'c3
* : o
-: c -: ! rv'r /n! ś' \!. \ z', 'ai
F3 : \ir--v
'Vś
(P]aŻ€ł) Plaua;V) I)ls\ouLn9
\Ż]J| ]oJ
*t p
ś'
\
Ń N
t
t
ą'
I
o,r
a ś \ o.\
Ir\
Q >
.v
Ę L
AJ
*k
Ę]
.ś
e
TYBET P amięci ni ezrównany ch woj
,,,,':,,,,
Helsińska Fundacja Praw Człowieka Warszawa 2004
owników
,
Sponsor:
OPEN SOCIETY INSTITUTE, Budapeszt
Tekst, przekład: Adam Kozięł Skład i opracowanie graftcme: Maciej
Grzęszcztlk
Nadhi i
f
.
Zdjęcia: Intemational Campaign for Tibet (ICT), archiwum HFPC okładka: Bod,Tybet, kaligrafia Jego Swiątobliwości XIV Dalajlamy. Khenpo Dzigme Phuncog (1932-2004) _ załoĄciel i opat InsĘrtutu Serthar w Tybetańskiej Prefekturze Autonomicznej Kardze prowincji Sichuan, największego ośrodka renesan-
praĘk buddyjskich
we współczesnym Ębecie. Latem 200l roku władze rozbiĘ to ,,obozowisko klasztome'', wydalając z niego ponad osiem tysięcy mnichów i mniszek _ w tym tysiąc Chńczyków. Pod nadzorem żołnierzy i funkcjonariuszy Ludowej Policji Zbrojnej zrównano z ziemiądwa Ęsiące domów duchownych. Klrenpo znalazł się w areszcie domowym i przez rokbył więziony w Czengdu. Ulotkazzakazanąflagąi - również nielegalną_ modlitwąo dfugie zycie Dalajlamy: ,,Przywódco Tybefu, krainy śniegu, wielki opiekunie' skarbie wszystkich, obyśżyłdo końca wszechświata''. Targowisko su sfudiów i
w Amdo, północno-wschodni
rsBN:
fot. International Campaign for Tibet'
83-87300-76-4 /h AV
Nadhi
0J-5ó2 Warszawa Janinówka
Ębet, 200l;
47ll9
Helsińska Fundacja Praw Człowieka 00-01 8 Warszawa, d. Zgoda ll te[./fax: (22) 8281008, 5564440 www.hfhrpol.waw.pl
[email protected] opromieniaj ąc slonecznym światłemwszystkie isloĘ' Dzierżawcy linii [przekazu nauk buddyjskich] sąwolni od uprzedzeń I mrocznych zasłon nieprawości.
Zasiadając nad naszymi głowami na rozkołysanych lotosach,
Bią-
zwycięski bęben prawdziwej Dharmy, która nigdy nie przehłita.
oby pamięć ry*ch niezrównanych wojowników, Którzy dla uczciwościi prawdy ryzykowali nawet cennym zdrowiem Płonęłazawsze w umysłach i sercach naszego Ębetańskiego ludu
i życiem,
Tu właśnie,gdzie ich sława znalazła dom.
Fragment,,Pi eśni rozkwitaj ącego dobra ku czc i zar ania złote go wi eku'', którą XVII Karmapa napisał podczas ucieczki z Tybetu w grudniu l999 roku
Kolejną publikację HFPC na temat Tybefu poświęcamy - w znacznej mierze przez pryzmat losów Tulku Tenzina Delka - buddyzmowi tybetańskiemu, który jest sercem tożsamościmieszkańców tego kraju, i poliĘce władz ChRL wobec religii. W połowie lat dziewięcdziesiątych Pekin całkowicie wycofał się zbardziej umiarkowanej strategii z poprzedniej dekady i wydał otwartą wojnę buddyzmowi, uznając go za głównąprzyczynę,,nacjonalisrycznych" niepokojów w Tybecie. Jak zawsze ograniczamy komentarz do minimum, oddając głos Ębetańczykom i Chiirczykom - dysydentom i przedstawicielom komunisĘcznego państwa w nadziei, Że pozwoli to Czytelnikowi na dokonanię własnej oceny. Chcielibyśmy, aby chronologia najważniejszych wydarzeń we współczesnej historii Tybetu, bibliografia oraz wykaz stron intemetowych pomogĘ w zrozumięniu dokonującej się na naszych oczach tragedii narodu Ębetańskiego i w dalszym poszukiwaniu bardziej szczegółowych informacji.
W opracorvaniu tym Wrazy tybetańskie podano w formie spolszczonej, zatem ,,c" należy czytac jako polskie ,,c''' j'' jak j'' itd.; w glosariuszu dodano równięż transk'ypcję Wylie'go. Słowa chińskie, poza kilkoma wyjątkami, ,
,
podano w transkrypcji pinyin.
Pragniemy podziękowac panu Sonamowi Tenzingowi' przedstawicielowi Jego Świątob|iwości Dalajlamy na Europę Srodkowo-Wschodnią pani Kate Saunders z Intemational Campaign for Tibet, pani Agacie Bareji-Starzyńskiej z Uniwersytetu Warszawskiego, pani Mickey Spiegel z Human Rights Watch' przewodniczącemu Polskiej Unii Buddyjskiej Lamie funczenowi oraz wszystkim Ęlm' których Ęczliwa pomoc umożliwiła wydanie tej książki.
AL-W BBP
ChRL KPCh LPZ
Ann ia Ludowo-Wyzw oleicza Biuro Bezpicczeństwa Publicznegtl Chińska Rcptrbl ika Ludowa Komunistyczna Parlia Chin LLrdowa Policja Zbrojna
OLPKK
ogólnoch!liska
Lr-rdowa Ptll ityczna
Kont-crencja Konsu ltalyrvna 't-P
'TRA
ZPL
Tyhctrrisku Preliktrua Arrtonornicznrr 'l y-bctański llcgion Atttononriczny Zgronradzenie Przcdstawicicli Ludowych
Glosariusz Amdo (tyb a-ado)
-
priłnocno-wschtldnia
prorvincja
_lybetu
z Silingien (chiri- Xining)
Ani (tyb atri) mniszka Anquan bu (chili ) Ministerstwo Bczpicczeństwa Publicznego (tyb ryyal khuh dhe j agl
l a'ł -h h
t
ng, gjal kh a h
de
rulziak l ekh
u
ng).
Jangsi (t}b vang-srirl) t}tuł gu&znoiciouy. dosl..'ponowne przejawienie''. pnr
łlltl-
lub kagiupa 1tyb hka'-tgvil-pa) szkoła budd1jska zlviązana z kannapami. ktćl rych tndyoyjna sied tiba znajdu.je się Curphu' około 70 km na Zachód od Lhasy
Kagiu
Kalon (tyb bka'-blon) lninister
)
rządrL
Tybetu
Barkhor(tyb óar-lłor)tiosłownie..wewnętrznykrąg''.drogarvokólśrviątyniDżokharlg
Kalrshousuo (chiń
w Lhasic. glówne micjsce łol 1a w l.hasie
Kaszag (tyb bka'-shugs\ - ząd Tybetu Kornitet ('cntrallly [KPChl @hiń łiang zhtlng l,ąng: tyb ląng-krung-!4ng) Kham (tyb łłłlłr) wschodnit prorvinc.ja Tybetrr z Czamdo (chiń Changdu)
BBP
Biuro BęZpicczcństwa Publicznego; pot. glngąn iu Bon (tyb bol) tradycyjna religia Tybcttl' Powstała ptzed pzeniesienienr i praktykou'ana do dziś w wielu regionaclr
KC '
tu
buddvznru
Campa (tyb i'\an-p0'| pmŻona tnąka jęczmienna. podstawowe pożywienie i'.nalotlo_ we danie'' Tybetańczyków Chiliczycy na'zywają.iąqingke
Dang'an (chiń ) teczka zawiera.jąca potrzebne państwu infonnacje o każdcj tlstlbic (dotyczące pŹede wszystkinl Źycia społecznego i polityki)' prowadzona 1ltzcz lrdptl wiedni wydział bezpieczeńs(wa
Dharamsala
miasteczko w slanie [lilnachal Pradesh w północnych lndiach, sictlzibr Dalajlanly i tytretańskiego lządu na w1,chodźstwie
Dharma (sans ) religia lub prawda, n]oże się też odnosić do nltury rzcczywlst()sui Temlin używanyjaktr synonim buddyzmu i nauk buddyjskich (Iyb (hos'czc\. Dźokhang (tyb jo-khung) najbardzicj czczona świątynia Tybetu' połoŻona w rlziclnicy tybetańskiej, na Mieście'' w Lhasie Tybetańczycy nazywliąjqczęst() ('tlgl',Starym hakhang
Front Jedności organ pańii. którego zadaniemjęs( budowanie szerokiego,.sojuszu" z 5ektoralni bezpartyjnynli i' często, niechilisklmi'przeznp rverbowanie ',patriotycznych
rvyższyclrst'er''uznającychprzewodniąro1ęparrii(chil'l longzhanbu;Iyb'thah1h.lrys gcig s:gtur; lhabcpg ciiggjur); Por OI.PKK
Canbu (chiń ) kadry'; zwylle odnosi się do członka parti i piastującego odpowiedzialne stanowisko' teclrnicznię obejmuje też bezpartyjnych na ważnych stanowiskaclr w rzą dzie (tyb łłlbved-pa, Ie czepa)
Car (tyb
areszt (tyb lta 'urung-khang).
rgar) - obozowisko klasztor ne,
Gelug lub gelugpa (tyb dge-lugr-pu'1 dominującu, zwięana z dalajlamami' szkoła buddyzrnu tybetańskiego' nazywana tcż,.żółtylniczapkanli" Gesze (tyb elge-hthes) rnnich lub lalna' który ukoliczyl mol)astyczne studia gelugpy| odpowiednik,,doktora lcologii"
Compa (t),b dgon-po) klaszto'
Gongan,lu(chiń) BiurrlBczpieczeris(rłłPublicznego(BBP).komórka1lolic/naszczebla lokalneqo (tyb sb.yi-;de-wyrrajętego
