PREPARATYKA FITOCHEMICZNA (Ćwiczenia)

AKADEM1A

MEDYCZNA

W

POZNAN I U

H. GERTIG i Z. KOWALEWSKI

PREPARATYKA FITOCHEMICZNA (Cwiczenia)

P O Z N A N 1963

" ^ •

Wydano za zgoda, Rektora Akademii Medycznej w Poznanru

WYDAWNICTWO UCZELNIANE AKADEMII MEDYCZNE] W POZNANIU Obfetoic arknszy draka 6,75 Papier powiel. V kl. 70 JE Oddano do wykonania 5. 12. 1962 t. Naklad 5CO+20 egzemplarzy. Cena zl 6.Z-amowienie S/950/62 M-4 Sklad, drnk rotaprintowy, typograficzny i opraw? wykonai Zaktad Graficzny Poliiechniki Poznanskiej w Poziianiu, nl. Ogrodowa 11, tel. 14-25

-

:

SPIS

I, Wste^p . . . .

T R E S C I

...............

II. Wyodre,bnianie glikozydow fenolowych , Cwiczenie 1 - Wyodre.bnianie arbutyny III. Wyodr^bnianie zwiazkow

«

7

.....

9

....

9

f loroglucydowych

. .

11

Cwiczenie 2 - Wyodre.bnianie kwa%i oC-flawa-

spidowego . . . . »

.....

........

IV. Wyodr^bnianie zwi^zkow laktonowych

.....

11 14

Cwiczenie 3 - Wyodr^bnianie gene jopikryny -. .

H

Cwiczenie 4 - \Vyodre_bnianie asperulozydu

. .

17

V. Wyodr^bnianie zwig,zk6w antrachinonowych ...

19

.** "~* -"

Cwiczenie 5 - Wyodr^bnianie reiny i-reoeme......... ........ ...

19

V.I. Wyodr^bnianie zwi^zkow kumarynowych . » * . .

23

Cwiczenie 6 - Wyodr^bnianie eskuliny

* . « *

23

VII. V/yodr^bnianie zwi^zkow chromonowych * . . . •

2$

Cwiczenie 7 - Wyodr^bnianie keliny

. « . * >

VIII. Wyodr^bnianie zwiazkow f lawonoidowych .... Cwiczenie 8 - V/yodre.bnianie rutyny

25 28

« « « . .

28

* ...

30

x

Cwiczenie 9 - Wyodr^bnianie robininy

IX. Wyodr^bnianie zwi^zkow antocyjanowych * . = •

33

Cwiczenie 10 - Wyodre,bnianie chlorku cyjani-

dyny .................... X. Wyodre,bnianie zwi^zkow tro jterpenowych

...

Cwiczenie 11 - Wyodre,bnianie saponiny Gypsophiia ....................

33 35 35

str.

Cwiczenie 12 - Wyodrebnianie kwasu oleanolowego ....

........

38

Cwiczenie 13 - Wyodrgbnianie kwasu prymulowego , . . . .

40

Cwiczenie 14 - Wyodrebnianie kwasu ursolowego . . . . .

43

XI. Wyodrebnianie zwiazkow kardenolidowych ...

45

Cwiczenie 15 - Wyodrebnianie digitoksyny * «

45

Cwiczenie 16 - Wyodrebnianie lanatozydu C

48

Cwiczenie 1? - Wyodr^bnianie konwalotoksyny

50

Cv/iczenie 18 - Wyodrebnianie helwetykozydu ,

53

XII. Wyodrebnianie zwia_zkow izosiarkocyjanowych .

56

Cwiczenie 19 - Wyodr^bnianie glikocheiroliny

56

XIII. Wyodrebnianie zwi^zkow garbnikowych

......

58

Cwiczenie 20 - Wyodrebnianie taniny

....

58

XIV. Wyodrebnianie kwasow porostowych

6T

Cwiczenie 21 - Wyodr^bnianie kwasu usninowego * * * . , , . . . . , . . . . . . . . c .

61

Cwiczenie 22 - Wyodrebnianie kwasu d-protoliehesterynowego

63

XV. Wyodr^bnianie zwi^zkow alkaloidowych .... Cwiczenie 23 - Wyodr^bnianie kapsaicyny

. .

Cwiczenie 24 - V/yodr^bnianie kolchicyny

. -. .

65 65 67

Cwiczenie 25 - Wyodrebnianie lobeliny

...

69

Cwiczenie 26 - Wyodre_bnianie sedam-iny

...

71

Cwiczenie 27 - Y/yodre.bnianie sparteiny ...

74

Cwiczenie 28 - Wyodrebnianie atropiny i hioscjaminy . * *....

76

Cwiczenie 29 - Wyodrebnianie chininy . . . .

79

Cwiczenie 30 - Wyodrebnianie narkotyny . . *

81

Cwiczenie 31 - Wyodrebnianie raorfiny ....

84

str. Cwiczenie 32 - Wyodre.bnianie berberyny ...

87

Cwiczenie 33 - Wyodr^bnianie chelidoniny . «

89

Cwiczenie 34 - Wyodre_bnianie ergotaminy

. .

91

Cwiczenie 35 - Wyodr^bnianie glikoalkaloidow

94

Cwiczenie 36 - V/yodre.bnianie alkaloidow estrowych veratrum album ...

96

Cwiczenie 37 - Wyodre,bnianie izowinkaminy . XVI. V/yodr^bnianie skiadnikow olejkow

.....

Cwiczenie 38 - Wyodr^bnianie mentolu

100 102

...

102

Cwiczenie 39 - Wyodre.bnianie tymolu ....

105

.Cwiczenie 40 - Wyodr^bnianie heleniny ...

107

I. WSTEP W roku akademickim 1961/62 na piatym roku studiow farmaceutycznych wprowadzono dla kierunku zielarsklego cwiczenia z preparatyki fitochemicznej, ktore zgodnie z nowym programem b?d^ w dalszym cia_gu kontynuowane. Cwiczenia te maja, na celu umozliwic studentom opanowanie rnetodyki i techniki wyodr?bniania zwia^zkow czynnych oraz przygotowac ich do samodzielnej pracy magisterskiejf naukowej, a takze zawodowej w przemysle zielarskim. Przed przysta_pieniem do prowadzenia cwiczeri nie dysponowalismy zadnym programem ani tez jakimikolwiek wzorami. V/ toku pracy ze studentami nalezalo ten program i wzory wypracowac. Spra™ wa nie "byia latwa. Nalezaio w pierwszym rz^dzie dokonac odpowiedniego wyboru zwi^zkow, ktore nasi siuchacze mogliby w pracowni samodzielnie wyodre,tmiac z materiaiu-roslinnego, Kazdego studenta w pracowni obowi^zuje. wykonanie dwu cwiczen; zadania nie powtarzaj^ si?. Wybrane zwi^zki musiaiy odpowiadac okreslonyra wymaganiom, aby mogiy przyczynic si? do speinn enia zamierzonego celu. Chodziio o to* aby representowaly szeroki wachlarz grup chemicznych i miaiy istotne znaczenie w lecznictwie.Co si? tyczy wyboru metod wyodr^bniania , to i w tym zakresie mielismy powazne trudnosci. Musiaiy.to bye metody odpowiednio zroznicowane, odpowiadaj^ce aktualnemu stanowi wiedzy i winny uwzgl^dniac nie tylko preparatyk^ klasyczn^,, lecz takze wspolczesn^ preparatyk? chromatografiezna.. Wreszcie sprawa surowca, Chodzilo o to, aby byl latwo dost^pny i w miare mozliwosci kraiowego pochodzenia. Odr?bnym zagadnieniem byia powtarzalnosc wydawanych na pracowni? metod i ich przydatnosc do celow szkoleniowych. Rozwi^zywalismy to stopniowo,sprawdzajac wi?kssosc metod na ich powtarzalnoscf przystosowuj^c je do techniki laboratory jnej. Zgromadzony ui1 ten sposob materiai i doswiadczenie zdobyte w toku pracy staiy si? podstaw^, do opracowania tego skryptu. Decyduj^c si? na jego wydanie, chcielismy umozliwic siuchaczom podj?cie prawidlowego szkolenia w pracowni preparatyki fitochemicznej

8 z pomini^ciem zmudnego wyszukiwania odpowiednich metod w pismisnnictwie i ich tlumaczenia, a rownoczesnie pragn$lismy przedstawic program szkolenia, ktory zacze.lismy realizowac na Wydziale Farmaceutycznym Akademii Medycznej w poznaniu. poszczegolne monografie cwiczen opracowano w sposdb jednolity, podaja.c poza cz^seia. scisle metodyczn^ w znacznyra skrocie i inne wiadomosci. Tak np. sygnalizuj^c obecnosc substancji towarzysz^cych zwia.zkowi wyodr^bnianerau, chodziio nam o podkreslenie ich snaczenia w preparatyce. W procesie wyodr^bniania jednego zwia.zku nalezy si^ uwolnic od pozostalych, lecz nie mozna zapominac o ich obecnosci. Ifi/iasciwosci fizykochemiczne izolowanego zwi^zku wyjasniaj^ podstawy, na ktorych opiera si^ proces wyodr^bniania; pozwalajq. one rownoczesnie przeprowadzic jego cs^sciow^ identyfikacj^. Wiasciwosci farmakologiczne i zastosowanie wskazuja/ na praktyczne znaczenie przedstawionej metody, ktdra prowadzi do uzyskania zwia.zku maj^cego mniejsze lub wi^ksze znaczenie w lecznictwie. Jak juz vcsporanielismy wi^kszosc przytoczonych metod jest sprawdzona.Oparte wyi^cznie na danych pismiennictwa s^. metody wyodre_bniania arbutyny, konwalotoksyny, gllkocheiroliny, taniny, lobeliny, sedaminy i alkaloidow estrowych Veratrum. Zdajemy sobie sprawe, z licznych usterek oraz brakow tego opracowania, pragniemy jednoczesnie, aby bi^dy nasze wykazaia praktyka i zyczliwa krytyka, ktora umozliwi nam w przyszlosci przygotowanie skorygowanego i uzupelnionego wydania.W koncu niech nam b^dzie wolno ziozyc gor^ce podzi^kowanie Panu Profesorowi Dr Bogusiawowi Borkowskiemu za trud wiozony w liczne"dyskusje i konsultacje, ktorych nigdy nie szcz?dzi> dla dobrej sprawy. dr farm.H.Gertig, dr farm. Z.Kowalewski

Poznan, w lipcu 1962

II.

WYODREBNIANIE GLIKOZYI)6w FENOLOWYCH

C w i c z e n i e

1

Wyodre.bnianie arbutyny z lisci Borowki brusznicy - Folium Vitis idaeae - Vaccinium vitis idaea L.Panu Ericaceae. W a z n i e j s z e zwia_zki towarz.ysza_ce Metyloarbutyna, wolny hydrochinon, pyrozyd, zwia,zki garbnikowe, kwas galusowy, kwas elagowy, kwas chinowy, kwas ursolowy, zwic).zki flawonoidowe ( h y p e r o z y d ) ^ w owocach antocyjany (ideina), w^glowodany. Budowa i w3:asciwosci fizykochemiczne Arbutyna nalezy do najprostszych glikozydow fenolowych; przy hydrolizie rozpada si^ na hydrochinon i glikoz?. Budowa j e j jest

Krystalizuje z wody z jedna^ cz^steczka, w o d y , w pos.taci dlugich besbarwnych igiei o gorzkim smaku, wykazuja.c t * t . 200° oraz[ce] ^° = - 64,3° (substancja bezwodna w wod z i e ) . W ternperaturze 110 - 1T5 traci wode. krystalizacyjn^. Rozpuszcza si? dobrze w gor^cej wodzie, trudno w zimnej i etanolu.

10

Wlasciwosci farmakologiczne i zastosowanie Wolny hydrochinon w niewielkich•juz dawkach dziaia toksycznie, wywoluja,c wymioty, biegunk^ i stany podniecenia. W postaci glikozydowej jest dobrze znoszony, poniewaz glikozyd resorbuje sie. w postaci niezmienionej, przechodzi do nerek i tarn dopiero n a s t ^ p u j e rozkiad. Wydzielony hydrochinon przechodzi do moczu, wywieraj^c silne dziaianie dezynfekcyjne w drogach moczowych. Arbutyna M in substantia" nie j e s t stosowana w lecznictwie.

Kolba okragiodenna p o j . 2000 ml, chiodnica zwrotna di. 70 cm, piecyk elektryczny, lejek zwykiy 0 8 cm, lejek Buchnera 0 8 cm, kolba s t o z k o w a * p o j * 2000 ml, aparat Kippa, piuczka do gaaow ?/ype2:niona kwasem skarkowym (pol^,czyc z aparatem K i p p a ) , zestaw do zag^szcsania w prozni o p o j e kolby 2000 ml, krystalizator p o j . 200 ml, sa,czek G 2 0 2 cm. Chernikalia i odczynnlki 100 ml 10^o roztworu octanu olowia, 100 g siarczku zelaza do aparatu Kippa, 100 ml stez. kwasu solnego, 20 ml etanolu. Proces wyodrebniania 100 g sproszkowanego surowca umiescic w kolbie .okr^.glodennej, salad 500 ml wody i gotowac 2 godz. p o d . c h l o d nic^. zwrotn^. Gora c cy wyci^g przes^,czyc s a surowiec wycisn^c i odrzucic- Roztv;6r wodny zagotowac i szybko prze™ s^czyc przez lejek Buchnera. Do ciepiego jesscze roztworu wlewac wolno przy ci^glym mieszaniu tyle 10?S-go roztworu octanu o£ov;iu 9 az przestanie wydzielac si^ osad* Osad zebrae na sacsku Buchnera, a.klarowny 'przes^cz .wysycic gaso-wyrr; siarkowodorem, zagrzac i ponownie przes^czyc, Odciowiony klarowny roztwor zag^scic pod zmniejszonym cisnieniem do o b j ^ t o s c i okbio 100'ml i odstawic do krystalia a c j i * Po ochiodzeniu v/y dale lone krysztaly arbutyny zebrac na s^ezku G 2» przemyc mala, iloscia, etanolu i wysuszyc na powietrzu.

11 Surowiec zawiera okoio 5-1% arbutyny, przy czym najwie.cej znajduje si§ jej w lisciach zebranych jesienia, we wrzesniu* Pismiennictwo G.Klein, Handbuch der Pflanzenanalyse, Bd.III, 1932-

Wien,

III. WYODREBNIANIS ZWIAZK^W PLOR.OGLUCYDOWYCH

C w i c z e n i e

2

\Vyodr^bnianie kwasu ct -f lawaspidowego z ki^czy Narecznicy samczej - Rhizorna Pilicis - Dryopteris filix mas (L^J Schott.fam.Polypodiaceae V/a znie j s ze zw iqzk 1 t owar zy s z 40e Floroglucydy jednopierscieriiowe (aspidynol), floroglucydy dwupierscieniowe.(albaspidyna, aspidyna - rzadko, prawdopodobnie wtedy,. gdy surowiec zawiera domieszk^ ki^czy z Dryopt'eris spinulosa (Mull,, O.Kuntze), flo/roglucydy trojpierscieniowe (kwas filiksowy), tzw. filiksonigryny, kwas filoksogarbnikowy i czerw-ienie z niego powstaie, flawonoidy, gorycze, oleje-kf tiuszcz, wosk, skrobia i inne we.glowodany. Budowa i w3rasciwosci fizykochemiezne Kwas c^ -flawaspidowy nalezy do grupy floroglucydow dwupierscieniowych; posiada naste.puja.ca.

CH -

.

12

Rozpuszcza si^ w metanolu, etanolu, benzenie, eterze naftowym, eterze etylowym (w wyraienionych rozpuszczainikach lepiej na gora.co ) oraz w kwasie ootowyrn. Krystalizuje w postaci cytrynowozoltych pryzmatcw, przy czym forma ct krystalizowana z metanolu wykazuje t.t. 93°, natomiast forma Ji , ktora powstaje z formy oc po jej, stopieniu i nast^pnym zestaleniu - wykazuje t.t. 156 - 158°. i W3:asciwosci farmako logic zne i zastosowanie Kwas -ct flawaspidowy, podobnie jak pozostale zwia,zki fluroglucydowe w y k a z u j e silne dzialanie robakobojcze, szczegolnie wobec tasiemcow. Inne robaki jelitowe 34 mniej wrazliwe- Zwi^zki floroglucydowe s^ rowniez toksyczne dla zwierz^t wyzszych. Jako srodek przeciv/ tasiemcora stosuje sie, n a j c z ^ s c i e j wyci^g eterowy. Po upiywie dwoch godzin podaje si? srodek przeczyszczaj^cy (nie moze to bye ole^j rycynov^y, uiatwiaj^cy wchianianie floroglucydow) w celu wydalenia porazonych pasozytow i zb^dnych juz. zwiazkow czynnych. Sprz^t laboratoryjny Aparat Soxhleta o p o j . iadunkowej 300 g, zestaw do des t y l a c j i eteru o p o j . kolb 1500 i 500 ml, lasnia wodna elektryczna, parownica poj. 500 ml, lejek 0 12 cm, 2 kolby stozkowe p o j , 250 ml, kolba stozkowa p o j . ' I O O O ml, sa,czek G 2 o 0 2 cm, pompa wodna prozniowa, kolba stozkowa prozniowa p o j . 500 ml, kolba okra.glodenna p o j . 500 ml z chlodnica. zwrotnq, na szlifie, dwa krystalizatory p o j . 100 ml, eksykator wypeiniony chlorkiem wapnia* Chemikalia i odczynniki 1250 ml eteru etylowego, 50 g tlenku magnezu, 6 ml kwasu octowego lodowatego, 100 ml eteru naftowego o t.wrz, 30 - 40° (oddestylowac frakcj^ wrza,ca_ w temperatur^ze 30 - 40° z technicznego eteru naftowego, do destylatu dodac 3% w^gla aktywnego w proszku i ponownie przedestylowac), 50 ml metanolu. Proces wyodr^bniania /

250 g swiezo zebranego, wysuszonego grubo sproszkowanego surowca ekstrahowac v; aparacie Soxhleta na lazni

13 wodnej eterem etylowym v; czasie 24 godzin. Rozpu-szczalnik oddestylowac do obje.tosci 50 ml,tj. do cie.zaru wlasciwego wycia_gu 0,987- Bo parownicy wsypac 50 g tlenky magnezu i urobic z woda_ na ge.sta. papke. . Do przygotowanej papki wlac uzyskany wyci^g, dokladnie wymieszac i stopniowo dodac 200 ml wody o temperaturze 50°. Po 10 min. roztwor z,nad osadu sdekantowac i przesa.czyc. Bkstrakcje, wodnq, soli magnesowych surowej filicyny przeprowadzid jeszcze dwukrotnie, bior^c kazdorazowo 200 ml wody. Otrzymane przes^cze .wodne poi^czyc i zakwasic 6 ml .Lodowatego kwasu octowego. Wytr^cona surowa filicyna opada na dno v; postaci platkow. Ply a snad osadu zdekantovjad, a pozostalosd ods^czyc od reszty wody i wysuszyc w temperatur ze nieprzekracaa j^ce j 35 . Po wysuszeniu surowq, filicyny dokladnie sproszkowac. Pr'zeci^tnie uzyskuje si^ 5 - 6 g surowej filicyny. filicyny przeniesc do kolby okr^giodenne j , zalac ' 25 ml eteru naftowego i ogrzewac na lazni wodne j pod chlodnioa; zwrotna,, w czasie 20 min. Gora^cy jeszcze roztwor zlac do kolby destylacyjne j , a nierozpuszezona, filicyny ekstrahowac jeszcze dvvukrotnie jak wyzej eterem naf towym* Poi^czone wycia-gi eterowe sag^scic do 1/3 ob je. tosci, przeniesc do krystalizatora -i pozostawic do krystalizacji, Po uplywie 3 godz. wypada bialy krystaliczny osad, skladaj^cy si^ giownie z albaspidyny, ktor^ nalezy ods^czyc i odrzucic. Po 24 co'48 godz. wypada drobnokrystaliczny osad, ktory nalezy oddzielic od roztworu i rozpuscic na gor^.co w mieszaninie 10 ml eteru etylowego i 4 ml metanolu. Po 12 godz, wypada ja; zywice, ktcre- nalezy odrzucic. Nast^pnie krystalisuje kwas cc -f iawaspidowy w postaei cytrynowozoitych tafelkowatych krysztalow. Z 3rugow pokrystalicsnych mozna jeszcze uzyskac pewne ilosci kwasu oc -flawa.™ ^pidowego. Wydzielony zwi^zek nalezy jeszcze dwukrotnie przekrystalizowac z metanolu i wysuszyc w eksykatorze nad chlorkiem wapnia*

Zwi^zki f loroglucydowe w miare, przechowywania surowca ulegaja ro-zkiadowi do prostszych i jus fizjologicznie nieczynnych pochodnych jednopierscieniowych. St^.d tez zawartosc surowej filicyny oraz kwasu flawaspidowego jest bardzo rozna i zalezna ad wartosci surowca uzytego do preparatyki.

14 PiBinl ennictwo Z.Kowalewski, Biuletyn P.I.N.L.S.R. , 2_, 202, K.Bohm, Liebigs Ann.Chem., 318,

205 (1956)

253 (1901 )

A.Mc.Gookin, A.Robertson, T.H.Simpson, Journal Chem. Soc., 376, 1829 (1953) I,. Kor hammer, H.R.Spagl. , Arch.Pharm. , 28 o, 490 (1953); 287, 18 (1954) H.Muhlemann, H.Kasermann, PhariruActa Helv. , 17, 154 (1942)

IV.

WYODREBNIANIE ZWIAZK6W LAKTONOWYCH

C w i c z e n l e

3

Y/yodr^bnianie gencjopikryny ze swiezych lisci Bobrka trojlistnego - Folium Menyanthidis - Menyanthes trifoliata L.» Menyathaceae Waznie, Isze zwi^zki towarzyszace Kstry kwasu plamitynowego, mrowkowego, octowego i masiowego z alkoholem cerylowym, cholina , zwiq.zki ^ywicowe , garbniki, tiuszcz, witamina A, zwi^zki saponinowe,. pektyny i polisacharydy hydrolizuja.ee do galaktozy i mannozy. Ze zwi^zkow f lawonoidowych wyst^puj^, gencjanina, rutyna, hyperozyd i inne . Ponadto w surowcu wyst^puj^, kwasy polife., nolowe* jak ch'lorogenowy , izochlorogenowy , neochlorogenov/y , kawowy i f erulowy , Budowa i w3:asciwosci f izykochemiczne Gene jopikryna jest glikozydem zbudowanym z mezogencjogeniny i 1 cz. glikozy. Pod wzgle.dem chemicznym jest to lakton o naste.puja.ee j budowie: = gene j op ikryna R = H = mezogencjogenina

15 Mezogencjogenina jest zoltg,, oleista^ substancja,, iatwo polimeryzuja^ca; do gene jogeniny, ktora krystalizuje z rozcienczonego etanolu v; postaci igiel i wykazuje t.t. 185°. Gene jopikryna jest zwia,zkiem wy ja.tkowo nietrwaiym, przede wszystkim wrazliv/ym na alkalia i kwasy oraz na podwyzszona temperature, szczegdlnie w srodowisku wodnym. V/szystko to sprawia, ze izolaeja jest uci^zliwa i wirma bye prowadzona ze swiezego surowca, mozliwie w najkrotszym czasie, Gerrcjopikryna po wyizalowaniu winna byc5 przeprowadzona w czterooctan, ktory wykazuje t.t, 138,5 - 139*5°- Wolny zwi^zek krystalizov/any z absolutnego etanolu lub octanu etylu wykazuje t.t. 191°, a z wody 122°, oc = - 193,3° (wwodzle). Rozpuszcza si^ dobrze w wodzie, nleco slabiej w etanolu, acetonie i actanie etylowym. W3:asciwosci farmako logic zne i zastosowanie Gene jopikryna wykazuje smak szc-zerogorzki, a w zwiazku z tym drazni nerwy smakowe w jamie ustnej., co powoduje odruchowe zwi^kszenie wydzielania sokow przez gruczoiy zoi^dkowe. -Wo-lna gencjopikryna nie znajduje zastosowania, a jedynie surowce w ktory ch wyste/puje, jako srodki zwi^kszai pobudzaja.ee apetyt. Sprz^t laboratory jny Sloj z doszlifowanym korkiem poj. 5000 ml, kolba okr^giodenna poj. 4000 ml, chlodnica zwrotna dl. 70 cm, zestaw do sag^szczania w prozn.i poj. kolby 1000 i 3000 ml, laznia wodna, termometr laboratory jny , lejek o 0 10 cm, lejek rozdzielezy poj. 500 ml, .krystalizator poj. 100 ml, kolumna chrornatograficzna na 500 g tlenku glinu, 10 kolbek stozkowych poj. 200 ml, zlewka poj. 400 ml,. s^.czek G 2 0 2 cm kolba s to zkowa prozniowa poj. 200^ ml, lodowka. Chemikalia i odczynniki 4500 ml metanolu, 2500 ml octanu etylu, 50 g bezwodnego siarczanu sodu, 1000 g tlenku glinu do chro-matografii, 2000 ml acetonu, 50 ml etanalu, 4 ml pirydyny, 20 ml bezwodnika kwasu octowego, 2000- ml benzenu,

16 Proces wyodre/bniania 1000 g swiezego, drobno poci^tego surowca zalac 2000 ml v»rza_cego metanolu v; kolbie okraglodennej i ogrzewac pod chiodnica zwrotna. na lazni wodnej o temperaturze 50 przez 15 min. Wyci^g metanolowy zlac do sioja, a pozostaiy surowiec jeszcze raz ekstrahowac na gora^co metanolem. Poia-czone roztwory metanolowe szybko zage.scic w. prozni na lazni wodnej, ktorej temperatura nie przekracza 50°, do ob j . 150 ml. Uzyskana. pozostaiosc wytrz^sacf 15 razy octanem etylu, bior^c kazdorazowo po 150 ml. Poia,czone roztwory octanowe osuszyc nad siarczanem sodu, przes^czyc i odparowacf w prozni na iazni wodnej (nie przekraczaj^c temp. 50°) do pbj. okoio 100 ml. Po ochlodzeniu wypada bezbarwny proszek, ktory nalezy zebrac na s^czku G 2 i przekrystalizowac z octanu etylu. Jezeli po odparowaniu octanu etylu wypadnie substancja mazista i zanieczyszczona, nalezy ja. oczyscic na kolumnie z .tlenkiem glinu, V^ tym celu surowa. pozostaiosc rozpuscic w minimalnej ilosci acetonu z dodatkiem kilku procent wody, kolumn^ napeinic tlenkiem glinu. rozprowadzonym w acetonie, na powierzchnie. naniesc rozpuszczon^ substancj^ i eluowac mieszanin^ acetonu i wodj7 w stos. 1 : 1 (stosunek nanoszonej substancji do tlenku glinu winien wynosio 1:500). Zbierac nalezy frakcje gorzkie. Poi^czone frakcje gorzkie odparowac na iazni wodnej pod zmniejszonym cisnieniem,nie przekraczajq,c temp, iazni 50 . Pozostaiosc przekrystalizowac z 50 etanolu, a naste.pnie z bezwodnego octanu etylu. Otrzymywanie czterooctanu gencjopikryny 1 g gencjopikryny rozpuscic w 4 ml pia^ydyny i zalac 20 ml bezwodnika kwasu octowego. Po dwudniowym staniu w temp, pokojowej zalac 200 ml wody i po 15 rain* zebrac na s^czku G 2 wytra.cony czterooctan. Substancjf t^ rozpuscic na s^czku w metanolu i odparowac uzyskany rozt\'6r do sucha. Celem dokiadniejszego oczyszczenia pozostaiosc rozpuscic w minimalnej ilosci benzenu,naniesc na kolumne z tlenkiem glinu i eluowac benzenem. Gorzkie eluaty benzenowe poi^czyc, rozpuszczalnik odparowac do sucha, a pozostaiosc przekrystalizowac z metanolu w temp. - 10°.

Jak dota-d brak j e s t danych tycz^cych zawartosci i wydajnosci gencjopikryny z lisci bobrka trdjlistnego. Metoda ta sprawdzana byia przy wyodr^bnianiu gencjopikryny z r o d z a j u Gentiana i Swertia. Pismiennictwo F.Korte, Chem.Ber., 87, 520 (1954) F.Korte, Chem.Ber., 88, 704 (1955)

C w i c z e n i e

4

V/yodr^bnianie asperulozydu z ziela Przytulii c z e p n e j Herba Galii aparini - Galium a-parine L., fanu Rubiaceae Y/aznie j sze zwi^zki t-ov;ar zy szq,ce Glikozydy kumarynowe, zwi^zki garbnikowe, zwi^zki gorzkie, kwasy organiczne. Roslina cbemicznie maio zbadana. Budowa i w^asciwpsci f i z y k o c h e m c z n e As^erulozyd jest glikozydem laktoncwym o nast^pu.j.^cej budowie: CH3-CO-C

Krystalizuje z etanolu w postaci bezbarwnych igiel o t,t, 131 - 132°. W roztworach wodnych skr^ca plaszczyzn? sw'iatla spolaryzowanego w lewo, wykazuj^c a.

= - 19B .

Rozpuszcza si§ w wodzie, metanolu, etanolu i acetonie,. Hie rozpuszcza sie. w eterze ria:Ftowym, eterze etylowym, ^enzenie i chloroformie. W wyniku kwasne.j hydrolizy asperulozyd rozczepia si-^ do glikozy oraz bezpostaciowego nietrwalego aglikonu.

18 Wiasciwosci farmakologiczne

1 zastosowanie

Dzialanie asperulozydu nie jest znane. Przypisuje jemu wlasciwosci antybiotyczne oraz zdolnosc rozpuszczania kamieni nerkowych. Surowiec stosowany jest w lecznictwie ludowym jako srodek w chorobach nerkowych. Sprzgt laboratoryjny Zlewka poj. 2000 ml, lejek Buchnera o 0 12 cm, kolba stozkowa prozniowa poj', 2000 ml, zestaw do zage.szczania w prozni, zlewka' poj. 100 ml. Chemikalia i odczynniki 100 ml 0, Tn kwasu solnego., arkusz bibuiy f iltracy jne j , 50 g w^glanu v^apnia, uniwersalny papierek wskaznikowy, 100 ml acetonu, 30 ml etanolu, 10 ml kv;asu octowego lodowatego, 0,2 g siarczanu rnj.eazi 5-wodnego, TO ml st^z. kwasu solnego. Proces wyodr^bniania 100 g sproszkowanego surowca zalac 100 ml 0,1n kwasu solnego i macerowac przez 15 rninat v. temperaturze pokojowej. Nast^pnie dodac 1500 ml wody i macerowac dalej w czasie 24 godsin. Po ukanczonej maceracji wycia^g wodny oddzielic od surowca na lejku Buchnera, a surowiec przemyc 200 ml wody. Uzyskany przesa.cz zoboj^tnic w^glanem wapnia do pH 7 i przesa_czy