Patrlologia Graeca # Tomus 35 Gregorius Theologus

Sfi5Sg5Cv*r«4*:^^^:;,;>'

m^^sm^:^:

."WTT.r'vi( i..V/£7(N0.MINATA.ii,

INYIADICTA D.iilBOISi:, rUUrL POIUA.M

[SEU rETIT-MONTROUGE.

ELENCHUS AUCTORUM ET OPERUM QU.E

S.

IIV

HOC TOMO XXXV CONTINENTUR.

GREGORIUS THE0L0G113, ARCHIEPISCOPUS CONSTANTINOPOLITANUS.

.)ralioues.

col

E\ Typis WIGNE, au Pelit-Montro

393

ige.

SfSSB

PRyEFATIO Gl^iSERArJS. Prcpclara diio F.cclnsirc Gr.Tcro sidcra, CQiIeni ti-ilus

eodeiu lempore

nmbo

tnte insignes,

Rcclesinm quain Pliiros

(lic.enili

rirfgnriiim Nnzijinznniini cl H.isilinm M,i;;niim, s.inclissiiiiis cliti

|i.nrciilil)us, ninlpo ijisi

sniuii.

copia prfrslnntissimi, ninlio dcniquc pnrilms sluiliis umvi.rsuMi

Into palot, scriplis illiislr.nrunl,

aiini siinl,

j.iiii

Aniho

lulil.

ninriliiis oniariiiit.

cx rpio cxiniia Unsilii scripla casti^ala

inlogrj.

ct prislin.-c roiidila

tali in lucoin cniissa siint. Spos erat Gregoriuin Naziaiizoniim proximo secuturiiin inlorvallii. M liiil in volis; ot corto iiloni spcraro licchat ali iis, qui lam pr.Tclaram in cinon-

damJis nd volonim cndicum rnlom tiim (Ir.Tonrum tiiin Lalinorum Palnim scriptis iiavavoraiit oper.iiii. r.um cniiu priiiHun .'id opus istud aiiinMiiii appulissont nostri, novasipic iii

excuntcs

jirclo

dicni

monumonlnrum cditiones placcre lionis omnibiix maNimo^ rpinsipio ulriiisi|ije Kcidosi.T.

prisrnrum

id sihi negntii

coiiS[ic\issenl,

crodidcruiit dari, ut

Gifficrosciliccl ol I.aUna', Patres in luceni omillorcnt.

Quo successn iinrunt omnos. Hieronymus, Gregnrius, prodioic;

siinl.

Insit;nes (piatiior Lalini Palrcs,

tnnl.T

Auguslinus, Ambrosius,

tros quoipio o Gr.Tcis, Atli.inasius, IJasilius, Cliivsosto-

mus. Unus hactenus exspoctahatui postu'al)anl. Qu.t

nniis lain ardiium slronne aggressi

.'\d

;

iimnn nmiies dosiderabaiit mirahanlur.

:

GrcL,'oriuin luor.o tcneroiil

extrcraum hoc mniiiis

Niliil

noccsse cst causas

percurrere, qu;e tandiu Gregnrium relardarunl, Varii cvonliis, niorsque i|)Su iinpedimcnto fuit. Doinnus Fr. Louvard istiid ojnis aggressus fucra', vir acris ac vehementis ingenii ftt

quasi

igiiis

'

;

»

multa jam congosseral,

innumoras ex

lcctiones descri|)scrat ipse, ot doscribi curaverat;

incepto desistere coactus

sit.

Tum

ejus scriiiia,

ct

sed

variis

mannscriplis codicibus

tot jnclatus

cst tcmpeslalibus,

qujecnnque paravoral,

pervcnere, qiio iinn erat qnisfiuam ex nostris nd optis

istiid porlicicndiira

in nmici

ut

manni
.

:

Oiimia (irx'CO

»

Tii^uri,

\azianzeni

Greijorii

theoloiji

Carmina

ci/gnea inedita. II;cc contiiionlur

Jacobi Tollii insiijnia ilineris Italici

:

:

iti

Trajccti ad Ulienum, 1G9G, in-4'.

Aniio 1700, carniina, sivo epigraiiniiala ccxxviii S. Gregorii NazianziMii

:

Patavii, iri-V.

Antcdota Hra-ca, qucT Aiitonius Muralorius, ducis iMutinaj Libliotliocarius,

iiitor

Jacob.

Joaii.

{(i).

cui liUiliis

lilirii,

vario c\ Palrilius nrmcis colle-

ox cdiliono Joannis Ga.spari Suii.ori

Latiiia ct

iiiterpelolione

tj-:zCz'.i'

;

iliud nihil est lara

coiifusa,

oia|5^y,orjv

iii.^i

Hcrvagiana editio

tam pcrliiibala,

nunquam

«

expriraerct,»

ut

quod

operi admovetnr

«

-/.a^

p?,c>tv

magis

probarct

quam

,

rejiceret,

modo unquam

iillo

quisHerculcs ad

ijue

/.iiiv

ipse faiclur alquc eliara scribit Morelius; cur inser-

scu lecliones, sen conjcctura'; cuni fatonio Morello, ne cxpresscrit, quid proharet, quid rejiceret? Deni-

passini alquo suflcclae Billii

tcT

obscure quidem, nec

Basilir-nsis, unins, ul constal, Billii manii, iiturisque

quam

lioo

«Angioe» plusqnam

proefectus correctionibus

«

stabnlum repurKandum?

tjpographicis

;

»

»

Et tamen huic

qui forsilan vix, ut fcre

lit,

Gr,T>ce legero norat

Venia lamen digni vidcnlur Parisienses cditores. l)is

utar, « ubi quain

'i.ilw

y.a.\

f^ric.v

cxpriraerel? Ubi non ubique,

conveniebant emendationes

renonenda censnerat erant

;

dubia

et

quod aiunlin

et conjecturae

nisi,

penitus

ct

:

«

Quid enim

quam

liicagas, » ul Morelli ver-

rcjiccret discrlo

ullera prwfatione,

«

cum

nuiKpiam

(Billius)

Lalina inicriirelationo

ubi multa in lextu deleta, qure idem Cillius

conlra suslulcrat in Laliiia inlerprelationc, quas in

uno verbo, ubi nec Latina cum

inquam,

agas,

edas

»

;

»

niagis probarcl,

Gra;cis, ncc Graeca

cum

Giv-ccis

relicla

Latinis convenirent.

Quid

nec Basiliensia, qnaj plerumque delela aul perturbata, nec Billiana qu« informe et ambiguum opus incerla, sed iiiconditum quoddam,

?

Ecce jam, non

«

propositum,

»

non

«

consilium ac dcslinalio,

»

scd opcra Parisiensiuna

edilorum. Hoc corum opus, ipsis fntcnlibns. Hincmirnii subit qiii falso Giajcis inscriptun: doctissimi BiHii nomcn doclos paritcr et indoclos in errorem induxeril, ut in iiac editionc, Graeca meliora quam in Basiiiensi sibi persuaderenl. Inde Gregorius sub falsi Billii nominis urabra ncgleclus incultusque jacct, quia sumuia cura collatus cuin mss. cl emcndalus a Billio

lemerc pracdicatnr.

De correctione sen codice Billii. manibus habcmus faraosum Billii voluraon, de quo lam mira Genebrardus, Morelaliique pisedicant. Chatardi primum, cui bibliotheoam Billius legaral, tum Genebrar-

Prae Jus,

deinde in Petavii manus vcnit is codex. A Petavio senatore Parisionsi ad Bicherios» Sorbonicum dactorem alterura, alterura medicum fratris ejus filium, demum ad bibliopolas transiit. Ilunc emptuin vir clarus, librorum et litlerariim anians, D. Baron Senonensis mecum de nova Grcgorii operum edilione cogitnre Iropolis cnnonicus et [iromotor, di,

nostrum audisset Louvardum,

ipsi stalim

ullro

obtulit librum, alque eliam generosius

niisit.

Liber cditus esl Basilcaj apud Hervagium aniio 1550. « In ora, » non (antura, ul Morellus namonebat, sed intra lineas longe frequentius; « nec emendationes, conjecturas, lectiones» duntaxat, vernm glossemata eliam, synonyma, et id genus alia, manu sua adnotavit Bil-

Sed intra lineas ila pleruraque Iirec inserta, lam male picla, tanta confusione ascripta quae spusunt, ul nec aperte, nec obscure, nulloque prorsus modo pernoscas, non dicam, iila lectio sil o an quidem assequaris, divinando ne sed ut ria sil, qua» gerinnnn lectio einendntio. Credo equiconjectura, an an glossa, nn manuscriptis eruta, aut e qoibusnam, vcllct, modo posset cxplicaie. Pura pula sunt iein, iie Billius ipse rediviviis, qiiid sibi tnin lius.

,

aliud agenlcs scriptoros cnrsim ac fcstinniitcr ex tempore mcnlein exdigeranl, quid oneraiil, sine scrio, sine ordine, sine distinclionc, ut nisi cito, aut porendie

odversaria, in

qn.-c

postca non inlolligant. Versioncm suam prirao qujdcra magna, tum sccundis curissumma

sibi volueriiil, i[isi

sedulilatc Cillius ad-

oinavil; od

iJijuii coiisiiii

(ItiiobinrJus

22

I.

glossas, conjecluras, fiuciulalioiics in eui;u

luclionrs, scliolin,

seu quoJ verius, sorio nuiu|Uiiin cogilaril

;

curiim ullnin inipeiidit; iiuo sic peitiirlinta

poluerinl ngnoscero

ip5i editores noii

Grcijorii

Opern edcro destinntum

uianuiii

ndmovissct,

(piit, (]uo Isidori

el Lnliiie

quid promovissel,

si

nobis ununi, elnntu ninjiiriMn,

Cum

el

»

quosdam

ul Grfccus

:

Cupiebat

«

snnclorum illorum Palrum quos

libros

«

pol-

Gra3Ca>linguni tyroci-

n Uillio fetiis liic fuit, vixiiuc

riniio illo opi>ro, qnoil noii inimeiito pislriiium

«

pnrenli cliariorem, ct merito priTslnntin-

incessit ei cupiditas Lalinilale

B|ipollnl.».\ddit iiilVa Clialardus

reli-

Gncco

est

(Grei^orium) donandi

liii!;c

innunicris qiiibus scnlebnt mciulis et sn!ebris repiirgandi. Totus erat

uii

o|)cri

si iioii

septem ejusdeii» anno prodicie? epistola nd Godefridum Uillium ejus

velut poslliunios

Billii ineilila ojicrn, u

nnmque conceplus (a)

serio cogilassel,

id

sclitdis Irieiiiiio posl ejus ojjitum

et in

JJillii,

licitus ernl, liiinc

ille, «

Nuii(|unm Gr«pc.)

iiitelligerc.

si

ipsopeno quo morluiis

Lfttiiie

apud so

Priino

el cerlc,

Itillii

Irntreni, ticposita

excesscrnl

ikmjuo

irao (juo stalu reliquil contuin viginli

:

(Juid Clialardus, qui et in elogio Jncohi

in iiividil?

(]iiod iiisinuiit

sliidiiiiii,

eo slnlu sailem Gra^cn Nazianzeni

ciir

Pelusiotic epii.lolas, i)uns e

Clinlardus cxcudi curavit

possit

iiec iiiiisi|unm :

ncquo

cerlo

iis

;

ut (|uid rejicienduiii, (|uid rotincnduui,

reliiiiiil,

niiiino luil

illi

Gregorii epislolns, qun) Gr.Tco pariler el

iiia

PAUS

proraiscuo congessil. Veruiti dn Grojcis edendis, scu dospcraril omi!ino,

siio

n

—

rH.tFATIO Ci:NLiULIS.

2t

suum,

iii

quo diu

iltillius)

inolendum

ci

el ipse (Hillius) inipense,

(.1

Gi-cj^o-

iii

fuil, aliciibi

duin superstcs erat,

translulil, conteittus ab i|)SO rccogiiitus etnbiii-

iiumeris nieiulis vindicntus recudcretur, inaximeque U. Gregorii Nazianzcni... in (juo caslig.iiido,

converleiido

multuniqiio

diu

illustrando

et

nunqiKim consequi potuil, qui

polis

Gra?cis

a

el

so

Sed

torsit...

llebrreis

edendis

biblio-

a

iioc

|i'ano abhorrent.

Id qiiidem iiiipeiise Billius, et a primis fere Grfficvelini^jua; tyrociniis cvpicljal, nullus diililo si

:

Operi par erat,

confnsa

et

collocavit,

quaiiluiu

Gia;cum Grejjorii uulem Chatnrdus

Verum

cuin nulln

affuli^^eret,

sun) condiicere judicavit.

inlurpretalioni

unus

maleria, feliciter laraen perfecissel inreptum,

jiarata

licet

spus cdendi aliqua tum ntrulsissel.

quo

iii

Gracis opera; lanluni

lloc fuit oi)us

circn

Billii

cui etiain iramortuns est.

Cuni Oinnia D. Grcgorii Nazianzeni Opera rcpiirgala i.t luullo aucliora facla, coiiquisilis nimirum undo^iuaquo vutcribus Graccis exemiilnribn--, ex his verbis discimus, quasnam a Billio niultisque ad cuin missis... lypis mandat, » ctc. liic

:

labor,

elogio

ail in

« in

Billii

tolus

fuit,

»

«

:

:

«

ru|iur;;aln, » et cui rei « ronqiiisiln, »

dis,

rucO|ii;osceiulis,

rei^uiyaiidi.Mjiie »

missnqiio exemplarin Gro^ca; nimiruni

cdilionique Gregorii perliciendae, qualem exlreina reliijiiit

qua>que nniio scquoiiti

epistolis plus opura' pra;tcren

Si Grajcus contexlus effectus, ut iiarrant ctissiiui oiius

•

Billio ust

cnstignlissimum

biiopolis conseijui

que kittcrarum

a

iiiliil

Genubrardus »

non poluerunt

manu

prolo egrussa cst

o

cnsti^aii-

:

at

politam moriens onno lo82 Billius

Guxuis orntiuiiibus, caiCQimbus,

et

impeiidit. collatus, recognitus, repurgntns, casligalissimusque »

«

et

Chatardiis;

pr.i' ;

«

p.iuciilis Gifficis, et Lalina'. ipsius inturprelaUnni

(lui

cajtcris

ciir,

mnndari

qiiwso, viri lyjiis

ilocli

Billi(H]uo coiiju:i-

non curarunt? lif^inm

iii

a lii-

recalescenlibus paulo post Grfficarum Hebraicnruui-

studiis, ipsius Naziauzeiii plurima, tiiiu Isidori voluinen iiilesrum, omiiia,

? Quin eliam linud ila multo ['ost, ipsa G^-egorii Nazianzeni aliorumquo beno raultorum opera Grrece et Laline typis elegantissimis edita suul.

(iiniiia

dunlniat addain

Gcne-

Gra-ce et Laline vulgarunl

:

brardiis videruiil,

loxliis ille « ille

ipse est,

exiiurgalus

qiiem

et

casligatissimus,

»

(luem Cluitardus

ul

Unum

exhibel emiitum a D. Barun Sononunsis uietropolis

canonico, raissuinque D. Francisco Louvnrd esomplnr

; (]uod opporluno servatum non exHinc rerlo discimus correclionum Billiannm nnsqiKim exstare, luisquain eistilisso, adcoqiie Paiisiensem ediiionem non mnjori iii honore, quam Basiluenscm habondam, dy qua Billius « Hervagianus codex, qui unus suppetebat, tot lamque fojdis erroribus scale-

cidit.

:

hoc Augia) slnbulum repurgaiidum nnn uno Hercule opus esset. Nullaoralio, nulpropemoduin pngina gravissimis mendis vacabat. 'O/.osio.uaro;, ul ita dicani, erat hicc pla-

bat, ut ad la

•p.

»

(r.)

Chntarilus eliam

Kl g.

Billil, ci>isi.

liasc

.id

de Billio scribit ad fralrein cjus Laudiinenscm alibalcm, cui Cii-

G.j.lcr.

Di;liuin, npcr.

Civgnr. cd. mi. 1583,

p.

IjoO.

2j

—

PK.£FATI0 GENEUALIS.

PAI\S

21

I.

liaiium Isidorum mincupat.

« Pudebat eniiu eum, quod Grwcia... (am doclum.taradiserlura, lamque facundum aunloremel oralorcm suum iialierct tam niutilum ac lacerum, totque pla-

conlossum, ul semivivus relictus viderelur. » Quffi cum vera sinl, atque in Parisienjeni edilioncm possinl relorquori, ut cx diclis conslat, iiide quoque conslare debct necessariam esse novam Ojicrum Gregorii Nazianzc^ni edilionom maxiuie cum nulla sit quae omnia ejus gis

;

0|iera conlineat, nulla quse

non innumeris mendis scaleat. Ad novam igitur Operura Gregorii edilionem aJornandam nostri sunt aggressi. Primus operi manum admovil D. Jacobus Friscliius; quo paulo post exstincto, ojieri successit D. Franciscus Louvard verum tot Irinpeslalibus jactatus est ut rem infeclam relinquere coactus sil. Tuni partes illas suscc;

pit D.

Prudentius

sed e transverso niors incurrens virum doctum

!\!aran,

quaai opus promovere,

nedum

rinl,

corum laborcs, » invili sed nunc exponcnduin.

\ !I.

Qnn

«

in

pernccre poluerit. Dcnuiin pos,

Quid sinsuli

jussi, intravimus.

abstiilil,

licot iinparcs

prius-

tanlo oneri,

hac editione prajstite^

in

Nosrni i\ iiac editioe operuh gregobii ADonsANDA ph^stiterint exponitbr*

Siadiuni islud qui pri«r ingressus fueral, Jacobus Friscliius mortc stalim est sublalus;

quasdam

lanlura varianles lectiones reliquit.

D. Franciscus Louvard, qui successil operi, diii multuraque insudavit, nulli pepercit labori. Ardentis ingenii impetum secutus , undequaque conqtiirebnt qiiidquid pro[iositum

snum juvare

Quo factum

possel.

est, ut

immensam

sive Grasco-Latinas; ad quas,

Gregorii Opern lestatur.

omnia,

«

viris doctis in ora

:

atcpic

eliam

quo lectiones

iii

Scriplurarum

viri docti » accepit a

stiidio clarissimo

,

in curia

p. 7, n.

129 inscriptum

Calvini disci|iulum edilionis

aiini

nd

Gt

Tandcm ,

olim

milli

Parisiensis

orniii

crllectas

sc

,

,

ni

,

cum

«

cdvocato. Exemplar islud

Qiinsd.un emondationes

edilionis

(juoquo

scri|ilas, ol a

nolns

nc

doniino

eraendalionibus

Lugduni Batavorum

apposuit doclissimus de Barcos

cmondationes

,

cdito an. 1682,

piclffi,

quas

sed

Anglum,

ora Parisiciiisis

iii

abbas Sancygiranus doclissiini»

a

Troncliai

,

de-

Tillemontio curavil,

oblatas exscribi

copiosissiraas leclionos, quas e Piogiis, Colbertinis Mnznrinaeisque mnnuscriptis

de

manu

propria appinxit

B.P. Comberisius, Dominicanus, ipso cui prnBtcrea B. P. le Quicn doctrina, cruditione, scii-

lilloris Grnccis opliine rneritus

sua exscripsil noster Louvardus

:

clarissimus, eDominicana familia, Parisiis ad vionin Snncti Honorati

ximum

qua

jamdiclum

D. Naulin, viro caalora doclo, atque

nd oram Gr.Tco-Lalinfe ediliniiis Parisiensis anni 1630

vir doctissimus, ac

ptis

fallor.

emeiidaliones,

oblulil, ul

Lecliones et einendaliones sunt eloganler

sapiunt

,

1630

esl.

et

bcnigne

Parisiensi

Uervagianffl editionis, in Heinsii Bibliotliecan catalogo

scribi

(luas iecliones vel notas a

clarissimus D. Baron. Aliud ejusdem editionis exemiilnr,

adnotationibus scriptis nianu

itn|iriiflis

Billianas, otc, le-

librorum scriplns novii, tanln diligonlia exquisivit, ut laiidom repere-

Famosissimura volumen Basileensis edilionis,

esl, vir

tij

si

exacta fuisse

» a se

Has omnes longo ordine rccenset, Basileensos,

e iiiaiiu Biliii ad oras ct intra lineas scriplm sunt, sjioiite sua

ct

Grfficas, sive Latinas,

paucula quajJam excipias,

si

niiones, qua) ad caicein cditionum rejiciunlur

lit.

reriim ad Gregorii editioneiu necessa-

copiam congcsserit. Omncs pene editiones comparavit, sive

riarurn

,

sui decus

ma-

oinendntiones et notas censorias in Billianain oranem operuin Grognrii interprctniionem , ab eodom Patre Combcfisio elaboratas benigne Irndidit; et quidem eo ordinis

,

inajori benignitalo, qiiod ipse

pene stntuoral cdere Grcgoriuni, propler siiigularem theo-

Jogi afTiiiilntem cuiii Dnir.asceno, cujiis tiim

editionem adornabat.

studium fuit scrinia bibliothecarum revoivere et quidquid e re sua erat describere. Scriplorum nianu cndicum lanlain nipcrit coquaai in inveniondis fatoalur, atfiiam , ul ia his deiigon.lis operffi pliis insumptuin

Primum

niitein

nostro

Louvardo

,

,

que ex

iis

immensam variarum leclionum copiam

sive

profiria

,

sive aliena

mnmi

collogil.

His omnibus comparatis,

admonitiones

,

prffifaliones,

vilam auctoiis, prffiligondas singulis orationibu?

quidquid dcraum acciiralam solet atque etiam debet editionem

«-urama diligenlia ac cclerilale paralwl, niqiie eo progrcssu

,

iil

corailari,

fastiginm oprri imposuis-

riLtFAllO CENKKALIS.

?-,

se!, ni coiitiiiuis nio!csliis

coaclus,

tifcliu oralioncs, ci^fiuo insigiiiores iics conimonl.iri.T

ini scliolinstic,

mcJio

li.isilii,

;

duas

iii

;

ac tlicolo;;icas

s.tciiIo

Dcmum

iiiceplo dcsislero

opcrura edilio,

iiiiMO!i|uc iiigeii-

nani pricter Gra?gorii Opern,

decimo

;

itcni in

Niccl.T)

in novi-in-

l^li.ti

soxJccini nlias Oratio-

Ecclcsi.o Cnjsariciisis cpiscopi loiigc ojili-

qundraginta orationcs

siijira

».»

I.

fuisscl.

pci)ciulit intcrrupta (jiegorii

oporuin. Mina?, in(]uam, ingcnles operuin

ifs

1'AIVS

ct iiupeilitiicnlis coiilliclalus

Tuni

ohsolvit.

niliil

—

scliolia

dcmuin

;

cum opcrihus

siiniil

Grcgorii, jilus scplcin scriplorum, i]iioruin no qiiiilom nota sunt nominn, felus cdcrc.itDo slalucrat. ricraiiuo [larata crant, ct quidcni

lir.ciiiilloio

Inndcm longo post (oniporo

Iiiterniissum diu opus,

Liboribus J^rclcsi/c

viii oriidilidiiu ct

scrifitis, clarissimi.

cc|)luni 0(ius isliid

libavcrat

Ncmo

iiioiious.

accclciiivit. Dtlccluiii

manus

1'ruilcnlii

Grcgo-

pprvcnil,

iiem[io cdciidis s.inctoriiiii l'iilrum

,

Vcruin suscopto

ojieri serius

qucnul.im viirinriim lcctidniiiu

impcr.dendum

adliiic 0]^evx ct lalioris

,

,

maiiiim nd-

(]ijariiiii

florem

qrns slricta oraliono vcrtcral Biliius,

ininum

scd

;

vari.a)

(iiim necessariro, r.-epnrniitiir

materia

sic (]iiic

:

Iraclala ct olnbornta

scd nonduni

,

ad perficiondam

Operum Grc-

:

,

iiiiiiiu

(Jucmadmodiim priusiiunm domus

cdciidi appicl.T.

x,i'iiiji|;iris

supcreriit

exarati codices oralionum, cpislolaruin el carIcctiones adliuc dissipal.x', in ciinrlis Iniitiim d('scri|)la;, nccdum ad or.Tm

gdrii editioncm. Collali (juiilcm crant

I

iiisa

ipso soljlii oralioiic rciilila ic|icrimus.

Mtillum

(

quam

Gregorii editionem concinnandam, cl nd in-

ejus ninnu scri[itum, cl pluriina carmina

,

in iioslri

ulililali iinpcnsis

ccrte o noslris ad

iierlicioiidum in;igls

muilum

movit, ncc

i:b

maturiora

[irclo

Opc.-a.

rii

.-edincnn-

icdilicctur, rcs ad

cnlx, ca?mcntn, lignn, et qufficunquc ffidificanti sunl nccessaria

ad cdilioncm Gregorii nccessnrin, pr.Tparata qtiidcm, sed varia* lcctioncs

,

nondum

sanandis Gricci textus locis dcpravntis pricsto crant,

ndcoque eraendandus supererat lextus emendanda quoquc Billii iiilorpretatio. Concinnnnda crnt vitn Gregorii ad quod opus fragmenln Gallicn Tillcmoiilii comracntariorum, quic omiics vitffi i[)sius nnnos minime con)])!ectiintiir, iriTciiiuc su[)|)et( banl. Nolffi sive obscrvaliones, nliaque plurimn quffi requirunlur ad cdilionem, nonduui adliibil.-c

;

,

;

elaboraln

Ii.tc

:

Primum confcrre,

id

omiiia pro viribus ])ra'Stare connli sumus. iioliis

studium

rcdilcrctiir. Atl

,

sua

ut

Icclioncs textui

interprclalionem qiiod spcctat,

Grcgorii Opcra tam inloriiretatio, ut

vnrias

fuit

lora corru[)ta sanare

felici

cum

puritas

l$illiiis

edito

Grcgorii

restituerctur,

sit,

Grffico

niior

vir iilriiis(]uc liiigiue pct ilissimiis,

succcssu Latine reddidit taiiloque apud omnes in

temerarius cerle auditurus

xtu

t

suiisoue

quisquis

novnm adornare

Iioiioro est ejus

tentaverit. Niliil

Inmcn co dc Billiana inlerprctntionc judicio dclerritiis noster Louvnrdus, aliam sibi elaborandam putaveral, ot in vertcndis duabus oralionibus, ncmpe prima et sccunda, al. 1» vcrum mulata senlcntia inccpto destitit, et Billianam inlerfct 41», rci pcriculum fccerat :

[irctationom scrvaro decrovil. Ideni fuit consilium nostro Prudcntio. Utriusqiio vcsligiis iiiluercnles,

cam

e

regionc Gricci contextus snrlnm toctnm scrvnvimus; et

Tiicnie Grcgorii Billiana intorprctatio

aberrnre aut

eam non

tcxtui iiisercrc non dubitavimus, vcl in notis subjicertj,

si

quando

a

salis assequi visa e6t, aliam

lectorcm

monendo.

Id

aulem do

nnm de Ciirminibiis nliud fuit consilium. orationibus tantum ct Ciim eiiim Lalinn Billii carmina Gr.Tcis Grcgorii carminibus non salis resjiondeant, visum cpistolis intelligendum

;

sermone rcdderc,Lntinis Billii versibus nd marginem iiiferiorcm rejectis. Priusquam autem iiUerius progrcdiamur, hic obitor ex[ioncndu:n qtiiiiam sinl raanu exarali codiccs, oxcusi a D. Louvardo, cpiibus usi suraus. esl Grffica pedeslri

§ III.

Plurimos

^OTITIA Vr.TERLM CODICLM, AD OtOS GnEOOnil OIIATIONES tMICMJ.lVIMCS. ol (]iiiilem

uiius est Regiiis,

[^robntissim.T iioI.t codiccs

oliiii iiiiin.

1800, niinc

aiileiii

in

coiisilium

num. 510

tota

adliibuiraus.

Hos

inler

rcpublica lilteraria farnosis-

omnibus cunclns Grcgorii oratiorics continct. Dc qiio Billiiis: amplissimum codiccm cnpitnlibus lillcris exaralum, taiitum anliquilnlis se ferentcm, ut i|isius Gregorii propomodura «Ttale scriptus esse viderclur, (|iii ]irffitef

simiis, qui solus e Galiicaiiis «

luli,

pr;p

inquil,

epistolas el versus, oninia ipsius

Opcra conlinebal,

Quem cum

paucissimis dicbus incrc-

n

PR^FATIO GENEUALIS.

(liuili

eum

inlegrilali suae resliuiissera, staliai

tum

omnium

bonaruni

iiiud

—

celentato perlcgissein,ex eoque innumera ioca,

fuslinaret Billius,

cum non

illius

qua

in

impresso vitiose legobnnlur

Aliienas (quo enim alio

liic

cx ipso discimus, ac de Grrecis

quoad vcrsioni

codicis,

omnium

reslituendis

firaeci

asscrvaniur orna-

expressam oculis subjicere, nec niolestum

Membranaceus codex est lotus a capite ad calcera paululum dcflexis flegautissime descriptus, prima manu. Columnis duabus paginae distinclae tituli orationnm in

Jicceulibus

,

obloiigis et od sinisiram

litteris

:

inembrana aurea exarati

:

singula; fcrme distinctiones majores, aut periodi, littcris aureis,

piclisve figuris incipiunt. Initio imagiiies quiiique paginns singulas occupant tise ct

1«

raembrana cacuulea; secunda3 vcro

qnartffi

Clirislus in calhedra scdens, et sinistra

Jeguntur

Eiprivr|V

:

»

suaa satis liaborct.

nobis, nec lorsan ipsi inL;ratuni Icclori.

cum

nomine incomparal)i!e lialjui.)) Quaa-

« integritati suae

quot(]uot in Rcgia bibliothcca

tissimi, forriiam ex calalogo bibliolhecae llegiae

uncialibus

28

I.

Jitifrarum gn/.o|)liylooium fljipellem?) refcrcniJum

cogiuisse, nisi

Famosi

PARS

-:r,v

iij^fjV

id cst,

6iZt,i-^'.,

:

primse, ter-

ct quintaj, aiirea.

manu librum rcsignatum

Pacem mcam do vobii

'.

lenens. In libro hoec

CascliJ

inaiiii.

iii;iiiu

siiiiis airwiniictisiiiiii splialiii.ilis (lclioneslaliir : xvj t.iiiliiiii or.iiiiincs rcpr^csciilal. I.iulovico iiia^jiio, aiitio 170l, al) artliicpiscopo riiilippii|iiilii;iiio

ini7.1. inis. .

2itlU.

.

.

.

.

.

csl

iilil;iiiis

.MS.

Mcttilir;iii.i(Cii>,

oiii.

Ilciii Iraiici.ici I.

l';irisii'iiMl)iii

lio-l.

Mciiil r.iiiaceiis,

\iii

rc:iii(is('i

s.;ic.

liic

coilcx.

siili liiictii

|

11"% x

or;ilioiii's

\ s:rc s.cc.

(Irceiii ot

scplcin cnntiiicns, qiianim inilio

cdilis iii ottiliibns rerc cuncors. IV iioincit ct ins ^iii;i pi^ilcrl. Aiilc :iiitios ."iOO exaialtis, opliiiia' iiol:c, cl opliiiiis lcrtiniiiliiis rcrcrliis. Iilcoliac iiola, Cypr. ipi:iitiliii|iic dcs piialuii, qiioil Vanslcliiiis llUiiC eiiilt NicosiJB lli lcKiinitir

(aiitiliia

Hr^jitiiiciiliiiit

cxplicaiilia

:

llei.iici

2308. Vcl Cjfpr. It.

.

.

.

1)21. S2i.

Cypro,ci V.

23

0.

.

.

.

X.

2312.

.

.

.

yin. 555.

l;i2l.

.

.

.

i;2G.

bililioilicc.iiit olllll

acicdonl,

xiii

MciiibiMiiaccus,

Ki'-I:ini dcliilit, ainiu l()7l.

.M:i7,irill.cils, xii

iiovcm

Oliiii M'i'.;irio;ciis, rii

)'•

111

Ml'llll'l-lli:il'CI|S,

i.iniijiii

s l'C.

oi;ilioi;os Iialicns,

quibiis Nicclre

commcnla-

s:i'(

XI

sacc.

ex Oriciile in

biblioiltecain Ilegiatit

,

aiinn 1U69 ilia-

liis.

2'.(lO.

z.

ISO).

2302.

Iiii.

.

.

.

M"itibiaiincciis, xtti socc. QniliiiMlatn oraiionibus addiia sngl scliolia.

SiG. 510.

C( lcl'criiiiiiis (odex,

.S32. .S52.

Mciubraiutcits

,

xiii

ilc

(pm

sa c.

siipr.i

tx

(liciiiiii

csl.

bibliollicca

lliiraitii

r.oisl:ilcrii

iii

Ucgiam

iiin-

liis.

j43. 543.

Ciirys

xii >ii'C. exaraltis, cl Liiiluvii o

XV

olilalns a

Cliiysanlo

|

atriartlia llitrosulynii-

laiio.

^UIf

I.NDlCES.

Codiccs olim Colbcrtini

COLBERT.

dcin Bcgii.

Vcl.

Olitn.

a

1.

30G2

22!)

l.

.niinc.

57G.

3,3.

b

2.

20'JG

jyi7.

528.

5.5. 3.

c

1018.

2(i0;i

£i5.

5.3.

d

4.

4211

28'Jl.

977.

3.5. 5.

2776

1!M8.

529.

.S.S.

G.

f.

27'J2

2.308.

547.

•i.k.

g.

E'

219i

22117'.

575.

2,

h.k.

8.

1342

2301.

BG9.

3. 9.

i.

Gi2

19H.

632.

.').

I.

10.

'J29.

2348.

7GG.

111.

11.

4248.

2308.

Sl».

5.

Alii codiccs manuscripti. Or.

1.

Jts.

Go"» inier

7'i"'

inlerroil. iiiss.

ttiss.

Oralorii Doniini Jcfu in vico Sancli Konorali, Pari».

coil. colle^ii Lu.Jy^ici M;ii;iii, via J,icob;ca.

PR^FATIO

31

mss. eniineiilissimi canlinrtlis PassionxM. Cod. niss. ex liililiotliecu Valicaiia. Cod. mss. b. de Coislin, nuiic in bilil. S. Gennani

Pass.

—

GENIiHALIS.

PARS

13

I.

Coil.

V.1I.

Coisl.

.1

Pralis.

Codiccs excusi. Aldi Mannlii editio anni

Ald. Has.

TMC.

basilii Sclinliasla; leclioiies.

ac locliones mss. Moiilaculio.

Bil.

ISilliiis, Billiaii.e eililiniie*,

Hoil.

Bi)illeianus coilex

iii

Ciiuiliefisii lccliones. Ciel. Elias Crelensis. Caliiieiii lecliones. Gab. lleiiis lleiiisi^iiii coilicis leclinnes.

Coiiib. 1^1.

Hasileensis eililio apud llervagium, 1550.

Ilerv.

Lenv.

Leinenklaii edilio.

Moiil.

Moiilaciiliiis.

Ox.

O^oiiiciisis coilii is leclinnes npnd Monlaculiiiin. Parisieiisiuin edilio 1009 ac deinccps. Savilins.

Par. Sav. Sancig.

Saiirigyranensis eniendalinnes. Anilreie Sclioili iii Mniiiaculio Schedx.

Scli,

Syr.

Syrleii inss. in Bill. lect.

Th.

Coilex niss. D. Tlionison in Montac.

Till.

h\). Tillenioiiliiis. Codex niss. S. Trinit.ilis .ipnd

Tr. Vaq.

Hi

Montac.

Vaiiueiii coJcv in iiolis Parisiciisibus.

siint

novam

liijri

Gregorii

proscqui

niJijoris

moinenti, tam raanu scripti, qaara

Operam

quorum

excusi,

udornare, inceptunique opus

cditioiiein

et

diu

suljsidio

interruptum

ybsolvere tentavimus. Mullo plures codices maiiuscriptos evolvimus,

et

sericiu integram ibi texere ionguiu fuisset: praecipuos designare satis

acervatim generali nuncupalione in notis appeliavimus, maxirae

dum

visum in

quorum

est; ciBteros

eamdem

lectio-

iiem convenircnt. Optimas quasque ex omnibus variis Icctionibus selegimus, nasque vel textui iiiseruimus, ut corru[itis mederemur, si eas in contextuiu referri vulnus postuapposita ad

lavit,

marginem nota quss lectorem emcndalionis commonefaceret,

naargine inforiori subjecimus. Sunt aliquando longiores occurrit,

vei

temporum

spiiise,

quas sibi non recidi

collocaiitur, fronti

prasfixse

lector

nol.-e,

eegre

fcrret.

vel

Oriitionum,

sunt admonitiones, in quibus

qiiaeque est astruitiir, et ar£,i)mentum exponitur. Exspatiantur

longius, sod rei gravitas,

cum explananda

ditlicultates,

qnifi

illaj

intra iiolarum

vel

in

difriciiltas

qiiae

tempus quo

nonnunquam

ordine liabita

forlassis

angustias concludi vel

non poterant, brevioribus esse non permisit. Orationes in tapita, sou numeros divisaj, ac leaiporum ordine sunt collocatffi. Jiiniitus aulem earum numerus, nedum dissolvi

auctus

:

quijipe ex illarum

numero

rescctas quatuor, inlcr

Geminas quoque ad Cledonium litteras, et reraotus, ad propriam sedem intcr epistolas revocavimus.

s()uriDs

unara ad Neclarium

fetus amandavimus. ex orationum classo

dcsinam, postquam virorum doctorum, qui amicam porrexerunt macommemoravero. Primus seso ollcrt vir e Rcgia iiuiiiismatum, inscriptionum, bumaniorumquo littcrarum Academia clarissimus, ejusdemque rpaii.[xa-:Eu.

quidiiuid

qui

studioso

usus cedat

in

tolum

scripserim

suliiiiillo.

S E C

U > D A

P A R

S.

DEFENSIO GREGORIANA.

§ I.

DEFENSIO GREGOnil ADVLRSLS TOI.IILM.

Plurcs non tanlum cx lielerodoxis, qiiod niiruni

scd

iioii esl,

.

eliara ex Calliolicis,

Grc-

imo cum conviciis lacessere, calumiiiis alquo eliam falds crimiiiibus iiisiraulare ausi sunt, quoruin pclulanliara frangere ot conlunielias j;jvol Glundere. Sinsulorura tamon calumniis et dicteriis in Gregorium refellendis non iiuino;orio paruin roiiuos so pr.-cbueruiit,

nbor. .Missis igilur DallKi, Clerici, Dasnngii, elc, :aslii;are, et

icriplis

diluere

qmc adversus Gregorium

Theolojri vcrsalissimus,

Tollium inverccundo

sat crit

falso ct

rjui

eos imilalus est,

scripsit. Is

sed in auclorem iiiiquissiraus, lam niuila liuc

quidem iii tam-

illuc,

viro sanclo sparsit in argumenlis et notis quorumdam oarminuin, (jiiaj anno 1690, ut oiiiiiia prorerro lon-Mira forct proocipua tameii ueiibare, et alsa oslendcre, animus esl. PrJrauin quidem in argumento, sive (tcaiisa scripli > carminis, quod Gregoriiis « de se pso el adversus episcopos » coiiclidil, quodque Tollius Gr.-eco primus vulgavit, sic amaris

luo iiijuriosa

pse vulgavit

:

alibus poclara carpit everissiniiJ)

:

inlegritatis,

«Cum

vero omiii vita,

quam

tanlffl

lum

el cultu

victuque raonacliuni polius

dignilalis ogoret ac referrel ejiiscopum

;

ad

Ik-ec el

ob erudilioiioni dclensnmquo SS. Trinitatis doclrinam spiritus gerero vilerelur, liccronianKquo imhecillilali allinis, ut ille consulnlum suum ct expulsuin urbc Caliliunm iinnibus laiitum noii lioris raeraorabal, ita et ipse contusos Arianos et suam Triadcni asiduo pr.xdicaret, iugeiilera sibi quorumdam suoriim presbylerorum, nliorumquo episcolorum coiillnvit invidiara ... Sero sajiiuiit Pliryges. Gregoriiis, qui promplissimum huno iltiorcs

ssensura non exspectarat; propria so ncti

pu^niiebnt,

|uerel,-c,

uimi

liinc

robur,

coplum videns ingenuilate nnimi, quanquam staliia in scntentia perslilit Hinc slalira nata! hm

pudore laracn adductus, iil.-p,

ac

ut ila

dicam, lacrymne

raoderalionem

in

.

.

et cccteri llireiii,

lam probo viro desideres

.

.

quibus

in .

.

el palientiaiD, et

Ciceroneui sane

nemo

PR.CFATIO GE.NLRALiS. - PAH;:

35

quisquam

Neque vero mina

et In exsillo,

;

uter

dixerit. »

his contenlus Toliius,

Gregorium

gravius perslringit in notis ad car-

aiiliuc

Ad prirnum vorsum carrainis adversus episcopos (p. 4) « Est in liisce sanclissimus aiiquid humani passus oplimi quidem consilii nl(|ue volunlulis,

a se vulgnta.

inquil,

vii-,

eloquenlia, fortuna, usque iu exsilium

vitaj moribiis,

melins expressit luollior vix

58

II.

:

;

sed in ferondis injuriis aliquanto

quam

bilale, quae Ciiristianum dedecct,

temperans.

oporlebal raollior, rainusque a conviciis

Quin

»

et

el acer-

esse dixeriil Tollius,

scripla

liffic

Bucto ex poenilentia et adversariorura ludibriis dolore, irrilalique inde in hanc veluti vin-

diclam

jam nirais animi periurbalione. Ad versum 18 ejus.lem carminis, ubi ait Gre«Neminera in iis quai dicam indicabo; attamen », iiiquit ToMius (p. 5), « id c.ir-

negri

gorius

:

de vila sua impigre

niine (p. 6)

:

exacte

« Ita

Maximura nominat

alibi

Quid

pra.

et

peracerbe

designatis,

iis

.

.

.

fecit

;

nominavit. Addit insuper Tollius

id esl,

»

inquit, laqueura proponere iuiniico ad suspendiuin,

?

non

ut norainasse

perstringil,

opiis fucril

sed et

;

ejus comara adeo salyrice exagilat et adeo aspere, ul nihil su-

dicani, liominisne est Cliristum (p. 84)

quos

Non

sectanlis?

ut

Denique

videlur.

niliil

»

de conviciis

ad carminis

suo imposilura, proereptaraque docondi publice facultatem Grego-

« Ciipistrura ori

rius gravissinio tulit et.

.

.

.

acerbis

queslihus deplorat

ergo nunc in adversarios suos,

;

qui euni nialis urlibus ad e|iiscopnlus abilicalioiiem compuleranl, salyrice invehilur.

Gregorio aequior non gorius quidem

islis

5, vers. 1,

Dupinius,

fuit

piissiinus

qiii

de eo

scribero non

lalia

scd lionio piiulo minus

fiiit,

est veritus (a) ni'gotiis

coiisid(.'ialus, el

»

: «Gremeplu'.

Tanlo solitudinis desiderio lliigrabat, ut niilli), qiiod al) ea relrahehat, odi^io diii fungi posset. Aggredi res urduas, ranxi^ue susceptas relmquere pernix. Cum tres efiiscopatus liabuerit, ne unum quidem legiliiiie hiihiiisse dici potesl. Ingenio erat Grcgoiius mnroso ad

et salyricn, et ita

jocandum

prociix ut neraini parceret, ac ne

quidem

e|)iscopis, qiiibus

eratapprime infensus. Ita, quem im[ienso prius laudarat, Maxiiui famam atrisadmodum el ad sluporem infuscavit coloribus ac denigravil. » Vellem ut eruditi viri qui hcec de Gregorio senliunt ct dicuut, nomina eorum, quoruni famara maligno dente

quem unum

pmnia Gregorii Legantur

maxime quas jocando

in

Theodorum

ad

unde calumniandi nnsam

Conviciis quidera cxagitare peculiaritcr

rent, ila

vero se

in

non

legantur,

:

et

;

regulum

eranl.

in,

iie

Non Et

»

iiiquam, vel ea stiiluit

(|).5)

queMuiuain caluinniari videar

;

joci, e|ii-

vindiclffisuo

:

i[isa

Gregorius

lioniines ciincli ah eo

iit

oJi. » Vei, ut i[)se verlit Toliius

viliiiiii lioc

occullanda

(r)

sihi statiin

queinquain

est

mihi piae priuiis exosa.

et

lucera qiiae

iii

i()se

fiis

ToUius. Hanc

qua) dicam, indicubo, vcritiis

liis

illicita est,

dear

resjilendet. Ihi liberales

quorum iram, desideriumqiie

(6),

Legantiir etiuin carmina

arripiiit

culumniis

carmina opponero. Leganlur,

C[iislolas et

de raodeialione in disputationibus servanda, elc.l

ad Theoctenum

et

Maximum,

speclat

est his conviciis et

fiis

merae ac veneres, sed satyrie nullic. Leganlur

Ie|)os, arguliic

ipsius exem[)Io comi^rirail.

«

iiabuit

Nam quod

profcrreDl.

moror. Inlerea vero nohis

epislol;», in qiiihiis, velut in tilio, |iareiiti5 iningo

jucundissimus slolae

nihil

tam oraliones, quam

0[>era

quaui, orationes,

medium

prosciderit, in

0[)ponunt,

«

:

ahhor-

Neminetn

quiT res et per

enira queniquain designaho, no [iroferre vi-

[laiilo

post

((/)

:

«

Et quinaiu sint mali

[lalebiti

deinceps, uhi meam orationem 0|)[)ugnans manifeslo te tuinieli|)sius accusulorem decla-, raveris.» Nimiruin, ut cum Tullio loiiuar (e), « ego nemiiiem nomino. Quare irasci iiemOi luihi poleril

num

{/)

;

iiisi

qui ante do se voluerit

de clericoium

iibri tertii, IMiifidriana

meliam

..

iiudiihunt liat

(/«)

(ri)

:

«

.

suam

(c) t;,inu. d(;

el

conscientiam.

Quando ;il.

»f'|i|-

(d) Vcrs. 29.

81

:

1.

t;l

»

dis[)ulans

;

vitiis

» vel

nomiue contra

II,

655

seipio cl ajversus episcopos

,

V.

10 "

[g),

ex

[irologoi

disputationem in suam reterunt contu-!

ipsissimis Phffidri vcrbis elegantius,

vitia scrihitur

li)8.

Quae veiba llieronymus ad Nepolia-j

usurpat, ut ad Uusticuiu

Uiulo Ilieronymus

sine p.

coiifileri. »

«Qui generalem de

indicant conscientjam

aiiiini

nibl. ec(:li's.,

ib) tiiiisl.

viliis et ipse

;

« stiiltcj

conlra Ruftnum generaliler iironuU' qui irascitur, accusator sui est.

(«)

Pro

1/)

liier. rp.

('/)

lil.,

(/;)

/t((ii.

lege Miinil., c. 15. I. IV, par. n, p. episl. 95, p. 771.

55,

ilfiil.,

/iiiY., lil).

I,

I.

II,

208.

piiil. rj, p.

3(;i.

»

,

olqiio eruljusc.iiil,

Conlicescant i^ilur

quibus

« poculiiiriler

abliornliat.

iiec iiisi gL'ii(!r;ilis ejus

rroteuiu

riOiiiiiiassut

do

PAUS

Cliristiiini

vero,

? Iiiio

inriimiam

ct viro saiirtissiiiio

f.dur,

Verum Oua vero

ul

cacleros ita desigiial,

.

.

Nam

.

improbus

(.lusquam improbus,

Vcrbo dicam,

»

nunquom

vcro

et liomicidjis,

co;^iioscanlur,

? « Si

pacem

quid

fiiciat

ahpie

fl-

sanguinem

ef-

Pu-

siiiirios et adiiltcriiios.

ac lorvam iiqds

|iellciii

malos

m

Id pra3stitil ("ircgorius, i]ui poslli.ibito (iriviito coiiimoilo, (leiiclil.nnliii

nisi

iniis()ui3

Mali quidquid est

(c).

inlerest cognosci

roi()ublic.X'

dici^ri.la

meiiiioiieni

do

jirofecto in-

»

;

larvam

dclraiiil,

ct furcutiir, is laiuialiilis cst.

Ecclesiw(pi(j totius consuleiis,

lcm,

(b),

iiiiioxium ai:iiiiarijm

«

laudabile iiuiiijiiam essc, ovinaiii

macleiit

iic

id qiiidera.

falsis seriiioiiibus

(jui

el

reslituat.

Veruin

miiiiis calbolicos, faisosque (lastnrcs cogiioscere. Kl qui

tcresl Kcclesia?, iil

domarique palialur

su

viiici

imo sicarios

cognoscantur

ut delecli

traliere,

famam

Fatcmiir

fuerit. »

liipos (lastjrcs inseclalur, doclorcs

licere,

adinodum

as()(Tgit ni^redine, ut

Noii omiiiiim, iiniuil

«

:

pastores ipsaniquo doctrinam iiilamai.les,

»

fundebaiil. lasiio

;

nivem

ue quibus loquendum est honcslius.

raullos eliam novi,

esl, el

vuliK^rabit ornlioiiis (^ladius

gmerilis,

nominassu non opus

adiiionel (.ircgorius

a

i;!

(^)iii(|ni

I'rimo naiiKiue, ne in episcopnlem ordiiiem

caulioiie, quiPso, atlciidas.

reduiularent

inqiiies

ul perdilam im|)io

iiiiirit,

ral,

iioluiiiiiue [icrlurba-

fiibul.Tiii,

Hocciiie faiuam cjus nlris

7

iiui tnli.i

relicet (jre^orius?

fuciam

qiim oi'

coDviciJs, vel snlyris lacossivil,

orbis loliiis

Quid qiiodlongo graviorn do.Maiimo

derivarenlur et

r,8

vitiis u^l (iis|)ut,ilii). .Vt niuiiiiinvil Mnxiiniiiii,

toreui? Uocciiio deiiiuiu cst (Jciiii^rare lioiniiiom

(a) «

II.

criiiiiiia lnrcruiil,

('irei,'orio

iiiii

.NtiuiiJiMii (iuuiui|uaiu

1

illuiii, lu|niui,

ad slu[)orem coloribus iiifuscarc jlutiio|it'iii liivet;

—

CLNF.UAl.IS.

l'li.f;rATI()

S7

calaiiiiim

slriiixit

(lunm mordens

scri[isil;

iiiijirobos et vilia

iii

S(iirans [d]. Isla lleiis (lOliiis

snluli aniiiinruin

niliil

;

imo

iiisi

aiila-

cl

nonnuiKjunm, (]uia ridiculuui acri rcs fortius ac mclius plcriiiiKiue secare noveral. Mirop virum, alioqyi iiigeiiio (lerspicaci, lusum iioii intellexisse, ubi Grcgorius, dubium docoma ludens

«

ac [iro()cmodura des()firantcm cynicum (ingens, sermonojain liitum

bium

leslive suggeril

Tollii

{e)

Reliqui

«

:

malam

prretcr

libi

exclarantionem risu non exci[)inl? Cui,

Gregorii occe()lio?

Quid

«

Cliristum sectaiuis?

»

?

(luis

Laqueum eiiiiu

crucciii

jam video

iii(|iiam, risuin iioii

|)ro()onere

iniiiiico

inoveal

quos

ei

(.rover-

Quis

lirec

vaiiarei

vorboruirj

ad sus[)cn(iium, liominisne

milior Gregorio? Ctiamsi scii()la

Maxiiiii liistoria, acla concilii, sicarii, Ia()idcs

nibil. »

>>

laccrciit

facln,

est i(isa

ncc qucmquain ulcisci [lassus

exce()il,

est.

In

suo

liis

qua! objiciunlur Gregorii cnrminibus,

el alibi

passim ad (lopulum orationibus

dotio libris

noii

(laulo [lost

scri()seiit

aut

niliil,

fero

niliil

imo

niliil

iion re[)erialur;

Non

Clirysostoraus.

igitur

quod ([uod

animi

in

iii

«

Apologetico

suis Desacer-

imbecillilatc, b

non abdicali « [KCiiitcntia » e(iiscop2lus, qucB nulla fuil, iila conscripsit Gregoriiis. Figmenta lieec suiil ab helerodoxis |irolii:a, malc n qiiibusdaiii Calliolicis re[)etila. .\pagc ergo, Tolli, lc()i(lnm li;iiic lu.niii, imo injuriosam in Gregoriuiu coiu^iaralioncm, (iiia Thcologura cum Ciccrone componis; lioc est, « ila iion

t

iBgritudinc, »-non

»

imposili

dolorc,

ca[)islri »

nnirao perculso elabjcclo, ul sine sermone ullo.sinecogitatione ullnjaccret, errore lciuri

vulgo crederclur

»

voluutnria Gregorii,

admiralione

digna

et

ex(ietita,

Quid conlers violenlum coaclura

al()uc

et llclibus, iie

siidis

scriberct,

«

,-bdicalioiie?

impedilum,

»

cum

(//)

» ul«(/"j meiilis

Tullii exsiliuin, ciiin

etiam extorta ab iuqieratore,

Constantino|)olitaii.-c

,

tum non ejulantem,

((/).

el

omnium

QuiJ

allilcta el

iPtaiuiu

pueru-ji

glorioso

lar.-17. ^

(t)Vcis. 930.

usqueijuaq.ie fusa jactnnlin,

Ad

Aiiie.,

\\'.i.

•

olse^n.

al.

Ciceronis

cum assidua.cum

necessaria ct rcligiosa pricdicalioue Trinilatis? Qaid (^hrlsti ad

..

(r;)

Ibid.,

c()pis adii.illeiuJis dojdorut

iii

vorhis(/j) :« Projiosuiiinis vocopr;ocoiiis, |uo forihiis saiictuarii oiiinihus doiiuiiliavimns

qui

Ingrediatiir

Adost

volel

ncmo

pr;i'postoriO

ojiistoiii,

obsorvat

dobaiit. \(i'iiiii, ul

amuaiia

quod

rutio,

quihus tncero

ilo

Aiinuliiim

miilti|ilox

ossot, qui in concilio

»

oporatus,

» elc.

noii

illorum,

ciiiiiioiiiissimus »

[irofoclo intellij^et

logerit, is

que, qui ah Arianis quippo qiii sub Juliiino Apostalaud

coacti,

rodibant, siiicero

tuiii

.\riiiiiis

«

numoriis

consonsorant

amoro odiO(|Uo

verilatis

anno

|ir;otoii-

Aleiandrinis Patiihus

|)aroiis,

juhebantur, opiscoporum

roci|)i

(jui

;

i|)si-

|ieilidia',

vidcbantur. Pra;leroa, ut ait Ilioroiijinus

id uddiici

assoiisus esl Occidoiis; ot por tam nocossurium

:

mutaveril.

occasioiio,

noc dohiioril. Excusnnda) tum

[iutucrit,

Ariininoiisi, vol iiosciotitos, voi

jiarlibus

« liuic

pro

,

rrcipiomlis liioroticis docroluin procul dubio

certo Atlianasii do

vcl

niliil

lidoin

ac facilitati tulos o()isco|)OS adiiiilteiidi, Aloxandriiiio sjnodi

honi^iiilati

liubita),

nhoal

saspius

in aliis (iro^urii caiiiiinihus

ct uliasiiiiilia

fuoriiit

iiuinaiii

aut otiam

licot,

toiiipus luiiiiliiKiruin,

Qiiis(iiiis hioc

'Ml

his

,

(cl,

coiicilium, Salanx" fuucihus eroplus

est miiirJiis. »

Longe qui spo

fisdeiiuiui' « tidoiu

dispar ralio sub Tlioodosio, aliaquc Ecclcsia3 fdcies.

veri)

vel

mctu ilirum

alearum

ri,ci|iionHi,

prohroque tunc dala niiis

(e)

\'aloiito,

qua\ liioronymo

ost Pelro

his

«

ac sffipius,

»aul arundinis momenio

instur,

tosto (d), laudi

Aloxandriiio praesuli.

tcmjioro, jiulsis

Ex

iis

onim

oiiiscojiis,

Ariaiiis, Conslantio inorluo, descivorant,

vorsati.

»

ut

« Orffisto » ei

Grogorius,

ail

Unde

Atlianasio

do concilio goiiorali Conslantinopolitano |)rimo lnquons,

qui aiiloa, Vah;uiis poriinl.

sub

soso adjuiixorant

mulaiitos, ot

e|)isco[)Os la[)SOS

omncs ab

[iloriquo

rodibaiit,

facilitas

quondam,

concilio,

inquit IJaro-

fucrunt jiluros ex illis ortbodoxis, Arianorum favore, vacautes sedos acco«

Hi eiiim tcmpori inservientes, sub culliolico imperatore a^que calholicaj

dffoiisoros so priobuero,

gistratuuiu, in

cum

o[)iscojiutum

omnibus fusius

ij)so

scojiorum imagine,

antoa vel gratia ducuiii omiiiiio

prosequilur

(/")

:

esso solorenl ojiiscopi Orientalis Kcclosiio

»

fidei

aliorum ma-

irrepsisscnt.

Be

quibiis

Hajc Baronius, qui, exjiressa Iioruui

ejii-

puto, quales, excepiis paucls, tunc

IiitoHigis,

«

oxorcitus, vel favoro

indigni nihilominus

licel

Gregorius Nazianzenus. sic

illii

vilio

quomodo fidein habore consuevcrint pro ramobilom, et uonnisi ad privatum commodum accommodatam. Cujus quinon Grogorius duntaxat, sod ct IJasilius suis scriplis locuples teslis accedit, ut sno ;

tione temporis

dom

rei

!oco sujierius

stomuin

et

est

deuioustrntum.

digne Gregorium habuerint iii

eodem Gregorius Id quidem optime

(a)

»

Alios bono

Hioroiiyiiuim, potorat Baronius :

.(Ex his, inquit

et

562. Gr..

{g),

narravitquam malo

disce alia, nerape

apposile auctor eminentissimus.

C.inn. 1, Toll.. v. 331-338. ' De vila sun, v. I7--27. Dial. adv. Luci(. , loiii. IV, part.

PiTROL.

adliibore testes, maxiine Chryso-

tnultos

qui, [lostquam

aliiue in-

quam

vera

vivis

illis ot

sinl qua)

conscripsit.

XXXV.

Nam

palam,

(d) Chroii. .in. 371.

(6)(::iriii.l ic)

;

(tuiicos, iiiiu A;^iiuiii

sunl (jucrelarum Gregorii ot lacrymarum causa>. DoIcImI,

loii^o ali;e

rclictas

rst

iiiiiilnni

slncero

.u:

« lacr)iii;i', »

robur ac iiuidcralioiiein in

iiii

zeio zelntus

«

imprudciiii

std ardenti

u

;

«

nec un(|uani iKcniuiil, ipiod scdeni

slaliiii, »

» el qii;o

auiliamus.

lc;^fimii!i el

sccuUis,

nc peccalores diiro iiicre[>avil.

Non cum

",

scd iaudandus (jrcgorius, qui Clirislinna liherlale ulens, aposlolo-

ijisius vesti^ia

ruiii et (".lirisli

^3

I!.

virosque

a|i()slolus

el

liijct

fuisso looutuiii

ita

Non orgo culpandus,

P\RS

Deo exoiciluuiu

izelaliiin csso |iio Dodiiiio

i^iiuramus,

(ictiual;

ipsum mansuetuui

«

-

PU.F.FATU) GENKn.VUS.

45

ad

sic lardus, ut

ac ne vix (juidcm cTjoipcIli

ii vix

[lOsset.

Dolcbat eliam

verbo

captum,

«

suavissiiiios sibi pra>rcptos f;iiniliares

taracn »

abdicalioneiu

ct

propoiieiili

et

omicos

Si iis

scripi.T)

de rcbus dolere,

facilc libcrari

non niilcm

qunm gaiidens rcliqiiit ut argumento aGregorio epistoUc, maxiino vero xciv ad Amasonium

scdeinquo Constanlinopolilanam descruisse, plurima) post reditum

;

;

siint dat;i.

indignari crimcn esl, Grcgorii crimeii esse, ncc ab eo

et

iiidirftre

S(3

qu;un vcllcl cpiscopos asscnsissp,

cilius

posse lubentor fatemur. Coitera vero nihil dolebat, uec rclicturum rerum

ullo tenebatur dcsidcrio.

Tantoruiu ilaque Ecclesia;

,

quam

Deiis

«

Circgorius, noii secus ac Atlienis Aiiostoius

acquisivit sanguinc suo ", »

malorum dolore

inciiatus, pio sibi lemperaro

non

poicral, ne-

eliam debuit, ut terelibus ac teneris auribus consulerel, verilatis ac religionis disj^en(] nio, scrmonem cmollire. Uabent cnim molliorcs illffl elocutiones nescio quul frigiiii iie

tlaccidique, (juo verilali seinper nonniliil

mina, propriisque inusla notis crimina defenditur

sus

;

pene deserilur,

|ieiit. :

ncc

iMovcnt i)rofeclo alilcr jiropria rerum nomoliiier innocentia, religio, fides

satis, si

veri niiniiim videri dcbcl

noii eti;im proditur. Niliil

si

liinocenliffi et vcritalis liostes

:

traducciuli

i);daiii

ii

ut agnoscantur, agnilique vitentur ac fugiantur. Ilac rulioiio (laciun; rcvincltur, error rcpelliiur, viiicit el triumpliat

luodo dictis refellantur,

et

Dupinus

i[)se

in

sua ad

1)1).

menNon jam iminoianiur f;ilD. Dupin., cum el salis ex

simplicibus tonsulitur,

vcrilas.

propulsandis qua; in Grcgorium congessit

sls criiiiinutionibus

advor-

sunt, et nalivis pingendi culoiibus,

rarisienscm du-

archiejiiscoiiuni

claratione, ut lemero conliclas dauuiaverit ct rcvocaverit. § II.

PKRPF.TLM GllEGOIUI VlRtilMTAS C0NTU.4

« Post ut

llliVIiRKGI U,M

Nicffinum concilium, inqnit* Bovcregius

Nazianzenum, tam

[lalrein

in antiquitate versatus tioiie, iiuliaque

quam

filium Tlieolugum

Tam

inaudilam

scrijitum

iu

graliam

episcoporum

et

LT M L «,IT0H; L.M ASSEaiTtH.

Gregorium Nyssenum matrimonlo copiilalos fuisse, uemo

Siiiiidioncm,

nescit. » Ila^c coutidciiler scribere

nixus auclorilale.

ptori excidisse, dixcrit quis(|uis in sola tlieologi

Bevcregio

^«),

ausus

est

Ucveregius, nulla ra-

insauam opinionem dnrmitniili

leciionc versalus fucri!

sua; gentis, [iro sua in

;

vcl

potius

scriid

a

matrimonium devo-

tionc.

Tale

commentum

"111 Ucj. vi\,

11).

nolare sat esso, ncc ullam liuic rcfelicnuo operoiu "

.\cl.

XX

impendenaam

28. I

(o)

lii

iiolis

ad caiionem

v aposl.

orbi-

rn^FATIO GENFUALIS.

47

—

PAUS

4S

11.

Irurer, nisi maluin

scrpere longius, el viruni clnrissimum, e Ciillioiicis unum, Muratorium (a), qui mirabalur olim confidenliam Heveregii, prseler quem « nullus adhuc afTiruiavit Nazianzenum filiuin unquam seso matrinionio obitrinxisse, » ipsius poslea errorem amplexum fuisse cernerem. Non tamen obsolule auiplcxus esl, scd suspicalus « lieveregii senlentiam cum verilate consenlire. » Qui etiam de Tlieosebia haec ail « Aut Nazianzeno nupsit, » quod « siinilliraum vero arbilror. » Ilai]ue commeulum Beveregii et praviu Mu:

ratorii suspicionis

Ut

fundauienta siniul convelleiida sunt.

Muratorio incipiamus, verba, quro viro doclo fucum fecerunl, limc sunt

a

graiumate Theosebim, quod ipse vulgavit

:

rpr^yopiou

[is-j-i/.rrj

aJsUT^ i-p^xsw,-

•

«

in epi-

Oregorii Ma-

» Ex his plurima colligit Muratorius prinio, Gregorii Nysseni uxoreni Theosebiam id quidem optime deinde Gregorium, qui « Magnus » ibi ap(iellatur, Theologum esse, cujus uxor, eaque gcrniaiui, Theosebia fuerit; id vero possime denique liinc epigramma Theologi esse non posse. Qu;e quidein ut penilus convellaraus, primo statuendum, quod caput est, nullius unquam cunjugii vinculis Theologum irrelilum neduiu Thcosobite copulatura; 2° deinde niliil adeo impedire, quominus epigramma Iribuatur Gregorio Nazianzeno 3° neque g\ epilajihio, neque ex epislola alias xcv sequi Njysscno Theosobiam nupsisse. Sic Gregorium utruraque a conjugio liberum, el cffilibeiu

gni vere conjux.

non

:

fuisse

;

;

:

,

,

vilam duxisse constabit.

Tlieologum ct Theosebiara raalrimonium fuisse suspicalus, TheoseNazinnzeno castilatem potius, quam Ihori conjunclionem servare voluisse » conjiciebal mox idem « inler utrumque carnis communionem » admittil, sed ad breve lempus el arbitralur « recenli huic opinioni sulfragari posse versum illum Thoo5Iuralorius

biam

&

cum

inler

viro

:

,

in carmine iv de animaj suie calamitatibus Aj^ritp Deinde vero grave jugum matrimor.ii a me seposui.

logi, ila scribentis fuY^"' ^xTo? £6r,xa.

men

:

Amamus

habero assercre non ausus est Muratorius. verecundia rem tam inauditam pro cerlo nnn allirmat. haec ila se

Eiic.Ta yaiJLoio »

papjv

Nihilorainus

virum doctumquod

la-

piaj

Nos vero omne prorsus matrimonium a Gregorio propulsamus. Ipse Muratorius {b/ argumonta suppedilabit « Cur enim Gregorius, inquit, qui lam saepe ac tot verbis, vel minula vilffl suae mooimenta versibus clausit, hoc unum non levis momenti praeterissel, aut tam jejunus commemorasset ? » Neque vero id tantum silenlio, et argumento, ut vocant, negantc; quanquam id genus argumenli valore debet, ubi quid habel, quod facti vim et locum oblinoat hic aulem habet, si umiuam habuit; cum qui rerum suarum hisloriam, :

:

rion

uno, scd multiplici poemate, noii obiler, sed dedita opera accurateque texere se pro-

filelur, rera vilai'

tamon unam e praecipuis, si non etiam ex oiunibus prtecipuam quas liltoris mandat quaui maxime facit quale profeclo ost

varietates,

cursus,

,

quem Gregorius

lenere decreverat.Ubi enira de gonere

agobal, ibi sane debuit agere de matrimonio,

si

viiac

quas ad

silel, vitao

genus

ot

diligendo Nazianzenus

posthabita oaelibc \ila ad nuptias convo-

lavit.

Neque vero eos, qui matrimonii vinculis astrictum fuisse Gregorium censent, islua mairimonium collocaturos esse arbilror poslquam prosbyter creotus est. Ad coiiliclas ilaquo Thoologi nuplias lom|ius id uiium suporest, quod ante sacerdotium ejus ellluxit. Consenlil

ol

Muralorius

el ait (f)

Thoosebiam; sod

utinler diaconissas Gregorii narratio

enim

suam

,

aliaiuve

omno

communionem

carnis

jam (>ridem

elogisse

,

inter Nazianzenuri

ut sacerdolium

illo

iniiet,

Verum teui()us illud i()sum cst, in quo accurala i()sius momento consistere malrimonium patitur. Ut

nulluin ullo vitae

quo(]uo raodo finxeris, id viiain

constitisso

cooptarelur,

isla

Theosebiam

fingas

Non diu

«

:

iilriim(]ue castilotom »

Grogorium uxorem duxisse, quid(]uid

(]iiauilibet

ruil ut [lonitus

subvertitur

ot

disertissimis Grogorii verbis,

describentis, ibique accuratissime ubi de vitae genere deligendo.

Gregorii parentes non

inquam,qui non modo

{n) Miir:it. nolociii epigr.

p. 131,15:2,134.

i()si filii

auctoros fiicrunt

votum

utanimum

ad

castiiatis ac (iroposiluiu

Z^TIieoseb. a se

eJiluiii,

(b) Ihiil.

(0

IbiJ.

uxorem

ap[)elleret

noraiil, sod

oum

;

parentos,

ii)si

,

prius-

iu.i

49

quiun iiasccreUir, Dco .li.MVon.nt. c

ac puer

•.•.

oblnliis

lu.M-it

).

,

n.h-c ut

M) uloio innlris Doo sn-

«

ntn

.s..lrinni

.

50

ii.

Inclis.iue sncrn)

ctinm

mo

nevii.xit

u (b)

pr.ustitit.

Scriplurm

rnlum

pn.-..-nlis volu.n nc .lcsi.l.M-ium

"

nl.|uo

,

i'Ai;s

ol)l.ili.Tunt ;.ltni.-

I

i«). .

Conj.ix ipsius,

adjuirix

soi^ia ct

,

;

monaclii

«

pcriculo vovil, et

quam

cujus aaiorem

vitn,

tolo

tempore, quanlum

vit.-c

ac jiones

licuit

ipsum

.laufras..

in

ipsi » injccil caslilas, .luniu

(>rolcssus

l.iil,

c>t.

quib.is .liuni profcrro tcstimonia fucillimurn cssct unico, nninl>.-il « caslital.s quam ejus .lullo umpiam njalrimonio coiislrictum luisso , scd , somnarrnlio Logntur (c). licrel j.igo colla pcrpetuo lirmilcrque submisissc » manircstuin n.lmnlaineii iicc pucr, adtiuc « ct in quo iiii quodsanclissimus doclor fuse describil (

amore caslitalis et demimpositiim unquam

vcrbis

liis

vitoG ;

sed

oniis malrimonii, quain

gravo

semper

iinponoretur.

cuutc fugi.Mi.lo quid.ini.l

v.ito so

jugum mnlrimonii

dcclinavil

mcseposui?» nb eo abhor-

amplcxurum

Non

aiilcr

Gregorius excusulpote con,

tioc vil.cgeiius spcclat

vnto inonasticae

cl

,

a

a so ninovit,

gravo onus malrimonii cxcussit, tiaud qui-

amovcndo nc

se

Irnrinm proposito servandffi virginilntis

mnrinsiicim iterato

(