischen Editoren dürften den heutigen Herausgebern die Feinheiten von Senecas Versbau bekannt sein. Wenn im Repertorium bei manchem Eintrag die Bemerkung „contra metrum“ oder „iambus in quinto pede rarissime admittitur“ vermerkt ist, so wird dem Benützer dadurch ein caveat signalisiert. Eine durchgängige Untersuchung metrischer Verstösse gewährleistet das Repertorium hingegen nicht.

INTRODUCTION

For the repertory of conjectures the edition of O. Zwierlein, L. Annaei Senecae Tragoediae (Oxford , frequently reprinted with corrections) has been taken as the reference text. Additional information on the manuscript tradition is to be found in the critical apparatus of the edition of G. Giardina, L. Annaei Senecae Tragoediae (Bologna ). The sources of the conjectures are listed in the bibliography. In the few cases where the original source could not be determined, the indirect source is indicated by “apud”. The abbreviations of periodical publications are those used in L’Année Philologique. The attribution to early humanists presents the well-known difficulty that it is often uncertain whether the use of the term correctio or emendatio refers to an intervention by the editor or the adoption of a reading from the codices recentiores. The two appendices on the Editio Ascensiana () and the Editio Aldina () offer an instructive insight into the critical activity of Jodocus Badius Ascensius and Girolamo Avanzi. Conjectures from these two editions have been included in the repertory where they have either been adopted in later editions or have left a trace in critical discussions of the text. A comprehensive investigation of the history of the text and of the editions in early humanism lies beyond the scope of the repertory. Those who wish to pursue the subject further should consult the Editio Lemairiana (–), where in the appendices to each volume the variants from the preceding editions used by the editor (from the editio princeps on) are listed. A systematic search for identifiable conjectures was made in the edition of M.A. Delrio (2/) as well as in the appendix of the edition of P. Scriverius () which includes critical notes on the text by numerous humanists. A solid foundation for the list is to be found first in the edition of J.F. Gronovius (). From that date until the year  all published conjectures known and accessible to us have been included. From the over  new emendations proposed by G. Giardina (L. Anneo Seneca: Tragedie, I. []) only those conjectures have been included in the repertory which were made in the context of an already existing discussion with the exception of those noted in the critical apparatus



introduction

as “fortasse”; the latter along with the remaining suggestions are listed in an appendix. In the field of conjectural criticism belong the punctuation decisive for the interpretation of the text as well as the transpositions of verses which have often been proposed. These are accordingly noted in the repertory with the exception of the eccentric interventions in the text by R. Peiper () which he, following W.A. Swoboda (–), undertook in the colometry of the polymetric choral odes of the tragedies Oedipus (– and –) and Agamemnon (– and –). Only those have been recorded which subsequently served as a point of departure for later discussion; for a comprehensive survey reference may be made to G. Richter’s reprint in the preface to the new edition (, pp. XXXII–XXXIX). In the course of their study of the Senecan tragedies textual critics have occasionally changed their mind; their retractions have not been recorded here but only their new original suggestions for the establishment of the text. In conjectural criticism metrical violations are regarded as discrediting. Unlike their humanist predecessors modern editors are expected to be acquainted with the refinements of the structure of Seneca’s verse. Where, in the case of a number of entries, the remark “contra metrum” or “iambus in quinto pede rarissime admittitur” is added, the reader is duly warned by the caveat. The repertory however does not guarantee a systematic investigation of metrical violations.

INTRODUCTION

Ce répertoire est basé sur le texte établi par O. Zwierlein, L. Annaei Senecae Tragoediae (Oxford , plusieurs réimpressions avec corrections). Pour la tradition manuscrite, il faut également consulter l’apparat critique de G. Giardina, L. Annaei Senecae Tragoediae (Bologne ). Les sources des conjectures répertoriées sont indiquées in extenso dans la bibliographie; dans les rares cas où la référence exacte n’a pu être déterminée ou n’était pas à disposition, nous renvoyons à la source intermédiaire avec la mention « apud ». Les abréviations des noms de revues correspondent à celles de l’Année philologique. Pour établir un répertoire de conjectures, la prise en compte des travaux des premiers humanistes est liée à une difficulté bien connue, la distinction, souvent peu claire, entre correctio ou emendatio de l’éditeur et leçon des codices recentiores. Les deux appendices portant sur l’Editio Ascensiana () et l’Editio Aldina () donnent un aperçu significatif du travail critique de Jodocus Badius et de Girolamo Avanzi. Nous avons introduit les conjectures tirées de ces deux éditions dans le répertoire lorsqu’elles ont été reprises dans des publications ultérieures ou si elles ont laissé des traces dans la critique textuelle d’un passage. Le répertoire ne peut cependant donner lieu à une étude approfondie de l’histoire du texte et des éditions au temps des humanistes. Nous renvoyons les lecteurs intéressés à l’Editio Lemairiana (–), où sont répertoriées, dans les annexes de chaque volume, les divergences avec les éditions précédentes consultées (dès l’Editio princeps). L’identification des conjectures a été poursuivie systématiquement dans l’édition de M.A. Delrio (2/); il en va de même pour les remarques de critique textuelle de plusieurs humanistes contenues dans l’appendice de l’édition de P. Scriverius (). A partir de l’édition de J.F. Gronovius (), nous entrons enfin en terrain plus sûr. Dès cette date et jusqu’en , toutes les conjectures publiées qui nous étaient connues et accessibles ont été relevées. Quant aux passé  nouvelles émendations proposées par G. Giardina (L. Anneo Seneca: Tragedie, I. []), nous n’avons inséré dans le répertoire que celles qui s’inscrivent dans une discussion déjà en cours; les autres conjectures et les propositions, qui figurent



introduction

dans son apparat avec la note « fortasse », sont énumérées dans une annexe. Les transpositions de vers, souvent proposées pour le texte des tragédies, ainsi que la ponctuation décisive pour l’interprétation, font également partie de la critique conjecturale. Nous les mentionnons en général dans le répertoire. Nous avons cependant renoncé à noter les interventions textuelles excentriques auxquelles R. Peiper () s’est livré dans les tragédies Œdipe (– et –) et Agamemnon (– et –) pour reconstruire la structure rythmique des chants polymétriques. Nous n’avons retenu que les éléments ayant servi de point de départ à une discussion ultérieure; pour une vue d’ensemble de la disposition des vers de Peiper, se référer à la réimpression de G. Richter (), dans sa préface à la nouvelle édition (pp. XXXII–XXXIX). Au fil de leur étude des Tragédies de Sénèque, les critiques ont parfois changé d’avis; leurs rétractations ne sont pas répertoriées ici, mais seules sont mentionnées, pour l’établissement du texte, les propositions nouvelles et originales. Les conjectures perdent toute crédibilité lorsqu’elles pèchent contre la métrique. Au contraire des humanistes, les éditeurs modernes devraient connaître les subtilités du vers de Sénèque. Le lecteur rencontrera à plusieurs reprises dans le répertoire la remarque « contra metrum » ou « iambus in quinto pede rarissime admittitur »: nous le mettons ainsi en garde. Le répertoire n’assure cependant pas un contrôle systématique des erreurs de métrique.

INTRODUZIONE

Questo repertorio si basa sull’edizione di O. Zwierlein, L. Annaei Senecae Tragoediae (Oxford , ristampata a più riprese con le debite correzioni). Per i riferimenti alla tradizione manoscritta si è tenuto presente anche l’apparato critico dell’edizione di G. Giardina, L. Annaei Senecae Tragoediae (Bologna ). Tutte le referenze sono indicate in bibliografia; nei pochi casi in cui non è stato possibile reperirle, l’indicazione “apud” rimanda alla fonte indiretta. Le abbreviazioni dei titoli delle riviste corrispondono a quelle dell’Année philologique. In un repertorio delle congetture il rinvio ai primi umanisti presenta notoriamente una certa difficoltà legata alla distinzione, in molti casi poco chiara, tra correctio o emendatio dell’editore e lezioni dei codices recentiores. Le Appendici sull’Editio Ascensiana () e sull’Editio Aldina () aprono una prospettiva sul lavoro critico di Josse Bade e Girolamo Avanzi. Le congetture di queste edizioni sono generalmente state riprese nel repertorio nei casi in cui sono state accolte da edizioni successive o hanno lasciato tracce nelle discussioni di critica testuale. Il repertorio non può tuttavia fornire una reale indagine sulla storia del testo umanistico e delle edizioni. Rinviamo gli interessati all’Editio Lemairiana (–), ogni volume della quale elenca in appendice le divergenze rispetto alle versioni del testo consultate dagli editori (a partire dall’ Editio princeps). Le congetture proprie dell’edizione di M.A. Delrio (2/) sono state registrate sistematicamente; lo stesso vale per le annotazioni critiche di numerosi umanisti nell’Appendice dell’edizione di P. Scriverius (). Il catalogo comincia a poggiare su di un terreno più solido a partire dall’edizione di J.F. Gronovius (): da questo momento in poi sono state riprese tutte le congetture a noi note ed accessibili a stampa fino al . Delle oltre  nuove emendazioni proposte da G. Giardina (L. Anneo Seneca: Tragedie, I. []) compaiono nel repertorio solo quelle che si inseriscono in una discussione già esistente; le rimanenti, insieme a tutte quelle che figurano nell’apparato accompagnate dall’annotazione “fortasse”, sono elencate in un’appendice. Anche le interpunzioni che incidono sull’interpretazione del testo, così come le frequenti proposte di riorganizzazione dei versi, appartengono



introduzione

al campo della critica congetturale. In linea di principio esse sono dunque riportate nel repertorio. Si è per contro rinunciato agli eccentrici interventi testuali che R. Peiper (), seguendo W.A. Swoboda (– ), ha introdotto nella disposizione dei canti polimetrici del coro delle tragedie Oedipus (– e –) e Agamemnon (– e –). È stato ripreso unicamente ciò che ha costituito il punto di partenza per successive discussioni; per uno sguardo d’insieme si rinvia alla ristampa di G. Richter, nella prefazione alla nuova edizione (, pp. XXXII–XXXIX). Occupandosi delle tragedie di Seneca i critici hanno, di tanto in tanto, mutato le proprie opinioni; le ritrattazioni non sono state registrate qui, mentre lo sono le proposte di ricostruzione del testo nuove ed originali. Le congetture che presentano errori di metrica sono da respingere. A differenza degli umanisti, gli editori odierni dovrebbero conoscere le finezze di Seneca nella costruzione dei versi. Le osservazioni “contra metrum” o “iambus in quinto pede rarissime admittitur”, che compaiono diverse volte nel repertorio, costituiscono un caveat per il lettore. Tuttavia il repertorio non garantisce un esame sistematico degli errori di metrica.

BIBLIOGRAPHIE Ackermann, Philologus Suppl.  () Ackermann, Aemilius, “De Senecae « Hercule Oetaeo »”, Philologus Suppl.  () – (Diss. Marburg ). Ackermann, RhM  () ———, “Der leidende Hercules des Seneca”, RhM  () –. Ageno () Ageno, Federico, « Ottavia », tragedia latina d’incerto autore recata in versi italiani (Firenze ). Ageno () ———, Lucio Anneo Seneca. L’« Ercole furioso », versione poetica e critica testuale (Padova ). Alagna, Obs. crit. Alagna, Franciscus, Observationes criticae in L. Annaei Senecae « Herculem » (Palermo ). Alfonsi, Dioniso  () Alfonsi, Luigi, “Note a tragedie di Seneca”, Dioniso  () –. Ammendola, RIGI  () Ammendola, Giuseppe, “Ad incerti poetae « Octaviam »”, RIGI  () . Amoroso, Miscellanea E. Manni Amoroso, Filippo, “L’attribuzione dei vv. – delle Troiane di Seneca come soluzione di un problema drammaturgico”, in: Φιλας χ ριν, Miscellanea di studi classici in onore di Eugenio Manni,  (Roma ) –. Ascensius () Ascensius, Jodocus Badius (ed.), L. Annei Senecae Tragoediae pristinae integritati restitutae per exactissimi iudicii viros post Avantium et Philologum, D. Erasmum Roterodamum, Gerardum Vercellanum, Aegidium Maserium, cum metrorum presertim tragicorum ratione ad calcem operis posita. Explanatae diligentissime tribus commentariis, G. Bernardino Marmita Parmensi, Daniele Gaietano Cremonensi, Iodoco Badio Ascensio (Parisiis ). Avantius () Avantius, Hieronymus (ed.), Scenecae [sic] Tragoediae (Venetiis ). Axelson, Korruptelenkult Axelson, Bertil, Korruptelenkult, Studien zur Textkritik der unechten SenecaTragödie « Hercules Oetaeus ». Scripta minora Regiae Societatis humaniorum litterarum Lundensis /,  (Lund ). Baden () Baden, Torkill, « Hercules Furens ». Specimen novae recensionis tragoediarum L. Annaei Senecae (Kiel ).



bibliographie

Baden () ———, L. Annaei Senecae tragoediae (Leipzig ). Baehrens, Misc. crit. Baehrens, Aemilius, Miscellanea critica (Groningen ). Ballaira () Ballaira, Guglielmo, Seneca: « Ottavia », con note (Torino ). Bannier, RhM  (.) Bannier, Wilhelm, “Zu griechischen und lateinischen Autoren II”, RhM  (.) –. Barbera () Barbera, Elena (ed.), Lucio Anneo Seneca: « Ottavia » (Lecce ). Barrett, Collected Papers Barrett, William Spencer, Greek lyric, Tragedy, and Textual criticism. Collected Papers, assembled and edited by M.L. West (Oxford ). Barth, Advers. Barth, Caspar von, Adversariorum commentariorum libri LX (Frankfurt , 2). Barth ad Stat. ———, P. Papinii Statii, quae exstant (Zwickau ). Beck, Mnemosyne2  () Beck, J.W., “Ad Senecae tragoedias”, Mnemosyne2  () – et –. Bentley, JKPh  () Stachelscheid, Albert, “Bentleys Emendationen zu Senecas Tragödien”, JKPh  () –. Bentley, Studia Hedicke, Edmund, “Edmundi Hedickii Studia Bentleiana”, Jahresbericht des Königlichen Gymnasiums in Freienwalde a. O. herausgegeben Ostern  (Freienwalde ) –. Bessel, Syntagma Bessel, Friedrich, Miscellaneorum philologico-criticorum syntagma (Amsterdam ). Bierma, Sertum Nabericum Bierma, Jan Watzes, “In Senecae « Phaedram »”, in: Sertum Nabericum collectum a philologis Batavis ad celebrandum diem festum XVI mensis Iulii anni MCMVIII (Leiden ) –. Billerbeck, Philologus  () Billerbeck, Margarethe, “Textkritisches zu den Seneca-Tragödien”, Philologus  () –. Billerbeck, SSU ———, Senecas Tragödien. Sprachliche und stilistische Untersuchungen. Mnemosyne Suppl.  (Leiden ). Billerbeck, Phoenix  () ———, Rez. von Fitch, J.G., Seneca’s « Hercules Furens ». A Critical Text with Introduction and Commentary (Ithaca / London ), Phoenix  () – . Billerbeck, MH  () ———, Rez. von Hirschberg, Th., Senecas « Phoenissen ». Einleitung und Kom-

bibliographie



mentar. Untersuchungen zur antiken Literatur und Geschichte  (Berlin ), MH  () . Billerbeck () ———, Seneca, « Hercules Furens ». Einleitung, Text, Übersetzung und Kommentar. Mnemosyne Suppl.  (Leiden ). Billerbeck, Entretiens ———, “Senecas Tragödientext und seine Kritiker”, Entretiens sur l’Antiquité classique  () –. Biondi, Nefas Biondi, Giuseppe Gilberto, Il ‘nefas’ argonautico. Mythos e logos nella « Medea » di Seneca (Bologna ). Birt, RhM  () Birt, Theodor, “Über die Vokalverbindungen im Lateinischen”, RhM  () –. ———, “Zu Senecas Tragödien”, RhM  () –. Birt, PhW  () ———, “Zur « Octavia » des vermeintlichen Seneca”, PhW  () – . Birt, PhW  () ———, “Nochmals zur « Octavia » des sog. Seneca”, PhW  () –. Bishop, Latomus  () Bishop, John David, “Seneca, « Thyestes » –: an Antiphony”, Latomus  () –. Bothe () Bothe, Friedrich Heinrich, L. Annaei Senecae tragoediarum volumina –, penitus excussis membranis Florentinis adhibitisque codice ms. Ultraj., editione prima Car. Fernandi, et aliis spectatae fidei libris, item Joannis Friderici et Jacobi Gronoviorum notis ineditis (Leipzig ). Bothe () ———, L. Annaei Senecae tragoediae, curis secundis cast. (Halberstadt ). Boyancé, REA  () Boyancé, Pierre, “Funus acerbum”, REA  () –. Brakman, Annaeana nova Brakman, Cornelius, Annaeana nova, Velleiana, ad Scriptores hist. Aug., ad Panegyricos latinos (Leiden ). Brakman, Mnemosyne2  () ———, “Annaeana”, Mnemosyne2  () –. Braun, RhM  () Braun, Wilhelm, “Die « Medea » des Seneca”, RhM  () –. Broukhusius () Broukhusius, Janus, S.A. Propertii Elegiarum libri quatuor (Amsterdam 2). Bücheler, Coniectanea Bücheler, Franz, “Coniectanea”, RhM  () – (= Kleine Schriften,  [Leipzig ] –). P. Burman (iun.), Anth. Lat. Burman, Pieter (iun.), Anthologia veterum Latinorum Epigrammatum et Poematum,  voll. (Amsterdam –).



bibliographie

Busche, WKPh  () Busche, Karl, “Zur « Octavia praetexta » ed. Vürtheim, Leiden ”, WKPh  () –. Busche, BPhW  () ———, “Zu Senecas Tragödien”, BPhW  () –. Busche, PhW  () ———, “Nochmals « Oktavia Prätexta »  ff.”, PhW  () –. Carlsson, Zu Senecas Tragödien Carlsson, Gunnar, “Zu Senecas Tragödien. Lesungen und Deutungen”, Bulletin de la Société royale des lettres / (Lund ) –. Castiglioni, SIFC2  () Castiglioni, Luigi, “Note varie”, SIFC2  () –. Caviglia () Caviglia, Franco, L. Anneo Seneca, « Il furore di Ercole ». Introduzione, testo, traduzione e note (Roma ). Chaumartin () Chaumartin, François-Régis, Sénèque, Tragédies : « Oedipe », « Agamemnon », « Thyeste »; texte établi et traduit, Les Belles Lettres (Paris ). Chaumartin, Hommages Deroux ———, “Mise au point sur quelques problèmes relatifs à la « Médée » de Sénèque”, in: Hommages à Carl Deroux, vol. : Poésie. Collection Latomus  (Bruxelles ) –. Clausen, Mnemosyne4  () Clausen, Wendell, “Schraderiana”, Mnemosyne4  () –. Clausen, AJPh  () ———, “Silva coniecturarum”, AJPh  () –. Coffey-Mayer () Coffey, Michael - Mayer, Roland, Seneca: « Phaedra » (Cambridge ). Commelinus apud Scriverium () Commelinus, Hieronymus, Ad Senecam lectiones variae e manuscriptis libris Bibliothecae Palatinae aliisque descriptae, in: Scriverius, P., L. Annaeus Seneca tragicus, cum variorum notis (Leiden ) –. Cornelissen, Mnemosyne2  () Cornelissen, Jan Jacob, “Ad Senecae tragoedias”, Mnemosyne2  () – . Courtney, RFIC  () Courtney, Edward, “Emendations in Seneca’s Tragedies”, RFIC  () –. Damsté, Mnemosyne2  () Damsté, Pieter Helbert, “Ad Senecae « Phaedram »”, Mnemosyne2  () –. ———, “Ad Senecae « Herculem Oetaeum »”, Mnemosyne2  () –. ———, “Ad Senecae « Thyesten »”, Mnemosyne2  () –. ———, “Ad Senecae « Medeam »”, Mnemosyne2  () –. ———, “Ad Senecae « Herculem Furentem »”, Mnemosyne2  () –. Damsté, Mnemosyne2  () ———, “Ad Senecae « Troades »”, Mnemosyne2  () –.

bibliographie



———, “Ad Senecae « Phoenissas »”, Mnemosyne2  () –. ———, “Ad Senecae « Agamemnonem »”, Mnemosyne2  () –. ———, “Ad Senecae « Oedipum »”, Mnemosyne2  () –. ———, “Ad « Octaviam Praetextam »”, Mnemosyne2  () –. Delrio (2/) Martini Antonii Delrii ex Societate Jesu Syntagmatis Tragoediae Latinae. Pars secunda: L. Annaei Senecae Tragoediae cum Adversariis recognitis. Pars ultima: Novus Commentarius in decem Tragoedias, quae vulgo Senecae ascribuntur (Paris 2/). Delz, MH  () Delz, Josef, “Textkritisches zu den Tragödien Senecas, dem « Hercules Oetaeus » und der « Octavia »”, MH  () –. Delz, Gnomon  () ———, “Zwierlein, L. Annaei Senecae tragoediae”, Gnomon  () – . Dousa fil. ad Catull. Dousa, Janus (fil.), In Catullum Tibullum Propertium coniectanea et notae (Leiden ), in: Catullus, Tibullus et Propertius, cum integris commentariis J. Scaligeri, Ach. Statii, M. Ant. Mureti, Jani Dousae Patris Filiique et aliorum, ed. J.G. Graevius (Utrecht ). Düring, Mat. vide infra sub Hoffa, Mat. Enk, PCA  () Enk, Petrus Johannes, “Some difficult Passages in Seneca’s Tragedies”, PCA  () . Ernout, SIFC2 – () Ernout, Alfred, “Coniectanea”, SIFC2 – () –. Eyb, Margarita poetica Eyb, Albertus de, Margarita poetica (Basel ). Fabricius () Fabricius, Georgius, Lucii Annaei Senecae Tragoediae cum variis lectionibus (Leipzig ). Fabricius apud Scriverium () ———, In Senecae tragoediis lectionis diversitas primo Lipsiae cum Senecae tragoediis anno  iuris publici facta et secundo nunc Lugd. Bat. concinnius edita, in: Scriverius, P., L. Annaeus Seneca tragicus, cum variorum notis (Leiden ) –. Fantham () Fantham, Elaine, Seneca’s Troades. A Literary Introduction with Text, Translation, and Commentary (Princeton ). Farnabius () Farnabius, Thomas, L. & M. Annaei Senecae Tragoediae (Amsterdam ). Ferri, CQ2  () Ferri, Rolando, “Two textual notes on Ps.-Sen. « Octavia » (; )”, CQ2  () –. Ferri () ———, « Octavia », a Play Attributed to Seneca, edited with Introduction and



bibliographie

Commentary. Cambridge Classical Texts and Commentaries  (Cambridge ). Fitch, TAPhA  () Fitch, John G., “Notes on Seneca’s « Hercules Furens »”, TAPhA  () –. Fitch, AJPh  () ———, “Seneca, « Troades » , , ”, AJPh  () –. Fitch () ———, Seneca’s « Hercules Furens ». A Critical Text with Introduction and Commentary (Ithaca / London ). Fitch, Seneca’s Anapaests ———, Seneca’s Anapaests. American classical studies  (Atlanta, Georgia ). Fitch, CPh  () ———, “Zwierlein’s Seneca and the Editor’s Task”, CPh  () –. Fitch, Phoenix  () ———, “Transpositions and emendations in Seneca’s Tragedies”, Phoenix  () –. Fitch () ———, Seneca: « Hercules », « Trojan Women », « Phoenician Women », « Medea », « Phaedra », edited and translated. Loeb Classical Library  (Cambridge, MA ). Fitch, CQ2  () ———, “Textual notes on « Hercules Oetaeus » and on Seneca’s « Agamemnon » and « Thyestes »”, CQ2  () –. Fitch, Annaeana tragica ———, Annaeana tragica. Notes on the Text of Seneca’s Tragedies. Mnemosyne Suppl.  (Leiden ). Flinck, Diss. () Flinck, Edwin, De « Octaviae praetextae » auctore (Diss. Helsinki ). Florens apud Scriverium () Florens Christianus, Q. Septimius, Ad « Thebaidem » notae, in: Scriverius, P., L. Annaeus Seneca tragicus, cum variorum notis (Leiden ) –. Frank () Frank, Marica, Seneca’s « Phoenissae ». Introduction and Commentary. Mnemosyne Suppl.  (Leiden / New York / Köln ). Frassinetti, RIL  () Frassinetti, Paolo, “Problemi testuali nell’« Octavia »”, RIL  () – . Frenzel, Prologe Frenzel, Friedrich, Die Prologe der Tragödien Senecas (Diss. Leipzig ). Friedrich, Untersuchungen Friedrich, Wolf Hartmut, Untersuchungen zu Senecas dramatischer Technik (Borna-Leipzig ). Friedrich, Vorbild ———, Vorbild und Neugestaltung. Sechs Kapitel zur Geschichte der Tragödie (Göttingen ).

bibliographie



Fröhner, RhM  () Fröhner, Wilhelm, “Kritische Studien”, RhM  () –. Fuchs, WS, Beiheft  () Fuchs, Harald, “Textgestaltungen in der Tragödie « Octavia »”, WS, Beiheft  () –. Funke, CPh  () Funke, Hermann, “Seneca, « Medea » –”, CPh  () . Galdi, RIGI  () Galdi, Marco, “Per un verso dell’« Octavia »”, RIGI  () . Galdi, RIGI  () ———, “Ad quosdam scriptores Latinos (observationum criticarum ramenta)”, RIGI  () –. Garrod, CQ  () Garrod, Heathcote William, “Some passages of the Catalepton”, CQ  () –. Garrod, CQ  () ———, “Seneca Tragoedus again”, CQ  () –. Giancotti, RFIC  () Giancotti, Francesco, “Note alle tragedie di Seneca”, RFIC  () –. Giancotti () ———, Poesia e filosofia in Seneca tragico. La « Fedra » col testo della tragedia criticamente riveduto e annotato (Torino ). Giardina () Giardina, Giancarlo (= I.C.), L. Annaei Senecae tragoediae, recensuit, praefatione et apparatu critico instruxit, Studi pubblicati dall’Istituto di Filologia Classica, Università di Bologna , – (Bologna ). Giardina, MCr – (/) ———, “Seneca, « Ag. » ”, MCr – (/) . Giardina () ———, Tragedie di Lucio Anneo Seneca, con la collaborazione di R. Cuccioli Melloni (Torino ). Giardina, RFIC  () ———, “Una nuova edizione delle Tragedie di Seneca”, RFIC  () – . Giardina, RFIC  () ———, Rez. von Zwierlein, O., Kritischer Kommentar zu den Tragödien Senecas. AAWM, Einzelveröffentlichung  (Stuttgart / Wiesbaden ), RFIC  () –. Giardina, Paideia  () ———, “Note al testo delle Tragedie di Seneca”, Paideia  () –. Giardina, RFIC  () ———, Rez. von Chaumartin, F.-R., Sénèque, Tragédies : « Hercule furieux » . . . « Phèdre ». Texte établi et traduit, Les Belles Lettres (Paris ), RFIC  () –. Giardina, Mouseion3  () ———, Rez. von Fitch, J.G., ed. and trans., Seneca, Tragedies, –. Loeb Classical Library (Cambridge, MA –), Mouseion3  () –.



bibliographie

Giardina, Philologus  () ———, “Sen. « Med. » : Una nuova proposta”, Philologus  () – . Giardina, Latomus  () ———, “Su alcuni errori di tradizione in Lucrezio e Seneca Tragico (A proposito di Lucr. ,; ,; ,; Sen. « Phaed. » , [Sen.] « Oct. » –)”, Latomus  () –. Giardina () ———, Lucio Anneo Seneca, Tragedie, I: Ercole, le Troiane, le Fenicie, Medea, Fedra. Edizione critica (Pisa / Roma ). Giomini () Giomini, Remus, L. Annaei Senecae « Phaedram » ed. et commentario instruxit (Roma ). Giomini () ———, L. Annaei Senecae « Agamemnona » edidit et commentario instruxit. Collana di testi critici latini  (Roma ). Goebel, Quaestiones Goebel, Anton, “Quaestiones Horatianae” (pars II), Zeitschrift für das Gymnasialwesen  () –. Grant, CQ2  () Grant, John Neilson, “Two ‘syntactic errors’ in transcription: Seneca, « Thyestes »  and Lucan, « B.C. » ,”, CQ2  () –. Grimal () Grimal, Pierre, L. Annaei Senecae « Phaedra » (Sénèque, « Phèdre »); édition, introduction et commentaire. Erasme, collection de textes latins commentés  (Paris ). Jac. Gronovius, Sched. Diez. Gronovius, Jacobus, Schedulae Diezianae (Staatsbibliothek zu Berlin, Ms. Diez. B Sant.  [foll. r-v]) [Einträge in Photographie kollationiert; wo vorhanden, Verweis auf Diskussion bei Bothe ()]. Gronovius () Gronovius, Johannes Fredericus, L. Annaei Senecae tragoediae, cum eiusdem et variorum notis (Leiden , Amsterdam ). Gronovius () Gronovius, Jacobus, L. Annaei Senecae tragoediae cum notis Johannis Frederici Gronovii auctis ex chirographo eius et variis aliorum (Amsterdam ). Gronovius, Diatribe Gronovius, Johannes Fredericus, In P. Papinii Statii silvarum libros V Diatribe, ed. F. Hand (Leipzig ). Grotius, Notae Grotius, Hugo, Notae in Senecae atque aliorum tragoedias manu exaratae, Harvard, University Library, Ms. Lat. . Gruter apud Scriverium () Gruter, Jan, In L. Annaei Senecae tragoedias notae, in: Scriverius, P., L. Annaeus Seneca tragicus, cum variorum notis (Leiden ) –. Gustafsson, Eranos  () Gustafsson, F., “« Octaviae » v. ”, Eranos  () –.

bibliographie



Haase, Misc. Haase, Friedrich, Miscellanea philologica III, cap. V, – (Progr. Breslau ). Habrucker, Quaestionum capita Habrucker, Friedrich Wilhelm Paul, Quaestionum Annaeanarum capita IV (Diss. Königsberg ). Habrucker, WMB  () ———, “Madvigs Conjecturen zu den Tragödien des L. Annaeus Seneca”, Wissenschaftliche Monatsblätter  () –. Harder, Festschrift Vahlen Harder, Franz, “Bemerkungen zu den Tragödien des Seneca”, in: Festschrift Johannes Vahlen, zum siebenzigsten Geburtstag gewidmet von seinen Schülern (Berlin ) –. Hardie, CQ  () Hardie, William Ross, “Notes on the Tragedies of Seneca”, CQ  () – . Hardie, JPh  () ———, “The Doom of the Argonauts, Seneca, « Medea » –”, JPh  () –. E. Harrison, CR  () Harrison, E., “Seneca’s Iambics”, CR  () –. (= Rez. von Strzelecki, L., De Senecae trimetro iambico quaestiones selectae, Kraków ). S.J. Harrison, CQ2  () Harrison, S.J., “Hot or strong? A textual note on Seneca, « Phoenissae » ”, CQ2  () –. Haupt, RhM  () Haupt, Moritz, “Zur Kritik und Erklärung der klassischen Texte”, RhM  () . Häuptli () Häuptli, Bruno W., Seneca, « Oedipus », edidit et appendice testimoniorum commentarioque instruxit. Editiones Helveticae (Frauenfeld ). Häuptli (2) ———, L. Annaeus Seneca, « Medea », lat.-dtsch. Reclam  (Stuttgart 2). Heil, Mnemosyne4  () Heil, Andreas, “Die Illusion des Amphitryon (Seneca, « Hercules Furens » –)”, Mnemosyne4  () –. D. Heinsius apud Scriverium () Heinsius, Daniel, In L. et M. Annaei Senecae ac reliquorum quae extant tragoedias animadversiones et notae emendatiores et auctiores denuo editae, in: Scriverius, P., L. Annaeus Seneca tragicus, cum variorum notis (Leiden ) –. Heinsius ad Ov. Heinsius, Nicolaus, P. Ovidii Nasonis Opera omnia, cum integris Nicolai Heinsii lectissimisque variorum notis (Amsterdam ). Heinsius, Adversaria ———, Adversariorum libri IV numquam antea editi, in quibus plurima vete-



bibliographie

rum auctorum, poetarum praesertim, loca emendantur et illustrantur . . . curante Petro Burmanno iuniore (Harlingen ). Heldmann () Heldmann, Konrad, L. Annaeus Seneca, « Oedipus », lat.-dtsch. Reclam  (Stuttgart 2). Helm, SB () Helm, Rudolf, “Die « Praetexta Octavia »”, SB Preuss. Akad. der Wiss., Phil.Hist. Klasse  (Berlin ) –. Hemsterhuys () Luciani Samosatensis opera, post Tiberium Hemsterhusium et Joh. Fredericum Reitzium, denuo castigata . . . (Leipzig –). Hendry, CQ2  () Hendry, Michael, “Is nothing gentler than wild beasts? Seneca, « Phaedra » ”, CQ2  () –. Hendry, EMC  () ———, “Intrusive hands: two conjectures on Seneca’s « Medea »”, EMC  () –. Hendry, CQ2  () ———, “A beastly love triangle? Seneca, « Agamemnon » –”, CQ2  () –. Henneberger, Adnotationes Henneberger, August, Adnotationes ad Senecae « Medeam » et « Troades » maximam partem criticae (Meiningen ). Herington, Gnomon  () Herington, Cecil John, Rez. zu Ballaira, G., Seneca: « Ottavia », con note (Torino ), Gnomon  () –. Herrmann ( et ) Herrmann, Léon, Sénèque, Tragédies. Texte établi et traduit, Les Belles Lettres,  voll. (Paris 1–, 7). Herrmann, RBPh  () ———, “Ad Sen. « HO » ”, RBPh  () . Herzog-Hauser, WS  () Herzog-Hauser, Gertrud, “Zur Textgestaltung und Erklärung der « Praetexta Octavia »”, WS  () –. Heywood vide infra sub Vocht, Translations. Hiltbrunner, ANRW II . Hiltbrunner, Otto, “Seneca als Tragödiendichter in der Forschung von  bis ”, ANRW II ., –. Hoffa, Hermes  () Hoffa, Wilhelm, “Textkritische Untersuchungen zu Senecas Tragödien”, Hermes  () –. Hoffa, Mat. Hoffa, Wilhelm–Düring, Theodor, Materialien für eine Neuausgabe von Senecas Tragödien, Niedersächsische Staats- und Universitätsbibliothek Göttingen, Cod. ms. philol. n, I–IV (verba laudata apud Giardina []).

bibliographie



Hosius () Hosius, Carolus, « Octavia praetexta » cum elementis commentarii edidit. Lietzmanns Kleine Texte für Vorlesungen und Übungen  (Bonn ). Housman, CR  () Housman, Alfred Edward, “Adversaria orthographica”, CR  () – . Housman, CQ  () ———, “vester = tuus”, CQ  () –. Housman, CQ  () ———, “Notes on Seneca’s Tragedies”, CQ  () –. Housman ad Manil. ———, M. Manilii astronomicon liber quintus (London ), libro II addenda, p.  (= Manilii astronomicon liber secundus, editio altera [Cambridge ], p. ). Housman, CQ  () ———, “Notes on the « Thebais » of Statius”, CQ  () –. Housman, Class. Papers Diggle, J.–Goodyear, F.R.D. (edd.), The Classical Papers of A.E. Housman, collected and edited, – (Cambridge ). Hübner, Hermes  () Hübner, Ulrich, “Unechtes in Senecas « Medea »”, Hermes  () – . Hudson-Williams, CQ2  () Hudson-Williams, A., “Notes on some passages in Seneca’s tragedies and the « Octavia »”, CQ2  () –. Hudson-Williams, CQ2  () ———, “Notes on some passages in Seneca’s tragedies II”, CQ2  () – . Hutchinson, Literature Hutchinson, Gregory O., Latin Literature from Seneca to Juvenal (Oxford ). Jacobs, Animadversiones Jacobs, Fridericus, Animadversiones in Euripidis tragoedias (Gotha / Amsterdam ). Jortin, Miscellaneae Jortin, John, Miscellaneae Observationes in Auctores veteres et recentiores, ab eruditis Britannis anno  edi coeptae, cum notis et auctario variorum virorum doctorum, vol.  (Amsterdam ). Kapp, Periculum criticum Kapp, Johann Christian, Periculum criticum, in quo Senecae tragici et aliorum scriptorum veterum loca quaedam explicantur vel emendantur (Erlangen ). Karsten, Spicilegium Karsten, Herman Thomas, Spicilegium criticum (Leiden ) –. Ker, CQ2  () Ker, Alan, “Notes on some passages of the plays of Seneca”, CQ2  () –.



bibliographie

Kingery () Kingery, Hugh MacMaster, Three tragedies of Seneca: « Hercules Furens », « Troades », « Medea » (New York , repr. Norman, Oklahoma ). Knoche, Gnomon  () Knoche, Ulrich, Rez. von Carlsson, G., Die Überlieferung der Seneca-Tragödien. Eine textkritische Untersuchung (Lund ), Gnomon  () – . Koetschau, Philologus  () Koetschau, Paul, “Zu Senecas Tragödien”, Philologus  () –. Kovacs, CQ  () Kovacs, David, “Envy and akrasia in Seneca’s « Thyestes »”, CQ  () – . Kunst, WS  (/) Kunst, Karl, “Zur Kritik und Exegese von Senecas « Phaedra »”, WS  (/ ) –. Kurfess, PhW  () Kurfess, Alfons, “Zu Senecas « Octavia »”, PhW  () –. Lachmann ad Lucr. Lachmann, Carolus, T. Lucreti Cari De rerum natura libri sex, rec. et emend. (Berlin ). Lange, Quaest. metr. Lange, Friedrich Albert, Quaestiones metricae (Diss. Bonn ). La Penna, Maia  () La Penna, Antonio, “Seneca, « Med. » ”, Maia  () –. Lee, SO  () Lee, G.M., “Notes on the Tragedies of Seneca”, SO  () –. Lemaire (–) Lemaire, Nicolaus Eligius, L. Annaei Senecae pars tertia [vol. –] sive opera tragica quae ad Parisinos codices nondum collatos recensuit novisque commentariis illustravit J. Pierrot, vol. primum (Paris ); vol. secundum et vol. tertium (Paris ). Leo, Hermes  () Leo, Friedrich, “De recensendis Senecae tragoediis”, Hermes  () – . Leo, Obs. crit. ———, L. Annaei Senecae tragoediae: I. Observationes criticae (Berlin , Nachdr. ). Leo () ———, L. Annaei Senecae tragoediae: II. Tragoediae et « Octavia praetextata » (Berlin , Nachdr. ). Leo, RhM  () ———, “Vindiciae Propertianae”, RhM  () –. Leo, Hermes  () ———, “Coniectanea”, Hermes  () –. Liberman, Latomus  () Liberman, Gauthier, “Sénèque, « Agam. » ”, Latomus  () – .

bibliographie



Liberman () ———, Pseudo-Sénèque, « Octavie ». Introduction, texte, traduction et notes (Paris ). Liedloff, Nachbildung Liedloff, Kurt, Die Nachbildung griechischer und römischer Muster in Senecas « Troades » und « Agamemnon » (Progr. Grimma ). Lindskog, Studien Lindskog, Claes, Studien zum antiken Drama, II: Zu den Tragödien des Seneca (Lund ). Lipsius apud Scriverium () Lipsius, Justus, Animadversiones in tragoedias quae L. Annaeo Senecae tribuuntur, in: Scriverius, P., L. Annaeus Seneca tragicus, cum variorum notis (Leiden ) –. Lommatzsch, ThLL Lommatzsch, Ernst, ThLL  () ,. Madvig, Adversaria Madvig, Johann Nicolai, Adversaria critica ad scriptores Graecos et Latinos,  voll. (Hauniae [Kopenhagen] –). Mariotti, Mnemosynum Mariotti, Italo, “Seneca, « Medea », –”, in: Mnemosynum. Studi in onore di Alfredo Ghiselli (Bologna ) –. Markland ad Stat. silv. Markland, Jeremiah, P. Papinii Statii libri quinque Silvarum (Dresden / London 2). Marmita () [Gellius Bernardinus Marmita], Tragedie Senecae, cum commento (Venetiis ). Marruzzino, Vichiana  () Marruzzino, Salvatore, “Seneca, « Hercules Oetaeus », vv. –; – ”, Vichiana  () –. Marruzzino, Vichiana  () ———, “Seneca, « Hercules Oetaeus », vv. ss.; ; ss.”, Vichiana  () –. Marruzzino, Vichiana  () ———, “Seneca, « Hercules Oetaeus », vv. ss.; ss.”, Vichiana  () –. Marruzzino, Orpheus2  () ———, “Seneca, « Medea » –”, Orpheus2  () –. Marruzzino, Orpheus2  () ———, “Seneca, « Hercules Oetaeus » –: il supplizio di Lica”, Orpheus2  () –. Martindale, Latomus  () Martindale, C.A., “Notes on Seneca’s « Phaedra »”, Latomus  () – . Mazzoli, Paideia  () Mazzoli, Giancarlo, “Su alcuni loci tragici di Seneca”, Paideia  () – .



bibliographie

Melzer, Annaeana Melzer, Paul, De « Hercule Oetaeo » Annaeana (Progr. Chemnitz ). Mesk, WS  () Mesk, Josef, “Zu Senecas « Troerinnen »”, WS  () –. Miller () Miller, Frank Justus, Seneca’s tragedies, , with an English translation (London / New York ). Monteleone, RSC  () Monteleone, Ciro, “Corali e movimenti scenici nell’ « Agamemnon » senecano”, RSC  () –. Morel, AJPh  () Morel, Willy, “On some passages in the Tragedies of Seneca”, AJPh  () –. Moricca (2) Moricca, Umberto, L. Annaei Senecae « Hercules Furens »–« Troades »–« Phoenissae », iteratis curis ed. (Torino ). Most, MD  () Most, Glenn W., “Seneca, « Medea » ”, MD  () –. G. Müller, Gnomon  () Müller, Gerhard, Rez. von Costa, C.D.N., Seneca, « Medea ». Edited with introduction and commentary (Oxford ), Gnomon  () –. L. Müller, RhM  () Müller, Lucian, “Kritische Beiträge zu römischen Autoren”, RhM  () –. L. Müller, JKPh  () ———, “Zur Litteratur der Tragödien des Seneca”, JKPh  () – et –. L. Müller, JKPh  () ———, “Zur Litteratur der Tragödien des Seneca”, JKPh  () –. L. Müller, De re metrica2 ———, De re metrica poetarum Latinorum praeter Plautum et Terentium libri septem (Leipzig 1, 2, Nachdr. Hildesheim ). M. Müller, Quaest. crit. Müller, Michael, In Senecae tragoedias quaestiones criticae (Diss. Berlin ). M. Müller, Philologus  () ———, “Ad Senecae tragoedias”, Philologus  () –. M. Müller, Beiträge ———, “Beiträge zur Textkritik”, in: Festschrift zur . Versammlung Deutscher Philologen und Schulmänner, dargeboten von den höheren Lehranstalten für die männliche Jugend in der Provinz Posen (Posen ) – (= Beilage zum Jahresbericht des Königlichen Gymnasiums in Patschkau [Posen ] – ). Munro, JPh / () Munro, Hugh Andrew Johnstone, “Seneca’s tragedies”, JPh / () –. Munro ad Lucr. ———, T. Lucretius Carus. De rerum natura libri sex. With notes and translation (Cambridge 4).

bibliographie



Nolte, Philologus  () Nolte, Johann Heinrich, “Seneca tragicus”, Philologus  () . Nolte, ZÖG  () ———, “Zu Seneca Tragicus”, ZÖG  () . Owen, CJ  (/) Owen, William H., “Seneca, « Hercules Furens », Line ”, CJ  (/) –. Paratore, Note critiche Paratore, Ettore, “Note critiche ed esegetiche al testo dello « Hercules Oetaeus »”, in: Ut pictura poesis. Studia Latina Petro Iohanni Enk septuagenario oblata, ediderunt P. de Jonge, E.D. Jonkers, H.M. Mulder, K.H.E. Schutter, Th.H. Sluiter, R.E.H. Westendorp Boerma (Leiden ) –. Peiper, Obs. Peiper, Rudolf, Observatorum in Senecae tragoediis libellus (Breslau ) [= Jahresbericht des Gymnasiums zu St. Maria Magdalena, erster Teil, –]. Peiper, Praefationis supplementum ———, Praefationis in Senecae tragoedias nuper editas supplementum (Breslau ) [= Jahresbericht des Gymnasiums zu St. Maria Magdalena, erster Teil, –]. Peiper-Richter () Peiper, Rudolf - Richter, Gustav, L. Annaei Senecae tragoediae. Accedunt incertae originis tragoediae tres (Leipzig 1). Peiper-Richter (2) ———, L. Annaei Senecae tragoediae, recensuerunt R.P. et G.R. Peiperi subsidiis instructus denuo edendas curavit G.R. (Leipzig 2). Petit, Obs. Petit, Samuel, Observationum libri III (Paris ). Phillimore, CR  () Phillimore, J.S., “Seneca, « Phaedra » –”, CR  () . Poggio apud Leo, Obs. crit. Poggii emendationes in cod. Laur. ,, in: Leo, Friedrich, L. Annaei Senecae tragoediae: I. Observationes criticae (Berlin , Nachdr. ) –. Pontanus apud Scriverium () Pontanus, Johannes Isaac, In Senecae tragoedias animadversiones nunc primum editae, in: Scriverius, P., L. Annaeus Seneca tragicus, cum variorum notis (Leiden ) –. Prinz, WS  () Prinz, Karl, “Kritisches zu Senecas « Phaedra »”, WS  () –. Raphelengius apud Scriverium () Raphelengius, Franciscus, Ad tragoedias quae L. Annaeo Senecae tribuuntur notae, in: Scriverius, P., L. Annaeus Seneca tragicus, cum variorum notis (Leiden ) –. Richter, Diss. () Richter, Gustav, De Seneca tragoediarum auctore commentatio philologica (Diss. Bonn, Naumburg ). Richter, RhM  () ———, “Die Composition der Chorlieder in den Tragödien des Seneca”, RhM  () –; –.



bibliographie

Richter, Symbola ———, “De corruptis quibusdam Senecae tragoediarum locis”, in: Symbola doctorum Ienensis Gymnasii in honorem Gymnasii Isenacensis collecta, ed. G.R., particula prior (Jena ) – (Wissenschaftliche Beilage zu dem Jahresbericht des Grossh. Gymnasiums zu Jena von Ostern ). Ritter () Ritter, Franz, « Octavia praetexta » (Bonn ). Robert, Hermes  () Robert, Carl, “Zu Senecas « Hercules »”, Hermes  () . Rossbach () Rossbach, Otto, De Senecae philosophi librorum recensione et emendatione (Breslau , Nachdr. Hildesheim ). Rossbach, BPhW  () ———, Rez. von Peiper, R.–Richter, G., L. Annaei Senecae tragoediae. Peiperi subsidiis instructus denuo edendas curavit G.R. (Leipzig 2), BPhW  () –; –. Rutgers, Variae lectiones Rutgers, Janus, Variarum lectionum libri sex (Leiden ). Santoro () Santoro, Antonio, Incerti poetae « Octavia ». Testo, introduzione e commento (con pref. di G. Albini) (Bologna ). Scaliger apud Scriverium () Scaliger, Josephus Justus, In Senecae tragoedias animadversiones scriptae in Batavia circa annum , in: Scriverius, P., L. Annaeus Seneca tragicus, cum variorum notis (Leiden ) –. Schenkl, WS  () Schenkl, Karl, “Adnotatiunculae ad Senecae tragoedias”, WS  () – . Schetter, Hermes  () Schetter, Willy, “Zu Senecas « Phaedra » –”, Hermes  () – . Schiesaro, RFIC  () Schiesaro, Alessandro, “Bere tranquilli: Seneca, « Tieste »  (e « Fedra » )”, RFIC  () –. Schmidt, Diss. () Schmidt, Bernhard, De emendandarum Senecae tragoediarum rationibus prosodiacis et metricis dissertatio philologica (Diss. Berlin ). Schmidt, Obs. crit. ———, Observationes criticae in Annaei Senecae tragoedias (Jena ). Schmidt, JKPh  () ———, Rez. von Peiper, R.–Richter, G., L. Annaei Senecae tragoediae. Accedunt incertae originis tragoediae tres (Leipzig 1), JKPh  () –. Schrader, J. vide supra sub Clausen, Mnemosyne4  (). Schröder () Schröder, Joannes Casparus, L. Annaei Senecae tragoediae cum notis integris Johannis Frederici Gronovii et selectis Justi Lipsii, M. Antonii Delrii, Jani Gru-

bibliographie



teri, H. Commelini, Josephi Scaligeri, Danielis et Nicolai Heinsiorum, Thomae Farnabii aliorumque, itemque observationibus nonnullis Hugonis Grotii (Delft ). Scoppa, Collectanea Scoppa, Lucius Joannes, Collectanea in diversos auctores cum nonnullis aliis (Paris ). Scriverius () Scriverius, Petrus, L. Annaeus Seneca tragicus ex recensione et museo Petri Scriverii (Leiden ). Siegmund, Octavia Siegmund, Anton, “Zur Kritik der Tragödie « Octavia »”, Jahresbericht über das Staatsgymnasium in Böhm.-Leipa für das Schuljahr – (Böhm.Leipa ) –. Siegmund, Octavia (Fortsetzung) Siegmund, Anton, “Zur Kritik der Tragödie « Octavia » (Fortsetzung und Schluss)”, Jahresbericht über das Staatsgymnasium in Böhm.-Leipa für das Schuljahr –(Böhm.-Leipa ) –. Sluiter () Sluiter, Theodorus Hendericus, L. Annaei Senecae « Oedipus », specimen editionis criticae (Groningen ). R.M. Smith, De arte rhetorica Smith, Richard M., De arte rhetorica in L.A. Senecae tragoediis perspicua (Leiden ). R.S. Smith, BMCR () Smith, R. Scott, Rez. zu Fitch, J.G., Seneca: « Hercules », « Trojan Women », « Phoenician Women », « Medea », « Phaedra », edited and translated. Loeb Classical Library  (Cambridge, MA ), BMCR ... Spanheim ad Call. Del. Spanheim, Ezechiel, “In Callimachi Hymnos observationes”, in: J. Aug. Ernesti, Callimachi Hymni, Epigrammata et Fragmenta, Bd.  (Leiden ). Spika, Imitatio Spika, Johann, De imitatione Horatiana in Senecae canticis chori (Progr. Wien ). Stephani, Hippolytus Stephani, Ludolf von, “De nonnullis locis « Hippolyti » Senecae”, in: Godofredo Hermanno viro perillustri diem natalem gratulatur M. Haupt cum societate sua latina (Leipzig ) –. Strzelecki, De Senecae trimetro iambico Strzelecki, Ladislaus, De Senecae trimetro iambico quaestiones selectae. Polska Akad. Um. Rozprawy Wydz. Fil. , (Kraków ). Stuart, CQ  () Stuart, C.E., “Notes and emendations on the Tragedies of Seneca”, CQ  () –. Summa, Symbolae Summa, Wilhelm, “Symbolae criticae ad Senecae tragoedias”, in: Programm des K. humanistischen Gymnasiums Neustadt a.d.H. für das Schuljahr / (Neustadt a.d.H. ) –.



bibliographie

Summers, CR  () Summers, Walter C., “The Authorship of the « Hercules Oetaeus »”, CR  () –. Swoboda (–) Swoboda, W.A., L. Annaeus Senecas Tragödien nebst den Fragmenten der übrigen römischen Tragiker. Übersetzung und Einleitung.  voll. (III. Kritischer Commentar) (Wien –). Tachau, Philologus  () Tachau, Ludwig, “Zu Senecas Tragödien”, Philologus  () –. Tachau, Philologus  () ———, “Die Arbeiten über die Tragödien des L. Annaeus Seneca in den letzten Jahrzehnten”, Philologus  () –; –. Tarrant () Tarrant, Richard John, Seneca: « Agamemnon »; edited with a commentary. Cambridge Classical Texts and Commentaries  (Cambridge ). Tarrant, MH  () ———, “Seneca « HF »  sqq.”, MH  () –. Tarrant () ———, Seneca’s « Thyestes »; edited with introduction and commentary. American Philological Association Textbook Series  (Atlanta ). Thierfelder, RhM  () Thierfelder, Andreas, “Adnotationes in poetas Latinos minores. V. In « Herculem Oetaeum »”, RhM  () –. E. Thomas, Hermes  () Thomas, Emil, “Miscellae quaestiones in L. Annaeum Senecam philosophum”, Hermes  () –. P. Thomas, Mnemosyne2  () Thomas, Paulus, “Observationes ad scriptores Latinos. Ad « Octaviam »”, Mnemosyne2  () – (= “Notes critiques sur Varron, Pétrone, l’« Octavia », etc.”, BAB – [] – [ad Oct. pp. –]). Timpanaro, A & R  () Timpanaro, Sebastiano, “Un nuovo commento all’« Hercules furens » di Seneca nel quadro della critica recente”, A & R  () –. Timpanaro, Paideia  () ———, Rez. von Töchterle, K., Lucius Annaeus Seneca « Oedipus ». Kommentar mit Einleitung, Text und Übersetzung (Heidelberg ), Paideia  () –. Töchterle () Töchterle, Karlheinz, Lucius Annaeus Seneca « Oedipus ». Kommentar mit Einleitung, Text und Übersetzung (Heidelberg ). Traina, RFIC  () Traina, Alfonso, “Le ‘litanie del sonno’ nello « Hercules furens » di Seneca”, RFIC  () –. Usener, RhM  () Usener, Hermann, “Vergessenes”, RhM  () –. Ussani (sen.), RFIC  () Ussani, Vincenzo (senior), “Su l’« Octavia », a proposito di una recente pubblicazione”, RFIC  () –.

bibliographie



Ussani (sen.), AAN2 , () ———, “Note alla « Fedra » di Seneca e al suo apparato critico”, AAN 2 , () –. Viansino () Viansino, Giovanni, L. Annaei Senecae tragoediae,  voll. (Torino ). Viansino () ———, L. Annaei Senecae tragoediae, vol. , editio altera correctior et auctior (Torino 2). Viansino, RCCM  (/) ———, “Note al testo delle tragedie di Seneca”, RCCM  (/) –. Viansino () ———, Lucio Anneo Seneca. Teatro. Testo critico, traduzione e commento (Milano ). Vitale, SRIC  () Vitale, Maria Teresa, “Sul testo dell’« Octavia » nell’edizione Zwierlein”, SRIC  () –. Vocht, Translations Vocht, Henry de, Jasper Heywood and his translations of Seneca’s « Troas », « Thyestes » and « Hercules Furens ». Edited from the Octavos of ,  and . Materialien zur Kunde des älteren englischen Dramas  (Louvain ). Vretska, WS2  () () Vretska, Helmuth, “Zwei Interpretationsprobleme in Senecas « Phaedra »”, WS2  () () –. Vürtheim () Vürtheim, J.J.G., « Octavia praetexta » cum prolegomenis, annotatione critica, notis exegeticis (Leiden ). Wagenvoort, Mnemosyne2  () Waagenvoort, Hendrik, “Obiter tacta”, Mnemosyne2  () –. Wagenvoort, Mnemosyne2  () ———, “Ad Senecae « Herculem furentem »”, Mnemosyne2  () –. Wagenvoort, Mnemosyne4  () ———, “Ad Senecae « Phaedram » adnotationes”, Mnemosyne4  () – . Wagenvoort, Mnemosyne4  () ———, “Ad Senecae « Medeam »  sq.”, Mnemosyne4  () . Wakefield ad Lucr. Wakefield, Gilbert, T. Lucretii C. De rerum natura libri sex,  voll. (London –, 2). Walter, PhW  () Walter, Fritz, “Zu Seneca, Tacitus, Vergil”, PhW  () –. Walter, WS  (/) ———, “Zu lateinischen Dichtern II”, WS  (/) –. Walter, PhW  () ———, “Zur « Octavia »”, PhW  () –. Walter, PhW  () ———, “Zu Tacitus, Cicero, Nepos und zu Dichtern”, PhW  () –.



bibliographie

Watt, Phoenix  () Watt, William Smith, “Notes on Seneca, « Agamemnon »”, Phoenix  () . Watt, HSPh  () ———, “Notes on Seneca, Tragedies”, HSPh  () –. Watt, MH  () ———, “Notes on Seneca, Tragedies and the « Octavia »”, MH  () – . Weber, Philologus  () Weber, H., “Zu Senecas Tragödien”, Philologus  () –. Weil, Études Weil, Henri, “La règle des trois acteurs dans les tragédies de Sénèque”, in: Études sur le drame antique (Paris ) –. Wertis () Wertis, Richard Lawrence, L. Annaei Senecae Troades, ed. with crit. comm. (Diss. Columbia Univ. New York ; microf.). Wilamowitz, Coniectanea Wilamowitz-Moellendorff, Ulrich von, Coniectanea (Göttingen ) – (= Kleine Schriften  [Berlin ] –). Winterfeld, Schedae criticae Winterfeld, Paul von, Schedae criticae in scriptores et poetas Romanos (Berlin ). Winterfeld, Festschrift Vahlen ———, “De Germanici codicibus”, in: Festschrift Johannes Vahlen, zum siebenzigsten Geburtstag gewidmet von seinen Schülern (Berlin ) –. Withof, Praemetium Withof, Johann Hildebrand, Praemetium crucium criticarum, praecipue ex Seneca tragico (Leiden ). Zappacosta, Latinitas  () Zappacosta, Guglielmo, “De nonnullis locis « Herculis Oetaei » codd. traditis et a doctis viris emendatis”, Latinitas  () –. Zurli, GIF  () Zurli, Loriano, “Intorno ad alcuni carmi dell’ « Anthologia latina »”, GIF  () –. Zwierlein, Gnomon  () Zwierlein, Otto, Rez. von Viansino, G., L. Annaei Senecae tragoediae,  voll. (Torino ), Gnomon  () –. Zwierlein, Philologus  () ———, “Kritisches und Exegetisches zu den Tragödien Senecas”, Philologus  () –. Zwierlein, Gnomon  () ———, Rez. von Axelson, B., Korruptelenkult, Studien zur Textkritik der unechten Seneca-Tragödie « Hercules Oetaeus », Scripta minora Regiae Societatis humaniorum litterarum Lundensis /,  (Lund ), Gnomon  () –. Zwierlein, Hermes  () ———, „Interpolierte und echte Liebesglut: zu Senecas « Phaedra » –”, Hermes  () –.

bibliographie



Zwierlein, WJA2  () ———, “Versinterpolationen und Korruptelen in den Tragödien Senecas”, WJA2  () –. Zwierlein, Gnomon  () ———, Rez. von Tarrant, R.J., Seneca: « Agamemnon »; edited with a commentary (Cambridge ), Gnomon  () –. Zwierlein, WJA2  () ———, “Weiteres zum Seneca Tragicus (I)”, WJA2  () –. Zwierlein, WJA2  () ———, “Weiteres zum Seneca Tragicus (II)”, WJA2  () –. Zwierlein, MH  () ———, “Zum Text von Silius Italicus”, MH  () –. Zwierlein, WJA2  () ———, “Weiteres zum Seneca Tragicus (III)”, WJA2  () –. Zwierlein, WJA2 a () ———, “Weiteres zum Seneca Tragicus (IV)”, WJA2 a () –. Zwierlein, Prolegomena ———, Prolegomena zu einer kritischen Ausgabe der Tragödien Senecas. AAWM , (Wiesbaden ). Zwierlein, KK ———, Kritischer Kommentar zu den Tragödien Senecas. AAWM, Einzelveröffentlichung  (Stuttgart-Wiesbaden ). Zwierlein () ———, L. Annaei Senecae Tragoediae (Oxford , reprinted with corrections , , , ). Zwierlein, Addenda ———, “Addenda et corrigenda zum Kritischen Kommentar und zur OxfordAusgabe der Tragödien Senecas”, in: Zwierlein, Otto, Senecas « Phaedra » und ihre Vorbilder. AAWM , (Stuttgart ) –. Zwierlein, Hermes  () ———, “Seneca, « Medea » –”, Hermes  () –. Zwierlein, Gnomon  () ———, Rez. von Fitch, J.G., Seneca’s « Hercules Furens ». A Critical Text with Introduction and Commentary (Ithaca / London ), Gnomon  () –.

ABKÜRZUNGEN add. in add. adn. adv. annot. Anon. in app. cap. cf. cod. / codd. comm. del. dist. Ed. / Edd. Ed. princ. Edd. vett. fort. fr. i.e. incl. ind. interp. lib. in marg. ms. / mss. n. om. p. praef. rec. / recc. sc. / scil. secl. suppl. susp. transp. v. v.l. vol.

addidit in addendis adnotatio, adnotatione adversaria annotationes Anonymus, Anonymi in apparatu capitulum confer codex, codice / codices, codicibus commentarius delevit / deleverunt distinxit Editio / Editiones Editio princeps Editiones veteres fortasse fragmentum id est inclusit indicavit / indicata interpunxit liber in margine manuscriptus, manuscripto / manuscripti, manuscriptis nota omisit / omiserunt pagina, paginam praefatio recentior, recentiore / recentiores, recentioribus scilicet seclusit supplevit suspicatus est transposuit versus, versum, versu varia lectio volumen

REPERTORIUM DER KONJEKTUREN

HERCULES FURENS       

  – 



   

del. Damsté, Mnemosyne2  () . del. Viansino () in app. alta in arce Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). agit] regit Barrett, Collected Papers –. ex ponto Karsten, Spicilegium ; a ponto Fitch, TAPhA  () . septem sorores exerunt Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). del. Barrett, Collected Papers . ferro minax hinc terret orion deos E, fera coma hinc exterret orion deos A] ferro comanti h. terret O. d. Heinsius, Adversaria – ; laeva comes h. exterret O. d. Baden (); fero acinace h. exterret O. d. Bothe () annot. p. ; fera coma illinc eminens terret deos Owen, CJ  (/) –. mobilis Delus Spanheim ad Callim. Del. , p. . et Bacchi Withof, Praemetium –. sed vetera sero querimur. haec etiam nova | inulta patimur? una me dira ac fera Richter, Symbola () –. sed sera querimur Gronovius (); s. vana querimur Schmidt, Obs. crit. –; s. vetera serimus Wagenvoort, Mnemosyne2  () ; quid furta querimur? Giardina () pp. –. una me dira effera Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); una en me brevi Withof, Praemetium – (contra metrum); una me Dirce fera Peiper(-Richter) (); una me culpae ferax Richter, Symbola () . versum del. vel tellus viribus sparsa Peiper(-Richter) (); tellus nuribus a! sparsa Baehrens, Misc. crit.  n.; tellus sparsa nuribus Bücheler apud Leo () (iambus in quinto pede rarissime admittitur); tellus nuribus his sparsa dubitanter V. Tandoi apud Caviglia () ; tellus nuribus aspersa Fitch, TAPhA  () –; tellus matribus sparsa Axelson apud Zwierlein, KK –; tellus caedibus sparsa Watt, MH  () –; tellus necibus sparsa Giardina, RFIC  ()  (contra metrum). locum] torum Gronovius (). ortum Commelinus apud Scriverium () . iubar? interrogationem notat Axelson apud Zwierlein, KK . aget] teget Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); alet Madvig, Adversaria ,.

       – 

     

    – – 

hercules furens quidquid tellus horrendum creat Delrio (2/) comm. p. ; tellus quidquid horrendum creat Bothe () annot. p. . et crescit] excrescit dubitanter Delrio (2/) comm. p. ; en c. Viansino () in app. deus] decus Heinsius, Adversaria . qui Alagna, Obs. crit. –. timuit] domuit Lipsius apud Scriverium () ; trivit Herrmann (); tenuit Galdi, RIGI  () . post  transp. Leo (). del. Peiper(-Richter) (). del. Tarrant, MH  () –. potitur et retegit styga EA] p. et retinet S. vel p. et regnat S. Gronovius (); p. et repetit S. Bentley, JKPh  ()  (= Studia  vel p. et relegit S.); p. et relegit S. Withof, Praemetium –; potitur? en repetit Styga! Baden (); p. et subigit Styga? Giardina (). sceptra praeripiat Heinsius, Adversaria ; et sceptra praeripiat Alagna, Obs. crit. –; sceptra praeripiens Viansino (). lentam ut Bacchus inveniet viam Karsten, Spicilegium –. post  transp. Peiper(-Richter) (). innisae Lipsius apud Scriverium ()  (e cod. suo); immissae Viansino () in app. premente Heywood apud Vocht, Translations ; frementem Axelson dubitanter apud Zwierlein (). viam? interrogationem notat Bentley, Studia . congredere, manibus Herculem lacera tuis Poggio apud Leo, Obs. crit. ; c. m. ipsa bella iam t. Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); c. m. ipsa iam bella t. Withof, Praemetium –. quid tacita Lipsius apud Scriverium ()  (iam Poggio apud Leo, Obs. crit. ); quid tarda D. Heinsius apud Scriverium () ; quid lenta vel quid tracta Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); cui tanta Viansino () in app. del. Leo (). devicit ista Schmidt, JKPh  () ; et vincet ista Ageno () pp. XV–XVI. ignem flammeae spargant genae vel potius ignes flammeas spargant comas Zwierlein, KK –; ignem flammeae spargant faces Giardina (). superbas Heinsius, Adversaria –; supernas Bentley, JKPh  ()  (= Studia ) (iam Heinsius apud Gronovium []); superne Weber, Philologus  () . ostendam: inferos | revocabo. in alta conditam caligine (. . .  educam; et . . . extraham) Withof, Praemetium –. revocabo (vel evocabo) in altam conditum caliginem, | quam munit ingens montis oppositi specus, | ultra nocentum exilia Gronovius (). reserabo in Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); revocabo nam Viansino () in app.

hercules furens  

         –    

  –  –     



dissortem plagam Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). quam munit] qua mugit Avantius (). montis oppositi specus EA] montis oppositi latus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); montis impositi specus Fitch, TAPhA  () –; montis oppositu specus Zwierlein, Gnomon  () ; postis oppositi sera Giardina, Mouseion3  () . del. Peiper(-Richter) (). relictum] revinctum Withof, Praemetium –. agmen horrens Viansino () in app. vastam] pastam vel ustam Heinsius, Adversaria –. vitatae Gronovius (); viduatae dubitanter Peiper(-Richter) (). concutite] confodite Withof, Praemetium –. ( in me) primam facem versate, si quicquam apparo D. Heinsius apud Scriverium () ; vexate primam, facere ni quicquam apparo Giardina (). precor EA] pater Zwierlein, WJA2  () . vicit? interrogationem notat Zwierlein (). et cupiat–reversus del. Peiper(-Richter) (). tela librabo; in suos Withof, Praemetium –. mundo] motu Castiglioni apud Viansino (). luce novata Gronovius, Diatribe – (auctoribus duobus mss.); luce renata del. Peiper(-Richter) () p. XLV. del. Leo (). septem stellae Delrio (2/) comm. p. ; saeptum stellis Damsté, Mnemosyne2  () . ursa Fitch, TAPhA  () . summam . . . Oetam Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). iam, Cadme, tuis inclita fatis Withof, Praemetium –. Bacchis] bracchis dubitanter Peiper(-Richter) (). omnes agitat | curis, operitque domos Heinsius, Adversaria . pabula] pascua Anon. apud Hudson-Williams, CQ2  () . carpit] quaerit Withof, Praemetium –. post  transp. Zwierlein, KK –. post  lacunam unius versus ind. Peiper(-Richter) (). credit] pandit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); credit dubius navita ventis (carbasa et vitae secl.) Peiper(-Richter) (). hic] puer Withof, Praemetium –. insuit dubitanter Heinsius, Adversaria ; inspicit Giardina (). aut sua gaudens spectat Withof, Praemetium –. suspenso vel suspensis Martini-Laguna apud Nolte, ZÖG  () . spectat] sperat Gronovius () ad ; captat Giardina ().

  –  

     • –    

          

hercules furens fert si tremulum Withof, Praemetium –. parvoque domus, series operis. | turbine magno spes sollicitae Withof, Praemetium –. parvisque Heinsius, Adversaria . turbine magno spes (A) inmanis Peiper(-Richter) (). spes iam magnis E] spes in magnis Gronovius (); res et in agris Heinsius, Adversaria ; pes et in agris Bothe () annot. p. ; spes inmanes Schmidt, Diss. () –; iam spes in agris Wagenvoort, Mnemosyne2  () ; spes immensis Giardina () in add. p. ; spes iam vanae Giardina (). ac EA] hic Ascensius () (iam Marmita [] cum recc.). favor attonitus Damsté, Mnemosyne2  () . aura] cura Peiper(-Richter) (). hic clamosi secl. Peiper(-Richter) (). die] fuga Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); pede vel vice Markland ad Stat. silv. ,, (2) p. ; gradu Giardina (). anni] aevi Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). ut gens . . . sui! Heinsius, Adversaria . incauta Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). certo . . . foedere Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). terris] saeclis Jacobs, Animadversiones . post  aliquot versus excidisse susp. D. Heinsius apud Scriverium () . tardusque senio graditur Alcidae parens] graditurque comes tardus senio | pater Alcidae (anapaestis restitutis) Peiper, Obs. ; graditurque gravi tardus s. | pater A. Peiper(-Richter) (), duce Richter; tardusque parens senio Alcidae Alagna, Obs. crit. . cladi] gnati Damsté, Mnemosyne2  () . mihi] viro Withof, Praemetium ; Herculi Wilamowitz apud Leo () in app.; meis Peiper(-Richter) (2) in app. secura fulsit nullus e nati datur | labore fructus Leo () in app. antequam ut Grotius, Notae r. sequitur exagitans statim Withof, Praemetium –. oculos] vultus Peiper(-Richter) (). artos solutis nexibus nodos scidit Withof, Praemetium –. hydrae] irae dubitanter Commelinus apud Scriverium () . hispidi Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). post  lacunam ind. (Peiper-)Richter (). Carpesii Heinsius dubitanter ad Ov. Met. ,. est et acta Giardina (). est] et Jac. Gronovius, Sched. Diez. v apud Bothe () annot. p. ; est del. Peiper(-Richter) ().

hercules furens        

–   – – 

      –   – –  



abrupto EA] ac rupto Gronovius () in adn., cf. Billerbeck () ; cf. etiam infra Appendix p. . latam ruenti] et eam r. Grotius, Notae v; et iam r. Delrio (2/) comm. p. ; latam irruenti Heinsius, Adversaria . domos] comas Herrmann (). obductum Heinsius, Adversaria . pepulit Hardie, CQ  () –. adsuetas manus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). Augei] Elei Gronovius (); irrigui Withof, Praemetium –. abesse. Thebis Withof, Praemetium –; abesse tristes Peiper (-Richter) (2); abesse: rursus Wilamowitz apud Leo (); abesse: caedis Hoffa, Hermes  () ; abesse curis Watt, HSPh  () –; abesse ferro Giardina, Mouseion3  () –. ipsumque . . . | occidere . . . ] occidere . . . | ipsumque . . . (primis verbis inter se mutatis) Ageno () pp. XXIV–XXVII. ipsamque (scil. stirpem ultimam) Baden () (cum recc.). arvis eque] in prodigia Withof, Praemetium –; a. atque Viansino () in app. del. Peiper(-Richter) (). Cadmea proles atque Ophionia ut cinis | Coro exciti estis: tremitis ignavum exulem Summa, Symbolae –. atque ophionius cinis EA] civitasque Amphionis D. Heinsius apud Scriverium () ; a. Echionium genus vel a. Echionius cinis vel a. Orionium genus Heinsius, Adversaria ; a. (vel vosque) Ophionium genus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); a. Amphionis genus Alagna, Obs. crit. – (iambus in quinto pede rarissime admittitur). gravem? interrogationem notat Baden (). quique] scelera Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). sceptra] monstra Giardina () p. . subitusque] subitus. qua Baden () . ulla si vetita est via D. Heinsius apud Scriverium () . stetisti] fuisti Poggio apud Leo, Obs. Crit. ; dedisti Fabricius apud Scriverium () . pectore . . . via per parenthesim Bothe (). cessit Leo (). erumpe; rerum termino ulterius latens Withof, Praemetium – . magna si nimium loquor | . . . at da (adde in lemmate) illum mihi Grotius, Notae v. unum illum . . . die (ducibus mss. recc.) Baden (). unde] at da Grotius, Notae v; adde Anon. apud Baden (). nec mei memores] et mei immemores Poggio apud Leo, Obs. crit. . quaeram Karsten, Spicilegium – (contra metrum).

      

–   

  

    –  

hercules furens tibi o EA] tum tibi Bothe () annot. p. . clausum] cassum dubitanter Delrio (2/) comm. p. . eriget tractos Hoffa, Hermes  () . defecta Damsté, Mnemosyne2  () . del. Peiper(-Richter) (). ubere cingit solo E, uberi cingit solo A] ubere includit solo Poggio apud Leo, Obs. crit. ; uberi iungit solo vel uberis iungit soli Heinsius, Adversaria ; uberis cingit soli Karsten, Spicilegium ; uberis scindit soli Giardina (). del. (vel  post  transp. p. XLV et in app.) Peiper(-Richter) (). del. Schmidt, JKPh  ()  (iam Peiper). sed trepida] sed intrepida (contra metrum) vel de trepida Heinsius, Adversaria ; sed rapida vel nec trepida Bothe () annot. p. ; at intrepida Giardina (). sceptra optinentur] sceptra optinentur? interrogationem notat Gruter apud Scriverium () ; trepida hac tenetur Bentley, JKPh  ()  (= Studia , ubi trepida hae tenentur per errorem reperitur). regalis (scil. Megara) Madvig, Adversaria ,; iugali Giardina () p. . tollere omnem penitus] penitus omnem tollere Peiper(-Richter) (). ars] dos Baden (). posse invidiam E, posse ad invidiam A, posse te invidiam recc.] posse et invidam (sic; i.e. invidiam) Grotius, Notae v; pondus invidiae dubitanter Peiper(-Richter) (); posse in invidia (Peiper-)Richter () in app.; sospitem invidiam Birt, RhM  () ; posse rumores vel plebis invidiam Leo (); famam et invidiam Tachau, Philologus  () ; pessimam invidiam Summa, Symbolae ; posse cum invidia Peiper(-Richter) (2); noscere invidiam A. Kiessling apud Garrod, CQ  () ; posse vim populi Hoffa, Hermes  ()  cum n. ; nosse te invidiam Viansino (). nobis] votis Heinsius, Adversaria . iuxtim Anon. apud Gronovium () ad . alterna Zwierlein, WJA2  () . agent A] agant Wagenvoort, Mnemosyne2  () . tum vastis ager] cum vastis ager Heinsius, Adversaria –; vastatis ager Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); t. vastis seges Damsté, Mnemosyne2  () . del. Peiper(-Richter) (). multo] primo in altum, postea in alto Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). patrem] patria (scil. regna) Peiper(-Richter) ().

hercules furens     –       

       

      



patriam EA] patrium (scil. larem) Bücheler apud Leo () (iam Ed. Patavina [] apud Zwierlein []); patrem Peiper(-Richter) (); potius Giardina (). carior] certior Withof, Praemetium . doleo] video Withof, Praemetium . superba EA] superbo Ascensius (). del. Peiper(-Richter) (). Illyria Gronovius (). tetigit] petiit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). effare potius, quod novis thalamis parem Wilamowitz apud Leo (). loquentem EA] sequentem Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). spirat Gruter apud Scriverium () . terrae mater erranti edidit Heywood apud Vocht, Translations . saeva] clava Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). aut timuit feras] a. domuit f. Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); attrivit ferus (sc. Phoebus) Baden () (auctrice glossa in Ed. princ.). feras] ferus Baden (). post  transp. Delrio (2/) comm. p. . primum Viansino (). Lyco dedit Gruter apud Scriverium () . parvus EA] par his Baden (); partus Housman, CQ  ()  (= Class. Papers ,–). eiectus] ereptus Heinsius, Adversaria . del. Peiper(-Richter) (). pactus Heinsius, Adversaria . pictum] amictum Withof, Praemetium –; rigidum Nolte, Philologus  () ; pactum Damsté, Mnemosyne2  () ; tectum Giardina (). volet Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). hoc Euryti] Teuthrantis hoc Delrio (2/) comm. p. ; hoc Thestii Grotius, Notae v; hoc en viri Withof, Praemetium –. hoc inclytae fatentur eversae domus Nolte, Philologus  () . pressi Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). iustum] fusum Withof, Praemetium . ipsius Orthrus, vulnere et ferro obvius D. Heinsius apud Scriverium () . obvius] invius Heinsius apud Baden (). ante geriones A] a. certamen Grotius, Notae v-r. dabis EA] dabit Leo (). nunc solita vestro EA] huic solita vestris Gronovius (). cruenti Gronovius (); ruenti (scil. mihi) Bothe () annot. p. ; coite Nolte, Philologus  () .

 –       –   –               – 



hercules furens adeste. multo sanguine infectis manus | deest una numero Danais Baden (). adeste multo sanguine] a. iuncto s. Gronovius () ad ; a. marito s. (contra metrum) vel marito a. s. Heinsius, Adversaria ; a. inulto s. Withof, Praemetium –. nefas] vices Giardina () pp. –. regemque spernis Nolte, Philologus  () ; r. terres Viansino () in app. lumina Heinsius, Adversaria . locus EA] rogus Avantius () (cum recc.); focus dubitanter Peiper(-Richter) (). genitor] senior Withof, Praemetium –. del. Lindskog, Studien ,– ( del. iam Leo [] p. ). tonuit Bothe () annot. p. . bonis] homini Schmidt, Obs. crit. . ‘Eurystheus–draco?’ virgulis rectae orationis incl. Bothe () annot. p. ; interrogationem indignationis putat M. Müller, Quaest. crit. . post  lacunam trium versuum ind. Peiper(-Richter) (). bella] saecla Nolte, Philologus  () . caeliferam] teliferam Lipsius apud Scriverium () – (auctore ms.); clavigeram Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); letiferam Nolte, Philologus  () . ferocia EA] feracia Simon Ulricus Pistor in Gruteri notis apud Scriverium ()  (iam recc.). patriis] propriis Baden () (auctore ms.; idem Trevet). tacitum] placidum Wakefield ad Lucr. ,. tenderant A] panderant Billerbeck, Phoenix  ()  (praeeunte dubitanter Zwierlein, KK –). del. Peiper(-Richter) (). vidisti] visisti olim Leo, Obs. crit. – n. ; adisti Viansino () in app. aequora fluctibus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). sidera EA] sidere Housman ad Manil. , (in add. vol.  [] p. ). pigro Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). cum] qua Ageno () p. LII. toti uno populi Nolte, Philologus  () . post  transp. Peiper(-Richter) (); post  transp. Schmidt, JKPh  () . non revocabiles] irrevocabiles Avantius () (cum recc.); non revolubiles Bentley, JKPh  ()  (= Studia ) (praeeunte Broukhusio [] ad Prop. ,, [p. ]); irremeabiles ‘Edd. vett.’ apud Baden (). ante  transp. Robert, Hermes  () .

hercules furens   

   

            –



effugit tenui] at fugit t. Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); et fugit t. Nolte, Philologus  () ; effugitque gravi Giardina (). surdis] mutis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). deflent euridicen (A, euridicem E) threiciae nurus EA] d. Eurydicen Threiciae fides dubitanter Grotius, Notae r; d. Eurydicen Threiciae manus vel d. E. Threicii modi vel d. E. Threicii nomi Gronovius (); te flent, Eurydice, Elysiae nurus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); d. Eurydicen Tartareae nurus Withof, Praemetium –; d. Eurydicen ter rigidae nurus Baden (); d. Eumenides Threiciam nurum Schmidt, Obs. crit. – ; deflente Eurydicen Threicia manu Nolte, Philologus  () ; d. Eurydicen Taenariae nurus L. Müller, JKPh  () ; d. Eurydicen, Threiciam nurum Summa, Symbolae ; d. Euridicen teligerae nurus, Harder, Festschrift Vahlen –. nurus (EA)? interrogationem notat Bothe () annot. p. . deflent] te flent Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). deae Hoffa, Hermes  () . nimis] minis Ageno () p. LVI (iam recc.; idem Trevet). evade] i, vade Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); en vade Baden () (auctore ms.). data] rata dubitanter Heinsius, Adversaria . quam cum clara deos obtulerit dies] quam cum sol radios obtulerit suos vel quam cum iam radios obtulerit dies Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); quam clarus radios obtulerit dies Zwierlein, WJA2  () –; quam cum clara aditus obtulerit dies Giardina (). almae] vel alme Ascensius (). aegide opposita Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). quae iussit] qui iussit Lipsius apud Baden () (iam cod. Mogunt.). vici] vidi Leo (). iam] nam Avantius (). utrumne] iterumne Heil, Mnemosyne4  () . an ille et orbis domitor et Graium decus vel a. orbis ille edomitor et G. d. Bothe () annot. p. . silentum Avantius (). et EA] at Gruter apud Scriverium () . verumne cerno corpus an fallor vel tua videns β] verumne cerno corpus an fallor tua Erasmus apud Ascensium (). nobilem trunco manum EA] nobile in trunco caput Axelson, Korruptelenkult –. regnat hospes hic Lycus vel regnaque invasit Lycus Nolte, Philologus  () . possidit Peiper(-Richter) (). defensus orbis? hanc ferat virtus notam? | mactetur hostia (cum Leo [])—cur diem questu tero? Karsten, Spicilegium 



 

  –a   –

   – 

    

hercules furens (contra metrum, cf. Strzelecki, De Senecae trimetro iambico –). hostis] hostia Leo (); impar Fitch, Phoenix  () ; hospes Giardina, Mouseion3  () . fiatque summus hostis] fiatque summus sudor Heinsius, Adversaria –; laborque fiat summus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); laborque summus fiat Peiper(-Richter) (); fiatque summus testis vel fiatque summa laurea vel fiat triumphus summus Havet apud Ageno () p. LVIII; fiatque summus actus Giardina (). Lycus? interrogationem notat Commelinus apud Scriverium () . inimicum] ignavum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). vultum] luctum Heinsius, Adversaria . Megarae attribuit Baden (). virtutum] tu totum Withof, Praemetium –; fatorum Peiper(-Richter) (); visorum (Peiper-)Richter () p. XLV; factorum Giardina (). quae] quod Avantius (). tota . . . ethna EA] tota . . . Enna Avantius (); tota . . . aethra Simon Ulricus Pistor in Gruteri notis apud Scriverium () ; raptam . . . Enna Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); tota . . . terra Baden () (contra metrum); toto . . . orbe Schmidt, Obs. crit. –; tuta . . . Henna vel tuta . . . Enna L. Müller, JKPh  () ; mota . . . Aetna Madvig, Adversaria ,; amotam . . . Enna Fr. Heimsoeth apud Leo (); tota . . . enthea Giardina () in app. (contra metrum, cf. supra ad –); nocte . . . Aetna dubitanter Fitch () p. . iure Fitch, TAPhA  ()  (auctoribus mss.). immerso specu Jac. Gronovius, Sched. Diez. r apud Bothe () annot. p. ; immensi specus Withof, Praemetium – . affecti Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); infracti Giardina (). del. Peiper(-Richter) (). omne mersum (A, versum E) pereat EA] omne mersum pergat dubitanter Peiper(-Richter) (); omne versum properat Leo (); omne mersum penetrat Peiper(-Richter) (2); omne versum pergit Hoffa, Hermes  () –; universum properat Watt, MH  () . deducit] nam ducit Viansino () in app. aer] agger Avantius (). del. Cornelissen, Mnemosyne2  () . fletibus Ed. Bipontina () apud Peiper-Richter (). incertis vagus] incertis vadis Jac. Gronovius, Sched. Diez. r; incertus vagis Peiper(-Richter) (); incertus vaga Viansino ().

hercules furens    

 

 



     b–a    – 



undis errat Bentley, JKPh  ()  (= Studia ), item Withof, Praemetium . hic . . . illic] hinc . . . illinc E.J. Kenney (per epistulam) apud Billerbeck () . taxum imminentem qua Leo (); taxi imminentis, quam Giardina (). Fames quoque istic tabido rictu iacet Withof, Praemetium –; fames quoque ibi maesta rabido r. i. Nolte, Philologus  ()  (contra metrum). iacens EA] patens Heinsius, Adversaria ; patet Giardina (). post  transp. Peiper(-Richter) (). Pudorque] Pudor qui Viansino () in app. (contra metrum). tegens Delrio (2/) comm. p. . Metus Pavorque] Metus Laborque dubitanter Peiper(-Richter) () (iam Davisius ad Cic. nat. deor. , [Cambridge ] apud Zwierlein [] in app.); Metusque pallens Koetschau, Philologus  () –; Metusque pallor Galdi, RIGI  () . Funus] foedus vel falsus dubitanter Madvig, Adversaria ,; effrenus Munro, JPh / () ; furvus Wilamowitz apud Leo (); vanus Peiper apud Koetschau, Philologus  () ; fusus Ageno () p. LXIV. et foeda] effeta Ageno () p. LXV. aeterna siti Heywood apud Vocht, Translations . del. Wakefield ad Lucr. ,; ante  transp. Ageno () p. LXV; post  transp. dubitanter Caviglia () p. . maestus] meta Bentley, Studia . mundi] regna Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); in unda Bothe () annot. p. . mundo] fundo Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). maerore] paedore vel nigrore Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); marcore (Peiper-)Richter (2) in app. morte] nocte Heinsius, Adversaria . sed ille Nolte, Philologus  () . obscurus Viansino () in app. alligat] obtegit Withof, Praemetium . renavigari] vel naviganti Withof, Praemetium –. secl. Peiper(-Richter) (). hoc] hac (vel huc annot. p. ) Bothe () annot. p. . tam] iam Ageno () p. LXVI. sera] saeva Heywood apud Vocht, Translations . rector] exactor Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); fertur Withof, Praemetium –. quaesitor sedet | . . . sortitus Viansino () in app. auditor Grotius, Notae r.

  –    –   b–a  

  

         – 

hercules furens premitur] punitur Eyb, Margarita poetica, CA. XVIII, lit. A (contra metrum). quisquis–iudex futurus secl. Schmidt, JKPh  ()  n. . est placide] ast placitae Heinsius, Adversaria –. del. (Peiper-)Richter (). regit] gerit Heinsius, Adversaria . animaeque EA, animoque recc.] poenaeque dubitanter Heinsius, Adversaria ; animisque Viansino (); populisque (vel populoque) Giardina, Mouseion3  () . summa permensus semel | vivacis aevi spatia Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); longa permensus diu | mortalis aevi spatia. Giardina, Mouseion3  () . petit] subit Schmidt, JKPh  ()  n. . laeta felix] destinata Nolte, Philologus  () . felix] primo foliis, postea velox Bentley, Studia . sanguine–vestra secl. Viansino (). ludit ad mentum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). stupente ubi unda] stupens profundo Baden (); stupent ubi undae et Bothe () in app. superne, ubi undas segne compescit fretum Withof, Praemetium –. hinc servat Withof, Praemetium –. squalidus vectat senex Gruter apud Scriverium ()  (iam Des. Heraldus, Advers. [Paris ] p. ); validus expectat s. Withof, Praemetium –. lucent] lugent olim Gruter apud Scriverium () ; livent Melissus in Gruteri notis apud Scriverium () ; pallent vel lurent vel flaccent vel tabent Heinsius, Adversaria ; fulgent Leo () in app.; marcent Karsten, Spicilegium . properanter Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). ipso] proprio Pontanus apud Scriverium ()  (auctore ms.). coactum] subactum Axelson apud Zwierlein (). sedit EA] sidit Gronovius (); cedit Giardina (). utrimque litus latere titubanti subit Withof, Praemetium –. victa] cuncta Withof, Praemetium –. del. Fitch () (duce Ageno [] p. LXXIII), lacuna ante  indicata. qui triste vasto cuncta . . . sono Withof, Praemetium –. capita] latera Peiper(-Richter) (). sordidum tabo latus vel sordidas tabo genas Fitch () . del. Peiper(-Richter) (). vidit infernus canis | rabieque tumuit Giardina, Mouseion3  ()  (rabieque tumuit iam Habrucker). antro se dat incertus canis Heinsius, Adversaria ; antro, vidit infernus c. Giardina ().

hercules furens 

        

   

       



et uterque timuit EA] et utique timuit Bothe () annot. p. ; iraque tumuit dubitanter Peiper, Obs. ; uteroque tumuit dubitanter Peiper(-Richter) (); leviterque timuit Madvig, Adversaria ,; rabieque tumuit Habrucker, Quaestionum capita ; taeterque timuit Munro, JPh / () ; tutorque timuit Peiper(-Richter) (2) p. XXXI (et in app.). terret] replet Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). tortos Ed. Scriverii (), cf. Baden () ad loc. a laeva] at laeva Withof, Praemetium –; Alcides Peiper (-Richter) (). fragmine ingenti tegit Giardina, Mouseion3  () ; tegmine ingenti induit Giardina () p. . post clepit interp. Schmidt, JKPh  () . ultrice Axelson apud Zwierlein () (auctore cod. d). huc actum et illuc Withof, Praemetium –. tum geminat Withof, Praemetium –. toto] noto Heinsius, Adversaria . et duci] educi Heinsius, Adversaria . tum hic gravia Bothe () annot. p. ; tum rava Damsté, Mnemosyne2  () ; tum gravi Viansino () in app. (contra metrum); tum rabida Zwierlein, KK –; tum nigra Giardina (). vinxit Pontanus apud Scriverium ()  (auctore ms.). erumque fassus, nec sibi, ut mos est frequens Withof, Praemetium –. obsequens] sequens Damsté, Mnemosyne2  () . ora Zwierlein, WJA2  ()  n. . ignotae bono EA] ignotae, novos Rutgers, Variae lectiones ; ignoto bono vel ignotum bonum Gronovius (); ignotae bonus Wakefield ad Lucr. ,; ignotae novus Bücheler apud Leo (); ignotae novos Ageno (); ignotae hebetes Giardina, Mouseion3  ()  (contra metrum); ignotus novae Giardina (). victus] fortis Giardina, Mouseion3  () ; fractus Giardina (). quassans Viansino (). victorem] vectorem Raphelengius apud Scriverium () . del. Peiper(-Richter) (). del. Bothe () annot. pp. –. oborta nox] aborta vox Weber, Philologus  () – (aborta iam cod. V et recc.). excutit Peiper(-Richter) (2) in app. faciemque Bothe () annot. p. . terram] tenebras Withof, Praemetium –. post  lacunam ind. Peiper(-Richter) (), quam Herculem natum remorante partu supplendam esse censuit (Peiper-) Richter (2) in app.

     

    –   

        

  

hercules furens iussit Alciden penetrare fundum Withof, Praemetium –. comitante] volitante Schmidt, Obs. crit. –. redit] sedet dubitanter Ageno () p. LXXXI. et citi] exciti Heinsius, Adversaria . del. Peiper(-Richter) (). et] haud Bentley, JKPh  ()  (= Studia ) (praeeunte Jac. Gronovio, Sched. Diez. r apud Bothe [] annot. p. ); nec Boyancé, REA  ()  (contra metrum). currit] compos Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). et] at Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); nec Boyancé, REA  ()  (contra metrum). poterit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). durum, properare, fatum dist. Axelson apud Zwierlein (). vela Cocyto: tibi, Mors, paramur. | parce venturis! tibi crescit omne, | et quod occasus videt et quod ortus Schmidt, Obs. crit. . parce venturis tibi, Mors, precamur D. Heinsius apud Scriverium () . tingite supplicis Garrod, CQ  () . Sol medius tenens vel S. medius viae Heinsius, Adversaria – . post  (et qua sol medium tenens) lacunam unius versiculi ind. Baden () (praeeunte Heinsio, Adversaria ), supplementum orbem, iam rapidus suas proponens. post  lacunam ind. Peiper(-Richter) (). stantes] sanctas Damsté, Mnemosyne2  () . dextra] clava Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). cecidit] momordit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). patri feram nunc victor et superis sacra Bothe () annot. p. . socia, ut huc adsis, precor Withof, Praemetium –. ciet] gerit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). del. (Peiper-)Richter (); per parenthesim Zwierlein, KK . Indorum seges] Indorum genus Withof, Praemetium –; Indi arvis secant Schmidt, Diss. () ; Indo fert seges Koetschau, Philologus  () –; Indorum est seges dubitanter Ageno () pp. XC–XCI. post  lacunam ind. Leo () in app., quam praestat colonis igne propioris dei supplendam esse censuit; eandem lacunam Cilicumque messis dulcibus foliis creat supplendam esse censuit Zwierlein, WJA2  ()  n. . dii conditores A] quicunque turres Gruter apud Scriverium () ; Dis conditae arces Grotius, Notae r. dirces aquas A] Dirces nemus Withof, Praemetium –. advenae Tyrium] qui advenae Tyrium Avantius (); qui advenae Tyrii Grotius, Notae r; advenae Tyrium colens Lipsius apud Scriverium (auctore ms.) .

hercules furens    

    

          –        



aut ulla E] ulla aut Poggio apud Leo, Obs. crit. . aether EA] aequor Heinsius, Adversaria . alterna Anon. apud Richter, Diss. () . post suco tumescat herba lacunam duorum hemistichiorum ind. Peiper(-Richter) (), si qua nascentur mala, | nascetur odium ex HO – supplens (cf. p.  in app.) (versus non scanduntur). post properet lacunam ind. Peiper(-Richter) () p. XLV. et] ut Viansino () in app. diem] polum Peiper(-Richter) (). et rutilam] et rutila Lipsius apud Scriverium () ; erectam vel effusam Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); et rutilans Withof, Praemetium –. iactat Lipsius apud Scriverium () , quem Withof hoc loco secutus est (vide supra). gelido] gemino Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). frigida] fulgidum Withof, Praemetium –. refert] tenent vel ferunt Bentley, Studia  (= JKPh  [] , ubi terent pro tenent reperitur). Alcida Heinsius apud Gronovium (). negarit Watt, HSPh  () . feram] traham Delrio (2/) adv. p.  (auctoribus mss.). oppositus Heinsius, Adversaria . perveniat aut mittatur Avantius (). umbras] et umbras Avantius (); umbris Bothe () annot. p.  (auctore ms.). minans EA] Mimas Avantius (); Mimans Bentley, JKPh  ()  (= Studia , ubi perperam minans reperitur). adustas] adesas Heinsius, Adversaria . invito Gronovius (). omnem e latebris Gronovius (); omnesque latebris Bothe () annot. p. ; ubicumque latitat Schmidt, Obs. crit. . ut . . . concidant! exclamationem notat Baden (). cyclopea EA] Cyclopia Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). eat . . . aula EA] rotet . . . clava Withof, Praemetium –; eat . . . valva Baden (). ruptoque poste (sc. columen impulsum labet) Heinsius, Adversaria ; ruantque postes Peiper(-Richter) (); linquatque postes Weber, Philologus  () –. feret] teret Rossbach apud Peiper-Richter (2) in app.; trahet Giardina (). nullus saluti est, Hercule infenso, locus Heinsius, Adversaria . amplecte potius et virum Poggio apud Leo, Obs. crit. . tendit Heywood apud Vocht, Translations . matrem] mortem Delz, MH  () – (etiam Gnomon  [] ).

  

–

 –      –  

  • 

hercules furens nimis] nefas N. (= Fabricius []) apud Delrio () comm. p. . pectus in tela indue Eβ] pectus hoc telis pete Schmidt, Obs. crit. ; pectus integrum (vel p. antiquum) indue Peiper(-Richter) () in app.; pectus en telo indue M. Müller, Quaest. crit. – ; pectori tela indue Axelson apud Zwierlein, KK ; pectori en tela indue Fitch, TAPhA  () . stipitem istum . . . | converte EA] s. i. . . . everte Fabricius in Commelini notis apud Scriverium () ; s. i. . . . huc verte vel s. in me . . . converte Heinsius, Adversaria ; s. istuc . . . converte Baden (); s. istum huc . . . converte Axelson apud Zwierlein, KK . vel] en vel huc vel iam Fitch, TAPhA  () . monstrorum] nostrorum Schmidt, Obs. crit. . post inlitum interp. Withof, Praemetium –. Amphitryoni attribuit Peiper(-Richter) () p. XLV (praeeunte H. Weil, Rev. archéol. [] –); choro attribuit Leo, Obs. crit. – (iam cod. M). at Argos . . . dabit Heinsius, Adversaria ; ad Argos . . . dabo Gronovius (); et Argis. (Amph.) victimas alius dabit Baden (). marcor Wilamowitz apud Leo (). ruit] fluit Heinsius, Adversaria . portum mari] pinus mari M. Haupt apud Peiper-Richter (2); dorsum mari Damsté, Mnemosyne2  () ; portum rati H. Goelzer apud Herrmann () p. C. motus] virtus Peiper(-Richter) (); fluctus dubitanter Peiper(-Richter) () in app. solvite tantis animum monstris | solvite o superi E] solvite tantis animum, o superi, | solvite monstris Leo, Hermes  ()  n. . solvite tantis animum monstris] animum monstris solvite tantum Delrio (2/) comm. p. ; solve a tantis animum monstris Bothe () annot. p. . solvite, superi] solitum sapere et Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); solvito! superi Bothe () annot. p. ; salvum, o superi! Schmidt, Diss. () ; domitum, o superi (Peiper-)Richter () p. XLV. rectam] versam Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); caecam Withof, Praemetium ; retro Watt, HSPh  () . malorum] laborum Avantius (). requies animi del. Peiper(-Richter) (). volucre T Trevet, volucer EβP] volucris Bothe () annot. p. ; volucre o Leo (). astree EA] Asteriae Bentley, JKPh  ()  (= Studia ), unde asteriae Zwierlein, WJA2 a ()  n. ; astraeae

hercules furens

   –     –  

         – –   



Traina, RFIC  () –; astriferae Fitch (); atratae Giardina (). misces Ageno () p. CIV. pater o rerum EA] statio rerum Withof, Praemetium –; pax errorum Wilamowitz apud Leo (); pax terrarum Herrmann (); pax o rerum Traina, RFIC  () . requies] fugiens Withof, Praemetium –. post  transp. Ageno () p. CIV. fove EA, foves recc.] fovens Scaliger apud Scriverium () . pavidum et leti Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). cogens Gronovius () ad  (ordine . .  codicis E servato). mortem EA] noctem Dousa fil. ad Catull. ,, p. . pectora] lumina Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). nondum–vano per parenthesim (– nondum–mali iam Bothe []) M. Müller, Quaest. crit. –. sed ut] velut olim Withof, Praemetium ; sed et Ageno () p. CV. vexato Heywood apud Vocht, Translations  (contra metrum). et iam vento] ita mens ira vel ita tormento Withof, Praemetium –. post  lacunam ind. Leo () in app., quam sic pristina adhuc quatit ira virum supplendam esse censuit. virtusque] sanguisque Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). sit] si Viansino () in app. del. Peiper(-Richter) (). post  lacunam complurium versuum ind. Schmidt, JKPh  () . victrice manu verbera pulsent Peiper(-Richter) (). victrice EA, etiam cod. M, pace Zwierlein] ultrice Heinsius, Adversaria . gemitus vastos] g. istos Heinsius, Adversaria ; g. iustos Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); gemitusque tuos Withof, Praemetium –; gemitus maestos Giardina (). regio populi Withof, Praemetium –. vastisque] validisque vel ternisque Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). chaos] solum vel Argos Ageno () pp. CVII–CVIII cum n. . post  transp. Peiper(-Richter) (), lacuna post  statuta. et qui–aer del. Schmidt, JKPh  () ; qui–senserat per parenthesim Fitch (). tamen] tremens Axelson apud Zwierlein, KK ; semel Giardina (). ac telum] assuetum Heinsius, Adversaria ; ac tecum Baden (); inclitum Giardina (). caedant–fortes del. Peiper(-Richter) () p. XLV.

 –•   –  –• –  

–       

    – 

hercules furens stipes poenas | vobis properet pendere, nati Withof, Praemetium –. petens Heinsius, Adversaria . oneret] urat Gronovius (); laceret Cornelissen, Mnemosyne2  () ; inaret Garrod, CQ  () . post  lacunam dubitanter ind. Billerbeck () –. hoc ordine Leo, Obs. crit. –, disposuit: –. – •. . lacuna indicata. –. –. . ultus saevos cum nece reges Withof, Praemetium –. fortes–manu del. Peiper(-Richter) (). hoc ordine Birt, RhM  () –, disposuit: . . –. . . –. tutosque] fretosque Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). del. Peiper(-Richter) (). nondumque] fodicare vel urguere vel potius torquere Birt, RhM  () . post iubatae haec fere excidisse frangere clava vel ictu iaculi fligere torti vel vulnere gaesi frangere torti ratus est Leo, Obs. crit. –. feras . . . iubatas Giardina (). quas–furor per parenthesim Zwierlein, KK . post  lacunam unius versiculi ind. Peiper(-Richter) (). noti . . . laboris] noti (sc. pueri) . . . tenebris Withof, Praemetium –; longi . . . l. dubitanter Birt, RhM  () ; longi . . . soporis Giardina (). post  transp. Peiper(-Richter) (2) p. XXXI. ite] tuti Withof, Praemetium –. quis locus hic est (cum rec.) vel quis hic est locus Bothe () annot. p. . maris] sinus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). hunc] ubi Withof, Praemetium –. unde prostrata domo EA] u. p. a domo Bothe () annot. p. ; u. p. ad domum Schmidt, Obs. crit. –; ecce p. ad domum Koetschau, Philologus  () ; u. pro strata domo Hoffa, Hermes  () ; u. prostrata hic humi Giardina (). exiit Delrio (2/) comm. p. . del. Peiper(-Richter) (). nescioquod] scelus, quod Withof, Praemetium . cur en E] en Peiper(-Richter) (). exurge, virtus per parenthesim M. Müller, Philologus  () . virus Baden (); vir tu Herrmann (). relicto? interrogationem notat Bentley, Studia  ( nostra? Zwierlein []). in foetu E] in genitu Grotius, Notae v; in fetus Fitch, Annaeana tragica .

hercules furens    

–  

     –    

   



qui Viansino (). del. Leo, Obs. crit. p. VII (ad p. ). actorem Avantius () (cum recc.). ruat ira] ruet ira Fabricius apud Baden () ; ruamne (sc. in omnes?) Ageno () pp. CXI–CXIII. in omnis] in hostes D. Heinsius apud Scriverium ()  (auctore ms.). victor Alcidae latens | procede Baden () (auctoribus mss. atque Edd.). dominos] poma Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); geminos Giardina (). differte fletus] referte iussi Heinsius apud Gronovium (); differte lessum Gronovius (); efferte fletus vel deferte citius Bentley, JKPh  ()  (= Studia , ubi efferte citius vel deferte citius reperitur); resiste vel tu Withof, Praemetium – ; deferte: telis Baden (). pereuntis] parentis Avantius () (iam recc.); iacentis Withof, Praemetium –; praedantis Baden (); recentis Axelson apud Zwierlein, KK –. numen] Iovem Heinsius, Adversaria ; omen Giardina (). del. (ut videtur) Poggio apud Leo, Obs. crit. . est! exclamationem notat Housman, CQ  ()  (= Class. Papers ,). manus refugit—hic errat scelus] m. r.: exhorret s. vel manum r.: exhorret s. Heinsius, Adversaria ; manus r. hic? arcet s. Baden (); manus r.—hic haeret s. Giardina (). quid? illa interrogationem notat Withof, Praemetium –. tincta . . . nece | iam tela video nostra non interp. Bothe () annot. p. . Lernaea est nece Leo (). num quaero manum? Madvig, Adversaria ,. quae dextera] quis dextera Commelinus apud Scriverium ()  (ex ms). vix recedentem] paene cedentem Poggio apud Leo, Obs. crit.  (iam recc.); paene luctantem Withof, Praemetium – ; iusta cedentem Bothe () annot. p.  (iuxta c. in ms.); vix recedentes Leo, Obs. crit. ; invita cedentem Peiper(-Richter) (); (nervos) ausa cedentem (Peiper-)Richter () p. XLV; rite cedentes Madvig, Adversaria ,; voce cedentem Peiper(-Richter) (2) p. XXXI. post genitor (non post revertor) interp. Bothe () annot. p. . tacuere? interrogationem notat (Peiper-)Richter (2). parte] arce Heinsius, Adversaria . nostri] nati Heywood apud Vocht, Translations . sera] saeva Schmidt, Obs. crit.  (iam Heywood apud Vocht, Translations ).



hercules furens

tonet Bentley apud Peiper-Richter (2) in app. trahant] terant dubitanter Ageno () p. CXIV; premant Giardina (). – del. Peiper(-Richter) (). a vagetur E, paretur β] vacat cur Leo () (post silvis [] interrogationem notans); occupetur Giardina (). b–a vertice immenso–silvis vel saltem vertice immenso–(a) volucresque pascens del. Schmidt, JKPh  () .  immenso] excelso Giardina ().  coibit saxaque Schmidt, Obs. crit. . saxaque . . . expriment EA] saxa quae . . . exprimunt Scaliger apud Scriverium () ; saxa et . . . expriment Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). – post  transp. Peiper(-Richter) ().  furit. (He.) o dira Lipsius apud Scriverium ()  (sed cf. Strzelecki, De Senecae trimetro iambico ); saevit. (He.) clusa Withof, Praemetium –.  aut si quod Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). latet] patet Zwierlein, WJA2 a () ; iacet dubitanter Zwierlein, Addenda .  ensem EA] arcum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); ignem Hoffa, Hermes  () –; nervum Giardina, RFIC  () .  at tuis] hic tuis Gronovius (); coniugis Schmidt, Obs. crit. .  infestas meis Heinsius, Adversaria ; infestas m. (iam Heinsius) vel infestae m. Gronovius (); infectas notis Withof, Praemetium –.  telis] teneris Gronovius () ad ; sceleris Withof, Praemetium – (contra metrum); taedis Baden () (auctore ms.); caris Watt, HSPh  () –; flammis Giardina (). o] et Gronovius () ad .  indidit Avantius ().  inveni Gruter apud Scriverium ()  (auctore cod.).  lapsae] quassae Heinsius, Adversaria ; lassae Bothe () annot. p. .  lumen afflicto] columen (iam D. Heinsius apud Scriverium [] ) afflictae Heinsius, Adversaria .  aut monstra timui] terramve timui Pontanus apud Scriverium ()  (duce aut terram in cod.); aut timeo terram Bothe () annot. p. .  manibus] dapibus vel gregibus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); laribus (Peiper-)Richter (2) in app. aut] et Heywood apud Vocht, Translations  (contra metrum). aris] animis V. Tandoi apud Caviglia () .  

hercules furens         

  –      



a me] nobis Lipsius apud Scriverium () ; annos Baden (). fructum tui . . . aspectum] vultum tuum . . . affatum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). veneranda L. Müller, De re metrica2 . fortuna] prior ira Withof, Praemetium –; noverca dubitanter Peiper(-Richter) () in app. solido N. (= Fabricius []) apud Delrio (2/) comm. p. . ignava Jac. Gronovius, Sched. Diez. r apud Bothe () annot. p. . arma reddantur Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); a. cito dentur Cornelissen, Mnemosyne2  () – . aut EA] altum Axelson, Korruptelenkult –. excisum nemus Schmidt, Obs. crit. . cum domibus] c. famulis Schmidt, Obs. crit. ; c. laribus L. Müller, JKPh  () ; c. hominibus Madvig, Adversaria ,; cumve opibus Munro, JPh / () ; cum dominis Karsten, Spicilegium . dominisque] opibusque Karsten, Spicilegium . tecta] regna Damsté, Mnemosyne2  () . immissa] inversa D. Heinsius apud Scriverium ()  (duce immersa in cod.). excident Anon. apud Delrio (2/) adv. p. . ecce–scelus Theseo attribuit (miserum–ferit per parenthesim) D. Heinsius apud Scriverium () . quam] iam D. Heinsius apud Scriverium () . corpusque EA] pectusque Gronovius () ad . pande–iubes Herculi attribuit Rutgers, Variae lectiones . pande] perge Schmidt, Obs. crit. –, totum versum (cum EA) Amphitryoni attribuens. theseu ipse nec dum A] et ipse necdum D. Heinsius apud Scriverium () , versum Theseo attribuens. invasi Commelinus apud Scriverium ()  (ex cod.). del. Peiper(-Richter) (). me facere] si facere Heinsius, Adversaria ; efficere Heinsius apud Gronovium () ad . letale ferro pectus impresso(E, -um A) induam] l. ferrum pectori impressum i. Delrio (2/) comm. p.  (cum Edd.); senile ferro pectus impresso i. Withof, Praemetium –; letale ferro vulnus impresso i. Peiper(-Richter) (); letale ferrum: pectus impresso i. Leo () in app.; laetare! ferro pectus impresso i. Peiper(-Richter) (2); in tela ferro pectus impresso i. Morel, AJPh  () ; letali ferro pectus impresso i. Viansino () (contra metrum); letale ferrum pectore impresso i. Giardina () in app.; vitale ferro pectus impresso i. Courtney, RFIC 



hercules furens

() –; letale ferrum pectori impresso i. Fitch (); fatale telum pectori impresso i. Giardina ().  iacebit] placebit Heinsius, Adversaria .  afflicti Pontanus apud Scriverium ()  (cum recc.).  Persica] percita Heinsius, Adversaria ; Parthica Baden (); Persicae olim Bothe () annot. p. .  violentus] revolutus Withof, Praemetium –. unda] ora Bentley, JKPh  ()  (= Studia ).  turbidum Wakefield ad Lucr. ,. b–a astra–cursus del. Schmidt, JKPh  () .  constitue vel substitue Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); destitue Axelson apud Zwierlein, KK ; compesce Giardina (). b–a ille me–novit del. Peiper(-Richter) ().  Alcida Heinsius apud Gronovium () in textu. evocat Baden ().

TROADES     –  



    

   – 

potens] impotens Swoboda (–) ,–. deos] dolos Bessel, Syntagma . prorsus A] vel pronus Grotius, Notae r (in marg.); propius Bessel, Syntagma . rapidum] tepidum Giardina () p. . freto] mero olim Leo, Obs. crit. . del. Leo, Obs. crit. ; inter  et  inseruit Richter, Symbola . ferit] terit Markland ad Stat. silv. ,, (2) p. . post Pergamum, non post est interp. Gruter apud Scriverium () . est secl. (i.e. excisa ferro Pergamum incubuit sibi) Heinsius, Adversaria . congestis] concussis Swoboda (–) ,; compressis Karsten, Spicilegium ; disiecti Peiper apud Richter, Symbola ; conlapsi Koetschau, Philologus  () ; cum celsis Damsté, Mnemosyne2  () . adusti] adusta Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). nec Viansino (). prohibet] cohibet Heinsius, Adversaria . umbrante Jac. Gronovius, Sched. Diez. r. squalet] pallet Giardina () p. . avidus irae victor] ipse Atrides ductor vel arce summa ductor Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); tumidus ira victor Giardina (). lentum Ilium] lente Ilion Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). tandem] nondum Axelson apud Zwierlein, KK –. et] sed vel at Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). in nos Bentley, JKPh  ()  (= Studia ) (iam in mss.). ipsas ad aras (-que et maius–armis secl.) cum ferox scaeva manu Peiper(-Richter) (). ante  transp. Watt, HSPh  () . ob aras Swoboda (–) ,. maius] impium Giardina (). maius admissum scelus] maius admissumst fide per parenthesim Leo () in app.; manibus admissum scelus (Peiper-)Richter (2) in app. admissis Housman ad Manil. , (vol.  [2] ).

 

             

   •  –   

troades aeacis armis E, eacide a. A] Aeacidis armis Scaliger apud Scriverium () ; Ajacis armis Gronovius () in textu; Aeacidae ab armis Heinsius, Adversaria ; Aeacis ausis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); Aiacis: armis Bothe () annot. p. ; Aeacius armis Henneberger, Adnotationes –; Aeacidae et armis Giardina, Mouseion3  () . saeva] laeva Gronovius (). comis . . . tortis Bothe () annot. p. . abdidit] apparat Bentley, JKPh  ()  (= Studia , ubi apparet reperitur). tinctus A] intinctus vel haud tinctus Lipsius apud Scriverium () . quoddam] bustum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); quiddam Axelson apud Zwierlein, KK ; foedus Giardina (). superis E, superi A] superi per parenthesim Fabricius apud Scriverium () ; miseris Giardina (). dominum ecce] domum ecce Fabricius apud Scriverium () ; donum ecce Lipsius apud Scriverium () ; dominosne Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). sortitur] torquetur Cornelissen, Mnemosyne2  () . urna? interrogationem notat Bentley, Studia . praeda ego vilis Viansino () (contra metrum). deposcit Pontanus apud Scriverium ()  (auctore ms.). et] haec Heinsius, Adversaria . diri] Phrygii Giardina () pp. –. graias EA] Graiias Housman, CR  ()  (= Class. Papers ,). decies] decumis Bothe () annot. p. . Ide nostris] totiens nostris Giardina (). ito ad Rutgers, Variae lectiones ; itera Damsté, Mnemosyne2  () . planctum Peiper(-Richter) () (planctumque iam Excerpta Thuanea). lacertos] capillos Rutgers, Variae lectiones . del. Peiper(-Richter) (). redeunt Gronovius () (per errorem?). funere] pulvere Damsté, Mnemosyne2  () . dimissa EA] demissa Scaliger apud Scriverium ()  (auctoribus mss.). post  transp. Haase, Misc. –; post • transp. Peiper (-Richter) (); del. dubitanter Zwierlein, WJA2  ()  n. . dolor tuas β] dolor | furiose tuas L. Müller, De re metrica2 – ; tuas | furiose dolor Peiper(-Richter) (). del. Peiper(-Richter) (). post • transp. Peiper(-Richter) ().

troades    • –

 •  –•      – –  –        





ante  lacunam ind. Jac. Gronovius, Sched. Diez. r ad . ferit] gerit Pontanus apud Scriverium ()  (auctore ms.); secat Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). del. Peiper(-Richter) (). iacent EA] patent Schrader apud Clausen, Mnemosyne4  () . bis pulsari vidit dardano graio | moenia ferro ε, b. p. dardana graio | m. f. A] Dardana Graio bis pulsata | moenia ferro Delrio (2/) comm. p. ; b. pulsantur D. G. | m. f. vel b. pulsata est D. G. | regia f. Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); D. G. m. f. | b. pulsari Peiper(-Richter) (). Hecabes Peiper, Praefationis supplementum . greges Bessel, Syntagma . mors] sors Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). post  transp. Peiper, Obs. , choro attribuens. graium EA] Graiium Housman, CR  ()  (= Class. Papers ,). duo vilis Atridas Bothe () annot. p. . tropaeo Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). Elysiis Peiper(-Richter) (), nemoris tutis deletis. tutis] laetis Giardina (). tulit (cum ε) vel rapit Bentley, JKPh  ()  (= Studia , ubi etiam trahit proposuit). versus – et – nuntio attribuendos esse susp. Friedrich, Untersuchungen  n. . Agamemnoni attribuit Amoroso, Miscellanea E. Manni – . horridos Heinsius, Adversaria . del. Zwierlein, WJA2  () –; cf. etiam KK –. et] at Viansino () in app. stravit] movit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); volvit vel tollit Fitch, CPh  () ; volvit vel tollit vel sinuat Delz, Gnomon  () –; fregit Giardina (). post  transp. Peiper(-Richter) (). tum] et Peiper(-Richter) (). et] tum Peiper(-Richter) (). tumulo levis (levis Axelson) Zwierlein, KK –; tumulum secat Giardina (). Thessalii Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). egitque] rexitque Anon. in marg. Ed. Fabricii apud Baden (). debitos manibus meis] debitosque manibus Raphelengius apud Scriverium ()  (iambus in quinto pede rarissime admittitur); manibus iustos meis Gronovius (); manibusque debitos Henneberger, Adnotationes – (iambus in quinto pede rarissime admittitur); debitos his manibus Birt, RhM  () . rates] moras Peiper(-Richter) () (ex glossa cod. Rehd. ).

  

   –    –            

troades desponsa] ni sponsa Gronovius () ad , cf. Billerbeck () ; ne sponsa olim Henneberger, Adnotationes . alta nocte divulsit Peiper(-Richter) (); a. n. mutavit vel iam vitans Leo () in app.; a. n. devicit dubitanter Karsten, Spicilegium ; a. n. demersit Peiper(-Richter) (2); a. n. iam clusit Brakman, Mnemosyne2  () ; a. n. dimisit (iam recc.) vel produxit Zwierlein, Philologus  () ; alto monte dimisit Zwierlein, KK –; alta a nocte divisit susp. Fitch, AJPh  () –; alta nocte mutavit (iam Leo) vel permutat Watt, HSPh  () –; a. n. dissolvit vel diduxit dubitanter Giardina, Paideia  () ; a. n. discussit Giardina (). mersus] rursus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). iunxit] visit Fabricius apud Scriverium () . Achilles? interrogationem notat Bentley, Studia . quidquid adiecit morae | illo remoto per parenthesim Bothe (). adiecit] accessit Richter, Symbola ; adiectum Viansino () in app. stetit? interrogationem notat Bentley, Studia . dari virtuti (cum EA)? an is meruit Avantius (); d. virtutis? a. m. Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). transcendere annos fassus est armis virum | falsasque vestes exuit matris dolos? Peiper(-Richter) () (commutatis inter se hemistichiis). exuens Ed. Scaligerana [] apud Peiper-Richter () in app. fassus est] fassis et Viansino () (contra metrum). sensit] ostendit Swoboda (–) ,. imposita Scriverius () apud Peiper-Richter (). famae Heinsius, Adversaria . nutrit] mittit Lipsius apud Scriverium () . post  transp. Petit, Obs. ,, p. , qui etiam Syros pro Scyros scribit;  brevi repensans, quidquid adiecit morae (A) et  post  transp. Swoboda (–) ,. sparsae] stratae Heinsius, Adversaria  et ; versae Giardina (). essent Bothe (). gloriae summum decus? Jac. Gronovius, Sched. Diez. v apud Peiper(-Richter) () in app. merita] multa Heroldtus in Raphelengii notis apud Scriverium () . nonne unus Heinsius, Adversaria . patruique] pariterque Avantius (). post  transp. Heinsius, Adversaria ; post  transp. Peiper(-Richter) ().

troades       –   –    

           –



dea] deis Avantius (); deae Anon. (auctoribus mss.) apud Delrio (2/) adv. p.  et comm. p. . saeva] sera Gronovius (); Thressa Heinsius, Adversaria  (cf. etiam  et ); torva Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). placidam δ, placita Eβ] placida Madvig, Adversaria ,. gnatamque Priami Peiper(-Richter) (). et facta] et sueta Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); officia Giardina (). hic primus] hic proprius Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); infrenus Cornelissen, Mnemosyne2  () –; imprimis Damsté, Mnemosyne2  () . aetatis . . . primae rapit, | Pyrrhum paternae Scaliger apud Scriverium () , Pyrrho attribuens. Pyrrhum et paternus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). Pyrrho attribuit Lipsius apud Scriverium () . possis] passus vel passa est dubitanter Heinsius, Adversaria . nobilem . . . umbram Avantius (). vincendo] imperia Damsté, Mnemosyne2  () . timidos Lipsius apud Scriverium ()  (iam rec.). nimium] nempe Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). feroces? interrogationem notat Gruter apud Scriverium () . haec] huic Heinsius, Adversaria . del. Peiper(-Richter) (). Priame? interrogationem notat Rutgers, Variae lectiones . tun’ me superbum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). tu et timidum Heinsius, Adversaria  (et ). ego etsi Heinsius, Adversaria  (contra metrum); egon’ esse Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). vano ut putem Heinsius, Adversaria . nomen] culmen Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). rapiat Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). brevis EA] levis ‘vir doctus’ apud Baden (). del. Leo, Obs. crit. . etiam EA] Troiam Swoboda (–) ,; utinam Madvig, Adversaria ,. arguissem EA] arcuissem Lipsius apud Scriverium () . hostis EA] ultio Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); ensis Zwierlein, WJA2  () – (cf. Gnomon  []  n. ); miles Giardina (). dono Avantius (). caedis] quaeris vel tendis Damsté, Mnemosyne2  () . del. Peiper(-Richter) (). gregis EA] greges Bücheler apud Leo (). flebili Avantius (). homo est | . . . homini A] homo | . . . homini est Bothe ().

  

                 –  –    

troades iamne] iterumne Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); etiamne Koetschau, Philologus  ()  (apud utrumque contra metrum). amore subito] amoris aestu Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); Amoris igne Leo () in app.; amore nuptae Peiper(-Richter) (2) in app.; amore subido Rossbach, BPhW  () ; amore rabido Damsté, Mnemosyne2  () ; amoris ictu Giardina (); amoris avidum Giardina (). post  versum excidisse susp. Gronovius (). ac veneres novas Bothe () annot. p. . reddo Bothe () annot. p. . et] en Axelson apud Zwierlein (). tremebat Bothe () annot. p. . post  lacunam unius versus ind. (Peiper-)Richter (). inter querelas Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); caedes ut inter Swoboda (–) ,. alti] alii D. Heinsius apud Scriverium () . dedit Heinsius, Adversaria . nunc] non Delrio (2/) adv. p.  et comm. p. . iacta Grotius, Notae r (cf. etiam apud Scriverium [] ). exsolvit EA] exsolvet Axelson apud Zwierlein, KK . post  Agamemnonis orationem excidisse censet Peiper (-Richter) (), quare v.  Pyrrho attribuit. del. Friedrich, Untersuchungen –. omnem Avantius (). post regnum interp. Gronovius (). del. Peiper(-Richter) (). male Peiper(-Richter) () (auctore cod. Rehd. ). arte] rite Peiper(-Richter) (). ratis Bothe () annot. p.  (cum recc.). del. Axelson apud Zwierlein, KK . Ionidesve] Ioidesve J.M. Heusinger () apud Baden (); Inoidesve Peiper(-Richter) (). in septem strophas quaternorum versuum disposuit Goebel, Quaestiones –, vv. . . . b–a. – seclusis. del. Zwierlein, WJA2  () – (sed retinet KK –). dies] rogus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). del. Hoffa, Hermes  () . non] nil Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); num (cum interrogationis nota post funeri) Swoboda (–) ,. an] ai vel ah Jac. Gronovius, Sched. Diez. r apud Bothe () annot. p. , qui at legere mavult. bis . . . et] bis . . . bis Henneberger, Adnotationes . bis quos sena E] bis quo sena Housman, CQ  () – (= Class. Papers ,–).

troades  –  –  –  –       – –

 –            –



tetigit] timuit Axelson apud Zwierlein, KK . sordidus . . . | . . . sordidis Pontanus apud Scriverium () . effluit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). del. Peiper(-Richter) (). spatii] stadii Swoboda (–) ,. mors–animae del. Peiper- (Richter) () (vide infra ad – ). individuo Heinsius, Adversaria  et . post  transp. Peiper(-Richter) () (vide etiam supra ad – et –). non orituraque post iacent add. L. Müller, JKPh  () . Peleius Cornelissen, Mnemosyne2  () . quodcumque accidit] Troia heu (vel ah) concidit Grotius, Notae v; quod nunc accidit Cornelissen, Mnemosyne2  () . aerumnis Viansino () (contra metrum). dira EA] dura Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). recens Herrmann (). Stygis–mors est seni attribuit Bothe () annot. p. . solisne–mors est seni attribuit Scaliger apud Scriverium () ; per parenthesim Gronovius (), Andromachae (cum EA) attribuens;  seni,  Andromachae attribuit Viansino (). est] sit Damsté, Mnemosyne2  () . communis ista terror. hic propius meum | exercet animum Heinsius, Adversaria . alma] alta Heinsius apud Baden (); ima Peiper(-Richter) (). multa] inulta Gronovius (). vultu Viansino () in app. fessus] maestus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). nostro] maesto Peiper(-Richter) (); nostri Viansino () in app.; monstro Giardina (). post  lacunam unius versus ind. Peiper(-Richter) (). iuvit Viansino () in app. tota] lata dubitanter Bentley, JKPh  () – (= Studia ). festina] vel festino Heinsius, Adversaria . inclyti E] inclita Heinsius, Adversaria  (iam cod. P). iacta] iactat (Peiper-)Richter () in app.; recta Giardina (). del. Peiper(-Richter) (). o matri] et m. Bothe () (at m. iam recc.) annot. p. . sacrum Gronovius (). hoc ordine Mesk, WS  () –, disposuit: . –. –. –. . .

 –

– b   

       

        

troades hoc ordine Leo, Obs. crit. –, disposuit: . . . . . . . . . . ; hoc ordine Richter, Symbola –, disposuit: . . . . . . . . . . ; hoc ordine M. Müller, Philologus  () –, disposuit: . –. –. –; hoc ordine Hoffa, Hermes  () –, disposuit: . lacunam ind. . –. post  transp. Friedrich, Untersuchungen –. Andromachae attribuit Raphelengius apud Zwierlein (); (notam om. EA). seductum Bothe () annot. p. . tutum Viansino () in app. turrisque E, turpesque A] tutasque dubitanter Leo, Hermes  ()  (iam cod. M); turpisque Baehrens, Misc. crit. ; turpesne (sic) Richter, Symbola – (sed turpisne apud Peiper-Richter [2]); torvusque dubitanter Herrmann (). fuge EA] fuga Rutgers, Variae lectiones ; doma Giardina (). tumulus] famulus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); famulus vel vetulus Jortin, Miscellaneae ; tremulus Withof, Praemetium –. misero favent dubitanter Peiper(-Richter) (). tegant Viansino () in app. tuve Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). callido Heinsius, Adversaria . seras] seros Weber, Philologus  () ; caras Giardina (). vester] sospes (Peiper-)Richter () in app.; dexter Peiper (-Richter) (), qui hanc vocem cum sequentibus Andromachae dubitanter attribuit (duce Bentley); vivus (Peiper-)Richter (2) in app.; vindex Weber, Philologus  () . augur haec Calchas canit Andromachae attribuit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). haec] hoc Bentley, JKPh  ()  (= Studia ) (iam Marmita []). del. Peiper(-Richter) (). nemus] tenus Damsté, Mnemosyne2  () . senex] gemens Cornelissen, Mnemosyne2  () . nos hoc A] nostros Bothe () annot. p. ; Graiios Housman, CR  ()  (= Class. Papers ,). hac Heinsius, Adversaria . vastus] notus Pontanus apud Scriverium ()  (auctore ms.). an] et Viansino () in app. morte cruciatu] mortis cruciatu Anon. apud Delrio (2/) adv.  (contra metrum); crate cruciatu Bentley, JKPh 

troades

     

            



()  (= Studia ); omnique cruciatu Leo () in app.; morte cruciatam Koetschau apud Peiper-Richter (2) in app.; nocte cruciatu Peiper(-Richter) (2) in app.; mille cruciatum Damsté, Mnemosyne2  () ; forte cruciatu Herrmann (); rite cruciatu Brakman, Mnemosyne2  () ; morte crucianti Axelson apud Zwierlein, KK –; cruce cruciatu Fitch, AJPh  () – (contra metrum); chalybe cruciatu Delz, Gnomon  () ; carne cruciata Giardina, Mouseion3  () ; peste cruciatam Giardina (). vulnera] verbera Heinsius, Adversaria ; funera Peiper (-Richter) (). saevam] siccam Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). inditum] abditum Fitch, AJPh  () –. istis E, ustis A] ipsis Wertis () –; his et G. Williams apud Fantham () –. luem] lue Billerbeck, SSU §  (cum n. ). iratus] atque ira Heinsius, Adversaria –. post  transp. vel del. Raphelengius apud Scriverium () ; post  transp. Delrio (2/) adv. p.  (iam recc.); post  transp. Bothe () annot. p. ; del. Leo (); post  transp. Damsté, Mnemosyne2  () ; post  transp. Zwierlein, WJA2 a () . quod] quae Bothe () in app. ad . prodas] promas Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). versum Ulixi attribuit Gruter apud Scriverium () . admittam Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). parvis] patriis Bothe () annot. p. . post decem interp. Fitch, Annaeana tragica  (interpunctione post monet [] deleta). et] ita Swoboda (–) ,. caruit] caret, ut Lipsius apud Scriverium ()  (auctore ms.); cassus Heinsius, Adversaria  (iam Ascensius); caret et Giardina (). danai dic credent E] Danai, da, credant Heinsius, Adversaria  (contra metrum). abominandum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). et E, set A] sed et Bothe () annot. pp. –. deliquit Scaliger apud Scriverium () ; me liquit Scriverius apud Peiper-Richter (); me linquit vel relinquit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). quaerendum Bothe () annot. p. . erutum Bentley, Studia  (iam cod. Mediol. Trivult. ). iam] nam Viansino (). post  lacunam unius versus ind. (Peiper-)Richter () in app. post  lacunam unius versus ind. Peiper(-Richter) ().

 

  –      

          –        –  

troades animus sero A, a. sicre E] a. saepe Leo, Hermes  ()  n. ; a. facere Birt, RhM  () ; a. nempe Richter, Symbola ; a. certe Koetschau, Philologus  ()  (contra metrum); a. scire Weber, Philologus  ()  (iam varii Edd.); a. segne Damsté, Mnemosyne2  () ; a. ferre Paratore apud Giardina () vel iam apud G. Brugnoli, MAL , / () ; aegre quisque Giardina (). debitum muris] d. tumulo Cornelissen, Mnemosyne2  () –; deditus morti Giardina (). vatem sequi] fatum exequi Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). del. Cornelissen, Mnemosyne2  () . del. Peiper(-Richter) (). mei] mihi Karsten, Spicilegium . prorutus] proruto Damsté, Mnemosyne2  () ; erutus Giardina (). hinc Viansino (). quidnam] quid iam Leo (). peragam Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); vertam Zwierlein, KK . e summo] ex imo Karsten, Spicilegium –; a summo olim Fitch, Phoenix  () . sepulcrum Pontanus apud Scriverium ()  (auctore ms.). post  lacunam unius versus ind. Peiper(-Richter) (). offeram] afferam Heinsius, Adversaria ; inferam Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). sentit dubitanter Zwierlein, KK . flebilis] debilis dubitanter Heinsius, Adversaria . ferro] leto Giardina () p. . repelle animum A] repelle Avernum Avantius (). mater] pariter Jac. Gronovius, Sched. Diez. v. prosternis una? interrogationem notat Bentley, Studia . prematve Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). post  transp. Peiper(-Richter) (). del. Peiper(-Richter) (). miserae Lipsius apud Scriverium () . excipiat] exhibeat Heinsius, Adversaria ; aspiciat Leo (). Ulixes Peiper(-Richter) (). funera] vulnera Marmita () et Avantius (); munera Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). tuis Damsté, Mnemosyne2  () . meliora Bothe () in add. p. . hoc fuit] profuit Scaliger apud Scriverium () . del. Viansino (). an has A] en has Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). Troiam] rursum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ).

troades      

–        

     – b–a   



quae–potest? per parenthesim M. Müller, Philologus  () . o] et Bentley, JKPh  () . Ulixei Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). danais nota est E] nota Danais Avantius (). levet Heinsius, Adversaria . del. Peiper(-Richter) (). medios] toties Leo () in app.; divos olim Richter, Symbola ; demens Richter, Symbola ; melius Garrod, CQ  () ; plenos Hoffa apud Giardina (); medicos Hudson-Williams, CQ2  () ; tremulos Giardina (). post  transp. (Peiper-)Richter (2). parva] patria D. Heinsius apud Scriverium []  in textu; prima dubitanter Peiper(-Richter) (); gravia Giardina (). lusus E, lustri A] ludi dubitanter Delrio (2/) comm. p. ; festi vel ludi Scaliger apud Scriverium () . puerum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). revocante EA] reboante Hemsterhuys () ad Luciani dial. deor.  (Ed. , vol. , p. ); resonante Giardina (). barbarica] Dardania Cornelissen, Mnemosyne2  () . o Marte diro Peiper(-Richter) (). tristius] dirius Bothe () annot. p. . leti] mortis Jortin, Miscellaneae –. parva] paula Bothe () annot. p. . paucas] caros vel pavidos vel patulos vel apertos Heinsius, Adversaria ; precibus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); patrios Bothe () annot. p. ; paucis Baden (); opacos Peiper(-Richter) (); glaucos Madvig, Adversaria ,; patiens Richter, Symbola ; partus Damsté, Mnemosyne2  () . liberos Troas vide] vise Troas liberos Scaliger apud Scriverium () . leo] loco Heinsius, Adversaria  et ; nece Damsté, Mnemosyne2  () . tenens E, premens A] terens Giardina, RFIC  ()  (iam MCr – [/] ; cf. etiam Ed. ); petens Giardina (). frangitque agitque Heinsius, Adversaria  et ; frangit trahitque Giardina (). rapiet] raptat Gruter apud Scriverium () . comas | . . . lacrimas] comae | . . . lacrimae (scil. quidquid []) Heinsius, Adversaria . quidquid–est del. Peiper(-Richter) (). solacia Heinsius, Adversaria . meus] merus Bothe () annot. p. ; viri Giardina (). captis Viansino () in app.

 –

  

       





troades cantici versus hoc ordine Peiper, Obs. –, disposuit: – . . . –. lacunam ind. –. –. . lacunam ind. . lacunam ind. –. . lacunam ind. –. lacunam ind. aptior Phthie Ascensius (); aptaque Ed. Basiliensis () in marg. apud Peiper, Obs. . meliorve Bothe () annot. p. . armenti? interrogationem notat Fantham (). post  transp. Richter, Symbola ; post  transp. Zwierlein, WJA2  () ; ante  (vel ante ) transp. Fitch, Phoenix  () . speciosa dubitanter Peiper(-Richter) () p. XLVII. gortinis E, cortine A] Gortyne Avantius (); Gyrtone Gronovius (). Tricce Delrio (2/) adv. p. . an] ac dubitanter Richter, Symbola . rivis] rubis Marmita () comm. p. ; ruscis Bothe (). Mothone] Meliboea Marmita () comm. p. . Oetaeis] Ossaeis Peiper, Obs.  et . caeli Peiper, Obs.  in textu. tunc] tum Bothe (). varii] rari Avantius (). an] ac Bothe (). Attica] arctica Delrio (2/) comm. p. ; Thracia dubitanter Heinsius, Adversaria –; ardua vel saxea Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). Peparethos] Perithaedos vel Sypalettos Delrio (2/) comm. p. ; Probalinthos Jac. Gronovius, Sched. Diez. r ad ; Lycabettos Bothe () annot. p. . ora] uva (sc. Attica) Baden (). ante  lacunam duorum versuum ind. Scaliger apud Scriverium () , quam quove iactatae pelago feremur | exules? ad quae loca, quas ad urbes? supplendam esse censuit; lacunam vel ante  indicat (ut iam Scaliger) vel post  Zwierlein, WJA2  () . numine Aiacis Salamina clari Giardina () p.  (post lacunam, vide supra). veri] veram Scaliger apud Scriverium () ; cernam Grotius, Notae v-r; visam Jortin, Miscellaneae ; saevi Peiper, Obs. ; ducar Habrucker, WMB  () ; pergam vel visam vel cepi Madvig, Adversaria ,–; habebo Leo () in app.; agere Summa, Symbolae ; vertar Brakman, Mnemosyne2  () ; diri vel duri Axelson apud Zwierlein, KK . fera notam Calydona saeva] feret fatum Calydona servas Withof, Praemetium –; fera notam ad Calydona versa Peiper(-Richter) ().

troades –                       

     



post  transp. Peiper, Obs. , lacuna duorum versuum inter  et  indicata. quasve Avantius (). senilem] Neleam Jac. Gronovius, Sched. Diez. v (contra metrum). Pisas] Pisam Avantius (). saevae Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). dominusve Bothe () annot. p. . hecuba E, hecube A] Hecabe Bothe () annot. p. ; Hecubam dubitanter Peiper(-Richter) () p. XLVII. post  lacunam unius versus adonei ind. Peiper, Obs.  et . narrare] parare vel ornare Heinsius, Adversaria . soror? interrogationem notat Marruzzino, Orpheus2  ()  n. . fallatur] fraudetur Avantius (). post  transp. Peiper(-Richter) (). mors] sors Heinsius, Adversaria . post  transp. Swoboda (–) ,. cui] tibi Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). del. dubitanter Leo, Obs. crit. – (om. iam E). quisnam Viansino () in app. totis] latis Viansino (). graviora passa] graviore planctu vel graviore pulsu Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). solus occulte] soli at occulte Swoboda (–) ,. servitia ferre? interrogationem notat Bentley, Studia . tanti EA] tantus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). pependit? interrogationem notat Bentley, Studia . cladis? interrogationem notat Bentley, Studia . Paridi] praedae Leo, Obs. crit. ; (ignosce:) pridem Peiper -(Richter) (2) in app.; raptae (Peiper-)Richter (2) (praeeunte Schrader apud Clausen, Mnemosyne4  [] ); insonti Viansino () in app. (contra metrum); captae dubitanter Zwierlein, KK –; trepidae Giardina (). iratum] irritum Fabricius apud Scriverium ()  (iambus in quinto pede rarissime admittitur); infestum Giardina (). causa est? interrogationem notat Bentley, Studia . missis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). vadoso sigaeo spectans sinum E, vadosos sygeon spectans sinus A] vadoso Sigeon spectans sinu Gronovius (); vado (vel vadi) Sigeon aspectans sinum Birt, RhM  () –. dic, fare] effare Heinsius, Adversaria . Achillis] Paridis dubitanter Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). vide ut animus ingens laetus audierit] viden’ animus ingens laetus ut audierit Fabricius apud Scriverium ()  (contra



   b–   –       

b–a b–a – –     

 

troades metrum); vide ut animi ingens hilaris audierit Gronovius (); vide, ut animi ingens laeta inaudierit Bothe () annot. p.  et in add. p. ; viden? animus ingens laetus audivit Anon. apud Schmidt, Diss. () . et secl. Viansino () in app. animae Anon. (Delrio [2/] in textu) in Gruteri notis apud Scriverium () . totum gregem EA] tantum g. Leo (); tantos greges Giardina (). inrigat–cadit Andromachae attribuit Peiper(-Richter) (). inrigat] en rigat Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). post  lacunam unius versus ind. Peiper(-Richter) (). post  transp. (Peiper-)Richter (). nata] grata Madvig, Adversaria ,. nos, Hecuba, nos, nos, Hecuba] non occubans, nos, Hecuba Bothe () annot. p. ; non illa, nos, nos, Hecuba (Peiper-)Richter () in app. meae . . . mihi] mihi . . . meae Garrod, CQ  () . quem dominum voco] quem ad dominum vocor? Heinsius, Adversaria . brevis] gravis vel levis Axelson apud Zwierlein (). dirus dubitanter Richter, Symbola . urnae regibus haud reges Anon. (cf. Delrio [2/] comm. p. ) in Gruteri notis apud Scriverium () – (contra metrum); urnae haud regibus reges Anon. apud Farnabium () p.  n. ; urnae regibus greges dubitanter Herrmann () in app. (iambus in quinto pede rarissime admittitur). saeva–quis del. Peiper(-Richter) (). Hectoris–Achillis? del. Leo (). post  transp. Scaliger apud Scriverium () –, et hunc ordinem constituit: . . . . . . non pelago–mare per parenthesim Giardina () (praeeunte Bannier, RhM  [.] ). me] te Axelson apud Zwierlein, KK . saeviet ventis] saevient venti Herrmann (). post  lacunam ind. Leo (), quam in app. sociosque merget, obruent reducem quoque supplendam esse censuit. del. Fitch, Annaeana tragica , lacunam post  cum Leo indicans. in loco A] in lucro Scaliger apud Scriverium () . sortem occupavi praemium eripui tibi E, s. o. p. eripuit mihi A] sors occupavit, praemium eripuit mihi Delrio (2/) comm. p. ; sorte occupata praemium eripui tibi Heinsius, Adversaria –. incitato] en citato Peiper, Obs.  n. . torvus Garrod, CQ  () .

troades     –  –    –      – 

           



maerenti est Ascensius () in textu; m. es Bothe () annot. p. . dulce maerenti, populos Heinsius, Adversaria . et merentes E, lamentis A] maerentis Peiper(-Richter) (). fletu] fato Axelson apud Zwierlein, KK –. del. Gruter apud Scriverium () . tolle felices: miserum, licet sit, | nemo se credet Madvig, Adversaria ,–. iacentes] recentes Anon. (cf. Delrio [2/] adv. p. ) in Gruteri notis apud Scriverium () . post  transp. Peiper(-Richter) (). litus] vectus Leo (); latus Schenkl, WS  () ; laetus Koetschau, Philologus  () ; tutus Damsté, Mnemosyne2  () . terris E, spargi A] sterni Giardina () in app. cum] dum Leo () (iam recc.). revertit Leo (). villis | aureis Bothe () annot. p. . fecit] tulit Viansino () in app. (contra metrum). Pyrrha] coniunx olim Raphelengius apud Scriverium () . del. Viansino (). relictis Pontanus apud Scriverium ()  (auctore ms.?). ante  lacunam ind. Leo (), quam in app. caede cum pontus fuerit piatus supplendam esse censuit; post  transp. Hoffa, Hermes  () . et . . . | cum] cum . . . | et Richter, Symbola . del. dubitanter Zwierlein, WJA2  () –. iacet EP, iaceat Tacβ] squalet Peiper(-Richter) (); stabat (Peiper-)Richter () in app.; paret Peiper(-Richter) (2) in app.; flagret (Peiper-)Richter (2); lucet Garrod, CQ  () ; apparet Giardina () in app. post  lacunam ind. (Peiper-)Richter (). quamque Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). post  transp. (Peiper-)Richter (). est una magna magna E, est una magna A] est magna magna (una secl.) Jac. Gronovius, Sched. Diez. r; est summa magna dubitanter Peiper(-Richter) (). nota] Scaea Liedloff, Nachbildung  n. . saeva] sola Leo, Obs. crit.  n. ; nuda Giardina (). e (A) cacumine EA] e fastigio Lange, Quaest. metr. . evecta Bothe () annot. p. . imminens] patens Pontanus apud Scriverium () ; eminens Grotius, Notae v. pressit] prensat Grotius, Notae v; prendit Giardina (). animus Avantius (). pressus Pontanus apud Scriverium ()  (auctore cod. Crus.).

 

troades

ferox] fert os Summa, Symbolae ; fervet Hoffa, Hermes  () . superbe EA] superne vel superbus (superbus iam Trevet) D. Heinsius apud Scriverium () –; superbit Leo () in app.; superstat Damsté, Mnemosyne2  () ; superbo Walter, WS  (/) ; superbum Giardina () in add. p. ; superbum vel supernum Giardina, Mouseion3  () . lacunam inter superbe (EA) et moverat ind. Schenkl, WS  () . – dum–superos per parenthesim Zwierlein, KK .  non trepidus puer post regna add. Anon. in Gruteri notis apud Scriverium ()  (iam cod. P2).  cingens Jac. Gronovius, Sched. Diez. v.  leget Bentley, JKPh  ()  (= Studia ).  corpus] pondus dubitanter Axelson apud Zwierlein (). – post locum (), non post more () interp. Bücheler apud Leo ().  illic Ed. Scaligerana () apud Peiper-Richter () in app.  modo] face Avantius (). b–a et fere–laudant per parenthesim Gruter apud Scriverium () ; del. Zwierlein, WJA2  () –.  et effert E, et fere A] ut fere Gruter apud Scriverium () ; utque fit Leo, Hermes  () .  perituram adulant Hieronymus Aleander in Fabricii notis apud Scriverium ()  (perituram iam recc.).  movet animus omnes: fortis et leto obvia (sc. Pyrrhum antecedit) Bentley, JKPh  ()  (= Studia ).  del. Zwierlein, WJA2  () –. tremunt] ferit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ).  editus EA] edito Ed. Scaligerana () apud Peiper-Richter () in app.  del. Bentley, JKPh  ()  (= Studia ).  penitus exacta EA] penitus ex arte Grotius, Notae v; penitus exactum vel pectori exactum Heinsius, Adversaria –.  prono Heinsius, Adversaria .  abduxit EA] obduxit P. Victorius, Var. lect. XV,  et M.A. Muretus, Var. lect. X,  p.  in Gruteri notis apud Scriverium () .  saevusque] siccusque Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); avidusque Giardina ().  anilis] senilis Anon. apud Richter, Diss. () . expuam] exuam Garrod, CQ  () .  me solam? E, me? sola A] mea sola? Bentley, JKPh  ()  (= Studia ) (contra metrum); me, sola? Bothe () annot. p. .

troades    



violenta, virginibus venis] non lenta virginibusque ades Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); nec lenta virginibus venis Madvig, Adversaria ,–. ubique . . . saeva E, ubicumque . . . saeva A] utcumque . . . sera Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). properans Habrucker, WMB  () . del. Peiper(-Richter) (). nocte] mente Leo, Obs. crit. –. quam] quae Bothe () annot. p. .

PHOENISSAE              

   

 

caeci parentis . . . et fessi E, c. p. . . . ac f. A] caeci parentis . . ., i, f. Birt, RhM  () –. patris] lateris Gronovius () ad ; fratris Bothe () annot. p. ; pariter Peiper(-Richter) (2) in app.; gradus Damsté, Mnemosyne2  () . patrem] parum Bothe () annot. p. . deflectis] me flectis Jac. Gronovius, Sched. Diez. v. quam] cum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). manu? interrogationem notat Commelinus apud Scriverium () ; manu! exclamationem notat Housman, CQ  ()  (= Class. Papers ,). hinc] i D. Heinsius apud Scriverium () . peragrato EA] pererrato Peiper(-Richter) () in app. instincta E, instinctas A] instincta a M. Müller, Quaest. crit. . mali Heinsius, Adversaria . inlisum Leo () (cf. etiam p. ). ostendit Leo (). post  transp. Delrio (2/) comm. p. . immerso Avantius (). minor rupis E, inoque (itioque δ) preceps A] Inoa rupes Gronovius () in textu; Minoa rupes dubitanter Bessel, Syntagma –; minora rupes Bothe () annot. p. . suum EA] viri Gronovius () ad ; ferum Bothe (); sui Baden () ex cod. Voss.; novum Peiper(-Richter) (); vetus Viansino (). mortem E, montem A] sortem Heinsius, Adversaria –; tandem dubitanter (Peiper-)Richter (); votum dubitanter Peiper, Praefationis supplementum . hic Bothe () annot. p. . pestifero] pestiferum Karsten, Spicilegium ; castifico Giardina (). post amore (non post vinctum) interrogationem notabat olim Florens apud Scriverium () . vinctum] vivum Lipsius apud Scriverium () . tenes] times Bothe () annot. p. . sanguineum gerens E, sanguinem genus A] sanguineum ingerens Heinsius, Adversaria . video ego Florens apud Scriverium ()  (contra metrum);



     

   

 

–         

phoenissae egon video? Commelinus apud Scriverium ()  (contra metrum), sed versum non sanum esse susp. animi Gronovius () in textu. omitte poenas . . . morae] remitte poenae . . . moras Heinsius, Adversaria – (poenae . . . moras iam Grotius, Notae r). recipe. admitte E, recipe A] admitte Lipsius apud Scriverium ()  (cum cod. suo). quid EA] quod Gronovius () ad ; quo Heinsius, Adversaria . praedico] perire Florens apud Scriverium () . pars summa magni patris e regno E, p. magna p. optimo regno A] p. magna p. optimo e regno Avantius (); p. summa p. optima e regno Florens apud Scriverium () ; p. summa p. optimi regno Gruter apud Scriverium () ; p. summa opimo p. e regno Grotius, Notae v; p. una magno p. e regno Gronovius (); p. summa magno p. e regno Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). hanc Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). sceptra . . . regno] regna . . . sceptro Gronovius (). hunc . . . alter] huc . . . frater Heinsius, Adversaria ; hanc . . . alter Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). regam] ducam Gronovius (); regi Heinsius, Adversaria ; tegam dubitanter Baden (). dirigam EA] diligam Florens apud Scriverium () . gradum] patrem Lipsius in Florentis notis apud Scriverium () . vade: Heinsius, Adversaria . duce me E, duce e A] ( quovis vertero) duc e Scaliger apud Scriverium () . omnis] una nam Viansino () in app. eligitur] exigitur Cornelissen, Mnemosyne2  () . del. (Peiper-)Richter () (b–a om. E). post hanc (non post petamus) interrogationem notat Raphelengius apud Scriverium ()  (auctore cod. Ortelii). lapsi] lassi Heinsius, Adversaria . in hunc] vin’ huc Heinsius, Adversaria . victasque] iunctasque Bothe () annot. p. ; cunctasque Giardina (). post  transp. Peiper(-Richter) (). spem siste: tantis te malis vinci, mori est dubitanter Heinsius, Adversaria . credis EA] per parenthesim Florens apud Scriverium () ; cedis? Winterfeld, Schedae criticae . efferet Heinsius, Adversaria . erimus] simus Heinsius, Adversaria  (contra metrum). salvo Heinsius, Adversaria .

phoenissae     

   

  b–a – 

–  





post  transp. (Peiper-)Richter (); del. Leo, Obs. crit. –; post  transp. Tachau, Philologus  () . regnum en mei Pontanus apud Scriverium () . faciet] facinore Leo, Hermes  () . ibi sit; relinquo] ( . . . opus) se meque dignum vel prosit recingi dubitanter Heinsius, Adversaria ; illis relinquo Peiper(-Richter) (). del. (Peiper-)Richter () (praeeunte Grutero apud Scriverium [] ). erepam ad ignes Gronovius (); praeibo a. i. vel properabo a. i. vel ferroque et igne Heinsius, Adversaria ; en repo a. i. dubitanter Bessel, Syntagma ; haerebo? tu adiges. Bothe () annot. p. . funebrem escendens struem Heinsius, Adversaria ; funebrem escendens s. (cum Heinsio) vel funebrem escendi ut s. vel funebrem escendam s. Bothe () annot. p. ; funebri abscondar strue Leo () (cf. etiam p. ); funebres, condam struem Hoffa, Mat. , in app.; funebrem accendam s. Fitch, Phoenix  () –. pectusque solvam] pectus resolvam Heinsius, Adversaria ; corpusque solvam Giardina (). saevum est] Aegaeum Heinsius, Adversaria  (contra metrum). duc: duc, ubi altis Heinsius, Adversaria . torva] torta Lipsius apud Scriverium () ; curva Gronovius (). ducat] durat Ascensius (); sulcat Heinsius, Adversaria ; volvat Peiper(-Richter) (2) in app. dubitanter del. Heinsius, Adversaria . verba] fata (Peiper-)Richter (). et Cadmi–Parnason del. Scaliger apud Scriverium () – . hoc ordine disposuit (Peiper-)Richter (): . a. b. a. b. – deletis. quo . . . latet] quod . . . lavat vel quod . . . lavit (contra metrum) Rutgers in D. Heinsii notis apud Scriverium () ; quo . . . scatet Bothe () annot. p. , Gronovio attribuens; quo . . . iacet vel labat vel lavat vel salit Bessel, Syntagma . del. (Peiper-)Richter (). committens] conectens Giardina () p. . en haereo fati (contra metrum) vel haereone f. Heinsius, Adversaria . post  Antigonae orationem duorum versuum excidisse putat Swoboda (–) ; hiatum a poeta relictum esse putat Leo (); lacunam quinque versuum ind. (Peiper-)Richter (). hoc] huic Heinsius, Adversaria .

         b–    b–a       

  – 

phoenissae noxias lapsu vias E, noxias lapso vias A] saxa lapsuro invia Heinsius, Adversaria –; noxias lapsus vias Giardina (). ferant Heinsius, Adversaria . perficiet Gronovius () in textu (cf. etiam Jac. Gronovium, Sched. Diez. v apud Bothe [] annot. p. ). veni] rue (Peiper-)Richter () in app. destina Heinsius, Adversaria  (cf. etiam ). nostri Heinsius, Adversaria . corpus EA] pectus vel costas vel crates Heinsius, Adversaria  et . tortos dubitanter Heinsius, Adversaria  et . nuda] excludas Castiglioni apud Viansino (). ac tabo Heinsius, Adversaria . non ego–volui per parenthesim Ascensius (). morte] nocte Gronovius (); sorte Heinsius, Adversaria ; parte Giardina (). tum EA] tunc Leo (). haesit Fitch, Phoenix  () . audies–praestitisti del. Scaliger apud Scriverium () –. Oedipus Schmidt, Diss. () –. coepi E, cepit A] coepsti, ‘pro coepisti’ Gruter apud Scriverium ()  (etiam Pontanus apud Scriverium [] ); coeptum Viansino (). magnanime, miserandae] miseranda magnanimae Fabricius apud Scriverium ()  (auctore ms.); miserandae, magnanime Lipsius apud Scriverium ()  (contra metrum). aut] ast dubitanter Delrio (2/) comm. p. . tempore aut EA] tempore atque vel temporum haud Bothe () annot. p. . et EA] at (Peiper-)Richter (). abscidit] abscessit Avantius (). ipse cui deo nullo est opus E, ipsi ceu video nullo est opus A] ipsi saevitia nulla est opus D. Heinsius apud Scriverium () –  (contra metrum); ipso cui deo nil e. o. Grotius, Notae v; ipsi ceu video nullum e. o. Anon. apud Gronovium () ad  (contra metrum). cupiat] fugiat Lipsius apud Scriverium () . petat] horreat Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); neget Herrmann (). velle A] belle Delrio (2/) comm. p.  (contra metrum). velle non tempsit mori Grotius, Notae v. contempsit mori | qui non cupivit Delrio (2/) comm. p. ; non temnit m. | q. concupiscit (q. c. iam Poggio) Anon. (Delrio ad loc.) apud Gronovium (). qui concupivit E, qui non concupiscit A] q. concupiscit Poggio apud Leo () in app. et Avantius (); q. non cupiscit Lipsius apud Scriverium () ; q. non cupiscet Commelinus

phoenissae

        

  b–a    

     



apud Scriverium ()  (auctore ms.); qui pauca novit Giardina (). suffecerit Heinsius, Adversaria . tibi vita abstulit Heinsius, Adversaria . tumultus? interrogationem notat Heinsius, Adversaria . del. Wilamowitz apud Leo (). quae feci nocens A] quia feci nolens Commelinus apud Scriverium ()  (contra metrum). qua exurgit Viansino (). ego] et dubitanter Raphelengius apud Scriverium () ; aut Florens apud Scriverium () . omne qua E, omne quo A] antra quo Damsté, Mnemosyne2  () –. sensum ah! tui Jac. Gronovius, Sched. Diez. v apud Bothe () annot. p. . quae] qui Scaliger apud Scriverium () . est criminum E, cr. es A] es criminum Lipsius apud Scriverium () ; criminum (sive est sive es deletis) Commelinus apud Scriverium () . post subinde interp. Scaliger apud Scriverium () . et] at vel sed Bothe () annot. p. . fata quis–umquam post antecessit () transp. Peiper(-Richter) () (contra metrum, quia hiatus non admittitur). nox] nex Avantius (); mox Herrmann (); mors Giardina (). praecoqui fato Viansino (). numquid . . . peccavit? interrogationem notat Bentley, Studia ; numquis . . . peccavit? Damsté, Mnemosyne2  () . calidoque] validoque S.J. Harrison, CQ2  () – (praeeunte Cornelissen, Mnemosyne2  [] ); rigidoque Giardina (). transuit E, transtulit A] transtudit (praeeunte Avantio []) vel transiit Lipsius apud Scriverium () ; transigit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). avibusque avidis A] atque avibus avidis Poggio apud Leo () in app.; avibusque avitis olim Gruter apud Scriverium () ; avibusque rapidis Grotius, Notae v. tinctas] attractas Avantius (); instinctas Heinsius, Adversaria . alia pietas] aliqua p. Ascensius (); nulla virtus Giardina (). nostras? interrogationem notat Bentley, Studia . possunt Ascensius (); possint Delrio (2/) comm. p. . armavit aliis Bothe () annot. p. , duce Jac. Gronovio, Sched. Diez. r ad , qui hanc lectionem perperam codici E assignat.

         –

    b–

     

   –

phoenissae sacro feret] caro feret vel caro auferet Heinsius, Adversaria – et ; caro feret Giardina (). Argos] agros Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). haec una] hoc unum vel hoc causae Heinsius, Adversaria . rabide frementes Heinsius, Adversaria . illos] ipsos Leo, Obs. crit.  n. . post me lacunam ind. (Peiper-)Richter (). hic Oedipus Aegaea] hic Oedipus, hic, Aegaea Lipsius apud Scriverium () ; hinc Oedipus Aegaea Viansino (). omnis flagiti post vivet suppl. Birt, RhM  () –. ante  lacunam unius saltem versus ind. Leo, Obs. crit. , quam patris appellatione parumper aures commoda: te iam, pater supplendam esse censuit, – Antigonae attribuens; ante  lacunam complurium versuum ind. Moricca (2), quia scaenae inter Oedipum et Antigonem finem et subsequentis initium deesse putavit. exemplum ingens E] exemplum in ingens Lipsius apud Scriverium () ; exemplar ingens Peiper(-Richter) () p. XLVI; te exemplum in ingens Fitch (). arceat dubitanter (Peiper-)Richter (). amoris] moris Raphelengius apud Scriverium () . metite A] petite Heinsius, Adversaria . cuncta] iunctim Bothe () annot. p. . b–a (mitte–doloris) nuntio, b– (ac te–veni) Antigonae attribuit Bothe () annot. p. ; b– (mitte–veni) nuntio attribuit M. Müller, Philologus  () –. ac] at Bothe () annot. p. . vides] quid me Heinsius, Adversaria . casus et] cassus hic Heinsius, Adversaria –; caecus hic Giardina (). capio Heinsius, Adversaria –. quod debet] quid debet? Heinsius, Adversaria . date arma patri EA] date arma matri Gronovius () (iam cod. O); date arma patriae Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); dante arma patre Bothe () annot. p. . eruet Fitch, Phoenix  () –. ante  multa deesse putat Scaliger apud Scriverium () . manus Bothe () annot. p. . cum fecerat, cessavit, ut spolium tulit Bothe () annot. p. ; qua fecerat, gestavit ut spolium caput (Peiper-)Richter (). fecit scelus, sed] felix, scelus si Garrod, CQ  () . ultra suum | scelus haec cucurrit Lipsius apud Scriverium () ; ultro suo| sceleri occucurrit (occucurrit Gronovius ad ) Bentley, Studia ; utero suo | scelus occultavit Herrmann ()

phoenissae

          – 

 –             



(contra metrum); ultra suo | scelere hoc cucurrit Giardina () in app.; ultra suum | scelus cucurrit. hoc Zwierlein, WJA2 a () –. nocentem Lipsius apud Scriverium ()  (contra metrum). etiamnum Avantius (). quod cingit EA] q. scindit vel q. findit Gronovius (); q. stringit Heinsius, Adversaria ; qui findit Fitch, Phoenix  () . utrumque EA] utrimque Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). salva E, tota A] saeva Gronovius (); Graia Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). iam] nam Viansino () in app. vide ut A, viden ut E] viden? Lachmann ad Lucr. , (p. ). erigat] egerat P. Burman (iun.), Anthol. Lat. I, p. . equestri] equino Bothe () annot. p. . submittit! en (si vera metuentes vident) Bothe () annot. p. . amorem] morem Heinsius, Adversaria . nuntio attribuunt Anon. (cf. Delrio [2/] comm. p. ) apud Farnabium () p.  n. . perge, i, parens, et concita celerem gradum Fabricius apud Scriverium () ; perge, o parens, perge et cita celerem gradum Leo, Hermes  ()  n. ; perge, o parens, i, perge concito gradu Rossbach, BPhW  ()  (iambus in quinto pede rarissime admittitur). medium inter Damsté, Mnemosyne2  () . tene] tenens Heinsius, Adversaria ; gere Giardina (). exponens caput | resistam inermis vel exponam caput, | resistam inermis Heinsius, Adversaria . fuerit] cluerit Heinsius, Adversaria . aliquod Gronovius (), qui hanc lectionem perperam codici E (aliquot) assignat. prece Heinsius, Adversaria . et ecce] ecce, ecce Fabricius apud Scriverium () ; en ecce Viansino (). nuntio attribuit Bothe () annot. p. ; satelliti Leo (). observans famem] obturbans dapem Cornelissen, Mnemosyne2  () . fugit] subiit Heinsius, Adversaria ; fertur Giardina (). ante  transp. Madvig, Adversaria ,. vibrata EA] librata Heinsius, Adversaria . latet A, iacet E] vacat Billerbeck, MH  () . cessatve Heinsius, Adversaria . obtendit Heinsius, Adversaria . abnuentes E] ambigentes Damsté, Mnemosyne2  () . post  canticum excidisse coniecit Birt, RhM  () .

  



        

 



phoenissae del. Axelson apud Zwierlein, KK . ac dico? et ex quo dexteras lege datis? Avantius () (contra metrum); ac dico? et ex aequo mihi dextras datis? Fabricius apud Scriverium ()  (auctore cod. Regiomont.); ac (dico, ut aequum est) dexteras matri datis? Bothe () annot. p. , interrogatione post ocius (v. ) deleta. donate matri pacem EA] donate matrem pace L. Valla apud Ascensium () (cf. Appendix infra, p. ); donate matri bella Gronovius (); donate matri scelera Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); donate matri–parce! Baden (); donate matri pacta L. Müller, De re metrica2 ; domate Martem pace M. Müller, Philologus  () ; donate matri, facere Peiper(-Richter) (2) in app.; date arma matri saeva Tachau, Philologus  () ; donate matri placida Brakman, Annaeana nova ; o nate, fratri parce dubitanter Herrmann (); donate patriam pace Giardina (). mediam se opponit Heinsius, Adversaria . proinde iam E] aut proinde Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); iam proinde Leo, Hermes  ()  n. . iam numquam] non unquam Lipsius apud Scriverium () . tu tot labores Fabricius apud Scriverium () ; tu qui l. Gruter apud Scriverium () . redde] crede Heinsius, Adversaria ; pande Giardina (). nam] iam Viansino () in app. exarmatur] est armatus Avantius (); exarmetur Giardina (). ferri] es ferri Avantius (); belli Giardina (). post utroque lacunam trium fere versuum ind. (Peiper-)Richter (). sed] si Pontanus apud Scriverium ()  (auctore cod. Cantabr.). suis] tuis Heinsius, Adversaria  (iam Ecl. Lugd.). hastae arma defixa incubant E, hastae et arma defixa incubant A] hastae et arma defixa incubat Lipsius apud Scriverium () ; hastam et arma defixa incubans Gronovius (); astat, arma defixa incubans Jac. Gronovius, Sched. Diez. r apud Bothe () annot. p. ; astat, arma defixa incubant (Peiper-)Richter (); hasta est, arma defixa incubant Leo (); idem, sed refixa Karsten, Spicilegium  (contra metrum); hastae parma defixae incubat Morel, AJPh  () . te maria tot diversa] per maria tot tam varia Jac. Gronovius, Sched. Diez. r; te maria quam diversa vel tene arva tot diversa? Heinsius, Adversaria –; te fata tot diversa Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); te amara tot diversa Bothe () annot. p. ; te damna tot tam varia dubitanter (Peiper-)Richter (); te maria tam diversa Peiper(-Richter)

phoenissae

    b–a   –     

  –          



(2) p. XXXII; tot varia, tot diversa dubitanter Herrmann (); te maria tam diversa Giardina (). sua EA] sacra Leo () (cf. etiam Obs. crit. ). galeas E, gazas A] phaleras vel pallas Heinsius, Adversaria ; pateras Giardina (). orbes Peiper(-Richter) () in app. tuis] meis Swoboda (–) ,, qui a (dotale . . . est) Eteocli, –a Polynici attribuit. thalamos Heinsius, Adversaria . dixit–timebis secl. Peiper(-Richter) (). ah, triste Jac. Gronovius, Sched. Diez. r apud Bothe () annot. p. ; en triste Viansino (). ictus Karsten, Spicilegium . del. Zwierlein, WJA2  () –. gravis Heinsius, Adversaria . vestri] vasti Damsté, Mnemosyne2  () . post vidit (non post catervas) interp. Bothe (). petant Heinsius, Adversaria . hoc utrimque populus omnis, hoc vidit soror Gronovius (), perperam codici E assignans; hoc populus omnis vidit utrimque, hoc soror Heinsius, Adversaria ; hoc populus omnis et utrimque hoc vidit soror Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); hoc populus utrimque omnis, hoc v. s. L. Müller, De re metrica2 ; hoc populus omnis, utraque hoc v. s. Peiper, Praefationis supplementum ; et populus omnis vidit; utriusque hoc soror Birt, RhM  () ; hoc populus omnis, vestraque hoc v. s. Frank () –; hoc populus omnis, caraque hoc v. s. Giardina (). quae] qua Viansino () in app. patriam petendo perdis Damsté, Mnemosyne2  () ; petisne patriam perdere? Giardina (). quas] quae (Peiper-)Richter (). del. (Peiper-)Richter (). turres venit in summas A] turres excitans summas Withof, Praemetium –. post victor (non post franges) interrogationem notat Gronovius (). matres ab ipso Avantius (). exilio Rossbach apud Peiper-Richter (2). caris] sacris Viansino (); patriis Giardina (). ferum durum Karsten, Spicilegium ; ferum durus Viansino (); ferum ac durum Giardina (). post errem (non post semper) interrogationem notat Leo (). sequar] precer Heinsius, Adversaria ; petam Giardina (). at] et Viansino (). superba] superbus Avantius (); superba? interrogationem notat Delrio (2/) comm. p. .

       

–



       

phoenissae h. date repulso Jac. Gronovius, Sched. Diez. r; h. date repulsis Bothe () annot. p. . dono Viansino (). saevo] laeva vel avito Heinsius, Adversaria  (servo olim Heinsius, Adversaria ); fulvo Giardina (). possint Viansino () in app. iacent] patent Zwierlein, WJA2 a () . latis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). hebrus EA] Hermus Gronovius (). hinc] i Hoffa, Mat. , in app.; hac Fitch, Phoenix  () . relinquit nomen Ionii maris EA] relinquit nomen Ionii mare Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); relinquit nomen Ionium Thetis Bücheler apud Leo () in app.; reliquit nomen Inois mari Wilamowitz apud Leo () in app.; relinquit numen Ionii maris Peiper(-Richter) (2) in app.; recludit limen I. m. Giardina (). reliquit nomen: Ionii maris | fauces Abydos Sestosque oppositae premunt Ascensius () (contra metrum); relinquit n. I. maris | fauces Abydi Sestos oppositae premit Avantius (); relinquit n. I., m. | fauces Abydo Sestos opposita premit vel r. n. Ionii mare, | faucesque Abydo Sestos opposita premit Gronovius (); relicto nomine Ionii maris | fauces Abydo Seston opposita premunt vel potius relicto nomine I. m. | fauces Abydo Sestos opposita premit Heinsius, Adversaria –. ante  lacunam ind. Wilamowitz, quam aut qua Rhodus . . . supplendam esse censuit apud Leo () in app. aut qua latus iam propior orienti dedit EA] aut qua latus iam propius o. d. Gronovius (); aut qua Thetis se propior o. d. Heinsius, Adversaria  (cf. etiam –); aut quae latus iam propior o. d. Peiper(-Richter) (); aut qua Rhodus iam propior o. iacet Giardina (). crebris] Cyprus Leo () in app.; Crete Herrmann (). post  hunc versum Rhodus, carinis ditibus pontus nitet supplendum esse censuit Courtney, RFIC  () –. haec EA] hic Gronovius () ad ; hac Bothe () annot. p. . fortuna] tormenta Swoboda (–) ,. quocumque Gruter apud Scriverium () . sors EA] Fors v.l. Ascensius (). petiere. cives clade funesta iacent Rutgers, Variae lectiones . frangenda] plangenda Jac. Gronovius, Sched. Diez. v apud Bothe [] annot. p. ; lugenda Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). haecne est poena? Scriverius (), Polynici attribuens; sed cf. Strzelecki, De Senecae trimetro iambico  cum n. ). est hoc p. Heinsius, Adversaria .

phoenissae  b–a b–a 

 –  – –   – – 



thebano EA] Thebarum Ascensius (). Polynici attribuit Giardina (). nec–illa per parenthesim Zwierlein (). (POL.) numero et est EA] (POL.) numero me: et est Heinsius, Adversaria  (contra metrum); (POL.) numero. (ET.) at est Bothe () annot. p. ; (ET.) numeret: est Schmidt, Diss. () ; (POL.) numero. (ET.) me est Birt, RhM  () . (POL.) hunc turbae, i, exulum Heinsius, Adversaria . b–a (te turbae–ascribo) Eteocli, b (regna–tuis) Polynici, – Eteocli, – Polynici attribuit Grotius, Notae r-v. (POL.) adscribe Heinsius, Adversaria . regnas dubitanter Delrio (2/) comm. p. . Polynici attribuit Scaliger apud Scriverium () , v.  Iocastae dans. Eteocli attribuit Leo (). regis est magni Eyb, Margarita poetica, CA. XVIII, lit. C. premere] petere Axelson apud Zwierlein, KK . Eteocli attribuit Grotius, Notae v. a Iocastae, b– Polynici attribuit Delrio (2/) comm. p. . oppone E, dispone A] compone Axelson apud Zwierlein, KK .

MEDEA  – 

 –

     –  

quoque Ed. Caietani () apud Bothe () annot. p. ; quaeque Bothe () annot. p. . coniugem leto novam, | letoque socerum et regiam stirpem date Heinsius, Adversaria . mihi peius aliquid quod precer sponso malum EA] mihi peius aliquod q. p. sp. m. Avantius (); me peius aliquid vel nisi peius aliquid vel me peius aliud q. p. s. m. Gronovius (); maiusne aliquid q. p. s. m. Markland ad Stat. silv. ,, (2) p.  (contra metrum); date peius aliquod vel est peius aliquod q. p. s. m. Bentley, Studia ; in peius aliquid q. precor s. m. Bothe () annot. p. ; mihi peius aliquid q. precer s. malum est Leo, Hermes  ()  n. ; mihi peius aliquid q. p. s. manet Leo (); mens peius agitat q. p. s. malum Tachau, Philologus  () ; date peius aliquid q. p. s. m. Richter, Symbola ; date peius aliud q. p. s. m. (Peiper-)Richter (2); mihi peius aliquid q. p. s. mali est Damsté, Mnemosyne2  () ; num peius aliquid q. p. s. m. Axelson apud Zwierlein, KK –; sit peius aliquid q. p. s. m. Giardina, Mouseion3  () ; maius aliud q. imprecer s. m. Giardina (). vivat] vidua? (v.  me peius aliud, duce Gronovio) Heinsius, Adversaria –. me coniugem optet limen alienum expetat | iam notus hospes, quoque non aliud queam EA] iam notus hospes limen alienum expetat, | me coniugem optet quoque non aliud queam Leo (), priora hemistichia inter se commutans. optet EA] opto Axelson apud Zwierlein, KK . expetat] exterat Bentley, JKPh  () ; terat Bentley, Studia . iam notus] ignavus Karsten, Spicilegium ; ignotus Giardina (). peperi] reperi M. Rader, comm. ad Med. apud Gronovium () ad . spectatur E, spectator A] servator Cornelissen, Mnemosyne2  () . non] nec Lipsius apud Scriverium () . post  dubitanter transp. (Peiper-)Richter (). litori] litore Gronovius (); gurgiti Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). committet Lipsius apud Scriverium () .

         –    – – et     et –     

– –   

  

medea del. Axelson apud Zwierlein, KK . del. (Peiper-)Richter (). timenda Viansino (). vagos Avantius (). per artus] per agros olim Leo, Obs. crit.  n. . exurgit Viansino () in app. furore toto] novo furore Karsten, Spicilegium . linquenda est domus E, linquetur domus A] rumpetur fides Lipsius apud Scriverium () – (auctore ms). in quattuor strophas quaternorum versuum disposuit Goebel, Quaestiones –, vv. – et  eiectis. numine] munere Pontanus apud Scriverium ()  (auctore cod. Cruseriano); omine Giardina (). aspera (sc. femina) Peiper(-Richter) (). tenerae Swoboda (–) ,. in quattuor strophas quaternorum versuum disposuit Goebel, Quaestiones , vv. – eiectis. virginum choro attribuit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). post  transp. Anon. in D. Heinsii notis apud Scriverium () . quos D. Heinsius apud Scriverium ()  (per errorem?). iuvenum choro attribuit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). del. Peiper(-Richter) (). cedet Goebel, Quaestiones  (contra metrum). sic, sic] sic sit Gronovius () ad ; sic haec Giardina (). post  transp. Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). longe superet] longe ut superat Lipsius apud Scriverium ()  (auctore ms.). post v.  lacunam duorum versuum ind. Peiper(-Richter) (). in quattuor strophas disposuit Goebel, Quaestiones , v.  secluso. virginum choro attribuit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). facie Viansino () in app. sic cum sole perit] sic, cum sol periit Karsten, Spicilegium . circuitum Karsten, Spicilegium . post  lacunam duorum versuum ind. Leo (), quam in app. talem dum iuvenis conspicit, en rubor | perfudit subito purpureus genas supplendam esse censuit; eandem lacunam sponso si cupido conspicitur, pudor | perfundit teneras purpureus genas supplendam esse censuit Fitch, Annaeana tragica –. post  lacunam unius versus ind. Peiper(-Richter) (). del. Peiper(-Richter) (). prendere] tangere Delz, Gnomon  () .

medea  –          

 

          



iusta] ista D. Heinsius apud Scriverium () ; iussa Heinsius, Adversaria ; tuta Giardina (). in unam stropham quattuor versuum mutat Goebel, Quaestiones , vv.  et  expulsis. generosa] Hymenaee Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). fugitiva E, fugitura A] furtiva Heinsius, Adversaria . merita contempsit] monstra contempsit vel saeva contempsit vel merita non meminit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). in] per dubitanter Heinsius, Adversaria . hoc] haec Avantius (). patrandum Bothe () annot. p. . et] ut Viansino () in app. redeant] deceant dubitanter Axelson apud Zwierlein, KK . ingestum E, incestum A] incertum Delrio (2/) adv. p.  et comm. pp. – (iam cod. r). et] at Avantius (). post feci lacunam duorum hemistichiorum ind. D. Heinsius apud Scriverium () . saevit infelix amor nutrici attribuit Grotius, Notae r; (Med.) saeviit felix amor Most, MD  () –. saevit] movit Leo (); suasit Peiper(-Richter) (2); fecit Garrod, CQ  () . ac E, ha A] ah Ascensius (). muneri parcas meo Delrio (2/) comm. p. ; pigneri parcat meo Grotius, Notae r; muneri parcam meo Gronovius (); vulneri parcat meo M. Müller, Quaest. crit. –; muneris parcat mihi (Peiper-)Richter (2); muneri pereat mihi Damsté, Mnemosyne2  () ; foederis parcat mihi Giardina (). post  lacunam unius versus ind. Peiper(-Richter) (). tumulabo Heinsius, Adversaria . flectens] nectens Heinsius, Adversaria . mutus E, motus A] immotus Lipsius apud Scriverium () ; inultus Viansino () in app. defendet Heinsius, Adversaria . tunc est] virtus Grotius, Notae r. nusquam Viansino () (praeeunte Ed. Caietani [] apud Bothe [] annot. p. ). desperat Karsten, Spicilegium . meus fuerat] meus fuit et vel meus et fuerat vel meus et cluerat Heinsius, Adversaria  (meus et contra metrum). Medea] Megaera olim Leo, Hermes  () –. vides EA] vide Heinsius, Adversaria . sed E, et A] at Ascensius (). Aeetae Avantius ().

         –    

      

 

– –

medea reportat Pontanus apud Scriverium ()  (auctore cod. Cruseriano). fraus] frons Cornelissen, Mnemosyne2  () . minus E, manus A] nimis Hendry, EMC  () – . fert] en fert vel at fert Damsté, Mnemosyne2  () . effatus Avantius (). post  lacunam unius versus ind. Damsté, Mnemosyne2  () –, quam Pagasaea puppis, quae tenes portus meos supplendam esse censuit. monstrumque saevum] monstrum superbum Fabricius apud Scriverium ()  (cum cod. suo). roget Karsten, Spicilegium . si regnas, iube Creonti attribuit Leo (). del. Cl. Ungefehr-Kortus apud Hübner, Hermes  ()  n. . del. Leo (). repete Colchos Cornelissen, Mnemosyne2  () . fuit] cluit Heinsius, Adversaria . auditus a] auditor a vel audiit, et a Gronovius (); aditus et a vel aditus at a Heinsius, Adversaria –; audit ut a L. Müller, De re metrica2 . pelias EA] Pelia Ascensius (). tulit] luit Heinsius, Adversaria ; post tulit interrogationem notat Bentley, Studia . post  lacunam ind. (Peiper-)Richter (). hoc putet] occupet dubitanter Gruter apud Scriverium () ; autumet dubitanter Grotius, Notae r. levis] lues Karsten, Spicilegium –. et exilio EA, exilio R] exilio et Avantius (). rapiet Avantius (). graeciae R, gloriae EA] Graeciae et Studemund apud Leo (). del. (Peiper-)Richter (). geminique Heinsius, Adversaria . munus] numen Richter, Symbola . meum est] meum Heinsius, Adversaria  (praeeunte Ed. Caietani [] apud Bothe [] annot. p. ); mei Peiper, Praefationis supplementum . admisso Viansino (). flagitia EP, flamma β, flamina KQ] fulmina Lipsius apud Scriverium ()  (iambus in quinto pede rarissime admittitur); flammis Anon. (Delrio [2/] comm. p. ) apud Gronovium (). del. Hübner, Hermes  () – (– del. iam Zwierlein). del. Zwierlein, WJA2  () –.

medea   

             – –  –    





quae volet] qua volet Avantius (); quaelibet vel quamlibet Delz, Gnomon  () ; quam volet Watt, MH  () –; qui volet Häuptli (2). fidemque . . . dextra peti] petiique . . . dextrae fidem Avantius (). terram E, terram ac RA, terra in hac KQe, terra hac recc.] terrae Gronovius (); te iam Henneberger, Adnotationes –; fessa hic Cornelissen, Mnemosyne2  () ; iterum Leo (); te nunc Viansino (); tutum Giardina, Mouseion3  () , etiam Philologus  () –. gravi] tui Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). terrore . . . quem E, terrore . . . quippe te A] terrore . . . quippe quem Gronovius () (iam cod. R); amore . . . quippe quam Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). atque aevo] ac somno Damsté, Mnemosyne2  () . proculque] prorsusque Avantius (). feminea cui nequitia Bothe () annot. p. . memoria est Avantius (). vel] et Leo (); ac Giardina (). etiamnum Bothe () annot. p. . nota E, novas A] novam Avantius (); novus Bothe () annot. p. ; novi dubitanter Zwierlein, KK () –. coniugem Avantius (). natos matris . . . trahat] matris natos . . . premat Cornelissen, Mnemosyne2  ()  (contra metrum). malis] tibi Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). parvumne Bothe () annot. p. . infixus] infusus vel infestus vel invisus vel inflexus Bessel, Syntagma . del. Hübner, Hermes  ()  (– del. iam Leo). del. Leo (). curru Anon. apud Baden (). del. vel dubitanter ante  transp. (Peiper-)Richter () p. XLVII. vias EA] vices Axelson apud Zwierlein, KK –. ductus Bothe () annot. p. . nondum hibernae (sc. rates) Scaliger apud Scriverium () . quae] qui Gronovius (), perperam codici E assignans ad . defletque EA, flectitque recc.] ducitque Bentley, JKPh  () – (= Studia ); pellitque Bothe () annot. p. ; differtque dubitanter Peiper, Praefationis supplementum . attica E, arct(h)ica A] Attica (cum E) vel Actaeus (contra metrum) Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); Arcada Häuptli (2).

   – –

 –•



–      –      

medea ventis] nautis Richter, Symbola . praelato Avantius (). post  transp. Peiper(-Richter) () in app. ad /; post  transp. (Peiper-)Richter (), versibus – deletis vel ante  translatis; post  transp. Leo (). cum duo montes, claustra profundi, | hinc atque illinc subito impulsu] cum duo montes hinc atque illinc | claustra profundi subito impulsu (Peiper-)Richter (), hemistichia inter se commutans; hinc atque illinc cum duo montes | claustra profundi subito impulsu Madvig, Adversaria ,. impulsi Gronovius () ad . post  lacunam ind. Fitch, Seneca’s Anapaests –, quam rupe coacta vel rupibus actis supplendam esse censuit. spargeret arces nubesque ipsas | mare deprensum] nubesque ipsas spargeret atras | mare d. (Peiper-)Richter (); nubesque ipsas mare d. | spargeret austris (Peiper-)Richter (2); spargeret astra ac nubes(que) ipsas | m. d. Giardina, Mouseion3  () . surgeret ultra, nubes ipsas Delz, Gnomon  () . astris E, astra A] atras (Peiper-)Richter (); arcis dubitanter Madvig, Adversaria ,; aestu Anon. apud Habrucker, WMB  ()  (qui transpositionem nubesque ipsas spargeret [vide supra ad –•] sequitur); arces Leo (); actas Schenkl, WS  () ; austris Peiper(-Richter) (2); astraque Rossbach, BPhW  ()  (contra metrum); actis dubitanter Damsté, Mnemosyne2  () ; aethram dubitanter La Penna, Maia  () –. nubesque] rupesque Bothe () annot. p. . del. Peiper(-Richter) (). uno] imo Avantius (). post  transp. Peiper(-Richter) (). ante  transp. Rossbach, BPhW  () . regum referens . . . remos] regumque ferens . . . natos Schrader apud Clausen, Mnemosyne4  () ; regum referens . . . coetus Giardina, Mouseion3  () . post  transp. (Peiper-)Richter (). del. Peiper(-Richter) (). post  transp. (Peiper-)Richter (). omne Heinsius, Adversaria . post  transp. Leo (). post  lacunam unius versus ind. Peiper(-Richter) (). medium EA, induit K] ludit vel rude Lipsius apud Scriverium ()  (iambus in quinto pede rarissime admittitur). post  transp. Karsten, Spicilegium . Furoris Winterfeld, Festschrift Vahlen  n. . di fallant metum] di, fallat metus vel di pellant metum olim Heinsius, Adversaria .

medea            –     –

     b–a –     



emitare E, imitare A] metire Heinsius, Adversaria ; moderare Giardina (). fervebit] fervescit Lipsius apud Scriverium () ; fervescet Anon. in Gruteri notis apud Scriverium () ; ferbuit Madvig, Adversaria ,; ferbuerit Munro, JPh / () . inhibere] imitari Leo (); aequare olim Fitch, Annaeana tragica –; adhibere Giardina (). coactus E, convictus A] vi victus vel devictus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). ferox] socer Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). patebit] apparebit Karsten, Spicilegium  (contra metrum). recipe] reprime (Peiper-)Richter () in app.; retine Giardina (). del. Karsten, Spicilegium . fata semper et sortem] vitae tempora! o sortem Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). ex aequo] exaequat Gronovius (). mala E, malam A] mala est Damsté, Mnemosyne2  () . peiora? interrogationem notat Gronovius (), perperam codici E assignans. fidem] vicem Gronovius () ad . necem . . . parentum] neci . . . parentum (perperam cod. E assignans) vel nece . . . parentem Gronovius (). sancta] o sancta Avantius (). corde] corda vel colla Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). hoc non] non Strzelecki, De Senecae trimetro iambico –. exeo] ecce ego Damsté, Mnemosyne2  () . a ad quos remittis? b quas peti terras iubes? | a quae maria monstras? b Phasin et Colchos petam |  patriumque regnum quaeque fraternus cruor | a perfudit arva? b Pontici fauces freti Damsté, Mnemosyne2  () . ad quos] at quo Leo (). quaeve Dousa fil. in Gruteri notis apud Scriverium () . parvamne EA] pergamne D.A. Russell apud Zwierlein, WJA2  ()  n. ; patruamne Zwierlein, WJA2  () –; claramne Giardina (). exuli] exulem? Usener, RhM  ()  n. . ingratum E, o ingratum A] o gratum Bothe () annot. p. . igneos–saevos secl. Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). post  lacunam ind. Peiper(-Richter) (). del. Leo () ( del. iam [Peiper-]Richter []). interque] referque Henneberger, Adnotationes . post  transp. Henneberger, Adnotationes . armifero] armiparo dubitanter Heinsius, Adversaria . del. dubitanter Zwierlein, WJA2  ()  n. . iussum] passum Heinsius, Adversaria . iussasque EA] ausasque Heinsius, Adversaria .

 

 – 

        – 

–  

medea post  transp. Delrio (2/) comm. p. ; post  transp. Leo (); del. Zwierlein, WJA2  () –. aliena quaerens E, aliena sequens A] alienaque sequens Avantius (); aliena sequeris Lipsius apud Scriverium () –; aliena sectans Commelinus apud Scriverium () ; sequens aliena Gruter apud Scriverium () . tuorum] duorum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ) (iam Heinsius). del. Hübner, Hermes  () . quas quia referta E, quasque referta A] referta quasque Avantius (); et quas referta Edd. in Commelini notis apud Scriverium () ; quas quia referta (cum E) vel quas quod referta Scaliger apud Scriverium () ; has quia referta Giardina (). gazas] gaza vel gazis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). post  transp. Peiper(-Richter) (). frater pater A] pater frater Ascensius (). nocens? interrogationem notat Bentley, Studia . coniugem] sontem et vel Colchidem Bentley, JKPh  ()  (= Studia , ubi sentem per errorem reperitur). pudet? interrogationem notat Häuptli (2); piget Giardina (). eiuro] abiuro Fabricius apud Scriverium () . miserae Viansino () in app. del. (Peiper-)Richter (). exilium EA] exitium Avantius (). quid–Medea Iasoni attribuit Scaliger apud Scriverium () –. eloquere Scaliger apud Scriverium () –. pro me] pro me? Bothe () annot. p. ; prome Madvig, Adversaria , (iam Anon.) in Commelini notis apud Scriverium [] ) (iambus in quinto pede rarissime admittitur). del. Leo () p. . hinc maior metus Delrio (2/) adv. p.  (cum recc.); hic (cum A) maior metus per parenthesim M. Müller, Philologus  () –. secludendum esse putavit Zwierlein, Gnomon  () . Medea] medere L. Müller apud Damsté, Mnemosyne2  () . nos confligere certemus EA, nos confugere certemus recc.] nos conflige, certemus Avantius (); neu conflige. certemus Lipsius apud Scriverium () ; non conflige. certemus Lipsii amicus apud Gronovium (); nos conligere certemus Scaliger apud Scriverium () ; nusquam est fugere? certemus dubitanter Gruter apud Scriverium () ; nos confligere certamen D. Heinsius apud Scriverium ()  (contra metrum); nos

medea

        

         



collide: certemus Grotius, Notae v; nos conferre certamen vel nos conficere certamen vel nos confligere inter nos Gronovius (); nos cum rege certemus Jac. Gronovius, Sched. Diez. v; nos conlide: certamen Anon. apud Heinsium, Adversaria ; nos conlide: decertem dubitanter Heinsius, Adversaria ; nos confligere armatos Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); nosne aufugere? certemus vel nos aufugere? certemus vel nos, nos fugere? certemus Bothe () annot. p. , qui olim nos confligere, et inermas proposuit; nos confligere ardemus L. Müller, De re metrica2 ; nos confligere incertus Damsté, Mnemosyne2  () ; nos, marite, certemus dubitanter Axelson apud Zwierlein, KK ; nos committe. certemus Hiltbrunner, ANRW II . p. ; nos compone. certemus Delz apud Zwierlein, KK ; at hos conficere certemus Häuptli (2). iungunt (Peiper-)Richter (). aetem ducem E, oetem ducem A] Aeëten (cum Avantio) trucem vel Massageten Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). dextram, vindices] dextra vindice ac Heinsius, Adversaria . diligenti EA] deligenti Ascensius (); dirigente Heinsius, Adversaria –. vel me vel istum E, in me vel istum A] per me vel istum Heinsius, Adversaria –; in me vel illum Heinsius, Adversaria . pete] cape Heinsius, Adversaria . ipse memet] ipsemet me vel ipse me met Gronovius () ad . signatos E, si hic natos A] sic natos Ed. Lugdunensis in Raphelengii notis apud Scriverium () . gratum est] gratum est. dist. Ascensius (); g. e. Iasoni attribuit Delrio (2/) comm. p. ; ratum est? Lipsius apud Scriverium () ; gratum est? interrogationem notat Gruter apud Scriverium () ; votum est Giardina (). ne . . . dubius] nec . . . viduus Heinsius, Adversaria ; ne . . . rabidus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). sedeat E, subeat A] redeat Heinsius, Adversaria . oblitteretur Funke, CPh  () . qua] quam Avantius (). quicquam] fraudem Anon. apud Delrio (2/) comm. p. . nunc] cuncta Heinsius, Adversaria ; vale dubitanter Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). aetherium E, etheree A] aetheriae Avantius (); Aeaeae Heinsius, Adversaria . quodque] quique Gronovius () (iam cod. O1). laetifica Häuptli (2). sed] sat M. Müller, Philologus  () . tutum] tritum Anon. in marg. Ed. Fabricii apud Baden (); suetum Giardina ().

 –   

 –   

      – – 

– – 

medea rumpe nec sancti violente mundi | foedera sancta Gruter apud Scriverium ()  (cum recc.). sacro E, sancti A] prisci Fr. Ritschl apud Peiper-Richter (2) in app. nobiles] mobiles Gronovius (). post Tiphys interp. Axelson apud Zwierlein (). in primis] en primi Heinsius, Adversaria ; en primus dubitanter Zwierlein, Addenda  et Hermes  () ; imprimis Fitch, Annaeana tragica –. externo] extremo Bothe () annot. p. , duce cod. Moguntino (praeeunte Bentley apud Zwierlein, KK ). del. D. Heinsius apud Scriverium () –. tum E, cum A] quin dubitanter Heinsius, Adversaria . adfuit tota E, affuit tota A, affluit tota KQ] adfluit nota dubitanter Heinsius, Adversaria . ad EA] at Gronovius () in textu. tristis fluvitavit hebri E, tractus fluvialis hebri A] tractus glacialis Hebri Grotius, Notae r; tristi fluitavit Hebro Gronovius () in textu; tractu fluitavit Hebri Giardina (). innumeras] inversas P. Burman (iun.), Misc. obs. ad Prop. ,, apud Peiper-Richter (); inmanes Peiper(-Richter) (2) in app. gemina Heinsius apud Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). irrepertus? interrogationem notat Delrio (2/); interemptus Anon. apud Schröder (). ante  transp. Delrio (2/) adv. p. . heu E, est A] at Delrio (2/) adv. p.  (cum recc.). undas? interrogationem notat Gronovius (). peragrate D. Heinsius apud Scriverium () . ponte timendo E, sorte timenda A] fonte timendo Gronovius () in textu; arte timenda Koetschau apud Peiper-Richter (2) in app. del. D. Heinsius apud Scriverium () –. Idmo iam, quamvis bene fata nosset, | concidit, sepi Libycis harenis | . . . | concidit Mopsus Henneberger, Adnotationes . condidit serpens] condidit Saspir Gronovius () ad ; saetiger condit Heinsius, Adversaria ; caeca vis carpsit Withof, Praemetium –; condidit pestis Peiper, Obs.  n. ; condidit sedi Braun, RhM  ()  n. ; condidit verres Giardina (). Libycis] Lyciis Koetschau, Philologus  () ; Phrygiis Giardina (). del. Hübner, Hermes  () –. interpolatoris esse susp. Grotius, Notae r. del. dubitanter Hardie, JPh  () –. si] qui Delrio (2/) (cum recc.).

medea –  – – 





      



hoc ordine Peiper, Obs. –, disposuit: . . lac. unius hemistichii. a. b. . . . del. Leo (). erravit EA] errabit Gruter apud Scriverium () . post  transp. Peiper, Obs. –. Nauplius praeceps cadit atque pendit | crimine poenas Fabricius (); Nauplius praeceps volet in profundum | pendere poenas Withof, Praemetium –. cadet in profundum secl. G.G. Biondi (Il ‘nefas’ argonautico. Mythos e logos nella Medea di Seneca, Bologna ) apud Mariotti, Mnemosynum – (i.e. habet ordinem a. a. b). cadit EA] cadet Gruter apud Scriverium () . ante a lacunam unius hemistichii ind. Peiper, Obs. –, quam taliter supplendam esse censuerunt: occidet proles Leo () in app.; occidetque Aiax Kingery () ; natus occumbet Anon. apud Hardie, JPh  () ; tum (vel cum) suoque Aiax Hardie, JPh  () –; patrio gnatus Housman, CQ  ()  (= Class. Papers ,–); pro suo gnatus Zwierlein, WJA2  () –; pro suo proles Häuptli (2). a + b (sine lacuna ind.) taliter disposuerunt: crimini poenas patrio pependit Ascensius (); patrio pendet crimine poenas Gruter apud Scriverium () ; crimini poenas patrio rependet Grotius, Notae r; crimini poenas patrio rependet | crimine patris Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); crimine et poenas patrio rependet Bothe () annot. p. ; proprioque pendet | crimine poenas Housman, CQ  ()  (= Class. Papers ,–). inter  et  transp. Peiper, Obs. –, lacuna ante  indicata (v. supra ad ). et] ac Bothe () annot. p. . moriens oyleus E, moriens cyleus A] moriens Oilei D. Heinsius apud Scriverium () ; moriere, Oileu Withof, Praemetium –; moriens, Oileu Hardie, JPh  () –; moriens Oileos Häuptli (2). redimens] redimit vel redimis (sic) Hardie, JPh  () ; redimet Herrmann (). impendens E, impendit A] impendes Gronovius () in textu. del. Peiper(-Richter) () in app. ustus] arsit (Peiper-)Richter (); coctus Giardina (). del. Richter, RhM  ()  (sed retinet Richter []). arsit] ustus (Peiper-)Richter (). iusso] divo Lipsius apud Scriverium () . caelo Heinsius, Adversaria . effudit EA] effundit Heinsius, Adversaria  (iam P. Mich.  fr. ).

 



             



medea et triste . . . comprecans sacrum E, et triste . . . complicans sacrum A] Triviaeque . . . temperans sacrum Heinsius, Adversaria – ; en triste . . . comprecans sacrum dubitanter (Peiper-)Richter (); et triste . . . comparans sacrum Bücheler apud Leo () in app.; et triste . . . comprimens sacrum Koetschau, Philologus  () ; et triste . . . congregans sacrum (Peiper-)Richter (2); et triste . . . contrectans sacrum Lommatzsch, ThLL  () , (contra metrum); et triste . . . comprecans fatum Hoffa, Mat. ,; et triste . . . concrepans sacrum Damsté, Mnemosyne2  () ; et triste . . . congerens sacrum Giancotti, RFIC  () –; et triste . . . concrepans (cum Damsté) sistrum Delz, MH  () –. et omne monstrum] Indumque monstrum vel Indum omne monstrum Heinsius, Adversaria –; post et omne monstrum lacunam ind. (Peiper-)Richter () in app.; en omne monstrum Koetschau, Philologus  () ; coit omne monstrum Peiper(-Richter) (2) in app.; it omne monstrum Weber, Philologus  () ; ciet omne monstrum Damsté, Mnemosyne2  () . squamosa Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). hic saeva E, hic sera A] hic feta D. Heinsius apud Scriverium () ; Hesperia Heinsius, Adversaria –. iam E, iam nunc A] iam, iam Gronovius (). iacens] patens olim Zwierlein, WJA2 a () ; tumens Giardina (). del. (Peiper-)Richter (); per parenthesim Zwierlein, KK . et Hydra] Lernaea Damsté, Mnemosyne2  () . sua] nova Gronovius () ad . invius] inviis Gronovius (). post  transp. Gronovius (); del. Peiper(-Richter) (). qui EA] quis Avantius (). aut] et Häuptli (2). Suebae mobiles Damsté, Mnemosyne2  () ; Hiberi m. Giardina () pp. –. Hercyniis Avantius (). aut] ac Häuptli (2). discussit EA] decussit v.l. Ascensius () et Gronovius () in textu. virusque E, dirusve A] quicumque Leo (); cuiusve Vahlen apud M. Müller, Quaest. crit. –; cuiusve (cum Vahlen) vel cuiusque M. Müller, Quaest. crit. –; dirusque Peiper(-Richter) (2) p. XXXII. tortis] tritis Heinsius, Adversaria –. teneram cruenta . . . comam] teneras ahena . . . comas dubitanter Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); tenui cruentam . . . comam Giardina ().

medea  –      

  – 

 – 



post  lacunam unius versus ind. Peiper(-Richter) (). post  transp. Peiper(-Richter) (). ungui Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). carpit] partim Heinsius, Adversaria . at Heinsius, Adversaria . istis Avantius (); ipsis Heinsius, Adversaria . sonuit] prodit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). Tartari ripis] Taenari rupi Garrod, CQ  () –; Tartareis ripis G. Müller, Gnomon  () –; Tartari tenebris Billerbeck, Philologus  () –; Tartari superis Giardina (). ligatos squalidae Mortis specus] ligatos, s. M. specu Haase apud Peiper, Praefationis supplementum ; ligati s. M. specu (specu iam Haase) Leo () in app.; ligatae s. M. specu (specu iam Haase) Schenkl, WS  () ; ligatae (iam Schenkl) squalido Mortis specu (specu iam Haase) Peiper(-Richter) (2); iuratos pallidae Mortis lacus Giardina (). animae] manes Leo () in app. ad . post  lacunam unius versus dubitanter ind. Zwierlein, WJA2  () , quam avidus effossas relinquat aliger Tityi fibras supplendam esse censuit. del. Hübner, Hermes  () – ( del. iam Axelson, vide infra ad ). post  transp. Peiper, Obs.  (praeeunte Delrio [2/] comm. p. ); post  transp. Herrmann (); del. Axelson apud Zwierlein, KK . gravior uni poena sedeat coniugis socero mei E, graviorum poena sedeat coniugis socero mei A, gravior poena sedeat coniugis socero mei KQ] poena gravior sedeat usto c. s. m. Ascensius (); graviorque poena sedeat c. s. m. Avantius () (contra metrum); longe gravior poena sedeat c. s. m. Fabricius in Gruteri notis apud Scriverium ()  (contra metrum); gravior uni poena cedat coniugis socero mihi Grotius, Notae r; Graiorum poena sileat coniugis socerum mei Grotius apud Gronovium (); gravior Tityi poena sedeat c. socero m. Gronovius () (contra metrum); gravior uni poena sedet c. s. m. (contra metrum) vel gravior uni poena redeat c. s. m. Heinsius, Adversaria  et ; gravior illis poena sedeat c. s. m. Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); gravior horum poena sedeat c. s. m. Bothe () annot. pp. –; gravior umeris poena sedeat c. s. m. Peiper, Obs. ; gravior una poena sedeat c. s. m. Giancotti, RFIC  () ; gravior ipsi poena sedeat c. s. m. Giardina (). volvat EA] solvat Gronovius (); volvens Giardina (). post  transp. Bothe () annot. p. . nubibus] rupibus Heinsius, Adversaria –.

     

 –   

–    –

 –    

medea victis] victus G. Müller, Gnomon  () ; versis Giardina (). floruit EA] horruit Markland ad Stat. silv. ,, (2) p. ; torpuit Giardina (). vidit] fudit Herrmann (). tumuit] sonuit (iam Delrio [2/] in textu) vel tonuit Anon. in Gruteri notis apud Scriverium () . iacente Herrmann () (praeeunte Anonymo in Gruteri notis apud Scriverium [] ). decus domus E, domus A] decus Heinsius, Adversaria ; coma Giardina (). emisit M. Müller, Quaest. crit. –. post  lacunam ind. (Peiper-)Richter (); post  dist. Zwierlein (). post  transp. Peiper(-Richter) (); del. Fitch, Phoenix  () . relicto] relata Heinsius, Adversaria ; reducto Leo (); relictus dubitanter Friedrich, Vorbild  n. . stetit] aetheris Heinsius, Adversaria –. adesto Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). membra] fibra dubitanter Bentley, JKPh  ()  (= Studia , ubi perperam fibro reperitur). quae] qui Avantius () (cum recc.). dissors Heinsius apud Baden (). sanguis . . . quem] sanies . . . quam Scaliger apud Scriverium () . á. é. (apices add. m. sec.) E, are A] α α (in textu) vel α α Gronovius (); arae (cum A) vel ah, et (annot. p. ) Bothe () annot. p. . caelum] terram Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). propiore] properante Karsten, Spicilegium . face E, fac A] age Grotius, Notae v. tuos . . . arcus] tuas . . . artes dubitanter Axelson apud Zwierlein, KK ; tuos . . . actus Watt apud Delz, MH  () ; tuos . . . ortus Delz, MH  ()  (etiam Gnomon  [] ). serpens E, repens A] sorbens Karsten, Spicilegium . ignis fulvo | latet obscurus clusus in auro Peiper(-Richter) (), duo hemistichia inter se commutans. post docuit lacunam ind. (Peiper-)Richter (). virus D. Heinsius apud Scriverium () . cognato] flammato Delrio (2/) adv. p.  (auctore cod. antiquo). post  transp. Peiper(-Richter) (). mediae] en dirae Koetschau, Philologus  () ; medicae Herrmann (). quas] quae Peiper(-Richter) ().

medea             –    b–a     

     

 



audax] velox dubitanter Axelson apud Zwierlein, KK ; vindex dubitanter Watt, MH  () ; triplex Giardina (). edidit] extulit Viansino () in app. parata Watt, MH  () . feras EA] feram Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). ac novercam E, et novercam A] novercam Bothe () annot. p. . exulem] exulantem Avantius (). nunc post nemus add. Ascensius (); sic post nemus add. Avantius (); si post nemus add. Gruter apud Scriverium () . nescit] non scit Fabricius apud Scriverium () . infanda L. Müller, De re metrica2 . tremendum Bothe () annot. p. . quis cladis modus? nuntio attribuit Leo (). ut iussus EA] emissus Fabricius apud Gronovium () ad ; immissus Gronovius () ad ; ut iustus olim Viansino () in app. choro attribuit M. Trebbi (QCTC / [/] –) apud Chaumartin, Hommages Deroux . Pelopia Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). terras] sedes Heroldtus in Raphelengii notis apud Scriverium () . furiosa EA] furiose Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). Num satis est tibi | caelebs Iason! Swoboda (–) ,. genus] gradum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). sic] in id Heinsius, Adversaria . purae E, parvae A] pravae Anon. apud Gronovium (); nudae Giardina (). violenter (Peiper-)Richter (2); violentior G. Müller, Gnomon  ()  (contra metrum). agam (Peiper-)Richter (2). et faxo sciant EA] et faxis s. Leo (); en faxo s. Axelson apud Zwierlein, KK ; en faxo sciat G. Müller, Gnomon  () . praelusit Fabricius apud Scriverium () . te igitur . . . mittis] te egit . . . mitis vel tegitur . . . mitis Heinsius, Adversaria . post  lacunam ind. Peiper(-Richter) (). aliquot Avantius (). peperi Garrod, CQ  () . anime, parandum (in textu) vel anime, patrandum Gronovius () ad ; anime, apparandum vel animo imperandum Heinsius, Adversaria  (apud quem  agnosco [E] per parenthesim praebetur). liberum ac] liberum Bothe () annot. p. . ha A] ah Ascensius ().

        

           



medea pereant? interrogationem notat Commelinus apud Scriverium () . post rapit (non post diducit) interrogationem notat (Peiper-) Richter (). fluctus] flatus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). infusos] adfusos Viansino (). pater? interrogationem notat Richter, Symbola . habeat] habet at Damsté, Mnemosyne2  () . at matri eripuit pater | dum exilia iussit post habeat add. Richter, Symbola  (contra metrum). meis Birt, RhM  () . rapiuntur (per errorem?) Viansino, RCCM  (/) . gementes? interrogationem notat Bentley, Studia ; gementis Schenkl, WS  () . osculis E, oculis A] sed oculis Avantius (); o scelus! Gronovius (); ocius Heinsius, Adversaria  et  (sic etiam Jac. Gronovius, Sched. Diez. r apud Bothe [] annot. p. ); fac scelus Peiper(-Richter) (2) in app.; exulis Weber, Philologus  () ; sub oculis Morel, AJPh  () ; parvuli Giardina (). post osculis (non post gementes) dist. Häuptli (2). pereant] parcam vel redeant vel maneant Richter, Symbola . odio Heinsius, Adversaria . invisam manum EA] invitam manum Gronovius () in textu; invisa manu Ker, CQ2  () . fratri] matri Grotius, Notae r. flammeos] squameos Bothe () annot. p. . rictus Heinsius, Adversaria  et . igne E, ingens A] igneus Heinsius, Adversaria  (etiam  et ). poenas petis? Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). sed] dea. dubitanter Heinsius, Adversaria ; tibi. Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); et Schenkl, WS  () –. post pectus (non post perure) interp. Bentley, Studia . me] te dubitanter Axelson apud Zwierlein (). placemus ista Raphelengius apud Scriverium () ; placamus iusta Castiglioni apud Viansino (). aveham E, avehe A] advehe Ascensius (); aveho Grotius, Notae r. armiferi EP, armigeri CSKQ] armigerum Scaliger apud Scriverium () . faciunt manus] facinus manu D. Heinsius apud Scriverium () ; fervent manus Cornelissen, Mnemosyne2  () ; facinus manet Hendry, EMC  () –; fervet manus Giardina (). post potens (non post dubitas) interrogationem notat Leo, Obs. crit. .

medea     

  –  –    



( quid dubitas?) ira? interrogationem notat Axelson apud Zwierlein, KK . me] et Gronovius (). et ecce] et scelere vel ut ecce Heinsius, Adversaria ; et usque Giardina (). iusta iam functis] iusta iam funeris vel iusta iam funebria Scaliger apud Scriverium ()  (dactylus in quinto pede rarissime admittitur). non nostra] heu! nostra Gronovius (); non vestra Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); non iusta Bessel, Syntagma . violabit Bothe () annot. p. . satiari manus] satiari haec manus Gronovius (); satiari, a manus Peiper, Praefationis supplementum . nimium] minimum Anon. in Gruteri notis apud Scriverium ()  (iam cod. Mogunt. apud Delrio [2/] comm. p. ). del. Leo, Obs. crit. . ferro] fetum L. Müller, JKPh  () . Medeae attribuit Scaliger apud Scriverium () –. suppliciis E] supplicibus Lipsius apud Scriverium ()  (contra metrum), v.  post  transponens. iubes? interrogationem notat Axelson, Korruptelenkult . alite Bentley, JKPh  ()  (= Studia ) (contra metrum). del. Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); Medeae attribuit Bothe () annot. p. , qui cum Bentley vadens susp. vadit Avantius (); vadens olim dubitanter Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). sublimi aetheri E, sublimi aetheris recc.] sublimi aethere Farnabius (); sublime aetheris Bothe () annot. p. ; sublimis poli Wagenvoort, Mnemosyne4  ()  (sublimis iam cod. Qpc).

PHAEDRA       –b

 

post iuga interp. Bücheler apud Leo (). saxosa loca parnetho E, saxa solo caparnetho A] saxoso (iam recc.) loca Parnethi Scaliger apud Scriverium () ; saxosae loca Parnetho Leo (). quae tristis E, et quae thyasis A] quaeque Triasiis Ascensius (); quae Triasii Avantius (); quae Thriassis (sic) Scoppa, Collectanea , p. v. hac, hac alii] hac, Aegalei Fröhner, RhM  () –; vos Aegalei Giardina (). iacent EA] patent Zwierlein, WJA2 a () ; nitent Giardina (). aura] anima Zintzerling apud Baden (). ubi per glaciles levis ilissos E, ubi in spatio vacuo βP (sine spatio T), ubi meander super inequales suppl. Cpc] u. p. g. l. I. | ubi Melanes super aequales Ascensius (); ubi per glareas lenis Ilissus | ubi Maeander super aequales dubitanter Lipsius apud Scriverium () ; ubi per graciles lenis Ilissus | ubi Maeander super inaequales Pontanus apud Scriverium () ; ubi par glacie lenis Ilissus | uti Maeander, super aequales Grotius, Notae v-r; ubi per graciles lenis I. | uti Maeander inter aequales vel u. p. g. l. I. | tibi, Maeander, par et aequalis Gronovius () (utrumque contra metrum); ubi per graciles lenis Helissos (b deleto) Salmasius apud Heinsium, Adversaria ; suppar gracili lenis Ilissos | ubi Maeandro super aequales Heinsius, Adversaria – (et ); ubi per graciles levis Ilisos | ubi et Eridanos per aequales Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); ubi, pergracilis, lenis Ilissus, | ut Maeander, super aequales Bothe () annot. p. ; ubi per graciles levis Ilissos | labitur agros piger, et steriles | ubi Maeandros per inaequales Haupt, RhM  ()  (b ubi– inaequales post  transponens); u. p. g. l. I. | ut Maeander perinaequalis Wagenvoort, Mnemosyne4  () –; ubi per graciles brevis Ilisos Axelson apud Zwierlein, KK – . del. (b suppresso) Martindale, Latomus  ()  n. . ac(h)arnan EA] Acarnas Ascensius (); Acharneus Gronovius ().

 



–    

–• –  

  





phaedra parvas EA] patrias D. Heinsius apud Scriverium () ; patulas dubitanter Zwierlein, KK ; planas Watt, HSPh  () . athytnas E, ep(h)idnas A] Aphidnas Avantius () (cum recc.). flius E, philippis A] Pitthis vel Iapis vel Pelex vel Sphettos vel Phlyeis Delrio (2/) comm. pp. –; Phibalis Scaliger apud Scriverium () ; Phlyeus Gronovius () in textu; Phlyeus (cum Gronovio) vel Phelleus Jac. Gronovius, Sched. Diez. r apud Bothe () annot. p. ; (hanc) Philyris Bessel, Syntagma , qui etiam hunc in hanc mutavit; Phlyis vel Phlyas Wilamowitz apud Leo (), cf. Coniectanea ; Phlye Leo () in app.; Alaeus Peiper(-Richter) (2) in app.; Phyle Frenzel, Prologe . del. Peiper(-Richter) (). at] et Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). cludat] ludat Heinsius, Adversaria . post  transp. Peiper(-Richter) (). cresseas E]Crissaeas Gronovius () ad ; Threissas dubitanter Heinsius, Adversaria – (et ). post cervas lacunam unius versiculi ind. Wagenvoort, Mnemosyne2  () –, quam nunc truces iacularis lupos supplendam esse censuit (contra metrum). del. Fitch, Seneca’s Anapaests . post  transp. Ker, CQ2  () . Hercynii Grotius, Notae r. post  transp. Leo (); del. Martindale, Latomus  () . vacuisque EA] vacuisve Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). plaustra Avantius (). favet Delrio (2/) comm. p. . tenuere pontum EA, tenuere portum recc.] tenuere portus dubitanter Leo () (cf. etiam p. ); tuentur omne (Peiper-) Richter (2) in app.; tenuere arantes Koetschau, Philologus  () ; texere pontum vel domuere pontum dubitanter Bierma, Sertum Nabericum ; tenuere cursum Damsté, Mnemosyne2  () ; pontum patentem Phillimore, CR  () . quisquis D. Heinsius apud Scriverium () . Nereus . . . secat] Nerea . . . secat D. Heinsius apud Scriverium () ; Nerei . . . iacet vel nauta . . . secat Grotius, Notae rv; Nerea . . . secas Herrmann (); Nerea . . . secant Giancotti, RFIC  () –; Nereus . . . sinit Prinz, WS  () –; Nereus . . . regit Anon. apud Watt, MH  () . perviis Bothe () annot. p. . lacus] specus dubitanter Heinsius, Adversaria .

phaedra –

             –  –

      



regis inferni . . . pergit furoris] regis inferni . . . reginam, amoris Grotius, Notae v; regis inferni . . . Perithi (vel Perithu) furoris dubitanter Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); coniugem inferni . . . regis, furoris M.D. Reeve apud Martindale, Latomus  ()  n. . post  lacunam unius versus dubitanter ind. Martindale, Latomus  () . pudorque EA] pudorve Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). non] nec D. Heinsius apud Scriverium () . choro Gronovius (). taciti . . . sacri D. Heinsius apud Scriverium () . consciam . . . facem Bothe () annot. p. . quid furens saltus amas] quidve amas saltus furens? Bothe () annot. p. . tuine miseret? Axelson apud Zwierlein, KK –. effer(r)i A] tu feri Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). aut] ah Scaliger apud Scriverium () . iuvare] levare Heinsius, Adversaria . ille] ipse Leo (). sui] feri Bothe () annot. p. . nefanda casto] casto nefandas Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). fuit] cluit Heinsius, Adversaria . vere Avantius (). del. Grotius, Notae v-r. fortem . . . senem] sortem . . . levem D. Heinsius apud Scriverium () –. del. (Peiper-)Richter () (del. iam Grotius, v. supra ad – ). post  transp. Delrio (2/) comm. pp.  et , interposito  (...). non ista E, obstare A] honesta Heinsius apud Gronovium (). primum est] primus Damsté, Mnemosyne2  () . pudor est secundum, et nosse peccati modum Delrio (2/) comm. pp.  et . pudor] gradus (Peiper-)Richter (2) in app. est] es Heinsius, Adversaria  (et ); hoc Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). perpetuo Styga Viansino (). tantum] tacitum Jac. Gronovius, Sched. Diez. r. tegere E, decipere A] clepere Axelson apud Zwierlein, KK . aula . . . vacat] claustra . . . vacant Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). fratris] furiis Giardina () in app.; probris Giardina ().

  –  

        

  



phaedra expetens L. Valla apud Zwierlein () p. IX n. . post volucer (non post deus) interp. Beck, Mnemosyne2  () . potensque] potiensque Ascensius (); potiensque (cum Ascensio) vel populansque Heinsius, Adversaria . pollet in terra potens E, regnat in terra potens A] pollet in terra nocens Gronovius () ad ; p. in terra impotens Heinsius, Adversaria ; p. in terra puer vel dubitanter pollet in terrae plaga Bentley, JKPh  ()  (ubi perperam puer in terra pollet vel dubitanter regnat in terrae plaga reperitur) (= Studia ); pollet in terra patens Herrmann (); p. in terra puer Enk, PCA  ()  (iam Bentley); p. in corde improbus Giardina (). lesumque E, ipsumque A] laesusque dubitanter Bothe () annot. p. ; celsumque Giardina (). furentis semper E, furentes semper A] ferventis semper Viansino () (contra metrum); flagrantes s. Giardina (). turpiter vitio Avantius (); turpe servitio Scriverius apud Leo () in app. regnique Heinsius, Adversaria . habet? interrogationem notat Gruter apud Scriverium () . Venerique Gruter apud Scriverium () ; volucrisque Axelson apud Zwierlein (). dum quis Ascensius (). tunc] hunc Avantius (); ut Heinsius, Adversaria ; hinc Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). dapes] faces Peiper, Praefationis supplementum ; domus Cornelissen, Mnemosyne2  () . non sani amoris foedera, aut vilis domus Swoboda (–) ,. tecta EA] texta Cornelissen, Mnemosyne2  () ; mensa Giardina (). ullus cibus E, vilis cibus A] humilis torus vel vilis torus Gronovius (); vilis scyphus vel vilis sitis Jac. Gronovius, Sched. Diez. r et cf. Bothe () annot. p. ; cultus prior Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); Tyrii sinus Withof, Praemetium –; (sc. haut) ullus pudor Ussani (sen.), AAN2 , () –; vilis cadus Schiesaro, RFIC  () –. subit] venit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); ruit Damsté, Mnemosyne2  () . del. Viansino (). Phaedrae dat Anon. in Gruteri notis apud Scriverium () . praeditam] traditam Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); conditam Giardina (). puto E, fero A] reor Zwierlein, WJA2 a () –.

phaedra    –        





   



soli Heinsius, Adversaria . invenit] iverit vel inruet dubitanter Heinsius, Adversaria . femineum Ascensius (). immitis] immunis vel intactus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); aetatis Giardina (). Phaedrae attribuit Lipsius apud Scriverium () . resistet] se sistet Scaliger apud Scriverium () ; recipiet olim Raphelengius apud Scriverium () ; desistet Giardina (). haud E, aut A] at Gruter apud Scriverium () . potest? interrogationem notat Ascensius (). post  transp. Bentley, Studia . interrogationis notam post comes sustulit Fitch, Annaeana tragica –. splendidas] ningidas (i.e. ninguidas) dubitanter Bentley, Studia ; sordidas vel squalidas Martindale, Latomus  () ; candidas Giardina (). cara] sicca Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); rara (Peiper-)Richter (); vana Cornelissen, Mnemosyne2  () . post  transp. Anon. (Delrio [2/] comm. p. ) in Gruteri notis apud Scriverium () –. post  (haudquaquam post ) transp. Gronovius (); del. Martindale, Latomus  () ; post  transp. Fitch, Phoenix  () . pro castitate vindicem Lipsius apud Scriverium () ; procacitatis v. Scaliger apud Scriverium () –; pro castitatis vindice Bothe () annot. p. –. armemur dubitanter Heinsius, Adversaria . del. Scaliger apud Scriverium () – (om. A). Phaedrae dat Gronovius (). haud facile quisquam a morte vel haud facile cuiquam vita vel ad vitam honesta facile Gronovius (); haud facile quisquam ad auram Bessel, Syntagma  (contra metrum); at facile cuiquam vita Bothe () annot. p. ; haud quisquam ad auras facile Lee, SO  () . post  transp. Wagenvoort, Mnemosyne2  () . cohibere Heinsius, Adversaria . ratio nulla Grotius, Notae r. periturum potest] moriturum valet Gronovius () ad . vix vero favet] ubi ex vero favet? Madvig, Adversaria ,; non vero favet dubitanter Habrucker, WMB  () . et] est Madvig, Adversaria ,; at Bothe () annot. p. . non miti] spumanti Giardina () pp. –. del. M. Müller, Quaest. crit. –. post  lacunam unius versus ind. Peiper(-Richter) ().

   –     –  – 

       –     



phaedra et] ac Lipsius apud Scriverium () . quam] cum Leo, Hermes  ()  n. . del. Bothe () annot. p.  (om. A). furtivas Heinsius, Adversaria . data] rata Heinsius, Adversaria . tectas] caecas vel tactas vel tacitas Heinsius, Adversaria ; teneras Giardina (). Hesperias] extremas dubitanter Peiper, Obs. . del. (Peiper-)Richter (). est] secl. Leo (). post  transp. Peiper(-Richter) (), lacunam unius versus post  indicans. coelo nebulas reducit Heinsius, Adversaria ; caelo nebulas coegit Wilamowitz apud Leo () in app.; caelum nebulasque cogit dubitanter Leo () in app.; caelum nebulasque volvit Peiper(-Richter) (2) p. XXXII; caelum nebulasque versat Richter apud Koetschau, Philologus  () ; caelum nebulasque flectit Koetschau, Philologus  () ; caelum nebulasque civit Brakman, Annaeana nova . ales . . . alas] pennas . . . ales Bothe () annot. p. . fraternos, vaga regna Peiper(-Richter) (2) in app.; fraternos, nova ad arva Koetschau apud Peiper-Richter (2) in app.; fratris, non sua regna Damsté, Mnemosyne2  () . nitidoque Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). nec] non Bentley, Studia . post  transp. Leo () (cf. etiam p. ). pharetram Avantius (). distento Heinsius, Adversaria –; discinctus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). ditique . . . regno EA] ditisque . . . harenae Grotius, ut videtur, apud Gronovium (); ditique . . . harena Zwierlein, WJA2  () –. ferox Bothe () annot. p. . harenae “codici olim Grotiano adscriptum” notat Gronovius () ad . quam sumptamque armis in app.; sumptamque (cum Leo) toris Fitch, Seneca’s Anapaests , supplendam esse censuerunt. umerisque, quibus] cuiusque umeris Peiper(-Richter) (). quaque per ipsum E, quaque ethereo A] quaque Hesperio (sc. mundo) Peiper(-Richter) () in app.; qua per superum (sc. mundum) Bierma, Sertum Nabericum ; qua supremum Castiglioni apud Viansino (); qua per celsum Giardina (). hic Ed. Caietani () apud Bothe () annot. p.  (iam cod. Pincianus apud Delrio [2/] comm. p. ). pueri Avantius ().

phaedra   –a – –  –  – –        –   –       



pervius E, cerulus A] fervidus Bierma, Sertum Nabericum . elevare Avantius () (contra metrum). hoc ordine Birt, RhM  () –, disposuit: . . a. –. –. –. . hoc ordine Leo, Obs. crit. –, disposuit: . –. –. . hoc ordine (Peiper-)Richter (2), disposuit:  (sc. cervi.) . . –. –. et] en (Peiper-)Richter (). hoc ordine Zwierlein, WJA2 a () –, disposuit: – . . –. . . toto spumeus ore est Bothe () annot. p. . hoc ordine Peiper-Richter () disposuerunt: . a. – . b. . a del. . b. a del. b. . omnes | natura sibi] omnem | sibi naturam Bücheler apud Leo (). post  transp. Lipsius apud Scriverium () , Phaedrae attribuens. post  transp. Lipsius apud Scriverium () , nutrici attribuens. lapsae Avantius (). incertos Heinsius, Adversaria . moriens EA] marcens Axelson apud Zwierlein, KK . gradu] genu Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). nunc] nec Avantius (). et] at Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). nitida] nivea Markland ad Stat. silv. ,, (2) p. . del. Leo (); post  transp. Schenkl, WS  () – . iam] nunc Viansino () in app. decussae Viansino () in app. choro attribuit (Peiper-)Richter (2), qui etiam – post  revocavit. regiae postes domus Bentley, Studia . ante  lacunam unius versus ind. Grotius, Notae v; del. Peiper(-Richter) (). diducat Avantius (). sparsus, passus, vacet odore Assyrio Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). del. Heinsius, Adversaria ; post  transp. Rossbach apud Peiper-Richter (2) in app. talis] qualis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). qualis] talis Grotius, Notae v. plagis] iugis Heinsius, Adversaria . aut Tanais aut Avantius (); Bisaltis aut vel Tauritis aut Jac. Gronovius, Sched. Diez. r apud Bothe () annot. p. .

  – –        –         – –  –  – –        

phaedra proiecta Jac. Gronovius, Sched. Diez. r. – nutrici (cum A), – Phaedrae, – nutrici attribuit Vretska, WS2  () () – (iam Friedrich, Untersuchungen –). post  transp. (Peiper-)Richter (2) (vide etiam supra ad –). una solis] solis una Viansino () (contra metrum). faciles det Bothe () annot. p. . inflecte v.l. Ascensius (); inverte Avantius (). te] se Watt, HSPh  () . vultus] currus Bothe () annot. p. . nocturnis rotis vel nocturnis equis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). adest vocata Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). artibus] datis Heinsius, Adversaria . del. Enk, PCA  () . adire Ascensius (). iussa qui regis dubitanter Heinsius, Adversaria . omne et dubitanter Heinsius, Adversaria . del. Scaliger apud Scriverium () ; quid . . . domas? Bentley, Studia . quod] quo Heinsius apud Gronovium (). montibus A] motibus Avantius (). discripsit Lipsius apud Zwierlein, KK . coercens enicas Bothe () annot. p. . caedit] laedit Cornelissen, Mnemosyne2  () . bella Marte] Marti bella Bothe () annot. p. . post  transp. Peiper(-Richter) (). del. Prinz, WS  () –. classibus EA] piscibus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). del. H. Tränkle apud Zwierlein, WJA2  ()  ( deleverunt iam Ussani [sen.] et Prinz). del. Ussani (sen.), AAN2 , () –. post  transp. Leo (). post  transp. Richter, Symbola  (cum Leo), – post  insertis. fata] ista Leo (). vanosque Avantius (). liberum Damsté, Mnemosyne2  () . sita EA] sata dubitanter Heinsius, Adversaria  (praeeunte Trevet). suffingit Avantius (); suffulcit Garrod, CQ  ()  (iam. rec.); suspendit Castiglioni, SIFC2  () . aethere] aequore Damsté, Mnemosyne2  () . fessum Castiglioni, SIFC2  ()  (iam rec.). niveo] vivo Rutgers, Variae lectiones ; avito Damsté, Mnemo-

phaedra

 





 



      





syne2  () ; niveum Herrmann (); riguo dubitanter Castiglioni, SIFC2  () . Ismeno Fabricius apud Scriverium () . gelida] nitida Giardina () p. . sedesque (E, -emque A) mutat EA] sedesque mutas Leo, Obs. crit. ; solesque vitat Axelson apud Zwierlein, KK –; et sedat aestus vel aestusque sedat Fitch, Annaeana tragica ; humi recumbit Giardina, Mouseion3  () , interpunctione post  admissa; frondesque nutant Giardina (). huic Stuart, CQ  () . ramique . . . percussi] platanique vel ornique vel alnique . . . percussae Heinsius, Adversaria ; dumique . . . percussi Giardina (). post  lacunam unius versus ind. Peiper(-Richter) (2) in app. iuvat aut EA] iuvit aut Fabricius apud Peiper-Richter (2); iuvat et aut Peiper(-Richter) (2) p. XXXII (praeeunte Avantio); ubi iuvat aut Damsté, Mnemosyne2  () ; gaudet aut Giomini (). bibant Avantius (). si celer somnus premit Fabricius apud Scriverium ()  (celer si s. p. iam cod. l); sericus somnos tremit Hardie, CQ  ()  (sericus somnus premit Trevet; cf. Stuart, CQ  [] –). securum Viansino () (contra metrum). versantem E, versantur A] laxantem vel solventem vel relevantem Axelson apud Zwierlein, KK –; servantem Hudson-Williams, CQ2  () –. prima] prisca Viansino () in app. turri Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). lacus Avantius (). aptarat Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). nativas] securas Castiglioni, SIFC2  () ; sinceras vel abundantes Martindale, Latomus  () . dederunt Heinsius, Adversaria . post nuda lacunam duorum hemistichiorum ind. Leo (), quam in app. tela tum saeva manu | aptare adorti supplendam esse censuit. comantes EA] micantes vel nitentes Axelson apud Zwierlein, KK  (cf. etiam p. ). dolor] dolus Stephani, Hippolytus ; locus dubitanter (Peiper-) Richter (). del. (Peiper-)Richter (). novercas: mitius nil est feris] n.: mitior mens est feris dubitanter Scaliger apud Scriverium () ; n. (mitius nil est) feras Petit apud Gronovium (); novercam: mitior nil est feris Leo (); novercas: melius ingenium est feris vel n.: nulla non



             –

       

phaedra melior fera est Coffey-Mayer () ; n.: mitius nil sunt feris Hendry, CQ2  ()  (cf. etiam n. ); n.: mitior nulla est f. Fitch, Phoenix  () ; n.: vix fera est immitior vel n.: saevior nulla est fera Fitch, Annaeana tragica ; n.: mitiores sunt ferae Giardina (). mitius–feris secl. Anon. apud Hendry, CQ2  ()  (cf. n. ). post  lacunam dubitanter ind. Hutchinson, Literature  n. . sed] et dubitanter D. Heinsius apud Scriverium () . incestis Jac. Gronovius, Sched. Diez. r apud Bothe () annot. p. ; infestis Herrmann (). et versa] eversa (Peiper-)Richter (). reddit Avantius (). durus EA] dirus Avantius () (iam codd. O et T); dius Pontanus apud Scriverium () . feminis Bothe () annot. p. . gentis] generis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). intractabilis] inquassabilis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). terra repente Gruter apud Scriverium () . amavimus EA] admovimus Axelson apud Zwierlein, KK ; agitavimus Delz, MH  () ; iam movimus Watt, MH  () ; admisimus Giardina, Mouseion3  () . en] age Fabricius apud Scriverium ()  (auctore ms.); eia Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). et] at Avantius (). del. Avantius (). me nolle | animusne cupiens aliquid effari nequit] m. n. | animusne cupidus aliquid effari nequit Lipsius apud Scriverium () ; m. n. cupiens aliquid effari nequit Scaliger apud Scriverium () , uno versu; m. n. cupiensne aliquid effari nequis Grotius, Notae v, uno versu. animusne] pectusne Giardina (). del. Peiper(-Richter) (). regere] gerere Heinsius, Adversaria . urbium] virum Anon. apud Gronovium (); viri Herrmann (). paternae sortis Heinsius, Adversaria . hac Heinsius, Adversaria . Amor] timor Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). tacitae EA] pavidae Axelson apud Zwierlein, KK ; trepidae Giardina (). quidnam . . . malum Ed. Caietani () apud Bothe () annot. p. ; quidnam . . . mali Bothe () annot. p. . amorque] fervorque Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); ardorque P. Burman (iun.), Misc. obs. ad Prop. ,, apud

phaedra

–  

 

–        –  



Peiper-Richter (); aestusque Giardina (). ferit ferus Eac, ferus vorat Epc, sevus vorat A] saevit ferus Gronovius () ad ; saevus furit Heinsius, Adversaria ; fervit ferus Peiper(-Richter) (); fervet ferus Leo (); urit ferus vel saevus ferit Giardina () in app.; errat ferus Fitch, Phoenix  () –; serpit (vel repsit) ferus R.S. Smith, BMCR (). hoc ordine Kunst, WS  (/) , disposuit:  del. –  vel .  del. . del. Gronovius () (om. E). medullis Heinsius, Adversaria . per fibras meat Bessel, Syntagma . del. Schetter, Hermes  () –, v.  servans. venis EA] membris Grotius apud Gronovium () ad ; fibris Heinsius, Adversaria ; venas Bothe () annot. p. ; nervis Baden (); vulnus Damsté, Mnemosyne2  () . post  lacunam unius versus dubitanter ind. Axelson apud Zwierlein, KK , qui ( venis latens) per ossa et artus errat incensos furens supplendam esse censuit. presserunt Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). flavus tenera] flavo tenera vel flava ac tenera vel florus tenera Heinsius, Adversaria ; tenuis flava Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); flavi tenera Bothe () annot. p. ; blandus tenera Cornelissen, Mnemosyne2  () ; salvus tenera Damsté, Mnemosyne2  () ; saevus tenera Giardina (). pingebat Delrio (2/) adv. p.  et comm. p. . pudor E, rubor A] rigor Baehrens apud Herrmann () in app. tuaeve . . . tuusque] tuaeque . . . tuusve Bothe () annot. p.  (tuusve iam Anon. in marg. Editionis Fabricii). magis] patris Damsté, Mnemosyne2  () . et genitor EA] est genitor vel en genitor Heinsius, Adversaria . Graio] grato Avantius (). Cresium Heinsius, Adversaria . fretum] specum Cornelissen, Mnemosyne2  () . amantem Bothe () annot. p. . et quando] ecquando Ascensius (). versa] vetera Damsté, Mnemosyne2  () . radiate Titan, ne nefas stirpis tuae | speculere luci Bothe () annot. pp. –, qui cum Gronovio speculere perperam cod. E assignat. dignus en stupris] idoneus stuprisne Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). femineum] femineo Heinsius, Adversaria –; monstriferum Bothe () annot. p. .

           –         –   –  –  – 

  

phaedra del. Bothe (); post  transp. Damsté, Mnemosyne2  () . triformi E, biformis A] biformi Delrio (2/) adv. p.  (auctore ms.). dati] sati Heinsius, Adversaria . hoc] haec Heinsius, Adversaria . qua Viansino () in app. procul] pro Pontanus apud Scriverium ()  (auctore cod. Cruseriano). vive, ne] viva, ne Watt, HSPh  () ; neve me Giardina (). contactus ensis] contaminatus Heinsius, Adversaria –. magnus] patris Bentley, Studia . deprensa–anime Phaedrae attribuit Bothe () annot. pp. – . impia | Venere Heinsius, Adversaria . celandum Peiper(-Richter) () in app. nefando . . . stupro Coffey-Mayer (). pignus . . . sceleris famulis attribuit D. Heinsius apud Scriverium () . urbem] aedes Herrmann (); aulam Giardina (). porrigit] concipit D. Heinsius apud Scriverium () – . post  lacunam ind. Peiper(-Richter) (). qualis EA] talis Leo (). del. (Peiper-)Richter (). post  transp. Swoboda (–) , (vide etiam infra ad ); post  transp. Richter, Symbola . territans EA] temperans Axelson apud Zwierlein, KK –; concitans Giardina (). neu Gronovius (). del. (Peiper-)Richter (). recentia Cornelissen, Mnemosyne2  () . saevit–rotis per parenthesim Zwierlein (). praecipitant Gronovius () ad . per parenthesim Bothe () (praeeunte Schröder []); post  transp. Fitch, Phoenix  () . del. (Peiper-)Richter (). languescunt violae et lilia pallida Damsté, Mnemosyne2  ()  (et iam Gronovius). ut lilia E] et lilia Gronovius () ad ; aut lilia Stuart, CQ  () . et] ut (Peiper-)Richter (). ut] et (Peiper-)Richter (); sic Peiper(-Richter) (2) p. XXXII; at Damsté, Mnemosyne2  () ; ac Giardina (). rapitur! exclamationem notat Gronovius () in textu.

phaedra     –

  –  b–

           



te] se dubitanter Gruter apud Scriverium () . medio constiterit die Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); medium constituet diem Giardina (). cingnet E, cinget A] cingent (Peiper-)Richter (). post  lacunam duorum versuum ind. (Peiper-)Richter (). lascivae nemorum dee | panas quae driades montivagos petunt E, lascive n. d. | montivagive panes A] lascivae n. montivagae deae | Panes, quas Driades montivagi petunt Avantius () ( iam recc.); l. n. d. | montivagique Panes, | Panes qui Driadas montivagas petunt Delrio (2/) comm. pp. –; l. n. frondiferum deae; | Panesque, et Dryades montivagae, petent Wakefield ad Lucr. ,; l. n. ¯˘˘¯ d. | Panas quae Dryades montivagos petunt Peiper, Obs. , lacuna unius choriambi inter nemorum et deae indicata; l. n. noctivagae d. | Panes quas Dryades montivagi petunt Herrmann (). del. Leo (), cf. Obs. crit. – (in  cod. E secutus). vias] rotas Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). post  transp. (Peiper-)Richter (), lacunam duorum versuum post  indicans. illi Heinsius, Adversaria . tu–corporis del. Scaliger apud Scriverium () . te licet asperos | pugnacesque deos viribus acribus | et vasti spatio vincere corporis Scaliger olim apud Gronovium (); tu licet asperas | pugnacesque feras viribus audeas | et vasti spatio elidere corporis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). pugnacesque deos] pugni semideos Damsté, Mnemosyne2  () . nec vasti spatio vincere D. Heinsius apud Scriverium () ; evasti spatio vindice Anon. apud Gronovium () ad ; est vasti spatio vincere Barth, Advers. XI . aequans Bothe () annot. p. . ante  lacunam unius versus ind. (Peiper-)Richter (), – post  (cum Swoboda) transpositis. nisi alitis Gronovius (). afferent (cum E) vel auferent Gronovius () ad . respice A. de Rooy (Spicilegia critica ) apud Bothe () annot. p. . apparat] parat Fabricius apud Scriverium () . scelerique quaerit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). instruitur omnis arte feminea dolus Fabricius apud Scriverium () . femineus dolus Gronovius (). decus] genus dubitanter Axelson apud Zwierlein (). iuveni . . . piritho o E, iuveni . . . perithoi A] iuveni . . . Hippolyto Delrio (2/) comm. p. ; regi . . . Cecropio Grotius,



         

  

  

–      

phaedra Notae v-r; comiti . . . Pirithoi Gronovius (); iuveni . . . perituro Bothe () annot. p. ; iuveni . . . Pittheo Damsté, Mnemosyne2  () ; iuveni . . . Theseo Fitch, Phoenix  () . pallore marcerent Cornelissen, Mnemosyne2  () . est ipse. Gronovius (); ipse, ipse Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). totiens] nocti Gronovius (). maesta] vasta Avantius (). hospitia] auspicia Grotius, Notae r; officia Giardina (). Theseo attribuit Avantius (). heu, per imperi sceptrum tui Poggio apud Leo () in app. oheu Commelinus apud Scriverium ()  (auctore ms.); heu heu Bothe () p. . sors Heinsius, Adversaria . lachrymant dum sui Avantius (). anus] opus Bothe () annot. p. . altrixque . . . haec fari abnuit] attrita . . . effari abnuis (abnuis iam cod. K) Heinsius, Adversaria –; coacta . . . haec fari abnuit Peiper(-Richter) () in app.; adstricta . . . h. f. a. Peiper, Praefationis supplementum . promet Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). extrahet Viansino (). et te] te te Wilamowitz, Coniectanea . del. I. van Wageningen () apud Zwierlein, Addenda . ex cuius ortu] ex quibus utrimque Leo () in app.; et cuius ortum Damsté, Mnemosyne2  () ; e quis ab ortu Brakman, Mnemosyne2  () . descendit domus Heinsius, Adversaria ; dependit d. Damsté, Mnemosyne2  () . tamen] tantum Gruter apud Scriverium () . parvis EA] patriis D. Heinsius apud Scriverium () ; patriis (cum D. Heinsio) vel avitis Heinsius, Adversaria ; variis Giardina (). generis acteae E, gentis actee A] generis Actaei Gronovius (); generis ac stirpis Bentley, Studia ; gentis Aegaeae dubitanter Axelson apud Zwierlein, KK  (sed cf. Fitch, Phoenix  [] ). fugae | liquere Heinsius, Adversaria . Taurus] Tanais Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); Pontus Giardina (). genus] scelus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). iste prorsus Bothe () annot. p. . castum torum vel castam fidem Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). nulla revinctum Bothe () annot. p. . eiurant Heinsius, Adversaria .

phaedra                               –



prisca] scripta Wakefield (Sylva critica I, p. ) apud Baden (). antiqua] austera dubitanter (Peiper-)Richter (). affectus] adspectus vel effatus Gronovius (). post  lacunam ind. Peiper(-Richter) (). o vita] Natura Giardina () pp. –. geris] tegis Viansino (). castus intactus] asper, intactu vel castus ac thalami Heinsius, Adversaria ; castus invictus (Peiper-)Richter () in app. del. Peiper(-Richter) (). plagis] vadis Castiglioni apud Viansino (). gelidum frementis Heinsius, Adversaria ; gelidas frementis Viansino (). furentem Bothe () annot. p. . munus] foedus Giardina () p. . en] nunc Viansino () in app. Tartari Heinsius, Adversaria . noctem horridam dubitanter (Peiper-)Richter (). legis infernae Heinsius, Adversaria . ab ipsos tumidos E, ab ipso tumidus A] tumidos ipso ab Ascensius (); ab imo tumidus Wakefield ad Lucr. ,. del. Peiper(-Richter) (). vias EA] vices Peiper(-Richter) () in app. sed] et Bothe () annot. p. . securus abes E, ades securus A, securus audes KQe] securus audis Lipsius apud Scriverium ()  (contra metrum). peiora fovens secl. Peiper(-Richter) (). tristis virtus] spreti luxus olim Heinsius, Adversaria . tulit] dolet olim Grotius, Notae v. vitioque] dicione Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). post  transp. Peiper(-Richter) (). portat] properat Leo, Obs. crit.  n. . gradu? (non post  genis) interrogationem notat Housman, CQ  ()  (= Class. Papers ,). ad nefandos Avantius (); ah, nefandi Grotius, Notae v. post  transp. (Peiper-)Richter (). luctifica EA] luctifico Scriverius apud Leo (); luctificam Gronovius (), perperam codici E assignans. parenti Bentley, JKPh  () – (= Studia ). infenso Heinsius, Adversaria ; infausto Castiglioni apud Viansino (). celsos EA] celso Heinsius, Adversaria ; curvo Cornelissen, Mnemosyne2  () –. effatus] fatur Heinsius, Adversaria . tonuit] tumuit Avantius () (praeeunte Trevet). adstrepit Castiglioni apud Viansino (). del. Beck, Mnemosyne2  ()  n. .

 

phaedra

furenti pontus exsurgit sinu EA] furenti Ionius exsurgit sinu Jac. Gronovius, Sched. Diez. r apud Bothe () annot. ; furens Ionius exsurgens sinus (Ionius iam Jac. Gronovius) Bothe () annot. p. ; tumenti pontus exsurgit sinu Billerbeck, SSU §  n.  (p. ).  del. (Peiper-)Richter (). – hoc ordine Damsté, Mnemosyne2  () , disposuit: . –. –. . –. . – post  transp. Wagenvoort, Mnemosyne2  () .  del. Leo, Obs. crit. ; post  transp. Damsté, Mnemosyne2  () , versibus – post  insertis.  quod Peiper(-Richter) () in app.  Cyclas exoritur nova? interrogationem notat Bentley, Studia . – del. Leo (), cf. Obs. crit. –; post  transp. Fitch, Phoenix  () –.  numen EA] nomen Scaliger apud Scriverium () ; nomine D. Heinsius apud Scriverium () ; limen dubitanter Heinsius, Adversaria ; lumen Madvig, Adversaria ,; numine Leo, Obs. crit.  (iam Anon. apud Gronovium []). Epidaurae Heinsius, Adversaria . dei] duae vel saevae Bentley, JKPh  ()  (= Studia ).  Scironio Bentley, Studia .  fretis? interrogationem notat Beck, Mnemosyne2  () .  quaerimus E, querimur A] sequimur Axelson apud Zwierlein, KK ; tuimur dubitanter Zwierlein, KK –; quatimur Watt, HSPh  () ; vehimur Delz, Gnomon  () ; tremimus Giardina (). quaerimus totum en mare Peiper(-Richter) ().  adstrepunt scopuli undique Schmidt, Diss. () ; undique en scopuli adstrepunt L. Havet apud Herrmann () in app.  spumas D. Heinsius apud Scriverium () ; spumans Gronovius () ad ; spumans (cum Gronovio) vel sorbet vel haurit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); spumis Damsté, Mnemosyne2  () .  illi (Peiper-)Richter (2).  orbibus E, cornibus A] auribus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); oribus Bothe () p. . varius] varis (scil. cornibus) Heinsius, Adversaria –.  quem] quae Heinsius, Adversaria –. b– hinc–nota per parenthesim Bothe ().  oculi, hinc] at hinc vel illinc (Peiper-)Richter () in app.; celerem hinc vel rutilam hinc Damsté, Mnemosyne2  () . relucens Heinsius, Adversaria –. insignis EA] insignes Gronovius () ad .  post  transp. Swoboda (–) ,.

phaedra       

  

             –   



haustibus] faucibus Cornelissen, Mnemosyne2  () . fuco E, suco A] sulco Gruter apud Scriverium () . ingens] anguem Damsté, Mnemosyne2  () . partem] caudam (Peiper-)Richter (2) in app.; ( immensum) piscem Watt, HSPh  () . metu] gelu Damsté, Mnemosyne2  () . metu E, metus A] tuus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). et torva E, torvusque A] torvumque Lipsius apud Scriverium () ; taurusque Delrio (2/) adv. p.  et comm. pp. –; obviaque Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); et saeva Giardina (). insurgit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). rapidos pavidus Gronovius (); rabidus pavidas Viansino () (contra metrum); pavidos rabidus Giardina (). aequa . . . contra obvius] aequa . . . contra obviis Jac. Gronovius, Sched. Diez. r; aequa . . . contra avius vel dubitanter laeva . . . dextra vagus Bentley, JKPh  ()  (= Studia , ubi perperam varus reperitur); aequa . . . contra vagus Viansino (). oberrans Viansino () in app. (contra metrum). toto] torvo Avantius (). obvius] ferox vel minans Damsté, Mnemosyne2  () . in ora praeceps fusus Fabricius apud Scriverium () –. domitante Heinsius, Adversaria . devio EA] devium Axelson apud Zwierlein (). post  transp. Peiper(-Richter) (). vulnere] pulvere Bothe () annot. p. . provolvunt Bothe () p. . ambusta] abrupta dubitanter Axelson apud Zwierlein, KK ; infesta Giardina (). iecto E, eiecto A] iniecto Ed. Lugdunensis in Raphelengii notis apud Scriverium () ; ingesto Heinsius, Adversaria . del. Axelson apud Zwierlein, KK . at Damsté, Mnemosyne2  () . virgulta, et Heinsius, Adversaria  (contra metrum). asperi] lancinant vel dissipant Fitch, Phoenix  () –. truncus EA] ruscus vel dumus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); lucus Peiper(-Richter) (2) in app.; campus Giardina (). del. Fitch, Phoenix  () . corpus] munus Giardina () p. . formae] famae dubitanter Axelson apud Zwierlein, KK . del. olim Zwierlein, WJA2  ()  (deest iam in D. Heinsii lemmate apud Scriverium [] ). del. Richter, Diss. () . choro attribuit Bothe () annot. p. .



phaedra

haud flere honeste quisque (-quam β) quod voluit potest A, h a · odere non est quisque potens E] haud quisquam honeste flere quod voluit potest Ascensius (); haud flere non est, quisque, quod voluit, potens Heinsius, Adversaria ; haud flere honeste quisque quod vovit potest Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); gaudere non est ipse quod voluit potens Leo (), cf. Obs. crit.  n. ; haud flere honestum est, quisquis est voti potens Peiper(-Richter) (2) in app.; quod quisque honeste voluit, id flere haud potest K. Kunst () – apud Giancotti () ; id flere honeste quod quis haud voluit potest Lee, SO  () –; an flere honeste quisque quod voluit potest? Giardina (). – post  transp. Richter, Diss. () .  at si (Peiper-)Richter ().  quod interemi non, quod amisi fleo interp. M. Müller, Quaest. crit. –.  humana EA] heu magna Axelson apud Zwierlein, KK  (et –).  minus Fabricius apud Scriverium () .  praebet somnos Avantius ().  insani et Heinsius, Adversaria .  ante  transp. Avantius ().  metuens] montium Heinsius, Adversaria ; culmina Giardina (). – post  transp. Peiper(-Richter) () et coniecit omissam esse alteram partem huius strophae, quae illius (scil. –) consimilis legeretur.  del. Fabricius apud Scriverium () .  hera, nec praestat | ulli velox D. Heinsius apud Scriverium () –; aura; nec u. p. velo Heinsius, Adversaria ; hora, nec u. p. fallax Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). a post clari lacunam unius hemistichii ind. Leo, Obs. crit. , quam laetus vidit supplendam esse censuit; eandem lacunam iterum videt supplendam esse censuit Grimal ().  ante nitidumque vel potius post diem lacunam ind. Zwierlein, KK ; post diem lacunam ind. Fitch, Seneca’s Anapaests , quam vel tandem repetît vel sero revisit vel denique cernit supplendam esse censuit.  quid] quae Bothe () annot. p.  ex cod. Ultraiect.  noces Avantius ().  cinis EA] Scinis Ascensius (); Sinis Gronovius () in textu.  del. Peiper(-Richter) () pp. XLVI–XLVII. – del. Axelson apud Zwierlein, KK .  et te] Lethes Damsté, Mnemosyne2  () –. b–a morere–amori secl. Peiper(-Richter) () pp. XLVI–XLVII.  inquinatos Morel, AJPh  () .

phaedra  –  –      

  

   –           



vindicati Avantius (). post  transp. (Peiper-)Richter (). post  transp. Avantius () (per errorem?). incestae . . . | sontis pudicus Gronovius () (inceste iam recc.); incestae . . . | et sontis insons Heinsius, Adversaria . per parenthesim Gruter apud Scriverium () . patet] pete Lipsius apud Scriverium () ; patens Anon. apud Gronovium (). cruorque] cruore Anon. apud Gronovium () ad . solvat Avantius (). condere] conde te Viansino () in app. pallidi] squalidi Bothe () annot. p. . rapite] abdite Leo () (cf. etiam p. ); capite Weber, Philologus  () . vastum mare EA] vastum pecus Richter, Symbola ; vastum tume Herrmann (); vastum date Viansino (); vasti maris Axelson apud Zwierlein, WJA2  ()  n. ; vastae ferae Giardina (). aequoris Avantius (); aequor Scaliger apud Scriverium () ; aequoreo Viansino () (contra metrum). abscondit] condit Raphelengius apud Scriverium () . rapite] capite Bothe () annot. p. . ante  transp. Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). post  aliquid intercidisse censuit atque tale nunc quoque adsis atque nato dira supplicia ingere suppl. Zwierlein, WJA2  () –. facili dignus haud] quali dignus heu Withof, Praemetium – . segregem] per vepres Withof, Praemetium –. exsequor . . . scelus] persequor . . . miser Withof, Praemetium –. post  transp. Peiper(-Richter) (). in hoc] ad hoc Delrio (2/) comm. p. . atrae] almae Giardina, Latomus  () . erepto Viansino (). del. Peiper(-Richter) (). post  comitique iuncta pariter actae desuper suppl. HudsonWilliams, CQ2  () . remissa Ascensius (). graviora merui, quam pati inclusos Heinsius, Adversaria  (quam iam recc.). cedite en! Axelson apud Zwierlein, KK ; cedite: en Zwierlein, KK –. me, o dirum Bothe () annot. p. . venimus] redimus Raphelengius apud Scriverium () . pondusque] truncos dubitanter Heinsius, Adversaria ; partesque dubitanter (Peiper-)Richter (); quotcumque



phaedra

Damsté, Mnemosyne2  () ; pectusque Herrmann (); corpusque Giardina ().  es Jac. Gronovius, Sched. Diez. r. –a choro tribuit Herrmann (), ante b Thesei notam addens. – choro tribuit Leo (), ante  Thesei notam addens. –a choro tribuit Viansino (), ante b Thesei notam addens.  del. Peiper(-Richter) ().  lacrimis . . . nostris] laceris . . . membris Cornelissen, Mnemosyne2  () .  sistite] sufficite Heinsius, Adversaria  (contra metrum).  et turpe] iecurne Bentley, JKPh  ()  (= Studia ).  haecne] haec Fabricius apud Scriverium () . nitens? interrogationem notat Bentley, Studia .  inimica] immite dubitanter Zwierlein, KK –; animosa Watt, HSPh  () ; indomita Giardina ().  en] et Lipsius apud Scriverium () .  acerbam] aspersam Giardina () p.  (contra metrum).

OEDIPUS 

       

      –       

maestum squalida exoritur] maestus squalida exoritur Gronovius () ad ; maestum squalida extollit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); maestum squalida exerit Garrod, CQ  ()  (iambus in quinto pede rarissime admittitur); laesum squalida extollit (extollit iam Bentley) vel laesus squalida exoritur Zwierlein, WJA2  ()  n. . prospiciet] prospectat Heinsius, Adversaria . testor] testor, ut Heinsius, Adversaria  (contra metrum). Iocastae attribuit Delrio (2/) in textu (iam Ed. Lugdunensis in Raphelengii notis apud Scriverium [] ). fata Viansino () (contra metrum). parentis] perempti Peiper(-Richter) (). ominatur Jac. Gronovius, Sched. Diez. r. nunc E, non A] hoc Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); hinc Watt, HSPh  () . incolumis asto scilicet E, incolumis ergo scilicet A] i. erro. scilicet dubitanter Gruter apud Scriverium () ; i. unus? ergo tu Gronovius (); i. adstas: ergo tu Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). poteram Viansino () in app. salubre. interrogationem del. Gronovius, Epist. ad N. Heins. (..) apud Billerbeck () –. igne friget E] igne fervet vel igne saevit Gronovius (). post  lacunam unius versus ind. Peiper(-Richter) (). novo] Iove D. Heinsius apud Scriverium () . summas] superas Heinsius, Adversaria . post Ceres (non post adulta) interp. Gruter apud Scriverium () . adoraque altis flava vel adusta, et altis farra Grotius, Notae v. cremat EA] tremat Gronovius () in textu (iam cod. O); crepat Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). sterilis] tristis Gronovius () ad . nec ulla pars] pars nulla regni Avantius (). una] ima Heinsius, Adversaria . fletuque] planctuque Bothe () p. ; luctuque Peiper (-Richter) (). acerba Heinsius, Adversaria . alios Heinsius, Adversaria . quin luctu] luctuque Fabricius apud Scriverium () .

  –           

    





–  – –

oedipus suaeque] novaeque M. Müller, Philologus  () . hoc ordine Damsté, Mnemosyne2  () , disposuit: . . . . . . sancta EA] functa Heinsius, Adversaria ; sicca vel lecta Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). tumulis] bustis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). levant E] levat Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). praevertam Heinsius apud Baden (). ut prior] precor P. Burman (iun.), Anth. Lat. II, p. . regna] sceptra Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). lacrimans Bothe () annot. p. . qui olim Zwierlein, KK –. fit Grotius, Notae v. tela] bella K. Tollius apud Baden (). obviam Baden (), perperam codici E assignans. supera Lipsius apud Scriverium ()  (contra metrum). alas verbere, et caudam movens Scaliger apud Gronovium () in textu; alas, verbere et caudae graves Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); ales verbera et caudae moras Peiper(-Richter) (). ungui Heinsius, Adversaria . morti Heinsius, Adversaria . ille, ille] hic ille Anon. apud Richter, Diss. () . Baccheu Bothe () annot. p. . versis equitum sagittis D. Heinsius apud Scriverium () ; versis equitis sagittis A. Cunningham, Animadversiones ()  apud Zwierlein (); fusas equitis sagittas Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); versos equites sagittas dubitanter Peiper(-Richter) (); versos equites, sagittis Leo (). ante  transp. Anon. in Gruteri notis apud Scriverium () ; del. Peiper(-Richter) (). terga conversi A] terga non versi Gruter apud Scriverium () –; tela non versi Grotius, Notae v; terga cum vertit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); terga versuti Bessel, Syntagma ; tergaque instantis Baehrens apud Herrmann () in app. inficit indos igne vicino A] i. I. igne furtivo Commelinus apud Peiper-Richter () in app.; inficit Indos. | igne furtivo (cum Commelino)  . . .  Peiper, Obs. –, qui hunc versum hendecasyllabum esse censuit; quam lacunam populante venas (Peiper-)Richter () suppl. (e Phae. ). post  transp. Peiper(-Richter) (). pingues] languens Cornelissen, Mnemosyne2  () . hoc ordine Richter, Symbola , disposuit: –. . – . . post  transp. Koetschau, Philologus  () .

oedipus   

  –    

    

 

b 





post labitur segnis lacunam aliquot hemistichiorum ind. Peiper, Obs. . cervix? interrogationem notat Bothe () annot. p. . nec] non Gronovius () ad ; ne Bothe () annot. p. . maculavit ater Peiper(-Richter) (); maculavit, alta Richter, Symbola . turpis est plaga Peiper apud Richter, Symbola . cursu] circi dubitanter Heinsius, Adversaria –. post  transp. Anon. apud Cornelissen, Mnemosyne2  () . post  transp. (Peiper-)Richter (2). rabidos Avantius (). ursis] uris dubitanter Peiper(-Richter) () p. XLVII. aret] arida Heinsius, Adversaria . post  sapphicum cum adonio excidisse opinatur Peiper, Obs. . | non metuenda | post veneno add. Koetschau, Philologus  () . opacas Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). virent] nitent Gronovius (). gleba Bessel, Syntagma . curvant Peiper(-Richter) (). Phlegethonti suam mutat ripam dubitanter Jac. Gronovius, Sched. Diez. v apud Bothe () annot. p. . undis Styga Sidoniis] undam Styge Sidonia Bothe () annot. p. . post  lacunam duorum versuum ind. Peiper(-Richter) (). alta EA] atra Heinsius, Adversaria ; laeta vel atra (cum Heinsio) Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). durus senior A] crudus senior Grotius, Notae v-r, navita crudus (v. infra) deletis. navita crudo] n. crudus Fabricius apud Scriverium ()  (cum recc.); n. Porthmeus dubitanter Gruter apud Scriverium () ; n. crudus secl. Grotius, Notae v-r. mugisse solum post  transp. Leo, Obs. crit. ; per parenthesim Harder, Festschrift Vahlen –. vaga] data Peiper(-Richter) (2) in app. post lucos lacunam unius hemistichii ind. Zwierlein, Gnomon  ()  n. , quam volitare sacros vel volitasse sacros vel volitare ferunt supplendam esse censuit. simulacra virum] simulacra ferunt Leo () (cf. etiam pp. – ); simulacra queri Damsté, Mnemosyne2  () ; simulacra deum Herrmann (). post simulacra virum lacunam unius hemistichii ind. (Peiper-) Richter (2), quam visa esse ferunt vel errasse ferunt



 

  –

b –              

oedipus supplendam esse censuit; eandem lacunam circumferri supplendam esse censuit Sluiter () . maiora viris] maiora veris Lipsius apud Scriverium ()  (contra metrum); secl. Peiper(-Richter) (). turpatam Wakefield ad Lucr. ,. post  transp. Peiper(-Richter) (). post nocte silenti lacunam unius hemistichii ind. Leo () (cf. etiam pp. –), quam in app. circum muros Leo, circa muros (Peiper-)Richter (2), bis per muros Fitch, Seneca’s Anapaests , supplendam esse censuerunt. Amphionios] Actaeonios Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). caput EA] cutem M. Müller, Quaest. crit. –. hoc ordine Peiper(-Richter) () disposuit: . b. a. . a del. b. . . . a. b. a. b; hoc ordine (Peiper-)Richter (2) disposuit: . . a. b. . . . a. b. a. b. a. et] en Peiper(-Richter) (). quos–petitis] quem–petit is Scaliger apud Scriverium () . petitis] petit hic Grotius, Notae r (petit is iam Scaliger); petit at Madvig, Adversaria ,. ipsis Walter, WS  (/) . adest] est, est Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). omnibus] omnium Viansino () in app. trepidoque gemitu Peiper(-Richter) (). afflictu E, eventu A] affectu vel in eventu (contra metrum) Heinsius, Adversaria ; adflictum Peiper(-Richter) (). properata] prolatam Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); nunc propera Castiglioni apud Viansino (). iacent] tacent Castiglioni apud Viansino (). expiare regiam ex adyto Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). et quis] ecquis Avantius () (iam recc.). incluti] Laii Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). auditu horreo Delrio (2/) comm. p. . insedit] incedit vel en se dat vel se dedit (contra metrum) Heinsius, Adversaria . supplice Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). domum] comam Leo (); domus Knoche, Gnomon  () ; comas vel nemus dubitanter Giardina () in app.; tripus Töchterle ()  n. . sancta] sicca Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). loeta E, letheia A] vittata D. Heinsius ad Sil. p.  apud Jac. Gronovium, Sched. Diez. v; Cirrhaea dubitanter Grotius, Notae r; repleta Heinsius apud Gronovium (); repleta (cum Heinsio) vel per colla Gronovius (); Letoa Heinsius, Epist. ad Gronov. (..) apud Billerbeck ()  (= Adversaria

oedipus

 –

             – 



 –  



); luctata vel Letoa (cum Heinsio) Jac. Gronovius, Sched. Diez. v apud Bothe () annot. p. ; longaeva Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); perlota olim Bothe () annot. p. . horrendas (per errorem?) Ernout, SIFC2 – () . ante  transp. Farnabius () p.  n. . turpes E, turpis A] turpia Heinsius, Adversaria . partes Lipsius apud Scriverium ()  hoc modo attribuit:  Cr.  Oed.  Cr.  Oed. quaerit–quem] queritur–qui Grotius, Notae r (queritur iam Avantius []); quaerit–qui Häuptli () . quaerit] curat Wilamowitz apud Leo (). post  transp. Peiper(-Richter) (). regis EA] legis M. Müller, Quaest. crit. . qui] et Bentley, Studia . quieta] avita Heinsius, Adversaria . ferat] tegat Watt, HSPh  () . num] nam Raphelengius apud Scriverium () . quidquid refugi Leo, Hermes  ()  n. . regna] sceptra Commelinus apud Scriverium () . brevi EA] levi Axelson apud Zwierlein, KK  (et ). diem] incertum, utrum halitum pro coniectura proposuerit an pro lemmate legerit Bentley, JKPh  ()  (coniectura) (= Studia , lemma). reddat] degat Avantius (); cludat Gruter apud Scriverium () ; videat Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). memorare Ascensius (); memor esne? Herrmann (). artis] hirtis olim Heinsius, Adversaria . per parenthesim M. Müller, Philologus  () . Olenia in arva] Aeolia in arva vel Lernaea in arva Jac. Gronovius, Sched. Diez. r apud Bothe () annot. p. ; Olenia arva Bentley JKPh  ()  (= Studia ), qui ante Olenia interp.; Olenio ab arvo Bothe () annot. p. . post  transp. Peiper(-Richter) (). elei E, elidis (vel ely-) A] Ilissi Gronovius () ad ; Edylii Jac. Gronovius, Sched. Diez. r apud Bothe () annot. p. ; Aetoli Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); Eridani Bothe () annot. p. ; Eveni Madvig, Adversaria ,; Oetaei Habrucker, WMB  () –; Hylaethi Wilamowitz apud Leo () in app.; Acheloi Peiper(-Richter) (2) in app.; Olmii Töchterle () ; Olmei J. Soubiran apud Chaumartin (). tulit] intulit dubitanter Zwierlein (); facit Watt, HSPh  () . Oedipodi attribuit Peiper(-Richter) (). expetant dubitanter Zwierlein, KK . tarda fatu est E, tardo fatum A] tarda fatu Grotius, Notae r.

    

 

      –  

         

oedipus decet dubitanter Billerbeck, SSU §  (p. ). latet] patet Axelson apud Zwierlein, KK . candidam . . . bovem ( . . . depressam cum Bentley, vide infra) Giardina, Mouseion3  () . ante  lacunam ind. dubitanter Axelson apud Zwierlein, WJA2  ()  n. , quam et huic iuvencam pectoris nivei addite supplere vult. nulloque vaccam colla depressam iugo dubitanter Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). numquam] nondum Castiglioni apud Viansino (). voce] more olim Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). ignis et viridis (cum cod. Cruseriano) vel vividusque ignis Pontanus apud Scriverium () –; ignis et vegetus dubitanter Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); ignis et rigidus Wakefield ad Lucr. ,. recensque Pontanus apud Scriverium () – (ex cod. Cantabr.). intulit Viansino () in app. fluctuanti Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). rursus] russis Rossbach, BPhW  ()  n. . del. Peiper(-Richter) (). densa sordidam] ademptam sordida vel demptam s. Heinsius, Adversaria ; tensa sordidam Barth ad Stat. Theb. ,. fari] effari Heinsius, Adversaria  (contra metrum). loquar] sequar Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). Mantoni attribuit Cornelissen, Mnemosyne2  () – . propera dubitanter Bothe () in add. p. . post  lacunam dubitanter ind. Timpanaro, Paideia  () . trepidusque] trepidus qui Viansino () in app. (contra metrum). trepidusque vultum solis E, t. v. obliquat A] nitidamque lucem solis Giardina, Mouseion3  () –. iuvenca ferro] ferro iuvencus Garrod, CQ  () . apposito vel impulso Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). emicat Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). altas] amplas Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). sed] sed et Heinsius, Adversaria  (contra metrum). totas] admotas Heinsius, Adversaria  (contra metrum). venis] veniens Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). caecum Damsté, Mnemosyne2  () ; laesum Herrmann (). exsurgit Grotius, Notae v. iacet] latet Peiper(-Richter) (). cordi est regio Bentley, JKPh  ()  (= Studia ).

oedipus       – 



         

• –  



Tiresiae attribuit Commelinus apud Scriverium () . rigor E, livor A] labor Grotius, Notae v; tumor Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). resonant E, fugiunt A] reboant Viansino (). aris sanguis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). crepitant Scriverius () apud Zwierlein, KK . del. Peiper(-Richter) (). extrema EA] suprema Avantius (). scire] eruere Delz, Gnomon  () . Thebicolae Morel, AJPh  () . penna quae laevi secat D. Heinsius apud Scriverium () – ; quae leves pennae secant Anon. apud Gronovium (). hoc ordine D. Heinsius apud Scriverium ()  disposuit: . . a (votis). . b. . nodante Heinsius, Adversaria . post  lacunam unius hexametri ind. Leo, Obs. crit. , quam huc ades, huc comitum laeto cum carmine coetus supplendam esse censuit. post  transp. Gronovius () in textu. armatus] armatae Gronovius () in textu; armas qui Birt, RhM  () ; armate et Peiper apud Richter, Symbola ; arma tua Sluiter () –; armate Heldmann (). adeas Avantius (). Tyria] Phrygia Heinsius, Adversaria ; picta (Peiper-)Richter (); Thyna Peiper, Praefationis supplementum . spargere] spargis Heinsius, Adversaria  in lemmate. revocasque Heinsius, Adversaria  in lemmate. veste] vite Schrader apud Clausen, Mnemosyne4  () ; reste Damsté, Mnemosyne2  () . regeres EA] regere et Axelson apud Zwierlein (). Araxen] Hydaspen dubitanter Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). turpi] tardo Bothe () annot. p. ; pando Peiper(-Richter) (). eden ope depulsavit E] Edonii pede pulsavit Avantius (); Edoni p. p. Fabricius apud Scriverium () ; Edono p. p. (perperam codici E assignans) Gronovius (). pangaei E] Pangaeo Leo (). threicio vertice E] Thessalio v. Sluiter () ; Thessalici culmina Giardina, Mouseion3  () . vertice Pindi] vertice Pindum vel turbine Pindum Gronovius () ad . impia] incita Cornelissen, Mnemosyne2  () . del. Leo (); post  transp. M. Müller, Philologus  () ; ante  transp. Fitch, Phoenix  () –. post  lacunam ind. Zwierlein, KK –. fluctus] portus (Peiper-)Richter () in app.

         

     –

   –   

oedipus et . . . posuit] at . . . ponens Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). mutas vel mutant Jac. Gronovius, Sched. Diez. v apud Bothe () annot. p. . per parenthesim Bothe (). curvo] pando Damsté, Mnemosyne2  () . maria Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). curvus] pandus (Peiper-)Richter () in app. ripa] rivo Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). Mesagetae Avantius (); Massagetos Fabricius apud Scriverium ()  (duce ms.). senserunt Peiper(-Richter) (); senserant (Peiper-)Richter () in app. zalacum E, zedacum A] Zacarum vel Sagarum vel Sedochum vel Siracum vel Sydrachum vel Zabium vel Gazium vel Sidacum vel Issidum Delrio (2/) adv. p.  et comm. pp. –; te Dacum dubitanter Raphelengius apud Scriverium () ; te Dahum olim Bentley, Studia ; Iazygum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); Galatum Leo () in app.; Zaratum Enk apud Sluiter () ; Bacchum Herrmann (); Bassareum vel Zagreum Giancotti, RFIC  () –; Cizicum dubitanter Zwierlein, KK –; Satrarum Töchterle () . et quos] quosque Peiper(-Richter) (); et quas Herrmann (). frigido] gelido Peiper(-Richter) (). vertice summo EA] vertice e summo Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). sidus Arcadium] Arcadum sidus dubitanter Peiper, Obs. . arma] ille R. Kuenstler apud Peiper-Richter (). ore deiecto petiere terram | . . . catervae] ore (cum EA) vel crure deiecto petiere terram | . . . gravem puellae aut ore (cum EA) vel crure deiecto posuere terra | . . . genu puellae Heinsius, Adversaria –. positisque] conditisque Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). Echioniaque caede Grotius, Notae r; Amphioniaque c. Jac. Gronovius, Sched. Diez. v apud Bothe () annot. p. . praesente] praesidem Avantius (); vindicem vel praesidem (cum Avantio) Delrio (2/) comm. p. ; praestitem Peiper(-Richter) () in app. hoc ordine Leo () discripsit: tradidit thalamis relictam, | virginem, meliore pensans | damnum marito: | pumice ex sicco | fluxit Nyctelius latex. pumice sicco Heinsius, Adversaria  in lemmate. condidit Avantius (). annosi] convexi Bentley, JKPh  ()  (= Studia ).

oedipus    –a b    –         b–a            



altaque] utraque Garrod, CQ  () . nosse] scire Bothe () annot. p. . abnues Heinsius, Adversaria . ulla (cum RE) libertas . . . petitur? interrogationem notat Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). saepe quam linguax Ascensius (). ulline poenam . . . luunt? vel ullusne poenas . . . luit? Heinsius, Adversaria . iam fessa] non spissa Gronovius (); iam scissa Bothe () in app.; iam fissa Peiper(-Richter) (2) in app.; iam quassa Damsté, Mnemosyne2  () . vel ante  vel post  lacunam ind. M.D. Reeve apud Zwierlein (). post  transp. Peiper(-Richter) (). vel post moratus vel post locus aliquid excidisse censuit Zwierlein, WJA2  () –. tum fossa Fabricius apud Scriverium () ; tunc fossa Delrio (2/). ipsa Gruter apud Scriverium () . frondem rapit Koetschau, Philologus  () . post  lacunam unius versus ind. Peiper(-Richter) (). post  transp. Weber, Philologus  () . post  transp. Koetschau, Philologus  () –. antro] intro M. Müller, Quaest. crit. –; cultro Giancotti, RFIC  () –. et] teque Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). letalis EA] Lethaei Heinsius, Adversaria –. sanguinem–cruore post  trahuntur transp. Peiper(-Richter) (). maestum] vastum Axelson apud Zwierlein, KK . subsedit] subsidit Gronovius (); subsiluit Damsté, Mnemosyne2  () . terra] unda Bentley, JKPh  () – (= Studia ). aut] atque Damsté, Mnemosyne2  () . veram] furvam Cornelissen, Mnemosyne2  () . post  transp. Leo (). educat frondes Oeta dubitanter Commelinus apud Scriverium ()  (contra metrum); Oeta frondes educat Scaliger apud Scriverium () ; educat frondes Athos Grotius, Notae r. alto EA] arto (Peiper-)Richter () in app.; atro Peiper (-Richter) (). frangit] trudit Cornelissen, Mnemosyne2  () . pavide] avide Markland ad Stat. silv. ,, (2) p. . animae ac trementes Heinsius, Adversaria ; animae. tremente Bothe () annot. p. . superbum Heinsius, Adversaria . gradum . . . gravi Bentley, JKPh  ()  (= Studia ).

 b–a       –    

 

b–a  – –   

oedipus tota–regem del. Peiper(-Richter) (). et] en Viansino (). Bacchas lacer] Baccham sacer Avantius (). extulit] occulit dubitanter Raphelengius apud Scriverium () . opertos] opacos Peiper(-Richter) (). effuso horridos Heinsius, Adversaria ; et fuso oribus Bothe () annot. p. . pretia qui] praemium Grotius, Notae r. sceptrum Gronovius () ad . sed–gravis per parenthesim Gronovius () in textu. post  transp. Richter, Symbola –; del. Zwierlein, WJA2  () –. infausto] incesto Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). vix–feris per parenthesim Delrio (2/). et mecum euntes pronubas Withof, Praemetium –. traham sonantem verbera Gronovius () ad ; torta insonantem verbera Heinsius, Adversaria –; traham sonantem (cum Gronovio) verbere Bothe () annot. p. ; torvum sonantes verbera Peiper(-Richter) (); traham silentes, verbere Wilamowitz apud Leo () in app.; torvam sonantem verbera Rossbach () –; traham sorores verbere dubitanter Richter, Symbola ; traham sorores  . . . |  . . .  verbera Schenkl, WS  () ; torvum sonantem verbera Peiper(-Richter) (2) in app.; traham—sonant iam verbera Hoffa, Mat. , in app.; traham in nocentes verbera Herrmann (); manus sonantes verbera Brakman, Mnemosyne2  () . incretam Pontanus apud Scriverium () – (duce cod. Cantabr.). impios dubitanter Pontanus apud Scriverium () . quacumque Avantius (); quocumque (cum EA) vel dubitanter quamcumque Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). post gradu (non post exulem) interp. Leo, Obs. crit. ; post quocumque interp. Zwierlein, KK . vere–herbas post a (vitalis aura) transp. Peiper(-Richter) () in app. virens] nemus Peiper(-Richter) (). reparabitur herba . . . puras . . . | . . . auras Gruter apud Scriverium ()  (contra metrum) (puras . . . auras iam cod. Colon.). del. Peiper(-Richter) (). iugalis] socialis Heinsius, Adversaria  (contra metrum). libeat Bothe () annot. p. . tuto] tantum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); ultro Damsté, Mnemosyne2  () . etiamnum Peiper(-Richter) ().

oedipus 

 b –

       –

  –  –  



dimissus odit omne quod obvium est eat E, dimissus omne odit quod dubium putat A] d. odit. omne quod dubium, puta Lipsius apud Scriverium () –; d. audet omne, quod dubium putat Grotius, Notae r in marg.; d. odit: omne, quod dubium est, eat vel d. odit: crede, quod dubium putas Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); d. odit omne, quod purum obstitit dubitanter Bothe () annot. p. ; d. odit. omne, quod pium est, eat Madvig, Adversaria , (omne–eat Creonti attribuens) (iambus in quinto pede rarissime admittitur); d. odit: omne quod dubium est cadat Leo (); d. odit: omne quod dubium est ruat Enk apud Sluiter () –; si missus abit ad omne probrum se parat Giardina, Mouseion3  () . regit EA] gerit Cornelissen, Mnemosyne2  () –. metus–redit Oedipodi attribuit Peiper(-Richter) (). Non tu causa periculi | tanti es: crimine de novo non haec Labdacidas petunt vel Non tu tantis causa periclis, | non haec crimine de novo | tanta L. p. Leo, Obs. crit.  (post  vel post haec [] lacuna indicata in Obs. crit. –). haec] hinc Leo (). petunt] recens Birt, RhM  () . ante fata lacunam ind. Peiper(-Richter) (). deorum Peiper(-Richter) (2) p. XXXIV. Castalium ut nemus dubitanter Leo, Obs. crit.  n. . primum magni] primus ingens Peiper, Obs.  n. ; primum iniqui (Peiper-)Richter () in app. suum] deum (Peiper-)Richter (); ferum dubitanter Watt, HSPh  () . annosa supra EA] annosa curvans Birt, RhM  () ; annosa circa M.D. Reeve apud Zwierlein, KK –. del. Leo, Obs. crit. –. elisit–linguas | agiles (E, alias A)–ignotae | clamore–experti EA] elisit aere Anthedon linguas | alias et arma Phocis ignota | clamore primum hostico experti Rutgers, Variae lectiones ; elisit aera | pugnamque inibant tellure nati | non–ora | vocis–primum | hostico experti Leo, Obs. crit.  et . agiles, et auram Bothe () annot. p. ; agiles citarant Birt, RhM  () –; agiles et horrent vel agiles et arva (Peiper-)Richter (). experti] experti viri vel experta Birt, RhM  () –. del. dubitanter Zwierlein, WJA2  ()  n. . post fratrum lacunam ind. Leo, Obs. crit. , quam quid plura canam? supplendam esse censuit. post Phoe.  transp. Peiper, Obs. –; del. Habrucker, Quaestionum capita . placiti Heinsius, Adversaria . metus] meus Heinsius, Adversaria .

         

   – –  –  

 –    –a

  

oedipus sedit memoriae vel sedet in memoria vel redeo in memoriam Heinsius, Adversaria –. cursu olim Peiper, Obs. . cursibus Heinsius, Adversaria . loco Heinsius, Adversaria . decima iam] vigesima vel tricesima Barth ad Stat. Theb. , (contra metrum). cadit Gruter apud Scriverium ()  (duce ms.). paterna repetam Bothe () annot. p. . en] heu Gruter apud Scriverium ()  (duce ms.). regnum (cum A) super nam Grotius, Notae v; regno superbis vel r. superbo Gronovius (); regum (cum E) superbam vel regnis s. Heinsius, Adversaria ; regnum superbum Bothe () annot. p.  (cum vett. Edd.); regnum in superbum vel regem in superbum Watt, HSPh  ()  (superbum iam Bothe [] et veteres Editores). excipis Gruter apud Scriverium ()  (iambus in quinto pede rarissime admittitur); excipiam Viansino (). cultu (Peiper-)Richter () in app. quos EA] quem Zwierlein, KK –. Iocastae attribuit Weil, Études . Iocastae attribuit Weil, Études . nihil ut Bothe () annot. p. . Iocastae attribuit Weil, Études . neu . . . quaeras Grotius, Notae v-r, versum seni attribuens. si E, sed A] sic Leo (). si nosse libeat Gronovius (), perperam codici E assignans; s. n. liceat Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); se nosse verum est Withof, Praemetium –. adridet animo] par redit in animum olim vel par rediit animo olim vel par sedet in animo vel par sedit animo vel par haeret animo Heinsius, Adversaria –. seni dant EA] Oedipodi attribuit Gronovius (). transsutum Heinsius, Adversaria . post  lacunam ind. Weil, Études –. seni attribuit Bothe () annot. p.  (cum recc.); Phorbanti attribuit Weil, Études . –a Oed. dat E, – Oed., – Phorb., – a Oed. dat A]  Oed., –a Phorb., b–a Oed. attribuit Bothe () annot. p. ;  Oed., –a seni, b–a Oed. attribuit Peiper(-Richter) (). quaerenti EA] quaerentur Bothe () annot. p. . ingerite Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). animos acres E, animos parens A] animos pares Heinsius, Adversaria ; a. truces Peiper, Praefationis supplementum ; a. feros vel a. truces (cum Peiper) Bücheler apud Richter, Symbola ; tandem vices vel anime, has vices Richter, Symbola

oedipus

 –      

–  –

    –  



; animos, sacer Koetschau apud Peiper-Richter (2) in app.; animos furens Peiper(-Richter) (2) in app.; animos reo Weber, Philologus  () ; animos mares Brakman, Annaeana nova ; animos, age vel animos, ades Damsté, Mnemosyne2  () . auctae modo Scaliger apud Scriverium () . chori versus in octo strophas quaternorum versuum discripsit Goebel, Quaestiones  (v.  secluso). gemant Jac. de Rhoer apud Baden (). lenis ac (vel et cum E) modicum Delrio (2/) comm. p. ; lenius modicum Grotius, Notae r. decurrere E, decurrente recc.] decurrens Ascensius (). nimis] minus Heinsius, Adversaria . post  transp. Damsté, Mnemosyne2  () – ( cum Goebel deleto). alitem] comitem Giardina, Mouseion3  ()  (contra metrum). suam EA] suum v.l. Ascensius (); novam Peiper(-Richter) (); satum Damsté, Mnemosyne2  () . per parenthesim Zwierlein (). implumes Axelson apud Zwierlein, KK ; explicitas Watt, HSPh  () –. puer. | comes audacis viae (A)] comes | parvus audacis viae vel puer | fomes audacis viae Grotius, Notae v; puer | socius (contra metrum; vel crimen) audacis viae Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); puer, | comes ad audaces vias Bothe () in app. (contra metrum); p. | compos audacis viae L. Müller, De re metrica2 ; p. | compede audacis viae Bücheler apud Leo (); p. | haud viae docilis comes Rossbach () –; p. | compes audacis viae Giardina () (contra metrum); p. | finis audacis viae Delz, MH  () ; p. | patris audacis viae Watt, HSPh  () –; p. | compar audacis viae Giardina, Mouseion3  () –. del. Goebel, Quaestiones . regios famulus manu Avantius (); maestus en famulus manu Heinsius, Adversaria ; moestus it famulus manu Baden (). moestus et quassans caput Avantius (); regius, quassans caput vel regius pulsat caput Gronovius () ad . iubam] comam Joh. Arntzenius (duce ms.) apud Baden (). fremitus et altum murmur, et gelidus fluit | sudor per artus, fumat et volvit sinus | ac mersus alte torrens exundat vapor. Giardina, Mouseion3  () . gemitus et] gemitusque et Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). gelidos Heinsius, Adversaria . spumat et] spumeas Heinsius, Adversaria .

         b–       

 

    

oedipus saevum ac grande Heinsius, Adversaria . parans Schröder (). innocentem] interemptum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). impiam] impiger Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). ducit] educit Viansino () (contra metrum). breves] leves Heinsius, Adversaria . solvenda non est EA] solvendo non es Grotius, Notae v. illa] vita Richter, Diss. () . supplicis] mortibus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ) (contra metrum). liceat] licet ac Delrio (2/) comm. p. ; libet, ac Gronovius (). vita patrem Grotius, Notae v; citra ratem Madvig, Adversaria ,; citra necem Herrmann (); mortem citra Carlsson, Zu Senecas Tragödien  n. . nuntii Oedipodem describentis (non Oedipodis ipsius verba recitantis) esse censuit Leo (). et] hem Bothe () annot. p. . fundunt Madvig, Adversaria ,. interrogationis notam post liquorem ponit Ed. Lemairiana (–). hi] di Madvig, Adversaria ,–. statim] satin? Leo (), interrogationem notans (cf. etiam p. ). oculi] orbes Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). del. Peiper(-Richter) (). vultus] mutus Avantius (); multus Delrio (2/) comm. p. . tantum EA] iamiam Sluiter () ; tandem Delz, Gnomon  () . eruentis] struentis Cornelissen, Mnemosyne2  () ; furentis vel minantis vel voventis Richter, Symbola –; eruendus Töchterle () . at] haud Anon. apud Baden (). tantum] tanti Heinsius, Adversaria ; factum Madvig, Adversaria ,; cautum A.M. Desrousseaux apud Herrmann () in app.; dandum dubitanter Herrmann (); tamen dubitanter Sluiter () –. lucis? interrogationem notat Axelson apud Zwierlein (). en] heu Commelinus apud Scriverium ()  (duce ms.). iussa . . . tuli EA, iussa . . . tulit KQ] iusta . . . lui dubitanter Heinsius, Adversaria  et . credite EA] cedite v.l. Ascensius (). dura] nulla Leo (). secto EA, certo vel septo recc.] recto Gronovius () (praeeun-

oedipus



tibus Commelino apud Scriverium []  in lemmate et cod. eac).  perfudit Bothe () annot. p. .  Oedipoda Gronovius ().  en] et Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). b–a qualis attonita–sensitve raptum interpolata esse susp. Häuptli ().  censitque E] gessitque Damsté, Mnemosyne2  () . sensimve . . . traxit A] sensimve . . . carpsit Grotius, Notae v.  cupit] caput Peiper(-Richter) (); stupet Cornelissen, Mnemosyne2  () . pavetque . . . pudor] pudetque . . . pavor dubitanter Bentley, JKPh  ()  (= Studia ).  et E] sed Lipsius apud Scriverium () ; en Heinsius, Adversaria ; at Häuptli ().  gnatum? ne dubites Avantius () (contra metrum); gnatumne? dubito Grotius, Notae v-r. gnatum pudet] gnati pudet Fabricius apud Scriverium ()  (duce ms.); gnatum pudet? interrogationem notat Bentley, Studia .  frui hei tenebris dubitanter Gruter apud Scriverium () .  matris en] matris, heu Scriverius apud Peiper-Richter (); matris, est Peiper(-Richter) (2) p. XXXV.  amplius] auribus Bentley, Studia .  post nefandos interp. Zwierlein ().  solem] solum Bentley, Studia . avius Peiper(-Richter) ().  choro attribuit Bentley, Studia  (cum rec.).  parco auribus Bothe () annot. p. .  et] at Avantius ().  operae Bücheler apud Leo ().  virum et gnatum Avantius (); virum e gnato Gronovius (); patrem et gnatos Bentley, JKPh  ()  (= Studia ), qui olim viro (vino per errorem) fratres proposuerat (cf. Zwierlein, KK ); virum gnatum Bothe () annot. pp. – .  te fatidice, te Avantius ().  confectam impio dubitanter Peiper(-Richter) ().  impia] mea dubitanter Peiper(-Richter) ().  rege] lege Häuptli ().  ingredere] i, gradere Avantius ().  corpore] pectore Fitch, Phoenix  () ; vulnere dubitanter Giardina, Mouseion3  () .  en–exeo per parenthesim Schröder ().  levis] Iovis Heinsius, Adversaria .

AGAMEMNON    





 –    

   

fugo Thyestes Bothe () annot. p. . inhorret Gronovius (), perperam codici E assignans. membra] mentem Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). immo] video Pontanus apud Scriverium () – (duce cod. Cruseriano). incolere] videre v.l. Ascensius (); tolerare dubitanter Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); adcolere Bothe () annot. p. . nonne] nosse Koetschau, Philologus  () –; pone Weber, Philologus  () ; tremere Düring, Mat. , in app. Stygis] pati Bentley, JKPh  ()  (= Studia ) (puti per errorem); ad Stygis Mazzoli, Paideia  () –. vel ante  videre vasto Tartari diri specu vel post  videre et atras Ditis invisi domus supplere vult Zwierlein, KK –; cf. etiam WJA2  () . iubis? interrogationem notat Leo (). videre? celeri corpus ubi vinctus rota Withof, Praemetium – . invinctus Lipsius apud Scriverium () ; advinctus Grotius, Notae v. Cnossius Schröder (); Cnosius Leo (). interrogationes notat M. Müller, Quaest. crit. . del. dubitanter Axelson apud Zwierlein (). Fortuna] cortina Scaliger apud Scriverium () . sed cepi] sed coepi Editio anni  apud Tarrant () in app.; suscepi Koetschau, Philologus  () ; concepi Siegmund, Octavia  n. . fatis] patri Hoffa, Mat. ,  in app. uterum gravem EA] utero genus dubitanter Tarrant (); utero gravi Zwierlein, WJA2  () ; utero marem Watt, HSPh  () ; uterum gravis Delz, Gnomon  () . digna Viansino (). facta Lipsius apud Scriverium () . demum] domuum Grotius, Notae v. decima] bina Avantius (); gemina Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). tuus Heinsius, Adversaria .

    –  –               

      

agamemnon dextra . . . labat] corda . . . labant Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). ad matrem E] at matrem Avantius (); ad patrem Zwierlein, WJA2  () – cum n.  (duce Axelson). moramur? interrogationem notat Leo (). reddo Gronovius (). post  transp. Monteleone, RSC  () –, versibus – post  translatis. magnis] vanis dubitanter Axelson apud Zwierlein (). locas excelsos nimis E] locas excelsa nimis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); locas nimis excelsos L. Müller, De re metrica2 . ex aliis] ex alia Fabricius apud Scriverium ()  (duce ms.). immunia olim Harder, Festschrift Vahlen . rotas Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). odit Nemesis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); urget Erinys Leo (testibus Düring et Hoffa apud Tarrant []). nimium ventos Rossbach, BPhW  () . placet] patet (Peiper-)Richter (2). caeca Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). timido Bentley, JKPh  ()  (= Studia ) (iam cod. O). quam moras possim ut pati Heinsius, Adversaria . mixtus dolori subdit hinc Heinsius, Adversaria –; iustus dolori subiicit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). invidia] viduumque Heinsius, Adversaria –. et] sed vel en Heinsius, Adversaria –. faces] vices Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). quidem et] licet Heinsius, Adversaria –. devictus δ, devinc- Eβ] deiectus v.l. Ascensius (); rescinctus vel defectus vel discinctus Heinsius, Adversaria –. dedi ratem Avantius () (iambus in quinto pede rarissime admittitur). ubi ultima est fortuna, quis (iam Bothe [, annot. p. ]) dubiam timet? vel ubi ultima est fortuna, quid dubiam times? Birt, RhM  ()  (iam Lipsius cum recc. apud Scriverium [] ); quîs ultima est fortuna, quid dubiam timent? E.J. Kenney apud Tarrant () in app. struis? interrogationem notat Bentley, Studia . metuit . . . obruit] meruit . . . obstruit Avantius (). at te, oro, flectat Heinsius, Adversaria . coniugis Delrio (2/) comm. p.  (cum cod. Burdigal.). pudet] piget Gronovius (), perperam codici E assignans. vincens] pensans Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). nutrici attribuit et interrogationem del. Peiper(-Richter) . del. Peiper(-Richter) (). preci Viansino ().

agamemnon     b–a 

     

               



tenuit spolia] renuit dona vel renuit spolia Bentley, JKPh  ()  (= Studia ) (renuit iam rec., ut videtur). indomitis Avantius (). barbara ac caelebs Heinsius, Adversaria . Troica] Troïa Bothe (). versam Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). en–noverca secl. Axelson apud Zwierlein, KK –. del. dubitanter Zwierlein, WJA2  ()  n. . mors] sors Heinsius, Adversaria  et  et . cum quo] qui cum Fabricius in Raphelengii notis apud Scriverium () ; quo cum Delrio (2/) adv. p.  et comm. p. ; cuius Axelson apud Zwierlein, KK . impetum Scriverius () apud Leo () in app. trahens Edd. vett. (teste Scaligero) apud Tarrant () in app. diu invictos Munro, JPh / () . nunc] tu Bothe () annot. p. ; num Madvig, Adversaria ,. melior] maior Watt, Phoenix  ()  et MH  () –. immixta gerens E, -e g. A, -is g. recc.] immixta aggerens Jac. Gronovius, Sched. Diez. r; immersis ferens Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); inmixta aggerans Peiper(-Richter) (); immixtis ferens Tarrant () (ferens iam Bentley). ignavus] insignis Giardina, Mouseion3  () . ac] at Tarrant (), duce Delrio in lemmate adv. p. . vultus . . . obtutu Lipsius apud Scriverium () . referemus E] referamur Gronovius () in textu; referemur Leo () (cf. etiam p. ); referimur M. Müller, Philologus  () . sed] sic Anon. apud Gronovium () ad ; vel Grotius, Notae v. paene] poenae Avantius (). reris ad suapte natura Bothe () annot. p. . efferant Bücheler apud Leo () (iam recc.). affusa Lipsius apud Scriverium () . in turba eminet vel in turbam e. Heinsius, Adversaria – . tenetque regnum Lipsius apud Scriverium ()  (duce ms.). victa] lenta Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). maritam Heinsius, Adversaria , etiam – (iam cod. Laur. .). excitas Avantius (). captas Bothe () annot. p. . sibi? interrogationem notat Bothe (). dominam] matrem Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). dat Bentley, JKPh  ()  (= Studia ).

   

  –     





 – – 

–•

agamemnon itane (Peiper-)Richter (2). libet Herrmann (). nova? interrogationem notat Bentley, Studia . ante  lacunam unius versus ind. dubitanter Tarrant (); eandem lacunam vix est timendum. nempe iam consors tori supplendam esse censuit Axelson apud Zwierlein, KK – . ignotane Helena est? Herrmann (). Europam] patriam vel Spartam Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). sed] hunc Damsté, Mnemosyne2  () ; tunc dubitanter Tarrant (). Atriden] fratrem R. Kassel apud Zwierlein, WJA2  () . flagitio vacans? | ubi dominus odit, fit nocens dist. Bentley, Studia . vel quem . . . fit vel ubi . . . fis dubitanter Tarrant (). Spartenne Ascensius (). Eurotan tuum Heinsius, cf. Billerbeck () . nubam Grotius, Notae v (iam recc.). post  lacunam unius versus ind. Tarrant (). videar Viansino (). subripere doctus . . . genitales toros Avantius (); subrepere ausus . . . geniali toro Gronovius (); subruere doctus . . . geniales toros Heinsius, Adversaria –; subrupere doctus . . . geniales toros Schmidt, JKPh  ()  et Munro ad Lucr. ,. haec vacat regi ac] regia haec vacat Ascensius () (iambus in quinto pede rarissime admittitur); regia haec pateat Gronovius (); haec vacat regi Peiper(-Richter) (); haec vacet regi ac dubitanter Tarrant (). ante  lacunam duorum versuum ind. Zwierlein, KK – cum n. , quam dubitanter consors pericli, parce, iam revoca manum; | non digna prorsus luce (vel en, digna non sum luce) nec vitae bonis supplendam esse censuit. siquidem hoc] equidem haud Delz, Gnomon  ()  (equidem iam Zwierlein, KK –). cruentum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). quae inulta Gruter apud Scriverium () . post  transp. Monteleone, RSC  () –, versibus – post  revocatis. et post  et post  lacunam ind. Peiper(-Richter) (). fundit A] fundat olim Tarrant (). post innuba fundit (cum A) lacunam unius hemistichii et post stirps Inachia lacunam unius versus et unius versiculi ind. Peiper(-Richter) (). stirps Inachidum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). tu–choros post • (bibis Ismenon) transp. Bothe () annot.

agamemnon

 • –•        –   –• –     

    



p. ; post • transp. Peiper(-Richter) (), lacuna post • indicata. thebais hospes E, thebana manus A] Oebalis hospes Heinsius, Adversaria ; Thespias h. Richter, Symbola –; Parrhasis h. Fitch, CQ2  () . comitata choros Ed. Basiliensis () apud Tarrant () in app. post  transp. Peiper(-Richter) (), lacuna unius versus post  indicata. a quaeque Erasini secl. (Peiper-)Richter () in app., b (gelidos fontes) post  posito. Eurotan] Eurotae (Peiper-)Richter () in app. arcus vinclo Tarrant (). pace relata secl. Bothe () annot. pp. – (cum recc.). ambo Bothe () annot. p. . soror et coniunx secl. Peiper(-Richter) (). post  lacunam unius versiculi ind. Peiper(-Richter) (). ducta Heinsius, Adversaria . tibi–trementi post  (antiqua novas) transp. Peiper(-Richter) (). nunc] quae Ascensius (). respuit] despicit Delrio (2/) comm. p. . funera victrix matri annumeras Heinsius, Adversaria –. et adhuc lacrimas maesta aeternum | marmora manant antiqua novas Gronovius () (monentibus Grotio et Heinsio, Adversaria  et ). fundunt] sudant Commelinus apud Scriverium ()  (duce ms.). sacrum dubitanter Pontanus apud Scriverium ()  (duce cod. Cruseriano). tu pande vivat] ubi pande vivat Birt, RhM  () –; edissere ubi sit vel ubi nunc, precor, sit Tarrant () p. ; tu pande: vivit? dubitanter Axelson apud Zwierlein, KK . accepit Gronovius (). effare casus quis rates hausit meas E] interrogationem notat Gronovius (), perperam codici E assignans; effare, casus qui rates hausit meas Peiper(-Richter) (); effare? casus quis rates hausit eas? Herrmann () (contra metrum). distulerit Gronovius (); dispulerat Bothe () annot. p. . duces? interrogationem notat Peiper(-Richter) (). iubens Bothe () annot. p. . atque] quaeque dubitanter Leo, Hermes  ()  n. . omnis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). lentum EA] laetum Leo, Obs. crit. ; demum Giancotti, RFIC  () . remigem emonuit Avantius ().

     –   

  

 

   

agamemnon aurata] aerata Giardina, MCr – (/)  (duce Tarrant [] p. ). actu] planctu Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); ictu Wakefield ad Lucr. , apud Bothe () annot. p. . afflatu] a flatu Bothe () annot. p. . pariter] partim dubitanter Grotius, Notae r. fortis minas | currusque] tracti manus | crinesque Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). tacente Viansino () in app.; patente Axelson apud Zwierlein, KK . et . . . parent EPC, et . . . patent SV] et . . . pereunt Poggio apud Leo, Obs. crit. ; et . . . pallent Mazzoli, Paideia  () – ; nec . . . parent Giardina, Mouseion3  () . et id E, et iam A] et vix Zwierlein, KK –; tenuis Delz, Gnomon  () . quod–videt per parenthesim Zwierlein (). perspicax dubitanter Zwierlein, Gnomon  ()  n. . astra] alta Damsté, Mnemosyne2  () ; freta Giardina, Mouseion3  ()  (contra metrum). nitidum . . . inquinat] nondum . . . moverat Pontanus apud Scriverium ()  (duce cod. Cruseriano). del. R. Kassel apud Zwierlein, Gnomon  () ; post  transp. Tarrant (). in astra pontus] nox atra ponto Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). perit] ferit dubitanter Zwierlein, WJA2  () . tenebras] tenebrarum Heinsius, Adversaria –; tenebris Peiper(-Richter) (). ruuntque Castiglioni apud Viansino (). infimum venti polo Leo () in app.; infimum everso salo Peiper(-Richter) (2) in app.; infimum evertunt polo Düring, Mat. , in app. del. Leo () in app. sua . . . miscent bella Gronovius (); sua (vel sibi) . . . niti in vela Heinsius, Adversaria ; sua . . . mittunt flabra Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). altas] artas dubitanter Zwierlein, WJA2  ()  n. a. del. Richter, Symbola –. nec manet in Austro; fit] immane turgens et M. Hubbard apud Tarrant () in app.; adfinis Austro fit vel madidis et Africo Tarrant () in app.; nec manet in alto: fit Liberman, Latomus  () –; nunc madidus alis et dubitanter Zwierlein, KK ; nec manet in antro, sed Delz, MH  () – (sed iam Damsté, vide infra). fit gravis nimbis] gravis enim nimbis R.G.M. Nisbet apud Tarrant () in app.

agamemnon

 – 

          –  

–  –    – 



fit] flat Leo, Obs. crit.  (iam recc.); sed Damsté, Mnemosyne2  () ; vis (vel res in app.) Herrmann (). quid . . . exerens?] quin . . . exerens ( mundum revellit) Rossbach () . miserisque lucis . . ., ut male | . . . optent Fitch, CQ2  () . miserisque lucis . . . est malae] miserisque lucis . . . est: male Bothe () annot. p. ; miserique (lucis . . . est malae) Schrader apud Clausen, Mnemosyne4  () ; miserisque lucis . . . et malae: dubitanter Tarrant (). hausitque et (vel at) . . . evomuit mari Heinsius, Adversaria – . populata et levis Poggio apud Leo, Obs. crit. ; populato sui vel populato alvei dubitanter Heinsius, Adversaria . ulli Heinsius, Adversaria . Ionio] Icario Wilamowitz apud Leo (); Iliaco Damsté, Mnemosyne2  () ; in ponto Housman ad Manil. ,. omnis] gnavus Castiglioni apud Viansino (); sollemni Viansino () in app. (contra metrum). Agamemnon EA] Agamemno Gronovius (). servat] celebrat Heinsius, Adversaria . tegit] premit Fabricius apud Peiper-Richter (). perdenda mors est? interrogationem notat Bentley, Studia . sistite A] sistito Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). interrogationis et exclamationis notis dist. Ascensius (). haut (cum recc.) . . . minax, | haut aegide, haut furore . . . potest, | en igne . . . temptat M. Müller, Quaest. crit. –. aut furore EA] et furore Gronovius () in textu. aut EA] at (Peiper-)Richter (2), qui in – M. Müller sequitur; nunc Castiglioni apud Viansino (); hoc dubitanter Tarrant (). temptat] vincit dubitanter Tarrant (). temptat, et caelo novae | spirant procellae] temptat, e coelo novas | spirans procellas Heinsius, Adversaria . perstringit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); praestrinxit Richter, Symbola . del. Viansino (). Aiacem et] Aiacis Tarrant (). exstans Heinsius, Adversaria . in se EA] ipse Bothe () annot. p. ; ignes Madvig, Adversaria ,. et] e Heinsius, Adversaria . del. Tarrant (). nunc pelagus E, nunc se pelagus A] novi pelagus Wilamowitz apud Leo () in app.; iuvit p. Leo (); nunc en p. Richter, Symbola –; nunc iam p. Peiper(-Richter) (2) p. XXXV; cuncta, p. (Peiper-)Richter (2); me nunc p. Düring apud



   

       

     –  b–

agamemnon Tarrant () in app.; nunc me p. Giomini (); numen p. vel nunc nunc p. Axelson apud Zwierlein () in app.; saevum p. Delz, MH  ()  et Gnomon  () , item Hudson-Williams, CQ2  () . Palladem] caelites Zwierlein, WJA2  ()  cum n. . del. Leo, Obs. crit. . et Hectorem] et Hectora Harder, Festschrift Vahlen ; sed Hectorem Damsté, Mnemosyne2  () . istos] ista Grotius, Notae r. horream? interrogationem notat Lipsius apud Scriverium () . pepulerunt gradu E, mitti dextera A] mittis dextera? Lipsius apud Scriverium () ; mittentem (vel iaculantem) manu? Heinsius, Adversaria ; perdentem manu? Gronovius () ad . quid si instet ipse? dubitanter Pontanus apud Scriverium () ; quin ipse mittat? Damsté, Mnemosyne2  () . pulsam] impulsam Heinsius, Adversaria – (contra metrum). igni Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). iacet] iacens Viansino (). et calchedona E, hinc c. A] et hinc Chalcida Avantius () (cum recc.); hinc Anthedona Gronovius (); hinc Chalcodona Jac. Gronovius, Sched. Diez. v apud Bothe () annot. p. . Aulida] Aulin Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). duxit Gronovius () in textu. cecidit in lucem] cecidit in luctum Avantius (); caelitum cedit Grotius, Notae r. est illo phoebus E, est phebus in lucem A] ac Phoebus in lucem Gruter apud Scriverium () ; est Ilio, Phoebus Gronovius () in textu; est, illico Phoebus Bessel, Syntagma –; est, ilicet (vel ilico cum Bessel) Phoebus Giardina () in app. quam mortalibus heu! dulce malum additum Avantius (). mortalibus additum] mentibus add. Swoboda (–) ,; add. mortalibus L. Müller, RhM  () . mali Peiper(-Richter) (). lacunam incerti spatii post  vel post  ind. Tarrant () in app. vel – post  (cum Leo, Obs. crit. ) transp. pax alta] per parenthesim Bothe () annot. p. . minaces] inanis Peiper(-Richter) (). post a (nocte funesta) transp. Peiper(-Richter) (). indomitumve E, indomitum A] indomitus Raphelengius apud Scriverium () –;  . . .  indomitumque Peiper(-Richter) (). post  transp. Leo, Obs. crit. ; post  transp. (Peiper-) Richter (2).

agamemnon –  b •            –•         –    



post  dubitanter transp. Tarrant () in app. (vide etiam supra ad ). perrumpet omne servitium E, p. o. solus A] p. o. scelus Anon. apud Baden (); solus servitium p. o. Zwierlein, KK – . Dardana cum tecta L. Müller, RhM  () . raperetis] raperent Delrio (2/) comm. p.  (cum recc.). feroci] Patroclus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). tacitumque] tectumque Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). et fremuit EA] ut fremuit Bothe () annot. p. ; et fremit Richter, Diss. () . est vultus in urbe] vultus in urbe est Bothe (). nostra] narra Marmita (); narras Bothe () annot. p. ; Graia Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). flent] flemus Gronovius () (contra metrum). quas . . . petet] quis . . . patet Heinsius, Adversaria ; quis . . . perit Bothe () annot. p. ; quae . . . petent vel quae . . . petant dubitanter Tarrant (). ipsae] isto Bothe () annot. p. . flere] ferre (Peiper-)Richter () in app. aedom E, edonis A] aedon Ascensius () v.l. (cum recc.: ‘sunt qui legant’). credunt se iterum Viansino (). del. Peiper(-Richter) (). inpavidae Anon. apud Baden (). imitata] comitata Leo (). del. Peiper(-Richter) (). turba fraterni] turba tot fratrum Poggio apud Leo, Obs. crit. . greges Jac. Gronovius, Sched. Diez. r. relicti . . . vident] ( regiam . . . senis vacuam) reliqui . . . videns Grotius, Notae v. per] post Viansino () in app. immites EA] immoti Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). quid] quo Viansino (). alta] atra Fabricius apud Scriverium () . del. Leo () in app. nemora? interrogationem notat Housman, CQ  ()  (= Class. Papers ,–). potentes] patentes D. Heinsius apud Scriverium () . deas? interrogationem notat Housman, CQ  ()  (= Class. Papers ,–). post  lacunam ind. Wilamowitz apud Leo () in app. cultu] cultum Marmita (); cultrum dubitanter Delrio (2/) adv. p. ; ritu L. Müller, De re metrica2 –; coniunx Giardina, Mouseion3  () . amazonium EA, amazonum KQe] (vultu) Amazonio D. Heinsius



 

          –            –  

agamemnon apud Scriverium () ; Amazonidum L. Müller, De re metrica2 –. quae versat] quo vertit Bentley, Studia . victor . . . colla sublimis] victor . . . c. subcisus Gronovius (); victor . . . c. sublisus vel v. . . . c. ut oblisus dubitanter Heinsius, Adversaria –; rector . . . c. sublimis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); v. . . . c. summissus Fitch, CQ2  () ; ductor . . . capite sublimis Giardina, Mouseion3  () . del. dubitanter Tarrant () p. . Marmaricus leo] Marmarici lupi (vel canis) Hendry, CQ2  ()  (cf. etiam ). Troiae sepultae Leo, Hermes  () –. ratibus ambustis dubitanter M. Müller, Quaest. crit. –. post v.  transp. Bothe () annot. p.  (iam Edd. vett.). del. Tarrant () (om. iam codd. PNd). terga] claustra Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); tesqua Bothe () annot. p. ; regna Damsté, Mnemosyne2  () ; tecta Watt, Phoenix  () . vertunt] volvunt Delrio (2/) in textu. sanguinea EA] anguinea Heinsius, Adversaria –. en vestis arcte funebris Heinsius, Adversaria . post  lacunam ind. Peiper(-Richter) (2) in app. post  transp. (Peiper-)Richter (2) in app. et] en Heinsius, Adversaria . et] en (Peiper-)Richter (). ludentes] adludentes Viansino () (contra metrum). felix] phenix Damsté, Mnemosyne2  () . troia EA] domina B. Martini () apud Zwierlein, Addenda . pariter Herceum Iovem? Cassandrae attribuit M. Müller, Quaest. crit. –; pater ut Herceum Iovem? Damsté, Mnemosyne2  () , qui haec verba item Cassandrae assignavit. del. olim Leo, Hermes  ()  n. . et Priamum] et secl. Richter, Diss. ()  n. ; Priamum et dubitanter Tarrant (). ubi Helena] Helena ubi Schmidt, Diss. () . puto EA] puta Zwierlein, WJA2 a () –. vives Bothe () annot. p. . cunctipollentis Heinsius, Adversaria . supplice et vitta Düring, Mat. , in app. post  lacunam ind. Peiper(-Richter) (). post  transp. Monteleone, RSC  () –, versibus –  post  revocatis. carum] placitum Peiper(-Richter) (). ingentes genetrix alumnos Peiper(-Richter) (); ingentes educans alumnos Viansino ().

agamemnon        

            

 

   



numero deorum Avantius (); numerum laborum Peiper, Praefationis supplementum . rettulitque pedem] rettulit et pedem L. Müller, De re metrica2 ;  . . .  retulitque  . . .  Peiper(-Richter) (2) p. XXXVII. caput et] caput, at Peiper(-Richter) (2) p. XXXVII. sensit ortus et sensit occasus L. Müller, De re metrica2 . o puer magnum subiture caelum Avantius (). geminosque fratres] vel geminos fratres. vel geminosque fratres demisit Orco Hudson-Williams, CQ2  () –. natos] nata Hudson-Williams, CQ2  () –. pectore e medio] pectore e nudo vel pectore e viduo vel pectore insueto Heinsius, Adversaria ; pectore in medio Edd. vett. apud Bothe () annot. p. ; corpore e medio dubitanter Zwierlein, KK –. sagittis nube percussa] sagittae nube percussa dubitanter Heinsius, Adversaria . lamna] silva Anon. in Raphelengii notis apud Scriverium () . omne secl. M. Müller, Philologus  () –. succidit] dux cadit D. Heinsius apud Scriverium () –. post  transp. D. Heinsius apud Scriverium () . eheu EPC, heu Sd] heu heu Bothe () annot. p. . et] en Heinsius, Adversaria . superbus Castiglioni apud Viansino (). venere] vertere Bothe () annot. p. . negat EA] negant Gronovius (). caputque] capulumque Damsté, Mnemosyne2  () . egit] adigit Avantius (). qualisque ad aras] qualis sacerdos dubitanter Grotius, Notae v; qualis qui ad aras Peiper(-Richter) (2) p. XXXIX. prius] pius Ascensius (); popa Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); pians Mazzoli, Paideia  () . post  lacunam unius versus ind. Rossbach, BPhW  () . post oculis lacunam ind. Zwierlein, WJA2  ()  n. , quam et parat certum manu | vulnus (vel ictum) sacerdos supplendam esse censuit. exanimem petit A, exanimae p. E] exanime impetit Heinsius, Adversaria ; exanime expetit Bentley, Studia ; exanimi petit Viansino () in app.; exanimum petit R.G.M. Nisbet apud Tarrant () in app. thyeste EA] Thyestae Heroldtus () apud Zwierlein (). emenso dubitanter Bentley, JKPh  ()  (= Studia ) (cum recc.); e medio Tarrant (). concitos Gronovius () in textu; quo citas Nolte, ZÖG  () . furabor] tutabor Bothe () annot. p. .

   

         

      –  

agamemnon times] metus Lipsius apud Scriverium ()  (sic iam cod. M). Phocida relictam dubitanter Zwierlein, WJA2  () –. del. Peiper(-Richter) (). fidem secunda poscunt] poscunt fidem secunda et Poggio apud Leo, Obs. crit.  (iam recc.); poscunt fidem secunda, at Ascensius (); fidem secundis praestitam Gronovius (); pascunt fidem secunda, at Heinsius, Adversaria . hunc decorem Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). fronti Heinsius, Adversaria . laeva] vitta Damsté, Mnemosyne2  () . et] ut Delrio (2/) comm. p. . opponam] exponam Heinsius, Adversaria . etiamnum Avantius (). madens Wakefield ad Lucr. , apud Baden (). post gnatam tuam interrogationis notam tollit D. Heinsius apud Scriverium () . eia tandem A] me tandem Poggio apud Leo, Obs. crit. . docet Commelinus apud Scriverium ()  (in lemmate). demens te parem nobis] nobis te parem demens Poggio apud Leo, Obs. crit. . mitius (cum cod. Laur. .) tandem mihi Poggio apud Leo, Obs. crit. . a Electrae, b Clytemestrae attribuit Poggio apud Leo, Obs. crit. . dixi E] dixti dubitanter E. Harrison, CR  () , totum versum Clytemestrae attribuens (cum E). at iratae p.] obiratae p. Gronovius (); adulterae parum? Bentley apud Tarrant (), sed cf. Zwierlein, Gnomon  ()  n. ; an iratae p.? Viansino (). recedo] recede G.I. Vossius apud Gronovium (), a Clytemestrae attribuens. tibi] libens Giardina () in app. scelus paratum est] scelere peracto Heinsius, Adversaria ; scelus est peractum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); scelus piandum est Düring, Mat. , in app. atque obsoletam] ac delibutam Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). hoc] hanc Viansino () in app. gradere] ades dum dubitanter Gruter apud Scriverium () ; patere? Grotius, Notae r. sceleris infandi] caedis infandae Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). hoc ordine Delrio (2/) comm. p.  disposuit: . – . . . –. . ut] ille Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). mihi] sibi Grotius, Notae r.

agamemnon  

dono] dudum Bothe () annot. p. . post dono (non post feminae) interp. Tarrant (). iam, iam] tantum Gronovius (), perperam codici E assignans.



THYESTES  

 



–          



quis inferorum] quis me Furiarum olim Gruter apud Scriverium ()  (contra metrum). quisnam deorum . . . antiquas domos D. Heinsius apud Scriverium () . visas] invisas Heinsius, Adversaria ; iussas Peiper(-Richter) () in app.; amissas Watt, MH  () ; Argivas Giardina, Mouseion3  () . differens] differar vel differet Gruter apud Scriverium () . aut poena Tityi qui] aut fibra Tityi quae Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). v. a praebere iussus semper accrescens iecur suppl. Withof, Praemetium – (E et A coniungens). vulneribus] visceribus Avantius (). atras . . . aves] atram . . . avem Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). pascet Ascensius (). et . . . amisit . . . | . . . iacet?] ut . . . amisi . . . | . . . vacem? dubitanter Gruter apud Scriverium () –. monstro] rostro Damsté, Mnemosyne2  () . adde EA] addi Gronovius (). quare EA] quaere Ascensius () (iam Marmita []); iure vel (tremamus.) scelere Heinsius, Adversaria –. Pelopia Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). nec] neu Gronovius (); ne Viansino (). regna] sceptra Gronovius () ad . repetatque D. Heinsius apud Scriverium ()  (duce ms.), qui post reges (), non post profugos interp. profugi Grant, CQ2  () –. del. (Peiper-)Richter (). miser . . . ex misero] misera . . . ex misera Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). regnum] trepidum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). gnatusque matrem Delrio (2/) comm. p. ; gnatus parentem dubitanter Gruter apud Scriverium () ; gnatusque patrem (cum EA) vel gnatique patrem Gronovius (). infesta] incesta Cornelissen, Mnemosyne2  () . vehant] gerant Kapp apud Herrmann () in app.

 b–a    – – 

           

  –

thyestes impia–pereat post a (infesta coniunx) transp. Fitch, CQ2  () . sit. fratris EA] sit facinus: Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). stellae] medio Peiper, Praefationis supplementum  cum n. ; solis Gronovius (); altae Madvig, Adversaria ,. flammaeque servant] servantque flammae Gronovius () ad ; flammaque servant Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); flammae atque servant Madvig, Adversaria ,. maiore numero. liberos deflet suos | nondum Thyestes. dextra cur patrui vacat? (Peiper-)Richter (), qui in app. post Thyestes interrogationem notat. et quando tollet? liberos deflet suos | nondum Thyestes? ignibus iam subditis Hudson-Williams, CQ2  () . del. Tarrant (). suos? interrogationem notat Gronovius () in textu. nondum stuprator vel nondumne adulter Fitch, CQ2  () –. et quando EA] ecquando Ascensius () (iam Marmita []). spument] spumate Heinsius, Adversaria . patrios . . . focos] paternos (vel sanctos vel sacros) . . . focos vel dubitanter patrios . . . scyphos Bentley, JKPh  ()  (= Studia , ubi patruos [cum recc.] pro paternos reperitur). et amnis ad recedentes (Peiper-)Richter (). mei] mihi Bothe () annot. p. . ripas] rivos Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). medius] melius Heinsius, Adversaria . datas] ratas Heinsius, Adversaria  et . leonum] draconum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). mittar Zwierlein, KK . pestis? interrogationem notat Zwierlein, KK . cara manus Heinsius, Adversaria ; sacras manu Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). violatae caede E, violata caede A] violate caede Lipsius apud Scriverium ()  (“imperandi forma”); violentâ caede Commelinus apud Scriverium ()  (contra metrum). maculate sedes, neve puerilis cruor Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). agitas] citas Pontanus apud Scriverium () . cor] iecur Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). (Ta.) sequor. | Fv. hunc, hunc furorem] sequor hunc furorem Avantius (), versum Furiae attribuens; Ta. sequor. Fv. furorem Fabricius apud Scriverium () –; Ta. sequor. Fv. hunc furorem Grotius, Notae v; sequere! hunc furorem Peiper(-Richter) (2) in app., versum Furiae attribuens.

thyestes   –a   

     –  –   

     



del. Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). post  (sequor) lacunam ind. Schmidt, JKPh  () . sic, sic ferantur] sic efferentur Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). arescit omne marmor . . . | fugiente ponto remus Garrod, CQ  () . stetit] riget Cornelissen, Mnemosyne2  () ; sitit Koetschau, Philologus  () –; tremit Morel, AJPh  () . et qua Leo (). remotos laetus exaudit sonos Lipsius apud Gronovium (); remotis litus e. sonis Gronovius (); remoto litus e. sono Heinsius, Adversaria ; remoto litus extendit salo dubitanter Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); remotos tutus exaudit sonos Koetschau, Philologus  () ; remotis litus expandit sonis Giancotti, RFIC  () . sacras EA] sacer Gronovius (), perperam codici E assignans. deposita] decussa dubitanter Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). situm Ascensius (). an iubeat sequi] admittatne equos Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). cogatque . . . ire] cogatne . . . stare Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). chori versus – in duodecim strophas quaternorum versuum disposuit Goebel, Quaestiones –, vv. – deletis. curribus] cursibus dubitanter Raphelengius apud Scriverium () . del. (Peiper-)Richter () (del. iam Goebel). neu Avantius (). et maior] maiorum et Scaliger apud Scriverium () . aut commune] ad commune Bothe () annot. p. ; at quodcumque vel auctum est omne Koetschau, Philologus  () ; ut commune Weber, Philologus  () ; est commune Düring, Mat. ,; stat commune Damsté, Mnemosyne2  () ; nil commune Zwierlein, Addenda . proditus] protinus Peiper(-Richter) () in app. tulerat] fuerat Koetschau, Philologus  () . mutato] Myrtoo Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). navibus] navitis vel nautis (contra metrum) Ascensius (). divisusque] divulsusque Fabricius () in Raphelengii notis apud Scriverium () . persequitur] prosequitur Gronovius () in textu. avibus praeda] dapibus (cum recc.) turba Heinsius, Adversaria .

                  b–a  

       

thyestes et curvata] incurvata Delrio (2/) comm. p.  (duce ms.). illudit Fabricius apud Scriverium () . haec] nec D. Heinsius apud Scriverium ()  (duce ms.). inclusisque] inlisisque vel incussisque vel inclusamque Heinsius, Adversaria  (cf. etiam ). mobilis] nobilis Anon. apud Baden (). miser obvio Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). refugus dubitanter Jac. Gronovius, Sched. Diez. r apud Bothe () annot. p. . post  lacunam ind. Scaliger apud Scriverium () . totus] motus vel attonitus Heinsius, Adversaria . armis orbis] armis Isthmos Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). tegere, iam vel gerere, iam Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). instructae Heinsius, Adversaria . et quid] ecquid (vel at quid annot. p. ) Bothe (). reddit inimicos tibi vel credito inimicos tibi Heinsius, Adversaria . solet Axelson apud Zwierlein, KK . quod nolunt velit Kovacs, CQ  () . in illo . . . in fratre] in illum . . . in fratrem Ascensius (). coniugem–furto del. Peiper(-Richter) (). corpus] vellus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). effuso] obryzo vel inluso dubitanter Bentley, JKPh ()  (= Studia ); e tergo Peiper(-Richter) (2) in app. resplendet dubitanter Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). huius e tergo novi vel tergore ex huius novi Bothe () annot. pp. –; cuius e texto novi Wilamowitz apud Leo () in app.; cuius e tracto novi Leo () in app.; cuius e fuco novi Peiper(-Richter) (2) in app.; cuius aeterna vice Damsté, Mnemosyne2  () . Tantalei Lipsius apud Scriverium () . tantae] cinctae Anon. apud Gronovium (); cunctae Gronovius () in textu (duce ms.). post  lacunam duorum versuum ind. Peiper(-Richter) (), versu  cum L. Müller deleto. del. L. Müller apud Peiper-Richter (). saxeo] laxo Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). pascuum] pecus Avantius (). facinus ingens per parenthesim Fabricius apud Scriverium () . del. olim Zwierlein, WJA2  () . est EA] et Heinsius, Adversaria . quid stupes? interrogationem notat Bentley, Studia .

thyestes         –    

–      b–a  

    



animosque sume Tantali et vel anime, atque sume Tantalum et Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). impetretur Avantius (). modus Madvig, Adversaria ,. et] cui Viansino () in app. (contra metrum). ferrum–ignis satelliti dedit olim Zwierlein, Prolegomena  n. , interrogationem post est (non post ferrum) notans. maius hic ira est vel maius hic ferro est Heinsius, Adversaria  et . ut fracta] confracta Castiglioni apud Viansino (); infracta Giardina (). animo Leo (). dignum est–faciat per parenthesim Zwierlein, KK . dignum est] dignum Edd. vett. apud Bothe () annot. p. . faciant Heinsius, Adversaria . animum mi inspira gnatus parens Ascensius () (contra metrum); animum Daulia inspira parens Gronovius (). furorque; causa est similis D. Heinsius apud Scriverium () –, qui pro Daulis () filio legit; uterque; causa est similis Grotius, Notae r; sororve; causa est similis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). post modus (non post tantisper) interp. Grotius, Notae r. versatur EA] servatur Axelson apud Zwierlein, KK –. faciat Avantius (). nisi] ni Gronovius (). post  dubitanter transp. Leo () (iam recc.). vibranti fulmen . . . Iovi Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). del. Bentley, Studia . si . . . commovebo del. Courtney, RFIC  () –. eius] aevi Heinsius, Adversaria –; melius L. Müller apud Peiper-Richter () in app.; citius Peiper(-Richter) (2) in app. preces movebunt Avantius (); pueri movebunt Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); prece commovebunt Withof, Praemetium ; pretia movebunt Damsté, Mnemosyne2  () –; per se movebunt Herrmann (); certe movebunt Watt, HSPh  () . post prece commovebo lacunam ind. Axelson apud Zwierlein, KK , quam sed libens frater, reor, | per se ipse veniet supplendam esse censuit. hinc] tunc Gronovius (). hinc EA] ac Bothe () (iam Bentley). facient] discent Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). nam Kapp apud Herrmann () in app. annis] animis Kapp apud Herrmann () in app. satelliti attribuit Bothe () annot. p. .

    – – –     –           

b 

thyestes patrisciens E, patris cliens CS, patri cliens KQ] fratri sciens Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); fratri cliens Viansino, RCCM  (/) . quem patruum Damsté, Mnemosyne2  () . sed trepidus] turbatus Fabricius apud Scriverium ()  et Lipsius apud Scriverium () . chori versus – in  strophas quaternorum versuum disposuit Goebel, Quaestiones . del. (Peiper-)Richter (). post  transp. (Peiper-)Richter () (sic iam Swoboda), tum – del. (om. E). sanguinei Grotius, Notae r; sanguineis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). post  transp. (Peiper-)Richter (2) (iam Swoboda), versibus – (cum Leo []) deletis. nil ullis] nil actis Cornelissen, Mnemosyne2  () –; nil illis Viansino (). admotis] adsuetis Koetschau apud Peiper-Richter (2) in app. del. Leo () (cf. etiam p. ) ( del. iam Commelinus apud Scriverium [] ). metuit EA] metuet Gruter apud Scriverium () ; metuat dubitanter R.M. Smith, De arte rhetorica  n. . cupiat dubitanter R.M. Smith, De arte rhetorica  n.  (iam rec.). nota Quiritibus] notaque litibus Markland ad Stat. silv. ,, (2) p. ; notaque coetibus L. Müller, JKPh  () ; nota curulibus Damsté, Mnemosyne2  () . maxime Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). tactum EA] tractum Kapp apud Clausen, Mnemosyne4  () . del. Peiper(-Richter) (); post  transp. (Peiper-)Richter (2) in app. quod] quid Avantius (). vertit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). consilium] consultum Garrod, CQ  () . ac] at Gruter apud Scriverium () . velo] vento Grotius, Notae r (in marg.). pater potest regnare Commelinus apud Scriverium ()  (cum recc.). cum possim mori] quin possum mori Lipsius apud Scriverium () –; cui votum est mori Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). mori? interrogationem notat Marmita (). nulla–nihil Thyestae attribuit Heinsius, Adversaria . nulla, si] summa, si Gronovius (). mavis . . . potes Bentley JKPh  ()  (= Studia ) (iam rec.; cf. Delrio [2/] adv. p. ).

thyestes  b–a  

        b–a     b–     –             



quanti Bothe () annot. p. . capere–iacentem secl. (Peiper-)Richter (). humi] humilem Axelson apud Zwierlein, KK . del. dubitanter (Peiper-)Richter () p. XLVI. cibus EA] sitis Jac. Gronovius, Sched. Diez. r ad ; scyphus Axelson, Korruptelenkult –; cadus Schiesaro, RFIC  () –. libet D. Heinsius apud Scriverium () ; liquet Damsté, Mnemosyne2  () . eminentem EA] imminentem Bentley, Studia . excluso] cluso Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). iungenda] tangenda Bentley, Studia . timemur] timetur Marmita (); timemus Avantius (). captus EA] cautus Madvig, Adversaria ,–. Tantalo attribuit Stuart, CQ  ()  (cum EA). genitor hoc] hoc caelites Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). respiciat (A)–cogitata Thyestae attribuit dubitanter Stuart, CQ  () . i, perge Marmita (). cum] qui Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). sagax] sequax dubitanter Herrmann (). fuit] fluit vel fugit Gruter apud Scriverium () . gemitu] gestu Delrio (2/) comm. p. . aspice–fides Thyestae attribuit Bothe () annot. p. . donata Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). intactae] iniunctae Ascensius (). potius] properus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). tot] vos D. Heinsius apud Scriverium () ; tres Grotius, Notae r. partem imperi | capesse frater Avantius (). est] sit Damsté, Mnemosyne2  () . del. (Peiper-)Richter (). influentis] affluentis dubitanter Heinsius, Adversaria . effluat Heinsius, Adversaria  et . ni Gronovius (), perperam codici E assignans. verus] iustus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). tum Damsté, Mnemosyne2  () . cupiens] sitiens Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). ducet Leo (). tantum subito Castiglioni apud Viansino (). natos tenuere matres] matres tremuere natis Avantius (); matres timuere natis Fabricius apud Scriverium () ; natis timuere matres Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). del. Tarrant (). post  lacunam unius versus ind. (Peiper-)Richter (). alta] alma vel festa Bentley, JKPh  ()  (= Studia ).

     

–                  

     

thyestes Bruttium pontum feriente coro Avantius (). in portu] inflatum Tarrant () . capax Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). haustum] aestu olim Bessel, Syntagma . parentem] Pyracmon Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). aeternis] Aetnaeis Avantius () (ethneis iam cod. e); arcanis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); aeternum Castiglioni apud Viansino (). post  lacunam unius versus ind. (Peiper-)Richter (), versibus – cum Peiper deletis. del. Peiper(-Richter) (). post  transp. Peiper(-Richter) (). ante  transp. Fitch, CQ2  () –. mersos] visos Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). pontum . . . motae] ponto . . . mergi Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). Parthis] Parthique D. Heinsius apud Scriverium () –. moventes (in textu cum EA) vel flebiles Gronovius () ad  (contra metrum); novantes Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). divinat] dynastas Theodorus Beza in Fabricii notis apud Scriverium ()  (contra metrum). nobiles Bothe () in add. p. . hoc] et Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). mali Heinsius, Adversaria . raptum (sine elisione) Damsté, Mnemosyne2  () . pars est domus] una est pars domus Avantius (). columnae] columbae Avantius (). post  transp. Damsté, Mnemosyne2  () . iacet] latet (Peiper-)Richter (2) in app. lassis] fessis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). ac] aut Viansino (). post  transp. M. Müller, Philologus  () . victaeque] fultaeque Heinsius, Adversaria ; vinctaeque Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); iutaeque Peiper(-Richter) () p. XLVI; vectaeque Peiper-Richter (2), perperam Bothe () assignantes; iunctaeque Weber, Philologus  ()  (praeeunte olim Heinsio, Adversaria ). et] ad Castiglioni apud Viansino (). audiri Heinsius, Adversaria . tota] tuta Heinsius, Adversaria ; subita vel tetra vel falsa Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); tacita vel tecta Richter, Symbola ; ingens Castiglioni apud Viansino (). magnis] vanis Cornelissen, Mnemosyne2  () . adyto fata] adyti claustra Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). maesta] honesta Bentley, JKPh  ()  (= Studia ).

thyestes    

            a         –  



victimam culter] victimam et cultrum dubitanter Jac. Gronovius, Sched. Diez. r apud Bothe () annot. p. . manum ferro] manu ferrum Düring, Mat. , in app. ore violento] more sollemni perperam Bentley adscribitur apud Peiper-Richter (2) in app.; ore truculento Peiper(-Richter) (2) in app.; ore violentus Viansino (). et ferro admovet EA] atque arae admovet vel et retro trahit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); et ferrum admovet Peiper(-Richter) (2) in app.; et ferrum parat Koetschau, Philologus  () ; et ferro immolat Brakman, Mnemosyne2  () ; et ferro adparat Axelson apud Zwierlein, KK ; et ferro parat Tarrant () et Zwierlein, KK . deas Avantius (). speculatus irae, quae prius mactet (perperam mactes) Stygi Heinsius, Adversaria . percusso amputans Heinsius, Adversaria . querulum susurrat Cornelissen, Mnemosyne2  () ; querulumque currit Morel, AJPh  () ; querulo incertum Viansino () in app. sceleri aggerit Heinsius, Adversaria . in] iam Damsté, Mnemosyne2  () . piger EA] inpiger Zwierlein, KK . infestam manum G.E. Lessing, Theatral. Biblioth. II,  apud Baden (). ac] ut M. Müller, Quaest. crit. –. in] e Tarrant (). exiit Avantius (). sistat E] si stat Heinsius, Adversaria –. del. dubitanter Viansino (). pater–spectet choro attribuit Gruter apud Scriverium () . erepta] exsecta dubitanter Raphelengius apud Scriverium () . ipse] vixque dubitanter Heinsius, Adversaria . amputat] lancinat Heinsius, Adversaria . moras] mora Heinsius, Adversaria ; toros Cornelissen, Mnemosyne2  () . del. Barth, Advers. X . amputat] eligit Gronovius (). et] ut Heinsius, Adversaria . stridit Bothe () annot. p. . dicam EA] dicas vel dictu Heinsius, Adversaria . an flammas magis | gemuisse Gronovius () ad . deformi] spissus Heinsius, Adversaria  (iambus in quinto pede rarissime admittitur). ruptum EA] raptum dubitanter Heinsius, Adversaria  (iam cod. Laur. .).

 b–a            –a –    •  b–  •       –       b–a

thyestes lancinat–fauces del. Peiper(-Richter) (). fluentem Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). vino] vino est H. Tränkle apud Zwierlein (). renuere olim Gronovius (). Thyeste Bothe () annot. p. . cursus Avantius (). iter] iubar vel dubitanter gradum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). parens EA] potens Heinsius, Adversaria  et –. perdis] prodis Heinsius, Adversaria . post  transp. Peiper(-Richter) (). depulit Viansino () (contra metrum). fesso] fisso Gronovius () ad . num–Typhoeus del. Peiper(-Richter) (2) p. XXXIX. post  transp. Peiper(-Richter) (). vices? | . . . erit? interrogationes notat M. Müller, Philologus  () . en stupet Eos Swoboda (–) ,. limina] munia Gronovius () ad ; munera Garrod, CQ  () ; foedera Tarrant () . tinguere] solvere Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). ponto] pontus Gronovius () ad . digerit] discutit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). iterumque–chaos post • transp. Peiper(-Richter) (). et ignes EA] segnis Heinsius, Adversaria  et ; cingens Leo, Hermes  () – n. . tegas Peiper(-Richter) (). alternae vel aetheriae Heinsius, Adversaria –; alterno Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). hic qui sacris] hic, qui claris vel qui bis senis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). lassa . . . labi Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); lapsa . . . tabens Wakefield ad Lucr. ,. aries praeceps] praeceps aries (Peiper-)Richter (). e secl. Viansino (). frangetque EA] frangesque Wakefield ad Lucr. ,. post  transp. Peiper(-Richter) (). monstraque] astraque vel Plaustraque Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). duro] crudo Heinsius, Adversaria . del. Peiper(-Richter) (). pereunte] moriente Bothe () (cum cod. Mogunt.). polum E, celum A] Iovem Anon. in Gruteri notis apud Scriverium () . sit?] est? Herrmann () (contra metrum). pergam–suorum del. Leo (), praeeunte Schmidt, JKPh  () .

thyestes b         –

  b –a            

 



pergam] peragam Heinsius, Adversaria . implebo patrem] impleto patre M. Müller, Quaest. crit. –. funere] sanguine dubitanter Schmidt, JKPh  () – . et coactos trahere, ut] ut coactos traherem et Viansino (). videas Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). iacet Gronovius () in textu. purpurae . . . auro (cum E) vel purpuram . . . aurum Heinsius, Adversaria . omne EA] o me Avantius (). hoc, hoc] hoc haec Delrio (2/) (iam cod. Q); hoc et Viansino () in app. meum] merum Madvig, Adversaria ,. –a choro, b–a Thyestae, b– choro, –  Thyestae, – et – (sic coniungendos esse putat Peiper) choro, – Thyestae, – choro, –  Thyestae, – choro, – Thyestae attribuit Peiper(-Richter) (2). magis . . . quam quo] minus . . . quam qui Grotius, Notae v. lapsis Heinsius, Adversaria ; lapsos Bothe () annot. p. . temporis omnes] secl. Peiper(-Richter) (). quis–comam choro attribuit Bishop, Latomus  ()  et . quid me prohibes Heinsius, Adversaria . prohibes, prohibes Heinsius, Adversaria . vel post  lacunam ind. vel prohibet, prohibet secl. Leo, Obs. crit.  n. . choro attribuit (Peiper-)Richter (). inter subitos] subitos inter (Peiper-)Richter (). et] hei! Bothe () annot. p. ; heu (Peiper-)Richter (); ei Peiper(-Richter) (2) p. XXXIX. vocor en felix Withof, Praemetium . dolor an metus] metus an dolor Nolte, ZÖG  () . habet] amat vel alit vel capit Heinsius, Adversaria ; avet E.F. Wüstemann apud Bothe () annot. p. . satias] satis Gronovius () in textu. effluit A] ecfluit Housman, CR  ()  (= Class. Papers ,). noxque] solque Birt apud Herrmann () in app. fremuit dubitanter Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). te nosque] tenebrasque Schmidt, Obs. crit. ; amnesque Peiper (-Richter) (2) in app.; noctemque Damsté, Mnemosyne2  () . ingenti] hiscenti Cornelissen, Mnemosyne2  () –. del. Bentley, JKPh  () . hoc] in Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). tuam] luem P. Burman apud Bothe () annot. p. .

 

thyestes

demitte] emitte Gronovius () ad ; admitte Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). vallem] talem P. Burman apud Bothe () annot. p. .  ardenti] arenti Bothe () append. p. .  tortas Delrio (2/) comm. p. ; tostas Raphelengius apud Scriverium () .  exitia EKQ, exicia CS] exilia Gronovius ().  accipe hos potius E] en accipe hos potius Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); iam a. h. p. Schmidt, Diss. () ; suscipe h. p. dubitanter (Peiper-)Richter (). ante accipe lacunam unius versus ind. dubitanter Axelson apud Zwierlein () in app.  an beluas servantur, ut pascant feras? Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). servantur EA] scinduntur Tarrant (); vorantur Axelson apud Zwierlein, KK ; laniantur olim Zwierlein, KK .  potui Gronovius ().  demus viam A] demus fugam Gronovius () in textu. b–a sustine–umbris Atreo attribuit D. Heinsius apud Scriverium () .  ubi facis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ) (iambus in quinto pede rarissime admittitur); ut facias L. Müller, De re metrica2 ; ubi taxas Peiper(-Richter) () in app.; u. patres Fitch, Annaeana tragica .  reponis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). post  lacunam unius versus ind. (Peiper-)Richter ().  et atra] geminata Bentley, JKPh  ()  (= Studia ).  tu quoque] etiam Fitch, CPh  () .  ecquid Avantius ().  vobis] natis Axelson apud Zwierlein, KK . – non quae . . . | telo petit Gronovius ().  haec EA] hac Scaliger apud Scriverium ()  (iam Gruter apud Scriverium [] ).  del. Peiper(-Richter) ().  immersa Heinsius, Adversaria .  quid] quin Heinsius, Adversaria .  praerepto] praecepto Heinsius, Adversaria  (iam cod. Kac).  nec] non Gronovius (), perperam codici E assignans. hauseris angit E, hauseris tangit A] hauseris te angit Giardina () in app.

HERCULES OETAEUS           

       

secura Jac. Gronovius, Sched. Diez. r apud Bothe () annot. p. . quacumque] quousque Castiglioni apud Viansino (). sed] si Bothe () annot. p. . quid] quas Viansino (). nullus . . . arc(h)adias leo EA] nullus . . . Argolicas leo vel non sus . . . Arcadias. leo et Jac. Gronovius, Sched. Diez. r apud Bothe () annot. p. . nulla] pulsa Heinsius, Adversaria –. sparsit peremptus] stravit cruentus Heinsius, Adversaria . virus Heinsius, Adversaria . vidi EA] vici Herrmann (). tantum] solus Castiglioni apud Viansino (). infensa Ascensius (); infestum Avantius (). animum noverca] nimium novercae vel animum in novercam Heinsius, Adversaria ; dominum noverca dubitanter Peiper(-Richter) (); tandem novercae Leo () in app.; damnum noverca Birt, RhM  () ; animum coerce Rossbach () –; odio novercae Düring, Mat. , in app.; iam iam novercae Brakman, Annaeana nova ; caelum novercam Damsté, Mnemosyne2  () ; animo novercae Marruzzino, Vichiana  () –. nunc] vel Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). patrem] parem Heinsius, Adversaria . vel] cede Birt, RhM  () ; redde (Peiper-)Richter (2) in app. terra] foeta Heinsius, Adversaria . terra] laeta dubitanter Peiper(-Richter) (). invidet Lipsius apud Scriverium ()  (iambus in quinto pede rarissime admittitur). Scythicae] Scythes Lipsius apud Scriverium ()  (iambus in quinto pede rarissime admittitur). genus] gelu D. Heinsius apud Scriverium () . vices] vias A. Drakenborch () ad Sil. , apud Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). infraque EA] intraque Gronovius (). terra . . . gradu dubitanter Delrio (2/) adv. p.  (cf. comm. p. ); terram . . . gradus Viansino () (contra metrum). defecit] deseruit Fabricius apud Scriverium () .

              

   –  a b–a b

a      

 –

hercules oetaeus lassata prior est nox E, laxata per me nox A] laxata peior nox Gronovius (). nemo unde rediit. dubitanter Schmidt, Diss. () . Perseus mei?] Nereus mei! Heinsius, Adversaria ; patruus mei? Herrmann (). varius aether dubitanter Peiper(-Richter) (). ferae negantur] feris necatis Bothe () annot. p. . nunc fregi EA] confregi dubitanter Delrio (2/) adv. p. ; enim fregi (vel adhuc fregi [] in add. p. ) Bothe (); non fregi Schenkl, WS  () . manus] haec manus Castiglioni apud Viansino (). leve est] subi vel tuli Heinsius, Adversaria . inpavidum] humanum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). fecisse] iuvisse Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). omnis in caelo] omne iam caelo (Peiper-)Richter (2) in app. timui Peiper(-Richter) (2) p. XXXIX. fertur et] fertilis Heinsius, Adversaria . ille] ipse Bentley, JKPh  ()  (= Studia ) (iam Gronovius [], perperam codici E assignans). fervidam] fulgidam Heinsius, Adversaria –. c(a)elo EA] collo Ascensius (). austro Viansino (). sparserit] spargat his Heinsius, Adversaria . irata] iurata Ascensius (). post  transp. Fitch, CQ2  () . hauddum] haud Gronovius () ad . tanget Grotius, Notae r-v. una–fugabo del. Peiper(-Richter) (). una iam (om. A) tellus] et una iam tellus Ascensius (); ut una iam tellus Avantius (); ut una cum tellus Delrio (2/) adv. p. . erat Avantius (). illinc] si illinc Grotius, Notae r-v. committet . . . Isthmus Grotius, Notae r-v. ferentur Grotius, Notae r-v. partem] zonam Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). o] a Peiper(-Richter) (). praefer Avantius (). templa] petra Peiper(-Richter) (). ara EA] acra Scaliger apud Scriverium () ; acta Rutgers, Variae lectiones –; area Schulting apud Heinsium, Adversaria  (contra metrum); ora Bothe () annot. pp. –; arce Peiper(-Richter) (). austro E, astro A] aestu Axelson, Korruptelenkult –. chori versus – in  strophas quaternorum versuum

hercules oetaeus

    

    – 

     



disposuit Goebel, Quaestiones –, vv. – et vv. –  seclusis. fuit] fluit dubitanter Heinsius, Adversaria ; ruit dubitanter Birt, RhM  () . fluminis E, luminis A, liminis recc.] limitis Bessel, Syntagma . del. Peiper(-Richter) (). decipiat] deficiat vel destituat Heinsius, Adversaria . Zephyrum . . . dividunt] Zephyro . . . dividit Grotius, Notae v. cum] qui Bothe () annot. p. ; quae Peiper(-Richter) (); non Birt, RhM  () ; dum Damsté, Mnemosyne2  () . corripit olim Zwierlein, KK . ut . . . speret] aut . . . sperat Bothe () (sperat iam recc.). poterit] potis est Heinsius, Adversaria . solus] sortis Damsté, Mnemosyne2  () . del. Tachau, Philologus  () . v.  deleto lacunam ind. Peiper(-Richter) (). stamus nec patriis messibus heu locus E, stamus nec (non SKQ) patrie menibus heu locus A] stamus nos: patriae moenibus, heu, locus Gruter apud Scriverium () –; stamus nunc (nunc iam recc.) patriae moenibus. heic locus D. Heinsius apud Scriverium () –; stamus, nec patria est. messibus heic locus vel stamus, sed patriae messibus heu locus Gronovius (); quo stamus, patriae messibus heu locus Heinsius, Adversaria –; stamus. nunc patrius messibus heus locus Swoboda (–) ,; stamus. nunc patrius messibus heu focus dubitanter Peiper(-Richter) (); fanis nunc patriis messibus heu locus Madvig, Adversaria ,; stamus, nec patriast: messibus heu locus Munro, JPh / () ; iam nullus patriis messibus heu locus Leo, Hermes  () ; squalet; nec patria est. messibus heu locus Tachau, Philologus  () ; sanctus nunc patriae messibus heu locus Damsté, Mnemosyne2  () ; maestus nunc patriae messibus heu locus Delz, Gnomon  () ; flemus: nunc patriae messibus heu locus Watt, MH  () – . et] at Scaliger apud Scriverium () ; aut Heinsius, Adversaria –. tepet] latet Leo, Hermes  () . obrutus] horridus Heinsius, Adversaria  et ; obrutae Birt, RhM  () –. stratae] stratus Birt, RhM  () –. illo] ipso Wilamowitz apud Leo (); isto Damsté, Mnemosyne2  () ; parvo Castiglioni apud Viansino (). in oppido] inops loco Richter, Symbola . et cum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). del. Peiper(-Richter) ().

  

 –           

   • 

hercules oetaeus quae lavat Gronovius (). del. Peiper(-Richter) (). at mater tumidi hic nupserat Swoboda (–) ,. Herculis? interrogationem notat Axelson apud Zwierlein, KK . te . . . te] an . . . an Grotius, Notae v. feracas pias E, fera caseta A] fera Caspia Ascensius () (iam cod. Ox.). post  transp. Leo (). vetuit] tenuit Castiglioni apud Viansino (). mortem] Martem Peiper(-Richter) (). corpore EA] pectore L. Müller, De re metrica2 ; robore Axelson, Korruptelenkult . Nabatae] Batanae Peiper(-Richter) (). corpore] pectore Castiglioni apud Viansino (). potuit] valuit Jortin, Miscellaneae  et dubitanter Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); perimit Delz, MH  () – et Gnomon  () . quis . . . quis] quo . . . quo Fabricius apud Gronovium (). gigans E, gigas A] Gyges Ascensius (); Gyas Raphelengius apud Scriverium () . ut caelo insereret Avantius (); caeloque inseruit Gronovius () ad ; caelo quom insereret Peiper(-Richter) (2) p. XXXIX. rigeat Lipsius apud Scriverium () . conlapsa E, collapsa A] illapsa Heinsius, Adversaria . post focos (vel post deis) lacunam dubitanter ind. Zwierlein, WJA2  ()  n. . mea] me Raphelengius apud Scriverium () . cuncta A, om. E] cunctos Peiper(-Richter) (); cuncta a (Peiper-)Richter (2); cunctas dubitanter Zwierlein, KK – . iuvat] vetat Düring, Mat. , in app. post iuvat lacunam ind. D. Heinsius apud Scriverium () , quam cur non oculos | plures nobis Natura dedit ipse; cur non oculos plures nobis Gronovius (); (cunctos) miseram casus W.S. Barrett apud Zwierlein, Hermes  () – n.  supplendam esse censuerunt. Tellus] sexus Fitch, CQ2  () ; partus vel mater Giardina, Mouseion3  () . verbera fatis? interrogationem notat Gronovius () ad ; murmura fatis Giardina, Mouseion3  () . si syphum E, sisiphi CS, sipyli recc.] Sipylum Gronovius (), perperam codici E assignans. figite Delrio (2/) comm. p. ; facite, o Garrod, CQ  () . abdite Viansino ().

hercules oetaeus                      

 





post  lacunam unius versus olim ind. Zwierlein, KK , quam ubi maesta querar funera patris supplendam esse censuit. Cypria lacrimas] Cinyrae l. Peiper(-Richter) (2) in app.; Cinyram lacrimans Damsté, Mnemosyne2  () . Atthis] Itylum Grotius, Notae v. capiunt] rapiunt Castiglioni apud Viansino (). loquetur] sequetur Gruter apud Scriverium ()  (duce ms. Lipsii). pro A, om. E] a Wilamowitz apud Leo (); tibi dubitanter Ackermann, Philologus Suppl.  ()  n. . parentes] perennes Axelson apud Zwierlein, KK . saeve decor (cum E) vel scaeve decor Lipsius apud Scriverium () . vultus] cultus Heinsius, Adversaria . felix] sapiens D. Heinsius apud Scriverium () . suos variare potest] potest variare suos Bothe (). rapuit vires] vires pepulit Avantius (). mali] malo Gronovius () ad ; malis Bothe () annot. p. . qui tulit] pertulit Scaliger apud Scriverium () . minus est timenda] minus timendae Leo (). decor Heinsius, Adversaria . aut] ut Summers, CR  () . ferens] furens Peiper(-Richter) (); gerens (Peiper-)Richter (2) in app. contenta] intenta Castiglioni apud Viansino (). post gradu (non post postes) interp. Zwierlein, KK . mihi] tibi dubitanter Heinsius, Adversaria . hoc specu immenso] huc sinu emersum Heinsius, Adversaria ; huc specu immenso Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). aliquod] aliud Heinsius, Adversaria ; aliquam Birt, RhM  () . possit Avantius (). post  transp. Fitch, CQ2  () –. ego sum] aequum Heinsius, Adversaria ; age dum Peiper (-Richter) (); ego sim Wilamowitz apud Leo (). potes EA] potens Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). perfer manus] fer, fer m. olim vel offero m. Heinsius, Adversaria ; profer (duce Ascensio) minus Bothe () annot. p. . furente] furens Peiper(-Richter) (2) p. XXXIX (contra metrum, nisi per errorem). iubes] iuvet Heinsius, Adversaria . fieri] fiet Avantius (); fiat Raphelengius apud Scriverium () . alumna, questus] aestus, alumna Heinsius, Adversaria .

  

             

  

 b–a 

hercules oetaeus natis? interrogationem notat Rutgers, Variae lectiones –; Iovisque–nurus per parenthesim Birt, RhM  () . num] tum Gruter apud Scriverium () ; ut Delrio (2/) comm. p. . feret] ferat Rutgers, Variae lectiones –; ferant Delrio (2/) comm. p. . et] ut Delrio (2/) comm. p. . est victum] invictum est Scaliger apud Scriverium ()  (ducibus mss.). protector EA] proh rector Lipsius apud Scriverium () . Herculis . . . fui] Hercules . . . fuit Koetschau, Philologus  () . post coniunx interp. Birt, RhM  () –. coniunx? interrogationem notat Weber, Philologus  () . captae? . . . fui? interrogationes notat Weber, Philologus  () . nunc flecteret] converteret Viansino (). serpente deposita] serpens, tibi posuit Herrmann (). et] ut Peiper(-Richter) (). perferetur Bothe () annot. p. . recedit (cum EA) vel resedit vel residit Ascensius (). cessit EA] cecidit vel cessat Jortin, Miscellaneae . quid] cui Viansino (). sanctae] castae Herrmann (). quid] cui Viansino (). patres erimus E, pares eramus A] pares eamus Raphelengius apud Scriverium ()  (iam recc.); pares coimus Gronovius (); ne parce, Erinny vel parces, Erinny? vel par est, Erinny vel par esto, Erinny Heinsius, Adversaria –; par est Erinnys Jac. Gronovius, Sched. Diez. r; pares ferimus! Birt, RhM  () ; pares aderimus Ackermann apud Giardina (); pares et erimus Zappacosta, Latinitas  () . nec] vel (Peiper-)Richter (2). evecta Heinsius, Adversaria . angor E, rogos A] iam tota dubitanter Heinsius, Adversaria ; Argiva Baehrens, Misc. crit. ; Graiorum Leo, Obs. crit. ; Argorum vel Argolis Birt, RhM  () ; auctorum Axelson, Korruptelenkult –; Argoa Giardina, RFIC  ()  et Paideia  () ; Argea Fitch, CQ2  () . consurget] considet Grotius, Notae v. lares] focos Herrmann (). saeva (sc. in te) Fabricius apud Scriverium () . saxa–ferentur secl. Grotius, Notae v. ferentur] feruntur Gruter apud Scriverium () .

hercules oetaeus         – 

 –  –

     –  



specto Heinsius, Adversaria ; spera Damsté, Mnemosyne2  () . putas] putes Zwierlein, KK . illic EA] illi Gronovius () ad . Scythasve] Scythasque Grotius, Notae r. ire, ire] libet ire Summers, CR  ()  n. . nuptam] victam Avantius (). ante et per] atque inter Heinsius, Adversaria . casum EA] cassum Ed. Herbipolensis et Edd. Venetae apud Delrio (2/) comm. p. ; incassum Heinsius, Adversaria  (contra metrum). in famulae locum] en famulae in locum Peiper(-Richter) (). del. Viansino () ( del. iam Tachau). del. Tachau, Philologus  () . multumque (vultumque E) ab illo traxit EA] vultumque anilem traxit Gronovius (); multumque ab illa carpsit Heinsius, Adversaria ; vulnusque (vel ulcusque) ab illo traxit L. Müller, De re metrica2 ; cultumque ab illa traxit (Peiper-)Richter () in app. forsan] fortis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). Deianirae attribuit Gruter apud Scriverium () . Deianirae attribuit Delrio (2/) comm. p. . captas amat] a captis capi vel capta capi Heinsius, Adversaria . personarum dispositionem hoc modo fecit Gruter apud Scriverium () : Nut. a, De. b–a, Nut. b, De. –a, Nut. b–, De. , Nut. – . famula est] Telamoni Grotius, Notae r-v. erravit] erratu vel errator Heinsius, Adversaria ; errans et Damsté, Mnemosyne2  () . stupro Baehrens, Misc. crit. . nullamque] pullamque Baehrens, Misc. crit. –. retinet herculis E, retinet herculei A] Hercules retinet Leo, Obs. crit. . brevique in illas EA] brevi in illas Delrio (2/) comm. p.  (hiatum admittens); brevi quoque illas Grotius, Notae r-v; brevique in illis Heinsius, Adversaria . Deianirae attribuit Gruter apud Scriverium () . et amore] meroque Heinsius, Adversaria –. colum feroci E, unum feroci A] udum feroci Guil. Canter in Commelini notis apud Scriverium ()  (= W. Canter, Novarum lectionum libri octo [3]  apud Zwierlein []); utrumque feroci (contra metrum) vel vanum feroci Gruter apud Scriverium () –; tutum feroci olim vel utrumque forti Pontanus apud Scriverium ()  (duce cod. Cantabr.); tenerum feroci Birt, RhM  () ; niveum feroci



  



  







hercules oetaeus Watt, HSPh  () ; novum feroci Hudson-Williams, CQ2  () ; tenue feroci Giardina, Mouseion3  () . nempe illa] Nemeaea Heinsius, Adversaria . levi] brevi Raphelengius apud Scriverium () –. alta EA] alia D. Heinsius apud Scriverium () ; laeta Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); grata Giardina, Mouseion3  () . silvas forma] formas silva Anon. apud Leo, Obs. crit. –. forma] Ossa dubitanter Heinsius, Adversaria –; aura Giardina, Mouseion3  () . quas nemore nudo] cum nemora nuda Schrader apud Clausen, Mnemosyne4  () ; qua nemore nudas Axelson apud Zwierlein, KK –; quas nemore denso Giardina, Mouseion3  () . at] aut Delrio (2/) in textu. solutos] solutus Axelson apud Zwierlein, KK . solis] foliis Avantius (); nudis Giardina, Mouseion3  () . nec illa venus est] nec ulla venus est Bessel, Syntagma ; nec illa vetus est Baehrens, Misc. crit. ; haec illa Venus est Kiessling apud Leo, Obs. crit. ; nec fida venus est Birt, RhM  () ; ancilla venus est Stuart, CQ  () ; nec iam venusta est Düring, Mat. ,  in app.; nec illa virescet Herrmann () (contra metrum); subit senectus Giardina, Mouseion3  () . et pariter labat E, et partu labat A] et pariter labor Leo, Obs. crit. ; et pariter labans Schenkl, WS  () –; aut pariter labat M. Müller, Quaest. crit. ; et raptim labat Damsté, Mnemosyne2  () ; aut graviter labat Viansino (); et periit labans Axelson apud Zwierlein, KK  (labans iam Schenkl); et pariter soror Fitch, CQ2  () –; et penitus labat vel aut iamiam labat Giardina, Mouseion3  () . post  transp. Schenkl, WS  () –. materque multum rapuit] mater quod haud dum rapuit Grotius, Notae v; materque multum eripuit Bothe () annot. p. ; partusque multum rapuit Giardina, Mouseion3  () . ex illo] ex isto Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). post  lacunam ind. Leo, Obs. crit. , quam si quid relictum est, id quoque actutum mihi supplendam esse censuit. del. Habrucker apud Schenkl, WS  () . aetas citato] aetasque tacito D. Heinsius apud Scriverium () ; mater citato Peter apud Birt, RhM  () . senior eripuit ECS, senior arripuit P, senior rapuit KQac] senior et rapuit Lipsius apud Scriverium () ; senior eripiet Grotius, Notae v; senior approperat (vel arreptat) Gronovius (); senior irrupit Heinsius, Adversaria ; (aetasque tacito) serior

hercules oetaeus

   b–a 

 

 





serpit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); senior erupit vel erumpit Bessel, Syntagma ; senuit et putruit Birt, RhM  () ; senior adrepit Courtney, RFIC  () . vultus EA] cultus D. Heinsius apud Scriverium () –. traxit] carpsit Heinsius, Adversaria . totis] notis Anon. (cf. Delrio [2/] comm. p. ) in Gruteri notis apud Scriverium () . quae–voti del. Peiper(-Richter) (). quae nimis quicquam] quos nimis quisquis vel quod nimis quisquis Ascensius (); quod nimis quisquis (cum Ascensio) vel quid nisi? quisquis Delrio (2/) adv. pp. – et comm. pp. –; quo minus, quisquis D. Heinsius apud Scriverium () ; quo minus, quicquid Grotius apud Gronovium (); quae tumens quicquam olim vel et meos, quisquis Gronovius (); hoc minus, quicquid Heinsius, Adversaria ; quando mens quicquam Jac. Gronovius, Sched. Diez. v apud Bothe () annot. p. ; quaeve mens quicquam (cum E) vel quaeve amans quicquam Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); cumque amans quidquam Bothe () annot. p. ; quae vovens quicquam Courtney, RFIC  () –; nec minus quicquam Delz, MH  () – et Gnomon  () . orabat] putabat Gronovius () ad . ulla Grotius apud Heinsium, Adversaria ; ultra Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). minus est. toris caruisse] minus est. toros tenuisse D. Heinsius apud Scriverium () ; munus toris iacuisse Heinsius, Adversaria ; minus est toris crevisse Peiper(-Richter) (). (toris caruisse) regnantem Lipsius apud Scriverium ()  (duce ms.). sic EA] hic Heinsius, Adversaria ; nisi Birt, RhM  () . et viva] et victa Gronovius (); et fulva Heinsius, Adversaria –; et opima (Peiper-)Richter () in app.; et rigida Peiper(-Richter) () in app.; et torva Peiper(-Richter) () p. XLVIII; exuta Birt, RhM  () . quisquis alius orbe consaepto iacet] si quis alius orbis incertus latet Gronovius (), cf. etiam infra; quisquis curis orbe supposito iacet Damsté, Mnemosyne2  ()  (contra metrum); quisquis alius orbe conceptus iacet vel quisquis alio in orbe conceptus iacet Zappacosta, Latinitas  () –. consaepto] consumpto D. Heinsius apud Scriverium () ; non saepto Grotius, Notae v; consumpto (cum D. Heinsio) vel confecto Gronovius (); in asserto olim Heinsius, Adversaria ; conposito (vel conposto in app.) Peiper(-Richter) (); cum toto Summa, Symbolae ; contemptor (Peiper-)Richter (2) in app.; nunc capto Brakman, Mnemosyne2  ()



 b–  –  –  –a       





  

hercules oetaeus ; convexo Alfonsi, Dioniso  () –; concusso Viansino (); longinquo Watt, HSPh  () ; in extremo Delz, Gnomon  () . levis est] vilis Heinsius, Adversaria , v.  ante v.  transponens. quisquis socer | fieri recusat, si gener non fit, furit (furit iam recc.) Heinsius, Adversaria . ad istas innocens servor minas Heinsius, Adversaria  (contra metrum). terris . . . | fecit] iterum . . . | faciet Heinsius, Adversaria . perge A] perage Peiper(-Richter) (). hoc ordine Leo, Obs. crit. –, disposuit: . . a. b. . a. b. . hunc perimes virum? Deianirae attribuit Lipsius apud Scriverium () . perimes] peremit Avantius (). caelestis–nullos nutrici attribuit Birt, RhM  () . nullos? interrogationem notat Schenkl, WS  () –. par odium] par pretium Gronovius (); prope ius Bothe () annot. p. ; ius proprium Peiper(-Richter) (); poenas dubitanter Birt, RhM  ()  (cf. etiam –). modicis] modice Avantius (); immodice Lipsius in D. Heinsii notis apud Scriverium ()  (contra metrum). p(a)elicis EA] pellicem Gronovius () ad . hoc] hunc Bothe () annot. p. . cari Heinsius, Adversaria . iratus amor est] iterat amorem vel superat amorem Heinsius, Adversaria  (sed cf. Strzelecki, De Senecae trimetro iambico ). fere] vaga Gronovius (); fera (vel ferae in app.) Peiper (-Richter) (); hera Birt, RhM  () . habuere motum saxa, discussi fores] saluere mota (vel patuere motu) saxa, discussa fore Heinsius, Adversaria . motus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). fores] inferas Bothe () annot. p. ; inferos Leo () in app.; arbores Birt, RhM  () –. post  lacunam unius versus ind. Friedrich, Vorbild  n. . umbrae stetistis EA] umbrae adstitistis Heinsius, Adversaria ; umbras, et estis (ut mea . . . | manes locuti;) Bothe () annot. p. ; undae stetistis Birt, RhM  () –; umbrasque Ditis Richter, Symbola . novit E, sonuit A] tacuit Leo, Obs. crit. ; dormit Birt, RhM  () –; siluit Axelson, Korruptelenkult –. post  transp. Bothe () annot. pp. –; del. Fitch, Annaeana tragica –. legis Heinsius, Adversaria . ad] ac Scaliger apud Scriverium () .

hercules oetaeus   

      

 

      



flectemus illum] non flectet unum Birt apud Herrmann () in app. quas . . . herbas . . . aut quas] quam . . . herbam . . . aut quam Heinsius, Adversaria . aluit ubi E, aut ubi A] alit? ubi Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); alit: ubi Peiper(-Richter) (); tale ubi Birt, RhM  () ; aluit Rossbach () –; at ubi Viansino () (contra metrum); aluit  . . . | . . .  ubi Zwierlein, Gnomon  () –; aluit quis possim ferum | domare pectus aut ubi Zwierlein, KK –; aluit haut possunt ferum | domare pectus. acre ubi Zwierlein, Addenda  et Hermes  () – n. ; aluit ut possim ferum | domare pectus aut ubi dubitanter Hudson-Williams, CQ2  () . invenias Heinsius, Adversaria . cedet Avantius (). flumen Heinsius, Adversaria . non] nil Fitch, CQ2  () . Amor] malum olim Birt, RhM  () . hunc timorem] hunc Amorem Watt, HSPh  () ; erum minorem Delz, MH  ()  et Gnomon  () . minax] edax Castiglioni apud Viansino (). occupet] aucupet Scaliger apud Scriverium () . ferens] auferens (Peiper-)Richter (2) in app.; tegens Damsté, Mnemosyne2  () ; premens Axelson, Korruptelenkult  n. . post  lacunam ind. Leo (), quam in app. exurgit undis, cumque germanam vocans supplendam esse censuit. lassum . . . diem E, lassam . . . rotam A] lassum . . . iugum M. Müller, Quaest. crit. ; lassum . . . iubar Giardina () in app. trepidus E, celsus A] Threcus dubitanter Heinsius, Adversaria  (et ); intrepidus vel tepidus Bothe () annot. p. ; aetherius dubitanter Leo (); rigidus olim Rossbach apud Peiper-Richter (2) in app.; penitus Damsté, Mnemosyne2  () ; tremulus Brakman, Mnemosyne2  () ; gelidus Axelson, Korruptelenkult –. in] et Lipsius apud Scriverium () – (duce ms.). iam] par Heinsius, Adversaria –. summus Peiper(-Richter) (). transire . . . vadis] transicere (= traicere) . . . vagos Garrod, CQ  () . gerens Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). ferox] fere dubitanter Peiper(-Richter) (). errabat] haerebat Heinsius, Adversaria . ‘tu praeda nobis’ inquit ‘es: coniunx feris’ Bentley, Studia . post  lacunam unius versus ind. dubitanter Zwierlein, Gnomon  ()  n.  (cf. etiam Zwierlein []).

 

–          



    

hercules oetaeus ante  transp. Leo, Obs. crit. . prohibetur] provehitur Heinsius, Adversaria ; properabat olim Birt, RhM  () . undis] ulnis Bothe () annot. p. . meque] inque Peiper(-Richter) (). complexus E, complexam A] complexu Heinsius, Adversaria . ferens] ferus vel ferum Bothe () annot. p. ; furens (Peiper-)Richter () in app.; (inque complexus) ruens Peiper(-Richter) (); tenens Viansino (). gressum citabat; meque complexu ferens | prohibetur undis: non tenent undae Herculem Birt, RhM  ()  (hemistichiis commutatis). vallibus] alveis vel ut vadis Heinsius, Adversaria . ambo Bothe (). cum Bothe () annot. p. . tabem fluentis] tabum fluentum L. Müller, De re metrica2 ; tabo fluentem Peiper(-Richter) (); tabum fluente Leo, Obs. crit.  n. . forte] sponte Axelson apud Zwierlein, KK . saeva] laeva Giardina (). moriens] muneri Heinsius, Adversaria . illitam vestem Bothe () annot. p. . tantum] antri vel tecti vel tacitum vel donum vel tutum dubitanter Heinsius, Adversaria . post  olim lacunam ind. Zwierlein, WJA2  ()  cum n. . perge ut] perage, id Heinsius, Adversaria –. post perge lacunam ind. Richter, Symbola , quam dubitanter atque pignus veneris arcano e loco | pone (prome Symbola ) supplendam esse censuit. mentem per artus adeat] lente (vel sensim) per artus abeat Heinsius, Adversaria –. tacitus m˘as E, tactus sinus A] tactu intimas Lipsius apud Scriverium () ; tactu sinus Gruter apud Scriverium () ; tacitum intumas (intimas iam Lipsius) Gronovius (); tectissimas Bothe () annot. p. ; tacitum means Richter, Symbola ; tectas sinu M. Müller, Quaest. crit. –; tacite intimas Koetschau, Philologus  () ; tacto sinu Giardina (); (pectus per artus adeat et) taetrum intimas vel (mentem per artus adeat et) tactas means Giardina, Mouseion3  () . dimittit] dispergit Castiglioni apud Viansino (). quatis Bothe () (iam cod. e). matri . . . saevae] Marti . . . saevo Axelson, Korruptelenkult . graviore prome] deprome gravius Peiper(-Richter) (); hastile prome Birt, RhM  () –. rigida manu Heinsius, Adversaria .

hercules oetaeus     –  

    



   –    



immitte amorem] te immitte totum Heinsius, Adversaria . saeve Peiper(-Richter) (). tuqueo E, tu qui A] tuque o Gronovius (); tu tu Heinsius, Adversaria –. noverca] noverca es Avantius () (cum recc.). et vince Herculem (cum E) vel e victo Hercule Heinsius, Adversaria . Deianirae attribuit Swoboda (–), cf. ,. post  transp. olim Leo, Obs. crit. –, Deianirae attribuens. congeratur E, congregetur A] ingeratur Axelson, Korruptelenkult . Deianirae attribuit Swoboda (–), cf. ,. celanda] velanda Peiper(-Richter) (), v. cum Swoboda Deianirae attribuens. dira] illi (sc. ne pateant mala) Gruter apud Scriverium ()  (contra metrum). umquam] iunctum Heinsius, Adversaria ; usquam Viansino (). orbem EA] orbe Heinsius, Adversaria . fors horridum] forsan (cum E) rude Melzer, Annaeana ; fors torridum Garrod, CQ  () . vicerunt] vicere et Heinsius, Adversaria . Calydoniae, lugete deflendam vicem] Calydonides lugete deflendam vicem vel Calydonis ite flete lugendas vices Heinsius, Adversaria ; Calydoniae, deflete lugendam vicem Bothe () annot. p. , perperam codici E assignans. post dubios lacunam unius hemistichii ind. Peiper(-Richter) (). miseranda] veneranda Gronovius (), perperam codici E assignans. pulsare] temptare Castiglioni apud Viansino (). gracilisque . . . aequo] gracilique . . . aequor Peiper(-Richter) (). serperet] sterneret dubitanter Peiper(-Richter) (). rupto fonte] rupto ponte Heinsius, Adversaria –; rupta fronte Peiper(-Richter) () (duce ms.); ruptus fonte Viansino (). del. Peiper(-Richter) (). una] ulla Viansino () in app. parant EA] paras Schrader apud Clausen, Mnemosyne4  () . credite nasci] crede renasci Damsté, Mnemosyne2  () ; credite posci Axelson apud Zwierlein, KK –. totas] claras Fabricius apud Scriverium ()  (duce ms.); laetas Gronovius () ad .

        –   –   –     –

   

    

hercules oetaeus Histri] Austri vel Euri vel Indi Heinsius, Adversaria ; Hermi Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). post • transp. Peiper(-Richter) (). Hebrus] Hermus dubitanter Delrio (2/) comm. p. . avidis, avidis] satis est: avidis Damsté, Mnemosyne2  () ; avidis, invidis Viansino () (contra metrum); avidis animis dubitanter Watt, MH  () . presso . . . semper] presso . . . terrae (vel p. . . . dextra) vel pressis . . . tauris Heinsius, Adversaria . ponit E, donet A] ponat Gronovius (). post  lacunam duorum versuum ind. Peiper(-Richter) (). post  transp. Peiper(-Richter) (). enata] renata Heinsius, Adversaria  (contra metrum); elata dubitanter Peiper(-Richter) (). post  transp. (Peiper-)Richter (2); post  transp. Zwierlein, KK –. post  transp. Zwierlein, KK –. tecta EA] texta Axelson, Korruptelenkult –. illa] ille Viansino (). post  transp. Zwierlein, Gnomon  () –. post • transp. Peiper(-Richter) (); post  transp. Axelson, Korruptelenkult –. arboribus ser E, seres arboribus A] Ser arboribus Ascensius (). post  lacunam unius versus ind. Peiper(-Richter) (). quorum Avantius (). del. Schrader apud Clausen, Mnemosyne4  () . post  transp. Koetschau, Philologus  () ; post  transp. (Peiper-)Richter (2) in app.; post  transp. Zwierlein, KK –. pauper] prorsus Damsté, Mnemosyne2  () . sed] sibi Birt, RhM  () . petens] petit Fitch, CQ2  () . post  lacunam ind. Leo, Obs. crit. , quam dubitanter praeceps missis fertur habenis supplendam esse censuit. tenuit . . . oras] secuit . . . auras (Peiper-)Richter () in app. placidas] Italas dubitanter Lipsius apud Scriverium ()  (duce ms.); placitas Gronovius () in textu; Clarias Giardina () in app. ignoto] Icario Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). scindere] findere Giardina () in app. tutos] cautos Garrod, CQ  () . quaerit] mergit vel vertit dubitanter Heinsius, Adversaria . fert in medium regina gradum? Koetschau, Philologus  () . rapido] trepido Raphelengius apud Scriverium () ;

hercules oetaeus

     b   

     

 



dubio dubitanter Jac. Gronovius, Sched. Diez. v; tumido Peiper(-Richter) (). post rotat Leo (), post miseranda () Peiper(-Richter) () interrogationem notat. excussos] exanguis Peiper(-Richter) (); exangues Peiper (-Richter) (2) p. XXXIX. austro] oestro Damsté, Mnemosyne2  () . languidi venti fides Heinsius, Adversaria . vexatur expulso Heinsius, Adversaria ; excussa (iam recc.) vexatur Viansino (). hos–exitus nutrici attribuit Swoboda (–) ,. nutrici attribuit Peiper(-Richter) () (cf. Gronovium [] ad ). thalamisque maerens] thalamis et amens Poggio apud Leo () in app. timuit] horret Peiper apud Richter, Symbola . post timuit lacunam ind. Leo (), quam an moriens viro | poenas parat Centaurus supplendam esse censuit, interrogationem post struit notans. et . . . struit] et . . . astruit Ascensius () (cum recc.); et . . . arguit Grotius, Notae r; et . . . strui Gronovius (); et, . . . an struat vel ut . . . struit Bothe () annot. p. ; an . . . struit? Peiper(-Richter) (); et . . . sagit Düring, Mat. , in app. (contra metrum). virus] dirus Wilamowitz apud Leo (). hic . . . fraudes] hoc . . . fraudis Heinsius, Adversaria . dolus] ferus Gronovius (). et] ut D. Heinsius apud Scriverium () –. lassabat Bothe () annot. p. . per parenthesim Zwierlein (). post  transp. Peiper(-Richter) (). solis et claram (A, eieceram E) facem] solis et aetheriam facem Heinsius, Adversaria  (contra metrum); vellus eieci madens Leo () in app.; solis eieci pavens Richter, Symbola ; solis eieceram malum Damsté, Mnemosyne2  ()  (contra metrum); solis eieci comam Ker, CQ2  () –; solis eiectam facem Zappacosta, Latinitas  () . post  lacunam (cuius initium eieceram [E] supplevit) ind. Schenkl, WS  () , quam de pecude lanam, tinctam eodem sanguine Richter, Symbola ; villum bidentis ieceram lana obsitum Rossbach, BPhW  ()  supplendam esse censuerunt. qua Withof, Praemetium –. abiectus horret sanguis et phoebi comam E, abiectum horret virus et phoebi comam A] abiectus horret sanguis, ut Phoebi glomum Gronovius (); a. (horreo) s., et Phoebi coma Heinsius, Adversaria –; a. horret s. et Phoebi rota Bentley, JKPh





    

  

hercules oetaeus  ()  (= Studia ); abiecta inhorret lana et a Phoebo coma Withof, Praemetium –; abiectus horret sanguis et Phoebi sonat Bothe () annot. p. ; a. h. s., at Phoebi comae Schenkl, WS  () –; a. horret villus et perdit comam vel abiectum inhorret villus et perdit comam Richter, Symbola ; abiectus horret villus et foede coma Herrmann (); a. h. sanguis et Phoebi face Ker, CQ2  () –; a. h. villus et Phoebo comam Fitch, CQ2  () –; obiectus aret sanguis et pallae coma Giardina, Mouseion3  () . tepefactus astris E, tepefactus ardet A] tepefecit ardor Gronovius () ad ; tepefactus acris Heinsius, Adversaria –; tepefacta stridet Withof, Praemetium – (contra metrum); tepefactus astro Bothe () annot. p. ; tepefactus arsit Peiper(-Richter) (); tepet ac senescit Richter, Symbola ; tepefactus ardens olim vel tepefactus aestu Schenkl, WS  () –; tepet ac tumescit Herrmann (); tepefactus astri (vi quoque est: monstrum eloquor) Zappacosta, Latinitas  () –. vix quoque est E, vix queo A] tumque vix Leo () in app.; vix quod (quod cum Kaibel) est vel vix quoque id Schenkl, WS  () ; vixque adest Richter, Symbola ; vis coquit Herrmann (). minas E, mimas recc.] Mimans Peiper(-Richter) (). involutos Ed. Scaligerana () apud Peiper-Richter () in app. ipso] imo Axelson apud Zwierlein, KK . coelestium Heinsius, Adversaria . tepida tura Peiper(-Richter) (). sic laneam omne vellus id (vel en) peredi (vel erodi) comam vel sic laneae omne vellus exestur comae Heinsius, Adversaria – ; sic lana moritur omnis et perdit comam Withof, Praemetium –. languet] tabet vel licuit Gronovius (). post  transp. Bothe () annot. p. . mirorque, dum ipsa causa Birt, RhM  () . ipsa EA] ista Heinsius, Adversaria . del. olim Bentley, Studia . post  aliquot versus intercidisse putat Avantius (). del. Gronovius () in textu. post  transp. Delrio (2/) comm. p.  et p. , qui quassans legit; post  transp. Bothe () annot. p. ; (a tumens tacite sequitur nutrix | b quassatque caput) post  transp. Herrmann (). timens quid ista sequitur, et quassat caput? Bothe () annot. p. . tumensque tacita] Timasque tacita dubitanter Bothe () in add. p. .

hercules oetaeus

–   

        

 



post tacita lacunam ind. Zwierlein, WJA2  ()  n. , quam diffluit sanies vice. |—sed en quis ille concitu vel diffluit pestis vice. |—quisnam ille cursu concito ipse ibidem, at in ed. () diluit sanies solum. |—sed en quis ille concitu vel diluit sanies solum. |—quisnam ille cursu concito supplendam esse censuit. verba quis iste maestum lugubris ante quassat caput supplenda esse arbitratus est Fitch, Annaeana tragica . nutrici attribuit (Peiper-)Richter (); interpolatos esse censuit Zwierlein, Gnomon  ()  (om. E). latet Peiper(-Richter) (2) p. XXXIX; iacet olim Zwierlein, Addenda . infero Bothe () annot. p. . regna triumphi E] recta triumphi Gruter apud Scriverium () ; regna, triumpha Lipsius apud Scriverium () ; reges tyrannos dubitanter Peiper(-Richter) (); pigeat triumphi Birt, RhM  () –; regnat triumphat Leo () in app.; certae triumphi Damsté, Mnemosyne2  () ; regna Triviae vel Herrmann (); regna, triumpho Paratore, Note critiche –; plenae triumphi Zwierlein, KK –; quae nunc triumphat Watt, HSPh  () ; dignae triumpho Delz, MH  ()  et Gnomon  () ; spolium triumphi Fitch, CQ2  () ; magno triumpho (sc. sacra [templa E] Iunonis pete) vel magnae triumphans (sc. sacra I. p.) Giardina, Mouseion3  () . tibi] nisi Bothe () annot. p.  (cf. etiam p. ). quis] qui Bothe (). nescioqua] Nessea Avantius (); ignota Gruter apud Scriverium () . ille ille] rerum ille olim Heinsius, Adversaria . ille ille . . . maeret dolet] mille, ille . . ., merito doles vel mille, ille . . ., merito id doles Heinsius, Adversaria . ferar] terra Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). toto] toti Ascensius (). nec] ne Heinsius, Adversaria –; neu (Peiper-)Richter (). obstrepet Heinsius, Adversaria –; adstrepit Schrader apud Clausen, Mnemosyne4  () . nunc ecce luctu E, hunc eiulatu β, hunc eiulati δ] hunc eiulatum Ascensius () (iam rec.); hoc eiulatu Gronovius () ad ; nunc hocce luctu Heinsius, Adversaria –; hunc ecce luctum (Peiper-)Richter (); hunc Herculem tu (sc. quem gemis) vel hunc Herculem quem (sc. tu gemis) Giardina, Mouseion3  () . gemunt] gement Heinsius, Adversaria – et . timet] stupet Delrio (2/) comm. p. . an] ah vel at Gruter apud Scriverium () –. (an) possim Heinsius, Adversaria .

      –  

  



  



hercules oetaeus nulla] multa Leo (). fugax] ferox Raphelengius apud Scriverium () . Chalcis] Caene Grotius, Notae v. voces Cyclas] Cyclas vices Bothe () annot. p. . tunc] tum Bothe (). tremebundum Peiper(-Richter) (). del. Peiper(-Richter) (). parvum] minimum dubitanter Bentley, Studia . tremibundum manu] fremebundus manu Heinsius, Adversaria ; moribundum manu Bentley, Studia  (= JKPh  [] , ubi moribundam per errorem); semianimum parens Leo () in app.; tremibundum metu Peiper(-Richter) (2) in app.; furibunda manu Damsté, Mnemosyne2  () ; tremibunda manu Marruzzino, Vichiana  () – (cum cod. Laur. .). tenuit] tenet ut Düring, Mat. , in app. iussa] visa Avantius () (iam cod. O). et tela fugient. truncus E] fugiet harundo. corpus Gruter apud Scriverium () ; sed et illa fugiet. truncus Heinsius, Adversaria ; et illa fugiet. truncus vel ea tela fugient. truncus Bothe () annot. p. ; haec tela fugient. truncus Marruzzino, Orpheus2  ()  cum n. . cervix] vertex Gronovius () ad . funus EA] unus Grotius, Notae v. unus ambobus iacet vel u. in ambobus i. Heinsius, Adversaria – (contra metrum); funus ambesum i. Peiper(-Richter) (); funus absumptum i. vel truncus absumptus i. Giardina, Mouseion3  () . ira est malum Delrio (2/) comm. p. . vix . . . indicat] vis . . . incitat Bothe () annot. p.  (vis iam cod. e). parum E, pars A] parvum (est et ipsam) Paratore, Note critiche –. pars est: se in ipsam vestis immiscet cutem Heinsius, Adversaria ; p. e. et ipsam vestibus miscet cutem Peiper(-Richter) (); p. e. et ipsa: vestis increscit cuti Wilamowitz apud Leo () in app.; p. e. et ipsam vestis ingeminat cutem Birt, RhM  () ; p. e. e. i. pestis immiscet cutem Leo () in app.; p. e. et ipsam vestis imbuit cutem vel vestis imminuit cutem vel p. e. et ipsa–vestis in vice est cutis Damsté, Mnemosyne2  () – (iambus in quinto pede rarissime admittitur); p. e. e. i. veste commiscet cutis Brakman, Mnemosyne2  () ; p. e. et ipsam in vestis se immiscet cutem Walter, PhW  ()  (contra metrum); p. e. et ipsam vesti se immiscet cutis Zappacosta, Latinitas  ()  (contra metrum). patet] iacet dubitanter Zwierlein, KK .

hercules oetaeus       –

 –



 

     



tamen] tanto Heinsius, Adversaria . visque Gronovius (); virque Bessel, Syntagma ; cuique Birt, RhM  () . Deianirae attribuit Peiper(-Richter) (). impares Heinsius, Adversaria . litore] a litore Grotius, Notae r. refert] vehit Gronovius (); ferens Heinsius, Adversaria – . lenis pondus Herculeum rapit] vela et pontus Herculea abripit Heinsius, Adversaria –. post  transp. Damsté, Mnemosyne2  () . factum est scelus] factum ad scelus Heinsius, Adversaria . post  vel post  orbi est lacunam ind. Zwierlein, KK , quam post  ita vindex severus et patronus gentium vel post  orbi est ita qui manu vindex sua | pacavit urbes supplendam esse censuit; lacunam post  indicatam ille urbium defensor et victor mali supplendam esse arbitratus est Fitch, Annaeana tragica . quod] quo vel qua Heinsius, Adversaria . potes Gronovius (). levis . . . | tantas reposcit] leves . . . | tantis reposcit vel leves . . . | tantis reponit Lipsius apud Scriverium () ; leves . . . | tua te reposcit vel leves . . . | itane reposcit Heinsius, Adversaria . rependit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); reposcet Herrmann (). redde EA] perde dubitanter Raphelengius apud Scriverium () ; frange vel frende Giardina (). pestem ut] pestem tu Viansino () (contra metrum). sola herculem E, erepto hercule(m) A] haud solum Herculem Gronovius (); in solo Hercule Heinsius, Adversaria ; sole Herculem vel obruto Hercule Bentley, Studia  (= JKPh  [] , ubi sole obruto per errorem); simul Hercule dubitanter Birt, RhM  () ; nempe (vel namque) Herculem Giardina, Mouseion3  () . et ipsa] et ipse Lipsius apud Scriverium () ; quot et ipsa Heinsius, Adversaria ; ut ille Giardina, Mouseion3  () . haec erit voto] haec prece et voto vel haecce pro voto vel par erit voto Heinsius, Adversaria –. cur deinde] cur? deme Avantius () (cum recc.); reconde dubitanter Peiper(-Richter) (). teli Heinsius, Adversaria . poscit EA] pascit Grotius, Notae r; noscit Schrader apud Clausen, Mnemosyne4  () ; spectat Watt, HSPh  () ; porgit Delz, Gnomon  () . partes Heinsius, Adversaria .

                



    

hercules oetaeus ferat omne scopulum, pendeam latere invio Heinsius, Adversaria . post  transp. Summers, CR  () ; post  transp. Zwierlein, KK –. decet] decuit Castiglioni apud Viansino (). coite] conicite Raphelengius apud Scriverium () . immensas E, incensas A] immissas Heinsius, Adversaria  et ; infensas Herrmann (); accensas Viansino (). nunc cesset] concesset Gronovius (); non certae Heinsius, Adversaria ; non certet Peiper(-Richter) (); non instet Birt, RhM  () . reddentur] repetentur Leo (); foedentur dubitanter Giardina () in app. colenti] inmolanti (Peiper-)Richter () in app. opposui] obieci vel exposui Heinsius, Adversaria –. est hic E, istic A] est hoc Scaliger apud Scriverium () ; esto hoc dubitanter Heinsius, Adversaria . facto ignoscit Avantius (); fata incessit Heinsius, Adversaria –. et parcit] ut parcat Gronovius (). merui Peiper(-Richter) (2) p. XXXIX. miseram? De. ut E] De. miseram, ut Gronovius (), interrogationem post relinques notans. tunc Gruter apud Scriverium ()  (duce ms.). quacumque E, quecumque A] quamcumque Scaliger apud Scriverium () . post  transp. Melzer, Annaeana . sequaris Birt, RhM  () . sceleris te miseram Lipsius apud Scriverium ()  (duce ms.); misera, sceleris te Scaliger apud Scriverium () ; sceleris et misera vel sceleris et miseram Heinsius, Adversaria ; sceleris, o misera Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). innocens Raphelengius apud Scriverium () . poenas] (nemo inncocens . . . ) si poenam Birt, RhM  () –. inrogat] adrogat Ackermann, Philologus Suppl.  () ; abroget R. Kassel apud Giardina () in add. p. . facta Avantius (). sibi, nam] sibimet, dubitanter Zwierlein, KK –. post  transp. Herrmann (), nutrici attribuens. immissa Heinsius, Adversaria . dente cum fixo stetit] cum pede infixo stetit Grotius, Notae r; dente cum fixo trucem vel d. c. f. obviam Heinsius, Adversaria () ; dente confixo tenens dubitanter Peiper(-Richter) (); dente dum infecto tumes Leo () in app.; dente iam infixo tumens (Peiper-)Richter (2) in app.; dente dum fixum

hercules oetaeus

     

   b–a b–a      –  –     

 



tenet Düring, Mat. , in app.; dente confixo tuens Damsté, Mnemosyne2  () ; dente confixus tenens Walter, PhW  () ; dente cum flexo stetit vel dente cum inflexo st. Zwierlein, WJA2  () . oblitus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). horridus Heinsius, Adversaria . post  transp. Melzer, Annaeana . laesi] saevi Heinsius, Adversaria . misero forte] misera sorte Heinsius, Adversaria ; misero sponte Garrod, CQ  () . illi Avantius (); Hylle dubitanter Heinsius, Adversaria . interim–mori nutrici attribuit Lipsius apud Scriverium () . mori] mora dubitanter Delrio (2/) adv. p. . veniae fuit EA] venia obfuit Grotius, Notae r; venia afuit dubitanter Peiper(-Richter) (). defendar Aeaco: inferi absolvant ream Heinsius, Adversaria . quisquam Madvig, Adversaria ,. scelera–terris per parenthesim Axelson, Korruptelenkult . Iuno–terris secl. Peiper(-Richter) (). vincet E, vicit A] vincit (Peiper-)Richter (). vacet EA] vacat Raphelengius apud Scriverium () . sceleribus] caedibus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). veram tui (cum EA) vel vere tuam Heinsius, Adversaria ; uteri tui Summers, CR  () . Belias ferro] Belis in ferro Gronovius (); Belidum (vel Belis in cum Gronovio) ferro Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). quae . . . | . . . miseros (cum EA) vel quid . . . | . . . miseram Heinsius, Adversaria . vilis ista est] vilis) istas (b cariturae–a vilis per parenthesim) Heinsius, Adversaria ; illa restat, quae vel ista satis est Gronovius (); illa sit sat Jac. Gronovius, Sched. Diez. v. reddamque . . . | mortemque . . . servo] reddone . . . | mortemque . . . servo vel reddone . . . | mortique . . . servor Heinsius, Adversaria . extendam Avantius (). et armata E, sarmatica et A] et armatae Lipsius apud Scriverium () . languentem Bothe () annot. p. . leto Heinsius, Adversaria . cessit et ab illis Gronovius (); cessit. at ab illis Heinsius, Adversaria ; cessit a bellis Bothe () annot. p. ; cessit a beluis Peiper, Obs.  (contra metrum); cessit—imbellis Birt, RhM  () . a] hic Gronovius () praef. p. XXX. tremuit] renuit Gronovius (), perperam codici E assignans.

        

  

 

    

hercules oetaeus quam in luce EA] quam luce Heinsius, Adversaria  et Gronovius () praef. p. XXX. praebebit animum] praebebo utrumque Heinsius, Adversaria . Alcida Bessel, Syntagma . franges E, peragens A, perdens recc.] frangens Lipsius apud Scriverium () – (duce ms.); quaerens Grotius, Notae r. referens Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). crepuit] increpuit Heinsius, Adversaria ; en crepuit Damsté, Mnemosyne2  () . angue A] igne Heinsius, Adversaria –. vipereo EA] vibrato Peiper(-Richter) (). temporibus atras squalidis spiras quatit? Heinsius, Adversaria –; t. hirtas s. pinnas q.? Peiper(-Richter) (); t. aptas s. p. q.? Madvig, Adversaria ,; sulpuribus ustas squalidis pinus quatit? Garrod, CQ  () ; temporibus astas squalida et pinnas quatis? Düring, Mat. , in app. quid, dira, me flagrante Scriverius apud Peiper-Richter () in app.; quid me flagranti, dira Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). Alcida Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). sed ecce diras (-a E) carceris EA] s. e. apertas c. vel s. e. laxas c. Gronovius () ad ; s. e. reductas c. (contra metrum) vel s. e. Avernas c. Heinsius, Adversaria ; sed en! reclusas Tartari Bothe () annot. p. ; sedent reclusas carceris L. Müller, De re metrica2 ; sedere, apertas c. Leo () in app.; Stygiique, dira, c. Birt, RhM  () , interrogationem post fores notans; en ecce diras c. Peiper(-Richter) (2) p. XL. victus] evectus Heinsius, Adversaria . relabi? interrogationem notat Leo (). praebet rotae] rapitur rota Heinsius, Adversaria –, qui olim teritur rota coniecerat; queritur rotae Bothe () annot. p. , perperam codici E assignans; quatitur rota Peiper(-Richter) (). pallens dira . . . stetit] pallens dira . . . institit vel pallae dira . . . sedet dubitanter Heinsius, Adversaria ; quatiens lora . . . stetit Garrod, CQ  () . decurrit] incurrit Heinsius, Adversaria . totusque] tutusque dubitanter Heinsius, Adversaria . sola apertum dabit ab aerumnis locum Grotius, Notae r. aerumnis loco Gruter apud Scriverium ()  (cum recc.). mortis aufero impetum? Lipsius apud Scriverium () ; mortis aufer impetum dubitanter Peiper(-Richter) () (et Lipsius et Peiper ignorant Senecam iambum in quinto pede rarissime admisisse).

hercules oetaeus 

– – –  – –  

  –  – 

  –

 



pergam] vadam Gronovius () ad ; ibo Heinsius, Adversaria ; serum L. Müller, De re metrica2 . et] ut Schmidt, Obs. crit. . scelus EA] neci Garrod, CQ  () . del. Swoboda (–), cf. ,. del. Goebel, Quaestiones –. oblitusque stetit fugax | amisso liquor impetu Delrio (2/) comm. p. . oblitusque sequi fugax Lipsius apud Scriverium () ; oblitusque sui fugax Bothe () annot. p. ; oblicusque sequi fugam Peiper(-Richter) (). del. Peiper(-Richter) (). post  transp. Peiper(-Richter) () (iam del. Goebel, vide supra ad –). advertit volucrum genus Withof, Praemetium –. et silvas resides vehit Scaliger apud Scriverium () ; ut silva residens venit vel seu silvae residem feram vel cum silvae residem feram vel et silvae residem tenent Heinsius, Adversaria ; aut silva residens venit Watt apud Delz, Gnomon  () . Centauris obitum ferens Avantius (); Centauros comites ferens Heinsius, Adversaria –. cantibus] candidus Bothe () annot. p. . ad carmen veniunt suis | ipsae Bothe () annot. p. . cum catulis ferae Withof, Praemetium –. en (vel et cum EA) . . . | cuncti (vel iuncti) Heinsius, Adversaria . del. Peiper(-Richter) (). tunc] prorsum Castiglioni apud Viansino (). veneni] periculi Withof, Praemetium –; venefici Birt, RhM  () –. cum tacitos] non domitos Delrio (2/) comm. p. ; cum domitos Anon. apud Gronovium (); dum tacitos Heinsius, Adversaria . vicit Bothe () annot. p. . hoc ordine Richter, Symbola , disposuit: . . . –. –. . .  (– post  iam transp. Peiper, Obs. ); hoc ordine Zwierlein, KK –, disposuit: . –. . . –. . .  (– post  olim transp. iam Richter, Symbola ). cantus] carmen Bothe () annot. p. . volucrem Bentley, JKPh  ()  (= Studia ), praeeunte Raphelengio apud Scriverium () – (cum cod. Ortelii). audito quoque navita EA] adiuto q. n. vel adiutum q. navitam Heinsius, Adversaria –; attento q. n. Gronovius (); audita voce n. Jac. Gronovius, Sched. Diez. v (contra metrum);



  

–

– 

–

    –  

hercules oetaeus audito quoque barbito Withof, Praemetium –; aurito quoque n. Thierfelder, RhM  () – (iam Clerkius apud Baden []); audito q. nablio Bothe () annot. p. ; audito q. carmine Peiper, Obs.  n. ; audis tu q., navita Birt, RhM  () ; audit dum q. n. M. Müller, Quaest. crit. – ; auditum q. n. Koetschau, Philologus  () –; auditur q. navitae Hoffa, Mat. ,; audituraque nablia vel audituraque naulia Giardina (). exclusit Heinsius, Adversaria ; nec lusit Herrmann (); elusit Viansino (). ac pomis Giardina, Mouseion3  () . sic] quin Heinsius, Adversaria –; si M. Müller, Quaest. crit. –. post  lacunam unius glyconei ind. Birt, RhM  () – , quam Orcique ultima limite supplendam esse censuit. inquirens E, linqueret A . . . | . . . carmina funderet E, c. fundens A] novit et . . . | . . . carmine figere Leo () in app.; vinceret . . . | . . . carmine funditus vel quaereret . . . | . . . carmine flectere Richter, Symbola –; vinceret . . . | . . . carmina dividens Hoffa, Mat. ,; inquireret . . . | . . . carmina fundens Paratore, Note critiche –; blanda per . . . | . . . carmina funderet Fitch, CQ2  () –; linquens . . . | . . . carmina funderet Giardina, Mouseion3  ()  (contra metrum). carmina Sisyphus | te iuncto lapis, improbus | et vatem voluit sequi Withof, Praemetium –. carmina finiens Ascensius (), cf. Zwierlein () p. IX, n. ; c. funditans Gronovius (); c. dividens Bentley apud Schmidt, Diss. () ; c. temperans Peiper(-Richter) (). fert vinci lapis improbus | et vatem patitur sequi Heinsius, Adversaria –; et v. canis i. | et v. potuit s. Birt, RhM  () –. post  transp. et inter  et  lacunam unius glyconei statuit Peiper, Obs. ; – post  inserere cogitabat Richter, Symbola  (at postremo post  transp.). post  transp. Damsté, Mnemosyne2  () –. et] ut Hoffa, Mat. ,. post  transp. Damsté, Mnemosyne2  () . haec] has Withof, Praemetium . post  lacunam ind. Leo (). datae Grotius, Notae v. post  transp. Rutgers, Variae lectiones –. et qui] atque ut Heinsius, Adversaria –; ex quo Bothe () annot. p. . quattuor] certas Ascensius (); quater Anon. apud Heinsium, Adversaria  (contra metrum); auctor vel ex quo Heinsius,

hercules oetaeus

  



   –   

         



Adversaria –; quartum Gronovius () ad ; rector Zwierlein, KK . post  lacunam duorum versuum ind. Peiper(-Richter) (). avidas colo Delrio (2/) comm. p. ; avidas colis Gronovius (); rapidi colus Koetschau, Philologus  () . poterit EA] patitur Heinsius, Adversaria –; quod erit Birt apud Richter, Symbola –; opus est Richter, Symbola –; toleret Koetschau, Philologus  () –; patitor Weber, Philologus  () ; properat Ackermann, Philologus Suppl.  () ; pariter Giardina () in app.; iterum Fitch, CQ2  () ; debet et Giardina, Mouseion3  ()  (contra metrum). post  lacunam unius glyconei ind. Peiper(-Richter) (). lege Iovis ratus Heinsius, Adversaria –. obrutis] irritis Gronovius (); abditis Withof, Praemetium –; additus vel oh! ratis vel ah! ratis Bothe () annot. p. ; ab ratis Bothe () add. p. ; inditis Castiglioni apud Viansino (); conditis Viansino (). amissis . . . polis Gronovius (); emissum . . . polo Heinsius, Adversaria –. mors aliqua] nox alia Heinsius, Adversaria –. in se] ipsi Bothe () annot. p. . post  transp. Peiper(-Richter) (). et terras Castiglioni apud Viansino (). qui tantum capiat nefas Bothe () annot. p. ; quis t. capiet (nefas!) Gronovius (); q. t. c. n.? interrogationem notat Peiper(-Richter) (2) p. XL. fati, quis, superi (superis EA), locus] fati, quis superus locus Ascensius (); fatum (cum A), q., superi, l. Gronovius (); fatorum, superi, l. Withof, Praemetium –; fati, q. superest l. Bothe () annot. p. ; fatum (cum A), q. superos l.? Leo (); fati, q. suberit l.? Axelson, Korruptelenkult –. regna unus pariter tria Withof, Praemetium –. post  lacunam unius versus ind. Peiper(-Richter) (). obstet Anon. in Gruteri notis apud Scriverium ()  (= cod. Mogunt. apud Delrio [2/] comm. p. ). parte ab omni Delrio (2/) adv. p. . gigas EA] Gyas Leo (); Gyges M.L. West apud Zwierlein (). vincet] iunget Heinsius, Adversaria –. post  transp. Peiper(-Richter) (). revicta Walter, PhW  () . laxis Bessel, Syntagma ; lapsus dubitanter Peiper(-Richter) (); pavidis Damsté, Mnemosyne2  () . titulus necis Heinsius, Adversaria .

 

  – 

  

         

hercules oetaeus est del. Heinsius, Adversaria . instat Delrio (2/) comm. p. . abruptum latus Bothe () annot. p. . latus A] lapis Gronovius (). gigas] Gyges Raphelengius apud Scriverium () ; Gyas Viansino (). pro tuta tellus! dubitanter Heinsius, Adversaria . Herculem vestrum placet | morte hac perire vel H. v. hac placet | morte interire Heinsius, Adversaria . morte feriari (sc. Herculem) Gronovius () ad  (contra metrum); perire inertem L. Müller, De re metrica2 ; forte interire Madvig, Adversaria ,–; morbo perire Birt, RhM  () ; inertem obire Leo () in app.; mortis pudere Damsté, Mnemosyne2  () ; non rite obire Brakman, Mnemosyne2  () . morior] horror Heinsius, Adversaria . iniqua Heinsius, Adversaria –; iniusta Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). mors] sors Heinsius, Adversaria . potuisset mihi E, potuissem m. A] potuissem, hei mihi Lipsius apud Scriverium () ; prodesset mihi Anon. (Delrio [2/] comm. ) apud Gronovium (); potuissem meae vel potuissem deae Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); placuisset mihi Birt, RhM  () ; potuissem tamen Housman, CQ  ()  (= Class. Papers ,– ). feminae caderem minis A, cadere potuissetm (sic) nimis E] cadere potui feminae Gronovius (); feminae caderem manu Heinsius, Adversaria . habenti Gronovius () ad . si] sin Gruter apud Scriverium () ; si id Grotius, Notae r. cuius] civis Garrod, CQ  () . hic . . . tibi Gronovius (); hic . . . tuo Bothe () annot. p. . quid . . . hunc] quem . . . huic Birt, RhM  () –. laetum] album Gronovius () ad . ferebas EA] fremebas Lipsius apud Scriverium () ; furebas Gruter apud Scriverium () , cf. Heinsius, Adversaria . vallata se hydra . . . pavisset Birt, RhM  () . tabe] carne Koetschau, Philologus  () . aeternum Viansino (). cum EA] nunc Leo (). lucem] diem Gronovius (). Ditis evici] lucis emerui Gronovius (); Ditis erupi Heinsius, Adversaria ; lucis et rupi L. Müller, De re metrica2 ;

hercules oetaeus

 

      

 

  

 



Ditis everti olim Peiper(-Richter) () in app.; Ditis en rupi (Peiper-)Richter () in app.; cuius effeci olim vel cuius execror Birt, RhM  () . leto inclitae E, leto inclito A] telo inclitae Lipsius apud Scriverium ()  (e cod. suo); titulo inclitae Heinsius, Adversaria . mortis E, fortis A] sortis Leo (). o EA] pro Avantius (). o feri victi et ferae! Bothe () annot. p. ; tot ferae victae iacent (Peiper-)Richter (); ceterae victae ferae olim Birt, RhM  () . reduxit EA] retraxit Bothe () annot. p. ; revexit Leo (); reflexit vel retorsit (Peiper-)Richter (2). ei mortem mihi Peiper(-Richter) (). del. (cum recc.) Peiper(-Richter) (2) in app. cupis Bothe () annot. p. . et] vel Bothe () annot. p. . rabidaeve Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). si causa tuae est miseranda necis Scaliger apud Scriverium () ; sed tuae laus e., venerande, manus Gronovius () (contra metrum); sed tua causa e., miserande, m. Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); s. t. c. e. miseranda, magis Schrader apud Clausen, Mnemosyne4  () . iam] nec Gronovius () ad . superest auctor. invicte, vive vel s. a. vive, dextra tuis Gronovius () ad  (contra metrum). tui] tua Ascensius (); dei Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); sui Viansino (). heu, heu, quis Gruter apud Scriverium () . sanguinis] aëris Fitch, CQ2  () . post  lacunam unius versus ind. Richter, Symbola , quam nunc torret igne pectus et flamma perit supplendam esse censuit. tumidi iecur EA] tumidi lien Grotius, Notae r; t. decus Gronovius () ad ; t. cor en Heinsius, Adversaria ; t. specus Bentley, JKPh  ()  (cf. Studia ); t. ecce! cor Bothe () annot. p. ; t. vigor Baden (); t. rigor Peiper(-Richter) (); tumet igne cor Leo () in app.; tumidumque cor Rossbach apud Richter, Symbola ; tumidique cor Richter, Symbola ; tumido igne cor M. Müller, Quaest. crit. –; tumidi iam cor Zappacosta, Latinitas  ()  (contra metrum); tumidi cavum vel t. cavus Giardina, Mouseion3  () . distendit] destituit Bothe () annot. p. ; diffindit vel discindit dubitanter Axelson, Korruptelenkult –. ardet] aret Giardina, Mouseion3  () . lentus] torrens vel fervens Giardina, Mouseion3  () . avexit] excoxit Gronovius (); exedit Anon. apud Heinsium, Adversaria ; avertit vel exhausit vel exegit olim vel absorbsit



hercules oetaeus

vel ut absorbsit vel ut exsorbsit Heinsius, Adversaria – (ut contra metrum); adfecit Bothe () annot. p. .  consumit Heinsius, Adversaria –.  totas] tostas Heinsius, Adversaria .  quo me esse victum fateor Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); quod ego esse vastum f.? Birt, RhM  () – .  quid, quid supersit M. Müller, Quaest. crit. .  his ego Fabricius apud Scriverium ()  (etiam Zwierlein, KK ).  elisi E, elisit A] emisit Gronovius (); admisit Heinsius, Adversaria –; his cessit Peiper(-Richter) (); his exit (Peiper-)Richter () in app.; elisum et Peiper(-Richter) (2) in app.  mei] ea Jac. Gronovius, Sched. Diez. r.  haecne] haec Fabricius apud Scriverium () . manus] moras Gronovius (). b– sic mea custos manu | trahetur ultra Stygius? ubi vires meae | nunc (vel iam) sepultae Giardina, Mouseion3  () .  prius] patris Bothe () annot. p. ; parens vel pater Fitch, Annaeana tragica .  in me sepultae EA] in me? sepultae. interp. Lipsius apud Scriverium () ; memet sepultae? vel in me repertae? Gronovius () ad .  vindicor coelo Heinsius, Adversaria .  Tethys] Thule Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). premens] intuens Bentley, JKPh  ()  (= Studia ).  squalido cristam situ Peiper(-Richter) ().  aliquod es Ascensius (); aliud es Heinsius, Adversaria . ignotum est A] est del. Gruter apud Scriverium () ; ignotum es Fitch, CQ2  () .  cruore genita Heinsius, Adversaria .  reliquit] excreavit Heinsius, Adversaria .  del. Peiper(-Richter) (). quaecumque effera es Avantius ().  timeri E, timeres A] venires olim Raphelengius apud Scriverium () ; timori es Anon. in Pontani notis apud Scriverium () ; tumeres Pontanus apud Scriverium () –; timeris Peiper(-Richter) (), perperam codici E assignans; timori Peiper(-Richter) (2) p. XL; timere Wilamowitz apud Leo (); tumesce olim Birt, RhM  () ; timerem Castiglioni apud Viansino ().  derepta Gronovius ().  manus] malum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ).  consuetus (pudet)] consuetus? pudet: interrogationem notat et post pudet interp. Birt apud Ackermann, Philologus Suppl.  ()  cum n. .

hercules oetaeus  –  

             

 



prima in aerumnis Gronovius () ad ; prima tu, prima hunc Heinsius, Adversaria  et ; praemium ante omnis Bothe () annot. p. . durior . . . | . . . voltus] durius . . . | . . . virus Grotius, Notae v; durius . . . | . . . volnus Melzer, Annaeana . Stymphalide dubitanter Peiper(-Richter) () p. XLVIII. rictus meos EA] suum rigorem vel rictus suos Gronovius (); ritus meos Heinsius, Adversaria  (iam recc.); ritus suos Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); rictus et os Birt apud Ackermann, Philologus Suppl.  () ; rigidus minas Düring, Mat. ,; victus minas Axelson, Korruptelenkult – . expulit E, extulit A] extudit Grotius, Notae v; expulit (cum E) vel exspuit Gronovius (). summa (sc. terra) dubitanter Scaliger apud Scriverium () . invaluit Heinsius, Adversaria . nec] et Gronovius (). lenior D. Heinsius apud Scriverium () . del. Peiper(-Richter) (). saepe] ecce dubitanter Gruter apud Scriverium () –. vicitque Avantius (). nefas] iubar Gruter apud Scriverium () . adusti EA] adulti J. Zintzerling ()  apud Zwierlein (). iubar] nefas Gruter apud Scriverium () . implicaret Avantius (). obsessus Heinsius, Adversaria . nec te invocavi Bothe () annot. p. . me propter rato Heinsius, Adversaria – (cf. ); pro per me sacro Peiper(-Richter) (). puto EA] imputo Heinsius, Adversaria . manu Peiper(-Richter) (). properato mortem Gronovius (); properando m. Heinsius, Adversaria ; properamque m. Jac. Gronovius, Sched. Diez. v; properaque m. Birt, RhM  () ; properanti m. Viansino () (contra metrum). (properante morte) hanc occupa Bothe () annot. p. . quae manus Pindon ferat Madvig, Adversaria ,; qui manu Pindo effera Heinsius, Adversaria ; qui manus Pindo inferant Koetschau, Philologus  () –. aut ossa qui me monte proscripto opprimat E, aut te ossa qui me monte proiecto opprimant A] Ossaeque qui me mole protritum (vel monte prorupto) opprimant dubitanter Heinsius, Adversaria ; aut te, Ossa, quae me monte prorupto opprimat Madvig, Adversaria ,; Ossamque, ut in me (Otonve qui me Wilamowitz) m. proiecto opprimar Leo () in app.; arcesse, qui me morte pro scripta opprimat Summa, Symbolae ; aut



hercules oetaeus

Ossan et me monte proiecto opprimant Ackermann, RhM  ()  n. ; Ossaque qui m. m. p. opprimat Housman ad Manil. ,.  est] et Avantius ().  perire–manu per parenthesim Leo (). possum] prosit Heinsius, Adversaria .  iam fracta] iam farcta Birt, RhM  () ; iam fructa Schenkl, WS  () ; in fractum Hoffa, Mat. ,  (contra metrum). parcis minis? Gronovius (); poscis minas Bentley, Studia ; parcis? minas Peiper(-Richter) ().  et] hei! Gruter apud Scriverium () ; en Grotius, Notae v; me Birt, RhM  () ; at Koetschau, Philologus  () ; ut Weber, Philologus  () . b– mihi te irata, et quidem (contra metrum) | tota est opus, noverca. cessat dolor? olim, vel mihi te irata (contra metrum) (vel mihi irata) haud parum | opus est, noverca vel mihi irata ac pater, | tota est opus noverca Heinsius, Adversaria –; m. irata acriter | opus est noverca vel m. ira ter quater | opus est novercae (Peiper-)Richter (2) in app.  mihi irata pater E, m. i. quidem A] m. i. parum Gronovius (); m. i. palam Bothe () annot. p. ; m. i. precor dubitanter Peiper(-Richter) () p. XLVIII; m. i. ac fera Leo () in app.; m. irato patre Rossbach () ; m. irata puto Schenkl, WS  () ; m. i. quater Summa, Symbolae ; m. i. insuper Koetschau, Philologus  () ; ubi irata mihi Hoffa, Mat. ,; mihi ira atque impetu Busche, BPhW  ()  n. ; m. irata invicem Brakman apud Clausen, AJPh  () ; m. i.—patet—Herrmann (); m. i. (pudet) Clausen, AJPh  () –; m. i. satis Axelson, Korruptelenkult –; m. i. nimis olim Zwierlein, Gnomon  ()  n. .  nunc ponis odia et parcis Heinsius, Adversaria ; num tua odia ponis? p. Paratore, Note critiche – (contra metrum).  o ferreae urbes Heinsius, Adversaria .  post me: sepulti Heinsius, Adversaria  et . b–a si qua–alius] del. Peiper(-Richter) (), qui hos versus ex errore ex HF (post a vel post a) huc transpositos esse susp.  nascatur alius undique A, nascetur odium undique E] nascantur hodie. aut undique Gronovius () ad ; Iunonis odio: u. vel novercae ab odio: u. vel Iunonis odio: iam undique Heinsius, Adversaria  (hiatus contra metrum est); nascantur otio: u. Bothe () annot. p. ; nascantur ocius. u. Baden (); nascantur alio vindice (Peiper-)Richter () in app.; nascatur otium: undique Madvig, Adversaria ,; n. opifer: u. Leo

hercules oetaeus

  –   

–        

       



() in app.; n. ultor: u. Peiper(-Richter) (2); n. divus: u. Herrmann () (contra metrum); nascetur obiex (vel obitus): u. Paratore, Note critiche –; nascantur alium in vindicem. Ker, CQ2  () . vincite] respicite vel inspicite Heinsius, Adversaria  (contra metrum). vestrum] vestri Heinsius, Adversaria ; extremis Birt, RhM  () . nostris datur | pensare meritis dubitanter Heinsius, Adversaria . post ecce interp. Peiper(-Richter) (). ultimum Bothe () annot. p. . bracchia amplexu cape Grotius, Notae v; b., amplexus cape (Peiper-)Richter () in app.; b. in planctus date dubitanter Peiper(-Richter) (); b. et fletus cape Peiper(-Richter) () p. XLVIII. Herculis . . . | . . . tui Gronovius (). parem sed umbrae. en vile vel parilem sed umbrae. heu v. Heinsius, Adversaria . mergis E, merens A] mergis (cum E) vel vergis Heinsius, Adversaria –. victor Herculis Fabricius apud Scriverium ()  (iambus in quinto pede rarissime admittitur); Herculis victor Ed. Scriveriana () apud Peiper-Richter () in app. sat est] est satis (Peiper-)Richter (). feminea addidit Peiper(-Richter) (). medias Heinsius, Adversaria . Lernae Bothe () annot. p. . nubes . . . Sicanias] rupe . . . Sicania dubitanter Heinsius, Adversaria . secat E, bibit A] subit dubitanter Heinsius, Adversaria ; secans (Peiper-)Richter () in app. meos] feros Heinsius, Adversaria . frangat Heinsius, Adversaria ; frangit Scriverius () apud Bothe () annot. p.  (vel Ed. Scaligerana [] apud Peiper-Richter  in app.). qualem . . . ostendes feris? (vel hunc versum del. in app.) Peiper(-Richter) (); alium . . . nosti inferis dubitanter Birt, RhM  () . trepido D. Heinsius apud Scriverium () –. votum est mori Heinsius, Adversaria . lacrimae assultum dubitanter Heinsius, Adversaria . domi Bothe () annot. p. . catenis] salebris Damsté, Mnemosyne2  () . suis] senis vel feris Bothe () annot. p. . avidae] aquilae Gronovius (). Scythia rigente Heinsius, Adversaria .

 –       



–

–  



hercules oetaeus redeuntes minax (vel dubitanter r. silens []) | . . . ruinas Leo, RhM  ()  n. . ferrem et Paratore, Note critiche . minas E, iovis A] Mimas Lipsius apud Scriverium () . incensus] immissus vel intensus Heinsius, Adversaria . domaret] notaret Bothe () annot. p. . concurrant vel da incurrant vel me incurrant Heinsius, Adversaria . fuit] furit Avantius (); foret vel cluit olim Heinsius, Adversaria . surgat] curvet Marruzzino, Vichiana  () –. nemus] simul Gronovius () ad ; frequens olim vel metus Heinsius, Adversaria . nostros] in astra Heinsius, Adversaria . durus . . . cinis E, d. . . . dolor A] dirus . . . Sinis Gronovius () in textu, dirus perperam codici E assignans. emittat L.C. Valckenaer, Adnotationes in Euripidis Hippolytum () ad v. , p. ; cf. Peiper(-Richter) (); impingat Castiglioni apud Viansino (). pavit] acuit vel pariat (sc. cruentos . . . morbos) Heinsius, Adversaria ; fovit Heinsius, Adversaria . cruentis EA] cruentos Gronovius () in textu; cruentus Viansino (). ubi morbus ubinam est? desine adhuc aliquod mali | in orbe mecum veniat huc aliquis mihi | intendat arcus E] ubi morbus? ubinam est? estne adhuc aliquid mali | in orbe? veniat, veniat huc. aliquis mihi | en tradat arcus. vel ubi morbus? ubinam pestis? estne aliquid mali | adhuc in orbe? veniat huc. aliquis mihi | en tradat arcus Gronovius () ad ; sit morbus utinam! estne adhuc aliquid mali | in orbe reliquum? venio. nec telum mihi | intendat arcu; Heinsius, Adversaria –; ubi Morbus, ubinam Pestis, aut si aliquid mali | adhuc in orbe est? veniat!–huc aliquis mihi | intendat arcus! Bothe () annot. p. . destne adhuc aliquid mali | in orbe? mecum veniat. Peiper (-Richter) (). in orbe? me eccum! veniat huc Baden (); in orbe? mecum pereat. (Peiper-)Richter () in app. mecum veniat huc. agilis mihi Birt, RhM  () . agedum huc Avantius (). post agedum lacunam duorum hemistichiorum dubitanter ind. Axelson, Korruptelenkult  n. . vae mihi (Peiper-)Richter () in app. ille . . . impulsans E, ille . . . impulsus A] ille . . . impulsu Delrio (2/) comm. p. ; illo . . . impulsu Grotius, Notae v; illi . . . impulsum (sc. sensum) Gronovius (); illi . . . impulsos (sc. sensus) Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); illi . . . en pulsans Castiglioni apud Viansino ().

hercules oetaeus  – 

–  

         

 

 – 



etiam E, fuga A] petam (sc. anus) Gronovius () in textu. del. Peiper apud (Peiper-)Richter (2). del. Viansino (), cf. supra.; post  transp. Zwierlein, KK –. dolor (anne furor est?) (vel d. is, seu furor est [contra metrum] vel dolosa vis furor est [contra metrum]) Herculem insolitus (vel insolitum) domat Heinsius, Adversaria . mandet (cum A) et Euristhei manus | . . . triumphet Heinsius, Adversaria  (contra metrum). lassati Heinsius, Adversaria –; lassatas (Peiper-)Richter (). sopore] dolore Bentley, Studia . fessas] refusas Heinsius, Adversaria – (contra metrum). alligat] irrigat Bentley, Studia . dolor] solo Heinsius, Adversaria –; sopor Bentley, Studia . nefas E, suas A] novas Axelson, Korruptelenkult –. materno] centauri vel Nessaeo Heinsius, Adversaria . est secl. Heinsius, Adversaria . fato] patri Gronovius (). dolore forsitan irrigat Bentley, JKPh  ()  (contra metrum). cernitur] mergitur Birt, RhM  () ; conditur Damsté, Mnemosyne2  () . at A] en Grotius, Notae v; an Bothe () annot. p. ; alta Birt, RhM  () . quis] quid Castiglioni apud Viansino (). videone tersam Lipsius apud Scriverium () ; video micantem (vel patentem) Delrio (2/) comm. p. ; specto nitentem Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). post  transp. Leo (). subitae quid ecce noctis hinc tenebrae avocant? Heinsius, Adversaria . in tenebras vocor Grotius, Notae v; hinc t. volant M. Müller, Quaest. crit. –. arcem Peiper(-Richter) (). ab] ah vel hei Gruter apud Scriverium ()  (contra metrum). post axis interp. et post fui interrogationem notat Birt, RhM  () . tam] quam Heinsius, Adversaria . fui (cum E) vel abfui Heinsius, Adversaria . oetee E] Oete Gronovius (). Oete modo infra me astitit, . . . | . . . orbi Heinsius, Adversaria  (contra metrum). iam bene exciderat dolor. Grotius, Notae r; quam b. excideras, dolor! Peiper(-Richter) ().

 

     –



 –      

hercules oetaeus post  transp. et Hyllo attribuit Raphelengius apud Scriverium () . cogis fateri post  transp. et parce–occupa secl. Grotius, Notae r. matris? . . . parat? interrogationes notat Grotius, Notae r; mater . . . parat? Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). dona . . . parant Leo (), interpunctione deleta. quali Gronovius (). clara EA] cara Heinsius, Adversaria . diras] seras Heinsius, Adversaria . habet–est secl. Grotius, Notae r (cf. ad ). recte. dolo eius perdidit comitem Lichas (cum A). | occidere meruit manibus irati Herculis vel recte dolo eius (vel huius)– manibus i. H. | o. m.!–perdidi comitem, Licha (cum E) Birt, RhM  () . recte dolor es E, ceci dolores A] laesi dolore D. Heinsius apud Scriverium () ; cassi dolores Grotius, Notae r; per te d. Heinsius, Adversaria –; recte dolori est Bothe () annot. p. ; aucti dolores L. Müller apud Peiper-Richter () in app.; rati d. Peiper(-Richter) (); relicte dolor es Leo () (cf. etiam Obs. crit. ); rectene? dolor est Schenkl, WS  () ; cecidit dolose Richter, Symbola ; iacet? ei dolori est Peiper(-Richter) (2) in app.; cecidisse doleo Koetschau, Philologus  () ; causa est doloris Düring, Mat. ,; relicte, dolor est Paratore, Note critiche –; cavit dolores Giardina (); fecit d. vel pati d. vel recte dolere Giardina () in app.; certe dolose Axelson, Korruptelenkult –; clepsit dolo se Delz, MH  () – et Gnomon  () ; fecit dolose Giardina, Paideia  () ; caecus dolore es Fitch, CQ2  () . manibus–Herculis Hyllo attribuit D. Heinsius apud Scriverium () . meruit] debuit Richter, Symbola  (contra metrum). perdidit] poscit hanc Tachau, Philologus  () . Licham Delrio (2/) adv. p. . cur–cadaver olim del. Viansino (), cf. Viansino () ,,. caret? Peiper(-Richter) (), interrogatione in  omissa. velles? interrogationem notat (Peiper-)Richter (2). post sua interp. Peiper(-Richter) (), interpunctione in  deleta. tui doloris plura, quam poscas, tulit Heinsius, Adversaria . del. dubitanter Garrod, CQ  () . expuit Delrio (2/) comm. p. . habet EA] bene est Axelson, Korruptelenkult – cum n. . nemus] deus vel specus vel et nemus Heinsius, Adversaria .

hercules oetaeus    

       

   

 –  



quaerimus Viansino () (contra metrum). quis] quid Heinsius, Adversaria . concipiat ignes (cum E) vel corripiat i. Gronovius (); conripite, ut ingens Leo (); considat: ingens Peiper(-Richter) (2); succumbat: ingens Zwierlein, KK –. in voltu genus E] incultas genus Avantius (); inclitum genus Lipsius apud Gronovium () (iambus in quinto pede rarissime admittitur); Oechalias, genus Scaliger apud Scriverium () ; et genus inclitum dubitanter Grotius, Notae r. regumque Avantius (); regemque Scaliger apud Scriverium () –. et] nunc Castiglioni apud Viansino (). tuas Heinsius, Adversaria . clara] cara Heinsius, Adversaria . nascentem Herculem E, nascente Hercule A] nascenti Herculi Viansino (). illa] bina Bothe () annot. p. . certa est] crerat Birt, RhM  () ; trita est Weber, Philologus  () ; creta est Herrmann (). del. Leo, Obs. crit.  (om. E). natura] materque Leo (). quamquam Iuppiter] quoque (iam rec.) iam I. Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); quamquam maximus Fitch, CQ2  () ; magnus vel summus Iuppiter Giardina, Mouseion3  () . genuit? interrogationem notat Bothe () annot. p. . nupta, mortali Bothe () annot. p. ; nupta mortali Peiper(-Richter) (), interpunctione deleta. tamen] patri Gronovius (). invidit, et Alciden suum Heinsius, Adversaria  (contra metrum); invidit Alciden. suum Gronovius () ad . dici esse (cum EA) vel d. ecce Heinsius, Adversaria ; d. esse (cum EA) vel d. ipse Gronovius () ad ; dixisse olim Peiper(-Richter) () in app. voluit] vellet Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). relictas Heinsius, Adversaria . vester] tuus Ascensius (); dexter Bothe () annot. p. ; semper Watt, HSPh  () . quique sub plaustro glaciantur ursae, | quique ferventem patiuntur axem Garrod, CQ  () , ordine versuum mutato (iam Bentley). patiuntur] pariuntur Scaliger apud Scriverium () ; spatiantur Grotius, Notae v. denuo numquam remeabit inde Leo () in app.; unde non umquam remeabit ille Schenkl, WS  () ; u. nequiquam remeavit ille Düring, Mat. ,; u. non umquam remeavit index Walter, PhW  () ; u. non remeabit in te Watt apud



   –    

  –  

 –

  



hercules oetaeus Delz, MH  () ; unde non retro remeabit umquam Delz, MH  ()  et Gnomon  () . tunc equos . . . rapidos Herrmann (); fumidos . . . radios Watt, MH  () . pallidus] squallidus Heinsius, Adversaria –. populis vetustis Gronovius (), perperam codici E assignans. post  transp. Peiper(-Richter) (). pascet Gronovius () ad . iratum Axelson, Korruptelenkult . urbes] orbem Leo (). triumphum? interrogationem notat Bothe () annot. p. . illa] atra Birt, RhM  () . post  lacunam unius versus ind. Peiper(-Richter) (), quam Leo, Obs. crit. , quae tulit solum metuitque mergi supplendam esse censuit. Aeaconque Gronovius () in textu. inter EA] (Aeacon) iuxta Axelson, Korruptelenkult –. fata (cum recc.) discernens, feries tyrannos Lipsius apud Scriverium () ; fata dispones, separans tyrannos Giardina, Mouseion3  ()  (contra metrum). discernes. miseris, tyranni, | parcite Garrod, CQ  () . post  lacunam unius versus ind. Peiper(-Richter) (). o dites] elatas vel adductas Gronovius (); immites (cum cod. suo) vel truces Heinsius, Adversaria ; audaces Jac. Gronovius, Sched. Diez. v apud Bothe () annot. p. ; o duras Peiper, Obs.  n. ; reges Giardina, Mouseion3  () . ferrum] sceptrum Giardina, Mouseion3  () . minus in procellis | . . . fatis E, minimum cruentis | . . . fatis A] minus inpotenti | . . . fato dubitanter Heinsius, Adversaria ; minimum procellis | . . . Fati Jac. Gronovius, Sched. Diez. v apud Bothe () annot. p. ; minimum protervis | . . . fatis Herrmann (); minimum cruentis . . . factis Fitch, CQ2  () ; minus irrogatis | (sc. in tuos cives) . . . poenis Giardina, Mouseion3  () . sin locum . . . habet Grotius, Notae v; seu locum . . . dabit Heinsius, Adversaria . post  fort. unum versum ab an incipientem et vocem ortum continentem excidisse putat Zwierlein, KK  (vv. – om. E). del. Peiper(-Richter) (). post  transp. Bentley, JKPh  ()  (= Studia ) (cum rec.); post  transp. Spika, Imitatio . et] vel (Peiper-)Richter (2), v. cum Spika post  transponens. olim del. Peiper(-Richter) () in app. vel EA] et Bentley, JKPh  ()  (= Studia ) (cum rec.).

hercules oetaeus        



        –    –   



post  transp. (Peiper-)Richter (2). unda] umbra Damsté, Mnemosyne2  () . desidet dubitanter Heinsius, Adversaria . fruetur] obruetur dubitanter Heinsius, Adversaria . quam in tuas Castiglioni apud Viansino ().  . . .  habeat nec ulla |  . . .  dominetur aula Peiper, Obs. . habeat nec ulla A] horreat, nulla Lipsius apud Scriverium () . qui] cui Ascensius (), cf. Zwierlein () p. IX n. . impensum A] intensum Avantius (), cf. Zwierlein, KK ; intensum (cum Avantio) vel infensum vel intentum Heinsius, Adversaria ; impendens (Peiper-)Richter (2); impurum Damsté, Mnemosyne2  () . en quid hoc? Avantius (). sonat] tonat Lipsius apud Scriverium () ; post sonat interp. Leo (). mundus P] summus Ascensius (); caecum Zwierlein, KK ; maestum Watt, HSPh  () ; vastum Fitch, CQ2  () . tumidae Henricus Petri in marg. Ed. Basiliensis () apud Peiper-Richter () in app. an A] et Peiper(-Richter) (); et (cum Peiper) vel ac Zwierlein, KK . lassum Poenus Heinsius, Adversaria  (contra metrum); fassus an pondus Richter, Diss. () ; pressus an p. Peiper(-Richter) (); passus aut pondus Castiglioni apud Viansino (). fremuere dubitanter Zwierlein, KK . et] an Anon. (Delrio [2/] in textu) in Gruteri notis apud Scriverium () . voltune E, voltuque A] voltuve Housman, CQ  ()  (= Class. Papers , ). qui EA] quid . . . Hercules Leo (); qui . . . nihil dubitanter Birt, RhM  () . immane nil reliquit. en domita omnia Gronovius (); immune nil reliquit, edomita o. Heinsius, Adversaria . dubitanter del. (Peiper-)Richter (2). vapores] labores Herrmann, RBPh  () . ut] una Birt, RhM  () . ut omnis Oeten mixta vel comitis Oetam immissa vel ut comitis Oeten iussa Heinsius, Adversaria –. hic E, hinc A] huic Gronovius () in textu. flexit hinc pinus ferox | astris minantem nube de media comam Scaliger apud Scriverium () . flectit] secuit Heinsius, Adversaria . cautem involvit Heinsius, Adversaria . minorem. ut Chaonis (Peiper-)Richter (2). quondam] qualis Leo ().

  –       – 

   –  

 

hercules oetaeus totum Raphelengius apud Scriverium () . proiicit dubitanter Heinsius, Adversaria . gemit icta multo verbere, impressi minas | frangitque cunei: resilit incussu chalybs Heinsius, Adversaria –. frigidus parum E, et truncum fugit A] ut rigidum parum Gronovius () ad ; a trunco fugit Heinsius, Adversaria ; et rigidum est parum Bothe () annot. p. . tum E, est tum A] cum Leo (). latam] lentam Grotius, Notae v. post admisit (non post omnis) interp. Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). diem] nemus Delrio (2/) comm. p. . nullique priscus . . . deus Gronovius (); nihilque priscum . . . decus Heinsius, Adversaria ; nullique priscus . . . metus Jortin, Miscellaneae –. rapitura E, rapitque alta A] raptura Heinsius, Adversaria – ; paritura Peiper(-Richter) (). et brevior ilex, alba (vel et brevior ilex furva) se confert pyrae | populea silva, frontis Herculeae Heinsius, Adversaria  et . silva se complet rogo E, silva contexit piram A] silva. se confert rogo Gronovius (); (ilex:) summa contexit pyram Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); silva sed complet rogos Bothe () annot. p. ; nivea se complet rogo dubitanter Birt, RhM  () ; silva; sed complet rogum Leo (); summa sed complet rogos Morel, AJPh  () ; altum sed complet rogum Viansino () (contra metrum). silva] salva Bothe () annot. p. . at] huc Heinsius, Adversaria . agere reclini E, eger r. A] aegro reclinis Leo (). non post erat, sed post omnem interp. Leo (). suis] siccis dubitanter Viansino () in app. (contra metrum). post omnem olim lacunam ind. Zwierlein, WJA2  ()  n. . fregit] stravit Damsté, Mnemosyne2  () . post  lacunam unius versus ind. Zwierlein, KK –, quam levibus sagittis ocius pharetras graves supplendam esse censuit (quia post v.  nihil excidere potuisse putat; aliter Fitch, cf. infra ad ). haec] hunc Bothe () annot. . Poeante, dona, en munus Alcidae tui dubitanter Heinsius, Adversaria –; Poeante, clarum, et munus Alciadae cape vel Poeante; clarum m. A. c. Bothe () annot. p. ; Poeante dona, munus A. cape Peiper(-Richter) (); Poeante, tela, m. A. tui (Peiper-)Richter () in app.; Poeante, dona, hoc m. A. cape Peiper(-Richter) (2). post  lacunam ind. Fitch, Annaeana tragica –

hercules oetaeus





              

  



(cum Zwierlein, ut affirmat, sed cf. supra ad ), quam has en sagittas Dardani sensit domus supplendam esse arbitratus est. vici malum EA] fudi manu (Peiper-)Richter () in app.; vici manu Rossbach, BPhW  () –. post  (sc. vici malum.) lacunam unius versus ind. E. Thomas, Hermes  () –, quam tu sive in acie stabis, eminus manu supplendam esse censuit; eandem lacunam sic te iuvabunt: sive pugnabis manu Düring, Mat. apud Zwierlein, WJA2  ()  n. ; hic ipse vinces: sive eris pugna in viros Busche, BPhW  () – supplendam esse censuerunt. victrice felix, iuvenis] his utere felix, i. Heinsius, Adversaria  (contra metrum); sive eris in acie, i. Leo (); bis terque felix i. Summa, Symbolae ; ut ego ipse felix, i. Weber, Philologus  () ; victrice dextra, i. Damsté, Mnemosyne2  () ; victrice felix dextera Ackermann, RhM  ()  n. . sive de] si vel e Birt, RhM  () . descendent] deducent Heinsius, Adversaria . praeda E, praedam A] praedae Gronovius () in textu. age commoda Heinsius, Adversaria . per ignes] peringens Heinsius, Adversaria . furens] ruens dubitanter Gronovius () ad . verbere (perperam codici E assignans) . . . ruit dubitanter Gronovius (). vocibus] noctibus Bentley, JKPh  ()  (= Studia ) (cum rec.); luctibus vel questibus dubitanter Axelson, Korruptelenkult –. feminea] funerea Heinsius, Adversaria . femineus] funereus Peiper(-Richter) (). tulit] tenet. (Peiper-)Richter () in app.; abstulit (sc. obitum) Castiglioni apud Viansino (); subit! Watt, HSPh  () . lacrimae cessere Heinsius, Adversaria . impulsis Viansino (). puerum ingemit E, morituro i. A] perituro ingemit vel periturum gemit Heinsius, Adversaria . arce] parte Leo (). aliqua] alta Koetschau, Philologus  () . te te pater E, iste est pater A] te te precor (vel te deprecor in app.) (Peiper-)Richter (); Titana per Housman, CQ  ()  (= Class. Papers ,–). quem EA] cui Leo (). qu(a)esivit EA] quievit Leo (); produxit Giardina () in app. impius Raphelengius apud Scriverium () –. amitte E, admitti A] admitte Gronovius () in textu. precor] pater (Peiper-)Richter () in app.

       –  –      

    

– –

hercules oetaeus mortis EA] noctis vel sortis Heinsius, Adversaria –. locus] loca dubitanter Heinsius, Adversaria –. pande] aperi Heinsius, Adversaria . voltus EA] coetus olim vel vulgus Heinsius, Adversaria . ultro ut, pater, rogere Heinsius, Adversaria –; ultro pater: cogere Peiper(-Richter) (); ultra, pater, cogere Watt, HSPh  () . pange O. Ribbeck apud Herrmann () in app. haec] his (sc. addidit) Heinsius, Adversaria ; hic (sc. edidit) Bentley, JKPh  ()  (= Studia ) (cum rec.). post  transp. Gronovius () ad ; del. Leo (); post  transp. Zwierlein (); post  transp. Fitch, CQ2  ()  (om. E). tremuit pavida? num tam impium | scelus refugit? Heinsius, Adversaria ; tremuit? num manus pavidae pium | scelus refugiunt? Bothe () annot. p. . inermis EA] enervis Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); in armis Zurli, GIF  () – (contra metrum). manu | qui Castiglioni apud Viansino (). quae intendat dubitanter Heinsius, Adversaria . quid] qui Bothe (). venio  . . .  | venio, pater Peiper(-Richter) (). post pater lacunam unius versus susp. Gronovius (). impulit E, impuli A] intuli Zwierlein, Gnomon  () . et] en dubitanter Heinsius, Adversaria . o] ah Lipsius apud Scriverium () . intrepidus ruens E, intrepidus rubens A] intrepidum tuens vel i. intuens vel intrepidam intuens Heinsius, Adversaria ; intrepidus struens Munro, JPh / () ; intrepidus rigens Peiper(-Richter) (). fleri] efferri Heinsius, Adversaria  (contra metrum); ferri Baden (). torrens E, flectens A] torquens Gronovius (); tollens Birt, RhM  () . putavit Grotius, Notae v. totasque EA] totas Gronovius () ad . quas E, qua A] queis Gronovius () ad . ignis . . . ferox] ictus (sc. recipit) . . . feros Bothe () annot. p. . repetit] repedat Peiper(-Richter) (). repit intrepide (vel intrepidum) Heinsius, Adversaria . graves | luxere barbae] trabes | l. ob ora (vel l. in orbem) Heinsius, Adversaria –. post  et post  lacunam ind. Leo, Obs. crit. –, v.  cum E omisso, vel post  lacunam ind. atque  del. Leo (), v.  cum E omisso.

hercules oetaeus  

          



– 



hoc? maestam] hanc maesto Heinsius, Adversaria ; hoc? matrem Herrmann (). del. Melzer, Annaeana . cineremque (cum recc.) lectum squallida Alcmenen coma olim vel c. iactans (vel vectans) squallidum (vel squallida) Alcmene gemit in textu Gronovius (); crinemque luctu squalida Alcmene gerit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). cineremque tractans vel cinerem retractans Bothe () annot. p. ; cineremque gestans (Peiper-)Richter () in app.; crinem quae iactat (sc. Alcmena est–gemit) Viansino () (contra metrum). gemit] gerit Lipsius apud Scriverium () . tumulus EA] cumulus Axelson apud Zwierlein, KK . ut et] uti Avantius (). quas] qua Gronovius (). qua] ubi Heinsius, Adversaria . misera] sera Heinsius, Adversaria . quis me . . . Alcmenen] quisnam . . . Alcmenen Gronovius (); quis te . . ., Alcmene, Heinsius, Adversaria ; quis enim vel q. iam . . . Alcmena olim Peiper(-Richter) (). tantum EA] tanti Zwierlein, KK . petet Heinsius, Adversaria . urbes] orbem Heinsius, Adversaria . forsan et poenas petat Heinsius, Adversaria . totus] notus Gronovius (). uretur EA] in me ibit Grotius, Notae r; huc vertet vel h. verget Heinsius, Adversaria ; exurget Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); armetur (vel iteretur in app.) Peiper(-Richter) (); uterum uret Birt, RhM  () ; hanc uret Peiper(-Richter) (2) in app.; uret me Düring, Mat. ,; uret eam Giardina () in app.; hauritur Billerbeck, Philologus  () ; erumpet Watt, HSPh  () ; uret dum Delz, Gnomon  () . a qua supplicia E, de qua s. A] supplicia de qua Avantius (); digna supplicia Bothe () annot. p. ; paelicis cladem dubitanter Schmidt, Diss. () –; antiqua supplicia Peiper(-Richter) (); sera s. (Peiper-)Richter () in app.; prisca s. Peiper(-Richter) () p. XLVIII; a quanta s. Leo (); a meque s. Birt, RhM  () ; quanta s. Axelson, Korruptelenkult –; magna s. Courtney, RFIC  () . expetet] expetat Bentley, Studia  (= JKPh  [] , ubi tamen expectat reperitur). utero timenda. fecit–mihi| ne parere possim! quae–loca? Birt, RhM  () , a et a inter se commutatis. ne] si (sc. possem) Gronovius () ad .

      

  



        

 

 

hercules oetaeus utero timendae Heinsius, Adversaria ; utero timendo Baden (), perperam codici E assignans. locus] focus Bothe () annot. p. . mater in] nate per Heinsius, Adversaria . si] sic (sc. . . . petam . . . miseros?) Leo (). miseros] avitos olim vel seros Heinsius, Adversaria . marita thebae regnat ismenon E, orbata thebas regnum et hismenium A] Theben mariti regnum et I. vel marita Thebas regna et I. Gronovius (); marita Theben regna et I. Heinsius, Adversaria –; m. Thebes regna et I. Bothe () annot. p. . nostros] notos Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). vidi] fovi vel adivi Heinsius, Adversaria . exsectus] exemptus Gronovius (); ereptus Peiper(-Richter) (). nunc datum est tempus; datum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); nunc datum in (vel ad) tempus, datum Bothe () annot. p. . et hoc daretur scire A] ut hoc daretur, scire Gruter apud Scriverium () ; ut (cum Grutero) vel ut et h. d. s. Gronovius () ad ; ut adderetur, scire vel ut hoc adderetur, scire Heinsius, Adversaria . quod A] quid v.l. Ascensius (). possit Gronovius () ad . vivet A] vivit Koetschau, Philologus  () . iam] num Rossbach, BPhW  () , interrogationem post genus notans. utrum Cleonas Heinsius, Adversaria –. terram nobilem quaeram] Lernam nobilem quondam D. Heinsius apud Scriverium () ; Lernam n. ac Thracen olim vel Libyen n. ac Lernam Heinsius, Adversaria –. rex] sus Zwierlein, KK –. defendet Gronovius () ad . defensa] permensa vel emensa Heinsius, Adversaria . hic] huic Grotius, Notae r. cruento A] (sc. huic) pavendo Heinsius, Adversaria . ubi enim negata est] ubi ei n. e. Lipsius apud Scriverium () ; mihi n. e. Grotius, Notae r; uni n. Gronovius (); uni tibi n. (sc. quod infelix anus) Heinsius, Adversaria . contendet Viansino (). vix . . . famaque in titulos tui vel vix . . .; fama par titulus tibi Heinsius, Adversaria . famae (Peiper-)Richter (2), interpunctione post orbis omissa. tene Avantius (). complectar Gronovius () ad .

hercules oetaeus 



erunt satis] erunt sat haec Gronovius () ad ; haec sunt satis vel erunt satis haec Heinsius, Adversaria  (contra metrum). b– choro attribuit dubitanter Herrmann (). b indebitos Delrio (2/) adv. p.  et comm. p.  (cum cod. Lugd.). quidem] fidem Heinsius, Adversaria .  gravi . . . nece EA] gravi . . . prece P.H. Peerlkamp () apud Zwierlein (); prece . . . gravi Garrod, CQ  () .  del. Leo, Obs. crit.  (etiam Leo []). vetant . . . iubent (cum E) vel veta . . . iube Gronovius ().  vindice amisso (cum E) vel vindicem amisit parens dubitanter Gronovius (); vindice amisso pari Heinsius, Adversaria ; vindicem amisit patens Bothe () annot. p. ; vindice amisso patent Peiper(-Richter) (); v. a. parens? interrogationem notat Leo (); v. a. dolent vel carent Rossbach () . post  vel potius post  lacunam unius versus ind. Leo (), quam in app. (non sola maeres) vindice amisso dolent supplendam esse censuit. – terrae atque pelagi? quaque ruiturus dies | ortusque . . . spectat vel t. a. p., qua recursurus d. | utrumque . . . spargit Heinsius, Adversaria , interrogatione post rota deleta.  ante quaque lacunam duorum hemistichiorum ind. Zwierlein, KK –. quique (sc. dies) Bothe () annot. p. .  utrumque] ab utroque (sc. Oceano) Gronovius () ad ; utrimque (sc. Oceano) Peiper(-Richter) ().  quis deus quicquam A, quisquam E] quod deus quisquam Axelson apud Zwierlein ().  deflevit aliqua . . . et EA] diriguit a. . . . ut Gronovius (); delicuit alia (vel se flevit alia vel Sipylea flevit) . . . ut Heinsius, Adversaria ; deflevit aliquid . . . ut Bothe () annot. p. .  septenos greges EA] septenos gregis L. Müller, De re metrica2 ; s. rogos Peiper(-Richter) (); s. gregem Leo (); s. rigens Peiper(-Richter) (2) p. XL; septenum gregem Ker, CQ2  ()  (iam Munro, JPh / []). – his meus | quidni ille dubitanter Heinsius, Adversaria .  pulsate. an una Gronovius (); pulsate! at u. Bothe () annot. p. ; pulsate. tune (sc. sat es); Peiper(-Richter) (); pulsate et ubera (Peiper-)Richter () in app. est] es Peiper(-Richter) (). – quod . . . | iam quaeret] quod . . . | anquiret Gronovius () ad ; quam . . . | sequetur (vel sequatur) Heinsius, Adversaria



hercules oetaeus

–; quod . . . | iam ploret L. Müller apud Peiper-Richter () in app.; iam . . . | queretur (Peiper-)Richter () in app., interrogatione post defecta indicata; iam . . . | concurret Leo () in app.; quo . . . | conveniet Koetschau, Philologus  () –; iam . . . | peraget (Peiper-)Richter (2) in app. b–a expedi–bracchia secl. olim Viansino () (contra metrum).  ut invidiam EA] invidiam ut Gruter apud Scriverium () .  in planctus] implicitum Bothe () annot. p. . genus] genas Anon. (cf. Delrio [2/] comm. p. ) in Gruteri notis apud Scriverium () . flete Alciden, flete Alcmenae Peiper(-Richter) (2) in app.  (cf. infra ad ). flete] ite Leo (); mecum Damsté, Mnemosyne2  () . Alcmenen Bothe () annot. p. .  tutae Heinsius, Adversaria .  ponere] condere Castiglioni apud Viansino ().  post  transp. Peiper(-Richter) ().  magno] parvo Gronovius () ad .  flete Herculeos obitus, natum Garrod, CQ  () .  phoebo EA] Phoebe D. Caietanus apud Ascensium ().  Nemeaeque] Tegeaeque Wilamowitz apud Leo (); Pholoaeque dubitanter Leo (); Pheneique Peiper(-Richter) (2); Nomiaeque Fitch, CQ2  () .  feriantque Avantius ().  poscite magno Alciden gemitu Avantius (); p. m. gemitu Alciden Grotius, Notae v; magno Alcidae pascite gemitum Heinsius, Adversaria ; m. Alciden poscite gemitu Bentley, Studia ; gemitu A. p. magno Schmidt, Diss. () ; m. Alcidae poscite fletum Peiper(-Richter) (); m. A. promite gemitum olim (Peiper-)Richter () in app.; m. A. poscite gemitum Peiper(-Richter) (2) p. XL.  cuius penna est velata dies Bothe () annot. p. . pinnis velata EA] p. vallata Delrio (2/) comm. p. ; penna velante Heinsius, Adversaria ; pennis celata R. Kuenstler apud Peiper-Richter (); p. furata Birt, RhM  () ; et pinnis velare Watt, HSPh  () .  Argolici Avantius ().  flete Alciden del. (vel ante  transp. in app.) Peiper(-Richter) ().  post  lacunam duorum versuum ind. Peiper(-Richter) (). rapta] pasta Heinsius, Adversaria –.  miserae] Hesperiae Heinsius, Adversaria  et .  cum EA] dum Bentley, JKPh  ()  (= Studia ).

hercules oetaeus   

                     

 – 



spiravit] strigavit Gronovius () (contra metrum). quotiens EA] totiens (Peiper-)Richter () in app. post populos lacunam unius hemistichii ind. Peiper(-Richter) (). natura vocat] trux nauta vocat dubitanter Heinsius, Adversaria ; navita vectat Heinsius apud Baden (). ante praeclusit lacunam unius hemistichii ind. Peiper(-Richter) (). fata] monstra Anon. (cf. Delrio [2/] comm. p. ) in Gruteri notis apud Scriverium () . angues Stygiis . . . undis Heinsius, Adversaria  (undis iam Avantius). o] tot Heinsius, Adversaria . contacta Bothe () annot. p. . dura EA] dira Leo (). ferae . . . gentes E] ferae . . . malae Peiper(-Richter) (). dono Gronovius (). eris] eas Heinsius, Adversaria ; eras Peiper(-Richter) (). regna] templa Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). vidisti vel visisti Leo, Obs. crit. . post  transp. Peiper(-Richter) (). et] an Fitch, CQ2  () . pavidus regni . . . sui Heinsius, Adversaria ; pavidum regnum . . . sibi Bothe () annot. p. . metus] impetus Heinsius, Adversaria –. arsisti certe (cum A) in textu vel arsisti. cur te (cum E) Gronovius () ad . post arsisti et post ultima interp. Leo (). num renuere olim Heinsius, Adversaria . tui] sibi Heinsius, Adversaria . del. Peiper(-Richter) (). est EA] es Gronovius (). es Diti an Heinsius, Adversaria . fulva EA] furva Ascensius (). evictus E, invictus A] invitus Grotius, Notae v; ingestus Grotius apud Gronovium (); evictum Heinsius, Adversaria ; haec victus dubitanter Leo, Obs. crit. . quos nato pater E] quos nato paris ( genetrix in ortu) Ascensius (); quos gnato paret Lipsius apud Scriverium () ; pro gnato patris olim Gruter apud Scriverium () ; quos gnato pares Heinsius, Adversaria ; q. nato parat dubitanter Giardina (). cessit, et ex Heinsius, Adversaria  (contra metrum). puto | . . . nati Bothe () annot. p. ; putem | . . . nati Garrod, CQ  () . aetherius Heinsius, Adversaria .

  

hercules oetaeus io triumphe Lipsius apud Scriverium () ; credo triumphas Scaliger apud Scriverium () ; cedo triumphis Peiper(-Richter) (2) in app. mittens Avantius (); mittas Peiper(-Richter) () (cum cod. R).

OCTAVIA         – 



 



age, tot] eia age Avantius (). namque his gravior fortuna olim Richter, Diss. () . sua] fera Bothe () annot. p. . lux A] nox Helm, SB ()  n. . lux est] mox est Marmita (); lux o Gronovius (); nox es Bothe () annot. p. ; longe es Baehrens, Misc. crit. ; luces Herrmann (); . . . | o lux Ballaira (). magis] meis Swoboda (–) ,–. cuique Britanni | ultra Oceanum Bücheler, Coniectanea . dederunt Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). ante  transp. Peiper, Obs. . primo] nimio Fuchs, WS, Beiheft  () . et] heu Liberman () . fragili bono] cultu bona vel fastu bona Baehrens, Misc. crit. ; facie bona Bücheler apud Leo (); facie (iam Bücheler) nova Leo, Hermes  ()  n. . subito latentis ecce] subito labantis ecce Raphelengius apud Peiper-Richter (); sub uno inanis ecce dubitanter Baehrens, Misc. crit. –; subito involantis ecce Leo () in app. (cf. etiam p. ); stupens latentis ecce Summa, Symbolae ; uno patentis (vel uno cadentis in app.) ecce Peiper(-Richter) (2) p. XL; subito furentis ecce (Peiper-)Richter (2) in app.; subito ludentis ecce P. Thomas, Mnemosyne2  ()  (contra metrum); subito inruentis ecce Siegmund, Octavia ; uno sub ecce caecae Brakman, Annaeana nova  (contra metrum); solito faventis ecce Herrmann (); subito scatentis ecce Herrmann apud Frassinetti, RIL  () ; subito iacentis ecce Frassinetti, RIL  () . ecce] ante dubitanter Birt, PhW  () . imperio fuit] imperium tulit vel dubitanter imperio cluit Heinsius, Adversaria . ora t(h)anais A] Britannis Scaliger apud Scriverium () ; orae Tamesis olim Lipsius apud Schriverium ()  (contra metrum); arta Tamesi (scil. iuga) Heinsius, Adversaria ; Britannos Bothe () annot. p. . iugum] iuga Scaliger apud Peiper-Richter (2) in app. tantis] et ante Lipsius in Gruteri notis apud Scriverium () ; Latiis Heinsius, Adversaria ; qui tot Castiglioni apud Viansino ().

 –

 



       •   

     – –

octavia crudelis viri | quem secreta A] crudelis viri (cum A) | quae scelera vel crudelem virum, | quasi certa, vel linquendi viri | quasi certa, Bothe () annot. p. ; crudelis viri, | quem spreta Baehrens, Misc. crit. ; crudelis viri; | quem sancta Leo (); post  lacunam dubitanter ind. Liberman () –. secreta (cum recc.) refugit semper per parenthesim M. Müller, Beiträge –; secreta repetit s. Fitch, Annaeana tragica . post  aliquid excidisse susp. Liberman () –. ardet maritus: mutua flagrant face Gronovius (); amens maritus mutuam extinguit facem Bothe () annot. p. ; ardens maritus impia flagrat face Leo, Hermes  ()  n. ; ardens maritus aemula flagrat face Baehrens, Misc. crit. ; ardent mariti, mutua flagrant face Peiper(-Richter) (2) in app. mittit A] temnit Grotius, Notae v; admittit Bothe () annot. p. ; reddit (Peiper-)Richter (); nectit Peiper (-Richter) () in app.; vincit Bücheler, Coniectanea ; vertit Baehrens, Misc. crit. ; miscet Hosius (); vitat Herrmann (); reprimit Fuchs, WS, Beiheft  () . nostra] noxae Bothe () annot. p. . malis] magis Peiper(-Richter) () in app. licet] libens Bothe () annot. p. . meos] meros Gronovius () et Heinsius, Adversaria . en] heu Bothe () (iam Edd. vett.). cessas Anon. (recc.) in Gruteri notis apud Scriverium () ; haesit Peiper(-Richter) () in app.; cessat Delrio (2/) in textu (cum rec.). nostras] tristis Castiglioni apud Viansino (). tempore Liberman () . placata] placaque Garrod, CQ  () . superos humilesque (cum recc.) vel summos humilesque Raphelengius apud Scriverium () . toleranda quaevis patiar, haud umquam queant Lipsius apud Scriverium () ; t. q. paterer. at numquam queunt Gronovius (); nefanda q. patiar? haud umquam queant dubitanter (Peiper-)Richter (); toleranda iam vix patior, h. u. q. Baehrens, Misc. crit. –; t. q. patiar? aut u. q. M. Müller, Beiträge –. factis Fuchs, WS, Beiheft  () . nam] iam Peiper(-Richter) (). iungere] figere Fuchs, WS, Beiheft  () . possit Liberman () . morte A] sorte Lipsius apud Scriverium () . modo . . . modo] nunc . . . nunc Gronovius (). inhaerentem . . . ense Heinsius, Adversaria ; inhaerentem . . . ensem Ageno () apud Giardina ().

octavia     





          



nostrum] castum Peiper(-Richter) () in app.; strictum Helm, SB ()  n. ; nudum Zwierlein, Gnomon  ()  n. . tum Ritter (). renovantque Bothe () annot. p. . maritum] e marito vel a marito Hosius (). captat A] poscit Gronovius (); infestat dubitanter Heinsius, Adversaria  (contra metrum); rogitat Herrmann (). emergere undis A] emerge te undis Lipsius apud Scriverium () ; emerge ab umbris Gronovius (); emergere umbris Heinsius, Adversaria ; emerge tenebris Withof, Praemetium ; emergito umbris Bothe () annot. p. ; emerge te umbris Ritter (). genitamque] gnatamque Delrio (2/) comm. p. . fratre coniugem captam Lipsius in Commelini notis apud Scriverium () ; fratris coniugem captam Delrio (2/) comm. p. ; fratre coniugem incestus Gronovius (); fratre coniuge incestus Bentley, Studia ; fratris coniugem pactus Peiper(-Richter) () in app. (incestus iam Gronovius) sui vel sibi (cum A) Heinsius, Adversaria . tori nefandi Gronovius () ad ; dolis nefandis olim Richter, Diss. () –; ( pactus sibi) toros nefandos Liberman () –. flebili] funebri Heinsius, Adversaria . diri] dira et vel cari Heinsius, Adversaria  (cf. etiam p. ); clari Bücheler, Coniectanea ; divi Rossbach, BPhW  () . tui . . . hymenaei dubitanter Heinsius, Adversaria ; tui . . . hymenaeis Ritter (). facti A] ficti Lipsius apud Scriverium () . scelerumque capax A] capaxque scelerum Ascensius (); capax scelerumque Avantius (); scelerum capaxque L. Müller, De re metrica2 ; scelerum capacis Peiper(-Richter) (). metu] nurum vel toro Heinsius, Adversaria . sacro Gronovius () ad . atque] ast Bothe () annot. p. . saeva] scaeva Baehrens, Misc. crit. . dedit] tulit Baden (). cum] dum Heinsius, Adversaria –. addit cremandos Heinsius, Adversaria –; vidit crematos Baehrens, Misc. crit. ; dedi cremandos Bücheler apud Leo (). fervens flamma (flamma fervens recc.) abstulit A] flamma feralis tulit Heinsius, Adversaria ; quos furens flamma abstulit Peiper(-Richter) (); funebris flamma a. Bücheler, Coniectanea ; saeviens flamma a. Baehrens, Misc. crit. .

  b– b   – –   

    

  

 

octavia castae] iustae Liberman () . Octaviae attribuit Bothe () annot. p. . nempe praelatam sibi Octaviae attribuit Ritter (). atque] alta dubitanter Baehrens, Misc. crit. . monumenta] momenta Braun apud Herzog-Hauser, WS  () . falsa] lassa vel cassa Peiper(-Richter) (); insana dubitanter (Peiper-)Richter (). post  transp. Peiper, Obs. , choro attribuens. del. (Peiper-)Richter (). vicit patiens tamen obsequio Heinsius, Adversaria –; v. sapiens tandem obsequium Bentley, JKPh  ()  (= Studia ); v. patiens tandem o. Liberman () –. caeli Fuchs, WS, Beiheft  () . cometem PG] cometae Frassinetti, RIL  () ; cometen Viansino (). infestam facem A] infaustam facem Heinsius, Adversaria ; infesta face Fitch, Annaeana tragica . eterne A] aeterna Avantius (); alterna Heinsius, Adversaria . frigore (iam recc.) Arctoo Heinsius, Adversaria ; frigido Arcturo dubitanter Hosius (). que A, quas recc.] qua Viehbacher apud Hosius () in app. cur] qui Fuchs, WS, Beiheft  () . iacis] facis Bothe () annot. p. . inulta . . . temere Heinsius, Adversaria ; in sacra . . . nemora Withof, Praemetium –; inimica . . . temere Anon. apud Baden (); emissa . . . t. Anon. apud Baden (); invicta . . . tremere Bothe () annot. p. . nocente Fuchs, WS, Beiheft  () . nutrici attribuit Scaliger apud Scriverium () . del. (Peiper-)Richter (); post  transp. (Peiper-)Richter (2), nutrici attribuens. nero insidivo A, nero nisi divo Cmg GTac] Nero iste divo Ascensius (); Nero ipse divo Avantius (); Nero insitivus Lipsius apud Scriverium () ; Nero iste divus vel Nero iste, Cnaeo Delrio (2/) comm. p. ; genere insitivo Scaliger apud Scriverium () ; iste insitivus Gronovius (); Nero iste titulo Withof, Praemetium –; odium deorum Peiper(-Richter) () in app.; Nero iste, diro Peiper(-Richter) (2) p. XL; Nero insitivo Kurfess, PhW  () , praeeunte (Peiper-)Richter (); Nero insitivos Liberman () . (Nero insitivus) . . . lare Heinsius, Adversaria . tyrannus . . . qui Fuchs, WS, Beiheft  () , lacuna post  indicata. inquinans Withof, Praemetium –.

octavia     

  – –     

–• – –    –•   



post  transp. Raddatz apud Hosius () in app. move] nova Peiper(-Richter) (). misero Heinsius, Adversaria . dura] diro Viansino () (contra metrum). coniugis legum Ballaira (), interpunctione deleta. illo soluta crine A] illi s. c. Heinsius, Adversaria ; illico s. c. Ritter () (contra metrum); illos s. c. Peiper(-Richter) () in app.; illuc soluto c. Fuchs, WS, Beiheft  () ; pullo soluta c. dubitanter Vitale, SRIC  () –; illos soluto c. Liberman () ; usto soluta c. Fitch, Annaeana tragica . usto (cum Fitch) soluto crine ac cincto anguibus Giardina, Mouseion3  () –. thalami Liberman () –. traxit] trusit Avantius (). post  transp. Peiper, Obs. . utinam falso iactata fidem | frustra totiens credita perdat Peiper(-Richter) (). credita] prodita P. Burman (sen.) apud Baden (). partum Heinsius, Adversaria . qua] quo Heinsius, Adversaria ; quis Ritter (). del. Raphelengius apud Scriverium ()  (cum rec.). virginitas] virgineus Heinsius, Adversaria . aevo A] atro Grotius, Notae r; acri Gronovius () ad ; aevi Bothe () annot. p. ; heu heu vel eheu L. Müller, JKPh  () ; eheu (cum L. Müller) (vel heu me in app.) Peiper(-Richter) (); aegro olim (Peiper-)Richter () in app.; heu nos M. Müller, Beiträge ; et nos Santoro () apud Galdi, RIGI  () ; ipso Galdi, RIGI  () ; albo dubitanter Hosius (); uno Brakman, Mnemosyne2  () ; omnem Delz, MH  () – et Gnomon  () . metu] metum Wilamowitz apud Leo () in app. post  transp. Ussani (sen.) apud Hosius () in app. del. Richter, Diss. () ; post  transp. Baehrens, Misc. crit. , hoc ordine constituto: . . –. . grave, aut | improba Anon. (Delrio [2/] in textu) apud Bothe () annot. p. ; grave, | nec proba Bothe (). saevi] Sexti Jac. Gronovius, Sched. Diez. r apud Bothe () annot. p. . quoque] aeque Heinsius, Adversaria  (contra metrum). nati] natum Peiper(-Richter) () in app. magnum] maius Grotius, Notae r. misit in aequor princeps captam | fraude parentem Liberman () –. placitos Heinsius, Adversaria . freta] freta et Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). quae] cum M. Müller, Beiträge –.

            b– 

 – b–a b 





octavia udi Heinsius, Adversaria  et ; medii Damsté, Mnemosyne2  () ; timidi Hosius () in app. freta profundo Viansino () in app. (contra metrum); alta profundi Liberman () . natoque tuo] generoque fui Withof, Praemetium –. feror Heinsius, Adversaria . fata et A] vada sed Schrader apud Clausen, Mnemosyne4  () ; freta set Bücheler, Coniectanea . tacitis] famulis Grotius, Notae r; nautis Withof, Praemetium –; tectis M. Müller, Beiträge . multi] famuli dubitanter Baehrens, Misc. crit. . quam vix lassa Heinsius, Adversaria ; quam vix lenta Baehrens, Misc. crit. . vix posteritas secl. (Peiper-)Richter (). post  lacunam ind. Peiper(-Richter) () in app., quam atrox capiet supplendam esse censuit. credula, credet Avantius (). pelago atque dolet Ritter (); pelago diutius Castiglioni apud Frassinetti, RIL  () . mixtam gemitu cum supremo (uno versu) Leo (). me potens A] me, impotens Heinsius, Adversaria – et ; impotens Siegmund, Octavia (Fortsetzung) . mihi] nimis dubitanter Gruter apud Scriverium () ; diu Heinsius, Adversaria – et ; modo Peiper(-Richter) (2) in app. mea] pia Gronovius () ad ; mera Bothe () in add. p. . caelum intueri sortis alternas vices | mundique motus solis et currus sacros Flinck, Diss. () . solis–motus secl. Delrio (2/) comm. p. . solis] molis Baden (). sacros] ratos vel statos Heinsius, Adversaria  et . del. Ritter (). solis β, sortis δ] noctis Gronovius (); et poli vel soliti et Heinsius, Adversaria ; salis et Bothe () annot. p. ; siderum Flinck, Diss. () –. alternas] (noctis) aeternas Zwierlein, WJA2  ()  n. ; (sortis) alternae Ferri (). se senescit GP, sese nescit βT] se ipse nescit Anon. apud Ascensium () (cf. Zwierlein [] praef. p.  n. ); sic senescit Aegidius Maserius (Gilles de Maizières) apud Ascensium () (cf. Zwierlein [] praef. p.  n. ); si senescit Scaliger apud Scriverium () . tantus] totus (Peiper-)Richter (2) in app. iterum] iterum est Leo (). nunc A] tunc Ritter (). ades Grotius apud Peiper-Richter (2) in app.

octavia   

  

   b–

–bis 

bis         



premas Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). generes Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). terras Avantius (); terris (vel terrae, annot. p. ) Bothe (). (terras regebat) mite et Baehrens, Misc. crit. ; (terras r.) miteque Liberman () –. humanum et Viansino (). tum Liberman () . et] quam Viansino (). conspecta] concepta dubitanter Baehrens, Misc. crit. ; secuta Bücheler apud Leo () in app.; experta Leo (); suscepta Peiper(-Richter) (2) in app.; spectata M. Müller, Beiträge –. mitis] (conspecta) meritis Heinsius, Adversaria . post mitis lacunam duorum hemistichiorum ind. dubitanter (Peiper-)Richter (). sanctum] sanum L. Müller apud Peiper-Richter () in app. cursu] incursu dubitanter Heinsius, Adversaria . graves A] gravi Gronovius () ad . rete vel calamo levi | decipere volucres crate vel calamo. aut levi A] rete, vel calamo leves | decipere volucres, premere subiectos iugo dubitanter Raphelengius apud Scriverium () – (a sublato); rete, vel calamo aut brevi | decipere volucres crate, cervos et leves Gronovius () ad  apud Heinsium, Adversaria ; rete vel calamo et levi | d. v. c., cervorum greges Heinsius, Adversaria  et . crate–laqueo secl. Fabricius apud Scriverium () . crate vel calamo. aut levi A, falso e  repetitis] crate: cervos aut levis Aegidius Maserius (Gilles de Maizières) apud Ascensium (); crate vel texta pecus Peiper(-Richter) (); turbidos forti canes Leo, Obs. crit. –; crate vel posito vagas Peiper(-Richter) (2) in app.; crate vel tereti vagas Siegmund, Octavia ; fronde disposito vafre Busche, WKPh  () ; crate vel tereti feras Herrmann () in app.; crate vel valido vagas Ballaira (). tenere laqueo] tenere laetum Peiper(-Richter) (). frugem suam Bothe () annot. p. . post  lacunam ind. Zwierlein (), quam in app. summisit aegre quasque habet largas opes supplendam esse censuit. alte] altam vel alitam Bothe () annot. p. . suis A] sua Bücheler, Coniectanea . aut petit] appetit J.J. Hartman apud Hosius () in app. hominum] hominum, ac Heinsius, Adversaria . pollutae Gronovius (). gravis] vetus dubitanter Liberman () –. per tot] tot per Peiper(-Richter) (). victrix] ultrix Ascensius (). satis] sat L. Müller, De re metrica2 .

      



    –

octavia ut] di vel ita Heinsius, Adversaria . facio Anon. in Gruteri notis apud Scriverium () . deos? interrogationem notat Liberman () . iacentem] placentem dubitanter Delrio (2/) comm. p. . del. Leo, Hermes  ()  n. . at secl. Richter, Diss. () . metuant] laudent vel probent vel faveant vel ament Ferri, CQ2  () –. despectus (resp- G) A] detectus vel conspectus Lipsius apud Scriverium () ; districtus (sic) Raphelengius apud Scriverium () ; expertus vel exertus vel destrictus vel detectus (cum Lipsio) Heinsius, Adversaria ; despectus? interrogationem notat Bothe () annot. p. ; dispectus Ritter (); consensus? Peiper(-Richter) () in app.; despectum ut (feriat) Wilamowitz apud Leo, Hermes  ()  n. ; derectus Baehrens, Misc. crit. –; des pectus (ensi) Summa, Symbolae ; suspectus Peiper(-Richter) (2) in app.; quae strictus Düring, Mat. , in app.; adspectus Brakman, Mnemosyne2  () . invictus A] invitus Avantius (); invisus Fabricius apud Scriverium () ; inultus dubitanter Raphelengius apud Scriverium () . (invictus) ut contemptus hic merito Fuchs, WS, Beiheft  () . et] ut Avantius (). et] ut Bothe () annot. p. . terras maria] terram ac maria dubitanter Heinsius, Adversaria . post  transp. Leo, Obs. crit.  n. . tristis] castris J.G. Graevius, Epist. ad Heinsium, in: P. Burman (sen.), Syll. Epist. () ,. cessit senatus equitis accensus (accessit KacQ) favor | plebisque votis (votum recc.) atque iudicium patrum est A] cessit: senatus, equitis, accensus favor: | plebisque votis atque iudicio patrum Lipsius apud Scriverium () ; cessit. cohortibus equitum accessit favor | plebisque vota, idemque iudicium patrum est Gronovius () (contra Senecae usum metricum); cessit: secutus equitis accensus favor | plebisque votis atque iudicio patrum Graevius, Epist. ad Heinsium, Syll. Epist. , ; cessit: renatus equitis accensi (vel dubitanter appensus) favor | plebisque votis; parque iudicium patrum est Heinsius, Adversaria –; cessit: favor senatus accensus votis | equitis plebisque est, atque iudicium patrum dubitanter Schröder () (contra metrum); cessit; senatus, equitis, accensus favor | plebisque votum est; adque iudicium patris Bothe () annot. p.  (votum est iam Avantius []); cessit senatus, equitis accensus favor | plebisque votum es atque iudicium patrum Peiper(-Richter) () in app.;

octavia

 

     –     – 

– 



cessit senatus atque iudicium patrum | plebisque votis equitis accensus favor (vel cessit senatus atque iudicio patrum | plebisque votis equitis accessit favor in app.) (Peiper-)Richter (). post  lacunam ind. Fuchs, WS, Beiheft  () . post  transp. Frassinetti, RIL  () . spiritu sacra δ, sapientie sacra C, specie sacra SKQ] tu sacra specie Avantius (); spiritu sacro Gruter apud Scriverium () ; tu sacro auspicio Heinsius, Adversaria ; iam sacra specie Bothe () annot. p. ; iam sacro auspicio (Peiper-)Richter (); prospere sacrum Leo, Hermes  () ; iam serenum spe Herrmann (); sede tu sacra vel dextera sacra Frassinetti, RIL  () ; tu manu sacra Vitale, SRIC  () –. ipsa] pressa M. Müller, Beiträge –. cives] vivos Castiglioni apud Viansino (). cum] cui Bothe () annot. p. . sibi] mihi Gronovius (). altos saepe] altos paene Heinsius, Adversaria ; alto saepe Peiper(-Richter) (); altos ipse Bücheler apud Leo (); alios usque Damsté, Mnemosyne2  () . non A, tunc recc.] tum Leo (). vidit] (tunc) fudit Heinsius, Adversaria . nec . . . | non] non . . . | non vel nec . . . | nec Grotius, Notae v. pollutum forum Viansino (). vultus] vicos dubitanter Heinsius, Adversaria . cruoris] furoris M. Müller, Beiträge . ferae saevae Liberman () –. hoc ordine M.D. Reeve apud Ferri () in app. disposuit: a tristes Philippi, b viribus magnis ducum | a concussus orbis, b hausit et Siculum mare | . Philippi tristes P. Thomas, Mnemosyne2  ()  (contra metrum); tristes Philippos Liberman () –. post Philippi lacunam duorum hemistichiorum ind. Peiper (-Richter) () in app. hausit] exhausit Ascensius (); mersit Gronovius (); sorbsit dubitanter Heinsius, Adversaria –; rapuit olim (Peiper-)Richter () in app.; pavit Bücheler apud Leo () in app.; traxit Leo () in app. ad ; pressit Ussani (sen.), RFIC  ()  n. ; clausit M. Müller, Beiträge –. classes virosque; seque Leucates sinu | concussit orbis Withof, Praemetium . saepe cedentes suos A] saepe caedentes suos Fabricius () apud Siegmund, Octavia ; saepe cedentes. suis Rutgers, Variae lectiones –; mox redit sociis furor Gronovius () ad ; saepe per caedem (vel per clades) suis Heinsius, Adversaria –; saepe cedentes feros Bothe () annot. p. ; saepe cedentes suis Baden (); caede perdentes suos (Peiper-)Richter





           

      

octavia (); sparsit Actiacos sinus Bücheler, Coniectanea –; miscuit gentes suis Leo () in app. ad ; Actiacum movit suos Vürtheim () in app. (contra metrum); caede funestum. suis Siegmund, Octavia –; saepe cedentes sinu M. Müller, Beiträge –; caede gaudentes sua Gemoll apud Hosius () in app.; saepe cadentes suis Gustafsson apud Herrmann () in app. (contra metrum). post  lacunam ind. Ageno () apud Fuchs, WS, Beiheft  () . del. Leo, Obs. crit.  n. . magnis ducum] magnus ducum Grotius, Notae v; tandem aemulus Leo () in app. post  lacunam unius versus ind. Fuchs, WS, Beiheft  () . acie] arte Grotius, Notae r; alter Birt, PhW  () . ipse] iste Bothe () annot. p. . post  lacunam unius versus ind. (Peiper-)Richter (). nunc A] non M. Müller, Beiträge ; nec dubitanter Zwierlein () in app.; num Delz, Gnomon  () . metu Avantius (). fuit] sui Heinsius, Adversaria . datus] status Liberman () . clara est fides] clarus ferest Leo () (clarus iam Mommsen); clara est fide Damsté, Mnemosyne2  () ; clare patet Liberman () –. tandemque adurgens Peiper(-Richter) () in app. dignam ecce Heinsius, Adversaria . post manent interp. (Peiper-)Richter (). nullis casibus mentis bona Heinsius, Adversaria . recedet Bothe () annot. p. . temere ne credas] temere ne cedas dubitanter Heinsius, Adversaria ; temere ni cedas Stuart, CQ  () –; temere ni credas M. Müller, Beiträge () ; tu modo ne cedas Düring, Mat. , (in app.) (contra metrum). arcusque sacros A] arcuque sacro et Heinsius apud PeiperRichter (2) in app.; arcuque sacras Bücheler apud Leo (). post otio (non post gignitur) interp. (Peiper-)Richter (). interitu] et interitu Heinsius, Adversaria  (contra metrum). iugetque Avantius (). igne] iuge vel taeda Heinsius, Adversaria ; ipse Bothe (). sustineret iustus hos Gronovius () ad . dolor] deus Avantius (). videre] fidesque Heinsius, Adversaria – (iam recc.); pudorque Peiper(-Richter) () in app. cedat] sedeat Peiper(-Richter) () in app. favor A] furor Avantius ().

octavia 

  



   – – 

b–a 

   



ius] vis Gronovius (), ferre quid nequeunt preces? Senecae attribuens; fasne Swoboda (–) ,. ferre] facere Scaliger apud Scriverium () –; ferra Baehrens, Misc. crit. . prece? Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). necare Lipsius apud Scriverium () . liceat] licet et Damsté, Mnemosyne2  () . iam pridem et ipse vota Poppaeae moror Bücheler, Coniectanea . ipsa Bothe () annot. p. . populi] propria Peiper(-Richter) (2) in app.; nuptae Liberman () . post  lacunam duorum versuum ind. Zwierlein, KK –, quam cum vacua prole torpeat regis domus; | quam faustus auctet subole Poppaeae sinus, supplendam esse censuit. pignus et] dignior vel digna sic Bothe () annot. pp. –. mei? interrogationem notat Frassinetti, RIL  () . post  versum nomen Poppaeae continentem excidisse susp. Baehrens, Misc. crit. , qui cum Bothe ipsa coniecerat (vide supra ad ). quin . . . thalamis] cui . . . thalami Birt, PhW  () . proximam Avantius (). diem? interrogationem notat Bothe (). et] est Bücheler, Coniectanea ; ut M. Müller, Beiträge . scelera Avantius (). erepta pelago foeda vulneribus sacros | intra penates spiritum effudi gravem | nec odia nati sanguine extinxi meo | perempta ferro, saevit in nomen ferus Peiper(-Richter) (). nec odia nati sanguine extinxi meo, | erepta pelago: saevit in nomen ferus Bothe () annot. p.  (post  gravem interp.). mortis metu] memores mei Grotius, Notae r; Martis metu Heinsius, Adversaria ; mortis metus vel more improbo vel more impio Bothe () annot. p. ; matris metu Bücheler apud Leo (); motus metu Anon. apud Hosius () in app.; nostri metu dubitanter Ferri (). imputat tumulum suum | simulque nati Heinsius, Adversaria . suum atque nati Grotius, Notae r; simul huncque nati Withof, Praemetium –; tumulumque miserae Bothe () annot. p. ; t. poenam Peiper(-Richter) (2) in app. auctorem necis] (tum. nati, poscit) ulcisci necem vel ultorem necis Peiper(-Richter) () in app. ducis] licet Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). ac . . . et] et . . . et Bothe () annot. p. . meus] necis Heinsius, Adversaria . manet] tenet Liberman () .

   •   –        – 

 

octavia nefando Bothe () in app. meis] nimis Bothe () annot. p. . sine morte vel nec morte Baehrens, Misc. crit. –; mortemve Peiper(-Richter) (2) in app. seve A] saevi Ascensius (). tantum] tandem (Peiper-)Richter (). choro attribuit Bentley, JKPh  ()  (= Studia ) (cum recc.). scelerum diri] sociam d. dubitanter Lipsius apud Scriverium () ; soror o d. Peiper(-Richter) (2) p. XLI, choro attribuens. hoc] heu Lipsius apud Scriverium () ; a Baehrens, Misc. crit. . demens] clemens Bothe () annot. p. . gradum Viansino (). post  lacunam ind. Peiper(-Richter) (2) in app. fama] famae et Heinsius, Adversaria . quae saepe duces fregit claros (Peiper-)Richter (). claros A] diros M. Müller, Beiträge . infelix A] infestis Grotius, Notae r; infensis Giardina (). mox] nox (Peiper-)Richter () (duce ms.). genetrixque amoris tradidit vinctum tibi | culpata Senecae, maximum numen Venus Peiper(-Richter) () in app. et culpa senece A, et culpa senecte recc.] et culpa nuptae Gronovius (); et copula tenace (scil. trahit, vide infra) Heinsius, Adversaria – (contra metrum); et plebe tempta Withof, Praemetium –; nec culta Senecae Bothe () annot. p. ; et culpa semotae Swoboda (–) , (contra metrum); et cultus: ecce Baehrens, Misc. crit. ; contempta Senecae Leo (); culpata Senecae olim Peiper(-Richter) (2) in app. (vide supra); culpaque nati Peiper(-Richter) (2) in app.; et culpa sanctae (Peiper-)Richter (2) in app.; et pulsa Senecae M. Müller, Beiträge ; et ulta Senecam Düring, Mat. ,; et culpa sine te Ussani (sen.) apud Hosius () in app.; et culpa Senecam olim Ussani (sen.) apud Herrmann () in app.; culpatus odio Busche, WKPh  () – (vide etiam hic infra); culpaque Senecae Ageno, BullSocPav () apud Giardina (); et culta sancte Birt, PhW  () – et PhW  () –; et—culpa ne te! Walter, PhW  ()  (contra metrum); culpata et odio Busche, PhW  () ; et sponte Senecae Fuchs, WS, Beiheft  () . tradidit] trahit Heinsius, Adversaria –. quanta] quando Herrmann (); tanta Fuchs, WS, Beiheft  () ; nupta Delz, Gnomon  () . atris] actis Bothe () annot. p. ; atrae Peiper(-Richter) ().

octavia   

–



  –    

        



vincta] cuncta Damsté, Mnemosyne2  () . s(a)epta terribili sono Heinsius, Adversaria –. pristinus A] pristinus et Poggio apud Leo, Obs. crit. ; Crispinus Aegidius Maserius (Gilles de Maizières) apud Ascensium (); festinus Ascensius (). impermissa Heinsius, Adversaria . libans Grotius, Notae r. trepidus mea | . . . saevum Nero] trepidus Nero | . . . saevum meo Gruter apud Scriverium () –; trepidus Nero | . . . saevum viri si de Crispino res agitur vel trepidus mea | . . . saevum Nero (cum A), si de Nerone res agitur Gronovius (). intro Bücheler, Coniectanea . trepidus mea] trepidus meus Lipsius apud Scriverium () ; trepidus, meo Raphelengius apud Scriverium () ; trepidae mea vel miserae mihi Heinsius, Adversaria . timor] tremor Peiper(-Richter) (), versu  deleto (cf. in add. p. XLVIII et Peiper-Richter [2] p. XLI); pavor dubitanter Barbera (). ora] ossa Bücheler, Coniectanea . continet vox intimum, | quod Herrmann (); continet vocem metus | quem Fuchs, WS, Beiheft  () . timor] stupor Bothe () annot. p. ; diu dubitanter Leo (); intimam Damsté, Mnemosyne2  () . post  lacunam ind. Fuchs, WS, Beiheft  () . cruorem] furorem Heinsius, Adversaria –. infestus vigor A] intentus vigor Gronovius (); intensus vigor Heinsius, Adversaria ; infectus vigor Peiper(-Richter) () in app.; intra aestus vigil Wilamowitz apud Leo () in app.; introrsus vigor Peiper(-Richter) (2) in app.; improbus labor Brakman apud Hosius () in app. (iambus in quinto pede rarissime admittitur); improbus vigor Brakman, Annaeana nova  (iambus in quinto pede rarissime admittitur); insuetus vigor M. Müller, Beiträge ; infensus v. vel impensus v. dubitanter Vitale, SRIC  () –. sacer et] pariter Heinsius, Adversaria . rogos A] rogo Ageno () apud Herrmann () in app. sed] te Liberman () –. inter] intra Avantius (). invidiae Fuchs, WS, Beiheft  () . aeternae] augustae olim Liberman () –. tuus] tuo Lipsius apud Scriverium () ; viri vel tuus (cum A) Gronovius () ad ; suo Viansino () in app. attonitos meos Baehrens, Misc. crit. ; attonitos meus Viansino (). et vota A] tu vota Gronovius () ad ; i, vota Heinsius, Adversaria ; en, vota Baehrens, Misc. crit. .

 

     



  

    

octavia superos adorato, abeat ut praesens metus Bothe () annot. p. . manet Delrio (2/) comm. p. ; monuit Gronovius (); mandat Heinsius, Adversaria ; emanet Ritter (); suadet Peiper(-Richter) (2) in app.; cedat Flinck, Diss. () ; emaneat Gustafsson, Eranos  () – ; moveat G. Albini et A. Beltrami apud Herrmann (); minuat Kurfess, PhW  () ; vertat Viansino (); maneat (ad praesens metus) Giardina () in app.; sidat olim Frassinetti, RIL  () ; transeat (sc. praesens metrus) Courtney, RFIC  () ; iam abeat Helm, SB ()  n. . metus A] status Bücheler, Coniectanea ; quies Baehrens, Misc. crit. ; decus M. Müller, Beiträge ; meus Walter, PhW  () . gratos] captos vel raptos Damsté, Mnemosyne2  () . dane A] Danae Ascensius (). alumnam Heinsius, Adversaria . vincit Baehrens, Misc. crit. . Phrygiaeque] Priamique Baehrens, Misc. crit. –. aut quid pectore portat A] aut quid portat pectore Ascensius (); aut pectore quid portat Schmidt, Diss. () ; ecquid portat pectore (Peiper-)Richter (); et quid portat pectore Peiper(-Richter) (2) p. XLI. tectis] castris Grotius, Notae v. miles exultat A, miles exulta KQac] miles excubat Raphelengius apud Scriverium ()  (iambus in quinto pede rarissime admittitur); miles excubitat Heinsius, Adversaria ; excubat miles Bothe () annot. p. ; miles exaudit Giardina (); miles evigilat Courtney, RFIC  () . furore A] favore Grotius, Notae v. perculsa Avantius (); perculsae Bothe () (praeeunte Schröder [], ut videtur). et] nunc Bothe () (duce cod. Ultraiect.); en Peiper(-Richter) (). divi A, diu G] domini vel Augusti Gronovius () ad ; adoptivi Heinsius, Adversaria  (contra metrum); (dî!) vi Bothe () annot. p. ; diri Ritter (); cives Peiper, Obs. ; vires Herrmann (); patrios Liberman () – . nuntio attribuit Liberman () . fide] face (Peiper-)Richter () (duce ms.). hic A] hinc M. Müller, Beiträge . claro] Pario dubitanter Heinsius, Adversaria . aut ara AKQ, avara G] aut aere Lipsius apud Scriverium () . diducta] direpta Vürtheim ().

octavia 

   –•  –      

    

    



quae–meus? choro attribuit Lipsius apud Scriverium () , interrogationem notans. timor] pudor (reticet, v. infra) Tarrant apud Ferri () in app. recipit A] reticet Delrio (2/) comm. p. ; rapuit Peiper(-Richter) () in app.; repetit Peiper(-Richter) (2) in app.; retinet dubitanter Barbera (). reddat] tradat Anon. (Delrio [2/] comm. p. ) in Gruteri notis apud Scriverium () ; dedat Grotius, Notae v; cedat Baehrens, Misc. crit. . victus] invitus Heinsius, Adversaria . laevi Lipsius apud Scriverium () ; caesi Delrio (2/) comm. p. ; laeso Bothe () in app. non is patiens | fervidae est irae facilisque regi Heinsius, Adversaria  (contra metrum). quae viros tales] quae reos tales vel quae luem talem vel tale quae virus Heinsius, Adversaria ; quae feros tales dubitanter Busche, WKPh  () . post  transp. (Peiper-)Richter (). et A] at Bothe () annot. p. ; en Zwierlein, KK –; ut Delz, Gnomon  () . furor] favor Bentley, JKPh  ()  (= Studia ). mihi] nimis Bothe () annot. p. . reddat] tradat dubitanter Giardina () in app. suo] fero Bothe () annot. p. . ignes] iuges dubitanter Heinsius, Adversaria . turpique Heinsius, Adversaria . saevaque adflictet fames olim Heinsius, Adversaria ; saeva cumuletur fame Heinsius, Adversaria ; saeva cum rictu fames Peiper(-Richter) () in app. ingens] audax dubitanter Ferri (). post poenae Heinsius, Adversaria . nota] sancto Viansino () in app. (contra metrum). diu] haud diu J.J. Hartman apud Vürtheim (); ducum Damsté, Mnemosyne2  () . et hoc satis est? Avantius (); et satis hoc est? Bothe () annot. p. . post  lacunam unius versus ind. Leo apud Düring, Mat. ,, quam cruore parvo tot scelestorum nefas supplendam esse censuit. compescis?] cur parcis? Bothe () annot. p. ; compressus? Bücheler apud Leo () in app.; compressit! Peiper(-Richter) (2); conpescere? Siegmund, Octavia (Fortsetzung) . metus A] motus Marmita () (iam rec.). caram] sanctam Delrio (2/) comm. p. ; fetam Garrod, CQ  () ; castam Herrmann (). licuit] libuit Fuchs, WS, Beiheft  () . tuos?] tuus. Stuart, CQ  () .

 



 b–

                •  

octavia qua (quam recc.) temperet nos ira A] qua temperet non ira Avantius (); quam temperet non ratio Grotius, Notae v; tua t. nos i. Bücheler, Coniectanea ; iam t. n. i. dubitanter Giardina () in app.; tua temperetur ira Fitch, Annaeana tragica . non vester tumor dubitanter Heinsius, Adversaria ; non noster timor? interrogationem notat Frassinetti, RIL  () . iram expectabit (-bat P) A, iram explicabit recc.] iram expiabit Erasmus apud Ascensium (); iram explicavit (Peiper-) Richter (); iram expedivit Peiper(-Richter) () in app.; spectabit iram Peiper(-Richter) (2) in app. furor] favor Baehrens, Misc. crit. . praefecto attribuit Lipsius apud Zwierlein, WJA2  () – ; b praefecto, – Neroni, a praefecto, b– Neroni attribuit Peiper(-Richter) (); b–a (mulier) praefecto, b (dedit . . .)– Neroni, a praefecto, b–  Neroni attribuit Zwierlein (). haud quemquam] haudquaquam Lipsius apud Scriverium () –. aegras] acres Bücheler, Coniectanea . sero Grotius, Notae v. premit A] premet vel premat Bothe () in app. levi δ, levis β] Livi Delrio (2/) comm. p. ; leni Farnabius ()  n. . sui A, tui O] suae Wilamowitz apud Leo (). tecta] saepta vel tuta Heinsius, Adversaria  et ; laeta Peiper(-Richter) (). referri Zwierlein, KK . letumque] ferrumque (Peiper-)Richter () (duce ms.). aut] atque Bothe () annot. p. . regina] fortuna v.l. Ascensius (). si A] sic Heinsius, Adversaria . pacta Flinck, Diss. () . evicta] et victa Gronovius (). si A] sin Gronovius () ad . hac en cuius Peiper(-Richter) (); hac in casus Düring, Mat. ,; hac est eius Damsté, Mnemosyne2  () . quondam est genetrix Ferri (). et] en Viansino (). vehor Viansino (). lacrimas nostras questu Liberman () –. edon A] aedon Jacobus Bononiensis apud Ascensium (), cf. Appendix infra p. . ablata A, al- recc.] elata Peiper(-Richter) () in app.; sublata Bücheler apud Leo (). caedemque] sedemque Gronovius (); caedesque Viansino ().

octavia •- –  –

 

 –   

  



– 



possem querulo pendens ramo (Peiper-)Richter () (duce ms.). nec sibi quidquam spondere potest | firmum et stabile per parenthesim Ammendola, RIGI  () . stabile et firmum M.D. Reeve apud Ferri () in app. firmam et stabilem Parcam; casus | volvit varios Bothe () annot. p. ; post stabile lacunam unius monometri ind. (Peiper-)Richter (); firmum et stabile stamen Parcae: | casus volvit volucris (vel volucer) varios Baehrens, Misc. crit. –; firmum et stabilem | per cuncta deum tempora vitae Leo () in app.; firmum et stabilem vitae cursum (Peiper-)Richter (2) in app.; firmum et stabilem per cuncta bonum tempora vitae Ageno () apud Herrmann () in app. per quem A, per que vel per quam recc.] pro quam Peiper (-Richter) (); semper M. Müller, Beiträge ; quem per Herington, Gnomon  () . quid] quî Bothe () annot. p. . quibus est levior Fortuna tibi Grotius, Notae v; vix saevior est Fortuna tibi Heinsius, Adversaria ; quid? saevior est Fortuna tibi? Baden (). funera] vulnera Jac. Gronovius, Sched. Diez. r; cf. Bothe () annot. p. . Livia Drusi | felix thalamis natisque ferum Peiper(-Richter) (2) p. XLI. secuta est] secuta Ascensius (). diro Viansino (). regnum in caelum A] regnum in coelo vel regna in coelum Heinsius, Adversaria ; regnum caeli Zwierlein, KK ; regnum et caelum Watt, HSPh  () ; regnum, caelum Liberman ()  n. . iacuit saevi (Peiper-)Richter () (duce ms.). post testor superos lacunam unius dimetri monometrique ind. (Peiper-)Richter (). et] nec Liberman () –. post genitor lacunam ind. Leo (), quam in app. perde tyrannum supplendam esse censuit; eandem lacunam facibus saevis | qui regem ipsum mox agitabis supplendam esse arbitratus est Courtney, RFIC  () . dignum tali] dignum ut tali M. Müller, Beiträge ; tali indignae Axelson apud Zwierlein, KK ; digna haut tali dubitanter Zwierlein, KK –. post  lacunam duorum vel plurium versuum ind. Fitch, Annaeana tragica , quorum primum esse tyrannum qui me extinxit supplendum esse censuit. morte . . . | . . . sors vel sorte . . . | . . . mors Heinsius, Adversaria . post ventisque interp. Zwierlein, KK  (praeeunte Lipsio).

 

 

octavia tandem pharie A] Pandatariae Lipsius in Gruteri notis apud Scriverium () ; Pandateriae Peiper, Praefationis supplementum ; Pandotirae Herington, Gnomon  () –; tandem infernae vel iam Taenariae Vitale, SRIC  () –. maurorum A] Taurorum Lipsius apud Scriverium () . civis] civico Heinsius, Adversaria  (contra metrum).

ANHÄNGE

LUCIO ANNEO SENECA, TRAGEDIE, I: ERCOLE, LE TROIANE, LE FENICIE, MEDEA, FEDRA. EDIZIONE CRITICA A CURA DI GIANCARLO GIARDINA (PISA / ROMA 2007)

Hercules Furens Emendationes in textum receptae                              

ponto] nautis excipit] accipit et quae] atque perit] terit timui] dolui ruina] rapina discedant] desideant hoc hoc ministro] his his ministris si] ni reversus] emersus caeruleis] purpureis domos] metus deceptos] deiectos fatis] ventis greges] angulos terrae] Thebae redde] retege longas] nigras pertinax] pervicax fugax] vagus maestusque] fletuque longas] nigras vocent] petant bella] tela qui . . . nescit] non . . . qui scit quatit] agit movit] aptavit frontem] crinem pertinax] pervicax multo] inulto (iam Withof)

                                               

giardina, l. a. seneca, tragedie, i iniecta] ingesta tremunt] fremunt humana] superna pestiferas] letiferas veteres] trepidos munus] pignus mundi] Ditis post patent interp. (iam Delrio). sera] vera bella] tela acta] facta mundi] Ditis cadit] labat sinu] specus multis] tortis omenque] carmenque maesta] macra serus] saevus cincta] vincta facie] fruge (iambus in quinto pede rarissime admittitur) profundi] ieiuni (contra metrum) sacram] nigram pendent] patent vultu] solio oblitos] oblatos sera] saeva illo] illos certus] saeptus vinclis] eculeis avida . . . avis] rapida . . . avis dirus] durus labor] draco longusque] nigerque totos] tortos (iam Ed. Scriverii) felices] pallentes cuncta lassus] tunsa laesus vexit] traxit incedit] intendit cupiens] patiens tristes] passim qualis est] quis fuit maestus] mersus nubes] sedes magnis] latis poenae comes] poenas dedit meritas . . . aras] meritos . . . divos alta] alma

giardina, l. a. seneca, tragedie, i                                      

non minima] iam media stat] hiat impotens] incitans magni tamen] aegrique iam face] sera fugit] stetit relicto] recepto sonuit] solvit converte] huc verte unumque] saevumque clavaeque] clavaque mandare] fundare viro] tibi latitans] latrans maesto clamore] magno plangore uno] magno diu] dei fortis] levis arma] ora Stygios . . . portus] Stygias . . . portas at] haec sera] saeva (iam Heywood) iaceam] lacerer umbris] ignibus sacra] iura ius] fas dubium . . . mare] dubias . . . vices factum] facinus effer] affer irasci] frangi mecum cremabo] mihi cumulabo incident] incubent natum] vitam fessam] fractam vitam] letum virtus] victus altum] alte amas] iuvas

Emendationes fortasse recipiendae (in apparatu critico propositae)      

recenti] rubenti hinc, qua tepenti vere laxantur nives pariterque] et a patre tanta] inulta greges] sinus vel remotas . . . plagas latam] planam



            s.        s.     

giardina, l. a. seneca, tragedie, i labor] liquor vel fimus ophionius cinis EA] Echionii lares timoris] timentum sperat] adfectat primus] primas notas] claras facilis] habilis alterna] aetheria fulmine] nubilo vanam tuor | deceptus umbram? regno capaci] regnis opacis iura . . . terris] sacra . . . Mortis densis . . . silvis] celsis . . . scopulis ferox] vorax pugnam] palmam vexit] vertit fundum] finem iniquus] superbus Tempe] tellus portum mari | datura moles] aut pinus rati | datura remos novum] alterum confecti] perempti Actaea] Argea artat] aperit referte] restitue

Troades Emendationes in textum receptae              bis 

tepidum] rapidum ferro] Troia squalet] pallet toto . . . regno] nullo . . . busto libens] rigens placare] arcere diri] Phrygii multo] maesto suffulta] succincta fluat] hiet aurea] ferrea latis] altis bellum] Troiam stringebat] tingebat remoto] perempto

giardina, l. a. seneca, tragedie, i                                               

ferum] nefas primus] proprius (iam Bentley) supprimere] deprimere magna] regna falso] fulvo felix] saevus cuncti] vates levatur] litatur regum] Graium levi] tenui sparsus] sparso ora] verba ut] cum post sordidus dist. avidi] tumidi conditi] conciti ignota] optata obtectus] obtentus eripe] arripe altus] ater dicebat] dictaret nemus] comas tulit] iubet possidet E, possedit A] possidit excutit] exiget (vel eximet) mali] mihi tumens] furens minari . . . victor] precari . . . victus alligavit] obligavit veros] sacros mater] natum ingrata] incerta anime] nempe terret] carpit ferro] leto recipit] repetit nondum] tandem imitare] comitare prior] prius dolores] calores vana] una trahes] premes viventis] labentis timidum] trepidum misero] lacero levibus] brevibus lati] litus



     s.             

giardina, l. a. seneca, tragedie, i donet] ponat videndam] pudendam tumidi] liquidi captam] luctum levat . . . comitatus] necat . . . cruciatus maritus] piatus lassabar] laetabar comes] unicum victo] maesto pudet] piget gentes] mundum fletu] questu (corr.) scindunt] findunt fluctum] fluctus iactum] iactam Mars] Fors potius] mulier media Priami] ima Ditis

Emendationes fortasse recipiendae (in apparatu critico propositae)                          

trepidus] rigidus desponsa] devota alta nocte] atra nube laeta] plena vernis] tumidis vel gelidis vel vastis parens] tamen felix] tristis nati] veri claustra] busta commissum tegunt] conclusum tenent Oresten] Ulixis busta sparsi] sparsus calor mactetur prorsus] certe funera sentis] lumina claudis viribus] ictibus rector] ductor vel vector barbarica] Pergamea ut] dum vocat] manet senilem] Pylenen patent] vacant dubius] trepidus lenta] tuta

giardina, l. a. seneca, tragedie, i      

spectans] flectens subitus] tepidus luctus] planctus iactum] lapsam ventis] cuncti iaceat] lateat

Phoenissae Emendationes in textum receptae                                  

novumque] saevumque sedes] clades vivo] spiro nullum] an aliud longasque] nigrasque opus E, scelus A] nefas loquar] eloquar committens] conectens libet] licet dolore] vigore mortem] poenam vulnera] pectora hac] hanc parte] morte tunc . . . dedi] nunc . . . dabo reducam] reducas non esse] durasse timere] damnare bona] mala oneravit] superavit mori] mala prior] tuae iussa] pulsa donastis] dempsistis aeterni E, eternas A] inferni letum . . . fati] fatum . . . leti abstrusum, abditum] abstrusa, abdita egit] cecinit (contra metrum) misit] posuit alia pietas] nulla virtus putant] abnuunt potest] volet menti] vitae aut] ac



                           

giardina, l. a. seneca, tragedie, i felix] furens dispositi] compositi si vera] nisi falsa tenebo] lenibo credas meis] credes tuis sic] huc premente] fremente rumpit] rapuit diduxit] diducit manus Eac, faces EpcA] comas arma] aera urbes] urnas errasse] laesisse quam] nam armis] ignibus (corr.) convocatus] concitatus saevumque] pronumque nota] grata lata] laeta tutamque] laetamque portibus] urbibus deiecti] devicti gaudet] gaudes quem] cum infelix] infestus et] hic iratos] infestos

Emendationes fortasse recipiendae (in apparatu critico propositae)                 

patrem] hospitem corpore] pectore victasque] tristesque in] iam tunc . . . dedi] nunc . . . fero cerebro] fronti vel capiti timere] odisse cupiat] caveat misit] exposuit graviter furentes] rabie tumentes immensus E, -sum A] impensus cupio] reputo vel studeo salva E, tota A] torva fugit] pergit spargite] sternite inermes] inertes nec sacra laetas faces] nec suas festa comas

giardina, l. a. seneca, tragedie, i  

procul] prope summosque venit in muros lapis

Medea Emendationes in textum receptae                                      

mente] menti fretum] freta temporis] luminis tacitis] caecis funestum] generosum deos] dolos fulmina] crimina fines] cives paterque] pietasque crimen] munus legendo] tegendo et] en tutas] latas totos] laetos optat] captat longos] magnos gemerent] fremerent sonitu] tonitru solem dies] soles diem in poenas] impensus irasque] viresque poenis] plagis noctis aeterna] nocte perpetua manus] meos metus] dies pudet] piget et quis E] ecquis sceptra] solia para] iace parere] favere dubius] rabidus (iam Bentley) putare] curare aurum] ardens ignis] error tetigit] pepigit notam] mutam del. (del. iam dubitanter Hardie) angustas] ambustas



                                  

giardina, l. a. seneca, tragedie, i trahentem] prementem telum] saeclum nobiles] mobiles (iam Damsté) tepidis] rapidis parat] vehit vesano gradu] vesana manu primis] diris tremit] fremit pessimos] asperos in medio] Oceano metat E, maesta A] versat iacens] sacra carosque] nigrosque mediae] rabidae dona] tela ferant] iuvent calor] vapor sacros] nigros superba] proterva ferox] ferum cor] os utrimque] utroque dubiumque] tumidumque domus] malis antiqua] iniqua qua] quo parat] regit faces] manus dispersis] discerptis Furiis] ferro perpenda E, perdenda A] mergenda numina A, nomina E] lumina ecce] usque numen] nomen

Emendationes fortasse recipiendae (in apparatu critico propositae)          

nubit] nupsit perfida] turgida dubioque] rapidoque maiusque . . . malum] maiorque . . . metus caedem] fraudem defessus] devictus misera] trepida metuenda] violenta furit . . . vinci] dolet . . . vinci intravit] invisit

giardina, l. a. seneca, tragedie, i      

umbras] urnas tortis] lentis auxilium] adventum regnum . . . reges] regem . . . cives pudet] piget sublime aetheris Bothe] supremi aetheris

Phaedra Emendationes in textum receptae                               s.   

evocat EA] educat laevo] curvo parvas] claras nunc] tu consequi] persequi nostra] saeva durus] vanus avos] deos patris E, fratris A] probris sciens] citus victa] rapta parvo] saevo falsi] falsum fulti] freti montes] saltus forsitan] feminas fati] leti sic E, si A] nec vorat E, vocat A] ferit ferit] vorat sacer] acer (contra metrum) gemit] fremit saevo] caeco natura] ea cura tacito] caeco ut] iam habitus] habitu idem] splendet nitidi] nivei corporis] pectoris comas . . . coegit emisitque] sinus . . . collegit evinxitque ferant] vehant venerantem] celebrantem timet] facit



                                               

giardina, l. a. seneca, tragedie, i Fati] Leti iuventus] senectus profudit] produxit nativas] nocturnas obsedit] obcaecat mutat] minuit fortuna] vesana tenet] manet regna] tecta tenacis] capacis locum] vicem vidit] intravit tamen] simul nunc] adhuc et] en impudicum] implicatum et] at lacerans] celans est] aut rigidas] nitidas claudere] condere aut] at poterit] poterat veteris] tetrici raris] raro monstret imaginem E, limina transeat A] frustret imaginem fremitus] gemitus vultum] reditum reditus] vultus Colchusque] Colchusve diu] tamen (corr.) regna] signa post te] certe furentes] nefandis donum] votum sparsitque] partitque turpi] pravis (corr.) rigatque] geritque placidumque] gravidumque ratibus] fretibus longum] nigrum monstrum] rostrum extremo] Hesperio feroci . . . minax] feroces . . . minas vultu] tuus carpens] carpit infelix] infractus

giardina, l. a. seneca, tragedie, i                      

tandemque] iuvenemque eiecto A, iecto E] iniecto (iam Ed. Lugdunensis) tenet] fodit haesere] solvere vulnere] vincula moram] viam casus] flatus furit] ruit deus] dea (sc. Fortuna) raros] raro motus] ictus velox] fallax (iam Bentley) casta] certa amori] amanti sancta EA] casta (vel tuta) amoris] furoris tenarei A, tenerai E] Tartarei quodcumque] quascumque (sc. feras) aeternum] ulterius parens] ferum laevi] laesi saevus] caecus

Emendationes fortasse recipiendae (in apparatu critico propositae)                      

solio] sinu premit] domat poena] cura frustra] retro vel rursus tunc] sic sanos] lenes in me maximum] immo maximum vel maximi invenit] reperiet patitur] recipit vocavit] levavit ventos sequantur] ventis ferantur innecte] converte niveo] vitreo nativas] communes mitius nil est feris] tristius non est genus terrae . . . accidit] terram . . . attigit altas] ustas flavus] castus certa] tuta ignes] aestus rupesque] ripasque rapit] ruit



     s.    

giardina, l. a. seneca, tragedie, i territans EA] vellicans brevibus] rapidis viri] meum et qui tumentem fluctibus pontum domas ignotas . . . gentes] ignotos . . . fines discessit A, diffugit E] decessit multo vulnere infelix] multo sanguine infectus invisum] inlisum incesto] iniusto

DIE AUSGABE DES JODOCUS BADIUS ASCENSIUS (1514)

. Das Projekt einer Ausgabe Die Editio Ascensiana () war schon lange in votis ihres Herausgebers gewesen. Dass Jodocus Badius Ascensius (–) eine kommentierte Ausgabe der Seneca-Tragödien dringend plante, erfahren wir aus seinem Brief an Erasmus vom . Mai , in welchem er sich für eine Reihe kritisch revidierter Texte bedankt, die ihm der Rotterdamer Humanist für seine Druckerei hatte zukommen lassen.1 Dabei erwähnt er insbesondere die Seneca-Tragödien, und zwar mit einem gewissen Bedauern: Wären diese, wie er sich schon lange gewünscht habe, in der von Erasmus besorgten Rezension rechtzeitig eingetroffen, hätte er sie früher und besser als die Konkurrenz herausbringen können; nun seien sie hingegen vor kurzem (nuper) bei Jean Petit erschienen.2 Im übrigen habe ein Buchhändler (bibliopola quidam) in seiner Werkstatt einen Text der Tragödien drucken lassen, welchen er, Badius, selbst nach der Florentiner Ausgabe (Giunta ) vorbereitet hatte.3 Diesem Brief entnehmen wir also die folgenden Auskünfte: Erstens, dass Badius Erasmus beauftragt hatte, für ihn einen Text der Seneca-Tragödien zu erstellen, dieser Auftrag aber nicht mit der gewünschten Schnelligkeit ausgeführt wurde;4

1 P.S. ALLEN, Opus Epistolarum Des. Erasmi Roterodami, Tom. I (Oxford )  (Nr. ). 2 Über Jean Petit (Ioannes Parvus) s. Lexikon des gesamten Buchwesens (LGB2) V (Stuttgart )  f. und G. GUILLEMINOT in: P.G. BIETENHOLZ / T.B. DEUTSCHER, Contemporaries of Erasmus, Bd.  (Toronto / Buffalo / London )  f. 3 ALLEN I ,–, Praeterea quas maxime expetissem, si tempore allatae fuissent, Senecae Tragoedias impressit nuper Ioannes Parvus, et bibliopola quidam nostras etiam praelo nostro curavit imprimendas ad exemplarium istud Florentinum, utinam sic recognitum. 4 Ascensius war nicht nur der Herausgeber von Erasmus’ eigenen Schriften, sondern hatte diesem auch die Aufgabe anvertraut, in seinem Dienst Texte antiker Autoren



die ausgabe des jodocus badius ascensius

zweitens, dass eine Ausgabe desselben Dramencorpus vor dem . Mai  in Paris, angeblich bei Jean Petit, erschienen war;5 drittens, dass Badius selbst einen Tragödientext vorbereitet hatte, welchen dann ein Buchhändler in seiner Werkstatt drucken liess.6 Gleichzeitig erhalten wir einen Einblick in die Arbeitsmethode des Badius: Als Basis dieses schnell erstellten Tragödientextes diente nämlich nicht eine Handschrift, sondern eine frühere Ausgabe, und zwar die Florentiner, welche  bei Filippo de Giunta erschienen war. Erwähnt wird schliesslich auch die Handschriftenkollation, welche eine Vorarbeit zur Emendatio darstellt und Erasmus anvertraut worden war. Mit dem Text, den Badius für den Buchhändler vorbereitet hatte, betrachtete er seine Beschäftigung mit Seneca Tragicus jedoch keineswegs als abgeschlossen. “Deine Arbeit— so schreibt er an Erasmus weiter—ist bei mir trotzdem sehr willkommen. Wenn die Geschäfte nämlich ein bisschen besser laufen, werde ich in Kürze selbst Deinen Text der Tragödien drucken, und zwar zusammen mit meinem Kommentar, mindestens mit jenem zu den Tragödien Senecas”.7

zu emendieren und für den Druck vorzubereiten. Dass es sich um einen eigentlichen Arbeitsauftrag handelte, entnehmen wir dem Anfang desselben Briefes; dort beklagt sich Ascensius, dass Erasmus ihm nicht geschrieben habe, wieviel er ihm für seine Arbeit schulde (ALLEN I, , –: Pertulit ad nos fideliter Mauricius tuus compluria et bella et emuncta spectatae lucubrationis tuae opuscula cum literis tuis suavissimis, hoc uno tamen subamaris quod quanti mihi redimenda essent non indicarent . . . ). 5 ALLEN (I,  Anm. ) identifiziert diese Pariser Ausgabe mit jener, die  bei Jean Marchand (Ioannes Mercator) erschienen war. Er war Neffe des Guy Marchand, der von  bis  als Drucker in Paris nachgewiesen ist und auch im Auftrag von Jean Petit gedruckt hatte. Seine Werkstätte hatte Jean um  übernommen; s. LGB2 V  f. 6 Um diese ‘Urausgabe’ des Ascensius handelt es sich offenbar bei dem Exemplar in Lausanne, BCU / Dorigny L . So heisst es auf dem Titelblatt: Senece tragedie diligenter recognitae. Vaenundantur Parrhisiis ab Iodoco Badio Ascensio qui eas impressit: & Gandavi a Petro Caesare pro Rostris. Die subscriptio ist auf den . Dezember  datiert, Finis in aedibus Ascensius ad Nonas Martias MDXII. Über Petrus Caesaris (Pierre de Keysere), der von – in Gent als Drucker, Verleger und Buchhändler tätig war, s. LGB2 II () . 7 ALLEN I , – Est tamen pergrata mihi lucubratio tua. Nam si meliuscule confidere rebus licebit, etiam mihi cum Tragoediis tuis brevi imprimam, una cum expositiunculis nostris, saltem in Senecae. Erasmus hatte nämlich auch die Tragödien des Euripides im Auftrag des Ascensius emendiert (s. ALLEN, I,  Anm. ).

die ausgabe des jodocus badius ascensius



. Die Editio Ascensiana (): Quellen und repositores textus Die geplante Ausgabe kam Ende  zustande.8 Wie schon auf dem Titelblatt vermerkt, ist sie mit den Kommentaren von Gellio Bernardino Marmita,9 von Daniele Caetani10 und von Ascensius selbst versehen, während der Text durch Erasmus von Rotterdam, Gérard von Vercel11 und Gilles de Maizières (Aegidius Maserius)12 emendiert wurde: L. Annei Senecae Tragoediae pristinae integritati restitutae per exactissimi iudicii viros post Avantium et Philologum, D. Erasmum Roterodamum, Gerardum Vercellanum, Aegidium Maserium, cum metrorum presertim tragicorum ratione ad calcem operis posita. Explanatae diligentissime tribus commentariis, G. Bernardino Marmita Parmensi, Daniele Gaietano [sic] Cremonensi, Iodoco Badio Ascensio. Venundantur ab eodem Ascensio: sub privilegio regio in calce explicando. Genannt werden im Titel auch die Philologen, die früher eine Ausgabe besorgt hatten; denn es wird gesagt, dass Erasmus von Rotterdam, Gérard von Vercel und Aegidius Maserius post Avantium et Philologum den Senecatext wiederhergestellt haben. Hinter dem Decknamen Philologus bzw. Benedictus Philologus verbirgt sich Benedetto Riccardini (fl. –). Dieser war Mitarbeiter des Verlegers Giunta in Florenz und hatte den Text der Ausgaben  und  angefertigt. Girolamo Avanzi aus Verona († ca. ) hingegen bereitete aufgrund seiner eigenen Handschriftenkollationen den Text für die Aldina () vor. Aus der Auflistung der Bearbeiter (Erasmus, Gérard von Vercel, Aegidius Maserius) und ihrer Vorgänger (Avantius

8

Das genaue Datum (. Dezember ) liefert die Subskription auf fol. v der Ausgabe: Finis operae: impensis & industria Ascensiana Nonis decemb. M.D XIIII. 9 Der Kommentar von Gellio Bernardino Marmita (geb. in Parma um ) zu den Seneca-Tragödien erschien zuerst in der Lyoneser Ausgabe  (bei A. Jambillon und M. Sarazin) und wurde  in der Venezianer Ausgabe (bei Lazzaro Isoarda) nachgedruckt. 10 Über Daniele Caetani (= Gaetani, Cremona –), Grammatiklehrer in Udine, Padua und Venedig und Professor der klassischen Sprachen in Mailand s. R. RICCIARDI in Dizionario biografico degli Italiani XVI (Roma ) –. Sein Kommentar zu den Seneca-Tragödien erschien zum ersten Mal, zusammen mit jenem des Bernardino Marmita,  bei Matteo Capocasa in Venedig. 11 Über den französischen Philologen Gérard de Vercel (Vercel -Paris ) s. H. BLEMONT in Dictionnaire de Biographie Française sous la direction de M. Prévost, Roman d’Amat, H. Tribout de Morembert, Bd.  (Paris )  (wo als Datum der Ascensius-Ausgaben von Seneca Tragicus und von Lukan irrtümlicherweise das Jahr  angegeben wird). 12 Über Gilles de Maizières (fl. –) s. J.-F. MAILLARD / J. KECSKEMÉTI / M. PORTALIER, L’Europe des Humanistes (Paris ) .



die ausgabe des jodocus badius ascensius

und Philologus) ergibt sich also, dass Badius neben Erasmus noch weitere philologische Unterstützung eingeholt hatte. Auf die Textkonstitution kommt er im Dedikationsbrief an Jean Landais (Nantes) nochmals zu sprechen: “Offensichtlich habe ich mich dieser Beschäftigung [d.h. der Erläuterung der Seneca-Tragödien] mit besseren Ergebnissen, als bis jetzt erreicht wurden, gewidmet (hoffentlich nimmst Du es mir nicht übel, wenn ich mich in meiner Torheit ein bisschen brüste). Ich habe nämlich von der Wiederherstellung des Originaltextes (repositio)13 durch den höchstgelehrten Desiderius Erasmus von Rotterdam, Gérard von Vercel und Aegidius Maserius derart profitiert, dass ich ihn mühelos erklärte”.14 Badius hatte also keine Handschrift selbst kollationiert, sondern bloss die Materialien und den Text seiner philologischen Zuarbeiter kritisch ausgewertet. Dieses Vorgehen wird von Erasmus selbst in einem Brief an Johannes von Botzheim vom . Januar  beschrieben (Catalogus omnium Erasmi lucubrationum): “Dann widmete ich mich den Seneca-Tragödien, welche ich, wie ich meine, an nicht wenigen Stellen befriedigend emendiert habe, und zwar mit Hilfe der alten Handschriften. Diese Codices vertraute ich dann Aldus an, welchem ich auch zu entscheiden überliess, was er mit ihnen anfangen wollte; doch habe ich den Text der Tragödien, den ich inzwischen in England nochmals bereinigt hatte, dem Badius zukommen lassen. Er scheint dann meine Beiträge mit jenen von anderen gemischt zu haben”.15

. Konjekturen und Textkritik in der Ascensiana Trotz der vielfachen philologischen Hilfe, die er durch verschiedene Mitarbeiter, vor allem durch Erasmus, erhalten hatte, traf Badius die wichtigen textkritischen Entscheidungen immer selber und erstellte seinen eigenen Text. Grundlage seiner Entscheidung waren nicht bloss

13 Zur technischen Bedeutung von repono (als Synonym von restituo) in der humanistischen Textkritik s. S. RIZZO, Il lessico filologico degli Umanisti (Roma ) . 14 In qua re (patieris enim si modicum per insipientiam glorier) tam feliciter videor mihi insudasse ut numquam prius. Nam authoris repositione per doctissimos viros D. Erasmum Roterodamum, Gerardum Vercellanum et Aegidium Maserium tam sum oblectatus, ut nullus in ipso explanando labor mihi fuerit laboriosus. 15 ALLEN I , – . . . tum in Tragoedias Senecae, in quibus non pauca feliciter mihi visus sum restituisse, at non sine praesidio veterum codicum. Exemplaria reliquimus Aldo, permittentes illius arbitrio quid de his statuere vellet; nisi quod Senecae Tragoedias post in Anglia denuo recognitas Badio transmisimus, qui visus est nostra cum alienis miscuisse.

die ausgabe des jodocus badius ascensius



die Kollationen und Vorschläge seiner textus repositores, sondern auch eine sorgfältige Analyse der gedruckten wissenschaftlichen Literatur, vor allem der Kommentare von Marmita und Caetani und der Quellen, die ihm durch diese vermittelt wurden. Zur Zeit der Ascensiana zirkulierten die Seneca-Tragödien handschriftlich in der Rezension der zahlreichen recentiores. Der Codex Etruscus (Laur. plut. .) und seine Bedeutung als Variantenträger eines selteneren Überlieferungszweiges waren damals unbekannt, wurde doch diese Handschrift (obwohl Poliziano sie vor  in der Bibliothek von San Marco in Florenz konsultiert hatte) erst  durch J.F. Gronovius (–) wiederentdeckt und ausgewertet.16 Schon gar nicht war etwa eine Debatte über die reinen Vertreter der A-Tradition im Gange, sondern die Handschriften teilten sich einfach in bessere und schlechtere:17 In den besseren fanden die kritischen Herausgeber oder textus repositores einzelne überzeugende Lesarten, und gegenüber den schlechteren machten sie Konjekturen und Verbesserungsvorschläge. Nicht in allen Abweichungen des Textes der Ascensiana vom uns bekannten A-Text der Seneca-Tragödien sind also Konjekturen oder Eingriffe des Herausgebers zu erkennen, sondern oft handelt es sich um aufgenommene Varianten aus den recentiores. Solche Abweichungen werden im folgenden kategorisiert beschrieben und abschliessend in Tabellen zusammengestellt; als Kontrolle dazu erscheint jeweils Ascensius’ Kommentar zur entspechenden Stelle. .. Konjekturen des Ascensius (Taf. a) Als Konjekturen habe ich nur jene Abweichungen betrachtet, bei welchen Badius im Kommentar ausdrücklich erklärt, dass es sich um seine Lesart im Gegensatz zu jener der Handschriften handelt. Er ist mit Eingriffen in den Text im allgemeinen zurückhaltend und versucht stets zuerst die Überlieferung zu verteidigen. Diese konservative Haltung hebt er zum Beispiel im Kommentar zu Oct.  (sese nescit β: se senescit δ: per se ipse nescit quidam) hervor: “Einige, die diesen Vers wiederhergestellt

16 Über Umstände und Geschichte der Wiederentdeckung des Etruscus durch Gronovius s. M. BILLERBECK, “J.F. Gronovius et la redécouverte du codex Etruscus des tragédies de Sénèque” in: Nomen Latinum. Mélanges de langue, de littérature et de civilisation latines offerts au professeur André Schneider à l’occasion de son départ à la retraite (Neuchâtel ) –; BILLERBECK () –. 17 S. zum Beispiel Ascensius ad HO : Dicamus ergo cum melioribus codicibus olim (s. Taf. ).



die ausgabe des jodocus badius ascensius

haben und mehr Rücksicht auf die Metrik als auf den Sinn nahmen, konjizierten qui se ipse nescit, während Maserius klug sic senescit vorgeschlagen hat. Ich aber, der ich der Meinung bin, man solle nichts ändern, was annehmbar ist, würde schon gar nicht diesen Text ändern, den ich für fein geschrieben halte, sondern nur (anders) trennen, damit es qui se senescit und nicht qui sese nescit heisst”.18 Indem Ascensius den überlieferten Text verteidigt und nur die Wörter anders trennt (se senescit statt sese nescit), kommt er auf die ihm unbekannte Lesart von δ(PG).19 Stolz auf seine hervorgekehrte methodische Strenge, versucht er also eher mit leichteren Änderungen den Fehlern der Überlieferung abzuhelfen und sie gleichzeitig plausibel zu machen. So ist er zum Beispiel von der lediglich erwogenen Konjektur Oed.  utraque parte (statt incerta parte) nicht überzeugt, und zwar, weil er es für unwahrscheinlich hält, dass jemand incerta anstelle von utraque geschrieben haben könnte.20 Zuweilen ändert er den Text, weil er in der überlieferten Lesart eine ursprüngliche Glosse zu erkennen glaubt. Das ist der Fall HO , wo er die Paradosis quattuor als Glosse für certas wertet: “deposuit certas, weil es eben quattuor vices anni praecipitis gibt (da die Kopisten über certas das Wort quatuor geschrieben fanden und glaubten, dass dies korrekter sei, schrieben sie es und verdarben das Chorlied)”.21 Trotz aller Umsicht trifft Ascensius mit seinen Konjekturen freilich keineswegs immer das Richtige; aber nicht selten deckt sich sein Verbesserungsvorschlag mit der Lesart von E, so z.B. Tro.  (fallatur), Oed.  (silva sua EP), HO  (abiectus horret).

18

Ascensius ad Oct.  (s. Taf. b): Quidam hunc versum reponentes et magis ad metrum quam ad sensum videntes, reposuerunt: qui se ipse nescit; Maserius autem docte monuit legam qui sic senescit. Ego vero, qui nihil quod tolerabile putem mutandum censeo, multo minus hunc textum quem argute sane positum crediderim mutatum velim, sed distinctum, ut sit qui se senescit, non qui sese nescit. 19 Weitere Verteidigungen der Überlieferung finden sich Phoe.  (Sunt qui legant matrem pace idque ornatius cum Valla putent, sed ego priorem lectionem significantiorem iudico minimeque mutandum); Phae.  (Sunt qui legere malint turpiter vitio favens, sed nihil mutem); Phae.  (Avantius hunc versum legit Tanaotis aut Methois, sed non libenter muto); HO  (Daniel corrigendum dicit atque legendum Argolici: ego itidem hic nihil mutem). 20 Ascensius ad Oed.  (s. Taf. a): Posset itaque legi utraque parte, sed quia nihil libenter muto et non est vero simile pro utraque, incerta irrepsisse, legam incerta per te. 21 Ascensius ad HO  (s. Taf. a): deposuit certas quia quattuor vices anni praecipitis (quia supra verbum certas scriptum invenerunt librarii quatuor, putantes illud verius, scripserunt illud et carmen depravaverunt).

die ausgabe des jodocus badius ascensius



.. Konjekturen von anderen apud Ascensium (Taf. b) Wenn Badius’ eigene Bemühungen um einen sprachlich akzeptablen Tragödientext auch eher selten zu befriedigenden Konjekturen führen, so ist er dennoch gern bereit, Verbesserungen seiner Mitarbeiter aufzunehmen. Seine Ausgabe ist also eine unentbehrliche Fundgrube für Konjekturen anderer Gelehrter. Unter den textus repositores zeichnet sich Erasmus aus. Im Kommentar zu HF  schreibt Badius ausdrücklich, dass er ihm immer gefolgt sei, wenn dieser den Text wiederhergestellt habe.22 So ist der Rotterdamer etwa Urheber der Konjektur expiabit in Oct.  (expectabit A, explicabit recc.), die ihren Weg auch in die modernen Ausgaben gefunden hat. Gérard von Vercel spielte offenbar keine unwichtige Rolle als Berater, mahnte er doch den Herausgeber, sich von den irrtümlichen Lesarten einiger Handschriften nicht verführen zu lassen. Ein Beispiel gibt der Kommentar zu Ag. , wo Badius die fehlerhafte Lesart von Caetani (von diesem angeblich in einer Handschrift gefunden) erwähnt: “Daniel (Caetani), von einer Handschrift in die Irre geführt, liest gegen das Metrum Aurora primas prorae. Aber was kannst du machen, wenn du, obwohl gelehrt und klug, dich auf einen fehlerhaften Codex stützest? Ich bin bereit—beim Herkules!—so etwas nachzusehen, da ich selber oft ein ähnliches Risiko eingegangen bin. In diesem Fall konnte ich der Schwierigkeit entgehen, da ich durch die Umsicht meines Freundes Versellanus gewarnt wurde”.23 Gérard von Vercel erscheint auch als Vermittler einer Konjektur des Humanisten Girolamo Aleandro (–) zu Tro.  (peritura EA KQe, perituram γ und Aleandro): “So empfahl Girolamo Aleandro, ein höchstgelehrter Mann, Gérard von Vercel, dessen Geschicklichkeit und Scharfsinn mir bei der Textkonstitution geholfen haben, perituram adulant zu lesen”.24 Der dritte Mitarbeiter von Badius, Aegidius Maserius, hat ebenfalls verschiedene Konjekturen

22 Ascensius ad HF  (s. Taf. b): Sunt qui corrupte legant vel tua videns etc. Sed et metrum et sententia refragantur astipulanturque repositioni doctissimi Erasmi Roterodami quem fere hic sequimur, immo in omnibus quae reposuit. 23 Ascensius ad Ag.  (s. Taf. ): Daniel deceptus codice legit contra legem metri Aurora primas prorae. Sed quid facias, quantumvis doctus et ingeniosus, codicem mendosum nactus? Ego me Hercules facile ignosco: ut qui similem saepe sensi cladem. Hunc autem scopulum Versellani mei diligentia praemonitus cavi. 24 Ascensius ad Tro.  (s. Taf. b): Itaque Hieronymus Aleander vir facile doctissimus, Gerardum Vercellanum, cuius in hac recognitione industria acrique iudicio utimur, monuit perituram adulant legendum. Der Vorschlag von Aleandro entspricht einer γLesart.



die ausgabe des jodocus badius ascensius

vorgelegt, unter welchen Oct.  Crispinus (für überliefertes pristinus) die erfolgreichste ist. Badius nimmt diesen Vorschlag freilich nicht auf, sondern druckt im Text festinus, dessen Herkunft unbekannt ist.25 Als Urheber von Konjekturen und Vorschlägen genannt wird auch Lorenzo Valla, den Ascensius mehrfach zitiert (z.B. zu Phoe.  und Phae. ; s. Taf. b). In der Erklärung zu HO  heisst es, er habe die Stelle adnotavit; doch ist ein Kommentar von ihm zu den SenecaTragödien nicht bekannt. Ob Ascensius Vallas Anmerkungen aus einer anderen Quelle schöpfte, muss offen bleiben.26 Zuweilen nimmt Ascensius auch auf Avanzi Bezug, meistens um dessen Konjektur zurückzuweisen. Bemerkenswert ist, dass Vorschläge, welche in der Ascensiana dem Veroneser Philologen zugeschrieben werden, oft nicht der Lesart der von ihm drei Jahre später () vorgelegten Aldina entsprechen. Das ist beispielsweise der Fall Phae. , wo Ascensius ihm die Lesart Tanatois zuschreibt, während die Aldina wie E Tanais gibt; ferner Phae. , wo Ascensius „Avantius legit suis lachrymantibus“ anmerkt, während dieser in seiner Ausgabe lachrymant dum sui druckt. Aus welcher Quelle er die Konjekturen des Avanzi kannte, bleibt bisher ungeklärt; aus dem Titelblatt der Ascensiana kann man nur schliessen, dass der Veroneser schon lange an der Kritik des Tragödientextes gearbeitet hatte. Es ist also gut möglich, dass er in der Zwischenzeit seine Meinung geändert hatte. Von Erasmus wissen wir nämlich (s. oben S. ), dass die von ihm kollationierten Handschriften an Aldus geschickt wurden. Und so ist anzunehmen, dass Avanzi diese konsultiert hatte, erklärt er doch in der Praefatio zu seiner Ausgabe, er habe aufgrund der Handschriftenkollation den Text an rund dreitausend Stellen geändert. Was Badius also bekannt sein konnte, waren die kritischen Überlegungen aus einer früheren Phase, d.h. bevor Avanzi mit Hilfe der von Erasmus erhaltenen Handschriften den neuen Text für die Aldina vorbereitete.

25 Ascensius ad Oct.  (s. Taf. b): festinus libare, id est molliter offerre, oscula intermissa, scilicet iam diu (sunt qui legant Pristinus, quod quia metrum non recipit Aegidius Maserius homo impense doctus censet legendum Crispinus, quod facerem si prius diceret coniugem quondam meum Crispinum: nunc autem, cum dicat properat petere complexus meos, melius quadrat festinus). 26 Ascensius ad HO : Agedum (quod utriusque numeri adnotavit Valla et bene: nam et hic pluraliter ponit). Von Lorenzo Valla hatte Badius im Winter  Anmerkungen zum Neuen Testament gedruckt, und zwar dank einer Handschrift, die Erasmus gefunden hatte: s. G. GUILLEMINOT in: Contemporaries of Erasmus (oben Anm. ), Bd.  () .

die ausgabe des jodocus badius ascensius



Ausser Marmita und Caetani, den Verfassern der Kommentare, die Ascensius seinem eigenen jeweils folgen lässt und zu deren Textvorschlägen er oft Stellung nimmt, wird auch Benedictus Philologus erwähnt, der den Text der beiden Florentiner Ausgaben vorbereitet hatte. Nicht zu vergessen ist zudem, dass die Giuntina () der Ausgangspunkt und die Bezugsausgabe der Ascensiana war, hatte doch Badius nach ihr seine Urausgabe angelegt (s. oben S. ). Unter den Quellen des Ascensius müssen wir schliesslich noch Giacomo Cristiani von Bologna (Jacobus Bononiensis, fl. ) nennen,27 auf welchen er etwa die richtige Orthographie des Vogelnamens aedon (Oct. •) zurückführt. Geschöpft hat er wahrscheinlich aus dessen Anmerkungen zu verschiedenen Klassikern, darunter auch Seneca Tragicus, welche in Paris  gedruckt worden waren.28 .. Unkommentierte Abweichungen (Taf. ) Unter den Abweichungen vom Text der Vulgata, die in der Ascensiana auftauchen, befinden sich einige Lesarten, deren Herkunft ungeklärt bleibt; denn Badius sagt nicht, dass es sich um eine Konjektur handelt. Anderseits ist es auch nicht möglich, aus den kritischen Apparaten der modernen Ausgaben zu eruieren, ob sich diese Lesarten in den recentiores finden. In einigen Fällen figurierten sie schon in den früheren Ausgaben, vor allem in der Giuntina, und wurden kommentarlos übernommen. Andere stellen in der Tat eine Verbesserung des Textes dar, und es ist merkwürdig, dass Badius das nicht hervorhebt. So steht z.B. HF  hic in der Ascensiana statt dem überlieferten ac, eine Berichtigung, die sich ohne Zweifel aufdrängt, aber Badius beschränkt sich darauf, im Kommentar zu erklären: hic, id est alius, componit, id est accumulat . . . . Das ist genau dieselbe Glosse, die der Kommentar des Marmita bietet (hic, id est alius), mindestens in der Form, in welcher dieser in der Ascensiana erscheint; aber es wird auch nicht gesagt, dass es sich um eine Verbesserung von ihm handelt. Aus diesem Grund ist es schwierig, die 27 Über Giacomo Cristiani von Bologna (auch Jacobus a Cruce, Giacomo Della Croce, Jacobus Crucaeus), Rhetorikprofessor in Bologna (fl. –) s. S. MAZZETTI, Repertorio di tutti i professori antichi e moderni della famosa Università e del celebre Istituto delle Scienze di Bologna () Nr. , und L’Europe des Humanistes (oben Anm. ) . 28 Jacobi a Cruce Bononiensis Annotata in Ovidium, Virgilium, Persium, Lucanum, Papinii Silvas, Senecae Tragoedias, Horatium, Martialem, Silium Italicum, etc. (Paris ). Dieser Druck ist im Index der alten Ausgaben lateinischer Tragiker der Editio Bipontina von Seneca Tragicus () erwähnt.



die ausgabe des jodocus badius ascensius

Autorschaft der Konjektur zu bestimmen, und entsprechend schreiben sie moderne Herausgeber entweder Avantius zu (Giardina) oder Ascensius (Zwierlein). Die Lesart hic findet sich jedoch bereits in einigen recentiores, z.B. Pal. lat.  (. Jh.) und Vat. lat.  (. Jh.). Die Erklärung für solche Erscheinungen liegt also wohl in der Arbeitsmethode des Herausgebers: Diente, wie im Fall der Ascensiana, als Grundlage für den Text eine frühere Ausgabe, ist es gut möglich, dass die Lesarten kommentarlos von dieser übernommen wurden, vor allem wenn sie überzeugend waren und die Kollationen oder Anmerkungen der Mitarbeiter und textus repositores keinen neuen Beitrag dazu brachten. Basierte die Ausgabe hingegen auf einer Handschrift, so wurden auch gewisse Lesarten von ihr einfach übernommen. In einer Zeit, in welcher kritische Gedanken über die reinen Vertreter der A-Tradition und überhaupt über die Teilung der Überlieferung in einen E- und einen A-Zweig noch nicht entwickelt waren, spielten die recentiores und alle Handschriften, welche zugänglich waren, für die Herausgeber und Verleger eben eine gleich wichtige Rolle (s. Taf. ).29 .. Variantenauswahl und Verzeichnis anderer Lesarten (Taff.  und ) Wie in einem modernen kritischen Apparat gibt Ascensius in seinem Kommentar nicht selten Rechenschaft über andere Lesarten, die ihm entweder aus den Kollationen seiner Zuarbeiter oder aus den Kommentaren von Marmita und Caetani bekannt waren. An einer Reihe von Stellen erwähnt er verschiedene Varianten, ohne für die eine oder für die andere entschieden zu plädieren; solche variae lectiones werden durch aut si mavis oder vel oder aut eingeleitet (s. Taf. ). Öfters nimmt er aber kritisch zu anderen Lesarten Stellung und erklärt, warum er sie nicht in den Text aufnimmt. Diese Lesarten werden meistens durch alii / nonnulli legunt oder sunt qui legant eingeleitet (s. Taf. ). Die Variantenträger werden sonst nicht weiter gekennzeichnet, ausser vielleicht mit der Angabe, wer die Auskunft vermittelt hat. Dabei spielt etwa eine ältere Handschrift (codex antiquus), die von Daniele Caetani konsultiert wurde, eine aufschlussreiche Rolle. Im Kommentar zu Oed.  (tum Ascensius = recc.? ter PC, per E Kqe, etiam S) erklärt nämlich Badius: “Daniel behauptet, in einem alten Codex auch ter gesehen zu haben”. Und tatsächlich hatte Caetani zur Stelle folgendes geschrieben: “Eine uralte Handschrift, die 29 Über das Verhältnis einiger Konjekturen von Ascensius und Avantius zu den recentiores s. O. ZWIERLEIN, Praef. OCT () VIII–IX.

die ausgabe des jodocus badius ascensius



mir ein Venezianischer Patrizier zeigte, hat auch ter valles cavae”. Nun ist ter, das hier als seltene Variante erscheint, nichts anderes als die Lesart der Codices P und C, welche die modernen Herausgeber als die ältesten und reinsten Vertreter der A-Klasse erkannt haben.30 a. Konjekturen des Ascensius (A. erklärt ausdrücklich, dass es sich um seine Lesart im Gegensatz zu jener der Hss. handelt): Konj. des Ascensius

Stelle

Lesart der Hss.

Tro. 

fidantur A fidenter ln fallatur E

fallatur (= E)

Fallatur (sic potius quam fidenter legero)

Tro. 

votum meum

votum mihi

votum, id est desiderium: meum legam mihi

Phoe. 

alia

aliqua

alia aut aliqua pietas hoc. nam patrem occidere fuit impium, ideoque aliqua legerem

Med. 

patrioque pendet crimini poenas crimine poenas patrio pependit

pependit poenas crimini patrio, id est ob crimen patris Oilei . . .. erat autem hic versus inversus, sed restitui eum

Phae. 

minor in parvis

Fortuna furit minus in parvis, scilicet rebus et conditionibus (legitur vulgo minor, sed non probo)

Oed. 

sua silva CSKQ e silva sua (= EP)

minus in parvis

γ

silva sua EP Oed. 

edon Q e eden E om. A

Edonio

Kommentar des Ascensius

silva non fundit decorata coma sua (sunt autem versus anapaestici legendi ut reposui) Edonis, id est thressa bacchans . . . mallem legere Edonio

30 Ascensius ad Oed. : tum, id est etiam valles cavae. (Daniel dicit se vidisse codicem antiquum, in quo erat et ter [sc. valles cavae] sonuere moestum . . .). Cf. D. Caetani ad loc.: Vetustissimus codex quem mihi ostentavit patricius venetus habet et ter valles cavae sonuere moestum. Dieser alte Variantenträger taucht Oct.  (profecta A) wieder auf: “ratis provecta, das heisst procul avecta: man darf nämlich nicht profecta lesen, wie Daniel zu Recht beobachtet, und die Metrik stimmt auch” (ratis provecta, id est procul avecta, non est legendum profecta, ut bene monet astipulante metro Daniel). Prompt erscheint im Kommentar von Caetani die Bestätigung: “Man soll also provecta lesen, wie in einem alten Codex steht, welchen ich entweder auf Seneca selbst oder auf seine Zeit zurückführen würde” (lege ergo provecta, ut habet antiquarius codex quem crediderim vel dextra Senecae vel eius tempestate descriptum fuisse).



die ausgabe des jodocus badius ascensius

Stelle

Lesart der Hss.

Konj. des Ascensius

Oed. 

traditur

traditus

Traditur pro traditus est; legam tamen traditus, ut sit aliquis puer traditus

Oed. 

vultus

mutus

mutus, id est per iram obtumescens (vulgo legit vultus) iratus, ferox, cruentus, gemuit: tamen ergo mutus, quia nil locutus

Oed. 

incerta per te A incesta per te E

utraque parte (dubitanter)

Omnes fere legunt incerta per te, sed sic in secunda sede esset spondaeus, quem ad huc illic non offendi. Posset itaque legi utraque parte, sed quia nihil libenter muto et non est vero simile pro utraque, incerta irrepsisse, legam incerta per te

Ag. 

non urbe cum

urbe cum

cum tota urbe et flamma hostica . . . (Scriptum inveni: non urbe cum tota populos cadentes: ut sit non timet populos cadentes, sed quis timeat cadentes?)

Ag. 

prius

pius

pius, scilicet sacrificulus . . . ergo lege iam pius, non prius

Thy. 

in illo . . . in fratre

in illum . . . in fratrem

puto veram lectionem esse in illum et in fratrem in accusandi casu

HO 

quae nimis quisquis

quos / quod nimis quisquis

quo nimis, sic Daniel; alii quae nimis; et utroque modo subobscura est sententia . . . . Ego autem legam aut quos aut quod

HO 

seres arboribus ser arboribus CSQ e γ arboribus ser (= sereces arboribus E) K arboribus ser E

Potest autem legi ser arboribus . . . aut arboribus ser; non autem seres ne sit et mala latinitas et malus versus

HO 

abiectum horret abiectus A horret (= E) abiectum (dubitanter) inhorret recc. abiectus horret E

abiectum in medios ignes solis et claram facem solis horret . . . (Sane licet multi legant abiectum inhorret, qui tamen legunt tepefactus ardet; dubitem an abiectus horret existimem scriptum reliquisse authorem . . . )

post HO 

seu dira soror est. adde me comitem tuis A om. E

insertum inveni versum prius positum et huic loco penitus ineptum quem sustuli

del. Ascensius

Kommentar des Ascensius

die ausgabe des jodocus badius ascensius



Stelle

Lesart der Hss.

Konj. des Ascensius

HO 

quattuor

certas

deposuit certas quia quattuor vices anni praecipitis (quia supra verbum certas scriptum invenerunt librarii quatuor, putantes illud verius, scripserunt illud et carmen depravaverunt)

HO 

dextra tui

dextra tua

nisi dextra tui pro tua, mallem autem legere tua, quia ultima communis syllaba semper erit

HO / quos nato pater EO e recc. quos nato paras Q2 – om. AK l

quos nato paris

(Hi autem duo versus non in omnibus exemplaribus habentur, suntque mutili, sic ut opinor reponendi) pone, id est depone luctus, quos genitrix paris nato in ortu

Oct. 

tantis (annis C)

tantisque

malis tot tantisque, id est tam magnis (sic reponam dum putavi)

Oct. 

insidivo AQ l1n1 iste divo nisi divo Cmg G e l2n2

Nero inquam iste genitus divo Domitio patre, ubi alii legunt insitivo Domitio

Oct. 

nos ira

non ira

non temperet, id est regat et moderetur, non timor noster, sed illis contrariae virtutes longanimitas et modestia. Inveni scriptum: quia temperet nos ira, non noster timor

Oct. 

parcat AKQ e peccet G

peccet (= G)

ne manus nostra peccet, scilicet puniendo aliam pro alia (sic enim repono, cum omnes legant parcat)

Kommentar des Ascensius

b. Konjekturen von anderen apud Ascensium: Stelle

Lesart der Hss.

HF /

verumne cerno corpus an fallor vel tua videns CSKQ lnr verumne cerno corpus an fallor videns P τ teneone in auras editum an vana fruor E

Konjektur und Urheber verumne cerno corpus an fallor tua / deceptus umbra ERASMUS

Kommentar des Ascensius Sunt qui corrupte legant vel tua videns etc. Sed et metrum et sententia refragantur astipulanturque repositioni doctissimi Erasmi Roterodami quem fere hic sequimur, immo in omnibus quae reposuit



die ausgabe des jodocus badius ascensius Konjektur und Urheber

Stelle

Lesart der Hss.

Tro. 

peritura EAKQ e perituram (= perituram γ γ) Girolamo ALEANDRO apud Gérard de Vercel

Itaque Hieronymus Aleander vir facile doctissimus, Gerardum Vercellanum, cuius in hac recognitione industria acrique iudicio utimur, monuit perituram adulant legendum. Alii tamen legunt peritura, ut formam et decus laudant, quod non reprobo

Kommentar des Ascensius

Phoe. 

matri pacem

matrem pace VALLA

Sunt qui legant matrem pace idque ornatius cum Valla putent, sed ego priorem lectionem significantiorem iudico: minimeque mutandum

Phae. 

appetens

expetens VALLA et remeat appetens aut melius expetens (ut Valla docet)

Phae. 

turpi servitio A turpis et vitio E

turpiter vitio ANONYMI (= Avantius)

Libido favens turpi servitio (quia qui facit peccatum servus est peccati . . .. Sunt qui legere malint turpiter vitio favens, sed nihil mutem)

Phae. 

tanais E r tanaitis PS tanaicis KQ tanatois e2

Tanatois (= e2) AVANTIUS

Avantius hunc versum legit: Tanatois aut Methois, sed non libenter muto

Phae. 

audire A audere EQ2

ardere adire, id est incipere, quia omnis EVANTIUS (sic) incoeptio difficilis est (sunt tamen adire Ascensius qui legant audire, alii audere, Evantius [sic] ardere)

Phae. 

me nolle

del. AEGIDIUS MASERIENSIS

Quod hemistichion (nam versus finis est nolo) doctissimus Herasmus [sic] dici data opera imperfectum reliquisse, quasi non potuerit perficere amans. Egidius Maseriensis non minus argute illud censet non addendum, et imperfectam orationem a Phaedra deficiente derelictam

Phae. 

lachrymandum suis

suis lachrymantibus AVANTIUS

Avantius legit: suis lachrymantibus

Ag. 

dena A decima E

bina ANONYMUS

Sunt qui frustra velint legi post bina Phoebi lustra

Ag. 

levis

lenis CAIETANUS

Male legit Daniel lenis, obijciens quod non fuerit lenis in Polyxenam, quia lenis priorem producit

die ausgabe des jodocus badius ascensius



Stelle

Lesart der Hss.

Konjektur und Urheber

Ag. 

herculeum A e2 hercaeum E

Hercaeum CAIETANUS

ut agnoscas recte a Daniele et aliis repositum Hercaeum, ubi legebatur Herculeum (cf. Caietani comm.: Herculeum Iovem, omnes codices tam manu excriptos et quidem archetypos quam pressos aere itidem hic ut alibi saepius fallaces et mendosos deprehendi: non enim potueram facile isto errore expediri, nisi me adiuvisset lectio graeca, cuius adminiculo, lector candide, innixus hanc mendam ego notandam duxi asterisco, ut Hercaeum legas, non Herculeum)

HO 

pennis A pinnis E

pinnis (= E) PHILOLOGUS (= Benedetto Riccardini)

pennis, ut Philologus scripsit pinnis: nam sunt qui semper pinna, numquam penna scribendum censeant

HO 

Argolicae

Argolici CAIETANUS

Daniel corrigendum dicit atque legendum Argolici: ego itidem hic nihil mutem (cf. Caietani comm.: Argolicae. Castiga argolici)

Oct. 

sese nescit CSKQ sic senescit se senescit PG MASERIUS per se ipse nescit quidam codd.

Quidam hunc versum reponentes et magis ad metrum quam ad sensum videntes, reposuerunt: qui per se ipse nescit; Maserius autem docte monuit legam qui sic senescit. Ego vero . . . multo minus hunc textum quem argute positum crediderim mutatum velim, sed distinctum, ut sit qui se senescit, non qui sese nescit

Oct. 

vel calamo aut levi CGS l vel calamo ante levi e

cervos aut levis MASERIUS

cervos leves, scilicet in cursu (sic Maserius noster reposuit)

Oct. 

pristinus A

Crispinus MASERIUS

festinus libare, id est molliter offerre, oscula intermissa, scilicet iam diu (sunt qui legant pristinus, quod quia metrum non recipit Aegidius Maserius homo impense doctus censet legendum Crispinus)

Oct. 

expectabit CSKQ expiabit e O explicabit ERASMUS recc. expectabat P

Kommentar des Ascensius

expiabit, id est sedabit et evacuabit aut, ut alii legunt, explicabit (sed doctissimus Erasmus expiabit reposuit)



die ausgabe des jodocus badius ascensius Konjektur und Urheber

Stelle

Lesart der Hss.

Oct. •

edon

Aedon Jacobus Bononiensis, quia graece JACOBUS αηδων scribitur, divisis syllabis BONONIENSIS Aedon non Aedon [sic] censet (= Giacomo legendum Cristiani)

Kommentar des Ascensius

Oct. 

natisque

nati MARMITA

et felix natis, id est liberis ex ea susceptis; Bernardinus legit nati, quod non placet

. Unkommentierte Abweichungen (d.h. wo nicht ausdrücklich gesagt wird, dass es sich um eine Verbesserung des überlieferten Textes handelt): Stelle

Lesart der Hss.

Lesart Ascensius

HF 

ac

hic (= Marmita)

hic, id est alius, componit, id est accumulat, opes beatas (cf. Marmitae comm. apud Ascensium: hic, id est alius. Inhians, avidus habendi)

HF 

sonuit

sonat

ast caput iactatum in tecta, aut tabulata seu testudinem domus sonat illi, scilicet puero, etc.

Tro. 

caruit

cassus (et Heinsius)

cassus, id est privatus luce

Tro. 

repelle animum A repellor heu me EKQ

revelle Avernum revelle, scilicet fortitudine tua more Herculis, Avernum (alii frigidius legunt animum repelle)

Tro. 

erue A eruam E

eruite

Phoe. 

ducat codd.

ducat (in textu) durat, id est extendit durat (in comm.)

Phoe. 

Possent ECS posse P

possunt

qui possunt facere

Phoe. 

an . . . date

ac . . . datis (et Avantius)

ac, id est quam dico? hoc est dicto citius et datis matri

Phoe. 

relinquit ECS relinquid PKQ e

reliquit (et Wilamowitz)

qua reliquit nomen

Phoe. 

thebano EA e thebana recc.

Thebarum (et Avantius)

sceptra Thebarum, id est thebana

Med. 

et A sed E

at (etiam Avantius)

Fugiam, at ulciscar, id est ultionem capiam prius

Kommentar des Ascensius

nihil ad verba foeminae motus, eruite, inquit cuncta funditus

die ausgabe des jodocus badius ascensius Lesart Ascensius



Stelle

Lesart der Hss.

Med. 

rapiat

rapiet (et Avantius)

rapiet, scilicet eis

Kommentar des Ascensius

Med. 

prolato codd.

praelato (in textu; et Avantius) praelargo (in comm.)

hoc est velo praelargo, id est largiter extenso

Med. 

sequens A querens E

sectans

Ego sectans aliena regna

Med. 

diligenti

deligenti (et Bothe)

manu non deligenti, id est facienti delectum et discrimen

Med. 

ille si

ille qui

Mopsus ille qui vere cecinit

Med. 

illis

ipsis

minus ipsis, id est quam ipsa venena

Phae. 

thyasis A tristis E

Triasiis

amnis currens vallibus Triasiis: nam Triasius campus Straboni iuxta Eleusina est

Phae. 

quisquis

dum quis

Dum quis exultat nimis

Phae. 

lassae

lapsae (et Avantius)

et genae, id est sinus oculorum lapsae, id est declinatae

Phae. 

montibus AK noctibus E e

motibus (et Avantius)

motibus festis, id est in choreis festorum

Phae. 

perlucet (codd.)

perlucet (in textu) pellucet (in comm.)

pellucet vado puro et mutat sedem

Phae. 

et

at (et Damsté)

at maior, scilicet vis pudoris

Phae. 

cinis ECS e citus P

Scinis (et Avantius)

Quis Scinis, scilicet tyrannus a Theseo interfectus

Phae. 

remissum

remissa

Pinus, id est arbor illa alta . . . remissa caelo

Oed. 

visu et aspectu horrido A visu et aspectu horri-dum recc. visu et aspectu horrida K visu et auditu horrida E

visu et auditu horrida (= E)

horrida visu et auditu, id est dum ea vidi et audivi

Oed. 

regat CS rogat KQ reddat EP

regnet

et regnet securus in alto solio



die ausgabe des jodocus badius ascensius Lesart Ascensius

Kommentar des Ascensius

vilis lingua CSKQ vel lingua E

quam linguax

quam linguax, id est linguosa

Oed. 

decurrere EKQ decurrente e2 recc.  om. A

decurrens

vita tuta decurrens

Oed. 

natos CSKQ e gnatos EP

natum (in textu) ut qui tulit virum et natos natos (in comm.)

Ag. 

indomitus (codd.)

indomitus (in textu = codd.) indomitis (in comm.)

minis indomitis, id est immodicis

Ag. 

structa A fracta e trunca E

trunca (= E)

sed puppis trunca, id est ablata

Ag. 

agit A egit E

adigit (et Avantius)

nec adigit, id est infert telum

Thy. 

quare

quaere (iam Marmita apud Asc.)

quaere, id est disquire

Thy. 

Argi sitim

agri sitim (in textu) agri situm (in comm.)

et agri nobiles timent veterem situm, id est ne propter desolationem et infrequentiam populi contrahant situm, id est lanuginem quandam immundam

Thy. 

gnati KQ e l gnatus Daulis E (om. A)

Thy. 

intactae EAKQ iunctae ln1τ iniectae Laur. .

iniunctae

iniunctae, id est immissae

HO 

caelo iubam

collo iubam

At ille, scilicet leo, iactans collo, scilicet suo, iubam fervidam

HO 

om. codd.

nec servit inops

nec servit inops, scilicet animi qui tulit casus scilicet suos

HO 

struit

astruit (in textu) adstruit, id est asserit (cf. Marmitae adstruit (in comm. apud Asc.: Astruit. affirmat comm.) ipsum esse venenum)

HO 

erit

eat

eat ne ille magnus Alcides

HO 

extendo

extendam

extendam ne, id est debeam ne extendere

Stelle

Lesart der Hss.

Oed. 

dicit gnatus parens sororque

die ausgabe des jodocus badius ascensius



Lesart Ascensius

Kommentar des Ascensius

fundens A funderet E

finiens

finiens, id est terminans carmina

HO 

superis

superus

Quis locus superus, id est celestis

HO 

vester comes ECS e videtur comes PK

tuus comes

ego ille qui fueram comes tuus (cf. Marmitae comm. apud Asc.: qui fueram comes tuus)

HO 

tremuere

tremuere (in textu) gemuere (in comm.)

An manes diri gemuere magis, id est potius aut magis solito et gemitus ille redundet ad aures chori

HO 

fulva ECSKQ γ silva P

furva

Puppis furva, id est nigra cymba

Oct. 

saecula credunt credula credet (et posteritas semper credula tarde . . . A Avantius) vix credet saecula credent e nr O

Oct. 

et

Stelle

Lesart der Hss.

HO 

SKQ1

ut (et Avantius)

ut sequatur fratrem charum sibi

Oct. 

manent manant CQ2e n

mandent (in textu) madent (in comm. = δ)

cur genae, id est sinus oculorum tuorum madent fletu?

Oct. 

metus A metu KQ1 e1

motus

Duces motus, id est commotionis (cf. Marmitae comm. apud Asc.: Duces motus. auctores seditionis mortui sunt)

. Varianten mit mavis, vel oder aut eingeführt (es werden Möglichkeiten erwähnt, ohne dass Ascensius entschieden für die eine oder die andere plädiert): Stelle

Lesarten und Varianten

Kommentar des Ascensius

HF 

alme almae

O lucis alme rector . . . aut si mavis rector almae lucis . . . (utroque enim modo stat versus)

Tro. 

animis (in textu = codd.) animus (in comm. et Avantius)

atque animus tumet, id est inflatur illi, aut tumet animis



die ausgabe des jodocus badius ascensius

Stelle

Lesarten und Varianten

Kommentar des Ascensius

Phoe. 

vinctum (in textu) victum

quid, id est ad quid tenes me vinctum, id est irretitum, amore pestifero . . .. Sunt qui legant victum id est aut condemnatum aut fati violentia superatum, ita ut non possit resistere amplius: ego utramque lectionem tolerabilem puto

Phoe. 

non arva (e recc.) non arva aut ut Daniel legit arma, id est non arma (EA, et Caietanus) insignia regni

Med. 

proculque (in textu) et stetit purus procul aut prorsus a coetu prorsus(que) v.l. (et Avantius) vestro

Med. 

discussit (in textu = codd.) decussit v.l. (et Gronovius)

cum iam bruma rigida discussit aut decussit decus nemorum

Med. 

invisam (in textu = CS) invitam v.l. (= P e3mg)

invadit me invisam, scilicet mihi ipsi et diis et hominibus, aut legamus invitam, id est repugnantem morsu conscientiae

Phae. 

Acarnas (in textu) Acarnan (= PC1mg)

qua Acarnas seu Acarnan mons Atticae

Phae. 

superis (in textu = EA) superos KQ1 e

regnum in superis, id est inter superos, aut lege in superos

Oed. 

at (in textu) ac (in comm. = codd.) et v.l. at v.l. (Avantius)

ac pro et; sunt qui legunt [sic] et, alii at, quod non damno

Oed. 

mobili flammae (in textu) mobilis flammae v.l. (= codd.)

Non una, immo diversa facies, id est dispositio fuit flammae mobili aut mobilis

Oed. 

suam (in textu = codd.) suum (etiam Bentley)

expectans alitem suam aut potius suum

Ag. 

devictus (in textu = P KQ e γ) rebellat quidem, id est certe, fessus et deiectus v.l. deiectus aut devictus et pessundatus

Ag. 

en (in textu = codd.) hem v.l.

en aut hem, hostem Paridis

Thy. 

ecquando (in textu) et quando v.l. (= codd.)

ecquando aut et quando

Thy. 

navitis (in textu) nautis v.l. navibus v.l. (= codd.)

Nulla fabula est notior navitis aut nautis seu navibus, ut sit continens pro contentis (cf. Marmitae comm.: omnes nautae transeuntes)

HO 

Philomela (in textu) Philomena v.l. (= A e)

Philomela seu Philomena

HO 

recedit (in textu = codd.) resedit v.l. residit v.l.

Animus recedit, scilicet a me aut resedit aut residit (utrumque a re et sido)

die ausgabe des jodocus badius ascensius



Stelle

Lesarten und Varianten

Kommentar des Ascensius

HO 

praecidere (in textu = A) praecede v.l.

Dicis tu illum praecidere, id est priorem cadere; potest etiam legi praecede ut sit anapaestus frequens in secunda sede et spondeus in prima

HO 

scire quod (in textu = A) scire quid v.l.

Et utinam hoc daretur mihi scire, scilicet quod fatum posset eripere mihi supple te, aut legatur quid, ut sit quid posset eripere mihi fatum

Oct. 

ora (in textu = e) aera v.l. (cf. era AKQ1)

gerens ora aut aera Poppeae, id est simulacrum eius

Oct. 

regina (in textu = codd.) fortuna v.l. (et Avantius)

Si, scilicet ita est quod regina aut fortuna fracta

. Alii-Stellen (Verzeichnis anderer Lesarten und kritische Stellungnahme): Ascensius im Text

erwähnte Lesarten

HF 

civis atque Amphionis

civis Ophyonius Amphionis civis Ophyonius cinis (EA)

atque civis Ophyonius, id est serpentinus . . .. Alii legunt Amphionis civis, quos lubentius sequar, praesertim cum civis non concivis fere dicatur. Nonnulli Ophyonius cinis, id est quasi relictus ex cinere et reliquiis serpentigenarum

HF 

ignavum (= τ)

ignarum (EA)

Lycum ignavum, id est ad nullum honestum facinus gnavum: sic melius quam ignarum legas

Tro. 

subito (= EA)

solito (recc.)

flammatum, id est plus quam incensum amore subito . . . . Sunt qui legant solito eoque prius exarserit amore Astimones Chryseidos, sed quia dicit Veneris novae et amori subito minus indulgendum est, malo legere subito

Tro. 

dura reclusum (= turre de summa AKQ) (cf. turrae de summa E)

Sunt qui legunt [sic] pro dura reclusum, turre de summa cadat

Tro. 

rivis (= EP)

frequens rivis levibus, quia litoralis est. Sunt qui ruscis legant.

Stelle

ruscis (recc.)

Kommentar des Ascensius



die ausgabe des jodocus badius ascensius

Stelle

Ascensius im Text

erwähnte Lesarten

Tro. 

modo (= codd.)

face

nubat tali modo, scilicet quo Polyxena; Hermionem autem Pyrrhus postea rapuit. Alii legunt tali face

Phoe. 

saxu (i.e. saxum = EAQ)

saxo (e FO)

occupans saxum (Sunt qui legant saxo, sed sic dicam huic, cum illo . . .)

Phoe. 

preces (= codd.)

preceps (C e2 γ τ) Male legunt quidam preceps, quia ultimus pes semper iambus est aut eius loco pyrrhichius, quia ultima communis syllaba semper erit

Med. 

desperat (= EA)

desperet (C)

Sunt qui legant desperet, sed significantius et sententiosius dicitur definitive desperat quam exhortative desperet nihil

Med. 

decus (= codd.)

duces

non poenitet servare decus (sunt qui duces legant)

Med. 

parvae (= A)

purae (E)

Vindicta quam manus parvae aut purae (malim parvae legere) ferunt etc.

Med. 

metu meum cor confluctuatur (= fluctuatur (E) A)

Phae. 

dimissi (= EK)

Phae. 

innecte (= codd.) inflecte

innecte mentem, id est irreti laqueo amorum. Alii legunt inflecte

Oed. 

horrida (= EK)

horrido (A)

precor scilicet te, o rex, sit tutum scilicet mihi, id est impune, dixisse scilicet mihi horrida visu et auditu . . . (Sunt qui legant horrido et insedit ut coit sit pro coivit . . . )

Oed. 

nefandum (= E)

nefastum (A)

quo loco facinus nefandum (sunt qui legant nefastum)

Oed. 

memorare

memorato (recc.) Sed memorare, id est recense et dic (dicitur etiam memoro, ut Aen. [I ] ‘Musa, mihi causas memora’, quo circa quidam hic memorato legunt)

Kommentar des Ascensius

haud aliter, id est sic, confluctuatur, id est confluctuatio fit in me metu, id est ob metum. Sunt qui legant haud aliter meum cor fluctuatur pro fluctuat

demissi (AQ epc?) dimissi, scilicet copulis (aut demissi, id est in terram declives missi, sed quia dicit captent auras dicam dimissi)

die ausgabe des jodocus badius ascensius erwähnte Lesarten



Stelle

Ascensius im Text

Oed. 

Elidis (= PKQ e) Elei (E)

et vadum gelidum amnis Elidis in Arcadia, parte Peloponnesi. Sunt qui Elei legant, sed imitatur id Aen. III [–] ‘Fama est huc Elidis amnem occultas egisse vias’

Oed. 

tum

ter (PC, cod. Caietani)

tum, id est etiam valles cavae (Daniel dicit se vidisse codicem antiquum in quo erat et ter: quo modo metrum stat, sed numerus impar non placet mihi dum de inferis agitur) sonuere moestum

Oed. 

regnis

pennis (A)

regnis falsis, id est regnis avium et aeris per dolum occupatis (alii pennis falsis legunt, sed illis non imperavit, immo indulsit)

Oed. 

credite (= codd.) cedite v.l.

credite, alii cedite fatis, quia invincibilia et veridica sunt

Ag. 

aurata primas prora (= E e)

aurora primas prorae (cod. Caietani et Q)

prora aurata, scilicet imperatoris signavit primas vias (Daniel deceptus codice legit contra legem metri Aurora primas prorae. Sed quid facias quantumvis doctus et ingeniosus, codicem mendosum nactus?)

Ag. 

perit (= EA e)

petit (KQ r )

Caelum perit, scilicet obtectum caligine (Sunt qui legant petit, scilicet pontus caelum, sed placet perit ob id quod sequitur)

Ag. 

querula aedonis (= A)

tristis aedon (Avantius; tristis edonis A; tristis edom E)

Non aedonis, id est philomela seu luscinia querula ob ascissam linguam et vitium a Tereo oblatum (Sunt qui legant per diaeresin tristis aedon: et in Marone cantat Aedon)

Thy. 

spectabilis (= Cmg τ)

spectabis EAKQ spectabilis, id est conspicuus. Alii e legunt spectabis . . . sed ne id quidem probo

Thy. 

casam (= G)

casas EAQ

Thy. 

tenuere natos (= timuere natis A) tremuere natis v.l.

Kommentar des Ascensius

1

aut construatur humi iacentem cum sequenti, legendo casam ubi multi legunt casas aptius ergo dicit tenuere natos, quam ut quidam legunt timuere aut tremuere natis



die ausgabe des jodocus badius ascensius Ascensius im Text

erwähnte Lesarten

Thy. 

intortum31 (= recc.)

in totum (AQ)

ac nautae timuere mare intortum, id est vi absorptum. Alii legunt in totum, sed malim intortum

Thy. 

lapsis (recc.)

lapsus

nemo lapsus aut ut plures legunt . . . lapsis, scilicet rebus in quae iam ceciderint, quia Clotho idem parca tenax veri ut dicit Flaccus [carm. S. ], miscet haec, id est lapsa illis, scilicet secundis unde legendum lapsis, non lapsus

HO 

infensa

infestum (Avantius) infesta (EA)

tellus infensa, id est irata, genuit (alii legunt infestum, quod itidem placet potius quam infesta)

HO 

astro (= AKQ l)

austro (E e)

timendum Austro, scilicet flante; alii astro legunt, respiciens ad illud XI Aeneidos

HO 

ostendi (= codd.) offendi

Nessus arguit, id est improbavit sanguinem, scilicet suum, ostendi flammis (Sunt qui legant offendi, hoc sensu: arguit, id est probavit occulta ratione . . . sanguinem offendi, id est laedi flammis)

HO 

toti

toto (A)

quia Hercules iacet gemendus toti mundo (sunt qui toto legant forte antiqua declinatione, nam ut construatur cum iacet in ablativo, non procedit)

HO 

eiulatum

eiulatu CSKQ

Cuncti gemunt hunc eiulatum . . . . Sunt qui eiulatu scribant, ut sint quem tu gemis eiulatu, cuncti gemunt, id est cum eiulatu; utrumque sat ut sit gemunt eiulatum sicut ludum ludo, cursum curro)

HO 

Centauros obiter Centauris (= A) obitum (Avantius)

ferens obiter, id est in transcursu dum iter facit, centauros inhabitantes; alii legunt centauris obitum ferens, scilicet dum properat

HO 

leto (= A)

quia abessem a leto, id est morte . . . (Sunt qui legant lecto, sed parum ad rem, nisi de lecto Hebes intelligant)

Stelle

lecto (e)

Kommentar des Ascensius

31 Zu dieser Stelle s. O. ZWIERLEIN, “Weiteres zum Seneca Tragicus (I)”, WJA2  ()  f.

die ausgabe des jodocus badius ascensius



Ascensius im Text

erwähnte Lesarten

HO 

angustum (CSQ e)

augustum (PK)

rogum angustum, id est nimis arctum Herculi aut augustum, id est sollemnem et magnificum. Malim angustum legere

HO 

uretur (= codd.)

vertetur

Totus dolor uretur, id est incendetur supple supra caput meum (sunt qui refragante metro legant vertetur)

HO 

olim mater

aliqua mater (codd.)

Deflevit olim. Alii legunt aliqua, pro quaedam, quasi nesciret quaenam fuerit, quod mulieri darem, sed ad huc non quadraret locutio nisi interrogative legatur, quod interrogative legendum est. Dicamus ergo cum melioribus codicibus olim

HO 

mittes (= A)

mittens

quia tu mittes . . .. Sunt qui legant mittens, sed plus dicit mittes, eo quod indicativum est, quam mittens, quod cum deprecativo verbo poneretur

Oct. 

saevi (= Avantius)

saevae (codd.)

cernere ora coniugis saevi, scilicet Neronis (ob quem patrem et fratrem amisit: sunt qui saevae legant)

Stelle

Kommentar des Ascensius

. Lesarten, die in den Hss. (in kontaminierten, recc. oder τ) belegt sind: Lesart des Ascensius

Stelle

Lesart A (E A)

Kommentar des Ascensius

HF 

victum

HF 

circa EQ

circum (= recc.)

circum, id est in circuitu

HF 

fieri EA

ferri (= recc.)

quae vetat ferri, scilicet ab aliis liberis

HF 

currit CSKQ γ ruit EP

coit (= r2 et Avantius)

Quantus igitur populus coit, id est convenit

Tro. 

coniugis cari EA coniugi charo (= Est tumulus ingens sacer coniugi recc.) charo, scilicet Hectori

Tro. 

aut EA

an (= recc. et Avantius)

an mittat Calidona

Tro. 

et EA

at (= recc. et Avantius)

at Phryges misere

vinctum (= E l τ) Cur . . . non trahit vinctum et oppressum ipsum



die ausgabe des jodocus badius ascensius

Stelle

Lesart A (E A)

Lesart des Ascensius

Phoe. 

peragrato EA peragrata KQ r

peragrati (= lnr pc)

Phoe. 

dic A

Kommentar des Ascensius per saxa montis peragrati

duc (E Cmg KQ r Dic, immo duc supple me eo pc)

Phoe. 

non concupiscit A concupivit E

concupiscit (= e Laur. .pc Poggius et Avantius)

qui concupiscit mori non contempsit vitam ut malam

Phoe. 

transtulit A

transsuit (= transuit E e2)

et transsuit, id est more sutoris transfixit

Phoe. 

sceptra A

scelera (= EKQ)

Sum ego ille qui vetem scelera committi?

Med. 

pholcon / folcon / Iolcon (= recc.) colcon codd.

Phae. 

ephidnas CSKQ epidnas e P

Aphidnas (= r2)

alius calcet Aphidnas, locum insignem Atticae

Phae. 

impotens EA

impetens (= e)

quia impetens, id est invadens flammis simul et sagittis . . . . Alii legunt impotens pro valde potens

Phae. 

levare AKQ lr lavare n

relevare (= E e)

et nequit relevare, id est mitigare

Phae. 

durus EA

dirus (= O)

sit furor dirus, id est immissus mihi deorum ira

Phae. 

dee montivagive montivage dee (= et montivage, id est per montes Ae recc.; Laur. .) vagari solitae

Phae. 

senes EPCQ2 senex SKQ1

somnos (et Avantius; cf. sompnos e)

Oed. 

timidos A

tabidos (= E e )

inter iuvencos tabidos

Oed. 

quodque CS oditque EPKQ

condidit (= Avantius; cf. recc. conditque)

condidit, id est abscondidit

Oed. 

remos EA

ramos (= recc.)

ramos, quia ex eis fiunt remi

Ag. /

nepotem . . . miscuit A

parentem(= E e) Ego miscui (sunt qui legant miscuit, . . . miscuit [sic] scilicet natura) parentem, id est patrem avo

Ag. 

aurora A

Ag. 

perdenda EA

casa, id est tugurium humile praebet somnos securos 1

aurata (= E e) e2

(e1

pudenda Laur. .)

Petamne Iolcon parvam, scilicet urbem Thessaliae

Prora aurata, scilicet imperatoris Mors, scilicet in aquis est pudenda

die ausgabe des jodocus badius ascensius



Stelle

Lesart A (E A)

Lesart des Ascensius

Thy. 

precommovebunt AK τ prece commovebo E

preces movebunt preces movebunt liberos eius rudes (cf. recc.: prece movebunt)

Thy. 

tristis EA

istis (= e et Avantius)

lege, id est delige istis consiliis

Thy. 

primum EA

primos (= recc. et Avantius)

ferat morsus primos

HO 

caseta A casera K

Caspia (= Ox.; cf. num fera Caspia, id est Tygris cas pias E) Caspii montis

HO 

subita EA

subito (= KQ)

tumuit subito illico (sunt qui subita legant, sed aptior est tribrachus quam dactilus loco)

HO 

montiferum A e mortiferum KQO E

monstriferum (l recc.)

monstriferum, quia anguinis cruribus

Oct. 

quae A

quas (= recc.)

Astra minantur gentibus quas dux impius . . . . Bernardinus legit quae, scilicet astra . . . ; malim legere quas

Oct. 

profecta A profectum KQ1 perfecta e

provecta (= cod. ratis provecta, id est procul avecta, Caietani) non est legendum profecta, ut bene monet astipulante metro (cf. Caietani comm. apud Asc.: Profecta. Non est navium proficisci, sed navigantium: lege ergo provecta, ut habet antiquarius codex, quem crediderim vel dextra Senecae vel eius tempestate descriptum fuisse)

Oct. 

insatiabili CQ e insociabili (= n1 recc.) insaciabili PSK e rO

Oct. 

loquar A loquitur O

Oct. 

attonitus AKQ e1 attonitas (= recc.)

Oct. 

per quem AGK lr per quae (= e Q2) Per, supple eam metuendam, quia per quam recc. incerta, diem, quae metuenda dies volvit . . . aut per quae fata; sed prior expositio placet; nec legam per quam volvitur ut Daniel

Kommentar des Ascensius

et vultu insociabili

loquax (= recc. et Si fama loquax, id est garrula Avantius) Quis iste furor agitat mentes attonitas?

DIE EDITIO ALDINA (1517) UND DIE TEXTKRITIK DES GIROLAMO AVANZI

. Girolamo Avanzi und die Aldina () Über Entstehung und Vorgeschichte der Editio Aldina () der SenecaTragödien stehen uns nur wenige Auskünfte zur Verfügung.1 Die Hauptquelle hierzu ist der präfatorische Brief des Herausgebers selbst, Girolamo Avanzi aus Verona († ca. ), der um  als Professor der Philosophie in Padua wirkte und als Mitglied der Aldinischen Akademie bezeugt ist.2 So schreibt der Gelehrte an den Protonotarius apostolicus Latino Giovenale: “Oftmals überlegte ich mir und erwog, wem ich die Seneca-Tragödien widmen könnte. Ich habe sie nämlich mit grösster Sorgfalt, viel Mühe und in Nachtarbeit untersucht und verbessert, und zwar durch Kollation und mit Hilfe der alten Handschriften, und sie werden nun endlich dank der Bemühungen des Andrea von Asola, eines hervorragenden Förderers der griechischen und der lateinischen Sprache, herausgegeben”.3 Andrea von Asola, Schwiegervater des Aldus, hatte nach dessen Tod (. . ) den Verlag übernommen.4 Es ist nicht unwahrscheinlich, dass bereits Aldus die Aus1

Für eine Kurzbeschreibung der Editio Aldina s. A.A. RENOUARD, Annales de l’imprimerie des Alde ou histoire des trois Manuce et de leurs éditions (Paris 3) ; F. NIUTTA / C. SANTUCCI (edd.), Seneca. Mostra bibliografica e iconografica (Roma )  (Nr. ). 2 Über Girolamo Avanzi (gest. nach ) s. F.E. CRANZ/ P.O. KRISTELLER, Catalogus translationum et commentariorum: Mediaeval and Renaissance Latin Translations and Commentaries, IV (Washington, D.C. ) ; J.-F. MAILLARD / J. KECSKÉMETI / M. PORTALIER, L’Europe des Humanistes (Paris ) . Als Mitglied der Aldinischen Akademie erwähnt ihn A. FIRMIN-DIDOT, Alde Manuce et l’hellénisme à Venise (Paris ) . 3 Cogitanti mihi saepenumero, atque animo revolventi Latine carissime, cui potius Annaei Senecae Tragoedias a me magna profecto cura, multisque laboribus ac vigiliis, veterum exemplariorum collatione, auxilioque recognitas, atque emendatas, quae nunc Andreae Asulani graecae latinaeque linguae adiutoris egregii opera in manus hominum veniunt, nuncuparem . . . . 4 Über Andrea Torresani von Asola (–) und seine Tätigkeit als Nachfol-



die editio aldina

gabe geplant hatte, erstreckte sich doch die Kollationsarbeit, die Avanzi erwähnt, über einige Jahre hinweg. Jodocus Badius (Ascensius) zitiert bereits im Kommentar zu seiner Ausgabe von  Konjekturen und Vorschläge des Avanzi; wie er zu deren Kenntnis gekommen war, bleibt allerdings ungeklärt. Auf dem Titelblatt der Ascensiana erscheint Avanzi neben Benedictus Philologus, dem Herausgeber der Iuntina von  und , als einer der Vorgänger in der Wiederherstellung des Tragödientextes.5 Daraus lässt sich schliessen, dass Avanzi die Aldina als Krönung seiner textkritischen Arbeit an den Seneca-Tragödien betrachtete und dass er diese Tätigkeit gleichzeitig und in Konkurrenz mit jener des Badius entwickelt hatte. Über Zweck und Ergebnisse seiner langjährigen Mühe kommt der Veroneser Philologe mit Stolz am Ende desselben Briefes zu sprechen: “Lies also den echten Seneca, der so lange halb zerfetzt, voller Ungeheuerlichkeiten, zerlumpt und ungepflegt dalag; nun ist er aber wieder aufgelebt und zu seinem alten Glanz gekommen. Behalte ihn immer bei Dir und missbillige nicht die Sorgfalt, welche ich für die Verbesserung eines solchen Textes aufgewendet habe. Bei rund dreitausend fehlerhaften oder korrupten Stellen, welche ich entdeckt hatte, konnte ich die ursprüngliche Lesart wieder herstellen”.6 Im Gegensatz zur Ascensiana enthält die Aldina keinen begleitenden Kommentar. Nach dem präfatorischen Brief folgen Avanzis metrische Abhandlung Dimensiones Tragoediarum Senecae sowie eine SenecaBiographie aus dem dritten Buch von De poetis Latinis des Humanisten Petrus Crinitus (Pietro Del Riccio Baldi),7 wie sie bereits der GiuntaAusgabe von  vorangestellt worden war. Dem Tragödientext sind ein Anhang Errata corrige und Argumenta beigegeben.

ger des Aldus s. M. LOWRY, The World of Aldus Manutius (Oxford ) bes.  f.; IDEM in: P.G. BIETENHOLZ / T.B. DEUTSCHER, Contemporaries of Erasmus, Bd.  (Toronto / Buffalo / London )  f. 5 S. oben, Die Ausgabe des Jodocus Badius Ascensius () § . 6 Senecamque ipsum diu semilacerum, monstris refertum, ac squalore obsitum, iam vero reviviscentem, et in suum nitorem redeuntem, lege, atque apud te habe et laborem, diligentiamque meam in eo corrigendo, in quo ad triamillia errata atque inversa loca, exemplariorum depravatione et librariorum incuria deprehendi et ad veterem lectionem restitui non improbato. 7 Zu Pietro Del Riccio Baldi (–) s. R. RICCIARDI, Dizionario biografico degli Italiani XXXVIII (Roma ) –. Er war Korrespondent von Aldus; s. P. NOLHAC, “Les correspondants d’Alde Manuce”, Studi e documenti di storia e diritto  () –.

die editio aldina



. Quellen und Grundlagen der Aldina Im Dedikationsbrief der Aldina sagt Avanzi nicht, ob er alle Kollationen selber angefertigt oder ob er auch Materialien anderer Gelehrter— wie es bei Badius der Fall gewesen war—verwendet hatte. Wir wissen aber, dass Erasmus die Seneca-Tragödien anhand seiner Handschriftenkollationen bereits emendiert und die von ihm benutzten Codices nachher Aldus anvertraut, den kritisch bearbeiteten Text hingegen Badius geschickt hatte.8 Avanzi konnte also die Handschriften des Erasmus möglicherweise beim Verlag selbst (falls sie immer noch dort lagen) eingesehen haben und somit über Materialien verfügen, welche Badius durch die textus repositio des Erasmus nur mittelbar zugänglich gewesen waren. Da Avanzi sich über diese Materialien aber ausschweigt, kommt man über Vermutungen kaum hinaus.9 Während Ascensius seine Edition der Tragödien auf einer früheren Ausgabe basierte,10 legte Avanzi der Aldina eine Handschrift zugrunde. Zwei Zeugnisse belegen diesen Sachverhalt: Das erste ist Avanzis metrische Abhandlung De carmine iambico trimetro, welche zuerst in der Leipziger Ausgabe von Georg Fabricius () und danach in jener von Antonius Thysius (Leiden ) erschien. Am Ende der Schrift erklärt Avanzi zur Wahl zwischen den Formen legentum und legentium: “Ich wiederhole also: man soll mal legentium, mal legentum drucken, je nachdem was dem Vers angepasst ist, wie ich in meinem Codex anmerkte, welcher bei Aldus im Jahr  gedruckt wurde”.11 Diese Handschrift wurde von MacGregor mit dem Codex London, B.L. Kings  (geschr. vor ) identifiziert. Hierbei stützt er sich auf das zweite Zeugnis, einen Brief Avanzis an Giammatteo Giberti, Bischof von Verona (– ), in welchem der Philologe erzählt, dass er sich im Jahr  wegen Kriegswirren in Verona zu verweilen gezwungen sah und diese Gelegenheit benutzt habe, um dort zehn Handschriften antiker Dichter zu

8 S. oben, Die Ausgabe des Jodocus Badius Ascensius () §  (mit Anm. ) und §  (mit Anm. ). 9 Die Möglichkeit, dass Avanzi dieselben Handschriften wie Badius konsultiert hatte, wird auch von ZWIERLEIN () Praef. S. IX erwähnt. 10 Dazu s. oben, Die Ausgabe des Jodocus Badius Ascensius () § . 11 Hieronymus Avantius Veronensis, De carmine iambico trimetro, in: A. THYSIUS, L. Annaei Senecae Tragoediae (Lugduni Batavorum ) : Igitur repeto, in his, ut versui convenit, ita scribendum, nunc legentium, nunc legentum: ut annotavi in meo codice impresso in aedibus Aldi anno MDXVII.



die editio aldina

emendieren.12 Für die Verbesserung von acht dieser Autoren konnte er offensichtlich ältere Codices (oder auch Ausgaben, denn vetusta exemplaria kann beides bedeuten) zum Vergleich heranziehen. Die von ihm emendierten Handschriften habe er dann Aldus übergeben.13 Vergessen wir nicht, dass im selben Jahr  auch Erasmus seinen Tragödientext Jodocus Badius auf dessen Anfrage hin geschickt hatte. Avanzi erwähnt im Brief an Giberti nicht, ob sich unter den zehn Dichtern auch Seneca Tragicus befand. Was wir den genannten Zeugnissen entnehmen können, ist ein Hinweis auf die Arbeitstechnik des Herausgebers: Er wählte eine Handschrift aus, die er entweder nach Vergleich (also Kollation) mit anderen Codices oder durch Konjektur verbesserte. Die so emendierte Handschrift wurde dann dem Verleger übergeben und diente als Grundlage für die Ausgabe. Sie wird wohl mit Anmerkungen, Marginalvarianten und sonstigen Hinweisen versehen gewesen sein.14

. Die Textkritik des Avanzi zwischen Kollation und Konjektur Mag die Handschrift, die als Grundlage für die Aldina diente, auch identifiziert sein, so war sie für die endgültige Konstitution des Textes jedenfalls nur ein Ausgangspunkt. Einerseits konnte Avanzi nämlich seine eigenen Kollationen und möglicherweise die Handschriften des Erasmus verwenden, anderseits scheute er sich nicht, oft selbst in den Text einzugreifen. Schon die Ankündigung im präfatorischen Brief, er habe die Tragödien an ungefähr dreitausend Stellen verbessert, zeigt, dass seine Haltung gegenüber der Paradosis viel weniger konservativ war als jene des Ascensius. Eine weitere Bestätigung hierfür findet sich in der Schrift De

12

A.P. MACGREGOR, “L’Abbazia di Pomposa, centro originario della tradizione ‘E’ delle Tragedie di Seneca”, in: L. BALSAMO, Libri manoscritti e a stampa da Pomposa all’Umanesimo (Firenze )  (mit Anm. ); IDEM, “The Manuscripts of Seneca’s Tragedies: A Handlist” ANRW . (Berlin-New York )  (T ) und ebendort  (Nr. ). Der Brief wurde erstmals von L. SCHWABE, “Zu Catullus”, Philologus  ()  herangezogen. 13 Ego quidem ann. MDXII diro bello et furore Veronae inclusus (ne nihil agerem) decem illustrium poetarum codices emendavi: quos omnes Veronae coram Cariatheo comite Aldo nostro donavi. In octo horum poetarum recognitionibus maximum mihi subsidium contulerunt vetusta exemplaria, zitiert von L. SCHWABE (oben Anm. ) ; RENOUARD, Annales de l’imprimerie des Aldes (oben Anm. ) , Supplément aux listes chronologiques . 14 Über Avanzis Arbeitsweise ausführlicher E. FUMAGALLI, “Girolamo Avanzi e gli incunaboli dei Priapea”, IMU  () –, bes. ; ;  Anm. .

die editio aldina



carmine iambico trimetro, wo Avanzi in Polemik zu Badius erklärt: “So schreibt Ascensius in Übereinstimmung mit Gilles de Maizières15 nicht nur über das Wort (HO ) Capharides (A), dass es sich um einen Spondeus im sechsten Fuss handle, sondern behauptet auch, dass am Ende der Troades () virginibus teneris zu lesen sei, so dass sich im Ausgang des Trimeters ein Anapäst ergibt. Ich aber habe schon vor geraumer Zeit geschrieben, dass bei Seneca überall nur gute und echte Trimeter zu finden sind. Bei ihm hinkt nämlich kein Vers, keiner steht ausserhalb des metrischen Gesetzes, keiner ist falsch gemessen oder hat einen Fuss zu viel, keiner hat einen Fuss zu wenig; alle Trimeter sind im Gegenteil akatalektische Verse. Kein einziger Jambus verletzt anscheinend das Gesetz der ernsten tragischen Dichtung. Vielmehr hat sich unser Seneca so streng an die metrischen und prosodischen Regeln gehalten, dass ich mich ohne weiteres dem Urteil des Girolamo Aleandro, eines Mannes, der für seine Bildung und Religiosität die höchste Achtung verdient, anschliessen kann. Ihm zufolge ist nämlich jeder Vers von Seneca, welcher die allgemeinen metrischen und prosodischen Gesetze bricht, ohne Zweifel korrupt”.16 Hieraus kann man also schliessen, dass Avanzi in der Folge des Humanisten Girolamo Aleandro (–) Textänderungen aus metrischen Gründen durchaus rechtfertigt und ausführt. Das ist z.B. der Fall HO , wo er, um einen Trochäus im fünften Fuss zu vermeiden, die Lesart nullae statt mille vorschlägt: “Ich glaube übrigens nicht, dass an irgendeiner Stelle eines Trimeters ein Trochäus gesetzt werden kann: aus diesem Grund wundert mich die leichtsinnige Haltung einiger Gelehrter, die behaupten, dass sich in den folgenden drei Versen ein Trochäus im fünften Fuss findet [ . . . ]. Der dritte Vers ist im Hercules Oetaeus (), wo si mille gemunt urbes geschrieben war. Dort habe ich gezeigt, dass

15

S. oben, Die Ausgabe des Jodocus Badius Ascensius () § , Anm. . De carmine iambico trimetro (oben Anm. ) : Sic Ascensius Massario consentiens, non modo super dictione Capharides scribit esse spondeum in eodem sexto pede: verum etiam in fine Troadis Tragoediae dicit legendum esse, virginibus teneris, ut sit anapaestus in ultima trimetri. Ego autem jamdiu scripsi, omnes versus trimetros undequaque probabiles et sinceros inveniri apud Senecam, penes quem nullus est versus scazon, nullus exlex, seu κακμετρος, nullus hypermeter, nullus hypercatalectus, nullus brachycatalectus, sed omnes meri acatalecti: etiam non constat ullus e iambis omnibus, quod gravium Tragicorum lex decernit. Imo Seneca noster sic fuit metrorum ac syllabarum observantissimus, ut cum Hieronymo Aleandro, literarum et religionis cultura viro venerando, libeat consentire omnem Senecae versum procul dubio depravatum esse, quem receptas scansionis normas transgredi offenderis. 16



die editio aldina

nullae und nicht mille zu lesen ist. In ähnlicher Weise hatte ich im ovidischen Sapphobrief (Her. ,) gezeigt, dass man et nullae dulce queruntur aves zu lesen hat und nicht mille, wie bisher weit und breit gelesen wurde”.17 Was der Gelehrte nun als seine Konjektur ausgibt (ubi legendum docui nullae, non mille), taucht in der Tat in einem Teil der Überlieferung auf, und zwar nicht nur in der A-Haupthandschrift C (Cambridge, Corpus Christi College , . Jh.), welche ihm kaum bekannt sein konnte, sondern auch in den kontaminierten Codices Q (Casinensis  P) und e (Etonensis ). Ob man ihm glaubt oder nicht, dass er diese Lesart, die doch überliefert war, konjekturell erraten hat; jedenfalls erweist sich diese Stelle als eine der wenigen, an denen Avanzi zu einer Konjektur ausdrücklich Stellung nimmt. Das Fehlen eines Kommentars macht es also schwierig zu entscheiden, ob in der Aldina Abweichungen von der Vulgata tatsächlich als Konjekturen von Avanzi zu werten sind oder ob er sich von seinen Kollationen hat anregen lassen. Am Ende dieses Beitrages folgt eine Auswahl der bedeutendsten Abweichungen (Taf. a). Eine weitere Übersicht zeigt Lesarten der Aldina, die in den kontaminierten Handschriften und in den recentiores belegt sind (Taf. b). In einer dritten Liste (Taf. ) schliesslich erscheinen Konjekturen anderer Gelehrter, welche Avanzi in seine Ausgabe aufgenommen hat. .. Konjekturen und charakteristische Lesarten in der Aldina (Taf. a) Nicht alle Abweichungen der Aldina vom Text der Vulgata, die zu Beginn des . Jahrhunderts in Umlauf war,18 sind auf Konjekturen von Avanzi zurückzuführen. Bei einigen könnte es sich um einfache Druckfehler handeln, bei anderen um Lesarten, die er in den kollationierten Handschriften vorgefunden hat. Doch an den nicht wenigen Stellen, an welchen die Textkritik unentbehrlich wurde und die ihm zugleich Gelegenheit boten, seinen Scharfsinn zu zeigen, sind erfolgreiche Eingriffe auch ohne einen begleitenden Kommentar, durchaus erkennbar. Unter den Verbesserungen, welche ihren Weg bis in die modernen Ausgaben gefunden haben, sind z.B. zu nennen Med.  exitium (Giardina, Zwier17 De carmine iambico trimetro (s. oben Anm. )  f.: Nego praeterea collocari trochaeum in aliqua sede versus trimetri, unde demiror improbam quorundam audaciam clamantium trochaeum esse in quinta sede horum trium versuum [ . . .] Tertius versus est in Hercule Oetaeo, ubi scriptum erat, si mille gemunt urbes. Ubi legendum docui nullae, non mille. Ut et in Ovidiana Sappho legendum praemonstravi, et nullae dulce queruntur aves, non mille ut passim legebatur. 18 Dazu s. oben, Die Ausgabe des Jodocus Badius Ascensius () §  und ..

die editio aldina



lein) statt dem überlieferten exilium; ferner Med.  conflige (Chaumartin) statt korruptem confligere,19 Oed.  queritur (Giardina ) für überliefertes qu(a)erit, Thy.  visceribus (Giardina) statt vulneribus, Thy.  o me (Giardina, Zwierlein) statt omne, HO  intensum (Zwierlein) statt impensum,20 und schliesslich Oct.  furor (Zwierlein) statt favor. In Thy.  fand die Konjektur exiit statt überliefertem extitit (AQ) und stetit (K e) eine Nachfolge bei Jan Gruter (–), welcher Avanzi und die Aldina allerdings nicht erwähnt: “Ich weiss nicht warum”, schreibt er, “aber mir gefällt exiit besser”.21 Andere Konjekturen bahnten einen Weg für einleuchtende Verbesserungen, wie HF , wo Avanzi Mimas anstatt der überlieferten Banalisierung minans drucken liess, Ausgangspunkt für Mimans in den modernen Ausgaben. Seine Eingriffe fallen besonders an jenen Stellen auf, wo die meisten früheren Herausgeber Schwierigkeit bekundet hatten, so etwa HF , wo er Enna hinter der einhelligen Überlieferung ethna vermutete, sowie HF , wo er parentis für überliefertes pereuntis (den schon gestorbenen Lycus betreffend) konjizierte.22 ... E-Lesarten Wie schon MacGregor hervorhob,23 enthält die Aldina zahlreiche ELesarten. Diese bilden manchmal sogar den Ausgangspunkt für eine nötige Verbesserung, wie in Tro. , wo die E-Tradition hinter dem von Avanzi gedruckten Text turre de summa steht (der Etruscus hat eigentlich turrae de summa).24 Ähnliches gilt für HO , wo fera caspia der

19

Zu dieser Stelle und zur Konjektur von Avanzi s. auch ZWIERLEIN, WJA2  ()  f.; DERS., KK . 20 Dieselbe Konjektur intentum (neben infensum und intensum) erwog auch HEINSIUS, Adversaria , ad v.  Semper impensum tenuisse ferrum. Scio quomodo haec interpretari possis. Suspicor tamen infensum ferrum dedisse Senecam vel certe intentum. Sic Claudiano: intentos capiti circumspicit enses [Gild. ]. Nisi intensum Seneca dixisse maluit, quomodo in Octavia, intensus vigor [Oct. ; intentus Gronovius, infestus A]. 21 GRUTER apud Scriverium () , ad v.  Nescio tamen quomodo magis abblandiatur mihi, exiit. 22 Beide Konjekturen sind unnötig; für eine Verteidigung der Überlieferung, s. BILLERBECK ()  f. (zu HF  f.) und  (zu HF  f.). 23 MACGREGOR, “The Manuscripts of Seneca’s Tragedies: A Handlist” (oben Anm. )  (Nr. ). 24 Die Lesart turre de summa war auch Badius bekannt, der in seinem Kommentar bemerkt: “Sunt qui legunt [sic] pro dura reclusum, turre de summa cadat”; s. oben, Die Ausgabe des Jodocus Badius Ascensius () Taf. .



die editio aldina

Aldina die E-Version voraussetzt (im Etruscus sind die Wörter nur falsch getrennt: feracas pias). Dementsprechend sind auch Med.  tunc und Thy.  dantem gute E-Lesarten, die von Avanzi angenommen werden. Da ihm aber der einzige reine Vertreter der E-Tradition, der Codex Etruscus, unbekannt war, liegt die Vermutung nahe, dass die Lesarten der Aldina, die für die E-Tradition kennzeichnend sind und nicht konjekturell erraten werden konnten, von der Kollation stark kontaminierter und durchkorrigierter Handschriften inspiriert wurden. Andererseits dürften die guten E-Lesarten, die durch irgendeine, auch seltene, Handschrift vermittelt wurden, keine Schwierigkeit gehabt haben, sich durch ihren hohen Selektionswert in Handschriften humanistischer Zeit, also in den recentiores, durchzusetzen und zu verbreiten. ... Konjekturen von Avanzi, die in der Ascensiana zitiert werden Obwohl die Ausgabe von Avanzi drei Jahre nach der Ascensiana () erschien, waren einige seiner Konjekturen Badius schon bekannt. Er bezieht sich nämlich in seinem Kommentar mehrfach auf sie; oft werden sie aber auch anonym zitiert (d.h. als Konjekturen von alii) und meistens nicht gutgeheissen. Das ist beispielsweise der Fall Phae. , wo Badius den später in der Aldina gedruckten Text turpiter vitio (turpi servitio A, turpis et vitio E) erwähnt, aber nur, um die ihm bekannte Paradosis (A) zu verteidigen: “Einige ziehen es vor, turpiter vitio zu lesen, aber ich ändere nicht gerne”.25 Zu Ag.  merkt er an: “Einige wollen unnötigerweise post bina Phoebi lustra lesen”,26 wo die Konjektur bina (dena A) tatsächlich dem späteren Text der Aldina entspricht. Da Avanzi schon lange an der Kritik der Seneca-Tragödien gearbeitet hatte, verwundert es also nicht, wenn seine Notizen bereits im Umlauf waren und auch Badius von ihnen Kenntnis hatte. Es ist sogar nicht auszuschliessen, dass sich hinter den anonym zitierten Konjekturen Vorschläge des Erasmus verbergen, hatte dieser doch Badius einen Tragödientext mit seinen Emendationen zukommen lassen und die von ihm kollationierten Handschriften Aldus zugesandt. Denkbar ist zudem, dass die von Badius zurückgewiesenen Konjekturen als Randvarianten in den bei Aldus liegenden Handschrif-

25 Sunt qui legere malint turpiter vitio favens, sed nihil mutem (s. oben, Die Ausgabe des Jodocus Badius Ascensius [] Taf. b). 26 Sunt qui frustra velint legi post bina Phoebi lustra (s. oben, Die Ausgabe des Jodocus Badius Ascensius [] Taf. b). Über diese Stelle s. ZWIERLEIN, Philologus  () .

die editio aldina



ten vermerkt waren und ihrerseits Avanzi in seinen textkritischen Entscheidungen beeinflusst haben. In Phae.  schliesslich schreibt Badius die Konjektur suis lachrymantibus (lachrymandum suis EA) irrtümlicherweise Avanzi zu. Das Missverständnis klärt sich im Licht der Aldina auf, wo der Herausgeber lachrymant dum sui druckt. .. Lesarten der Aldina, die in den recentiores belegt sind (Taf. b) Avanzi gibt im Widmungsbrief seiner Ausgabe an, dass er den Tragödientext mit der Hilfe seiner Handschriftenkollationen verbessert habe. So ist es nicht verwunderlich, wenn die Aldina zahlreiche Lesarten enthält, die in den recentiores und in stark kontaminierten Handschriften gut belegt sind. Die Codices, die er zur Verfügung hatte, sind den kontaminierten Zweigen der Tragödienüberlieferung zuzurechnen und wiesen als solche Füllung der für die reine A-Tradition typischen Textlücken auf. Das können wir aus mehreren Fällen schliessen: So druckt die Aldina z.B. HF  circum, wie die recentiores, während EQ circa geben und in den reinen A-Handschriften (PT CSV) die Verspartie – völlig fehlt. In ähnlicher Weise bildet Phae.  die Lesart torto, welche in den recentiores belegt ist, den Ausgangspunkt für torvo in der Aldina, während in A die Verse – fehlen und E toto liest. Unter den einflussreichsten Lesarten, die aus den recentiores in die Aldina eingeflossen sind, zählen HF  rogus (locus EA), Phae.  confidat (Kqaceac) gegen confidit (EA) sowie HO  uisa (O) gegen iussa (EA). Im Fall von Med.  potens (Aldina EQ, potes AK e), Phae.  audere (Aldina Eqpc, audire A)27 und Phae.  cedite et (Aldina E eir, cedat e A, credite et K) waren kontaminierte Handschriften Vehikel korrekter E-Lesarten. So wundert auch nicht, dass Phae.  in der Aldina die Lesart tumuit (τ) gegen tonuit (EA) und intonuit (recc.) auftaucht. Aus dem Tragödienkommentar des englischen Dominikaners Nicholas Trevet gelangte sie in die recentiores und fand dadurch eine gewisse Verbreitung. ... Die Aldina und die Hs. London B.L. Kings  Eine weitere Frage innerhalb des Verhältnisses der Aldina zu den recentiores betrifft die Handschrift Britsh Library, Kings , welche MacGregor 27 Varianten- und Konjekturenauswahl in Ascensius: Sunt tamen qui legant audire, alii audere, Evantius ardere (s. oben, Die Ausgabe des Jodocus Badius Ascensius [] Taf. b).



die editio aldina

als die Druckvorlage identifizierte, wie sie Avanzi dem Verlag zugeleitet hatte. Obwohl dieser Codex als Gemellus der Aldina gilt, zeigen Stichproben im ‘Hercules Furens’ bei aller Ähnlichkeit doch häufige Abweichungen der Ausgabe vom Text der Handschrift. Von den charakteristischen Lesarten der Aldina könnte zum Beispiel HF  regnaque Lycus possedit (regna possedit L. E PT, regnaque possedit L. CS, regnaque possidet L. recc.) ohne weiteres aus Kings  stammen, da dort der Text in gleicher Form überliefert ist. Dies gilt auch für HF , wo die Aldina ebenfalls mittatur gegen mittetur (E recc.) und mutetur (A) gibt. Selbst die einleuchtende Verbesserung hic in HF  statt einhellig überliefertem ac, wie sie auch von Badius in seiner Ausgabe () aus dem Kommentar des Marmita () aufgenommen worden war,28 erscheint in der Londoner Handschrift als Randvariante. Umgekehrt bietet der Codex in HF  die Paradosis locus, während Avanzi die gute und seltene Variante rogus, die nur in einigen recentiores belegt ist, drucken lässt. So tauchen die Lesarten der Aldina HF  irrevocabiles (non revocabiles EA), HF  coit (ruit EP, currit CSV Tac), HF  cremem (cremo EA) auch in den recentiores auf, aber nicht in Kings , und die Lesarten der Handschrift HF  ethna und  pereuntis werden in der Aldina durch die wahrscheinlich konjekturell gefundenen Lesarten Enna und parentis ersetzt. Diese Abweichungen bedeuten keineswegs, dass die Londoner Handschrift nicht als Druckvorlage der Aldina diente, aber bei der Suche nach dem Mustercodex muss stets mitbedacht werden, dass Avanzi den Text seiner Hauptvorlage, welche immer sie auch war, stark überarbeitet, emendiert und geändert hatte. Die Handschrift Kings  hat hingegen den Weg für eine später formulierte Konjektur geebnet: HF , wo die Paradosis solvit abrupto bietet, liest der Londoner Codex solvit et abrupto, was für die metrische Empfindlichkeit von Avanzi unannehmbar wäre (Auflösung der vierten Senkung; vom zur Zeit des Avanzi noch nicht formulierten Gesetz des zerrissenen Anapästs ganz zu schweigen). Die beiordnende Konjunktion, die sich hier empfiehlt, darf deshalb nicht einfach hinzugefügt werden, sondern muss an die Stelle der ersten Silbe von abrupto treten. Zwierlein () und in seiner Folge Chaumartin () schreiben die Konjektur et rupto Avanzi zu; aber es bleibt ungeklärt, wo er sie geäussert hat, da sowohl die Aldina als auch die spätere Ausgabe von Avanzi () die

28

S. oben Die Ausgabe des Jodocus Badius Ascensius () § ..

die editio aldina



Paradosis solvit abrupto aufweisen. Die Verbesserung ac rupto, die von den modernen Herausgebern einstimmig angenommen wird, verdankt man J.F. Gronovius.29 .. Die Ausgabe von  Fünf Jahre nach der Aldina erschien in Venedig bei Bernardino de Vianis de Lexona30 eine weitere Ausgabe der Seneca-Tragödien, welche Avanzi besorgt hatte. Sie ist mit den beiden Kommentaren von Bernardino Marmita und Daniele Caetani versehen und enthält denselben Widmungsbrief an Latino Giovenale (auf den . Oktober  datiert) wie die Aldina. Der Inhalt dieser Schrift ist sogar auf dem Titelblatt zusammengefasst: L. Annei Senecae clarissimi stoici philosophi nec non poetae acutissimi opus Tragoediarum aptissimisque figuris excultum. In quo tria millia errata atque inversa loca exemplorum depravatione et librariorum incuria diligentissime ad veterem lectionem nunc primum reformata. Cum expositoribus luculentissimis Bernardino Marmita et Daniele Gaietano. Quippe emendata accuratissime omnia. Wie eine Kontrolle des ‘Hercules Furens’ ergab, entspricht der Text dieser Ausgabe jenem der Aldina. Die Lemmata von Marmitas Kommentar sind dem Text des Avanzi angepasst, wie ein Vergleich mit demselben Kommentar, den Ascensius () druckte, zeigt. So lässt z.B. Avanzi sowohl in der Aldina () als auch in der Venezianer Ausgabe () in HF  perveniat aut mittatur (statt der in A verbreiteten Paradosis perveniet aut mutetur) drucken, und entsprechend heisst das Lemma von Marmitas Kommentar, wie es in der Ausgabe  erscheint, perveniat aut mittatur. Ähnlich wird HF  verfahren, wo sowohl die Aldina als auch der Nachdruck Avanzis Konjektur parentis anstelle der Überlieferung pereuntis bieten. Prompt wurde das Lemma von Marmitas Kommentar entsprechend geändert. Die Glossierung mortui entspricht aber immer noch der Kommentarfassung, wie sie die Ascensiana () gibt: Dort lautete das Lemma in Übereinstimmung mit dem Text pereuntis. Im Fall von HF  hingegen vergass man, das Lemma des Kommentars dem Text von Avanzi laborum anzupassen und beliess die Paradosis malorum. 29

In der postumen Ausgabe , die von seinem Sohn Jakob vorbereitet wurde. Der Drucker Bernardino de Vianis de Lexona war in Venedig von  bis  tätig: s. G.C. FACCIO, “I tipografi vercellesi e trinesi dei secoli XV e XVI: notizie ed elenchi” in: F. ARBORIO MELLA, Camillo Leone: Note biografiche (Vercelli )  und . 30



die editio aldina

.a. Konjekturen / Abweichungen des Avantius (Aldina): Stelle

Lesart der Hss.

Lesart Avantius (Aldina)

HF 

qua munit E quam munit A

qua mugit

HF 

ophionius cinis

civis atque ophionius

HF 

diem

dies

HF 

iam E tam A

nam

HF 

quae codd.

quod

HF 

ethna EA

Enna

HF 

aer codd.

agger

HF 

minans EA

Mimas

HF 

malorum codd.

laborum

HF 

auctorem codd.

actorem

HF 

pereuntis

parentis

HF 

addidit EA dedit recc.

indidit

Tro. 

turrae de summa E dura reclusum A

turre de summa (cf. Asc. v.l.)

Tro. 

funera codd.

vulnera

Tro. 

fallatur E fidantur A fallantur e r

fraudetur

Tro. 

modo codd.

face (cf. Asc. v.l.)

Phoe. 

abscidit EA e abscindit KQir

abscessit

Phoe. 

excute codd.

excute, i

Phoe. 

exarmatur codd.

est armatus

Phoe. 

superba codd.

superbus

Phoe. 

abydos EA

Abydi

Med. 

aliquid codd.

aliquod

Med. 

vagum codd.

vagos

Med. /

nota convoces E novas . . . coniuges A

novam . . . coniugem

Med. 

exilium codd.

exitium

Med. 

confligere EA confugere K

conflige

die editio aldina Stelle

Lesart der Hss.

Lesart Avantius (Aldina)

Med. 

gravior uni E graviorum A gravior KQ

graviorque

Med. 

nemus codd.

nemus sic (nemus nunc Asc.)

Med. 

vade codd.

vadit

Phae. 

plaustro codd.

plaustra

Phae. 

veri codd.

vere

Phae. 

turpis et vitio E turpi servitio A

turpiter vitio

Phae. 

pharetras EA

pharetram

Phae. 

relevare E levare AKQ

elevare

Phae. 

innecte codd.

inverte

Phae. 

graio codd.

grato

Phae. 

maesta codd.

vasta

Phae. 

lachrymandum suis codd.

lachrymant dum sui

Phae. 

nefandum E nefandi A

nefandos

Phae. 

toto E om. A torto recc. e

torvo

Phae. 

aequorum codd.

aequoris

Oed. 

querit codd.

queritur

Oed. 

reddat EP regat CS redat e

degat

Oed. 

extrema codd.

suprema

Oed. 

eden ope depulsavit E om. A Edon pede pulsavit Q edon ope depulsavit recc.

Edonii pede pulsavit

Oed. 

lacus codd.

locus

Oed. 

bac(c)has lacer codd.

Baccham sacer

Oed. 

credite codd.

cedite (cf. Asc. v.l.)

Oed. 

et E sed A

at

Oed. 

ingredere codd.

i, gradere

Ag. 

decima E dena A

bina



 Stelle

die editio aldina Lesart der Hss. e1

Lesart Avantius (Aldina)

Ag. 

ad matrem E an matrem AKQ e2

at matrem

Ag. 

dedimus E dedam A

dedi

Ag. 

metuit . . . obruit codd.

meruit . . . obstruit

Ag. 

genialis E e geniales A

genitales

Ag. 

monuit E emovit A KQ e

emonuit

Ag. 

et calchedona E hinc calcedona A

et hinc Chalcida

Ag. 

cecidit in lucem codd.

cedit in luctum

Ag. 

puer subiture codd.

puer magnum subiture

Thy. 

vulneribus codd.

visceribus

Thy. 

saxeo pascuum E e1 sacro pascuum A

saxeo pecus

Thy. 

impetratur E CS imperatur P

impetretur

Thy. 

faciet codd.

faciat

Thy. 

quod . . . dantem E quo . . . tandem A (dante K)

quid . . . dantem

Thy. 

timemur codd.

timemus

Thy. 

natos tenuere matres E matres tenuere natos A

matres tremuere natis

Thy. 

lassis EA lapsis recc.

lapsus

Thy. 

columnae codd.

columbae

Thy. 

deos codd.

deas

Thy. 

exstitit E extitit AQ stetit Ke

exiit (cf. Gruter)

Thy. 

currus codd.

cursus

Thy. 

omne codd.

o me

HO 

infesta EA

infestum

HO 

feracas pias E fera caseta AQ e fera casera K

fera Caspia (Ox.)

HO 

possum EA

possit

HO 

solis EA

foliis

die editio aldina Stelle

Lesart der Hss.

Lesart Avantius (Aldina)

HO 

quarum codd.

quorum

HO 

fato codd.

facto

HO 

extendo codd.

extendam

HO 

Centaurus (E, -os A) obiter EA

Centauris obitum (cf. Asc. v.l.)

HO 

agedum codd.

agedum huc

HO 

impensum AS om. E

intensum (cf. N. Heinsius)

HO 

mitte E mittes A

mittens

Oct. 

age codd.

eia age

Oct. 

insidivo A

ipse divo

Oct. 

favor codd.

furor



.b. Lesarten, die in den Hss. (kontaminierte, recc. oder τ) belegt sind: Stelle

Lesart der Hss.

Lesart der Aldina

HF 

sero querimur EA querimur recc.

querimur (= recc.)

HF 

circa EQ circum recc. om. A

circum (= recc.)

HF 

ac EA hic recc. et Asc.

hic (= recc. et Asc.)

HF 

potens EA parens recc.

parens (= recc.)

HF 

locus EA rogus recc.

rogus (= recc.)

HF 

suscipiens EA suspiciens recc.

suspiciens (= recc.)

HF 

non revocabiles EA irrevocabiles τ recc.

irrevocabiles (= τ recc.)

HF 

regna Eδ regnaque β possedit EA Ox lnr possidet KQ e τ recc.

regnaque Lycus possidet (= Kings )

HF 

tecta EA terra recc.

terra (= recc.)

HF 

cremo EA cremem recc.

cremem (= recc.)



die editio aldina

Stelle

Lesart der Hss.

Lesart der Aldina

Tro. 

subito AE solito recc.

solito (= recc.); cf. Asc. v.l.

Tro. 

aut EA an recc.

an (= recc. et Ascensius)

Phoe. 

uris E vestris A vertis recc.

vertis (= recc.)

Med. 

metus E motus A notus e

notus (= e)

Med. 

potens EQ (ut vid.) potes AK e

potens (= EQ)

Phae. 

cautus EA cautas recc.

cautas (= recc.)

Phae. 

superis EA superos KQ1 e

superos (= KQ1e)

Phae. 

audire A audere EQ2

audere (= EQ2)

Phae. 

confidit EAQ2 e2 confidat KQ1 e1

confidat (= KQ1 e1)

Phae. 

tonuit EAQ2 intonuit recc. tumuit τ

tumuit (= τ)

Phae. 

dure EA dire recc.

dire (= recc.)

Phae. 

cedite et E eir cedat A credite et K

cedite et (= Eeir)

Phae. 

alluens EAK e aluens Q abluens recc.

abluens (= recc.)

Ag. 

privata in toro E privato in toro A privato toro M recc.

privato toro (= M recc.)

Ag. 

trunca E structa A fracta e

fracta (= e)

Thy. 

decenti EA recenti recc.

recenti (= recc.)

Thy. 

reddi EA dedi e reddo recc.

reddo (= recc.)

die editio aldina Stelle

Lesart der Hss.

Lesart der Aldina

HO 

iussa EA visa O

visa (= O)

HO 

caritura EO cariture A

caritura (= EO)

HO 

obsta EA obstat KQ1

obstat (= KQ1)

HO 

in voltu E incultum A incultas recc.

incultas (= recc.)

Oct. 

nati A e Ks1 nostra QO Ktx

nostra (= QO Ktx)

Oct. 

terra A terram recc. terras O1

terras (= O1)



. Konjekturen / Lesarten von anderen, in der Aldina aufgenommen (s. oben, Die Ausgabe des Jodocus Badius Ascensius, Taff. b, , ): Stelle

Lesart der Hss.

Konjektur / Lesart und Urheber

Tro. 

repellor heu me EKQ repelle animum A

repelle Avernum Av.; cf. ASCENSIUS revelle Avernum

Phoe. 

matri pacem codd.

matrem pace VALLA

Med. 

proculque codd.

prorsusque Av.; cf. ASCENSIUS v.l.

Phae. 

tristis E thyasis A

Thriasii; cf. ASCENSIUS Triasii

Ag. 

devinctus ECS devictus (in textu = PKQ e γ)

deiectus; cf. ASCENSIUS v.l.

Oed. 

visu et auditu horrida E visu et aspectu horrido A v. e. aspectu horrida K v. e. aspectu horridum recc.

visu auditu horridum [sic] Av.; cf. ASCENSIUS visu et auditu horrida (= E)