Partnerstwo dla innowacji (Partnership for innovation)

Partnerstwo dla innowacji Partnership for innovation Bogdan Piasecki Kazimierz Kubiak (redakcja)

Wydawnictwo SWSPiZ

Recenzent: Łukasz Sułkowski

Korekta polska: Krzysztof Lewandowski Tłumaczenie: Ewa Brooks Korekta angielska: James West Projekt okładki: Monika Piasecka Łamanie: Stanisław Wnuk

Copyright: Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi

ISBN: 978-83-60230-66-4

Niniejsza publikacja jest współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach 6. Programu Ramowego, Akcje Marii Curie.

Druk i oprawa: Drukarnia Wydawnictw Naukowych w Łodzi www.dwn.pl Publikacja jest dostępna także w wersji elektronicznej na stronie Instytutu Badań nad Przedsiębiorczością i Rozwojem Ekonomicznym EEDRI przy SWSPiZ www.eedri.pl

Spis treści Wprowadzenie Część pierwsza

11

Polityka innowacyjna

19

Związek między badaniami nad przedsiębiorczością i polityką publiczną - David Smallbone Wstęp 1. Rola badań w odniesieniu do polityki publicznej 2. Niektóre przykłady badań mających wpływ na tworzenie polityki 3. Zagadnienia dla badaczy 4. Mechanizmy dla ułatwienia dialogu Wnioski Bibliografia The Interface between Entrepreneurship Research and Public Policy - David Smallbone Introduction 1. The Role of Research in Relation to Public Policy 2. Some Examples of Research Influencing Policy 3. Issues for Researchers 4. Mechanisms for Facilitating Dialogue Conclusions Społeczne aspekty Regionalnych Strategii Innowacji. Projekt REKO - Jan Gunnarson Wstęp 1. Perspektywy teoretyczne 2. Model REKO rozwoju społeczno-ekonomicznego Konkluzja Bibliografia Social Aspects of Regional Innovation Strategies.The REKO project - Jan Gunnarson Introduction 1. Theoretical perspectives 2 The REKO model for socio-economic growth Conclusions Regionalne spojrzenie na wspieranie rozwoju gospodarczego i innowacyjności w Angli: wyzwania i możliwości - Steve Johnson, Roger Henderson Wprowadzenie 1. Program uproszczenia wspierania biznesu (BSSP] 2. Rozwój brytyjskiej polityki innowacyjnej w XXI wieku 3. Regionalne podejście do innowacji 4. Regionalne studia przypadku 5. Wyzwania i możliwości Bibliografia

3

21 21 22 25 29 30 31 32 35 35 36 39 41 43 43 45 45 47 48 52 52 55 55 57 58 61

63 63 64 65 66 69 77 78

Regional approaches to business development and innovation support in England: key challenges and opportunities - Steve Johnson and Roger Henderson Background 1. Business Support Simplification Programme (BSSP) 2. Developing UK innovation policy in the 21st century 3. Regional approaches to Innovation 4. Regional case studies 5. Challenges and opportunities Bariery współpracy na styku nauka – praktyka a rozwój regionalny - Tadeusz Markowski Podsumowanie Bibliografia Barriers to Cooperation at the Intersection of Science, Practice and Regional Development - Tadeusz Markowski Barriers to Cooperation at the Intersection of Science, Practice and Regional Development Summary Polityka promocji związków pomiędzy bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi (FDI) a małymi i średnimi przedsiębiorstwam (MSP) - David Smallbone Wstęp 1. Bieżące trendy w BIZ 2. Potencjalne korzyści z napływu inwestycji do kraju goszczącego dla rozwoju MSP 3. Oddziaływanie BIZ na MSP w gospodarkach goszczących w praktyce 4. Polityka ukierunkowana na promocję powiązań BIZ-MSP Wnioski Bibliografia Policy to Promote FDI-SME Linkages - David Smallbone Introduction 1. Current trends in FDI 2. Potential benefits of inward investment for SMEs development 3. The impact of FDI on SMEs in host economies in practice 4. Policies to promote FDI-SME linkages Conclusions Część druga

Uwarunkowania transferu technologii Rola usług wiedzochłonnych (KIBS) w procesie transferu technologii - Marja Toivonen Wstęp 1. KIBS jako facylitatorzy (brokerzy) innowacji na poziomie firm 2. KIBS jako mediatorzy i węzły w sieciach innowacyjnych 3. Wyzwania związane z rozwojem KIBS 4. Promowanie powstawania sektora aktywnych KIBS w regionach

4

81 81 82 83 84 87 93 97 103 104 105 105 112

113 113 114 118 120 125 129 130 133 133 134 138 139 144 148 149 151 151 152 154 156 157

Bibliografia The Role of KIBS in the Technology Transfer Process - Marja Toivonen Introduction 1. KIBS as facilitators of innovation at the company level 2. KIBS as intermediaries and nodes in innovation networks 3. Challenges to the development of KIBS 4. Promoting the emergence of an active KIBS sector in a region Rola administracji terytorialnej w procesie internacjonalizacji małych firm: Przypadek inkubatora biznesu w Montpellier - Olivier Torres Wstęp 1. Definicja „środowiska umiędzynarodawiająceg” 2. Rola władz terytorialnych w środowisku umiędzynarodawiającym 3. Inkubator biznesu w zakresie handlu międzynarodowego w Montpellier jako ilustracjia środowiska umiędzynarodawiającego Wnioski : perspektywa Win-Win Win (wszyscy wygrywają) Bibliografia The Role of Territorial Authorities in Small Business Internationalisation: the Case of the Business Incubator for International Trade of Montpellier - Olivier Torres Introduction 1. Definition of an „Internationalising Milieu” 2. The role of territorial authorities in internationalising milieu 3. The Business Incubator for International Trade of Montpellier as an illustration of internationalising milieu 4. Conclusion: the Win-Win-Win perspective Berlin–Adlershof udany przypadek udanej transformacji byłej wschodnio-europejskiej infrastruktury przemysłowej - Harmut Marhold 1. Nauka, technologia i biznes 2. Nacisk na innowacyjne technologie 3. Dane liczbowe: Obrót, subsydia, miejsca pracy 4. Wzrost i perspektywy Wnioski Bibliografia Berlin-Adlershof – a Successful Case of Former East Central European Industrial Infrastructure Transformation - Harmut Marhold 1. Science, technology and business 2. Focus on innovative technologies 3. Figures: turnover, subsidies, jobs 4. Growth and Perspectives Conclusions Formy i systemy doradztwa technologicznego. Przykłady brytyjskie - Jan D. Antoszkiewicz 1. Konsulting jako wykorzystanie (transfer) wiedzy i doświadczeń. 2. Profesjonalne Organizacje Konsultingu Brytyjskiego

5

159 163 163 164 166 168 169

173 173 175 178 181 183 185

187 187 189 192 194 197

199 199 202 203 205 206 207 209 209 212 213 215 216 219 219 221

3. Włączenie Uczelni w system konsultingu brytyjskiego Bibliografia Portret regionalnych instytucji transferu technologii - Anna Rogut, Marek Cieślak Wprowadzenie 1. Regionalne instytucje transferu technologii o sobie 2. Głos przedsiębiorców 3. Kierunki dalszych działań Bibliografia A Portrait of Regional Technology Transfer Institutions - Anna Rogut, Marek Cieślak Introduction 1. Regional technology transfer institutions about themselves 2. The entrepreneurs’ voice 3. Directions of future activities Współpraca transcyscyplinarna. Przykład łódzkich ośrodków naukowych - Jan Wojtysiak, Stanisław Kaniszewski 1. Współpraca transdyscyplinarna jako warunek systemowych rozwiązań w badaniach i rozwoju 2. Działalność Instytutu Technologii i Eksploatacji w zakresie doskonalenia technologii włókninowych 3. Wytwarzanie struktur włóknistych dla potrzeb agrotechniki 4. Działalność Instytutu Warzywnictwa w zakresie wykorzystania biodegradowalnych odpadowych surowców włókienniczych i wtórnych surowców naturalnych Bibliografia Ksztalcenie zawodowe w układzie szkoła - gospodarka - Janusz Moos Wprowadzenie 1. Struktura programów kształcenia modułowego 2. Cele kształcenia zadaniowego 3. Relacja koncepcji kształcenia zadaniowego z Regionalną Strategią Innowacji dla Województwa Łódzkiego i strategią uczenia się przez całe życie 4. Przykład programu modułowego kształcenia w zawodzie technika mechatronika53 5. Założenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie technika mechatronika 6. Uwagi dotyczące organizacji procesu dydaktyczno-wychowawczego Bibliografia Wykorzystanie zasad Społecznej Odpowiedzialności Biznesu w zarządzaniu zasobami ludzkimi jako instrument budowy trwałej przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw - Maciej Bieńkiewicz Wprowadzenie 1. O Społecznej Odpowiedzialności Biznesu 2. CSR a konkurencyjność

6

225 231 233 233 236 241 244 245 249 249 252 257 260 263 263 264 267

270 276 279 279 280 281

291 293 295 296 299

301 301 301 303

Bibliografia: Zarządzanie własnością intelektualną w ośrodkach naukowych - wybrane problemy - Dariusz M. Trzmielak Wprowadzenie 1. Zarządzanie własnością intelektualną - zarys teoretyczny 2. Własność intelektualna na uczelniach – zarys praktyczny 3. Zakończenie Bibliografia Część trzecia

Klastry

310 311 311 314 317 320 320 323

Zarządzanie sieciowe a innowacyjność organizacji - Andrzej Pomykalski Wstęp 1. Struktury sieciowe jako czynnik sukcesu organizacji Sieci innowacyjne Zakończenie Bibliografia Rola organizacji przedsiębiorców w rozwijaniu innowacyjnych klastrów - Kazimierz Kubiak Wprowadzenie 1. Innowacja - innowacyjność - klastry 2. Organizacje przedsiębiorców 3. Oganizacje przedsiębiorców w nowej roli Wnioski. Literatura The role of enterprise organisations in the development of innovative clusters - Kazimierz Kubiak Innovation – innovativeness – clusters Entrepreneurial organisations The new role of entrepreneur organisations Summary and conclusions Marketing klastrów: Zasady budowy marki terytorialnej - Bistra Vassileva Wprowadzenie 1. Przegląd literatury 2. Konceptualny model IAF: Struktura marketingu klastrów 3. Badania i konsekwencje Wnioski Bibliografia Successful Marketing of Clusters: A Background for Territorial Branding - Bistra Vassileva Introduction 1. Literature Review 2. IAF Conceptual Model: A Framework for Marketing of Clusters 3. Research and Implications Conclusion

7

325 325 325 326 329 330 333 333 333 337 338 341 342 345 345 350 351 353 355 355 355 358 360 364 364 367 367 367 370 372 375

Część czwarta

Dodatek - Głosy w dyskusji

377

Rola mediów w kształtowniu polityki rozwoju innowacyjności - Jacek Grudzień, Marek Krzciuk, Przemysław Lisiecki Jacek Grudzień Marek Krzciuk Przemysław Lisiecki Praktyczne aspekty transferu technologii w łodzkim parku naukowo - technologicznym - Anna Kardasz - Jóźwicka System kształcenia i rozwój szkolnictwa zawodowego - Bogusław Słaby Bibliografia: Wybrane uwarunkowania modelu kształcenia kadr dla innowacyjnych przedsiębiorstw - Włodzimierz Węglarczyk Wprowadzenie 1. Harmonizacja czynników sukcesu – wyznaczniki oczekiwań kwalifikacyjnych. 2. Transformacja gospodarki z ery informacji w erę kreatywności 3. Innowacyjność przedsiębiorstwa. Harmonizacja czynników sukcesu. 4. Kapitał intelektualny. Przygotowanie do innowacyjnych ról pracowniczych. Praktyczne aspekty ochrony własności przemysłowej – rola i obowiązki rzecznika patentowego - Alicja Rumpel Oprogramowanie open source – własność intelektualna a innowacyjność - Beata Anna Ostrowska, Robert Ostrowski Bibliografia Rozwój zasobow ludzkich w kontekście klastrów – wybrane rekomendacje dla regionu łódzkiego - Kristofer Erlandsson Wprowadzenie 1. Wspólne działania/inwestycje strategiczne w klastrach na rzecz edukacji i badań 2. Mobilność siły roboczej 3. Konkurencyjny i atrakcyjny rynek pracy 4. Transfer technologii 5. Uczenie się społeczne i organizacyjne Bibliografia Human resources development in a cluster context - some recommendations for Lodz region - Kristofer Erlandsson Introduction 1. Concerted action/strategic investments in research and education in clusters 2. Labour mobility 3. Competitive and attractive labour market 4. Transfer of technology 5. Organizational and social learning

8

379 379 380 381 385 393 396 397 397 398 399 400 401 407 413 418 419 419 419 421 422 424 424 426 429 429 429 431 432 433 434

Potencjale możliwośći turystyki historycznej w regionie łodzkim - Matthias Waechter, Claudius Holdermann Wprowadzenie 1. Tło historyczne 2. Najlepsze praktyki w innych regionach europejskich 3. Analiza 4. Klasyfikacja segmentów turystów 5. Analiza środowiskowa 6. Analiza SWOT (Mocne strony, Słabe strony, Szanse, Zagrożenia) 7. Strategie i taktyki The Potential for Historical Tourism in the Region of Łódź. The Remains of the Battle of Łódź and Best Practices of World War I Tourism from Other European Countries - Matthias Waechter and Claudius Holdermann Introduction 1. Historical Background 2. Best practices in other European regions 3. Analysis of Tourism in the Region 4. Classification of Visitor Segments 5. Environmental Analysis 6. SWOT-Analysis (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) 7. Strategies and Tactics 8. Conclusion

9

437 437 438 439 445 447 449 450 451

455 455 456 457 463 465 466 468 469 470

Wprowadzenie Od prawie trzech dekad w literaturze ekonomicznej szeroko dyskutowane są problemy roli państwa i władz samorządu regionalnego w promowaniu, stymulowaniu i finansowaniu ze środków publicznych inicjatyw rozwoju gospodarczego. Dyskusja ta w coraz większym stopniu koncentruje się na wysiłkach państwa w budowaniu instytucji stanowiących „miękką infrastrukturę” dla procesu „ekonomicznej rewitalizacji” państwa. W porównaniu z wcześniejszymi koncepcjami rozwoju gospodarczego w ostatnich latach zmieniają się równocześnie poglądy na instrumenty i system pomocy państwa. Powszechny staje się pogląd, że państwo i regiony nie rozwijają się w wyniku sukcesów indywidualnych przedsiębiorstw, lecz w wyniku wspólnych przedsięwzięć złożonej sieci wzajemnie powiązanych przedsiębiorstw, które w warunkach współczesnej gospodarki są w stanie z powodzeniem konkurować na globalnych rynkach. Sieci te, lub przemysłowe klastry, są trampoliną dla „inkubowania” biznesów. Nowe koncepcje rozwoju ekonomicznego koncentrują się więc w poważnym stopniu na metodach stymulowania procesów budowy zdolności rozwojowych całej gospodarki państwa lub regionu przez rozwój różnego typu powiązań pomiędzy przedsiębiorstwami produkcyjnymi, usługowymi i instytucjami infrastruktury biznesu. W przypadku regionów realizacja takich koncepcji rozwoju wymaga aby regionalna administracja, wraz z sektorem prywatnym i non profit organizacjami publicznymi, tworzyła odpowiednie grupy i zawiązywała alianse strategiczne, których misją jest rozwój gospodarczy regionu. Prowadzące do tego działania, szczególnie szeroko komentowane w literaturze ekonomicznej ostatnich kilkunastu lat, mają na celu powstanie tzw. „partnerstwa regionalnego dla rozwoju ekonomicznego” (ang. regional partnerships for economic development). Te nowe zjawiska w gospodarce krajów i regionów znajdują swój wyraz w nowym spojrzeniu na politykę gospodarczą. W poprzednich okresach programy rozwoju gospodarki państwa i regionów znajdowały swój wyraz przede wszystkim w polityce przemysłowej, która skoncentrowana była głownie na problemach rozwoju gałęzi przemysłu i zmianach jego struktury. Obecnie powstające programy rozwoju państwa, lub regionu, skoncentrowane są raczej na programach dostarczania pomocy finansowej oraz programach rozwoju infrastrukturalnej i technicznej bazy wymaganej dla pojawienia się nowych zdolności produkcyjnych w istniejących już przemysłach i pomocy istniejącym przedsiębiorstwom w ich ekspansji na krajowym lub międzynarodowym rynku. Polityka przemysłowa powinna identyfikować przemysły które mają potencjał do dalszej ekspansji i które mogą stymulować rozwój innych sektorów gospodarki. Te nowe koncep11

Bogdan Piasecki, Kazimierz Kubiak

cje polityki przemysłowej opierają się na założeniu, że rolą państwa jest w pierwszym rzędzie wsparcie prywatnego przemysłu w jego konkurencyjnych wysiłkach w procesie transformacji do nowego przemysłowego otoczenia 21 wieku. Nowe, oparte na wiedzy przemysły, pojawienie się nowych oryginalnych wyrobów i technologii, a także nowych form współpracy wymagają, jak nigdy wcześniej, coraz silniejszego zaangażowania administracji w budowie długookresowych planów strategicznych opartych na rozwijaniu partnerstwa regionalnego wokół wybranych inicjatyw, które w jej opinii spowodują wzrost strategicznych korzyści. Celem strategii rozwoju jest mobilizacja zasobów w takich obszarach gospodarki i przestrzeni gospodarczej aby możliwy był pełen rozwój nowych przemysłowych klastrów. Takie regionalne klastry oparte są na funkcjonujących w regionie dominujących przemysłach, dzięki bliskiemu położeniu firm łączących się dla uzyskania wspólnych korzyści są najpełniejszym wyrazem i najbardziej rozwinięta formą partnerstwa regionalnego zawiązywanego dla rozwoju ekonomicznego. Identyfikacja specyficznych dla regionu klastrów i planowanie ich dalszego wzmocnienia i rozwoju jest jedną ze szczególnych właściwości współczesnych programów rozwoju regionu. W książce, którą Państwu przekazujemy zebraliśmy opracowania nawiązujące do „regionalnego partnerstwa dla rozwoju ekonomicznego” szczególnie te, które tworzą podstawy teoretyczne takiego partnerstwa lub stanowią dobre praktyki mające szanse przeniesienia na teren regionu łódzkiego. Zbiór tych prac powinien, naszym zdaniem, pozwolić w pierwszym rzędzie lepiej zrozumieć sens i korzyści wynikające z nawiązania partnerskiej współpracy i stanowić inspiracje dla administracji regionu, firm i instytucji otoczenia zlokalizowanych na jego obszarze do zdynamizowania działań, które zrodziły się z przedsiębiorczej aktywności partnerów biznesowych i instytucji otoczenia i które dzięki swemu innowacyjnemu charakterowi prowadzą do rozwoju i zwiększenia konkurencyjności ulokowanych w regionie łódzkim przedsiębiorstw. Działania te winny znaleźć zwój wyraz w polityce innowacyjnej której kształt powinien wynikać z założeń Regionalnej Strategii Innowacji. Wytypowanych przez nią regionalnych „obszarów kompetencji” opracowanych programów, scenariuszy działania i proponowanego planu akcji. Wielu z Autorów ujętych w tej książce opracowań uczestniczyło w tworzeniu Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Łódzkiego LORIS PLUS. Tematyka szeregu tych opracowań nawiązuje więc do prowadzonych wcześniej badań i doświadczeń nabytych w trakcie prac nad przygotowaniem Strategii Postępująca globalizacja, zmusza przedsiębiorstwa oraz gospodarki narodowe do poszukiwania dróg i rozwiązań wzmacniających ich innowacyjność. Jest to dla większości przedsiębiorstw główny cel strategiczny, 12

Wprowadzenie

który, jak dowodzi J. Schumpeter, sprowadza się do wprowadzenie na rynek nowego produktu, nowej metody produkcji, otwarcie nowego rynku, uruchomienia nowego źródła surowców lub półfabrykatów i do wdrożenie nowej organizacji w przedsiębiorstwie. Innowacja może mieć więc charakter techniczny, ekonomiczny bądź organizacyjny. Jest to, jak uważa P.F. Drucker„specyficzne narzędzie przedsiębiorczości które nadaje zasobom nowe możliwości tworzenia bogactwa”. Takie narzędzie nie powstaje jednak w próżni. Rzadko jest efektem spontanicznych, niezorganizowanych działań. Źródłem innowacji mogą być w przedsiębiorstwach prace ich własnych biur konstrukcyjnych, laboratoriów, prowadzonych przez nie prac B+R oraz wiedza kadry menedżerskiej i pracowników, którzy zgłaszają swoje propozycje w postaci wniosków racjonalizatorskich, zmian konstrukcyjnych, technologicznych i organizacyjnych. Jednak im bardziej złożone przedsięwzięcie i bardziej nowoczesna technologia, tym silniejsza staje się potrzeba twórczych powiązań i interdyscyplinarnych kontaktów oraz sprawnej organizacji, umożliwiającej partnerskie współdziałanie przedsiębiorstwa i instytucji otoczenia. Partnerstwo w działaniu na rzecz innowacji nie należy w naszym kraju i regionie do najsilniejszych stron aktywności przedsiębiorstw i otoczenia biznesu. Często mało istotne różnice w ocenie sytuacji czy proponowanej drogi rozwiązania problemu, już na etapie pierwszych kontaktów zniechęcają partnerów do współdziałania. Partnerstwo w swej istocie zakłada pełnoprawne relacje między uczestnikami przedsięwzięcia, poszanowanie ich autonomii oraz odpowiedzialne współdziałanie i współpracę na miarę posiadanych kompetencji. Gotowość i zdolność do współpracy jest warunkiem skuteczności, prowadzącej do rozwiązania problemu. Jest warunkiem koniecznym do stworzenia i funkcjonowania efektywnego systemu innowacji. Przedsiębiorcy i ich organizacje, ośrodki naukowo-badawcze, władze samorządowe, instytucje finansowe, organizacje pozarządowe, agendy rządowe oraz środki masowego przekazu, poprzez wzajemne powiązania mogą stworzyć spójny mechanizm współpracy. Powstaje system, który nie tylko zbiera informacje ale także je przetwarza, tworzy nową wiedzę i dystrybuuje między partnerami. Wytworzone zasoby wiedzy w powiązaniu z sygnałami z rynku, umożliwiają powstanie innowacji. W wyniku sprawnie współdziałających partnerów z sektora biznesu, sektora społecznego i publicznego, powstaje efekt synergii, sprzyjający tworzeniu innowacyjnych rozwiązań. Książka „Partnerstwo dla innowacji” ukazuje podstawowe uwarunkowania i zależności, mające wpływ na rozprzestrzenianie się wiedzy, sprzyjającej kreowaniu innowacji. Ze względu na ograniczone możliwości wydawnicze, prezentowane są nieliczne, choć jak się wydaje, bardzo interesujące i ważne przykłady z bogatych doświadczeń partnerów Insty13

Bogdan Piasecki, Kazimierz Kubiak

tutu Badań nad Przedsiębiorczością i Rozwojem Ekonomicznym EEDRI, z których większość uczestniczyła w realizowanych w Instytucie projektach badawczych, w tym również we wspomnianych wcześniej badaniach nad opracowaniem Regionalnej Strategii Innowacji. Autorami rozważań są naukowcy i praktycy z Bułgarii, Danii, Finlandii, Niemiec, Szwecji, Wielkiej Brytanii i Polski. Aby ułatwić czytelnikom poznanie zawartości książki, teksty pisane w języku angielskim przetłumaczono na język polski. Książka składa się z trzech części. Część pierwsza, poświęcona jest rozważaniom na temat różnych aspektów polityki innowacji i jej wpływu na praktykę gospodarczą przedsiębiorstw. Tę część książki rozpoczyna artykuł D. Smollbona, który wprowadza czytelnika w zagadnienia roli badań w tworzeniu polityki rozwoju. Badania naukowe stanowią podstawowe źródło innowacji. Możliwości dotarcia do ich wyników warunkują absorpcję innowacyjnych rozwiązań przez przedsiębiorstwa. Tworzenie innowacji oraz kształtowanie proinnowacyjnych postaw, w znacznym stopniu uzależnione jest od jakości i gotowości środowiska do współdziałania w procesie innowacji i ich akceptacji do wdrażania. Problemy z tym związane ukazuje J. Gunnarsson, który omawia społeczne aspekty rozwoju klastrów, przywołując swoje doświadczenia nabyte podczas współpracy z europejskimi ośrodkami naukowymi, w tym z Instytutem EEDRI w ramach przygotowywania koncepcji projektu REKO. S. Johnson oraz R. Henderson prezentują działania podejmowane w Wielkiej Brytanii na rzecz infrastruktury wsparcia rozwoju innowacyjności biznesu. Brytyjski biznes wspierany jest przez dziewięć Regionalnych Agencji Rozwoju (RDAs), które realizują politykę wytyczoną przez Departament Przedsiębiorczości i Wprowadzania Reform (BERR). Autorzy zamieszczają przykłady inicjatyw podejmowanych przez regionalne organizacje. Na problemy współpracy, na styku nauka – praktyka, zwraca uwagę T. Markowski który wskazuje na potrzebę tworzenia efektywnych układów sieciowych uczelni wyższych z podmiotami gospodarczymi. Swoje rozważania T. Markowski kończy postulatem konsolidacji i restrukturyzacji zespołów badawczych jako warunku stworzenia silnych ośrodków badawczych. W ostatnich latach w Polsce lokowane są duże inwestycje zagraniczne. Jak do tej pory nie udało się osiągnąć zadowalającej współpracy partnerów zagranicznych z polskimi MSP, gotowymi do takiej współpracy. D.Smollbone w swoim kolejnym, kończącym tę część książki opracowaniu przedstawia sugestie dotyczące polityki powiązań przedsiębiorstw inwestorów zagranicznych polskimi małymi i średnimi przedsiębiorstwami. . Od instytucji i stosowanych instrumentów transferu innowacji zależy innowacyjność i gotowość podmiotów do współtworzenia i wdrażania inno14

Wprowadzenie

wacji. W drugiej części książki, czytelnik znajdzie informacje poświęcone tym zagadnieniom. M. Toivonen skupia się na roli usług wiedzochłonnych (knowledge – intensive business servicess KIBS) w transferowaniu nowych technologii. Doświadczenia fińskich ośrodków KIBS to ciekawe źródło informacji i inspiracji dla polskich instytucji wspierających transfer innowacyjnych rozwiązań. Jak do tej pory wyniki tych działań nie są zadowalające. Poszukiwane są więc najlepsze wzorce i praktyki światowych centrów transferu technologii. Rola władz regionu w internacjonalizacji małych przedsiębiorstw na przykładzie Inkubatora Przedsiębiorczości i Umiędzynarodowienia Handlu w Montepellier, jest przedmiotem rozważań O. Torresa. Doświadczenia francuskie są bardzo pouczające i możliwe do wykorzystania na gruncie polskim. Wsparcie i sens współpracy przedsiębiorców i władz lokalnych opiera się na prostej filozofii: „ja zwyciężam, ty zwyciężasz, region zwycięża” (win-win-win). Berliński Park Technologiczny Adlershof i jego udział w transformacji przemysłowej wschodnich Niemiec przedstawia H. Marhold. Park Berliński, w swych poczynaniach wzorował się na doświadczeniach USA i krajów europejskich. Osiągnięte efekty są rezultatem ścisłej współpracy zarządu Parku z Uniwersytetem Humboldta z którym realizowano wspólną politykę, polegającą na wspieraniu rozwoju technologii fotooptycznych, zastosowaniu nowych materiałów i mikrosystemów technologicznych, technologii rozwijających media oraz biotechnologii i technologii związanych z energetyką i ochronę środowiska. Wdrażanie innowacyjnych technologii jest procesem złożonym, wymagającym pomocy ze strony wyspecjalizowanych doradców. W Polsce konsulting również w zakresie nowych technologii systematycznie zyskuje na znaczeniu, aczkolwiek częściej z pomocy konsultantów korzystają duże firmy. Gdy tymczasem rozwój innowacyjności MSP w dużym stopniu zależy od fachowej i w miarę taniej pomocy ze strony zawodowych konsultantów oraz specjalistów zatrudnionych w wyższych uczelniach i instytutach badawczych. J. D. Antoszkiewicz przybliża czytelnikom zadania konsultantów, wykorzystując w tym celu dorobek brytyjskich firm doradczych i brytyjskiego systemu konsultingu, posługując się przykładami Instytutu Biznesowych Konsultantów (IBC) oraz Zrzeszenia Konsultantów obsługujących MSP - (SFEDI). Zbudowany przez Annę Rogut i Marka Cieślaka portret instytucji transferu technologii stanowi swoistą ocenę faktycznego stanu usług świadczonych w obszarze transferu technologii opartej na dyskusji która miała miejsce podczas seminarium poświęconemu transferowi technologii, w ramach VII Regionalnego Forum Innowacyjnego zorganizowanego przez Instytut EEDRI oraz Łódzką Specjalną Strefę Ekonomiczną. 15

Bogdan Piasecki, Kazimierz Kubiak

Rozdział ten zawiera także wynikające z tej dyskusji wnioski i rekomendacje adresowane do instytucji otoczenia biznesu. Natomiast doświadczenia ze współpracy transdyscyplinarnej instytucji naukowych są treścią rozdziału napisanego przez J. Wojtysiaka, który uważa to za warunek systemowych rozwiązań w badaniach i rozwoju, oraz S. Kaniszewskiego, który pokazuje efekty takiego współdziałania. W wyniku współpracy kierowanych przez Autorów ośrodków naukowych powstało między innymi opisane w tym rozdziale innowacyjne rozwiązanie sposobu wykorzystania biodegradowalnych odpadów surowców włókienniczych i wtórnych surowców naturalnych do uprawy warzyw szklarniowych i polowych. Doświadczeniami dydaktyka, zajmującego się na co dzień problemami kształcenia zawodowego dla potrzeb gospodarki, dzieli się z czytelnikami Janusz Moos. Autor zwraca szczególną uwagę na konieczność wiązania systemów edukacji z aktualnymi i przyszłymi potrzebami nowoczesnych przedsiębiorstw. Kształcenie modułowe to, w przekonaniu J. Moosa, najbardziej efektywny sposób pozyskiwania wiedzy teoretycznej i umiejętności praktycznych. M. Bieńkiewicz zwraca uwagę czytelnika na miejsce zarządzania zasobami ludzkimi w praktyce przedsiębiorstwa, podporządkowanej zasadom Społecznej Odpowiedzialności Biznesu (CSR). W warunkach globalnej konkurencji zwyciężają przedsiębiorstwa które potrafią uzyskiwać doskonałe wyniki jakościowe i finansowe bez naruszania zasad współżycia społecznego i ochrony środowiska. Szczególne miejsce w poczynaniach kierownictwa zajmuje dbałość o poprawę warunków pracy i równość szans w rozwoju intelektualnym i finansowym pracowników. Innowacje są produktem powstałym z kombinacji pomysłu, wiedzy i zastosowania odpowiednich środków technicznych i organizacyjnych, które umożliwiają praktyczne ich zastosowanie. Innowacje, podobnie jak inne zasoby stanowią własność twórcy i podlegają prawnej ochronie. D. Trzmielak koncentruje się na zarządzaniu własnością intelektualną w ośrodkach naukowych. Autor wyjaśnia czym jest własność intelektualna oraz jak się nią zarządza na polskich i zagranicznych uczelniach. Rozdział stanowi przyczynek do poznania ścieżki postępowania w celu komercjalizacji i transferu nowej technologii do przemysłu. Trzecia część książki poświęcona jest klastrom i sieciom współpracy. Klaster, jako forma powiązań i współpracy przedsiębiorstw, w coraz większym stopniu staje się narzędziem polityki gospodarczej oraz rozwoju konkurencyjności gospodarek i regionów, krajów członkowskich Unii Europejskiej. 16

Wprowadzenie

Zmiany zachodzące w procesach konkurencji są przedmiotem zainteresowania A. Pomykalskiego. Autor mocno podkreśla, że w nowych warunkach konkurowania, konkurencja odbywać się będzie miedzy strukturami sieciowymi a nie jak do tej pory pomiędzy poszczególnymi przedsiębiorstwami. Nowy wymiar konkurencji wymaga więc szybkich zmian w mentalności przedsiębiorców oraz zrozumienia i zaakceptowania współpracy w ramach sieci powiązań, na różnych poziomach konkurencji. Rola organizacji przedsiębiorców, w tworzeniu sprzyjających warunków do rozwijania innowacyjnych klastrów, stanowi przedmiot dociekań K. Kubiaka. Autor zauważa, że jednym z czynników wydłużających proces tworzenia klastra jest bariera wzajemnego zaufania. Organizacje przedsiębiorców są tym miejscem, gdzie w sposób naturalny rodzi się wzajemne zaufanie. Fakt przynależności i uczestnictwa w pracach organizacji jest potwierdzeniem zaufania do partnerów, które stanowi podstawową przesłankę do współpracy w ramach sieci powiązań występujących w klastrze. Na międzynarodowych i globalnych rynkach liczą się silne marki. Pojedyncze przedsiębiorstwa nie mają szans na „przebicie się” i trwałe ulokowanie w świadomości odbiorców. Stąd też, coraz częściej przedsiębiorcy zabiegają o stworzenie i posługiwanie się wspólną marką klastra bądź regionu. Metodę stosowania skutecznego marketingu i wykorzystania marki klastra omawia B. Vassileva. Autorka odwołuje się do opracowań literaturowych by w końcowym etapie rozważań, przenieść je na teren regionu łódzkiego. Książkę uzupełniają dołączone w formie dodatku przykłady doświadczeń i komentarze dziennikarzy i praktyków, zajmujących się rozwijaniem i promocją przedsiębiorczości i innowacyjności gospodarki. Ich głosy, stanowią interesujące uzupełnienie zamieszczonych artykułów. Autorzy i redaktorzy książki mają świadomość, że zamieszczone rozważania tylko w niewielkiej części pokazują różne możliwości i formy działania, rozwijające partnerską współpracę przedsiębiorców z ośrodkami naukowo-badawczymi, samorządem lokalnym oraz instytucjami otoczenia biznesu. Wyrażają jednak nadzieję, że zarysowane w wystąpieniach wątki, staną się dla czytelników inspiracją do dalszego poszukiwania informacji i doskonalenia wiedzy niezbędnej do tworzenia partnerstwa dla rozwoju innowacyjnego regionu łódzkiego. Bogdan Piasecki Kazimierz Kubiak

17

Część pierwsza

Polityka innowacyjna

Związek między badaniami nad przedsiębiorczością i polityką publiczną David Smallbone* Wstęp Niniejsza praca dotyczy związku pomiędzy badaniami przedsiębiorczości a polityką publiczną. Chociaż decydenci publiczni i badacze akademiccy podzielają zainteresowanie przedsiębiorczością i do pewnego stopnia mają wspólny program, zakres dialogu między nimi jest ograniczony. Konsekwencją tego jest ograniczony wkład badań naukowych w zasadniczy proces tworzenia polityki. Z jednej strony, decydenci często nie cenią badań, które wielu z nich uważa za bardziej „akademickie” niż praktyczne. Z drugiej strony, sami badacze zazwyczaj nie potrafią przedstawić politykom rezultatów swoich badań w skuteczny i dostępny sposób – problem ten przyczynia się do umocnienia stereotypu „naukowca zamkniętego w wieży z kości słoniowej”, a tak właśnie postrzegają akademików niektórzy decydenci. Krótko mówiąc, zderzenie kultury politycznej z akademicką może ograniczyć skuteczny dialog, nawet jeśli mogą istnieć podstawy a priori do rozwoju takiej komunikacji ze strony obydwu grup. W tym kontekście praca niniejsza rozważa rozmaite zagadnienia dotyczące związku pomiędzy przedsiębiorczością a polityką publiczną, którym należy poświęcić uwagę, jeśli wkład badań w tworzenie polityki ma w przyszłości zostać wzmocniony. Wśród owych zagadnień należy wymienić: potencjalną rolę badań w tworzeniu polityki; okoliczności i sposoby, w jakich badania mogą wpływać na podejmowanie decyzji politycznych; charakterystykę dobrych badań związanych z tworzeniem polityki; kwestię, czy proces podejmowania politycznych decyzji i towarzyszące im zyski i koszty powinien stać się przedmiotem zainteresowania badaczy akademickich; dostępne mechanizmy, które sprzyjają rozwojowi powiązań pomiędzy badaniami a polityką, a także możliwości udoskonalenia owych mechanizmów. W ostatnich latach na całym świecie rośnie zainteresowanie decydentów zagadnieniami związanymi z przedsiębiorczością, ponieważ coraz częściej doceniany jest jej udział w napędzaniu wzrostu gospodarczego i rozwoju. Opracowana w Europie Strategia Lizbońska1 zobowiązuje Unię Europejską do wspierania rozwoju przedsiębiorczości, co stanowi ważną część działań na rzecz transformacji europejskiej gospodarki w gospodarkę adekwatną do sytuacji na świecie, a zarazem społecznie inkluzyjną tj. opar*

Small Business Research Centre, Kingston University 21

David Smallbone

tą na pełnym zatrudnieniu. Strategia Lizbońska została następnie potwierdzona w Planie Działania na rzecz Przedsiębiorczości (Entrepreneurship Action Plan2), opracowanym w lutym 2004 roku. Zgodnie z treścią Planu, przedsiębiorczość miała odgrywać wieloraką rolę. Po pierwsze, jako główna siła napędowa innowacyjności, konkurencyjności i wzrostu; po drugie, jako środek ułatwiający inkluzję społeczną; po trzecie, wreszcie, jako narzędzie zapewniające indywidualny rozwój każdego przedsiębiorczego obywatela. Przedsiębiorczość jest uznawana przez decydentów UE zarówno za motor europejskiej gospodarki, jak i środek prowadzący do samorealizacji oraz integracji obywateli UE. Jeśli chodzi o unijnych decydentów, w ich przekonaniu wyzwaniem dla Europy w sferze przedsiębiorczości jest stale pogłębiająca się przepaść pomiędzy produktywnością w UE oraz w USA. Jej istnienie zdaje się wskazywać, że Europa nie wykorzystuje w pełni swojego potencjału przedsiębiorczego. Fundamentalne zagadnienia podniesione w unijnej zielonej księdze „Przedsiębiorczość w Europie” (Komisja Wspólnot Europejskich, 2003 rok) są następujące: jak doprowadzić do wyłonienia się większej liczby przedsiębiorców oraz jak spowodować wzrost w większej ilości firm. Wyraźnie widać, że przedsiębiorczość jest obecnie uważana za kluczową siłę napędzającą rozwój gospodarczy zarówno na poziomie krajowym, jak i unijnym. W tym kontekście należałoby się spodziewać, że badania przedsiębiorczości powinny otrzymać priorytetowe znaczenie, tak aby mogły skutecznie wspomóc decydentów we wdrażaniu swojej polityki.

1. Rola badań w odniesieniu do polityki publicznej Zanim przyjrzymy się wyjątkowej roli, jaką badania przedsiębiorczości potencjalnie mogą spełniać w odniesieniu do polityki, należy się zastanowić nad tym, czym są „badania” oraz jakie są okoliczności, w których zapada decyzja o ich przeprowadzeniu. Badania przedsiębiorczości podejmowane są w różnych kontekstach i celach, między innymi – ale nie tylko – jako wkład w podejmowane decyzje polityczne. Inne możliwe cele badaczy to: przyczynienie się do wzbogacenia dotychczasowej wiedzy odnośnie danego zagadnienia, do wywołania krytycznej dyskusji na dany temat, do stosowania przedsiębiorczości w praktyce, a także – do agitacji na rzecz nauczania przedsiębiorczości. Badania przedsiębiorczości mogą zostać przeprowadzone jako część programu studiów doktoranckich. W innych przypadkach mogą też być podejmowane przez uznanych naukowców 1 2

(htp://ec.Europa.eu/growthandjobs/index_en.htm) (http://ec.europa.eu/enterprise/entrepreneurship/action_plan/index.htm) 22

Związek między badaniami nad przedsiębiorczością i polityką publiczną

starających się o poszerzenie ilości własnych publikacji, z wykorzystaniem – lub nie – zewnętrznego finansowania. Inne badania mogą zostać zakontraktowane przez instytucje zewnętrzne, w tym przez organy i agencje odpowiedzialne za tworzenie polityki. W związku z tym można rozróżnić, z jednej strony, badania podjęte z własnej inicjatywy, które są finansowane za pośrednictwem grantów przyznawanych przez radę badań lub fundacje dobroczynne, albo też pokrywane ze środków własnych przez samych badaczy; i z drugiej strony, badania kontraktowe lub oparty na nich konsulting, kiedy to klient (np. departament rządowy) określa temat badań i zleca organizacji badawczej lub uniwersytetowi podjęcie badań we wskazanym zakresie. Podczas gdy wyniki obydwu rodzajów badań potencjalnie mogą mieć znaczenie dla politycznych decyzji, prawdopodobnie pojawią się różnice w mechanizmach implementowania owych efektów badawczych. Na ocenę wartości badań ze strony decydentów prawdopodobnie wpływ będzie mieć to, w jaki sposób odnoszą się oni do „pozytywistycznej” metody uprawiania polityki. Dla polityków prezentujących takie właśnie, „pozytywistyczne” podejście, badacze mogą stać się ważnym źródłem upragnionych „twardych dowodów”. Jak pokazano na rys. 1 „dowody” są potrzebne na różnych etapach procesu tworzenia polityki. Ich rolą jest, po pierwsze pomaganie decydentom w lepszym zrozumieniu danego zagadnienia, a także w skonstruowaniu decyzji politycznej będącej jak najbardziej adekwatną odpowiedzią na określony problem – o ile sytuacja będzie takiej odpowiedzi wymagać. Wcześniej przeprowadzone badania mogą oczywiście w istotny sposób przyczynić się do rozpoznania oraz zdefiniowania danego zagadnienia politycznego. Stąd tak duże znaczenie przykłada się do przejrzenia już istniejącej literatury przedmiotu, już na etapie formułowania politycznych pomysłów – a przed zleceniem nowych badań w określonym temacie. Ostatecznie wykorzystane dowody naukowe mogą czerpać szerokim strumieniem zarówno z badań przeprowadzonych na nowo, jak i tych już wcześniej istniejących. Wykorzystanie tych ostatnich jest bardzo ważne, gdyż ma to na celu uniknięcie wielokrotnego „odkrywania Ameryki” już odkrytej, a także zagwarantowanie, że wszelkie lokalne, charakterystyczne dla danego regionu alteracje zostaną wzięte pod uwagę. Obydwa aspekty są szczególnie istotne w opracowywaniu odpowiedniej reakcji ze strony polityki. „Dowody” są również istotne na etapie implementacji, jako że wcześniejsze doświadczenia mogą służyć jako ważna nauka na przyszłość. Gdy już dana decyzja zostanie wdrożona w życie, powinna podlegać stałej obserwacji i ewaluacji, gdyż z jednej strony powinno to dostarczyć rachunek zysków i kosztów związanych z daną decyzją bądź całym programem, z drugiej zaś – pozwolić na systematyczne wprowadzanie niezbędnych korekt. 23

David Smallbone

To z kolei powinno pozwolić na poprawę skuteczności wdrażanej polityki. Dlatego właśnie tak zwana ewaluacja decyzji politycznych (policy evaluation studies) jest specjalistyczną dziedziną, która przyciąga wielu naukowców zajmujących się badaniami przedsiębiorczości, dążących do możliwie jak najlepszego oceniania ekonomicznych skutków interwencji politycznych.

znajomość problemu

monitoring i ewaluacja

rozumienie problemu

rezultaty badań jako podstawa działania

zdefiniowanie problemu

wdrożenie polityk Rysunek 1: Podejście do polityki oparte na dowodach Źródło: Na podstawie UK Department for International Development http://www.dfid.gov.uk/mdg/aid-effectiveness/newsletters/howtoevidence-decision.pdf Kiedy rozpatrujemy rolę badań w odniesieniu do polityki publicznej, rodzi się pytanie, co składa się na porządne badania tego typu? Tak jak w przypadku innych badań, celem powinno być przeprowadzenie takiej analizy naukowej, która ma solidne podbudowanie zarówno teoretyczne, jak i metodologiczne. Jeśli chodzi o pierwsze kryterium, naukowcy mogą zaoferować decydentom cały szereg paradygmatów związanych z danym tematem, umożliwiając interpretację wyników w szerszym kontekście istniejącej wiedzy naukowej, ponieważ konstruowanie i wdrażanie teorii jest „chlebem powszednim” procesu naukowego. Ponadto, solidna podbudowa metodologiczna jest niezbędna, jeśli wyniki badań mają być wiarygodne i powszechnie zaakceptowane – dotyczy to zarówno analizy jakościowej, jak i ilościowej. Jest to szczególnie ważne w perspektywie krytycznego opracowania Gibba (1992) na temat wkładu badań akademickich w rozwój polityki. Autor opowiada się w swoim dziele za zwiększeniem nacisku na 24

Związek między badaniami nad przedsiębiorczością i polityką publiczną

zastosowanie interpretatywnych metod zorientowanych na sam proces, pomimo że obecnie powszechnie dominuje paradygmat logicznego pozytywizmu. Środowisko naukowe dostarcza utartych mechanizmów umożliwiających stwierdzenie, że wyniki badań są rzetelne, bowiem na tym opiera się jeden z etapów procesu selekcji artykułów przeznaczonych do opublikowania w czasopismach naukowych. Gdy jednak badania zostają podjęte na zlecenie decydentów i są jeszcze na etapie przed publikacją, doświadczenie podpowiada, że należy w takim wypadku powołać „organ nadzorczy”. Tego typu instytucja, złożona zarówno z innych naukowców, jak również decydentów i urzędników/biurokratów, miałaby za zadanie dokonać krytycznej oceny i uwierzytelnienia wyników przeprowadzonych badań. Aby badania miały pewien wpływ na tworzenie polityki, ich wyniki muszą zostać ogłoszone w formie dostępnej dla odbiorców. Dotyczy to sposobu prezentacji sprawozdań z badań, ich długości, używanego języka (powinien być jak najmniej techniczny), jak i zawartości. Inne zagadnienie dotyczy umieszczania w pracach naukowych zaleceń dotyczących polityki/związanych z podejmowaniem decyzji. Coraz częściej i powszechniej staje się to obowiązkowe w przypadku prac prezentowanych na niektórych konferencjach i publikowanych w wybranych czasopismach. Powstaje pytanie, do jakiego stopnia naukowcy są kompetentni w zakresie udzielania rozsądnych i praktycznych sugestii lub zaleceń odnośnie polityki, jeśli nie w pełni rozumieją proces jej tworzenia. Często takie zalecenia odnoszące się do polityki są zbyt ogólnikowe/ są przedstawiane na zbyt wysokim poziomie generalizacji, aby nadawały się do praktycznego zastosowania. Ponadto powstaje wrażenie, iż sugestie dotyczące polityki pojawiły się raczej dopiero po zakończeniu badań, a nie, że zostały zaplanowane wcześniej lub włączone w ich projekt. Fakt, że badania podejmowane są w różnych okolicznościach i w różnych celach, staje się istotny nie dlatego, że zlecone analizy stanowią część procesu tworzenia polityki związanego z jakimś konkretnym aspektem, ale raczej z tego powodu, iż oceniając znaczenie badań dla polityki powinno się szczególnie brać pod uwagę okoliczności, w jakich zostały one podjęte, decydenci zaś powinni wziąć pod uwagę istnienie prawdziwych obiektów badań stosowanych, innych niż tworzenie polityki.

2. Niektóre przykłady badań mających wpływ na tworzenie polityki Chociaż nie jest zamierzeniem tej pracy wyczerpujący przegląd badań przedsiębiorczości związanych z tworzeniem polityki, niektóre przykłady zostały w tym dziale krótko omówione. Po pierwsze, aby zobrazować pod25

David Smallbone

stawową literaturę w tym zakresie; po drugie, aby zaprezentować niektóre zagadnienia. Publikacja Raportu Bircha w USA (Birch, 1979) spowodowała ogromny wzrost zainteresowania sytuacją małych firm ze strony decydentów w wielu krajach. Na przykład w Europie wysokie bezrobocie we wczesnych latach 80. sprawiło, że decydenci stali się niezwykle otwarci na wyniki badań, które wskazywały im potencjalne źródła nowych miejsc pracy. Od tego czasu generowanie miejsc pracy to w wielu różnych krajach jeden z najczęściej cytowanych przykładów interwencji polityki publicznej we wspieranie nowopowstających małych firm. Dowody przedstawione przez Bircha wskazywały, że pomiędzy 1969 a 1976 rokiem w USA małe firmy zatrudniające poniżej 20 pracowników generowały 66 proc. wszystkich nowych stanowisk pracowniczych, zaś ogół firm zatrudniających poniżej 100 pracowników odpowiadał za 82 proc. nowych miejsc pracy netto. Później wykazano, że pomiędzy 1976 a 1988 rokiem firmy zatrudniające poniżej 20 pracowników dostarczały 37 proc. netto nowych miejsc pracy, co stanowiło 19 proc. całkowitego zatrudnienia w USA (US Small Business Administration, 1992). Chociaż praca Bircha była krytykowana za zastosowaną metodologię, za niektóre spośród sformułowanych określeń oraz za słabą dokumentację utrudniającą powtórzenie wyników badania, to jednak pomysłowe scalenie wielu informacji w olbrzymią bazę danych, umożliwiło przestudiowanie dynamiki przedsiębiorczości w szerokim przedziale działalności biznesowej w USA, uchodzi za jego największy wkład. (Landstrom, 2005, str. 159-160). Praca Bircha zainicjowała cały szereg badań podjętych w różnych krajach, których celem była próba zbudowania podobnej bazy danych („dowodów”). Jeśli chodzi o powiązania badań naukowych z tworzeniem polityki, Birch bez wątpienia wniósł istotny wkład w uświadomienie decydentom i politykom potencjalnie dużego znaczenia wyników badań naukowych. Związek miedzy przedsiębiorczością a rozwojem gospodarczym, wcześniej omawiany w niniejszej pracy, to jeszcze inne zagadnienie, w którym wyniki badań spotkały się ze sporym zainteresowaniem ze strony decydentów. Popularność tego zagadnienia została wyjaśniona przez Wennekersa i Thurika (1999) jako przejaw rosnącego zainteresowania podażową stroną gospodarki, gdzie podkreśla się znaczenie kształtowania kapitału (ludzkiego) i innowacji. Mały biznes jest coraz częściej uznawany za źródło przedsiębiorczości, która z kolei uważana jest za źródło innowacyjności i konkurencyjności: „Nastąpił zwrot w pojmowaniu drobnych przedsiębiorstw jako społecznego dobra, które powinno być utrzymywane kosztem gospodarki; obecnie mały biznes traktuje się jako motor przedsiębiorczości” (Thurik i Wennekers, 2001). Chociaż powszechnie przyjmuje się, że istnieją ścisłe powiązania pomiędzy przedsiębiorczością a wzrostem gospodarczym, to jednocześnie jed26

Związek między badaniami nad przedsiębiorczością i polityką publiczną

nak nie dysponujemy wytłumaczeniem, jak to się dzieje i jaka jest natura tych związków. Zależność miedzy przedsiębiorczością i wzrostem gospodarczym jest głównym obiektem zainteresowania i przyczyną powołania do życia Globalnego Monitora Przedsiębiorczości (GEM), który działa od 1999 r. i w którym w 2007 r. uczestniczyły 42 kraje. Zależność w kształcie litery U między wysokością PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca oraz początkowym etapem aktywności biznesowej (w oparciu o badania przeprowadzone na grupie dorosłych) była systematycznie ewidencjonowana na przestrzeni lat (Bosma et al, 2007). Pomimo że badania GEM opisują statystyczny związek, który intuicyjnie wydaje się być wiarygodny, natura tych powiązań przyczynowo-skutkowych nie jest empirycznie opisana w sposób wyczerpujący. Jednakże w modelu, który stanowi podstawę analizy, aktywność w sferze przedsiębiorczości jest napędzana, z jednej strony - dostrzeżeniem możliwych perspektyw otwierających się przed jednostkami oraz z drugiej strony umiejętnościami i motywacją do ich wykorzystania. Kiedy możliwości zostają połączone ze zdolnościami, powstają nowe przedsiębiorstwa, a niektóre niewydajne lub niewydolne firmy kończą swoje funkcjonowanie. Sześć kroków do nieba Monitorowanie krok 1: obiekt projektów, tj. ilość firm i ich charakterystyka; krok 2: opinie odbiorców, tj. satysfakcja (ankiety oceniające), procedury; krok 3: opinie odbiorców na temat różnicy spowodowanej na przykład pomocą, opinie na temat tego, czy pomoc w jakikolwiek sposób wpłynęła na wynik biznesu; Ewaluacja krok 4: porównanie wyników „wspieranych” firm z wynikami „typowych” (niewspieranych) firm pod względem współczynnika przetrwania, zatrudnienia i/lub wzrostu sprzedaży; krok 5: zestawienie porównywalnych ze sobą firm (tj. grupa kontrolna na zasadzie porównywania podobnego z podobnym). Można tu uwzględnić sektor, czas istnienia, region, etc.; krok 6: wzięcie pod uwagę stronniczości doboru próby (ang. selection bias), która może np. powstać w wyniku wyboru własnej instytucji. Innymi słowy, udział w badaniu biorą firmy bardziej zmotywowane, co przekłada się na to, że znaczenie projektu może być przeszacowane. Aby rozwiązać ten problem, Storey proponuje albo dostosowanie próby 27

David Smallbone

badawczej za pomocą ważenia statystycznego, albo też zastosowanie losowego doboru próby. Kolejnym przykładem jest wkład Davida Storeya w ewaluację polityki, silnie popierany na arenie międzynarodowej przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD, 2008). Storey podkreśla potrzebę uzyskania rzetelnych wyników wspierających tzw. analizę kosztów i korzyści (cost-benefit analysis) działań decyzyjnych dotyczących małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP). W związku z ową potrzebą Storey czyni rozróżnienie pomiędzy monitorowaniem – polegającym na stałej ocenie postępów w trakcie wdrażania danej decyzji politycznej – a ewaluacją obejmującą ocenę ogólnego wpływu i rezultatów polityki przy uwzględnieniu początkowo z nią związanych kryteriów i celów. Storey (2000) sugeruje, że „monitorowanie” skupia się wyłącznie na firmach, które brały udział w konkretnym projekcie i polega na dokumentowaniu działań i/lub raportowaniu o stanowisku uczestników na temat wartości projektu. „Ewaluacja” z kolei jest próbą określenia skutków danej politycznej inicjatywy poprzez zestawienie opinii i doświadczeń odbiorców danej polityki z opiniami i doświadczeniami innych osób „spoza” obszaru wpływów owej inicjatywy, co ma na celu dostarczenie „przeciwdowodów”. Ażeby pomóc wyjaśnić i scharakteryzować rodzaj przeprowadzonego monitoringu/ewaluacji, Storey (2000) opisał sześć kroków (lub poziomów) składających się na procedurę monitorowania i ewaluacji (patrz rys. 2). Storey sugeruje, że chociaż wszystkie te kroki są zwykle opisywane w literaturze przedmiotu jako „ewaluacja”, charakterystykę kroków 1-3 trafniej oddaje słowo „monitoring”, ponieważ są one raczej opisowe niż wartościujące. W praktyce jednak niewiele prac spełnia kryteria Storeyowskiej ewaluacji (czyli kroki 4-6), chociaż oczywiście niektórym to się udaje (dla przykładu patrz: Mole i in., 2007), zaś ramy owej ewaluacji są potencjalnie przydatne jako punkt odniesienia przy ocenie metodologii ewaluacji. Jednocześnie należy oddać Storeyowi, że jego model ewaluacji polityki kładzie nacisk na zastosowanie analiz ilościowych i statystyczną rzetelność/ solidność metod statystycznych, chociaż teoretycznie mogą do niego również zostać przystosowane i włączone kryteria w większym stopniu oparte na podejściu zorientowanym na proces. Skuteczne zastosowanie tego modelu, szczególnie zaś tych późniejszych „kroków” związanych z „ewaluacją”, jest dość wymagające pod względem potrzebnych danych – gdy są one niewystarczające, może to prowadzić do kompromisów/do pewnej umowności. W zasadzie problemy te mogą zostać rozwiązane, jeśli wymagane dane są gromadzone od momentu samego powstania programu 28

Związek między badaniami nad przedsiębiorczością i polityką publiczną

chociaż należy pamiętać, że robienie tego w praktyce wymaga od agencji lub rządu, które odpowiadają za organizacje dostarczające, ścisłego współdziałania i ścisłej kontroli.

3. Zagadnienia dla badaczy Program polityki publicznej ma istotny wpływ na rozwój dziedziny przedsiębiorczości i badań małego biznesu w wielu krajach europejskich, z których Wielka Brytania stanowi prawdopodobnie najlepszy przykład. Blackburn i Smallbone (2008) określają „zaangażowanie badaczy w program polityki jako pomocne nie tylko w wykazywaniu praktyczności przeprowadzanych analiz, ale również i w poszerzaniu bazy źródeł finansowania, co umożliwia prowadzenie badań”. Oczywiście od czasu opublikowania raportu Boltona (Bolton, 1971) zainteresowanie małymi przedsiębiorstwami ze strony państwa w sposób istotny wpływa na rodzaj i ukierunkowanie badań przeprowadzanych w Wielkiej Brytanii, a tym samym ma wpływ na obszar zainteresowań badaczy akademickich. Blackburn i Smallbone (op. cit.) uznają badania ukierunkowane na obszar tworzenia polityki za jedną z wyróżniających cech całego brytyjskiego życia badawczego – bez analiz dotyczących polityki publicznej sektor badawczy nie byłby tak dobrze rozwinięty jak obecnie, zaś liczba aktywnych badaczy byłaby znacznie mniejsza. Chociaż rozwijanie przedsiębiorczości jest postrzegane przez decydentów jako ważny cel polityki publicznej, a także ukierunkowanie badawcze na obszar tworzenia polityki znajduje się w głównej orbicie zainteresowań coraz większej liczby badaczy akademickich, to jednak praktyczny wpływ przeprowadzanych badań na wdrażane decyzje polityczne nie zawsze jest łatwy do wykazania. Abstrahując od jakości samych badań, do czynników, które negatywnie wpływają na znaczenie badań dla polityki stosowanej, możemy zaliczyć:
stopień, w jakim decydenci są faktycznie gotowi do skorzystania z wyników badań;
okoliczności, w jakich zlecane są badania;
ewentualne relacje istniejące między czynnikami które zlecają badania wewnątrz organu tworzącego politykę lub departamentu rządowego, a użytkownikami końcowymi, tj. tymi czynnikami, które są w rzeczywistości odpowiedzialne za rozwój i/lub wdrożenie polityki. Z doświadczeń autora wynika, że ostatni z podpunktów może stanowić poważną przeszkodę, jako że zespoły badawcze i ewaluacyjne nie zawsze mają największe wpływy w ramach struktur organizacji publicznych, szczególnie tych na poziomie lokalnym. Od czasu do czasu wśród naukowców rodzi się pytanie, czy polityka stanowi uzasadniony kierunek zainteresowań badaczy akademickich a jeśli tak – wówczas jakie z tym wiążą się zyski, a jakie koszty? Z naukowego 29

David Smallbone

punktu widzenia nacisk na badanie ukierunkowane na obszar polityki ma zarówno zalety, jak i potencjalne wady. Z jednej strony oferuje możliwość rozwoju nauki stosowanej, (potencjalnie) wywieranie wpływu na tworzenie polityki publicznej, a może przede wszystkim – pokazania wkładu uniwersytetów w działanie na rzecz społeczeństwa poprzez poświęcanie się przez badaczy zagadnieniom z dziedziny problematyki społecznej. Istnieją również praktyczne korzyści w postaci dodatkowych dochodów na cele badań stosowanych, szczególnie gdy alternatywne źródła finansowania mogą być ograniczone. Jednocześnie, istnieją również potencjalne wady takiego ukierunkowania. Należy tu wymienić: koszt alternatywny, a więc czas, który mógłby zostać poświęcony na badania bardziej zasadnicze dla nauki; ograniczona niekiedy możliwość późniejszego opublikowania wyników badawczych; problem polegający na tym, że zaangażowanie w taką pracę może odciągnąć od przygotowywania bardziej zasadniczych opracowań krytycznych związanych z polityką publiczną. Pamiętajmy jednak, że to na samych badaczach spoczywa odpowiedzialność za to, by zachować akademicką uczciwość względem swojej działalności w zakresie polityki publicznej. Wiąże się z tym niekiedy kwestia zachowania krytycznej postawy wobec programów związanych z polityką publiczną, a także konieczność zawarcia w ramach kontraktu z daną instytucją klauzuli o wolnej ręce w zakresie późniejszej publikacji wyników badań. Oczywiście charakterystyczna w kontekście brytyjskim, tradycyjna postawa krytyczna do dziś pomaga przeciwstawić się potencjalnemu łagodzącemu efektowi (ang. sanitizing effect) badań ukierunkowanych na obszar polityki publicznej. I istnieją namacalne dowody na to, że niektórzy badacze nie wahają się dokonać krytyki decyzji politycznych i podejmujących je instytucji (na przykład: Curran i Blackburn, 2000; Blackburn i Ram, 2006; Ram i Smallbone, 2002). Oczywiście zachowanie niezależności jest niezwykle ważne dla każdego badacza, a najlepszym sposobem osiągnięcia tego jest posiadanie na swoim koncie zrównoważonego „koszyka” prac badawczych przy zróżnicowanych źródłach finansowania. Jest to przykład dążenia do zminimalizowania ryzyka i wykorzystania potencjalnych korzyści płynących z wykonania takiej pracy.

4. Mechanizmy dla ułatwienia dialogu Przed badaczami zainteresowanymi udostępnieniem swojej wiedzy i umiejętności na potrzeby procesu tworzenia polityki jawi się kilka możliwych opcji. Jedną z nich jest prezentacja prac badawczych na konferencjach naukowych zorientowanych na obszar podejmowania decyzji publicznych, takich jak Światowy Kongres Drobnej Przedsiębiorczości (ICSB World Congress on Small Firms and Entrepreneurship) czy choćby coroczna 30

Związek między badaniami nad przedsiębiorczością i polityką publiczną

konferencja Instytutu Drobnej Przedsiębiorczości w Wielkiej Brytanii, poświęcona badaniom i procesowi tworzenia polityki (Annual Research and Policy Conference of the Institute of Small Business and Entrepreneurship). W obydwu spotkaniach naukowych zazwyczaj aktywnie uczestniczą decydenci polityczni oraz urzędnicy wdrażający ich pomysły w życie, co często wiąże się z patronatem organizacji tworzących politykę na poziomie krajowym i regionalnym. Patronat może z kolei oznaczać, że towarzyszące konferencjom „nagrody za najlepsze prace” mogą być przyznawane za najciekawsze referaty związane z polityką publiczną, co ma na celu zachęcenie badaczy do priorytetowego potraktowania w swoich badaniach obszaru związanego z procesem podejmowania decyzji publicznych. Tymczasem dla wielu naukowców konferencyjne referaty są po prostu kolejnym szczeblem na drodze do bardziej prestiżowej publikacji, w renomowanym czasopiśmie z międzynarodowym kolegium naukowym, ponieważ w karierze akademickiej to właśnie tego typu publikacje uchodzą za najbardziej pożądane. W środowisku naukowym istnieje tylko ograniczona ilość wysoko ocenianych czasopism, które regularnie publikują prace zorientowane na obszar polityki publicznej, co również ma swój wpływ na atrakcyjność tego typu badań w oczach naukowców ukierunkowanych na karierę akademicką. Dla badaczy inny, bardziej bezpośredni sposób współuczestniczenia w tworzeniu polityki wiąże się z ofertą badań zleconych bądź zakontraktowanych. Nie należy jednak zapominać, że istnieją znaczne różnice pomiędzy krajami, jeśli chodzi o wielkość i zakres tego rynku, a także to, do jakiego stopnia zlecający badania są skłonni do zatrudnienia badaczy uniwersyteckich do przeprowadzenia potrzebnego badania. Na atrakcyjność tego typu pracy dla badaczy wpływają również warunki nałożone na wykonawcę. Krajowe i międzynarodowe organizacje sieciowe takie: jak ISBE, ECSB i ICSB, oferują dodatkowe mechanizmy umożliwiające nawiązanie kontaktu pomiędzy badaczami a decydentami, a także krytyczną wymianę uwag i upowszechnianie sprawdzonych praktyk. Niestety w praktyce sukces tych organizacji w roli pośrednika pomiędzy badaczami a decydentami jest niepełny, co zresztą po części odzwierciedla niektóre spośród bardziej fundamentalnych zagadnień omówionych w niniejszej pracy.

Wnioski Wspólny przedmiot zainteresowania badaczy przedsiębiorczości i decydentów tworzących politykę publiczną, a także – w pewnej mierze – zbieżność programowa sugerują, że z poszerzaniem współpracy między badaczami a decydentami tworzącymi politykę publiczną wiążą się wzajemne, potencjalnie duże korzyści. Istotnie, publicznym tego potwierdzeniem jest 31

David Smallbone

utworzenie w 2007 roku przez DG Enterprise grupy eksperckiej do spraw badań przedsiębiorczości (w której reprezentowana jest zarówno ECSB, jak i ICSB). Jednocześnie retoryka na temat związku badań przedsiębiorczości z tworzeniem polityki nie zawsze jest wspierana przez działania ze strony polityki oraz przez namacalne wyniki. Problem częściowo dotyczy samej polityki przedsiębiorczości, która w wielu krajach lepiej przedstawia się na papierze niż w rzeczywistym działaniu, czego rezultatem jest zjawisko nazwane przez Smallbone’a i Weltera „luką związaną z wdrażaniem” (ang. implementation gap) (Smallbone i Welter, 2001). Innym problemem jest natura procesu tworzenia polityki w której niezależne i krytyczne wyniki badań nie zawsze są mile widziane przez decydentów, którzy skwapliwie powołują się na brak dowodów na wpływ badań w tworzenie polityki, a także na nieprzejrzystość procesu tworzenia polityki. Ponadto w niektórych krajach uniwersytety nie zawsze są przygotowane do podejmowania tego typu badań stosowanych i nie otrzymują takich zadań, czy to ze względu na fakt, że przedmiot zainteresowania nie jest uważany za część ich misji, czy to z tej racji, że nie mają możliwości skutecznej realizacji tego typu zadania – a niekiedy z obydwu wyżej wymienionych powodów. Nawet w przypadku gdy występuje wola współpracy, należy zauważyć, że proces generowania politycznych decyzji rzadko jest tak logiczny i systematyczny, jak to czasami zakładają piszący o nim naukowcy. Nawet termin „polityka oparta na dowodach” może być mylący, jeśli przyjmuje się, że domyślnie sugeruje on naczelną rolę rozumu w procesie tworzenia polityki (Sanderson, 2002). Wynik badania to tylko jeden z wielu czynników wpływających na tworzenie polityki, w dodatku najczęściej jest on podporządkowany agendom decydenckim kluczowych aktorów procesu politycznego. Co może być interesujące, to że z każdej bazy dowodów naukowych zawsze może wyłonić się cały wachlarz możliwych wyborów politycznych, nawet jeśli wszyscy uczestniczy procesu interpretują owe dowody w podobny sposób. Jednak z doświadczenia autora wynika, że jeden z bardziej fundamentalnych problemów dotyczy różnicy poglądów między decydentami i badaczami odnośnie tego, co można uznać za akceptowalne dowody. Oczywiście możliwość omawiania takich zagadnień oraz wymiany poglądów i doświadczeń na poziomie międzynarodowym może przyczynić się do bardziej kompetentnej debaty, do której niektórzy badacze przedsiębiorczości oraz publiczni decydenci aktywnie wnoszą swój wkład.

Bibliografia Birch D. (1979), ‘The Job Generation Process’, MIT Programme on Neighbourhood and Regional Change. Blackburn R. and Smallbone D. (2008), ‘Researching Small Firms and 32

Związek między badaniami nad przedsiębiorczością i polityką publiczną

Entrepreneurship in the UK: Developments and Distinctiveness’, Entrepreneurship Theory and Practice, 32, 2, 267-288. Bolton J. E. (1971), Small Firms: Report of the Committee of Inquiry on Small Firms Cmnd. 4811 London: HMSO. Bosma N., Jones K., Autio E. and Levie J. (2007), ‘Global Entrepreneurship Monitor: Global Executive Report 2007’, Babson MA and London: Babson College and London Business School. Commission of the European Communities (2003), ‘Entrepreneurship in Europe’. European Commission Green Paper, EM5765/03COM(03) 27. Curran J. and Blackburn R. (2000), ‘Panacea or white elephant? a critical examination of the proposed new Small Business Service and response to the DTI consultancy paper’, Regional Studies 34, 181-189. Gibb A. (1992), ‘Can academe achieve quality in small firms policy research’, Entrepreneurship and Regional Development, 4, 127-144. http://ec.europa.eu/enterprise/entrepreneurship/action_plan/index.htm http://ec.europa.eu/growthandjobs/index_en.htm Landstrom H. (2005), ‘Pioneers in Entrepreneurship and Small Business Research’, New York: Springer. Mole K., Roper S., Hart M., Storey D., and Saal D. (2007), ‘Economic Impact Study of Business Link Local Services’, London: Department for Business Enterprise and Regulatory Reform, URN 07/1169. OECD (2008), ‘OECD Framework for the Evaluation of SME and Entrepreneurship Policies and Programmes’, Paris: Organisation for Economic Co-operation and Development. Ram M., Smallbone D. (2002), „Ethnic Minority Business Policy in the Era of the Small Business Service”, Environment and Planning C, Government and Policy 20, 2, 235-249. Sanderson I. (2002), ‘Evaluation, Policy Learning and Evidence-Based Policy Making’, Public Administration, 80, 1, 1-22. Smallbone D. and Welter F. (2001), ‘The Role of Government in SME Development in Transition Countries’, International Small Business Journal 19, 4, 63-7. Smallbone D. and Jianzhong X. (2006), ‘Researching the BDS markets in Chengdu, Lanzhou and Shenzhen’, a report to DFID and the National Development and Reform Commission, Reading: Coffey International Ltd. Storey D. J. (2000), ‘Six Kroks to Heaven: Evaluating the Impact of Public Policies to Support Small Businesses in Developed Economies’, in Sexton, D. and Landström, H. (eds) Handbook of Entrepreneurship, Oxford: Blackwell Publishers Ltd. Thurik R. and Wennekers, S (2001), ‘A Note on Entrepreneurship, Small Business and Economic Growth’, ERIM Report Series, Research in 33

David Smallbone

Management, ERIM, Rotterdam School of Management, Erasmus University. US Small Business Administration (1992), ‘The State of Small Business: A Report of the President’, Washington DC. Wennekers S. and Thurik R. (1999), ‘Linking Entrepreneurship and Economic Growth’, Small Business Economics 13, 27-55.

34

The Interface between Entrepreneurship Research and Public Policy David Smallbone*

Introduction

This paper is concerned with the relationship between entrepreneurship This paper is concerned with the relationship between entrepreneurship research and public policy. Although policy makers and academic researchers share a common interest in entrepreneurship, and to some extent a common agenda, the extent of the dialogue between them is limited, with implications for the contribution of research to policy making in practice. On the one hand, policy makers often do not value research, which many view as ‘academic’ rather than practical. On the other hand, researchers often fail to communicate their results to policy makers in an effective and accessible manner, thereby contributing to the ‘ivory tower’ image which some policy makers perceive. In short, a clash of cultures can limit effective dialogue, even though there may be an ‘a priori’ basis for developing such communication, on the part of both groups. In this context, the paper considers a number of issues related to the entrepreneurship research-public policy interface, which need to be addressed if the contribution of research to policy is to be strengthened in the future. These include the potential role of research in relation to policy; how, and in what circumstances research can influence policy; the characteristics of good policy-related research; whether or not policy is a legitimate focus for academic researchers, together with the costs and benefits; the mechanisms available to develop links between research and policy and how these can be improved. Throughout the world, the interest of policy makers in entrepreneurship has grown in recent years, as its contribution to economic growth and development has increasingly been recognised. In Europe, the Lisbon Agenda (http://ec.europa.eu/growthandjobs/index_en.htm) commits the European Union to support the development of entrepreneurship as part of its strategy for transforming the European economy into one that is both internationally compatible and socially inclusive, based on full employment. This was followed up in the Entrepreneurship Action Plan (http:// ec.europa.eu/enterprise/entrepreneurship/action_plan/index.htm), in which entrepreneurship was seen to play multiple roles: firstly, as a major driver of innovation, competitiveness and growth; secondly, as a means of facilitating social inclusion; and thirdly, as a vehicle for personal development for individuals. As such, entrepreneurship is viewed by EU policy makers both *

Small Business Research Centre, Kingston University 35

David Smallbone

as an engine of the European economy and a means of self-fulfilment and inclusion for EU citizens. As far as EU policy makers are concerned, the entrepreneurial challenge for Europe is seen to be the widening productivity gap with the USA, suggesting that Europe is not exploiting its entrepreneurial potential. Fundamental issues raised in the EU’s Green Paper, ‘Entrepreneurship in Europe’ (Commission of the European Communities, 2003) included ‘how to produce more entrepreneurs?’ and ‘how to get more firms to grow?’ It is clear that entrepreneurship is currently viewed as a key driver of economic development at both the national and EU levels. In this context, one would expect entrepreneurship research to be given high priority to help guide public policy makers in achieving their objectives.

1. The Role of Research in Relation to Public Policy Before considering the specific potential roles of entrepreneurship research in relation to policy, it is necessary to reflect on what constitutes ‘research’ and the circumstances in which research is undertaken. Entrepreneurship research is undertaken in a variety of contexts for a variety of purposes, which includes contributing to policy development but is not confined to it. Other possible aims for research include contributing to the advancement of knowledge; to critical debate; to the practice of entrepreneurship; as well as underpinning the teaching of entrepreneurship. Research may be undertaken as part of a programme of study for a qualification, such as a PhD. In other cases, it may be undertaken by established academics, seeking to contribute to enhancing their publications output, with or without external funding. Other research may be commissioned by external bodies on a contract basis, including by policy making bodies and agencies. In this regard, a distinction may be made between, on the one hand, self-initiated research, which is grant funded by a research council or charitable trust, or self-resourced by individual researchers; and, on the other hand, contract research or research-based consultancy, where the client (e.g. a government department) determines the research questions and commissions a research organisation or university to undertake research which addresses these questions on its behalf. Whilst both types of research may have potential implications for policy, the mechanisms by which research results are fed into policy are likely to be different. Policy maker’s assessment of the value of research is likely to be influenced by the strength of their commitment to an ‘evidence-based’ approach to policy, since researchers are an important potential source of the ‘evidence’ that policy makers need in such an approach. As Figure 1 36

The Interface between Entrepreneurship Research and Public Policy

shows, ‘evidence’ is required at different stages of the policy process. It has a role, firstly, in assisting policy makers to become aware of an issue and in helping to define it sufficiently clearly for an appropriate policy response (if any) to be formulated. Previous research can certainly help in identifying and defining a potential policy issue and it is important to review the existing knowledge base on a topic, when policy proposals are being formulated and before any new research is commissioned. Evidence at this stage may include some combination of new and existing research in order to avoid reinventing the wheel; as well as ensuring that any locally specific characteristics of the issue are fully recognised. Both aspects are particularly important in formulating an appropriate policy response. ‘Evidence’ is also important at the implementation stage, where previous experience can provide important lessons to draw on. Finally, once implemented, policies need to be monitored and evaluated, to provide evidence of the costs and benefits of a particular policy or programme but also to feed into a process of ‘continuous improvement’, which can help to contribute to improving effectiveness and policy impacts. Policy evaluation studies are a specialist field attracting a number of entrepreneurship researchers seeking to improve assessment of the economic impact of interventions.

Become aware of issue

Monitor & evaluate

Understand the issue

Seek & use evidence

Formulate policy response

Implement policy Figure 1: An Evidence-based Approach to Policy Source: Modyfied from oryginal from UK Department for International Development, http://www.dfid.gov.uk/mdg/aid-effectiveness/ newsletters/howto-evidence-decision.pdf 37

David Smallbone

In considering the role of research in relation to public policy, one issue that arises is what constitutes good policy–related research. As with all research, the aim should be to produce work that is theoretically sound and methodologically robust. On the first criterion, academics can offer policy makers a broad conceptual perspective on a topic, enabling results to be interpreted in the context of the wider knowledge base, since theory building and application is the ‘bread and butter’ of the scientific process. In addition, robust methodologies are essential if research findings are to be accepted with confidence and this applies to the use of qualitative as well as quantitative approaches. This is particularly important in view of Gibb’s (1992) critique of the contribution of academic research to policy development, in which he advocates a greater emphasis on process orientated interpretive methods, in the face of the dominant logical positivist paradigm. For academics, peer group review provides the usual mechanism for ensuring research results are robust, as part of the process of selecting articles for inclusion in scientific journals. However, where contract research is undertaken for policy makers and is still at the pre-publication stage, experience points to a need for a Steering Group that includes other academics as well as policy makers and practitioners, to critically assess and authenticate research outputs. For research to have any influence over policy, results need to be communicated in a form that is accessible to a policy audience, which has implications for presentation, length, the use of language (i.e. non-technical as much as possible), as well as content of research reports. Another specific issue concerns the inclusion of policy recommendations in scientific papers, which is becoming increasingly common as a requirement for papers to be included in some conferences and certain journals. The question is to what extent academics are well placed to make sensible and practical policy suggestions or recommendations, unless they have a good understanding of policy processes. Frequently, such policy implications are at too high a level of generality to be usefully applied. Moreover, one is often left with the impression that policy implications were only thought of once the research had been completed rather than planned for or incorporated into the research design. The fact that research is undertaken in a variety of circumstances for a variety of purposes is important not because it is only research commissioned as part of the policy process that is relevant to policy, but rather that it is important to keep in mind the circumstances in which research was undertaken when assessing its policy relevance and for policy makers to recognise the existence of legitimate foci for applied research, other than policy.

38

The Interface between Entrepreneurship Research and Public Policy

2. Some Examples of Research Influencing Policy Although it is not the intention of this paper to undertake a comprehensive review of policy-related entrepreneurship research, some examples are briefly discussed in this section, firstly to illustrate some of the main contributions in this respect; and secondly to demonstrate some of the issues. The publication of the Birch Report in the USA (Birch, 1979) was responsible for an enormous increase in interest in small firms on the part of policy makers in many countries. In Europe, for example, high unemployment in the early 1980s meant policy makers were very receptive to research results which pointed them towards a potential source of new jobs. Since then, job generation has been the most commonly cited rationale for public policy intervention to support new and small firms in a wide variety of countries. Birch’s evidence showed that between 1969 and 1976 in the USA, small firms employing less than 20 generated 66% of all new jobs; with firms of less than 100 employees accounting for 82% of net job gains. Subsequently, it was been demonstrated that between 1976 and 1988, firms with less than 20 employees, provided 37% of net employment creation while providing 19% of total employment (US Small Business Administration, 1992). Whilst Birch’s work has been criticised for the methodology employed, for some of the definitions used and for weak documentation that made it difficult to replicate his results, his creativity in piecing together a powerful database that enabled him to study the business dynamics of a large range of businesses in the US was a major contribution (Landstrom, 2005, p159-160). Birch’s work led to a plethora of studies in various countries that sought to build a similar evidence base. In terms of research policy links, Birch undoubtedly made a significant contribution to alerting policy makers and politicians to the potential power of research evidence. The relationship between entrepreneurship and economic development, which was discussed earlier in the paper, is another topic where research results have attracted considerable interest from policy makers. The growth of interest by public policy makers in this topic has been explained by Wennekers and Thurik (1999) as part of an increasing focus on the supply side of the economy, in which the importance of (human) capital formation and innovation is emphasised. Small businesses have increasingly been seen as a source of entrepreneurship, which has in turn been seen as a source of innovative and competitive power. “The focus has shifted from small business as a social good that should be maintained, at an economic cost, to small businesses as a vehicle for entrepreneurship” (Thurik and Wennekers, 2001). 39

David Smallbone

At the same time, although it is widely assumed that a causal connection exists between entrepreneurship and economic growth, there is less understanding of how this occurs and what the nature of the causal links are. The relationship between entrepreneurship and economic growth is the main focus and rationale of the Global Entrepreneurship Monitor (GEM), which has been operating since 1999, and which in 2007 included 42 countries. A U shaped relationship between per capita GDP levels and early stage entrepreneurial activity (based on an adult population sample survey) has been consistently identified over the years (Bosma et al, 2007). Although the GEM study describes a statistical association that is intuitively plausible, the nature of the causal links is not detailed empirically. However, in the model which underpins the analysis, entrepreneurial activity is driven by the perception of entrepreneurial opportunities by individuals on the one hand and the skills and motivation to exploit them on the other. When opportunities are combined with capacity, new firms are created and some ineffective or inefficient firms are destroyed. The Six Steps to Heaven Monitoring Step 1: take up of schemes i.e. no of firms and their characteristics Step 2: recipients’ opinions i.e. satisfaction (happy sheets), procedures Step 3: recipients’ views of the difference made by the assistance e.g., views on whether it made any difference to business performance Evaluation Step 4: comparison of the performance of ‘assisted’ firms with ‘typical’ (i.e. non-assisted) firms, in terms of survival rates, employment and/or sales growth Step 5: comparison with match firms (i.e. a control group in terms of trying to compare like with like). This might include some attempt to control for sector, age, region etc. Step 6: taking account of selection bias e.g. that stems from self-selection because more motivated firms apply, which means that the impact of scheme may be overestimated. Storey proposes either statistical adjustment or use of random panels in order to deal with this problem. A further example is the contribution of David Storey to policy evaluation, which has been actively promoted internationally through the OECD (OECD, 2008). Storey emphasises the need for robust evidence to support 40

The Interface between Entrepreneurship Research and Public Policy

cost benefit analysis of SME policy interventions. In this regard, Storey distinguishes between monitoring, which involves an ongoing assessment of progress during the course of policy implementation; and evaluation, which involves assessing the overall impacts and outcomes of policies against the initial policy criteria and objectives. Storey (2000) has suggested that ‘monitoring’ focuses exclusively on firms that have participated in a particular scheme, documenting activity and/or reporting on participant’s perception of the value of the scheme. ‘Evaluation’, on the other hand, represents an attempt to determine the impact of particular policy initiatives by contrasting the views and experiences of recipients with non-recipients, in order to present ‘counter-factual’ evidence. In order to help identify and characterise the type of monitoring/evaluation that has been carried out, Storey (2000) has described the six steps (or levels) in monitoring and evaluation procedure (see Figure 2). Storey suggests that although all six steps are commonly described as ‘evaluations’ in the literature, although Steps 1-3 are more accurately described as ‘monitoring’, since they tend to be more descriptive than evaluative. In practice, few studies match up to Storey’s evaluation criteria (i.e. steps 4-6), but some do (e.g. Mole et al, 2007) and the framework is potentially useful as a benchmark when assessing evaluation methodologies. At the same time, it must be recognised that Storey’s policy evaluation model emphasises a quantitative approach and statistical robustness, whilst being potentially adaptable to incorporate more broadly based processoriented criteria. To be successfully applied, the higher level evaluation ‘steps’ in particular, are fairly demanding in terms of the data required, which can lead to compromises in practice because of data constraints. In principle, these problems can be solved if the required data are collected from the inception of a programme, although to do this in practice, requires a high degree of harmonisation and control by the agency or government responsible over delivery organisations.

3. Issues for Researchers The public policy agenda has been an important influence on the development of the field of entrepreneurship and small business research in a number of European countries, of which the UK is perhaps the best example. Blackburn and Smallbone (2008) refer to ‘engagement by researchers with the policy agenda as helping to demonstrate the applied relevance of research, as well as adding to the funding base to enable research to be conducted’. Certainly, the interest in small businesses on the part of the state, since the time of the Bolton Report (Bolton, 1971), has influenced the nature and orientation of the research field in the UK and thus the activities of academic researchers. 41

David Smallbone

Blackburn and Smallbone (op. cit.) identify policy orientation as one of the distinctive characteristics of the research field in Britain, without which the field would not be as well developed as it is and the number of active researchers would be considerably reduced. Although entrepreneurship is recognised by policy makers as an important policy target and policy orientation is a claimed objective by a growing body of academic researchers, the influence of research on policy in practice is not always easy to demonstrate. Apart from the quality of the research itself, other factors which affect its influence on policy include the extent that policy makers are really committed to making use of research evidence; the context in which the research is commissioned; and the relationship between those commissioning the research within a policy agency or government department and the end users i.e. those responsible for actually developing and/or implementing policy. In the author’s experience, the latter can be an important barrier, as research and evaluation teams are not always the most influential within public organisations, particularly at the sub-national level. One question that arises from time to time among researchers concerns whether or not policy constitutes a legitimate focus for academic researchers and, if it does, what are the costs and benefits. From a scientific point of view, an emphasis on policy-related research has both advantages and potential disadvantages. On the positive side, it offers an opportunity to develop applied knowledge; (potentially) to influence public policy; and, more fundamentally to demonstrate the contribution of universities to the wider society as a result of researchers addressing applied societal issues. There are also practical benefits in terms of additional income for applied research, in circumstances where alternative sources of funding may be limited. At the same time, there are also potential disadvantages of such an orientation, which include the opportunity cost in terms of the staff time available for more fundamental research; possible restrictions on the ability to publish results; and the possibility that engagement in such work may discourage more fundamental policy critiques. However, it is the responsibility of researchers to maintain academic integrity in their endeavours and this includes being critical of public policy agendas and negotiating an ability to publish in the contracts they enter into. Certainly, in the UK context, the tradition of being prepared to be critical has helped to counter the potential sanitising effect of public policy driven research and there is evidence that some researchers are prepared to criticise policies and institutions (e.g. Curran and Blackburn, 2000; Blackburn and Ram, 2006; Ram and Smallbone, 2002). Clearly, maintaining independence is important for all researchers and the best way to achieve this is through a balanced portfolio of work with diversified funding streams, as part of an 42

The Interface between Entrepreneurship Research and Public Policy

attempt to manage the risk and exploit the potential benefits of such work.

4. Mechanisms for Facilitating Dialogue Researchers interested in feeding their knowledge and skills into the policy process have a number of options open to them. These include presenting papers at research conferences with a policy orientation, such as the ICSB World Congress on Small Firms and Entrepreneurship and the Annual Research and Policy Conference of the Institute of Small Business and Entrepreneurship in the UK. Both conferences typically attract involvement by policy makers and practitioners, which are often associated with sponsorship from policy making organisations at national and regional levels. In such cases, ‘best paper’ awards may include prizes for best policy papers in an attempt to encourage researchers to prioritise a policy orientation in their research. However, for many academics, conference papers are simply a stepping stone towards a more prestigious publication in an internationally refereed journal, because of the priority given to such publications for academic careers. In this regard, there are a limited number of highly rated journals that regularly carry policy oriented papers, which affects the attractiveness of this type of research for career-oriented academics. Commissioned or contract research offers another and more direct route for researchers to feed into the policy process, although there is considerable variation between countries in the size and scope of this market; the extent to which those commissioning research are willing to employ university researchers to undertake this type of work; and also the conditions imposed on contractors, which may affect the attractiveness of this type of work for researchers. National and international networking organisations, such as ISBE, ECSB and ICSB offer an additional enabling mechanism for dialogue between researchers and policy makers and the critical exchange and dissemination of good practice. Unfortunately, in practice, the success of these organisations in brokering relationships between researchers and policy makers is patchy, partly reflecting some of the more fundamental issues discussed through this paper.

Conclusions The common interest between entrepreneurship researchers and public policy makers, and to some extent shared agendas, suggests that there are considerable potential mutual benefits from increasing co-operation between researchers and public policy makers. Indeed, the establishment 43

David Smallbone

of the entrepreneurship research expert group by DG Enterprise in 2007 (in which both ECSB and ICSB are represented) is a public recognition of this. At the same time, the rhetoric about the entrepreneurship research–policy interface is not always supported by policy actions and tangible results. Part of the problem concerns entrepreneurship policy itself, which in many countries is stronger on words than on actions, resulting in what has been called an implementation gap (Smallbone and Welter, 2001). Another is the nature of the policy process, in which independent and critical research evidence is not always welcomed by policy makers, who hide behind a lack of evidence of policy effects and a lack of transparency in the policy process. In addition, in some countries universities are not always equipped or tasked to undertake this type of applied work, either because it is not considered part of their mission or because they do not have the capacity to deliver it effectively, or both. Even where the will to co-operate is present, it must be recognised that the policy process is rarely as logical and systematic as sometime assumed by academics writing about it. Even the term ‘evidence-based policy’ can be misleading, if taken to imply there is a primary role for reason in policy making (Sanderson, 2002). Research evidence is only one influence on policy making and is always likely to be subordinate to the policy agendas of key actors. More interestingly perhaps, a range of policy choices may emerge from any given evidence base, even if all parties interpret the evidence in a similar way. However in the author’s experience, a more fundamental issue concerns differences of view between policy makers and researchers about what constitutes acceptable evidence. Certainly, the opportunity to debate such issues, and to exchange ideas and experiences at an international level, can contribute to a more informed debate, which some entrepreneurship researchers and policy makers are actively contributing to. References in Polish Translation.

44

Społeczne aspekty Regionalnych Strategii Innowacji. Projekt REKO Jan Gunnarson* Wstęp Województwo łódzkie w Polsce jest jednym z rejonów europejskich który opracował strategię innowacyjną wspomagającą transformację regionu w gospodarkę opartą na wiedzy (Rogut & Piasecki 2008). Taki proces czynienia polityki regionalnej bardziej efektywną jest zgodny z koncepcją, że strategia lizbońska przejęta przez Unię Europejską w celu stworzenia z Unii najbardziej dynamicznej i konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy w świecie, powinien być kontrolowany w sposób zdecentralizowany, tj. za pośrednictwem polityk na poziomie regionalnym. Raport Koka z 2004 roku przyznaje, że cele postawione przez strategię lizbońską oraz szczyt w Geteborgu nie zostaną osiągnięte, jeśli nie pozyskają one wsparcia ze strony regionalnych graczy przy tworzeniu regionalnych ośrodków kompetencji3. Koncepcja ta została potwierdzona symulacjami komputerowymi opartymi na ewolucyjnym modelu rozwoju regionu, stosowanym przy opracowywaniu realistycznych metod rozwoju zdecentralizowanych gospodarek Europy, gdzie główny nacisk kładzie się na podejmowanie przez regiony działań wywołujących interakcję wśród regionalnych klasterów wiedzy (Gunnarsson & Wallin 2008r). Komisja Unii Europejskiej, rozpatrując regionalne wymiary strategii lizbońskiej, zwraca uwagę na powiązania między regionalnymi rozbieżnościami w obszarze badań, innowacyjności i rozwoju gospodarczego a możliwością zachowania przez Europę konkurencyjności na rynkach światowych. Oczekuje się, że regiony będą odgrywać rolę „napędową” w kontekście ogólnego rozwoju gospodarczego opartego na „świadomym-regionów” modelu rozwoju. Biorąc pod uwagę, że regiony mają różne profile Komisja zaleca poleganie na „samoorganizacyjnych zdolnościach regionów”, które uważa za czynnik sprzyjający rozwojowi. Agenda prac badawczych UE koncentruje się też na zrównoważonym rozwoju na terytorium Europy przyjmując, że rozwój gospodarczy nie jest jedynym miernikiem sukcesu. Głównym zadaniem jest znalezienie takiego modelu regionalnego który umożliwi odnowę i utrzymanie socjoekonomicznego rozwoju Europy, zachowując jednocześnie równowagę między wzrostem ekonomicznym a sprawiedliwością społeczną. Tak więc Komisja uważa, że osiągnięcie większej spójności * 3

Department of Economics, University of Copenhagen Stojąc przed wyzwaniem. Strategia lizbońska dla wzrostu i zatrudnienia. Raport grupy eksperptów Wysokiego Szczebla pod przewodnictwem Wima Koka

45

Jan Gunnarson

w UE jest uzależnione od „integracji zdolności badawczych w mniej uprzywilejowanych regionach w ramach badań europejskich”4. Niedawno Komisja UE przesunęła problem wymiarów regionalnych na drugi plan, koncentrując się na perspektywach globalizacji. Jest to odpowiedzią na fakt, że nowe naukowe i technologiczne mocarstwa (Chiny i Indie) stały się dla biznesu atrakcyjnymi lokalizacjami inwestycji w badania i rozwój. Teraz Komisja Europejska podkreśla, że przezwyciężenie rozdrobnienia powinno stać się dla regionów środkiem „przyciągnięcia krytycznej masy zasobów ludzkich i finansowych z całego świata”. W rezultacie Komisja UE konkluduje, że koncentracja i specjalizacja jest konieczna w celu wyłonienia jednej grupy europejskich centrów doskonałości oraz grupy centrów specjalizujących się w badaniach i szkoleniach na poziomach: krajowym, regionalnym i sektorowym5. Rodzi to pokusę konkluzji, że Komisja Europejska zamiast uznania, że rozwój gospodarczy i spójność społeczna wzajemnie się wzmacniają, złożyła kompromis między rozwojem a równością. Niewątpliwie Komisja ma powody do takich poglądów, co zresztą jest oczywiste patrząc na rosnącą zamożność Europy, tym niemniej uczeni twierdzą, że dane wskazują iż w Unii Europejskiej znów rosną nierówności społeczne (Giddens 2006). Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie współpracy w zakresie prac badawczych między EEDRI a badaczami sześciu uniwersytetów i instytutów badawczych w UE (konsorcjum REKO) nad europejskim modelem rozwoju socjoekonomicznego (REKO 2007). Podstawowym założeniem tej współpracy jest, że dążenie do gospodarki opartej na wiedzy może prowadzić nie tyle do zbieżności, co do rozbieżności. Jedną z przyczyn rosnącego dysonansu mogą być ciągle istniejące różnice między regionami europejskimi w zakresie transformacji w regiony oparte na wiedzy. Indeks regionalnej innowacyjności sugeruje, że dystans między najbardziej rozwiniętymi regionami wiedzy w UE a województwem łódzkim jest wciąż duży, w rankingu 208 regionów UE 25 Łódź plasuje się na 105 miejscu (Rogut & Piasecki 2008r). Podstawowym zadaniem zespołu badawczego jest opracowanie modelu rozwoju społeczno-ekonomicznego analizującego szczegółowo, jak dane rankingi ujawniają poważne społeczne nierówności w regionach europejskich na ich drodze do rozwiniętych regionów wiedzy. O ile wiedza i kapitał ludzki stały się głównymi komponentami konkurencyjności, innowacyjność jest coraz mniej odróżnialne od społecznych struktur społeczeństwa. Badacze obserwują, że w ciągu ostatnich dekad wiele 4

Communication from the Commission. The regional Dimension of the European Research Area, COM(2001) 549 final, Commission of the European Communities pp. 5, 6, 7 and 18. 5 Green Paper, The European Research Area: New Perspectives, COM(2007) 161 final, Commission of the European Communities pp. 8 and 14.

46

Społeczne aspekty Regionalnych Strategii Innowacji. Projekt REKO

krajów europejskich udoskonaliło bazę umiejętności swoich kadr, jednocześnie próbując ustanowić równowagę między grupami pracowników o niskich i wysokich kwalifikacjach (Thelen, 2004, Brown et al., 2001).

1. Perspektywy teoretyczne Konsorcjum REKO zamierza przeprowadzić badanie porównawcze realiów dwunastu regionów europejskich w latach 1990 – 2010. Wynik badań posłuży do opracowania modelu rozwoju społeczno-ekonomicznego dla regionów europejskich który połączy dobrobyt społeczny ze społeczną sprawiedliwością. W centrum zainteresowania są regiony i klastry o wysokim poziomie wiedzy skupione wokół dwóch sektorów: biotechnologii i mechatroniki. Dla badaczy, którzy posiadają wiedzę akademicką w zakresie ekonomii, socjologii, antropologii i politologii wyzwaniem jest połączenie teorii na temat zmian technologicznych, wzrostu gospodarczego i klas społecznych w jeden teoretyczny kontekst. Pojęcie modelu rozwoju społeczno-ekonomicznego zostało użyte przed nami przez Romana Kulikowskiego w artykule z 1976 r. Porusza w nim kwestie „Optymalizacji polityki demograficznej w modelach rozwoju społeczno-ekonomicznego” i przedstawia model według którego rząd może ustalić populację lub strategie demograficzne. Badania Kulikowskiego mogą być postrzegane jako wyzwanie postawione wczesnym neoklasycznym modelom rozwoju, które uznawały siłę roboczą i progres techniczny za egzogenne. Królikowski odszedł też od wolnorynkowego myślenia, tak uwielbianego przez ekonomistów liberałów. W modelu Kulikowskiego to rząd przeznacza środki na politykę ludnościową ukierunkowaną na płodność i wielkość siły roboczej. Poza tym, poprzez nakłady na edukację, usługi zdrowotne, badania i rozwój, rząd wpływa też na progres techniczny. Późniejsze zastosowania modelów rozwoju społeczno-ekonomicznego zmodyfikowały ten pogląd, łącząc go z nową tradycją w neoklasycznej ekonomii by uznawać kapitał ludzki za czynnik produkcyjny, na równi z kapitałem fizycznym i siłą roboczą. W opracowaniu z roku 1980 Bank Światowy powołuje się na modele rozwoju ekonomiczno-społecznego i stawia kompromis między zwiększonymi fizycznymi inwestycjami a zwiększonymi wydatkami na rozwój zasobów ludzkich w oparciu o edukację, zdrowie i odżywianie na pierwszym miejscu. Model, który ma być opracowany przez konsorcjum REKO różni się pod wieloma względami. Zacznijmy od tego, że zespół badaczy pracuje w duchu ekonomii ewolucyjnej co oznacza, że zmiana technologiczna jest traktowana jako główna siła napędowa w rozwoju gospodarczym. Tworzenie i dyfuzja wiedzy ekonomicznej są, naszym zdaniem, głównymi czynnikami powodującymi rozwój. Kapitał fizyczny, siła robocza i kapitał 47

Jan Gunnarson

ludzki są postrzegane jako skumulowana wiedza, która może pojawiać się albo w formie pisemnej lub być zakorzeniona w ludziach. Kładąc nacisk na innowacyjny element wiedzy, REKO przyznaje, że brak jest sprawnej więzi między wiedzą a wiedzą nadającą się do komercyjnej eksploatacji (wiedzą komercyjną); problem ten omawiali Kline i Rosenberg (1986) a później Audretsh i Keilbach (2004). Uczeni prowadzą także spór, że ta tak zwana nowa teoria rozwoju, nie jest w stanie wyjaśnić dlaczego duże inwestycje w B&R nie zawsze prowadzą do gwałtownego rozwoju gospodarczego (Carlsson et.al. 2007). Lekceważąc różnicę między wiedzą ekonomiczną a wiedzą zgromadzoną, niektóre teorie odrzucają znaczenie „filtra wiedzy” nie pozwalającego wiedzy stać się wiedzą ekonomicznie użyteczną. Dla modelu REKO filtr ten ma krytyczne znaczenie, jest bowiem wskaźnikiem działania klastra, objętego niniejszym badaniem. Jest on uzależniony od konkurencji i rozbieżności w rozwoju firm, które pracują w oparciu o różne źródła wiedzy. Kulikowski nie poświęca uwagi problemowi równości a raport Banku Światowego tylko wspomina o kompromisie między efektywnością a równością bez wdawania się w dalsze dyskusje. Toteż następna różnica między takim podejściem a podejściem ewolucyjnym proponowanym przez nas jest fakt, że my rozważamy możliwy kompromis między rozwojem ekonomicznym a równością. Jednocześnie uważamy, że istnieje możliwość by rozwój i równość stały się wzajemnie wspierającymi się czynnikami. Przeprowadzenie takiej analizy jest szczególnie słuszne z pozycji ewolucyjnego podejścia, przyjętego przez konsorcjum REKO, w którym posiadanie wiedzy ekonomicznej jest podstawowym warunkiem rozwoju firmy, podczas gdy zmiany w bazie umiejętności firmy to podstawowa przyczyna nierówności.

2. Model REKO rozwoju społeczno-ekonomicznego Bieda często oznacza brak pożywienia, potrzebnego do osiągnięcia celów edukacyjnych i sprawienia by nabyte umiejętności stały się wydajne ekonomicznie. Jeśli ta zasadnicza zależność między rozwojem opartym na wiedzy a strukturami społecznymi zostanie połączona z instytucjami zajmującymi się redystrybucją dochodów na rzecz biednych, równość i rozwój zaczną się wzmacniać wzajemnie. REKO model rozwoju społeczno-ekonomicznego bierze także pod uwagę powiązania między strukturami społecznymi a rozwojem uzależnionym od czynników kognitywnych. Zamiast przyjęcia indywidualistycznego podejścia do motywacji, dochodów i wyników pracy (popularnego w głównym nurcie ekonomii) badacze twierdzą, że jednostki są także motywowane własną tożsamością społeczną. Wiąże się to z poglądami głoszonymi przez socjologa Emile Durkheima (1963 r.), który uważał, że im prostszy podział pracy w społeczeństwie tym silniejsza będzie 48

Społeczne aspekty Regionalnych Strategii Innowacji. Projekt REKO

więź między jednostkami i grupami społecznymi. Źródłem tej więzi jest solidarność mechaniczna, która łączy ludzi na zasadzie wzajemnych podobieństw pod względem terytorium, tradycji lub obyczajów społecznych. Jednakże REKO sięga głębiej i twierdzi, że pojęcie solidarności mechanicznej zostało wyparte przez pojęcie spójności społecznej, określanej jako poziom porozumienia osiągniętego przez członków grupy społecznej pod względem ich poczucia przynależności do wspólnego przedsięwzięcia lub wspólnej sytuacji. Powiązania kognitywne są przedstawione w rysunku 1. Polityka społeczna musi być ukierunkowana na osiągnięcie spójności społecznej. Unia Europejska zadeklarowała, że promocja spójności społecznej jest jednym z jej głównym celów. Dyrektoriat Generalny ds. Spójności Społecznej ogłosił, że podstawowym zadaniem Dyrektoriatu jest wspieranie spójności społecznej i poprawienie jakości życia w Europie, by zapewnić przestrzeganie fundamentalnych praw człowieka i szacunek dla ludzkiej godności. Jak pokazuje rysunek1, spójność społeczna zależy w głównej mierze od równości dochodów i możliwości - jeśli w regionach europejskich brak jest poczucia równości nie pozostawia to miejsca na wiarę w spójność europejską.

 5BL





/JF .JOJNBMOZ
QP[JPN /JFSÐXOPyDJ





4QÐKOPyÃ
TQPFD[OB

,MBTUFSZ XJFE[Z



8JFE[B FLPOPNJD[OB

,BQJUB TQPFD[OZ



Rysunek 1: Powiązania między strukturą społeczną a rozwojem ekonomicznym w modelu REKO W regionach gdzie istnieją nierówności społeczne spójność społeczna jest ściśle powiązana z działaniami zbiorowymi; biedni i niezabezpieczeni ludzie poprawiają swój dobrobyt poprzez zapewnienie sobie protekcji ze strony innych (często współpracowników, przyjaciół czy rodziny). Patrząc z tej perspektywy, subiektywne czynniki rozwoju ekonomicznego takie jak ryzyko przedsiębiorcze, czy wiara w korzyści płynące z inwestycji w edukację i szkolenie, są ściśle powiązane z tradycją i historią regionu. To gdzie jednostki z małymi środkami własnymi szukają protekcji, zależy od modelu społecznego regionu. Model taki może uwzględniać instytucje opieki społecznej. W regionach, gdzie brak jest takich instytucji, mniej uprzywilejowane klasy społeczne są zmuszone szukać protekcji u członków rodziny 49

Jan Gunnarson

lub przyjaciół. W regionach plasujących się powyżej minimalnego poziomu nierówności społecznych, struktury społeczne są inne. Tam gdzie każdy ma zabezpieczone środki własne działania zbiorowe nie są przesiąknięte zależnością i szukaniem protekcji do takiego stopnia co w regionach, gdzie spójność społeczna rozwija się wraz z biedą. Ludzie zamożni mogą swobodniej rozważać różne opcje. REKO zauważa, że mogą oni uciec od zależności, od spójnych „silnych” więzi społecznych, które hermetyzują sieci społeczne osób mniej uprzywilejowanych, co prowadzi do rozdrobnienia i słabych więzi z innymi grupami społecznymi. (Granovetter 1983). Rysunek 1 jest równocześnie wizualizacją empirycznej metody stosowanej przez REKO. Oczekuje się, że ewidencja empiryczna procesu tworzenia i wyboru wiedzy ekonomicznej w ramach klastrów wiedzy umożliwi pozyskanie głębszej wiedzy na temat powiązań między rozwojem opartym na wiedzy a strukturą społeczną. Dwanaście analizowanych klastrów zostało wybranych tak by reprezentować regiony o poziomie nierówności społecznych poniżej i powyżej minimum. Badacze podejrzewają, że rozbieżności w strukturach społecznych regionów europejskich będą stanowić przeszkodę w zmniejszeniu luki między najbardziej i mniej rozwiniętymi regionami wiedzy. Wręcz przeciwnie. Są powody, by wierzyć, że luka ta jeszcze się zwiększy. Województwo łódzkie w Polsce ma dużo do nadrobienia, żeby znaleźć się wśród członowych regionów UE. Badanie poziomu otwartości i wiedzy na temat zarządzania innowacjami, przeprowadzone wśród firm w trzech sektorach województwa łódzkiego, wskazuje na krytyczne powiązanie między rozwojem ekonomicznym a czynnikami społecznymi (Rogut & Piasecki 2008). Badania pokazały, że tylko parę regionalnych spółek posiadało jakąś wiedzę na temat zarządzania wiedzą lub rozwinęły kulturę innowacyjności czy organizację zdolną do przyswajania wiedzy. Co więcej, firmy wykazały małe zainteresowanie w stymulowaniu kreatywności pracowników lub podwyższaniu ich kwalifikacji, czy umiejętności. Wszystko to stwarza mało korzystne warunki dla rozwijania sprawnych klastrów wiedzy. Jednym z czynników promujących działalność klastrów wiedzy jest pozytywne nastawienie do współpracy z naukowymi instytutami badań i uniwersytetami. Nawet w tej sferze regionalne firmy wykazały ignorancję lub były zdania, że informacje przekazywane przez te instytucje nie odpowiadają ich potrzebom. Aby wytłumaczyć te bariery dla transformacji w region oparty na wiedzy, projekt REKO analizuje struktury społeczne. Badacze twierdzą, że stosunkowo niski poziom dobrobytu w województwie wytwarza rodzaj spójności społecznej kojarzonej z sieciami hermetycznymi i rozdrobnienie (negatywne oddziaływanie na „spójność społeczną”, „klastry wiedzy” i „dochody” jest pokazane w rysunku 1). Istnieje minimalny poziom nie50

Społeczne aspekty Regionalnych Strategii Innowacji. Projekt REKO

równości społecznej poniżej którego rośnie poczucie niepewności wśród regionalnej ludności, stanowiące barierę dla innowacji, przedsiębiorczości i inwestycji w edukację. Badanie firm województwa łódzkiego pokazuje, że brak podejścia innowacyjnego jest wywołany czynnikami społecznymi, takimi jak niska mobilność pracowników, nieuczestniczenie przedsiębiorców w podejmowaniu decyzji dotyczących zasad prowadzenia działalności oraz niekorzystna polityka społeczna (Rogut & Piasecki 2008). Z punktu widzenia REKO, europejskie regiony oparte na wiedzy, posiadające wysoki wskaźnik innowacyjności, należą do bogatszych regionów Unii Europejskiej. Są dowody by wiązać to z strukturami społecznymi szczególne sprzyjającymi działalności innowacyjnej (pozytywne oddziaływanie na „spójność społeczną”, „klastry wiedzy” i „dochody” jest pokazane w rysunku 1). Prominentni uczeni twierdzą że „słabe” więzi wewnątrz grupy społecznej sprzyjają innowacyjnej działalności, bowiem członkowie takiej grupy są mniej zależni od siebie społecznie i mogą mieć powiązania z „innymi niż własny kręgami społecznymi” (Granovetter 1983 pp 201, 208). Grupa badawcza przedstawia tezę, że takie zachowanie jest częściej spotykane wśród ludzi bogatych, toteż badacze spodziewają się znaleźć spójność społeczną o strukturze z takimi powiązaniami w dobrze prosperujących regionach Europy. Regiony takie są inkubatorami formacji klasterów wiedzy, które przyspieszają ich rozwój. Aby w pełni zrozumieć, jak gospodarka oparta na wiedzy może przyczynić się do pogłębiania nierówności, trzeba zwrócić uwagę na pojęcie kapitału społecznego w rysunku 1. Literatura dotycząca klastrów wiedzy twierdzi, że społeczna struktura „słabych” więzów stanowi podstawę dla tworzenia społeczności pracowniczych ukierunkowanych na biznes, a to jest kluczowym czynnikiem określającym dynamikę rozwoju klastrów wiedzy (Lechner & Dowling 1999), (Gunnarsson & Wallin (2007). Więzi i sieci społeczne takich społeczności są kapitałem społecznym tworzonym przez pracodawców by ułatwić przeprowadzenie określonych działań zwiększających ekonomiczną wartość transakcji na rynkach (cf. Burt 1992 and Coleman 1990). Innymi słowami, kapitał społeczny łączy poszczególne wartości rynkowe i dochody z siłą którą czerpie z przynależności do grupy społecznej. Nie ulega wątpliwości, że taki pogląd będzie miał wpływ na model rozwoju społeczno-ekonomicznego który próbuje stworzyć REKO. Model ten przyjmuje, że tworzenie społeczności, które współpracowałyby ze sobą w klastrach wiedzy i które motywowane są korzyściami czerpanymi z konkurencji rynkowej jest korzystne dla rozwoju ekonomicznego ale nie koniecznie dla sprawiedliwości społecznej (negatywne oddziaływanie „kapitału społecznego” na nierówności społeczne w rysunku 1).

51

Jan Gunnarson

Konkluzja Konsorcjum REKO zamierza dokonać porównania ścieżek rozwoju opartego na wiedzy w dwunastu regionach europejskich i powiązać je z regionalnym rozwojem spójności społecznej. Niniejsze opracowanie przedstawiło główną koncepcję projektu, to jest, że zdobywanie wiedzy i innowacje tworzą nowe nierówności społeczne. Zmiana technologiczna to historyczny aspekt klastra, który z jednej strony pokazuje zdolność miejscowych firm do odnowy i rewitalizacji klastra a z drugiej odrzuca tradycyjne formy wiedzy jako przestarzałe. Proponowany projekt zaspakaja potrzebę zrozumienia, że zmiany w popycie na wiedzę ekonomiczną zwiększają konkurencyjność wśród grup profesjonalnych, a w szczególności między pracownikami wykwalifikowanymi i niewykwalifikowanymi. Ważnym zadaniem jest przeprowadzenie badań, jak formacja nowych grup pracowników opierających się na wiedzy i rekrutowanie oraz zwalnianie pracowników wpływają na nierówność społeczną i spójność społeczną. W agendzie badań znajduje się też analiza pokazująca jak zmienia się ryzykowne zachowanie, kojarzone z przedsiębiorczością, działalnością innowacyjną i edukacją, w zależności od tożsamości społecznej i potrzeby protekcji. Toteż powstające pytanie dotyczy przyszłości modelu społecznego regionów europejskich. Dlatego zagadnienia badań są analizowane przez pryzmat regionalnych klastrów. Może to wydać się dziwne w odniesieniu do badania modelu rozwoju społeczno-ekonomicznego obejmującego całą Europę, ale badanie to jest tak ukierunkowane by uwzględnić efekty europeizacji. W tym celu REKO pracuje nad regionalnym modelem rozwoju ekonomicznego i nad programem symulacji komputerowej który łączy: zdolność tworzenia wiedzy w regionalnych systemach innowacji, innowacje, produkcję regionalną i działalność globalną oraz rynki.

Bibliografia Audretsch D., Keilbach M. (2004), Entrepreneurship and regional growth: an evolutionary interpretation, Journal of Evolutionary Economics 14: 605-616. Brown P., Green A., Lauder, H. (2001), High Skills, Globalization, Competitiveness and Skill Formation, Oxford University Press. Burt, R. S. (1992), Structural holes. The social structure of competition, Cambridge. Carlsson B. Acs, Z. Audretsch D., Braunerhjelm P. (2007), The knowledge filter, entrepreneurship, and economic growth, Jena Economic Papers, 2007 – 057. 52

Społeczne aspekty Regionalnych Strategii Innowacji. Projekt REKO

Coleman J. (1990), Foundations of Social Theory, Harvard University Press. Durkheim E. (1963), The Division of Labour in Society, New York, MacMillan. Giddens A. (2006), Europe in the global age, Polity Press. Granovetter M. (1983), The Strength of Weak Ties: A network theory revisited, Sociological Theory, Volume 1, 201-233. Gunnarsson J., Wallin T. (2008), An evolutionary approach to regional systems of innovation, SSRN eLibrary. Kline S., Rosenberg N. (1986), An overview of innovation, Landau R. Rosenberg N. (eds), The positive sum strategy - Harnessing technology for economic growth, Washington D.C. Kulikowski R. (1976), Optimization of demographic policy in socio-economic growth models, unpublished paper, the International Institute for Applied Systems Analysis, Vienna. Lechner C., Dowling M. (1999), The evolution of industrial districts and regional networks: the case of the Biotechnology Region Munich/ Martinsried, Journal of Management and Governance 3, 309-338. REKO (2007), Regionalism and the development of knowledge economies in Europe, Application to the EU Seventh Framework Programme, SSH2007-2.2.1. Rogut A., Piasecki B. (2008), Regional Innovation Strategy for the Łódź province, Resolution no 1/2008, The Regional Steering Committee, Łódź Region. Thelen K. (2004), How Institutions Evolve. The Political Economy of Skills in Germany, Britain, the United States and Japan, Cambridge University Press. World Bank (1980), Human resource development and economic growth in development countries, Staff Working Paper 407, Washington.

53

Social Aspects of Regional Innovation Strategies.The REKO project Jan Gunnarson* Introduction The Polish province of Łódź is one of those European regions which has formulated an innovation strategy to guide its transformation into a knowledge-based region (Rogut & Piasecki 2008). This improvement of the regional policy process supports the idea that the Lisbon Strategy, launched by the EU to turn Europe into the world-leading knowledge based economy, should be controlled in a decentralised way through regional-level policies. The Kok report from 2004 admits that the objectives of the Lisbon strategy and the Gothenburg summit cannot be achieved unless they are anchored in regional actors and activism to create regional competence centres.6 This idea is also supported by computer simulations, based on an evolutionary, regional growth model that produces sensible development paths for decentralized governance in Europe relying on regions that take actions to affect the interaction within regional knowledge clusters (Gunnarsson & Wallin 2008). In addressing the regional dimension of the Lisbon Strategy, the EU Commission connects regional disparities in research, innovation and economic growth to Europe’s capacity to stay competitive in world markets. Regions are expected to play a „motor” role in the overall context of economic growth that relies on a „region-conscious” development model for the organization of European research. Since the regions have different profiles, the Commission advocates the reliance on “the self-organising capacity of regions”, which it considers a growth factor. The EU research agenda is also devoted to sustainable development in Europe: economic growth is not the sole measure of success. The task is to jointly find a regional model of how to renew and preserve the European socioeconomic growth model that strikes a balance between economic growth and social justice. Thus, the Commission finds that the achievement of greater cohesion in the EU depends on “the integration of research capabilities in less favoured regions in the European research fabric”.7 *

Department of Economics, University of Copenhagen Facing the challenge. The Lisbon strategy for growth and employment. Report from the High Level Group chaired by Wim Kok, 2004. 7 Communication from the Commission. The regional Dimension of the European Research Area, COM(2001) 549 final, Commission of the European Communities. 6

55

Jan Gunnarson

More recently, the EU Commission has overridden the regional dimension by the globalisation perspective. This is a response to the fact that new scientific and technological powers (China and India) have become attractive for business as a location for R&D investments. Now, the EU Commission emphasises instead that overcoming this fragmentation should become a means for the regions to “attract a critical mass of human and financial resources from across the world”. Consequently, the Commission concludes that concentration and specialisation is necessary to permit the emergence of one group of European centres of excellence and another group of centres which excel in addressing research and training at the national, regional and sectoral levels.8 From this it is tempting to conclude that the Commission, instead of considering economic growth and social cohesion as mutually reinforcing, assumes a trade off between growth and equality. No doubt, the Commission has good reason for these beliefs, which are obvious from growing prosperity in Europe, while, at the same time, scholars are arguing that there is much evidence indicating that social inequalities are again increasing in the EU (Giddens 2006). The aim of this paper is to present a research collaboration between EEDRI and researchers at six universities and research institutes in the EU (the REKO consortium) on a European socio-economic growth model (REKO 2007). It is a primary hypothesis of this collaboration that the pursuit of knowledge-based economies may cause diverging, rather than converging, disparities. One explanation of growing disparities could be persistent regional differences within the EU with regard to the transformation into knowledge-based regions. An index of regional innovativeness suggests that the gap between the most developed knowledge regions in the EU and the province of Łódź is still large: Łódź is ranked as 105 out of 208 regions in EU 25 (Rogut & Piasecki 2008). It is a primary task of the research team to develop a socio-economic growth model that examines in detail how these rankings reveal significant social inequalities in European regions on their way towards full-fledged knowledge regions. While knowledge and human capital have become the main components of competitiveness, innovativeness is progressively indistinguishable from the social structures of a society. Accordingly, the researchers note that, in recent decades, many European countries have upgraded the skill base of their workforce and simultaneously attempted to strike a balance between low-skilled and highskilled groups (Thelen, 2004, Brown et al., 2001).

8

Green Paper, The European Research Area: New Perspectives, COM(2007) 161 final, Commission of the European Communities pp. 8 and 14. 56

Social Aspects of Regional Innovation Strategies.The REKO project

1. Theoretical perspectives The REKO consortium intends to conduct a comparative study of twelve European regional contexts in the period 1990 – 2010. The result of the twelve case studies will be used to develop a socioeconomic growth model for European regions that combines social prosperity and social justice. At the centre of concern are regions and knowledge-intensive clusters organised around two sectors: biotechnology and mechatronics. For the researchers, who have different academic backgrounds in economics, sociology, anthropology and political science, it is a challenge to combine theories on technological change, economic growth and social classes into one theoretical context. The notion of a socio-economic growth model has been used before us in an article from 1976 by Roman Kulikowski. He is concerned about the “Optimization of demographic policy in socio-economic growth models” and develops a model for governments to determine population or demographic policies. Kulikowski’s research can be seen as a challenge to the early neo-classical growth models, which considered both the labour force and technical progress as exogenous. He also abandoned the type of free-market adored by liberal economists. In Kulikowski’s model, governments allocate resources to population policies that influence the fertility and the size of the labour force. Secondly, by expenditures on education, health services and R&D, the governments influence technical progress. More recent applications of socio-economic growth models have modified this approach by linking up with new traditions in neo-classical economics to consider human capital as a production factor, besides physical capital and labour. In a publication from 1980, the World Bank refers to socio-economic growth models and makes the trade-off between increased physical investments and increased spending on human resource development based on education, health and nutrition a primary concern. The model to be developed by the REKO consortium differs from these two approaches in many ways. To begin with, the research team is working in the spirit of Evolutionary Economics, which means that technological change is considered the primary driver of economic growth. The creation and diffusion of economic knowledge are in our view the principal factors explaining growth. The physical capital, labour and human capital are seen as accumulated knowledge, which can either appear in the written form or be embedded in people. In emphasising the innovative element of knowledge, REKO admits that the connections between the body of knowledge and the knowledge that is economically exploitable (economic knowledge) are awkward, which has been discussed by Kline and Rosenberg (1986) and more recently by Audretsch and Keilbach (2004). Scholars are 57

Jan Gunnarson

also arguing that the so-called new growth theory is unable to explain why large investments in R&D do not always result in rapid economic growth (Carlsson et.al. 2007). By neglecting the difference between economic knowledge and the body of knowledge, some theories disregard the importance of the “knowledge filter” preventing knowledge from becoming economically useful. This filter is crucial for the REKO model, as it is an indicator of the performance of the clusters included in the study. It depends on the competition and the disparity of growth between firms, which work on the basis of different knowledge sources. Kulikowski does not consider the problem of equality and the report of the World Bank only mentions a trade-off between efficiency and equality without any further discussions. Thus, another difference between their approaches and the evolutionary approach suggested by us is that we examine a possible trade-off between economic growth and equality. At the same time, we think it is likely that growth and equality can become mutually reinforcing. This type of examination is particularly relevant in view of the evolutionary approach applied by the REKO consortium, in which the possession of economic knowledge is the principal growth condition for firms, while, at the same time, changes in the skill base of firms are some of the main causes of inequality

2 The REKO model for socio-economic growth To be poor is often equivalent to be deprived of nutrition needed to achieve educational objectives and to transfer skills into economic productivity. If this substantial connection between knowledge based growth and social structures is combined with institutions for the redistribution of income to the poor, equality and growth become mutually reinforcing. The REKO model of socio-economic growth also takes account of connections in which social structure and growth are linked by cognitive factors. Instead of choosing an individualistic approach to incentives, income and work efforts (common in mainstream economics), the research team argues that individuals are also motivated by their social identity. It links up with the sociologist Emile Durkheim (1963), who has argued that the simpler the division of labour in a society, the stronger the bond between individuals and social groups will be. The origin of this bond is mechanical solidarity, which arises from segmented similarities based on territory, traditions and social customs. REKO, however, considers more complex cognition implying that the notion of mechanical solidarity is replaced by the notion of social cohesion defined as the level of agreement reached by the members of a social group regarding their sense of belonging to a common endeavour or situation. 58

Social Aspects of Regional Innovation Strategies.The REKO project

The cognitive connection is illustrated in Figure 1. Social cohesion is a crucial end to be achieved by social policy and the EU has declared the promotion of social cohesion to be one of its major goals. The Directorate General of Social Cohesion has defined as its primary task to foster social cohesion and to improve the quality of life in Europe for the genuine enjoyment of fundamental human rights and respect of human dignity. According to Figure 1, social cohesion depends critically on equality of income and on opportunity: if there is no sense of equality in the European regions, then there is little room for faith in European cohesion.

 :FT





/P .JOJNVN
MFXFM PG
JOFRVBMJUZ





4PDJBM DPIFTJPO



,OPXMFEHF DMVTUFST

&DPOPNJD LOPXMFEHF

4PDJBM DBQJUBM



Figure 1: Connections between social structure and economic growth in the REKO model It makes a difference if a society does not fulfil the conditions for a legitimate minimum level of inequality. Social cohesion in unequal regions is intertwined with collective actions, where poor and insecure people increase their wealth by obtaining protection from others (often workmates, friends and family). From this perspective, subjective economic growth factors, such as entrepreneurial risk, beliefs about advantages of investments in education and training, are intimately related to regional tradition and history. Persons with few own resources search for protection, where the type of regional social model matters. It can include welfare state institutions. In regions, where these institutions are lacking, the less privileged social classes are under pressure to be protected by family members or friends. Social structures in regions above a minimum level of inequality are different. While each person has individual resources to fall back on, collective actions are not permeated with dependences and search for protection to the same extent as in regions where social cohesion evolves with poverty. Wealthy people can more freely explore other options. REKO notes that they can escape from the dependence of the cohesive “strong” social 59

Jan Gunnarson

ties that encapsulate the networks of the less privileged, which leads to fragmentation and poor connections to other social groups (Granovetter 1983). Figure 1 also visualises the empirical method applied by REKO. Significant insights into connections between knowledge based growth and social structure are expected to be provided using empirical evidence from the creation and selection of economic knowledge within knowledge clusters. The twelve clusters examined have been chosen to represent regions both below and above the minimum level of inequality and the research team has a suspicion that differences in social structure across EU regions will prevent the gap between the most and the least developed knowledge regions from decreasing. Just on the contrary, there is reason to believe that this gap will grow. The Polish province of Łódź has much to catch up with before ending up at the front line in the EU. A study of the level of openness and knowledge in the field of innovation management conducted among companies in three sectors in the Łódź region, points to critical connections between economic growth and social factors (Rogut & Piasecki 2008). The study showed that few regional companies had any knowledge in the field of knowledge management, or had developed an innovation culture or organisation capable to absorb new knowledge. Moreover, the companies showed little interest in stimulating worker creativity or improving their qualifications or skills. Altogether these circumstances produce poor conditions for the development of efficient knowledge clusters. One factor that promotes innovative cluster activities is an affirmative attitude to the cooperation with scientific research institutions and universities. Even here, regional companies demonstrated ignorance or were of the opinion that information provided by these institutions was unsuitable for their needs. In order to explain these obstacles to the transformation into knowledge based regions, the REKO project looks at social structures. The researchers try to argue that the relatively low prosperity of a region produces a type of social cohesion associated with encapsulated networks and fragmentation (the negative effect on “social cohesion”, “knowledge clusters”, “economic knowledge” and “income” in Figure 1). There is a minimum level of inequality below which the insecurity of the regional population grows, which is a barrier to innovations, entrepreneurship and investment in education. Accordingly, the study of regional companies in Łódź shows that the lack of a pro-innovative attitude depends on social factors such as low mobility of the employees, lack of participation of entrepreneurs in decisions about business regulation and unfavourable social policies (Rogut & Piasecki 2008). 60

Social Aspects of Regional Innovation Strategies.The REKO project

From the REKO perspective, European knowledge regions with a high index of innovativeness belong to the more prosperous EU regions. There is reason to associate them with social structures that are particularly friendly to innovative activity (the positive effect on “social cohesion”, “knowledge clusters”, “economic knowledge” and “income” in Figure 1). Prominent scholars argue that innovative activity is facilitated by “weak” social ties, where those concerned are less likely to be socially involved with one another but connected “to social circles different from one’s own” (Granovetter 1983 pp 201, 208). Since the research team tries to argue that it is more common among rich than poor people to rely on “weak” social ties, the researchers expect to find social cohesion within structures with these ties primarily in the more prosperous regions in Europe. These regions are incubators for the formation of knowledge clusters that speed up their growth. A full understanding of how knowledge economies may cause diverging disparities cannot be provided without some remarks about the notion of social capital in Figure 1. The literature on knowledge clusters argues that social structures of “weak” ties constitute the foundation required for the creation of business-oriented work communities, which is a key factor determining the growth dynamic of knowledge clusters (Lechner & Dowling 1999), (Gunnarsson & Wallin (2007). The social relationships and networks of these communities are social capital that the employees create to facilitate certain actions increasing the economic value of transactions in markets (cf. Burt 1992 and Coleman 1990). In other words, social capital connects individual market values and incomes with power that is derived from membership in social groups. This will have certain consequences for the socio-economic growth model that the REKO consortium tries to build. The model takes into account that the creation of communities for cooperation in knowledge clusters that are motivated by rewards deriving from market competition is favourable for economic growth, but not necessarily for equity (negative effect of “social capital” on inequality in Figure 1).

Conclusions The REKO consortium intends to compare concrete knowledgebased growth patterns in twelve European regions and relate them to regional experiences of social cohesion. This paper has illustrated the main idea of the project, which is that knowledge production and innovations create new inequalities. Technological change is a historical aspect of a cluster, which on the one hand shows the ability of the localised firms to renew and vitalise the cluster but on the other hand comes to reject traditional forms of knowledge as extinct. The proposed project satisfies the need to understand 61

Jan Gunnarson

that changes in the demand of economic knowledge will increase the competition between professional groups and especially between skilled and unskilled workers. It is an important task to study how the formation of new groups of knowledge workers and how hiring and firing of employees affect inequality and social cohesion. It is also on the research agenda to examine how risk behaviour associated with entrepreneurship, innovative activity and education changes with social identity and search for protection. One question arising, therefore, concerns the future social model of the European regions. The research questions are thus examined through the lens of regional clusters, which may seem strange for a study of a socio-economic growth model covering the whole Europe. However, the research is arranged to take stock of Europeanization effects. To this end, REKO develops a regional economic growth model and a computer simulation program, which link the capability of creating knowledge in regional innovation systems, innovations, regional production and global activities and markets.

References in Polish Translation.

62

Regionalne spojrzenie na wspieranie rozwoju gospodarczego i innowacyjności w Angli: wyzwania i możliwości Steve Johnson, Roger Henderson* Wprowadzenie W Zjednoczonym Królestwie za politykę wspierania przedsiębiorczości odpowiedzialna jest „regionalna administracja” Szkocji, Walii i Irlandii Północnej. W Anglii polityka wspierania przedsiębiorczości nadzorowana jest przez dziewięć Agencji Rozwoju Regionalnego (Regional Development Agency) działających w ramach polityki ustanowionej przez Ministerstwo Handlu i Przemysłu (Department for Business Enterprise and Regulatory Reform [BERR]). Niniejsze praca skupia się na obecnej sytuacji w regionach Anglii, co umożliwi wyciągnięcie wniosków które mogą mieć zastosowanie w regionie łódzkim. Wspieranie przedsiębiorczości w Anglii jest finansowane z budżetu państwa i odbywa się poprzez agencję Business Link powołaną specjalnie do wykonywania tej funkcji. Model agencji Business Link i jej działanie uległo licznym zmianom w okresie ostatnich dziesięciu lat, najbardziej pod względem podejścia do docelowych grup przedsiębiorstw (przykładowo, zmiana nacisku na względne znaczenie nowo-powstających mikro-przedsiębiorstw), ukierunkowania geograficznego (działania lokalne, subregionalne, regionalne i ogólnokrajowe) i działania na zasadzie kontraktowej. Jednocześnie, szereg innych organizacji oraz inicjatyw na rzecz wspierania przedsiębiorczości, które są finansowane z budżetu państwa, kontynuuje swoją działalność szczególnie na poziomie regionalnym, subregionalnym i lokalnym. Są wśród nich agencje przedsiębiorczości (zajmujące się głównie nowo-powstającymi przedsiębiorstwami), izby handlowe i inne grupy okołobisnesowe dostarczające wsparcie i doradztwo, centra informacyjne lokalnych władz, inicjatywy Unii Europejskiej realizowane przez organizacje prywatne lub organizacje trzeciego sektora (podobne do fundacji w Polsce), programy wsparcia finansowego, inicjatywy sektorów oraz inne działania wspierane przez rząd centralny. Takie jak doradztwo w zakresie wytwórstwa i eksportu (Manufacturing Advisory Service and export support obecnie UK Trade and Investment). *

WM Enterprise, Bradford, England

63

Steve Johnson, Roger Henderson

Wszystko to składa się na dość złożony i zagmatwany obraz - jego typ znany jest obserwatorom działań na rzecz wspierania przedsiębiorczości w Łodzi, jak również w innych regionach Polski. W ramach próby zredukowania takiego poziomu zawiłości i zapewniając jednocześnie, że przedsiębiorstwa będą miały dostęp do możliwie najlepszego doradztwa i wsparcia, rząd Brytyjski wprowadził dwie kluczowe reformy. Po pierwsze, od roku 2008 Agencje Rozwoju Regionalnego są odpowiedzialne za zawieranie kontraktów z dostawcami usług wsparcia przedsiębiorczości na ustanowienie odpowiednich dla ich regionu usług Bizness Link. Po drugie, wprowadzono solidny program upraszczający scenę wspierania przedsiębiorczości, co zostało bardziej szczegółowo opisane poniżej.

1. Program uproszczenia wspierania biznesu BSSP Ogólnokrajowy kontekst wspierania biznesu uległ znacznym zmianom w ciągu ostatnich lat. W swoim budżecie na rok 2007 Kanclerz Skarbu podjął zobowiązanie konsultowania się z przedsiębiorcami odnośnie rodzaju wsparcia dla biznesu jaki rząd może finansować w przyszłości. To zobowiązanie zostało zbudowane na obietnicy uproszczenia wspierania przedsiębiorczości w Anglii, danej w 2006 r.. Z około 30009 programów do najwyżej 100, do roku 2010. Badania rządowe pokazują, że obecny nadmiar dostępnych programów jest mylący i przedsiębiorcy nie zawsze wiedzą dokąd zwrócić się po pomoc której potrzebują. Jednocześnie ta ilość programów utrudnia rządowi, na wszystkich szczeblach, mierzenie efektów wsparcia i możliwość zapewnienia, że nie ma miejsca dublowanie wsparcia. W marcu 2008 rząd opublikował broszurę zatytułowaną „Simple Support, Better Business: business support in 2010”10 (Proste wsparcie, lepszy biznes: wspieranie biznesu w 2010 roku) przedstawiając swoją wizję dostarczania wsparcia dla biznesu w przyszłości. Mając to na uwadze program uproszczenia wspierania biznesu ma na celu: • ułatwienie korzystania z rządowego wsparcia dla biznesu i zwiększenie jego efektywności i sprawności; • upewnianie się, że wsparcie finansowane z budżetu państwa jest łatwo dostępne dla firm, ma prawdziwy wpływ na cele polityki publicznej i jest warte swojej ceny; 9

The Grants and Support Directory www.businesslink.gov.uk BERR (2008) Simple Support, Better Business: Business Support in 2010. March 2008.

10

64

Regionalne spojrzenie na wspieranie rozwju gospodarczego i innowacyjności...

• ustanowienie roli organizacji Business Link jako głównego kanału wsparcia finansowanego ze środków publicznych i włączenie opinii odnośnie tego jak organizacja Business Link może być rozwinięta do pełnienia tej roli; • uniknięcie ponownego mnożenia się programów wsparcia po ich uproszczeniu. Celem programu jest wypracowanie gotowych rozwiązań dla zaspokojenia potrzeb biznesu i polityki. Te potrzeby to: wspólna praca rządu na rzecz wspierania biznesu, zrozumienie potrzeb i preferencji biznesu oraz podejmowanie konsekwentnych i efektywnych działań, monitorowanie najlepszych praktyk w celu zapewnienia odpowiedniego wykorzystania pieniędzy podatników. Nowa oferta zakłada mniejszą ilość programów i organizacji do ich pilotowania, przejrzyste i spójne budowanie tożsamości marki, wsparcie przedstawiające większą wartość dla podatników oraz wsparcie poprzez efektywne monitorowanie.

2. Rozwój brytyjskiej polityki innowacyjnej w XXI wieku Różne inicjatywy rządowe w Wielkiej Brytanii, w minionej dekadzie, próbowały podnieść konkurencyjność kraju skupiając się na rozwoju gospodarki innowacyjnej i opartej na wiedzy. Dokument rządowy The Science and Innovation Investment Framework 2004-1411 wielokrotnie powtarza wiarę rządu w naukę, technologię i wysokie umiejętności jako rdzeń przyszłego wzrostu. Celem rządu jest wzrost inwestycji na badania i rozwój proporcjonalnie do przychodu krajowego od 1,9% do 2,5%, do roku 2014. Dwa lata później Leitch Report12 (raport Leitch’a) znacząco wzmocnił stanowisko polityki, zakładając rozwój bazy światowej klasy umiejętności do roku 2020 i dostarczając pracodawcom kluczowej roli poprzez projekt szkoleniowy Train-to-Gain w ramach opartego na zapotrzebowaniu rządowego systemu wspierania biznesu i umiejętności. W 2007 r. dokument Sainsbury Review,13 będący analizą systemu nauki i innowacji w Zjednoczonym Królestwie, promował usprawnienie transferu wiedzy pomiędzy bazą badawczą a biznesem. Zakłada on wykorzystanie 11

HM Treasury and DTI (2004) Science and Innovation Investment Framework 2004-14. 12 HM Treasury (2006) Prosperity for all in the global economy – world class skills. (Leitch Review of Skills) December. 13 HM Treasury (2007) The Race to the Top. A review of the Government’s Science and Innovation Policies. (Lord Sainsbury of Turville). October.

65

Steve Johnson, Roger Henderson

funduszu na wyższe szkolnictwo i innowacje (Higher Education Innovation Fund) do wspierania uniwersytetów zorientowanych na biznes, podwojenie liczby Partnerstw na rzecz transferu wiedzy (Knowledge Transfer Partnerships) i lepsze wsparcie dla spółek wysokich technologii poprzez inicjatywy badawcze małych przedsiębiorstw (Small Business Research Initiative) w celu pobudzania innowacji. Miedzy innymi, poprzez granty w ramach programu Proof-of-Concept Fund (fundusze na określenie jakościowych i ilościowych możliwości rynkowych pomysłu) i wsparcia dla inkubatorów oraz klastrów wysokich technologii. Rząd Wielkiej Brytanii jest również orędownikiem mianowania sześciu miast jako „Miasta Nauki”14, wyrażając tym pragnienie zaangażowania 5 najlepszych brytyjskich uniwersytetów w rozwój gospodarczy i akcentując transfer nauki i technologii jako główne źródło innowacji. Niedawno, w Białej Księdze z 2008 roku zatytułowanej Innovation Nation15 (Innowacyjne państwo), bardziej niż dotychczas uznano potrzebę integracji biznesu, wiedzy i miejsca w rozwijaniu społeczeństwa opartego na innowacji argumentując, że rozwój gospodarki opartej na wiedzy ma globalny zasięg, jednak lokalne efekty i konsekwencje dla powstających programów miast-regionów Innovation Nation, promuje szerszą definicję innowacji rozciągającą się od wąskiej bazy naukowej po takie sektory jak media i majątek kulturowy i uwzględniającą indywidualną naukę i naukę organizacji. Nowe technologie umożliwiają i przyspieszają innowację, co powoduje, że staje się ona coraz bardziej otwarta. Organizacje coraz częściej sięgają poza swoje granice w poszukiwaniu nowych idei: do uniwersytetów, dostawców, innych spółek, a nawet do konkurencji. Wyłania się świadomość, że polityka potrzebuje rozpoznać te nowe źródła innowacji i robiąc to wziąć pod uwagę zarówno czynniki popytu, jak i podaży.

3. Regionalne podejście do innowacji Na poziomie regionalnym więcej uwagi skupia się na integracji regionalnych zasobów, takich jak lokalne uniwersytety/instytucje badawczo-rozwojowe, klastry, kluczowe tereny (centra inkubacyjne, parki nauki) oraz na wzmacnianiu partnerstwa i sieci. Agencje Rozwoju Regionalnego (ARR) wspierają wysiłki rozwoju innowacyjnych zdolności. Pomimo, że przydział ich funduszy jest ograniczony, pod względem procentowym regionalnego PKB (