Z historii slawistyki na Uniwersytecie Warszawskim

Z historii slawistyki na Uniwersytecie Warszawskim

Komitet redakcyjny: Ignacy M. Doliński Jerzy Molas Włodzimierz Pianka Krzysztof Wrocławski

Opracowanie komputerowe Ignacy M. Doliński

Projekt okładki Pawlina Gyłybowa

Redakcja Jerzy Molas

ISBN 83-921714-1-1

Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu oraz Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego

c Copyright by Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej ° Uniwersytetu Warszawskiego

Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej Wydział Polonistyki Uniwersytet Warszawski

Z historii slawistyki na Uniwersytecie Warszawskim

Warszawa 2005

5

Spis treści Dzieje slawistyki na Uniwersytecie Warszawskim z perspektywy początku XXI wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Część I: Rekonesanse historyczne i wspomnienia Krzysztof Wrocławski „Prehistoria” slawistyki na Uniwersytecie Warszawskim – rekonesans badawczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Monika Żak Slawistyka warszawska w okresie międzywojennym . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Hanna Orzechowska Slawistyka warszawska w pierwszych latach powojennych . . . . . . . . . . . . 51 Ewa Siatkowska Wspomnienia slawistyczne z lat 1950-1960 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55 Maria Jeżowa Inspiracje naukowe Profesora Zdzisława Stiebera w pracach jego uczniów w Uniwersytecie Warszawskim . . . . . . . . . . . . . . 69 Włodzimierz Pianka Dzieje powojennej slawistyki do roku 1978 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Krzysztof Wrocławski Instytut Filologii Słowiańskiej w latach 1978-1992 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Jolanta Mindak-Zawadzka Od Instytutu Filologii Słowiańskiej do Instytutu Slawistyki Zachodniej i Południowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Zdzisław Kłos Dzieje księgozbioru slawistycznego na Uniwersytecie Warszawskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

6

Część II: Materiały Skład osobowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 Sylwetki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 Svetlana Babić-Barańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 Julije Benešić . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 Wanda Budziszewska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 Teresa Dąbek-Wirgowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 Kazimierz Feleszko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 Józef Magnuszewski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 Halina Irena Olszewska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 Hanna Orzechowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 Cezar Piernikarski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 Joanna Rapacka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196 Andrzej Witold Sieczkowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 Stanisław Słoński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 Zdzisław Stieber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218 Jerzy Śliziński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228 Jan Wierzbicki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 Absolwenci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 Magisteria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253 Licencjaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299 Wybrane publikacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311

Dzieje slawistyki na Uniwersytecie Warszawskim z perspektywy początku XXI wieku Rok 2005 jest dla nas, slawistów związanych z Uniwersytetem Warszawskim, z kilku powodów szczególny. Z jednej strony, wyznacza on koniec pewnego okresu działania Instytutu, a z drugiej – teraz właśnie przyjdzie nam się zmierzyć z nowymi, czasami jeszcze nie do końca uświadomionymi i przewidywalnymi wyzwaniami. W październiku po raz pierwszy w salach wykładowych naszego Instytutu zasiądą studenci, którzy nie będą już filologami, ale kulturoznawcami. Rozpoczynamy bowiem kształcenie na nowym kierunku studiów – kulturoznawstwie slawistycznym. Z czasem zastąpić ma ono studia filologiczne. W dziejach naszej dyscypliny jest to wydarzenie bez precedensu. Slawistyka i filologia słowiańska przestają być synonimami. Nie oznacza to jednak, iż wyrzekamy się naszych korzeni. Uznajemy natomiast, że wiedza ściśle filologiczna nie może w dzisiejszym świecie być samoistnym celem studiów slawistycznych. Musi się stać wykorzystywanym w nich środkiem, narzędziem do poznania oraz zrozumienia innych ludzi, ich kultur i krajów – często bardzo bliskich i egzotycznych zarazem. Powracamy niejako w ten sposób do rozumienia pojęcia filologii, jakie proponował jeden z prekursorów slawistyki na Uniwersytecie Warszawskim, Jan Baudouin de Courtenay. Ponad sto lat temu mówił on: „Filologia, bez względu na to, jaki naród lub plemię jest przedmiotem jej badania, łączy w sobie oderwane wiadomości z zakresu różnych nauk zajmujących się badaniem człowieka uspołecznionego. Jest to pewnego rodzaju encyklopedia, w której znajdzie się miejsce i dla historii pojęć ogólnych, czyli dla historii filozofii, i dla historii twórczości literackiej i ruchu umysłowego, czyli dla historii literatury, i dla historii uspołecznienia i walk polityczno-socjalnych, tj. dla tzw. historii powszechnej (w związku z socjologią), i dla historii organizacji prawnej, dla historii prawa zwyczajowego i prawodawstwa, i dla historii zwyczajów i obyczajów, czyli etnologii, i dla historii wierzeń, czyli mitologii, i dla historii języka, czyli dla gramatyki w obszernym znaczeniu tego wyrazu, inaczej językoznawstwa” 1 . Najbliższa przyszłość pokaże, czy mieliśmy rację i czy podołamy temu zadaniu. 1

J. Baudouin de Courtenay, O języku polskim, red. J. Basara, M. Szymczak, Warszawa 1984, s. 401-402.

8 Po raz pierwszy od wielu lat następuje też obecnie naturalna zmiana pokoleniowa wśród nauczycieli i badaczy pracujących w naszym Instytucie. Na zasłużonej emeryturze, po ponad pięćdziesięciu latach pracy jest profesor Ewa Siatkowska, już jako emeryt wspiera nas profesor Janusz Siatkowski. Karierę zawodową kończy też niedługo profesor Krzysztof Wrocławski, który przez ostatnie lata pewną ręką prowadził Instytut i tak wiele mu poświęcił. Z drugiej strony, pierwszy chyba raz w historii naszej slawistyki w perspektywie jednego tylko roku oczekujemy obron aż trzech rozpraw habilitacyjnych i czterech doktoratów. Świadomość taka krzepi szczególnie, zwłaszcza gdy cofniemy się myślą do tragicznych lat dziewięćdziesiątych, kiedy to przychodziło nam zbyt często żegnać na zawsze ludzi, którzy slawistykę naszą w jej nowoczesnym kształcie tworzyli – Cezara Piernikarskiego, Józefa Magnuszewskiego, Jana Wierzbickiego, Teresę Dąbek-Wirgową, Joannę Rapacką, Kazimierza Feleszkę. W tym roku obchodzimy też mały jubileusz pięciolecia powrotu na Krakowskie Przedmieście – po ponad dwudziestu latach oderwania od humanistycznego centrum Uniwersytetu w czasie pobytu na Służewcu. Od chwili powrotu poczuliśmy się ponownie pełnoprawnymi członkami Wydziału Polonistyki i całej Uczelni. Jako cząstka tych wspólnot także odczuwamy rok 2005 w sposób szczególny. Po raz pierwszy w historii Uniwersytetu rektorem została kobieta – profesor Katarzyna Chałasińska-Macukow. W chwili gdy piszę te słowa, oczekują nas wybory władz Wydziału Polonistyki. Możemy sobie tylko życzyć, by nasza współpraca z nowym dziekanem układała się równie pomyślnie jak z jego poprzednikami, spośród których nie można tutaj nie wymienić Jadwigi Puzyniny, Jerzego Axera, Zbigniewa Sudolskiego, Andrzeja Guzka, Stanisława Dubisza, Aliny Nowickiej-Jeżowej. W naszej małej skali pamiętamy też o bliskich wyborach nowego dyrektora Instytutu. Mamy nadzieję, że książka ta będzie pomocna osobie, której nazwisko pojawi się w szeregu naszych szefów po Stanisławie Słońskim, Zdzisławie Stieberze, Józefie Magnuszewskim, Cezarze Piernikarskim, Kazimierzu Feleszce, Joannie Rapackiej, Januszu Siatkowskim i Krzysztofie Wrocławskim. Jak więc widać, powodów do historycznej zadumy w roku 2005 nie brakuje. Skłania do niej też fakt, że dziewięćdziesiąt lat temu, w roku 1915, na odrodzonym Uniwersytecie powstało Seminarium Slawistyczne, stanowiące zalążek dzisiejszego Instytutu Slawistyki Zachodniej i Południowej. Przygotowując tę publikację, chcieliśmy się także w ten sposób przyczynić do upamiętnienia tej daty. Naszym celem nie było opracowanie syntetycznej historii slawistyki na Uniwersytecie Warszawskim. Re-

9 alizacja takiego zamierzenia jest chyba w ogóle niemożliwa. Utrudniają ją niezwykle braki w materiałach archiwalnych, jak również problemy ze zdefiniowaniem zakresu samego pojęcia slawistyki, wynikające z jej powiązań – zwłaszcza w latach przedwojennych – z innymi dyscyplinami filologicznymi. Postanowiliśmy więc zebrać możliwie obfity materiał wspomnieniowy, zweryfikowany przez jak najrzetelniejszą analizę dostępnych źródeł. W zawierającej te materiały części książki publikujemy teksty Hanny Orzechowskiej, Ewy Siatkowskiej, Marii Jeżowej, Włodzimierza Pianki, Krzysztofa Wrocławskiego, Jolanty Mindak-Zawadzkiej i Zdzisława Kłosa. W odniesieniu do czasów dawniejszych – sprzed drugiej wojny światowej – przedstawiamy opracowania Krzysztofa Wrocławskiego i Moniki Żak. Stanowią one swoisty rekonesans badawczy, który wyznaczy być może kierunki przyszłych, pogłębionych już badań. W drugiej części naszego tomu zebraliśmy materiały, które obejmują najważniejsze elementy decydujące o „pamięci i tożsamości” warszawskiej slawistyki uniwersyteckiej. Staraliśmy się jak najskrupulatniej zrekonstruować spis pracowników – poczynając od profesorów aż po woźnych. Oni to wspólnie tworzyli atmosferę i różnorodne oblicza naszej slawistyki. W mrówczej pracy kompletowania i weryfikacji danych osobowych największą wytrwałością wykazał się Włodzimierz Pianka. Wobec problemów z dotarciem do materiałów archiwalnych, bez jego uporu i konsekwencji spis ten nigdy by nie powstał. Dopełnienie wykazu pracowników stanowią materiały pomieszczone w dziale „Sylwetki”. Publikujemy w nim teksty wspomnieniowe o tych, którzy odeszli, a swoim życiem i działalnością odcisnęli trwały ślad w historii Katedry, a potem Instytutu. Kilkadziesiąt stron postanowiliśmy przeznaczyć na przedstawienie naszych absolwentów. Znalazł się tam szkic dotyczący typowych dróg zawodowych slawistów oraz wykaz obejmujący ponad dziewięćset nazwisk absolwentów slawistyki od roku 1951, z tematami prac magisterskich i licencjackich oraz z wyszczególnieniem promotorów. Wybrane informacje dotyczące roczników wcześniejszych umieściła w swym opracowaniu Monika Żak. Publikując te materiały, chcieliśmy przekazać naszym studentom i absolwentom, jak bardzo dla nas, nauczycieli, są oni ważni. Stwierdzenie, iż bez nich nasza praca nie miałaby sensu, brzmi banalnie, co nie podważa przecież faktu, że ich sukcesy są naszymi sukcesami, na równi z nimi przeżywamy ich porażki i mamy świadomość, że to oni zastąpią nas w dalszej lub bliższej przyszłości. Z kolei sam spis tematów prac pokazuje, w jakich kierunkach przemieszczał się w poszczególnych okresach

10 punkt ciężkości dydaktyki slawistycznej oraz zainteresowania studentów i profesorów. Jako ostatni, ale pod wieloma względami najistotniejszy element, przedstawiamy bibliografię wybranych publikacji książkowych osób związanych z warszawską slawistyką uniwersytecką. Prezentujemy w ten sposób nasz dorobek badawczy. Charakterystyczne jest bowiem to, że w opisywanym dziewięćdziesięcioleciu na slawistyce prowadzono stosunkowo mało prac zespołowych. Powody takiego stanu rzeczy są dwa. Po pierwsze – nieliczna grupa naukowców zajmowała się bardzo różnorodnymi zagadnieniami, a na podział przebiegający między lingwistami, literaturoznawcami i folklorystami nakładała się wielość obszarów i regionów, którymi zajmowały się poszczególne osoby. Stosunkowo rzadko udawało się im znaleźć wspólne pole działania. Stanowiło to specyfikę badań slawistycznych, ale też pewną jej słabość. Doświadczenia ostatnich lat i ewolucja zainteresowań naukowych w kierunku kulturoznawstwa zdają się stwarzać szansę przezwyciężenia tej słabości. Po drugie – i w tym przypadku zmiana profilu badań nie jest lekarstwem – nie można zanegować faktu, iż pracownicy naukowi slawistyki warszawskiej stanowili i stanowią społeczność złożoną w znacznej części z silnych indywidualności, które czasami z trudem podporządkowywały się rygorom pracy zespołowej. Jednak to właśnie ta cecha sprawia, że dorobek badawczy zaprezentowany w bibliografii, dorobek, dodajmy, obejmujący tylko wybrane publikacje około trzydziestu osób, jest tak bogaty i różnorodny. Znajdujemy w nim m.in. słowniki, gramatyki i podręczniki do nauki bardzo dziwnych dla osób postronnych języków, opracowania na temat historii literatury i kultury, które tłumaczone z polskiego wchodziły na listy lektur obowiązkowych w krajach opisywanych właśnie w tych pracach. Trudno wyróżniać tutaj poszczególne tytuły. Bez cienia przesady można jednak stwierdzić, że przedstawiona bibliografia stanowi miarodajną próbę dobrej, a czasami wybitnej jakości prac, reprezentujących wszystkie kierunki i nurty badań slawistycznych w XX wieku. Spoglądając na całość materiałów zawartych w tej książce, trudno powstrzymać się też od spostrzeżenia, że na slawistykę – jak na żadną inną, być może, dyscyplinę filologiczną – wpływały w minionym stuleciu czynniki polityczne. Czasami wpływ ten był pozytywny, jak na przykład wówczas, gdy ocieplenie stosunków z Jugosławią zaowocowało w latach siedemdziesiątych rozwojem studiów jugoslawistycznych, a wzrost zainteresowania Czechami w latach dziewięćdziesiątych wpłynął na rozkwit bohemistyki. Najczęściej jednak sytuacja polityczna co najmniej ogranicza-

11 ła możliwości działania. I to na wielu płaszczyznach. Widać to wyraźnie w stałym, trwającym jeszcze od czasów przedwojennych, a może i wcześniej, napięciu między slawistyką południową i zachodnią a rusycystyką czy szerzej filologiami wschodniosłowiańskimi. O ile bowiem slawistyka warszawska reprezentowała nurt badawczy, którego początków doszukiwać się można jeszcze w pracach Kazimierza Brodzińskiego, wiążącego slawistykę z polonistyką, to sięgające korzeniami lat pięćdziesiątych działania administracyjne, które zmierzały do oderwania tak pojmowanej slawistyki od rodzimej filologii polskiej i uczynienia z niej przybudówki rusycystycznej, przywoływały na myśl praktykę władz carskich w drugiej połowie dziewiętnastego wieku. Napięcie to skutkowało także konfliktami osobistymi i sporami merytorycznymi, a w pewnym okresie doprowadziło także do strukturalnego i terytorialnego oderwania Instytutu od Wydziału Polonistyki. Jak bardzo traumatyczne było to doświadczenie, pokazują prawie wszystkie zamieszczone w części wspomnieniowej teksty. Obecnie sytuacja wydaje się być na tyle stabilna, że mimo ciągłych kłopotów finansowych (to prawdopodobnie też cecha immanentna slawistyki) możemy myśleć o rozwoju Instytutu i planowaniu nowych przedsięwzięć. Pragnęlibyśmy jednak ocalić od zapomnienia jak największy obszar przeszłości, w której kształtowała się instytucja związana z życiem zawodowym, a często i prywatnym, nas samych i bliskich nam osób – kolegów i przyjaciół, współpracowników i studentów. Dlatego decydujemy się przekazać w ręce Czytelników książkę daleką od doskonałości, prosząc jednocześnie o wyrozumiałość oraz o wszelkie sprostowania, uzupełnienia i uwagi. Dzięki nim, może w stulecie slawistyki, powstanie dzieło pełniejsze. Jerzy Molas

Część I: Rekonesanse historyczne i wspomnienia

Krzysztof Wrocławski

„Prehistoria” slawistyki na Uniwersytecie Warszawskim – rekonesans badawczy Początki obecności slawistyki na Uniwersytecie Warszawskim sięgają czasów powołania Uczelni do życia w roku 1815. Jednym z głównych inicjatorów jej powstania był Stanisław Kostka Potocki – minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Rządzie Tymczasowym Królestwa Polskiego, sam żywo interesujący się zagadnieniami slawistycznymi. Na Wydziale Filozoficznym – jako jednym z pięciu wydziałów Uniwersytetu – powołano w roku 1817 katedrę slawistyki, przewidzianą przez ministra Stanisława Kostkę Potockiego dla Samuela Bogumiła Lindego1 . Pojawienie się jako jednej z pierwszych tej właśnie katedry (należącej zarazem do najstarszych katedr slawistycznych w Europie) było wynikiem zainteresowań Słowiańszczyzną wywołanych już to rolą, jaką przypisywał w przyszłości Słowianom Herder, już to politycznym zwrotem, zapoczątkowanym przez politykę Napoleona wobec słowiańskiego Południa (i stworzoną tam przez niego prowincją Ilirii) czy wreszcie świadomością wzrastającej roli mocarstwowej słowiańskiej Rosji – Moskwy jako „Trzeciego Rzymu”. Naukowy zwrot ku sprawom słowiańskim zaznaczył się w Warszawie jeszcze przed rokiem 1815 w Warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk, m.in. w działalności jednego z pierwszych wybitniejszych uczonych o zainteresowaniach slawistycznych (wprawdzie ubocznych), jakim 1

Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1807-1915 (pod red. S. Kieniewicza, Warszawa 1981) podają tu dość niejasno, że „Linde nie przejawiał nią większego zainteresowania”, ale blokował innym kandydatom (Józefowi Bohdanowi Zaleskiemu) możliwość przejęcia tej katedry (s. 124). Nie jest więc stwierdzone, kiedy praktycznie katedra ta rozpoczęła działalność – być może jako katedra języka rosyjskiego z pierwszym lektorem Kazimierzem Werbuszem (s. 125). Źródło to pisze jednak też o katedrze języka i literatury rosyjskiej oraz o przejęciu części jej funkcji przez Kazimierza Brodzińskiego (wykładającego historię krytyki i literatury polskiej od roku 1822/1823 oraz Lacha Szyrmę; ibid.). Wzajemne relacje między tymi katedrami wymagałyby dokładniejszej penetracji archiwalnej.

16 był Wawrzyniec Surowiecki (1769-1827)2 . Towarzyszyli mu w tym kręgu badań inni historycy, filolodzy, prawnicy, zainteresowani, poza głównym przedmiotem swej specjalizacji, Słowianami i ich przeszłością. Trzeba tu wymienić: Walentego Skorochoda Majewskiego, Jerzego Samuela Bandtkiego, Józefa Sierakowskiego, Ignacego Benedykta Rakowieckiego, Krzysztofa Wiesiełowskiego, a przede wszystkim Kazimierza Brodzińskiego3 . Wawrzyniec Surowiecki, wykładowca nauk ekonomicznych i statystyki w Szkole Nauk Administracyjnych, podobnie jak wspomniany już Samuel Bogumił Linde, należeli do członków Rady Ogólnej Uniwersytetu, zwanego najpierw Szkołą Główną, od roku 1817 przemianowanej na Uniwersytet Królewski4 . Studia humanistyczne w początkach istnienia Uniwersytetu odbiegały daleko od ich form późniejszych, nie były systematycznym wykładem wiedzy o Słowianach, natomiast sama obecność wśród profesorów takich, którzy szczególnie zainteresowani byli Słowiańszczyzną, musiała wpływać także na słuchaczy. W celu umacniania świadomości narodowej profesorowie starali się ukazywać dzieje i kulturę narodu na tle innych nacji „z Polską najbliższy związek mających” 5 , co oczywiście przywoływać musiało także w sposób naturalny konteksty słowiańskie kultury polskiej i jej korzeni. Bliski był związek między Uniwersytetem a wspominanym już Warszawskim Towarzystwem Przyjaciół Nauk, którego znaczną część członków stanowili profesorowie uniwersyteccy – forum Towarzystwa wykorzystywali oni do wygłaszania referatów na tematy slawistyczne. Zainteresowanie tematyką słowiańską nie ograniczało się do przedmiotów wykładanych na Wydziale Filozoficznym. W czasie istnienia Uniwersytetu Królewskiego wykładający na Wydziale Prawa Wacław A. Maciejowski zajmował się prawodawstwem słowiańskim6 . „Entuzjastą slawistyki” nazywają Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego także matematyka Adriana Krzyżanowskiego, autora pracy o zabytkach mowy słowiańskiej 2

Zainteresowania postaciami dawnych slawistów warszawskich u studentów Instytutu Filologii Słowiańskiej poświadcza bardzo solidna, niepublikowana praca magisterska z roku 1971, napisana pod kierunkiem J. Magnuszewskiego przez Agnieszkę Chmiel, Słowiańszczyzna przedchrześcijańska w pracach Wawrzyńca Surowieckiego i Pawła Józefa Šafarzyka (Biblioteka ISZiP, poz. 412). 3 Odpowiednim źródłem do studiów na ten temat może być Z. Witkowskiej wstęp i objaśnienia wydawcy do edycji K. Brodziński, Wybór pism, BN I 191, Ossolineum 1966. 4 Dzieje..., op. cit., s. 66 i 67. 5 Tamże, s. 144. 6 Tamże, s. 97.

17 w dawnej ojczyźnie Słowian7 . Szczególnie godne uwagi jest zainteresowanie problematyką słowiańską w wykładach i pracach Kazimierza Brodzińskiego – profesora historii literatury polskiej, pierwszego polonisty uznającego niezbędność tła słowiańskiego w wiedzy polonistycznej8 . Okres funkcjonowania Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego kończy się wraz z upadkiem powstania listopadowego. Jego wybuch poprzedziła radykalizacja postaw patriotycznych młodzieży akademickiej, wyrażona m.in. w słynnej procesji ku czci zabitych dekabrystów, odbywającej się pod hasłami „przeciw carowi, ale nie narodowi rosyjskiemu”, następnie udziałem reprezentantów tej młodzieży w ataku na Belweder i w bitwach powstańczych. Nie mogło być więc zaskoczeniem, że po stłumieniu powstania na fali represji Uniwersytet należał do pierwszych zamkniętych wyrokiem władz carskich instytucji wyższej edukacji. W „paskiewiczowskiej” epoce popowstaniowej następuje rusyfikacja szkolnictwa średniego, ograniczany jest także dostęp Polaków do studiów uniwersyteckich na terenie Rosji. Na studia młodzież polska udawała się na Zachód: do Fryburga, Tybingi czy do Francji. Wybierane były głównie studia medyczne, znacznie rzadziej prawnicze i (sporadycznie) inne jeszcze. W tych warunkach język rosyjski i wiedza o Rosji mogły być traktowane jedynie jako przedmioty narzucane przez zaborcę i zagrożenie rusyfikacyjne dla polskości, a nie jako dziedzina wybieranych i budzących zainteresowanie studiów. Do nielicznych dzieł popieranych przez władze ze względu na treści nie tylko słowianofilskie, ale wręcz panslawistyczne, należała Wacława Aleksandra Maciejowskiego (1792-1883) Historia prawodawstw słowiańskich (wyd. I, t. 1-4, Lepizig 1832-1835). Liberalizacja polityki carskiej za rządów margrabiego Wielopolskiego znalazła wyraz w powołaniu Szkoły Głównej (1862-1869). Jednak nawet wówczas władze nie zgodziły się na nadanie tej instytucji nazwy i rangi uniwersytetu. W ramach Szkoły działały cztery wydziały, wśród nich Filologiczno-Historyczny9 . Funkcjonowały one pod czujnym okiem władz carskich, obawiających się radykalizacji nastrojów wśród polskiej młodzieży. Chodziło też o nadanie rosyjskiej polityce oświatowej na terenie Polski właściwej dla caratu formy. Na czele Wydziału Filologiczno-Historycznego stał orientalista przybyły z Uniwersytetu w Kazaniu, Jan 7

Tamże, s. 111. Por. tamże, s. 130. 9 Istotnym źródłem dla dokładniejszych studiów nad dziejami Szkoły Głównej może być edycja: Szkoła Główna Warszawska, t. I Wydział Filologiczno-Historyczny, Kraków 1900. 8

18 Kowalewski, dawny filomata z Wilna, wówczas jednak już „żonaty z Rosjanką i na poły zruszczony” sprzyjał polityce rusyfikacyjnej10 . Na Wydziale Filologiczno-Historycznym wśród wykładanych przedmiotów, obok historii literatury polskiej, figurowała także historia literatury rosyjskiej „z uwzględnieniem słowiańskiej” 11 . Nie wiadomo jednak, jakie literatury słowiańskie brane były w programie pod uwagę. Sformułowanie to wskazuje także na podporządkowanie innych literatur kręgu słowiańskiego literaturze rosyjskiej. Jako przedmiot figurowało także językoznawstwo porównawcze słowiańskie, w roku 1863 wprowadzono także lektorat języka rosyjskiego oraz utworzono katedry: języka rosyjskiego, literatury rosyjskiej i historii Rosji, obsadzone przez Rosjan. Dopiero później mianowano wykładowców języka polskiego (1865) i literatury polskiej (1866). Historia Polski jako przedmiot nie była w ogóle wykładana12 , co jasno ukazuje, że wiedzę o kulturze polskiej spychano na drugi plan, oraz dowodzi dominacji rosyjskiej w duchu ideologii panslawizmu. Stefan Kieniewicz pisał: „Na schyłku istnienia Szkoły zdobywa sobie więcej miejsca slawistyka i rusycystyka” 13 . Towarzyszyło temu w roku 1866 wprowadzenie dodatkowego egzaminu z języka rosyjskiego przy egzaminie wstępnym na studia, środkowym oraz końcowym14 , a w roku 1867/1868 obowiązkowych zajęć z języka rosyjskiego i historii Rosji na wszystkich czterech wydziałach Szkoły Głównej, szczególnie zaś na Wydziałach Prawa i Filologiczno-Historycznym. Były to oczywiste sygnały dalszej rusyfikacji studiów, rzucającej pogłębiający się cień polityczny na studia slawistyczne. Proponowano jedynie ostrożne stosowanie środków polityki naukowej – cytowany w Dziejach... fragment memoriału ministerstwa z roku 1864 zalecał: „Dać językowi rosyjskiemu miejsce honorowe między przedmiotami wykładanymi, wyrzekając się atoli myśli natężonego zruszczenia młodzieży polskiej” 15 . Wzajemne relacje między rusycystyką a slawistyką (nie były one przedmiotem szczególnego zainteresowania autora rozdziału o Szkole Głównej) wymagają dokładniejszego prześledzenia dokumentów i właściwego komentarza (ze szczególnym zwróceniem uwagi na narzucane w programie treści „powszechnosłowiańskie”, z podporządkowaniem 10 11 12 13 14 15

Dzieje..., op. cit., s. 266. Tamże, s. 295. Tamże, s. 296. Tamże. Tamże, s. 357. Tamże, s. 368.

19 im tematyki polskiej, z szerzeniem „idei słowiańskiej” i zachęcaniem Polaków, by pamiętali o tym, że są Słowianami16 ). Już od roku 1863 obok sekcji historycznej i filologii klasycznej wyodrębniona została sekcja języków słowiańskich17 , w której zapewne ustalano relację przedmiotów rusycystycznych wobec innych. S. Kieniewicz podaje w tym samym miejscu, że obsada tej sekcji był najsłabsza spośród wszystkich trzech. Do sekcji tej jako wykładowcy przypisani byli Henryk Struve i Jan Papłoński. Drugi z nich był nauczycielem języka rosyjskiego w Warszawie, wykładał gramatykę porównawczą języków indoeuropejskich, uwzględniając w wykładzie języki południowosłowiańskie: bułgarski i inne (nie wiemy jednak jakie), a także łużycki. Wiedzę jego w tej materii określa wybitny uczeń – Jan Baudouin de Courtenay – jako powierzchowną18 (skądinąd już posiadanie takiego ucznia może jednak w pewnym stopniu rehabilitować wykładowcę). Wykład gramatyki starosłowiańskiej prowadził Jan Kotkowski, lekarz (!). Szczególnie warte odnotowania jest pojawienie się w styczniu roku 1863 utalentowanego wykładowcy gramatyki języka czeskiego, dra Franciszka Bolemira Květa19 , doskonale przyjętego przez polską młodzież akademicką, odróżniającą widocznie akceptowane słowianofilstwo od odrzucanego panslawizmu. (Nie jest jasne, czy wymieniony jako następca zmarłego w Warszawie 18 lipca 1864 r. Květa Władysław Choroszewski także wykładał język czeski, co wynikałoby z kontekstu20 ). Panslawistyczny charakter studiów, narzucanie języka rosyjskiego jako obowiązkowego oraz propagowanie preparowanej dla potrzeb ideologii imperium carskiego wiedzy o Rosji i podporządkowanych jej narodach słowiańskich, nie zachęcały ani nie tworzyły podatnej gleby do uprawiania zainteresowań Słowiańszczyzną przez Polaków. Opory pokonywali tylko ci, którzy umieli i na tym obszarze dostrzec dla siebie ciekawe perspektywy naukowe. Do takich wyjątków należeli słuchacze Szkoły Głównej, 16

Tamże, s. 372. Tamże, s. 296. 18 Tamże, s. 299. 19 Obszerniejsze informacje o tej postaci znaleźć można w rozprawie W. Kota, Bronisław Grabowski a Słowiańszczyzna Zachodnia (Kraków 1959, s. 6 i 8). Rozprawa ta to zarazem ważny rozdział z dziejów warszawskiej slawistyki i bohemistyki, której Bronisław Grabowski, zainspirowany przez F. Květa, był pionierem. 20 Dzieje..., op. cit., s. 300. 17

20 wspomniani już, Jan Baudouin de Courtenay oraz Bronisław Grabowski, a także Adam Antoni Kryński21 .

Fot. 1: Jan Baudouin de Courtenay 21

A. A. Kryński (ur. w Łukowie w roku 1844) po ukończeniu szkoły realnej w Warszawie zapisał się do Szkoły Głównej i ukończył ją w roku 1869 po napisaniu rozprawy O dźwiękach nosowych w językach słowiańskich. W latach 1871-1891 był nauczycielem w Warszawie, w tym czasie wraz z J. Baudouinem de Courtenay, Janem Karłowiczem i Lucjanem Malinowskim zainicjował w roku 1884 wydawanie pisma „Prace Filologiczne”. Następnie objął katedrę języka polskiego we Lwowie, a w odrodzonym Uniwersytecie Warszawskim był jednym z pierwszych dziekanów. (Na podstawie uprzejmej informacji dr L. Moroz-Grzelak z IS PAN, por. „Tygodnik Ilustrowany” 46, 1915, s. 658-660 – publikacja w związku z powoływaniem do życia Uniwersytetu Warszawskiego).

21 Uniwersytet Cesarski, jego powołanie do życia i charakterystykę działalności do roku 1899 opisał w Dziejach... Ireneusz Ihnatowicz. Celem uruchomienia uniwersytetu w „Kraju Priwislianskim” było kształcenie kadr potrzebnych do lokalnego aparatu władzy i administracji, podtrzymujących politykę caratu w tej niespokojnej części imperium. Towarzyszyły temu plany rusyfikacji młodzieży, które stawiano ponad cele naukowe uczelni. Sprowadzani z Rosji profesorowie (zachęcani specjalnymi dodatkami do pensji), obowiązek wykładania w języku rosyjskim, uniemożliwienie zatrudniania własnych miejscowych absolwentów, wysokie stypendia przeznaczone tylko dla studentów Rosjan – wszystko to odstręczało od studiów slawistycznych. Natomiast w strukturze uniwersytetu jednostki slawistyczne były obecne. I tak na Wydziale Historyczno-Filologicznym, obejmującym dziewięć katedr, istniały: – katedra gramatyki porównawczej języków słowiańskich (zastąpiła ona katedrę gramatyki porównawczej języków indoeuropejskich), – katedra języka rosyjskiego i cerkiewnosłowiańskiego, – katedra historii Rosji, – katedrę filologii słowiańskiej, która miała także objąć język polski oraz historię literatury polskiej22 . Istniały też trzy kierunki studiów: historyczny, filologii klasycznej i filologii słowiańskiej. Tak to Cesarski Uniwersytet tworzył mało chwalebną tradycję wyodrębniania „czystej” rusycystyki, posiadającej na mocy decyzji administracyjnych nadrzędną rangę, oraz slawistyki nierusycystycznej, ubocznej, obejmującej łącznie inne filologie słowiańskie, wśród nich polską23 . Na Wydziale Prawa przewidziano także istnienie katedry historii prawa rosyjskiego oraz katedry historii prawodawstw słowiańskich z porównawczym przeglądem innych dawnych i nowszych prawodawstw24 . Władze zabiegały także o to, by księgozbiór Biblioteki Uniwersyteckiej nasycić książkami prezentującymi naukę rosyjską i tym samym nadać jej odpowiednią rangę i wymiar polityczny25 . 22

Dzieje..., op. cit., s. 392-393. W okresie po II wojnie światowej wrócono do takiego rozwiązania, obstając przez szereg lat przy konieczności istnienia wydziału, w którego nazwie musiała figurować jako wyodrębniona – rusycystyka. Z drugiej strony poloniści uznali, że niezbędne jest istnienie odrębnego wydziału z nazwą polonistyka. 24 Dzieje..., op. cit., s. 393. 25 W roku 1905 pod względem zaopatrzenia w rosyjskie dzieła naukowe BUW wyróżniał się wśród bibliotek imperium carskiego, sytuując się na trzecim miejscu po Cesarskiej Bibliotece Publicznej i Bibliotece Muzeum im. Rumiancewa w Petersbur23

22 Funkcjonowanie Uniwersytetu zostało podporządkowane carskiemu kuratorowi Warszawskiego Okręgu Naukowego – złej sławy – Apuchtinowi. O kadrze profesorskiej mówiło się i źle, i dobrze. Zdarzali się w tym gronie doskonali filolodzy. Tak oceniany był językoznawca Grigorij Uljanow (był rektorem w roku 1899, jego postawa polityczna była wartościowana inaczej). Zapewne przychylnością Czechów dla panslawizmu można tłumaczyć propozycje (co ostatecznie nie doszło do skutku) obsadzenia stanowisk w Carskim Uniwersytecie przez Vertiatkę z Pragi, filozofa i grecystę, Patra, którego traktowano jako „użytecznego politycznie”, Jirečka jako specjalistę od prawodawstwa słowiańskiego, a także geologa Krejčiego26 . Zrusyfikowanym Czechem był slawista Jozef Perwolf, pracował na uczelni także inny Czech Teodor Jezbera27 (nie wiadomo tylko gdzie). Ihnatowicz stwierdzał: „Nacisk rusyfikacyjny władz był największy na Wydziale Historyczno-Filologicznym” 28 . Tam też największy był odsetek studentów Rosjan, a wśród nich dość liczni (a potem coraz liczniejsi) synowie duchownych prawosławnych, słabo przygotowani do studiów i obniżający ich poziom29 . Najwyższy odsetek kończących studia na tym wydziale stanowiły osoby, które egzaminy zdawały dzięki zaniżonym wymaganiom, odpowiadającym jednak potrzebie carskich władz oświatowych zatrudniania nauczycieli posługujących się językiem rosyjskim, a użytecznych w dziele rusyfikacji. Tylko absolwenci Rosjanie mogli być przyjmowani do pracy w oświacie, Polacy mogli być tylko nauczycielami w szkołach prywatnych. W okresie przedrewolucyjnym w 1904 i 1905 roku pojawiają się ze strony młodzieży postulaty repolonizacji Uniwersytetu. Pewnym ustępstwem władz było utworzenie przy katedrze filologii słowiańskiej profesury języka polskiego, historii literatury polskiej oraz lektoratu języka polskiego30 . Na poparte przez profesorów z Uniwersytetu Jagiellońskiego żądania repolonizacji uczelni minister w Petersburgu odpowiadał jednak, że finansowany przez państwo uniwersytet może być wyłącznie rosyjski. W roku 1905 Uniwersytet zostaje ostatecznie zamknięty. Władze jednak odczuwają potrzebę jego istnienia i uruchamiają go ponownie w rogu (Dzieje..., op. cit., s. 528). Niejednokrotnie miałem sam okazję słyszeć wyrazy zaskoczenia ze strony slawistów zagranicznych wywoływane stanem posiadania XIX-wiecznych rossiców w Bibliotece UW. 26 Dzieje..., op. cit., s. 418. 27 Tamże, s. 427. 28 Tamże, s. 421. 29 Tamże, s. 442-443. 30 Tamże, s. 517.

23 ku akademickim 1908/1909. Nadal jednak trwa bojkot uczelni ze strony młodzieży polskiej, środowiska warszawskiego. Nawet studenci Rosjanie starają się przenieść na inne uniwersytety rosyjskie. W tej sytuacji władze mają poważne kłopoty z zapełnieniem uczelni odpowiednią liczbą kandydatów. Otwierają więc szeroko bramy Uniwersytetu dla kandydatów o niskich kwalifikacjach, których nie chcą przyjmować inne uczelnie rosyjskie – byli to wspominani już absolwenci prawosławnych seminariów duchownych. Wybierają oni najczęściej studia na Wydziale Historyczno-Filologicznym, dla nich najłatwiejsze. W odróżnieniu od Polaków nie budzi w nich oporów obowiązkowy już na roku I lektorat języka rosyjskiego, nie reagują też niechęcią na głoszone m.in. przez slawistę Jozefa Perwolfa twierdzenia o wyższości języka rosyjskiego nad innymi „narzeczami” słowiańskimi albo enuncjacje historyka Filewicza, jakoby „cała niemal Polska była ziemią rdzennie rosyjską” 31 . W tamtym okresie źle zapisał się także w pamięci ojciec słynnego poety rosyjskiego A. Błoka, krytycznie odnoszący się do wszelkich myśli nadchodzących z Zachodu. Otwarcie Uniwersytetu od roku 1908/1909 dla absolwentów prawosławnych seminariów duchownych było także sposobem uniknięcia nadmiaru kandydatów wyznania mojżeszowego (stanowili oni ponad połowę zgłaszających się na studia – nie bojkotowali rosyjskiej uczelni). Wprowadzono i przestrzegano numerus clausus – Żydzi stanowić mogli co najwyżej 10 procent wszystkich słuchaczy. Rosjanie w roku 1908 stanowili natomiast 83 procent studentów. W tych warunkach młodzież polska, która nie wyjeżdżała na studia zagraniczne, odczuwała potrzebę uzupełniania wiedzy poza bojkotowaną uczelnią (zamkniętą między rokiem 1905 a 1908). Działanie Uniwersytetu Latającego nie wystarczało. Na jego miejsce zostało więc powołane Towarzystwo Kursów Naukowych, zalegalizowane w roku 1906. Towarzystwo nie zdołało jednak przejąć funkcji legalnego uniwersytetu (ze względu na przywołaną już wyżej opinię władz carskich, iż państwo może finansować jedynie rosyjską uczelnię). Studia w Towarzystwie pozwalały więc na zdobywanie wiedzy, za którą jednak nie szły żadne konkretne uprawnienia urzędowe. Wśród nielicznych Polaków absolwentów Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego pojawiły się jednak nazwiska zasłużone później dla nauki polskiej. Należeli do nich: Stanisław Szober (katedra językoznawstwa sło31

Tamże, s. 540.

24 wiańskiego) czy Władysław Konopczyński (katedra historii prawodawstw słowiańskich). Pierwsza wojna światowa i przesuwający się front skłaniają władze carskie do rozpoczęcia przygotowań do przeniesienia Uniwersytetu dalej na wschód. Ostateczna decyzja zapadła 7 lipca 1915 roku, ale jeszcze po przeprowadzce do Rostowa nad Donem uczelnia funkcjonowała przez dwa lata jako Cesarski Uniwersytet Warszawski. Tymczasem jednak w samej Warszawie zaczęła już działalność polska uczelnia. Z interesującej nas perspektywy działalność Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego można oceniać dwojako: był to okres znacznego wzbogacenia księgozbioru slawistycznego BUW, dziś bardzo cennego, obecności w Warszawie niektórych znaczniejszych uczonych, publikujących tutaj (po rosyjsku) wyniki badań naukowych dotyczących Słowian, ale jednocześnie był to czas, kiedy wyrastał mur niechęci wobec języka rosyjskiego, wiedzy o Rosji i wobec jej kultury. W okresie międzywojennym, w czasie funkcjonowania w pełni polskiego już Uniwersytetu niechęć ta była podtrzymywana, a rosyjskość utożsamiano z bolszewizmem. Nie było przypadkiem, że obok filologii słowiańskiej istniała w tym okresie na Uczelni odrębna katedra filologii ukraińskiej, ale zabrakło katedry filologii rosyjskiej.

Monika Żak

Slawistyka warszawska w okresie międzywojennym∗ Slawistyka w strukturze odrodzonego Uniwersytetu Odrodzony jeszcze przed odzyskaniem niepodległości Uniwersytet Warszawski obejmował początkowo trzy wydziały: Prawa i Nauk Państwowych, Filozoficzny oraz Matematyczno-Przyrodniczy, w ramach którego utworzono także oddział przygotowawczo-lekarski (później odrębny Wydział Lekarski). Po roku Wydziały Historyczno-Filozoficzny oraz Matematyczno-Przyrodniczy scalono w Wydział Filozoficzny o trzech działach: filozofii, historii, filologii oraz z jedną sekcją matematyczno-przyrodniczą. Pierwszym dziekanem tego wydziału w roku 1918-1919 był filolog, językoznawca, Stanisław Szober. W dziale filologicznym obok seminariów polonistycznych (języka polskiego, historii literatury polskiej, językoznawstwa ogólnego) powołano także do życia seminarium1 slawistyczne, w którym filologię słowiańską wykładał Stanisław Słoński (czynny jako profesor od uruchomienia w 1915 r. odrodzonego Uniwersytetu). W roku 1921 Wydział Filozoficzny był już jednym z czterech wydziałów Uczelni (Teologii Katolickiej, Prawa i Nauk Politycznych, Lekarskiego, Filozoficznego). W tym samym roku utworzono w nim m.in. Zakład Kultury Dalekiego Wschodu, w 1922 r. rozpoczęło pracę seminarium językoznawstwa indoeuropejskiego pod kierownictwem prof. Jana Wiktora Porzezińskiego i seminarium filologii angielskiej, a w 1925 r. seminarium filologii ukraińskiej pod kierownictwem prof. Romana Smal-Stockiego. W roku akademickim 1926/1927 Wydział Filozoficzny przestał istnieć. Na jego miejsce powołano wydziały: Humanistyczny z dziekanem, historykiem, Marcelim Handelsmanem i Wydział Matematyczno-Przyrodniczy z dziekanem Stefanem Mazurkiewiczem. W ramach Wydziału Humanistycznego działało jedenaście seminariów (w tym: języka polskiego ∗

Fragment pracy magisterskiej, przygotowanej w roku 2005 pod kierunkiem Krzysztofa Wrocławskiego. 1 Zgodnie z tradycją przejętą z uniwersytetów niemieckich, utrwaloną już w pierwszych latach istnienia Uniwersytetu w XIX w., pod pojęciem „seminarium” rozumiano nieduże, kierowane przez profesora, zespoły o charakterze naukowo-dydaktycznym (Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1807-1915, red. S. Kieniewicz, Warszawa 1981, s. 86).

26 pod kierownictwem prof. Stanisława Szobera, historii literatury polskiej kierowanego przez prof. Józefa Ujejskiego i prof. Bronisława Gubrynowicza, a od 1933 r. przez prof. Juliana Krzyżanowskiego). Znalazło się wśród nich również seminarium slawistyczne pod kierownictwem prof. Stanisława Słońskiego. W 1929 r. przy Katedrze Języka Polskiego zaczął działać Instytut Fonetyczny, którego dyrektorem został profesor Witold Doroszewski, a w 1932 r. powstał Instytut Orientalistyczny z jednym seminarium2 .

Fot. 2: Profesorowie Wydziału Filozoficznego w roku 1927. Stanisław Słoński stoi pierwszy od lewej w pierwszym rzędzie.

Statuty wewnątrzuniwersyteckie dzieliły zajęcia na wykłady i ćwiczenia. Student sam wybierał zajęcia, na które miał uczęszczać. Wybór ten był ograniczony tylko wymogami egzaminów końcowych. Wykłady zapoznawały słuchaczy z aktualnym stanem wiedzy w danej dyscyplinie nauki. Na ćwiczeniach, proseminariach i seminariach kształcono umiejętności praktyczne. Ceniono szczególnie samodzielną pracę studenta, zwłasz2

Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1915-1939, red. A. Garlicki, Warszawa 1982, s. 86-87.

27 cza na forum licznie działających na uniwersytecie kół naukowych, które zajmowały się działalnością twórczo-naukową, dysponowały często stypendiami na prace badawcze, organizowały zebrania naukowe. Urządzały zarówno pojedyncze prelekcje, jak i cykle wykładów3 . Najwięcej, bo aż kilkanaście, kół działało na Wydziale Humanistycznym. Wymienić tutaj należy: koło historyków, anglistów, polonistów, literackie, językoznawcze a także koło slawistyczne, które w latach trzydziestych znacznie się powiększyło, co świadczyło o wzroście zainteresowania słuchaczy Uniwersytetu tematyką słowiańską4 . Uczelnia dbała o wszechstronny rozwój umysłowy studenta. Dlatego też gorąco zachęcała do uczestnictwa w wykładach z innych specjalności. W rezultacie bywało tak, że np. słuchaczami seminarium slawistycznego byli nie tylko slawiści, lecz także studenci filologii polskiej kierunku historycznoliterackiego i językoznawczego5 . Uniwersytet Warszawski był uczelnią o ambitnym programie badawczym. Pracownicy naukowi brali udział we wszystkich ważnych dla kultury oraz nauki imprezach krajowych i zagranicznych, jeździli na kongresy i sympozja, m.in. byli obecni na I Międzynarodowym Zjeździe Slawistów w Pradze w 1929 r., na Międzynarodowym Zjeździe Językoznawców w Rzymie w 1933 r. Ważnym wydarzeniem naukowym był również odbywający się w Warszawie w 1934 r. II Międzynarodowy Zjazd Slawistów, na którym referaty i komunikaty wygłaszali m.in. Henryk Batowski, Witold Doroszewski, Stanisław Szober. Społeczność uniwersytecka starała się nawiązywać możliwie szerokie kontakty z ośrodkami zagranicznymi. Przykładowo w latach trzydziestych dziewięciu profesorów UW wykładało zagranicą, a dwudziestu znajdowało się na zagranicznych studiach specjalizacyjnych. Z kolei do Warszawy przyjeżdżali uczeni z innych krajów. Wśród slawistów byli to m.in. Julije Benešić (Jugosławia), który prowadził na uczelni lektorat języka serbsko-chorwackiego (w latach 1930-1938), Jurij Ješki (Niemcy) – lektor języka łużyckiego, Bohumil Vydra (Czechosłowacja) – lektor języka czeskiego i literatury czeskiej (w latach 1921-1930) oraz Petyr Dinekow (Bułgaria) i Ðorđe Živanović (Jugosławia), którzy zostali wysłani na Uniwersytet Warszawski na stypendium specjalistyczne w latach 1933-1935. 3 4 5

Por. Dzieje..., op. cit., s. 77. Tamże, s. 168. Tamże, s. 77.

28 Aktywność profesorów nie ograniczała się jedynie do inicjatyw uniwersyteckich. Badacze i uczeni byli członkami na przykład Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Narodu Łużyckiego oraz redaktorami wielu czasopism naukowych6 . Należeli ponadto do najpoważniejszej warszawskiej instytucji naukowej – Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, które w okresie 1918-1939 podjęło intensywną pracę popularyzatorską i wydawniczą, wspierało też badania naukowe. W Towarzystwie działali m.in. Jan Baudouin de Courtenay, Adam Antoni Kryński, Stanisław Szober, Tytus Benni i Stanisław Słoński7 . Odrodzenie się Uniwersytetu Warszawskiego jeszcze przed powstaniem niepodległego państwa było ważnym wydarzeniem. Nie można jednak zapominać, że największe osiągnięcia naukowe były dziełem pojedynczych badaczy, którzy pomimo wielu trudności, zarówno politycznych, jak i materialnych, tzn. braku pomieszczeń dydaktycznych, małych nakładów na badania i pomoce naukowe, niskich uposażeń, tworzyli od podstaw placówki dydaktyczne, które stały się źródłem rozwoju nauki w okresie międzywojennym oraz w latach następnych. 6

M.in. znani z wybitnych osiągnięć w dziedzinie slawistyki i językoznawstwa profesorowie: Doroszewski, Słoński, Szober redagowali pismo „Prace Filologiczne” poświęcone głównie zagadnieniom lingwistycznym. Prof. W. Doroszewski od 1932 r. był także redaktorem przeniesionego z Krakowa do Warszawy „Poradnika Językowego”. Por. K. Sierocka, Czasopisma literackie, [w:] Literatura Polska 1918-1975, t. I: 1918-1932, Warszawa 1975, s. 81-137. 7 Towarzystwo Naukowe Warszawskie powstało w 1907 r. W swej działalności kontynuowało tradycje Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie, które przestało istnieć z mocy ukazu carskiego po powstaniu listopadowym w 1832 r. TNW obejmowało pięć wydziałów, w ramach których działały liczne komisje m.in. historyczna, orientalistyczna, językoznawstwa i literatury. Włączenie się do pracy tego Towarzystwa pracowników naukowych Uniwersytetu Warszawskiego zaowocowało głównie dokonaniami z zakresu językoznawstwa polonistycznego. Z czasem Towarzystwo powiększyło się, przybywało członków, intensywniejsze też stawały się badania i bogatsza twórczość naukowa. Rozwijały się m.in. badania slawistyczne, a ich reprezentantem w ramach sekcji językoznawczej był głównie Stanisław Słoński. W tym czasie powstały np. jego prace O rzekomym wpływie łacińskiej Vulgaty na starosłowiański przekład ewangelii (1927) i Funkcje werbalne prefiksów pre- i pro- w języku starosłowiańskim (1930). TNW działało do 1952 r. Po trzydziestu latach przerwy w 1982 r. ponownie wznowiło działalność. Por. S. Skorupka, Tradycje Towarzystwa Naukowego Warszawskiego w badaniach językoznawczych. Część II. Sprawy językoznawcze w Towarzystwie Naukowym Warszawskim, „Poradnik Językowy”, 1987, s. 81-90.

29 Początki funkcjonowania Seminarium Slawistycznego Gdy w 1915 r. uruchomiono w Warszawie polski uniwersytet, kondycja slawistyki naukowej nie była najlepsza. Brak było kadry dydaktycznej, programów, biblioteki. Niemniej, jak już to było wspomniane, na Wydziale Historyczno-Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego w roku akad. 1915/1916 rozpoczęło działalność Seminarium Slawistyczne (według ówczesnej nomenklatury Zakład Slawistyki), które od 1927 roku wchodziło w skład Wydziału Humanistycznego. Pierwszym organizatorem i wieloletnim kierownikiem Seminarium był wymieniany już tu parokrotnie slawista, językoznawca, od 1908 roku członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, prof. Stanisław Słoński, który dokonał „doprawdy pionierskiego dzieła. Pozbawiony jakichkolwiek sił pomocniczych – te trzeba było dopiero wychować i wyszkolić – sam jeden wykonywał obowiązki nie tylko dydaktyczne, ale również organizacyjne i administracyjne, gromadził inwentarz Zakładu, zakupywał, sprowadzał i katalogował książki, jednym słowem tworzył od podstaw – podobnie jak inni ówcześni profesorowie warszawscy – nową placówkę dydaktyczno-naukową” 8 . Z informacji zawartych w sprawozdaniach rektorów UW wynika, że Seminarium Slawistyczne otrzymało od władz uczelni do użytkowania trzy pokoje w tzw. Gmachu Porektorskim. Prof. Stanisław Słoński najmniejszy pokój przeznaczył na swój gabinet, a dwa pozostałe na bibliotekę z czytelnią i salę ćwiczeń9 . W sali ćwiczeń wykładał gramatykę opisową i historyczną języka starosłowiańskiego oraz porównawczą języków słowiańskich10 . Systematycznie powiększał też zbiory biblioteki (co ilustruje tabela 1). Z czasem „biblioteka seminaryjna stała się jednym z bogatszych księgozbiorów slawistycznych kraju” 11 . W roku akademickim 1928/29 korzystało z niej około 1200 osób (slawiści, studenci innych kierunków oraz pracownicy dydaktyczni)12 . 8

Zob. A. Sieczkowski, Czterdziestolecie pracy prof. S. Słońskiego w Uniwersytecie Warszawskim (1915-1955), „Poradnik Językowy”, VII, 1955, s. 243 (por. też: Stanisław Słoński, w dziale Sylwetki w tym tomie – przyp. red.). 9 Sprawozdanie z działalności Wydziału Humanistycznego UW za rok 1930/31, s. 86. 10 Zob. A. Sieczkowski, Czterdziestolecie..., op. cit., s. 244. 11 Tamże, s. 243. 12 Sprawozdanie z działalności Wydziału Humanistycznego UW za rok 1928/29, s. 61.

30 Tabela 1: Biblioteka Seminarium Slawistycznego w latach 1927-1930 i 1933-193613 Rok akademicki 1927/28 1928/29 1929/30 1930/31 1931/32 1932/33 1933/34 1934/35 1935/36

Liczba nabytych tomów 15 dzieł w 60 tomach 46 dzieł w 77 tomach 29 dzieł w 37 tomach brak danych brak danych brak danych 55 dzieł w 75 tomach 35 dzieł w 88 tomach 173 dzieła w 181 tomach

Ogółem tomów 1685 dzieł w 3520 tomach 1731 dzieł w 3597 tomach 1760 dzieł w 3634 tomach

1897 dzieł w 3905 tomach 1927 dzieł w 3993 tomach 2100 dzieł w 4174 tomach

Zakład Slawistyki był otwarty w ciągu tygodnia w godzinach od 9:00 do 14:00 i od 16:00 do 20:0014 . Kadra naukowo-dydaktyczna W latach 1920-1932 większość wydziałów odczuwała braki kadrowe zarówno w grupie profesorów, jak i sił pomocniczych15 . Zakład Slawistyki był tego najlepszym dowodem, bowiem na początku lat dwudziestych prof. S. Słoński „ jako jedyny – poza wykładowcą języka ukraińskiego (był nim R. Smal-Stocki) – slawista roztaczał opiekę dydaktyczną nad słuchaczami obierającymi dowolny język słowiański, egzaminował ich, pomagał w doborze tematu pracy magisterskiej czy doktorskiej. W razie potrzeby nie odmawiał swej pomocy slawistom kierunku historycznoliterackiego. Jako kierownik Zakładu starał się o możliwie najlepszą obsadę lektoratów słowiańskich” 16 . Współpracował również z językoznawcami z Seminarium Języka Polskiego, którzy przekazywali studentom gruntowną wiedzę z zakresu fonetyki, dialektologii, słowotwórstwa, składni, opartą na dokładnej analizie tekstów. Przedwojenna slawistyka warszawska reprezentowała głównie 13 Por. Sprawozdanie z działalności Wydziału Humanistycznego UW za rok 1927/28, s. 72; 1928/29, s. 61; 1929/30, s. 71; 1933/34, s. 106; 1934/35, s. 110; 1935/36, s. 109. 14 Sprawozdanie z działalności Wydziału Humanistycznego UW za rok 1933/34, s. 106. 15 Zob. Dzieje..., op. cit., s. 116. 16 Zob. A. Sieczkowski, Czterdziestolecie..., op. cit., s. 244.

31 kierunek językoznawczy. Świadczą o tym tematy wykładów oraz treści ćwiczeń seminaryjnych i proseminaryjnych, a także wykaz profesorów i pracowników oraz prowadzonych przedmiotów17 , blisko powiązanych z przedmiotami i tematami polonistycznymi. Zajęcia, na które mogli uczęszczać studenci Seminarium Slawistycznego Prof. Stanisław Słoński – kierownik Zakładu: 1915/16-1938/39

Ćwiczenia seminaryjne i proseminaryjne z językoznawstwa słowiańskiego, grupy dla początkujących i zaawansowanych (po dwie godziny w tygodniu każda). Materiał przerabiany: charakterystyka fonetyczna i morfologiczna poszczególnych języków słowiańskich18 .

Prof. Adam Antoni Kryński w 1915 r. objął Katedrę Filologii Polskiej i przy niej założył Seminarium Języka Polskiego. Był wykładowcą językoznawstwa polskiego i słowiańskiego, zmarł w 1932 r.19 : 1919/20

1921/22 1922/23 1923/24 1924/25

1925/26 1927/28 17

Język staropolski, Morfologia języka polskiego, Historia filologii słowiańskiej, Zabytki języka staropolskiego. Morfologia języka polskiego, Język staropolski w XIV i XV w. Historia filologii słowiańskiej, O słowie polskim i jego odmianach. Historia językoznawstwa polskiego, Czytanie i objaśnianie tekstów staropolskich. Zabytki języka staropolskiego, Morfologia języka polskiego w porównaniu z innymi językami słowiańskimi. Historia filologii słowiańskiej, Składnia języka polskiego. Historia językoznawstwa polskiego, Zabytki języka staropolskiego.

Wykaz opracowany na podstawie sprawozdań i kronik uniwersyteckich. Przedmioty o charakterze ściśle slawistycznym, wykraczające poza wiedzę polonistyczną, zostały wyróżnione pismem pochyłym. 19 Zob. Z kronik uniwersyteckich (1918-1944), [w:] Z dziejów polonistyki warszawskiej, red. Z. Libera, J. Kulczycka-Saloni, Warszawa 1958, s. 93-97.

32 1928/29 1929/30

Historia językoznawstwa polskiego, Historia języka polskiego. Historia języka polskiego, Zabytki języka staropolskiego, Składnia języka polskiego.

Jan Baudouin de Courtenay, profesor Uniwersytetu w Petersburgu, Dorpacie, Krakowie. W 1918 r. powołany przez Wydział Filozoficzny UW do objęcia Katedry Językoznawstwa Ogólnego, zmarł w 1929 r.20 : 1924/25

Gramatyka teoretyczna języka polskiego, Konwersatorium lingwistyczne.

Prof. Stanisław Szober, w latach 1918-1928 kierownik Seminarium Języka Polskiego, od 1929 r. kierownik Katedry Językoznawstwa Indoeuropejskiego, zmarł w 1938 r.21 . Prowadził głównie wykłady z zakresu składni, dialektologii i dydaktyki języka polskiego. Prof. Witold Doroszewski, w latach 1924-1927 asystent przy Katedrze Języka Polskiego na UW. W latach 1927-1929 studiował w École des Langues Orientales Vivantes w Paryżu slawistykę i był tam także lektorem języka polskiego. Od 1929 profesor, zastępca kierownika Seminarium Języka Polskiego, od 1930 r. dyrektor Instytutu Fonetycznego, zmarł w 1976 r.22 : 1929/30 1930/31 1931/32

1932/33 1933/34

1934/35 1935/36 20 21 22

Fonetyka języka polskiego, Historyczne słowotwórstwo języka polskiego. Historyczne słowotwórstwo języka polskiego, Historia fonetyki. Historia fonetyki, Stanowisko języka polskiego wśród innych słowiańskich, Pochodzenie języka literackiego. Zarys nauki o języku polskim, Językoznawstwo polskie w latach ostatnich. Fonetyka polska na tle porównawczym, Wybrane zagadnienia ze współczesnego językoznawstwa polskiego. Podstawowe wiadomości o języku polskim, Dialektologia Mazowsza. Seminarium ze słowotwórczej analizy tekstów, Seminarium dialektologiczne.

Zob. Z kronik..., op. cit., s. 93-97. Tamże. Tamże.

33 1936/37

1937/38 1938/39

Fonetyka historyczna języka polskiego, Budowa słowotwórcza przymiotników polskich, Stan i zadania dialektologii polskiej. Fonetyka historyczna języka polskiego, Seminarium ze słowotwórczej analizy tekstów. Seminarium ze słowotwórczej analizy tekstów, Fonetyka historyczna języka polskiego, Cele i metody nauki o języku, Historia fleksji polskiej.

Prof. Halina Koneczna, od 1927 do 1929 asystentka Seminarium Języka Polskiego, w 1930 r. asystentka Instytutu Fonetyki, od 1934 doc. fonetyki ogólnej, zmarła w 1961 r.23 : 1930/31Ćwiczenia i lektorat języka polskiego dla cudzoziemców. -1933/34 1934/35 Słowotwórcza analiza tekstów, O melodii w języku. 1936/37 O akcencie. 1937/38 1938/39

Metoda eksperymentalna w fonetyce, Ćwiczenia seminaryjne z języka polskiego. Fonetyka eksperymentalna, Ćwiczenia seminaryjne z fonetyki eksperymentalnej.

Dr Maria Rudzińska w roku akad. 1926/27 otrzymała stopień doktora filozofii na podstawie pracy z języka polskiego Charakterystyka języka urzędowego w polskim. W latach 1927-1938 pracowała jako asystentka prof. S. Słońskiego w Seminarium Slawistycznym na UW24 : 1930/31- Ćwiczenia proseminaryjne z gramatyki języka słowiańskiego, -1936/37 Interpretacja tekstów słowiańskich. 1935/36 Lektorat języka polskiego dla cudzoziemców.

Prof. Józef Gołąbek, historyk literatur słowiańskich. Studiował polonistykę i slawistykę na UJ, kontynuował studia slawistyczne w Berlinie i w Pradze. Od 1933 r. doc. Seminarium Slawistycznego na UW. W sierpniu 1934 r. wyjechał do Czechosłowacji w celu zaznajomienia się z literaturą Słowaków, a w lipcu 1935 r. do Niemiec w celu zebrania materiału 23

Zob. tamże. Brak danych osobowych, zachowały się jedynie informacje dotyczące zatrudnienia w Zakładzie Slawistyki. Zob. m.in. Sprawozdanie z działalności Wydziału Humanistycznego UW za rok 1930/31, s. 86-87. 24

34 do dziejów literatury łużyckiej. W 1936 r. opublikował pracę Łużyce. Kraj i ludzie, a w 1938 r. Literatura serbsko-łużycka; zmarł w 1939 r.25 : 1933/34

Literatury słowiańskie.

Dr Bohumil Vydra, polonista czeski, zmarł w 1953 r.26 : 1921/22Lektorat języka czeskiego i literatury czeskiej. -1929/30

Dr Józef Kurz27 : 1931/32

Lektorat języka czeskiego i literatury czeskiej.

Mgr Stefan Łaszewski28 : 1933/34

Lektorat języka bułgarskiego.

Inż. Jurij Ješki, Łużyczanin, stypendysta wymienny29 : 1933/34Lektorat języka łużyckiego. -1936/37

Dr Maria Maykowska30 : 1933/34Lektorat języka greckiego. -1936/37

Mgr Katarzyna Czajkowska31 : 1933/34

Lektorat języka ukraińskiego.

Prof. Roman Smal-Stocki, slawista. Studiował w Wiedniu, Lipsku i Monachium i tam uzyskał stopień doktora w 1915 r. W 1918 r. został docentem Seminarium Orientalistycznego w Berlinie. W 1922 r. profesor filologii słowiańskiej Uniwersytetu Ukraińskiego w Pradze, a od 1925 r. profesor Uniwersytetu Warszawskiego32 : 1925/26Ćwiczenia z literatury ukraińskiej -1937/38 25

.

Tamże, 1933/34, s. 31, 105-106; 1934/35, s. 10, 1935/36, s. 30. Tamże, s. 426. 27 Brak danych osobowych. Zob. m.in. tamże, 1933/34, s. 31. 28 Tamże, 1933/34, s. 31. Później wykładowca języka bułgarskiego na Uniwersytecie Warszawskim. 29 Ministerstwo W[yznań] R[eligijnych] i O[światy] P[ublicznej], Departament IV Nauki Szkół Wyższych, IV Dział Studenci – Obcokrajowcy 1936-1939, Archiwum Akt Nowych, syg. 264. 30 Brak danych osobowych. Zob. Sprawozdanie z działalności Wydziału Humanistycznego UW za rok 1933/34, s. 31. 31 Tamże, 1933/34, s. 31. 32 Tamże. 26

35 Sergiusz Kułakowski33 : 1930/31

1931/32 1932/33 1933/34 1934/35

Ćwiczenia z języka i literatury rosyjskiej (kurs nieobowiązkowy). Materiał przerabiany: utwory Gogola, literatura rosyjska XIX w., poezja rosyjska XX w., ćwiczenia z języka rosyjskiego (gramatyka i interpretacja tekstów). Ćwiczenia z języka i literatury rosyjskiej. Ćwiczenia z języka i literatury rosyjskiej. Ćwiczenia zlecone z języka i literatury rosyjskiej. Materiał przerabiany stanowiła proza rosyjska realistyczna i symbolistyczna. Ćwiczenia zlecone z języka i literatury rosyjskiej. Materiał przerabiany: literatura średniowiecza i XVI-XVII w.

Dr Julije Benešić: „wierny przyjaciel Polski, Chorwat, tłumacz literatury polskiej na język serbsko-chorwacki” 34 . W 1930 r. przyjechał do Warszawy jako delegat jugosłowiańskiego Ministerstwa Oświaty w ramach polsko-jugosłowiańskiej wymiany kulturalnej. W Seminarium Slawistycznym pracował przez osiem lat35 : 1930/31

1931/32 1932/33 1933/34 1935/36 1936/37

Lektorat języka serbsko-chorwackiego, zajęcia dwa razy w tygodniu: we wtorki od 17:00 do 19:00 i w środy od 17:00 do 19:0036 , Kurs literatury chorwackiej z serbską, 1 godzina tygodniowo. Ćwiczenia z języka serbsko-chorwackiego (gramatyka i tłumaczenia tekstów)37 . Ćwiczenia z języka serbsko-chorwackiego (gramatyka i tłumaczenia tekstów). Ćwiczenia z języka serbsko-chorwackiego (gramatyka i tłumaczenia tekstów) w poniedziałki i czwartki od 18:15 do 20:0038 . Ćwiczenia z języka serbsko-chorwackiego, grupy dla początkujących i zaawansowanych. Ćwiczenia z języka serbsko-chorwackiego (gramatyka i tłumaczenia tekstów).

Studenci Aby studiować na Uniwersytecie Warszawskim, należało się nań zapisać w charakterze studenta bądź wolnego słuchacza39 . Warunkiem przyjęcia było świadectwo dojrzałości jednej z państwowych szkół średnich 33 Tamże, 1930/31, s. 87, 1931/32, s. 114, 1932/33, s. 99, 1933/34, s. 106, 1934/35, s. 112. 34 Por. N. Zbucka, Juliusz Beneszić, „Przegląd Humanistyczny”, VII, 1957, s. 97. 35 Tamże, s. 98. 39 Zob. Dzieje..., op. cit., s. 128.

36 ogólnokształcących, co precyzowała ustawa z 1920 r. oraz statut UW. O przyjęciu wolnych słuchaczy decydowały natomiast rady wydziałów (a nie ustawa z 1920 r.), którym „przyznano prawo ograniczania liczby przyjmowanych studentów (...). Upoważniono je również do określania szczególnych warunków, stawianych zgłaszającym się na studia kandydatom” 40 . Studentami Seminarium Slawistycznego byli członkowie rzeczywiści (slawiści), którzy złożyli egzamin z gramatyki staro-cerkiewno-słowiańskiej i posiadali znajomość języka greckiego, uczestniczyli w ćwiczeniach seminaryjnych i proseminaryjnych, oraz tzw. hospitanci, czyli wolni słuchacze UW. Wybierali oni zajęcia, na które chcieli chodzić, oraz określali układ zdawanych egzaminów. Tabela 2: Studenci Seminarium Slawistycznego w latach 1929-193641 Rok akademicki

Studenci rzeczywiści

1928/29 1929/30 1930/31 1931/32 1932/33 1933/34 1934/35 1935/36

23 20 22 30 24 13 11 9

Liczba wszystkich osób korzystających z Seminarium Slawistycznego (wolni słuchacze, pracownicy dydaktyczni UW) 124 120 700 776 224 688 182 700

Liczba studentów w Seminarium kształtowała się różnie. Slawistyka nie była kierunkiem obleganym, Seminarium liczyło po około 20 studentów rzeczywistych w latach dwudziestych i średnio po 10 w połowie latach trzydziestych. Student, który chciał uzyskać stopień magistra w zakresie filologii słowiańskiej na UW, musiał przede wszystkim być dopuszczony do egza40

Tamże. Źródło: Sprawozdanie z działalności Wydziału Humanistycznego UW za rok 1928/29, s. 61; 1929/30, s. 71; 1930/31, s. 86-87; 1931/1932, s. 114; 1932/33, s. 99; 1933/34, s. 105-106; 1934/35, s. 110-112; 1935/36, s. 109-110. 41

37 minów grupy I i II. Warunkiem dopuszczenia do egzaminów grupy I było wykazanie się: – świadectwem czynnego udziału w proseminarium slawistycznym, w którym zajmowano się głównie czytaniem i interpretacją tekstów starosłowiańskich, – dowodem znajomości języka greckiego (świadectwo od lektora). Grupa I obejmowała egzaminy z następujących przedmiotów42 : – ogólny zarys historii literatur słowiańskich ze szczególnym uwzględnieniem literatury polskiej i jednej z literatur słowiańskich, – gramatyka opisowa jednego żywego języka słowiańskiego (poza polskim) – według wyboru studenta, – zasadnicze wiadomości z językoznawstwa słowiańskiego ze szczególnym uwzględnieniem elementów gramatyki staro-cerkiewno-słowiańskiej i gramatyki polskiej, – główne zasady nauk filozoficznych. Warunkiem dopuszczenia do egzaminów II grupy było wykazanie się: – dowodem czynnego udziału w ćwiczeniach seminaryjnych, których tematem była charakterystyka fonetyczna i morfologiczna poszczególnych języków słowiańskich. Grupa II obejmowała egzaminy dla kierunku językoznawczego z następujących przedmiotów43 : – gramatyka porównawcza języków słowiańskich – ze szczególnym uwzględnieniem języka staro-cerkiewno-słowiańskiego wraz z podstawowymi wiadomościami z gramatyki porównawczej języków indoeuropejskich i znajomością zasad językoznawstwa ogólnego, – szczegółowa gramatyka historyczna jednego z języków słowiańskich. Dla kierunku historycznoliterackiego obowiązywały w II grupie egzaminy z następujących przedmiotów: – historia literatur słowiańskich z uwzględnieniem zasadniczych prądów europejskich, – szczegółowa historia jednej z literatur słowiańskich (poza polską) w połączeniu z wiedzą z teorii literatury. Następnie, po zdaniu z wynikiem pomyślnym przepisanych programem egzaminów, student przystępował do obrony pracy magisterskiej. 42

Ministerstwo W[yznań] R[eligijnych] i O[świecenia] P[ublicznego], IV Departament Nauki i Szkół Wyższych, III Dział – Studia, egzaminy, przepisy, ulgi, świadectwa, promocje 1935-1939, Archiwum Akt Nowych, syg. 256. 43 Tamże.

38 Z bardzo skromnego zasobu materiałów źródłowych, będących zapisem bieżącej działalności Seminarium Slawistycznego w okresie międzywojennym, wynika, że w latach 1928-1938 opracowano i złożono następujące prace magisterskie o tematyce slawistycznej autorstwa słuchaczy Seminarium: rok akad. 1928/2944 : – Wsewołod Bajkin, Akcent czasowników w języku rosyjskim, – Walery Kwiatkowski, Akcent rzeczowników w języku ukraińskim, – Stefan Łaszewski, Wyrazy złożone w języku bułgarskim, – Maria Kikkanówna, Postaci kobiece w utworach Tołstoja, – Maria Staszewska, Akcent czasowników w języku ukraińskim. rok akad. 1930/3145 : – Zofia Markowska, Nomina agentis w języku ukraińskim. rok akad. 1930/31: – Ignacy Myśliński, Obraz ogólny historycznych wpływów języka ruskiego na polski. rok akad. 1932/3346 : – Irena Kukulska, Czasowniki deminutywne w języku polskim i innych słowiańskich. rok akad. 1932/33: – Serafina Szymańska, Stanowisko języka polskiego wśród innych języków zachodniosłowiańskich. rok akad. 1933/3447 : – Ida Berliner, Depalatalizacja kontynuacji prasłowiańskiego e, ě w języku polskim, – Stanisław Westfal, Polonizmy i inne slawizmy w litewskim dialekcie wsi Vaitiekupiai i najbliższej okolicy. rok akad. 1934/3548 : – Roza Goldfeldówna, Wpływ języka polskiego na ruski (ukraiński) do XVIII w. 44

Sprawozdanie z działalności Wydziału s. 61. 45 Magisteria z języka polskiego w r. szk. s. 186. 46 Magisteria z języka polskiego w r. szk. s. 125. 47 Magisteria z języka polskiego w r. szk. s. 190. 48 Magisteria z języka polskiego w r. szk. s. 128.

Humanistycznego UW za rok 1928/29, 1930/31, „Język Polski”, XVI, 6, 1931, 1932/33, „Język Polski”, XVI, 2, 1933, 1933/34, „Język Polski”, XIX, 6, 1934, 1934/35, „Język Polski”, XXI, 4, 1935,

39 rok akad. 1935/3649 : – Andrzej Sieczkowski50 , Nazwy jednostek czasu w językach słowiańskich. Z udokumentowanych tematów magisteriów wynika, że największym zainteresowaniem słuchaczy Seminarium cieszyło się językoznawstwo polonistyczne. Również w gronie wolnych słuchaczy (hospitantów) seminarium prof. S. Słońskiego znajdowali się poloniści-językoznawcy, którzy stopień magistra otrzymywali na podstawie prac z języka polskiego. Ponieważ nie można jednoznacznie rozgraniczyć prac pisanych przez polonistów od prac z zakresu języka polskiego autorstwa slawistów, podałam tutaj tylko tematy slawistyczne w dzisiejszym rozumieniu tej dyscypliny. Jak widać, przeważa w nich tematyka wschodniosłowiańska. A oto tematyka slawistycznych rozpraw doktorskich: rok akad. 1928/2951 : – Matylda Michnikowska, Genitivus singularis i locativus singularis masculini we współczesnym języku rosyjskim. rok akad. 1931/3252 : – Jerzy Kapliński, Wyrazy złożone w języku starocerkiewnosłowiańskim. rok akad. 1936/3753 : – Wsewołod Bajkin, O akcencie w deklinacji rzeczowników rosyjskich ze szczególnym uwzględnieniem wahań akcentowych, – Teofil Szczerba, Verba reflexiva we współczesnym języku ukraińskim. Niestety, brak szczegółowych informacji o autorach tych prac i ich losach. Studenci Seminarium Slawistycznego, jak już wspomniałam, stanowili małe grono. Byli wśród nich Polacy i obcokrajowcy. Z kroniki J. Benešicia Osiem lat w Warszawie wynika, że słuchaczami lektoratu serbsko-chorwackiego za czasów jego wykładów byli m.in.: – Estończyk, Willem Ernits, który „do akcentów ma ucho jak fotograf (...). Wszystko notuje. Czyta bardzo dobrze” 54 . – Polak, Jerzy Bąbała, który według opinii prof. H. Batowskiego był 49

Magisteria z języka polskiego w r. szk. 1935/36, „Język Polski”, XXI, 4, 1936, s. 125. 50 Po wojnie długoletni pracownik dydaktyczny Katedry, potem Instytutu Filologii Słowiańskiej, w roku 1978 przeszedł na emeryturę jako profesor. 51 Sprawozdanie z działalności Wydziału Humanistycznego UW za rok 1928/29, s. 61. 52 Tamże, 1931/32, s. 132. 53 Tamże, 1936/37, s. 30. 54 J. Benešić, Osiem..., op. cit., s. 41.

40 „bardzo dobrze zapowiadającym się slawistą” 55 . W roku akademickim 1936/37 przebywał na stypendium naukowym w Instytucie Slawistycznym w Pradze w celu zebrania materiałów do studiów nad literaturą czeską i rosyjską. W latach 1938-1939 jako doktorant opublikował rozprawę Zagadnienie łącznego badania literatur słowiańskich (1938) i książkę Zygmunt Miłkowski a Słowiańszczyzna (1939)56 . – Polak, Wacław Parkot „chłopak o grubym głosie” 57 . Studiował polonistykę i historię sztuki, był też słuchaczem Seminarium Slawistycznego. W 1936 r. udał się na roczne stypendium do Belgradu, w 1937 r. wyjechał tam ponownie na rok i wykładał język oraz literaturę polską na Uniwersytecie Belgradzkim58 . – Polka, Halina Olszewska, studentka polonistyki i slawistyki na UW (ukończyła studia w 1936 r.). W 1937 r. otrzymała roczne stypendium do Belgradu. Po wojnie, w 1945 r. podjęła pracę na filologii słowiańskiej i przez wiele lat uczyła gramatyki opisowej i historycznej języka serbsko-chorwackiego, dialektologii, historii języka i literatury, prowadziła lektorat języka serbsko-chorwackiego59 . – Ukrainiec, Teodor (Fiodor) Wojtiuk, który „ma zdolność i przepisuje mi w bibliotekach pewne rzeczy do książki Poezja ludowa” 60 . – Ukrainiec, Gabriel Szyło61 . – Ukrainiec, Wołodymir Szyprykiewicz62 . – Hindus, Hironmay Ghoshal, który otrzymał siedmiomiesięczne stypendium od 1 lutego do 31 sierpnia 1937 r., później przyznano mu kolejne od 1 września 1937 r. do 30 czerwca 1938 r. Według J. Benešicia „czarny jak Arab albo jak Cygan. Zupełnie dobrze mówi po polsku 55

H. Kirchner, Biogramy, [w:] Osiem..., op. cit., s. 479. Tamże, s. 479. Portret Jerzego Bąbały (ur. 1909), zamordowanego przez hitlerowców w obozie na Majdanku w roku 1943, napisał Julian Krzyżanowski w 1946 r. Oceniał go wysoko jako badacza i doskonale zapowiadającego się komparatystę (przyp. red.; por. J. Krzyżanowski, Na Polach Elizejskich literatury polskiej. Portrety i wspomnienia, Warszawa 1997, s. 135-137). 57 J. Benešić, Osiem..., op. cit., s. 84. 58 Ministerstwo W[yznań] R[eligijnych] i O[świecenia] P[ublicznego], IV Departament Nauki Szkół Wyższych, IV Dział Studenci 1936-1939, Archiwum Akt Nowych, syg. 264. 59 Zob. Mgr Halina Irena Magdalena Olszewska, Teczka Biura Spraw Osobowych UW nr 10752. 60 J. Benešić, Osiem..., op. cit., s. 260. 61 Tamże, s. 251. 62 Tamże. 56

41 (jak też po rosyjsku, po angielsku, po francusku, po niemiecku, a z pewnością i po bengalsku)” 63 . – Zdzisław Okular64 ; Benešić twierdził, że był on pochodzenia żydowskiego, nic więcej o nim nie wiadomo. – Polka, Halina Kalita, według określenia Benešicia „dobra kózka” 65 . W 1937 r. studiowała anglistykę na UW. Dodatkowo uczęszczała na lektorat języka serbsko-chorwackiego. Po studiach i po wojnie poświęciła się pracy translatorskiej, m.in. tłumaczyła utwory jugosłowiańskich prozaików – I. Andricia, M. Selimovicia66 . – Polak, Tadeusz Zaniewski: „bardzo sympatyczny chłopak, obecnie prawnik, nie ma ani krzty zdolności do języków” 67 . Z corocznych sprawozdań rektorów wynika, że naukę w Seminarium Slawistycznym podjęli również m.in.: – Polak, Andrzej Sieczkowski (w 1931 r.), prezes Koła Slawistów, w 1936 r. magister, w latach 1937/38 asystent prof. Stanisława Słońskiego. Po wojnie prowadził zajęcia bohemistyczne i lektorat języka czeskiego w Katedrze Filologii Słowiańskiej. „W ciągu jednego roku potrafił nauczyć więcej niż inni w ciągu kilku lat (...) Miał bardzo osobisty stosunek do studentów. Wszystkich znał po imieniu, traktował ich indywidualnie, słabszym poświęcał więcej czasu” 68 (ta opinia odnosiła się zapewne do powojennej praktyki dydaktycznej – przyp. M.Ż.). – Polka, Jadwiga Bełżyńska (w 1934 r.), współpracowała z Andrzejem Sieczkowskim w Kole Slawistów. W 1937 r. otrzymała roczne stypendium do Bułgarii. Na Uniwersytecie w Sofii zapoznawała się z literaturą bułgarską oraz zbierała materiał do przygotowywanej przez siebie antologii prozy bułgarskiej (brak informacji o wydaniu takiej antologii). Poświęciła się również pracy nad historią dramatu i teatru bułgarskiego69 . 63

Tamże, s. 233. Zob. również: Ministerstwo W[yznań] R[eligijnych] i O[świecenia] P[ublicznego], IV Departament Nauki Szkół Wyższych, IV Dział Studenci 1936-1939, Archiwum Akt Nowych, syg. 264. 64 J. Benešić, Osiem..., op. cit., s. 254. 65 Tamże, s. 254. 66 H. Kirchner, Biogramy, [w:] Osiem..., op. cit., s. 517. 67 J. Benešić, Osiem..., op. cit., s. 260. 68 Zob. E. Siatkowska, Prof. Andrzej Witold Sieczkowski (1913-1998), „Poradnik Językowy”, X, 1998, s. 3 (por. też: Andrzej Sieczkowski w dziale Sylwetki w tym tomie – przyp. red.). 69 Zob. Sprawozdanie z przebiegu studiów slawistycznych na Uniwersytecie w Sofii w II półroczu roku akad. 1937/38 Jadwigi Bełżyńskiej, student-

42 – Polka, Alina Żarska (w 1936 r.), współpracowała z Jadwigą Bełżyńską w Kole Slawistów, 1 lutego 1937 r. została przewodniczącą Koła70 . W latach dwudziestych i trzydziestych na krótszych oraz dłuższych pobytach stypendialnych w Warszawie przebywali także młodzi jugosłowiańscy i bułgarscy poloniści, slawiści, późniejsi naukowcy, m.in.: – Konstantin Perić, w latach 1922-1928 (?) przebywał w Polsce. W 1924 r. doktoryzował się z filozofii na podstawie rozprawy Kazimierz Brodziński i serbska pieśń ludowa 71 . – Krešimir Georgijević, chorwacki slawista, krytyk literacki i tłumacz. Studiował w Zagrzebiu, w latach 1930-1931 w Warszawie i Pradze. W 1946 r. docent, a od 1952 r. profesor slawistyki na Uniwersytecie w Belgradzie. Opublikował wiele studiów, szkiców i artykułów, m.in. Srpsko-hrvatska narodna pesma u poljskoj književnosti (1936), w 1952 r. Književne studije i ogledi (1952). Przełożył na serbsko-chorwacki m.in. Lalkę B. Prusa (1959)72 . – Ðorđe Živanović, serbski polonista i slawista, wybitny badacz literatury polskiej, tłumacz i wieloletni powojenny kierownik Katedry Języka i Literatury Polskiej Uniwersytetu w Belgradzie. Po studiach w Belgradzie (historia literatur jugosłowiańskich oraz język i literatura polska) wyjechał w roku akad. 1932/33 na stypendium specjalistyczne do Warszawy. Podczas pobytu w Warszawie zapoznał się z polską kulturą i literaturą. Opublikował wówczas m.in. artykuły: Naši prijatelji u Poljskoj i Pisma iz Varšave. Po powrocie do kraju poświęcił się pracy naukowej. W swych badaniach szczególnym zainteresowaniem darzył epokę polskiego romantyzmu, a zwłaszcza Adama Mickiewicza, któremu poświęcił w 1935 r. książkę Adam Mickjevič i njegov Pan Tadija, a także wiele miejsca w opublikowanej 1941 r. rozprawie doktorskiej Srbi i poljska književnost (1800-1871). Napisał także niezbędne dla studentów książki z zakresu języka i literatury polskiej, a mianowicie w 1966 r. Poljski primeri i w 1971 r. Poljski u 100 lekcija 73 . ki U[niwersytetu] J[ózefa] P[iłsudskiego], stypendystki M[inisterstwa] W[yznań] R[eligijnych] i O[świecenia] P[ublicznego] w Bułgarii, IV Dział Studenci, syg. 264. 70 Sprawozdanie z działalności Wydziału Humanistycznego UW za rok 1936/37, s. 48. 71 P. Bunjak, Pregled poljsko-srpskih književnih veza (do II svetskog rata), Beograd 1999, s. 77. Rozprawa Pericia została opublikowana we Lwowie w 1924 r. 72 H. Kirchner, Biogramy, [w:] Osiem..., op. cit., s. 515.

43 – Petyr Dinekow, bułgarski historyk literatury, slawista, badacz związków polsko-bułgarskich, doktor honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego (1973). Po ukończeniu filologii słowiańskiej w 1933 r. na Uniwersytecie im. Klimenta Ochrydzkiego został wysłany na stypendium specjalistyczne do Warszawy. Pobyt stypendialny w Warszawie w latach 1934-1935 umożliwił mu poznanie życia kulturalnego i naukowego stolicy oraz nawiązanie znajomości osobistych. Po powrocie do Bułgarii w 1938 r. podjął pracę jako asystent bułgarystyki na Uniwersytecie Sofijskim. W 1941 r. uzyskał docenturę, a w 1945 r. stopień profesora. Zajmował się głównie piśmiennictwem starobułgarskim, literaturą okresu odrodzenia narodowego. Opublikował wiele rozpraw poświęconym polskim poetom romantycznym i prozaikom – Mickiewiczowi, Słowackiemu, Sienkiewiczowi – a także poetom współczesnym. Badał również recepcję polskich pisarzy w XIX wieku w Bułgarii – zwłaszcza odbiór twórczości Mickiewicza74 . – Lubomir Durković Jakšić, w latach 1933-37 przebywał w Warszawie na stypendium specjalistycznym. Był studentem teologii i historii. W 1937 r. doktoryzował się w Warszawie na podstawie pracy Petar II Petrović Njegoš (1813-1851), którą opublikowano w 1938 r.75 Wyżej wymienieni uczeni należą do grona tych polonistów cudzoziemców, „których w krótkim okresie międzywojennym zdążyła II Rzeczpospolita przygotować, by potem w swoich krajach chlubnie utrzymywali związki z Polską” 76 . Na podstawie fragmentarycznie zachowanych informacji dotyczących działalności Wydziału Humanistycznego w okresie międzywojennym można stwierdzić, iż pomimo złych warunków materialnych, słabych perspektyw badawczych, jakie Wydział i Uczelnia oferowały uczonym, a co za tym idzie kłopotów z kadrą naukową, udało się prof. S. Słońskiemu stworzyć dość dobrze prosperujący Zakład Slawistyki, z którym współpracowali wybitni językoznawcy – A. A. Kryński, W. Doroszewski, S. Szober – oraz zagraniczni specjaliści (lektorzy, wykładowcy) z Czech, Łużyc i Jugosławii; w gronie absolwentów zaś znaleźli się zasłużeni w dziejach po73

Zob. Lj. Rosić, Ðorđe Živanović (1908-1995), „Pamiętnik Słowiański” 1994, s. 196-198. 74 Zob. J. Magnuszewski, Petyr Dinekow (1910-1992), „Pamiętnik Słowiański” 1992, s. 153-157. 75 P. Bunjak, Pregled..., op. cit., s. 77. 76 J. Magnuszewski, Petyr Dinekow..., op. cit., s. 157.

44 wojennej slawistyki dydaktycy uniwersyteccy i naukowcy, tacy jak Halina Olszewska i Andrzej Sieczkowski. Życie naukowe W okresie międzywojennym na Uniwersytecie Warszawskim aktywnie działały koła naukowe. Były to organizacje młodzieżowe, których głównym celem było zdobywanie i pogłębianie wiedzy przez studentów. Istniały koła skupiające się na samokształceniu, które wypowiadały się także w sprawach programu i toku studiów, oraz tzw. koła sekcyjne, które zajmowały się działalnością twórczo-naukową, organizowały wycieczki naukowe, umożliwiały wyjazdy na stypendia zagraniczne, miały swoje biblioteki i czytelnie77 . Do kół sekcyjnych można zaliczyć Koło Slawistów, którego opiekunem był kierownik Seminarium Slawistycznego, prof. S. Słoński. Ze sprawozdań Wydziału Humanistycznego z lat 1927-1937 wynika, że studenckie Koło Slawistów prowadziło prace z zakresu językoznawstwa oraz obejmujące zagadnienia literackie78 . Prace z zakresu lingwistyki realizowały sekcje: – językoznawcza (w roku akad. 1929/30, 1930/31), – gramatyki polskiej (w roku akad. 1932/33), – gramatyki historycznej (w roku akad. 1933/34, 1934/35, 1935/36), – gramatyki greckiej (w roku akad. 1933/34, 1934/35, 1935/36). Prace dotyczące zagadnień literackich prowadziły sekcje: – historycznoliteracka (w roku akad. 1929/30, 1930/31), – lektury tekstów staro-cerkiewno-słowiańskich (w roku akad. 1932/33, 1933/34, 1934/35, 1935/36), – lektury tekstów polskich (w roku akad. 1933/34, 1934/35). Sekcje te organizowały zebrania dyskusyjne, podczas których pracownicy oraz studenci Seminarium Slawistycznego wygłaszali referaty o charakterze naukowym lub przyjmujące formę swobodnych wypowiedzi na temat uznanych za godne polecenia książek. W roku akademickim 1930/31 przedstawiono m.in. następujące referaty79 : 77

Zob. Dzieje..., op. cit., s. 168. Sprawozdanie z działalności Wydziału Humanistycznego UW za rok 1927/28, s. 72-73, 1928/29, s. 61, 1930/31, s. 98, 1931/32, s. 115, 1933/34, s. 121, 1934/35, s. 126, 1936/37, s. 48. 79 Tamże, 1930/31, s. 115. 78

45 – prof. S. Słońskiego, Literatury łużyckie, – przewodniczącego Koła, J. Bąbały, Zagadnienia łącznego traktowania literatur słowiańskich, – dr M. Rudzińskiej, asystentki prof. S. Słońskiego, Słowa ukraińskie w języku polskim. Nie ma informacji o działalności odczytowej Koła w roku akademickim 1931/32. W roku akademickim 1932/33 odbyły się trzy posiedzenia naukowe, na których refraty wygłosili80 : – 17 III: prof. S. Słoński, O literaturze i języku łużyckim, – 4 V: dr J. Kurz, O nowotworach w kategorii participium praesentis activus w języku starocerkiewnosłowiańskim, – 2 VI: stypendysta Ð. Živanović, Człowiek i literatura. W roku akademickim 1933/34 zorganizowano aż pięć zebrań dyskusyjnych, na których z odczytami wystąpili81 : – 16 XI: wykładowca języka serbsko-chorwackiego, J. Benešić, który tak pisał o swoim wystąpieniu: „Dziś w seminarium slawistycznym miałem wykład o literaturze chorwackiej i serbskiej dla Koła Slawistów. Było 41 osób. Jak sądzę, mówiłem na ten temat bardzo dobrze, choć od strony formalnej – nie dość spokojnie, zdaje mi się jednak, że nie nawiązałem właściwego i potrzebnego kontaktu ze słuchaczami. Przy tym wszystkim myślę, że ujęcie historyczno-przyczynowo-literackie było dobre. Mówiłem całą godzinę, przeczytałem im pieśń epicką Marko Królewicz i Andrzej, Żonę Hasan-agi i Dialog w Jeruzalem Krležy. Przygotowałem tego więcej, ale minęła cała godzina, nie śmiałem więc dłużej zatrzymywać publiczności” 82 . – 20 XII: nowy przewodniczący Koła, A. Sieczkowski, Zagadnienie rasy słowiańskiej (sic!), – 17 I 1934: L. B. Świderski, Zainteresowanie dziełem literackim w świetle psychologii instynktów, – 2 III: stypendysta, L. Durković Jakšić, Petar II Petrović Njegoš jako poeta, – 18 V: M. Arsenić83 , O reformie Vuka Karadžicia w języku serbskim. 80

Tamże, 1932/33, s. 115. Tamże, 1933/34, s. 121. 82 Zob. J. Benešić, Osiem..., op. cit., s. 203. 83 Brak danych osobowych, z materiałów źródłowych wynika tylko, że osoba ta uczestniczyła w zebraniu naukowym Koła Slawistów w 1934 r. 81

46 W latach 1934-1938 liczba posiedzeń naukowych wzrosła rocznie z pięciu do dwunastu, co świadczy o większym zaangażowaniu członków Koła Slawistów w akcję odczytową, która miała na celu pogłębianie wiedzy w zakresie języków i literatur słowiańskich oraz szerzenie jej również wśród studentów innych wydziałów. Dzięki pracy prof. S. Słońskiego i aktywnych społecznie studentów, m.in. A. Sieczkowskiego, J. Bełżyńskiej, Koło Slawistów zaczęło się wybijać spośród innych organizacji studenckich. Zwiększyła się liczba członków z 21 w roku akademickim 1929/30 do 61 w roku 1932/3384 . Koło Naukowe Slawistów posiadało własny księgozbiór – początkowo 10 książek – który był systematycznie wzbogacany o nowe pozycje i czasopisma, takie jak: „Zet” (4 numery), „Gazeta Literacka” (4 numery), „Poradnik Językowy” (3 zeszyty), „Ridna Mova” (3 zeszyty), „Centralna Europa” (2 zeszyty)85 . W roku akademickim 1930/31 otrzymało również w depozyt do własnego użytku bibliotekę Słowiańskiego Związku Akademickiego – 50 tomów. Do znacznej rozbudowy biblioteki przyczynili się sami studenci. Organizowali oni różne zabawy, bale karnawałowe, loterie fantowe, z których dochód przeznaczali na zakup książek, i dzięki temu biblioteka Koła w roku akad. 1936/37 liczyła już 435 tomów86 . Dla członków Koła organizowano też wycieczki naukowe. W roku akad. 1930/31 studenci wybrali się na wystawę obrazów bułgarskiego artysty malarza Dobrewa oraz na wystawę jugosłowiańską87 , w roku akad. 1932/33 do „Zachęty” na wystawę Wyspiańskiego i Stanisławskiego88 , a w roku 1933/34 na koncert do Filharmonii i do Teatru Polskiego na spektakl Zbrodnia i kara Dostojewskiego89 . Wśród kół naukowych, do których należeli też studenci Seminarium Slawistycznego, wymienić też należy Koło Językoznawcze. Jego opiekunem był prof. W. Doroszewski, dyrektor Instytutu Fonetycznego przy Katedrze Języka Polskiego. W latach 1930-1933 Koło to znacznie się rozrosło – z 26 do 54 członków. Zajmowało się głównie badaniami nad poprawnością językową i przemianami współczesnej polszczyzny90 . Podobnie jak sekcja językoznawcza Koła Slawistów za podstawowy cel obrało sobie po84

Zob. Dzieje..., op. cit., s. 168. Sprawozdanie z działalności Wydziału Humanistycznego UW za rok 1933/34, s. 122. 86 Tamże, 1936/37, s. 48. 87 Tamże, 1930/31, s. 98. 88 Tamże, 1932/33, s. 115. 89 Tamże, 1933/34, s. 122. 90 Tamże, 1930/31, s. 132. 85

47 głębianie wiedzy filologicznej. Ponadto na uczelni funkcjonowały takie organizacje, jak Towarzystwo Polsko-Bułgarskie i Towarzystwo Przyjaciół Narodu Łużyckiego, które skupiały grupę slawistów i polonistów. Towarzystwa te rozwijały działalność odczytową, organizowały kursy językowe i otwarte zebrania dyskusyjne, na których podejmowano tematy związane z kulturą Bułgarii i Łużyczan. W obecności pracowników naukowych, m.in. prof. S. Słońskiego, prezesa obu tych towarzystw, który miał dobre rozeznanie w sprawach łużyckich i bułgarskich91 , dra J. Gołąbka, znawcy literatury łużyckiej, oraz lektorów języków obcych studenci dzielili się wrażeniami z przeczytanych książek, dokonywali interpretacji tekstów literackich itp. Aktywnie działające organizacje młodzieżowe przyczyniały się do popularyzowania wiedzy o językach, literaturze, kulturze i wzajemnych powiązaniach narodów słowiańskich. Poza murami uczelni działało również Stowarzyszenie Przyjaciół Jugosłowii92 , które pracowało nad zbliżeniem kulturalnym Polaków i Jugosłowian. Organizowało ono, podobnie jak wyżej wspomniane towarzystwa, wieczory dyskusyjne, na których odbywały się cykle wykładów. Na przykład J. Benešić przedstawił słuchaczom odczyt nt. Naród i język Jugosławii : „Wystąpiłem z – jak sądzę, prawdziwym twierdzeniem, że największą zasługę w zjednoczeniu Serbów i Chorwatów w jednym państwie mieli (wprawdzie nieświadomi tego) Turcy, którzy spowodowali migrację elementu bośniackiego na zachód i północ, i serbiańskiego na północ, przemieszali element góralski osłabiając naturalny konserwatyzm mieszkańców gór, zjednoczyli element prawosławny i rozbili katolicki – słowem, gdyby nie najazd turecki, do dziś prawdopodobnie pozostałyby trzy państwa: chorwackie, bośniackie i serbskie” 93 . Benešić zobowiązał się także 91

Prof. S. Słoński stał na czele Towarzystwa Polsko-Bułgarskiego w latach 1924-1926, a od 1925 do 1938 na czele Towarzystwa Przyjaciół Narodu Łużyckiego. Wśród krajów słowiańskich najbliższe mu były Łużyce, gdyż zetknął się z nimi na studiach w Lipsku, i Bułgaria, ponieważ wykładał tam w 1925 r. gramatykę polską. Por. A. Sieczkowski, Czterdziestolecie..., op. cit., s. 244, 247. 92 Stowarzyszenie Przyjaciół Jugosławii, Liga Polsko-Jugosłowiańska czy Stowarzyszenie Polsko-Jugosłowiańskie powstały w okresie międzywojennym w kilku miastach Polski. Najwcześniej, bo w 1924 r. powstała Liga we Lwowie, zaraz potem w Poznaniu. Data powstania warszawskiego Stowarzyszenia Przyjaciół Jugosławii nie jest znana, prezesem był T. Hilarowicz, potem A. Bogucki, wicemarszałek Senatu. W Krakowie Stowarzyszenie powstało w 1932 r., prezesem był T. Dybowski, w Katowicach natomiast sekretarzami byli V. Frančić i W. Bazielich, a w Łodzi w latach trzydziestych dziennikarz, H. Passiermann. Por. H. Kirchner, Biogramy, [w:] Osiem..., op. cit., s. 410. 93 Por. J. Benešić, Osiem..., op. cit., s. 33.

48 poprowadzić kurs języka i literatury chorwackiej zarówno dla profesorów uniwersytetu, jak i dla profesorów szkół średnich oraz wszystkich zainteresowanych. Stwierdził, że „nauka języków słowiańskich jest potrzebna, miła bo poszerza w nas świadomość naszej wielkości” 94 . Uniwersytet Warszawski uczestniczył we wszystkich ważnych dla nauki imprezach. Wysyłał delegatów na kongresy i zjazdy, odbywające się nie tylko w kraju, lecz także zagranicą. Ważnym wydarzeniem w zakresie naukowego badania Słowiańszczyzny był I Międzynarodowy Kongres Slawistów, który odbył się w Pradze w 1929 r. Na kongresie praskim uczeni z wielu krajów, w tym z Polski, wygłaszali referaty i komunikaty dotyczące ostatnich dokonań w zakresie slawistyki, która w tym okresie miała przede wszystkim charakter lingwistyczny. Burzliwe obrady, podczas których „dokonywano krytycznego przeglądu dotychczasowych metod komparatystycznych, formułowano nowe podejście do folkloru i relacji między nim a literaturą, stawiano problem periodyzacji literatury, ogólnego charakteru różnych stylów, kierunków i epok (...)”, zapowiadały zmiany u podstaw „slawistyki literackiej, odkrywały nowe perspektywy pracy w tej dziedzinie” 95 . Kolejnym ważnym dla środowiska uniwersyteckiego wydarzeniem w zakresie polonistyki i slawistyki był II Międzynarodowy Zjazd Slawistów. Odbył się w Warszawie w 1934 r. Obrady odbywały się w czterech sekcjach: językoznawczej, historii literatury, kulturalno-społecznej i dydaktycznej. Zjazd miał jednak przede wszystkim charakter lingwistyczny. Szczególnie ważny pod względem merytorycznym był referat językoznawcy, slawisty, od 1919 r. profesora Uniwersytetu Lwowskiego i Uniwersytetu Poznańskiego, H. Ułaszyna, O istocie filologii słowiańskiej. Autor „wbrew poglądom, jakoby ten przedmiot był samoistną nauką o życiu duchowym narodów słowiańskich, obejmującą język, literaturę i częściowo etnografię, popiera stanowisko, że jest to tylko zespół pewnych nauk, zespół nieustalony, a utrzymujący się dzięki tradycji, dzięki pewnym przyzwyczajeniom czy potrzebom życiowym” 96 . Inny, równie istotny był referat historyka H. Batowskiego, O potrzebie, zasadach i organizacji Instytutu Słowiańskiego w Polsce. Autor zwracał uwagę na to, że „slawistyka polska pomimo tego, iż cieszy się wielkim uznaniem zagranicą, to w dziale 94

Tamże, s. 137. Zob. J. Magnuszewski, Międzywojenny dorobek literacki slawistyki zachodnioi południowosłowiańskiej w zakresie syntez ogólnosłowiańskich i historii literatur tego obszaru, „Pamiętnik Słowiański”, XXXIV, 1984, s. 39-59. 96 Zob. Zapiski bibliograficzne, „Język Polski” XX, IV, 1935, s. 123. 95

49 organizowania badań slawistycznych i wschodnioeuropejskich nie zajmuje jeszcze należnego jej stanowiska” 97 . Z referatami wystąpiły także pracownice Instytutu Fonetycznego UW – M. Dłuska (Systematyka głosek polskiego języka kulturalnego) i H. Koneczna (Wzdłużenie zastępcze). Z zagadnieniami języka polskiego łączyła się również praca M. Rudzińskiej, asystentki prof. S. Słońskiego, na temat: Charakterystyka języka urzędowego Wielkiego Księstwa Litewskiego 98 . Referaty przedstawili również, związani z Seminarium Historii Literatury Polskiej UW, folklorysta i historyk literatury J. Krzyżanowski (O pokrewieństwie epiki ludowej rosyjskiej i serbskiej ), Z. Szmydtowa (Rola Platona w twórczości Mickiewicza)99 , slawista, profesor literatury ukraińskiej na UW, R. Smal-Stocki (Znaczenie przymiotników ukraińskich)100 , slawista, znawca literatury łużyckiej, dr J. Gołąbek (Pan Tadeusz w przekładach słowiańskich)101 . Wybitny belgradzki lingwista, A. Belić w czasopiśmie „Srpski književni glasnik” napisał: „Polacy się w tym kierunku (w slawistyce – przyp. M.Ż.) silnie rozwinęli. Już przed wojną mieli oni swoją krakowską szkołę lingwistyczną, złożoną z trójcy: Rozwadowskiego, Łosia i Nitscha. Dzisiaj się już tej szkoły bezpośrednio nie odczuwa, ale za to wszędzie są jej uczniowie: w Krakowie, i we Lwowie, i w Wilnie, i w Warszawie, i w Poznaniu (...). Dzisiaj ze wszystkich państw słowiańskich największą niewątpliwie aktywnością na polu lingwistyki i filologii odznacza się Polska (...). I chociaż ten Kongres był pod duchową opieką Mickiewicza, to jednak nawet duch Mickiewicza, który się unosił nad wszystkimi uczestnikami Zjazdu, nie mógł zmienić jego charakteru: w rzeczywistości stał on pod protektoratem polskiego językoznawstwa. I co do ilości prac, i co do okazanego zainteresowania, jak również pod względem książek wyłożonych na wystawach slawistycznych wydawnictw, urządzonych przez organizatorów Zjazdu (...)” 102 . II Międzynarodowy Kongres Slawistów był nie tylko imprezą naukową. Stał się również okazją do lepszego poznania 97 Por. H. Batowski, O potrzebie, zasadach i organizacji Instytutu Słowiańskiego w Polsce, [w:] II Międzynarodowy Zjazd Slawistów (Księga Referatów), Warszawa 1934, s. 140-144. 98 Zob. Zapiski..., op. cit., s. 124. 99 Sprawozdanie z działalności Wydziału Humanistycznego UW za rok 1934/35, s. 30-31. 100 Tamże. 101 Tamże. 102 Zob. Profesor Belić o polskiej lingwistyce, „Język Polski”, XX, 1935, 4, 1, s. 125.

50 kraju, który kongres organizował. Był wydarzeniem promującym kulturę polską. Warszawa, a w szczególności środowisko uniwersyteckie zyskało uznanie zagranicznych gości. Okazało się, że skala dokonań w slawistyce polskiej była imponująca. Przedstawiciele uczelni warszawskiej byli obecni także na II Międzynarodowym Kongresie Fonetyków w Londynie w 1935 r. Jako delegatka Wydziału Humanistycznego pojechała H. Koneczna, w Zjeździe Językoznawczym Prometeusza w 1936 r. uczestniczył R. Smal-Stocki103 , a w IV Międzynarodowym Kongresie Językoznawców w Kopenhadze w 1937 r. brali udział W. Doroszewski i S. Słoński104 . Seminarium Slawistyczne na UW w okresie międzywojennym skupiało nieliczne grono profesorów i studentów, niemniej jednak aktywnie włączało się w nurt życia kulturalnego kraju, brało udział w przedsięwzięciach naukowych, reprezentowane było w towarzystwach oraz kołach naukowych. Promowało i przybliżało społeczności uniwersyteckiej zagadnienia z zakresu języków i literatur słowiańskich.

103 104

Sprawozdanie z działalności Wydziału Humanistycznego za rok 1935/36, s. 30. Tamże, 1933/34, s. 34, 1936/37, s. 30.

Hanna Orzechowska

Slawistyka warszawska w pierwszych latach powojennych Seminarium Slawistyczne mieściło się od jesieni 1945 roku – tak jak przed wojną – w Gmachu Porektorskim na drugim piętrze. Była tam niewielka salka wykładowa (pełniąca również funkcję czytelni), pokój asystencki i gabinet profesora (użytkowany w pierwszym okresie jako sypialnia mgr H. I. Olszewskiej!). Potem dodatkowo slawistyka otrzymała na tym samym piętrze w korytarzu dwa małe pokoiki1 . Katedra Filologii Słowiańskiej należała do Wydziału Humanistycznego. Personel naukowy stanowiły początkowo 4 osoby: prof. Stanisław Słoński, mgr Halina Irena Olszewska (serbokroatystka), mgr Halina Lisowska (polonistka) i mgr Stefan Łaszewski, bułgarysta (wychował się w Bułgarii). Wkrótce przybył dr Andrzej Sieczkowski (bohemista) i doc. Antonina Obrębska-Jabłońska. Charakterystyczną postacią slawistyki tego okresu była woźna, Paulina Wicik, półanalfabetka, bardzo dbająca o czystość i porządek w pomieszczeniach KFS. Zajęcia slawistyczne zaczęły się późną jesienią roku 1945. Nie było egzaminów wstępnych. Na studia zapisywano się na podstawie świadectw maturalnych. Studentów slawistyki było na roczniku 1945/46 czworo: Mieczysław Holzer, Barbara Janiec, Maria Korulska, Hanna Orzechowska. Oprócz nich na zajęcia slawistyczne uczęszczali dwaj studenci innych sekcji (Witold Cienkowski – polonista i Jan Rusiecki – anglista) oraz dwie asystentki z polonistyki: Halina Kurkowska i Bożena Głowacka (później Wierzchowska). W następnym roku 1946/47 przyjęto nieco więcej słuchaczy, ale ich nazwisk nie potrafiłabym podać. Na trzech pierwszych latach studiów (1945/46, 1946/47 i 1947/48) obowiązywał stary, przedwojenny program: należało zaliczyć 10 godzin 1 W raporcie Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Warszawskiego 1945/46, [w:] Pracownie naukowe szkół wyższych w Polsce 1945/46 (Warszawa 1947, s. 13-19) czytamy: „Seminarium Slawistyczne – Zakład przedwojenny, czynny, 3 sale, 50 miejsc, 60 studentów, 3 pomocnicze siły naukowe. Biblioteka: tomów w 1939 r. – 4150, zniszczonych – 2 150, w 1946 r. – 2000. Zaopatrzenie przedwojenne zniszczone całkowicie, obecnie braki w umeblowaniu, brak maszyny do pisania” (cyt. za: Tradycje i współczesność. Księga pamiątkowa Instytutu Historycznego UW 1930-2005, red. J. Łukasiewicz, Warszawa 2005, s. 653) – przyp. red.

52 zajęć tygodniowo (w tym 2 proseminaria lub seminaria), w większości polonistycznych, oraz lektorat wybranego języka słowiańskiego. Nie istniały grupy studenckie, a dobór zajęć odbywał się indywidualnie tak, że każdy ze studentów slawistyki mógł być na zajęciach w różnych zespołach. Można było uczestniczyć w zajęciach innych niż slawistyka specjalności Wydziału Humanistycznego. Ja na przykład brałam udział w seminariach z logiki u prof. T. Kotarbińskiego i w konwersatorium folklorystycznym prof. J. Krzyżanowskiego. Z zajęć polonistycznych wskazane było uczestniczyć w tych zajęciach, które prowadziły do egzaminów z gramatyki opisowej i z gramatyki historycznej języka polskiego, oraz z historii literatury polskiej. Historię literatury polskiej zdawało się w wymiarze „dla slawistów”: obszerny zarys historii literatury oraz monograficzna znajomość twórczości trzech wybranych pisarzy. Przy przedmiotach językoznawczych tych ograniczeń nie było. Z zajęć slawistycznych uczęszczałam na I roku na wykład prof. Słońskiego i na ćwiczenia mgr Olszewskiej z gramatyki scs. oraz na lektorat serbsko-chorwacki mgr Olszewskiej (która bezpośrednio przed wojną odbyła roczny staż na uniwersytecie w Belgradzie). Lektoraty odbywały się w wymiarze 2 godzin tygodniowo. Do polonistów chodziłam na wykład pt. Język polski prof. W. Doroszewskiego i na ćwiczenia z fonetyki dra S. Skorupki. Z przedmiotów literaturoznawczych chodziłam na wykład Historia literatury polskiej prof. J. Krzyżanowskiego i do tego samego profesora na proseminarium historii literatury. Ponadto chodziłam na drugie proseminarium historii literatury – zajęcia z bibliografii dra Vrtla-Wierczyńskiego. W sumie było to duże obciążenie, zważywszy, że zajęcia uniwersyteckie odbywały się w różnych, bardzo nieraz odległych miejscach. Językoznawcze zajęcia polonistyczne prowadzono w gmachu ZNP na Smulikowskiego, a wspomnianą bibliografię w tymczasowych pomieszczeniach Biblioteki Narodowej w SGPiS na Rakowieckiej. Trudno by mi było teraz z pamięci powiedzieć, na jakie zajęcia kolejno chodziłam na II, III i IV roku studiów, ale były wśród nich: seminarium słowotwórcze prof. W. Doroszewskiego, ćwiczenia z gramatyki historycznej języka polskiego prowadzone przez doc. H. Koneczną, seminarium językoznawcze (językoznawstwo ogólne) prof. Z. Rysiewicza, seminarium literatury powszechnej prof. Z. Szmydtowej oraz lektoraty: języka bułgarskiego, tureckiego i greki klasycznej. Do większości z tych zajęć obowiązywały spore listy lektur, wywieszane w seminariach. Daleko jeszcze było do epoki Xeroxu i każdy sobie musiał ręcznie te listy przepisywać.

53 Tematyka wykładów, seminariów i ćwiczeń oraz lektoratów publikowana była corocznie w tomach Spis wykładów i skład osobowy Uniwersytetu Warszawskiego. Egzaminy zdawało się albo w czasie sesji egzaminacyjnych (zimowej i letniej), albo po porozumieniu z wykładowcą – w dowolnym terminie. To samo dotyczyło lektoratów, które jednak można było zaliczać już na początku roku akademickiego, jeżeli się znało dostatecznie język. Wybór kierunku slawistycznego praktycznie odbywał się na II roku, kiedy wypadało zdawać gramatykę obranego języka. Wszyscy studenci z rocznika 1945/46 wybrali kierunek językoznawczy. Nie istniały na slawistyce w tych dwu pierwszych latach ani zajęcia z gramatyki historycznej poszczególnych języków słowiańskich, ani wykłady lub ćwiczenia z historii literatur słowiańskich, ale nie obowiązywały też egzaminy z historii tych literatur. Do innych egzaminów trzeba się było przygotowywać głównie z lektury i to dość rozległej, bo brakło podręczników. Wielką rolę w moich studiach w tym okresie odegrała Czytelnia Główna BUW, gdzie spędzałam długie godziny. Biblioteka KFS była zaledwie w toku porządkowania. Po wprowadzeniu nowego, obszernego programu studiów slawistycznych (prawdopodobnie w roku 1950) studenci z wcześniejszych roczników kontynuowali i kończyli studia według starego programu. Wobec tego nie podlegali wprowadzonej wraz z nowym programem „dyscyplinie studiów”. 13 lutego 2002 r.

54

Fot. 3: Rok 1951. Studenci uczący się języka serbsko-chorwackiego z wykładowczynią, Haliną Ireną Olszewską (trzecia od lewej). Druga od lewej – Ewa Przyłubska (Siatkowska), czwarta od lewej – Halina Pałuszko, druga od prawej – Zenobia Mieczkowska, na dole zdjęcia – Andrzej Bogusławski.

Ewa Siatkowska

Wspomnienia slawistyczne z lat 1950-1960 Na slawistyce znalazłam się przypadkiem. Zaraz po maturze, w latach 1948/49, podjęłam pracę jako pomoc kancelaryjna w Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych i zaczęłam studiować psychologię w prywatnej (!) uczelni, która nazywała się Wyższą Szkołą Higieny Psychicznej. Szkoła była założona w okresie międzywojennym przez jakąś amerykańską fundację i w pierwszych latach po wojnie wznowiono jej działalność, chyba przez niedopatrzenie. Miała ona kształcić propagatorów higieny psychicznej. Władze komunistyczne, choć z pewnym opóźnieniem, jednak zreflektowały się, że to przecież placówka amerykańska w sercu Polski, a więc doskonałe schronienie dla wrogiego wywiadu i innej działalności wywrotowej i w 1949 roku szkołę zamknęły. Żaden rocznik jeszcze studiów nie skończył. Bardzo tego żałowałam, bo była to uczelnia ciekawa. Rekrutacja odbywała się na podstawie badań testowych, co samo w sobie było wówczas skandalem, bo stwarzało możliwość przyjęcia elementów wrogich klasowo. Wykładali m.in. prof. M. Gieysztor (brat historyka) – Biologię, prof. M. Michałowicz – Biologiczne podstawy podziału typów ludzkich, prof. I. Michalski – Antropologię ogólną, doc. T. Klimowicz – Podstawy psychologii ogólnej, prof. E. Lipiński – Ekonomię polityczną. Po zamknięciu WSHP pomyślałam o polonistyce. W akademiku mieszkałam z trzema polonistkami, które opowiadały mi, że wprawdzie muszą się uczyć „esceesu” – nudnego jak smrt, ale za to inne zajęcia prowadzi piękny asystent prof. Krzyżanowskiego, mgr Jerzy Pelc (dziś słynny logik), w którym kocha się prawie cała grupa, nie jest więc tak źle. Po szczęśliwym przebrnięciu przez egzamin pisemny, na którym pisałam o przyjaźni Mickiewicza z Puszkinem, w pożyczonej od koleżanki sukience (miało to przynieść szczęście, a poza tym ja odpowiedniego stroju nie miałam), przystąpiłam do egzaminu ustnego, prawdziwego, poważnego egzaminu, już nie jakichś tam burżuazyjnych wymysłów z testami. Na egzaminie tym niesamowicie się skompromitowałam, bo zapytana przez Towarzysza Czynnika Społecznego (to był działacz partyjny, nadzwyczajny członek komisji egzaminacyjnej) o „żółte związki zawodowe”, odpowiedziałam, że były to związki zawodowe w Chinach. Tymczasem

56 chodziło o jakieś rozbijackie pseudozwiązki z okresu międzywojennego. Na pociechę dowiedziałam się po latach, że nawet prześwietna komisja o tym nie wiedziała. Przewodniczącym jej był historyk prof. Stefan Kieniewicz (zdawało się wspólnie na Wydział Humanistyczny), członkami m.in. polonista prof. Kazimierz Budzyk i slawistka prof. Antonina Obrębska-Jabłońska. Naturalnie pytana byłam i o inne rzeczy z lepszym skutkiem. Wyniki wywieszane były na „ścianie płaczu”, przy głównej bramie. I naprawdę miałam powód do płaczu. Na liście przyjętych na polonistykę był zdający przede mną Janusz Odrowąż Pieniążek (późniejszy długoletni dyrektor Muzeum Literatury), a następnej w porządku alfabetycznym Ewy Przyłubskiej nie było. W skrajnej rozpaczy już chciałam odejść, kiedy koleżanka zawołała: „Patrz, tu jesteś!”. I rzeczywiście na skraju tablicy przyczepiona była mała karteczka zatytułowana Lista przyjętych na slawistykę i na niej trochę ponad dziesięć nazwisk, m.in. ja. Do moich koleżanek należały: Barbara Cornobis, późniejsza pracownica PAN, Wanda Chmielewska, Janina Czechowicz, Zenobia Mieczkowska (moja największa przyjaciółka – długoletni redaktor różnych wydawnictw), Halina Pałuszko, późniejsza redaktorka PWN, Barbara Schild, Helena Tomaszewska (później żona Wojciecha Madanego z PAN), Janina Szczepańska, Zofia Zaręba i jeszcze jedna studentka, której nazwiska nie pamiętam. Natomiast koledzy to: Andrzej Bogusławski, Franciszek Korwin-Szymanowski, Stanisław Paziewicz. Były też osoby pojawiające się tylko na niektórych zajęciach, np. Zygmunt Stoberski. Początkowo wyobrażałam sobie, że slawistyka to studia „nudne jak smrt”. Nie wiedziałam, że kierownik Seminarium Slawistycznego prof. Stanisław Słoński (1879-1959) był założycielem slawistyki warszawskiej i wysoko cenionym specjalistą w tej dziedzinie. Sam ukończył studia w Lipsku, przodującym wówczas ośrodku slawistycznym. Był autorem wielu prac naukowych, m.in. Historii języka polskiego w zarysie, 1934, Gramatyki języka starosłowiańskiego, 1950 i in. Zewnętrznie jednak studia slawistyczne odstręczały. Zlokalizowane były w starym budynku, gdzie było ciemno i zimno (paliło się w piecach). Kierownik Seminarium Slawistycznego miał lat siedemdziesiąt, co z mojej ówczesnej perspektywy było wiekiem Mathusalema, a pozostała kadra dydaktyczna na ogół do niego wiekowo się zbliżała. Wyjątek stanowiło dwoje młodych asystentów – mgr Hanna Orzechowska i mgr Mieczysław Holzer (brat Jerzego Holzera, historyka).

57

Fot. 4: Franciszek Korwin-Szymanowski – bułgarysta i polonista, tłumacz literatury bułgarskiej. Studia slawistyczne rozpoczął w 1949 r. m.in. z Ewą Przyłubską (Siatkowską) i Andrzejem Bogusławskim.

Najważniejszą osobą była woźna Paulinka Wicik, która mieszkała w małym pokoiku przy wejściu do Seminarium i dbała bardzo o czystość w tym przybytku wiedzy, pastując pastą do podłogi wszystko, co się dało, m.in. stoły i krzesła w sali wykładowej. Lokal Seminarium Slawistycznego składał się z trzech pomieszczeń zasadniczych – sekretariatu, pokoju, w którym odbywały się zajęcia, i gabinetu prof. Słońskiego oraz dodatkowo tzw. „klitki” o przeznaczeniu dydaktycznym. Książki z biblioteki slawistycznej umieszczone były na regałach w sekretariacie i salce wykładowej większej (może i w klitce, nie pamiętam). W gabinecie profesora stała zielona amerykanka, na której po obiedzie ucinał on sobie drzemkę. Wtedy wyłączało się telefon. W sali wykładowej wisiał sympatyczny portrecik Stalina w niebieskoszarym mundurze i wojskowej czapce, z fajką. Zajęcia dydaktyczne były zróżnicowane. Przez dwa pierwsze lata uczęszczało się na proseminaria, przez dwa następne na seminaria, prócz tego były konwersatoria i naturalnie wykłady. Początkowo obecność na wykładach nie była obowiązkowa. Inna rzecz, że kiedy na I roku było nas trzy-

58 naścioro, nieobecność na zajęciach slawistycznych była zauważana i źle widziana. Od roku 1951/52 organizacje studenckie wprowadziły ostry reżim i chodzić trzeba było na wszystko, co jest wpisane do indeksu. Na wykładach wspólnych z innymi kierunkami, zwłaszcza w obrębie bloku ideologicznego, obecność grup sprawdzali starostowie. Z proseminariów i seminariów oraz z lektoratów zdawało się kolokwia, egzaminy – tylko z przedmiotów podstawowych. Najważniejszym przedmiotem w programie slawistyki był naturalnie scs. Uczyliśmy się go po raz pierwszy na roku pierwszym (trwał cały rok w wymiarze 4 godzin tygodniowo), a po raz drugi na ostatnim roku studiów, czyli roku czwartym. Ten drugi scs. nazywał się rozszerzonym. Na kursie pierwszym poznawaliśmy gramatykę, którą wykładał prof. Słoński (wykład ten w studenckim żargonie nazywał się starosłońskim), oraz kanon tekstów starocerkiewnych. Na roku czwartym, czyli ostatnim, czytało się teksty redakcyjne i robiło wycieczki do innych języków słowiańskich. Te zajęcia również prowadził prof. Słoński jako seminarium słowiańskie. Na roku III chodziłam do prof. Słońskiego na dwusemestralny wykład (na zaliczenie) z gramatyki języków łużyckich i wtedy dowiedziałam się o istnieniu tego narodu. Już na II roku kierownik naszego Seminarium wprowadzał nas w arkana gramatyki porównawczej języków słowiańskich, bo chodziło o to, żebyśmy jeszcze pamiętali podstawy języka starocerkiewnego, który – w ówczesnym pojęciu – był punktem wyjścia do nauki innych języków słowiańskich. Prof. Słoński do śmierci, w wieku osiemdziesięciu lat, prowadził gramatykę porównawczą, początkowo na Krakowskim Przedmieściu, a kiedy już był słabszy (raz, pamiętam, przewrócił się przy tablicy, ale zaraz się podniósł, a z jego twarzy nie zniknął zwykły półuśmiech), my jeździliśmy do jego mieszkania na ul. Filtrową. Im był starszy, tym w jego wykładach więcej było anegdotek, niejednokrotnie powtarzanych. Do ulubionych należała anegdotka o kotku: „Pytam studentkę, czy się mówi kotu, czy kotowi, a ona odpowiada kotkowi ”. Umarł nagle, na zwykłą grypę. Na pierwszoroczne proseminarium z scs. chodziliśmy do magistra Stefana Łaszewskiego. Był on rówieśnikiem prof. Słońskiego (no, może o kilka lat młodszym), starym kawalerem, bez reszty oddanym pracy na Uniwersytecie. Przepisywał dla nas ręcznie, w takiej ilości egzemplarzy, ile było osób w grupie, paradygmaty starocerkiewne. Pismo miał wyraźne, kaligraficzne. Jak przy takim poświęceniu można się było tego nie nauczyć? Mgr Łaszewski urodził się w Bułgarii. Chodziły plotki, że przeżył tam Wielką Miłość i dlatego do końca życia już się nie ożenił. Prowadził

59 lektorat języka bułgarskiego metodą mnemotechniczną, tzn. trzeba było chórem powtarzać fragmenty prozy bułgarskiej, tak długo aż nauczyliśmy się ich na pamięć. Do dziś pamiętam czytankę Chrabrata četa na Benkovski. Poza tym pracowały na slawistyce dwie damy: prof. Antonina Obrębska-Jabłońska i mgr Halina Olszewska. Były z gatunku tych, co to nie wyglądają na swój wiek. Prof. Jabłońska, ze swym mężem Witoldem Jabłońskim (1901-1957) – światowej sławy sinologiem – mieszkali w tym samym budynku, w którym mieściło się Seminarium Slawistyczne. Obok było mieszkanie prof. Ananiasza Zajączkowskiego (1903-1970), turkologa. Zamieszkiwanie pracowników naukowych, a także innego personelu (vide Paulinka) na terenie uczelni wówczas było praktyką bardzo częstą. Adiunkt romanistyki doc. Henryk Łebek sypiał w sekretariacie Katedry, na składanej amerykance, którą co rano, kiedy budziła go sprzątaczka, w popłochu składał. Gdzie się mył, pozostanie jego słodką tajemnicą. Wracajmy jednak do prof. Jabłońskiej. Była ona dobrym duchem slawistyki. Wszystko wiedziała o życiu prywatnym studentów, a raczej studentek, matkowała nam z zapałem. Kiedy po ślubie mieszkaliśmy z mężem w bardzo skromnych warunkach, pożyczyła nam własny piecyk węglowy. Potrafiła, macierzyńskim gestem, zapiąć guzik płaszcza albo zwrócić uwagę na brak czapki. Na pierwszym roku chodziłam do niej na wykład z literackich języków zachodniosłowiańskich (nie chodziło o języki literackie w dzisiejszym rozumieniu, tylko o podkreślenie, że nie będzie mowy o dialektach). Olśniła mnie informacjami o połabszczyźnie. Kilka słów należy poświęcić drugiej damie slawistyki – mgr Halinie Olszewskiej. Zmieniła ona później imię na Irena, żeby studenci nie mieli niepotrzebnych skojarzeń (haljina to po serbsku i chorwacku ‘sukienka’). Tak jak mgr Łaszewski miał swoją romantyczną przeszłość bułgarską, tak ona miała serbską (przed wojną była przez rok w Jugosławii na stypendium) i nigdy nie wyszła za mąż, mimo że była bardzo przystojna i miała wielu tzw. „starających”. Kiedy na lektoracie języka serbochorwackiego mówiła o Jugosławii, wzrok jej się zapalał. Lektorat prowadziła bardzo dobrze. W ciągu jednego roku nauczyła nas mówić, mimo że wtedy nie było jeszcze słownika polsko-serbochorwackiego (był tylko chorwacko-polski słownik Benešicia). Na polonistyce miała scs. W ramach godzin zleconych prowadził lektorat języka czeskiego, późniejszy profesor, Jerzy Śliziński (1920-1988). Był wtedy pracownikiem

60 Ministerstwa Kultury i Sztuki. Pochodził z mieszanego małżeństwa – matka jego była Czeszką, ojciec Polakiem. Młodość spędził w Czechach, po wojnie ożenił się z Polką i został już w Polsce. Na lektorat J. Ślizińskiego uczęszczali studenci z różnych kierunków, m.in. z polonistyki chodziła, obecna profesor, Jadwiga Puzynina. Nie zmieścilibyśmy się w salkach Seminarium, wobec tego lektorat odbywał się na ulicy Smulikowskiego, w lokalu Związku Nauczycielstwa Polskiego. Czytaliśmy tam literaturę czeską i... pisaliśmy listy do różnych pisarzy czeskich (m.in. Ivana Olbrachta), którzy byli znajomymi naszego lektora. Każdy list zaczynał się od: „Vážený Mistře!”. Listy te nie były poprawiane, żeby robiły bardziej autentyczne wrażenie – nawet wówczas, gdy jakiś kolega napisał: „vařeny” (‘warzony’). W końcu lat czterdziestych J. Śliziński znalazł nieznaną korespondencję B. Jablonskiego i napisał u prof. Słońskiego pracę doktorską pt. Boleslav Jablonský – „budziciel” czeski i pionier zbliżenia polsko-czeskiego. Po obronieniu doktoratu został adiunktem Seminarium Slawistycznego. Poza zajęciami z wyżej wymienionymi osobami, chodziliśmy też na wykłady i ćwiczenia dla polonistów. Z historii literatury polskiej trafiłam na proseminaria dla pierwszego, a potem dla drugiego roku do dr. Zdzisława Libery. Wykłady prowadzili prof. Wacław Borowy (1890-1950) dla roku pierwszego i prof. Julian Krzyżanowski (1892-1976) dla roku drugiego. Uczeni ci wspaniale się uzupełniali. Prof. Borowy był cichutki, subtelny, uczył nas dociekliwej analizy dzieła literackiego, a także zgłębiał swój ukochany temat, będący tytułem jego książki z roku 1921: O wpływach i zależnościach w literaturze. W latach 1949/50 już poważnie chorował i niedługo potem zmarł. Prof. Krzyżanowski był dynamiczny, dowcipny, umiał dawać trafne syntezy, choć miał też doskonałą pamięć do szczegółów i tego samego wymagał od studentów. Na egzaminie z literatury potrafił spytać: „Co panu mówi imię Robak ?”. Każdy wykrzykiwał: „No, ksiądz Robak z Pana Tadeusza!”. Profesorowi złośliwie błyskały zza grubych okularów małe oczka: „Tak, ale nie tylko, nie tylko...”. Rzadko kto wpadał na to, że chodziło o wydrę Pana Paska. Później już było łatwiej, bo giełda studencka przekazywała z pokolenia na pokolenie zestaw podchwytliwych pytań profesora. Z gramatyki opisowej języka polskiego prowadził wykład prof. Witold Doroszewski (1899-1976), popularnie zwany Dorszem. Krążyło o nim powiedzonko: „Na to Dorsz, wypiąwszy tors, rzekł: »cogito ergo (sum) dorsz«”; wypinanie torsu było dla jego postawy charakterystyczne. Mówił ze swoistą intonacją: zawieszał głos na końcu wyrazu, jakby się wa-

61 hał i robił pauzy między wyrazami. Niektórzy jego uczniowie doskonale potrafili go naśladować. Wykład prof. Doroszewskiego eksponował słowotwórstwo, a w jego ramach relacje między tematem a formantem, co wyjaśniał składniowo na rozlicznych przykładach. Tak to już było: wykładowca mówił, o czym chciał, a student na egzaminie z zakresu danego przedmiotu musiał wiedzieć wszystko. Na drugim roku wykładał nam gramatykę historyczną języka polskiego i językoznawstwo ogólne. Prowadził też konwersatorium z dialektologii polskiej (na zaliczenie). Prof. Doroszewski często nas zaskakiwał. Bywało, że słuchał nadzwyczaj uważnie zapytanego studenta, po prostu wisiał mu na wargach. Student, cały szczęśliwy, wyobrażał sobie, że wymyślił coś niezwykle mądrego, tymczasem profesor wykrzykiwał: „Ależ pan ma piękne dziąsłowe t! Skąd pochodzi pana matka?”. Z wielką godnością prowadził wykłady z literatury polskiej XX wieku prof. Stefan Żółkiewski (1911-1991). Naturalnie nadaliśmy mu przydomek Hetman i rzeczywiście coś w nim z hetmana było. Wykładając, chodził wolno po sali (w odróżnieniu od prof. Krzyżanowskiego, który prawie biegał), z rękami założonymi do tyłu. Mimo tych spokojnych ruchów wewnętrznie kipiał, demaskując coraz to innego „pachołka sanacji”. Widywałam go też na Zjazdach Polonistów, na które studenci byli zapędzani. Prowadził zażarte dyskusje z grupą katolików, którą reprezentowali poloniści Zygmunt Lichniak i (początkujący) Janusz Odrowąż Pieniążek, oraz socjolodzy – Mikołaj Rozwadowski (poeta o pseudonimie Nik) i Tadeusz Mazowiecki (później przeniósł się na prawo), który z Lichniakiem redagował dodatek do „Słowa Powszechnego” pt. „Słowo Akademickie”. Na łamach tego to organu ukazał się mój pierwszy w życiu artykuł o „dyskusjach akademickich”, a potem drugi – porównanie wierszy Tadeusza Różewicza ze zbioru Czerwona rękawiczka z wierszami Nika. Na tym działalność publicystyczną zakończyłam. Na wykłady z Teorii marksizmu uczęszczało się do prof. Adama Schaffa (ur. 1913). Był on wówczas uważany za czołowego przedstawiciela polskiej myśli marksistowskiej, pełnił bardzo wiele funkcji w różnych instytucjach naukowych. Od roku 1965 poglądy Schaffa zaczęły odchodzić od oficjalnej linii politycznej PZPR (por. jego autobiografię Pora na spowiedź, 1993 r.). W początku lat osiemdziesiątych przeniósł się do Wiednia. Na wykładach referował nam głównie to, co znajdowało się w jego książce Wstęp do teorii marksizmu z 1947 r. Były to wykłady międzywydziałowe, odbywały się w sali kolumnowej. Prof. Schaff mówił, stojąc cały czas w jednej, wyprostowanej pozycji, patrząc w jeden punkt ponad głowami

62 audytorium. Zastanawialiśmy się, co zrobić, żeby go wyrwać z tego letargu. I nadarzyła się okazja. Jednego dnia studentka z pierwszego rzędu krzeseł zemdlała (chyba to była symulacja). Prof. Schaff dokończył długą frazę, potem skierował niżej wzrok i spytał: „Co się stało koleżance?”. Kiedy dowiedział się, że tylko zemdlała, wrócił do poprzedniej pozycji. W roku 1950/1951, kiedy byłam na drugim roku, zaszły na warszawskiej slawistyce różne zmiany. Przyjęto nowy rocznik. Dostali się wówczas tacy studenci, jak Zbigniew Adriański – późniejszy autor tekstów znanych piosenek rozrywkowych, Cezar Piernikarski – późniejszy profesor i przez jakiś czas dyrektor Instytutu Filologii Słowiańskiej, Andrzej Piotrowski – znany tłumacz z czeskiego, Lech Stanisławski1 – swojego czasu dyrektor Polskiego Ośrodka Informacyjnego w Bratysławie i inni. Ze studentek, których było mniej, wymienić można Romualdę Pęgierską, która wyszła za mąż za Andrzeja Piotrowskiego i Jadwigę Russocką, później pracownicę PAN. Wyodrębnił się kierunek wschodniosłowiański. Najpierw powstała rusycystyka, na zlecenie Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego zorganizowana przez prof. Anatola Mirowicza. Przeniósł się na nią Andrzej Bogusławski, Zosia Zaręba i jeszcze jedna koleżanka. Później prof. Przemysław Zwoliński zorganizował ukrainistykę, wreszcie – chyba w roku 1956 – studia białorutenistyczne stworzyła prof. Antonina Jabłońska, która odeszła wówczas ze slawistyki. Uruchomienie kierunku wschodniosłowiańskiego miało naturalnie podłoże polityczne: chodziło o kształcenie specjalistów od Kraju Rad – przede wszystkim nauczycieli, obowiązkowego we wszystkich szkołach, języka rosyjskiego. Tym sposobem slawistyka została okrojona do studiów zachodnio- i południowosłowiańskich. Osoby, które nie wybrały rusycystyki, zobligowane zostały do wyboru kierunku slawistycznego. H. Tomaszewska, J. Szczepańska i F. Korwin-Szymanowski przeszli na bułgarystykę, reszta została na bohemistyce. Zaczęliśmy, wspólnie z nowymi kolegami, chodzić na lektorat czeski prowadzony przez świeżo upieczonego doktora i już etatowego pracownika Seminarium, J. Ślizińskiego. W ogóle prawie wszystkie zajęcia o profilu slawistycznym (poza scs., który już był zaliczony) mieliśmy wspólne. Lektorat zastępował gramatykę opisową języka czeskiego. Egzamin przyjmował „Słoń”. Drugie zajęcia u dr. Ślizińskiego nazywały się ćwiczeniami praktycznymi z języka i obejmowały czytanie i tłumaczenie czeskich tek1

W spisie absolwentów nie ma jego nazwiska – przyp. red.

63 stów, a trzecie – prowadzone przez „Ślizia” – to historia literatury czeskiej, z której zdawaliśmy kolokwium. Poza tym nadal chodziliśmy na różne zajęcia z polonistami. W pamięci utkwiły mi zajęcia z poetyki prof. Zofii Szmydtowej. Pasjami lubiła deklamować wiersze, a już najbardziej norwidowski Bema pamięci żałobny rapsod – wtedy wpadała w trans, zamykała oczy. Deklamowała tak już od pokoleń – uczyli się u niej oboje moi rodzice. Na drugim roku studiów egzamin z materializmu historycznego, który (obok materializmu dialektycznego) stanowił ćwiczenia do wykładu Schaffa, zdawałam u prof. Leszka Kołakowskiego. Wówczas wszyscy się go bali, bo groźnie patrzył, a ponadto utykał na nogę i stawiał same dwóje. Mnie się jakoś udało, czego nie mogli mi darować oblani zetempowcy [członkowie Związku Młodzieży Polskiej, ZMP – przyp. red.]. Jak już zahaczyłam o sprawy ideologiczne, muszę powiedzieć, że na pierwszym roku do ZMP nie należałyśmy tylko dwie: Zenia Mieczkowska i ja (na dalszych latach proporcje były podobne). Przez pewien czas byłyśmy stałym obiektem agitacji. Ja w dodatku miałam maturę od Sióstr Urszulanek. Korzystałam z tego, niezmiennie oświadczając, że mam opory filozoficzno-religijne, na co słyszałam niezmienną odpowiedź: „Bo ty byś chciała przyjść do nas już całkowicie ukształtowana. Najpierw się zapisz, a my ci pomożemy dojrzeć politycznie”. Wtedy replikowałam, że jak dojrzeję politycznie, to się zapiszę. I jakoś nigdy nie dojrzałam. Ponieważ obydwie z Zenią dobrze się uczyłyśmy i zarabiałyśmy punkty dla grupy, dano nam spokój, przydzielając etykietkę pozytywnych niezorganizowanych, a nawet wyrażano się wznioślej: „One są ucieleśnieniem frontu narodowego”. Agitacja trwała, choć bardziej dyskretna. Na koniec roku dostałam w nagrodę za wyniki w nauce Młodą gwardię Fadiejewa z dedykacją od zarządu ZMP. Rok akademicki 1951/52, czyli mój trzeci rok studiów, przyniósł nowe zmiany. Z Wydziału Humanistycznego wyodrębnił się Wydział Filologiczny. Pojawili się dalsi bohemiści, rocznik o wiele liczniejszy. Należy wspomnieć tu Halszkę Janaszek – późniejszą prof. Iwaniczkową, która po studiach pełniła rozmaite funkcje – najpierw na uniwersytecie w Bratysławie, później w PAN, prowadziła i prowadzi wykłady z literatur słowiańskich na kilku uczelniach w Polsce, będąc w tym zakresie niekwestionowanym autorytetem. Dalej Janka Wierzbickiego – późniejszego profesora slawistyki (po pobycie w Jugosławii zmienił on kierunek na serbochorwacki), Halę Kuligowską – długoletnią pracownicę slawistyki, najpierw na etacie bibliotekarskim, później naukowym. Z nimi również

64 mieliśmy wspólne zajęcia slawistyczne. Byliśmy zapóźnieni w realizacji programu, który dopiero się tworzył. Zaczął dojeżdżać z Poznania prof. Tadeusz Grabowski (1871-1960), a z Łodzi prof. Zdzisław Stieber (1903-1980), zaś dochodzić z innego piętra turkolog prof. Jan Reychman (1910-1975). Prof. Grabowski prowadził wykład i seminarium z historii literatur słowiańskich. Był – mimo zaawansowanego wieku – człowiekiem bardzo błyskotliwym, o wielkiej i wszechstronnej wiedzy. Przed wojną pracował w dyplomacji, w Jugosławii. Opowiadał nam, jak kiedyś w Belgradzie wszedł do sklepu i poprosił ekspedientkę: „Molim guzicu”. Dziewczę spłonęło i uciekło na zaplecze, skąd wyskoczył stary Serb z kijem i zaczął profesora wypędzać ze sklepu. A on tylko chciał kupić guzik... Ważnym wydarzeniem było zatrudnienie prof. Zdzisława Stiebera, który przedtem był kierownikiem, zorganizowanej przez siebie, Katedry Polonistyki w Łodzi. Prof. Stieber objął zajęcia z gramatyki historycznej języka czeskiego. Czytaliśmy z nim teksty z literatury staroczeskiej i słuchaliśmy – bardzo przejrzystego, ale zawsze improwizowanego – wykładu. Prof. Stieber miał ten zwyczaj, że zaczynał wykładać od prostowania pomyłek wykładu poprzedniego. Poza tym umiał ruszać uszami i krzaczastymi brwiami, które w trakcie wykładania od czasu do czasu podkręcał do góry, takim ruchem jak szlachcic podkręcał wąsa. Na ogół mówił na siedząco. Z prof. Reychmanem mieliśmy historię zachodnich i południowych Słowian. Był on naukowcem wszechstronnym, bo oprócz turkologii interesował się hungarystyką i slawistyką, a w obrębie slawistyki bliżej językami łużyckimi, o czym dowiedziałam się po wielu latach. Zewnętrznie przypominał Turka – miał orli nos i bardzo ciemne oczy i włosy. W roku 1952, kiedy zaczęłam rok czwarty, prof. Stieber przeprowadził się do nas na stałe i rychło objął po profesorze Słońskim stanowisko kierownika. Czuł się w Warszawie jak w rodzinie, bo prof. Jabłońska była jego szwagierką. Tenże rok akademicki stanowił cezurę w moim życiu, bo (nie mówiąc o tym, że w lipcu wyszłam za mąż) od października zostałam zastępcą asystenta. A było to tak: Mieczysław Holzer został powołany do pracy w Ministerstwie Szkolnictwa Wyższego. Uwolnił się jego etat, który przydzielono mnie. Nie mogłam zostać asystentką, będąc studentką. Ale znalazło się wyjście: zostałam przyjęta jako zastępca asystenta.

65 Stało się to poza moimi plecami. Nawet nie wiedziałam o istnieniu takiego etatu. Kiedy po zebraniu, na którym zapadła decyzja, zostałam powiadomiona: „Zostałaś zastępcą asystenta”, spytałam: „Którego asystenta?” i otrzymałam odpowiedź: „No, tak w ogóle”. Rzeczywiście była to praca taka „w ogóle”. Pełniło się dyżury w sekretariacie, katalogowało książki (Seminarium nie miało ani sekretarki, ani bibliotekarki), ale przede wszystkim prowadziło zajęcia dydaktyczne. Zaczynając dopiero rok czwarty, bez żadnego przygotowania dydaktycznego, musiałam zacząć uczyć na pierwszym roku polonistyki. Na początek dostałam jedną grupę. Poszłam na zajęcia mgr Hanny Orzechowskiej, żeby zobaczyć, „ jak to się robi”. Moje własne doświadczenia z zajęć z magistrem Łaszewskim nie bardzo nadawały się do powielania. Potem ona przyszła do mnie, żeby sprawdzić, jak sobie radzę. Zrobiła kilka uwag i to było wszystko. Najbardziej się bałam egzaminowania. Na egzaminie pojawiały się różne osoby jako organa kontroli, a więc mgr Orzechowska – przedstawicielka Seminarium Slawistycznego, mgr Józef Rurawski (później lektor języka polskiego w Pekinie) – polonistyczny opiekun tej grupy. Hanka opowiadała: „Przychodzę, a tu siedzą naprzeciwko dwie strasznie przerażone osoby”, a Józek mnie przestrzegał: „Tylko tak nie pytaj: co to jest? no ko..., no ko..., no kotek !”. Ucząc innych, trzeba się było uczyć samemu. Mieliśmy znów czterech nowych wykładowców: prof. Henryka Batowskiego z UJ, prof. Zygmunta Rysiewicza (1911-1954) z UW, dr. Andrzeja Sieczkowskiego z Pragi i dr. Józefa Magnuszewskiego (1924-1994) z Poznania. Prof. Batowski miał wykład z historii ČSR od roku 1918. Cechowała go kostyczność i rzeczowość historyka. Przekazywał wiedzę bardzo rzetelną, w wyraźnie określonych granicach. Natomiast prof. Rysiewicz, wykładając językoznawstwo ogólne i indoeuropejskie, kipiał erudycją, przerzucał się z epoki na epokę, z języka na język. Na tablicy pisał bez mała wszystkimi alfabetami świata – nerwowo, z pasją, aż wznosiły się tumany kredy, którą był zawsze zasypany. Dr Sieczkowski był dawnym (jeszcze przedwojennym) asystentem prof. Słońskiego. Był to człowiek mający talent językowy, zresztą świetnie władający też polszczyzną. Należał do najlepszych tłumaczy z literatury czeskiej. Miał też talent dydaktyczny. Dopiero na ostatnim roku, u niego, zrozumieliśmy, na czym polega specyfika języka czeskiego. Mimo zaliczenia w poprzednim roku literatury czeskiej, zaczęliśmy znów uczęszczać na ten sam przedmiot do dr. Magnuszewskiego. Ja osobiście z zajęć tych wyniosłam duże korzyści, bo dokładne relacje z badań

66 prof. Stefana Vrtla-Wierczyńskiego, którego J. Magnuszewski był asystentem, natchnęły mnie później pomysłem pracy doktorskiej.

Fot. 5: Prawdopodobnie rok 1958. Studenci slawistyki przed Gmachem Porektorskim, w którym mieściła się wówczas Katedra Filologii Słowiańskiej. Stoją od lewej: Jadwiga Pękacka, Lech Paździerski, Henryk Koc, Krystyna Stołowa, Eugeniusz Możejko, Anna Palczewska; na dole od lewej: Zofia Rozwadowska, Włodzimierz Pianka i Romualda Rzepczyńska.

Wreszcie przyszedł czas mojego zakończenia studiów. Egzamin magisterski zdawałam jako pierwsza z roku – powody były obiektywne: za kilka tygodni oczekiwałam porodu. Tu dygresja. Do końca czwartego roku na osiem studentek w naszej grupie było pięć mężatek, na młodszych latach też było podobnie. Potem niektóre mamy przyjeżdżały z wózkami na zajęcia, czasem zostawiając dzieci w szatni, czasem pod opieką Paulinki. Pracę magisterską o słownictwie staroczeskiej Legendy o Judaszu napisałam u prof. Stiebera. Egzaminowało mnie dwóch profesorów: prof. Stieber i prof. Słoński – recenzent. Reprezentowali różne epoki, na moim egzaminie uwidoczniło się to wyraźnie. Dzień był bardzo upalny, koniec czerwca. Prof. Stieber przyszedł w cienkiej koszulce bez rękawów, płóciennych spodniach i w sandałach, a prof. Słoński w czarnym garniturze,

67 białej koszuli ze sztywnym kołnierzykiem i muszce oraz w lakierkach. Prof. Stieber zadawał pytania nie związane z pracą, o historię Łużyc (to było chyba jakieś przeczucie tego, co później będę robić), a prof. Słoński, również bez związku z pracą, z gramatyki porównawczej: najpierw wszerz – o rozwoju ě w językach słowiańskich, a potem wzdłuż – o cechy charakterystyczne języka ukraińskiego. Dobrze, że w egzaminach magisterskich nie brał udziału Czynnik Społeczny! W ciągu wakacji, karmiąc i pielęgnując syna, musiałam wymyślić temat pracy doktorskiej, bo od tego zależało pozostanie na UW. Wymyśliłam (dzięki wykładowi dr. Magnuszewskiego) i przedstawiłam jego koncepcję na pierwszym zebraniu naukowym Katedry (już Katedry) w nowym roku akademickim.

Fot. 6: Frombork, rok 1958. Włodzimierz Pianka (trzeci od lewej) jako uczestnik obowiązkowego obozu w trakcie szkolenia wojskowego.

Zaczęły się rządy prof. Stiebera, które wniosły nowy wiew. Przede wszystkim szybko powiększyła się kadra dydaktyczna. Uniwersytet Jagielloński odstąpił asystentkę prof. Witolda Taszyckiego – mgr Marię Załupską-Jeżową. Po studiach w Sofii pojawiła się bułgarystka, mgr Henryka Czajka. Jeszcze później zaangażowano, dawną asystentkę prof. Sta-

68 nisława Urbańczyka z okresu jego pracy w Poznaniu – mgr Wandę Budziszewską. W 1953 roku, prawie w tym samym miesiącu, urodzili się synowie mnie i Hance Orzechowskiej. W 1954 roku – córka Marysi Jeżowej. W 1955 roku – mnie córka, a Hence Czajce – syn. W 1958 roku – mnie drugi syn (moja druga córka i pierwsza córka Henki – już poza omawianym tu okresem). Dr Jerzy Śliziński został ojcem dwóch córek. Prof. Stieber trochę się bał, że ten przyrost naturalny obniży poziom naukowy Katedry, a jednak wszystkie zrobiłyśmy doktoraty (ja najpóźniej, bo miałam najwięcej dzieci). W Katedrze panowała rodzinna atmosfera, co nie znaczy, że nie było dyscypliny naukowej. Co miesiąc odbywały się zebrania naukowe (z zaproszonymi gośćmi), na których, kolejno, wygłaszało się referaty, na ogół z zakresu prac doktorskich, choć nie tylko. Nasi studenci już nie byli „na garnuszku” u polonistów, raczej my polonistów „dokarmialiśmy”. Nie było to zresztą nic nowego, bo od restytucji slawistyki po drugiej wojnie światowej pracownicy slawistyki prowadzili dla polonistów scs. i gramatykę porównawczą. U schyłku lat pięćdziesiątych scs. dla polonistów z grona slawistek prowadziły: Halina/Irena Olszewska, Hanna Orzechowska-Zielicz, Maria Załupska-Jeżowa, Ewa Przyłubska-Siatkowska. Ja sama, bywało, miałam po sześć (nieraz osiem) grup w jednym semestrze. Obsługiwałyśmy też filologie wschodniosłowiańskie. Marysia (incydentalnie ja) prowadziłyśmy też „na wynos” gramatykę porównawczą2 . Stopniowo dydaktyka slawistyczna traciła charakter usługowy, jednocześnie stając się w coraz większym zakresie samowystarczalna.

2

Zob. też mój tekst Pół wieku pracy ze studentami UW, www.iszip.uw.edu.pl.

Maria Jeżowa

Inspiracje naukowe Profesora Zdzisława Stiebera w pracach jego uczniów w Uniwersytecie Warszawskim Językoznawstwo słowiańskie1 było w Uniwersytecie Warszawskim w okresie międzywojennym ujęte w formę organizacyjną Seminarium Slawistycznego i skupiało się wokół profesora S. Słońskiego, znakomitego znawcy języka staro-cerkiewno-słowiańskiego. Seminarium to, odbudowane po stratach wojennych, funkcjonowało do roku 1952. Jego działalność dydaktyczna miała przede wszystkim charakter usługowy w stosunku do warszawskiej polonistyki i polegała głównie – gdy chodzi o językoznawstwo – na prowadzeniu zajęć z gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, gramatyki porównawczej i lektoratów języków słowiańskich. W 1952 r. powołano do życia Katedrę Filologii Słowiańskiej, której kierownikiem został w roku 1953 prof. dr Zdzisław Stieber, przybyły do UW rok wcześniej. Zastał w Katedrze prócz odchodzącego właśnie na emeryturę profesora Słońskiego, tylko jednego samodzielnego pracownika, mianowicie doc. dr hab. Antoninę Obrębską-Jabłońską, która jednak już w roku 1957 odeszła jako kierownik zorganizowanej przez siebie Katedry Filologii Białoruskiej. Poza tym pracowali w Katedrze dwaj adiunkci i trzy asystentki. W chwili gdy profesor Stieber rozstawał się z Katedrą w roku 1966, liczyła ona piętnaście osób. Liczba językoznawców niewiele się zmieniła, wzrosła tylko o jedną osobę, bo Kierownik Katedry musiał zadbać przede wszystkim o rozbudowę kierunku historycznoliterackiego, który przed jego przyjściem był reprezentowany przez jednego tylko pracownika. Wśród siedmiorga językoznawców w Katedrze w roku 1966 był jeden docent i czworo adiunktów, którzy w najbliższych latach uzyskali stopień doktora habilitowanego. Ale oczywiście nie wzrost liczbowy Katedry jest tu najważniejszy, był on wynikiem zasadniczej zmiany jej statusu, przeobrażenia się z jednostki uniwersyteckiej o charakterze usługowym w samodzielną placówkę dydaktyczną i naukową, prowadzącą własne kierunki studiów: bohemistyczny, bułgarystyczny i serbo-chorwatystyczny. A jeszcze istotniejszy 1

W potocznym znaczeniu tego słowa, a więc bez polonistyki.

70 jest fakt, że w stosunkowo niedługim czasie, bo w ciągu kilku właściwie lat, powstał w Uniwersytecie Warszawskim pod kierunkiem profesora Stiebera liczący się ośrodek badań slawistycznych w dziedzinie językoznawstwa i literatury. Seminarium językoznawcze, które prowadził profesor Stieber dla asystentów i doktorantów, skupiało nie tylko pracowników Katedry. Brali w nim udział poloniści, rusycyści, pracownicy Katedry Językoznawstwa Ogólnego, a także bardzo często stażyści – językoznawcy z uczelni zagranicznych. Kiedy po powstaniu w PAN Zakładu Słowianoznawstwa (również pod kierunkiem profesora Stiebera) funkcję tego seminarium przejęły posiedzenia naukowe tego Zakładu, jego uczniowie przychodzili na zajęcia prowadzone dla studentów starszych lat, przede wszystkim zaś na wykłady z gramatyki porównawczej języków słowiańskich. Profesor Stieber równolegle z wykładem pisał swój Zarys gramatyki porównawczej języków słowiańskich, jak to skromnie nazwał. Zdawaliśmy sobie sprawę, że słuchając tego wykładu jesteśmy świadkami powstawania ujęć na gruncie polskim dotąd nie znanych, zwłaszcza gdy chodziło o chronologię niektórych zjawisk i procesów, że dotychczasowe podręczniki, uwzględniające tę problematykę, trzeba będzie uznać za przestarzałe. Z wykładów tych – jak i z innych uniwersyteckich spotkań z Profesorem – wynieśliśmy konkretną wiedzę, ale wiedzę przekazał nam także w swoich książkach i podręcznikach, na których kształcić się będą następne pokolenia slawistów. Natomiast my mogliśmy wynieść z tych spotkań to, czego żaden podręcznik nie przekazał: sposób podchodzenia do problemu wtedy, gdy on się rodzi, chwytania go na gorąco, uwalniania z uwikłań w przypadkowe konteksty po to, by go pokazać w pełni wagi i w całości powiązań dlań istotnych. Wykłady profesora Stiebera były bowiem w dużej części głośnym myśleniem, wciągającym słuchaczy w tok rozumowania, sprawiającym, że formułowane przez Profesora wnioski stawały się dla słuchającego sprawą własną, niejako osobiście przeżytą. Profesor mówił na wykładzie prosto, zwyczajnie i zrozumiale, mówił o rzeczach bardzo trudnych tak, że stawały się jasne i przyswajalne także dla studentów mniej przygotowanych. Dla młodych nauczycieli akademickich były więc te wykłady także doskonałą lekcją rzetelnej dydaktyki, prowadzonej z myślą o słuchaczach i z szacunkiem dla nich. Profesor Stieber stawiał swoje tezy – zarówno w wykładach, jak i w pracach – w sposób nie przecinający dyskusji, zachęcający do zajęcia się tematem, ożywiający zainteresowania badaczy. I tak np. H. Orze-

71 chowska (obecnie profesor UW2 ), która jako młody pracownik naukowy nie pozostawała pod bezpośrednim kierownictwem naukowym profesora Stiebera, jednak wyraźnie pod wpływem jego stanowiska w szerokiej dyskusji na temat języka i dialektów słowackich, zainteresowała się sprawą jugoslawizmów w tym języku, z czego powstał cykl jej artykułów na ten temat. To oczywiste, że wszyscy słuchacze wykładów profesora Stiebera w UW mogą w jakimś stopniu uważać się za jego uczniów, chętnie zresztą mówią o tym, niezależnie od tego, na której półkuli przyszło im zajmować się slawistyką. Ale gdy mówimy o jego uczniach w UW, myślimy o tych, którzy są, czy byli wtedy pracownikami naszego Uniwersytetu i pod naukową opieką Profesora pracowali. Włodzimierz Pianka, obecnie docent Uniwersytetu Śląskiego, był uczniem profesora Stiebera od początku, tzn. studiował w Katedrze Filologii Słowiańskiej UW filologię czeską pod jego kierunkiem, u niego robił magisterium, za jego zachętą i pomocą rozszerzył swoje zainteresowania naukowe w kierunku języków południowosłowiańskich, gdzie stał się wybitnym specjalistą w zakresie macedonistyki. Pod opieką profesora Stiebera pracował nad rozprawą doktorską i w kontaktach z nim pisał pracę habilitacyjną. Podobnie docenci UW E. Siatkowska i C. Piernikarski to również studenci, magistranci i doktorzy profesora Stiebera. Natomiast doc. W. Budziszewska i niżej podpisana znalazły się pod jego opieką naukową w trakcie pisania rozprawy doktorskiej. Doc. W. Budziszewska, która na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza ukończyła filologię czesko-słowacką, po uzyskaniu doktoratu zajęła się za radą profesora Stiebera bułgarystyką i ukierunkowanie to okazało się szczęśliwe. Nikomu z nas profesor Stieber tematyki badawczej nigdy nie narzucał, tematem podjętym nie z jego inicjatywy opiekował się równie chętnie, jak tym, który zasugerował sam. Mimo to rzadko kto z jego uczniów wychodził poza zakres zainteresowań badawczych Profesora. Po prostu dlatego, że był to zakres bardzo szeroki: fonologia, dialektologia opisowa i historyczna, geografia lingwistyczna, onomastyka, gramatyka porównawcza, a problemy z tego zakresu były przez Profesora ujmowane na imponująco szerokim tle, bez zawężania pola widzenia do jednego tylko języka. Tę samą skłonność do szerokiego ujęcia tematu, do patrzenia na zjawisko w jednym języku w jego powiązaniach czy na tle języków innych, da się zauważyć w pracach jego uczniów, niezależnie od tego, do jakiej dziedziny 2

Informacje dotyczące stanowisk zajmowanych przez wymienione osoby odnoszą się do czasu powstania tekstu, tzn. początku lat 80. XX wieku – przyp. red.

72 języka szczegółowo sformułowany temat się odnosi. Jako przykład takich prac dość wymienić tylko pozycje książkowe: W. Budziszewskiej Słowiańskie słownictwo dotyczące przyrody żywej (Wrocław 1965), Zapożyczenia greckie w historii języka bułgarskiego (Warszawa 1969), C. Piernikarskiego Typy opozycji aspektowych czasownika na tle słowiańskim (Wrocław 1969) oraz Czasowniki z prefiksem po- w języku polskim i czeskim (Warszawa 1975), E. Siatkowskiej Stylistyczne funkcje słownictwa Dialogu mistrza Polikarpa ze Śmiercią i Rozmlauvání člověka se smrtí (Warszawa 1964) oraz Zachodniosłowiańskie zawołania na zwierzęta. Stan obecny, funkcje historyczne, stosunek do systemu językowego (Warszawa 1976), M. Jeżowej Sufiks -ika w językach słowiańskich (Wrocław 1975) oraz Z problemów tak zwanej trzeciej palatalizacji tylnojęzykowych w językach słowiańskich (Wrocław 1968). Dziedziny, z których tematy najchętniej – obok gramatyki porównawczej – podejmowali w ślad za profesorem Stieberem jego uczniowie, to fonologia (przede wszystkim liczne rozprawy i artykuły W. Pianki) oraz onomastyka i dialektologia historyczna. Z pozycji książkowych wymienię tu monografie: W. Pianki Macedońskie imiona osobowe kotliny Azot (Warszawa 1975) i M. Jeżowej Dawne słowiańskie dialekty Meklemburgii w świetle nazw miejscowych i osobowych (cz. I Wrocław 1961, cz. II Wrocław 1962). Profesor Stieber nie narzucał nam nigdy swojej metody badawczej, ale dziś, gdy spoglądam na powstałe w Uniwersytecie Warszawskim prace moich Koleżanek i Kolegów, jego uczniów, widzę w tych pracach znajomy mi z wykładów Profesora, z jego książek, szacunek dla faktów językowych, mocne oparcie na materiale językowym, który nie dopuszcza spekulacji, a pozwala na teoretyczne uogólnienia i ujęcia. Różny w pracach jego uczniów bywa stosunek tych dwu elementów: materiału i teorii. Skłonność do tej ostatniej przeważa u jednych, ale nie jest to nigdy teoria oderwana od faktów językowych. Inni mają osiągnięcia w pracach wybitnie materiałowych, ale te nie polegają nigdy na gromadzeniu faktów dla samego ich opisu – wnioski, formułowane na podstawie ich ustaleń, sięgają daleko. Profesor cenił w swych uczniach ich indywidualność i ich zainteresowania, chciał, by pozostali sobą, nie narzucał im ani tematyki badawczej, ani metody pracy. Myślę, że dlatego tak łatwo było się poddać oddziaływaniu jego osobowości jako uczonego i nauczyciela. (Tekst ukazał się w: Zdzisław Stieber 1903-1980, red. E. Rzetelska-Feleszko, Wrocław 1982, s. 43-46).

Włodzimierz Pianka

Dzieje powojennej slawistyki do roku 1978 W latach powojennych Seminarium Slawistyczne1 , wchodzące w skład Wydziału Humanistycznego UW, znajdowało się w dalszym ciągu w Gmachu Porektorskim. Kierował nim nadal profesor Stanisław Słoński. W czasie II wojny światowej działało Studium Słowiańskie tajnego Uniwersytetu Warszawskiego, którym kierował S. Słoński, prowadzący w swoich mieszkaniach, zmienianych w trosce o bezpieczeństwo, wykłady. Brał w tym udział także A. Sieczkowski, lektor języka czeskiego. W roku 1952 nastąpiły zmiany w strukturze Uniwersytetu. Seminarium Slawistyczne zostało przekształcone w Katedrę Filologii Słowiańskiej w składzie Wydziału Filologiczno-Historycznego (od 1954 Wydziału Filologicznego), a jej kierownikiem został profesor Zdzisław Stieber. Pomieszczenia były tam nader skromne: niewielka czytelnia służąca de facto za główną salę wykładową – z przejściem przez bibliotekę, w której w określonych godzinach asystent dyżurny wypożyczał książki, małe pomieszczenie na ćwiczenia zwane „klitką” oraz pokój prof. Słońskiego, w którym dyżurowali asystenci, i gabinet kierownika Katedry Z. Stiebera. Obok, w dwóch pokojach, mieściła się nie prowadząca po wojnie naboru na studia germanistyka i (początkowo) dwuosobowy zespół II Pracowni Dialektologicznej Zakładu Językoznawstwa PAN, zorganizowany i kierowany przez Z. Stiebera, który – obok kilku powstałych w tym czasie podobnych zespołów – dał początek dzisiejszemu Instytutowi Slawistyki PAN. Tragiczna wręcz sytuacja lokalowa slawistyki uległa poprawie przed początkiem roku akademickiego 1960/61, gdy Katedra została przeniesiona do (odbudowanego po wojnie) budynku, zajmowanego dotąd przez Wydział Geologii, przy ul. Oboźnej 8, gdzie pozostała przez osiemnaście lat. W budynku tym, znanym od XIX w. jako tzw. dom Tekli Rapackiej, odbudowanym po wojnie przez Naczelną Radę Kupiecką, w czasie okupacji mieściły się Kursy Handlowe im. Lipińskiego (tajna Szkoła Główna Handlowa). Sąsiadem Katedry Filologii Słowiańskiej była (na tym samym II piętrze), powstała także w roku 1952, odrębna Katedra Filologii 1

W latach 1950-1952 Sekcja Filologii Słowiańskiej – bez zmiany tablicy przy wejściu do budynku.

74 Rosyjskiej, a o piętro niżej Katedra Filologii Romańskiej. Te trzy katedry filologiczne znalazły się w ciągu następnych piętnastu lat na trzech różnych wydziałach uczelni. Po przeniesieniu Instytutu Filologii Rosyjskiej i wyodrębnionej Katedry Filologii Ukraińskiej i Filologii Białoruskiej na ul. Szturmową 1 (w roku 1979), ze slawistyką sąsiadował przez ścianę dziekanat Wydziału Filologii Polskiej i Słowiańskiej. Początkowo Katedra Filologii Słowiańskiej wchodziła w skład Wydziału Filologicznego, który zarządzeniem Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego z 27 czerwca 1968 r. został podzielony na dwa wydziały: Wydział Filologii Polskiej i Słowiańskiej oraz Wydział Neofilologii. Struktury te utrzymały się siedem lat2 , kiedy to dokonano podziału Wydziału Filologii Polskiej i Słowiańskiej na Wydział Polonistyki i Wydział Rusycystyki, Slawistyki i Lingwistyki Stosowanej (z dziekanatem przy ul. Smyczkowej). Katedra Filologii Słowiańskiej została wspomnianym wyżej zarządzeniem z 27 czerwca 1968 r. przekształcona w Instytut Filologii Słowiańskiej, która to nazwa pozostała bez zmian do 16 kwietnia 2004 r.

Fot. 7: Zagrzeb, rok 1962. Lektor języka serbsko-chorwackiego, Milan Moguš (drugi od lewej), ze studentami. Obecnie profesor Moguš jest prezesem Chorwackiej Akademii Nauk i Sztuk. Studenci od lewej: Wacław Pawłowski, Teresa Rzeszutek, Stanisława Kostyrka, Marian Buś (z tyłu), Roman Maziarz, ostatnia z prawej – Bożena Czerwińska. 2

Zarządzenie Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki z 1 X 1975 r.

75 Wzrost liczby studentów i pracowników, jaki nastąpił po powstaniu Instytutu, powodował, że sytuacja lokalowa na Oboźnej stawała się dramatyczna, a przejawem tego były groteskowe sytuacje, kiedy przeniesienie nawet jednego studenta innego wydziału na slawistykę zależne było od liczby miejsc w jednej (mniejszej) z dwóch sal wykładowych. Jeśli wypada się tu posługiwać terminami teatralnymi, to warto wspomnieć także krótki epizod farsy z początku lat siedemdziesiątych, kiedy slawiści zostali nagle zelektryzowani wiadomością o projekcie budowy „Slavicum” przy ul. Karowej blisko hotelu „Bristol”. Rada Wydziału Filologii Polskiej i Słowiańskiej otrzymała projekt architektoniczny tego budynku i dokonała podziału pomieszczeń między IFS i Katedrę Filologii Klasycznej. Odbyła się też ceremonia złożenia podpisów na projekcie „Slavicum”. W imieniu filologii klasycznej podpis „seniora Rady Wydziału” złożył światowej sławy uczony, prof. dr Kazimierz Kumaniecki, a w imieniu slawistyki podpisał się „vicesenior” (wówczas trzydziestoparoletni!) – zastępca dyrektora IFS, dr Włodzimierz Pianka. Na następnym posiedzeniu Rada Wydziału została powiadomiona, iż na wyższym szczeblu władzy postanowiono, że zamiast „Slavicum” powstanie w tym samym miejscu budynek mieszkalny dla pracowników Urzędu Rady Ministrów, który to urząd mieścił się w obecnym Pałacu Prezydenckim. W roku 1979 władze Uczelni podjęły decyzję o przeprowadzce Instytutu Rusycystyki, Instytutu Filologii Słowiańskiej i katedr wschodniosłowiańskich do otrzymanych przez Uniwersytet budynków typu „Lipsk” przy ulicy Szturmowej. Przeprowadzka wielu instytutów uniwersyteckich na ul. Szturmową została przyjęta przez społeczeństwo Warszawy jako chęć usunięcia z centrum miasta na peryferie części niewygodnego politycznie środowiska akademickiego. Osadzenie miasteczka akademickiego na kartoflisku zainteresowało prasę3 . Pomieszczenia slawistyki przy ul. Szturmowej 1 były na pewno przestronne i wystarczające dla Instytutu, okazały się jednak szkodliwe dla zdrowia, ponieważ, jak we wszystkich biurowcach lipskich (projektowanych w NRD), ich ściany zawierały azbest. Odległość od centrali UW (Rektorat, BUW) utrudniała codzienne kontakty, szczególnie jeśli się ma na względzie ponowną przynależność IFS do Wydziału Polonistyki od roku 1980. Powrót do kampusu uniwersyteckiego przy Krakowskim Przedmieściu nastąpił dopiero w roku 2000. 3

Pamiętam na przykład charakterystyczny tytuł w „Polityce”, Uniwersytet wyprowadzony w pole – przyp. W.P.

76

Fot. 8: Nowa siedziba Instytutu przy ulicy Szturmowej od początku nie budziła zaufania.

Fot. 9: Nic więc dziwnego, że pracownicy żegnali się z Oboźną w taki sposób.

77 W roku 1965 została wprowadzona zasada jednoetatowości pracowników naukowych. Trzej spośród czterech samodzielnych pracowników Katedry Filologii Słowiańskiej, którzy od podstaw tworzyli Zakład Słowianoznawstwa (obecnie: Instytut Slawistyki) PAN, stanęli przed koniecznością wyboru miejsca pracy. Zdzisław Stieber i Jerzy Śliziński pozostali w PAN, a kierownikiem Katedry Filologii Słowiańskiej został mianowany Józef Magnuszewski, który zrezygnował z pracy w Akademii. Dla dziejów slawistyki na Uniwersytecie Warszawskim brzemienny w skutki był rok 1968. Wydarzenia marcowe 1968 r. na Uniwersytecie Warszawskim są powszechnie znane. O przygotowaniach do wiecu na dziedzińcu uniwersyteckim wiedzieli zarówno studenci, jak i pracownicy slawistyki. Jednak prawdziwy jego termin dotarł z opóźnieniem (pierwsza informacja odnosiła się do środy, 6 marca). Ci, którzy próbowali dostać się na uniwersytet, dowiedziawszy się 8 marca z telewizji o zaistniałej sytuacji, mogli dotrzeć jedynie do pomnika Kopernika lub na schody kościoła św. Krzyża. Ilu studentów slawistyki zostało poturbowanych przez ORMO i milicję – nie było wiadomo. Spośród pracowników pobita została jedna osoba. Kierownik katedry był w tym czasie nieobecny, ponieważ uczestniczył w obronie rozprawy doktorskiej w Krakowie. Pozostawił jednak asystentowi dyżurnemu list zawierający wskazówki, jak należy postąpić w przypadku niepokojów. W poniedziałek, 10 marca rano odbyło się spotkanie pracowników Katedry, którego celem było zajęcie stanowiska w zaistniałej sytuacji. Stanowisko było w zasadzie zgodne: wyrażenie woli poszanowania autonomii uniwersytetu i apel do władz uczelni o zapewnienie jej nieprzerwanej działalności, co zostało przekazane kierownikowi Katedry po jego powrocie do Warszawy. Po wydarzeniach marcowych nastąpiła reforma szkolnictwa wyższego, polegająca m.in. na zmianie jego struktury. Zlikwidowano prawie wszystkie katedry, pozostające pod jednoosobowym kierownictwem, jako „przeżytek feudalizmu”; pozostawiono tylko takie, w których odrębny kierunek studiów skupiał zbyt małą liczbę studentów i pracowników. Pokrewne katedry połączono w instytuty. Katedra Filologii Słowiańskiej, prowadząca studia na trzech kierunkach: bohemistyce (od 1950 r.), bułgarystyce (od 1955 r.) i serbokroatystyce (od 1956 r.), została przemianowana na Instytut Filologii Słowiańskiej. Był to wprawdzie jeden z najmniejszych instytutów na UW, jednak ze wszystkimi jego atrybutami. Dyrektorem Instytutu został J. Magnuszewski, na której to funkcji pozostawał do roku 1978. Jego zastępcą przez pierwsze dwa lata był A. Sieczkowski. Po jego rezygnacji wicedyrektorami Instytutu byli: W. Pianka (1971-1975),

78 J. Wierzbicki (1975-1977), a następnie C. Piernikarski (1977-1978). Instytut składał się z trzech jednostek dydaktycznych. Kierownikami poszczególnych zakładów byli w omawianym okresie: Zakład Filologii Bułgarskiej: p.o. Henryka Czajka (1969-1974), Teresa Dąbek-Wirgowa (1974-1985); Zakład Filologii Czeskiej i Słowackiej: Józef Magnuszewski (1969-1973), Cezar Piernikarski (1973-1977); Zakład Filologii Serbsko-Chorwackiej: Józef Magnuszewski (1969-1973), Jan Wierzbicki (1973-1976), Włodzimierz Pianka (1976-1977). Radę Instytutu tworzyli wszyscy samodzielni pracownicy Instytutu oraz przedstawiciele pracowników niesamodzielnych i osoby z zewnątrz. Studenci byli reprezentowani w Radzie dopiero od roku 1981 po strajkach studenckich i podpisaniu Porozumienia Łódzkiego, co zostało uregulowane następnie w nowej ustawie o szkolnictwie wyższym. Przewodniczącymi Rady Instytutu byli w omawianym okresie: Andrzej Sieczkowski (1968-1971), Janusz Siatkowski (1971-1974), Hanna Orzechowska (1974-1976), Janusz Siatkowski (1976-1989). Do nowo powstałych instytutów przeniesiono z dziekanatów dział toku studiów, który odtąd podlegał zastępcom dyrektorów. Wymagało to odrębnego pomieszczenia z szafą pancerną oraz zatrudnienia pracowników administracyjnych. Instytut Filologii Słowiańskiej otrzymał w roku 1971 pół etatu, a następnie pełny etat administracyjny. Na etacie administracyjnym pracowały wówczas: Wanda Nowak-Rajačić (1970-1973), Wiesława Iwanicka (1973-1975), Irena Andrzejewska (1975-1978). Przed uzyskaniem tego etatu administrację katedry (i instytutu) prowadzili tzw. asystenci dyżurni, czyli niesamodzielni pracownicy naukowi, zmieniający się na tej funkcji co dwa miesiące. Do personelu Instytutu należały też woźne. Pierwszą woźną na slawistyce (od 1945 r.) była Paulina Wicik, a po niej Teodozja Pawlak (1972?-1977). W budynku przy ul. Szturmowej pracę tę przejęli wydziałowi pracownicy obsługi. Od początków istnienia slawistyki na UW gromadzony był księgozbiór slawistyczny, którym opiekowali się asystenci. Katedra otrzymała etat biblioteczny w roku 1956. Na etacie tym pracowała przez wiele lat mgr Halina Kuligowska, zanim – po doktoracie w roku 1968 – nie przeszła na etat naukowo-dydaktyczny. W budynku przy ul. Oboźnej 8 znalazło się też pomieszczenie na magazyn książek i czasopism oraz czytelnię na 10 miejsc. Dużą jednak część książek umieszczono w pokojach pracowników. Po przeniesieniu Instytutu Filologii Słowiańskiej na ul. Szturmową biblioteka instytutowa znalazła pomieszczenie wspólne ze zbiorami bi-

79 bliotecznymi filologii wschodniosłowiańskich przy ul. Smyczkowej 5/7, zachowując swoją autonomię. Raz w miesiącu odbywały się zebrania naukowe Instytutu (przedtem Katedry), na których wygłaszane były na przemian referaty z zakresu historii literatury i językoznawstwa. Omawiane były przy tym także bieżące sprawy dydaktyczne i administracyjne. W 1971 r. Instytut zorganizował konferencję na temat planów studiów slawistycznych, na którą zostali zaproszeni pracownicy drugiego ośrodka slawistycznego w Polsce, jakim był Instytut Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. W konferencji wzięli m.in. udział prof. dr Maria Bobrownicka i doc. dr Włodzimierz Kot. Propozycje reform programowych, zgłaszane na konferencji (polegające m.in. na zastąpieniu dotychczasowego, tradycyjnie chronologicznego, programu wykładów z historii literatury kierunkowej programem rozpoczynającym się od zajęć prowadzonych na tekstach współczesnych – tłumaczonych na język polski – na I roku, poprzez systematyczny wykład literatury XIX i XX wieku na II roku i kończącym się wykładem ze starszej literatury na III roku), zaczęła powoli realizować warszawska slawistyka, w Krakowie sytuacja pozostała w zasadzie bez zmian. Pracownicy IFS brali udział w odbywających się na przemian w Warszawie i Pradze konferencjach naukowych UW i Uniwersytetu im. Karola, w których uczestniczyli przedstawiciele różnych dyscyplin. W pierwszych latach powojennych plany studiów leżały w gestii uniwersytetów, później były zatwierdzane przez ministerstwo. Plany studiów slawistycznych, które z niewielkimi zmianami obowiązywały ponad dwadzieścia lat – przez cały okres lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych – zostały opracowane w ówczesnym Ministerstwie Szkolnictwa Wyższego na początku lat sześćdziesiątych. Przedmiotami obowiązkowymi na wszystkich studiach były wówczas: szkolenie wojskowe (lub obronne – dla kobiet), wychowanie fizyczne, blok przedmiotów ideologicznych i dwuletni lektorat języka rosyjskiego. Specyficzny plan pięcioletnich (nienauczycielskich) studiów slawistycznych (w połowie lat siedemdziesiątych na większości innych kierunków studia skrócono do czterech lat) obejmował blok przedmiotów filologicznych danego kierunku slawistycznego, przedmioty ogólnoslawistyczne i historyczne oraz blok przedmiotów kierunku pobocznego nauczycielskiego, którym była filologia polska lub rosyjska. W Instytucie realizowany był kierunek poboczny polonistyczny. Wprowadzenie kierunku rusycystycznego (jednokrotnie: dla bohemistów z rekrutacji 1972 r.) nie powiodło się wskutek niezapewnienia przez Instytut Rusycystyki oddzielnych (skróconych do 3 lat) zajęć dla slawistów, przez

80 co studenci slawistyki zmuszeni byliby uczęszczać na te same w większości zajęcia, co studenci rusycystyki. Kandydaci na studia slawistyczne do początku lat dziewięćdziesiątych zdawali egzaminy wstępne z języka polskiego i rosyjskiego (pisemny i ustny). Bez egzaminów wstępnych w latach pięćdziesiątych przyjmowani byli kandydaci z dyplomami „przodowników nauki i pracy społecznej”. W późniejszych latach zwolnieni z egzaminu z języka rosyjskiego byli laureaci olimpiad tego języka. Po 1968 r. wprowadzony został system punktacji (ocena dostateczna z przedmiotu egzaminacyjnego – 3 punkty, bardzo dobra – 12 punktów). Do tego dochodziły punkty socjalne (głównie za pochodzenie robotnicze albo chłopskie – 12 punktów) oraz preferencje dla dzieci żołnierzy z tzw. „zielonych garnizonów”, nauczycieli, pracowników Milicji Obywatelskiej, dzieci z małżeństw rozwiedzionych itp. Były więc takie przypadki, że kandydaci „zmieniali” swoje pochodzenie społeczne nawet już w czasie rekrutacji, dostarczając zaświadczenia z zakładu pracy ojca, który z etatu pracownika umysłowego przeszedł na etat pracownika fizycznego. Wszyscy studenci I i II roku mieli te same zajęcia. Na III roku następował podział na specjalizację językoznawczą i literaturoznawczą, które różniły przedmioty specjalizacyjne: seminaria niższe, wyższe i magisterskie oraz zajęcia z językoznawstwa i literaturoznawstwa kierunkowego z rzadką możliwością wyboru wykładu monograficznego (jeśli były prowadzone dwa takie wykłady na tym samym roku). W latach siedemdziesiątych niektórzy pracownicy slawistyki (C. Piernikarski, J. Wierzbicki) prowadzili otwarte seminaria, na które oprócz ich kolegów z Instytutu mogli przychodzić pracownicy innych instytutów, doktoranci i zainteresowani studenci slawistyki. Pod koniec lat siedemdziesiątych zostały wprowadzone studia indywidualne (dla IV i V roku), których realizacja była obwarowana przepisami nie pozwalającymi na ich szersze upowszechnienie: średnia ocen z dotychczasowych studiów powyżej 4,5, wymienność zaledwie paru godzin zajęć w semestrze (w praktyce prawie nie do zrealizowania ze względu na pokrywanie się czasu zajęć przy przeładowaniu programów). Każdy student mający indywidualny plan studiów musiał mieć opiekuna naukowego (profesora lub docenta), który zatwierdzał jego plan zajęć i wymagał sprawozdań. Na podjęcie studiów na drugim kierunku (od III roku) zgody udzielał prorektor. Podobnie zgody dziekana wymagało podjęcie pracy na etacie na starszych latach studiów (możliwe, jeśli nie kolidowało z udziałem w zajęciach).

81 Wkrótce po utworzeniu Wydziału Filologii Polskiej i Słowiańskiej powstało trzyletnie Studium Doktoranckie, na które kandydowali także absolwenci studiów slawistycznych. Warunkiem przyjęcia był zdany egzamin kierunkowy i z języka zachodnioeuropejskiego oraz odpowiednie opinie (PZPR i organizacji młodzieżowej). Doktoranci otrzymywali stypendia i w ramach swoich obowiązków zarówno uczęszczali na organizowane dla nich zajęcia, jak i prowadzili zajęcia dydaktyczne na młodszych latach studiów stacjonarnych i zaocznych na polonistyce, slawistyce (po roku 1975 także na filologiach wschodniosłowiańskich). W przeciwieństwie do lat przedwojennych, gdy w Seminarium Slawistycznym było aktywnych kilka kół naukowych, w latach powojennych działalność kulturalną prowadziły jedynie organizacje młodzieżowe. W połowie lat sześćdziesiątych powstało na nowo Koło Slawistów. Jego pierwszym przewodniczącym był J. Chmielewski. Na zebraniach koła wygłaszano referaty z zakresu językoznawstwa i literaturoznawstwa. Raz w roku odbywały się warszawsko-krakowskie sympozja studentów slawistyki w dwóch sekcjach: 1. referaty na tematy językoznawcze i literaturoznawcze, 2. tłumaczenia z języków słowiańskich na polski. W latach siedemdziesiątych slawiści uczestniczyli w ogólnopolskich seminariach kół naukowych, jak np. Ogólnopolskie Studenckie Seminarium Dialektologiczne odbyte w Krakowie w roku 1974, po których publikowano księgi referatów. Koło Naukowe Slawistów było także współorganizatorem (obok dyrekcji Instytutu i organizacji młodzieżowej ZSP, po 1968 r. SZSP) obozów naukowych. W roku 1969 odbył się obóz naukowy studentów bohemistyki w Strzelinie na Dolnym Śląsku (kierownikiem obozu był W. Pianka), gdzie studenci przeprowadzali badania dialektologiczne wśród resztek ludności czeskojęzycznej przed ich ostateczną emigracją do Niemiec (deklarowali oni narodowość niemiecką). Ze zdewastowanego przez „nieznanych sprawców” zboru Braci Czeskich uratowanych zostało kilkanaście starodruków (najstarszy z XVI w.), przekazanych – po oczyszczeniu z grzybów i pleśni oraz wysuszeniu – Bibliotece UW i Bibliotece IFS. Do bohemistów dołączyło wówczas kilka osób z bułgarystyki, które nagrywały na magnetofon łemkowskie teksty dialektalne i folklorystyczne. W roku 1970 na obozie w Bolesławcu na Dolnym Śląsku (kierownikiem obozu była M. Jeżowa) studenci serbokroatystyki robili zapisy i nagrania tekstów mówionych i pieśni ludowych Polaków, repatriantów z 1947 r. z Bośni oraz członków ich rodzin, znających tamtejszą gwarę sztokawską. Zebrane materiały zostały wykorzystane w pracy magisterskiej napisanej przez J. Chmielewskiego. Badaniami dialektologiczno-folklorystycznymi

82 uchodźców z Macedonii Egejskiej (po 1948 r.), osiadłych w Krościenku, zajęli się studenci pod kierunkiem Wandy Budziszewskiej w roku 1973. Wyjazdy grup studenckich na praktyki językowe do Bułgarii i Czechosłowacji na podstawie umów międzypaństwowych zaczęły się w latach sześćdziesiątych. Wyróżniający się studenci otrzymywali niekiedy zaproszenia na szkoły letnie w różnych ośrodkach uniwersyteckich w Jugosławii (a także w Bułgarii i Czechosłowacji). W roku 1976 cały rok piąty serbokroatystyki został zaproszony na dwa tygodnie przez Uniwersytet Belgradzki razem z prowadzącymi seminaria magisterskie. Natomiast pierwszym po wojnie wyjazdem zagranicznym, zorganizowanym przez samych studentów slawistyki (po pokonaniu wielu formalnych barier) był dwutygodniowy wyjazd bohemistów do Pragi w roku 1955 (wykłady na Uniwersytecie Karola, objazd turystyczny południowych Czech i Zaolzia). W roku 1962 i 1964 miały miejsce wymiany studentów na pobyty parotygodniowe ze studentami z Jugosławii (z Zadaru oraz z Belgradu). Po roku 1968 w celu „nauczenia studentów szacunku dla pracy fizycznej” wprowadzono obowiązkowe dla nich praktyki robotnicze w czasie wakacji (w fabrykach, państwowych gospodarstwach rolnych, a także na samej uczelni). Zastępcami komendantów byli niesamodzielni pracownicy naukowo-dydaktyczni. Również na obozach naukowych było obowiązkowe odpracowanie „czynów społecznych”. W Katedrze Filologii Słowiańskiej praca naukowa była indywidualna i koncentrowała się w zasadzie wokół zdobywania przez młodszych pracowników stopnia doktora, a w latach siedemdziesiątych stopnia doktora habilitowanego (do roku 1968 stopnia docenta, po którym następowało zwykle mianowanie na stanowisko docenta). W 1968 r. mianowano w PRL wielu docentów bez habilitacji, tzw. „docentów marcowych” (ale takich w IFS nie było), oddanych i zasłużonych reżimowi, szczególnie w czasie wydarzeń marcowych. Po roku 1970 dano im kilkuletni termin na przeprowadzenie habilitacji, po którym osoby bez habilitacji miały utracić stanowisko docenta, ale sprawa ta ciągnęła się jeszcze w latach osiemdziesiątych. W IFS była niewłaściwa struktura kadrowa, polegająca na tym, że po okresie braku średniej kadry (przewaga z jednej strony magistrów, a z drugiej docentów i profesorów), wskutek kompresji etatów nastąpił okres braku młodej. W Instytucie Filologii Słowiańskiej, zgodnie z wymaganiami władz rektorskich i ministerialnych, zaczęto w latach siedemdziesiątych organizować zespołowe badania naukowe. Były one dwojakiego rodzaju: projekty finansowane z funduszy ministerialnych i badania prowadzone w ze-

83 spole, finansowane podobnie jak obecnie badania statutowe. Projekty tzw. „ministerialne” prowadzili: J. Magnuszewski (Historia literatur słowiańskich i folklorystyka słowiańska), W. Pianka (Słowotwórstwo porównawcze współczesnych języków słowiańskich, przeniesiony w 1977 r. wraz z częściowo wykonaną kartoteką do Uniwersytetu Śląskiego) i E. Siatkowska (Indeks a tergo do dolnołużyckiego słownika Arnošta Muki ). Część pracowników z inicjatywy H. Orzechowskiej w 1971 r. utworzyła międzyinstytutowy zespół do badań nad gramatyczną kategorią stopnia w językach słowiańskich (tzw. „Gradatorium”). Poza kierownikiem zespołu, Hanną Orzechowską (1971-1979), w pracach zespołu uczestniczyli: Maria Jeżowa i Włodzimierz Pianka (kierownik zespołu w roku akad. 1976/77) oraz Jerzy Chmielewski, jak również pracownicy innych jednostek: Halina Rybicka z polonistyki, Elżbieta Smułkowa z białorusycystyki, Marian Jurkowski z ukrainistyki, Irena Galsterowa z rusycystyki. Oficjalnie zespół został powołany przez rektora UW w roku 1973. Finansowany był odtąd przez Komitet Językoznawstwa PAN. Odbywał on comiesięczne zebrania naukowe poświęcone gramatycznej kategorii stopnia w językach słowiańskich, na które byli także zapraszani pracownicy innych instytutów, którzy referowali analogiczne zagadnienia w językach Europy i Azji. Bazą do badań była kartoteka licząca 27 800 częściowo zakodowanych kart perforowanych (5 360 form z próbek tekstowych o długości łącznej 3 640 000 wyrazów). Kod został opracowany przez M. Jurkowskiego, W. Piankę i E. Smułkową, a prace techniczne związane z kodowaniem wykonywali w ramach prac zleconych studenci slawistyki. Kartoteka po przeprowadzce Instytutu pozostała w budynku przy ul. Szturmowej4 . Zespół opracował 3 tomy z serii Zagadnienia kategorii stopnia w językach słowiańskich – I i II, red. H. Orzechowska, III – W. Pianka; w późniejszym czasie został wydany jeszcze t. IV i V pod red. H. Orzechowskiej. Szczególną aktywność wykazał IFS w okresie przygotowań i trwania VII Międzynarodowego Zjazdu Slawistów w Warszawie latem 1973 r. W pracach organizacyjnych i technicznych związanych ze zjazdem uczestniczyła większość pracowników Instytutu. Z tej okazji został też wydany zbiór prac pt. Studia Instytutu Filologii Słowiańskiej UW poświęcone VII 4

Po przejściu Instytutu do Wydziału Polonistyki, a profesor Hanny Orzechowskiej do odrębnej katedry przy Wydziale Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej kartoteka została przejęta przez ten wydział – przyp. red.

84 Międzynarodowemu Zjazdowi Slawistów w Warszawie 5 . Referaty delegatów na zjazd znajdują się w tomach Z polskich studiów slawistycznych, podobnie jak referaty z innych zjazdów. W pierwszych czterech latach powojennych kontynuowany był w zasadzie przedwojenny plan studiów (10 godzin zajęć specjalizacyjnych dla kierunku polonistycznego). Pierwszym kierunkiem slawistycznym na oddzielnych studiach slawistycznych była od roku 1950 bohemistyka, dopiero w roku 1955 powstała bułgarystyka, a w roku 1957 serbokroatystyka. W następnych latach prowadzona była rekrutacja na jeden kierunek (15 osób) według tej samej kolejności. Od roku 1972 rekrutowano studentów na dwa równoległe kierunki przy niezmienionym limicie przyjęć (po 15 osób).

Fot. 10: W latach siedemdziesiątych coraz większego znaczenia zaczęły nabierać studia jugoslawistyczne. Na zdjęciu obchody Dnia Republiki w roku 1980; od lewej: Krzysztof Wrocławski, Janusz Siatkowski, Józef Magnuszewski, Hanna Dalewska oraz etnomuzykolog ze Skopia, Giorgi Giorgiev.

Nowym kierunkiem studiów o programie odbiegającym od ministerialnego stała się od roku 1972 jugoslawistyka. Za zgodą dziekana i dyrektora Instytutu komisja programowa w składzie: H. Orzechowska, W. Pian5 Studia Instytutu Filologii Słowiańskiej UW poświęcone VII Międzynarodowemu Zjazdowi Slawistów w Warszawie, red. J. Magnuszewski, H. Orzechowska, Warszawa 1973.

85 ka i J. Wierzbicki opracowała program studiów jugoslawistycznych, który zawierał praktyczną naukę trzech języków kierunkowych: serbsko-chorwackiego (pięć lat) oraz macedońskiego i słoweńskiego (oba obowiązkowe, ale do wyboru studentów przez cztery lub dwa lata) oraz takie m.in. przedmioty jak: literatury narodów Jugosławii, gramatyka konfrontatywna języków narodów Jugosławii (oprócz gramatyki opisowej języka serbsko-chorwackiego), historia języków narodów Jugosławii wraz z dialektologią, wiedza o współczesnej Jugosławii, kultura Bizancjum i kultura Islamu, literatura niesłowiańska (austriacka) i in. Program ten bez żadnych poprawek został szybko zatwierdzony przez Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego dzięki sprzyjającym wydarzeniom politycznym: poprawie stosunków polsko-jugosłowiańskich i zbliżającej się wizycie prezydenta Tito w Warszawie (na wiosnę 1972 r.), w czasie której nadany mu został doktorat honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego. Po uroczystości, na spotkanie z prezydentem Tito i jego małżonką w Sali Senatu zostali zaproszeni wszyscy pracownicy IFS wykładający na serbokroatystyce i na mającym powstać kierunku jugoslawistycznym. Do początków lat pięćdziesiątych studia slawistyczne były studiami sensu stricto filologicznymi (w dawnym znaczeniu tego terminu). W roku 1959 zmarł profesor Stanisław Słoński, założyciel Seminarium Slawistycznego, w ostatnich latach swego życia prowadzący slawistyczne seminaria językoznawcze i wykładający język staro-cerkiewno-słowiański. Seminarium obejmowało wszystkie języki słowiańskie, a więc także wschodniosłowiańskie. Studia obejmowały językoznawstwo, starsze piśmiennictwo i procesy kształtowania się języków literackich; brak było wykładów z teorii i historii (nowszej) literatury. Pierwszy wykład z nowej literatury znalazł się w planie studiów slawistycznych w roku 1950. Była to Historia literatury czeskiej prowadzona przez J. Ślizińskiego. W pierwszych latach powojennych lektoraty były prowadzone w ramach prac zleconych. Języka bułgarskiego uczył mgr S. Łaszewski (1928-1939 i 1945-1960); czeskiego – A. Sieczkowski, a od roku 1948 także J. Śliziński; serbsko-chorwackiego – H. Olszewska; litewskiego – najpierw S. Łaszewski, a od połowy lat pięćdziesiątych mgr Zdzisław Mikulski, zaś w latach sześćdziesiątych mgr Barbara Wilejszys i Tamara Buch (?). W roku akademickim 1945/46 pracownikami etatowymi Seminarium Slawistycznego byli: prof. S. Słoński, mgr H. Lisowska (tylko przez jeden rok; polonistka), mgr S. Łaszewski (adiunkt w 1946 r.) i mgr H. Olszewska (st. asystent w 1946 r.). Mgr A. Sieczkowski był wówczas starszym asystentem w Seminarium Języka Polskiego. W roku 1950 etat młodsze-

86 go asystenta uzyskała mgr H. Orzechowska (jeszcze przed ukończeniem studiów), a zastępcą asystenta został mgr M. Holzer (pracował przez jeden rok, po czym został pracownikiem administracji UW, a następnie Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego). Taki sam etat otrzymał Janusz Siatkowski w Seminarium Języka Polskiego. W roku 1946 została zatrudniona dr Antonina Obrębska-Jabłońska jako docent nieetatowy (tj. według obecnej nomenklatury – doktor habilitowany; od roku 1947 została docentem etatowym), a w związku z jej specjalizacją wprowadzone zostały zajęcia z języków wschodniosłowiańskich: – w 1947 r.: Gramatyka historyczna języków ruskich, Czytanie tekstów staroruskich, a także Słowiańskie języki literackie, Ćwiczenia ze słownictwa i etymologii języków słowiańskich, Wstęp do językoznawstwa słowiańskiego; – w 1949 r.: Wiadomości o języku połabskim, Czytanie i objaśnianie „Słowa o wyprawie Igora”; – w 1950 r.: Wstęp do językoznawstwa ukraińskiego, Podstawowe wiadomości o narodach słowiańskich, ich językach, dziejach i piśmiennictwie. W roku 1948 wprowadzony został do studiów w Seminarium jeszcze jeden lektorat słowiański, a mianowicie rosyjski (pierwszym lektorem był Walenty Wojtaszewski) oraz wykłady z literatury rosyjskiej. Leon Gomolicki prowadził Historię literatury rosyjskiej, a mgr Aleksander Jackiewicz – Twórczość Michała Szołochowa. Względy (ideologiczno-)polityczne spowodowały stopniowe wydzielanie filologii wschodniosłowiańskich w odrębne jednostki uniwersyteckie. W roku 1948 powstało Seminarium Ukrainistyczne (pierwszy kurator: S. Słoński), przemianowane w 1949 roku na Seminarium Filologii Ukraińskiej. W roku 1950 istniały już – oprócz Sekcji Filologii Słowiańskiej – Sekcja Filologii Rosyjskiej i Sekcja Filologii Ukraińskiej, a od roku 1953 Katedra Filologii Rosyjskiej (kierownik: prof. dr Anatol Mirowicz) i Katedra Filologii Ukraińskiej (kierownik: prof. dr Przemysław Zwoliński). W roku 1954 Katedra Filologii Rosyjskiej – wzorem polonistyki – została podzielona na dwie jednostki: Katedrę Języka Rosyjskiego i Katedrę Literatury Rosyjskiej i Radzieckiej. Powstałą w roku 19566 Katedrą Filologii Białoruskiej kierowała prof. dr Antonina Obrębska-Jabłońska. Do końca lat pięćdziesiątych prowadziła ona jednak dalej, podobnie jak prof. P. Zwoliński, seminaria i wykłady w Katedrze Filologii Słowiańskiej. 6

Formalnie – w roku 1957 (?).

87 Studia slawistyczne od początku były specjalnością bądź kierunkiem pobocznym dla studentów polonistyki. Zajęcia polonistyczne były zwykle wspólne. Na przykład w roku 1950 prof. Witold Doroszewski prowadził wykład Gramatyka opisowa języka polskiego, a prof. Halina Koneczna – Gramatyka opisowa języka polskiego (Składnia); natomiast w roku 1948 mgr Andrzej Sieczkowski – Ćwiczenia proseminaryjne z języka polskiego, a mgr Irena Marzyn – Ćwiczenia z gramatyki języka polskiego. Od powstania Katedry Filologii Słowiańskiej zajęcia polonistyczne językoznawcze (gramatyka opisowa i historyczna języka polskiego oraz historia literatury polskiej) organizowane były oddzielnie dla slawistów, przy czym stopniowo przejmowali je pracownicy Katedry. W programie był także wykład z językoznawstwa ogólnego (lub indoeuropejskiego, który prowadził prof. Zygmunt Rysiewicz) oraz wykład z logiki. W programie studiów określone były egzaminy, które obowiązywały studentów. Prowadzone były jednak (poza lektoratami) tylko zajęcia ogólnoslawistyczne: Proseminarium słowiańskie i Seminarium słowiańskie, Gramatyka porównawcza języków słowiańskich, Gramatyka języka staro-cerkiewno-słowiańskiego i ćwiczenia proseminaryjne z tego przedmiotu. Egzaminy z gramatyk historycznych i opisowych języków kierunkowych zdawali studenci na podstawie lektur i wiadomości wyniesionych z lektoratów. Po raz pierwszy gramatyka została wymieniona w spisie wykładów dopiero w roku 1950 – J. Śliziński prowadził wówczas Ćwiczenia praktyczne z języka czeskiego z gramatyką opisową tego języka. Od roku 1952 wprowadza się blok przedmiotów ideologicznych, który w różnych okresach przełomów politycznych był modyfikowany. Pierwszym wykładem z tego bloku dla slawistów (i rusycystów) był wykład prof. Adama Schaffa Materializm dialektyczny i historyczny. W Katedrze Filologii Słowiańskiej, której kierownikiem został prof. zw. dr Z. Stieber, pracowali w chwili jej powstania: prof. zw. dr S. Słoński; doc. dr etat. A. Obrębska-Jabłońska; dr A. Sieczkowski, adiunkt; dr J. Magnuszewski, adiunkt przy Katedrze Filologii Słowiańskiej w Poznaniu (na etacie UW od roku 1953); mgr H. Olszewska, st. asystent; mgr H. Orzechowska, st. asystent; mgr Ewa Siatkowska, zastępca asystenta. W roku 1953 etat adiunkta otrzymał dr J. Śliziński, w roku zaś 1955 w grupie asystentów były: mgr Henryka Czajka, mgr Maria Jeżowa, mgr Hanna Orzechowska i mgr Ewa Siatkowska7 , podczas gdy mgr Halina Olszewska pracowała na etacie adiunkta. W roku 1956/1957 p.o. asystenta 7

Już w roku 1951; patrz wyżej.

88 był mgr Cezar Piernikarski. W latach 1955-1957 zostali docentami: J. Magnuszewski, A. Sieczkowski i J. Śliziński. Prof. dr A. Obrębska-Jabłońska pozostawała na etacie KFS do roku akademickiego 1955/56. Znaczny wzrost liczby pracowników naukowo-dydaktycznych po przekształceniu Seminarium Slawistycznego w Katedrę Filologii Słowiańskiej wynikał ze zmiany programów i tworzenia grup jednoprzedmiotowych (zajęcia polonistyczne w zmniejszonym wymiarze zostały wkomponowane w program slawistyczny) i jednokierunkowych (już od roku 1950, jak podano wyżej, istniał kierunek bohemistyczny). Rozbudowane zostały programy z zakresu językoznawstwa i literaturoznawstwa kierunkowego, zwiększono liczbę godzin lektoratu kierunkowego, zredukowano natomiast ilość zajęć ogólnoslawistycznych. Od roku 1955 lektorat czeski prowadzony był przez lektorów z Czechosłowacji (pierwszy lektor: Zdeněk Smejkal z Brna), podobnie lektorat serbsko-chorwacki (pierwszy lektor: Bogdan Terzić z Belgradu, 1957). Lektorat bułgarski prowadził nadal mgr S. Łaszewski (do roku 1959), a następnie mgr H. Czajka. Pierwszym lektorem z Bułgarii była Chriska Nedełczewa-Simeonowa (od roku 1977). W kolejnych latach przyjęci zostali do pracy w KFS: – w 1956 r.: mgr Halina Kuligowska, asystent (przeszła w roku 1961 na etat biblioteczny, a po doktoracie w roku 1968 wróciła na etat naukowo-dydaktyczny) i mgr Jan Wierzbicki, asystent; – w 1957 r.: mgr Zofia Czajczyńska, asystent (pracowała jeden rok); – w 1962 r.: dr Wanda Budziszewska, st. asystent; – w 1963 (?) r.: dr Cezar Piernikarski, adiunkt; – w 1965 r.: dr Teresa Dąbek-Wirgowa, adiunkt – w 1967 r.: dr Włodzimierz Pianka, adiunkt; – w 1968/1969 r.: mgr Ryszard Michalik, asystent (w 1972 r. st. asystent). W latach siedemdziesiątych przyjętych zostało kilkoro młodszych pracowników, po części po ukończonym Studium Doktoranckim: – 1970/1971: mgr Jerzy Chmielewski, asystent (ponownie od 1973 r.); – 1974: mgr Joanna Goszczyńska, asystent; – 1970: mgr Daniela Tomczyk-Baszkiewicz, asystent; – 1978: mgr Maria Karpiuk-Domagała, asystent. W latach siedemdziesiątych przestali pracować w IFS: prof. dr Andrzej Sieczkowski – emerytowany w 1977 r., doc. dr hab. Maria Jeżowa – od 1971 w Instytucie Języka Rosyjskiego UW, doc. dr hab. Włodzimierz Pianka – od 1977 w Uniwersytecie Śląskim (w latach 1977-1979 zatrudniony na pracach zleconych w IFS UW). Do pracy w IFS przeszli zaś: dr

89 Joanna Rapacka (1974) i doc. dr hab. Krzysztof Wrocławski (1978) z Instytutu Języka, Literatury i Kultury Polskiej dla Cudzoziemców „Polonicum” oraz dr Kazimierz Feleszko (1979) z Instytutu Słowianoznawstwa PAN. Zajęcia wchodzące do programu studiów slawistycznych prowadzili także pracownicy innych jednostek Uniwersytetu Warszawskiego, a także innych uniwersytetów i Instytutu Słowianoznawstwa PAN. Niektórzy z nich w innym czasie byli (lub obecnie są) pracownikami IFS (ISZiP) UW. Zajęcia z językoznawstwa prowadzili profesorowie z pozostałych katedr slawistycznych UW: Antonina Obrębska-Jabłońska (Katedra Filologii Białoruskiej) i Przemysław Zwoliński (Katedra Filologii Ukraińskiej) oraz z Katedry Językoznawstwa Ogólnego: Zygmunt Rysiewicz oraz ówcześni adiunkci i asystenci: Jerzy Braun, Rajmund Robert Rzesoś, Jan Czochralski, Franciszek Czubalski, Andrzej Ananicz, a także pracownicy PAN – profesorowie: Kazimierz Feleszko, Wioletta Koseska-Toszewa, Janusz Siatkowski, Zuzanna Topolińska oraz w latach pięćdziesiątych Witold Mańczak z Uniwersytetu Jagiellońskiego i Zdzisław Stieber (1951/52) – z Uniwersytetu Łódzkiego. Wykłady z literatur słowiańskich prowadzili profesorowie: Józef Magnuszewski z UAM (literatury zachodniosłowiańskie w roku 1952/53) oraz Bazyli Białokozowicz z PAN (literatury wschodniosłowiańskie w latach siedemdziesiątych). W latach pięćdziesiątych obowiązywał slawistów wykład z literatury powszechnej. Prowadziła go prof. dr Zofia Szmydtowa. Wykład Wstęp do literaturoznawstwa prowadził wówczas prof. dr Jan Zygmunt Jakubowski. Instytut Historii UW zapewniał wykłady z historii narodów słowiańskich (I i II rok) oraz z historii Bułgarii, Jugosławii i Czechosłowacji, które prowadzili profesorowie: Ludwik Bazylow, Jerzy Skowronek, Mieczysław Tanty, Tadeusz Wasilewski oraz Leszek Jaśkiewicz. W latach pięćdziesiątych wykłady z historii prowadził profesor UJ Henryk Batowski (1951-1955). Lektoraty języków kierunkowych zarówno w okresie przedwojennym, jak i powojennym prowadzili lektorzy zagraniczni oraz pracownicy Seminarium Slawistycznego oraz Katedry (i Instytutu) Filologii Słowiańskiej: bułgarski – Stefan Łaszewski, Henryka Czajka, Teresa Dąbek-Wirgowa, a później także Grażyna Szwat-Gyłybowa, Ignacy M. Doliński; czeski – Andrzej Sieczkowski, Jerzy Śliziński, a obecnie również Teresa Piotrowska-Małek, Dorota Paciukanis; macedoński – Włodzimierz Pianka, Krzysztof Wrocławski, a w latach dziewięćdziesiątych też Jolanta Min-

90 dak, Magdalena Bogusławska; serbsko-chorwacki – Halina Olszewska oraz Svetlana Babić-Barańska, Jerzy Chmielewski, Jan Wierzbicki; słoweński – Hanna Orzechowska, a później Joanna Pomorska. Pierwszy po wojnie lektor zagraniczny pojawił się w 1955 r. (por. wyżej). Lektorat języka greckiego (dla bułgarystów i serbokroatystów) prowadzili pracownicy Katedry Filologii Klasycznej, m.in. mgr K. Popławska, mgr H. Warmt-Zuberek, podobnie jak uzupełniający lektorat łaciny: mgr K. Popławska, mgr H. Warmt-Zuberek, mgr J. Sękowski, mgr S. Skała, mgr J. M. Warmt. Lektorzy Studium Języków Obcych prowadzili lektoraty języków: rosyjskiego (obowiązujący na I i II roku studiów na wszystkich kierunkach od początku lat pięćdziesiątych) – p. Radziwonowicz, inż. A. Freimann, mgr T. Cwejman, mgr D. Dworakowska, N. Kowalska, J. Waluk, mgr D. Wasilewska-Karolak, M. Abramowicz-Wolska i in., jak również języków zachodnioeuropejskich (na IV roku): niemieckiego (obowiązywał na slawistyce do lat siedemdziesiątych) – mgr Krzemiński, mgr Patyna, mgr H. Radecki i in.; angielskiego – mgr Z. Fabry, mgr Jan Bartkowski, mgr J. Marcinkowska i in.. Na dodatkowym kierunku studiów – filologia polska – obowiązującym od roku 1968, przedmioty językoznawcze (gramatyka opisowa i historyczna) prowadzone były przez własnych pracowników, natomiast literaturoznawcze przez pracowników Instytutu Literatury Polskiej, a wśród nich: Mieczysława Dąbrowskiego, Michała Kabatę, J. Masłowskiego, Cezarego Rowińskiego, Zbigniewa Osińskiego (literatura polska; od roku 1973 wykłady prowadził prof. J. Magnuszewski). Zajęcia z metodyki zapewniały odpowiednie zakłady metodyki: nauczania języka polskiego (prof. Jan Tokarski i dr Maria Nagajowa) oraz literatury polskiej (dr G. Gradowska i mgr W. Błoński), a z pedagogiki – Wydział Pedagogii i Psychologii (dr J. Półturzycki i mgr J. Banasiak). Zajęcia na dodatkowym kierunku rusycystycznym prowadzili m.in.: mgr N. Kowalska, M. Łuksza i O. Piotrowska – praktyczną naukę języka rosyjskiego, mgr J. Wajszczuk i J. Tymoszuk – gramatykę opisową języka rosyjskiego, mgr J. Skotnicka – historię literatury rosyjskiej oraz dr J. Lenarczyk – historię literatury rosyjskiej i radzieckiej. W programie były także obowiązkowe przedmioty ideologiczne (po dwie godziny wykładów i ćwiczeń przez dwa semestry), np. w pierwszej połowie lat siedemdziesiątych: podstawy nauk politycznych (J. Wasita, J. Szafrańska-Sałajczyk), główne zagadnienia filozofii marksistowskiej i teorii rozwoju społecznego (dr M. Siemek), podstawy socjologii

91 marksistowskiej (dr J. Błuszkowski) i wybrane zagadnienia z ekonomii politycznej (dr Jerzy Semkow), które zastąpiły poprzednio wykładane przedmioty: podstawy marksizmu-leninizmu (dwie godziny wykładów – adiunkt Targalski i zastępca profesora Owoc oraz dwie godziny ćwiczeń mgr K. Kawecka, przez cztery semestry), a także materializm dialektyczny i historyczny (mgr Golichowski) oraz historię filozofii (prof. dr T. Kroński). Wychowanie fizyczne trwało dwa lata, a szkolenie obronne dla studentek rok. Mężczyźni zdolni do służby wojskowej mieli szkolenie wojskowe, które odbywało się w jednym dniu w tygodniu od godz. 7.00 do 19.00 (poza pobraniem i zdaniem sprzętu) przez siedem semestrów, po czwartym roku studiów obejmowało obóz w jednostce wojskowej zakończony przysięgą, a po ukończeniu studiów jeszcze roczną szkołę oficerską. Studentki oraz studentów niezdolnych do służby wojskowej obowiązywało szkolenie obronne. Przeciążenie programów i brak wystarczających pomieszczeń powodowały, że zajęcia na młodszych latach trwały od rana do wieczora (z przerwami), a także w sobotę do południa. Tak np. studenci slawistyki mieli na pierwszym roku 40 godzin zajęć obowiązkowych tygodniowo, a od drugiego do czwartego – 38 godzin. Tradycją jeszcze przedwojenną było, że wykłady i ćwiczenia z gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego na całym Wydziale prowadzili slawiści (początkowo prof. Słoński i jego asystenci), co uzupełniało pensa pracowników slawistyki (kilkanaście grup ćwiczeniowych) i umożliwiało zatrudnianie młodszych pracowników i doktorantów. Wykłady dla nieslawistów odbywały się w budynku polonistyki, a później także w bocznej sali Audytorium Maximum i w Sali Śląskiej (dla studentów zaocznych). Po przeniesieniu Instytutu Rusycystyki (wraz z katedrami ukrainistyki i białorusycystyki) na ul. Smyczkową instytut ten przestał korzystać z zajęć usługowych slawistów. W pierwszej połowie lat siedemdziesiątych zrezygnowali z nich także poloniści.

92

Krzysztof Wrocławski

Instytut Filologii Słowiańskiej w latach 1978-1992 Lata opisywane przeze mnie wyznaczone zostały czasem odnowienia mojego związku z Instytutem Filologii Słowiańskiej (dalej: IFS), a także dyrektorskiej odpowiedzialności za jego losy – od kadencji rozpoczynającej się od roku akademickiego 1978/19791 . Zapewne ktoś potrafiłby opisać te lata z większym dystansem i obiektywizmem, trudno dziś jednak o uczestnika i obserwatora, towarzyszącego stale Instytutowi przez cały ten czas. Zakładam więc z góry, że moja relacja będzie miała charakter także wspomnieniowy, miejscami nawet osobisty. Może to jednak uczyni ją ciekawszą. Opisywać zaś przyszło mi lata szczególnie trudne, z konieczności angażujące nas w problemy pozamerytoryczne – nie tylko naukowo-dydaktyczne. Pod takim znakiem zaczął się mój powrót do Instytutu Filologii Słowiańskiej po trzynastu latach od ukończenia studiów (w roku 1965) i po okresie pracy w Instytucie Języka i Kultury Polskiej dla Cudzoziemców „Polonicum” UW (a w ciągu tego czasu także trzyletniej pracy na stanowisku lektora języka polskiego w Skopiu w latach 1967-1970). W roku 1976 uzyskałem stopień doktora habilitowanego (w zakresie literaturoznawstwa słowiańskiego) i powrót do dydaktyki slawistycznej bardzo mnie pociągał. Natomiast otrzymana późną wiosną 1978 roku od dziekana Wydziału Rusycystyki, Slawistyki i Lingwistyki Stosowanej (dalej: WRSiLS) Alberta Bartoszewicza propozycja przejścia z „Polonicum” na slawistykę z jednoczesnym objęciem stanowiska dyrektora Instytutu stanowczo przekraczała moje oczekiwania i moją ówczesną dojrzałość do przyjęcia takiego wyzwania. Pamiętałem dobrze czasy, kiedy na czele wówczas jeszcze Katedry Filologii Słowiańskiej stał uczony językoznawca europejskiej klasy, jakim był profesor Zdzisław Stieber, a po nim zaś znany i wszechstronny literaturoznawca slawista Józef Magnuszewski2 . Objęcie po tak znanych uczonych stanowiska dyrektorskiego było dla 1 Do chwili obecnej jeszcze trzech innych, w latach 1984-1987, 2000-2002 i 2002-2005. 2 Kompetentny tak w zachodnich literaturach słowiańskich: czeskiej, słowackiej, łużyckiej, jak i w południowych: bułgarskiej, serbskiej, chorwackiej. Wspominam to, bo dziś o tak szeroką kompetencję wśród slawistów bardzo trudno.

94 mnie – docenta tuż po habilitacji – niespodziewanym wspięciem się na pozycję nadto wysoką, a wiązało się z nadzorem dyrektorskim nad moimi niedawnymi nauczycielami. Niemal wszyscy byli oni starsi ode mnie wiekiem, doświadczeniem dydaktycznym i przerastali mnie wiedzą, a jednak zadania musiałem się podjąć ze względu na szczególne okoliczności, jakie mojej nominacji dyrektorskiej towarzyszyły. W zespole Instytutu Filologii Słowiańskiej doszło do poważnych konfliktów natury osobistej, w wyniku których wieloletni dyrektor – Józef Magnuszewski – postanowił zrezygnować z prowadzenia Instytutu i objąć funkcję prodziekana Wydziału Rusycystyki, Slawistyki i Lingwistyki Stosowanej (niefortunnego tworu, w którym IFS się znalazł w roku 1975). Wspomniane konflikty narastały na różnych relacjach, pociągnęły za sobą także odejście Włodzimierza Pianki na Uniwersytet Śląski w roku 1976/1977 i podział wewnętrzny zespołu, którego większość, po rezygnacji profesora Magnuszewskiego z funkcji dyrektora, opowiedziała się za objęciem tego stanowiska przez Teresę Dąbek-Wirgową, docenta literaturoznawcę, bułgarystkę. Nie były to jednak czasy demokratycznych wyborów, a nominacji odgórnych, zaś osoby popieranej przez większość pracowników nie widziały na stanowisku dyrektora ani ówczesne władze Wydziału (dziekan Maria Jeżowa, która z IFS przeszła do Instytutu Rusycystyki), ani władze rektorskie (rektor Zygmunt Rybicki), ani „czynniki partyjne”, których, eufemistycznie rzecz ujmując, T. Dąbek-Wirgowa nie była ulubienicą. Inni pracownicy samodzielni (docenci) także nie wchodzili w grę albo z powodów charakterologicznych, albo innych. Szukano kandydata polubownego i jako takiego wskazał mnie profesor Józef Magnuszewski, a zaakceptowały nowo wybrane władze Wydziału: dziekan Albert Bartoszewicz, była dziekan docent Maria Jeżowa, która objęła w nowej kadencji władz UW funkcję prorektora, i oczywiście sam rektor Rybicki. Do partii nie należałem, więc organa władzy politycznej akceptować musiały moją nominację bez entuzjazmu. Natomiast o motywach, jakimi kierowano się przy wyborze mojej osoby, zespół Instytutu nie mógł wiedzieć, przyjmował mnie raczej jako faworyta władz, oddelegowanego do przeprowadzenia stopniowej pacyfikacji niesfornego zespołu. Znalazłem się między młotem a kowadłem, a jedynym życzliwym mi doradcą był profesor Józef Magnuszewski. (Musiałem się tylko wystrzegać, by nie odziedziczyć różnych jego antypatii i uprzedzeń). Dodatkowy a bardzo poważny i aktualny problem stanowiła przeprowadzka lub raczej zesłanie Instytutu z centrum Warszawy, ze środka i z serca Uniwersytetu – z ulicy Oboźnej 8 na ulicę Szturmową (tzw. Słu-

95 żewiec Przemysłowy), czyli na ówczesne obrzeża stolicy. Pisze o tym także Włodzimierz Pianka, dodam więc tylko, że przejmując funkcję dyrektorską od profesora Magnuszewskiego, pytałem go, czy widzi jakikolwiek cień szansy, by przenosiny odwołać lub przynajmniej powstrzymać na jakiś czas. Można było bowiem przewidzieć, jakie będą ich konsekwencje dla slawistyki – spowodują jej marginalizację, utratę kontaktu ze środowiskiem humanistycznym, zamknięcie w „getcie” filologii słowiańskich. (W nowej lokalizacji mieliśmy sąsiadować z Wydziałem Pedagogicznym oraz z nowym wówczas Wydziałem Zarządzania – był to pomysł rektora Rybickiego, traktowany w kuluarach Uniwersytetu z przekąsem, jak się okazało później niezupełnie słusznie – studia na tym wydziale do chwili obecnej cieszą się wielkim zainteresowaniem, a sam wydział prosperuje doskonale). Profesor Magnuszewski przekonał mnie, że żadne protesty nie pomogą, trzeba się pogodzić z podjętą już decyzją i przygotowywać do przenosin. Sądzę, że zmiana lokalizacji Instytutu wpłynęła także na rezygnację profesora Magnuszewskiego ze stanowiska dyrektora – zawsze skarżył się na swoje zdrowie i długie dojazdy do Instytutu bardzo go zniechęcały do częstszych odwiedzin miejsca pracy. Praktycznie cały semestr letni roku akademickiego 1978/79 zszedł nam na adaptacji do nowych warunków na ul. Szturmowej. Wszyscy narzekali na odległy dojazd, na odcięcie od biblioteki i księgozbioru (umieszczonego w odległym budynku przy ul. Smyczkowej wraz z księgozbiorem wschodniosłowiańskim), na błoto wiosenne, w którym grzęźliśmy między przystankiem autobusu a ponurym (choć w barwie zielonej) gmachem siedziby Instytutu – po zabłoconych butach rozpoznawani byliśmy bezbłędnie w czasie wizyt w Pałacu Kazimierzowskim. Nikt nie cieszył się z sal wykładowych i z gabinetów, które pod względem rozmiarów i w ogóle komfortu przestrzennego nie miały żadnego porównania z ciasnotą wąskiego korytarza, dwiema małymi salkami i malutką czytelnią – którymi dysponował Instytut wcześniej przy ul. Oboźnej 8. Za to przy dojściu od ul. Smyczkowej na Szturmową ryk krów pasących się za ogrodzonym polem, pianie kogutów czy bażanty pojawiające się pod oknami Instytutu, stwarzały pozory wiejskiej sielskości, ale uczelnianego nastroju nie budowały. Nie poprawiały się także stosunki z władzami Wydziału, które faworyzowały rusycystów także przy przyznawaniu poszczególnych sal czy przy wyposażaniu w meble. Napięcia wśród pracowników IFS nadal trwały. Dotyczyły one szczególnie Zakładu Jugoslawistyki – jego kierownika i niektórych pracowników. Iskrzyło także poza tym Zakładem – szczególnie między dwiema

96 paniami docent (od językoznawstwa i od literatury) o bardzo silnych indywidualnościach. Do spięć dochodziło także na posiedzeniach Rad Wydziału, co było ze złośliwą satysfakcją komentowane przez nieżyczliwych nam (a tacy przeważali) członków Rady – wskazywano nas jako trudne i skonfliktowane środowisko, sprawiające same kłopoty. Spory wewnątrzinstytutowe były wykorzystywane przez władze Wydziału do realizacji planów pacyfikacji Instytutu. Jako przykład posłużyć może procedura nadania tytułu profesorskiego Teresie Dąbek-Wirgowej w roku 1979 (piszę o tym niżej). Moja sytuacja, przy stałej konieczności lawirowania między naciskami z góry, zmierzającymi do usunięcia z uczelni niektórych szczególnie niewygodnych pracowników, a równie kłopotliwymi naciskami różnych orientacji w samym Instytucie, okazała się bardzo uciążliwa i niełatwa. Byłem przy tym także, zgodnie z ówcześnie stosowanymi środkami zdobywania lojalności, mamiony propozycjami otrzymania talonu na samochód. Wprawdzie tylko na małego fiata, ale wówczas nawet on stanowiłby luksus dla nauczyciela akademickiego. Moją odporność na takie przynęty zwiększał jednak brak prawa jazdy. Wydaje mi się poza tym, że dziekan dość szybko zorientował się, że nie może liczyć na moją „dyspozycyjność”. Co wcale nie ułatwiało mi kontaktów z kolegami, bo byli wśród nich tacy, którzy skłonni byli posłużyć się mną bez względu na konsekwencje, na jakie mogłem się narazić. Moje odejście z Instytutu lub dymisja nie wywołałyby powszechnego zmartwienia. Jedyną osobą, która po wahaniach wyraziła zgodę przyjęcia funkcji mojego zastępcy (do spraw studenckich i tylko na jeden rok), była dr Halina Kuligowska, pozostająca w przyjaźni z doc. T. Dąbek-Wirgową. Spełniała ona rolę mediatora między dyrektorem a „opozycją”, jednocześnie była gwarantem dla tejże opozycji, że dyrekcja nie zaskoczy zespołu niekorzystnymi dla niego decyzjami. Po roku H. Kuligowska podtrzymała chęć rezygnacji (rola mediatora nie należała do łatwych i narażała na pretensje z obu stron). Po powrocie z dłuższego pobytu za granicą (w Berlinie) zgodziła się podjąć tę funkcję docent Henryka Czajka. Była moim lojalnym partnerem w kierowaniu Instytutem, a jako członek partii miała lepszą pozycję w Wydziale (należała do wydziałowych władz partyjnych), natomiast jako wykształcona w Bułgarii literaturoznawca-bułgarystka reprezentowała ona perspektywę badawczą odmienną od bardziej nowoczesnej T. Dąbek-Wirgowej, co sprawiało, że w ich wzajemnych relacjach często dochodziło do spięć. Do Instytutu przeszedł także z Instytutu Słowianoznawstwa PAN dr Kazimierz Feleszko, tuż przed ha-

97 bilitacją. Było to wzmocnienie kadry zespołu reprezentantem młodszego pokolenia lingwistów, specjalizujących się w językoznawstwie południowosłowiańskim, osobą o sporym już autorytecie naukowym. Oczekiwane od pewnego czasu doktoraty młodszych pracowników Instytutu ciągle pozostawały w fazie przygotowań. Przyjęcie do IFS K. Feleszki okazało się w niedługim czasie ważnym atutem Instytutu. Z kolei bardzo ważne dla sprawnego funkcjonowania Instytutu okazało się przyjęcie do obsługi sekretariatu Sławomira Olszewskiego, którego pozbyto się z dziekanatu WRSiLS. W naszym Instytucie pan Sławek poczuł się doskonale i świetnie wkomponował w cały zespół. Był przy tym niezmiernie lubiany i poważany przez studentów.

Fot. 11: Kazimierz Feleszko ze studentkami. Od lewej: Elżbieta Desperak, Lily Weston, Maria Dec, Dorota Pieńkowska (Stępień), Jagna Komorowska, Anna Bielska, Agnieszka Miernik, Barbara Wojciechowska, Wanda Dobrowolska (Kubicka), Iwona Cymerman (Mazur), Katarzyna Cymerman (Welman), Danuta Tyszewska, Anna Zając.

Rok akademicki 1980/1981 zapisał się jako czas wzmagających się napięć politycznych w kraju i na Uczelni, jako czas powstania „Solidarności”. Zorganizowanie związku zawodowego opozycyjnego wobec Związ-

98 ku Nauczycielstwa Polskiego, podporządkowanego partii, było wydarzeniem, które miało bardzo istotne następstwa także dla samego Instytutu. Pracownicy gremialnie przystąpili do „Solidarności” 3 . Zmieniło to naszą pozycję nie tylko na Wydziale, lecz także na całym Uniwersytecie. Aktywność związkowa osób z Instytutu (m.in. T. Dąbek-Wirgowej, J. Rapackiej, J. Chmielewskiego, S. Olszewskiego) pociągnęła za sobą zainteresowanie naszymi sprawami w innych wydziałach filologicznych i poza nimi. Także w samym WRSiLS nie byliśmy już izolowani. Znaleźliśmy sojuszników wśród hungarystów i niektórych wschodnich slawistów – sympatyków „Solidarności”. Wspomnę tu nawiasem, że aktywność na szerszym forum odwróciła również w pewnym stopniu uwagę od konfliktów wewnątrzinstytutowych. Znalazłem się po tej samej stronie, co znakomita większość zespołu, a to znacznie poprawiło nasze kontakty. Natomiast działalność merytoryczna, naukowo-dydaktyczna przesunęła się w tych czasach na dalszy plan. Na pierwszym miejscu znalazła się potrzeba wewnętrznej demokratyzacji działania uczelni i naprawa błędów organizacyjnych poczynionych przez władze w ciągu ostatnich lat. Odbicie tych czasów w życiu IFS znalazło wyrazisty akcent już w przebiegu pierwszego posiedzenia Rady Naukowej IFS, odbytego na początku nowego roku akademickiego, 7 października 1980 roku. Miało ono miejsce po wydarzeniach w Gdańsku i po podpisaniu Porozumień Sierpniowych. Na Uniwersytecie Warszawskim doszło do rezygnacji dotychczasowego rektora Z. Rybickiego (wygodnym pretekstem do uzasadnienia rezygnacji i rejterady z uczelni była nominacja ministerialna) i dokonano pierwszych demokratycznych wyborów rektora. (Kandydowali: ze strony partyjnej – prawnik, profesor Zbigniew Resich; kandydaci „Solidarności” – profesorowie historyk Henryk Samsonowicz oraz filozof Klemens Szaniawski). Wybranym i po naszym nerwowym oczekiwaniu zatwierdzonym przez ministra Rektorem UW został profesor Henryk Samsonowicz. Doskonale pamiętam napięcie w dzień inauguracji roku akademickiego. Kogo zobaczymy w gronostajach rektorskich? (Wydaje mi się, że zatwierdzenie Rektora Samsonowicza nastąpiło w ostatniej chwili). Wreszcie to on pojawił się w drzwiach Audytorium Maximum na końcu 3

Nie odnalazłem w dokumentacji Instytutu dokumentów inaugurujących działalność „Solidarności” na Wydziale Rusycystyki, Slawistyki i Lingwistyki Stosowanej, ale jeśli pamięć mnie nie myli, z Instytutu nie zgłosili akcesu tylko – Henryka Czajka oraz Józef Magnuszewski, niechętnie angażujący się we wszelkie akcje o charakterze politycznym.

99 orszaku członków Senatu, a towarzyszyło mu nasze wielkie wzruszenie i radość. Po latach Alma Mater znowu decydowała o swojej władzy. Wracam do posiedzenia Rady Instytutu z 7 października 1980 r. Po oficjalnej informacji o wyborze Rektora i jego zatwierdzeniu przez ministra przyjęliśmy uchwałę, nawiązującą do treści Uchwały Senatu UW z 28 września 1980 r., w której ustalono m.in. nowe, demokratyczne zasady obierania władz na UW. Zasady te skłoniły mnie jako dyrektora IFS do przedstawienia przygotowanego uprzednio pisma do Rektora. Zgłaszałem w nim chęć rezygnacji ze stanowiska. Miało to umożliwić demokratyczny wybór nowej dyrekcji. W wyniku głosowania (z jednym, moim, głosem przeciwnym) rozwiązanie takie nie zostało przyjęte jako przedwczesne. W dyskusji podjęta została też sprawa tzw. „docentów marcowych”, mianowanych po roku 1968 bez habilitacji, z nominacji, według zasług lub lojalności politycznej. Większością głosów Rada opowiedziała się za traktowaniem ich jako pracowników niesamodzielnych. Dyskutowano też na temat integracji filologii i odtworzenia jednego Wydziału Filologicznego względnie – Wydziału Filologii Słowiańskich (z lokalizacją w Śródmieściu, co zapobiegłoby rozproszeniu pokrewnych specjalności). Ostatecznie Rada IFS wypowiedziała się za projektem utworzenia jednego Wydziału Filologicznego. W dyskusji nad programem studiów slawistycznych postulowano, by uczelnie o dużym autorytecie – takie jak UW – miały prawo do zatwierdzania własnego programu. Pojawił się postulat lepszej koordynacji slawistycznych prac naukowo-badawczych, prowadzonych na Uniwersytecie i w Polskiej Akademii Nauk, oraz współpracy dydaktycznej obu środowisk slawistycznych. Podjęto także – brzmiący obecnie bardzo anachronicznie, stanowiący jednak signum temporis – postulat prawa publikacji prac naukowych w czasopismach zagranicznych bez zgody władz uczelni. W uchwale umieszczono także uwagi krytyczne na temat budynków przy ul. Szturmowej, ich niedostosowania do celów dydaktycznych i nieodpowiedniego stanu technicznego. (Ostre uwagi krytyczne na temat higieny pracy i bezpieczeństwa – szczególnie zagrożenia pożarowego i obecności szkodliwego azbestu w ścianach budynku, nieodpowiedniej akustyki – powtarzały się zresztą wielokrotnie od początku zasiedlenia tych budynków). Kolejne posiedzenie Rady Naukowej Instytutu (7 stycznia 1981 roku) było poświęcone projektowi powołania przez władze rektorskie komisji, która zajęłaby się reformą organizacji jednostek filologicznych na UW. Przyjęto uchwałę, w której Rada opowiadała się za następującymi rozwiązaniami w przedstawionej kolejności: 1) utworzenie wspólnego Wydzia-

100 łu Filologicznego, w którego skład jako odrębna jednostka wchodziłby IFS; 2) utworzenie Wydziału Filologii Słowiańskich łącznie z polonistyką; 3) utworzenie Wydziału Polonistyki oraz Wydziału Filologii Obcych, ogarniającego wszystkie filologie obce. W uchwale protestowano także przeciwko zachowaniu WRSiLS jako struktury niemerytorycznej4 . Druga sprawa poruszana na tym posiedzeniu Rady miała charakter personalny i oglądana z perspektywy dwudziestu pięciu lat może być ilustracją stosunków panujących na WRSiLS i przeciągających się konfliktów w samym Instytucie Filologii Słowiańskiej. Chodziło o przebieg procedury nadania tytułu profesorskiego T. Dąbek-Wirgowej. Jej dorobek na pewno nie pozostawał w tyle za osiągnięciami rusycystów, których wnioski o tytuł profesora przechodziły w głosowaniu Rady Wydziału gładko. Wniosek o nadanie tytułu T. Dąbek-Wirgowej został jednak na posiedzeniu Rady WRSiLS w grudniu 1980 roku odrzucony (gdyż nie uzyskał poparcia dwóch trzecich członków Rady). Część członków Rady Wydziału wyraźnie okazywała z tego powodu satysfakcję, ale wywołało to też pewną konsternację władz dziekańskich, które nie bardzo wiedziały, jak dalej w tej sytuacji postąpić. (Wynik głosowania był także ciosem w uznawany przez większość Rady Wydziału autorytet profesora Magnuszewskiego, lojalnego wobec dziekana, a popierającego wniosek). Głosowanie umotywowane było względami politycznymi. Tworzono jednak pozory dyskusji merytorycznej. Deprecjacji kandydatki do tytułu posłużyła podana przez dziekana jednostkowa opinia na jej temat, której autor zgłosił zastrzeżenia co do jej, jak się wyraził, „etyki zawodowej” i „nadmiernych wymagań dydaktycznych”. Dziekan nie zareagował na żądania uzasadnienia tych opinii, a następnie źle zinterpretował wynik głosowania, uznając je za niewystarczające do zatwierdzenia wniosku (według starego brzmienia Ustawy). W dyskusji znaleźli się jednak obrońcy dziekana i jego pomyłki. Cała sprawa – niezgodna z procedurą, następnie poprawiona i powtórnie zatrzymana przez negatywny wynik głosowania na posiedzeniu Senatu UW – była sygnałem dla Instytutu, by zrobić wszystko co możliwe dla zmiany miejsca w strukturze, w której IFS ma nadal na uczelni funkcjonować. 4

Należy tu dodać, że podjęte wówczas dyskusje co do naprawy błędnych rozstrzygnięć trwają na Uniwersytecie Warszawskim do dzisiaj, a więc już pełne ćwierćwiecze, i nie dały zadowalających rezultatów wskutek oporu i inercji różnych środowisk. Stanowią ostrzeżenie przed pochopnymi decyzjami, które później zmienić jest bardzo trudno.

101 Posiedzenia Rady Naukowej IFS następowały w roku 1981 z nasiloną (jak nigdy wcześniej ani później) częstotliwością, a głównymi powodami do ich zwoływania były rozważania na temat struktury wydziałowej jednostek filologicznych na UW i miejsca w niej Instytutu, dla którego stawało się to sprawą coraz bardziej palącą. Dyskutowano też nad problemami kadrowymi. W tym czasie profesor H. Orzechowska zgłosiła chęć przejścia do Instytutu Rusycystyki (wraz z etatem). Byłaby to znaczna strata dla Instytutu – odejść miała osoba z tytułem profesora (mieliśmy tylko dwóch profesorów tytularnych) i doskonały specjalista od historii języków południowosłowiańskich. Trudno było także zaakceptować stratę etatu (czyli możliwości zatrudnienia na miejsce osoby odchodzącej nowego pracownika naukowo-dydaktycznego). Jak wynika z dokumentacji Rady Naukowej (w tym pisma do Rektora UW Henryka Samsonowicza z 9 marca 1981 r.) już wtedy relacja między pracownikami dydaktycznymi i liczbą studentów slawistyki układała się w naszym Instytucie bardzo źle w porównaniu do innych filologii obcych (jeszcze gorzej było tylko na hungarystyce, ale tam studiowano tylko jeden język, a u nas trzy na czterech specjalnościach – bohemistyce, bułgarystyce oraz serbochorwatystyce obok jugoslawistyki). (Ta niekorzystna proporcja w relacji liczby pracowników naukowych i dydaktycznych wobec liczby studentów – wówczas około 1:8, czyli 19 pracowników na 144 studentów w roku 1980/1981 – i dziś jest bolączką naszego Instytutu, a od tamtych czasów zwiększyliśmy liczbę studentów ponaddwukrotnie). Decyzję profesora tytularnego co do zmiany miejsca pracy w ramach uczelni trzeba było przyjąć do wiadomości, ale z utratą etatu nie mogliśmy się pogodzić. O narastających napięciach między tak zwanymi „czynnikami politycznymi” Uczelni a Instytutem świadczyła także rezygnacja profesora Semczuka (dyrektora Instytutu Rusycystyki) delegowanego przedstawiciela partii w naszej Radzie Naukowej. Towarzyszyła temu uchwała, w myśl której w skład Rady mieli wchodzić wszyscy pracownicy Instytutu oraz studenci w takiej samej liczbie jak pracownicy niesamodzielni (jak dziś sądzę, była to zbyt daleko posunięta demokratyzacja). W związku z zachowawczą postawą Rady WRSiLS uchwała przypisywała Radzie Instytutu także niektóre prawa przysługujące radzie wydziału. Była to już jawna secesja, wymagająca – przy jej akceptacji w skali Uczelni – nowych rozwiązań systemowych. Do Rektora Samsonowicza skierowane zostało pismo, w którym negatywnie ocenialiśmy możliwości funkcjonowania IFS w dotychczasowej strukturze wydziałowej, odcięcie jednostki od bibliote-

102 ki, lokalizację IFS, utrudniającą normalną współpracę ze środowiskiem humanistycznym Uczelni i PAN. Majowe posiedzenie Rady w 1981 r. odbyło się już w poszerzonym składzie. Miało ono charakter podsumowujący kadencję władz Instytutu i dokonano na nim wyboru nowej dyrekcji. Niewątpliwą satysfakcją dla dyrektora, zaczynającego wcześniej kadencję w atmosferze niechęci i oporu zespołu, była dobra ocena jego poczynań w tym trudnym czasie i złożona mu propozycja objęcia tej funkcji także w kolejnej kadencji (wyrażona w imieniu zespołu przez doc. T. Dąbek-Wirgową). Uwaga krytyczna (prof. Magnuszewskiego) pod adresem minionych trzech lat dotyczyła jedynie słabości wewnętrznego życia naukowego. Spotkała się ona z polemiką, tonującą tę ocenę. Nie zgodziłem się na ponowny wybór i nowym dyrektorem został językoznawca, docent Cezar Piernikarski. Uzyskał on znakomity wynik: 21 głosów – za, 2 – wstrzymujące się. Tak powszechne poparcie kandydata świadczyć mogło, iż dotychczasowe spory wewnętrzne w Instytucie stały się przeszłością. Nowo wybranego dyrektora zobowiązano do starań o przezwyciężenie pewnej izolacji naukowej, w jakiej znalazł się Instytut (co było konsekwencją także jego miejsca w strukturze wydziałów filologicznych oraz odległej lokalizacji). W roku 1981 nieustannie powracała sprawa reorganizacji struktur filologicznych w UW. Jak oceniali reprezentanci IFS w komisji rektorskiej powołanej w tej sprawie, Instytut nie miał wielu sprzymierzeńców przy realizacji postulowanych zmian (istniały zasadnicze opory wobec tworzenia jednego wspólnego Wydziału Filologicznego, czego byłem zdecydowanym zwolennikiem, opowiadano się raczej za zachowaniem status quo). Tylko Katedrze Filologii Węgierskiej (niewielkiej rozmiarami) udało się szybko znaleźć azyl w Wydziale Neofilologicznym. Odejście IFS z WRSiLS nadto naruszałoby strukturę tej niewielkiej jednostki wydziałowej i musiałoby pociągnąć za sobą dalsze zmiany. W tej sytuacji Instytutowi groziło pozostanie w ramach dotychczasowego wydziału na kolejną trzyletnią kadencję. Naszą formalną zgodą na takie rozwiązanie byłby udział w wyborach władz dziekańskich. Postanowiliśmy wstrzymać się od udziału w tych wyborach i zwrócić do władz rektorskich ze stanowczą prośbą o znalezienie dla IFS innego miejsca w istniejących strukturach. Jak się okazało później, była to decyzja podjęta niemal w ostatniej chwili. Wydział Neofilologii w tajnym głosowaniu odrzucił wniosek o przyjęcie IFS. Druga możliwość – przygarnięcie nas przez Wydział Polonistyki – była nadal rozpatrywana przez polonistów i pojawiła się jedynie wstępna propozycja objęcia nas opieką merytoryczną na jeden rok, czemu towarzyszyć

103 miało nadanie Instytutowi statusu jednostki wydzielonej. Decyzję taką Senat UW podjął na posiedzeniu w dniu 24 czerwca 1981 r. 1 października 1981 roku dziekan WRSiLS przekazał dziekanowi Wydziału Polonistyki teczki osobowe osiemnastu pracowników naukowo-dydaktycznych i dydaktycznych (jednego profesora tytularnego, sześciu docentów, jednego doktora habilitowanego, dwóch doktorów, pięciu magistrów, trzech lektorów zagranicznych). Wraz z nimi odeszło z WRSiLS dwoje pracowników administracji (jedna osoba przebywająca od dłuższego czasu na urlopie bezpłatnym) oraz dwoje pracowników biblioteki (łącznie były to 22 etaty). Status IFS jako instytutu pozawydziałowego przewidywał opiekę naukową Wydziału Polonistyki w sprawie przyznawania stopni naukowych, reprezentowania IFS w Senacie przez dziekana Polonistyki (a w sprawach dotyczących samego Instytutu przez dyrektora IFS). Nie została natomiast jasno rozstrzygnięta sprawa źródeł finansowania i odpowiedzialności finansowej. Sprowadzić to miało na IFS nowe kłopoty.

Fot. 12: Brama Uniwersytetu w czasie strajku studenckiego (29 listopada – 10 grudnia 1981 roku).

Na przełomie listopada i grudnia 1981 roku studenci IFS (ok. 20 do 30 osób na łączną liczbę ok. 150) wzięli udział w strajku okupacyjnym na Krakowskim Przedmieściu. Pociągnęło to za sobą komplikacje przy orga-

104 nizowaniu zajęć zastępczych – a przeciągnęło się do blisko dwu tygodni, niemal do wprowadzenia stanu wojennego 13 grudnia – był to zarazem czas integracji studentów uczestniczących (niezbyt pilnie zresztą, jeśli chodzi o tych bezpośrednio w strajku nie biorących udziału) w zajęciach „wszechnicy strajkowej”. Wykłady prowadziło na niej też kilku docentów i wykładowców z IFS.

Fot. 13: Cezar Piernikarski prowadzi wykład w czasie strajku w grudniu 1981 r. Temat: „Teoria znaku”.

13 grudnia 1981 r. wprowadzony został stan wojenny i zawieszono zajęcia na Uniwersytecie. Zakończony szczęśliwie dwa dni wcześniej strajk okupacyjny nie pociągnął za sobą wkroczenia ZOMO na teren uczelni. Pamiętam natomiast, jak w niedzielne mroźne przedpołudnie znalazłem się na Nowym Świecie i zauważyłem grupki podejrzanych cywilów, którzy

105 na oczach patroli żołnierzy mazali żółtą farbą w bramach napisy: Mięso u kułaka. Powiało grozą lat stalinowskich. Po drodze w stronę Uniwersytetu, na Krakowskim Przedmieściu spotkałem docenta Stanisława Frybesa, rozmawiającego z Wiktorem Woroszylskim na temat zawieszonego Kongresu Intelektualistów, obradującego poprzedniego dnia w Pałacu Kultury i Nauki. Woroszylski skierował nas do kościoła akademickiego św. Anny, gdzie zbierano podpisy pod protestem przeciw wprowadzeniu stanu wojennego i zawieszeniu obrad Kongresu. Z kościoła św. Anny poszliśmy na Uniwersytet. W Pałacu Kazimierzowskim zebrała się nieduża grupa nauczycieli akademickich. Po pewnym czasie na schodach wiodących do gabinetu rektora ukazał się Henryk Samsonowicz. Nie pamiętam już, co do nas mówił, mam tylko nadal przed oczyma jego białą twarz i rysujące się na niej wielkie napięcie. Wyglądał jak człowiek, któremu w każdej chwili grozi zawał. Wszyscy zastanawialiśmy się, co uda się nam uratować z ustępstw, do których partia została zmuszona wybuchem „Solidarności”.

Fot. 14: Duchowe powinowactwo z „Solidarnością”. Absolwentka z roku 1977, Jolanta Mindak (druga z lewej; wówczas w IS PAN, obecnie – ISZiP UW) i Lech Wałęsa jako rodzice chrzestni w czasie chrztu syna Grażyny Kopińskiej (pierwsza z prawej; magisterium – 1971, wówczas IS PAN) i Andrzeja Celińskiego (drugi z prawej). Ani on, ani Lech Wałęsa (pierwszy z lewej) nie są absolwentami Instytutu.

106 Planowane w styczniu 1982 r. posiedzenie Rady Naukowej Instytutu nie odbyło się z powodu zawieszenia zajęć na Uniwersytecie (po wprowadzeniu stanu wojennego zakazano wszelkich zgromadzeń). W tym szczególnie trudnym okresie sprawowania opieki nad Instytutem, organizowania dyżurów i innych czynności przez niemal sześć tygodni od wprowadzenia stanu wojennego cała troska i odpowiedzialność spadła na barki zastępcy dyrektora, dr H. Kuligowskiej (ze względu na nieobecność chorego dyrektora C. Piernikarskiego). Upragnione wznowienie zajęć dydaktycznych nastąpiło 8 lutego 1982 roku. Dla Instytutu Filologii Słowiańskiej, który uznany został przez PZPR za gniazdo opozycji solidarnościowej, mogły nastąpić czasy bardzo ciężkie. Na szczęście dzięki wcześniejszej decyzji Senatu, w której walną zasługę miała dziekan Wydziału Polonistyki, docent Jadwiga Puzynina, nie byliśmy już pod bezpośrednią kuratelą poprzedniego Wydziału. Co nie znaczyło przecież, że znaleźliśmy się poza zasięgiem powracającej do władzy partii i „czynników specjalnych” na Uczelni. Nie pamiętam już dokładnej daty – zapewne na wiosnę 1982 roku – zostaliśmy wezwani przed oblicze polonistycznej egzekutywy partyjnej – reprezentowanej przez trzech adiunktów, dziś już profesorów tytularnych. Wezwano „na dywanik” trzy osoby: aktualnego dyrektora – C. Piernikarskiego, poprzedniego dyrektora – czyli mnie i, nie wiem już dlaczego, docenta K. Feleszkę. Miała to być spowiedź z naszych solidarnościowych grzechów, wyznanie win i prośba o rozgrzeszenie. Rozmowa chyba nie przebiegała po myśli naszych adwersarzy. Pamiętam z niej tylko, że sam zwróciłem naszym rozmówcom uwagę, iż jako jedyny chyba instytut na UW w czasie triumfującej „Solidarności” wybraliśmy demokratycznie naszym dyrektorem jednego z dwóch tylko członków partii w Instytucie – docenta Piernikarskiego. Towarzysze adiunkci popatrzyli na siebie z ukosa i stwierdzili: „O tym to my jeszcze porozmawiamy później z towarzyszem Piernikarskim”. Powróćmy jednak do tego, co się działo z IFS w roku 1982 i następnych latach. Na pierwszym posiedzeniu Rady Naukowej IFS w stanie wojennym (12 marca 1982 roku) szczególne zainteresowanie budziły informacje z Senatu UW (przekazywał je nam senator a zarazem członek naszej Rady profesor Zdzisław Libera) – o powołaniu przez Rektora komisji pracujących nad ratowaniem dorobku odnowy, demokratyzacji i samorządności uczelni, wśród nich komisji ds. roli polskiej inteligencji i uniwersytetu w jej kształtowaniu (z socjologiem profesorem J. Szackim i z udziałem Z. Libery). Interesowano się także losem internowanych pra-

107 cowników i studentów UW – mówiono wówczas o 23 osobach, nie było wśród nich nikogo związanego bezpośrednio z IFS.

Fot. 15: Instrukcja postępowania w czasie strajku po wydarzeniach bydgoskich, marzec 1981 r.

108

Fot. 16: Podział zadań w czasie strajku 31 marca 1981 r.

109

Fot. 17: Sprawozdanie koła NSZZ „Solidarność” przy Wydziale RSiLS.

110 W sprawach dotyczących Instytutu powróciła jeszcze raz kwestia przejścia do Instytutu Rusycystyki profesor H. Orzechowskiej, a to w związku z prośbą dziekana WRiLS o przekazanie przez IFS temu Wydziałowi kartoteki zespołu kategorii stopnia w językach słowiańskich. Zarówno aktywny animator tego zespołu, W. Pianka, jak i jego pierwszy i ostatni kierownik, H. Orzechowska byli już poza Instytutem. Pozostali tylko „szeregowi” jego członkowie (J. Chmielewski). Ze względu na potrzebę zagwarantowania pełnego dostępu do wspomnianej kartoteki Rada Naukowa IFS postanowiła w głosowaniu pozostawić ją w Instytucie. Ostatecznie kartoteka została jednak przekazana. Nie znam powodów i okoliczności tej decyzji i nie wiem, w jakim stopniu kartoteka była później wykorzystywana naukowo. Obiecywany przez dziekana A. Bartoszewicza pełny dostęp do niej okazał się słowami bez pokrycia (niemożliwie na przykład było podjęcie, projektowanej pod kierunkiem doc. C. Piernikarskiego w roku 1982, pracy magisterskiej na materiałach kartoteki). Na miejsce H. Orzechowskiej do Instytutu przyszedł z Instytutu Słowianoznawstwa PAN profesor zwyczajny Janusz Siatkowski, co znacznie wzmocniło naszą pozycję na Wydziale Polonistyki. W kwietniu 1982 r. Uniwersytet zbulwersowała wiadomość o odwołaniu rektora Henryka Samsonowicza wraz z całym zespołem prorektorskim (prof. prof. Fiszdonem, Kupiszewskim, Zakrzewskim). Na jego miejsce mianował minister – oczywiście bez konsultacji ze środowiskiem uczelnianym (pewnie uzgadniał to tylko z Komitetem Uczelnianym PZPR) – byłego prorektora (przy złej pamięci rektorze Rybickim) – profesora K. Dobrowolskiego, biologa. Ani nominacja w tym właśnie momencie, ani konfiguracja personalna przy pełnieniu poprzedniej funkcji nie wzbudzały do niego zaufania środowiska. Protest przeciwko zmianom we władzach Uczelni został sformułowany w wielu uchwałach Rad Wydziałów i w Uchwale Senatu z 21 kwietnia 1982 r. Decyzja ministra była jednak nieodwołalna, Instytutowi pozostało więc tylko wysłać kwiaty na ręce Rektora Henryka Samsonowicza z podziękowaniem „za czas przywrócenia autentycznego życia uniwersyteckiego” 5 . Na posiedzeniu Rady Instytutu 28 kwietnia 1982 r. dyrektor Piernikarski poinformował, że decyzją ministerstwa IFS został włączony do Wydziału Polonistyki, co wśród polonistów przyjęto z konsternacją ja5

Jak się później okazało, rektor Dobrowolski robił jednak wszystko, co mógł, żeby ochronić osoby narażone na represje i ratować to, co było możliwe do uratowania w bardzo niesprzyjających dla niego warunkach, otoczony murem nieufności i niechęci. Pozostawił po sobie dobre wspomnienie.

111 ko decyzję odgórną, narzuconą, niekonsultowaną z Wydziałem – źle więc odebraną przez zwolenników demokratycznych zmian. Taka reakcja na pewno ucieszyła przeciwników naszej obecności wśród polonistów. Przedstawiciele IFS w Radzie Wydziału musieli tłumaczyć się, że nie czynili żadnych kroków i nie wywierali na nikogo nacisków, by ministerstwo podjęło taką decyzję. Tak więc status IFS przyjętego do Wydziału Polonistyki tylko na rok i traktowanego jako jednostka pozawydziałowa szczęśliwie dla nas (ze względu na okoliczności) został ustabilizowany i staliśmy się normalną częścią tego Wydziału – z wszystkimi prawami i obowiązkami. Był to dla nas azyl i znaczna ulga ze względu na realizowane już plany odtworzenia slawistyki zachodniej i południowej jako przybudówki rusycystyki i innych filologii wschodniosłowiańskich. Oparciem dla tych planów była obecność w WRSiLS profesor H. Orzechowskiej, dalsze przyjmowanie innych specjalistów od południa Słowiańszczyzny, tworzenie odpowiednich katedr i pracowni, obejmujących zakresem zainteresowań także „naszą” Słowiańszczyznę. Odczytywaliśmy to – chyba niebezpodstawnie – że czekano tylko na sprzyjające okoliczności, by stworzyć konkurencyjne dla nas zespoły naukowo-dydaktyczne, po czym rozwiązać IFS, przyjmując spośród naszych pracowników na WRSiLS osoby najbardziej uległe wobec władz. Kolejnym krokiem w tym kierunku było przejście z IFS do WRSiLS profesor Henryki Czajki, co nastąpiło z początkiem roku akademickiego 1982/1983 (po uzasadnieniu tej decyzji przez profesor H. Czajkę faktycznym konfliktem z prof. T. Dąbek-Wirgową na tle według H. Czajki politycznym, natomiast według T. Dąbek-Wirgowej – zawodowym). Nasze obawy potwierdzało wystąpienie WRSiLS z wnioskiem o prowadzenie studiów o specjalności „ językoznawstwo słowiańskie”, co spotkało się z negatywną oceną Komitetu Językoznawstwa PAN6 . Nowy rok akademicki 1982/1983 przebiegał już w warunkach znacznie większej stabilizacji, choć towarzyszyła nam wciąż atmosfera przygnębienia i rozczarowania wywołanego stanem wojennym. Instytut skupił w swej pracy uwagę na sprawach stanu kadry i programie studiów. Programem zajmowała się powołana w tym celu komisja i rzecz była żywo dyskutowana w zespole. Ocena z marca roku 1983 (przygotowana dla władz dziekańskich Wydziału Polonistyki) zwracała uwagę na niekorzystną relację między liczbą pracowników naukowo-dydaktycznych i dydaktycznych (16 + 3 lektorów zagranicznych) a liczbą studentów (120) – 1 : 6,3 (średnio na filologiach obcych UW 1 : 4,5). Braki kadrowe In6

Por. uwaga w protokole RN IFS z 12 IV 1985 r. o piśmie profesora M. Szymczaka w imieniu tego Komitetu do Prorektora UW z roku 1985.

112 stytutu szacowano na dwóch, a nawet trzech pracowników. Postulowano zacieśnienie współpracy dydaktycznej, a także naukowej między polonistami i IFS. Kontynuowano coroczną rekrutację na dwie specjalności, a łącznie Instytut prowadził cztery specjalności: bułgarską, czeską, serbsko-chorwacką oraz jugosłowiańską.

Fot. 18: Ignacy Doliński w rozmowie ze Sławomirem Olszewskim w czasie obchodów Dnia Republiki pod koniec lat osiemdziesiątych.

Rok 1983 zapisał się też szczególnym przebiegiem udziału polonistów i slawistów w odbywającym się co pięć lat Międzynarodowym Kongresie Slawistów. Tym razem miał się on odbyć w Kijowie. W ostatniej chwili, w przeddzień wyjazdu, nasza delegacja została zmniejszona o dwadzieścia parę osób. Oficjalnie wyjaśniono, że przyczyną zmniejszenia liczby polskich uczestników kongresu (których wystąpienia był przewidziane w programie) są problemy finansowe. Paszportów służbowych, zdeponowanych zgodnie z ówczesnymi zasadami w Uczelni, nie otrzymaliśmy. Dziekan A. Bartoszewicz odczytał w przeddzień planowanego wyjazdu do Kijowa na korytarzu na II piętrze Pałacu Kazimierzowskiego listę „wyróżnionych”. Szczególnym zbiegiem okoliczności ograniczenia te objęły wyłącznie osoby zaangażowane w działalność „Solidarności”. (Dotknęło to kilku profesorów z Instytutu Słowianoznawstwa PAN, a z UW m.in. profesorów: R. Grzegorczykową, J. Puzyninę, S. Kozaka, W. Cien-

113 kowskiego, z naszego Instytutu mnie. Inni nie zgłosili udziału w Kongresie, a uczestniczyli w nim J. Magnuszewski i J. Siatkowski). Mówiło się w kuluarach o tym, że listę osób niepożądanych sporządzała ambasada Związku Radzieckiego z bardzo czynnym udziałem niektórych zaufanych polskich profesorów slawistów. Problemy finansowe, będące jakoby przyczyną odmowy wyjazdu, były jedynie pretekstem, bo w Kijowie znaleźli się ostatecznie młodsi slawiści z Polski, zaproszeni dodatkowo, którzy nie wygłaszali ani referatów, ani komunikatów. W roku 1984 na jesieni rozpoczęła się kolejna kadencja władz uniwersyteckich. Po trzech latach ponownie zostałem dyrektorem, a moim zastępcą – dr hab. Joanna Rapacka. Z powodu niejasnego nadal statusu IFS w strukturze UW nie można było powoływać przewodniczącego Rady Naukowej. Posiedzenia Rady prowadził dyrektor. (Ostateczne zatwierdzenie składu Rady Naukowej Instytutu przez Radę Wydziału Polonistyki nastąpiło dopiero w maju 1987 roku, a więc tuż przed końcem bieżącej kadencji). Jedynym członkiem Rady spoza Instytutu była delegowana przez uczelniany organ PZPR profesor Janina Kulczycka-Saloni. Ta delegacja była dla nas okolicznością szczęśliwą. Mieliśmy do czynienia z profesorem polonistą o dużym autorytecie naukowym i doświadczeniu w życiu uniwersyteckim (J. Kulczycka-Saloni pełniła w przeszłości także funkcję prorektora). Stwierdzić trzeba, że w trudnych nadal dla IFS czasach jej regularny udział w posiedzeniach Rady był dla Instytutu bardzo pożyteczny i cenny. Odgrywała ważną rolę pośrednika między slawistami a polonistami. Ważnym dokonaniem w trakcie tej kadencji było opracowanie nowego programu studiów slawistycznych (przez komisję pod kierunkiem J. Rapackiej). Ważnym jego elementem było wprowadzenie obowiązkowej (ale fakultatywnej) dodatkowej specjalności slawistycznej jako tak zwanego kierunku B. Instytut zgłosił także do władz Uniwersytetu gotowość otwarcia podyplomowego studium slawistycznego „Zachodnia i Południowa Słowiańszczyzna” z programem przygotowanym pod kierunkiem T. Dąbek-Wirgowej. Studium to nie zostało jednak ostatecznie uruchomione. Wówczas też zaczęła się ukazywać seria wydawnicza „Polono-Slavica Varsoviensia”. Jej inicjatorem był J. Magnuszewski. Miała ona skupiać slawistów oraz polonistów, którzy wspólnie przygotowywali tomy literaturoznawcze i językoznawcze.

114 Projektowane obchody 70-lecia UW w roku 1985 stały się także powodem do omówienia na posiedzeniu Rady w dniu 12 kwietnia 1985 r. oceny przeszłości polskiej slawistyki związanej z UW. Dla literaturoznawstwa słowiańskiego zrobił to profesor J. Magnuszewski. Określił aktualne zagrożenia ahistoryzmem i potrzebę zachowania perspektywy historycznej w dydaktyce i w badaniach, bez odwracania się od starszych dziejów (w tym literatury kręgu bizantyńskiego), zalecał niezaniedbywanie wieku XIX na rzecz preferowanego wieku XX i współczesności. Nie rezygnując z zainteresowań zagadnieniami międzysłowiańskich związków w literaturze, według J. Magnuszewskiego, rozwijać należało raczej komparatystykę literacką, zwracać większą uwagę na zaniedbane badania nad poezją i dramatem słowiańskim, a także nad folklorem, tak ważnym ze względu na jego wkład (szczególnie folkloru południowosłowiańskiego) do kultury europejskiej. Jako zadanie ważne dla dydaktyki wskazywał przygotowanie syntetycznych opracowań (polskich autorów) dziejów literatur słowiańskich (istniały wówczas tylko polskie podręczniki literatury czeskiej J. Magnuszewskiego oraz bułgarskiej T. Dąbek-Wirgowej). Można dziś stwierdzić, że sformułowane wówczas uwagi i zalecenia zachowały w dużym stopniu nadal aktualność, a stały się bardziej jeszcze palące ze względu na zmiany polityczne, jakie nastąpiły w ostatnich latach, na możliwości uwzględnienia we właściwym stopniu i perspektywie dzieł dawniej przemilczanych lub niedowartościowanych, a także literatury powstałej w nowych czasach i w nowych okolicznościach. Profesor J. Siatkowski ocenił przeszłość, a przede wszystkim stan aktualny językoznawstwa słowiańskiego uprawianego w IFS. Pochwalił fakt uwzględniania wszystkich praktycznie języków zachodnio- i południowosłowiańskich (w niedostatecznym wówczas stopniu tylko słoweńskiego i słowackiego), a także reprezentowania przez specjalistów tak językoznawstwa diachronicznego, jak i synchronicznego. Uznał natomiast za niepokojący brak następców dla starszych już profesorów – doktorów o bliskiej perspektywie uzyskania habilitacji, asystentów finalizujących doktorat. Warto dodać, że problemem dostrzeganym w IFS był przy wystarczającej obsadzie kadrowej pracownikami samodzielnymi (8, a nawet 9) widoczny brak proporcjonalnej liczby adiunktów – ograniczenia dotykające IFS utrudniały właściwy rozwój kadry średniej. (Liczba adiunktów powinna być co najmniej równa, a najlepiej dwukrotnie wyższa od liczby profesorów – jako że każdy żołnierz nosi buławę marszałkowską w ple-

115 caku, ale nie każdy po nią sięgnie). Brakowało nowych etatów, zaś obciążeni dydaktyką adiunkci i asystenci wydłużali okres przygotowywania rozpraw habilitacyjnych i doktorskich. Konsekwencją ograniczeń i błędów był późniejszy bardzo poważny kryzys kadrowy w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych, kiedy doszło do szeregu następujących po sobie zgonów profesorów i pojawienia się dotkliwych luk kadrowych. W październiku 1985 r. nadeszła do Instytutu wiadomość, iż wniosek o tytuł profesora dla T. Dąbek-Wirgowej został bez wskazania wyraźnej motywacji odrzucony przez Centralną Komisję Kwalifikacyjną do Spraw Stopni i Tytułów Naukowych. Można się było tylko domyślać, że decyzji tej brakowało uzasadnienia merytorycznego, miała natomiast ukryte motywacje polityczne. (IFS ponowił wniosek w roku 1988). Trudności w Ministerstwie napotykała też sprawa docentury dla dr hab. J. Rapackiej. Podtekst był podobny. Instytut był pomijany w takich gremiach slawistycznych, jak Rada Naukowa Instytutu Słowianoznawstwa PAN (do udziału w tej Radzie zaproszeni byli slawiści związani z Instytutem Rusycystyki UW) – mimo naszych gestów mających na celu nawiązanie współpracy dydaktycznej i zaproszeń pracowników Instytutu Słowianoznawstwa do prowadzenia zajęć w IFS. Także Ministerstwo nie zapraszało profesorów z IFS do udziału w komisjach międzynarodowych, zajmujących się studiami slawistycznymi (np. zabrakło naszego przedstawiciela w komisji wspólnej polsko-bułgarskiej – nasz Instytut prowadził studia bułgarystyczne, a jednak UW reprezentowała osoba związana z rusycystyką). Wszystko to świadczyło, iż wpływowe w nauce czynniki polityczne starały się marginalizować rolę IFS. Utrudniało to także nasz udział w tak zwanym Centralnym Programie Badań Podstawowych, nadzorowanym przez PAN. Kończąc kadencję dyrektorską sugerowałem, by zmienić strukturę istniejących zakładów naukowych z narodowo-państwowej na specjalistyczną, naukową – językoznawczą i literaturoznawczą. Byłby to powrót do zapomnianych (i ukrytych za fasadą istniejących od roku 1982 zakładów dydaktycznych) dwóch zespołów naukowo-badawczych – literaturoznawczego i językoznawczego – a w efekcie powiązanie ich odpowiedzialnością także za tok i koncepcje dydaktyczne przedmiotów literaturoznawczych i językoznawczych. Właśnie dyskusje programowe były charakterystyczne dla końca kolejnej kadencji – dyrektorem był wówczas K. Feleszko, a jego zastępcą J. Wierzbicki – i przełomu lat dziewięćdziesiątych na slawistyce warszawskiej. Przygotowywana i dyskutowana od pewnego czasu nowa ustawa

116 o szkolnictwie wyższym (ministrem był wówczas znany anglista, profesor Fisiak) budziła nadzieje na większą swobodę w projektowaniu przez uczelnie programu studiów. Zachęciło to zespół IFS do przygotowania projektu nowego programu studiów slawistycznych. Na wiosnę roku 1990 przygotowała je w dwu wariantach komisja programowa z J. Rapacką na czele. Daleko idące zmiany programowe w wersji bardziej rewolucyjnej – z dużą swobodą wyboru przedmiotów i z pierwszym rokiem studiów o charakterze propedeutycznym – wzbudziły opory związane z obawami przed ich negatywnymi skutkami dla Instytutu. Ostatecznie zaakceptowano po dyskusji (na posiedzeniu Rady Naukowej IFS 28 czerwca 1990 r.) wariant bardziej zachowawczy, którego elementy (nowe przedmioty jak Dzieje i kultura Słowian czy konwersatoria do wyboru) pozostały do dzisiaj stałym i wyróżniającym elementem warszawskich studiów slawistycznych. Przedłużona o pół roku kadencja władz uczelni i IFS (właśnie w związku z uchwalaniem nowej ustawy) skończyła się w styczniu 1991 roku. W swoim sprawozdaniu dyrektor K. Feleszko podkreślał duże zmiany kadrowe w trakcie kadencji oraz ważne i oczekiwane od dawna awanse naukowe: uzyskanie w tym czasie tytułów przez T. Dąbek-Wirgową i C. Piernikarskiego, stanowiska docenta przez J. Rapacką, zdobycie stopnia doktora przez H. Dalewską-Greń (niestety, opuściła ona później IFS) oraz przez G. Szwat-Gyłybową. Dwukrotnie w czasie tych lat wprowadzano zmiany programowe – najpierw w formie korekt, następnie w postaci bardziej zasadniczych zmian. Nie doszło do postulowanej przeze mnie zmiany struktury czterozakładowej na merytorycznie bardziej uzasadnioną naukowo-dydaktyczną dwuzakładową. Podobnie nie przyniosły sukcesu nieustanne zabiegi IFS o zmianę lokalizacji. Tymczasem na Szturmowej coraz częstsze bywały awarie sieci telefonicznej, a także wodociągowej i centralnego ogrzewania, co zmuszało do odwoływania zajęć dydaktycznych. Natomiast w nowej sytuacji politycznej przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, która miała oczywisty wpływ na uzdrowienie stosunków w środowiskach naukowych, pracownicy IFS znaleźli uznanie w slawistycznych gremiach wybieralnych w skali krajowej. W Komitecie Słowianoznawstwa PAN znalazło się pięciu przedstawicieli IFS, w Komitecie Językoznawstwa PAN – dwóch, w Radzie Naukowej Instytutu Słowianoznawstwa PAN – czterech. W nowej sytuacji pojawił się także temat dyskusji o współpracy naukowej i dydaktycznej IFS z filologiami wschodniosłowiańskimi (zmniejszyła się w nowych warunkach groźba

117 dominacji rusycystyki), przy niezbędności merytorycznej współpracy naukowo-dydaktycznej z polonistyką. (Argumentowano – wysoki poziom filologii rodzimej ma istotny wpływ na poziom filologii obcych). Brano także pod uwagę potrzebę uruchomienia specjalności słowenistycznej w IFS oraz potrzebę wprowadzenia lektoratu języka słowackiego (rzecz okazała jeszcze bardziej aktualna po podziale Czechosłowacji i powstaniu Republiki Słowacji). Nowe władze IFS – dyrektorem została J. Rapacka – zmieniły strukturę wewnętrzną Instytutu, powołując w miejsce dotychczas istniejących czterech zakładów – dwa: Zakład Literatur Słowiańskich (pod kierownictwem J. Magnuszewskiego) oraz Zakład Języków Słowiańskich (pod kierownictwem J. Siatkowskiego). Pojawiły się także projekty nawiązania bliższej współpracy naukowo-dydaktycznej z Katedrą Bałtystyki, powstałą przy Wydziale Polonistyki – przez uruchomienie specjalizacji bałto-słowiańskiej, a także podjęcie podobnej współpracy z Instytutem Słowianoznawstwa PAN i uruchomienie specjalizacji kulturoznawczej (w zakresie problemów narodowościowych i regionalnych). Projekty te jednak nie wyszły poza opracowania wstępnego programu specjalizacji przez powołane w tym celu komisje. Przyniosły tylko częściowy efekt w postaci zorganizowanego wspólnie przez IFS i Instytut Słowianoznawstwa PAN rocznego cyklu wykładów na temat „Problemy wspólnot etnicznych”. Zmiany programu studiów Cechą charakterystyczną studiów slawistycznych, zauważalną z perspektywy minionych lat powojennych, były szczególnie często przeprowadzane zmiany programowe. Z jednej strony świadczyły one o tym, że Katedra, a później Instytut starały się możliwie szybko reagować na zmiany polityczne na Słowiańszczyźnie zachodniej i południowej, z drugiej jednak strony zmiany te bardzo utrudniały stabilizację w pracy dydaktycznej. Modyfikacje programu wynikały także ze zmieniających się zaleceń ministerstwa odpowiedzialnego w danym czasie za szkolnictwo wyższe. Chociaż wytyczne te dotyczyły wszystkich polskich slawistyk uniwersyteckich, to w porównaniu na przykład z Krakowem slawistyka warszawska była bardziej skłonna do zmian i innowacji. Na przykład, w omawianym czasie sprawami programowymi zajmowała się Rada Instytutu 14 marca 1979 r. przed planowanym spotkaniem ministerialnym na ten temat. Postulowano m.in. zwiększenie ilości godzin

118 lektoratów, stosowanie nauczanych języków na innych niż lektoraty zajęciach, rozszerzenie kursu gramatyki historycznej języka kierunkowego (stały postulat ze strony części językoznawców). Wprowadzane były także eksperymenty, które nie zawsze okazywały się udane. W roku 1969/1970 wprowadzono na przykład studia dwujęzykowe lub wielojęzykowe – specjalność czesko-słowacką oraz jugoslawistykę. O ile pierwsza z nich po paroletnim okresie eksperymentów oceniona została krytycznie, to druga – studia jugoslawistyczne – spotkała się z dużym zainteresowaniem zarówno ze względu na różnorodność tych studiów, jak i możliwości znalezienia intratnej wówczas pracy w przedstawicielstwach firm jugosłowiańskich (język serbsko-chorwacki jako główny plus języki słoweński i macedoński w wymiarze do wyboru czterech lub dwóch lat nauki, z odpowiednim zakresem wiedzy o kulturze i literaturze obszaru tych języków). Zmiany w programie wywoływane były także rozszerzaniem lub ograniczaniem przez władze ministerialne przedmiotów o charakterze społeczno-ideologicznym. Na przykład w roku 1980, kiedy formalnie przedmiot Podstawy marksistowskiej filozofii i teorii rozwoju społecznego można było już jawnie zastąpić podstawową wiedzą z zakresu historii filozofii lub socjologii. Częste dyskusje toczyły się też wokół potrzeby obowiązkowej nauki języka rosyjskiego, który studenci chcieli zamienić na jeden z języków zachodnich albo ograniczyć liczbę godzin lektoratu. Wzbudzało to komentarze także pozamerytoryczne – polityczne. Przedmiotem dyskusji były także ćwiczenia przekładowe, ich wymiar i miejsce w czasie studiów. Były także próby polonizacji studiów slawistycznych, wprowadzane w celu poszerzenia rynku pracy dla absolwentów (lata osiemdziesiąte). Napotykały one trudności, związane z lokalizacją Instytutu, odległą od Krakowskiego Przedmieścia, gdzie odbywały się zajęcia polonistyczne, a także z obciążeniem godzinowym, które okazywało się zbyt duże dla slawistów. Natomiast studia jednokierunkowe uważano za niewystarczające i szukano sposobów „slawizacji” studiów, to jest poszerzenia ich o wiedzę językową i kulturową z obszaru innych języków. W związku z potrzebami rynku pracy stwierdzano konieczność położenia nacisku na wiedzę kulturoznawczą zamiast tradycyjnej filologicznej (już w 1984 r.). Jako problem pojawiały się także braki w wiedzy ogólnej wśród studentów (na przykład dotyczącej głównych literatur europejskich). W końcu roku 1984 przygotowano projekt planu pięcioletnich studiów w IFS, dyskutowany na następnych posiedzeniach Rady Naukowej IFS (w roku 1985). W tym czasie pojawiło się zarządzenie ministra będące efektem narady

119 rzeczoznawców na temat programu studiów filologicznych, w tym studiów slawistycznych, m.in. z ograniczeniem limitu godzin na studiach 5-letnich do 3500 godzin. Przygotowywany przez komisję programową IFS projekt programu studiów musiał to zarządzenie uwzględnić. Z perspektywy wielu lat doświadczeń w realizacji toku studiów slawistycznych mogę stwierdzić, że poważnym utrudnieniem w ich stabilizacji i działaniu Instytutu w sferze dydaktycznej były ciągłe zmiany szczegółowych wytycznych ministerstwa – zamiast kontroli poziomu absolwentów z pozostawieniem uczelniom prowadzącym studia praw do wyboru dróg, które mają doprowadzić do osiągnięcia właściwego celu. Dzieje się tak do tej pory, przy czym Ministerstwo Edukacji Narodowej na ogół nie bierze pod uwagę specyfiki studiów filologicznych różnego rodzaju, równając wymagania według modelu studiów dla języków wielkich obszarów i tradycji kulturowych – angielskiego, niemieckiego, francuskiego. Problemem programowym stale dyskutowanym w IFS była sprawa studiów slawistycznych, wychodzących poza zakres jednego języka (tak zwanego „małego”, bo takie były u nas przedmiotem studiów), zapewnienie studentom w uczelni o takich tradycjach slawistycznych jak Uniwersytet Warszawski dostępu do języków rzadkich, takich jak: słoweński, słowacki czy macedoński lub do unikalnych w praktyce dydaktycznej, jak języki łużyckie. Zabiegaliśmy w naszym ówczesnym programie (co towarzyszyło nam także później), by studenci już na niższych latach mieli wybór przedmiotów wykładanych (wprowadzanie już na roku drugim konwersatoriów do wyboru), a jednocześnie skłanialiśmy ich, by nie szli w czasie studiów jedną, wąską ścieżką językoznawczą lub literaturoznawczą (wprowadzaliśmy obowiązkowe wybory konwersatoriów z obu profilów)7 .

7 Narzucane nam w czasach nacisków politycznych przedmioty ideologiczne staraliśmy się zapełniać treściami uzupełniającymi wiedzę o krajach południowo- i zachodniosłowiańskich (np. tradycje lewicy społecznej kraju języka kierunkowego. Por. dyskusje programowe na posiedzeniu Rady z 14 lutego 1985 r.).

120

Fot. 19: Rok 1991. Członkinie Koła Naukowego w czasie badań terenowych na Bukowinie Karpackiej. Od lewej: Agnieszka Woroszczuk (Łęgiewicz), Joanna Monika Maciejewska (Banaszczyk), „Ciotka” Walerka (nie należała do Koła), Katarzyna Kaczmarczyk (Molas).

Fot. 20: Slawistyczne badania terenowe wymagają wszechstronnej wiedzy. Jerzy Molas próbuje naprawić samochód marki Żiguli, którym miejscowa ludność przewoziła uczestników wyprawy na Bukowinę Karpacką (listopad 1991 r.).

Jolanta Mindak-Zawadzka

Od Instytutu Filologii Słowiańskiej do Instytutu Slawistyki Zachodniej i Południowej Ostatnich dwanaście lat funkcjonowania Instytutu upłynęło w warunkach wolności politycznej w kraju i stabilizacji organizacyjnej w obrębie Wydziału Polonistyki UW, co zaowocowało możliwością skupienia się na kwestiach wewnątrzinstytutowych, merytorycznych i organizacyjnych. Słowa-klucze charakteryzujące prowadzone w tych latach dyskusje i inicjowane zmiany to i n t e g r a c j a t e r y t o r i a l n a (czyli powrót z ulicy Szturmowej na Służewcu na Krakowskie Przedmieście), z m i a n y p r og r a m u s t u d i ó w oraz z m i a n a f o r m u ł y s t u d i ó w . Kiedy sięgam wstecz pamięcią, a opisywane lata to okres mego osobistego „powrotu do źródeł”, tj. ponownego, po blisko piętnastu latach przerwy, sformalizowanego związku z Instytutem, tym razem już nie jako studentki, lecz wykładowcy, a więc gdy przebiegam w myślach minione lata, to temat upragnionego powrotu siedziby slawistyki na Krakowskie Przedmieście jawi się jako stale obecny i w prywatnych rozmowach studentów i pracowników, i w wypowiedziach podczas posiedzeń Rady Naukowej Instytutu, i w różnych zabiegach kolejnych dyrekcji. Z początku wyglądało to na marzenie, które trudno będzie spełnić. Iskierka nadziei błysnęła pod koniec 1993 roku, gdy zaczęło się mówić o przejmowaniu przez poszczególne wydziały pomieszczeń zwalnianych przez przenoszącą się do nowej siedziby Bibliotekę Uniwersytetu; w szczególności miało to dotyczyć głównego gmachu Biblioteki. Okazało się to jednak przysłowiowym „dzieleniem skóry na niedźwiedziu”. Kolejną szansą, dyskutowaną w 1997 roku, wydawały się plany (zresztą, z powodzeniem zrealizowane) przebudowy gmachu Polonistyki – zagospodarowanie poddasza pozwalało na urządzenie sal dydaktycznych na trzecim piętrze, gdzie miałoby się znaleźć miejsce także dla slawistów. Ostatecznie jednak i ten plan naszej przeprowadzki upadł. Poczucie niemożności nie trwało na szczęście zbyt długo, bo już w następnym roku prof. Krzysztof Wrocławski, informując Radę Naukową Instytutu o działaniach Senackiej Komisji ds. Organizacji i Rozwoju UW (której był aktywnym członkiem i gdzie „lobbował” na naszą rzecz),

122 wspomniał o ewentualnej nowej możliwej lokalizacji – w opuszczanym przez BUW budynku konserwacji zbiorów, na tyłach Audytorium Maximum. Tym razem nadzieje nie były płonne. Przełom wieków i tysiącleci, rok 2000, okazał się przełomowy i w naszej maleńkiej skali: na początku roku oficjalnie przydzielono nam wspomnianą lokalizację, a latem odbyła się przeprowadzka. I chociaż budynek wymagał adaptacji (na przykład – jedna z sal wykładowych mieściła się w pomieszczeniu okafelkowanym na kształt wielkiej łazienki, w wielu salkach i pokojach były całkiem niepotrzebne nam umywalki, nie mówiąc już o samym rozplanowaniu pomieszczeń, służących dotąd zupełnie innym niż nauczanie celom, urządzeniu sanitariatów itd.), to nasza radość była ogromna! Doktor Jerzy Molas, pełniący wówczas – w związku z chorobą profesora Kazimierza Feleszki – obowiązki dyrektora Instytutu i prawdziwy „człowiek-instytucja” w zakresie wszystkich trudnych spraw związanych z przeprowadzką i kolejnymi etapami adaptacji budynku (mała adaptacja towarzyszyła przeprowadzce, a ostateczna, na znacznie większą skalę, została przeprowadzona kolejnego lata), organizował dla pracowników „wycieczki” do nowej siedziby, w trakcie wstępnych prac adaptacyjnych, objaśniając – wśród huku prac murarskich – przyszły kształt architektoniczny wnętrza budynku. A więc mieliśmy już nową siedzibę – nie tylko ponownie byliśmy w głównym kampusie uniwersyteckim, ale w dodatku w roli jedynego gospodarza budynku, a nie lokatora kilku pokoików, jak to było kiedyś na ul. Oboźnej! Ale też i liczebność Instytutu nie przypominała teraz dawnej, choćby z czasu mych studiów w latach siedemdziesiątych, gdy stan osobowy studentów i pracowników nie przekraczał zapewne łącznie stu osób. Obecnie jest nas ponad trzy razy więcej... Rok 2001 przyniósł nie tylko ostateczną adaptację budynku, ale i przeprowadzkę pod nasz dach zbiorów bibliotecznych Instytutu Slawistyki PAN, bodaj największego polskiego księgozbioru slawistycznego. Zwieńczeniem starań o satysfakcjonującą nas siedzibę stała się uroczystość nadania największej (dwudzielnej) sali wykładowej w naszym budynku (nr 11 i 11a) imienia Świętych Cyryla i Metodego. 24 maja 2002 roku gościliśmy najwyższych polskich hierarchów Kościoła katolickiego i Cerkwi prawosławnej, ambasadorów krajów słowiańskich, a także władze Uczelni. I choć ostatnio coraz częściej narzekamy na ciasnotę i brak dostatecznie dużych sal wykładowych w naszym budynku, to jednak wciąż jeszcze nie wyparowała z nas duma i radość, że jesteśmy w sercu Uni-

123 wersytetu, że jesteśmy tu „na swoim” i że naszej siedziby nie musimy się chyba wstydzić... Starania o najlepszą nawet lokalizację nie na wiele by się zdały, gdyby zabrakło woli modernizacji i doskonalenia merytorycznej oferty dla studentów, prób lepszego dostosowania programu i organizacji studiów do zmieniających się oczekiwań młodzieży, do nowych koncepcji organizacji studiów na europejskich uczelniach akademickich, do zmian politycznych i kulturowych zachodzących w krajach zachodniej i południowej Słowiańszczyzny, a także do nowych tendencji w dziedzinie zakreślania tematów badań naukowych, obejmujących slawistykę wraz z innymi dyscyplinami humanistycznymi. Najważniejsze płaszczyzny zmian, wprowadzanych (nie bez potknięć) do studiów w naszym Instytucie, to: – stopniowe rozszerzanie formuły studiów trójstopniowych, zgodnie z modelem: 3 lata studiów licencjackich (zawodowych) + 2 lata uzupełniających studiów magisterskich + 4 lata studiów doktoranckich (lub 2 lata studiów podyplomowych) i wprowadzanie płatnych studiów wieczorowych na poszczególnych poziomach; – stwarzanie studentom możliwości indywidualnego kształtowania planu studiów, poprzez większą swobodę w doborze przedmiotów, także z oferty innych niż slawistyka dyscyplin humanistycznych; – przechodzenie od wąsko pojętych specjalizacji do bardziej zintegrowanych studiów slawistycznych; – ewolucja od tradycyjnych studiów filologicznych ku slawistyce kulturoznawczej (choć nadal skupionej w sposób szczególny na języku i dziele literackim jako dokumentach kultury); – wreszcie, dostosowanie oferty do procesów emancypacji językowej i kulturowej poszczególnych narodów słowiańskich, towarzyszącej zmianom politycznym (rozpadowi Czechosłowacji, a zwłaszcza „Titowskiej” Jugosławii). W ciągu ostatnich dwu lat szczególnie „gorący” temat to przechodzenie do formuły slawistycznych studiów kulturoznawczych i związana z tym w znacznym stopniu modyfikacja nazwy Instytutu. Pomysł zmiany nazwy Instytutu dojrzewał przynajmniej od pięciu lat i wiązał się z łatwo zauważalnym, choć stopniowym, odchodzeniem od profilu filologicznego. Najwcześniej dało się to zaobserwować w tematyce podejmowanych w Instytucie prac badawczych, później zaczęło przenikać do programu studiów, z początku w ramach nieobowiązkowych wykładów monograficznych, a następnie także w zakresie przedmiotów „kursowych”.

124 Po dyskusjach, nasilonych zwłaszcza w latach 2001-2002, zdecydowano się ostatecznie (w roku 2003) na obecną nazwę: Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej (nie: slawistyki „w ogóle” ze względu na organizacyjną odrębność filologii wschodniosłowiańskich). Głównym rzecznikiem tej zmiany był dyrektor Instytutu, profesor Krzysztof Wrocławski. Formalna zmiana profilu studiów, opracowanie i zatwierdzenie przez władze Uczelni nowego programu Dwustopniowych kulturoznawczych studiów slawistycznych to wydarzenie przełomu 2004 i 2005 roku – pierwsi studenci, uczący się według tego programu, rozpoczną studia jesienią obecnego (2005) roku. Tak wśród dojrzalszych pracowników, jak i wśród slawistycznej młodzieży (doktorantów) byli zarówno entuzjaści nowej koncepcji, jak i jej krytycy (zwłaszcza wśród językoznawców, zatroskanych o losy ich dyscypliny w nowym układzie). Entuzjaści (przytłaczająca większość literaturoznawców i kulturoznawców, z prof. Krzysztofem Wrocławskim i dr Grażyną Szwat-Gyłybową na czele, a wśród językoznawców – zwłaszcza dr Jerzy Molas i pisząca te słowa) okazali się bardziej zdeterminowani. Czy mieli rację – pokaże najbliższa przyszłość. Minione lata to także czas wielkiej rotacji w zespole współpracowników Instytutu. I to zarówno tej pozytywnej, związanej z pozyskiwaniem nowych wybitnych specjalistów (jak prof. Zdzisław Darasz, słowenista i, szerzej, południowy slawista – wśród literaturoznawców, czy prof. Zbigniew Greń, bohemista i śląskoznawca, wśród językoznawców, czy też z zagranicznymi karierami naszych kolegów, np. bohemistka prof. Danuta Rytel-Kuc obecnie szefuje slawistyce w Lipsku), jak i bolesnej, spowodowanej śmiercią (często przedwczesną) tak wielu wybitnych reprezentantów warszawskiej slawistyki. Od połowy lat dziewięćdziesiątych w smugę cienia wkraczali kolejno prof. Józef Magnuszewski, doc. Wanda Budziszewska, prof. Andrzej Drawicz, prof. Jan Wierzbicki, prof. Teresa Dąbek-Wirgowa, prof. Andrzej Sieczkowski, piękna lektorka języka serbskiego Svetlana Babić-Barańska, prof. Joanna Rapacka (jakże żywo uczestniczyłaby w obecnej zmianie profilu Instytutu), wreszcie – prof. Kazimierz Feleszko. Tragiczna długość tej listy wskazuje na ogrom strat poniesionych przez nasze środowisko w ciągu ostatnich dziesięciu lat. Dla mnie i mojej generacji – to odejście większości osób z grona mych nauczycieli czasu studiów. Lata dziewięćdziesiąte wiązały się też ze zniknięciem jednej z kategorii nauczycieli akademickich – asystentów-magistrów. Na Wydziale Polonistyki zorganizowano studia doktoranckie – spośród ich absolwentów

125 rekrutują się nasi najmłodsi koledzy – dr Magdalena Bogusławska, dr Elżbieta Kaczmarska i dr Patrycjusz Pająk.

Fot. 21: W chwili opracowywania tej książki Magdalena Bogusławska była najmłodszym doktorem w naszym Instytucie.

Myśląc o zmianach w składzie współpracowników Instytutu, nie sposób nie przywołać jeszcze jednego nazwiska – po wielu latach pracy za granicą powrócił do nas prof. Włodzimierz Pianka, w latach mych studiów człowiek-instytucja, reorganizator studiów południowoslawistycznych i wykładowca tak aktywny i tak wśród młodzieży popularny i lubiany, że ówcześni studenci jugoslawistyki żartowali, iż studiują „piankologię”. I jeszcze jedno nazwisko nie do pominięcia: długoletnia szefowa sekretariatu i prawdziwa dusza Instytutu – pani Ania Broszczak. Ileż to razy wielu z nas zginęłoby z kretesem w gąszczu administracyjnych zawiłości, gdyby nie jej świetne rozeznanie i nieustająca dobra wola. Kiedy wspomina się niedawną przeszłość, z wielką siłą nasuwa się pytanie – co dalej? Niech mi wolno będzie na koniec zdradzić jedno osobiste marzenie. Otóż marzy mi się, by formuła kulturoznawcza studiów nie tylko przyciągała wielu uzdolnionych studentów i stawiała nowe pozytywne wyzwania intelektualne przed całym naszym zespołem, ale też by sprzyjała rozwojowi bałkanistycznego wątku badań i nauczania, a w szczegól-

126 ności pozwoliła włączyć w obręb badań i dydaktyki tak wciąż egzotyczną dla wielu albańską tematykę kulturową i językową, bowiem losy Albańczyków na dobre i na złe splotły się z losami ich południowosłowiańskich sąsiadów.

Fot. 22: Uroczystość otwarcia sali Świętych Cyryla i Metodego w nowej siedzibie Instytutu na Krakowskim Przedmieściu, 24 maja 2002 r. Od lewej: dziekan Wydziału Polonistyki – prof. Stanisław Dubisz, rektor Uniwersytetu Warszawskiego – prof. Piotr Węgleński, dyrektor Instytutu – prof. Krzysztof Wrocławski.

127

Fot. 23: Uroczystość uświetnili swą obecnością przedstawiciele władz kościelnych, ambasad krajów słowiańskich oraz zaprzyjaźnieni z Instytutem profesorowie. W środku w pierwszym rzędzie siedzą: prymas Polski, kardynał Józef Glemp oraz zwierzchnik autokefalicznego Kościoła prawosławnego w Polsce, arcybiskup Sawa.

128

Zdzisław Kłos

Dzieje księgozbioru slawistycznego na Uniwersytecie Warszawskim Zespół zabytkowych zabudowań warszawskiej Alma Mater cechuje klasyczna wręcz kompozycja, oparta na symetrii. Tworzą ją: położony centralnie Pałac Kazimierzowski (dawna Villa Regia – podmiejska rezydencja króla Jana Kazimierza z XVII w.) wraz ze stojącą przed nim (ale dopiero od roku 1894) Biblioteką Uniwersytecką oraz dwa symetrycznie wobec siebie usytuowane budynki, flankujące z obu stron obszerny dziedziniec. Wzniesiono je – jako skrzydła boczne Pałacu – z inicjatywy samego Stanisława Staszica, a wedle projektu znanego stołecznego architekta Jakuba Kubickiego. Ukończone w 1814 r. stały się wkrótce częścią powołanego przez cara (i króla!) Aleksandra I Królewskiego Warszawskiego Uniwersytetu. W jednym z nich mieścił się Rektorat – i stąd używana do dziś nazwa: Gmach Porektorski. W nim właśnie, sto lat później, w 1915 r., znalazło swą siedzibę (na czterdzieści pięć lat!) Seminarium Slawistyczne1 . Gmach Porektorski (1915-1960) Seminarium zajęło niewielką część drugiego piętra budynku. W kilku pokojach mieściło się właściwie wszystko: po jednej stronie gabinet kierującego placówką prof. S. Słońskiego, po drugiej – niewielki przedsionek, sekretariat (gdzie swoje dyżury odbywali też asystenci), a za nim – sala wykładowa, zwana też czytelnią. To tutaj zaczęto gromadzić zbiory biblioteczne, które długo jeszcze miały poczekać na własny magazyn i etatowego bibliotekarza. Najwcześniejsze, okrągłe pieczęcie z carskim dwugłowym orłem pochodzą z jeszcze wcześniejszego okresu – oznaczone nimi książki stanowiły własność Cesarskiego Uniwersytetu. Nie oznacza to oczywiście, że biblioteka zaistniała jeszcze przed powstaniem Seminarium! Po prostu Seminarium przejęło z Biblioteki Głównej część księgozbioru slawistycznego (w tym liczne rossica). Rozrastał się on szybko 1 Na podstawie: T. S. Jaroszewski, Architektura Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1991.

130 – na pewno nie bez ogromnego udziału tak wybitnego profesora-założyciela, jakim był prof. S. Słoński. W okresie międzywojennym trafiło do Seminarium kilkaset pozycji z biblioteki Jana Baudouina de Courtenay – do dziś zachowało się ok. 100 woluminów, spisanych z inicjatywy prof. H. Orzechowskiej w 1978 r. Na wszystkich widnieje owalna pieczęć szacownego właściciela, na niektórych również jego podpis oraz obszerne nieraz notatki na marginesach. Wśród książek Baudouina znalazły się bardzo cenne i unikatowe XIX-wieczne slavica, np. prawdziwe „białe kruki”: F. Miklosicha Vergleichende Grammatik der slavischen Sprachen (Wien 1852) oraz J. E. Purkyniego O korzyściach z ogólnego wykorzystania łacińskiego sposobu pisania... (Warszawa 1865). Część wspaniałej książnicy Uczonego trafiła do istniejącego w ramach Seminarium, bardzo prężnie działającego Koła Slawistów. Zachował się inwentarz Koła – dziś szczególnie zachwycają pięknie wykaligrafowane i staranne wpisy z lat 1928-1939. W księgozbiorze seminaryjnym – zdominowanym wówczas przez pozycje językoznawcze, przede wszystkim zachodniosłowiańskie (bohemistyczne i sorabistyczne) – dość obficie była też reprezentowana bałtystyka (do dziś można tu skorzystać m.in. z przedwojennego, kilkutomowego słownika języka łotewskiego). Nie mogło tu również zabraknąć gramatyk oraz czytanek języka staro-cerkiewno-słowiańskiego – prof. Słoński należał przecież do najwybitniejszych jego znawców. Stosunkowo bogate były też zbiory wschodniosłowiańskie. To właśnie książki rosyjskie i ukraińskie – przekazane w późniejszym okresie Bibliotece Rusycystyki – Seminarium odziedziczyło po carskiej uczelni. W tej rosyjskojęzycznej spuściźnie kryją się po dziś dzień prawdziwe rarytasy, np. dzieło słynnego niemieckiego językoznawcy Wilhelma von Humboldta wydane w tłumaczeniu na rosyjski w Petersburgu w 1859 r., XIX-wieczne podręczniki do nauki języka czeskiego, a także chrestomatie słowiańskie. W przedwojennych szafach bibliotecznych można było natrafić na niezwykle rzadkie i cenne tomy, m.in. pisane łacinką wydawnictwa białoruskie. Do rzadkości w Polsce należały też wówczas czytanki górnołużyckie. Można dodać, że w latach trzydziestych Seminarium regularnie otrzymywało z Łużyc prasę codzienną i naukową. Okres II wojny światowej Gmach Porektorski przetrwał bez szwanku. Graniczyło to niemal z cudem w totalnie przecież zniszczonej Warszawie. Księgozbiór w znacznej mierze ocalał dzięki pracownikom Uniwersytetu, którzy ukryli go w podziemiach Biblioteki Głównej (licząc się z możliwością spalenia budynku). Może byli to m.in. uczestnicy Seminarium Słowiańskiego, zorganizowanego w czasie okupacji na tajnym UW?

131

Fot. 24: Jedno z dzieł należących kiedyś do Jana Baudouina de Courtenay, znajdujących się obecnie w księgozbiorze Instytutu.

132 W reaktywowanym wkrótce po zakończeniu II wojny UW szybko też zorganizowano pod kierunkiem prof. S. Słońskiego – w tym samym, co przed wojną miejscu – Seminarium Slawistyczne. Cały księgozbiór mieścił się przede wszystkim w sali wykładowej, zwanej też czytelnią (a także w przedsionku i w tzw. klitce). Tutaj w latach pięćdziesiątych młodzi absolwenci slawistyki – asystenci oraz studenci starszych lat przystąpili do gruntownego porządkowania biblioteki. Przyświecał im szczytny cel: stworzenie katalogu oraz usystematyzowane ustawienie woluminów. Wtedy właśnie powstał specyficzny, można by powiedzieć autorski układ księgozbioru, istniejący przez kilkadziesiąt lat, aż do końca wieku (bo do przeprowadzki Biblioteki IFS ze Szturmowej na Krakowskie Przedmieście i koniecznej wówczas całkowitej, wręcz „rewolucyjnej” zmiany systemu magazynowania woluminów)! Książki ustawiono wówczas według klucza typowo filologicznego, czyli dzieląc je na języki, w ich obrębie zaś na literaturę piękną, krytykę literacką i językoznawstwo. Stworzono także kilka szerszych pod względem tematycznym działów, jak np. ogólnosłowiański, lechicki oraz „najpojemniejsze” varia (w ich obrębie znalazła się m.in. historia, sztuka i geografia poszczególnych krajów słowiańskich). Odzwierciedleniem tej systematyki stały się sygnatury działowe, opracowane zresztą bardzo starannie i logicznie. Książki umieszczono więc na półkach tematycznie oraz opatrzono symbolem literowym i liczbowym (np. Cz.I oznaczało czeską literaturę piękną, Bg.II – językoznawstwo bułgarskie, a K.sch. – krytykę literacką serbsko-chorwacką). O ile ówcześnie zaprojektowany system wywołuje obecnie uśmiech na twarzach niektórych bibliotekarzy (posługujących się bardzo nowoczesną terminologią i określeniami z dziedziny informacji naukowej), to wówczas – i przez wiele lat – spełniał on świetnie swe zadanie. Warto zresztą zauważyć, że obecnie następuje nawrót do podobnego ustawienia księgozbioru, określanego – nie bez pewnej dumy – jako wolny dostęp (np. BUW); czyż takiego właśnie wolnego dostępu nie wprowadzili już w latach pięćdziesiątych twórcy ówczesnego układu w Seminarium? Byli to późniejsi zasłużeni profesorowie warszawskiej slawistyki: Jan Wierzbicki i Włodzimierz Pianka. W tym samym czasie narodził się także katalog Biblioteki. Zaczęły go tworzyć młode asystentki – panie Ewa Siatkowska i Hanna Orzechowska. Nie dysponując jeszcze wówczas maszyną do pisania, posługiwały się piórami. Do tej pory można zobaczyć te pierwsze karty, pisane przeważnie zielonym atramentem i zdradzające charakterem pisma swoje autorki. Oprócz tzw. prac wewnętrznych (bo tak się określa wszelkie czynności

133 biblioteczne, mające na celu opracowanie książki) asystentki wypożyczały książki i udostępniały je na miejscu. Swój czas dzieliły więc nie tylko między pracę naukowo-dydaktyczną i biblioteczną – musiały też bowiem odbywać dyżury w sekretariacie (etat sekretarki udało się uzyskać później). W roku 1953 kierownictwo Seminarium objął prof. Z. Stieber. Wkrótce, w tym samym roku, Seminarium przekształcono w Katedrę Filologii Słowiańskiej. Biblioteka zyskała zatem wyższą rangę, stając się Biblioteką Katedry. Prof. Z. Stieber rozszerzył jej specjalizację o bułgarystykę i serbokroatystykę, rozbudowując również kierunek historycznoliteracki (do tej pory dominowało – jak wspomniałem – językoznawstwo). Znalazło to oczywiście odzwierciedlenie w stopniowym poszerzaniu profilu gromadzonego księgozbioru. Prof. Stieber podjął też starania o uzyskanie etatu bibliotekarza. Stało się to możliwe w 1956 roku. Od tego momentu Biblioteka była już więc w całym tego słowa znaczeniu profesjonalna: – z własnymi inwentarzami; – katalogami – alfabetycznym i działowym; – z księgozbiorem ustawionym według określonego systemu, no i wreszcie: – z zatrudnionym na etacie bibliotekarzem. Tym pierwszym etatowym pracownikiem Biblioteki została absolwentka filologii słowiańskiej w zakresie bohemistyki literackiej mgr Halina Kuligowska. Prowadziła Bibliotekę do momentu, gdy w październiku 1968 r. przeszła po uzyskaniu doktoratu do pracy dydaktyczno-naukowej. Jej wkład w rozwój Biblioteki był bardzo istotny. Widać to choćby po starannie i fachowo prowadzonych inwentarzach. H. Kuligowska zakończyła katalogowanie całego księgozbioru (do tej pory starsi pracownicy wspominają „panią Halinkę”, którą wciąż było widać pochyloną pracowicie nad księgami bibliotecznymi). Za jej „rządów” – w 1960 roku – przeprowadzono też pierwsze skontrum, czyli inwentaryzację księgozbioru. Liczył on wówczas ok. 6 000 woluminów. Na Oboźnej (1960-1978) Pierwsza w dziejach slawistyki warszawskiej przeprowadzka miała miejsce w roku 1960. Wówczas była to zmiana na lepsze – Katedra otrzymała bowiem znacznie większe od dotychczas zajmowanego lokum przy pobliskiej ul. Oboźnej, w tzw. domu Tekli Rapackiej (stanowiącym

134 własność Zrzeszeń Kupieckich, od których Uniwersytet budynek odnajmuje). Slawistyka zajęła połowę drugiego piętra (prawą stronę, podczas gdy po lewej mieściła się do roku 1969 filologia rosyjska). To już było coś! Slawiści mieli do swej dyspozycji kilka gabinetów, salki wykładowe i pomieszczenia zaadaptowane na bibliotekę (pracownię, mały magazyn czasopism i mikroskopijną czytelnię). Od 1967 roku kierownictwo Katedry objął prof. J. Magnuszewski (był następnie przez długie lata – aż do 1978 r. – dyrektorem IFS), który intensywnie rozbudowywał slawistykę – bliższe mu kierunki historycznoliterackie, ale także językoznawstwo. Rozbudowie tej sprzyjały szczególnie liczne w latach sześćdziesiątych dary – zarówno książek, jak i periodyków. Napływały one bezpośrednio z placówek naukowych wszystkich republik Jugosławii, a także Bułgarii. W dużym stopniu było to możliwe dzięki prywatnym kontaktom pracowników Instytutu z uczelniami krajów słowiańskich. Nieocenione źródło nowych nabytków z terenu Czechosłowacji stanowił Czechosłowacki Ośrodek Kultury i Informacji. Podobną rolę odgrywał też Ośrodek Bułgarski. Co pewien czas również ambasady poszczególnych krajów słowiańskich obdarowywały (i obdarowują nadal) Bibliotekę nowościami wydawniczymi w swoich językach. Ogromne znaczenie miało też w owych latach „Polonicum”, stanowiące główne źródło wpływu czasopism słowiańskich (w mniejszym stopniu także pozycji książkowych). Po odejściu H. Kuligowskiej (jesienią 1968 r.) księgozbiorem slawistycznym opiekowała się przez pewien czas mgr Ewa Hunca. Od 1969 roku prowadzenie Biblioteki objęła na kilka lat (z przerwami) bułgarystka, mgr Maria Wiśniewska-Kacprzak. Zajęła się ona energicznie zinwentaryzowaniem i skatalogowaniem licznie zgromadzonych w owym czasie darów. W 1974 r. – po przejściu M. Wiśniewskiej-Kacprzak na roczny urlop macierzyński – do Biblioteki przyjęto absolwentkę serbo-chorwatystyki, mgr Małgorzatę Arcichowską. Przejściowo – w ramach prac zleconych – zatrudnione były również młode slawistki: mgr Wanda Medyńska, mgr Barbara Kryżan oraz mgr Ewa Krzywicka. W roku 1976, kiedy ostatecznie opuściła Instytut M. Wiśniewska-Kacprzak, na etat bibliotekarza przyjęto absolwentkę polonistyki, mgr Janinę Górkę (mającą za sobą kilkuletni staż pracy w dziale starodruków Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy). W latach siedemdziesiątych coraz bardziej zaczęła się powiększać liczba studentów. Przybywało też w dalszym ciągu książek i periodyków. Napływały wciąż jeszcze liczne dary – zwłaszcza z Bułgarii i Jugosławii. Dokonywano zakupów na Międzynarodowych Targach Książki (przede

135 wszystkim książek jugosłowiańskich – wówczas z innej strefy walutowej). Książki czeskie i słowackie przekazywał w darze – jak w latach poprzednich – Ośrodek Kultury Czechosłowackiej. Prenumerata czasopism obejmowała tytuły ze wszystkich krajów „kierunkowych” – łącznie z Łużycami. Zbiory biblioteczne powiększały się zatem dość intensywnie. Stopniowo coraz bardziej odczuwalna stała się w Bibliotece IFS potrzeba utworzenia drugiego etatu. Taki etat udało się zdobyć dzięki staraniom prof. J. Magnuszewskiego w 1977 roku. Mgr J. Górka przyjęła do Biblioteki świeżo upieczonego absolwenta slawistyki, Zdzisława Kłosa. Wkrótce wydłużony został czas pracy (zorganizowano dyżury popołudniowe). Mimo niewielkiej powierzchni Czytelnia cieszyła się znacznym powodzeniem – korzystano w niej ze słowników, encyklopedii (m.in. ze świeżo wówczas wydanej, bardzo cennej Encyklopedii Jugosławii ), leksykonów, czasopism oraz prac magisterskich. W malutkiej pracowni królowało potężne biurko, na którym – obok pokaźnej maszyny do pisania – ustawione były pudła z kontami czytelników (tu odbywały się bowiem wypożyczenia); oprócz tego pod ścianą stały jeszcze katalogi. W czasie przerw panował tu więc niezły harmider! Jednak atmosfera „Oboźnej”, z jej skrzypiącymi podłogami (zwłaszcza w Bibliotece!), szklanymi szafami ustawionymi w gabinetach i salkach wykładowych (nieraz trzeba było przeszkodzić w zajęciach, by wejść po potrzebną książkę) i zgranym zespołem przeszła do legendy. „Zesłanie” na Smyczkowej i Szturmowej (1978-2000) Instytut od roku akademickiego 1976/77 stanowił organizacyjnie część Wydziału Rusycystyki, Slawistyki i Lingwistyki Stosowanej (obejmującego również hungarystykę), w związku z czym od pewnego czasu groziło również fizyczne połączenie z wydziałową „macierzą” – rusycystyką. Nastąpiło to – mimo licznych protestów pracowników i studentów (których delegacja udała się do samego Komitetu Centralnego PZPR) – na wiosnę 1979 r. Przeprowadzka IFS dokonywała się pod przymusem i stanowiła swoiste „zesłanie” na ówczesne peryferie Warszawy. Dodatkowym ciosem stało się oddzielenie Biblioteki od Instytutu – umieszczono ją w budynku przy ul. Smyczkowej 5/7 (dawna siedziba Instytutu Rusycystyki), sam zaś Instytut został zlokalizowany w gmachu przy ul. Szturmowej 1. Księgozbiór włączono do struktur Biblioteki Wydziałowej. Mieściła się ona w odległości ok. 500 m od IFS, co zwłaszcza w miesiącach jesiennych

136 i zimowych przysparzało niemałych trudności komunikacyjnych (niejednokrotnie ciężko było pokonać rozciągające się na tamtym terenie błota, klucząc w dodatku między ogrodzeniami niekończących się budów!). Księgozbiór rozmieszczono w trzech byłych salach wykładowych (sprawiających zresztą raczej wrażenie szkolnych klas) na I piętrze gmachu. W dwóch urządzono magazyny (w mniejszej – czasopism, w większej – książek), natomiast trzecia stała się pracownią biblioteczną (z dwoma stanowiskami pracy) oraz niewielką czytelnią z księgozbiorem podręcznym. (Na tym samym piętrze ulokowano Bibliotekę Katedry Filologii Węgierskiej, na parterze zaś mieściła się znacznie większa Biblioteka Rusycystyki wraz z obszerną czytelnią, która miała pełnić funkcję wspólnej Czytelni Wydziałowej). Stopniowo zacieśniano współpracę wszystkich trzech jednostek wydziałowych, doprowadzając do wspólnego udostępniania. Dalszej integracji przeszkodził jednak rok 1980. W wyniku przemian politycznych w kraju doszło też do reorganizacji struktur uniwersyteckich. IFS stał się znów jednostką Wydziału Polonistyki. Zatem Biblioteka odzyskała samodzielność, pozostając jednak w dotychczasowym miejscu. Stan taki istniał aż do roku 1992. W okresie tym następowały częste zmiany etatowe w Bibliotece (nieprzerwanie na etacie pozostawał jedynie mgr Z. Kłos). W 1980 r. odeszła niezwykle ceniona i lubiana przez pracowników oraz studentów IFS mgr J. Górka. Na przełomie lat 1980/81 pracowała w Bibliotece mgr Bożena Majorczyk (absolwentka filologii rosyjskiej), po jej przejściu do Biblioteki Instytutu Rusycystyki (w ramach istniejącej Biblioteki Wydziałowej) w 1981 r. pracę podjęła absolwentka jugoslawistyki, mgr Marta Osmólska. W krótkim czasie – do 1983 r. – zdołała ona zinwentaryzować i skatalogować wiele książek, szczególnie południowosłowiańskich. Po roku 1983 pracowali kolejno: w latach 1983-1984 mgr Lilianna Mieszczańska (absolwentka IFS), w latach 1984-1985 mgr Barbara Kuc (absolwentka slawistyki krakowskiej) oraz w okresie 1985-1986 – dość efemerycznie mgr Krzysztof Szurmak (absolwent polonistyki). W roku 1987 przyjęto do pracy w Bibliotece IFS mgr Katarzynę Bochenek, absolwentkę macierzystej slawistyki (ukończyła kierunek czesko-słowacki w 1978) oraz podyplomowych studiów bibliotekoznawczych. Zajęła się ona intensywnie przede wszystkim porządkowaniem i opracowaniem zbioru czasopism Biblioteki IFS. W okresie „Smyczkowej” (1979-1992) księgozbiór powiększał się dość znacznie, choć niestety raczej chaotycznie. Trudności finansowe i organizacyjne spowodowały, iż gromadzenie opierało się przede wszystkim

137 na ofiarodawcach. W latach osiemdziesiątych liczne dary przekazywała zwłaszcza strona bułgarska. Niestety największą ich część stanowiła literatura polityczna (np. „dzieła” Żiwkowa lub obszerne tomy zawierające bułgarskie poglądy na temat Macedonii). Mniej licznie napływały dary z Czechosłowacji, nie mówiąc już o Jugosławii. Księgozbiór IFS był regularnie zasilany przez dublety ofiarowywane przez Bibliotekę Instytutu Słowianoznawstwa PAN (obecnie Biblioteka Instytutu Slawistyki PAN), a także osoby prywatne, m.in. tłumacza i poetę Jerzego Pleśniarowicza, znanego sorabistę Witolda Kochańskiego, a także wybitnego tłumacza literatury czeskiej – Andrzeja Czcibora-Piotrowskiego (przekazane przez dr Romę Piotrowską). Wśród ofiarodawców znalazły się również stołeczne wydawnictwa – „Czytelnik” (liczne przekłady z literatur słowiańskich) oraz PIW (pozycje z literatury czeskiej). Kryzys w państwie powodował też drastyczne ograniczenie środków budżetowych Instytutu. Wspomniane wyżej dary stanowiły więc główne źródło wpływu książek i czasopism. W najtrudniejszych latach, tj. 1979-1983, zakupy ograniczały się niemal wyłącznie do wydawnictw polskich. W roku 1992 nastąpiła kolejna przeprowadzka – do budynku przy ul. Szturmowej 1. Biblioteka powróciła zatem – po 13 latach! – na łono Instytutu. Instytut zaś od kilkunastu lat należał już do Wydziału Polonistyki (jednak ze względu na trudności lokalowe miał jeszcze przez niemal 10 kolejnych lat oczekiwać na przeniesienie na teren Krakowskiego Przedmieścia). Mimo że budynek pozostawiał wiele do życzenia (jego główny mankament polegał na obecności azbestu w ścianach), zapewniał on w miarę dużą powierzchnię. Biblioteka miała dość obszerny magazyn w suterenie oraz własną, wcale niemałą czytelnię. W magazynie urządzono też wypożyczalnię. Czytelnia bez trudu pomieściła cały księgozbiór podręczny. Dysponowała aż dwudziestoma miejscami. Odrębny pokój pełnił funkcję pracowni bibliotecznej. W 1993 roku, po kilkudziesięciu latach, zostało przeprowadzone skontrum, obejmujące całość księgozbioru. Gruntowny przegląd zasobów Biblioteki stał się też inspiracją do zaplanowania kolejnych selekcji, w wyniku których usunięto wiele wydawnictw przestarzałych (np. podręczników językowych z lat pięćdziesiątych) lub zbędnych (np. pozycji z literatury politycznej). W końcu lat dziewięćdziesiątych zainicjowano komputeryzację księgozbioru. Zakupiony przez Wydział Polonistyki program MAK został zainstalowany w 1997 r. również na slawistyce. Początki nie były łatwe – do roku 2000 udało się stworzyć zaledwie ok. 1000 rekordów książkowych.

138 Duże zasługi w pracy nad katalogiem elektronicznym położyła p. Iwona Goździkowska (magistrantka słowenistyki), którą przyjęto na etat zwolniony przez długoletnią kustosz, mgr K. Bochenek (przeszła na rentę w 1999 r.). Okres „Szturmowej”, zwłaszcza lata dziewięćdziesiąte, charakteryzował się wręcz gwałtownym powiększaniem zasobów bibliotecznych. Pojawiły się nowe możliwości zakupu książek zagranicznych. Sprzyjała temu również poprawa sytuacji finansowej na UW. Biblioteka IFS wzbogaciła się o najnowsze pozycje, wydawane w Chorwacji i w Czechach. Zaczęły też napływać dary z ówczesnej „nowej” Jugosławii (szczególnie liczne z Biblioteki Narodowej Serbii) i z innych krajów słowiańskich. Księgozbiór powiększał się także w inny sposób, związany niestety z tragicznymi wydarzeniami. W latach dziewięćdziesiątych odeszło wielu profesorów i pracowników naukowych IFS. Biblioteka przyjęła zbiory książek większości Zmarłych. Były to (w kolejności chronologicznej): – księgozbiór przekazany w roku 1993 przez długoletniego (jeszcze sprzed II wojny) pracownika naukowego IFS, prof. dr Andrzeja Sieczkowskiego (zmarłego w roku 1998); znajdowały się w nim liczne pozycje bohemistyczne i słowacystyczne, głównie językoznawcze, ale także z dziedziny beletrystyki czeskiej i słowackiej (za „białe kruki” można uznać np. wydaną w 1839 r. V. Hanki Mluwnice polského gazyka podle Dobrowského); – księgozbiór wieloletniego dyrektora Instytutu, wybitnego znawcy literatur czeskiej i słowackiej, a także folkloru słowiańskiego, zmarłego w 1994 roku prof. Józefa Magnuszewskiego; w księgozbiorze tym dominowała literatura czeska i słowacka (teksty literackie i krytyka), a także unikatowe pozycje z folkloru słowiańskiego; – księgozbiór zmarłej w 1995 roku nauczycielki wielu pokoleń slawistów, doc. dr hab. Wandy Budziszewskiej – wchodziły weń przede wszystkim pozycje z dziedziny językoznawstwa południowosłowiańskiego, ale także z zakresu folklorystyki słowiańskiej, bałkanistyki, językoznawstwa ogólnego oraz religioznawstwa; – księgozbiór zmarłej w roku 1999 prof. dr hab. Teresy Dąbek-Wirgowej, jednej z najwybitniejszych w Polsce znawczyń literatury bułgarskiej; obejmował on liczne pozycje z literatury bułgarskiej (w tym wiele wydanych przed II wojną), książki z dziedziny krytyki literackiej polskiej i obcej, a także z zakresu filozofii, historii i etnografii.

139 Mniejsze księgozbiory przekazały w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych znane tłumaczki literatur Jugosławii: Maria Krukowska (liczne pozycje ze współczesnej literatury chorwackiej i serbskiej) oraz Krystyna Bąk (przede wszystkim beletrystyka z ówczesnej Jugosławii). Wiele cennych woluminów z zakresu literatury, języka, sztuki i historii Jugosławii ofiarowała w 1999 mgr Halina Olszewska, emerytowany wieloletni wykładowca w IFS (zmarła w 2000 r.). Powrót do kampusu (2000) Długo czekało się na tę chwilę! Wreszcie nadeszła: po 22 latach, w czasie wakacji roku 2000, slawistyka powróciła tam, gdzie było jej miejsce – na Krakowskie Przedmieście. Marzenia spełniły się dzięki dwóm czynnikom: długotrwałym zabiegom o uzyskanie lokalizacji w tzw. kampusie oraz dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności. Starania trwały od roku 1980, szczególnie intensywne stały się za kadencji dyrektorskiej prof. K. Wrocławskiego – wytrwałego orędownika tej sprawy; sprzyjające okoliczności stanowiło natomiast przeniesienie BUW-u do nowej siedziby. Instytut zajął budynek, w którym poprzednio mieścił się dział konserwacji zbiorów centralnej biblioteki uniwersyteckiej. Księgozbiór IFS zajął obszerne podziemia budynku. Zostały tam zainstalowane nowoczesne regały przesuwne, które bez trudu pomieściły zbiory magazynowane uprzednio na większej powierzchni. Wiązało się to z rewolucyjną zmianą ustawienia książek – dotychczasowy układ działowy został zastąpiony przez nowy system magazynowania zbiorów: ustawiono je według formatów, dzięki czemu regały zostały znacznie racjonalniej i lepiej wykorzystane. Projektodawcą tego układu bibliotecznego był wicedyrektor IFS, dr Jerzy Molas. W pierwszym roku pobytu w nowej siedzibie czytelnia i pracownia biblioteczna zlokalizowane były tymczasowo w jednej z sal na parterze. Już po przeniesieniu na teren Krakowskiego Przedmieścia z grona pracowników Instytutu odeszło dwoje profesorów: – w roku 2000 prof. dr hab. Joanna Rapacka – wybitna znawczyni literatury chorwackiej oraz serbskiej, pełniąca też przez kilka lat obowiązki dyrektora i wicedyrektora IFS; w księgozbiorze, którego niemałą część (zgodnie z wolą Zmarłej) spadkobiercy przekazali Bibliotece IFS, przeważały pozycje z zakresu literatury chorwackiej i serbskiej – wiele z nich to prawdziwe „rarytasy” (np. przedwojenne wydanie Osmana Gundulicia, słownik pisarzy Jugosławii, a także kilkutomowa historia teatru chorwackiego);

140 – w roku 2001 prof. dr hab. Kazimierzo Feleszko – wybitny slawista-językoznawca, specjalizujący się w językach południowosłowiańskich oraz bałkanistyce; Biblioteka IFS przejęła część Jego księgozbioru – przede wszystkim pozycje z językoznawstwa słowiańskiego (m.in. niezwykle cenny, kilkutomowy słownik etymologiczny języka serbsko-chorwackiego P. Skoka) oraz bałkanistyki. W 2001 r. przeprowadzony został z inicjatywy Dyrekcji IFS – przy szczególnym udziale dr. J. Molasa – generalny remont budynku. W efekcie na I piętrze urządzono stosunkowo obszerną czytelnię studencką, tzw. czytelnię profesorską oraz niedużą pracownię biblioteczną. W tym samym roku 2001 do budynku IFS wprowadziła się biblioteka „siostrzanego” Instytutu Slawistyki PAN. Niemal czterokrotnie większy księgozbiór zmieścił się w suterenie dzięki zastosowaniu wspomnianych regałów przesuwnych. Nawiązana została współpraca między obiema bibliotekami slawistycznymi. Stopniowo zaczęła się ona zacieśniać w ramach wspólnego udostępniania. Obecnie (rok 2005) pracownicy obu instytucji mają wspólne, wymienne dyżury w czytelni studenckiej. Wspólne jest również wypożyczanie książek pracownikom naukowym IS PAN i ISZiP. W obu bibliotekach cieszą się oni jako użytkownicy tymi samymi prawami (i przywilejami!), tzn. mogą wypożyczać tę samą liczbę książek i czasopism. Studenci korzystają z księgozbioru PAN na miejscu (czyli w czytelni studenckiej). „Sfederowane” biblioteki tworzą największą w kraju i jedną z większych w Europie książnic gromadzących szeroko pojętą literaturę slawistyczną. Liczą one łącznie ponad 150 000 woluminów. Komputeryzacja jest – zwłaszcza od roku 2001 – sprawą priorytetową. Dyrekcja wyasygnowała dodatkowe fundusze (łącznie z środkami na prace zlecone) na możliwie najszybsze elektroniczne opracowanie całego księgozbioru. Regularnie i systematycznie wprowadza się do katalogu komputerowego nowe wpływy; dokonuje się także retrokonwersji (polegającej na wprowadzeniu do katalogu komputerowego tzw. starego zasobu). Na początku roku 2005 katalogowanie elektroniczne objęło ok. 22 tys. woluminów, co stanowi ok. 70% całości księgozbioru ISZiP. Można powiedzieć, że komputeryzacja weszła już obecnie w bardzo zaawansowany etap i realne staje się jej sfinalizowanie do końca roku 2005. Planuje się też wprowadzenie systemu kodów paskowych, co umożliwi uruchomienie elektronicznej wypożyczalni zbiorów. Rozwój „elektroniczny” musi oczywiście iść w parze z rozwojem fizycznym, czyli dalszym gromadzeniem nowych książek i czasopism. Jeśli chodzi o wydawnictwa ciągłe (czyli periodyczne), ich napływ został ogra-

141 niczony po nawiązaniu współpracy z Biblioteką Instytutu Slawistyki PAN (dysponuje ona ogromnym zbiorem czasopiśmienniczym). Natomiast nadal powiększa się dział druków zwartych ISZiP – zarówno poprzez zakupy zagraniczne i krajowe, jak też wciąż napływające dary. Tak jak w ciągu całej, nakreślonej tu szkicowo, historii biblioteki slawistycznej, tak i obecnie właśnie dary stanowią główne źródło wpływu książek. Ofiarodawcami są ambasady (zwłaszcza Chorwacji, Czech i Słowacji), biblioteki (np. wspomniana wyżej Narodowa Biblioteka Serbii), a także placówki naukowe (Macedonii i Bułgarii). Jednym z największych darów przyjętych w ostatnich latach (w 2003 r.) był księgozbiór prywatny – byłego dyplomaty (w Jugosławii), dziennikarza i wielkiego erudyty, S. Korzeniowskiego. Do Biblioteki ISZiP trafiła – dzięki staraniom prof. W. Pianki – część słowiańska tego księgozbioru, licząca ok. 500 woluminów. Zawiera ona wiele wspaniałych, wręcz unikatowych tomów – m.in. przedwojenne jugosłowiańskie encyklopedie. Dzisiejsza Biblioteka Instytutu Slawistyki Zachodniej i Południowej UW – taka nazwa funkcjonuje od 2003 r. – należy już do bibliotek średniej wielkości, jej zbiory bowiem liczą łącznie ok. 34 900 woluminów – w tym książek ok. 28 400, czasopism – 5700, a zbiorów specjalnych (czyli prac magisterskich oraz zbiorów multimedialnych) – ok. 800 jednostek inwentarzowych. Profil zbiorów zachowuje w dalszym ciągu dotychczasowy charakter – gromadzone są zatem książki z zakresu slawistyki zachodniej i południowej – zarówno literackiej, jak i językoznawczej; księgozbiór wzbogacany jest także pozycjami dotyczącymi kultury, folkloru i historii narodów słowiańskich. Novum stanowi gromadzenie publikacji z dziedziny szeroko pojętego kulturoznawstwa – slawistycznego, ale także ogólnego, co wiąże się ze zmianą profilu programowego Instytutu w trakcie roku akademickiego 2004/05. Dodać jeszcze należy, iż w polityce gromadzenia Biblioteka ISZiP współpracuje z Biblioteką IS PAN, uzgadniając w pewnych przypadkach zakres zakupów (dotyczy to głównie czasopism). Coraz liczniejsze są również zbiory multimedialne – zarówno filmy wideo, jak też płyty CD z elektronicznymi słownikami języków słowiańskich oraz programami edukacyjnymi. W XXI wiek Biblioteka wkroczyła zatem przygotowana na wyzwania przyszłości (o czym świadczy intensywna komputeryzacja i gromadzenie multimediów), nie tracąc jednocześnie kontaktu z chlubną przeszłością (co wyraża się w pielęgnowaniu dziewięćdziesiąt lat liczącej tradycji).

142

Fot. 25: Rok 2002. Od lewej kierownicy skonsolidowanych bibliotek IS PAN i ISZiP UW – Leonarda Biesiadowska i Zdzisław Kłos. Z przodu: Zdzisław Darasz, Jasmina Šuler-Galos, Alena Karlová.

Bibliografia: Jaroszewski T. S., Architektura Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1991. Jeżowa M., Inspiracje naukowe Profesora Zdzisława Stiebera w pracach jego uczniów w Uniwersytecie Warszawskim, [w:] Zdzisław Stieber 1903-1980. Materiały z konferencji naukowej..., Wrocław 1982, s. 43-46 (por. też w tym tomie s. 69-72). Orzechowska H., Kłos Z., Notatki Jana Baudouina de Courtenay na książkach z jego księgozbioru zachowanych w Bibliotece Instytutu Filologii Słowiańskiej UW, [w:] Jan Niecisław Baudouin de Courtenay a lingwistyka światowa, red. J. Rieger, M. Szymczak, S. Urbańczyk, Wrocław 1989, s. 647-654. Siatkowska E., Przodek „Zeszytów Łużyckich”, „Zeszyty Łużyckie” IV (1992), s. 52-62. Siatkowski J., Zdzisław Stieber, „Biuletyn PTJ”, XLI, 1985, s. 5-8. Sieczkowski A., Łużyckie „akcenty” mojej biografii, „Zeszyty Łużyckie” IV (1992), s. 35-51.

Część II: Materiały

Skład osobowy Kierownik Seminarium Slawistycznego (w latach 1950-1952 – Sekcji Slawistycznej): 1915-1939, 1945-1950 – Stanisław Słoński Kierownicy Katedry Filologii Słowiańskiej: 1952-1965 – Zdzisław Stieber 1966 – Zdzisław Libera – kurator 1967 – vacat 1967-1969 – Józef Magnuszewski Składy dyrekcji Instytutu Filologii Słowiańskiej: 1969-1971 – Józef Magnuszewski; z-ca: Andrzej Sieczkowski 1971-1975 – Józef Magnuszewski; z-ca: Włodzimierz Pianka 1975-1978 – Józef Magnuszewski; z-ca: Jan Wierzbicki (1975-1977), Cezar Piernikarski (1977-1978) 1978-1981 – Krzysztof Wrocławski; z-ca: Halina Kuligowska (1978-1979), Henryka Czajka (1979-1981) 1981-1984 – Cezar Piernikarski; z-ca: Halina Kuligowska 1984-1987 – Krzysztof Wrocławski; z-ca: Joanna Rapacka 1987-1991 – Kazimierz Feleszko; z-ca: Jan Wierzbicki 1991-1993 – Joanna Rapacka; z-ca: Svetlana Babić-Barańska; z-ca ds. studenckich: Grażyna Szwat-Gyłybowa 1993-1996 – Janusz Siatkowski; z-ca: Jolanta Mindak; z-ca ds. studenckich: Teresa Piotrowska-Małek 1996-1999 – Janusz Siatkowski; z-ca: Jerzy Molas; z-ca ds. studenckich: Teresa Piotrowska-Małek 1999-2000 – Kazimierz Feleszko; z-ca: Jerzy Molas (p.o. dyrektora); z-ca ds. studenckich: Teresa Piotrowska-Małek 2000-2002 – Krzysztof Wrocławski; z-ca: Jerzy Molas; z-ca ds. studenckich: Teresa Piotrowska-Małek 2002-2005 – Krzysztof Wrocławski; z-ca: Ignacy M. Doliński (2002-2004), Jerzy Molas (2004-2005); z-ca ds. studenckich: Teresa Piotrowska-Małek

146 Przewodniczący Rady Instytutu Filologii Słowiańskiej: Andrzej Sieczkowski (1968-1971), Janusz Siatkowski (1971-1974), Hanna Orzechowska (1974-1976), Janusz Siatkowski (1976-1989), Jan Wierzbicki (1990-1991), Janusz Siatkowski (1991-1997), Teresa Dąbek-Wirgowa (1997-1999), Janusz Siatkowski (1999-) Kierownicy zakładów: Zakład Filologii Bułgarskiej: p.o. Henryka Czajka (1969-1973), Hanna Orzechowska (1973), Teresa Dąbek-Wirgowa (1974-1985), Janusz Siatkowski (1985-1990) Zakład Filologii Czesko-Słowackiej: Józef Magnuszewski (1969-1973), Cezar Piernikarski (1973-1977), Józef Magnuszewski (1978-1983), Zakład Filologii Czeskiej, Słowackiej i Łużyckiej: Ewa Siatkowska (1983-1985), Cezar Piernikarski (1985-1989), Ewa Siatkowska (1989/1990) Zakład Filologii Serbsko-Chorwackiej: Józef Magnuszewski (1969-1973), Jan Wierzbicki (1973-1976), Włodzimierz Pianka (1976-1977), Hanna Orzechowska (1977-1978) Zakład Jugoslawistyki (1978-1990): Hanna Orzechowska (1978-1981), Jan Wierzbicki (1981-1985), Kazimierz Feleszko (1985-1987), Krzysztof Wrocławski (1987-1990) Zakład Dawnych Literatur Zachodnio- i Południowosłowiańskich (1983-1990): Józef Magnuszewski (1983-1990) Zakład Języków Słowiańskich: Janusz Siatkowski (1991-2000), Jolanta Mindak-Zawadzka (od 2000), Zakład Literatur Słowiańskich: Józef Magnuszewski (1991-1993), Joanna Rapacka (1993-2000), Zdzisław Darasz (od 2001).

147 Pracownicy naukowo-dydaktyczni i dydaktyczni (krajowi): Svetlana Babić-Barańska (1947-1999), mgr, st. wykładowca, język serbsko-chorwacki, stała współpraca z IFS od 1982 (formalnie od 1991) Magdalena Bogusławska, dr, asystent, literaturoznawstwo i kulturoznawstwo południowosłowiańskie (serbistyka, kroatystyka, macedonistyka), w ISZiP od 2004 Wanda Budziszewska (1924-1995), doc. dr hab., językoznawstwo słowiańskie, głównie bałkańskie i pogranicze folkloru, w KFS od 1962, emer. 1979 Jerzy Chmielewski, mgr, st. wykładowca, językoznawstwo serbsko-chorwackie i język serbsko-chorwacki – w IFS 1970-1971 i 1973-1990; później praca w dyplomacji (por. Absolwenci ) Zofia (Kaszyńska-)Czajczyńska, mgr, asystent, literaturoznawstwo czeskie, w KFS w 1957/1958 Henryka Czajka, prof. dr hab., literatura bułgarska i folklor południowosłowiański, w KFS od 1955, w 1967/1968 lektor języka polskiego na Uniwersytecie w Halle, 1974-1979 profesor na Uniwersytecie Humboldta w Berlinie, od 1982 w Instytucie Rusycystyki UW, od 1993 w Instytucie Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Śląskiego; prodziekan Wydziału Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej (1984-1990), emer. 2000 Katarzyna Czajkowska, mgr, lektor języka ukraińskiego, w Seminarium Slawistycznym w latach 30. Hanna Dalewska-Greń, dr, adiunkt, językoznawstwo słowiańskie, w IFS 1980-1991; 1988-1991 w Instytucie Słowianoznawstwa/Slawistyki PAN; kierownik Pracowni Typologii Języków Słowiańskich; sekretarz naukowy Komitetu Słowianoznawstwa PAN (1991-1993); praca w MSZ – por. Absolwenci Zdzisław Darasz, dr hab., prof. UW i UŁ, literaturoznawstwo południowosłowiańskie (słowenistyka, serbistyka, kroatystyka), w IFS od 1995; 1971-1973 w UAM, 1973-2001 w UŚ Teresa Dąbek-Wirgowa (1933-1999), prof. dr hab., prof. nadzw., literaturoznawstwo bułgarskie i kulturoznawstwo słowiańskie, w KFS od 1965 – od 1992 także prof. w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych UW

148 Ignacy M. Doliński, dr, adiunkt, językoznawstwo południowosłowiańskie (bułgarystyka), w IFS od 1984; 1999/2000 wykładowca języka polskiego na Uniwersytecie w Monachium Andrzej Drawicz (1932-1997), dr hab., prof. UW, literaturoznawstwo rosyjskie, w IFS od 1992 (poprzednio w UJ), w Instytucie Słowianoznawstwa/Slawistyki PAN 1991-1997; (1989-1991 przewodniczący Komitetu Radia i Telewizji, 1978-1981 wykładowca w Towarzystwie Kursów Naukowych) Kazimierz Feleszko (1939-2001), prof. dr hab., prof. nadzw., językoznawstwo słowiańskie (serbokroatystyka, macedonistyka, śląskoznawstwo, socjolingwistyka), w IFS od 1979-1998 i 1999-2000; 1998-1999 w Uniwersytecie Opolskim, 2000-2001 w Instytucie Slawistyki PAN; 1992-1995 na Uniwersytecie w Monachium; sekretarz Wydziału I Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (członek TNW od 1989) Józef Gołąbek (1889-1939), doc. dr, literaturoznawstwo słowiańskie, w Seminarium Slawistycznym 1933-1939 Joanna Goszczyńska, dr hab., literaturoznawstwo zachodniosłowiańskie (słowacystyka, bohemistyka), w IFS od 1974 Aleksander Grabiński, dr, język serbsko-chorwacki, w Seminarium Slawistycznym 1922-1926 Zbigniew Greń, prof. dr hab., prof. nadzw., językoznawstwo słowiańskie (bohemistyka, śląskoznawstwo, socjolingwistyka), w IFS od 2002, 1979-1983 w Instytucie Filologii Słowiańskiej UJ, od 1983 w Instytucie Słowianoznawstwa PAN: od 1996 kierownik Pracowni Języka Czeskiego i Słowackiego, 1996-1999 wicedyrektor Instytutu Slawistyki PAN, od 1999 jego dyrektor; 1990-1992 sekretarz Komitetu Językoznawstwa PAN Mieczysław Holzer (1926-1987), mgr, z-ca asystenta, w Seminarium Slawistycznym 1950/51 Maria Jeżowa, prof. dr hab., prof. nadzw., językoznawstwo słowiańskie, w KFS od 1951; 1950/51 asystent w KFS UJ; od 1976 w Zakładzie Języka Rosyjskiego Instytutu Rusycystyki, dyrektor Instytutu Rusycystyki (1971-1975), dziekan Wydziału Rusycystyki, Slawistyki i Lingwistyki Stosowanej (1975-1978), prorektor UW (1978-1981), emer. 1991

149 Elżbieta Kaczmarska, dr, asystent, językoznawstwo zachodniosłowiańskie (bohemistyka), w IFS od 2004 Maria Karpiuk-Domagała, mgr, st. asystent, językoznawstwo serbsko-chorwackie, w IFS 1978-1988 Joanna Królak, dr, adiunkt, literaturoznawstwo czeskie, w IFS od 1989 Barbara Kuc zm. 1986, mgr, asystent, w IFS 1978-1982 Halina Kuligowska, dr, adiunkt, literaturoznawstwo czeskie, w KFS od 1956 (biblioteka), na etacie naukowo-dydaktycznym od 1968, emer. 1991 Halina Lisowska, dr, adiunkt, literaturoznawstwo polskie, w Seminarium Slawistycznym 1945-1948 Stefan Łaszewski, mgr, z-ca profesora, adiunkt, wykładowca (1890-1960), językoznawstwo i język bułgarski, w Seminarium Slawistycznym i KFS 1928-1939 i 1945-1960; 1952-1956 adiunkt w Katedrze Języka Rosyjskiego Państwowej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Warszawie Józef Magnuszewski (1924-1994), prof. dr, prof. zw., literaturoznawstwo słowiańskie, folklorystyka słowiańska, w Seminarium Slawistycznym od 1951 – asystent na Uniwersytecie w Poznaniu 1949-1952; w Zakładzie Słowianoznawstwa PAN 1952-1962, kierownik Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców (1963-1968), prodziekan Wydziału Rusycystyki i Slawistyki (1978-1981); członek Akademii Umiejętności, członek zwyczajny Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, emer. 1994 Ryszard Michalik, dr, asystent, językoznawstwo zachodnio- i południowosłowiańskie, w KFS/IFS 1968-1974; lektor języka polskiego 1974-1977 (Warna) i 1992-1999 (Płowdiw i Kiszyniów), wyższy współpracownik naukowy w Bułgarskiej Akademii Nauk w Sofii, 1999-2002 st. wykładowca w „Polonicum” (UW), emer. 2005 Agnieszka Mikołajczyk, mgr, asystent, literaturoznawstwo południowosłowiańskie, w IFS 1989-1991 Zygmunt Mikulski, mgr, język litewski, w KFS 1955-1968? Jolanta Mindak-Zawadzka, dr hab., prof. UW, językoznawstwo słowiańskie i bałkańskie (macedonistyka, albanistyka, serbokroatystyka), w IFS od 1991; 1978-1979 w Instytucie Neofilologii (Zakład Filologii Słowiańskiej) Uniwersytetu Śląskiego, 1979-1991 w Instytucie Słowianoznawstwa PAN

150 Jerzy Molas, dr, adiunkt, językoznawstwo południowosłowiańskie (serbistyka, kroatystyka) i polonistyczne; w IFS od 1990; 1997/1998 wykładowca języka polskiego na Uniwersytecie w Monachium Antonina Obrębska-Jabłońska (1901-1994), prof. dr, prof. zw., językoznawstwo słowiańskie, w Seminarium Slawistycznym i KFS 1945-1957; organizator i pierwszy kierownik Katedry Filologii Białoruskiej UW (1957-1968) – 1925-1934 asystent przy Studium Slawistycznym UJ, 1935-1939 w Katedrze Językoznawstwa Indoeuropejskiego UW (wykłady dla slawistów); 1953-1957 kierownik Pracowni Filologii Białoruskiej Instytutu Polsko-Radzieckiego (1953-1957), przeniesionej do Zakładu Słowianoznawstwa PAN (1957-1968), kierownik Pracowni Języka Rosyjskiego tegoż zakładu (1964-1968), organizator i pierwszy przewodniczący Komisji Językoznawczej Białostockiego Towarzystwa Naukowego (do 1977) Irena Halina Olszewska (1914-2000), mgr, st. wykładowca, językoznawstwo serbsko-chorwackie i język serbsko-chorwacki, w Seminarium Slawistycznym od 1936, w IFS do 1980, emer. 1979 Hanna Orzechowska (1926-2005), prof. dr hab., prof. zw., językoznawstwo południowosłowiańskie i porównawcze słowiańskie, w Seminarium Slawistycznym od 1950, od 1981 w Katedrze Słowiańskiego Językoznawstwa Porównawczego UW, emer. 1986 Dorota Paciukanis, mgr, wykładowca, język czeski, w IFS od 1992 Patrycjusz Pająk, dr, adiunkt, literaturoznawstwo zachodnio- i południowosłowiańskie, w IFS od 2000 Włodzimierz Pianka, prof. dr hab., prof. nadzw., dr h.c. Uniwersytetu św. św. Cyryla i Metodego w Skopiu, językoznawstwo słowiańskie, w KFS i IFS 1967-1977 i od 2002, prodziekan Wydziału Rusycystyki i Slawistyki (1976/77) – w latach 1959-1967 lektor jęz. polskiego w Skopiu, 1975/1976 visiting professor na Uniwersytecie w Helsinkach; w Uniwersytecie Śląskim (1977-1982): kierownik (Samodzielnego) Zakładu, a następnie Katedry Filologii Słowiańskiej UŚ (1977-1982), prodziekan Wydziału Filologicznego (1980-1981); w Uniwersytecie Wiedeńskim 1982-2002; członek zagraniczny Macedońskiej Akademii Nauk i Sztuk, sekretarz Wydziału I Towarzystwa Naukowego Warszawskiego

151

Fot. 26: Skopie, rok 1998. Uroczystość wręczenia dyplomów honoris causa: dr h.c. Włodzimierz Pianka (z lewej) i dr h.c. Otto von Habsburg, polityk EU.

Cezar Piernikarski (1928-1991), prof. dr hab., prof. zw., językoznawstwo zachodniosłowiańskie i ogólne, w KFS p.o. asystenta w 1956, następnie na stałe od 1963; 1956-1957 w Pracowni Bohemistycznej Zakładu Słowianoznawstwa PAN, 1957-1963 lektor jęz. polskiego na Uniwersytecie w Ołomuńcu, 1971-1974 lektor jęz. polskiego na Uniwersytecie w Tybindze, 1978-1980 visiting professor i kierownik Slavisch Seminarium na Uniwersytecie w Amsterdamie Teresa Piotrowska-Małek, mgr, wykładowca, językoznawstwo czeskie, w IFS od 1982 Joanna Rapacka (1939-2000), prof. dr hab., prof. zw., literaturoznawstwo południowosłowiańskie; 1971-1974 wykładowca języka polskiego na Uniwersytecie we Florencji; w IFS od 1974; członek zagraniczny Chorwackiej Akademii Nauk i Sztuk, członek Komitetu Słowianoznawstwa PAN, Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1998-2000 – członek Prezydium)

152 Maria Rudzińska, mgr, asystent, językoznawstwo słowiańskie, w Seminarium Slawistycznym 1927-1938 Danuta Rytel-Kuc, dr hab., prof. nadzw., językoznawstwo zachodniosłowiańskie i konfrontatywna gramatyka słowiańsko-niemiecka, w IFS 1995-1999; 1977-1995 w Instytucie Słowianoznawstwa/Slawistyki PAN, obecnie prof. zw. i dyrektor Instytutu Slawistyki Uniwersytetu w Lipsku Ewa Siatkowska, prof. dr hab., prof. nadzw., językoznawstwo zachodniosłowiańskie na tle ogólnosłowiańskim, w Seminarium Slawistycznym od 1951, emer. 2002

Fot. 27: Profesor Ewa Siatkowska.

Janusz Siatkowski, prof. dr hab., prof. zw., dr h.c. Uniwersytetu Karola w Pradze, językoznawstwo słowiańskie i niemiecko-słowiańskie kontakty językowe, aspirant w KFS (1953-1956); 1955-1982 w Zakła-

153 dzie/Instytucie Słowianoznawstwa PAN – kierownik Zakładu Słowianoznawstwa PAN (1974-1977) i dyrektor Instytutu Słowianoznawstwa PAN (1977-1982); w IFS od 1982 – prodziekan Wydziału Polonistyki (1987-1990); przewodniczący Komitetu Słowianoznawstwa PAN (1991-1996) i honorowy przewodniczący tegoż Komitetu od 2001, wiceprzewodniczący Komitetu Językoznawstwa PAN (1975-1984), przewodniczący Rady Naukowej Instytutu Języka Polskiego PAN (1973-1980), wiceprzewodniczący Rady Naukowej Instytutu Slawistyki PAN (1993-2003) i jej przewodniczący (od 2003), przewodniczący Wydziału I Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1989-1991, 2001-2004), przewodniczący Międzynarodowego Komitetu Slawistów (1993-1998) i członek honorowy tegoż Komitetu (od 2003), emer. 1999

Fot. 28: Profesor Janusz Siatkowski w todze doktora honorowego Uniwersytetu Karola w Pradze.

154 Andrzej Sieczkowski (1913-1998), prof. dr, prof. nadzw., językoznawstwo zachodniosłowiańskie, asystent w Seminarium Slawistycznym 1937/38 i ponownie st. asystent od 1946; – lektor jęz. polskiego w Pradze 1948-1952, emer. 1977 Adam Skorupiński, mgr, asystent stażysta, literaturoznawstwo południowo-zachodnio-słowiańskie, w IFS 1992/93 Stanisław Słoński (1879-1959), prof. dr, prof. zw., dr h.c. Uniwersytetu Sofijskiego, językoznawstwo słowiańskie, założyciel Seminarium Slawistycznego w 1915 – prorektor Wolnej Wszechnicy Polskiej i honorowy profesor Wydziału Humanistycznego Wolnej Wszechnicy Polskiej, prezes Towarzystwa Przyjaciół Narodu Łużyckiego (1925-1939), prodziekan Wydziału Humanistycznego UW (1945/1946), dyrektor Kolegium Słowiańskiego Związku Nauczycielstwa Polskiego (1947-1949), wiceprzewodniczący II Międzynarodowego Kongresu Slawistów w Warszawie (1934), członek korespondent Bułgarskiej Akademii Nauk Roman Smal-Stoc’kyj (Smal-Stocki, zm. 1969), prof. dr, językoznawstwo ukraińskie, w Seminarium Slawistycznym w latach 1915-1939 (profesor od 1926) – sekretarz Instytutu Naukowego w Warszawie w latach 1929-1939; 1939-1945 na Uniwersytecie w Pradze, 1945-1947 w Niemczech, od 1947 w USA, m.in. w Instytucie Słowiańskim w Milwaukee Danuta Sosnowska, dr, adiunkt, literaturoznawstwo polonistyczne, czeskie i ukraińskie, w IFS od 1995 Zdzisław Stieber (1903-1980), prof. dr, prof. zw., językoznawstwo słowiańskie, asystent UJ w 1935, zaproszony w tym samym roku do objęcia Katedry Filologii Słowiańskiej w Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie (nominacja w 1937), 1939-1941 i 1944/1945 profesor w Katedrze Języka Polskiego Uniwersytetu im. Iwana Franki we Lwowie, prowadzący tajne nauczanie uniwersyteckie we Lwowie 1941-1944, organizator i kierownik Katedry Języka Polskiego Uniwersytetu Łódzkiego (1945-1952), w Seminarium Slawistycznym w 1951/1952, kierownik KFS 1952-1965 – organizator Warszawskiej Pracowni Slawistycznej (od 1954), przekształconej w 1958 w Pracownię Filologii Zachodniosłowiańskiej, szczególnie zaś: II Pracowni Dialektologicznej (kaszubskiej) Zakładu Językoznawstwa (przeniesionej w 1960 do Zakładu Słowianoznawstwa PAN i Pracowni Bohemistycznej Zakładu Słowianoznawstwa PAN, kierownik tegoż

155 Zakładu (1961-1973), twórca Biblioteki Zakładu Słowianoznawstwa (obecnie: Instytutu Slawistyki) PAN; członek korespondent PAU (od 1954 r.), członek PAN (korespondent od 1954, rzeczywisty od 1961), członek Bułgarskiej Akademii Nauk, Akademii Nauk Bośni i Hercegowiny, Société Linguistique de Paris, wiceprezes (1949-1954 i 1959-1960) i prezes (1964-1966) Polskiego Towarzystwa Językoznawczego i jego członek honorowy, honorowy przewodniczący Komitetu Słowianoznawstwa PAN, emer. 1973 Sergiusz Stocki, mgr, asystent, język i literatura rosyjska, w Seminarium Slawistycznym 1930-1935 Jolanta Sujecka, doc. dr hab., asystent-stażysta w IFS 1983-1986, od 1986 w Instytucie Slawistyki PAN Grażyna Szwat-Gyłybowa, dr, adiunkt, literaturoznawstwo i kultura bułgarska, w IFS od 1981, zastępca dyrektora Instytutu Slawistyki PAN ds. ogólnych od 2003, w latach 1994-1999 praca w dyplomacji (por. Absolwenci ) Mirosława Szymańska, dr, asystent, literaturoznawstwo serbokroatystyczne, w IFS 1985-1988 Jerzy Śliziński (1920-1988), prof. dr, prof. nadzw., literaturoznawstwo zachodniosłowiańskie, w KFS 1949-1965, potem kierownik II sekcji historyczno-literackiej Zakładu Słowianoznawstwa PAN Daniela Tomczyk-Baszkiewicz, mgr, st. asystent, literatura i folklor bułgarski, w IFS 1975-1980 Dorota (Majewska-)Wielechowska, mgr, asystent, w IFS 1983-1986 Jan Wierzbicki (1934-1996), dr hab., prof. UW, literaturoznawstwo słowiańskie, w KFS od 1956 – prodziekan Wydziału Filologii Polskiej i Słowiańskiej w 1975, prodziekan Wydziału Polonistyki 1990-1993 Krzysztof Wrocławski, dr hab., prof. UW, profesor h.c. Uniwersytetu św. św. Cyryla i Metodego w Skopiu, literaturoznawstwo i kulturoznawstwo słowiańskie, w IFS od 1978 – lektor języka polskiego w Skopiu (1967-1970), 1965-1978 w Instytucie Języka, Literatury i Kultury Polskiej „Polonicum”, wicedyrektor „Polonicum” (1975-1978), wiceprzewodniczący Komisji do spraw Folkloru Słowiańskiego przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów w latach 1988-2003; prodziekan Wydziału Polonistyki 1991-1995; członek zwyczajny Towarzystwa Naukowego Warszawskiego; członek Komitetu Słowianoznawstwa PAN (od 1990, członek Prezydium od 2003)

156

Fot. 29: Dyplom dla profesora honorowego Uniwersytetu w Skopiu – Krzysztofa Wrocławskiego

157 Doktoranci Instytutu Slawistyki Zachodniej i Południowej w roku 2005: Agnieszka Dejnowicz-Weliczkow, mgr, literaturoznawstwo bułgarskie, IV rok Maciej Falski, mgr, literaturoznawstwo chorwackie i południowosłowiańskie, kulturoznawstwo południowosłowiańskie, IV rok Marcin Filipowicz, mgr, literaturoznawstwo zachodniosłowiańskie, IV rok Magda Grützmacher, mgr, językoznawstwo serbskie i macedońskie, III rok Milena Hebal-Jezierska, mgr, językoznawstwo czeskie, III rok Anna Hejduk, mgr, językoznawstwo czeskie i łużyckie, III rok Marcin Jańczuk, mgr, językoznawstwo słowenistyczne, II rok Anna Kobylińska, mgr, literaturoznawstwo słowackie, I rok Małgorzata Kryska, mgr, literaturoznawstwo kroatystyczne, II rok Robert Kulmiński, mgr, kulturoznawstwo zachodniosłowiańskie, IV rok Grażyna Łyżwa, mgr, literaturoznawstwo słoweńskie i słowackie, V rok Zofia Niemyska, mgr, językoznawstwo serbskie, II rok Maria Politowicz, mgr, literaturoznawstwo czeskie, II rok Norbert Różycki, mgr, literaturoznawstwo serbskie i południowosłowiańskie, V rok Sylwia Siedlecka, mgr, literaturoznawstwo bułgaskie, I rok Marcin Szczepański, mgr, językoznawstwo serbskie i łużyckie, III rok Ilona Świtkowska, mgr, językoznawstwo chorwackie, glottodydaktyka, II rok Lektorzy i wykładowcy języka (nazwiska lektorów zagranicznych zostały wyróżnione pismem pochyłym) Język bułgarski: 1928-1939, 1946-1959 Stefan Łaszewski 1957-1979 Henryka Czajka 1966-1968 Teresa Dąbek-Wirgowa 1978-1981 Chriska Nedełczewa-Simeonowa 1981-1986 Christina Panteleewa 1986-1989 Błagowesta Lingorska-Naczewska

158 1989-1991 Dobrina Georgiewa-Daskałowa 1991-1993 Błagowesta Lingorska-Naczewska 1994-1997 Iwanka Gugułanowa 1995-1998 Ignacy Doliński 1997-1999 Walentin Geszew 1998-2002 Iliana Genew-Puchalewa od roku 2002 Iwana Karadenizowa Język chorwacki: (do roku 1992 lektoraty języka serbsko-chorwackiego) 1992-1999 Marija (Marina) Trumić-Kisić 1999/2000 Ivana Vidović 2000-2003 Dubravko Vencl 2003/04 Neven Lukačević od roku 2004 Josip Lasić Język czeski: 1922-1930 Bohumil Vydra 1931-1935 Josef Kurz 1936-1939 Otto Ritz 1946-1953 Andrzej Sieczkowski 1948-1953 Jerzy Śliziński 1955-1958 Zdeněk Smejkal 1958-1961 Marta (?) Chamrádová 1960-1966 Jiří Damborský 1966-1971 Jiří Fiala 1966-1968 Cezar Piernikarski 1971-1975 Olga Martincová 1976-1979 Jiří Fiala 1979-1982 Josef Jodas 1982-1983 Hana Stejskalová od roku 1983 Teresa Piotrowska-Małek 1985-1990 Helena Poláková 1990/1991 Monika Římánková 1992-1994 Petr Hora od roku 1992 Dorota Paciukanis 1994/95 Martina Karlová 1994/95 Věra Nerudová-Wojnarová 1994/95 Danuta Rytel-Kuc 1995/96 Jan Linka od roku 1996 Alena Karlová

159 Język górnołużycki 1933-1939 Jurij Ješki (Jeschky) kursy języka prowadzone co 2 lata w letnich semestrach: 1997 Hync Richtaŕ, 1999 Timo Meškank 2001 Timo Meškank 2003 Fabian Kaulfürst 2005 Fabian Kaulfürst Język macedoński: w latach 70. Włodzimierz Pianka w latach 80. Krzysztof Wrocławski w latach 90. Magdalena Bogusławska, Jolanta Mindak, Krzysztof Wrocławski Język serbski: (do roku 1992 lektoraty języka serbsko-chorwackiego) 1992-1998 Svetlana Babić-Barańska 1992/93 Danko Šipka 1997/98 Anna Bloch 1998/99 Jerzy Molas 1999-2004 Svetlana Bogojević od roku 2004 Gavra Dražić Język serbsko-chorwacki: (od roku 1992 odrębne lektoraty języka serbskiego i chorwackiego) 1922-1926 Aleksander Grabiński 1932-1938 Julije Benešić 1946-1953 Halina Olszewska 1957-1960 Bogdan Terzić 1960/61 Bulcsú László 1961-1963 Milan Moguš 1963-1965 Miroslav Topić 1965-1967 Josip Buljovčić 1967-1969 Danilka Ðurišić 1971-1973, 1974/1975 Mladen Jovanović 1975/1976 Milun Marić 1976-1979 Petar Prpić 1979-1983 Jelena Jovanović 1981-1992 Svetlana Babić-Barańska 1983-1987 Vladan Prodanović

160 1987-1991 Dragan Lilić 1991/92 Marina Trumić-Kisić Język słowacki: 1994/95 Denisa Geislerová 1995-1999 Peter Káša 1999-2003 Marian Milčák od roku 2003 Peter Milčák Język słoweński: 1959-1962 Hanna Orzechowska 1997/98 Joanna Pomorska od roku 1994 Jasmina Šuler-Galos Pracownicy sekretariatu: Wanda Nowak-Rajačić (1970-1973), Wiesława Iwanicka (1973-1975), Irena Andrzejewska (1975-1978), Jolanta Bochniak-Rajska (1978-1979), Jadwiga Raczkowska (1979-1982), mgr Sławomir Olszewski (1980-1991) – zm. 1991, Ewa Ładzińska-Geczewa (1981-1982), Anna Broszczak od 1983 (od 1991 – kierownik sekretariatu), Jolanta Ziniewicz (1991), Bożena Burczycka (od 1991) Pracownicy biblioteki: mgr Halina Kuligowska (1956-1968), mgr Ewa Hunca-Baker (1968-1969), mgr Maria Wiśniewska-Kacprzak (1969-1977), Małgorzata Arcichowska (1974-1976), mgr Janina Górka (1976-1981), mgr Marta Osmólska (1981-1983), mgr Liliana Mieszczańska (1983-1984), mgr Barbara Kuc (1984-1985) – zm. 1996, mgr Krzysztof Szurmak (1986), mgr Katarzyna Bochenek (1987-1999), mgr Zdzisław Kłos, kustosz (od 1977, od 1991 p.o. kierownika biblioteki), Iwona Goździkowska (2000-2003), Krystyna Krasiejko (od 2000) Pracownicy obsługi: Paulina Wicik (1945-1972), Teodozja Pawlak (1972-1977), Eugenia Krajewska (1977/1978), Ryszard Tywonek (od 1995), Elżbieta Gromulska (2001), Iwona Foryszewska (od 2001), Celina Michalska (od 2002)

Sylwetki Svetlana Babić-Barańska

(1947, Sarajewo – 1999, Warszawa) Z plejady lektorów języków słowiańskich Instytutu postać Svetlany Babić-Barańskiej wyróżnia się w okresie powojennym w sposób szczególny. Jej losy łączą liczną grupę tych, którzy przybywali na slawistykę warszawską z zagranicy – zapisując się mocniej lub słabiej w pamięci kolegów i studentów – oraz miejscowych, którzy tworzyli nasz warszawski zespół. Taką postacią była Svetlana – przybysz, a zarazem jedna z nas, mieszcząca się po obu stronach. Urodzona w Sarajewie, znalazła się w Warszawie jako córka ambasadora Jugosławii w Polsce. Po ukończeniu warszawskiego liceum Batorego w roku 1965 zdecydowała się na studia polonistyczne. Taki wybór kierunku studiów był komentowany w środowisku polonistycznym i slawistycznym. Jako córka dyplomaty o mocnej pozycji w kraju komunistycznym, bardziej od Polski otwartym na kontakty z Europą Zachodnią, Svetlana mogła studiować kierunki bardziej atrakcyjne, mogła też kontynuować studia za granicą. Decyzja związania poprzez studia swej przyszłości z Polską świadczyła o tym, jak głęboko zaakceptowała emocjonalnie nasz kraj, Polaków, naszą mentalność, obyczajowość. A przecież w tamtych latach Polska i Polacy traktowani byli przez Jugosłowian z pewnym

162 poczuciem wyższości, uzasadnionej relatywną niezależnością polityczną Titowskiej Jugosławii i względnym dobrobytem. Taka postawa obca była Svetlanie. Od początku Jej studiów uniwersyteckich otaczała ją powszechna sympatia. Do dzisiaj ciepło Ją wspominają profesorowie poloniści. Jej zamążpójście za Polaka, pomijając względy czysto osobiste, było dalszym konsekwentnym wyrazem tej postawy wobec Polski i ugruntowało na stałe jej wybór Polski jako drugiej Ojczyzny. Svetlana Babić-Barańska współpracowała z Instytutem od początku lat osiemdziesiątych, na stałe, formalnie związała się z nami od roku 1991. Dobre opinie, jakie wyprzedziły jej przyjście do nas, w pełni się potwierdziły. Urok osobisty (towarzyszący, trudno o tym nie pamiętać, niepośledniej urodzie – była jasnowłosą blondynką typu raczej polskiego niż bałkańskiego), umiejętność nawiązywania świetnego kontaktu ze studentami – to były niektóre tylko jej walory doceniane w Instytucie. Stała się szybko powszechnie lubianym członkiem naszego zespołu. W trudnych czasach stanu wojennego i później dzieliła nasze przekonania i odczucia. Równie dobrze orientowała się w życiu naukowym i kulturalnym zarówno Jugosławii, jak i Polski. Stanowiła więc dla nas ważne źródło wiadomości o tym, co się dzieje w jej pierwszej ojczyźnie, a była także dostarczycielką najciekawszych, ukazujących się w owych latach w Jugosławii pism opozycji intelektualnej. To była „nasza” Svetlana, idealny mediator między obydwoma krajami i kulturami. Dzięki takim jak ona wykładowcom studenci mogli szczerze pokochać świat, w który wprowadzały ich studia filologiczne. Obdarzona naszym pełnym zaufaniem, w latach 1991-1994 pełniła funkcję zastępcy dyrektora Instytutu. Była także utalentowanym tłumaczem z języka polskiego na serbski. Przełożyła m.in. Wojnę futbolową Ryszarda Kapuścińskiego, Socjologię kultury Antoniny Kłoskowskiej, Hanemanna S. Chwina. Dotknięta w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych ciężką chorobą, musiała przerwać pracę w Instytucie, a my na próżno czekaliśmy na jej powrót. Zmarła przedwcześnie, a w jednym z przemówień na pogrzebie, który zgromadził wielu jej byłych studentów, padło określenie doskonale do niej pasujące – była dla nas jasnym promieniem z Bałkanów, który niestety na zbyt krótko zagościł w pochmurnej Polsce. (Pochowana została na Cmentarzu Powązkowskim Katolickim, kwatera 315 przy murze). Krzysztof Wrocławski

Julije Benešić (1883, Ilok – 1957, Zagrzeb) Chorwacki pisarz, publicysta, tłumacz i działacz kultury. Studiował w Krakowie, Pradze i Zagrzebiu; początkowo przez pewien czas pracował jako nauczyciel gimnazjalny i akademicki, aby później poświęcić się przede wszystkim działalności kulturalnej. W latach 1921-1926 oraz 1939-1940 był intendentem Chorwackiego Teatru Narodowego w Zagrzebiu, gdzie położył wielkie zasługi dla modernizacji i podniesienia poziomu artystycznego chorwackiej sceny. W latach 1917-1918 był redaktorem najważniejszego chorwackiego pisma literackiego „Savremenik”, a w okresie 1912-1910 redaktorem serii wydawniczej Stowarzyszenia Pisarzy Chorwackich (Društvo hrvatskih književnika). Przez całe życie publikował eseje, recenzje i felietony, dotyczące głównie chorwackiego życia kulturalnego, a szczególnie teatru (Razgovori, 1922; Kritike i članci, 1943); w roku 1922 wydał zbiór wierszy Istrgnuti listovi, zaś kolejny tom, Fili, kanconijer ili pjesmarica, ukazał się pośmiertnie dopiero w 1967 roku. Najwybitniejsze dokonania Benešicia wiążą się jednakże z jego działalnością jako tłumacza literatury polskiej oraz animatora kontaktów polsko-chorwackich. Fascynacja kulturą polską sięgała u niego studiów w Krakowie, kiedy nawiązał kontakty z polskimi intelektualistami, m.in. z Marianem Zdziechowskim; później pracował jako lektor języka polskiego na uniwersytecie w Zagrzebiu, zaś w latach 1930-1938 przebywał w Warszawie jako delegat jugosłowiańskiego ministerstwa oświaty, pracując też jako lektor języka serbsko-chorwackiego oraz prowadząc seminaria z literatury chorwackiej na Uniwersytecie Warszawskim. Bibliografia przekładów Benešicia z literatury polskiej liczy ponad sto dwadzieścia pozycji; są wśród nich dzieła niemal wszystkich najwybitniejszych pisarzy polskich, a do arcydzieł zalicza się tłumaczenie Dziadów Adama Mickiewicza; obok tłumaczeń publikował także artykuły przybliżające publiczności chorwackiej literaturę polską. Do dziś Benešicia uważa się za najwybitniejszego polonistę chorwackiego, a jego zasługi dla popularyzacji kultury polskiej w Chorwacji są nie do przecenienia. W czasie swego pobytu w Warszawie był on także inicjatorem oraz redaktorem serii wydawniczej Biblioteka Jugosłowiańska, w ramach której w Polsce ukazało się kilkanaście najwybitniejszych tekstów literatury chorwackiej i serbskiej; na potrzeby pracy lektora opracował Gramatykę

164 języka chorwackiego czyli serbskiego (1937) oraz Słownik chorwacko-polski (Hrvatsko-poljski rječnik, 1949). Ważnym dokumentem pobytu Benešicia w Warszawie jest tom wspomnień Osiem lat w Warszawie (Osam godina u Varšavi, 1985). Maciej Falski

Wanda Budziszewska (1925, Gosławice – 1995, Warszawa) (Tekst był publikowany w „Studiach z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. 33 (1996), s. 15-20.)

Docent dr hab. Wanda Budziszewska zmarła po krótkiej chorobie 17 stycznia 1995 roku. Była znana i lubiana w środowisku slawistycznym. Odznaczała się skromnością, wręcz nieśmiałością, pogodą i życzliwością dla ludzi. Cechowała ją też wyjątkowa pasja naukowa. Wytarty frazes, że żyła nauką, w jej wypadku był bardzo prawdziwy. Urodziła się w 1925 roku w Gosławicach nad Wartą, gdzie jej ojciec, Józef Budziszewski, z zawodu chemik, był dyrektorem cukrowni. Cała rodzina Wandy była uzdolniona artystycznie. Matka Zofia grała na pianinie, miała też zdolności literackie. Ojciec matki, Edward Gąsiorowski, malował (wnuczka odziedziczyła po nim zamiłowanie do malarstwa). Brat, Bogdan Budziszewski, był zdolnym aktorem występującym w teatrach Poznania, Kalisza, Radomia i Kielc. Wanda Budziszewska zdała maturę na konspiracyjnych kompletach. Ucząc się, pracowała zarobkowo, aby pomóc finansowo rodzinie. Po wojnie ukończyła polonistykę na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i przez pewien czas pełniła tam obowiązki asystentki. Potem zaczęła uczyć w szkole, w Górze Kalwarii. Jeszcze jako studentka zajmowała się zbiorami Biblioteki w Kórniku. Wydała razem z Marią Krzymuską Dialog o zmartwychwstaniu Pańskim z tejże Biblioteki (Poznań 1949). Do podobnej tematyki wróciła po latach, opracowując rękopisy południowosłowiańskie ze zbiorów specjalnych Biblioteki Narodowej w Warszawie („Rocznik Slawistyczny” XXX, I, 1970, s. 46-52). W doborze tematów prac naukowych była indywidualistką. Interesowały ją zagadnienia mało we współczesnym językoznawstwie polskim popularne. Już temat jej pracy magisterskiej był oryginalny. Pisała o żargonie wędrownych sprzedawców obrazów – ochweśników (Żargon ochweśnicki, Wrocław 1957, por. też „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” III, 1975; „Język Polski” XLIX, 1969, s. 305-309). I do tego tematu wróciła już jako dojrzały naukowiec, dokonując syntezy słowiańskich żargonów zawodowych (Język i jego odmiany w aspekcie porównawczym, Wrocław 1956, s. 227-232).

166 Po przejściu do szkolnictwa, przy pełnym obciążeniu dydaktycznym, wieczorami i nocami pracowała nad słowiańskim słownictwem z zakresu przyrody żywej. Owocem tych wysiłków był imponujący zbiór materiału, z którego korzysta obecnie wielu uczonych. Jej Słowiańskie słownictwo dotyczące przyrody żywej (Wrocław 1965), poprzedzone artykułem o tej samej tematyce („Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” VIII, 1962, s. 50-62), zostało uznane za dysertację doktorską. Wówczas to Wanda Budziszewska otrzymała etat adiunkta w ówczesnej Katedrze Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Warszawskiego, kierowanej przez profesora Zdzisława Stiebera. Profesor Zdzisław Stieber, a także profesor Franciszek Sławski, byli jej mistrzami naukowymi. Od nich przyjęła zamiłowanie do analiz materiałowych. Na uniwersytecie Wanda Budziszewska wybrała kierunek południowosłowiański. Węższą jej specjalnością był język bułgarski, zainteresowaniami sięgała jednak poza kraje i języki słowiańskie. Tematem następnej większej jej pracy były Zapożyczenia greckie w historii języka bułgarskiego (Warszawa 1969) – dysertacja habilitacyjna, na podstawie której otrzymała etat docenta. Po habilitacji jej produkcja naukowa znacznie się zwiększyła: przed habilitacją wydała dwie książki i siedem artykułów, po habilitacji – trzy książki i ponad siedemdziesiąt artykułów. Zajmowała się grecyzmami w językach południowosłowiańskich („Rocznik Slawistyczny” XXVIII, I, 1967, s. 37-39) i północnosłowiańskich („Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” XIX, 1950, s. 109-114) oraz slawizmami w języku greckim (monografia Zapożyczenia słowiańskie w dialektach nowogreckich, Warszawa 1991, Słownik bałkanizmów w dialektach Macedonii Egejskiej, Warszawa 1953; por. też artykuły publikowane w „Studiach z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” XII, 1974, s. 109-113 i w „Linguistique Balkanique” XXVIII, 2, 1955, s. 63-64). Badała slawizmy w dialektach rumuńskich (por. Językowe Studia Bałkanistyczne II, 1990, s. 9-19), włącznie z dialektem Meglenorumunów („Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” XVI, 1977, s. 149-161) i Arumunów. Badała też wspólne grecyzmy bułgarskie i rumuńskie („Z polskich studiów slawistycznych. Językoznawstwo”, seria 3, 1965, s. 295-302). Nauczyła się mówić po nowogrecku, swobodnie czytała po rumuńsku, znała dobrze język bułgarski. Biernie znała wszystkie języki słowiańskie. Wanda Budziszewska jest autorką wielu studiów wyrazowych rozpatrywanych na bardzo szerokim tle porównawczym. Omawiała najczęściej wyrazy dialektalne bądź specjalistyczne. Wymienić tu można studia wyrazowe takie, jak na przykład: wielkopolskie gzik ‘twaróg’ („Język Polski”

167 LXVI, 1966, s. 73-74), modrzew ‘Larix’ („Rocznik Slawistyczny” XXXV, I, 1975, s. 21-23), bułg. dial. znozd, znozda („Rocznik Slawistyczny” XXXIX, I, 1979, 47-49), bułg. skrebr ‘powojnik, wiciokrzew’ („Rocznik Slawistyczny” XLV, I, 1955, s. 51-54), wschsłow. slimen, sliven ‘padalec’ („Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” XXV, 1959, s. 71-72), ps. *rosopast~ ‘chelidonius maius’ (Slawistyczne studia językoznawcze, 1987, s. 83-84), ps. *slp ‘rodzaj sieci’ („Rocznik Slawistyczny” XLVIII, 1952, s. 25-26), rus. vlaseželišče ‘plejady’ („Rocznik Slawistyczny” XLV, I, 1955, s. 87-88) i in. Czasem śledziła nazwy określonego desygnatu: słowiańskie nazwy tęczy, węża, dziewanny („Rocznik Slawistyczny” XLVII, I, 1957, s. 77-82), lilii wodnej („Prace Filologiczne” XXV, 1975, s. 281-300), ogrodzenia u studni w dialektach bułgarskich i rumuńskich („Ezik i literatura”, XXXIII, 1978, 6, s. 91-94) itd. Interesowały Wandę Budziszewską zoonimy („Z polskich studiów slawistycznych”, seria 5, 1978, s. 463-468). Oryginalnym połączeniem zoonimii z hydronimią jest jej artykuł o nazwach rzek w funkcji psich imion („Onomastica” XXXIII, 1989, s. 235-237), w którym zauważa, że imiona te – zgodnie z wierzeniami wielu ludów – miały bronić psy przed wścieklizną. Imionom ochronnym u ludzi poświęciła inny artykuł („Onomastica” XXXIV, 1989, s. 237-244). Pisała też o teonimach w funkcji imion osobowych („Onomastica” XXXVII, 1992, s. 93-95). Zajmowała się wyrazami bliskoznacznymi, np. historią pol. nęcić, wabić, mamić, łudzić, gwar. nadziać („Rocznik Slawistyczny” XXXIII, 1973, s. 93-112). Czasem badania jej dotyczyły określonego pola semantycznego, na przykład spiskiego słownictwa kościelnego („Zeszyty Naukowe Wydz. Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego”, 5, 1988, s. 119-124), rumuńskiej terminologii sakralnej, połabskiego słownictwa botanicznego (razem z B. Szydłowską-Ceglową w Munera Linguistica L. Kuraszkiewicz dedicata, Poznań 1993, s. 73-80), słowiańskich nazw śliwek („Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” XXVIII, 1991, s. 47-50). Badała słownictwo wychodzące od jednej podstawy słowotwórczej, na przykład słowiańskie nazwy chorób pochodne od *gost~ („Poradnik Językowy” 1979, 4, s. 200-202), nazwy o rdzeniu *reu-||*rou- (Studia linguistica memoriae Zdislai Stieber dedicata, Warszawa 1983, s. 165-170). Fascynacją Wandy Budziszewskiej były związki języka z mitologią, magią i folklorem. Wspominała o nich na marginesie swoich studiów wyrazowych, pisząc na przykład o słowiańskiej nazwie węża krasa zestawiała ją z wierzeniami greckimi, sięgającymi starożytności, w których mityczna Lamia była istotą z ciałem węża i głową pięknej kobiety. Gwarowe sło-

168 wiańskie i rumuńskie nazwy tęczy ‘pas Pana Boga’, ‘pas Matki Boskiej’ wywodziła od legend ludowych, podobnie bułgarskie i niemieckie nazwy dziewanny ‘warkoczyki Matki Boskiej’. Obok prac, w których folklor był traktowany jako tło dociekań językoznawczych, w dorobku Wandy Budziszewskiej jest szereg studiów o odwróconych proporcjach: materiał leksykalny odzwierciedla w nich zjawiska z dziedziny folkloru. Zajmowała się medycyną ludową, analizując nazwy roślin związane z magią leczniczą („Prace Filologiczne” XXXIV, 1988, s. 187-190), pisała o medycynie ludowej Drzewian Połabskich („Lingua Posnaniensis” XXXII-XXXIII, 1991, s. 65-67), o nazwach chorób wywodzących się od nazw demonów, rzekomo te choroby wywołujących (Paralele w rozwoju słownictwa języków słowiańskich, Warszawa 1983, s. 153-160), poza tym o nazwach zmory („Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” XXVII, 1991, s. 17-23), południcy („Zeszyty Łużyckie” II, 1992, s. 74-77), o kultowych znaczeniach słów děd i pop („Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” XXVI, 1990, s. 119-122), o bóstwach urodzaju („Prace Filologiczne” XXXV, 1991, s. 35-38), o kulcie ognia u Słowian („Rocznik Slawistyczny” XLIV, I, 1984, s. 13-15), o pierwiastku chrześcijańskim i pogańskim w terminologii botanicznej („Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XXXII, 1986, s. 31-37). Ulubionym tematem Wandy Budziszewskiej były mity lunarne („Prace Filologiczne” XXXI, 1982, s. 47-58; „Euhemer – Przegląd Religioznawczy” nr 1, 131, 1984, s. 21-30 oraz nr 2, 132, s. 47-58). Jakkolwiek naczelne miejsce w jej dorobku naukowym zajmowała leksykologia, pisała też prace z zakresu fonetyki, na przykład o macedońskich nosówkach (Procesy rozwojowe języków słowiańskich, Warszawa 1992, s. 7-10) lub składni – o spójniku da w konstrukcjach indykatywnych i imperatywnych („Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” IX, 1970, s. 185-187). Uwagę Budziszewskiej nieraz przyciągały teksty. Analizowała łemkowskie Dzięsięcioro przykazań („Slavia Occidentalis” XXIX, 1984, s. 83-86), poznańską formułę magiczną z XVII wieku („Przegląd Humanistyczny” 1/2, 1985, s. 161-163), Zielnik litewski M. Fedorowskiego z 1866 roku („Slavia Orientalis” XXXIX, 3-4, 1990, s. 273-278). Jakkolwiek najlepiej czuła się w krótkich przyczynkach, nieobce jednak były jej również prace syntetyczne. Oprócz publikacji książkowych wymienić można takie opracowania, jak Pogranicze słowiańsko-greckie ([w:] Słowiańskie pogranicza językowe, Warszawa 1992, s. 7-12), Dialektologia a etnografia, „Acta Universitatis Lodziensis”, 12, 1986, s. 5-14),

169 Związek między słowem, wyrażeniem i wierzeniem ludowym („Literatura Ludowa” 1, 1/1992, s. 57-58), Z semantyki magii („Etnolingwistyka” 3, Lublin 1990, s. 7-19), Mit a nazwa rośliny („Poradnik Językowy” 1972, z. 10, s. 573-576), O nazwach roślin („Poradnik Językowy” 1974, z. 4, s. 169-175), Specyfika odzwierciedlania rzeczywistości i kultury ludowej... ([w:] Bałkanistyka polska, Wrocław 1971, s. 141-156), Uwarunkowania zmian semantycznych niektórych slawizmów bałkańskich ([w:] Uwarunkowania i przyczyny zmian językowych, Warszawa 1994, s. 25-29). Pasja naukowa Wandy Budziszewskiej przejawiała się również w tym, że – spędzając większą część życia w bibliotekach – na badanie naukowe wykorzystywała także swoje urlopy. Na przykład łemkowskie Dziesięcioro przykazań znalazła w czasie swego pobytu w Szczawnicy. Dokładnie zbadała język przesiedleńców greckich w Zgorzelcu. Prowadziła badania naukowe w Bułgarii i Macedonii. Nigdy sobie nie dowierzała, wciąż konsultowała się ze specjalistami z innych dyscyplin naukowych. Czynna była do ostatnich chwil życia. Brała udział w pracach zespołowych (por. Projekt kartoteki faktów językowych służących jako materiał dowodowy dotyczący etnogenezy Słowian – wspólnie z H. Popowską-Taborską i K. Handke, „Slavia Antiqua” XX, 1973, s. 43-46), na sesjach naukowych wygłaszała referaty i należała do aktywnych dyskutantów. Wciąż dużo pisała. Jej dorobek naukowy nie doczekał się jeszcze pełnej publikacji. Potrafiła połączyć polot z wyjątkową pracowitością i rzetelnością. Dorobek jej stanowi cenny i trwały wkład w naukę polską. Ewa Siatkowska

Teresa Dąbek-Wirgowa

(27 II 1933, Warszawa – 18 III 1999, Warszawa) Teresa Dąbek-Wirgowa, profesor Wydziału Polonistyki, była wielką osobowością oraz wybitną, wysoko cenioną w kraju i za granicą znawczynią literatur słowiańskich, badaczką o rozległych i wielokierunkowych zainteresowaniach naukowych, utalentowaną tłumaczką literatury bułgarskiej, Po ukończeniu studiów polonistycznych na Uniwersytecie we Wrocławiu na dalszym kierunku jej drogi zawodowej zaważył wieloletni pobyt w Bułgarii. W 1955 r. została skierowana przez Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego na Uniwersytet Sofijski, gdzie do 1965 r. pracowała jako lektorka języka polskiego w Katedrze Językoznawstwa i Etnografii Słowiańskiej. Wśród polonistów bułgarskich, często wybitnych znawców języka i literatury polskiej, jest wielu jej uczniów. Lata spędzone w Bułgarii przyniosły wiele inspiracji badawczych. Teresa Dąbek-Wirgowa podjęła pracę nad mało wówczas znaną problematyką polsko-bułgarskich związków literackich, a w szczególności nad zagadnieniem recepcji literatury polskiej w Bułgarii u schyłku XIX i początku XX w. Podsumowanie wyników wieloletnich badań źródłowych przyniosła rozprawa Główne zagadnienia stosunków bułgarsko-polskich w pierwszych dziesiątkach XX wieku (1963). Jednak zwieńczeniem pracy naukowej tego okresu była napisana pod kierunkiem prof. dra hab. J. Magnuszewskiego rozprawa doktorska Twórczość przekładowa Dory

171 Gabe (Wrocław 1969), w której przedstawiła drogę twórczą wybitnej tłumaczki Mickiewicza, Słowackiego i Kasprowicza, uwzględniając przy tym szeroki kontekst literacki okresu międzywojennego. W 1965 r. Teresa Dąbek-Wirgowa rozpoczęła pracę w Instytucie Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Warszawskiego, z którym pozostała związana do końca swych dni. Po uzyskaniu stopnia doktora w 1966 r. przedmiotem swych zainteresowań uczyniła problematykę modernizmu bułgarskiego. W wyniku kilkuletnich badań powstała rozprawa habilitacyjna Penczo Sławejkow. Tradycjonalizm i nowatorstwo (Wrocław 1973), w której Teresa Dąbek-Wirgowa postawiła i obroniła szereg ważnych tez na temat pierwszej, neoromantycznej fazy bułgarskiego modernizmu, dokonując przełomu w sposobie postrzegania tej problematyki przez ówczesną bułgarską humanistykę. Kolejne lata Teresa Dąbek-Wirgowa poświęciła pracy nad pierwszym w Polsce pełnym zarysem dziejów literatury bułgarskiej, od średniowiecza do współczesności. Historia literatury bułgarskiej ukazała się w 1980 r., zapełniając poważną lukę nie tylko w polskiej slawistyce1 . Chociaż w zamyśle Autorki książka ta miała pełnić przede wszystkim funkcję informacyjno-popularyzatorską2 , okazała się dziełem o wybitnych walorach naukowych. Przyjąwszy samodzielne stanowisko metodologiczne Autorka dokonała przewartościowania obiegowych sądów na temat literatury bułgarskiej, kształtowanych najpierw pod wpływem XIX-wiecznej slawistyki, a potem – ewolucjonizmu i marksistowskiego determinizmu socjologicznego. T. Dąbek-Wirgowa zaproponowała własne ujęcie interpretacyjne, które pozwoliło jej odejść od gotowych kategoryzacji i stworzyć nowatorski model literatury bułgarskiej jako continuum rozwijającego się wedle własnych reguł oraz w dialogu z innymi literaturami. Do tej propozycji nawiązują w swej pracy naukowej kolejne generacje bułgarystów w Polsce i w Bułgarii3 . Przedstawione tu tytuły stanowią skromną część ogromnego dorobku naukowego Teresy Dąbek-Wirgowej, obejmującego około 200 artykułów i rozpraw rozproszonych w czasopismach naukowych bądź publikowanych w zbiorach pokonferencyjnych. Nie sposób wszystkie dokładnie omówić, ze względu na ich liczebność i wielokierunkowość zainteresowań nauko1

O ile mi wiadomo, w latach 80. istniały plany wydania książki w Chinach! Ukazała się w serii Ossolineum, zorientowanej na szeroki krąg odbiorców. 3 Zob. na ten temat W. Gałązka, Uwagi o „Historii literatury bułgarskiej” T. Dąbek-Wirgowej, [w:] Kultura. Język. Komunikacja. Problemy globalizacji i kultur narodowych, red. G. Szwat-Gyłybowa, A. Z. Makowiecki, Warszawa 2001, s. 7-11. 2

172 wych Teresy Dąbek-Wirgowej, która łączyła solidność badawczą, szerokie horyzonty intelektualne i odwagę w formułowaniu sądów. Nonkonformistyczna postawa nie ułatwiała jej zawodowego awansu. Jako naukowiec o niezwykłej osobowości pozostawała nieugięta w dążeniu do prawdy; jako człowiek – niestrudzenie służyła innym. Od pierwszych chwil istnienia na UW NSZZ Solidarność poświęcała działalności społecznej swój czas i energię. Jej zaangażowanie polityczne stało się powodem utrudnień w życiu zawodowym. W 1973 uzyskała stopień doktora habilitowanego i choć już w 1980 r. w ocenie wnioskodawców spełniała wszelkie warunki konieczne do przyznania jej tytułu profesorskiego, wniosek ten z powodów politycznych został odrzucony, doczekawszy się realizacji dopiero w roku 1990. W 1992 r. Profesor Teresa Dąbek-Wirgowa podjęła pracę w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych na Wydziale Profilaktyki i Resocjalizacji UW, kontynuując swoje wykłady w Instytucie Filologii Słowiańskiej. Ta różnorodność związków profesjonalnych wskazuje na przesunięcie akcentów w metodologii pracy naukowej Profesor Dąbek-Wirgowej, która zwróciła się w owym czasie ku interdyscyplinarnym studiom bułgarystycznym. Przez ostatnie lata intensywnie pracowała nad nowym zarysem dziejów literatury bułgarskiej oraz nad problematyką formowania się bułgarskiej i macedońskiej świadomości kulturowej. Nie dokończyła tych książek. Zawsze mówiła, że największą radość sprawiała jej praca przekładowa. Jej dorobek obejmuje kilkanaście pozycji i jest najlepszym świadectwem wybitnego talentu Teresy Dąbek-Wirgowej w tej dziedzinie. Niejednokrotnie osiągała bowiem precyzję i doskonałość przekładu kongenialnego. W 1993 r. ZAIKS przyznał Pani Profesor nagrodę za wybitne osiągnięcia w dziedzinie przekładu literatury z języków obcych, za ukoronowanie jej sztuki translatorskiej uznając antologię przekładów starej literatury bułgarskiej od IX do XVIII wieku Siedem niebios i ziemia. Trudno jednak w tym miejscu powstrzymać się od refleksji, iż wiele przełożonych przez Panią Profesor w latach 80. i 90. tytułów, w tym dzieł naukowych, nie doczekało się publikacji. Zaważyła na tym najpierw sytuacja polityczna, potem – względy finansowe, wreszcie – dyktat rynku. Taki los spotkał m.in. książki Wielkanoc bułgarska T. Żeczewa i Faszyzm Ż. Żelewa, Zaoczne reportaże z Bułgarii G. Markowa. W tym kontekście trzeba podkreślić wielkie starania Profesor Dąbek-Wirgowej na rzecz współpracy środowisk opozycyjnych Polski i Bułgarii. Swoim autorytetem wspierała działalność Solidarności bułgarsko-polskiej oraz Przedstawicielstwa Bułgarskiej Unii Sił Demokratycznych w Polsce.

173 Ta wielość pasji nie ograniczała jednak w żaden sposób aktywności Pani Profesor w sferze działalności organizacyjno-naukowej i popularyzatorskiej. Od 1975 r. z przerwami była członkiem Rady Naukowej Instytutu Słowianoznawstwa PAN, a w latach 1981-83 – członkiem Komitetu Słowianoznawstwa PAN. W latach 1975-80 należała do Komitetu Redakcyjnego „Pamiętnika Słowiańskiego”. Od 1994 r. była członkiem Komitetu Redakcyjnego „Slavia Meridionalis” i serii wydawniczej Literatura na pograniczach. Od 1971 r. prowadziła działalność popularyzatorską, publikując eseje historyczno-literackie o tematyce bułgarskiej w miesięczniku „Literatura na świecie”, współpracowała jako konsultant i recenzent z wydawnictwami literackimi, z krakowskim Wydawnictwem Literackim i z Wydawnictwem Śląskim. Wygłaszała też budzące duże zainteresowanie odczyty o literaturze bułgarskiej m.in. w Pen Clubie, w Stowarzyszeniu Kultury Europejskiej, w Bułgarskim Instytucie Kultury. Od 1992 r. organizowała rokrocznie na UW wspólnie z prof. A. Z. Makowieckim sympozja poświęcone kulturom słowiańskim. W latach 1992-98 ukazało się pod ich redakcją 7 tomów referatów z tych konferencji. W ostatniej, zorganizowanej w listopadzie 1998 r. Profesor Dąbek-Wirgowa nie mogła już wziąć udziału. Grażyna Szwat-Gyłybowa

Kazimierz Feleszko

(18 IX 1939, Czerniowce – 3 VII 2001, Warszawa) (Tekst publikowany wcześniej w: Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, t. 37, 2001, s. 21-24 i K. Feleszko, Bukowina, moja miłość, t. 1, red. A. Żor, Warszawa 2002, s. 7-10)

Kazimierz Feleszko urodził się na dalekich kresach dawnej Rzeczypospolitej, w Czerniowcach (Ukraina), w regionie stanowiącym konglomerat wielu kultur: polskiej, ukraińskiej, rumuńskiej, niemieckiej, żydowskiej. To miejsce urodzenia opuścił wprawdzie jeszcze jako dziecko, ale mimo to wywarło ono na nim piętno i uczyniło zeń człowieka otwartego na wiele kultur etnicznych, co miało swoje konsekwencje także w podejmowanych wyborach drogi życiowej i w pasjach naukowych. Kazimierz Feleszko po drugiej wojnie światowej znalazł się wraz z rodzicami (Emilianem i Aurelią z Różyckich) na Śląsku Opolskim, w Prudniku. W tym mieście (które traktował i pokochał jak swoje rodzinne) ukończył szkołę podstawową i średnią, następnie podjął studia z zakresu filologii słowiańskiej na Uniwersytecie Warszawskim na kierunku serbochorwatystycznym (zgodnie z ówczesną nomenklaturą). Poprowadziły Go one do wielokulturowej Jugosławii, regionu bałkańskiego, przypominającego Mu strefę spotkania wielu kultur, z której się wywodził. O wyborze językoznawstwa słowiańskiego na studiach, a potem w dalszej drodze naukowej zadecydowało zetknięcie się z wybitnym językoznawcą, Zdzisławem Stieberem, który był wówczas kierownikiem Katedry Filologii

175 Słowiańskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Profesor Z. Stieber swoją osobowością uczonego europejskiej rangi wpływał na wysoki poziom slawistyki warszawskiej i umiał pociągnąć za sobą szczególnie uzdolnionych studentów. Do takich należał bez wątpienia Kazimierz Feleszko. Warto tu wspomnieć, że w czasie studiów (mieszkał w domu studenckim przy ul. Kickiego) Kazimierz Feleszko, obdarzony szczególnym darem łatwego nawiązywania kontaktów, niezwykle towarzyski i powszechnie lubiany, zawiązał z innymi uzdolnionymi studentami filologii – na poły żartobliwie, a na poły poważnie – stowarzyszenie Ausran (por. litewskie aušra ‘jutrzenka’). Wśród Ausran obowiązywało porozumiewanie się w języku... praindoeuropejskim. Ta zabawa (budząca zresztą, jak wszystkie wówczas nieformalne stowarzyszenia, czujność służb specjalnych) nie pozostała bez wpływu na kształtowanie historycznej wiedzy językoznawczej przyszłych filologów. Kazimierz Feleszko ukończył studia magisterskie po napisaniu pracy językoznawczej serbochorwatystycznej pod kierunkiem profesora Zdzisława Stiebera, po czym rozpoczął pracę w Instytucie Słowianoznawstwa. PAN (dziś Instytut Slawistyki) i kontynuował ją tam w latach 1962-79 na stanowiskach, kolejno: bibliotekarza, asystenta, adiunkta, wreszcie kierownika Pracowni Języków Południowosłowiańskich. Rozprawę doktorską na temat Składnia genetivu i wyrażeń przyimkowych w języku serbskochorwackim zaczął przygotowywać pod kierunkiem Zuzanny Topolińskiej, a ukończył pod kierunkiem Zdzisława Stiebera. Stopień doktora nauk humanistycznych uzyskał w 1969 roku, a jego rozprawa doktorska została ogłoszona przez Wydawnictwo im. Ossolińskich w 1970 roku, a następnie w nowej redakcji i w przekładzie na język serbski ukazała się w Belgradzie w 1995 roku pt. Značenja i sintaksa srpskohrvatskog genitiva. Stopień doktora habilitowanego z zakresu językoznawstwa polskiego otrzymał w 1980 roku na Uniwersytecie Warszawskim na podstawie rozprawy pt. Funkcje form kategorii liczby w polskiej grupie imiennej (Warszawa 1980). Rok wcześniej przeniósł się z Polskiej Akademii Nauk na Uniwersytet Warszawski do Instytutu Filologii Słowiańskiej, gdzie pracował najpierw jako adiunkt, następnie (od 1982 r.) – docent, a potem profesor uniwersytecki. Tytuł profesora uzyskał tuż przed śmiercią. W latach 1987-1991 piastował funkcję dyrektora Instytutu Filologii Słowiańskiej UW, a ponownie został wybrany na to stanowisko w 1999 roku. W roku akademickim 1998/1999 był profesorem Uniwersytetu Opolskiego. Był wielokrotnie wybierany do Komitetu Słowianoznawstwa przy Polskiej Akademii Nauk (w tym także do Prezydium Komitetu).

176 Od 1989 r. był członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (w czasie kadencji 1998-2000 członkiem Zarządu Wydziału I TNW). W latach 1992-1997 prowadził pracę dydaktyczną na Uniwersytecie w Monachium, a zagraniczne wykłady gościnne wygłaszał także we Freiburgu, Tybindze, Zurychu i w Czerniowcach. Wiele publikował, w tym poza Polską, w czasopismach naukowych, m.in. w Niemczech, Austrii, USA, Rumunii, Ukrainie, Jugosławii. Należał do redakcji znanego czasopisma slawistycznego wychodzącego w Niemczech – „Die Welt der Slawen”. Dorobek naukowy Kazimierza Feleszki jest bardzo różnorodny; przekraczający 130 publikacji. Najpierw zajmował się składnią języków słowiańskich, później także stosunkami językowymi na Bukowinie oraz polsko-niemieckimi kontaktami na Śląsku. Jego poważne osiągnięcia naukowe w zakresie studiów nad składnią słowiańską skupiały się głównie na materiale językowym serbsko-chorwackim, macedońskim i polskim. Z lat sześćdziesiątych – siedemdziesiątych pochodzą wspominane już rozprawa doktorska oraz habilitacyjna. Problematyką składniową zajmował się także i później, czego plonem było współautorskie (wraz z V. Koseską i I. Sawicką) opracowanie pt. Zagadnienia predykacji imiennej w językach południowosłowiańskich (Wrocław 1981). Na dalsze drogi badawcze Kazimierza Feleszki wpłynęła bez wątpienia jego biografia – wskazywane związki rodowodowe z Bukowiną, a następnie silny emocjonalny związek ze Śląskiem. Był przykładem Uczonego, który godził naukowe zainteresowania z zaangażowaniem osobistym – wiernością ziemiom, które pokochał i do których ciągle wracał, zarażając innych swoimi uczuciami do nich. Tematyce językoznawczej i kulturoznawczej tych ziem poświęcił kilkadziesiąt rozpraw i studiów naukowych, publikując je m.in. w Polsce, w Niemczech, na Ukrainie. Mógł z nich stworzyć dwie obszerne monografie, do czego zresztą zmierzał, ale nie zdążył ich sam przygotować do druku. Niezwykle interesujące są prace Kazimierza Feleszki dotyczące stosunków kulturowych i językowych na Bukowinie (którą nazywał „Europą w miniaturze”). Był doskonale przygotowany do tych badań, znał bowiem dobrze język niemiecki, a także ukraiński i rumuński. Jego oryginalnym i hołubionym od lat pomysłem było odtworzenie polszczyzny Polaków bukowińskich i przedstawienie jej w postaci odrębnego słownika. Zebrał bogaty materiał leksykalny bezpośrednio na Bukowinie oraz od przesiedleńców z Bukowiny do Polski. Organizował konferencje naukowe poświę-

177 cone stosunkom kulturalnym i językowym na Bukowinie. Wygłosił na ten temat wiele referatów i odczytów, cieszących się wielką popularnością, był bowiem znakomitym wykładowcą, świetnie nawiązującym kontakt z audytorium. Jako doskonały dydaktyk uniwersytecki umiał zainteresować bliską sobie problematyką studentów, w efekcie czego powstało kilka prac magisterskich poświęconych polszczyźnie bukowińskiej oraz polszczyźnie przesiedleńców z Bukowiny1 . Kazimierz Feleszko miał talent łatwego opanowywania języków – m.in. mówił płynnie po macedońsku i operował też sprawnie językiem bułgarskim, co wśród slawistów nie pochodzących z tych krajów należy do prawdziwej rzadkości. Doskonale i z widoczną przyjemnością posługiwał się też gwarą śląską. Jak już wspomniano, pasje badawcze splatały się u niego z emocjonalnym stosunkiem do regionów, którymi się zajmował. Przejawiało się to również na płaszczyźnie kontaktów towarzyskich. Obdarzony dobrym słuchem chętnie śpiewał i zachęcał do śpiewu innych. Niezapomniane są nucone przez niego z orientalnym zapamiętaniem bośniackie sevdalinki, a szczególnie jego ulubiona – Mujo kuje konja na mjesecu. Chętnie śpiewał także pieśni serbskie, macedońskie, ukraińskie. Grób Profesora Kazimierza Feleszki znajduje się na Mazurach, na wiejskim cmentarzu w Grabowie, w pobliżu Mrągowa. Sam wybrał sobie to miejsce wiecznego spoczynku w czasie długotrwałej ciężkiej choroby. Bliscy jego pasjom bukowińskim przyjaciele i współpracownicy twierdzą, że okoliczny krajobraz mazurski oraz widok z położonego na wzgórku cmentarza przypomina odległe pejzaże z tamtych okolic. Kazimierz Feleszko pozostał wśród nas, w Polsce, w swoich pracach i w naszej wdzięcznej pamięci, a zarazem powrócił do ukochanej Bukowiny. Krzysztof Wrocławski

1 Łączna liczba prac magisterskich napisanych na Slawistyce pod kierunkiem Kazimierza Feleszki wynosi 33. Pod jego opieką doktoryzowało się troje slawistów.

Józef Magnuszewski

(12 III 1924, Warszawa – 19 XII 1994, Warszawa) (Tekst był publikowany w „Przeglądzie Humanistycznym”, 3, 1995, s. 136-142). Józef Magnuszewski urodził się w Warszawie, na Pradze, w niezamożnej rodzinie kolejarskiej. Świadectwo dojrzałości uzyskał w Warszawie w roku 1943, w szkolnictwie tajnym. Pierwszy rok studiów polonistycznych odbył na Wydziale Humanistycznym tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich, działającego wówczas w Warszawie. Po zakończeniu wojny w latach 1945-1947 kontynuował studia w Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zachęcony przez tamtejszych profesorów (Romana Pollaka, Stefana Vrtla-Wierczyńskiego), rozszerzył studia polonistyczne na slawistyczne i dyplom magisterski uzyskał w roku 1947 na podstawie pracy dotyczącej stosunków literackich czesko-polskich pt. Lumirowcy w Polsce (napisanej pod kierunkiem Romana Pollaka). Po ukończeniu studiów jako pracownik naukowo-dydaktyczny Uniwersytetu w Poznaniu podjął pracę nad rozprawą doktorską z dziedziny stosunków literackich polsko-czeskich. Materiały do niej zbierał w czasie rocznego pobytu w Pradze (1948-1949) jako stypendysta rządu czechosłowackiego. Na Uniwersytecie im. Karola IV nawiązał bliższe kontakty naukowe ze środowiskiem slawistycznym (szczególnie cenił sobie znajomość ze znanym czeskim polonistą, Karelem Krejčym). Po powrocie do Poznania uzyskał w roku 1949 stopień doktora nauk humanistycznych na podsta-

179 wie rozprawy pt. Stosunki literackie polsko-czeskie w końcu XIX i na początku XX wieku (ogłoszonej w roku 1951 przez Ossolineum). Rozprawę tę przygotował pod opieką naukową Romana Pollaka. W latach 1949-1952 pracował w Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu, najpierw w Katedrze Historii Literatury Polskiej, a następnie w Katedrze Historii Literatur Zachodniosłowiańskich (którą kierował wówczas Stefan Vrtel-Wierczyński). W roku 1952 Józef Magnuszewski został przeniesiony na stanowisko adiunkta do Katedry Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Tam osiągał kolejne stopnie kariery uniwersyteckiej: w roku 1955 został docentem, a w roku 1960 profesorem nadzwyczajnym. Jego gruntowna wiedza polonistyczna i slawistyczna, a także walory osobiste zadecydowały o powołaniu Go na kierownika jednostek: w latach 1963-1968 Studium Języka, Literatury i Kultury Polskiej dla Cudzoziemców „Polonicum”, a od roku 1967 także Katedry (od 1968 Instytutu) Filologii Słowiańskiej. Funkcję dyrektora tegoż Instytutu pełnił do roku 1978. W latach 19811994, jako profesor zwyczajny Instytutu Filologii Słowiańskiej, związany był z Wydziałem Polonistyki. Był członkiem: Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Polskiej Akademii Umiejętności, Komitetu Słowianoznawstwa Polskiej Akademii Nauk. Wielkiemu zaangażowaniu Józefa Magnuszewskiego w organizowanie życia naukowego towarzyszył istotny dorobek naukowy, osiągany dzięki wyjątkowej pracowitości i skrupulatności badawczej. Cechy te umożliwiły Mu zdobycie gruntownego rozeznania w dziedzinie literaturoznawstwa zachodniosłowiańskiego, a następnie południowosłowiańskiego. Znajomości tych literatur towarzyszyła głęboka wiedza polonistyczna, obejmująca dzieje literatury od średniowiecza po współczesność. Szerokie perspektywy oglądu literatur słowiańskich zaowocowały cennymi dziełami Uczonego o fundamentalnym znaczeniu w polskiej slawistyce. Spuścizna naukowa i edytorska Józefa Magnuszewskiego jest znaczna. Rozległa perspektywa slawistyczna pozwoliła Mu przejść od wspomnianych prac o charakterze kontaktologiczno-wpływologicznym do komparatystyki typologicznej. Najpierw (zapewne pod wpływem kontaktów naukowych ze S. Vrtlem-Wierczyńskim) Magnuszewski sięgnął w dawną przeszłość (w wiek XVI) wzajemnej wymiany polsko-czeskiej w dziedzinie piśmiennictwa popularnego (literatury błazeńskiej i sowizdrzalskiej): w sposób doskonały od strony językowej i edytorskiej zrealizował pomysł odtworzenia zaginionych polskich wersji Tragedii żebraczej (Tragedia że-

180 bracza nowo uczyniona, rekonstrukcja tekstu staropolskiego z XVI wieku, Warszawa 1957) oraz Frantowych praw (rekonstrukcja tekstu staropolskiego na podstawie unikatu staroczeskiego z 1518 roku, Warszawa 1968). Praca nad tymi wysoko cenionymi przez specjalistów od literatury staropolskiej edycjami skierowała uwagę Uczonego na pogranicze literatury i folkloru i na sam folklor słowiański. Okazał przy tym rzadką wrażliwość na urok literatury ustnej oraz popularnej, zrozumienie dla rządzących nimi praw i umiejętność ich naukowej analizy. Cennym plonem tych zainteresowań badacza stały się wydane w serii II Biblioteki Narodowej dwie edycje antologiczne: Czeska i słowacka pieśń ludowa (w przekładzie A. Kamieńskiej i w wyborze oraz opracowaniu J. Magnuszewskiego, Ossolineum 1960) oraz Ludowe pieśni, bajki i podania Łużyczan (w wyborze, przekładzie i opracowaniu J. Magnuszewskiego, Ossolineum 1965). Obie edycje opatrzył kilkudziesięciostronicowymi wstępami (oraz podstawową bibliografią źródeł i opracowań), doskonale orientującymi w bogactwie literatury ustnej zachodnich Słowian, w losach tej literatury i w dziejach poddawania jej naukowej obserwacji. Owoce ciągłego zainteresowania badawczego folklorem słowiańskim i jego związkami z literaturą pisaną „wysoką” oraz popularną (jarmarczną) zawarł w tomie studiów pochodzących z różnych lat, pt. Tropami folkloru i literatury (PWN, Warszawa 1983). Efektem wiedzy Uczonego, obejmującej całość literatury czeskiej, stała się podstawowa i pierwsza tego rodzaju polska synteza jej dziejów – Historia literatury czeskiej (Ossolineum 1973). Jednocześnie, publikując kolejne studia i artykuły, zmierzał Józef Magnuszewski do usytuowania literatury polskiej wśród literatur słowiańskich. Chodziło Mu o wskazanie powinowactw i odmienności w procesach rozwojowych poszczególnych literatur słowiańskich nie tyle przez poszukiwanie poszczególnych kontaktów i sporadycznych wpływów, ile przez odsłanianie mechanizmów recepcji literatury polskiej. I tak w piśmiennictwie najstarszym uwagę Magnuszewskiego skupiały relacje czesko-polskie z okresu średniowiecza, uwarunkowane historycznie i kulturowo (wspólna przynależność do kręgu kultury łacińskiej z hipotetycznym udziałem w piśmiennictwie polskim kręgu kultury bizantyńskiej). Dla renesansu pole porównań badacza obejmowało nie tylko relację polsko-czeską, ale także piśmiennictwo dubrownicko-dalmatyńskie. Wskazywał na zmiany, jakie wnosił w te powinowactwa barok. Rozszerzał w tej epoce przestrzeń obserwacji także na literaturę słowacką. Chociaż główne kierunki badawcze Józefa Magnuszewskiego zwrócone były ku zachodniej i południowej Słowiańszczyźnie, nie tracił z pola widzenia także

181 słowiańskiego Wschodu, ukazując wiek XVII jako stulecie kulturalnego oddziaływania polskiego na Ruś, w tym także na Ruś Moskiewską. Instrumentalną, polityczną funkcją literatury polskiej w wieku XIX wyjaśniał żywą recepcję naszej literatury przez literatury czasów odrodzenia narodowego u Słowian zachodnich i południowych. Jako klucz do porównawczego opisu literatur słowiańskich po zakończeniu procesu odzyskiwania niepodległości przez Słowian proponował relację: tradycja a nowatorstwo. Podobne warunki polityczne rozwoju literatur słowiańskich po drugiej wojnie światowej nie mogły zniwelować odmienności osadzonych w inaczej przebiegającym rozwoju poszczególnych literatur słowiańskich i te różnice były dla Józefa Magnuszewskiego atrakcyjnym przedmiotem badań. Zachęcał przy tym innych do analizowania zjawiska żywego odbioru w okresie powojennym polskiej awangardy międzywojennej (Witkacego, Schulza, Gombrowicza), a także stawiał pytania dotyczące współczesności – zainteresowań innych Słowian twórczością Gałczyńskiego, Różewicza, Mrożka, Lema, Kruczkowskiego. Studia Józefa Magnuszewskiego poświęcone takiej komparatystycznej perspektywie badawczej zostały zebrane w tomie: Literatura polska w kręgu literatur słowiańskich (Ossolineum 1993). Uczony stworzył w nim zręby syntezy „zewnętrznych” dziejów literatury polskiej, dokonywanej z perspektywy znaczenia naszej literatury jako inspiracji, wzorów oraz innego kulturowo jej odbioru. Studia te stanowią zarazem doniosły krok w kierunku porównawczej syntezy dziejów literatur słowiańskich, która może w przyszłości powstanie. Swój dorobek badawczy Józef Magnuszewski zwieńczył tomem prac zebranych: Słowiańszczyzna zachodnia i południowa. Studia i szkice literackie (PWN, Warszawa 1995; rzecz ukazała się faktycznie w końcu roku 1994, przed śmiercią Uczonego). Zawarł w tym tomie (nagrodzonym przez ministra edukacji narodowej) swe prace komparatystyczne. Przyjmował w nich szeroki, kulturoznawczy punkt widzenia. Literatury słowiańskie widział jako element składowy kultury europejskiej, w jej szerokim kontekście, jako składnik słowiański tworzący wprawdzie w jej ramach urozmaiconą kulturowo konfigurację, nie wyodrębnioną jednak i wyizolowaną tylko na zasadzie pokrewieństwa etnicznego i językowego. Także w tym tomie Józef Magnuszewski zaimponował rozległością swej wiedzy, obejmującą chronologicznie całość dziejów literatur słowiańskich – od średniowiecznego zarania piśmiennictwa (Rzecz o Fizjologu) po szkicowanie perspektyw badawczych wobec współczesnych literatur słowiańskich w chwili obecnej. W studiach i szkicach tego tomu mo-

182 tywem przewodnim była wizja Słowiańszczyzny literackiej sytuowanej na kulturowym pograniczu Zachodu i Wschodu Europy, pośredniczącej w wymianie europejskich prądów kulturalnych. O ile na przykład wiek XIX określał Uczony jako stulecie konstruowania mitu Słowiańszczyzny i operowania nim, o tyle wiek XX widział jako restytucję kategorii europejskości w literaturach słowiańskich. Trudno nie wspomnieć tu o zwięzłych, a zarazem doskonałych syntezach dziejów literatur zachodniosłowiańskich (czeskiej, słowackiej, łużyckiej) pióra Magnuszewskiego, zamieszczonych w Dziejach literatur słowiańskich (t. III, cz. 1), a także o kompetentnych i treściwych hasłach dotyczących literackich związków czesko-polskich, łużycko-polskich, słowacko-polskich, zamieszczonych w dwutomowej Literaturze polskiej. Przewodniku encyklopedycznym. Józef Magnuszewski miał także wyjątkowe zasługi w rozwoju organizacyjnym slawistyki uniwersyteckiej. To dzięki jego zabiegom Katedra Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Warszawskiego nie tylko nominalnie przekształciła się w Instytut, lecz także znacznie rozszerzyła swój repertuar naukowo-dydaktyczny: objął on nie tylko bohemistykę i bułgarystykę oraz serbochorwatystykę, wprowadzono także kształcenie słowacystyczne, macedonistyczne, słowenistyczne i sorabistyczne. Jako profesor uniwersytecki Józef Magnuszewski wychował rzeszę slawistów, przekazując im rzetelną wiedzę i dając wzór skrupulatności badawczej1 . Jego uczniowie są dziś profesorami tytularnymi, doktorami habilitowanymi i doktorami różnych kierunków slawistycznych w uczelniach polskich oraz w Polskiej Akademii Nauk, zasilili także szeregi pracowników wydawnictw naukowych. Grób Profesora Józefa Magnuszewskiego znajduje się na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie (15 E IV 31). Krzysztof Wrocławski

1

Józef Magnuszewski ma znaczące zasługi w kształceniu kolejnych pokoleń slawistów-literaturoznawców. Wykształcił on blisko dziesięciu doktorów, z których większość uzyskała następnie habilitacje i profesury (H. Czajka, T. Dąbek-Wirgowa, J. Rapacka, J. Wierzbicki, K. Wrocławski, J. Goszczyńska). W skali studiów slawistycznych imponująca jest liczba prac magisterskich – okołu 140 – napisanych pod opieką naukową profesora Magnuszewskiego – na tematy z obszaru zachodniej i południowej Słowiańszczyzny (pod względem liczby tych prac profesor Magnuszewski pozostawił daleko w tyle wszystkich innych profesorów).

Halina Irena Olszewska

(2 V 1912, Paryż – 28 IX 2000, Warszawa) Należała do nielicznych pracowników slawistyki warszawskiej (obok Stanisława Słońskiego i Andrzeja Sieczkowskiego), którzy połączyli swoją obecnością jej dzieje przedwojenne i powojenne. Była postacią nietuzinkową, która zapisała się mocno w pamięci starszych pokoleń absolwentów jako doświadczony, a zarazem wymagający i budzący respekt dydaktyk. Była poza tym uzdolnionym tłumaczem, szczególnie poezji serbskiej, chorwackiej i z innych języków południowosłowiańskich (przekłady sygnowała jako Irena Olszewska). Miała także godną uwagi biografię. Urodziła się 2 maja 1912 r. w Paryżu (z ojca Bronisława i matki Aurelii z Mikulskich). Jej rodzice studiowali w tym czasie we Francji. Ojciec był nauczycielem, matka (także z wykształcenia nauczycielka) pracowała jako urzędniczka, a potem bibliotekarka. W roku 1913 rodzina powróciła do kraju, do Warszawy, a w roku 1914 ponownie wyjechała – tym razem do Kijowa. Po wybuchu wojny matka z córką powróciły do Warszawy, a ojciec pozostał w Kijowie, gdzie zmarł w roku 1918; w roku 1930 zmarła także matka i osiemnastoletnia Halina Olszewska sama dalej kierowała swoim życiem. Po ukończeniu gimnazjum Marii Konopnickiej w roku 1930 zapisała się na studia w Sekcji Slawistycznej Wydziału Humanistycznego UW (nr alb. 25162). Studia ukończyła w roku 1936 jako magister filozofii w zakresie filologii słowiańskiej (w czasie studiów była jedną ze słuchaczek

184 lektoratu języka serbsko-chorwackiego, prowadzonego przez Julije Benešicia). Od września 1937 r. do początków września 1939 r. przebywała na pobycie studyjnym w Jugosławii, gdzie zbierała materiały do rozprawy doktorskiej (temat nieznany, zapewne językoznawczy). Wraz z wybuchem wojny opuściła Jugosławię i drogą okrężną przez Rumunię udała się do kraju. Do Warszawy jednak już nie zdołała dotrzeć i zatrzymała się we Lwowie, zajętym przez Związek Sowiecki. Podjęła pracę w Uniwersytecie im. Iwana Franki na stanowisku laborantki w Katedrze Języka Polskiego; była tam zatrudniona od listopada 1939 do czerwca 1941. Po wkroczeniu Niemców utrzymywała się we Lwowie z drobnego handlu, korepetycji i szycia. Po wycofaniu się Niemców przeniosła się do Przeworska, gdzie od października 1944 do sierpnia 1945 pracowała jako nauczycielka w miejscowym gimnazjum i liceum. Wróciła następnie do Warszawy i od września 1945 zaczęła pracę w Seminarium Slawistycznym – na stanowisku starszego asystenta i lektora języka serbochorwackiego. Dodatkowo w roku akademickim 1947/1948 wykładała język staro-cerkiewno-słowiański w Kolegium Słowiańskim Związku Nauczycielstwa Polskiego, a w roku 1949/1950 w Instytucie Pedagogicznym przy tym Związku. W latach 1950-1952 w Sekcji Dziennikarskiej UW była wykładowcą języka polskiego. Ze względu na to, że zebrane w Jugosławii materiały do rozprawy doktorskiej uległy zniszczeniu, Halina Olszewska zmuszona była do podjęcia w roku 1955 nowego tematu: Praesens historicum w językach słowiańskich. Według opinii prof. Z. Stiebera z roku 1961 zrezygnowała z dalszej pracy nad tematem, gdyż w tym czasie w ZSRR ukazało się obszerne opracowanie poświęcone tym zagadnieniom. W jej dokumentach zachowały się charakterystyczne dla owych czasów dwie opinie przedstawicieli partii w związku ze staraniami H. Olszewskiej o wyjazd naukowy za granicę (do Czechosłowacji!). Obie były negatywne i motywowane ideologicznie, co warto przypomnieć jako znak czasu: „Na wyjazd zagraniczny za słaba” (1952) oraz „Jej wyrobienie ideologiczne i polityczne jest za słabe. (...) Egzekutywa POP (tj. partii) nie popiera podania H. Olszewskiej” (1954). W latach 1959-1964 pracowała na stanowisku adiunkta w Katedrze Filologii Słowiańskiej UW, po czym przeszła na stanowisko wykładowcy, a następnie starszego wykładowcy. Wykładała: język staro-cerkiewno-słowiański, gramatykę historyczną języka serbsko-chorwackiego, dialektologię jugosłowiańską, prowadziła lektorat języka serbsko-chorwackiego oraz ćwiczenia przekładowe.

185 Od 1 października 1974 roku przeszła na emeryturę, podejmując jeszcze prace w ograniczonym wymiarze godzin do września 1979 r. Zmarła w roku 2000. Jest pochowana na warszawskim Cmentarzu Południowym. Krzysztof Wrocławski

Hanna Orzechowska

(2 V 1926, Warszawa – 6 IV 2005, Warszawa) (Tekst był w nieco zmienionej formie publikowany w „Pracach Filologicznych”, t. 47 (2002), s. 461-466; tam też bibliografia prac Hanny Orzechowskiej, por. też: www.iszip.uw.edu.pl ).

Prof. Hanna Orzechowska urodziła się 2 V 1926 r. w Warszawie. Całe życie, poza wyjazdami zagranicę, związana była z Uniwersytetem Warszawskim. Po zdanej w 1944 roku na tajnych kompletach maturze, w roku 1945 rozpoczęła studia na nowo zorganizowanym Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego, na kierunku filologii polskiej i słowiańskiej. Jej profesorami byli m.in. Stanisław Słoński, u którego zrobiła magisterium, Antonina Obrębska-Jabłońska, uważająca młodą i zdolną studentkę za swoją naukową córkę, promotorka jej pracy doktorskiej, Julian Krzyżanowski, Witold Doroszewski, Zygmunt Rysiewicz i inni. Slawistyka zafascynowała panią Hannę już na lekcjach polskiego w liceum, ale – jak to zwykle bywa w szkole średniej – były to raczej zainteresowania literackie. Dla językoznawstwa pozyskała ją wykładowczyni staro-cerkiewno-słowiańskiego i lektorka języka serbsko-chorwackiego na UW, mgr Halina Olszewska. Logiczny i ścisły umysł Hanny Orzechowskiej urzekło językoznawstwo porównawcze. Na studiach doceniono walory młodej slawistki i na rok przed uzyskanym w 1950 roku magisterium została zatrudniona na stanowisku zastępcy asystenta. Zaraz po uzyskaniu tytułu magistra na podstawie pra-

187 cy Nazwy czynności w języku serbsko-chorwackim, powierzono jej zajęcia dydaktyczne. Zaczęła od gramatyki opisowej języka staro-cerkiewno-słowiańskiego. Przedmiot ten miał wówczas wysoką rangę: wprowadzał w arkana językoznawstwa słowiańskiego. Wykładała również gramatykę opisową i historyczną języka bułgarskiego, prowadziła naukę praktyczną języka słoweńskiego, historię języka bułgarskiego i słoweńskiego (przedmiot ten wówczas oddzielany był od gramatyki historycznej). Następnie do jej zajęć włączona została gramatyka porównawcza języków słowiańskich, niższe, wyższe i magisterskie seminaria językoznawcze dla południowych slawistów oraz szereg wykładów monograficznych, najczęściej z południowosłowiańskiej składni na tle zachodnio- i wschodniosłowiańskim. Repertuar przedmiotów prowadzonych przez magister, później doktor, docent i profesor Orzechowską rozszerzał się w miarę podnoszenia jej kwalifikacji naukowych. Jako dydaktyk była bardzo sumienna i wymagająca – od innych i od siebie. Była współautorką ówczesnego programu studiów slawistycznych. Razem z doc. W. Pianką i doc. J. Wierzbickim opracowała program jugoslawistyki. Z jej inicjatywy powstała na slawistyce specjalizacja słowenistyczna. Wypromowała ponad dwudziestu magistrów, później kierowała rozwojem naukowym młodych pracowników zespołów badawczych. Droga jej awansów zawodowych i naukowych przedstawia się następująco: W roku 1951 została asystentką, w 1953 – starszą asystentką, w 1954 – rozpoczęła aspiranturę (odpowiednik studiów doktoranckich), w 1965 zrobiła doktorat, w 1972 roku nadano jej tytuł doktora habilitowanego i przyznano stanowisko docenta, w 1979 otrzymała tytuł i stanowisko profesora. Po ukończeniu studiów wiedzę pogłębiała w czasie licznych wyjazdów zagranicznych. W 1956 roku odbyła staż naukowy w Bułgarii, następnie w latach 1965-1969 pracowała jako lektorka języka polskiego na Uniwersytecie im. Klimenta Ochrydzkiego w Sofii. Często bywała tłumaczką delegacji polskich w Bułgarii i bułgarskich w Polsce. Bardzo owocny naukowo był jej pobyt w 1958/59 roku w Lublanie, gdzie zapaliła się do badań archiwalnych. Od tego czasu zaczęły się pionierskie studia prof. Orzechowskiej nad słoweńskimi starodrukami z XVI i XVII wieku. W czasie pobytu w Sofii napisała swoją pracę habilitacyjną, zatytułowaną Podwajanie dopełnień w historii bułgarskiego języka literackiego (Rozprawy Uniwersytetu Warszawskiego LXXVIII, Warszawa 1973). Po powrocie z lektoratu w Sofii włączyła się w nurt polskiego życia naukowego. W 1973 roku została kierownikiem Zakładu Filologii Bułgar-

188 skiej Instytutu Filologii Słowiańskiej UW, w rok później przewodniczącą Rady Naukowej Instytutu, następnie przeszła do Zakładu Filologii Serbsko-Chorwackiej, prowadząc tam dział słowenistyczny. Od 1981 do 1985 roku, z małą przerwą, była członkiem Komitetu Słowianoznawstwa PAN. Jej największym osiągnięciem organizacyjnym było powołanie w roku 1971 międzyinstytutowego zespołu badań gramatycznej kategorii stopnia, tzw. Gradatorium. Zespół ten opracował jednolitą dla wszystkich języków słowiańskich kartotekę, liczącą przeszło 55 000 fiszek. Prace ekscerpcyjne prowadzili studenci opłacani przez Komitet Językoznawstwa PAN, członkowie zespołu pracowali honorowo. W regularnie prowadzonych na tym forum seminariach uczestniczyli zapraszani z zewnątrz goście, wygłaszając referaty o stopniowaniu w językach pozasłowiańskich. Trzon zespołu stanowili pracownicy naukowi Instytutów Filologii Słowiańskiej, Polskiej i Rosyjskiej – magistrowie, doktorzy, docenci. Na materiałach Gradatorium powstała praca doktorska R. Michalika Stopniowanie przymiotników w językach łużyckich i habilitacyjna M. Jurkowskiego Semantyka i składnia wyrażeń gradacyjnych w językach wschodniosłowiańskich, referat zespołu na Kongres Slawistów w Warszawie w roku 1973 (Próba klasyfikacji konstrukcji porównawczych typu gradacyjnego w językach słowiańskich, [w:] Studia Instytutu Filologii Słowiańskiej UW poświęcone VII Zjazdowi Slawistów w Warszawie, red. J. Magnuszewski, H. Orzechowska; współaut.: M. Jeżowa, M. Jurkowski, R. Michalik, W. Pianka, M. Wiśniewska, Warszawa 1973, s. 7-22), występienie na posiedzeniu Komitetu Językoznawstwa PAN w roku 1975 (Stopniowanie opisowe w językach słowiańskich, [w:] Zagadnienia kategorii stopnia w językach słowiańskich, red. H. Orzechowska; współaut.: B. Bartnicka, I. Galsterowa, M. Jeżowa, s. 9-21) i szereg indywidualnych artykułów Hanny Orzechowskiej. W latach 1976-1990 wydano pięć tomów serii Zagadnienia kategorii stopnia w językach słowiańskich. Tomy I, II, IV, V zredagowała prof. Orzechowska, tom III – prof. Pianka. H. Orzechowska z niesłabnącą energią kierowała pracami zespołu, inspirowała pozostałych członków, nadawała ostateczny kształt wynikom ich pracy. Przestała kierować zespołem w roku 1976, kiedy ekscerpcja materiałów do kartoteki była już zakończona. W 1981 roku, kiedy Instytut Filologii Słowiańskiej został przeniesiony z Wydziału Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej na Wydział Polonistyki, prof. Orzechowska pozostała na starym Wydziale. Od 1 października 1982 roku do końca lipca 1985 roku była kierownikiem nowo powołanej tam Katedry Porównawczego Językoznawstwa Słowiańskiego. Po jej odejściu Katedra funkcjonowała tylko kilka miesięcy.

189 Zorganizowała kilka sesji naukowych, np. w roku 1976 – we współpracy z Katedrą Języków Słowiańskich Uniwersytetu Klimenta Ochrydzkiego polsko-bułgarską w Sofii oraz w roku 1977 – we współpracy z Instytutem Słowianoznawstwa PAN – analogiczną w Warszawie. W roku 1984 zainicjowała w Warszawie sesję Prekursorzy słowiańskiego językoznawstwa porównawczego (tom pokonferencyjny: Prekursorzy słowiańskiego językoznawstwa porównawczego (do końca XVIII w.), red. M. Basaj, H. Orzechowska, Wrocław 1987). W zakresie kontaktów naukowych najsilniejsze były więzy prof. Orzechowskiej ze Słowenią. Począwszy od 1967 roku, prawie co rok, była zapraszana na Seminarium Słoweńskiego Języka, Literatury i Kultury. W roku 1977 wygłosiła w Lublanie referat na konferencji poświęconej R. Nahtigalowi (Niektóre tendencje rozwojowe języka słoweńskiego a powstawanie bałkanizmów słowiańskich, [w:] Slovansko jezikoslovie. Nahtigalov zbornik on stoletnici rojstva, Ljubljana 1977, s. 357-373). Wynikiem jej współpracy z Uniwersytetem w Lublanie i z Wydziałem II Słoweńskiej Akademii Nauki i Sztuki była bezdewizowa wymiana książkowa między tymi instytucjami a Instytutem Filologii Słowiańskiej UW. H. Orzechowska publikowała artykuły w słoweńskich czasopismach naukowych, np. „Jezik in slovstvo”, „Slavistična revija” i innych. Wydział II, w serii „Razprave”, wydał jej książkę w przekładzie na słoweński (O jeziku Dalmatinove Biblije, Ljubljana 1978). Society for Slovene Studies (New York) poprosiło prof. Orzechowską o członkostwo. W roku 1980 uczona wzięła udział w zorganizowanej przez to towarzystwo w Evanston i Chicago sesji w dwustulecie urodzin J. Kopitara (referat: Jernej Kopitar’s Influence on Contemporary Grammars of the Slavic Languages, [w:] „Papers in Slavic Philology” II, 1981, red. R. L. Lencek, H. R. Cooper, s. 71-76.). Miała również referat na sesji ku czci J. Baudouina de Courtenay w Prato di Resia, w północnych Włoszech, w roku 1979. Od działaczy małego, pokrewnego Słoweńcom narodu rezjańskiego otrzymywała potem biuletyn „Ta pod ćanynowo sinco” informujący o życiu tamtejszej społeczności. Podkreślić należy jej znajomość wielu języków obcych. Na pierwszy plan naturalnie wysuwa się doskonała, teoretyczna i praktyczna, kompetencja w zakresie słoweńskiego i bułgarskiego, porozumiewała się także prawie we wszystkich językach słowiańskich. Porównawczo zajmowała się rosyjskim i słowackim, w swoim dorobku ma też pracę słowacystyczną na tle ogólnosłowiańskim (Prasłowiańskie *uměti, *znati, *věděti w słowackim języku literackim, „Zbornik Filozofickej fakulty Univerzity Komenského” XXIII-XXIV Philologica, s. 235-244). Znała francuski i niemiecki.

190 Już jako pracownik naukowy odczuwała braki w angielskim, wobec czego, w roku 1974, ukończyła roczny intensywny kurs tego języka. Badania Hanny Orzechowskiej obejmują wiele języków słowiańskich. Jej pierwszy artykuł naukowy, opublikowany w rok po magisterium, a także drugi z roku 1954 dotyczyły składni współczesnej polszczyzny. Ten debiut naukowy został bardzo dobrze oceniony w środowisku polonistów. Do języka polskiego wracała Hanna Orzechowska jeszcze później, np. w rozprawie o grupach synonimicznych ‘umieć’, ‘wiedzieć’, ‘znać’, o szyku imiesłowów, o elementach struktury analitycznej i syntetycznej, w studiach o ogólnej tematyce dotyczącej grupy zachodniej lub wszystkich języków słowiańskich. Pracę magisterską pisała Hanna Orzechowska na temat języka serbsko-chorwackiego, porównawczo ten język jest też obecny w jej pracy doktorskiej (Orzeczeniowe formacje odsłowne w językach południowosłowiańskich, [w:] „Monografie slawistyczne” VIII, 1966). Inny artykuł poświęcony jest wpływom niemieckim i romańskim m.in. na literacki język chorwacki w XVI wieku, w porównaniu z językiem literackim i dialektami słoweńskimi. Wielokrotnie jeszcze język serbsko-chorwacki pojawia się w pracach naukowych H. Orzechowskiej. Najwięcej, bo dwadzieścia, prac poświęciła Autorka językowi bułgarskiemu, często osadzonemu w szerszym kontekście. Dotyczą one początkowo języka współczesnego, a więc specjalizacji stylistycznej sufiksów, wtórnej archaizacji, następnie historii języka. Uczona zaczyna od XIX wieku, cofając się wstecz. Interesuje ją bałkanizacja bułgarszczyzny. Na Międzynarodowy Kongres Slawistów w Kijowie napisała referat o definicji bałkanizmów w aspekcie typologicznym, historycznym i geograficznym. Dużym osiągnięciem naukowym Hanny Orzechowskiej jest jej monografia o orzeczeniowych formacjach odczasownikowych w językach południowosłowiańskich. Przeprowadza w niej dojrzałą krytykę naukową poglądów dotychczasowych badaczy, którzy zagadnienia tego nie ujmowali kompleksowo. Posługując się metodą strukturalistyczną, H. Orzechowska wykazuje, jak ekspansja, początkowo marginalnych, sufiksów, zaczyna wypełniać luki w systemach omawianych języków, powstałe w wyniku ograniczania nominalizacji do podstaw tylko imperfektywnych. Uczeni bułgarscy w swych recenzjach podkreślają, że rozprawy H. Orzechowskiej przyczyniły się do rozwoju wiedzy o historii tego języka. Z zakresu macedonistyki prof. Orzechowska opublikowała kilka artykułów porównujących język macedoński z bułgarskim, zajmujących się partykułami czasu przyszłego, użyciem form zaimkowych i imiesłowami

191 przysłówkowymi. Trzeba podkreślić dużą uczciwość naukową Autorki, która mimo bliskich stosunków z uczonymi bułgarskimi, nie poddała się ich sugestiom, by teksty macedońskie traktować jako zachodniobułgarskie, o co mieli do niej żal. Prace słowenistyczne w dorobku Hanny Orzechowskiej stanowią dwadzieścia pięć pozycji, w tym jedna książka. Podobnie jak w zakresie bułgarystyki, wcześniejsze prace dotyczą języka współczesnego, późniejsze poruszają zagadnienia historyczne. H. Orzechowska niejednokrotnie penetruje tereny zupełnie nieznane, zwłaszcza dokonując analizy języka pisarzy XVI i XVII wieku. Szczególnie cenne są prace o formach zakazu w starszych tekstach słowiańskich i o stopniowaniu opisowym w słoweńskim na tle słowiańskim. Odnalezienie przez Hannę Orzechowską w Bibliotece Uniwersyteckiej w Lublanie czterech bułgarskich rękopisów z XIX wieku rzuciło światło na rolę Słoweńca B. Kopitara w rozwoju bułgarystyki. H. Orzechowska nie zajmowała się wyłącznie produkcją ściśle naukową, wydawała też publikacje „lżejszego kalibru”, np. propagowała na łamach pism popularnonaukowych mało w Polsce znany język słoweński. W tym kontekście wspomnieć należy o jeszcze jednym wątku twórczości Hanny Orzechowskiej, wątku niestety niedokończonym. Jest to, nieopublikowane, literackie ujęcie popularnonaukowe pt. Moja przygoda z popem Dobrejszą. Pozycja została zarekomendowana do druku w Państwowym Wydawnictwie Naukowym przez dwoje recenzentów: prof. Leszka Moszyńskiego i prof. Henrykę Czajkę. Treścią książki jest dziewiętnastowieczne fałszerstwo miniatur średniobułgarskiego rękopisu z XIII wieku tzw. Ewangeliarza Dobrejszy i związane z tą sprawą wydarzenia w slawistyce europejskiej. Prof. Orzechowska podała własne argumenty, negujące autentyczność ikonografii rękopisu. Z powodu trudności wydawniczych pozycja ta nie ukazała się drukiem. Wcześnie, bo już w roku 1986, H. Orzechowska zdecydowała się przejść na emeryturę. Prof. Hanna Orzechowska była naukowcem europejskiego formatu. Rozprawy jej charakteryzuje precyzja metodologiczna, przekonywająca argumentacja oparta o rzetelnie zgromadzony materiał i obszerną bibliografię oraz naukowa uczciwość. Prof. Hanna Orzechowska otrzymała liczne nagrody, wyróżnienia i odznaczenia. Wymienić można: nagrodę Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki w roku 1974 za pracę habilitacyjną; nagrodę Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki w roku 1977 za pracę o pro-

192 cesach bałkanizacji; Złoty Krzyż Zasługi w roku 1973; Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski w roku 1980; medal „1300 lat Bułgarii” w roku 1984; order Republiki Jugosławii ze złotą gwiazdą na naszyjniku za zasługi w zakresie „afirmacji języka słoweńskiego i literatury jugosłowiańskiej i za wkład do rozwoju kulturalnej i przyjacielskiej współpracy między Jugosławią i Polską” (w roku 1989). Profesor Hanna Orzechowska zmarła 6 kwietnia 2005 r. w Warszawie. Ewa Siatkowska

Cezar Piernikarski

(28 XII 1928, Dives-sur-Mer – 28 X 1991, Kilonia) (Tekst był publikowany w „Studiach z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. 31 (1993), s. 11-13.)

Cezar Piernikarski urodził się 28 XII 1928 r. w Dives-sur-Mer we Francji (w Normandii). Do Polski przybył z rodzicami w 1933 roku. Do gimnazjum uczęszczał w Sulejówku, a maturę uzyskał w Liceum Ogólnokształcącym im. T. Czackiego w Warszawie. Studia slawistyczne w Uniwersytecie Warszawskim, obejmujące język czeski, ukraiński i polski u profesorów Zdzisława Stiebera i Przemysława Zwolińskiego ukończył w 1956 r., pisząc pracę o wpływie dialektów polskich i słowackich na dialekty łemkowskie. Doktorat uzyskał w 1968 roku, habilitował się w 1974, a belwederską nominację na profesora nadzwyczajnego otrzymał 31 V 1990 roku. Po ukończeniu studiów pracował w Instytucie Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Warszawskiego, przez pewien czas w Instytucie Słowianoznawstwa PAN, wielokrotnie w uczelniach zagranicznych. Poza najwcześniejszymi rozprawami o języku Grzegorza Pawła z Brzezin zajmował się przede wszystkim morfologią i składnią, posługując się materiałem języków słowiańskich, ale z próbą formułowania wniosków ogólniejszych, mogących się odnosić do wielu grup językowych. W rozprawie doktorskiej Typy opozycji aspektowych czasownika polskiego na tle słowiańskim (Wrocław 1969) i w kilku artykułach z początku

194 lat siedemdziesiątych zajął się teoretycznymi zagadnieniami aspektu w językach słowiańskich. W pracach tych wskazał na dwa podstawowe typy opozycji aspektowych: 1. w wypadku czasowników relacyjnozmiennych opozycje aspektowe mają charakter kategorii gramatycznej, 2. zaś w wypadku czasowników nierelacyjnych gramatyczno-leksykalny, w których człon dokonany wykazuje różne dodatkowe znaczenia leksykalne. Jego prace aspektologiczne cechuje bogata, często drobiazgowa, egzemplifikacja materiałowa. Porusza tu też wiele zagadnień morfologiczno-składniowych, jak np. problem rodzajów akcji, części mowy oraz podstawowych struktur składniowych, które staną się przedmiotem jego późniejszych zainteresowań. Problemowi rodzajów akcji poświęcił kilka artykułów oraz rozprawę habilitacyjną Czasowniki z prefiksem po- w języku polskim i czeskim na tle rodzajów akcji w językach słowiańskich (Warszawa 1975). W tej klasycznej pracy konfrontatywnej ściśle rozróżnia poziom treści i formy w języku, ustala kryteria klasyfikacji rodzajów akcji w językach słowiańskich i na podstawie bogatego materiału przykładowego z języka czeskiego i polskiego, poddanego precyzyjnej analizie semantycznej, wskazuje na różnice i podobieństwa między obu porównywanymi językami. Zwraca uwagę m.in. 1. na ważną różnicę w ciągach derywacyjnych języka polskiego i czeskiego, 2. na charakterystyczne dla języka czeskiego tworzenie deminutywnych derywatów dokonanych od dokonanych podstaw prefiksalnych wskazujących na małą miarę realizacji akcji lub małą miarę czasu trwania akcji, 3. na częste w języku czeskim futurum syntetyczne z prefiksem po- od czasowników ruchu. Następnie Cezar Piernikarski skoncentrował się na poruszanych sporadycznie już i wcześniej zagadnieniach teoretycznych dotyczących części mowy i struktur składniowych. Podstawy teoretyczne pogłębionego ujęcia tych zagadnień przedstawił w artykule O znakach językowych („Studia Semiotyczne”, XIV-XV, 1986, s. 173-189), a szczegółowo omówił w obszernej monografii Struktura syntaktycznych grup homogenicznych (w zestawieniu z niektórymi typami grup heterogenicznych) (Wrocław 1990). Niektórymi z poruszanych tu zagadnień zajmował się też w osobnych artykułach. W pracach tych położył nacisk na formalną syntezę tekstu, operując materiałem języka polskiego, uzupełnianym z innych języków słowiańskich oraz z języka angielskiego, francuskiego i niemieckiego. Na podstawie kryterium dystrybucyjnego i tzw. implikacji, konotacji obligatoryjnej i fakultatywnej oraz konieczności akomodacyjnej wyodrębnia jako cen-

195 tralne części mowy rzeczownik i czasownik, a pozostałe określa ze względu na ich łączliwość z rzeczownikiem i czasownikiem. W ten sposób wydziela (zachowując terminologię autora) cztery zasadnicze klasy nazwowe: 1. klasę substantiwów z kilkoma podgrupami, 2. klasę adsubstantiwów, tj. wyrazów łączących się w tekście z substantiwami (adiektiwa, numeralia i mensuratiwa), 3. klasę werbów (włączając też takie wyrazy, jak smutno, buch itp.), 4. klasę adwerbaliów, które obligatoryjnie łączą się z werbami (w tym adwerba typu szybko, dziś itp. oraz adwerba werbalne, np. o znaczeniu czasowym, jak zaczynać). Czterem wyodrębnionym tu klasom nazwowym odpowiadają cztery klasy substytucyjne, które nazywa prosubstantiwami, proadsubstantiwami, prowerbami i proadwerbami. Wreszcie wyodrębnia trzy klasy nazwowe marginalne: gradualia, respektiwa i kwantitatiwa. Paralelnie do podziału na klasy nazwowe wyodrębnia też dwie, traktowane jednorodnie, konstrukcje syntaktyczne: grupę substantywną i grupę werbalną, i szczegółowo rozpatruje strukturę tych grup, wskazując na ich formalne i semantyczne człony konstytutywne oraz na tzw. formalną reprezentację na zewnątrz całych tych grup. Mimo pewnych nawiązań do teorii morfologiczno-syntaktycznych w literaturze polskiej i zagranicznej teorie Piernikarskiego cechuje duża oryginalność. Przedstawione przez niego klasy nazwowe różnią się w sposób zasadniczy od tradycyjnych podziałów materiału wyrazowego na części mowy. Ostatnie prace Piernikarskiego polegające na formalnej syntezie tekstu prowadzą do stawiania wielu hipotez, które wymagają szczegółowej weryfikacji w postulowanych przez niego opracowaniach monograficznych. W jego pracach można zaobserwować stopniowe przechodzenie od prac materiałowo-teoretycznych do coraz większego koncentrowania się głównie na teorii. Cezar Piernikarski poza Uniwersytetem Warszawskim pracował również w wielu uczelniach zagranicznych: Uniwersytecie Palackiego w Ołomuńcu, Uniwersytecie w Tybindze, Uniwersytecie w Amsterdamie, w Kilonii. Prowadził różnorodne zajęcia dydaktyczne z zakresu językoznawstwa słowiańskiego i ogólnego, a także zajmował się praktycznym nauczaniem języka polskiego i czeskiego. Wypromował ponad dwudziestu magistrów, prowadził kilka przewodów doktorskich. Odznaczał się wyjątkową otwartością i życzliwością w stosunku do wszystkich ludzi, z którymi był w kontakcie. Pozostanie w naszej pamięci jako duży autorytet naukowy, prawy Człowiek i niezawodny Przyjaciel. Janusz Siatkowski

Joanna Rapacka

(24 V 1939, Warszawa – 29 XI 2000, Warszawa) (Tekst jako Joanna Rapacka – sylwetka uczonej publikowany był w pośmiertnej publikacji J. Rapackiej Śródziemnomorze. Europa Środkowa. Bałkany. Studia z literatur południowosłowiańskich, red. M. Dąbrowska-Partyka, Kraków 2002, s. 465-473).

Joanna Rapacka urodziła się w Warszawie 24 maja 1939 roku. Z Warszawą związane było także całe jej życie (poza dłuższymi pobytami zagranicznymi) – dzieciństwo, młodość i studia, a następnie praca uniwersytecka. Studiowała równolegle polonistykę i serbokroatystykę na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie w Zagrzebiu i Belgradzie. Także po ukończeniu studiów w roku 1962 pozostawała do roku 1967 w Jugosławii. Tak długi pobyt w tym kraju umocnił jej zainteresowania tą częścią południowej Słowiańszczyzny oraz pozwolił na doskonałe opanowanie języka i zdobycie gruntownej wiedzy z zakresu chorwackiej oraz serbskiej literatury i kultury. W roku 1967 Joanna Rapacka rozpoczęła pracę na Uniwersytecie Warszawskim. W latach 1971-74 była lektorem języka polskiego na uniwersytecie we Florencji, zdobywając bardzo cenną dla profilu głównych jej zainteresowań naukowych wiedzę z zakresu włoskiej kultury renesansowej oraz barokowej. Znajomość języka włoskiego i łaciny stworzyła doskonałe podstawy dla jej dalszych badań kroatystycznych i polonistycznych w zakresie renesansu i baroku oraz ich południowoeuropejskich

197 korzeni. Jeszcze w trakcie pobytu we Florencji uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych na Uniwersytecie Warszawskim na podstawie rozprawy pt. „Osman” Ivana Gundulicia. Bunt świata przedstawionego (Wrocław 1975). Po powrocie z Florencji podjęła pracę naukowo-dydaktyczną w Instytucie Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie pracowała do śmierci – najpierw jako adiunkt, następnie docent, profesor nadzwyczajny, a od roku 1999 profesor zwyczajny. Ulubionym obszarem badań Joanny Rapackiej w dziejach europejskiej kultury pozostawała epoka baroku, a przedmiotem szczególnej uwagi i polem penetracji literackich oraz szerszych – kulturowych – mała, ale fascynująca swym bogactwem enklawa kulturowa Dubrownika. Po studenckich jeszcze obserwacjach, poczynionych nad liryczną poezją barokową Ivana Bunicia Vučicia, Joanna Rapacka skupiła uwagę na jednym z najciekawszych poetów tej epoki w literaturze dubrownickiej, Ivanie Gunduliciu. Jej krytyczna rozprawa o Osmanie wniosła znaczący wkład do studiów nad tym oryginalnym dziełem: wskazała na jego słabości konstrukcyjne i stwierdziła niepowodzenie, jakim zakończyła się podjęta przez autora próba stworzenia poematu epickiego według wzorów włoskich. Utwór odczytała jako nieudaną próbę zamykania oczu na rzeczywisty bieg historii, opornej wobec optymistycznej wizji przyszłości. Joanna Rapacka odkryła natomiast w dziele Gundulicia bardziej nowoczesną formę epicką – p o e m a t h i s t o r y c z n y. Wnikliwie oceniła późniejszy odbiór poematu Gundulicia w ramach chorwackiej ideologii odrodzeniowej i wskazała na potrzebę podjęcia studiów nad ideą wspólnoty słowiańskiej w barokowym Dubrowniku, w świadomości jego elit, z uwzględnieniem roli czynników zewnętrznych – bałkańskiej polityki Rzymu i zakonu jezuitów. Prace podejmujące tę problematykę pojawiły się w późniejszym dorobku naukowym Autorki rozprawy. Dalsze penetracje w świecie dawnej literatury słowiańskiego łacińskiego Południa skierowały uwagę Joanny Rapackiej na poprzedzający barok renesans, a w nim na dubrownicką literaturę pastoralną. Reprezentatywne dla tego gatunku utwory stały się przedmiotem studiów zebranych w tomie Złoty wiek sielanki chorwackiej – stanowił on podstawę przewodu habilitacyjnego Joanny Rapackiej (Warszawa 1984). Doskonała znajomość renesansu włoskiego pozwoliła Autorce tego opracowania na wnikliwy opis dialogu twórców z Dubrownika podejmowanego z literaturą włoską z przeciwnej strony Adriatyku, cechującego się jednak wiernością wobec własnej tradycji. Uczona świetnie skonfrontowała tworzoną przez poetów wyimaginowaną Arkadię, idylliczność konwencji pastoral-

198 nej z rzeczywistością zdążającego ku kryzysowi świata dubrownickiego. Ostrożnie, ale z pełnym przekonaniem podjęła dyskusję z chorwackimi interpretacjami, które pragnęły odkryć w literaturze dubrownickiej jasno wyrażone zalążki ideologii narodowej – upominała się o to, by właściwie identyfikować w starej literaturze dubrownickiej uniwersalne wartości myśli europejskiej i kultury śródziemnomorskiej. Nie pozostawało to w sprzeczności ze wskazywaniem kontynuacji rodzimych wzorców literackich, towarzyszących elementom uniwersalnym – a więc z uznaniem specyfiki chorwackiej. W odróżnieniu od sielanki włoskiej Autorka widziała w sielance chorwackiej: realizm, folklorystyczne zabarwienie oraz „ciepły stosunek do wsi”. Celne są też uwagi Joanny Rapackiej na temat zbieżności pewnych motywów i ujęć z polską poezją renesansową (np. z niektórymi pieśniami Jana Kochanowskiego). Język petrarkizmu spotykał się w chorwackich wczesnych sielankach renesansowych ze stylizacją na język potoczny. Swój zbiór studiów poświęconych chorwackiej sielance ukoronowała studium o najwybitniejszym dziele dubrownickim tego gatunku, Tirenie, pióra najlepszego dubrownickiego twórcy renesansowego Marina Držicia, a zamknęła tom oceną innego dzieła tegoż autora – Plakira, w którym widziała odejście od czystej gatunkowo sielanki ku moralitetowi; oznaką tej modyfikacji jest wątek główny wraz z postaciami mitologicznymi występującymi w funkcji alegorycznej. Mistrzostwo a zarazem nowoczesność wyobraźni dramaturga dubrownickiego Autorka odnalazła w charakterystycznej dla tego twórcy umiejętności łączenia w jedną rzeczywistość teatralnej iluzji scenicznej z realnością pozasceniczną. Plakir jako dzieło przełomu epok zamykał dzieje renesansowej sielanki przez zdemaskowanie złudy literackiej wyobraźni, przez zderzenie jej z realną rzeczywistością, przyznając zarazem trwałą wartość wciąż bijącemu naturalnemu źródłu ludowej poezji ustnej. Obserwacjom Joanny Rapackiej, poświęconym chorwackiej renesansowej literaturze pastoralnej, towarzyszyła stale refleksja nad późniejszymi funkcjami tej literatury w procesie chorwackiego odrodzenia narodowego, a w jego ramach – iliryzmu, a więc refleksja nad tym, jak kultura chorwacka powracała po wiekach do przeszłości, by odpowiadać na pytania o swą tożsamość narodową, i jak poszukiwała tego, co stanowiło o continuum tradycji własnej w jej relacji wobec nurtu obcego. Jednocześnie Joanna Rapacka widziała potrzebę wpisania w wyrazistą opozycję dwóch kręgów – Slavia Romana i Slavia Orthodoxa – obszaru specjalnego, potrzebę wyznaczenia odrębnego miejsca dla Slavia Mediterranea – słowiańskiego Śródziemnomorza. Obserwując przeszłość, odnajdywa-

199 ła ślady jej nieprzemijających wartości w przyszłości, widziała obecność i rolę dawnej literatury dubrownicko-dalmatyńskiej w dalszym procesie narodowej chorwackiej identyfikacji kulturowej. Ta projekcja obejmowała też późniejsze przesunięcie centrum kulturowego z Dalmacji do Zagrzebia i zmianę przynależności Chorwacji z kręgu kulturowego śródziemnomorskiego na środkowoeuropejski. Wnikliwa i syntetyczna książka o sielance była doskonałym świadectwem rozwoju naukowego Joanny Rapackiej i stałego poszerzania przez Nią horyzontu badawczego – ogarniania coraz szerszego zakresu dawnej literatury chorwackiej. Natomiast między rozprawą o Osmanie a studiami nad sielanką „zdarzyło się” badaczce przygotować do druku małą, ale nader interesującą monografię – popularno-naukową, choć trudno odmówić temu opracowaniu w pełni naukowych historycznych wartości – Rzeczpospolita Dubrownicka (Warszawa 1977). Praca ta została wysoko oceniona przez historyków podkreślających doskonałe wyeksponowanie przez Autorkę przyczyn separatyzmu dubrownickiego, trafną analizę roli zwierzchnictwa Wenecji nad Dubrownikiem oraz doskonałą prezentację umiejętności lawirowania politycznego władz Dubrownika jako niezależnego ośrodka o znacznej pozycji ekonomicznej, której towarzyszyła mizeria militarna. Obok kompleksowości ujęcia losów Dubrownika jako szczególnego miasta adriatyckiego – z uwzględnieniem dziejów politycznych, stosunków społecznych i gospodarczych, szczególna uwaga poświęcona została w monografii o Dubrowniku problematyce kulturalnej, przede wszystkim zaś życiu umysłowemu i obyczajowości, które znalazły swój wyraz w literaturze dubrownickiej. Jest to edycja godna najwyższego polecenia jako doskonałe kompendium także dla nieprofesjonalnego odbiorcy – ambitnego wnikliwego turysty – dostarcza mu wiedzy o przeszłości miasta, umożliwia wielostronne chłonięcie jego niepowtarzalnego wdzięku. Adres wykraczający poza wąski krąg filologów slawistów miał także wybór pt. Dubrownicka poezja miłosna (Warszawa 1989), poprzedzony wysoce kompetentnym wstępem autorstwa Joanny Rapackiej, z krótkimi notami jej pióra o autorach, figurujących w wyborze poezji, zaprezentowanej w doskonałych przekładach doborowych tłumaczy. Ta mała antologia daje czytelnikowi polskiemu doskonały obraz wysokiego kunsztu pisarzy dubrownickich, kultywowanych przez nich tradycji petrarkizmu, ich przynależności do europejskiej wspólnoty kulturowej oraz pokrewieństw z polską poezją renesansowo-barokową.

200 Parę lat później czasopismo chorwackie „Most. The Bridge. Journal of Croatian Literature” jako numer 1-2/1991 ogłosiło wielki wybór poezji chorwackiej tłumaczonej na język polski, opatrzony krótkim wstępem Joanny Rapackiej i składający się z następujących części: Poeci polscy humanistom chorwackim, Poezja starochorwacka w przekładach polskich, Poezja iliryzmu i realizmu, Poezja moderny, Poezja międzywojenna, Poezja po 1945 roku. Do tego wyboru dodano także dział O literaturze chorwackiej, a w nim wybrane szkice starszych i współczesnych polskich literaturoznawców. Edycja została opatrzona także dodatkiem bibliograficznym oraz notami o nieżyjących autorach przekładów i tekstów historycznoliterackich. Jest wartościowym podsumowaniem polskich zainteresowań poezją chorwacką. Powrót do prac literaturoznawczych sensu stricto o wysokich walorach naukowych i dydaktycznych obwieściła Joanna Rapacka, ogłaszając książkę Dawna literatura serbska i dawna literatura chorwacka. Zarys dziejów (Warszawa 1993). Ta praca o zaletach esencjonalnego podręcznika uniwersyteckiego ujawnia uświadamianą coraz silniej przez Uczoną potrzebę przyjęcia szerszej postawy kulturoznawczej i uwzględniania w narastającym stopniu historyczno-kulturowego tła dziejów literatur słowiańskich. Zarysem dziejów badaczka dowiodła, że nie tylko starsza literatura chorwacka, ale także serbska stanowią domenę jej gruntownej wiedzy specjalistycznej. Po raz kolejny Joanna Rapacka ujawniła znakomity talent syntetycznego ujmowania ewolucji piśmiennictwa pod wpływem zmian kulturowych i uwarunkowań historycznych. Książka doskonale odpowiedziała na potrzeby uniwersyteckiej dydaktyki slawistycznej, prezentując porównawczo dwie różne postacie starego piśmiennictwa – rozwijające się na różnych obszarach kulturowych i pod presją różnych okoliczności historycznych – na obszarze Slavia orthodoxa (literatura serbska) oraz Slavia latina (literatura chorwacka). Wydarzenia wojenne pierwszej połowy lat dziewięćdziesiątych XX wieku i przybierający krwawy kształt rozpad komunistycznej Jugosławii (wojna chorwacko-serbska a następnie bośniacka) skupiły w Polsce powszechną uwagę odbiorców na Bałkanach, utrwalając stereotypowość ich obrazu. Pojawiła się potrzeba wyważonego naukowego komentarza, wyjaśniającego historyczne i kulturowe motywacje takiego losu znaczącego obszaru Bałkanów słowiańskich, nierzadko idyllicznie odbieranego jako „ jugosłowiański raj turystyczny”, a zarazem – komunistyczny „odmieniec”. Naprzeciw tym potrzebom wyszła Joanna Rapacka nadzwyczaj aktualną w chwili ukazania się edycją niewielkiej rozmiarami książ-

201 ki pt. Godzina Herdera. O Serbach, Chorwatach i idei jugosłowiańskiej (Warszawa 1995). Rzadko zdarza się autorowi prac naukowo-badawczych utrafić tak doskonale w naglącą potrzebę wiedzy historycznej na rynku czytelniczym. Autorka przybliżyła czytelnikowi dzieje i powody zbliżeń interesów polityczno-kulturalnych Chorwatów i Serbów oraz ich ostrych sporów, sięgając głęboko w przeszłość stosunków serbsko-chorwackich. Zawierającą osiem szkiców książkę otwiera kluczowa dla całości rozprawa zatytułowana Kulturowo-historyczne zaplecze konfliktu serbsko-chorwackiego. Autorka zwróciła w nim uwagę przede wszystkim na odmienność dwóch typów kultury i różnego powiązania Cerkwi serbskiej oraz Kościoła katolickiego jako instytucji z ideą jugoslawizmu oraz jej skomplikowane dzieje, odrębnie przeżywane przez Chorwatów i Serbów w obu Jugosławiach – międzywojennej oraz Titowskiej. Charakteryzuje postawę antyokcydentalizmu serbskiego, ukształtowaną przez Cerkiew serbską i serbską ideologię narodową, pozostającą najpierw w orbicie wpływów bizantyjskich, krytycznie oceniających „herezję rzymską”, a następnie – Rosji, podtrzymującej podobną postawę niechęci lub wrogości wobec Rzymu. Przedstawia też szczególny stosunek Serbów do idei słowianofilstwa i panslawizmu, konfrontując go z odmiennym wartościowaniem roli Kościoła i odbiorem Wschodu i Rosjan u Chorwatów. Joanna Rapacka zajęła się w przedstawianej książce ideą narodową chorwacką i jej poprzedniczką – ilirską koncepcją szerszej wspólnoty południowosłowiańskiej, regionalizmem historycznym, kształtującym oblicze kultury ogólnochorwackiej, stosunkiem do orientalnej w swym charakterze Bośni i jej związkami z kulturą chorwacką. Zainteresowanie szczególne polskiego czytelnika budzić może jej ocena wizji południowej Słowiańszczyzny w wykładach paryskich Adama Mickiewicza oraz opinie o wcześniejszych komentarzach polonistycznych i slawistycznych tej wizji. Zamyka tę bardzo cenną, nie tylko dla slawistów książkę szkic: Z dziejów mitu kosowskiego. Od Miloša Obilicia do Gavrila Principa. Wciąż aktualne zjawisko terroryzmu jako drogi wybranej do osiągania celów politycznych stało się w nim przedmiotem rozważań nad serbską historią i tradycją. Znakomitym osiągnięciem Joanny Rapackiej w dziedzinie syntetycznej oceny popularnej wizji dziejów i kultury Chorwacji jest ogłoszone przez Nią w roku 1997 kompendium kroatystyczne: Leksykon tradycji chorwackich (Warszawa 1997). Składa się nań zestaw celnie dobranych haseł-pojęć funkcjonujących w potocznej świadomości historycznej Chorwatów, czyli – kreujących ich obiegową historię kultury, poddaną od wieków mechanizmowi selekcji wydarzeń faktycznych, ich transforma-

202 cji i przewartościowania – pozytywnego lub negatywnego – czasem tworzenia faktów rzekomych oraz ich dalszej kariery. Leksykon przedstawia w sposób rzeczowy i obiektywny system znaczeniowy kształtujący sposób myślenia Chorwatów o ich własnych dziejach. Znajomość takiej zmitologizowanej tradycji historycznej jest wręcz niezbędna do zrozumienia przez czytelnika zainteresowanego Chorwacją kształtu współczesnej kultury chorwackiej. Budzi wielkie uznanie gruntowna, w istocie encyklopedyczna, wiedza Autorki i jej umiejętność ujęcia ważnych składników chorwackiej kultury narodowej w postaci zwięzłych a jednocześnie wyczerpujących haseł, nasyconych informacją, rzeczową i celnie skomentowaną. Profesor Joanna Rapacka miała w planie przygotowanie podobnej edycji, obejmującej tradycje kulturowe serbskie. Środowisko slawistów oczekiwało tego z wielkim zainteresowaniem, zdając sobie sprawę, jak takie, komplementarne dla chorwackiego, opracowanie może być użyteczne i wartościowe. Dziś wypada tylko wyrazić żal, że zabrakło jej czasu, by planowaną rzecz przygotować do druku. Kroatystyczny dorobek Profesor Joanny Rapackiej był od pierwszych jej książkowych publikacji obserwowany z zainteresowaniem i wielkim uznaniem przez kroatystykę w Chorwacji. Łamy chorwackich czasopism naukowych były przed Nią szeroko otwarte, uczestniczyła w wielu konferencjach naukowych (w tym w serii konferencji odbywających się na Hvarze, poświęconych historii chorwackiego teatru i literatury – Dani hvarskog kazališta). Po wspominanym wcześniej numerze „Mostu” z roku 1991 w roku 1998 ukazał się w Splicie zbiór jej czternastu studiów kroatystycznych pt. Zaljubljeni u vilu. Studije o hrvatskoj književnosti i kulturi (Split 1998). Znalazły się tam pogrupowane według epok literackich studia, eseje i fragmenty monografii wcześniej ogłaszanych drukiem, poddane ponownej redakcji i uzupełnieniom. Prace objęły problematykę komparatystyczną polsko-chorwacką w średniowieczu – gatunek planktów (lamentów), średniowieczno-renesansowe zaplecze twórczości dalmatyńskiego twórcy, Marka Marulicia, i zarys jej kulturowego tła, ilustrowały związki polskiego renesansu z dalmatyńskim, ukazywały analogie baroku polskiego i chorwackiego, obejmowały polonica związane z Osmanem Gundulicia, sięgały w sferę literatury popularnej, poruszały ważny problem regionalizmów w rozwoju chorwackiej kultury narodowej, wreszcie doprowadzały czytelnika do wnikliwej prezentacji przez Autorkę kryzysu ideologii chorwackich elit w obliczu kształtowania się ideologii narodowej w czasach odrodzenia narodowego w pierwszej połowie XIX wie-

203 ku. Wyrazem najwyższego uznania dla jej dorobku było przyjęcie Joanny Rapackiej w poczet członków zagranicznych Chorwackiej Akademii Nauk. Doskonałe prace naukowe, autorytet wśród slawistów polskich, wielki szacunek, którym cieszyła się u starszych i młodszych kolegów ze środowiska naukowego polskiego i zagranicznego oraz wśród studentów, pozostawiły trwały ślad po tej znakomitej slawistce1 . Krzysztof Wrocławski

1 Joanna Rapacka wypromowała jednego doktora i opiekowała się trzema innymi, których nie zdążyła doprowadzić do finału. Pod jej opieką naukową powstało 26 prac magisterskich.

Andrzej Witold Sieczkowski

(1913, Warszawa – 1998, Warszawa) (Tekst był publikowany w „Poradniku Językowym”, 10/1998, s. 1-5.)

Prof. Sieczkowski był jedynym slawistą i chyba jednym z niewielu polonistów pamiętającym przedwojenny Uniwersytet Warszawski. Rodzina jego była mocno związana z Warszawą. Od lat zajmowała mieszkanie w pięknym domu na ul. Lekarskiej (na tyłach alei Niepodległości), które później Profesor wraz z żoną odziedziczył. Ojciec – Stefan Sieczkowski był znanym warszawskim prawnikiem, matką była Maria z Zawadzkich. W rodzinie było trzech synów. Andrzej Sieczkowski skończył warszawskie gimnazjum im. S. Staszica. Maturę uzyskał w roku 1931; jesienią tegoż roku wstąpił na Uniwersytet Warszawski, gdzie rozpoczął studia w Seminarium Slawistycznym kierowanym przez prof. Stanisława Słońskiego. Na ówczesnej slawistyce panowały stosunki familiarne. Prof. Słoński bardzo dbał o rozwój naukowy młodzieży i poświęcał jej wiele czasu. Andrzeja Sieczkowskiego od razu polubił. Już na początku studiów oddał mu pod opiekę księgozbiór Seminarium, co – jak po latach wspominał Profesor – wspaniale wprowadziło go w arkana slawistyki, bo rozsmakował się w literaturze naukowej. Jako główny przedmiot studiów Andrzej Sieczkowski wybrał bohemistykę. Szybko uaktywnił się społecznie. W 1932 roku został prezesem Koła Naukowego Slawistów. Za jego kadencji Koło zaczęło wybijać się spośród innych organizacji studenckich olbrzymiego Wydziału Humani-

205 stycznego, któremu dzisiaj odpowiada prawie dziesięć wydziałów. W karnawale urządzano szampańskie zabawy, a dochód z nich przeznaczano na zakup książek do biblioteki Koła, powielano skrypty, pomagano w nauce słabszym kolegom. Interesowały też Andrzeja Sieczkowskiego języki łużyckie. Należał do Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Narodu Łużyckiego i tam również partycypował w organizowaniu rozmaitych imprez kulturalnych i naukowych. W roku 1936 otrzymał stopień magistra filozofii w zakresie filologii słowiańskiej na podstawie pracy Nazwy jednostek czasu w językach słowiańskich. Rozprawę prof. Słoński zakwalifikował do druku w „Pracach Filologicznych”, ale ze względów pozamerytorycznych tam się nie ukazała. W przygotowaniu jej do druku przeszkodził Andrzejowi Sieczkowskiemu wyjazd do Paryża, z którego wrócił tuż przed wybuchem wojny. Później 100-stronicowy rękopis spłonął w czasie Powstania Warszawskiego. W latach 1937-38 Andrzej Sieczkowski pracował jako asystent prof. Słońskiego w Seminarium Slawistycznym. Dzięki swemu mistrzowi otrzymał stypendium na roczne studia w École Nationale des Langues Vivantes Orientales w Paryżu, skąd wrócił z dyplomem w roku 1939. Wybuchła wojna. Andrzej Sieczkowski, podobnie jak jego dwaj bracia, został powołany do wojska. Kampanię wrześniową rozpoczął w randze podchorążego. Pełnił funkcję zastępcy plutonowego w służbie łączności. Walczył w rejonie: Jasło – Przemyśl – Janów. 21 września 1939 roku dostał się do niemieckiej niewoli, ale pod Tarnowem zbiegł z transportu jenieckiego i wrócił do Warszawy. Zaczął pracować, wykonując różne zawody: kasjera, pomocnika magazyniera, szklarza, urzędnika. Od razu włączył się też w działalność konspiracyjną. Wykładał na tajnych kursach Uniwersytetu Warszawskiego, prowadził tam lektorat języka czeskiego i zajęcia poświęcone językom słowiańskim. Należał do AK, do Tajnej Organizacji Wojskowej. W konspiracji działała cała rodzina Andrzeja Sieczkowskiego. Razem z ojcem został on aresztowany i osadzony na Pawiaku. Później jego zwolniono, natomiast ojciec trafił do obozu koncentracyjnego i stamtąd już nie wrócił. Matka została wzięta na roboty do Niemiec i zmarła w Berlinie, w szpitalu. W 1943 roku Andrzej Sieczkowski zawarł związek małżeński z Haliną Wiśniewską, która wiernie towarzyszyła mu do ostatnich chwil życia. Wybuchło Powstanie Warszawskie. Andrzej Sieczkowski brał w nim czynny udział. Jako ostatni przeszedł kanałami ze Starówki do Śródmieścia. Był ranny w nogę i w biodro.

206 W powstaniu otrzymał rangę podporucznika. Dostał się powtórnie do niewoli niemieckiej. Najpierw przebywał w stalagu Lamsdorf (obecnie Łambinowice), następnie w oflagu VII A, w Murnau, w Bawarii. Jako jeniec prowadził wśród swych kolegów rozmaite akcje oświatowe, z zaangażowaniem uczestniczył w życiu kulturalnym obozu. Po zakończeniu wojny od razu wrócił do Warszawy. Był jednym z pierwszych pracowników restytuowanego Uniwersytetu Warszawskiego. Zaczął pracować, od stycznia 1946 roku, jako asystent prof. Witolda Doroszewskiego na polonistyce, jednocześnie prowadząc na slawistyce lektorat języka czeskiego. Prof. Doroszewski skierował go do Pragi na stanowisko, pierwszego po wojnie, lektora języka polskiego. Andrzej Sieczkowski rozszerzył swą działalność, ucząc nie tylko na Uniwersytecie Karola, ale prowadząc także lekcje polskiego na kursach dla nauczycieli. W Pradze obronił pracę doktorską, która została opublikowana w Polsce. Dotyczyła słowotwórstwa polskich i czeskich przymiotników (por. niżej). W 1951 roku wrócił na Uniwersytet Warszawski, gdzie otrzymał stanowisko adiunkta w Seminarium Slawistycznym, później przemianowanym na Katedrę Filologii Słowiańskiej. Prowadził zajęcia bohemistyczne. Ówcześni studenci zachwyceni byli jego lektoratem czeskiego. W ciągu jednego roku potrafił nauczyć więcej niż inni w ciągu kilku lat. Uczył także chętnych, głównie młodzież ze szkół średnich, języka czeskiego w Czeskim Ośrodku Informacyjnym. Zajęcia prowadził z talentem dydaktycznym – lekko, błyskotliwie, aktywizując całą grupę. Materiał wykładał bardzo przejrzyście. Uprościł skomplikowany system czeskich koniugacji tylko do trzech grup, wychodząc od końcówek pierwszej i drugiej osoby liczby pojedynczej czasu teraźniejszego. Miał bardzo osobisty stosunek do studentów. Wszystkich znał po imieniu, traktował ich indywidualnie, słabszym poświęcał więcej czasu. W latach 1969-1971 był zastępcą dyrektora Instytutu Filologii Słowiańskiej, jednocześnie, w okresie od 1965 do 1972 roku pełniąc funkcję przewodniczącego Komisji ds. Podręczników dla Szkół ze słowackim językiem nauczania przy Ministerstwie Oświaty. Specjalizację bohemistyczną rozszerzył na słowacystykę. Od 1959 roku był członkiem redakcji „Poradnika Językowego”, w którym prowadził dział Co piszą o języku?. Oprócz języków słowiańskich interesowała go bardzo kultura języka polskiego. Sam był doskonałym stylistą. Awanse naukowe przychodziły szybko. W 1955 roku dr Andrzej Sieczkowski zostaje docentem, w 1972 roku – profesorem.

207 Domeną naukową prof. Andrzeja Sieczkowskiego było słowiańskie słowotwórstwo porównawcze. Jego praca Struktura słowotwórcza przymiotników czeskich i polskich (Wrocław 1957) stała się klasyczną pozycją w tej dziedzinie. Oprócz materiałowych, opracowywał też z tego zakresu studia teoretyczne, np. rozprawkę Z metodyki badań porównawczych nad słowotwórstwem słowiańskim („Biuletyn PTJ”, nr XXI, Wrocław 1962, s. 174-180). Szkoda wielka, że nie ukazała się drukiem, przez wiele lat opracowywana przez prof. A. Sieczkowskiego, znana wszystkim jego studentom, gramatyka opisowa języka czeskiego, która uderzała zwięzłością i uporządkowaną, logiczną strukturą. Ostatecznej redakcji przeszkodziły kłopoty zdrowotne Profesora, potem ukazała się w Polsce inna nowa gramatyka czeska. Jeszcze jako student bardzo wiele czasu poświęcił Andrzej Sieczkowski na napisanie gramatyki języków łużyckich. Współpracował z ówczesnym lektorem języka górnołużyckiego w Seminarium Slawistycznym, Jurijem Jěškim, który dostarczał mu paradygmatów łużyckich. Andrzej Sieczkowski później je systematyzował i uzupełniał przykładami. Praca miała prawie 200 stron maszynopisu, była o wiele obszerniejsza od napisanej później, ale wcześniej wydanej, Krótkiej gramatyki języka górnołużyckiego (Kraków 1938) Zdzisława Stiebera. Nad gramatyką łużycką pracował Andrzej Sieczkowski później w Paryżu, wykorzystując tamtejsze sorabica. Notatki, które przywiózł do Polski, spłonęły razem z niewydaną pracą o słowiańskich nazwach jednostek czasu, w dniach Powstania Warszawskiego. Już pod koniec życia rozpoczął prof. Sieczkowski pracę nad gramatyką opisową języka słowackiego, ale w ukończeniu jej także przeszkodził mu stan zdrowia. Na szczęście wyszedł opracowany przez Niego dział słowacki w Wyborze tekstów zachodniosłowiańskich w ujęciu porównawczym (Warszawa 1991). Prof. Sieczkowski opracował go nadzwyczaj solidnie, starsze teksty kopiował z oryginałów znajdujących się w archiwach słowackich. Każdy tekst opatrzony jest notką o autorze. W publikacji tej są również przekłady Andrzeja Sieczkowskiego z literatury słowackiej. Tłumaczem prof. Sieczkowski był wytrawnym. Jeszcze na studiach przekładał wiersze Jakuba Barta Čišinskiego z języka górnołużyckiego, potem tłumaczył dużo z literatury czeskiej, wreszcie ze słowackiej. Sam też pisywał wiersze. W okresie międzywojennym wydał tomik wierszy w wydawnictwie Hoelsika. Ze względu na duży dorobek w zakresie przekładów z literatury pięknej, został członkiem Związku Literatów Polskich.

208 Świetnie też prof. Sieczkowski czuł się w roli popularyzatora naukowego i publicysty. Trudno tu wyliczyć jego publikacje. Chętnie pisywał wspomnienia o wybitnych naukowcach, np. o profesorze Słońskim. Był człowiekiem bardzo, może aż za bardzo, skromnym. Pisząc o swojej działalności w jakiejkolwiek dziedzinie świadomie umniejszał swoje zasługi, chętnie cytując tu sentencję łacińską: non magna sed parva, vere parva, pars fuit (‘udział mój nie był wielki, ale mały, doprawdy mały’). Trzeba przyznać, że ta przesadna skromność, jak również zbyt wielka skrupulatność i krytycyzm w stosunku do własnych prac, sprawiły, że dorobek naukowy prof. Sieczkowskiego nie jest ilościowo zbyt wielki. Z pewnością mógł napisać więcej, ale o to „więcej” nie zabiegał. Uważał, że jakość, nie ilość, się liczy. Cieszył się, bardziej chyba niż z własnych osiągnięć, z osiągnięć naukowych swoich uczniów – magistrantów, doktorantów, asystentów. Tych ostatnich z wielkim poświęceniem wprowadzał w pracę dydaktyczną. Pisał im konspekty pierwszych zajęć, hospitował te zajęcia, omawiał. Młodych pracowników stopniowo przygotowywał do prowadzenia zajęć coraz trudniejszych. Np. najpierw dopuszczał ich do udziału w prowadzonych przez siebie seminariach magisterskich, potem dawał im na próbę jedną pracę do prowadzenia, wreszcie odstępował całe seminarium, nadal jednak je pilotując. Teraz trudno znaleźć kierownika naukowego z takim oddaniem prowadzącego swoich adeptów. W chmurny październikowy dzień pożegnaliśmy na Cmentarzu Powązkowskim prof. Andrzeja Sieczkowskiego. Kompania honorowa oddała kilka salw, bo przecież był Żołnierzem Września i Powstania Warszawskiego. Na aksamitnej poduszce niesiono jego odznaczenia, a było ich dużo: Medal „Za Warszawę 1939-1945”, Krzyż Walecznych, Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Partyzancki, Odznaka Grunwaldzka, Krzyż Srebrny Virtuti Militari, Złota Odznaka ZNP. Panie Profesorze, Pana życie non parva sed magna, vere magna, fuit. Ewa Siatkowska

Stanisław Słoński

(9 X 1879, Michałów k. Warszawy – 8 III 1959, Warszawa) (Tekst Andrzeja Sieczkowskiego ukazał się pod tytułem Czterdziestolecie pracy prof. Stanisława Słońskiego w Uniwersytecie Warszawskim (1915-1955) w „Poradniku Językowym” 1955, 7, s. 241-249.)

Prof. dr Stanisław Słoński, kierownik Zakładu Filologii Słowiańskiej przy Katedrze tegoż przedmiotu na Wydziale Filologicznym stołecznego Uniwersytetu a zarazem długoletni członek Komitetu Redakcyjnego naszego miesięcznika – nestor slawistyki polskiej i jeden z czołowych przedstawicieli starszej generacji naszych językoznawców – jesienią 1955 roku rozpoczyna 41 już rok nieprzerwanej działalności profesorskiej w Uniwersytecie Warszawskim. Skromną formą uczczenia tego pięknego jubileuszu chce być poniższy artykuł, napisany przez jednego z dawnych uczniów profesora Słońskiego. Już sam charakter artykułu rozstrzyga o nieuchronnej szkicowości podanych informacji. 1. Szkic biografii Życie i praca Stanisława Słońskiego wiążą się jak najściślej z Warszawą i warszawskim środowiskiem naukowym. Wyjąwszy okres studiów lub późniejszych podróży naukowych, prof. Słoński mieszkał, działał i pracował stale w tym mieście.

210 Urodzony 9 X 1879 roku w Michałowie pod Błoniem (woj. warszawskie), w 1898 roku ukończył V rządowe (tzn. carskie) gimnazjum warszawskie i przejawiając zamiłowanie do literatury – w tymże roku udał się do „wolnego” – jak na ówczesne stosunki polityczno-narodowościowe – Krakowa, gdzie wstąpił na Uniwersytet Jagielloński. Rozczarowawszy się do uniwersyteckiej polonistyki, której głową był wtedy skrajny konserwatysta, prof. Tarnowski, rychło wrócił do Warszawy. Jego historycznoliterackie aspiracje zostawiły jednak trwały ślad w postaci obszernego artykułu o St. Przybyszewskim (Nasi moderniści ) ogłoszonego w czołowym, poważnym wydawnictwie naukowym „Ateneum”. Nie rezygnując z zamiłowań humanistycznych, ale mając na względzie widoki możliwie szybkiego zarobkowania (pochodził z rodziny niezamożnej, całą młodość spędził w warunkach niełatwych) zapisał się na Wydział Prawa ówczesnego rosyjskiego Uniwersytetu Warszawskiego, który też ukończył w 1903 r. Wielostronnie uzdolniony, obdarzony chłonnym i żywym umysłem – nie poświęcił się jednak karierze prawniczej i gdy tylko warunki materialne na to pozwoliły, zaczął studiować językoznawstwo – tym razem ma uniwersytetach niemieckich, w Heidelbergu, a przede wszystkim w Lipsku (1904-1907). Był uczniem najwybitniejszych językoznawców owej doby, uczonych tej miary, co Leskien, Sievers, Brugmann, Windisch, Wundt. Obok slawistyki, obranej jako przedmiot główny, studiował sanskryt, językoznawstwo porównawcze i ogólne (zwłaszcza „odkrytą” właśnie w tej epoce i z zapałem badaną psychologię języka), doskonalił się w wyniesionej jeszcze z gimnazjum znajomości klasycznej greki. Już po przesłuchaniu siedmiu semestrów był gotów do składania doktorskich rigorosów. Dla scharakteryzowania niecodziennej żywości umysłu Stanisława Słońskiego a także jego pracowitości warto dodać, że rozpoczynając studia w Niemczech prawie wcale nie znał języka wykładowego. Po niemiecku nauczył się zupełnie sam, przede wszystkim słuchając wykładów swych lipskich profesorów. W tym też języku napisał rozprawę doktorską, wytyczającą główny kierunek jego dalszej działalności naukowej – mianowicie paleoslawistykę. Młody doktor filozofii czołowego uniwersytetu europejskiego, powróciwszy po chlubnie ukończonych studiach do Warszawy nie mógł tu oczywiście znaleźć pola do zapewniającej utrzymanie pracy naukowej i z konieczności jął się zawodu nauczycielskiego. Było już po wybuchu rewolucji 1905 r., po pamiętnym strajku szkolnym, i zmuszone do poczynienia pewnych ustępstw władze carskie zezwoliły na otwarcie prywatnych szkół polskich. Przez osiem lat (1907-1915) Stanisław Słoński jest więc

211 nauczycielem polskiego w pięciu naraz gimnazjach warszawskich; bierze też udział w życiu organizacyjnym postępowego odłamu nauczycielstwa, wstępuje w szeregi Związku Nauczycielstwa Polskiego, protoplasty dzisiejszego ZZNP, na którego czele stoi wówczas Ludwik Krzywicki – i w latach 1914-15 jest prezesem oddziału warszawskiego tej organizacji. Jednocześnie nie zapomina o pracy uczonego-slawisty i polonisty. Już w 1908 r. należy do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, a zatem jest jednym z najstarszych żyjących dziś [tj. w roku 1955 – przyp. red.] członków tej zasłużonej instytucji, która wraz z Polską Akademią Umiejętności dała początek obecnej Polskiej Akademii Nauk, wykłada gramatykę polską oraz gramatykę porównawczą języków indoeuropejskich w Towarzystwie Kursów Wieczorowych. Instytucja ta była zalążkiem późniejszej Wolnej Wszechnicy Polskiej, najbardziej bodaj postępowej uczelni okresu międzywojennego dwudziestolecia. Ta działalność dydaktyczna St. Słońskiego oraz prowadzone równolegle badania językoznawcze (głównie nad zabytkami staropolskimi) sprawiły, że z chwilą uruchomienia w Warszawie polskiego uniwersytetu, co nastąpiło w 1915 r. bezpośrednio po opuszczeniu stolicy przez carskiego zaborcę, St. Słoński zostaje powołany przez pierwszego rektora odrodzonej uczelni, Brudzińskiego, na stanowisko kierownika Zakładu Slawistyki, czyli – według ówczesnej nomenklatury – Seminarium Slawistycznego na Wydziale Humanistycznym. Uzyskuje najpierw stanowisko zastępcy profesora, w parę lat później profesora nadzwyczajnego i wreszcie zwyczajnego. Tę funkcję pełni nieprzerwanie do chwili obecnej. Jako pierwszy i wieloletni kierownik Zakładu (od 1953 roku wchodzącego w skład nowoutworzonej Katedry Filologii Słowiańskiej) dokonał dzieła doprawdy pionierskiego. Pozbawiony jakichkolwiek sił pomocniczych – te trzeba było dopiero wychować i wyszkolić – sam jeden wykonywał obowiązki nie tylko dydaktyczne, ale również organizacyjne i administracyjne, gromadził inwentarz Zakładu, zakupował, sprowadzał i katalogował książki, jednym słowem tworzył od podstaw – podobnie jak inni ówcześni profesorowie warszawscy – nową placówkę dydaktyczno-naukową. Z biegiem lat biblioteka seminaryjna stała się jednym z bogatszych księgozbiorów slawistycznych w kraju. Sam Zakład zaś, choć z czasem rozrósł się, choć przybyło w nim pracowników naukowych – nie tylko swoim powstaniem i odrodzeniem po II wojnie światowej, ale samym istnieniem całkowicie zespolił się z osobą profesora Słońskiego, tym żywym symbolem trwałości naszego życia uniwersyteckiego, naszych tradycji naukowych. Okolicznością zewnętrzną, potęgującą to krzepiące

212 poczucie trwałości i żywotności pewnych spraw z dziedziny myśli i kultury, jest fakt, że przez owych czterdzieści lat działalności uniwersyteckiej prof. Słońskiego lokal Zakładu Slawistyki – a w każdym razie jego jądro – pozostał niezmiennie ten sam. Rzecz godna zanotowania w Warszawie, mieście tylu burz i gwałtownych przemian. Jeden tylko okres, w którym Seminarium prof. Słońskiego ziało pustką – lata straszliwej okupacji. Ale i wtedy nie ustała praca Uniwersytetu Warszawskiego, który zstąpił w konspiracyjne podziemie. Wraz z innymi prowadził również zajęcia profesor Słoński. Początkowo seminaria jego i wykłady odbywały się w różnych punktach miasta, później całe ryzyko tego jakże niebezpiecznego przedsięwzięcia wziął na siebie sam prof. Słoński – wszystkie zajęcia prowadził we własnym mieszkaniu przy ul. Litewskiej, po wysiedleniu z tej „dzielnicy niemieckiej” – przy ul. Filtrowej. Szczęśliwie przetrwawszy czasy wojny i dni powstania prof. Słoński przystępuje do ponownego organizowania swego Zakładu, gdy tylko – po wyzwoleniu – odrodził się stołeczny Uniwersytet. Potem następują lata normalnej, codziennej pracy. W uznaniu tego trudu oraz zasług pedagogicznych i naukowych władze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w ub. roku odznaczyły profesora Słońskiego krzyżem oficerskim orderu Polski Odrodzonej. Prof. Słoński jest ożeniony z Łucją z Jaczynowskich. W ostatnich zwłaszcza latach, gdy osłabły jego siły fizyczne, troskliwości i wiernemu oddaniu swojej towarzyszki życia w wielkiej mierze Jubilat nasz zawdzięcza możliwość dalszej pracy na Uniwersytecie. 2. Działalność pedagogiczna O Słońskim – nauczycielu gimnazjalnym i wykładowcy Towarzystwa Kursów Wieczorowych – wspominałem już poprzednio, teraz więc w paru przynajmniej słowach scharakteryzuję jego pracę pedagogiczną na Uniwersytecie Warszawskim. Prof. Słoński wykłada przede wszystkim gramatykę (opisową i historyczną) języka starosłowiańskiego oraz porównawczą języków słowiańskich. Często podejmuje obowiązki polonisty. Gramatykę polską wykładał m.in. podczas swego pobytu w Bułgarii w 1925 r. (zajęcia prowadził w jęz. bułgarskim) na Uniwersytecie w Sofii oraz w latach okupacji – na tajnych zajęciach uniwersyteckich. Słuchaczami jego byli i są nie tylko slawiści, ale również poloniści, a ostatnio także rusycyści. W okresie międzywojennym jako jedyny – poza wykładowcą języka ukraińskiego – slawista roztaczał opiekę dydaktyczną nad słuchaczami obierającymi

213 dowolny język słowiański, egzaminował ich, pomagał w doborze tematu pracy magisterskiej czy doktorskiej. W razie potrzeby nie odmawiał swej pomocy slawistom kierunku historycznoliterackiego. Jako kierownik Zakładu starał się o możliwie najlepszą obsadę lektoratów słowiańskich. Dzięki tym jego wysiłkom przedwojenna slawistyka warszawska rozporządzała np. także lektoratem serbsko-łużyckim. Przedłużeniem niejako i uzupełnieniem dydaktycznej pracy prof. Słońskiego są jego podręczniki, od wielu lat służą licznym rocznikom studenckim slawistów, polonistów i rusycystów, oczywiście nie tylko w Warszawie. Przed wojną napisana, ale z przyczyn od autora niezależnych wydana dopiero w 1950 r. gramatyka starosłowiańska, w formie skryptu była nieocenioną pomocą naukową do lat trzydziestych. Dwa wydania Wyboru tekstów starosłowiańskich – jedyna tego typu edycja po1ska i jedna z nielicznych w skali światowej – przez blisko trzydzieści lat stanowią niezastąpiony podręcznik a zarazem materiał do badań slawistycznych. Zarys historii języka polskiego (równie popularny, skoro doczekał się dwu wydań w ciągu lat kilkunastu, wliczając w to lata wojny) cieszy się uznaniem także u studentów za granicą, np. u polonistów praskich. Naczelna, a jakże ważna zaleta prof. Słońskiego jako dydaktyka – czy to wykładowcy, czy autora podręczników – to umiejętność prawdziwie jasnego, przejrzystego, a przy tym wcale nie zwulgaryzowanego podania materiału wykładowego. Sposób tego wykładu jest zawsze prosty, rzeczowy, zrozumiały. Specjalność naukowa prof. Słońskiego z natury rzeczy interesuje stosunkowo nieliczne grono słuchaczy, niemniej wszakże w ciągu swej 40-letniej działalności uniwersyteckiej wychował on zastęp uczniów, spośród których niejeden poświęcił się pracy naukowej. W samym tylko Uniwersytecie Warszawskim pracuje dziś pięć osób, które otrzymały dyplom magisterski lub doktorski z jego rąk. Pozostali rozproszyli się po innych ośrodkach naukowych. Nadto przez seminarium prof. Słońskiego przeszli i przechodzą wszyscy warszawscy poloniści-językoznawcy. Poza Uniwersytetem prof. Słoński wykłada przez czas pewien w Wolnej Wszechnicy, po ostatniej wojnie w ciągu paru lat (1947-1948) jest dyrektorem i wykładowcą na wakacyjnych kursach Studium Słowiańskiego, zorganizowanego przez Z[wiązek] Z[awodowy] N[auczycielstwa] P[olskiego].

214 3. Działalność naukowa Lingwistyczne badania prof. Słońskiego mają charakter przede wszystkim historyczny. Sięgając najchętniej do epok minionych uczony ten zajmuje się językiem starosłowiańskim oraz staropolskim. Ma przy tym szczególne zamiłowanie do żmudnych, wymagających wielkiej staranności i dokładności, prac słownikowych. W dziale pierwszym wymienić trzeba przede wszystkim najwcześniejszą, przed czterdziestu ośmiu laty napisaną rozprawę doktorską o sposobach tłumaczenia w zabytkach starosłowiańskich greckich zdań złożonych podrzędnie. Jest to niezwykle sumienne studium z dziedziny składni, wymagające równie gruntownej znajomości starosłowiańszczyzny, jak i greki. W latach międzywojennych powstaje cykl studiów słowotwórczo-semantycznych opartych na szczegółowej znajomości wszystkich zabytków starosłowiańskich. Studia te, mające – jak w ogóle większość prac dotyczących starosłowiańszczyzny – niemałe znaczenie dla badań nad żywymi językami słowiańskimi, ukazują się najpierw oddzielnie lub w czasopismach, w roku 1937 wychodzą zbiorowo jako pokaźny tom pt. Funkcje prefiksów werbalnych w języku starosłowiańskim. Do działu prac słownikowych, bez których niemożliwe są rzetelne badania w jakiejkolwiek właściwie dziedzinie lingwistyki, na1eży wzorowo opracowany słownik do Modlitewnika synajskiego (1934 r.) oraz parę recenzji omawiających podobne publikacje innych autorów. O Wyborze tekstów i Gramatyce była mowa w poprzedniej części artykułu. Tu warto jeszcze podkreślić, że oba te doskonałe podręczniki, w znacznym stopniu oparte na samodzielnych, źródłowych badaniach i – zwłaszcza Gramatyka – zawierające niejedno nowe sformułowanie, poza zaletami dydaktycznymi mają niezaprzeczalną wartość naukową. Trzeba zanotować, iż przygotowany przed wojną tekst Gramatyki uległ w czasach okupacji zniszczeniu i autor musiał napisać go na nowo. Praca o tzw. perfektum w językach słowiańskich (czyli o czasie złożonym typu stpol. jeśm) ma wprawdzie charakter porównawczy, punktem wyjścia i tutaj jednak jest jakże gruntownie zbadana przez autora starosłowiańszczyzna. Jest to cenna pozycja naszej komparatystyki slawistycznej. Nie licząc drobnych artykułów z zakresu innych poszczególnych języków słowiańskich (na osobną wzmiankę zasługiwałaby tu niezwykle sumienna, z wielkim znawstwem napisana recenzja opracowania językowego jednego z najważniejszych zabytków jęz. dolnołużyckiego), drugą zasadniczą dziedziną badań prof. Słońskiego jest, jak było powiedziane,

215 polonistyka. W tym dziale wymienić trzeba pomnikowe wydanie Psałterza puławskiego (1916) z obszernym wstępem i całkowitym słownikiem oraz parę pomniejszych artykułów napisanych niejako na marginesie tych badań a odnoszących się do języka i dziejów obu staropolskich Psałterzy, dalej – szczegółowe, choć co prawda ograniczone do kwestii gramatycznych, studium o języku Kochanowskiego (1949 r.) i wreszcie – wymieniony już, zwięzły a treściwy (zwłaszcza jeśli chodzi o fleksję), podręcznik do historii języka polskiego, który wraz z pracami Łosia, Brücknera, Lehra-Spławińskiego i innych badaczy stanowi ważny przyczynek do syntetycznego ujęcia linii rozwojowej polszczyzny. Do języka współczesnego odnosi się – nie licząc drobiazgów i prac poprawnościowych – artykuł z dziedziny fonetyki (1921 r.), przeprowadzający trafne rozróżnienie między przyimkami właściwymi (tworzącymi całość fonetyczną z następującym po nich wyrazem) a niewłaściwymi, czyli pochodnymi, złożonymi (traktowanymi zgodnie z prawami fonetyki międzywyrazowej). Wymienione tu dwie dziedziny badań: język starosłowiański i staropolski ze szczególnym uwzględnieniem studiów słownikowych – są i nadal przedmiotem zainteresowań prof. Słońskiego, który kończy przygotowanie pomnikowego wydania Kodeksu Assemaniego (z całkowitym słownikiem), ma zebrany materiał do słownika dzieł Kochanowskiego oraz wykańcza i uzupełnia obszerne studium o języku Psałterza puławskiego. Dla całości obrazu wspomnieć jeszcze chciałbym o pracach naukowo-organizacyjnych. Nie licząc zatem członkostwa w zagranicznych (przede wszystkim słowiańskich) instytucjach naukowych jako posiadającego charakter raczej honorowy, wymienię wieloletnią pracę prof. Słońskiego w Towarzystwie Naukowym Warszawskim, gdzie przez długi okres (do wchłonięcia TNW przez PAN w 1952 r.) jest on przewodniczącym Komisji Językowej, a w roku 1950 – stoi na czele całego Wydziału I. Równie czynny jest jego udział w życiu Polskiego Tow. Językoznawczego, w okresie międzywojennym przez parę lat widzimy go jako prezesa tego zrzeszenia. Od roku 1927 prof. Słoński wchodzi na stałe do redakcji „Prac Filologicznych”, po wojnie (w latach 1948-50) jest redaktorem przeznaczonego dla nauczycieli pisma „Język Rosyjski”. Jako sumienny slawista zna dobrze wszystkie języki i wszystkie prócz ZSRR kraje słowiańskie, z których chyba najbliższe są mu: Bułgaria i Łużyce. Z Łużyczanami zetknął się w czasie swych studiów w Lipsku. Najtreściwiej ujęte cechy prac naukowych prof. Słońskiego – to bezwzględny obiektywizm, dokładność, sumienność, co do formy – prostota, jasność i zwięzłość. Żadne względy uboczne nie wpływają na jego sądy.

216 Charakterystycznym tego przykładem może być np. artykuł o gramatyce polskiej dla Niemców Mrongowiusza: chociaż publikacja ta ukazuje się w księdze pamiątkowej ku czci polsko-mazurskiego patrioty, prof. Słoński – zgodnie z obiektywną prawdą – wydaje surową ocenę omawianego dzieła. Operując przede wszystkim konkretnymi faktami i bezpośrednio wysnuwanymi z nich wnioskami, niechętnie zwraca się ku teorii i nazbyt ogólnym tezom. Sam niezwykle sumienny i dokładny, podobnych właściwości żąda – jako recenzent i pedagog – również od innych. 4. Działalność społeczna, praca w dziedzinie kultury języka Prof. Słoński, choć z natury powściągliwy i raczej zamknięty, nie odgradza się od nurtu płynącego obok życia. W młodości i w latach późniejszych bierze udział w pracach ZNP, w okresie międzywojennym jest kuratorem studenckiego Koła Slawistów, jako współzałożyciel Towarzystwa Przyjaciół Narodu Łużyckiego od roku 1925 do wybuchu II wojny piastuje prezesurę tej organizacji, w latach 1924–26 stoi na czele Towarzystwa Polsko-Bułgarskiego. Pogłębiając i kontynuując tradycje warszawskiego językoznawstwa, które czyni zadość społecznej potrzebie świadomego kultywowania języka ojczystego (z jednej strony – opartego na rzetelnej znajomości faktów językowych, z drugiej – stroniącego od biernej postawy dufnego w swą wiedzę obserwatora, który przecież „rozumie wszystko”) – żywo interesuje się sprawami kultury językowej. Od roku 1933 do wybuchu wojny a następnie od momentu wznowienia wydawnictwa w roku 1948 do chwili obecnej wchodzi w skład komitetu redakcyjnego naszego pisma [tj. „Poradnika Językowego” – przyp. red.], w którym – jak również w „Języku Polskim” – zamieszcza parę artykułów. W latach 1934-36 bierze udział w pracach Komitetu Ortograficznego, który powierza mu opracowanie przepisów dotyczących pisowni wyrazów słowiańskich. Dba o formę wypowiedzi swych słuchaczy, lubi dyskutować na tematy poprawnościowe, przy czym, zwłaszcza jeśli chodzi o ortofonię, reprezentuje stanowisko zachowawcze, (np. nie podoba mu się zanik zębowego ł w potocznej polszczyźnie kulturalnej). W latach powojennych (1947) wydaje przeniknięty dość ortodoksyjnym duchem poprawnościowym, niemniej nader pożyteczny, Słownik polskich błędów językowych, jedyną w ostatnim czasie tego rodzaju obszerniejszą publikację.

217

* Powyższe szkicowe uwagi kończę serdecznymi, gorącymi życzeniami, jakie kierują do profesora Słońskiego wszyscy jego koledzy, przyjaciele, dawni i dzisiejsi słuchacze: nasz Drogi Jubilat niech żyje szczęśliwie i niech nadal pracuje wśród nas dla dobra polskiej slawistyki długie, oby najdłuższe lata. Andrzej Sieczkowski

Zdzisław Stieber

(9 VI 1903, Szczakowa – 12 X 1980, Warszawa) (Tekst pod tytułem Droga życiowa Zdzisława Stiebera publikowany był w: Zdzisław Stieber 1903-1980, red. E. Rzetelska-Feleszko, Wrocław 1982, s. 9-18).

Zdzisław Stieber urodził się 7 VI 1903 r. w Szczakowej, w dawnym pow. chrzanowskim. Szkołę podstawową i średnią ukończył w Krakowie. W 1921 r. rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim. Początkowo w latach 1921-1925 studiował z wielkim zapałem i powodzeniem chemię. W tym czasie zainteresował się wykładami dialektologicznymi Kazimierza Nitscha i przeniósł się w 1926 r. na językoznawstwo. Tu poza głównym mistrzem, którym był Nitsch, miał jako nauczycie1i akademickich takich sławnych przedstawicieli krakowskiej szkoły językoznawczej, jak Jan Rozwadowski oraz w pewnym stopniu Jan Łoś (zmarły już w 1928 r.). Później chyba najwięcej zawdzięczał Witoldowi Taszyckiemu. Magisterium z języka polskiego uzyskał już w 1928 r. na podstawie pracy Nazwy miejscowe pasma Gorców w Beskidzie Zachodnim, którą po uzupełnieniach wydał w 1934 r. W rok po magisterium uzyskuje tytuł doktora filologii słowiańskiej oraz ogłasza w pełni dojrzałą i do dziś aktualną obszerną rozprawę doktorską pt. Ze studiów nad gwarami słowackimi południowego Spisza (1929), w której na podstawie osobiście zebranych z 80 punktów terenowych materiałów gwarowych i wcześniejszych opracowań daje wnikliwy opis i podział gwar wschodniosłowackich, ustala ich

219 genezę i stosunek do sąsiadujących języków słowiańskich. Była to jego pierwsza drukowana praca naukowa. W pięć lat później (w 1934 r.) habilitował się w zakresie językoznawstwa słowiańskiego na podstawie pracy Stosunki pokrewieństwa języków łużyckich (1934). W ciągu sześciu lat po ukończeniu studiów uzyskał więc dwa stopnie naukowe oraz ogłosił szereg prac z dialektologii polskiej i słowiańskiej. W tym czasie tylko przejściowo zajmował stanowisko lektora na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz kilka miesięcy spędził na studiach zagranicznych (na Łużycach), poza tym głównie uczył w szkole średniej. Okres ten wspominał bardzo mile. Z rozrzewnieniem mówił o swoich ówczesnych obserwacjach nad procesem doroślenia intelektualnego młodzieży gimnazjalnej. Działał też z zapałem w harcerstwie, pełniąc różne funkcje instruktorskie, był np. komendantem Chorągwi Krakowskiej. Wreszcie pasjonował się, jak i przez długie późniejsze lata, turystyką. Dwie jego ówczesne pasje – turystyka i badania dialektologiczne – wspaniale się uzupełniały, przynosząc świetne rezultaty w postaci licznych publikacji gwaroznawczych. Z każdej wyprawy, z każdego pobytu wypoczynkowego przynosił coraz to dalsze zeszyciki z zapisami dialektologicznymi. Podziw budzi przemyślana ekonomia oraz tempo pracy. Podam kilka informacji je ilustrujących. Materiał do pracy doktorskiej Ze studiów nad gwarami słowackimi południowego Spisza zebrał w czasie miesięcznego pobytu na Spiszu w lecie 1927 r. (przypomnijmy, że na językoznawstwo przeniósł się w 1926 r.), uzupełnił go w czasie wędrówek w roku 1928 i 1929 oraz opublikował pracę w 1929 r. W latach 1930 i 1931 jako eksplorator Komisji dla atlasu językowego województwa łódzkiego zebrał w 48 miejscowościach rozmieszczonych równomiernie na całym obszarze dawnych województw łęczyckiego i sieradzkiego odpowiedzi na kwestionariusz, złożony z ponad 500 pytań z zakresu fonetyki, morfologii i słownictwa, notując poza tym wszystko, co wydało się ciekawe. Rezultatem tych prac była monografia Izoglosy gwarowe na obszarze dawnych województw Łęczyckiego i Sieradzkiego (1933) będąca właściwie pierwszym z naszych atlasów gwarowych. Zebrany materiał, liczący 42 notatniki, przekazany pracowni słownikowej Polskiej Akademii Umiejętności, został ponadto wykorzystany później w wydawanym po wojnie Małym atlasie gwar polskich (1957 i n.). W latach 1931 i 1932 przez około sześciu miesięcy zbierał materiał gwarowy dialektów łużyckich. W ówczesnych warunkach politycznych badania te były utrudnione i mogły się odbyć głównie dzięki poparciu Maxa

220 Vasmera. Zdzisław Stieber zgromadził wtedy obfite materiały gwarowe do monografii dwóch wsi: jednej górnołużyckiej (Radworje) i jednej dolnołużyckiej (Żylów) oraz w gęstej sieci punktów z całego terytorium łużyckiego, zwłaszcza zaś z obszaru pogranicznego między Łużycami Górnymi a Dolnymi, a także materiał historyczny z zabytków łużyckich. Rezultatem tych badań była praca habilitacyjna Stosunki pokrewieństwa języków łużyckich (1934), dająca nowe ugrupowanie dialektów łużyckich, oparte przede wszystkim na faktach fonetycznych, oraz omawiająca ich stosunek do sąsiednich języków słowiańskich. W latach 1934 i 1935 zebrał materiały gwarowe na Łemkowszczyźnie, tj. w zamieszkałych wtedy przez ludność ukraińską częściach obecnych województw nowosądeckiego i krośnieńskiego [obecnie podkarpackie – przyp. red.] oraz na przyległym ukraińskim obszarze Czechosłowacji. Na ich podstawie ogłosił jeszcze przed wojną kilka artykułów oraz opracował monografię o dialekcie Łemków, która we wrześniu 1939 r. znalazła się w drukarni i w czasie wojny uległa zniszczeniu. Monografię tę Profesor odtworzył i przekazał do druku tuż przed śmiercią. Poza tym zachowane bogate materiały odnoszące się do fonetyki, morfologii i słownictwa opublikował po wojnie w ośmiu zeszytach Atlasu językowego dawnej Łemkowszczyzny (1956-1964), przynoszących 416 map, stanowiących cenny zabytek przeszłości językowej tego ciekawego dialektu wschodniosłowiańskiego wystawionego na oddziaływanie dwóch języków zachodniosłowiańskich: polskiego i słowackiego. W 1935 r. Zdzisław Stieber został asystentem na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie prowadził zajęcia z języka słowackiego. W tym samym roku dostał zaproszenie do objęcia Katedry Filologii Słowiańskiej na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Nominację ostatecznie otrzymał we wrześniu 1937 r., ale już w roku 1935 zwrócił się do Komisji Badań Ziem Wschodnich przy Prezydium Rady Ministrów o subwencję na zbieranie materiałów do atlasu językowego Bojkowszczyzny, którego opracowania podjął się asystent wspomnianej Katedry, Stefan Hrabec. Zapiski Profesora z prowadzonych wspólnie z Hrabcem badań terenowych zaginęły w czasie wojny. Ogłosił jedynie kilka artykułów, jak Gwary ruskie na zachód od Oporu (1938) oraz (wspólnie z Hrabcem) Przyczynki do słownictwa gwar ukraińskich w Karpatach (1956). Poza tym uratował i przewiózł po wojnie do Łodzi materiały bojkowskie zebrane przez Hrabca, które stały się podstawą publikowanego obecnie pod kierunkiem Janusza Riegera Atlasu gwar bojkowskich.

221 W ciągu jedenastu lat od ukończenia studiów do wybuchu II wojny światowej Profesor prowadził osobiście badania nad gwarami słowackimi, łużyckimi, ukraińskimi oraz gwarami centralnej Polski, ogłaszając szereg, wspomnianych już wyżej, monografii. W tym czasie na terenach słowiańskich sąsiadujących z polskim obszarem językowym badań terenowych nie prowadził – jak się zdaje – jedynie nad gwarami czeskimi. Zapoznał się jednak i z nimi dokładnie, co znalazło wyraz we wnikliwej recenzji Dialektologia czesko-słowacka w III tomie „Československé vlastivědy” (1934). Wielokrotnie wracał do dialektów słowackich, tocząc żarliwą polemikę z językoznawcami słowackimi. Podsumowanie wniosków dotyczących powstania dialektów słowackich, ich powiązań z językami południowosłowiańskimi oraz udziału języków polskiego i ukraińskiego w procesie kształtowania się dialektów słowackich przynosi przede wszystkim artykuł Stanowisko mowy Słowaków (1937). W swoich przedwojennych pracach dialektologicznych Profesor wielokrotnie poruszał sprawę pogranicza językowego. Z nie wymienianych jeszcze zagadnienia tego dotyczą przede wszystkim: książeczka Geneza gwar laskich (1934), artykuł Z pogranicza językowego polsko-białoruskiego (1938), powstały na podstawie zebranych osobiście materiałów w czasie trzytygodniowego pobytu we wsi Studzieniczna i w okolicy, a przede wszystkim publikacja o charakterze syntetycznym Sposoby powstawania słowiańskich gwar przejściowych (1938). W czasie wojny Zdzisław Stieber był w latach 1939-1941 i 1944/1945 profesorem przy Katedrze Języka Polskiego w ukraińskim uniwersytecie im. Iwana Franki we Lwowie, a w czasie okupacji niemieckiej prowadził we Lwowie w latach 1941-1944 tajne nauczanie uniwersyteckie. Po wojnie jako powszechnie uznany autorytet naukowy, mając 42 lata, zostaje profesorem zwyczajnym oraz członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności. Przystępuje do organizowania katedry języka polskiego i środowiska językoznawczego w powstającym w 1945 r. Uniwersytecie Łódzkim. Tworzy bibliotekę polonistyczną na Uniwersytecie, organizuje sekcję językoznawczą w Łódzkim Towarzystwie Naukowym. W tym czasie kontynuuje prace rozpoczęte jeszcze przed wojną. Wydaje dwutomowe dzieło o nazwach miejscowych i terenowych na obszarze dialektu łemkowskiego (Toponomastyka Łemkowszczyzny, 1948-1949). Na okres siedmioletniego pobytu w Łodzi przypada jednak szczególny wzrost zainteresowań Profesora zagadnieniami polonistycznymi. Wiele cennych prac poświęcił historii polszczyzny oraz zagadnieniom historycznej i współczesnej fonologii języka polskiego. Należą tu zamieszczane

222 w „Pracach Polonistycznych” rozprawy poświęcone cechom dialektalnym języka pisarzy polskich XVII w., jak Uwagi o języku Wacława Potockiego (t. V), O języku fraszek i minucji sowizdrzalskich z XVII w. (t. VI), Uwagi o języku komedii rybałtowskiej (t. VIII), O typach polszczyzny regionalnej XVII wieku (t. XI), a także Rymy sandomierskie XVI-XVII w. (1950) oraz szereg niewielkich rozmiarami, ale niezwykle cennych artykułów, jak Czas i przyczyny zaniku polskiego iloczasu (1946), Dlaczego mówimy „tszy kszywe kszaki”, a nie „dży gżywe gżaki”? (1946), Skąd się wzięła wymowa „tfoja śfieca”? (1946), Uwagi o rozwoju fonetycznym polskich przyimków (1946), Dwa problemy polskiej fonologii (1948), gdzie omawia funkcje fonologiczne samogłosek nosowych oraz fonologiczne sposoby oznaczania granicy słowa i morfemu w dzisiejszej polszczyźnie kulturalnej. Ukoronowaniem łódzkich zainteresowań polonistycznych był Rozwój fonologiczny języka polskiego (1952), który stał się wzorem dla wielu podobnych opracowań. Wielkie znaczenie tej pracy polega na nowatorstwie teoretycznym wyrażającym się nie w oddzielnym omawianiu rozwoju poszczególnych samogłosek i spółgłosek, lecz na przedstawieniu przemian całego polskiego systemu wokalicznego i konsonantycznego w ciągu tysiąclecia, a także na poważnych uzupełnieniach dotychczasowych wyników badań, gdy np. chodzi o chronologię rozwoju nosówek, zaniku iloczasu, depalatalizację spółgłosek, rozwój sonantów czy przedstawienie systemu fonologicznego polskich dialektów. Później Rozwój był wielokrotnie wznawiany, następnie uzupełniany i modyfikowany. Po dodaniu zarysu fonologii współczesnej polszczyzny kulturalnej ukazał się pod zmienionym tytułem Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego (1966), wreszcie kompletnie przerobiony został wydany po angielsku A Historical Phonology of the Polish Language (1973). Prace przygotowawcze nad rozwojem fonologicznym języka polskiego, wymagające niejednokrotnie zbadania na nowo wielu tekstów staropolskich, doprowadziły Profesora do skrystalizowania poglądów na temat pochodzenia polskiego języka literackiego. Już w artykule Uwagi o pochodzeniu polskiego języka literackiego (1950) zajął on w dyskusji na ten temat stanowisko odrębne stwierdzając, że kształtujący się powoli w ciągu wieków XIV i XV, a ostatecznie ustalony w XVI w., polski język literacki powstał przez zmieszanie się w jedną organiczną całość elementów różnych dialektów polskich, tj. przede wszystkim wielkopolskiego i małopolskiego, z tym, że normą literacką stały się cechy zgodne z językiem czeskim, spełniającym w tym czasie rolę arbitra. Zagadnienie to przedstawił szerzej w artykule Głos w dyskusji o pochodzeniu polskiego języka

223 literackiego (1952) oraz najobszerniej w pracy Udział poszczególnych dialektów w formowaniu polskiego języka literackiego (w publikacji Z dziejów powstawania języków narodowych i literackich, 1956). W 1952 r. Profesor przenosi się do Warszawy i obejmuje katedrę filologii słowiańskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Kierując tą katedrą w latach 1953-1966 rozszerza jej specjalizację, dawniej bohemistyczną, o bułgarystykę i serbochorwatystykę. Osobiście prowadzi seminaria obejmujące właściwie wszystkie języki słowiańskie, ze szczególnym zamiłowaniem wykłada czeski, słowacki i języki łużyckie. Prowadzi też gramatykę porównawczą języków słowiańskich. W tym czasie bierze udział w organizowaniu warszawskich placówek Akademii – Zakładów Językoznawstwa i Słowianoznawstwa PAN. W 1954 r. tworzy pracownię kaszubską i bohemistyczną, których pracami następnie kieruje przez wiele lat. W tym samym roku zostaje członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk. W 1961 r. otrzymuje godność członka rzeczywistego Polskiej Akademii Nauk oraz obejmuje kierownictwo Zakładu Słowianoznawstwa PAN, pozostając na tym stanowisku aż do przejścia na emeryturę. Jako kierownik Zakładu sprawuje troskliwą pieczę nad wszystkimi jego pionami: językoznawczym, historyczno-literackim i historycznym. Tworzy Bibliotekę Zakładu Słowianoznawstwa PAN, która z czasem staje się najpoważniejszą biblioteką slawistyczną w Polsce. Bierze też bardzo czynny udział w organizacji życia naukowego w kraju (w Komitecie Językoznawstwa i Komitecie Słowianoznawstwa PAN, w Polskim Towarzystwie Językoznawczym, dla Małego atlasu gwar polskich opracował szczegółowy plan badań oraz ułożył kwestionariusz) i w skali międzynarodowej (np. jako współinicjator atlasu ogólnosłowiańskiego). Działalność naukowa Profesora w tym okresie dotyczy wielu dziedzin. W tym czasie wydaje kolejne zeszyty Atlasu językowego dawnej Łemkowszczyzny (1956-1964). Zorganizował pracę zespołową nad atlasem dialektów kaszubskich, którym wcześniej poświęcił szereg artykułów, omawiających rozwój kaszubszczyzny i jej stosunek do innych dialektów polskich. Wymienić należy tu przede wszystkim artykuł Zagadnienie iloczasu kaszubskiego (1951), w którym obalił mit istnienia fonologicznego iloczasu i intonacji w kaszubszczyźnie, rozdział o rozwoju fonologicznym kaszubszczyzny w jego Rozwoju fonologicznym języka polskiego (1952), referat o stosunku kaszubszczyzny do dialektów Polski lądowej wygłoszony na Konferencji Pomorskiej w Gdańsku w 1954 r. (Konferencja Pomorska, 1954). Poza

224 tym ogłosił szereg tekstów kaszubskich ilustrujących zmiany zachodzące w kaszubszczyźnie od czasów badań F. Lorentza. Kierując zorganizowanym przez siebie zespołem atlasowym brał udział w opracowywaniu kwestionariusza, uczestniczył w wielu wyprawach dialektologicznych, organizował szkolenie eksploratorów. Pod jego osobistym kierunkiem został opracowany tom wstępny Atlasu oraz 6 tomów poświęconych słownictwu, później zaś jako redaktor naukowy opiekował się Atlasem aż do końca. Ukończony w 1977 r. Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich należy niewątpliwie do czołowych osiągnięć dialektologii słowiańskiej. Zagadnieniem wpływu języka czeskiego na polski zajął się Profesor już we wspomnianych artykułach poruszających problem pochodzenia polskiego języka literackiego, w których wskazał na decydujące znaczenie wzoru czeskiego dla ustalającej się normy literackiej. Później ogłosił dalsze wartościowe artykuły, jak Wpływ czeszczyzny na kształtowanie się polskiego języka literackiego (1955), O czechizmach w Kronice Galla (1956), Les éléments tchèques dans le polonais litteraire (1961), inicjując ponadto prace szczegółowe rozwinięte przez jego uczniów w Instytucie Słowianoznawstwa PAN. W związku z uniwersytecką działalnością dydaktyczną Profesora powstają dwa dalsze podręczniki: Zarys dialektologii języków zachodniosłowiańskich (1956) oraz wydana wspólnie z Tadeuszem Lehrem-Spławińskim Gramatyka historyczna języka czeskiego (1957). W pierwszym z nich wykorzystał w dużym stopniu rezultaty własnych badań na obszarze obu języków łużyckich, na Słowacji, w Polsce i na pograniczu polsko-czeskim oraz pierwsze wyniki badań nad kaszubszczyzną. Nowatorsko ujęta jest tu m.in. charakterystyka i klasyfikacja grupy lechickiej, w której wyodrębnia dwa bieguny: połabski na zachodzie i południowopolski na wschodzie oraz szeroki pomorski pas przejściowy. Niektóre z poglądów tu zawartych zostały przedstawione we wcześniejszym artykule Wzajemne stosunki języków zachodniosłowiańskich (1955). Partie Gramatyki historycznej języka czeskiego napisane przez Profesora cechuje nowatorstwo teoretyczne zaprezentowane w Rozwoju fonologicznym języka polskiego oraz oparcie się na samodzielnych opracowaniach materiałowych, które częściowo znalazły też wyraz w oddzielnych artykułach. Jeszcze jedna praca Profesora łączy się z jego działalnością dydaktyczną na Uniwersytecie Warszawskim, a mianowicie Zarys gramatyki porównawczej języków słowiańskich. Powstała jednak ona ostatecznie i została wydana później, już po odejściu Profesora z Uniwersytetu, co nastąpiło w 1966 r. Jak mawiał nieraz, rezygnacja z pracy dydaktycznej pozwoliła

225 mu zrea1izować to zamierzenie, choć przyczyny odejścia były niewątpliwie inne. Prace przygotowawcze zmierzające do nowej syntezy, pierwszej w językoznawstwie polskim, rozpoczął Profesor już na początku lat sześćdziesiątych. Zapowiedziały je, jak zwykle, artykuły pozornie drobne, rewidujące jednak w sposób istotny poglądy wcześniejsze. Do pierwszych należą: The Developement of Primitive Slavic χ in Slavic Languages and Dialects (1961), Przyczynek do problemu słowiańskich denazalizacji (1961/1962). Potem artykułów tych przybywa: dotyczą brzmienia prasłowiańskiego y (1963), jat’ (1964), nosówki tylnej (1969), końcówki -och w loc. pl. rzeczowników męskich (1964), przestawki płynnych (1965), pierwotnego podziału dialektalnego języka prasłowiańskiego (1965), wzdłużenia zastępczego w języku ukraińskim i górnołużyckim (1967), nowych osiągnięć gramatyki porównawczej języków słowiańskich (1967), drugiej palatalizacji tylnojęzykowych (1969), najdawniejszych różnic między dialektami słowiańskimi (1968) i wielu innych zagadnień szczegółowych. Potem w odstępach dwuletnich ukazują się kolejne zeszyty Zarysu gramatyki porównawczej języków słowiańskich: w roku 1969 cz. 1: Fonologia, w roku 1971 cz. 2, zesz. 1: Fleksja imienna, w roku 1973 cz. 2, zesz. 2: Fleksja werbalna. Wszystkie zostały wydane razem jako jedna publikacja w 1979 r. Otrzymaliśmy piękną syntezę gramatyki porównawczej języków słowiańskich charakteryzującą się wielkim nowatorstwem teoretycznym, nową interpretację wielu procesów fonetycznych i morfologicznych, a także zgromadzeniem pokaźnej liczby faktów dotychczas nie znanych. Z końcem 1973 r. Profesor przechodzi na emeryturę, nadal jednak utrzymuje kontakt z Instytutem Słowianoznawstwa PAN, interesując się i opiekując zainicjowanymi przez siebie takimi pracami, jak atlas kaszubski, wpływy języka czeskiego na polski, przede wszystkim zaś Atlasem gwar bojkowskich, do którego materiały z jego inicjatywy i przy jego współudziale zebrał Stefan Hrabec jeszcze przed wojną. Zaczął też interesować się historią języka rosyjskiego, zwłaszcza językiem gramot staroruskich. Ogłasza m.in. Uwagi o zjawiskach wokalizmu w gramotach książąt rosyjskich z XIV do XVI wieku (1977), dalsze artykuły na te tematy ukazały się w latach 1980-1981. Niestety, jakiejś większej syntezy z tego zakresu nie zdążył już stworzyć. Nie wysłuchaliśmy też zapowiedzianego na początku 1980 roku referatu, który miał wygłosić na zebraniu naukowym w Instytucie Słowianoznawstwa PAN. Na zebrania te przychodził systematycznie. Swój referat musiał odwołać z powodu choroby i pójścia do szpitala. Zmarł 12 października 1980 roku.

226 Profesor Zdzisław Stieber był nie tylko wybitnym językoznawcą – był to prawdziwy humanista ukazujący zawsze problematykę naukową na tle rozległej panoramy faktów historycznych i kulturowych. Żył nauką. Nie potrafił się od niej oderwać nawet w chwilach wypoczynku. Wiele jego prac powstało na podstawie materiałów zbieranych w czasie urlopu. Cechowała Go wielka uczciwość naukowa. Znany był z tego, że odważnie modyfikował i prostował swoje wcześniejsze sądy. Rygorystycznie przestrzegał zasady nieanektowania cudzych myśli. W jego pracach spotykamy m.in. odsyłacze informujące, że dane rozwiązanie podsunęła mu na seminarium studentka. Był rzadko spotykanym przełożonym, który przepraszał swoich pracowników (i to najniższego stopnia) za niesprawiedliwe potraktowanie pod wpływem gniewu. Był wrogiem wszelkiej sztuczności, gry pozorów. Znajdowało to wyraz również w jego języku naukowym. Potrafił przystępnie przedstawiać najbardziej zawikłane problemy – z jego wykładów mógł w pełni korzystać zarówno student pierwszego roku, jak i wybitny naukowiec. Wyrażał się zawsze bardzo syntetycznie. Wszystkie jego prace są krótkie. Grono uczniów Profesora Stiebera jest nadzwyczaj liczne, należą do niego ludzie piastujący dziś wysokie stanowiska. Nie jest to przypadkowe. Jako kierownik naukowy zawsze dawał możliwość jak najpełniejszego rozwoju własnych inicjatyw. Nie przytłaczał swą osobowością. W uznaniu zasług dla rozwoju językoznawstwa polskiego Profesorowi przyznano w 1945 r. godność członka korespondenta Polskiej Akademii Umiejętności, w roku 1954 zostaje członkiem korespondentem, a w 1961 członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. Był członkiem wielu krajowych i zagranicznych towarzystw naukowych, a wśród nich Bułgarskiej Akademii Nauk, Akademii Nauk Bośni i Hercegowiny, Société Linquistique de Paris, przewodniczącym Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, jego członkiem honorowym, honorowym przewodniczącym Komitetu Słowianoznawstwa PAN, redaktorem i członkiem komitetów redakcyjnych wielu czasopism i wydawnictw językoznawczych. Był wielokrotnie odznaczany, m.in. Krzyżem Oficerskim i Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Sztandarem Pracy I klasy, Bułgarskim orderem Cyryla i Metodego I klasy, Złotym Medalem Czechosłowackiej Akademii Nauk. W 1980 r. otrzymał Nagrodę Państwową za całokształt dorobku naukowego.

227 Jako profesor trzech uniwersytetów, organizator i wieloletni kierownik wielu zespołów w Akademii wychował wielu uczniów będących obecnie często docentami i profesorami w Akademii i w wyższych uczelniach. Zainicjował wiele prac, rozpoczął dzieło, które jest dziś i będzie jeszcze przez długie lata kontynuowane. Janusz Siatkowski

Jerzy Śliziński (14 VII 1920, Ústí nad Labem – 15 IV 1988, Warszawa) (Tekst ogłoszony w „Pamiętniku Słowiańskim”, t. XLV/XLVI 1995/1996, s. 237-238).

Literaturoznawca: bohemista, sorabista i slawista szerszego zakresu; czynny jako pracownik naukowo-dydaktyczny na UW w latach 1950-1967. Jerzy Śliziński pochodził z rodziny mieszanej polsko-czeskiej (matka była Czeszką). Studia orientalistyczne rozpoczął na Uniwersytecie Karola w Pradze, ukończył po przeniesieniu się do Polski w roku 1948, na Uniwersytecie Warszawskim. Delegowany przez władze państwowe przebywał w Wietnamie i w Japonii. Po napisaniu rozprawy doktorskiej slawistycznej pod kierunkiem prof. Stanisława Słońskiego na temat Boleslav Jablonsky – czeski „budziciel” i pionier zbliżenia polsko-czeskiego i po jej obronie w roku 1950 zaczął pracę na slawistyce, prowadząc zajęcia z języka czeskiego i z literatury czeskiej. W roku 1956 został docentem, a w roku 1964 otrzymał tytuł profesora. W 1967 roku (w związku z wymogiem pracy na jednym etacie) wraz ze Z. Stieberem przeszedł do Instytutu Słowianoznawstwa PAN (gdzie kierował pracownią literatur słowiańskich). J. Śliziński był barwną osobowością, o rozlicznych zainteresowaniach, pasjonatem poszukiwań archiwalnych (czym umiał zarazić także zdolniejszych studentów i młodych prawników naukowych), typem dydaktyka gawędziarza. Znawca działalności Braci Czeskich i Jana Amosa Komenskiego. Interesował się naukowo folklorem słowiańskim (szczególnie łużyckim) i popularyzował go w swoich publikacjach. Chętnie podróżował i jako doskonały fotografik zebrał bogatą dokumentację z tych podróży, która udostępniał publicznie. W dość krótkim okresie pracy na slawistyce uniwersyteckiej (przez jedenaście lat – od roku 1956 jako docent) zdołał przygotować do magisterium (głównie bohemistycznego literaturoznawczego) 38 absolwentów. (Później już w pracy w PAN pod opieką naukową J. Ślizińskiego rozprawę doktorską napisało kilku zasłużonych później naukowców: m.in. S. Bylina, E. Madany i inni). Krzysztof Wrocławski

229 Jerzy Śliziński jako sorabista (Tekst został opublikowany pod tytułem O Profesorze Jerzym Ślizińskim w dziesiątą rocznicę śmierci, w „Zeszytach Łużyckich” XXVI (1999), s. 11-12).

Prof. Jerzy Aleksander Śliziński był znawcą i przyjacielem Łużyc. Pochodził z mieszanego polsko-czeskiego małżeństwa. Urodził się 14 lipca 1920 roku w Czechach, w Ústí nad Labem i do roku 1948 przebywał w ojczyźnie matki. W Pradze, na Uniwersytecie Karola, rozpoczął studia orientalistyczne (islamistyka), które – po przybyciu do Polski – kontynuował na Uniwersytecie Warszawskim, tam też uzyskał magisterium. Ojczyzny ojca nie opuścił, choć odbywał liczne podróże zagraniczne, m.in. dłuższy czas przebywał w Wietnamie i Japonii. Ożenił się z Polką, ale jego dwie córki otrzymały czeskie imiona: Milada i Dagmara. Był naukowcem o bardzo szerokich horyzontach. Już na drugim roku studiów w Pradze został zatrudniony w seminarium prof. Tauera jako „vědecký výpomocní síla” (odpowiednik ówczesnego polskiego stanowiska „zastępcy asystenta”). Po przyjeździe do Polski i ukończeniu studiów, pracując w Ministerstwie Kultury i Sztuki, prowadził lektorat języka czeskiego w Seminarium Slawistycznym. W końcu lat czterdziestych odnalazł nieznaną korespondencję Bolesława Jablonskiego i na jej podstawie napisał u prof. Stanisława Słońskiego pracę doktorską ze slawistyki pt. Bolesław Jablonský – „budziciel” czeski i pionier zbliżenia polsko-czeskiego, którą obronił w roku 1950. Już od slawistyki nie odszedł. W 1956 r. otrzymał tytuł docenta, w 1964 – profesora nadzwyczajnego i w roku 1986 – profesora zwyczajnego. Pracował na Uniwersytecie Warszawskim i w Instytucie Słowianoznawstwa PAN. Zajmował się gromadzeniem i opracowywaniem dokumentacji naukowej dotyczącej międzysłowiańskich związków literackich. Interesowały go przede wszystkim literatury zachodnio- i południowosłowiańskie oraz folklor tych narodów. Szczegółowe badania prowadził nad działalnością Braci Czeskich w Polsce (odnalazł i przywiózł do kraju ich archiwum, w czasie wojny wywiezione do Niemiec), był świetnym znawcą twórczości najwybitniejszego z Braci – Jana Amosa Komenskiego. Problematyka łużycka zajmowała dużo miejsca w badaniach naukowych prof. Ślizińskiego. Wydał w NRD zbiór bajek łużyckich, które sam zebrał w terenie. Folklor słowiański, w tym również łużycki, widział na szerokim tle porównawczym (wydał też zbiór bajek wietnamskich). Z Marią Czurak był redaktorem tomu pt. Bracia Grimm i folklor narodów słowiańskich (Wrocław 1989). Na czoło publikacji sorabistycznych prof. Śli-

230 zińskiego wysuwa się wydany przez niego zbiór referatów z sesji naukowej Polsko-łużyckie stosunki literackie o tym samym tytule. On również opracował inny zbiór artykułów pt. Literatury słowiańskie o drugiej wojnie światowej (Wrocław 1973), w którym m.in. poświęca się miejsce wojennej twórczości Marii Kubašec. Wreszcie w dwu innych książkach Jerzego Ślizińskiego: Jan III Sobieski w literaturze narodów Europy (Warszawa 1979) oraz Lenartowicz wśród Słowian zachodnich (Kraków 1972) znajdujemy sporo informacji o kulcie polskiego króla i pobycie polskiego poety na Łużycach. W roku 1973 zorganizował prof. Śliziński w Warszawie międzynarodową konferencję poświęconą Jakubowi Bartowi-Ćišinskiemu. U prof. Ślizińskiego doktoryzował się Alojzy St. Matyniak na podstawie pracy Polsko-łużyckie stosunki literackie od końca XVIII wieku do Wiosny Ludów. Prof. Śliziński często bywał na Łużycach. Miał tam wielu przyjaciół. Dzięki wspaniałej prezencji i efektownej urodzie, a także dużej erudycji i bezpośredniemu sposobowi bycia, potrafił szybko zaskarbić sobie ludzką przyjaźń. Niezmiernie był lubiany przez studentów, których traktował po koleżeńsku. Wypromował bardzo wielu magistrów i aż ośmiu doktorów. Jego odejście 15 kwietnia 1988 roku zaskoczyło wszystkich. Wydaje się, że zaskoczyło jego samego. Jeszcze na kilka dni przed śmiercią zapraszał przyjaciół na swoje imieniny. Spotkali się na jego pogrzebie. Ewa Siatkowska

Jan Wierzbicki

(7 VI 1934, Zagnańsk-Wąsosza – 5 VIII 1996, Lublana) Nieliczne polskie grono slawistów zajmujących się południową Słowiańszczyzną zostało dotkliwie zubożone przez śmierć doskonale znanego i cenionego w tym środowisku badacza literaturoznawcy, Jana Wierzbickiego. Nie tylko wysoce szanowanego, lecz także powszechnie lubianego. Jan Wierzbicki urodził się 7 VI 1934 r. na Kielecczyźnie, w małej miejscowości Zagnańsk-Wąsosza, w rodzinie inżyniera leśnika. W związku z zawodem ojca w dzieciństwie często zmieniał miejsce pobytu, mieszkając w Warszawie, Bydgoszczy, a w czasie okupacji w różnych miejscowościach Kielecczyzny i Radomskiego. Od roku 1947 zamieszkał już na stałe w Warszawie, gdzie ukończył liceum ogólnokształcące i w 1951 r. rozpoczął studia slawistyczne (bohemistyczne) na Uniwersytecie Warszawskim. Ukończył je w 1956 r., po czym podjął pracę na tejże uczelni jako asystent w Katedrze Filologii Słowiańskiej. O dalszych zainteresowaniach i specjalizacji naukowej Jana Wierzbickiego zadecydowały dwuletnie studia podyplomowe, odbyte w latach 1956-1958 na uniwersytetach w Zagrzebiu i Belgradzie, następnie zaś potrzeby dydaktyczne warszawskiej slawistyki uniwersyteckiej. Pobyt w ówczesnej Jugosławii zaowocował fascynacją tym obszarem kulturowym i literaturą tych ziem, pozwolił też na zadzierzgnięcie przyjaźni i wielorakich kontaktów naukowych. Ogłoszone następnie książki i studia ugruntowa-

232 ły pozycję Jana Wierzbickiego jako jednego z najlepiej zorientowanych i cenionych zagranicznych znawców literatur chorwackiej i serbskiej. Wieloletnią pracą dydaktyczną Jan Wierzbicki związany był z Uniwersytetem Warszawskim, z Katedrą (podniesioną następnie do rangi Instytutu) Filologii Słowiańskiej, tam pracował najpierw jako asystent, a następnie adiunkt – po uzyskaniu w 1966 r. stopnia doktora na podstawie rozprawy Z dziejów chorwacko-polskich stosunków literackich w XIX wieku (wydanej przez Ossolineum w 1970 r.), później zaś jako docent i profesor. Przygotowanie rozprawy doktorskiej, opartej na gruntownych studiach archiwalnych w Jugosławii i w kraju, pozwoliło jej Autorowi na zdobycie wszechstronnej wiedzy na temat chorwackiego życia literackiego w ubiegłym stuleciu oraz wkładu romantyzmu polskiego w rozwój chorwackiej literatury okresu odrodzenia narodowego i kształtowanie się nowoczesnej chorwackiej świadomości narodowej. Rozprawie towarzyszyły publikacje komparatystyczne o szerszej zachodniosłowiańskiej perspektywie, charakteryzujące piśmiennictwo iliryzmu oraz analizujące problem romantyzmu w literaturze chorwackiej. Opisując ten pierwszy okres aktywności jugoslawistycznej Jana Wierzbickiego, trudno pominąć książkę pt. Ivo Andrić (Warszawa 1965), której publikacja zbiegła się z wielkim zainteresowaniem w Polsce twórczością laureata Nagrody Nobla z 1961 r. i stanowiła doskonałe wprowadzenie w dzieła tego dość egzotycznego dla polskich czytelników pisarza. W 1974 r. Jan Wierzbicki uzyskał stopień doktora habilitowanego w historii literatur słowiańskich na podstawie monografii czołowego pisarza, Mirosława Krležy (Mirosław Krleža, Warszawa 1975) Praca ta była pierwszą monografią tego pisarza w slawistyce europejskiej, zyskała też uznanie środowiska chorwackiego, o czym świadczy wydana w Zagrzebiu (w 1980 r.) jej poszerzona wersja chorwacka. W okresie późniejszym w dorobku Jana Wierzbickiego zaczęła dominować problematyka komparatystyczna, przeważały prace periodyzacyjne o orientacji teoretycznej, porządkujące wiedzę o procesie historycznoliterackim w nowszych dziejach literatur słowiańskich. Badacz zmierzał do napisania porównawczej historii literatur serbskiej, chorwackiej i słoweńskiej, koncentrując swoją uwagę przede wszystkim na wieku XX – zarys takiej syntezy powstał w postaci obszernych haseł do projektowanego przewodnika encyklopedycznego Sto lat literatur południowo- i zachodniosłowiańskich. Jak doskonale przygotowany był ich Autor do napisania takiego podręcznika, świadczy także ostatnia jego książka – Pożegnanie z Jugosławią. I. Szkice i portrety literackie (Warszawa 1992). Stanowi

233 ona zbiór szkiców i esejów na temat czołowych postaci życia literackiego u Serbów i Chorwatów w obecnym stuleciu (A. G. Matoša, J. Skerlicia, T. Ujevicia, I. Sekulić, serbskich i chorwackich prozaików lat powojennych). Nie można też pominąć milczeniem faktu, iż w ciągu dwudziestu lat Jan Wierzbicki na łamach „Rocznika Literackiego” omawiał krytycznie recepcję literatur byłej Jugosławii w Polsce, co łącznie złożyłoby się na publikację rozmiarów sporej książki. W istocie prof. Wierzbicki był historykiem literatury obdarzonym temperamentem krytyka, talentem eseistycznym i pasją polemisty. Chętnie pisał także teksty publicystyczne, dostarczając kompetentnych i głębokich komentarzy kulturowych do bieżących wydarzeń, co było szczególnie istotne zwłaszcza w ostatnich latach wzmożonego zainteresowania problematyką jugosłowiańską. W popularyzowaniu literatury serbskiej i chorwackiej zasłużył się również jako autor wstępów i posłowi oraz tłumacz utworów m.in. J. Andricia i M. Krležy, dając i w tej dziedzinie dowody niepośledniego talentu. Profesor Jan Wierzbicki zmarł 5 VIII 1996 r. w Lublanie. Pełen pasji i niespożytego optymizmu, życzliwy innym, sam budził powszechną sympatię. Toteż pozostawił wśród nas wielu, którzy podpisaliby się pod wspomnieniem o Nim, ogłoszonym w Zagrzebiu przez znanego chorwackiego polonistę, Zdravka Malicia, a zatytułowanym Rozstanie z Przyjacielem 1 . Grób Jana Wierzbickiego znajduje się na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, w kwaterze 138 A. Krzysztof Wrocławski

1

Pod opieką naukową Jana Wierzbickiego powstało blisko 60 prac magisterskich.

234

Absolwenci Przedstawiając historię Szkoły Głównej (1862-1869), Stefan Kieniewicz1 stwierdzał, iż wśród znanych Polaków niewspółmiernie duży odsetek stanowili absolwenci stosunkowo nielicznego Wydziału Historyczno-Filologicznego. W warunkach zaboru rosyjskiego wybór studiów na tym wydziale nie był bowiem motywowany chęcią wyuczenia intratnej, solidnej profesji (jak na przykład w przypadku studiów medycznych), lecz autentycznym zainteresowaniem, pasją odkrywania tajników wiedzy. Zmieniały się czasy i po latach, w niepodległej już Polsce pojawiły możliwości pracy także dla humanistów – historyków czy polonistów. Natomiast dla slawistów – poza rusycystami2 – perspektywy zatrudnienia „w zawodzie” nadal były bardzo małe. Dlatego studia slawistyczne wybierali albo młodzi pasjonaci – motywowani pochodzeniem, pobytami w krajach słowiańskich, wrażeniami z przypadkowych lektur – albo osoby po prostu trochę po omacku szukające swego miejsca w życiu3 . Większość z nich przeżywała następnie młodzieńcze zapamiętanie spowodowane nauką bliskiego, a jednocześnie egzotycznego języka, poznawaniem posługujących się nim ludzi, ich kraju i kultury. Oczywiście, nie brakowało też rozczarowań. Liczba absolwentów, którzy ukończyli studia w okresie międzywojennym, jest trudna do sprecyzowania (por. rozdział Slawistyka warszawska w okresie międzywojennym). Podobnie jest z pierwszymi latami powojennymi. Możliwy do odtworzenia, w miarę kompletny, okazał się spis absolwentów Katedry (a później Instytutu) Filologii Słowiańskiej, kończących specjalności zachodnio- i południowosłowiańskie od początku lat pięćdziesiątych. Spis ten pokazuje, jakie języki oraz specjalności – językoznawstwo, literaturoznawstwo i coraz częściej kulturoznawstwo – wybierali na przestrzeni ponad półwiecza studenci. Wykaz promotorów prac 1

Por. Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego, red. S. Kieniewicz, Warszawa 1981, s. 365. 2 Zapotrzebowanie na rusycystów istniało zarówno w zaborze rosyjskim, w którym prowadzona była intensywna działalność rusyfikacyjna, jak i w PRL, sprzyjającej rusycystom dzięki obowiązkowej przyjaźni polsko-radzieckiej i równie obowiązkowej nauce języka rosyjskiego w szkołach podstawowych i średnich oraz na uczelniach. 3 Dla pewnej części przyjętych na studia slawistyka była „wyjściem awaryjnym”, chroniącym mężczyzn przed poborem do wojska. Do dzisiaj po Instytucie krąży opowieść o tym, że naszym studentem miał być znany aktor Olaf Lubaszenko, który rzeczywiście na studia został przyjęty, ale poza egzaminem wstępnym nigdy więcej na slawistyce się nie pojawił.

236 magisterskich (a od kilku lat także licencjackich) unaocznia wkład poszczególnych nauczycieli w dzieło ukończenia studiów.

Fot. 30: Indeks niedoszłego studenta Olafa Lubaszenki.

Przez szereg lat studia slawistyczne otwierane były przemiennie dla trzech specjalności (bułgarskiej, czeskiej i serbsko-chorwackiej). Na roku IV uruchamiano równolegle dwa seminaria wyższe (magisterskie) – językoznawcze oraz literaturoznawcze. W pewnym okresie (por. rozdział Dzieje powojennej slawistyki do roku 1978 ) wprowadzono obok specjalności jednojęzykowych – mieszane: bohemistyczno-słowacystyczną i jugoslawistyczną. Na początku lat dziewięćdziesiątych, po rozpadzie Czechosłowacji i Jugosławii, wyodrębniono bohemistykę, bułgarystykę, kroatystykę, serbistykę, słowacystykę i słowenistykę. Nadal jednak przeprowadzano rekrutację na trzy spośród pięciu języków. W ostatnim dziesięcioleciu XX wieku i obecnie corocznie odbywał się nabór na studia bohemistyczne, co podyktowane było ogromnym zainteresowaniem kandydatów – na pierwszym roku tworzyliśmy dwie, a nawet trzy grupy lektoratowe z językiem czeskim. Na drugim miejscu pod względem popularności plasował się w tym czasie chorwacki, nieco dalej słoweński i słowacki, a stawkę zamykał serbski i bułgarski. W okresie powojennym filologię słowiańską na poziomie magisterskim ukończyło około 900 osób. Kontakt Instytutu z nimi ograniczał się do niewielkiej grupki osób – i to tylko do tych, które pozostały w Warszawie. Wielu absolwentów, szczególnie w latach osiemdziesiątych, wyjechało na stałe za granicę. Część już nie żyje. Trudności w kontaktach z absolwentami wynikały też z wielkiej różnorodności i zmienności podejmowanych przez nich zajęć. Wiedza nasza byłaby na ten temat nadal bardzo wyrywkowa i fragmentaryczna, gdyby nie podjęta przed paru laty – już po

237 przeprowadzce Instytutu na Krakowskie Przedmieście – próba nawiązania kontaktu z absolwentami. Przyjęła ona formę szeregu (do tej pory dziewięciu) spotkań z kolejnymi rocznikami. Miały one charakter półoficjalny, często towarzyski i stały się forum wymiany informacji o dziejach Instytutu oraz o losach samych absolwentów. Wypełniane na naszą prośbę „Karty absolwenta” umożliwiły zebranie danych o blisko 140 osobach. Informacje te pozwoliły potwierdzić przypuszczenie co do wielkiej różnorodności miejsc pracy naszych absolwentów. Często nie mają one związku ze slawistyką czy krajami słowiańskimi. Jednak, co zgodnie podkreślali ankietowani, studia slawistyczne, chociaż nie dały im konkretnego zawodu, znacznie rozszerzyły horyzont, na którym szukali oni własnego miejsca w życiu zawodowym. Relacjonując naszą obecną wiedzę na ten temat, przedstawiamy losy zawodowe naszych absolwentów, dzieląc ich na kilka grup. Jako pierwszą prezentujemy tę, która jest nam najbliższa, tzn. obejmuje osoby idące drogą naukową i naukowo-dydaktyczną – w slawistyce lub w pokrewnych naukach humanistycznych. Przeważają w niej ci, którzy podjęli pracę na Uniwersytecie Warszawskim, uzyskując na naszej Uczelni kolejne stopnie naukowe. Inni znaleźli się w Instytucie Słowianoznawstwa (obecnie: Slawistyki) Polskiej Akademii Nauk lub w różnych uczelniach krajowych i zagranicznych, w których często odgrywali istotną rolę w organizowaniu studiów slawistycznych. (W nawiasie podajemy rok ukończenia studiów na UW, następnie lata uzyskiwania stopni naukowych oraz wymieniamy miejsca pracy. Uwzględniamy tu wszystkich, którzy uzyskali przynajmniej stopień doktora nauk humanistycznych). Mieczysław Basaj (1956, doktorat 1965 – promotor Z. Stieber; habilitacja 1973, profesura 1987; IS PAN, następnie IFS UŚ); Magdalena Bogusławska (1998 – polonistyka; doktorat 2004 – promotor K. Wrocławski; ISZiP UW); Stanisław Jan Bylina (1959; doktorat 1962 – promotor J. Śliziński; habilitacja 1972; profesura 1991; IS PAN do 1971, następnie Instytut Historii PAN); Iwona Cechosz (1992; doktorat 2002 (?) – promotor J. Rieger; IS PAN, Instytut Języka Polskiego PAN); Hanna Dalewska-Greń (1980; doktorat 1989 – promotor K. Feleszko; IFS UW, IS PAN); Ignacy Maciej Doliński (1984; doktorat 1998 – promotor J. Siatkowski; IS PAN, IFS UW / ISZiP UW);

238 Jerzy Duma (1972; doktorat 1979 – promotor J. Siatkowski; habilitacja 1991; profesura 2000; IS PAN, Wyższa Szkoła Pedagogiczna i Uniwersytet w Olsztynie, Uniwersytet im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego); Kazimierz Feleszko (1962; doktorat 1969 – promotor Z. Stieber; habilitacja 1980; profesura 2001; IS PAN, IFS UW); Joanna (z d. Kotelba) Goszczyńska (1971; doktorat 1983 – promotor J. Magnuszewski; habilitacja 2001; IFS UW / ISZiP UW); Halina Aleksandra Janaszek-Ivaničková (1956; doktorat polonistyczny 1967 – promotor S. Żółkiewski; habilitacja polonistyczna 1973; profesura 1983; IS PAN, IFS UŚ); Barbara Teresa (z d. Dolniak) Jankowska (1957; doktorat 1974 – promotor J. Śliziński; IS PAN); Elżbieta Kaczmarska (1999; doktorat 2004 – promotor D. Rytel-Kuc; ISZiP UW); Barbara (z d. Jaroszewicz) Kleindienst (1957; doktorat 1965 – promotor J. Śliziński; IS PAN); Małgorzata Maria Magdalena (z d. Kazimierczak) Korytkowska (1966; doktorat 1976 – promotor K. Polański; habilitacja 1990; profesura 1995; IS PAN, organizatorka Katedry Filologii Słowiańskiej na Uniwersytecie Łódzkim); Joanna Królak (1989; doktorat 2002 – promotor K. Wrocławski; IFS UW / ISZiP UW); Barbara Kryżan-Stanojević (1973; doktorat 1980 (?) – promotor V. Koseska; IS PAN, docent – wykładowca języka polskiego na Uniwersytecie w Zagrzebiu); Halina Kuligowska (1956; doktorat 1968 – promotor J. Magnuszewski; IFS UW); Edward Wojciech Madany (1958; doktorat 1963 – promotor J. Śliziński; habilitacja 1979; IS PAN); Jadwiga Czesława (z d. Gawlik) Maj (1956; doktorat 1976 – promotor H. Popowska-Taborska; IS PAN); Marta Makarska-Lesiak (1988; doktorat 1993 – promotor Z. Niedziela); Ryszard Zygmunt Michalik (1968; doktorat 1974 – promotor A. Sieczkowski; IFS UW do 1978, Bułgarska Akademia Nauk, Instytut „Polonicum” UW);

239 Jolanta Maria Mindak-Zawadzka (1977; doktorat 1982 – promotor Z. Topolińska; habilitacja 1990; Uniwersytet Śląski, IS PAN, IFS UW / ISZiP UW); Jerzy Molas (1989 – polonistyka, 1991 – slawistyka; doktorat 1997 – promotor K. Feleszko; IFS UW / ISZiP UW); Lilla Moroz-Grzelak (1985; doktorat 2002 – promotor K. Wrocławski; IS PAN); Hanna Orzechowska-Zielicz (1951; doktorat 1964 – promotor A. Obrębska-Jabłońska; habilitacja 1972; profesura 1979; Seminarium Slawistyczne, KFS / IFS UW, od roku 1981 Katedra Porównawczego Językoznawstwa Słowiańskiego przy Wydziale Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej); Patrycjusz Pająk (1998; doktorat 2002 – promotor K. Wrocławski; IFS UW / ISZiP UW); Lech Paździerski (1959; doktorat – promotor J. Śliziński; długoletni lektor i wykładowca języka polskiego w Zadarze i w Nowym Sadzie; po powrocie do kraju na Wydziale Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej UW); Agnieszka (z d. Hofman) Pianka (1976; doktorat 1999 – promotor E. Tokarz); Włodzimierz Pianka (1959; doktorat 1966 – promotor Z. Stieber; habilitacja 1974; profesura na Uniwersytecie Wiedeńskim 2000; profesura polska 2002; IFS UW, IFS UŚ, Uniwersytet Wiedeński, ponownie IFS UW / ISZiP UW; Cezar Piernikarski (1956, doktorat 1968 – promotor Z. Stieber (?); habilitacja 1974; profesura 1990; KFS UW / IFS UW); Halina Pietrak-Meiser (1967; 1976 (?) – promotor A. Sieczkowski; slawistyka na Uniwersytecie w Konstancji); Romualda Janina (z d. Pęgierska) Piotrowska (1955; doktorat 1965 – promotor J. Śliziński (?) – IS PAN); Maria Przastek-Samokowa (1978; doktorat 1992 – promotor T. Szymański; Wydział Lingwistyki Stosowanej i Filologii Wschodniosłowiańskiej, Katedra Porównawczego Językoznawstwa Słowiańskiego); Teresa Raczko-Śliwa (1994; doktorat 2005 – promotor J. Zieniukowa; IS PAN); Joanna Monika Rapacka (1963; doktorat 1973 – promotor J. Magnuszewski; habilitacja 1984; profesura 1996, IFS UW i IS PAN);

240 Irena Natalia Sawicka (1968; doktorat 1972 – promotor J. Siatkowski; habilitacja 1978; profesura 1991; IS PAN; IFS UMK w Toruniu – inicjatorka studiów bałkanistycznych na tym uniwersytecie); Ewa Magdalena Siatkowska (1953; doktorat 1964 – promotor Z. Stieber; habilitacja 1975; profesura 1992 – od roku 1952 Seminarium Slawistyczne, KFS / IFS UW); Janusz Siatkowski (1952 – formalnie ukończył studia polonistyczne na UW; doktorat slawistyczny 1962 – promotor Z. Stieber; habilitacja 1965; profesura 1972; IS PAN, od roku 1982 w IFS UW / ISZiP UW); Wojciech Smoczyński (1967; doktorat lituanistyczny – promotor J. Safarewicz; habilitacja 1986; profesura 2000; Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Bałtystyki UW, od 1991 Katedra Językoznawstwa Ogólnego i Indoeuropejskiego UJ); Michał Stefański (1999; doktorat 2004 – promotor K. Wrocławski; IS PAN); Jolanta Natalia (z d. Niziołek) Sujecka (1983; doktorat 1995 – promotor T. Dąbek-Wirgowa, habilitacja 2004; IFS UW, IS PAN); Grażyna Szwat-Gyłybowa (1979; doktorat 1990 – promotor T. Dąbek-Wirgowa; IFS UW i IS PAN); Mirosława Szymańska (1985; doktorat 1994 – promotor J. Rapacka; IFS UW); Aniela Marianna (z d. Sztuk) Topulos (1964; doktorat nieslawistyczny 1991 – promotor O. Wojtasiewicz); Wiesław Walkiewicz (1973; doktorat i habilitacja z zakresu nauk o polityce 1989; Katedra Nauk Humanistycznych SGGW); Jan R. Wierzbicki (1956; doktorat 1966 – promotor J. Magnuszewski; habilitacja 1974; KFS / IFS UW); Elżbieta (z d. Jakowicka) Wójcikowska (1969; doktorat polonistyczny); Elżbieta (z d. Grochulska) Wrocławska (1965; doktorat 1984 – promotor H. Popowska-Taborska; IS PAN); Krzysztof Wrocławski (1965; doktorat 1974 – promotor J. Magnuszewski; habilitacja 1976; IFS UW / ISZiP UW).

241 W Instytucie pracują lub pracowali również: Katarzyna Bochenek (1978; bibliotekarka IFS); Jerzy Chmielewski (1970; wykładowca języka serbsko-chorwackiego, IFS); Zdzisław Kłos (1977; wieloletni bibliotekarz IFS); Marta Osmólska (1980; bibliotekarz w IFS); Teresa Maria Piotrowska-Małek (1980; IFS, wykładowca języka czeskiego, wieloletni z-ca dyrektora Instytutu ds. toku studiów); Dorota Majewska-Dobrew (1983; asystent w IFS); Lilianna Monika Mieszczańska (1983; bibliotekarz w IFS); Dorota (z d. Maj) Paciukanis (1984; lektor – wykładowca języka czeskiego w IFS); Jolanta Ziniewicz (1991; w sekretariacie IFS). Nasi absolwenci znaleźli się też w innych instytucjach naukowych i edukacyjnych. Na przykład: Biblioteka Narodowa – Iwona Maziarz (1968); Anna Praszyńska (z d. Perczyńska, 1981); Ewa Lucyna Truszkowska (z d. Sudoł, 1981); Katarzyna Žák (2003); Instytut Języka Polskiego PAN – Anna Żółtak (z d. Sułkowska, 1980; współautorka edycji Słownik wyrazów zapomnianych czyli słownictwo naszych lektur, PWN 2001); Instytut Słowianoznawstwa PAN – Aleksy Kerner (1983); Violetta Maria Madejska (z d. Proc, 1987); Agnieszka Mioduska (1989); Iwona Odrzygóźdź (Biblioteka IS PAN, 1987); Jolanta Podkówka (1988); Elżbieta Pułka (1981); Dorota Wojtaś (1988); Aleksandra Wołoszczuk (1988); Instytut „Polonicum” UW – Piotr Kajak (2001).

242 Część z nich zrezygnowała później z kariery naukowej i zajęła się działalnością bardziej satysfakcjonującą pod względem finansowym. Kilka wywodzących się z naszego Instytutu osób pracowało lub pracuje na Uniwersytecie Warszawskim na różnych stanowiskach pozadydaktycznych. Na przykład: Ewa Górna (1975; pracownik administracji „Polonicum”, dziekanatu Wydziału Polonistyki); Jolanta Izabela Kaczorowska (1982; Biuro Współpracy z Zagranicą UW); Zbigniew Lewicki (1972, Biuro Współpracy z Zagranicą UW); Agnieszka Mikołajczyk (1983; BUW); Joanna Oździńska (sekretariat Rektora UW); Ilona Alicja Tomulis-Nedew (1971; wieloletni kierownik Biura Współpracy z Zagranicą; Wydział Zarządzania UW). Kolejną, dość liczną grupę stanowią absolwenci, którzy poświęcili się służbie państwowej, dyplomatycznej czy szeroko pojmowanym sprawom publicznym. Warto podkreślić, że większość z wymienionych osób zadań tych podjęła się po przełomie 1989 roku. Na marginesie zauważyć też wypada, że ze zdumieniem stwierdziliśmy, iż nic nam nie wiadomo, by któryś z naszych absolwentów poświęcił się działalności stricte politycznej4 . Anna Maria Bochman Grześczak (1980; attaché kulturalny Ambasady RP w Bratysławie; Ministerstwo Kultury); Remigiusz Bocian (1964; Ambasada PRL w Pradze, Ośrodek Informacji i Kultury w Pradze); Natalia Bryżko (1990; sekretarz Ambasady RP w Kijowie); Jerzy Chmielewski (1970; do roku 1990 w Instytucie Filologii Słowiańskiej UW; 1991-1995 ambasador RP w SFRJ, następnie w FRJ, 1995-1997 wicedyrektor Departamentu Europy w MSZ, 1997-2003 ambasador RP w Republice Chorwacji, od 2003 r. ambasador tytularny, zastępca dyrektora Departamentu Europy w MSZ); Hanna Dalewska-Greń (1980; MSZ: szef tematu „Konflikty regionalne i realizacja porozumień pokojowych na obszarze byłej Jugosławii” (1998-1999), z-ca ambasadora RP w Chorwacji (2001-2005)); 4

Wśród wymienionych powinien się znaleźć także Piotr Kadlčik, przewodniczący Polskiego Związku Gmin Żydowskich. Niestety, nie znajdujemy go na listach absolwentów, gdyż nie przystąpił do obrony pacy magisterskiej.

243 Elżbieta (z d. Szmitkowska) Dłużyńska (1972; Ambasada Bułgarii w Warszawie, Krajowa Szkoła Administracji Publicznej); Urszula Dzierżawska-Bukowska (1964; MSZ 1973-2000; Ambasada PRL w Pradze i Ambasada RP w Zagrzebiu); Renata Julia Furman-Skrzypek (1983; rzecznik Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej oraz rzecznik Narodowego Funduszu Zdrowia); Ewa Getter-Lisowska (1968, Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej. Departament Współpracy z Zagranicą); Danuta Gołębiewska (1992; Ambasada RP w Zagrzebiu); Antonina Małgorzata Grochowina (1979; Ambasada RP w Bratysławie; Ministerstwo Kultury); Renata (z d. Górska) Gromska (1980; Kancelaria Senatu RP); Lilla Janina Grzelak-Moroz (1985; Biuro Radcy Handlowego przy Ambasadzie RP w Brazylii); Maria Ewa Antonina Hunca-Baker (1967; Międzynarodowa Organizacja Pracy; Kancelaria Prezydenta RP); Sławomir Andrzej Jagodziński (1978; Ośrodek Kultury Polskiej w Pradze; dyrektor Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego z siedzibą w Bratysławie od roku 2003); Elżbieta Jeranowska (1988; konsul RP w Petersburgu); Grażyna Kopińska (1971, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, Fundacja Forda, Fundacja Stefana Batorego); Kazimierz Kopyra (1968; Ministerstwo Oświaty, MEN, MSZ; ambasador RP w Republice Chorwacji); Zbigniew Lewicki (1972; Ministerstwo Edukacji Narodowej); Elżbieta Marczuk (2001; Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej – Zespół ds. Informacji i Promocji); Roman Maziarz (1965; Biuro Radcy Handlowego przy Ambasadzie PRL w Belgradzie); Magdalena Petryńska (1968; attaché kulturalny Ambasady RP w Belgradzie); Bogumił Piotr Rybak (1992; MSW Departament ds. Migracji Uchodźstwa; Ambasada RP w Skopiu – I sekretarz i konsul; Urząd ds. Repatriacji i Cudzoziemców); Marek Sawicki (1996; Wojskowa Misja Pokojowa w Bośni); Waldemar Andrzej Skolimowski (1977; Czechosłowacki Instytut Kultury i Informacji);

244 Vladan Stamenković (1995; Ambasada SR Jugosławii, Ambasada RSiC w Warszawie); Dorota Lucyna (z d. Pieńkowska) Stępień (1985; MSZ, chargé d’affaires Ambasady RP w Sarajewie); Grażyna Szwat-Gyłybowa (1979; MSZ, wicedyrektor do spraw programowych Instytutu Polskiego w Sofii (1994-1997), I sekretarz Ambasady RP w Sofii, główny specjalista w Departamencie Europy MSZ (1997-1999); Wiesław Walkiewicz (1973; konsul a następnie ambasador RP w Zagrzebiu); Małgorzata (z d. Głowacka) Wierzbicka (1976; sekretarz Ambasady RP w Lublanie; sekretarz Ambasady RP w Zagrzebiu, sekretarz Ambasady RP w Belgradzie); Elżbieta Maria Więsik-Paneva (1985; Ambasada RP w Sofii; Instytut Polski w Sofii). Nasi absolwenci zasilali też licznie szeregi pracowników redakcji różnych wydawnictw, często łącząc tę pracę z działalnością translatorską. Wśród autorów przekładów literatury pięknej, związanych z naszym Instytutem, wymienić należy między innymi: Zbigniewa Sz. Adrjańskiego (1955; pisarz, tłumacz, redaktor w wydawnictwie „Bellona”); Krystynę Bąk (1970; tłumaczka z literatur narodów Jugosławii); Elżbietę (z d. Jacewicz) Ćirlić (1982; tłumacz przysięgły z języków: chorwackiego, serbskiego, bośniackiego, macedońskiego; tłumaczka literatur serbskiej i macedońskiej); Teresę Dąbek-Wirgową (pracownik IFS UW, tłumaczenia literatury bułgarskiej); Wojciecha Fladzińskiego (1990; tłumaczenia z języka angielskiego i serbskiego); Ewę Getter-Lisowską (1968; tłumacz przysięgły, tłumaczenia literatury); Joannę (z d. Kotelba) Goszczyńską (1971; pracownik ISZiP, tłumaczenia literatury słowackiej); Martę Hopfer (2003; tłumaczenia literatury chorwackiej); Aleksandra Kaczorowskiego (1998; tłumaczenia literatury czeskiej); Muriel Kordowicz (1973; tłumacz z literatur Jugosławii);

245 Irena Kraszek-Muszyńska (1973; tłumacz z literatur Jugosławii); Elżbietę Kwaśniewską (tłumacz literatury serbskiej, chorwackiej); Grzegorza Łatuszyńskiego (1958; wydawca; tłumacz literatury: czeskiej, chorwackiej, serbskiej, słoweńskiej, rosyjskiej); Bożenę Nowak (1968; redaktorka w Ludowej Spółdzielni Wydawniczej, tłumaczka poezji i prozy chorwackiej i serbskiej); Magdalenę Petryńską (1968; redaktorka PIW, tłumaczka literatury serbskiej); Włodzimierza Piankę (1959; tłumacz literatury macedońskiej); Andrzeja St. Piotrowskiego (1955; poeta, tłumacz); Joannę Ewę Pomorską (1977; tłumaczka literatury słoweńskiej; wieloletnia redaktorka w PWN; współpracuje ze Slawistycznym Ośrodkiem Wydawniczym); Joannę Rapacką (1963; pracownik IFS UW, tłumaczenia literatury chorwackiej); Ewę Marię Sawicką (1974; tłumaczka konferencyjna i kabinowa, także przekłady literatury pięknej); Jana Wierzbickiego (1956; pracownik IFS UW, tłumaczenia literatury serbskiej i chorwackiej); Krzysztofa Wrocławskiego (1965; pracownik IFS UW, tłumaczenia literatury macedońskiej i literatury ludowej południowosłowiańskiej). Jako redaktorzy i tłumacze – często na najwyższych szczeblach rządowych, w ministerstwach i urzędach państwowych oraz jako tłumacze przysięgli – pracowali lub pracują między innymi: Liliana Elżbieta Bardijewska (1978; redaktorka w „Nowy Wyraz”, redaktor naczelny w wydawnictwie „Ezop”; konsultant w PIW; autorka książek dla dzieci); Łucja Stefania Bednarczuk-Kravić (1976; tłumacz przysięgły z języków: chorwackiego, serbskiego i bośniackiego); Józef Chlabicz (wieloletni redaktor i dyrektor wydawnictwa „Wiedza Powszechna”); Maria Małgorzata Chmiel (1971, Polskie Radio; także tłumacz na szczeblu rządowym); Elżbieta Desperak (1984; Wydawnictwo „Bis”); Małgorzata Anna (z d. Lewicka) Dziurdzik (1985; redaktor współpracujący z PWN i z innymi wydawnictwami naukowymi);

246 Ewa (z d. Pęczak) Giera (1985; Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne); Andrzej Gordziejewicz-Gordziejewski (1971; redaktor w wydawnictwie „Czytelnik”); Jadwiga Maria Górniewicz (1972, Polskie Radio, dziennikarstwo radiowe); Emma Karolina Gross (1979; tłumacz przysięgły z języka bułgarskiego); Maria Ewa Antonina Hunca-Baker („Wiedza Powszechna”, KAW); Dorota Alina Jankowska-Lamcha (1984; tłumacz przysięgły z języka serbskiego); Aleksandra Helena (z d. Centkowska) Kantorowicz (1980; redaktorka Wydawnictwa Ministerstwa Komunikacji i Łączności; redaktorka w PWSZiM; Wyższa Szkoła Zarządzania i Marketingu – red. nacz.); Maria Karpiuk-Domagała (1976; redaktorka w piśmie „Twoje Dziecko”, redaktor naczelny magazynu „Pielęgniarka i Położna”); Iwona Joanna Kisiel (1979; tłumacz przysięgły z języków serbskiego i chorwackiego); Tamara Dobrosława Książczak-Przybysz (1983; redaktor w „Wiedzy Powszechnej”, w pismach „Ładny Dom” i „Dom i Wnętrze”); Ewa Ładzińska-Geczewa (1979; tłumacz przysięgły z języka bułgarskiego); Dorota Maria Łazowska (1979; tłumacz przysięgły z języka bułgarskiego); Lucyna Stanisława (z d. Szwaj) Łuczyńska (Wydawnictwo „Prószyński i S-ka”); Ilona Aleksandra (z d. Milczarek) Maziarska (1986; Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy przy Instytucie Slawistyki PAN; sekretarz redakcji czasopism „Marie Claire”, Claudia”, „Jestem”); Zenobia Halina Mieczkowska (1953; wydawnictwo Instytutu Słowianoznawstwa PAN); Anna (z d. Baraniecka) Mikołajewska (1988; tłumacz przysięgły z języka serbskiego, chorwackiego, macedońskiego); Ewa Małgorzata (z d. Banaszczyk) Radojičić (1976; tłumacz przysięgły z języka serbskiego i chorwackiego); Joanna Sojko (1985; Wojskowa Misja Pokojowa w Bośni – tłumacz); Jolanta Ewa Spodniewska (1975, tłumacz przysięgły z języka bułgarskiego);

247 Ewa Mirosława (z d. Kassendra) Sulima (1987; tłumaczka z języka słowackiego i na język słowacki); Mirosława Szymańska (1985, wydawnictwa: „Eremis”, „Read Me”, „Promise”); Aniela Marianna (z d. Sztuk) Topulos (1964, redaktorka Wydawnictwa Naukowo-Technicznego); Anna (z d. Patkowska) Wasilewska (1981; własne wydawnictwo); Maria Krystyna (z d. Ciołek) Wasilewska (1985; Wydawnictwo „Książka i Wiedza”); Katarzyna Klara (z d. Cymerman) Welman (1985; biuro tłumaczeń); Stanisława Zofia (z d. Juchimiuk) Żaboklicka (Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, wydawnictwo „Wilga”, Polskie Radio – Naczelna Redakcja Literacka). Jako ciekawostkę warto tu dodać, że niektórzy z absolwentów, opanowując w czasie studiów jeden język – serbsko-chorwacki, stali się dziś specjalistami od trzech odrębnych języków: serbskiego, chorwackiego i bośniackiego. Dużą grupę stanowią też dziennikarze, pracownicy radia i telewizji, osoby współpracujące z mediami: Leszek Adamczyk (1983; Polskie Radio i Telewizja; później wykładowca języka polskiego na Uniwersytecie w Montrealu); Ewa Bobocińska (1978; redaktor Polskiego Radia); Anna Depczyńska (1999; Polskie Radio); Renata (z d. Górska) Gromska (1980; redaktorka czasopisma „Myśl Wojskowa”); Andrzej Jagodziński (1979; korespondent „Gazety Wyborczej” w Pradze i w Bratysławie); Aleksander Kaczorowski (1998; tłumacz, eseista, redaktor „Gazety Wyborczej”, „Newsweeka”, z-ca red. naczelnego tygodnika „Forum”); Joanna Mirosława Krawczyk (1986; redaktorka m.in. „Życia Warszawy”); Bożena Mariola (z d. Jaciuk) Kuzawińska (1981; Polska Agencja Prasowa, Redakcja Zagraniczna); Lilianna Teresa Machczyńska (1980; Polskie Radio i TV, Telewizja Polska); Bożena (z d. Dej) Maciejczak (1980, dział emisji Polskiego Radia);

248 Stanisław Mikołajczyk (1960; dziennikarz radiowy i telewizyjny, Akademia Telewizyjna TVP); Agnieszka Pianka (1967; korespondentka specjalizująca się w sprawach Jugosławii w Radiu „Wolna Europa”, dla Katolickiej Agencji Informacyjnej, dla „Naszego Dziennika” ukazującego się w Krakowie); Irena Piłatowska-Mądry (1981; Polskie Radio – Studio Reportażu i Dokumentu, laureatka kilku konkursów na reportaż); Lidia Maria (z d. Braun) Reda (1980; Polskie Radio); Joanna Sojko (1985; Telewizja Polska); Andrzej Staśkiel (1977; Telewizja Polska); Marta Suchodolska (1967, Polskie Radio – Program dla Zagranicy; Telewizja Polska – Biuro Współpracy z Zagranicą); Mirosława Ewa (z d. Kassendra) Sulima (1987; Polskie Radio – Radio Polonia – sekcja słowacka); Janina Irena Szczęsna-Ignaczak (1976; Telewizja Polska, rzecznik prasowy Instytutu Psychiatrii i Neurologii); Juliana Szyperska (1964, m.in. „Życie Warszawy”); Anna Woźniewska-Melnik (1982; Polskie Radio i Telewizja, Telewizja Polska; korespondent TVP w byłej Jugosławii z siedzibą w Zagrzebiu); Magdalena Wójcik (2000; „Gazeta Wyborcza”); Ewa (z d. Olak) Żuk (1983; redaktor w pismach „Przegląd Księgarski i Wydawniczy”, „Teleprogram”, „Ładny Dom”); Renata (z d. Szczepanek) Żukowska (Polskie Radio). Absolwenci Instytutu Filologii Słowiańskiej pracowali także jako lektorzy języków słowiańskich (np. Mirosława Sulima: języka słowackiego w Instytucie Słowackim, w Instytucie Języków Wschodnich i nauczyciel języka słowackiego w warszawskim liceum); nauczyciele w szkołach średnich i podstawowych (języka polskiego, rosyjskiego, angielskiego, niemieckiego, także serbsko-chorwackiego w szkole im. Vuka Karadžicia w Płocku – Elżbieta Ćirlić). Nasi absolwenci trafiali też często do firm czechosłowackich i jugosłowiańskich, a obecnie do ich kontynuatorów ze Słowacji, Czech, Słowenii, Chorwacji, Serbii i Czarnogóry. Ze względu na relatywnie dobre zarobki cenili sobie tę pracę zwłaszcza w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Można nawet przypuszczać, że szczególne zainteresowanie studiami

249 jugoslawistycznymi miało w tym okresie podłoże ekonomiczne. Zajęcia te zapewniały też stały kontakt z językami. Dlatego naszych absolwentów odnajdujemy w przemyśle turystycznym oraz w różnych firmach związanych z krajami słowiańskimi. Część z nich, zwłaszcza w latach dziewięćdziesiątych, ukończyła podyplomowe studia marketingowe, ekonomiczne, z zakresu zarządzania. Dzisiaj pracują w firmach konsultingowych, w bankach, liniach lotniczych, koncernach farmaceutycznych i kosmetycznych, zajmują się eksportem i importem. Niektórzy prowadzą działalność gospodarczą na własny rachunek. Slawistów spotkać najczęściej można wśród osób zajmujących się marketingiem, zarządzaniem ludźmi oraz wśród specjalistów od public relations. Charakterystyczne jest, że są to bardzo często stanowiska wymagające wielu podróży i kontaktów z ludźmi należącymi do innych kultur – niekoniecznie słowiańskich. Można przypuszczać, że odnalezienie się w tych rolach ułatwiły naszym absolwentom właśnie wybrane przez nich studia. Fot. 31-35: Migawki ze spotkań absolwentów:

Fot. 31.

250

Fot. 32.

Fot. 33.

251

Fot. 34.

Fot. 35.

252

Magisteria

1951 Holzer Mieczysław, Formanty tworzące w języku czeskim nomina actionis, prof. S. Słoński Korulska Maria, Formanty tworzące nomina agentis w języku bułgarskim, prof. S. Słoński Orzechowska-(Zielicz) Hanna Maria, Nazwy czynności w języku serbskochorwackim, prof. S. Słoński

1952 Janiec R. Barbara, Pieśni ludowe serbskie o Kosowym Polu, prof. S. Słoński Lisowska H., Index verborum Codicis Zographensis, prof. S. Słoński

1953 Korwin-Szymanowski Franciszek, Nikoła Wapcarow – poeta rewolucji, prof. T. S. Grabowski Mieczkowska Zenobia M., Recepcja twórczości literackiej Karoliny Světlej w Polsce, prof. T. S. Grabowski Pałuszko Halina I., Środowisko społeczne w utworach Jakuba Arbesa, prof. T. S. Grabowski Perl (Szczepańska) Janina G., Charakterystyka twórczości Aleko Konstantinowa, prof. T. S. Grabowski (?) Przyłubska (Siatkowska) Ewa M., Słownictwo Legendy o Judaszu w porównaniu ze współczesnym słownictwem czeskim, prof. Z. Stieber Tomaszewska-Wagner (Madany) Helena, Poezja Smirnenskiego jako zwarty etap rozwoju literatury bułgarskiej oraz droga rozwojowa liryki Christo Smirnenskiego, prof. T. S. Grabowski (?)

1954 Chmielewska Wanda B., Formy fleksyjne w „Kronice” Dalimilovej, prof. Z. Stieber Jankowska-Schild Barbara, Jan Neruda jako publicysta-satyryk, dr J. Magnuszewski

1955 Adrjański Zbigniew Sz., Dramaty Karola Čapka w Polsce w latach międzywojennych, doc. J. Magnuszewski Łenyk Krystyna D., Karol Hynek Mácha a Polska, doc. J. Magnuszewski

254 Pęgierska Piotrowska Romualda J., Postaci polskie w twórczości Alojzego Jiráska, doc. J. Magnuszewski Piotrowski Andrzej St., Droga poety (O poezji Jerzego Wolkera), doc. J. Magnuszewski

1956 Basaj Mieczysław, O Klaretowych novotvarech – jejich vzniku a způsobě tvoření, prof. Z. Stieber Gabrjończyk O. M., Opowiadania wiejskie Vitězslava Hálka, doc. J. Magnuszewski Gawlik-Maj Jadwiga Cz., Fleksja imienna gwary wsi laskiej Krzanowice, prof. Z. Stieber Janaszek-Ivaničková Halina A., Trylogia powieściowa Karola Čapka: „Hordubal” – „Povětroň” – „Obyčejný život” (próba monografii), doc. J. Magnuszewski Kuligowska Halina I., Ještědski cykl Karoliny Světlej, doc. J. Magnuszewski Nowakowska M. J., Satyra polityczna Karola Havlička Borowskiego, doc. J. Magnuszewski Piernikarski Cezar J. O., Wpływ dialektów polskich i słowackich na dialekt północnej Łemkowszczyzny, prof. P. Zwoliński Russocka Jadwiga W., Bibliografia „Slovanského Přehledu” za lata 1898-1914 (rocz. I-XVI), doc. J. Magnuszewski Sobierajska A., Dramaty Józefa Gregora-Tajovskiego, doc. J. Magnuszewski Wierzbicki Jan R., Droga twórcza Nerudy – poety od „Hřbitovního kvítí” do „Balad a romanc”, doc. J. Magnuszewski Witwicka Emilia, Dramat antyfaszystowski Karola Čapka „Biała zaraza”, doc. J. Magnuszewski

1957 Czajczyńska Z., Itineraria Karola Čapka, doc. J. Magnuszewski Dolniak (Jankowska) Barbara Teresa, Dramaty Pawła Kyrmezera, doc. J. Magnuszewski Jaroszewicz-Kleindienst Barbara, Środowisko społeczne powieści Václava Řezáča (1939-1945), doc. J. Magnuszewski Kupracz P., Wieś w utworach Bożeny Němcovej, doc. J. Magnuszewski Merlak Z. J., Fleksja czasownika gwary wsi Krzanowice, prof. Z. Stieber Partyka Anna K., Nazwy czynności w czeszczyźnie w XIV wieku, prof. Z. Stieber Podhorski K. D., Twórczość Vladislava Vančury w latach 1920-26, prof. J. Magnuszewski

255 1958 Buchholtz D. S., Budowa słowotwórcza przymiotników w „Milionie” Marka Pavlova z Benatek, doc. A. Sieczkowski Chlabicz Józef, Twórczość powieściowa Jana Drdy (Próba charakterystyki), doc. J. Magnuszewski Kuciński L., Poezja Karola Hynka Máchy jako źródło rozwoju języka poezji nowoczesnej, doc. J. Śliziński Łatuszyński Grzegorz, Antonin Jaroslav Puchmajer – poeta i budziciel, doc. J. Śliziński Madany Edward Wojciech, O rozwoju czeskich hymnów religijnych, doc. J. Śliziński Ruszczyc M. J., Najważniejsze aspekty twórczości poetyckiej Josefa Svatopluka Machara jako reprezentanta realistycznego nurtu w czeskiej poezji końca XIX wieku i początku XX wieku, doc. J. Śliziński Rutkiewicz W., Nowelistyka Vitězslava Hálka w świetle sporu o spuściznę majowców, doc. J. Śliziński

1959 Bylina Stanisław Jan, Problematyka listów z Konstancji Jana Husa, doc. J. Śliziński Marczak Krystyna I., Dramaty ludowe Alojzego Jiráska, doc. J. Śliziński Oborzyńska E. M., Twórczość poetycka Stanisława Kostki Neumanna w okresie I-ej wojny światowej, doc. J. Magnuszewski Paździerski Lech, Poglądy Piotra Chelčickiego na społeczeństwo, doc. J. Śliziński Pianka Włodzimierz, Czasy przeszłe w Nowym Testamencie Mikołaja Jakubicy, prof. Z. Stieber Rzeszowski Mieczysław, Początki twórczości Konstantina Biebla (1919-1925), doc. J. Śliziński

1960 Adamska Aurelia, Dramaty Jana Drdy, prof. J. Magnuszewski Koc Henryk, Ruś Podkarpacka w twórczości Ivana Olbrachta, doc. J. Śliziński Mikołajczyk Stanisław, J. K. Tyl – dramaturg odrodzenia narodowego, doc. J. Śliziński Możejko Eugeniusz, Paronimy czesko-polskie w zakresie przymiotników, doc. A. Sieczkowski Palczewska Anna, Końcówki miejscownika liczby pojedyńczej rzeczowników rodzaju męskiego i nijakiego twardotematowych we współczesnym języku czeskim, doc. A. Sieczkowski

256 1961 Barańska Elżbieta, Droga twórcza Jaroslava Seiferta, prof. J. Magnuszewski Brukowska Elżbieta, O użyciu imiesłowów przysłówkowych w nowszej czeszczyźnie, doc. A. Sieczkowski Chłopecki Jerzy, Poemat Franciszka Halasa „Staré ženy”, doc. J. Śliziński Hajduk Krzysztof, Tradycja i eksperyment literacki w powieści Vladislava Vančury „Markéta Lazarová”, prof. J. Magnuszewski Karpińska Zofia, Baśnie polskie i kaszubskie w zbiorach Karola Jaromira Erbena na tle jego działalności folklorystycznej, prof. J. Magnuszewski Mielcarek Danuta, Sufiks »-džija«/»-čija« w języku bułgarskim, prof. P. Zwoliński Mikuciński Jan R., Fantazje naukowe Karola Čapka, doc. J. Śliziński Pruss Jacek, Wymowa społeczna poezji Svatopluka Čecha, doc. J. Śliziński Sobczak Teresa, Czasy przeszłe w „Aleksandreidzie” i „Kronice” Dalimila, prof. Z. Stieber

1962 Czarkowska Bożena, Jednostka a społeczeństwo w twórczości Borisa Stankovicia, prof. J. Magnuszewski Feleszko Kazimierz, Podmiot a imiesłowowy równoważnik zdania w języku serbsko-chorwackim, prof. Z. Stieber Grądzka Bożena, Wartości poznawcze i artystyczne powieści Ante Kovačicia „U registraturi”, prof. J. Magnuszewski Krawczyk Robert, Bośnia w twórczości Iva Andricia, prof. J. Magnuszewski Majewska Janina, Powieści Ivana Olbrachta, prof. J. Magnuszewski Nowińska Jadwiga, Proza Ludmiła Stojanowa, prof. J. Magnuszewski Trzak-Bielawska Zdzisława, Laza Lazarević jako nowelista, prof. J. Magnuszewski

1963 Holewińska Lidia, Prefiksalne formacje czasownikowe w Staroczeskich żywotach Ojców świętych, prof. Z. Stieber Kamiński Jerzy, Kryzys światopoglądu inteligenta chorwackiego w powieściach Miroslava Krležy „Powrót Filipa Latinovicia” i „Na krawędzi rozumu”, prof. J. Magnuszewski Mazek Janina, Użycie określonych form rzeczowników i przymiotników w „Dzienniku” Neofita Rilskiego, prof. Z. Stieber Murawski Zbigniew, Svetoslav Minkov jako satyryk, prof. J. Magnuszewski Mysłek Robert, Dramaty Jordana Jowkowa, prof. J. Magnuszewski

257 Raczyńska Jadwiga, Poezja Elizawety Bagriany, prof. J. Magnuszewski Rapacka Joanna Monika, Ivan Bunić-Vučić – poeta dubrownickiego baroku, prof. J. Magnuszewski Skwarski Sławomir, Penczo Sławejkow a Polacy na tle stosunków literackich polsko-bułgarskich w XIX i na początku XX wieku, prof. J. Magnuszewski Szymańska Krystyna, Dramaty historyczne J. K. Tyla z okresu Wiosny Ludów, prof. J. Magnuszewski Wójtowicz Jan, Kategorie znaczeniowe koniugacji bułgarskiej w przekładach z języka polskiego na język bułgarski, prof. P. Zwoliński

1964 Bocian Remigiusz, Sprawa polska na tle rozwoju twórczości publicystycznej Karola Havlička Borovskiego, prof. J. Śliziński Chlewińska Zofia, Twórczość Dimitra Dimowa, prof. J. Magnuszewski Czerniawska Zofia, Literackie wspomnienia z podróży Iwana Wazowa, Konstantina Weliczkowa, Aleko Konstantinowa i Borysa Sziwaczewa, prof. J. Magnuszewski Drzazgowska Hanna, Analiza dramatów Franciszka Langera „Tři veselé hry”, prof. J. Magnuszewski Durnaś (Berlińska) Jadwiga, Twórczość Margerity Figuli, prof. J. Śliziński Dzierżawska (Bukowska) Urszula, Dobroslav Chrobak – przedstawiciel słowackiej prozy liryzowanej, prof. J. Śliziński Fomicz (Skryśkiewicz) Irena, Rozwój twórczości poetyckiej Vitězslava Nezvala w okresie międzywojennym, prof. J. Śliziński Gajek Józef, Problematyka wiejska w twórczości Karoliny Světlej, prof. J. Śliziński Gajewska Maria, Słowiańskie nazwy wodne w Bułgarii, prof. P. Zwoliński (?) Griszanow Elżbieta, Zarys twórczości Ludwika Aškenazego (1950-1960) (?), prof. J. Śliziński Hofman Ewa, Życie i twórczość Franciszka Halasa, prof. J. Śliziński Krawczyk Wanda, Społeczeństwo w powieściach społecznych Jakova Ignjatovicia, prof. J. Magnuszewski Kuter Alicja, Życie i utwory dramatyczne, społeczno-obyczajowe oraz o tematyce bajkowej Josefa Kajetana Tyla, prof. J. Śliziński Kwaśniewska Elżbieta, Vladimir Fran Mažuranić (zarys bibliograficzny i twórczości), prof. J. Magnuszewski Lewandowski Antoni, Słowotwórstwo rzeczowników odczasownikowych w powieści „Pod igoto” Wazowa, prof. Z. Stieber Ligaszewska-Szczepańska Elżbieta, Życie i twórczość Jaroslava Seiferta, prof. J. Śliziński

258 Milewska Hanna, Forma stopnia wyższego przymiotników we współczesnym języku czeskim, doc. A. Sieczkowski Moskalonek Wanda, „Pan Brouček” Svatopluka Čecha na tle epoki, prof. J. Śliziński Pietruczuk (Kołybko) Nina, Szyk wyrazów w polskiej i czeskiej przydawce przymiotnikowej, doc. A. Sieczkowski Szczepanowicz Danuta, Proza Emiliana Stanewa, prof. J. Magnuszewski Sztuk (Topulos) Aniela Marianna, Porównanie słownictwa słowackiego z czeskim i polskim na podstawie tekstów V. Markovičowej-Zatureckiej, doc. A. Sieczkowski Szyperska Juliana, Bohater i środowisko prozy Marinkovicia, prof. J. Magnuszewski Zawistowska Alina, Antun Gustaw Matoš – nowelista, prof. J. Magnuszewski Zielińska Małgorzata, Powieści Vladana Desnicy, prof. J. Magnuszewski

1965 Buś Marian, Człowiek i wojna w powieściach Mihaila Lalicia, prof. J. Magnuszewski Czerwińska Bożena, Opowiadania dalmatyńskie Simo Matavulja, prof. J. Magnuszewski Figurska (Maj) Elżbieta, Proza powieściowa Iva Ćipika, prof. J. Magnuszewski Gimeno(-Babska) Julia, Powieści awanturnicze Jakova Ignjatovicia, prof. J. Magnuszewski Grochulska (Wrocławska) Elżbieta, Język i stylizacja ludowa w utworach Stjepana Mitrova Ljubišy, prof. Z. Stieber Nagórka Elżbieta, Infinitivus w języku serbsko-chorwackim, prof. Z. Stieber Pawłowski Wacław, Czarnogóra w twórczości Sima Matavulja, prof. J. Magnuszewski Roszkowska-(Kaznowska) Janina, Profil literacki czasopisma „Srpski književni glasnik” za redakcji B. Popovicia (1901-1904), prof. J. Magnuszewski Wrocławski Krzysztof, Folklor w „Górskim wieńcu” P. Petrovicia Njegoša, prof. J. Magnuszewski Zięba Mirosława, Opowiadania belgradzkie Sima Matavulja, prof. J. Magnuszewski

1966 Czuryło Sabina, „Legendy ze Starej Płaniny” Jordana Jowkowa, prof. J. Magnuszewski Hauser (Płaska) Elżbieta, Opowiadania Georgi Rajczewa, prof. J. Magnuszewski

259 Jaworska Zofia, Dramaty Peja Kraczołowa Jaworowa, prof. J. Magnuszewski Kazimierczak (Korytkowska) Małgorzata Maria Magdalena, Formy imiesłowowe w „Historii słowianobułgarskiej” Paisija Chilendarskiego, prof. Z. Stieber Kempka (Wierzbicka) Katarzyna, Miasto w prozie Georgiego Stamatowa, prof. J. Magnuszewski Kostyrka Stanisława, J. D. Obradovicia „Život i priključenija” jako przykład kształtowania się języka literackiego Serbów w XVIII w., prof. Z. Stieber Łuczak Danuta, Sofia w szkicach Iwana Wazowa „Draski i szarki”, prof. J. Magnuszewski Maziarz Roman, Słowotwórstwo rzeczowników w utworach M. Držicia, prof. Z. Stieber Rasmus Pawłowska Ewa, Tragizm liryki Jaworowa, prof. J. Magnuszewski Wachowicz Krystyna, Infinitivus w „Historii słowianobułgarskiej” Paisija Chilendarskiego, prof. Z. Stieber Ziółkowska Halina, Powieść psychologiczna Ludmiła Stojanowa, prof. J. Magnuszewski

1967 Bieniasz-Hrebień Teresa, Józef Wacław Sladek – poeta czeskiego ludu, prof. J. Śliziński Dąbrowska Zabrodzka Hanna, Mały słownik frazeologiczny czesko-polski A-J, doc. A. Sieczkowski Galińska Szulc Zofia, Rudolf Jašik – szkice do portretu pisarza, prof. J. Śliziński Hunca(-Baker) Maria Ewa Antonina, Twórczość Dominika Tatarki (szkice i konfrontacje), prof. J. Śliziński Jędrzejewska-(Stańczak-Wyrfel) Janina, Jiří Weil – pisarz niedoceniony, prof. J. Śliziński Jochwed Aleksander, Václav Havel – przedstawiciel najmłodszej dramaturgii czeskiej, prof. J. Śliziński Kapusta (Kornecka) Irena, Mały słownik frazeologiczny czesko-polski, prof. A. Sieczkowski Korabiusz Anna, Twórczość nowelistyczna Jana Nerudy – „Opowiadania ze starej Pragi”, prof. J. Śliziński Krawczyk Aleksandra, Tematyka wiejska w utworach Bożeny Němcovej, prof. J. Śliziński Kunat Romuald, Tetralogia Dymitra Talewa jako powieść rodowa, prof. J. Magnuszewski

260 Lejman Paweł, Ivan Wernisch i najmłodsze pokolenie poetów czeskich, prof. J. Śliziński Leszniewska (Szymanowicz) Helena, Dramaty Karola Čapka, prof. J. Śliziński Lewandowska Jarmila, Boj o dílo Františka Halase, prof. J. Śliziński Lewoniewska-Frączak Krystyna, Czeskie odrodzenie narodowe w powieściach historycznych Aloisa Jiráska, prof. J. Śliziński Markiewicz-Rosińska Barbara, Twórczość powieściopisarska Wacława Řezáča na przestrzeni lat 1935-1944, prof. J. Śliziński Myślicka Zofia, Peter Bezruč – twórca „Slezských písni”, prof. A. Sieczkowski Pietrzak (Meiser) Halina, Mały słownik frazeologiczny czesko-polski R-Z, doc. A. Sieczkowski Smoczyński Wojciech, Paralele leksykalne słoweńsko-zachodniosłowiańskie (próba egzemplifikacji), prof. Z. Stieber Sobiszewska (Lalieu) Maria, Karol Čapek – dziennikarz, prof. J. Śliziński Suchodolska Marta, František Langer – dramaturg, prof. J. Śliziński Winkler-Więckowska Maria, Deklinacja rzeczowników i użycie przypadków w „Historii słowianobułgarskiej” Paisija Chilendarskiego, prof. Z. Stieber

1968 Baramow Elżbieta, Opowiadania mieszczańskie Veljka Petrovicia, prof. J. Magnuszewski Fibur Małgorzata, Radoje Domanović jako satyryk, prof. J. Magnuszewski Getter-(Jaworska) Lisowska Ewa, Typy komediowe w utworach Branislava Nušicia i Jovana Sterii Popovicia, prof. J. Magnuszewski Konecki Konstanty, Powieści społeczne Augusta Cesarca, prof. J. Magnuszewski Kopyra Kazimierz, Struktura społeczno-obyczajowa Vranja w prozie powieściowej Borisa Stankovicia, prof. J. Magnuszewski Magdziarz (Maziarz) Iwona, Powieści Svetolika Rankovicia, prof. J. Magnuszewski Michalik Ryszard Zygmunt, Budowa słowotwórcza czasowników wielokrotnych we współczesnym języku serbsko-chorwackim, doc. A. Sieczkowski Nowak Bożena, Poezja Branka Miljkovicia, prof. J. Magnuszewski Oko Maria, „Seobe” Miloša Crnjanskiego jako powieść z pogranicza historii i filozofii, prof. J. Magnuszewski Petryńska Magdalena, Nowe rozwiązania techniki powieściowej we współczesnej literaturze serbskiej i chorwackiej, prof. J. Magnuszewski Prosińska-(Giersz) Joanna Antonina, Próba monografii „Kroniki Trawnickiej” Iva Andricia, prof. J. Magnuszewski

261 Sawicka Irena Natalia, System fonologiczny serbsko-chorwackiego języka literackiego, doc. A. Sieczkowski Zajdel-Hirna Maria Teresa, Opowiadania Milovana Glišicia, prof. J. Magnuszewski

1969 Boczar Jadwiga, Nikoła Lilijew jako symbolista, prof. J. Magnuszewski Grzelak Teresa, Dramaty Petka Jordanowa Todorowa, prof. J. Magnuszewski Iwanowska(-Kamińska) Anna, Humor i satyra w opowiadaniach Iwana Radiczkowa, prof. J. Magnuszewski Jakimowicz Edward, Bułgarskie tłumaczenia „Sonetów krymskich” A. Mickiewicza, prof. J. Magnuszewski Jakowicka-Wójcikowska Elżbieta, Nomina loci we współczesnym języku bułgarskim, doc. A. Sieczkowski Liska-Szumińska Romana, J. Leskovar jako pisarz przełomu realizmu i modernizmu, prof. J. Magnuszewski Medyńska Wanda, Nowatorstwo poezji Elizawety Bagriany, prof. J. Magnuszewski Piórkowska Urszula, A. Matoš jako krytyk literacki, prof. J. Magnuszewski Pisarenko Ludmiła, Dramaty historyczne Iwana Wazowa, prof. J. Magnuszewski Rajska Jolanta, Publicystyka Christo Botewa, prof. J. Magnuszewski Tomczyk-Baszkiewicz Daniela, Historyczno-literacka analiza warstwy informacyjnej bułgarskich przysłów i zwrotów przysłowiowych o innych narodowościach, prof. J. Magnuszewski Wiśniewska Krystyna, Próba charakterystyki języka Georgi Sawy Rakowskiego 1821-1867 (na podstawie tekstu utworu „Gorski pytnik”), doc. A. Sieczkowski Wiśniewska Maria, Grupy spółgłoskowe we współczesnym literackim języku bułgarskim, doc. A. Sieczkowski Zasławska-Ciapało Aleksandra, Stamatow jako nowelista, prof. J. Magnuszewski

1970 Bąk Krystyna, Opowiadania Janka Policia Kamova na tle krótkich form narracyjnych chorwackiej prozy modernistycznej, prof. J. Magnuszewski Chmielewski Jerzy, System fonologiczny serbsko-chorwackiej gwary repatriantów polskich z Bośni, doc. A. Sieczkowski Dzierżyc (Sypniewska) Barbara, „Simfonije” Miroslava Krležy, prof. J. Magnuszewski

262 Grzybek Sinikowska Grażyna, Porównanie serbsko-chorwackich i polskich typów słowotwórczych w zakresie terminologii geograficznej, doc. M. Jeżowa Kaszyński Zenon, Próba charakterystyki niższej warstwy czeskiego języka potocznego (obecná čeština) na podstawie tekstu „Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války”, díl I-II, Odeon, Praha, 1968/1969, doc. A. Sieczkowski Miller Monika, Kompozycja serbsko-chorwackich pieśni bohaterskich (na przykładach z cyklu kosowskiego), prof. J. Magnuszewski Możejko Cecylia, Zjawisko nieprawidłowej wokalizacji jerów w języku słoweńskim, doc. A. Sieczkowski Okuniewski Adam, August Šenoa jako publicysta, prof. J. Magnuszewski Podsiadłowska Stonawska Jolanta, Najczęstsze typy słowotwórcze w serbsko-chorwackiej terminologii technicznej, doc. M. Jeżowa Radko Henryka, Najżywotniejsze typy słowotwórcze serbskich i chorwackich imion osobowych, doc. M. Jeżowa Szorc Elżbieta, Zjawisko nieprawidłowej wokalizacji jerów w języku serbsko-chorwackim, doc. A. Sieczkowski Szumska Alicja, Proza beletrystyczna A. G. Matoša w krytyce literackiej, prof. J. Magnuszewski Wociechowska Anna, Proza powieściowa Branislava Nušicia, prof. J. Magnuszewski Zielińska Jolanta, Nazwy chorób w języku serbsko-chorwackim, doc. M. Jeżowa

1971 Chmiel Maria Małgorzata, Słowiańszczyzna przedchrześcijańska w pismach Wawrzyńca Surowieckiego i Pawła Józefa Szafarzyka, prof. J. Magnuszewski Gordziejewicz-Gordziejewski Andrzej, Dwie powieści herbowe „O Štilfrídoví” i „O Bruncvíkoví” na tle kultury literackiej czeskiego średniowiecza, prof. J. Magnuszewski Goszczyńska Kotelba Joanna, Proza Milana Kundery (Zagadnienia sztuki pisarskiej), prof. J. Magnuszewski Kedaj Wolska Ilona, Dialekt Czechów zamieszkałych w województwie łódzkim. Fonetyka i fleksja imion, doc. A. Sieczkowski Kisiel Liliana, Dramaty Vladislava Vančury, prof. J. Magnuszewski Kopińska Grażyna, Gwara emigrantów czeskich zamieszkujących okolice Strzelina (zarys fonetyki, fleksja rzeczowników, koniugacja), doc. A. Sieczkowski Ławniczak Elżbieta, Trylogia dramatyczna Fráni Šrámka „Léto”, „Měsíc nad řekou”, „Plačicí satyr”, prof. J. Magnuszewski

263 Marjańska-Bogdańska Maria, Dramaty wojenne Petra Karvasza, prof. J. Magnuszewski Miklaszewska Maria, Poetyczna faza twórczości Konstantina Biebla, prof. J. Magnuszewski Mrozowska Maria, Przymiotniki i przysłówki przymiotne w mowie dziecka w wieku przedszkolnym, doc. A. Sieczkowski Niedziałek Dobrosława, Substantywizująca funkcja sufiksu »-ka« w języku serbsko-chorwackim, doc. M. Jeżowa Osińska Elżbieta, „Máj” Karola Hynka Máchy a literatura jarmarczna, prof. J. Magnuszewski Sawrymowicz Danuta, „Dom i świat” Franja Markovicia a „Pan Tadeusz”, prof. J. Magnuszewski Stefurak Elżbieta, O przekładach z języka czeskiego na podstawie trzech dramatów K. Čapka „Bílá nemoc”, „Matka”, „RUR”, doc. A. Sieczkowski Szwaj (Łuczyńska) Lucyna Stanisława, Problemy współczesnej cywilizacji w powieściach Karola Čapka „Tovarna na absolutno”, „Krakatit”, „Válka s mloky”, prof. J. Magnuszewski

1972 Budecka Sylwia, Poezja Dimcza Debelianowa, prof. J. Magnuszewski Demczew (Pociejewska) Ewa, Powieści historyczne Emiliana Stanewa „Legenda o księciu presławskim Sybinie”, „Antychryst”, prof. J. Magnuszewski Doniecka Barbara, Zdanie podrzędne z »deto« w języku bułgarskim XVII-XVIII wieku, dr hab. H. Orzechowska Duma Jerzy, Wokalizacja jerów słabych w sylabie nagłosowej w języku bułgarskim, dr hab. Wanda Budziszewska Górniewicz Jadwiga Maria, Proza Karola Hynka Máchy (rekonstrukcja poetyckiej powieści – na podstawie jej szkicu), prof. J. Magnuszewski Kalisz Ewa, Bułgarska pieśń ludowa i obrzędowa cyklu wiosennego, prof. J. Magnuszewski Lewicki Zbigniew, Liryka miłosna Kiryła Christowa, prof. J. Magnuszewski Owczarska Genowefa, Proza Czudomira z lat trzydziestych XX wieku, prof. J. Magnuszewski Pałaszewska Kozłowska Mirosława, Formy deklinacyjne rzeczowników w „Autobiografii” Sofroniego Wraczanskiego i ich funkcje w porównaniu z „Nedelnikiem”, dr hab. H. Orzechowska Szewczyk Cegłowska Elżbieta, Słownictwo potoczne dotyczące kultury materialnej w damaskinach XVII-XVIII wieku, dr hab. W. Budziszewska Szmitkowska (Dłużyńska) Elżbieta, Negatywny bohater lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XIX wieku (na podstawie wybranych utworów A. Konstantinowa i I. Wazowa), prof. J. Magnuszewski

264 Szumińska Joanna, Mit w dramatach Petko Todorowa, prof. J. Magnuszewski Tomulis-Nedew Ilona Alicja, Bułgarskie mityczne pieśni ludowe, prof. J. Magnuszewski (konsultant – dr H. Czajka) Wiśniewska Hanna, Bułgarska a polska ludowa bajka zwierzęca, prof. dr J. Magnuszewski

1973 Czerniewska-Sawicka Ewa, Polskie przekłady Iwana Wazowa w wydaniach książkowych do I wojny światowej, prof. J. Magnuszewski Jurga (Krzywicka) Ewa, Typy paradygmatów czasownikowych we współczesnym języku serbsko-chorwackim w zastosowaniu leksykograficznym, dr W. Pianka Kryżan-Stanojević Barbara, Semantyczno-syntaktyczna i strukturalna analiza czasowników ruchu w języku serbsko-chorwackim, dr W. Pianka Oranowska-Lasocka Ewa Elżbieta, Stan badań literackich nad życiem i twórczością Marina Držicia, prof. J. Magnuszewski (konsultant – dr Jan Wierzbicki) Schubert (Kozakowska) Jagienka, Miroslav Krleža o malarstwie, prof. J. Magnuszewski Walkiewicz Wiesław, Historiozofia „Ballad Petricy Kerempuha” Miroslava Krležy, prof. J. Magnuszewski

1974 Arcichowska (Maj) Małgorzata, Typy paradygmatów rzeczownikowych we współczesnym języku serbsko-chorwackim w zastosowaniu leksykograficznym, dr W. Pianka Czerkas Maria, Twórczość poetycka Milana Dedinaca w dwudziestoleciu międzywojennym, prof. J. Magnuszewski Czerniewska Majka Krystyna, Mit herosa w serbsko-chorwackiej twórczości ludowej na podstawie cyklu pieśni i legend o królewiczu Marku, prof. J. Magnuszewski Dominowska Wiesława, Monografia „Republiki” w latach 1945-1955, prof. J. Magnuszewski Godowska (Żwirełło) Hanna, Syntaktyczna klasyfikacja czasowników serbsko-chorwackich, dr W. Pianka Iglicka Barbara, Końcówki genetivu singularis twardotematycznych rzeczowników rodzaju męskiego w języku czeskim (Porównanie stanu w drugiej połowie wieku XIX i XX), prof. A. Sieczkowski Kniaź Wiesława, Twórczość dramatyczna Milana Begovicia, doc. J. Wierzbicki

265 Kobylińska Marianna, Nazwiska używane dziś przez Słowaków (Dane statystyczne, zarys budowy słowotwórczej), prof. A. Sieczkowski Kordowicz Muriel, Proza fabularna Isidory Sekulić, doc. J. Wierzbicki Kowalska (Dzyr) Janina, Słownik poezji Vladimira Vidricia, doc. J. Wierzbicki Kraszek-Muszyńska Irena, Próba interpretacji powieści Miodraga Bulatovicia „Crveni petao leti prema nebu”, doc. J. Wierzbicki Krzysztofik Helena, Sedmnácté století v proze Ladislava Nádaši-Jégé, prof. J. Magnuszewski Lewczuk Zinaida, Polskie i rosyjskie pożyczki leksykalne we współczesnym języku czeskim, doc. W. Budziszewska Mieczkowska Małgorzata, Trylogia fantastyczno-naukowa Ludvíka Součka, prof. J. Magnuszewski Nowacka Barbara, Rozwój rzeczownikowych form zdrobniałych w języku czeskim od XIV wieku do czasów najnowszych, dr E. Siatkowska Okońska-Błaszczyk Maria, Powieści Jana Drdy z lat II wojny światowej, prof. J. Magnuszewski Skomska Bogusława, Rodzina i świat dziecka w twórczości Marii Pujmanowej, prof. J. Magnuszewski Stodułko Tatiana, Imiona osobowe używane we współczesnej Słowacji (dane statystyczne, zarys analizy słowotwórczej), prof. A. Sieczkowski Śmiech (Regińska) Jolanta, Powieść Vladana Desnicy „Proljeća Ivana Galeba” (próba interpretacji), prof. J. Magnuszewski Tomczyk Grażyna, Motywacja psychologiczna w serbskiej i chorwackiej prozie partyzanckiej, prof. J. Magnuszewski Wesołowska Danuta, Proza serbska lat 1966-1970 w zwierciadle krytyki literackiej, doc. J. Wierzbicki Węsierska Małgorzata, Nazwiska używane dziś przez Czechów (dane statystyczne, zarys budowy słowotwórczej), prof. A. Sieczkowski Włoczewska Krystyna, Końcówki miejscownika liczby pojedynczej rzeczowników męskich twardotematycznych w języku czeskim w ostatnim stuleciu (Porównanie stanów z drugiej połowy wieków XIX i XX), prof. A. Sieczkowski Wołosiuk Barbara, Powieści psychologiczne Wacława Řezáča, prof. J. Magnuszewski

1975 Chmurzyńska Maria, Tradycjonalizm i nowatorstwo w prozie Georgiego Rajczewa, doc. T. Dąbek-Wirgowa Górna Ewa, Porównanie typów i form stopniowania występujących w Trojanskim i Tichonrawowskim damaskinie, doc. H. Orzechowska

266 Makowska Danuta, Stopniowane kategorie gramatyczne występujące w publicystyce Christo Botewa, doc. H. Orzechowska Przestępski Tomasz, Rola narratora w powieściach z lat wojny Václava Řezáča, prof. J. Magnuszewski Snochowska-Gonzalez Urszula, Próba klasyfikacji form stopnia występujących w miesięczniku „Ljuboslovie”, doc. H. Orzechowska Spodniewska Jolanta Ewa, Droga twórcza Swetosława Minkowa (od ekspresjonizmu do autentyzmu), doc. T. Dąbek-Wirgowa Śmiech Antoni Stanisław, Stan badań nad życiem i twórczością Petra Preradovicia. Osiągnięcia i postulaty, prof. J. Magnuszewski Wasylczuk (Porzycka) Alina, Serbski obrzęd i pieśni weselne, prof. J. Magnuszewski

1976 Banaszczyk (Radojičić) Ewa Małgorzata, Wczesna liryka Tina Ujevicia („Lelek sebra”, „Kolajna”), doc. J. Wierzbicki Bednarczuk-Kravić Łucja Stefania, Typy słowotwórcze nazwisk słowiańskich Niszu i okolicy, doc. W. Pianka Cieśla (Soja) Maria, Słowotwórcze typy nazwisk chorwackich Karlovaca i okolic, doc. W. Pianka Głowacka-Wierzbicka Małgorzata, W kręgu artystycznej i ideowej problematyki „Powrotu Filipa Latinovicza”. Malarska poetyka powieści, doc. J. Wierzbicki Hofman (Pianka) Agnieszka, Semantyczna i syntaktyczna analiza wybranych czasowników macedońskich, prof. Z. Topolińska Jarosiewicz Kuśkiewicz Walentyna, „Careva kraljevina” Augusta Cesarca (próba monografii powieści), doc. J. Wierzbicki Juchimiuk (Żaboklicka) Stanisława Zofia, Składnia przymiotników w funkcji atrybutywnej we współczesnym języku serbsko-chorwackim, prof. Z. Topolińska Karpiuk-Domagała Maria, Ustalenie stopnia regularności derywatów rzeczownikowych o podstawie czasownikowej oznaczających stałe czynności w języku serbsko-chorwackim, doc. W. Pianka Osiecka (Podgórska) Zofia, Rzeczowniki odczasownikowe z formantem paradygmatycznym w starszych zabytkach języka serbsko-chorwackiego, doc. W. Pianka Piasecka-Karda Jadwiga, Czasownikowe derywaty odkomparatywne na tle innych derywatów odprzymiotnikowych i odprzysłówkowych ze znaczeniem natężenia cechy we współczesnym języku serbsko-chorwackim, doc. W. Pianka

267 Szczepkowska Alina, Droga Miroslava Krležy do sceny, doc. J. Wierzbicki Szczęsna Joanna, Przymiotniki dzierżawcze w języku serbsko-chorwackim w zestawieniu z analogicznymi w języku polskim, prof. Z. Topolińska Szymkowska Iwona, Refleksy naturalistyczne w twórczości G. P. Stamatowa, doc. T. Dąbek-Wirgowa Trojanowska Hanna, Poezja Vaska Popy, doc. J. Wierzbicki Waszkiewicz Grażyna, Konstrukcje składniowe z czasownikiem »imati« we współczesnym języku serbsko-chorwackim, prof. A. Sieczkowski, prof. Z. Topolińska

1977 Barańska Marszałek Teresa, Imiona osobowe używane w Czechach, prof. A. Sieczkowski Bartosik (Trębicka) Elżbieta Jadwiga, Klasyfikacje kwantyfikacyjne i słowotwórcze rzeczowników żywotnych we współczesnym języku macedońskim, doc. H. Orzechowska Dąbrowa Maria, Próba klasyfikacji powieści obszaru języka serbsko-chorwackiego w latach 1970-1971, doc. J. Wierzbicki Kłos Zdzisław, Dolnołużyckie imiennictwo osobowe na podstawie słownika A. Muki i kalendarza „Serbska pratyja” 1977, prof. A. Sieczkowski Kozłowska Elwira, Twórczość powieściowa Slavka Janevskiego, doc. J. Wierzbicki Kuptel Wiktor, Twórczość literacka i filmowa Živojina Pavlovicia, doc. J. Wierzbicki Mindak (Zawadzka) Jolanta Maria, Nominalizacja predykatu adiektywnego w macedońskim języku literackim, doc. H. Orzechowska (kons. prof. Z. Topolińska) Nożko (Domaszewska) Anna, Twórczość Ivany Brlić-Mažuranić, doc. J. Wierzbicki Onesti Daniele, Składnia przymiotnika w funkcji predykatywnej we współczesnym języku serbsko-chorwackim, prof. Z. Topolińska Pomorska Joanna Ewa, Główne tendencje w poezji słoweńskiej lat siedemdziesiątych (1971-1975), doc. J. Wierzbicki Puszko Zbigniew, Społeczno-antropologiczne aspekty prozy Bohumila Hrabala, prof. J. Magnuszewski Rudolph (Czerniawska) Jolanta, Fonetyka trzech pokoleń górnołużyckiej wsi Wotrow, doc. E. Siatkowska Rzymska Dorota, Przegląd końcówek dopełniacza i biernika czeskich i górnołużyckich rzeczowników rodzaju męskiego w ich rozwoju historycznym, doc. E. Siatkowska

268 Skolimowski Waldemar Andrzej, Elementy science-fiction oraz ich rola w prozie Jana Weissa, prof. J. Magnuszewski Staśkiel Andrzej, Próba klasyfikacji powieści macedońskiej (lata 1952-1973), doc. J. Wierzbicki Wojda Anna, Typologia bohatera współczesnego opowiadania chorwackiego (na podstawie antologii D. Jelčicia „Suvremena hrvatska novela”), doc. J. Wierzbicki Zioło Anna, Chorwacka poezja w dialekcie kajkawskim w pierwszej połowie XX wieku – Fran Galović, Dragutin Domjanić, Miroslav Krleža, Ivan Goran Kovačić, doc. J. Wierzbicki

1978 Bardijewska Lilianna Elżbieta, Technika narracyjna we współczesnej prozie Angeła Karalijczewa, doc. T. Dąbek-Wirgowa Bobocińska Ewa, Dramaty Voskovca i Wericha z lat 1932-1938 jako utwory antyfaszystowskie, prof. dr J. Magnuszewski Bochenek Katarzyna, Analiza semantyczna wybranych zapożyczeń polskich przejętych przez język czeski w okresie Odrodzenia Narodowego, doc. E. Siatkowska Huggenberger Grabowska Elżbieta, Poezja Antuna Branka Šimicia, doc. J. Wierzbicki Jagodziński Andrzej Sławomir, Główne tendencje we współczesnej dramaturgii czeskiej, prof. J. Magnuszewski Janus Urszula, Liryka Františka Gellnera na tle twórczości „burzycieli”, prof. J. Magnuszewski Jatkowska Grażyna Barbara, Wybrane germanizmy w języku staroczeskim, doc. E. Siatkowska Korycka Grażyna, Rusycyzmy w języku czeskim w okresie Odrodzenia Narodowego i dziś, doc. E. Siatkowska Kowalska-Iwanowa Maria Wanda, Paradygmat rzeczownikowy typu »sluga«, »Juda« i ich związek zgody w „Nedelniku” Sofroniego Wraczanskiego, doc. H. Orzechowska Król Anna Maria, Życie rodzinne w świetle przysłów bułgarskich, prof. J. Magnuszewski Kulisiewicz Barbara, Jaroslava Haška humoreski ze zbioru „Dekameron humoru a satiry”, prof. J. Magnuszewski Lubaczewska Katarzyna Halina, Europeizmy w czeskiej terminologii językoznawczej, doc. E. Siatkowska Młynarska Maria, Budowa językowa klauzul wersowych „Pana Tadeusza” i jego przekładu na język serbsko-chorwacki na materiale I księgi, doc. J. Wierzbicki

269 Mordecki Marian, Bułgarska powieść historyczna w okresie międzywojennym, doc. J. Wierzbicki Pietrzak Cecylia, Romanetto Jakuba Arbesa – cechy charakterystyczne, prof. J. Magnuszewski Podczaska Barbara Alina, Uprawa winorośli, wino i ich rola w życiu w świetle przysłów bułgarskich, prof. J. Magnuszewski Pomianowska Hanna Kazimiera, Poetystyczne dramaty Nezvala, prof. J. Magnuszewski Przastek-Samokowa Maria, Stopniowanie rzeczowników, czasowników i grup wyrazowych wewnątrz zdania w dialektach bułgarskich, doc. H. Orzechowska Sadowski Tadeusz, Rewolucyjne poematy Geo Milewa, doc. T. Dąbek-Wirgowa Serafin Jolanta Grażyna, Bułgarskie przysłowia o zwierzętach domowych i gospodarskich, prof. J. Magnuszewski Sporna Barbara, Twórczość Voskovca i Wericha, prof. J. Magnuszewski Szlązak Lilanna Maria, „Pociągi pod specjalnym nadzorem” Bohumila Hrabala na tle współczesnej prozy, prof. J. Magnuszewski Uniewska Emilia Teresa, Nowatorstwo artystyczne Nikoły Furnadžijewa w liryce z tomu „Proleten wiatyr”, doc. T. Dąbek-Wirgowa Wierzbicka Tatiana, Słowackie pożyczki leksykalne we współczesnym języku czeskim, prof. A. Sieczkowski Wilska Katarzyna, Stylizacje baśniowe i folklorystyczne we wczesnej poezji Asena Razcwetnikowa, doc. T. Dąbek-Wirgowa Ziółkowska Mazur Małgorzata, Beletryzacja „Labiryntu świata” Jana Amosa Komenskiego, prof. J. Magnuszewski

1979 Borychowska Jolanta Bogumiła, Bohater modernistyczny na wybranych przykładach prozy chorwackiej z przełomu XIX i XX wieku, doc. J. Wierzbicki Bujalska Anna, Funkcje morfologiczne i semantyczne prefiksu czasownikowego »na-« we współczesnym języku serbsko-chorwackim, doc. W. Pianka Chodzicka Krystyna Małgorzata, Funkcje mitu kosowskiego w romantyzmie serbskim, doc. J. Wierzbicki Dmochowska Zorica, Funkcje morfologiczne i semantyczne przedrostka »pre-« we współczesnym języku serbsko-chorwackim, doc. W. Pianka Godlewska Krystyna Janina, Funkcje morfologiczne i semantyczne przedrostka czasownikowego »za-« we współczesnym języku serbsko-chorwackim, doc. W. Pianka

270 Grochowina Małgorzata Antonina, Satyryczna powieść Jordana Jowkowa „Przygody Gorołomowa”, doc. T. Dąbek-Wirgowa Gross Emma Karolina, Bułgarskie bajki ludowe o losie (na podstawie zapisów XX-wiecznych), doc. K. Wrocławski Kanigowska Renata Melania, Funkcje morfologiczne i semantyczne prefiksu czasownikowego »s(a)-« we współczesnym języku serbsko-chorwackim, doc. W. Pianka Kędzielska Joanna Antonina, Założenia programowe nadrealizmu serbskiego, doc. J. Wierzbicki Kisiel Iwona Joanna, Modele fantastyki w prozie serbskiej i chorwackiej, doc. J. Wierzbicki Kowalska Jadwiga Maria, Funkcje morfologiczne i semantyczne prefiksu czasownikowego »iz-« we współczesnym języku serbsko-chorwackim, doc. W. Pianka Lewandowska Anna Jolanta, Satyryczna groteska w prozie Swetosława Minkowa, doc. T. Dąbek-Wirgowa Ładzińska (Geczewa) Ewa, Stylizacja folklorystyczna w „Legendach ze Starej Płaniny” Jordana Jowkowa, doc. T. Dąbek-Wirgowa Łazowska Dorota Maria, Oboczne formy futurum złożonego w „Nedelniku” Sofroniego z Wracy, prof. H. Orzechowska Przedpełska Beata Joanna, Pejzaż w prozie Ivo Andricia, doc. J. Wierzbicki Szwat-(Gyłybowa) Grażyna, Groteska w prozie Jordana Radiczkowa, doc. T. Dąbek-Wirgowa Tecław-Znyk Elżbieta, Między alegorią społeczną a fantastyką (O powieściach J. Weissa „Dům o tisíci patrech” i K. Čapka „Válka s mloky”), prof. dr J. Magnuszewski Włodarczyk Irena Urszula, Sposoby stopniowania przymiotników i przysłówków w „Dzienniku” Neofita Rilskiego, „Listach i notatkach” Wasila Lewskiego i „Kronice” Zendy Wicowa, prof. H. Orzechowska Woroniecka Wanda Anna, Funkcje morfologiczne i semantyczne prefiksu czasownikowego »od-« we współczesnym języku serbsko-chorwackim, doc. W. Pianka

1980 Bochman (Grześczak) Anna Maria, Dramaty Petra Božicia, doc. J. Wierzbicki Borys Izabela, Czeskie, słowackie oraz polskie toponimy z sufiksem »-ka«, doc. dr hab. E. Siatkowska Braun Lidia, Czeskie imiona i nazwiska z sufiksem »-ka« na tle imiennictwa polskiego, doc. dr hab. E. Siatkowska Centkowska Aleksandra, „Nevesta hol” F. Švantnera w nurcie słowackiej prozy liryzowanej, prof. dr J. Magnuszewski

271 Cybulska Joanna, Parodia w „Księdze apokryfów” Karola Čapka, prof. dr J. Magnuszewski Czechowska Halina, Semantyka i rozpowszechnienie sufiksu »-ka« we współczesnym literackim języku czeskim w porównaniu z językiem polskim, doc. dr hab. E. Siatkowska Ćwiękała Ewa, Format »-ka« w słowniku Jungmanna i Lindego, doc. dr hab. E. Siatkowska Ćwiklińska Bożena, Struktura, semantyka i rozpowszechnienie rzeczowników żeńskich z formantem »-ka« we współczesnym języku słowackim, prof. dr hab. A. Sieczkowski Dalewska Hanna, Dystrybucja czasowników o najwyższej frekwencji w serbsko-chorwackim (ekawskim), macedońskim i słoweńskim tekście konstytucji jugosłowiańskiej, prof. dr hab. H. Orzechowska Górska Renata, Technika narracji w opowiadaniach Vincenta Šikuli z lat sześćdziesiątych, prof. dr J. Magnuszewski Kadej Małgorzata, Funkcje semantyczne i morfologiczne przedrostka czasownikowego »u-« we współczesnym języku serbsko-chorwackim, doc. dr hab. W. Pianka Kateusz Urszula, Formacje z sufiksem »-ka« w nieliterackiej odmianie czeskiego języka potocznego (obecná čeština), doc. dr hab. E. Siatkowska Kurzynoga Iwona, Opowiadania wojenne Alfonsa Bednara, prof. dr J. Magnuszewski Lubicz-Krupowicz Joanna, Z problemów języka poetyckiego w liryce chorwackiej z kręgu czasopisma „Krugovi”, doc. dr hab. J. Wierzbicki Machczyńska Lilianna, Z problemów języka poetyckiego w liryce chorwackiej lat siedemdziesiątych, doc. dr hab. J. Wierzbicki Malejczyk Wanda, Z problemów języka poetyckiego w liryce chorwackiej z kręgu czasopisma „Razlog”, doc. dr hab. J. Wierzbicki Marciniak Małgorzata, Proza wspomnieniowa Oty Pavla, prof. dr J. Magnuszewski Migdalska Wiesława, Polskie przekłady Ivo Andricia. Próba analizy wybranych problemów tłumaczenia, doc. dr hab. J. Wierzbicki Narkun Tadeusz, Problematyka narracji w powieściach Mihailo Lalicia, doc. dr hab. J. Wierzbicki Osmólska Marta, Twórczość prozatorska Danila Kiša w latach 1962-1972, doc. dr hab. J. Wierzbicki Piotrowska Teresa, Sufiksy »-ka« i »-ice« w języku czeskim XIV wieku, doc. dr hab. E. Siatkowska Pyrkosz Maria, Funkcje morfologiczne i semantyczne prefiksu czasownikowego »o-«/»ob-« we współczesnym języku serbsko-chorwackim, doc. dr hab. W. Pianka

272 Sułkowska Anna, Formacje z sufiksem »-ka« w terminologii technicznej czeskiej i polskiej, doc. dr hab. E. Siatkowska Szymanik Anna, „Cestopisy” Karola Čapka, prof. dr J. Magnuszewski Tatar-Osikowska Elżbieta, Nadrealizm słowacki w świetle materiałów źródłowych, prof. dr J. Magnuszewski

1981 Jaciuk Bożena, Narracja w powieściach Stevana Sremca, doc. dr hab. J. Wierzbicki Kaczorowska Jolanta, Rola pisarza w literaturze chorwackiej epoki iliryzmu, doc. dr hab. J. Wierzbicki Milanowska Lucyna, Paradygmaty deklinacyjne rzeczowników rodzaju męskiego i reguły związku co do liczby, przypadku i rodzaju w tekście „Dijalozi Grgura Velikoga”, prof. dr hab. H. Orzechowska Miśko Grażyna, Dwie czeskie powieści okupacyjne: Jiřígo Weila „Život s hvězdou” i Ladislava Fuksa „Pan Theodor Mundstock”, prof. dr J. Magnuszewski Patkowska Anna, Mikrokosmos czeski Jana Drdy na podstawie „Miasteczka na dłoni” i elementów innych utworów, prof. dr J. Magnuszewski Perczyńska Anna, Czeskie i polskie nazwy oznaczające uczucia w wybranych przekładach Pięcioksięgu Mojżesza, doc. dr hab. E. Siatkowska Piłatowska Irena, Serbsko-chorwackie i polskie podania o powstaniu świata, doc. dr hab. K. Wrocławski Polaszek Danuta, Rozwój chorwackiej gry pasterskiej (od eklogi D. Držicia do „Tireny” M. Držicia), dr J. Rapacka Pułka Elżbieta, Wybrane problemy techniki narracyjnej w żywotach średniowiecznych władców i biskupów serbskich, dr J. Rapacka Sitkowiecka Małgorzata, Zakres użycia czasownika o znaczeniu ‘robić’ w językach południowosłowiańskich, prof. dr hab. H. Orzechowska Symon Agnieszka, Nazwy osób płci męskiej występujące we współczesnych przekładach – polskim i czeskim – Pięcioksięgu Mojżeszowego, doc. dr hab. E. Siatkowska Szachewicz Barbara, Opowiadania Dobroslava Chrobaka, prof. dr J. Magnuszewski Wasilewska-Szwarc Marzena, Struktura powieści M. Crnjanskiego „Seobe”, doc. dr hab. J. Wierzbicki Wasilewski Juliusz, Polskie przekłady prozy czeskiej w latach 1970-1980, prof. dr J. Magnuszewski Wojnarowska Katarzyna, Recepcja poezji Lazy Kosticia na przełomie XIX/XX wieku, doc. dr hab. J. Wierzbicki

273 Woźniewska (-Melnik) Anna, Zakres użycia form supinum we współczesnym literackim języku słoweńskim na podstawie wybranych utworów z literatury słoweńskiej, prof. dr hab. H. Orzechowska

1982 Adamczyk Leszek, Zakres i funkcje konstrukcji z »da« w języku słoweńskim, serbsko-chorwackim, macedońskim na podstawie tekstu konstytucji Jugosławii, prof. dr hab. H. Orzechowska Chęcińska Magdalena, Dojrzała liryka Tina Ujevicia, doc. dr hab. J. Wierzbicki Dej Bożena, Słowotwórstwo rzeczowników abstrakcyjnych na podstawie tekstu K. P. Misirkowa „Za makedonckite raboti” i tekstu konstytucji Jugosławii w wersji macedońskiej, prof. dr hab. H. Orzechowska Dębska-Sitarska Marzena, Techniki narracyjne w prozie Nikołaja Chajtowa, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa Foltyn Bogumiła Barbara, Obraz epochy v husitské trilogii Aloisa Jiráska, prof. dr J. Magnuszewski Gromadzka Eliza, Problematyka narracji w prozie Branka Ćopicia, doc. dr hab. J. Wierzbicki Grzegrzółka Krzysztof, Występowanie form futurum złożonego i zakres użycia form futurum prostego w damaskinach XVII wieku (Damaskinie Tichonrawowa, Damaskinie kopriwszteńskim oraz Damaskinie Trojańskim), doc. dr hab. K. Feleszko Jacewicz (-Ćirlić) Elżbieta, Ludowa opowieść o wodzie. Praca komparatystyczna na podstawie materiału folklorystycznego: białoruskiego, macedońskiego i polskiego, doc. dr hab. K. Wrocławski Jasnos Marzena Zofia, Ewolucja technik narracyjnych w powieściach historycznych Wery Mutafczijewej, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa Jewdokimow Barbara Anna, Techniki narracyjne w prozie Wasyla Popowa, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa Kisielewska Krystyna, Genetyw negacji w XVI-wiecznych tekstach czakawskich na podstawie „Dialogów Grzegorza Wielkiego” i „Planin” Petra Zoranicia, prof. dr hab. H. Orzechowska Kocberska Elżbieta Teresa, Rekcja czasowników »znati«, »umjeti«, »vjedjeti« i ich frekwencja względna w języku Marina Držicia, prof. dr hab. H. Orzechowska Kula Dorota Ewa, Rozwój polskiego i czeskiego słownictwa związanego z prokreacją i seksem na materiale Pięcioksięgu Mojżesza, doc. dr hab. E. Siatkowska Leśniak Marzena Halina, Technika narracji w prozie Błagi Dimitrowej, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa

274 Malczewska Małgorzata, Recepcja literatury jugosłowiańskiej w Polsce w latach 1956-1979. Bibliografia, doc. dr hab. J. Wierzbicki Michalczyk Anna Maria, Technika narracyjna w prozie Iwajły Petrowa, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa Mróz Małgorzata, Nazwy osób płci żeńskiej występujące we współczesnych przekładach polskim i czeskim Pięcioksięgu Mojżesza, doc. dr hab. E. Siatkowska Salak Iwona, Tendencje w technice narracyjnej bułgarskiej prozy dla dzieci z okresu ostatnich piętnastu lat, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa Sapountzis Grażyna Hanna, Szyk klityk imiennych w Damaskinie Swištowskim, doc. dr hab. K. Feleszko Sudoł (-Pruszkowska) Ewa Lucyna, Wczesna twórczość Rastka Petrovicia (1917-1925), doc. dr hab. J. Wierzbicki Tubis Marzenna, Nazwy stopni pokrewieństwa i powinowactwa rodzinnego w czeskich i polskich przekładach Pięcioksięgu Mojżesza, doc. dr hab. E. Siatkowska Zdanowska Jolanta, Techniki narracyjne w opowiadaniach i małych powieściach Jordana Radiczkowa z lat siedemdziesiątych, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa

1983 Furman (-Skrzypek) Renata, Ekspresjonizm prozy Jana Hrušovskiego, prof. dr J. Magnuszewski Kerner Aleksy, Nomina feminativa w języku bułgarskim, prof. dr hab. J. Siatkowski Kozdrak Hanna, Atrybutywne funkcje imiesłowów odmiennych (ps. »-o˛ti«, »-ęti«) w języku serbsko-chorwackim i słoweńskim, doc. dr hab. K. Feleszko Książczak (Przybysz) Tamara Dobrosława, Dwa oblicza wojny – liryka Jiřego Ortena i Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, prof. dr J. Magnuszewski Majewska (-Dobrew) Dorota Ewa, Funkcje semantyczne i składniowe predykatywnych form nieczasownikowych w języku czeskim i polskim, doc. dr hab. C. Piernikarski Malinowska-Perkiel Marlena, Człowiek a rzeczywistość w prozie Ladislava Fuksa na podstawie powieści „Pan Theodor Mundstock”, „Variace pro temnou strunu”, „Spalovač mrtvol”, prof. dr J. Magnuszewski Michalska-Wasil Ilona, Symbolika wodna w twórczości Oskara Davičo, doc. dr hab. J. Wierzbicki Mieszczańska Lilianna Monika, Przestrzeń zamknięta i otwarta w utworach Iva Andricia, doc. dr hab. J. Wierzbicki

275 Mikołajczyk Agnieszka, „Davidias” Marka Marulicia na granicy średniowiecza i renesansu, dr J. Rapacka Molenda Elżbieta Małgorzata, Jednostka i społeczność w opowiadaniach Vincenta Šikuli, prof. dr J. Magnuszewski Mularczyk Małgorzata Alina, Proza Dragoslava Mihailovicia, doc. dr hab. J. Wierzbicki Niemyjska Elżbieta, Środki językowo-stylistyczne w prozie liryzowanej Nikołaja Rajnowa, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa Niziołek (-Sujecka) Jolanta, Funkcja symbolu w poezji J. Dučicia i Pejo Jaworowa, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa Skiba Maria, Imiesłowy przysłówkowe w języku serbsko-chorwackim i macedońskim, doc. dr hab. K. Feleszko Wileńska Katarzyna, Bohater chłopski w opowiadaniach Elina Pelina (do I wojny światowej), doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa

1984 Białek Joanna, Wybrane błędy Jugosłowian (z językiem ojczystym serbsko-chorwackim) mówiących po polsku, doc. dr hab. K. Feleszko Cenian Wiesława Maria, „Niespokojne wiosny” Vladana Desnicy, doc. dr hab. J. Wierzbicki Dec Maria Krystyna, Motyw śmierci w serbsko-chorwackich bajkach ludowych, doc. dr hab. K. Wrocławski Desperak Elżbieta, Groteska w prozie Miodraga Bulatovicia, doc. dr hab. J. Wierzbicki Dolińska Alfreda, Bułgarskie somatyczne związki frazeologiczne w porównaniu z polskimi, prof. dr hab. J. Siatkowski Doliński Ignacy Maciej, Rodzajnik w mikrotoponimii bułgarskiej, prof. dr hab. J. Siatkowski Dudzińska Lidia Hanna, Postać hajduka w serbsko-chorwackich ludowych pieśniach epickich, doc. dr hab. K. Wrocławski Jankowska-Lamcha Dorota Alina, Serbsko-chorwackie pieśni ludowe z motywem wesela, doc. dr hab. K. Wrocławski Korbel Bogumiła Zofia, Deminutiva w gwarach przejściowych bułgarsko-serbskich na tle obu języków literackich, prof. dr hab. J. Siatkowski Kubicka Wanda, Twórczość prozatorska Gorana Tribusona, doc. dr hab. J. Wierzbicki Kucińska Anna Maria, Monografia powieści Ivo Andricia „Konsulowie ich cesarskich mości”, doc. dr hab. J. Wierzbicki Madej-Vitorović Teresa Maria, Dewerbalne nomina loci w języku serbsko-chorwackim w porównaniu z polskim, prof. dr hab. J. Siatkowski

276 Maj (-Paciukanis) Dorota, Jana Drdy „České pohádky” (autorskie wersje znanych wątków bajkowych), prof. dr J. Magnuszewski Piotrowska Danuta, Właściwości syntaktyczne i paradygmatyczne rzeczowników z sufiksem »-izm«/»-izam« w języku polskim i serbsko-chorwackim, doc. dr hab. K. Feleszko Polkowska-Michalak Anna, Bajka magiczna w przekazie Karola Jaromira Erbena, prof. dr J. Magnuszewski Skumorska Agnieszka, Relativa »deto«, »štoto«, »kojto« w Damaskinie Swisztowskim, doc. dr hab. K. Feleszko Sojko Joanna, Nominalność serbsko-chorwackich tekstów prasowych w porównaniu z innymi gatunkami tekstów, doc. dr hab. K. Feleszko Stępniak (Magdalińska) Ewa, Formacje z sufiksem »-nica« w języku bułgarskim, prof. dr hab. J. Siatkowski Zaborowska-Tuka Ewa, Analiza semantyczna i składniowa predykatów modalnych w zbiorach folklorystycznych V. S. Karadžicia i M. K. Cepenkova, doc. dr hab. K. Feleszko

1985 Dudko Krystyna, Etymologia nazw roślin uprawnych w języku bułgarskim, prof. dr hab. J. Siatkowski Dziurdzik Małgorzata Anna, Portret artysty w prozie Ivana Cankara z okresu wiedeńskiego (1899-1909), doc. dr hab. J. Wierzbicki Giera Ewa Józefa, Technika powieściowa Vladimíra Párala, prof. dr J. Magnuszewski Manew (Kułaga) Barbara Jolanta, Motywy ludowe w poezji Łamara okresu międzywojennego, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa Mazur (Cymerman) Iwona, Związki frazeologiczne zawierające nazwy roślin i produktów pochodzenia roślinnego w języku serbsko-chorwackim i polskim, doc. dr hab. K. Feleszko Michalska Jolanta, Formant »-telj« we współczesnym języku serbsko-chorwackim, doc. dr hab. K. Feleszko Miernik Agnieszka Maria, Serbsko-chorwackie związki frazeologiczne zawierające nazwy zwierząt i ich polskie ekwiwalenty, doc. dr hab. K. Feleszko Moroz (-Grzelak) Lilla Janina, Ludowa wizja życia i świata na podstawie powieści „Krpen život” Stale Popova i „Pirej” Petre M. Andreevskiego, doc. dr hab. K. Wrocławski Ndoloka Mbezi (Żmudziejewska) Elżbieta Maria, Motyw śmierci w bajkach ludowych z terenu Bułgarii i Macedonii, doc. dr hab. K. Wrocławski Polczyk Karol, Dialektyka odpowiedzialności moralnej w powieściach Borislava Pekicia: „Uspenje i sunovrat Ikara Gubelkijana”, „Kako upokojiti vampira”, „Odbrana i poslednji dani”, doc. dr hab. J. Wierzbicki

277 Stępień (-Pieńkowska) Dorota, Diabeł w ludowych bajkach polskich i serbsko-chorwackich, doc. dr hab. K. Wrocławski Szymańska Mirosława Anna, Świat poetycki Vaska Popy, dr hab. J. Rapacka Więsik (-Paneva) Maria Elżbieta, Funkcja opisu w prozie obyczajowej Todora Włajkowa lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XIX wieku, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa Welman (Cymerman) Katarzyna Klara, Serbsko-chorwackie i polskie związki frazeologiczne zawierające nazwy wybranych części ciała ludzkiego w ujęciu konfrontatywnym, doc. dr hab. K. Feleszko Włoczewska Ewa, Stylizacje ludowe w „Idyllach” Petka Todorowa, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa Wojciechowska Barbara Marianna, Twórczość prozatorska Pavla Pavličicia (1972-1982), doc. dr hab. J. Wierzbicki Żuk (Olak) Ewa, Janka Krála model ballady romantycznej, prof. dr J. Magnuszewski

1986 Ablewicz (-Rzeczkowska) Ewa, Dramaturgia Petko Todorowa w kręgu inspiracji rodzimych i obcych, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa Bielecka Marzena, Trzy modele współczesnego słoweńskiego dramatu (Milan Jesih, Dušan Jovanović, Drago Jancar), doc. dr hab. J. Wierzbicki Chrapońska Elżbieta Teresa, Początki twórczości Dominika Tatarki, prof. dr J. Magnuszewski Ciołek Maria Krystyna, Bośnia w twórczości Ivo Andricia, doc. dr hab. J. Wierzbicki Danielczyk Maria, Rozwój wybranego słownictwa wartościującego w języku polskim i czeskim na podstawie przekładów Pięcioksięgu, doc. dr hab. E. Siatkowska Długosz Marzena Maria, Problem prowokacji moralnej na przykładzie prozy Janka Policia Kamova, doc. dr hab. J. Wierzbicki Grabowska Joanna, Warsztat dramaturgiczny w komedii „Loupežník” Karela Čapka i w tragikomedii „Pustolov pred vratima” Milana Begovicia, dr hab. J. Rapacka Klamczyńska Maria Jolanta, Formacje z sufiksem »-ak« w języku bułgarskim, prof. dr hab. J. Siatkowski Knap (-Lesiak) Magdalena, Funkcje sufiksu »-ak« i »-ák« w języku polskim i czeskim, doc. dr hab. C. Piernikarski Komańska Małgorzata, Proza wspomnieniowa Bohumila Hrabala, prof. dr J. Magnuszewski Komuda Marzena, Budowa ciągów definicyjnych na podstawie 6-tomowego „Rečnika srpskohrvatskoga književnog jezika”, doc. dr hab. K. Feleszko

278 Krawczyk Joanna Mirosława, Twórczość prozatorska Slobodana Novaka, doc. dr hab. J. Wierzbicki Kukułka Ewa Urszula, Svetozára Hurbana Vajanskiego droga do powieści, prof. dr J. Magnuszewski Maleszewska Małgorzata, Josef Svatopluk Machar i Antonín Sova jako dwa oblicza modernizmu czeskiego, prof. dr J. Magnuszewski Milczarek (-Maziarska) Ilona, Leksykalne wykładniki intensywności w języku polskim i serbsko-chorwackim, doc. dr hab. K. Feleszko Mordalska Beata Ewa, Eksplikacja znaczeń wybranej grupy nieprefiksalnych nieprzechodnich serbsko-chorwackich czasowników ruchu. Próba definicji, doc. dr hab. K. Feleszko Naparty Hanna Józefa, Motywy ludowe w poezji Kiriła Christowa (do I wojny światowej), doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa Niemojewska Ewa, Wybrane zagadnienia kategorii stopnia w języku czeskim, doc. dr hab. C. Piernikarski Pajewski Wojciech Arkadiusz, „Ženský zákon” i „Statky-Zmátky” jako ogniwa rozwoju dramaturgii Jozefa Gregora-Tajovskiego, prof. dr J. Magnuszewski Szuba Barbara, Program ludowości w kręgu grupy literackiej „Myśl”, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa Ślązak Jolanta Maria, Jakie czasowniki dokonane występują w funkcji uprzedniości i następności w zdaniach czasowych w języku polskim i czeskim, doc. dr hab. C. Piernikarski Wałek Danuta Teresa, Dramaty Josefa Kajetána Tyla. Między baśnią a rzeczywistością, prof. dr J. Magnuszewski Wojciechowska Zuzanna Maria, Porównanie polskich i bułgarskich opowieści ajtiologicznych o zwierzętach i ptakach, doc. dr hab. K. Wrocławski

1987 Błachut Hanna, Bułgarskie rzeczowniki odczasownikowe o formancie paradygmatycznym męskim, prof. dr hab. J. Siatkowski Bułygo Anna, Żargon w utworach wybranych współczesnych pisarzy bułgarskich, prof. dr hab. J. Siatkowski Ciepiela Mirosława, Bułgarskie frazeologizmy o podstawach: »noga«, »palec«, »ręka«, prof. dr hab. J. Siatkowski Górska Lidia, Dramatyczna adaptacja „Historii Manon Lescaut i kawalera des Grieux” przez Vitězslava Nezvala, prof. dr J. Magnuszewski Kochman-Kubisty Małgorzata, Literatury Jugosławii na łamach polskich czasopism literackich w latach 1970-1985, dr hab. J. Rapacka Malinowski Andrzej, „Żywot i cierpienia grzesznego Sofroniusza” Sofroniusza Wraczańskiego, doc. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa

279 Mazur Ewa, Nowogreckie zapożyczenia rzeczownikowe we współczesnym bułgarskim języku literackim, prof. dr hab. J. Siatkowski Odrzygóźdź Iwona, Pejzaż w poezji Djury Jakšicia, dr hab. J. Rapacka Proc Violetta, Analiza semantyczna wybranych tekstów serbsko-chorwackich w ujęciu aktualnego rozczłonkowania zdania, doc. dr hab. J. Sambor Stalska Ewa, Liryka miłosna Jovana Jovanovicia Zmaja, dr hab. J. Rapacka Sulima Mirosława, Słownik słowackiej gwary studenckiej i uczniowskiej (na tle zarysu rozwarstwienia stylistycznego języka słowackiego ze szczególnym uwzględnieniem stylu potocznego), doc. dr hab. C. Piernikarski Szlązak Małgorzata, Funkcja turcyzmów w utworach „Derviš i smrt”, „Tvrdjava”, „Magla i mjesečina”, „Tišine” Mešy Selimovicia, doc. dr hab. K. Feleszko

1988 Aleksandrowicz Agata, Monograficzne opracowanie zbioru bajek ludowych Vuka Karadžicia „Srpske narodne pripovijetke” z roku 1853, doc. dr hab. K. Wrocławski Ambroszczyk Agnieszka, Z języka propagandy politycznej w prasie polskiej i macedońskiej, doc. dr hab. K. Feleszko Bluszcz Małgorzata Barbara, Walencja semantyczna serbsko-chorwackich czasowników oznaczających akcję mówienia (na wybranych przykładach), doc. dr hab. K. Feleszko Burda Katarzyna, Kontakty humanistów chorwackich z Polską w XV i XVI wieku (praca bibliograficzna), doc. dr hab. J. Rapacka Cegiełka Joanna, Wykładniki parametru leksykalnego (opracowanie), doc. dr hab. K. Feleszko Hintz (-Radziejewska) Elżbieta, Semantyka i składnia czasowników percepcji, doc. dr hab. K. Feleszko Jeranowska Elżbieta, Odmiana rzeczowników zakończonych na spółgłoskę we współczesnym języku czeskim, prof. dr hab. J. Siatkowski Kaplińska Urszula, Słowa-klucze w poezji Branka Radičevicia, doc. dr hab. J. Rapacka Makarska-Lesiak Marta, Kult świętego Sawy w dawnym piśmiennictwie i folklorze serbskim, doc. dr hab. K. Wrocławski Maronde Katarzyna Stefania, Rodzima tradycja literacka na łamach „Danicy ilirskiej” w latach 1835-1849, doc. dr hab. J. Rapacka Matysiuk Irena, Imiona osobowe w miejscowościach Jurgów i Czarna Góra, doc. dr hab. C. Piernikarski Mazur Jolanta, Sztuka narracji w „Povídkach malostranských” Jana Nerudy, prof. dr J. Magnuszewski

280 Mikołajewska (Baraniecka) Anna, Leksykalne środki wyrażania prawdziwości w języku polskim, serbsko-chorwackim i bułgarskim, doc. dr hab. K. Feleszko Podgórska Małgorzata, Komizm w opowiadaniach Jaroslava Haška, prof. dr J. Magnuszewski Podkówka Jolanta, Analiza przestrzeni literackiej w pierwszych utworach Miodraga Bulatovicia, doc. dr hab. J. Wierzbicki Radziejewski Dariusz, Rzeczowniki ekspresywne nazywające człowieka, doc. dr hab. K. Feleszko Tolwaj Dorota, Mechanizmy tworzenia nazw na przykładzie polskich i czeskich nazw roślin, doc. dr hab. E. Siatkowska Wiśniewska Agnieszka, Rodzina w powieściowej trylogii Marii Pujmanovej, prof. dr J. Magnuszewski Wojtaś Dorota, Główne kierunki w badaniach nad sylwetką i twórczością Dositeja Obradovicia w latach 1811-1987 (ze szczególnym omówieniem prac powstałych w latach 1977-1981), doc. dr hab. J. Rapacka Wołoszczuk Aleksandra, Czarnogórskie lamenty pogrzebowe, doc. dr hab. K. Wrocławski Zieliński Paweł, Polskie i serbsko-chorwackie czasowniki perduratywne, doc. dr hab. K. Feleszko

1989 Dobryńczuk Jolanta Maria, Bułgarskie słownictwo gwarowe z zakresu tkactwa, prof. dr hab. J. Siatkowski Królak Joanna, Poetyka czeskiej powieści rozrachunkowej lat 60-tych, prof. dr J. Magnuszewski Mioduska Agnieszka, Rozwój pól semantycznych „sympatia” i „antypatia”, doc. dr hab. E. Siatkowska

1990 Anuszkiewicz Ewa, Wzory odmian I koniugacji bułgarskiej. Wariantywne klasyfikacje formalne, prof. dr hab. J. Siatkowski Bałka Justyna, Interferencje serbsko-chorwackie w polskiej gwarze Górali bukowińskich w Jugosławii, doc. dr hab. K. Feleszko Bryżko Natalia, Co stanowi o tożsamości Europy Środkowej? Co stanowi o specyfice powieści europejskiej? – wokół publicystyki Milana Kundery, prof. dr J. Magnuszewski Fladziński Wojciech, Twórczość prozatorska Dragoslava Mihailovicia, doc. dr hab. J. Wierzbicki Gontarczyk Paweł, Udział Karola Čapka w kształtowaniu legendy T. G. Masaryka, prof. dr J. Magnuszewski

281 Kotarbińska Magdalena, Nazwy mieszkańców w języku bułgarskim, prof. dr hab. J. Siatkowski Madej Artur, Poszukiwanie modelu życia w prozie Oty Pavla, prof. dr J. Magnuszewski Miazga Elżbieta, Model bohatera ludowego w cyklach nowelistycznych Jordana Jowkowa, prof. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa Najda Dorota Anna, Walencje czasowników nazywających uczucia negatywne, doc. dr hab. K. Feleszko Smulska Anna, Fruškogorskie monastyry i ich znaczenie dla kultury i literatury serbskiej od XVI do XVIII w., doc. dr hab. J. Rapacka Świetlicka Olga, Powieść Ladislava Fuksa „Księżna i kucharka” na tle jego wcześniejszej twórczości, prof. dr J. Magnuszewski

1991 Bartoszewska Katarzyna, Liryka Karela Sýsa, prof. dr J. Magnuszewski Basaj Andrzej, Richarda Weinera „Hra doopravdy”. Próba interpretacji, prof. dr J. Magnuszewski Bieniasz Beata, „Čistá duše” Bohuslava Březovského a „Bekanntniss des Hochstaplers Felix Krull” – analiza porównawcza, prof. dr J. Magnuszewski Bryk Małgorzata, Eksplikacje znaczeń wybranej grupy serbsko-chorwackiej czasowników oznaczających posiadanie i zmianę posiadacza, doc. dr hab. K. Feleszko Dworska Kamila, Surrealizm prozy Bohumila Hrabala, prof. dr J. Magnuszewski Jurkowski Piotr, Science fiction Jana Weissa, prof. dr J. Magnuszewski Karpińska Wanda, Serbsko-chorwackie i polskie związki frazeologiczne konstytuowane przez nazwy zjawisk atmosferycznych i nazwy określające strukturę czasu, doc. dr hab. K. Feleszko Kiełczykowska Małgorzata, Derywacja odczasownikowa mutacyjno-ilościowa w języku serbsko-chorwackim i polskim na przykładzie prefiksów augmentatywnych: »raz-«, »uz-« oraz »roz-«, »wz-«, doc. dr hab. K. Feleszko Kozłowska Ewa, Odobiektowe sufiksalne nazwy subiektów w języku bułgarskim, prof. dr hab. J. Siatkowski Matwiej Grażyna, Proza Dika Fuczedżijewa z lat 60-tych i 70-tych, prof. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa Mielnik Zuzanna, Frazeologizmy zwierzęce odnoszące się do człowieka w języku czeskim i polskim, doc. dr hab. E. Siatkowska Molas Jerzy Wojciech, Czasowniki przyczynowe – próba opisu na przykładach polskich i serbsko-chorwackich, doc. dr hab. K. Feleszko

282 Paderewska Elżbieta, Zjawisko reprezentowania predykatów czasownikowych przez krótkie formy słów posiłkowych w języku serbsko-chorwackim, doc. dr hab. K. Feleszko Solarz (-Wędrych) Agnieszka, Antyutopie Borislava Pekicia, doc. dr hab. J. Wierzbicki Syrówka Aneta, „Memoari” Simeona Piščevicia w świetle pamiętnikarstwa polskiego XVIII wieku, prof. dr hab. J. Rapacka Wojciechowska Monika, Rzeczowniki tranzytywne wyrażające relacje między osobami, prof. dr hab. C. Piernikarski Wojtucka Magdalena, Okupacyjne przeżycia narodu żydowskiego w twórczości Arnošta Lustiga, prof. dr J. Magnuszewski Zalewska Marzena, Autobiografia Bartola Kašicia na tle działalności jezuitów na ziemiach chorwackich, prof. dr hab. J. Rapacka Ziniewicz Jolanta, Proza „dziecięca” Stanisława Stratijewa, prof. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa

1992 Cechosz Iwona, Związki frazeologiczne w utworze I. Petrowa „Četirinajset celuvki” i ich ekwiwalenty w przekładach polskich, prof. dr hab. J. Siatkowski Ciepielska Izabela, Polski predykat »nadzieja« i serbsko-chorwacki »nada«. (Próba analizy semantycznej), dr J. Wajszczuk Gołębiewska Danuta, Czarnogóra w oczach Polaków 1835-1913, prof. dr hab. J. Rapacka Pach (Jodko) Katarzyna, Bułgarskie i polskie związki frazeologiczne z komponentami »kotka-kot«, »kuče-pies«, »magare-osioł«, »ovca-owca«, »vylk-wilk«, prof. dr hab. J. Siatkowski Rybak Bogumił, Poetyka powieści Slobodana Selenicia, prof. dr hab. J. Wierzbicki Skorupiński Adam, „Besnilo” Borislava Pekicia wobec współczesnych przemian gatunkowych powieści, prof. dr hab. J. Wierzbicki Spoczyńska-Król Katarzyna, Czasowniki inchoatywne w języku bułgarskim i polskim, prof. dr hab. J. Siatkowski Strześniewska Katarzyna, Powieść Dubravki Ugrešić „Štefica Cvek u raljama života” na tle tradycji literatury popularnej, prof. dr hab. J. Rapacka Świtalska-Bury Małgorzata, Wybrane formacje poliprefiksalne z przedrostkiem »po-« w języku bułgarskim, prof. dr hab. J. Siatkowski Walczak Agnieszka, Milorada Pavicia gry z czytelnikiem, prof. dr hab. J. Wierzbicki Woźniak Luiza, Dwa wzory chorwackiej powieści feministycznej: „Štefica Cvek u raljama života” Dubravki Ugrešić i „Mramorna koža” Slavenki Drakulić, prof. dr hab. J. Wierzbicki

283 Żurawska (Bartnik) Iwona Izabella, Formacje z sufiksem »-tel« w języku bułgarskim, prof. dr hab. J. Siatkowski

1993 Kaczmarczyk (-Molas) Katarzyna, Partykuły w języku polskim i serbsko-chorwackim, dr H. Dalewska-Greń Kamińska Ewa, Budowa i funkcje składniowe jednostek frazeologicznych w języku polskim i chorwacko-serbskim, doc. dr hab. J. Mindak Kozdrowski Artur, Filozoficzno-poetycki świat Ladislava Klímy, prof. dr J. Magnuszewski Latawiec Krzysztof, Obraz dziejów Serbii w „Traedokomediji” Manuila Kozačinskiego, prof. dr hab. J. Rapacka Maciejewska (Banaszczyk) Joanna, Interferencje serbsko-chorwackie w polskiej gwarze Górali bukowińskich w Czurugu, prof. dr hab. K. Feleszko Madejska Dorota, Wybrane słownictwo slangowe we współczesnej beletrystyce czeskiej, prof. dr hab. E. Siatkowska Muszyńska Joanna, Percepcja śmierci w prozie Danila Kiša, prof. dr hab. J. Rapacka Piotrowska Dorota, Proza Danilo Kiša i Brunona Schulza. Próba analizy porównawczej, prof. dr hab. J. Rapacka Rynkowska Justyna, Obraz Pragi i jej mieszkańców w twórczości Ignáta Herrmanna – następcy Jana Nerudy, prof. dr J. Magnuszewski Skoczek Małgorzata, Żargony serbskie na podstawie słownika D. Andricia pt. „Dvosmerni rečnik srpskog žargona” (Analiza rzeczowników oznaczających nosiciela cechy), prof. dr hab. J. Siatkowski Szwarc (Obrycka) Agnieszka, Serbsko-chorwackie czasowniki z wbudowanymi wyrazami argumentowymi, prof. dr hab. J. Siatkowski Woroszczuk (-Łęgiewicz) Agnieszka, Paralele południowosłowiańskie w polskiej gwarze Górali Bukowińskich, prof. dr hab. K. Feleszko Zawiślańska Joanna, Proza Danila Kiša na tle wybranych utworów pamiętnikarskich i artystycznych tzw. literatury łagrowej, prof. dr hab. J. Rapacka

1994 Abdelall Maryam, Dyglosja w Serbii i w Egipcie. Uniwersalizm praw socjolingwistycznych, prof. dr hab. J. Siatkowski Bogusławska Elżbieta, Adaptacja fonologiczna, graficzna i morfologiczna zapożyczeń angielskich we współczesnym języku polskim i czeskim, prof. dr hab. E. Siatkowska Chmiel Agnieszka, Porównanie internacjonalizmów polskich i bułgarskich, prof. dr hab. J. Siatkowski

284 Czyżewska Marlena, Zmiany znaczeniowe anglizmów we współczesnych językach polskim i czeskim, prof. dr hab. E. Siatkowska Koszałka Agnieszka, Problematyka twórczości prozatorskiej Ivana Klímy, prof. dr J. Magnuszewski Krzystkiewicz Małgorzata, Arnošta Lustiga „Modlitba pro Kateřinu Horovitzovou” w kontekście całej twórczości pisarza, prof. dr J. Magnuszewski Melanowicz Marzena, Synchroniczne słowotwórstwo bułgarskie rzeczowników rodzaju żeńskiego z sufiksami obcymi, prof. dr hab. J. Siatkowski Minkowa Aneta, Frazeologizmy czeskie, polskie i bułgarskie z komponentami oznaczającymi małe zwierzęta, prof. dr hab. J. Siatkowski Podczaska Magdalena, Niemieckie nazwiska współczesnych mieszkańców Pragi i Warszawy, prof. dr hab. E. Siatkowska Przybyłowicz Katarzyna, Serbsko-chorwackie i polskie czasowniki odmienne z wbudowanym argumentem środka czynności, prof. dr hab. J. Siatkowski Raczko (Śliwa) Teresa, Prefiks »po-« jako wykładnik małej miary akcji czasowników w języku serbsko-chorwackim, prof. dr hab. J. Siatkowski Rudecka Anna, Motyw rozłączenia kochanków w wybranych pieśniach serbsko-chorwackiego obszaru językowego, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Ryniewicz Maria, Międzywojenna twórczość Egona Hostovskiego. Próba monografii, prof. dr J. Magnuszewski Sikorska Bogumiła, Psalmy pokutne w przekładzie H. Martiego, prof. dr hab. E. Siatkowska

1995 Bielawska Barbara, Motywy bośniacko-hercegowińskie w powieściach Anđelka Vuleticia „Deveto čudo na istoku” i „Dan hapšenja Vile Vukas”, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Godlewski Maciej, Genetiw w funkcji adnominalnej w językach czeskim i słowackim na tle polszczyzny, prof. UW dr hab. J. Mindak Grabska Agata, Dialog kultur w Bośni Ivo Andricia, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Gwóźdź Jolanta, Impresjonizm w twórczości Fráňi Šrámka na podstawie powieści „Stříbrný vítr” i „Tělo”, prof. dr J. Magnuszewski Kononowicz Urszula, Niektóre kulturowe funkcje języka na podstawie analizy stylu wybranych tekstów literackich i ludowych, prof. dr hab. E. Siatkowska Odzijewicz Izabela, Czeskie i polskie związki frazeologiczne somatyczne z komponentami: »broda«, »głowa«, »nos«, »oko«, »ucho«, »usta«, »włos«, »ząb« w ujęciu konfrontatywnym, prof. dr hab. J. Siatkowski

285 Polok Joanna, Czasopismo zaolziańskie „Zwrot”. Spotkanie kultury narodowej polskiej i czeskiej (na podstawie wybranych roczników), prof. UW dr hab. K. Wrocławski Połońska Anna, Czeskie frazemy somatyczne (z wyłączeniem nazw głowy) na tle porównawczym polskim, prof. dr hab. J. Siatkowski Radkowska-Wójcik Elżbieta, Kulturowy wymiar wojny (na przykładzie Bośni w XIX wieku i współcześnie), prof. UW dr hab. K. Wrocławski Renaud (Barszczewska) Katarzyna, Rozwój znaczeniowy zapożyczeń francuskich w języku polskim i czeskim, prof. dr hab. E. Siatkowska Rogers Anna, Sposoby przejmowania zapożyczeń angielskich do slangów czeskich (drogi zapożyczeń i mechanizmy adaptacji), prof. dr hab. E. Siatkowska Roszkowska Aleksandra, Język polskiej i bułgarskiej reklamy prasowej, prof. dr hab. J. Siatkowski Rozenek Ewa, Polskie kolonie w Bośni – proces akulturacji, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Stamenković Vladan, Tvorbeni modeli nomina loci u srpskom jeziku, prof. UW dr hab. J. Mindak Suchocka Ilona, Frazeologizmy w wybranych utworach Jordana Radiczkowa, prof. dr hab. J. Siatkowski Świerczewska Julitta, Wybrane zapożyczenia rosyjskie w słowniku J. Jungmanna, prof. dr hab. E. Siatkowska Wolińska Joanna, Zawieranie małżeństwa w Bośni, prof. UW dr hab. K. Wrocławski

1996 Bloch Anna, Twórczość prozatorska wojennego Sarajewa (1992-1995), prof. UW dr hab. K. Wrocławski Bogdan Lucyna, Bułgarskie słownictwo tkackie nazywające części warsztatu tkackiego, prof. dr hab. J. Siatkowski Czortek-Górecka Katarzyna, Słownictwo obrzędów weselnych ma materiale leksykalnym bułgarskim, prof. dr hab. J. Siatkowski Filipkowska Katarzyna, Kulturowy obraz Bośni w czasopiśmie „Bosanska Vila” (na podstawie roczników 1887-1888), prof. UW dr hab. K. Wrocławski Grauman Joanna, Motyw zabójstwa kobiety (żony, dziewczyny, kochanki) w czeskich, morawskich i słowackich balladach ludowych, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Jasińska Katarzyna, Postać diabła w czeskim i morawskim podaniu wierzeniowym, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Krętkowska-Melon Tamara, Zwyczaje i obrzędy pogrzebowe wśród Serbów, prof. UW dr hab. K. Wrocławski

286 Kubok Beata, Gwara zachodniocieszyńska czterech pokoleń (wpływ języka czeskiego na słownictwo gwarowe), prof. dr hab. J. Siatkowski Kułaj Agata, Zmaj, ala i ażdaja w serbsko-chorwackich bajkach ludowych, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Laskowska Joanna, Wodnik w podaniach wierzeniowych z terenu Czech i Moraw, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Majewska Aneta, Powrót zmarłych na ten świat w bułgarskich opowiadaniach ludowych, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Sawicki Marek, Kwestia macedońska wśród uchodźców z Grecji w Polsce (1948-1975), prof. UW dr hab. K. Wrocławski Ustaszewska Elżbieta, Motyw zabójstwa nieślubnego dziecka w balladach polskich, czeskich i słowackich, prof. UW dr hab. K. Wrocławski

1997 Bawej Norbert, Społeczne role pisarza (na przykładzie twórczości E. Bagriany i D. Gabe w latach 50-tych), prof. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa Berger Agnieszka, Motyw tańca w serbskich (i macedońskich) ludowych pieśniach tanecznych, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Cieślak Zofia, Tomáš Garrique Masaryk o czeskim odrodzeniu narodowym i jego literaturze, prof. dr hab. J. Rapacka Fedyna Aleksandra, Dziewiętnastowieczna Chorwacja w świetle pamiętników Imbro Ignjatijevicia Tkalaca, prof. dr hab. J. Rapacka Kurek Katarzyna, Postać kobiety w muzułmańskich balladach ludowych serbsko-chorwackiego obszaru językowego (na wybranych przykładach), prof. UW dr hab. K. Wrocławski Leszczyńska-Ahmić Joanna, Postać wiły w pieśniach ludowych obszaru językowego serbsko-chorwackiego, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Lewandowska Joanna, Žofie Jandová. Z dziejów mistyfikacji literackich, prof. dr hab. J. Rapacka Ostrowska Karolina, Etos szlachecki w opowiadaniach Ksavera Šandora Djalskiego (na podstawie zbioru „Pod starim krovovima”), prof. dr hab. J. Rapacka Siudek Magdalena, Bałkańskie cechy struktury gramatycznej południowo-wschodnio-serbskich dialektów timočko-prizrenskich (na przykładzie gwary Lužnicy), prof. UW dr hab. J. Mindak Zgiet Katarzyna, Czeskie i polskie legendarne postaci u początków państwa, prof. UW dr hab. K. Wrocławski

1998 Dmitrowski Jakub, Praskie motywy w wybranych powieściach Danieli Hodrovej, prof. dr hab. J. Rapacka

287 Głogowski Piotr, Jiří Wolker – inne oblicze poety, dr J. Goszczyńska Kaczorowski Aleksander, Sinusoida Hrabala. O znaczeniu i celach wariantyzacji (opracowanie nowych wersji skończonych tekstów) w pisarstwie Bohumila Hrabala. Próba kategoryzacji, dr J. Goszczyńska Krajewska Katarzyna, Bajka zwierzęca Svetlany Makarović, dr hab. Z. Darasz Lewandowska Urszula, Słoweńskie ludowe zamawiania lecznicze, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Pająk Patrycjusz, Egzystencjalizm w prozie Richarda Weinera, prof. dr hab. J. Rapacka Staszewska Marta, Świat symboli Jiří Kolářa. Elementy stałe i zmienne metody twórczej, prof. dr hab. J. Rapacka Trochimiak Ewa, Bułgarskie pieśni ludowe o kontakcie żywych i zmarłych, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Ufnal Katarzyna, Proza powieściowa Bert Bojetu Boeta i jej postmodernistyczny kontekst, dr hab. Z. Darasz Wicka Anna, Świat pogański w literaturze czeskiego odrodzenia narodowego, prof. dr hab. J. Rapacka

1999 Czmuchowska Alicja, Ujęcie historii w prozie Draga Jančara, dr hab. Z. Darasz Depczyńska Anna, Mitologizacja przeszłości w dziele Alojzego Jiráska „Staré pověsti české”, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Derlatka Tomasz, Wpływ futuryzmu na poezję czeską w latach 1909-1930, dr J. Goszczyńska Domitrz Michał, Praga rudolfińska w literaturze czeskiej (na przykładzie wybranych dramatów z XIX i XX wieku), prof. dr hab. J. Rapacka Filipczak Katarzyna, Obraz psa w kulturze (na przykładzie kultury czeskiej i polskiej), prof. dr hab. E. Siatkowska Gac Marta, Wpływ malarstwa na surrealistyczną metodę Nezvala, dr J. Goszczyńska Kaczmarska Elżbieta, Opis struktury walencyjnej predykatów posiadających pozycję experiencera w języku czeskim i polskim, prof. dr hab. D. Rytel-Kuc Kamińska Marzena, Poezja religijna dla dzieci na podstawie wybranych utworów Jana Twardowskiego i Milana Rúfusa, dr J. Goszczyńska Kaniewski Mateusz, Związki literatury i sztuk plastycznych w dziele Josefa Čapka, dr J. Goszczyńska Kapkowska Joanna, Społeczna rola pisarza (na podstawie prozy Dimitra Korudżijewa), prof. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa / dr G. Szwat-Gyłybowa

288 Kiersnowska-Belcarz Małgorzata, Kreacja bohatera w powieści Josefa Cigera Hronskiego „Josef Mak” i „Pisár Gráč”, dr J. Goszczyńska Kodym Katarzyna, Średniowieczne wzorce stylizacyjne w twórczości Emiliana Stanewa, prof. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa Kowalczyk Maciej, Bedřich Bridel i jego wiersz „Co Bůh? Člověk w świetle mistyki chrześcijańskiej”, prof. dr hab. J. Rapacka Księżopolska Magdalena, Elementy awangardowe w Teatrze Wyzwolonym, prof. dr hab. J. Rapacka Kucharz Barbara, Kolędy czeskie (oraz słowackie) – próba opisu, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Kułakowska Joanna, Anna Katarina z Frankopanów Zrinska – legenda i rzeczywistość, prof. dr hab. J. Rapacka Kwil Marcin, Twórczość filmowa Jana Svěráka, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Lenartowicz Anna, Dwie powieści na jeden temat: Próba odnalezienia analogii między powieścią „Pole orná a válečná” Vladislava Vančury a powieścią „Živý bič” Mila Urbana, dr J. Goszczyńska Łagowski Jacek, Obraz rzeczywistości w czeskiej „nowej fali” na przykładzie filmów M. Formana, V. Chytilovej, J. Menzla, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Łyżwa Grażyna, Obraz kobiety w twórczości Zofki Kveder, prof. UW dr hab. Z. Darasz Mańkowska Maria, Społeczne role pisarza na podstawie twórczości Georgiego Markowa, prof. dr hab. T. Dąbek-Wirgowa Michalak Artur, Bohaterowie czeskiego dramatu ludowego w epoce baroku, prof. dr hab. J. Rapacka Mosak Danuta, Ożenek z samodiwą w bułgarskich pieśniach ludowych, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Pintarić-Kaczyńska Aleksandra, Król Matjaž w słoweńskiej słownej twórczości ludowej i literackiej, dr hab. Z. Darasz Rutkowska Joanna, Chorwackie »treba«/»trebati« i ich polskie odpowiedniki, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Rytter Monika, Kołysanki czeskie, słowackie i polskie jako teksty kultury, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Sadalska Sylwia, Parodie literatury pastoralnej w chorwackiej literaturze barokowej, prof. dr hab. J. Rapacka Sawicka-Nagańska Dorota, Aoryst we współczesnym języku serbsko-chorwackim (w oparciu o tekst powieści Isaaka Bashevisa Singera „Rob” w przekładzie Andrii Grosbergera, Belgrad 1987), prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka

289 Sitek Dorota, Motyw magii miłosnej w bułgarskich ludowych pieśniach epicko-lirycznych, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Stefański Michał, Współczesny dowcip religijny. Próba charakterystyki na wybranych przykładach czeskich i polskich, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Stobiecka Ewa, Literackie echa procesów o czary w Słowenii, dr hab. Z. Darasz Szmyt (Grützmacher) Magda, Powitania i pożegnania w języku polskim, serbskim i macedońskim (analiza konfrontatywna), prof. UW dr hab. J. Mindak Żuchowska Renata, Dwie sylwetki bułgarskich bajarzy, prof. UW dr hab. K. Wrocławski

2000 Bakmaz Magdalena, Konstrukcje głównego bohatera w utworze Miroslava Krležy „Na rubu pameti”, prof. dr hab. J. Rapacka Bańkowski Konrad, Czeskie i polskie czasopisma fantastyczno-naukowe (w latach osiemdziesiątych), prof. UW dr hab. K. Wrocławski Firkowska Aleksandra, Motywy żydowskie w twórczości Jaroslava Vrchlickiego, prof. dr hab. J. Rapacka Gardas Agata, Próba analizy semowej znaczenia leksemów »LÁSKA«/»MIŁOŚĆ« w wybranych utworach K. H. Máchy i C. K. Norwida, prof. dr hab. E. Siatkowska Jagodzińska Monika, Zanik fleksji imiennej w języku bułgarskim, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Kołodziej Anna, „Opowieści z Jíčina” Václava Čtvrtka, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Malicka Monika, Język czeskiej reklamy prasowej. Wybrane zagadnienia, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Pągowska Eliza, Anegdota w prozie Bohumila Hrabala, prof. dr hab. H. Janaszek-Ivaničková Różycki Norbert, Publicystyka i eseistyka Momčila Nastasijevicia, prof. dr hab. J. Rapacka Srzednicki Robert, „Historia o životu doktora Jana Fausta” w kontekście porównawczym, prof. dr hab. J. Rapacka Szumowski Marcin, Kontrowersje wokół słoweńskiej literatury w okresie odrodzenia narodowego, prof. UW dr hab. Z. Darasz Świniarska Elżbieta, Zaimki pytajne w języku polskim i bułgarskim – opis syntaktyczny i semantyczny, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Urbanek Barbara, Problematyka winy i odkupienia w twórczości Jaroslava Durycha (na podstawie wybranych przekładów), dr J. Goszczyńska

290 Warot Agnieszka, Dramat czeski na scenach polskich w latach 1968-1989, prof. dr hab. H. Janaszek-Ivaničková Wójcik Magdalena, Słowa-klucze w tomiku poezji „Doždovi” Matei Matevskiego, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Zalewska Natalia, Frazeologizmy w twórczości Bohumila Hrabala i ich przekłady na język polski na podstawie wybranych utworów, prof. UW dr hab. D. Rytel-Kuc

2001 Andrzejewska Katarzyna, Analiza języka sakralnego na podstawie serbskich i chorwackich tekstów o tematyce religijnej, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Bidzińska Marta, Pejzaż w twórczości Dinka Šimunovicia, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Bobruk Katarzyna, Stosunek feminativów czeskich do polskich, prof. dr hab. J. Siatkowski Burska Karolina, Jaroslava Haška „Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války” jako powieść antywojenna, prof. dr hab. H. Janaszek-Ivaničková Burski Tadeusz, Czeskie i polskie słownictwo piłkarskie (ze szczególnym uwzględnieniem zapożyczeń), prof. dr hab. J. Siatkowski Chojnicka-Wolna Izabela, Porównanie roli prefiksów przy czasownikach terminologii gastronomicznej w języku słoweńskim i polskim, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Cholewicka Małgorzata, Chorwackie literackie epitafium renesansowe i barokowe na podstawie wybranych utworów, prof. dr hab. J. Rapacka / prof. UW dr hab. K. Wrocławski Czajkowska Katarzyna, Nomina actoris kategorii nomina agentis w języku polskim i czeskim – próba konfrontacji, prof. dr hab. J. Siatkowski Dolińska Joanna, Związki frazeologiczne w utworze J. Haška „Osudy dobrého vojáka Švejka” i w polskich tłumaczeniach, prof. dr hab. J. Siatkowski Duralska Agnieszka, Typologia słowackiej ballady romantycznej, dr J. Goszczyńska Duszyńska Anna, Słowackie słownictwo młodzieżowe, prof. dr hab. J. Siatkowski Dziemian Tomasz, Wątki polskie w twórczości Karola Kuzmánego, dr J. Goszczyńska Falski Maciej, Dojrzewanie artysty: Młody Chorwat w epoce moderny (na przykładzie powieści Janka Policia Kamova „Isušena kaljuža”), prof. UW dr hab. K. Wrocławski Filipowicz Marcin, Czesko-słowackie stosunki kulturowe w okresie istnienia Czechosłowacji – ich kształt i rozwój, dr J. Goszczyńska

291 Franckie Aleksandra, Próba porównania przysłów chorwackich zawartych w wybranych utworach literackich z zasobem przysłów języka polskiego, prof. dr hab. J. Siatkowski Janczewska Sylwia, Tworzenie zdrobnień w języku bułgarskim na podstawie literatury dla dzieci, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Jaworska (Djordjević) Anna, Klątwy i przekleństwa w języku serbskim, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Kajak Piotr, Obraz Pragi plebejskiej w wybranych dziełach twórców generacji Čapkowskiej, dr J. Goszczyńska Kloch Magdalena, Inspiracje folklorem miejskim w twórczości prozatorskiej Bohumila Hrabala, prof. dr hab. H. Janaszek-Ivaničková Krasnodębska-Boynova Ewa, Funkcje bułgarskiego perfectum w porównaniu z angielskimi czasami, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Krzyżewska Małgorzata, Samobójstwo i szaleństwo jako motywy literackie chorwackiej moderny (u Milutina Cihlara Nehajeva i Janka Leskovara), prof. UW dr hab. K. Wrocławski Kulmiński Robert, Topos śmierci w twórczości Ladislava Fuksa, prof. dr hab. H. Janaszek-Ivaničková Lewandowska Agnieszka, Dziecko w serbskiej rodzinie patriarchalnej, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Lis Magdalena, Wybrane frazeologizmy w języku polskim i bułgarskim. Próba konfrontacji, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Majewski Paweł, Czasopiśmiennictwo słowackie w dobie romantyzmu, dr J. Goszczyńska Marczuk Elżbieta, Wzorce propagowane przez współczesną serbską prasę kobiecą (na przykładzie czasopisma „Bazar”), prof. UW dr hab. K. Wrocławski Musińska Katarzyna, Występowanie wykładników imperceptywności w prasie bułgarskiej, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Pyzińska Joanna, Elementy rokokowe w zbiorze wierszy pt. „Pesme Horvatske”, przypisywanym Katerinie Patačić, prof. dr hab. J. Rapacka / prof. UW dr hab. K. Wrocławski Rieff-Wojciechowska Agnieszka, Groteska w prozie Ladislava Fuksa, prof. dr hab. H. Janaszek-Ivaničková Sala Sylwia, Żeńskie nazwy zawodów w prasie polskiej i słoweńskiej, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Siudek Ewa, Słoweńskie ludowe bajki zwierzęce, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Skowrońska Justyna, „Semafor” na tle innych teatrów małych form, dr J. Goszczyńska

292 Stanek Kamila, Deminutywa słowackie i polskie wraz z porównaniem wybranych utworów Vincenta Šikuli z tłumaczeniami, prof. dr hab. J. Siatkowski Vitekov Agnieszka, Europa jako bułgarskie mityczne centrum kulturowe w publicystyce kulturalnej lat 90-tych (na podstawie czasopism: „Blgarski pisatel”, „Kultura”, „Literaturen forum”), dr G. Szwat-Gyłybowa Woroch Ewa, System imiesłowów w języku bułgarskim i macedońskim. Analiza konfrontatywna na podstawie bułgarskiego i macedońskiego przekładu „Dżumy” Alberta Camus, prof. UW dr hab. J. Mindak Wojciechowska Marlena, Konfrontatywny opis walencyjny czasowników ruchu w języku polskim i chorwackim (zawierających w podstawie semantycznej: »iść«, »biec« i »jechać«), prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Wójcik Joanna, Słoweński esej wobec (post)jugosłowiańskich transformacji, prof. UW dr hab. Z. Darasz Wiśniewska Agnieszka, Słowackie i polskie związki frazeologiczne z komponentami »serce«, »ręka« i »noga«, prof. dr hab. J. Siatkowski Zalewska Monika, Serbskie obrzędy i zwyczaje ludowe w okresie świąt Bożego Narodzenia, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Zbojna Joanna, Porównanie chorwackich i polskich związków frazeologicznych z wybranymi leksemami zwierząt, prof. dr hab. J. Siatkowski Zreda Paweł, Z dziejów kształtowania się stereotypu Niemca w Czechach: obraz Niemca w średniowiecznym kronikarstwie czeskim na przykładzie Kroniki Kosmasa i Kroniki Dalimila, prof. dr hab. J. Rapacka / prof. UW dr hab. K. Wrocławski

2002 Bachowska Olga, Język czeskiej reklamy prasowej, prof. dr hab. J. Siatkowski Borys Katarzyna, Czeskie i polskie przysłowia kalendarzowe, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Branicka Aleksandra, Problemy tożsamości w prozie Jiřígo Kratochvila na podstawie powieści „Medvědi román”, „Uprostřed noci zpěv”, „Avion”, dr D. Sosnowska Chorębała Magdalena, Holocaust czeskich Żydów w wybranych utworach Arnošta Lustiga, prof. dr hab. H. Janaszek-Ivaničková Choryło Sylwia, Deminutiwa polskie i czeskie na podstawie wybranej literatury dziecięcej, prof. dr hab. J. Siatkowski Darda Ewa, O tożsamości narodowej Czechów w XIX wieku i obecnie, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Dudkiewicz Anna, Stereotypy dotyczące narodowości w przysłowiach czeskich, słowackich i polskich, prof. UW dr hab. K. Wrocławski

293 Fafius Agnieszka, Słownictwo świata fantazji na podstawie „Sagi o wiedźminie” Andrzeja Sapkowskiego i jej przekładu na język czeski, prof. dr hab. J. Siatkowski Fulek Joanna, Porównanie frazeologii religijnej w języku polskim, czeskim i niemieckim, prof. dr hab. J. Siatkowski Głowacka Agnieszka, Neologizmy i nowatorskie tendencje słownikowe w języku prasy polskiej i czeskiej, prof. dr hab. J. Siatkowski Grzeszczak Emilia, Zapożyczenia niemieckie w języku czeskim na podstawie książki Pavla Eisnera „Čeština poklepem a poslechem”, prof. dr hab. J. Siatkowski Hebal Milena, Dystrybucja zakończeń imiesłowu przeszłego czynnego we współczesnym języku czeskim, prof. dr hab. J. Siatkowski Hejduk Anna, Głupota we frazeologii polskiej, czeskiej i górnołużyckiej, prof. dr hab. J. Siatkowski Jezierski Adam, Problemy interferencji wewnątrzsłowiańskiej na przykładzie błędów popełnianych przez uczących się języka polskiego jako obcego, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Kępka Katarzyna, Tradycje plebejskie i inspiracje folklorem miejskim w Kabarecie „Červená sedma”, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Kijo Kinga, Wpływ twórczości literackiej Měrćina Nowaka-Njechorńskiego na ogólnonarodową normę języka górnołużyckiego, prof. dr hab. E. Siatkowska Klinger Klara, Koncepcja Europy Środkowej – mit czy rzeczywistość, prof. H. Janaszek-Ivaničková Kozerska Beata, Stereotypy Cygana w Serbii i w Polsce (na materiale przysłów ludowych), prof. UW dr hab. K. Wrocławski Krajewska Magdalena, Debiuty przedstawicieli drugiej generacji czeskiego literackiego undergroundu (edycje samizdatowe), prof. dr hab. H. Janaszek-Ivaničková Krauze-Młynarczyk Patrycja, Przestępca, hochsztapler, karierowicz a społeczeństwo masowe. Analiza problemu na podstawie wybranych utworów literatury czeskiej XX wieku, prof. dr hab. H. Janaszek-Ivaničková Krzewicka Kinga, Problem intertekstualności u Danila Kiša na przykładzie książki „Grobnica za Borisa Davidoviča”, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Kubiak Anna, Wybrane zagadnienia serbskiej reklamy radiowej, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Liberadzka Aleksandra, Wizje przestrzeni w trylogii Jiřego Kratochvila, dr D. Sosnowska

294 Libner Anna, Trylogia Danieli Hodrovej „Tryznivé město” jako powieść postmodernistyczna, prof. dr hab. H. Janaszek-Ivaničková Machula Arkadiusz, Hiszpańskie formy preterytalne w języku serbskim. Sposoby przekładu. Na podstawie „Gry w klasy” Julio Cortázara, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Majewski Szymon, Krytyka systemów politycznych w powieściach „Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války” Jaroslava Haška i „Tankový prapor” Josefa Škvoreckiego, dr D. Sosnowska Niemyska Zofia, Serbskie zamawiania przeciwko urokom, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Pieniążek Blanka, Słowotwórstwo kategorii nomina essendi (nazw pojęć abstrakcyjnych) języka polskiego i chorwackiego, prof. dr hab. J. Siatkowski Pietruszka Maja, Uniwerbizacja wyrażeń rzeczownik + przymiotnik w języku polskim i chorwackim, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Pilczuk Klara, Wizje prowincji w literaturze czeskiej okresu II wojny światowej. Zarys problematyki, dr D. Sosnowska Politowicz Maria, Motyw snu w twórczości Richarda Weinera – analiza wybranych utworów, dr D. Sosnowska Ratajczak Małgorzata, Wizerunek Cygana u Czechów, Słowaków i Polaków, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Rusinek-Starczewska Małgorzata, Postmodernistyczne gry w twórczości Michala Viewegha, prof. dr hab. H. Janaszek-Ivaničková Sawicka Zuzanna, Czeski język nieliteracki w utworze Josefa Škvoreckiego „Tchórze”, prof. dr hab. J. Siatkowski Smolarek Zuzanna, Wizje Europy Środkowej w eseistyce Milana Kundery, prof. dr hab. H. Janaszek-Ivaničková Szczepański Marcin, Nowe słownictwo komputerowe w języku serbskim (na podstawie korpusu tekstów prasowych), dr J. Molas Środa (Ścigała) Katarzyna, Veštica w serbskich wierzeniach i podaniach ludowych, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Widarska Marta, Motywy pogańskie i chrześcijańskie w bułgarskich ludowych pieśniach mitycznych, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Zawadzka Karolina, Nomina actionis w języku polskim i czeskim – próba konfrontacji, prof. dr hab. E. Siatkowska Ziegman Anna, Prowokacja, polemika i krytyka w wybranych dziełach Ladislava Klímy, dr D. Sosnowska

2003 Backiel Katarzyna, Retoryka chorwackich kazań osiemnastowiecznych, prof. UW dr hab. K. Wrocławski

295 Badowska Karolina, Motyw wędrówki w wybranych utworach Karola Hynka Máchy („Pout krkonošská”, „Večer na Bezdězu”, „Cikání”, „Máj”), dr D. Sosnowska Baranowska Barbara, Symbolika ziemi w kulturze serbskiej i polskiej, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Bernat Katarzyna, Święty Wojciech – czeski książę, polski święty, patron Europy, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Cybulski Radosław, Elementy literatury popularnej w twórczości Jana Weissa, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Dacka Aneta, Świat strachu i samotności we wczesnych powieściach Petara Šegedina „Djeca božja” i „Osamljenici”, prof. UW dr hab. Z. Darasz Fruba Agnieszka, Postawy bułgarskiej inteligencji międzywojennej wobec faszyzmu, dr G. Szwat-Gyłybowa Gałązka Magdalena, Anton Tomaž Linhart, Josef Richter i Pierre Augustin Caron de Beaumarchais a początki słoweńskiego teatru, prof. UW dr hab. Z. Darasz Gręda Artur, Znaczenie metaforyczne przymiotnika słoweńskiego w funkcji przydawki, dr J. Molas Grzejszczak Agnieszka, Sytuacja Żydów w Protektoracie Czech i Moraw, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Hakowska Anna, Groteska Ladislava Fuksa (na przykładzie powieści „Pan Theodor Munstock”, „Spalovač mrtvol” i „Myši Natálie Mooshabrové”), dr D. Sosnowska Hopfer Marta, Losy Żydów w Zagrzebiu w czasie II wojny światowej, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Jańczuk Marcin, Społeczne i historyczne uwarunkowania polityki językowej w Słowenii po 1991 r., dr J. Molas Kaczmarski Piotr, Człowiek a wojna w wybranych opowiadaniach Richarda Weinera, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Kawecka Anna, Dzieciństwo – Przyroda – Miłość. Motywy wczesnej liryki Vesny Parun, prof. UW dr hab. Z. Darasz Kiełbowska Monika, Liryka Lili Novy, prof. UW dr hab. Z. Darasz Koczara Artur, Ekspresjonistyczna twórczość Jakuba Demla a problemy wiary, religii i Kościoła, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Kruszewska Anna, Rola snu w powieści Jana Weissa „Dům o tisíci patrech”, prof UW dr hab. K. Wrocławski Kryska Małgorzata, Apoteoza niezwykłej przemiany (w wybranych chorwackich poematach barokowych), prof. UW dr hab. K. Wrocławski Majewska Milena, Etyka – Intelekt – Wiara. O twórczości Edvarda Kocbeka, prof. UW dr hab. Z. Darasz

296 Matwiejuk Anita, Bośnia w oczach Polaków (na podstawie materiałów z końca XIX i początku XX wieku), prof. UW dr hab. K. Wrocławski Niedziela Joanna, Obraz Istrii w twórczości Marjana Tomšiča, prof. UW dr hab. Z. Darasz Nowicka Katarzyna, Groteska w wybranych utworach Bohumila Hrabala, dr D. Sosnowska Olejnik Tomasz, Pochodzenie i charakterystyka gwary miejskiej Brna, prof. dr hab. Z. Greń Siedlecka Justyna, Obraz domu w cyklu wukowarskim Pavao Pavličicia, prof. UW dr hab. Z. Darasz Skrzypek Marta, Kwestia kobieca w twórczości Zofki Kveder, prof. UW dr hab. Z. Darasz Sosnkowska (Mazur) Zofia, Twórczość dramatyczna Ivana Cankara w kontekście europejskim, prof. UW dr hab. Z. Darasz Stolarczyk Bartłomiej, Standardowy język bośniacki i sytuacja językowa w Bośni i Hercegowinie, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Stocka Ewelina, Analiza tekstologiczna i językowa informacji dla użytkownika (Instrukcje obsługi, teksty na opakowaniach) w języku chorwackim, serbskim i polskim, dr J. Molas Szkolnicka Olga, Wybrane aspekty cielesności w twórczości czeskich pisarek współczesnych, dr D. Sosnowska Szulim Monika, Charakterystyka słownictwa polskich i czeskich utworów rockowych, prof. dr hab. Z. Greń Świtkowska Ilona, Metafora jako źródło polisemii czasowników w języku polskim i chorwackim, dr J. Molas Trzcińska Agnieszka, Czeski Kościół katolicki w okresie komunizmu, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Waszczuk Michał, Proza fantastyczno-naukowa Vladimíra Párala, prof. UW dr hab. Z. Darasz Wysocka Anna, Czeskie terminy z zakresu marketingu i ich związek z terminologią angielską (analiza słownikowa), prof. dr hab. J. Siatkowski Zduńczyk Jadwiga, Zjawisko pozornej ekwiwalencji językowej na gruncie polsko-czeskim, dr J. Molas Żak Katarzyna, Błędy Polaków uczących się języka czeskiego (wnioski dla dydaktyki), prof. dr hab. Z. Greń

2004 Alabrudzińska Agnieszka, Analiza semantyczna słowackich i polskich przyimków »na« i »w« w świetle językoznawstwa kognitywnego, prof. dr hab. W. Pianka

297 Bańka Maciej, Analiza pragmatyczna tekstów listów pasterskich w języku słowackim i polskim, prof. dr hab. W. Pianka Bartkowska Anna, Czeskie, polskie i słowackie podania ludowe o ukrytych skarbach, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Bartnik Monika, Analiza funkcjonalna złożeń z elementem prefiksoidalnym pochodzenia obcego w języku polskim i czeskim, prof. dr hab. J. Siatkowski Bielawska Iwona, Kobieta w języku polskim i czeskim (na materiale prasy kobiecej), prof. dr hab. Z. Greń Ciarkowska Maja, Analiza tekstów propagandowych na materiałach przedwyborczych do parlamentu słowackiego w latach 1998 oraz 2002, prof. dr hab. J. Siatkowski Czerwińska Anna, Czeskie i polskie przysłowia religijne, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Dąbrowski Adam, Czeska literatura science fiction lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku (zarys problematyki), dr D. Sosnowska Dobrowolska Katarzyna, Reklama używek na przykładach z polskiej i czeskiej prasy, prof. dr hab. Z. Greń Dymitrow-Leśniewska Edyta, Rola społeczna pisarza bułgarskiego na przykładzie wybranych utworów Błagi Dimitrowej, dr G. Szwat-Gyłybowa Gołda Katarzyna, Nazwy środków czynności w języku słowackim. Analiza słowotwórcza i semantyczna, prof. dr hab. J. Siatkowski Gołuchowska Magdalena, Analiza formalna i funkcjonalna deminutywów w prozie Karola Čapka, prof. dr hab. Z. Greń Gorodecka Magdalena, Słowackie i polskie związki frazeologiczne z komponentem »palec« i »ręka«, prof. dr hab. J. Siatkowski Górniak Olga, Formy przestrzenne w sztuce dramatycznej na przykładzie utworów Biljany Srbljanović, prof. UW dr hab. Z. Darasz Graszk Joanna, Tożsamość narratora i bohatera w trylogii Danieli Hodrovej „Trýznivé město”, dr D. Sosnowska Jabłońska Agata, Postać świętego Nauma w macedońskich podaniach i legendach, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Janiec Agnieszka, Niezwykłość świata zwykłego. Analiza wybranych felietonów Karola Čapka na podstawie zbiorów „Zahradnikův rok”, „Měl jsem psa a kočku”, „Kalendář”, dr D. Sosnowska Jarosińska Marta, Sen jako egzystencjalne doświadczenie człowieka w wybranych utworach Milana Kundery, dr D. Sosnowska Kiersnowska Paulina, Postawa wobec zła w wybranych utworach Ivo Andricia, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Kobylińska Anna, Motyw snu w cyklu „Drama sveta” Janka Kraľa, dr G. Szwat-Gyłybowa

298 Kopacz Agnieszka, Motywy diabła w czeskiej bajce ludowej oraz jego literackie realizacje, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Machczyńska Milena, Muzyka i instrumenty muzyczne w słowackich bajkach ludowych, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Malicka Maria, Autotematyzm w twórczości Georgiego Gospodinowa, dr G. Szwat-Gyłybowa Mańczyk Iwona, Czeska i polska terminologia wojskowa, prof. dr hab. J. Siatkowski Morawska Joanna, Frazeologizmy pochodzenia biblijnego w języku czeskim i polskim, prof. dr hab. Z. Greń Morawska Joanna Danuta, Wyrazy pochodzenia onomatopeicznego we współczesnym języku czeskim i polskim, prof. dr hab. W. Pianka Obolewicz Krzysztof, Wizja miasta-labiryntu w prozie Ladislava Fuksa, dr D. Sosnowska Poleszak Marta, Symbolika w poezji Rudolfa Dilonga, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Popek Agnieszka, Analiza semantyczno-składniowa czasowników myślenia w języku czeskim, prof. dr hab. J. Siatkowski Rutkowska Sylwia, Językowe techniki skutecznej perswazji w słowackiej i polskiej reklamie prasowej, prof. dr hab. W. Pianka Siedlecka Sylwia, Problem ironii w utworach Bohumila Hrabala „Obsluhoval jsem anglického krále” i „Příliš”, „Hlučná samota”, dr D. Sosnowska Skibniewska Marta, Zjawisko manipulacji w wybranych utworach Vladimíra Párala – próba analizy zagadnienia, dr D. Sosnowska Skowrońska Justyna, Barok – złota epoka kultu maryjnego w Czechach, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Stefaniak Marta, Język narkomanów polskich i czeskich, prof. dr hab. Z. Greń Stępień Anna, Wybrane czeskie i polskie wyrażenia językowe potwierdzające antropocentryczną i/lub lokalistyczną teorię języka, prof. dr hab. W. Pianka Szafran-Roguska Julita, Znaczenie temporalne konstrukcji przyimkowych w języku czeskim, prof. dr hab. J. Siatkowski Szatkowska Dorota, Pieśń-legenda o św. Dorocie na obszarze Słowiańszczyzny zachodniej, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Świtała Marta, Wizja świata konsumpcji w prozie Vladimíra Párala (na przykładzie wybranych utworów), dr D. Sosnowska Tobiasz Agnieszka, Elementy polisemiczne z elementem ‘nazwa części ciała’ w języku słowackim i polskim, prof. dr hab. J. Siatkowski Trzciński Zbigniew, Mitologia słowiańska w twórczości literackiej Vladimira Nazora, prof. UW dr hab. Z. Darasz

Licencjaty 2000 Bielawska Katarzyna, Język publicystyki we współczesnej prasie czeskiej, prof. UW dr hab. J. Mindak Caban Sylwia, Miejsce refleksji o tradycji kulturowej w powieści Ivo Andricia „Most na Drinie”, dr G. Szwat-Gyłybowa Górska Magdalena, Język bułgarski z perspektywy bałkańskiej, prof. UW dr hab. J. Mindak Grzegorzewska Sylwia, Motywy dziecka w literaturze czeskiej na przykładzie utworów: „Krasosmutňení” Bohumila Hrabala, „Smrt krásných srnců” i „Jak jsem potkal ryby” Oty Pavla, „Třináctá komnata” Vladimíra Neffa, dr D. Sosnowska Hakowska Anna, Polemiki z wizją Europy Środkowej Milana Kundery – zarys problematyki, dr D. Sosnowska Jurkowska Magdalena, Wykładniki modalności w języku polskim i bułgarskim na przykładzie powieści B. Prusa „Faraon” oraz powieści V. Mutafčijevej „Slučajat Džem” (w tłumaczeniu polskim „Sprawa sułtana Dżema”), prof. UW dr hab. J. Mindak Kołnierzak Katarzyna, Miejsce refleksji w tradycji kulturowej w powieści historycznej „Czas wyboru” Antona Donczewa, dr G. Szwat-Gyłybowa Kondraciuk Agnieszka, Miejsce refleksji kulturowej w powieści Emiliana Stanewa „Antychryst”, dr G. Szwat-Gyłybowa Kosiór Dorota, Miejsce refleksji o tradycji kulturowej w powieści Dimitra Talewa „Żelazny kaganek”, dr G. Szwat-Gyłybowa Kostka Ewa, Homonimia międzyjęzykowa polsko-czesko-serbska na podstawie haseł na literę K, prof. UW dr hab. J. Mindak Kuleta Anna, Świat przedstawiony w wybranych utworach Bohumila Hrabala („Jarmilka”, „Bambini di Praga”, „Sprzedam dom, w którym już nie chcę mieszkać”, „Święto przebiśniegu”), dr D. Sosnowska Machula Arkadiusz, Sposoby oddawania hiszpańskiego systemu temporalnego w języku serbskim. Na podstawie przekładu „Gry w klasy” Julio Cortázara, prof. UW dr hab. J. Mindak Melon Marzena, Czeskie teksty reklamowe w wybranych tytułach prasowych – próba analizy językowej, prof. UW dr hab. J. Mindak Siwiec Tomasz, Sposoby wyrażania posesywności w języku polskim, czeskim i norweskim, prof. UW dr hab. J. Mindak Sobczyk Sonia, Czeskie postawy wobec historii w „Tchórzach” Josefa Škvoreckiego i „Wiecznych kochankach” Bohuslava Brezovskiego, dr D. Sosnowska

300 Szyszkowska Magdalena, Elementy postmodernizmu w wybranych utworach Milana Kundery, dr D. Sosnowska

2001 Backiel Katarzyna, Obraz współczesnej rzeczywistości chorwackiej w zbiorze esejów Dubravki Ugrešić „Kultura kłamstwa”, dr hab. Z. Darasz Bielawska Iwona, Polskie konstrukcje z imiesłowem na »-ąc« i »-ący« oraz ich odpowiedniki w języku czeskim, dr J. Molas Błaszczyk Alicja, Czeski teatr lalek w Polsce, dr J. Goszczyńska Cybulski Radosław, Gra z konwencją powieści detektywistycznej w wybranych utworach Ladislava Fuksa, dr D. Sosnowska Dacka Aneta, Obraz miłości i kobiety w teatrze Milana Begovicia na przykładzie wybranych dramatów, dr hab. Z. Darasz Dobrowolska Katarzyna, Polskie i czeskie frazeologizmy w tekstach reklamowych, dr J. Molas Gałązka Magdalena, Spotkanie kultur w homiliach Janeza Světokriškiego, dr hab. Z. Darasz Głuchowska Joanna, Analityczne i syntetyczne formy predykatywne w języku polskim i czeskim, dr J. Molas Głuchowska Magdalena, Przymiotniki odrzeczownikowe w języku polskim i czeskim, dr J. Molas Górniak Olga, Tragizm treści, komizm formy. Groteskowy obraz społeczeństwa w komediach Dušana Kovačevicia, dr hab. Z. Darasz Gręda Artur, Sposoby oddawania konstrukcji z imiesłowami czynnymi współczesnymi w języku słoweńskim, dr J. Molas Grzejszczak Agnieszka, Figura Don Kichota w dramacie Viktora Dýka, dr D. Sosnowska Hopfer Marta, Negacja wyrazowa i zdaniowa w językach polskim i chorwackim, dr J. Molas Jańczuk Marcin, Przegląd wybranych grup wulgaryzmów oraz przekleństw w języku polskim, serbskim i słoweńskim, dr J. Molas Kaczmarski Piotr, Humanizm heroiczny w powieści „Gra na serio” Richarda Weinera. Próba filozoficznej interpretacji powieści, dr J. Goszczyńska Kawecka Anna, Obrazy społecznego nieprzystosowania bohaterów prozy Antuna Šoljana, dr hab. Z. Darasz Kiełbowska Monika, Dynamika przemian słoweńskiej poezji czasu modernistycznego przełomu, dr hab. Z. Darasz Kisielińska Dorota, Polska i czeska terminologia muzyczna, dr J. Molas Koczara Artur, Tematyka śmierci i cierpienia w wybranych utworach Jakuba Demla, dr D. Sosnowska

301 Kosmala Agnieszka, Dobro i zło w wybranych utworach Miodraga Bulatovicia, dr hab. Z. Darasz Kowalczyk Marta, Prawda i wartość w trylogii Karela Čapka – zarys problematyki, dr D. Sosnowska Kruszewska Anna, Ekspresjonizm w wybranych utworach Ladislava Klímy, dr D. Sosnowska Kryska Małgorzata, Czas dokumentów czy dokumenty czasu. Najnowsza proza wojenna w Chorwacji, dr hab. Z. Darasz Majewska Milena, Ekspresjonizm w liryce i literackiej publicystyce Srećka Kosovela, dr hab. Z. Darasz Mazur Małgorzata, Czeski slang kryminalny, dr J. Molas Mazur Zofia, Veronika Deseniška Josipa Jurčiča i Otona Župančiča – Dwie dramatyczne wersje mitu hrabiów Cylejskich, dr hab. Z. Darasz Michalczewska Alina, Alternacje spółgłoskowe we fleksji i derywacji imiennej w języku polskim i czeskim, dr J. Molas Morawska Joanna, Konfrontacja frazeologizmów w języku czeskim i polskim z komponentem nazwy zwierzęcia, dr J. Molas Niedziela Joanna, Liryka Josipa Murna wobec nowatorskich koncepcji poetyckich, dr hab. Z. Darasz Olejnik Tomasz, Tworzenie czeskiego i polskiego słownictwa sportowego, dr J. Molas Ołdak Katarzyna, Innowacje składniowe i słowotwórcze w tekstach komputerowych czeskich i polskich, dr J. Molas Rembowski Marcin, Wybrane nazwy drzew, krzewów i roślin zielonych w językach polskim i czeskim. Studium konfrontatywne, dr J. Molas Siedlecka Justyna, Obraz matki w dramaturgii Iva Vojnovicia, dr hab. Z. Darasz Skrzypek Marta, Między tradycją a współczesnością – poezja Dragotina Ketego i jej modernistyczny kontekst, dr hab. Z. Darasz Skwarek Beata, Obraz społeczeństwa słoweńskiego w realistycznej twórczości Janka Kersnika, dr hab. Z. Darasz Stefaniak Marta, Język czasopism dla dzieci na przykładzie polskim i czeskim (porównania, epitety, deminutywa), dr J. Molas Stocka Ewelina, Forma orzeczenia w zdaniach z podmiotem szeregowym w języku polskim i chorwackim, dr J. Molas Szubartowska Katarzyna, Struktury predykatowo-argumentowe polskich i czeskich czasowników ruchu, dr J. Molas Szulim Monika, Verba dicendi w języku czeskim i polskim, dr J. Molas Szymańska Julia, Portrety kobiet w wybranych utworach Milana Kundery, dr D. Sosnowska

302 Świtkowska Ilona, Realizacje operatora »który«/»koji« w języku polskim i chorwackim, dr J. Molas Trzcińska Agnieszka, Bardowie, poeci, kuglarze – Muzyka folk w Czechach jako forma ekspresji kultury alternatywnej, dr J. Goszczyńska Urbaniak Joanna, Spory o czeskie Rękopisy Królowodworski i Zielonogórski, dr J. Goszczyńska Żak Katarzyna, Błędy językowe Polaków uczących się języka czeskiego, dr J. Molas

2002 Alabrudzińska Agnieszka, Adaptacje angielskich zapożyczeń leksykalnych w polskim i słowackim słownictwie komputerowym, dr I. Doliński Bańka Maciej, Zjawisko tabu językowego w publikacjach internetowych w języku polskim i słowackim, dr I. Doliński Barszczewska Katarzyna, W poszukiwaniu zwierciadła – nurt feministyczny w literaturze czeskiej lat 80. i 90. XX wieku, dr J. Królak Bartkowska Anna, Twórczość Bohumila Hrabala w okresie realizmu socjalistycznego (na przykładzie wybranych utworów), dr J. Królak Bartnik Monika, Analiza prefiksoidów pochodzenia obcego w języku czeskim i polskim – porównanie zjawiska, dr I. Doliński Bartoszuk-Nilsen Ewa, Komunizm i faszyzm w publicystyce czechosłowackiej lat 1918-1938, dr J. Królak Bolek Anna, Josef Škvorecký i Ladislav Fuks jako twórcy powieści antykryminalnych, dr G. Szwat-Gyłybowa Bryl Sławomir, Epika historyczna Jána Kalinčiaka, dr J. Goszczyńska Budka Magdalena, K tichým vysadám stáří – starość i śmierć w poezji Jana Skácela i Thomasa Stearnsa Eliota, dr J. Królak Chodzeń Justyna, Czeskie czasopisma modernistyczne jako wyraz nowych tendencji i prądów na przełomie wieków, dr D. Sosnowska Ciarkowska Maja, „Fałszywi przyjaciele tłumacza” na materiale języka słowackiego i polskiego, dr I. Doliński Czerwińska Anna, Kategoria młodości w czeskiej literaturze okresu realizmu socjalistycznego, dr J. Królak Dąbrowski Adam, Tradycja husycka w czeskiej powieści historycznej w okresie realizmu socjalistycznego, dr J. Królak Farion Marzena, Koncepcja narodu bułgarskiego w pismach Georgiego Sawy Rakowskiego, dr G. Szwat-Gyłybowa Felczyńska Małgorzata, Alegoria Słowacji jako zaczarowanej krainy w wybranych utworach Petera Kellnera, Jána Botty i Mikuláša Dohnániego, dr hab. J. Goszczyńska

303 Figura Dorota, Czeska polisemia na bazie słownika „Nová slova v češtině. Slovník neologizmů”, dr I. Doliński Gołda Katarzyna, Przegląd i analiza najbardziej produktywnych typów słowotwórczych w obrębie kategorii nomen loci w języku słowackim, dr I. Doliński Gorodecka Magdalena, Dyskusja w czasopiśmie „Slovenská reč” na temat zapożyczeń do języka słowackiego, dr I. Doliński Gradkowski Grzegorz, Bohater czeskich filmów Miloša Formana, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Graszk Joanna, »Svoboda je volba...« „Srpnovští páni” Vladimíra Neffa jako powieść historyczna wymykająca się socrealistycznym schematom, dr J. Królak Hysz Waldemar, Ekspresjonistyczne filiacje pisarstwa Mirana Jarca, prof. UW dr hab. Z. Darasz Jabłońska Agata, Myśl mesjanistyczna w twórczości Samo Bohdana Hrobonia, dr hab. J. Goszczyńska Jakubowska Magdalena, Propagandowe wykorzystanie tematyki edukacyjnej w „Tvorbie” w latach 1949-1951, dr J. Królak Janiec Agnieszka, Obraz kobiety w literaturze czeskiej okresu realizmu socjalistycznego (na przykładzie wybranych utworów literackich), dr J. Królak Jarosińska Marta, Korzenie estetyki Ľudovíta Štúra, dr hab. J. Goszczyńska Kiersnowska Paulina, „Jediná opravdová vláda nad světem”. Poszukiwanie Boga w rzeczywistości totalitarnej w poezji Jana Zahradníčka, dr J. Królak Kilińska Karolina, Derywacja czeskich przymiotników odczasownikowych o wysokiej częstotliwości występowania, dr I. Doliński Kobylińska Anna, „Dráma sveta” Janka Kráľa jako odbicie walki duchowej artysty – Geniusza, dr hab. J. Goszczyńska Konowrocka Małgorzata, Nazwy żeńskie w języku czeskim (na podstawie najnowszej prasy codziennej i kobiecej), dr I. Doliński Kopacz Agnieszka, Konwencje literatury popularnej w prozie czeskiej okresu realizmu socjalistycznego, dr J. Królak Lang Marta, Eseje Antuna Gustava Matoša na tle chorwackiej moderny, prof. UW dr hab. Z. Darasz Lewandowska Edyta, Wartościowanie w wybranych słowackich i polskich związkach frazeologicznych. Analiza kognitywna, dr I. Doliński Malicka Maria, Funkcja tradycji w eseistyce Tonczo Żeczewa, dr Grażyna Szwat-Gyłybowa Mańczyk Iwona, Czeski film animowany i jego recepcja w Polsce, dr D. Sosnowska

304 Marszałek Tomasz, Wizja systemu totalitarnego w wybranych utworach Ladislava Fuksa, dr D. Sosnowska Mazur Małgorzata, Czeski slang kryminalny, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Mielczarek Marcin, „Nieprywatne obowiązki” pisarza w świetle eseistyki Draga Jančara, prof. UW dr hab. Z. Darasz Mikłasiewicz Urszula, Groteska w wybranych utworach Ladislava Fuksa, dr D. Sosnowska Morawska Joanna, Sposoby funkcjonowania skrótowców w języku polskim i czeskim, dr I. Doliński Murawska Dorota, Samowiadomość kulturowa Bułgarów w „Zapiskach z powstań bułgarskich” Zachariego Stojanowa, dr G. Szwat-Gyłybowa Nieroda Ewa, Modele kultury bułgarskiej w eseistyce Bojana Penewa, Najdena Szejtanowa i Atanasa Iliewa, dr G. Szwat-Gyłybowa Obolewicz Krzysztof, Topos Arkadii w czeskiej literaturze okresu realizmu socjalistycznego, dr J. Królak Ocetek Katarzyna, Bułgarska i polska terminologia zoologiczna na przykładzie nazw motyli, dr I. Doliński Pacek Gabriela, Złożenia jako przykład nowych tendencji w bułgarskim słownictwie młodzieżowym (na podstawie pisma „Egoist”), dr I. Doliński Pieczonka Katarzyna, Programotwórcze treści poezji France Prešerna, prof. UW dr hab. Z. Darasz Poleszak Marta, Motywy w poezji patriotycznej słowackiego romantyzmu, dr hab. J. Goszczyńska Popek Agnieszka, Adaptacja graficzna i fonetyczna zapożyczeń angielskich w języku czeskim, dr I. Doliński Romanek Dagmara, Idea słowianofilska w eseistyce bułgarskiej w latach 1878-1944, dr G. Szwat-Gyłybowa Romaniak Aleksandra, Obraz miłości w czeskiej i polskiej literaturze realizmu socjalistycznego, dr J. Królak Rutkowska Sylwia, Związki frazeologiczne w słowackiej i polskiej reklamie na podstawie prasy kobiecej, dr I. Doliński Rygalska Agnieszka, Bogomilstwo w powieściach historycznych Stojana Zagorczinowa i Emiliana Stanewa, dr G. Szwat-Gyłybowa Skibniewska Marta, Kreacja bohatera w wybranych utworach Jaroslava Haška, dr D. Sosnowska Skowrońska Justyna, Różne oblicza czeskiej powieści rozrachunkowej („Páteř” Ladislava Bublika i „Sekyra” Ludvika Vaculíka), dr J. Królak Sobczyk Łukasz, Rola przyrody w „Marinie” Andreja Sladkoviča, dr hab. J. Goszczyńska

305 Sokołowska Magdalena, Futurystyczny kontekst poetyzmu, dr G. Szwat-Gyłybowa Stępień Anna, »Básník netvoří z názorů...« „Znamení moci” Jana Zahradníčka na nowo odczytane, dr J. Królak Szafran-Roguska Julita, Zapożyczenia angielskie i ich adaptacje w polskim i czeskim słownictwie związanym z grafiką komputerową, dr I. Doliński Szatkowska Dorota, Mickiewiczowskie inspiracje w twórczości Ľudovíta Štúra, dr hab. J. Goszczyńska Świątkowska Malwina, Adekwatność czeskich i polskich frazeologizmów związanych z pojęciami religijnymi, dr I. Doliński Świtała Marta, Mit ojca w prozie Oty Pavla, dr D. Sosnowska Tobiasz Agnieszka, Rzeczowniki ekspresywne w słowackim slangu młodzieżowym, dr I. Doliński Wójcik Ewa, Problemy bułgarskiej tożsamości, dr G. Szwat-Gyłybowa Ziętera Katarzyna, Zagadnienia derywatów asocjacyjnych na tle gramatyki porównawczej języków polskiego i czeskiego, dr J. Molas

2003 Ambroziak Paweł, Mikroświaty bohaterów Antuna Šoljana, prof. UW dr hab. Z. Darasz Bańczyk Łucja, Polska i czeska terminologia żeglarska, prof. dr hab. Z. Greń Bujno Katarzyna, Modalność imperceptywna w prasie serbskiej, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Burakowska Emilia, Gra z konwencjami literackimi w powieści Ladislava Klímy „Utrpení knižete Sternenhocha”, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Burzyńska Katarzyna, Janko Kersnik jako prekursor felietonu w Słowenii, prof. UW dr hab. Z. Darasz Bzowska Anna, Kategorie obcości w wybranych opowieściach Draga Jančara, prof. UW dr hab. Z. Darasz Dominiczak Danuta, Czeskie formacje prefiksalne »anti«/»proti« w porównaniu z polskim »anty«/»przeciw«, prof. dr hab. Z. Greń Gabryelczyk Katarzyna, Topos dzieciństwa w powieści Kiša „Bašta”, „Pepeo”, prof. UW dr hab. Z. Darasz Gasek Rafał, Motywy Wielkich Moraw w wybranych utworach literackich słowackiego klasycyzmu i romantyzmu, prof. UW dr hab. Z. Darasz Gowik Katarzyna, Przemiany wewnętrzne bohatera w powieści Bohumila Hrabala „Obsluhoval jsem anglického krále”, dr D. Sosnowska Gromińska Ewa, Sylwetki kobiet w twórczości Ivana Tavčara (na przykładzie utworów „Cvetje v jeseni” i „Visoška kronika”), prof. UW dr hab. Z. Darasz

306 Hejzyk Magdalena, Język serbskich tekstów propagandowych lat dziewięćdziesiątych, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Herman Magdalena, Interpretacja wybranych reklam w języku serbskim w świetle teorii aktów mowy, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Janicki Wiktor, Leksykalne sposoby wyrażania znaczenia „możliwości” w języku słoweńskim i polskim, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Jaworska Monika, Fran Govekar a początki słoweńskiego naturalizmu, prof. UW dr hab. Z. Darasz Jung Małgorzata, Czeskie formacje z sufiksem »-tel« i ich polskie odpowiedniki, prof. dr hab. Z. Greń Kanclerz Agnieszka, Wpływ prefiksu »při-« na walencję czasowników czeskich, prof. dr hab. Z. Greń Kapica Marta, Obraz płci w twórczości Zofki Kveder, prof. UW dr hab. Z. Darasz Kęczkowska Patrycja, Poezja okolicznościowa Tonego Pretnara, prof. UW dr hab. Z. Darasz Konarzewska Kinga, Zapożyczenia francuskie w języku polskim i czeskim, prof. dr hab. Z. Greń Krasowska Małgorzata, Obraz kryzysu kultury w wybranych utworach Karela Čapka, dr D. Sosnowska Kudelska Karolina, „Pomladni Dan” – sukces czy porażka gatunku?, prof. UW dr hab. Z. Darasz Kudlak Olga, Vladimír Páral jako neosocrealista, dr J. Królak Kwiecińska Magdalena, Komizm i jego odmiany w twórczości Momo Kapora, prof. UW dr hab. Z. Darasz Magniewska Anna, Kryzys osobowości bohaterów wybranych powieści Václava Rezáča, dr D. Sosnowska Magryś Katarzyna, Bułgarskie słownictwo meteorologiczne w ujęciu kognitywnym, dr I. Doliński Malinowski Adam, Eseistyka Bohumila Hrabala, dr J. Królak Małkowska Anna, „Križné cesty” J. Botty – próba kompromisu między ideologią szturowców a własną inwencją twórcy, prof. UW dr hab. K. Wrocławski Mirkowska Anna, Motywy autobiograficzne w twórczości Ivana Cankara, prof. UW dr hab. Z. Darasz Mirski Maciej, Analiza powieści Dubravki Ugrešić „Štefica Cvek u raljama života”, prof. UW dr hab. Z. Darasz Niemczyk Sylwia, Motyw tajemnicy w utworach Ladislava Fuksa na przykładzie powieści „Variace pro temnou strunu” i „Spalovač mrtvol”, dr D. Sosnowska

307 Olszewska Ewa, Realność i jej fantastyczno-groteskowe transformacje w prozie Miodraga Bulatovicia, prof. UW dr hab. Z. Darasz Orlańska Kamila, Praga w eseistyce schyłku XX wieku (P. Kral „Praha”, A. M. Ripellino „Praga magiczna”, P. Demetz „Praha černá a zlatá”, J. Kroutvor „Fertner”), dr J. Królak Bryl Sławomir, Epika historyczna Jána Kalinčiaka, dr J. Goszczyńska Otrębowska Małgorzata, Czechy a Europa Środkowa w esejach Milana Kundery „Zachód porwany”, Josefa Kroutvora „Europa Środkowa: Anegdota i historia” i Václava Černego „Europejskie źródła czeskiej kultury”, dr J. Królak Paluch Jakub, Twórczość Dragotina Ketego wobec romantycznego, Prešernowskiego wzorca, prof. UW dr hab. Z. Darasz Pęsiek Paulina, Kategoria słowotwórcza nomina loci w języku czeskim i polskim, prof. dr hab. Z. Greń Prochowicz Gabriela, Czasowniki odprzymiotnikowe we współczesnym polskim i bułgarskim języku literackim, dr I. Doliński Rajewska Jolanta, Wina i kara. O prozie okupacyjnej Borislava Pekicia, prof. UW dr hab. Z. Darasz Sadłowska Katarzyna, Anglicyzmy z sufiksem »-ing« w języku czeskim i ich adaptacja, prof. dr hab. Z. Greń Sawicka Katarzyna, Czeska proza wiejska okresu realizmu socjalistycznego, dr J. Królak Sewastianowicz Adam, Podstawowe nazwy barw w języku słoweńskim i polskim. Próba semantycznej analizy porównawczej, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Szubiakiewicz Aleksandra, Wizja przestrzeni w wybranych utworach Milana Kundery („Žert”, „Život je jinde”, „Valčik na rozloučenou”), dr D. Sosnowska Szulc Magdalena, Czasopismo „Jezik danas” – wybrane publikacje, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Wesołowska Anna, Motyw domu w prozie Jana Weissa na podstawie utworów „Dům o tisíci patrech”, „Spáč ve zvěrokruhu” i „Volání o pomoc”, dr D. Sosnowska Witkowska Tatiana, Obraz emigracji w wybranych utworach Josefa Škvoreckiego, dr D. Sosnowska Wojciechowski Michał, Twórczość Vladana Desnicy w polskiej krytyce i publicystyce literackiej, prof. UW dr hab. Z. Darasz Wróbel Aleksandra, Wielojęzyczność słoweńskiej kultury średniowiecza, prof. UW dr hab. Z. Darasz

308 Żak Monika, „Między recenzją a esejem”. O literackiej krytyce Jana Wierzbickiego, prof. UW dr hab. Z. Darasz

2004 Ambrożek Justyna, Romantyczne fascynacje folklorem K. J. Erbena (na przykładzie wybranych utworów), dr D. Sosnowska Badowska Izabela, „Priče iz davnine” Ivany Brlić-Mažuranić jako klasyka chorwackiej literatury dziecięcej, prof. UW dr hab. Z. Darasz Banasik Matylda, Motywy bajkowe w twórczości Boženy Němcovej, dr P. Pająk Bandosz Agnieszka, Porównanie polskich i czeskich formacji feministycznych zakończonych na »-ka« i »-owa«/»-ova«, prof. dr hab. Z. Greń Betlejewska Agnieszka, Motywy biblijne w twórczości Jiřího Weila na przykładzie wybranych utworów („Na střeše je Mendelssohn”, „Žalozpěv za 77297 obětí”, „Život s hvězdou”), dr D. Sosnowska Boguska Anna, Janko Leskovar – realista czy modernista?, prof. UW dr hab. Z. Darasz Buszko Weronika, Postreligijność we współczesnej literaturze czeskiej na przykładzie wybranych utworów J. Topola, dr D. Sosnowska Chmielewska Katarzyna, Obraz językowy konfliktu w prasie słowackiej na przykładzie wybranych tekstów z tygodników „Slovo” i „Literarný týždennik”, prof. dr hab. Z. Greń Czader Anna, Postać Janosika jako ideologiczny emblemat w twórczości poetów generacji kollarowskiej i szturowskiej, dr P. Pająk Dzida Kinga, Postać emigranta w wybranych utworach Jaroslava Vejvody – „Plující andělé, letící ryby”, „Osel aneb splynutí”, dr D. Sosnowska Góralczyk Anna, Czesko-polskie ekwiwalentne związki frazeologiczne z komponentem »ręka«, »noga«, prof. dr hab. Z. Greń Gruca Radosław, Fenomen popularności sztuki Ivo Brešana „Przedstawienie »Hamleta« we wsi Głucha Dolna w Polsce”, prof. UW dr hab. Z. Darasz Hryć Marek, Rusini na Słowacji. Dążenia emancypacyjne do 1948 roku, dr P. Pająk Iwanowska Ada, Obraz krainy dzieciństwa w prozie wspomnieniowej Oty Pavla, dr P. Pająk Jamroz Magdalena, Analiza porównawcza konstrukcji bezpodmiotowych w języku polskim, bułgarskim i chorwackim, dr I. Doliński Kadej Piotr, Koncepcja przestrzeni w wybranych utworach Arnošta Lustiga, dr D. Sosnowska Kalinowska Malina, Adaptacja filmowa powieści „Žert” Milana Kundery w kontekście czechosłowackiej nowej fali, dr P. Pająk

309 Kalinowska Monika, Kategoria przestrzeni w powieściach „Tisícročná včela” Petera Jaroša i „A jak królem, a jak katem będziesz” Tadeusza Nowaka, dr P. Pająk Kleszcz Ewa, Motyw labiryntu w trylogii Danieli Hodrovej „Trýznivé město”, dr D. Sosnowska Kołubiec Dagmara, Motyw domu w utworach Vladimíra Neffa „Sňatky z rozumu”, „Císarské fialky”, „Zlá krev”, dr D. Sosnowska Komorniczak Małgorzata, „Kreontova Antigona” Miro Gavrana wobec Sofoklesowej tragedii i jej współczesnych transkrypcji, prof. UW dr hab. Z. Darasz Kucowska Anna, Motywy Krajinki w prozie Dušana Duška, dr P. Pająk Łapińska Magdalena, Humor słowny i sytuacyjny na przykładzie czeskich bajek: „Krecika”, „Pieska i kotka” oraz „Rumcajsa”, prof. dr hab. Z. Greń Majdak Magdalena, „Rječnik hrvatskoga jezika” (1998) a „Veliki rječnik hrvatskoga jezika” (2003) V. Anicia jako przykład pracy leksykograficznej, dr I. Doliński Makowska Bożena, Neosemantyzmy w czeskim języku literackim. Analiza na materiale wybranych nowszych słowników jednojęzycznych z uwzględnieniem korpusu elektronicznego SYN2000, dr I. Doliński Mamczarz Marta, Semantyka wulgaryzmów w języku polskim i słowackim w ujęciu porównawczym, prof. dr hab. Z. Greń Nowakowska Wioletta, Postawa Karela Čapka wobec zagrożenia faszyzmem (na przykładzie dramatów „R.U.R.”, „Bílá nemoc” i „Matka”), dr P. Pająk Odoszewski Jakub, Serbska i chorwacka terminologia sportowa (sporty zespołowe), dr I. Doliński Okurowska Anna, Regionalizm w kulturze i literaturze chorwackiej na przykładzie twórczości Slobodana Novaka, prof. UW dr hab. Z. Darasz Osowiecka Anna, „Svijet maskiran prljavom bojom kaosa” czyli elementy groteski w opowiadaniach Zorana Fericia, prof. UW dr hab. Z. Darasz Pacynko Przemysław, Tradycja husycka w interpretacji ideologów i pisarzy czeskiego odrodzenia narodowego, dr P. Pająk Porzuczek Monika, Władcy, Kochankowie, kuglarze w teatrze masek Miro Gavrana, prof. UW dr hab. Z. Darasz Pierścieniak Piotr, Román deziluze – próba charakterystyki powieści „Smrtelná neděle” Jaroslava Putíka oraz „Sekyra” Ludvíka Vaculíka, dr D. Sosnowska Puchalska Wiktoria, Obraz Niemca w wybranych utworach Ladislava Fuksa („Obraz Martina Blaskowitze”, „Spalovač mrtvol”, „Pan Theodor Mundstock”, „Variace pro temnou strunu”), dr D. Sosnowska

310 Sitek Aleksandra, Obraz Cygana w powieściach „Cikáni” Karela Hynka Máchy i „Chata za wsią” Józefa Ignacego Kraszewskiego, dr P. Pająk Stanek Leszek, Czechy, Słowacja oraz ich języki w oczach młodych ludzi z Warszawy (na podstawie ankiety), prof. dr hab. Z. Greń Szczesiak Tomasz, Przejawy krytyki społecznej w cyklu „Tři ze zoo” Vladimíra Párala, prof. UW dr hab. Z. Darasz Szymańska Karolina, Wizerunek kata w powieści Pavla Kohouta pt. „Katyně”, dr D. Sosnowska Trzaska Hubert, Obraz okupanta niemieckiego w wybranych dziejach czeskiej prozy, dr P. Pająk Urbańczyk Natalia, Analiza morfologiczno-semantyczna czeskich formacji hybrydalnych na podstawie słownika „Nová slova v češtině. Slovník neologismů”, dr I. Doliński Utracki Marcin, Groza – jej rola i mechanizmy powstawania na przykładzie powieści „Spalovač mrtvol” i „Pan Theodor Mundstock” Ladislava Fuksa, dr D. Sosnowska Walerzak Krzysztof, Homonimy nacechowane negatywnie w języku polskim, słoweńskim i chorwackim, prof. UW dr hab. J. Mindak-Zawadzka Węska Urszula, Anglizmy w internetowych dyskusjach młodzieży czeskiej, prof. Z. Greń Witkowska Monika, Praktyczna weryfikacja zaleceń purystycznych w leksyce chorwackiej. Analiza na podstawie tekstów internetowych, dr I. Doliński Zarzycka Karolina, Eseistyka Dubravki Ugrešić wobec konfliktu w krajach byłej Jugosławii w latach 1991-1995, prof. UW dr hab. Z. Darasz Zawadzki Błażej, Satyra w krótkich formach prozatorskich Jaroslava Haška, dr P. Pająk

Wybrane publikacje Julije Benešić Dwa odczyty o Polakach i o sobie, Warszawa 1934 Gramatyka języka chorwackiego czyli serbskiego, Warszawa 1937 Poljska lirika. Antologija, Zagreb 1939 Kritike i članci, Zagreb 1939 Hrvatsko-poljski rječnik, Zagreb 1949 Osam godina u Varšavi, zapisci, Zagreb 1985 Rječnik hrvatskoga književnoga jezika od preporoda do I. G. Kovačića, red. J. Hamm, M. Moguš, J. Vončina, Zagreb, t. I 1985; t. II-VI 1986; t. VII 1987; t. VIII-IX 1988; t. X 1989; t. XI-XII 1990

Wanda Budziszewska Żargon ochweśnicki, Wrocław 1957 Słowiańskie słownictwo dotyczące przyrody żywej, Wrocław 1965 Zapożyczenia greckie w historii języka bułgarskiego, Warszawa 1969 Słownik bałkanizmów w dialektach Macedonii Egejskiej, Warszawa 1983 Zapożyczenia słowiańskie w dialektach nowogreckich, Warszawa 1991

Henryka Czajka [tłum., oprac.] Za dziewiątą górą, za dziewiątą rzeką. Bułgarskie bajki ludowe, Warszawa 1964 Bułgarska i macedońska historyczna pieśń ludowa, Wrocław 1968 [współaut.], Mały słownik pisarzy świata, Warszawa 1968; wyd. 2, poprawione i rozszerzone, Warszawa 1972 Bohaterska epika ludowa Słowian Południowych. Struktura treści, Wrocław 1973 [współaut., red.] Mały słownik pisarzy zachodniosłowiańskich i południowosłowiańskich, Warszawa 1973 Literatura bułgarska, [w:] Dzieje literatur europejskich, t. 3, cz. 2, Warszawa 1991 Nimfy. Herosi. Antagoniści. Epos ludowy Bułgarów, Katowice 1994

312 Hanna Dalewska-Greń Selektywna kategoria rodzaju w języku polskim i serbsko-chorwackim (analiza konfrontatywna), Warszawa 1991 [współred., z K. Handke] Polszczyzna a/i Polacy u schyłku XX wieku, Warszawa 1994 Języki słowiańskie, Warszawa 1997

Zdzisław Darasz Od moderny do ekspresjonizmu. Z przemian świadomości literackiej w Słowenii, Wrocław 1982 Od moderne k ekspresionizmu. O spremembah v slovenski književni zavesti, Ljulbjana 1985 Problemy autoidentyfikacji kulturowej i narodowej w literaturze słoweńskiej, Katowice 1995 [współred., z B. Czapik-Lityńską] Studia z historii literatury i kultury Słowian, Katowice 2000

Teresa Dąbek-Wirgowa Uqebnik po polski ezik, Sofi 1961 [współaut., z P. Ilčevem], Blgarsko-polski razgovornik, Sofi 1961 Twórczość przekładowa Dory Gabe, Wrocław 1969 Penczo Sławejkow. Tradycjonalizm i nowatorstwo, Wrocław 1973 [red., tłum.] Błękitna kula ziemska. Antologia opowiadań morskich, Gdańsk 1976 Historia literatury bułgarskiej. Zarys, Wrocław 1980 Siedem niebios i ziemia. Antologia dawnej prozy bułgarskiej, Warszawa 1983 [red.] Antologia współczesnego dramatu bułgarskiego, Warszawa 1984 [red.] Powstanie wrześniowe 1923 roku w literaturze bułgarskiej, Warszawa 1986 [współred., z J. Wierzbickim] Kategorie peryferii i centrum w kształtowaniu się kultur narodowych, Warszawa 1986 [współred. z J. Rapacką, J. Wierzbickim i K. Wrocławskim] Studia o literaturze i folkorze Słowian. Dedykowane Józefowi Magnuszewskiemu, Warszawa 1991 [współred., z A. Z. Makowieckim] Kategoria Europy w kulturach słowiańskich, Warszawa 1992 [współred., z A. Z. Makowieckim] Kategoria narodu w kulturach słowiańskich, Warszawa 1993

313 [współred., z A. Z. Makowieckim] Kategoria dobra i zła w kulturach słowiańskich, Warszawa 1994 [współred., z A. Z. Makowieckim] Kategoria wolności w kulturach słowiańskich, Warszawa 1995 [współred., z A. Z. Makowieckim] Obraz głupca i szaleńca w kulturach słowiańskich, Warszawa 1996 [współred., z A. Z. Makowieckim] Obraz domu w kulturach słowiańskich, Warszawa 1997 [współred., z A. Z. Makowieckim] Obraz kapłana, wodza, króla w kulturach słowiańskich, Warszawa 1998 [współred., z A. Z. Makowieckim] Obraz zdrajcy i szpiega w kulturach słowiańskich, Warszawa 1999

Kazimierz Feleszko Składnia genetiwu i wyrażeń przyimkowych z genetiwem w języku serbsko-chorwackim, Wrocław 1970 [współaut., z A. Koseskim] Polityka kulturalna Socjalistycznej Republiki Jugosławii. Wybór dokumentów, Warszawa 1972 [współred., z J. Reychmannem i Z. Stieberem] Bałkanistyka polska. Materiały posiedzeń naukowych Komisji Bałkanistycznej przy Komitecie Słowianoznawstwa PAN w latach 1972-1973, Wrocław 1973 Funkcje form kategorii liczby w polskiej grupie imiennej, Warszawa 1980 [współaut., z V. Koseską i J. Sawicką], Zagadnienia predykacji imiennej w językach południowosłowiańskich, Wrocław 1981 [współred., z E. Smułkową] Problemy językoznawstwa konfrontatywnego, Warszawa 1988 [współred., z J. Molasem] Bukowina. Wspólnota kultur i języków, Warszawa 1992 [współred., z J. Molasem i W. Strutyńskim] Bukowina. Blaski i cienie „Europy w miniaturze”, Warszawa 1995 Značenja i sintaksa srpskohrvatskog genitiva, Beograd – Novi Sad 1995 [red.] Słownik języka Kamczadałów // Slovar~ itel~menskogo zyka. Ze zbiorów Benedykta Dybowskiego, Warszawa 1998 [red.] Bukowina po stronie dialogu, Sejny 1999 [red.] O Bukowinie. Razem czy oddzielnie?, Warszawa 2000 Bukowina, moja miłość [wyd. pośmiertne], t. 1, red. A. Żor, Warszawa 2002; t. 2, red. nauk. E. Rzetelska-Feleszko, Warszawa 2002

314 Józef Gołąbek Ivo Vojnović – dramaturg jugosłowiański, Lwów 1932 Łużyce. Kraj i ludzie, Warszawa 1936 Literatura serbsko-łużycka, Katowice 1938 Car Maksymilian (Widowisko ludowe na Rusi), Kraków 1938

Joanna Goszczyńska Mit Janosika w folklorze i literaturze słowackiej XIX wieku, Warszawa 2001 [red.] Problemy tożsamości kulturowej w krajach słowiańskich (Jej formy i przemiany), Warszawa 2003 Mýtus o Jánošíkovi vo folklóre a slovenskej literatúre 19. storočia, Bratislava 2003 [red.] Problemy tożsamości kulturowej w krajach słowiańskich (Jej formy i przemiany) 2, Warszawa 2004 Sławni i zapomniani. Studia z literatury czeskiej i słowackiej, Warszawa 2004 [red.] Problemy tożsamości kulturowej w krajach słowiańskich (Jej formy i przemiany) 3, Warszawa 2005

Zbigniew Greń Nowy Testament cieszyński i Prorocy cieszyńscy. Analiza językowa staroczeskiego przekładu, Wrocław 1987 Semantyka i składnia czasowników oznaczających akty mowy w języku polskim i czeskim, Warszawa 1994 [współred., z V. Koseską-Toszewą] Semantyka a konfrontacja językowa, t. 2, Warszawa 1999 Śląsk Cieszyński. Dziedzictwo językowe, Warszawa 2000 Tradycja i współczesność w językowym i kulturowym obrazie świata na Śląsku Cieszyńskim, Warszawa 2004

Maria Jeżowa Dawne słowiańskie dialekty Meklemburgii w świetle nazw miejscowych i osobowych, cz. I, Wrocław 1961, cz. II, Wrocław 1962 Sufiks -ika w językach słowiańskich, Wrocław 1975 Z problemów tak zwanej trzeciej palatalizacji tylnojęzykowych w językach słowiańskich, Wrocław 1968

315 Joanna Królak Hus na trybunie. Tradycje narodowe w czeskiej powieści historycznej okresu realizmu historycznego, Warszawa 2004

Józef Magnuszewski Stosunki literackie polsko-czeskie w końcu XIX i na początku XX wieku, Wrocław 1951 Mickiewicz wśród Słowaków, Warszawa 1956 [wstęp, wybór, komentarz] Czeska i słowacka pieśń ludowa, Wrocław 1960 [red.] Prace na V Międzynarodowy Kongres Slawistów w Sofii 1963 2, Nauka o literaturze, Warszawa 1963 [wstęp, wybór, przekład, komentarz] Ludowe pieśni, bajki i podania Łużyczan, Wrocław 1965 Frantowe prawa (rekonstrukcja tekstu staropolskiego na podstawie unikatu staroczeskiego z 1519, słowniczek, komentarz i studium o zabytku), Warszawa 1968 [wstęp, komentarz] Ivan Mažuranić, „Śmierć Smail-agi Czengicia”, Wrocław 1972 [współred., z H. Orzechowską] Studia Instytutu Filologii Słowiańskiej UW poświęcone VII Międzynarodowemu Zjazdowi Slawistów w Warszawie, Warszawa 1973 Historia literatury czeskiej. Zarys, Wrocław 1973 [współaut., red.] Mały słownik pisarzy zachodniosłowiańskich i południowosłowiańskich, Warszawa 1973 Tropami folkloru i literatury. Studia slawistyczne, Warszawa 1983 [współred., z J. Wierzbickim] Literatura polska a literatury słowiańskie. Studia, Warszawa 1986 [red.] Literackie i folklorystyczne sondaże, Warszawa 1989 Literatura czeska, Literatura słowacka, Literatura łużycka, [w:] Dzieje literatur europejskich, t. 3, cz. 1, Warszawa 1989 Literatura polska w kręgu literatur słowiańskich, Wrocław 1993 Słowiańszczyzna zachodnia i południowa. Studia i szkice literackie, Warszawa 1995

Jolanta Mindak-Zawadzka Peryfrastyczne konstrukcje predykatywne z parafrazą przymiotnikową (na materiale polskim, serbsko-chorwackim i macedońskim), Wrocław 1983 Językowa kategoria żywotności w polszczyźnie i słowiańszczyźnie, na tle innych języków świata. Próba ujęcia typologicznego, Wrocław 1990

316 [współaut., z J. Sawicką] Zarys gramatyki języka albańskiego, Warszawa 1993 [współred., z K. Wrocławskim] Folia Philologica Macedono-Polonica, t. 5, Warszawa 2000

Hanna Orzechowska Orzeczeniowe formacje odsłowne w językach południowosłowiańskich, Wrocław 1966 Podwajanie dopełnień w historii bułgarskiego języka literackiego, Warszawa 1973 [red.] Zagadnienia kategorii stopnia w językach słowiańskich I, Warszawa 1976 Procesy bałkanizacji i slawizacji bułgarskiego języka literackiego XVII-XIX wieku w świetle użycia klitycznych form zaimków, Warszawa 1976 O jeziku Dalmatinove Biblije, Ljubljana 1978 [red.] Zagadnienia kategorii stopnia w językach słowiańskich, II, Warszawa 1980 [red.] Zagadnienia kategorii stopnia w językach słowiańskich, IV, Warszawa 1984 Studia bałkanistyczne, słowenistyczne i porównawcze z językoznawstwa słowiańskiego, Wrocław 1985 [współred., z M. Basajem] Prekursorzy słowiańskiego językoznawstwa porównawczego (do końca XVIII w.), Wrocław 1987 [red.] Zagadnienia kategorii stopnia w językach słowiańskich, V, Warszawa 1990

Patrycjusz Pająk Kategoria rozpadu w chorwackiej prozie awangardowej, Warszawa 2003

Włodzimierz Pianka Toponomastikata na Ohridsko-prespanskiot bazen, Skopje 1970 Uqebnik po polski jazik – gramatika so vebi i reqnik, Skopje 1971 Macedońskie imiona osobowe kotliny Azot, Warszawa 1975 [red.] Z problematyki czasownika słowiańskiego, Katowice 1983 [red. ] Zagadnienia kategorii stopnia w językach słowiańskich III, Warszawa 1983 [współaut., z Z. Topolińską i B. Vidoeskim] Słownik macedońsko-polski i polsko-macedoński, Warszawa – Skopje 1990

317 Gramatyka konfrontatywna języków słowiańskich z komentarzami historycznymi (jako 1. tom pracy: W. Pianka, E. Tokarz, Gramatyka konfrontatywna języków słowiańskich, t. I, Katowice 2000

Cezar Piernikarski Typy opozycji aspektowych czasownika polskiego na tle słowiańskim, Wrocław 1969 Czasowniki z prefiksem po- w języku polskim i czeskim na tle rodzajów akcji w językach słowiańskich, Warszawa 1975 Struktura syntaktycznych grup homogenicznych (w zestawieniu z niektórymi typami grup heterogenicznych), Wrocław 1990

Joanna Rapacka [współaut., z T. Garnysz-Kozłowską] Polska literatura współczesna. Wybór tekstów dla cudzoziemców, Warszawa 1971 „Osman” Ivana Gundulicia. Bunt świata przedstawionego, Wrocław 1975 Rzeczpospolita Dubrownicka, Warszawa 1977 [współaut., z J. Wierzbickim] Poezja serbska i chorwacka XIX i XX wieku. Wybór tekstów do ćwiczeń z najnowszych literatur serbskiej i chorwackiej, Warszawa 1981 Złoty wiek sielanki chorwackiej. Studia z dziejów dubrownickiej literatury pastoralnej, Warszawa 1984 [wybór, wstęp, oprac.] Dubrownicka poezja miłosna, Warszawa 1989 O literaturze chorwackiej [antologia i bibliografia], Zagreb 1991 Dawna literatura serbska i dawna literatura chorwacka. Zarys dziejów, Warszawa 1993 Godzina Herdera. O Serbach, Chorwatach i idei jugosłowiańskiej, Warszawa 1995 Leksykon tradycji chorwackich, Warszawa 1997 Leksikon hrvatskih tradicija, Zagreb 2002 Śródziemnomorze. Europa Środkowa. Bałkany. Studia z literatur południowosłowiańskich [wydanie pośmiertne], red. M. Dąbrowska-Partyka, Kraków 2002

Danuta Rytel-Kuc [współaut., z M. Basajem] Słownik frazeologiczny czesko-polski, Katowice 1981 Niemieckie passivum i man-Sätze a ich przekłady w języku czeskim i polskim, Wrocław 1990

318 [red.] Walencja czasownika a problemy leksykografii dwujęzycznej, Warszawa 1991 [współred., z V. Koseską-Toszewą] Semantyka a konfrontacja językowa, t. 1, Warszawa 1996 [współaut., z U. Engelem i in.] Deutsch-polnische kontrastive Grammatik, t. 1-2, Heidelberg 1999, Warszawa 2000

Ewa Siatkowska Stylistyczne funkcje słownictwa „Dialogu mistrza Polikarpa ze Śmiercią” i „Rozmlauvání člověka se smrtí”, Warszawa 1964 [współaut., z J. Siatkowskim] Wybór tekstów staroczeskich, Warszawa 1967; wyd. 2 poprawione i uzupełnione, Warszawa 1988 Zachodniosłowiańskie zawołania na zwierzęta. Stan obecny, funkcje historyczne, stosunek do systemu językowego, Warszawa 1976 [współaut., z Z. Kłosem i D. Rzymską] Indeks a tergo do dolnołużyckiego słownika Arnoszta Muki, Warszawa 1988 [red.] Indeks czasowników prefiksalnych w słowniku Arnoszta Muki, Warszawa 1990 [red. nauk.] Wybór haseł z dolnołużyckiego słownika Jana Chojnana (1650), Warszawa 1991 (wersja polsko-niemiecka) [red. nauk., współaut. z A. Gordziejewskim, A. Sieczkowskim, S. Borawskim, R. Michalikiem] Wybór tekstów zachodniosłowiańskich w ujęciu porównawczym, Warszawa 1991 Rodzina języków zachodniosłowiańskich, Warszawa 1992 [współred., z J. Malinkiem, M. Völklem i S. Marciniakiem] Łużyczanie – słowiański naród w Niemczech, Warszawa 1994 [współred., z J. Molasem] Sprawy łużyckie w ich słowiańskich kontekstach (materiały z sesji młodych sorabistów), Warszawa 1996 [współred., z M. Derlatką] Ciężar bytu. Ćežkosć byća, Warszawa 2000 Studia łużycoznawcze, Warszawa 2000 [współaut., z S. Wölke, Z. Kłosem i J. Molasem] Słownik górnołużycko-polski, Warszawa 2000 [współaut., z T. Meškankiem] O języku Łużyczan prawie wszystko, Warszawa 2001 Czeszczyzna widziana z boku, Warszawa 2003 Szkice z dziejów literackich języków słowiańskich, Warszawa 2004 „Zeszyty Łużyckie”: red. nacz. 1990-2003 (nr I-XXXVI) i red. 21 tomów (I-XVI, XVIII, XXI-XXIII, XXVII, XXXII/XXXIII)

319 Janusz Siatkowski Słownictwo Warmii i Mazur, I: Budownictwo i obróbka drewna, Wrocław 1958 Dialekt czeski okolic Kudowy, cz. I: Fonetyka – Słowotwórstwo, Wrocław 1962 Dialekt czeski okolic Kudowy, cz. II: Fleksja – Słownictwo – Teksty, Wrocław 1962 [współaut.] Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, Tom wstępny, Wrocław 1964 Bohemizmy fonetyczne w języku polskim, cz. I: 1. Grupy trat, tlat; 2. h zamiast g; 3. Spółgłoski twarde przed i, e, Wrocław 1965 [współaut., z E. Siatkowską] Wybór tekstów staroczeskich, Warszawa 1967; wyd. 2 poprawione i uzupełnione, Warszawa 1988 Bohemizmy fonetyczne w języku polskim, cz. II: 4. Formy beznosówkowe; 5. Formy nieprzegłoszone, Wrocław 1970 [red. odpow.] VII Międzynarodowy Kongres Slawistów. Warszawa 21-27 VIII 1973. Streszczenia referatów i komunikatów, Warszawa 1973 [współred., z A. Obrębską-Jabłońską i H. Popowską-Taborską] Z. Stieber, Świat językowy Słowian, Warszawa 1974 Kategorie werbalne w języku polskim i bułgarskim. Materiały na konferencję naukową polsko-bułgarską w Warszawie 23-25 XI 1977, Warszawa 1977 [współred., ze S. Glinką i A. Obrębską-Jabłońską] Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, t. I, Wrocław 1980 Trzynaście wieków Bułgarii. Materiały polsko-bułgarskiej sesji naukowej, Warszawa 28-30 X 1981, Wrocław 1983 Gesta Romanorum linguae polonicae (1543) cum fontibus latinis et bohemicis, adiuvante R. Olesch nunc iterum edidit J. Siatkowski, Köln – Wien 1986 [przew. komit. red.] J. N. Baudouin de Courtenay, Dzieła wybrane, Warszawa, t. III (1989), IV (1990) [współred., z I. Dolińskim] Słowiańsko-niesłowiańskie kontakty językowe, Warszawa 1992 [współred., z J. Maćkiewicz] Język a kultura, t. VII: Kontakty języka polskiego z innymi językami na tle kontaktów kulturowych, Wrocław 1992 [współaut., z M. Basajem] Słownik czesko-polski. Česko-polský slovník, Warszawa-Praha 1991 Slawizmy w utworach śląskich Horsta Bienka, Warszawa 1995 Czesko-polskie kontakty językowe, Warszawa 1996 [współred.] XII Międzynarodowy Kongres Slawistów. Kraków 27 VIII – 2 IX 1998. Streszczenia referatów i komunikatów. Językoznawstwo, Warszawa 1998 Slawismen in den schlesischen Romanen von Horst Bieniek, München 2000

320 [współaut., z M. Basajem] Słownik czesko-polski. Drugie, uaktualnione wydanie. Česko-polský slovník. Druhé, aktualizované vydání, Warszawa 2002 Studia nad wpływami obcymi w Ogólnosłowiańskim atlasie językowym, Warszawa 2004 Obwekarpatski$i dialektologiqeski$i atlas – Karpacki atlas dialektologiczny – członek Międzynarodowego Komitetu Redakcyjnego: Voprosnik, Moskwa 1981, Vstupitel~ny$i vypusk, Skopie 1987 (druk 1988), t. I (Kiszyniew 1989), t. II (Moskwa 1988, wyd. 2, popr. 1994), t. III (Warszawa 1991, też członek zespołu redakcyjnego tomu), t. IV (Lwów 1993), t. V (Bratislava 1997), t. VI (Budapest 2001), w druku: t. VII (Beograd) Obweslavnski$i lingvistiqeski$i atlas – Ogólnosłowiański atlas językowy – członek Międzynarodowego Komitetu Redakcyjnego: seria fonetyczno-morfologiczna: t. I (Belgrad 1988), t. IIa (Moskwa 1990), t. IIb (Warszawa 1990, też czł. zespołu red. tomu), t. III (Warszawa 1994, też czł. zespołu red. tomu). t. IVb (Skopie 2003); seria leksykalno-słowotwórcza: t. II (Warszawa 2000, też czł. zespołu red. tomu), t. III (Mińsk 2000), t. VIII (Warszawa 2003, też czł. zespołu red. tomu)

Andrzej Sieczkowski Krótka gramatyka języka górnołużyckiego, Kraków 1938 Struktura słowotwórcza przymiotników czeskich i polskich, Wrocław 1957 [red. nauk., współaut. z E. Siatkowską, A. Gordziejewskim, S. Borawskim, R. Michalikiem] Wybór tekstów zachodniosłowiańskich w ujęciu porównawczym, Warszawa 1991

Stanisław Słoński Die Übertragung der griechischen Nebensatzkonstruktionen in den altbulgarischen Sprachdenkmälern, Kirchhain N.-L. 1908 Wybór tekstów starosłowiańskich (starobułgarskich), Lwów 1926; wyd. 2 poprawione i uzupełnione, Warszawa 1952 [oprac.] Dzieje i najstarsze zabytki języka polskiego, Warszawa 1930 [oprac. i słownik] Psałterz puławski, 1934 Historia języka polskiego w zarysie, Lwów-Warszawa 1934; wyd. 2 zrewidowane, Warszawa 1953 Index verborum do Euchologium Sinaiticum, Warszawa 1934 [edycja, oprac. jęz.] Psałterz wolfenbüttelski, 1934 Funkcje prefiksów werbalnych w języku starosłowiańskim (starobułgarskim), Warszawa 1937 Słownik polskich błędów językowych, Warszawa 1947

321 O języku Jana Kochanowskiego, Warszawa 1949 Gramatyka języka starosłowiańskiego (starobułgarskiego), Warszawa 1950

Danuta Sosnowska [oprac.] Dzikie nasze położenie. Wybór listów romantycznych, Warszawa 1995 Seweryn Goszczyński. Biografia duchowa, Wrocław 2000

Zdzisław Stieber Izoglosy gwarowe na obszarze dawnych województw Łęczyckiego i Sieradzkiego, Kraków 1933 Geneza gwar laskich, Kraków 1934 Stosunki pokrewieństwa języków łużyckich, Kraków 1934 Krótka gramatyka języka górnołużyckiego, Kraków 1938 Sposoby powstawania słowiańskich gwar przejściowych, Kraków 1938 Toponomastyka Łemkowszczyzny, cz. I: Nazwy miejscowości, Łódź 1948 Toponomastyka Łemkowszczyzny, cz. I: Nazwy terenowe, Łódź 1949 Rozwój fonologiczny języka polskiego, wyd. 1, Warszawa 1952; wyd. 2, Warszawa 1958 (z niewielkimi zmianami); wyd. 3, Warszawa 1962; wyd. 4 rozszerzone, Warszawa 1966 (Historyczna i współczesna..., por. niżej) Atlas językowy dawnej Łemkowszczyzny, z. 1-8, Łódź 1956-1964 Zarys dialektologii języków zachodnio-słowiańskich z wyborem tekstów gwarowych, Warszawa 1956 [współaut., z T. Lehrem-Spławińskim] Gramatyka historyczna języka czeskiego, cz. I: Wstęp. Fonetyka historyczna. Dialektologia, Warszawa 1957 [kier. nauk.] Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, t. wstępny, z. I-VI, suplement do z. I-VI, Wrocław 1964-1969 Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego, Warszawa 1966 [Stanowi wyd. 4 rozszerzone Rozwoju fonologicznego języka polskiego..., rozszerzone o cz. 2 pt. Zarys współczesnej polszczyzny kulturalnej ] [red. nauk.] B. Sychta, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. I-VII, Wrocław 1967-1976 [red., t. III z W. Kowalenką i G. Labudą, od t. IV – z G. Labudą] Słownik starożytności słowiańskich, t. III-VII, Wrocław 1967-1981 [red.] Slawisch-deutsche Wechselbeziehungen in Sprache, Literatur und Kultur, Berlin 1969 Zarys gramatyki porównawczej języków słowiańskich, cz. I: Fonologia, wyd. 1, Warszawa 1969; wyd. 2, Warszawa 1979 [wraz z cz. II, z. 1: Fleksja imienna i z. 2: Fleksja werbalna]

322 Zarys gramatyki porównawczej języków słowiańskich, cz. II, z. 1: Fleksja imienna, wyd. 1, Warszawa 1971; wyd. 2, Warszawa 1979 [wraz z cz. I: Fonologia i cz. II, z. 2: Fleksja werbalna] Zarys gramatyki porównawczej języków słowiańskich, cz. II, z. 2: Fleksja werbalna, wyd. 1, Warszawa 1973; wyd. 2, Warszawa 1979 [wraz z cz. I: Fonologia i cz. II, z. 1: Fleksja imienna] Świat językowy Słowian, Warszawa 1974 [red. nauk. i konsultant] Atlas gwar bojkowskich, t. I-IV, Wrocław 1980 Dialekt Łemków. Fonetyka i fonologia, Wrocław 1982

Grażyna Szwat-Gyłybowa W kręgu bułgarskiej groteski. O twórczości Jordana Radiczkowa, Warszawa 1991 [współred., z A. Z. Makowieckim] Kultura, język, komunikacja. Problemy globalizacji i kultur narodowych, Warszawa 2001

Jerzy Śliziński [oprac. i wstęp] Rękopisy Braci Czeskich, Wrocław 1958 Z działalności literackiej Braci Czeskich w Polsce (XVI-XVII w.), Wrocław 1959 Ze stosunków literackich czesko-kaszubskich, Gdańsk 1959 Z kaszubskiej i słowiańskiej literatury ludowej, Wrocław 1965 Polsko-łużyckie stosunki literackie, Wrocław 1970 [red.] Polsko-jugosłowiańskie stosunki literackie, Wrocław 1972 Lenartowicz wśród Słowian zachodnich, Kraków 1972 [red.] Literatury słowiańskie o drugiej wojnie światowej, t. 1-2, Wrocław 1973 [red.] Stosunki literackie polsko-czeskie i polsko-słowackie, 1890-1939, Wrocław 1978 Jan III Sobieski w literaturze narodów Europy, Warszawa 1979 Tadeusz Kościuszko w literaturze narodów Europy i Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, Warszawa 1981 Bracia Grimm i folklor narodów słowiańskich, [wyd. pośmiertne], Wrocław 1989 Jan Amos Komenský v encyklopediích slovanských národů, Praha 1990 Polsko-łużyckie stosunki literackie, Wrocław 1970

323 Jan Wierzbicki Ivo Andrić, Warszawa 1965 [współaut., z U. Radnoviciem, J. Chlabiczem], Mały słownik serbsko-chorwacko-polski i polsko-serbsko-chorwacki, wyd. 1, Warszawa 1966, wyd. 2, 1980, wyd. 3, 1985, wyd. 4, 1989, wyd. 5, 1991 Z dziejów chorwacko-polskich stosunków literackich w XIX wieku, Wrocław 1970 [współaut.] Mały słownik pisarzy zachodniosłowiańskich i południowosłowiańskich, Warszawa 1973 Miroslav Krleža, Warszawa 1975 Miroslav Krleža, Zagreb 1980 [współaut., z J. Rapacką] Poezja serbska i chorwacka XIX i XX wieku. Wybór tekstów do ćwiczeń z najnowszych literatur serbskiej i chorwackiej, Warszawa 1981 [współred., z J. Magnuszewskim] Literatura polska a literatury słowiańskie. Studia, Warszawa 1986 [współred., z T. Dąbek-Wirgową] Kategorie peryferii i centrum w kształtowaniu się kultur narodowych, Warszawa 1986 Pożegnanie z Jugosławią. Szkice i portrety literackie, Warszawa 1992 Razgovor o književnosti kao kategorija recepcije i pitanja književnoistorijskog procesa, Beograd 2003

Krzysztof Wrocławski [współred., wstęp, tłum.] Samowiły i pasterze. Bajki z Socjalistycznej Republiki Macedonii, Warszawa 1981 Makedonskiot naroden raskauvaq Dimo Stenkoski, t. 1 Folkloristiqka monografija, Skopje 1979; t. 2 Tekstovi, Skopje 1984 [współaut., z B. Bartnicką i in.] Uczymy się polskiego. Podręcznik języka polskiego dla cudzoziemców, t. I Teksty; t. II Komentarz językowy i ćwiczenia, Warszawa 1984 (wersja angielska: We Learn Polish. An Elementary Course, ed. I, Warszawa 1994; francuska: Nous apprenons le polonais, ed. Ie , Warszawa 1995; holenderska: Wij leren Pools, Vlijmen 1995; niemiecka: Wir lernen Polnisch; rosyjska: My uqim pol~ski$i, Warszawa 1999; włoska: Impariamo il polacco, I-II, Warszawa 1991; niektóre do roku 2005 wznawiane kilkakrotnie, tu nieuwzględnione) [wybór, tłum., oprac. i wstęp] O Bogu, jego sługach i diabelskich sztuczkach. Setnik legend Południowej Słowiańszczyzny, Warszawa 1985 List z Nieba czyli Epistoła o niedzieli, Warszawa 1991 [red., tłum.] Bajki z Jugosławii. Rządca losu, Warszawa 1991

324 [współaut., z T. Vražinovskim] Sporedbena monografija na makedonskoto selo Jablanica i polskoto selo Pjentki-Grenzki, t. 3 Mitski predanija, Skopje 1992 [wybór, opracowanie, wstęp] Adam Mickiewicz, Oda do młodości w przekładach na języki słowiańskie, Warszawa 1998 [red.] Folklorystyki słowiańskie (w latach 1994-1998). Bibliografia podręczna ważniejszych pozycji, Warszawa 1998 (publikacja na prawach rękopisu) [współred., z J. Mindak] Folia Philologica Macedono-Polonica, t. 5, Warszawa 2000 [współaut., z A. Zadrożyńską, T. Vražinovskim] Ludowe obrzędy i podania. Etnograficzne i folklorystyczne studia porównawcze wsi polskiej i macedońskiej, Warszawa 2002 [red. nauk., współoprac., z M. Bogusławską i N. Różyckim] Polacy w Bośni – Polacy o Bośni. Przewodnik bibliograficzny z komentarzami, Warszawa 2003