Vespera rugxo anoncas ventegon

eLIBRO VESPERA RU¯O ANONCAS VENTEGON SVEDA NOVELARO I 1N K O eLIBRO VESPERA RU¯O ANONCAS VENTEGON eLIBRO VESPERA...

Author: .

12 downloads 429 Views 1MB Size Report

This content was uploaded by our users and we assume good faith they have the permission to share this book. If you own the copyright to this book and it is wrongfully on our website, we offer a simple DMCA procedure to remove your content from our site. Start by pressing the button below!
Report copyright / DMCA form

DOWNLOAD PDF

eLIBRO

VESPERA RU¯O ANONCAS VENTEGON

SVEDA NOVELARO

I 1N K O

eLIBRO


eLIBRO

VESPERA RU¯O ANONCAS VENTEGON Sveda novelaro El la sveda tradukis Ferenc Szilágyi

eLIBRO Aran¸is: Franko Luin

ISBN 91-7303-135-6 [email protected] http://www.omnibus.se/inko

OKTOBRO 2001

2


eLIBRO

LARS AHLIN

Alveno per paraÿuto

E

lliti¸i frue … Esti sola … Regi la korpon … Esti forta … Esti … Stig daûrigis formi tiajn i-frazojn. Estis iaspeca ludo, sed pli ol ludo. Liaj okuloj brilis en la mallumo, kaj en ¸i estis io, kio streçi¸is kaj laboris por la libero. Li îetis flanken la kovrilon kaj kuÿis preta elsalti en iu ajn momento. La i-frazoj funkciis kiel balancilo, en kiu lia volo sidis kaj lasis sin inciti. Sed subite haltis la balancilo. Ne i¸i tia, kia li, li pensis. Li fermis la okulojn. Lia korpo ne inerti¸is en la litvarmo. ¯i i¸is rigida, kvazaû ¸i estus rilati¸inta kun io, kies kontakton li eç minimume ne volis. Sed tio, kion li timis tamen puÿis sin antaûen al li. Li cedis. Liaj muskoloj inerti¸is, kaj li donis sin al tio, kio kaptis lin. Ekzemple hieraû vespere! Çiuj sabatvesperoj estu malbenitaj. Aliajn vesperojn oni povas esti laca. Oni povas diri, ke oni studas leterkurson, ke oni iros al sportekzerco, ke oni iros al la Kleriga Asocio, oni povas diri, ke oni havas renkonton, aû ke oni iros al vaporbanejo. Sed sabatvespere oni havas nenion konvenan por preteksto, nenion, kio estus akceptita de la kamaradoj. Kaj se ili vere observas ion specialan, oni i¸as markita. Unue kiam li venis al tiu çi aça truo, venis la buboj kaj fajfis antaû la fenestro. Ili staris tie en la krepusko kun çapeloj laû la lasta modo 3


eLIBRO

kaj kun kravatoj laû la lasta modo, ili staris tie kaj fajfis kaj poste ili tamburdancis arde kaj incite kaj kriis: —Çivespere ni havos inon. Huj! Sed se oni pretekstas pri io dum pli ol du sabatvesperoj, tiam ili ne plu venas. Tiam oni apartenas al la kategorio de la velkintoj kaj ilia intereso estingi¸as. Tiam oni povas aûdi, ke la buboj starante sub la fenestroj fajfas kaj tamburdancas. Hieraû vespere lumis iliaj ru¸aj kravatoj kun la filmstelo, sub la fenestro de Gustav. Kaj Gustav îetmalfermis la fenestroduonon kaj kriis plengor¸e, dum li ¸ustigis la kravatnodon: —Çivespere Anna estos la mia! Huj! Kaj Gustav saltis sur se¸on kaj aran¸is tambure intensan paÿdancon. La buboj — ili estis triope tiun fojon — metis la brakojn sur la ÿultrojn unu al la alia kaj en ringformo tamburdancis çirkaûe kaj estis vive viglaj kiel Mickey Rooney. Sed post kiam ili foriris, Stig kuÿi¸is surdorsen kaj atendis la malhelon kaj la silenton. (Kial oni ne povas fari ion prudentan sabatvespere? Kial oni ne povas iri al sportekzerco aû legi? Kial oni devas nepre kuÿi kaj imagi al si, kion la aliaj faras?) Stig tute ne sciis, kial li estas tia, kia li estas? Li ne komprenis kial li diferencas de tiuj aliaj uloj. Kial li ne lernis danci? Kial li ne povis renkonti la rigardon de Rut, aû Eivor? Li estis minimume tiel bonaspekta kiel la aliaj. Jes, pli bona ol la plej multaj. Li aûdis, ke la knabinoj mem diras tion. En man¸opaûzo ili ÿtelis lian fotografaîon. Tiun foton, sur kiu li staras en gimnastik-vesto. Li estis elitgimnastikisto, kaj lia korpo estis unuaklasa, kvankam li ne estis tre alta. Kaj lia situacio estis same bona — aû same malbona — kiel tiu de aliaj buboj, kiuj lo¸is-man¸is çi tie kaj laboris en la fabriko. Kial do li timis? 4


eLIBRO

Eble çar li nenie estas hejme. Li nenien povis retiri¸i. Li estis mem siaj propraj muraro kaj plafono. Neniu ÿirmis lian dorson. Neniaj parencoj. Neniu konis liajn parencojn. Neniaj infanmemoroj. Li estis ekzilita en Siberio. Kien ajn li venis, li estis ekzilita en Siberio. Per paraÿuto. Sed hieraû vespere li elÿtelis sin, post kiam i¸is tute malhele kaj post kiam çiuj iris al siaj sabataj plezuroj. Mi ne iros tien, li pensis. Mi rondiros en la direkto de Ljungnes, mi faros etan elastigan marÿon. La torako devas puri¸i, estas klare. — Sed tamen laû kurbi¸anta hokvojo li venis malsupren al la Popola Parko, al la mizere malgranda Popola Parko, per kies kostoj tiu çi komunumo ÿar¸is sin. Longe tirita bleko el saksofono puÿis sin antaûen tra la arboj, kiam li venis malsupren sur la arbara vojeto. Slowfox. Nun multaj homoj dancas vang-çe-vange. Li forlasis la arbaron. Kvindek metrojn pli sube, kiel sur kampo, staris bosketo çirkaû la dancejo kaj kafejo. Çirkaû la bosko pendis punktitaj elektraj lampoj kiel rozario de voluptulino. Stig daûrigis la vojon laûlonge de fosaîo, kie salikarbetoj kreskis. Li konis kaÿitan lokon, kie oni povas sidi ne vidate kaj rigardi al la dancejo. Estas komforta roko tie. Oni povas sidi bone. Sed ¸uste kiam li volis de malantaûe suprengrimpi la rokon, li aûdis, ke iu jam estas tie kaj zumkantas. Li ekkaûris kaj esplore rigardis. Baldaû li sciis, kiu estas tiu. Milton Berg! La laborestro, maljuna fraûlo, avarulo kaj ÿtelrigardanto, kiu pensas nur pri mono kaj havas nenian alian intereson krom pri mono, kiu duonfastas kaj estas çifona, por ke li vidu la bankokonton brili per altaj ciferoj. Milton, la plej malestiminda diablo en tiu çi komunumo! Ne i¸i tia, kia li, pensis Stig denove, kaj nun li faris salton 5


eLIBRO

de la mola lito al la lakitaj plankbretoj. Li frotis sin en malvarma akvo, frotis sin per malmola broso, li sekvis la matenan programon de punkto al punkto. Fine li stari¸is antaû la grandan spegulon (kiun li mem açetis per propra mono) por ke li povu observi la ludon de la muskoloj. (Li lumigis la plafonlumon. La tablolampon li metis sur la plankon, depreninte la flavan lumÿirmilon). Li observis sian korpon de la tibikarnmuskoloj supren ¸is la bicepso kaj koltendenoj. Kiel finon, li faris korpringon antaû la spegulo. Li faris tion tute konscie. Laûeble li provis observi en la spegulo, kiajn arkojn la piedoj faras, ¸is ili atingas la plankon tuj apud liaj manoj. Poste li devis havi defrotadon denove, sed farinte tion, li vestis sin. La domo ankoraû dormis. Estis ja dimanço. Kelkaj certe îus enliti¸is. Li îetis la pantalonon ÿultren kaj en duonÿtrumpoj iris en la kuirejon. Emma preparis al li ion, kio estis sur plado en la bakujo. Li silente eksidis çe tabloangulo, man¸is kaj trinkis lakton. Li trinkis glason post glaso. Emma preparis al li ankaû pakaîon da buterpanpecoj. ¯i ne estis tre granda, tiel ke li povis enpoÿigi ¸in. Li ne petis pli grandan. Nur ekstere sur la ponto li rimenis sur sin la marÿoÿuojn. Oni daûre dormis en la domo. Eç Emma dormis, Emma, kiu faris preskaû çion, kion oni petis de ÿi, se ÿi ricevis liajn kafkuponojn. Dum li restis sidanta sur la ponto, jen eklumi¸is fenestro. Unue li kredis, ke ¸i apartenas al domo, situanta pli malsupre, sed kiam li ekiris, li konstatis, ke estas ¸uste la fenestro de Emma, kaj nur nun li rimarkis, kiel densa la nebulo estas. *

6


eLIBRO

Tiun dimançmatenon la nebulo ÿteliris çirkaûe kiel glueca estaîo. Çu ¸i densi¸os je pluvo dum la tago, aû solvi¸os pro la radioj de la suno? Stig prenis la kompason kaj direktis sin al M. La unuan kilometron li kuretis. Poste li energie kuris laû la unua altaîo. Nur poste li faris la ellaboritan, egalritman trotadon. Post du horoj li atingis la celon. La nebulo staris kiel muro super la arbara lago. Estis preskaû sensone çi tie. Eç kolimboj ne estis aûdeblaj. Stig faris fajron en rokfendo. Dekstre kreskis maljuna, inerta, de likenoj venkita abio. Kiam li ekprenis la grizverdajn kvastojn, lia mano pleni¸is de akvo. Li varmigis sin zorge. Li metis ladglason sur la ardaîon kaj tiel, iom post iom boligis la akvon. Nun la pluvo malrapide komencis kribri¸i tra la nebulo. Venis do malseko anstataû suno. La griza muro tiris sin pli kaj pli al la mezo de la arbarlago. Iu aû alia nigra ÿtono pikis sin super la akvosurfacon kiel spionanta fokokapo. Nun aûdi¸is ankaû la kolimbo. ¯i ploris kiel infano. Unue Stig intencis sin rekte returni. Sed la kolimbo logis lin. Estis ia kunpremita sopiro en la voço de la birdo. Stig kuris çirkaû la lago. Dufoje li ekglitis sur la glitiga boaclikeno. La brançoj de la alnoj bati¸is al lia viza¸o. Akraj ÿtonoj faris etajn, blankajn entrançojn sur la supra ledo de liaj marÿoÿuoj. Sed la kolimbon li ne vidis. Kelkfoje li pensis, ke li vidas grandajn, etenditajn flugilojn, malhelajn kiel ombro, kiuj dividas la blankan densaîon. Sed tio estis eble io alia. Eble ne kolimbo ploris? Çu la kolimbo ne apartenis al la kristalklaraj matenoj, kiam la akvo kuÿas malvarma kaj senmova kaj la çielo ru¸i¸as oriente? Li revenis al la rokfendo, kie li faris fajron. ¯i estingi¸is. Li provis reflamigi ¸in, sed li ne sukcesis. Çio i¸is trae malseka. 7


eLIBRO

Kaj la pluvo nur kreskis. La nebulo bati¸is pli kaj pli malsupren. Nun li povis vidi la flavpalajn kronojn de la pigmeoabioj. Interne en la arbaro oni ne sentis tiel forte la pluvon. Sed la irejo estis malseka kaj suçis forte la piedojn. Ÿmacis malagrable. Ankaû en lia interno io komencis ÿmaci malagrable. Estis tiu çi malbenita i-frazo: Ne i¸i tia, kia li! Denove li komencis cerbumi: Kial mi timas? Kial mi falis en la vivon per paraÿuto? Kial mi ne elkreskis normale de la hejmo al la lernejo, al la laboro? — Çi tie trovi¸as neniu, kiu rememoras, kiam lia patrino portis lin, aû kiam lia patro mortis, neniu memoras, kiam li respondis ¸uste je ekzamena demando, kiam li rompis fenestrotabulon, kiam li ludis ion maldecan kun knabino malantaû la brutejoj, kiam li ricevis sian unuan longan pantalonon kaj sian unuan kurknaban postenon. Li estis sendata de la komenco de loko al loko. Nenie, kie li estis, trovi¸is homoj, kiuj rememoras ion pri liaj pasintaîoj. Çie li estis falinto per paraÿuto. La unuaj domoj komencis vidi¸i inter la trunkoj. Nun fini¸is la argilo. La çefa vojo estis el betono. Çi tie la pluvo venis kun subitaj ventîetoj. Inter ili falis preskaû neniu guto. Nun konturi¸is la komunumo, la malbenita eta truaço kun siaj pufaj, etaj vilaoj kaj malbela liber-religia kapelo kaj malhelaj kazernoj, la kooperativo en ”funkis” estis racia kiel çiam. Vivu la kooperativo! Poste trovi¸is nenio pli racia. Jes, eble ankaû io alia, sed la virinplimulto estis fantastika çi tie. La proporcio estis tri ne-edzini¸intoj kontraû unu fraûlo. La komunumo fetoris de virinoj. Industrio por virinoj. Çi tie vi devus havi ÿancon, knabo! Çu la junuloj ne venis biciklante de la alia komunumo çi tien? Kaj çu la knabinoj ne biciklis al aliaj komunumoj de çi tie? 8


eLIBRO

La vento prenis lin malmole çe la dorso kaj grandaj, malmolaj pluvgutoj frapis la ventimunan jakon. Estis preskaû nubfalo, kiu venis. Li tiri¸is al muro, poste pasis al profundi¸o de pordo. Tiam li vidis, ke trovi¸as sukeraîejo vidalvide. Li ne multe pripensis, sed transiris la straton kaj eniris. Li aperis en ton-nesto de subridoj. Knabinoj subridis el çiu direkto. —Fine viro, knabinoj! kriis malhela aldo de dekstre. —Ho jes, ho jes, kriis iu rekte de antaûe. Trankvili¸u nur. Li estas pli vere nur infano. Oni ridis nun eç pli eksplode. —Ni volas lin çi tien! kriis ridaça voço de maldekstre. —Fi, do! kriis la unua kriinto. Mi estas la unua, kiu ekvidis lin. —Tio ne estas vero, kriis nova, akra voço de maldekstre. Mi vidis lin, kiam li kuntiris sin al muro vidalvide. Mi invitos lin je kafo. Mi turnos min, pensis Stig. Kiel, je la infero, mi povis esti tiel stulta kuregi tien çi? Li ne turnis la korpon, sed en si jam li turnis sin kaj fu¸is el tiu çi inkafejo. Li estus ankaû turninta la korpon kaj estus elkureginta, se la pelo de la malnova ifrazo ne estus resvinginta lin: ne i¸i, kia li. Ne, nun aû neniam! li pensis, kaj lia rigardo, kiu fiksi¸is ie çe la servtablo, flugis rapide dekstren kaj ankaû maldekstren. Çirkaû preskaû çiu tablo sidis knabinoj. Eç ne unu virseksulo trovi¸is çi tie. Nur nun Stig rememoris, ke la knabinoj nomis tiun çi sukeraîejon ”La virgulinejo”. Cetere ¸i aspektis kiel aliaj kafejoj. La muroj estis kolere verdaj. —Ne timu nin! kriis la malhela aldo. Ne, li ne forkuros. Li devas trabati sin çi tie pro si mem, li sentis, kaj li iris antaûen kaj sidi¸is. Li sidi¸is meze. Estis pre9


eLIBRO

skaû same multaj knabinoj en la mezo. lom pli dense ili sidis dekstre kaj maldekstre çe la fenestroj. Oni daûrigis la ridaçon kaj komentis liajn movojn. Neniu rigardis nun tra la fenestro. —Sensacio! kriis knabino, tiel vulgara, kiel nur knabinoj povas esti. —Certe mia viza¸o estas ru¸a, kiel kankro, pensis Stig. —Oni kutimas demeti la çapon en tiu çi ejo! kriis la akra voço de maldekstre. La dekstra mano de Stig ekskui¸is. Sed li ne deprenis la çapon. Min ne interesas, kion ili diras, li pensis. Mi estos suverena, kiel çiuj, kiuj alvenas per paraÿuto. Çu li devus levi¸i, depreni la çapon kaj riverencante diri çiudirekten: ”Mi estas danka pro çiuj informoj. Mi venis per paraÿuto çi tien. Mi ne konas la lokajn kutimojn çi tie.” Je Dio, kiu povus konduti suverene malgraû çio? li pensis. Sed li ne estis suverena. Li sidis rigide, strange kaj fiksis sian rigardon al la muro. Ho, se la kelnerino venus baldaû! Mi mendos nur oran¸-akvon, verÿos en min kaj kuros. —La knabo bezonas helpon, kriis la malhela aldo de dekstre (ÿia voço estis krude varma). Mi reordigos lin. Kaj ÿi venis malrapide al lia tablo. Li ne multe vidis el ÿi, nur la sinon, ventron kaj bruston kaj la brakojn kaj manojn. Sed li vidis, ke ÿi estas grasa kaj rimarkis, ke ÿi estas super tridek. Ÿi deprenis lian çapon kaj prenis el sia valizeto kombilon kaj komencis kombi lin. Mi batos ÿin! pensis Stig. Mi batos krude ÿian viza¸on per fermita pugno. Poste mi kuros. Sed li faris nenion. Li lasis, ke ÿi karesu lian kapon. Li enspiris plu la abomenan odoron, kiun la virino disÿutis. —Nun li aspektas vere agrabla, ÿi diris, vere, kiel bona knabeto. 10


eLIBRO

Ankaû du aliaj venis al li. Ili ankoraû estis pasivaj, — sed ege ridaçis. Tiam la kelnerino envenis. Certe la posedantino mem. Ÿi estis super kvindek, malalta, tendena kaj ekscitita. —Kion vi faras pri la knabo! ÿi kriis, kaj venis antaûen kaj viÿis la tablon per çifono. —Tason da bolita lakto kun du bulkoj, li mendis. Tuj li surprizi¸is pro sia voço. Kiel li povis esti tiel trankvila. Kial li ne mendis oran¸-akvon? Li sciis. Li devis montri al la knabinoj, ke lin oni ne povas ofendi. Ho ne, çi tie estas bubo, kiun kelkaj flirtaçaj knabinoj ne povas elpeli. La knabinoj lasis lin dum mallonga tempo. Sed li sentis, kiel iliaj rigardoj bruligas lin çie. Li estus volinta fari ion. Almenaû per manoj. Unuan fojon li deziris, ke li estus komencinta la fumadon. Li estus volinta levi la manon al la buÿo. Nun anstataûe liaj manoj palpis singarde sub la tablo. Tie kuÿis gazeto. Li prenis ¸in kaj komencis foliumi. —Lia nazo devus esti pli rekta, li aûdis de knabino. Tiam ili rekomencis. Preskaû çiuj komencis ÿerci pri lia eksteraîo. Sed li ÿajnigis daûre indiferentecon. Li sentis, ke li devas venki. Se li montrus nur sin tiel suverena, ke li povus fari ion. Fine alvenis la varma lakto. Li tuj pagis. Poste li konsumis ¸in tre rapide. Li trempadis la bulkojn. Jes, tio estis iom tro rapida. Estante ¸uste preta, li vidis, ke Eivor envenas. Subite li eksciis, kion li devus fari. Li ne sciis, kiel estos. Li sciis nur, ke li devos provi, ke li devas riski çion per unu karto. —Mi estas çi tie! li kriis al ÿi. Tio estis ne pripagebla ideo. Li sentis kiel la knabinoj muti¸as. Estis kvazaû dudek kvin akvokranoj estus çesintaj ÿpruci. Eivor, kiu havis grandajn, esprimriçajn okulojn, sed 11


eLIBRO

honteman, senteman buÿon, reagis mute, sed post momenta hezito ÿi venis al li. —Vi venis malfrue, diris Stig laûte. Eivor sidi¸is. Ÿi deprenis la rondçapon kaj skuis siajn longajn, helajn harojn, malsekajn pro la pluvo. Stig sentis, kvazaû li estus faranta korpringon antaû publiko, kvazaû li rektigus sin ¸uste nun. La piedoj devas fari la ¸ustan elegantan arkon kaj veni malsupren tie, kie konvenas. —Kion vi deziras? li demandis kaj sentis, kiel li devas peni por teni la ekvilibron, kiel çiu vorto, çiu gesto, çiu sekundo povus lin bankrotigi. — Tion mi mem ordigos, ÿi diris. Subite li rimarkis, ke ÿiaj okuloj ridetas al li kaj ÿiaj lipoj ektremetas en malforta emo al ironio. Ÿi prenis la valizeton kaj rigardis sin en la spegulo. Stig sentis, ke nova kaj ne priskribebla ¸ojo fluas al li. La korpringo sukcesis. Eivor estis lia helpanto. Ÿi ludos la rolon. Nun la kelnerino venis al ili. —Kion vi deziras? ÿi demandis senhumore. —Mi venis nur venigi lin, diris Eivor. Ÿi levi¸is kaj ankaû li levi¸is. Li metis la manojn en la poÿojn de la mallonga, ventimuna jako. Ÿi metis sian manon sub lian brakon. Ne aûdi¸is eç flustreto de la knabinoj. La kranoj ne plaûdis ¸is ilia foriro. Ekstere filtri¸is la pluvo. Dum longa momento ili diris nenion. Ÿi daûre lasis sian manon sub lia brako. Kiam ili venis al la strato de la Teksejo, ÿi premis lian brakon. —Çu vi sekvos min supren? ÿi demandis. —Çu mi ne devus iri hejmen kaj ÿan¸i vestojn? li diris. —Tio tute ne gravas, ÿi diris.

12


eLIBRO

—Sed Emma certe havas preta la man¸on, li diris kaj tion li diris, çar li volonte aûdis, ke ÿi faras kontraûrimarkojn. —Vi povas man¸i supre çe mi. Mi havas çambron kun kuirforno. —Sed certe vi ne havas tian man¸aîon, kian mi ÿatas, li diris. Mi estas krudvegetarano. —Stultaîo, ÿi diris kaj ÿia hontema, pura buÿo ridis kaj brilis malsekece. —Kion vi scias pri tio? li diris. —Venu! ÿi diris kaj tiris lian brakon. Kaj li sekvis ÿin, kaj li estis çe ÿi dum la tuta tago. Je la sepa kaj kvarono ili iris al la kino, sed poste neniu el ili rememoris, kio teksi¸is sur la blanka ekrano. Estis ilia intenco post kino viziti sukeraîejon, sed elveninte, ili ne havis emon. —Ni iros al via hejmo, diris Stig. Kaj li restis çe ÿi dum la tuta nokto, kaj nun la unuan fojon li kuÿis kun knabino. Jen kaj jen li veki¸is kaj çiufoje li pensis, ke tio estas tiel neperceptebla, jes, estas preskaû ridige kuÿi tiel en la sama lito kun knabino, kiun li ververe eç ne konas. Sed li ne povis rememori, ke iam li estis tiel feliça antaûe. Li ridis. Li ne povis ne ridi. Je la kvara li veki¸is la lastan fojon. Ankaû tiam li devis ridi. Lia rido estis mallonga kaj pura. Ÿi demandis, kial li ridas, sed li ne povis respondi je tio. Tiam ÿi petis lin çesigi la ridon, sed li ne povis interrompi. Ÿi certe çagreni¸is. Ÿi sovis sin al li kaj li sentis kiel senhelpa kaj konfuzita ÿi estas. Sed li devis çiukaze ridi. —Respondu! ÿi flustris en la mallumo. Sed anstataû respondi li lumigis ÿian malgrandan tablolampon kun ru¸a silko. Poste li elrampis el la lito unue per la 13


eLIBRO

manoj. Li firmigis sin mole kaj singarde sur la litrando kaj liaj piedfingroj atingis preskaû la alkovplafonon. Poste li malsupreniris al la planko sen perdo de la ekvilibro. Tie li faris la ¸is nun plej belan korpringon de sia vivo. Farinte tion, li karesis ÿin milde. Senvorte li komencis vesti sin. Sed antaû la foriro li iris al ÿi kaj denove karesis ÿin. Li ankaû kisis ÿin. Tiam ÿi malmole ekprenis lian nukon kaj arde premis lin al si. Kiam ÿia preno inerti¸is, li levi¸is. Kaj li sidis tute silente dum kelkaj minutoj sur la litrando. Tiam subite revenis la rido, sed tuj poste li klinis sin al ÿi kaj flustris. —Oni çiam alvenas per paraÿuto. Poste li iris kaj neniam li estus kredinta, ke estis tiel facile venki ion, kio senti¸is tiel malfacila. Çu eble, çar li ridis? Eble li ridis, çar li sciis en sia plej ena interno, ke la i-frazo neniam plu timigos lin, kaj neniam plu la virinoj. Neniam plu li malbenos la sabatvesperojn kaj neniam plu li kuÿos surdorse kaj atendos la silenton kaj malhelon. Sed eble li ridis, çar li levis sin super la kapon de la bubaro. Neniam li kuros kun ili. Neniam li haltos ekster la fenestro de iu knabo kaj fajfos, tamburpaÿos kaj huj-ados. Li alvenis per paraÿuto aliflanke de iliaj metodoj. Ili bezonos eble du jarojn por atingi lin. Li iris tra la silenta komunumo, kie la lanternoj lumis same solecaj kiel la nudaj ÿultroj de Eivor lumis kontraû la malhela fenestro, kiam hieraû vespere ÿi senvestigis sin. Stig iris supren al sia çambro por ÿan¸i vestojn por la laboro. Sed Eivor sidis sur la lito ankoraû kelkajn minutojn, kvankam ÿia man¸pakaîo ankoraû ne estis en ordo. Ÿi komprenis el lia rido, ke ÿi povos teni lin dum unu monato, maksimume dum unu monato. Poste li faros korpringon por aliaj knabinoj.

14


eLIBRO

ERIK ASKLUND

La bando

L

a knaboj kutimis renkonti¸i çe Jakobsdal, la nuntempe ne plu ekzistanta, malnova kornikrezidejo çe Hornstull, tute apud la malnova Liljeholm-ponto, çe ¸ia norda surtera soklo en la fino de Horn-strato. Tie havis ferfalaî-komercisto sian etan butikon en malnova, kolapspreta remizo. Çiusabate posttagmeze la knaboj kolekti¸is tie por vendi la kaptaîon de la semajno kaj ricevi monon, per kiu ili açetis kinobiletojn por la dimançaj posttagmezaj prezentadoj. Dum la pasinta semajno, post la fino de la lernotago, ili çirkaûvagadis sur la teritorio de la ÿipfarejo kaj de la grandaj mekanikejoj çe la periferio kaj kolektis ferfalaîojn: rustajn ferpecojn, tordi¸intajn klinkojn el kupro, amason da kurbaj najloj kaj aliajn aîojn, pezajn kaj estantajn el fero. Gisaîoj havis pli malaltan valoron; iusabate ili alvenis trenante malnovan kamenfrison, por kiu ili ricevis nur 15 oerojn. Tiun fojon la feraîkomercisto, malgranda, malgrasa a¸ulo, kiun la knaboj nomis Simio, pro liaj gorilsimila viza¸o kaj longaj, svingpendantaj brakoj, faris al ili longan prelegon, per kiu li zorge instruis ilin pri la diferenco inter ferfalaîoj. Li atentigis ilin, ke el çiuj metaloj la kupro estas la plej bona, poste sekvas la latuno, la nikelo, post tio la fero kaj fine la zinko, galvanizita lado, diversaj alojaîoj kaj plej laste, sube de la ranglisto, la gisaîo, poroza, plej ofte fendita kaj etvalora. Kaj la knaboj obeis la instrukciojn de la maljunulo kaj zorge sortimentis la ferfalaîon en diversajn partojn, 15


eLIBRO

antaû ol ili alvenis al la remizo por vendi la kaptaîon. Ili dividis la tutan sumon por çiu, egale inter si, se io restis post la certigo de la kinobiletoj, tio senmanke uzi¸is por frandaîoj, globetoj kaj aliaj aîoj, pri kiuj duonkreskaj knaboj havas intereson. Tute apud la remizo de la ferfalaîkomercisto trovi¸is eta, griza domo kun makuloj post defalinta plasto sur la fasado, kun etaj, malaltaj fenestroj kaj kun çiam fermita pordego, kies ÿtupoj estis fenditaj. En la supra eta¸o unu el la grupoj de la Savarmeo havis sian ejon kaj la suban eta¸on de la domo okupis — policarestejo, la timinda ”Verda Ka¸o”, jam de jardekoj konata kiel finstacio de çiuj famaj interbati¸oj inter drinkdiboçuloj kaj batherooj de la suda urboparto, kaj çiun sabatvesperon ¸i estis centro de rondo de sova¸a kaosbatalo, kie la policistoj havis sangan kaj streçan laboron por diselekti la plej senbridajn batalemulojn kaj iel enigi ilin en la pripentejon. Manne kaj lia ferkolektantaro kelkfoje travivis dum la sabataj vesperoj strangajn kaj terurajn scenojn antaû tiu çi domo. Jen kaj jen povis okazi, ke venis du policistoj, kuntrenante inter si ebriulon, kiu afable kaj obee venis kun ili ¸is la pordego. Tie estis halto. Ne atendite li elÿiris sin, estis atingata tuj de la policistoj kaj faris senesperan kontraûstaron, batis per manoj kaj piedoj çirkaû si, sed plej ofte li i¸is venkita kaj enkarcerigita. Tra la fenestro aûdis la streçe aûskultantaj knaboj lian furiozan bruon kaj la minacoplenajn îurojn, kelkfoje obtuzigitajn de la bastonbatoj, kiujn la policistoj donis al li, por ke fine la tuto dronu en la ˛oron de la helaj virgsopranoj savarmeanaj el la lo¸ejo, unu eta¸on pli supre. Kelkfoje la policistoj povis fari halton kun ebriulo, inerte pendanta inter 16


eLIBRO

iliaj krudaj brakoj, dum malgranda trupo de savarmeanoj enpaÿis tra la pordego kaj malaperis sur la ÿtupoj, tuj sekvate de policistoj, kiuj singarde enpelis la arestiton kaj poste fermis la pordegon post si. Ekster la enirejo staris çiam homamaso, kiu sekvis la policistojn de iu stratangulo, kie la kapti¸o okazis, kaj formis iaspecan postgrupon de la malgaja procesio; çio fini¸is per îetado de malbelaj krioj, krudaj blasfemoj kaj insultoj al la enmarÿantoj, kio kutime çesis per la reveno kaj disiga manovro de la policistoj. La falaîkomercisto neniam partoprenis tiujn çi ¸enajn scenojn. Li sidis kurbi¸ante post sia vendotablo kaj kaÿis la kapon en la manojn, luladis la korpon tien-reen kaj murmuris: —Tiaj ’omoj, tiaj teruraj ’omoj... Cetere li estis establinta iaspecan filion de la karcero, kie li lasis ebriulojn, trovitajn en la dan¸era proksimo de la ”Verda Ka¸o”, eldormi sian narkoton interne de lia vendejo. Tio i¸is iom post iom lia kutimo, vera manio; kelkfoje li iris longajn vojojn çie en la kvartalo por serçadi mizerulon, kiu tro funde plenigis la glason, provis lin helpi al lia hejmo, kaj se li ne sukcesis pri tio, li trenis lin kun si al la butikaço, kie li poste fidele dormis flanke de la plej timindaj batprovokantoj, ¸is ili veki¸is dimançmatene; tiam li forigis ilin, por ke eble jam la saman vesperon ili revenu same senkonscie ebriaj kiel antaûe. La falaîkomercisto ne drinkis. Laûdire li vivis en sia juna¸o sova¸an kaj senbridan vivon, kies fino estis katastrofo. Foje, influata de la ebrieco, li batis sian filon ¸is tiu perdis la konscion. La sekvo estis koksdifekto, kiu lamigis la knabon por çiam. La malnova diro pri la malbonfaroj de la gepatroj, per tio ricevis teruran adapti¸on, çar la filo plenkreskis je malbonfama batheroo kaj diboçulo. Kun longaj interspacoj li 17


eLIBRO

kutimis aperi çe sia patro en la eta, malluma butiko kaj postuli de li monon por brando. Tiaokaze la falaîvendisto ekfuriozis, forigis sian filon, vokis iun el la karcerpolicistoj, kiuj enÿlosis lin. Poste li çiam timis pro la sekvoj, çar la filo promesis çiufoje ven¸on. ”Simio” fu¸is de sia butiko, simple fermis ¸in, ¸is li eksciis, ke la filo iris alidirekten, aû estis arestita kaj sendita al la punlaborejo Svartsjö. Tiel pasis la tempo. La aûtuno i¸is vintro kaj ¸i proksimi¸is al Kristnasko. Konstante, çiusabate la falaîvendisto havis çe si kelkajn el la plej famaçaj diboçuloj kiuj rajtis eldormi la ebrion sur la sakoj kaj poste dum milda kontraûstaro ili estis elpelitaj matene, kaj kiuj post iom da tempo revenis por proponi brandon al la maljunulo, rekompence, çar li prizorgis ilin. Sed la falaîvendisto skuis la kapon kaj diris: —Dankon, ne! Mi uzas nenion fortan! Sed la aliaj estis obstinaj. Ili trudis kaj trudis ¸is la falaîvendisto por fini la diskuton, diris: —Nu, verÿu do iom çi tien, mi povos havi ¸in, se mi estos malsana. Kaj li prenis malplenan botelon, kies duonon la trudanto plenigis. Post ilia foriro la falaîvendisto kaÿis la brandon en iu angulo, kie ¸i forgesi¸is. Çiukaze li ne tuÿis gin. Pri novaj plenigoj li faris simile. La scenoj çe la ”Verda Ka¸o” ripeti¸is denove kaj çirkaû la Kristnasko ili kulminis en bruaj scenoj, çar la çiekonataj alkoholistoj havis siajn proprajn kutimojn por soleni la Kristnaskon. Ili kondutis laûtvoçe en la kafejoj, aran¸is interbati¸ojn çe çiu stratangulo kaj kontraûstaris sova¸e, kiam la polico volis ilin kapti. La grupo de la Savarmeo çe la supra eta¸o pligrandigis siajn kunvenojn kaj la miksi¸o de la ebria krio kaj 18


eLIBRO

unisona kanto kelkfoje donis strangajn impresojn al la konstanta, scivola homamaso ekstere, reaperanta okaze de çiu nova sceno. Manne kaj lia bando trovi¸is çe la falaîkomercisto kun nova kolekto da falaîoj, çar estis senne¸a vintro, kaj ili faris ekstran esplorekspedicion por ricevi pli abundan kaptaîon por la kristnasko. Je sia miro ili trovis la maljunulon, sidanta en angulo, tute ebria. Starante antaû li, sin lulante tien-reen, estis videbla mallongstatura, juna viro, kies staturo havis strangan, oblikvan tenon, la maldekstra koksparto levi¸is grave pli alten ol la dekstra; tio devigis unu kruron pendi en la aero kaj doni la impreson de kripleco. Li estis la filo de la falaîvendisto. Çe la enmarÿo de la knaboj la maljunulo pene levis sian kapon kaj murmuris ion. Poste li falis kapaltere kaj restis kuÿanta sur la planko. Apud li la junulo, îus ellasita el Svartsjö, levis lin ridante kaj kriis en lian orelon: —Supren, paçjo, supren, vi! Vi havas klientojn … Manne kaj la aliaj knaboj staris kvazaû ÿtoni¸intaj. Ili nenion komprenis. Manne sentis nevenkeblan angoron. Çirkaû si li aûdis la flustron de la kamaradoj: —La a¸ulo ’stas ebria … La simio drinkas … Manne levis atentige sian manon. La flustroj eksilentis çirkaû li. Singarde li demetis la pezan sakon de feraîoj, turnis sin kaj eliris, sekvata de la aliaj. La reston de la tago ili pasigis çe la periferio, malrapide interparolante pri la stranga afero, okazinta al ”Simio”. Kio okazis? Manne divenis iom post iom, ke la filo i¸is libera, iris al la maljunulo kun minaco de perforto kiel kutime, pro kio tiu, por mildigi lin, proponis al li brandon el tiu sennombra aro da gutoj, kiujn li havis je dis19


eLIBRO

pono. Por eble tute moligi la filon, ankaû li mem trinkis kaj eble pro sia malforta korpokonstruo kaj alta a¸o, li ne toleris la alkoholaîojn, sed i¸is komplete ebria. Nun li kuÿis tie kiel alia açulo inter siaj rustferaîoj, dum la filo daûrigis ebriigi sin per la magazenita brando. Baldaû alvenos la aliaj kompanianoj kaj la paca ferfalaîkomercejo, kie neniam oni rajtis trinki glason da brando, transformi¸os je kaÿdrinkejo kun kriaço kaj bruo de ebriuloj, eble eç kun sova¸aj interbati¸oj. La knaboj desegnis al si la scenojn, unu post la alia, sed ili dum la tuta tempo scivolis, kiel la ferfalaîvendisto, ilia amiko kaj protektanto, falis antaû la tento por drinki. Ili eble neniam povos ricevi respondon je la demando. Dum la sama vespero la eterne scivola homamaso antaû la karcero travivis la kuriozan finscenon de tiu metamorfozo, kiu okazis al la feraîvendisto. Li venis ÿanceli¸ante el sia vendejo kaj iris per stumblantaj paÿoj al la fermita pordego de la arestejo kaj frapis sur ¸i. Desupre oni klare aûdis la ˛orkanton de la savarmeanoj. Per tremantaj manoj li ripetis la frapegojn sur la pordego. Unu el la policistoj venis kaj malfermis, la feraîvendisto faris kelke da oblikvaj paÿoj kaj ekiris palpante kaj ÿanceli¸ante supren sur la ÿtupoj. La policisto restis samloke pro la surprizo kaj mire rigardis post lin. La maljunulo iris malrapide supren sur la ÿtuparo kaj malfermis la pordon de la savarmea kunvenejo; mu¸o de helaj voçoj plenigis la atendoplenan silenton, poste aûdi¸is skrapado de pezaj piedoj kaj malpeza falbruo. Poste iu kriis al la policisto, daûre staranta çe la malsupro de la ÿtuparo, ne povante kompreni, kio okazis al la ferajvendisto, al tiu çi prudenta, mallaûta homo, kiu cetere kondutis tiel sobra kaj ordema. Post iom da tempo la maljunulo reaperis, nun inter du savar20


eLIBRO

meanoj, kiuj malrapide gvidis lin malsupren al la atendanta policisto, nun perceptinta kio okazis. Milde li prenis la maljunulon inter la brakojn, malfermis la pordon de la arestejo kaj enpuÿis lin. Subite i¸is silento. La ˛oro de la helaj voçoj silenti¸is. La scivolemuloj instinkte retiris sin iom. La policisto elvenis kaj fermis la pordegon. Unutona mesanta voço penetris eksteren en rompitaj frazoj al la obstine restantaj grupoj. Iom poste ili disi¸is kaj malaperis. Estis la tago antaû la Kristnaska vespero. Facila ne¸falo kovris la malpurajn stratojn. Sed sur la trotuaro trovi¸is la malhela, malpura postsigno de la paÿoj de la homoj, la ÿanceli¸aj oblikvaîoj de ebriuloj, la rapidemaj paÿoj de gajaj, feliçaj homoj, paÿoj de lacaj kaj laborÿiritaj virinoj, facilaj, delikataj piedspuroj de knabinoj kaj piedsignoj de infanoj kaj la malrapidaj, singardaj paÿoj de la maljunulo. En çiu fenestro estis lumo, la malhelaj domoj radiis vibrantan lumon, el la montrofenestroj de la butikoj elverÿi¸is lumriveroj kaj mem la tramoj ÿajnis esti pli helaj, pli varmaj, maleme sin turnantaj çe la kurboj sub pluvo de verdaj fajreroj el la supra elektra kondukilo. En la lumcirkloj de la lanternoj, la ne¸o falis kiel blanka polvo, senbrue, malrapide, subite ekstermante la nigrajn truojn post la paÿoj de la homoj. El la arestejo oni transportis la feraîvendiston al la maljunulhejmo Rosenlund. Oni malplenigis la butikon kaj malkonstruis la remizon. Manne kaj lia bando serçis aliajn porviveblecojn akiri monon por kinobiletoj. La policistoj poste konstatis gravan pligrandi¸on koncerne la nombron de ebriuloj en la timinda arestejo, sed iom post iom ¸i malplii¸is. Post kelke da jaroj oni malkonstruis la domon kaj nun flamas la lumreklamoj fronte de modema ludomaro samloke, kie 21


eLIBRO

antaûe la mallumaj kaj helaj fortoj renkonti¸is en obstina batalo pri la korpoj kaj animoj de homoj —.

22


eLIBRO

HARALD BEIJER

Liberigita

L

a suno okupis la çambron de la kuratoro çe la alta supro de la malliberejo. Bela çambro ¸i estis, kun profundaj fenestroanguloj en la malnova ÿtonkonstruaîo el la mezo de la pasinta jarcento. Antaû la fenestro pendis helaj, florornamitaj kurtenoj kaj sur la fenestrorando staris floranta pelargonio. Sur la muroj pendis bildoj, pentritaj de malliberulo kaj sur la tablo staris bukedo da freÿaj floroj. La kuratorino sidis sin klinanta al la papero kaj skribis, dum ÿi lasis strivestan malliberulon legi leteron. Ÿi estis taktema kaj tial ÿi ne rigardis supren al li, dum li legis. La malliberulo dumtempe jam estis finleginta la leteron kaj sidis tie kun ¸i en la mano. Li rigardis la pelargonion, starantan çe la fenestro, lumantan en la sunbrilo. Li vidis multe da pelargonioj en multaj çambroj. Lia patrino, lia fiançino kaj liaj fratinoj okupis sin multe pri tiaj floroj. Li havis ombrosimilan imagon pri tiuj virinoj kaj dronis en kelkminuta revado, ¸is lin vekis la voço de la kuratorino. Ÿia rigardo estis levita de la laboro kaj ÿi rigardis lin dum mallonga tempo, antaû ol ÿi parolis. —Nu, kion vi diras pri la letero, Jansson? —Kion mi diru? Tre afable de ÿi. Jansson rigardis denove malsupren al la letero kaj perceptis kelkajn liniojn, kiuj speciale kaptis lin, sed li ne sciis, çu ili plaças al li aû ne. ”Mi kredas, ke trovi¸as multe da bono en 23


eLIBRO

li, tion ni çiuj kredas, liaj fratinoj kaj mi.” Çu oni parolas tiel pri homoj? Li mem ne pensis pri tio, çu io bona estas en iu, sed kiam temas pri iu, kiel li, estas ja io alia. Li sentis, ke laû la volo de la kuratorino li devus diri iom pli. —Jes, tio estas tre bela. —Çu vi do voja¸os hejmen al via fiançino nun? —Estos plej bone tiel. Se ÿi tiel volas min reakcepti. —Sed vi ne ÿajnas esti gaja. —Çu vi scias, sinjorino: gaja oni neniam estas en tiu çi domo. Kaj estas bone, kiel estas, mi opinias … —Çio estos bona, vi vidos, Jansson, kiam vi elvenos kaj alkutimi¸os. Per tio la aûdienco fini¸is. Reveninte tra la koridoroj de la malliberejo al la laborejo, Jansson pensis plej multe pri la pelargonio en la fenestro de la kuratorino. Kaj pri la esprimo en la letero, ”trovi¸as io bona en li”. Kio estas proprasence la bona en la homo? Tion li ne sciis. Tiel venis la tago de la liberi¸o. Antaû la pordego li renkontis Friçjon, kiu liberi¸is unu semajnon pli frue. Jansson ÿatis Friçjon kaj tute ne estis surprizita ekvidinte lin. Temis pri ia ÿtelrompo; Friçjo sciis pri io, kion oni povas fari senriske kaj nun li volis havi kompanianon, pri kiu li povas fidi. Friçjo salutis kaj proponis cigaredon. Post iom da tempo li demandis: —Vi venos, çu ne? —Mi ne scias. —Ni havas kun ni gor¸-stimulilon, la uloj atendas en kafejo. Jansson tordis kaj turnis sin kaj ne sciis, kiel konduti, nei

24


eLIBRO

estis same, kvazaû li montrus malestimon al kamarado kaj brando certe gustus bone; sed li ne volis kuniri. Sed Friçjo komprenis lin. —Mi komprenas. Vi volas denove provi, sed rimarku, tio ne estas ebla. —Sed oni povas provi. —Provi oni ja povas, sed tio ne eblas. —Mi kredas, ke mi tamen por çiu okazo provos. —Sed vi povus kuniri kaj trinki brandon, vi povas voja¸i pli malfrue. —Ne, ne estas bone komenci per brando, oni daûrigos kaj ili hejme sentos la odoron. —Faru do kiel vi volas. Estus bon-bone, se vi sukcesus. Friçjo sekvis lin al la tramo direkte al la centra stacidomo, rigardis, kiel li entrami¸is kaj kiel la vagono ekveturis, staris tie dum iom da tempo kaj rigardis post la vagono, dum li ekbruligis cigaredon. Estis iom da envio kaj ankaû iom da ironia mondkono en lia rigardo. Jansson staris çe la biletgiçeto de la centra stacidomo. Estis tumulto, homoj puÿi¸is kaj ur¸is kaj li provis laûeble simili al la aliaj. Li ne estis malbone vestita, li havis bonaspektan surtuton kaj molajn, nigrajn ÿuojn, sed tamen li sentis, kvazaû li ÿvebus malfirme en la aero. Eble estos pli bone, kiam li estos alveninta hejmen. Ne multaj sciis ion pri li: la instruisto, la prezidanto de la komunuma konsilantaro, liaj fratinoj kaj fiançino. La patrino scias nenion, oni diris. Kaj finfine estas io bona en li. La pensoj zigzagis, dum li staris en la vico çe la kaso. Subite li imagis vi di pelargonion en fenestro. Tiam estis lia vico çe la kaso. Li diris la nomon de la stacio kaj la oficisto demandis: 25


eLIBRO

—Simplan? —Nnne, mi ne scias. —Çu vi ne scias? Jansson rigide rigardis en la aeron, çu li devus açeti simplan aû tien-reen-bileton? Laû la letero li havas ion bonan en ÿi. Kaj la pelargonioj. Sed la homoj malantaû li i¸is senpaciencaj, komerca voja¸isto tamburis per la piedoj por lin ur¸igi kaj la oficisto en la kaso prezentis surprizmienon. —Çu vi ne scias, kian vi deziras, simplan aû tien-reen? —Donu do tien-reen-bileton! La fervojoficisto komencis manovri per la biletmaÿino. Jansson kriis tra la aperturo: —Se oni ne uzas la tien-reen-bileton, oni rericevas la monon, çu ne? —Jes, kun reteno de la kosto por la simpla bileto plus kvindek oeroj. Dum la voja¸o Jansson sidis kvazaû ÿtono, li timis la alvenon hejmen. Pasa¸ero eltrajni¸is kaj lasis sian gazeton, li prenis ¸in kaj komencis ¸in legi, sed la literoj staris senvivaj, ili ne emis kuni¸i je vortoj. Li sentis vomemon kaj li sidis kaj glutadis dum mallonga tempo. Tiel forpasis la vomemo, sed la malpleno restis. Sed li povis trankvili¸i, io bona çiam trovi¸as en li. Li rigardis la pejza¸on, kiu preterflugis en molaj ondoj. Tute subite esti¸is strioj sur la fenestro, etaj rubandoj el glimantaj kristalperloj. Tio estis ja bela, sed signifis, ke pluvas. Post iom da tempo venis tutaj faskoj el tiaj perloj, kaj baldaû i¸is la tuta vitrotabulo torenta akvofluo. Estis bele rigardi la molan pejza¸bildon ekstere, sed Jansson pensis pri siaj maldikaj ÿuoj kaj pri la duonmejla ÿoseo, kiun li havas antaû si de la stacio por atingi sian hejmon. Li 26


eLIBRO

metis sian maldekstran piedon surgenuen kaj rigardis la plandon. ¯i nun estis disi¸inta de la ligplandaîo kaj tie enpenetros akvo. Poste li rigardis la dekstran ÿuon kaj vidis, ke estis preskaû same ankaû pri ¸i. Li jam pentis, ke li ne prenis paron da malpli delikataj, sed pli fortikaj laborÿuoj, li ja povis elekti kaj li memoris la acidan rimarkon de la karcergardisto, kiam li prenis la pli molan paron. Sed li volis esti neta, kiam li venos hejmen. Li denove rigardis eksteren; nun la çielo estis çie egale griza. La pluvo iom laci¸is, la unuaj, perfortaj puÿoj de la tempesto mildi¸is, sed nun komenci¸is la persista pluvo. Por li restis nun nur unuhora veturo en la trajno, li elrigardis tra la fenestro por trovi heli¸on, sed i¸is pli kaj pli grize. Ne multaj homoj estis çe la stacio, kiam la trajno alvenis. La inspektoro, la stacia gardisto kaj ankoraû unu pasa¸ero. Kaj tio estis bona, çar li tute ne estis certa, kiom da homoj sciis pri li, neniam li povis esti certa pri tio. La pasa¸ero, por li nekonata, prenis la tie atendantan taksion, verÿajne li mendis la veturilon. Cetere ne estis konvene, ke li alvenu hejmen en aûto, al la fratinoj tio ne plaçus. Kaj al Ingegerd tio ne plaçus, çar la fratinoj ne aprobus tion. Jam antaû ol li venis al la placo malantaû la stacidomo, la akvo penetris en la ÿuojn. Malvarmeta, kota ondo fluis inter la piedfingroj. Baldaû li venis al kelkaj senÿirmaj kampoj, kie estis kontraûvento. La vento batadis lian viza¸on. Li batalis sin antaûen en la pluvo kaj li pensis nur pri tio, ke li ne havos sekajn ÿuojn kaj ÿtrumpojn, kiam li alvenos. Poste li pensis pri Friçjo kaj la kamaradoj, kiuj sidas en biertrinkejo en la urbo nun kaj sentas varmon. Eble estis stulte de li, ke li ne sekvis lin çimatene. Çu li iam atingos la finon de tiu çi kampo? 27


eLIBRO

La pensoj kirli¸is intermite tra lia cerbo, inter la ventatakoj. Nun ankaû la dika surtuto malseki¸is tiel, ke li sentis kvazaû la pluvo falus tra ¸i. Li eble estus farinta pli sa¸e, se li estus restinta en la atendejo ¸is la fino de la pluvo. Sed tien iu estus povinta veni, kiu scias ion. La plej bona, kio koncernis Friçjon kaj la kunularon, estas, ke ili scias çion, sed neniu donas gravon al ¸i. Inter li kaj la kamaradoj ne estas muro. Ingegerd atendis lin, ÿi liberigis sin por tiu tago de la fabriko, por ke ÿi povu aran¸i la hejmon vere bele. Ÿi açetis freÿan kafkukon, la fajro brulis en la fajrujo, kaj ÿi devis nur surmeti la kafujon, kiam li venos sur la ÿtupoj. Ÿi ne estis tute certa, per kiu trajno li venos, ÿi tute ne sciis, çu li entute venos. Kaj çu li unue venos al ÿi, aû al iu el la fratinoj? Çu ÿi entute volis, ke li venu? Ÿi ne sciis, kion ÿi dezirus! Li estis en karcero kaj ÿi sentis, ke la sango jam çe la penso ru¸igis ÿian viza¸on, ÿi sentis ankaû, kvazaû ÿi premus sin al li, ÿi fermus sin çirkaû li por ÿirmi lin kaj ne nur por ÿirmi lin. Ne, estis multe, multe pli. Kaj trovi¸as io bona en li. Nun, kiam ÿi sentis tiel, ÿi staris kun senmovaj okuloj kaj elrigardis en la spacon. Tiam ÿi aûdis paÿojn en la suba perono, ili venis supren sur la ÿtupoj. Li, tiu estas li, ÿia koro tamburis. Ÿi faris paÿon al la pordo kaj aûskultis. Kiam li venis al la supra ÿtupa plato, subite ÿi faris du paÿojn al la fajrujo, ke li ne rimarku, ke la envenanto ne rimarku, ke ÿi senmove aûskultis. Ÿi ne volis, ke li sciu, kio okupas ÿiajn pensojn. Neniu rajtas sekvi niajn pensojn, eble tio reprezentas nian liberecon. Proprasence ni levas ja murojn. Oni frapis sur la pordo. —Bonvoni enveni! Ingegerd mem sentis, ke ÿia voço estis malmola çe la elpa28


eLIBRO

rolo de tiuj vortoj, sed ÿi ne povis helpi pri tio, ÿia maltrankvilo estis tiel granda. Ÿi returnis sin sammomente, kiam li malfermis la pordon. Li ne estis tia, kiel ÿi imagis, li estis malseka, la akvo glitis de li. Liaj haroj estis malsekaj kaj ili fiksi¸is sur la frunto, la viza¸o estis pala. Li ne havis buklojn çe la frunto kaj pri ili ÿi son¸is dorme-reve dum du jaroj. Ÿi rememoris kiel li aspektis, kiam li forveturis antaû du jaroj dum varma julia tago. Nun li estis tre pala, kaj ÿi pensis pri tio, ke tiuj, kiujn oni malliberigis, havas krimulaspekton. Kaj kiel ÿi povus eviti, ke ÿi efektive pensis tion. Sed la plej grava estis tio, ke ekvidante lin, ÿi malantaûeni¸is iomete, nur iomete, sed tamen tute rimarkeble. Kaj ÿi tuj vidis, ke li retiras sin, ke li enÿeligas sin. Ÿi provis ripari la eraron, dirante en pli mola tono, bonvenon. Sed nun estis io alia en ÿia voço: nun aûdi¸is, ke tio estis io pripensita, io elserçita, io, kio ne venis spontane elinterne. Kaj ÿi klare vidis, ke li rimarkas tion. Li staris daûre rigide çe la pordo. Li havis malagrablan percepton pri tio, ke akvomakulo formis sin çirkaû li, tie kie li staris. Estis io humiliga en tio. Kaj li estis konvinkita, ke fakte li ne estas bonvena. Oni kredas multon, kiam oni estas en tia situacio. Ÿia vorto, bonvenon, sonoris tiel false en liaj oreloj. Poste li vidis, ke Ingegerd ÿan¸i¸is. Pri tio oni ne povis ja miri, pasis du jaroj. Ÿia voço i¸is iom pli forta, ÿiaj brakoj iom pli rondaj kaj ÿiaj okuloj iom pli esprimplenaj. Jam tio efikis iomete kiel skuo je li. Nun la lango de la pesilo staris kun apenaûa movo inter ili. Çio dependas de la plej proksima movo. Ingegerd faris la unuan iniciaton. Ÿi sekvis sian instinkton kaj iris al li por çirkaûbraki lin. Ÿi atingis tiom, ke ÿi ektuÿis lin, 29


eLIBRO

sed ÿia unua percepto per la fingropintoj estis, ke lia surtuto estas tramalseka kaj malvarma. Ÿi retiri¸is kaj ne finis sian movon. Tiam venis malamika esprimo en liajn okulojn kaj li faris paÿon malantaûen. Estis malfacile kaj neniu el ili sciis, kiel konduti. Denove Ingegerd estis tiu, kiu prenis la iniciaton, sed nun ÿi tiris sin el la malfacilaîo, ÿi prokrastis por gajni tempon kaj havi la aferon pli çiutage simpla. Ÿi demandis: —Çu vi estis çe Ester? Li respondis tute mallonge: —Ne. La vorto falis tiel brutale formordita, ke li timigis sin mem. Kaj nun çio estis efektive detruita. Ester estis tiu el liaj fratinoj, kiu plej malfacile povus forgesi, ke li estis karcerulo. Li decidis, ke sian sintenon li zorge observos, eç se Ingegerd kaj la aliaj fratinoj estos tiaj, ke estos inde provi denove. Ingegerd diris: —Sed ne estu tiel abrupta! Li rigardis rekte en ÿiajn akulojn kaj respondis: —Ne estas tiel facile, tion mi povas diri. Li staris ankoraû kaj hezitis, estis malfacile ÿiri sin de la çambro kaj la knabino, li komprenis, ke ÿi deziras reteni lin. Io en li instigis lin îeti sin sur ÿin kaj premi ÿin sur la plankon, sed li ne agis tiel. Estis tiel multe, kio batalis en li. Fine li perdis sin en io malhela, kio levis sin en li. Kaj li ekhavis la penson, ke li ne plu povas resti. —Mi iros malsupren al Ester kaj parolos kun ÿi, eble estos plej bone, se mi parolos kun ÿi unue. —Sed vi certe revenos? Li kredis aûdi, ke ÿi sentas malpezi¸on, çar li foriras; estis 30


eLIBRO

ekstreme delikata sereni¸o en sia voço kaj por li estis dolore aûdi, kiel ÿi diris tion al li. Sed li respondis nur, por pli facile forlasi ÿin. —Kompreneble, mi revenos. Tiel li iris, unue prokrasteme çe la unuaj ÿtupoj, poste li pliigis la rapidon. Kiam li venis al la vila¸a strato, çesis la pluvo. Li iris malsupren al la barako, kie Ester lo¸as, sed li ne eniris, li reiris al la direkto de la stacidomo. Apenaû li pensis, li nur iris. Foje-foje krozis tra la cerbo imago pri beleta çambro kun pelargonio en la fenestro, sed baldaû ¸i formortis. Li venis precize al la stacio por atingi la lastan trajnon al la urbo. Çirkaû la dekunua vespere, li venis al la biertrinkejo en la Klara-distrikto. La kamaradoj sidis çirkaû tablo, kaj çiu viza¸o eklumis, kiam ili ekvidis lin. Iu sammomente mendis ankoraû unu botelon da biero. Jansson sentis, ke li estas bonvena, kvankam neniu rekte diris al li. Friçjo diris: —Nu, vi vidas, ke estas neeble. Jansson respondis: —Jes, mi komencas kompreni tion. La biero alvenis, iu verÿis gluton da brando en la glason kaj poste oni trinkis. Kaj post tio oni daûrigis la flustran interparolon pri la granda serurrompo.

31


eLIBRO

GUSTAF RUNE ERIKS

La neatingita ¸ojo

E

stis tre sunbrila kaj verda mateno fine de majo. Estis nur duono post la sepa, kaj la stratoj de la urbo estis ankoraû malplenaj. Fruema kurknabo biciklis fajfante antaûen laû la Grand-strato, poste denove estis silente. Arvid Johansson, kontoristo, sentis sin duonveki¸inta kaj çifoni¸inta, irante en la direkto de la parko. La kapon martelanta doloro turmentis. Dum la nokto lin atingis la malbonÿanco, ke li ekdormis dum grogdrinkado kaj kartludo. La aliaj ne volis veki lin — kelkajn horojn li estis dormanta plenvestite en fotelo. Kaj nun li serçegis sukeraîejon, kie li povus ricevi lakton kaj buterpanon, kaj frizejon, kie li povus razigi sin antaû ol li ekirus al la meblofabriko, kie li estas dungita. Li havis multe da tempo kaj estus povinta atingi sian hejmon por iom da tempo intere, sed li opiniis nenecese renkonti sian edzinon kaj paroli kun ÿi antaû la vespero. Ÿin li povos ankoraû vidi kaj aûdi sufiçe, li opiniis. Aliflanke sur la strato oni konstruis unueta¸an domon, ¸i estis preskaû preta, sed la stablaro ankoraû restis tie. Pli antaûe li vidis ru¸an sildon kun la vorto SUKERAÎEJO, kontrasti al la verdo. Sed ¸in oni ankoraû ne malfermis. Li preteriris la dormantajn domojn, aûdis la nelacigeblajn kantojn de la birdoj sur la arboj de la strato. Li sentis malfeliçon kaj premon pensante pri la atendanta labortago kaj pri la edzino vespere. Nun — çe a¸o de tridek 32


eLIBRO

ses jaroj — li laboris jam de pli ol deksep jaroj en la sama fabrikkontoro kaj li estas edzo de iom pli ol dekunu jaroj. Li estis kontenta nek pri la laboro, nek pri la edzino, — ne plu! Tial li pli kaj pli ofte drinkis, kartludis kun siaj malnovaj fraûlo-amikoj. Tiel estis. Se li volus esti sincera, li estis same malkontenta ankaû pri ili. Sed kiam oni ne eltenas esti hejme, apenaû trovi¸as io por fari, li pensis kaj sentis la apation, kiel naûzon en sia interno. Li decidis transiri la parkon. ¯i vasti¸is antaû li — granda kaj freÿa kaj silenta sub la hela tendo de la çielo. Siringo floris çie çirkaû la verdaj parkbenkoj kaj plenigis la aeron per sia forta odoro. Çe la rando de la herbejo paseroj enkavigis sin en la malsekan, molan humon — ili kuÿis tie kiel etaj, grizbrunaj pilkoj. Arvid Johansson haltis sur la sablovojo, staris tie senmova kaj per profundaj spiroj enspiris la freÿan aeron. Dekstre de li estis fontano, kies akvo kun milda, trankviliga sono verÿi¸is sur ÿtongrupon, prezentanta ludantajn infanojn. Kaj çirkaû la fontano kreskis multkoloraj floroj. La plej belaj estis la flavaj floroj — ili estis kvazaû verdaj ¸ojkrioj en la silento matena. La odoro de la floroj kaj la akvo kaj la mateno, donis al li subitan kaj strangan senton de paco, puro; — ia duone neklarigebla feliçosento penetris tra la apatio kaj kapdoloro; li kredis, ke profunde en li trovi¸as ¸ojo kaj neeluzitaj ebloj. Tio estis delikata kaj nekutima sento. Li timis ke ¸i tro rapide forvapori¸os kaj estos malfidela al li. ¯i vekis lin kaj li portis ¸in singarde kun si, irante malrapide plu laû la sablovojeto. ¯in li opiniis samtempe fremda kaj bone konata. Ne plu estis tiel grave pri la buterpanoj kaj razi¸o, plej esence por li estis, konservi tiun çi sentagordon en sia memo. 33


eLIBRO

Li venis al la nidejo kaj sidi¸is sur benko. Ankoraû ne estis infanoj tie, estis tro frue matene. La sunradioj tre milde filtri¸is malsupren tra la arbokronoj kaj formis helajn modelojn sur la sablo. En angulo de la ludejo kuÿis forgesita, difektita pupo; ¸i etendis siajn brakojn kurioze, kaj ¸iaj brilaj okuloj fiksi¸is obstine al la çielo. Arvid Johansson sidis sola meze de la parko kaj ¸uis la belon kaj silenton kaj sian propran trankvilan ¸ojon. Por momento li forgesis la labortagon kaj donis sin tute al la nuno. Malrapida vento foliumis iom en la arbfoliaro; ¸i kunportis la dormigan sonon de la plaûdanta fontan-akvo. La silenton proksimi¸antaj infanvoçoj rompis. Li aûskultis la gajajn voçojn kaj pensis, ke ili apartenas al la mateno, ke ili memkompreneble havas lokon en la agordo. La infanoj ne ¸enis lin, kvankam ili tintadis per siteloj kaj fosiloj. Li aûdis veni la paÿojn pli kaj pli proksimen kaj subite li ekaûdis la rideton de juna virino. Ÿia rido estis bela, kiel la çielo kaj la aero kaj la mateno. Estis bela rido, kiu vekis melankolian doloron en li, iaspecan manksenton kun strioj de atendo. Li ne turnis sin. Lainfanoj kaj la juna virino alvenis la ludejon. Estis çirkaû kvinjara knabino kaj iom pli juna knabo. La juna virino havis proksimume dudek jarojn. Ÿi havis helbluan robon sur si, kaj ÿia staturo estis juna kaj firma. Malhela hararo pendis libere al sia dorso. Ÿia viza¸o ne estis precize bela, sed ¸i estis sincera kaj vivoplena. Ÿi movis sin elaste, mole. Li sidis kaj rigardis la matengajan trion kaj la manksento alti¸is en li. Li rigardis la junan virinon kaj komparis ÿin enpense al la edzino. Li rigardis la knabon kaj la knabinon kaj pensis pri sia seninfana kaj sen¸oja geedzeco. Li aûdis la mo34


eLIBRO

lan voçon de la juna virino kaj rememoris la grumblajn vortojn kaj avarajn okulojn de sia edzino. Li denove pensis pri tio, ke li neniam kuÿis apud alia virino, nur apud la edzino, ke li eç ne kisis iun alian. Li sidis tie kaj rigardis la tri homojn kaj li kredis, ke ili reprezentas çion, kion li ne trovis en la vivo. Li sentis, kvazaû li neniam estus vivinta vere, la realo neniam estus respondinta al liaj atendoj, estis, kvazaû lia tuta vivo estus konsistanta el senfina çeno de elrevi¸oj. Li opiniis, ke li estas kvazaû arestito, kiu estas kondamnita migri tien-reen inter du çeloj: la fabrika kontoro kaj la hejmo … Impulso trudis lin levi¸i. Li sentis sin iom ekzaltita, kiam li turnis sin al la infanoj. —Nun vi vidos, kiel oni balancas sin en Saharo, li diris kaj iris al la balanciloj. Dirinte tion, li sentis timon, li pentis. Li kredis, ke la infanoj opinios, ke li estas stranga kaj ektimos. Sed ne estis tiel — ili venis al li kaj rigardis lin scivole kaj senkaÿe. Kaj la juna virino — ÿi kredeble estis infanvartistino — ridetis afable kaj entute ÿi impresis miranta. Certe pasis dudek jaroj de kiam li lastfoje sidis en balancilo. Li eksvingis sin kaj rimarkis, ke li ne forgesis, kiel oni devas fari. Li venis pli kaj pli alten, kaj li daûrigis la krurfleksadon kaj tiun de la korpo ¸is la lulilo preskaû samniveli¸is kun la kructrabo, sur kiu la çenoj estis fiksitaj. Li vidis movantan perspektivon de la parko; kiam li estis plej supre, la suno radiis sur lian viza¸on kaj kiam li estis plej malsupre, li estis en ombro. La infanoj staris sub li kaj ridis kaj kriis. Li malrapidigis la ritmon, iom bremsis per la piedoj sur la sablo kaj poste desaltis. 35


eLIBRO

—¯uste tiel oni balancas sin en Saharo, li diris. Kaj la infanoj ridetis al li kaj aspektis tre ravitaj! —Nun onklo devos veturi sur la deglitejo! —Ho jes, li diris, estas klare, ke mi veturos sur la deglitejo. Li grimpis supren sur la ÿtupoj, sidi¸is laûregule kaj veturis malsupren. —Ankoraû unufoje! kriis la knabino. —Jes, ja, li diris, oni devas veturi minimume dufoje. Ripetinte la veturon li iris al la karuselo. La infanoj kaj la juna virino sekvis lin. —Li estas bona onklo, çu ne? diris la infanvartistino. —Jes jes, diris ˛ore la infanoj. Laû sia sento li neniam estis tiel libera, tiel gaja, tiel senkaÿa, eç ne kiel knabo. Li ekirigis la karuselon kaj sidi¸is sur unu el la etaj benkoj. Li lokis siajn piedojn sub la antaûan benkon, forprenis la manojn kaj kun manoj etenditaj super la kapon li klinis sin el la karuselo. Estis agordo en la matenfrua parko kaj lia propra sento de melankolia malespero estis, kiu farigis per li tiujn akrobatajn ekzercojn. En unu maniero estis kompreneble tute freneze — sed al li plaçis tio kaj la infanoj klare ÿatis tion kaj la vartistino ÿajne almenaû ne havis ion kontraû tio. Li ne pentis. Babilinte iom da sensencaîoj kun la infanoj kaj balancinte sin ankoraû unufoje, li sentis, ke liaj membroj estas pezaj kaj li spiras malfacile. Tio tiris kvazaû ombron inter lin kaj la ludejon. Denove li sentis sin tre inerta kaj malfeliça, vidante la belan, purplenan matenon çirkaû si. Li sentis sin pezaça kaj ridinda, kiam li rigardis la infanojn kaj la junan virinon. Li timis, ke li trovos kompaton en ÿia rigardo — sed tie trovi¸is nur akceptema vivo¸ojo. Kaj la infanoj prenis liajn manojn 36


eLIBRO

kaj volis, ke li daûrigu la ludon kun ili. Sed la laceco kaj la penso pri la tempo efikis tiel, ke lia çiutaga prudento denove ekfunkciis. Li klinis sian kapon al la juna virino kaj murmuris ion neaûdeblan, pri kio li mem ne sciis, kion ¸i signifas. Kaj poste malrapide li foriris de la ludejo. La infanoj kuris kun li iomete kaj babilis, kaj li respondis al ili kaj provis rideti. Sed en sia memo li estis tre mal¸oja kaj tre laca. Li iris plu sola laû la sablovojeto. Irinte dekon da metroj li haltis kaj turnis sin. Li vidis la infanojn kaj la junan virinon, sidantajn en la karuselo kaj aûdis tra la silento iliajn gajajn voçojn. Li staris senmova por momento, antaû ol li daûrigis. Li pensis, ke li lasis çiujn siajn eblecojn en la vivo malantaû si. Çe la infanoj kaj çe la juna virino trovi¸is ebloj kaj la ¸ojo, al kiu li neniam venis, kiun li neniam atingos. Li havis antaû si nur la konstantajn ripeti¸ojn de la apatio — neniam li provos elrompi sin el la vivoformo, kiu nun fermis lin simile al trudjako. Por li ne ekzistas senco, por li restas nur la narkoto. La birdoj kantis daûre en la arbarfoliaro kaj la suno lumis same milde kaj klare al la herbo kaj floroj, kaj la çielo estis simile blua. Kiam li forlasis la parkon, la urbo jam estis veki¸inta. La stratoj ne plu estis malplenaj, ili ekpleni¸is de homoj kaj veturiloj. La horlo¸o de la pre¸ejo batis duonon post la oka kaj la giganta horlo¸o antaû la butiko de la horlo¸isto, montris precize la saman tempon. Arvid Johansson ekvidis frizejon, ¸uste kiam nubo glitis inter la urbon kaj sunon. La strato subite venis en duonkrepuskon kaj la homoj i¸is ombrosimilaj kiel en son¸o. La tonoj

37


eLIBRO

obtuzi¸is kaj i¸is flustroj kaj la stratsono mallaûta susuro, kun minaco de la morto. Arvid Johansson sentis sin malreala kaj mekanika, kiam li transis la straton al la direkto de la frizejo. Antaû li estis sensenca tago kaj sensenca vespero kaj sensenca somero. Antaû si li havis maksimume la duonon de sensenca vivo.

38


eLIBRO

JAN FRIDEGÅRD

Debuto en eta urbo

E

stis longa atendo inter la apero de la klientoj en la vendejeto, kie mi vendis malbonajn vestojn je partopago. Mi konjektis, ke la famo de la vendejo ne estas la plej bona, sed kiel malbona ¸i estis, tion mi eksciis, kiam mi aûdis, ke urbano kompate diras al iu alia, montrante al vila¸ano, kiu hezitante pasis tra mia sonoranta pordo: —Kompatinda diablo, kiel li açetas vestojn tie! Nu, nek la vestoj, nek la prezoj estis miaj kaj la eldiro ne tuÿis min tro forte. Sed por iel antaûigi la tempon, mi pruntis librojn el la biblioteko de la bontemplanoj. Mi legis plejparte lirikon, kaj estis tiel, kiel kutime estis — fine ankaû mi komencis verki poemojn. Ili pritraktis ekskluzive junan, interesan viron, lokitan antaû la mondproblemoj, kaj liaj trajtoj konsiderinde similis miajn proprajn. Mi ne memoras, çu mi mem ekhavis la ideon verki mokokanton pri la komercistoj en Enköping. Povas esti, ke iu estis kolera je ili kaj uzis min kiel mediumon. Mi tute ne estis kontraû ili kaj esperis, ke ili konsideros la kanton ÿerco, kiel mi mem opiniis. Kelkfoje venis en la vendejon kuriozulo kaj babilis kun mi. Li estis teozofo kaj li estis çirkaû 50-jara. Li havis ian malsanon, kiu kaûzis, ke li ne povis labori, sed li staris sur la placo kaj çe iu malgranda vendtablo vendis legomojn. Lia vend-

39


eLIBRO

tablo kelkfoje estis la sola sur la granda placo, kaj povis pasi tagoj sen açetantoj. Mi deklamis la mokokanton al li kaj li opiniis ¸in bona. Verÿajne estis lia ideo, ke mi presigu ¸in en mil ekzempleroj por gajni iom per ¸i. Mi intertraktis poste kun Edhagen, la presisto, kaj li pretendis 50 kronojn por la laboro. Laû vendoprezo de po 25 oeroj, mi devus perlabori ne malgrandan ekstran enspezon. Al la afero apartenas, ke mi laboris preskaû sen salajro en la vestvendejo. Estis tiaj tempoj, kiam oni estis feliça ricevante man¸on kaj çambron. Por ke la eventualaj açetantoj de la kanto ricevu pli da valoro por sia monero, mi verkis aldone etan kantaçon pri dancejo ekster la urbo, kien multaj el la urba junularo veturis por amuzo. La loko havis la nomon Ulvsunda kaj miaj gepatroj estis tie bienservistoj dum 8 jaroj. Tio estis antaû mia naski¸o en la naûa jardeko, antaû la jarcentturno. La legomvendisto ne kura¸is senkaÿe vendi la kantojn çe sia vendloko, tio estis ja malpermesita kiel plejparte çio en tiu çi mondo. Sed li çifis grandan kvanton el ili en sian poÿon kaj diris, ke mi baldaû povos vidi diablan svarmon. La famo pri la kantoj flustrovoje atingos la homojn kaj estos viglo çirkaû lia vendotablo. Mi atendis streçe post mia malplena vendotablo, kaj posttagmeze venis konato al la vendejo kaj diris: —Vi povus doni kanton donace al mi. Mi scias, ke vi verkis kaj presigis ¸in. Andersson vendas ¸in kaÿe çe la placo. —Açetu do de li. 25 oerojn vi povas elspezi. —Jes ja, sed tiu diablo ne volas vendi al mi, se mi ne açetas napon, aû du kilogramojn da terpomoj. Oho, tiel do li prizorgis mian negocon! Malgraû tio, ke mi 40


eLIBRO

promesis al li la duonan gajnon. Renkontante lin dum la sama vespero, mi antaûdiris, ke iam lia animo renaski¸os en la korpo de uzuristo. Sed li ridis kaj diris, ke li jam scias, kio estos el li. Arbo kun bele susuranta foliaro. Dum la sekvantaj tagoj mi ricevis plezuron kaj çagrenon pro mia poezia eksperimento. Biciklokomercisto en la apuda domo ricevis la kanton por favori la bonan najbarecon. Nun li venis al mi kaj demandis, kial, je la infero, li ne rajtas esti en ¸i. Çu li ne estas same bona negocisto kiel kiu ajn en la urbo? Kaj li malmole frapfermis la pordon kaj foriris. La ununura bierkafejo de la urbo estis en posedo de nejuna sinjorino kaj ÿi igis tre kolera pro sia poemparto. Mi kredis, ke ¸i ne estis tiel dan¸era, sed ÿi havis alian opinion. Tiel ¸i sonis. Al la kafej’ eniras oni rekte, senbalance, sed elvenante oni sin balancas dance, kaj poste oni kurbas çe la placorando, al stratkanalo fluas multa brando. Post tio mi ne kura¸is eniri la kafejon. Sed iun fojon la posedantino staris çe la pordo, kiam mi preteriris kaj ÿi demandis min kun glaciefrosta malestimo, çu mi estas tiel malsa¸a, ke mi kredas, ke la uloj iras al la placo, kiam ili fartas malbone. Tie ja çiam iradas policisto. Ÿi sukcesis diri sian opinion pri tio, ke mi estus devinta resti en mia provinca angulo kaj ne veni al }a urbo kaj skribi diablaîojn pri honestaj homoj. Sed danke mi enkasigis kelkajn ridetojn de vendistinoj, pri kiuj mi skribis laûdojn. Mi estus povinta certe eluzi la okazon, se mi ne estus estinta malriça kiel pediko. Mi ne povis ilin inviti eç al 41


eLIBRO

Çe Lundevalls, la rava truo kun servistin’ impertinenta kaj pianobruo. Multaj komercistoj konsideris la kanton amuza, kaj unu el ili kantis ¸in laûtege al siaj klientoj. Aliaj estis rigidaj kaj ÿajnigis indiferentecon. Post kelke da tagoj ¸i estis forgesita pro aliaj sensacioj, kaj same honore kiel ekonomie la rezulto estis malriça por la aûtoro. Iom pli da bruo estis çirkaû la Ulvsunda-kanto, la kanto sur la lasta pa¸o de la kajero. La prizorganto de la dancejo ricevis 100 ekzemplerojn por komisia vendo kaj posta prikalkulo. La kanto vekis ¸eneralan furiozon tiuloke kaj kontraû tio oni diru nenion. ¯i estis maljusta kaj malbela. La lasta strofo estis jena: ¯is la genuoj la jupoj sin etendas, kaj sube la kruroj tremantaj pendas. Sed nun rampas ili laû la muzikado, kiel lamaj muÿoj çirkaû iu plado. La junuloj promesis al mi pugne ÿtopi mian buÿaçon, se mi montrus min ankoraûfoje en la ejo, kaj mi singarde restis malproksime de tie. La sekvo de tiu evoluo estis, ke la prizorganto ne tre fervoris pri la aran¸o de la kalkuloj koncerne la venditajn kajerojn. Kiam mi respondecigis lin, li deklaris, ke la gejunuloj leginte la kanton, repostulis sian monon. La plej malfacila afero ankoraû restis — pagi al la presisto. Li havis grandan familion kaj estis preskaû tiel malriça kiel mi. Preskaû çiutage li sendis al mi knabon kun kvitanco de 2, 3 aû 5 kronoj, por ke li havu monon por man¸aîo kaj tio puÿis

42


eLIBRO

min en malesperon. Plurfoje mi prenis la sumon el la kaso kaj neniam mi pentis pro tio. Kien la mil kant-ekzempleroj venis, mi ne plu scias. Mi havas unu ekzempleron kaj la Re¸a Biblioteko unu. Se iu povas akiri kelkajn, volonte mi pagos la surpresitan prezon, 25 oerojn. La legomvendisto mortis antaû longe kaj li estas eble nun arbo kun bele susuranta foliaro. Mi ne envias lin.

43


eLIBRO

JAN FRIDEGÅRD

La Arbino

L

a ekssoldato batis malrapide, sed malmole per la angulo de la hakilo sur la lignokojnon, kaj ¸i penetris pli kaj pli en la trunkpecon, fendotan en du duonojn. Klakis protesto en la arbo pro çiu bato, sed la fendo pligrandi¸is kaj fine la trunkpeco cedis. La du duonoj disi¸is kun klako, similanta al malforta krio kaj falis poste rezigne duflanken. La ekssoldato aerkaptante, kontente rigardis la du nudigitajn duonojn kaj li havis malklaran ideon pri tio, ke li vidas ion, kion neniam okulo antaû li vidis — la internon de la arbo. Io el la makulita çasteco ÿvebis super la blankaj duonoj kaj freÿa aero, kiu levi¸is de ili supren, memorigis pri parfumo. —Fine mi kaptis vin, li diris laûte, kvankam li estis sola en la arbaro. Iom rekolektinte la spiron, li kuÿigis unu el la lignopecoj surbraken por meti ¸in sur la staplon. ¯i estis malseka kaj peza, pli peza ol li supozis. Kiam li volis fari la malmultajn paÿojn al la staplo, li ekglitis pro io kaj falis kapaltere. Liaj maldekstraj ripoj forte puÿi¸is al la lignopeco kaj dum mallonga tempo li perdis la spiron. —Diablo, li diris unue, kaj la voço sonis maldike kaj pepante, antaû ol li povis spiri normale. Li preskaû ektimis pro la fremda voço kaj pensis, ke li vundis sin pli forte ol li supozis. Sed tuj poste li povis diri ”diablo” denove kaj tiam ¸i sonis

44


eLIBRO

same kiel kutime. Li sentis sin pli trankvila kaj malrapide restari¸is. —Maljunaj virkaproj havas solidajn kornojn — li murmuris. Oni ankoraû toleras bategon, kvankam oni estas pli ol 79jara. Kiam li denove levis la lignon, denove li sentis la parfumodoron. Iel ¸i gvidis lin al tiu regiono, kiun li forlasis 50 jarojn pli frue kaj scivole li esploris sin. Pri kio parolis kaj pri kio lin la odoro memorigis? Pri io, kio havis valoron, kiam oni estis pli juna. Komenci¸is kiam la du blankaj duonoj malfermi¸is, proksimume kvazaû la trunko estus virino, pensanta, ke plu ne estas eble kontraûstari. Nun oni devas cedi al la pli forta. La odoro similis al tiu de la floroj. Jes, oni ja faras parfumon el floroj. Eble ankaû la arboj havas ion similan en si. Li levis la alian lignopecon kaj metis ¸in apud la unuan. —Vi povas bone kuÿi kune, li diris laûte kaj findecide. Proksiman fojon mi prenos vin, tiam vi estos konvene sekaj. —Se mi vivos, poste li pensis silente. Dum la lastaj jaroj çiufoje li pensis tiel, kiam temis pri io, kio estas en la estonto. Subite li perdis la emon plu labori, kvankam ankoraû horoj da taglumo restis. La spirado ankoraû estis tro rapida kaj ¸i ne volis mildi¸i. Eble li tamen doma¸is sin. La brusto estis sentema, kie la ligno puÿi¸is al ¸i kaj li estis maljunulo. Li kaÿis la hakilon kaj segilon en la densejo, kiel kutime, kaj ekiris hejmen el la arbaro. La aero estis milda kaj la ne¸o estis duonsolida. Kelkfoje falis ne¸floko de arbo kaj atingis la teron kun sono. La liberi¸inta abibranço svingis adiaûon al sia frosta ÿar¸o, kaj estis videble, ke ¸i sentis sin pli malpeza. Tio estis fine de marto kaj la arbaro staris en silenta atendo. Çe 45


eLIBRO

la suda flanko la arbaro jam estis sekÿela, kaj kiam la suno brilis, oni sentis odoron, kvazaû bluaj anemonoj estus tie. * —Çu vi do venas hejmen pli frue? demandis la a¸ulino. —Jes, mi ne havis emon daûrigi çivespere. Tio koncernas neniun diablon, kiam oni venas kaj iras, kaj estas bone tiel. Li altabli¸is, purigis la okulvitrojn kaj komencis rigardi la gazeton. Sed la intereso estis for, kaj baldaû li metis ¸in flanken. La maljunulino malfermis la fajrej-truon kaj blovis la karbon tiel, ke la vango streçi¸is. La ekssoldato alrigardis ÿin kaj subite memoris, kia ÿi estis kiel junulino. Sammomente li ekvidis denove ankaû la du blankajn lignoduonojn, kiuj malfermi¸is, kiam la trunko cedis al la kojno. Kaj li denove sentis malfortan parfumodoron en la nazo. Estis samtempe plaçe kaj maltrankvilige. —Çu ¸ia rezulto estas, ke mi albatis la bruston, li pensis. Eble mi i¸is kurioza iel. Pri virinoj kaj tiaspecaîoj oni ne zorgis dum pluraj jaroj nun. La edzino babilis kiel kutime, kaj li respondis sen intereso pri tio, kion ÿi diris. Sed li rigardis ÿin kaj provis trovi plurajn postsignojn de la malaperintaj beleco kaj juna¸o. Li ne volis rakonti, kio okazis en la arbaro. Tio ne estis kutima akcidento, kaj li ne volis paroli pri tio, antaû ol li klarigis ¸in en si mem. Sed man¸inte kaj kuÿi¸inte sur la kunÿoveblan liton sur la maldekstra flanko de la brusto li ricevis malican kaj pikan doloron. ¯i grandi¸is kaj radiis al la brakoj kaj supren al la kolo. Li devis ¸emi kaj suspiri iom, kvankam proprasence li ne estis sentema. 46


eLIBRO

—Kio estas al vi? demandis la a¸ulino. Li parolis pri la doloro, sed ne pri tio, kiel li akiris ¸in. La a¸ulino elliti¸is kaj çagrene pantoflis al la komodo por serçi nervmildigajn gutojn kaj la kamforodoro baldaû levi¸is al la konservitaj sangkolbasaîoj sub la tegmento. La gutoj mildigis la doloron, kaj li sentis, ke lia maltrankvio cedas. La a¸ulino vestis sin por kuri al la najbaro por termometro. —Ne necese. La gutoj malaperigis ¸in. Sed la a¸ulino emis pli al la nova modo kaj li lasis ÿin iri. Verÿajne ÿi volis ankaû paroli pri tio, ke li estas malsana. Estis tiel io nova en la soleco. * —Je la kruco, diris ÿi maltrankvile iom pli poste. Mi kredas, ke vi havas febron de 39 gradoj. Kaj ÿi turnis kaj flankigis la termometron antaû la lampo. La ekssoldato ekatentis. Li sciis, ke estas dan¸ere havi altan febron, kiam oni estas maljuna. Estis peze spiri, sed cetere li ne sentis malsanon. —Eble la diablo fine do forportos çion, li pensis. Kaj la tutan nokton li kuÿis maldorma kaj pensis pri la morto kaj kelkfoje la doloro revenis kvazaû rememorigo. La a¸ulino dormis periode, spiregis kaj ofte demandis, kiel li fartas. * Kelkaj tagoj pasis; venis la Sankta Vendredo kaj la Sankta Sabato. La plej longaj kaj plej malfacilaj tagoj, kiujn li spertis. Li trinkis glason da brando, sed senefike. Ekstere estis printem-

47


eLIBRO

po kaj la tegmento gutis. En la kabano estis mallume kaj i¸is pli kaj pli malfacile spiri. En la paskantaûvespera krepusko ili kuÿis denove en la lito, post kiam la a¸ulino prizor¸is la bovinon kaj ordigis çion por la nokto. La kato kuÿis kiel varma pilko çe iliaj piedoj. —Çu vi scias, pri kio mi pensas? demandis la a¸ulino kuÿinta dum kelke da tempo. —Ne. —Jes, vi scias pri tiu febrotermometro. La filineto de la najbaro havis same 39-gradan febron kelkajn tagojn antaû la prunto. Eble tio restis post ÿi. La ekssoldato sentis levi¸i en si grandan malpezi¸on. Certe estis tiel, kiel panjo pensis. Ankaû li opiniis, ke ne estas signoj por tiel alta febro. —Pri tio vi pravas — je la diablo! li diris kaj la voço estis pli forta ol dum pluraj tagoj. Ili forgesis deskui la termometron. Ili komencis paroli kaj ridi en sia granda malpezi¸o. Kaj nun la krepusko antaû ilia fenestro ne plu estis tiel prema. Male, li povis vere senti la odoron de degelakvo kaj disfalinta foliaro çe la avelarbusta deklivo, kaj vidi la avelbrançojn kvazaû vertikalajn liniojn antaû la disko de la luno, îus levi¸inta. Kaj aûdi la fontradion vezikumi el la humo en la nebuleta kaj varmeta printempa vespero. Kaj nun li denove sentis momentan odoron el la lignoduonoj kaj vidis ilian blankon en la malhelo. Io venis en lian korpon, kio koncernis virinojn kaj la juna¸on. Çu la printempo povis inspiri maljunulon en tia rilato? Jes, kial ne? Tra la mallumo helis la viza¸o de la edzino de-sur la kuseno kaj ÿi tute ne aspektis maljuna. Nu jes, ÿi tute ne estas maljuna — 19 jarojn pli juna ol li. Ÿi impresis ne tre gaja, kiam 48


eLIBRO

antaû kelke da jaroj li devis çesigi veni al ÿi. Sed ÿi estis bona kaj ne plendis. La doloro çe la flanko kelkfoje memorigis lin pri ÿi, sed nun ¸i ne povis detrui lian bonan humoron. Li daûre pensis pri la estinto en la geedzeco kaj pri la vivo en la tagoj de la juno. Nun ne ÿajnis al li tute neeble, reekprovi tiun aferon. Li sendube estis viro el malnova gento. Kaj denove traÿvebis milda odoro la kabanon kaj la lignopecoj ventumis sin. Li flankenpugnis la edzinon kaj ridis sub la lipharoj. Ÿi malfermis la okulojn kaj rigardis mire, sed ne malamike al li tra la mallumo. —Çu vi estas tiel vigla nun? ÿi demandis. Kaj post iom da tempo … —Sed ne … çu vi ne kredas … çu tio estas bona por vi, çu vi kredas tion? Sed la ekssoldato ne retiris sin kaj longtempe estis la malluma kabankuirejo plena de pezaj spiroj. * Li pli revis ol dormis kaj dum longa tempo li sentis sin tute for. Çirkaû la mateno i¸is pli klare, kaj li memoris pri la plej multaj okazaîoj. Sed nun li estis indiferenta por ili. Estis ankoraû pli malfacile enspiri, kaj li sopiris eksteren en la nokto. La kruda kaj freÿa aero ekstere certe plibonigos la bruston. Lia kapo turni¸is, kiam li vestis sin, sed el la brusto malaperis la doloro. La a¸ulino dormis kaj ne rimarkis, kiam li eliris. La kato elglitis, kiam li malfermis la pordon, sed ¸i sekvis lin nur ¸is la arbarrando. Tie ¸i sidi¸is kaj rigardis per malvarmaj pratempaj okuloj post lin. 49


eLIBRO

Li iris al la lignostaplo kun malforta sento, ke tie trovi¸as io, kion li bezonas. Eble li povus regajni la sanon samloke, kie li perdis ¸in. Li volis rigardi ankaû tion, kio faligis lin. La du lignopecoj kuÿis kiel li metis ilin, sed nun li sentis nur ilian freÿan lignodoron. La parfumodoro malaperis. Li klinis sin super la lignostaplon kun la korposupro kaj sentis, ke la brusto malpezi¸as, Estis strange, kiel simpla kaj facila çio estis çi tie — facile por spiri kaj jen cedis ankaû la angoro. Kiel tio rilatis unu al la alia. Nu, povis esti kiel ajn … * La a¸ulino sekvis liajn postsignojn ¸is la lignostaplo, kaj li staris surpiede kaj klinis sin super ¸in, kvazaû li dormus. Li ne falis, kiam ÿi ekprenis lian brakon. —Tio ja çiuokaze ne estis bona, ÿi pensis, kiam plorante ÿi rekuris por helpo. Kiam ÿi preterkuris la kabanon, ÿi aûdis la blekon de la bovo en la stalo kaj vidis la katon sur la ÿtupo. La paska tago solenis alte en la vila¸o kaj fora pre¸ejsonorilo komencis sonorigi je ekiro al la pre¸ejo.

50


eLIBRO

FOLKE FRIDELL

Portu la ÿar¸on unu por la alia

U

nu el ili estis malsana. Io tia, kompreneble, povas okazi; çiuj ne povas esti çiam sanaj. Malsanoj apartenas al la vivo. Nur la morto liberigas nin de la malsanoj. Tiu çi okazo venis, kompreneble, maloportune, kaj çagreno densi¸is çirkaû la lito de la malsanulo. Ili kuÿis longe kaj malametis lin pro la malsano; ili opinis, ke li sabotas kontraû ilia kolektivo nun, kiam finfine ili ricevis bonan arbaran hakejon kaj akcepteblan pagon. Samtempe ili iomete timis ankaû infekti¸on, çar li tre suspektinde tusadis kaj sputis amason da muko çirkaû sin. Jonas, la gvidanto, malfermis la kuraclibron, çar Persson volis tiel kaj malsanulo valorigas sian volon. Neniu el la uloj trotaksis la librojn, tiel ke tiu çi kuraclibro estis la sola trovebla, kiu koncernis literaturon. Kiam ili çiuj estis sanaj, Persson kutimis uzi ¸in, kiel submetaîon, por lardotrançado, ¸i estis stabila kaj dika kiel predikaro kaj donacis ioman nuancon da onklineca bonfara asocio al la kabana grupo. Jonas blasfemis kaj malbenis çiujn, kiuj verkas kuraclibrojn, çar apenaû trovi¸is iu malsanpriskribo, kiu ne agordis al la malsano de Adrian Persson. Preskaû çio, kio estis infekta, povis sterni¸i el li, de çiutaga angino ¸is pesto. Dum Persson havis iom da konscia çeesto, Gvid-Jonas legis laûte, sed li finis subite, opiniante, ke la malsanulo kvazaû aplikus sin laû la diversaj priskriboj. Persson tusis dum la 51


eLIBRO

duono de la nokto laû la ftizosimptomoj, aû li retenis la spiron, ¸is lia viza¸o blui¸is, kiam la laborestro legis la çapitron pri la angino tonsila. Plej malfacilaj estis por la sanuloj la noktoj. Tage ili lasis lin kuÿi sola, çar oni ne povis oferi la tutan vivon por homfrato, kaj ili havis sian hakejon kaj siajn malsatajn idojn tie hejme. Sed dum la noktoj ili ne havis forton kuÿi kaj aûskulti lian spirmankon kaj ¸emveojn. Kiam Persson vomis, ili alterne malplenigis la vazon por liberi¸i de la fetoro. Li estis nur por malfaciligi ilian situacion, kaj ne montri¸is pliboni¸o. Persson i¸is nur pli malsana. Jonas havis respondecon kiel komisiito de la entrepreno kaj li volis lin rehejmigi trans multajn mejlojn jam komence de la malsano, sed tiam la malsanulo protestis kaj kredis ke ili volas lin senigi ankaû de lia hakejo. Pli malfrue, poste, kiam la alta febro venis, i¸is tute neeble lin transporti. Persson estis antaûe tre utila por ili kaj eble tial ili malamis lin nun, kiam li kuÿas senpova. Li estis tre lerta en la kuirado kaj bonega en la prizorgo de la laboriloj. Sendube estis kelkaj, kiuj eksuspiris pro malpezi¸o tiun nokton, kiam Persson forlasis la lardodoron kaj la kuraclibron. Oni ne dormis poste, çar lit-çe-lite kun la morto oni i¸as maldorma kaj tiuj, kiuj malametis lin dum la malsanperiodo, nun post la fino de la turmentoj, ricevis konsciencriproçon. Tiel estas preskaû çiam. La kontenteco subite fini¸is, kiam i¸is klare, ke Persson iel devos alveni al sia hejmo. Ne estis eble havi kadavron en la kabano, nek pro la parencaro, nek pro ilia propra trankvilo. Pli ol 30 kilometrojn ili devis porti lin tra la arbaro, kie ne trovi¸as veraj vojoj. Ili tiomgrade perdis la emon pro la pen52


eLIBRO

so pri tiu çi transporto, ke fine ili rezignis pri la laboro kaj decidis ekiri kun sia stranga sar¸o. Ne estas facile gastigi la morton inter vivantoj. Ho jes, ili çiuj provis sin senkulpigi, sed tute ili ne sukcesis. Angore ili kalkulis çiujn fojojn, kiam ili malplenigis la noktovazon post Persson, aû la fojojn, kiam ili donis al li helpon, ke ili forigu la pikojn de la konscienco. Ili rememorigis al si çiujn afablajn vortojn al la malsanulo kaj provis forgesi la krudajn pensojn. Por kelkaj estis fine tolereble. Ili faris sian devon, kaj eç kadavro ne havas rajton postuli pli ol kutiman kompaton. Nun, kiam Persson estis mortinta, tiu afero estis tre grava. Pro io çiuj pentis; ke ili ne helpis al Persson veni hejmen antaû la plej malfacila parto de la malsano. Eç kontraû lia volo ili estus povintaj influi lin. Nun çiuokaze ili devis prizorgi, ke li alvenu hejmen por esti enterigita. Ili ne kura¸is havi mortinton kiel samçambranon. Pli frue ili estis ses viroj krom la laborestro. Ili estis tiom, sed nun unu el la ses estis mortinto. Ili portis alterne po du kaj esti¸is komplika sistemo por ÿan¸i la kvinan. Neniu kura¸is peti la estron akcepti sian dornaîon. Li estis koler-impulsa kaj forta. Cetere tio estus simpliginta la problemon, tiam ili estus povintaj havi tri-alternan dividon. Jonas iris antaûe kaj montris la vojon. Li faris sian parton al la lignaîista laboro kaj nun inciti¸is, çar la transporto okazis tro malrapide, jen kaj jen li haltis kaj atendis la morttransporton. Jonas ne povis ne rimarki la furiozajn rigardojn, sed li tenis sin al sia estra digno kaj metis siajn manojn en la pantalonpoÿojn. Laû la kresko de la kolero malplii¸is la respekto al la dan¸era humoro de la estro. Fiÿist-Anders — Dio scias kial 53


eLIBRO

li havis tiun nomon, fiÿisto li ne estis — la kuzo de Jonas fine koleri¸is. Estro li estis ja tiu Jonas, sed nun ne temis pri arbfaligo, sed pri kadavrotransporto. —Certe vi estas laca kaj elçerpita, Jonas? Çu ni ne devus porti ankaû vin? Tio efikis. Jonas ne havis forton kontraûstari kaj akceptis sian dornaîon, sed tio ne plibonigis la agordon. Malrapide ili marÿis, çar apenaû estis trovebla vojo, kaj oni devis fari longajn çirkaûvojojn pro la printempa inundo. Dum la tagoj ili prosperis iel, kiam la suno pelis la obskurombrojn kaj diablaîojn for, kaj la vento venis kun çiuj freÿaj spiroj de la printempo. La tagoj estis kvazaû salutoj al la vivantoj. Sed la noktoj estis malfacilaj. Tiam silenti¸is la birdkanto precize tiel, kvazaû mucida çifono ÿtopus la kolojn de la etaj mizeruloj. Kun la silento venis ankaû la malbona konscienco de la vivantaj viroj. Dum tiuj malmultaj horoj, kiujn ili permesis al si mem, ne eblis dormi. Dormi çirkaû kadavro, kiu îus estis bona kamarado, ÿajnis al ili senmorala malsanktigo de la memoro. Kaj lasi lin sola kun la soleco ne konvenis. Fine ili interkonsentis pare maldormi. Tiel çiuj povis iom dormi. Unue ili portis lin surÿultre, preskaû dum la tuta unua tago ili faris tiel, çar tiel estis malpli penige, sed çirkaû la vespero, kiam ili çirkaûiris akvokavon kaj la vento blovis kontraû ili, Fiÿist-Anders diris: —Mi kredas, ke li odoras. Baldaû ili çiuj sentis la fetoron kaj tiam ili decidis porti lin laûkutime per la manoj. Estis fortostreça migrado kaj iom post iom oni forgesis la mortintan amikon pro siaj propraj zorgoj. Estis freneze peze 54


eLIBRO

trenaçi sin antaûen. Ili i¸is incitemaj kaj blasfemis unu kontraû la alia pro sia morta sar¸o, kiam la takto ne estis bona, aû iu ekglitis. Tio atingis tiun gradon, ke ili silente malamis sian mortintan kamaradon eç pli ol dum la malsano. Tiam li povis almenaû eligi voçon el si, sed nun li kuÿis supraklase-indiferente por krudaj pensoj kaj frosta malamo. Ili ne povis sibli kaj malbeni lin, kiel ili povus fari pri vivanto. Estas malfacile insulti mortinton, parte, çar li aûdas nenion, parte, çar oni ne kura¸as. Sed ne malami lin ili ne povis dum la tagoj pasis kaj la penego pri la portilo i¸is pli kaj pli granda. Nun i¸is tiel, ke Gvid-Jonas kaj Fiÿist-Anders i¸is paro, eble tio dependis de la timo çe la aliaj, aû ili opiniis, ke parencoj devus kunlabori. La kuzoj portis kune, gardis kaj ripozis kune. Neniu el ili sciis, kiam la nigraj pensoj renkonti¸is; la zigzagiro de la pensoj i¸as tiel stranga çe la homoj kelkfoje. Oni ne povas tie fari protokolojn, neniu kapablas meti sian nomon kaj daton kiel supr … Ili havis noktogardon çe la portilo. Iom opale la lunlumo ekhelis jen kaj jen, inter rapidegaj printempaj nuboj kaj la ombroludo timdevigis ilin proksimi¸i unu al la alia. Ili duonkuÿis flank-çe flanke kaj pro la fetoro ili sidis laû la direkto de la vento. —Baldaû ni estos duonvoje. Çe la Sun-rivereto. Gvid-Jonas parolis mallaûte kaj tion lastan pri Sun-rivereto li murmuris preskaû nur al si mem. Sed Fiÿist-Anders renkontis la pensojn duonvoje. —Estos malfacile transiri tie kun Persson. —Jes. 55


eLIBRO

Anders prenis pli firme la ÿnuron. —Estos plej bone atenti, ke oni ne ekglitu. —Jes. Tiam eksilentis ankaû Anders. Tiu diabla, silentema kuzo ne sukcesos logi el li ion specialan, ne! Longtempe ili kuÿis kaj batalis en si mem, sed tiam Jonas ne plu povis silenti. —Estos plej bone, se vi kaj mi portos lin çe tiu dan¸era loko. —Jes. Akcidento okazas tre facile! Nur simpla mispaÿo. Ili ne diris iom pli, sed sufiçis. La pensoj trovi¸is tie kaj vere levi la rigardojn unu al la alia ili ne kura¸is. En la vila¸o oni babilos — kompreneble. Sed rekte neniu kura¸os akuzi la portantojn, se okazus akcidento. Tion eç mem Persson ne farus; kuÿi sub la ponteto ne estis la plej malbona afero. Sed tio malpezigus la ÿar¸on de la vivantoj. Kompreneble unu el ili iros hejmen al la vila¸o kaj rakontos la funebran okazaîon al la familio. Tio estos la tasko de Gvid-Jonas, pensis Anders kun iaspeca stranga agrabla sento. Sed la aliaj kvin povus returni¸i al la arbhakejo. Je la deka horo la roto venis al la dan¸era loko. Estis precize la vico de Jonas kaj Anders, preni sian penporcion kaj la kompanianoj ne povos diri ion, se akcidento okazus. La ponteto estis glita kiel ÿmirsapo … Malrapide, paÿon post paÿo palpadis antaûen la kuzoj kun sia morta sar¸o. La printempa torento ÿprucis malvarmetan akvon sur iliajn ardi¸intajn viza¸ojn. Jonas iris unua. Li ja estis estro. Ili pensis pri la sama afero: ili atendis la ekskuon de la alia. 56


eLIBRO

La etan mallertaîon, kiu entombigus Persson ie sub la ÿaûmantaj akvoamasoj. Sed neniu volis komenci. La timo kaj la malbona konscienco malhelpis ilin. Tiu strange egoista konscienco, kiu volis savi nur la propran pentminacon, sed tute ne estis kontraû tio, ke la alia havu ÿar¸itan konsciencon. Du homoj sopiris fari tiun etan skuon, sed neniu kura¸is, aû volis pro la timo. Estis tre grave teni malmole kaj firme, iri certa kaj lasi la alian komenci. Estis grave, ke oni sentu pro la venontaj senson¸aj noktoj tute klare tion, ke mi, mi estas senkulpa. Mi, Gvid-Jonas tenis tiel forte kiel eble … Mi, Fiÿist-Anders provis teni denove, kiam la skuo venis … Tial nenia skuo kaj nenia subita entombigo por Persson. La aliaj viroj transprenis la servon tuj post la ponteto. Estis peza laboro transigi la portilon tie. Estis eble pli peze atendi la akcidenton … Sed pri tiu batalo la aliaj sciis nenion. Nun ili bezonis ripozon. La parenc-amo ne i¸is precize pli arda post la ÿanceliro. La malamo estis densa inter ili, silenta, koroda malamo. Sed kiam la lastan fojon ili ripozis antaû la atingo de la vila¸o, la malamikeco fini¸is. Nun venis la kontenteco kaj konscienca paco. Ili estas farintaj sian devon kaj spitintaj çiujn nigrajn pensojn. Ili povis trankvile dormi dum la noktoj. Kaj GvidJonas diris: —Estis bonÿance, ke vi kaj mi havis la vicon çe la ponteto. La aliaj eble estus faligintaj la kompatindulon. Kun propra volo. Oni ne povas fidi la homojn. —Sed ni certigis liajn realvenon kaj kristanan enterigon … Pie kontente venis la vortoj. Sed tio estis nur la lingvo de la lipoj, post tio estis la insidaj pensoj: 57


eLIBRO

—Diablo vi, vi nur atendis tiun skuon … Persson ricevis belan enterigon kiel preskaû çiu, kiu suferis neçiutagan morton kaj kiu havis multajn idojn por formi plor˛oron çe la tombo. Gvid-Jonas parolis pri la temo: Portu la ÿar¸on unu por la alia. La tuta arbhakista grupo streçis sin kun la konscio, ke çiu faris sian devon. La sekvan tagon ili returnis sin al sia bona arbhakejo. Kaj ili dormis bone dum la noktoj …

58


eLIBRO

HELMER GRUNDSTRÖM

Mamon al Johana

L

a semajno de la inoj” komenci¸is per fojnofalçado kiel kutime. ¯is la malfrua vespero, çirkaû la nokto-mezo, susuris la akrigradoj kaj frue, çirkaû la kvara siblis la falçiloj. La somero estis çarma tiujare kaj la trifolio kaj timoteo estis forfalçitaj en bonodoraj strioj. Estas neoportune naski infanon dum tiu çi semajno, tion sciis ankaû Eva-Kristina. Kun sintruda obstino ÿi tenis sin surpiede, sed îaûde la doloroj decidis. Neniu krom la vila¸a akuÿistino, Teolina, havis tempon por helpi ÿin. Çio estos en ordo, konsolis Teolina. Ÿi estis maljuna kaj meminstruita, la ar¸entblanka hararo estis suprenkombita kaj la sulkaj manoj pure lavitaj. Sed la afero ne estis en ordo. Johana sukcesis alveni la mondon, sed Eva-Kristina komencis forsangadi. Teolina faris, kion ÿi povis, por bari la fluon. Sed ÿi estis senpova kaj devis kuri eksteren al Fabian, li laboris anstataû du nun, kiam Eva-Kristina ne povis esti je helpo. Fabian blasfemis iom por si mem. Sed envenante, li rimarkis, kiel statas kaj li kuregis al la najbaro, kun griza viza¸o kaj tremeganta kiel tremolfolio. —Mia Dio, ÿi forlasos min, li ¸emis. Kaj nu lin fari¸is egale, kiel ur¸e estis pri la fojno. Eva-Kristina devis ricevi helpon. La vila¸a vojo, dek kilometrojn longa ¸is la granda ÿoseo, 59


eLIBRO

estis mallar¸a, kurba kaj kruta. Çiu vila¸ano havis sian deîoron, kiam oni devis ripari, egaligi kaj rastadi la ÿtonojn. Sed tiuj laboroj estis malzorgitaj, la radspuroj estis duonmetron profundaj, la trairejoj kaduki¸is, ÿtonoj kaj arbradikoj puÿis sin supren çe la plej malbonaj lokoj. Estis neeble transporti Eva-Kristinan per çevalo, oni do portis ÿin sur portilo. Estis posttagmeze, proksime al la vespero. La fojno odoris. La burdoj zumis. Papilioj kaj libeloj flirtis çirkaûe. Laû la malglata vila¸a vojo ses viroj portis Eva-Kristinan. Ili evitis la kavojn, rampis singarde trans la radikojn, provis iri samritme. Je çiu malsingarda movo ekveis Eva-Kristina. Kaj la sango fluis. ¯i kolorigis la portilon kaj glitis suben en la gruzon. Fabian estis unu el la portantoj. La angoro flugis subensupren en lia kolo, la flartabako glui¸is en liajn lipharojn kaj la koro frapegis. Kaj ekscitite por çiu metro, li rapidigis: —Rapidu, rapidu! Eva-Kristina kuÿis kun kretblanka viza¸o kaj duonfermitaj okuloj. Çiu sekundo glutis vivon el ÿi. Tiu çi estis ÿia unua feria tago. Çiun someron antaûe ÿi staris de mateno ¸is vespero. Ambaûflanke de la vojo kuÿis la lagoj kaj la arbaraj lagetoj tute silentaj. La arbaro ne kura¸is susuri. La okuloj de la birdoj rigardis serioze el la foliaro. La marça rubuso kaÿis sin en la verdebruna março. Kaj sur la granda ÿoseo iris tienreen la veturigisto. Çiuminute li rigardis, çu la buÿrimeno estas tie, kie ¸i devas esti, çu la rimenoj ne impliki¸is, çu la radoj ne havis ian mankon. De la vojdisi¸o al la loko por la unua helpo estis 20 kilometroj. La granda ÿoseo estis glata kaj lar¸a, kaj la çevalo estis ripozinta. Sed la veturigisto devis ne mortlacigi la çevalon. Kiam la portantoj alvenis tien, Eva-Kri60


eLIBRO

stina jam estis mortinta. Laûlonge de çiuj nezorgitaj vojpartoj kuÿis ÿia vivo elsternita. Gutoj de tiu vivo falis en la radspuron, kolorigis la radikojn kaj metis signon en la gruzon. La portantoj ÿanceli¸is hejmen, kurbe kaj malespere. Fabian sekvis la mortinton al la pre¸ejo. Kaj hejme, en la varto de Teolina, tremis la malgranda, brua, krianta homideto Johana. Ÿi ne estis dezirita infano, çar ÿi alvenis en tiel netaûga tempo. Kaj nun ÿi estis sen patrino. Kiu havis tempon preni ÿin al si, mamnutri ÿin, zorgi pri ÿi, ke ÿi ne malsatmortu? Fabian staris sola, la brusto de Teolina estis elçerpita, kaj çie ur¸is la falçado. Çe la rando de la vila¸o, çe la laga golfo, lo¸is la familio Sparrman, malriçaj terproletoj. La kabano estis ventÿirata kaj kaduka kaj la infanoj svarmis kiel muÿoj. Estis ofte kverelo çe la familio. Se Kalle ne, Amanda çiam trovis motivon por ¸i. Ofte la kverelo transiris en interbati¸on; tiam la infanoj kuris arbaren kaj kaÿis sin ¸is la plej dan¸era parto forpasis. Amanda ne devenis de la vila¸o. Ÿi venis de iu fora, arbara farmeto kaj ÿi estis hontema, malrapida kaj melankolia, kiam Kalle kaptis ÿin. Post kiam ili eklo¸is kune, li ne faris eç provon por igi ÿin pli taûga. Li restis ofte çe la najbaroj, lasis ÿin sola en la kabano. Per tio ÿi i¸is jam de komence izolita de la vila¸o. La infanoj venis unu post la alia; malsanema kaj malforta ÿi malfacile atingis ordon pri siaj okupoj. Malpuro kaj malbonfarto kreskis kaj Kalle fu¸is dehejme tuj, kiam li havis okazon por tio. Amanda malofte sciis, kien li iras. En sia trolaci¸o ÿi i¸is facile incitebla kaj komencis suspekti çiun virinon. Kelkfoje ÿi ÿteliris post lin por rigardi, çu li eble renkontas virinon kaj post la arbustoj kuÿi¸as kun ÿi. Kalle ven¸is tiel, ke li di61


eLIBRO

ris malbonon pri ÿi kaj la afero i¸is pli malfacila por ÿi. La virinoj kredis, ke ÿi ne estas tute mensforta kaj la viroj konsilis al Kalle, ke li forte batu ÿin; ili opinis tion saniga medikamento. La infanoj, kompreneble, îeti¸is inter ili. Dum siaj plej malfacilaj momentoj eksvingis Amanda çirkaû si çion, kion ÿi hazarde ekprenis. Tiam ÿi uzis la plej krudajn insultojn, mallaûdis, furiozis, ploris kaj blasfemis. Se la infanoj venis al ÿia vojo, ÿi vangofrapis ilin kaj îetis ilin al la pordo. —Bastardoj, ÿi povis ekkrii, idaçoj de via patro! Sed la sekvantan momenton ÿi pentis, çirkaûbrakis la infanojn, premis ilin al si kaj senkulpigis sin. —Mi tiel amas vin, ÿi ploretis. Se vi tamen sentus, kiel mi penas por via bono. Sed tio estas la kulpo de Kalle. Li estas vera bruto. Se li estus alia, mi estus la plej bona patrino por vi. La infanoj amis kaj ankaû timis ÿin. Periode ÿi estis senlime bona al ili. Kiam la man¸aîo, kiel jen kaj jen okazis, estis nesufiça, ÿi atentis, ke ili man¸u unuaj, ofte ÿi kontenti¸is per la porkrestaîo aû man¸is nenion. Hejme Kalle estis bruta kaj tirana. Li kriegis kaj blasfemis çiutage al la infanoj, forman¸is la plej bonajn man¸pecojn kaj malatentis ilian malsaton. Kelkfoje li logis ilin je stultaîoj, en aliaj momentoj li batis ilin, se ili nur ekridetis, batis ilin per betulvergoj, tiradis iliajn orelojn, piedumis ilin. Ofte li mem ne sciis, kian malbonon ili faris; tion ili neniam eksciis. Kiam li estis tute netorelebla, intervenis Amanda; tiam i¸is kverelo kaj denove interbati¸o kaj la infanoj devis kuri en la arbaron. Cetere la familio vivis kiel la aliaj en la vila¸o. La manko pri ili estis, ke ili neniam kunluti¸is; per tio ili diferencis de la 62


eLIBRO

aliaj familioj. Tial la farmeto malriçi¸is, la amo ÿrumpis. La infanoj estis kiel birdidoj. Çifonaj, malpuraj, malicaj kaj vekis atenton pri si. Al tiu hejmo venis Johana. Fabian kuris çirkaûe en la vila¸o por akiri mamon al Johana. Sed çie oni rifuzis lin. Oni ne havis tempon. La fojnon oni devis falçi. Senokupa virino ne ekzistis. Kaj neniu havis patrinlakton en tiu tempo. Teolina eksperimentis pri kaprinlakto kaj dolça çifonsuçaîo. Johana glutis, sed vomis. —Mamon ÿi deziras, diris Teolina. Fabian, kiu ¸uste tiam estis interne, eliris. Li sentis la koron peza, kiel plumbo. Li pensis pri Eva-Kristina. —Ho, se ÿi tamen vivus, li elpremis la vortojn. Kaj poste: —Se la eta mizerulino estus sekvinta sin! Sammomente venis Amanda trans la kampojn. Ÿi iris rapide kun etaj, molaj paÿoj, Fabian ne sciis, çu ÿi havas ion por li aû intencas preteriri. Amanda haltis, honteme ÿi salutis lin mallaûte, kiel çiam. Fabian respondis kaj ili staris silente dum momento. —Mi estas scivola, diris Amanda fine, çu vi trovis iun mamon por la knabineto. —Ne, respondis Fabian amare, trovi¸is nur unuloke kaj ÿi ne rajtis resti. —Sed la knabineto devas havi patrinlakton, alie ÿi forvelkas, diris Amanda. —Ankaû Teolina diris same, respondis Fabian. Sed neniu havas tempon por ÿi. Vane mi kuradis tra la tuta vila¸o. Kaj nun ni ne scias kien iri.

63


eLIBRO

Amanda rigardis supren por momento, tiam ÿi denove mallevis la rigardon al la herbo. —Vi ne estis çe ni, ÿi diris malcerte. Tremo kuris tra Fabian. Ero da espero ekbrulis en liaj funebraj okuloj. Malofte li vizitis la familion Sparrman. Kaj ili lo¸is çe la alia ekstremo de la vila¸o. —Karin ja mortis, daûrigis Amanda kaj mi havas ankoraû patrinlakton, mi estis en la vendobutiko kaj tie mi aûdis, ke vi malfacile trovas iun por nutri ÿin. Kaj tiam mi pensis iel, ke mi povus provi. Unu infano pli aû malpli, por mi tute ne gravas. Fabian ne sciis, sur kiu piedo li staru. Estis kvazaû la çielo estus malfermi¸inta por li. Poste li havis la penson, ke estos ja tro malfacile por Amanda. Sed Amanda ne aliigis la aferon. Kaj tiel venis Johana al ili. Estis iu malfrua vespero, kiam la strigoj estis trokura¸aj kaj la vesperto preterflugis tuj apude. Fabian portis ÿin en korbo kaj Amanda kaj Teolina iris tuj poste. Çiuj infanoj estis maldormaj. Ili gapis scivole al Johana. Kalle sidis çe la fajrujo; li estis demetanta siajn ÿuojn. —Kion vi opinias? demandis Fabian, kiam Kalle i¸is informita pri la cirkonstancoj. Çu vi opinias, ke estis konsilinde, ke Amanda, kiu havas zorgon jam pri tiom da infanoj, prenu Johanan al si? —Ÿi povas fari precize kiel ÿi volas, respondis Kalle. Tio estas ÿia afero. Mi komencos morgaû fari fosaîon en la Grizamarço. —Sed çu vi ne falços fojnon? Estas nun bonega vetero. —Jes, la vetero estas certe bona. Sed tiun skrapaîon, kiu trovi¸as çi tie antaû ni, mi prenos poste. Ne ur¸as. 64


eLIBRO

Fabian kaj Kalle impliki¸is en babilon pri fosaîlaboro kaj falçado. Pri la seka ”semajno de inoj”. Pri la bariloj kaj novplantaîoj. Teolina lulis Johanan kaj Amanda kuiris kafon. La infanoj enliti¸is. Ili estis dormemaj. Sed ili batalis kontraû la dormemo, aûskultis kaj flustris. La kafodoro incitis iliajn naztruojn. Çiun sorbon el la subtaso ili travivis. La malsato ÿiris iliajn stomakojn. Nevole ili sin turnis al la muro, kiam la kafo estis eltrinkita. La okuloj malklari¸is de larmoj kaj ili sentis sin forlasitaj. Fabian foriris post horo kaj Teolina iris kun li. Tuj post ilia foriro Kalle rampis en la liton; li estis laca vespere kaj devis elliti¸i frumatene. Amanda ne enliti¸is tuj. Estis ÿtrumpoj por ripari, vestoj por reordigi. La man¸osako de Kalle devis esti preta. La okuloj brulumis; la nebulo de kularo preskaû malebligis por ÿi la vidon. Sed la maldormo ne turmentis ÿin tiel kiel dum pli fruaj vesperoj. Ÿia ekzisto ne plu ÿajnis esti tiel sensenca kiel antaûe. Ÿi ricevis ion, por kio ÿi povis vivi, ion krom la çiutagaîoj. Klinante sin kun nuda brusto al la buÿo de Johana, ÿi sentis, kvazaû ÿi denove estus juna. Kiam ÿi rigardis tra la malfermita fenestro, ÿin frapis la beleco de la vespero. La lago estis spegulbrila. Plej fore ¸i kunfluis kun la krepusko. De la kampoj aûdi¸is la trankviliga tintado de la bovinsonoriloj. Jam delonge ÿi ne sentis sin tiel gaja kaj trankvila. Dum pluraj jaroj. Nun Kalle turnis sin fine je sia dorso, li ronkis ege. La fumo komencis maldensi¸i; estis plej bone surmeti ankoraû unu betulpecon sur la fajron. Kiam Fabian venis hejmen, li sidi¸is sur la perono de la dometo. Lia koro malpezi¸is, komprenante, ke Amanda prizorgos Johanan. Proksiman matenon li devos daûrigi la interrompitan falçadon. Li devis streçi siajn fortojn, nun kiam li 65


eLIBRO

estis sola, sed li devis veni al rezulto. ¯is la plej proksima dimanço li devas prepari sin por la enteriga festeno, çar tiam Eva-Kristina estos enterigita. Li levi¸is kaj malfermis la pordon, sed li ne havis forton eniri. Nun kiam Johana ricevis mamon kaj Teolina iris al la siaj, la malpleno estis tre kompakta. Li ne havis forton penetri tra ¸i. Tie, kie li staris çe la pordaperturo, lia rigardo fiksi¸is al la diversaj objektoj, per kiuj Eva-Kristina okupis sin. Ÿi ne plu tuÿos ilin. Aliaj venos kaj aran¸os por li dum la proksima tempo. La bofratinoj alternos çe la melkado. Kiel estos ¸is la vintro, estis necerte; li ne kura¸is cerbumi pri tio. Kun pezaj paÿoj li reiris eksteren kaj konfuze li restis sur la perono. Desupre el la vila¸o aûdi¸is rido de kelkaj gejunuloj, kiuj malfacile disi¸is. Ie siblis daûre falçilo. Odoroj de îusfalçita herbo kaj fumo tiklis liajn naztruojn. Kiel estas pri Johana nun? Palpante li etendis sian manon, kvazaû por ricevi la apogon de Eva-Kristina, sed subite li retiris ¸in. Rompita kaj forlasita li malrapide iris al la remizo. Tie li demetis la falçilojn kaj remetis ilin. Ne povinta returni sin, li daûrigis sian vojon al la fojnejo kaj kapaltere li îetis sin en la fojnon. Tremegante kvazaû de frosto, el li eksplodis senhelpa ploro, kiu neniigis kaj ankaû liberigis lin.

66


eLIBRO

GUSTAV HEDENVIND-ERIKSSON

Mi ricevis taglaboriston

K

iel fajreroj kuregis la ÿarkdentsimilaj trançlamenoj tra la trifolioj kaj îetis kastanjetmuzikon en la vesperon. La çevaloj rapidis rondon post rondo, bluverda, sukoplena herbo falis post la trançilon kaj loki¸is laû strioj, similaj al rigidi¸intaj, verdaj ondoj. Jen la morto de la trifolioj, mi pensis kaj enspiris kun plezuro ilian bonodoran animon. Jes, la tekniko faris atencon eç kontraû la klasika simbolo de la morto. La tute aktualan simbolon de tiu morna gasto mi vidis foje desegnita sur fojnejpordo çe Kristiansund. Kelkaj tankoj estis antaû grandega falçmaÿino. Sur ¸ia sidejo sidis skeleto de simio kaj veturigis. La artisto intencis diri per tio, ke la tekniko eç senlaborigis la maljunan, faman falçiston kaj ke la homoj, gvidataj de atavistaj inklinoj kaj la perfekto de la tekniko, estas voja¸pretaj denove al la simiarbaro. Sed kiam mi pleje profundi¸is en la pensoludoj, dum la çevaloj faris siajn turnojn kaj la parcelo ÿrumpis, aperis malgranda, kurba figuro kun longaj brakoj, kies unu mano ripozis sur granda bastono; li preterglitis la magazenangulon. Li paÿis al la kampo. Kaj nun mi vidis, ke li estas la senmorta maljunulo Norberg, preskaû kuni¸anta al la griza malhelo de la vespero. Li venis certe por saluti kaj vidi, kiel mi sola prosperas pri la fojnenporto. Jes, estis li, pri kies pasinto mi aûdis

67


eLIBRO

de li mem kaj parte de aliaj; oni tre volonte rakontas pri aliaj, kaj tiuj rakontoj plenigis min per admiro al li. Sesjara li estis, kiam li komencis prizorgi sin mem; kiel paÿtistknabo li havis por sia man¸osako kvaronon de haringo, kelkajn terpomojn, paron da nigraj panpecoj, botelon da buterlakto kaj la katekismon. Estante dudekjara, li edzi¸is kaj apenaû perceptis, ke li estas edzo, kiam idoj elÿveligis la murojn de la kabano. Iom post iom la infanoj plenkreskis kaj flugis el la nesto. Nun li povis dum la festotagoj ordigi çion al si kaj konsumi kelkajn tasojn da brandmiksita kafo, sen ke li devus pugni la tablon kaj postuli de la çirkaûuloj silenton. Sed fine okazis io pli malbona ol la ¸is nun travivitaj. Foje, kiam li estis erpanta brançojn, la bovoj eksova¸i¸is. Li venis sub la volverpilon kaj kelkaj el ¸iaj stalpintoj bori¸is en lian dorson, en la pletiron. Poste estis rapida transporto al la hospitalo, kaj neniu esperis revidi lin en tiu çi vivo. Lia eta, laborÿirita vivkunulino i¸is senespera — tute kompreneble — sed tiam ÿi ekhavis subliman inspiron, kiu baldaû evoluis je fiksa ideo, neûtraliganta ÿian çagrenon. Ÿi ekpensis pri la funebra festeno kaj decidis prepari tute unikan festenon je sia malfeliça edzo, kiu ja ne estis viridealo en la vivo, almenaû ne laû ÿia opinio. Sed por esti rememorata per funebra festeno, li nepre taûgis. Jes, ÿi faros grandiozan man¸on kun kafo kaj bakaîoj kaj gastoj. Por akiri la necesajn rimedojn, ÿi komencis kolekti kaj vendi berojn. Ÿi kolektis, purigis, vendis tage-nokte; purigis kaj atendis la sciigon pri la morto. Sed la tendena-fortika korpo de la maljunulo volis ion alian. Kaj iun posttagmezon, kiam ÿi sidis çe la fajrujo kaj purigis vakciniojn, pripensante, kiel kutime, kiujn ÿi invitos kaj kiujn ne al la funebra festeno, ÿi ekskui¸is kaj oblikvigis la kapon 68


eLIBRO

por aûskulti ion. Strange konataj sonoj venis al ÿiaj oreloj. Melodio, aûdebla pli kaj pli klare. Kantmelodio, kiun ÿi aûdis oftege çe çiu festo de la jaro, eç dum maljunuldiboçoj kaj bruoj en la domo. Malbona konjekto kaptis sin. Ÿi pali¸is kaj levis sin subite, forbalais la rubaîojn de la vakcinioj el sia kitelo kaj iris al la fenestro, elrigardis kaj preskaû svenis. Kiu proksimi¸as tie? Jes, li, la maljunulo estas, kiu laû homa konsidero jam devus esti mortinta, kaj nun li ÿajne ne nur estas sana kaj forta kiel antaûe, eç se lia iro estas iom malcerta, sed li havas pendolantan valizon en unu mano, precize kiel antaûe, kiam li venis el la urbo, kunportante iom da kura¸iga fluidaîo. Li kantis kiel kantoro kaj aspektis feliça, kvazaû li estus ekvidinta la eternan vivon anstataû la truokulan forpasemon de la morto. Li svingi¸is tra la ¸ardena pordo kaj paÿis al la perono. Ho jes! Kvazaû subite çio kolapsis çirkaû ÿi. Kien malaperis nun la plezuro de ÿia peno en la berplena arbaro? Kien fori¸is ÿia revo, kiu tenis ÿin supre, kiu tiel ¸ojigis ÿin, kiu riçigis ÿian vivon dum tiuj çi solecaj semajnoj? Fine ÿi koleri¸is kaj apenaû donis manon al li, kaj apenaû respondis je lia gajagorda saluto, kiam li enpaÿis kaj etendis al ÿi sian grandan kaj tuberan manon. Ÿi pardonis al li multe, çar estas homece pardoni. Sed, ke li ne mortis, kiam li sendube estis sur la bona vojo, kaj kiam ÿi faris tiom da peno, tio estis preskaû tro multe por pardoni. Ÿi pensis tiel ofte nun dum solecaj horoj dum ÿtrumpriparado kaj decidis ne plu kolekti eç ununuran beron. Sed ÿi kaÿis la enspezojn de la berkolektado kaj kelkfoje ekhavis malfortan esperon, ke ÿi tamen ankoraû povos ilin uzi por la originala celo, kvankam ÿajnis esti nekredeble. Sed 69


eLIBRO

miraklo povas okazi ankaû en ÿia longa, monotona vivo. Tiam ne estus vanaj la penoj pri la idoj, la maldormo kaj rezignoj. Ne, tute ne vane. Dio indulgu! Sed la tendena-fortika korpo de la maljunulo daûre deziris ion alian. Malgraû siaj okdek du jaroj li laboras çiutage kaj prizorgas sin, disponas pri alkoholporcio kaj se iu venas al li iun festvesperon, li povas montri kaj sentigi, ke li ankoraû senmanke posedas siajn homajn rajtojn. La çevalo rajtis halti kaj ekmordi kelkajn bulojn da trifolio, dum ni salutis unu la alian. Li rigardis ridetante el sia barbkrono kaj frapis mian manon per sia tubera mano, post kiam ni sidi¸is sur la rando de la fosaîo por paroli pri vetero kaj vento, pri la fojnrikolto kaj io alia, kion oni povis ligi al tiu temo. Estis vere agrable babili dum iom da tempo, li opiniis kaj elprenis sian novar¸entan skatoleton, frapis sur ¸ian kovrilon kaj puÿis ¸in al mi. Mi flartabakis, ternis kaj eklarmis priplorante unu milionon da nazbaciloj. Dume li boris la fundon de la fosaîo per la bastongumo, kvazaû li estus subite malkovrinta, ke tie estas io speciale valora, kiun li povas elskrapi. Poste li demandis per seriozaj vortoj, çu mi efektive intencas sola fini la fojnenporton. —Nu, tio ne koncernas min, li aldonis sen atendo pri la respondo kaj post mallonga paûzo li daûrigis: Mi ja vidas, ke vi komencis kaj mi komprenas, ke eble ne estas pli bone … Jes. Estas terure strange nuntempe. Se estas laboro, ne estas homoj, se estas homoj, estas nenio por fari. Kvankam mi ne povas plendi tiurilate. Çar dum mia vivo ¸is nun mi ne estis senlabora … Tiam li faris novan bortruon en la teron, rigardis foren al 70


eLIBRO

la nebulo super la rivero kaj ripetis en pensoj, ke estas terure rimarkinde pri çio nuntempe: samtempe estas tro multe kaj tro malmulte el çio. Oni nenion komprenas. Kvazaû oni rigardus en nebulon. Oni aran¸as kaj konstruas çie en la mondo, ÿparas kaj dividas. Kaj la unua estas same freneza, kiel la alia. —Kiel dirite. Tio memorigas min pri la maljuna Karlsson en Eksbekken, kiel oni nomas lin, kiu kunskrapis dekdu mil kronojn; li estas seninfana kaj sola. Sed ke li dum tuta vivo nur kolektadis kaj ne havis alian plezuron el la moneroj ol la certon ke li havas ilin, tio estas nekomprenebla. Almenaû mi opinias … Nun li rigardis min, serioze jesante el sia barbokrono. Mi rejesis serioze, post kiam li ripetis post mallonga paûzo la lastan vorton, ke tio estu komprenebla kaj serioze daûrigis: —Kiel dirite … Kaj çivespere mi ekpripensis, ke mi vizitos vin. Kvankam tion mi ne estus devinta fari, almenaû ne çivespere. Kvankam eble ne estus pli bone alian fojon … Nu! Kiam mi venis tien, li staris çe la angulo kaj ploris. Mi ne volis paÿi antaûen. Sed li ekvidis min kaj mi devis — kompreneble — diri ion kaj mi demandis, kio mankas al li. Li ne tuj respondis, sed fine diris, ke li pensas pri siaj penoplene akiritaj kaj ÿparitaj moneroj. Kaj jen, oni preterveturis kun la kadavro de la mortinta Rennil. Tiam mi ekhavis emon konsoli lin kaj mi faris tion, kiel estis eble … ”Ho,” mi diris per instiga maniero kaj premis lian manon. Vi estas ja tutajn du monatojn pli juna ol mi kaj vi povus forkonsumi grandparte la ÿparitan monon, se vi bone eluzus la tempon. Sed li nur skuis la kapon, viÿis la okulojn per la postflanko de la dikfingro, kaj eniris. Tiam mi daûrigis la vojon kaj pensis, kiel kuriozaj estas 71


eLIBRO

la homoj. Çiam mankas io al ili, kio ÿajnas havi pli altan valoron ol la jam gajnita … Nu! Tiam mi ekaûdis vian falçomaÿinon kaj decidis veni çi tien kaj rigardi, kiel vi prosperas … en la rikolta tempo de la soleco … he-he-he … Kaj per tio la maljuna Eksbekken estis forgesita por çi tiu fojo. La maljunulo ridis denove kaj daûrigis ruze okulumante, ke oni mem estas sia plej bona servisto kaj ke fortulo helpas sin mem. Sed enporti sola tiel grandan rikolton, estas tro pene, li timis, kaj daûrigis post signifoplena paûzo: —Nu! Ne por ke mi miksu min en vian faron kaj laboron, sed se vi ne obstinas pri la soleco, mi povas veni kaj helpi vin. Ne malpli ol tri petis min, ke mi helpu pendigi fojnon. Sed kiel mi vidas, vi bezonas min pli multe ol tiuj aliaj. Certe mi estas maljuna. Sed mi çiam faras iom pli ol neniom. Tio estis neatendita kaj ankaû bonÿanca propono. Mi kaptis lin je lia diro. —Bone! Mi do venos morgaû. Pro çio. Ni aran¸os tion. Kaj tion ankaû mi kredis; poste ni levi¸is, li por iri hejmen, mi por fini la parcelon. Kaj ni premis manon unu al la alia kaj deziris bonan nokton, kun la reciproka espero, ke ni la sekvan tagon revidos unu la alian por ekpreni la fojnoforkon kaj pendigi la falçitan fojnon. Malgraû çio mi do havas helpon por la falço, kio tamen ne rompas mian konvinki¸on, ke la rilato de la homoj inter si en çiuj direktoj i¸as multe pli dependanta de la kontanto, ol de la frateco. Fine eble dependos eç tiu çi ¸enerala sinteno al la ekzistado, ekskluzive de la konstante alti¸anta premo de la koncentrita socia medio. De ni ¸i postulas pli kaj pli multe da mono por vivi kiel individuo, kiel kolektiva estaîo, kiel civitano, kiuj kune destinas la vivtrenon. Çiu do devas klopodi 72


eLIBRO

por la maksimumo, por la plej multo da valuto, doni kiel eble plej malmulte por kiel eble plej granda rekompenco, jes, fine preni kiel eble plej multe por la nura risko, ke la negoco, surprizatako aû kapto malsukcesos. Sed tamen mi havis çivespere la ÿancon ricevi helpon de maljunulo, kiu iel respondas al miaj ebloj, kiu kreskis per terpomo kaj buterlakto, kiu dum sia tuta vivo devis kontenti¸i per seka pano, kiu dum siaj plej bonaj jaroj laboris çiutage dekdu horojn kaj eç pli, por eta salajro. Tiel estus ideale, se la tagsalajro redukti¸us je minimumo, sed la normala monkonsumo en çiu tereno perturbi¸us. Sed tiam, kiu kura¸us preni laboron, kiun li sola ne povus aran¸i, kaj kiu permesus al si ekpreni la direktilon de la ÿtato kun la espero trovi spontanan financministron? Eç la diablo mem, kiu nuntempe ÿajne transprenis la gvidon en la çefkontoro de la mondordo, ne kura¸us preni sur sin la taskon. Estas do plej bone, ke çio povas resti, kiel estas, dum ¸i restas tuto.

73


eLIBRO

BJÖRN-ERIK HÖIJER

Ankoraû iom da hela tempo

H

odiaû estas bela vetero, hodiaû ÿi denove eliras kun la veturilo, estas aûtuna vetero, kvankam estas jam vere malfrue, la unua de novembro; ne trovi¸as eç makulo de la ne¸o; oni ne povas sidi endome kaj froti la krurojn; ne, hodiaû ÿi denove eliros kun la veturilo. Dum la lasta semajno ne¸is, ne, eble mi eraras, estis do unu semajnon pli frue … Tiam oni kredis, ke la vintro alvenis. Tiam oni surprenis la kamizolojn kaj vindis la ventron per lantuko ¸is la brusto. Maljunulinaço bezonas tion; ÿi frostas tiel facile. Sed tiam ne estis vintro, ne. La ne¸o fori¸as. Kaj rimarkinde estas, ke çe la apero de la ne¸o oni opiniis, ke estas ege bele, tre lume, çarme kaj pure, la tuta nigrebruna nudaîo estis vestita en blanko — jes! Sed jen, la ne¸o degelis fine de oktobro! Nu prenu la veturilon kaj ek al la vojo, al la sama loko denove! Senutile ni ne preterlasu tiun ÿancon! Kaj la vintro? ¯i estas sufiçe longa, ne necese, ke ¸i komenci¸u en oktobro! Kaj lume! Eç la nuda tereno, ÿtonoj, kaj la hela herbo ja estas duoble pli lumaj! Ne¸o, strioj jen kaj jen, blankaj en la bruno, kaj flavverdo kaj violbluo — sufiças, ankoraû sufiças. En novembro povas ekne¸i, aû en decembro, se Dio volas. Estus tre bone kelkajn tagojn antaû Kristnasko. Kial ne nur post Kristnasko? Kial ne? Kristnasko sen ne¸o, jes, kial ne? Ne nur pro la hejtligno. Estas certe bone ricevi ¸in; estas

74


eLIBRO

tiel. Sed — vidi la teron mem, la ÿtonojn, la herbon ¸is la komenco de la proksima jaro …! Jen ÿi prenas la infanveturilon kaj rapidas sur la ÿoseo. La hakilo kuÿas en sia sako kaj en la knaro de la veturilo ¸i aparte tintadas obtuze. La vojoj estas ÿtonplenaj, la tintaça veturilo saltas kaj saltas, la radoj knaras; bone oni aûdas, ke ÿi venas. Ÿi vidas iujn çe Jonsson kaj Karlsson kaj Andersson kaj Björk staras çe la fenestro kaj rigardas ÿin. Jes, tion oni vidas laû la kurtenoj; la kurtenoj flankeni¸as, aû almenaû ekÿvebas. Ili do staru kaj ÿtelrigardu. Çiukaze ili ne plu elvenas por prediki al ÿi pri novaj tempoj kaj ne konsilas al ÿi resti hejme kaj eç ne mokas ÿin, demandante, çu ÿi havas tiel bonan Dion, çu ÿi ne fidas pri Li, çu ÿi vere kredas, ke Li lasos ÿin sen helpo, kiel li faras pri la birdoj? Estas bone. Ÿi malsupreniras çe la vojo plej proksime al la março kaj plantejoj; pripensu, ke estas tiaj homoj, kiuj plantadas kaj okupas sin eç nun pri tio! Kaj ÿi turni¸as al la granda enirvojo. Nun ÿi vidas, kial la tero kaj ÿtonoj kaj herbo lumas alie nun ol pasintaûtune, kiam çio estis tiel malpura kaj malhela. Estas ekstreme delikata prujno sur çio! Kaj la aero! Pasintaûtune estis malseke kaj grize kaj ÿlime, sed nun estas froste kaj agrable. ¯i pinças la naztruojn, ili bruletas. Ÿi kvazaû ekstimuli¸as. Kaj eç ÿiaj maljunaj okuloj vidas, ke estas bele, bele! Bona Dio … Ÿi renkontas neniun; estas frumatene, la suno îus levi¸is, la arbustoj ekbrilas. Kelkaj korvoj proksimi¸as. Aû eble estis kornikoj. Çiukaze: birdoj el la granda rubaltaîo sur la alia flanko de la monteto. Ÿi ne volas ankoraû unufoje renkonti Bendriksson. Iam ÿi renkontis lin, tio okazis tuj sub la dometoj; tion ÿi neniam forgesos. Hendriksson lokis sin meze de la 75


eLIBRO

vojo; ÿi devis halti. Li tiras sian longan predikantbarbon al la brusto kaj blovas sian longan spiron rekte sur ÿin. ”Ho, tiel do, Amalia Sjölander, çu vi estas ekstere kaj tiras infanveturilon, çu? Krimo kaj honto, krimo kaj honto!” Kaj li klinas sin kaj elprenas la hakilon, kuÿantan sur la fundo de la veturilo. ”Ho, ho, kiel çarma, eta infano, ho, ho!” Kaj li levas la hakilon kaj iras rekte al ÿi kaj siblas: ”Maljunulinaço, iru hejmen! Ne vagadu kaj incitu la Majstron per tiu çi sensencaîo. Dio prizorgas la birdojn sub la çielo kaj la herbon sur la tero, kaj vi, vi iras kaj tiras, trenas kaj misfidas! Returnu vin, turnu vin, vi aça virino!” Sed ÿi estas jam malproksime de sia kabano, kaj cetere li kuÿas en la tombejo de tri aû kvar jaroj … Sed ÿi tute ne povas forgesi tion … Jes, ÿi ektrotas sur la ÿoseo kaj tiras sian veturilon. La hakilo — sendube — kiel infano kuÿas surfunde. Malnova infanveturilo povas esti utila tiel; ¸i tintaças kaj knaras ja, sed taûgas bone, taûgas bone. Estas facile manovri per ¸i. Kaj ¸i donas samtempe ian apogon. Oni tenas sin bone per ¸i. Kaj ¸i ne balanci¸as tien-reen, kiel la antaûa çareto, kies rado rompi¸is; iam ¸i estis bona. Ne estas multe da prujno, nur kvazaû membrano, kvazaû — hi! — kiso! Jes — kareso. Sed: Glacio sur la rivereto, glacio sur la rivereto! Oni povas veti, ke nun infanoj glitumas tie supre sur la lageto. Kaj tiu herbo, tiu flava herbo, preskaû blanka, preskaû kiel infanhararo, sed pli longa ol tiu, preskaû kiel virinhararo, tiel mola kaj kun ne¸floro sur si. Nun supren kaj suben sur la alia flanko de la deklivo! La homoj komencis sian veturadon; tri-kvar aûtoj jam pretersiblis, ÿar¸aûtoj kun gruzo; ili laboras pri la ÿoseo; oni ordigos la vojon finfine ¸is la Fervoja Barilpordo. Pordo meze de vojspi76


eLIBRO

ralo! Se la trajno venas supren sur la vojo, vane ¸i signalas kiom ajn, tiuj, kiuj sidas en la aûto sur la ÿoseo, ne aûdas. Kaj jen — krak! Ÿi devus iri tien, rigardi kiel ili laboras kaj paroli kun ili. Sed — estas iom tro longe tien; ÿiaj piedoj kvazaû dirus: ”Pripensu tion bone, Malia!” Cetere ili havos certe amason da lignetoj por ÿi, metos ilin en la veturilon kaj eç fiksos ilin per ÿnuro, kaj eç proponos kafon al ÿi. Tio okazis iam. Tiuj, kiuj laboras, estas tre helpopretaj kaj homecaj, precipe tiuj, kiuj laboras en la fosaîoj kaj sur la vojoj kaj simile. Sjölander — tiutempe — sed ne pensu pri tio, ne pensu pri tio! Ÿi iras tiel proksime al la Pordo, kiel eble. Plej volonte ÿi estus ironta tien kaj trans la alian flankon de la fervoja digo. Sed, kiel dirite, estas iom tro multe por ÿiaj piedoj, kaj ÿi tamen ne estas tiaspeca maljunulinaço; se oni diras, ke oni havas forton por tio, tiam oni havu vere forton. Estis pli bone sur la alia flanko. Sed estos somero ankaû venontjare; tiam ÿi marÿos tien, prenos por si la tutan tagon, havos kafon en la termosbotelo kaj kelke da buterpanpecoj. Nun estis iom malvarmete por tiaj ekskursoj; ÿi povis nun aran¸i iom malpli penige. Jen ÿi deflanki¸as de la ÿoseo ¸uste çe la malnova sablofosejo, kie ili faris iaspecan ponton super la fosaîon; tion ÿi transiras sen troa hezito. Estas malnova vojo çi tie, la malnova ÿoseo, antaû ol oni rektigis ¸in kaj forigis çiujn nenecesajn kurbojn. Tiam ÿi ne kutimis iri tiun vojon, kiel ÿi memoras. Sed tamen ¸i estas tiel konata, tiel kara kaj plena de memoroj. ¯i memorigas aliajn vojojn el tiu tempo! Kvankam ¸i estas preskaû tute herbeji¸inta, kvankam la postsignoj de çarradoj enfosi¸is kaj kuÿas tie kvazaû eterne, kvankam la herbo formas jen kaj jen tufojn, kvankam la salikarbeto penetras 77


eLIBRO

en ¸in kaj kunkreskas kelkloke; ¸i estas kvazaû speciala vojo, tiel facile estas iri sur ¸i, tiel luma ¸i estas. Tiel mola ¸i estas! Kaj kvankam estas preskaû novembro, kvazaû ÿvebus somermeza brilo super la vojo, super la arbetoj çirkaûe, super la março sub la arbetoj, eç super la pinoj. Dio — estas somermeza brilo eç super la prujno! Kaj çi tie ÿi forlasas la veturilon, prenas la hakilon kaj ekiras en la veran arbaron. Maljunulino — Amalia Sjölander — kolektas lignon. Ÿi ektiras la koltukon kaj tuj trovas brançon, kiun ÿi povas uzi kiel palpbastonon. Ÿi opinias, ke estas plej sa¸e palpi antaûen; la tereno estas trompa, pri tio ÿi havas spertojn; iun fojon ÿi preskaû — sed nun denove ÿi ne volas pensi pri tio. Por tio oni havos longajn, senson¸ajn, malgajajn noktojn … Çi tie ÿi estis çiukaze ofte dum la lastaj jaroj. Çi tie estas kvazaû purbalaite. Estas kvazaû reveni al malnovaj bertrovejoj kaj iri trans la brançojn, kaj pensi, ke certe restis iom. Sed çio estas açe dezertigita! Nu, nun fine montri¸as kaptaîo; tie kuÿas tuta plenbrako da brançoj. Kiel ÿi povis preteriri ¸in, ÿi, kiu tagon post tago pasintsomere flaradis çi tie? Jes, jes, ÿi sentis bone çimatene, kiam ÿi malfermis la okulojn …! ÿi fakte ÿvitas pro la fervoro. Ÿi devus unue por momento eksidi¸i. Bona Dio — jen tuta pino! Çu ververe? Sed estas tiel, estas tiel; vi iras kaj iras kaj serçadas, serçadas kaj kolektas kaj kolektas kaj kunskrapas kaj skrapas, sed tamen okazas, ke vi preteriras, eç la plej bonan brançon, son¸brançaron, Tagon post tago vi trovas nur jen unu lignopecon, jen unu alian, kiu apenaû taûgas por kafkuirado, eç malplie por kuiro de terpomoj. Sed, jen Malia, jen vi tuj ektrovas — kion? Oni faligis tiun çi pinon çi-vintre; la brançoj estas ankoraû brunaj, ne grizaj, ne sekaj. Mem la 78


eLIBRO

perfekteco! Kaj nun ne trorapidu; memoru, kiel estis la antaûan fojon, kiam vi komencis — sed ne pensu nun pri tio! Çi tien vi devas veni morgaû kaj postmorgaû kaj poste la sekvontan tagon. Dio — veturilo post veturilo kaj denove plena de ligno! Tuj ÿi ekhakis. Nur rezistaj brançoj trovi¸is. Tion ÿi tuj konjektis. Sed ÿi ja ne povis kredi … Kaj la hakilo estas iom malakra. Ankoraû longan tempon ÿi ne povas viziti Erikon, la lignaîiston, por peti, ke li akrigu la hakilon; ÿi mem ja ne kapablas fari tion. Lignaîist-Eriko pro honto ne povas akcepti pagon de maljunulino. Do, anstataû tio, li ridetas malice kaj demandas, çu lia laborejo estas por prizorgi la hakilakrigon por çiuj troveblaj maljunulinaçoj, por ke ili povu haki ÿtonojn per la iloj? Oni povas haki brançetojn. Sed vidu, ÿi aspiras la grandajn. Ili kontraûstaras, kvazaû ili estus plenaj de malico. Kvazaû ili estus parencaj kun Lignaîist-Eriko, la sama kolerema, insida speco. Kvazaû ili kunagus. ”Ne, sed ne! Tiu çi hakilo ne kura¸us veni al la akrigilo dum monatoj!” Sed çivespere ÿi iros tien. Li kvazaû ne aûdos, kiam ÿi parolos pri pago, estas klare. ”Kuru kaj kriu,” li diras nur, farinte kelkajn turnojn per la akriga ÿtono. Kaj poste li staras en la laboreja pordo kaj flartabakumas. ”Vi mem diru, kiam vi bezonos la tenilon! Kaj la hakferon! Vi sendos sciigon, kiam vi bezonos la hakferon, çu?” Sed li estas tia; tia estas lia maniero … ÿi ekhakas tre kolere, — ÿi komencas koleri¸i — kurban firman brançon, kiu faras, kvazaû oni tiklus ¸in kaj saltas çiufoje, kiam ÿi albatas. Ÿi pensas: Tion mi estus devinta havi antaû dudek jaroj, tiam vi ne havus okazon senti vin tikli¸ema. ”Sed, Malia, pasis longa tempo de tiam. Çu ne? Mi efektive skui¸as je la penso, ke estis antaû tiel longe!” Dudek jaroj, jes, kaj tiam 79


eLIBRO

ÿi tute ne bezonis eliri tage tiel al la arbaro kun forîetita, malnova infanveturilo kaj malakra hakilo kaj vestita en longa trikita jaketo kaj ÿalo kaj malnovaj, duonçifonaj ne¸ÿuoj, kaj haki restintajn brançojn, brançojn, kiujn neniu bezonis. Sed multo alii¸as kun la jaroj en tiu çi mondo. Rigardu; kaj pri tio pensu. Ekzistis tempo ankaû antaû kvindek jaroj. Jes. Sesdek. Ÿi volis diri sepdek, sed tiam ÿi estis apenaû pli ol novnaskita; ÿi ne povas altabligi tiajn aferojn, pri kiuj ÿi scias neniom, almenaû ne pli ol, ke ÿi jam trovi¸is tiam. ”Do, ni ambaû povas diri, ke ni ambaû estas maljunaj! Çu ne?” La penso batis ÿin kiel skur¸o. Ÿi devis reiri unu, du, tri paÿojn. Ÿi devis delasi la hakilon kaj rektigi sin kaj rigardi. Nur forîetitaj brançoj. Ÿi devis çirkaûrigardi. Pino apud pino, apud pino. La pinoj atingas cent jarojn, eç pli. Unu aû alia betulo kun blanka trunko. Betuloj putri¸as rapide kaj kolapsas, ili povas atingi çirkaû sepdek kvin. Abioj, etaj kaj ¸ibaj — çu ili entute povas maljuni¸i? Ÿi devis iri iomete. Poste ÿi devis sidi¸i. Ÿi estis preskaû laca. Ne estas multo en ÿiaj brakoj. La manoj prenas malfacile firman tenon sur la hakilaço, ili eç ne povas tute kunfermi¸i, ne malofte ili ekfrostas, eç tre. Estas iom malvarmete en la aero. La frosto — nu — ¸i fori¸is. La suno brilas, la arboj îetas ombrojn. Sed mem la sunbrilo estas tiel malvarmeta. Çio staras silenta kaj atendanta. Nenio estas tiel nekredeble jubila kiel somere. Nenia krako estas aûdebla. Ankaû la birdetoj estas malaperintaj. Kaj la kuloj: kvankam ne funebritaj, ne resopiritaj! Ÿi sidas sur tufo kaj ripozas. Estis ia kapturni¸o, ÿi laboris iom tro forte, denove. Ho-ho-ve-ve, vi peza mondo! 80


eLIBRO

Nun venas la grasaj banditoj de la arbaro kaj okulumas al ÿi, aro da junkfasketoj kuras kiel ombroj, kiel dikaj fantomoj sub kaj sur la arboj, tien-reen, ili îetas sin kaj saltas, aperas kaj malaperas, ili estas ru¸aj kaj grizaj kaj strangaj, kaj sen iu sono, sen iu sono. Unue ÿi ektimas, sed poste ÿi retrovas sin. Tiaj fieraçuloj, ÿi pensas, se oni surblovas ilin, la plumoj kaj la flokoj disflugas kaj ne restas el ili pli ol el pasero. Venu, venu, sed ne tro proksimen, tion mi diras al vi. Kelkaj nigraj birdoj vagas antaûen ¸is la pinopintoj. Denove kornikoj. Aû korvoj. Nun ÿi rimarkas, ke ÿi rigardas sidante sur memfalinta arbo, sur pino falinta kaj kuÿanta kun elÿiritaj radikoj, ¸i kuÿas en lulilo de siaj propraj brançoj. Estas ÿtonoj jen kaj jen inter la radikoj. Ÿi ¸emas, ÿi ne scias, kial. Tiu çi pino — çu ÿi neniam vidis ¸in? ¯i verÿajne kuÿis çi tie dum pluraj jaroj. Sekve la brançoj ja devas esti sekaj. Do ÿi trovis ankoraû unu son¸kaptaîon, çu ne? Ÿi sentas pikon en la dorso. Ÿi staras kaj observas la falintan arbon kaj metas la manojn sur la dorson. Ili kvazaû varmigas ¸in. Ÿi sentas, ke ÿi kurbi¸is; la dorso inerti¸as. Nu, ÿi povos aran¸i la aferon, kiam ÿi revenos. Ho, tia fripono! La brançoj ne estas mortintaj. La arbo ne estas mortinta, kvankam ¸i kuÿis dum pluraj jaroj de la Sinjoro. Rimarkinde! Preskaû strange! Kaj sur la supra flanko eli¸as ¸ermo, novaj bur¸onoj, preskaû novaj arboj, kvankam etaj kaj ridindaj. Freneza pino! ¯i ne nur vivas, kuÿante nazaltere kun la radikoj supren, sed ¸i eç rekreskas. Stultega pino, çu vi ne rimarkas, ke vi estas ridinda, kuÿante tie, çu ne? Çu vi ne rimarkas, ke vi ne plu povas esti vera arbo?

81


eLIBRO

Ÿi iradas kaj fingrumas inter la radikoj de la pino. Unu aû du el ili restis en la tero, la aliaj forÿiri¸is. Ÿi pensas: se oni dehakus tiujn çi radikojn, oni havus revkaptaîon de ligno çi tie, por du tutaj jaroj. Tie kuÿas la hakilo. Ÿi rapidas por preni ¸in. Ÿi revenas, spiregas kaj blovas. Ÿi rigardas la novajn arbo¸ermojn. Kiel ridinde ili aspektas! Nun oni vidos ion alian! Ÿi eksvingas la hakilon. Haku, haku! Persistaj radikoj, persistaj, kiel la maliculo, molaj, sed tamen firmaj, plenaj de moko. Sed ÿi hakas, ÿi bone scias, kion ÿi faras. Estas longe iri al la altaîo aliflanke de la fervojo. Proksiman jaron estos eç pli penige, tute nature! Tiam ÿi venos eble nur çi tien. Kaj ÿi penis pri la kunskrapo de tiu çi seka musko. Haku, haku! kaj jen cedas la lasta radikfadeno kaj ¸i mem ÿiras sin for, kvazaû kun ¸emo. Nun ÿi estas laca, sed samtempe kvazaû kontenta. Ÿi sentas, kvazaû ÿi estus sciuro, kiam ÿi residi¸as sur la tufo. Ÿi kolektis por venontaj vintroj. Se la vintro estas malvarma, ÿi bezonas lignon. Ÿi estas kvazaû sciuro. Hendriksson ne komprenis tion çi, certe ne. Dio nur prizorgas, ke oni ekzistu. Sed, se vi kredas, ke li metas çion en la manojn, vi do eraras. Vi devas iri kaj alporti. Vi devas prizorgi la aferon. Vi devas prizorgi, ke vi havu ion, se vi malsani¸os, ke vi havu el tio provizon. Ke vi havu ¸in proksime por tiu okazo, ke la kruroj komencas esti malfortaj kaj ankaû la dorso. Bona Dio — tia fripone giganta abio! Kaj farinte nun veran kontribuon, ÿi kontenti¸as por tiu çi fojo. Ÿi kolektas etajn brançojn, ne gravas, se venos inter ili iom da sekaj pingloj, iom da brulligneto. Ÿi metas la hakilon plej suben, kaj tretas, kunigas, forÿiras la nigran muskon, forigas la plej nenecesan malpuraîon. Ne estos ia kaptaîo por 82


eLIBRO

fanfaroni pri ¸i. Ÿi altigas la ÿar¸on kaj ligas ÿnuregon çirkaû ¸in. Kaj jen: lasta rigardo al la revpino. ”¯emu mia koro, sed ne krevu!” Pino estas pino. t. e. ¸i i¸os ligno. Çu la broso povas kreski? Ridinde, ridinde! ¯i estas falinta, çu ne? Nu! ne ofte okazas, ke oni vidas maljunulinon, kiu prenas pinon kun la radikoj entere! Tio neniam okazas. ”Iris mi kun pen’ tra l’ arbar’, sur rok’, hejmenvenos jen mi kun lignoblok’ …” … ÿi kantas kaj sentas iel plenan kontentecon. Çiam, kiam iurilate ÿi sukcesas, ÿi i¸as kvazaû poezia. Ÿi povus verki kaj kanti. Nun povus Hendriksson veni — se li vivus. Nun Sjölander estus povinta sidi hejme en la kabano kaj atendi min kun la kafujo — se li ne, ne … Ne; sed revenu nun, Lignaîist-Eriko, vi ricevos respondon je tio, kion vi diros. Ÿi pensas pri la momento, kiam ÿi fine estis suprengrimpinta al la granda ÿoseo. Estis penige, minimume dirite. La veturilo balanci¸is en la kavoj kaj sur la tufoj. Ÿi abunde ÿar¸is ¸in. Ÿi çirkaûÿnuris ¸in malbone, fojon post fojo ÿi reÿnuris. Sed nun, nun … La horoj pasis konsiderinde rapide. Levi¸is nuboj, grizaj malfruaûtunaj trupoj. Ne plu estis sunbrilo. La prujno malaperis, la tero estas sen specialaj brilo kaj beleco, nur seka kaj morta. La sola, kiu lumas, estas jen kaj jen ne¸ostrioj. La arbaro estas tiel osteca. Sed ÿi subkantas kontente kaj havas nenian bezonon de la terena beleco, nun. Ÿi venas supren al la granda dekliva supro kaj vidas kiel la domaçoj de la urbo montras sian fronton 83


eLIBRO

al ÿi, kiel konatajn viza¸ojn. Jes-jes, jes-jes. La pre¸turo piki¸as supren, kiel ekkrio el la svarmo de multkoloraj domtegmentoj. La glacio restas daûre sur la rivereto. La Lignulino, (tiel oni nomas ÿin) iras proksimen al la fosaîo, çar venas aûto post aûto, post aûto. Ÿi ne havas intereson pri ili. Homoj venas kaj biciklas. Kaj iras. Ÿi sufiças por ÿi mem sub sia malnovmoda kaptuko. La veturilo knaras. Nun denove aro da nigraj birdoj flugas tra la arbaro, malhela, aûtuna trupo. Apenaû ÿi rimarkas ilin. ¯uste kiam ÿi turnas sin çe la lignaîista laborejo, venas Eriko, la lignaîisto elinterne sur la ponton, por fumi sian tabakporcion. Ÿi, ekvidante lin, miskomprenas la geston, per kiu li metas la pipon en la buÿon, haltas kaj riverencas kun ”bonantagon”. Lignaîist-Eriko faras svingon per la pipo kaj ridetas. Ÿi volas diri ion. Sed kion ÿi diru? Tiam diras Lignaîist-Eriko: —Nu, panjo Amalia, çu vi eble baldaû bezonos akrigitan hakilon? Ÿi sentas, kvazaû la koro ÿvelus en la brusto. —Dankon, dankon, kara mia, sed mi vere ne … Li elprenas alumeton kaj bruligas ¸in. Kun la pipo enbuÿe kaj suçante la fumon kaj kelkajn fingrojn ÿtopante en la piptruon, li diras bonkore: —Nu-nu, ne afektu denove! Mi sendos la knabon al vi por la hakilo. Pli malfrue. Ÿia mieno ridigas lin. Li diras: —Jes, jes, rimarku: tia bela, lasta tago antaû la ne¸o! Ÿi kredas çiukaze, ke li mokas ÿin, ÿi ekskuas sin, kvazaû sub skur¸obato. —Ne¸o? 84


eLIBRO

Kaj tiam li montras supren al la montaro. —Kie vi havas viajn okulojn, panjo Amalia Rigardu — nun kuras blanke la lagopo sur la monto. Ÿi provas vidi. Sed ÿi ne vidas, la okuloj estas tre malfortaj. Sed, çu pro liaj vortoj, çu pro la laci¸o, ÿi komencas laci¸i; ÿi sentas, ke estas froste, froste, froste. Ÿi palpebrumas: çu vere? Çu sude de la montaro estas blanko de ne¸o? ÿi çirkaûrigardas. La nuboj nur densi¸as, sude estas peza, grizenigra nubkumulo, plena de ne¸o. Pli kaj pli ÿi tremas kaj frostotremas kaj malvarmas. Kaj ÿi rapidigas la iron, ÿi rapidigas la iron. Lignaîist- Eriko postkrias ÿin: —Iru hejmen, kaj surmetu la kafujon, panj Amalia! Rapidu, çar la ne¸o jam kirli¸as sur la pinpintoj. Jes, jes, jes, jes, ÿi pensas kaj ¸emas. Ne¸o. ¯in anoncis la bela tago. Ÿi estus devinta kompreni tion. Çar sciu: neniam la aûtuna tago estas tiel fajreranta kaj viva kaj tiel klare elçizita kiel ¸uste en la horoj antaû la unua vintra ne¸o.

85


eLIBRO

EYVIND JOHNSON

Etoliano

L

i palpebrumis; oni opiniis, ke li havas malican rigardon. Lia nomo estis simpla kiel evidenta vero: Dekatos el Leûkas en Leûkadio en la Jona maro. Ne estis inde pridiskuti, eç se li mensogis iom pri tio, çu li estis la naûa, deka, aû dekunua el la multaj gefratoj; tio ne interesis tiujn, kiuj rigardis lian korpon, palpis liajn muskolojn kaj demandis lin, çu li estas man¸egema. Li ne estis sklavo, sed li devis labori çe la porkejoj, en la arbaro, aû çe domkonstruo, por la vivteno. Li estis tre juna, kiam li komencis, sed li devis, kaj çar li ne reprezentis ian konservindan valoron, oni ne indulgis lin. Oni demandis lin kelkfoje, kial li ne estas militisto, kaj tiam li respondis mallaûte en sia kruda, insula dialekto, kiun li neniam povis deskui, ke li ne toleras la sangodoron. Tial oni donis al li trançilon dum la granda porkobuço de la aûtuno kaj ridis, kiam li forlasis ilin kaj vomis. Li estis malalta, sed pezosta kaj persista. Li havis tuberajn piedfingrojn, kvazaû li estus devinta havi sur si tro malvastajn sandalojn, la haroj kaj la barbo estis tiel nigraj, kiel ili estas en Etolio; Akarnanio kaj Fokis insultis lin esti kaoniano kaj moloso* el Epiroso. Li havis ankaû difektajn dentojn, kaj tial scivolis la aliaj servistoj kaj la plej impertinentaj el ili eç demandis, çu la pano de lia juna¸o estis tiel malmola, ke oni devis ¸in mordi dufoje por çiu maço, kaj, strange ja, li respondis per jes sen honto kaj ne forturuante sin. Li palpebrumis al çiuj, al siaj laborkamaradoj 86


eLIBRO

kaj al la mastroj. Oni demandis lin, çu lia patro estis sklavo kaj batis la viza¸on de siaj infanoj, anstataû ilian postaîon, kiel liberuloj faras, sed tiam li skuis la kapon kaj diris mallaûte, ke li neniam konis sian patron, sed lia avo estis militisto kaj neniam batis infanon. Tiam oni ÿercis pri lia nomo kaj nomis lin Ekatastos, kaj tiam li respondis paceme, ke tiun nomon li havus volonte, — çar vi çiuj scias, li diris kaj palpebrumis çirkaûe kun speciala ekbrilo en la okuloj, ke tiu patrino, kiu naskis cent infanojn, povas esti komparata al la maro, kun Poseidono kaj Demetrio. La sklavoj kaj servistoj, ne povante diskuti kun li pri la dioj, devis tiam alimaniere montri sin pli altaj. Çe festotagoj oni aran¸is man¸konkursojn: ili man¸is varmegan, fumvaporan porkviandon kaj trinkis selakton kaj kelkfoje vinon, kaj la pacema Dekatos el Leûkas devis partopreni. Li ne estis man¸egulo kaj ankaû la vinon li ne toleris; kiel ajn bona ¸i estis, rapide li ebrii¸is. Kelkfoje li ekdormis tuj, post kelkaj gutoj, kaj tiam oni metis lin sur la korton, kie li povis kuÿi kaj resobri¸i, sed ne malofte li sentis, ke li devas kanti kaj tiam oni havis bonan amuzon pro li. Li sidis sur la longa benko kun siaj harplenaj piedoj tiritaj supren kaj la barba mentono estis apogata per la genuoj; liaj ebriaj okuloj ne plu palpebrumis, sed lia rigardo estis klara, vasta kaj fora kaj per sia raûka voço li prezentis kantojn, kiujn li lernis en Leûkadio, aû mem verkis — kantojn pri la sezonplantaîoj, pri la porkobuço, pri la diaj kasteloj de Pierio, pri la ÿtelema Hermes, la amema Apolono, pri la stulta Hefaistos: aû etajn, malicajn kantojn pri la avaraj kampuloj kaj pri la arogantaj, sed malsa¸aj servistoj kaj malkura¸aj sklavoj en Tesalio, kaj pri la kura¸aj fiÿistoj kaj maristoj en la Jona kaj Libia maroj, pri la dezertaj vojoj en Iliro kaj Macedonio, pri 87


eLIBRO

la mirkonstruaîoj en Kalkidicio, pri la brilaj urboj çirkaû la Pieria golfo kaj pri la pulsanta vivo en Argos, Korintos kaj Aten. Tiam li ricevis iaspecan dignon, kiu silentigis eç la plej kriaçemajn servistojn. Ili i¸is sentimentalaj, puÿis la dorson unu al la alia, aspektis tragikaj, multvidintaj kaj bonaj; ili singultis kaj ploris, sed kiam Dekatos eksilentis kaj per nekutime grandaj kaj maltrankvilaj okuloj serçis al si angulon por eldormi la ebriecon, ili renormali¸is, batis lin, kompreneble ÿerce kaj ne malice, kaj elîetis lin el la korto, aû ili ordonis al li iri al la provizestro kaj peti pli da vino kaj samtempe kunporti sklavinojn, kiuj almenaû iom plaçaj estas kaj povas danci. Li faris tion volonte. Kaj ankaû tio incitis la aliajn; kiam li ne kontraûdiris eç per gesto, oni pensis pri li, ke li estas sinkurbiga kaj plena de ruzo kaj ke li portas klaçojn al la mastro. Eble li faris tion: kiel ajn malbone oni traktis lin çe la bienoj, kie li laboris, neniu el la sinjoroj, grandbienuloj kaj militistoj forgesis, ke li estas liberulo, kiu nur ludonis siajn manojn, sed mem posedas siajn korpon kaj vivon. Kaj povas esti, ke oni ÿatis lin, çar li povis rakonti piajn kaj ankaû senhontajn historiojn pri la dioj kaj malgraû la raûkeco de sia voço, li kantis pli bone ol la sklavoj kaj la aliaj servistoj, kiuj ne povis prezenti ion alian, krom plendkantojn aû maldecajn Dionisos-strofojn, kiujn ili mem eltrovis. Se gastoj venis, Dekatos rajtis sidi çe la sojlo aû kelkfoje çe la tablo; sed se li ebrii¸is, oni ankaû de tie elîetis lin. Li estis liberulo, tial neniu el la sinjoroj lin batis, sed neniam diris ion, kiam la sklavoj bastonis lin; ili ne havis tempon enmiksi¸i en tiajn aferojn. Sed foje li levi¸is subite kaj intense, tiel ke oni povis kredi, ke iu dio obsedis lin. Li gajnis grandan liberecon — tiel grandan, ke ¸i sufiçis al li por la tuta vivo — sed ¸ia prezo 88


eLIBRO

estis unu el liaj okuloj. Poste li malaperis el la vivo de Etolio kaj revenis nur longe, longe poste, en la jarcento, kiam oni forgesis lian kromnomon kaj donis al li pli bonan kaj resteman. Li laboris kiel servisto sur bieno en la proksimo de Kalidon, kaj tien venis dum la aûtuna festo fanfaronema militisto, buÿheroo kun la nomo Fenevs, parenco al la mastro kaj devena el Zakintos. Li estis pli frue en Argolis kaj eç pli malproksime; li asertis, ke li estis ne malpli malproksime ol aliflanke de Tesalio kaj Kakidicio, ke li vidis ruinojn de la malnova Ilion, sed — kompreneble — povis doni nur tre malcertajn informojn pri la lokoj; granda ÿtonaltaîo estas tie, li asertis, super kiu çiam ÿvebas nubo de spiritoj, kun kiuj oni povas paroli kaj demandi pri kio ajn, se oni havas la ¸ustan kura¸on por tio. Li estis man¸egulo kaj ÿtopis en sin lardon, viandon kaj hordeopanon kaj verÿis en sin tiom da vino, ke la okuloj ÿvelis el lia kranio. Li kondutis malbone çe la tablo kaj frapadis la femurojn de la servistinoj kaj bruis, ke li volas muzikon kaj dancon — kaj tiam oni venigis Dekatos-on. Sed Dekatos neniam havis ian kantvoçon, kaj nun li estis krom tio malvarmuma. Malvigle kaj sen intereso li kantis kelkajn kantojn, kiujn li opiniis konvenaj, kaj li devis jen kaj jen interrompi sin, purigi kaj viÿi la nazon. Fenevs, kiu komence aûskultis lin kun simpatio kaj iomete eç kun kortuÿi¸o, ekfuriozis kaj ekinsultis, ne nur Dekatoson, sed entute çiujn, kiuj, laû li, nur parazitas en la bienoj kaj ÿajnigas nur la kantkapablon, por ricevi okazon por ekkapti delikataîojn kaj gluton da vino. Ne, en milito oni povus lerni aliajn manierojn, kaj tiuj ne devus sidi hejme kaj graki rankvoçe kaj imagi, ke ilia pepado kaj kriado havas ion komunan kun la vera kantado. Kaj cetere Dekatos ne povus 89


eLIBRO

kredigi al iu, ke li estas el Leûkadio, çar li mem estis tie, kaj tie oni povas paroli almenaû kiel homoj kaj tiel, ke oni povas kompreni, kion ili diras. Li insultis lin krude kaj sen logiko, sed Dekatos aûskultis lin atente, ¸is li finis, kaj tiam li rigardis lin preskaû amike per siaj palpebrumantaj okuloj kaj petis pardonon, ke li malfermis sian buÿon je tia aça kanto. Li sendube aûdis, li diris, ke trovi¸as orator-akademio en Argolis, sed li neniam sciis, ke oni fondis ankaû en Zakintos ion tian, doninta tiel grandiozan rezulton. Plue li deziris scii, çu oni instruas ankaû grandajn kantistojn tie, çar tiuokaze li sammomente voja¸us tien. Samtempe li estus tre danka, se Fenevs por komenco volus kanti kelkajn kantojn en sia eminenta zakintosa dialekto, ke simpla çarlatano, deveninta eble de Macedonio, aû same eble el Epiros, kiu neniam povis lerni la atenan elparolon de la vortoj, povu havi lecionon pri tio, kiel oni kantas antaû tre moÿtaj sinjoroj. Tiam eksaltis Fenevs kaj verÿis el si tian amason da vulgaraîoj, ke la virinoj kuris en siajn çambretojn kaj la man¸aîo acidi¸is sur la tablo kaj la fajro en la malfermita fajrujo spiregis por aero. Li estis renkontanta sklavojn kaj ankaû kanajlojn dum sia vivo, li diris, kiam oni fine povis trovi kelkajn prudentajn vortojn en lia babilado, sed ¸is nun neniu kura¸is moki lin pro lia insulo, liaj spertoj kaj la instruo, kiun li ricevis de la plej bonaj instruistoj, same hejme kiel ankaû en Argolis. Sed poste li ne atingis pli. Lia cerbo strikis. Li rigardis helposerçante, kaj, çar çiuj aliaj gastoj rigardis alidirekten, li tute perdis la prudenton. Li prenis la duone demaçitan viandoston, kuÿantan antaû li, kaj svingis ¸in per plej granda forto rekte sur la viza¸on de la palpebrumanta servisto, kiu kolapsis de la doloro kaj blekis

90


eLIBRO

kiel surtretita hundo; kaj kiam Dekatos levis sian sangan viza¸on, oni vidis, ke lia maldekstra okulo estas frakasita. Dekatos veadis tutan nokton, tiel, ke eç la mastro sentis kompaton kaj venis eksteren al li kun fandita porkograso por meti ¸in sur la vundon, kaj kun çifonoj por vindi la kapon kaj kun granda pokalo da sicilia vino. La tagon poste li ricevis forpermeson de la laboro kaj kuÿis tute silenta sur sia benko, rigide rigardis la fuman tegmenton per la sana okulo kaj respondis mallaûte kaj afable je la demandoj. Nokte li komencis deliri; oni kredis, ke li mortos, kaj Fenevs, kiu resobri¸is kaj pentis, venis ekster en al li, prenis dum momento liajn varmegajn manojn kaj murmuris pardonpetojn kaj pre¸ojn, pri kio la tuta bienanaro ridegis, çar tio pruvis, ke li ne estas vera militisto. Por elpeli la varmon el la korpo de Dekatos, oni verÿis malvarman akvon sur lin, ÿmiris liajn lipojn per mielo kaj ektrançis unu el liaj vejnoj por eligi la plej varmegan sangon; sed tion oni faris laû malnova kutimo; oni tamen estis certa, ke li mortos. La aliaj servistoj kaj sklavoj sidis duoncirkle çirkaû li kaj aûskultis atente je lia delira babilo, kaj ili estis la solaj en la tuta mondo, kiuj eksciis pri la vero, de kie li venis; ne el Leûkos, kiel li diris pli frue, sed de la malproksima nordo kaj malproksima oriento, kaj de regionoj, kie li ricevis plenburson da etoliaj kaj jonaj dialektvortoj, kies enhavon oni apenaû komprenis. kaj de la malproksima okcidento, kie la mondo fini¸as per alta rifo kaj ne-tranavigebla, blua maro, kaj de la landoj sude de Kreto, de la ebenaîo de la dancanta sablo. Kaj kiam li komencis babili pri dioj kaj duondioj, kiujn li renkontis sur la altaj montoj kaj en la submondo, oni komprenis, ke li nur fantazias çion, sed ili opiniis tion tre agrabla kaj amuza. Oni en troa konvinko pre¸is al la dioj, ke li povu 91


eLIBRO

vivi almenaû, ¸is li elbabilos la plej agrablajn historiojn, kaj ili verÿis multajn pokalojn da malvarma akvo sur lin dum la sekva tagnokto. Plurajn fojojn li ¸emis tiel profunde, ke oni kredis, ke li estas jam duonvoje suben al la ombra regno de Hadeso, kaj oni klinis sin antaûen scivole, sed çiukaze iom time kaj aûskultis liajn voja¸priskribojn, kaj ili sentis sin mizere trompitaj, kiam en la kvina tago li falis en profundan dormon. Dekatos dormis dum tutaj tago kaj nokto kaj veki¸inte, volis man¸i kaj trinki iom, kaj tiam oni komprenis, ke li estas resani¸onta kaj oni perdis la intereson pri li. Li kuÿis sur sia benko kaj ripozis dum pluraj tagoj. Li kuÿis kaj palpebrumis per sia okulo tra la pordaperturo kaj atente rigardis çiun, kiu transiris la korton; li fiksis en sia memoro ilian aspekton, iliajn vestojn, iliajn staturon kaj irmanieron. Li neglektis la demandojn, kiujn la aliaj servistoj faris al li. Nur kiam la mastro mem sciigis al li iumatene, ke tiu çi bieno ne estas tia, kie la homoj povas kuÿi kaj reforti¸i kaj farti bone dum longa tempo kaj nur man¸i kaj dormi, li forlasis la liton, ¸ustigis la çifonojn sur la okulo kaj iris eksteren, kie li etendis sin kaj palpebrumis al la spaco por rigardi, çu estos bela vetero. Li havis kapturnon; la detruita okulo ankoraû doloris kaj la kruroj tremis. Sed la tago estis tiel freÿa kaj serena, ke oni devis rideti. Li aûdis la murmuron el la kuirejo, la bojon de la hundoj ekstere sur la kampoj kaj la akrajn vokojn de la paÿtistoj, kiuj e˛is inter la montoj, la gruntadon de la porkoj kaj la ronkon el la grandaj haloj, kie iu kuÿis kaj dormis. Sur nestabilaj piedoj iris Dekatos al la pordo kaj enokulumis. Plej interne en la malluma halo, tuj antaû la malferma fajrujo, kuÿis Fenevs sur felo kaj ronkis kun malfermita buÿo. Deka92


eLIBRO

tos turnis sin hezite al la malplena korto. Li fiksis sian rigardon nun al la spaco; estis klare, sed tre fore la nuboj grupi¸is, li vidis tiel, çirkaû la montpintoj. De tie venis la malvarmeta vento kaj ankaû la benita pluvo venis de tie. —Nia Sinjoro Zevs, li flustris, se vi donas pluvon je mia faro, tio do estas bona! Li mortigis Fenevson mallaûte, preskaû zorgeme li prenis liajn mantelon kaj glavon kaj forÿtelis sin el la bieno. Oni serçis lin, sed li kaÿis sin en la arbaroj kaj iris pli kaj pli malproksimen; kaj oni havis ankaû aliajn aferojn por prizorgi nun en la ur¸iga aûtuno, kiam Zevs donis pluvon al la tero kaj deziris solenajn oferojn. Oni rememoris kaj kantis kelkajn el la kantoj de Dekatos, tiel kiel oni povis, sed lia nomo kaj la moknomo Ekatastos forgesi¸is dum la daûro de la jaroj; venis maltrankvila tempo, kiam okazis multo kaj multe da pli gravaj aferoj. Kaj li mem akiris aliajn nomojn. Supre en Farsalos kaj Atrakos oni nomis lin la eta Kiklopo; en la malhelaj regionoj çirkaû Olimpo kaj en Stimfalio li ekzistis sub la liomo ”Raûka Joniano”, kaj en la etaj urboj plej fore çe la Termatia golfo, kie li vivis kelkajn jarojn, oni nomis lin simple ”Lama Drinkporko”; li trinkis multe tiutempe kaj pro io unu el liaj kruroj rigidi¸is. Li voja¸is multe teremare, sed neniam partoprenis militon. Li estis trompisto kaj drinkbarelo, ¸is en Melibosa li perdis ankaû la alian okulon. Tiam li, blinda viro, ekmigradis al la nordo. Oni diris, ke li ricevis bonan kantvoçon post la blindi¸o. En Pierio oni nomis lin Homeros.

93


eLIBRO

EYVIND JOHNSON

Kari

P

lej fore ekstere situas grupo de etaj insuloj, rondaj insuloj. Nenio kreskas tie, krom la eterna fukokrono, kiu nedetrueble levi¸as kaj falas kun la tajdo. Antaûe estas la senfina Atlanto. Unu tagon antaû la Kristnaska Vespero, kelkaj fiÿistoj remis al la rifo inter la kontinento kaj la insuloj. Estis kvin, ses boatoj, en çiu paro da viroj. Estis duonmejlo tien sed ilin helpis la fluo. Ili neniofaris tie kelkajn horojn, kiam ekblovis la vento. La fluo turnis sin kaj ili havis ¸ian helpon hejmen, sed la vento — orienta — estis kontraû ili. Du boatoj venis hejmen sendifekte, du el ili devis fu¸i al la unua terpeco, çar ili ne plu havis forton, sed unu el la boatoj savi¸is, kaj oni trenis ¸in al la bordo; unu rompi¸is inter la rokoj, kiuj estas sternitaj en la oblonga fjordo, sed la viroj savis sin. Unu el la boatoj mankis kun maljuna fiÿisto kaj lia 25-jara filo. Poste blovis la vento dum la tuta festo. Oni marÿis laûlonge de la bordo kaj serçis la ÿiprompitojn, sed neniu kura¸is eksidi en boaton. Silvestronokte la vetero trankvili¸is, kaj tiam kelkaj remis al la rifo por ankrumi. Ili ne faris tion, çar ili kredis, ke ili trovos la kadavrojn, sed pro pli egoismaj kaûzoj; por pli bone dormi dum la noktoj. Tie surmare ili aûdis ilian vokon el la ondoj. Ili komprenis, ke la fluo ne forigis la kadavrojn, sed, ke ili nepre kuÿas ie proksime. Se ili estus drivintaj 94


eLIBRO

kun la fluo, ili ne krius. Oni kredis, ke la boato fiksi¸is ie çe la fundo. Sed veninte pli proksimen al la insuloj, ili aûdis, ke de tie sonas la krio. Tie ili trovis maljunulon. Li estis lo¸anta dum la tuta festo en borda kabano kaj man¸anta mitulojn, kiujn li kaptis ekstere inter la fukoj, kiam estis refluo. La boato estis tute detruita kaj la filo malaperis. Ili trovis la filon en la Lysgolfo. Li drivis dek mejlojn norden kun la fluo kaj kuÿis en la akvo tri semajnojn. Oni rekonis lin laû unu el liaj ÿuoj; cetere li estis preskaû nerekonebla. Oni opiniis, ke estas bonÿance tiel, çar estis vintro, tiel ke liaj restaîoj ne malbonodoris tiel forte. La insularo de tiam havas la nomon Festotagoj. Foje, antaû jardeko, unu el la grandaj rapidÿipoj fundfiksi¸is tie ekstere, kiam en malbona vetero ¸i klopodis antaûen en la fjordo. Oni metis marsignilon, stangon pentritan per nigra kaj ru¸a farboj, bone ankritan. Kiam la fiÿistoj venis tien kaj puÿe hokis moruojn, ili kutimis ligi la boaton al la marsignilo, por tiel ÿpari la ankroîeton. Sube çe la bordo, en malalta torfkovrita dometo, lo¸as maljuna virino, kies nomo estas Kari. Ÿi ne estas tiel maljuna, kiel ÿajnas esti; ÿi havas çirkaû 50 jarojn kaj vivas el la maro. Ÿia edzo dronis antaû 15 jaroj çe fiÿado en Lofoten. Antaû kvin jaroj du junuloj, 17–18 jaraj, remis iun vesperon eksteren por fiÿi çe la rifo. Unu el ili estis la filo de Kari. Ili ne revenis nokte, kaj matene unu el la bonhavaj homoj, kiu havis motorboaton, veturis post ilin. Oni trovis la remboaton renversita, sed ¸i flosis surmare. ¯i kuÿis ligita al la marsignilo. Kaj profunde sube en la akvo sidis unu el la junuloj; li kroçis sin al la stango kaj la çenoj kaj ne ellasis ilin. Nek li, nek lia kamarado sciis na¸i. Oni elprenis la kadavron kaj returnis 95


eLIBRO

la mallar¸an remboaton en normalan staton. Iu divenis, ke la junuloj laci¸is pro la ondado post iu el la grandaj bordpreteraj ÿipoj. Post kelkaj semajnoj unu el la fiÿistoj, malproksime ekstere en la Lys-golfo, elprenis la filon de Kari per haringreto. Kari povis kunveturi per kutro kaj ÿi rekonis sian filon, laû la ledzono kaj trançilingo. Estis ankoraû frua aûtuno kaj varme. Oni portis la kadavrorestaîon al la borda budo, çe la alia flanko de la duoninsulo. Tie trovi¸is fiÿolea kuir-uzino, kie fetoras çiukaze, oni opiniis. Bonÿance, ke oni trovis lin antaû ol la kaptado de grandaj fiÿoj serioze komenci¸is, oni aldonis, çar tiam oni bezonas çiun minuton, sin proponantan por la dormo. Kari remas çiuvespere kun tricent hokoj por fiÿkapti. Kiam estas refluo kaj la akvo mallevi¸as per du metroj aû pli kaj grandaj partoj de la sablofundo estas nudaj, ÿi iras tie kun fosilo, kun forta, forkosimila fero kaj elfosas loglumbrikojn. Ili similas ordinarajn lumbrikojn, sed pli malhelaj kaj sabloplenaj ili estas. Neniam ÿi rapidas, sed ofte ÿi venas supren al la dometo, kie ni lo¸as, kaj eksidas sur la ÿtupoÿtono kaj babilas. Plejparte pri la vetero. Ÿi laûdas tiun çi someron kaj donas al ¸i bonan ateston. Sed ¸i trovarmigas la akvon kaj la fiÿoj ne venas supren, ÿi diras. Nun oni devas remi malproksimen en la maro aû en la fjordo. Pleûronektojn oni çiam kaptas çi tie, sed nun estas manko de moruo. Kaj laûdire en Ameriko oni havas maÿinojn, kiuj povas tunkvante çerpi salmojn el la akvo. La akvo ÿvelas, ÿi levas sin kaj retenas iomete la boaton. —Çiukaze estas tro facile nuntempe pri çio, ÿi diras. Nun oni povas ekscii, kia estos la vetero; oni nur surmetas la ra96


eLIBRO

dioaûskultilojn. Kvankam tio ne çiam konformas. Sed certe ne estas facile elkalkuli çion je minuto. —Çu vi remas malproksimen? mi demandas. —Ne. Por unu horo aû simile. —Sed vintre do? —Oni devas ien. Kaj tiam daûras pli longan tempon. Du, tri horojn. Sed kelkfoje venas la fiÿoj çi tien al la tero. Kaj multe da fiÿoj estis kaptataj çi tie en la golfo. Ÿi ridetas kaj lulas sian grandan, muskolan korpon; sonas preskaû kokete, kiam ÿi diras: —Sed tio estas ja virlaboro. Iun vesperon ÿi eliras kaj falças la ventoÿiritan herbon sur kampeto, ne pli granda ol ¸ustmezura kuirejplanko. Ni venas survoje kaj haltas; ÿi paûzas kaj akrigas al falçilon. —Oni devus havi bovinon, ÿi diras. Mi havis kapron; ¸i iris sur la monteton tie, sed tie ¸i malaperis. Certe ¸i falis maren kaj la fluo ja estas forta. Sed oni devus havi bovinon. Antaû du jaroj mi havis ÿafon. Mi havis specialan markon sur ¸i, kolringon. Ni çiflanke kutimas havi niajn ÿafojn sur la monteto de Ole. Sed mia ÿafo falis en la maron; kiel, mi ne scias. Sed ÿafoj estas tiaj; ili scias na¸i, se ili volas. Sed se la lano estas tro dika, ili dronas kaj paÿadas surfunde, ¸is ili falas. Ili nur iras kaj iras, dum ili havas aeron en si. Poste ili kuÿigas sin. Sed mian ÿafon ni trovis poste. Mi pensis pri Lys-golfo, tie fore, kie oni trovas ilin, dronintajn çi tie. Sed ÿi rakontas: —Ni trovis la ÿafon sur la alia flanko de la fjordo. Kaj tie estas certe pli ol ducent klaftojn profunde. Jes, certe neniu

97


eLIBRO

precize mezuris, kiel profunde estas tie. Tiel, ke la ÿafo ne povis iri la tutan vojon. Ÿi ridas. —Ne, mi devus havi bovinon. ¯i almenaû ne forvagas en la maron. —Sed vi jen semis çi tie. —Jes, ian plezuron oni ja devas tiri el la somero. Kaj kiam oni havas preta la falçilon, oni povas imagi, ke oni havas bovinon. Ÿi sidi¸as, volas rakonti, eble iom fanfaroni: —Kiam mi edzini¸is, mi havis bovinon. Mi estas de tie. Tie … Ÿi levas sin denove, fervore montras. —Tage, en klara vetero tio vidi¸as multe pli bone. Tie. Tiu hela parto! —Tie. Çu vi vidas? Tie estas tre multe da tero. Sed tio estas sur la alia flanko de la lar¸a fjordo. Ni vidas helajn makulojn sub la montaro. Ÿi venis de unu el la etaj farmoj tie. Tiam ÿi estis bonhava kaj havis bovinon. —Sed la unuan vintron, kiam ni lo¸is çi tie en la fiÿista kolonio, la maro prenis nian boaton. Kaj fiÿisto devas havi boaton. Kaj tiam ni vendis la bovinon. Se la bovino nun vivus, ¸i havus pli ol dudek kvin jarojn. —Oni povas doni haringojn al la bovinoj, nu, tamen ne tro multe. Çar facile ¸i donas guston al la lakto. Por mi estas egale. Sed multaj homoj ne ÿatas la haringoguston. Se oni estus vendinta kelkajn litrojn. Ÿi cerbumas: —Jes, nun oni eltrovas çion eblan. Ekzemple haringfaru98


eLIBRO

non. Tion oni donas al la bovinoj. Kvazaû la bovinoj ne povus man¸i rekte haringojn. Ankaû la homo ne devas ricevi la haringon en la formo de faruno, por ke ¸i estu man¸ebla. Kaj se la haringo taûgas al la homo, ¸i do taûgas ankaû al la bovinoj, kiel ajn altspeca besto ¸i estas. Kelkaj plenbrakoj da fojno estas. Ÿi falças malrapide por çerpi multe da plezuro el sia falçado. Ÿi prizorgas la fojnon çiutage, iomete ordigas ¸in. —Estas unuaklasa fojno, ÿi diras, kiam oni haltas kaj parolas kun ÿi. Kiam ¸i estas seka, ÿi fordonacas ¸in. —Jes, ¸i estas bonega fojno, ÿi diras. ¯i ricevis almenaû tiom da sterko, kiom la terpomoj. Çi tie kreskus aveno kaj ankaû sekalo, se oni havus tempon por tio. Tiu, de kiu ni luas la dometon, rakontas pri Kari. Ÿi volonte çeestas enterigojn. Tio komenci¸is antaû longe, kiam ÿia edzo pereis en la maro. ¯enerale oni invitas ÿin, sed ankaû se oni ne faris tion, ÿi iras tien. Ÿi staras inter la funebrantoj kaj ploras pli ol iu ajn el ili. Ÿi parolas pri siaj edzo kaj filo. Eç se temas pri eta infano, ÿi ploras kvazaû ÿi estus koninta ¸in dum dudek kvin jaroj. —Li estus povonta i¸i vera fiÿisto, se li restus vivanta, la kompatinda, ÿi diras. Aû li estus povinta veni malproksimen, eble li estus lo¸onta en la urbo kiel plena¸ulo. Dum la milito atingis tiun çi bordon nekonatoj. Kaj dum la hispana gripepidemio estis multe da enterigoj. Ÿi sekvis ilin çiam sur la longa vojo al la pre¸ejo kaj zorge rigardis, ke ne estu preterlaso çe ilia enterigo. Sed kiam la restaîoj de ÿia filo estis enterigitaj, ÿi sidis hejme.

99


eLIBRO

—La vojo estas tiel longa kaj mi ne havas fortojn, ÿi diris tiam. Sed nun ÿi iras al la tombo unufoje çiusemajne, se ÿi havas tempon. Eble ÿi ne funebras tre multe nun, sed ÿi havas la kutimon de la funebro. Ÿi kutimas iri tien ankaû vintre. Çi tie, en la kolonio oni ÿercis pri ÿi kaj amuzis sin per tio. Ÿi havis kanarion; ¸i mortis kaj estis enterigita. Ÿi metis ¸in en skatolon kaj invitis kelkajn fiÿistonklinojn por trinki kafon. Ili kantis psalmon; tion ili faris volonte kaj plezure pro la ekstra kafo. Unu el la knabetoj en la kolonio, Ole, havis la taskon porti la kanarion al la angulo de la terpomplantejo, kiun ÿi elektis kiel la lastan ripozejon de la kanario sur tiu çi tero. La knabo iris antaû la maljunulinoj, kaj la infanaro de la kolonio sekvis ilin kaj kantis, çar Kari havis ankoraû kafon en la kafkuirilo. Ole metis sian manon en la skatolon; li opiniis, ke estus doma¸e meti la belan birdon en la teron. Li sukcesis elpreni ¸in kaj subigis ¸in en la pantalonpoÿon. Tiel oni enterigis skatolon. Sed kiam Ole volis elpreni sukerpecon el la poÿo, kelke da birdplumoj, kelkaj nuraj plumeroj, sekvis ¸in kaj ÿvebis super la terpomplantejo. —Jen, la spirito! diris Kari. Aûtune fantomo frapis ÿian fenestron; duonkreskuloj faris tion. Ili frapadis sur la vitro kaj pepis kiel etaj birdoj, kaj iu provis trili. Sed Kari elpaÿis sur la ÿtuposupron kaj kriis en la mallumon: —Ne kredu, ke mi timas, eç tiam ne, se vi estus aglo. Ripozu en paco kaj restu trankvila, eta monstro!

100


eLIBRO

Iun brilan nokton ÿi remis al la Fest-insuloj kun siaj tricent hokoj. La sekvan tagon ÿi demandis nekutime mallaûte: —Çu vi aûdis nenion dum la nokto? Ne, neniu aûdis ion nekutiman. Ÿi rakontas poste: —Mi albordi¸is çe unu el la insuletoj kaj kriis tutan horon. —Kriis? —Jes, por tiu okazo, se oni estus en dan¸ero, oni volus scii, çu la krio estus aûdebla ¸is çi tie. Mi pensas pri tiu kompatinda, kiu antaû longe devis resti tutan semajnon tie. Kaj Kari estis raûka.

101


eLIBRO

IVAR LO-JOHANSSON

Infanstriko

E

n Kjula en Sörmland lo¸is en la XIX-a jarcento bienservisto, kiun oni nomis la Forta Andreo, sed cetere lia nomo estis Andreo Andersson, unu el la sennomuloj, kiu sen sia forto estus restinta çiam sennoma. Jam kiel infano li pruvis sian neçiutagan korpan forton. Li i¸is dum siaj junaj jaroj junservisto en Barva, kaj tie li prezentis sian unuan veran fortoprovon. Iun tagon dum la tagmeza paûzo la viroj amuzis sin per tio, ke ili provis kurbigi du fer-relojn, eli¸antajn el iu magazeno. Du el ili sukcesis nuancete fleksi supren la relojn. Iu ÿerce demandis la junan kortserviston, çu ankaû li volus fari provon. Andreo staris senvorta momente, nesciante, çu li efektive rajtas partopreni en tiu çi fortprovo de la pli a¸aj. Fine li iris antaûen, kvazaû li ekprovus, faris certan prenon je çiu relo, malrapide levi¸is kaj je la konsterno de la çirkaûstarantoj fleksis ambaû ferrelojn alten al la muro. Ion tian neniu atendis. De tiam flugis la famo de Andreo trans tutaj paro˛oj de Sörmland. Li faris multe da fortoprovoj, li mem estis pensmalfrua, ne precipe inteligenta cerbe, faris la laboron de multaj viroj, se oni iom flatis lin, kaj la sinjoroj lin elsuçis. Li edzi¸is, kiam li atingis la ¸ustan a¸on kaj i¸is bienservisto. Post kelkaj jaroj li venis al la bieno F. en la paro˛a distrikto Jeder kaj restis tie ¸is sia morto. Dum la lastaj jaroj li trostreçis sin per levado kaj i¸is pulmomalsana. Lia morto okazis inter dramaj cirkonstancoj. Tio okazis en la sama tempo, 102


eLIBRO

kiam la unuaj organizaj pensoj atingis la ebenejan bienservistaron de Sörmland. Tial ¸i estu prezentata per aparta rakonto. * Aûtune veki¸is la burdgiganto de la draÿmaÿino je vivo en la kortangulo. Ankaû la infanojn oni priuzis en la produktado. Por gvidi la nedraÿitan grenon al la profunda grenplanko oni uzis longan çenon da infanoj. Ofte estis pli ol dudek infanoj, dekjaraj kaj dekdujaraj, kiuj volis prefere ludi kaj kiuj suferis terure pro la lumkuboj de la draÿaperturo, polvo, tondro kaj skuado. Ili do staris tie vice, îetis la grenfaskon al la sino unu al la alia, ¸is la lasta en la vico metis la grenfaskon supren al la apertura tablo, post kiam la ”nutranto” igis la faskon disfiltri¸i en la draÿcilindro. Ekster la tremantaj draÿejmuroj 6–8 paroj da bovoj, gvidataj de subservisto, tiradis en rondo la draÿmaÿinon grandan, kaj provis ÿtele surtreti la bartrabojn. La tondrado de la draÿmaÿino plenigis çiujn valojn. Sur la alia flanko de la grenejo kreskis la pajlo je stakoj, similantaj flaveblankajn montarojn. Interne sur la planko kuÿis musidoj en etaj, vilaj nestoj. Sed la infanoj devis labori! Por 12-hora laboro ricevis çiu infano pagon de dek du oeroj. Tiam okazis dum la draÿtempo, ke agitisto venis piede de alia bieno. Li eniris la grenejon dum la tagman¸-paûzo kaj diris al la viroj: En nia farmo ni ricevas pli da mono, çar ni minacis, ke alie

103


eLIBRO

ni ne laboros. La sinjoroj lernu pagi! Ni faris tion tuj antaû la draÿado … La draÿantaro demandis pri io kaj alio, kaj povis aûdi, ke tiuj en la najbara farmo iris simple al la arbaro, sed ili opiniis, ke tio ne konvenas por ili. —Se ili ne havas nin, havas la aliajn, ili diris. —Sed se ne ekzistas tiaj, kiujn ili povas havi? demandis la servisto el la fremda bieno. Fine li turnis sin al Forta Andreo kun sia demando. —Labori estas ja tio, kion mi pleje kapablas, li diris post momento. Kaj se mi havus çiujn kontraû mi, mi povus labori same multe kiel çiuj kune. La agitisto foriris. Sed la infanoj en la ”çeno”, kaÿitaj en la grenfundo, aûskultis. Ili opiniis la planon ne malprudenta. Se ili ricevos 25 oerojn anstataû dek du, ili daûrigos la laboron, sed alie ili kuros arbaren. Tuj antaû ol ili volis komenci, venis la inspektoro survoje al la grenejo. Kiam li turnis sin çirkaû la angulo, çiuj infanoj staris tie. —Ni volas havi dudek kvin oerojn tage! Alie ni kuros arbaren, ili kriis. La inspektoro nur ridis. Li daûrigis al la granda, lignokrenela draÿmaÿino por doni ordonon pri laborkomenco. Sed atinginte la duonvojon, li tamen turnis sin. —Eniru nun, çar ni komencos sammomente, li diris al la infanoj. La infanoj restis obstine, ¸is la draÿmaÿino ekmu¸is tie interne, sed kiam la inspektoro elvenis kaj montris la bastonon al ili, escepte unu, ili ekkuris çiuj arbaren. Nun okazis io rimarkinda, ke malgraû tio, ke la draÿmaÿino 104


eLIBRO

rondiris, çiuj radoj movis sin, la maÿino mu¸is, tamen ne venis greno. Neniu trovi¸is por distrançi, nenio trovi¸is por ÿtopi¸i en la cilindron. La apertura breto estis malplena. La draÿiloj frapadis la nenion. La lagroj minacis esti varmaj. La tuta infançeno estis fu¸inta al la arbaro. La inspektoro iris al la viroj çe la stakoj, similantaj flavblankajn montojn, kaj diris: —La infanoj forkuris escepte unu. Mi fakte bezonas kvin homojn por alporti la grenfaskojn, sed kiel estus, se mi havus nur unu, kiu superas vin çiujn? Se mi elektus vin, Forta Andreo? Forta Andreo pensis tireme kaj respondis fiere: —La laboro estis tio, en kiu mi estis la plej forta pli frue, kaj certe mi faris ofte la laboron de kvin homoj, tiel ke ankaû nun mi bone povos fari tion. Tiam Forta Andreo paÿis en la grenejon, grimpis malsupren al la profunda grenplanko, iris al la ekstremo de la muro, pikis la forkegon en kunpakitan amason, kiu estis granda kiel duona çevalÿar¸o kaj ekprenis. Rimarkante, ke çiuj restas kaj admiras lin, li metis la ÿar¸on surdorsen. Kun ¸i li iris al la apertura breto, kie la tie forgesita knabo staris preta por fari la distrançadon. La knabo preskaû dronis sub la amaso. De la grenejo kriis nun la servistoj sub la gvido de la inspektoro: —Lin oni povas nomi viro. Li laboras anstataû dudek, kvankam anstataû infanoj! Forta Andreo ÿajnis iom ofendita. Li respondis tra la bruo: —Nun mi nur ekprovetis. Sed venontfoje sekvos la ¸usta plenbrako!

105


eLIBRO

Li returnis sin, tordis la forkegon en la greno tiel profunde, ke eç la tenilo ÿajnis malaperi en ¸i. Sed nun okazis io neatendita, same neatendita, kiel pli frue, kiam li fleksis la unuan fojon la ferrelojn. Kiam li nun devis levi la çevalÿar¸e grandan amason, li haltis duonfare. Li lasis subi¸i la plenbrakon. Li provis denove. ¯enate li kapthezitis al la aero, i¸is kadavre pala, klinis sin mem super la amason. El lia buÿo rompis vojon sangondo kaj ru¸igis la grenon. Tuj poste li kolapsis. Li ekkuÿis rekte-etendite en la greno. Tiuj, kiuj staris plej proksime en la grenejo, kuris suben al la polvkirlita grenplanko. Ili turnis lin dorsaltere kaj fine elportis lin al la libera aero. Ankoraû li spiris malfacile. Tiam li ankoraû foje levi¸is, ekdisigis la brakojn, forskuis ilin, kiuj lin tenis, kaj ÿajnis etendi la manojn al la forkego. Li provis diri ion sed sango venis. Post sekundoj li estis mortinta. * La draÿmaÿino, kiu funkciis malplene jam tro longe, devis pleni¸i, kaj çiu devis labori, kaj tuj, kiam la mortinto transporti¸is sub la tegmenton de servista kabano, oni devis kuri tuj en la arbaron kaj krii, ¸is oni ricevis respondon: —Vi ricevos dudek kvin oerojn! Revenu tuj! Dudek kvin! Revenu! Ili kriegis en la arbaro. —Nun vi çiuj povas atesti, aûdi¸is la respondo post la arbustoj kaj supre sur la abioj. Hola-ho, vi, en la tuta arbaro! Nun vi estas niaj atestantoj, ke ni ricevu, kiom ni postulis. — Dudek kvin oerojn!

106


eLIBRO

IVAR LO-JOHANSSON

La studento kaj la Terproletido

K

iam li plenkreskis, li agis kiel la plej talentaj, t. e. — li ”fu¸is el la klaso”. Li fakte ne fu¸is, male li volis labori por sia klaso de-ekstere, de alia flanko. Li estis konscia, ke li povos fari pli grandan utilon en tiu maniero. Tra la societvivo baldaû li venis al la faka. Li legadis kaj labore rompis vojon al si. Fine li fari¸is sindiko de sia sindikato. Samtempe kun li ekhavis intereson pri la afero de la plej malriçaj terlaboristoj juna studento X, kies gepatroj estis riçaj, kaj li mem havis romantikemon. Kaj de tiam la vivovojo de tiuj du komencis kuri paralele. Dum siaj junaj jaroj la karierulo verkis artikolojn al la loka gazeto. Li verkis bonegajn artikolojn pri la vivgravaj problemoj de la terlaboristoj. Nun ankaû X komencis verki al la gazeto. Kaj foje la iama proletknabo konstatis, ke la studento ricevas duoble pli grandan honorarion por la artikoloj, kiujn li verkis, ol li por siaj. La redaktoro estis ekslaboristo, aûtodidakto. Li iris al la redaktoro kaj demandis: —Sed se li ne ricevas tiom, do li simple preterlasos skribi por ni! diris la redaktoro. —Sed mi do? —Mi kredis, ke vi skribas por perlabori ekstran moneron, diris la redaktoro. Tio estas alia afero! Li ja ne estas devigata! 107


eLIBRO

Tio estis alia afero. Tiam li serçis kaûzon en si mem. Kaj tie li trovis la malplivalorkomplekson de sia klaso antaû la studento. Liaj propraj kunuloj estis fieraj pri la studento, ke li verkadis. Kiam li mem verkis, tion ili konsideris kiel rimedon, uzatan de li por proksimi¸i al la viandpoto, kiel oni kutimas diri. Kiam li klopodis pleje, li faris tiun çi observon çe la amaso — ¸i ne volis vidi supren. ¯i penadis por malsuprentiri lin denove al si! Li rekonis çiujn çi trajtojn, çar li mem naski¸is inter ili, ili estis lia propra aro. Kaj kun la antaûscio kaj sento pri ili, li volis mildigi ilin. Li volis eviti provokon, volis mem ÿajni senpretenda, prezenti sin kiel humila servisto. Sed tio malhelpis lin. Tio donis necertecon al lia konduto, donis ian rigardon de fu¸emo al liaj okuloj, kaj estis kvazaû li ne estus tute honesta. Liaj samuloj rimarkis tion pleje el çiuj. Samtempe ili rimarkis, ke la studento, edukita alimaniere, ne havas tiun hezitemon. Estinte sindiko dum iom da tempo, li komencis grasi¸i, ricevis rondan ventron kaj dikan kolon kaj pezajn, pendsakajn vangojn. La plej multaj sindikataj oficistoj kaj funkciuloj same havis grasajn ventron kaj nukon kaj pezajn vangojn. Tio estis facile klarigebla. Çiuj estis tiaj, kiuj transiris el la korpa laboro al la trankvile sida vivo. Ili çiuj provis dum certa tempo konservi la formojn de sia korpo. Sed la laboro ligis ilin al la se¸oj, al la skribtabloj. Ili apartenis al tiu generacio de la laborista movado, kiu transloki¸is rekte de la plugkampoj, montoj kaj arbaroj. Nur en la sekva generacio venos la teoriulo, la librovermo, la funkciulo, edukita al tio. Nun ili estis, kiaj ili estis. Nun ili povis aûdi de siaj opinikontraûuloj same kiel de siaj samuloj: 108


eLIBRO

—Estas abomeninde vidi grasan socialiston! diris kontraûulo. —La dikventrulo! diris liaj samuloj. Pro kio li grasi¸us, se ne pro ni. Kio estos el ni? Tiam li ricevis novan vundon. Sed super çio staris la afero. Li glutis kaj forgesis. Nun li veturis per aûto, kiam li havis ion aran¸otan en la bienoj kaj farmoj. La piedirado kaj biciklado estis pasinta periodo en la historio de la movado. Kelkfoje temis pri diskutata sumo de dek kronoj. Sed la aûtotaksimetro estis jam supre çe dudek kronoj, kiam li alvenis. Tio vekis malamikan senton. Tiam li haltigis la aûton malantaû la provizejo, aû malantaû la pajlostakoj, kaj li piediris la lastan pecon. Tion li faris, çar li sciis, kion la terproletoj el la malnova gento pensos, vidante kiel ilia mono estas uzata. Sed la junuloj opiniis, ke li estas malkura¸a. Starante antaû la labordonantoj, li mem estis plej interne la terproleto. En la profundo li timis. Irante trans la grandan kastelkorton supren al la granda ÿtuparo, li sentis, kiel li ÿrumpi¸as interne. Kiam li envenis, li restis çe la pordo. Kiam li ekparolis, estis kvazaû li elpremus la vortojn. Kiam oni invitis lin, nur laste li akceptis. La terproleta karaktero fumegis peze en lia interno. ¯i similis al brulantaj terpomtigoj. Li i¸is obstinmiena kaj retiri¸ema en societo. Li donis grandan gravon al la vorto (li estis kutima al la puno pro çiu facilanima vorto). Longe li staris silenta, kiam oni kverelis kun li, kaj tial oni nomis lin malrapidema (tio restis en li de tiu tempo, kiam ne estis permesate kontraûgrumbli en la grandbieno). Li miris pro tio kaj flatis lin çiufoje la mencio de lia nomo, (li kutimi¸is

109


eLIBRO

al tio, ke oni forgesu lin, ke neniu kalkulus pri li, ke li çiam restu tie, kie li estas)! Nun ankaû X, la studento, komencis agiti inter la terproletoj kaj terlaboristoj. Li estis svelta kaj elasta, çar li çiam estis kutima al ¸usta dieto. Li konsideris la tuton romantika ludo, çar tio estis nur parentezo por li, kaj çar li intencis iam forte avanci. La studento veturis per aûtobuso, diris subite al la ÿoforo, ke li haltu, malsupreniris al la ÿosea fosaîo kaj sidi¸is por skribi afiÿon. Li parolis çe provizejoj kaj grenejoj, kaj li tute ne estis angora iri al la kastelo, çar li sentis sin hejme en ¸ia interno. Iun tagon li venis ien, kie oni volis havi Kristnask-festovesperon. Tiam li iris al la arbaro kaj faligis abion. Vespere li venis al la ejo de la soleno kun du proletidoj sur la ÿultroj kaj unu en la brakoj, kaj poste li dancis kun edzinoj kaj melkistinoj ¸ismatene. Pri li oni diris: —Rigardu, li estas sinjorido, kaj tamen li venas al ni. Lin ni kredas! Sed pri la proletido, kiu i¸is sindiko, ili diris: —Tiu, jes, li volas nin uzi por grimpi sur nian dorson kaj tiel veni supren! La dikventrulo! X havis jam delonge propran domon, sed la terlaboristo konstruis al si vilaeton. En la antaûurbo ¸i staris. Kaj ankaû tion li povis nun aûdi. —Dank’al ni li povis i¸i domposedanto kaj kapitalisto!… diris liaj samuloj, kiuj zorge observis çiun lian paÿon. Kaj kiam la tempo estis pasinta, ili havis tute diferencajn spertojn pri la laboristoj, kvankam ili renkontis la samajn unuopulojn. La studento povis diri senrezerve bonajn vortojn pri ili. Li admiris kelkfoje eç iliajn difektojn. Sed la terprole-

110


eLIBRO

tido estus povinta amari¸i, se la afero ne estus tiel grandioza. Tiam li venis al malnova kutima eldiro de soldato, pri kiu li aûdis paroli kiam li estis infano: ”Se estus milito, prefere ol havi iun talentulon kun la çiutaga nomo Svensson, mi akceptus kiel komandanton stultulon kun la eleganta nomo Gillenÿnits, çar tiajn ulojn oni sekvas!” La studento ne estis mensmalfortulo, male, sed tiaj diroj ne interesis lin. Kaj iam foje post la morto oni diros pri la unua: — Li iris de ni por prosperi! Sed pri la alia: — Li venis malsupren al ni! Kiu scius solvi tiun sekreton! Kaj jen estis okazonta kongreso kun jubileo. Kaj multaj atendis, ke nun estos milito je vivo kaj morto por la gvidanteco inter ili du. Kelkaj eble atendis, ke la terproletido tedata de la laboristoj transiros al la labordonantoj. Sed aliaj opiniis, ke oni devas elîeti lin. Tiel statis la afero, kiam ili ambaû paÿis antaûen por diri sian paroladon. —Eble ÿajnas esti kurioze doni personan deklaron en tiu çi kontakto, diris la iama terproleta knabo, kiam li peza kaj laca kaj elmergita paÿis antaûen kiel unua parolanto. — Kaj tamen estas tio parte la plej grava, kion mi volas deklari, io, kio tuÿas la tutan movadon. Kaj nun mi diros tion! Kiam iu venas el la popolo, la popolo ne komprenas aû ne volas kompreni. Ili ne kredas al li tion, kion li volas finfari. Oni gardas lin preskaû kiel malamikon. Sed male, se iu venas de alia direkto, kiel ilia propra, malsupren al ili en ilian mizeron, tiam ili estas multe pli volontaj aûskulti, ili estas multe pli sensuspektaj sekvi iun tian. Ili opinias, ke li volas gajni nenion, sed li estas preta disponigi sian forton por ilia bono. Kiam ili supozas materialecon kaj egoist-profiton en la antaûa okazo, ili trovas ide111


eLIBRO

alismon en la dua. Tio prezentas memakuzon, çar tio volas aludi pri tio, ke la laboristo mem ne pensas idealisme pri si mem. Kaj tamen ni scias, ke la konkludo estas erara … Kiam la nuna generacio en nia movado iros en sian tombon, ¸i kalkulos inter siaj memoroj ankaû la socian malplivalorkomplekson de la klaso i. a. antaû la erudicio kaj librostudoj. Ni çiuj multe suferis de tio. Tio estas nun malaperonta de ni, sed ne malaperinta. Dum ¸i ekzistas, ¸i malhelpos esencajn fortojn por liberigi sin tute, kaj tio estos je malutilo por çiu afero. Mi ne scias, çu çiu komprenas, pri kio mi parolas. Por mi tio estas same persona kiel la tutan movadon laboristan rilatanta deklaro. —Li volas ¸emaçi pro io, kio malhelpis lin veni supren! flustris la a¸aj terproletoj. Kio povas esti tio? —Tio estas nur, kion mi volas diri, diris la sindiko kaj retiri¸is. Peza kaj videble laca, dikkarna kiel renesancfiguro, sed elmergita de laboro kaj maldormo, li iris kelkajn paÿojn flanken. Tiam antaûenpasis la iama studento, X kaj je çies surprizo diris similan paroladon. —Ankaû mi volus fari personan deklaron, li diris, starante svelta kaj en posedo de siaj neforuzitaj fortoj, antaû la kunvenintoj. Kiam mi aûdis la îusajn vortojn, mi komprenis ion, kion nur malmultaj, kaj nur de ekstere venintaj komprenas. Mi komprenas, kiel malmulte mi scias de la komenco pri tio, kio estas la homa koro. Tio, kion oni instruas en la lernejoj, estas mizera, senpova scio kompare al la brila scio, kiun la vivo instruas. Tio estas la universitato de la homkoro. Kiam mi komencis mian laboron inter la laboristoj, mi kredis, ke mi 112


eLIBRO

komprenas çion. Staranta sur la duonvojo, mi komencas kompreni, ke mi estas nekapabla lerni tion, pri kio mi kredis, ke mi jam perfekte scias. La postulo de la idealismo, pri kiu çi tie estis parolo, estas tiel nekredeble forta çe la laboristoj, ke ili ne fidas siajn samulojn. Ili estas preskaû la solaj en la tuta mondo, kiuj postulas tiun idealismon tiomgrade de siaj gvidantoj, ke por tio ili estas emaj ververe oferi siajn proprajn homojn. En tiu çi batalo do pluraj bonaj kapoj, kvankam ne la plej fortaj ÿultroj, dronas. Neniu alia klaso kapablas doni tiajn egajn oferojn por sia afero. Iam la plej malfortaj infanoj çe la necivilizitaj popoloj estis metataj en la arbaron por morti tie. Çe la laboristoj la plej grandaj talentoj havas la saman sorton por morti. Kaj se ili spite la plej mizerajn cirkonstancojn, kaj dank’al siaj superhomaj fortoj, ne mortas, ilin atingas novaj persekutoj, kiam ili i¸as plenkreskuloj, kaj tiuj daûras ¸is ilia maljuna¸o. Estas kruela moro. Nur sençese kaj abunde aganta klaso kapablas kompensi tiun çi sensencan sangeltiron. Sed estas mal¸uste, kiam ¸i gvidas al granda mildeco kontraû aliaj homoj, kiujn vi edukas kaj nutras per tiu via plej bona sango. —Mi povas nenion aldoni, li diris tuj poste kaj iris elaste kaj bele reen al sia loko. —Çu ili repaci¸is? flustris la maljunaj terproletoj, tuj post kiam li reiris. —Sed tio estas klara! diris la junaj en la salono. Pri kio ili ne estis samopiniaj? La du oratoroj iris trans la podion kaj etendis la manon unu al la alia.

113


eLIBRO

Sed kiam la ekssindiko i¸is pli a¸a kaj ricevis filojn, kiuj komencis kreski brave, li i¸is denove ÿanceli¸ema kaj donis çiun forton de sia vireco por influi siajn filojn esti studentoj. Sed la filo de X, la ununura, iris al la sova¸a kampo jam en la infana¸o, kiel junulo iris maren, forkuris kaj fine albordi¸is kiel orfosisto en Alasko.

114


eLIBRO

HARRY MARTINSON

Kalabozo

E

n Çilio, Peruo, Bolivio, Ekvadoro kaj Kolombio la policgardejoj estas preskaû kiel karceroj aliloke, kaj ili havas la nomon ”kalabozoj”. La tertremoj donas pretekston al la magistratoj por ne konstrui centrajn arestejojn. Ili detrui¸os, opinias la magistrato, kiam murmuro aûdi¸as, kvazaû de montognomo, el la vulkano Illimani. Tio kaûzas, ke la ”kalabozoj” estas same oftaj laûlonge de la Andoj kiel ofta la agariko estas en sveda arbaro. La kalabozo estas timata. Tiel timigaj arestejoj, kiel laûlonge de la Andoj, trovi¸as nenie en la tuta mondo, escepte Çinion kaj Abisenion. La kalabozoj estas odoraçantaj truoj sen aerumo kaj plej ofte sen fenestroj. En iuj regionoj de Peruo oni ankoraû praktikas la ÿtip-punon kaj dek du, dek kvar kaptitoj povas sidi kun la piedoj sur sama trabo. Iun fetoran nokton de mia vivo mi sidis kaptita en la kalabozo en Tal-tal en Çilio. Post kiam la policistoj fermis la çelpordon, mi sidis tie interne, en la karbnigro tutan nokton kaj fantaziis tute sobre. Oni arestis min pro ebrieco. Ververe mi trinkis botelon da ”Selters”-akvo. Tio estis la tuto. Mi sidis tie en la densa kaj mucida malhelo kaj divenadis, kion ili faros pri miaj okdek kvin pesoj, kiujn oni prenis de mi dum samtempaj kelkaj vipbatoj trans mian nazon. En la silento de la nokto mi sentis varmega la nazon, ¸i ÿvelis, brulis kaj furiozigis min. Ekscitita mi sidis sur la sama 115


eLIBRO

çelplank-peco tutan nokton. Mi atendis la alvenon de la horo, kiam oni denove konsideros min sobra. La çelo ne havis fenestrotruon. Senfine, malrapide rampis la nokto, kiel limako, en la odoraço. Post la forguti¸o de la eterneco de indigno kaj çagreno, venis la mateno. Atendante çiam preskaû çion de la homoj, mi ne speciale senrevi¸is, kiam la kalabozo senkonscience retenis matene okdek kvar pesojn kaj redonis al mi unu peson kun la aserto, ke estis tiom kiom mi kunhavis. Mi sciis ja tre bone, ke en la kalabozoj de Çilio sidas banditoj en la gardçambroj, dum sur la çelplankojn falas la plej sendan¸eraj uloj de la socio. La konsterni¸o estis tute alispeca ol pro la pesoj. Çar kiam la çelpordo çe la malfermo enlasis ok kubmetrojn da matenlumo, sidis sur kuÿbenko juna indianino kaj frostotremis. En la karbmalhelo de la çelnokto mi sidis kolere sur la sama benko kaj blasfemis laû çiuj skandinavaj manieroj. Ÿi opiniis min ebria, dan¸era sova¸ulo kaj mortsilente ÿi sidis dum la tuta nokto. Nun ÿi sidis tie sin kuntiranta kaj frostis en la maldikaj kotonvestaîoj, kiuj estis ellavitaj ¸is la disÿiri¸o; la flormotivoj estis forfrotitaj de koroda perua ÿmirsapo. Ÿi nome estis el Peruo, tion mi poste eksciis; ÿi estis eta, perua laboristino de pajlçapelfabriko; ÿi intencis alveni Santiagon kaj serçi servistinan postenon. Tion ÿi ne ricevis, çar ÿi lasis tro malheligi sian haûton sub la perua suno, kaj io tia ne estas konsiderata kiel eleganta çe la sinjoraro tie, en Santiago. Fieraça rangbando, kompreneble; iliaj grasaj virinoj tremas de instinktoj kaj pasio, sed ÿajnas, ke la arogantecon kaj la rangmalsanon ili neniam povas forfraji de si; kvankam ilia frajujo estas granda kaj balkonoj kaj verandoj (kun rigardo al la ne¸pintoj de la Andoj) arki¸as kaj luli¸as kiel prahispana ÿip116


eLIBRO

beka fortikaîo sub ilia idaro. La indianknabino devis doni sin al vagado kaj almozpetado. Nun estas tiel, ke la vagabonda vivo en si mem ne havas koncernon al la tragiko, sed la netoleremo en Çilio estas nigra magio, kiu korodas la malriçulon, simile kiel la salpetrokampo de la interna lando mordas la piedojn de la vaganta indianino. Ÿi marÿas nudpiede kaj i¸as vunda; çiu rifuzas ÿin. Tiam ÿi ne sidas kaj ploras plurajn tagojn, kiel iaspeca Hiavatah, sed kiam la malsato i¸as atakema, ÿi komencas ÿteleti. Ÿtelas ruze ovojn el kokinejo kaj sur verando, kiu en la frua mateno ekmalfermas la panoramfaûkon al la ne¸a vulkano en la malproksimo, ÿi ÿtelas, silente kiel kardlanugo velas, paron da ”paragattas” por siaj vundoplenaj piedoj. Tiel ÿi vivas sufiçe adaptinta sin al sia subite formi¸inta vivmaniero ¸is tio i¸as kutimo kaj eta difekto. Siajn kotonvestojn ÿi, nature, lavas ofte kaj zorge en la montriveretoj. Foje foje ÿi kaptas iun ”tortuga”, kiun ÿi preparas kiel supon en kunportita lada ujo. Sed kiam iun fruan matenon ÿi volas strangoli kokinon proksime al Tal-tal, ÿi mallertumas tiel, ke la kokino ekkrias. Nun ÿi do estas çi tie en la kalabozo de Taltal kaj kiam la çelpordo malfermi¸as, fluas la lar¸a sunstrio kiel orkurteno trans ÿian korpon; tie ÿi sidis kun indianece rudimentaj, sekaj larmglandoj kaj funebre frostis. Mi konsterni¸is. Mi sidis çi tie, du metrojn de ÿi kaj ruladis la malbenojn de mia furiozo. Nun mi i¸is staranta kiel terakot-maristo kun du ru¸egaj vangoj kaj kun kapo trasa¸ita de pensoj kaj impresoj, tiel ke ¸i dolori¸is. Ÿi sidis en la subita sunfluo kaj plektis sian hararon. Pri mi ÿi zorgis same malmulte kiel pri la diablo. Post la ellaso mi petis kelke da klarigoj. 117


eLIBRO

—Ÿi estas perua vagabondino, diris la graskarna çefbandito, ÿi ÿtelis kovkokinon çe Buena Vista de la Tarde. Mi staris pacience kaj aûskultis, dum tire kaj spiregante li rakontis tiom, kiom eblis pri ÿi. —Çu oni eble povus elaçeti ÿin? mi demandis. Mi kaj la aliaj ”marineros” havas monon sur la ÿipo. La grasa viza¸o brilis strabe, kvankam malvarme kiel la luno: —Si señor, possible, possible. Mi deziris, ke liaj lipharoj ekbruli¸u, sed mi diris: —Quanto costa? Ni interkonsentis pri cent pesoj. Li ekbruligis kontente malgrandan cigaron. —Bonan ÿancon, li murmuris ridetante, revenu do kun ili. Mi iris, mortfrakasante lian memoron inter miaj dentoj. Vespere ni elaçetis la knabinon, kiu cetere estus i¸inta seksmatraco de la arestgardistoj, çar tiel kutimas formi¸i la virinsorto en la kalabozo, dum la potenca dorso de la Andoj kuÿas mortinta kaj senhelpa. Ni açetis kotonrobon kaj bonan pajloçapelon; laûlar¸e ¸i egalis al malgranda kaftablo. Novaj ”paragattas” kaj paro da ÿtrumpoj el flavkolora artsilko, fervojbileto tra Antofagasta al Uyuni, ÿia hejmregiono en Peruo. Ni interkonsentis, ke ni ne faros erotikan inviton al ÿi, sed interrilatos kun ÿi kiel misiaj fratoj de alta valoro. Jesuo akceptu! Kiel feliça ÿi staris tie çe la trajno, kiam ni mansvingadis al ÿi. Ÿi ricevis sepdek kvin pesojn en valizmono, kiam ni aran¸is kaj açetis çion. Per ili ÿi efektive povis kredigi al la homoj en Uyuni, ke ÿi çiukaze laboris en Santiago. Ni proponis tion al ÿi; ÿi kapjesis kaj ridetis tre ruze kaj 118


eLIBRO

silente beate. Poste ÿi forveturis kaj mansvingis kiel frenezulo kaj kriegis pro la ¸ojo kaj preskaû falis de la trajno, kiu serpentspirale eniris montfendaîon. —¯is, vi, eta çapelknabino, ni diris en primitivhispana. Kiel vi nun vidis, la mondo estas diable problemplena. Oni devas provi çiel en tiu çi troamasi¸o de kalkulantaj vulpoj kaj vegetantaj vermoj. Tion ni desegnis kaj diris en primitivhispana, antaû ol la trajno ekveturis. Poste ni îetis nin en la simple kunmetitajn labirintojn de vinplezuroj kaj vendita amo en Tal-tal, sed la vespero estis tro banala, post kiam la knabino sub la kontenti¸o kaj feliço de nia koro voja¸is hejmen al sia Uyuni supre çe la plej supraj bretoj de la Andoj. Ni çiuj dormis, sendube, po sia publikulino, sed kutimece kaj indiferente, kvazaû ni estus edzi¸intaj de dudek jaroj, kaj la tuta bordelo miris. La sekva tago estis dimanço, sed ni iris al la ÿipo frue. Inter la palisoj çe la marbordo iris kelkaj kokinoj kaj prenadis herbsemojn inter kelkaj marçizitaj lafblokoj. Ili klukis incite. Subite ni ÿajnis esti ÿar¸itaj de sama penso: ni çirkaûringis ilin. Ni tordis la kolojn de çiuj kaj îetis ilin en la maron. La Pacifika maro komencis luli ilin, tien-reen inter la ÿtonoj. La malfaremajn kokinojn de la cinika Çilio. Çar ÿi i¸is viktimo de banditoj per la kokinoj, ÿi la simbolulino de nia koro en Uyuni. Dum sinlavo oni trairas siajn memorojn aû rigardas en la estonton. Mi povas scivoli, kiel ÿi nun vivas, tiu çi knabino en Uyuni. Çu eble ÿi sidas tute kunklinita sub la suno ekster la pajloçapel-provizejo kaj faras eksportçapelojn por la glatparola monplebo de Nordameriko. Verÿajne jes. Çar la mondo çiam estas tia. Vi ne diru al mi, ke çio ordi¸as. Ne estas tiel. 119


eLIBRO

Sidante tute kunklini¸inta ÿi i¸os kurbdorsa, katarema, ÿrumpita kaj velkinta kiel a¸ulino. Multaj, multaj milionoj da homoj estas bonaj kaj klaraj, sed mi ja scias, kiaj la aliaj estas, kiaj la plej multaj estas. Ili estas la plej malice malicaj. Bona sapo estas tiu çi, ¸i ÿaûmas bone kaj ankaû la maro ÿaûmas de salo kaj meduzoj kaj fosforbestoj tie ekstere. Mi iras nuda kaj ensapumita antaûen al la ventumilo de la lavejo kaj rigardas kiel malaperas la plej alta bordmonto de la mondo en la nubo kaj en la glacie bluaj ne¸spacoj. Kelkaj marpelikanoj, kiuj kovadis sur la insulo Çinca, peze flugas al la tero. Ili malaperas iom post iom çe la giganta draperio, kiu çiuvespere envolvas la çiliajn Andojn.

120


eLIBRO

HARRY MARTINSON

La libera dimanço

E

lçerpitaj patrinoj kaj dorlotitaj infanoj çiam trovi¸as sur la sama branço. Ili estas adjektive iniciantoj unu al la alia. Dum ok jaroj Hanna Fast ricevadis definitivan promeson pri libera dimanço. Dum ok jaroj oni çirkaûprenis ÿin per la promeso, vindadis ÿin en ¸in, ¸is ¸i i¸is pli malbona kateno ol se oni neniam estus promesinta ion. Ÿiaj infanoj mem revis çiam filmforme, ekzotike, sed ÿin ili katenis tiel loke, kiel putsitelo estas çenita en la puto. La sola ekzotika ekbrileto, kiun ÿi povis travivi, estis tio, kion ÿi vidis sur la skatolo de la fernigriga rimedo ”Zebro”. Sed la infanoj kaj la edzo donis al ÿi la promeson. Tio sonis jene: —Iun someran dimançon vi veturos al la kamparo, panjo. Pripensu, por tuta dimanço. Kaj ili pentradis al ÿi, kiel ÿi ¸iatempe povus kalkuli pri tute mirinda tago. Ÿi kapjesis kaj ridetis. —Jes, tio estos tre agrabla, ÿi diris, kompreneble, se tio reali¸os. —Jes, certe estos tiel, panjo, ili diris. Kiel vi, panjo, povus dubi pri io tiel simpla. Tuta dimanço. Ili ridetis kaj promesis. Sed estis videble, kiel peniga tio estas al ili. Ili ripetis la aferon tiel ofte, ke ili trouzis ¸in. Sub-

121


eLIBRO

konscience tio estis ilia plej interna penso, çar ili malenviis al ÿi ne nian trankvilon. Nun i¸is tute decidite, ke ÿi devos veturi al la kamparo por tuta dimanço. —Ni mem kuiros tiun tagon, diris unu. —Jes, pripensu, kiel agrable estos al panjo tiun tagon, diris alia. —Tute certe, diris iu tria. La kvara diris: —Jes, panjo supozeble bezonas tion. Ni mem kuiros tiun tagon, se panjo diros, kiel ni devas kuiri. Dum kelkaj monatoj ili daûrigis la parolon pri la afero. Ili neniam povis sufiçe glorigi, kiel agrabla estos al ÿi tuta dimanço en la kamparo. Kiam la aûtuno alvenis, i¸is iliaj voçoj pli palaj. Venis oktobro kun pluvo, novembro kaj decembro kun ne¸koto. Ÿi mergis kristkandelojn preskaû mortlace, por çion havi en ordo kaj ke estu iom festece, kiel devas esti la 24-an de decembro. Ÿiaj kruroj ÿvelis pro la taglonga starado kaj kurado. La bluaj varikoj ekfloris kiel prunelbrançoj sur la kruroj kaj tibikarnoj. Ÿi alrigardis ilin kaj angoro kaptis ÿin. Speciala, stranga angoro. Sed tion oni ne montru, çar tion oni povas nek friti nek man¸i. Foje-foje povis okazi, ke ÿi havis silentan plezuron pro la ”diligenta floro” aû kiam la pikila kaktbulo ekfloris çe la suda fenestro, kiu rigardis al farmputo, sed ankaû tio estis io, kio devis resti en ÿi mem, çar el ¸i ne povis esti kotleto. En januaro komenci¸is denove la promesoj. Estas facile doni someran promeson en ne¸tempesto. La farmputo pleni¸is de la kirli¸anta flokaro. La ne¸oblovaîoj restis kuÿantaj 122


eLIBRO

çe la rando de la putfundo. Unue ili estis puraj kaj ili havis la plezuron blankan de la novo same kiel blanka tollavaîo, sed poste ili i¸is malpuraj kaj bierkoloraj. Kaj nun komenci¸is, kiel dirite, tempo de la promesoj. —Ne estis eble pasintsomere, sed panjo vidos, ke estos tiel, kredu panjo. Pripensu, tutan dimançon en la kamparo. —Jes, ÿi diris, jes, jes. —Kaj ni aran¸os çion por la man¸o kaj çion ceteran tiutage. La edzo aprobis la aferon. Ankaû li promesis, ke estos tiel … iom post iom. Tiel pasis la vintro. La infanoj vizitis la lernejon kaj la ludparkojn. Kaj la pli a¸aj? La ondo de la sportkluboj kaptis ilin kelkfoje ¸is la kamparo. Tio okazis vintre kaj somere. Kelkfoje ankaû la lernejo ekskursis kaj grupvoja¸oj okazis. Ili komencis esti vere dorlotitaj koncerne la kamparon. Kelkfoje ili rakontis ion pri tio. —Jes, diris la patrino. Jes jes … Devas esti bele kaj agrable tie ekstere preskaû çiusezone. Mi ja memoras pri tio, sed oni ne havas tempon por memori. Baldaû mi forgesos kiel la kamparo aspektas. —Sed tio okazos, ili diris. Tio okazos. Tutan dimançon havos panjo. Tute certe, ili diris, tute certe. Ili fiksrigardis sin. Kial tiu çi laca mieno? Kial ÿi ne estas pli dankema? Kiel strange, ili pensis. Kurioze, efektive. Ili inciti¸is kaj intencis repreni çion. Sed iel ili pentis kaj kun la alveno de februaro ili komencis denove promesi. —Çu vi povas imagi, tutan dimançon, panjo.

123


eLIBRO

* Tiel forfluis kvin jaroj kun la fonto. La promesoj tiam jam tedis ÿin. La temo i¸is ¸ena. Nun eç la diablo ne scias, çu estos io el ¸i. Ÿi montris dubon çiufoje, kiam iu parolis pri ¸i. Çu ÿi ne komprenis, ke ili volas bonon? Ne. Ÿajne ÿi ne komprenis tion. Nu, tiel do. Frue dum iu aûgusta mateno de la oka jaro post la promeso ÿi ÿtelis sin el la lito. Kiam la aliaj veki¸is, ÿi jam estis for. —Ÿi foriris, ili diris, nun ÿi prenis sian dimançon. Dum la tuta antaûtagmezo ili parolis pri la afero. Tio estas la plej impertinenta, kion ili spertis. Jes, efektive! Dum tiu tempo de la tago ÿi sidis çe rivereto, kiu malrapide plaûdante prikantis sin mem alvenante en verdan valeton. Sed çio luli¸is antaû ÿiaj okuloj. Ÿi sciis nur, ke ÿi sidas havante siajn piedojn en la fluanta akvo. Sed kie estis cetere la kamparo? Kvazaû ÿi ne estus povinta kapti ¸in. Ÿi ekkuris cirkle sur la kampo, sed la ÿvelintaj kruroj malhelpis ÿin kaj ege doloris ÿin. Kie estis la kamparo? Super la okuloj ankoraû restis la urba membrano. La sento por la novo ÿajnis aperi nur iom post iom. Ÿi sekvis la rivereton iom eksteren. ¯i malaperis en bosko. Meze de la bosko ÿi ripozis sur ÿtono. Tie ÿi sidis tiel longe kiel ÿi kura¸is. Ÿi demetis la ÿuojn kaj metis ilin flanken. Interne en ili jam svarmis formikoj. Ÿi sidis sub densa arko de folioj. Sur la arbo kantis birdoj. Sed tamen ÿi povis kapti nenion el la tuto. Ÿi eç sentis iaspecan angoron, kiu ÿajne volis ÿin i¸i tute malplena. La rigardoj estis sorbitaj de arbo post arbo, de folia denso, aû de iu birdo, hazarde aperinta. Sed ÿi 124


eLIBRO

vidis ilin sen ke ÿi estus vidinta, çar ÿi estis premata de la sento, ke nur ÿi vidas kaj sekve neniu vidas tion. Jam ÿi estis sidanta ne mallongan tempon kaj tamen ÿi ne sukcesis senti la ekziston. Ÿi malbutonumis sian bluzon kaj elprenis unu el la grandaj mamoj. Ÿi tenis ¸in en la manoj kiel en apoganta pokalo. ¯i estis pufa, granda, harsubtile bluvejnita kaj tute ne¸blanka, çar dum ege multaj jaroj ¸i estis enÿlosita en vestoj, devo kaj urbo. Longe ÿi rigardis ¸in, dum ÿi trovis samtempe sian ideon tute sensenca, kaj ÿi restis ankoraû sufiçe longe sidanta kun la mamo en la manoj. Fine ÿi devis pensi pri la voja¸o hejmen. Pri tio efektive ÿi pensis dum la tuta tempo. Antaû ol ÿi forveturis, ÿi forgesis maljungi la animon kaj pendigi la jungilaron sur forta najlo en la kuirejo. Sed ÿi forgesis demeti ankaû la lignecan jugon kaj îeti ¸in en la devodefluilon. Ÿi havis kun si la obstine mal¸ojan penetron de la realo en la eternan rondiron de la tirancirkloj. Kaj nun ÿi komencis elverÿi la formikojn el la ÿuoj. Nun ÿi devas ekiri kaj denove veturi hejmen. Sed kiam ÿi volis surpreni la ÿuojn, ÿi rimarkis, ke la piedoj ekÿvelis tiel, ke estis neeble trudi la karnarkon sub la ÿuarkon. Kaj çar la realo en siaj plej sentemaj partoj konsistas el karno kaj sango, ÿi ne povis ekstermi siajn piedojn, aû igi ilin spirite elastaj kaj grandioze sublimaj. Ÿi sciis ankaû tion, kiel la virinoj persekutis unu la alian per modokuloj kaj per okuloj kun senso por la deca kaj ¸usta. Veni al la trajno kun nuraj duonÿtrumpoj, tio estus konsiderata de la plej multaj virinoj, malgraû la ÿvelintaj piedoj, kiel libervola migro al la frenezulejo. Trudi parton de sia korpo en la du ridindajn ÿuojn estis vivgrava virina afero, kiu fidele sekvis ordonantan realon. Kulpo kontraû çi tiu regulo estis punata per ÿia propra 125


eLIBRO

angoro kaj timo antaû la onia opinio. Tiu angoro kaj timo estas senfunda laû tiuj mezuroj, kiujn la realo pridecidas. Tial ÿi trudis laû çina torturo la piedojn en la ÿuojn. Ververe ÿi ne povis sukcesi, sed ÿi faris ion superhoman. Poste ÿi levis sin, staris momente kaj ÿia korpo ekÿanceli¸is, kvazaû ÿi starus sur stangoj, kvankam la ÿuoj estis plataj. Ÿi ¸emetis, kaj dum ÿi ¸emetis, ÿi komencis simile al senpova kolimbo ÿanceli¸i al la stacio. ¯i estis videbla trans la somersusura densejo kaj la murmurantaj foliamasoj. Kaj tiam fakte ÿi kolapsis. Estis neelteneble kaj estas limoj por çies povo. Ÿi restis sidanta en maldensejo kun çiuspecaj floroj, sed kun la difina influo de la realo, kiu daûre premis ÿiajn kranion kaj piedojn. Tie per kelkaj movoj ÿi liberigis sin de la ÿuoj kaj poste ekploris. La semaforo staris tie fore kaj salutis ÿin per sia levita diktatorbrako. Ÿi kuÿis sur la kampo kaj spiris malamon en la aeron — pleje kontraû sin mem, çar ÿi foriris. Nur çe la kvara trajno ÿi venis al la stacio. Hejme en la sunrostita brikdezerto de la urbo trovi¸is nun la katodora oazo, kiun ÿi ankoraû devis atingi. Kaj kiam fine vespere ÿi venis hejmen, ÿi ne i¸is miranta pro la riproçoj. Ÿi pensis nur: Dank’al Dio, ke miaj ÿvelintaj kruroj estas hejme. Sed ÿi devis toleri. Oni longe ne laci¸is en la klarigoj pri tio, ke estas maldece tiel forkuri de hejme. —Panjo estus ja povinta atendi. Ni intencis ¸uste nun proponi al panjo dimançon. —Jes. Kaj nun la ÿajno estas, ke ni envias de panjo dimançon, malgraû tio, ke ni konstante pensis precize pri tio.

126


eLIBRO

—Jes, je la diablo, senhonte, tute simple, diris tiu, kiu venis el la Stadiono. —Jes, jes, diris malrapide la patrino kaj rigardis per timaj okuloj al çiuj, atakita de çiuj. Jes, jes … Kaj poste la realo daûrigis sian vojon. Kaj kiel senlaca maÿinrisorto, la patrina animo turnis sin en la brikputo.

127


eLIBRO

MOA MARTINSON

Vespera ru¸o anoncas ventegon

S

imile al flamanta incendio, kies varmo estis donata nur al la çielo, subigis sin la suno super la mallonga, frosta oktobra tago en Guntofta kaj sendis purpurborderojn al la kuirejo kaj al la hejme lo¸anta plenkreska filo de la familio, Lars Erik Larsson, kiu staris meze de la planko kun sia duonjara krianta filo çe la sino. —La suno anoncas ÿtormon, li murmuras kaj grimacas al la etulo por silentigi lin. Sed la knabo ekkrias eç pli forte, çar li ektimis pro la grimaco de la patro, kaj parte, çar la patro tenas lin tro forte kaj maldelikate, timante ke li faligos lin. Cetere ne estas malbela viza¸o, kiu klinas sin al la etulo. Kaj la konturoj de la iom alte-malgrasa figuro estas tia, ke la virinoj kun plezuro disigas lin de la amaso jam de longa distanco. Oni frapas sur la pordo. Li rapide eniras la çambreton interne de la kuirejo, metas la etulon sen speciala zorgo en la lulilon, li ne vidas tiel klare en la krepusko, sed dank’al Dio, la infano eksilentas sammomente. Tiam li iras al la kuirejo kaj krias envenu-on. Kampulo envenas. Li estas en longa koçermantelo, supozeble pruntita, çar la subaîo atingas la teron kaj li konstante stumblas pro la pendantaj flikçifonoj. La junulo en la kuirejo estas tiel malamike agordita kontraû la neinvitita vizitanto, ke dum kelkaj sekundoj li povas 128


eLIBRO

fari siajn silentajn observojn pri la pruntita koçermantelo kaj ankaû pri la stumblanta iro de la gasto. Li deziras, ke la vizitanto falu nazaltere, plenpeze. Sed tiel ne okazas, anstataû tio li transdonas leteron. —Tio estas al Lars Erik Larsson en Guntofta, çu tiu estas vi? La junulo kapjesas kaj lia viza¸o i¸as pli ru¸a. — Via patro sendis min. La vizitanto rigardas scivole al la junulo, kies viza¸o estas tiel ru¸a. Çu li sidadis kaj drinkis sola dum la posttagmezo? Kial li ne estis kun sia patro kaj sia juna edzino en la foiro? Letero de mia patro, li ja devus veni hejmen vespere, balbutas la junulo. — Tion li certe ne faros laû tio, kion li diris, mi nun ja transdonis la leteron, pagon mi jam ricevis de via patro — adiaû, diris la kampulo kaj elstumblas en sia terbalaanta koçermantelo. La junulo staras tie, kun la letero, ne diras dankon, eç ne adiaûas. La infano estis silenta. Çio i¸is tiel timige silenta. Kiam la kampulo ÿmacis al la çevaloj, sonis kvazaû laûta mokrido. La bruo de la radoj sur la frostinta tero kaj la klakado de la hufoj doloris la orelojn kaj ekfajreris antaû la okuloj. Letero! Neniam li ricevis leteron. Tiel longvojajn konatojn oni ne havis en Guntofta kaj Ameriken voja¸intoj ne trovi¸is en la parencaro. Kaj nun atinginta sian dudektrian jaron, kiel edzo kaj patro li ricevis sian unuan leteron. Leteron de lia patro, kiu voja¸is kun sia bofilino al la foiro. Li ektimis. La patro çiam estis senrespondeca kaj kelkfoje vere brandosoifa kaj facilanima en la negocoj. Kial la patrino ne venas? ”Unu horon,” ÿi diris. Li eklumigis la lampon. Li estas tiel ek129


eLIBRO

scitita, ke li devas sekvi per la montra fingro la ciferojn de la granda kesthorlo¸o en la kuirejo, por eltrovi kiom da tempo pasis. Unu horon kaj duonon jam la patrino forestis. Kaj nun li staris tie kun letero de la patro, kiu voja¸is al la foiro kun Lidia, çar la etulon oni devus disigi de la patrina mamo. Frue matene ili kriis: —Ni revenos vendrede vespere, estu varma tiam la kafkaserolo! Sed oni devus legi la leteron. Li ne sciis, kiel oni malfermas leteron. Eble estas mono en ¸i, ne estus bone disÿiri ¸in. Eble la patro iris al iu fora bieno por rigardi bestojn. Li faris bonajn negocojn kaj sendis hejmen monon. Sed la bofilino? Çu li trenadis kun si la edzinon de la filo dum bovkomerca vagado? La knabeto devus havi mamon dum la tuta vintro, li murmuras. La pensoj flugas kaj foras … dum li serças tondilon, li ekmemoras, ke la kudrokorbo de la patrino trovi¸as en la çambreto, kie kuÿas la knabeto. Li rimarkas, ke la etulon li kuÿigis en eraran direkton. Li kuÿas pli alte çe la piedoj ol çe la kapo; sed li dormas, li ne kura¸as movi lin, çar nun li devos legi leteron, ne¸enate de infankrio. Li trovas la tondilon, tondas la randon singarde kaj elprenas krajonskribitan, malfacile legeblan leteron. —Certe li estis ebria, murmuras la junulo kaj komencas silabi. Jes ja! Oni povis tamen legi. Li silabumas vorton post vorto, i¸as pli kaj pli pala, komencas blasfemi mallertajn, ridindajn malbenojn kaj samtempe liaj larmoj ruli¸as. La patrino estas religia, tiel ke la viroj en la bieno blasfemis malofte, escepte kiam la patro estis ebria. La patro! Bona Dio! Infero! Li frotas la okulojn per la mano, sibligas la nazon. Je la kruco, çu li ploras. Çu li ploras por tiu çi diabla, malbenita lete130


eLIBRO

ro? Çu vere, çu oni ploras, kiam i¸as tiel? Çu li ploras? Li kontentus, la açulo, patro! Jes, tion oni nomas patro! Kiu çiam estis kontenta, kiam li ekplorigis la filon, antaû ol li plenkreskis. —Karinfano de panjo, li kriis, surprenu jupojn, karinfano! Kaj nun li sidas çi tie kaj ploras precize kiel dum sia infana¸o. Ne-e! Çi tie ne estos ploro! La infano dormas. Bone! La infano! Sankta Dio! Li enpoÿigas la leteron, surprenas paron da botoj, çapon kaj jakon, estingas la lampon kaj iras eksteren. Eta infano kuÿas sola kaj dormas en malkomforta pozicio en eta bieno, apud arbarrando. Per longaj paÿoj li rapidas al la dometo, kie la pre¸kunveno okazas. La vera pre¸ejo estas malproksime, tien oni iras nur dum la grandaj festoj. Sed la religiaj kampulinoj kaj farmetulinoj iniciatis specialan pre¸kunvenon dum la tempo de la foiro; al la foiro iliaj malpiaj edzoj iris kaj interÿan¸is bestojn kaj brandon kaj blasfemis kaj interbati¸is kaj nur Dio, la sola, sciis, kion ili faras tie, ¸emis la virinoj. La pre¸kunveno îus fini¸is kaj la kafo estis altabligita, kiam la juna viro envenis. Liaj longaj okulharoj saltetas suprensuben, kiam li okulumas al la lumo. Li ne salutas, staras tie kaj kuntiras la okulojn kaj serças iun en la amaso. La lumo rompi¸as sur la, ankoraû malsekaj okulharoj, i¸as longaj disaj glorioj çirkaû la lampoflamo. Li vidas malklare la viza¸ojn. — Diru al patrino mia, ke ÿi venu hejmen tuj, li krias, çar mi devas foriri por iom da tempo. Kaj li denove eliras lasinte tie aron da mirantaj virinoj kun sendecida predikanto malantaû si. Estas pli ol dek kilometroj al la gastejo. Sed li kvazaû flu131


eLIBRO

gas antaûen. La ÿvito fluas de li. Li demetas la jakon, demetas la çapon, ekpalpas la poÿon por senti, çu la letero estas en la poÿo … Mi estus devinta voçlegi ¸in antaû la pre¸kunveno, tiam la afero estus farita, tiam oni nur devus ekfunkciigi la venenpikilojn. Li mokgrimacas. Çar li ne plu intencas plori. Ho ne! Ho, se tiuj bestaçoj estus tie çi! Ilin oni devus mortigi — la porkojn — çu karcero? — kiun incitus karcero? Tiuj falsaj diabloj! ”Estu la kafkaserolo varma ili kriis. La morto mort!… ” Li mendas kafon kaj brandon kaj la gastejestrino miras, çar neniam pli frue li trinkis brandon en tiu çi ejo. Bela knabo, ÿi pensas kaj ordigas siajn buklojn post la oreloj. Sed li aspektas tiel stranga kaj ÿi mem servas al li. —Ni havas bonan farçitan bulviandon hodiaû kaj bonan viandsupon, ÿi diras. Li faras movon, kvazaû li volus vomi. —Çu mi rajtas açeti du litrojn da brando, li diras. —Vi scias, ke mi ne rajtas vendi brandon por forporto. —Çu mi do povas prunti du litrojn, mi havas malsanan bovinon. La gastejestrino rigardas meditante lin. Ÿi aûdis la saman kanton antaûe pri malsanaj bovinoj, kiam la brandosoifo ekregis la kampulojn. —Çu ne vi mem estas malsana, ÿi flustras tute çe lia orelo kaj li rigardas en varman, brunan okulparon. Jes ja, ja! La gastejestrino en Eka, ÿi strebis por Vendel, certe ÿi havis inklinon ankaû je aliaj, cetere ÿi estas bona, ÿi estas vera virino, ÿi rigardas varme kaj çarme al li. Tio kvazaû malpezigas lian internon. Por kelkaj minutoj li forgesis la leteron. Li forgesis

132


eLIBRO

knabeton, kuÿanta sola, al kiu mankas la varma, dolça patrinlakto por la nokto. —Venu kun mi en mian kontoron, diras la gastejestrino en komerca tono. La junulo obeas. Kiam li iras el la kontoro, li havas ladbareleton kun du litroj da brando. La gastejestrino ÿajnis kredi pri lia malsana bovino. Estis la unua brando, kiun li açetis, la patro çiam prizorgis tion. —Nun estas finite pri tio, murmuras la junulo. Al la infero çiujn, li krias, tiel ke onklino veninta de la pre¸kunveno, restinta iom çe najbaro por komenti la strangan konduton de la knabo el Guntofta en la pre¸kunveno, ektimante ÿtelrampas en la fosaîon. Fine li estas hejme. Lumas el la fenestro, kvankam estas post la noktomezo; li vidas sur la kurteno la ombron de la patrino. Ÿi staras çe la fenestro kun la knabo çe sia brusto. Li iras rekte en la stalon, kuÿi¸as en la malplenan fakon, kien li metis delikatan pajlon por tiu okazo, se la foirantoj venus hejmen kun çevalo. —Jen, mi i¸is bruto, li murmuras kaj ekdormas çe la brandbotelo. Li veki¸as çirkaû la kvina, tiel, kiel li turnis sin çe la ekdomo. Estas karbnigre, li frostas, la kapo doloras, la akra stalodoro, kiu neniam pli frue ¸enis lin, pikas lian nazon. Sed li ja neniam pli frue ricevis leteron, nek kuÿis ebria en stalo. Li ne ÿatas brandon. La patrino faris el tio meriton kaj diris, ke tiel estas dank’al tio, ke Dio aûskultis ÿiajn pre¸ojn. Ÿi petis

133


eLIBRO

Dion ¸is li naski¸is, ke li ne amu brandon, ÿi kutimas mencii, kiam la patro venas hejmen krikantante kaj ÿanceli¸ante. —Dio aûskultas pre¸ojn; kuÿante tie en la mallumo li denove pripensis la aferon, dum liaj dentoj klakadis pro la malvarmo. Dio aûskultas pre¸ojn! Li iom ektordi¸as, li sentas susuri la leteron en la poÿo. Ne, tio ne estis son¸o! Nu, patrino vidos ja, kiel Dio aûskultas pre¸ojn, nur li venu el tiu çi karbnigra stalo. La çevalo! Çu ili kunprenis ankaû la çevalon? Çu eble la letero estas ÿerco de maliculo? Ne, tio estis skribita de la patro kaj tie estis aferoj menciitaj, pri kiuj nur la patro povis scii. Li palpas la trabon, apogas sin kaj levi¸as. Tiam la pordo malfermi¸as, lampolumo radias en liajn okulojn. —Kio estas tio, diras la patrino sen saluto kaj iras supren al la fako, kie la filo staras sin apogante al la trabo, lia viza¸o estas grize-pala kaj tiel simila al la patro en lia juna¸o, ke ÿi nur silentas, nur rigardas lin, dum la angoro eklevi¸as en ÿi. La filo elprenas la leteron kaj donas ¸in al ÿi, klinas sin kaj palpas rekte al la brandbotelo. Ÿi staras silente kun la letero en la mano. Kun la instinkto de matura kaj hardita virino, ÿi sentas, ke la plej nigra mizero estas sin mallevonta super ÿin, kaj ke la filo tie staras kun la brandbareleto en la mano, estas bagatelo. La vivo preterkuras ÿin dum kelkaj sekundoj. La averto de la gepatroj, kiam ÿi spitis ilin kaj edzini¸is. La furiozo de la viro, kiam la gepatroj aran¸is pri la apartigo de la havaîo por la filino. Kvereloj, drinkado, kelkfoje amo, çio preterkuras en la malvarma stalo kaj ÿi sentas, ke ÿi volonte mortus. Kelkaj longaj okulduonfermoj. Sinteno kiu diras, ke çio estas venkebla. Kiel kulpa ÿi estis, kiel malpura, kiam ÿi cedis al la amo por tiu viro. Kaj la filo, ankaû li spitis kaj edzi¸is al 134


eLIBRO

Lidia, la servistino. Kio okazis al la filo? Kio estas tio? Kion signifas la letero? Profunden en la peko ÿi glitis. Tie staras la filo kun brandbarelo en la mano, kaj ÿi eç ne pensas pri tio ke tio en si mem estas malfeliço. La konjektita malfeliço ombrumas çion. —Çu ni ne eniru? diras la filo, skuata de la malvarmo. —Jes, mi havas la kafon preta, ÿi flustras. La varma, lumplena kuirejo kun la kafodoro donas kelkminutan trankvilon al la viro. Li metas la brandbareleton en la malhelan angulon, kvazaû li subite estus ekhontinta pro ¸i, demetas la jakon kaj la botojn, dum la patrino verÿas la kafon. Li trinkas, dum ÿi legas la leteron. De interne el la çambreto aûdi¸as la pepado de la infano. Simile al singardaj araneoj inter maldikaj retfadenoj, pasis la horoj. Li okulumas tra la fenestro, blindigita de la suno kaj frosto. Li ombrumas la okulojn per la mano. Jes, ÿi iras en la brutejon. Jezuo! ÿi ja estas kurbdorsa! Ÿi, kiu çiam estis rekta kiel soldato! Nur antaû kelkaj horoj ÿi estis rekta kaj trankvila kaj sin kaÿema. Dum la horoj, kiuj sekvis la leterlegon, ÿi aspektis, kvazaû nenio estus okazinta. Çu nun ÿi kurbi¸is? Cetere, çu tio estis miriga! Çu ankaû li ne estis survoje por kurbi¸i? Kurbigota kaj idioto … Sed çu helpis iom da kurbi¸o? Tio ne narkotis lian egan furiozon, kiu jam preskaû sufokas lin, tiun teruran doloron en la brusto, kiun li neniam antaûe sentis. Tie en la çambreto kuÿas la infano. Neniu en la mondo antaûe aûdis simile harstarigan malbenitan ion! Neniu en la mondo estis trafata kiel li — jes, patrino kompreneble — ÿi, kiu iras kurba al la tri bovinoj kaj en malplenan stalon. 135


eLIBRO

Finfine tio dependas de ÿi. Tiel estas! Li mem estis blanka kiel la ne¸o, pri kiu ÿi kantis en la pre¸ejeto. Neniam plu li povos montri sin en la regiono. Ÿi iru tiel kurbe, se ÿi volas. Ÿi certe nur ÿajnigas. Ne povas esti por ÿi tiel diabla la afero, ÿi ja baldaû i¸os kvindekjara. Kaj la patro! La açulo! Li estas nur kvardek kvin. Kial ÿi edzini¸is al tiel juna viro? Ÿi estus povinta edzini¸i al maljuna, riça kampulo, kiu mortus antaû ÿi. Sed, jes, estas ja lia patro kaj li similas ja sian patron kaj la junulinoj — jes kompreneble — Lidia estis bela kaj ÿi kaj la aliaj knabinoj kuris post lin, çar li similas sian patron, tion li nun komprenis. Sed panjo estus povinta pli bone pripensi, ol edzini¸i al tia ulo, nun ÿi povis iri kurba, se ÿi tiel volis. La furiozo en li trankvili¸is iomete post la akuzo kontraû la patrino. Interne li ja scias, ke ÿi estas senkulpa, sed li devas akuzi iun, eç iun, kiu estas senkulpa. Akuzi iun pro mizeraço, pri kiu nek Dio nek la re¸o povus helpi. Li sciis en sia interno, ke neniu estus povinta malhelpi tion, kio okazis. Simile malfacile iu povus malhelpi ÿtormon, aû tion, ke la abeloj svarmu. Konscie li iras al la ÿranko, forpelas el sia vojo la blankan katon, kiu deflanki¸as nur kelkajn colojn en la sunstrio de la mallonga oktobra tago, teksanta sian propran modelon sur la çifontapiÿoj de la planko. Li prenas la plenan brandbotelon kaj glason el la ÿranko. Antaû ÿia nazo li sidos kaj drinkos, antaû la kurbulino. Ÿi grumbladis. Ÿi apartigis la drinkporciojn kaj ¸emadis kaj pelis por laboro kaj avaris kaj kuradis al la pre¸ejo kaj parolis pri sia doto, ¸is la patro i¸is furioza. — Silentu, — çu la infano ne movi¸is interne? Jes ja! Tiel multe li valoris! Li kaj la infano ne taûgis! Çu li 136


eLIBRO

estas efektive la patro de la infano Jes tute certe. Çar tiutempe Lidia ne konis sian bopatron. Bopatro! Patrino rajte metis bridon sur lin. Ÿi estus devinta forpuÿi lin, tiun drinkulon. Tiun çi dekorulon! ÿi estus devinta bastoni lin, anstataû iradi al la pre¸ejo. Kaj Lidia! Patro donis al ÿi ian sorçpulvoron. Li verÿas al si brandon. La suno rompas belajn kolorojn sur la facetita vitro. Li rigide rigardas la kolorojn, ombrumas la okulojn. Li sentas sin tiel strange laca pro la suno, pro la koloroj de la glaso, pro la muelantaj pensoj, kiuj bruligas kaj boras lian internon. Subite ternas la kato. Mirante li çirkaûrigardas, li forgesas kurbi¸i kiel la patrino. Ankoraû neniam oni aûdis terni katon simile al homo. La suno pikas ¸ian nazon, li pensas kaj prenas la glason por verÿi en sin la enhavon, kiam li sentas, ke li devas terni. Singarde li demetas la plenplenan glason, retenas la ternon kun grimaco, kiu doloras la kapon pro la brando konsumita hieraû vespere çe la gastejestrino en Eka. Li vidas ÿin antaû si, ÿin, la afablan, malhelbuklan, rondplenan virinon, malklaraj impulsoj zigzagas tra la cerbo. Tiam li ekternas. Grandega terno, kiu preskaû eksplodigas la orelmembranojn. La larmoj fluas el la okuloj, li forviÿas ilin, blovpurigas la nazon kaj volas denove preni la glason, kiam li sentas, ke li devas terni denove. Fojon post fojo li provas preni la glason kaj trinki la brandon, sed çiam li devas terni kaj kiam li ne ternas, ternas la kato. Fine li lasas netuÿita la glason kaj sidas trankvile sur la sofo kaj atendas la plej proksiman ternon. Li fikse rigardas la katon. Çu ankaû ¸i intencas terni. Sed la kato estas trankvila, dum la viro rigardas al ¸i. ¯i incitas min, tiu çi diablo, çio incitas min. Kaj la viro ternas denove. 137


eLIBRO

Tuj kiam li movas sin, io tiklas lian nazon por terno. —Mi ne havas tempon por katoj! Mi ne havas tempon por terni, li krias — mi devas elpensi ion, kiel mi povus kapti ilin, mi devas fari ion, mi mortbatos ilin kaj çi tie mi sidas kaj konkurse ternadas kun kato, — estas infere, se mi ne povas preni la brandon en min; li preskaû blekas kaj verÿas la brandon en sin, sed preskaû sufoki¸as, çar la ternado aperas tuj kaj li ricevas la brandon en la bronkon. Sammomente envenas la patrino; ÿi rektigas la dorson kaj krias pro la teruro, vidante, ke la viza¸o de la filo blui¸as kaj la blanko de la okuloj elturni¸as. —Çu vi trinkis sublimaton? La filo ekspiras denove. Li sentas sin iom malpezi¸inta vidante, ke la patrino denove staras rekta kaj ke ÿi denove estas en la çambro. En sia plej interna interno li timis, ke ÿi faris ion tie en la brutejo. Ke ÿi pendigis sin per paÿtoÿnurego aû iel simile … Sed li tute ne povis regi sin tiel, ke li eliru kaj malhelpu kion ajn. Certe ankaû ÿi kredis la samon pri li. Ke li trinkis sublimaton. Ho, ne, tiel stulta li ne estas! Kaûzi al ÿi tiajn dolorojn, kiajn ¸i estigas. Sed li sentas sin iom malpli mizera pro la angoro de la patrino pri lia vivo. Li verÿas denove brandon en la glason, sed venas denove la terno. —Ni estas sub sorço, li krias kun fluantaj okuloj, ili eksorçis nin antaû ol ili foriris, mi nun ternis çi tie unu horon, kaj tiu çi malbenita kato ternas simile al homo kaj imitas min, kiam mi ternas. Li eksilentas, rapide glutas la brandon kaj aspektas fiera, ke li sukcesis gluti ¸in neternante. La patrino ÿajnas, kvazaû ÿi ne estus aûdinta tion. Tiam la filo ekternas denove. —Vi malvarmumis en la stalo dum la nokto, diras la patri138


eLIBRO

no mallaûte kaj rigide rigardas la katon, kvazaû la besto havus en sia interno ilian sekreton. La filo verÿas ankoraû glason. —Elpelu la katon, ¸i ternas denove! La patrino obeas, kaj elpelas la ternantan katon. —Ni certe estas perdantaj la prudenton, ni ambaû! Çu vi ne kredas, se mi prenos duonan glason da brando, nur duonan glason, tio eble trankviligos min; tio estas ebla, çu ne, diras la patrino kaj rigardas post la katon tra la fenestro. —Çu vi volas preni glason? Vi, kiu kuradis dum via tuta vivo al la pre¸ejo! —Ne efikas, se oni iras al la pre¸ejo, vi ja vidas, — cetere nenion mi preterlasis per tio, ke mi iris al la pre¸ejo. Ÿi verÿas al si duonglason da brando. —Vi devas preni pli, por senti ¸in, diras la filo kaj ternas denove. —Eble vi ricevis peston, la maljunuloj diras, ke la pesto komenci¸as per terno. La maljunuloj diras ankoraû nun, kiam iu ternas: ”Helpu Dio!” La patrino verÿas glason plenan al si kaj eltrinkas. La filo premas malmole sian nazon por malhelpi la ternon, balancas la korpsupron kaj flustras al ÿi: —Kio estos pri ni! Patrino kiu neniam gustumis brandon kaj nun komencas drinki subite, kiel bovkomercisto. La patrino ne aûdas liajn tranazajn flustradojn, ÿi verÿas ankoraû glason al si. Kun konsterno li vidas, ke ÿi verÿas en sin la kvaran glason. —Kion? Je la diablo! Pesto? Li krias kun la sento, ke li devas malhelpi sian drinkadon per babilado. Çu tio estas flavmalsano, aû ftizo? Li ternas denove. 139


eLIBRO

—Oni ricevas abscesojn sur la tuta korpo, diras lakone la patrino. —Çu vere? Abscesojn? Nur tio mankas ankoraû al mi, mi estas jam nun, kiel absceso. La tuta korpo suferas. Kiam mi havos tiujn çi abscesojn, estos neeble vivi post çio çi; pensu, kiam la homoj ekscios … —Ne estas pli malbone al vi ol al mi, diras la patrino. —Çu ne? Li i¸as ekfuriozanta. Çu ne estas? Tiu, kiu forkuris de vi, estas maljuna drinkbarelo, estas alie pri mia Lidia, tiu bestaço. —Ni neniam kverelis, sed despli multe vi kaj patro. Li estas fripono kaj diablo, sed vi çiam defendis lin kontraû la homoj kaj nun la homoj diros, ke an¸elon vi perdis. Li verÿas glason plena al la patrino kaj al ÿi mem. Ÿi drinku, se ÿi volas, jes ankaû ÿi, ne gravas, tute ne, li diras laûte. La ebrio alti¸as en li, venkas lin. Çiuspecaj eblaj ideoj flugas tra lia kapo. —Estas mums killibabba çi tie! Çu vi povas diri: mums killibabba? —Çu vi parolas eksterlandan? Çu vi diris tion amerike? krias la patrino. —Jes, je la diablo, amerike, mums killibabba, tio estas amerika. Patro mia kaj edzino mia, ili estas sur amerika ÿipo kaj parolas amerike kaj la çevalo henas amerike. Li ridegas, batadas la genuojn. La patrino ne povas lin sekvi tute. La brando dormemigas ÿin. —La çevalon ili sendos hejmen, çar via patro ricevis mil kronojn de mi por açeti bovinojn kaj du bovojn. Neniam antaûe li petis monon de mi, kaj kiam li nun volis ricevi, do li ricevis. Sed vi volis, ke Lidia veturu al la foiro, kaj nun ili estas survoje al Ameriko. La patrino fuÿparolas iomete. 140


eLIBRO

—Ameriko, Ameriko duonkantas la filo. Ili voja¸is al Ameriko. Al la infero ili iru certe! Vi ricevos novan ulon, panjo! Vi ne havas grizon en via hararo kaj via dorso estas rekta, se vi mem ne persistas pri kurbi¸o. Mums killi babba, vi ne ricevos pli da brando, se vi ne povas diri: mums killi babba. —Se estas amerike, mi ne diros, mi ne parolas ilian sendian lingvon. Dio igos ilin ambaû, vian patron kaj Lidia, bruli en la infero, ili estas adultuloj. Ÿi estas tute elçerpita, la okuloj brilas, la viza¸o estas timige ru¸a. —Çu vi volas lasi la babilaçon pri dio kaj la infero, kiam vi drinkas, diru mums killi babba, tiam vi ricevos ankoraû unu glason, krias la filo. —Mums killi babba, diras obee kaj daûre en pli bona agordo la patrino. Malgraû la kolera alvoko de la filo, ÿi intencas studi la amerikan lingvon. Fu¸intoj kun propraj bienoj kutimas reveni, tiam li povos aûdi, kion la filo îus diris, ke ÿi estus povinta ricevi novan ulon. —Instruu al mi pli da amerika lingvo, ÿi diras al la filo en nova, pacema tono. Sed la filo, kiu ne plu perceptas ion, parte pro la ebrio, kaj malsato, parte pro la stranga konduto de la patrino, havas senton, ke la mondo ÿovis sin tro proksime al li, ke Ameriko estas lin frakasonta. Li kuÿi¸as sur la sofon. La patrino iras kun ÿanceli¸antaj paÿoj en la çambreton al la etulo, kiu îus ekkriis, metas lin en sekaîon, donas al li botelon, sed la lakto estas malvarma, tiel ke la infano krias kaj gestadas per la brakoj, por ricevi molan, varman bruston. La avino sidi¸as en la lulse¸o kaj komencas luli la nepon kaj sin mem al la trankvilo. La filo veki¸as post kelkaj horoj. Li sentas marteladon en 141


eLIBRO

sia kapo, estas malvarme kaj preskaû malhele interne. Li volas lumigi la lampon, staras tie kun la brulanta alumeto — lastfoje, kiam li eklumigis la lampon, li legis leteron. Diablan, malbenitan sterkleteron! — Estis ja la patrino, kiu donis al ili voja¸koston! Mil kronojn — por açeti bovinojn kaj bovojn! Pripensu, kiel ili ridaçis pri ÿi. Li bruligas sin per la alumeto, ÿanceli¸as al la fajrujo kaj faras fajron, verÿas brandon en glason kaj eltrinkas, sidi¸as sur la sofon. Dank al Dio, la ternoj çesis. Nun li povas pensi, pensi. Patro kaj Lidia estas survoje al Ameriko. La knabo! Estas ja infaneto! Li stumblas en la çambreton. La infano dormas kun konfuzita kapo pro la longa lulado. La patrino dormas kun kapo falinta al sia brusto. Li preskaû ekploras ÿin vidante tie … Plori! Tio koncernas neniun, se li ploras. Kompatinda panjo! Tia infero! Tute naive ÿi donis al ili mil kronojn! Kaj poste ÿi drinkis brandon. Sed pri tio neniu eksciu! Çar ÿi ne plu povos viziti la pre¸domon, kaj tiam ÿi estos tute priklaçata. Li vekis ÿin. Silente ÿi iras en la kuirejon kaj verÿas denove al ÿi brandon. Li volas preni la glason de ÿi. Sed ÿi verÿajne ne bone fartis kaj ne tuÿis la glason. Cetere, çu gravas, ke ÿi trinkis, nur ke neniu eksciu pri tio! Kion ÿi povus fari kaj kion li povus fari? Li sidas kaj rigardas ÿin. Ÿi havas ja vere belan aspekton. Pri tio li neniam pensis. Çu ÿi ne konvenus eble al tiu çi … Nun komenci¸as la doloro en la brusto denove, la gor¸o kuntiri¸as. Nun ili estas surÿipe, ili luli¸as al la lando de la oran¸oj. Li neniam man¸is oran¸ojn. Eble Lidia sendos tutan keston da oran¸oj al Guntofta. Li ridegas. La patrino rigardas lin indiferente. Li ektimas, vidante, kiel apatia ÿi estas. Li devas serçi hel142


eLIBRO

pon por la infano, por la bieneto, bestoj. Sed li ne povas vidi homojn. Li devus iri maren kaj dronigi sin nokte. Poste estos, kiel kutime, ia helpo. Li verÿas en la glason kaj eltrinkas. —Eltrinku vian brandon, vi, panjo, li diras kaj la voço iomete eksingultas. Li pensas pri tio, kiel malgaja ÿi i¸os. La edzo malaperis. La filo estas mortinta. Sur la pordo oni frapas. Pluraj leteroj, li pensas indiferente. Aû eble — — — eble ili ne forveturis, ili eble venos nun — kaj ili ekvidos la patrinon tiel, — sed tiam ili retiri¸os kun ÿvelintaj kapoj. La hejmo ne koncernas ilin nun. La letero! Ne, ne ili estis. Denove fremdulo. Cetere li ne bezonas dronigi sin. Estis bone, ke iu venis. Li havas peston kaj nun la tuta distrikto estos infektita, la tuta distrikto formortos. Li aûdis pri tia okazaîo. Tiam neniu povus babilaçi pri la patrino aû pri la forkurintoj aû pri io. La pesto aran¸os la aferon por Guntofta. Oni frapas denove kaj voçoj aûdi¸as. —Envenu, li krias gajvoçe. Li fiksrigardas la vizitantojn, ili rigide rerigardas lin. Ili vidas ru¸pufan viron kun ÿvelintaj okuloj. Çu ili aran¸is pre¸kunvenon çi tie? Anne-Mari estis ja tre pia de naturo, sed pri la filo oni ne aûdis. — Pensoj kirli¸is en la cerboj de la vizitantoj, dum la viro senespere serças ion, kion li povus diri. Estis la servistineto Ester el Odby, — ÿi, kiu sekvis post Lidia, — kaj la maljuna Skroa. Estas bone. Li do povos ekscii ion pri la pesto, la maljunulino estis medicinkonanto. Eble ÿi povis kuraci lian ternon. Li volis ¸uste peti ilin enveni, sed li komencis terni. —Mi havas peston, li krias inter du ternoj.

143


eLIBRO

—Mums killi babba, diras Anne-Mari kaj verÿas al si glason da brando. La servistineto el Odby staras konsternita kaj Skroa, kiu jam vidis multon dum sia vivo, aspektas meditanta. —Ili ambaû estas ebriaj, flustras la servistineto kun trema voço. —Ili malvarmumis, respondas mallonge Skroa. Ÿi konis tion; ÿi sciis, ke oni ne devas kredi pri çio, kion oni vidas per la okuloj. —Mi varmigos akvon, en kiun vi metos la piedojn, tiam baldaû vi finos la ternadon kaj tion çi ni forigos, diras Skroa kaj forprenas la brandbotelon kaj glason, poste ÿi iras al la kuirilo kaj komencas fari viglon. Samtempe la etulo ekkriegas. Kvazaû li estus kompreninta, ke ne estis praktike uzi la gor¸on, antaû ol li ekaûdis tiujn çi fremdajn voçojn. Antaûe li ricevis nur luladon, ¸is li devis cedi kaj la malplena stomako i¸is eç pli malplena. La servistineto el Odby eniras al la knabo kaj kiam la patro aûdas ÿin babili al la etulo, li sentas ke la terura mu¸o kaj bruo, kiun li havis dum longa infera tago-nokto en la oreloj, subite eksilentas. Kvazaû i¸us pli hele interne, li vidas la malnovajn, kutimajn aîojn, pri kiuj li ne atentis dum tiu çi tagnokto. Li alrigardas la patrinon por vidi, çu ÿi rimarkas, ke la tondro kaj bruaço eksilentis. Çu ÿi aûdas, ke juna virino konsolas la nepon? —Mums killi babba, estas amerike, diras Anne-Mari, sentante la okulojn de la filo direkti¸i al ÿi. Ÿi palpas al la tablo por la glaso, kiun Skroa forprenis. Skroa eklarmas, ÿi siblas tra la nazo kaj ploretas. Ÿi konas 144


eLIBRO

Anne-Marian en Guntofta jam de multaj jaroj, ÿi scias, kiel klara kaj prudenta ÿi çiam estis kaj krom tio kiel harmonia. Io vere terura okazis al ÿi, tute certe. La filo murmuras: Panjo neniam plu trinkos, tion oni devas forgesi; la plej terura en la tuta mizero estas, ke la patrino trinkis brandon, sed tion oni devas forgesi. Se necese, li subaçetos aû batos la homojn, sed tio ne disfami¸u. Skroa verÿas vaporantan akvon en la kuvon kaj li obeeme metas en ¸in la piedojn, akceptas la varman kafon, kiun ÿi donas al li kaj li uzas la okazon por flustri: —Ni havas inferan malordon, tial patrino i¸is tia; ni ne man¸is de hieraû, ankaû la knabo ricevis nenion. Lidia volas lin dekutimigi de la mamnutrado kaj tial ÿi sekvis patron al la foiro. Tiam li eksilentas, prenas gluton da kafo. —Ni aran¸os man¸on por vi çiuj, diras Skroa, kiam la servistineto venas en la kuirejon kun la knabo sur la brakoj. La kampulo i¸as ¸enata. Li sidas çi tie kiel idoto, kun la piedoj en la akvo. Sed li devas liberi¸i de la ternado, i¸i klara kaj prudenta, tiel ke li povu aran¸i la aferojn kaj la problemojn. Cetere oni klaças ankaû pri la servistino en Odby. Oni devus dancigi ilin, tie en Odby, por ke la babilo çesu. Ili estas en la sama situacio, la servistinoj en Odby kaj li, la filo en Guntofta. Kvankam kio estas ilia historio kompare al lia? Kiel kulpiko al leonmordo. Çu trovi¸as leonoj en Ameriko? Ili devus disÿiri je pecoj la forkurintojn. Lidia devus ricevi brustinflamon, kiel en la Blua-farmo la junulino, kiu mortigis sian infanon. Ÿi poste frenezi¸is. La kompatinda, ebria Anne-Mari levas la kapon, kapjesas: Vi pravas, Skroa. Vi scias. Vi scias multe. Poste ÿi faligas la kapon al la brakoj kaj ekdormas. 145


eLIBRO

—Mi helpos ÿin enliti¸i, sed unue la knabo devas havi nutron. Kio okazis çi tie? diras la servistineto. —Tion, kio okazis çi tie, neniu povas prirakonti, io tia neniam okazis sur la tero, respondas la filo. —Çu vi melkis vespere? demandas Skroa por rompi la esti¸antan silenton. —Mi ne scias, çu ni melkis entute hodiaû, mi devas pripensi, mi devus mortbati iun, sed katoj kaj ebriulinoj kaj pesto kaj terno kaj çio ebla baras la vojon, mi ne atingas la penson, sed mi devas pensi. Lidia! Lidia, ÿin oni devus strangoli, ankaû mian patron, sed — pri patrino, neniam vi rajtas diri ion pri patrino, çu vi aûdas; ÿi neniam trinkos, ÿi neniam trinkis ¸is tiu çi tago. Mi komprenas nenion, katojn, peston, leteron — mi estas laca, li flustras, mi estas laca, kuÿigu patrinon sur la kuirejan sofon — ne povas supreniri çivespere en sian çambron — mi iros kaj enliti¸os. Li tiras la piedojn el la kuvo, smaciras en la çambreton kaj lasas grandajn, malsekajn signojn post si. La servistineto kaj Skroa laboras silente. Ili kuiras nutraîon al la etulo. La servistineto man¸igas lin. Li krias tuj, se la kulero ne venas sufiçe rapide. Fine li estas sata. Skroa je veko skuas Anne-Marion, helpas ÿin demeti la ÿuojn, provas depreni la vestojn, sed ÿi ne povas demeti la kamizolon, çar Anne-Mari fermis siajn manojn tiel forte çirkaû la letero, ke oni ne povas depreni la manikojn. Skroa lasas ÿin enliti¸i kun la kamizolo sur si. —Tie, en ÿiaj fermitaj manoj estas la sekreto, murmuras Skroa, dum la junulino iras en la çambreton kun la dormema knabo. La kampulo kuÿas kun fermitaj okuloj … ÿi rigardas mal146


eLIBRO

trankvile al li. Ÿi volas per sia fingro tuÿi la longajn okulharojn, la belan buÿon ÿi volonte — ho jes, li estas ja edzo. Ÿi hontas pro siaj mal¸ustaj deziroj. Ÿi lulas la etulon, zumkantas malrapide. Pro kio ÿi devus honti? Li estas ja freneza pro mal¸ojo. Ion oni devas fari. —Ni venis çi tien çivespere por inviti vin kaj Lidian por danco sabate, sed nun mi aûdas, ke estas ia frenezaîo pri Lidia. Lidia ja servis en Odby — ni estas nur servistinoj, sed çar Lidia esti¸is via edzino, ni kredis, ke ankaû vi volas veni. Ÿi eksilentas. La kampulo kondutas tiel konsiderinde. Li ploras. La junulino staras konfuzita. Ÿi ne povas lasi la viron kuÿi tiel. Kion faris tiu çi çifona Lidia, ÿi, kiu tiom fanfaronis, çar ÿi edzini¸is al terposedanto! Ÿi iras antaûen al li, tuÿas la okulharojn per la fingro. Ÿi devis fari tion, li povas pensi, kion li volas. Neniam ÿi vidis viran viza¸on aspekti tiel mal¸oja, mola kaj bela. —Rakontu, kio estas tio, ÿi flustras per sia buÿo çe lia orelo. —Mia patro kaj Lidia forveturis al Ameriko, li ploretas. Ÿi ne respondas. Sammomente ÿi plenkreski¸is. La pensoj venas klare kaj logike. Lidia! Tia ulino! Tion oni neniam povos pardoni. Forlasi sian infanon kun tia brandbarelo, kiu fingrumis kaj detruis çiujn virinojn, kiujn li nur povis atingi. Tio estas la plej terura, kion ÿi aûdis. Ÿi çirkaûrigardas. Beleta çambro, granda kuirejo, propra korto. Ne, ne temis pri tio, sed pri la viro çi tie. La pensoj çirkaûkirli¸as, ÿi devas iri rekte antaûen, ÿi devas fari decidon. Tiu çi bona, bela viro! Tiu Lidia estas stulta. Ne estas mal¸uste helpi lin, provi ricevi lin. Se li nur povos forgesi! Sed li ja havas la infanon, li certe lasos sin kon-

147


eLIBRO

soli. Estus malpli dan¸ere, se la çifonulino estus kunpreninta ankaû la infanon. Ÿi denove klinas sin al li. —Vi ricevos helpon tiel, ke vi forgesos ÿin. Ni kunmetos iun mensogon tiel, ke ni havos iom da tempo. Ne estas necese, ke la homoj tuj eksciu çion. Ni diros, ke Lidia voja¸is al siaj parencoj, ke ÿi heredis, ke via patro estas kun ÿi por helpi ÿin, por ordigi la heredaîon. La homoj rapide forgesas. La junulino estas fiera pri si. Ÿi opinias, ke ÿi tre bone elcerbumis tion. La viro tiras ÿin al si, boras sian kapon kontraû ÿia brusto. —Çu vi kredas, ke tio estas ebla, çu vi povas veni çi tien? Sed vi ne povas forlasi vian okupon. —Skroa certe povas akiri iun ¸is la printempo, tiam mi forlasos tiun okupon, kaj tiam oni estos forgesinta çion kaj vi povos eksedzi¸i. Skroa havas tiom da medikamentoj, ke vi kaj ankaû via patrino certe ricevos ion, kaj vi ne bezonos brandon por trankvili¸i. Skroa trovos eliron, al ÿi ni povos paroli pri çio. Ÿi helpis nin en Odby, ankaû min la homoj kalumniis; sed ili mensogas, ne estas tiel, kiel ili diras, sed la homoj volas nur mensogojn, tial ni povas trankvile kunmeti mensogojn ankaû pri vi kaj do ¸is plue ni havos trankvilon. Li tiras ÿin al si en la liton, tenas ÿin forte, serças ÿian buÿon. —Mi forgesos, se vi helpos min, helpu al mi — kaj al la knabo kaj panjo, çu vi aûdas — — —? La juna servistino forte premas lian kapon al si, ÿi sentas en si forton por ÿan¸i la tutan paro˛on, ÿan¸i la tutan mondon. —Vi neniam rajtas paroli pri tio, ke patrino trinkis brandon, li petas. 148


eLIBRO

—Neniam, neniam, ÿi flustras kaj kisas lin honteme kaj konfuze kaj poste ÿi rapidas en la kuirejon al Skroa, kiu envenis de la stalo kun du siteloj da dolça, varma lakto. La kompatindaj bovinoj ne estis melkataj dum la lasta tuta tago. —La mastro kaj Lidia forveturis al Ameriko, ni povas mensogi ion al la homoj, mi rakontos pli multe survoje, diras la junulino. Skroa ÿajnas ne esti tre surprizita. Ÿi kredis, ke estas eç pli malbone. —Ni restos çi tie dum la nokto, ÿi decidas kaj la junulino denove eniras al la kampulo. —Ni restos çi tie, Skroa kaj mi. Ni portos supren la knabon kaj la lulilon kaj ni kuÿos tie, tiel ke vi kaj via patrino havos trankvilon çi tie malsupre. Mi devos foriri morgaû frumatene kaj tiam mi ne renkontos vin, sed Skroa restos çi tie, ¸is vi trovos helpanton. Kaj proksiman sabaton venu al Odby! Se vi ne venos, mi venos çi tien kaj kunirigos vin. Li nur kapjesas. Ÿi restas sidanta sur la litrando momenton, karesas liajn fermitajn okulojn. La longajn okulharojn … —Kiel oni nomas vin, li diras dormeme. —Ester. Çu vi forgesis tion? Eble vi neniam aûdis tion, ni ja renkonti¸is ¸is nun nur en la vendejo. —Ester — li cerbumas iomete, li konas la nomon, patrino kutimis legi el la biblio pri iu Ester, kiam li estis malgranda. Estis tre sa¸a kaj bela virino. La juna mastro en Guntofta ekdormas, dum la servistineto el Odby sidas kaj rigardas lin kaj karesas liajn longajn okulharojn. Du fojojn dum la nokto ÿteliras la juna Ester malsupren por rigardi la mastron. Li dormas. Ÿi kovras Anne-Marian, varmigas lakton kaj reiras denove al la etulo kaj Skroa. 149


eLIBRO

Ÿi ridetas al si mem, kiam ÿi iras supren sur la ÿtupoj. —Mums killi babba! Kie lernis Anne-Mari tion? Ÿi eniras al la dormçambro de Anne-Mari kaj de ÿia eskapinta edzo, donas al la etulo, kiu estas maldorma, lakton, rigardas, çu la maljuna Skroa estas kovrita, prenas la knabon al si en la liton kaj estingas la lampon. Klaraj steloj gardas la bieneton kaj lumigas la ÿipon, veturantan okcidenten trans la maron.

150


eLIBRO

GUSTAV SANDGREN

Susuro de sekalo

A

ntono venis supren laû la deklivo, gvidante sian biciklon. Li vidis, ke Paûlo sidas sur la muska soklo de la malnova mejloÿtono. Ambaûflanke riverencis la sekalo al la ventatako kun stranga, seka susuro. —Bonan! diris Antono. —Bonan! diris Paûlo. Antono kuÿigis sian biciklon kaj ankaû li sidi¸is. Paûlo maçis pajleron kaj rigardis trans la ondojn de la plugkampoj. Antono miris pro tia trankvilo de Paûlo. Oni tuj ricevis emon sidi, kie li sidas. Kvazaû sekrete li malfermus ion çirkaû ÿi, malfermus la teron kaj çielon. —Kaj via frato, Johano, edzi¸os, Johano ja, diris Antono. Kaj al vera urba fraûlino, oni diras. Dirante tiujn çi vortojn en lia interna vido aperis bildo pri cirko en la urbo. Nur unusolan fojon li vidis tion. Pentrita sinjorino en helru¸a trikoto îetadis sin cirkle sur trapezo, kaj kiam ÿiaj okuloj i¸is videblaj, ili fulmis tiel mirinde kiel roso en la matena suno. Tia estis urba fraûlino por Antono. —Johano komprenas nenion. Homoj, kia li estas, komprenas nenion. —Ho jes, vi mem certe ne komprenas tiel multe, eç vi ne, diris Antono kun iom da indigno. Paûlo prenis buÿharmonikon el la poÿo kaj malrapide komencis blovi ¸in. Paûlo ludis ofte per buÿharmoniko. Antono 151


eLIBRO

devus ververe daûrigi la bicikladon, sed li restis kun Paûlo kaj aûskultis la harmonikadon. Kaj la delikata muziko de la harmoniko malaperis en la sekan susuron de la sekalo ambaûflanke de la mejloÿtono, — jes, oni havis la impreson, kvazaû Paûlo estus vekinta la sekalsusuron. Antono fikse rigardis la pintdesegnojn sur la pneûmatiko, dum li pensis, ke buÿharmoniko estas çiam konvena instrumento; oni elprenas ¸in, iom blovas en ¸in kaj movas la lipojn. —Çu vi ÿatas ÿin? li demandis. Paûlo eksvingis la buÿharmonikon al la pantalono. —Je-es, li respondis kaj ridetis. —Çu ÿi estas bela? —Jees. —Al kio ÿi similas? —Mi ne scias precize. Oni ne povas priskribi ion tian. Io blanka kaj io, kion oni vidas la unuan fojon dum florado. Antono senvole vidis florantan prunelarbustaron. Tio estis malsa¸a, kaj li diris: —Kion vi volas diri per tio, ke ÿi similas ion blankan? Tion mi neniam aûdis pri knabino. —Sed ÿi estas tia. —E˛, vi estas nur stulta! Antono ridis al Paûlo, malgraû liaj vortoj. Li efektive tre ÿatis Paûlon. Paûlo levis denove la buÿharmonikon al la lipoj kaj ludis delikate kiel grilo. —Kiam ili geedzi¸os? —Venontan semajnon. —Estos do vigla festeno —. —Eble. Ÿi ne volas grandan festenon. Sed io certe estos. —Çu ÿi ÿatas Johanon? 152


eLIBRO

—Ne-e! —Kial do? —Mi ne scias. Certe, çar li komprenas nenion. —E˛, vi kun via ”nenion-komprenas”! Çiu scias, ke Johano havas la kapon sur la ¸usta loko kaj estas bona terkulturisto. —Jes, sed li komprenas nenion. Antono silentis kolere, sed scivole. Estis io en la voço de Paûlo. Kaj tiu neniokompreno. Li sentis, ke li estis iel simila al Johano, kaj ke Paûlo sciis, ke li volonte komprenus la aferon tiel, kiel Paûlo komprenis. —Tie sube estas la veturvojo inter la kampoj, diris Paûlo. Tie mi iris ofte kun panjo, kiam ÿi vivis. Nur de tie çi vi vidas tion. Antono sekvis la rigardon de Paûlo. Iadistance de ili en la sekalo kreskis sola papavo. ¯i vivis kiel okulo, kiam tigoj luli¸is en la vento kaj jen kaj jen ili kaÿis ¸in. Infanecaj revoj veki¸is en la animo de Antono, revoj — esti papavo en la sekalo. —Kiel vi do plaças al ÿi? —Al kiu? —Ne ÿajnigu. Al tiu de Johano. Paûlo kontrolis enpensi¸e la buÿharmonikon. Li palpis perfingre la reliefan skribon sur la zinktabuleto. ¯i estis io fremdlingva. —Mi ne scias, kion ÿi pensas, li diris fine kaj komencis ludi hambodancon kaj batis la takton per unu el la piedoj. Antono sentis, ke estis pli por diri nun, ke proksimi¸as la konfido, kiu varmigos, same kiel papavo en la sekalo. —Çu vi amas ÿin? li demandis mallaûte. —Jes. —Mi pensis tion. Tion Johano kompreneble ne ÿatas. 153


eLIBRO

—Mi diris ja, ke li komprenas nenion. —Çu ÿi estas bela — kiel filmo? —Jes, ÿi estas iel tia. —Tiam vi estos kompatinda poste. Paûlo ludis revante. Antono rigardis longe trans la plugkampojn ¸is la blanka sonorilejo de la pre¸ejo. Çirkaû la ÿtona blanko kuÿis rondaj kurbaîoj de la verdo, kaj li sciis, ke ili estas kaÿtanarboj. Li sentis sian animon helblua kaj milda, sentis sin malferma, kiel granda sekalkampo. —Çu ÿi rigardas vin? li demandis. Paûlo subite finis kaj rigardis honte. Li ludis plu, sed sen sono. —Jes, vi scias, kiel estas. Kaj Johano komprenas nenion. —Tiam ne estos tre bone poste. Kiam ili estos geedzoj. —Tute ne bone. —Ÿi alkutimi¸os. Antono sentis sin mondsperta kaj rezignema. Çiuj alkutimi¸as. Kutimi¸as jes. Nun Paûlo devis paroli kaj paroli longe. Li metis la instrumenton flanken. —Ÿi estas tute tia, kiel mi diras. Johano sidas çetable kaj diras: ”Morgaû ni ricevos la brunan bovidon kaj tiun bovidon ni vendos. La prezoj estas sufiçe bonaj nun,” li diras. Kaj tiam li diras al Olle: ”Çu vi riparis la tenilon de la forkego?” Poste li man¸as rapide kaj multe, man¸as kun la okuloj tra la fenestro, neniam li rigardas al la man¸aîo, Johano, neniam. Kaj tiam ÿi rigardas al mi. Kaj tiam mi sentas, kvazaû mi kuÿus en la fojnoveturilo kaj muzikus rekte en la spacon, kaj mi estas laca kaj feliça kaj varma. Sed Johano maças kaj diras al Olle: ”Morgaû ni elgvidos Palan denove, nun la piedo estas kuracita.” 154


eLIBRO

Ankaû la okuloj de Antono ekbrilis. —Mi neniam vidis tian knabinon. Nur sur filmo. Sed mi scias precize, kia ÿi estas, kaj kiel ÿi rigardas vin. —Jes, certe vi scias. Paûlo hezitas, sed reprenas la buÿharmonikon. Li finas subite denove kaj diras! —Sed estas plej malbone dum la noktoj! —Çu vi pensas tiam pri ÿi? —Mi aûdas ÿin plori. —Çu ÿi lo¸as çe Johano? —Ne. Ÿi ne volas antaû la geedzi¸o. —Strange, ke ÿi ploras. —Ÿi lo¸as supre. Ÿi iras preter la pordo, kie Olle kuÿas kaj poste ÿi preteriras mian pordon. Kaj kelkfoje mi havas la pordon malfermita, kiam mi enliti¸as, çar estas tro varme kaj mi ne volas kuÿi enÿlosita, tio senti¸as kvazaû kaptilo; mi kutimas malfermi ankaû la fenestron, tiam mi aûdas la unuajn birdojn, mi aûdas, kiam ili kantas duondorme, kvazaû enson¸e. Mi kuÿas maldorma kaj tiam povas okazi, ke mi scias, ke ÿi ploras. Mi scias pli ol mi aûdas tion. Tiam komencas esti tre malfacile. Iun nokton îus mi elliti¸is kaj eliris al la ÿtuparo kaj iomete ludis antaû ÿia fenestro. Nur tre, tre mallaûte, tiel malforte, ke ÿi povu aûdi tion. Çar mi ne volis aûdi, ke ÿi ploras. —Estis bone, ke vi faris tiel. Poste ÿi certe ne plu ploris. —Ne-e. La susuro de la sekalo venas longe de la valo çe la lago, iras supren en videblaj ondoj kaj la mejloÿtono, sur kiu ili ambaû sidas, estas kiel ÿtono en torento de ar¸entsonoj. —Ho, jes, diras Antono fine. Tial vi sidas çi tie kaj ludas. 155


eLIBRO

Paûlo kapjesas. —Kion vi faros do? —Mi foriros. Antaû ol … —Antaû ol? —Jes. Poste ÿi ja devos lo¸i çe Johano. Kaj tiam mi volas esti for de tie. —Çu ÿi volas edzini¸i? —Ÿi ne volas. Ne tute. —Kial do ÿi faras tion? —Ho, ÿi havos malfacilaîojn. Ÿi ne vidas eliron. I¸is tiel, çu vi komprenas? —Ne, mi komprenas nenion. Tia, kia ÿi, bela kaj çio. —Jes, bela kaj çio. —E˛, vi — Antono rigardas Paûlon; li vidas, kiel ekbrilas la okuloj kaj kiel eklumi¸as lia viza¸o. Li sentas îaluzon kaj malplenon kaj komencas skrapeti la ungojn per pinta stangeto. Liaj manoj estas grandaj kaj lentugaj de la sunabundo. Tio, kion Paûlo travivas, estas io. Tio povas esti peza kaj malfacila kaj gvidi al doloro, sed tamen — çu ne estas same dolçe-varme kiel lumo en la urbo? Iri kaj scii, ke iu havas okulojn, kiuj i¸as grandaj kaj brilaj — li scias tion bone. Oni staras çe barilo aû post arbo, kaj oni kunestas, oni havas la sekreton, oni estas nubo. Oni estas en filmo. —Kaj çu Johano vidas nenion? La voço de Antono estis, kiel tiu de viroj, trankvila kaj mezurhavanta. —Johano komprenas nenion el la tuto. Hodiaû li estas en la urbo. —Kaj vi sidas tie çi? 156


eLIBRO

Antono ekvigli¸is. Li komencis esplorrigardi suben al la sekalkampoj, al la bieno, kie Paûlo lo¸as. ¯i pikas sian ru¸an tegmenton supren longe for de la sekalo. Li levas sin kaj diras: Iu venas tie sube çe la vojo inter la sekalkampoj. Sur tiu vojo, kie ankaû vi kutimis iri kun via patrino. Paûlo ne rigardas supren. —Povas esti, li respondis. Sed ÿi ne venas çi tien. Ÿi restas tie. Tie oni ne estas videbla el la korto. Antono denove sentas sin malplena kaj infaneca kompare al Paûlo. Paûlo havas la venton kun ÿi. La eta kolormakulo sube en la sekalo malrapide proksimi¸as. Poste ¸i malaperas. Antono scias, ke iu sidas sur la fosaîrando tie malsupre, sidas kaj atendas. Urba fraûlino, çarma bildo de viza¸o sub la foliaro, supren direktitaj okuloj kaj kiso, estas kiel en filmo. Li levas sian biciklon. —Mi divenas, ke vi nun iros, li diras. Mi do veturos. Mi intencas iri al la pilkejo. Eble oni venos tien çivespere. —Jes, oni venos. Antono staras çe la biciklo. Vi povos paroli pri tio, kiel estos poste, li diris. Vi scias, mi neniam, eç unu vorton diros al iu! —Certe mi rakontos al vi. Ni ja renkonti¸os. Antono veturas laû sia vojo kun sen¸ene etenditaj manplatoj sur la direktilo. Paûlo enpoÿigas la buÿharmonikon kaj levas sin. Skuo trairas lian tutan korpon, li tremas, kiel ru¸a papavo inter la tigoj. La susuro de la sekalo fermi¸as super li.

157


eLIBRO

ALBERT VIKSTEN

En marto okazis

U

no Skogman salte marÿis antaûen en la ne¸o. ¯i alti¸is kelkfoje ¸is la subbrakoj. Foje-foje li blasfemis sensence kaj forviÿis la ÿviton. La arbaro çirkaû li arki¸is sub la ne¸amasoj. Estis malvarme, tiel ke la spiro haltis çirkaû li kiel nubo. Kaj post granda peno li atingis tiun grupon de la arboj, kiuj estis stampitaj. Li demetis la ÿelÿpaton, la hakilon kaj la segileton, alrigardis la îuslasitan vojdirekton kaj estis klare al li, en kiun direkton li devis faligi la arbojn por la okazonta fortrenado. Sen ke li estus malÿparinta multe da tempo, li fosis sub si la lokon ¸is la radiko de stampita arbo, faris la unuan ekhakon por la trançsigno kaj falis lavango da ne¸o sur lin. Preskaû li sufoki¸is. Kiam la farune subtila, kirli¸anta ne¸amaso disi¸is, li staris tie, kiel ne¸figuro kaj sentis kiel la ne¸tuko degelas je akvo çe la kolbordero de la bluzo. Denove li blasfemis. Sed tio estis nur malnova kutimo kaj sub ¸i estis nenio kolera kaj malica en la kruda vorto. Li estus povinta same diri sep hakilojn, kiel sepmil diablojn. Tion li dirus per la sama akcento kaj per la sama senco de la esprimo. Kun multjara sperto li ekhakis çe la falsigno kaj kun la segilo ekgenuis sen rapido. ¯i fajlis kaj klake tintis. La abio komencis tremi, malrapide klinis sin kaj kun obtuza tondro ¸i falis en la ne¸on, kiu kirli¸is supren, kiel fumo de bombtra158


eLIBRO

fo. Li iris al pino kaj komencis senÿeligi ¸in per la hakilo, dum la ne¸o kribri¸is al li kvazaû dum ne¸tempesto. Li faligis arbon post arbo, kaj baldaû li tretis la ne¸on kaj brançojn tiel sub sin, ke la tereno almenaû iomete estis firma sub la piedoj. Li komencis senti vere hejmecon tie kaj agrabla bonfarto ÿteli¸is en lin. Poste li komencis forigi la ÿelon de la arbo. La tuta afero okazis preskaû aûtomate. La arbÿelo estis tiel krude frostinta, ke ¸i spliti¸is çirkaû la manradikoj. Li forîetis la gantojn. De la ÿvitantaj manoj vaporo kaj fumo levis sin, kiam li ekprenis la glacian tenilon de la ÿelÿpato. La nombro de la trunkoj kreskis çirkaû li. Li metis ilin unu super la aliaj, çe la estonta vojo. La pensoj flagris kiel vojeraraj birdoj çirkaû la mondo. Kelkfoje li pensis pri la familio tie hejme, kelkfoje levi¸is bildoj pri garnizono malproksime, norde, kie li îus estis. Sed plej ofte li meditis pri la milito. Kiel estos? Kiel ¸i fini¸os? Subite li sentis malsaton; de trunko li forbalais la ne¸on kaj metis faskon da abiobrançoj por sidi sur ¸i. Poste li iris al la dikdrapa jako, prenis el ¸i termosbotelon kaj pakaîon da frostintaj buterpanpecoj. Li ne havis tempon por iri al la arbara kabano. Tio estis tro malproksime. Malrapide, simile al elmergita trençevalo, li maçadis la man¸aîon kaj trinkis la varmegan surogatan kafon rekte el la botelo. Lia rigardo rigidi¸is en blua, sensignifa nebulo. La korpo estis elmergita kaj la animo ÿtelis dormmomenton interne, en sia nesto de inerti¸intaj muskoloj. Li ne estis malkontenta pri la ekzisto. Por tio li ¸uste nun ne havis forton. Anstataûe li ¸uis la ripozon kaj konsideris la

159


eLIBRO

frostintan patkukon inter la pantavoloj rafinita frandaîo kun la varma sukaço, kiu devus prezenti kafon. La çielo estis kovrita de facila ne¸nebuleto. Jen kaj jen estis fendeto, kie la bluo tralumis. Tuj li komencis pensi. La korpo ricevis hejtaîon kaj iom da ripozo, tiel ke la dormetantaj animoposedaîoj komencis veki¸i. Li pensis pri la malfacila vintro. Eble estis io vera en tio, ke trovi¸as pli alta potenco, kiu punas la homojn pro sia malico. Neniam li vidis similan vintron. Eç por unu tago la arbÿelo ne estis cedanta. Çio estis konstante griza kaj severa. Kaj nun la vintro etendi¸is en marton. Çu eble tamen tio estis puno por la homoj? En la sekva momento li vidis per sia interna rigardo la gigantajn titolojn de la gazetoj pri la milito, aûdis la monotonajn raportojn de la radio kaj prema pesimismo kaptis lin. Çio ÿajnis al li ege malluma kaj senkonsola, ekzisto sen estonto, vivo sen senco. Tiam haltis subite la makzeloj en sia muela laboro kaj la termosbotelo interrompis sian adan movon al la buÿo. Kio estis tio? Per çiuj siaj sensoj li aûskultis. Çu estis eble? Birdo kantis en la proksimo. ¯i kantis preskaû kiel alaûdo. Skogman ne havis trosenteman naturon. Li kutimis, kiel çiuj arbarlaboruloj, ¸oje rimarki la ÿan¸ojn de la sezonoj, kaj speciale tiun de la printempo. Li bone konis la plej multajn el la estaîoj de la arbaro, iliajn spurojn, sonojn kaj kutimojn. Sed neniam li zorgis pri tio, ke li distingu ilin. La birdkanto çiukaze estis io speciala. Tio estis la printempo kaj la rava frusomero. Pri tio neniam li povis dubi.

160


eLIBRO

Sed nun estis vintro, severa kaj akra malvarmo, minimume 20 gradojn malvarme, interne de la arbaro. Tio estis certe halucino. Li sulkigis la okulojn kaj aûskultis. La birdkanto daûris preskaû super lia kapo. Stranga sento kaptis lin. Çio i¸is subite transformita. Estis suno, blua çielo, floroj kaj verdo. Tiu çi terura vintro estis nur malica inkubo. La birdkanto karesis liajn orelojn kaj io plezure ektremigis interne lian bruston. Ne estis alaûdo, estis io eç pli bela, delikata fajfado kun multaj sopirtriloj, kanto de amo kaj vivo, la eterna espero. Subite li preskaû ektimis. Li ekpensis pri la multaj sorçaîoj en la arbaro, pri kiuj lia patrino parolis, kiam li estis eta infano. Eble li i¸is sorçata de miraklaj potencoj, pri kiuj li jam ne plu kredis. Preskaû angore li malfermis la okulojn kaj serçadis la kantanton. Kaj tie kontraû la frosta spaco, ÿvebis birdo preskaû senmova, flagranta kiel alaûdo. La blanka lumo kuÿis sur la plumvesto kaj la birdo ÿajnis esti bunta, kiel papago de la sudo. Kaj la kanto plaûdis, kvazaû ebrio de la amo kaj ekstazo. Subite la birdo flugis malsupren kaj sidi¸is sur la pinto de abio. La arbarlaboristo sidis pie senmove kaj rigardis la pompan kantiston. Malfacile li povis forigi sin de la îus spertita someragordo. Subite la birdo flugis suben kaj eksidis meze de la abioj kaj trilis tie kun vibrantaj flugiloj, tute kiel ampasiaj virbirdoj kutimas fari dum la printempo. Li prenis la ÿelÿpaton kaj lasis ¸in sibli tra la frostinta ÿelo de la trunko. Sed li havis strangan senton, tute, kvazaû sorço ÿvebus en la aero. Foje-foje li rigardis al la abio. Nun li kredis, ke li klare vidas neston meze de la arbkrono! Kaj nun denove ÿvebis la

161


eLIBRO

birdo en la malvarma aero kvazaû sur nevidebla ÿnuro kaj kantis, kiel neniam antaûe. Fine îetis Skogman la ÿelÿpaton kaj iris al la abio. Ne estis malfacile grimpi supren ¸is la nesto. Tie estis orru¸a birdo kun tremantaj flugiloj kaj rigardis lin per siaj perlokuloj. Kiam li klinis sin super la neston, la birdo ekflugis. Kaj je sia granda miro li ekvidis tri preskaû tute blankajn ovojn en la profundo de la nesto. Li saltis malsupren al la ne¸o kaj vidis, kiel la angorplena birdpanjo tuj reprenis sian lokon por ÿirmi la ovojn. Tiam Skogman ektimis. Ion tian li neniam estis spertinta, birdovojn meze de la severa vintra frosto kaj sopiran birdkanton el la spaco. Li ekhavis la penson pri çiela signo. Certe la tuta mondordo eli¸is el siaj vetursulkoj. Eble neniam plu estos printempo, se la birdoj komencas kovi meze de la ne¸a vintro. Kion alian oni povus atendi post çio malica en la mondo. Eble la antaûdirita lasta ju¸o venos iam ajn. Estis neeble labori. Li prenis la hakilon surbraken kaj saltmarÿis tra la ne¸o al la baza vojo. Nun li timis, ke lia observo estis sekvo de menskonfuzo. Li renkontis la junan arbarestron malsupre çe la março. —Çu la tago jam fini¸is? li demandis kun miro. —Ne-e, kompreneble ne. Mi devas iri hejmen por iom da tempo, li respondis evite. Sed li ne povis reteni sin de la demando. Se la arbarestro volas, li ja povas ridi pri li. —Ion pli strangan mi neniam vidis, li diris. Birdo kantas. Kaj birdino kovas sur ovoj. Neniam mi vidis ion similan. Kaj meze de la dentgrinciga vintro. —Estas nenio rimarkinda. Nur krucbekulo. ¯i havas idojn, kiam tio plaças al ¸i. Ankaû pli frue vintre, kiam trovi¸as stro162


eLIBRO

biloj kaj arbsemoj por man¸i. Sed estas interese, diris la arbarestro. Skogman rekomencis la senÿeligon. Sed neniel li sukcesis. La ÿelo estis kvazaû fiksita al la arbo. Kaj krome li ne havis forton en la brakoj. Nur la pensoj laboris, kaj tiam oni sentas la pugnojn preskaû superfluaj. Li cerbumis pri la vivo. Sed ne pri sia kaj pri tiu de la homfratoj, kiel cetere li kutimis fari. Li cerbumis pri la vivo ¸enerale, pri la estaîoj kiuj trovi¸as flanke de la homoj. Komenci konstrui neston kaj pari¸i kaj meti ovojn meze de la trançe frosta vintro, por tio devas esti klarigo. Jes, la arbarestro ja parolis pri strobiloj kaj pinsemoj. Sed çiukaze estas multe da mirindaîoj, pri kiuj oni ne pensas. Sed la krucbekulo daûrigis la kantadon. Kelkfoje ¸i sidis pinte de la abio kaj jen ¸i ÿvebis ekstere en la frosta aero kaj lasis siajn amtonojn flui en pasioplena trilado. Çu Skogman sciis, ke tio estas kanto de la granda amo? Ne, li pensis plie pri la malfacilaîoj de la birdoj, pri ovoj kaj idoj en tiu sezono de la jaro. Sed li sentis ondon de amo en si mem, varmondon de ¸ojo pro la birdkanto kaj pro la sekreto, kiun la abio kun la nesto kaj kovanta birdo posedas. Estis amo en li mem, kiu ondadis antaûen al la flugilhavaj estaîoj. Kaj li estis tre singarda, kiam li lokis trançsignon, por ke iu arbo ne falu al la sankta abio. Li sciis, ke li ne povas faligi ¸in, kvankam kiel la aliaj, ankaû tiu arbo havis mortstampon sur si. Pri tio li povis trankvile paroli al la arbarestro. Sed kiam li iris hejmen en la vesperkrepusko kaj kalkulis sian laborrezulton, çagrene li rimarkis, ke li faligis nekutime malmulte da arboj. Sed pri tio li ne pensis, ke li samtempe 163


eLIBRO

renkontis unu el la etaj esprimi¸oj de la granda amo. Jen, li dronis en pensoj. Ion tian la rimedoj de arbarlaboristo tute ne permesas.

164


eLIBRO

BIRGER VIKSTRÖM

Bona arbarlaboro

F

ine tamen okazis, kiel kutime. La skaniano kaj mi renkonti¸is en Orsa, kunpuÿi¸is en la fervoja atendejo kaj ni iris al kafejo por diskuti la estonton. Plurajn fojojn antaûe ni estis kunlaborantaj, nun denove ni çasis laboron. Havante iom da mono, ni decidis, ke ni veturos internen en la finnan regionon por rigardi la arbarojn, t. e. serçi honan arbarlaboron. Unu fojon ni devos estis prudentaj, kaj ne vagadi en la komunumo ¸is la malapero de la mono, çar tiam oni devis akcepti la unuan proponitan arbarparton kaj penegi kiel hundo kaj blasfemi pro sia malbonÿanco. Tiun tagon trafikaûto veturis laû sia kutima tempo al la sova¸ejo. Ni interkonsentis pri kunveturo, açetis man¸provizon, lardon kaj panon kaj jen ni estis pretaj por la voja¸o. La laborilojn kaj la pakaîojn ni lasis tie, ilin ni povos kunporti, se ni trovos bonan arbarparton. Ni sciis, ke trovi¸as multe da faligotaj arboj kaj manko de hakistoj en la nordaj arbaroj. Ni do povis facile elekti kaj rifuzi. Estis ankoraû somero, klara aero kaj bonega vetero por vagekspedicio en la arbaron. Kaj tiel ni sidis komforte sur la molaj kusenoj de la aûto. La sova¸ejo kuÿis antaû ni. Supren kaj malsupren laû la montoj grimpis antaûen la aûto, çirkaû marçoj kaj arbaraj lagoj serpentis la mallar¸a kaj kurba vojo. Ne estis vila¸o longe-longe, ne estis domoj, nur arbaro kaj arbarkabanoj. 165


eLIBRO

Ni estis 20 kilometrojn de Orsa, kiam ni elgrimpis el la aûto, tie kabano aperis inter la arboj. Laû la ÿoforo ¸i estas lo¸ata, tie ni povos ricevi valorajn informojn pri la çirkaûa arbarregiono. Çio formi¸is bonÿance. La kabano ne estis malbona, pli bona ol la plej multaj kutimas esti. Sur la litbenkoj trovi¸is ligneroj, bonegaj por kuÿi sur ili. Eble estis iom tro varme en la kabano, sed kiu jam kuÿis en malvarma kaj trablova barako vintre, ne volonte plendas pro la varmo. ¯i estas pli bona litkunulo ol la malvarmo. Poste la arbaro. —Estas amase elhakotaj arbaroj çi tie, diris la arbhakistoj, lo¸antaj en la kabano. Estas amase da arboj, sed ni estas la solaj arbarlaboristoj, kiujn la entrepreno sukcesis havigi çi tien. Ni ne havis monon kaj ien ni devis veturi. La skaniano kaj mi sentis, ke niaj monbiletujoj ÿvelas en la dorsa poÿo. Ni ne estis sen mono. Almenaû ne tute. La provizo, kompreneble, kostis monon, ankaû la aûto, sed çiukaze ni ne estis tute senmonaj. Ni ne akceptus kian ajn arbarparton. La sekvan tagon ni rigardis la arbaron. La haksignojn tute proksime al la kabano, kie la malriçegaj arbhakistoj laboras, ni tuj forigis el la pensoj. Alia parto iom pli fore, tre malplaçis al ni. Ni diris al ni, ke ni ne povas kompreni, kiel iu povis stampi tian arbaron. Ankaû sur deklivo tuj apude trovi¸is arbarparto, kiu konsistis el timige açaj, brançoplenaj abioj, kies kresko haltis. —Mi kredas, ke ni estus devintaj pluveturi per la trafikaûto, diris la skaniano. —Nenio malhelpas, ke ni faru tion morgan, mi diris. La trafikaûto ja preterveturas la kabanon. 166


eLIBRO

Ni rigardis kvar pluajn partojn, çiuj estis same forîetindaj, poste ni reiris al la kabano por atendi la trafikaûton. Tiel ni venis al ”Trançilo”. La ÿoforo proponis, ke ni restu tie. Li diris, ke tie trovi¸as ne-malbona arbarlaboro. La generalstabejo de la ”Trançilo” estis eta, griza, ÿrumpinta kabano. ”Trançilo” mem estis maljuna ÿosea vagabondo, kiu ekripozis en la sova¸ejo. Lia juna¸a plezuro estis trançilpiki homojn, kiel la ÿoforo rakontis. De tie la nomo. Nun li sidis sola en la kabano, maljuna, pufe grasa kaj tedita de la junplezuroj. Li nutris sin per haringo kaj terpomo, hakis kiel li povis kaj dum iu tempo kolektis monon. Kiam li opiniis, ke li havas jam sufiçe, li veturis al la kolonio kaj ankris çe la plej proksima bierfarejo, por ke li returnu sin post kelkaj tagoj al sia kabano por rekomenci la arbfaligon kaj la haringdieton. Supozeble li ne travivos multe de bier-epizodoj, antaû ol venos la tempo de la tombfosisto, kiu ÿovelos truon por li. ”Trançilo” estis gaja pro la vizito. Ne ofte okazis, ke homoj klopodis ¸is lia kabano. Sed kiam poste klari¸is, ke ni ne havas bieron kun ni, li i¸is malpli gaja. Poste ni babilis pri la arbarpartoj. T. e. ke ni babilis. ”Tiam mi do havas diablan arbaron,” estis plejparte, kion ”Trançilo” diris. Nu jes, eble multe pli oni ne povis diri. Ni ne vidis multe da signitaj partoj çirkaû la kabano de ”Trançilo”, antaû ol ni klare komprenis, ke denove ni venis al malbona loko. Sed la vojo etendi¸is plu al la interno de la regiono, kiel longe, ni ne sciis, sed certe al loko, kie vere bona arbaro atendis nin. Ni decidis pluveturi per la trafikanto, ¸is estis eble kaj do ni staris la sekvan tagon denove çe la vojo kaj haltigis la aûton. La ÿoforo komencis iomete koni nin.

167


eLIBRO

—Çu vi ankoraû ne trovis bonan arbaron? li demandis, kiam ni bonstate venis en la aûton. Ne, ni ne trovis bonan haklaboron. Ni ne akceptis kion ajn. Trovi¸as multe da arbarlaboro kaj malmulte da arbarlaboristoj, ni do povas elekti kaj rifuzi. En eta finna vila¸o, konsistanta el ses farmetoj, la vojo fini¸is. La vera sova¸a regiono estis antaû ni, vastaj, netuÿitaj arbaroj, belaj kaj signitaj arboj. La vila¸anoj donis al ni instrukciojn, al kiu direkto ni iru. Ni sekvu mallar¸an arbarvojeton al kabano, kie du hakistoj de karbigotaj arboj komencis labori. I¸is vespero, antaû ol ni alvenis al la kabano. La hakistoj — konstateble — estis hejme, la pordo estis duonmalfermita kaj malforta, blua, travidebla fumo premis sin antaûen el ladkubo sur la tegmento. Tio estis la kamentubo de la kabano. La kabano estis longa kaj lar¸a, apenaû pli ol unu metron alta çe la longflankoj, eble du kaj duono çe la tegmentosupro. Plata, griza, silenta konstruaîo. Ni engrimpis tra la pordo trans la sojlon, kiu estis tiel alta, ke la pordo estis proksimume duonvoje inter la planko kaj la plafono. Poste ni palpe venis al duonobskura interno, ni vidis ion meze de la planko, kvarangulan, lar¸an varmbedon, la fajrujon, kie kelkaj ardaîoj disigis ÿpareme lumon. Ni salutis kaj aûdis respondon de la alia flanko de la fajrujo. Maljuna, fulga, barba viro sidis tie, proksime al la sola fenestro de la kabano. Çe la polvaj, etaj fenestrokvadratoj pendis muÿoj en neniam tuÿita araneaîo. —Çu vi hakos çi tie? diris la viro çe la tablo. —Ni intencas vidi unue la arbaron, ni diris. —Ne estas multe por vidi, li respondis. Estas plej sa¸e ko168


eLIBRO

menci rekte la hakadon … por ke estu iom da mono, mi volas diri. Poste li demandis, çu ni deziras kafon kaj antaû ol ni povis respondi, li estis çe la fajrujo por blovi vivon en la nigri¸intan ardaîon. Li surîetis kelkajn lignopecojn kaj pendigis fulgan kafujon sur hokon super la fajron. Ses, sep ¸ibaj, fulgaj kafujoj prezentis siajn rondajn formojn çirkaû la fajro. Du fritujoj havis lokon çe la angulo de la fajrujo. Nun, kiam la fajro ekflamis, transformi¸is la kabano. Oni povis vidi ¸ian internon. Çirkaû la muroj staris kvarpersonaj litbenkoj, la plafono havis kovraîon de griza kartonpapero kaj ¸i estis tiel malalta, ke oni apenaû povis stari rekti¸inta aliloke, nur sub la tegmentosupro. La ombroj i¸is pli malhelaj, la viza¸oj ricevis lumon, sur la muroj dancis flirtantaj respegulaîoj de la fajro. Nun ni rimarkis ankaû la duan lo¸anton de la kabano, pli junan viron, kuÿantaû sur unu el la benkoj. Ÿajne li estis senviva, sed kiam la kafujo komencis sibli, li venis de la benko al la fajrujo kun fendita taso. Nun ni komencis paroli serioze pri la arbaro. —Estas plej bone eklabori tuj, asertis la pli maljuna. Oni nur malÿparas tempon, se oni rigardas la arbarpartojn, çar unu similas la alian. Kiam la monujo estas malplena, la arbaro, kiel ajn ¸i aspektas, taûgas. Denove tio pri la monujo. Nu, ¸i ne plu estis dika, çar la aûtoveturoj kostis sufiçe multe. Estis jam tempo trovi baldaû tiun arbaron, la nesupereblan arbarlaboron, kie oni povis perlabori grandajn monbiletojn. Kun la firma decido, ke fine ni trovos ion tian, iris la skaniano kaj mi la sekvan tagon al la arbaro. Kritike ni çirkaûrigardis, fieraçe ni preteriris kelke da mal169


eLIBRO

bonaçaj arbarpartoj, ni rigardis unu, kiu ne estis malbona, sed estis tro malproksime de la kabano. Fine ni rimarkis, ke ni grimpas sur monto kaj kiel ajn ni direktis niajn paÿojn, ni venis pli kaj pli alten sur la montdeklivo. Mi volis returni. —Ne, je mia animo, diris la skaniano. Ni iros supren ¸is la pinto. Eble li neniam vidis veran monton, mi pensis. Ne gravas, li fine povas suprengrimpi altan monton tiel ke li havos ion por rakonti al siaj parencoj, post la reveno al Skanio. —Mi kredas, ke la arbaro estas malbona en tiu çi çirkaûaîo, mi diris. Poste ni malsupreniris al la finna vila¸o kaj prenis la trafikaûton al Orsa. Post la pago de la veturo, ni estis sen mono kaj la laborpera organizo helpis nin por la plej necesaj elspezoj, per arbarlaboro en la proksimo. Ni ricevis provizon je kredito çe naiva kolportisto, kaj ni devis nur komenci la laboron en arbaroparto, kiu estis multe pli malbona ol tiuj, kiujn mi vidis en la sova¸ejo. Sed nun niaj monbiletujoj perdis sian enhavon, ili estis plategaj kaj malplenaj. Alia hakisto venis al la kabano kaj veturis de tie, sed ni devis resti. Çio estis vere çagrena, kaj ofte okazis vespere, ke ni ekkriis: Ho, se ni tamen havus bonan arbaron! Estis çiam vera sento malantaû tiu deziro.

170


www.omnibus.se/inko

ISBN 91-7303-135-6 171

eLIBRO

Vespera rugxo anoncas ventegon

Vespera

Vespera

Recommend Documents