WIJSGERIGE TEKSTEN EN STUDIES onder redactie van PROF. DR. C.
J.
DE VOGEL EN PROF. DR. K. KUYPERS
Uitgaven van de Filos
lacunan1 esse censeo
+
addit
(
)
omittit
(?)
(fortasse)
(!)
(sic !)
t
locus corruptus esse videtur
ARS EMMERANA
INTRODUCTIO
De ratione disserendi
Ratio disserendi duas habet partes: apodicticam et dialeticam. f. 45m Apodictica idem est quod demonstrativa: apodixis enim grece latine 5 dicitur demonstratio. De cuius officio nichil ad presens. De principiis dialetice
10
15
20
25
Circa principia vero dialetice primo hec occurrunt: quid si t dialetica, unde dicatur, et an ipsa sit ars, quid in ea doceatur. Dialetica est scientia disserendi probabiliter ad alterum. Disserere idem est quod disputare. Disseritur autem tum per se, tum ad alterum; per se a docente, ad alterum a disputante. Describitur etiam sic: dialetica est scientia discernendi verum a falso. Item si c : dialetica est ars dubitandi; ubi verbum 'dubitandi' dicatur prout dici t Aristotiles: "dubitare de singulis non est inutile "1 • Dicitur autem dia l etica a greco 'dia', quod est de vel duo latine, et 'loaos', quod est sermo; vel dicitur a 'dialoaiste', quod est disputare 2 • Quid docetur in dialetica? In omni arte docetur id quod faciendi ipsa est ars. Cum ergo dialetica sit scientia disserendi pro(ba)biliter ad alterum vel discernendi verum a falso vel ars dubitandi, manifestum est hec in ea do ceri. Ad qui d ipsa est ars? Omnis ars est ad id ut ex ea si t facile id quod faciendi ipsa est ars. Cuiuslibet enim artis finis facultas est operis. Artificiosa igitur facultas disserendi probabiliter ad alterum vel discernendi verum a falso vel ars dubitandi huius artis est utilitas. Et quoniam dialetice negotium circa disputationem versatur, videndum est quid sit disputatio, que et quot sint partes eius, que et quot disputationis species. titulus deest in nostro codice
Sanctus spiritus assi t no bis gracia E
14- aristo E
26 et 27
quod E 'Cfr. Catea. 7, Sb23-24.
2 Cfr. Summam Soph. El., p. 27311-12 ed. De Rijk.
148
ARS EMMERANA
De disputatione
f. 45rb
Disputatio est ratiocinativa in locutione clisceptatio. Et clicitur disputatio quasi de dil'ersis putatio. Disputationis autem tres sunt partes: positio, oppositio, responsio. Positio est extranea opinio alicuius notorum secundum philosophiam 1 ut positio Zenonis nichil moveri 2 , posi ti o Heracliti omnia moveri.3 5 Oppositio est ratiocinatio in locutione contra positionem inducta. Oppositionis tres sunt partes: propositio, (interrogatio) et conclusio. Responsio vero est oratio interrogationis redditiva, sicut interrogatio est oratio responsionis elicitiva. Responsionis tres su n t partes: concessio, contradictio, et prohibitio; concessio in veris, contrae! ictio IO in falsis, prohibitio in obscuris et nugatoriis et in multiplicibus. Disputationis quatuor sunt l species: demonstrativa, temptativa, dia!etica, sophistica. Demonstrativa disputatio est que fit ex principiis proposite discipline ad scientiam. Dialetica disputatio est que fit ex probabi!ibus ad fidem, a!teram co!ligens partem contradictionis. Tempta- 15 ti va est que fit ad experientiam ex his ( que) videntur respondenti. Sophistica est que fìt ex cis que videntur esse probabi!ia et non sunt. Sed de eis nichi! ad presens.
l
DE PROPOSITIONE
149
DE PROPOSITIONE
Sed quoniam circa inventionem et iudicium propositionum plurima fit attritio, de propositione est dicendum. Primo tamen de partibus eius, de nomine scilicet et verbo. Et ab hoc altiori est inchoandum, videlicet a sono.
De sono
5
10
Sonus ergo sic describitur: sonus est suum sensibile aurium ve! quod proprie auribus accidit. Sonus autem alius est vox, alius non-vox. Sonus non-vox ut strepitus pedum, fragor arborum. Sonus vox est id quod ab animali profertur naturalibus instrumentis formandi vocem informatum. Est autem hec divisio generis in species. Vox ita describitur1 : vox est percussio aeris per linguam que per quasdam partes gutturis, que artherie vocantur, egreditur et ab ore animalis profertur. Et est hec descriptio data per causam.
De voce
Vocum al ia est significativa, alia non significativa. Significat( iv)a est que aliquid significa t, ut 'homo', 'animai' et similia. Non-significat(iv)a est que nichil signitìcat, ut 'blictrix', 'sindiarsis'. ltem. Yocum significativarum alia est significativa ad placitum, ut sunt dictio et oratio, alia naturaliter. Naturaliter significativa que cum 20 signitìcet, nichil significat ex institutione, ut latratus canum iram ve! gaudium, et gemitus infirmorum dolorem significat naturaliter. Et quanwis nomina in '-vum' desinentia aptitudinem significent, hic tamen ponuntur pro clictionibus designanti bus actum, ut si c intelligas 'sign!ficativum' idest: sign!ficans. 25 ltem. Vocum signitìcativarum ad placitum alia est dictio, alia 15
l (sed . . . . . . circa) U 2 atricio E altercatio Grabmann 17 blictrix] coli. C.L.M. 4652, f. l 04r aliisque tractatibus sa ecu/i duodecimi blitiri (blityri) Boethius In Periherm. II, 5 14 et 547 plictrix E 22 aptitudinem ex aptidudinem E 1
Vide Boethium In Periherm. II, 4I8-zo ed. Meiser.
150
ARS EMMERANA
oratio. Dictio est simplex significativum vel consignificativum indicans vel coindicans mentis conceptum. De dictione
Dictionum alia nomen, alia verbum. Et est hec divisio sufficiens apud dialeticos. Comprehendunt enim sub 'nomine' pronomina, adverbia 5 f. 45va que subJici possunt; sub 'verbo' participia. Nam adverbia que subici non possunt, et prepositiones et interiectiones diciti Boetius non esse partes orationis sed colligamenta partium orationis. Unde et sincathegoreumata dicuntur quasi consignificantia. Et sunt huiusmodi vocum divisiones subiecti in accidentia. 10 De nomine
Est autem nomen vox significativa ad placitum sine tempore, cuius nulla pars extra significat. Dicunt quidam addendum esse 'finitum et rectum', sed non oportet. Si enim addatur, non erit convertibilis descriptio nominis prout hic 'nomen' accipitur. Nam quod dicit 2 Aristotiles: "'Catonis' et 'Catoni' non sunt nomina, sed casus nominum ", restringitur nominis appellatio ad rectum finiti nominis. Dicitur autem nomen nominativi casus. Infinitum vero dicitur quod constat ex negativa particula et quolibet nomine, ut 'non-lapis', 'non-homo'. Finitum autem dicitur cui non preponitur negativa particula. Nunc videndum est qui d operentur ea que in descriptione nominis sunt posita. Vox, ut dicitJ Boetius, est genus nominis; ideo in descriptione preordinatur. Significativa differentia est qua excluduntur voces non significative. Ad placitum differentia est qua excluduntur voces significative naturaliter. Per hoc quod additur 'sine tempore', excluditur verbum a nomine, quod significat sine tempore. Quamvis enim huiusmodi: 'momentum', 'dies' significent tempus, nullum tamen eorum significat cum tempore, quia tempus non est accidens nominis. Per hoc quod additur 'cuius nulla pars . . . . . . etc.', separatur ora ti o, cuius partes per se significant. Et ex hac descriptione patet quod nullum nomen est oratio, immo nulla dictio. 9 divissiones E I
De~ll.
3 De~ll.
16 aristo E
categ. I, 796D2-7. z De lnterpr. 2, 16a32-b1. categ. I, 794D9-10; Introd. ad ~Il. categ., 762D6-7.
15
20
25
30
I
151
DE PROPOSITIONE
Si obiciatur de his nominibus: 'respublica', 'iusiurandum', dicas sub hac forma vocis 'respublica', 'iusiurandum' duas concelare voces, quarum una est tantum dictio, alia tantum oratio. De verbo
Verbum est vox significativa ad placitum cum tempore, cuius nulla pars extra significat. 'Cum tempore' additur ad remotionem nominis, cuius natura est significare sine tempore. Et quoniam concedimus idem esse nomen et verbum, videbitur quod idem significet 'sine tempore' et 'eu m tempore'. Nam si aliquid est nomen, hoc significat sine tempo re, et IO (si) aliquid est verbum, illud significat cum tempore; ergo si aliquid est nomen et verbum, illud significat et sine tempore et cum tempore. Ad hoc dicas quod tam nominis quem verbi descriptio semi p lena est; in utraque namque apponendus est terminus 'alicuius', hoc modo: nomen est vox significativa alicuius etc.; verbum est vox significativa alicuius etc. 15 Nichil ergo prohibet eandem vocem esse significativum alicuius sine tempore, alicuius cum J tempore. f. Et nota quod (ut) in descriptione nominis non est apponendum 'finitum rectum', sic nec in descriptione verbi. Dicitur autem verbum rectum verbum presentis temporis; nam cuiuslibet alterius temporis 20 verbum obliquus verbi appellatur. Verbum vero infinitum dicitur verbum cum negativa particula, ut 'non-currit', 'non-legit'. 5
De oratione
Oratio est vox significativa ad placitum cuius aliqua pars extra significat. Non apponendum est 'sine vel cum tempore'; altero enim apposito 25 insufficiens erit descriptio. Orationum alia perfecta, alia imperfecta. Perfecta est qua sufficit uti ad colloquendum; imperfecta est qua non sufficit uti ad colloquendum. Perfecte orationis in angustissima divisione, ut diciti Boetius, quinque sunt species: interrogativa, imperativa, vocativa vel deprecativa, 30 optati va, enuntiativa. Interrogativa est ut: 'estne anima immortalis ?' ; imperativa est ut: 'stude exercitio' ; vocativa ve! deprecativa, ut 'a desto l his + [dictionibus] E 2 concelare] concedere E 6 additur + [et cum tempore] Ec 13 alicuius + [etc. verbum est] E 26 qua] que E suffìcit + [ad loquendum] E 27 qua] que E 1
Cfr. De syll. categ. I, 797Bllsqq.
+ additur E 7 tempore 19 alterius
+
[verbi} E
45vb
152
ARS EMMERANA
Deus'; optati va, ut 'utinam prcificiam in melius'; enuntiativa est ut 'Socrates currit'; que sive dicatur enuntiativa oratio sive enuntiatio, sive oratio significativa veri ve! falsi sive propositio, pro eodem habendum est.
De
p~·opositione
Est propositio oratio significans verum ve! falsum. Quelibet enim 5 propositio significat aliquod enuntiabile. Et sive dicatur enuntiabile sive significatum propositionis sive dictum sive verum sive falsum, pro eodem habeas 1 • Cuiuslibet vero enuntiabilis duplex est appellatio; una que sumitur a nominativo in accusativum et verbo (in) infinitivum ( ... 10 • • • ) 2 • Ut si queratur qui d significet hec propositio: 'Socrates est homo', responde quod Socrates sit homo ve! Socratem esse hominem.
De propositione catheaorica
Propositionum alia est cathegorica, alia ipotetica. Catheaorica eadem est que predicativa, que simplex propositio. Et dicitur cathegorica a 'catheaorizo, catheaorizas', quod est predico, -ca s. Predicativa vero dicitur a predicato termino. Simplex appellatur non ( quod) ca rea t parti bus, se d quia non habet propositionem partem sui principalem. Sunt enim due partes principales propositionis cathegorice: predicatus scilicet et subiectus terminus. Sunt et alie due, scilicet signum et copula. Subiectus est quo comperitur de qua ve! de quibus fiat senno; predicatus terminus est quo comperitur quid de qua dicatur. Signum est terminus quo discernitur quantitas propositionis; copula est verbum substantivum quo predicatus copulatur subiecto. Ut 'omnis homo est animai'. In hac enim proposi tione 'homo' est subiectus, 'animai' predicatus, 'omnis' signum, 'est' copula. Et nota quod nullum verbum preter substantivum potest esse copula. Non enim concedimus verbum vocativum esse copulam. Nec verbum substantivum semper est copula nisi quando ipsum est tertium adiacens, idest quando ponitur inter subiectum et predicatum, ut in propositione premissa. Verbum enim (substantivum) quando non est copula, ve! est predicatus ve! pars predicati; predicatus, ut 'aliquid est', pars predicati, ut 'aliquid est hicintus; hec enim tota ora ti o predicatur: 'est hicintus'. 20 alterum scilicet] sed E
r Cfr. C.L.M. 4652, f. 113v (p. 20Sr6_I7 huius editionis).
2 Cfr. infra, p. 2092s sqq.
15
20
25
30
l
DE PROPOSITIONE
!53
Qye habeant predicGJ·i ve! subici
5
10
15
20
25
Videndum autem est [ que habeant predicari tantum, que subici f. 46m et predicari, que nec predicari nec subici. Omnis obliquus substantivi nominis si ve pronominis primitivi su bici potest; non predicari preter vocativum: generaliter enim nullus obliquus predicatur. ltem. Adverbiorum quedam subiciuntur, quedam non; nulla predicantur. Omne adverbium loci, omne temporis, omne numeri subicitur, nisi interrogativum sit vel relativum. ltem. Tam prime quam secunde persone pronomen si ve in obliquo sive in recto subicitur tantum. Omne aliud pronomen primitivum in recto et subicitur et predicatur, nisi sit relativum tantum. ltem. Omne verbum indicativi modi predicatur tantum, nam nullius alterius modi verbum subici potest vel predicari preter infìnitivum, qui et subicitur et predicatur in vi nominis, ut 'legere est agere', et preter impersonalia passive vocis indicativi modi. In hac enim proposi tione: 'a me curritur' predicatur verbum impersonale. !te m. Omne nomen fìxum, sive proprium, sive appellativum, potest in recto subici et predicari. Item. Omne pronomen derivativum et omne participium neutri generis et predicatur et subicitur in recto. ltem. Nulla dictio adiectiva adiective retenta subici potest. Item. Nullum huiusmodi nominum: 'ambo', 'bini', 'singuli', 'terni' subicitur vel predicatur, quia quodlibet eorum adverbialem habet determinationem. ltem. Nullus comparativus, nullus superlativus, nullus vocativus subicitur ve! predicatur, sicut nec aliquod nomen ve! adverbium interrogativum. ltem. Signorum aliquocl subicitur tantum, ut 'nichil', aliquod et predicatu1· et subicitur, ut 'aliquid', 'quilibet', aliquod nec predicatur nec subicitur, ut 'omne', 'neuter', 'nullus', 'aliquod'. Ite m. Quando( que) predicatur d ictio de dictione, ut 'Socrates wrrit', quandoque ora ti o de oratione, ut 'animai rationale est substantia animata', quandoque d ictio de oratione, ut 'res alba est candida', quandoque econverso.
30
De divisione cathegoricamm
Post hec sciendum quod cathegoricarum propositiOnum duplex est divisio: una secundum qualitatem, alia secundum quantitatem. Secundum qualitatem hec: affirmativa vel negativa: querenti enim: 'qualis est propositi o?' respondemus: C!ffirmativa ve l negativa. Secunclum 35 quantitatem hec: propositionum alia est universalis, alia particularis, alia in(de)fìnita, alia singularis. Querenti enim quanta sit propositio, 22 sicud( !) E
!54
f. 46rb
ARS EMMERANA
respondemus universalis vel particularis vel indiflnita vel singularis. Universalis est illa in qua subicitur aliquod commune cum signo universali ve! signum universale per se, ut 'omnis homo est animai', 'quidlibet existit'. Particularis est in qua subicitur aliquod commune cum signo parti eu lari ve l l signum particulare per se, ut 'quidam homo est animai', 'aliquid existit'. Indefinita est in qua subicitur communis terminus si ne signo, ut 'homo est animai'. Singularis est in qua subicitur proprium nomen ve! aliquid lo co proprii nominis, ut 'Socrates legit', 'hic homo disputat'. De signis
Quoniam ex signis propositionum quantitas discernitur, sciendum est signorum aliud universale, aliud particulare, aliud affirmativum, aliud negativum. Universalia affirmativa signa su n t hec: 'omnis', 'quilibet', 'quisquis', 'quicumque', 'uterque', 'semper', 'cotidie', 'ubique', et similia. Universalia negativa signa su n t hec: 'nullus', 'neuter', 'nichil', 'nemo', 'numquam', 'nusquam', 'omnis non', 'uterque non', et sin1ilia. Particularia affirmativa sunt huiusmodi: 'quidam', 'aliquis', 'unus', 'alter', 'ali quando', 'alicubi', 'quandoque'. Particularia negativa sunt huiusmodi: 'aliquis non', 'alter non', 'non omnis', 'non quilibet', et similia, in quibus negat(iv)a particula postponitur particulari affirmativo ve! preponitur universali affirmativo. Que autem signa quibus equipolleant alibi 1 ostenditur. ltem. Sol et queri de quantitate huiusmodi propositionum: 'omnis homo et quidam asi nus currunt', 'quoddam rudi bile et omne risi bile sunt'. Nulla enim videtur ratio quare magis particulares quam universales dici debeant. Dicunt tamen quidam illas esse universales in quibus universale premittitur signum, et illas particulares in quibus particulare. Nos dicimus huiusmodi propositones esse mixtas nec esse alicuius quantitatis.z Similiter iudicandum est de huiusmodi: 'totus lapis est substantia', 'solus Socrates est Socrates'. Queritur etiam de huiusmodi: 'Sophronici .filius currit', 'Socrates ve! Plato disputat'. Videntur enim esse in( de) finite, quia in eis subicitur terminus communis sine signo. Priorem dicimus indefinitam, sive genitivus preponatur nominativo si ve postponatur; ita dico: si oratio subiciatur; et equipollet buie parti eu lari: 'quidam Sophronici .filius currit'. r
in nostro tractatu talis expositio non invenitur.
z Conferas Ars Melidt~na quae vocatur; vide supra cap. IX, p. 326.
5
IO
15
20
25
30
35
l
155
DE PROPOSITIONE
Nam si obliquus intelligatur subici, singularem. Istam: 'Socrates vel Plato ( disputat)' dicimus esse mixtam. Item. Ambigitur de istis: 'rerum quelibet est homo', 'animalium quodlibet est asinus'. Videntur non esse universales, cum in eis subiciatur 5 commune cum signo universali. Dicimus tamen esse indefinitas, si genitivus preponatur signo. Et equipolle(n)t istis particularibus: 'quarundam rerum quelibet est homo', 'quorumdam animalium quodlibet est asinus'. Si vero preponatur signum universale, sunt universales. Et de similibus simile iudicium. De propositionibus participantibus
10
Rursum. Cathegoricarum propositionum alie participant aliquo termino, alie nullo. Item. Participantium aliquo termino alie participant altero tantum, alie utroque. Altero tantum participant iste: 'homo est animai', 'quidam homo est'. Utroque termino
15
Item. Participantium (utroque termino) alie participant ad eundem ordinem, ut premissum est, alie ad ordinis commutationem, ut 'quidam homo est animai', 'quoddam animai est homo'. Ad eundem ordinem
De participantibus ad eundem ordinem prius dicendum est. f. 46va Earum itaque alie sunt contrarie, alie subcontrarie, alie subalterne, alie contradictorie. Contrarie sunt universales diverse qualitatis, eiusdem subiecti et eiusdem predicati, ut 'quilibet homo est al bus' - 'nullus homo est al bus'. Subcontrarie sunt particulares diverse qualitatis eiusdem 25 subiecti et eiusdem predicati, ut 'quidam homo est al bus' 'quidam homo non est albus'. Subalterne sunt universalis et particularis eiusdem qualitatis eius(dem) subiecti et eiusdem predicati, ut 'quilibet homu est animai'' quidam homo est animai' ; item: 'nullus homo est animai' - 'quidam homo non est animai'. Contradictorie sunt diverse qualitatis et diverse quantita30 tis eiusdem subiecti et eiusdem predicati, ut 'quilibet homo est animai'' quidam homo non est animai' ; i te m: 'nullus homo est animai' - 'quidam homo est animai'. Quas in subie(c)ta figura discernesi : 20
l obliqus E
12 participancipancium( !) E l
1
in imo marsine:
+
FIGURA manus recentior II
ALA MAE LIN ENO LAN MAE LIN LER IMO. MAM AME MIR
III
ARO.
32 discernes E
LAN MAR ILI LIN RAR ENO.
156
ARS EMMERANA AL
ME 'omnis homo est anJmal'
'guidam homo est anima\'
subcontrariE'
'guidam homo non
Nl
est animai' RO
Dicuntur etiam contradictorie singulares diverse qualitatis 5 eiusdem subiecti et eiusdem predicati, ut 'Socrates est homo' - 'Socrates non est homo', 'Plato est anima!' - 'Plato non est anima!'.
De natura singularum propositionum
Natura, inquam, contrariarum talis est ut si una est vera, altera est falsa, sed non convertitur, quia ambe inveni(un)tur fàlse tam in contingenti guam in naturali; in contingenti ut: 'quilibet homo est a/bus' 'nullus homo est albus'; in naturali ut 'quilibetjènix est animal-nullusfenix est anima!'. In remota vero materia neque similiter vere neque fàlse possunt inveniri. Et quod de propositionibus dico, de dictis earum intellige. Ut si verum est quemlibet hominem esse, falsum est nullum esse; sed non convertitur. Natura subcontrariarum talis (est) quod si una falsa, altera est vera, sed non convertitur, quia tam in contingenti materia guam in naturali ambe inveniuntur vere. Ut 'qui da m jènix est anima!' - 'qui da m jènix non est anima!', 'quidam homo est a/bus' - 'quidam homo non est a/bus'. Et hoc de dictis intellige. Natura subalternarum est quod si universalis est vera, particularis est vera, sed non convertitur; et si particularis est falsa, universalis est falsa, sed non convertitur. Hoc similiter est intelligendum de enuntiabilibus. Natura contradictoriarum est quod si una est vera, altera est falsa, et econverso. Et hoc de enuntiabilibus 1 •
IO
15
20
25
Ad ordinis commutationem
Nunc de participantibus utroque termino ad ordinis commutationem est dicendum. 30 l AL
ME manus recentior
' se. intelligendum est.
4 Nl
RO manus recentior
DE PROPOSITIONE
157
De conversionibus
Eorum triplex est conversio: simplex, per acciclens, per contrapositionem. Simplex conversio est quando de predica!to fit subiectum et f. +6vb econverso eadem mane(n)te qualitate propositionis. Et convertuntur 5 simpliciter particularis affirmativa et universalis negativa hoc modo: 'quidam homo est animai; ergo quoddam animai est homo'; 'nullus lapis est homo; ergo nullus homo est lapis'. Regula: si vera est propos1t1o que convertitur simpliciter, vera est sua conversa, et si falsa est, falsa. Convertitur etiam universalis affirmativa, ut dicit 1 Boetius, tantum in paribus terminis, ut 'omnis homo est risi bile'; ergo omne risi bile est homo'. Conversio vero per accidens est quando eadem manente qualitate et mutata quantitate de predicato fit subiectum, et econverso. Et convertuntur per accidens universalis affirmativa et universalis negativa, hoc 15 modo: 'omnis homo est animai; ergo quoddam animai est homo'; 'mdlus lapis est animai; ergo quoddam animai non est lapis'. Regula:
10
si vera est universalis que convertitur per accidens, vera est particularis eius conversa. Conversio autem per contrapositiOnem est quando eadem manente qualitate et quantitate propositionis transpositi termini variantur per infinitum. Convertuntur per contrapositionem universalis affirmativa et particularis negativa hoc modo: 'omnis homo est animai; ergo omne non animai est non homo'; i te m: 'qui da m homo non est lapis; ergo quidam non 25 lapis non est non-homo'. Et sciendum quod quotiens negativa particula(ris) convertitur per contrapositionem, argumentatio est falsa, nisi intelligatur cum constantiaz, quia antecedens potest esse verum sine conseguenti. 20
De conversionis impedimentis 30
Hoc etiam notandum est quod sunt sophistici termini quibus propositionum impeditur conversio. T ales sunt: 'solum', 'tantum', 'preter', 21 transpositi[ transponi f: 1 Desy/1. categ. l, 805B1-5 et Introd. adsy/1. categ., 786B7-13. Videas Petri Abaelardi Dialecticam, p. 2101 sqq.; 3258; 3+733; 37l34sqq.; 4003o_ +06zs ed. De Rijk.
2
158
ARS EMMERANA
'nisi'. Unde hec propositi o non convertitur: 'aliquid est unum solum', 'aliquid est tantum anima l', 'aliquid preter Socratem est homo'.
Item. Dissimilis acceptio terminorum impedit propositionum conversionem, quando scilicet aliter tenetur terminus in predicato, aliter in subiecto. Linde huiusmodi propositiones non convertuntur: 5 'quoddam entimema est verum'; 'quoddam mancipium est bonum'; 'quedam propositio est simplex', nisi tales propositiones dicantur multiplices. Si enim substantive intelligantur hec nomina: 'verum', 'album' 1 , 'simplex', nichil prohibet huiusmodi propositiones converti. Item. Nulla propositio convertitur in qua predicatur terminus 10 qui su bici non potest. Linde huiusmodi propositiones non convertuntur: 'Socrates est al bus', 'Plato disputa t', quia, ut dictum estz, adiectivum nomen adiective retentum su bici non potest. Est tamen locus a simplici conversa in huiusmodi argumcntationibus: 'Socrates est al bus; ergo albus est Socra15 tes' ; 'Plato disputat; ergo disputans est Plato'. Item. Nulla propositio de preterito et de futuro in qua nomen adiectivum ve! adiectivam habens significationem, converti potest. Linde huiusmodi propositiones non convertuntur: 'quoddam album juit Socrates', 'qui da m senex Juit puer'.
De propositione ipothetica
20
Post hec de ipothetica propositione est dicendum. Que sive dicatur composita propositio sive ipothetica, pro eodem habendum est. f. 4-?ra Et dicitur ipothetica quasi conditionalis; ipothesis enim grece conditio dicitur latine. Vel dicitur ipothetica ab 'ipos', quod est sub, et 'thesis', quod est positio; et dicitur ipothetica quasi subpositiva, eoquod una propositi o 25 subponitur alii, vel una oratio. Composita vero videtur non quia habet partes, sed quia habet propositionem partem sui principalem. Omnis enim ipothetica propositio duas habet partes, antecedentem scilicet propositionem et consequentem, ve! aliquid lo co huius ve! illius; ut 'si Socrates est homo, Socrates 30 est animai', hic antecedens est hec: 'Socrates est homo', consequens: 'Socrates est anima l'.
De septem speciebus ipotheticarum
Sunt autem
ipotheticarum
' e.g. 'hic monachus est al/m m' -
propositionum
'quoddam album est hic monaclws'.
septem 2
species:
p. 153IB·I9.
I
5
IO
l5
20
DE PROPOSITIONE
159
conditionalis, localis, causalis, temporalis, copulativa vel coniuncta, disiuncta, adiuncta. Conùitionalis est cuius antecedenti preponitur hec coniunctio 'si', ut 'si tu curris, tu moveris'. Temporalis est in qua adverbium (temporis) ponitur, ut 'dum Socrates currit, Plato movetur'. Causalis est in qua causalis ponitur coniunctio ut 'quoniam Tullius est homo, Tullius est risibile'. Localis est in qua adverbium ponitur loci, ut 'tu sedes ubi ego sto'. Copulativa est, vel coniuncta, in qua per copulativam coniunctionem consequens copulatur antecedenti, ut 'Socrates est homo (et) Brunellus est asinus'. Disiuncta est in qua per disiunctivam consequens copulatur antecedenti, ut 'aliquid currit vel nichil movetur'. Adiuncta est in qua ponitur adiunctionis nota, verbi grati a: 'Magister legit ut discipulus prcificiat'. Et nota quod in conditionali dicitur antecedens illa cui preponitur 'si'; in causali illa cui preponitur causalis coniunctio quocumque ordine proferantur partes. In adiuncta illa est consequens cui preponitur adiunctionis nota. In aliis omnibus ordo attenditur prolationis. Illa enim est antecedens que prius profertur et illa consequens que posterius profertur. Et sunt queùam propositiones de coniuncto vel disiuncto subiecto si ve predicato, que minus peritis videbuntur ipothetice. Verbi gratia: 'et Socrates et Plato est animai'; 'Socrates et legit et disputat'; 'homo vel margarita est lapis'; 'tu es vel non es homo'. Omnes huiusmodi sunt cathegorice. Et est talis differentia istarum ad ipotheticas quia nulla istarum habet propositionem partem sui principalem. De propositionibus inplicitis
Sed dubitatur de huiusmodi propositionibus, que inplicite appellantur: 'Marcus est id quod est T ullius'; 'homo est id quod est animai' ; 'tantus homo est Socrates quantus homo est Plato'. Non enim magis l est ratio f. 47rb quare locales potius dicantur ipothetice quam aliqua istarum. Dicunt quidam huiusmoùi propositiones ipotheticas, quidam 30 cathegoricas. Ego nec approbo nec inprobo. Tutius tamen est ut dicantur ipothetice quam cathegorice. Sed queretur sub qua specie ipotheticarum contineantur. Ad hoc dici potest quod predicta divisi o ipotheticarum non est sufficiens. Sunt enim quedam ipothetice que ficto vocabulo quantitative propositiones dici possunt, ut 'tantus est Socrates quantus Plato'; 35 quedam assimilative, ut 'talis homo est Marcus qualis Tullius'; quedam
25
l coniuncta ex coniunctiva E
p. 160' mercurius E
7 coniunctiva E
9 disiunctiva E
26 Marcus] col/.
160
ARS EMMERANA
substantive, ut 'id quod est Marcus est Tullius'. huiusmocli ipothetice dici clebeant.
si tamen propositiones
De ipotheticis simplicibus
ltem. lpotheticarum alia est simplex, alia composita. Simplex dicitur que nullam propositionem habet partem sui (nisi) cathegoricam; 5 composita dicitur que habet ipotheticam partem sui. Et de simplicibus ipotheticis satis dictum est.
De ipotheticis compositis
Compositarum vero alia constat ex cathegorica antecedente et ipothetica (con)sequente, ut 'si Socrates est homo, Socrates est animai et 10 ipse est sanus'. Alia constat ex ipothetica antecedente et cathegorica ( con)sequente, ut 'si Socrates est homo et i p se est animai, Socrates est substantia'. Alia constat ex duabus ipotheticis, ut 'si Marcus currit et ipse est a/bus, Tul/ius movetur et ipse est coloratus'. !te m. Cum tres sin t partes oppositionis 1 , de una dictum est, id est 15 de propositione. Restat dicere de interrogatione et conclusione.
16 propositione] opposicione E 1
vide supra, p. 1487.
II
Il
DE INTERROGATIONE SIVE QUESTIONE
161
DE INTERROGATIONE SJVE QUESTIONE
Est autem interrogatio oratio responsionis elicitiva. Et sive dicatur interrogatio vel questio sive problema, idem est. Dicitur tamen interdum problema quecumque dubita(bi)lis questio. Unde quest:io sic describitur a Boetio: questio est propositio ducta in dubietatem et in 5 ambiguitatem 1 • De divisione questionum
10
Questionum alia disciplinalis, alia dialetica. Disciplinalis est in qua ponitur ali qua huiusmodi dictionum: 'qui d', 'quale', 'quantum' et similium. Ut: 'quid est homo?', 'quale est animai?', 'quantum est pondus?' Dialetica questio est ad guam est respondere 'sic' vel 'non', ut 'estne mundus eternus? ' De divisione dialeticamm questionum
Dialeticarum autem questionum alia est simplex, alia est composita.2 Simplex eadem est que cathegorica; composita eadem que ipothe15 tica. Simplex est que descendit a cathegorica propositione,J quasi queritur, ut dicit4 Boetius, an predicatus inhereat subiecto, ut in predicto exemplo. Composita questio est que descendit ab ipothetica propositiones, ut 'utrum Marcus est homo, si Tullius est risibi/e'.
De simplicibus questionibus sive problematibus 20
Simplicium autem questionum sive problematum quatuor sunt genera6: de genere, de accidente, de proprio, de diffinitione. De genere fit l questio quotiens queritur de aliquo an ipsum sit genus propositi, f. 47va ut 'utrum anima! est genus?' 22 quonciens( !) E planete E
propositi] proponi (? ve/ proposicioni) si c saepius E genus
De top. d!lf. l, 1174 B 13-15. Cfr. Boethium, De top. d!lf. l, 1176 D 13-1177 A l. JCfr.ibid., 1177A1sqq. 4/bid., 117787-8. s lbid., 1177 A 7-9. 6 Cfr. Arist., Topica I 4, 101 b 17sqq. I
2
+ est
162
ARS EMMERANA
Illa etiam dicitur de genere in qua aliquod substantiale et communius predicatur vel removetur, ut utrum piante sin t rationalia. De accidente questio est qua queritur utrum propositum accidat proposito ut utrum albedo accidat ciano. Illa (etiam dicitur) de accidente que descendit a propositione in qua predicatur vel removetur communius 5 et accidentale, ut utrum cia nus est al bus?' De proprio est questio in qua queritur utrum propositum (pro)prium sit propositi, ut 'utrum (pro)prium est aeris spirando duci?', vel 'utrum proprium est substantie esse susceptibilem contrariorum ?' Illa etiam dicitur de proprio que descendit a propositione in qua predicatur vel 10 removetur accidentale et convertibile, ut 'utrum homo est animai mansuetum natura?'. De diffinitione questio est qua queritur utrum propositum sit propositi diffinitio, ut utrum animai rationale mortale sit dijftnitio hominis. Illa etiam questio est de diffinitione que descendit a proposi tione in qua 15 predicatur vel removetur diffinitio, ut 'utrum omnis albedo est color disareaativus ViSUs?'I Et hec de questione.
7 queritur] predicatur E
8 ve!] ut E
z Cfr. Arist., Topi ca III 5, 119 a 31.
III DE CONCLUSIONE
III
163
DE CONCLUSIONE
Conclusio vero est extrema pars argumentationis cui illativa preponitur coniunctio. Et describitur1 a Boetio sic: conclusio est argumento vel argumentis approbata propositio. Conclusionum alia est probabilis, alia inprobabilis, alia neutra. 5 Probabilis est cui sponte a(c)quiescit animus auditoris. lnprobabilis est que aliquod inopinabile pretendit nec ullam habet veri similitudinem. Nec probabilis nec inprobabilis est illa conclusio que partim veri similitudinem, partim inpro(ba)bilitatem pretendit. De argumentatione 10
Argumentatio est argumenti per orationem explicatio. Quelibet enim argumentatio explicat argumentum, sed nulla significat, sicut econverso conditionalis propositio argumentum significat, sed non explicat. De eius speciebus
Argumentationum quatuor sunt species: sillogismus, entimema, 15 exemplum, inductio. De sillogismo in sequentibus dicetur 2 • Entimema
est argumentatio in qua unum infertur ex uno vel tamquam ex uno, ut 'mundus Jactus est; ergo habuit originem'. Inductio est argumentatio in qua fit progressio a particularibus ad universale vel comparticulare, ubi 'particulare' non particularem intelligas propositionem, sed minus 20 commune aliquod, hoc modo: 'et iste homo est qui unus solus homo est et ille, et tertius, et quartus, et sic de ceteris ergo quilibet homo est qui unus solus homo est; generaliter: 25 omne caput habet quod unum salurn caput habet'. A particularibus ad particulare fit progressio hoc modo : 'et in navi regenda et in civitate et alia re eligendus est rector non sorte sed arte f. 47vb ergo et in scolis l regendis'. 1
Cfr. De top. d!lf. I, 1174C l.
2 pp. 16523 sqq.
164
ARS EMMERANA
Sed hec secunda species inductionis probabilis tantum, non necessaria. Exemplum est argumentatio in qua fìt progressio ab uno simili ad aliud simile, hoc modo: 'iste dignus est suspendio qui a perpetravi t Jurtum 5 ergo ille si mi/iter propter simile'. Sed hec argumentatio non habet locum in dialetica, quia vim (non) habet necessitatis; utilis tamen est in persuasionibus. Et (nota) quod omnis argumentatio est aut necessaria aut improbabilis, sicut quelibet conditionalis aut necessaria est aut impossibilis; similiter omne argu- 10 mentum aut necessarium est aut impossibile.
De argumento
Est autem argumentum ratio rei dubie faciens fìdem, idest factiva fìdei. Propter hanc descriptionem dicunt nonnulli ex nostris (non) fieri argumentum nisi probetur dubium ve! quasi dubium. Quod (si) enim verum est, perit omnis demonstratio, pereunt omnes demonstrativi sillogismi, qui ex per se notis et indemonstrabilibus maximas colligunt propositiones. De argumento apud diversos diverse sunt sententie. Quidam enim dicunt propositionem premissam in argumentatione, quidam dictum propositionis premisse, quidam dictum generalis ipothetice. Sunt autem generales ipothetice ille propositiones quas diciti Apuleius adeo genera! es vel universales ut de qualibet sint vere aut de nullo, ut 'si aliquid est homo, ipsum est animai' ; huius enim propositionis ad quoslibet translata terminos eadem est necessitas; et ideo generalis appellatur. Nos vero dicimus argumentum esse dictum conditionalis ipothetice transformate ab argumentatione. A qualibet enim argumentatione transformari potest conditionalis propositio, sicut a qualibet conditionali su mi potest argumentatio. Verbo grati a: 'celum est rotundum ergo celum est volubile' ; ab hac argumentatione transformari potest ~onditionalis hec: 'si celum est rotundum, celum est volubile' ; et huius conditionalis dictum est: si celum est rotundum celum esse volubile. Hoc ergo est argumentum quod explicatur predicta argumentatione, 9 est aut ex aut est E t
erra t auctor noster.
33 rotundum] volubile E volubile] rotundum E
15
20
25
30
35
III
DE CONCLUSIONE
165
hocest quod dicitur argumentationis conclusione. Qualibet enim conclusione aliud dicitur aliud infertur: infertur significa tu m conclusionis, dicitur argumentum quod argumentatione explicatur. Et de similibus simile iudicium.
De eius speciebus
5
Argumentorum aliud est necessarium tantum, aliud probabile tantum, aliud necessarium et probabile, aliud nec necessarium nec probabile. Necessarium est tantum, ut 'luna interponitur dìametraliter IO ergo sol patitur eclipsim'; tantum probabile est hoc: 'alì qua est mater huius illa diligit eundem'; probabile et necessarium huiusmodi est: 15 'mundus jàctus est ergo habuìt orìginem'; nec probabile nec necessarium est illud quod argumenti nomine consentiendum non est; quale est huiusmodi: 'Diogenes non perdìdit cornua 20 ergo habet cornua'. Et de his hactenus.
De sillogismo
Quoniam inter species argumentationis sillogismus violentior et f. 48ra efficacior est ad contradicentes, ut diciti Aristotiles, ideo de sillogismo 25 dicendum est. Sillogismus est oratio in qua quibusdam positis aliud ab his que posita sunt ex necessitate acciditz. Sillogismorum autem alius est cathegoricus, alius ipoteticus. Ipoteticus est qui constat ex ipotetica proposi tione, ut: 30 'si Socrates est homo, Socrates est animai sed Socrates est homo ergo Socrates est animai'. l dicitur] est diciturE 1
locum invenire non potui.
z Vide Arist., Topica l l, l OOa 25-26.
166
ARS EMMERANA
De sillogismo cathegorico
Cathegoricus est qui constat tantum ex cathegoricis propositionibus, ut 'omnis homo est animai omne risibiie est homo ergo omne risibiie est animai'.
5
Constat autem cathegoricus ex tribus terminis et duabus propositionibus que premittuntur conclusioni. Quarum una dicitur maior propositio, scilicet illa que premittitur; reliqua minor, que eadem est que assumptio. Et ad hoc ut fiat cathegoricus sillogismus, duo sunt necessaria, 10 scilicet modus et figura. Modus disposi ti o propositionum est in sillogismo, figura dispositio terminorum in duabus propositionibus. Aut enim id quod subicitur in prima, predicatur in secunda, et tunc dicitur prima figura; aut idem predicatur h in c in de et diversa subiciuntur, et tunc dicitur secunda figura; aut idem subicitur hinc inde et diversa predicantur 15 et tunc dicitur tertia figura. Et designantur tres termini tri bus appellationibus: unus appellatur medius terminus, alter maior extremitas, tertius minor. In qualibet figura medius terminus est qui communis est propositioni et assumptioni; maior extremitas est qui ponitur cum medio termino in maiori proposi- 20 tione; minor extremitas est qui ponitur cum me( dio) in minori propositione. Ut in hoc patet exemplo : 'omnis homo est animai et omne risibiie est homo ergo omne risibiie est animai' ;
25
'homo' enim medius terminus est, 'animai' maior extremitas, 'risibiie' minor.
De prima figura
Et nota quod in prima figura sillogizatur tum universalis, tum particularis, tum affirmativa tum negativa; in secunda tantum negativa, 30 tum universalis tum particularis; in tertia vero tantum particularis, tum affirmativa tum negativa. Item. In prima figura, cum sint novem modi, in primis quatuor semper concludenda est maior extremitas de minori, sicut et in omnibus l O assumei o E
21 minor ex mai or E ponuntur E
29 silogiscatur (l) si c saepius E
III
DE CONCLUSIONE
167
modis secunde et tertie figure; in sequentibus vero quinque semper minor de maiori. Item. Si altera premissarum fuerit particularis, conclusio erit particularis; hoc non convertitur. Item. Si altera premissarum fuerit 5 negativa, conclusio est negativa, et econverso. Dicitur autem prima figura prima dispositio tenninorum, quia ab ea formatur l secunda et tertia figura; conversa enim maiori proposi tione f. 48rb erit secunda figura, et conversa minori erit tertia. Vel ideo dicitur prima figura quia in ea sillogizatur omne genus pro(b)lematum, vel ideo quia 10 in eius primos modos quatuor omnes alii reducuntur vel ab eis fonnantur. Habet ergo prima figura novem modos. Quorum primus ex universalibus affirmativis colligit universalem affirmativam, ut 'omnis homo est animai omne risibile est homo ergo omne risi bile est animai'. 15 Regula talis : si aliquid predicatur de aliquo et primum subiectum predicatur de secundo, primum predicatum predicatur de secundo subiecto, et hoc universaliter. Secundus prime ex omnibus universalibus constat mediam habens affirmativam, ut 'nullus homo est asi nus omne risibile est homo ergo nullum risi bile est asinus'. 25 Regula talis :
20
si primum removetur a medio universaliter et medium predicatur de postremo universaliter, primum removebitur universaliter. Tertius consta t ex omnibus affirmativis primam habens universalem 30 et duas particulares, ut
'omnis homo est anima l 'quoddam risi bile est homo ergo quoddam risi bile est animai'.
Regula talis: si primum predicatur de medio universaliter et medium de postremo particulariter, primum de postremo predicabitur particulariter.
35
8 minori
ex
maiori E
35 primum [removetur a medio] E
168
ARS EMMERANA
Quartus constat ex universali negativa et particulari affirmativa particularem colligens negativam, ut: 'nullus homo est lapis quoddam risibiie est homo 5 ergo quoddam risibiie non est lapis'. Regula talis : si primum removetur a medio universaliter et primum predicatur de postremo particulariter, primum a postremo removebitur particulariter. Et sciendum quod isti quatuor primi modi prime figure dicuntur 10 sillogismi perfecti et sillogismi extremitatum. Sillogismi perfecti dicuntur quia in eos omnes alii reducuntur vel ab eis formantur. Sillogismi extremitatum dicuntur quia in eis maior extremitas concluditur de minori. Quintus formatura primo conversa conclusione per accidens, ut: 15 'omnis homo est animai omne rìsibile est homo ergo quoddam animai est risibiie'. Regula: Si primum predicatur de medio universaliter et 20 medium de postremo universaliter, postremum de primo predicabitur particulariter et affirmative. Sextus formatur a secundo conversa conclusione simpliciter, ut hic:
f. 4Sva
ergo
J
'nullus homo est asi nus omne risibile est homo nullus asi nus est risi bile'.
25
Regula: si p r i m u m re m o v e tu r a m e d i o un i v e r sa l iter e t m ed i u m predica tu r d e p o stremo un i v e r sa l iter, p o s tre- 30 mum removetur a primo universaliter. Septimus formatur a tertio conversa simpliciter conclusione, ut: 'omnis homo est animai quoddam rìsibile est homo 35 ergo quoddam animai est risi bile'. 8 primum [r] E
15 conversa bis in E
lli
DE CONCLUSIONE
169
Regula: si primum predicatur de medio universaliter et medium de postremo particulariter, postremum de primo predicatur particulariter. 5
10
Octavus ex universali affìrmativa et universali negativa particularem colligit negativam, ut 'omnis homo est animai et nullus lapis est homo ergo quoddam animai non est lapis'. Regula: si primum predicatur de medio universaliter et m ed i um remo ve tu r a postremo uni ve rsal iter, postremum a primo removebitur particulariter. Et reducitur in quartum mutato ordine propositionum universali negativa
15 simpliciter et universali affìrmativa conversa per accidens, hoc modo:
'nullus homo est lapis et quoddam animai est homo ergo quoddam anima l non est lapis'. Nonus constat ex particulari affìrmativa et universali negativa 20 particularem colligens negativam, ut 'qui da m homo est risi bile et nullus asinus est homo ergo quoddam risi bile non est asi nus'. (Regula: 25
si primum predicatur de medio particulariter et m e d i u m re m o v e tu r a p o stremo un i v e r sa l iter, p o stremum a primo removebitur particulariter).
Et reducitur similiter in quartum mutato ordine propositionum, hocest facta de propositione assumptione et de assumptione propositione 30 utraque conversa simpliciter et manente conclusione, hoc modo: 'nullus homo est asi nus et quoddam risibi/e est homo ergo quoddam risi bile est asinus'.
29 prius assucione E
170
ARS EMMERANA
De secunda figura
Sequitur de secunda figura. In secunda autem figura tantum quatuor modis sillogizatur. Primus autem modus constat tantum ex universalibus tantum mediam habens affirmativam, ut hic: 'nullus lapis est homo 5 et omne risibile est homo ergo nullum risi bile est lapis'. Regula: si medium removetur a primo universaliter et idem predicatur de postremo universaliter, primum a 10 postremo removetur universaliter. Et reducitur iste in secundum prime conversa maiori propositione simpliciter. Secundus secunde similiter tantum ex universalibus constat tantum primam habens affirmativam, ut 15 'omnis homo est animai nullus lapis est animai ergo nullus lapis est homo'. Regula: si medium pred icatu r de primo universali ter et idem 20 removetur a postremo universaliter, primum a postremo removetur universaliter. Et reducitur iste in secundum prime duplici facta conversione ordine transposito, assumptione (et) conclusione conversa simpliciter, hoc modo: 25 'nullum animai est lapis et omnis homo est animai ergo nullus homo (est) lapis'. Tertius secunde constat ex universali negativa et particulari affirmativa particularem colligens negativam, ut 30 'nullus asinus est homo et quoddam risibile est homo ergo quoddam risi bile non est asinus'. Regula: si medium removetur a primo universaliter et 35 id(em) predicatur de postremo particulariter, primum a postremo removetur particulariter.
III
DE CONCLUSIONE
171
Et reducitur in quartum prime conversa maiori propositione simpliciter, hoc modo: 'nullus homo est asi nus et quoddam risibile est homo 5 ergo quoddam risibile non est asinus'. Quartus secunde constat ex universali affirmativa et particulari negativa particularem colligens negativam, ut 'omnis homo est risi bile et quoddam animai non est risibile IO ergo quoddam animai non est homo'. Regula: si medium predicatur de primo universaliter et idem removetur a postremo particulariter, primum a postremo removetur particulariter.
l prime figure, hoc f. 48vb modo: maneat prima propositi o et assumatur contradictoria conclusionis, et inferatur contradictoria assumptionis.
15 Et probatur per impossibile per primum modum
De tertia figura
Tertia figura habet sex modos, in quibus omnibus conclusio est 20 particularis. Primus modus constat ex duabus universalibus affirmativis
particularem colligens affirmativam. Verbi gratia: 'omnis homo est animai et omnis homo est substantia ergo quedam substantia est animai'. 25 Regula talis: si aliquorum alterum predicatur de aliquo universali te r quorum al te rum pred icatur de eodem uni versaliter, alterum (de altero) predicatur particulariter. Et reducitur in tertium prime minori conversa proposi tione simpliciter. 30 Secundus modus constat ex universali negativa et universali affirmativa particularem colligens negativam, ut: 'nullus homo est lapis omnis homo est risibile ergo quoddam risi bile non est lapis'. 26 aliquo] altero E
172
ARS EMMERANA
(Regula: si aliquorum alterum removetur ab aliquo universaliter quorum alterum predicatur de eodem universaliter, alterum ab altero removetur particulariter). Et reducitur in quartum prime minori propositione conversa per 5 accidens. Tertius modus constat ex particulari affìrmativa precedente et universali affìrmativa sequente particularem colligens affìrmativam, ut: 'quidam homo est a/bus 10 et omnis homo est risibile ergo quoddam risi bile est animai'. Regula: si aliquorum alterum predicatur de aliquo partictilariter quorum alterum predicatur de eodem universaliter, alterum predicatur de altero particulariter. 15 Et reducitur in tertium prime maiori propositione conversa simpliciter et contrario ordine propositionum, scilicet de maiori propositione facta minori, et econverso. Quartus tertie constat ex universali affìrmativa precedente et particulari affìrmativa sequente particularem colligens affìrmativam, ut: 20 'omnis homo est risi bile quidam homo est a/bus ergo quoddam album est risi bile'. Regula que prius. Et reducitur in tertium prime mmon propositione conversa simpliciter. 25 Quintus tertie figure constat ex particulari negativa et universali affìrmativa particularem colligens negativam, ut: 'quidam homo non est al bus omnis homo est anima] 30 ergo quoddam anima/ non est album'. Regula talis: si aliquorum alterum removetur ab aliquo (particulariter) quorum (alterum) predicatur de eodem universaliter, alterum removetur ab altero particulariter. 35 6 accidens + Regula si aliquorum alterum removetur ab altero universaliter alterum removetur ab altero particulariter 13 aliquoJ altero E 32 aliquo] alio E
Ili
173
DE CONCLUSIONE
Et reducitur in primum modum prime figure per impossibile, sumpta scilicet contradictoria conclusionis cum minori propositione. Sextus modus (consta t) ex universali negativa et particulari affìrmativa particularem colligens negativam, ut: 5 'nullus homo est lapis quidam homo est a/bus ergo quoddam album non est lapis'. Regula:
10
si aliquorum alterum removetur ab aliquo universaliter quorum alterum de eoclem predicatur particulariter, alterum ab altero removetur particulari te r. Et reducitur in quartum prime minori propositione conversa simpliciter. Et hec de tribus figuris sillogismorum.
Notandum quocl universalis affìrmative clesignantur his quatuor literis .f . . J. ·O· ·U·; universales negative his: ·L· ·M· ·N· ·R·; particulares affìrmative (his) tribus: ·A· · S· ·T· ; particulares negative (his) tribus: ·B· ·C· ·D·. Secundum hoc he novem voces designent novem modos prime 20 figure: 15
V/0 ·NON· EST· LAC · VIA·
i MEL·
VAS· ERB · ARC; f. 49ra
he quatuor voces designant quatuor modos secuncle figure:
REN · ERM · RAC · OBD · ; sex modi tertie figure his sex designantur:
EVA· NEC ·AUT· ESA· DUC · MAC •.
25
16-17 particulares [affirmative tribusl E
19 de
signent E
22 modos [prime] E
174
ARS EMMERANA
IV
DE NUGATORIIS
De locutione nugatoria
Omnis locutio est nugatoria in qua ex eadem parte orationis fit inutilis repetitio eiusdem termini, ut: 'Socrates est homo homo al bus'. Item. Omnis locutio nugatoria est in qua due dictiones copulantur in quarum alterius significatione significatio relique intelligatur, ut: 5 'homo et animai su n t Socrates et homo su n t'. Item. Omnis locutio nugatoria est in qua coniunctione copulativa tantum interposita eadem dictio si bi copulatur, ut: 'homo et homo sunt', nisi dictio fuerit numerale vel pronomen demonstrativum. [Obicitur: 'homincs sunt; ergo homo et homo sunt'. Instantia: 'nunc vivunt anime; 10 ergo mmc vivit anima']
Sed quia 'duo' est numerale nomen, ideo competens est ista locutio: 'duo et duo su n t quatuor'. Similiter 'iste' pronomen demonstrativum; ideo conveniens est ista locutio: 'iste et iste sunt albi'. Item. Omnis locutio est nugatoria in qua ex eadem parte locu- 15 tionis due dictiones ponuntur quarum significationes semper eidem conveniunt, ut: 'homo risibilis legit'. Item. Quotiens due dictiones iunguntur ex eadem parte orationis quarum significationes numquam conveniunt eidem, nugatoria est locutio, ut 'asinus risibilis currit' ; homo rudibilis ambulat'. 20 Item. Quotiens hec di etio 'qui' interponitur tali bus dictionibus quarum significationes vel semper eidem vel numquam eidem conveniunt, nugatoria est locutio, ut 'homo qui est rudibilis'; asinus qui est risibilis'. Item. Nugatoria est locutio quotiens totum parti vel pars toti annu(mer)antur, ut: 'Francia et Parisius', 'Parisius et Francia'. 25 Item. Nugatoria est locutio ex inepta demonstratione, ut si clemonstrato asino dicam: 'iste homo currit', et econverso. [Et sciendum est quod non est idem nugari et nugatoriam prcif'erre locutionem, quia contingit aliquem non nugatoriam sed tamen congruam locutionem proferentem nugari. Ut si demonstr(at)o asino quis dicat: 'iste homo legit' nugatur, nec tamen nuga- 30 toriam profert locutionem, quia illa tantum dicenda est nugatoria que numquam nisi nugatorie proferri potest.j
li et anima E 20 rudibilis] risibilis E 23 ut strato] demostro E 29 tamen] tantum E
+
homo est risibilis E
27 demon-
V
ARS BURANA
ARGU MENTUM
INTRODUCTORIA DIALETICE
179
De ratione disserendi dialetice De sono De voce De dictione De nomine De verbo De oratione
179 179 179 179 180 181 181
DE PROPOSITIONE
183
De propositionibus De propositione cathegorica eiusque partihus De dictionibus De nomine . De pronomine De verbo De orationibus De signo et copula De propositionibus participantibus Utroque termino Ad eundem ordinem De habitudine oppositarum Ad ordinis commutationem De conversione simplici De huius conversionis inpedimentis De conversione per accidens De conversione per contrapositionem De propositione ypothetica eiusque speciebus DE INTERROGATIONE
De interrogatione dialetica eiusque speciebus DE CONCLUSIONE
De argumento De argumentatione eiusque speciebus De inductione . De exemplo De entimemate De sillogismo eiusque divisione De materia sillogismi
183 183 183 184 184 184 185 185 186 187 187 188 189 189 189 189 190 190 192
192 193 193 194 194 194 194195 195
De forma sillogismi De sillogismo cathegorico De tribus figuris De coniugationibus De exclusione inutilium De modis De quibusdam notulis De modis prime figure De modis secunde figure De modis tertie figure De propositionibus modalibus De dicto sive de enuntiabili De enuntiabilium divisione Quomodo sumantur appellationes dictorum De appellationum suppositionibus .
196 196 196
198 198 199 199 200 203 205 207 208 209 209 211
SIGLA
B
codex Buranus (Monacensis 4652) saec. XII adfin. manus quae correxit B manus quae est in margine B scripsi expunxi(t)
'omne risi bile est homo'.
De lwius conversionis inpedimentis
Hanc autem conversionem multa inpediunt. lmpedit enim eam verbum presentis temporis, verbum preteriti, verbum futuri. Verbum 20 presentis temporis inpedit quod de subiecto non potest fieri predicatus, ut 'homo currit'. Verbum preteriti temporis in hoc impedit quod non sequitur: 'si aliquis senex jùit puer, aliquis puer .fùit senex'. Verbum futuri temporis in hoc inpedit quod non sequitur: 'si alìquis puer erit senex, aliquis senex eri t puer'. lnpedit etiam quod idem est subiectus et predicatus, 25 ut 'homo est homo'. lnpedit etiam quod id quod subicitur non potest predicari, ut 'quidam homo est quoddam animai'. Nam si dicas 'quoddam animai est quidam homo', hic non est predicatum quod ante fuit subiectum.
De conversione per accidens
Conversio per accidens est quando de subiecto [ fit predicatus f. 108r 30 et econverso, manente eadem qualitate, mutata vero quantitate proposi-
tionis. Dicitur autem converti per accidens quasi per alienum, eoquod 20 (in)pedit B I
24 (est) Be
26-27 nam ..... quidam homoJ Be bis in B
De syll. categ. l, 805 B 1-5 et Introd. ad syll. categ., 786 B7-13.
31 eo Be ea B
190
ARS BURANA
propositio unius quantitatis convertitur in propositionem alterius quantitatis. Et convertuntur per hanc conversionem universalis affirmativa in particularem affirmativam, universalis negativa in particularem negativam, hoc modo: 'omnis homo est animai'-->- 'quoddam animai est homo', 5 'nullus homo est animai' -->- 'quoddam animai (non) est homo'.
De conversione per contrapositionem
Conversio per contrapositionem est quando de subiecto fit predicatus, et econverso, manente eadem quantitate et qualitate propositionis utroque termino infinitato. Infinitare autem terminum est negativam particulam 'non' ei preponere. Et convertitur per hanc 10 conversionen1 universalis affirmativa, ut 'omnis homo est animai' ~ 'omne non-animai est non-homo' ; particularis negati va ut 'qui da m homo non est animal' ~ 'quoddam non-animai non est (non-)homo'. Et dicitur conversio per contrapositionem eoquod termini finiti a quibus fit conversio, contraponantur terminis infinitis in quos fit. 15 Hec autem non potest esse conversio, quia iste terminus 'nonanimai' non est iste ten11inus 'animai', et iste terminus 'non-homo' non est iste terminus 'homo'. Ad hoc potest dici quod hec conversio est irregularis. Non enim oportet in ea servari quod in aliis servatur. Vel potest dici quod Boetius 20 tantum duplicem assignavit conversionem, scilicet simplicem et conversionem per accidens. Et quod non aliud attendit nisi quod in una 1 esset finitus et subiceretur, in alia esse t infinitatus et predicaretur.
De propositione ypothetica eiusque speciebus
Dicto de cathegoricis propositionibus participantibus utroque 25 termino ad eundem ordinem et de propositionibus participantibus ad ordinis commutationem, restat dicendum de ypoeticis. Quarum septem sunt species: conditionalis, temporalis, localis, causalis, copulativa, disiuncta, adiuncta. Conditionalis est illa propositio in qua ponitur nota conditionis, 30 ut 'si Socrates est homo, Socrates est animai'. Temporalis est illa in gua 4 (hoc modo )Be 10 (non) Be preponere Be proponere B 16-17 (non) animai Be 22 (non) Be aliud + lacuna trium litteramm 25 chategoricis B 27 yphoteticis ( 1) B 29 adiuncta] adiectiva B 30 condici(on)alis Be 31 bis sor· B ' se. propositione.
l
5
10
15
20
25
30
DE PROPOSITIONE
191
ponitur temporale adverbium, ut 'Socrates legit, quando Plato disputat'. Localis est que constat ex duabus propositionibus interposito locali adverbio, ut 'Socrates legit, ubi Plato disputat'. Causalis est cui preponitur nota causalis, (ut) 'qui a Socrates est homo, Socrates est animai'. Copulativa est ubi interponitur copulativa coniunctio, ut 'Socrates legit et Plato disputat'. Disiuncta est ubi interponitur disiunctiva coniunctio 'vel', ut 'Socrates legit vel Plato disputat'. Adiuncta est in qua ponitur nota adiunctionis, ut 'Socrates legit ut Plato prcficiat'. Dicto de speciebus ypotetice propositionis earum veritatem et falsitatem exequamur. Omnis igitur conditionalis est vera cuius antecedens non potest esse verum sine consequente, ut J 'si Socrates est homo, f. tosv Socrates est animai'. Item. Omnis conditionalis falsa (est) cuius antecedens ve! potest ve! potuit ve! poterit esse verum sine consequente, ut 'si Socrates est homo, Socrates est asi nus'. In temporali et causali: si antecedens est falsum et consequens verum, nugatoria est. Item. Omnis copulativa falsa cuius altera pars falsa. Item. Omnis disiuncta vera, cuius altera pars vera. Item. Omnis adiuncta vera in qua aliquid vere ostenditur fieri causa alterius. Ypoteticarum propositionum alia simplex, alia composita. Simplex est que non habet ypoteticam propositionem partem sui, ut 'si Socrates est homo, Socrates est animai'. Composita est que ha be t ypoteticam propositionem partem sui, ut 'si Socrates est homo, Socrates est animai et ipse est substantia'. Et dicitur ypotetica composita non ideo quod in sui constitutione habeat propositionem, sed quia habet ypoteticam propositionem in sui constitutione. De composita est omittendum et de simplici agendum, scilicet de conditionalibus. Conditionalium autem alia constat ex affirmativa antecedente et affirmativa consequente, ut 'si Socrates est homo, Socrates est animai'; alia ex negativa antecedente et negativa sequente, ut 'si Socrates non est homo, Socrates non est animai'; alia ex affirmativa antecedente et negativa consequente, ut 'si Socrates est homo, Socrates non est asinus'; alia ex negativa antecedente et affirmativa consequente, ut 'si dies non est, nox est'.
l sortes Il 3 sor· B 4 sor· bis Il 5 sor· Il (et) Be 7 adiunctiva Il 8 sor· Il 9-1 O veritati et falsitati Il 11 sor· Il 12 sor· Il 14 bis sor· Il 15 prius (est) Be 21 bis sor· Il 22 bis sor· Il 26 et (de) Be 29 bis sor· Il anima] ex homo B 31 ante(ce)dente Jlc 32 prius socratesj sor [non) Be sor· Il
192
ARS BURANA
II
DE INTERROGATIONE
Dicto de propositione restat dicendum de interrogatione. Interrogati o est illicitiva responsionis allo eu ti o. lnterrogationum alia dyaletica, alia disciplinalis. Dyaletica est ad guam sufficit responderi 'ita' ve! 'non', 'verum' ve! 'falsum'. Disciplinalis est in qua ponitur aliquid isto rum termino rum: 'qui s', 'qualis', 'quantus'. De disciplinali est 5 omitt(en)dum et de dyaletica est agenclum. De interrogatione dialetica eiusque speciebus
Dyaletica alia est dubia, alia non dubia. Dubia est ut 'suntne astra paria?' ; non-dubia, ut 'estne Socrates homo?'. De non-dubia est omittendum et de dubia agendum. Dubiarum alia est clubia ex sola ignorantia, alia ex diductu rationum. Ex sola ignorantia, ut 'suntne a stra paria?' ; hec enim ex viti o nature ignoramus. Ex diductu rationum, ut 'suntne plura vera veljàlsa?'. lnterrogationum alia cathegorica, alia ypotetica. Cathegorica est que descendit a cathegorica proposi tione ut 'estne Socrates homo?' ; hec enim descendit ab hac: 'Socrates est homo'. Ypotetica est que descendit ab ypotetica propositione, ut 'estne Socrates homo, si Socrates est animai?' ; hec enim descendit ab hac: 'si Socrates est animai, Socrates est homo'. f. 109r Et notandum est quod quecumque dieta sunt de cathegorica propositione, de eius questione dieta intelligantur, excepto quod nulla habet questio subiectum et predicatum. Et quecumque dieta sunt de ypotetica propositione, de eius questione dieta intelligantur, excepto quod nulla questio habet antecedens et consequens. Sic dicto de duabus partibus, scilicet propositione et interrogatione, restat dicendum de conclusione.
3 dis(ci)plinalis Be 5 quantus ex quantis B 6 (de) Be 9 sor· B 13 diductu ex deductu B 14 chategorica si c semper B 15 sor- B 16 sor· B 17 bis sor. B 18 bis sor· B 19 [sor· est homo et notandum est quod quecumque (f. l 09r) dieta sunt de chategorica proposicione] Be et notandum . . . . . . proposicione bis in B 21 (questio) Be 22 (dieta) Be
10
15
20
25
III
III
193
DE CONCLUSIONE
DE CONCLUSIONE
Conclusio est argumento ve! argumentis approbata propositio. Et quia conclusio est propositio, ea que dieta sunt de propositione, de conclusione dieta intelligantur. Consequenter dicendum est de argumentatione. Sed prius 5 videndum quicl sit argumentum. De argumento
10
15
20
25
'Argumentum' multis modis dicitur. Argumentum dicitur ratio rei dubie faciens fidem. Dicitur etiam argumentum brevis dicendorum prelibatio. Dicitur et argumentum cuiuslibet rei co(n)iectura. Unde et pulvis in peclibus dicitur argumentum itineris. Dicitur etiam argumentum dictum ypotetice ab argumentatione transformate. Argumentum sic dividitur 1 : argumentorum aliud ·probabile et necessarium, aliud necessarium et non probabile, aliud probabile et non necessarium, aliud non probabile nec necessarium. Necessarium et probabile est ut 'Socrates est homo; ergo est aliquid'. Necessarium et nonprobabile est ut 'sol patitur eclipsim; ergo opposi tu m est ei corpus lunare'. Probabile et non necessarium est ut 'aliquis habet filios; ergo diligit eos'. Nec necessarium nec probabile est ut 'tu non cenasti; ergo ieiunas'. Talia etiam circa argumentum disquiri solent, scilicet an sit propositio an conclusio. Quod non sit propositio videtur ex hoc quia propositio potest esse falsa, licet conclusi o si t vera, ut 'Socrates est asinus; ergo est rudibile'. Quod non sit conclusio videtur ex hoc quia propositio potest esse vera, licet conclusi o si t falsa, ut 'Socrates est homo; ergo est a/bus'. Cum igitur argumentationis in argumenti descriptione meminimus, videndum est quid sit argumentatio et que sunt eius species.
1 argumento] argumentum B 23 sortes B 1
8 fine m B
15 sor· B
Conferas Boethium, De top. d!ff. I, 1180 C 8-11.
20 (non) Be
21 sor· B
194
ARS BURANA
De argumentatione eiusque speciebus
Argumentatio est argumenti per orationem explicatio. Huius quatuor sunt species: inductio, exemplum, entimema, sillogismus. De inductione
Inductio sic describitur: inductio est quando fit progressus a 5 particulari ad universale vel de particulari ad particulare. De particulari ad universale, ut: 'in navi regenda rector eligendus est arte, non sorte et in urbe (regenda) rector eligendus est arte, non sorte 10 ergo in qualibet re'. De particulari ad particulare, ut: 'in navi regenda rector eligendus est arte, non sorte ergo in urbe'. De exemplo
Exemplum sic describitur: exemplum est in qua 1 unum ex altero 15 infertur non necessario sed probabiliter, ut: 'Tullius laudandus est propter eloquenti a m sua m f. 109v ergo Demostines2 non est vituperandus j propter mam'. De entimemate
Entimema si c describitur: entimema est in qua 1 unum ex altero 20 infertur necessario, cuius medium omittitur, ut: 'omnis homo est animai ergo risibile est animai'. Item. Entimema a BoetioJ sic describitur: entimema est imperfectus sillogismus ve! festinata conclusio; 'jestinata' dicitur quia eius medium 25 omittitur. Entimema dicitur ab 'en', quod (est) in, et time4, quod est anima; inde entimema quasi intus in anima. 1 argumentatio J argumentum B
21 omittitur B obmittitur Be
' se. argumentatione.
z Cfr. Boethium, De top. d!IJ. III, 1199C7-9. Cfr. ibid. II, 1184B12-15. 4 pro: thumos (-96fLoç).
3
III
DE CONCLUSIONE
195
De sillogismo eiusque divisione
Sillogismus si c describitur: sillogismus est argumentatio in qua quibusdam positis et concessis aliud ex necessitate infertur per ea que posita et concessa sunt simul. Singula in hac descriptione posita exponan5 tur. Per hoc quod dicitur: 'sillogismus est argumentatio', videtur convenire inductioni, entimemati et exemplo, que su n t argumentationes; 'in qua quibusdam positis et concessis' additur ad differentiam entimematis et exempli, in quibus unum tantum infertur: 'aliud' affertur ad differentiam ridiculosi sillogismi. - ridiculosus sillogismus est quando idem ex se 10 infertur, ut: 'omnis homo est homo et omne risibile est homo ergo omnis homo est homo'; -'ex necessitate' additur ad differentiam inductionis et exempli, in quibus 15 unum ex altero non necessario sed probabiliter infertur; 'per ea que posita et concessa sunt' additur ad differentiam superflui sillogismi; superfluus sillogismus est in cuius constitutione aliqua est superfluitas, ut: 'omnis homo est animai et omne risibile est homo et sol est in Cancro 20 ergo omne risibile est animai'. Sillogismus sic dividitur: sillogismorum alius cathegoricus, alius ypoteticus. De ypotetico est omittendum et de cathegorico agendum. Cathegoricorum sillogismorum alius constat ex propositionibus 25 de inesse, alius de necessario et de inesse, alius de contingenti et de inesse, alius de necessario et de contingenti. Quorum difficultatem ad presens omittemus, sed de illis qui sunt de inesse agemus. De materia sillogismi
30
Sed tamen prius duplex adhibenda est consideratio, que in plerisque haberi solet, scilicet ex quibus constet sillogismus, et qualiter ex illis, idest que sit materia sillogismi et que forma. Materia sillogismi duplex est, scilicet principalis et secundaria. Principalis materia sunt propositiones ex quibus contexitur sillogismus. Et dicuntur principalis 4 descriptione] exposicione B 5 (hoc) Be 8 exempli ex exemplo B 13 ergo ex et B 22 dividitur] dicitur B 24 ex] de B 29 consideracio Be consideranda est consideratio B
196
ARS BURANA
materia quia, resoluto sillogismo, primo loco occurrunt. Secundaria materia sillogismi sunt termini ex quibus constant propositiones. Que item secundaria materia ratione resolutionis dicuntur: resoluto enim sillogismo secundo loco occurrunt. [Probare per impossibile est sumere contradictoriam ve! contrariam con- 5 clusionis cum una premissarum, et inferre contradictoriam ve! contrariam alterius].
De forma silloaismi f. IlOr
Nunc restat dicenclum de forma sillogismi. Que item duplex est, scilicet principalis et secunclaria. Principalis forma sillogismi est que constat in clispositione propositionum. Que dispositio sive modus appella- 10 tur, quia ex earum habitudine consideratur que sit principalis forma sillogismi. Secundaria forma sillogismi est que consideratur ex habitudine terminorum in propositione positorum. Talis habitudo fiaura dicitur. Et dicitur talis figura secundaria pars sillogismi, quia ex earum habitudine consideratur que si t secundaria forma sillogismi. Hoc enim nomen :fiaura' 15 simulative tractum est a geometris, qui volentes facere triangulam figuram tria faciunt puncta et ab uno pu(n)cto ad aliud lineam trahentes superficiem includunt. Et sillogizare volentes tres constituunt terminos, meclium et duas extremitates. Quorum quia triplex est clispositio, triplex est figura sillogismorum. Quarum antequam naturam inspiciamus, 20 primo videnclum est quid sit cathegoricus sillogismus et uncle dicatur.
De sillo9ismo catheaorico
Cathegoricus sillogismus est qui constat ex cathegoricis propositionibus. Verbi gratia: 'omnis homo est animai 25 et omne risibile est homo erao omne risibile est animai' ; 'ex solis catheaoricis' additur ad remotionem ypoteticarum propositionum. Sillogismus dicitura 'sin', quod con, et 'loaos', quod ratio; unde sillo9ismus quasi conratiocinnatio. 30
De tribus .fi&uris
Nunc ad propositum redeuntes videamus que sit dispositio primam figuram constituens. Que talis est: quod subicitur in proposi tione l (loco) Be
8 (sillogismi) Be
15 (sit) Be
24 gracia
+
ut Be
25 omnis [estJ Be
III
DE CONCLUSIONE
197
predicatur in assumptione. Et terminus sic dispositus medium prime figure appellatur. Un de hoc breviloquium: quod primo subicit apponi t prima figura.
Habito quid sit medium, videndum est que sint extremitates et unde 5 dicantur. Extremitates igitur prime figure sunt predicatum propositionis et subiectum assumptionis. Que ideo extremitates dicuntur quia in conclusione conveniunt, que est extrema pars sillogismi, ad guam medium pervenire non potest ratione sillogistice necessitatis prohibente. Hec ergo prima figura dignior aliis esse perpenditur, tum quia medium in ea 10 duplex sortiturofficium, scilicet subponendi et apponendi, tum quia in ea sillogizantur quatuor genera problematum, scilicet universalis affirmativa et eius contraria, et particularis affirmativa et eius subcontraria; et maxime universalis affirmativa. Secunda figura est dispositio terminorum quod idem utrobique 15 predicetur, diversa vero subiciantur. Et terminus sic dispositus medium secunde figure appellatur, subiecta vero extremitas. Unde hoc breviloquium: apponi bis querit idem natura secunde
Et dicitur hec figura secunda, idest prior tertia, ratione dignitatis. 20 Hec enim dignior illa esse perpenditur, tum quia in ea sillogizatur f. 110v universalis affirmativa, quod in illa non fit, tum quia in ea medium predicatur, quod in illa non fit. Predicatus enim terminus dignior est subiecto, quia frequenter dignior eo secundum directam predicationem. Tertia figura est dispositio terminorum quo(d) idem utrobique 25 subiciatur, diversa vero predicentur. Un de hoc breviloquium: J
bisque sibi subici tertia querit idem.
Et terminus sic dispositus medium tertie figure appellatur, predicata vero extremitates. Notandum est quod extremitatum alia maior, alia minor. Maior 30 est que ponitur in propositione, minor que ponitur in assumptione. Unde propositionem maiorem, assumptionem vero minorem appellamus. Et dicitur maior extremitas ratione dignitatis, tunc quia precedit minorem, tunc quia maior de minori concluditur secundum directam predicationem. Directe enim concluditur quando maius de minori predicatur; vel 35 non directe, quando non sic. Et hec de secundaria forma sillogismi dieta sufficiant. Restat de modo. Sed antequam videamus quid sit modus, qui 7 (con)clusione B 9 (esse) Be 21 (in ea) Be nitur] in proposicione B 33 maior + lacuna B
23 f(r)equenter B 3 5 alterum(non) Be
30 ponitur [inpo37 vide(a)mus Be
198
ARS BURANA
et quot sint modi, primo vicleamus quid sint et quot sint coniugationes. De coniugationibus
Coniugatio est cluarum propositionum medio termino participantium habituclo considerata in eo. Cum igitur sint quatuor genera propositionum, apposita una qualibet ad aliam- ut universali affirmativa 5 ad se et ad eius contrariam et acl eius subalternam et ad illius subcontrariam - , in qualibet figura sedecim inveniuntur coniugationes, quarum quia quedam sunt utiles, quedam inutiles, ad remotionem inutilium quedam generales regule de utilibus clantur. De exclusione inutilium
IO
In omni figura he sunt regule generales: sine universali affirmativa non contingit sillogizari; ex omnibus negativis non provenit sillogistica necessitas ltem. In omni figura he sunt generales regule:
15
si aliqua premissarum fuerit particularis, et conclusio; item: si aliqua premissarum fuerit negativa, et conclusio. ltem. In prima figura he sunt speciales regule: si
maior
fuerit
particularis,
20
non
sillogizabitur;
item: f. Il!•
si minor fuerit ne!gativa, non provenit sillogistica necessitas. V(i)sis prime figure, regulam qua sillogistica
universalibus regulis omnium figura rum et speciali bus 25 singularum exclusionem inspiciamus. Per hanc igitur clicitur: ex omnibus negativis non provenit necessitas, exclucluntur quatuor inutiles coniugationes,
l prius quot] quod B sewndum (sint) Be quod B 3 termino ex terminum B dm] ·16· B 13 sillogist(ic)a B 2 5 et ex ex B 27 qua que B
f
7 sede-
III
199
DE CONCLUSIONE
scilicet ne universalis negativa apponatur sibi et eius subalterne, et ne particularis negativa apponatur (sibi et) universali negative 1 • Per hanc autem regulam qua dicitur: sine universali non contingit sillogizari, excluduntur tres inutiles coniugationes, scilicet ne particularis 5 affirmativa apponatur sibi et eius subcontrarie, et ne particularis negativa apponatur eius affirmative 2 • Et si c septem erunt exclusiones inutilium con(iu)gationum. Nunc ad specialium regularum prime figure exclusionem redeamus. Perhancigitur regulam qua dicitur: si maior fuerit partictl10 laris, non contingit sillogizari, excluduntur tres inutiles coniugationes ad sillogizandum, scilicet ne particularis affirmativa apponatur universali affirmative et universali negative, et ne particularis negativa apponatur sue universali affirmative 3. (Per han c autem regulam qua dicitur: si minor fui t negativa ... etc., excluduntur due inutiles 15 coniugationes, scilicet ne universalis affirmativa apponatur universali negative et particulari negative4. De modis
Si(c) quatuor remanent utiles coniugationes, que coniugationes modi appellantur. Et dicuntur hi modi per se noti, idest evidentes. 20 Horum quatuor modorum meminit Aristotiles. Reliquorum vero quin-
que, in quibus indirecte concluditur, non meminit, sed eos apposuerunt Eudemus et Teophrastus. De quibusdam notulis
Restat modorum subditio. Sed preconsiderandum est quod sunt 25 quedam notule quibus singuli modi denotantur. He autem notule litteris
denotantur. Quarum quedam significant universales affirmativas; quedam universales negati vas; quedam particulares affirmativas; quedam particulares negativas. He littere: ·E· ·l· ·O· ·V· signifìcant universales affirmativas; et he littere ·L· ·M· ·N· ·R· signifìcant universales negati vas; et 30 he ·A· ·S· ·T· signifìcant particulares affirmativas; et he ·B· ·C. ·D· signifìcant particulares negativas. l subalterna B 3 [ex] sine B 3-4 sillogizari ex sillogizare B 5 ne] de B 8 regularum ex regularium B l O silogizari si c saepe B 12 particularis + lawna B 13 (universali) Be 18 coniugacionos ( !) B 22 eugenius et teocrastes ( !) B 24 sunt ex sint B 25 (h)e Be 28 he] ·e· B 29 he] e· B (-L-) Be 30 he] e· B 31 he] E B 1
se. E-E; E-0; 0-0; O-E.
z l-I; I-0; 0-I.
J
I-A; l-E; O-A.
4
A-E; A-0.
200
ARS BURANA
De modis prime figure
De modis igitur prime figure talis assignatur versus: 'VIO NON EST LAC VIA MEL VAS ERB ARC'. Primus igitur modus prime figure, qui constat ex (h)ac notula 'VIO', constat ex universali affirmativa antecedente et universali affirmativa 5 seguente, colligens secum universalem affirmativam. Verbi gratia: 'omnis homo est animai et omne risibile est homo ergo omne risiJbile est animai'. f. l t tv Regula: lO si aliquid predicatur de alio universaliter et primum subiectum de secundo subiecto predicatur universaliter, primum predicatum de secundo subiecto predica tu r uni versai i te r. Secundus modus prime figure, quem designat hec notula 'NON', 15 constat ex universali negativa antecedente et universali affirmativa seguente, colligens secum universalem negativam. Verbi gratia: 'nullus homo est asi nus et omne risibile est homo ergo nullum risi bile est asi nus'. 20 Regula: si aliquid removetur ab alio universaliter et primum subiectum de secundo subiecto predicatur universaliter, primum predicatum a secundo subiecto removetur universaliter. 25 Tertius modus prime figure, quem designa t hec no tula 'EST', constat ex universali affirmativa antecedente et particulari affirmativa seguente, colligens secum particularem affirmativam. Verbi gratia: 'omnis homo est animai et quoddam risibile est homo 30 ergo quoddam risi bile est animai'. Regula: si aliquid predicatur de alio universaliter et primum subiectum de secundo subiecto predicatur particulariter, primum predicatum de secundo subiecto 35 predicatur particulariter. 3 ·ERP· B 5 4- (ex) Be
IIl
201
DE CONCLUSIONE
Quartus modus prime figure, quem designat hec notula 'LA C', constat ex universali negativa antecedente et particulari affìrmativa sequente, colligens secum particularem negativam. Verbi gratia: 'nullus homo est lapis 5 quoddam risibile est homo erao quoddam risi bile non est lapis'. Regula: si aliquid removetur ab alio universaliter et primum subiectum de secundo subiecto predicatur particulariter, primum predicatum a secundo subiecto removetur particulariter.
IO
Et sciendum quod isti quatuor modi directe concluduntur. Nam in eis maior extremitas predicatur, minor vero subicitur. In aliis quinque sequentibus fit econverso. Nam in eis minor extremitas predicatur et 15 maior subicitur. Et notandum quod isti quatuor modi dicuntur perfecti. Omnis enim sillogismus ad primum ve! ad secundum modum prime figure reducitur. Omnes autem alios preter hos quatuor dicimus inperfectos, quia indigent probatione aliqua ad hoc ut sint necessarii. Et hos quatuor posuit Aristotiles; reliquos vero quinque apposuerunt 20 Eudemus et Theophrastus 1 • Quintus modus prime figure, qucm designa t hec no tula 'VIA', formatur a primo modo in sola conclusione conversa per accidens et concluditur in ·eo particularis affìrmativa indirecte. Verbi gratia: 'omnis homo est animai 25 et omne risibile est homo erao quoddam animai est risi bile'. Et ostenditur iste modus verus esse per primum. Nam si vera est universalis affìrmativa que est conclusio primi, [ vera est particularis affìrmativa f. lt2r que est conclusio q 5 sepe variat suppositionem nominis restringendo ve! ampliando, de rela-
tione pauca interponenda sunt.
De relatio11e
10
15
20
25
30
Sciendum ergo quod in affirmativa propositione tam ad subiectum guam ad predicatum potest fieri relatio, nisi inpediat signum universale, ut alibi 1 dictum est. Sunt tamen qui dicunt quod ad predicatum propositionis, quamvis affirmative, non potest fieri relatio, quia nomen quod ponitur in predicato, apponi t qualitatem, pronomen autem significat substantiam; unde ad ipsum non potest fieri relatio. Sed hanc rationem nullam esse dicimus, quia nomen in predicato positum, quamvis apponit qualitatem, significat tamen substantiam. Unde et pro significatione pronomen ad ipsum referri potest. Item. Ad predicatum negative propositionis non potest fieri pronominalis relatio, nam onmis negatio infinita est et predicato preposita facit predicatum infinite teneri et confuse. 2 Unde ad ipsum non potest fieri pronominalis relatio que certa est. Item. Ad subiectum propositionis negative potest fieri pronominalis relatio, si postponitur subiecto, ut 'homo 11011 currit et ipse movetur'. Nam si preponatur negatio, totum cxtingit, et ideo ad eum non potest fieri relatio, sicut dictumJ de predicato. Item. Si dictio exclusiva ponatur cum subiecto, ad subiectum non potest fieri relatio, ut 'ta11tum homo est risibilis et ipse movetur. Si autem subiecto postponitur, relatio sequitur, ut 'homo solus currit et ipse movetur'. Cuius ratio hec est quia ibi hec dictio 'homo' pro nullo suo appellato ponitur, hic pro aliquo suo apjpellato ponitur. f. S6ra Item. Sive dictio ponatur in subiecto sive in predicato et non 2 SocratemJ sortem E 30 appellativo f
13 aponit sic sacpi11,· f:
1 deese videtur in codice nostro. J supra, p. 349ZJsqq. et p. 34Qto-15.
27 tantum] tamen f:
z Vide supra, p. 340to-IS.
29 appellativo f:
350
TRACTATUS DE l!NIVOCATIONE MONACENSIS
ponatur pro aliquo suo appellato, ad ipsum non potest fieri relatio, ut 'iste desiderat sanitatem et il/a est'.
ltem. Quandocumque nomen ponitur pro suo significato, ad ipsum non potest fieri relatio, ut 'homo est species et i p se est' nichil clictu est. ltem. Quando nomen seipsum subponit, ad ipsum non potest fìeri relatio, ut 'magister est nomen et i p se fegit' n i eh il est. ltem. Ad partcm appcllationis clicti non potest fieri relatio pronominalis. Non enim latine dicitur: '\'erum est Socratem currere et ipse movetur'. Eius ratio hec est quia appcllatio clicti ponitur loco proprii nominis et dictioncs in ca posite quaclcm consideratione obtinent tantum locum sillabarum. Unclc ad nullam dictionem in appcllatione dicti positam potcst fieri pronominalis relatio extra appellationem dicti posita. ltcm. Sicut post hunc tcrminum 'uterque' non potcst fieri relatio in alia clausula, ita ncc post hunc terminum ci equipollentem. Sicut cnim inconvenienter clicitur; 'uterque istorum currit et ipse nwretur', ita ctiam inconvenienter dicitur: 'iste et i Ile est et ipse mol'etur'. Viclentur quidam argucrc relationem: 'iste l'el ille wrrunt et ipse mo\'etur' coquod relativum acl utramque illarum dictionem referri non possit seme! positum. Nos vero dicimus relationem congruam et relationcm (non) fieri ad altcrum istorum nominativorum tantum vcl ad utrumque, sed ad orationem constantem ex illis nominativis. Hcc de congruitatc rebtionis. Dc ampliationc et restrictionc alibjr diccmus. Dc comparatione aliguid adiungcndum est.
5
10
15
20
De comparatione
Sciendum ergo quod comparatio fìt quatuor moclis. Fit enim 25 quandoque a participante ad participantem, ut 'cignus est albior cigno'; guancloque a non participante ad participantem, ut 'conus est albior cigno'; quandoque a non participante ad non participantem, ut 'cignus est nigrior cigno'; quandoque fìt comparatio a participante ad non participantem, ut 'cignus est albior corvo'. 30 Due illarum competentes sunt, quando scilicet fit comparatio a participante ad participantcm, sive quando a non participante ad participantem; alie due sunt incompetentes. 2 3 comparatione l contraposicione F 2 5 comparatio l composi cio F 26 participantem] personam L 27 participantej perwna L participanteml personam L 28 a non persona ad non personam f 29 comparacio + [f.ail L a persona ad non personam E 32 a persona ad personam l' 32-33 a non persona ad personam F r
deest in codice nostro.
TRACTATUS DE liNIVOCATIONE MONACENSIS
5
IO
15
20
25
30
351
Hoc tamen considerandum quod quando fìt comparatio a non participante ad participantem, t:1lsa est affìrmatio, vera est negatio, ut in preclicto exemplo. ltem. Comparatio fìt ad rem designatam per ablativum vel acl rem designatam per nominativum interposito hoc adverbio 'quam'. Quocl si ablativus fuerit nomen proprium ve! pronomen, satis equipollentes erunt il le comparationes, ut 'Socrates est Jortior isto', id est: Socrates est jòrtior quam iste. Si vero sit ablativus appellativi nominis, non sic. Non enim sequitur: 'Socrates est jortior homine; erao Socrates est fortior qua m homo'. Il la que fìt per 'quam', generalior est. Simile iudicium de hoc nomine 'aliud', qui a sic
lacunam esse censeo
+
addit
(
)
omittit
(?)
(fortasse)
(!)
(sic !)
t
locus corruptus esse videtur
DIA LECTICA
MON ACENSIS
(T)ractaturi de dyaletica, quoniam ipsa est quasi via ad omnes alias artes, f. 89''" idcirco in principio huius tractatus scientiarum divisionem ponamus.
5
10
15
20
25
30
35
Sciendum igitur quod tria su n t qui bus Immana natura deprimitur: ignorantia scilicet ex parte anime, indigentia ex parte corporis, et vitium ex parte coniuncti: corporis et anime. Contra hec tria datum est homini tripi ex remedium: contra ignorantiam potentia acqui rendi scientias liberai es; contra indigentiam artes mechanice, contra vitia vero potentia acquirendi virtutes. Item. Scientia dividitur in rationalem, naturalem, et moralem philosophiam. Naturalis philosophia dividitur in metaphisicam, matematicam et phisicam, Metaphisica vero sive theologia tractat de Deo et (de) supernis et de divinis substantiis et rebus et de principiis aliarum scientiarum. Matematica vero dividitur in arismeticam, musicam, geometriam et astronomiam. Arismetice quatuor sunt species, scilicet: numerus per se consideratus, numerus relatus, numerus geometricus, et numerus proportionalis, Numerus per se consideratus est prout nominatur hiis nominibus: 'unus', 'duo', 'tres'; numerus relatus est qui nominatur hiis nominibus 'duplum', 'triplum', 'quodruplum' etc.; numerus geometricus est qui proponitur sub hiis verbis: 'trigonus', 'tetragonus', 'pentagonus' et similia; numerus proportionalis est qui huiusmodi vocabulis nominatur: 'medietas arismetica', 'medietas geometrica', 'medietas astronomica'. Musica dividitur in tres partes: quedam est mundana, quedam Immana, quedam instrumentalis. Mundana est que consistit in ordinatione partium mundi in ipso megacosmo, idest maiori mundo. H umana est que consisti t in compositione partium microcosmi, idest hominis. lnstrumentalis est que exercetur musicis instrumentis, Et illa dividitur in rithmicam, metricam et melicam; rithmica est qua utimur in rithmis faciendis; metrica est qua utimur in metris; m elica est qua utimur in melodiis. Et illa dividitur secundum Boetium' in cromaticam, diatonicam, et enannonicam. Chromatica est que habet modulationes; et il la utebantur antiqui Romani in nuptiis. Dyatonica est que moli es et asperos ha be t cantus; et illa utebantur Romani in preliis. Enarmonica est ab utraque confecta, que nec nimis asperos ha be t cantus nec nimis molles; et il la l utuntur clerici in ecclesiis. f. 89vb Item, Geometria est scientia mensurandi. Et dividitur in tres partcs, cum non possit continuum immobile mensurari nisi tripliciter, scilicet in longum, latum, et spissum. Item. Astronomia, que est scientia de quantitate mobili secundum motus circularc(s) sperarum et planetarum, dividitur in duas partes, 9 methaphisicam matemathicam E 1
18 verbis pro vocabulis? E
detragonus ( !) E
De arte m!ISica, I 15, p. 2002s·26; I 21, p. 21225 sqq. ed. Friedlein.
460
DIALECTICA MONACENSIS
Phisica vero traditur in Phisicis Aristotilis, in libro dc Celo et Mundo et in libro dc Gcncrationc et Corruptionc, in libro Mcthcorum, in Libro dc Vcgctabilibus et Animalibus, in libro de Anima, in libro dc Sompno et Vigilia. Quorum primus agit de cm·pore mobili simpliciter; secundus de cm·pore mobili secundum locum; tertius de corpo re generabili et corruptibili et miscibili simpliciter; quartus de corpore generabili et corruptibili in 5 aere; quintus de vegetabilibus; sextus de animali bus; septimus de anima Immana ut est coniuncta cm·pori naturaliter, et de potentiis eius; octavus de sompno et vigilia. Item. Moralis scientia dividitur in tres partes; in politicam, yconomicam, et monastica m. Prima consisti t in gubernatione civitatis et reipublice; secunda in dispensatione proprie familie; tertia in regi mine sui ipsius. IO Item. Rationalis scientia dividitur in tres partes: in gramaticam, rethoricam, et loycam. Gramatica docet aptam m·dinationem litterarum in sillabas, sillabarum in dictiones, dictionum in orationes. Rethorica agit de tribus generibus causarum, videlicet de demonstrativo, de deliberativo et (de) iudiciali. Dyaletica tractat de sillogismo simpliciter, ut in libro Priorum, et de parti bus subiectivis in Posteriori bus et in Topicis et 15 in Elenchis; de partibus vero integralibus agitur in libro Prcdicamentorum et Pericrmenias.
2 metherorum (!) E
8 polipticam ( !) E
16 periermeniaS. E
INTRODUCTIO
De divisione scientiarum
Cum dialetica sit quasi via in omnes alias scientias, in principiO f. 9Qra huius tractatus divisionem scientiarum ponamus. Sed ad evidentiam subsequentium sciendum est primo quod tria sunt in quibus homo, sive 5 humana natura, molestatur, sive deprimitur, secunclum tria que sunt in substantia humana, scilicet anima, et corpus, et ex hiis coniunctum. Ignorantia exprimitur ex parte anime; incligentia ex parte corporis, vitium ex parte coniuncti. Contra que tria datum est homini a suo Creatore triplex remeclium, scilicet potentia in anima acquirendi 10 scientias, vel artes liberales, que liberant an imam ab ignorantia; sed contra indigentiam potentia acqui rendi artes mechanicas: per has enim removetur indigentia; contra vitium autem potentia acqui rendi virtutes. Secundum que tria habet fieri prima clivisio philosophie, sive scientie, per tria membra, scilicet per rationalem, que est ex parte 15 anime, naturalem quantum acl corpus, moralem quantum ad coniunctum. Quarum quelibet plures subdivisiones recipit. Quibus omnibus obmissisr solum de qua hic est intentio clividamus, scilicet rationalem philosophiam. Que dividitur in tres partes, scilicet in gramaticam, rethoricam, 20 loycam. Gramatica est que clocet aptas ordinationes litterarum in sillabas, sillabarum in dictiones, clictionum in orationes. Rethorica est que agit de tribus generibus causarum, scilicet de demonstrativo, de deliberativo, et de iucliciali. 25 Dyaletica autem est que tractat de sillogismo simpliciter, ut in libro Priomm; sed de parti bus subiectivis in libro Postcriorum et in Topicis et Elenchis; de parti bus vero integralibus in libro Predicamcntorum et Periermenias.
Quia ergo tota intentio clyaletice versatur circa cogmtwnem quod patere potest ex hoc quod in omnibus libris loyce
30 sillogismi -
ad l titulus deest in nostro codice iustum ve! iniustum fm 1
vide autem supra; p. 4599sqq.
ad 26 quid honestum inhonestum utile inutile quid
462
DIALECTICA MONACENSIS
agitur de ipso sillogismo et de partibus eius subiectivis aut integralibus-, iclcirco potissimum docenda et discenda est natura sillogismi sive argumentationis. Sed quia nullum totum cognoscitur nisi per ea ex quibus est, idcirco ad partes sillogismi descendamus, viso tamen prius quid sit dyaletica et unde dicatur. 5 ~id
f.
9Qrb
sit dyaletica et unde dicatur
Dyaletica si c describitur: dyaletica est ars discernendi verum a falso. Et est a causa finali data ista descriptio: finis enim dyaletice est cognoscere quid sit verum j et quid falsum. A causa vero materiali sic describitur: dyaletica est ars dividendi, diffìniendi et colligendi; que tria sunt partes integrales dialetice. Ex parte cause formalis sic describitur: clialetica est ars artium scientia scientiarum que sola facit scire et scientem apparere. 1 Sicut enim lux est quasi forma visibilis rei eoquod non contingit rem videre nisi mediante luce, eo modo oratio sillogistica; sine qua nichil contingit recte sciri, est quasi formale lumen omnis cognitionis. Dicitur autem dia! etica a 'dia', quod est duo, et 'logos', quocl est senno, quasi duomm senno, scilicet opponentis et rcspondentis. Ve! dicitur dialctica a 'dia', quod est de, et 'lexis', quod est ratio, et )'cos', quod est scientia; indc dia/etica quasi scientia de rationibus, si ve de his que habent esse per rationem, ut divisio, argumentatio, propositio, terminus, et si m il ia. Post hec de sillogismo secundum suas partes integrales videamus. Cum autem sillogismus non sit preter sermonem et in sermone simplicissimum et primum sit sonus, ab ipso inchoanclus est.
10
15
20
25
De sono
Qui sic describitur: sonus est suum, idest proprium, sensibile aurium. Sicut enim quedam videntur per se, queclam non per se sed per aliud, ita quedam audiuntur non per se sed per aliud, idest per accidens. Item. Sonus si c clescribitur: sonus est acr tenuissimus ictus. 30 Quarum clescriptionum una data est secundum naturam essendi, alia secundum naturam cognoscendi, sicut dicit 2 Priscianus in Maiori. Item. Sonorum alius est vox, alius non-vox. Sonus non-vox est IO colligendi, 1
+
idest argumentandi
f!n
Cfr. Augustinum, De ordine Il, 13, 38.
z Instr. gramm. I,
p. sz-3 ed. Hertz.
INTRODUCTIO
463
quicquid proprie auditur nec tamen procedit ab ore animalis. Sonus vox idem est quod vox. De voce
Est autem vox sonus ab ore animalis prolatus naturalibus in5 strumentis formatus, qualia sunt lingua, palatus, dentes, labia; que ideo
dicuntur naturalia quia ministrantur animalibus a natura. Item. Vox alia significativa, alia non-significativa. Non-significativa est que, licet seipsam offerat apprehendendam, aliud tamen a se non dat intelligere. Significativa autem est que aliud quiddam a seipsa significat. 10 Est enim signum secunclum Aristotilem 1 quod se offert sensui aliud reliquens intellectui. ltem. Vocum significativarum alia signifìcat naturaliter, alia acl placitum. Naturaliter significat que quid clat intelligere non per im!po- f. 9Qva sitionem, ed per naturam; et est eaclem apucl omnes, ut gemitus in15 firmorum, latratus canum, et similia. Significativa ad placitum est que vox a voluntate instituentis significationem accepit, ut nomina et verba, et similia. Item. Vocum significativarum alia est complexa, alia incomplexa; complexa ut oratio; incomplexa ut d ictio. 20 Itcm. Dictionum alia nomen, alia verbum. De nomine
Nomen si c describitur 2 : nomen est vox significativa ad piaci tu m sine tempore cuius nulla pars separata aliquid significat finita recta. In hac diffinitione ponitur vox pro genere et alia que sequuntur loco cliffe25 rentiarum: omnis enim cliffinitio loyca constat ex genere et differentia ve! differentiis. Per hanc differentiam 'significativa' excluclitur vox nonsignificativa, que non est nomen. Per hoc quocl dico 'ad piacitum' excluduntur omnes voces naturaliter signifìcantes, que non sunt nomina, teste Aristotile qui clicit3 quod natura! iter nominum nichil est, sed quando 30 fìt nota. Per hanc differentiam 'si ne tempore' excluditur verbum, quocl est vox significativa cum tempore. Per lune clifferentiam 'cuius nulla pars 16 (a) [c voluntatem E candum [m 1 2
3
ad 29-30 quando etc.: idest quando imponitur ad signifi-
ubi? Ari st., Dc lnterpr. 2, 16 a 19-21 et Bocthius, De ~Il. categ. l, 796 B 3-4-. De lnterpr. 2, 16a27-28.
464
f.
9Qvb
DIALECTICA MONACENSIS
separata aliquid sign!ficat' removetur oratio a nomine, cuius partes separate aliquid significant. Dicit 1 Aristotiles quod nullius dictionis simplicis sive composite secundum quod sunt partes aliquid significant separate, sed solum cum sunt coniuncte. Hec particula 'finita' ponitur ad excludendum nomina infinita, que non sunt nomina nisi secundum quicl. Est autem nomen infinitum quod est compositum ex nomine finito et hoc adverbio 'non'. Et dicitur infinitum quia finite nulla ratione significat; vel quia questionem finire non valet, ut si queratur: 'quid est hoc?' et respondeatur: 'non-homo'; non enim est certificata questio nec ipse querens. Sciendum quod negatio in compositione talis nominis semper privat qualitatem; quandoque vero substantiam privat, quandoque non. Cum autem 'nome n' dicatur a 'notare', omnis autem notificatio si t a forma, merito privatur ab esse nominis quod forma caret sive qualitate. Unde sicut homo mortuus non est homo, quia caret anima que est (causa) formalis in homine, sic nomen infinitum non est nomen eoquod caret qualitate. Item. 'Recta' apponitur ad differentiam obliquorum que non sunt nomina; l 'Catonis' enim ve! 'Catoni' non est nomen, sed casus eius; et hoc ideo quia cum verbo sumptum non constituit enuntiationem. Si enim dicatur: 'Catonis est ve! fui t ve! eri t', incongrua est et non est vera ve! falsa oratio; uncle non est propositio.
5
10
15
20
De verbo
Sequitur de verbo. Quod sic clescribitur2 : verbum est vox significativa ad placitum cum tempore cuius nulla pars extra significat 25 aliquid finita recta, et est semper eorum que de altero dicuntur nota. Hoc totum: 'vox significativa ad placiwm' exponitur ut supra. Hec differentia 'eu m tempore' ponitur ad excludenclum nomen quod significat sine tempo re. Hec particula 'cuius nuJla pars extra sign!ficat aliquid' excludit orationem, cuius partes significant separate. Hec particula 'finita' 30 excluclit verba infinita, qualia sunt hec: 'non-curro', 'non-lego' ut intelligatur una dictio composita ex ipso et negatione. Sicut enim testa(n)tur AristotilesJ et Boetius4, contingit similiter verba esse infinita 7 nullam racio E 1 2
J
ad 26 nota: id est signum fm
lbid. 2, 16a21 sqq. Arist., De lnterpr. 3, 16b6-7 et Boethius, De 9'11. cate9. I, 796B4-sqq. De lnterpr., 16bll-15; 20a3lsqq. 4 Boethius, In Periherm. II, 69 29sqq.
465
INTRODUCTIO
quemadmodum nomina infinita. Differunt tamen in hoc quod verbum infinitum in oratione positum nequaquam manet infinitum sed transit in duas partes; unde et propositio negativa est simpliciter in qua tale verbum ponitur. De nomine vero infinito non sic est: manet infinitum cum est in oratione positum, unde et virtute negationis quam in se habet, 5 numquam facit orationem negativam. Et hoc dicit Boetius in Commento super librum Periermenias.I Hec particula 'recta' ponitur ad differentiam verborum obliquorum, qualia sunt omnia preter verba presentis temporis indicativi 2 1o modi, teste Aristotile, qui dicit hoc solum esse verbum; alia vero non sunt verba sed casus. Q]]estiones
Hic potest queri quare loycus non ponat nisi duas partes orationis, scilicet nomen et verbum, cum gramaticus ponat octo ve! adminus 15 septem. Item. Potest queri utrum alie partes sub istis comprehendantur omnes an quedam, et, si quedam, que illarum sub nomine et que sub verbo comprehendi possint. Item. Videtur quod 'non-homo' et alia nomina infinita nomina 20 sint; ex nomine enim infinito et verbo construitur enuntiatio, sicut dici t Aristotiles in secundo Pe1yermenias.J Item. Ex nomine obliquo et verbo fit enuntiatio, ut 'me oportet credere'. Unde videtur quod obliquum nomen possit dici nomen. Item. Potest queri de verbo. Sicut enim ex hoc verbo 'est', quod 25 est presentis temporis indicativi modi, et aliquo nomine constituitur enuntiatio, similiter ex hoc verbo 'juit', l ve! 'eri t' et aliquo nomine f. 9Jra adiuncto fit enuntiatio. Et ita sunt verba. Male ergo dicitur quod non essent verba. Ad primum respondendum est quod cum dialeticus intendat 30 generare sillogismum et docere cognitionem eius et usum et propter hoc
solum dividat et describat partes orationis, non debebit plures ponere partes quam sint necessarie ad constituendum sillogismum et argumentum. Cum enim omnis argumentatio constet ex propositionibus, omnis autem propositio duos habeat terminos, quorum unus designat id de quo 35 fit senno, et id est subiectum - , alius vero nota est dicendi de 1
lbid., l, 597sqq.
z De lnterpr. 3, 16 b 16-17.
J
De lnterpr. IO, 19 b 10-12.
466
DIALECTICA MONACENSIS
altero - e t est predicatum, ve! pars predicati - , propter hoc, inquam, non posuit loycus nisi duas partes, scilicet nomen et verbum, vocans omne id nomen quod est subicibile sine tempore. Et secundmn hoc pronomina et quedam adverbia sub nomine continentur. Participium vero dicit esse verbum, quia cum tempore significat et est nota dicendi de altero, non simpliciter sed secundum quid, cum habeat in se compositionem verbalem et moclum verbi materialiter, teste Prisciano.r Prepositionem vero et coniunctionem non clicit esse partes, sed vincula aliarum partium, eoquod non possunt esse subiecta ve! predicata in propositione. Ad hoc quod postea obicitur quocl nomen infinitum debet esse nomen et obliquus nominis similiter, eoquod possunt esse subiecta ve! prcclicata orationis, respondendum est quod apud loycum 'nome n' sumitur communiter et proprie. Communiter secundum hanc descriptionem: nomen est vox significativa ad placitum sine tempore cuius nulla pars separata significat aliquid; que posita est tam ab Aristotile 2 quam a Boetio.J Et secundum hoc nomina infinita sunt nomina, et obliqui nominum similiter, cum eis conveniat preassignata clescriptio. Proprie considerat nomen secundum acliunctionem istarum differentiarum 'finita', 'recta'; quas ponit Aristotiles4 et Boetiuss super illam communem diffìnitionem. Et secundum hoc omne id et solum icl est nomen quod significat ad placitum sine tempore et finite dat apprehendere qualitatem et verbo substantivo congrue potest subponere ve! apponere. Et secunclum hanc rationem nec obliqui nominum nec nomina infinita sunt nomina. Similiter dicendum est de verbo quod communiter et proprie consicleratur a loyco. Proprie, secundum quod valet ad generationem verissimam sillogismi. Et sic solum verbum presentis temporis indicativi modi est verbum. Quod patet ex hoc quod Aristotiles genera t sillogismum et docet6 constituere solum ex propositionibus de presenti. Et idem patet ex hoc quod ista principia sillogismorum dici de omni et dici de nullo per verba de presenti exponuntur.7 Communiter vero accipit secundum f. 91rb hanc l rationem: verbum est vox significativa ad placitum que consignificat tempus et semper est eorum que de altero dicuntur nota. Et secundum hanc 7 (et modum Yerbi) signum fm
[c
21 altcmm (id) fc
30 (sillogismorum) J:c
x lnst. gramm. Xl, pp. 549 27sgg. et 55414-20 ed. Hertz. 2 Dc lntcrpr. 2, 16a 19-21. 3 In Pcrihcrm. 11, 5228-30. 4 Dc lntcrpr. 2, 16a29-32. sIn Pcrihcrm. Il, 61Bsqq. 6
Anal. Pr. passim.
7 lbid., 25a 14scjq. Cfr. Boethium, Dc sy/1. catcg. 11, 810B4sgg.
ad 3 3 nota: id est
5
10
15
20
25
30
INTRODUCTIO
467
diffinitionem verba infinita et verba preteriti tcmporis et futuri sunt verba, cum eis conveniat illa diffinitio.
De oratione
Sequitur de oratione. Que sic describitur 1 : oratio est vox signi5 fìcativa ad placitum, cuius partes aliquid extra signifìcant ut dictio, non ut affirmatio. In hac diffinitione non ponitur hec differentia 'eu m tempore' nec hec 'si ne tempore', quia neutra illarum conveni t omni orationi. 'Ad placitum' bene ponitur, cum oratio fìt ex eis materialiter que signifìcant ad placitum. Per hanc differentiam 'cuius partes aliquid extra sign!ficant' 10 differt a nomine et a verbo, quorum partes extra nichil significant. Hec autem particula 'ut dictio, non ut ajfirmatio', quam poni t Aristotiles et Boetius, ponitur ad denotandum que pars orationis sit illa que separata aliquid significat, scilicet dictio incomplexa, non littera ve! sillaba. Et hoc concordat diffinitioni Prisciani guam clat de dictione, que talis estz: 15 "dictio est minima pars vocis constructe", idest orationis, vocans partem que est secundum vocem et secundum intellectum; et hoc innuit clicens3 : "dico autem pars quantum acl totum intelligenclum". Orationum alia perfecta, alia inperfecta. Inperfecta est in qua est defectus necessarie dictionis ve! inutilis appositio superflue dictionis. Fit 20 enim inperfecta res equaliter ex superfluitate sicut ex diminutione. Perfecta vero est illa in qua nichil est superfluum sive diminutum, ut 'homo currit'. Et notandum quod iam dieta divisio orationis neque habetur a Prisciano neque ab Aristotile, sed solum magistralis4 est. lnperfecte 25 orationis, secundum Boetium,s in angustissima divisione quinque sunt species: interrogativa, ut 'curritne Sor?'; inperativa, ut 'jac ignem'; optativa, ut 'utinam essem bonus clericus'; deprecativa sive vocativa, ut 'adesto michi Deus'; indicativa, ut 'Sor wrrit'. Relictis autem aliis de sola indicativa agendum est, eoquod ex Ari st., De lntcrpr., 16 b 26-28 et Boethius, In Pcrihcrm. II, 8018-zo. lmt. gramm. II, p. 538 ed. Hertz. J Jbid., p. 539 ed. Hertz. 4 E.g. videas Petrum Abaelardum, Dia/. l, pp. 148-151 ; p. 148 19- 2 4 ed. De Rijk; orationum autem hae quidem perfectae sunt, illae vero imperfectac. Perfectas autem illas dico quas Priscianus constwctioncs appellat, quarum videlicet et partium recta est ordinatio et perfecta sensus demonstratio, ut 'homo currit'. lmperfecta autem est qua e in disposi tione dictionum competenti imperfectum sensum dcmonstrat, ut 'homo currcns'. Vide etiam Garlandum C01npoti>tam, Dia/. Il, p. 428sqq. ed. De Rijk. 5 De ~Il. catcg. l, 797 B 11-C l. I
2
468
DIALECTICA MONACENSIS
talibus constituitur sillogismus. Si forte dicatur quod etiam interrogativa oratio pertinet ad loycum, eoquod secundum Aristotilem 1 propositio dialetica est interrogatio probabilis aut omnibus aut pluribus aut sapientibus non extranea, dicendum quod, sicut dicit Aristotiles in principio Priorum 2 , dialetica propositio est percontanti interrogatio, 5 sillogizanti vero sumptio. Et ita cum sola indicativa (con)veniat ad constitutionem sillogismi, ita sola pertinet ad loycum. f. 9lva Aliis ergo postpositis ad cognolscendum enuntiativam orationem, sive indicativam, sive propositionem, quod idem est, intendamus, et hoc diffiniendo et dividendo. lO
De propositione
Sic ergo describitur propositio: propositio est oratio verum vel falsum significans indicando. 'Oratio' ponitur pro genere. Per hanc vero differentiam 'verum vel jàlsum significans' exclucluntur alie orationes, que non significant verum vel falsum. Hoc autem quod dico 'indicando' apponitur propter huiusmodi appellationes 'Sortem currere', 'Platonem disputare', que licet verum vel falsum significent, non tamen cum indicati vo modo. Hic de bes notare quocl hanc differentiam 'indicando' nec poni t Aristotiles neque Boetius. Sed sic describit AristotilesJ : enuntiatio est in qua est verum vel falsum; Boetius4 vero sic: propositio est oratio verum ve! falsum significans. Obmittunt autem illam particulam 'indicando', quia appellationes quas nos excluclimus mediante i Ila differentia 'indicando' a propositione, quantum ad eos exclucluntur per hoc nomen 'oratio', cum uterque eorum hoc nomen 'oratio' restringat ad intentionem perfecte orationis. Propositio sic dividitur: propositionum alia cathegorica, alia ypotetica. Cathegorica est cuius vis consistit in predicatione. Et habet cluas partes principales, scilicet subiectum et predicatum, et copulam mediam quandoque inplicitam, quandoque explicitam. Partes principales dico sine quibus non potest esse propositio. Et dicuntur termini eoquod terminent propositionem, unus ex parte ante, alius ex parte post. Et clicitur cathegorica quasi predicativa; sumit enim nomen a predicatione, ad 5 percontanti: idest dubitanti fm
r Top. I, 10, 104a8-9. De lnterpr. 4, 17 a 3-4.
3
33 (enim) fc z Anal. Pr. I l, 24bl-2. De top. d!lf. I, 1174B7-8.
4
15
20
25
30
INTRODUCTIO
469
qua consistit vis eius, vela predicato, que est principalis pars cathegorice propositionis. Quid sit ypotetica et quomodo dividatur, inferius 1 habebitur. Item. Sic dividitur propositio: propositionum alia affìrmativa, 5 alia negativa. Affìrmativa est in qua ostenditur predicatum convenire subiecto, ut 'Sor currit'. Negativa est in qua ostenditur predicatum remo veri a subiecto, ut 'Sor non currit'. Sciendum quod hec divisio extenditur generaliter super omnes propositiones. Probatz enim Aristotiles quod omni affìrmationi contralO dictorie opponitur negatio. Item. Sic dividitur propositio: propositionum alia universalis, alia particularis, alia indefinita, alia singularis. Universalis est ista in qua ponitur terminus communis determinatus signo universali, ut 'omnis homo currit'. Particularis est ista in qua subicitur terminus communis 15 determinatus signo particulari, ut 'aliquis homo currit'. Indefinita est ista in qua subicitur terminus communis non determinatus aliquo signo, ut 'homo currit'. Singularis est ista in qua subicitur terminus discretus, l ut f. 9tvb 'Sor currit', ve! terminus communis ad discretionem redactus mediante pronomine demonstrativo, ut 'iste homo currit'. 20 Ad intelligentiam huius divisionis notandum quis terminus sit communis, quis discretus, et quicl signum universale, quicl particulare. Terminus communis est qui in una significatione aptitudinem habet plura denotare, ut isti termini 'homo', 'jènix', 'sol'. Li ce t enim non possint plures esse soles communiter - sicut sub hoc nomine 'homo' 25 plures homines - , tamen ipsum aptitudinem habet. Unde etiam apucl gramaticum dicitur appellative gualitatis, eoquod convenit pluribus per appellationem, iclest quia ydoneum est plura appellare. Terminus discretus est qui in una significatione non potest significare nisi unum solum numero, ut 'Sortes'. 30 Item. Signorum aliud universale, aliud particulare. Universale est quod terminum sibi adiunctum cogit stare universaliter et pro qualibet parte, (parte, dico, subiectiva aut integrali). Sicut enim habemus quedam signa universalia que dividunt totum sibi adiunctum in partes subiectivas, ut 'omnis', 'nullus', 'nemo', 'quilibet', 'uterque', 35 'neuter', 'nichil' - , ita habemus quedam que totum sibi adiunctum dividunt in partes integrales, ut 'totus Sortes est a/bus', 'isti singuli jerunt 1
p. 4847sqq.
29 sortes
+
ve! iste homo fm
z De lnterpr. 5, 17a25-34.
470
DIALECTICA MONACENSIS
lapidem', ubi hec signa 'totm', 'sinauli' proprie diviclunt pro partibus i11tegralibus. Item. Signum particulare est quocl terminum sibi adiunctum cogit stare particulariter, hocest pro aliqua parte, ut 'aliquis homo currit'. Item. Signorum aliud aFfìrmativum, aliucl negativum. Affirmati- 5 vum dicitur quod virtute sui non Facit propositio11em negativam, ut 'omnis' 'quilibet'. Negativum est id quod virtute sui Facit propositionem . · lJI·J' • negat1van1, ut ' nu Il us ' , ' nemo ' , ' mc
Et scienclum quod 11011 habemus signa particularia negativa, sed pro eis utimur signis particularibus affirmativis preposita negatione. 10 Item. Signorum alia substa11tialia, alia accide11talia. Substa11tialia sunt que 'in11ectuntur proprie nomi11ibus substa11tivis ve! adiectivis substal1tivatis, ut 'omnis homo', 'quodlibet album', et similia. Accide11talia autem sunt que proprie fìunt circa acliectiva nomina ve! adverbia, ut 'qualislibet', 'quantuslibet', 'qualitercumque', 'quantumcumque', et similia. 15 Item. Signorum quedam habent in se materiam sue distributionis, f. 92ra quedam extra se illam recipiunt. Intra se habent acciclentalia signa l et etiam substantialia quando sunt substa11tivata. Extra se autem illam recipiunt substantialia signa, dum 11011 substantiva11tur, ut 'quilibet homo', 20 'omnis asinus', et si1nilia. Post hec nota11dum quocl secu11dum tria dubitabilia tripliciter conti11git qucri de propositione. Dubitatur enim quandoque de essentia, et tu n c querimus per hoc 11ome11 'que', ut 'quc est hcc propositi o?', et tunc clebet responcleri: 'catheaorica' ve! 'ypothetica'. Item. Dubitatur de qualitate, et tunc querimus: 'qualis est hec propositio ?', et debet responderi: 25 'affirmativa' ve! 'ncaativa'. Ite m. Dubitando de quantitate propositionis querimus: 'quanta est i sta propositio ?', et de be t responderi aliquod membrum huius divisionis: univcrsalis, particularis, ind1Jnita, sinaularis. Scienclum autem quocl propositio cathegorica acllmc plures recipit subdivisiones, sic: propositionum alia modalis, alia de incsse. Dc qua 30 posterius' habebitur. Dc eius conditionibus respectivis
Viso cle propositione secundum conditiones illas que co11vcniu11t ei sccu11dum quocl est absolute accepta, co11sequenter dicenclum est de 12 innituntur E ad 2! sqq.: QLIE? C:\ .ca ve! Y .ca QUAL!S? NEva, ve! AFFJR,·a. QUANTA? U.lis P.ris IN.ta SIN.ris summa in pa9ina alia manus addidit in E ad 33 concliciones: iclest formas [Ili ad 3+ absolute: idest per se [111
INTRODUCTJO
471
proposi tione secunclum conclitiones respectivas, quales sunt contrarietas, subcontrarietas, subalternatio, contraclictio, conversio, cquipollentia, et similia. Notanclum ergo quocl quedam propos1t10nes communicant in aliquo termino, quedam in nullo; tcrminus appellatur hic: principale sub5 iectum et principale preclicatum. Aliquo autem termino communicant ille que habent eundem terminum pro subiecto vel pro predicato, ut 'Sor wrrit', 'P lato non currit'. Nullo vero communicant ille quarum nulla eundem terminum habet quem reliqua, ut 'asi nus currit', 'homo disputat'. 10 ltem. Propositionum communicantium queclam communicant altero termino tantum, quedam utroque. Altero termino tantum communicant il! e, ut 'homo currit', 'quoddam animai est homo'. Utroque vero communicant ille quarum una est ex eisdem terminis constituta ex quibus etiam alia est, ut 'omnis homo est animai', 'quoddam animai est homo'. 15 ltem. Propositionum participantium utroque termino qucclam communicant acl eunclem onlinem, queclam acl ordinis conversionem. Ad eundem ordinem utroque termino communicant que habent eadem subiecta et eadem predicata similiter ordinata, ut 'omnis homo est ai bus', 'quidam homo non est albus'. Ad ordinis conversionem utroque termino 20 communicant ille quarum una pro subiecto habet idem quod reliqua pro predicato, et econverso, ut 'omnis homo est animai', 'quoddam animai est homo'. ltem. Propositionum communicantium utroque termino ad eundem ordinem queclam sunt equipollentes, qucdam non. Equipollentes 25 sunt que communicant se in veritate et in falsitate; et de his inferius 1 habebimus.
Dc non-equipollentibus
Non-equipollentes autem quadrimembrem recipiunt clivisioncm. Quedam cnim illarum J sunt contrarie, quedam subcontrarie, quedam f. 92rb 30 subalterne, quedam contradic:toric. Contrarie sunt universalis affirmativa et universalis negativa. Subcontrarie sunt particularis affinnativa et particularis negativa. Subalterne sunt que habent candem qualitatem, mutata tamen quantitate, ut universalis affirmativa et particularis affirmativa et universalis negativa et particularis negativa. Contradictorie vero 35 sunt que differunt qualitate et quantitate, ut universalis affirmativa et ad l condiciones: id est formas Em 1 p. 474 17sqq.
472
DIALECTICA MONACENSIS
particularis negativa, et universalis negativa et particularis affirmativa. Que omnis patent in hec figura: bmnis homo est
~--~~~--~ :~tusho~
antmar
an1mal'
Quidam homo
~mat'
.
1-------------1
Ut autem habeatur certitudo que sit !ex et natura contrariarum, et similiter aliarum propositionum, in quacumque materia, notandum quod triplex est materia propositionum, scilicet naturalis, remota, contingens. De naturali materia est illa propositio cuius predicatum inest subiecto et non potest non inesse, ut 'homo est animai'. De remota materia est illa cuius predicatum neque inest subiecto neque inesse potest, ut 'homo est asinus'. De contingenti materia est illa cuius predicatum potest inesse et abesse subiecto, ut 'Sortes est al bus'. Et notandum quod hec trimembris divisio est iuxta triplicem qualitatem compositionis in propositione. Omnis enim propositio aut est necessaria, aut est contingens, aut est impossibilis. Sed dubitari potest utrum hec propositio: 'omne animai est homo' et quelibet talis in qua predicatur inferius de superiori, sit de naturali materia vel de remota ve! de contingenti. Et videtur quod sit de naturali. Cum enim materia propositionis si t terminus subiectus et terminus predicatus, · quecumque propositiones communicant his(dem) terminis habent eandem materiam; sed iste due: 'omnis homo est animai' et 'omne animai est homo', comnnmicant eisden1 terminis; ergo habent eandem materiam; sed prima est de naturali; ergo et secunda. Quod sit de remota videtur: 'omne animai est homo'; hoc predicatum neque inest neque inesse potest illi subiecto; est enim impossibilis i Ila propositio; videtur ergo quod si t de remota materia. Quod sit de contingenti videtur 'omne animai est homo': hoc predicatum contingit inesse subiecto et non inesse, manente tamen ipso subiecto secundum sui naturam et essentiam. 21 sit] fit E
5
10
15
20
25
30
INTRODUCTIO
473
Ad hoc dicendum quod duplex est materia propositionis, scilicet mediata et inmediata. Mediata sunt ipsa extrema propositionis, scilicet subiectum et predicatum prout considerantur extra propositionis ordinem sive compositionem. Inmediata vero materia est ipse l ordo sive f. 5 compositio extremorum, cuiusmodi compositio proprie exprimitur per appellationem. Verbi gratia in hac proposi tione 'homo est animai' mediata materia sunt isti termini 'homo', 'animai' absolute accepti; inmediata vero materia est quod relinquitur abstracta indicatione, scilicet hominem esse animai. Si ergo fìat consideratio de materia mediata, secundum hoc 10 omnis illa propositio de naturali materia est que constat ex terminis coherentibus naturaliter, quocumque etiam modo sint ordinati, sive predicatur minus de maiori sive econverso. Iuxta quocl clicendum quod hec est de naturali materia: 'omne ani mal est homo' et quelibet consimilis. Si vero consicleretur propinqua et inmediata materia, tunc solum illa et 15 onmis illa est de naturali materia que constat ex terminis coherentibus naturaliter et ordinatis sic ut predicatum sit maius ve! par subiecto et de necessitate insit. Hoc modo clicit Boetius propositiones fieri de naturali materia et non aliter. Iuxta hoc dicenclum quod illa est de naturali materia cuius compositio est necessaria et divisio ei contradictorie 20 apposita inpossibilis. Illa vero est de remota materia cuius compositio est inpossibilis et eius divisio necessaria. Illa vero est de contingenti cuius compositio possibilis et clivisio etiam possibilis. His habitis scienclum quocl !ex et natura contrariarum talis est idest sic se habent ad invicem - quod numquam possunt simul esse vere in aliqua materia, possunt autem simul esse false in contingenti materia. Ut patet hic: 'omnis homo est iustus' 'nullus homo est iustus'. Similiter in naturali materia, si sumatur large, ut 'omne animai est homo', 'nullum animai est homo'. 30 Dicuntur contrarie acl similitudinem contrariorum accidentium in natura. Sicut enim contraria non possunt simul inesse eidem susceptibili, possunt autem simul abesse, sic contrarie propositiones non possunt simul esse vere, possunt autem simul esse false. Subcontrarie sic se habent ad invicem quod in nulla materia 35 possunt simul esse false, sed possunt simul esse vere in contingenti materia, ut 'qui da m homo est iustus', 'quidam homo non est iustus' ; et similiter in naturali large sumpta, ut 'quoddam animai est homo', 'quoddam animai non est homo'.
25 -
4 ipsa E
ad 31 natura: ut calidum et frigidum humidum et sicum fm
92va
+7+
DIALECTICA MONACENSIS
Dicuntur subcontrarie quasi parum contrarie et quasi contrariis su ba !teme.
Subalterne sic se habent quod ad veritatem universalis sequitur veritas particularis, sed non convertitur; et ad falsitatem particularis sequitur falsitas universalis, et non econverso. 5 Et clicuntur subalterne coquod altera alteram subalternat. f. 92vb Contraclictorie sic se habent ad invicem quocl necesse est unam illarum esse semper veram et alteram falsam in omni materia. Linde numquam possunt simul esse vere et numquam simul false. Et dicuntur contradictorie eoquod sibi semper acl invicem contra- 10 dicant, scilicet in veritate et falsitate. Post hec scienclum quocl etiam possunt sumi contraclictorie sic quocl sint eiusdem quantitatis, diverse tamen qualitatis. Quemaclmoclum iste: 'Sortes wrrit', 'Sortes non wrrit', que ambe sunt singulares. Et similiter pateat de omnibus propositionibus singularibus. 15
De equipollentibus
Habito de propositionibus participantibus utroque termino acl eundcm orclinem secundum quod non sunt equipollentes, consequenter agendum est de propositionibus participantibus utroque termino ad eunclem orclincm secundum quod sunt equipollentes. 20 Notanclum igitur quod cquipollentia est convenientia plurium propositionum in veritate et falsitate. Linde equipollere clicuntur ille quarum una existente vera altera existit vera, et econverso: si falsa una, et reliqua. Dc hac equipollentia quatuor clantur regule iuxta quatuor diversi- 25 tates propositionum: prima de universali affirmativa; secuncla de universali negativa; tertia de particulari affirmativa; quarta de particulari negativa. Datur ergo pro regula quocl universalis affirmativa fì.t equipollens sue contrarie, una negatione sequente subiectum ipsius contrarie; et eaclem fì.t equipollens sue contradictorie una negationc precedente 30 ipsam contraclictoriam. Linde iste equipollent: 'omnis homo est iustus'; 'nullus homo non est iustus', 'non aliquis homo non est iustus'. Linde versus: equivalent 'omnis', 'mdlus non', 'non aliquis non'.
Itcm. Universalis negativa fì.t equipollcns sue contrarie una negatione sequente; et eaclem fì.t equipollens sue contradictorie una 35 19-20 (ad cundem ordinem) fC bkctum contrarie) [m
31 (ipsam contradictoriam) ESI tustus'
SUBCONTRARIE
Si autem queratur quare non fiat mentio de propositionibus in25 definitis circa propositiones equipollentes superius assignatas, respondendum est quocl teste Boetio 1 eandem vim et potestatem retinent in9 heej coli., p. 4753 hec E
2 5 equipollentes
+
et opposiciones E m
1 De syll. categ. l, 80209-11; 803All-12; Introd. ad syll. 794A 10-14.
categ.,
778.'\9-12;
476
DIALECTICA MONACENSIS
definite cum particularibus. Et ita que dieta sunt de particularibus, intelligantur de inclefìnitis propositionibus assignanda. De singularibus vero propositionibus dicimus quod quelibet illarum fit equipollens sue contraclictorie una negatione precedente ipsam contradictoriam. Un de iste equipollent: 'Sortes currit', 'non Sortes non 5 currit'. Et similiter intelligitur de aliis. Et secunclum hoc data est ista regula quod due negationes faciunt unam affirmationem. Que regula necessitatem habet ex hoc quod omnis propositio fit equipollens sue contraclictorie una negatione precedente ipsam contradictoriam. His visis notandum est quod nascitur quedam equipollentia in 10 propositionibus, et hoc ex convertibilitate terminorum, sicut accidit hic: 'omnis homo currit', 'omne risi bile currit', 'omne animai rationale mortale f. 93rb ctiiTit'. ) De hac autem equipollentia non agitur hic, sed in tractatu de locis. 1
De conversionibus
15
Sequitur de propositionibus participantibus utroque termino ad ordinis conversionem. Sciendum ergo quod triplex est conversio, scilicet conversio simplex, conversio per accidens, conversio per contrapositionem. Converti simpliciter est de subiecto facere predicatum, et econ- 20 verso, manente utrobique eaclem qualitate et quantitate. Et sic potest converti quelibet universalis negativa in aliam universalem negativam, et quelibet particularis affirmativa in aliam particularem affirmativam, ut 'nullus homo est asi nus' +--+ 'nullus asi nus est homo' ; 'quidam homo est animai' +--+ 'quoddam animai est homo'. 25 Solet autem assignari instantia in quibusdam propositionibus de presenti, in quibusdam de futuro, in quibusdam de preterito. Verbi gratia: 'nullum caput est in ocu/o meo'; hec est universalis negativa et vera, et tamen eius conversa est falsa, hec scii ice t: 'nullus ocu/us est in capite meo'. Similiter hec: 'nullus murus est in lapide', 'nul/us lapis est in muro', 30 quarum una est vera, altera falsa. Et ita non convertuntur. Oportet enim quod ille propositiones que convertuntur concomitentur se in veritate et falsitate. Item. In propositionibus Ùe futuro videtur non tenere hec con20 converti (!)E; cfr., pp. 47724; 478r. r in fra, p. 528 sqq.
JNTRODUCTJO
477
versi o. Hec enim est vera: 'nullus senex eri t puer', et tamen hec est falsa: 'nullus puer eri t senex'. Idem est in propositionibus particularibus iuxta eandem materiam sumptis. Et omnino eadem est instantia in propositionibus de preterito. Ad hoc dicendum est quod simpliciter converti convenit uni5 versaliter omni universali negative et similiter particulari affirmative, nec est instantia contra huiusmodi nisi sophistica. Quod ergo obicitur de hac: 'mdlus nwrus est in lapide', que vera est, cun1 tamen eius conversa si t falsa, hec scilicet: 'nullus lapis est in muro', dicendum quod neutra 10 istarum convertitur in alteram. Huius enim: 'nullus lapis est in muro' conversa est hec: 'nullum ens in muro est·Japis'; que ambe sunt false. Similiter intelligendum est de hac: 'nullum caput est in octdo meo'; non enim predicatur obliquus iste 'inoculo meo', sed hoc ipsum: 'ens inoculo meo'. Similiter sol vendum est de particularibus ci rea eandem materiam 15 sumptis. Quod autem obicitur de hiis: 'nullus puer erit senex', 'nullus senex erit puer', et de particularibus istis oppositis, dicenclum est quod si retorqueantur ad idem tempus forme istorum terminorum 'puer' et 'senex', l in conversione tali semper inveniuntur convertibiles et equi- f. 93'"'' 20 pollentes. Et sic intelligiti Aristotiles semper fieri conversiones. Si autem ad diversa tempora retorqueantur forme istc, tunc non tenet conversio; nec mi rum tunc, cum proprie loquendo non maneat iclemptitas terminorum. Item. Converti per accidens est de subiecto facere predicatum 25 et econverso, manente eadem qualitate, mutata tamen quantitate. Et hoc modo secunclum Aristotilem 2 convertitur universalis affirmativa in particularem affirmativam, et non convertitur. Boetius vero dicitJ quod etiam universalis negativa convertitur in particularem negativam. Et dicitur hec conversio per accidens eoquod per aliud fìt, scilicet 30 per simplicem conversionem, quod patere potest inspicienti. Et notandum quod iam diete due conversiones necessarie sunt ad hoc quod imperfecti sillogismi reclucantur ad perfectum. Et propterea agitur de ipsis tam ab Aristotile quam a Boetio in libris ubi agitur cle generatione sillogismo rum. 4 ad 3 materiam: circa subiectum et predicatum fm 24 converti ( !) E cfr. ad p. 476 20 ad 14 materiam: scilicet circa subiectum et predicatum fm ad 27 affirmativam: ut onmis homo est anima! et hoc convertitur ita: aliquis homo est animai ( !) fm 1
J
4
Anal. Pr. l 2, 25a6sqq. et passi m. 2 Anal. Pr. I 2, 2Sa Ssqq. De syll. cate9. l, 806A 13sqq. Arist. Anal. Pr. l, passim; Boethius, De syll. cate9. Il, passim; cfr. infra p. 493 1 sqq.
478
DIALECTICA MONACENSIS
Item. Converti per contrapositionem est de subiecto facere predicatum et econverso iuxta eandem qualitatem et quantitatem, terminis qui finiti et affirmativi sumuntur in una infìnitatis et negativis sumptis in altera. Et hoc modo convcrtitur universalis affirmativa in universalem affirmativam, et particularis negativa in particularem negativam, ut 5 'omnis homo est animai' ~ 'omne non-animai est non homo'; 'quidam homo non est asi nus' ~'qui da m non-asi nus non est non-homo'. Et huiusmodi conversionem appellat 1 Aristotiles consequentiam econtrario factam.
De modalibus
Post prcdicta restat cathegoricarum propos1t1onum adhuc vera divisio que talis est: cathegoricarum propositionum quedam est de inesse, sive de simplici inherentia, quedam est modalis, sive de modo. Dc inesse est omnis illa que affirmat aliquid ve! negat de aliquo sine aliqua istarum quatuor dictionum: 'possibile', 'impossibile', 'necessarium', 'contingens', et preter<ea) adverbia illa que clesccnclunt ab ipsis nominibus. Modalis autem est illa que habet circa compositionem ve! clivisionem suam aliquod predictorum nominum, sive adverbium inde derivatum. Notandum autem quod omnes adverbiales detenninationcs, sive ctiam nominales, modi possunt dici loquendo communiter; tamen specialiter predicta nomina cum suis adverbiis dicuntur esse modales dictiones, eoquod ostendunt modum, idest qualitatem, non ipsius subiecti, quod lacere pertinct acl nomina adiectiva, nec ipsius predicati, quod ostendere convenit aclverbiis, sed ipsius compositionis, que media est inter predicatum et subiectum. f. 93vb Si autem queratur quare iste dictiones j 'verum', 'jàlsum' non constituant modales propositiones nec dicantur modi, cum tamen proprie determinent compositionem et divisionem et ita habeant idem offìcium cum predictis quatuor - , ad hoc respondenclum est quod omnis propositio modalis immutat aliquid circa suam preiacentem, scilicet i!la m de inesse, et hoc addendo ve l minuendo, ut 'Sortem currere est necessarium', 'Sortem currere est impossibile'. Cum ergo ille propositioncs in quibus sumitur 'verum' ve! 'jàlsum', nichil diminuant, nichil adclant l contraposicionem corr. ex. opposicionem verbiis. Dicuntur E: I
Topica II 8, 113 h 15s<jq.
[c
3 infìnitatis corr. ex. infinitis fc
22 ad-
10
15
20
25
30
INTRODUCTIO
479
supra illas de inesse, non erunt moda! es quantum ad veritatem; sed si dicantur esse, hoc est solum quantum ad vocem. Postea queritur, cum non contingat diversificari compositionem ve! divisionem nisi tribus modis, quare non habeamus tres modos iuxta 5 hoc et non plures. Omnis enim compositio aut divisio aut est necessaria, aut impossibilis, aut contingens. Quare videtur quod tantum tres dictiones debeamus ha bere moda! es, scilicet 'necessarium', 'impossibile', 'contingens'; et ita hoc ipsum 'possibile' non est modus. Ad hoc respondendum est quod si in divisione modalium solum 10 caderent modi speciales, tunc revera tantum tres dictiones essent moclales. Sic autem non est, immo enumeratur iste cum aliis, licet sit quasi totum universale et communis super hec duo, scilicet 'necessarium' et 'contingem'. Et secundum hoc bene enumerantur quatuor et non solum tres. Et non valet illa obiectio que solet fieri quod numquam in 15 eadem divisione solet cadere inferius cum superiori. Unde hec divisio nulla est: 'animalium a/iud homo, aliud Sortes'; talis, inquam, obiectio non valet, eoquocl non est generalis ad omnem divisionem. Notandum ergo quod duplex est divisio, scilicet predicamenti et principii. Divisio predicamenti est quando dividentia equaliter et non 20 secundum prius et posterius comparantur ad divisum. Et ista subdividitur a Boetio in Libro Divisionum 1 in sex partes. Divisio autem principii est quando dividentia secundum prius et posterius comparantur ad divisum. Et est id genus divisionis secundum quod dividitur ens in decem predicamenta et ubi dividitur idem in idem 25 genere et idem specie et idem numero et hic: 'entium aliud unum, aliud multa'; 'propositionum alia una, alia plw·cs', et generai iter in omnibus talibus ubi secundum ordinem dividentia exeunt a diviso, ita quod unum prius et simpliciter participet naturam divisi, reliquum vero posterius et inequaliter. In hac ergo divisione bene hoc annumerari superius in30 feriori et [et] prius posteriori, sicut patere potest per omnes huius- f. 94ra modi divisiones. Sed in illa divisione que est predicamenti, semper oportet dividentia esse equalia. J
Post hec determinanda est quedam dubitatio que est circa modales propositiones, de qualitatc et quantitate ipsarum. 35 Notandum ergo quod in illis omnibus ubi sumitur modus adverbialis, eodem modo iuclicandus est, sicut in illis de inesse quc sibi 24 dividitur] dicitur E 1
De dir i,·., 877 B4sqq.
480
DIALECTICA MONACENSIS
preiacent, eoquod habent idem subiectum et idem predicatum et eandem compositionem cum illis nec differunt nisi in hoc quod in negativis modus potest includere negationem, et econverso. In illis vero ubi sumitur modus nominalis, necesse est duas compositiones esse et propter hoc quatuor extrema, scilicet duo subiecta et duo predicata. Quod patere potest hic: 'omnem hominem esse anima/ est necessarium' et (in) consimilibus. In hiis ergo dupliciter potest vicleri de quantitate. Si ergo tota appellatio ponatur pro subiecto et moclus pro predicato, sicut dicitur in Periermenias 1 , secundum hoc quelibet huiusmodi modalis singularis clebet dici, cum omnis appellatio discreta si t et singularis. Si vero ponatur pro subiecto ipsius modalis id idem quod subicitur in appellatione, et predicatum eiusdem appellationis pro predicato, tunc iudicando de quantitate inspicienclum est ad subiectum appellationis. Quod si sit universale universaliter sumptum, dicetur universalis, si particulariter, particularis; et si c de aliis. Et hoc modo accipit Aristotiles modales propositiones in Prioribus, ubi docet 2 ex modalibus sillogizare. Eodem modo iudicari potest de qualitate, scilicet utrum sit affìrmativa vel negativa, et hoc inspiciendo acl diversas eius compositiones. Notandum tamen est quocl Aristotiles videtur velle quod huiusmodi propositio solum sit affirmativa propter affìrmationem modi, et similiter negativa propter negationem modi. DicitJ enim in Libro Priorum quasi pro regula quoniam contingit nulli inesse aut alicui non inesse affinnativam habet figuram; quasi dicens: sive appellatio negativa sit sive non, dummodo modus affì.rmetur, propositio semper affì.rmativa est. Cuius rationem subiungit stati m dicens 4: "nam 'contingit' et 'est' similiter ordinantur".
5
IO
15
20
25
De equipollentiis modalium
Post hec agenclum est de equipollentiis propositionum moclalium, prius tamen expedita significatione istorum nominum. Notandum ergo quod 'possibile' in una significatione opponitur 30 'necessario' et in ea clividitur ens sic: 'cntium aliud necessarium, aliud possibile'. Et ibi dicitur necessarium quod est ens non ab alio, scilicet 17 (potest) fc I
3
De lntcrpr., cap. 9sqq. lbid. I 3, 25b20-21.
2
4
Anal. Pr. I 8, 29b29sqq. lbid. I 3, 25b21-22.
INTRODUCTIO
481
prima causa; possibile vero dicitur esse id quod est ens post alium si ve ens ab alio, sive sit complexum, sive incomplexum. Item. In alia signifì.catione idem est 'possibile' quod 'materiale' et 'impeifectum'. Secundum quod dicitur: l prima materia possibilis est f. 94-rb 5 respectu omnium formarum, eoquod potest suscipere unamquamque formam si bi adiacentem. 'Possibile' ergo sumptum predictis modis non facit propositionem modalem, sed predicari potest tam de complexo quam de incomplexo. Item. Tertio modo sumitur 'possibile' secundum quod predicabile !O est de omni dicto et solum de tali dicto quod potest esse verum, sive sit necessarium sive contingens. Et sic est possibile superius et quasi genus ad hec duo, scilicet necessarium et contingens. Et in illa acceptione facit propositionem modalem. Item. 'Contingens' in una signifì.catione convertitur cum 'pos!5 sibili'; et tunc non repugnat 'necessario', sed est supra ipsum, sicut et 'possibile'. Et tunc sic exponitur: contingens est quod potens est tantum esse. Et sic sumi debet in equipollentia modalium inferius assignancla. Ite m. In alia signifì.catione sumitur 'contingens' secundum quod est et dicitur ad utrumlibet. Et secundum hoc idem est contingens quod 20 potens esse et potens non esse. Et huiusmodi 'contingens' opponitur 'necessario' et cadit sub 'possibili' tamquam species eius. Item. 'Necessarium' multas habet signifì.cationes, que alibi determinate sunt. Secundum vero quod facit propositiones modales, idem est 'necessarium' quod ens emmtiabile verum et non potens essejalsum. Et dividitur 25 in necessarium per se et in necessarium per accidens. Necessarium per se est quod habet veritatem infallibilem secundum omne tempus, idest presens, preteritum, et futurum, ut omnem hominem esse animai. Necessarium per accidens est quod nec in presenti nec in futuro poterit esse falsum, potuit tamen in preterito esse falsum, ut hominem studuisse 30 Parisius. Et tale necessarium solet appellari dictum de presenti verum et a.ffirmatum. Unde datur pro regula quod omne dictum de presenti verum et affirmatum est necessari un1. Item. 'Impossibile' in quadam signifì.catione est quod cum diffi35 cultate possibile est, secundum quod sumitur in Tertio Libro Topicorum,
ubi dicitur' quod possibile magis eligendum sit impossibili. Et sic non 30 presenti Ec preterito E 32 presenti Ec preterito E 1!6b26 impossibile E Ec impossibili] E possibili Ec 1
Topica III l, 116b26.
36 possibile] coli. Arist. Top.
482
DJALECTICA MONACENSIS
solet in moùalibus sumi. In alia signifìcatione idem est impossibile quod ens enuntiabile Jalsum et non potens esse verum. Et ùividitur in impossibile per se et impossibile per accidens. Impossibile per se est enuntiabile quod nec potest nec potuit nec poterit esse vennn, ut hominem esse asinum. Impossibile per accidens est quod nec potest nec poterit, potuit tamen esse verum, 5 ut me non .fuisse Parisius. Et hoc sol et appellari dictum de preterito jàlsum et negatum. Uncle clatur pro regula: omne dictum de preterito falsum
et negatum est impossibile.
f. 94va ltem. Datur pro regula:
IO
si aliquod enuntiabile est necessarium per se, eius contradictorie oppositum est impossibile per se; et si unum est necessarium per accidens, reliquum est impossibile per acciclens. Item. De contingenti ad utrumlibet hec datur regula quocl
15
si unum oppositorum est contingens ut in pluribus, reliquum est contingens ut in paucioribus, et econverso; et si unum contingens est erraticum, et reliquum similiter. Post hec transeunùum est acl equipollentias et oppositiones modalium propositionum. Notanclum ergo quod equipollentie distinguuntur in moclalibus secundum quod habent appellationes pro subiectis et modos nominales pro predicatis. Sed secundum aclverbiales modos non solet assignari equipollentia. Sciendum ergo quod iuxta unumquemque modum sumi possunt quatuor propositiones, diverse tamen participantes utroque termino ad eunclem orclinem. Verbi gratia: 'Sorte m esse est possibile', 'Sortem non esse est possibile', 'Sortem esse non est possibile', 'Sortem non esse non est possibile'. Cum ergo quatuor sint modi, sedecem possunt colligi propositiones iuxta illos, sic tamen ut participent utroque termino ad eundem ordinem. Subiectum appellatur hic subiectum appellationis et predicatum eiusdem. Iste autem scdecim propositiones possunt distingui sic per quatuor quaternarios ut cuiuslibet quaternarii propositiones inter se equipolleant et aliis quaternariis opponantur aliquo modo. Equipollentie autcm habcntur per duas regulas. Quarum prima tal is est: 5 poterit (esse falsum) F.r
6 me (non) fuisse fc
20
25
30
35
483
INTRODUCTIO
de quocumque enuntiabili predicatur 'possibile', de eodem predicatur 'contingens', et de eodem removetur 'impossibile', et de eius contradictorie apposito re111 o v e tu r 'necesse'. 5 Juxta hanc
regulam sumuntur octo propositiones. quatuor sunt hee: 'Sortem 'Sortem 'Sortem 'Sortem
IO
esse esse esse non
Quarum prime
est possibile' est contingens' non est impossibile' esse non est necesse'.
Et iste quatuor equipollent adinvicem. Alie quatuor sunt hee: 'Sortem 'Sortem 'Sortem 'Sortem
15
non non non esse
esse esse esse non
est possibile' est contin9ens' non est impossibile' est necesse' .
Et iste quatuor convertuntur. Secunda regula est hec:
20
a quocumque enuntiabili removetur 'possibile', de eodem removetur 'contin9ens', et de ipso predicatur 'impossibile' et de eius contradictorie apposito preci i c a tu r 'necesse'. Iuxta hanc sumuntur octo propositiones. lnter quas prime sunt hee: 'Sortem 'Sortem 'Sortem 'Sortem
25
esse esse esse non
non est possibile' non est contin9ens' est impossibile' esse est necesse'.
Et hee quatuor propositiones equipollent adinvicem. sunt hee: 'Sortem 'Sortem 'Sortem 'Sortem
30
non non non esse
Alie quatuor
esse non est J possibile' esse non est contin9ens' esse est impossibile' est necesse'.
Et iste quatuor convertuntur. Que autem cui opponantur et quo genere oppositionis, potest 35 haberi per hos versus et per figuram subscriptam. 14 alrerum (non)
re
31 (im)possihile
[c
f. 94vb
484
DIALECTICA MONACENSIS
Sit tibi linea subcontraria prima secunde tertius cum quarto semper contrarius ardo quarta subalternat sibi primam, terna secundum contradicit tertia prime, quarta secunde. 'Sortem 'Sortem 'Sortem 'Sortem
non esse non est ~=JQssibile' non esse non est c~· non esse est imROSsibi\e' esse est necesse'
CONTRARIE
'Sortem 'Sortem
esse non est possibile' esse non est contrngens'
'Sortem esse est tmP.:QSSJbi!e' -
'Sortem non esse est necesse'
5
U>
c
'f;
"'
rn
:0
z
rn
'Sortem esse est RQSSibile' 'Sorlem esse est c~· 'Sortem esse non est imRossibi!e' 'Sorlem non esse non e-st necesse'
'Sortem 'Sortem 'Sortem 'Sortem
non esse non esse non esseo non esse
est P.:QSSibile' est contlngens' non est imP.QSS!bile-' non est necesse'
De ypothetica propositione
Consequenter restat determinare de ypothetica propositione. Est autem ypothetica propositio que habet in sui constitutione duas cathegoricas; hoc ideo dico quia una ypothetica potest consti tu i ex duabus aliis ypotheticis, vel ex una ypothetica et una cathegorica. Dicitur autem ypothetica ab 'ypo', quod est sub, et 'thesis', quod est positio; inde ypothetica quasi subpositiva, eoquod omnis ypothetica quadam subpositione quedam enuntiat, et non absolute. Et hoc intellige secundum Boetium, qui copulativas et disiunctas non videtur enumerarei inter ypotheticas propositiones, sed solum illas que quadem conditione enuntiant. Ypotheticarum propositionum secundum communiter loquentes tres sunt species: conditionalis - que vere et proprie dicitur ypothetica - , et copulativa et disiuncta. Conditionalis est illa in qua aliquid predicatur de aliquo sub condi tione. Et ita subdividitur in quatuor species, scilicet in temporalem, localem, et causalem, et in eam quam subconditionalem appellant. Et hec est cuius partes connectuntur per hanc conditionem 'si'. Quarum partium una dicitur antecedens, illa videlicet que inmediate sequitur f. 95ra han c conditionem 'si'; l re li qua vero appellatur consequens. Ad veri8 constitucione Ec institucione E 14 disiunctivas E 22 subconditionalem] ve!' ( ?) condicionalem E I
De syll. hyp., passim.
19 disiunctiva sic semper E
10
15
20
25
INTRODUCTIO
5
10
15
20
485
tatem huius exigitur quod antecedente posito necesse sit consequens poni, ut hic: 'si Sortes est homo, Sortes est animai' ; ve l salti m probabile, ut: 'si hec est mater, ipsa diligit'. Temporalis est illa cuius partes coniunguntur per adverbium temporis, ut hic: 'dum sol est supra terram, dies est'. Localis est illa cuius partes coniunguntur per adverbium loci, ut hic: 'Sortes currit, ubi Plato disputat'. Causalis est ista cuius partes connectuntur per coniunctionem causalem, ut 'Sortes prcificit, qui a studet'. ( ....•... ) . Et hee quatuor, sicut dictum est, proprie appellantur ypothetice, eoquod quicquid in hiis affirmatur, sub conditione quadam enuntiatur. Item. Copulativa est illa cuius partes coniunguntur per coniunctionem copulativam, ut 'Sortes est homo, et Brunellus est asi nus'. Disiuncta est illa cuius partes coniunguntur per hanc coniunctionem 'vel', ut 'Sortes est homo, ve/ Plato est asi nus'. Et notandum quod quandoque hec coniunctio 've/' sumitur disiunctive, quandoque subdisiunctive. Quando disiunctive sumitur, tunc ad veritatem propositionis disiuncte exigitur quod una eius pars sit vera et altera falsa. Quando autem subdisiunctive sumitur, tunc ad veritatem eius exigitur quod una pars sit vera ve! utraque. Et hoc ultimo modo fit quando terminus sumitur apud usum. De appellatione et enuntiabili
Post hec videndum est que sit differentia inter propositionem et appellationem et attributum et enuntiabile sive dictum. 25 Propositio est oratio que cum indicatione significat verum vel falsum, ut 'Sortes currit'. Appellatio est omne id quod sine indicatione significat verum vel falsum, ut 'Sortem currere'. Attributum vero idem est quod predicatum appellationis. 30 Enuntiabile autem sive dictum est illa sententia complexa que significatur tam in propositione quam in appellatione. Post hec notandum quod tribus modis potest appellatio transformari a propositione. Unus modus est ut ex nominativo fiat accusativus et ex indicativo infinitivum, ut hic: 'Sortem currere'. Alius modus est ut 35 ex indicativo modo fìat coniunctivus et apponatur hec coniunctio 'quod', ut hic: 'quod Sortes currat'. Tertius modus est ut tota propositio maneat immutata et addetur hec coniunctio 'quod'. Secundum hoc ab huiusmodi 37 hec
+
[proposicio] E
486
DIALECTICA MONACENSIS
proposrtwne: 'Sortes currit' descendit hec appellatio: 'quod Sortes currit'. Et notandum quod appellatio potest subici et predicari, licet propositio non possit. Post hec notandum quocl veritas et falsitas sunt in propositione tamquam in signo, in enuntiabili vero tamquam in subiecto. Ultimo 5 f. 95rb modo hanc regulam l considera, ut scias universaliter que propositio debet esse vera, et que falsa: quandocumque sic se habet in rebus sicut significatur per propositionem, tunc est vera propositio, et non aliter. IO De argumentationibus De partibus integralibus argumentationis
Sicut dicitur communitcr 1 , argumentationum quedam est complexionalis, queclam localis, quedam sophistica. Complexionalis est que habet necessitatem a complexione et ab 15 intrinseca clispositione, scilicet a debita ordinatione trium terminorum in figura et trium propositionum in modo. Qualis est sillogismus. Unde et ille non indiget alio principio extra. Localis autem est que habet necessitatem per locos extra, hocest per maximam propositionem et eius differentiam. 20 Sophistica est que apparentiam habet necessitatis sine existentia. Qualis est paralogismus. De eius partibus subiectil'is
Determinato autem de partibus integralibus argumcntationis sequitur de ipsa argumentatione et de partibus eius subiectivis. Unde 25 viclenclum est quid sit argumentatio et quot sint species argumentationis. Argumentatio est ratio rei dubie faciens fidem. Hic notanclum quod hoc nomen 'ratio' duas habet significationes. In una significatione 'ratio' idem est quocl potenti a quedam ipsius anime rationalis per quam ordinatur predicatum acl subiectum, diffinitio ad diffinitum, dividentia 30 ad clivisum, conclusio ad premissas; et ita de aliis. Et secundum hoc non sumitur hic 'ratio'. l O a !iteR E
30 (diffinicio ad diffinitum) fc
' Cfr. P. Abaelardi l.ogicam Nostromm petitioni quae dicitur, p. 5089-IS ed. Geyer; ubi autcm bifaria tantum divisi o reperitur.
INTRODUCTIO
487
ltem. In alia significatione 'ratio' idem est quod sententi a complexa, que significatur per premissas propositiones, et ordinata in veritate rationabili. Et sic sumitur 'ratio' in diffinitione ipsius argumentationis. Unde clicitur: argwnentatio est ratio, iclest sententia complexa et 5 ordinata in veritate rationabili, que facit ficlem clubie rei, idest conclusionis. Argumentatio autem est oratio explicans vim argumenti; satis enim explicatur vis argumenti ubi sequitur conclusio de necessitate ex premissis. Sciendum ergo quod hec est differentia inter argumentum et 10 argumentationem, quod argumentum est virtus et sententia que explicatur per prcmissas propositiones; argumentatio vero est i Ila tot;tlis oratio que continet conclusionem cum prcmissis propositionibus.
De quatuor speciebus argumentationis
Argumcntationis quatuor sunt species: inductio, cxemplum, enthimema, sillogismus. Sciendum autem quod tam Aristotiles guam Boetius tantum ponunt duas, scilicct inductionem et sillogismum, sub inductionc comprehendens exemplum et sub sillogismo enthimema. Et hoc testatur Aristotiles in principio Posterionnn 1 et Boetius in Secundo Topicorum 2 20 suorum. Inductio fìt cluobus modis. Unus est quando a pluribus J particu- f. 95va lari bus proccditur ad universale, ut hic: 'Sortes wrrit, Plato currit, et si c de singulis; ergo omnis homo wrrit'. Et iste moclus inductionis est necessarius. Alius vero est quando proccditur dc pluribus particularibus acl 25 unum particulare, ut hic: 'in navi regenda eligendus est rector non sorte sed arte; in wrm regendo ...... etc.; ergo in civitate gubemanda ...... etc.' DicitJ Boctius quod iste moclus argumentationis probabilis est et non necessarius. Item. Excmplum est quando proceditur ab uno particulari acl 30 aliud particulare per simile, ut hic: 'Sortes wm sit homo, habet animam inmortalem; ergo eadem ratione Plato eu m si t homo habet anima m inmortalem'. Et bene comprehenditur hoc genus argumenti sub inductione que a pluribus particularibus proceclit ad unum. Non enim cliffert quantum acl virtutem inferendi, secl solum quantum acl explicationem sermonis; 15
6 satis l sat E 1
3
Anal. Post. I l, 71 a IO-Il. lbid., 1184A 7-9.
z De top. d!lf. Il, 1183 A 9 sqq.
488
DIALECTICA MONACENSIS
utrumque enim infert per similitudinem. Sed differunt in hoc quod inductio procedit a pluribus particularibus, exemplum vero ab uno. Item. Enthimema est oratio illa in qua ex una propositione prolata in ore et altera habita in mente de necessitate infertur conclusio, ut hic: 'Sortes currit; ergo Sortes movetur', ubi habetur hec in mente: 5 'omne currens movetur'; que si apponatur, perfectus erit sillogismus. Unde patet quod enthimema non differt a sillogismo secundum virtutem inferendi, sed solum secundum sermonem. Unde Boetius dicit' quod enthimema sit sillogismus imperfectus, Aristotiles autem dicitz quod enthimema est vere sillogismus. 10 Et hec de istis tribus sufficiant.
'De top. d!ff. Il, 1184Bl3-14. z Anal. Pr. 1127, 70al0.
l
I
489
DE SILLOGISTICA ARGUMENTATIONE
DE SILLOGISTICA ARGUMENTAT!ONE
Deinde agendum est de sillogismo. Qui est principium omnium aliarum argumentationum. Cetere enim argumentationes fluunt a sillogismo tamquam a principio et ad ipsum reducuntur. Videndum ergo qui d si t sillogismus et qui d dici de amni, et qui d dici de nullo, et qui d esse 5 in toto. Que tria sunt principia sillogismorum. Deinde de conversionibus propositionum. Postea vero videndum est de generationibus sillogismorum in tribus figuris. De dijfinitione sillogismi
Sillogismus sic describitur1 ; sillogismus est oratio in qua quibuslO dam positis necesse est aliud accidere per ea que posita sunt. In hac descriptione
ponitur 'oratio' pro genere. Et licet in sillogismo sint tres orationes, tamen quia sunt ad unum finem, scilicet ad probandam conclusionem, gratia illius unitatis dicitur potius oratio quam orationes. Per hoc membrum 'quibusdam' notantur duo, scilicet pluralitas et unitas. Quantum ad 15 pluralitatem exemplum et enthimema removentur ) a sillogismo, in f. 95vb quibus non premittuntur plures propositiones conclusioni, quod necesse est fieri in sillogismo. Gratia unitatis notatur quod utraque premissarum debet esse una et non multiplex nec plures. Et sic removetur a sillogismo omnis argumentatio que sophistica est secundum aliquam fallaciam 20 in dictione vel etiam secundum plures interrogationes ut unam. Item. Per hoc membrum 'positis' notatur quod premisse due debent esse disposite in figura et modo. Et sic excluditur inductio, que licet plures propositiones premittat conclusioni, non tamen ordinat illas in figura et modo. Item. Per hanc particulam 'necessario' excluduntur paralogismi 25 accidentis et consequentis et secunclum quicl et simpliciter et secundum ignorantiam elenchi, in quibus positis premissis non propter hoc de necessitate accidit conclusio. Item. Per hoc membrum 'aliud accidere' notatur quod conclusio debet esse diversa ab utraque premissarum secunad l titulus deest in nostro codice ordinatis Em 1
ad l O positis: idest dispositis Em
ad 21 positis: id est
Arist., Anal. Pr. I l, 24b18-20. Cfr. Boethium, De syll. categ. II, 821A8-822Cl2.
490
UIALECT!CA MONACENSIS
dum veritatem et secundum opinionem; secundum veritatem, quia non debet esse ex eisclem tcrminis cum mai ore ve! minore proposi tione; secundum opinionem vero, quia non debet esse eiusclem opinionis cum premissis, iclest eque nota, secl minus. Et sccundum hoc excluditur paralogismus qui fìt secunclum petitionem eius quod est in principio, in qua 5 fallacia non accidit alia sed idem: idem quantum ad veritatem ve[ quantum ad opinionem. Item. Per hoc membrum 'per ea que posita sunt' notatur quod premisse debent esse causa quare sequatur conclusio. Et secundum hoc excluclitur paralogismus qui est secundum non-causam ut causam, in quo paralogismo vicletur aliqua premissarum esse causa IO conclusionis, cum tamen nichil operetur ad ipsam. Po test igitur manifestum esse ex predictis per diffinitionem datam, quod excluduntur omnes alie species argumentationis, scilicet inductio, exemplum, entimema, et preterea excluditur sophisticus sillogismus secundum omnes sui causas, et hoc quantum ad trcdecim fallacias. 15 Qyid sit dici de omni . . . . . . etc.
Item. Dici de omni est quando nichil est sumerc sub subiecto, idest nullam partem subiectivam, de quo non clicatur predicatus. Quod acciclit in omni universali affirmativa. Notandum etiam quod hic debes sumerc 'subiectum' pro subiecto Iocutionis. Distinguitur enim dupliciter subiectum, scilicet subiectum locutionis et attributionis. Subiectum locutionis dicitur ille terminus communis circa quem ponitur signum universale, sive sit rectus sive obliquus. Subiectum vero attributionis est ille terminus qui reddit f. 96ra suppositionem verbo, et il le semper est in recto. Verbi gratia l in ha c: 'Sortes vi d et omnem hominem' hoc ipsum 'Sortes' est subiectum attributionis et pencs hoc subiectum propositio dicitur singularis; subiectum vero locutionis est hoc quod dico omnem hominem; retorquendo ergo considerationem ad hoc subiectum locutio est universalis: potest enim maior esse in tertio modo prime figure. Item. Dici de nullo est quando nichil est sumerc sub subiecto de quo non removeatur predicatus. Quocl accidit in qualibet universali negativa. Et debes intelligere de subiecto locutionis ut supra. Item. Esse in toto idem est quocl dici de omni nec differt nisi in hoc quocl dici de omni convenit predicato respectu subiecti, esse autem in toto convenit subiecto respectu predicati. Et hoc evidenter explanat Boetius in Libro de Cathegoricis Sillogismis. 1 ' Dc sy/1. categ. Il, 809 C 10- 810C4.
20
25
30
35
!
DE S!LLOG!ST!CA ARGUMENTATIONE
491
De conversionibus propositionum
De conversionibus autem propositionum, quia superius 1 clictum est, hic est pretermittenclum. Hoc tamen notandum quocl in omni materia universalis negativa convertitur in aliam universalem negativam; 5 similiter particularis affirmativa in aliam particularem affìrmativam. Jtem. Omnis universalis affirmativa convertitur in particularem affìrmativam. Et hee due conversiones valent acl reductionem sillogismorum, ut patebit inferius.z
De generatione sillogismorum 10
15
20
25
30
Deinde videndum est de generatione sillogismorum. Notandum ergo quod omne totum constat ex materia et forma. Cum autem sillogismus sit quoddam totum, necesse est ipsum constare ex materia et forma. Materia autem sillogismi duplex est, scilicet propinqua et remota. Remota materia sunt tres termini: ex tribus enim terminis constat omnis sillogismus et impossibile est quocl ex pluribus ve! paucioribus fìat. Propinqua vero materia tres propositiones sunt. Duplici autem materie debetur duplex forma. Terminis cnim figura clebetur. Et est figura ordinatio trium terminorum que attenditur in subicienclo et predicando. Et quoniam tres termini non possunt recipere nisi triplicem ordinationem in subiciendo et predicando et hoc quantum acl cluas premissas propositiones, propter hoc, inquam, non habemus nisi tres fìguras. Item. Propositionibus clebetur modus, scilicet qualitas et quantitas, ut fìat sillogismus. Modus enim est dispositio trium propositionum que attenditur in qualitate et quantitate. Item. Notandum quod ex tribus propositionibus illa que est prior, dicitur maior, quia continet maiorem extremitatem cum medio; secunda dicitur minor, quia continct minorem extremitatem cum medio. Terminus autem meclius est qui bis ponitur in premissis et numquam venit in conclusionem. Et semper constituitur conclusio ex minore extremitate et maiore. Item. Notandum quod Aristotilcs clicitJ constare sillogismum ex duabus propositionibus et alibi ex tribus. Et utrobique dicit verum, 16 materia [sunt] E 1
Supra, pp. 476'6-4788, z Infra, pp. 493llsqq. Anal. Pr. I 25, 42a32-33; 42b2-3. Cfr. Anal. Pr. I l, 24bl8-20; Topica I l, 100a2527; Soph. El. l, 164b27-165a2.
3
492 f. 96rb
DIALECTICA MONACENSIS
diversimocle tamen accipiendo 'sillogismum'. Si enim acCiprtur 'sillogismus' ratione argumenti, si c constituitur l ex cluabus propositionibus; si autem accipiatur 'sillogismus' pro argumentatione, sic constituitur ex tribus propositionibus; conclusio enim, et si non si t de contextu argumenti, tamen est de constitutione argumentationis. 5 Hiis visis accedendum est ad primam figuram. De prima figura
Prima ergo figura est clispositio trium terminorum sic se habentium ut meclius terminus in maiori subiciatur, in minori predicetur. Et habet novem moclos, quatuor clirecte concludentes, quos ponit Aristo- 10 tiles in Libro Priorum 1 , et quinque indirecte concluclentes, quos ponit2 Boetius. Primus modus constat ex universali affirmativa maiore et universali affirmativa minore concludentibus universalem affirmativam, hoc modo: 15 'omnis homo est animai omne risibiie est homo ergo omne risibiie est animai'.
Secundus modus constat ex universali negativa maiore et universali affirmativa minore concludentibus universalem negativa, hoc modo: 20 'nullus homo est asi nus omne risibile est homo ergo nullum risi bile est asi nus'.
Tertius modus constat ex universali affirmativa maiore et particulari affirmativa minore concluclentibus particularem affim1ativam, hoc 25 modo: 'omnis homo est animai Sortes est homo ergo Sortes est animai'.
Quartus moclus constat ex universali negativa maiore et particu- 30 lari affì.rmativa minore concludentibus particularem negativam, hoc modo: 'nullus homo est asi nus quoddam risibile est homo ergo quoddam risibiie non est asinus'.
1
Anal. Pr. l 4-, 25b26sqq.
z De sy/1. categ., II, 814-C6sqq.
35
I
DE SILLOGISTICA ARGUMENTATIONE
493
Et sciendum quod isti quatuor modi peifecti dicuntur eoquod necessarii sunt et nullo indigent ad hoc ut appareant necessarii preterquam hiis duo bus principiis: dici de amni et dici de nullo. Per dici de amni probatur primus et tertius modus; per dici de nullo probatur secundus et 5 quartus. Alii vero sequentes impe:Jècti dicuntur ideo quia, quamvis sint necessarii, tamen non apparet eorum necessitas, et hoc ideo quia indirecte concludunt. lndirecte concludere est predicare minorem extremitatem et subicere maiorem in conclusione; directe vero concludere est predicare maiorem extremitatem in conclusione et su bi cere minorem. !O Unde isti quinque imperfecti ad primos quatuor reducuntur. Notandum autem quod unum sillogismum reducere in alium nichil aliud est quam evidenter ostendere eum esse necessarium. Et sciendum quod sicut quelibet res habet reduci in ea principia ex quibus est, eodem modo sillogismus reduci habet et resolvi in ea principia ex !5 quibus est. Hiis visis sciendum quod quintus modus prime figure constat ex universali affirmativa maiore et universali affirmativa minore concludentibus particularem affirmativam, hoc modo: 'omnis homo est animai 20 omne risibile est homo ergo quoddam animai est risibile'. Et iste reducitur in primum, j eoquocl descendit a primo conclusione f. conversa per accidens. Sextus constat ex universali negativa maiore et universali 25 affirmativa minore concludentibus universalem negativam, hoc modo: 'nullus homo est asi nus omne risibile est homo ergo nullus asinus est risibilis'. Et iste reclucitur in secundum conclusione conversa simpliciter. 30 Septimus constat ex universali affirmativa maiore et particulari affirmativa minore concluclentibus particularem affirmativam, hoc modo: 'omnis homo est animai quoddam risibi/e est homo ergo quoddam anima/ est risi bile'. 35 Et iste reclucitur in tertium conclusione conversa simpliciter. Octavus constat ex universali affirmativa maiore et universali negativa minore concludentibus particularem negativam, hoc modo:
13 (una) quelibet Ec
96va
494
DIALECTICA MONACENSIS
'omnis homo est animai nullus lapis est homo erao quoddam animai non est lapis'. Et iste reducitur in quartum. Sed ad hanc reductionem tria exiguntur, scilicet ut maior convertatur per accidens et minor simpliciter et 9uod 5 de maiori fiat minor et econverso. Nonus constat ex particulari affìrmativa maiore et universali negativa minore concludentibus particularem negativam, hoc modo: 'quidam homo est animai 10 nullus lapis est homo ergo quoddam animai non est lapis'. Et iste reducitur in quartum utraque premissarum conversa simpliciter et facta transpositione premissarum. Hec omnia facilius possunt haberi per hos versus: BAR BA RA· CE
LAN TES·
CE LA RENT· DA BI TIS·
DA Rl
l·
FAP ES MO·
FE Rl O·
BA RA LIP
TON·
15
FRIS SE MO MORUM·
In hiis versibus sunt novem dictiones novem modis prime figure deservientes, prima primo et secunda secundo, et sic deinceps. Horum autem versuum triplex est utilitas. Prima est quia scitur quales et quante debeant esse propositiones in qualibet materia; et hoc per vocales 20 istarum dictionum: per A intelligitur universalis affìrmativa, per E universalis negativa, per l particularis affìrmativa, per O particularis negativa. Et sumitur hic 'partiwlaris propositio' large ita ut omnis propositio que non est universalis, dicatur particularis. Secunda utilitas est quia scitur qui sillogismi in quos habeant reduci; et hoc per initiales litteras 25 istarum dictionum. Tertia utilitas est quia scitur per quid unusquisque sillogismus reducatur: hec enim littera S ubicumque invenitur est si gnu m simplicis conversionis; B vero significat conversionem per accidens; M vero significat transpositionem premissarum, id est quod de maiore fiat minor et econverso. 30
De sewnda .figura
f.
96vb
Sequitur de secunda figura et eius modis. Secunda figura est dispositio trium terminorum sic se habentium quod medius terminus in utraque premissarum predicetur. j Discretio autem figurarum potest haberi per hos versus: 35 prima: prius medium su bici t, post predicat ipsum altera: bis dicit, tertia: bis mbicit.
I
DE SILLOGISTICA ARGUMENTATIONE
495
In hac figura quatuor sunt modi clirecte concludentes. Et tamen imperfecti sunt, et hoc ideo quia medius terminus non est evidenter orclinatus, ita quod possit necessitas sillogismorum huiusmodi ostendi per huiusmocli principia quod est dici de amni et dici de nullo. Unde omnes 5 reclucuntur ad primos 1 qui perfecti sunt in prima figura. Primus itaque modus constat ex universali negativa maiore et universali affìrmativa minore concludentibus universalem negativam hoc modo: 'nullus homo est asi nus omne rudibile est asinus IO ergo nullum rudi bile est homo'. Et iste reclucitur in secundum prime maiore conversa simpliciter. Secunclus constat ex universali alfì.rmativa maiore et universali negativa minore concludenti bus universalem negativam, hoc modo: t5 'omnis homo est animai nullus lapis est animai ergo nullus lapis est homo'. Et iste reducitur in secundum prime minore et conclusione conversis simpliciter et facta transpositione premissarum. 20 Tertius constat ex universali negativa maiore et particulari affirmativa minore concludentibus particularem negativam, hoc modo: 'nullus homo est asi nus quoddam rudibile est asinus ergo quoddam rudibile non est homo'. 25 Et iste reducitur in quartum prime maiore conversa simpliciter. Quartus constat ex universali affìrmativa maiore et particulari negativa minore concludenti bus particularem negativam, hoc modo: 'omnis homo est animai quidam lapis non est animai 30 ergo quidam lapis non est homo'. Et iste non potest procreari per conversionem, quia non habet nisi unam que converti possit et illa convertitur in particularem. Et sic accideret omnes esse particulares. Secl ex talibus non fit sillogismus, cum necesse sit in ipso sillogismo salvari veritatem huius quod est dici de amni et 35 dici de nullo. Probatur ergo per deductionem ad impossibile. Deductio autem ad impossibile nichil aliud est quam ostendere quod ex contradictoria conclusionis sequitur contradictoria premisse; quare ex premissa sequitur conclusio. Est autem regula quod quando1
se. quattuor modos.
496
DIALECTICA MONACENSJS
cumque ex premissis non sequitur conclusio, de necessitate contradictoria conclusionis potest stare cum premissis et quando contradictoria conclusionis non potest stare cum premissis, tunc ex ipsis premissis de necessitate sequitur conclusio. Unde infallibilis est hec regula quod: si
s
ex opposito conclusionis sequitur oppositum premisse, tunc ex premissis sequitur conclusio.
Iste ergo modus reducitur in primum prime sic: sumatur contradictoria conclusionis et iungatur cum una premissarum que est maior in f. 97ra sillogismo et ex illis duabus sequetur J contradictoria minoris in primo 10 modo prime figure; cum ergo ex opposito conclusionis sequatur oppositum premisse, de necessitate oportet ponere quod ex premissis sequatur conclusio. Eodem modo reduci et probari debet quintus modus tertie figure. Nec differunt nisi in hoc quod hic sumitur contradictoria conclusionis cum maiore et infertur oppositum minoris, ibi vero sumenda 15 est contradictoria conclusionis cum minore et infertur oppositum maioris. Et dicitur hec reductio ad impossibile, quia ducit ad hoc impossibile, scilicet duas contradictorias simul esse veras.
De tertia figura
20
Sequitur de tertia figura et eius modis. Tertia figura est dispositio trium terminorum sic se habentium quocl medius terminus in utraque premissarum subiciatur. Et habet sex modos. Primus constat ex universali affirmativa maiore et universali affirmativa minore concludentibus particularem affirmativam, hoc modo: 25 'omnis homo est animai omnis homo est substantia ergo quedam substantia est anima/'. Et iste reducitur in tertium prime minore conversa per accidens. Secundus constat ex universali negativa maiore et universali 30 affirmativa minore concludentibus particularem negativam, hoc modo: 'nullus homo est asi nus omnis homo est risibilis ergo quoddam risi bile non est asi nus'. Et iste reducitur in quartum prime minore conversa per accidens. 35 29 con\'crsa [simpliciter[ E
l
DE SILLOGISTICA ARGUMENTATIONE
497
Tertius constat ex particulari affìrmativa maiore et universali affìrmativa minore concludentibus particularem affìrmativam hoc modo: 'quidam homo est animai omnis homo est substantia 5 ergo quedam substantia est animai'. Et iste reducitur in tertium prime maiore et conclusione conversis simpliciter et de maiore facta minore et econverso. Quartus constat ex universali affìrmativa maiore et particulari affinnativa minore concludentibus particularem affìrmativam, hoc modo: 'omnis homo est animai IO quidam homo est substantia ergo quedam substantia est animai'. Et iste reducitur in tertium prime minore conversa simpliciter. Quintus constat ex particulari negativa maiore et universali 15 affirmativa minore concludentibus particularem negativam, hoc modo: 'quidam homo non est lapis omnis homo est animai ergo quoddam animai non est lapis'. Et iste reducitur in primum prime per reductionem ad impossibile. 20 Qui d autem si t reduci per reductionem ad impossibile, superius 1 habitum est. Et omni(no) eodem modo sicut probatur ille, sic et iste. Et non differunt nisi in hoc quod oppositum illius conclusionis sumitur cum maiore propositione et infertur oppositum minoris, hic autem sumitur oppositum conclusionis cum minore et infertur oppositum maioris. 25 Sextus constat ex universali negativa maiore et particulari affìrmativa minore concludentibus particularem negativam, hoc modo: 'nullus homo est lapis quidam homo est animai ergo quoddam animai non est lapis'. 30 Et iste reducitur in quartum prime minore conversa simpliciter. Et sciendum quod omnia que dieta sunt de secunda et tertia figura, faciliter possunt haberi per hos versus: CES A RE·
CAM EST RES·
FES TI NO·
BA RO CO·
FE LAP TON·
DIS A MIS·
DA TI SI·
DA RAP TI·
35
BO CAR DO·
8 particulari [negativa! E 1
supra, p. 49 5J6 sqq.
33 cam.[m!est res fc
f. 97rb FE RI SO·
498
DIALECTICA MONACENSIS
In hiis versibus sunt decem dictiones. Inter quas prime quatuor deserviunt secunde figure et alie que secuntur deserviunt tertie figure, ita quod prima primo, et ita deinceps.
De coniugationibus utilibus
In prima figura sunt sedecim coniugationes, quatuor utiles et 5 duodecim inutiles. Ut autem habeatur que sint utiles, sciendum pro regula quod : maiore existente particulari, ve! minore negativa, nichil sequitur in prima figura. Et regula ista solum intelligenda est de directe concludentibus. 10 Iuxta hanc regulam dividendo possumus habere sedecim coniugationes, quatuor utiles et duodecim inutiles, hoc modo. Due propositiones premisse aut sic se habent quod ambe sunt universales aut ambe particulares aut maior universalis et minor particularis, aut econverso. Si ambe universales, aut ambe affirmative aut ambe negative. Si ambe 15 affìrmative, utilis erit coniugatio in primo modo prime figure. Si ambe negative, inutilis est coniugatio circa eundem. Si maior negativa et minor affirmativa, utilis est coniugatio in secundo modo prime figure. Si autem econverso, inutilis est coniugatio circa eundem. Igitur si ambe sunt universales, in universo possumus habere duas utiles et duas 20 inutiles. Item. Si ambe sunt particulares, aut ambe affirmative aut ambe negative, aut maior negativa et minor affirmativa, aut econverso. Et sive sic, sive sic, inutilis est coniugatio. Uncle si ambe sint particulares, quatuor habemus inutiles et nullam utilem. 25 Item. Si maior sit universalis et minor particularis, aut ambe erunt affirmative aut ambe negative. Si ambe affirmative, utilis est coniugatio in tertio modo prime figure. Si ambe negative, inutilis est circa eundem. Item. Si maior negativa et minor affirmativa, utilis est coniugatio 30 in quarto modo prime figure. Si econverso, inutilis est circa eundem. Hic igitur habemus duas utiles et duas inutiles. ltem. Si maior particularis et minor universalis, aut ambe erunt affirmative aut negative, aut maior negativa et minor affirmativa, aut
l+
altcmm aut Ec et E
18 minor [negativa! fC
3+ et] aut E
I
DE SILLOGISTICA ARGUMENTATIONE
499
econverso. Et sive sic, sive sic, inutilis est coniugatio. Sic ergo habemus quatuor inutiles. Sic ergo secundum predictam 1 regulam possumus habere sedecim coniugationes, quatuor utiles et duodecim inutiles. 5
Item. In secunda figura quatuor sunt l utiles et duodecim in- f. 97va. utiles. Quod sic potest probari per hanc regulam: in secunda figura maiore existente particulari ve! utrisque similis qualitatis, nichil sequitur. In tertia figura sex sunt utiles et clecem inutiles. Quod potest
10 sciri per hanc regulam:
in
tertia
figura minore existente negativa ve! utraque particulari, nichil sequitur.
In hiis duabus figuris proceclenclum est ut supra. Post hec sciendum quod iste tres figure ordinate sunt secundum quod magis vel minus possunt. Prima enim recte precedit quia potest concludere universalem, particularem, affìrmativam, negativam. Secunda vero nullam affirmativam potest concludere; tamcn precedi t tertiam, quia potest concludere tam universales guam particulares, cum tertia concludit tantum particulares. 20 Item: 15
Ex premissis particularibus ve! indefinitis nichil sequitur sillogistice, sed oportet quocl altera ve! utraque sit universalis. Item: Ex premissis ncgatrvrs nichil sequitur, sed ad hoc ut sit sillogismus, oportet quod utraque premissarum, ve! altera, sit affirmativa.
25
Et ille due regule habent neccssitatcm ex hoc quod est dici de omni et dici de nullo, que sunt principia sillogistica. In hiis enim universalitas 30 exprimitur et assumitur ve! simpliciter ve! in parte. Item: 4 utilesJ [inJutiles E 1
supra, p. 4988-9,
15 pcedit E
500
DIALECTICA MONACENSIS
Si altera est particularis, necesse est conclusionem esse particularem. Item: Si altera premissarum est negativa,
conclusio erit negativa. 5
Qyaliter.fiant sillogismi de modalibus
Dicto qualiter fiant sillogismi de propositionibus de inesse, viclendum est qualiter fiant de propositionibus modalibus. Notandum ergo quocl Aristotiles clocet1 sillogizare de necessario et hoc dupliciter: aut secundum uniformem sumptionem, aut secunclum mixtiones ad alias. Similiter cle illis de contingenti, scilicet secundum uniformem sumptionem et secunclum mixtionem. De hiis ergo diversitatibus sillogismorum iuxta cloctrinam Aristotilis in Prioribus 2 breviter transeamus. Notanclum ergo quocl ex duabus (de) necessario in prima ve! in secunda ve! in tertia figura sequitur conclusio de necessario. Et penitus idem modus est in hiis et in illis de inesse, quantum acl generationem et quantum ad reductionem priorum quatuor. Differunt tamen secunclum AristotilemJ in hoc quod quartus moclus secunde figure et quintus tertie non possunt ostencli per impossibile, secl probantur per expositionem sive descensum factum circa subiectum particularis negative. Item. Notandum in prima figura4 quod quotiens maior fuerit de f. 97vb necessario et minor j de inesse, sequitur conclusio de necessario. Et hec regula tenet tam in universalibus quam in particularibus sillogismis. Item. In secuncla figuras si universalis negativa sumatur de necessario, sive sit maior sive minor, et altera de inesse, sequitur conclusio de necessario et non aliter. Et hec regula tenet quantum acl primos tres secuncle figure. Quartus autem moclus nullam penitus potest sillogizare conclusionem de necessario, nisi utraque premissarum fuerit de necessario. Item. In tertia figura6 quantum ad primum modum, sive maior sive minor fuerit de necessario, sequitur conclusio cle necessario. In 8 moJalium E Anal. Pr. I 8, 29b29sqq.; 30a l Ssqq. lbid. 8, 30a6-14. s Cfr. ibid. IO, 30b7-3lal7. 1
2
J
4 6
Cfr. Anal. Pr. I, 8, 29b29- 22, 40bl6. Cfr. Anal. Pr. I 9, 30a 15-30b6. Cfr. ibid. Il, 31 a 18-32a5.
10
15
20
25
30
I
DE SILLOGISTICA ARGUMENTATIONE
501
secundo autem modo, si universalis negativa fuerit de necessario, conclusio erit de necessario, et non aliter. Item. Quantum ad tertium et ad quartum modum notandum pro regula quod si universalis affirmativa fuerit de necessario, conclusio sequitur de necessario, et non aliter. 5 Item. Quantum ad sextum modum sciendum quod si universalis negativa fuerit de necessario, conclusio erit de necessario, et non aliter. Quintus vero moclus nullomodo habet conclusionem de necessario nisi utraque premissarum fuerit de necessario. Ex hiis ergo regulis manifestum potest esse ubi sequatur silloIO gistice conclusio de necessario et ubi non. Et hoc unum diligentissime notandum est hic quod in negativis de necessario semper modus includere debet negationem secundum quod hic sumitur. Et hoc testaturi Aristotiles dicens quocl propositiones de necessario differunt ab illis de inesse in eo quod acliacet terminis de necessitate inesse ve! non inesse. 15
Post hec notanclum qualiter fìant et non fìant sillogismi de contingenti. Sed cum multipliciter sumatur hoc ipsum 'contingens', Aristotiles determinat 'contingens' secundum quod docet ex ipso sillogizare, dicens 2 : "contingens est quod, cum non si t necessarium, ponatur 20 tamen inesse, nullum propter hoc erit impossibile". Hic etiam est notandum3 de conversione propositionum modalium, quia necessaria est ad recluctionem sillogismorum huiusmodi. Sciendum ergo quod ille de necessario omnino convertuntur et penitus eodem modo quo ille de inesse. Propositiones vero (de) contingenti 25 secundum quod iam determinatum est contingens, omnes convertuntur adinvicem. Hoc tamen subintelligendum est quod moclus semper affirmetur: si enim contingit o m ne b esse a, con tingi t nullum b esse a. Quocl piane habetur ex hac regula: si unum oppositorum est contingens, et reliquum; 30 et hoc in omni genere oppositionis.
Post hec scienclum in prima figura quod si utraque fuerit de contingenti et universalis, conclusio sequitur de contingenti, sive ambe premisse fuerint affirmative sive negative, \ sive maior fuerit affirmativa f. 9Sra sive minor, et econverso. Sed in hoc differunt quocl duo illorum perfecti 35 sunt, alii vero duo reducuntur per conversionem negativarum in affirmativas secunclum naturam eius quod est contingens. 1
3
Anal. Pr. I 8, 29 b 39-30a 1. Cfr. Anal. Pr. l, 3, 25a27sqq.
z Anal. Pr. l 12, 32al8-20.
502
DIALECTICA MONACENSIS
Item. In particularibus sillogismis, si maior fuerit universalis negativa vel affirmativa et minor fuerit particularis affirmativa, erunt perfecti sillogismi. Si vero fuerit minor particularis negativa et maior universalis affirmativa, fit sillogismus imperfectus. Si autem maior sumatur particularis et minor universalis sive ambe particulares sive 5 indefinite, nullo modo erit sillogismus, qualescumque sumantur propositiones, teste Aristotile. Patet ergo quod in prima figura, si utraque fuerit universalis et de contingenti, semper fit sillogismus, sive sint affirmative sive negative. In particularibus vero, si maior sit universalis, semper fit sillogismus, sed 10 differunt in hoc quod quandoque fit perfectus, quandoque imperfectus. Post hec videndum est qualiter fiant sillogismi secundum commixtionem contingentis et inesse. Et hoc in prima figura. Dicit' enim Aristotiles quod in universalibus sillogismis, si maior sumatur de contingenti affirmativa sive negativa et minor sit de inesse affirmativa, per- 15 fecti fiunt sillogismi. Si autem econverso fiat, scilicet quod maior sit de inesse affirmativa vel negativa et minor sumatur de contingenti affirmativa vel negativa, sillogismi quidem erunt, sed imperfecti. Et perficientur quidam per impossibile, quidam per conversionem propositionis de contingenti. Neque omnes tales concludunt contingens secundum dictamz 20 determinationem, hocest contingens ad utrumlibet, sed tale contingens sillogizetur alicubi quod est necessarium nulli inesse vel non omni. Item. Si minor sumatur de inesse et negativa, qualiscumque fuerit maior, nullomodo erit sillogismus. ltcm. In particularibus sillogismis, si maior fuerit universalis et de contingenti affirmativa ve! 25 negativa, minor autem sit de inesse et particularis affirmativa, perfectus erit sillogismus. Si autem maior sit universalis et de inesse, minor vero particularis et de contingenti, qualescumque fuerint propositiones, in omnibus erit sillogismus, sed imperfectus. Item. Si maior sit particularis et minor sit universalis, quales- 30 cumque fuerint propositiones, non erit sillogismus. Item. Si minor sumatur de inesse et particularis negativa, nullomoclo erit sillogismus. Post hec videndum estJ de commixtione contingentis et necessarii. Notanclum ergo in hac mixtione quod clatur pro regula generali quod 35
20 secundum] sedE I
J
23 [et] fc
Anal. Pr. l, 15, 33b25-34a4. Cfr. Anal. Pr. I 16, 35b23-36b25.
z supra, p. 50II9-zo.
I
DE SILLOGISTICA ARGUMENTATIONE
503
quando maior fuerit particularis ve! minor fuerit negativa de necessario, numquam erit sillogismus. Hiis autem duobus evitatis semper erit sillogismus. Scd notanclum quod quandocumque maior fuerit universalis negativa et de necessario, tunc 5 sillogizatur duplex conclusio, scilicet de inesse et de contingenti. Aliter vero se habentibus solum sequitur conclusio de contingenti. Post hec agendum est qualiter fiant sillogismi in secunda figura f. 9Srb ex propositionibus de contingenti ve! uniformiter sumptis 1 ve! secunclum mixtionem. 2 Scienclum ergo pro regula quocl si utraque fuerit de contingenti in secunda figura, nullus erit sillogismus, sive sint negative sive affirmative, sive etiam sint particulares sive universales propositiones;
10
et hoc ideo quia universalis negativa de contingenti non convertitur 15 simpliciter. Item. Scienclum pro regula quod: si una premissarum fuerit de contingenti, altera vero de inesse, quandocumque sumitur universalis negativa de inesse, altera vero de contingenti, sive sit universalis sive particularis, sive sit affirmativa sive negativa, semper fit sillogismus.
20
Si vero affirmativa fuerit de inesse universalis ve! particularis et negativa de contingenti, non fit sillogismus. Similiter si negativa fuerit de inesse et particulariter sumpta, non erit sillogismus, qualiscumque sit altera 25 propositio. Item. Per eandem artem docet3 Aristotiles constituere sillogismos in secunda figura ex mixtione contingentis et necessarii. Quando enim universalis negativa sumitur de necessario, semper fit sillogismus, qualiscumque ve! quantacumque fuerit reliqua. Si vero fuerit affirmativa 30 de necessario ve! particularis negativa et de necessario, numquam erit sillogismus. Et ita patet quod eaclem est ars sillogizandi in secunda figura ex commixtione contingentis et inesse et ex mixtione contingentis et 22 et (d] E 1
3
Cfr. Ano/. Pr. I 17, 36b26-37b18. Ano/. Pr. I 19, 38al3-39a3.
z
Cfr. ibid. 18, 3/b 19-38a 12.
504-
DIALECTICA MONACENSIS
necessarii. Differunt tamen in hoc quod duplex accidit conclusio ex mixtione contingentis et necessarii, scilicet conclusio de contingenti et inesse; quod non accidit ex reliqua mixtione. Item. In tertia figura, si ambe sint de contingenti 1 , sequitur conclusio de contingenti. Et hec regula tenet quantum ad omnes sex modos 5 tertie figure. Item. Per eandem artem omnino sillogizatur ex mixtione contingentis et inesse in tertia figura. 2 Utralibet enim existente de contingenti et reliqua de inesse, semper fit sillogismus. Et hoc tenet universaliter circa universales et particulares sillogismos. Item. Ex mixtione contingentis et necessarii sic fiunt sillogismi in tertia figuraJ: IO in affirmativis quidem, hocest in primo et tertio et quarto modo, si utralibet fuerit de necessario, semper sequitur conclusio de contingenti; in negativis autem, hocest in secundo et quinto et sexto modo, si affirmativa si t de necessario, sequitur conclusio de contingenti solum; si autem negativa fuerit de necessario, sequitur duplex conclusio, scilicet 15 de contingenti et de inesse. De inventione medii
Habito qualiter generetur sillogismus ex modalibus et illis de inesse sumptis uniformiter aut in mixtione, consequenter restant quedam determinanda de inventione medii in quolibet sillogismo. 20 Notandum ergo quod in omni sillogismo probatur aliquid de aliquo et per aliquid. Unde tres termini necessarii sunt ad sillogizandum, f. 9Sva scilicet maior extremitas, minor, et media. Quia ergo maior extremitas potest concludi de minori quadrupliciter, scilicet universaliter, particulariter, affirmative, et negative, et non pluribus modis contingit, 25 propter hoc Aristotiles tradit4 quatuor regulas ad inveniendum medium in omni figura et modo. Prima est hec: si volueris sillogizare universalem affirmativam, debes invenire tale medium quod sit antecedens ad maiorem extremitatem, idest predicatum, et consequens ad minorem, idest ad subiectum; 30 et hoc in prima figura. Si autem volueris sillogizare particularem affirmativam, debes invenire tale medium quod sit antecedens ad maiorem extremitatem et etiam ad minorem; et hoc in prima et tertia figura. Item. Ad sillogizandam universalem negativam debes invenire tale I
3
Cfr. Anal. Pr. I 20, 39a4--39b6. Cfr. ibid. 22, 4-0a+-4-0b 16.
2
Cfr. ibid. 21, 39b7-4-0a3.
4
Anal. Pr. I 32, 4-7a2-4-7b 14-.
l DE SILLOGISTICA ARGUMENTATIONE
505
medium quod sit consequens ad subiectum et extraneum ad predicatum, aut econverso, idest quod sit ad subiectum extraneum et ad predicatum consequens. Consignificat enim sillogizare propositionem negativam in prima et in secunda figura. Item. Acl concludendum particularem 5 negativam sillogistice, sumendum est pro medio quod est antecedens subiecti et extreaneum predicati, ut in secundo tertie. Et notandum quod subiectum conclusionis appellatur minor extremitas, predicatum vero maior extremitas.
De locali argumentatione De eius principiis
IO
Ad habendum cognitionem localis argumentationis determinanda sunt eius principia. Sciendum ergo quod huiusmodi argumentatio quedam habet principia sue evidentie sicut maximas et differentias maximarum. Et hec sunt principia extrinseca et sunt formalia respectu talis 15 argumentationis. Ex hiis enim et per hec habet necessitatem localis argumentatio. De quibus principiis inferius 1 est dicenclum.
De principiis materialibus localis argumentationis
Item. Quedam habent principia sue existentie, sicut terminos et propositiones ex quibus est. Et hec sunt intrinseca et dicuntur materialia 20 principia. De quibus mmc est clicendum et primo de incomplexis. Duplex est autem principium materiale incomplexum, scilicet remotum et propinquum; quod patere potest per simile in artificialibus. Ad generationem enim domus exiguntur lapides et ligna. Que natura ministrat nullis dispositionibus artis conditionata. Et sunt prima materia 25 domus. Que postmodum recipiunt conditiones respectu finis ad quem sunt, sicut quadraturam et alia huiusmodi, et hoc ab artifice. Et sic fiunt propinqua materia partium principalium ipsius domus, scilicet parietis, ad 13 evidencie: idest manifestacionis fm 1
infra, p. 5278 sqq.
506
DIALECTICA MONACENSIS
tecti et aliorum. Eoclem modo acl generationem localium argumentationum exiguntur termini quasi prima materia. Super quos inducit ratio f. 9Svb huiusmocli conditiones: genus species, pars totum, causa J causatum, diffinitio diffinitum, et similia. Et secunclum has conclitiones superaclclitas fìunt ipsi termini immediata et propinqua materia istaru 111 5 argumentationum, ex quibus est immediate localis argumentatio. Notanclum ergo quocl materia remota in clecem generibus predicamentorum sutfìcienter traclitur et cliHìnite. Materia vero propinqua clocetur in Libro Priorum et compencliosius in Topycis Boetii. Quia vero omnia principia incomplexa clyaletice reclucuntur acl quinque universalia, IO scilicet genus, speciem, clifferentiam, proprium, accidens, de hiis quinque tractatum inchoemus.
Il
Il
DE UNIVERSALIBUS
507
DE UNIVERSALIBUS
Sciendum ergo quod eorum que sunt aliud est universale, aliud singulare. Universale est quod est predicabile de pluribus secunclum unam rationem, sive habeat actu illa plura si ve non. Qualia sunt hec: homo, asinus, sol,fenix, et similia. Singulare est id quocl de nullo est predicabile, 5 nisi forte de seipso, et hoc secundum accidens, quemadmoclum videtur velle Aristotiles in Libro Topicorwn 1 et Porfirius. 2 Universale sic diviclitur: universalium aliucl genus, aliud species, aliud clifferentia, aliud proprium, aliud accidens.
De genere 10
Genus est quod predicatur de pluribus dijjèrentibus specie in eo quod quid est. In hac descriptione tres particule ponuntur que indigent expositione. Prima habetur per hoc quod 'predicatllr de pluribus'. Sciendum ergo quod 'predicari' tripliciter invenitur sumptum apud loycum. Primo et verissimo modo dicitur aliquicl predicari de alia
15 quod
est essentiale predicatum illius. Et secundum hunc modum predicari dicitur genus et differentia de specie contenta, et species de individuo et non accidens de subiecto. Secundum quod Aristotiles ponit differentiam inter esse in et dici de; esse enim in conveni t accidenti in comparatione acl subiectum; dici vero de conveni t generi et differentie 20 respectu speciei et ipsi speciei respectu individuarum. Et nota quod quicquid sic predicatur, univoce dicitur predicari, idest secundum nome n et rationem. Item. Secundo modo dicitur aliquid predicari (de alio) quod vere et universaliter et affirmative mediante hoc verbo 'est' assignatur il li 25 inesse. Et secundum hunc modum predicantur accidentia de subicctis in quibus sunt. Et hoc est predicari denominative. Idem. Tertio modo ampliato vocabulo dicitur prcdicari quicquid predicari potest de altero vere ve! falso, affirmative ve! negative. Et secundum hunc modum predicabile est quidlibet de quolibet, cum 30 unumquodque aliquo dictorum modorum possit assignari de unoquoque. 1
errat auctor noster; Catcg. 2, l b6-7.
2
Vide Boethium, In lsag. Il, 23 ji6-I7.
508
DIALECTICA MONACENSIS
Cum ergo tot modis clicatur predicari de, notandum quocl in descriptione generis et speciei et clifferentie sumitur hoc ipsum 'predicari f. 99ra de' secundum quod primo l modo expositum est. In clescriptione vero proprii et accidentis 'predicari de' sumitur prout convenit clenominativis. Preterea hic notare debes quod omne verbum in diffìnitione positum sonat in aptitudinem et non in actum. Unde non est sensus cum dico: aenus est quod predicatur de pluribus d!fferentibus specie in eo quod quid est, quod actualis predicatio assignetur generi, sed potius aptitudo con venia t predicandi. Per hanc vero differentiam 'de pluribus d!fferentibus specie' separatur genus a specie specialissima, que non predicatur de pluribus differentibus specie sed solum numero. Ad intelligentiam autem horum notandum est quod quedam differunt genere et quedam specie et quedam numero. Genere differunt que continentur sub diversis generibus generalissimis, ut animai et scientia, et ea que sub eodem generalissimo continentur, dummodo non sint subalternatim posita, ut margarita et homo. Specie autem differunt que sub diversis speciebus continentur ut Brunellus et Sortes. Numero vero differunt quecumque aggregata faciunt numerum et quorum unum numeretur sine altero, ut Sortes et Plato. Sicut autem differens dividitur in tres species, ita per oppositum dividitur idem in idem genere et idem specie et idem numero. Idem genere su n t quecumque sub eodem genere proximo continentur, ut homo et asim1s. Idem specie sunt individua sub eadem specie contenta, ut Sortes et Plato. Idem numero sunt quorum unum numeratur altero numerato et universaliter quecumque aggregata non faciunt numerum. Dividitur autem idem numero in idem nomine, ve! diffinitione, ve! proprio, ve! accidente. Idem nomine sunt quorum nomina multa, res vero eadem, ut Marcus, Tullius; homo, antropos, et similia. Idem diffinitione sunt quorum unum est diffinitio alterius, ut homo et animai rationale mortale, et similia. Idem proprio sunt quorum unum est proprium alterius, ut homo et animai susceptibile discipline, et similia. Idem accidente sunt quorum unum accidit alteri, ut scdcns, ve! album, ve! nwsicus, et Sortes.
IO
15
20
25
30
35
Post hec sciendum quod quecumque differunt genere, differunt specie et numero, sed non convertitur, ut margarita et homo. Item. Quecumque idem sunt numero, sunt idem specie et genere, sed non 20 aggreggata E
5
25 ut] et E
27 aggreggata E
Il
DE UNIVERSALIBUS
509
convertitur. Sic ergo patet quod ad hoc quod aliquod universale sit genus, exigitur quod predicabile si t de pluribus differentibus specie; et non solum hoc, secl etiam oportet quod predicetur in quid. Dicitur autem predicari in quid onme illucl et solum illucl quocl 5 convenienter responcletur ad interrogationem factam per quid, quemadmodum genera et species et cliffìnitiones. Cum enim queritur: 'qui d est Sortes ?', competenter respondetur: 'animai' et 'homo' et 'animai rationale mortale'. Et ista preclicantur in quid, quia quiclclitatem subiecti et substantiam l significant; et hoc simpliciter, sicut species et diffìnitio, f. 10 vel in parte, sicut genus. Differentia vero per se substantiam rei non inclicat sed qualitatem substantie, et propter hoc non predicatur in quid, sed in quale. Item. Genus sic diviclitur: generum aliud generalissimum, aliud subalternum. Genus generalissimum est id quod in suo ordine est 15 supremum et supra se non habet aliud genus. Genus subalternum est quod cum genus sit, tamen aliud genus supra se habet.
De specie
Sequitur de specie. Notandum ergo quocl specierum quedam est species specialissima, quedam subalterna. Species specialissima est id 20 universale quod in suo ordine est infimum et sub se non continet nisi sola individua, sicut homo, et asinus. Que sic describitur: species est que predicatllr de pluribus d!lJèrentibus solo numero in co quod quid est. Per hanc differentiam 'solo numero' ostenditur clifferentia que est inter genus et speciem specialissimam. 25 Alia vero membra huius descriptionis exponantur ut supra. Item. Species subalterna idem est quocl genus subalternum, secl diversis respectibus. Dicitur enim species respectu superioris sive continentis; dicitur autem genus respectu inferioris si ve contenti. Potest ergo assignari communis descriptio ad omnem speciem, que talis est: 30 species est quod subicitur generi; que, inquam, clescriptio convenit tam speciei specialissime quam subalterne. Quid autem sit species specialissima et quid species subalterna et quicl genus generalissimum et quid genus subalternum, patet in hac figura. 1 l [ad] aliquod E 15 suppremum E 22 sic [dividitur] E 28 sive coJT. ex et fc ad 33 figura. manum depictam habet codcx noster nota m margina/cm indicantem: hec( ?) ti bi piane ( ?) l'aci t arbor porphiriana. 1
deest in nostro codice.
99rll
510
DIALECTICA MONACENSIS
De differentia
Sic igitur determinato quid si t genus et species, restat videre quid sit differentia, quid proprium, quid accidens. Notandum ergo quod triplex est differentia, scilicet communis, et propria, et magis propria. Communis clifferentia est quocllibet accidens separabile per quod 5 differt aliquis ab al io ve! a seipso; differt enim Sortes albus a Platone niaro et Sortes puer a seipso sene esistente. Propria vero est quodlibet accidens inseparabile ut simum et aquilum circa nasum, et cecum et videns circa oculum; et sic de aliis accidentibus que sunt inseparabilia a suis subiectis. Magis autem propria differentia est que adveniens generi con- 10 stituit speciem; et dicitur specifica quasijaciens speciem. Et est unum de quinque universalibus et habet multas descriptiones. Quarum prima hec est: differentia est qua habundat species a genere. Que satis manifesta est. Ad constituendam enim speciem non f. 99va cxigitur nisi genus et differentia. l Item sic describitur: differentia est 15 que predicatur de pluribus- in co quod quale. Que descriptio non est convertibilis nisi sumatur hoc ipsum 'predicari de' proprie, scilicet secundum quod dividitur contra esse in. Dicitur autem predicari in quale quod competenter respondetur ad interrogationem factam per quale. Item si c describitur: differentia est qua differunt a se singula; non enim secun- 20 dum genus distinguitur res, sed per differentias. Item sic describitur: differentia est que conducit ad esse rei et eius quod est esse rei pars est. Et hac cliffinitione data secundum eos qui 1 interius perscrutantes et speculantes naturam differentie, patet quod clifferentia non est eorum que sunt in specie sicut in subiecto, sed eorum que sunt de specie, idest 25 dicuntur de specie. Item. Huiusmodi clifferentie habent duplex officium, scilicet dividendi genus et constituendi speciem. Et propter hoc dicuntur divisive et constitutive. Post hec notandum est quod distinguitur magis propria differentia 30 a communi et propria in hoc quod iste due subiectum cui adveniunt aliud non faciunt guam prius erat, sed alterant solum, quia per modum alterationis adveniunt subiecto; differentia vero specifica facit aliud eoquod non fit per modum alterationis circa subiectum, sed per viam 35 generationis supra materiam.
Il (est) f.c r
22 prills esse (n'i) f.c
deest l'erbllm finitum.
32 motum E
34 motum F.
Il
DE l!NIVERSALIBUS
511
De proprio
Sequitur de proprio. Proprium est quod quaclrifariam rec1p1t divisionem. Quocldam proprium est quod conveni t soli speciei et non amni, ut hominem esse medicum. Quodclam est quod conveni t amni et non soli, ut 5 hominem esse bipedem. Quoddam est quod convenit amni et soli et non semper, ut hominem canescere. Quodclam est quod convenit amni et soli et sempcr, ut risibile homini, hinnibile equo, rudibile asino. Et hoc est proprie proprium et convertitur cum eo cuius est proprium. Item sic describitur: proprium est quod predicatur de pluribus in to quale et convertitur wm specie cuius est proprium. Et notandum quod 'proprium' non sonat in actum, scd in aptitudinem sive potentiam.
De accidente
Sequitur de accidente. Accidens est quod adest et abest preter 15 subiecti corruptionem.
Primo notandum quod hec verba 'adest' et 'abest' solum sonant in potentiam et non in actum. Deincle sciendum quocl predicta descriptio secundum quosdam imperfecta dicitur et sic debet suppleri: accidens est qtwd adest et abest preter l subiecti corruptionem secundum actum ve/ f. 99v1> 20 secundwn intellectum; secundum actum, hocest secundum essentiam ipsius rei; secundum intellectum, hocest secundum apprehensionem ipsius anime. Et hoc est propter huiusmodi accidentia scilicet mors, combustio, et alia inseparabilia, ut simum, aquilum, cecum, licet non possint adesse et abesse preter subiecti corruptionem, secundum veritatem tamen possunt 25 se habere secunclum apprehensionem ipsius anime. ltem. Sunt et alii qui dicunt sic esse supplendam predictam descriptionem: accidens est quod adest pretcr subiecti comtitutionem et abest preter subiecti cormptionem, quod in ad1·entu suo non constituit rem et in absentia sua non corrwnpit rem.
Melius tamen dici potest quocl predicta descriptio perfecta est et nichi l de beat suppleri. Et cum subiectum quantum ad suum ve rum esse non exigat nisi formam substantialem et materiam et coniunctionem horum, acciclens autem cum nichil istorum sit sed consequatur hec, quemaclmodum et ipsa propria, -ex hiis sequitur quod perfectum est 35 subiectum absque natura accidentis. Ergo omne quod est accidens de natura sui potest inesse et non inesse subiecto. Et sic predicta clescriptio convertibilis est et non est supplenda. Quod manifeste patet ex de30
512
DIALECTICA MONACENSIS
scriptione guam poni t Aristotiles in Topicis 1 , et etiam Porfiriusz: accidens est quod contin9it eidem inesse et non inesse; que equipollet omnino cum prima. Accidens si c dividitur: accidentium aliud separabile, aliud inseparabile. Separabile est quod potest corrumpi manente suo subiecto proprio, ut sedere in pulvere, stare in sorde, album in muro, ni9rum in scuto. Inseparabile est quod de necessitate manet manente suo proprio subiecto, ut sinwm in naso, album in cigno, ni9rum in corvo. Sed videtur quod divisio repugnet descriptionibus preassignatis. Ex iilis enim habetur quod omne accidens si t separabile; hic autem habetur oppositum. Ad hoc diccndum quod dcscriptio et divisio non repugnant, quia date sunt secundum cliversas vias. Descriptio enim data est secundum esse formale et secundum naturam accidentis secundum se. Et secundum hanc viam omne accidens est separabile. Divisio autem data est secundum esse materiale, idest secundum naturam subiecti in quo est accidens. Et secundum hunc moclum quoddam est separabile, quoddam inseparabile. f. IOOra Et iterum accidens idem secundum speciem l ab alio subiecto est separabile et ab alio inseparabile. Albedo cnim separabilis est a pariete, inseparabilis autem a nive. Similiter et de nigredine que inseparabilis est a corvo; a multis tamen aliis potest separari. Sed tunc potest queri utrum tale accidens guod alicubi contingit separari, alicubi non, debeat numerari inter accidentia separabilia, ve! inseparabilia, ve! debeat poni tamguam medium. Ad hoc notandum guod predicta divisio cum facta sit per affirmationem et negationem, non potest habere medium. Unde predicta accidentia numerari debent inter separabilia, cum cis conveniat ratio accidentis separabilis. Sicut enim 'possibile' ponit potentiam indefinite respectu alicuius temporis futuri et non universaliter respectu cuiuslibet, 'impossibile' vero privat potentiam eandem non indefinite sed universaliter pro quocumque tempore futuro, similiter 'separabile' indefinite et non universaliter dicit potentiam separandi respectu temporis et subiecti, 'inseparabile' privat eandem potentiam universaliter respectu temporis et subiecti. Ex hiis patet guod albedo est separabile et nigredo et alia accidentia gue alicubi sunt separabilia, alicubi non. Unde debent dici simpliciter separabilia et secundum quid inseparabilia. Uncle sicut non 3 [predictaj prima E I
Topica l 5, 102b6-7.
2
Vide Boethium. In lsaa. Il, 28QI4-IS.
5
IO
15
20
25
30
35
II
DE UNIVERSALIBUS
513
valet: 'id vinum est amarum huic in.firmo; ergo est amarum', similiter non val et: 'hoc accidens est inseparabile ab hoc; ergo est inseparabile'. Similiter sciendum quod non val et cum dicitur: 'Sortes percutit Platonem: hec constructio est intransitiva respectu mpponentis nominativi cum 5 verbo; ergo est intransitiva'. Ad hoc ergo quod ista constructio dicatur intransitiva, exigitur quod nichil habeat de transitione. Et iuxta hoc sumpta est hec regula : plus tollit negatio quam ponat affirmatio.
5]4
DIALECTJCA MONACENSIS
III
f.
lOQrb
DE GENERIBUS PREDICAMENTORUM
Ut melius intelligatur predicta divisio que est circa genera et species, temptemus uistinguere genera predicamentorum ab invicem, quatinus unumquodque illorum descriptionibus, divisionibus et assignandis proprietatibus fiat aliquantulum manifestum. 5 Sciendum ergo quod iuxta decem genera rerum sive naturas clistinguuntur decem orclines predicabilium terminorum. Et quelibet coordinatio predicabilium [ eiusdem nature dicitur unum predicamentum. Un de decem su n t predicamenta. Quod patet per A ristotilem dicentem 1 quod singulum incomplexorum aut significat substantiam, aut 10 qualitatem, aut quantitatem, aut ad aliquid, aut ubi, aut quando, aut situm, aut ha bere, aut fa cere, aut patì.
De substantia
Primo ergo agendum est de substantia, eoquod ipsa est principium essendi omnibus aliis et non econverso. Substantia est ens per se sive ens non in alio. Ad intelligentiam huius clescriptionis notanclum quocl eorum que sunt, quedam dicuntur de subiecto, in subiecto autem nullo sunt, utpote species et genera et clifferentie, que sunt in preclicamento substantie. Quedam vero in subiecto sunt et de subiecto nullo clicuntur, ut acciuentia particularia. Esse autem in subiecto dicitur hic quocl est in alio non sicut quedam pars et impossibile est esse sine eo in quo est. Item. Quedam de subiecto dicuntur et in subiecto sunt, quemadmodum genera et species et differentie, que sunt in aliis generi bus a substantia; illa enim dicuntur de suis inferioribus ut de subiectis, sunt autem in substantiis tamquam in subiectis. Item. Quedam nec dicuntur de subiecto nec sunt in subiecto, ut particulares substantie. Dicitur ergo substantia ens per se eoquod non est in ali o sicut in subiecto. Item. Subst<mtiarum quedam est prima, quedam secunda. Substantia prima est que proprie et principaliter et maxime dicitur, ut alìquis homo, aliquis oculus. l dc gencribus prcditorum E ' Categ. 4, l b25-27.
15
20
25
30
III
DE GENERIBUS PREDICAMENTORUM
515
Per has tres differentias distinguitur prima substantia ab omnibus aliis. Et notandum quod hec descriptio assignatur prime substantie non secundum naturam essendi, sed secundum virtutem substandi. Per hanc ergo differentiam 'proprie' excluduntur omnia accidentia accidentaliter 5 accepta, ut album, nigrum, quorum nullum proprie per se substat, sed solum secundum accidens, idest per aliud. Scd quia queclam substant proprie, licet non primo, que tamen non sunt substantie, ut hoc ipsum linea, triangulus et similia,- ideo apponitur hec dHferentia 'principaliter' ad huiusmocli excludenda que, licet proprie substent suis passionibus, 10 non tamen substant nisi secunclum quod sunt in substantiis. Item. Hec differentia 'maxime' aclditur ad removendum secunclas substantias. Que non maxime substant, eoquod non onmibus substant. Prime vero substantie eoquod onmibus aliis, idest tam l secunclis substantiis quam f. accidentibus, substant, maxime substare dicuntur. Item. Secunde sub15 stantie sunt spccies et genera in quibus sunt prime substantie tamquam partes subiective in totis universalibus. Deincle manifestat 1 Aristotiles duas conclusiones que accidunt ex predictis. Quarum una est ex differenti comparatione omnium aliarum rerum acl primas substantias. Dicit2 ergo quod substantie secunde predi20 cantur nomine et ratione de primis. Ea vero que sunt in primis, queclam nec nomine nec ratione predicantur de primis, sicut accidentia accepta per modum abstractionis. Hoc enim ipsum albedo nec predicatur de substantia nec eius ratio, scilicet color disgregativus visus. Queclam vero nomine predicari possunt, sed ratione impossibile est, utpote accidentia 25 sumpta concretive, qualia sunt hec: albus, niger, et similia. Quid autem hic appelletur 'ratio', diversi diversi mode exponunt. Quiclam enim dicunt quod hic 'ratio' pro ratione substantie sumitur. Et secundum hoc, cum nullum accidcns sit substantia, nullum habebit rationem substantie, cum accidens in sui esse non habeat nisi id quod est 30 et accidentale. Et sic nullum talium predicatur rationc. Ali i dicunt quod hic 'ratio' appellatur diffìnitio accidentis prout est sumptum in abstractione. Et hii clicunt quocl non habet aliam rationem accidens concretum quam accidens abstractum secl prorsus eandem, scilicct illam quc est accidentis abstracti. Linde cum impossibile sit 35 illam predicari dc substantia, eoquod nullam comparationem acl substantiam dicit, secundum hoc patet veritas conclusionis. Sed quoniam contra Aristotilem est quod eadem sit ratio ad 20 que: accidentia /:111 I
Categ. 5, 2a 19sqq.
28 altcrum nullum
COIT.
ex nullam [c
2/bid., 5, 2a 19-21.
30 (accidentale)
re
lOQva
516
DIALECTICA MONACENSIS
accidentis concreti et abstracti - dicit 1 enim in Sexto Topicomm: "si sit diffinitio assignanda de habitu, recurrendum est ad id quod habet; si autem habentis, tunc considerandum est in habitu; ut si dilectio est iuvatio, et delectatus iuvatus"; et si iuvativum est effectivum sanitatis, iuvare est efficere sanitatem- propter hoc, inquam, videtur quod alia clistinctio sit assignancla accidenti abstracto et concreto. Et ita licet abstractum et sua diffinitio non predicentur de substantia, nil tamen impedit accidens concretum et suam diffinitionem predicari de substantia. Plato enim et est philosophus et est amator sapientie, licet de ipso non possit predicari philosophia ve! eius diffìnitio. f. 100,·1> Illucl J idem patet per tertiam considerationem in Sexto Topicorwn, ubi docetz diffìnitionem accidcntis et cui acciclit, uti si invidia est tristitia ex apparenti prosperitate bonorum alterius, et invidus est qui tristatur ex apparenti prosperitate bonorum alterius. Vicletur ergo quod predicte sentcntic non possint stare. Propter hoc sic debct intelligi verbum istucl: "ea que sunt in <primis) predicantur nomine et non rationc, de primis: coquod ratio eorum csscntialem comparationem non habet ad primas substantias, quemadmodum ratio substantiarum. Et notandum quod hec sententia extrahitur ex hoc quod est dici dc. Ex quo enim dici de primis substantiis non convenit ipsis accidentibus, propter hoc rationem ipsorum dc primis predicari est impossibile. Item. Conclusio de universali sivc de generali comparatione primarum ad alia omnia est talis quoniam non existentibus primis inpossibile est aliquid aliorum esse. Et hoc patet ex hoc quocl prima substantia substat omnibus aliis, sive secundis substantiis sivc accidentibus, ita quod non contingit ab ipsis primis aliquid aliorum separari, licet separabilia sint secunclum rationem. Accidit ergo necessario interemptis primis nullum aliorum rcmancre. Post hec scienclum quod duplex est orcio in substantiis: unus a natura substancli, et secunclum h un c moclum particularis substantia maxime dicitur esse substantia. Et inter secunclas substantias que magis acceclit ad primam substantiam, magis est substantia. Unde secunclum hanc viam generalissimum minime est substantia. Item. Alius orcio est quantum acl naturam predicandi. Et secun23 universali tum fm
COIT.
ex uniformi E
ad 28 secundum racionem: idest secundum intellec-
'Topica VI 9, 147a 12-15. z erra t auctor noster: Topica II 2, l 09 b 36-37.
5
10
15
20
25
30
35
III
DE GENERIBUS PREDICAMENTORUM
517
dum hoc generalissimum cum sit primum preclicabile, in suo ordine ipsum erit maxime vel principaliter substantia. Et secundum hunc moclum non orclinatur particularis substantia cum aliis. De nullo enim subiecto clicitur, sicut testatur 1 Aristotiles. 5 Post hec scienclum quocl sex propria assignantur 2 substantie ab Aristotile. Primum est hoc: proprium est omni substantie non esse in subiecto. Et id convenit omni substantie, et non soli, cum etiam conveniat clifferentiis que sunt in substantia; aliis vero generi bus non conveni t. Secunclum proprium est hoc: proprium est substantie uni voce 10 preclicari. Illucl autem [ proprium non omni convenit, quia non prime f. 101ra substantie, nec soli, quia differentiis ipsius convenit et preterea aliis generibus. Tertium est hoc: proprium est prime substantie hoc aliquid significare; secunde autem substantie proprium est non hoc aliquid significare, sed potius quale quid. Quartum proprium est hoc: proprium 15 est substantie nil illi esse contrarium. Et istud proprium convenit omni substantie secl non soli. Convenit enim relationibus et quantitatibus et aliis quibusclam. Quintum est hoc: proprium est substantie non suscipere magis et minus. Et notandum quod hoc proprium est substantie assignatum secunclum naturam essendi et non secunclum naturam substancli. 20 Et convenit omni substantie et non soli. Sextum est hoc: proprium est substantie quocl cum unum et idem numero sit, susceptibile contrariorum est. Et hoc est proprie proprium et convenit omni et soli et semper. Et non est instantia3 nisi in oratione vel in opinione. Que cum unum et idem sit numero, vicletur suscipere contraria. Eadem enim oratio 25 numero vicletur suscipere veritatem et falsitatem; et similiter opinio. Hanc autem removet Aristotiles clicens3 quocl substantia secundum mutationem sui suscipit contraria. Secl non sic est de oratione vel opinione, quia non ex sui mutatione sed ex mutatione facta circa res sunt susceptibilia veri et falsi. Ex eo enim guod res est ve! non est, oratio 30 est vera ve! falsa.+ Huius autem potest esse ratio guod veritas et falsitas sunt in oratione ve! opinione non ut in subiecto secl potius tamguam in signo aut in apprehensivo. Quicguid cnim est susceptibile contrariorum, oportet ut sit, ve! possit esse, subiectum contrarietatis. Unde cum nil unum numero possit esse subiectum contrarietatis nisi substantia, ve! 35 forte accidens per naturam substantie, propter hoc concludits Aristotiles guod proprium est substantie etc. 22 proprie proprium Ec I
4
Catcg. 5, 2al2. Cfr. ibid. 5, 4b8-9.
proprium proprie E
z Catcg. 5, 3a7-4b19. Categ. 5, 4117-19.
5
3
Cfr. Categ. 5, 4a22sqq.
518
DIALECTICA MONACENSIS
De quantitate
Sequitur de quantitate. De qua ponit 1 Aristotiles duas clivisiones. Prima est hec: quantitatum alia continua, alia discreta. Continua est cuius partes ad unum communem terminun1 copulantur, ut linea, superficies, corpus, et preter hec tempHs et lows. Est autem linea longitudo sine latitudine cuius extremitates sunt duo puncta. Et dividitur in rectam et f. lOJrb curvam. Recta est cuius medium non ex i t ab extremis; curva l est cuius medium exit ab extremis. Superficies vero est longitudo cum latitudine sine spissitudine. Et dividitur in planam et non-planam, idest in concavam et convexam etc. Corpus vero est quantitas mensurans in longum, latum, et spissum. Differt autcm corpus substantia a cm·pore quantitate, quoniam corpus substantia est id quod mensuratur secundum longitudinem, latitudinem, et spissituclinem. Corpus vero quantitas est id quod mensurat secundum hec tria. Et iam diete tres quantitates intranee sunt ad rem quam mensurant. Item. Tempus est mensura motus primi mobilis sccundum prius et posterius. 2 Ve! sic: tempus est motus rerum mutabilium. Sunt autem proprie in tempore res que naturaliter movent en moventur, agunt et patiuntur. Dividitur autem tempus in presens, preteritum, et futurum. Item. Locus est superficies corporis inmediate rem aliquam ambientis. Sicut patet in dolio: superficies cnim interior ipsius dolii contincntis vinum est locus vini contenti, cum tamen superfici es si t ipsius dolii continentis. Et sic idem est locus et superficies in subiecto. Differunt tamen secundum speciem et rationem. Sunt igitur de quantitate continua quinque species predicte. Item. Discreta quantitas dividitur in numerum et orationem. Numerus est multitudo ex unitatibus composita. Notandum autem quod duplex est unitas. Est enim quedam unitas a qua et per quam omnis res est una. Et hec nil aliud est quam causa formalis in qualibet re. Et hec non est principium numeri, cum sit forma substantialis. Est etiam alia unitas differens a predicta, sicut differt corpus quantitas a cm·pore substantia. Et est principium numeri. Recipit autem numerus plures divisiones. Que determinantur in arismetica. Item. Oratio est discreta quantitas. Ad huius intelligcntiam notandum quocl vox secundum tres sui causas ponitur in tribus generibus 32 substancie E I
Categ. 6, 4b20sqq.
z Cfr. Aristotelem, Pl~vsica IV li, 219 b l.
5
10
15
20
25
30
35
III
5
10
15
20
519
DE GENERIBUS PREDICAMENTORUM
causarum. Quantum enim ad causam materialem est in genere substantie. Et iuxta hoc assignata est hec descriptio: vox est aer J tenllissimus f. lOJva ictus. Et secundum hanc viam procedunt ille tres rationes per quas Priscianus in Ortographia probat 1 voces esse corpus. Item. Quantum ad causam formalem vox est quantitas. Fit enim vox per divisionem factam in acre. Cui divisioni secundum prolationem quedam disCJ·etio adiacet tamquam mensura; per quam mensuratur sillaba brevis et longa. Item. Quantum ad causam fìnalem vox est qualitas. Et secundum hoc describitur: vox est Sllllm sensibile allriwn. Et secundum hanc considerationem vox est in tertia specie qualitatis, scilicet in passione et passibili qualitate. Idem dicendum de oratione. Item. Secunda divisio est hec 2 : quantitatum quedam est ex partibus habentibus positionem, et quedam est ex partibus non habentibus positionem. Ex partibus habentibus positionem est illa cuius partes habent continuitatem et permanentiam in toto, ut linea, mpeificies, corplls, focus. Ex partibus non habentibus positionem est illa cuius partes pennanentiam non habent in toto ve! continuitatem, ut templls, nllmerlls, et oratio. Item. Tria propria assignantur quantitati. Primum proprium est hoc: quantitati nichil est contrarium. Et hoc proprium convenit omni et non soli. Aliud proprium est hoc: quantitatis est non suscipere magis et minus. Et conveni t omni et non soli. Tertium proprium est: quantitatis proprium est secundum eam equale et inequale dici. Et hoc est proprie proprium et etiam convenit omni et soli et semper.
25
De hiis qlle sllnt ad aliqllid
Sequitur de hiis que sunt ad aliquid. De quibus ponit3 Aristotiles duas diffìnitiones. Unam que communis est et convenit omnibus que sunt relativa si ve ad veritatem si ve ad opinionem aut secundum essentiam aut secundum sermonem. Alteram vero assignat que propria est et solum 30 convenit cis que sunt ad veritatem, hocest secundum esse suum sunt ad aliquid. Prima est hec4: acl aliquid talia dicuntur quorum hoc ipswn qllod Sllnt aliorum dicuntur vel qllomodolibet aliter ad alilld. Ut dllplllm et dimidillm, magnllm et parvllm, maills et minlls, et preter hec habitus et dispositio; similiter hec: scientia et ignorantia, virtus (et) vitillm, et generalite1· 1 (causarum) fc 1
3
l 5 (et) fc
lnst. gramm. l, p. 6Is-zz ed. Hertz. Categ.7, 6a36sqq.; 8a28sqq.
z Cf. Arist., Categ. 6, Sa 4
Categ. 7,~6a36-37.
1
5sqq.
520
DIALECTICA MONACENSIS
omma que secundum esse aut sermonem aliorum dicuntur ve! quomodolibet aliter ad aliud, idest quamcumque dependentiam habent ad f. lOJvb aliud, l quemadmodum etiam reperitur in quibusdam secundis substantiis, ut caput aliwius captit dicitur et ma nus a/icuius man(ts; et si c de aliis. Iuxta hanc descriptionem assignat 1 Aristotiles tria propria. Primum est: inest contrarietas in relatione, ut virtus viti o contraria est et disciplina ignorantie. Et hoc proprium nec omni convenit nec soli, Secundum proprium est: vide(n)tur relativa magis et minus suscipere: simile enim alterum alteri magis et minus dicitur. Hoc etiam proprium nec omni nec soli convenit. Tertium proprium est: omnia relativa ad convertentiam dicuntur, ut servus domini servus, domimts servi dominus, maitts minore maius, mi nus mai ore mi nus; et si c de aliis. Secl aliquotiens casu differunt secunclum locutionem, scilicet quando non in eodem casu invenitur conversio, ut disciplina disciplinati disciplina et disciplinatum disciplina disciplinatum. Similiter de sensu et scientia et sensato et sci bili. Et dicitz Aristotiles quocl hoc proprium generaliter convenit omnibus que ad aliquid clicuntur, ita dico quod si convenienti nomine fìat assignatio. DicitJ enim quod ala non sit assignanda acl avem secl acl alatum, nec renws ad navem sed ad remitum, nec caput ad animai sed acl capitatum; et sic de aliis. Patet quidem quod si conveniens fìat assignatio, omnia prorsus relativa clicuntur acl convertentiam. Si autem secunclum accidens fìat assignatio, nullum prorsus relativorum dicetur ad convertentiam. Item. Propria diffinitio est hec4: acl aliquicl sunt quibus hoc ipsum esse est ad aliquid quodammodo se habere. Ex qua diffinitione sequitur quod qui diffinite novit esse unius relativorum, oportet quod sciat esse sui correlativi. Unum enim est de esse alterius. Et diffinite cognoscere est cognoscere per ea que sunt de esse. Iuxta hanc diffinitionem relativis hoc proprium assignatur: relativa simul sunt natura. Dicuntur autem simul esse natura, secundum f. IQ2ra quod l hic sumitur, quecumque convertuntur secundum essendi consequentiam, neutrum tamen alterius causa est ut sit. Sed id proprium convenit omnibus que secundum veritatem sunt ad aliquid et solum illis. Sicut patere potest per instantiam quam ponits Aristotiles contra hoc proprium. 2 quamcumque dependenciam fc dependenciarn quarncumque E '!bid. 7, 6b ISsqq. Catcg. 7, Sa31-32.
4
z Catcg. 7, 7a22-23. Categ. 7, 7b22sqq.
5
J
/bid. 7, 7b4sqq.
5
10
15
20
25
30
35
lil
DE GENERIBUS PREDICAMENTORUM
521
De qualitate
Sequitur de qualitate. Quam si c clescribit 1 Aristotiles: qualitas est sewndum quam quales dicimur. Ut secundum iustitiam iusti, secunclum jortitudinem fortes. Et hec prepositio 'secundwn' notat causam formalem. 5 Dividitur autem qualitas in quatuor species. Una species est habitus et dispositio. Est autem habitus qualitas acquisita in subiecto difficile mobilis, sicut scientie et virtutes. Dispositio vero est qualitas acquisita in subiecto facile mobilis. Est enim dispositio quedam antecedens ad habitum, quedam consequens. Ex frequenter enim bene 10 operari acquirimus habitum qui est iustitia, et habentes iustitiam secundum eam iuste operamur frequenter. Differt autem teste Aristotile 2 inter habitus naturales et acquisitos quoniam in acquisitis actus antececlit ad habitus, in naturali bus autem eco n verso. Prius enim oportet frequenter bene agere quam acquiratur virtus. Sed prius est habitus sive potentia 15 videndi quam sit actus. ltem. Secuncla species qualitatis est naturalis potentia ve! impotentia. Quarum quedam sint in anima, quedam in corpore. Naturales potentie que sunt in anima, quedam sunt motive, quedam apprehensive. Motive sunt rationabile, irascibile, concupiscibile. Apprehensive sunt 20 sensus, imaginatio, ratio, intellectus. Naturales vero potentie et impotentie in corpore sunt sicut naturalis sanitas et egritudo circa animai, naturalis virtus bene pugnandi circa pugilem et bene currendi circa cursorem, et eorum apposita. Similiter naturalis duritia circa durum et naturalis mollities circa molle. 25 Item. Tertia species qualitatis est passio et passibilis qualitas. Differt autem passio a passibili qualitate, quoniam passio ex aliquo eventu generata in subiecto ex facili solvitur et cito transit, sicut est rubor ex verecundia facta in aliquo et pallor ex timore proveniens. Passibilis vero qualitas est que facta est in aliquo sive per naturam ipsius subiecti sive 30 propter aliquod extrinsecum, sicut propter egritudinem ve! estum, dummoclo sit permanens et dif!ficile mobilis, sicut clulceclo, amarituclo, f. I02rb calor, frigus, albedo, nigreclo, et cetere clifferentie sensato rum. Dicuntur autem huiusmocli sensata passibiles qualitates, non quocl i !la patiantur sua 9 (bene) fC ad 15 videndi; idest discernendi fm ad 17 quarum: primarum fili 21 sicut fc ad sanitas: potencia fm ad egritudo: impotencia fili 23 duricies ex duri eia fc ad dUI·icia: potencia fc ad durum + .q. circa lapiclem fm 24 ad mollicies: impotencia fm ad molle: q. circa caseum [m 26 quoniam] quando E 1 2
Carc8 • 8, Sb25. erra t auctor noster; cfr. autem Boethius, In Arist. Catea., 24 3D 13.
522
DJALECTICA MONACENSJS
subiecta, sed quoniam in sensibus illis obiectis quasdam effìciunt passiones. Dicuntur etiam aliis de causis passibiles qualitates, ideo scilicet quod quibusclam passionibus innascuntur, sicut nigredo et pallor, que facta est in corpore propter egritudinem ve! estum, et non pretereunt nec solvuntur. 5 ltem. Quarta species qualitatis est forma et circa aliquid constans figura. Dicitur autem forma circa res animatas icl idem quod est figura circa inanimata. Ve l al iter: figura dicitur linearis dispositio corporis exterior secunclum quocl est in perfectione, ut curvitas, triangulus, quaclratura, et similia. Forma vero dicitur i Ila linearis clispositio corporis 10 secunclum quocl est in imperfectione et in via acl terminum. Post hec ponit auctor 1 tria propria. Primum est hoc: proprium est qualitatis suscipere contraria, ut iustitia, iniustitia, albedo, nigreclo, et similia; similiter iustum, iniustum, album, nigrum. Et hoc nec omni nec soli convenit. Secunclum est hoc: qualitas suscipit magis et minus. Et 15 hoc est intelligenclum secunclum comparationem ad subiectum. Id autem proprium nec omni nec soli convenit. Tertium est hoc: proprimn est qualitatis secunclum eam simile et dissimile dici. Et icl convenit omni et soli et semper.
De actione
20
Sequitur de actione. Que sic clescribitur 2 : actio est quedam proprietas secundum quam in id quod subicitur aaere dicimur. Quemaclmoclum sectio actio est. Secundum illam enim secans agit in materiam subiectam. Diviclitur autem actio sicJ: actionum alia anime, alia corporis. Et fit hec divisio pcnes subiectum. Est enim actio corporis que est in 25 corpore ut in subiecto. Actio vero anime est in anima. Et clifferunt iste due quoniam ea que est corporis, movet id in quo est. Actio autem anime non movet id in quo est, scilicet ipsam animam, sed coniunctum. Cum autem motus non sit preter actionem nec actio preter motum, sicut clividitur motus, scilicet in naturalem, voluntarium, et violentum, 30 eoclem modo et actio. Nam queclam est naturalis, quedam voluntaria, queclam violenta. Naturalis autem motus est cuius principium est natura.4 Et diviclitur in sex species, scilicct gencrationem, corruptionem, augmen1
3
Catcg. 8, IOb 12sqq. lbid. 2, P· 129-IO.
2 De scx principiis,',2, p. 127-8 ed. Van den Eynde. Cfr. 13oethium, ~In Pcrihcrm. II, 2312s-232I.
4
III
DE GENERIBUS PREDICAMENTORUM
523
tum, diminutionem, alterationem, secundum locum mutationem. j Est f. 102,·a autem generatio acceptio forme substantialis, ut hominem fieri ve! asinum. Corruptio autem est amissio forme substantialis. Augmentum vero est de minori fieri maius, sicut est crescere. Diminutio autem est 5 de maiori fieri minus, sicut est decrescere. Alteratio vero est motus ab una qualitate ad aliam sibi contrariam, sicut a sanitate in egritudinem. Secundum locum mutatio est motus ab uno loco ad alium. Et ille motus dividitur in motum qui est a medio, qui debetur levibus, et in eum qui est ad medium, qui debetur gravibus, et in eum qui est circa medium, 10 qui debetur primo mobili et corporibus supracelestibus. Item. Voluntarius est cuius principium est voluntas. Item. Violentus est cuius principium est violentia. Et ille contrarius est naturali. Sicut ergo dividitur m~tus, ita potest dividi actio. Et fit hec divisio secundum causam effìcientem. 15 Post hec assignantur propria actionis. Primum proprium actionis est passionem ex se inferre. Et id convenit omni et soli actioni, dico naturali. Alia propria sunt quoniam recipit facere et patì contrarietates, et magis et minus. 1 Et illa nec omni nec soli conveniunt actioni.
Dc passione 20
Sequitur de passione. Que sic describitur 2 : passio est q]èctus illatioquc actionis. Cum autem omnem passionem consequatur sua propria actio, quot moclis dividitur actio, tot modis contingit dividere passionem, scilicet quod quedam est ab anima, quedam est a c01·pore; et i te rum quedam a natura, quedam a voluntate, quedam a violentia.
25
Dc quando
Sequitur de quando. Quod sic describiturJ: quando est quod ex (ad)iaccntia tcmporis rclinquitllr, ubi hec prepositio 'ex' notet propriam causam et inmediatam. Multa enim alia relinquuntur ex adiacentia tcmporis tamquam a causa remota. Sicut ergo cliviclitur tempus per has tres 30 differentias, scilicet presens, preteritum, et futurum, similiter per easdem differentias dividitur quando, cum sit inmediatus effectus temporis. 3 aucmentum sic saepius E
9 (circa) U
1
Cfr. De sex princ. 2, p. !53-~.
3
De sex princ. 4, p.
J6Io-II.
27 ubiJ ut E z De sex princ. 3,
p. 15IO.
524
DIALECTICA MONACENSIS
Postea ponitur 1 talis differentia inter quando et uni quoniam tempus et quando in eodem sunt ut in subiecto, Iocus vero et eius effectus, scilicet ubi, non sunt in eodem. Locus enim est in locante, ubi vero in locato est. Differt autem quando prcsens ab aliis quoniam ipsum est simul cum sua causa, scilicet cum tempore presenti. Secl non sic est in aliis. Dicitur enim quocl quando ex preterito rclictum ipso preterito f. I02vb posterius est. Qyando verojirturum prius est ipso futuro. Deincle assignantur 2 propria de quando. Primum est quoniam quando non recipit magis et minus, sicut nec tempus. Et id convenit omni et non soli. Secundum proprium est quoniam ei quod est quando nil est contrarium, scilicet presenti, preterito, et futuro: simul hec tria possunt esse in eoclem subiecto, quod non contingit de contrariis. Tertium proprium est ( quoniam) quando est in omni eo quod incipit esse. Et notandum quod hic solum distributio fìt pro illis que ingrediuntur in esse secunclum motum nature et eius condiciones. Omnia enim que sic incipiunt esse, alterantur secundum vicissitudinem temporis, eoquod in omnibus huiusmodi est motus per se ve! per accidens. Unde etiam anima secundum naturam quam habet in c01·pore, et non secunclum substantiam suam considerata, alteratur quodammodo. Et hoc patet per hoc quod quidam subtilius et acutius speculantur in estate, quidam autem in hieme, quidam vero in vere. Igitur que moventur et mutationes recipiunt, in omnibus inest quando et similiter tempus. Et hoc proprium convenit omni et soli et semper.
5
10
15
20
De ubi
Sequitur de ubi. Ubi est circumscriptio corporis a loci circum- 25 scriptione procedcns.3 Ex hac clescriptione et loci superius assignata patet differentia inter ubi et locum, quoniam locus est in circumscribente, ubi vero in circumscripto. Dividitur autem ubi per sex clifferentias ve! species, scilicet sursum, deorsum, detrorsum, sinistrorsum, ante, retro. 30 Post hec ostendit4 quod anima non est in loco per hoc meclium quoniam nec duo corpora possunt esse in eodem Ioco nec idem corpus in diversis locis; anima vero coniuncta c01·pori non maiorem locum occupat quam corpus; quare ipsa non est in loco. 19 (hoc) Ec
23 sempeR E
r Jbid. +,p. 17I9sqq. Dc scx princ. 5, p. 20rs-r6.
J
26 [provenicns] proccdens E z lbid. 4
+, 194sqq.
Dc scx princ. 5, p. 20zosqq.
III
525
DE GENERIBUS PREDICAMENTORUM
Sed quia propositio prior videtur hanc habere instantiam: -una enim et eadem vox numero videtur in diversis locis, quia in auribus diversorum auclitur simul et seme! - , propter hoc solvit auctor quod non est possibile unam vocem numero esse in auribus diversorum, sed 5 unam secundum speciem. Et dicit quod, licet una vox secundum naturam, idest secunclum speciem, cliversorum aures attingat, non tamen unam in numero possibile est. Postmodum assignat 1 duo propria. Primum est quoniam hoc f. I03ra ipsum ubi caret intensione et remissione, idest non recipit magis et 10 minus. Secunclum est quoniam ubi non recipit contrarietatem. Secl tunc obicitur 2 quod locus sursum contrarius loco deorsum est. Similiter ubi sursum acl id quocl est deorsum contrarietatem habet, ut vicletur, eoquocl in hiis convenit ratio contrariorum. Contraria enim sunt que sub eoclem genere posita maxime a se invicem distant. 15 Solvenclum est per equivocationem huius verbi 'distant'. Potest enim copulare remotionem secundum locum - et sic sumitur cum dicitur quod polus a polo maxime distat - , ve! potest copulare inpermixtiones secundum qualitates; et si c sumitur in di ffìnitione contrariorum. J
20
De positione
Sequitur de positione. Positio est quidam partium situs in toto et generationis ordinatio, ut sessio, statio, accubitus, et cetera. Post hec ponitJ auctor dubitationem de curvo et recto, aspero et leni, triangulo et quadrangolo, utrum sint positiones ve! qualitates. 25 Et solvit dicens quoniam positiones non sunt sed qualitates ei situ partium consequentes. Sed quia hec solutio vicletur esse contraria Aristotili in Predicamentis dicenti4 quod asperum et lene, ramm et spissum qualitates non sunt sed positiones, propter hoc sustinendum est quod predicta uno modo 30 sunt positiones, scilicet secundum quod dicunt situm partium in toto, alio modo sunt qualitates, scilicet non secundum quocl situm partium clicunt, secl qualitates consequentes ex ipso situ. Est enim positio qualitatum particularium effectrix et quantitatum, sicut determinaturs in 2 vox (in] 1
4
f.c
lbid. 5, p. 2314sqq. Categ. 8, l Oa 16-24-.
2
5
lbid. 5, p. 2322sqq. De sex princ. 2, p. 14-8-9,
3
li>id. 6, p. 24-'Ssqq.
526
DIALECTICA MONACENSIS
capitulo de actione. Decor enim et sorditas ex debito situ generatur. Similiter curvitas et rectituclo, asperitas et lenitas, raritas et spissitudo. Et sic dc aliis. Deincle assignantur 1 propria. Primum proprium est quoniam positio non recipit contraria. Secundum est quoniam inest positioni non 5 suscipere magis et minus. Et hec duo propria conveniunt omni et non soli. Tertium proprium est: proprium est positioni substantic proximo assistere. Partes enim substantie corporee in qua sola est positio inmediate sequitur situs ipsarum partium. Illud autem proprium convenit omni et soli et semper. 10
De habitu sive habere
Quoniam autem habitus sive habere multis modis dicitur et non f. I03rb est univocum, propter hoc clividitz ipsum prius quam describat. Sciendum ergo quod habere dividitur in quinque modos, secundum quod dicitur ex littera tam in Predicamentis3 quam in Sex Principiis.4 15 Primus modus est secundum quem qualitatem aut quantitatem habere dicimur. Secundus modus est secundum quem habere dicimur corpus, manum, pedem, aut ea que circa corpus sunt, ut vestes in dorso, calceum in pecle, anulum in digito. Et secundum hunc modum sumitur hoc predicamentum quocl est habitus. Tertius moclus est sccundum quem 20 legena vinum habet et modius triticum; et est idem quocl conti nere. Quartus modus est secundum quem vir uxorem dicitur habere, aut econverso; et hoc nil aliud est quam cohabitare. Quintus moclus est secundum quem aliquis dicitur habere agrum ve! vineam, idest possidere. Cum ergo tot modi sint habendi, ve! forte plures, sicut tangitS 25 Aristotiles, sciendum quocl penes unum illorum, scilicet qui secundo positus est, sumitur hoc ultimum predicamentum quod est habitus. Qui sic describitur6: habitus est corporum et eorum que circa corpus sunt adiacentia. lpsa quidem corpora habent, ea vero habentur que circa corpora sunt, ut vestitus, armatura, et similia. Post hec videantur propria ipsius habitus. Et dicit auctor7 quod r
lbid. 6, p. 25 11 sqg.
Categ. 15, 15b 17sgg. s Categ. 15, 15 b 30-31. 7 De sex princ. 7, p. 288-o. 3
2
4 6
tlrist. Categ. 15, 15bl7scrg. De se x princ. 7, p. 297 sgg. De scx. princ. 7, p. 2712-13.
30
Ili DE GENERIBUS PREDICAMENTORUM
527
proprium est habitus in pluribus existere, scilicet in corpore habente, et in eis que circa corpus habentur. In hiis autem extremis merito existit habitus. Item. Alia duo assignantur 1 , scilicet quod habitus non susc1p1t 5 magis et minus et iterum quoniam ad habitum nil est contrarium. Quc duo proprie non sunt eius propria, sicut habetur ex predictis.
De principiis{ormalibus localis argumentationis
Determinato in precedentibus de materialibus principiis localis argumentationis, consequenter restat de formalibus determinandum. 10 Cum autcm huius principia secunclum speciem multa sint, tamen ad duo generalia reducuntur et sub illis continentur alia. Hec autem sunt maxima et clifferentia maxime.
t lbid. 7, pp. 27ztsqq. et 284 sqq.
528
DIALECTICA MONACENSIS
IV
DE LOCIS
De maxima et d!lferentia maxime
Est autem maxima propositio que non habet fidem aliunde, sed per se est nota, et sumitur pro principio in illa facultate ubi ipsa est maxima. Non enim sunt eadem specialia principia omnibus scientiis, sed alia in gramatica, alia in dyaletica, alia in rethorica; et si c de aliis - 5 quamvis ita sit quod omnes scientie communicent in quibusdam communibus principiis. Ut sunt hec: de quolibet affirmatur ve! negatur, inde . . . . . . etc.; omne totum maius est sua parte.
Dicitur ergo maxima propositio quam dyaleticus habet pro 10 f. 103va principio, non quod sit maxima quantitate, sed maxime potens est et
nota. Quales sunt hee: de quocumque predicatur species, et genus; a quocumque removetur genus, et species. ltem. Differentia maxime est quedam comparatio sive habitudo 15 duorum simplicium principiorum positorum in maxima propositione. Omnis enim maxima propositio constituitur materialiter ex duobus simplicibus principiis habitudinem unius ad alterum exprimendo. Et illa habituclo ibi expressa appellatur differentia maxime. Et de hac dicitur quod ipsa est habitudo inferentis ad illatum. 20 Maxima autem propositio habet virtutem in se et sententiam localis argumentationis. Unde, sicut dictum est, semper habet duo principia in se, unum ratione inferentis, alterum ratione illati sive conclusi. Unde bene dicitur hec habitudo esse habituclo inferentis ad illatum. 25 Et notandum quod hec habitudo convenienti nomine appellata est difjèrentia maxime propositionis, cum habeat offìcium et usum illius differentie que magis propria est. Sicut enim queque species a sua 3 altcrum (est) fc
8 inde . . . . . . etc.] (inest) fc
IV
DE LOCIS
529
completiva differentia recipit esse et posse et per illum distinguitur ab aliis speciebus, sic predicta habitudo confert maxime propositioni esse et posse et etiam facit eam differre ab alia maxima. Post hec notandum quoù. utrumque istorum principiorum, 5 scilicet maxima et clifferentia maxime, dicitur focus propter similitudinem quam habent cum locis in naturis. Sicut enim unicuique rei locali situs proprii loci firmitudinem prestat et inù.e proprie locus non est intra rem sed extra, eodem modo maxima propositio et differentia maxime firmitudinem et necessitatem prebent argumento, nec tamen 10 sunt de contextu ipsius argumentationis, sed sunt extra illam. Hec enim maxima: de quocumque predicatur species, et genus confirmat hanc argumentationem: 'Sor est homo ergo Sor est animai',
15
nec tamen est de contextu illius, quia nec est premissa nec conclusio. Et generaliter notandum quod nulla maxima venit in constitutionem argumentationis quam confirmat. Sumpto itaque loco secundum rationem predictam locus sic 20 describitur: locus est sedes argumenti ve!: id a quo conveniens trahitur argumentum. Hec descriptio data est per disiunctionem. Prima autem eius pars competit loco qui est maxima propositio. Altera vero pars competit loco qui est differentia maxime. Ab illa enim extrahitur ipsum argumentum. Etsi enim extrahatur a maxima, hoc tamen est mediante 25 clifferentia maxime. Item. Locus qui est differentia maxime sic dividitur: locorum alius intrinsecus, alius extrinsecus, alius medius. Locus intrinsecus est habitudo duo rum termino rum J qui coherent, ut 'homo' et 'animai'. f. 103vb Quando enim id quod est inferens est coniunctum inseparabiliter illato, 30 tunc est habitudo inferentis ad illatum intrinseca, et ita locus intrinsecus. Locus vero extrinsecus est habitudo duo rum termino rum qui discoherent, ut 'homo' et 'asinus', 'album' et 'nigrum'. Quid autem sit locus medius, inferius1 patebit.
28 duorum fc trium E 1
infra, p. 55222sqq.
530
DIALECTICA MONACENSIS
Dc locis intrinsccis
Item. Locus intrinsecus sic clividitur. Locorum intrinsecorum alius a substantia, alius a concomitantibus substantiam. Locus a substantia est habitudo duorum terminorum quorum unus convertibiliter et inplicite signifìcat, alter vero idem explicite, ut h ii 'homo' et 'animai 5 rationalc mortale'. Locus autem a concomitantibus substantiam est habitudo duorum terminorum quorum unus signifìcat idem alteri non convertibiliter sed in parte, ut hii termini: 'homo' et 'animai'.
Dc loco a substantia
Item. Locus a substantia dividitur in tres locos, scilicet in locum a diffìnitione, locum a descriptione, locum a nominis interpretatione. Inter quos primo diccndum est de loco a diffìnitione.
10
A dijjinitionc
Videndum est quid sit diffìnitio et qualiter sit argumentandum iuxta hunc locum. Diffìnitio est oratio indicans quid sit esse rei et 15 convertibilis cum re. Ut hec oratio: 'ani mal rationalc mortale' est diffìnitio homini explicans totum esse ipsius et convertitur cum ipso, ut 'hoc est ani mal rationalc mortale; cr9o est homo'; et econvcrso: 'hoc est homo; crao est anima/ rationalc mortale'. Locus a cliffìnitione est habituclo diffìnitionis acl diffìnitum. Que est paritas. luxta hunc locum sic est 20 argumentandum: 'hoc est anima l rationalc mortale; crao est homo'. Locus a difl-ìnitione. Maxima: de quocumque predicatur diffinitio, et cliffinitum. lten1 si c: 'animai rationalc mortale currit; crao homo currit'. Locus a diffìnitione. Maxima: 25 quicquid preclicatur de diffinitione, et de diffinito. Item. Notandum quod sicut argumentatur ab isto loco constructive sive affìrmative, sic possumus argumentari clestructive sive negative sic: 'hoc non est animai rationalc mortale; cr9o non est homo'. Locus a cliffìnitione. Maxima: 30 de quocumque removetur diffinitio, et diffinitum. 5 (idem)
fc
IV
DE LOCIS
531
!te m si c: 'anima l rationale mortale non currit; ergo homo non currit'. Locus a cliffinitione. Maxima: quicquid removetur a diffinitione, et a diffinito. Sciendum autem quocl sicut habemus locum a diffìnitione, ita 5 h614 II, 256I-2S79 II!, 26o' sqq. II!, 26oZ·IZ II!, 26oi3·17 III, 2 6o•0 • 21 III, 26o'4 sqq. III, 26o'5 sqq. III, 26I7 III, 26 I IZ-14 III, 26I23·25
INDEX LOCORUM
A i, l, I, l, l,
394 393 553, n. ' 395 54 1
I, 542 l, I, I, I, I, l, l, l, I,
Ili, 27433 III, 275: 18 III, 275:28-2763
543 542 542 546 546 543 5"94 547 542 I, 542 1,546 I, 543, n. 1 1,544 I, I 24; 395" I, 592 l, 544 l, 544 1,544 I, 395
m,
I, >H
II!, 267" III, 268 22 -27 35 III, 2 7o2·7
III, 27I 2·4 III, 274-ll-15 II!, 27413·15 III, 274-I8·19 III, 274-Z0-25
III, 27420·26 III, 27424·28 III, 27426-28
2 77 2 3
2 7 8 21 -2 79 2 2 7 823·24 2799-lo 27915-I7 III, 28ol· 2 III, 2 8oJ-5 III, 2 8o27·31 III, 2 8 18·9 IV, 28si·3 v, 2989-3097 v' 29815·18 v' 29815·25 V, 3046·I8 v, 30629·32
Ili, III, III, III,
v,
3IS 5 V, 32I32-J263I v, 3227·9 v, 32235-3233
V, 325 2 5 sqq.
v, v,
32525·32 326 12
V, 32616 sqq.
TRACTATUS DE PROPRIETATIBUS SERMONUM
7075-8 71o37 sqq. 711-712 71 I 9-11
7 I 123-71214 71 2I6·23 713 6 sqq. 7 I 37·16 7 1312·13 7' 314·15 7 1318·2I 7145 sqq. 71432 -7 l 55 715"6 71 5"9·13 7 I 535_7 I 64 7I62·4 7 !65-ll 72219·24 72222·26 72225·26 72231_7235 72823·25
I, 597 I, 576 I,Hs I, 568, n. 2 I, 567 I, s8o I, s67; 57 6 I, 576 I, 5"77; 588 I, 59' I, 59o, n. 7 I, 590 I, 576 I, 593 I, 576 I, 592-593 I, 577 I, >92 I, 577 I, 578, n. 1 I, 563 I, 578, n. 2 I, s86 I, 586
I, 543
I, >4-4-
TRACTATUS DE UNIVOCATIONE MONACENSIS
1, 543 I, 5"4-4I, 54-4-
I, 545 l, 395 1,542 I, 396 I, S94I,547 I,546 I,547 I,547 I, 395, n. 3 I, 594I,546
I, 545 I, 559, n.
3372-7 3374·5 337 4"7 337 8-u 3392!·22 346 21 sqq. 348-349 3494-6 349 10 35022 35"022·23
I, 538 I, 498 I, 496 I, 533 I, 498; I, 407 I, 534, I, 535, I, 498; I, 407 I, 534 I, 407
S34 n. 1 n. 2 534
TRACTATUS QUIDAM DF. PHILOSOPHIA ET PARTI1
BUS EIUS
I, 546 I, 546 I, 546
I, '73 VERG!LIUS
Aeneis TRACTATUS DE DISSIMIL!TUDINE ARGUMENTORUM
I, 503, n. 2
II, 536
vm,
121 sqq.
I, 389, n.2 I, 369, n.2
l, 63, I7S-I76
WALTERUS DE BURLEY
De Puritate artis logicae Tractatus longior
I, SS3, n. I I, r;8o, n. 2
47
H
789
INDEX LOCORUM
A
I, r;64, n. 4; 598, n. 3
WILLELMUS DE SHIREWODE
lntroductiones in logicam WIBOLDUS STABULENSIS
Epistulae I67, 2831I-12
Il, I 8, n. I
WILLELMUS DE CONCHIS
I,
I, 452, n. 2
3923·24
Il, 386, n. 3 I, S9I, n. 4 II, 373. n. I
465·7 466-8 r;r;29 r;r;31-34 7412·16 7416-17 7416-18
De Philosophia mundi 100-102
3024·25
I IO
7419-25
J, 403, n. I I, 40I I, 571, n. 2 I, 496, n. 2 '· r;66
I, S72, n. I;
s11.
n. 2
Glosule in Priscianum
I, 86 I, Io6-Io7 I,
11
r, n. r
I, 22I-228 I, r;2r;-r;26 l,r;r;9
7422-23 7424-25 7426-28 75 9 sqq. 10-16 75 7 r;29-32 7 r;32-33 7 r;33-35
PS.-WILLELMUS DE CONCHIS
7 r;35.762 7610-24
Philosophia 23"
7421 sqq.
l, 168, n. 4
WILLELMUS DE MONTE
Failacie Magistri Wiilelmi 69 rii·ZI
I, S3S, n. I
69 I%4-25
r, ns
WILLELMUS DE OCCAM
Summa totius logicae
7717-18 77 19 77'9 sqq. 7719-26 7728 7820-23
l, r;-9
I, r8, n.
l, r;o3, n. 3
2
l, 494 I, r;82 I, r;82 l, r;83 I, r;84 I, r;89, n. I I, r;88, n. I
l, 9S• n. 3 I, S47, n. 2 I, r;88, n. 2
I, 9S, n. 3 I, r;Ir;, n. I
7821·25
I,r;6I,n.4
797-8 827-9
I, 2I4 I, r;63, n. 4
8211-12
I, r;63, n. r;
821I·I9
I, SS3. I, r;64, l, r;86, l, r;86,
8217-19
I, Io, 33-36
l, S7I, n. 3 I, S74, n. 2 I, r;66; 579, n. r; I, 497. n. I; r;63 I, r;87, n. 4
8220 sqq. 8229·30
n. n. n. n.
I I I 2
B
INDEX NOMINUM
Legendum:
l, 392 = Logica Modernorum, voi II, part one,
n,
p. 392 584-, n. I =
Logica Modernorum, vol.
n,
part
two, p. 584-, note I.
I58ff.; I62f.; I75; 206-209; 277ff.; 289, n. 3; 356; 392f.; <j.I8; 533; 536; II, 22523 ADELARD OF BATH: J, 2o6, n. 6; 527 ALBERIC OF PARIS: l, 90; I2o, n. 3; I<j.7-I5o; I63; 209-2I5; 2I8; 287ff.; 32I, n. 5; <j.Io; II, 17?; 1 9 to; 2]4; 2JIS; 2 4 11; 27 z6; 29 3; 3124; 34z1; s2n; 52 zo; 52 21 ALCIMUS AVITUS: J, 4-2 ALEXANDER OF APHRODISIAS: J, <j.tof.; II, 584-, I
ALEXANDER OF NECKHAM: J, 35; I7<j.f.; 290; <j.I8;4-4-2f. ALEXANDER OF VILLEDIEU: J, 87; 92; 255 ALFARABIUS: J, # ALLEN, THOMAS: i, 55; 76 d' ALVERNY, MAR!E-THÉRÈsE: J, 86f. ANSELMUS: J, 229f. ANSELM OF CANTERBURY: J,
ARNOLD, ERWIN:
l,
II-I6j 19
ASCELINUS ( of HILDESHEIM): i, 9 3
ADAM (Magister): I, 392f.; 396 ADAM OF THE PETIT PONT (Parvipontanus): l,
n.
2ort9; 2o829; 22oJz; 229t; 37IJO; 3873; 4-4-6 9 ; 447 38 ; 46o; 463 10 ; 4671!; 467 24; 468 20 ; 5021; 50711; 52tll; 6719 ARNAULD OP VILLENEUVE: J, I 70, n.
I6-I8;
AUGUSTINUS: J, 72; 90; 439; 482 AVERROES: I, 28; 411 AVICENNA: Jl, 3735
BANDI NI: I, 39 BAUMKER, CLEMENS: l, I67, n. 6 BENEDICT (Abbot of Peterborough): l, 257 BENNO, Bishop ofMeissen: T, 93 BEONIO- BROCCHIERI- FUMAGALLI, TERESA: J, 186, n. 4; 187; r88, nn. 1, 2, and 3; 189, nn. r, 2, and 4; 190, n. r; 193; 196, n. 3; 202, n. 3; 203 BERENGAR OF TOURS: J, I 27 BERNARD OF CHARTRES: J, 2 2 I BERNARD OF CLAIRVAUX: J, 84 BERNARDUS GEISTENSJS: J, 42 BERNARDUS SILVESTRIS: J, 77 BISCHOFF, B.: T, 43 BOCHENSKI, I. M.: J, I 8 BOEHNER,PH.:I, I I , l l , l j t6f.jJJj 117,ll.6j
2I; 94-;
129j 228, D, l j 511
ANSELM OP LAON: J, 230 APOLLONIUS: i, 237; 252; 480 APULEIUS: Il, I6422
121, n. 3; 547, n. 1; 562, n. 3; 569, n. 6; 593; 59~ n. 2; 595f.; 597,n. 4 BOETHIUS: l, 15; 44; 48f.; 52; 56; 76; 99 ; r29; 139; 149f.; 165; 167; 177·182; r86f.; 197; 198, n. 2; 2o2; 21of.; 231; 234; 238;
ARATUS: I, 79
24of.; 258; 278; 293; 3o6; 323; 33o; 332;
ARISTARCHUS: i, 97, n. 3 ARISTIPPUS: II, 2 3025
338; 345; 355; 359; 373f.; 384-; 398; 4o5; 437; 455; 472; 48 5; 488; 519 ff.; 539; 558; 561; 575; n, 654 and 6; 88 27; 2o81; 2216; 22929; 26o8; 421t6; 46712; 46820; 554 19; 6 2 11 ; 6 2 rt3 an d 28
ARISTOTLE: i, 12ff.; 27ff.; 36f.; 4I; 43; 44; 4-9; 5of.; 53; 56ff.; 73f.; Bo; 82; 88; 95f.; 97,n. r;99f.; 107; tr7; IJo,n. r; 149; IS7i I 59; I63, n. I; I68; rnff.; I89, n. 3; 195ff.; 2o2; 2ro; 2r2ff.; 222f.; 228, n. r; 23of.; 234; 242f.; 262; 277ff.; 289, n. 4; 306; 3tt; 328-332; 338; 34-0; 345f.; 364f.; 372f.; 385; 392f.; 398; 4tof.; 42o; 437; 45I; 455; 457; 46o; 4-68; 47o; 473f.; 482; 485; 487; 49I; 500; 5I6, n. <j.; 52 I f.; 555; 55 8; 570 f.; 574-f.; 590 f.; 596 f.; Il, 30 22 ; 3318; 342; 3717-18;4ot2; 1247; 16524; 19920;
BONCOMPAGNUS: J,
l
19f.
DU BOULAY: i, 71 BRUNET, A.:
J,
I JO,
n.
I j I 70
CADMUS: I, 237 CALC!DIUS: I, 94 CALPHARNIUS: J, 9 l CAPPUYNS, M.:
l,
167,
n.
CARMENTIS NYMPHA: J, 237
B
l,
CASSIO DO RE:
l,
CESS!US BASS!US :
l,
l,
2I
l,
87; 89; 93; I29; IH; I72; 289,
n. 4; 34o;
379 2 ; 4o8>I
II,
l,
l,
GROSSE, E.:
l,
4-
Jl,
GUALDICELLA (se. dieta):
Il,
GUALIELLI (Guaio):
l,
l,
186, n. I
I7'3; cfr.
GUARINUS OF CAMBRIDGE:
GUIDO FABA:
28
42
GUERARD, M.:
119, n, 2j 167, n.
22
396
GRISAROR!US (Chrysaorius):
9 I
396, n. 2
CURTIUS, E. R.:
l,
GREGORY IX (Pope);
CHENU, M.-o.: I, 95t n. s; I 19, n. l; 396, n. l CHEVALIER, U.: l, 5"8; 80; 230, n. 4; 444 CICERO:
l,
GREGORY THE GREAT (Pope):
I 67
CELESTI NUS III (Pope):
CHATELAIN:
791
INDEX NOMINUM
l,
II,
p. 18, n. I
So
45"1, nn. 5" and 6
4I
GUILLELMUS (Archbishop of Canterbury): 0AVID LONDONIENSIS (MAYOR):
l, 8 I l, 396, n. 2 DIGBY, KENELM: l, 5"5" DIONYS!US THRAX: l, 97, n. DONATUS: J, 49; 97f.; I I9; DURAND: I, 74
l,
c.: l,
DELISLE, L.:
HALM,
DENIFLE, H.:
HAUREAU, B.:
42
l,
l,
HEATH, TH.:
I
8If.; 84; 169; 4SO, n. 3
3, n.
II,
739Zl
l,
HELPRICUS:
l,
l,
EGGER, A. E.:
87
HENRY 1, King of England:
l,
EUDEMUS:
Il,
l,
o.
P.:
I,
J,
l,
HERODIANUS:
28I
40; sB; 2S6, nn. 4and S
19922; 2ot 2 0
i,
I, I72, n. I
l,
HORAT!US:
l, SO
l,
88; 447
79
89f.
HONORIUS OP AUTUN:
GALLIELMUS (MAGISTER): GARLANDUS COMPOTISTA:
II, 27'0 l, 84; 87; 5"95"
n.
J,
101,
HUGH DE FOUILLOI: 103,
1; 190
l, 95",
HUGHES, D.:
I IO, ll,
l,
3j
I 70
167
84
i,
84; 41 I
n. 5"
i, I 20, n. 3; I 7 I w.: I, 2Ij Br; 99t n. s; I00-116; rso, n. 4-; 714-, n. r; 229, n. 2; 23o; 2,ç,ç;
HUGUCC!O OF PISA:
l, GEOFFREY OF ST. VICTOR: l, GERALD OF WALES: l, 443 GEOFFREY PLANTAGENET:
GER(>RD OF CREMONA:
J,
GERARDUS (WASINUS):
l,
GEYER, B.:
i,
HUGH OF ST. VICTOR:
n. 5'j
l,
HUCBALD OF ST. AMAND:
GARLANDUS OF METZ: J, 45" I, n. 4 GARMUNDUS OF TOURNAI:
91 3
so f.
l,
HERVEUS BRITO:
HERVEUS SOPHISTA: FLACH, J.:
l,
237
HERVE DE NEDELLEC:
HIPPARCHUS:
l, 287 l, 281
16-rS; 228, n. 1; .)II, n. 1
HENRY FRANC!GENA:
ELEANORE OF AQUITANIA: EMDEN, A. B.:
HENRY,
74
n. I
98,
I
93
HENRY II, King ofEngland: EDMUND OF ABINGDON:
n.
6 j 14,
HEINEMANN, O. VON: 2S2;
l, 77
34
2S6 164; 288
14, n. 3
HUNT, R.
26o, n. 2; 281, n. 2
l, II, n. Ij 185, n, Ij 188; 192; lcPA (
J,
79
45" I
307, n. 3 DE GHELLINCK, J.:
l,
HYGINUS:
98, n. 2; I 26, n. 2; I 27,
n. I; I 29; 439, n. 2
=
Jepa):
IRNERIUS:
I,
I, I 67
I 28
IVO: vide s. v.
YVO
GILBERT DE LA PORREE: I I 7, n. 6; 4IO GILDUINUS:
l,
GILSON, J. P.: GLUNZ, H. H.:
jAFFÉ, PH.:
I44ff.
l, J,
2I
ff.
I 26,
n.
J.: I, r 12, n. 6 GRABMANN, M,: J, II, n. Ij 12j 15, n. 4i 19; 2o; 42; 44f.; 49; H f.; 89; 9 I ; I oo, n. 3; I 1 7, nn. 4 an d s ; 1 2 I , nn. 2 an d 3 ; I 2 9, n. 4; GOLLING,
1 48 ; 1 H ; I 6o ff.
;
l,
JAMES, M. R.:
1 69 ; 1 7 I , n. 2 ; I 7 3, n. 3 ;
20
l,
2S; 25"7
JAMES OF VENICE:
i,
IS; 4IO
JEAUNEAU, E.: I, 81; 8,ç; I Io, n. 1; 182, n. 3;
2 21, n. 2 JENSEN, P. J.:
l,
94
JEPA: vide S. V. ICPA JEROME:
i,
22; 93
l, I 74, l, 76
175, n. 1; 39o; 4-or, n. 1; 4o8; 41o, n. 6;
JOCEL!N OF BRAKELOND:
4I I f.; 413, n. 3; Ho, n. 3; 4SI; SI4; SIS,
JOHANNES DE LONDONIIS:
n. 1; >48, n. 3; SJ6, n. I; 588, n. 1
JOHANNES MORELLUS:
l, 5" I
n. I
792
B
INDEX NOMINUM
I, 49 I, 256, n. 3 SACRO BOSCO: l, 41 GARLAND: J, 50; SS
J, 77; 79; 41S l, I 21, n. 4 MELISSUS: II, 590 ad I MICHAUD-QUANTIN, P.: J, IJO, n. I j 167, n. I j 2SS, n. 3 MINIO-PALUELLO, L.: I, 14, n. 3; 15, n. 3; 158, n. 2; 159, n. 1; 163, n. r; 175, n. 3; 2o2, n. 6; 2o6, n. 7; 2o7, n. 2; 2o8, n. 1; 2o9; 27S, n. 3; 2S9, n. 3; 393, n. 1; 41o, nn. 6 and 9 MOODY, E. A.: I, 165, n. 1; 205, n. 2; 503, n. 3;559,n. 2; 561f.;s6~n. 2; 569,n.4; 570, nn. 4 and 5; 571 f.; 574, n. 4; 5S1, n. 1; 5S9, nn. 2 and 3; 596; 597, n. 2; 59S, n. 1 MULLALLY,J.P.: I, 11, n. x; 96, n. 4; 117, n.6; 571f.
JOHANNES SWEVUS:
MARTIANUS CA PELLA:
JOHN BLUND:
MARTIN OF DACIA:
JOHN DE JOHN OP
I, 17 l King of England: l, 74; 443 JOHN LE PAGE: J, 33; S2f.; SS; 396; 447 JOHN OF SALISBURY: l, 164; 215-22o; 2S7ff.; 414; 590f. JOHN THEYER: I, 25 JOHN VERSOR: l, IS-19
JOHN DE GENES: JOHN,
JULIANUS APOSTATA:
i,
2 37
I, 90f.
JUVENALIS:
I, 12S, n. 1 J, 94; IS2, n. 3 KNEALE, MARTHA: J, 95, n. 3 KNEALE, W. and M.: f, I I, n. I; 513, n. I j 514f.; 516, n. 3; 553, n. 1; 564f.; 5S9, n. 1 KRETZMANN, NORMAN: i, 513, n. I; 514f.; 519f.; 553, n. 1; 563, n. 1; 566f.; 575, n. 3; sSo, n. 1; 591, n. 4 KUKENHEIM, L.: i, 97, n. 2 KUTTNER, ST.: J, 256, n. 5
KANTOROwicz, H.: KLIBANSKY, R.:
NERO:
I, 79
NlCHOLAS:
I, S2
J, 147, n. 2; 449-490 OF METZ: J, 169; 450 ff. OP PAR!S: i, 169; 450 f.; 576
NICHOLAS: NICHOLAS NICHOLAS
NlCHOLAS TRIVETH:
NUCHELMANS, LAMBERT OP AUXERRE:
J,
i, 7 2
J, I 00 G.: l, 7S
NOTKER LABEO:
I 73
I, 95, n. 5 l, Iol, n, 5; 127 LAUBMANN, G,: l, 42 LAWRENCE, C, H,: i, 74
Ovmms: l, 93f.
LANDRY, A.-M.: LANPRANC:
LESNE, E.:
I, 145, n. 3; 1S5,
PAET~w,
n.
1; 2S7f.; 451,
n.4
I, 5 6 King of France: l, 2 So LOUIS v n, King of France, I, 2 So f. LUCANUS: i, 79 LITTLE, A. G.: LOUIS VI,
MAc-DONALD:
l, 127, n. 2
J, IJO, n. I j 216, n. I; n. 2 MAcRAY, G. D.: I, ssff.; 71; 76 MACROBIUS: l, 1S2, n. 3 MAGISTER (Introd. Montane min.): II, s63 2 ; 574;
MC GARRY, D, D.:
217,
n.
2; 219,
59 15
642 , n.
1;
641, n.
PETER OF ST. AMOUR:
MAGISTER NOSTER:
(Introd. Montane
36 30 ; 37 25 ; 3S 22 ; 39 4 ; 4S 9 MAGISTRI FRANCIE: J, 15; 277 MANEGALDUS: l, 229 MANEGOLD OF CHARTRES (or of
min.):
II,
PARIS):
i, 1S5,
J, I S 5, n. I ; 2 30 l, 229, n. 2; 41S, nn. I and 2 VICTOR!NUS: l, I 2 9
MANEGOLD OF LAUTENBACH: MANITIUS, MAX:
1;
642 8, n.
J, 50
i, 256 i, 34; 7 l PETER OF SPAIN: J, !S-19; 24; 26-27; 32f.; 44f.; ss; 162; 169; 4osf.; 452; 49o; 545; 54s, n. 3; 571-574; 577; 579; sSrf.; sS6f.; 597 PETERSEN, C.: l, 288, n. I PETRUS ALPHONSUS: J, Ss l'HRUS HJ;:LYAS: I, 15; 24; 99. n. s; !o6ff.; PETER OF BLO!S:
PETER THE LOMBARD:
ll, I j 2JO
MARIUS
L. J.: I, so I, 171 PARÉ, G.: I, I 30, n. 1; 167, n. 4; 170 PARV!PONTANI: i, 159f.; 174f.; 277; 2SS-29o; 356; 442 PAULUS: II, S4 PELSTER, P.: i, 7 2 PERIPATETICI: i, I 3 I PERSIUS: i, 90 f. PETER ABAILARD: i, 12; 19; 97, n. 2; 1o5f.; IoS; 115; 12S, n. 4; 1S3ff.; 1S6-2o6; 21o; 27S; 2S7ff.; 39S; 4oo; 491ff.; 519; 521f.; snff.; 562; 575; 5S9-593; II, 17 6 , n. 1; 24 9 ; 343 ; 4S 6 ; 59 23 ; 63 18 -6427 ; 63' 8 ,n. 3;
PAPIAS:
B
793
INDEX NOMINUM
II_çff.; 2IJ-2I8j 22o, n. 2j
ROos, H.: I, 98, n. r ; 99, n.
229-234; 255; 2_ç8; 26o, n. 2; 494; _1"!7ff.; _ç21f.; _1"27; 556 PETRUS MANDUCATOR: Il, 88 ad 2_1"-29 PHILIP AUGUSTE, King of France: J, 280 PlNBORG, JAN: I, 121, n. 3; .1"9.1", n. 1 PIPER, P.: J, too; 129, n. I PLATO: I, 2_ç; 94; 99, n. 4; 189, n. 3; 21off.; 306; 311; 558 PLATONICI: Il, 6_ç3 1 PORPHYRY: i, 28; 36; 48; _çof.; _1"3; .\"7; 73; Bo; 89ff.; Il7, n. 6; 167f.; 177ff.; 189, n. 3; 19>; 2Io; 2I_ç, n. 1; 3o6; 328; 349; 4Io; 412, n. 3; 4I9; II, 27f.; 2I9J; 2I96;
3; .1"9.1", n. 1 ROSE, v.: I, 19. ROSS, W. D.: J, IJ, nn. 4, S RUDOLPHUS ANGLJCUS: i, 3 8
109ff.;
225"7;
IIJj
22816;
2296;
22919;
2JI7-8;
SOJ6j
5I2I;767l5
i, 40; 71 c.: I, 1 r, n. r PRETI, GIULIO: l, I I, n. I ; POWICKE, F. M.:
PRANTL,
I 2,
n.
I; I
J, n.
2;
18-19 l, I}j IJj 21; 24; 2Sj JI; 37; 76; 8I; 8_çf.; 9of.; 97ff.; Io6; I09f.; I19; I39f.; 1_ço; 218; 22off.; 228, n. 1; 229ff.;
PRISCIANUS:
234-2>3; 2_ç8ff.; 277; 297; 34of.; 392; 464; 48of.; 484; 487; 489; _1"16ff.; _\"21_1"27; _ç6o; _ç6_ç; Il, 18416; 2215; 22112; 22118; 224-23; 23115; 42022; 44625; 46724; 66_ç 6 PROSPER OF AQUITANIA: PRUDENT!US: PTOLEMAEUS:
i, 90
I, 9 3 i, 79
RUSSELL, j. C,:
n.
DE STOKES:
RADULFUS:
i, 22
i, 3.1"; 72; 74; 2_1"6, n. 3; 443,
i, 40; 4.1"; 77; 8 3; 84; 86; 89 ff.; 94; roe, n. 2; 126, n. t; 129, n. r; 516,
RIJK, L, M, DE:
n. 4; _ç2o, n. 2; .1"94, n. 6 Monk of Canterbury: l, 174, n. 1; 17.1" Abbot of Bury St Edmond: I, 174, n. 1; 17_ç; 282; 414, n. 4 SCHILLMANN, F.: i, 19 SECTA MEL!DUNA: i, 281-290 SHARP, D. E,: i, 72 SHIEL, ).: I, 178, n. 1 SIKES, ).: l, 188; 189, nn. 2, 3 and 4, 287 SIMON, Canon of Tournai: l, 34 SMALLEY, B.: J, 126; 127, n, l j 128, n. I SOUTHERN, R. W,: l, 126, n. 2j 127, n. 2; 128 STEELE, R.: J, 44.1" STOICI: I, 373 SAMSON,
SAMSON OF NORFOLK,
l, 2_1"6[ i, .\"l ; 90 THEMISTIUS: i, 472; Il, 36_ç8; 408 21 THEODULUS: i, 93 THEOPHRASTUS: Il, 19922; 2o 120 THEOTISTUS: i, 237
TANNER,TH.: TERENTIUS:
l, 86 f.
THOMAS
J, l IJ; l I _çf. RAOUL ARDENS: J, !7_1"; 17_1", n. l RATHLONE, E.: J, 2_1"6, n . .\" REINKE, A.: I, 1 29, n. 4 REMIGIUS OF AUXERRE: J, 49 RICHARD FISHACRE: i, 7If.; 74; 8_ç; (~ CARDUS SOPHISTA): i, 445
i, J, 40f.
RICHARD FITZ RALPH (SIRAPH):
THOMAS
n. l
i, 277 BRADWARDINE: i, 4I DOVEVI L: i, 6o OF ERFURT: i, 49
THOMAS
TREMBLAY,P.: IJO,ll. 1; 170 THUROT, CHARLES:
RI-
J, 12;
Iç; 97ff.; IOI,nn. I
and 2; I Io, n. 4; 117, n. 3; I I9, nn. I, 2 and 3; 12o, nn. 1, 4and ,ç; 122, n. 1; 229, nn. I, 2 and 3; 23o; _1"17[
7 l
i, 7 I f.; 44.1" ROBERT BLU ND: i, 22 f.; 2 _ç6 f. ROBERT GROSSETESTE: i, 256 ROBERT OF MELUN: J, 77; 282; 287; 289 ROBERTUS RUSSEL DE MERSTONE: i, .\"9 ROBINS, R. H.: J, 97, n. I j 99, ll, 5"; I I o, n. 4; 1 x I, n. 2; rr8, nn. 1 and 3; 1 2o, n. s; 1 2 3 RODBERTUS BLUNDUS: i, 22f.; 2_ç6f. ROGER BLUND: i, 2_1"6 ROGER BOURTH: i, 59 ROBERT BACON:
l, 98,
TH!ERRY OF CHARTRES:
RALPH OF BEAUVAIS:
RICHARD OF KILL!NGTON:
12 r, nn. 1 and
I
THIERFELDER, A.:
R. (?)
s;
UEBERWEG:
l,
307,
n.
ULGERIUS OF ANGERS:
3
J, I90,
n. l
VANDEVIJVER,A.:I,99,n.2; 1oo; r17,n.2
J,
VASLETUS: YERGIL!US:
I 90, n. I
i, 2 2 2
YERHAAK, C.:
i, 49
VINCENT OF BEAUVAIS:
WALTER
+H[
BURLEIGH:
i, 84 l, 16; 36f.; 39f.; 6I;
794
B
WALTHERSHAUSEN, B. S. VON: J, I 67,
INDEX NOMINUM n. 6
258ff.; 3II, n, I; 522; 525f.; 528; H6,
WARNER, G. F.: J, 2 I ff.
n.
l, 94 WATTENBACH, G.: i, 2o; 54 WEBB, CL.: J, 216, n. I WILLELMUS DE DENE:
J,
a]so
36
JJ,
595
WILLIAM DE MONTE:
WILLELMUS DE HARLESTONE: J, 36 WILLELMUS MAGISTER:
I; H8f.;
(chance Ilor of LINCOLN, called of LEICESTER): J, 34-36; 442-443; 534-535 WILLIAM OF OCKHAM: J, r6; r8; 559, n, 2; 564; 571; 575; 58 I; 589; 597f.
WASZINK, J, H.:
487
WILL!AM OF SHYRESWOOD:
WILLELMUS DE MONTORIEL:
J, 57-6o.;
444-f. W!LLIAM IV OF AQUITANIA:
I 7 5,
J,
425;
n. I
W!LLIAM OF CHAMPEAUX: J, 92; I 30-146; I 7 I; Yvo oF CHARTREs:
r82-r86; 203; 2o5; 287; 524; 56rf. WILLIAM OF CONCHES: ro9ff.;
r82;
I,
220-228;
So f.; 23of:;
8 5; 239;
I,
23o
I o6 f.; 254;
J,
I 70, n, 2; 496;
5'3, n. r; 514-f.; 548, n. 3; 561; 563-568; 57' f.; 574; r;n; r;79ff.; 586ff.; 59'; 597 WRIGHT, TH.: J, 174, n. I; 443, n. 2
ZucKER, FR,: I, 119, n. 1
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
Leaendum: 252 = 252 3128 =
Loaica Modernorum, vol. Il, part one, p. Loaica Modernorum, vol. II, part two,
p. 312 8•
Abnegativus: coniunctio abnegativa: 2 52 absolutus: positio absoluta: 3 1 28 abstractio : modus abstractionis: 4-o; 71 f.; 85; 88; 515 22 ; per abstractionem: 71 233-34 abstractivus: nomina abstractiva: 71 237; vide etiam s.v. nomen accentus (dia/.): dif. accentus describitur a dialeticis: modus pronuntiandi secundum scilicet elevationem ve! depressionem, correptionem ve! productionem, asperationem ve! lenitatem consideratus: 689 29-31 ; def. accentus (est) modus quicumque pronuntiandi vocem significativam 57 53-4; def. accentus est rationabilis modulati o vo cis significative: 66 39; def. accentus est .indistinctio in prolatione vo cis si ve in scriptura: 66320 accentus (aramm.): def. accentus est certa !ex ve! regula ad elevandam ve! deprimendam uniuscuiusque principale m dictionis sillaba m: 574-2 9-3 1 ; def. accentus est regularis pronuntiatio vocis significative secundum arsi m et tesi m: 574-3 233; def. accentus describitur a gramaticis regularis modulatio vocis in communi sermone: 68928-29; fiunt quedam confusiones in argun1ento: puncti, accentus, et transpositionis: I2Sr8·I9
acceptio: aliquod verbum esse excepte acceptionis est significationem suam privatim attribuere alicui: 2768-9 accidens (predicabile): def. accidens est quod adest et abest preter
subiecti corruptionem: 51 1 I4-IS; accidens quasi cadens ad subiectum si ve substantiam: 71125-26; de accidente: 5'''4-5IJ8; accidentia accepta per modum abstractionis (opp. accidentia sumpta concreti ve): 515 2 1-25; accidens abstractum (opp. accidens concretum): 51 533 ff.; def. accidens sumitur pro predicato: 5853; 6694-5; def. accidens idem est quod extraneum, si ve quod est in parte idem, in parte diversum: 585'- 2 ; fallatia secundum accidens est deceptio proveniens ex obmissa habitudine predicati ad subiectum, ve! econverso: 6696-7; vide etiam s.v. defailaciis; conversio per accidens, vide s. v. v. conversio, propositio accidentalis: universale accidentale: 2 2o28-3o acquiescere: acquiescit animus auditoris: 16 3 5 actio: def. actio est quedam proprietas secundum quam in id quod subicitur agere dicimur: _ç2221-22; de actione: _ç22 21 -523 18 actus: verbum significans actum corporis: 4-S s; 6 1 1 2 9 ff. ; actus mentalis ( opp. corporalis) : 4-H; 6II 29ff.; actus anime: 6II37ff. adiacere: adiacens: adiective si ve adiacenter significa-
re: 3'7'8 adi cere: adiectum:
oppositio
in
adiecto:
6226;
67o 28ff.
adiectivatio: 2 6; de il la restrictione que fit per adiectivationem: 463; vide etiam s.v. rcstrictio adiectivus: de restrictione que fit per determinationem adiectivam: 617 23 - 618 28; adiective si ve adiacenter significare: 371 18; adiectiva tam in nominativo singulari quan1 in nominativo plurali tantum predicantur; in obliquis vero nec subiciuntur nec predicantur: 398; non omnia adiectiva restringunt: 4-64-; vide etiam s.v. nomen
796
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
acliuncta (se. propositio): dif. adiuncta est in qua ponitur adiunctionis nota: I~9Io_u adiunctio: adiunctionis nota ( = 'ut'): I 59 11 adiungere: adiunctum : ex di versis adiunctis: 2 8' ; adiuncta, vide s.v. adverbium: in dialetica aclverbium comprehenditur sub nomine: I 43; I s9· 10 ; adverbia que su bici non possunt, et prepositiones et interiectiones dicit Boetius non esse partes orationis sed col!igamenta partium orationis: I S06-8; de adverbiis clistributivis: 307 2' ff. aer: utrum proprium est aeris spirando duci : I 6 28 affectus (app. conceptus): 7o8I8ff.; dictiones que significant affectus, non significant virtutibus apprehensivis, sed virtutibus motivis: 709 12-14; dicitur forma qffectus si ve _forma exercita forma que non est apprehensa a cogitante sed est afficiens animum et est motus in anima, quo motu movetur cum est cogitans de aliquo: 6o8 19·22 affirmatio: dif. affirmatio est enuntiato alicuius de aliquo: I I 91o-u; I 26 10 · 11 et alibi; nulla est affirmatio in qua universale universaliter sumptum predicatur: 44S; vide etiam s.v. propositio affirmath•a aliquid: de hoc termino 'aliquid': 637'ff.; 'aliquid' does not signify a universale: 309; hoc aliquid ( = -r6ae: ·n): so'; 1421 , et alibi; de hac dictione 'ad aliquid': 3 I o 22 ff.; de hiis que sunt ad aliquid: 51 926-s2o36 alius: de ha c dictione 'alius' : 2703 2 ff.; JI s' ff.; de ha c dictione 'aliud' : 34o 25; 3 51 11 ff.; hec dictio 'aliud' equipollenter sumitur huic termino 'aliquid quod non': 3.P'9·20 alter: hec dictio 'alter': 7 36 1ff. alterati o: dif. alteratio est motus ab una qualitate ad aliam sibi contrariam: S235-6 amare: de hoc verbo 'amo': 337 16 ff. ambigere: ambigitur: ISS3, et passim ambiguitas (app. dubietas): est ambiguitas orationis quando utraque pars
orationis est dubia, sed tamen se inclinet magis ratio ad alteram quam ad alteram: 472; I2S36 ambiguus: ambiguus (app. evidens et apertus): I 3ol1·I8 ambo: de hac dictione 'ambo': 3o43°ff. amphibolia ( = amphibologia): def. amphibolia est multiplicitas locutionis proveniens ex diversa coniunctione partium: 6s23 1-3 2 ; amphibolia dicitur ab 'an', quod est circum et 'logos', quod est locutio; inde amphibolia quasi circumlocutio: 6n3·4; 68s9·Io; ve! dicitur amphibolia ab 'an', quod est dubium, et 'logos', quod est locutio: 6536-7; de amphibolia: 6p 28-6s6JJ; 68s 2 ff.; vide etiam s. v. amphibologia amphibologia: dif. amphibologia est multiplicitas orationis proveniens ex diversa ordinatione unius dictionis ad aliam, ve! ex transumptione in toto: s6 s2 4-25; def. amphibologia est multiplicitas que attenditur in oratione: J2835·36; dicitur amphibologia ab 'amphi', quod est dubium, et 'bo/e', quod est sententia, et 'logos', quod est sermo; inde amphibologia quasi sermo dubie sententie: 56 s 26· 28; fallacia amphibologie (app. amphibologia): 3 2836.3 29'; s6s29·3l; 6 539-30; de amphibologia: 3 2 834 ff.; et alibi; equivocatio alia in dictione, alia in amphibologia: 1 2410 _11 ; argumentum sophisticum in amphibologia: 12422 ff.; vide etiam s.v. amphibolia ampliare: def. ampliare est terminum relinquere in sua principali ve! naturali supposi tione: 7 2 824·25; de dictionibus habentibus vim ampliandi: 4S9; 72823 ff.; de vocibus que restringunt ve! ampliant suppositionem ( = subiectionem): 273 7 ff. ampliatio: de ampliatione: 26433ff.; 344'3ff. ;ampliatio appellationis: 301-302; de ampliationibus (tract): 26; 44 analogus: the so-ca !led analoga: 'ens', 'unum', 'aliquid' : 476; vide etiam s.v. transcendere anin1a: nostra opinio est animam non esse partem hominis, quia pars semper auget quantitatem totius: 3 I s; nec novi aliquicl de aliqua anima:
359
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
animus: quicquid apparet in rebus corporalibus necesse est ut intus in animo habet suam propriam conformationem; que conformatio secundum Aristotilem substantia corporalium rerum esse intelligitur: 99, n. 4 ante: ex parte ante: 75; 38027- 28 ; a parte ante: 459 antecedens (app. consequens): def. antecedens est quod inmediate ponitur post coniunctionem: 425 25 antecendens (app. relativum): terminorum suppositionum duo sunt genera: quedam dicuntur antecedentia, quedam relativa: 458; 6p'off. anticipatio : sophisma anticipationis: 13 223 antidosis: 737 1
antiquitas: 778 antonon1asia: 326, n. 1; 411; antonomasice: 482; suppositio antonomatica: 47733ff. apium: apium sanum: 538 apodicticus: apodictica (se. scientia) idem est quod demonstrativa: 1474 apodixis: apodixis grece latine dicitur demonstratio: '474-5 appellare: def. appellare est designare aliquem; unde terminum appellare nil aliud est quam terminum convenire alicui, hocest esse assignare alicui mediante verbo presentis temporis: 7 22 22- 24; dicitur terminus appellare id de quo vere et presentialiter et affirmative potest predicari: 61621-2 2 ; ille terminus tantummodo appella! qui vere potest sumi cum verbo presentis temporis: 7 2 226-27; non terminus appellat nisi pro eo qui vere est: 458; appellant nomina res illas propter quas supponendas fuerunt instituta: 294; (app. significare, supponere): 20920-22; appellatum: 2 I 8 10 ff. et passi m; appellata dicuntur presentia supposi la: 458; appellata sunt ipse res visibilcs, ut homines, lapides: r61; vide etiam
s.v. terminus appellatio ( = denomination) 67717-19; hec appellatio 'modalis propositio': 20732
797
appellatio (aramm. = nominatio)r7: 192-199; (app. significatio): 196, 228, 261, 294, 294ff.; 300-302; secundum appellationem: 500; secundum figuram appellationis: 500; et passim appellatio dicti ( = appellatio enuntiabilis): 321-322; 359-361; 535; 485 23 - 486 10 ; def. appellatio (se. dicti) est omne id quod sine indicatione significa! verum ve! falsum : 48 52 1- 2 8; in appellatione dicti terminus supponit simpliciter: 457; quelibet appellatio dicti est singularis: 468; tribus modis potest appellatio transformari a propositione: 48 53 2ff.; quomodo sumantur appellationes dictorum: 2o9 24ff.; sumitur et a !iter appellatio enuntiabilis preposita coniunctione 'quod' 361; de dictionibus in appellatione di et i positis: 348 22 ff. ; de appellationum suppositionibus: 2 r 115ff.; vide etiam s. v. v. dictum, enuntiabile, propositio appellatio (/onice): def. suppositio coartata per verbum presentis ve! preteriti ve! futuri dicitur appellatio: 7 2 237 - 7 2 3 1; def. appellatio, ut solet dici, est presentialis convenientia alicuius cum aliquo: 496; 371 23- 24; def. appellatio est quedam proprietas que inest termino ex eo quod pro presenti significat : 496; 3 7 r24- 25; def: appellatio est per verbum presentis temporis vera attributio sive copulatio: 5 39; def. appellatio termini est suppositio eius pro iis que sunt: 458; def. appellatio est proprietas que inest voci ex eo quod assignet aliquem mediante verbo presentis temporis: 72225-26; def. appellatio est proprietas termini communis quam habet secundum quod comparatur ad sua singularia, que comparatio inest ei secundum quod appellat: 449 29-3 1 ; def. appellatio est nota eorum que accidunt termino inquantum est in propositione: 458; appellatio termini mutatur per constructionem eius cum verbo: 462; def. est appellatio sermonis predicabilis significatio sine tempore : 44924- 25 ; def. appellatio est quedam proprietas que inest dictioni ex eo quod supponi t unum ve l plura: 541; 665 24- 25; appellatio (app. suppositio) ex hoc patet differentia inter appellationem et suppositionem quia terminus communis per se positus supponi t pro omnibus illis qui sunt ve! qui erant ve! qui fuerunt participantes formam communem a qua imponitur: 458; 525ff.; cfr. 316; 3374-7; suppositio et
798
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
appellatio (contin.): appellatio se habent quasi superius et inferius: 7 2 2I9· 20; omnis appellati o est suppositio: 7 2 220; appellatio supposi ti: B 1 ; appellationem restringi ve! ampliari: 69 126; ampliatio appellationis: 5 H ff.; restrictio appellationis: B 5 ff.; vide etiam s. v. v. ampliatio, restrictio; de appellationibus (tract): 26, 44, 46, 83, 458-462; 337 5 ff.; 37 I 31 ff.; 449 24 -451 16 ; 6 I 620_6 I 78; 7 2 219 ff. appellation : on appellation: 496-499; )28-HI; 548-H4; s6o- s6 5; vide s. v appellatio apponere (app. supponere ~ subicere): ~ predicare: l )6; subieCtO apponi: 2 33°; appositus, idest ex parte predicati positus: 451 14; appositum ~ predicatum: 1 199; res apposita ~ res predicata: 1 198; predicatum est id quod in gramatica dicitur appositum, scilicet quod construitur cum verbo ex parte post ex vi copule: 3 8o 28· 29 appositio (opp. suppositio): sos; 6nff. appositivus: appositive teneri: 6n6ff_ apprehendere: cogitatus et apprehensus: 7o8 28ff. apprehendere et cogitare: 709 8ff. virtus apprehensiva (opp. motiva) 709 12 -14 arbitrium: de libertate arbitrii: 37 3-374 argumentari: dif. argumentari est argumento aliquid probare : I 27 10 ; arnumentari arnuendo inferre: 377; cathegorice dupliciter argumentari contingit, dialetice sci li ce t et sophistice: 2 3.1'4-5; dialetice duobus modis argumentari contingit: directe et indirecte: 2355; tot modis et eisdem argumentari possumus indirecte quod directe: 25616-r7; est aliud genus argumentandi in quo ostenditur unum convenire pluribus quam reliquum: 29 s'o-11 argumentatio : dif. argumentatio est argumenti explicatio per orationem: I 54; 472; I I 9 24; I 2 34; I26'9; I63'o; '94'; 36222-23; 48627; argumentatio a Boe ti o si c describitur: argumentatio est argumenti per orationem explicatio, idest oratio explicans argumentum : 3 76 ; dif. argumentatio est argumentum per orationem explicatio, idest oratio explicansargumentum, idest manifestans: 362 22 · 23; def. argumentatio est argumenti conveniens o
explicatio : I 2 3 11 ; dif. argumentatio est modus explicandi argumentum competenti ordine: 1 29 24· 25; dif. argumentatio est pronuntiatio argumenti : 126 19; species argumentationis sunt hee quatuor: sillogismus, entimema, inductio, exemplum: 154; 376; 378; I I924-25; I2312; I6314ff.; 1941·2; 48714-r5; tam Aristotiles quam Boetius tantum ponunt duas (species argumentationis), scilicet inductionem et sillogismum: 48716-17; quatuor genera argumentationum: 39 3 ; 4 7 8 ; argumentatio mentalis = entimema: 36319- 20; deargumentationum generibus: 235'-2579; de argumentatione: I I 92ff.; 362 20 ff,; de sillogistica argumentatione: 489 1-sos 8, vide etiam s.v. sillonismus; argumentatio sophistica est que apparentiam habet necessitatis sine existentia; qualis est paralogismus: 486 21-22; de sophistica argumentatione: ss6 1-6o425; vide etiam s.v. ars sophistica; argumentationum quedam est complexionalis, quedam Iocalis, quedam sophistica: 48613-14; argumentatio complexionalis est que habet necessitatem a complexione et ab intrinseca dispositione, scilicet a debita ordinatione trium terminorum in figura et trium propositionum in modo; qualis est sillogismus: 486 15-11; argumentatio localis est que habet necessitatem per locos extra, hocest per maximam propositionem et eius differentiam: 48619-20; de locali argumentatione: 2..p 7 ff.; so >'oso612; de principiis materialibus Iocalis argumentationis; so s'7 ff.; de princrpus formalibus localis argumentationis: 52 71 ff.; - de argumentatione ypothetica: 2 5 I 15 ff. ; vide etiam s. v. propositi o ypothetica; a qualibet argumentatione transformari potest conditionalis propositio, sicut a qualibet conditionali sumi potest argumentatio: r 6427· 29; de partibus integralibus argumentationis: 486 12 ·22 ; de partibus subiectivis argumentationis: 486 2lff,; de commutatione argumentationis in propositione: 25421·22; de argumentatione indirecta: 2)6 15ff.; permixte argumentationes propterea dicuntur quia diversi loci in eadem argumentatione possunt assignari: 24631-32; de impeditione argumentationis: 67o 14 ff.; quelibet argumentatio explicat argumentum, sed nulla significat: I63 10·II; differt argumentum ab argumentatione eoquod argumentum est oratio probans aliquid, si ve ipsa si t in prolatione si ve non;
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
argumentatio (eontin.): argumentatio prout consisti t in prolatione; unde argumentatio est argumenti per orationem explicatio: 4-o 13-6; 4-879· 12 ; vide etiam s. v. araumentum argumentum : 'aroumentum' multis modis dicitur: 1931-u; equivocatur nomen 'aroumenti' ad explicans et explieatum: 3 76; dif. dicitur etiam argumentum brevis dicendorum prelibatio: 19 38-9; dif. dicitur et argumentum cuiuslibet rei coniectura: 19 39; dif. argumentum est ratio rei dubie faciens fidem, 1.1"4-; 4-72; 12918·19;
1241·2;
16413-14;
1937·8;
36225;
394-7·8; 4-34-9-lO; cfr. 1299; dif. est argumentum ratio rei dubie faciens fidem, idest factiva fidei: 164-13-14; dif. argumentum est ratio rei dubie faciens fidem, hocest potest facere certitudinem de re si ipsa sit ve! non: 394-1·8; dif. argumentum est ratio rei dubie faciens fidem, idest credulitatem de re dubia: 36225; dif. argumentum est ratio probans aliquid: 119 12 ; cfr. 129 14; dif. argumentum est ratio ponendi aliquid esse ve! non esse ci tissi ma: 1 266-7; dif: argumentum est ratio qua aliquid ex aliquo ve! sequitur ve! sequi videtur: 1231·8; cfr. 129 14; dif. argumentum est vis argumentatio: 1 2619; nullum falsum est argumentum: 3529; opinio de argumento quadrifariam spargitur: 3 7 5; dif. argumentum est verum premissum in argumentatione efficax illate conclusionis; 375; solum verum argumentum esse diximus quia nec significatum dictionis simplicis nec falsum argumentum est; 37 .1"; def: nos dicimus argumentum esse dictum conditionalis ypothetice transfor ma te ab argumentatione : 164-26· 27; dif. dicitur etiam argumentum dictum ypothetice ab argumentatione transformate; 19 3 10"" ; dif. secundum contendentes ita diffinitur argumentum: argumentum est ratio rem certam perturbans: 13 124· 25 ; argumentum est ad contradictionem faciendam: 1 24-33; argumentum non est ars: 1 3 16; argumento pro bare non est arte probare: 1 3 14; argumentum in arte sophistica: propositio conveniens cuius nulla est contradictio: 1 24-4·5; Sophisticum argumentum tantum est argumentum: 1 3 31 ; species argumenti sunt quatuor: probabile tantum, necessarium tantum, probabile et necessarium, nec necessarium nec probabile: I I 9t2-24; I 2919-22; 3949-IO; 434ro-u; quatuor sunt argumentorum genera: argumentum
799
omne aut est verum et verisimile, aut verum est et non verisimile, aut verisimile et falsum, aut nec verum nec verisimile: 1 238-1o; 16s 6 ff.; 193 12 ff.; sunt quatuor modi explicandi argumentum (viz. sillogismus, inductio, exemplum, simile) 129 21ff.; sunt quatuor alii modi explicandi argumentum: 1 305; est unus modus explicandi argumentum cum in principio argumentationis fit interrogatio, et illatio fit sine interrogatione; et ille conveni t disputanti bus: 1306-8; est alter modus (explicandi argumentum) ubi non fit interrogatio in principio argumentationis, sed illatio fit per interrogationem; et i !la (se. argumentatio) conveni t oratoribus: 13o9·IO; est alter (modus explicandi argumentum) ubi nec interrogati o fit in principio nec in fine: et illa (se. argumentatio) convenit per se disserentibus: 13oll·12; est alia argumentatio ( = modus explicandi argumentum) ubi et in principio et in fine fit interrogatio: et illa fit discentibus: 13o 13-14; de argumento: 4-00; t64-l3ff. et passim; aliud est aroumentum esse quam aroumentum: l 30 1; differt argumentum ab argumentatione eoquod argumentum est oratio probans aliquid, sive ipsa sit in prelatione si ve non; argumentatio prout consisti t in prolatione: 4-013-5; cfr. 13215; 4-381·6; vide etiam s. v. aroumentatio argutia: argutie et sophistice conclusiuncule: ad 186 arithmetica: dicitur ab 'are', quod est numerus, et 'meos' : mensura, et 'icos': scientia, quasi numeralis scientia mensurandi: 417; 428; arsmetica docet de numero per se: 4-17; 4-27; 4-31; arithmetica agit de multitudine que constat per se et non refertur ad aliud: 78-79; arismetice quatuor sunt species, scilicet numerus per se consideratus, numerus relatus, numerus geometricus et numerus proportionalis: 45"9 1 4-IS; a tract on arithmetrics: 90; vide etiam s.v.v. ars, quadrivium ars: 'ars' dicitur ab 'arto, artas', sive de 'artor, artaris', quia artat sui inquisitores; de 'artor, artaris', quia artatur regulis si ve n1aximis: 3 5719· 20; ars dicitur ab 'are' grece, quod est virtus latine, quia reddit homines virtuosos: 4-2 7; dif. si c generaliter diffinitur ars: ars est preceptio qua aliquid docemur fa cere: 1 273·4; dif. ars est collectio plurium preceptorum ad unum finem tendentium: 3 2; 33; 4-17; 4-21 ;
800
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
ars (contin.): •f.27; 431; 438; 3>7 12 -13 ; 379 2-3 ; fl7 9"10 ; dif. ars est quoddam finitum infinitatis compendium, insigne rationis miraculum, inperiosum nature consilium, quam si in se consideres minimam quantitatem reperies, sed si ad subiecta te applices maximam potestatem invenies: 175; 4'7; 421; 427; 442; 417 10 -13 ; def. ars est recta ratio agibilium (or: factibilium): 171, n. 3; artis sophiste velut ceterorum comprehendentis infinitas finite plicas: 327 1· 2 ; omnis ars est ad id ut ex ea sit facile id quod faciendi ipsa est ars: '47 21 - 22 ; in amni arte docetur id quod faciendi ipsa est ars: 14717-IS; ea que sunt in arte et ratione sumuntur ad proportionem et imitationem eorum que sunt in natura: 82; ut ai t Aristotiles in Topicis, circa artium principia difficile argumentabilem accidit esse propositionem: 306; cuiuslibet artis finis facultas est operis: 14 722 ; ars ( opp. scientia): ars est dum est in opere, scientia dum manet in quiete: 430; divisio artium: septem sunt artes: .p 7 1?; ars dividitur in artes n1ecanicas et in artes liberales: 427; 434; dividuntur artes (se. libera/es) in triviale et quadriviale: 418; (cp. 427); dividitur ars in trivium et quadrivium: 3799; dividitur ars in trivium, scilicet in gramatica, dyaletica et rethorica: 418; 427; dividitur ars in quadrivium, se. in arithmetica, et in musica, in geometria, et in astronomia: 41 8; 42 7; artium doctores: 209 6·1; - ars = ars logica: tota ars (se. logica) 6233; 778-9; contra regulam artis: 312J; precepta artis: 77 23; vide etiam s.v.v. dia/etica, logica; ars disputandi: quinque sunt necessaria in arte disputandi: propositio, questio, conclusio, argumentum, argumentatio: 157; 1 2 226 · 27; vide etiam s. v. disputare; ars disserendi : de arte disserendi : 1 2 72133I7; maxime ista ars consisti t in disputatione: 127ts; vide etiam s.v. disserere; ars dia/etica, vide s.v. dia/etica; ars logica, vide s.v. Ionica; ars mecanica, vide s.v. mechanica, ars sophistica, vide s. v. sophistica arsis: dif. arsis est elevatio vocis: 57433 artare: 35719-20 artefactum: 306 articularis: de nominibus articularibus: 27411ff.; de
verbis articularibus: 276 5 ff.; differentia inter exceptam acceptionem et articulum: 2761-8 artifex: quilibet artifex modum inferendi accipit a dialetica, materiam vero a propria disciplina: 379; artifex agens ex arte (opp. artifex agens de arte): So; vide etiam s.v. opifex. artificialis: res artificiales (opp. res naturales): 31 o arx: arx musice: 238 ascensus (opp. descensus): 593 assumptio: assumptio sillogismi: 981S; 11926; 19730-31 assumption (as an epistemologica! and didactical term): 14, n. 1 astrologia: astrologia interpretatur sermo de astris: 79; astrologia alia fabulosa, alia imaginaria: 79 astronomia: astronomia docet de magnitudine mobili, scilicet de motu firmamenti et planetarum: 79; 417; 428; 431; 417 22 "23 ; 459 35- 36 ; astronomia dicitur ab 'astra', quod est stella, et 'mf!Ys'; mensura, quasi de stellis mensura: 417, 428; dividitur in duas partes: 43>36; opp. astrologia: astronomia interpretatur lex si ve norma astrorum; astrolooia interpretatur sermo de astris: 79; astronomia certitudinem et ratum astrorum docet, idest qualiter sol perficiat cursum in hora sive in horis, in n1ense, in anno: 79 attributio : subiectum attributionis est ille terminus qui reddit suppositionem verbo, et ille semper est in recto: f9o 24- 2S; vide etiam s. v. locutio attributum: dif. attributum idem est quod predicatum appellationis: 48 529 attritio: 1492 auctor: auctores: 983, et passi m auctoritas: dif. est auctoritas sententia imitatione digna: 546' 3 ; 296; 39 20 et passi m; auctoritas Aristotilis et Boeti: 23I 0 ; 23 1S; auctoritas veterum (opp. ratio): 22032 audire: propositionem audire: 762'sff.; sicut se habet habere visum ad videre, ita se habet habere auditum ad audire: 548 29-30
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
augmentum: def. augmentum est de minori fieri maius: .1"233-4
aut: de coniunctione 'aut' :
41 2 6
authenticus: textus authentici: 9 5"; authentici (opp. disputatores, introductores, expositores): I67, n. 4
Bene: qua re 'bene' et 'male' non faciunt propositionem modalem: 428I2 binonimus: 246
bonus: sicut bonum est aliquid, ita et malum: 384; 'bonus' alia m vin1 ha het coniunctum eu m 'homine', aliam coniunctum cum 'citharedo': 4 I 22- 23; vide etiam sub Indice sophismatum et exemplorum
Cachexivus: >>I28
cadere: cadere a sua suppositione: 6 3436 ff. caritas: est multiplicitas significationum in hac forma vocis 'caritas': 68331 carpentator: 71013
caseus: de ha c voce 'caseus' : 2 7 8 I ff. casus: def. casus appellantur adverbiales inflexiones: 5" n I3- 14; de diversa consignificatione casus: 6s-o3I ff. fallatia ex diversa coniunctione casualium inter se : 6 n I l ff. categoreuma : categoreumata, id est voces significantes: 8 2 ; vide etiam s. v. v. dictio, vox cathegoreumaticus: dictio que uno modo est cathegoreumatica, ali o modo sincathegoreumatica: >10; 6o _,9- 14; et passim; vide etiam s.v.v. dictio, vox categoria ( = predicamentum): de Cateaoriis (tract): _l" o; n; .1"7; >9-6o; 88-89
801
causa: def. causa est propositio que preposita conclusioni operatur ad eius illationem: 676 23- 24; def. causa est illa propositio que per se ve! cum alia valet ad inferendum propositam conclusionem: .1"98 6 -7; de fallacia secundum non-causam ut causam: _1"98 2ff.; vide etiam s.v. de Jallaciis; de diversa causa: 67J6ff. causalis (se. propositio): def. causalis est in qua causalis ponitur coniunctio: I .1"94-5 cecitas: proprium est cecitatis facere cecos: 4078 cignus: utrum albedo accidat cigno: I 624 circularis: circulariter ostendere est facto aliquo sillogismo sumere conclusionem conversam utriuslibet premissarum ad sillogizandum reliquam: 3 8 2 circulatio : sillogismus circulationis: 3 81 circulus: circulus, per quem vinum venale apprehenditur: 482; cfr. 7Io35 circumlocutio: 34426ff. circumstantia:
478 coartare: terminus communis a suppositione sua habet coartari: 4.1"9; vide etiam s.v. restringere coartatio: suppositionis coartatio = restrictio: 7 2 237 ff.;
vide etiam s. v. restrictio cogitatio: 707ll ff.; vide etiam s. v. apprehendere cognitio: sensus vias preparat cognitioni: 3.1"9; ubi sensus deficit, cognitio non ascendi t: 3 .1"9; aliud quod est superius cognitione, etiam fit pars in constitutione sui inferioris: 2 2,5"19-20
cognoscere: natura cognoscendi (opp. essendi): 4623I-32 collatio: vide s.v.v. comparatio, relativum collectio: collectio sermonum ( = sillogismus): 97 29; collectiones predicamentorum: 304 collectivus: vis collectiva (opp. vis dividens): 30 1-2
802
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
colligamentum: colligamenta partium orationis: 240; 15J; I }Os; I8oii·I4
collocutio: in on1ni collocutione, idest unius ad alterun1 locutione, tria su n t necessaria: res supposita, intellectus, vox: 1 1 2 ; 2 2 2 ; quatuor necessaria: 179; 239; tria sunt genera collocutionis: unmn genus quod versatur inter docenten1 et discente m, ... et dicitur didascalicum; aliud est inter interrogantem et respondentem ... quod vocatur dramaticum; tertiun1 est in continua oratione inter loquentem et audientem; et appellatur hermeneuticum, idest interpretath'um: 2 2 2; 2 39 comitantia:
vide s.v. por in comitantia comitatio: vide s.v. por in comitatione commentator: 'Commentator', per antonomasia m for Averroes:
4''
comnnmis: the tern1 'communis' used in a loose way: 544ft'.; ut dici t Aristotiles, innata est no bis via a communibus ad propria: 470; nomen commune: naturaliter com m une est illud quod ex una institutione habet idoneitatenl conveniendi pluribus et omne tale in una signifìcatione habet pluribus convenire: 59 1 ; commune (se. nomen): con1nume auten1 et universale idem sunt: 59 I n. 4; dicitur commune quod unit multa simul, idest in unan1 naturam: ~91, n. 4; commune dicitur unum conveniens pluribus: 373 2 -J; n1agis patet veritas locutionis in singulari quan1 in cornn1uni: 61 o6-7; communiter loquendo (opp. proprie loquendo): 37922; 38,2; 44611·12; 45''9-20 et passim
con1n1unitas: omnis con1munitas sive universalitas refertur ad multitudinem: 7 1433-34 commutatio: de commutatione argmnentationis in propositione: 2~4 21 - 22 ; de comn1utatione propositionum: 25421 ff. comparatio: qualitas et comparatio accidunt nomini: 7 3923 ff.; comparatio fìt quatuor modis: 3 5o 2 S; opponitur de comparationibus: 32 2•ff.; de comparatione: J5o 2Sff. comparatio: vide s.v.v. appellatio, nomen comparatirum, relativum
comparativum: vide s.v. nomen comparativum con1particularis: comparticulare: 16 318 compendium: compendium est quoddam breve et utile, dispendium longum et inutile: 418II-I2 complexio: dt;{. con1plexio, hocest coniunctio et ordinati sern1onum simplicium: 7o86-7; necessitas complexionis (opp. necessitas rerum): 378 complexionalis: argumentari complexionaliter (opp. localiter) 2 3 ~ 6 -7; vide etianl s. v. arnumentatio complexivus: dictio complexiva et collectiva: 74o19-2o; 'homo' supponit quasi complexive, quia comprehendit tam marem guam feminam: 7 3620-21
cornplexus: dicitur sermo complexus eoquod complexionem habet, hocest coniunctionem et ordinationenl sermonmn sin1pliciun1: 708 6 -7 con1 pone re : omne compositum esse plura: 339 compositio: hoc non1en 'compositio• et hoc non1en 'divisio' multas habent acceptiones: 569 7-8; de[. compositi o est disiungendontnl compositio: 3 3 1J; de[. compositio est aliquorum coniunctio: 6578; vide etiam s.v. divisio; de fallacia compositionis ve l divisionis: 3 3oH ff. compositio ( ~ copulati o): ex hoc patet illos peccare qui probant sex modos esse con1positionis, verum et Jalsum addentes: 467 compotista: 59 conceptus: conceptum signifìcant dictiones que signifìcant aliquid ut apprehensum et cogitatum in anima: Jo83 1 -709 1 ; n1entis conceptus: 1 ~o 2 ; (opp. affectus) 7o8I8ff. concessi o: dej. concessi o est responsi o in veris: 148 10 concludere: isti disputant ad hoc ut concludant si bi: 567 26 ; cfr. 67 (144) conclusi o: def. conclusi o est propositio probata argumentis: 119 2 3; 163 2 -3; 193 1 ; 438 1J- 1 4etpassim; de[. conclusi o est ultima pars argumentationis 1 30 17; de[. conclusi o est extrema pars argurnentationis cui illativa preponitur coniunc-
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
conclussio (contin.): tio: 163 1· 2 ; dif. conclusio est quando probatur (se. propositio) per premissas post hanc dictionem 'ergo' pro lata: 472; proposi tu m recte probatum fit conclusio: 1 26 10; conclusio sillogismi (opp. propositio, assumptio): 98 1 ?; 1 1927; propositio, enuntiatio, conclusio et questio idem sunt secundun1 substantianl, differunt tamen in rationibus suis: 472; conclusio fit quatuor n1odis: I 2oiJ; conclusio est alia evidens et aperta, alia est ambigua: 1 3ol?-l8; conclusionum alia est probabilis, alia inprobabilis, alia neutra: 1634; conclusio probabilis est cui spante acquiescit animus auditoris: 16 3 5; conclusi o inprobabilis est que aliquod inopinabile pretendi! nec ullam ha be t veri similitudinem: 16 3 5-6; conclusio nec probabilis nec inprobabilis est illa conclusio que partim veri similitudinem, parti m improbabilitatem pretendi t: 16 37-8 concotnitantia: concornitantia = consecutio: 67 5 11 concomitare: concomitans ( = consequens): 67 51 concretivus: concreti ve (opp. per modum abstractionis): 5 I 522-25 concupiscibilis: virtus concupiscibilis: 709 14 conditio: 'conditio' large accipitur: includi t enim quedam localia et quedam temporalia: 79 23- 24 conditionalis (se. propositi o): de[. conditionalis est cuius antecedenti preponitur hec coniunctio 'si': 1 59 2 ·J; a qualibet conditi anali su mi potest argun1entatio: 1 64z8-z9; vide etiam s. v. propositio )'pothetica confundere : corifundere iden1 est quod sitnul in uno tern1ino omnium vel plurium significatorum illius termini formam participantium multitudinem fondere, id est i ungere: 482; confundi non est aliud qua m Jundi pro multis suppositis, hocest multiplicari: 7 163-4; dicuntur inportare vi m confundendi signa universalia et negatio: 456; confundi distributive et mobiliter (opp. confundi exiliter): 6149-17; conjusus: on the term: 59 2; confuse significare: 3 2 3220 ff.; confuse teneri: 544; 28o 16; 341sff. confusio: confusio: 319?; 55935; et passim; propria confusio: 27427; fiunt quedam confusiones in argun1ento: puncti, accentus, et transposi~
tionis:
I2S"I8·I9;
803 dicitur confusio quasi simul
Jusio, idest Jusio partium: 456 congruitas: congruitas propositionis as the foundation of corree! supposition: 546; congruitas propositionis = veritas propositionis: 546; 56 1 ff.; 597; et passi m; congruitas locutionis: J2o congruus: 'congrua' aliam et aliam vim habet ex adiunctis diversis: 186-7
coniugati: dif. coniugatio est duarum propositionum medio termino participantium habitudo considerata in eo: 1983-4; de inutili coniugatione: 669" ff.; 67 5 12 ff.; de exclusione inutiliun1 coniugationum: 198 11 ~ 199 1 6 coniugare: coniugata sunt nomina principalia et eorun1 sumpta: 5 53 2 coniunctin1: (opp. divisim): 25 12; 6225; et passim coniunctio ( = grammatica/ conjunction): coniunctio copulativa: 846; coniunctio illativa: 1 6 3 I · 2 , et passi m; de coniunctione: 252-253; coniunctionum species sunt quindecin1: copulativa, continuativa, subcontinua~ tiva, adiunctiva, effectiva, causalis, approbativa, disiunctiva, subdisiunctiva, discretiva, collectiva ve! rationalis, dubitativa, abnegativa, adversativa, et expletiva: 252; coniunctiones nichil significant, sed ideo significare videntur quia oratio in qua ponitur aliqua coniunctio, id significa! quod ipsa significare dicitur: 2 53 coniunctio ( = compositio): fallacia ex coniunctione: 677 25 ff.; sophisma coniunctionis: 1 3 2 2 1; vide etian1 s.v. composi t io
coniuncta (se. propositio): de[. copulativa est, ve! coniuncta, in qua per copulativam coniunctionem consequens copu~ latur antecedenti: 159 7-8 coni ungere: coniunctun1 et inconiunctum, sub quibus continentur omnes species sophismatum: 13219-2o; coniunctum ideo dicitur quia plures species (sophismatum) tractantur sub ilio genere coniunctum: 1 3 2 2 6· 2 7; fit processus de cathegorica de coniuncto predicato ad copulativas: 29613-14; vide etiam s.v. coniuncta
conligamentum: 240
804conratiocinnatio : silloeismus quasi 36233
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
conratiocinnatio:
196JO;
consecutio: consecutio = concomitantia: 67 s"
consequens: 'consequens' quandoque dicitur respectu antecedentis; quandoque consequens est idem quod concomitans: 67s5·7; def. consequens appellatur id quod consequitur ad alterum simpliciter, ve! saltem est probabile sequi: 589 1 • 2 ; def. consequens est id quod mediate ponitur post coniunctionem: 42 >26 consequentia: def. consequentia est quedam habitudo inter antecedens et consequens: 3 8; def. consequentia est quedam habitudo ve! sequela in qua consequens se habet ad antecedens: 38; De consequentiis (tract): 39; 6 I ; 596; consequentia: 27 20 ; 28 22 ; vis consequentie: 287llff.; 'homo est animai' nullo homine existente: non i bi notatur inherentia predicati ad subiectum sed consequentia necessaria: 7 Joi2·I4
consignificare: consignifìcare est secundario sionificare; . . . dicitur etiam denominare; . . . tertio modo dicitur consignificare quod per se dictum nichil significat, sed cum alio dictum aliquid significat: 2 2 7 consignificatio : def. consignificatio est illud quod secundario datur intelligi per terminus: 37I 21· 22 ; on consianifìcatio: 226-227; def. appellatur consignificatio ( vocis) : secundaria vocis significatio, ut tempus circa verbum et participium: 26o 20 - 21 ; consignificatio verbi: 377378; de restrictione que fit per consignificationes verborum : 6 19 5ff. constitutio: constitutio nominis: 142 8; constitutio orationis: I 6 15; constitutio sillogismi: 9910 constructio : de constructionibus : r r 2- r r 3 ; o n constructio: 203ff.; 219-22o; s61, questio est utrum constructio attendatur penes significationem dictionis ve! consignificationem aut ratione utriusque: 76; non sunt iudicande voces secundum actum constructionis, sed secundum priopriam naturam inventionis: 1 I 4
contendere : contendentes: 1 3 I 24
contextual : the contextual, or propositional, approach: II 3- II 7; as the key-notion of terminism: 123-I2s; I99; 22o; 494; 539->49; ~6I contextus: id in cuius contextu (aliquid) intelligitur: 6744; vide etiam s.v. intellectus continere: de hoc verbo 'continetur': 277 2ff. contingens (opp. necessarius): 46; 54; contingens: verorum alia sunt necessaria, alia contingentia: 37 I ; verum contingens est verum quod potest esse falsum: 3 7 1 ; verum contingens est verum quod non necessario est ve rum : 3 7 I ; de futuris contingentibus: 373-374; vide etiam s.v .v. verum, Jalsum, necessarium; materia contingens in propositionibus: 8 126 ff.; vide etiam s. v. propositio catheaorica continuativus: propositio continuativa: 3 sI ff.; vide etiam s. v. propositio ypothetica
contradictio: def. contradictio est responsi o in falsis: contradictionis: impedimenta I 48 10-u; 678 18- 19; 69619; vide etiam s.v. propositio catheaorica contradictorius: de contradictoriis (se. propositionibus) : 3o1°ff.; 823off.; II437ff.; IIS 2 1· 2 9; vide etiam s. v. propositio catheaorica contrapositio: conversio per contrapositionem, vide s. v. propositio catheaorica contrarius : de contrariis (se. propositionibus): 2S 25ff.; SrJiff.; rr421ff.; rrszs-r8; vide etiam s.v. propositio catheoorica; contrarium: dej. contraria sunt que posita sub eodem genere maxime a se invicem distant: ~49JI·JZ; contrariorum eadem est disciplina: 5975; contrariorum alia mediata, alia inmediata: 94-Hff.; de loco a contrariis: 9410 ff.; vide etiam s.v.v. mediatus, immediatus convenire: terminum convenire alicui, hocest esse assignare alicui mediante verbo presentis temporis: 7 2 2z3-24; vide etiam s. v. convenienti a convenientia ( = plausibleness): convenientia argumenti: 1268 conversio: vide s. v. propositio catheaorica
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
con vertere: videtur quod nulla propositio debet converti, quia predicatum se habet ad modum forme, subiectum ad modum materie: 42 7 20-2 1 ; conversa (se. propositio): pro bare secundum legem conversarum: 29osff.; 292 12 ff.; 29414ff.; de simplici conversa: 2 H 15 ff.; vide etiam s. v. propositio cathegorica coordinatio : est predicamentum coordinatio predicabilium: 388 10 ; cfr. 432 1 ; 514 7
copula ('est') : its meaning: (inherence theory-identity theory) 105-108; 183-186; 2o3-2o6; de copula: 18 320 ; 1 8 52 4 ff. et passi m; vide etiam s. v. inherentia; copula quandoque ponitur implicite, quandoque explicite: 3 8 229-30; construi ex vi copule: 3 8o 29 copulare (opp. supponere): dictionum significativarum alia supponit, alia copu]at: 6o 5l8-l9; significare prout dicitur de voce dividitur in supponere et copulare: 7 1 1 s- 6 ; nomen adiectivum dicitur copulare, idest significare copulative si ve coniunctive ad aliud: 71 28-9; dif. copulare est adiective rem designare: 26; 4H; de[. copulare est adiective rem significare et in tali dependentia que est de principali significatione: 6o6 24-26; dicitur ille terminus copulare qui dependentiam habet in principali sua significatione: 6o6 26- 27; terminus copulans sumptum: 66721- 28; de terminis universali bus copulantibus (e.g. 'qualislibet'): 72o1ff.; vide etiam s. v. modus copulandi copulatio ( = coniunction): quod nec copulati o nec disiunctio restringunt sua extrema: 6362-zs; et passi m copulati o ( = function of the copula 'est'): copulatio essenti e (opp. copulatio adiacentie): 183-186; 2o3-2o6; 562; 569-570; 662 1 ff.;
copulatio intransitiva (opp. copulatio transitiva): 183, n. 6 copulatio (binding of an adjectival term): on copu/atio: 578-581; 45118-30; 6o6 22 6o723; de[. copulati o est acceptio termini adiectivi pro aliquo: 26; dif. copulatio est adiectiva designatio, idest per nomen adiectivum: 45 5; de[. copulatio est quedam proprietas que inest dictioni ex eo quod adiective, si ve adiacenter, significat: 371 17- 18; de[. est copulatio sermonis predicabilis significatio sine tempore: 451 I8-I9; proprie loquendo copulati o est in verbo, communiter loquendo
805
est in verbo et in omnibus participiis et concretis: 451 I9- 20 ; appellatio est per verbum presentis temporis vera attributio sive copulatio: 539 copulativa (se. propositio): de[. copulativa est, ve! coniuncta, in qua per copulativam coniunctionem consequens copulatur antecedenti: 1591-8; vide etiam s.v.v. coniunctio, propositio ypothetica cornutus:
anima! cornutum: 769 1 ff. corpus: corpus lunare: 7 8 corruptio: dif. corruptio est amissio forme substanialis:
523 3 cum:
de coniunctione 'eu m': 4127; 42 s; 4225; 42 2 7; 423°; 44J; 79 2 5; 'eu m' significat certitudinem: 38; 6o; 425; 429; si coniunctio 'eu m' aliena coniungat: 4230
Dare: actus dandi: 61 127 ff. deceptorius: determinatio deceptoria: 69 337 deliberatio : totum responsionis studium in deliberatione convenientis relabitur: 1 2611-18 demonstratio (gramm.): de diversa demonstratione: 6 so' ff. demonstratio (log.): demonstratio sillogismorum per impossibile: 1o 529 ff. ; 10728; demonstratio sillogismorum per conversionem 1 o 328 ff.; 10727 denominatio : ex inutili denominatione: 66935 ff. depositio: depositi o (kind of obligatio): 84 descendere (log.) : 6I5'4ff.
descensus (log.) : descensus (app. ascensus): 457; 583; 593; 62927ff.
deductio: 63417; deductio ad oppositum: 6H38 desiderare : de hoc verbo 'desideratur': 339 29ff. determinare (se. questionem, oppositionem): !68; 3630
806
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
deus: deus sccundum gentiles communis, apud nos singularis: 3 73 s-6 dialectic, dialectical: the infiltration of dialectic into grammar: 99- I o8; I I 7- I 2 2 ; dialectical method in Theology: I26-I27; in Law: I27-128; its origin and causa inventionis: 142 ; 1 56; 1 8 3 dialetica: def. dialetica est ars discernendi vcrum a falso et falsum a vero, idest ars per quam dignoscitur quid verum, quid falsum et quo differt hoc ab hoc: 452; cfr. 4I 7; 427; 43 I; def. dialetica est ars disserendi sive discernendi verum a falso, probabile ab inprobabili: 3576-7; 4627-8; def. est dialetica ars disccrnendi verum a falso: 379 1S; 4I730-3I; ars dialetica ( = logica) propter discretionem veri et falsi inventa est: I 3 I, def. dialetica est scientia discernendi verun1 a falso: 1 47JZ·IJ; dialetica docet discernere verum a falso: 4I 7I9- 2 0; dialetica est ars sillogizandi ex probabilibus, logica ex omni vero vel omni apparenti vero: 43 I; 4I 731-3 2 ; def. dialctica est ars artiun1 ad omnimn 1nethodorum principia via m habens: 3 2; 3 3; def. dialetica est ars artium scientia scientiarum que sola fa ci t sci re et scientem apparere: 4 I 2 ; def. dialetica est ars artium, scientia scientiarum, quia sola facit scire et nescientem posse manifestare: 4I8; 435; def. dialetica est ars artium, scientia scientiarun1, que sola facit sci re et nescienten1 manifestare posse: 435; def. ut Augustino placet, dialetica est ars artium, scientia scientiarum, que sola novit scire, sola scit reddentes reddere, ex qua omnis sine qua nulla scientia perfecte scitur: 439; 379I 6-18 ; def. dialetica est ars artium, scientia scientiarum, si ne qua nulla: 3577-B; dif. dialetica est ars artium, scientia scientiarum, que sola facit scire et nescienten1 posse manifestare, sine qua nulla ars perfecte potest sciri: 428; 4H; def. dialectica est ars artium, scientia scientianun que sola sci t sci re et nescientem manifestare: 43 I ; 436; 4 I 724- 25; def. dialetica est ars dubitandi: 399; 147 13; dialetica est scientia disserendi probabiliter ad alterum: 399; I 479; def. dialetica est dualis sermo qui fit inter opponentem et respondentem, idest inter affirmanten1 et neganten1: 12320- 21 ; dialetica quasi scientia de rationibus: 46 220 ; totius dialetice fructus in questionum solu-
tione tamquam suo fine reperitur: 395; 26o 2 -3; dialetice artis eloquentia maxin1e a c principaliter ad evidentia~n veritatis falsitatisque discretionem inventa est: 1135-7; dialetice negotium circa disputationem versatur: 399; I472S; totius artis (se. dialetice) veritas per dialeticam disputationem aperitur: 77 8-9 (cfr. 77 19- 20); ars dialetica est ars que versatur circa genus disputationis dialeticun1: I 233°; tuta ars (dialetica) supra locos locatur et in illis firmatur: 357 16 ; ars dialetica est n1axima, quia n1aximan1 necessitaten1 habet in arte et qui a notior est: 357 IS-I6; dialetica communis dicitur esse ad otnnes alias artes propter speculationem forme sive propter ipsius locos a quibus elici possunt argumenta in qualibct facultate: 379; quilibet artifex modum inferendi accipit a dialetica, n1aterian1 vero a propria discip1ina: 3 79; dialetica est quasi via ad omnes alias artes: 459 1 ; 46 2 ; dialetica est quasi via in omnes alias scientias: 408; due sunt partes dialetice principales: ars invenicndi et ars iudicandi: 406; ad cognitionem artis dialetice necessaria est argumenti et eius inventionis eiusdemque falsificationis scientia: I 25 26- 27; tota intentio dialetice versatur circa cognitionem sillogismi: 408; 46 I 29-30; de sillogismo et de partibus sillogismi fit tuta dialetica: 4I 76-7; dialetica tractat de sillogismo simpliciter . . . et de parti bus subiectivis; de partibus integralibus: 46o 14-16; 461 2 5- 2 8; quinque sunt inquirenda circa principiun1 artis dialetice: nomen, intentio, officium, tnateria, finis: 77 2 -3; sumpsit dialetica hoc nomen a dialetica disputatione: 774-5; ad I 2 321 ; dicitur dia/etica a dia, quod est duo, et loaos, quod est sermo, et lcxis, quod est ratio, quasi duorum ratio ve l sermo: 3 2; 3 3 ; et dicitura dia, quod est duo, et' loBos' sermo, quasi dualis sermo: 417; 42 7; 43 I ; 452; 35"78-II; 37919-21; 41728-29; 46217-20; dicitur autem dia/etica a 'dia' quod est de vcl duo latine, et 'loBos', quod est sermo; ve l dicitur a 'dialooiste', quod est disputare: 147 15-16; intentio artis dialetice: 77 1off.; I 233°-124I; de ufficio dialetice: 77 I 7ff. ; de fine dialetice: 7721; de utilitate dialctice: I 47 23- 2 4; instrumentum artis dialctice est sillogismus: 4 I 7 6 ; de principiis dialetice: I 477-27; materia artis dialetice est vox significativa: 4I 74; cfr. 77 19ff.; ars dialetica = logica: I82; I87, n. 5; dialetica app. logica: 419; 428; 43 I;
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
dialectica (conti n.): differt dialetica a logica sicut pars a suo toto proprie loquendo; communiter tamen loquendo iden1 sunt: 3 79 21 - 22 ; 41 7J 0 ; in dialetica adverbium comprehenditur sub nomine: I 43; (app. grammatica, rethorica): I4I; ars dialetica (app. ars sophistica): I233° et passi m; vide etian1 s.v. disputatio dia/etica; dialetice artis eloquentia: I I 35; ars dialetica est principium, regula, n1axima, locus, preceptum: 357 13; vide etian1 s.v. ars; ars dialetica in William of Champeaux: I 3 I ; I 8 2 ; ne w approach t o the ars dialetica ma de in the Ars Meludina: >39 dialeticus (adj .) : genus dialeticum disputationis: I 23 27; questio dialetica, vide s. v. questi a: ars dialetica ( = logica) vide s.v.v. ars et dia/etica dialeticus (subst.): opp. gramaticus: I63ff.; opp. poeta: I82I-22; dialetici duas tantum dicunt esse partes orationis, scilicet non1en et verbum: 158-9; dialetici comprehendunt sub 'nomine' pronomina, adverbia que subici possunt, sub 'verbo' parti ci pia: I 505-6; qui veritatem a falsitate sci t discernere: 1 8 2 dialogiste: dialogiste ( = lìLctÀÉye:crlJ-ctL), disputare: I47I6
quod
est
di cere: dicere de qua: 363-368; dicere pro quo: 365; 'dici' enuntiabilibus proprie, vocibus improprie convenit: 358; aliquid ei subicitur; ergo ipsum de subiecto dicitur: 2 I 927 ff.; de hac voce 'dicitur': 267 2off.; 28o 10ff.; 337I9ff.; dici de omni, dici de nullo: 4894; 490I7ff.; dici de subiecto est descriptio universalitatis: 2 1 933-34; vide etiam s. v. dictum
dicibile: def. dicibile est quod significatur oratione: 39 I; 2 I 86 ; cfr. 470; significatorum aliud est dicibile, aliud predicabile: 2 I 85-6 dictio:
de[. dictio est vox significativa ad placitum cuius nulla pars extra significat: I 79 21 -22 ; de[. d ictio est simplex significativum ve! consignificativmn indicans vel coindicans n1entis conceptum: I 50 1-2 ; de[. d ictio est que per se ponitur sine adiunctione alterius: 419 1 4; cui virtuti anime signifìcent dictiones: 709 6 ff.; onu1is dictio aut signifìcat substantimn aut <JUalitatem aut quantitatem aut relationem aut
807
agere aut pati aut ubi aut quando aut positionem aut habitum: 386 18- 20 ; predicabile est quod significatur dictione: 2 I 86-7; 2 I 824; omne significatum dictione est simplex et incompositum: 393; 229 1 ; dictionum <JUedam significant res, quedam significant modos rerum: 48 I ; de dictionibus: 397; dictionum alia nomen, alia pronomen, alia verbum: 398; 18 325; dictionun1 alia nomen, alia verbun1: I 504-5; de dictione: 240; five kinds of dictiones: 43; dividitur serrno incomplexus, hocest dictio, in dictionem significativam per se et significativam per accidens: 7089-10; dictionum alia significativa, alia consignificativa: 6o 5 2 ; d ictio sionificatit'a: de]. dictio significativa est que per se et sine adiunctione alterius dictionis significantis aliquid significat: 6o,ç 2 -4; dictio consionifìcath'a: def. dictio consignificativa est illa que non per se sed cum alia dictione significante adiuncta aliquid significat: 6o54-s; predicta divisi o dictionis eaùem est eu m hac: dictionun1 alia categoreumatica alia sincategoreumatica: 6059- 10; dictio cathegoreumatica (app. sincathegoreumatica): 56o 1'- 12 ; dictio significativa per se: def. d ictio significativa per se est <JUe imposita est a certa forma rebus: 708 10 - 11 ; d ictio sionifìcativa per accidens de[. per accidens sunt significative <JUe prolatione sua significant nullum determinatum nisi propter coniunctionem cum aliis inter que ordinantur in ora tione: 708 13-15; di etio significativa dictionum significativarum alia supponi t, alia copulat: 6o5 18-l9; de dictione significativa: 409; 6o5 1-638IO; vide etiam s.v. vox sionificativa; officia dictionum: 707S; de quinque dictionum generi bus: 298 2-3 263 1 ; quin<Jue genera dictionum: dictiones distributive, dictiones infinitate, dictiones adiective, dictiones exclusive; dictiones relative: ç4ç ff.; d ictio sincatenorematica dictiones C]_uedam sincategoren1atice dispositiones inmobilitate sunt: 457; equivocatio alia in dictione, alia in amphibologia: I 2410-ll; dictiones disponentes subiectum inquantum subiectum signa nuncupantur, quia significant modum significandi ve! supponendi quem ha be t terminus cui adduntur: 48 2 ; de dictionibus in appellatione dicti positis: 348 22 ff.; de dictionibus habentibus vi m ampliandi: 728 23ff.; dictio notans essentiam rei (app. aptitudinem rei) 3 385 ff.; d ictio adiectiva: de dictionibus adiectivis: 3 I 42J ff.; dictia distri-
808
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
dictio (conti n): buti va: de dictionibus distributivis: 2989ff.; dictio exceptiva: de dictionibus exceptivis (tract): 39; dictio exclusiva: de dictione exclusiva: 333; de dictionibus exclusivis (tract): 39; 3 I 7Ioff. dictum (se. propositionis): dictum propositionis = enuntiabile = significatum propositionis: 2o8I 6·I7; 398; 2o8I6; def. enuntiabile si ve dictum est i Ila sententia complexa que significatur tam in propositione qua m in appellatione: 4-8 s30·3I; (app. res): pro bare per processum de re ad dictum: 292 2 1ff.; est inter dictum et appellationem dicti differentia que est inter proprium nomen et eius appellatum: 2o9IO·I 2 ; dictum propositionis: I 88; 357; implications proceeding from res to dietum or from dietum to res: 34-7; vide etiam s. v. enuntiabile didascalicon: didascalicon (se. genus) 222; 239 diductus: ex diductu rationum : I 9 2II -12 dies: de ha c dictione 'dies' : 2 7 521 ff. differentia : def. differentia est differentium habitudo : 2 2 84; genus esse quasi materiam, differentias vero quasi formas: 2 25 22 ; nulla differentia ali qua differunt: 39 2 ; differentia dividitur: 2 2 87-II; differenti a substantialis: sunt quidam qui dicunt nichil esse substantiales differentias nisi universalia: 2 2 8 12 -13; differentia substantialis quandoque large, quandoque stricte accipitur: 22 8IB ff.; differentia specifica: def. _I"Ioi3-I4; de dilferentia: 228Iff.; 2294. 2 3 23 6 ; 5101-35; differenti a ma xime: d~f· differentia maxime est habitudo generis ad speciem, vel econverso, sive alterius simplicis principii ad simplex principium: 36SI5· I 6; vide etiam s. v. maxima propositi o diflìnire: def. diflìnire est diflìnitione ostendere de aliquo qui d si t ipsum: I 2 77 diflìnitio: tria requiruntur in unaquaque dif!ìnitione: communio, differentia, proprietas: 99; diflìnitio vocalis (app. realis): 308; omnis dif!ìnitio loyca constat ex genere et differentia ve! differentiis: 4-6 32 5· 2 6; diflìnitio imperfecta: I7I9 digitus: digitus est introductio: 4-2 I ; digitus est brevis et aperta demonstratio: 426
dignitas: sunt idem insubiecto principium, preceptum, dignitas, regula, maxima, differunt tamen ratione: 3793·5; 4-I7I 6 ; dicitur dionitas, quia dignius est in arte; 379 6 diminutio: def. diminutio est de maiori fieri minus: 5234-5 directus: directe argumentari: 2Hs-6; vide etiam s.v. aroumentatio
disceptatio: I4-8I discere: discentes: est alia argumentatio ubi et in principio et in fine fit interrogatio; et il la conveni t discenti bus: I 3oi3.I4; discentes nichil debent aflìrmare pro constantibus: 1 30 14·15
disciplina: Ionica disciplina, vide s.v. Ionica disciplinalis: questio disciplinalis: I 6 I 7·9 disserere: disserere idem est quod disputare: 399; I 4-79-IO; moderni dialetici nichil dicunt aliud esse disserere nisi argumentari: 1 27II·I2; disseritur tum per se, tum ad alterum; per se a docente, ad alterum a disputante: I4-7I 0 discretio: libera responsi o sin e discretione : I 26 2 ; vide s. v. sinoularis discretivus: 26o8 discretus: dupliciter sumitur 'discretum': 4-2 I II; dicitur discretum quasi non-divisum: 3 7 3 I; discretum = corporale: 59 I ; termini discreti nequaquam habent restringi: 4-62; vide etiam s. v. suppositio discreta disiuncta (se. propositi o): de[. disiuncta est in qua per disiunctivam (se. coniunctionem) consequens copulatur antecedenti: I .1"99-IO; pro bare secundum legem disiunctarum et cathegorice de disiuncto predicato: 287I3; 29I 2 sff. disiunctim: app. coniunctim: 62 2 5; et passi m; vide etiam s.v. divisim disiunctio ( = disjunction): quod nec copulatio nec disiunctio restringunt sua extrema: 6 362·25 disiunctio ( = divisio, looice): fallacia ex disiunctione: 67731 ff.; sophisma disiunctionis: I 32 2 I; vide etiam s. v. divisio
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
disiungere: disiunctus, vide s.v. disiuncta dispendium (opp. compendium): dispendium est quoddam longum et inutile: 41811-12
dispositio (in the ars disputandi): dif. dispositio est collectio rationum ad astruendam ve! destruendam utramque partium contradictionis: 406 disposi ti o ( = habitudo): dispositiones immobilitate: 457; dispositio subiecti: dispositiones subiecti sunt non1ina adiectiva que signifìcant formas accidentales ponentes aliquam dispositionem ex subiecto: 467; que disponunt subiectum inquantum subiectum, idest in comparatione ad predicatum: que signifìcant modos distribuendi: 467; - dispositio ipsius compositionis: sunt alie dispositiones que disponunt ipsam compositionem, idest dicunt modum inherendi predicatum cum subiectum: 467 disputare: disserere idem est quod disputare: I 479-Io; quatuor genera disputandi, quatuor genera imitativa eorum: 38o; 474; est modus explicandi argumentum cum in principiO argumentationis fìt interrogatio, et illatio fìt si ne interrogatione; et ille conveni t disputantibus; 1306-8; de arte disputandi: 1 2226ff. disputatio: dif. disputatio est rationum contrariarum inductio ad aliquid probandum: I 3 I 19· 2 o; dif. disputatio est rationum inductio ad aliquid probandum et contradicendum: 1 2 718-19; d~{. disputati o est ratiocinativa in locutione disceptatio: 399; 148 1 ; disputatio est diversorum putatio: 474; 357 10 -11 ; dicitur disputatio quasi de diversis putatio: 148 1·2 ; disputatio non est realis pugna ve! perscrutatio unius hominis in cognitione, sed altercatio et contentio ratiocinantium de proposita questione probanda ve! i m pro banda: 1 86; disputationis due sunt partes: alia scientia arguendi, alia scientia redarguendi, idest opponendi et respondendi: 1 3 1 2 6- 2 7; disputationis tres sunt partes: positio, oppositio, responsio: 148 2-3; quatuor sunt genera disputationis: temptativum, doctrinale, dialeticum, sophisticum: I 57; 1 2 325-26; 5 568-15; disputationis sunt quatuor genera: alia doctrinalis, alia temptativa, alia dialetica, alia litigiosa, que dicitur sophistica: 1 3 120-22; disputationis quatuor sunt species: demonstrativa, tempta-
809
ti va, dialetica, sophistica: I48 12 ·13; disputatio dyaletica: 5 56 16 ff.; disputatio temptativa: 5 5624 ff.; disputatio litigiosa si ve sophistica: 5 s6 29ff.; disputatio demonstrativa: dif. demonstrativa disputatio est que fìt ex principiis proposi te discipline ad scientiam: I4813-I4; disputatio temptativa: dif. temptativa est que fìt ad experientiam ex his que videntur respondenti: I48 15-I6; disputatio dia/etica: dif. dialetica disputatio est que fìt ex probabilibus ad fìdem, alteram colligens partem contradictionis: I4814·I5; cfr. 775 ff.; circa questionem dialeticam probandam tota versatur dialetica disputatio: 77'9- 20 ; per dialeticam disputationem totius artis veritas aperitur: 778-9; disputatio sophistica: dif. disputatio sophistica est que fìt ex eis que videntur esse probabilia et non sunt: 14817; disputatio litiaiosa: litigiosa pertinet ad contendentes: I 3 1 2 4; de questione est dispu· tatio: I 27 21 ; dia! etica sumpsit hoc nomen a dialetica disputatione: 774-5; ad 1 23 21 ; dialetice negotium circa disputationem versatur: 399; I 47 25; maxime ars disserendi consistit in disputatione: 158; 127 15; tracts o n disputatio: 44f.; vide etiam s. v. ars disputandi disserere: disserere tribus modis dicitur: diffinire, dividere, argumentari: I 2 7 6 ; per se disserentes: est alter (se. modus explicandi argumentum) ubi nec interrogatio fìt in principio nec in fine; et i Ila (se. argumentatio) convenit per se disserentibus: 1 30 11 • 12 ; ratio disserendi duas habet partes: apodicticam et dialecticam: I 4 73; rationis disserendi dialetice tres sunt partes: propositio, interrogatio, et conclusio: 1 793-4; ars disserendi: I 2 7 2 ff.; ratio disserendi: 3 I 5-18; 1 2 74 dissimilitudo: similitudo et dissimilitudo verborum: 1 30 2 3 ff. dissociare: dissociare totum in quantitate: 40 317· 18 distinctio ( = chapter): 395; et alibi distribuere: distribuere, idest quod erat unum in universali aggregatione partium in diversa tribuere: 483
distributio: distributio
dicitur quasi diversis tributio: 7 1 59-IO; etiam potest dici distributio quasi diversis diversa attributio predicati: 715 12 -13;
810
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
distributio (eontin.): vide etiam s.v.v. conjusio, suppositio; itnpedimenta distributionis: 457; 486; de distributionibus (tract): 26; 44; 481-490 distributivus: de sinnis distributivis (t1"o74-s; dicitur sinaulare quasi si ne ulla alia re: 3 7 3 1 ; de singuJaribus: 3 I 5-3 I 8; singuJare est subicibile quod nullo modo est predicabile . . . . . res quedam intelligibilis ad guam sensus non conatur: 3 I 5 (t ha t is: individuum as a sixth universale); singulare est proprium esse rei: 3 I 6; singulare est quod uni soli conveni t: 8o6-7; nullum singulare predicari de aliquo: 285; magis patet veritas lorutionis in singulari qua m in con1muni: 6 1o6-7; qui bus terminis singulare significeteur: 3 I 6-3 I 7; de consecutio ne singularium: 3 I 7; de constitutione singularium: 3 I 7-3 I 8
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
singularitas: singularitas propositionis: 8o 1B singuli: de hac dictione 'sinouli': 304 6 ff. sinodochicus: suppositio sinodochica: 44734 ff. sinonirnus: de sinonimis: 672Hff. Socrates: o n the abbreviation of the word 'Socrates' : 257; 4I4; 446 soloecisrnus: soloecismus est quecumque falsa latinitas: 474; def. 5 58 7-8 ; 645 26 ; sophisma in soloecisnlo: 45"4 solus: hec dictio 'salus' quandoque notat solitudinem, quandoque exclusionen1: 3 I 7 1 4-IS;; de hac dictione 'salus': 317 1•ff.; 637 21 ff.; ]38 2 ff. sonus: def. sonus est quidquid ab aure (auditur proprie) percipitur: I 6 I ; 42 2; I I 6 ; 179 8 ; 418 1 ; def. est sonus quidquid ab auri auditur: 3808; def. so nus est res perceptibilis audi tu: 78 2 ; dej. sonus est suum sensibile aurium vel quod proprie auri bus a cci di t: 149 6-7; def. sonus est suun1 sensibile aurimn, id est proprie sensatun1 ab auri bus: 3 57zs-z6; dej. so nus est suun1, iclest proprhun, sensibile aurium: 462 27-2.8; def. sonus est aer tenuissin1us ictus: 46230; qua rum descriptionum una data est secundmn essendi, alia secundmn naturam cognoscendi: 46231-3 2 ; de sono: 1 16ff.; 782ff.; 11 3Ioff.; 3572Sff.; 38oBff.; 41 8' ff.; 462 27ff.
saphism: a tract o n sophisms (or: difficult propositions): 38-39; 59; 6I; 93 sophisma: def. sophisma est firma et compete11S in verbis deceptio: 130 2 ' ; semper sub nube multiplicitatis vult latere sophisma: 379; sex genera sophisn1atum: 1 2o 2 9; coniunctmn et inconiunctum) sub quibus continentur omnes species sophistnatum: t 3 2 19- 2 0; sophisma in similitudine verborun1: I Jo33; sophismata grammaticalia - sophismata logicalia: 2 5; GI
sophista: sophista ( ~ logican): 50; 7 I f.; sophista (~ sophist): 87; 26 16; 1240; iuxta subpositiones via m habet sophista deceptioni:
841
7 I 435-36; artis sophiste velut ceterorum comprehendentis infinitas finite plicas: 357 1-2 sophisticus: otnnia sophistica vera ostenduntur: I 24s; obiectio sophistica: 14 13; sophistice importunitates: 1 2o 2 B; ars sophistica (app. ars dialetica): 43; 45; 73; I243; qo 22 --I32 16 ; 327 1-33214; s_n7ff.; def. sophistica ars est quedam facultas sive scientia que suo artifici, idest sophiste, confert apparentem scientiam non circa specialem scientian1 que sit determinati generis, sed circa dyaleticam que est ex communibus principiis et determinati generis: 5577-IO; sophistica arte quatuor considerantur: sophisn1a, sophistica scientia, sophistici loci argumentorum, sophisma in similitudine et dissimilitudine verbo rum: I Jo2 2 - 2 4; argun1entun1 in arte sophistica: propositio conveniens cuius nulla est contradictio: 1 24 4-5; disputati o sophistica: de quinque metis sophistice disputationis: 5 _nzB_ 558 18; locus sophisticus, vide s.v. fallacia; sophistici elenchi, vide s.v. fallacia; oratio sophistica: cognitio huiusmodi orationum sophisticarum utilis est ad philosophiam propter duo: 557' 2 - 13; de[. sophistica scientia est scientia apparens, non existens: 1 30 2 8; opponitur sophistice: 131; 28 16 ; 30 13; 458; sophistice pro bare: 26 24 soror: me sine doctores frustra coluere sorores: 4'7;427 sotularis: sotulares ypothetice: 2 I 7 species: def. species est illa substantia qua ostenditur de unoquoque tantum solo numero differentium qui d si t: 2 2 130-3 1 ; cfr. 2 2 2 2 -3; 509 22 - 2 3; de loco a specie: 5 38 specialis: substantia specialis (app. substantia generalis): 2 2 28-11; specialis (opp. simplex): 494 speech: figure of speech (fallacy): 499-504; vide s. v. finura dictionis; on the essential confirn1ity, or parallelism, of speech and state of affairs:
52' status: 7393 2-33; status substantialis (app. status naturalis): 3 15; status proferentis: 2 76 11 ; the statusdoctrine: 295-296 stipum: stipum ( ~stud) 57'8
842
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
Stoici: opinio Stoicorum de futuris eventi bus: 3 7 3 stramen: stramen est introòuctio: 42 I subconditionalis: vide s.v. propositio conditionalis subdisiunctivus: vide s. v. ve/ subicere: quot modis dicitur 'subici': 21 gs; 'subici' dicitur tu m ut terminus, tu m ut significatum, tum ut appellatum: 2 r go-ro; que habeant predicari ve! subici: 1} 32' 29; subiectum, vide s. v. v. terminus, subicctum subicibilis: sermo subicibilis: 44627- 28; 449 27 subiectum: subiectum ( = substratum): esse in subiecto: > r 420; subiectum (logicum): dicitur quod duplex est subiectum, scilicet subiectum enuntiabilis quod subicitur verbo; et est subiectum propositionis inquantum de ea fit sillogismus: 468; distinguitur dupliciter subiectum, scilicet subiectun1 locutionis et attributionis: 49o 2 I· 22 ; talia sunt subiecta qualia permiserint predicata: } r }, n. 1.; vide etiam s.v. predicatum; talia sunt predicata quali a permiserint subiecta: > r 3, n. I . ; }6 I, n.4; dicitur subiectum in logica id quod dicitur suppositum in gramatica, scilicet quod construitur cun1 verbo ex parte ante ex vi persone: J8oz6-z8
subintellectio: 673 1
subpositivus: dicitur ipothetica quasi subpositiva, eoquod una propositio subponitur ali i ve l una oratio: 1 5 gzs-z6;
non1en subpositivun1: 7 1 t34; 7 t 22 4;
vide etiam s.v. suppositivus substantia: dif. substantia est cns per se sive ens non in a/io: 514 1 S·I6; substantia est principium essendi omnibus aliis: 514 14- 1 5; duplex est ordo in substantiis: unus a natura substandi; alius ordo est quantum ad naturam predìcandi : >I 63°·35; substantia ( = concrete thing; app. qualitas): 2 2 3 ff.; 2 30 ff.; } 2 I ff.; vide etian1 s.v .v. qualitas; nomcn (proprimn est nominis significare substantiam cwn qualitate) substantiam cum qualitate significare: 6o6 2 8ff.; et passi m; significa t substantian1 eu m qualitate, idest supponit eu m statu rei: 7 39JJ; 'ubstantiam significare = to denote
the existence of an individuai: }48; substantia = existentia: substantia (opp. diA'erentia): 2 2 I 2 ff. ; ~yn: essentia, existentia: 39 2 ; secundum substantiam (in substantia) opp. ratione: 47o; 472; de substantiis: 222 1 3ff.; }I4I4_ 5 I 7J 6 ; prima substantia: a prima substantia nulla est predicati o: 47 I ; dicimus primas substantias esse individua cuiuslibet predicamenti: 2 2 2 I9- 20 ; substantia sccunda: communes existentias generales et speciales dicin1us esse secundas substantias, quia secundarie ostendunt de rebus qui d sint: 2 2 2 IJ-14; an secunde substantie per se existant an per aliud: 2 2 224 ff. substantialis: universale substantiale dicitur illud quod significat substantian1 et causan1 rei: 2 2o29; questi o de substantiali: I 29I ff. substantivus: propositio substantiva: 16o 1 ; substantivurn (se. nomen): substantiva tam in nominativo singulari guam in nominativo plurali subiciuntur et predicantur . . . . . . . . , in obliquis vero tantum subiciuntur: 398; dicitur substantivum quasi stativum sub: 7 1 1 1 ?; substantive si ve existenter significare: 371 I6; substantive poni = supponere: 74oi8 substantivatio: 26;
substantivatus: 446 22 ; nomen substantivatum: 7 I 2Io ff. su m ma, summula: on the terms: I70-171; sun1ma: 393; 422; dif. summa est coiiectio pluriun1 regularum sub compendio sumptarum: 4 I gio-II superlativum: vide s.v. supcrlatil•um suppone re: (I) supponere (as a term conveying the notion of subsumption): I 7; (2) supponere (as a purely grammatica! term = su bi cere; app. apponere): I8o; }I6-}28; n6; et alibi; suppositum = subiectum = the grammatica! subject of a proposition: >I 6-}2 8; n 3; dicitur subiectum in logica id quod dicitur suppositum in gramatica, scilicet quod construitur cun1 verbo ex parte ante ex vi persone: 380 26- 28; sicut intellectu duo principaliter comprehendimus, suppositum et quod de eo dicitur, ita quoque inventa sunt duo genera dictionum, nomina scilicet et verba, hec ad supponendum, i Ila ad apponendum: } 36; suppositum, i. e. id de quo sermo fit: p I ; (3)
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
supponere (contin.): supponere (as a techmcal term in terminist logic): supponere (app. significare): 46; vide s. v. significare, suppositio; interpretation ofthe term: 514ff.; supponere est sub apposito ponere: 569; 446 29-3°; terminus supponi t quando ponitur in oratione; terminus significat sive ponitur in oratione sive extra orationem: 4463 1-33; dcf. supponere est substantiam significare, i.e. the existence of an individuai: 548; (cfr. 26); dcf. significa! substantiam cum qualitate, idest supponi! cum statu rei: 7 3933; def. supponere est substantive rem designare: 45 5 def. supponere est substantive rem significare et per se et sine dependentia tali que est in principali significatione: 6o623-24; dicitur terminus i !le supponere qui nullam dependentiam habet in principali sua significatione: 6o6 26- 27; dcf. supponere est significare rem sub aliqua forma ut per quam cogitatur res ut per se ens et stans in anima et de quo possit fieri sermo et respectu cuius dicatur aliud, cum ipsum non cogitatur ut dependens ab alio, hoc respectu habito ad ea que sunt secundum modum secundum quem est id quod est substantia: 7 1 219-23; supponere secundum etimologiam vocum non est nisi sub ponere, idest designare aliquid sub aliqua .forma: 7 I J9-tO; substantive ponitur = supponi t aliquid ve! ali qua: 740 18; significare prout dicitur de voce dividitur in supponere et copulare: 71 1s-6; supponere (app. copulare): dictionum significativarum alia supponi t, alia copulat: 6o5r8-r9; supponere (app. significare, appellare): 209 20 -22 . et alibi; suppositus: 7 5; res significationi supposita: 18 1 ; 52 1 ; 52 7; supposita locutioni: 259-260; 524 (divided into res per se existens and res non per se existens); 543; 56 o; 566; 209 22 ; supposi tu m ~ individuum: 546 suppositio: ( 1) suppositio ( ~ subsumption): 17; 2 15; ( 2) suppositio ( ~ subiectio; opp. appositio): 505; 516-528; 54off.; 6463 3 ; 6sssff.; 66o 17ff.; quando fit suppositio ( ~ subiectio) per terminum communen1: 26o 2 2 ff. ; suppositio pluralis: 7 36 20 ; de supposi tione orationis verbo: 5 40; ratio sumpta ex supposi tione: 367 ff.; (3) suppositio ( ~ >)rr:6.&e:crtç) as an epistemologica! term: 1 2-16; ex hypothesi, idest ex supposi tione: 382; (4) suppositio: on the interpretati an of the term supposi t io: 514ff.; supposi ti o dicitur quasi
843
posi t io sub, ut videtur: 71 1 IO-II; dif. suppositio est acceptio termini substantivi pro aliquo: 26; def. supposi ti o est substantiva rei designati o: 56; dcf. supposi ti o est substantiva rei designati o, idest per nomen substantivum: 455; dcf. suppositio est proprietas extremi secundum quod extremum ordinatur ad rerum natura m in proposi tione: 56; dcf. suppositio est sermonis subicibilis significatio: 44627; dcf. suppositio est quedam proprictas que inest dictioni ex eo quod substantive, si ve existenter, significat: 371 IS·t6; dcf. est suppositio substantiva rei designatio, hocest quedam proprietas termini substantivi: 40827- 28; dcf. est suppositio substantiva rei designatio, idest significatio termini substantivi: 446 17-r8; dcf. suppositio est significatio rei sub forma substantiali perficiente eam prout sub ipsa cogitata est res ut perfectum et per se ens, non ad aliud dieta per modum accidentis, sed ad quod dicatur aliud: 71 2r6-r8; dcf. supposi t io est ordinati o alicuius intellectus sub a !io (Shyreswood): 566-568; suppositio est tum pro existente tum pro non existente: 458; supposi ti o (app. significatio): 26; 541; 44629-33; on the difference between significatio and suppositio in Peter of Spain: H5-H6; 572ff.; suppositio: (app. significatio, appellatio): 3 16; 598; supposi t io et appellatio se habent quasi superius et inferius: 7 2 219- 20; omnis appellati o est suppositio: 7 2 220; de appellationum suppositionibus: 2 1 1rs ff. ; utrum suppositio pluribus conveniat in disputatione appare bit: 3 7 127- 28; motus suppositionis si ve expositio: 7 152-3; de suppositionibus: 26o 2- 28 226 ; 3 7 11s_ 3 7 3 16 ; 40827-41129; 446'7-44922; 6o730_616'8; 617 10-638 19; 661 1ff.; 6684ff.; 712 16 ff.; De suppositionibus (tract): 26; 39; 43; 46; 56; 454-458; D!VlSIO SUPPOSlTIONUM: 37 37-12; 409 1ff.; 446 34 -448 8 ; 58 33-5 84 4; 607 27 ff.; 71 36ff.; terminorum suppositionum duo sunt genera: quedam dicuntur antecedentia, quedam relativa: 458; suppositio secundum habitum or naturalis (opp. suppositio accidentalis): 571 ; 577; suppositio absoluta (app. respectiva): 577; supposi t io principalis ve! naturalis: 7 2 8 2 4-25; suppositionum varietas suam variationem a terminorum v(1rietate contrahit: 541; 26oiJ-I4; suppositio ampliata (opp. restricta): 584-585; vide s.v. ampliatio: suppositio communis: supposi ti o
844-
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
suppositio (contin.): dividitur in communem et discreta m: 45 5; 58I-582; et alibi; dif. communis suppositio est quam habent nomina appellativa a forma communi a qua imponuntur: 45 5; et alibi; suppositio communis dividitur in simplicem et personalem: 45 5; et alibi; suppositio confusa, de[.: suppositio confusa est quam habet terminus communis cui adiungitur d ictio vim importans confundendi: 456; et alibi; suppositio confusa dividitur in confusam mobilem distributivam et in confusam tantum: 456; et alibi; suppositio confusa tantum (opp. distributiva): suppositio confusa tantum est illa quam habet terminus communis cum supponit pro pluribus, nec tamen licet sub i pso sumere partes suas : 456; 58 3 ; et alibi; suppositio determinata (opp. confusa): suppositio determinata est quam habet terminus communis sumptus indefinite ve l particulariter: +H; 58 2, et alibi; suppositio discreta, dif.: suppositio discreta est quam habent termini discreti, ut nomina propria et pronomina demonstrativa: +H, 590-59 I ; et alibi; discreta dicitur quia ad unum determinata est nec ampliari porest nec coartari: 45 5; supposi ti o distributiva, def. : supposi ti o distributiva est qua m habet terminus communis quando supponit pro qualibet sui parte per universalitatem signi adiuncti: 456; et alibi; supposi ti o manerialis, vide s. v. suppositio simplex; supposi ti o materialis: 54o; 587; 589; suppositio materialis = translatio gramatica: 494; suppositio mobilis (opp. inmobilis): 584; et alibi; pene idem sunt suppositio mobilis et personalis: 6 I o 10-I!; supposi ti o personalis, de[.: personalis suppositio est quam habet terminus communis quando inest ei predicatio ratione particularium: +55; 590-59 I; et alibi; supposi ti o personalis dividitur in confusam et determinata m: 45 5; suppositio restricta (opp. ampliata): 584-585, et alibi; suppositio simplex = translatio dialetica: 494; def. suppositio simplex (opp. suppositio personalis) est quam habet terminus communis cum tenetur non ratione suorutn particularium sed ratione sue communis intentionis a qua imponitur, vel quando non potest demonstrare aliquod certum particulare pro quo supponat: 45 5; et alibi; suppositio simplex ( = manerialis): 588-590; et alibi; de suppositionis coarta tione ( = de resclctione): 723 10 ff.; vide etiam s,v, restrictio 11
supposition:
supposition as a logica l term I I- I 2; I 6; I 7- I 8 (its roots with Anse l m of Canterbury?); 2o5, n.2.; 528-554; 565-578; 58I-589 suppositivus: nomen substantivum si ve subpositivum: 7I Il4; 7I224; suppositive teneri: 655sff. sy llogismus : vide s. v sillogismus syllogizare: vide s. v. sillogizare syncategore(u)ma: vide s,v, sincathegore(u)ma syncategore(u)maticus: vide s.v.v. dictio, terminus, vox ~ntax:
the domain of syntax: I I 2- I 13; 56 I; vide etiam s. v. constructio
Tangere: de hoc verbo 'tango': 3 37I 6 tantum: de hac dictione 'tantum': 32o 2ff. temporalis: vide s.v. propositi o ypothetica temptativus: genus temptativum disputationis: I 2 326; vide etiarn s. v. disputatio tempus: de significato huius termini 'tempus': 286; hoc nomen 'tempu,' quandoque supponit in nominativo, quandoque in ablativo: 2 78 2I· 22 ; de inferiori bus loci et temporis: 2 8 I l ff. ; de pertinenti bus ad tempus: 278 19ff.; de diversa consignificatione lemporis: 6 51 16 ff.; sophisma diversi temporis: 1 20 3 1ff.; 1255 ff.; I32 22 . ; de variatione temporis: 667Iff.; de diversitate temporis ( = de diverso tempore): 67 3 15ff.; tempus copulativum: 460 terminare: est idem terminare quodfinire: 6o62-J Terminist Loeic:
theories about its origin: I I-I9; Chs. xv-xvu; the new approach made by terminist logic: 9 5-96; the contextual approach as the key-notion of terminism: I23-I25; cfr. I IJ-I I7 terminus: in unaquaque scientia est quiddam primum et indivisibile ad quod resolvuntur omnia que sunt in illa scientia; ... talis auten1 est terminus: 379 24· 26 ; sicut in gramatica non reso!-
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
terminus (conti n.): vit ulterius quam ad literam, sic dialeticus non reso l vi t ulterius quam ad terminum; 3 7926_ 3802; termini possunt cognosci dupliciter: aut per materiam secundum quod dictio constat ex litteris et sillabis, et sic cognoscit eos gramaticus; aut secundum formam et propriam significationem, et sic cognoscit eos logicus: 445 25-zB; h umane locutionis termini, idest elementa sive principia, nomen nominativi casus et verbum presens indicativi appellata sunt: 1 369-11; terminus a terminando si ve finiendo: 6o6 2 ; duo sunt termini motus, scilicet terminus a qua et terminus in quem : 610 1 5-!6; on the double meaning of word 'term' : 572; def. dicitur terminus proprie id quod terminat aliquid, ut punctus, instans, et similia: 6o 5zs-z6; terminus logice: def. terminus est id quod primo cadi t in intentione logici in via generationis: 454; DE TERMINO IN PROPOSITIONE: def. terminus est in quem resolvitur propositio: 45 5; def. est terminus in quem resolvitur propositio, hocest in predicatum et subiectum: 3 8o 2 s-z6; dif. terminus est pars orationis subicibilis ve! predicabilis: >+83°-3 1- 3 7 3 2 ; terminus appellatur (hic) principale subiectum et principale predicatum: 4 7 I 5- 6 ; 'subiectus' (se. terminus) tripliciter dicitur, tum ut significatum per terminum, tum ut fundamentum accidentis, tum ut inferius sue substantie: 2 1 931-33; def. subiecti termini perfecta est diffinitio: subiectus terminus est vox significativa ad placitum sine tempore cuius nulla pars extra significativa est finita recta cum 'est' ve l 'fui t've l 'eri t' faciens enuntiationem: I 357- 10 ; diffinitio nominis largior est quam subiectus terminus: 1 3423- 2 4; de termino subiecto: 1 34-' 0 - I 35 1 4; omnis predicatus terminus est verbum, sed non omne verbum predicatLIS termimiS: IHI5-I6; def. predicatus terminus est verbum finitum rectum presens aliquid significans: 13533-34; def. predicatus terminus est vox significativa ad placitum cum tempore cuius nulla pars extra est significativa finita que presens aliquid significat: 1 3 530-32; predicatus terminus dignior pars est categorice propositionis quam subiectus: 669 11 -12 ; de termino predicato: I 35 15-136 2 ; de terminis qui modi dicuntur: 347 15 ff.; termini hipothetice dicuntur abusive: 455; de terminis: 264; 292-305 J06-JI8; vide etiam s.v. divisio terminorum;
845
de significatis terminorum: 264; 306-3 18; DIVISI O TERMINORUM: provenit omnis tertninorunl varietas vel ex alicuius vocis consignificatione, vel ex principali significatione ve l ex con1n1uni usu loquentium: 26oiS-I7; termini categorematici (opp. termini syncategorematici): 5 I 3 f.; 445 29-3°; terminus syncategorematicus: vide s. v. sincathenoreuma; tern1ini significativi - termini consignificativi: ~ 1 3 f.; divisio tern1inorun1 categorematicorum: 37 225-31; 37 3 13-16; 3 8 0 30-35; 445 23_ 45130; 46920-29; 6os2Jff.; terminus finitus-
infinitus: 8o 20 ; et alibi; natura infinitorun1 est quod semper volunt aliquid attribuere ali cui: 312s-6; terminus infinitus: vide etian1 s.v. non-homo; terminus omnia continens (e.g. 'res'): 353 (= terminus transcendens): cfr. 6o7 1 9-z4; termini omnia continentes non possunt infinitari: 3 I 26; 3133-4; terminus non pertinens ad aliquod predicamentum: 667 29; terminus nulli conveniens: 303-304; termini non convenientes aliquibus rebus existentibus infinitantur, ut 'non-chimera': 3134-s; terminus non habens nisi tria appellata: 625 10 ; termini non habentes res subiectas: 38 1 5; quot modis termini varietur significatio: ~41; omnis communis tern1inus aptus est per suam significationem de multis dici: 7 1434-35; terminus aut significat universale aut particulare: 2 6; terminorum alius est predicabile, alius non: 48; secundum duas dispositiones terminorum inest duplex actus si ve duplex proprietas terminis: 8 3 ; the tracts de proprietatibus: 5 I 3 ff.; 57 5 ff.; ea que accidunt termino sunt: suppositio, copulatio, appellatio, ampliatio, restrictio, distributio: 4-)4; divisio: tcrminorum alius supponit, alius copulat non debet habere medium; 6o7s-6; accidentale est termino appellare id quod modo appellat: 6 1 6 2 7- 2 8; dicitur terminus appellare id de quo vere et presentialiter et affirmative potest predicari: 6 I 62 1-2 2 ; terminus per se sumptus (opp. terminus in locutione positus): terminus supponi t quando ponitur in oratione; terminus significat sive ponitur in oratione si ve extra orationem: 4-463 1 -33; vide etiam s. v. suppositio (naturalis-accidentalis, principalis-respectiva); terminus comn1unis per se sumptus supponit pro omni quod potest participari formam eius sive id sit presens si ve preteritum si ve futurum: 6163 2·34; cfr. 57 I ; 6 2 3JS ff.; contingit quod terminus communis in locutione positus quandoque
846
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
terminus (contin.): sumitur pro presentibus, quandoque pro preteritis, quandoque pro futuris: 6183-6; terminus communis: tern1inus communis hoc quod appellat, supponit, sed non convertitur, quia multa supponi t que non appellat: 616 24- 25; quando fit suppositio ( = subiectio) per terminum communem: 26o 22 ff.; terminorum suppositionum duo su n t genera: quedam dicuntur antecedentia, quedam relativa: 458; dicitur terminus confundi distributive et mobiliter quando potest inferri quodlibet inferius contentum sub ipso: 6149-10; dicitur exiliter confundi terminus quando secundum exigentiam locutionis indifferenter potest sumi pro uno ve! pro pluribus: 614 16- 17; de terminis universalibus copulanti bus (e .g. qua/is/ibet'): 720 1ff.; DE TERM!N!S IN SYLLOG!SMO: secundaria materia sillogismi sunt termini ex quibus constant propositiones 196 1-2 ; sunt tres termini in sillogismo et non plures; quorum unus est medius tern1inus, ali i extremitates sunt: 98I1·I8; de terminis sillogismi: 983 ff. de coherentia terminorum: 2351off.; de discoherentia terminorum: 2442S ff.; termimiS relativus: vide s. v. relativum
theologia: theologia est ars artium, scientia scientiarum: 418;428;4J5 theologica: theologica est ratio si ve sermo de divinis: 78 thesis ( tesis) : thesis, idest dialetica questio: 77 19; tesis, quod est positio: 1 5 824· 25; 3 8 2 12 ; thesis (opp. arsis): thesis est depressi o vocis: 57434 tis ( = ·nç): 6316-9 tonare: de hoc verbo 'tona t' : 2 7 6 7ff. totus: de hac dictione 'totus': 305 16 ff.; de hoc signa 'totus'; 488; totum: on1ne totun1 constat ex materia et forma: 49 111 ; multipliciter dicitur 'totum': 402 23; de loco a toto : 47 1ff.; 86 11 ff.; 91 23ff.; 11731ff.; vide etiam s.v. De locis; de lo co a duplici toto: 9 530 ff. ; vide etiam s. v. De locis; de lo co a toto in affirmativa: 88 2 1; vide etiam s. v. De locis; locus a toto continet locum a genere: 53 6; eedem regule que dantur a toto, possunt dari a predicato, sed non convertitur ita quod omnes regule que dantur a predicato, possunt
dari a toto: 523°-535; the relation of pars and totum: 349-350; totum integrum: 5616; 887; de Joco a toto integro: 5616ff.; 9129; vide etiam s.v. De locis; totum universale: 56 18; 887; de toto continuo: 336-337; de toto discreto: 337; 339 ff.; de toto disgregato: 339 tradition:
the tradition which was virtually complete and perfect in itself: 96 transcasus : dicimus quod transcasum intelligit Aristotiles non salurn in essentia, sed in propri eta te: 385 transcendere : principia communia et transcendentia: 5 5618; nomina transcendentia: 508; transcendens: vide s.v.v. rcs, aliquid, nomen aenerale, terminus, analoous. translatio: four cases of translatio: translatio equivocationis; translatio poetica; translatio grammatica; translatio dialectica: 49 3 transpositio: transpositio tern1inorum: 3 8 2 ; transpositio dividitur in tres species: in simplicem transpositionem, in pronuntiationen1, in multiplicem transpositionem: 13 228- 29; fiunt quedam confusiones in argun1ento: puncti, accentus, et transpositionis: I 2 ~IS-19; sophisma simplicis transpositionis: 13 230; sophisma multiplicis transpositionis: 1 33 5 transsumptio: 6569ff.; est autem duplex transsumptio: quedam in voce, quedam in re: 5521·8; transsumptio (opp. impositio): 559 27 tria: tria-topic: 41 1 trica ( = trumpery): ] l ; 85 trivialis: triviale dicitur a 'tris', quod est tres, et 'via, vie', quasi tres vie tendentes in unum, scilicet in eloquentiam: 41 8 trivium: trivium est eloquentia: 418; trivium, scilicet gramatica, dialetica, rethorica: 418; 42 7; trivium dicitura 'tris', quod est tres, et 'via, vie', quasi tres vie concurrentes ad unan1 vian1, qui a tres, se. grama ti ca, dialetica, rethorìca, sunt ex parte vocis si ve sermonis: 42 7; in triviun1, idest in tres vias, idest in tres scientias: 379 10
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
tunc: de adverbio 'tunc': 97I9
tunica: 2I7 turba: 2I7
Ubi:
dif. ubi est circumscriptio corporis a luci circumscriptione procedens: 52425- 26; de ubi: 524zs-525I9; de coniunctione 'ubi': 444 ff.; 79 24 unitas: utrum unitas sit in re con1posita vel tantun1 in re simplici: 3 3 7 universalis: propositio universalis, vide s.v. propositio; universale: comnnme auten1 et universale iden1 sunt: 591, n.4; universale in ratione qua est predicabile, n1axiine con1nHme est in intentione logica: 470; predicabile et universale idem sunt in substantia; sed universale dicitur secundum quod est collectivum multorunl in natura m unarn; predicabile dicitur in quantun1 ordinatur in proposi tione secunclun1 quod est dicibile de altero: 470; dej: universale est quod aptum natum dici de p l uri bus: 306; 470; 22oiJ-I4; vide etian1 s.v.v. commune, terminus communis; dif. universale est quod predicatur de pluribus: 3 8 7 I3; de[. universale est quod de pluribus predicatur; idest tern1inus conununis: 4325; dej. universale est quod habet pluribus convenire: 8o5-6; def. universale est quod est predicabile de pluribus secundum unam rationem, sive habeat actu i Ila plura si ve non: 5072-3; de{. universale est quod significatur nomine appellativo: 39 2; 2 t8 2 7· 2 8; universale est ut in multa l'ersale: 37 33; duplex est universale: unum quod predicatur de pluribus actualiter et potentialiter ut 'homo'; est etiam aliud universale quod predicatur de uno actualiter et de pluribus potentialiter, ut 'fon ix.': 43 28-ro est quoddam universale quod predicatur de nullo actualiter, sed de pluribus secundum intellectum, ut 'chimera': 432II- 12 ; cun1 sun1atur numerus universalium vel predicabilium secundum divisionen1 predicandi, n1anifcstum est quod cum predicatio non inveniatur nisi quinque modis, non erunt nisi quinque universalia: 47 I ; de universalibus (tract): 53; 57; 3063I5; 387I 3-389I 6 ; 43I 27 -4J4 7 ; 507I-513 8 ;
847
vide etiam s.v. predicabile; tria sunt genera universalium: est aliud universale cuius appellata se m per sunt . . . . ; quoddam est universale cuius singularia frequenter sunt et non semper; aliud universale est cuius singularia nun1quan1 sunt: 450 1 -5; utrum si t res an terminus: 306: on1ne universale est quedam res intelligibilis et a pluribus participabilis: 306; universalia esse rerum: 307; the ind!lferentia-theory of the universals: 307; qui bus terminis universale significatur: J09-JI2; on1nis oratio diffinitiva vel descriptiva alicuius universalis universale significat quod diffinit: 3 1 2 ; fere on1nia verba universalium sunt significativa, preter substantivum: 3 I 2; the singulare as a sixth universale: 3 I 5-3 I 6; de constitutione universalium: 3 r 4; utrun1 universalia in predicamentis disponantur: 3 I 43 I 5; universa1ia que non sunt sensu perceptibilia, sed mediante sensu veniunt in intellectmn: 27; universale in anima, quod est principium artis et scientie: 2 7; the problem of the universalia: 1 89; vide etian1 s. v. universals; movetur ratio ab ipso universali ad ipparticulare: 6 I o 18·I9; 61 o 22 · 2 3; de sunl probatione universalis: 67421 ff.; universalium aliud est substantiale, aliud accidentale: substantialium aliud 2 2o 28 ; universalium est existentia, aliud differentia: 2 2 I 2 universalitas: on1nis communitas sive universalitas refertur ad multitudinem: 7I433-34; vide s.v.v. communis, universalis; universalitas propositionis: 8ol7; vide etiam s.v. proposi t io universals:
problem of universals: I 89; 558; vide etiam s. v. universale univocatio: univocatio consistit in variata nominis appelIatione: 3 3 76-7; univocatio est in argun1ento
ubi d ictio univoca apponitur: I 243°; def. univocatio est n1anente eaden1 significatione variata nominis suppositio: 495; dc;{ univocatio est n1anente eadem significatione variata nominis appellatio: 49 ç-496; 3374-5; variatur univocatio usu et accidente consignificatione: 5 35; 69 I 25- 26; univocatio (opp. identitas): 49 2, n.4; univocatio in multis occasionem fallendi prestat: 498: 337 2 ; de univocatione: 48; 4o6-4o7; 337I-35I33; fit univocatio tribus modis: 498; 3378; secunc.lum univocationem: 691 ro; figura dictionis
848
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
univocatio (contin.): ex univocatione termini: 58 234 ff.; univocatio in genere: }7816; sophisma univocationis: 1 2o30 ff.; 1 338 univocation:
on univocation: 492-499; three types: 49;-; vide etiam s.v. univocatio. unum: de hoc tern1ino 'unum': 6o7 19-z4; 'unum' does
not signify a universale: 309; nomen substantivum significa t unun1 et ut unun1: 712 1 ; urina:
urina sana : ;- 3 8 usualis:
in usuali bus locutionibus: 7309 usus: communis usus loquentium: 541; 26o 16 ; 2746ff.; ex usu potius attendendum est: 34;-38; de restrictionibus que dicuntur fieri ab usu: 6]627_6]819; vide etiam s.v. restrictio ut: 'ut' = adiunctionis nota: 159 1 1 uterque: de hac dictione 'uterque': 303 8 ff. utinan1:
hec dictio 'utinam': 7o827ff.
Vagus: vagus et incertus: 72232 ve l: de coniunctione '•·el': 41 26 ; quandoque hec coniunctio 'vel' sun1itur disiunctive, quando-
que subdisiunctive: 48;- 16- 17 verbum: def. verbum est vox significativa ad placitum cum tempore cuius nulla pars significativa est separati m: 1 ;-6; 78JZ; ( 1 1 320 ) ; 1 H19-2z; 1812·3;
358ZI;
ro1-1o8; 183-I86; 2o3-2o6; 26;- 12 ff; 3382ff. 382J 0 ff.; fere omnia verba universalium sunt
unum essentiale: 3 ;-9H
I_çiS-6;
que est si ne verbo: I 7 1' ; restringere possunt Inulta tam v erba tam nomina: 46 2 ; de restrictione que fit per consignificationes verborum : 6195ff.; de proprietate verbi: 243 ff.; 1 ;-19; proprium est verbi significare actionem et passionen1 sive utrumque curn modis et temporibus et forn1is si ne casu: 243; res •·erbi: 446 2 5; res verbi: de pertinentibus ad re m verbi: 2 7 89 ff. ; significatum verbi est subpositum: 7>; verbum substantivum ('est'):
]8t23·ZS;
41830·31;
46424- 26; definitio verbi larga-stricta: 1 ;- 18-19; I 8o5ff.; alia def. verbum est pars orationis cum modis et temporibus si ne casu significativum agendi ve l patiendi: 248; 'verbum' sua significatione quedam participia complectitur: 1 ;-o; dicemus verbum significare actum ut per ipsum agat aliqua substantia ve! ut per ipsum patiatur aliqua substantia: 7 _ç; verbutn quia significa t actun1 relatum ad substantiam non sic potest intelligi nisi intellecta illa substantia: 7 ;-; verbo supponete = act as the grammatica! subject of a verb: ;-29ff.; omnis oratio est imperfecta
significativa preter substantivum: 3 1 2; verbum substantivum (opp. verbum adiectivum): 38230-31; vide etian1 s. v. copula; verbun1 infinitum: 15 16; nullum verbum quodabsolutam non habet posi tione m, potest infinitari: 3 1 2 I5-I6; verba articularia sunt verba que dant circa se intelligi articulum: 2766; de verbis articularibus: 2 765 ff.; verba positionem existentie facientia: n4; 340 22 ff.; illa verba faciunt positionem existentie que attributa rei exigunt illam esse ve l fuisse ve! fore: 337 14· 15; verbum excepte acceptionis: 2768-lo; de verbis enuntiabilibus: 3 37" ff.; de verbis ad enuntiabilia pertinenti bus: 342 20 ff.; verba ad sensum pertinentia: 337 15- 16; de resolutione activi in passivum: 267 15; similitudo et dissimilitudo verborum: I 3023 ff. veritas: veritas et falsitas sunt in propositione tamquam in signo, in enuntiabili vero tamquan1 in subiecto: 4864-5; propter mutationem in re nil mutatur in sermone nisi veritas et faisitas: 63ç 16-17; n1agis patet veritas Iocutionis in singulari quan1 in comn1uni: 61 o6-7; exigentia veritatis in locutione: 6o8 14 ff.; una veritate verum (opp. pluribus veritatibus): 633 14ff.; exioentia veritatis in locutione as the basic notion on which the correct way of supposition depends: H 1-;-p; >77; vide etiam s. v. vcrum verus: ve rum: de vero: 3 7 1-3 8 3 ; vero rum alia su n t necessaria, alia contingentia: 3 7 1 ; de veris de presenti: 3 7 1-3 7 2 ; de veris de preterito: 3 7 2 ; de veris mixtis ex preterito et futuro: 372; de veris de futuro (de eventibus futuris): 37 3-374; verum: ali i posuerunt verum e3se compositionen1 predicati ad subiectun1, Jalsum vero divisionem eorum abinvicem: 3 ;- 8; ali qua esse vera et ali qua esse falsa:
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
verus (contin.): 3 ç8; · enuntiabilia aliud verurn, aliud falsurn: 361 ; vennn dicitur significaturn vere propositionis: 361 ; verum as a modus cotnpositionis: 467; non est modus cornposttlonis, tllln quia non habet aliUin n1odun1 inherendi preùicatun1 cmn subiecto, tmn quia non habet alinrn modurn supponendi in propositionibus dc inesse: 467; utrunl 'verum' et 'Jalsum' faciunt propositionenl n1odalen1: 42 8 20 - 21 ; l ex iubet ex veris ut nonnisi vera sequantur: 406; only verum is t o be used as argun1entun1: 3 74-3 7 5; utrum idem si t l'crum quod veritas: 3 6 3 : notnina ista 'verum', 'Jalsum' dieta de enuntiabilibus adiective tenentur: 36 3; utrum aliquod verurn sit verum de quo :363-367; ubique Aristotiles per esse vera, per non esse consignificat falsa: 385; isti termini 've rum', ~falsum', 'opinabile' habcnt vi m ampliandi suppositionem termini communis: 7 2 927- 2 8; de hac voce 'est verum': 267 20 ff. vice: de hac dictione 'vice': 28r4ff. videre: de hoc verbo 'video': 3 3 7 16 ; dc hoc verbo
'videtur': 2 76 1 4 ff.
virtus: virtus apprehensiva (opp. virtus motiva): 70912-14; virtus concupiscibilis, irascibilis, rationalis: 709 14; virtus intelligibilis: 71 o 1; virtutes collateralia habent vitia sibi adiuncta, ut prodigalitas largitatem imitatur, ypocrisis religioni assimilatur: 380 vis: vis dividens (opp. vis collectiva): 30'- 2 ; vis inferentie: vis inferentie: 8 5 2 A'. ; dc vi inferentie si ve locali habitudine: 85 1ff.; vis inferentie in ypothetica naturali quandoque consideratur in predicato antecedentis, quandoque in subiecto antecedentis, quandoque in utroque, quandoquc in tota propositione: 8 52-4; vide etian1 s. v. injerentia vituperabilis: de hac dictione 'vituperabile': 268 10 ff. vituperare: de hac voce 'vituperatur'; 266 28ff, vox: dej. vox est percussio aeris per linguatn, que per quasdam partes gutturis, que artherie vocantur, egreditur, et ab ore animalis profertur: 149u-n; dif. est percussio aeris per linguam que per quasdam partes gutturis, que
849
arterie vocantur, ab animali profertur: 787-8; II3rs-r6; '3+'3-14: 4634; voces quedam graves, quedan1 acute: sunt tria genera vocum: alia est significativa, alia est metrica, alia est m elica: 6631°- 11 ; vox significativa (opp. vox n1elica, vox rnetrica): 663 Io-u; de voce: 292-293; II 17 ff.; ]8 7 ff.; 113 15 ff.; 149 1'1502; IJ9I2ff.; 3ç82ff.; 38o9ff.; 418Sff.; 46 34 ff. ; utrum vox dicatur vox in prolatione ve! post prolationem: 140; vox (opp. senno): 191; forma vocis: 647 29ff.; vide etian1 s.v. _forma; vox alia significativa, alia non significativa: I I 1 7; 789; 1 IJ 1'; et alibi; Je voce significativa: 12sff.; 78uff.; 1131ff.; et alibi; vox significativa sic dividitur: alia significativa naturaliter, alia ad placitum: I2s-6; 78 12 ; I I3 1 '; vox significativa ad placitum si c dividitur: alia nomen, alia verbwn, alia oratio: I3 19- 2 0; 78 1 ?· 18; I 13 2 0; dividitur vox significativa per se in vocem significantem conceptum et vocem significantem affectum: 708 18- 19; vox (opp. res, intellectus): 1 1 2; 179; 202-20 3; prius agendum est voci bus quam de rebus: 77 27 ; licet ad appellandum tantum fuerint institute voces, tamen preter appellationem habent etiam significationem, sed hanc ex appellatione contraxerunt sive ex institutione facta ad appellandum: 53 7; quelibet vox magis facit intelligi appellatum quam significatum: B7; ubique diversitas vocum significantium sequitur diversitaten1 rerurn significatarum: 22o7·8; vocen1 significare rem = vocem facere signum de re 71 o37-38 ;de vocis principali significatione: 2642off.; de vocis consignificatione: 26o 19ff.; utrun1 aliqua vox plures ha beat significationes: 2 97 ff.; de divisione simplicis vocis: 117 16ff.; vox specialis (e.g. the species 'homo'): 493; voces alie dicuntur pars et totum, alie pares, alie apposite, alie inmediate, alie excesse, alie excedentes: 1 r7l7-l8; de voci bus infinitatis: 3 r 23 ff.; vox infinitata est que recipit negativam particulam ad compositionem faciendam: 3 r 23-s; ille voces ponuntur materialiter: 7439-r2; hec vox est indefinita propositi o: 2418
Yconomica: yconomica (scientia) consisti t in dispensa tione proprie familie: +6o9- 10 ; vide etiam s.v. economica
850
C
INDEX VERBORUM ET RERUM
ypocrisis: ypocrisis religioni assimilatur: 3 So ypotesis (ypothesis) : ypotesis, quod est conditio: 3 8 2 21 ; ypothesis rethorica ratio : 2 2 3 12 ; \m6&ecrtç ( = su p-
positio as an epistemologica! term): 13-14; 16; vide etiam s. v. suppositio (3) ypotheticus: ypothetica: vide s. v. propositi o ypothetica; de equipollentiis ypotheticis: 241 s
D INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
Leaendum:
303 = Loaica Modernorum, vol. p. 303
11,
Part One,
_p8z6 = Loaica Modernorum, vol. Two, p. p8z6,
11,
Part
A: A est b; est a, non est b; ergo a differt a b: 64 (78); Deum esse si a non eri t, eri t verum in a: 65 (1oo); A esse si A non erit, non erit verum in A: 65 (1o1); hec vox 'a' est individuum huius speciei 'homo' et eadem est elementum; ergo eadem vox est individuum et elementum: 528z6; Sor vult a esse tale quale est b; 5861 abbas: in hoc loco iacet abbas clarevallensis: 44'8; iste vult esse abbas: 586 19 abstineo: debitum abstinere se a carni bus feria sexta: 59417 accuso: quicumque criminatur, accusa t de crimine: 563 6 Achilles: filius Pelei Achilles multos interfecit Troianos: 303; Achilles fuit fortissimus Grecorum et T roianorum : 3 3 5 acervus: minin1us acervus frumenti poterit esse maximus et si c valere plus quam ipse valeat: 339 acolitus: 42833 actio: lectio est actio: 1 84z6; omnis lectio est a etio : 32 8 u Adam: Ada m fui t homo: so 3; Noe fui t in preterito tempore et in eodem tempore fui t Adam: 44zo; in aliquo tempore fuit Adam et in ilio fuit Socrates: 543; 279 1; Adam et Noe fuerunt: 64 (59); Adam et Noe fuerunt duo homines: 627 19
addisco: quanto plus addiscis, tanto minus scis: 66 (l 21) adhuc: iste est bonus adhuc: 697 14 adsum: adesto Deus: I 52; 79 14; 15 IJI; adesto michi Deus: I813; I824; 467z8; adesto mihi Domine: 437; 4 I 9ZI adulter: iste est comptus: ergo est adulter: 40 s•B; 44019; 6765; 700Z aer: aer est in arca: 255ZI; aliquid est in hac domo et ipsum est aer: 277" aes: omne aes est creatura: 51z6; cfr. 587z8ff. affirmare: affirma introductiones: 79IZ; aliquid est quod affirmatur verum et negatur falsum: I 2 23
affirmatio: nulla est affirmacio in qua universale universaliter sumptum predicatur: 39; argumenttum est affirmatio conveniens idem negatio inconveniens: 1 25 1; aliquid est quod affirmatur ve rum et negatur falsum; ergo aliquid est affirmatio et negatio: I 2 23 affirmativus: homo affirmativus: 76 Affrica: pluit in Affrica: 45; 2o3 ff. agere: legereestagere: 21Z1; 153'3; I84zs agmen: agmen est album: 2929; 7593°; hoc agmen est idem ili i agmini: 3 I s'l agnus: vidi agnum comedere lupum; ergo vidi quod agnus comedit lupum: 567 17 ala: Socrates non habet alas: 368zs albedo: in quocumque est albedo, id est album: 5641; album est; ergo albedo est: 3 7 I 7; cfr. autem 5 59Z9; si hoc est album, non est
852
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
albedo (contin.): albedo: 552 29; Socrates est albus albedine existente in cigno: 653 2 1; quicumque est albus albedine existente in nive est albus per albedinem nivis: 566I3; albedo est color: 4o87; iste loquitur solum de ho mine qui dicit 'hic homo est', 'hec albedo est': 31 88 ; albedo est in manu tua : 2 ss'o; aliquid est in hac domo et ipsum est albedo: 277 9 ff.; albedo est: 24421 ff.; utrum omnis albedo est color disgregativus visus: 162I6; utrum albedo accidat cigno: 1624; si albedo est in Socrate, nigredo non est in eo: 94I 7 ff.; homo differt a sua albedine: 464 albus: Socrates est album quod est nigrum: 378; album est quod video; 1 39; hoc album ve! aliud album est Socrates: 27121; omnis civis est album: 300; esse albiorem Platone: 362; Sortes desini t esse albissimus hominum; 68 (197); mulier albus; vir alba: 198; 558 8 ; 618'6; 6321J; cfr. 6323°; 646I; albumsum et illud est nigrum: 7 2 I I3; album aliud homo, aliud leo, aliud capra: 445 20 ; album aliud durum, aliud molle, aliud liquidum: 445 21 ; album currit: 446 20 ; Ethiops est al bus secundum dentem: 53930; Sor est homo albus secundum pedem: 592 27; hoc non est albi susceptibile: 5 5o II; quicumque est al bus albedine existente in nive, est albus per albedinem nivis: 566I3; qualecumque est aliquid si ipsum est album, tale est aliquid si ipsum est nigrum: s66 29; nix est al bissi ma rerum: 61 2IJ ff.; horninun1 et asinorun1 Socrates est albissimus: 668' 0 ; homo est al bus et niger: 7 I 73I; qualecumque est aliquid si ipsum est album, tale est aliquid si ipsum estnigrum: 66 (I23); est albus et niger erit Sor: 7 28 12 ff. ; album esse nigrum est possibile: 468; 33 I 8; 570 20 ; 6 57'6; omnis homo est al bus preter Socratem: 762 4; omnis homo est al bus preter te: 7 4434; alba fuerunt Sor et P lato: 62 9 u ff.; 727I7 ff.; quecumque sunt alba, sunt plura: 475; 5628; 6511; album est omnis homo: 661 Io; quedam qualitas est albus: 5 5 20 ; si Socrates est totus al bus, sanguis Socratis est albus: 57 12 ff.; si tota domus est albus, et paries est albus: 88 2 ff.; hoc album est sedens: 64 I8; res alba est candida: I 53 28; si Marcus currit et ipse est al bus, Tullius movetur et ipse est coloratus: I 6oi3; corvus est al bus: 2 128; albedo est; ergo album est: 244ZI ff.; si hoc est album,
non est albedo: 5 p 29; in quocumque est albedo, id est album: 564I; aliquis asinus est albus et idem est gramaticum et musicum: 2 51 22 ; quando Socrates est al bus, Socrates est niger si Socrates est candidus: 2 5 I 33; Socrates sedet ve! Socrates est niger, si Socrates est albus: 252 22 ; aliquod album fuit disputaturum: 263 29ff.; aliquod album fui t Cesar: 2649; aliquod album filius Cesaris fuit: 264I 0 ; omne album et Antichristus possunt esse: 2 642 9; o m ne animai potest esse albius seipso: 2658ff.; Socrates eri t album quod est nigrum: 269'ff.; albus homo fuit et homo non est talis: 2 70 11 ; al bus civis currit: 2 70 22 ; alba civis currit: 2 70 2J; albi eh· es currunt: 2 70 26 ; aliquis homo ve! co albior est niger: 2734; istc homo existens in aliqua domo est al bus et ille homo existens in aliqua domo est al bus: 2 8 5I8 ff.; nullius hominis quilibet filius est non-albus: 287 10; cuiuslibet hominis quilibet filius est non-albtiS: 290 1; non cuiuslibet hominis quilibet filius est non al bus: 29 I 18 ; nullus homo necessario est al bus: 2942 ; plura ani malia fuerunt alba quam sint; quecumque animalia fuenmt alba, sunt ve! non sunt: 296II; cignus est albi or corvo: 309 21 ; 35o 26 ff.; quod est verum de albo, est verum de nigro: 343 15 ; omnis homo est al bus; nullus homo al bus incipit esse; ergo omnis homo fui t al bus: 344I1; homo al bus fui t Cesar: 345 12 ; hoc totum est album: 3o6I7; totum est album quod non totum est album: 306I9; quotlibet fratres sunt albi: 3o6H; Socrates est albior ho mine: 309I 0 ff.; album videbatura te: 372I1; albedo est color; ergo album est coloratum: 4087 Alexander: Alexander ve! Paris duxit Helenam: 2 53 alfa: hec vox 'alfa' est elementum: so6; 6so3 alicubi: iste alicubi non est: 69433 alicuiusmodi: alicuiusmodi homo fuit et nullus homo est talis: 27o9 aliqualis: bene currit; ergo currit aliqualiter: 368II; cfr. 367I6 aliquis: qui videt cimeram, videt aliquid: 32 4; aliquid est Socrates: 48 2 3; aliquid est unum solum: I 58 I ff.; de aliquo homine dicitur aliquid: J42'9ff.
D
alius: omne aliud quam animai quod et Sortes sunt duo, differt a Sorte: 63 (37); tu es aliud qua m animai quod est Rome: 63 (38); omne aliud quam animai quod est hicintus, est lapis: 63 (39); Socrates est homo et omnis alius homo;
2
853
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
32 S; omnis fenix est avis; alia non:
3 11 ; aliud est argumentum esse quan1 ar-
gumentum, aliud est falsum esse qua m falsum: 1 301; on1nis locus et alius locus sunt: Joo 24; Socrates est aliud ab homine; ergo est aliud quam homo: H I 17 ff.; impossibile est aliud asinum genuisse te: 56 2 I s altare: omnis ara est altare: 577 2 ; cfr 663 29 alter: alter istorum est non-albus: 398; uterque istorum est tantum alter istorum: 64 (52) amare:
anima:
in qualibet parte animalis est anima: 64 (76); estne omnis anima humana mortalis?: 377; estne anima immortalis?: 1513°; Sortes eu m si t homo, habet animan1 inmortalen1: 48730; tota anima: 488; cfr. 3069; anima Antichristi necessario eri t; 70 ( 2 7 1); anima Petri est: 53 2 ; 3 3 82 9; anima et caro sunt tantun1 due partes corporis hominis: 16 19; si hon1o est in pillornio, et anin1a eius est ibidem: 57 16; anima tantum est rationalis creatura:
I 2 29; n une vivunt anime; ergo
n une vivi t anima: 174- 1 0; idem est anima quod vita: 5983 1 ; omnis anin1a de necessitate est
aliqua
istarum:
70
(269);
omnis anima
necessario est una istarum: 2 39 21 ff.; 57o3°ff.; necesse est omnen1 animan1 fuisse unatn istarmn: 2 6 I 1 s ff.; aliquan1 an imam impossibile est esse unam istarum: 2654; ali-
formose mulieres frequenter amantur: 34 I 6;
quanl animam necesse non est esse unam
quicquid
istarum: 2656; aliqua anima ve! eius iustitia est: 27212ff.; anima aliqua vice fuit: 28126; Socrates est equalis sue anime: 31 121 ff.;
hamatur,
han10
inescatur;
sed
puella amatur; ergo hamo inescatur: 576 29; homo est amatus: 628I9; 724s amarus: id vinum est amarun1 huic infìrn1o: 5 I 3 1 ;
putasne ista sunt dulcia ve! amara? : 6o 18 amator: Socrates est amator sapientie: 366 19ff.; 4o24ff.; cfr. 439IB; 53226ff.; 6ool3 ambulare: omnis hon1o qui ambulat Rmnan1, atnbulat,:
3 I 19ff.; possibile est ambulantem sedere: 570 20; Sor est al bus ambulans musicus: 6oo 16
necessarium est anin1an1 alicuius non esse:
429 10 ; lapis non habet animam: 442 1 ; anima Antichristi eri t necessario: 571 10 animai: omnis homo fui t ve! eri t animai: 26233; omne animai potest esse homo: 26428; omne animai possibile est esse hominem: 2 6 5 1 ff.; si omnis homo est bipes, quoddam animai est natum habere pedes: 96S; animai currere si homo currit est necessarium: 65 (97); si
amen:
homo est species anin1alis, et anin1ai est genus
amen, amen dico vobis: 473 amenus estas est tempus amenum: 4çoti amplus: quicquid est maius aliquo est tantumdem il li et adhuc amplius; ergo quicquid est maius est tantumdem et quod est maius est amplius; et ita quod est maius est equa le et inequale: 57 135 angelus: audio angelos canere: 348; 360; putasne Michael et Martinus sunt angeli?: 702 6 Anglia: Rex Anglie est tirannus: 342; scio aliquem hominem esse in Anglia: 457; 58324; 6Io36; iste pannus est de Anglia: \"05; 5633°; 6p 12 ; homo est in Francia et Anglia: 7 I 732; Anglia pugnat: 42 3; 448 9 Anglicus: iste est homo; ergo est Anglicus: 701 s
hominis: 9 333; homo et animai sunt Socrates et homo sunt: 1746; nullus homo est animai et non est homo: 243II; aliquid non potest esse anin1ai et (non) esse hon1o;
ergo si
aliquid est animai, aliquid est homo: 2 5536; homo inquantum animai differt ab asino: 66 (I 16); nullus homo est non animalia: 29 I 23; omne anin1ai est unun1 animai; tantum
unum animai est homo ve! non tantum unum animai est homo: 2966; Socrates animai est homo: 3 199; omnis homo de necessitate est animai; 70 (268); necessarium est Socratem esse animai, si Socrates est homo:
3 3 I 14; sicut se habet homo ad non-homo, si c se habet animai ad non-animai; 70 (262); quodlibet animai est de numero hominum: 3 3 I 27; omne animai est homo; nullum animai incipit esse homo; ergo omne animai fui t homo: 34418; non omnis homo est animai:
854
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
animai (conti n.): 3867; nullus homo nullum animai est; ergo nullum animai nullus homo est: 4I II 2 ; omnis homo aliquod animai est; ergo omne animai aliquis homo est: 4 I I 22 ff. ; omnis hon1o est animai; ergo omnis hon1o est hoc anima!: 447 21 ; animai susceptibile discipline: so833; omne non-animai quod et Sor sunt duo, differunt a Sorte; ergo omne aliud qua m animai quod et Sor sunt duo, differunt a Sorte; sed Sor est aliud qua m animai quod et Sor sunt duo; ergo Sor differt a Sorte; 562 2 9; omnis homo est anin1al; ergo animai est onlnis homo: 7 I 6 21 ff.; omnis hominis est aliquid animalis: 7442 9; aliquid non est animai quod est homo: 74521; omne animai ve! aliud est iste lapis: 7469; tantum animalium aliquid est homo: 7 5 I 2 6; aliqua ani malia sunt hon1ines et asini: 7 ç 51 2 ; i sta anin1alia su n t quatuor hon1ines et asini: 7 499; Socrates est omne anima! quod est Socrates: 76oJI; omne animai est rationele ve! irrationale: 66 (I 35); 5739; tu scis an omne animai si t rationele ve! irrationale: 66 (I 3 9); 66 (I 4 I); hec duo animalia, quorum alterun1 est rationale, alterum irrationale, non sunt rationalia nec irrationalia: 54J ff.; omnia rationalia sunt rationalia ve l irrationalia; on1nia irrationalia sunt rationalia ve l irrationalia; ergo omnia ani malia sunt rationalia ve l irrationalia: 2 86 1 5; omnia rationalia sunt paucoria animalibus, omnia irrationalia sunt pauciora aninlalibus: 2 86 17; omne animai estsanum ve l egrum: 62 (I4); omne animai est aut sanum (aut egrum): 2 29 ff.; o m ne animai est sanum: 6 2 (9); si est sanum, est ani mal: 349; on1ne aniinai est homo: 349; omnis homo est o m ne anima l: 48 5; aliquid est tantum animai: I 58 2 ; animai est pars animalis: 64 (7 5); nullum anima! est animatum: 475; istud animai quod fui t vivi t et illud animai quod fuit vivit et quicquid est animai quod fui t vivi t: 2 864; omne animai est n1inus quan1 ipsum posi tesse: 2659; animalium aliud leo, aliud bos: 4-4-5" 1 5; otnnc animai fui t in are ha Noe: 62 (Io); omne aliud quam animai quod et Sortes sunt duo, differt a Sorte: 63 (37); omne aliud quam animai quod est hicintus, est lapis: 63 (39); decem ani malia preter duo sciunt se esse animalia alba: 68 (2o2); tantun1 ista que sunt homines sunt animalia; 69 ( 2 3 I); sola dee e m ani malia su n t alba et illa non su n t sola: 69 ( 2 39); animai est
genus:
I 2 I 19;
cfr.
16 I
ZJ; animai est species:
587 15 animatus: animai rationale est substantia animata: I~ 32 7; animai est substantia animata sensibilis: 2268ff.; 230 2 8; arbor non est substantia animata sensibilis: 2268ff.; 230 2 8; arbor non est substantia animata sensibilis: 438 2 < annus: ternpus non est; ergo annus non est: ~ 3 ~ 2 7; aliquid est in hoc anno: 277 1 5 anser: tu con1edis pullos et anseres; ergo tu comedis pullos et es anser: 57 533 antequam: necessaritun est Socratcrn fuisse antequan1 fui t: 4295 Antichristus: anima Antichristi necessario erit: 70 (27I); f:1lsum est verum, si Antichristus est: 64 (8 3); o m ne f.1lsum differt ab a, si Antichristus est: 65 (84); aliquod album fore Antichristum: 302; aliquod vivens erit Antichristus; aliquis senex erit Antichristus, quando aliquis puer eri t Antichristus: 30 3; iste qui vivit et Antichristus non sunt ali qua: 329; si Antichristus est homo, est aliquid quod est homo: 354; legens eri t Antichristus: 360; Antichristum esse id quod ipse est: 360; homo albus potest esse Antichristus: 465; aliquis homo potest esse Antichristus: 30 I; possibile est Antichristum esse hominem; 7 I (279); Antichristus erit homo: 46o; aliquis homo est lecturus et ipse eri t Antichristus: 26 3 1 5 A'.; Antichristus est nasciturus: 346II ff. aliquis homo eri t Antichristus: 345 2 9; aliquid pretcr Antichristurn non est aliud quan1 Cesar: 34-0 2 7; Antichristus non est animai et il luci est: 340 1 4; Socrates est si milis Antichristo: 3 I I 21 A'.; in al iquo tempore eri t Antichristus et in ilio eri t Socrates: 2 79 2 ; de aliquo aliquid dicitur et ipsum erit Antichristus: 267"; aliquid supponitur locutioni et ipsum erit Antichristus: 2679ff.; aliquis hmno vitupcratur et ipse eri t Antichristus: 2663 2 ; o m ne albmn et Antichristus possunt esse: 264 2 9; Antichristus est .1lbus et Antichristus non est al bus: 343; aliquem hominem falsum est esse et illc erit Antichristus: 347 22 ; Antichristus non est nunc: 53 8 28 ; anin1a Antichristi eri t necessario: 57 I 10 ; Antichristus potest esse homo qui est: 5748 ; hoc dictum 'Antichristum esse' est
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
Antichristus (contin.): verum, si Antichristus est: 5863 2 ; Antichristus potens est esse: 59 324 ff.; nichil a nichilo differt. Sed Cesar nichil est et Antichristus nichil est: 7 4 731; homo potest esse Antichristus: 7247; Antichristus potest esse homo: 7 2 8 27; Antichristus potest esse: 624 7; Antichristus fui t: 39031; 45 115; possibile est Antichristum esse: 4313 ff.; aliquem hominem possibile est esse Antichristum: 34-7 2 9; omnem hon1inem necesse est non esse Antichristum; quemcun1que necesse est non esse Antichristum, emn impossibile est esse Antichristum: 348 15; omnis homo differet ab Antichristo: 5 46; 2 6 1 2 3 ff.; possibile est omnem hominem differre ab Antichristo: 7 1 ( 2 7 8); necessarium est Antichristum fore: 390 22 ; Antichristus est futurus homo: 763 25 Antipodes: no x est apud Antipodes: 6 50 22 antropos: homo, antropos: so83°; 5 52" anulus: nullus anulus fit a So era te: 4 726; p 19; nulla res in forma anuli fit a Socrate: 52 22 ; anulus aureus et anulus argenteus constant ex auro et argento: 334; qui da m anulus fit ex auro: 5431; ali qua gemma est in hoc anulo: 277 25 ff. anus: omnis Christianus est masculus; hec vetula est Christi anus; ergo est masculus: 57 5 22 aperire: quociens Socrates loquitur, Socrates aperit os suum: 4312
apium: apium est sanum: 298 apostolicus solus apostolicus preest omni clero: 76o 29 apostolus: omnis Apostoli sunt duodecim: 62 (8); 487; 51 12 ; 298 20 ; s6o 24; Apostolum ( = Paulum): 246; 56134; ApostohiS ( = Paulus) di xi t hec: 3 2 5; 42 3; 447 36 appellativus: homo est nomen appellativum: 52 6; 52 8 approbo: omne bonum approbandum: 684 24 apto: iste habet pennas naturaliter sibi aptatas ad volandum: 442 2off. aqua: fluvius, aqua, flumen: 198; posito quod aliquis
855
hauserit aquam in Secana, alius in Ysara et illas sibi commiscuerit: 336 aquilus: nasus Socratis est aquilus: 368; cfr. 510 8 ; 51 123
ara: omnis ara est altare: 577 2 ; 66 32 9 ara ( = hara): stabulum porcorum est ara: 577 2 ; 663 2 9 arare: litus aratur: 477; 33027; 5673°; cfr. 656 28 arbor: si Socrates et Plato non sunt arbores, nec sunt fraxus nec quercus: 86 2 5 ff.; si nulla arbor est animai, nulla quercus est animai rationale ve! irrationale: 96 1 ff.; nullum animai est arbor et on1nis quercus est arbor: 20 3 16 ; arbor non est substantia animata sensibilis: 438 24; arbor: 59013 arca, are ha: o m ne animai fui t in archa Noe: 6 2 (IO); n il est in archa: 46 3 ; 58 333; aliquid est in archa: 6 363 1 ff.; aer est in arca: 2 5 5 21 arena: 65628
argumentatio: argumentum est in argumentatione et nichil aliud ne c conclusi o est argumentum: 1 2 2 6; argun1entun1 tantun1 argumentationis est: 12515; in elenco aliud est argumentum quam argumentatio : 1 321 5 argumentum: argumentum et conclusi o sunt aliquid: 1336; argumentun1 non est conclusi o: 1 1 9 7; argumentum est in argumentatione et nichil aliud ne c conclusio est argumentun1: 1 2 26; si argumentunl est, et eo probatur: 1 19 15; argun1entun1 est conveniens: 1 r 9 27; I 193 2 ; 1 2 15; a toto probatum est et nichil aliud nec ipsum est argumentum: 1 2 126; aliquod est argumentum in disserendo nec preter idem est aliud: 121JI; 'ratio rei dubie faciens fidem' est diffinitio argun1enti tantum: I 2 21s; conveniens est quod si t argun1entun1 et alia ratio: I 2 223; argun1entun1 est affirmatio conveniens iden1 negati o inconveniens: 1 2 _ç 1 ; argumentum est in disserendo: I 2 I z; argumentun1 tantum argumentationis est: I 2_çiS; argmnenta non sunt in arte preter probabilia in arte grammatica: 12523; falsum est aliquod argumentum nichil esse et aliquid : 1 2 5JS; quod argun1entum si t et quoò argumentun1 non si t, hoc est conveniens et inconveniens; alterum
856
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
argumentum (contin.): ilio rum non est conveniens: 1 3 2 1 ; argurncntum est ratio: I 196; 1 1928; r2o4ff.; t28 1Sff.; 12930 Aristarchus: gramatica Aristarchi : 48 6 Aristotiles: Aristotiles dixit hoc; et inquantum sapienter hoc est verurn: 370 2 8; 406 11 ; 546 1 S; quicunlque est liber Aristotilis, possidetur ab Aristotile: 5679 anna: iste homo non habet ferrum; ergo non habet arma ferrea: 368 22 ; 442zr ff.; aliquid est arma: 27324; bonum est in terra predonum uti armis: 59414 arn1are:
armatus: 386 2Sff.; 431' 3 ars: isti sci un t septem artes: 64 (54); argumentum tantun1 argurnentationis est; ergo non est argumentum artis: 125 1 S; falsum de arte contradicendum est: t 2 52 0; argomenta non sunt in arte preter probabilia in arte gramnlatica: 1 2 52 3; si in regenclis navibus ductor est eligendus non sorte sed arte; si in regendis equis ductor est eligendus non sorte, sed arte, sic in regenda civitate ductor est eligendus non sorte sed arte: 12o8 ;cfr. 16327; 1948 ; 37o'; 434 15 ; 487 25 ; 547 8 ; 548 9 ff. artifex: artifex huius operis secundum quod artifex est bonus: 541 2Jff. artificialis: omnis statua est artificialis: 25 5I4 asinus: tu es asinus : 48 6 ; te asinum potest esse : 3 8 5 ; si quod nichil est legit, tu esasinus: 88; tu non eris asinus donec cras: 69 (236); non aliquid est et tu es asinus: 67 ( 151); si ve rum est te currere et te non currere, tu es asinus: 65 (1o6); quicquid contingat si tu es asinus, tu es capra: 65 (1o8); sil'e homo qui est asinus est Plato sive tu es asinus, tu es capra: 66 ( 1 2 2); si tu es homo et asinus, tu es leo et capra: 64 (82); si aliquis dici t te esse asinum (MS: animai), dicit verum: 6 5 (86); si dico te esse asinum, dico verum: 65 (87); tu non potes vere negare te non esse asinum: 67 ( 169); tu scis plus de dialetica quam quidam asi nus: 3 224ff.; tu non potes vere negare quod tu non sis asi nus: 56 5I ff.; nullo homine currente tu es asinus:
57 2II; si aliqua propositio singularis est indefinita, tu es asi nus: 5764; aliquis homo currit et tu es asi nus: 7 50 12 ; in1possibile est aliucl quan1 asinun1 genuisse te; 562 1S; Socrates est homo et asinus: 697 12 ; si de aliquo hon1ine existente verun1 est ipsum esse asinun1, hon1o est asi nus: 566 24; Sortes est homo, ve! Plato est asinus: 485IS; decem et octo homines sunt decem et octo asini: 332 2 ; aliquid est asinus et homo: J263off.; aliquid est asinus et ipsum est homo: 325I?ff.; n ichi! est homo et asi nus ve! aliquid est caput: 252 29; tantum alter istorum est homo ve! asi nus: 69 ( 2 2 2); nullius existentia est hec species 'hmno' cuius non sit hec species 'asinus': 2 2 7 22 ; alicuius est existentia hec species 'homo' cuius existentia est hec species 'asinus': 2 27 2 3; si Socrates est hon1o, Socrates est asi nus: I 9 I 11 ; asi nus risibilis currit: 1742off.; aliquiJ est homo et ipsum est asi nus: 546; homo inquantum anima\ differt ab asino: 66 ( 1 16); homo et asinus sunt idem: 364; possibile est omnem asinum esse hominem: 7 I (282); si est id quod est homo, non est id quod est asi nus: 3 54; si est homo ve! asinus, est animai ve! lapis: 354; si est Socrates ve! Plato, est homo ve! asinus: 354; Socratem esse hominem ve! Platonem esse asinum: 348; omnis homo est animai et Socrates est asi nus: 3 27 ; tu scis an de mentiente si t falsum Sortem esse asinum: 66 (137); quodcumque est aliquid si est homo, idem est aliquid si est asinus: 66 (I 2 5); non homo videns suun1 asinum nec suus asi nus est capra: 67 (I 54); omnis homo ve! asinus est risibilis: 62 (I 5); omnis homo est et quilibet videns illum est asi nus: 63 (28); cuiuslibet hominis asi nus currit: 63 (45); uterque istorum est homo ve! asi nus: 64 ( 6 3); uterque istorum ve! reliqui istorum quorum neuter difffert ab homine, est asi nus: 64 (64); alter istorum est homo ve! reliquus qui est homo est asinus: 64 (65); estneSocrateshomo etasinus: 677 26 ff.; aliquid est homo et asinus ve! animal cornutun1: 768 2 9; istorun1 ho1ninun1 aliquis est asi nus: 7676; nullus asinus est capra: 4-23 2 4; sed isti asini sunt episcopi: 562 12 ; vennn est quen1libet vcstnun esse asinun1 et Deun1 esse non esse ve rum: 7 49 2 8 ff.; homo qui est asi nus, currit: 6 328; 646 2 ; cuiuslibet hominis asinus currit: 61421 ff.; cuiuslibet hominis asinus est al bus: 7 I 9 22 ff. ; nullus homo videt asinum preter Brunellum: 69
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
asinus (contin.): ( 2o8); homo videns asinum eius est: 6 3421 ff.; asinus hominis currit: 6 1831 ff.; 6 3 123 assimeter: costa est assimetra diametri: 67 51 assumptio: sola assumptio precedi t solam conclusionem: 31937 astrun1: astra esse paria: 361 ; utnun paria sin t astra
,·el non?: 4 7 2 ; 1 2 729; 19 28 audi re: audio angelos canere: 348; cfr. 360; angelus canere cras audietur ab aliquo: 361; cfr. 360; quicquid auditur a Platone, profertur a Sorte: 64 (48); quicquid auditur ab isto, ab ilio dicitur: s8o35ff.; utrum Plato propo. sitionen1 audiat: 762 rs; ceci vident, surdi audiunt: 460; 62 7 16 ; audi lectionem: 452; vox hon1inis non est hon1o; ergo vocern hominis a udire non est hominem a udire: 1 3 19 Augustus: temporis Augusti mansit concordia discors: 737 7 aureus: omnis homo fui t in aureo ten1pore iustus: 626 14 auriga: auriga non navigat: 49 3-494 aunun: aurun1 est preciosissimun1 metallum: 495; nullum aurum se. fit a Socrate: 47 21 ; quidam anulus fit ex auro: 5"4' 1 ; quoddam aurum fit ex auro: 5432; iste extrahit ab auro quod non potest ha bere; ergo iste elicit ab auro quod non potest ab ipso haberi: n s'o; quicquid est aurum, est rubeum: 5906 avis:
ornnis fenix est avis: Jo 2 5 ff. avus: iste est si milis avo qui n1ortuus est: 3 I o25
B: a est b; est a, non est b; ergo a differt a b: 64 (78); Sor nascitur in b; 64 (74); si est a, est b; 346; 43 7 ; cfr. 382; 7o 1ff.; a potest esse alterius modi guam b: 573 26ff.; Sor vult a esse tale quale est b: 5" 86 7 ba: 418 6 (n.1)
857
Bacchus: 5"6133 baculus: 710 10 ff. baptizo: vis baptizari?: 741 17 bau: 4186 bav: 42 2 beatitudo: beatitudo est bona: 543 28 beatus: iste vult esse beatus in ali o seculo: 69 s- 2 ; beata m me dicent omnes generationes: 7 43 20 bellum: victoria huius belli est bona: 369 2 ; 443 15ff. bcltrix: 4186 belua: marina belua: 297; 475"; 493; 445" 17 benedictus : 6905 bibere: bi be ciphum: 448'; 56131; qui bi bit, iste vivit: 563 2 (cfr. 509); quicquid homo bibit, hoc intrat per os eius in ventrem: 581"; cfr. 66732 bicubitus: 38622; 43 129; 57929; quascumque res habuisti heri, habes hodie; bicubitas res habuisti heri: 5"7929 biltrix: biltrix; biltricis; 294; 298; binarius: binarius est in Socrate et Platone: 334; omnis numerus prter hinarimn extendit unitaten1 numero: 68 (2o5) bipes: animai rationale mortale gressibile bipes: 464; Socrates est animai risibile gressibile bipes mansuetum natura: 366 6 ff.; cfr. 439 14 ; bipes est proprium homini: 406 21 ; cfr. 389 2 ; 43312; 5" 1 1s; si omnis homo est bipes, quoddam animai est natum habere pedes: 965 ff. bis: Sor bis videbit omnem hominem: 69 (209); Sor bis videt omnem hominem preter Platonem: 5"737 blctrix: 422 blictrix: 149 17 ; 179 14
858
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
bon: 4186 bonitas: 696ZO Bononia: quod est Bononie, non est Rome: so o Bononiensis: Romanus est fortissimus Bononiensiun1: 39 5;
3'5 5 bonus: artifex huius operis secundum quod artifex est bonus: 541 ZJ; beatitudo est bona: 543z8ff.; cytharedus valens in sua scientia est bonus: 37 8 ff.; 41 19; ss'ff.; 661 19; utinam essen1 bonus clericus: 419 22 ; 467 2 7; essem bonus dyaleticus: 18 2z; iste fa ber est bonus: 342I 1 ; 443 9ff.; faber in eo quod est effìciens huius cutelli formam bonus est: 368 28; generari domum est bonum: 5442Jff.; generati o est bona: 44o 8 ff.; quoddan1 mancipium est bonum: I 58 6 ; victoria huiUS belli est bona: 369 2ff.; edificator istius domus est bonus: 404 18 ; bonwn est bonmn esse: 40 12 ; quod iustum est bonum est: 4o8J; 445 3 ff.; cfr. 4075; 43833; si quod iustum est bonum est, et quod iuste ,fit bene fit: sniSff.; quicquid est malum, non est bonum: 576H; omne bonum ve! non-bonum est eligendum: 62 (13); Sor non est bonus: 597 2'; boni equi celeriter currunt: 341 5; suntne ista bona ve! non bona?: 429; duo bona sunt; utrumque est meritorium vite eterne: 36; bonum est quod video; ergo video bonum: 13 I6; iste est bonus adhuc: 697 14; iste est melior aliquo ho mine: 699 21 ; utinam proficiam in n1elius: l 52 1 ; Sun1111t1n1 Bonun1: 6843°; bene: Socrates cantat bene: 441 20 ; (Sor) currit bene: 467; I 40 16; 368 11 ; 540 1 ; legens bene currit: 64730; (Socrates) bene legit: 2o8 1 ; quidam homo non bene legit; ergo qui da m homo non modo bono legit: 2 39 26; qui iuste regi t bene regit: 37'' bos: animalium aliud leo, aliud bos: 445 15; omnis vacca est bos: 292 16 ; bos est vacca: 2928; bos non est animai risibile gressibile bipes mansuetllln natura: ]669; omnis hmno est bos: 143 bou: 422; 4186n.1 brachium: brachium non est n1anus Socratis: _ço 22 Bnmellus, Burnellus:
67 (171); 69 (2o8); 144; 304; 316; 354; 389; _ço 1 ; _ço 17; 8834ff.; II8 20; 1598; 2896; 3I6 24 ; 383 32 ; 485 13 ; 508 19 ; 590 19 ; 591 2 ; 66o 9 ; 745 28 ; 747 33 ; 7 5434 ; 762 2 ; nullus homo videt asinum preter Brunellum: 69 (2o8); Socrates et Brunellus non sunt homo et asi nus: so 17; Socrates est honlO alius a Brunello : 3 1624 bu: 4186, n. 1
buba: 338; 422; 358 2 ; 38o 13; 4186, n. I Bucolica: 518
buj: 4I8 6 , n. 1 bultrix: 422; 4186, n.I
C: hec vox 'c' est consonans: et eadem est sillaba; ergo eadem vox est consonans et sillaba: 32830 cadaver: hoc cadaver est homo mortuus: 67 1I calciare: calciatus: 3 8625 ff. ; calciatum esse: 43 133 calidus: ignis calidus est: 42 I8; 84 22 Callias: Callias iustus est: 273off. cancer: Sol est in cancro: 195 18 ; 599I 6 ; 677 1 candidus: si est album ve! nigrum, est candidum ve! tetrum: 353 ff.; res alba est candida: 153 28; cfr. 2 51 33 ; 7 53 23 ; 7 l" 4 29 candor: on1nis canclor est: 24936 canesco: hominem canescere: 3893; 429 1 3; 433 1 S; 51 ,6; 62427 canis: 475; 477; 492-493; sos; ço8; 121 11 ; 271 17; 316 29 ; 319 15 ff.; J27I 6 ; ]28 5 ; 44\" 17 ; 447I; s6oZI; 567I 6 ; 6499; 67o8; 746 12 ; verum est panen1 cnmedere cancm: 477; ç67 16 ; iste canis est pater alicuius: 6708 Canna: Canna fluvius sanguine Romanorum plenus est: 64621
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
cano: qui cani t cantor est, et qui pingit pictor est; igitur qui docet, doctor est: r 11 canto: sacerdos cantat Inissain:
J4I 19ff.;
341J 1 ;
cfr. 441 20 ; 671ZJ capax: hoc vas est capa x unius modi i: 9 39 cappa: cappa categorica: 76 capra: 61 (ro8); 66 (122); 67 (114); 64 (182); 436; I8 2 ff.; 443 24 ; 441 20 ; 137 14 ; H3 26 ; s8625; 61 9 33; 6673; 7683 2 ; quicquid contingat si tu es asinus, tu es capra: 61 ( 1 o8); si hmno qui est asinus est Plato si ve tu es asinus tu es capra: 66 ( 1 2 2); non homo ,·idens suum
asinum nec suus asinus est capra: 67 (114); si tu es homo et asi nus, tu es leo et capra: 64 (82); capra est animai cornutum ve! homo et asi nus: 7683 2 ; si album est nignnn, tu es capra: 6673; quicumque dici t te esse aliud a capra, dici t vermn: 5"86 2 5 capud: vide s.v. caput caput: omnis homo habet capud: 384; populus ha be t caput: 3 3 8; caput habetur ab omni ho mine: 414; 298 21 ; 744 28 ; quodlibet anima! habet aliquod caput et aliquod caput habetur ab aliquo animai: 3 37; a Socrate aliquod c.1put habetur: 364; nullum capud habens est aliquod capud habens: 67 ( 166); omne caput non habens est aliquod caput habens: 17 2 18 cuilibet homini conveni t habere unum caput: I 841ff.; omne caput habct quod tmum solum caput habct: 163 2 5; 'isti habent unum caput' vel 'unum caput habetur ab utroquc istorurn': 2 r 2 1 ; omnis homo habet caput quod ab uno solo homine hahetur: 7179; homines istius ville habent unum capud: 678 1 6; uterque istorum !1o1bet caput: 7193; iste tantum capud Socratis videt: 3 2 I ; solum caput Socratis est: 3 1 837; cuiuslibet hon1inis quelibet pars est non-caput: 2 89 28; nullum caput est inoculo meo: 476 28 ff.; nullius ve! omnis quelibet pars non-caput: 2875; nichil est horno et asinu.:; ve l aliquid est caput: 212'9; quicquid est album caput, est animai: 6144
859
carisn1a:
hec notnina 'eucharistia' et 'carisn1ata' similiter terminantur: 69o 2 J caritas: omnis caritas est qualitas mentis: 683z8; impossibile est istum habere caritatem: 70 r35 ff.; si istud est caritas, istud est virtus: 699 1 7; iste non habet caritatem: 696 2 4 caro: anima et caro sunt tantum due partes hominis: r6 19; nullus comedit carnes nisi in die Veneris: 161 1 6; 65222; dchitum est abstinere se a carni bus feria sexta: 194 17
carpentator: 71013
castitas: 691 22 castrurn rex non potest expugnare hoc castrum: 369 19 ; cfr. 4o6' 4 A'.; 443 27 ; 547 30 ff. castus: omnia casta sunt plura: 69o3 1 casus: M usa est nominativi casus: 2 5 5zB Catilina, Cathelina, Katelina: sro; 51 I; \795; \7920 cathegoricus, categoricus: cappa categorica: 76; =fr. 217-218; 387 Cato: Catonis, Catoni: 293; 14s; 150 1 6; I8oz6; 464'9ff.; Cato se Utice uccidi t: r 218 cecitas: si iden1 esset cecitas et cecmn esse, utrunu1ue de eodern predicarentur: 39 1 7; si visio non est in isto, cecitas est in isto: 9437 ff.; si visus est sensus, et cecitas est insensibilitas: 551 zz cecus: ceci vident, surdi audi un t: 460-46 1 ; 6 2 7 15 ; si idern esset cecitas et cecun1 esse, utrumque de eodem predicarentur: 39 1 7; hoc est vidcns; ergo potest esse cecmn: 5' ço3 1 ff.; suntne ista ceca ve l videntia: bo 1 s celer: boni equi celeriter curnmt: 341 5 celestis: celeste sidus: 1 2 r 11 ; 445' 1 7; vide ctiam s.v. canis cclmn: cclum rotundum est: 4218; 1643°ff.; utrurn cclum si t rotundun1 ve l non?: 47 2; celum est volubile: 84 22 ; 1 8 2J; celwn octies esse tnaius terr.1: 473; celun1 tegit ornnia: 583 35 ; sapientes dicunt Deum esse in celis: 443 30 ;
860
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
celum (contin.): cfr. 688 16 ; 746 2 5; su n t astraceli paria necne?: I 2729; Petrus est in celo: so8 : s6 I 9 cena: 75720 cenare: tu non cenasti; ergo ieiunas: 19318 Ccnsorinus: Cato se Utice occidit; et Ccnsorinus Ca t o est: r2r8; vide ctiam s.v. Cato centmn: centun1 stmt pauciora mille: 2 5 5.J 1 ; isti ccntum homines habent centum solidos: 66224 centuria: puer centurionis: 697 1 Cesar: aliquid significatur a non1ine et ipsum fuit Cesar: 2663 2 ; aliquid supponitur locutioni et ipsum fuit Cesar: 2678ff.; de aliquo aliquid dicitur et ipsum fui t Cesar: 267 23; de aliquo homine est venun ipsu1n fuisse Cesarem: 34821ff.; Cesar fuit in tempore quod preteriit: 7271ff.; Cesar fui t in aliquo tempore et illud tempus preteriit: 7 55 2 9; de aliqua ho mine dicitur Cesaretn non esse: 342 2 6; homo non est qui fuit Cesar: 724 11 ff.; de aliquo est falsum Cesarem esse: 347 19; aliquid est et ipsum fuit Cesar: 3266ff.; pluribus temporibus fui t Cesar: 2 8 114 ff.; Cesar aliqua vice fuit homo: 281 21 ff.; Cesar est Cesar ve! ipse fuit Cesar: 252 19; 262 20 ; omnis homo est; ergo Cesar est: 2 s 521 ; Cesar est ve\ fuit homo: 262 19; aliquis homo est mortuus et ipse fuit Cesar: 263'8ff.; aliquid preter Antichristum non est aliud quatn Ccsar: 340 2 7; on1nis homo fui t in tcmporc Cesaris: 6 2 6 2 4; non habcmus rcgern nisi Cesare m: 697 1 7; nichil a nichilo diA'ert; sed Cesar nichil est et Antichristus nichil est: 747 31 ; Cesar laudatur: 4~9; aliquis homo laudatur et ipsc fui t Ccsar: 2663 1 ; aliquod sanun1 fuisse Cesarem: 302; cfr. 303; aliquis homo est ve\ fui t Cesar: 301 ; aliquis homo est Cesar ve! ipsc fui t Ccsar: 344; legens fui t Cesar: 36o; cfr. 331; 371; 46o; 261 2ff.; 2649 ; 264 10 ; 313 37 ; 316"; 3'7 31 ff.; 319 27 ff.; 34312; 34~'2; H629ff.; 3<Jo22; 3<Jo3o; 451 15 ; 563 2 ; 62I 27 ff.; 624"; 725 6 ; 7>7 34 C"ssare: tu non cessas comedcre fernun: 68 (199) chimera, cimera: chimera est opinabilis: 364; 459; 5393 1 ; ~9228; 593 2 off.; 72932; nichil est chimera:
2~ 1 7;
nichil et chimera sunt fratres: 67
( 1 ç2); omnis hotno qui vi det cimeram, vi-
det aliquid: 3 23; homo differt a chimera in hoc quod ipse est rationalis, chimera vero non: 2 3 2 26 ; aliquid est non-chimera: 3 I 3 s; filius chimere est: 33832; nullus homo est hicintus qui sci t cimera: 7 394; Socratcs et hcc vox 'cimera' sunt aliqua: 753 10 ff.; cfr. 223; 22ç; 231; 233; 26o; 330; 24 2 4; J89ff.; 2IJJI; JI4IO; J)1Z2; J5IZ7; 38717;
43 212 Christianus: eadem fidcs est in omnibus Christianis: 2 I 3 ; omnis Christianus est masculus; hec vetula est Christi anus; ergo est rnasculus: >7522 Christus: mnnis Christianus est masculus; hec vetula est Christi a nus; ergo est masculus: 57 ç22 ; Christus pluries fui t homo: 69 3 I8; Christus moriebatur: 69 çJ 1 ; Christus voluit 1nori: 69 ç35; Christus venit puerum centurionis: 697'; cfr. 692 19; 6923 1 ; 6973; 736 23 Ciccro: ve rum est Platone m et Ciccroncm et Socraten1 esse duo: 3 2 2 ro; Ci cero est tantun1 alterum istorum videns: 7 2 5 6 ; queritur utrum Ci cero dicat verum ve\ falsum: 74621; cfr. 476; 21rB; 3o6 1 S; 3382 2 ; 5381; si Sor est si P lato est Chichero est: 6 5 ( 107) cignus: utrum cignus est alhus: 1626; cfr. 1624; cignus est nigrior cigno: 3 ço 28 ; corvus est albior cigno: 309 2 3; 3 çoZ7; cignus et corvus su n t affecti albedine et nigre9IZ; 62çl4 columna, columpna: nulla columpna lapidea fit a Soe~·ate: ç2 16; quedam columna lapidea fìt de lapide: >4 27; aliquid est in hac domo et ipsum est colump· na: 277r9
861
con1bustio: 5 I I 22; cotnedere: ve rum est pane m cane m comeclere: 4 7 7; venun est pancn1 co mede re cane m: 567 1 6 ff.; tu comedis pullos et ansercs: >7 ç33; quicquid en1isti, comedisti: 58o 21 ; nullus cmnedit c.1rnes nisi indie Veneris: 5&516; tu non cessas cumederc ferrum: 68(I99); rex est unus eu rum qui non habent quod comedant: 3 29; in e o quod habcnt pudore m comedendi comedet se a. lt ero: 7 5; Socrates comedi t solus: 3 I 716; Sor non com cdi t: Ho'ff. c.:onunin.1ri : 3 27!8 C0111111llllÌS:
differentie non sunt in subiecto; ergo nec communes nec proprie: I 24 19 compaginare: pedes duorum hominum clavorum conflixione ve! solo artificio compaginentur: 3 36 cotnplucre: terra est compiuta: 36915; 699JS compositio: compositio ipsius domus est bona: 405 10 compositus: nulla simplex propositi o est composita: 36 1 ff.; cfr. 2868; 2889; hoc cotnpositum est album: 306 17 cornptus: 40~28; 44019; 6]65; 7002 concludo: tu scis ne ti bi concludatur: 67 ( 144); ç67z6 conclusi o: argmnentum non est conclusi o: 1 I 9 7; argumentun1 est in argumentatione et nichil aliud ncc conclusi o est argumentum: 12 26; argumentum et conclusio sunt aliquid: 133 6 ; sola assumptio precedi t sola m conclusionem: 3 1937 concordia: tetnporis Augusti mansit concordia discors: 737 7 concutnbo: si mulier peperit, eu m viro concubuit: 1 19 19; H>Z4 concupiscibilitas: verum est animam Petri ()htinerc concupiscibilitatem: 686II confessor: istc confessar melior est virgine secundun1 predicationem: 69,-22
862
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
consonans: hec vox 'c' est consonans ; et eaden1 est sillaba; ergo eadem vox est consonans et sillaba: 3 2830 constructio : Sortes percutit Platone m: hec constructio est transitiva respectu supponentis nominativi cum verbo: ~I 3' construo: si hoc totum non est quod construitur ex his duobus lapidibus, totum illud non est quod construitur ex his duobus et ex tercio: ~7H contingens: 468-4-69; 286 24 ; 287ZI; 29IIS; 291 3I; 294I; 347 28 ; 397 7 ff.; 429IIff.; 43o 8 ff.; 483 8ff.; 587 2ff.; 5911ff.; 6oi3I; contin[Jcnter: 7I (276); 7I (277); 207 27 ; 239zs contingere : 6~ (1o8); 376 6 ; 391 3Iff.; 4-29I8ff.; contingens, vide s.v. continaens continuus: on1ne totun1 continuun1 est unun1 solum: 271 contradicere: argumentum est ad contradictionem faciendam; ergo est ad contradicendum: I 24-ZJ; falsum de arte contradicendum est: I 2 ~zo contradictio: argumentum est ad contradictionem faciendanl: 1 242 3; conveniens est rationis contradictio; conveniens est falsi contradictio: 1 3 1 1 ; conveniens est rationis contradictio; non est igitur conveniens falsi contradictio: 133I3 contradictorius: omnis proposicio vel eius contradictoria est vera; 6 3 (I 8); 486; utraque istarum propositionum est contradictoria alicuius: 29430 convenire: nulla que conveniunt sunt convenientia in disputatione, sed falsum et ratio non conveniunt: 1 3 13 2 ; nulla que non conveniunt convenientia su n t in disputatione: I 3 29 ff. ; cuilibet homini conveni t ha bere unum caput: I 84-7; aliqua in eoquod conveni un t differunt: ~64-9 ff.; cfr. 6 t; (I 12); aliqua inquantum differunt conveniunt: 6t; (1 q); quibuscumque conveni t iste tern1inus 'duo ani malia', convenit iste tenninus 'duo h01ninibus': 762 2 9; conveniens: argurnentmn est conveniens: 1 I 927 ff.; argmnentum est ratio; igitur est conveniens: 1 2o4ff.; argumentun1 est conveniens ad probandum: 1 2 1s; con-
veniens est quod sit argumentum et alia ratio: r 2 2 23; argun1entun1 est affirmatio conveniens iden1 negati o inconveniens: 1 25 1 ; falsum est aliquid esse conveniens et aliud: 1 2 ~3Z; nichil est conveniens quod non si t aliqua ratio et conveniens est omnis ratio: 1 26 2 5; falsun1 negandun1 est in ratione; ergo negandum in convenienti: 1 3ot9; conveniens est rationis contraùictio; conveniens est falsi contradictio: I 3 I I; quod argumentum si t et quod argun1entun1 non sit, hoc est conveniens et inconveniens; alterun1 illorun1 non est conveniens: r 3 2 1 ; nulla que conveni un t sunt convenientia in disputatione sed falsun1 et ratio non conveniunt: I 3 13 2 ; nulla que non conveniunt convenientia sunt in disputatione: I 3 29 ff. ; conveniens est rationis contradictio: I 33 13; solum conveniens est hoc quod ipsum est: I 3 3I 6 conviviolwn: in convivioloquere pau ca: 664-I4 cor: si homo vivi t, nccesse est eun1 cor habere: 4-6I4 coriscus: coriscus est veniens ve! coopertus: t;86 2 cornu: si Socrates habet omnia que non perdidit, igitur ha be t cornua: 1 1 921 ; cfr. 1 2 9 22 ; Diogenes non perdidit cornua: I 6 ~I9; nullo currente crescunt tibi cornua fronte: 67 (I~8); nil est cornu hominis: 30t; cornutus: animai cornutum: 3 I 3; 768 2 9 corporeus: ex quibuslibet duo bus corporeis unum fieri: 336 corpus: quodlibet corpus maius posse esse quam si t: 336; nullum corpus fit a Socrate: ~2I9; Socrates facit unurn corpus: 52 2 7; corpus lunare: I 9 3 I6; quodcumque corpus ha be t homo hic, habebit in futuro: 69 I I corrigia: 2 I 7; corrigie tue sunt negative: 2 I 8 corrun1po: omnis vocalis producitur; ergo nulla corrumpitur: 2 89IZ; nulla corrupta eri t virgo: 427IB; domum corrumpi est malum: ~44' 2 ff. corruptio: corruptio huius hominis est bona: 369 8 ; corruptio huius domus est bona: 4-o~I9; cfr. 44013
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
corvus: 334-; 4-64-; 4-77; 212 8 ; 24-924; 309 21 ; corvus est albior cigno: 309 23ff. 3 50 27; corvus est coloratus albedine existente; 4-77; cignus est albi or corvo: 3 5026
costa: diameter est incommensurabilis coste: 597 1 7; costa est assimetra diametri: 67 5 1 cras: Antichristus nascetur cras: 34-6'8; Socrates cras leget: 4-5 2 ; si Deus providet Socratem lecturum in crastino, necessario Socrates leget cras : 6 834 crastinus: crastina dies dies est futura: 4-77; crastina dies eri t futura dies: 3 2 9 5 ; crastina dies est futurum tempus: 653 15; hodierna dies est prior crastina di e: 310 1 8; crastinus (se. dies): si Deus providet Socratem lecturum in crastino, necessario Socrates leget cras: 6833 Creator: istorum duorum Pater, Filius uterque est Creator: 6889 creatura: homo est dignissima (creatura) creaturarum: 4-55; 4-95; 4-96; 5oo; 547; 588; 4-09 3 ; 4-4-7 4 ; 587 23; 6J213ff.; JIJ 23ff.; 715 22 ; omne aes est creatura: 5 1 2 S; on1ne idolun1 est creatura: 5 1 2 S; hon1o malus non est creatura: 5 1JO; anin1a tantum est rationalis creatura: 1 2 29; omnis homo est creatura Dei: Joo36; aliqua creatura non est homo: 67(157); homo est pura creatura: 69 I 17 creare: quicquid creavi t Deus invite, creavi t invitus: 57 52 6; Deus creavit hominem ad imaginem suan1, Inasculutn et feminan1 creavi t eos: 7 369; Deus creavi t idola: 51 26
credere: si aliquid creditur esse, illud est: 34-4-7; credi t Sortes se decipi et proponatur: Sortes decipitur n isi decipiatur: 66 ( 1 3 1); sapientes dicunt Deum esse in celis; ergo credendum est illis: 4-4-330; Aristotiles dicit hoc ve! ista scientia; ergo ei credendum est: 4-06 11 ; me oportet credere: 4-6 522 ; credis in Deum?: 74-224 crescere: nullo currente crescunt ti bi cornua fronte: 6] (•58) crimen: quicumque crin1inatur, accusat de crimine:
563 6
criminari: 509; quicun1que crimine: 563 6 crispus: 34-9; 53 I 26 ff.
criininatur,
863 accusa t de
crux: duo alii nequam posita sunt cum Iesu in cruce: 3 153 1 cultellus: faber in eo quod est efficiens huius cutelli formam bonus est: 368 28; faber est bonus; ergo cutellus ab eo factus est bonus: 4-4-39; iste non habet ferreum; ergo non habet ferreum cultellum: 54-2 14 cuprun1: 590 6 ; currere: currens fui t id quod currit: 302; curriter a Socrate: 3 52 ; I 9 2 6; a me curritur: 1 53 1 s; si homo qui disputat currit, homo currit: 3 54; omnem hon1inen1 currere si t aliquis homo: 4-86; omnis homo et quidam asinus current: 1 5'4 2 3; si tu curris, tu n1overis: 1 5'93; ornnis hon1o qui currit, movetur: 269 19ff.; id quod currit moveri ve rum est: 34-835; omnis homo currit et ipse movetur: 3076; quicquid currit, n1ovetur: ,59oi3; dun1 tu curris, tu moveris: 4266; aliquid currit ve! n ichi! movetur: 159 10 ; homo non currit et ipse movetur: 34-9 23ff.; dum Socrates currit, P lato movetur: 1594; si Marcus currit et ipse est albus, Tullius movetur et ipse est coloratus: I 6ol3; nec isto homine currente Socrates est asinus nec ilio homine currente Socrates est asinus: 2 893; nullun1 currens est fluvius: 29o7; 294 1 6; iste fluvius est currens: 29 32 ; salurn flun1en currit: 3 I 9 18 ff.; quicquid currit habet pedes: 3 2 820 ; omnis homo preter Socratem currit: 2 9 2 2 5; nullus homo tota die currit: 294-4; omnis filius hominis currit: 299 12 ff.; nullus filius hominis currit: 30 t 13 ff.; nullus homo ve\ asinus currit: 30 t35 ff.; nullus homo et nullus asinus currunt: 30213; totus Socrates currit et ipse movetur: 3o6S; totus Socrates v.el alius homo currit: Jo613ff,; boni equi celeriter currunt: 34-15; bene currit: 368 11 ; 540 1 ; currere; currere velociter; currere tarde: 4-04-8ff.; Sortcs currit, ubi P lato disputa t: 4-8 5 7 ff.; animai rationale mortale currit: 5 Jo 2 4 ff.; crispus musicus Sophronici filius currit: 53 22 ; an1ator sapientie currit: 53 22 9; omnis homo ve l asinus currit: 7 54 26 ; si
864
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
currere (contin.): verum est te currere et te non currere, tu es asinus: 6~ (1o6); aliquis homo currit et tu es asi nus: 7 S"o 12 ; nullo horn i ne currente tu es asinus: ~72 11 ; visum curret: 619J 0 ; al bus curret: 62635 ff.; asinus hominis currit: 6 3 123 ff.; homo qui est asi nus, currit: 6328ff.; Socrates videt omnem hominem currentem, sci ente m nntsican1: 7 17 21 ; nullus homo currit ego scia m: 7 3 830; ne c Socratem currere sequitur ad alterun1 istorum currere: 7~9 16 ff.; omnis homo qui est albus currit: 6 3 (3 1); utroque istorum currente non currit uterque: 64- ( 6o); neutro istorum currente currit alter istorum: 64- (61); aninlal currere si hon1o currit est necessarium: 6 ~ (97); nullo currente crescunt ti bi cornua fronte: 67 ( 1 ~8); tu scis an omnis homo currit; ergo tu scis on1nis hon1o an currit: 66 (136); impossibile est te currere si tu iaces: 6~ (98) currus: similiter se habet rector currus ad currum ut rector navis ad navem: 54-77ff.; cfr. ~4-8off.; 4-8725 cursus: cursus fit: 2684 curvitas: simum est nasus habens curvitatem nasi: H8I6
cutellus :. vide s.v. cultellus cutis: Socrates non est sua cutis: ,çozt cytharedus : vide s. v. citharcdus
debilitas: si fortitudo est virtus, debilitas est vitium: ~~l2Iff.
decem: omnia predicamenta sunt decem predicamenta: 298 20 ; decem preter quinque sunt quinque: 68 (2oo); decem ani malia preter duo sci un t se esse ani malia alba: 68 (2o2); omnia decem preter unum sunt novem: 68 (203); sola decem sunt pauciora undecin1: 319 1 ; decem et octo hon1ines su nt decem et octo asini : 3 3 2 2 decies: H elena peperit dee ies decem filios: 64- (n) decipere: credi t Sortes se decipi et proponatur: Sortes decipitur nisi decipiatur: 66 ( 1 3 1) declinabilis: hoc nomen 'indeclinabile' est declinabile: 29028; 29323
Dedalus: Dedalus non habuit pennas naturaliter insitas ad volandum: ~4-220 deitas: si Deus est, deitas est: 69813 demon: 68~20;
70113
Demosthenes : scientia Demostenis est laudanda: 58 2 1; Socrates non debet vituperare Demostenem: 616; Tullius laudandus est propter eloquentianl sua m; ergo Demostines non est vituperandus propter sua m: 194-17 denarius: iste dat unun1 solun1 denarium: s-816; cfr. 4-63
dens: Ethiops est albus secundum dentem: ~ 393°; S9316ff.
Damnare: 363"; mulier que dampnavit, salvat: 697 10 ; dare: si veneris ad me, dabo ti bi equum: 3 21 ; eu m veneris huc, da bo ti bi equum: 4-3 7; 4-1 9 23; eu m veneris ad me, da bo ti bi ca p ram : 4-36; iste dat unum solum denarium: ~816 David: David dixit hec: 'miserere mei etc.': 74-3 28 debello: rex non potest debellare castrum: +o614ff.; cfr. 4-4-3 24 debere: tu de bes ire per via m istam: 32 r8
depello: depellere morbos utile est mederique vulneribus utile est: ~84 derivatus: hoc nomen 'primitivurn' est derivatum: 29027
desidero: pomum desideratur: 3393 1 ; iste desiderat salutem et illa est: 34-olo; iste desidera t sanitatem et il la est: 3 \"0 2 ; desidero quod Socrates currat: 361 desinere: quod incipit esse desinit non esse: 68 (177); Sortes desini t scire plura quam desini t sci re:
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
desinere (contin.): 67 (172); Sor desini t esse alter istorum: 68 (178); Sor desinit esse similis Platani: 68 ( 1So); 68 ( 18 2); Sortes et P lato desinunt esse tales quales ipsi sunt: 68 (184); Sortes desinit videre omnem hominem: 68 ( t8ç); Sortes desinit scire quicquid scit: 68 (187); Sortes desini t sci re plura qua m Plato: 68 ( 189); P lato desini t sci re plura quam Sortes: 68 ( 190); 68 ( 191); Sortes desini t sci re se nichil desinere scire: 68 (192); omnis homo desini t esse: 68 ( 194); Sortes desini t esse non desinendo esse: 68 ( 1%) ; Sortes incipit esse si est et non fuit; desini t esse si est et non (?) fuit: 68 (196); Sortes desinit esse albissimus hominum: 68 (197); Sortes desinit videre omnem hominem preter Platonem: 68 (198); nullus homo qui desiit esse est animai: 3 81 ; aliquid desii t esse et aliquid non est: H'; quicquid non desiit esse, non incipiet esse: 265 28ff.; aliquis homo qui desii t esse, non est: 268Hff.; aliquid quod desiit esse, non est: 26928ff.; simile illi qui desinit esse non est: 269lSff.; Socrates desii t videre aliquem hominem: 291 10 ; Socrates desii t videre omnem hominem: 292 24; omnis homo desinit videre omnem hominem: 293 10 ; Sor desinit esse non desinendo esse: 57 314 destruere: rex non potest destruere Troianos: 443 24 Deus: adesto (michi) Deus: 152; t83; 79t4; 15131; 1521; t824; 467 28; Deus semper est: 23928; 279 9 ; 308 10 ; 367 22 ; 4041 ; 538 27 ; cfr. 279 8 ; deus pluit in Affrica: 2o9; Deus aliqua vice fuit: 281 28 ; Deus est ubique: 367 20 ; 4o32S; 441 15 ff.; 539 8 ff.; Deus non est: 390 28 ; Deus non est nunc: 442 10; necessario Deus est: 39 213ff. ; necesse est Deum esse: 3 52 ; est ne ve rum Deum esse ne c fuisse nec fare?: 7023; Deus contingenter est modo: 69430; Deus est in celis: 746 25; sapientes dicunt Deum esse in celis: 4433°; tu credis Deum esse in celo: 688 16; Deum aliquando vidi t aliquis: 695 28; Deum nemo vidit umquam: 69 526; quantus est Deus, quantus est Deus nemo scit: 646 23; quidlibet potest Deus: 58 t t9; solus Deus sci t omnia: 76o 19; quicquid scivit Deus scit: 581 28; quicquid creavit Deus invite, creavit invitus: 57 526; Deus est generans: 69 t 13; homo est aliud quam Deus: 692 19; homo est Deus: 691 17;
865
necessarium est hon1inem servire Deo: 39033; credis in Deum?: 742 24; verum est quemlibet vestrum esse asinum et Deum esse non esse verum: 7 49 28 ff. ; omne verum et 'Deum esse' differunt: 63 (25); omne verum et 'Deum esse' sunt duo vera: 63 (26); omne verum et 'Deum esse' ponnnt innumeum: 63 (27); Deus est in quolibet instanti non existents: 63 (35); si aliquid est, ipsum est Deus: 64 (8 t); Deum esse si a non eri t eri t ve rum in a: 6 5 (I oo); Deus vult ne facias malum: 66 ( 143); Deus est asinus: 107; si in amni tempore est Deus, in aliquo: 350; si Deus semper est, modo est: 350; totus Deus : 48 8 ; perfectus Deus: 48 8 ; Deus creavit idola: 51 26 ; si Deus providet Socratem lecturum in crastino, necessario Socrates leget cras: 6833; si homines non reguntur Dei providentia, nec totus mundus regitur Dei providentia: 9133; vide etiam: 329 ;359; 366; 371; 467; 561; 373 3 ; 38428 ; 390 21 ; 390 37 ; 428 20 ; 4294; 68328; 68533ff.; 6879ff.; 68937; 69o 2 ; 69Izt; 69223ff.; 693t4; 69813; 7oo36 diabolus: nulla bonitas est in diabolo: 696 20 diaconus: diacono non licet fornicari: 54732 dialetica: magister docet dialeticam quam discipulus addiscit: 404; tu scis plus de dialetica guam quidam asinus: 3 22'; qui legit dialeticam, legit qualitatem: 5J 29ff.; quicumque sci t grammaticam, est grammaticus; ergo quicumque scit dialeticam, est dialeticus: 24532 dialeticus: sophisticum argumentum tantum est argumentum; ergo dialeticum argumentum non est argumentum: I 3 3 1; quicumque sci t grammaticam, est grammaticus; ergo quicumque scit dialeticam, est dialeticus: 24532; essem bonus dyaleticus: 182 2
diameter: diameter est incommensurabilis coste: 59717; costa est assimetra diametri: 67 5t diametralis: luna interponitur diametraliter: I 6 59 dicere: Sor dici t omne enunciabile in a et in b: 63 (4I); si aliquis dici t te esse asinum dicit verum: 65 (86); si dico te esse asinum, dico verum: 65 (87); Sor dicit id quod est verum, si solus Plato loquitur: 65 (Io4); Sortes dicit
866
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
dicere (conti n.): falsum n isi dica t falsum: 66 ( IJ 2); o m ne animai dici t (ve! legit) id quod ipsum dici t: 30 I; iste dici t quod Socrates legit: 36 I ; a SoCI·ate dicitur aliquid de aliquo: 36 5; de aliquo aliquid dicitur et ipsum fui t Cesar: 267 2'ff.; iste loquitur solum de homine qui dici t: 'hic homo est', 'hec albedo est': 3 I 88; ùe alquo ho mine dicitur Cesare m non esse: 342 26; de aliquo homine ùicitur aliquid: 342 29; de on1ni ho mine dicitur ipsum esse: 343 2ff.; de aliquo dicitur aliquid quod est ipsum non esse: 343 I5 ff.; aliquid dicitur esse et illud nichil est: 3445; verum dicetur a Sorte: 46 2; aliquid dicitur esse: 53 I ; 53 2 ; quod di cis hoc esse, hoc est: 474; si aliquid dicitur esse, ipsum est: 3447; Aristotiles dici t hoc; et inquantmn sapienter hoc est ve rum: 3 70 2 8; cfr. 4o6"; 546 1 5; sapientes dicunt Deum esse in celis: 4433°; Apostolus dici t hoc: 4473 6 ff.; ab omni homine dicitur aliquid de se: 53 I ; a nullo enuntiatum a nullo vere dicitur: 572I4; isti dicunt quid sit Socrates: 535; quid sit Socrates scitur, dicitur ve! enuntiatur ab isto: 56 1 ; qui d si t Socrates scitur, dicitur ve l enuntiatur ab isto: 2 13 22 ; uterque istorum dici t qui d si t Socrates: 2 I I 22 ff.; quicquid auditur ab isto, ab ilio dicitur: s8o 2 5 ff.; nonne bene dicirnus nos 'quia Sarnaritanus es tu etiam den1onen1 habes'?: 70 I I3; hoc dictum 'quod impossibile est dici' dicitur: 7 57 1 ùies: aut dies est aut no x: 344; ve! est dies ve! est no x: 2 53; si est dies, non est no x: 14028; si dies non est, nox est: I 9 J33; octo dies sunt quod ego fui in Paradiso: 33I4ff.; 'esse dies' et 'hic dies': 2 I 9 22 ; aliquid est in hac di e: 277I 6 ; nullus homo tota die currit: 2944; hodierna dies est prior crastina die: 3 t o 18; crastina dies erit futura dies: 3295; 'quelibet hora huius diei est', 'quelibet dies huius septimane est': 345 2 5; dmn sol est supra terram, dies est: 48 5s; hora prima di e i est: 5 36 2 ; dies Veneris ( = Friday): nullus comedit carnes nisi in di e Veneris; ergo qui cornedit carnes, comedit eas in di e Ycneris: 5"6516; dies iudicii: 69428 ; dies est substantia: 59" diffcrentia: differentie non sunt in subiecto: 1 24- 19; ali qua conveniunt in differentiis: 564 1 6; solius Socratis est differentia ad quamlibet rem differente m a Socrate: 76o"
differre: tu es quidlibet ve! a quolibet differs: 6 3 ( 2o); tu es quilibet ve! differs a quolibet: 6 3 (I 9); omne falsum differt ab a si Antichristus est: 65 (84); aliqua inquantum conveniunt ùifferunt: 65 (Ir2);aliqua in eo quod conveniunt differunt: 5649ff.; aliqua inquantum diAenmt conveniunt: 65 (I 13); uterque istonun preter utrumque istorum diA'ert ab isto: 69 (211); omnis homo preter omnem hominem differt ab isto: 69 ( 2 I 2); quicquiù est differens ab ho mine est non-homo: 59 I 27; quodlibet differens ab omni homine est non-horno: 6 r5 19; ab omni hon1ine diA'ert homo: 745I; nichil a nichilo diA'ert: 747 28; possibile est omnem hominem diA'ere ab Antichristo: 7 I ( 2 7 8); homo differt a sua albedine: 464; si aliquid differt ab aliquo, ipsum non est illud: 504; omnis homo differet ab Antichristo: 546; 26I 23ff.; homo differt ab asino in eo quod ipsc est rationalis, asinus vero non: 2J2 2 5ff.; omnis homo est anin1al; ergo nullus homo differt ab omni animali: 2403°; aliquid differt a se: 3 2 323; hoc nomen 'animai' predicatur de differentibus specie in eo quod quid est: 2HI7ff.; omne nonanimai quod est Sor sunt duo, diA'ert a Sorte: 487; 562 2•; d!lferens; omnis homo est et quilibet differens ab ilio est non-homo: 487 digitus: quantoscumque digitos habuisti heri, habes hodie: 58o6; quantoscumque digitos habet Socrates habet P lato: 667 23 dignus: iste dignior ceteris: 2 I 4; iste dignus est suspendio quia perpetravi t furtum: I 645; homo est dignissima (creatura) creaturarum, vide s. v. creatura dilectio: 69624 ùiligere: si mater est, diligit: I I9 1S; cfr. I65I 2 ; 193 11; 545 28; 558•; ego ùiligo me et te: 3 26; omnem hominem diligere filium suum eri t ve l non eri t verum: 360; solun1 anin1al diligit filium suum: 7 so8; Socratem diligere filium suum: 362; solus Socrates diligit filium suum: 3 I 724; isti diligunt se invicem: 309I ff.; habcs te odio nisi me dilexeris: 3 2oi9; Sor et P lato diligunt se: 567 26; quicquid iste diligit, hoc diligit: 68628; verum est hunc esse hominem et non homines; Deus diligit hunc et hunc: 7o1 2I
D
dimidium: duplum dimidii: 31 129; ,-1 932 Diogenes: Diogenes non perdidit cornua: 16,- 19 Dionisius: si Dionisius an1bulat,
Dionisius n1ovetur: 2}2; 389 disciplina: est par navigabili et discipline perceptibili: 61''; animai susceptibile discipline: ,-o833; contrariorum eadem est disciplina: 5"975 ff.; on1nis n1edicina est disciplina sani: 67429; medicina est disciplina sanitalis: 698"
discipulus: magister legit ut discipulus proficiat: 1 >9" disco: elementa sunt priora his que discuntur in geon1etria:
867
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
1 2 oJJ
disgregativus: omne album inquantum album est gregativum visus: ç88"; cfr. 16216
dis-
disputare: album fuit disputaturum: 64 (49): 26 329ff.; si homo qui disputat currit, homo currit: 35"4; uterque istorum disputat cum aliquo et neuter istorun1 est qui non disputat cun1 aliqua: 406; ubi P lato sedet, Socrates i bi disputat: 445; Sortes currit, ubi P lato disputat: 48,-1; ubi P lato disputa t, i bi Socrates sedet: 441; Socrates legit quando P lato disputat: 19 11ff. ; 2 1o8 ff.; utinam bene disputarem: 79"; Socrates prudenter disputat: 2o8 2 ; Socrates legit et disputat: 20931 ff.; Socrates currit et P lato disputa t: 3 8 215 ff.; Sor currit, P lato disputa t: 6oo 21 ; al bus gramaticus est homo disputans: 42 2!8; omnis homo legens disputa t: 29 15; homo currit et ipse disputa t: 4ç8; homo qui currit disputat: 464; 45"o 34 ; 631; 633 16 ; isti disputant ad hoc ut concludant sibi: 5"67 2 6; omnis homo disputat et asinus currit: 61 ,- 2 ; ego disputo, tu disputas: 19 20 disputatio: nulla que conveniunt sunt convenientia in disputatione: 1 3 1JZ; 13 20 ff. disserere: argun1entum est in disserendo:
t
2 1z; 1 2 131 ;
est a1iqua ratio in disserendo et ea disseritur: I 2 122
dissillabus: homo est dissillabum: 5"87; Petrus est vox dissillaba: }618; cfr. ,-o8; 6,-o3
dissimilis: ali qua inquantum sunt similia, sunt dissimilia: 66 (II}) diversus: aliqua inquantum sunt diversa, sunt similia: 6,- (I I 4); quod Socrates currit et P lato disputat sunt diversa: 36 I ; gemelli habent divcrsos cognatos: 226 2 0; solus Sor pascit
diversum a Sorte: 6 3 723 dives: volo esse di ves qua m pau per: Socrates sit sapiens,
tamen
2 ç 3;
quamvis (se.
non est
Socrates) dives: 43 15 ff divinus: similitudo cum supernis di\'inisque substantiis est similitudo queda1n: ~9 1 1 ; aliud qua m Deutn esse divinam essentiam est verum: 68ç3Jff.; divina essentia: 6930; 698 13 divitie: isti su n t habentes Jivitias: 406 docere: magister docet dialeticam quam discipultb addiscit: 404; Socrates docet gramaticam: 33015; quicquid docet Socrates, illud instruit: 65 çi9; f}Uandocurnque iste ducuit istum, iste era t indoctus: 7>63 ff. don1inus: si dominus est, et servus est: 6SI7; isti sunt domini: 3118; ista duo nornina 'don1inus' et 'populus' habent eandem terminationem: 6663; cfr. 113 2 I; 31o 2 J; 31 r29; 386 22 ff.; 43130; 66522; Domi nus: initiun1 sapientie tin1or Dotnini: 738 29 ; Dotnine, quo vadis?: 79 15; adesto mihi Domine: 437; 4I9 21 domus: si domus est, pari es est: ,-6 21 ff.; 8 734 ff.; 9 128; pari es non est; ergo dotnus non est: 3685; 4033ff.; domus aliud tectum, aliud pari es, aliud fundamentum: 44> 16 ; si pari es non est, domus non est: n•5 ff. ; paries est pars domus et tectum et fundamentum; ergo domus est pars domus: ,-8 6 ; si tota domus est alba, et pari es est albus: 88 2 ff.; tegi ab imbribus est bonum; ergo domus est bona eoquod finis domus: 4oç4423 ff.; generatio huius domus est bona: 3695; in aliquo loco est Socrates et ipse est hec ùon1us: 2 8o 2 5; iste hon1o existens in aliqua domo est al bus et ille homo existens in ali qua domo est albuss: 2 8 518; aliquid est in ha c domo et ipsum est albedo: 2 779 ff.; aliqua animalia sunt in hac domo: 7 >,- 16 ;
868
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
domus (conti n.) : solus homo est in hac domo: 76 526; aliquid est hec domus et ipsum videtur ab isto: 27630; nulla domus fa ci t hominem: 4-2 75 ff.; domus fit: 26729; domus valet centum marcas: 536 12 ; vado domum, vadis domum, vadit domum: 2 75 13ff.; iste vadi t in aliquam domum: 293 18; de domo, a dom: I73 dormio: homines dormiunt in nocte: 34-I1o; nullus homo semper non dormit: 74-5 21 dubius: dubium: 'ratio rei dubie faciens fidem' est
diffinitio argumenti tantum: I 2215; cfr. I 299; quod nulli est dubium, omnibus est certum: 70 (26o) ducere: utrum proprium est aeris spirando duci: I628; ducendane sit uxor: I813 ductor: in regendis navibus ductor est eligendus, non sorte sed arte: I 2o8 dulcis: putasne ista sunt dulcia ve! amara?: 6o I 8 duo: duo et tria sunt ali qua: 2 7 I ; 334-; omne nonanima! quod et Sor sunt duo, differt a Sorte: 4-87; duo et duo sunt quatuor: I 74- 12 ; sola tria sunt plura solis duobus: 24-56; sola duo sunt pauciora solis tribus: 3 I 936; duo sunt plura quibuslibet existentibus: 3 29 12 ; sola duo pauciora sunt solis tribus: 57 33; duo et tria sunt quinque: 24-734; 25I3o; 296 16 ; 57I33; omnia tria sunt duo ve! tria: 295 16 ff.; verum est aliqua esse duo et ipsa esse tria: 7 53 7; Sortes et duo sunt tres : 70 (24-3); verum est Marcum esse Marcum et Platonem esse duo: 7 58ll; omnis homo et omnis asinus sunt duo: 74-7 14; isti duo vident plura illis quatuor: 656 12 ; isti duo vident plura illis: 3 303°; verum est Platonem et Ciceronem et Socratem esse duo: 33 210; sicut se ha bent duo ad quatuor, si c tria ad se x: oj.o624; quatuor sunt; ergo duo sunt : 4-4-213 ff.; Sor et P lato sunt duo; ergo Sor est duo et P lato est duo: 5723 duodecim: omnes Aposto li sunt duodecim : 4-8 7 ; 5 I 2; 29820; s6o24 duplex: iste similiter est duplex sicut episcopus: 54-7 18 duplum: sicut se ha ben t duo ad quatuor si c tria ad sex;
sed sic se habent duo ad quatuor quod reducuntur in duplum, hocest sunt sub duplo: oj.o624; cfr. 3I I29; 51932; 54-924; hoc est duplum secundum longitudinem: 6ooj.7 durus: album aliud durum, aliud molle, aliud liquidum: 4-4-521 dux: 6o79 dyaletica: vide s. v. dia/etica dyaleticus: vide s. v. dialeticus
Eccecare: 64-918 eccecatio: cuicumque inest eccecatio visus eccecatur
visu: 64-9 18 ecclesia: Socrates iacet, Socrates vadit ad ecclesiam: 25213 eclipsis: sol patitur eclipsin: I I9"; I659; I93 16 Ecuba: vide s. v. H ecuba edificator: edificator istius domus est bonus: oj.Ooj. 18ff, efficio: faber in eo quod est efficiens huius cutelli formam bonus est: 368 28 eger: vide s.v.v. animai, sanus ego: ego sum ego: I8oj.17; a me curritur: I53 15 egrotare: vinum non est bonum egrotanti: 594-2 elementum: elementa sunt priora his que discuntur in geometria: 1 2o33; hec vox 4a' est individuum huius speciei 'homo' et eadem est elementum; ergo eadem vox est individuum et elementum: 328 26 ; nullum individuum uno tempore et eodem est totum in pluribus; ergo nullum elementum, quia individuum totum est elementi: 52 6 Elena: vide s. v. H elena elenchus, elencus: in elenco aliud est argumentum quam argumentatio : I 3215
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
elicio: iste elicit ab auro quod non potest ab ipso haberi: n 530 eligere: in regendis navibus ductor est eligendus non sortesedarte: 12o8 ; cfr. 163 27 ; 1948 ; 370 1; 434 15 ; 487 25 ; 547 8 ; 548 9 ff.; omne bonum ve! non-bonum est eligendum: 62 (13); fortitudo est eligenda: H 121 ; pauci electi: 6975 eloquentia: Tullius laudandus est propter eloquentiam suam: 19417 emere: quicquid emisti, comedisti: 58o 21 ; quod tibi donavi, perfide, litus emi: 7401 emire: emio, en1is: 740 11 Eneis: Eneida: 518 ensis: euandriu5 ensis est acutus: 368; iste non habet ferrum ; ergo non habet ensem : 4042 8 ff. enunciabilis: vide s. v. enuntiabili> enunciare: vide s.v. enuntiare enuntiabilis: enuntiabile: Sor dici t omne enunciabile in a et in b: 63 (41); ad quodlibet enuntiabile sequitur ipsum esse verum nec aliqua talis sed tua ( ?) : 6 5 ( 109); aliquid est enuntiabile et ipsum non est: 268 15; aliquod enuntiabile ve! aliud enuntiabile est: 2 71 20; omne enuntiabile est ve rum ve! fai su m: 2 8624; o m ne enuntiabile est verum: 729 1 9; quotlibet enuntiabilia sunt vera: 30635 ff.; omne enuntiabile preter ve rum est falsum: 59 126; aliud enuntiabile quam Deum esse divinam essentiam est ve rum : 6 8 53 6 enuntiare: a nullo enuntiatum a nullo vere dicitur: 67 (168); 572 14; quid sit Socrates scitur, dicitur ve! enuntiatur ab isto: 56 I ; 2 I 322 ; quis homo sit albus enunciatur: 21 r9 episcopus: episcopus venit: 395; 544; 592; 27424 ff.; quicumque sunt episcopi, sunt homines: 47 5; cfr. 509; 562 12 ; 568 2 8; in terra tua episcopi sunt asini: 7486ff.; iste est episcopus nullius urbis: 2o 2o; quod est verum de te, est verum de episcopo et quod est verum de episcopo, est verum de te; de episcopo est verum ipsum esse episcopum: 343 17; iste similiter
p
869
est duplex sicut episcopus; sed non est duplex: 547 18 equalis: parvum et magnum sunt equalia magno et parvo: 334; Socrates est equalis sue anime: 3 1 121ff.; quicquid est maius aliquo est tantumdem illi et adhuc amplius; ergo quicquid est maius est tantumdem et quod est maius est amplius; et ita quod est maius est equale et inequale: 571JS; cfr. 310 23; 310 29; 31210 equito: equitare inquantum usus est equi bonum est: 369 11 ; cfr. 4o5ZJ; 440 16 ; 545 10 ; equitans potest equitare : 39 I 9 ff. equivocus: aliqua inquantum sunt equivoca sunt univoca: 65 (r 11); 56421 equus: quidam equi sunt episcopi: 475; in regendis equis ductor est eligendus non sorte sed arte: 1208; boni equi celeriter currunt: 341 5 ; cfr. 540 1; 5954 equitare inquantum usus est equi bonum est: 3 69 11 ; cfr. 40 5 23 ; 44o 16; 545 10 ; bipes est proprium homini; ergo quadrupes est proprium equo: 406 21 ; 44410; 546 26ff.; uterque istorum habet equum: 295 1 ; quantoscumque equos habuisti heri, habes hodie: 58o 1o; equus est fortior asino: 6q 2ff.; Socrates est animai rationale ve! irrationale quod est equus: 7>3 20 ; iste vendidit equum Socratis: 7HJS; aliquis equus fui t Priami et Tullii: 335; cum veneris huc, dabo tibi equum: 437; 419 2'; iste promittit equum et ille est: 5 33 ; 340 11 ; 61 121 ; omnis Un t rationalia v cl irrational ia: 2 8615; omnia rationalia sunt pauciora animalibus; omnia irratiot1.11i.1 su n t pauciora animalibus: 286 1 7; on1ne animai preter hominem est irrationale: 5"91 24; suntne ista animali.1 rationali.1 vel irrationalia?: 6o r9; h01no irrationalis currit: 6 3 28; 01nne animai rationale ve! irrationalc est hon1o: 66o9; Socrates est anima l rationale ve l irrationale quod est equus: 7 5 32 0; o m ne irrationalc potest esse sine rationalitate, non omne rationale sin e irrationalitate: 5"6 2 ÌITCI11UIH'l-,1tUS:
nullmn bonum ÌlTcnnmeratwn: 684JO omnis iste est: 299 2 ; omnis iste \'el ili e: Joo 13; nullus iste ,.e] ille: 301J 1 luòcus: 692 27 ; Iuòei ocdderunt Christum: 6973 iudicium: dies iudicii in breve te m pus eri t: 694 28 luppiter: luppiter tona t: 480; cfr. 3 2 1 ; luppiter fulminat: 48o iusiurandum: 151 1 ; iste presta t il li iusiurandum: 68934 iusticia: Yide s.v. iustitia iu:-,titia: iusticia est similitudo quedan1: 5"9 12 ; iusticia est relatio: 59lJ; ali qua anima \·el eius iustitia est: 272 12 ff.; 'iustitia': 'iustus, iustum, iuste': 408 2 ; iustun1 est bonum;
880
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
i ustitia (contin.): ergo iustitia est bona; 43 833; cfr. 445 7 ; 70 I 3off.; beatitudo est bona; ergo iustitia est bona: 543 2 8; virtus est utilis; iustitia est virtus: 541 2 ; iustitia est virtus: 5539; si istud est iustitia, istud est virtus: 69924; iustitia Dei: 687 1' iustus: omnis homo est iustus: IJ6''ff.; 473 2 'ff.; 474'' ff.; fere omnis homo est iustus: 3 23; homo est iustus: 466; 698 18 ff.; omnis homo fuit in aureo tempore iustus: 62614; Deus est iustus: 561 ; Callias iustus est: 2 73° ff.; quod iustum est, bonum est: 445' ff.; bonum est iustum: 4075; iustum est bonum: 43833; iustitia est virtus ;ergo iustum est virtuosun1: sn9; quoscumque viros iustum est pendere, iustum est penam pati; sed istos viros iustmn est pendere; ergo iustum est eos pati penam: 576 2 ' ; si quod iustum est bonum est, et quod iuste fit bene fit: 5 n l5; iustum, iuste: 4o8 1ff.; qui iuste regit bene regit: 371 3
Katelina, Kathelina: vide s. v. Catilina
Laborare: Cesar non laborat: 3 3 1 ; omnis homo, omni h ora ....• la bora : 48 7 ; laborans sanahatur: so9; s63 12 laicus: aliquis laicus genuit istum: 764'' lana: pannus est de lana: 298 lapideus: columpna lapidea: 52 16; quedam columna lapidea fit de lapide: 5427 lapillus: si domus est, lapillus est: s6'' ff.; si hic lapillus non est, domus non est: 57 28 : lapis: lapis quasi ledens pedem: n 2 18; lapis, petra, saxum: I 98; totus lapis est substantia: 1542 9; si Socrates est homo, est animai ve l lapis: 35 3; aliquid non est lapis, qui est margarita: 745H; si est homo vel asinus, est animai ve! lapis: 354; quicquid est, est non-homo vel non-lapis: 3 I4'5; quod Socrates currit non est lapis: 36 I; nullus lapis fit a Socrate: 47zo; p'6; quidam lapis fit de lapide: 542 9; quedam Columna lapidea fit de lapide: H 2 ' ;
si hoc totum non est quod construitur ex his duobus lapidibus, totum illud non est quod construitur ex his duobus et ex tercio: 5734; isti fecerunt lapidem, demonstratis duobus quorum unus fecit lapidem: 64 (n); nullus murus est in lapide: 4763°ff.; lapis est in muro: 454; iste lapis non habet nisi unum oculum: 338ff.; isti singuli ferunt lapidem: 4693 6 ; omne risi bile est lapis: 36431; uterque istorum fert lapidem: 2 5 52 ' ; iste ferens lapidem est albus et ille ferens lapidem est al bus: 2 8 s24; si tu scis te esse lapidem, tu non scis te esse lapidem: 6 s (9o) latitudo: 6o4 7 latrabilis: canis est aliud !atrabile a marino: 2 7 117; !atrabile est alius canis a marino: 3 I 629; solum !atrabile est canis: 3 I 9 15; !atrabile animai; vide etiam s. v. canis latratus: latratus canum: 42 2; 13416 latro: quidam homines de terra tua stmt latrones: 293 17 laudalibis: aliquid est laudabile: 530; homo est laudabilis: 7305 laudare: laudo hominem: 623'; Socrates laudat hominem: 7 30 2 ; homo laudat hominem: 61 I8; laudatur: 372'; homo laudatur: 6I935; omnis homo laudatur a se: 267'6; aliquis homo laudatur et ipse fuit Cesar: 26631; Cesar laudatur: 459; Socrates laudat Tullium: 61 5; Tullius laudandus est propter eloquentiam suam: 1941 7; scientia Demostenis est laudanda: 5 821 lectio: omnis lectio est actio: 328"; cfr. I84z6; plures lectiones leguntur ab isto: 278 16 legere: legit est actio: 242 ; homo legit et id est activi generis: 72 I 2 7; legere est verbum: 44624; cfr. 4I9 2 4; legere est agere: 2I27; IniJ; I842 5; plures lectiones leguntur ab isto: 278 16 ; lege librum: I82'; iste legit librum poete: 299; legitne magister: 452; magister est nomen et ipse legit: 3506; qui legit dialeticam, legit qualitatem: n 2 9ff.; magister legit ut discipulus proficiat: 1 59 11 ; liber est lectus: 4 n ; studeo legendo: 37 ; quicumque legit, est homo: 476; homo
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
legere (contin.): legens: I 7 12 ; legens bene currit: 6473°; quicquid legit est legens: 6 5 I I8; legens, legit: 66 52J; cfr. 4 I 833; utinam legerem: 452; ISI 4 ; I9'; ego volo legere: I96; volo aliqucmlegere: 6523; ego lego quando volo: 25530; cum legero proficiam: 452; cum legam, proficis: 6p 26; Plato legit :36o3I ff.; Priscianus legit: 42o3; Socrates legit: 799; 79 32ff.; g 0 I6; II 32s; cfr. I 35 2s; I 548; 1 g 7 3; si Socrates legit, Socrates proficit: 84'; Socrates bene legit: 2o8I; quidam homo non bene legit: 2 39 26 ; Socrates non-legit Virgilium: 3 I 2I9; cfr. 464JI; de Socrate est possibile ipsum legere: 347 27 ff.; Socrates et legit et disputa t: I 59 2 0; 2o93I ff.; Socrates legit et P lato disputat: 34I ; Socrates legit, quando Plato disputat: I9IIff.; 2Io8ff.; Socrates heri legebat quando Plato dormiebat; 3 2 I ; Socrates cras leget: 45 2 ; possibile est Socratem legere: 14oi9; si Deus providet Socratem lecturum, necessario Socrates leget cras: 6833; quotiem Socrates loquitur, Socrates legit: 42 2off.; nichil quod fuit in preterito, erit in futuro, sed preterium est Socratem heri legisse: 443°; Socrates nescit legere : 3 2 7 ; inpossibile est Socratem legere : 21Ioff.; quicquid scripsisti heri, legis hodie: 58oi8; omnis homo Jegens disputat: 29I 5 ; aliquis homo est lecturus et ipse erit Antichristus: 263ISff.; si aliquis homo preter Socratem legit, aliquis homo legit; ergo si nullus homo legit, nullus homo preter Socratem legit: 2 56 12 ; nullus homo legit Parisius nisi ipse est asinus: 66 (I 29); 87; si quod nichil est legit, tu es asi nus: 88 leo: animalium aliud leo, aliud bos: 445I 5 ; omne non-animai est non-leo: 247 2 ; 247 22 ; omnis homo currit, on1nis leo currit, omnis asinus currit; ergo omne anin1al currit: 6742 4; album aliud homo, aliud leo, aliud capra: 445 20 ; leo currit: 3 2 3; si tu es homo et asinus, tu es leo et capra: 64 (82); Leo (nomen proprium): Leo est animai: 24I8 leopardus: 326; aliquod animai est leopardus: 334 Levi: ex tribu Levi duodecim milia signa ti: 7 36 26 li ber: lege librum: 18 2 I; tu legis aliquem librum de dialetica: 5335; li ber est lectus: 453; isti libri sunt magistri: 25529; 29230; quicumque
881
est li ber Aristotilis, possidetur ab Aristotile: 5679; huic libro inest lectio; ergo huic libro inest actio: 328" lignum: si omnis homo est animai, nullum lignum est homo: 9 512 ; si nullum rationale et irrationale est lignum, nullum lignum est animai: 9112; omne lignum est homo: 388; omnis (se. homo) est lignum album: 351; nullus homo est lignum non album: 351; negatum esse lignum est ve rum: 67 (I 70) lilium: 19 5 ; aliqua rosa non potest esse lilium : 3 04 linea: 5'58; p84; 5'9'' Linus: Linus est parvi meriti respectu Petri: 69436 lippus: dexter oculus Platonis est lippus: 368 liquidus: album aliud durum, aliud molle, aliud liquidum: 445 21 litus: litus aratur; (ergo terra sulcatur): 56730; cfr. 477; 330 27 ; 656 28 ; 740 7 locus: 518S; 5I9I 6 ; 69I 26; civitas ista quidam locus est; in hoc loco iacet abbas clarevallensis; in hoc eodum loco iacent oves sive meretrices: 44"; omnis locus et alius locus sunt: 3oo 24; aliquis locus ve! alius locus sunt: 271 1 9; aliquis locus ve! alius locus est mundus: 2 7 I 26; aliquis locus est et ipse est mundus: 27919ff.; omnis locus ve! alius locus est: 27I34ff.; Socrates et Plato sunt in hoc loco et in alio: 334; solus Socrates sede t in hoc lo co : 44" ff. ; Socrates est in aliquo loco et ipse est hec regio: 3 793 2 ; in hoc lo co est Socrates: 2 So6 ff.; est locus in carcere quod locus appellatur: 7 3624 locutio: aliquid supponitur locutioni et ipsum fuit Cesar: 543; 267 8ff.; omnis homo supponitur a se locutioni: 267"; peccatum locutionis: 70027
Lodowicus: Lodowicum esse Parisius: 2 So; 3 2 6 logicus: logicus inquantum clericus differt a philosopho: 66 (II7) longitudo: hoc est duplum secundum longitudinem: 6o4?
882
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
loqui: possibile est te tacere si tu loqueris: 6 5 (99); Sor dicit id quod est verum, si solus l'lato loquitur: 65 (Io4); de omni hominc loquitur iste: 302; Socrates loquitur quanùocumque P lato disputa t: 340; de homine loquitur Socrates: 368; de Socrate loquitur l'lato: 364; loquitur de aliquo: 384; si loquitur de homine, non loquitur dc asino: 387; quociens Socrates legit, Socrates loquitur: 42 2 off.; de aliquo loquitur iste et ipsum erit Antichristus: 26712; de aliquibus ve! de eorum altero loquitur iste: 2721ofT.; loquitur de rege: 2 7 5 1 ; iste loquitur solum de ho mine qui ùicit: 'h i c homo est', 'bee albedo est': 3 I ss; iste loquitur de solo ho mine: 3 I 97 ff'.; in convivioloquere pau ca; ergo ùun1 t n comedis loqnere pauca: 664 14; de nullo asino Socrates loquitur: 764 1 6; res de qua ego non loquor est aliquid: 76733 lucere: sol lncens su per terra m: 599 lun1cn: lumen de lumine: 687 13 luna: si luna obstet soli, sol patitnr eclipsin: I I 9I7; luna interponitur diametraliter: I659; cfr. 37 3 3 lunaris: sol patitur eclipsim; ergo oppositum est ci corpus lunare: I 9 3 16 lupus: vidi agnun1 comedere Iupmn; ergo vidi quod agnus comedit lupum: 567 17
legit: 350 6 ; magistcr est appellativum qui est Parisius: 2 14 n1agnus: n1agnus doctor: 247; isti duo n1ontcs sunt nndtwn Inagni et isti nani sunt eque magni: 34-3; quedam sciencia est magna: 5 5H; bonwn est gencrari Sorte m 1naiorem: 544 29; cehun octies esse maius terra: 47 3; solen1 esse octies maioren1 terra: 5585; quicquid est Inaius aliquo est tantmnden1 illi et adhuc amplius; ergo quicquid est tantumdem et quod est Inaius est an1plius; et ita quod est maius est equale et ineguale: 57'"; quanto aliquid maius est, tanto mi nus ridetm·: 66 (I I 8) malum (appie): quicquid est malum, non e~t bonutn; sed hoc pomum est malum: 576H; cfr. 684 2 4 malus: hon1o 1nalus non est creatura: 5130; tu es bonus et malussi tu es malus: 65 (1o5); corruptio huius domus est bona; ergo dotnus est Inala: 405 19; corruptio huius hominis est bona; ergo ipse Jnalus: 3698; corruptio huius est bona; e1·go ipsun1 est tnalum: 4-40 1 3; eùifìcator istius domus est malus: 4-042 3; honunl est iustum; ergo malum est iniustwn: 4075; gene rari fu re m malum est: 544z6[f.; quicquid est Inalum, non est bonum: 57634; Deus Yult ne facias malum: 66 (I 43); tnale: 78 2 0; 14-014 Inancipium: quoddam mancipium est bonum: 1 5 g6 Inansuetus: utnun hon1o est animai mansuetmn natura: 162 11
Mactare: bonum est ma eta re patrent: 67 3 12 ; cfr. 594I 1 ; 6] IJI
madidus: terra est tnadida: 699H; terra est compl~rta; ergo est madida: 369 1 5 Inagister: sicut se habet magister in scolis, sic se habct rector in n.n·i; sed magister eligendus est arte et non sorte: 434 15 ; cfr. 444 1 ; 5489ff.; magister docet dialcticam quam discipulus addiscit: 404; magister legit ut discipulus proficiat: 159 11 ; isti libri sunt magistri: 2ç 5 2 9; 29230; hoc nmnen '1nagister' etc.: 4o6; cfr. 495; 587; cfr. 484; 6o7 9 ; nominativo 'hic magister': 7 3913; declinatur: 'h ic n1agister' : I 50; magister est nomen et ipse
111anus: n1anus n1ca est dausa: 378; brachiun1 non est Inanus Sucratis: so 22 ; manus hoininis est hon1o: 579; homo est in stipo; ergo n1anus hominis est ibidem: 57 18; albedo est in n1anu tua: 2 5 520 ; aliquid est in n1anu tua et ipsum est albedo: 277 11 ; in hoc loco est 1nanus Socratis: 2 8o8; utraque Inanus Socratis est: 303 12 ; ambe Inanus Socratis sunt: 305 10 ; iste percutit una sola manu: 58 r9 n1arca: hec est Inarca: 39 5; 2 7 529; ha beo Inarca m: 276 1 ; donnts valet centurn marcas: .5"36 12 ; ego vellem habere centmn Inarcas: 269; 3 20; iste vellct esse Ron1e cum centun1 marcis: 671 20 ; 6731; posito aliquem habere tot nun1n1os argenteos quot ad n1arca1n sufficiunt: 336
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
883
Marcus: Marcus est id quod est Tullius: r 59 2 ' ; r6o 1 ; talis homo est Marcus, qualis Tullius: 15935; Marcus est idem Tu !l io: 315 10 ; utrum Marcus est homo, si Tullius est risibile: r6r'8; Marcus procuratur a Tullio: 29017; quantuscumquc crat Marcus, et Tullius: 307.:! 2 ; homo est Marcus; et Pbto est homo; ergo P lato est Tullius: 6693 2 ; uterque istonun ve! Marcus est Tullius: 7453; Socrates et l'lato interfecerunt Marcum et Tullium: 7 >+"; si venun est Marcmn esse hon1inem, Tulliun1 esse h01ninen1 est verum; 3 52; verum est Marcunt esse lvlarcmn et Platone1n esse Juo: 7 58"; Tullius currit; ergo Marcus currit: 674 12 ; Marcus currit; Tullius non currit: 672 2 s; cfr. 37os; 597 1 ; si Marcus non currit, Tullius currit ve! non currit: 346; Marcus est albus: 358; si Marcus currit et ipse est al bus, Tullius rnovetur et ipse est color.1tus: r6o 13 mare: 01nnis h01no timet in mari: 3418; quilibet hon1o ti1net in n1ari: 45oZ-I- prora est in tnari: 448 1 ; iste est citra tnare: 67 32 0 Inargarita: 3 54; 50818; 50837; 656 1 ; aliquid non est lapis, qui est rnargarita: 745H; Socrates est Inargarita: 389; omnis honto non est n1argarita: 485; homo ve! margarita est lapis:
1nater: si mater est, diligit: !!915; cfr. 165 12; 545 28 ; 5584; 74435; Mater Christi: 69o3 1 1nederi: depellere morbos utile est mederique vulneribus utile est: 58 5 Jnedicina: JneJicina est scientia sani et egri: 597 14; omnis n1cdicina est disciplina sani: 67429; medicina est disciplina sanitatis: 69831; hec n1edicina est sana hoxnini infirmo: 593 2 9 ntedicus: hominem esse medi eu m: 3 89 2 ; 433'3; 51 r4; cfr. 226 Inedictas: medietatis huius panis sunt duo panes: 2785; iste due medietates sunt equales suo toti: 6788 rnedius: homo aut est albus aut est niger aut est medio colore coloratus: 445 18 Jnel: 69921
'5920 tnarinus: }atrabile est alius canis a marino: 3 I 6 2 9; canis est aliud !atrabile a marino: 271 17; solum marinmn est canis 3 I 9 16 ; Yide etian1 s.,.. canis Martinus: Martinus est homo; ergo Martinus est iustus: 6836; vado ad domum Martini: 275 19;
tnereri: tnereri vitan1 eterna In: 68721 meretricari: tneretricari 1nalun1 est: 545 10 rneretrix: 1neretricari malum est; ergo n1eretrix mala est: 545 10 ; in hoc (eodem loco) iacent oves si ve meretrices: 44 1 8; hcc est casta tneretrix: 26 594 metallum: aurum est preciosissimum metallum: 495
putasne Michael et Martinus sunt angeli?: 7026
Inartir: vide s. v.: marlj'r martyr: Mons Martyrum: 447; isti duo martires sunt pares istis confessoribus et impares istis apostolis: 69 _ç18 Inasca: posito aliquam n1ascan1 cereatn nunc prin1o ex òuabus esse compacta1n: 3 36 tnasculus: 01nnis civis est tnasculus ve l fe1nina: 2 87 29; non on1nis civis est tnasculus: 2949; omnis Christianus est masculus: 57 522
n1ensa: in Inensa: 6905 tnensis: dies est; ergo mensis est: 5363 ntentiri: tu scis an de menti ente si t falsum Sortem esse asinum: 66 (137); 59o3 2 ff.
BH:''US:
metml est n1eum: 18420 Micalus: omnis Micalus Inusicus: 486 Michael: Michael est spiritus: 69236; putasne Michael et Martinus sunt angeli?: 7026 tniles: rex non potest expugnare hoc cast rum; ergo nec mi les: 369 19; cfr. 40614 ff.; 443 24 ; 443 27 ; 547 30 ff.; rniles potest concludere: 36923; on1nis homo est n1iles; omnis hon1o est bonus: 387
884
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
mille: centum sunt pauciora mille: 2 5 5JI Ininor: vide s. v.: panus Inisereri: n1iserere n1ei, Dcus, quoniam infinnus sun1: 743 13
n1ors: 51 1 2 2; 59 831 ; n1ors et vita su n t contraria: 5994; in nullo ho mine est mors: 24837 ff.; iste cras eri t dignus morte: 696 6 tnortalis: hon1o: anima l rationale mortale: t 7 14; 59 2ff.; 62 4 ; I8s 13 ; 36S 25 ff.; 40I 25 ; 439 6 ff.;
rnissa: sacerdos canta t n1issan1: 341 19 ff.
so831; 509 7; 5305 ff.; 5 36 17 ff.; 6ooiJ; utrum animai rationale mortale si t diffinitio hominis: 162 14; anitnal rationalc mortale currit: 4761 2 ; 597 2 ; substantia rationalis mortalis: 53 I 14 ff.; si Sor de necessitate est mortalis, Sor de necessitate non est mortalis: 65 (89) n1ortiferus: 68439 tnortuus: nullum mortuum est homo 3525 ff.; 2 35 22 ; 2365ff.; 25o'6ff.; 2559; 255 4 • ; nullus homo est mortuus: 23633; 289 11 ; nichil quod sit rnortumn est hon1o: 2 39 1 4; Oinnis hon10 est vivcns; ergo nullus h01no est mortuus: 2453; otnni::; homo est vivus; quicumque est vivus, non est mortuus: 34428; nullum vivens est mortuum; ornnis horno est vivens: 246 1 5; nullmn vivens est mortumn; nullus homo est res rnortua: 24-76; quidam homo est mortuus; ergo quidam homo est res mortua: 242 18ff.; cfr. 2 5621 ; 2 5628; aliquis homo mortuus est: 34426 ; iste est homo mortuus: 592 27 ; 59424 ; iste tnortuus hOJno est: 477; horno tnortuus est futurus: 264-II; viva sunt tnortua: 263H; aliquis homo est mortuus et ipse fui t Cesar: 26 3 I8 ff.; iste est sitnilis avo qui tnortuus est: 31 o 2 5; si fuisses hic, frater 1neus non fuisset rnortuus: 39 8
modius: si hoc vas est capax unius 1nodii, tum et illud est capax unius modii: 9 39; modi o vini ad denarium, ve i !li qui non habet: 25
modo (adv .) : Antichristus est modo nasciturus: 34614 modus: quidam homo non bene legit; ergo qui da m homo non modo bono legit: 2 39 2 6; a potest esse alterius modi quam b: 573 26ff. mollis: album aliud durum, aliud molle, aliud liquidum: 44520 n1omentun1: unun1 solum nlOillentum est ve l fui t: 301 ; aliquod momentum est et ipsum non est b: 343; semper aliquod n1omentum eri t: 390; aliquod momentum se m per fui t: 308 18 ff. rnonachus: 586 19; monachus (est) albus: 26I; 364; 766J 2 ; iste monachus est pallidus: 7ooS n1onocubitus: quantumcumque est aliquid si est bicubitum, tantum est aliquid si est monocubitum: 66 (I27) 1110115:
isti duo rnontes sunt n1tiltmn Inagni et isti nani sunt eque magni: 343; iste mons est parvus: 463; Jllons Jllm!)'rum: plus est de Monte Martyrum ad Parisius quam ccon-
verso: 447 morbus: depellere morbos utile est mederique vulneribus utile est: 584 rnori: necesse est ho1ninem n1ori: 3 9oJ 2 ; otnne mortale morietur: 68436; iste vult bene n1ori: 69 S"s; 01nnis hon1o 1norietur quando
unus solus homo n1orictur: 745 11 ; aliquis hon1o n1oriebatur: 3442 7; omnem hominen1 mori est in possibile: 64 (47); omnis homo Inoritur quando unus solus homo tnoritur: 6 3 (46); hec est Yera: uterque istorum morietur: 64 (58)
Mosella: 476; Mosella currit: 45 I tnovere: proprimn est anitnalis 1novere: 407 1 5; quicquid currit movetur: 472; 59oiJ; cfr. 362; id quod currit rnoveri ve rum est: 34835; ornnis hon1o qui currit, 1novetur: 269 19ff.; omnis hon1o currit et ipse movetur: 307 6 ; homo non currit et ipse movetur: 349 23 ff.; homo qui currit non movetur: 633 24ff.; si tu curris, tu moveris: 1 593; dun1 tu curris, tu rnoveris: 4266; dmn Socrates currit, P lato movetur: 1 594; totus Socrates currit et ipse lllOvetur: 3o6S; Socrates currit; ergo movetur: 367 27ff.; 4885; verum est Socratem currere et ipse movetur: 3508 ff.; si Sortcrn currere est vermn, Sortem n1overi est verurn: 5 51 14; si Socrates currit, Socrates moveri potest: 3 8 219; si Marcus currit et
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
movere (contin.): ipse est albus, Tullius movetur et ipse est coloratus: r6o 13; aliquid currit ,-cl nichil movetur: l 59 10; aliquoJ anitnal vivi t quod ncc vivi t nec rnovctur: 24-os mulier: 475; 651 8 ; formose mulicres frequenter amantur: 341 6 ; si tnulier peperit, eu m viro concubuit: 1 19 19; Socrates est alius hmno ab
ha c mulicrc: 2 7 r 1 5; Socrates et alius civis ab hac muliere: 3 r6' 0 ; hec mulier est alba: 255 2 S; 5628; 76o3; istc nudieres eque sunt albe: 7493 2 ; mulier al bus currit: 646 1 multiplus: si triplum est multiplum, et subtriplum est submultiplum: 551 2 4 rnultus:
sicut se habet scire ad intclligere, ita se habet sci re multa ad intelligcre multa: 5483 1 ; quecumque sunt alba, sunt plura: 475; 562 8 ; 6 51?; quccunH]UC sunt res, su n t plures: 476;
suntne plura vera ve! falsa ?: 192''; sola tria sunt phn·a solis duo bus: 2456; duo sunt plura quibuslibet existentibus: 329 12 ; septem su n t plura pluribus sex: 3 29 18; isti duo vidcnt plura illis: 3 J03°; quicquid predicatur dc pluribus, continet plura sub se: 67233; singuli homincs sunt plura: 30420 ff.; hec res videtur a plurihus: 29o 26 ; plures lectiones lcguntur ah isto: 278 16; pluribus temporibus fui t Ccsar: 2 8 114 ff. ; plus est de Monte Martyrum ad Parisius quan1 econverso: 44 7; ali qua su n t
plura scdccim et pauciora vi gin ti: 334; plura pluribus sex su n t pauciora paucioribus se x: 64 ( 70); bis duo su n t tria et non plura: 64 (68); quod unum solum potest faccre, plura potest faccrc: 57 1 20 ; homines su n t plures asinis: 6 1 36 ff.; plura sunt duo animalia qua m duo homincs: 7 4824; plura pluribus mille sunt pau ci ora paucioribus mille: 762 2 4; plura sunt ea quorum unun1 est fJUatn sint ea quorum alterum est: 7667 mundus ( = world): mundus factus est; ergo habuit ong1nen1: I 6 3 1 7; 16 5 1 5; mundus sensibilis nnmdus archetipus: 56129-31; si homines non reguntur Dei providentia, nec totus mundus regitur Dci providentia: 9133; mundus fui t scn1pcr: 61 1 ; nnmdus non est factus: ç9o 2 ; omnis rnundus est: 2997; si tcmpus est, et nntndus est: 93 12 ; nnmdus, quia tempus: 58 20 ; aliquis Iocus vcl alius Iocus est mundus: 2 71 2 6; aliquis locus est et ipse est mundus: 279 19ff.;
885
Deus per gratiam habitat in ho mine in mundo: = Ìlnpure, unchaste mundus ( = pure, chastc): vas n1tmdi cstis, sed non omncs: 3 2 t 27 6893'; vide ctian1 s.v. inmundus
llllll"US:
lapis est in muro: 454; nullus murus est in lapide: 47630ff. Musa: Musa est nominativi casus: 2_).) 28; 74-931; exempli causa: 51o; 5795; 665 21 rnusica: Socrates videt omncrn hmninem currentem, scientem rnusicam: 717 21 musicus: 8 3; _ço834; Socrates est gramaticus et musicus: 341; 296'4; 326 28ff.; Sorestgramaticus vel musicus; sed non est gramaticus: .S".S"328; Sor est albus ambulans musicus: 6oo 1 6; si est Socrates, est alhus crispus musicus Sophronici filius: 349; crispus musicus Sophronici filius: n r 2 6ff.; iste est al bus musicus Sophronici filius: 401 2 9ff.; aliquis homo est gramaticus et tnusicus: 335; grammaticum vel aliud rnusicum non est 1nusicmn: 2715; granlmaticunl vel aliud lllUsicum non est tantmn animai: 2 716; aliquis asi nus est al bus et iden1 est gramaticun1 et rnusicurn: 2 5122; quando aliquid est asinus, idem est gramaticunl et musicmn: 252 10 ; on1nis Micalis musicus: 486; hoc animai est unum gramaticunl et tnusicurn: 74-9 2 5; aliquid est asinus et idem est gramaticun1 et n1usicun1: 7~2 2 6; rnusicmn est: 368
Nanus: isti duo rnontes sunt multun1 rnagni et isti nani sunt eque magni: 343 nasci:
melius ili i era t, si natus non fuisset homo il! e: 7 341 9; si omnis homo est bipes, quoddam animai est natum habere pedes: 965 ff.; aliquis homo eri t nasciturus: 346 2 ff. ; aliquis homo est nascens ve l nasciturus: 34-6Joff.; te fore nasci tu rum: 58 r35; Sor nascitur in b: 64 (7 4); aliquod facturum ve! aliquod nasciturunl erit Antichristus, quandocumquc aliquod animai: 303 nasus: simwn est nasus hahens curvitaten1 nasi: ç 58 1 6; nasus Socratis est aquilus: 368
886
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
natura: Socrates est animai risibile gressibile bipes mansuetmn natura: JG66ff.; utrmn hon1o est anin1alxnansuetu1n natura: 16 2 11 naturalis:
Dedalus non habuit pennas naturaliter insitas ad volandum: 5"42"9; cfr, ++2"9 ff.; omne es est naturale: 5" 8 7" 8 ff. navigabilis: 'risibile' est par 'horninis'; ergo est par 'navigabilis': 5"8"9; risi bile est par hominis; ergo est par navigabili et discipline perceptibili: 61 ZJ ff.; o m ne navigabile est homo: 382; quicquid est aliquod risi bile, est aliquod navigabile, (et econverso); 75"19; cfr. 3387 navigare:
auriga non navigat: +9 3 navis: aurigan1 suum navis amisit: 494; in rcgendis
navibus ductor est eligendus non sorte sed arte: 12o 8 ; cfr. 163 2 1; 1948 ; 37o 1 ; 434 1 s; ++3 3 ; 487zs; H7 7 necessarium:
sicut se habet impossibile ad non impossibile, si c se habet necessariun1 ad non necessarium: 70 (26 1); necessariun1 fui t non necessarium: 70 (266); si aliquid est verum, ipsum esse
est necessarium: 6+ (Bo); nullum homincm sedere est necessarium: 67 ( 1 5"9); necessarium potest esse falsum: 70 (267); necessariunl est Socratern esse animai, si Socrates est h01no: 331 14; necessariun1 est hominen1 servire Deo: 39oJJ; sola necessaria necessario sunt vera: S7I 1 4 ff.; sola necessaria neccsse est esse vera: 7698; C]Uicquid est necessario venun ,.el falsum est necessariunl ve l impossibile: ç7 322; te sedere dun1 tu sedcs est neccssarium: 4292; non necessario homo currit; ergo homo necessario non currit: 41 17; si Deus providet Socr.1tem lecturutn in ct·astino, necessario Socrates leget cras: 6833; aliquid est impossibile et idem necessario est verum: 6 5" ( 1 1 o); anima Antechristi necess"rio eri t: 70 (2 71); quicC]uid est necessario verum \'Cl falsum, est necessarium ve! impossibile: 71 (2 74); contingentia necessario su n t vera: 70 ( 2 70) necesse: OJnne quod necesse est esse vel non es..,e, non contingit esse: 71 (275"); omnem homincm necesse est non esse Antichristum; qucn1cun1que nccesse est non esse Antichristum, eum impossibile est esse Antichristum: 348 1 s;
Sortem sedere dum sedet est necesse: 5"876; si hon10 vivi t, necesse est eu m cor ha bere: +614 necessitas: si Sor de necessitate est mortalis, Sor dc
necessitate non est mortalis: 65" (89); omnis homo de necessitate est animai: 70 (268); 01nnis anima de necessitate est aliqua ista-
rum: 70 ( 2 69); quicquid est de necessitate ve rum, est necessarium:
70
( 2 7 3);
otnnis
homo de necessitate est animai: +D; nullus homo necessario est al bus; ergo nullus homo ex necessitate est albus: 239"3 negare: tu non potes vere negare te non esse asinmn:
67 ( 169); negatum esse lignum est· ve rum: 67 (17o); aliquid est quod affìrmatur verum et negatur falsmn: I 2 23; f:1Isun1 negandun1 est in ratione: 1 30 19; tu non potes vere negare quod tu non sis asi nus: 5"65" 1 A·.; cfr. 5"67" 0 negatio:
aliquid est affirmatio et negati o:
1 2 2.1;
argmnentmn est affirmatio conveniens; idem nega t io inconveniens: 1 2çi ne m o: nen1o est asi nus: 4ç4; ncmo est lapis: 2511; nen1o est: 697 1 I; video netninern: 301 2 4; a nullo enuntiatium a nullo vere dicitur: 5"7 2 14 nequarn: duo ali i nequan1 posi ti sunt eu m lesu in cruce: 3 l ,31 ncscire:
tu
nescis
asinus: 2 ç 3;
plus de dialetica quam quidam
3225;
nescio an eloquar an silean1:
on1ne nesciturn te sciri a te est falsum:
63 (33) ncuter: 303 2 6ff.;
neutro
istorum
currente
currit
alter istorum: 6+ ( 61) nichil: nichil est chimera: 25 1 7; nil est in archa: 463; nichil quod fui t in preterito, eri t in futuro: 443°; t:1Isum est aliquod argumentmn
nichil esse et aliquid:
1 2 535;
n i chi! est con-
veniens quod non si t ali qua ratio:
1 26 2 5;
nichil est vennn n isi in hoc instanti : 5"6434;
nichil a nichilo diAert: 747"8; aliquid currit vcl nichil movetur: 1 5"9 10 ; aliquid est opinabile l't illud nichil est: 338 12 ; aliquid dicitur et illud nichil est: 34+5; aliquid possibile est esse et illuc! n i chi! est: 348 6 ; si nichil est, aliquid est: 65" (96); nichil n i chi! est, si ve n i chi! nulla res est: 67 ( 1+7); de nichilo
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
nichil (contin.): nichil est verum 67 (IH); 67 (149); dc nichilo verum est n i chi! esse: 7648; aliquid possibile est esse et illucl n i chi! est: 531; nullus homo nullum animai est. et de nichilo n i chi! est verum: 67 (IH) niger: nigrmn est coloratum: 1 84 1 J; Socrates est album quod est nigrum: 378; 269Sff.; qualecumque est aliquid si ipsum est album, tale est aliquid si ipsum est n igru m: 66 ( 1 23): Socrates scdet ve! Socrates est niger, si Socrates est al bus: 2 1)2 22 ; aliquis homo ve! eo albi or est niger: 2 7 34; quotlibet fra tres su n t nigri: 3o6H; differt Sortes al bus a Platone nigro: 5106; vide s.v.v. a/bus, cignus, corvus, homo nigredo: omnis color ve! aliud est albedo; iste color et d le ve! aliut non est nigredo: 21) 12 ; Socrates est non-album nigredinc: 3 1324 ningere: ningit: 2767 nisi: 506; 510; 32o 10 ff.; nichil est venun nisi in hoc instanti: 56434; vide etian1 s.v. nisus nisus ( = sparrow-hawk): 506; 51 o; nuiius cornedit carnes nisi in di c Veneris: 56 5'6 nix: quicumque est albus albedine existente in n ive, est al bus per albedinem nivis: 56613; cfr. 7474; nix est albissima rerum: 6J213ff. Noe: o m ne animai fui t in archaNoe: 62 (Io); Ada m et Noe fuerunt: 64 (t;9); Aclam et Noe fuerunt duo homines: 62719; Noe fuit in preterito temporc et in eodcn1 temporc fuit Ad,1m: 44'9 non1en: homo est nomen: 494; 496; t;26; 528; 547-548; 587; 589; homo est nomen appellatiruJn: 526; 528; hoc non1en 'homo' nonlen est rei corporee: 1 243 2 ; Inagister est no1nen: 49ç; !)87; magister est nornen et ipse legit: 350 6 ; Petrus est proprium nomen: 508; 5618; ista Juo nomina conveniunt Socrati et P la toni: 3 34; aliquid signifìcatur a nomine et ipsum fuit Cesar: 2663 2 ; hoc nomen 'primitinun' est deriYatunl: 290 2 7; hoc nomen 'indeclinabile' est declinabile: 29 32' nominativus: Musa est nominativi casus: 255 2 8; nomina-
887
tivo 'h ic Inagister': 7 39 13; solus nominativus precedi t solum genitivum: 57 34; Sortes percutit Platonem: hec constructio est intransitiva respcctu supponentis nominativi cum verbo: 51 3J nox: si est dies, non est no x: 140 2 8; si dies non est, nox est: I 9 133; h01nines donniunt in nocte: 34110; nox est obscunun tempus: 454; salurn nocte Veneris: 31 8 18ff. nullus: 52; 3o1'ff.; 303 28ff.; iste est episcopus nullius m·bis: 2o 20 ; nullus hmno nullwu anima l est; ergo nullmn animai nullus homo est: 41
II.!
nun1erus: in Socrate et PLltone est talis numerus: 334; Socrates et Plato sunt duo homines quorum nullus est numerus: 304 2 ff.; Socrates est fortissin1us horninum; ergo Socrates est de nurncro hominmn: 3 1 _ç3; quilibet homo est de nmnero hominum et asinon1111: 3 3 5'; que sunt de numero quatuor, sunt tria, sed non convertitur: 2 9t; 2o ff.; quelibet preter duo et tria sunt plura duobus numero: 68 (2o6); istorun1 hominum aliquis est nmnerus: 766 2 5 nummata: posito aliquem duas nummatas vini a cliversis emptas si bi cornmiscuisse: 3 36 numnn1s: posito aliquem habere tot nurnrnos argenteos quot ad marca m sufficiunt: 3 36 nunc: Antichristus non est mmc: 538 28; Socrates non est mmc: 368'7; 404 4
Obire: si quidam hotno obiit, quidam hmno est nlortuus: 2 372s ff. obscurus: no x est obscurum te m pus: 454 obstare: si luna obstet soli, sol palitur eclipsin: 119 17 obviare: Socrates non-obviat: 3 1 2 I6 occidcre: Cato se liti ce occidit; et Censori nus Ca t o est: l 2 18
octics: solcn1 esse octics rnaiorcm terra: _ç_ç85
888
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
octo: clecem et octo homines sunt decem et octo asini: 3 3 2 2 oculus: oculus cathegoricus: 2 I 8; dexter oculus Platonis est lippus: 368; ncutrum oculum ha bendo tu potes vide re: 64 (62); iste lapis non habet nisi unum oculum: 338; non cuiuslibet hominis quelibet pars est non oculus: 29I 16 ; uterque oculus Socratis est: 303 11 ; nullum caput est in oculo meo: 476 28ff.; utrumque oculum non habens potes viderc: 56o 2 5; 57236; tu habes albedinem in oculo: ]6637 odisse: isti initnici oderunt se: 7 54 17 odium: habeo te odio nisi me dilexcris: J2oi9 OilUlÌS:
omnis Apostoli sunt duodecim:
62
(8);
298 2 0; 560 2 4; OlllllÌa predicamenta sunt decen1: 29 19; st9ff.; 298 20; onl-
487
j
!) I 12 ;
nis sol est: 456; omnis fenix est: 456; otnnis hon1o est: 698 2 4; otnnis homo est omnis hon1o: 4-8 5; on1nis hon1o est on1nc animai: 48 5; non-ornnis homo currit; ergo Sor non currit: 457; 01nnis hmno, omni h ora . . . . . . . . . lahora: 48 7; caput habetur ab on1ni hotnine: 298 21 ; mnnis iste est: 2 99 2 ff.; o vos omnes qui transitis per viarn: 48 7; Socrates est o m ne animai quod est Socrates: 76oll ff.
onus: alter alterius onera portate: 7 36 1 opera: opera perditur: 3 30 2 7 operari: iste non est bene operans: 687 2 5 opinabilis: cimera est opinabilis: 539"; 592 2 8; 59 3 20 ff.; est opinabilis pulcher flos: 3727; aliquid est opinabile: no; 729 2 off.; aliquid est opinabile et ipsum non est: 268'5; aliquid est opinabile et illud nichil est: 338 12 opinio: hoc est venun secundUJn oppinionen1 Prisciani: 7 3733 oportet: 1ne oportet credere: 46 5 22 oppinio: vide s. v. opinio opponere: oppositus: opposita et non opposita su n t o p-
posita: 751 6 ; isti cluo termini 'honH>' 'lapis' sunt apposita: 2539; utrumque oppositorum est: 30 3 24; non-oppositmn est: 3 I 29; si eu t pater et filius sunt relative opposita, sic procreator et procrcatum sunt relative opposita: 407 11 ff. optare: sanitas optatur: 3 393 1 lf. opus: artifex huius opcris sccundum quod artifex est bonus: 54I 23ff.; iste est faciens unum solum bonum o pus: 6883 oratio: due su nt partes orationis tantum: 1 2o36; su n t due partes orationis aput dialeticos; octo autcn1 aput gramaticos: 124 12 ; cfr. 58o18 ordo; aliquis homo est quintus decimus in hoc ordine: 334; ordo locutionis: I 24 1 4 origo: rnundus factus est; ergo h.1buit origine m: 16) 1 7;
16515
os: quicquid ridct, habct os: 56 I l8; et quocicns Socrates loquitur, Socratcs a peri t os suun1; 43 12 ostiun1: si ostia sunt, et domus: 5622 avis: in hoc codem luco iacent oves sive tneretrices: 44 18 onun: tu val es ovmn, tu non val es oYum: 697 1 1
Panis: vcrum est pane m cane m comederc: 477; 567 16 ; 6558; istc panis Yalct tres denarios: 463; quelibet pars panis est unus panis: 278S; Inedictatis huius panis sunt duo panes: 278S; farina non fuit; ergo panis non est: 5"4217; allatmn ab isto sacerdote est purus panis: 69 23 1 ; omnis panis sufficit ti bi in cena: 7020
pannus: pannus est dc lana; pannus est dc Flaudria: 2 9 8 ; iste pannus est dc Anglia: >6 3'" papc: 25 I
par: risi bile est par hominis: 61 2 3 ff.; 'homo' et
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
par (contin.): 'risibile' sunt pares tennini: 2_ç3 1 J; par predicatur dc pari: 3 1 o 29; quinque sunt paria et i m paria; ergo quinque sunt paria et quinquc sunt in paria: 5"7 1 H; sunt astra celi paria necne?: 1 2 7 29; 19 2 8 ; plura su n t paria qua m impari.1: 68 ( 1 75) Par.1disus: octo dies sunt quod ego fui in Paradiso: 33 I4 ff. parens: parens est: çço 18 parere: si nudier peperit, etun viro concubuit: 1 19 19; _ç4ç 2 4; hec conci p i t; ergo parict: 545 2 5; Helena peperit decem filios: 64 (ç6); 64
(n); 5948 pari es: parics est pars domus et tcctum et fundarnentum: ç86; donHIS aliud tectmn, aliud pari es, aliuJ fundamentum: 445 16 ; si domus est, pari es est: 56 21 ; 8 7H ff.; 9 1 2 8; cfr. 403Jff.; 441Jff.; 5J66ff.; si paries non est, domus non est: 57 2 S; pari es non est: 368S; si tuta domus est alba, et pari es est al bus: ssz ff.; 5" 366; ·Jomus \'al et centum tnarcas; ergo paries valet ccntum marcas: 536 12 Paris ( = Alexander): 25J Parisiu-;: Parisius as a special kind of nomcn proprium: 325; Rex venit /est Parisius: 28o; 326; Lodowicurn esse Parisius: 28o; 326; plus est dc Monte Martynun ad Parisius qu.lm ccon\·crso: 447; hominetn studuisse Parisius: 409; nccessarium est hominem studuisse Parisius: 481 2 9; Francia et Parisius: 4oo; 1742 s; n1c fuissc Parisius: 4826; mc non fuisse Parisius: 40t); magistcr est appcll.ltinun qui est Parisius: 2 14; Parisius lego: 319; Parisius Iegitur: 269; Sccana curril Parisius: 323; dum Socrates lcgit, Secana currit P.uisius: 3 1 3 ; piper est Rome et id venditur Parisius: 7 2 28; nulla sunt Parisius et Rome: 334; ubicumque existens est aliquid si ipsum est Rome, ibiden1 existens est aliquid si ipsmn est Parisius: 66 (I 24); 567I; nullus homo legit P.1risius nisi ipse si t asi nus: 66 ( 1 29); 87 pars: animai est pars animalis: 64 (7 5); in qualibet parte animalis est anima: 64 (76); quilibet pars panis est unus panis: 2 7 8 s; aliquis locus
est et ipse est pars mundi:
889 279I9ff.; nullius
,.cl omnis quelibet pars est non-caput; et cuiuslibet hominis quelibet pars est: 2 87S; tuta vera cuius altera pars est ver.1: 64 (77); si dotnus est, et quelibct pars eius est usquc ad ex t rema m parten1 partis: 5Tt; parics est pars domus: 586; sunt due partcs orationis aput dialeticos; octo auten1 aput gramaticos: 124 12 ; cfr. 12oJ6; aliquid est pars populi: 27Jisfi·.; quicquid est pars populi est aliquid: 2 8 gzo; hcc pars populi es aliquid et i Ila pars populi est aliquid et quicquid est pars populi est aliquid: 2 86 7; si aliquid est pars populi, ipsum est aliquid; quicquid est pars populi est aliquid: 2 885; cuiuslibet hominis quelibet pars est non-caput; cuiuslibet hominis ali qua pars est unum solum: 289 28; non cuiuslibet hominis quelibet pars est non oculus: 29116; hoc quod non est Sor vel pars Sortis, differt a Sorte: 5')2 2 partialis: aliqua gemma est in hoc anulo et ipsa est partialis gemma: 2 7729 parvulus: quanticumque modo su n t ist i parvuli, erunt in futuro: 69 r 7 parvus: iste mons est par\"us: 46 3; o m ne animai est mi nus qua m ipsum possit esse: 2659; quanto aliquid maius est, tanto tninus \"idetur: 66 ( 1 18); viginti une mi nus 3 2 12I·um confixione Yel solo artificio compaginentur: 3 3 6; ut run1 ex pedc equi et ferro si bi affixo unum fiat: 3 36 petra: lapis, pclra, saxum: r 98 Petn1s: o P et re, Yeni: 29 3; cfr. 246; 636 11 ; Pctrus c'it honto: ,ço8; ,ç6r8; Pctnrs iacet in tumulo: ,ço8; _ç6I9; Pctrus est in celo: _ço8; s6r9; ani ma Petri est: 53 2 ; 3 3 8 2 9; Petrus est proprium nomen: _ço8; ,ç6 r 8; Petrus est vox
rr.;
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
Petrus (contin.): dissilaba: 508; 561 8 ; tu Petrus seri bis: 24-9; Petrus tota di e Yel legit vcl scribit: 253; Sanctus Petrus est patronus Rome: 74-1 12 ; utrum Sanctus Petrus si t Rome adhuc: 7 4-oJ 2 ; Li nus est parvi meriti respectu Petri: 694-36 philosophus: logicus inquantum clericus differt a philosopho: 66 (I I 7); omnis philosophus est Ycl fui t: 301; iste est philosophus: 4-39I8; philosophus est am.1tor sapientie: 6ooi3; Socr.1tes est anntor sapicntic; ergo Socrates est philosophus: 366I9; 4-o2•ff.; cfr. 53226; sapiens non invidi t; ergo nec philosophus: 4-44-I3; Philosophus ( = Aristate/es): Philosophus dicit hoc: 4-2 3; 4-4-737 pillornium: si hon1o est in pillornio, et anima cius est ibidem: 57I6 pingere: IH piper: piper venditur hic et Rome: 9 5; 4-5 5; 49 5; so o; p i per est Rome et id vendi t m Parisius: 7 2 28 Pirrus: esempi i causa : 2 6 I piscis: hic piscis tnultum habundat in terr.1 nostra: 2 I 4phenix: Yide s.,.. fenix pianta: utrum piante sin t r.1ti01ulia: r 62 2 Pl.1tO: Socrates est fortior qua m P lato: 29o 18ff.; et Socrates et P lato est animai: 1 çqzo; Soera t es et Plato est homo: 70 20 ; omnis Socr.1tes et P lato: 3ooiJ; nullus Socrates Ycl P lato: 30 I JI; Socrates est non-Pbto et P lato est non-Socr.1tcs; ergo Socratcs et P lato su n t non-Socratcs et P lato: 241 1 5; otnnis homo preter Socratcn1 currit; ergo P lato pretcr Socratem currit: 2 9 2 2 5; Socrates est aliud a Platone: 31 6 10 ff.; Socr.1tcs est pater Platonis: 3 70 20 ; Socrates et P lato sunt duo h01nines quonm1 nullus est numerus: 3042 ; Sor et P lato su n t duo; ergo Sor est duo et P lato est duo: s-7 2J; si Socr.1te~ et P lato sunt tria, qucdam ani malia sunt tria: 9 r 20 ; venun est Platonem et Ciccronem et Socratem esse duo: 332 10 ; Sor et Plato vident se: 567 2 6!T.; Sor et P lato fenmt lapidem;
891
ergo Sor fert lapidem et P lato fert lapidem: 57 2 4; Sor bis videt otnnetn hominen1 pretcr Platonem: 57 3 7; Socrates potest esse homo ita quod nullus alius preter ipsum, et Plato, et si c de singulis: 56 11 ; istc est Sor; iste est P lato; ergo iste est Sor et P lato: 56 2ro;
cfr. 476 plestrix, plictris: 161; 38oiJ; \'ide etiam s. L bliarix, biltrix pluere: 276?; pluit in Affrica: 4-5; 2o3fT.; Socrates pluit: 276IO plus: vide s.v. mulws pluvia: pluvia cadi t: 2o9 poeta: 67II 0 ; Homerus est poeta: 4-99; 34-2 3ff.; poeta scripsit Eneida: 3 2 5 Pompeius: cun1 Cesare pugnassc Pompeium: 364 ponuun: hoc pomum est malum: 57634; ponuun desideratur: 3 39 31 ponere: duo ali i nequam posita sunt cun1 Iesu in crucc: 31 ç3I; 'H, ponitur inter alias litteras: 315J 1 populus: populus est: 4-4-24; aliquid est pars populi: 273ISff.; quicquid est pars populi est aliquid: 288 29; si aliquid est pars populi, ipsum est aliquid; quicquid est pars populi est aliquid: 1885; hoc pars populi est aliquid et illa pars populi est aliquid et quicquid est p.1rs populi est al iquid: 2 86 7; on1nes homines su n t populi: 2 'J 51; aliquid est non-populus: 3 1 3 IO; iste populus est alius ab ilio populo: 3 r 5 18ff.; potrit populus centum hominum esse populus sexaginta hominum: 339; ista duo nomina 'do1ninus' et 'populus' habent cande m terminationcm: 6663; hoc agmen est istc populus: 7 ç93-1-; Populc rneus, qui d feci ti bi: 74-0I6 porcus: st.1bulum porco rum est altare: 577 2
port.lrc: alter altcrius o nera port.1te: 7 36 1 posse: iste puer \'incct; tunc potest vincere: r, 1 7· cfr. 264- 2 5-266; 785ZSff.; omnis homo potest esse: 45036; cfr. 4ç1 1 6: 623?; h01no est potens esse: 6 2 214 ff.; C]Uicquid potest esse, est: 62 333; equitam potest equitare: 39 I 0 ff.;
892
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
posse (contin.): aliquis homo potuit esse et ille non fui t: 345 19ff.; si aliquis poteri t esse et i !le non erit, ergo aliquis homo erit ve] non erit et ille nichil eri t: 34532; rex non potest debellare castrum: 4o614ff.; rcx non potest destruere Troianos: 443 21 2 6; si Socrates legit, Socrates profìcit: 847; utinam profìciam in melius: 1 ç 2 1 ; magister legit ut discipulus profìciat: 1 5"9 11 ; Socrates legit ut P lato profìciat: 19 118; 21o 1S; Sortes profìcit, quia studet: 4859; profeci, quia doctus sum: 2 p proles: parens est; ergo proles est: ç çol8 promittere: iste promittit aliquid: 3 84; aliquid promittur Platoni: 368; iste promittit ti bi equum: 611 21 ff.; iste promittit equum et ille est: 34oll; equus promittur et ille est: 533; aliquid promittur a Socrate ve! illud est Cesar: 3H propositi o: si aliquid est propositio, ipsum est compositum: 2889; vide etiain s.v.v. compositus, simplex; omnis proposicio ve l eius contradictoria est vera: 6 3 ( 18); si omnis proposicio est vera, non on1nis proposi cio est vera: 6ç (92); si nulla proposicio est vera, ista proposicio est vera: 65 (93); si aliqua propositio non est, homo non est: 6 çzz; signifìcatum huius propositionis 'Socrates est asinus' poteri t esse verum; et quicquid poteri t esse verum, est possibile: 348 1 ; si aliqua propositio singularis est indefinita, tu es asi nus: 5764; utrum P lato proposi tione m audiat: 76215 propositum: iste est bonus proposito: 696 2 proprius: habens propriam vita m: 2 30 1 5; sicut risi bile est proprium homini, simihter est rudibile proprium asini: 369 26; sicut risi bile est proprium hominis, ita hinibile est proprium equi: 44410 ; cfr. 546 26 ff.; Petrus est propriunl nomen: s-618;; viJe etian1 s.v. nomen prora: prora est in mari: 423; 448 1
894
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
proviùentia: si hotnines non reguntur Dei proviùentia, nec totus mundus regitur Dei providentia: 9I3
providere: si Deus providet Socraten1 lecturum, neces>ario Socrates leget cras: 6833 pruùens: Socrates prudenter disputat: 2o8 2 prudentia: 70I30ff.
pudor: iste habet pudore m comedendi 'olus: 7 38 1 puella: quicquid hamatur, ha m o inescatur; sed puclla amatur: 57 6 2 8 pucr: si quidarn puer est risibilc, quidan1 homo est puer: 1)2 2 0; istc puer vincet: 12 16; puer potcst equitarc, licet non cquitet: 391 10 ; nullus puer fui t senex: 427 1 6; nullus senex cri t puer: 477'lf.; aliquis senex erat puer: 303; quiclan1 sencx fui t puer: 1 _ç8 19; istc puer eri t scnex: 454; puer eri t senex etc.: 36 1 6ff.; si aliquis sencx fui t puer, aliquis pucr fui t senex: 1 892 2 ; si aliquis pucr cri t scnex, aliquis senex eri t puer: 1 89 23; cun1 Socrates fui t senex, Socrates non fui t puer: 428; Socrates erit scnex qui est puer: 26l)s; aliquis puer fui t Socrates: 76435; differt enim Sortes puer a scipso se ne existentc: 51 o 7; puer centurionis: 697 1 pugnarc: Thracwn est pugnare: 2o 11 ff.; Teutonici pugnant fortiter: 34I 6 ; Anglia pugnat: 4487; ili c ho1no qui pugnavit heri, modo non est: 498; eu m Cesare pugnasse Pompeium: 364; uterquc istorurn pugnat ut alter vincatur: 7 5 824; isti pungnant ( !) ut vincant se: 6 5 (55) pulcher: Pasca est pukhrun1 te1npus: 460; 341 12 ; 54o3; 7Jo9ff.; rosa est pulcher tlos: 46o; 54o4; est opinahilis pulcher flos: 3727 pullus: tu comcdis pullos et anscres: 57 533
Quadragcsima: hOJnines ieiunant in Quadragesima: 341 ro; iste ieiunat in Quadragesima: 671 2 8; quadrupes: bipes est proprium homini; ergo qmdrupes est proprium equo: 4o6 2 I; cfr. 66 I 2 9
qualiscumque: qualiscumque homo fui t, talis homo est: 307 1s; qualiscmnque hOJno fui t, talis homo non est: 27o9; qualiscwnque est Helena, talis est Katelina: 5 I I ; qu,,[ecumque est aliquid si ipsum est album, tale est aliquiù si ipsum est n igru m: 566 2 9 qualislibet: qu.1lislibet homo currit: 7 2o7 ff. C}Ualitas: dialetica est qualitas: 53 27ff.; quedam sciencia est n1agna; ergo quedam qualitas est magm: H'4ff.; quantitas et qualitas sunt decen1: 51 II; substantia et qualitas su n t duo genera quonnn nullum est genus: 30333 quan1:
35I7ff. quamvis: quarnns Socr.ltcs sit sapiens, tamen non est dives: 43 1 Sff. quanducumque: quandocumque aliquid fuit, aliquod momentmn fui t: 30821 est hec regio: 39S; 379 22 ff. regnare: sortes qui regn.1vit regnet: 739 2 relatio: iusticia est relatio: ç9IJ religiosus: 7005 reliquus: uterque istorum vcl reliqui istonnn quorum neuter differt ah homine, est asi nus: 04 (64) reprobus: falsum est hominem esse rcprobum: 689I 2 requies: quicC]uid est fJUies, est rcquies: 57 5 19 res: otnnis h01no est res: 34 29; hoc nomen 'homo' non1en est rei corporee: I 243 2 ; re rum quelibet est homo: I 55' ff.; totus Socrates et alia res sunt: Jo6 14ff.; omne aniinal est res: 3 8 I ; (cfr. 3 8 2); quecumqne su n t res, su n t plures: 476; hec res vidctur a pluribus: 290 2 6; rcs de flUa ego non loquor est aliquid: 76733; si nulla res est, ali<jUa res est: 59 32 ; 67 13; non-res est: 312?; si nulla res est, Son·ates non est: 67I4ff.; nulla rcs in forma anuli fit a Socrate: 5 222
respectus: Sortes percutit Platonem: hec constructio est intransitiva respectu supponentis nominativi eu m verbo: 5 I 33 rcspublica: 326; 34I; 424; 14 25 ; 151 1 ; 4I8 1 5j hec \'OX 'respublica' est senno incomplexus: 24_ç 10 resurgcre: otnnis homo rcsurgct: 34ç37; 693 2 3 rcus: quicumque criminatur, accusat de crimine; sed reus criminatur: ç()J6
rex: Rex est Parisius: 28o; 326; rex venit: 326; 395; 463; 274 25 ff.; 636 28 ; rex est in hac villa sicut ego creJo: 737 20 ; Rex Frane i e est iustus: 342; Rex Anglie est tirannus: 342; Rex est unus eorum qui non habent quod comedant: 329; Rex vult meseJere: 32I 0 ff.; iste suspcnditur precepto regis, tamen rex non precipit eu m suspendi: 3 2 7 21 ; rcx non potest expugnare hoc castrmn: 369 19; rex non potest destrucre Troianos: 443 24; rex non potest debellare cast rum: 4o6I4ff.; mi! es potest Jebellare castrum; ergo et rex: 443 27 ; cfr. 547' 0 ff.; mi les potest concluJere; ergo et rex: 369 2 3; non habemus rcgem nisi Ccsarem: 69717; 'rcx totus', 'totus rcx': J05"3l; hec \'OX 'rt!x' est SOIHIS: 2 l 3 ridere: 506; hominem riJere: 39 I 6; quicquiJ riJet est risihile: 3 2 8 I 7; quicquid riJet, ha be t os: ç61 18 ; quicquid ridet, est homo: 649 27 ; pratum ridet: 476; 3 2 SI7; 56 I I8; prata ridcnt: 494; 50 I risibilis: quicquid ridet est risibile: J2SI7; ista Juo no1nina 'risibilis' et 'similis' sitnilern habent terminationem: 6668; si est risibile, est naturale: 3 I 7; omnis homo est risi bile: 382; 464; 471; 526; 383 32 ; 425I 7 ; 433I 6 ; 496 33 ; 6ool3; 69835; quicquiJ est aliquoJ risi bile, est aliquod navigabile, (et econverso): 75I9; quicquid est animai quoJ est homo, est risibile: 745"; plura sunt ani malia qua m risibilia: 766 22 ; animai risibile: 5JI 28ff.; omne risi bile est homo: 396 2 6ff.; 4369 ff.; 492 18 ; 'homo' et 'risibile' sunt pares terJnini: 2 53 13; si quoddam album non est homo, quoddam ri5ibile non est album: 92 26; sicut risibile est proprium homini, similiter est ruJihile proprium asini: 369 26; sicut risi bile est proprium hominis, ita hinnibile est
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM
897
risibilis (contin.): proprium equi: 444 10 ; si eu t risi bile inest homini, ita hinnibile inest equo: 546 26; quidquid est non-hon1o, est non-risi bile: 3 148; Socrates est animai risibile gressibile bipes n1ansuetum natura: 3666 ff.; utrum Marcus est homo, si Tullius est risibile: r6r 18; homo risibilis legit: 1 74 17; asi nus risibilis currit: 17420 ff.; on1ne risibile currit: 476 12 ; salurn risibile est homo: 769 18; tantum risi bile est homo: 7 5133; solum risi bile non est anin1al: 5033; non tantutn unum risi bile est unus hon1o: 7 5 7 24; tantun1 homo est risi bile et ipse currit: 34o 2o-zr ; tantun1 homo est risibilis et ipse movetur: 349 2 7; omnis homo ve! asi nus est risibilis: 6 2 ( 1 5); omnia risibilia et alia sunt hon1ines et asinus: 7528; nullum risi bile ve! lapis: 30132; nullum risibile ve! asi nus est rudibile: 2908; quoddam rudi bile et omne risibile sunt: r 54H; si 01nnis ho1no est asinus, omne risibile est rudi bile: 96 20 ff. Roma: 3 2 5; Roma est opti ma civitas: 3 2 3; nulla sunt Parisius et Rome: 334; quod est Bononie, non est Ron1c: 500; omnis homo qui ambulat Roma m, ambulat: 3r 10ff.; iste vadit Romam: 34r 19ff.; iste vellet esse Rome cun1 centun1 n1arcis: 671 20 ; 6737; utnun Sanctus Petrus si t Rome adhuc: 74o3z; Sanctus Petrus est patronus Rome: 741 12 ; piper vcnditur hic et Rome: 95; 455; 49 5; 500; p i per est Rome et id venditur Parisius: 7228; ubicmnque existens est aliquid si ipsmn est Ron1e, ibidem existens est aliquid si ipsum est Parisius: 66 ( 1 24); ç67I; tu es aliud quam animai quod est Rome: 63 (38} Ron1anus: Rom.1nus est fortissimus Bononiensium: 39 ç; 3 t ç 5 ; Roma nus est fortissin1us Grecorurn: 3 I 7 28; Romanus est unus Grecorun1 et est fortior omnibus Grecis aliis a se: 3 17 2 9; Troianos vincere Romanos: ç68 21 ; Canna fluvius sangui ne Romanorum plenus est: 646 2 7
rotundus: curn ignis calidus est, celum rotundum est: 42 18; celum est rotundum: I 6430ff.; utrum celum si t rotundwn vcl non ? : 47 2 rubeus: quicquid est aurwn, est rubeum: ç9o6 rubor: 550z rudibilis: sicut risibile est proprium hmnini, similiter est rudi bile proprium asini: 369 2 6; omnc rudi bile est asi nus: 49 ç-9 ff.; omnia risibili.1 et rudibilia sunt hon1ines et asini: 7 ç29; o m ne rationale ve l rudihile est homo ve! asi nus: 7 ç ç I ; si Socrates est homo \·el lapis, est rationale ve! rudi bile: 3 'i 3; o m ne rudi bile ve l asi nus currit: 299JS; si omnis homo est asinus, o m ne risi bile est rudi bile: q6 2 o ff. ; quoddam rudibile et o m ne risibile sunt: 1ç4H; homo rudibilis ambulat: 174Z 0 ff.; alius asinus non est rudibile :2716; nullum risi bile ve l asi nus est rudi bile: 2908
rosa: r9ç; on1nis rosa est: 301; 2998; nulla rosa est: 301 7 ; rosa est: 303-304; 261 6 ff.; rosa non est: 7 243 6 ff. ; rosa fui l: ç 46; o m nh ros.1 n: l
Spiritus Sanctus est alius ab utroque: 315 17 ll. sanguis: si Socrates est totus al bus, sanguis Socr.1tis est .1lbus: ç7I2ft".; Canna fluvius sangui ne Romanorum plenus est: 646 2 7 sanita.s: 7 1 237; sanitas optatur: 33931 ff.; iste dcsiderat sanitatem et il la est: JçOz
fuit ve! videbit pulcher pulchcr
non erit: 26236ff.; Socrates videt et omncm rosam: 2623ff.; rosa est flos: 460; 5404; 730 1 0; si rosa est, flos est: 7 30 1 7
Sabbatum: non nocte Sabbati: 3 1 310 sacerdos: s.1cerdos est homo: ço 2 ; sacerdo-; cant.1t miss.1m: 341 19 ff.; .11latum ab isto s.H.:erdotc rst pun1s p.1nis: 6923 1 ; diacono non licet fornicari; ergo nec sacerdoti: 5"473 2 ; iste est filius sacerdotis: 7()4 2 3 sagitta: sagitta vola t: ç61 z1 salus: iste desiderat salutem et il la est: 340 10 salvare: mulier que datnpna\·it, salY.lt: 697 10 Samaritanus: nonne bene dicimus nos 'qui.1 Samaritanu:-. es tu etiam demonem habes' ? : 701 IJ sanare: quicumquc sanabatur s.1nus est: 302; ç63 12 sanctus:
898
D
INDEX SOPHISMATUM ET EXEMPLORUM 76o 19; qui sdvit on1ne sci t quicquiù
sanus: ,ço8;
1 1 7 2 7;
6o7 2 J;
7 1 23°; o m ne animai est
sanum vel cgrum: 62 (14); on1nc animai est sanum: 62 (9); Socratcs aliqua \·ice fui t sa nus et illa fui t eger: 2 S 136;
![Hierachies [Part Ii Of Ii]](https://epdf.pub/img/300x300/hierachies-part-ii-of-ii_5afba0ceb7d7bcdc12225aa8.jpg)
