/ U/
, \c..Y I'
B/lig bil. kil' bol, bedütgll Öl Ü~ . r a r l /lu alang/I. kiJ/de 1lfO. Bilgl bil, adem 01, kendlni yü...
15 downloads
1933 Views
37MB Size
Report
This content was uploaded by our users and we assume good faith they have the permission to share this book. If you own the copyright to this book and it is wrongfully on our website, we offer a simple DMCA procedure to remove your content from our site. Start by pressing the button below!
Report copyright / DMCA form
/ U/
, \c..Y I'
B/lig bil. kil' bol, bedütgll Öl Ü~ . r a r l /lu alang/I. kiJ/de 1lfO. Bilgl bil, adem 01, kendlni yüksete, Ya da hayvan adlnl al, Insanl ardan Irak i"".
•
BALASAC U ~LU
YUSl "F
• AT ATOHK
T ONK
K OLTOR. DIL V Jo; TARtH
DIL
y OK SIo:K
KI JHUMU
KI)H UM U YAYI NI.ARI , ;J.l.iJ
Bu esc rin 5846 sayih Kanuna göee bülOn ya)'m, rercëm e ve iktibas hakjan T URK on, KURUMU'na ajuir.
900. YlidönÜIDÜ Doleyr eryle
J. Bas\r,;1: 1972 2. BaskJ : 1988 3. Baskr : 1995
KUTADG U BiLiG i N C E L EM E Si A. D I LÄ ÇA R
ISBN 975 • 16 • 0694 - 2
Yükseköp-etim Kurulu Malba3sI'nda basl lm~l1r. Ankara- 1995
ATATORK KOL.TOR , 011. vr; TARIII YüKS EK K lJR UMU T ORK 01 1. K UH UM U YAYINLARI : 340 Hu eserin 5846 sayth Kanuna gOl"e OOlün yaym. tercüme ve üuba s hak.lan TÜ RK DiL. KUR UM U'n a aittir .
• 900, Yrldönü mü Dolayisryle
I. Basll : 1972 2. Baskl : 1988 3. Basks : 1995
KUTADGU BiLiG iNCELEMESi A. DI LÁÇAR
IS DN 975 • 16 - 069 4 • 2
YUkseköAfeum Kurulu Marbaasr'ndabasilrmsur. AnkAra · 1995
tÇ IN D E KI L E R
IÇINDEKILEfl.
ÖNSÖZ
•.
AÇIKLAMA
1. "K UTA DGU BILIG"IN ALT KATMAN I ve BALASAGUNLU YUSUF f. "Ku t.dgu Bllla:" ve
"
Kuahanhlar: Hu n Türk lerlnden Karahaohl ara
2. Karal!a,,' ,n anl am
15
.
3. Karahln t. devJetl nln cog ,y..,
"re
4 . K",nhlnh d evletl ri ln kült ür mer kezlerl S . Salullunlu
Vu."'
.
6 . Bal,,"gunl u YUl"f"un felsefe,
yÖnet lm. slyuet
. 1an,nd. kl
" "
kaynlkl. r ,
28
7 . Baluiliunh,. VUl'" ve e, kl TUrk dünYU I ••.
11. " KUTADGU BILlG" IN FllOLOJISl
ae
1. El yumal",
.. .. . . ::t . MKuud, u BllIl" rumal.r'r!" 11,,11 kl, lIer
lPk (= düzeulcme k}, ter ruek_ l'rmeli ( '""" ,te r mek) , " du.
mal..,....,udufllOlk ( "= "yu",,, k) , lod""-'I" d< ( -"' h ü t Üll). örÎi!1_iir iig (= a k ). kiil'ez_ kó"ez ( = k u ru m ill. kilJ irli), .reg",.",k {= 'i"y t anl g ihi.
'l..t in (C\' iri,in,]". Lunu ,,"'aCIm" uy!(un k Ll m ak zorulIlug u ik kar~ lla~tlln . P rof. Hal""" ,; her hald e "",le lo; ~." v k" ' a~l a"' a k a ma", yl.., ( ev iri,;u; I.iz.- " , i;~lük,d", I ..n (Iüg ad) da lia ,:" k "anlamsal" (m.."lcn ) ola ra k v err lli ~l i r. Elinisdc I,ul" " "n hu yal " l l a js.. ögr rlici bir a m" Ç" gli
ntr .rc
u
INCE LEME SI
Bir in e i bë lüm de Karahanh de vletin in c ografyasi larihi ve k ült ür ii, Hala 'agunlu Yu sufu n
k i ~ i1î g i ,
kay na klan VI' e, ki T iirk Je ri e cl an
i1i~ki s i
ele
al tll ml~ "r.
tkincibölii.ml e K u radgu B ilig' in el ya zm al an , iJk oku ma ,Ienem..ler i- ve Uygu r yazlsl üzer ine hil g i ve rîld ik le n soma, Hk T ür kçe tIene me ola ra k, Karaha llh Tiirkçesi nin !>ir gr a mer öz,·t i yap llm ' ~ ltr . Hu gen i~ 6zel , ya l' ,tta ya a lan ' üzciik a ç,k lam,, lan m de~ tck lr yip t a mamlamak vI' ok urlarm K a ra hnn h T ürk çcs ini ger/."g i j:! ihi a nlama sma ya rd rrn etme k a mecayle kon m ustue. Uç ä n cu böliim K Ulad8" Bilil!'in t a m çiizü m\f' n mes ini ele alnll~l ' r. Ba; l a t.ü rlü kon uiar ia î1gili bul una n ve X I. bapa k ad e r "ü ren ögr e ticî pa rçala r, ö zd ey i ~ler se çilere k dili miz e çevr i"" i~tir. K"radg ,t BWg' in a na höliim ü t a rll~ lIt ah diyalog hiçiminde oldugu için, hika yen in 3. ve 4. "bolü m leeini sah ne ya zlsi kahbi na d e k mek fa yd alt gêrül rnüet ür. D örd ünc ü bölüm, Kwadgn Bilig' i dunya e dehiy ali çerçev e, i i"e rî,intl e geregi gibi degerlendirm ek amaclyle ahläk , h ikmeI, "p enu ltame" , öad eyi e, "siyaset na mc",
" dü,tum am c" , üt o pv alar, rIevJe l k u raml ve felsef" si , ya1 ani - me ml. ke t,
,,,h,.
UI _ yd. ü u lke. duld ... I..... ..1"",11.1. bi, likl• • -,.b u" . ..l. m'''. d . k.,]I. " .bm ' tu.II..... io K ",hir. ~oJor. k.nd vo klJc ·I. ,..p,I.",.er . dl. nDdoOl 6n., her '''Yin ol . eaglDa , '. ra caglll. , hu . kötülüU" rin kul uu iat .. mi n" bath o huayar.k T. ...n ·d . n (irade -i kiill iye"den) 1I:..ld i ~in" i n.n .yo r~ a .I., k ul. v.. on ul1i, led igi gÜD.hl yal n u: ve yalDlZkad er " bITak maz . Ibni Sina·Y.l:öre, int.nd. n (irad ,,· i cüziy"' d,,n ) üo; türlü kiH ülü k ;;lka hili r: l. l'-II: i, izli kt ....., ." ..hikl ik. tee, 2, Ac" t~. ve i;; ~.Ir..l1tlelDda n. 3. Abl ilr. bOJ:uklu gund an . A~ tl E.ulltlh sa y ,la n. I.udur ve kul hund . n 80rum lu d ur, ceea g öreeekfi r. A nca k. vädl.ü·I ·~·üelld' u n ( "" ec ru nlu va rl,k ). yu. t .k1an üz r rin de tükrn ';'ez i...aye li va rdl r. So k rat ' la E CiatuD'da n r . inlenen lh n ; Si na. " .. le m ku nu ouIl'l a, Lunl .... rull t a bu lun an J(üçl"rl" k U 'll a ~tm r : örn"jl:in, o(ko Lir r uh lI:ücü, f.ka t yi~ i t li k hi r..r ,l ..mtIir : yi n,. dn5r1 i. te k bir mh giie ü, dn~e l ah lä k i.e I.ir erdem . ay .h r: ..kl m aY1ll1 el"'" yet" nt'~i I,ir ru h g;;cüdü r, I.ik m et i.e bi r ..rdemdi r. Huh g ü."leri Lir ar a YIlgd., rrk I,ir d rnge kur llrla.... ndt m olauk b unun kar~lhg. lIli ll'mez yonk
Bal uag unlu Y usuf y a.a ve yönetim a lam n da Kutodgu Bilig'i yazarken eek i Türk geleneklerine "llu slb hagh Ir.alml~trr. TUrkJ er öt ed en heri , y ap t llr..l a n aklnlarla "Ie geçi rdikleri ül kclerd e yöneti m kurmak ve yas&. düzeolemekl " ta mnml§lard•. lIukuk falr.ültel e rimiz Türklerin bu niteligi ile övünebilir. Kök ·Türklerin 732 yihn-
E ger iyil ik a na lJln a J.. s ü t ü ile insaoln öZüne g ire rse 0, ölüneeye kaJ ar yolunu ~a~ lI"m a;r;_ '
d a diltikleri YUlt a ll,.ltl a u n da sik .ik , oy le denmektedir: ilig tullp I~rllg ilmi$, y a da T ür k 6udunua ilill lörüsill lUUJ.birmi, in 6irmi$, y an i "yut d u yö net ip düzenI emi," ,
KanmIl; bo/ur t ds ü me9~ii .ra$t
Bu edgü k.lu lu r ay tJgii ki§i, tyi lik ya p mak t a d ev.m et "Y iyi k i, i, tyi/ik koe amaz , on un omrü eb edidir.
• KUTA DCU DItJe INCE LD 1ESt
A. DtLAÇAR
"
Ka)'u i, kt
SOZI. O K ..10 ". "" .....la)'.,. ahl 11....... _ III>.k. ll ii .., lIik • • ii . lil .. d il
.~iri, ." • •ü ..... ".110•• _ k..,o, ... .k•• • nnit ..lo lt __ dh. iill ,ahibó
.... = 1"5
irirJ -
..... -
~Io
ooy
"" Ik. bitbk te
Lb" .. hu,.. l idi, ... k _ 1'~'"
"I. .., h' lI i1/bt = ...
7
nI. p tlo••1"l h
'r-...: -
SOZLCK ~ .,· ir
1
I':/ '" ""
~ Y rlla r son r a, Avus t u ryah d ogu Lilgj n i Joseph von Hamm er. Purgda Jl (177 4 -18.>6 . ]", . ), I 1796 sira larind a di plomat olarak I.ta nL ul'd a h u ' unur k en,aa b anlln n hl"lgl. "IZ IgUSl< en fa y
JOSEI' H FRF.lI/ERR UAMIIlF,R_I' I:Rr;'TAU (1 771.1156 )
lI'lL HEut RAD/.OFF (11l37.U11 )
'--"t!-r~
+de- ........
,
.• ,
.0 "
.... ~ -..
~ ~~) -g.. ,
OK""lln
......--"-'
~~;~~~~' .
Q"~' -
..y ~~ ~ ~
r,.u--- .... ,."..; ~~ ,
'~~oUAov~~~~ JQf
......... "lZW VELlDI TOGA.'Ii ( 1391-1919)
J _, ~ ' .~
l·;,....
U
,ail
..-.p• • 8..." " . Nlo.l - . ."
Rqtr R.ulME T1 .. RU
(191)l> .l9U)
.....-:r- ..... "".... -
K utadgu Bi /ig'in :Vï ya n a niish a.mda n (•. 22) alman hi r puree (h al' X I, heyt 350 - 353) SlJzüm $IJyledim m8n bi/idim bilig, S un up ik i aju n nI IUlgu 8lig . Ki/ab all urdu m KUladgu B ilig, Kut~u. oltghka t u lSU 8lig. Ki~i iki ajunn . l u.l $O kmun, Kulnd,,"~ bo/ur bu s(J;;üm f 'n bütiin. Bu Kün. Togd. ilig tidim só;; ba~. , YIJrügin, ay oYlIl ay edg ü ki# ! Çevi ri :
V1LUEI..W T1IOWSEN (11·U . l'lU)
b
SERGEY E. IIIALOV (118O_1'U)
Söz üw ü aöyledim hen, kilahl yaed rm, Ua amp iki d ünyay. t utan hir eldie. Kitabm adml koydu m K u tadg u Bilig , K ut lu olsun ok uyan a, eli ni tut~ u n. Ki~i iki d ünya)'l k utl a t utarea, K u tl an ml~ olu r, hu eêsü m dog eu, hütündü r. Önce Kü..n.Togdl b eyd en aöae begladun, Yo rarak açUclaYJw, ey iyi ki§i!
Á.
,.
IJILÁÇAIl.
KUTAll GU ntr.t c I N CE I .F. ~I ES I
"to
.. I
""
ii. Vámhéry'nin, Ilygar harfJcri dök lüriip 1670't e Viyana'da yaY'mJadlgl Viyana nus has i K Il/adg" Ri lig'in La~hgl : K UDATK U B1L1K
W. Raaloff'ull Uy g llr harfleri döktiirüp 1890'.1a Pet "rsh llrg',l a yay " "lad J ~ ' Viyana n üshasr Ku/ad gu Bilig'in ha,hgl: KUDATKU BtL1K
~ ~i""'~"""V ~ "2 j~.&o., v,-; j - ~ ~ ~~
", .."
"o~ ~ V"""- ~
-'-'t.~ ","
c""
=-0-
--
delen
Ortada
e, e
~
ij
•
f
,
"
-... )
G e n el
Sonda
•
...
S.. del e rl
ALFABES i
~
a.
~
t
w"f y
~
~A
s. ,
,
=-0·
.a.
r
---L
.A...
z
y
:it
).
Satrr do/gum
IC.VTADCU BIIJ G INCELEXESI
5. KARAIIANLI TüRKÇ ESl KILAVUZ U Tiirk edeb iya tl llm iJk üç çagllll üç a yn d ine ha gh olar ek hul uru'l': K ëk-Tü riler . d e (552 - 745) $am a nhk ; Uyg utla td ll (747--840) Budd haclhk; KBra han ld a td a (9321212) J a hl àrnhk. Bu nlat d a n iki ncÎ.i Bu dd ha dininden b aska Man iciliAe. H eistl yanhga Ja bag lt buluo du gu ve ö'l'el yaz lla ta d a n hip oMug u he ld e, pek yatall el olemarnl~ . d a ha çok çe vir icilik " e ti ea retl e geçinmi~ vc " Oguz K agaD" J e, taDlnUl par ça clklarlndaD ha~ka büyük bir ya plt. y a da yn ar adl bll'akmam lt h r . Bu yü zde n Tü rk yazlnllUn Hit üç büyük aDlt lnl K ök ·Tür U"'rle K a rahan hl ard a bulu yoruz: Orhon ve l'enise y }' Ul tlan. K UluJg u Bil i! ve Kit abii. Dil'á,u 'Û!ati' I-Türk. Bi ri n('i~inin y u a n K ö ll.- TiirUerJ..n pu'n, YoIJg Tegin, öbürlerinin ya zar lan, K ar a h anhlar.lan BaiasaguD 'lu l'u ~ uf ve K a~g ar'h !olahmu t . T ari bler i: 'lI'&lllyle 732. 1069. 1072. Son O l UI yddan be ri K ok ·T ürk çe iJe Uy gur TürkçCllini wE.lr.i T ür kçe" (Alm. Altt ürUseh ) adl altm da bir grupt a t op lamak attlk ah~kI olmu tt ur (b h . A.v . GabaiD : AUtÜrkiu l.. Cra"''''alik. Leipz ig 1941 , 2. h ... 1950. ve 1J A.otLAÇAR
KUTADCU BtLtG tNCELEMEst
" "' aj c~ tC ' anlamma), SogJak ~IIJan ajun ( = d ünye}, lamu (= cehennem), u§tma~ ( ,,= reruwt ), Sanskrit Jilin(l...n )"ek = eey te n , muyan « pu!)ya = Buddhecr imarçthan..., ltayrat), sarI (= täc car), Buryara « dryara = mana~tlr) gibi al: sayid a ..hntI kalm .~, buna kursrlrk , yine Müslümanhk dolayrs ryle , Farsçadan ve Ar apç a d an daha çok sa y rd a a lmt! I;inni§tir : örnegin, Farsçadan bor (= §arap), pend
( = ög ü t ), n"maz, cU/ap « gulab = gül SUYIl), ArapçaJan hacib (= mabeynd, Türkç ..._' : /a)"a(lu), ha/al (= heLiI), haram, hüccel, hile , hendes e, dua , ilmür, §air, ['efa, rpfa gibi. Fakat hu iki dilden gelen almtilarm aayrsr , Karahanhlar ça~lndan ""nra, hd e çagatay Türkçesi çagmda, Türkçeyi bozguna ugratl rcaSlna kabaran yak",e . akrm kadar bü y ük Jegiltlir. K"wdgu B ilig, bu baklmJan, rahatça Qkun ll1>ilen 1'ü,kç(, hi r ya pn t1u'umundalhr, Kar a],anh Türkç e"inin s özc ük haaineei, Eski Türkçeninkille bakarak daha geli~ llli ~, ye art tlili nden ,laha ~'Qk hir edehi yazl dilin e yara~lr, dQyumcu bQlluga kavu~· 1lI" ~t,,r. E~ ki SÖ7,cü k ve ,le yilll]I'f,len kimi artlk ku llamlmal: olmu~tur : Ön.egin, "serse ei" anlamtna biint~g/bUntUg, "dedeler, ecdet" a nla m m a erU apa, "öyle" anla",ma an(ula)"u, "kagan oturup bütûn yoksul halkI taplad.m" anJamma kagan (llu" p yo k (.ga)" bllJ lIn.g kop kubraIdim. n u 80U cümledeki olurmak Karahauh Türkçe~ i ll d .. olrurmak ( > bizde ~imdi olurmak) ~eklinJedir, "toplamak, taplatmak" anlam m a olan kubratmak /ko bralmak ise yalmz Kök-Türkçede kullamluns olan bi, SÖl:c iiktür (..sk i Tunll Uulgar TUrkl"rin;" i\k kaganlanndan bi rinin ad, Kobral idi, ,;Im. 612 Mralan). " E~ , zevc e" au lamma _yuluz /YDtuz, "bo~una." anlareme rlta, "onla, kUl:eye" anlamma Ylrgaru, " ze n gin . gönencli" anlalll,llla J .ls.g, "lulavuz" aulamma :,,·uçi, " y ine" anlamma yiçe /y eçe, "yarglp yerine getiren görevli" an laIDlna
y argan g ihi 8lizcük lcr d e artrk ku llamlmae olanlar arasmdadre. Kimi sözcükler de t ü rlü nr.Î.lr.i bi. ge.,i, deg..ri nd edir. Örll tg in:
y oe'
kJ 6edîJc
boy büyûk
edsü
e6«ü
kod'm41. Illulru1l JUi'lmak
k~ ma1c-
erii iyi koymm:
>-
kudruk ud llna1c-
kuyrulr.
IIY llmak
Bil ol" Yln Ka.ah anh Türkçesi iJe Tü.kiye Tür kç"Ji ar a.mda pt k çok ömekJeri va. dll: /coÓ.§ > kaJ '§; 6.ó.k > blYlk, gihi. Aym ÖrnegiD :
~ekild e
Kök Türkçe 6bkl!
ahISIIkll ve
d iye biz K utads u Rmg' in meln itui e I(' ye rine V; r y erine g , a y",r ine de d kull ..nd ,k.
lr«IîJc
adlr nuJ.k
KOnt IIn ("ü n 5 ü ~ ") dü~t ni , or l..dir : p ..t1a}"lCllarda n 6"p ; d,,; g, Ir, l< ('I); flzlclla r-
b l~ lrhll] ..rd an J, , ; f ; . ürt ü nüll~ rd ~n S'; ge uselle rdea m, 11, !7 (!J) al",cila.dan " I, k a. h n, artd a mak r.i( ' ); Y"f) "okaUe rd ~n y. Duna go. e Kan hanh T ürk çel;ind e a~l i ol..u k f, rl 'e C yo kt llr; ancak yabao n d ill~rdcn ahull ola n 8ö;c üklerde kIlUaDll.lIIt ll r ; j • e~ i d.. ah nh lar d a, ar a 51'" T ürk a' llll 50&cüklerde de (;eçme kted ir. Kok .T ü.kçed ~ h ses i b lllu nm a.hAI gibi Ka•• ha nh T ü.k o;esin.t e d e ... U olarak yokt ur; hunun r e' ini
~I r
G6lY O r uga = kalme r, yu rka ,
K arahanh Türkçesi
Kök-Türkç..
I'tlgü ( = u" !g..), üçü n (= için), al tun ( = alh n), ya~ll (= ye~i l ), y ort",ak ( = y ü,
d a n çift
T ürkiye T ürk çes i
ob .h
,"h n billm.k yobu ya61ak yalabllf &Gb, , )'a n y albarmak
y awu: y awlak yolawaf Iaw. , ,.on yollCafmak 1.ulob..: / k ulof:u: / ku/as la
B..k. bi. Lialm. örnegi : Ka,.ha.nh Türkiye Türltçesi 1o nca.
Türkçe~ i
y avu:
Y llv/ak (=> kö l ü) y a/avll f
lavlon J alvarmak k i/aNI.:
yo rlll(la, (OguKlehç... i: 10rl Ilf1l) .
B..Ui ka, uU.,I. , Kö k-Türkçe Ye K . r ah anh Türkçe.iodelr.i eö~e~, ba ' l 61e r bizd" " {he« . oou r' den
KI JTADf; U BIL l (; Ji'lCE LEM};sl
T ür kiye T ürkçesi
varmak vermek
bolm ak urmak
olmak vu rmak
'a, 'T0e')ri '
geçmek ge/lW!k ge~ mek
Ier lilk ii IIryak /t lffJl} ak 'o k
girmek gey ik gijk gol
Wrü lulmak li' ketmek
,.,
g: keçmek ke/mek ku mek kirmek keyik
ke çmek ke/m ek kezmek k irmek k iyik ki'Jk
kbk kbl kb,
g"
küç
g üç
küm ü~
k ümü~
gümü~
kün
kün
gÜII
kesmek ki fig ki§i klJpük
kumek küçü1c
kM
ki'J z kü ç
Iuce vokal ler den öuc e k ; k
kesmek kiçig ki~i
ki">pük küp Sözeük ba emde
tabar ,og tegmek tem ür tirig
"I tolm ak lokuz tVkmek tijr'
turmak tuymak türlm ek l ü~ mek
b
k i~i
kiJpük küp
k üp
s> d
K ar aha Jlh Türkçcsiyle Türkiye T ürk....e" Î a ras md a , "öz6ik h a~ l I : d g e d ~ill i hir k .ua la ba gJ.lma k g üçtür : ince - ka l' lI vo ka l fat k, hu"a IJir ku ral sa Ylla m a z. t ncc vc k aJul vo ka Jlet den önce g elen birçok "özci ik h a ~ l I'le r d're . . "v rü meyi p /. ola rak k al Dll~tU. Örneg in:
bormak bermek ba,
geçi~i :
lawar
Java,
tag
daS
tljrt turmak tuymak türllW!k tü§mek
,,,
ti/kii Ilf lJak bil e (= Lile , He) ; kr s. hamak (= bag lama k), hu nd a n -g "ki ile Ishu ola rak bag (= bag ), bag' d a n -Ia ek i ile f ij] hagfamak (= ba gla ma k ); yiue kr~. "y av a ~ " an la rnma Uygnr T urkçeAi akuru , K arahanh 'I'iir kçesi akru la kru'l . Ortada hece Jü~mesi örnegi : kagada§ > kaJa§ ( = arka.la§), sa)"'~ > sa~ (= öd e me , s aYl~) , Kerehenh Türk çeAi _ Türkiye Türkçeei kar~,laFlrma -p t- uyerfamasi yok t ur : kap - k(lpll~ (= kaph), {ipdi (= öptü), faket isim çckiminde örnegin ~' ''pla n (= k a l,' tan) , Buna k a rsrhk -Id_ > -11- öz ümleme~ i va r,hr : kalmak'tan kald~ ,1c~il, kMI! ; ki,m ck""1\ kirdi ,Ie ~il, kini ( = gitti) : -çd- > -çl u yarlamas, kan;lktlr: kcçmek' t en kcçdi ,Ie~il , kcÇli (= geçti), saçmak' t an sarl. m (= "açtlrn), fakat saçd, (= MÇt1); armak'tan arnm,z (= a çnk) ve açd. (= eç tr}; ka rmaJ,;'tan hem ka rr. hem kard, (= kaç t r) gihi; -kd- > -kl- uyarlamasi .Ia arm kafl~lk durumdadU': Ömegin raktl, rekri, fakat bakmak'tan hem bakt! , h em bakd. (= bakti), içmek'ten hem irri hem içdi (= i çai], Isim çekimind e keyik/en (= geyikten), klMIa" (= kihkt au],
-In hali : E mil) opke si uçdt = adamm iOfkcsi geçti.
il i ~t i .
·de hali : Ki§i e.·de tlk lft' =
hal ekleri :
_Ie hali: Y llkl atlap on lll el.lenü r = haYVlIll a t la r, ollunla e tle nir ( no t . 811llJ = o nun , ""lil = on ull i') din = ileri, ile riy e; kedi n = geei, ge rrye, lli mend in burun baril, = 0 b en den önc e va rd a; bakar slllrlm , o')dm , hem Qydin , ktidi" = baka r 80la, saga, hem ile rfy e, geriye; asra = alt, a ~agl; a}ak = a ~a ~ l : iize = üzeri. üst , üst ün de; klldl = a ~a g lya , ar k as. sua; Q,ii = yuk arr, YllkarIy a ; ka r~ IJkar~u = k ar ~. ; kiy /ke d = "onra: i>ydiin = öne e; basa = "onr a ; a:nu = öne e: labÜYÜF"; lmgrag u = hu g. a (crkek d e ve ) ~if> i ; " k a '~lIl hk" -J cjÏ;e. i iJe de kar ak = göz - karag u = kör; 25. _,I /_g>1 : ba~ · IJU ~' I/'.IU ~!ld l"'§lnek • krfi" Itt lin ( = I(ii \·~ i n i ll ~ i); 2 1. · k : lodmlJk = .1"Yllla k • 10k ; kOrm..k = Itörm ..k • k".k = go rk, gor ii " ii~ . l: i; "t,· lJjk ; kdm 'lk - k.fk = k.hk . g i,Ii,. hUYi 22. ·1: k Ul /, .'·u ~ .1 = ye~ i l; y as .l = YIi SSI; tiikel = tarna nu yle . h(i ~bii tÜII : 23. • ma' l ·m ..r : ka l'urm a, = k ... r ll l mu ~ bu gd aYi 24. -m" k l ' mek : 6kmek y,~mak • iikm..k = t op la n' nll ~ ola n f ..y ,' ka d m k uJakla.ma la kllan a lhn. " i;mii, ha lkil: 25. oman l ' mrn: iJrlmek • i.irlm rn = d am, yü~"y; 26. ·m ..; fiigm ..k = J i.i~ me k • liigme = . Iii ~ m e ; 27. -m"1{u / -meg;; : biwugil = ..... n..meyc,, ; bll/mag u == L" luna ma· yan: 28, . m'f / · m i~: e~ itmi~ S ÖZ i~iti lrlL; ~ -uz; ' lnaml~ ki ~ig " m"n m l~ ,, M/ii~",{'k .
gösteren ieler de elde bu lu n ma k tadg-, -I- ve -d_
oldu gu meydana çrk m a ktad rr , Bizde imren mek ka h hmda bir sözc ük v ard n-; sözIü k on tl "gö rü len bi r
~t~y i
ed in -
m e y a da bir y iy ec"gi y eme ist egi n i duym ak " eeklinde t alllm lam l§tlr. F ak at ç hn BÖZcügün kök ü ve k ök anla mr ne dir? K ar ahanh Tür k çesi b u soru na y ine I§Ik tutma kta du. Bu Ieh çe.-le amul vé amra k, · am - köküne bagh olar ak , " ra h at, s akin", amurtmak de "y atl§tlrmak" anla m ma gel mekte, Uygcrc eda aynI amra k sö zcüg ü "sevgili"; amranmak, "sevm....k"; amsak "zev k, cgilim"; am ul d a "halim, y u m u§ak h u y lu" anlamla rJDI ver mek t ed ir. Böyleee, "yu mll§a k, di ngin" kavra mlar mdan " y ulllu§a k huy lu , sev imli, ea na yak m"ag eçil mekte, biz îm i mre1lmek' t e de "sevimli hir §cye hay ra n olmaIr.; On u e di nm ek ist emek" a nl amma varrhaaktadrr. Daha ha §ka b ir Bözeügiimü z: uçk ur; hi zd ck i talliml söyle: "Eski hiçi m
~ aJv a r
ve iç d onunu be le hagla mak ya da torba, kes e llgZinl büz m ck içi n b u n la ra geçi rile n bag," Bu sö:r.cügün kök ün ü ve kök anlam. n' bu lma k iç in y i,,~ K arahanh T ü rk r" ... h..,rl ..... . , d'; .. nle",.k i.;n ... il': _ •• til , b.ht•••
lluudall haskala n .-1" bi n hi n katl r~ m .
... i_L
,.bon
La :.
"'ll ., cö.
1o.'zo1 ile 10.
)ff
~
h.o t' ~ n
............ _ l .. ~u • • ~ "'"" . . in = mi. l , ..iok _
y......
,..,... ,. mi.lr. lr.i. ...... _ l il.... k
AUn m y..ri . ad r ogu la k.hr.
bil.. = He lop....k = k . l~mak barça ,. Lü lün. h. p "ü'ürii;),ü,,..;: _ 1. .......11 ) 100,
lul =
_ ....."'"
~ /·f1DÛ. ,.~ ~
.Jij . Sa l.il. i ",ki I.ir ~ö:z ~u m .., ..IJ .. !l:""er.
55 , (Oll un) sc'-J igini eeeu l u t. d ü~ma Dln. yok et ; Sevinciui dolu t ut. ,,",I i ~t'~ ini bo~a1t.
b.har
.,.i.
Onull ~ ü krilJlU kl lrlla k g erek , ad ", . bin ket o kuya ra k.
(ona) a rka. J ... t..J1. ol.
..
,.il _ yd .j.... ... ~d '; n y . i'-8Ü/tdtlii _ i)i liL " , " i" l,;k
11. Ta" .. . ,I..d e l , ~.. ,I" I 'erd i (, a " .). er hUkü m da r!
' ("11
"'Ku
lepr = dot••, dotu ., _ ".. Ia'.(. d,otu.
i k d . ~Ii .•-h iyi lo yd an ol. ~ (h. k. ..) ~i ~, iz kupk ur u k.lm.~ ln.
lI..r ifind..
y.d _ koku
ya ruk _ 'l.k, ('o. ,h,. p o.l.k
,.as "" L.h..
l :;, So)'lu, al ~'a k jo;ö"üll..r, ", ... ham l."lli I.iri ni Gijr"'y,i'" d" r,.,.o. g..1 h u n u g(ir \ 'e ,.ki ol..~.
"
· SOZLtJK
k .d,
..,,.a
OVo
.'Ia "" grin'f 't"" 1" ...... 11. _ g " K" o~"
_ n",i k
oand~ .ç / .... d u. . (
_
...... bori _ I L•• ni ' Ul'rwri (Mu m" t) tiia _
g_
diIr.; /ililF. _ diti k
= d·t
.... _ tulu..., 0..... m...ei: _ oii.WIlIlI. k. baarl. ......k
Ir.i ibais[km-... _ _ .. u.rriDtürm. k. Mtn dnn köriimegli = gl>re mey. " = uk«1;" = .ü', hezek m"') i. = br niz, gifri;uü1 kay = kimi ••p mak = lr.uUuk ..mek
örul) = nçlk "nkte, beyaz kak ,m
hiom.t e' mek
.. \'Or
....ulmak =
hiDdi = (llind "t an m;hr "ee.i) H intt en ~e. len ku~ kay . ari = (Do gu Rama, Bi• • n. Imp .ratu m) Ui' an ".n gel~n ""I ögm.J, .. övme k
.... =
g;l""ed."
tU.ün "" ooylu, ooil ... ..k "" huy, ya .ad,tol, göuü l baiu'aak =0 me llam et l; mUtu. _ Lu nu
r~,.·.
, ,,rrn. k _ kulkm " k. ,I< m " ok e m ~ i "" imdi . li md i .,il mr k _ i, ilme k ,,,i nde ~ heltden berii ... Bi'ri mI ~ dul eroli", = ill im lul.. = beu" .oluk Ion ", l(iyoi, dutt, elbi.. . u t ulmak = ,uyu nJU,k
..rar ; ,. ....
U pug luimaIr. _
" 9uk ~ drgerli a rm a gnn lü .. /tö_ = ber hif i, büHi n kelmek = gelOlek
uyuyo rdll U
,&01 ,.. za rar
,. .. _
"
alkm ma k oe yo k ultn Kk, Li'mek, ,ükenruek
luImç _ knai. ioler, edi
ör k = yulnr ene" "" fdek . devran h.I . binii = . ürekli ul. un bide = ile tlnmak = dinmek , dinle umek urn.",ak = ye.I'l m~k a." " = hu ndan da lny, ,dm ak ~ gl>ndennr k
öl'Ü "" yu kan ako = oOmtft 1imdF. = dem elr.
Yaprtta bu bahar ,iirinden ve Bugra Han övgüsünden baska, yer y er, güne,in blltmas.n., gü nün kararma!1DI, gece karanitgm., günün agarmss.n l, ,afagm sökm eefni ve gü ne,in dogmas'lll hetimleyen parçalar da Yusuf'un güçiü bir §air oldugunu gö5te rir ; hu parçalardan örnekle r ileride ve ril ecektir. Yukardak i ,H r i verdikten, övgü eünü yap t,ktan, yapltmm ad rm, anlanum ve k onu sunu aÇ1U"d,ktan sonr a, V. bapta, Bal aeagun'lu Yueuf evrenj an lat,r (be y t 124-14.7 ): 7 g,,~egen (ynUnz, 0 çagm kavrap,.yle ) ve 12 burç (ükek). GezegenIer, Türkçe adlallyle : Sekenlir [Sat ür n, Arap. Zühai, Lat . Sa t urn us) , O'lay (J üp ite r, Anp. Müeterî, Lat. Jupiter), Kürüd (Mars, Ar ep . Merih, Lat. Mau)o Y a§.k (Güne" o çagm hvra}'l.'lyie gezegen olarak ; aynca kü n = gün e" gÜD), Sevil (Çulpa n, ÇobanyddlZl. Arap. Ztïhre, Lat. Venue), A r: ulilek (Atzltilek, Utas-ît , Arep. U t ërid , Lat. Mercurius), Y alflk (Ay, 0 ça gm kavraYlf.yle gezege n olar a k ; aynca,
• A. DI LAÇAR
KUTADGU B1LIc lNCELEMESl
ay = ay). Burçlar, mar t ' t a n La~layarak: Kon (Koç , Ar ap. H amel, L a t . Aries; kon = ku zu), Ud (Bog a, Arap. Se vr , L a t . T au ms; ud inek , 8lgrr) , Ereruir
=
(l kiû er , Arap ' ,Cevza, La t. Gemini), Kuçl1~ (Y engeç, Arap. Sere t än, Lat . Cane er),
A rslan (A5la n, Ar a p . E sed , Lat. L eo), BugdaylJa~l ( B a ~ak, Arap. Sün h üle, Lat, Virgo ), Olg" (T era.zi , Anp. Mi zà n, L a t , Libra; "lg" = ölçü), Çadan (Akrep, A ra p. Akreb, La t. Scorpiu5; çadan = a k.rep), Ya (Y a y, Arap. Kav 8, Lat. Sagittariu.s), Oglak (Ogla k, Arap. Cedî, Lat. Cap ricornu" ), K onek (Kova, Ara p. Delv, Lat. Aquar iu s; kiJnek = kcva, Su kab ,), Ballk [Belik , Arap. H ût , Lat. Pi ~ce . ). Mevsim ler: Y a:: (h a ha r), Yay ' (ya z), Küz (g üz), K l§ (kl ~) . VI~X. ha pl ar da Yusuf, genel ola ra k, kend i d ü ny a g örü~ünü özetleyip ~u nokta üaeri nde d urm aktadu : bilsi, dil ve iy ilik.
m UD aç ik lamasrm ~ ö yle y apml1j: "Dil, dünyanm hem en iyi , he m en kö tü ~e y iJ i r; hu {ark, d iIi kull anma biçimi nden d ogar." Balasagunlu Yu.~uf dilin erdem ini , kUBu' ru nu, fayd asm i ve eararrm bil araya genrmekl e, hu gerçegi Bizan81I yazardan 200 Yll önee bize BÎ)~ lemi~ oldu. YU8uf'a göre dil, Tann'um ki~iogluna bagl§ladl~l en d egerli armagan,d,r; iyiye kullwlma!ldll". Bilginin ve aulayrsm t er cu mani dild i. ; ki~ i ölür, sözü ka lir . Bu h aptaki öne mli öedeyielerden:
•
Mini emgetü, til idi (ik telim, kesmesûni keseyin tili m;
Ba~lm
Bil ip 1I0,d ese 110. biligke sanur, Biliglli. siJn o. b~l nl y iyü r,
üç
Okü, lIö:leme, SQ. birer siJ",. az , T"men sö. tiigüni" bu bi, 116.d. yaz .
VI. ba p (bey t : 148-16 1), yal(luk oglalUnln, yani ki~i oglllnu n, hndi degeri ne bWg (h iJgi) ve uk u§ (a b l, anlaYI~ ) iJe eri~t igilli k onu etmi~tir. Bu na göre , h ilgi he r ~e y in üst ünde di r, on a degel' Liçil mez, üetün bir v erhk u r, Lir erde m, bir güç t ü r, Ki~iogl u on u nla övünebili r . Hilgi anl aYl~la e dinili r, b u nu .Ia Tann bize vermi~tir, Hu Laptak i önemli üadeyislerden :
Bilig. iz karas u tur ur belgülüg, Yor' oy bUiglli. b'lig al ülüg. Ki# logd!, Mdi, söz' kald" M rt Ozi ba,d, y all)uk, atl k aU l, kör!
Uku§ kayda bolsa ulugluk bulur, BUig ki mde bolsa bedüklük ak ur.
Beni pek çok üzüyor ger çekten, dil sa hibi olmak , B a~ lml k esmeainler, h en ke seyi m dil im i.
Biligni bedük bil uku§nl ulug, B u iki bedülü r iJdür mi, k ulug. Yon ay baigs iz, igi(l ni ola, B iligû z olm sen ay bi/ge ku io.
Bile r .k .öyIene n _söz hilgi sayslu-, Bilgisizin sözü ke ndi bll,~ m' ye r. Çok konu~ma, SÖZü al ve hi...,r hirer söy fe, Yüz bin SÖZÜI! dügümÜD.ü hu hi r s öed e çöa.
AnIaYl~ ne red e oIu rsa (oras1) ulu luk bul~r , B ilg i kimde olu rsa (0) büyiiklük kazam r .
Bilgisiz k örd ür, besb elli, Yürü ey bilgis iz, bilgid en pa y al.
Bil g iyi b üy ük bil, aolaYI~ da uIu, Bu iki (~ey ) y ük8eltir ee çkin k ulu.
Ki§ i dog d u, öldü, "ÓZ Ü kaldr, ba k ! öe u gi tti ;ns an ln, ad r ka ld r, h ak l
Git, e y biIg i. iz, ha8taligilU on ul t , Bilgisizin il acml sen söy Ie, ey bilge, k ur t ar. SOZL'O K 6diinne k = •• çm.k ,.onmllk ... yürii.m.k, gitmek iIl ... h•• tah k ... ,., iliç
= h.ki.... iliç y.p.n otamak _ onultblak, n t . lt.... k _,.mak = . oylemek .... tannalr. /kt.l_a'mak = Imrt a.mu
lp
VII. b a b rn (heyt: 162-1 91) kenusu, d ili n erd em i (eTdIlm), kUiluru (mü n), fll,Yda 51(mllg) VI' zar al'l (Ya3) dit. B iza D8h yazar Mekaimoe P lanou de8' in (1260-1310) a nIathgllia göre, ü nIü Yu na n hayvan h ik i y eleri yazan Ais ópo8'un efendi~ i, h u kölesioi hir gü n ç ar~rya gönd er ip or ad a hu ldugu en iyi ~eyi sa hn a lma"lnI ist emi~, Aisopos da git mi~ bi r di l ahp eve get irmi~; bi r b a~ka gün efendisi on u en J(ötü ~eyi "a tln a lmak üzere yine çar~lya gönderm i~, bu kez kö le yine d illl;etirmi~ ve h u duro-
aa
s OZLtl'K mlai _
beni
""'I_ ek - omok ~ktinnok, yorm .k, tl_ok id.i _ oahip i k _ p o1r turur .. -ol..
IleIp iif - belll, be.bolli
ülUs _
kend; " , " gerçek len"
topLo1 .. doimlk kllnnek _ gl'>rmek, b.k.... k
lNumo.k = gitm ek, varm .k, aynl mak ,.ah)..Jr. "" io.an al _ .d
6k;q, _ ""k ol\demdr. ... . l'>y\emok. konulm . k IÜIa_ _ on bUo
lÜsfu1 - d iitfun
,........u _
ç1I l mek, yaym.k.
p.y, nuip
VIII. bapta {be y t : 192- 229), B aleeagunl u Y us uf kendi ÖZ;rÜD.Ü ~öyle eêyle r : yap'tlW bilgisieler için d . g il, hilginler için yaltnllJtIr, bund an d olayr , ç.kine rek , bilg i.
A. nl l.Aç"lt
"'
,a,nml,
1i1.., .I.." ;,~ii r .lil.-m..I.
oftk_k _ ooly ...... I., d a.. oI""' .n ..k. çf' bu.n" u~. BaT". konCII ye lU ,iri. boy" .. ' rg . Gid... "".ry" y..d.... I.. gÖlürü1ür. f! d i, i deve nin ooyn u. giM.
Kom u~ ed~ iUi' k IN bi/ig osg' oio Bi/i~ bi, /e b"ld. mesel kökk e y ol.
y.. let inJ . bl i. = = etik orua _ yor
Elig urmf$ i$ke iJaklp i~lemi$, Bilig i1ke IUfml1 bud"n ballamf§.
tör ... oda n... ha , kö,•• i
lt'a itmi § atrü bayuml§ kam, Kam bayllklll kt/mt§ ó=k" rura.
tab =- dah; ked .. daha .. (öl~ ü , t üflo , do ohrtma v~ l'.kjtru~ ) bnnm .. ~lklOU, oivr ilmi,. 1I0de buluna n u b '"' a, tl DU'I1 = ba, k.. ..... ~ .. h op, bUtü" pIb ... hayvao mlUll =0 bunu uk"4 "" aola)";, u. a vurm a
Ur" .. gllrk. gU.e llik. • u. ol .......d .., olu r.
Yaplhn X. habr (hey t : 287-349), Lilgi ile akhn erdemi ve faydillan konUhuna aynlml§hl". D IlbIl ónceki baplaeda oldugu gibi, Baleagunlu Yusuf hu konuyu da öz· deyislerle ele alml~ , i ~ l em i§ , geni~letmi~ ve aç ,klam l~tIr. Bu hapt aki ö nem li öade ylslerden:
AkJih Ley kim olmu§sa, hiJgiye yakm, Bilgili ki§ileri kendisine yakla~hrm l§tlr. E I vurdug u i§e hakJp i §le m i ~ . Rilgi, i~ (yolnnu ) tutmu§, haik a krle vue olmustur, Yurdunu rlü"e niemi§ , Bonra ha ik! zenginie§tirmi§tir. Halkm zenginligini kendino kalkan etmΧtir.
Knli bi/gek" ug.e iide Orlm . 0/ il bo/d, riJrde !ah ked bu'un. Eger LiIgiliye e~ikte (bir) ye, ra stlarM, o e§ik ba§ kii§eden dah öne ehnnue olur.
Uku~ ol y ula teg kara!/ku lü" i. Bilig ol Yllrukluk yarulli sini, Uku~un aga, ol, hilgin hedür, Bu iki: bile er agfrllk kl!rür.
Abl me§ale gibidir, ka ranltk gecede, Bil gi 1§lktlr , aydmlatan seni.
ë
tu
Kisl akûla yükselir, bilgi ile hüyiir, Bu ikiai Ile kisi Baygl görür.
lür1ÜS ol, kör bu esh: ki§i, Biri h~, bi,i bi!ge, y n!!/Ilk hn§l.
tki türlii olur, hllk! , ~"ylu ki~i ,
(Bu konuda êrnek olarak, Balasagunlu Yusuf, trallhlarda Nü~in Revan'm "akil göeü" [uku , kiJzi] ilc d ünyayr eydmlattrgmr, yasa YI d og rulukla UygUIIl(h~llll vc höylec e ha lkl zengillle§tirdi~ini, ta ribte bir ad hiraktlgllll anmakta dtr.)
Bid hey, hiri Lilgin, (h u nla r) imanl l~ln l)a ~,.
Amyda .mru Imrça Yflh sam, Tilcse "'u'" lUI, lik<e mil .
K alf til.,!, "'.•a, kör, IJlsll ki~i, Oliim yok aryar, hem birilmes §Îfi,
Oullltdan ha§ka hep"in; hay vlllI sa n, tstet"en bunu tut , Îste r"e n onu .
E~er (hi,) dcli vurup, bak! öldürürse bi-ini, Ölüm yu k t u r ona , v.. za ra r verilmea.
Uku§ kiJrki lil IJl, I... lil kl!rki s,h, Ki§i kIJrki yüz IJl, bI' y iit kijrki kijz. Ak lm "ü , ii IliMit ,
1, K lJ']ii/, til köni Iut, BaJatka tapIn , U~anm" , )-arinlIk i~i']ni itin. Gönl iin ü, dilini iyi t ut , TatlTl ya t a pm, Sa \'sama , y a rlllki i§ini düzenl,·.
2 _ Kamug edgii 'si: Ba yal hiikmi bil, Ba.yatka Inan!pl, A n.y tapg. k. l. Bütün iyi lik ve Ir.ötülülr.lc ri Tann hiikrnü h il , Ta nnya jn an, Onun k ulu ol.
3. Npgü kim kereki'] An.ydan tile, Am da ad.n y ok saya kiiç biIe. Ne gibi ge rekligin v a rs a Ondan dile, Ondanbaska seninle olae ak guç yoktu r.
4 , Ag" tut negü crse yarllXlann , Ag.r kdga Te'}ri bu k iin hem y arm . N e olursa olsun hu yrukiarlll' dinie. Tann senin ödülünü v erir b u gün d e yarlll da .
S . YlInkly kön i lUI y ay ,lma özü'}, Kö'}iil.. li{ ki çig lUl, />ediilme ~öziilJ' D a vr aruslerm dogru alsun, kendini y a r ultm a, Gö nlün ü, d ilini a lça k t ut, SÖZÜl\Ü oh a rt m a.
, KUTADGII BILIG t NCF.LF. MESI
A. DfLAçAR
6 . {jzü ') Dlka a/ ma bu dünJ"1l üçü n, Ki$i nery ill alma kiiçeme kiJç!' '' ' Ke",j j n j ah'~e
Kir me tlen bir
15. TiI i!J de (lkarma bu y algan söziig, R" y algan sözün er uçuûar öziig.
a tma bu ,jü ny a için , ~ey a lma ~ücii nü zor Jaya rak .
Dilinden y al an sijz ç.k a rma , Yal a n söz in samn özü nü d egersizle ndi ri r.
7 . Ka)"" i~le bolsll )"on k u/ru flll, Yonk alra unsa; SIl !!1l örg~ kU l . ..
Hang' i ~te ols a vnu uz d ille k ar91la, Uz d ille kare alarsan , sa adet sa na haglamr.
Kard es lusrm akrabaya yakrnhk uIa (göst er), Bü yü ge, küçü~e eevg ili ol , g üler ek. Tuzunu , ekmeg in i hol t u t , ba~kalarma yedir,
8. TiliIJni kiid ezgil, közü'Jni kü dez, BOgIUlI'J kii JezgiI, halal yigil, Ilt.
17. Bolu birse devlet, kü ve.tlenmegil,
Dflin i göze rle, gözün ü ~özetle , Ooga1.lm gözet le, heUl y e, a l'. ye-
Usa edgülük k. l, l$iz kdmagd.
0 1u ve ri rse saade t , kihirlenme, Su s a iyilik etmege, kötii.lü k yapma.
m"'r~'a Iwlsa, y " ak tur, saça, K are bllIgah'Ja kali /ma , kaça.
9 . Budull
18 . T ay anm a Küvenme Güvenme Gü venme
H ai k kargasede " Iu rs a, Ira k dur, da~ ll , Ava mm k arI~lk hg lna ka !llma, kaç.
10 . Ki si ,-an ko/ma, ikü'J h/ma )"a5, Ba sk asm m eararnu iateme, ke ndin J e za ra r verme, Çok iyil ik y a p ; he vea, arzula nna häk im ol.
H ayatl bot geçirme, iyilik yap , Geç mi~ günlerden gerekeni (ihreti) al .
20. B or içme , fesadka kanlma , )'lTa, Zina krIma, fasik a.lanma kara. ~arap içme, fesada k anlma , ll'aklat, Zina i~leme, sa p kIn olmakla kara ed lendmlma.
11. Kayu i~ke kirse, Ç.h$ IY' kor, Hangt
bolur erk e kor.
i ~ e gieersen, ç lkl~ma bak,
Ç.L~1 görülm eyen ieler insa na zararh olu r .
21 . Ru bord." kopar mil) y at llkka y ürek , Z inadlll kaçar kUl, YÜtüyke sudar . Bu içkid en hareket ede r bin gü na ha YÜTek, Zin adall "a a d et kaçar. (zina ieteyeniu) y üzün e tükürür.
12 . Kal, kelse fIt' kel) ka ltglan serin; S erimli k ki~ini l) sevi rn:i y a" n. .E ~ e r öf k eu geiirs ", k a lila ~, sa hr et , Se b rrh kisinin sev inci yann [eon ra] geli r.
22. Sal)ll silzledim söz, kumaru a/l, Unuma bu silzler, köyü1ke bi/i. Sana 8özlerimi s öy le dim, e d i vasiy eu ir, Unutma b u sözl eri. gönlüne yaz.
13 . OWmüg unllma, anuk tu r, sakm, Otü1Jni ulU/ma , /übüyke bakm. Ölümü uQ.utma, aruk d ur, d ü~ün, Ken dini un u tma, aalua, son u n u dü~ün .
14 . K ir i$ Mr ü sen, ç,klf JHl ne!Jf'}, Silzü!J silzlemegil, meger ijz le!Ji'}. Giri~ine
gëre
çlb~ml
y ap malm,
Söz eöylem e, egel Ben in öZün e d enk degilse.
liri/ikke, IÜf leg keçer, hiv , kutka , kUf leg u( ar. ha yata, düt g ihi geçer , sü re ksiz eaadete, ku~ g ih i uça r.
19. Tirigli g y ava k lima, edgü klIm, Ke(er kün içinde kerekiy al;n.
N eçe edgüliik hl; hava, arzu bas.
Ç,h~ körmese, i~
16. K ada" yak y agllkka y akm l.k uIa, Ulug ka , kiçigke sevüg bol kii le, Tuz , etmekni k i') tu t, kifike )'i liil.
SOZLUK k6Qil1 _ ,611111
ill _'"
ilUuoek _ h.....)..... k. düzenlemek
& yat .. Tann ......& _ u.v .am.ok
iaU _ k6111
kIa.I _ duin>
......"8 = b ül iin
e4ii "" iyi
aqü _ "" gihi
K UT AU GU HII.l G IJ'I .~"
o' =
. U!,
,\
".~ = mn l, ~ey kiiçemek ~ 10 ' , giiç gij. termek, I"lmet mà uY" "" ha ng i yonk _ Ul, f " mu !ok
"' ~l
=
uU'u uU'u
fU'm.l = ka r!,l. mak k .. b .~lom.k, 6. "",k küd k .. gil. etmek , korum . k kii1 = gil. ö
oo~
...
=
bdgüsii ol bIlJun yii dgii.\i,
o adam
olur in eanlarm iyi~ i ki, (l n, a nl an n j yi~i ) halkm k a yg ienu ta§lr.
Kimi y devleli ba~ kölürsc örü, KamUS edgü kdgu budunka tOrü.
miJ.J
kopmak "" "",,ket umek çlkmak = I1l00
Kimin olgunlugu basr m yukan y ükseltirse,
r unk "" güna"
Halka hep iy' ya sa uygulamahdr r.
andamak .. tükünnek kuman '"'" vaoiy .. IUtimek "" y .un. k,
özdeyi~ler :
KimilJ elgi boba budunka lUnn, SiIig bolgu klikl, kol",çl rü::ün. K,min eli halkIl uaarsa (halkl eld e ederee), Huyu temiz olmah, edil eri de Boylu.
DünJa :
Kut:
nu irsel y aY'g 1.'.11.'. kurlga ajun, K.llnçl kol ol, kiir$e yafl u.un ,
Bu kUlka lJtanma , usa t>dgü k.l, nu kün munda erse, yarlJt anda bil,
Bu
dhi~mez ,
DaVrant~i
hilir,
dënek huylu koeskan dünya, klZ gibi, .1Jak ar sa n yllt' büyük.
Bu talihe inllnmll, iyilik etmegi dü stin , . Bugün bunda ise, yerm orada bil .
Erej kolsa, emgek tutaft banr, Sev inç koba, kadgu Imafl yonr.
SalJa teg$e beglik, ulugluk oka , Kiçig/ik anu k tut , örii!l bolguka ,
Hahathk ietereen, emekle (zah me tJe) kom,u claeak gelir,
Sana cri,iflle beylik, ulu lugu anla , A1çak gönüllükle haarelan aga:a:maga.
Sevinç ietersen, kaygrya komsu olarak yürür.
Y asa:
Aeele :
Jdi t>dgii Inglik, taJn edgürek, T6rü ol; ani lii:: yorHgu kerek.
K ayu i~k" iVf " u::ar, ki ç kalur, Iv " kdml f isler ökünçlüg holur,
Bey beylik iyidir, ((a ka t) daha iyi si, YlU!ad.r (törü); onu dtl e (d ogru) y ürüt mek gere k te.
Hangt i ~te ecele edilirse, uzar, ge ç kahr, Acele edi len i,ler pi~manhkla olur (bit er).
, A. DILAÇAR
KUTADGU RILIG I NCELEMESI
Tul um :
Ku : Bu mUIldag ki~i ler bolur idi kt::, Bu J..u ktdlkt kuidl h z all ku. Böyle ki~iler çok kit olur, B u degerli nadirlikten, nadirin ad r krs kald r. ( Nad ire )
Ki~ iF
salgamasa küvdik bile, Ba sumasa ;hde ki figke k üle, K isileri ki bir likl e tahkir etmemeli, Ke ndim çig net m emeli k üçüklerln gdl ûn ciinc . Ba:una:
Tegim~iz
Yarag~u
•
lapug birle, lilrke tegir, y ara1lsa, kör ilk e tegir, e~i~ine
yaranoa cla, kapl
va nr,
u; Dil : Akar suv , yonI. lil , /til k ut lurmadt, Ajun lezginürler, y an p unmadt. Akar BU ,
UZ
dil ,
VI'
A~UllU Jol>I~lrlllr.
bile barka ba~ sakmasa, Yauall kka ba~lag ne!lin saçmasa . Bo~un" ;çkiye ba~ sok ma m ah,
lierlemem..i~ kimel', gorevl ( ç ah~ m asl) He ytlkeek oru na e r i~ i r, Elveri~Biz,
Ya~'ahk
kut, dur madan ,
yor ulu p di nlenmedef\.
Iluy: M in i /tulguçt kdh alçak kerel., Kii!'Jül kodh , lil sii;de y um§ak kerek. Beni (sa a de ti) bulanm huyu yumusak olmah, Gönlü alçak, dili d e konu ~mada yumu~ak olmah,
Onni küdene , ayl erlme~e, Yavuz, y unçlg i~k t yak.n turmala . K endini gÖ'l:et me li, a~m geçmemeli (varmamah), Köt ü, çirk in i~e yana~rnarna!.J .
Bo~u bo~una
mahn! aaçmamah,
Oyun: Oyunka kan/masa elgi1l, IWn. Kënilik: iize nnea kilkl, y a!'J tn. Oyuna kaliimamall elle, dille, Dogruluk ü,wre yönetmelidir huyunu, da va "'~lnl.
YllYlg kul ki§eni bu ntlJlu lurur, Bu yalJlig basa kumt kaçma;, kaluf. Kaypak saadet in kös tegi bu eeyle rdir, Böyle yapddrktan Bon~a saadet kaçarnaz, k ah r Yalan: O;üm lapiama:: ne!'J bid y algan ol, Munl!'Jda /tasas. /tu küç hlgan ol. B"nirn kabu l etmedigim eey leede n hiri yaland rr, Bunuan som a, zulürn yapandlf.
AÇ8/1z1ü/ük: Sul. erse kll.np, y i8 erse /I:Î, t vek erse kolkt, uvuuw; kijzi. Açgiizlü ise ed is i, çig ise özü. Aceleci ise huyu , yüzsüz iae giizü,
Denge: T e'Ji /tirle '/lua li,ilmi§ neryln, Y"Tlk lihse kolh, h/incl y a'J!R. Dengeh olarak idare et m eU derilm..i~ mali, Ust ac a düaenlemeli hu yunu, i~ini, hareket tanml,
Büyük-Küçük:
Ofke: Bu§ t erse i~le, y ime lh!kelig, Yava erse /torfl, y a klY8an e/jg. Sinirli ise i ~t e, öfkeli d e ise, FaydasJ z (ola ra k, bo~una) i~kjçi iee, ya da do gru degilse eli.
l.lzinok uluska tap1l8 kl/ &Cl Ib, O;inde kiçi8k e .•iiçig luua s/lz.
Bu y a'Jl'8 ki~iler yaramas ma'Ja, Ayu /tirdim emdi açuklUil ~a!'Ja.
K "ndinden hüyük olene ""Yll i Ilö~termel i , K endinden küçük olana tath idare etmeli eözü n ü.
Bu tü rlü ki,il er yaTamaz ban a, Söyl"yi verdim imdi ealla açJk olarak.
"
A. ntLAçAR
""
K UT ADGU BILle INCE LE\lES I
tY ili k: Jy i . K ölii:
l /ig "'Jd,; edgü bu I.. Ik< y ayr, Tus,.lu, bo/ru h,Jlk4:a asgr liyi .
lI i" '1y,lr : (',Illi' iki liirl iifl, 0./. Mu m yda bi,i çm !UIar cdgü v ol.
Bey dedi: iyinin huyu, t anJ, Yararh , hal ka fayd ah olm a k ; budur rengi.
Bey ,Ied i: iyi iki tü d ii olur , Bunl ard an hid dOgru ;4.11 1ri,ü', Bu CO " ülSi. 111: k.. loIa n , . d am
artuk, kötiirme M(1iil, Inanç kdgu urne: btl dün ya , 1/$(1 iil.
tiJriD /IOsiiD _
ooyl"
dü~ü nm. k
~gn> ~k
•
=
.
kodk , = "y••,I, y" m" l a k k iid""md, [ki'odio,,"k = -gMtI",ck ay ' _ .~ 'n, Mttm.lr. = çiïn~tmek, La'ttnnak lr.ülm.1r. = gülm.1r. , . . .. = !,,,ok"; o, r.yda..o, b.,
momdatl _
y..u w. Lik = h01"na
holm u ... a ~armalr. b y" = hang; ivmdr./n-md< = acd. ' otm. k
Odi /....i
b6yl.
_ çok
~c y
.d
I.~ i , ,,, i o
,....'" = yakm, k,m' l"
Ay-Tol dr' nm hey e vasiyet i (p arçala r);
k10 = I , koz, 2, ,l o~.,li, pahatdt Itirii _ Joke r..l.. ii.hin ... _ ,.r. t opr."
.... 1.
~It
klif _ piç. &Or. nllilm dia, diirii.t
Y-shll -
Só: üg sö:le rnue sav a /lu n JG'" , Bahr b(J1J1 ,jlJin çlha rsG dm ,
Tan uk koydd
_ l.h.... 1., .. mil
tiia _
"ilg" kj". b~i D
~i
<e kap a nm.u , I CII' y illarc ••
k .t h u ib .det usun eütmü, . Gel buud. ya,a; akr . b. a kr . h. d. n faydala ns m . Bi ~ i edin, Bilgi~iz ülarak edilen ibade t t ea fa yda gdm ez. H. i t ürlü ins . na insan derl ee: hiri ö i rt' le n, öhürü ögr ..ne n, üç Ün,e ü tü rü h . y" an d.., hu nd an ka çm, IIi lg i_izirl ihadetiuden. bil gili nin uyum• •mID aevsbr d.h a çokt u r, K lly ve ,ehir için.l" ya p" ac ak çok ib . d d vardi r, Gel, ha ik. faydah ol. Yet im, .lul, güÇ"üZ, kör, k öt ür üm, t op alla ra yar d lm et mek, fak id er e p.ra d.glt m.k d. ihadett ir. n a~k.larllla fayd .. n d oku nsun, gel! Fan nunulan nl J. eemaatla kt!. Gel, halk toplu lugund a n uzak kalm.... n ey. yazdlp bu eeek tu b u v uiri Ögdiil mi~'e ve rdi . 0 d . on u ahp ",v ine götfudü ve yem•
B itip kGdmaso ", di bilS'" b~ii. Bi:ri9" OUZklg kim .,uli ,igü ? Y.Z lp karm a.al. rd . bilgel"'r, l..k..i mler, B izd en óncekil e rden kim ~öz edebil ird i ? SOZLtl K oM ( Fan.) _ 61il1
..t>« _
ka ....d"
t. t, luut
tootII Ia
k _
bi,.....,1 . 1.IIO. i
l>.. e\"in ki b.lçàtan y.p!lm., ll r ve karanlIkltr; ya lmz O'nun ege men gücü bu ev i gü net ile
.yd ln la t h, Ahl k. ra lop rak ile m. vi ~u d u r. ü, tü s üziilm üt rel iie .teljt ir. BOly' e Ju.c •
.... '"
A. DI LAÇAR
o l. . ... hu mek t ub u }".-.l:Jyorum ; er tel 'Dln in •• n, •• n. fflim .,.1"' ~ I ll d ile r;m . R.na h'~I~I.dlgln rn..ktub... ok ud u m. (..rma rumb raf.lh Ö~ÜIJ ..ri Ög nd im . F. ka t d ii,ündunl,lH-n or'Y'gid"~m. ~a}·d.g-.nJ. iy ililJ r . in . . ... . md.n kÖlülüJ.I.., gde....k. Çün kii. bi. kere ben i,to:di* iniz bianlet ve l örevle. ; Lilm i)·o.um. Bend e gure n..k. d u. ..n bil lti.i (t- ... enlini _ iri ine.i, «
d. 1 b..d.k ..I.... "
- .1-" l' m,,],: I:";o;i;, k " la ~' •... ik 'e bu lunma h : d ili,,; t Ilta h. ..k.lh " 1"Jlm ... Ia m. iyi hu ylu ..1", ,,10. Iyi j(iir" ..!i ça bu k yük. elir. U,ak h k tan (O.YOk{l) yü ],n ..k idn alt a~ama].r ~ 1l " l a ..I,,: I. t >-i n i~ancl v e jl:ozü pek ise jl:ö. edi, okç u ..., )'ayel (ok )' 0,.) "l u. ; 2. jl:ii. -eni li r. H (..g'(' ) ulur; 5. anl a p~h vr- kalcru ~ a h i Ioi " iri ise yaz m a n (b;,iS{i) olur. Gene! ol. ra k. gö riilme) 'el' ek ' l'l h·e.. !>ak ma mah . "OZü Ir..&a .. .. OZ . ö yl..mel i. b..yin ö nü n., k endi -i de ye m ege kim ae ç agl rma 7., 4. Y('", ege git nw %d. dünya lu dl .
d ün ya bey i, h u dünYII Lir aindandie, Bi., de öte. i, " oras r" va r. Orasm . ölüUlSüz ya'll m ye ri olar a k kah ul et . R uh u Dl~ te mi zle. H u in.." " '-I' a.ke ri ne g ü, ·e n me. lI e rlr.". " I.a'1' yiiEÜUÜ aç .k ve a1nlN pel t ut . lIt"r i, i bilgi iJ.. i'lle. t ll. a nd . n kalIl Il. i)' i ).• rI. l öl ii add.r. D al g.h olma, har.ma el ul&l m • • ~a ra p içm r. Itan, .k veboluk i~l ..re " auIn... 8 .. Il: ib i fl")'l er .aray ' . kÖfkü , kale yi y .lt.r. Be)·I.1t d r di~in . a nea k ya. a .)" . )·ak l a d uo r UT. D inin dü nya ile birl eft irilme.i güç t iir. H aik . kal1il se, ·gin biire lJi oh un; çok kiMr-
Aj u" lUl IM UI k,dti , ka'lo. liigüp . K fI1.k, y ek ' ÜU kg, karardl , l>'Jup. K G"',,! Irp ren ür "rad" ]"&1",," I;,zi, ~I, ü n ImiMi li ris ler ,,~. Gü n", ye r" ind i. yü~iinü g id ed i, K a rlll1p dü n ya)'! d uma n tozudu tama mly1e. Dü nya du l giys i. i giydi, k af Uil ça t lJ, GÖk. fey t an yü zü 8Lbi, ka r ar d ., , oh. rak. Bütün ll.lm.J1d a ya nlar dindi., yumdular 8ózl erin i, GÜrülti;. _ . dîrilerin aözii lr.n ild i.
1_
l :"l L~LE!.ESI
_ dum.n
....... _ 10%11", . 11:, 101 yük. d lDlell: l>OIb /__ _ 1.0"'...... .,.1&. bü t ün
tal _ ""_ dlll p.,..;. dot> keàMiI. _
pymek
tiiJ-k -
diipmk_ k. (o'ltmak
.,..,, /.,.ek _ ",yun 0 ') ....... _
",,1m.1I:
~
_ lepreomek. 1umaldam. 1I:
- . _ diamck ~
- IIlriiItü
.. - oe'
..
I..ume. Su üç i, e se çk in lr.imse!er a ra: 1. Ad alel ha kalU (k adi), 2. beyin a r. H ' d ~ r1I ..r L. n. ka l"'n ; ben . u ,k k ..",li m i ~a .. a b.~ l a m '~ l m. ~n f U ü,: l ürl ü ;'I~a n a d e~er \'~ r : I. Usu r (alp) i n ~a " . 2. a k,lr. ve bilg~ (biiS'ti bilse) i n~lI n. 3. • nl . y ,~ h v e b~~ri kll i (Ie,,! u=) in~an. Bea ! biri ç~k i~t i, i r~e-. loun u önee ba na hildie. HI~Y : Gü e ÜIl yeU igi kadar he- r Î ~ in i k.. ndin y ap. blln. g üve n m.., b..~ ~ a n a )'a rrllt ll c d ...,im.
nu kOIll'~ m ,,,lan sonra Ög,liil tlli~ ~a ' aytl an aynld r ev tn e r1 öndii . Yurdu iyi y êne t 1;; bey ra l"l.Ila.h , halk e rfne e ka v u,lll, l.a m a n ve ayl ar jl..çt t, .li inYli ~üZf lligin i b ul.
,I" , Bir ~ ü r" ~" n ra, Öj:l,liû mi, "}·"n1.k üur~ ilen k al' ula .....~ I.., i ~ il1 i . lI izm" l(; i k ~ " r ka pI)"' 8.:t'. !>iri akal "n. OD G U R)lI ~ : D ü,ü mde b ir merdÎ\'~n görd ü m; ..Ui h a.a m a~. va o h ; yü ....,k ve
g..n; " kar "md a ,Iu ru yord u, B asam .kJ.r. ba •• rak yu ka Tl çlk1l m, •• yd ,m , t am e-Ui b a_ ~ ..ma k ; ' on huam Olkta bir at h ban . ' U uzath. eli nd..n a ld lm ye- hep .ini içt im , . onu ha va ya y ük . ..l..rek gök., uçtum . ka yl",I,lu m.
ÖGDÜLM I.!;j : Col.. gijzel bir dü ,. Y ük>l~lmek iy idi r, ~ aygm~lg: eri~.m ..k J e nle~' ir.
Merd iven ollu rJur , her ha samak d. bir óz eaYgly a yük~ ..lme-YI gOh,te n ,: kal'takl ~ u~ k k di e t orunlann. uzun ya~ am a e reeek t ir d ~ mektu ; gökl..re uçma yuahp lçm e , e-n m ... k I , _ yiibekl _ IMI ere
d"~,,
1~ ":;; d~",,"
lii ~ ilmfk _ döndürmek. dönm~k YLWnk _ Ötuii, Pt"OC)"o.. (K-üçük Klopt• • yan; Co.ni. 1lIÎDt' t. yt1d;ünü 1I:i>l...) i m. Se nin l.. g..çird igim il g ün lo:'r a r.b a bir (Iü ~ mü ydii . yo ba It..rç..k mi ? Göd .. rimd ..n sili n ip lliUin (b u nda R w n.a m",t În l.q )'ud e ..k. ik ; Öp:dül mi, a:r. SOn" ' o:'hre in mÎt ve ka r
iu; kollk .
/ Iil di ojgn. a,m ed!Ü d..e ,
K,,'adf. kÜlli kün d.. M8ü d ..a. ~mini
Gön ül, dil d0 A:ruluk (yol lln u) t ultu. JiI"..ld i I(i" i, .. Bü tü n eA:riler d üeeldi, t10gm ld u g idi,.
yokon
po.lolr.
Bö)·\e olu nu Ögdillmi, ke lk u, " d ü nya nlD yü.ü a!tm rengine b ürünü p g ok y ü' l ij de al... · gib i ol u n~. " fl; iy in ip ~aray •• beyi görme ye gitti. Bey on u ço1r. d il, ün «li ve i11j!:: ün buldu. Ögdülm il ola m anl u lI . Bey de aClmata ba~Iada. atladl Ve h"'''YI brn k,p t"hr",dön m..~i nin d otm olma dl t ml o.öyledi. Ogdülmit. k a. de ,inin"o.ö. dinIem.... d itini a nl .1U . 0 ... man 1...)'. ha otaYI. keudisini ve veairiai k utl. rabil mek iç in balka ~adak. datltm ak . dert l..ri ile ilg il..nm ek ' ie onI..a a""·gi gö8t ermek buyru ~Du ve rdi . Ögdülmi , ka lki p ev ine I!l itt i. bir kaç gün hekie d ikte n &on ra. a CI ve.:.lizün tü içe.isinde yi ne sa raya gitl i ve (lag. Çlk..t p ka.d.., ini bi r kez d .ha görm ek için beyden il in iete di . Bey eeve eeve hu izn i ve rdi, Ögdülm i, yi ne . t m . h in ip Odguruut'm evi a e gilti. Bu kn kap I)' Od,ll:Urm l' d"AiI, o n u n çömeai K u ma na (= VlIJliyet) açt" çünJr.ü OdgunDlf ö lü m d Ö1..gind.. bil", d..gildi. Kumera , Ogdülmi,'j gö~..lan ile .kar,llam ve "Tann
Dusene gi rdi dü nYlI, utt l hayU" d u• • K ull u 1ul
no-ü. _ )'-.k -
""ul_.
r;idi,
""-. _"üul_.. ;yilo,_k,
" "tru l.m.1r.
i.__ I........ _ dii ...J. -k. dii ...... cirrtnlol
lilemek "" ar amak , di!e mek kab _ e ~ "
.""IJ , aba g _
.rtatn.k = hozulm ak, kMü lel mà " . gü = ., i~ i n , na " I, ne gihi ögd i ~ ya,o. Ml, gö.o n.k 10..,.,...... "" koym. k, L"ok mok kayu _ hongi öd _ znmon, ~'A
eger
esia .. "" , yiiime" _
egin yülde mek. yük len",.1
;Igi ni) ve Ar a!, i"t " lllrnk. hdi r mi~ , Bnlu sa guIl lll Yusuf .la *u el anla-de an"iklope,lidli~illi ortay a sermisti r: D in, m itoloji Ve din kr t ar i"i , felsefe , ru hhilim , hil gi ku r a rm , egitim.ögret ;m, ai]e düze ni, a h1i, gör l:üeu lüg ü ( Ing. e mpi!ici.rn) kuran Lorke' . gö re de Ioilgi " iulI. te " (",,'hbi, .I "gu ~t a \ ' ar ola n ) d egil, 50ma h" , du yu , y a ni algl (i,lra .... I,,'rcep t io,, ) y olu yl" ....Jinilir. Locke ' un b u yarg"'.n. izleye n David Hume, algrler m bi! i ..lilir. Bala' '' ,;:u "l " \"u"uf, ,Ori• hirl ikt " ku Uanm.t "" ;Iig' i, kiin i oh na)·" n ••h riiji.ü" ü h..nu' n I",. y" rd,' U ni . ,fa u ya' " o;: . ka r m,,\.lan ~" 1;.,,..lt rn" ~t1 r. (h"' " " I,.....I.. ",(.,1"1 il,' /"''''.....'';" ., a rro IIY ro ,.· ~· l.·r· die , AJul..t . ,le...I..t ;" ,du . Arulu, v"zinlni iyiee op"nm Üj ti . Önünd" hiç hit T ür kçe o mek b uo lunmad..gl haM e, bnd;~j mÜI..kar ip vnninde, T ürlr. ed"b iya tlDln m.. yap .t uu ort aya
V"
koymu lhlf. Aym u ma nda H in t, Sogd al Ibn oi edebiy ahn,n ya ba ot'u l da kal. rna m ~ ~... birlr.a ç y..rde Oz..lIikl" Jb,i' yi ( = Ib ra lli aure leri), y a ni Me:r.m uru ao' ~.~tll. Y a ba n1
RaJ a'a ~""I .. y" our I.i"" " I , i l~ i ." Jin in ;r.. ad e m o lu n uz, lu 'nd iui zi yük"f"h in"
(!>il iS I,il. ~'i~i Iw /,
""Juré/
6:li 9') ügü tü tlli \'erm i ~ l i r.
n..fll.d ..
" y üksclt mek'" kavr arm
" r~llrh k (e jviliza l iuu', y a ni kOllu t , y ol, l ~ l k. "U, gip i. },,,. in . ~ii ". I:Ön('llç ) alalll,,,lak i
11""11..1 k alk mma i ~i n :!i/': ( k iLi.). k irl ijrliik ( h-k all ~h k ) a r/", k k" ... ,, (ina l>. ut'iik
""!f
!S5
(J ol. n) . ul:uUl u ,k (u t a nçMzb k ). kovd0l"" (olau rluk ), Y0!lso U ,k (lI:.., -ezd ik ); irk ii (i{k.i). zi.... . K,,'Qa8 u Bi{i8·d ..n b ut ün hu ko n ula n icine a la.. I,i r ')(''''1'1 {;",I .·y i~ : 1. B il!:, y i büy ük , 1I 11 1 aYI~1 da uI.. bil ; . .. çkiu ku lu hu ik i §ey yliJ..,,·lt ir, 2. Alll a y'~ v" h ilg iyi a Hla lan dildi •. 3. Bil gi ,i zin .üzü kendi L a ~m . Yef. 4. SÜ't. deve hoy " " ç ih, y ula rl,, !.r . n..... yc çekersen o ra ya p;-i d... , 5. Ya~ .m' "n ma)".. yap. I"," ull {"''ti i)·ilil.l' r, 6. K ol ü ,.ij, 'ülür . iy i üvü lü •• 1. Eg.. r hi t h ilgine e,i k le lai. y..t .hi~" h" , u "'i il. Lil; ku}...I!'" ij. tü .. .. lue. 8. lid t ü.l ü y ëce i" oa n vafdl!': B id hey. o},ür ii h ilgi n; Ü{üu("ü.ü h ",)"' an .I••.
9. Joli, k V I' hUgi birl,i.i " e Len U t . in.a n hunlan )·a n" ,,1a g izli t uta "'az . 10. ~ u J ört ~e)"in a zm , a . ~ö.m e : At .., . d Ü~man. h a. t a h k. hi lg i. 11. :\ lIl ka ta"hk " ....ede bi. m..~., Ie g iLid ir. 12. I n~an a kll H", y iikse li•• bilS' ile bllyu r. IJ. H ir srx "I' .1.. I. nd "'cm ll1 rl i Lilgiye e.i~ e mez V I' OIlU a la maz. a. Sevinç iet ... . e" . " ka ygr ile birl ikl e gel,.; hu zu r i. l r <sen" zah mct il" /"rlik te b ul unu •. 15. t il_all k.... ,li . ini ' e vdir,."... "" Ull k" . uru "U I' üy ük e rd "m .ayil.r. 16. l n8a nogl u Lir k... vana I 'c ll ~.·r. k" " " k y,·r in.lt· .li n·U i ku la ." a z. 11. Akl m . ü8ii dil, ,li lin 8U8Ü ~Öz. in eemn , ü.l; )·uz. '- UZ;;lI . ü ~ u .11' go't.l ü r , 111. Nimet tam ol u... . in sa n y iyee ek hulam al. 19. Bil lfÎ" in .uzu lailj(i. iz idu gijl, olu•• 20. Sa )·lu innn öl~ d e soy u kali r, 2 1. B~~· lik " ok iyi I>i. t ..yd i•• ue " ar k i tl ab a iy i OIIlUI yas.dlZ" ' .1' om, d o~." " y gul .lll. k gerckir. 22 . H a ik... y iik iin ü ha firl"l r n k im... i,,"a,,_ la t m iyisidir. 23. Halkm i( inde n yü ksel ip z" nlf i " l i~e eren ima" lIl dil i , .; " '",ij t a l b
H ..r dinde ..Ioiugu ~ihi , hurad a da bi rhkJm o~iitlerle ku~. kar tl )'a ylZ. ÇoAu din1" 1';tI '·~:i~l ..r, !.ik niet ögrel i, i (Alm. Wei~hri l,lelore) Ve bilgi ( \ .UII. 'l"~l e'n~., Alm . Kell llt n '~) övS iisü ; bir "s iy a,etnarn e" 6'ön r ti m hilgl"i , Fr. m i. t,"l r .1 ~ !,Cl: I":..' , Al m . F iir SI"" "!,i l'gd ) olaeak d a .Iev let k urmu i (AllII. Staa h t h,,!}rie).
~ "'~.I 1,,1" '1,·. , (,\ !rll. . H,·,·h l'l.l lÎ!u."" I, ir ), "tra, ,·t lI1.1nlu (Alm. l'.. li l i,d .r Et l' il ) ve I..i; ~ii " r a"' I'« " unl a' m I""" ,in i I:.....;;i Siloi Y"I'a' " ' ~ }' a l";' I:UI " r. " 1'''~ l k ~'I~, la ,l,r ; da ha (u k. ln lolullU w, M· 'l' i~ t i r"w '-" .. r"'".k yrl in ... r . ",," ;:··.. ·I.." I.... ·, lIr. 1·,. 1.1 11..;;".la l.... , e r ba ~ l p llf( . ( ( a uMaAu i( i.. , I" , t ürl e r I,ir l,ir;n. , I :~~ I..:·' i" ..I l " pr t ,·. IH", ,·",i, . , [iu I..'' ' TlIt". ,Ia 1o,,,,I ..ra k """" I~l lt . A,a~" l ll \.i>;. ,101(1" "" t ..l,I" ,I:1, h u y iit.,l.." . l iidii k"Ua r hir hirill " gi r i ~ rlli , . i r . .. lk 'IS,·J :1,., ['·1 (" 1" 1" ") l " n, ,,,,. 11 "
geç eez.."WI h ulur. 0 , d..gr " loir }'ul /fih i ü .. iim iir, h- uu ,, · ma k t ad u ; ond a n , al,ma rnah.- K ODUk olarak hir y..m..-ge g; lIi~ illd .., ö" ü ue kOllul. ",
} e. bq k.ala t lll ön ünd..lû ne w kma. E v , a bibi ae ni "e1dlnl"d.l..tan ~o n ra ku"u t ; " /füIers e .en 1e gi.;I._ Sa lla e ms ne t edil en bie ,eye, b ir göre\':rrr , ü rnr k ola ra k, hu lIu ra.la. Y" llIn a .. I,i r " >;rl ( Ika tl yo rum: " T a llula rn l se"'jl"ili. i prrll" ·" Ol ba, " aka n Pt ab .hut e bil~ i.ulere loilgi ve tm ek, do~rulugu ögrelmek . krn d isill i d inle}·enlrr i k utl u ve mutr~
o.
K,,,,..
u ki ;\Imr' d a n e~ k i ~I e.opota m ya·y a gel lul. kim ka l' a,I" "'Ng'" ,
XVII . )' iizy dcla Franço is d e Sale'm Fransrzca Inrr oducti lm à la vie dlivolc' u (1609), J erc lILY Tayl or ' m l ng il i1.ee Iloi)' Lid ng (1650) .... e Holy Dy i.. g (1951) adh ya pi tlan halk r dinda rhji a ça glrm JIj (S Oli iki k it ab a görc üç b a~hea e.. lem : a glr I) a~ hhk, ad alet , d ind ar hk }, J ohn Bu ny an'm ü nlü Pilg rim's Progress'i (1678) d e bir dindarm h u d iinya,l an öh ,ir dünya ya ya l'ligJ alle golr ik y ole u l u~ u romanl astUnll 1Ii r . • Bu y ii7.Y1I ,a ltI" k alan",da söy l,:n ip yazJla n ö7. t.Iq·i~lerin " ar lak ça gl.ll r: F ra m l'l:larJ a n François La R od.efouc au ltl d ukas i 11613Q 780) : Réflexi ons ou Sentences JJora les et jl1 ax imes (16 64 ; 541 özd"y i~), Marqu ise J e Subjé'uin, a b hé Jacque8 E spri t 'n in, J ea n Dom at ' mn " m a ximf''' Jeri , Anto in" 1\1éré' n in d ~ R ègles df vie qui doivent gui der !' honnéte Iiomme'u (H aya tt a na mu slu illsana yo l giist ereeek kur aUar ). Ay m yi,i1.yd J a Çckli J a n A m os Komensky (Co men ius, 1592-1 670), Labyrynl sv"la a rtij udce (Dün y an m lab ire n ti ve gönlün e"nne t i, 1622) a (lh ülllü
..
,
KUTADGU
i..n h' . ' ..
Y"I" II i j .. f1ii nya kar,::a~al.l.Ian nl )-rr," i~ W· ~d . m .. tj I.u l" "'}lur. Bu ..al .... _ _ "y ,am.l., J" n l,," rr n nd in d.. ..
.
.
IR
O~ ~oz ~'e
0"
.a i: ~"z"
'"
11' 1.' ,
ol.
La
.
11.., yu d iilü k e ed..m. a n.-haba taraf, al.,r ahaI'~I : rolt"olio): ya"i . ";I rrkin'" ya d • • t.e rk in" day..ne n " e . ip lin iyl e dr" le t~"k1i va ...1Ir: l. Kral .., Id (" .oI ,.,al"';" u I 1".lgl'\-' v.ulJ .- n>--I908. DO:"let ko" .. . u" .. bur.d.k.".tm.,lan ö llt'... lo" l ;\I,, ;\ma j, . ~h 1",luna" _\ Ia lü r)..· , ... .-\Ial ürk ,1..~ I ..t ~ ; l i ~ i n r .Ir kL~ae a .lr j!;inm..1. ~· ..ri" ,l.. ul,,·a l t .. . Al a lürk•• j .
~ ii li;/!:e
)· .~al ,
t oplu m>a l. "ko lto lllik \e küh ü r.. t yo" I... ; I,ulu" . " ill..I..,i,,; )·.. lme
ku r.m~ ai.
iilkü"'1 olaeak .I"j::il. 1..1" .' a l. ,. )'~u . ..1 ..b r. " .Ia o rh. ,... lorUlu ~. g.·r,;.. U" ~l im, i~ H ' }·a~.1 m l~l l r : Ej;:rmenl ik ul u.un uu , ; u.., It'I i ~l ..rin,· .Ii.. k. fl~II" 7. : "i:; I;IJ' -t>j::r" li ll' I,il· giyi. rrni harfl..ele, köp: k ..d ar g ötü rn,ü ~ t ü r: I,a l)...., k ri l UTul mu~lu r ; ya~amola .... ~e r~ ..k
krlavue I,il im.lir : ;\,·Jja (I S61:1-1637- C' ,",. . " . . ,I~' as SQ rIS ( = G·· u n"~ §"hl'i , 1623) : rr 1t,t1ya ll f,luzof Lar a fm ,la n La ti ncc ola.,,!.. 1 L ' • K ' '/ . , ya z. all u u t opia, K ~enopII OI\ 'UII , :. r,,,, p au f'lu ., mda n, Efl a tu n' un d a P olil eia 'smdan csinlen mist ir B .. (,,,u,'- bü v ük J' I ' ,. G" . . ' • Una gore, .' u Hr ~e,,Jlr, Ir ; ,u ll e~.'.' I"'II1.. ö'g ülii ve yae a nu ' Eflat Uil da ve Th omes " or ' d ' . k' e a a çl 'man tul' um~al h ir d UZl:'lI ua erine klJ." lmu~t ur Zen,. inli k .. , . , . "al . I I . '" , y o" " 'nl , um, . rs m a. ~ a " a ~ lel' l0l' u ms al ka vr amlara uy g u n c dara k g ö s te ':illn i~t i r,
'J'
7, Si r F.anc is Baeon ( 1561- 162 6 ' N lw a All ,. y . , . W" -iik ( ." . , a ll IS = en . A I a ntis, 1626) : U }ll , ozol Bacu n d a hu yapr u La tinc e olar k . . , . __ ,. . a y eznus ve ulo p,a snuhir adada ku ~ "111.,,,,,11,,. toplu l",,- ula. a k lwl illlle' ml.> ti. • S uz, " , e, P a~lHik Ok yanusun d a bul u na n u • "'II _ . .
" ,
:h " .al,'", a d " ulak l bu ad a y. goacn IJit k imse orall a H ' I' Ik ' .,. , I" 1- ' ., . _ ' . " Iy a n I , " Ims e ata~ tlrma ve e ,de uzt'r ln,le k ur ulmu s IJlr dC\ l" tl." .a't la r. Ara _h.ma öze~i~ill ad ,-,S ··' ' F -'" I" (S I ' > I; ' u ey ma n lil ,' " ' :: , 0 ",mo n " II' lu _~,' ) , Uu ad ."lan k ill"u aynlrnaz. Y ahll z, aeada hiT ''- I ~ l k 'rue, . tl I ' ", arla .. _ 'o(M" k ' r< it' a"l ." ., u.I" L 'g ltl) ,Il." n ilen k i",s"l t'r. !t"'1 '' l' dü ullya ) I () a~,r, ye lll hul u ~lan ,. Y" lll !' ,rlen ogrl." lllJ' ao1ava · ·" , t ar thten " o.. nee Atlas Ok ya • ha h..r g"l iri r]('r ' "\ " tl a ll t Is
n.u: ullo1a h a t nll ~ oldu gu . s antlan b i. ka raya vc rilen ad d,.. Bacon 'a göre "Yeni Atlant IS , 1)( 01101 1, P a"i f, k Oky an o ~o llJ a Llllunm ll~ ole n bir he n zeridi r, m u~
R, S. G01l: N ova So /yma ( = h ir ,liu ut opia's rdn.
YI'n i Ku d ûs, 1M B). Te o k.ra~ i Î lk esi üze rine kor ul_
. 9, .~ a 1l1 ~' H a rri ng l on (161I - 1677 : Th " Comm onwealth of O.-eana = Oeeana C"mhu n y"I I. 16SÓ), Bu In g ili 7. devh-t k u ra me ' "" " n y ap't uu Ja y ine Ok 'I () ' '' 'III' ;' ,.. I, " ,·ti lo- 'l ],uva li bir a,I ",la,"I~.. A,lad .. Ol i M 1 , y~'~~sY" , a I. . . I' la uS eg ll
177
gi anla~d1f. Hasseln s vc yanuul akiler Ircr r""l c ku ra act v;" . 'e ~i'nlllk lcrlJ" y".t"" daarak an lallr. Dr. ,\ lorc" ,,' nu" AJu"I' nd a. " y" r;"l a,," ola raI. lal\.r~la~m"k ~_ l ' ? "" ~u dokto r ve yar,hmcl_1 Mont gomc ry'y i giir iiriiz. P rl'w li" k adm'!" b tr adam 1 "l~ 'bk' t ek .l iou a ,Iay a g. 'l' 1l'r, ora. Ia "u l> ik i a ' . .lll l." P ren ure I · k k "uçu_ok I"', k')'lkl a aJ a d an ka ça r. Dii ny ,, 'arlll II arbi' nd e ".l.atsI gcz."'.' ' 11 d en lll'ania r Ye r' in li7.c. akm edetler. Hunlann gdi~mi~ ça.~p I~m a ma~lI\~ CTl.'".''' .. .. l ' J Yer 'd eki askcr jer smhr, faka l h ir ;-iill,l iir lllck "" -
u:
lar Vl' i., t"k1cr or lav a k oy m u~t u r. Modern bi , U/op,a'da, ust u nl u k, elde b U! UlI~n ü st;; n a id Vl' m a k i;,clcrle cld e cdilir" "un cIc ulmuns VC s av ~nu ~.mll§.tur. Bu Ut"I' I~ . 'L.' .. • .J I>lz , m gllnc§m u'l: ' Akvrldi . e'm (Si rius) ;;te" inde Illlllllla ll bir g une~1Il etrafmd a .10· gezegenu0 e ,I>U I". m akt ad,r O rad a h iç hir ~cy b o~una bar~an m az, her §eyIma, nen I,11" ü
-
·, '
U
·
A
kiIne1esrms. t u-, . e I" k •u-iklc mü Jk kalk manust rr a ma ka rla s ah~ ra l" ma z, • ~ i~lel"' ~ • ki~hcl ~ ü ret ici em ekçi, tiiketici i§h irli~ i ) ap arlat. usakhk kal k rr ustu , n am u~l u )"a§am r, tem · "I~iisüz yemek ' k'' v b e III'k yo , . - yc nmemes i içi n, i~tah a \"'" iç kil er yo k; ..a~kl .a, da . ,,h" _ kal ma ." ok , ka ~
lIl~all l. 'k
yaYa~ ya"a~
he~ylük 'le~ginlik
a~ai": l_
hirb ir i"" y a klu§IIrlll ah:
'
36 . P aolo Man t cgazz a (18 31- 1910 : J,'anno 300D: sogno =
YI1 30 ~0 : Bir Dü~ ,
1897 ). lt al yan fieyoloji , p atol"ji, e n tropoloj i ve sag ltk hi lillli profe sörlc nll.den ~fa.nt.e g azza'mn h u y al"" iJir " gd eeek lik ro m a lll''iIJllIler u ze
r illd e
kurmu ~tur.
37. Thc od m llet zl (1860-1904 : Altneu/<md = E ~ki ye n i )"u rt , 1(02). Siy~ "izm in kurueusu olan Yah ud i a81m d an Av usturyah yazar, bu y aIHlm d a, F I-
.... '"'
A, DILAç AR
KUTADGU nlLIG I NCELEMESt
li. lill
= t , t e Gür.el Ye ni Düny . ,
1932). 1'0I'IulOu y..r..n b; r re ma ndrr , H en ry Fo rd 'd an 6 32 ytls on ra Lond ra'da k urulau bu )·..ni d iinyad a bir Jabo ralu va r v. rd tr, or ada insa n ka d md a n do gm akl a d e· jiil. ~-"mu rl adan ....,kmakl. r1 ü ny" y. (ii:irer . Bokanov eky ..yle m iyl... . iAt r m1i ol. ..lt, y• • ~ . nll o t,..r tü rü v r l a t ma m n" " Y(ii:un iou nl. r m.-ydana get iril ir. 11'1540 (ab riltas,o'o a.h " L..n rlra Ku lu çlalama , ... Af ar lama Mer kr zj" d ir. T .h·im F. Ü. (= Fo rd ' d .n "nrr) v.. F, S ( = Fo rd'.lan ,.on ra) görr h... aplamr. Fo rd .ö zc ü~ ü a' • •lra F reud bi · çimi n" k ay Oret illl v.. t ük d im, r a, a mm t "k amar ultr. E de biy at , Aa na t, (eIA,,(e y a· ,.a"" r. H ..r t r y . Ia" d . rd ir.e....liIm i, t ir. hçil...r d uru mla n nd .n mr mn un ud ur ; en y ük8elt
L
'"
v... i ,"l i ·i ,~ i l t'Tr M·\I I,h. A.I, Jo'i" i• .'1..1" " ,," . rn ,· ,., j ",~iz ula'''"a ,I.. - E I,,.il,,,, E" . i Moron " .Ie" ir. n ü" ya n ..n r t . . isi. :'I(" " al, l,a ) 10,,,1 arl" " Ja I.ir igllll siiyl,'•. J oll1ll", nla rll illilll" la1, ..~ k i a ll l a Y' ~l a "\ Ioagh ka l,r . L"",I.a·" l1l , h~, ,,tl a "' u' u' , Iw. k..s IJo acuy ip )·a . atl j::. ii:ö r lll"~" ~ ..Ii ., ga1o'1"dlrr. 1e I "v- i ~.yonrll la r v. h. Lr " ina ;i llliHCk giin lü k am l..r, (I" ll('n,,·I..r VC h ikÎl)'{'I..r "e rj[Jr1 i~tir, Knl1LI , .." ....n . T a" " , in'an. I" LIJu n s iir e, iz bi r u)"una a lt' t ..lm aS! "" in~ll.ll [,~Ln ka, IHiolir . Di jny a bir mu de l. ,Iir. "'JL IH ik I,ir rt' sim; ~ a~lar ,iölIt'r "" y..n il..n ir , c.ksizlik gii~ I,' r j ,[i ;z,'" gilçl e rh' le .,-a q>L~ , r . Sa illW, ;':el,'l\li~lik l ..u g..lcc..Ui gr ka,la r· u za r. lI ik ;Îyrnill öu~ir"lt' lI ar p O k u. I" !.."mula,,, I.u ..ius V U il G,·er' , haik k a rg"~ ll h kl a r ll .. lan k"rt arJI ~ 1 I'II. si k,z, Bu t'1J i" d u a t ", "giin ü n 24 sa a l i geçm it . ;.:ün l a mamlan 'n1 ~. Il: e ç k al", · m., . I•• da bi d ü nya )'1 korl aramaL" d..m"k t ir. Yapatta I,a l l ;cni~ ' -I' Il.lm ,h .la. olm uet ur , l l' '' '·j:.ill. I" r i li ~ .i) a- " I y"."r vc ro ma ,..-,I" .. ndau W illiam (;,,,I,, in (175(,-1113ó). A " E"IJlli.)' C"""" 'fl iflll [ '" Ii /i m l J u.l r~'"k ",.o1"rÎ~''''i. rko)'n"".la ,1~v1"1 J' l ' , ;:1Il
":~ il,l i:::i
O~ •. I~.~""'I !>aplan :,!.l. I,al ,a
k ,.. la .. "I"" J,"ilüm ,le a~.1 -1'..t'Il-~ '; " Ir ahnnll~ ve bil ~o'ru~ ~u , "k gn ,:.. k~,L.I " .'" 1;,i l.hU.. i" .·..I..lUni~ li ... IJu k.. n u,la ...;'" ~"i ~ lellli ~ ol." {il"t,,{ ve ~ ..az arl a" ,..J'·~ ' rn" m..., , ög ü. "I . , IIt1l nll~ , IJU " l ar g...... • rli l::..r.....1. ~a,·.l m a ml. '\,'(. h" v . a IJ..re k apu t~. ~ ,' n 1l 1l~ llr .. 1''''''.'' . I,a..a i ~ lt'ri ll , l .. tu t umi .. olmah ; l.a U.1 " .....,:i1••r1.. "z lIle mt'li : ):..r.,k -
I ~.;! ~ , 7,a"'a " .~ . k , ,Ia\ rau .ual, ; p· ri.,," /l;,r.. 10"111 I iII..i h"lIl a~,l a ll uima -m i Lilmdi: , ·..rd ig i ~ol · , ,,;:ru . . ""ant'! . , . ee n1 ". I::e ' r..k, "'...., .t. u t ma ' .ma. k.ta ll kao,:mm ama h '' , um u• • l y ûr r k' I,' • an , ' lu,la r j.;o r'Ul lll..!'. la"ka' g.... , k l i ~ i , ,, I t' lu lUIJlUIIU . 1 ,·,~ i ' l i r ll ll' l i· h ununla Mrl 'kt
ii!''' )"' · I..ral .-e .I", lel i.I. · resin e d egg in l ..n.li .lü~ün"e1eri n i .1.. k"t auk ~'ap.t"'l I,i r " ~i y,,~elnalfl ..".-e - uto l,i...• d uru m un a Ja l:ldi rmi ~t ir, Si)",,~et alolilu m v.. kr alhk j!ör""illi a" llIl .. k.." a~m d •., t i.. ..; ...Idu gu ndan J ..la)·, k ra h n gözünd..n dü~ m ü~ t i.ir.
XY III. yü-zy,lda yi n.. F raW' .zJa rdan , yazar " .. ~ i ya"d fiI ..-z..fu (ha ri.., .10' ~tu "l e~ . qu ieu ( 1689 - 1755 ), Leltre! /Wr! lInfS ( Flol n ~t ..k 'ul,l"n, 1721) ".l h ;ra l'l t"" la U, I,,·k ve B iea a,lm d oi iki Ira nh gezgin i o rt a ye koy " ra k., o l\l..rm a ~-z l yll· , ,\ \'lu !';!'.l ak.i. '"11:" ]' likJe Fra,,~a·Jak.i t" I,!um u ygarl.gllll, ev!" n mey i, l> o~ a m IlY ', I,al,a y' , t e ol"ji)' i, hlik ü" ,,,·
ri, adalet i, n- rgil" ri, ~öm ürge" ili~i, yasaY I, t OI,]um l " '7.u l..l\l~U"\l ill"e ala)"la yer lll i ~ . tir. Y a plt 160 llle1f rl,,· lf 'orl d (D ü" y a \'u r l t a~' , 1762) adh " e 126 nwktupl"" "Irna I,i.. Y"I,' I Y " Y' m la" " ~ I". Rund a .la , ~ÖtJc Lon d r..' )'a gehn i, ol.. u Lien e h i ,\ h a ngi " d m .llI Çinli I,ir r,],,· -zof,lngili ;l. tUl' lum )"a~ a lll1 n', gel....ek.ve gö..r "e U ,·riJli, türhi "Miok vc ya7.TTI " ' ,.]. likl erini (" ru ..~ in, olu.rtmah atlp tutu cu flt.au T il'l" ile ..li >lLI " ~I ,, " in 111 1.... ~iyah e II,i",,]i lilll",) yenni , , ... in~.mn "'d üny'a )" u r tt ol ~ '" ..Illlakl a I,ir lil..t ua a,lIh Fr iln,I E , e F':ud ,," ' uu y urd un. hagu k. lmal'lIu i,ternittir. Du al a nda h k taklitçki And ..é Mich ..J de R am ~ ay l l686--1713) L ,'oJ"!:u de C) 'ru. ' û ( K ü r" ~ ' _ uft Gu ileri, 1727).. Akad.. mÎ ü)"hi J u n Terra'''''" ( 1 67~ l750) .la Silho. (lj31) adIJ fd".. fï r"wam o et aya koy ar ak La.'lu )'ö nelimill i ve aa"at . Lötû l"mi ~ l" rJ ir. Ru y iizy .11Il 10" alanJ ak ; 1" ' 1y a p" " " ünlii Fran~lz y.. ~ ar ve f ilol." f.. Fr ll" ':" ;"· Me rie Arout't Vulta ir.. (1694- 1778 ), ZlIdig 011 111 de,;l jll~P , '"-' Zadi!: ya ,I.. K" ,[,·r. 1747) ad h rom uluy!e ve rm i1ti r. Y a plt , dü ny a gi;rii1ii " I..ra k, , afl Ik];, " ,ulla ,l, ~, kllr~ I ka r1.)'a k"y mu ~ \' e ra,tlantl1arm ",k .. k a,l u,,,I,,ra ya lll 'llI I'l t i ~i Jli , I.ir 1"1']"'" ye rgiû olarak, helir amek is temit tir, R om a na göre, e..kideu Bahi l k rah Moa l"] ur',,, gününd.. Za,lig ed md e zeng in v.. okumu s hi r gen.; , ·armlt. G.. nç, Jo u n itt'li kJ~rirl" j:: ü· vener..k k ut . ra mag " çlka r. Sémire . d UlJ " Lir lt,zl , adam ka o,:"a" lar.lan kurt ll"I ,j::. ,ll'aJa hi r ;;Ü~Ü ll Ü y il irir, rakat ni,.ol", uy olan I.u I.. z Lu YÛ'l,I..n Ol'" hlla k.p I,i.. I ' M ~' l " ,u\" lll\·"r . Runu .\ ü~t üll" Zadig .le , ..h rin ..n alall. lo tl ol a n __\z or il" ..d .." ir. ,\ t l on ra hu kad", d Il " n u alJatlr. Günün loirilld .. klali çenilllöl"'~i il.. k.ralu. a U url ll.la." yuk "lu.., Zatlig ilo..i h" y"""1 gönneJell, Lirine h u"lar", n" ".1 ..1,lvkl ..r"' l lI " llI tl I~I i,;i.. h"p.e at d.r, Dir ' u'ukl unun l """ 'ê;ml e:örü p de 1.."I...i]..r.. I,,,I...r ",·rm e.1ii:i \'f-' I'.." ' ··.. reye b"kltjll için l.ara « za. m a ça rp t ln l.r. Arim a z ad lntla Io.. ,,,kano: bir k om 1u, U. Zadi g'in yazd,~. bir , ii rin ya n • •nl b ul . r"k " .. onda k r" hn e l..t l irild ii;in i gör... "k. 1...,lil::· ; ele v..nr, faka t hi r pa pag an ~ii r in öbür yan~m. lual", k ut'llgma Jii1û riir, bun.l"
'''1= ''
'"
A. n lLAÇAR
KUTADGV au.re I:-;CELEMF.SI
~i; r ; i hi r.
Z,.. l i ~ ,1 ~ l .a~l.ak an .. lu •. Za.lig l rali ... A . I .rtl·y~ ÎI{ lk oh" . So n ll n J. !ol"" ... l a po"" M, .. nd .. kahr. Or . Ja i~ l e mey"r..k hi . !oli. ,r hm .. ölümü n.. ~ ..b'1' old u~u iÇÎD I..ir rlü~ ü nHr ''',gild ir . Klifadgu Ril ig' in s onu n rla, ili g K HnT ow h iI " ~ n i< Ögdü1",i~, yurrlarrm vI.' yönetimlerinÎ iy i yo la get ;rm i~, h alkl ka lklJldlta< ak onlara kut ve mut yolunu a lI llt li ~ l i J. ·· a.lh ,lir i,l,' , ,·ih \' , (,' il' i'" 5• l. " i,I'·Il/KÓJn 19(6 ). .I ETTMAH.
110:\ 1':1.1 .1, I.u i ~i: " 1),,/ " urm/ k.. nW k. poema luua d, /j' XI &~ola" (" '\Jl"llh •1d ti. 1'I;t ut n Ori..nl. le d i "'ap"i i" d" rgi..i. d it VI . 1933, 8. 3 -~ 8).
CAF E ROr. LU. Ahmtt : ~ Tij rk Dili Tari" i ]\'or/arl , IJ ,
JA UIl EH T. A" ,('.I':.' : " Nul' ,r d· " .. ",,,,,",,,,,,i, lu" en o,,,,, ,,\, r••>ui l(" u,,' ,'u!"U}" P'" lH. d; Ham", .., ,l A bri Rém"..,,(' (" J " " rII111 A _~ial i'lu,, " ,I..rf( i ~ i , Pilt VI , , . 39 52; 78--9:;, Pari, 1825 ).
"
I~ ,l lillr/" . it'fu "
KÖPR OLtl ZAot: , ~l ..h med Fu ad :
"l'u'"
f :J..ltÎ)"utl Ta, ihi" , •. 198- 1'J
HADLûFF, Wilhdm : " Dil" Kwadkll Bi lik des .l u,ml C/w."hwl'ehib tuts Bälao Th cil 11, Tu/ u",i ÜbersrtzlI ng /l(u·h drn llandsrilriftN! VOII WiN! und Kairo", St. Petl'T,Lurg 19(1(J- 1910.
TûRK Dt1. KURUMU: " K uladgu Bilig. K ahire nu,h"". T'pk,I''' Blln ''. :f'J2
" T ü R K KüLTüRü" d ergi5i: "K uladgu B ilig S aYM.", y J1 I X, sap 98, Ankara 1970; yazarlar: Almlel Te mir, Heeit R ah m eti Arat, M. ;lakir ülkü ta' lr, Saadet ça. gatay, Abd ülk ad ir lnan , Ali F. K arema nhoglu , Emel Esin, T uneer GÜle" Hoy. \ ai1e Bina k. 41
"agU Il ,
SAl\IOYLoVtÇ. Aleha ndr N.: "Srednl'aûat.<Jdya nadpi..i na glinyarHwm /,oUl'" j"e i z S 'ml)"çl~'a" (" Zap i,ki Vosto ,:nago O t d l'l~ n i ya Ru.,.'kago l\r~en["gi\'esk'lgoOh. ~çest\"a ", I'ilt XXI , ~ . 038 --IH7, St, 1'