Monopol na zbawienie

[SZYMON HOŁOWNIA]

MONOPOL NA ZBAWIENIE ILUSTRACJE VINCENT VENOIR (Michał Gowarzewski)

WYDAWNICTWO ZNAK | KRAKÓW 2010

Projekt okładki oraz opracowanie typograficzne Vavoq (Wojciech Wawoczny) Fotografia na okładce © iStockphoto.com/photoganda inc © iStockphoto.com/Fotocrisis Fotografia autora na skrzydełku okładki Albert Zawada/Agencja Gazeta Projekt ilustracji VINCENT VENOIR (Michał Gowarzewski) Vavoq (Wojciech Wawoczny) Weryfikacja merytoryczna dr Elżbieta Wiater Opieka redakcyjna i adiustacja Elżbieta Kot Korekta Katarzyna Mach Katarzyna Onderka Łamanie Irena Jagocha Copyright © by Szymon Hołownia ISBN 978-83-240-1335-7 Książki z dobrej strony: www.znak.com.pl Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 30-105 Kraków, ul. Kościuszki 37 Dział sprzedaży: tel. (012) 61 99 569, e-mail: [email protected]

Spis treści Spis treści........................................................................................................................3 Wstęp...............................................................................................................................8 PODZIĘKOWANIA.....................................................................................................10 PRZESTROGI NA DROGĘ..............................................................................................................................12 PRZESTROGI BOSKIE....................................................................................................................................13 [1.] NIE BĘDZIESZ MIAŁ BOGÓW CUDZYCH PRZEDE MNĄ..........................................14 [2.] NIE BĘDZIESZ BRAŁ IMIENIA PANA BOGA SWEGO NADAREMNO.....................17 [3.] PAMIĘTAJ, ABYŚ DZIEŃ ŚWIĘTY ŚWIĘCIŁ................................................................21 [4.] CZCIJ OJCA SWEGO I MATKĘ SWOJĄ..........................................................................25 [5.] NIE ZABIJAJ........................................................................................................................28 [6.] NIE CUDZOŁÓŻ.................................................................................................................34 [7.] NIE KRADNIJ......................................................................................................................37 [8.] NIE

MÓW

FAŁSZYWEGO

ŚWIADECTWA

PRZECIWBLIŹNIEMU SWEMU.......................................................................................42 [9.] NIE POŻĄDAJ ŻONY BLIŹNIEGO SWEGO....................................................................46 [10.] ANI ŻADNEJ RZECZY, KTÓRA JEGO JEST...................................................................50

PRZESTROGI LUDZKIE.................................................................................................................................54 [11.] NIE POGANIAJ OPATRZNOŚCI.......................................................................................55 [12.] NIE

BÓJ

SIĘ

LATAĆ,

ZADBALIŚMY

O TWOJE BEZPIECZEŃSTWO.........................................................................................57 [13.] W CIĄŻY? ZAJRZYJ DO KATOLICKIEGO SENNIKA..................................................59 [14.] NIE STRZELAJ, TO NIE PAN BÓG KULE NOSI............................................................60 [15.] NIEWIERZĄCY TO (CZASEM) TEŻ CZŁOWIEK..........................................................61 [16.] OMIJAJ ZAKAZANY OWOC (ŁUKIEM).........................................................................62 [17.] NIE

DŁUB

W

ZĘBACH

(BO

CIĘ

ZJE

SAM

KARDYNAŁ RlCHELIEU).................................................................................................63 [18.] UWAŻAJ, ZANIM POPROSISZ O COŚ PAPIEŻA...........................................................64 [19.] PRZECZYTAJ WRESZCIE DZIEJE APOSTOLSKIE!......................................................65 [20.] NIE CZEKAJ DO JUTRA....................................................................................................66 TEST.............................................................................................................................68 Spotykasz KSIĘDZA, KTÓRY MÓWI DZIWNYM GŁOSEM..........................69 [1.].........................................................................................................................70 [2.].........................................................................................................................74 [3.].........................................................................................................................75 Spotykasz DARWINISTĘ.....................................................................................79 [4.].........................................................................................................................81 [5.].........................................................................................................................85 [6.].........................................................................................................................90 Spotykasz BISKUPA CRISPIANA HOLLISA (I JEGO KOLEGÓW)...............94

[7.].........................................................................................................................96 [8.].........................................................................................................................98 [9.].......................................................................................................................106 [10.].....................................................................................................................109 Spotykasz DZIEWICĘ KONSEKROWANĄ.....................................................113 [11.].....................................................................................................................118 Spotykasz CZŁOWIEKA, KTÓRY UWAŻA, ZE WSZYSCY KSIĘŻA MOLESTUJĄ DZIECI...................................................................................................123 [12.].....................................................................................................................128 [13.].....................................................................................................................136 [14.].....................................................................................................................139 [15.].....................................................................................................................143 [16.].....................................................................................................................146 [17.].....................................................................................................................149 [18.].....................................................................................................................153 Spotykasz POLITYKA.......................................................................................154 [19.].....................................................................................................................157 [20.].....................................................................................................................164 [21.].....................................................................................................................170 [22.].....................................................................................................................173 [23.].....................................................................................................................178 [24.].....................................................................................................................180 [25.].....................................................................................................................185 [26.].....................................................................................................................188 [27.].....................................................................................................................194 [28.].....................................................................................................................199 Spotykasz LEFEBRYSTĘ...................................................................................204 [29.].....................................................................................................................207 [30.].....................................................................................................................210 [31.].....................................................................................................................213 [32.].....................................................................................................................218 [33.].....................................................................................................................221 Spotykasz CZŁOWIEKA UPADŁEGO.............................................................226 [34.].....................................................................................................................228

[35.].....................................................................................................................230 [36.].....................................................................................................................233 PATRONI DO WZIĘCIA.........................................................................................................................237 [1.] DLA POLITYKÓW............................................................................................................238 [2.] DLA DOSTAWCÓW ŻYWNOŚCI...................................................................................242 [3.] DLA TYCH, CO MAJĄ OCHOTĘ WIAĆ Z KRAJU.......................................................244 [4.] DLA TYCH, CO CHCIELIBY BYĆ WIECZNIE MŁODZI.............................................248 [5.] DLA TYCH, CO JEDNAK LUBIĄ ŻYCIE......................................................................250 [6.] DLA TYCH, CO SĄ NA BAKIER....................................................................................254 [7.] DLA PAŃ W KAŻDYM WIEKU......................................................................................256 [8.] DLA NIEUKÓW I UCZONYCH.......................................................................................258 [9.] (JEDNAK NIE) DLA GEJÓW...........................................................................................262 [10.] DLA TYCH, CO LUBIĄ CZYTAĆ...................................................................................264 [11.] DLA TYCH, CO BOJĄ SIĘ KSIĘŻY................................................................................267 [12.] DLA TYCH, CO ROBIĄ COŚ BEZ OPAMIĘTANIA.....................................................271 [13.] DLA TYCH, CO LUBIĄ WYPIĆ COŚ POD TRUSKAWECZKĘ..................................272 [14.] DLA TYCH, CO CHODZĄ NA EUROPEJSKIE WYBORY...........................................274 [15.] DLA TYCH, CO CZUJĄ, ŻE BOGA CHYBA NIE MA..................................................277

[16.] DLA TYCH, CO PROSZĄ O CUDA I NIE OTRZYMUJĄ.............................................279 [17.] DLA TYCH, KTÓRYM UMIERAJĄ DZIECI..................................................................281 [18.] DLA TYCH, KTÓRYCH KOŚCIÓŁ, NUŻY....................................................................284 [19.] DLA TYCH, CO BOJĄ SIĘ RUSZYĆ Z MIEJSCA.........................................................286 [20.] DLA TYCH, KTÓRYM CZASEM JEST ZA GŁOŚNO...................................................289 PYTANIA FUNDAMENTALNE.............................................................................................................290 Po co JEST BÓG?...................................................................................................291 DLACZEGO WŁAŚNIE JEZUS?......................................................................296 DLACZEGO TRZEBA WIERZYĆ w KOŚCIELE?..........................................300 DLACZEGO TRZEBA SIĘ MODLIĆ?.............................................................307 A MOŻE BOGA NIE MA, SKORO NA ŚWIECIE JEST CIERPIENIE?........311 SKĄD WIADOMO, ŻE DOBRO ZWYCIĘŻY?...............................................316 Modlitewnik................................................................................................................321 Zakończenie................................................................................................................328 BIBLIOGRAFIA.........................................................................................................330

Wstęp Dlaczego Monopol na zbawienie?. W największym skrócie - by podekscytować i na chwilę zająć uwagę tych, dla których życie to gra, gdzie trzeba zdobywać punkty, być w stałym pędzie do mety. Aby zbulwersować tych, których bulwersuje wszystko. Wreszcie - by zagrzać do boju tych, którzy w tytule będą się doszukiwać śladów katolickiego triumfalizmu. Monopol na zbawienie - czy to znaczy, że do nieba mają szansę trafić tylko katolicy? Odpowiedź na jednym z pól gry dostępnej na www.znak.com.pl/monopolnazbawienie. W tej grze - dokładnie tak jak w Kościele (tym pisanym z małej i z dużej litery) solidne fundamenty sąsiadują z gipsowym aniołkiem, tabernakulum ze stojakiem pod mikrofon, rzeczy istotne ze śmiechu wartymi błahostkami. Ktoś, kto trafi na pole, na którym będzie się zmagać z pytaniem o sens modlitwy, nie powinien się więc zdziwić, gdy w następnej turze spotka kardynała Richelieu, o którym wypisywano okropne rzeczy, a nikt jakoś nie chce zauważyć, że to on dał światu jeden z genialnych kulinarnych wynalazków nóż z zaokrąglonym czubkiem (o, Kościele, nieoceniony fundamencie zachodniej cywilizacji!). Na jednym z pól będzie można się dowiedzieć, o co chodzi w egzorcyzmach, na innym - spotkać Dom Perignona, dzięki któremu możemy raczyć się szampanem. Oprócz pytań o to, czy wolno jeść szyneczkę w piątek i czy palenie trawki to grzech, będzie szansa na zapoznanie się z dramatem świętego Huberta lub sprawdzenie, co tak naprawdę kryje się pod budzącym grozę terminem „jałmużna”. Od razu uprzedzam zarzuty tych wszystkich, którzy już szykują mi stosik, bo przecież w grze o drodze człowieka decyduje kostka, a my, chrześcijanie, nie wierzymy w ślepy los, ufamy, że czuwa nad nami Opatrzność. Życie to nie gra, a gra to nie życie. Gra (a pisze to wielbiciel gier strategicznych) bywa narzędziem, które może wyrobić w człowieku umiejętności, przydatne w realu. Nie byłoby większego szczęścia dla mnie jako autora, niż choćby jeden czytelnik, który dowie się z tej książki czegoś, co pomoże mu zrozumieć, ułatwić lub uleczyć jakiś element jego relacji z Kościołem. Kościołem, w którym jedni księża mówią kazania takie, że ma się ochotę wyć pod ławką z rozpaczy, a drudzy wbijają człowieka w tę samą ławkę słowem, które zapada wprost w serce. Kościołem ludzi świętych jak Matka Teresa i grzesznych jak bohaterowie

seksualnych skandali. Kościołem wiernych, którzy co niedziela wyruszają na polskie osiedla, żeby opowiadać ludziom o Jezusie i takich, którzy na ich widok pukają się w czoło. Takich, którzy wierzą w maryjne objawienia, i takich, którzy zachodzą w głowę, dlaczego z Maryi tu cytat z Johna Zmiraka - zrobiliśmy „Yiddishe Mama”, która gdy tylko się pokaże, zaraz musi obwieścić nam nieszczęście. Młodzieńców, którzy noszą na piersi krzyżyki, i takich, którzy wsuwają na palec pierścień Atlantów (nie mając, bidule, pojęcia, co on oznacza). Hierarchów, którzy najlepiej czują się wtedy, gdy parafianie urządzają „wystawienie biskupa w kościele”, czyli go bezkrytycznie adorują, i takich, którzy nawet po 22.00 są w stanie odebrać komórkę albo odpisać na maila. Kościołem wielu ludziom w tym kraju kojarzącym się z miasteczkiem ruchu drogowego pełnym zakazów i nakazów, na którego widok ludzie spinają się, nie mogąc uwierzyć, że sensem jego istnienia nie jest proklamowanie instrukcji obyczajowych tudzież dietetycznych, bo obowiązuje w nim tylko jedno objawione przez Jezusa prawo - miłość (i tylko w jej świetle można - i należy - sensownie czytać inne prawa). Kościołem, w którym jest trochę brudu i głupoty, ale też cała masa świętości. A przede wszystkim - pewność, którą mam i którą nieumiejętnie próbowałem się podzielić, nie aspirując rzecz jasna do bycia wyrocznią (planowałem tę książkę wyłącznie jako skromny wstęp do przygody, którą ktoś zechce może kontynuować w towarzystwie bardziej kompetentnych lektur). Pewność, że jest w nim wszystko, czego trzeba każdemu z nas, żeby już na zawsze był szczęśliwym, spełnionym człowiekiem.

PODZIĘKOWANIA Dzięki Bogu. I niektórym jego świętym, zwłaszcza tym, którzy nieustannie przekonują mnie o swojej pamięci (i poczuciu humoru). Jak inaczej wytłumaczyć sytuację, gdy zastanawiając się nad tym, jak wybrnąć z matni, w którą wpuściłem się w jednym z rozdziałów - udałem się na adorację do warszawskiego kościoła przy Żytniej, gdzie jest kaplica i relikwie mojej ulubionej świętej siostry Faustyny? Próbowałem zaklinać ją na wszystkie sposoby, żeby załatwiła mi jakąś błyskotliwą myśl. Tęsknie wzdychałem, gdy pracujący przy remoncie elewacji robotnicy postanowili pogłośnić nieco radio. Kaplica wypełniła się dźwiękami pieśni zespołu Lady Pank. „Wszystko byłoby inne, gdybyś tu była, ja wiem...”. Janusz Panasewicz nie zdaje sobie chyba sprawy, jak głęboko i mistycznie można czasem czytać jego artystyczny komunikat... Tu na ziemi - dziękuję moim Kochanym Rodzicom, w których zawsze mam oparcie. I Kamili za wszystko - za wsparcie, za cierpliwość, za to, że przedzierała się ze mną przez kolejne wersje brudnopisu i wniosła do tej książki mnóstwo cennych uwag. Marcinowi Prokopowi, z którym, zwłaszcza gdy rozmawiamy o religii, „Nigdy nie jest jak? Nudno!” Dziękuję mojemu proboszczowi, księdzu Dariuszowi Cempurze, który fragmenty czytał na głos parafianom, a następnie informował o wypatrzonych błędach. A skoro już jesteśmy przy księżach, dziękuję dwóm moim przyjaciołom, ojcu Pawłowi Kozackiemu OP i księdzu Radosławowi Kimszy, za to, że - gdy zastanawiam się nad tym, jak myśleć i żyć w Kościele są dla mnie punktem odniesienia (żeby zaś nie był to dla nich pocałunek śmierci, zastrzegam: nie muszą zgadzać się ze wszystkim, co w tej książce napisano!). Dziękuję też siostrom klaryskom kapucynkom z Krakowa, które w tym czasie ostro się za mnie modliły. Dziękuję moim kolegom - tym z Religia.tv (zwłaszcza Kazkowi Sowie, Ani Marczewskiej i Joli Gwardys) oraz tym z „Newsweeka” - za wyrozumiałość w czasie, gdy powstawała ta książka. Elżbiecie Wiater, która wychłostała ją (z pożytkiem) w korekcie teologicznej i merytorycznej, oraz Elżbiecie Kot, która - wraz z całym zespołem Znaku kilkakrotnie stanęła na głowie, by realizacja całego pomysłu stała się możliwa. Dziękuję czytelnikom mojego bloga na www.newsweek.pl, bo dostarczyli mi

inspiracji i zorganizowali chyba jedyny taki (i bardzo przeze mnie w czasie pracy nad książką zaniedbywany) religijny klub dyskusyjny na „niekonfesyjnych” stronach w polskim internecie. Żeby zaś nie popaść w manierę właściwą tym, co na różnych imprezach przysysają się do mikrofonu i nie odejdą, dopóki nie podziękują wszystkim, z przysłowiowym „ojcem Whitney Houston” włącznie - dziękuję Państwu za uwagę i serdecznie zapraszam do gry.

PRZESTROGI NA DROGĘ

PRZESTROGI BOSKIE

[1.] NIE BĘDZIESZ MIAŁ BOGÓW CUDZYCH PRZEDE MNĄ. Gdy

12

października

1969

roku

po

dwudniowej obławie

funkcjonariusze policji wyprowadzali z rancza na pustyni Mojave członków sekty założonej przez Charlesa Mansona, ci obrzucali wszystkich wyzwiskami, oddawali mocz, śmiali się i wygłupiali. Guru (wyciągniętego chwilę wcześniej z szafki pod umywalką) otaczał wianuszek nagich lub prawie nagich wyznawczyń, które każde jego słowo kwitowały kornym „Amen”. Cała paczka po raz pierwszy powędrowała za kraty już kilka miesięcy wcześniej. Zarzut był banalny - kradzież volkswagenów, z których część sekciarze zdążyli przerobić na dune buggies, coś w rodzaju quadów, pojazdów zdolnych pokonać pustynne wydmy (Manson chciał umieścić na nich jeźdźców szykowanej przez siebie apokalipsy). Błędy formalne sprawiły, że aresztowanych trzeba było zwolnić. Za drugim razem do zarzutów dodano nielegalne posiadanie broni, fałszowanie kart kredytowych, a po tym, co działo się w czasie zatrzymania - także obrazę funkcjonariuszy. Dopiero gdy towarzystwo siedziało już w więzieniu. Departament Policji w Los Angeles zaczął kojarzyć zatrzymanych z serią rytualnych morderstw, które w ostatnich miesiącach wstrząsnęły Kalifornią. Chwilę później do paki powędrowali wszyscy znaczniejsi wspólnicy Mansona - psychopaty i mordercy, który owinął sobie wokół palca ówczesne Hollywood. Jak to się stało, że obłąkany gitarzysta, który niemal całe dorosłe życie spędził za kratami, zdołał wyprać serca i mózgi ludzi wykształconych, sławnych, bogatych, doskonale orientujących się w regułach rządzących tym światem, fundując im toksyczną sałatkę z elementów chrześcijańskiej terminologii? Uważał się za Chrystusa, co nie przeszkodziło mu uważać się też za diabła; dołożył do tego koktajl satanizmu, pogańskich wierzeń, nazizmu (był zafascynowany osobą Erwina Rommla), seksualnych obsesji („jestem bogiem spółkowania”), indiańskiej mitologii oraz piosenek Beatlesów (a zwłaszcza utworu Helter Skelter, „Łapu capu”, który „prorok” przerobił na apokaliptyczny traktat). Manson bez wysiłku skompletował harem oddanych mu panienek z dobrych rodzin, do którego dołączyli ludzie z branży filmowej i niespełnieni artyści. Guru wraz z „rodziną”

zapraszano do najlepszych domów. Ot, grupa ekstrawaganckich dzieciaków, cudownie wpisująca się w obowiązujący wówczas klimat uwolnienia się od zasad, państwa, wojen, pieniędzy - jesteśmy przecież u początków New Age, zupełnie Nowej Ery (a LSD to nasze płatki śniadaniowe). Zabawa zaczęła wyglądać groźnie, gdy Manson postanowił, że dość już gadania. Ideologię Helter Skelter, rasistowskiej apokalipsy i wiążącej się z nią eliminacji „świń” (politycznych, ekonomicznych, religijnych), należy wcielić w życie. Najpierw wpakował kulkę w brzuch handlarzowi narkotyków, który zaopatrywał „rodzinę”. Następnie - po dwudniowych torturach - wyznawczynie i wyznawcy proroka zamordowali zaprzyjaźnionego muzyka, Charlesa Hinmana. 8 sierpnia 1969 roku w luksusowej posiadłości na Cielo Drive komando Mansona bestialsko zamordowało pięć osób, w tym będącą w dziewiątym miesiącu ciąży Sharon Tate, żonę Romana Polańskiego. Na ganku zbrodniarze namalowali krwią Sharon napis „Pig”. Ciała ofiar miały zostać poćwiartowane i wywieszone przed domem, żeby wyglądały jak świńskie półtusze, oprawcy nie zdążyli jednak tego zrobić, co wywołało później wściekłość ich guru. Następne było przypadkowo wybrane przez proroka małżeństwo LaBianca. Na ranczu, gdzie mieszkali wyznawcy Mansona, został ścięty (przez szesnastolatka, też po długich torturach) jeden z pracowników, który sceptycznie wyrażał się o proroku i jego „rodzinie”. To po tej akcji wyznawcy Mansona wyprowadzili się na pustynię. W sądzie dowiedziono sekcie 15 zabójstw. Na znalezionej liście potencjalnych ofiar były jeszcze 34 osoby. Trudno nazwać inaczej niż kretynem każdego, kto dziś odwołuje się do historii Mansona, wpisując ją na swój sztandar (jak choćby muzyk Marilyn Manson, który od niego wziął swój pseudonim). Z siedzącym w więzieniu stanowym w Corcoran w Kalifornii „prorokiem” przeprowadzono dziesiątki wywiadów, w księgarniach można kupić płytę z jego śpiewami. Zrobiono zeń „ikonę Zła”, do której wzdychają licealiści, gdy spadnie na nich odmóżdżająca mgła młodzieńczego buntu. Jego postać pojawia się nawet w kultowej kreskówce South Park. Co o naszej epoce mówi fakt, że dziś wzorem młodych gniewnych intelektualistów jest opętany apokaliptycznymi wizjami komunista Che Guevara, a idolem muzyków i uwielbiających „ostrą jazdę” podlotków staje się Manson - degenerat, zbrodniarz, psychopata? Każdy, kto chce dziś widzieć w Mansonie wzniosłego rycerza ciemnych sił, kogoś, kto kopniakami chce zmusić zasiedziałą ludzkość, by wreszcie ruszyła się z miejsca, niech zapozna się z tekstem wybitnego polskiego pisarza Jana Józefa Szczepańskiego zamieszczonym w miesięczniku „Znak” w 1974 roku. Szczepański zgromadził obfite dossier

sprawy, detalicznie opisuje mordy, których dokonywały wyznawczynie Mansona. Próbuje dojść po nitce do kłębka, pokazuje, jak ważnymi cegiełkami w fundamencie, na którym zbudowano sektę Mansona, były inne rozkwitające wówczas w USA kulty (ot, choćby scjentolodzy, z którymi Manson zetknął się w więzieniu, motocyklowe gangi spod znaku „Satan's Slaves”, czy mieszające chrześcijaństwo z wierzeniami wschodnimi hipisowskie komuny). Skąd bierze się w ludziach chęć totalnego rozwalenia katedr wznoszonych od tysięcy lat, by później z pozostałych cegiełek zbudować ziemiankę i ogłosić ją świątynią nowych czasów? Skąd ta chęć ucieczki od osobowego Boga, ten regres do czasów pogańskich, do pierwotnych konstrukcji świata opartego na strachu, magii i namiętnościach? Szczepański odpowiada krótko: z nudy. Szczepański, wówczas pan w okolicach pięćdziesiątki, był w Stanach kilka miesięcy przed tym, jak wybuchła sprawa Charlesa Mansona, w okresie pełnego rozkwitu hipisowskiej kontrkultury. Jak sam pisze, odnosił się do tego zjawiska z dużą sympatią, chętnie przyjął więc zaproszenie na spektakl zespołu Living Theatre na kampusie jednego z amerykańskich uniwersytetów. „Występ kończył się litanią inwokacji wzywających do położenia kresu wojnie, imperializmowi, instytucjom państwowym, a wreszcie i kulturze, po czym młodzi widzowie, odpowiadający chórem na owe wezwania, zalali scenę i połączeni z aktorami w braterskim kręgu, kołysali się w miejscu do wtóru orientalnych zawodzeń, pośród oparów kadzidła, w półhipnotycznym transie. I wtedy poczułem lęk. Graniczący z przerażeniem. Wydało mi się bowiem, że objawiła się przede mną sama istota rzeczy - psychiczna nuda, ukryta pod malowniczymi i uwodzicielskimi pozorami. Bezbronność. Nie ta ofiarna i świadoma celu, na której Gandhi budował swoją strategię, ale zrodzona z niesmaku, gnuśności i przesytu. Udająca siłę ducha kapitulacja przed światem i przed samym sobą. I oto zjawia się drapieżnik zdecydowany poddać tę senną negację swojej bezwzględnej woli. Woła »za mną!« i długowłosi somnambulicy ruszają w niszczycielski pochód” - pisze w „Znaku”. Na tym samym mechanizmie budował Hitler, na nim oparł się Manson. Na nim bazowali też polscy mistrzowie psychomanipulacji, z osławionym założycielem sekty Niebo, Bogdanem Kacmajorem na czele. Pointa? Prędzej czy później każdemu przyjdzie w życiu ochota, by zanegować to, w czym od lat tkwi. Przeciętny człowiek tym jednak różni się od Buddy, że nie znosi pustki. Bunt przeciwko jednej ideologii szybko może nas więc wepchnąć w objęcia innej, a sprzedając mercedesa, który nam się znudził i ruszając w świat, możemy zeń wrócić na zdezelowanym rowerze. O ile będziemy mieli tyle szczęścia co syn marnotrawny. Wielu go nie miało.

[2.] NIE BĘDZIESZ BRAŁ IMIENIA PANA BOGA SWEGO NADAREMNO. 6 lutego 1481 roku przeor sewilskich dominikanów, ojciec Alonso de Hojeda, miał powody do satysfakcji. Pięć lat wcześniej, gdy do jego miasta zjechała królowa Izabela Kastylijska, przekonywał ją w płomiennych kazaniach, że czas wreszcie zrobić porządek z wszystkimi,

którzy

plugawią

wiarę.

Ze

szczególnym

uwzględnieniem tych perfidnych Żydów, którzy chrzczą się tylko po to, by w ukryciu wciąż odprawiać swe tajemne rytuały (trybunały inkwizycyjne miały pod swoją jurysdykcją jedynie chrześcijan, czepiać się więc mogły tylko tych Żydów, którzy przyjęli chrzest). Dziś na największym placu miasta ojciec Hojeda przewodniczy pierwszej w historii ceremonii auto da fe (co znaczy: wyznanie wiary). Na oczach gapiów spłonie sześć osądzonych przez inkwizycję osób. Dziesiątki zostaną wychłostane. Skazani na śmierć, którzy w porę przyznają się, że błądzili, knuli i spiskowali, przed spaleniem zostaną wielkodusznie uduszeni. Hiszpanie uwielbiali auto da fe bardziej niż współcześni Polacy festyny z darmowym piwem. Perwersyjne obchody trwały zwykle cały dzień. Zaczynały się od mszy, jeśli rzecz miała miejsce w Madrycie, na początku imprezy głos zabierał król. Później procesja nieszczęśników (czasem w liczbie kilkuset), ciężko pouszkadzanych przez inkwizytorów i poprzebieranych w stroje z wymalowanymi diabłami tudzież płomieniami, szła na miejsce kaźni.

Tam

odprawiano

kolejne

nabożeństwa,

wygłaszano

kazania,

podsądnych

przesłuchiwano raz jeszcze, wszystko w chrześcijańskiej trosce o to, by sami przyznali się do błędów. Gdy już się przyznali, tych, którzy mieli zostać tylko pobici, zostawiano na miejscu, a tych, których miano spalić, wyprowadzano za miasto. Mieszkańcom Sewilli taki sposób miłego spędzania czasu na tyle przypadł do gustu, że w 1604 roku, gdy król w ostatniej chwili odwołał auto da fe, „wszystkich ogarnęło podobne uczucie wewnętrznego smutku, jakby wszyscy zostali zranieni, ponieważ dzieło boże ma taką siłę, że każdy chce go bronić; wydarzenie to dowodziło miłości, szacunku, jak również lęku, który wzbudzała inkwizycja” (dokument z epoki cytowany przez Leona Poliakova w jego Historii antysemityzmu).

Ojciec Hojeda szybko spotkał się ze swymi ofiarami, kilka dni po pierwszym paleniu heretyków na tamten świat zabrała go rozkręcająca się właśnie w Sewilli zaraza. Są takie momenty, gdy człowiek chciałby zaprzeczyć tezie, że choroba i śmierć nie mogą być karą boską. Są takie przypadki (a ojciec Hojeda jest jednym z nich), w których bardzo by się chciało, by niebiosa zagrzmiały i zalały uzurpatorów żywym ogniem. Działalność inkwizycji, zwłaszcza w Hiszpanii, to jedna z najczarniejszych kart w historii Kościoła. Choć odpowiedzialność za nią w największej mierze spoczywa na ówczesnych politykach, dla których była super wygodnym narzędziem prowadzenia wewnętrznej polityki, błąd Kościoła polegał na tym, że przez lata firmował ją swoim autorytetem. Co najciekawsze, inkwizycja powstała w XIII wieku z całkiem szlachetnych pobudek - papieże chcieli, by w średniowiecznej Europie, w której szerzyła się herezja albigensów, powstało ciało złożone z uczonych mężów oceniające poszczególne przypadki herezji. Miało to powstrzymać katolickich fanatyków przed dokonywaniem gremialnych samosądów na innowiercach. Inkwizycja rozkwitła najpierw we Francji, jej hiszpańska odsłona była już niemal wyłącznie polityczną hucpą, w której jak w zwierciadle przeglądały się wszystkie problemy Europy, przestającej sobie radzić z tym, że zaczyna być ojczyzną przeróżnych ras i narodów. Hiszpańscy monarchowie za wszelką cenę chcieli utrzymać jedność państwa co chwila stojącego na krawędzi rozpadu, jak kania dżdżu potrzebowali kasy, ulegli więc obiegowej mądrości głoszącej, że z pewnością można ją znaleźć u Żydów. Wsparli antysemickie i anty muzułmańskie trendy buzujące w pospólstwie, a powołany w 1483 roku na wielkiego inkwizytora (a pięć lat później na Prezydenta Rady Najwyższej i Generalnej Inkwizycji w randze ministra) były przeor dominikańskiego klasztoru Świętego Krzyża w Segowii i spowiednik królowej Izabeli Kastylijskiej ojciec Tomas de Torquemada OP nie ukrywał, że dopóki nie uda się oczyścić Hiszpanii z Żydów, nie będzie mowy o jej rozwoju i rozwoju chrześcijaństwa w ogóle. W czasach reformacji oraz w XIX wieku, maksymalnie niechętnym Kościołowi, inkwizycji dorobiono dodatkową legendę, powstały powieści i poematy ukazujące inkwizytorów jako zezwierzęconych sadystów. Co z tego, że dziś wiemy, iż inkwizycja nie najeżdżała miast znienacka, mordując z miejsca kogo popadnie, niczym w słynnym skeczu Monty Pythona, w którym banda kardynałów wpada do domostw, krzycząc: „Nikt nie spodziewa się hiszpańskiej inkwizycji!”? W rzeczywistości były regiony (na przykład w Polsce), do których inkwizytorzy zaglądali raz na sto lat albo nie pojawiali się w ogóle. Gdy już przyjeżdżali, zanim przystąpili do analizowania donosów i tropienia, ogłaszali czas łaski trzydzieści dni, w czasie których podejrzani o herezję mogli sami zgłosić się do trybunału,

przyznać się i otrzymać finezyjną pokutę (na przykład bieganie w pokutnym worku przez rok). Co z tego, że tylko pięć procent postępowań przed trybunałami inkwizycyjnymi kończyło się wyrokiem śmierci (zwykle skazywano podsądnych na noszenie krzyży, pielgrzymki, ale też na konfiskaty majątków czy chłostę). Inkwizycja wcale nie miała na podorędziu mrocznych lochów (bogatszym więźniom pozwolono trzymać służących, zdarzało się, że inkwizytorzy po prostu wynajmowali w mieście dom, gdzie trzymali ludzi pod strażą). Liczba jej ofiar to nie setki tysięcy, jak przekonywali niektórzy, ale co najwyżej 10 000 we wszystkich krajach przez cały okres działania, czyli 600 lat, co - jak przypominają współcześni historycy Kościoła - daje średnio około 20 ofiar rocznie (w Polsce przez około 200 lat działania inkwizycja pochłonęła ofiar 8). Zawsze, ilekroć odwołuję się w debatach do takich argumentów, czuję, jak czerwienię się ze wstydu. Triumfalne epatowanie takimi statystykami to przecież zajęcie równie żenujące jak dowodzenie, że w spalonej stodole w Jedwabnem zginęło nie 1600, lecz co najwyżej 340 Żydów. Daliśmy ciała na całej linii, trzeba więc uderzyć się w piersi, powiedzieć: przepraszam. Tak jak zrobił to Jan Paweł II w 2000 roku, gdy w czasie uroczystej liturgii w Dniu Przebaczenia prosił o wybaczenie nam, katolikom, „grzechów popełnionych w imię prawdy” przez krzyżowców czy inkwizytorów. „W niektórych epokach dziejów chrześcijanie przyzwalali czasem na praktykę nietolerancji i nie kierowali się przykazaniem miłości, oszpecając przez to oblicze Kościoła” - mówił papież. Apelował: „Nigdy więcej sprzeciwiania się miłości w imię służenia prawdzie; nigdy więcej obrazy godności ludzkiej; nigdy więcej uciekania się do logiki przemocy; nigdy więcej dyskryminacji, ucisku i pogardy wobec ubogich i najmniejszych”. Bez względu na to, jak wierzą, w Kogo lub w co. Dobrze, że ten papież użył właśnie takich słów. Przekreślił ostatecznie brednie, które wypisywał na przykład jeden z jego poprzedników, Leon X (1475-1521) w słynnej bulli Exsurge, Domine. Potępiał w niej Lutra, potępił też jedną z jego tez, iż „Palenie heretyków jest przeciwko woli Ducha” (cóż, wierzymy z byłym Ojcem Świętym chyba w innego Ducha). Inkwizytorzy też tłumaczyli się, że przecież chcą dobrze. Rozumowali następująco: lepiej jest dla człowieka, by zalano go wodą (przy zatkanym nosie, tortura podtapiania stosowana dziś z powodzeniem przez CIA), podduszono lub podciągnięto za nadgarstki na linach, niżby miał przez całą wieczność męczyć się w przygotowanym dla heretyków piekle. „Nowe i niesłychane to kaznodziejstwo, które biczami wywołuje wiarę” - pisał wielki polski uczony i ksiądz żyjący na przełomie XIV i XV wieku Paweł Włodkowic. Takich jak on, chrześcijan, którzy nie wahali się protestować, patrząc na to, co w Europie wyprawiali ludzie pokroju Torquemady czy Krzyżaków, było - o czym się zapomina - więcej. „Cóż mogą

jednak teologowie przeciw pasjom?” - pyta retorycznie Leon Poliakov, autor monumentalnej Historii antysemityzmu. No właśnie. W świetle tego, co dziś wiemy, nie ma sensu bronić tezy o jakichkolwiek dobrych stronach inkwizycji. Była dowodem chrześcijańskiego triumfalizmu w najgorszym wydaniu. W Hiszpanii, od której zaczęliśmy naszą podróż, przyczyniła się do wybuchu czegoś na kształt apartheidu, który spychał poza nawias społeczeństwa (na przykład pozbawiał prawa do urzędów publicznych czy wstępowania do zakonów) wszystkich o „nieczystej krwi”. Zamiast zachęcać ludzi do dobrego życia, budziła w nich najgorsze instynkty. Jako przykład niech posłuży zeznanie z akt inkwizycji Wysp Kanaryjskich z 1578 roku: „Juana Perez, żona Zeoaia Bernala, zeznaje, że po tym jak usłyszała edykt dotyczący osób, które jadły żydowskie potrawy, mąż powiedział jej, że gdy był dzieckiem, pewien Żyd dał mu kawałek ciasta, a on dał je innemu dziecku, które je zjadło. Ponieważ mąż nie chciał złożyć zeznania w tej sprawie, więc przyszła sama, w obawie przed wyrzutami sumienia”. Owce bywają głupie. Co jednak stało się z pasterzami? W historii inkwizycji ujawnia się jeden z grzechów od IV wieku toczących chrześcijaństwo, gdy cesarze rzymscy wyświadczyli nam niedźwiedzią przysługę, czyniąc z niego religię państwową, każąc mu zbratać się z władzą. Romans Kościoła z władzą zawsze źle się kończy, zawsze woła o pomstę do nieba. Miejsce chrześcijan jest z prześladowanymi, nie po stronie aparatu siły. Księża, którzy doszli do wniosku, że Bóg chce od nich, by w Jego imię naruszali wolność innych osób, którzy w 1568 przesłuchiwali w Toledo niejaką Elvirę del Campo, oskarżoną o to, że nie je wieprzowiny oraz w soboty nosi czystą bieliznę (ergo na pewno jest Żydówką), pozwalali katom ją szarpać, topić, podwieszać szesnaście razy, podczas gdy ona, płacząc, pytała, do czego ma się przyznać. Inkwizytorzy nie pomogli jej w tym, chodziło im przecież o to, by sama z siebie wyznała, jak wielki grzech kala jej marną duszę. Choć pewnie byli prałatami i magistrami świętych nauk - podobnie jak ojcowie Hojeda i Torquemada - z chrześcijaństwa nie zrozumieli nic. Z pewnością boleśnie odczuli spotkanie z Tym, którego imieniem - pokorni Jego słudzy - latami wycierali sobie usta. Dowiedzieli się - u źródeł - że chrześcijanin nie jest od tego, by próbować załatwić Jezusowi panowanie nad światem, bo to On, Bóg, załatwił już sobie sam. Drugie przykazanie to Boży apel, by zająć się tym, czego nie zrobi za nas nikt inny. Jedyną rzeczą zaś, której Bóg za nas nie zrobi, jest miłość. A miłość - jak stwierdził kiedyś pewien mądry rabin - albo jest darem, albo niczym. Nawet jeśli cały świat wypnie się na nas, chrześcijan, i zostanie nas na tym świecie dwóch lub trzech, nie mamy prawa zmuszać ludzi w imię Boga do rzeczy, których robić nie chcą.

[3.] PAMIĘTAJ, ABYŚ DZIEŃ ŚWIĘTY ŚWIĘCIŁ. Rok 1829 nie przyniósł urodzajów. Jan Maria Vianney, proboszcz

wiejskiej parafii w Ars, niespełna 40 kilometrów od Lyonu, staje przed dylematem. Odesłać z prowadzonej przez siebie placówki dla trudnych dzieciaków część wychowanków, czy zostawić ich, narażając na pukający już do okien głód. Ksiądz idzie na strych, gdzie w kątach leży jeszcze kilka garści ziarna. Zmiata je wszystkie na środek, pod spód wkłada relikwie świętego Jeana Francisa Regis, jezuity, który opiekował się biednymi. Gdy do proboszcza przychodzi z pretensjami kobieta zarządzająca domową kuchnią, ten każe jej iść i uprzątnąć resztki, które są na strychu. Kobieta z trudem uchyla wejście, przez szparę sypie się strumień złotych ziaren. Pobożne opowiastki dla dewotek? A gdzieżby! Złożone pod przysięgą w czasie procesu kanonizacyjnego księdza Vianneya zeznania (potwierdzone nawet przez miejscowego biskupa, który też miejsce zdarzenia oglądał). O takich cudach słyszy się w Kościele również dzisiaj. Przykład - dwaj pracujący w favelach Sao Paulo włoscy misjonarze w latach 90. dokonali cudu „rozmnożenia czekolady” mieli do rozdania kilka tabliczek, ale gdy opadł ich tłum dzieciaków, rozdawali czekoladę bez końca. Towarzysząca im zakonnica zemdlała, a wszyscy świadkowie zdarzenia złożyli następnie zaprzysiężone zeznania u lokalnego biskupa. Obaj księża są faktycznie wyposażeni w niezwykłe zdolności. Po ich modlitwach chorzy wstają z wózków albo - jak było w przypadku mojego chorego na nowotwór znajomego - dostają kolejnych kilka lat życia; duchowni są też podobno niezwykle skuteczni, jeśli trzeba jakiejś niepłodnej parze wymodlić potomstwo. Kłopot zaczyna się wtedy, gdy będący świadkami takich ekscesów wierni zaczynają traktować cudotwórców niczym bogów, powielając schemat znany doskonale z

Dziejów Apostolskich (Paweł i Barnaba uzdrawiają w Listrze człowieka chorego na bezwład nóg, tłum pada przed nimi na kolana, a kapłan Zeusa ciągnie na miejsce zdarzenia wołu i chce złożyć go apostołom w ofierze). Proboszcz z Ars rzecz rozwiązał prosto. Wszystkich, którzy chcieli całować ręce, składać podarki i dopytywali o cudowne zdarzenia (ksiądz Vianney na przykład bez błędu zgadywał przeszłość i prorokował o dalszych losach tych, którzy się u niego spowiadali), odsyłał do świętej Filomeny. Gdyby nie on, nikt pewnie we Francji by o niej nie słyszał. Jakimś trafem proboszcz otrzymał i zainstalował w kościele relikwie tej nastoletniej męczennicy z czasów obłąkanego prześladowcy chrześcijan Dioklecjana, która sama o cudach wiedziała niemało. Legenda mówi, że skazano ją na śmierć przez biczowanie, a ona to przeżyła, zatopiono ją więc z kotwicą u szyi w Tybrze, ale z tej opresji też wyszła cało, podobnie jak z rozstrzelania przez zastęp łuczników. Jej życie zakończyło dopiero ścięcie toporem 11 sierpnia 302 roku. I co tu dużo mówić - ksiądz Vianney po prostu się w niej zakochał czystą, prostą, duchową miłością. Wszystkim wiernym nakazał nabożeństwo do świętej Filomeny, a ponieważ do Ars przyjeżdżało mnóstwo ludzi, Filomenę czciło wkrótce pół kraju. Niezwykła święta spółka. Proboszcz, który wiedział, jak się modlić, i jego wspólniczka, która w niebie pilnowała, żeby dostał wszystko, o co tylko prosi. Gdy spisywała się źle - proboszcz nie wahał się zrobić sceny. Pół parafii było świadkiem, jak uroczyście zabronił jej uzdrawiania chorych, błagając, by skupiła się na ratowaniu ludzkich dusz. Filomena niewiele sobie jednak z tego robiła. Proboszcz z Ars wkrótce sam został ogłoszony świętym. Również po to, by do końca czasów być przestrogą dla wszystkich, którzy naśmiewają się z prostodusznych księży przekonujących, że trzeba włożyć konkretny wysiłek w uświęcanie życia na ziemi, by w niebie cieszyć się pełnią świętości. Do parafii w Ars, liczącej sobie nieco ponad 200 dusz, wysłano go, bo nikt nie chciał tam iść. On nie dość, że poszedł, to jeszcze postawił sobie za cel, że z ludzi, o których jeden z jego poprzedników, niejaki ksiądz Lecourt pisał, że są „głupi i tylko chrzest różni ich od bydląt”, zrobi parafię wzorową, oazę Bożych przykazań i przedsionek nieba. Zajęło mu to 41 lat. I to dopiero był cud. Jan Maria Vianney nie był przecież księdzem jak z obrazka. Miał koszmarnie trudne dzieciństwo, z powodu rewolucyjnej zawieruchy do szkoły poszedł, dopiero mając lat 17. Seminarium duchowne skończył wyszydzany przez młodszych wiekiem kleryków. Już na pierwszej parafii przylgnęła do niego łatka „pobożnego głupka”, który nawet kazania nie jest w stanie powiedzieć bez błędów gramatycznych, a bywało też, że gubił wątek i schodził z ambony w poczuciu wstydu i upokorzenia. To, czego się nie nauczył,

nadrabiał pracą. Do kazań przygotowywał się, przekopując tony książek, pisał je sobie, a następnie uczył się na pamięć. Były jednak i takie chwile, gdy w proboszczu z Ars, którego niektórzy mieli za osiołka, budził się duszpasterski lew. Z szynkarzami poradził sobie, wręczając im początkowo pieniądze mające równoważyć straty wynikające z zamknięcia interesu w niedzielę, sam tymczasem urabiał na kazaniach wiernych, przekonując ich, że wieczorne popijawy w męskim gronie to prosta droga do potępienia. Inną jego obsesją były tańce (szczególnie te urządzane na placu przed kościołem), gdyby żył dziś, z pewnością mógłby stworzyć program „You CANT dance!” Wszystkim miłośnikom dancingów warto zacytować fragmencik z jego kazania: „Nie ma ani jednego przykazania Bożego, którego by się nie przekraczało przez tańce. Jakże można być zaślepionym do tego stopnia, aby przypuszczać, że nie ma nic złego w tańcu! Korowód taneczny to przecież powróz, którym szatan ściąga duszę do piekła!”. Antytaneczna działalność księdza Vianneya (nie tylko kazania, ale i przekupywanie grajków, duszpasterskie zasadzki organizowane na spieszące na zabawę dziewczęta, zabraniające zabaw dekrety zaprzyjaźnionego z proboszczem wójta gminy) była na tyle skuteczna, że po 25 latach Ars można było ogłosić strefą całkowicie wolną od rytmicznego podrygiwania. Okoliczni żądni uciech kawalerowie, widząc, że wszystkie podlotki zamiast na imprezkę biegną na wieczorne pacierze do kościoła, próbowali wmontować księdza Vianneya w skandal obyczajowy i wysłali do biskupa donos, że ma nieślubne dziecko. Sprawa szybko jednak okazała się prowokacją, a proboszcz mógł spokojnie powrócić do ostatecznej rozgrywki z kolejnym zgubnym nałogiem swoich wiernych. Oduczyć ich pracy w niedzielę. Troska o trzecie przykazanie była prawdziwą idee fixe proboszcza. Zdzierał gardło, straszył, błagał, płakał. Tu też mu się udało. Tak długo biegał za ludźmi, którzy w niedzielę szli w pole, aż przekonał wszystkich. A wtedy okazało się, że troska o dzień święty to nie kaprys obrażalskiej Bozi, że gdy człowiek trzyma się Bożego prawa, również tego, które czasem każe mu odpocząć, życie zmienia się na lepsze. W konkretach. Przyjezdni, którzy znali Ars z czasów przed Vianneyem, nie wierzyli, że są w tej samej miejscowości. Ludzie mniej pili, mniej klęli, do roboty szli z ochotą, znikło złodziejstwo, rozbita rodzina z normy stała się wyjątkiem. Do Ars codziennie ciągnęły pielgrzymki tych, którzy chcieli wyspowiadać się u człowieka, o którym mówiło się, że jest święty. Ktoś obliczył, że w ciągu swojego życia Vianney wyspowiadał ponad 1 000 000 osób, siedział w konfesjonale bez jedzenia i picia po kilkanaście godzin dziennie. Latem, gdy temperatura w konfesjonale dawała mu wyobrażenie o piekle, trzymał w ręku flakon z octem, wąchając go, gdy zanosiło się, że zemdleje z duchoty (dziś miałby lżej - w ofercie są konfesjonały klimatyzowane, tak

zwana jednostka zamontowana jest na drzwiczkach od strony wewnętrznej, widziałem osobiście). Spowiadał nawet na łożu śmierci. Było to w sierpniu, na zewnątrz straszne upały, parafianie otoczyli więc całą plebanię wielkimi płachtami płótna i polewali je non stop zimną wodą. Ludzie przyjeżdżali, mimo, że - zwłaszcza na początku swojej misji w Ars - jak to się dziś mówi, „przeginał”, potrafił na przykład wstrzymać rozgrzeszenie, gdy jakaś pannica nie tyle chodziła na tańce, ile im się przyglądała (świadkowie mówili, że z „Bożego gliny” w „Bożego człowieka” proboszcz zaczął się zmieniać około 1830 roku, porzucił wtedy pełne teatralnych gróźb podręczniki kaznodziejstwa i zaczął opowiadać o Bogu, jakiego sam w życiu doświadczał). Bywał nieznośny, ale z pewnością był autentyczny. Ludzie ufali mu chyba dlatego, że widzieli, w jak skrajnej biedzie żyje (podstawą jego diety były trzy nadpleśniałe kartofle dziennie, których zapas gotował sobie co tydzień), i że o każdej porze dnia i nocy można liczyć na to, że proboszcz przyjdzie, wysłucha, udzieli sakramentów. W aktach procesu kanonizacyjnego są setki zeznań ludzi, którzy przychodzili do surowego księdza po pociechę. A on wykrzykiwał z przerażenia, wznosił oczy do nieba, biegł po pomoc. Chwile, których nie spędzał z ludźmi, spędzał na modlitwie. Kilkakrotnie próbował uciec ze swojej parafii i chciał wstąpić do jakiegoś surowego zakonu. Nie zrobiło na nim wrażenia to, że władze kościelne mianowały go kanonikiem (kanonicką pelerynkę natychmiast spieniężył, a zysk oddał biednym), ani to, że świeckie przyznały mu Legię Honorową. Gdy dostarczono mu order, początkowo bardzo się ucieszył, myśląc, że to jakieś nowe relikwie, ale gdy zobaczył, co to jest, oddał posłańcowi. Nie miał w sobie ciągot innych niż te religijne. Już z nieba obejrzał sobie na przykład kolej żelazną, którą wybudowano w pobliżu Ars i którą natychmiast polecieli oglądać wszyscy, z wyjątkiem księdza proboszcza. O proboszczu z Ars opowiedziano wiele pobożnych bajek. Wylano na niego też (głównie za sprawą zazdrosnych kolegów - zjawisko powszechne do dziś dnia) morze żółci. Święty wariat? Obaj ostatni papieże wskazali go jednak zgodnie jako wzór dla wszystkich katolickich duchownych. Jego historia każe wszystkim, którzy narzekają na nadaktywnych, wtrącających się we wszystko, ogarniętych ideą zbudowania prężnej parafii, czasem po prostu kapkę upierdliwych proboszczów, aby zmierzyli się z pytaniem - co lepsze, mieć pasterza, za którym czasem trzeba biec, żeby go dogonić (a czasem również dużo mu wybaczyć), czy takiego, który zamiast biec, woli siedzieć w kapciach przed telewizorem, nie nęka ludzi, nie gada, że w niedzielę mają chodzić na mszę, a nie na zakupy, ale gdy już przyjdą do kościoła, nie wskazuje też żadnych nowych światów?

[4.] CZCIJ OJCA SWEGO I MATKĘ SWOJĄ. Zawsze miałem problem ze świętym Stanisławem Kostką, zmarłym w 1568 roku w wieku 18 lat polskim jezuitą. Podobny zresztą, jak z żyjącym w XIX wieku Dominikiem Savio (zmarł, mając 15 lat, jego przeszkloną trumienkę gościliśmy niedawno nad Wisłą), którego ostatecznie wziąłem jednak za patrona podczas bierzmowania. Hagiografowie z żyjących w dawnych czasach nastolatków pracowicie robili „starych malutkich”, zrzędliwych małych dewotów. Dziś niepodobna ocenić, ile z pobożnych legend przypisywanych nastoletnim świętym to prawda, a ile wcisnęli do nich ich piewcy, starając się, by tylko na wątłym obliczu młodzianka nie powstała skaza (albo lecząc własne kompleksy i próbując upakować w małym świętym wszystkie cechy, których brakowało im samym). Skutek? Większość żywotów świętego Dominika Savio przedstawia go jako chłopca, u którego dziś rozpoznano by pewnie religiopochodną nerwicę, święty Stanisław Kostka prezentuje się niemal tak samo, a mimo to ogłoszony został patronem polskich dzieci i młodzieży. Młodzież owa, patrząc na wątłego młodzieńca, który biczował się co wieczór, mdlał, słysząc brzydkie dowcipy, a nawet gdy prosił o jedzenie w stołówce, z pewnością czynił to przy użyciu cytatów z Ewangelii, może co najwyżej uśmiechnąć się z politowaniem. Nie można też jednak wykluczyć, że gdyby Stanisław w tej postaci trafił na przeciętne polskie podwórko, dostałby tęgie „bęcki”. Dowcip polega jednak na tym, że prawdziwy Stanisław mógłby takim delikwentom oddać. Wbrew temu, co o nim pisano, musiał to być - niby dlaczego o świętych nie można powiedzieć w ten sposób - naprawdę facet z jajami. Pochodził ze znanej szlacheckiej rodziny, wśród jego krewnych aż roiło się od kasztelanów, wojewodów i biskupów. Rodzice nie certolili się z dziećmi, wychowywali je twardo i zdecydowanie, miały nie przynieść wstydu sobie ni rodzinie. Gdy Stasinek ma 14 lat, rodzice wysyłają go wraz z bratem na nauki do jezuickich szkół w Wiedniu. Stanisław, młodzieniec bardzo pobożny, nie ulega perswazji brata i kolegów, którzy naciskają go, żeby dał sobie spokój z całą tą dewocją, modlitwami, praktykami pokutnymi i postami. Podobno dochodziło nawet do rękoczynów, a Stanisław na odczepnego zapisuje się nawet na kurs

tańca („strasznie się na nim męczył” - odnotowują z troską hagiografowie). W grudniu 1565 roku zapada na zdrowiu. Gdy stoi na krawędzi śmierci, objawia mu się Matka Boska, uzdrawia go i poleca mu wstąpić do jezuitów. Do tego - ponieważ jest nieletni - potrzebna jest jednak zgoda rodziców, a tej z pewnością nie otrzyma, tatuś ma bowiem wobec niego inne plany. Stanisław przygotowuje więc ucieczkę, 10 sierpnia 1567 roku znika z radarów. Na poszukiwania wyruszają jego słudzy, rodzina, wkrótce chłopaka ściga pół Europy. Najpierw trafia do Augsburga, gdzie jednak jezuici nie chcą go przyjąć, odsyłając do prowincjała, który jest w pobliskiej Dylindze (z Wiednia to około 600 km). Ten najpierw każe mu przez kilka miesięcy pracować w klasztorze w charakterze służącego, a później odsyła go do Rzymu, gdzie Stanisław wstępuje wreszcie do nowicjatu, a w 1568 roku, już pełnoletni, składa pierwsze śluby. Rodzina nadal śle do niego listy prosząc, grożąc i wyklinając. Kolejny brat, wysłany do Rzymu, by przekonać Stanisława do powrotu, trafia jednak na jego pogrzeb. Stanisław umiera nagle, 15 sierpnia 1568 roku na nieznaną chorobę, szczęśliwy, w pełnej zgodzie z sobą. Co historia młodzieńca nieposłusznego swoim rodzicom ma wspólnego z czwartym przykazaniem? „Czcij ojca swego i matkę swoją” oznacza, że dzieci rodzicom (i rodzice dzieciom) zawsze i wszędzie winni są szacunek. Nie oznacza to jednak, że za wszelką cenę mają siebie słuchać, realizować w swoim życiu czyjeś plany (i dlatego prawo kanoniczne mówi, że święcenia kapłańskie albo małżeństwo przyjęte pod przymusem ze strony rodziców, chcących dobrze dla swojego synusia lub córci, są nieważne). John Zmirak pisze, że w Stanach Zjednoczonych działa podobno frapujący pastor William Einwechter, który proponuje, by przywrócić starotestamentalny zapis o konieczności kamienowania nieposłusznych dzieci, oczywiście po stosownym procesie przed miejscową radą starszych. Kościół katolicki od początku idzie w zupełnie inną stronę - Jezus mówił: „Jeśli kto przychodzi do Mnie, a nie ma w nienawiści swego ojca i matki, żony i dzieci, braci i sióstr, nadto siebie samego, nie może być moim uczniem” (Łk 16, 26). Można zrozumieć, o co chodziło Zbawicielowi, czytając choćby list jednego z braci Stanisława, który pisał, że u nich w domu dzieci zawsze czciły rodziców jak bogów, a Stanisław w imię Boga naraża się na ich gniew. Stanisław Kostka to świetny patron dla tych, co dobiegając trzydziestki, wciąż mieszkają z mamusiami (oby wymodlił im odpępowienie). I dla rodziców - tych przestrzega, że dzieci czasem widzą, czują, wiedzą więcej od nich. Najlepiej widać to chyba w szpitalach dziecięcych, gdy patrzy się na maluchy pocieszające mamę albo tatę, tłumaczące im, że cierpienie i śmierć to tylko zakręty na drodze. Ale to już opisana w innym miejscu tej książki

historia.

[5.] NIE ZABIJAJ. Noc z 30 września na 1 października 1957 roku. W La Sante, w ciężkim więzieniu dla mężczyzn w XIV dzielnicy Paryża nie śpi chyba nikt. W celi numer 18 skazany na karę główną dwudziestosiedmioletni Jacques Fesch. Zgodnie z ustawą z 1898 roku karę śmierci wykonuje się we Francji przez zgilotynowanie, zawsze o piątej rano. Fesch przed północą zapisuje w swoim dzienniku: „Godziny mijają powoli i z każdym uderzeniem zegara mówię sobie, jak długo jeszcze będę żył. Modlę się... Chciałbym trochę pospać, ale oczywiście nie jestem w stanie. (...) Od czasu do czasu pracuje wyobraźnia i jestem zmuszony czuwać, by nie poprowadziła mnie za daleko. Jak ciężko jest umierać! Jezus przyrzekł, że zaprowadzi mnie wprost do raju i że umrę jak chrześcijanin. Zmówię Różaniec na kolanach, mając nadzieję, że zachowam jasność umysłu aż do końca”. Modlitwa przynosi ulgę. „Czuję się lekki i wszelki lęk został na razie oddalony. Za pięć godzin zobaczę Jezusa!” Tuż przed czwartą rano Fesch notuje: „Pokój zniknął, by ustąpić miejsca trwodze. To wstrętne serce chce wyskoczyć z piersi. (...) Myślę, że przerwę ten dziennik w tym miejscu, słyszę niepokojące hałasy. Obym wytrwał! Panno Święta, na pomoc! Żegnajcie wszyscy i niech Pan was błogosławi!” Więzień Andre Hirth, z którym Fesch od miesięcy rozmawiał przez ścianę, zrywa się, słysząc na korytarzu przytłumione kroki. Słyszy Fescha: „Nareszcie! Sądzę, że idą, to już teraz. Wiesz, Andre, gdy odnajdziemy się tam w górze, myślę, że rozpoznam cię po głosie”. Fesch prosi, by powiedział jego córce, jak bardzo ją kocha. Hirth odpowiada: „Cześć, bądź dzielny, braciszku!” „Miałem ochotę krzyczeć: wszyscy jesteśmy mordercami, jednak trzeba było milczeć, skupić się... On odchodził, trzeba było pozwolić mu odejść z jego odwagą. Nie wolno było mu przeszkadzać”. Nie próbuje wstrzymywać łez. Drzwi celi numer 18 otwierają się. Kapelan więzienia, ojciec Devoyod, zastaje Jacques'a pogrążonego w modlitwie. Spowiada go po raz ostatni, udziela Komunii świętej. Strażnicy wiążą skazanemu ręce. Fesch krzyczy: „Krucyfiks, ojcze, krucyfiks!”, długo całuje krzyż. Strażnicy prowadzą skazańca najpierw do magazynu bielizny, gdzie przebierają go w

strój, w którym ma umrzeć, następnie do kancelarii, gdzie podpisuje dokumenty. Wyprowadzają go na podwórze, gdzie w 1939 roku po wydanym przez władze Republiki zakazie publicznych egzekucji przeniesiono gilotynę nazywaną przez paryżan „wdową”. Według meteorologicznych archiwów po pogodnej nocy zapowiadał się całkiem ładny jesienny dzień. Słońce wzejdzie jednak dopiero chwilę przed ósmą. W świetle latarni strażnicy wprowadzają skazańca na szafot i przekazują czterem katom, ubranym w czarne stroje. Ojciec Devoyod powtarza modlitwy, kaci układają Jacques’a Fescha na desce, przywiązują skórzanymi pasami, poprawiają worek, do którego wpaść ma jego głowa. Wsuwają deskę ze skazańcem w otwór gilotyny. Zapada cisza. Pół godziny później wstrząśnięty kapelan, ze śladami krwi na białym dominikańskim habicie, idzie do kaplicy by odprawić mszę za duszę zmarłego. Około siódmej więzienie budzi się do życia. Strażnik otwiera celę Andre Hirtha. „Czy Jacques'owi dobrze poszło?” Strażnikowi drżą ręce: „Wszyscy jesteśmy poruszeni... Co za odwaga! Oni nie powinni tego człowieka tak...”. Wychodzi ze łzami w oczach. Cisza panuje w całym więzieniu aż do końca dnia. Jacques Fesch nie był niewiniątkiem. 25 lutego 1954 roku w czasie napadu na kantor drobnego bankiera Aleksandra Silbersteina zranił go kolbą pistoletu, w czasie ucieczki śmiertelnie postrzelił policjanta i ranił przypadkowego przechodnia. Dwaj jego wspólnicy wymigali się jednak od kary (o ich uniewinnienie prosił zresztą sam Fesch). Przeciwko niemu świadczyły zaś nie tylko fakty, ale i wykreowany przez relacjonujące proces media wizerunek bon vivanta, któremu przewróciło się w głowie i dlatego powinien być przykładnie ukarany. Fesch długo szukał swojego miejsca w życiu, pracował w banku, odbębnił służbę w wojsku, najbardziej lubił jednak zajęcie, które dziś zwie się imprezowaniem. Był przystojny, wysoki (192 cm), czarował piękne panie tuzinami. Owszem, miał żonę, Pierrette, i córkę Weronikę. Wszystko wskazuje jednak na to, że nie było to jedyne dziecko Fescha. Syn ze związku z przypadkowo poznaną dziewczyną urodził się jednak już wtedy, gdy jego ojciec siedział w więzieniu. Za otrzymane od matki na założenie firmy pieniądze kupił sportowy samochód. Rozpaczliwie szukał sensu życia, w końcu wymyślił, że znajdzie go, uciekając na wyspy Galapagos. Potrzebny był mu pełnomorski jacht, nie miał jednak nań pieniędzy Za namową kolegów od balangowania postanowił je ukraść. Nie musiał szukać daleko, Silberstein był znajomym jego ojca. Nawrócił się w więzieniu. Początkowo miał serdecznie w nosie wizyty kapelana, coś zaczęło w nim pękać pod wpływem książek przesyłanych mu przez matkę i rozmów z adwokatem, który też dopiero co spotkał Boga na swojej życiowej ścieżce. Ważną rolę

odegrał tu też brat Thomas, stary znajomy Pierrette, który również nawrócił się w dojrzałym wieku. Gdy tylko dowiedział się o nieszczęściu, wysłał do Jacques'a kartkę „Chrystus puka do twoich drzwi. Otworzysz mu?” Panowie zaczęli korespondować. Interesujące się nim media traktowały jego przemianę jako element strategii obronnej, przejaw dwulicowości, w najlepszym razie objaw lęku. Fesch nie był jednak zdolny do kombinowania, to w gruncie rzeczy prosty, totalnie zagubiony w świecie chłopak. W 1973 roku francuskie radio nadało audycję Sprawa Jacques'a Fescha, wypowiadał się w niej między innymi Frederic Pottecher, znany dziennikarz sądowy, który relacjonował proces. Pottecher, stary wyjadacz, opowiadał, że był wstrząśnięty postawą Jacques'a na sali sądowej. „Było tam dużo ludzi, jak ja bardzo doświadczonych w tej materii, którzy natychmiast wyczuli, że Fesch nie jest typowym zabójcą. Był to chłopiec szczególny i doskonale czuliśmy, że nic istotnego nie ukrywa. Proszę mi wierzyć, człowiek, który znalazłszy się na ławie oskarżonych, nic nie ukrywa, należy do rzadkości. Otóż on zupełnie niczego nie ukrywał. Był powściągliwy i zastanawiano się, co też jest w nim szczególnego. Otóż powiem wam, co w nim było: to mianowicie, co zawdzięczał adwokatowi, czyli jakaś świętość”. Proces był w dużej mierze pokazowy. Przysięgli spierali się ze sobą do tego stopnia, że niektórzy z nich rezygnowali z uczestnictwa w ławie. Wyrok zapadł niejednogłośnie i pod presją, między innymi policyjnych związków zawodowych, które w razie niezasądzenia kary śmierci zapowiedziały strajk w czasie planowanej wizyty angielskiej królowej (rodzina Fescha pisała z prośbą o łaskę nawet do niej). Pottecher dodał, że więzienie musiało być dla Fescha, który nie był zawodowym przestępcą, wielkim szokiem. „Ale mimo to prowadził w celi życie niezwykłej jakości. I to jest zdumiewające”. Fesch nie doszedł do wiary drogą, jaką często próbuje się do niej dostać współczesny człowiek - debatując, czy ten świat jest dobry czy też zły, mieląc w głowie i w sercu przeróżnej maści argumenty. Wierzył jak Izraelici, którzy na pytanie, skąd wiedzą, że istnieje Bóg, odpowiadali niewzruszeni: „Bo On nam to powiedział”. Mówiąc o tym, co go spotkało kilka miesięcy po znalezieniu się za kratami, używał słów „ciepło”, „radość”, „powaga”, „pewność”. „On nie przystąpił do Istoty Najwyższej, on został przytulony do serca”, pisał we wstępie do jego dziennika ojciec Andre Manaranche, jezuita. Zapisków Fescha nie ma tutaj po co streszczać. To lektura tak intymna i tak wstrząsająca, że każdy musi przebrnąć przez nią sam. Jego zmagania z poczuciem winy, rozpaczliwa próba wynagrodzenia jakoś córeczce zabitego policjanta i swojej córce, która ojca straci za chwilę. Wspomnienie własnego ojca, który po rozwodzie z matką popadł w alkoholizm, na rozprawy przychodził jednak codziennie, w źle dopasowanym garniturze, powtarzając wszystkim dziennikarzom chcącym

go słuchać: „On tego nie zrobił. To biedny chłopak, chorował w dzieciństwie, miał zaburzenia wzrostu...”. Próba pojednania się z żoną, (z którą rozstał się jeszcze przed 1954 rokiem), ich ślub kościelny - wypowiedziana w przeddzień śmierci przysięga małżeńska, na którą Pierrette odpowiedziała swoją przysięgą wygłoszoną w obecności brata Thomasa w kościele w SaintGermain-en-Laye. Wreszcie - droga duchowa: odkrywanie liturgii, Różańca, czytanej codziennie w celi mszy, fascynacja świętą Teresą od Dzieciątka Jezus (umrze w jej kościelne święto). Historię Jacques'a Fescha badają teraz kościelni specjaliści, w 1995 roku arcybiskup Paryża kardynał Lustiger otworzył „proces informacyjny na szczeblu diecezji”, czyli przekładając na ludzkie - uruchomił procedurę, która może skończyć się ogłoszeniem Jacques'a Fescha błogosławionym (choć nie musi, sporo procesów beatyfikacyjnych umiera po latach śmiercią naturalną). Playboy, morderca, człowiek, który osierocił niewinne dzieci, a pod koniec życia popadł w dewocję, ma teraz spoglądać na nas w aureoli z ołtarzy? Co do tego, że Fesch jest dziś u Pana Boga, nie można mieć wątpliwości po lekturze tego, co zapisał i w czym nie ma odrobiny pretensjonalności ani nawet próby ucieczki przed wieczną pustką (Fesch prosi, by nie zabierać mu wiary w piekło, jest mu ona potrzebna). Na tym polega Boża, po ludzku całkowicie nielogiczna, bo oparta na miłości sprawiedliwość. Ona zrównuje świętych, którzy przez całe życie pocili się i trudzili, by zasłużyć na niebo, z Dobrym Łotrem, pierwszym świętym Kościoła, osobiście kanonizowanym przez Jezusa wiszącego na sąsiednim krzyżu. Człowiek, który przeżył dobrze dwie godziny życia, idzie prosto do raju. Ci, którzy na to patrzą, zostają na ziemi, dysząc żądzą sprawiedliwości, o której wstydzą się powiedzieć, że jest w istocie prostą chęcią zemsty. Jezus dobitnie mówi o tym w Ewangelii w przypowieści o robotnikach w winnicy - ci, którzy przychodzą do winnicy na godzinkę, dostają taką samą dniówkę jak ci, którzy tyrali w spiekocie od rana. Przychodzą oburzeni do szefa, a ten odpowiada im krótko: „Przyjacielu, nie czynię ci krzywdy. Czy nie o denara umówiłeś się ze mną? Czy mi nie wolno uczynić z moim co chcę? Czy ty krzywo patrzysz na to, że ja jestem dobry?” (Mt 20, 13.15) Historia Fescha to nie tylko przestroga dla tych, którzy w poszukiwaniu sensu życia odlecieli za daleko. To również pytanie do tych wszystkich, którzy wierzą w ziemski wymiar sprawiedliwości. OK, niektórzy twierdzą, że surowy wyrok sądu był pierwszą granicą, z jaką Fesch się zderzył, odbił się od niej, poszedł ku nawróceniu. Na mój gust tego typu aposterioryczne sądy na kilometr pachną dorabianiem ideologii (skąd wiadomo, że by się nie nawrócił i bez gilotyny; owszem, pisał, że gdyby wyszedł na zewnątrz, zaraz by się zgubił, ale to nie znaczy, że sensownie prowadzona resocjalizacja nie mogłaby temu zapobiec).

Spójrzmy jednak na sprawę od strony tych, którzy w tym czasie pędzili życie na wolności. Co przyniosło francuskiemu społeczeństwu zamordowanie tego człowieka? Kogo zmieniło na lepsze? Jakiego zła pozwoliło uniknąć? Przywróciło ojca biednej córce policjanta? Sprawiedliwość to nie odwet, to naprawienie zła, które się stało. Fesch zabił człowieka w amoku, przypadkiem. Sędziowie godzinami wahali się, czy zabić go za to, czy nie. Prezydent Ren-Coty też wahał się długo, zanim wykonał gest Piłata - prośbę o łaskę przekazał Najwyższej Radzie Sądowniczej, a Feschowi kazał powiedzieć, „że ściska mu dłoń, słysząc o jego przemianie”. Rada też się wahała, zanim podjęła decyzję, na Jacques'u Feschu dopuszczono się więc morderstwa z długą premedytacją. Jasne, można tłumaczyć ich wszystkich, mówiąc, że pokolenie, które przetrzebiła wielka wojna, inaczej traktowało śmierć, widziało w niej stały element krajobrazu, chleb powszedni. Nie zmienia to jednak faktu, że najbardziej ludzki w tym strasznym tańcu ludzkich myśli był zdaje się kat, który nie wahał się ani chwili, po prostu zabił człowieka i już. „To, co zrobiłem, jest karygodne. Ale ja nie jestem karygodny” - zapisał w swoim dzienniku Fesch. Nie trzeba chyba lepszej dedykacji dla wszystkich tych, którzy twierdzą, że kara śmierci jest do pogodzenia z chrześcijaństwem, konstruując teorie o tym, że wszak człowiek ma prawo do obrony własnej, że kara śmierci odstrasza potencjalnych zbrodniarzy, albo - to dopiero intelektualny smaczek - śmierć skazańca to odkupienie jego grzechów. Argument pierwszy jest absurdalny, obrona własna zakłada działanie w bezpośrednim zamiarze powstrzymania kogoś, kto nas atakuje, ekstrapolowanie tego tłumaczenia na metodycznie zaplanowany mord, jakiego dokonują strażnicy na bezbronnym (choćby nie wiem jak winnym), przetrzymywanym zwykle w zamknięciu wiele lat człowieku, to poważny błąd logiczny. Jeśli idzie o odstraszanie - na każde badanie dowodzące takiej zależności przypadają dwa, które jej przeczą (do tego dochodzi 113 osób zwolnionych w ciągu ostatnich 25 lat z amerykańskich cel śmierci, bo okazało się, że są niewinne, 23 zabitych zostało uniewinnionych pośmiertnie). Argument trzeci to teologia, która wnioskuje w sposób zaiste zadziwiający. Nawet jeśli śmierć jakoś z grzechem się łączy - Jezus umarł, żeby odkupić nasze grzechy - czy my jesteśmy Bogiem, by decydować, że ktoś teraz ma swoje grzechy tak odkupić? Zwolennicy kary śmierci powołują się często na to, że Katechizm Kościoła katolickiego nie rozstrzyga definitywnie, czy można, czy też nie można jej stosować. Jasno w tej sprawie wypowiadali się jednak papieże. Kara śmierci jest nie do pogodzenia z chrześcijaństwem (choć Stolica Apostolska też miała kiedyś swego kata, a kara śmierci zniknęła z watykańskich ustaw dopiero w 1968 roku). Jan Paweł II pisał, że kary śmierci nie

wolno stosować „poza przypadkami absolutnej konieczności, to znaczy, gdy nie ma innych sposobów obrony społeczeństwa. (...) takie przypadki są bardzo rzadkie, a być może już nie zdarzają się wcale”, a Benedykt XVI nazwał ją niedawno po imieniu: „obrazą ludzkiej godności”. Tym, którzy chcą bronić życia ludzkiego od „poczęcia do naturalnej śmierci”, trzeba przypominać, że postulat ten nie ogranicza się wyłącznie do zakazu aborcji oraz eutanazji. Dewiza księdza Jana Ziei „Nie zabijaj nigdy nikogo” to najbardziej wyczerpujący komentarz do piątego przykazania, po którym Bóg nie postawił żadnego „ale”, nie napisał: „z wyjątkiem morderców, gwałcicieli, terrorystów”. Nawet jeśli czytasz w Internecie opis strasznej zbrodni albo na stronach poświęconych karze śmierci oglądasz ludzi, którzy budzą przerażenie, a czasem po prostu obrzydzenie. W pierwszym odruchu masz ochotę dopisać swój komentarz do tych, które krzyczą, by przestępcę zabić po torturach, później przychodzi pytanie: a co, jeśli oni w celi śmierci pozostają zwierzętami, bo wiedzą, że my też potraktujemy ich za chwilę jak zwierzęta? W dzisiejszym świecie kara śmierci to głównie narzędzie redukcji społecznych emocji używane chętnie

przez

cynicznych

polityków.

Wszystkich

polityków,

którzy

gardłują

za

przywróceniem kary śmierci, wysłałbym, by obejrzeli na żywo, jak zabija się człowieka. By zobaczyli, jaką wagę mają ich słowa, jak przekładają się na pośmiertne drgawki i defekacje powieszonych, wymioty i krzyki trutych w komorze gazowej, pękające żyły zabijanych śmiertelnym zastrzykiem. Naprawdę da się to jakoś pogodzić z chrześcijaństwem? Nie mam pojęcia, co czułbym, gdyby ofiarą zbrodni padł ktoś mi bliski. A ja patrzyłbym na człowieka, który jest przekonany, że zrobił dobrze, i śmiałby mi się w twarz. Nie wykluczam, że w pierwszym odruchu gorąco pragnąłbym, żeby on też zginął, nie chciałbym, żeby chodził karmiony z moich podatków na zajęcia z plastyki, spowiadał się i urządzał więzienną świetlicę. Może, ale wiem też, że musiałbym zwalczyć w sobie zwierzę, aby samemu pozostać człowiekiem. Może zdołałbym jednak dopuścić do głosu myśl, że nawet jeśli nie jestem w stanie przebaczyć, nie mam też władzy skracania życia komuś, kto sam gwałtem zabrał komuś godziny, dni, lata, których ów człowiek bardzo potrzebował. Nie wiem, co w tych godzinach, dniach i latach może się z nim stać. Odpowiedzialności za przedwczesną egzekucję Dobrego Łotra, zabitego dzień przed tym, jak zdążył się nawrócić, nie chcę brać na swoje sumienie. A jeśli do końca się nie nawróci? Jego sprawa. Jego i Boga. Ja, gdy patrzę na wieszane na dźwigach w Iranie dzieci, nie wiem, gdzie pójdą po śmierci przestępcy. Wiem, ile wycierpieć będą wówczas musieli ci, którzy teraz ich na ten szafot prowadzą. Zabójstwo, po którym nie trzeba dużo sprzątać, nie przestaje być zabójstwem, niestety.

[6.] NIE CUDZOŁÓŻ. W 1997 roku ukazała się w Polsce książka Josteina Gaardera Vita brevis - stylizowany na dokument z epoki list, jaki była konkubina (dziś

powiedzielibyśmy:

narzeczona)

świętego

Augustyna,

nazywana tu Florią Emilią, wysyła do swojego eks, skarżąc się, że jego nawrócenie się do Boga było główną przyczyną brutalnego końca ich miłości. Cała książka, wznowiona w 2008 roku, choć opiera się na jednej z najciekawszych i najbardziej szczerych na rynku hagiograficznym opowieści, czyli Wyznaniach samego świętego Augustyna, w rzeczywistości jest raczej „szyciem z głowy” kocyka, który ma szczelnie opakować postawioną przez autora tezę - religia zabija w ludziach miłość. Odpór Gaarderowi (z detalicznym cytowaniem jego błędów) dał w książce Trud wolności ojciec Jacek Salij OP. My skupmy się na tym, co naprawdę przydarzyło się świętemu Augustynowi. Święty Augustyn wcale nie urodził się święty. Jak sam wyznaje, był młodzieńcem raczej imprezowym. Jeszcze jako dwudziestoparolatek, nauczyciel retoryki w Kartaginie, gdy tylko miał wolną chwilę, pił, tańczył, zadawał się z wróżbitami i astrologami (do historii przeszła jego modlitwa z tamtych lat: „Daj mi, Panie, umiarkowanie i czystość. Ale jeszcze nie w tej chwili”). Przez 15 lat żył z dziewczyną, z którą nie mógł się z powodu różnic klasowych legalnie ożenić, miał z nią dziecko. Trudno powiedzieć, czy ją kochał. Pisze (a gdy się to czyta, jakby słuchało się wielu współczesnych facetów): „w tych latach żyłem z kobietą niezwiązaną ze mną tym, co nazywają prawnym małżeństwem, taką, na którą natrafiła moja nie kierująca się roztropnością namiętność. Ale miałem tylko tę jedną kobietę i dochowywałem jej wierności. W tym związku mogłem przez własne doświadczenie poznać, jaka jest różnica między prawdziwym małżeństwem, zawieranym w celu wydania na świat potomstwa, a związkiem skojarzonym tylko dla zaspokojenia namiętności, w którym rodzą się dzieci także niechciane - ale gdy się urodziły, to już się je kocha”. Potem Augustyn wyjeżdża z dziewczyną i przyjaciółmi do Rzymu, tu dochodzi do wniosku, że jego seksualny i emocjonalny apetyt zaspokoi i właściwie ukierunkuje małżeństwo z jakąś możną i posażną panną. Plan ten gorąco popiera (jeśli wręcz nie jest jego

autorką) matka Augustyna, mając nadzieję, że syn wreszcie się ustatkuje. Augustyn oświadcza się jakiejś nieletniej pannie i zostaje przyjęty, choć ze ślubem trzeba się jeszcze wstrzymać dwa lata, aż dziewczę dojdzie do stosownego wieku. Po zaręczynach nie ma już miejsca na żadne konkubiny. Jego dotychczasowa partnerka (możemy sobie tylko wyobrazić, w jakim była stanie - przez piętnaście lat znosić w domu wiecznego Piotrusia Pana, który ostatecznie wystawia ją do wiatru, choć prawdopodobnie ze względu na Augustyna przyjęła też chrzest) zostaje zmuszona do odejścia. „Kobietę, z którą dotychczas żyłem, oderwano od mego boku, gdyż była to przeszkoda na drodze do małżeństwa. Ponieważ moje serce mocno do niej przywarło, teraz wyszarpnięto w nim ranę, która broczyła krwią obfitą. Kobieta wróciła do Afryki, ślubując Ci, że nigdy się nie odda żadnemu innemu mężczyźnie, a ze mną zostawiła syna naturalnego, jakiego mi urodziła. Byłem zbyt słaby, aby naśladować ten wzór, jaki mi dała niewiasta”. Miłość? Czy tylko przyzwyczajenie? Augustyn, wtedy już w okolicach trzydziestki, kontynuuje styl życia, w którym wielu współczesnych facetów (i kobiet) z pewnością rozpozna też swój. Postanawia, jak to się dziś ładnie mówi, „wsłuchać się w swoje potrzeby”. „Niecierpliwiło mnie dwuletnie oczekiwanie na narzeczoną, bo nie tyle ożywiało mnie pragnienie małżeństwa, ile byłem po prostu niewolnikiem namiętności. Postarałem się więc o inną kobietę i żyłem z nią bez małżeństwa. Oznaczało to, że choroba mojej duszy jeszcze się wzmoże i umocniona nieprzerwanym przyzwyczajeniem przetrwa aż do pożycia z żoną”. Cały ten korowód przerywa faktyczne nawrócenie Augustyna, który do tej pory z chrześcijaństwem jedynie flirtował, wciąż nie mogąc się zdecydować, czego chce. Odtąd w jego życiu nie będzie już żon, konkubin ani okazjonalnych kochanek. Czy miał kaca moralnego ze względu na to, jak postąpił ze swą afrykańską miłością? Chyba tak. W jednym z kazań (oznaczonym numerem 397) mówił: „Nie godzi się wam mieć konkubin. Nawet jeśli nie macie żon, nie powinno się mieć konkubin, które potem porzucicie, kiedy będziecie się żenić”. Tym, którzy dopiekali mu, że ktoś z takim ogonem grzechów szkodzi Kościołowi, odpowiadał (w Objaśnieniu 3 Psalmu 36,19): „Czyż ja jestem katolickim Kościołem? Czyż dziedzictwo Chrystusowe rozprzestrzenione wśród pogan to ja? Wystarcza mi, abym do niego należał. Przyganiasz moim dawnym złym czynom, a co wielkiego robisz? Surowszym oskarżycielem dla mojego zła jestem ja niż ty; co ty przyganiasz, ja potępiłem. Obyś zechciał w tym mnie naśladować, aby twój błąd z czasem przeszedł do przeszłości! Takie są moje błędy przeszłości, które znają wszyscy zwłaszcza w tym mieście. Tu bowiem żyliśmy źle”. I dodaje: „Augustyn jest biskupem w Kościele katolickim, niesie swoje brzemię, zda sprawę przed Bogiem. Znam go z dobrej strony. Na ile jest zły, wie on sam. Jeżeli nawet

jest dobry, to przecież nie on jest moją nadzieją. Przede wszystkim tego wyuczyłem się w Kościele katolickim, żeby nadziei swej nie pokładać w człowieku”. W Ewangelii padają ostre słowa Jezusa: „Kto pożądliwie spojrzy na kobietę, ten już w myśli dopuścił się z nią cudzołóstwa” (Mt 5, 28). Historia Augustyna to komentarz do tych słów. Istotą cudzołóstwa nie jest to, że poszedłeś z kimś do łóżka. Cudzołóstwo to nasz własny, osobisty egoizm, który za tym seksem się kryje. To myślenie: moje potrzeby i pragnienia są w tej chwili ważniejsze od potrzeb i pragnień drugiego człowieka (takich najgłębszych, jak to, by kochać i być kochanym do samego końca życia) lub od potrzeb i pragnień kogoś, z kim mój partner pozostaje wciąż w związku. Zwykle w takich sytuacjach uruchamiamy lawinę wymówek: najwyraźniej partner jest nieszczęśliwy, a przecież prawo do szczęścia mają wszyscy, my przecież w gruncie rzeczy jesteśmy szlachetnymi, poszukującymi ludźmi. Nie chcemy zła. To wszystko takie ludzkie. Musimy to sobie wybaczyć. Gdy słyszy się takie słowa, nie trzeba być wielkim psychologiem, by wiedzieć, że ktoś zaraz będzie tu płakał. Na pewno. Zamiast czytać Gaardera, lepiej sięgnąć do Wyznań, tak szczere autobiografie świętych to przecież naprawdę rzadkość. Augustyn zostawił modlitwę: „Sądziłem, że do powściągliwości człowiek jest zdolny o własnych siłach, a ja ich w sobie nie dostrzegałem. Głupiec, nie wiedziałem, że nikt nie może być powściągliwy, jeśli Ty mu tego nie udzielisz. Udzieliłbyś mi na pewno, gdybym z głębi serca wołał do Ciebie i gdybym miał wiarę dostatecznie mocną, by moje troski Tobie powierzyć”.

[7.] NIE KRADNIJ. 21 października 2002 roku, Nowy Jork, 8.00 rano. Na rogu Broad i Wall Street grupa na oko 50 osób. Większość ma pewnie dwadzieścia parę lat. Ubrani jak uczestnicy zlotu rowerowych kurierów, kilkunastu z nich to prawdopodobnie bezdomni. Każdy trzyma coś w ręku: kubek po kawie, papierową torbę, plecak. Stopniowo dołączają do nich inni - od rana wędrowali po dolnym Manhattanie, zostawiając dwudolarowe banknoty w budkach telefonicznych, na ławkach, w restauracjach, a zaskoczone spojrzenia kwitowali życzeniami: Happy Jubilee! („Szczęśliwego Jubileuszu!”). Ci, którym wydawało się, że to efekt jakieś nowej polityki państwa wobec osób niedomagających psychicznie, oddychają z ulgą, gdy chwilę po 8.00 na schodach prowadzących do świątyni światowych finansów staje ubrany na czarno człowiek, bierze do ręki megafon i wyraźnie zestresowany zaczyna: „Drodzy bracia i siostry!”. Uff. A więc to tylko chrześcijanie. Wysoki, przeraźliwie chudy człowiek wyglądający jak Struś Pędziwiatr to Shane Claiborne, jeden z założycieli działającej w Filadelfii chrześcijańskiej wspólnoty The Simple Way. Kontynuuje przemowę, tłumacząc, że rok jubileuszowy to święto, które Żydzi zgodnie z nakazem Jahwe mieli obchodzić co 50 lat. Niewolnicy (co prawda tylko Żydzi, ale zawsze to już coś) mieli odzyskiwać wolność, wydziedziczeni odzyskiwać prawo do majątku, ziemia skonfiskowana za długi miała wracać do właścicieli. Wszystko po to, by przypomnieć ludziom, że ponad pisanymi przez nich prawami jest Prawo ustanowione, gdy nie było jeszcze planety Ziemi. „Niektórzy z nas pracowali na Wall Street, niektórzy na niej spali. Niektórzy uzależnili się od kasy, inni od narkotyków. Wszyscy jesteśmy słabymi ludźmi, wszyscy zepsuliśmy ten świat, ale teraz chcemy stworzyć nowy. Bo nowy świat jest możliwy, jest niezbędny. Nowy świat zaczyna się tutaj!” Przechodnie, którzy do tej pory mijali całe zbiegowisko, zatrzymują się, gdy z jednego z balkonów lecą w powietrze setki jedno-, dwu- i pięciodolarowych banknotów. Na Wall Street robi się kolorowo od transparentów („Miłość”, „Dziel się tym, co masz”, niedający się zgrabnie przełożyć na polski cytat z Gandhiego: „There's enough for everyone's need but not

enough for everyone's greed”), w niebo fruną dziesiątki baloników. Prawdziwe szaleństwo zaczyna się, gdy happenerzy naraz opróżniają swoje torby, plecaki i kubki. Na Wall Street z brzękiem wypada kilkadziesiąt tysięcy monet. Zbierają wszyscy. Bezdomni, idący do pracy pracownicy giełdy, przechodnie. Na miejscu zjawia się policja. Tworzy kordon i spycha happenerów z dala od wejścia do giełdy. Nie wie, że ci zawczasu obstawili także drugie wejście. Tam też na schodach lądują setki dolarów w bilonie. Miejsce, w którym codziennie waży się życie i śmierć setek milionów ludzi, wygląda teraz naprawdę komicznie. Na całym placu tłum ludzi ganiających z miejsca na miejsce. Gdy gdzieś wyzbierano monety, ludzie z The Simple Way rozrzucają je zaraz w innym miejscu. Happening kończy się po 9.00. Policjanci profilaktycznie aresztują jednego z uczestników, by kilka godzin później wypuścić go bez stawiania zarzutów. Uczestnicy powoli się rozchodzą. Jakaś kobieta kupuje torbę kanapek i głośno deklaruje, że idzie podzielić się z głodnymi. Po 10.00 na Wall Street o tym, co stało się rano, przypominają tylko wypisane kredą na chodniku hasła. Znikną najbliższej nocy, gdy setki kiepsko opłacanych imigrantów wyruszą na ulice, by posprzątać miasto. Czy nie lepiej byłoby oddać te pieniądze biednym, kupić za nie koce, zupę, zapłacić czynsz jakiejś biednej rodzinie? Jeśli komuś nie podoba się to, co ze swoimi pieniędzmi zrobili koledzy Claiborne'a (10 000 rozrzuconych dolarów pochodziło z darowizny złożonej przy okazji wykładów dawanych przez Shane'a), powinien najpierw zapytać siebie, co robi ze swoją mamoną. Metoda Shane'a Claiborne'a nie jest może najbardziej efektywna, jeśli idzie o ograniczanie światowej biedy. Ale naprawdę trudno zarzucić jej coś, gdy spojrzy się na nią nie jako na akt polityczny, ale po prostu decyzję ucznia Chrystusa, który - jakkolwiek było nakarmił głodnych dziś, nawet jeśli wiedział, że jutro znów nie będą mieli co jeść. W jednej ze swoich książek Claiborne opowiada, jak zaczęła się jego przygoda z The Simple Way. Jesienią 1995 roku na kampusie filadelfijskiego Eastern College (prowadzonego przez jeden z Kościołów ewangelikalnych, czyli „hardkorowo” protestanckich), gruchnęła wieść, że miasto chce eksmitować 40 bezdomnych rodzin, które włamały się i zamieszkały w opuszczonej katolickiej katedrze Świętego Edwarda w północnej Filadelfii, postindustrialnej okolicy, gdzie nikt przy zdrowych zmysłach nie powinien się raczej zapuszczać. Grupie przewodziła Cheri Honkala, założycielka organizacji od lat uprzykrzającej życie władzom miasta choćby przez walkę z systemem „certyfikacji” bezdomnych. System ów zakładał, że każdy bezdomny musi przejść badania, które pokażą, co jest przyczyną jego bezdomności (problemy rodzinne, choroba, uzależnienie) i co mogłoby pomóc mu z niej wyjść. Dopiero wtedy wpisywano go na listę osób czekających na miejsce w schronisku i prawo do

dodatkowych zasiłków. Władze tłumaczyły, że skoro wydają na pomoc społeczną rocznie ponad dwa miliardy dolarów, chcą mieć pewność, że pieniądze podatników nie będą marnowane. Cheri Honkala miała ten temat swoje zdanie. Bezdomni i bez certyfikacji doskonale wiedzą, dlaczego nie mają domu, a w wyludniającym się mieście w którym stoi 27 000 pustostanów, paranoją jest upychanie tych ludzi w schroniskach, skoro można im dać prawdziwy dom. W tym, co (i jak) robiła Cheri, trudno nie dopatrzyć się awanturnictwa. Miasto początkowo szło jej na rękę, robiąc wyjątki dla ludzi z jej organizacji. W końcu jednak powiedziano: pas. W odpowiedzi Honkala ze swoimi ludźmi zbudowała regularne miasto namiotowe. Gdy przyszły jesienne chłody, pojawił się pomysł, by włamać się do opuszczonej katedry. Cheri doskonale wiedziała, że władze kościelne nie zaryzykują wypuszczenia w świat newsa o tym, jak źli księża wyrzucają na mróz biednych ludzi. Nie było do końca jasne, jak zachowają się władze miejskie i policja. To, co dla Cheri było kolejnym, tyle że tym razem podlanym religijnym sosem, etapem toczonej od lat walki, dla młodych ludzi było wstrząsem - jak sami mówili, po raz pierwszy dotarło do nich, że chrześcijaństwo to nie tylko debaty o tym, skąd się wziął homoseksualizm i czy trzymanie się za ręce na randce to grzech. Niezwykły entourage wielki, opuszczony kościół, w nim 40 biedaków, bawiące się na stopniach ołtarza dzieci, starsi suszący pranie. „To tu dotarło do mnie, że Chrystus nie jest na wieki zaklęty w wielkich witrażach albo w podręcznikach do biblistyki i teologii. Że nie jestem zainteresowany chrześcijaństwem, które obiecuje pałace ze złota w niebie ludziom, którzy na tej ziemi nie mają nawet łóżka, podczas gdy przeciętny chrześcijanin ma w domu co najmniej dwa”. Shane i spółka wydrukowali ulotki („Wyrzucają Jezusa z kościoła. Na pomoc!”), zaczęli na zmianę dyżurować w katedrze. Sam Claiborne, wychowany na amerykańskim protestantyzmie, z jego wielkimi „salami modlitwy”, centrami konferencyjnymi i precyzyjnymi programami pozwalającymi „zaliczać” kolejne stopnie wiary, pisze, że w tej nobliwej ruinie poczuł się jak święty Franciszek, który usłyszał od Boga wezwanie: „Idź, odbuduj mój Kościół, który leży w gruzach”. Przed upływem 48 godzin, jakie otrzymali od policji na opuszczenie katedry, ludzie Shane'a

zorganizowali

bezdomnym

„Ostatnią

Wieczerzę”

(„kiedy

dzieliliśmy

się

jabłecznikiem, czułem się, jakbyśmy łamali chleb z Jezusem”). Na dachu katedry zamontowali syrenę, za pomocą której - w razie przyjazdu policji - natychmiast ściągali na miejsce kilkudziesięciu kolegów z Eastern College. Na miejsce zleciały się media. Cheri korzystała z sytuacji, realizując się przed kamerami w opowieściach, jak to „Bóg pozwolił

nam tu mieszkać, w końcu to Jego miejsce, a On powiedział, że jesteśmy tu mile widziani”. Zgłaszają się ludzie z darowiznami - ktoś wielkodusznie przysłał... pudło popcornu z łaskawą adnotacją „Dla bezdomnych”, lokalni gangsterzy postanowili kupić dzieciakom rowery, strażacy podarowali czujniki dymu, by nie można było wyrzucić protestujących, powołując się na przepisy przeciwpożarowe. Ostatecznie bezdomni zostają w kościele jeszcze przez dwa miesiące. Cheri w międzyczasie zdobywa listę miejskich pustostanów i robi wypady z katedry, włamując się do nich i przygotowując je do zamieszkania. Większość z jej podopiecznych spędzi Święta w nowym - co z tego, że znów nielegalnie zajętym - domu. O Cheri Honkali Ameryka usłyszy jeszcze nieraz, od czasu wydarzeń w katedrze aresztowano ją (zwykle w świetle kamer, na różnego rodzaju demonstracjach) w sumie około 100 razy. Shane Claiborne idzie inną drogą. Po historii w katedrze wraz z przyjaciółmi zakłada The Simple Way (www.thesimpleway.org). Na mieszkanie wybierają sobie opuszczony dom w północnej Filadelfii. Do wspólnoty mogą należeć chrześcijanie różnych wyznań, celibatariusze (jak Shane) i małżeństwa, ich cel to po pierwsze modlitwa, po drugie zmienianie świata wokół siebie tak, by naprawdę stawał się „planetą ludzi”. Claiborne, zafascynowany Matką Teresą z Kalkuty, w której domach w Indiach pracował, próbuje po prostu być z najbiedniejszymi. On i jego ludzie odrabiają lekcje z dziećmi z sąsiedztwa, co poniedziałek urządzają otwarte kolacje dla każdego, kto ma ochotę wpaść, chodzą na ulicę, pomagają bezdomnym, pracują z narkomanami, promują ekologiczny styl życia, jeżdżą na antywojenne protesty. Oskarżani o robienie polityki, odpowiadają słynnym zdaniem brazylijskiego biskupa Heldera Camary: „Gdy daję biednemu chleb, nazywają mnie świętym, gdy pytam, dlaczego biedny nie ma chleba, nazywają mnie komunistą”. Shane pisze książki (zawsze na ekologicznym papierze, w trasę promocyjną jeździ napędzanym bio-paliwem busem), nagle stają się gwiazdami na religijnej mapie Ameryki. Sypią się zaproszenia na wykłady, do drzwi The Simple Way pukają dziesiątki ludzi. Chrześcijanie, którzy postanowili po prostu żyć zgodnie z tym, w co wierzą, stali się wyrzutem sumienia dla reszty, która teraz będzie się starała pochlebstwami zagłaskać ich uwierającą ogół chropowatość. Będą jednak i tacy, którzy znajdą w tym inspirację. Wspólnot takich jak The Simple Way jest dziś w Stanach coraz więcej. Nazywa się je czasem „nowym monastycyzmem”, próbą współczesnej adaptacji pomysłu świętego Benedykta, który w VI wieku, jeszcze zanim chrześcijaństwo zdążyło podzielić się na katolików, prawosławnych i protestantów, zakładał wspólnoty ludzi żyjących w myśl zasady: „Módl się i pracuj”. Nie debatuj, nie kombinuj, nie dziel włosa na czworo. Po prostu rozmawiaj z Bogiem i dziel się tym, co masz, z bliźnimi. Wróćmy jeszcze na moment do Jubileuszu. Warto, bo my uwielbiamy przecież

wszelkiej maści Wielkie Jubileusze, Lata Święte, w niektórych polskich kościołach (nazywanych jubileuszowymi) na okazję roku 2000 wmurowano nawet specjalne medaliony. Ludzie z The Simple Way przestrzegają i błagają o opamiętanie - Bóg nie chce, żebyśmy parali się teraz kompulsywnie pobożną murarką, mówi co innego: siódme przykazanie nie dotyczy wyłącznie tego, żeby nie podwędzać długopisów z biura. To przypomnienie, żebyś tego, co masz, nie uważał za swoje, że dłużnik i wierzyciel są braćmi. Prawda szokująca 3000 lat temu (historycy religii piszą, że Żydzi nigdy nie kwapili się, by jubileusz w takim kształcie obchodzić), wdrożona w życie dziś wysadziłaby w powietrze porządek, na którym oparliśmy nasz kapitalistyczny świat. W bulli Incarnationis Misterium, zapowiadającej jubileusz roku 2000, Jan Paweł II nawiązał do niej, apelując między innymi o umorzenie długów Trzeciego Świata. Jak to się skończyło? Nietrudno zgadnąć. Świat, który wymyślił dla nas Bóg, wydaje nam się utopijny. Życie nie jest przecież takie proste - powiadamy. Dokładnie to samo musieli tłumaczyć Stwórcy pierwsi rodzice w raju. O tym, jak wyglądał grzech pierworodny, możemy przekonać się codziennie na każdej giełdzie, w każdym banku świata.

[8.] NIE MÓW FAŁSZYWEGO ŚWIADECTWA PRZECIWBLIŹNIEMU SWEMU. Ojciec Maksymilian Maria Kolbe naopowiadał i nawypisywał w życiu sporo głupot. W wydawanych przez niego „Rycerzu Niepokalanej” czy „Małym Dzienniku” pieczołowicie pielęgnowano dwie dyżurne obsesje części ówczesnych polskich katolików obawę przed wszechobecnymi Żydami oraz przychodzącą im w sukurs masonerią. Zdaniem słynnego franciszkanina i jego podopiecznych Naród Wybrany „uczy, że wolno oszukiwać chrześcijanina”, „kieruje socjalizmem”, a „cała czerwona masoneria to Żydzi”. To oni promują „świńską modę”, demoralizują katolicki kraj przez szerzenie pornografii, organizowanie konkursów piękności, promowanie rozwodów i aborcji, a nade wszystko przez ekonomiczną eksterminację narodu polskiego - okupowanie miejsc w najlepiej płatnych zawodach i tworzenie morderczej konkurencji dla rdzennie polskiego handlu. Ksiądz Jan Kracik w książce Święty Kościół grzesznych ludzi pokazuje, że na tego rodzaju intelektualne pobocze zjechało w owych czasach (zbyt) wielu księży, a także osób zupełnie niezwiązanych z Kościołem (kwestia żydowska była w latach 30. czymś, co rozpalało również umysły niewierzących). Katolicy byli jednak na tyle „fajni”, że dumali przy okazji, jak to pogodzić z tym, co 2000 lat temu o miłości wszelkiego bliźniego mówił Jezus (ale On przecież nie mógł wiedzieć, jak perfidni okażą się Żydzi, gdyby tu był, też na pewno pędziłby ich, gdzie popadnie). Gdy szowinizm zderzał się w ludziach z religią, na zewnątrz dało się zwykle słyszeć głuche stęknięcie w rodzaju tego, które w 1936 roku wydał z siebie publicysta „Kultury”, pisząc: „Choć przykro, trzeba istotnie przyznać - niestety Żydzi też są ludźmi i tym samym mają prawo do życia”. Wymęczony moralny konsensus brzmiał: Żydów należy traktować jak męża, który okazał się złodziejem. Ignorować (co sugerował jezuicki „Przegląd Powszechny”), dążyć do separacji (na przykład przez tworzenie gett, co postulowało choćby wydawane przez księży marianów pismo „Pro Christo”), nakłaniać do emigracji lub bojkotować („Mały Dziennik”), wszystko rzecz jasna w białych rękawiczkach („walkę z zalewem żydowskim powinniśmy

prowadzić tak, jak na chrześcijan przystało, bez nienawiści i bez gwałtów”). Hadko robi się, gdy czyta się dziś zachwyty, z jakimi przyznający się do katolicyzmu publicyści witali rasistowskie ustawy Trzeciej Rzeszy. Podkreślano, że Żydzi tak się panoszą na świecie, że sami są sobie winni, to, co próbują przedsięwziąć przeciw nim europejskie narody, to obrona konieczna. A prawa człowieka? Cóż, „nie jest winą wilków, że je tępimy”. Nie żyłem w tamtych czasach, nie wiem, co takiego musieli robić Żydzi, że w wypowiedziach niektórych starszych ludzi, z którymi rozmawiam dziś, wciąż da się usłyszeć echo takich poglądów. Czy szło o to, że w warunkach kryzysu gospodarczego żydowski handel nie zawsze po ludzku traktował tych, którzy przychodzili kupić coś do jedzenia i natykali się na zaporowe ceny? Czy dumę odziedziczoną po przodkach spod Grunwaldu raniło to, że trzeba było stać w kolejce po kredyt do jakiegoś Żyda? Czy dokładała się do tego „obcość” żydowskiej kultury, to, że ma ona tendencję do pielęgnowania swoich zwyczajów w swoim gronie, a rozmowy o kwestiach żydowsko-polskich nie ułatwiał fakt, że Żydzi, których Polacy chcieli zamknąć w getcie, de facto sami się w tym getcie zamknęli (jak, nie przymierzając, polska emigracja na Jackowie w Chicago)? To zbyt złożona kwestia, by rozpatrywać ją w tej książce (zaraz trzeba by bowiem zacząć pytać o to, dlaczego tylu Żydów weszło w struktury tworzącego się po wojnie komunistycznego państwa, czy zrobili to z przekonania, czy dlatego, że bali się lub chcieli odreagować to, jak traktowano ich w czasach międzywojnia, ze szczególnym uwzględnieniem endecji, rzecz jasna). Nas interesuje tu tylko jedno - postawione przez księdza Kracika - pytanie. Dlaczego ojciec Kolbe, publikując w swoich gazetach antyżydowskie brednie, nie wpadł jakoś na pomysł, by zapraszać częściej do debaty także drugą stronę? Dowiedzieć się u źródła, jakie są przyczyny takiego postępowania? Dowiedzieć się, co boli i rani bliźniego? Dlaczego zabrakło prostego gestu, wyciągnięcia ręki? Maksymilian Kolbe był przecież człowiekiem inteligentnym i o szerokich horyzontach. Skończył studia w Rzymie, przywiózł z nich dwa doktoraty. Zainteresowania miał naprawdę kosmiczne (to dosłownie - w 1918 roku opublikował w piśmie „Scienza per tutti” artykuł Etereoplan, o pojeździe międzyplanetarnym, w którym precyzyjnie opisał, jak zbudować w pełni klimatyzowany pojazd odrzutowy, którym da się wynieść w kosmos najpierw zwierzęta, a następnie ludzi (całość projektu na www.niepokalanow.pl). Być może na jego przyszłych poglądach zaważyła trauma, której doznał w Rzymie w roku 1917. Do nieszczęścia, jakie sprowadziła na świat komunistyczna rewolucja październikowa, dołożyła się obchodzona w Wiecznym Mieście rocznica utworzenia masonerii. Ksiądz Wincenty Zaleski, biograf setek polskich świętych, pisze, że świeżo upieczony burmistrz Ernest Nathan

(z pochodzenia Żyd) został wówczas wielkim mistrzem masońskim, a członkowie bractwa urządzali sobie procesje ze sztandarami, na których Lucyfer deptał świętego Michała Archanioła, krzycząc, że „diabeł będzie rządził w Watykanie, a papież będzie jego lokajem”. Dziś, gdy po ulicach miast na całym świecie maszerują, skandując swoje hasła, znacznie bardziej egzotyczne indywidua, człowiek machnąłby z pewnością ręką, odesłał kogo trzeba do lekarza, kilku publicystów napisałoby komentarz i cała sprawa rozeszłaby się po kościach. Niespełna 100 lat temu ludzie nie traktowali jednak świata jak telewizyjnego studia, nie mieli naszego przekonania, że to, co posuwa rzeczywistość do przodu, to nieprzerwana wymiana poglądów pięćdziesięciu tych samych osób w studiu stacji informacyjnej. Ich świat wciąż był polem bitwy. Maksymilian, widząc mobilizację w obozie przeciwnika, odtrąbił zbiórkę po katolickiej stronie. Jeszcze w tym samym 1917 roku założył Rycerstwo Niepokalanej (Militia Immaculatae), którego celem było „podbić cały świat dla Niepokalanej”. Idąc tropem tej myśli, ojciec Kolbe zrobił to, co od 20 lat wciąż pozostaje w sferze snów ojca Tadeusza Rydzyka. Zbudował drukarnię w Grodnie, wielki klasztor w Niepokalanowie z wszelkiego rodzaju instytucjami towarzyszącymi (od elektrowni po straż pożarną), założył holding medialny („Rycerz Niepokalanej” - do 750 tysięcy nakładu, „Rycerzyk Niepokalanej” - 220 tysięcy, „Mały Dziennik” - 140 tysięcy, od 1938 roku radiostacja). Działał jako krótkofalowiec (o znaku wywoławczym SP3RN). Na bieżąco śledził techniczne nowinki, w tym badania nad metodami przekazywania obrazu za pomocą fal radiowych, czyli początki telewizji. Miał plany uruchomienia w Niepokalanowie produkcji filmowej. Gdyby nie wybuch wojny, ojciec Maksymilian mógłby być katolickim potentatem medialnym i to o zasięgu światowym. W 1930 roku ojciec Kolbe wyjechał bowiem na sześć lat do Japonii, gdzie w Nagasaki założył drugi Niepokalanów i rozpoczął wydawanie „Rycerza Niepokalanej” po japońsku. Gdy w 1939 roku Niemcy weszli do polskiego Niepokalanowa, najpierw zamknęli wszystkich zakonników, a gdy po kilku miesiącach ich zwolnili, ojciec Kolbe natychmiast zaczął organizować w klasztorze schronienie dla 3000 ludzi wysiedlonych z Wielkopolski i Pomorza, z których co najmniej połowa była Żydami. Ojcowie kwestowali po okolicznych wioskach, by mieć jak wyżywić przybyszów, są świadectwa mówiące o tym, że palili płoty i rozbierali szopy, by mieć czym ich ogrzać. Ojciec Kolbe stawał na głowie, założył zakład zegarmistrzowski, kuźnię, zakład naprawy rowerów i blacharnię, by mogli zarobić grosze, które na pewno przydadzą się w niepewnym wojennym czasie. Gdy Niemcy zabrali przesiedleńców z klasztoru, nadal ukrywano w nim pojedynczych Żydów, szukano dla nich

kryjówek na wsi, organizowano podrobione dokumenty, szmuglowano żywność do warszawskiego getta. 17 lutego 1941 roku Niemcy aresztują ojca Kolbe. Po przesłuchaniach na Pawiaku zostaje wywieziony do Auschwitz. Gdy w sierpniu ucieka jeden z więźniów, komendant obozu Karl Fritzsch wyznacza dziesięciu więźniów z bloku uciekiniera, którzy w odwecie mają iść na śmierć głodową. Jednym z nich jest żołnierz kampanii wrześniowej, sierżant WP Franciszek Gajowniczek. Na wieść o wyroku płacze, nie chce osierocić żony i dwóch synów. Z szeregu występuje ojciec Kolbe, podchodzi do komendanta (to cud, że nie zastrzelono go na miejscu) i deklaruje, że jest gotów umrzeć zamiast Gajowniczka. Ani kaci, ani współwięźniowie nie mogą uwierzyć w to, co słyszą. Kolbe tłumaczy, że jest katolickim księdzem, jest samotny, a ten człowiek ma rodzinę. Niemcy wzruszają ramionami, nie zabijają przecież dla przyjemności, ważne by w buchalterii był wzorowy porządek. Kolbe trafia do bunkra głodowego, jego wycieńczeni współwięźniowie umierają szybko, on zaprawiony w postach wytrzymuje tam dwa tygodnie. 14 sierpnia starszy szpitala obozowego Hans Bock (niemiecki kryminalista, w Auschwitz więzień z numerem 5) wciąż żyjącego ojca Kolbe dobija dosercowym zastrzykiem z roztworu toksycznego fenolu. Dobrze, że ojciec Kolbe został świętym Kościoła powszechnego (nota bene został w nim patronem... krwiodawców). Jego historia, oczywiście zwykle w znacznie mniej dramatycznej wersji, jest przecież uniwersalna. Kłócimy się z kimś, wygadujemy o nim głupoty, ale gdy przychodzi co do czego i nasz bliźni staje przed życiowym dramatem, porzucamy słowa, ambicje i po prostu biegniemy, by mu pomóc (nie można mieć wątpliwości, że gdyby w analogicznej sytuacji co Gajowniczek znalazł się jakiś Żyd, reakcja ojca Kolbego byłaby taka sama). Przed decyzją, jaką podjął w 1941 roku Maksymilian Kolbe, można tylko klęknąć. Po lekturze jego tekstów z lat 30. - ma się moralnego kaca. Gdyby żył dziś i wiedział to wszystko, co my wiemy, z pewnością powściągnąłby pióro.

[9.] NIE POŻĄDAJ ŻONY BLIŹNIEGO SWEGO. Thomas Merton urodził się w 1915 roku we Francji, oboje jego rodzice - Amerykanka i Nowozelandczyk - byli malarzami. Stracił ich wcześnie, matka zmarła, kiedy miał sześć lat, ojciec prowadził zaś bogate życie emocjonalne i wędrował z synami po świecie (Stany, Bermudy, później znów Francja i Anglia). Gdy Thomas miał 15 lat, jego ojciec zmarł na raka mózgu, chłopak został w Anglii i poszedł na studia w Cambridge. Oprócz nauki zajmował się tam głównie imprezowaniem, istnieją poszlaki, że również wtedy dorobił się dziecka (kobiety i potomka Thomasa szukano później wytrwale, lecz na próżno, prawdopodobnie oboje zginęli w czasie bombardowań Londynu). Przed wybuchem wojny wrócił do Stanów i zaczął studia na Columbii. Jezuita James Martin, który poświęcił Mertonowi jeden z rozdziałów swojej kapitalnej książki Moje życie ze świętymi, pisze, że w czasie wieczorku czytelniczego, jaki prowadził w pewnej nowojorskiej parafii (omawiano na nim Siedmiopiętrową górę, jedną z autobiograficznych książek Mertona), podeszła do niego starsza kobieta i wyznała, że z Mertonem na Columbii studiował jej mąż, który teraz nie może uwierzyć w to, co - jak czytał - działo się wówczas w sercu kolegi, zapamiętał go bowiem jako człowieka, który nie przepuszczał żadnej okazji do wypitki czy zabawy. Proces nawrócenia Mertona nie dokonał się w wyniku jakiegoś cudownego objawienia, jak to było choćby w przypadku Andre Frossarda, który - w młodości ateista uważający chrześcijaństwo za przeżytek - nawrócił się w ciągu pięciu minut. „Wszedłem o godzinie siedemnastej dziesięć do kaplicy w Dzielnicy Łacińskiej w poszukiwaniu jednego z mych przyjaciół, a wyszedłem z niej o godzinie siedemnastej piętnaście w towarzystwie przyjaźni, która nie jest z tego świata” - pisał. Przed nosem Mertona nie zjawił się Bóg, wskazując mu autostradę do nieba, James Martin pokazuje, jak Merton odkrywał Go na swoich własnych ścieżkach. Po pierwsze przez intelekt (głównie dzięki lekturze książek filozofa i teologa Jacques'a Maritaina i dziewiętnastowiecznego poety, a później jezuity Gerarda Manleya Hopkinsa), przez sztukę (fascynacja bizantyjskimi mozaikami i malarstwem religijnym w Rzymie), wreszcie - przez emocje (przyjaźń z katolicką na wskroś rodziną

Privatów, u której mieszkał w młodości, czy „zaskakujący moment obok łóżka umierającego dziadka, gdy poczuł pragnienie, by paść na kolana i się modlić”). W końcu przyjął chrzest. Skończył studia, zaczął pracować jako nauczyciel. Teraz jednak zaczęła prześladować go myśl, że powinien wstąpić do zakonu. To najbardziej fascynująca cecha Mertona - charakter zbudowany na nieustannym konflikcie sprzecznych wartości. Facet uwielbiający podróże i zabawę idzie do trapistów, jednego z najsurowszych zakonów w Kościele, szuka tam kontemplacji i wspólnoty, ale nie przestaje być narcystycznym intelektualistą, który marzy tylko o tym, by tę wspólnotę porzucić. Wyrzeka się absolutnie wszystkiego, z bieżącą wodą włącznie, a - jak można przeczytać w jego dziennikach - nie umie ukryć satysfakcji, gdy dowiaduje się, że jego najnowszą książkę oprawiono w to samo płótno, którego używa się w najmodniejszych klubach na Manhattanie. Do opactwa Gethsemani w górach Kentucky ściągały pielgrzymki z całego świata. Merton, nie ruszając się z klasztoru, stał się ikoną ruchu pacyfistycznego, artystów, którzy szukali wspólnej drogi z Kościołem (tłumaczył wiersze, pisał recenzje, kochał muzykę), zaczął też szukać dróg, jakimi mogliby razem iść przedstawiciele różnych religii i wyznań. John Howard Griffin, przyjaciel Mertona, w doskonałej książce Za głosem ekstazy. Pustelnicze lata Thomasa Mertona pisze, że im większy otaczał go zgiełk (jego książki o tym, co znaczy kontemplacja we współczesnym świecie, stały się bestsellerami, o zdanie pytali go kardynałowie i profesorowie), tym częściej Merton myślał o izolacji, rozważał przejście do zakonu kartuzów, ostatecznie zdecydował się zamieszkać w pustelni, letnim domku wybudowanym w należących do opactwa lasach. W 1966 roku trafia jednak do szpitala na operację kręgosłupa. Opiekuje się nim Margie Smith, młodsza o 30 lat studentka pielęgniarstwa. Błyskawicznie łapią kontakt. Ona wie, kim on jest, chłonie każde jego słowo. Zaczyna się kilka najtrudniejszych miesięcy w życiu Mertona. Dotąd twardy, nieprzejednany, podziwiany (również przez samego siebie) za dystans do świata, przenikliwość ocen, precyzję sądów, w jednej chwili zmienia się w bezbronne dziecko. Czytając jego zapiski z tamtego okresu, nie można uniknąć rozczulenia mędrzec mający błyskotliwą odpowiedź na wszystko wpada w panikę. Miłość, coś, co z natury nie daje się wytłumaczyć, próbuje zamknąć w swojej głowie, na gwałt przekonuje sam siebie, że ma nad nią kontrolę, że na pewno jest to dar od Boga, który pozwoli mu więcej zrozumieć, lepiej pomagać ludziom. Przekonuje dziewczynę, że w ich uczuciu nie ma nic złego, bo oboje mogą się przecież kochać na sposób duchowy, nie potrzebują erotyzmu, seksu, bo to tylko oznaki głębokiego duchowego zjednoczenia, a oni i tak je już osiągnęli (wydaje się, że Margie patrzyła na to nieco bardziej zdroworozsądkowo).

Żeby spotykać się z Margie, Merton musi łamać surowe klasztorne reguły. Do aranżowania schadzek wykorzystuje niechętnych całej sytuacji przyjaciół. Umawiają się z Margie, że nawet jeśli nie będą mogli się spotkać, codziennie o 1.30 w nocy będą leżeć, Merton w swojej pustelni, ona po powrocie z pracy w domu, słuchać tej samej piosenki Joan Baez i myśleć o sobie z czułością. Merton kapituluje pierwszy, widzi, że musi się na coś zdecydować. Chce ochronić Margie przed nieuchronną katastrofą, dziesiątki razy próbuje z nią zerwać, ale nie potrafi. Kilka razy dziennie biega z pustelni do opactwa, by jak sztubak w tajemnicy przed wszystkimi dzwonić do ukochanej. Jedną z takich rozmów przypadkowo słyszy któryś z braci, donosi o wszystkim opatowi. Gdy Merton się o tym dowiaduje, sam idzie do niego, oskarża się, przeprasza. Opat oferuje wsparcie. Merton podejmuje decyzję, że na stałe przenosi się do pustelni. Ma jeszcze kilka kontaktów z Margie, ale ona kończy studia i przybita obrotem spraw - decyduje się wyjechać, znika z jego życia. Mnich będzie o niej pamiętał do końca, przekonany, że byli dla siebie kimś bardzo ważnym, nawet jeśli nie mogli być ze sobą w tym życiu. Następne dwa lata to najlepszy, najgłębszy okres w życiu Mertona. Coraz mniej aktywizmu (choć zaprzysięgli fani, gdy dowiedzieli się, gdzie jest jego pustelnia, zakradali się lasem, czyhali nad rzeką, robili wszystko, by nie dać mu spokoju), coraz więcej spokojnej mądrości, prostych radości. Jego opisy nieba nad pustelnią, ptaków i zwierząt to najczystszej wody mistyczna poezja, nie mniejszej wagi niż ostre elaboraty na rzecz społecznej sprawiedliwości czy zniesienia podziałów rasowych. Merton coraz rzadziej opuszczał opactwo. W 1968 roku ruszył jednak w podróż do Azji, spotkał się z Dalajlamą, szukał też miejsca na pustelnię, do której trapiści z Gethsemani mogliby przyjeżdżać na część roku. 10 października 1968 roku, gdy brał kąpiel w swoim pokoju w hotelu Oriental w Bangkoku, przewrócił się na niego włączony elektryczny wentylator. Pochowano go na cmentarzu w opactwie Gethsemani, od którego przez całe życie świadomie i nieświadomie uciekał, a które - jak pisał w swoim ostatnim liście z Azji - było najlepszym na świecie miejscem, nie umiał znaleźć dla siebie lepszego. Tych kilka ostatnich lat to jedna wielka medytacja nad IX przykazaniem, które spłaszcza się z czasem niemiłosiernie, sprowadzając je wyłącznie do tego, o co chodzi w przykazaniu VI. A przecież tu mierzymy się nie tylko z pożądaniem, ale ze wszystkimi pokusami, które dziesiątkom ludzi każą rzucić swój dom, rodziców, kobietę, dzieci, wybrane życie, bo przecież tam czekają nowe, piękne światy, a „trawa zawsze jest bardziej zielona po drugiej stronie ulicy”. Merton pokazuje im, gdzie tkwi błąd. Że w życiu nie tyle chodzi o optymalizację drogi, co o jej akceptację. Życie to nie podróż z GPS-em nastawionym na

„najkrócej do celu” (kto jeździł z GPS-sem, wie, że tak zaprogramowana podróż może się skończyć w krzakach). Chcę się spełnić, skosztować w życiu wszystkiego, zrealizować wszystkie i fizyczne, i duchowe pragnienia, chcę poczuć to, czego jeszcze nie czułem - takie myślenie to prosta droga do nerwicy, wpadnięcia w pułapkę ciągłego zawracania, zaczynania trasy od początku. Nie daj się ponieść obsesji, sztuka życia to nie wiedza o tym, jak smakują bułki ze wszystkich przydrożnych parkingów. To umiejętność nazwania, wybrania i podążania swoją, tylko twoją drogą.

[10.] ANI ŻADNEJ RZECZY, KTÓRA JEGO JEST. Aleksandria, marzec 415 roku. Obok miejskiej agory, w pięknym, wyłożonym kamieniem audytorium filozofka Hypatia prowadzi otwarty wykład. Na zewnątrz czeka jej powóz, gdziekolwiek się pojawia, zaraz zbiega się tłum, jaki dziś towarzyszy gwiazdom kina. Córka wybitnego uczonego Teona przerosła talentami ojca. O radę pytają ją politycy, uczeni, kapłani od Syrii przez Konstantynopol aż po Rzym, gdzie nazywa się ją „egipską mędrczynią”. Wśród jej wychowanków są pogańscy filozofowie i chrześcijańscy biskupi. Około sześćdziesięcioletnia, zachowuje ślady nieprzeciętnej urody. Ubiera się skromnie, teraz też ma na sobie szary tribon (noszony przez filozofów skromny, prosty płaszcz). Do Hypatii tłumy wielbicieli przyciąga wierność zasadzie sophrosyne, powściągliwości. Hypatia nigdy nie wyszła za mąż, nie gromadziła pieniędzy. Jest ponad tym. Interesuje ją tylko Niewysłowione. Siedząc na kamiennym podwyższeniu, opowiada swoim słuchaczom (raczej dobrze urodzonym, Hypatia nie przepadała za wypełniającym ulice demosem) może o ulubionym matematyku, Apolloniuszu z Perge, może o astronomii Ptolemeusza. Na zewnątrz słychać hałas. Do audytorium wbiega grupa rozkrzyczanych mężczyzn. Hypatia przerywa wykład. Mężczyźni brutalnie ściągają kobietę z kamiennego tronu. Ciągną ją alejami miasta aż pod świątynię, obecnie chrześcijańską katedrę, w której 100 lat wcześniej czczono boskich cezarów. Zanim wyłupią jej oczy, Hypatia po raz ostatni widzi wielki port, który od setek lat był oknem na świat jej miasta, przez który docierały tu wszystkie znane wówczas ludzkości smaki, obrazy i zapachy. Tłum zdziera z niej tribon. Jedni twierdzą, że Hypatia zginęła od obrażeń poniesionych na ulicach Aleksandrii, inni - że oddała ducha dopiero pod katedrą, rozszarpana przez tłum na kawałki. Jej ciało palą na stosie, pozostałe szczątki triumfujący motłoch roznosi po całym mieście wraz z wieścią o zabójstwie „czarownicy”. Miasto zamiera z przerażenia. Rzymski prefekt Orestes, przyjaciel i protegowany Hypatii, na wieść o morderstwie wyjeżdża, by nigdy tu nie wrócić. Pełnia władzy przechodzi w ręce chrześcijańskiego patriarchy Cyryla, który nakręca niechętną Hypatii propagandę. Maria

Dzielska, autorka arcyciekawej monografii Hypatia z Aleksandrii, pisze: „Na Cyryla spada duża odpowiedzialność, nawet gdy zgadzamy się, że morderstwo obmyślili i wykonali bez wiedzy i zgody patriarchy, »parabolanie«, jego oddana »grupa szturmowa«„. Spór tych dwojga przeniesie się zaraz w zaświaty. Cyryla ogłoszą Doktorem Kościoła i świętym. Hypatia stanie się wkrótce ostatnią „świętą” pogaństwa. Opisywana w dziesiątkach esejów, powieści i poematów jako ostatnia poganka, symboliczna niemal przedstawicielka skąpanego w ciepłym słońcu świata kultury helleńskiej i rzymskiej, zmieciona z powierzchni ziemi przez idących pod znakiem krzyża zwolenników nowego porządku. Jej śmierć do dziś jest w kulturze traktowana jako symboliczny koniec ery pogańskiej, początek nowego świata, w którym dominującą wiarą (i światopoglądem) w basenie Morza Śródziemnego stanie się chrześcijaństwo. Biskupem zachwycali się walczący z heretykami apologeci, Hypatię romantycznie nastrojeni literaci i artyści malowali jako młodą, ponętną dziewicę, która opierając się o pogański ołtarz, ginie z rąk chrześcijańskiego pospólstwa. Na swoją patronkę wzięły ją kobietę niezłomną, uczoną i wyzwoloną - niektóre feministki. Największą karierę Hypatia zrobiła chyba w czasach pozytywizmu, gdy stała się modelowym wręcz dowodem na obskurantyzm i fanatyzm Kościoła (w taki sposób pisała o niej nawet nasza Konopnicka w miniaturze dramatycznej Hypatia). Maria Dzielska mówi jednak wyraźnie - to bzdura. Hypatia nie mogła stawać w obronie dawnych wierzeń, bo sama - choć nie była chrześcijanką - nie była wyznawczynią żadnego kultu, od wszelkiej religii trzymała się po prostu z daleka. Osobiście wychowała wielu chrześcijańskich dostojników, nie mogło więc być mowy o tym, by mord na niej miał bezpośredni kontekst wyznaniowy. Hypatia zginęła, bo na swojej drodze trafiła na równie silną jak ona sama osobowość. I popełniła jeden kardynalny błąd. Na pewno nie było nim to, że chciała trwać przy starym porządku, gdy do wrót dobijał się coraz mocniej ten nowy. Napięć chrześcijańsko-pogańskich w mieście nie brakowało od dawna. Aleksandria zawsze była tyglem, w którym spotykały się filozofie, religie, systemy polityczne i gospodarcze, tworząc czasem mieszaninę wybuchową. Kiedyś stolica Egiptu, potem siedziba rzymskiego prefekta. Tysiące kłębiących się na ulicach przybyszów ze wszystkich zakątków świata. Targi, sklepy, świątynie. A przede wszystkim - Muzejon. Druga uczelnia wyższa w historii, obserwatorium astronomiczne, sale do wykładów z geografii czy anatomii oraz słynna Biblioteka Aleksandryjska - kilkaset tysięcy zwojów kupionych, ukradzionych, pozyskanych od biznesmenów i turystów. Trafiając do miasta w 415 roku, wpadamy w sam środek gwałtownego sporu między

Cyrylem, siostrzeńcem i następcą biskupa Teofila (nazywanego „faraonem Kościoła” - to z jego

poduszczenia

lud

chrześcijański

ruszył,

by

splądrować

okolice

Biblioteki

Aleksandryjskiej i sąsiadujący z nią przepiękny sakralny kompleks ze świątynią boga Serapisa), a rzymskim prefektem Orestesem. Cyryl - w opinii większości historyków tamtych czasów człowiek tyleż błyskotliwy, co trudnego i despotycznego charakteru za wszelką cenę starał się podporządkować sobie całość aleksandryjskiego życia. Tępił bez litości wszelkie przejawy rodzących się chrześcijańskich herezji, zaczął też otwartą wojnę z liczną w Aleksandrii diasporą żydowską. Rozdrażnieni Żydzi urządzili pewnej nocy regularną rzeź chrześcijan (zwabili ich okrzykami, że płonie katedra, po czym tych, co przybiegli na ratunek, wybili do nogi), odpowiedzią chrześcijan był pogrom, który zgotowali Żydom. Przerażony konsekwencjami ideologicznych wojenek Cyryla Orestes zwrócił się z donosem do Rzymu. Cyrylowi oddać trzeba, że chciał się z Orestesem pojednać, ten jednak nie chciał o tym słyszeć. Cyryl ściągnął więc z okolicy kilkuset żyjących w pustelniach mnichów, a ci niczym współcześni związkowcy - zaczęli demonstracje, burdy, jeden z nich zranił prefekta kamieniem. Zamachowca złapano, trafił na tortury, co znów wywołało wściekłość Cyryla. Prawdopodobnie ktoś z jego doradców wpadł na pomysł, by zamiast kontynuować wyniszczającą wojnę, zaatakować punktowo, złamać opór Orestesa, znajdując najważniejszy „generator” jego mocy w mieście. Błąd Hypatii polegał na tym, że zamiast dożyć w pokoju swoich dni na pozycji niekwestionowanego autorytetu, niczym Lech Wałęsa postanowiła zdyskontować go w bieżącej, politycznej walce. Oczywiście nie sprzeniewierzyła się sobie - w imię wyznawanych przez siebie zasad z pełnym przekonaniem wsparła Orestesa, zakładając coś w rodzaju jego partii. Za Hypatia poszły zaś wpatrzone w nią jak w obraz aleksandryjskie elity, urzędnicy, przedsiębiorcy, artyści. Likwidacja Hypatii rozbijała cały ten polityczno-towarzyskointelektualny układ. I znów - nie chodziło o wyznanie, spór szedł o władzę w mieście. Hypatia doskonale przygotowana do radzenia sobie w świecie arystokracji i elit, przechodząc do czynnej polityki, zapomniała, że w niej kluczową cnotą nie jest mądrość, ale popularność. A prosty lud, choć bał się jej, nigdy jej nie kochał, zresztą z wzajemnością. Doradcy Cyryla nie musieli więc bardzo się starać, rozpuścili tu i ówdzie plotkę o tajemnych praktykach, którym oddaje się stara czarownica, ściągając na miasto nieszczęścia, a lud zrobił resztę. Tak jak zwykł zresztą czynić wielokrotnie. W podobny sposób ginęli w Aleksandrii Żydzi, po nich chrześcijanie, po ulicach wleczono pogańskie bóstwa, a następnie biskupów, których lud uznał za heretyków. Cyryl oskarżany przez starożytnych historyków o to, że po prostu Hypatii zazdrościł, mógł mieć najszczersze intencje, ale po raz kolejny okazało się, że

chrześcijaństwo traci na wartości, gdy zaczyna przejmować się swoją ziemską potęgą. Cyryl z Hypatia po tamtej stronie chmur pewnie coś już sobie wyjaśnili, być może wybrali się nawet na intelektualny spacer, konfrontując swoje ziemskie koncepcje z tym, co wiedzą o świecie teraz. Błąd popełnili oboje, najprostszy, ale taki, od którego - jak widać - nie są wolne nawet najtęższe umysły. Pięknie uzasadnioną, ale jednak żądzą władzy, przejęcia kontroli nad elektoratem drugiego, oboje pobrudzili to, co mieli najpiękniejszego - Cyryl swoje chrześcijaństwo, Hypatia moralną doskonałość.

PRZESTROGI LUDZKIE

[11.] NIE POGANIAJ OPATRZNOŚCI. Generał Armii Jej Królewskiej Mości Orde Wingate był w dzieciństwie karany przez ojca wkuwaniem na pamięć obszernych fragmentów Biblii. Oficer wychowany w bardzo surowym, protestanckim duchu (cała jego rodzina należała do radykalnego Kościoła - Bractwa z Plymouth) w 1936 roku trafił do Palestyny, gdzie doszedł do wniosku, że znalazł się właśnie w centrum opisywanych w Piśmie Świętym wydarzeń. Prorocy mówią wszak wyraźnie - Mesjasz pojawi się na Ziemi, gdy Izrael odbuduje tak zwaną Trzecią Świątynię i znów będzie składał w niej ofiary. Wtedy wrogowie przyjdą, by wykończyć Izraelitów, ale zjawi się Mesjasz i ich pokona. Gdzie w tej wizji miejsce dla chrześcijan? Radykalni protestanci i na to znaleźli odpowiedź, konstruując teorię tak zwanego sekretnego pochwycenia głoszącą, że zanim nastąpi walka o Świątynię, chrześcijanie będą już grzali się bezpieczni w niebie, zabrani tam niepostrzeżenie przez aniołów. Gdy arabskie bojówki zaczęły nękać powstające w bólach żydowskie państwo, Wingate postanowił zrobić wszystko, by wesprzeć Naród Wybrany i przyspieszyć w ten sposób ponowne przyjście Chrystusa. Przekonał swoich dowódców, aby pozwolili mu przeszkolić Żydów i zrobić z nich prawdziwych komandosów. Tak powstały Special Night Squads, które rozprawiły się z arabskim powstaniem (a przy okazji z mieszkańcami wiosek, które im sprzyjały) i dały początek izraelskim oddziałom specjalnym. Wingate, uznany za przesadnego fana syjonizmu, został szybko z Izraela wydalony, motywy biblijne w jego karierze objawią się jednak jeszcze nieraz. W czasie drugiej wojny światowej założy w Etiopii Siły Gedeona, partyzantkę, która ostro da się we znaki okupującym ten kraj Włochom. Wingate zginął w 1944 roku w katastrofie lotniczej w Birmie. Jego żona, też aktywna członkini Bractwa z Plymouth, w 1948 roku pojechała do Palestyny by z samolotu zrzucić broniącym się przed kolejną arabską akcją Żydom egzemplarz Pisma Świętego, z którym nie rozstawał się drogi mąż. Niestety, wsparci biblijnym nalotem bojownicy nie przeżyli ataku z ziemi. Żołnierze Wingate'a mówili, że nie rozstawał się on też z noszonym na nadgarstku

budzikiem oraz cebulą, którą nosił na sznurku na szyi i pogryzał, gdy chwycił go głód. Osobisty lekarz Winstona Churchilla nie był pewien, czy generał Wingate trwale nie rozstał się za to z rozsądkiem (określał go jako „osobowość graniczną”). Nie przeszkodziło to Wingate'owi zostać bohaterem narodowym Izraela i przestrogą dla tych, którzy chcieliby „ręcznie” przyspieszyć pomieszczone w Piśmie Świętym proroctwa. Czasem trudno zrozumieć, dlaczego Jezus tak się ociąga ze spełnieniem naszych marzeń i przyjściem na ten świat. Ale skoro nawet takiemu specjaliście od przyspieszania biegu ludzkich życiorysów jak generał Wingate nie udało się Go ściągnąć, pozostaje pogodzić się z okrutną myślą kalendarz Boga wygląda nieco inaczej niż ten, który mamy w głowach.

[12.] NIE BÓJ SIĘ LATAĆ, ZADBALIŚMY O TWOJE BEZPIECZEŃSTWO. Konkretnie zadbał papież Benedykt XV, który w 1920 roku zaakceptował tekst błogosławieństwa samolotów odwołujący się wprost do cudownego przeniesienia przez aniołów drogą powietrzną domku, w którym mieszkała Święta Rodzina, z Palestyny do włoskiego Loreto (z trzyletnim międzylądowaniem w Dalmacji). I choć później okazało się, że owi aniołowie byli po prostu włoską rodziną De Angelis, która znalazła w Ziemi Świętej jakiś dom, uznała za odpowiedni dla Świętej Rodziny (jego oryginalność franciszkanie wykluczyli w 1938 roku) i przewiozła statkiem do ojczyzny, nie ma powodów, by nie wierzyć, że prawdziwi Aniołowie Stróżowie (w liczbie od 2 do 853 - tylu pasażerów może zabrać na pokład najnowszy kolos Airbusa A380 Super Jumbo), towarzyszą nam od startu do samego lądowania. Rzecz jasna - wraz ze świętym Józefem z Kupertynu, oficjalnym patronem lotników i astronautów. Żył w XVII wieku, był włoskim franciszkaninem, mającym tę własność, że pod wpływem najdrobniejszego religijnego wzruszenia doznawał uniesienia. Dosłownie. Ulatywał w górę na dobre kilka, czasem kilkanaście metrów. Ponieważ jego dar (potwierdzony nawet przez papieża, na którego widok Józef tak się wzruszył, że też oczywiście uleciał) był dość uciążliwy, zdarzało mu się na przykład w czasie mszy wylądować na ołtarzu, musiał wieść życie w klasztornej izolatce. Na koniec dobra wiadomość dla kierowców. Papież Pius XI postanowił, że patronką Roberta Kubicy oraz wszystkich kierujących „bezkonnymi wozami” będzie święta Franciszka Rzymianka, piętnastowieczna matrona, która po śmierci męża założyła zakon i oddała się wyszukiwaniu na ulicach Wiecznego Miasta biedaków wymagających pomocy. Robiła to również nocą, a wtedy zgodnie z legendą - zawsze towarzyszył jej anioł, który oświecał jej drogę latarnią. Co oby robił też z wszystkimi współczesnymi kierowcami. Amen.

PS. Nie ma się co śmiać, ci święci na razie w zupełności nam wystarczą. Watykańska Kongregacja do spraw Świętych nie może dużo więcej, bo o materiał na patronów w tej dziedzinie trudno. Musimy po prostu poczekać te kilkaset, góra 1000 lat, aż świętymi zaczną zostawać piloci (tu gorący apel do nich: zostawcie w spokoju stewardesy - potrzebujemy któregoś z was na patrona!). Na nowego patrona kierowców mamy już kandydata. Panią Franciszkę mógłby spokojnie zmienić Pier Giorgio Frassati, żyjący w XX wieku włoski błogosławiony, a przy okazji wielki miłośnik sportowej motoryzacji (zachowało się jego zdjęcie przy jakimś samochodzie, marki nierozpoznawalnej niestety nawet przez najtęższych znanych nam specjalistów).

[13.] W CIĄŻY? ZAJRZYJ DO KATOLICKIEGO SENNIKA. Joanna d’Aza, żyjąca w XII wieku w Calaruedze hiszpańska szlachcianka, później ogłoszona przez Kościół błogosławioną, nie miała pojęcia, co mógł znaczyć sen, który przyśnił się jej, gdy czekała na narodziny kolejnego dziecka. W tym śnie ujrzała psa, który biegł przez świat, niosąc w pysku zapaloną pochodnię. Gdyby rzecz miała miejsce dzisiaj, Joanna z pewnością wpisałaby co trzeba w Google i dowiedziałaby się, że 80 lat wcześniej we Francji podobny sen na zamku Fontaines miała inna ciężarna, Aletta z Montbard (tyle, że jej śnił się pies biały w rudawe plamki, głośno i zawzięcie ujadający). Aletta nie doczekała pewnie chwili, w której mogła zrozumieć, o co w tej historii chodziło - zmarła, gdy jej syn Bernard miał 17 lat. Skąd miała wiedzieć, że zostanie jednym z największych świętych Kościoła, pogromcą heretyków (rzeczywiście, niezwykle głośno ujadającym), teologiem i wziętym kaznodzieją? Sen Joanny d’Aza był równie proroczy, jej synem był święty Dominik Guzman, założyciel zakonu, który za cel postawił sobie głosić Ewangelię „wszystkim, wszędzie i na wszelkie sposoby”. W warszawskim kościele dominikanów na Freta w prezbiterium wisi portret świętego z małym czarno-białym kundelkiem u stóp (a jakże, trzymającym w zębach pochodnię). Nasz katolicki sennik przestrzega więc - jesteś w ciąży, a śnią ci się pieski? Szykuj się, bo świętego w domu mieć będziesz.

PS. I tu jest pies pogrzebany. Mamy zwykle marzą dla swoich dzieci o dobrej pracy, dobrej żonie lub mężu. Ciekawe, ile matek spodziewających się dzieci myśli: czy mój mały będzie kiedyś świętym?

[14.] NIE STRZELAJ, TO NIE PAN BÓG KULE NOSI. Gdy ojciec Dave Becker, były kapelan amerykańskiej łodzi podwodnej „Trident”, odchodził ze służby w roku 1982, powiedział: „Zawsze, kiedy szedłem na mszę w moim mundurze i nakładałem nań ornat, nie mogłem nie myśleć o słowach Chrystusa, które mówił jakby wprost do mnie: »Strzeżcie się wilków w owczej skórze«„. Słowa ojca Beckera przypomniał inny amerykański duchowny, ojciec George Zabelka, który na konferencji ruchu Pax Christi w 1985 roku dokonał publicznego rachunku sumienia - to on pobłogosławił na drogę załogi samolotów „Enola Gay” i „Bocksar”, które zrzuciły bomby atomowe na Hiroshimę i Nagasaki. „Władze wojskowe powiedziały mi, a kościelne dały mi do zrozumienia, że to jest konieczne. Nigdy nie powiedziałem kazania, w którym wziąłbym w obronę ofiary moich podopiecznych. Mój Kościół przez 1700 lat tłumaczył ludziom, że prowadzenie wojny to honorowe, chrześcijańskie zajęcie. To kłamstwo. Musimy zrobić wszystko, by nie czcić dłużej tych bożków z metalu. Kiedy Chrystus w Ogrodzie Oliwnym zabrał miecz szykującemu się do słusznej wojny Piotrowi, rozbroił całe chrześcijaństwo”. Ojciec Zabelka umarł siedem lat później, powtarzając jeszcze wiele razy, że na Sądzie Ostatecznym będzie naprawdę potrzebował Bożego Miłosierdzia. Do końca opowiadał o relacji jednego z żołnierzy, który przelatując w locie nurkowym nad jakimś japońskim miastem, zobaczył zaciekawioną buzię małego chłopca. Malec pomachał na widok samolotu, a kilka sekund później spalił go zrzucony z tegoż samolotu napalm. „Wyprali mi mózg. Błagam o przebaczenie” - pisał. Bał się, że zbyt późno zrozumiał, iż królestwo Boże nie jest z tego świata. Nie ma więc sensu i nie można bronić jego integralności morderczymi, choć uznanymi przez ten świat środkami.

[15.] NIEWIERZĄCY TO (CZASEM) TEŻ CZŁOWIEK. Dorota z Mątowów, żyjąca w XIV wieku gdańska mieszczanka, nie miała łatwego życia. Od dziecka chciała być zakonnicą, rodzice mieli jednak wobec niej inne plany i wydali ją za mąż za starszego od niej o 20 lat płatnerza Adalberta. Małżeństwo nie układało się od początku. Dorota codziennie długo bawiła w kościele, mąż, przekonany, że powinna przede wszystkim świadczyć mu usługi w domu, najpierw robił awantury, później wpadł w alkoholizm, a skończył na regularnej przemocy. Skomplikowany związek, wypisz wymaluj historia dla współczesnych terapeutów. Dorota nie miała przecież wpływu na wybór męża, mąż okazał się palantem w momencie, w którym podniósł na nią rękę (gdyby ją naprawdę kochał, to mimo że sam słabo wierzył, przynosiłby jej jeszcze do kościoła kanapki), a małżeństwo nie jest przecież od tego, by za wszelką cenę człowiek rezygnował w nim ze wszystkich swoich przyzwyczajeń. Jednakże - pytanie wciąż aktualne, nie tylko w małżeństwach, w których jedna strona jest bardziej religijna, ale także na styku świata uduchowionego i zepsutego - czy ci uduchowieni zawsze robią wszystko, by zrozumieć i jakoś zaakceptować punkt widzenia tych, co w dziedzinie wiary nie mieli tyle szczęścia? Czy może patrząc na nich z politowaniem, łapią za różaniec i pogrążają się w modlitwie, odkładając przyznanie im praw ludzkich do chwili, gdy staną się dokładnie tacy jak oni? Na szczęście nasza pani Dorota doszła jednak w końcu z Adalbertem do ładu. W małżonku coś pękło (niewykluczone, że wtedy, gdy podczas epidemii zmarło ośmioro z dziewięciorga ich dzieci), zaczęli nawet razem jeździć na pielgrzymki. Po jego śmierci Dorota zamurowała się w celi przylegającej do kościoła w Kwidzynie. Jedno jej okno miało wychodzić „na kościół”, drugie dawać pani Dorocie widok na zewnątrz. Piękna metafora jej duszy.

[16.] OMIJAJ ZAKAZANY OWOC (ŁUKIEM). W 1750 roku miłośnik przyrody, botanik amator, wielebny Griffith Hughes wydał książkę, w której - na podstawie osobistych penetracji zarośli Barbadosu - jako pierwszy opisał nieznany dotąd szerszej publiczności owoc. Choć przypominał pomarańczę, na drzewie rósł jak winogrona - w kiściach. Duchowny doszedł do wniosku, że tak właśnie musiał wyglądać rajski zakazany owoc, od którego zaczęła się nieprzyjemna historia z wyrzucaniem z raju. Przypuszczenia Hughesa zakwestionowali później bibliści (zakazanym owocem nie mogło być też jabłko ani figa), specjaliści od systematyki zmienili „zakazanemu owocowi” nazwę na grejpfrut (grapefruit - pierwszy człon nazwy od kiści, niczym w winogronach). Morał z tej historii? Stosunkowo zgrabny, choć nie bezpośredni. John Zmirak i Denise Matychowiak, którzy tę historię odkopali, przestrzegają przy okazji: gdy ktoś komuś obiecuje raj na ziemi, bywa, że kończy się to regularnym piekłem.

[17.] NIE DŁUB W ZĘBACH (BO CIĘ ZJE SAM KARDYNAŁ RlCHELIEU). Kardynał Armand Jean du Plessis de Richelieu przeszedł do historii jako intrygant, który nie cofnąłby się przed niczym, byle tylko rosła w siłę potęga Ludwika XIII. Współcześni historycy twierdzą jednak, że gębę makiawelicznego potwora dorobił mu dopiero Aleksander Dumas, opisując go źle w Trzech muszkieterach. Jak było - kardynał opowie nam po naszej śmierci. Teraz ma dla nas dwie przestrogi. Pierwsza: uważaj, kto knuje za twoimi plecami, by później nie okazało się, że musisz cierpieć za nie swoje grzechy (za plecami kardynała siedział złowrogi ojciec Józef, kapucyn, to od koloru jego habitu wzięło się określenie „szara eminencja” ciekawość zresztą, czemu nosił szary, skoro kapucyni zwykle noszą wdzianka brązowe). Druga: na miłość Boską, nie dłub nożem w zębach (oraz nie psiocz tak łatwo na Kościół, bo to jemu zawdzięczasz setki ułatwiających życie wynalazków). Kardynał do tego stopnia nie znosił owego niezwykle popularnego w ówczesnym Paryżu obyczaju, że kazał służącym ściąć ostre końce używanych w jego domu noży. Zaokrąglone końcówki szybko weszły do powszechnego użycia.

[18.] UWAŻAJ, ZANIM POPROSISZ O COŚ PAPIEŻA. Katherine Drexel była w swoim czasie jedną z najbogatszych panien Ameryki. Córka bajecznie bogatego bankiera i przedsiębiorcy kolejowego, dobiegając trzydziestki, w 1887 roku wybrała się w podróż do Europy, gdzie założony przez rodziców fundusz powierniczy zapewniał jej na uciechy cały 1000 dolarów na dzień. Zwieńczeniem wycieczki miała być audiencja u papieża Leona XIII. Katherine poprosiła go, w imieniu znajomego arcybiskupa, by przysłał misjonarzy, którzy mogliby ulżyć doli ciemiężonych Indian i czarnoskórych mieszkańców zachodnich Stanów Zjednoczonych (ich los poruszył ją, gdy jeszcze była nastolatką). Papież przyjrzał się jej i zastrzelił genialnym pytaniem: A może sama zostałabyś misjonarką? W głowie Katherine totalna zmiana perspektywy. Wgląd: świat jest zły, bo gadamy o tym, zamiast wziąć się do roboty. Katherine po powrocie do Stanów założyła zakon Sióstr od Najświętszego Sakramentu dla Indian i Kolorowych. Na jego działalność przeznaczyła 20 milionów dolarów swojego majątku, sama wybrała ubóstwo - znana była z tego, że przez dziesięć lat chodziła dzień w dzień w tej samej parze butów. Zmarła w 1955 roku, w 2000 roku Jan Paweł II ogłosił ją świętą.

[19.] PRZECZYTAJ WRESZCIE DZIEJE APOSTOLSKIE! Już! Natychmiast! Wszak to już koniec naszych zmagań z przestrogami, a Dzieje to jedna wielka księga przestróg. Oto Ananiasz i Safira decydują się sprzedać posiadłość i przeznaczyć zysk na potrzeby gminy chrześcijańskiej, ale nic nikomu nie mówiąc, część zostawiają dla siebie, kłamiąc, że oddali wszystko - oboje przypłacili kłamstwo śmiercią. Z kolei mag Szymon, który przychodzi do uzdrawiających w Samarii apostołów z workiem gotówki, prosząc, aby i jemu „sprzedali” Ducha Świętego (człowiek tak się starał o coś, co dzisiejsi bierzmowani dostają za darmo) - stąd wziął się termin symonia, (czyli kupowanie zaszczytów, urzędów, świętości). Oto związek zawodowy wyrabiających suweniry złotników, który organizuje w Efezie zadymę, by wygnać stamtąd świętego Pawła stanowiącego zagrożenie dla rzemieślników żyjących z odlewania pamiątek dla przybywających do tamtejszych świątyń turystów i pielgrzymów. Czy Eutych, który zasnął na kazaniu świętego Pawła, wypadł z trzeciego piętra i zginął na miejscu, (ale zaraz został przez Pawła wskrzeszony). To mistrzowskie - z retorycznego punktu widzenia - rozegranie sytuacji przez Pawła, który zamiast rugać Greków, że są poganami, wychwala ich najpierw, że są tak pobożni, iż stawiają nawet ołtarze Nieznanemu Bogu (a oni odwracają się na pięcie i „idą na telewizję do domu”). To wreszcie jego prztyczek w nos dla żydowskiej starszyzny. Paweł po jej donosie siedział w areszcie w Cezarei, a gdy Żydzi zażądali, żeby prokurator Festus odesłał go do Jerozolimy (gdzie pewnie by go zabito), powołał się na to, że ma rzymskie obywatelstwo, może więc odwołać się do cezara. Tak zrobił, przez Maltę trafił do Rzymu. Dzieje to dla zainteresowanych chrześcijaństwem bezwzględnie lektura numer dwa. „Zeszyt ćwiczeń” do poprzedzających je w Biblii Ewangelii.

[20.] NIE CZEKAJ DO JUTRA. Thomas J. Craughwell, amerykański pisarz, felietonista i specjalista od świętych, w książce Saints Behaving Badly zebrał życiorysy tych nosicieli aureol, którzy - mówiąc delikatnie - za młodu bywali na bakier z moralnością. Święty Olaf - zanim został świętym - rabował i siał postrach na Bałtyku, błogosławiony Giles z Santarem, mimo iż był księdzem, fascynował się alchemią, a nawet podpisał pakt z szatanem. Święty Jan Boży w czasie niełatwej żołnierskiej służby pił, przeklinał i odwiedzał prostytutki. Święty Kalikst, zanim został papieżem, był niewolnikiem niejakiego Marka Aureliusza Karpofora, który powierzył mu pieczę nad swoim bankiem i któremu zrobił potężne manko w kasie, oskarżono go też o współudział w bójce. Kalikst to fascynująca postać, na ołtarze trafił razem z pilnującym go podobno w więzieniu strażnikiem, późniejszym świętym Prywatem, oraz swoim głównym oponentem, świętym antypapieżem Hipolitem. Mnie najbardziej poruszyła historia Matta Talbota, urodzonego w 1856 roku dublińskiego alkoholika, któremu od 1973 roku przysługuje tytuł Sługi Bożego. Następny etap na tej drodze to ogłoszenie błogosławionym, czyli beatyfikacja. Pochodził z ubogiej rodziny robotników portowych, w domu pili wszyscy, nic dziwnego, że Matt po raz pierwszy zameldował się mamusi na kompletnej bani, gdy miał lat 12. Gdy uruchomiono procedurę mającą wykazać, czy Matt Talbot praktykował chrześcijańskie cnoty w stopniu heroicznym i przebywa teraz z pewnością w niebie, jego siostry zeznały, że był czas, kiedy braciszek za butelkę był w stanie sprzedać ostatnie ubranie. Coś w nim pękło, gdy miał lat 28. Tak się zawziął, że najpierw złożył przysięgę abstynencką, a później narzucił sobie morderczy program dnia, który miał mu pomóc zapomnieć o piciu. Wstawał na mszę o piątej rano (co to były za piękne czasy, kiedy księżom chciało się wstawać do kościoła o tak niechrześcijańskiej godzinie...), o szóstej meldował się w pracy, a po fajrancie „uderzał z buta” do jakiegoś kościoła w możliwie odległym zakątku Dublina i siedział tam aż do późnego wieczora. Po trzech miesiącach takiego odwyku był gotowy do złożenia przysięgi abstynenckiej na zawsze. Pozostał prostym robotnikiem, z czasem pospłacał wszystkie długi, większość swojej

pensji oddawał na dobre cele. Jak mógł, wspierał rodzinę. Pod koniec życia żył ze skromnej renty. Zmarł 7 czerwca 1925 roku na atak serca na jednej z dublińskich ulic, gdy był w drodze na mszę. Dziś o alkoholizmie wiemy więcej niż wtedy, wiemy, że to choroba i jak można ją leczyć. Każdy, kto ma w kręgu swoich bliskich człowieka z problemem alkoholowym, zdaje sobie jednak sprawę, że żadna terapia nie ma szans powodzenia, dopóki ten ktoś nie uświadomi sobie, że naprawdę potrzebuje pomocy. Wszyscy opisywani przez Craughwella ludzie zrozumieli w porę, że mają jakiś problem, jeszcze zanim zamknęła się księga ich życia, tak że nie można było w niej zmienić już ani literki. Ja zamykałem jego książkę, mając ciarki na plecach - Matt Talbot i spółka dają nam dziś przestrogę: Jeśli czujesz, że cokolwiek powinieneś zmienić w swoim życiu, zmień to dziś. „Wielu snem śmierci upadli, co się wczoraj spać pokładli”, słyszę każdego ranka w kościele w mojej parafii. „My się jeszcze obudzili, byśmy Cię, Boże chwalili”. To „jeszcze” przez cały dzień świdruje mi później w uszach.

TEST

Spotykasz KSIĘDZA, KTÓRY MÓWI DZIWNYM GŁOSEM. Fenomen o niezbadanym dotąd źródle - niektórzy księża, większa część zakonnic i co bardziej pobożni lektorzy w momencie, gdy przekraczają próg świątyni, zaczynają mówić w dziwny sposób. Pomińmy już słownictwo, które natychmiast przełącza się z normalnego na „kościółkowo-celebracyjne” („czynić” zamiast „robić”, „kroczyć” zamiast „iść”, „miłować” zamiast „kochać”, „pragnąć” zamiast „chcieć”, do tego dochodzą specjalne kościelne słowa i frazy, takie jak: „ubogacić”, „w szczególny sposób módlmy się więc”, „umiłowani bracia i siostry” etc). Najbardziej porażająca jest jednak zmiana w aparacie mowy. Wyżej wymienione osoby z miejsca podwyższają bowiem głos, tak by zmienił się w samą słodycz, usta układają w dzióbek, zaczynają pompatycznie akcentować pierwszą sylabę (zamiast, co jest normą w języku polskim, drugą od końca). Czasem intonują przejmująco, niczym łkająca w przedśmiertnych konwulsjach zwierzyna, czasem jadą na jednym tonie, w tym samym usypiającym rytmie. W połączeniu z namaszczoną treścią powstaje coś, co nazywa się w branży „głosem kapłańskim”, w zamyśle odświętnym, ale w skutkach - proszę wybaczyć grube porównanie - z lekka eunuchoidalnym. A przecież Jezus nie chce, żebyśmy przy Jego stole i w Jego świątyni byli ekscytującymi się melodią własnego głosu kastratami. Mamy być ludźmi z krwi i kości. Przychodzić do Niego tacy, jacy jesteśmy, a nie stroić się na siłę w zetlałe, niby to świąteczne, a de facto boleśnie sztuczne koronki. Jedną z przyczyn rozpowszechniania się „głosu kapłańskiego” może być praktykowana w seminariach i w zakonach tak zwana modlitwa chórowa. Brewiarz odmawia się, recytując psalmy na nienaturalnie wysokiej nucie - co ma swój urok i pozwala modlitwie płynąć bez przeszkód, ale przeniesione do życia codziennego drażni albo po prostu usypia. Inną przyczyną może być to, że za takim językiem można łatwo schować swoje emocje. Pracownicy korporacji wolą się czasem ukryć przed światem za branżowym żargonem, księża i zakonnice też mogą miewać takie pragnienia (Kościół to wspólnota, ale czasem, niestety, i korporacja). Najprostszy sposób na pozbycie się „kapłańskiego głosu”? Jak najczęstsze „wietrzenie” języka, podłączanie go do żywego zasobu słów, tonów, frazeologii. Kiedy ktoś przebywa tylko z ludźmi mówiącymi po angielsku, zaraz złapie angielski akcent. Jeśli ksiądz będzie miał szansę jadać kolację, debatować i chodzić na spacer nie tylko w księżowskim gronie - sytuacja błyskawicznie ulegnie poprawie.

Punktacja: Jeśli spotkanie KSIĘDZA, KTÓRY MÓWI DZIWNYM GŁOSEM wywołało jedynie twoją irytację - odejmij sobie jeden punkt. Jeśli czym prędzej zaprosisz go na piwo albo na wypad z przyjaciółmi - w uznaniu zasług przyznaj sobie teraz punkt. W imieniu wszystkich wiernych, z którymi ma kontakt: dziękujemy.

[1.] Jest piątek, przed tobą leżą parówki wołowe

A. Podgrzewasz je przez pięć minut B. Spożywasz je na zimno, z majonezem C. Sycisz nozdrza wonią, lecz wybierasz serek

Krótko: Prawidłowa jest odpowiedź C. Pysznie! Jeden punkt! Gratulacje! Choć jeszcze kilkadziesiąt lat temu pewnie nie byłoby do nich podstaw, niektóre źródła podają bowiem, że konsumowanie w dni zakazane żółtego sera dozwolone było wyłącznie na podstawie specjalnego papieskiego zezwolenia (indultu). Wydany w 1960 roku podręcznik Nauka Boża. Dekalog precyzował zaś, że spożycie w takim dniu więcej niż 60 gramów mięsa „jest z całą pewnością grzechem ciężkim”. Kościelne regulacje w dziedzinie gastronomii są skomplikowane. Rządzą nimi nieapetycznie brzmiące pojęcia - post ilościowy oraz jakościowy. Ten drugi to na przykład słynny postrach wędliniarzy - wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych. Jakościowy z ilościowym stosowane łącznie dają zaś post ścisły. Według Kodeksu prawa kanonicznego post ścisły obowiązuje każdego katolika między czternastym a sześćdziesiątym rokiem życia w Środę Popielcową i w Wielki Piątek. W te dwa dni w roku może on co prawda zjeść trzy posiłki, ale tylko jeden z nich może być posiłkiem do syta (kościelni spece od żywienia wyliczyli, że może on trwać maksymalnie dwie godziny i być przerwany tylko raz i tylko na 15 minut). Wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych obowiązuje w polskim Kościele we wszystkie piątki, w kościołach w Wielkiej Brytanii czy Niemczech episkopaty zniosły ten obyczaj. Jeśli w piątek wypada jakaś kościelna uroczystość, postu nie ma. Na specjalne okazje można uzyskać dyspensę proboszcza - w parafii, biskupa - dla całej diecezji. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu mięska nie jadano także w środy i w niektórych zakonach praktykuje się

to do dzisiaj.

Dłużej: Czas na pytanie fundamentalne: dlaczego wstrzemięźliwość właśnie od pokarmów mięsnych? Przecież jeśli chodzi o umartwienie, to co jest większym umartwieniem dla katolika - nielegalne spożycie paskudnego mielonego typu „przegląd tygodnia” za dziesięć pięćdziesiąt w stołówce czy zamówienie wypasionej porcji rybiej surowizny, na którą trzeba będzie wydać (w zależności od apetytu i tego, czy zestaw zawiera zupę miso czy nie) pięć albo dziesięć razy tyle (znajomy właściciel warszawskiego sushi baru przed każdą Środą Popielcową zaciera ręce - „Uwielbiam, jak mój katolicki naród pości” - deklaruje). A jeśli ktoś jest wegetarianinem? Do przepisów stosuje się dokładnie, ale nie jest to przecież dla niego umartwienie. Tu dochodzimy do sedna. Z postem jest tak jak z przepisami ruchu drogowego. Można je potraktować w tym samym stylu co pewien ekscentryczny polski polityk, który twierdzi, że nie należy zapinać pasów ani przestrzegać znaków, bo to ogranicza ludzką wolność. Rzecz zaczyna wyglądać inaczej, gdy zechcemy pojąć, że przepisy wprowadzono po to, by chronić wszystkich uczestników ruchu (w tym nas) przed fantazją i wolnością innych kierowców, i że prawo, jeśli jest mądrze zrobione, choć czasem ogranicza, to po to, by pomóc nam w budowaniu sensownych relacji ze światem. W którym - według badań FAO - średnio co pięć sekund ktoś umiera z głodu, w którym prawie miliard osób nie je tyle, ile powinno. Postne wyrzeczenie to nie duchowa kulturystyka. Jeśli odmawiasz sobie czegoś, oddaj to komuś, kto nie ma. W Wielkim Poście nie kupujesz czekolady - zaoszczędzoną kwotę wpłać na PAH albo przekaż siostrze Chmielewskiej, zanieś siostrom Misjonarkom Miłości (tym od Matki Teresy) lub złóż w Caritasie. Post chrześcijański to - podobnie jak wszelkie świeckie systemy dietetycznorelaksacyjne - oczyszczanie się z nadmiaru. Tyle, że my nie robimy tego dla siebie. Jeśli czegoś sobie odmawiamy, to dla innych. Jeśli próbujemy się wyciszyć, to po to, by lepiej słyszeć Boga. Paradoksalnie post, odcięcie kilku nitek łączących nas ze światem, przybliża nas do niego jeszcze bardziej, mocniej i sensowniej nas z nim wiąże. Pokazuje, że nikt z nas nie jest samotną wyspą. To, że katolik mógłby zjeść troszeczkę mniej na początku i na końcu Wielkiego Postu albo odmówić sobie parówki w piątek, przestaje być też perwersją kościelnych prawników, gdy założymy, że prawdziwa jest filozoficzna koncepcja głosząca, iż czas jest wyłącznie narzędziem potrzebnym nam, ludziom, a w rzeczywistości, w której mieszka Bóg, nie ma

przyszłości i przeszłości, jest wyłącznie „teraz”. Poszcząc, solidaryzujesz się więc z Jezusem, który siedział bez pożywienia na pustyni, zmagając się z pokusami i w ten sposób nabierając sił do przeprowadzenia swojej misji (fascynująca rzecz - Jezus pokazuje, że pozorne osłabienie przez walkę może być źródłem siły na przyszłość). W piątek, który w myśl kościelnych przykazań jest „dniem pokuty”, kiedy katolik powinien powstrzymać się nie tylko od mięsa, ale i od balowania - swoim skupieniem i małym wyrzeczeniem wspierasz Jezusa, który właśnie wtedy idzie wąskimi uliczkami Jerozolimy, aby dać się zabić Rzymianom. Wszystko pięknie, powtórzmy jednak pytanie: co ma do tego mięso? Pierwsze wzmianki o wstrzemięźliwości od mięsa spotykamy w czasach, gdy było ono dobrem luksusowym, a więc rezygnacja z niego miała być wyrzeczeniem się przyjemności. Inne wyjaśnienie w wyrzeczeniu się mięsa widzi odwrócenie się od cielesności (czy to znaczy, że jedzenie na przykład twarożku można uznać za synonim duchowości?). Najważniejsze jest jednak zupełnie co innego. Sama świadomość, że tego dnia nie możesz zjeść wszystkiego, co chcesz, jest już jakimś umartwieniem. Jeśli zaś nie możesz odmówić sobie mięsa (jesteś w podróży, twój organizm potrzebuje takiej właśnie diety, jesteś w gościnie i swoją odmową sprawiłbyś poważną przykrość gospodarzowi, który mocno się napracował, żeby cię ugościć), na znak solidarności z twoim Szefem i ze wszystkimi cierpiącymi tego dnia braćmi zafunduj sobie inną drobną dolegliwość. Zrób dawno odkładane porządki, wpłać jakąś sumę na dobry cel, odrób lekcje z dzieckiem sąsiadów, wyłącz telewizor albo powiedz teściowej, że ją kochasz.

Jeszcze dłużej: Dla współczesnego chrześcijanina znacznie bardziej dolegliwy od mięsnych wyrzeczeń jest zakaz uczestnictwa w piątkowych zabawach. Tyle, że tu znów prawem nie należy zastępować rozsądku. Ostry dubbing w piątek nie ma wiele wspólnego ze świadomie przeżywanym katolicyzmem, ale już „lajtowe” spotkanie z dawno niewidzianymi przyjaciółmi, z odrobiną wina i muzyki jest do pomyślenia. Bóg nie jest księgowym, który będzie nas rozliczał z poziomu decybeli i z każdej obgryzionej w piątek kosteczki. Komunikat jest jasny - jeśli możesz, w tych kilkadziesiąt dni w roku zmień coś w swoim życiu. Zmień tak, żebyś poczuł, w co wierzysz, żebyś zauważył, że wokół ciebie byli i są inni, którym może nie wiedzie się najlepiej. Jeśli twoja pokuta nic nikomu nie daje - współczucia, zrozumienia, znaku nadziei, kromki chleba - daruj ją sobie. Człowiek, który pości sam dla siebie, żeby pokazać, że umie i potrafi, pogrąża się w duchowym autoerotyzmie.

Jeszcze jeszcze dłużej: Na koniec bonus za cierpliwość: szybki przegląd gastronomiczno-religijnych ciekawostek. Czy wiesz, że pączki znano już w starożytnym Rzymie, ale to nasz polski katolicyzm przywrócił je światu (zawsze chętnie dzieliliśmy się z pogańskim światem tym, co w naszej wierze najlepsze)? Popularność pączków jest ściśle związana ze Środą Popielcową, a konkretniej - przypadającym przed nią Tłustym Czwartkiem. Pączki, w tradycyjnej polskiej postaci, która - jak twierdzi Jędrzej Kitowicz przywędrowała do nas z Francji, mają nawet za oceanem lobbującą za nimi organizację National Pączki Promotional Board. Wspieramy ją dobrą myślą, niech walczy o to, by nie wyparły ich tandente amerykańskie donuty. Znane w kręgach piwoszy piwo Salvator powstało w XVII wieku, kiedy mnisi z opactwa Neudeck w pobliżu Monachium postanowili przyrządzić sobie napój, który miał im nieco osłodzić trudy Wielkiego Postu - piętnastoprocentowe, ciemne dopplebockbier. Aby wszystko było lege artis, wysłali beczułkę trunku Ojcu Świętemu, by pobłogosławił ich nowemu umartwieniu. Beczułka utknęła jednak w trybach już wówczas rozbuchanej włoskiej biurokracji, a piwo dotarło do papieża w takim stanie, że był on pełen podziwu dla ascetycznego ducha niemieckich mnichów gotowych przez 40 dni dobrowolnie raczyć się takim świństwem. W 1780 roku zachwycone bawarskie władze pozwoliły mnichom handlować ich postnym piwkiem. Dziś - jakże trafny komentarz do stanu religijności zachodniego świata - mnichów już dawno w opactwie nie ma, zostało po nich tylko piwo i obyczaj. Każdego roku na początku Wielkiego Postu uroczyście odbija się pierwszą baryłkę salvatora, a pierwszy kufel spełnia sam burmistrz Monachium. Niemcy zawsze były krajem, w którym widać było silne związki Kościoła i państwa. Miłośnicy kuchni włoskiej z pewnością znają rodzaj pasty zwanej strozzapretti (z grubsza wygląda to jak skręcana wstążka), co w wolnym tłumaczeniu oznacza „księżowski zapychacz”. Legenda głosi, że ta jakże malownicza nazwa ma korzenie w czasach, gdy w rzymskich restauracjach monsignorzy mogli stołować się za darmo. Właściciele podawali im tę tanią pastę jako pierwsze danie, licząc, że duchowne żołądki zapchają się tak, iż nie poproszą o więcej. „National Catholic Reporter” donosi, że strozzapretti wykorzystywane są obecnie przez antyklerykałów jako danie o wielkim potencjale symbolicznym - serwowano je podobno w 2000 roku, gdy antykościelne środowiska zorganizowały w Rzymie obchody „Antyjubileuszu” wymierzone w ogłoszony przez Jana Pawła II Wielki Jubileusz. W 1962 roku Louis Grouen prowadzący restaurację należącą do sieci McDonalds w Cincinnatti zauważył, że w piątki kanapki mięsne nie sprzedają się najlepiej, a dochód firmy leci na łeb na szyję. Za zgodą sieci wprowadził do menu kanapkę rybną, a pomysł skopiowały

inne restauracje. Po kanapce rybnej, dzięki której katolicy znów mogli spokojnie w piątek podjeżdżać do McDrive'a, w menu fast foodów pojawiły się w piątki nawet rybne zupy dnia. W 2008 roku miesięcznik „Focus” doniósł, że trwają prace nad wyhodowaniem mięsa in vitro (samych komórek mięśniowych, bez konieczności zabijania zwierząt). Aby uzyskać kilogram wołowiny, trzeba „zainwestować” kilkanaście kilogramów paszy, którą - zwłaszcza w przypadku masowych hodowli - może być ziarno takie jak kukurydza czy soja. Przez to jedno ogniwo pośrednie w łańcuchu pokarmowym traci się mnóstwo energii, bo krowa poza mięsem „wytwarza” także rogi, kopyta, sierść oraz inne niejadalne elementy. Nic dziwnego, że uczeni od pewnego czasu pracują nad metodami wydajnej produkcji mięsa in vitro. Hodowla tkanek w specjalnie dobranych pożywkach nie jest dziś niczym niezwykłym. Chodzi o to, by dało się ją prowadzić na masową skalę po cenach konkurencyjnych wobec produktów z farm. Profesor Stig William Omholt z norweskiego Uniwersytetu Nauk Przyrodniczych wyliczył, że cena mięsa z probówki wyniosłaby dziś około 3,5 tysiąca euro za tonę. A to już całkiem blisko realiów rynkowych - w Europie przeciętny koszt hodowli kurcząt i wołowiny to odpowiednio 1,8 tysiąca i nieco ponad 3,5 tysiąca euro za tonę (z uwzględnieniem unijnych dopłat). Organizacja People for the Ethical Treatment of Animals ufundowała nagrodę w wysokości miliona dolarów dla tego, kto jako pierwszy opracuje metodę otrzymywania kurzego mięsa in vitro na skalę przemysłową. Kościół nie wypowiedział się jeszcze, czy tego typu produkt będzie naruszał wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych.

[2.] Spotykasz proboszcza, który wita się z tobą: „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus!”, odpowiadasz:

A. „Króluj nam Chryste!” B. „Na wieki wieków, amen!” C. „I Maryja zawsze Dziewica”, po czym trzykrotnie wykrzykujesz: „Amen! Amen! Amen!” i całujesz księdza po rękach

Krótko: Prawidłowa jest odpowiedź B, za nią przysługuje jeden punkt. To stare,

piękne powitanie i zarazem pożegnanie używane dziś wyłącznie w sytuacjach mocno oficjalnych. Skraca się je czasem do bezsensownego „Pochwalony” (kto, po co, i za co?). Działająca w Polsce Rodzina Radia Maryja przerobiła je na własną modłę. Przynależność do jej grona można okazać, witając się słowami: „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus i Maryja zawsze Dziewica”, na co odpowiada się nie: „Na wieki wieków, amen”, tylko: „Teraz i zawsze”. Różnicy w znaczeniu nie ma, ale człowiek zaznaczył, że należy jednak, kurczę, do elity. Ministranta (obecnego lub byłego) poznasz po tym, że księdza wita słowami: „Króluj nam Chryste” (odpowiedź: „Zawsze i wszędzie”). Najbardziej rozpowszechnione jest jednak obecnie proste „Szczęść Boże”, na które można odpowiedzieć niczym echo tym samym, ewentualnie popisać się staropolszczyzną („Daj Boże”), przenieść okazanie wdzięczności na Czynniki Wyższe („Bóg zapłać”), lub zachować się jak moja świętej pamięci babcia. Pałająca nieprzesadną miłością do kleru oraz kościelnych instytucji, gdy wnuczek sprowadzał jej do domu różnych pobożnych znajomych, na wszystkie powitania odpowiadała krótko, acz szczerze: „Wszystkiego dobrego”. I też nikt szkody na duchu nie poniósł.

Dłużej: Są rzecz jasna tacy, którzy nad zanikiem chrześcijańskich powitań snują przejmujące lamentacje, im jednak należy zadedykować pytanie: Co powinno być najpierw wycieranie sobie ust imieniem Jezus czy ustalenie, czy my rzeczywiście żyjemy dziś jak chrześcijanie?

Jeszcze dłużej: I czy na pewno jest o co kopie kruszyć, skoro pół świata żegna się dziś w bardzo religijny sposób (tyle, że chyba o tym nie wie)? Goodbye to przecież skrócona wersja angielskiego God be with you, że nie wspomnimy tu o hiszpańskim a Dios skróconym do adios czy francuskim adieu (co znaczy Dios i Dieu nie trzeba chyba nikomu tłumaczyć).

[3.] Usłyszałeś, że w parafii zaczyna się wieczysta adoracja

A. Odtąd wszyscy muszą trzymać Jezusa za rękę i mówić mu miłe rzeczy?

B. Musiałeś się przesłyszeć, proboszcz z pewnością miał na myśli „pieczyste” i „kolacja” C. Pisałeś z tego kartkówkę na katechezie adoracja to modlitwa przed Najświętszym Sakramentem

Krótko: Za odpowiedź C przysługuje jeden punkt. Dla tych, którzy zatrzymali się na A, wyjaśnienie: świeckie rozumienie adoracji (kolega adoruje koleżankę) i tak ma zaś swój początek w kościelnej definicji tego słowa. Adoracja to bowiem mix oratio (modlić się) i przedrostka ad, (czyli po naszemu „do”). I o to właśnie chodzi w adoracji. W potocznym rozumieniu to po prostu każda modlitwa przed Jezusem obecnym w Najświętszym Sakramencie (choć można też na przykład adorować krzyż, tak jak robi się to w Wielki Piątek). Na chwilę adoracji mamy więc szansę, gdy wpadniemy w ciągu dnia do kościoła, możemy też adorować Ciało Jezusa w czasie specjalnych nabożeństw, gdy wystawione jest w specjalnej złotej i zdobionej konstrukcji nazywanej fachowo monstrancją. W niektórych kościołach są specjalne kaplice, w których Najświętszy Sakrament wystawiony jest na widok publiczny przez cały czas - i to nazywamy wieczystą adoracją. Gdy w jakimś kościele (zwykle jednym lub dwóch w mieście) proboszcz zdecyduje się na wieczystą adorację, organizuje najpierw grupę ludzi, którzy zapisując się na poszczególne godziny, zapewniają, że w kościele (również w nocy) ciągle ktoś będzie czuwał. Jeśli adoracja połączona jest z jakimś nabożeństwem, głośnym odmawianiem litanii, śpiewami czy czytaniami - należy reagować tak jak wszyscy (zwykle wtedy wierni klęczą). Gdy jest szansa na cichą, osobistą adorację, można przyjąć taką postawę, jaka wydaje nam się najbardziej wskazana. Moja złota zasada regulująca pozycję ciała na modlitwie - ma być ona taka, w jakiej nie wstydzilibyśmy się rozmawiać z kimś dla nas bardzo ważnym. Można więc klęczeć, siedzieć, jeśli ktoś woli - również stać. W kaplicach wieczystej adoracji można natknąć się często na panie (wiadomo, jesteśmy Kościołem żeńskokatolickim), które na wyścigi odmawiają różańce, litanie i koroneczki, przewracają strony w modlitewnikach, robiąc wszystko, by przed Panem Bogiem nie siedzieć w krępującej ciszy. Kłopot w tym, że On przychodzi w ciszy, cierpliwie czeka, aż skończymy gadać. To dlatego klasycy duchowości piszą, że sensownym minimum dla człowieka, który chce adorować, jest na przykład pół godziny. Przez pierwszych dziesięć, piętnaście minut przez głowę przelatywać nam będą dziesiątki bieżących spraw, myśli i ludzi.

Nie ma z tym co walczyć, nie ma w tym nic złego. Gdy przyjdziemy do kogoś bliskiego na herbatę, też najpierw musimy wyrzucić z siebie to wszystko, czym żyjemy, co dzieje się u nas. Około dwudziestej minuty człowiek zaczyna się zwykle wyciszać. W dwudziestej piątej zaczyna słyszeć Boga. Tych ostatnich pięciu minut nie byłoby jednak, gdyby nie poprzednie dwadzieścia pięć. Naprawdę warto (raz na miesiąc?) zostać przed Najświętszym Sakramentem godzinę. Nawet jeśli nie zaznasz jakichś duchowych fajerwerków, po kilku miesiącach takiej praktyki zauważysz, że coś zaczyna się w tobie zmieniać. Adoracja to spotkanie, a „kto z kim przestaje, takim się staje”. Naprawdę. To tu człowiek, który żyje, nieustannie gadając do świata (a świat gada do niego), widzi, jak zbędne mogą być słowa, gdy jest się z Kimś, kogo się kocha. Ile dzieje się w spojrzeniu, jak cisza ożywia w nas jakiś wewnętrzny język, intensywniejszy, bardziej pełny treści niż mowa. W adoracji spotykamy tych, którzy już odeszli i patrzą teraz na Boga z tamtej strony, my patrzymy z tej, nasz wzrok się w Nim spotyka. Benedykt XVI jeszcze jako kardynał Ratzinger pisał, że nie da się pomyśleć chrześcijaństwa w XXI wieku bez adoracji, że to ona - obok mszy świętej - musi stać się podstawową modlitwą Kościoła, bo tylko w ciszy, może na klęczkach, może na siedząco z głową w dłoniach, człowiek jest w stanie zrozumieć, o co w tym wszystkim chodzi. Nie zdobyć argumenty, ale zrozumieć.

Dłużej: Historycy liturgii mają ciekawą koncepcję, twierdzą, że adoracja Najświętszego Sakramentu to wyraz przekonania, które żywili już starożytni - że patrzenie na święte rzeczy przynosi uzdrowienie. Żydzi pokąsani przez węże na pustyni mieli odzyskiwać zdrowie, patrząc na miedzianego węża, którego zrobił Mojżesz. W chrześcijaństwie najświętsze rzeczy początkowo skrzętnie zasłaniano. W Kościołach wschodnich jest tak do tej pory - tu jedyną postawą, jaką człowiek może przyjąć, patrząc na Bóstwo, jest drżenie, ołtarza może dotykać tylko kapłan w szatach liturgicznych, o Komunii mówi się, że to „ogień spalający nieczystość”. W średniowieczu lud zaczął jednak krzyczeć, że chce widzieć Boga. To w XII i XIII wieku wprowadzono do mszy Podniesienie. Rozpowszechniano też opinię, że kto spojrzy na święty obraz (zwłaszcza świętego Krzysztofa), ten nie umrze bez sakramentów. Wielką popularnością zaczęły cieszyć się miejsca, w których wzrokowi wiernych zaczęto udostępniać relikwie, budując specjalne relikwiarze z okienkami. Wystarczy pojechać do Włoch, gdzie w co trzecim kościele można natknąć się na wyeksponowanych w szklanych trumnach świętych nieboszczyków, w Lizbonie, gdzie

spoczywają relikwie świętej Justyny, można sycić wzrok zarówno widokiem zwłok świętej, jak i naczynia z jej krwią. Nieludzkie? Przeciwnie - tak ludzkie, jak tylko się da. Kobieta, która biegła za Jezusem, prosząc o uzdrowienie, nie chciała toczyć z Nim teologicznych debat, przekonać Go, że powinien ją uzdrowić. Chciała spojrzeć na Tego, który daje zdrowie, dotknąć frędzli Jego szaty. Być może była prostą kobietą, nie umiałaby wszystkiego ładnie wyartykułować. Wzrok, gest to język dostępny dla wszystkich, również dla tych, którym słowa stają w gardle. Bóg ich rozumie. Jezus zatrzymał się, czując, „że moc wyszła od niego”. Kobieta odzyskała zdrowie. Jasne, że patrzenie na Boga może zmienić się w podglądanie (a adoracja w cyrk - jak bywa choćby w przypadku odprawianej w Wielki Piątek adoracji krzyża, która z kontemplacji zmienia się czasami w pobożne cmoknięcie krucyfiksu i wrzucenie dyszki na stojącą obok tacę). Z wiary, jak z każdej dziedziny życia, też można zrobić cyrk. Żeby się przed tym ustrzec, wchodząc na adorację, można wyobrazić sobie, co czuł żydowski arcykapłan, gdy raz w roku, w Dniu Przebłagania, mógł wejść za zasłonę Miejsca Najświętszego. W jerozolimskiej świątyni było kilka stref zastrzeżonego - pod karą śmierci - dostępu: dziedziniec pogan, dziedziniec kobiet, dziedziniec mężczyzn, Miejsce Święte, gdzie wchodzili tylko kapłani, i wreszcie Najświętsze. Od powrotu Żydów z niewoli babilońskiej w Miejscu Najświętszym, w którym kiedyś stała Arka Przymierza, nie było nic. Około dziesięć na dziesięć metrów wydzielonego świętą zasłoną ciemnego pomieszczenia. Powietrze. To w tym wielkim nic mieszkał wielki Bóg. Arcykapłan wchodził tam z kadzidłem w ręku, zawsze z lękiem, niepewny, czy wyjdzie żywy. Kiedy Jezus umierał na krzyżu, ta właśnie zasłona „rozdarła się na dwoje” (Mt 27, 51). Bóg pokazał się ludziom w Jezusie. Czy po takim Objawieniu potrzebne są nam jeszcze jakiekolwiek obrazy albo objawienia? To dlatego Kościół wszystkim potwierdzonym objawieniom nadaje status objawień prywatnych, mówiąc, że nie wnoszą one nic nowego do istoty wiary, a więc nie ma kłopotu ten, kto w miracula takie jak objawienia maryjne (Fatima czy Lourdes) nie wierzy. One mogą tylko tę ciszę, która jest w nas, uzupełniać.

Jeszcze dłużej: W Warszawie wieczysta adoracja jest w kościele świętego Józefa na Kole. Przyjechałem tam kiedyś po pracy, pewnie koło 22.00. W kaplicy klęczało kilka pobożnych kobiet, był też człowiek w garniturze, z dobrym zegarkiem, „zrobiony”, z gatunku tych, których rzadko oglądamy w kościołach. Klęczał w ławce, w jednym ręku trzymał

komórkę, na której co chwila pisał esemesa. Czekając na odpowiedzi, próbował się chyba modlić, ciągle sięgał po chusteczkę, tłumił szloch. Rozstanie? Kryzys w pracy? Było coś wzruszającego w tym, że przyciśnięty życiem, instynktownie uciekł tam, gdzie poczuł się bezpieczny. Wszyscy w tej kaplicy modlili się wtedy za tego faceta. Ale nie ona. Jedna ze świętych pań miała na niego oko od początku. Po mniej więcej pół godzinie wstała, aby głośno go upomnieć, że tu jest kościół, żeby poszedł sobie pisać esemesy gdzie indziej. Facet popatrzył na nią pustym wzrokiem i wyszedł bez słowa. Są ludzie, którzy zachowują się w domu Bożym niczym pokojówka, która za wszelką cenę zaprowadzi w nim porządek, nie bacząc na to, że uprzątnie ślady życia. Wyganiają z kościołów studentów, którzy chronią się tam przed zgiełkiem i upałem, żeby uczyć się do letniej sesji, (co złego jest w tym, że chcą uczyć się w towarzystwie Tego, który wie wszystko? Bóg naprawdę nie jest kapryśnym pięciolatkiem domagającym się ustawicznej uwagi i powtarzającym: „baw się ze mną!”). „Gorliwość o dom Boży pożera mnie” - mówi Pismo. Niektórym nadgryza chyba serce i rozum. W białostockiej katedrze podczas nabożeństwa widziałem kiedyś żuka pracowicie podążającego w stronę ołtarza. Szedł, przystawał, wędrował długie minuty w stronę swego Stwórcy. Nie doszedł, pobożny pan siedzący w ławce przede mną tylko czekał na koniec nabożeństwa, by móc wyjść z ławki i zakończyć ziemską pielgrzymkę żuka rozdeptaniem. Przyglądałem się mu z uwagą. Miał na twarzy poczucie dobrze spełnionego religijnego obowiązku.

Spotykasz DARWINISTĘ. Możesz mu podać rękę. Kościół katolicki nie wyklina zwolenników teorii ewolucji i nie każe ich palić na stosie. Ma tylko pewien problem ze współczesnymi jej wyznawcami, takimi jak choćby słynny Richard Dawkins (więcej o jego niecnych sztuczkach dowiesz się na innym polu tej gry) albo inni tak zwani neodarwiniści, pewni, że cały proces rozwoju życia na Ziemi to cykl bezcelowych mutacji, względnie doboru naturalnego. Są oni bowiem w swoich sądach równie „nieprzemakalni” jak zwolennicy kreacjonizmu naukowego, głoszącego, że niespełna sześć tysięcy lat temu na Ziemi zjawił się Pan Bóg i detalicznie, zgodnie z tym, co napisano w Biblii, stworzył wszystkie rybki, węże, sarenki, a na końcu człowieka. Papież Pius XII w encyklice Humani generis (1950) nie wykluczył możliwości, że ciało ludzkie w poprzednich stadiach rozwoju mogło być podobne do ciał zwierząt. Pisał, że

trzeba ostrożnie badać hipotezę o jego powstaniu „z materii istniejącej uprzednio i organicznej” (zupełnie osobną kwestią pozostaje pytanie o to, na którym etapie ewolucji powstał człowiek, a więc „zwierzę z duszą”, istota mająca też wymiar duchowy). Jan Paweł II ujął rzecz jeszcze dobitniej, mówiąc, że teoria ewolucji „jest czymś więcej niż hipotezą” (Magisterium Kościoła wobec ewolucji. Przesłanie do członków Papieskiej Akademii Nauk, 1996, pkt. 4). W 2006 roku ówczesny polski wiceminister oświaty Mirosław Orzechowski stwierdził jednak stanowczo, że teoria ewolucji to „pomyłka, którą zalegalizowano jako obowiązującą prawdę, luźna koncepcja niewierzącego starszego pana, który tak widział świat”. „Może dlatego, że był wegetarianinem i zabrakło mu ognia wewnętrznego” doprecyzował minister, a metropolita lubelski Józef Życiński ripostował: „Nikt poważny dziś nie odrzuca teorii Darwina. Jeśli komuś nie podoba się ta teoria, może sobie ją prywatnie odrzucać, tak jak prywatnie może przyjąć, że Ziemia jest płaska, a na długiej przerwie w szkole wizytę składają kosmici i osobiście widział UFO”. I tu dochodzimy do clou sprawy. „Dla chrześcijanina Bóg mógł stworzyć świat w taki sposób, w jaki sam chciał. Mógł stworzyć człowieka zgodnie z teorią ewolucji” - stwierdził arcybiskup. Tyle, że według Kościoła nie jest to ewolucja przypadkowa, ślepa. Papież Benedykt XVI podczas jednej ze swoich audiencji skrytykował wprost ludzi, którzy „ogłupieni ateizmem twierdzą i starają się dowieść tego, że według myśli naukowej wszystko jest pozbawione kierunku i porządku, jakby było zdane na łaskę przypadku”. Próbą zbliżenia stanowiska kreacjonistów i darwinistów była teoria „inteligentnego projektu” (często cytowana przy użyciu skrótu ID od angielskiego Intelligent Design) mówiąca, że owszem, mechanizmy ewolucyjne działają, ale świat nie powstał i nie kręci się wyłącznie na podstawie zjawisk naturalnych, lecz ukierunkowuje go jakaś inteligentna przyczyna (w domyśle Bóg, ale w większości odmian ID nie stwierdza tego wprost, bo po świecie hula teraz co najmniej sto różnych wersji projektu). Klasyczne ID powiada: Kiedy w lesie widzisz kamień - nie masz wątpliwości, że znalazł się tam z przyczyn naturalnych. Kiedy na tej samej polanie znajdujesz zegarek, domyślasz się, że ktoś go musiał zaprojektować. Człowiek za pomocą odpowiednich narzędzi jest w stanie odróżnić jedno od drugiego, ustalić miejsca, w których musiał działać Wielki Zegarmistrz. Neodarwiniści wyśmiali jednak teorię ID, zarzucając jej, że jest zbiorem religijnych zmyśleń, nie ma nic wspólnego z nauką i dowcipnie tworząc na przykład teorię inteligentnego spadania jako odpowiedź na teorię grawitacji. Ta debata nie ma i zdaje się, że szybko nie będzie mieć końca. Spory metafizyczne - o istotę i przyczynę stworzenia - będą się ad infinitum przeplatać z pytaniami z zakresu filozofii przyrody: jak i ku czemu życie na Ziemi zmierza. A im głębiej grzęźnie się w argumentach

jednej i drugiej strony, tym jaśniejsze staje się, że Bóg, tworząc ten świat i pozostając niewidzialnym (z wyjątkiem czasu, kiedy przez - jak się obecnie przyjmuje - 37 lat chodził po tej ziemi), wystawił nas też na pokusę. Jedni za wszelką cenę próbują naukowo stwierdzić Jego obecność tutaj, inni tymi samymi metodami próbują bezspornie wykazać, że Go ani z nami nie było, ani nie ma. Wszyscy chyba dopiero po śmierci dowiedzą się, jak było naprawdę, tymczasem każdy może twierdzić, co chce. Spór o ewolucję ma też jeszcze jedno oblicze. Towarzyszy mu bezprecedensowa erupcja naukowego słowotwórstwa, która naukową debatę zmienia w niekończącą się partyjkę scrabble. Jeśli więc ktoś ma ochotę pogrążać się w debatach z DARWINISTĄ na temat wielospecyfikowanej złożoności oraz psychizmu albo ustalić, czym różni się ID od ewolucjonizmu teistycznego - droga wolna.

Punktacja: DARWINISTY nie zatrzymuj, nie pytaj, on sam nic nie wie przecież na pewno. Po spotkaniu z DARWINISTĄ nie zyskujesz więc ani nie tracisz punktu.

[4.] Poszedłeś na niedzielną mszę; kazanie trwa już pół godziny

A. Nie przerywasz drzemki B. Przerywasz drzemkę, żeby wyjść z kościoła C. Próbujesz się modlić, w końcu nie dla księdza tu przyszedłeś

Krótko: Punkt przysługuje za odpowiedź C. Naprawdę - nie ma się o co wściekać. Żyjący na przełomie XIV i XV wieku Wincenty Ferreriusz, dominikanin wieszczący rychły koniec świata i nazywany przez wdzięcznych słuchaczy Aniołem Apokalipsy, pouczał swoje owieczki z ambony przez - bywało - trzy albo cztery godziny. Jego siedemnastowieczny kolega Jacek Mijakowski w swoim słynnym kazaniu „Kokosz panom krakowianom w kazaniu za kolędę dana” wspomina, że przecież ta godzinka, którą spędzą z nim jego słuchacze, to pestka i w ogóle nie ma o czym mówić. Jest za co dziękować Opatrzności, żyjemy w naprawdę szczęśliwych czasach. W

polskich kościołach ciężko dziś natknąć się na orację trwającą dłużej niż pół godziny. Wszystko przez napięty porządek mszy niedzielnych oraz rozpowszechnione przekonanie, że niedzielna msza „ze wszystkim”, (czyli z nabożeństwami ekstra, takimi jak poświęcenia, litanie czy nowenny) powinna trwać mniej więcej godzinę. Jeśli trwa krócej, bywa specjalnie promowana. Warszawscy dominikanie wymyślili odprawianą w niedzielne popołudnie „mszę dla spacerowiczów” i na postawionym przed kościołem drogowskazie zaznaczyli, że trwa ona 45 minut. Msze trwające dłużej też bywają zaznaczone w parafialnym grafiku. Najczęściej pod nazwą sumy - tak przed II Soborem Watykańskim nazywano najbardziej uroczystą niedzielną mszę, z procesją, pokropieniem wodą święconą i uroczystymi śpiewami. Gdy babcia szła na sumę, wiadomo było, że nie będzie jej dobre półtorej godziny. Osobiście znałem księdza, który reguły „msza w godzinę” przestrzegał na tyle skrupulatnie, że w jej trakcie przyspieszał albo zwalniał tempo celebracji, tak by odejść od ołtarza dokładnie w 59. minucie, a w 60. zakomunikować ministrantom z niekłamaną dumą: „W godzinkę żeśmy oblecieli! I obiadek zasłużony!”.

Dłużej: Z technicznego punktu widzenia, skoro msza ma trwać 60 minut, kazanie można by teoretycznie mówić przez minut około 40 (moje obserwacje wskazują, że mszę „saute”, bez kazania, da się odprawić w dzień powszedni w 22 minuty, w dzień świąteczny w 27); spotkałem też księdza rekordzistę, który twierdził, że odprawiając mszę bez ludzi, podczas wyjazdu, odprawił ją w - uwaga - 7 minut). Zwykle jednak w niedziele kaznodzieje starają się nie przekroczyć kwadransa, a w dni powszednie nie przekraczają dziesięciu. Generalnie sprawdza się zasada, że im krótsze kazanie, tym zwykle ciekawsze i lepiej przemyślane. Gdy ksiądz się nie przygotuje, powodowany lękiem, by za wcześnie nie skończyć, popada zwykle w zjawisko nazywane w branży „mówi się”, czyli neurotyczną niemożność opuszczenia ambony. Co chwila zbacza w kolejne dygresyjne uliczki, a słuchacz ma wrażenie, że wciąż słyszy tych samych kilkadziesiąt pobożnych zdań wymieszanych i podanych w losowej kolejności. Gdy kaznodzieje spod znaku „mówi się” zakończą ziemską wędrówkę, trafią pewnie na niebiański dywanik do Szefa, który umiał mówić tak, że parę tysięcy ludzi otwierało buzie ze zdumienia. Jezus preferował styl przekazujący proste (co nie znaczy łatwe) prawdy w taki sposób, by nie dało się nie zająć wobec nich stanowiska. Ten styl przejęli Jego uczniowie i uczniowie Jego uczniów. Sprawy zaczęliśmy komplikować w Kościele wtedy, gdy zaangażowani świadkowie wiary zostali zastąpieni przez poważnych wykładowców

starających się dać odpór rozkwitającym herezjom. W średniowieczu, gdy chrześcijaństwo zaczęło się gwałtownie rozprzestrzeniać wśród niewykształconych mas, furorę robiły kazania przypominające współczesne występy typu standing comedian, z mnóstwem tricków aktorskich, rekwizytów, wskakiwaniem do grobów, potrząsaniem łańcuchami etc. Później były między innymi mętne kazania renesansowe, kompletnie nie z tej ziemi pod względem formy i pomysłowości kazania barokowe, klasycystyczne oraz wczesnoromantyczne (Johann Lorenz Helbig wydał wówczas zbiór kazań Mistyczna i moralna anatomia psa, a znany głównie z patronowania pewnej warszawskiej ulicy Jan Paweł Woronicz odkrył, że Polska jest „Chrystusem narodów”). W wiek XX wjechaliśmy zaś na wysokim C patosu, uwarunkowanego głównie nową rolą, jaka spadła na barki Kościoła w Polsce. Najpierw musiał się odnaleźć w odbudowie państwowości, później była wojna, później komuna, to wszystko w czasie, gdy kaznodzieje na Zachodzie mogli głosić sobie refleksje duchowe i dowolne. Co księża powinni mówić dzisiaj? Kościół lansuje dziś homilie, kazania uznając za gatunek z lekka passe. Kazanie to, z grubsza rzecz biorąc, mini wykład na ściśle zadany temat (czytania mszalne, katechizm). Homilia (to greckie słowo oznacza - jak wyjaśnia historyk polskiego kaznodziejstwa ksiądz Kazimierz Panuś - „rozmowę prowadzoną w atmosferze bliskości, zażyłości, utrzymaną w tonie rodzinnym, bez namaszczonego tonu retorów”), może łączyć w sobie różne wątki - czytania mszalne z anegdotami z życia, przykładami z literatury lub swobodnymi refleksjami kaznodziei.

Jeszcze dłużej: Kilka lat temu miałem okazję prowadzić objazdowe wykłady dla duchownych

pod

zbiorczym

tytułem

„Siedem

grzechów

głównych

polskiego

kaznodziejstwa”. Jechałem po całości, wychodząc z założenia, że zanim zaproponuje się leczenie, ząb należy najpierw oczyścić, i ze zdumieniem obserwowałem narastający entuzjazm księży, w miarę jak przykład po przykładzie coraz bardziej poniżałem ich kolegów po fachu. Na każdym spotkaniu był też co najmniej jeden głos oburzenia, opowiadający zawsze tę samą historię: „Pan tak narzeka, a ja pamiętam, jak kiedyś siedziałem w konfesjonale, kolega mówił kazanie tak, że nie dało się tego słuchać, aż tu nagle klęka człowiek i ze łzami w oczach mówi, że nie był u spowiedzi 25 lat i właśnie się nawrócił. I co pan na to?! Duch Święty tchnie, kędy chce, panie redaktorze!” Jasne, tylko dlaczego mamy stawiać Go pod ścianą i kazać Mu czynić cuda? Błagałem duchownych, by zlitowali się nad wiernymi, by kazania koncentrowały się wokół jednej myśli, były próbą odpowiedzi na jedno

pytanie (tylko wtedy kazanie może naprawdę dotknąć, gdy zaś porusza za wiele wątków zmienia się w - excusez-moi - pobożną „obmacywankę”. Wielu księży, którzy kiedyś, udając, że mówią z głowy, czytali kazania drukowane w „Ateneum Kapłańskim” czy „Współczesnej Ambonie”, korzysta dziś z gotowców z Internetu. Ich prosiłem, żeby zamiast czytać, wygłaszali własnymi słowami streszczenie. Słucham pewnie około 200 kazań w roku, słyszałem dwuminutowe perełki, byłem świadkiem sytuacji zaskakujących (podczas liturgii w Wielki Piątek odprawiający ją kolega przytoczył sytuację z życia: znajomy kupował w kiosku papierosy, trafiło mu się pudełko z wielkim napisem: „Palenie powoduje impotencję”, oddał je kioskarce, prosząc: „Pani mi da te z rakiem...”). Znam dobrze niemiłosiernie dłużące się elaboraty, w których kaznodzieja zachwycał sam siebie pustymi retorycznymi wtrąceniami. Boję się dni, w których ksiądz, mając do dyspozycji mocną, klarowną ewangelię, czuje, że nie musi wkładać w homilię żadnego wysiłku, powtarza więc pięć razy to, co powiedział Pan Jezus, tyle że własnymi słowami, (czyli gorzej), a brak refleksji stara się pokryć sztuczkami z dziedziny modulacji głosu. Słyszałem wstrząsające głębią refleksje typu „rodzimy się ludźmi, ale później każdy musi stać się człowiekiem”, oraz historie o „macicy Serca Jezusowego”, (do którego co dowcipniejsi koledzy kaznodziei - też księża - zaraz dorobili frazy o „nasieniowodzie łaski” i „spirali grzechu, która uniemożliwia jej zagnieżdżenie się”) oraz „o grzesznikach, którzy w kościele śmierdzą jak - państwo wybaczą - psia kupa”. Co robić, gdy ksiądz niemiłosiernie bredzi? Na krótką metę - jasne, można oddać się modlitwie. Ale patrząc perspektywicznie - słabe kazania będą niczym rozcieńczająca religijny zapał woda, która prędzej czy później zaleje nasze dobre chęci do szczętu. Jeśli jest to nasz kościół parafialny - trzeba najpierw poeksperymentować ze słownymi produkcjami innych księży, jeśli mamy kontakt z proboszczem, pogadać z nim szczerze. Jeśli nie mamy lub jakość kazań się nie poprawi - szukać innego kościoła, takiego, o którym będzie można powiedzieć to mój kościół, moja msza. To nie grzech szukać miejsca, w którym kaznodzieje szanują naszą wrażliwość, intelekt, nasz czas. Ofiara Chrystusa wszędzie jest tak samo ważna, dlaczego jednak nie mielibyśmy przeżywać jej głębiej? Żeby nasz sprzeciw nie poszedł na marne, warto jednak wysłać sygnał, że coś jest nie tak. Powiedzieć o tym na przykład na kolędzie. To już nie te czasy, żeby ksiądz się miał obrazić. Dziś księża biorą to sobie głęboko do serca (jedna z osób, które czytały tę książkę przed drukiem, widać ciężko doświadczana z polskich ambon - dopisała w tym miejscu: „a niektórzy tak bardzo, że aż ląduje im to w dolnej części kręgosłupa...”).

[5.] Po raz trzydziesty w tym roku rozpadł ci się związek; przyjaciele radzą, byś czym prędzej udał się do wróżki

A. Nie idziesz, chodzenie do wróżki to grzech B. Nie idziesz, bo co taka wróżka może wiedzieć, to głupie C. Może i głupie, ale pójdziesz, traktujesz to jak zabawę

Krótko: Dla własnego bezpieczeństwa warto wybrać odpowiedzi A lub B - jeśli wybrałeś którąś z nich, możesz teraz przyznać sobie punkcik. Wizyta u wróżki to na pewno głupota, czy grzech ciężki - warto sprawdzić to ze spowiednikiem. Księża grzmią, że okultyzm w wersji light (wszelkiej maści radiesteci, astrolodzy i szeptuchy) płynnie zajmuje miejsca, z których ludzie wyrzucają Kościół. Nic dziwnego słyszą w odpowiedzi - odwołuje się wszak do duchowego wymiaru, który ma w sobie przecież każdy z nas, nie jest jednak przy tym tak nieznośnie represyjny. Jest też bardziej niż Kościół konkretny. Pani Stefa tarocistka powie nam znacznie więcej o tym, co nas czeka, a na co trzeba uważać, niż ksiądz zasłaniający się pobożnymi frazami o tym, że trzeba mądrze wybierać, a życie to wielka odpowiedzialność. Radiesteta pokaże nam, gdzie spać, joga odpręży nas i zrelaksuje. Kościół zwalcza wróżby i joginów, bo po prostu chce wykończyć konkurencję. Chcesz dowiedzieć się, dlaczego to po prostu straszne bzdury?

Dłużej: Kościół nie zaleca kontaktów z wróżkami z dwóch powodów. Pierwszy wróżka, żeby dobrze wykonywać swoją pracę, musi wejść w kontakt ze światem, którego na pierwszy rzut oka nie widzimy (gdybyśmy widzieli, nie musielibyśmy tracić stówki na sesję u wróżki). Czasem po prostu zna rachunek prawdopodobieństwa (zob. niżej), czasem jest po prostu dobrym psychologiem, umie z wydobywanych od nas strzępków informacji złożyć całość, której sami nie byliśmy w stanie dostrzec. Nie można wykluczyć, że niektóre wróżki mają dar - podobnie jak ludzie słyszący ultradźwięki, wykorzystują jakąś część swojego mózgu, do której zwykle nie ma się dostępu. W tym fachu są jednak bez wątpienia i panie, które żeby zarobić na chlebek, odwołują się do sił, z jakimi nikt z nas (poza liderem formacji Behemoth) nie chciałby mieć kontaktu. Rozróżnić jednych od drugich się nie da. Trudno

wyobrazić sobie wróżkę, która będzie wabiła klientów, informując, że jest w stałym kontakcie z szatanem. Skąd! Wszystkie te panie to zazwyczaj miłe ciocie, większość z nich deklaruje się jako głęboko wierzące, a nawet odmawia na zawołanie modlitwy. Są uprzedzająco grzeczne, do wszystkich mówią „kochanie”. Zachowują się jak kelner, który perlistą gadką potrafi nas przekonać, żebyśmy weszli do podejrzanej restauracji. Na zaplecze nikt nas rzecz jasna nie wpuści (bo wtedy skończyłaby się fundamentalna dla tego zawodu tajemniczość - każdy mógłby być wróżką), nigdy więc nie dowiemy się, czy swój duchowy głód zaspokoimy daniami przygotowanymi czystymi łapkami ze świeżych składników, czy też ktoś nam do nich napluł (żeby tylko!), a po powierzchownie pięknej pieczeni przechadzają się bataliony bakterii. A jeśli wszystko nam się sprawdziło, a jeśli dzięki wróżce zebraliśmy się w sobie, by zerwać złą relację, albo naprawiliśmy inną? Skąd pewność jednak, że nie była to wyłącznie „promocja”, cukierek na zachętę, preludium do uzależnienia, a następne danie będzie już sałatką z cykuty skropioną obficie octem? Powstrzymanie się od korzystania z usług wróżek to nie fanaberia zazdrosnych proboszczów, to elementarny wymóg duchowej higieny. Poważnym specjalistom od duchowości wypada jednak wierzyć, gdy wyjaśniają, że otwieranie się na tego typu doświadczenia wymaga zniesienia mechanizmów obronnych, którymi zabezpieczamy duszę przed nieuprawnionym grzebaniem w niej. Zamek jest otwarty, przez drzwi wejść może każdy. Znane są przypadki osób, dla których u wróżki zaczęła się droga do regularnego opętania. Tym, których nie przekonują kulinarne metafory, można zaproponować inną. Skoro wierzymy w to, że oprócz świata widzialnego może istnieć również jakiś niewidzialny, to tak jak w widzialnym możemy paść ofiarą psychicznej czy fizycznej przemocy, tak i w wymiarze niewidzialnym ktoś może nam przygrzać cegłówką lub przejechać maczetą po żebrach. My możemy mieć najszczersze intencje, a ktoś i tak po prostu może chcieć nam zrobić krzywdę. Uliczne napady zdarzają się w najmniej oczekiwanych miejscach, warto jednak z rozmysłem unikać dzielnic z definicji szemranych. Pani Gena czy Stefa obracające w rękach karty tarota mogą naprawdę wyglądać jak ocean miłości (mogą też same nie wiedzieć, kto nimi manipuluje). Proszę wybaczyć grube porównanie, lecz pedofil też chce się nim wydawać, mało tego - nierzadko sam głęboko wierzy w to, że nim jest. Nie da się tego ukryć, po prostu nie lubię wróżek. Nie zawsze tak było, kiedyś traktowałem je po prostu jako fanaberię moich co bardziej zneurotyzowanych koleżanek. Sytuacja zaczęła się zmieniać, gdy zacząłem zapraszać je do różnych programów. Wrażenie było zawsze to samo: te panie mają jakiś problem. Kłopot z wróżkami polega na tym, że

nawet jeśli próbujesz rozmawiać z nimi, rozbierając rzecz zdroworozsądkowo, pytać o to, dlaczego na podstawie tej samej butonierki można wydać trzy różne orzeczenia dotyczące charakteru mężczyzny, one zaraz zaperzają się, a bywa, że i wybiegają z programu, rzucając spojrzenia takie, jakby ktoś pokropił je święconą wodą. Nawet gdy spotykamy się w jednym studiu (choćby śniadaniowej telewizji, gdzie świadczą usługi telefonicznie), omijają mnie szerokim łukiem, nie odpowiadając nawet na „dzień dobry” i dosłownie się jeżąc. Tak samo reagują zresztą na duchownych, potwierdzając tym samym ślady mego niedoszłego powołania. Po trzecim czy czwartym razie zaczęło docierać do mnie, że jest racja w tym, co o wróżkach i korzystaniu z ich usług pisze Katechizm Kościoła katolickiego. Trudno znaleźć wspólny język z kimś, kto ma innego Szefa i medytuje na przykład nad kartami tarota - co zaleca się tarocistkom - niczym nad Pismem Świętym. Bóg wyraźnie mówi: przepowiadanie przyszłości, wróżbiarstwo i wszelka magia to dla Jego wyznawców po prostu duchowa prostytucja. Oto jesteś z kimś w relacji, dochodzisz jednak do wniosku, że nie zaspokaja on wszystkich twoich potrzeb (na przykład nie mówi wszystkiego, co wie o twojej przyszłości, a przecież żeby pomóc ci lepiej żyć - powinien). Idziesz więc na „szybki mentalny numerek” z kimś innym. Miałeś ważne motywy? Miałeś. Była to zdrada? Była. Relacja z Bogiem to nie tylko walka na argumenty (tę może wygrać mąż, który idzie na panienki, bo jego żona jest oziębła seksualnie), to historia o miłości, a w tej obowiązują odrobinę inne prawa. Pisząc to, mam poczucie lekkiej beznadziei. Ktoś, kto jest przekonany, że wróżki są w stanie uratować mu życie, i tak mi przecież nie uwierzy. W radiu czy telewizji staram się mówić o tym najbardziej przekonująco, jak umiem, a i tak gdy tylko skończę, wróżbiarskich gości otacza grono moich współpracowników zainteresowanych umówieniem się na indywidualną konsultację. Powtórzmy raz jeszcze z naciskiem: korzystanie z usług wróżek to początek końca relacji człowieka z Bogiem, zamach na najdelikatniejszą jej tkankę (kierując pytanie do wróżki, w tej samej chwili wysyłasz przecież Bogu komunikat: nie mam do Ciebie zaufania). Sprawa cholernie poważna, nie oznacza jednak, broń Boże, że należy popadać w histerię. Wbrew temu, co wieszczą zaangażowani chrześcijańscy publicyści - dzieci chyba jednak nie staną się automatycznie satanistami przez to, że chodzą w szkole na karate albo inne wschodnie sztuki walki. Jeśli ktoś ma fantazję kupować wodę w cenie 20 złotych za 50 mililitrów, niech kupuje sobie leki homeopatyczne do woli. Popukać się w głowę trzeba, słysząc tych wszystkich, którzy upatrują emanacji zła w laniu wosku przez klucz na andrzejki albo używaniu do kąpieli olejków aromaterapeutycznych. Czytanie horoskopów (jeśli nie robi

się tego nałogowo) to bardziej strata czasu niż bluźnierstwo. Jeśli kogoś korci, żeby udać się do jasnowidza, niech obejrzy sobie archiwalny odcinek programu Polacy, gdzie jedna z najbardziej utytułowanych polskich jasnowidzek z przekonaniem wskazywała miejsce pobytu człowieka na podstawie wizerunku twarzy, która - jak się okazało - została wygenerowana przez komputer. Jeśli ktoś wierzy w żyły wodne oraz radiestetów, niech sprawdzi, czy ów specjalista pokaże złe miejsca do spania z równym przekonaniem i precyzją na piętrze siódmym tego samego budynku, co na piętrze drugim. Te wszystkie historie nie zawsze nadają się do potępiania, zawsze są wyrazem jakiejś dojmującej tęsknoty współczesnego człowieka za kontaktem ze sferą, z którą - co najmniej od czasów Oświecenia - kontakt traci.

Jeszcze dłużej: Na koniec przydałoby się chyba jeszcze słów kilka o niezwykle popularnej w naszym kraju jodze. Joga jest dziś prezentowana jako zbiór ćwiczeń gimnastyczno-oddechowych, które mają człowiekowi pomóc w odstresowaniu się, w nabraniu dystansu do świata. U większości osób takie kursy nie muszą się skończyć czymś złym. Warto jednak mieć w pamięci dwie rzeczy. Primo - joga to jednak nie wschodni aerobik. Na Wschodzie praktykowana była od zawsze w kontekście religijnym, duchowym. Pomyślano ją jako zbiór praktyk, które mają człowiekowi pomóc w osiągnięciu wewnątrz stanu doskonałej pustki, wyłączeniu wszystkich odczuć, zniesieniu wszystkich barier stanowiących o tym, że Kowalski jest Kowalskim, oddzielających go od świata. Kowalski jogin ma najpierw ujarzmić swoje ciało, a następnie umysł. I tu pojawiają się różne szkoły interpretacyjne. Jedna - i to wcale nie chrześcijańskich oszołomów - powiada, że w jodze chodzi o to, by dokonać swoistej autodestrukcji, wyłączyć swoją podmiotowość, zlać się ze światem, by gdy on już zniknie, w tym miejscu mógł pojawić się bóg. Pytanie: „jaki bóg” pozostaje otwarte i do rozstrzygnięcia przez jogina (w indyjskim oryginale bywa to na przykład bóg opisywany dźwięczną sylabą om). Inni widzą jogę inaczej, mówią, że to coś, co w istocie może być całkiem bliskie chrześcijaństwu - de facto asceza, wysiłek człowieka, który chce usunąć ze swojej drogi wszystko, co oddziela go od Boga, pragnienie kropli, która robi wszystko, by połączyć się ze swoim oceanem. Joga to wielki i prastary system z dziesiątkami odmian. Najbardziej popularna w Polsce jest zdaje się hatha joga, są i tacy, którzy lansowali tak zwaną „jogę chrześcijańską”, istnieją też popularne kursy medytacji chrześcijańskiej - z poduchami, mantrami, pozycją

półlotosu. To nie lekcje języka, które brać można raz w tygodniu i „luzik”. Prawdziwi jogini rezygnowali z jedzenia mięsa, z życia seksualnego, pieniędzy, ambicji. Ci, którzy osiągnęli najwyższe stopnie koncentracji, tracili siebie, dostawali za to cudowne zdolności umiejętność lewitacji, powiększania i pomniejszania siebie, niezwyczajne moce twórcze. To nie miejsce, by rozstrzygać teologiczno-orientalistyczne dylematy i dociekać, gdzie przebiega granica między pragnieniem zjednoczenia z bóstwem a faktem, że każdego z nas Bóg stworzył jako osobę i nie chce, byśmy z tego rezygnowali. Wystarczy, że idąc „na jogę”, będziemy mieli świadomość, jak wielkiej i jak niepoznanej rzeczywistości dotykamy, pamiętając na przykład o tym, że mantrowanie to nie technika relaksacyjna, a normalne wyznanie wiary. Komu ją wyznajemy? Jasne, że jogin Ryszard i joginka Teresa, którzy każą nam siedzieć, oddychać i wyginać ciało, nie mają pewnie o tym zielonego pojęcia, przypominają jednak wtedy rolnika, który uczy nas, jak robić dołki pod rozsady wydobytym z ziemi granatem ręcznym. System działa? Działa. Tylko, co będzie, jak granat wybuchnie? Drugie zagrożenie, które z jogą się wiąże, to działalność psychomanipulatorów, którzy za jej pomocą wabią swoje ofiary. W Warszawie bardzo prężnie działa organizacja oficjalnie zajmująca się wspieraniem rozwoju osób na stanowiskach menedżerskich, aktorów, dziennikarzy, liderów opinii, (którzy mogliby później przyciągnąć do całego tego biznesu „szarych” ludzi). Zanęcanie zaczyna się zawsze od kursów oddychania albo jogi. To takie wschodnie, takie modne, takie oryginalne. Później zaprasza się na piorące mózgi eventy, wyjazdy, pojawiają się uzależniające telefony. Wszystko w kojącej aurze Orientu. Wszystko obliczone na zdobycie kasy (kursy rzecz jasna są płatne). Na koniec - zbiorczy apel do całego wywodu. To, w co wchodzisz, potraktuj poważnie. Chcesz być buddystą? Nie traktuj mądrości Wschodu niczym baru sałatkowego, nie bierz sobie zeń tylko tej czy innej praktyki, bierz to w całości, bądź buddystą całą gębą. Chcesz być chrześcijaninem? Uwierz, że ten głód w pełni zaspokoić można tylko w Bogu. Cała reszta parapsychologicznych historii to chrupki, batoniki oraz inne snacki - człowiek wydaje pieniądze, najeść się tym nie idzie, ba - niekiedy głód staje się po tym jeszcze większy, zaś przedawkowanie łacno z jednej biedy może nas wpędzić w drugą i skończyć się w szpitalu.

Jeszcze jeszcze dłużej: Mechanizmy stosowane przez wróżki i media ciekawie rozbiera na czynniki pierwsze Richard Dawkins (którego nie lubimy, gdy na czynniki

pierwsze rozbiera Pana Boga). W książce Rozplatanie tęczy pokazuje on, że to, iż wróżka przepowiedziała nam spotkanie wysokiej blondynki, może być (i najczęściej jest) zwykłym zbiegiem okoliczności, takim jak choćby to, że w mieście wielkości Tokio czy Mexico City „magiczna”, „zapisana w gwiazdach” sytuacja, gdy w związku spotykają się osoby o tej samej dacie urodzenia, może się zdarzyć około 27 tysięcy razy. Dawkins podsuwa pomysły na założenie biznesu żerującego na naiwnych (daj do prasy ogłoszenie: „za 500 funtów wyślę pocztą wskazówki, co robić, by twoje dziecko było chłopcem - gdy urodzi się dziewczynka, zwrot całej kwoty gwarantowany” - zważywszy na to, że pi razy oko połowa noworodków to chłopcy, a dziewczynki nic nas nie kosztują biznes będzie prawdziwą żyłą złota). Opowiada też o eksperymencie, w którym poinformował swoich studentów, że na sali wykładowej jest „osoba o zdolnościach parapsychicznych, medium uzdolnione do wpływania na bieg wydarzeń siłą swoich myśli. Ustalmy najpierw, czy medium jest po prawej, czy po lewej stronie sali wykładowej - powiedziałem. Poprosiłem, aby wszyscy wstali, gdy mój asystent będzie rzucał monetą. Ludzie z lewej strony mieli życzyć sobie, aby moneta upadła orłem do góry, wszystkie osoby z prawej strony zaś - by wypadła reszka. Oczywiście jedna strona musiała przegrać. Osoby po tej stronie poprosiliśmy, żeby usiadły. Zwycięska część widowni znów została podzielona na dwie połowy, z których jedna miała życzyć sobie reszki, a druga orła. Ci, którzy przegrali, usiedli. I tak powtarzałem owo dzielenie, aż po siedmiu czy ośmiu turach wyłoniłem jedną osobę. »Wielkie oklaski dla naszego medium!» - zawołałem. Wszak ta osoba musiała nim być! Przecież skutecznie wpłynęła na wynik rzutu monetą i to osiem razy pod rząd” - pisze Dawkins. Czy inaczej zachowują się przesłuchujące swoich klientów wróżki?

[6.] W Zaduszki odwiedzasz cmentarz. Ksiądz mówi, że możesz uzyskać odpust zupełny.

A. To znaczy, że mógłbyś odpuścić już sobie wszystkie nakazane modlitwy B. To znaczy, że miałbyś już z głowy doczesną karę za grzechy C. Kolejny katolicki zabobon, zupełnie cię to nie kręci

Krótko: Tu szybko nie będzie. Za zrozumienie katolickiej nauki o odpustach powinno się bez żadnych procedur przyznawać kościelne ordery (a na nie czeka się długo, my tymczasem premiujemy jednym punktem odpowiedź B, bo w niej jest najwięcej sensu).

Dłużej: Formułka spotykana w oficjalnym nauczaniu jest następująca: „Odpust jest to darowanie przed Bogiem kary doczesnej za grzechy, odpuszczone już co do winy”. I tu zaczynają się - jak to pieszczotliwie określano w moich rodzinnych stronach - schodki. Skoro sprawy mają się tak, jak głosi Katechizm, to czy spowiedź już człowiekowi nie wystarcza? Pan Bóg jest jak ojciec, który wybaczy skruszonemu dziecku, ale i tak musi je zlać pasem, żeby wiedziało, że kara musi być? Dlaczego, skoro się już z Bogiem pojednaliśmy, teraz trzeba jeszcze powstrzymać Jego „sprawiedliwy gniew”, wykonując jedną z przepisanych w specjalnej watykańskiej instrukcji praktyk (dajmy na to - wysłuchanie przez radio papieskiego błogosławieństwa, wysłuchanie kilku kazań w trakcie parafialnych misji i wzięcie udziału w ich zakończeniu, adoracja Najświętszego Sakramentu trwająca przez minimum pół godziny). Czy na stan emocjonalny Boga naprawdę ma wpływ to, czy jedno z jego dzieci posłucha sobie papieża przez radio? W księgarniach rzucałem się zawsze łapczywie na książki o odpustach. Ich autorzy sprawiają jednak zwykle wrażenie, jakby sami nie rozumieli, o co w tym wszystkim chodzi, i na stu stronach druku robią wszystko, by tylko nie wyjść poza dokładnie ogrodzone pastwisko, na którym bez żadnego kontaktu z otoczeniem pasą się hermetyczne kościelne formułki. Niektórzy poszli po „teologicznej taniości” i wrócili do sprawdzonych przez dziesięciolecia wzorców - straszą ludzi, opowiadając im „eschatologiczną fantastykę” o ognistym podmuchu, który będzie smagał grzeszników, o Bogu, który widokiem cierpiącego grzesznika syci swoją sprawiedliwość, i o Maryi, która okresowo polewa tę rozgorzałą ludzką masę zimnym strumieniem z węża łaski. W myśl ich koncepcji odpusty byłyby pewnie spędzeniem jakiegoś czasu w zastępstwie grzesznika na rozżarzonym pokutnym grillu. W dziennikarstwie obowiązuje zasada, że jeśli nie jesteś w stanie opowiedzieć tematu w trzech zdaniach, temat jest - jak to się mówi - „dęty”, nic z tego nie będzie. Odpuściłem więc sobie odpusty na dobre. Aż do czasu, gdy w ręce wpadła mi książka Bertranda de Margerie Tajemnica odpustów. Jeśli tylko przebrnie się przez retoryczno-teologiczną grę wstępną (tu też na pierwszy rzut oka można mieć wrażenie, że czeka nas gra w podrzucanie gorącego kartofla - trzy wstępy, dwie przedmowy oraz jedna preambuła, z których każda aż płonie od gorącego pragnienia wytłumaczenia, czym jest odpust, zupełnie tego nie

tłumacząc), nagle naszym oczom otwiera się zupełnie nowa perspektywa. Po pierwsze - za grzechy nie karze nas Bóg, my sami się za nie karzemy. Grzech to nie jest jakaś tam „obraza Bozi”, to gwałt zadany temu światu. Boże przykazania to nie spis boskich fanaberii, to niezwykle precyzyjna instrukcja obsługi tego świata napisana przez jego producenta, a grzech jest postąpieniem wbrew tej instrukcji. Producent mówi wyraźnie dopuszczalne obciążenie linii elektrycznej to pralka, telewizor i kuchenka, ja zaś podłączam sobie do tego jeszcze maszynę do lodów, bo tak chcę. Strzelają korki, światła nie ma w całym bloku. Mogę rzecz jasna pobiec zaraz do sąsiadów, przeprosić, wyjaśnić, że chciałem dobrze dla siebie, nie pomyślałem o innych, no i wyszło tak jak wyszło, to się więcej nie powtórzy ergo, mogę odbyć spowiedź. To najważniejszy aspekt całej sprawy. Ale nie zmienia to faktu, że musicie teraz siedzieć po ciemku. To nie Bóg mści się za grzech, za grzech mści się dotknięty nim świat. Odpust to w tej metaforze błyskawiczna interwencja elektryka, pomaga przywrócić nam stan, jaki miał miejsce przed grzechem. Jedno z najpiękniejszych zdań w tej niełatwej książce: „Poprzez odpust świat jedna się z grzesznikami, przestając buntować się przeciw tym, którzy wciągnęli go we własny bunt przeciwko Bogu, dzięki niemu świat staje się na powrót harmonijnym kosmosem, wszechświatem”. Jakich środków w tym celu używa? Już pierwsi chrześcijanie mieli intuicję, że są na tym świecie ludzie, którzy wytwarzają swoim życiem tyle światła, że wystarczyłoby go do oświetlenia i ogrzania wielu innych. Można ich o to światło poprosić. Samemu też można próbować dać komuś odrobinę swojego światła. Francuski teolog Paul Gaultier pisał, że odpust to „otwarcie kredytu w niewyczerpanym skarbcu zadośćuczynień zgromadzonych przez Chrystusa i wszystkich tych, którzy w łączności z Nim pracowali nad zadośćuczynieniem Bogu za grzeszników. Dla tych ostatnich jest to coś w rodzaju kasy zapomogowej i kompensacyjnej, której uruchomienie zależy tylko od nich samych, wystarczy zwrócić się do tych, którzy nią zarządzają w imię Chrystusa”. A jeśli chcesz korzystać z dobrodziejstw tej kasy - sam musisz coś do niej wnieść, choćby najdrobniejszego. Stąd te dziesiątki praktyk, podawanych przez Kościół, jako warunek uzyskania odpustu. Co ciekawe - jest wśród nich od niedawna także „dawanie świadectwa, przepowiadanie słowem i uczynkiem chrześcijańskiego zbawienia osobom oddalonym od wiary”. To właśnie jest najpiękniejsza część opowieści o odpustach. Opowieści o Bogu, który nie pozwala upaść na ziemię żadnemu, najdrobniejszemu nawet, dobru. Uśmiech, który ktoś dał komuś w XVI wieku, cicha modlitwa, którą zaniósł ktoś w wieku XVIII. Ty też możesz dodać coś do tego skarbca.

Jeszcze dłużej: Nie można było bardziej sprostytuować tej idei, niż uczyniono to w średniowieczu, handlując odpustami, za określoną sumę przyznając 100 dni, 300 dni albo dwa lata odpustu. Miłości nie da się kupować na pęczki. Bogu dzięki, że Paweł VI zniósł odpusty wyliczane w dniach, latach i godzinach. Dziś Kościół zna dwa rodzaje odpustów - zupełny i cząstkowy. Każdy można przyjąć dla siebie, można też zlecić wypłatę światła na rzecz osoby, która szykuje się na spotkanie z Bogiem w czyśćcu. Czyściec to znowu nie żadne Boże tortury, to nic innego jak wyrzuty sumienia, refleksja człowieka, który widzi i wie już wszystko, widzi, jak mógł przeżyć życie i jak go nie przeżył. Bóg nie dręczy człowieka, On po prostu przy nim stoi, a człowiek pali się ze wstydu. Każdy zaś, kto ze wstydu się palił, wie, jak nieprzyjemne, ale jak niezwykle oczyszczające jest to uczucie. Ten, kto jest w czyśćcu, nie może już sobie pomóc, może tylko czekać, aż wszystkie ślady przywiązania do rzeczy, które nie miały za wiele sensu, w tym Bożym cieple z niego wyparują. Jest jak bryła lodu (w zależności od tego jak żył - odpowiednio głęboko zmrożona), która nie topi się przecież od razu. Odpusty, które możemy zyskiwać dla naszych zmarłych, są jak dodatkowe promienie światła skierowane na tę bryłę. Kościół mówi, że gdy poprosimy dla zmarłego o odpust zupełny, niewykluczone, że natychmiast uwolni się z czyśćca. Teoretycznie nie jest trudno go zdobyć - raz dziennie można to zrobić, przystępując do Komunii, wyrzekając się grzechu i modląc się w intencjach podanych na taką okazję przez papieża. Teologowie mówią jednak, że aby to rzeczywiście był odpust zupełny, trzeba po prostu świętości. Gdy do krwioobiegu Kościoła podłącza się zasłużony krwiodawca, gdy do kasy zapomogowej puka człowiek święty - Kościół natychmiast wypłaca mu tyle, ile tylko chce. A jeśli przychodzi nieświęty? Jeśli prosiliśmy o odpusty dla siebie - przekonamy się, że częste branie takiego duchowego prysznica zmywającego codzienne brudki ma sens, gdy znacznie lżejsi wejdziemy w bramę śmierci. Jeśli wypraszaliśmy światło dla zmarłych - o tym, jak ważna jest każda sekunda dla kogoś, kto chce już być blisko Boga, ale jeszcze musi pozbyć się nitek łączących go z głupotą, opowiedzą nam osobiście już w niebie. A jeśli ktoś nadal uważa, że to wszystko i tak pachnie jakoś podejrzanie? Że Kościół gra nie fair - obiecuje ludziom coś, czego nie widać, za wykonywanie przywiązujących go do siebie praktyk, a przecież Bóg i tak może kogo chce wprowadzić do nieba bez naszych wysiłków? Jasne, tyle, że Bóg, podobnie jak nie jest Bogiem zemsty, nie jest też Bogiem przedszkolanką, która chodzi krok w krok za Jasiem, skleja i sprząta wszystko, co niegrzeczny bachor zdecyduje się zniszczyć, przeprasza wszystkich, których Jaś obraził, wysmarował błotem i pokąsał. Każdy z nas grzeszy na własną odpowiedzialność i na własne

konto. Bóg może nam nie tylko przebaczyć naszą głupotę, ale i w cudowny sposób spłacić wszystkie długi. Czasem czeka jednak na nas, aż przyjdziemy i powiemy: To ja nabroiłem, więc też chcę się w to włączyć.

Spotykasz BISKUPA CRISPIANA HOLLISA (I JEGO KOLEGÓW) Przemiły i starannie wykształcony (absolwent Oksfordu i rzymskich uniwersytetów) hierarcha z brytyjskiego Portsmouth w listopadzie 2007 roku udzielił pismu „Portsmouth News” wywiadu, którego fragmenty obiegły lotem błyskawicy cały świat. „Jeśli spojrzymy na to z pragmatycznego punktu widzenia, musimy zgodzić się z tym, że prostytucja istnieje. Wydaje mi się więc, że musimy zrobić wszystko, żeby upewnić się, że cała ta sfera jest tak zorganizowana, by chronić zdrowie ludzi w nią zaangażowanych i bezpieczeństwo pracujących w niej kobiet. Nie mówię, że akceptuję prostytucję, byłbym znacznie bardziej szczęśliwy, gdyby w Portsmouth jej nie było, ale ona będzie, niezależnie od tego, co byśmy robili, tak jak istnieje od niepamiętnych czasów. Zatem wydaje mi się, że powinniśmy być realistyczni w tej sprawie” - stwierdził biskup. Tę wypowiedź, kompletnie niezgodną z nauczaniem Kościoła, który prostytucję nazywa „współczesną formą niewolnictwa”, na sztandarze zaraz wywiesili sobie liderzy kampanii na rzecz legalizacji domów publicznych. Hierarcha zebrał tęgie baty między innymi od Stowarzyszenia Kobiet Katolickich oraz organizacji walczących z handlem kobietami. Zachwytów nie szczędziła zaś biskupowi Rachel Frost ze Związku Pracowników Przemysłu Seksualnego (Union for Sex Workers). Wybuchła potężna afera, wierni słali do Watykanu listy, prosząc, by biskup Hollis miał szansę sprawdzić się teraz w jakimś wikariacie na Alasce albo Antarktydzie. Publicystyczny temperament księdza biskupa nie kazał na siebie długo czekać. W listopadzie stwierdził on w orędziu zamieszczonym na stronie internetowej diecezji, że jest „podekscytowany zwycięstwem wyborczym Baracka Obamy i dziękuje za nie Bogu”. Nie zważał na to, że Barack Obama to chyba najbardziej jak dotąd krytykowany przez Watykan prezydent Stanów Zjednoczonych (jest radykalnym zwolennikiem aborcji). Te występy pozwalają Hollisowi uplasować się wysoko na liście biskupich ekstrawagancji. Która krótka nie jest, że wspomnimy choćby biskupa Akwizgranu Heinricha Mussinghoffa, który podczas pasterki w 2003 roku zauważył, że choć w czasach Jezusa

wszyscy mówili nie o Nim, ale o potężnym cesarzu Auguście, to jednak „dziś liczymy nasz czas według narodzin Chrystusa, a nie Augusta, Napoleona, Hitlera, Stalina, Hussajna, czy George'a W. Busha”. Przywołamy też Martinusa Muskensa, ordynariusza holenderskiej Bredy, który podczas telewizyjnego wywiadu stwierdził kategorycznie, że już najwyższa pora, żeby znieść celibat, a papieża wybierać tylko na dziesięcioletnią kadencję. Na topie wspomnianej listy umieścić należy tych hierarchów, którzy nie ograniczają się do brylowań ustnych. Zwykle z chwilą przekroczenia przez nich granicy między słowami a czynem ich błyskotliwe kariery się kończą. Ordynariusz Koczin w Indiach John Thattumkal oficjalnie adoptował w 2008 roku dwudziestosześcioletnią kobietę poznaną na pielgrzymce do Ziemi Świętej. Twierdził, że był zafascynowany jej duchową siłą i chciał jej „pomóc w duchowej przemianie” (żeby było ciekawiej, ojcem dziewczyny był duchowny syryjskiego kościoła prawosławnego). Indyjski dziennik „Mathrubhumi” w sensacyjnym tekście doniósł też, że kobieta przekonywała biskupa, iż jej krew ma magiczną moc oraz że urodzi syna, który wybawi diecezję i Kościół katolicki na świecie. Biskup rzekomo poświęcił swoją rezydencję przy użyciu owej krwi, która miała symbolizować krew Chrystusa. Księża z diecezji uznali to za rytuał magiczny i odmówili wejścia do budynku, dopóki nie zostanie on poświęcony w standardowy sposób, (co też się stało). Wszystkie te opowieści mogą wyglądać na kłamliwe prowokacje ze strony obecnych również w mediach hinduistów, którzy w Indiach mordują chrześcijan, uważając ich za „terrorystów i raka na hinduskim społeczeństwie”. Coś musiało jednak być na rzeczy, skoro ojciec dziewczyny powiedział w wywiadzie dla działającej w Azji katolickiej agencji informacyjnej UCANews, że kościelne postępowanie karne przeciw Thattumkalowi to zemsta na jego córce za to, iż w czasie jednej z ekstaz miała odkryć potężny skandal korupcyjny w diecezji i wskazać biskupowi jego sprawców. Po interwencji nuncjusza biskup natychmiast został jednak zawieszony, następnie suspendowany, (czyli pozbawiony wypływającego ze święceń prawa do wykonywania czynności liturgicznych - odprawiania mszy, spowiadania, udzielania święceń), a po watykańskim dochodzeniu zmuszony do rezygnacji i aktualnie cieszy się statusem biskupa seniora, (czyli emeryta). O byłym biskupie San Pedro w Paragwaju Fernando Lugo, który został prezydentem tego kraju, a obecnie przyznaje się do ojcostwa kolejnych dzieci, słyszeli już chyba wszyscy. Jego dokonania bledną jednak, gdy wspomni się historię niekwestionowanego lidera klasyfikacji, słynnego zambijskiego arcybiskupa Emmanuela Millingo, któremu biskupia sakra nie przeszkodziła bynajmniej w odprawianiu czarów i seansów uzdrawiania, wreszcie we wzięciu ślubu w sekcie prowadzonej przez Sun Myung Moona. Kiedy ksiądz arcybiskup

wyświęcił metodą „chałupniczą” czterech biskupów, miarka się przebrała, został ekskomunikowany.

Punktacja: Kiedy na Twojej drodze stanie BISKUP CRISPIAN HOLLIS I JEGO KOLEDZY, możesz oczywiście popaść w święte oburzenie (będzie cię to kosztowało jeden punkt, odejmij go sobie teraz). BISKUP CRISPIAN HOLLIS I JEGO KOLEDZY mogą ci też jednak przypomnieć o istotnej prawdzie - Jezus oparł fundament Kościoła na ludziach, nie na aniołach. Wśród biskupów (a jest ich na świecie 5128 - stan na lipiec 2009), jak w każdej ludzkiej zbiorowości, znajdzie się pewnie kilka nie do końca idealnych egzemplarzy. Podobnie było przecież i w gronie najbliższych uczniów Jezusa (na przykład choleryk Jan czy politykier Judasz). Zamiast wpędzać nas w histerię, powinni wywoływać w nas uczucie wdzięczności, że istnieją jednak księża, z którymi możemy z takich jak opisane wyżej historii się pośmiać. Albo uśmiechnąć się ze spokojnym politowaniem. Jeśli na ich widok pośmiałeś się lub uśmiechnąłeś z politowaniem BISKUP CRISPIAN HOLLIS I JEGO KOLEDZY dodają do sumy twoich punktów jeden.

[7.] O szóstej rano dziecko wyciąga cię na roraty.

A. Idziesz, a po powrocie szukasz w Internecie stron z poradami, jak uśmiercić katechetkę B. Idziesz, a po powrocie chwalisz dziecko, ze jest takie religijne C. Nie idziesz - jeśli Bóg cię kocha, z pewnością nie chciałby, żebyś wstawał tak wcześnie

Krótko: Choć rozumiemy pozostałe, z całego serca zalecamy stosowanie odpowiedzi B (premiującej bohaterstwo jednym punktem). Wyjaśniając przy okazji, iż roraty to specjalna msza ku czci Matki Boskiej oczekującej na narodzenie się Jezusa. Ciężarną Maryję, która niesie w sobie światło na oświecenie pogan i chwałę Izraela, symbolizuje biała świeca z niebieską wstążką lub

obwódką stojąca przy ołtarzu, zwana roratką. Nazwę roraty wzięły z łaciny, od pierwszych słów rozpoczynającego mszę wersetu: „Rorate caeli desuper” („Niebiosa, rosę spuście nam z góry...”). Odprawia się je w adwencie (czyli przez cztery tygodnie przed Wigilią). W największym skrócie: roraty to święto ludzi, którzy zbierają się o świcie, by cieszyć się z tego, że po każdej nocy wstaje nowy dzień (patrząc teologicznie, psychologicznie, klimatologicznie).

Dłużej: Na pierwszy rzut oka wygląda to na szczególny rodzaj kościelnej perwersji roraty są zwykle odprawiane między 6 a 7 rano (w niektórych parafiach przenosi się je bezsensownie na wieczór). Są jednak tacy (i ja do nich należę), którzy twierdzą, że gdy człowiek zafunduje sobie w środku zimy pobudkę o piątej, szare dni nabierają koloru i sensu. Po prostu po rannym zrywaniu i błąkaniu się w ciemnym domu ma się gwarancję, że nic gorszego człowieka już w danym dniu nie spotka. Mogłoby się wydawać, że gdyby roraty odprawiać ciut później, można by było przeżyć je jednak głębiej (czytaj: w ogóle je jakoś przeżyć, a nie przez całą mszę wkładać sobie do oczu niewielkie przedmioty, aby przypadkiem nie usnąć). Kiedy jednak człowiek wyrwany ze snu i postawiony w ciemnym, zimnym kościele zobaczy lampiony znoszone na tę mszę przez dzieciaki (a wykonane przez konkurujących ze sobą ostro w tej materii rodziców), kiedy nagle w czasie śpiewu „Chwała na wysokości Bogu” w świątyni rozbłysną wszystkie światła, może naocznie doświadczyć tajemnicy, która 2000 lat temu stała się naszym udziałem. Oto z jednej strony - stworzony przez Boga świat, tonący w półmroku (bo człowiek zrezygnował z podłączenia się do Boskiej mocy i zdecydował, że chce ten świat oświetlać sam) z drugiej - Jezus, który przychodzi, by nas z tej naszej zosiosamosiowatej głupoty ratować. Przynosi prawdziwe światło - takie, które pokaże drogę do domu, ogrzeje, nie pozwoli zginąć. Dlatego w czasie rorat ksiądz jest w ornacie białym, a świece przynosili kiedyś wszyscy wierni. Na wsiach do dziś pamięta się świetliste procesje wracające o brzasku ciemnymi jeszcze drogami do domów.

Jeszcze dłużej: Osobiście nigdy nie byłem aż takim bohaterem, by na roraty biegać w adwencie codziennie (mocno biorę sobie do serca słowa Psalmu 127, który mówi, że „Bóg i we śnie darzy swoich umiłowanych” - a choć z tymi darami trzeba uważać, sen jest czasem, kiedy Bóg daje nowe życie, Pismo w innym miejscu mówi: „w łonie matki zostałem ukształtowany (...), z rozkoszy ze snem złączonej” [Mdr 7, lb-2]). Ale skoro w Bogu nie ma

przeszłości ani przyszłości, skoro u Niego jest tylko wieczne teraz, chcę tam być po to, by przez chwilę pobyć w Nazarecie z Maryją. Ona przed porodem pewnie nie miała łatwego czasu. Wiedziała, że urodzi dziecko, które będzie niezwykłym, Bożym dzieckiem. Jak będzie wyglądało? Co jej powie, gdy będzie już mogło mówić? Teologowie i Ojcowie Kościoła przekonują, że Maryja miała jakiś szczególny dar, wielką intuicję, która pozwalała jej „przelatywać” nad tego typu wątpliwościami. Być może. Moja intuicja jest inna, podpowiada mi, że kiedy spotkamy się kiedyś w niebie, usłyszę: „Dziecko, czy ty myślisz, że to było dla mnie takie proste?”. Maryja właśnie dlatego jest godna szacunku, że będąc tylko człowiekiem, po włożeniu na jej barki Boskiego bagażu zachowała wiarę. Tak zwyczajnie, po ludzku, warto ją w tym czasie wesprzeć. Przez te pół godziny nie wykonywać jakichś specjalnych pobożnych figur, nie szukać uniesień. Potrzymać Ją i Jej rodzącego się Syna za rękę.

[8.] Pod kościołem spotykasz dwóch ludzi z puszkami, na jednej logo WOŚP, na drugiej Caritas Polska

A. Dajesz każdemu po 10 złotych B. Dajesz 10 złotych na Caritas (bo Owsiak promuje relatywizm) lub dajesz 10 złotych na WOŚP (bo „czarni” dadzą swoim dzieciom, a Owsiak pomaga wszystkim) C. Nikomu nic nie dasz, tylu ludzi daje, a biedy na świecie jakoś nie ubywa

Krótko: Właściwa jest odpowiedź A, oczywiście pod warunkiem, że Twój miesięczny dochód wynosi około 30 złotych (jeśli stosujesz się do obowiązującej już w samych początkach Kościoła zasady, że jedną trzecią swoich dochodów oddaje się na Kościół i na ubogich) albo 100 złotych (jeśli stosujesz się do troszkę mniej restrykcyjnej zasady dziesięciny). Teoretycznie więc - jeśli jesteś szczęśliwcem, który co miesiąc przynosi do domu mocną średnią krajową (powiedzmy, że około 3200 złotych, pod odjęciu podatku -2700), na ubogich powinieneś oddać prawie 700 złotych lub w najgorszym razie prawie 300 złotych miesięcznie. Zimny dreszcz przeszedł po plecach wszystkich, którzy żyjąc z ołówkiem w ręku, zastanawiają się, czy frank nie poszybuje do góry, czy wystarczy na

zimowe ubrania dla dzieci, czy uda się wreszcie spłacić kredyt w osiedlowym sklepiku? Spokojnie. W chrześcijańskiej jałmużnie nie chodzi o to, byśmy w imię służby biednym wszyscy nagle rzucili wszystko i znaleźli się na ulicy, ale o to, by odkryć, że gdy dzielę się czymś z biednym, biedni przestajemy być obydwaj. Inna rzecz, że bez jałmużny chrześcijaństwa pomyśleć nie sposób, a jeśli nawet ktoś modli się po 16 godzin dziennie, ale zaniedbuje dzielenie się z ubogimi, z pewnością będzie miał problemy z przedostaniem się po śmierci do nieba. A jeśli nie ma pieniędzy? Daj to, co masz. Masz czas? Daj czas. Możesz oddać krew? Jeszcze dziś znajdź stację krwiodawstwa i podziel się z potrzebującym. Możesz uśmiechnąć się do kogoś, kto siedzi smutny w tramwaju - nie zastanawiaj się ani chwili.

Dłużej: Jałmużna to jedno z tych kościelnych słów, które uległo dramatycznej dewaluacji. Dziś zalatuje nam na kilometr kruchcianą stęchlizną, litością, niezręcznością, którą odczuwamy, rzucając 50 groszy siedzącemu przed drzwiami do kościoła żebrakowi. O jałmużnie wstydliwie milczymy, nie mamy o niej zielonego pojęcia. Sam wyraz „jałmużna” to dowód na totalną bezradność tłumaczy z niemal wszystkich języków świata. Niemcy na jałmużnę mówią almosen, Węgrzy - almisna, wszystko dlatego, że oryginalnego greckiego eleemosyne, które pada w Nowym Testamencie, gdy mowa o konieczności dzielenia się z innymi, po prostu przetłumaczyć się nie da. To zbitka słów - elee (mieć litość, współczuć) i syne (czyli mieć coś wspólnego), a więc razem znaczyłoby to: „współodczuwanie”. Wybitny historyk Kościoła ksiądz Grzegorz Ryś w kapitalnych rekolekcjach o jałmużnie wygłoszonych w 2007 roku dla kleryków krakowskiego seminarium pisze jednak (być może za którymś z Ojców Kościoła), że eleemosyne to tyle co „dar od mojego Boga”. W łacinie postawiono znak równości między eleemosyne a misericordia (co z kolei oznacza: dar przekazany „biednemu sercu”). Są też jednak i tacy, którzy twierdzą, że eleemosyne to przekład hebrajskiego pojęcia sedaka, które oznacza sprawiedliwość (wierność Bożemu prawu). Wynikałoby z tego, że dający jałmużnę hamuje proces staczania się tego świata w otchłań, zaciera sztuczne różnice wśród swoich bliźnich. Żeby dojść do prawdy o jałmużnie, trzeba pójść każdym z tych tropów po kolei. Po pierwsze - wykonać małą pojęciową rewolucję i wybić sobie raz na zawsze z głowy pogląd, że jałmużna jest okazjonalnym aktem litości. Jałmużna przestaje być jakąś specjalną łaską, gdy uświadomimy sobie, że tak jak na ten świat przyszliśmy nadzy, kompletnie nadzy z niego odejdziemy. Że wszystko to, co wydaje się nam naszą własnością,

w istocie mamy tylko w tymczasowym zarządzie. Gdy na te akty notarialne, faktury i akcje spojrzy się z perspektywy własnej śmierci, trudno nie dojść do wniosku, że to wszystko naprawdę nie jest nasze. Czyje? Rodziców? Naszych darczyńców? Przecież oni są dokładnie w takiej samej sytuacji. Jeśli nosi się w sobie cień wiary w to, że nie jesteśmy na tym świecie sami, człowiek prędzej czy później musi dojść do wniosku, że to wszystko po prostu należy do Boga. A Bóg nie ma na tej ziemi widzialnych rąk, nie ma bankowego konta czy jedzenia. To my jesteśmy Jego rękami, oczami i uszami. To, co masz, masz od Boga, kiedy dajesz - jesteś więc jak przyjaciel, który zgodził się dostarczyć komuś prezent. Masz prawo usłyszeć: dziękuję, ale musisz mieć świadomość, że spełniasz tu tylko rolę pośrednika. Cholernie ważną rolę - bo bez pośrednika ktoś tego prezentu zwyczajnie nie dostanie. Bo dając drugiemu człowiekowi coś, co sam dostałeś od Boga, działasz w Jego imieniu. Widzisz jak na dłoni całą największą tajemnicę istnienia - to, że sam przyszedłeś od Boga, że Bóg jest w tobie, ale że jest też w twoich braciach. Kto tego nie doświadczył, nie przeżył, może zamęczyć siebie i Boga wszelakimi modlitwami, ale z chrześcijaństwa nic po prostu nie zrozumiał, chrześcijaninem nigdy nie był. Jak przypomina ksiądz Grzegorz Ryś, święty Cyprian pisał, że modlitwa bez jałmużny jest sterilis, bezpłodna. Święty Augustyn mówił: Chcesz, żeby twoja modlitwa leciała do nieba? Daj jej skrzydła - post i jałmużnę. Post bez jałmużny krzyżuje ciało, ale duszy nie oświetla światłem miłości. Biedny „niekościelny” czytelnik w tym miejscu z pewnością dostaje już spazmów. Trzy niedające się rozdzielić filary chrześcijaństwa - modlitwa, post i jałmużna - z pewnością wygrałyby dziś każdy plebiscyt na najbardziej nielubiane, odrażające, nieżyciowe słowa świata. Modlitwa kojarzy się ze stratą czasu, post z zawieszeniem prawa do ludzkiej przyjemności, jałmużna z realną stratą finansową, uderzającą dodatkowo w zrąb kapitalistycznej zasady: Jak chcesz jeść, to sobie na to papu zarób. Czarcią robotę widać tu jak na dłoni. Zły z tymi trzema filarami chrześcijaństwa zrobił dokładnie to, co z obrazem Boga, jaki mieli ludzie w raju. Nie zbrukał, nie wyśmiał, nie obraził. Przeinaczył. Nadał fałszywe znaczenie. Z modlitwy zrobił nam w głowach synonim dewocji. Z postu - rodzaj niezrozumiałego masochizmu, z jałmużny - pisałem już o tym wyżej - coś, co upokarza biorącego, a dającemu daje palące poczucie wyższości. A przecież wszystkie te trzy rzeczy służą tak naprawdę jednemu celowi - budowaniu sensownych relacji. Z Bogiem, z samym sobą, z bliźnimi. Dobrze, ale jak masz to poczuć, skoro Ewangelia mówi wyraźnie, że gdy dajesz jałmużnę, nawet twoja lewa ręka ma nie wiedzieć, co czyni prawa (Mt 6, 3), nie tylko ludzie mają nie wiedzieć o twoim dobrym

geście, ale nawet ty sam odbierasz mu znaczenie, gdy choć na chwilę myślą się nad nim zatrzymasz. Błędne interpretacje tego biblijnego fragmentu zrobiły więcej zła dla idei chrześcijańskiego dzielenia się ze światem niż wszyscy ideolodzy dzikiego kapitalizmu razem wzięci. Wypaczyły jego sens - choć ta Ewangelia jest o tym, by myśleć o bliźnim, tysiące ludzi na tym świecie po jej wysłuchaniu zaczyna myśleć wyłącznie o sobie. Czy na pewno ich jałmużna jest ważna, czy na pewno dobrze ukryli ją przed światem, czy na pewno ani przez pięć sekund nie poczuli się z tej racji lepsi? Pomaganie zmienia się w rodzaj neurotycznej konspiracji. A przecież w tych słowach Jezusa chodzi właśnie o to by nasze rozważania nad dawaną jałmużną nie przesłoniły spotkania z człowiekiem! By nie rozważać zbyt długo swoich konkretnych donacji, ale dawać tak często, żeby wspomniana lewa ręka zdrętwiała, a prawa pogubiła się w rachubach. Kiedy dajesz - nie bądź więc małostkowy, nie przeliczaj monet czy banknotów. Wolisz regularnie wpłacać przelewem na charytatywne fundacje - świetnie, tyle, że - jak zauważył Benedykt XVI w swoim orędziu na Wielki Post AD 2007 - filantropia to jeszcze nie jałmużna. Zlecenie stałe, które co miesiąc spływa z twojego konta, jałmużną stanie się wtedy, gdy będzie mu towarzyszyło twoje nastawienie, gdy będziesz zatwierdzał ów przelew z autentyczną troską o drugiego człowieka, współczuciem, miłością. Ksiądz Grzegorz Ryś pisze - zaspokoiłeś swoje godziwe potrzeby, masz średniej klasy samochód, przyzwoite mieszkanie, myjesz zęby nie najtańszą, ale i nie najdroższą pastą - zastanów się, co z reszty możesz oddać bliźnim. Nie masz nic? Daj im kubek wody. Uśmiech, dobre słowo. Rusz głową. Jałmużna wyzwala człowieka z utartych schematów, kolein, w których niczym konie pociągowe od jednej raty kredytu do drugiej jedziemy czasem całe życie, uczy wrażliwości, przywraca smak i węch w kontaktach ze światem, ćwiczy wyobraźnię.

Jeszcze dłużej: Kilka lat temu wybrałem się do znajomych mieszkających w mieście Puebla w Meksyku. Największy szok przeżywałem w restauracjach. W Europie w dobrym tonie jest ograniczać konsumpcję i gdy sprzedawczyni w fast foodzie proponuje do kanapki ekstra frytki, należy grzecznie odmówić. W Meksyku moi znajomi sprawdzali, czy w pakiecie nie można otrzymać jeszcze dwóch dodatkowych porcji sosu i małej sałatki, po czym prosili, by wszystko zapakować do torby. Tę brali zaś do samochodu i przy pierwszej nadarzającej się okazji wręczali wracającym z pracy robotnikom lub dziecku na ruchliwym skrzyżowaniu sprzedającemu kierowcom tanie cukierki albo ziejącemu ogniem, podpaliwszy opary nafty, którą płucze usta.

Stojąc z nimi w kolejce do kasy fast foodu, uświadomiłem sobie, co miał na myśli Jan Paweł II, gdy apelował o „wyobraźnię miłosierdzia”. Rzecz niby prosta jak drut - kupuję dla siebie, ale pamiętam, że na ulicy są ludzie, którzy kupić nie będą w stanie. Kupuję więc i dla nich. I po prostu im daję, nie wykonując całej tej intelektualnej woltyżerki, którą dobrze znam z autopsji i rozmów z moimi bliskimi w kraju. Dam mu, ale co, jeśli to oszust? Dam mu, a on sprzeda i kupi sobie wino. Dam mu, a on poczuje się źle, przekonany, że uznaję go za biedaka. Setki razy zdarzyło mi się minąć biednego człowieka, bo zamiast go nakarmić, tuczyłem swoje podejrzenia. To prawda - w Ameryce Łacińskiej sprawa jest prostsza. Tam bieda nie pozostawia miejsca na wątpliwości. Kto choćby raz w życiu zobaczył dzielnice biedy na przedmieściach miasta Meksyk, favele w Sao Paulo czy Rio de Janeiro, do końca życia będzie w sobie nosił obraz nędzy, o której przeciętnym średniozamożnym Europejczykom po prostu się nie śniło. Nędzy tym straszniejszej, że praktycznie zinstytucjonalizowanej. Wyjętej spod państwowego nadzoru, zorganizowanej według zupełnie innych, mafijnych praw. Tamtejsi nędzarze nie komunikują się ze światem zewnętrznym w żadnym znanym języku, za pożywienie mają dwie tortille na dzień i nawet nie próbują szukać pracy, bo wiedzą, że jej nie znajdą ani oni, ani ich dzieci. Perspektywa jest jasna jak tamtejsze słońce - głód, smród i ściany z kartonu skończą się dopiero razem z końcem świata. Podobne warunki panują na meksykańskiej prowincji, w stanach Oaxaca czy Guerrero. Moja przyjaciółka związana z Opus Dei w Puebli przysłała mi kiedyś zdjęcia z misji, z którą członkowie Dzieła wybierają się co roku do stanu Queretaro, gdzie bieda aż piszczy, a dniówka w wysokości 10 pesos (około 3 złotych) uważana jest za szczyt szczęścia. Jest jeden powód, dla którego nie mogłem oderwać od tych zdjęć oczu. Obdarte dzieci, staruszki gotujące zupę na palenisku z rozgrzanych kamieni - wszyscy oni mają na twarzy uśmiech. Podobny uśmiech mieli ci, którym wręczaliśmy na ulicach Puebli torby z hamburgerami, frytkami czy połową pizzy, której nie byliśmy już w stanie zmęczyć w drogiej włoskiej restauracji. Meksyk to nie raj, gdyby wszyscy obywatele tego kraju myśleli tak jak moi znajomi, nie byłoby dzielnic nędzy. Mnie wystarczył jednak ich przykład, skrócenie dystansu między dającym a biorącym, prawdziwe braterstwo, rodzina, gdzie dawanie i branie jest czymś absolutnie naturalnym. Daję, bo mam, ktoś przyjmuje z uśmiechem, bo nie ma. Dający i biorący patrzą sobie w twarz. I to chyba jest dla całej tej sprawy rzecz absolutnie kluczowa. Od kilku lat nie mogę oprzeć się wrażeniu, że europejskie (czy szerzej: zachodnie) miłosierdzie zaczyna podlegać postępującej wirtualizacji. Przekonywani nieustannie przez przedstawicieli organizacji

charytatywnych, żeby nie dawać pieniędzy konkretnym osobom, a sprawnie i bezboleśnie przelewać je na konto, owszem zachowujemy się racjonalnie, tracimy jednak bezpowrotnie szansę spotkania z obdarowanym. Słowa „proszę” i „dziękuję”, które - jak uczono nas od przedszkola - stanowią absolutny fundament międzyludzkiej komunikacji, zastępowane są przez zlecenia przelewów i charytatywne esemesy. Czy to źle, że ludzie wpłacają pieniądze tą drogą? Skąd, to świetnie! Nauczony meksykańskim doświadczeniem zachęcam jednak do dywersyfikacji

miłosiernych

działań,

wspierania

szlachetnych

i

profesjonalnie

przygotowanych programów, bez zaniedbywania jednak takich form, w których możliwy jest bezpośredni kontakt z potrzebującym człowiekiem. Dlaczego z miłosierdzia świadczonego bliźnim zrobiliśmy rzecz w dziwny sposób wstydliwą? Dając, szybko odwracamy wzrok, by uniknąć zakłopotania. O tym, co robimy w tej dziedzinie, krępujemy się mówić znajomym. A przecież w świecie, w którym ludzie nie mają żadnych zahamowań, by upubliczniać swoje zło, równowagę przywrócić może tylko obraz tych, którzy publicznie robią coś dobrego. Gdy słyszę, że sąsiadka wspiera dziecko z domu dziecka, a sąsiad przy okazji podwórkowych rozmów o polityce i aborcji wyjaśnia, jak najlepiej wspomóc dom samotnej matki, tworzy się atmosfera, w której łatwiej będzie wpaść na pomysł, aby komuś pomóc - pomoc stanie się opcją częściej rozważaną, łatwiej dostępną dla innych. A co z potencjalnymi oszustami? Przecież wystarczy zwykły chłopski rozum, by zauważyć, że młodzieniec, który nagabuje podróżnych w pociągach na Dworcu Centralnym i zbiera na „leczenie chorego na raka kolegi z klasy Michała Kowalskiego”, następnego dnia sprzedaje „charytatywne” krzyżówki, a za dwa tygodnie zabraknie mu dwóch złotych „na dopłatę do pociągu do Opola”. Zawsze, jeśli mam wątpliwości - rozmawiam. Kilka miesięcy temu natknąłem się na kobietę, która zaczepia kierowców na parkingach w okolicach warszawskiego centrum handlowego Promenada. Schludnie, skromnie ubrana, prosi o cokolwiek. Zastanowiło mnie to, polscy żebracy myślą już kapitalistycznie i zakładają, że ludzie zamiast dawać na „biedne dzieci”, chętniej finansują bułkę, baton czy kapcie, słowem - inwestują w konkretne „projekty”. Z tą kobietą było inaczej - z wdzięcznością, ba - z pietyzmem wzięła ode mnie obiad, który miałem odgrzać sobie w domu. Cieszyła się, że syn spróbuje sałatki. Pięć lat studiowałem psychologię, w takich sytuacjach zanim sięgnę po portfel, zawsze ciągnę rozmowę z proszącym jak najdłużej, dopytuję o jak największą liczbę szczegółów, czekam, aż w historii pojawi się jakaś luka, sprzeczność albo irytacja żebraka, który wkurzony, że ględzę, zamiast płacić, częstuje mnie paroma przekleństwami i znika. Jeśli mam czas - wykonuję też

inne czynności śledcze (jeśli proszący zgadza się na to, by zamiast dania pieniędzy kupić mu żywność i prowadzi do najbliższego sklepu, po wszystkim pytam sprzedawczynię, czy byłem dziś pierwszym, czy pięćdziesiątym darczyńcą danej osoby). Wspomniana kobieta przeszła wszystkie moje testy. Nie mam czasu, by pojechać z nią „w teren” i zbadać sprawę głębiej. Wiem, że najlepiej byłoby, gdybym pomógł znaleźć jej jakąś pracę. A co, jeśli ona mogłaby pracować, ale woli żebrać? Zasadna wątpliwość, ale co, jeśli jest dokładnie odwrotnie? Przecież jeśli ta kobieta kłamie, także ma problem, zaciąga winę na swoje sumienie. I wreszcie - czy jest sens trząść się nad jednym jogurtem, skoro sam kupuję ich pięćdziesiąt miesięcznie? A więc - po pierwsze: rozmawiać. Zatrzymać się przy starszej pani, która nagabuje przechodniów koło największej warszawskiej księgarni. Uśmiechnąć się, nie spinać, zażartować. Sprawić, żeby to, co się na tej ulicy dzieje, było raczej spotkaniem niż załatwieniem sprawy, nie wściekać się, że mimo iż kupiliśmy jej lekarstwa, za tydzień widzimy ją w tym samym miejscu. Lekarstwa mają bowiem to do siebie, że się kończą, a renta się nie zwiększa. Ciągłe dawanie - to brzmi jak herezja w świecie, w którym nawet działalność dobroczynna ulega czasem kapitalistycznemu myśleniu w kategoriach: inwestycja - zysk (ciekawa rzecz, że Jezus apelował do bogatego młodzieńca, nie żeby zainwestował pieniądze w programy, ale żeby po prostu je rozdał). Są na tym świecie ludzie, których już do końca życia trzeba będzie karmić rybą, zamiast dawać im wędkę. Nauczyła mnie tego siostra Małgorzata Chmielewska, gdy odwiedziłem jej ośrodek na świętokrzyskiej prowincji. Zachwycałem się „biznesowością” tego przedsięwzięcia - tym, że siostra, lansując tezę, że „biedak zarobi tylko na bogatym”, uruchomiła tanim kosztem produkcję luksusowych przetworów i mebli, które następnie sprzedaje snobistycznym warszawiakom. Siostra uparcie wracała zaś do bezdomnych mieszkających w jej warszawskich domach, którzy nigdy w życiu nie pokalają się już żadną pracą i będą „pasożytowali na zdrowej tkance społeczeństwa”. A miarą chrześcijaństwa tej tkanki będzie to, czy na taki układ się zgodzi. Naprawdę nie zachęcam nikogo, by wszystko, co ma, rozdał naciągaczom. Proponuję tylko, by tę część naszego chrześcijańskiego życia, jaką jest praktyczne miłosierdzie, przestać traktować kompulsyjnie. Określić swój miesięczny (nawet najskromniejszy) budżet „do rozdania” i zdecydować, w co te pieniądze włożymy. Ile pójdzie na potencjalne „zmarnowanie” dla pani spod sklepu i staruszka spod kościoła, a ile przeleję fundacjom. Osobiście tutaj też w miarę możliwości staram się wspierać projekty, w których widzę twarz biorącego. Choćby na odległość - jak w caritasowskim programie „Skrzydła”, w którym

wybiera się jedną z dwóch opcji i w wersji podstawowej opłaca konkretnemu dziecku dodatkowe obiady, leki, ubrania, szkolne wyprawki albo w wersji rozszerzonej funduje także książki, dodatkowe korepetycje czy wyprawy do kina. Na wszystko są faktury, których zestawienia raz, dwa razy w roku otrzymuje się pocztą. Wiem, że moimi podopiecznymi są Karol i Ania z mojego rodzinnego Podlasia, nigdy ich nie widziałem, ale Caritas co semestr przesyła mi informację od szkolnego pedagoga o tym, co się z nimi dzieje, od Karola dostałem też ostatnio piękną kartkę na Święta. Jeśli kiedyś zechcą mi podziękować, nie będę kokieteryjnie się czerwienił i krzyczał: „Nie trzeba!” Ale gdy oni skończą mówić, ja też im podziękuję. Za to, że gdy czytam o tym, jak trudne mają życie, oni wciąż trzymają właściwy kurs, podczas gdy ja daję im pieniądze, oni dają mi coś znacznie cenniejszego - przykład. Właściwy punkt odniesienia dla moich codziennych, błahych problemów - dowód, że można mieć siedem lat, raka, bezrobotnych rodziców i mieć nadzieję, i żyć. Te informacje to bardzo ważny element całego procesu, dzięki nim wiem, że moje pieniądze nie są przejadane przez jakichś urzędasów, nie rozleniwiają obdarowanego, nie zostawiają go tam, gdzie jest. To dlatego zawsze daję pieniądze na WOŚP, a nigdy nie dam ich na eventy, w których szlachetność celu idzie w parze z co najmniej problematyczną organizacją (zachodnia prasa donosiła po pierwszej edycji Live Aid, że na sporej części zebranych pieniędzy położyli łapy afrykańscy dyktatorzy). Byłem w Afryce, tam większość dzieci jest biedna. W ten kontynent można wpompować dowolną ilość środków i niczego to nie zmieni. Ale ufundowanie studni z żywą wodą, a konkretnie pompy jakiejś subsaharyjskiej wiosce, gdzie woda to być albo nie być? Kosztuje to podobno kilkaset euro (jak się człowiek uprze, to odłoży, nieważne - za pół roku czy za cztery lata), a ratuje życie kilku pokoleniom ludzi. Program wodny prowadzi Polska Akcja Humanitarna. Fundując, wolałbym jednak wskazać na mapie konkretne miejsce, gdzie moja pompa trafi, chcę móc zachęcić znajomych, byśmy nawodnili całą okolicę, a może kiedyś ją odwiedzili, spotkali nie anonimowy program, a konkretnych ludzi. I pointa. W Dziejach Apostolskich jest mowa o świętym Piotrze, który uzdrawia niewidomego, mówiąc mu: „Nie mam srebra ani złota, ale co mam, to ci daję”. Najważniejsze nie są pieniądze, największym darem jest uwaga i czas. Gdyby Piotr miał ze sobą pieniądze, ten człowiek być może do śmierci pozostałby ślepy.

[9.] W autobusie znalazłeś różaniec.

A. To dobry znak, jak człowiek trzy razy dziennie całuje różaniec, to odpędza choroby B. Może kiedyś się na nim pomodlisz, ale najpierw musisz sobie przypomnieć, „jak to idzie” C. Chowasz różaniec na „czarną godzinę”, człowiek modli się na różańcu, jak jest stary, chory lub umiera

Krótko: Dane obserwacyjne pozwalają sądzić, że najbardziej popularne są odpowiedzi A i C, u nas punkty otrzymuje się za oryginalność, a więc B (jak Brawo, a więc jeden punkt). Różaniec to przedmiot, wokół którego narosła niesłychana liczba zabobonów. Różańcom kupowanym w sklepikach w świętych miejscach, wyposażonym w przyklejone relikwie albo na przykład grudkę Ziemi Świętej przypisuje się cudowne moce, co pobożniejsi dotykają nimi chorych miejsc. Pobożne panie (a bywa, że i panowie) doklejają do różańcowych modlitw dziesiątki modlitewek ekstra (a to za dusze w czyśćcu cierpiące, a to do Jezusa, a to jeszcze raz do Maryi, a to do świętego Józefa albo innego świętego), zwykle wziętych z jakichś objawień, w których Matka Boska podobno osobiście zachęcała wiernych do różańcowego wielomówstwa. Skutek jest taki, że owa modlitwa czasem przypomina choinkę, którą ubieraliśmy co roku w przedszkolu. Totalna kakofonia barw, kolorów, stylów i odcieni, niby wzruszające, niby z sercem, ale człowiek patrzy i wzdycha - przecież w oryginale to było takie piękne drzewko... 200 „Zdrowaś Mario” podzielonych na 20 dziesiątek, przed każdą dziesiątką „Ojcze nasz”, po każdej „Chwała Ojcu”. Co za licho kusi wiernych, którzy do takiego precyzyjnego duchowego ładunku za wszelką cenę muszą jeszcze podoczepiać łańcuszki, medaliki i kokardki? Przecież Różaniec to naprawdę nie jest ckliwa szeptanka wymyślona, by dać zajęcie zastępom starszych kobiet, to poważna modlitwa oparta na Biblii, przypominająca i odświeżająca podstawowe tajemnice naszej wiary. Dlaczego jednak tyle w tym drażniącej

niektórych obecności Maryi? Bo ona jest prekursorką takiego „pobożnego rozkminiania”. Maryja naprawdę nie była słodką i rzucającą tęskne spojrzenia ofiarą. Nietrudno sobie wyobrazić, że gdy przyszedł do niej anioł z pewną propozycją, siedziała później i modląc się, zastanawiała, o co w tym wszystkim tak naprawdę może chodzić. Dzięki Różańcowi człowiek w idealnie zgrany z rytmem życia, oddechu i myśli sposób sam może przetrawić to, w co wierzy, aby mądrzejszy o to mógł później stawić czoło światu.

Dłużej: Początki Różańca skrywa mrok kościelnych dziejów. Wiadomo, że pustelnicy z pierwszych wieków mieli w zwyczaju odmawiać po kilkaset (albo i kilka tysięcy) razy dziennie wybraną formułkę modlitewną. Dla wygody prowadzili buchalterię, używając kamyków albo ziarenek, które nanizywali na sznurek (wzorem arabskich kupców, którzy sznurów z kamykami używali w charakterze liczydła) lub po prostu po odmówieniu każdej z modlitw po jednym wyrzucali za siebie. Tak robił choćby znany w III wieku (a dziś może nieco mniej) Paweł z Teb. Genialna praktyczność tego pomysłu sprawiła, że występuje on też w innych religiach - w buddyzmie modlitewny sznur ma 108 pereł, w islamie 99 ziaren każde na jedno imię Boga. Już dwieście lat przed Chrystusem na takim sznurze modlili się pobożni hindusi. W VII wieku irlandzcy mnisi zaczynają uczyć ludność odmawiania 150 „Ojcze nasz” odliczanych na zawiązanym w supły sznurze. Z czasem zwyczaj ten rozpowszechnia się w Kościele. Seryjne odmawianie „Zdrowaś Mario” (które też przechodzi swoją ewolucję fragment „i błogosławiony owoc żywota Twojego, Jezus” doklejono prawdopodobnie w wieku XIII, a resztę - jeszcze jakieś sto lat później, ostatecznie cały tekst zatwierdzono w XVI wieku) i „Ojcze nasz” promowano wśród mnichów, którzy nie umieli czytać Psalmów, a coś odmawiać musieli. Dopiero w XIII wieku ktoś wpadł na pomysł, by taki sposób modlitwy nazwać Różańcem. Dlaczego właśnie tak? Jedna z pobożnych legend mówi, że każde „Zdrowaś Mario” to modlitewny piękny kwiatek, róża ofiarowana na cześć Matki Boskiej (zainteresowanych zaś obszerniejszym wykładem z „teologii róży” odsyłamy do pracy Mirosława Łaszczaka Historia różańca, który całą rzecz przedstawia z rozmachem takim, że zapiera dech w piersiach). Wielkimi piewcami Różańca byli dominikanie - ich legendy mówią wręcz, że różaniec osobiście wręczyła założycielowi zakonu Matka Boska. Kartuzi (Adolf z Essen, Dominik z Prus) w XV wieku dołączyli do odmawianych modlitw rozważania fragmentów z życia

Jezusa. Różaniec podzielono na trzy (a w 2002 roku dodano czwartą część) części: Tajemnice Radosne, Bolesne, Chwalebne i Tajemnice Światła. Powstała jedna z najbardziej fenomenalnych modlitw, o jakich słyszał świat. Doskonale elastyczna w formie, super bogata w treści, idealna na prawie wszystkie życiowe okoliczności.

Jeszcze dłużej: Na różańcu można modlić się w pracy, w samochodzie, gdziekolwiek, gdzie do końca nie musimy skupiać myśli - wystarczy medytacyjne, podobne do wschodniego mantrowania recytowanie słów modlitwy. Kto próbował kiedyś medytacji, wie, jak rytmiczne powtarzanie słów modlitwy wycisza człowieka, reguluje jego wewnętrzny rytm, a oddech „ustawia” lepiej niż najbardziej fikuśna joga. Stojąc w korku, zamiast słuchać po raz enty wciąż tych samych przebojów z playlisty, proszę na próbę zmówić sobie trzy lub cztery dziesiątki (nie skupiając się na sensie wypowiadanych słów, one są tylko rakietą nośną, która ma ponieść naszą myśl na duchową orbitę). Nie powinno to zająć więcej niż dziesięć, maksymalnie dwanaście minut. Pierwsza dziesiątka będzie wymagała zaciśnięcia zębów (totalne rozbieganie, gonitwa myśli, palące uczucie, że „do czego to doszło”, robi się z siebie dewotkę, generalnie: koszmar). Konia z rzędem temu, kto po drugiej dziesiątce nie poczuje, jak się uspokaja, jak opada zeń chęć brzydkiego nazywania jadących obok kierowców, jak nagle człowiek przestaje się spieszyć. Chętni mogą iść tą dróżką dalej. Zauważyć, że dziesiątka odmówiona na przykład trzy razy, o różnych porach dnia, otula nowym światłem całe nasze życie. Rzeczy nagle zyskują inną perspektywę, strachy maleją, wzrok się uspokaja, czujemy że na naszych sprawach świat się bynajmniej nie kończy. Różaniec pokazuje, jak wielka jest siła słowa - nawet mimowolne wypowiadanie słów pełnych wiary i miłości zmienia nasze nastawienie do świata. Jeśli eksperyment się powiódł, następnym razem możemy „jechać po całości”, gruntownie rozważając przypisane do każdej dziesiątki sytuacje z życia Jezusa. Ich spis można znaleźć choćby w Internecie na www.rozaniec.pl. Podczas gdy nasze usta zajęte będą słowami, my w duchu obejrzyjmy je spokojnie, po kolei, tak jakbyśmy byli ich świadkami. Tajemnica Odnalezienia Jezusa w Świątyni? Idziesz z Maryją i Józefem w tłumie do Świątyni. Pytasz, po co idą, co czują, jakie mogą nieść ze sobą myśli? Tajemnica Wesela w Kanie? Jesteś jednym z gości, przyglądasz się Mu z bliska. Każdą z tajemnic można w ten sposób odmawiać setki razy, zawsze znajdzie się coś nowego, jakiś szczegół, który powie nam coś o Bogu albo o nas. Kłopoty Różańca zaczęły się wtedy, gdy niektórzy potraktowali go zbyt dosłownie.

Papież Pius V doszedł do wniosku, że odmawianie Różańca było główną przyczyną tego, że chrześcijanom udało się spuścić Turkom manto pod Lepanto (1571) i zaraz zrobił wokół tej oryginalnej myśli wielkie halo. Ustanowił święto Matki Bożej Różańcowej, a z różańca zrobiono wkrótce bat na wszelkiej maści innowierców i heretyków. Wyobrażenie Maryi Hetmanki, Szefowej Sztabu, która pomaga swoim wiernym skutecznie okaleczać niewiernych, nie było w tamtych niespokojnych czasach niczym dziwnym, a z różańca zrobiono oręż tak pomyślanej Maryi (do dziś można w polskich kościołach usłyszeć pieśń głoszącą, że „Różaniec, różaniec, różaniec wyciągają żołnierze na szaniec”). Co zrobić, by Różaniec „odkurzyć” i „odmilitaryzować”? Jak nie tylko łkać tęsknie za naszymi modlącymi się na różańcu babciami, ale sprawić, by nie wstydziły się wziąć go do ręki ich wnuki? Jak im wytłumaczyć, że to bukłak z żywą wodą, który zawsze warto mieć przy sobie, by w wolnej chwili pociągnąć zeń łyk dobrej myśli, nadziei, wiary? Jak przebić się przez ultrapobożne historyjki i wytłumaczyć, że wojen i zła nie będzie nie dlatego, że odmówi się w tej intencji 115 różańców, których dźwięk przebłaga jakoś Pana Boga? Wojen i zła nie będzie wtedy, gdy ten odmawiany ze szczerą i dobrą intencją Różaniec zmieni czyjeś życie. Bo to ludzie robią wojny, nie Pan Bóg.

[10.] Podczas domówki stoisz ze znajomymi na balkonie i tylko ty się zastanawiasz, czy palenie trawy to grzech

A. Pewnie tak B. Pewnie nie C. Kogo to obchodzi, świat jest dzisiaj taki piękny

Krótko: Raczej A niż B (palenie jest szkodliwe dla zdrowia, odbiera trzeźwość umysłu, da się to podciągnąć pod łamanie piątego przykazania), choć jak się człowiek uprze, to i B będzie w stanie w pewnych okolicznościach obronić. Punkt przyznaj sobie jednak tylko za odpowiedź A (dlaczego - dowiesz się już za chwilę). Za odpowiedź drugą - stojącą w jawnej sprzeczności z tym, co udało nam się ustalić (jeszcze raz zachęcamy do lektury), oraz trzecią, tchnącą moralną abnegacją tudzież nihlizmem, punktu nie ma, jest pokuta. W jej

ramach proszę przeczytać do samego końca cały ten artykuł.

Dłużej: Wśród specjalistów trwa debata, czy tak zwana trawka to po prostu weselsza odmiana klasycznego papierosa, czy może miękki narkotyk. Z moralnego punktu widzenia różnica jest niedostrzegalna. I to, i to uzależnia, i to, i to wyniszcza ludzki organizm. Marihuana nie ma jednak tak genialnego PR, jaki papierosom zapewniają wpływowe koncerny tytoniowe. To fascynujące, że gdy dysponuje się stosownym budżetem (liczonym pewnie w miliardach dolarów), można wmówić ludziom, że coś, co ich zabija, to w istocie niegroźna słabostka, element mody, słowem: nic takiego. Czy palenie to grzech? Pewnie tak. Czy śmiertelny? Trudno orzec, inaczej będzie w przypadku kogoś, kto raz na miesiąc zapali sobie „marlborasa” na przyjęciu, a inaczej w przypadku człowieka, który kopci jak smok, a jego żona nie ma co do garnka włożyć. Ale tu też wszystko w rękach spowiednika; jeśli ktoś wpadł w nałóg, trudno mówić o dobrowolności postępowania, nie ma więc chyba grzechu, jest za to patologia, która wymaga nie tyle konfesjonału, ile specjalistycznej terapii. Wracając do marihuany - w naszym kraju panuje tendencja, by na dźwięk tego słowa zaraz pluć przez lewe ramię, machać rękoma, krzyczeć wniebogłosy oraz lamentować. Z jednej strony raban robią ci, którzy „zioło” najchętniej by kanonizowali, z drugiej - wyznawcy tezy, że to droga do piekła (nota bene, jeśli tak ma wyglądać piekło - kilku moich kolegów gorąco o nim marzy). A gdyby tak zgasić emocje? Trzeba by dojść do wniosku, że trudno uważać za zbrodniarza kogoś, komu zdarza się czasem na imprezie zapalić jointa, trudno też jednak nie zauważyć, że przerażająca większość pensjonariuszy Monaru to osoby, które zaczynały właśnie od „bakania ziela”. Na tym przykładzie widać też, że w przyrodzie nie istnieje coś takiego jak „grzech prywatny”, który sam popełniam, więc całemu światu wara. Gdy przesadzam z podkręcaniem swojej świadomości za pomocą dopalaczy, niszczę życie ludziom wokół, rodzinie, najbliższym, gdy ląduję w ośrodku - społeczeństwo musi się solidarnie zrzucić na moje wyjście na prostą. Casus marihuany pokazuje też inne prawo, jakim rządzi się ludzka słabość in generis - palisz trawkę, myślisz: fajnie, nic mi to nie szkodzi. Na następnej domówce ktoś z gości proponuje spalić „browna” (syntetyczną heroinę). Skoro tamto nie zaszkodziło, dlaczego miałoby zaszkodzić to? Wielcy oszuści nigdy nie zaczynali od skoków po miliard, najpierw wyprowadzali z kasy 100, później 200, później 1000 złotych. Palacze często argumentują, że trawka pomaga im znieść okrucieństwo świata. Człowiek, któremu niefajnie jest z własną świadomością i musi dać jej chemicznego kopa,

powinien jednak odpowiedzieć sobie na pytanie: czy to chwilowa słabość, czy może już choroba (pierwsze objawy klinicznej depresji)? Choć jest fajnie, on chce, żeby było „zajebiście” - co będzie, jeśli ten rodzaj psychicznego obżarstwa utrwali się w nim na dobre? Tak przyciśnięty do muru piewca „gandzi” może jeszcze wyprowadzić cios ostateczny zapytać, co w takim razie z innymi używkami, już nawet nie z wódką, ale z winem, które jest przecież stosowane nawet w Kościele w celach liturgicznych, a powszechnie - w celach rozrywkowych, zupełnie jak marihuana. Bywało się tu i ówdzie, na tej podstawie mogę stwierdzić, że towarzystwo, które wypiło do posiłku lampkę albo dwie wina, już na pierwszy rzut oka wygląda jednak nieco inaczej niż państwo, którzy wypalili właśnie po dwa jointy, wodzą błędnym wzrokiem, chichoczą, bratają się ze wszystkim, co nie szczeka, albo - jak moi cudowni znajomi z młodości - otwierają okna na oścież i krzyczą, udając prezenterów wiadomości, że właśnie nad Grodziskiem Mazowieckim przelatuje UFO, które porwało papieża i wszczepi mu nadajniki w dwunastu (tak właśnie) miejscach. Palenie wyluzowuje, ale uciekając od sztuczności życia, wpada się w jeszcze większą sztuczność (ładnie streszcza to podlaskie porzekadło: „Jak się nie obrócisz, d... zawsze będzie z tyłu”). Że po drugiej butelce wina ci pierwsi państwo będą robić jeszcze lepsze rzeczy? Tego też nie można wykluczyć. Czyli co, postulujemy totalną abstynencję, wesela bezalkoholowe, te sprawy? Niekoniecznie. Nic z tego, co z zewnątrz wchodzi do człowieka, nie może uczynić go nieczystym - mówi Pismo (Mk 7, 18). Problem nie w zielonym krzaczku czy w winnym gronie, problem w nas. W decyzjach, jakie podejmujemy, patrząc na ów krzaczek i butelkę. Brzytwa to pożyteczne narzędzie, wiadomo jednak, że wręczenie jej małpie niechybnie skończy się rzeźnią. Palacze odetchnęli z ulgą. Alkoholicy też - każdy z nich powtarza przecież sobie, że ma kontrolę nad sytuacją, a następny kieliszek to już naprawdę ostatni. Pointa nie będzie różowa. Drogi człowieku, przypalając jointa, zaczynasz zabawę z ogniem. Spójrz więc na tych, co palą trawę w makroskali. Wielu polskim rolnikom, którzy na wiosnę podpalali swoje łąki, wydawało się, że są w stanie zapanować nad żywiołem, zaprząc go do roboty, robili to przecież tyle razy. Czasem nie stało się nic, czasem w godzinkę tracili dosłownie wszystko.

Jeszcze dłużej: Ciekawostka dla tych, którzy czują się przybici, lektura powyższych refleksji brutalnie podcięła im skrzydła. Są na tym świecie ludzie, dla których palenie „marii” nie jest grzechem, lecz czynnością świętą. To rastafarianie. Marihuana trafiła do ich ojczyzny,

na Jamajkę, prawdopodobnie dopiero w XIX wieku wraz z kontraktowymi służącymi przybywającymi z Indii. W początkach XX wieku na Jamajce zaczęły działać organizacje na rzecz praw ludności pochodzenia afrykańskiego uciskanej przez białych kolonistów. Głosiły one, że ucisk skończy się dopiero wtedy, gdy Babilon (czyli biali) zostanie ostatecznie upokorzony przez czarnych, którzy wrócą do Afryki, a konkretnie do Etiopii utożsamianej z opisywaną w Starym Testamencie stolicą Narodu Wybranego - Syjonem, pod opiekę cesarza Hajle Sellasje, ostatniego potomka słynnego króla Salomona i królowej Saby. Ktoś tu zdrowo przypalił, skoro opowiada takie bajki? Przeciwnie - twórcom kultowej w Etiopii (i wśród etiopskiej emigracji) księgi Kebra Nagast, czyli Księgi Chwały Królów, gdzie zapisano wszystkie te cudowności, przyświecał raczej cel patriotyczny. Chcieli podnieść ducha i wokół narodowego mitu scalić Etiopię, która od zawsze była krajem chrześcijańskim (choć z mniejszością islamską oraz reprezentacją felaszy, czarnoskórych żydów), ale targanym tysiącami lokalnych konfliktów i wojen. Podłączyli się więc do dziedzictwa Narodu Wybranego, ogłaszając się jedynymi jego spadkobiercami. Każdy mit musi mieć też swoje szczególne miejsca. Dla Etiopczyków wierzących w to, że są nowym Izraelem, takim miejscem była z pewnością świątynia Marjam Tsyjon, gdzie według legendy przechowywana jest największa święta relikwia judaizmu - Arka Przymierza (niestety, jak dowiodły badania, nieprawdziwa, prawdziwa Arka albo dawno rozpadła się już ze starości, albo została zniszczona w czasie żydowskich wojen). Rastafarianie byli pacyfistami, wegetarianami, na znak buntu przeciw białym nosili dredy, wszędzie paradowali z czarno-czerwono-zielono-złotymi flagami, a marihuanę palili właśnie w celach liturgicznych. „Tak jak chrześcijanin za pomocą chleba i wina spotyka się z Bogiem, tak rastafarianin za pośrednictwem dymu łączy się z Jahwe” - pisze J. Edward Chamberlin w eseju Marihuana na Jamajce zamieszczonym w kultowej pozycji Dym. Powszechna historia palenia. Wielki piewca zioła, reggae i ideologii rasta Bob Marley twierdził zaś, że „może i można medytować bez ziela, jeśli jesteśmy gdzieś, gdzie panuje cisza, ale przecież nawet jeśli idziemy do lasu, rozprasza nas śpiew ptaków. Ale kiedy się pali, śpiew ptaków brzmi piękniej i ułatwia medytację”. Fundamentalną rolę marihuany, jaką odgrywała na spotkaniach rastafarian, tak zwanych dyskusjach, opisuje zaś tak: „Szatan sprawił, że palenie jest nielegalne, bo szatan nie chce, żeby ludzi łączyła wspólna myśl. Moi przyjaciele czują to samo co ja, kiedy palimy. My się rozumiemy, wiecie? Tego właśnie boi się Babilon, że ludzie będą myśleć tak samo”. Niestety, czy trawy było za mało, czy podstawy zbyt liche - ruch rastafariański z mesjanistyczno-społecznego stał się wyłącznie klubem dla wrażliwych licealistek oraz

sympatyków muzyki reggae i wiecznie upalonego Boba Marleya. Jeśli 20 ostatnich lat uznać można za schyłek rastafarianizmu, kilka ostatnich to już taniec na jego pogrzebie. Wie to każdy, kto choć raz w życiu usłyszał przebój z gatunku raggatone (mieszanina reggae z techno i dance). Po czymś takim naprawdę można umierać (rzecz jasna, poprosiwszy o ostatniego jointa).

Spotykasz DZIEWICĘ KONSEKROWANĄ. Może mieć 30 lat, może też mieć 60. W oczach ludzi to po prostu stara panna (choć teraz mówi się raczej: singielka). W Bożych oczach - ktoś absolutnie wyjątkowy. Dziewice konsekrowane składają uroczyste śluby, że do końca życia będą żyły zaślubione tylko Jezusowi, a obok pracy zawodowej zajmą się również dobroczynną. Czy istnieje męska odmiana zjawiska, czy można być „prawiczkiem konsekrowanym”, a zarazem nie żyć w żadnej wspólnocie? Co do konsekrowania świeckich mężczyzn Kościół jest niestety bardziej powściągliwy. Po pierwsze, nigdy nie było takiej tradycji, po drugie, nie wierzy chyba za bardzo w ich zdolność do powstrzymania się od poszukiwań wybranki. Do Watykanu napływa jednak podobno sporo pytań w tej sprawie i niewykluczone, że coś tu w przyszłości się zmieni. Czy dziewica konsekrowana musi być dziewicą? Niekoniecznie. O zaświadczenie od ginekologa nikt tu pytał nie będzie, najważniejsza jest deklaracja wewnętrznej, emocjonalnej, duchowej czystości. Konsekruje się jednak tylko kobiety, które nigdy nie były mężatkami i nie „żyły publicznie czy jawnie w stanie przeciwnym czystości” (przed zmianą życia warto na dobre pozamykać dawne sprawy - w 2009 roku media donosiły o trzydziestojednoletniej Włoszce, która wstąpiła do zakonu, a jej niepogodzony z ową decyzją chłopak zamieścił ich intymne zdjęcia na Facebooku). Przed konsekracją, czyli publicznym poświęceniem na wyłączność Bogu, które może przeprowadzić tylko i wyłącznie biskup, panie mają zwykle kilka dobrych lat na zastanowienie się i przemyślenie sprawy. Wśród polskich dziewic konsekrowanych są katechetki, lekarki, psycholożki, prawniczki. Nie noszą habitów, mają swoje mieszkania, nie należą do żadnego zakonu ani stowarzyszenia. Nie należy ich więc mylić z zakonnicami „bezhabitowymi”

czy

z

członkiniami

tak

zwanych

świeckich

instytutów

życia

konsekrowanego, w których panie, choć żyją „w świecie”, spotykają się raz na jakiś czas na

wspólne modlitwy czy rekolekcje. Dziewica konsekrowana powinna sama pilnować tego, by codziennie uczestniczyć we mszy, odmawiać z brewiarza jutrznię i nieszpory. Tu ciekawostka formalna: dziewice konsekrowane w Kościele tworzą osobny stan, stan dziewic - ordo virginum, inny niż zakonny, duchowny czy świecki (uwaga: Kościół konsekruje też wdowy, one też mają swój osobny stan - wdów konsekrowanych, ordo viduarum). Jedyną instytucją, z którą są związane, jest ich diecezja, ich jedynym przełożonym - miejscowy biskup. W Polsce jest ich kilkadziesiąt, dokładną liczbę trudno oszacować. Dziewice nie wyrywają się przed szereg, wiedząc, że zaraz będą wytykane palcami niczym jakieś dziwadła. Do refleksji przymusza świat, w którym pani zmieniająca partnerów 12 razy w roku uważana jest po prostu za osobę „rozrywkową”, a gdy „Gazeta Wyborcza” publikuje reportaż o konsekrowanej w 2008 roku trzydziestojednoletniej Annie Golik, pracownicy firmy komputerowej, internauci jeżdżą po niej bez ograniczeń, wypisując, że jest psychicznie chora, nienormalna, że to dewiacja etc. Wypowiadający się w tym tekście eksperci niekiedy po prostu - excusez-moi - bredzą jak potłuczeni. Mocne słowa, ale jak inaczej skomentować światłe zdania, rzucane przez byłego dominikanina, obecnie profesora Akademii Humanistycznej w Pułtusku, stwierdzającego, że to, co zrobiła pani Anna, to przejaw „niezbyt zdrowej religijności”, która „zniekształca religię, powoduje często jej chorobliwe przeżywanie”. Padają tam pełne troski słowa o czekających ją „gigantycznych napięciach”, podejrzenie, że jest ofiarą „swoistej religijnej indoktrynacji” oraz że najwyraźniej skoro pani Anna nie mogła znaleźć sobie partnera, stworzyła go sobie we własnej głowie, co nie jest zdrową ścieżką rozwoju osobowości. Co za przepastna głębia refleksji! Korespondująca jawnie z jakże błyskotliwymi tekstami wszystkich, którzy fenomen powołania kapłańskiego czy zakonnego kwitują jasno i po prostu: z babą (z chłopem) mu (jej) nie wyszło, to uciekła biedaczyna do zakonu... Kiedy czyta się takie teksty, po prostu opadają ręce. Nie każdy - nawet były dominikanin - musi znać i szanować kościelną tradycję (dziewice konsekrowane istniały już w I wieku). Nie każdy ma obowiązek rozumieć i wiedzieć, co to znaczy wierzyć w Boga, dla niektórych wiara jest pojęciem, na które w ich wizji świata miejsca nie ma. Ale żeby tak brutalnie atakować najszczersze motywacje kogoś, o kim nie ma się zielonego pojęcia? Bohaterka artykułu nigdy publicznie nie skomentowała w podobnym tonie powodów, które skłoniły do odejścia z zakonu kogoś, kto ślubował, że zostanie w nim do śmierci. Znacznie więcej taktu (choć również niewiele zrozumienia) ma wypowiadający się w tekście seksuolog, przekonujący, że około dwóch procent takich osób to przedstawiciele trzeciej orientacji, tak zwanej aseksualnej.

Obezwładniający jest ten prymitywizm patrzenia na zagadnienie wyłącznie przez pryzmat seksu. Dla jednych urasta on tu do rangi najwyższego celu, sensu i istoty człowieczej egzystencji, a ludziom Kościoła każe brnąć w totalnie niezrozumiałe frazesy o tym, że „dziewice są znakiem sprzeciwu w świecie, w którym wartości znikają pod pokusą hedonizmu i konsumizmu”. Jedyne pytanie, jakie świat ma do dziewicy, brzmi: „Dlaczego pani nie uprawia seksu?” Jedyne zadanie, jakie zdaje się jej wyznaczać Kościół, to: „Proszę pokazać światu, że można nie uprawiać seksu”. Wszyscy, którzy zabierają głos na ten temat, podkreślają, z czego dziewica rezygnuje, a przecież kluczem do zrozumienia sprawy jest to, co taka osoba wybiera! Ludzie, dla których Jezus to ktoś, kto zabrania mówienia brzydkich wyrazów, nigdy nie zrozumieją, że można się w Nim zakochać. Że można chcieć, by był dla człowieka najbliższą osobą już tutaj (tym bardziej, że jest to związek na dłużej małżeństwo trwa tylko do śmierci, w niebie wszyscy będziemy dziewicami). Zostawmy tych, co i tak tego nie pojmą. Co jednak można zrobić, by sam Kościół przestał wreszcie traktować konsekrowane dziewice jak drogocenny spadek po pierwszych wiekach chrześcijaństwa - owszem, bardzo piękny, ale bez żadnego konkretnego nań pomysłu? Po pierwsze, trzeba by wyprać głowy wiernych z pogańskiego myślenia o dziewictwie. W wielu wciąż telepią się przecież opowieści o pogańskich kapłankach dziewicach sublimujących seksualną energię w sacrum, nasze słowiańskie bajki o rusałkach, czyli kobietach, które zmarły jako dziewice i teraz uśmiercają kawalerów, latynoski z pochodzenia prymitywny mit „rozdziewiczania” jako czynności wzmagającej męską siłę. A gdy dokona się rozminowania tego pola, zamiast pleść wieńce z pobożnych fraz „o oddaniu się sprawom Królestwa”, wytłumaczyć ludziom, że dziewica konsekrowana ma nam sporo do zaoferowania nie tylko w dziedzinie teologii. Niemiecki teolog Manfred Lutz przypomina, że żyjemy w czasach, w których tak strasznie pragniemy być z kimś, że przestajemy dostrzegać, iż w pojedynkę też reprezentujemy jakąś wartość. Dziewica konsekrowana tym różni się od wiecznej singielki, że już nie czeka, aż w jej drzwiach ktoś się zjawi i powiesi na wieszaku kapelusz, bo wie, że czy się człowiek na tym świecie ożeni, wyjdzie za mąż czy rozwiedzie, całą wieczność spędzi w świecie, „gdzie nie będą się żenili ani za mąż wychodzili”. Idąc dalej tym tropem, Lutz wraca do początków zjawiska. Zwraca uwagę, że w IV wieku, po tym, jak chrześcijaństwo uczynione religią państwową stało się frakcją, która mając mały elektorat, bierze niewspółmiernie dużo stanowisk, (czyli, jak to zgrabnie zauważył jego tłumacz, „PSL-em” Cesarstwa Rzymskiego), groziło mu rozpłynięcie się w strukturach

władzy. Wtedy to właśnie ruch świeckich celibatariuszy (w tym kobiet, które w myśl rzymskich regulacji nie miały praktycznie żadnych praw, wchodząc zaś do kościelnego stanu dziewic, stawały się nie tylko równe mężczyznom, czasem wręcz przewyższały ich godnością), już wtedy pokazał wszystkim dobitnie, że Jezus założył religię nie z tego świata. Ta myśl dawała nadzieję wielu chrześcijanom żyjącym w skrajnie trudnych warunkach, pomagała uniknąć duchowej śmierci, znaleźć sens, ukojenie. Dziś może nam dać dokładnie to samo. W Starym Testamencie można znaleźć poruszający dialog Boga z Abrahamem, który prosi Go, by nie niszczył Sodomy. Abraham wypytuje Boga, czy jeśli w mieście znajdzie się kilku sprawiedliwych, także je zniszczy. Bóg deklaruje ostatecznie, że nie zniszczy, jeśli w całym sodomskim bałaganie znajdzie choćby dziesięciu sprawiedliwych ludzi. Nie wiemy, czy nasz świat nie trzyma się jeszcze w całości właśnie dzięki ofierze i modlitwie konsekrowanych dziewic. Na przystanku autobusowym lub w tłumie mijamy je może codziennie w drodze do pracy. One nie chcą, by traktować je jak chodzące świętości, ale normalnie się do nich uśmiechnąć, zagadać, wypić razem herbatę. Przebić się czasem przez mur lęku i traumę, która powstała w nich po lekturze tekstów na swój temat.

Punktacja: Jeśli nadal jesteś skłonny uważać DZIEWICĘ KONSEKROWANĄ za nie do końca normalną osobę - spotkanie z nią kosztować cię będzie jeden punkt, odejmij go sobie

teraz.

Jeśli

chcesz

zyskać

jeden

punkt,

po

spotkaniu

z

DZIEWICĄ

KONSEKROWANĄ przeczytaj w skupieniu modlitwę, jaką biskup odmawia nad każdą konsekrowaną dziewicą. Jest w niej wszystko, co trzeba, by zrozumieć, jak niezwykłej sprawy właśnie dotknąłeś:

Boże, Ty mieszkasz w czystych ciałach i kochasz dusze nieskalane. Boże, Ty w Słowie Twoim, przez które wszystko stworzyłeś, tak podnosisz ludzką naturę, skażoną na początku świata skutkiem podstępu szatana, że nie tylko przywracasz jej pierwotną niewinność, lecz także pozwalasz jej doświadczyć niektórych radości, jakie na nią czekają w życiu przyszłym, i ludzi prowadzących jeszcze życie doczesne już teraz upodabniasz do aniołów.

Wejrzyj, Panie, na tę swoją służebnicę, która dzisiaj w Twoje ręce składa postanowienie życia w czystości i oddaje serce Chrystusowi, który ją natchnął tym pragnieniem. Przez swoją łaskę wylaną na wszystkie narody, wzywałeś niezliczonych ludzi ze wszystkich plemion pod słońcem, aby się stali dziedzicami Nowego Przymierza. Chociaż żadne zakazy nie pomniejszyły czci należnej małżeństwu i nadal trwa błogosławieństwo udzielone mu na początku, dzieciom swoim, zrodzonym nie z krwi ani z woli ciała, ale z Ducha Świętego, ze swej hojności udzielasz tego daru, że niektóre z nich z Twego natchnienia wyrzekają się ludzkiego związku, a pragną związku wyższego, którego małżeństwo jest cieniem, nie zawierają małżeństwa, ale miłują rzeczywistość, którą ten znak zapowiada. Weź, Panie, w opiekę i obronę tę siostrę, która błaga o Twoją pomoc i pragnie się umocnić w otrzymanej łasce. Broń ją przed wrogiem, który im świętsze widzi zamiary, tym przebieglejszych podstępów używa dla ich zniszczenia. Niech nie odbierze jej chwały czystości, wkradając się do duszy przez bramę niedbalstwa i skłaniając dziewicę do niewierności złożonym przyrzeczeniom. Niech więc Duch Święty udzieli jej roztropnego umiarkowania i mądrej dobroci, powagi i łagodności, czystości i wolności. Niech płonie miłością ku Tobie i nie kocha niczego poza Tobą. Niech swoim życiem zasługuje na pochwałę, ale jej nie pragnie. Niech wielbi Ciebie przez świętość ciała i czystość duszy. Niech służy Tobie w miłości i bojaźni. Ty bądź jej chwałą, radością i pragnieniem. Bądź dla niej pociechą w smutku, radą w niepewności, obroną przed krzywdą, cierpliwością w ucisku, dostatkiem w ubóstwie, pokarmem w poście, lekarstwem w chorobie. Niech wszystko znajdzie w Tobie, bo ponad wszystko wybrała

Ciebie. Przez naszego Pana Jezusa Chrystusa, Twojego Syna, który z Tobą żyje i króluje w jedności Ducha Świętego, Bóg, przez wszystkie wieki wieków.

[11.] Jest Halloween, dziecko sąsiadów lata z dynią na głowie.

A. Idziesz do garażu po swoją dynię B. Idziesz na poważną rozmowę do sąsiadów - dziś dynia, jutro amulety, pojutrze dziecko będzie satanistą C. Podstawiasz mu nogę, gówniarz porysował ci wczoraj samochód

Krótko: Z zaproponowanych odpowiedzi trudno wybrać tę właściwą (osobiście wahamy się między B i C). Dlatego tu, wyjątkowo, punktację podamy na końcu.

Dłużej: Za opcją A przemawiałby fakt, że wielu katolików, zwłaszcza w Stanach czy w Irlandii, gania przecież tego dnia z warzywniakiem na głowach, zwyczaj ten praktykuje się w wielu amerykańskich katolickich podstawówkach, gdzie siostry zakonne pomagają dzieciom drążyć dynie i umieszczać w nich latarenki, a księża święcą ministrantów przebranych za diabełki. Na odpowiedź B wskazują jednak chrześcijanie, którzy patrząc na szaleństwo ogarniające zachodni świat 31 października, biją na alarm. Apelują, by sprawdzić, co w istocie oznaczają używane w Halloween symbole, do czego się odwołujemy, wykonując dyniową latarnię albo pozwalając dzieciom bawić się w „cukierek albo psikus”? To święto (dzisiejsza jego nazwa Halloween znaczy tyle co wigilia Wszystkich Świętych), powstało w kręgu kultury celtyckiej. Jedną z głównych ról odgrywali zaś w nim druidzi, którzy nie byli - jak przedstawia ich współczesna popkultura - zbiorowiskiem wesołych leśnych dziadków ścinających złotym sierpem leczniczą jemiołę. Druidzi byli elitą ówczesnego społeczeństwa - nauczycielami, znachorami, astronomami, filozofami, sędziami, lokalnymi wróżbitami, kapłanami pogańskich bóstw, zrzeszali się nawet w coś w rodzaju zakonu. Druidem niełatwo było zostać, nauka trwała nawet 20 lat. Nieodzownym elementem

praktykowanej przez nich religii były ofiary ze zwierząt oraz - bywało - z ludzi. Tych ścinano mieczem i na podstawie konwulsji i upadku zwłok przepowiadano przyszłość, innych palono na przykład w obłożonych słomą klatkach. W okolicach 31 października druidzi mieli okazję wykazać się w szczególny sposób. Celtowie wierzyli, że noc z 31 października na 1 listopada, początek celtyckiego roku, czas, gdy zabijano zwierzęta na zimowe zapasy, moment, gdy słońce zaczyna swój „długi odpoczynek”, to swoista czasoprzestrzenna dziura, chwila, w której zasłona rozdzielająca świat żywych od zaświatów, na chwilę się podnosi. Zmarli wychodzą z grobów, by spędzić chwilę ze swymi bliskimi (dlatego należało przygotować dla nich posiłek, a przed drzwiami wystawić lampion, by odnaleźli drogę do domu). Wraz z nimi na tę stronę przedostawało się też jednak całe zaświatowe tałatajstwo, wiedźmy, zombie czy strzygi. Nie są przyjemni wierzono, że porywają dzieci, zatruwają źródła i gwałcą dziewice. Tyle o celtyckich wierzeniach wiemy na pewno. I tu zaczyna się spór. Specjaliści od chrześcijańskiej demonologii utrzymują, że poważny udział w mrocznej atmosferze tego dnia miał celtycki bóg śmierci Samhain. Wyznający go druidzi chodzili po domach i zamkach, domagając się jedzenia, ale też - bywało - młodych pań i panów, których mogliby wykorzystać seksualnie, ewentualnie następnie ofiarować bogom. Jeśli uznali, że otrzymali dość, zostawiali przed domostwem lampę z rzepy, która nakazywała demonom omijanie go z daleka. Jeśli nie byli zadowoleni z otrzymanych „cukierków”, zaczynali „psikusy”, to jest szczuli demonami mieszkańców, niektórych z nich - jak głoszą podania przyprawiając nawet o śmierć. Ludzie sami zaś przebierali się tej nocy za potwory, by całe to niewesołe towarzystwo uznało ich za swoich i dało im święty spokój. By je odgonić, po domach palono ogniska, do których wrzucano kości zabitych zwierząt. Specjaliści od kultury celtyckiej i druidyzmu, wspierani przez historyków przekonują, że wszystkie przytoczone wyżej historie, które znaleźć można w niemal każdej broszurze, na niemal każdej katolickiej stronie internetowej zajmującej się tym tematem oraz usłyszeć w kazaniach, to powtarzane z pokolenia na pokolenie bajeczki (to bolesne, gdy okazuje się, że co do faktów mogliśmy nie mieć racji, a mają ją wyznawcy jakichś Trygławów czy Frei). Po pierwsze - w mitologii Celtów nie istniał żaden Samhain (a samhuinn od samhraidhreadh znaczy tyle co koniec lata - jedno z czterech największych świąt). Po drugie - druidzi (ze względu na obecność druidek) raczej nie porywali dziewic, by je później z pasją deflorować. Po trzecie - ofiary z ludzi były wielką rzadkością. Po czwarte - trzeba naprawdę olbrzymiej dozy złej woli, żeby ze starożytnych Celtów zrobić stado krwiożerczych i morderczych fanów okultyzmu. Ci ludzie - tak jak umieli - starali się przecież wyrazić prawdę bliską również

naszemu katolickiemu sercu - zmarli po śmierci wciąż żyją, powinniśmy o nich pamiętać (co nie znaczy rzecz jasna wywoływać ich, ściągać na ziemię, Celtowie nie byli tak głupi, by to robić). Zatrzymywali się myślą nad tym, czego uczyła ich przyroda - to, co urodziło się na wiosnę i owocowało latem, z początkiem zimy na chwilę obumiera, by za chwilę znów powrócić do życia. Osobny rozdział w tych nierozstrzygalnych debatach stanowi wątek halloweenowej lampy. Jedni mówią, że wymyślili ją druidzi, którymi kierowała (być może) myśl, że w „głowach” warzyw tkwi cała ich moc, inni, że to wszystko współczesny wymysł - pokłosie starej legendy o niejakim Chytrym Jacku. Jedna z wersji jego pokręconego CV (udało mi się dotrzeć do trzech, każda z nich totalnie różni się od dwu pozostałych), głosi, że ten gnuśny pijaczyna i awanturnik miał wystawić do wiatru przychodzącego po jego złą duszę szatana. Poprosił go, by dał mu jabłko z drzewa, a gdy szatan na nie wlazł, obstawił cały teren krzyżami, więc złapany w pułapkę diabeł obiecał mu, że nie skończy w piekle. Po śmierci Jacka okazało się, że w niebie też nie ma dla niego miejsca. Bezprizorny bidulek musi się więc teraz włóczyć po świecie z latarenką zrobioną z rzepy, swojego ulubionego warzywa (obok brukwi zresztą). Irlandzcy imigranci, którzy w XIX wieku zawlekli całą tę tradycję do Stanów, ostatecznie do wyrobu halloweenowych lamp zaczęli używać dyni, jako znacznie łatwiejszej do zdobycia oraz prostszej w obsłudze. Coś, co dało się jakoś zrozumieć w społeczności próbującej zorganizować sobie świat 400 lat przed naszą erą, po objawieniu się na tej ziemi Chrystusa nie powinno mieć już racji bytu. Kościół robił, co w jego mocy, by na trafnych przedchrześcijańskich intuicjach religijnych różnych ludów zaszczepić obraz świata opartego na miłości, a nie na niepewności, lękach, strachach, przyprawionych nutką determinizmu. W VII wieku papież Bonifacy IV przeniósł relikwie męczenników z pierwszych wieków chrześcijaństwa do Panteonu, rzymskiej świątyni wszystkich bóstw i ustanowił tam kościół pod wezwaniem Matki Bożej i Wszystkich Męczenników. A miał to zrobić 13 maja 608 roku, w dzień szczególny, bo pogańscy Rzymianie obchodzili w tych dniach Lemuralia, dzień poświęcony złym duchom zmarłych (nazywanych lemurami, madagaskarskie małpiatki wzięły swoją nazwę właśnie od nich, w końcu też łażą po nocach i mają niepokojące spojrzenie). Ojciec rodziny miał płoszyć lemury o północy, rzucając za siebie czarny bób, recytując zaklęcia i tłukąc w miedzianą miednicę. Chrześcijanie w Galii, Irlandii czy Germanii od zawsze uroczystość Wszystkich Świętych obchodzili 1 listopada. Od X wieku obchodzi się ją w Kościele właśnie tego dnia (i w połączeniu z następującym dzień po niej Wspomnieniem Wszystkich Wiernych Zmarłych,

czyli Zaduszkami), by przyćmiła wszystkie związane z tym dniem magiczne obyczaje i wytłumaczyła, że śmierć nie jest początkiem błąkania się po tych czy innych światach, ale jest wstępem do nowego życia - życia świętych w niebie. Są w Kościele tacy, którzy biadają, że ów zamysł nie do końca się powiódł. Można się o tym przekonać choćby w katolickim Meksyku, gdzie konstruuje się misterne ołtarzyki ku czci zmarłych, a życie towarzyskie w tych dniach przenosi się na cmentarz zastawia się tam stoły uginające się pod wszelkiego rodzaju tapasami - ustawia lampy z wymalowanymi czaszkami i przebiera się za szkielety. W południowych Włoszech czy na Białorusi robi się dokładnie to samo co w Meksyku, zmienia się tylko szykowana dla umarlaków wyżerka. Kilka lat temu we Włoszech widziałem na bramie cmentarza dramatyczną odezwę lokalnego biskupa, który wszystkie te praktyki określał mianem pogaństwa. Zanim jednak wyda się osąd - znów - wypada zapytać o intencje, jakie mają w głowach ci ludzie. Czy przyświeca im ten sam zamysł, co Irlandczykom, którzy przy swoich zmarłych urządzają rodzaj czuwania połączonego z bankietem i śpiewami (nazywa się to wake, do tego obyczaju nawiązuje choćby James Joyce w swoim słynnym Finnegan's Wake), bo - jak piszą w książce Noc podświetlonej dyni Paolo Gulisano i Brid O'Neill - „żaden zmarły nie może być złożony do ziemi bez pewności, że był kochany i pozostawił po sobie dobre wspomnienia, bez śpiewu i śmiechu wywołanego opowiadaniem o jego życiu i dziełach”. Czy może dochodzi tu do głosu nieochrzczony, pogański, tkwiący w nas wciąż gen magicznego lęku przed katolicką (pokonaną przecież przez Chrystusa) śmiercią, który przekazywany z pokolenia na pokolenie, u niektórych wciąż dominuje nad rozumem, że o duszy przez litość nie wspomnę. To ten wątek szybko podchwycili różni współcześni szarlatani i spece od kreowania publicznej mentalności. W świecie, który gdy przychodzi do spraw ducha, zachowuje się jak pijane dziecko we mgle, wiarę w życie po śmierci błyskawicznie zastąpili magią, troskę o losy zmarłych - prymitywnym, bazującym na ludzkich lękach, skrajnie niebezpiecznym okultyzmem. Halloween to dziś wielki worek, do którego każdy może wrzucić wszelkiej maści pseudomistyczne, romantyczno-komercyjne debilizmy. Sataniści dziś uznają Halloween za jedno ze swoich sztandarowych świąt (obok Nocy Walpurgii), urządzają wtedy swoje durne harce. Spece od marketingu prześcigają się w wymyślaniu mroczno-strasznych gadżetów (kupuje je już 62 procent amerykańskich rodzin). Homoseksualiści, poprzebierani za gwiazdy estrady i postaci historyczne, maszerują w Halloween ulicami amerykańskich miast. Kościół gdzieniegdzie (jak w wielu miejscach w Stanach) macha na to wszystko ręką, albo - jak w Europie, do której wywieziona stąd tradycja zaczyna wracać podtuczona na amerykańskim

wikcie - stanowczo protestuje. Tłumaczy, że nawet nieświadomy i podjęty z najczystszych pobudek udział w tego typu imprezach odwołujących się do sił w jawny sposób wrogich Bogu, który ten świat stworzył, uchyla w człowieku drzwi, przez które wejść doń mogą siły, zdolne zabić jego ducha. W życiu człowieka nie ma pustych gestów, każde słowo, zachowanie czy ubranie wywołuje jakiś efekt, coś zmienia (choćby tylko w naszych głowach) i coś znaczy.

Jeszcze dłużej: Każdy, kto chciałby poznać mechanizm owego uchylania drzwi i w tym celu zajrzy do księgarni czy do Internetu, nie dowie się niestety zbyt wiele. Teologowie omijają ten temat jak pies jeża, egzorcyści - trudno się im dziwić, skrzywienie zawodowe - o Złym mówią albo oszczędnie, albo przeciwnie, widzą go dosłownie wszędzie i trudno jest brać na poważnie ich słowa. Człek żądny wiedzy raczej prędzej niż później napotka też z pewnością teksty oraz książki znanego polskiego demonologa ojca Aleksandra Posackiego, niezwykle płodnego autora, którego twórczość obserwuję dostatecznie długo, by stwierdzić, że z szatanem i ciemnymi siłami kojarzy się mu już chyba wszystko, nawet słynny Czesio z Włatców móch. Oto krwisty cytacik z „Naszego Dziennika”: „Profaniczny kult czarnej mszy oraz klimat satanizmu obecne są w kultowej kreskówce (przeznaczonej dla dorosłych, a oglądanej przez 80 procent dziesięciolatków) pt. Włatcy móch (»władca much« jest jednym z określeń Belzebuba w Biblii). Roi się w niej także od niespotykanych nigdzie w takiej kumulacji wulgaryzmów i bluźnierstw (granica między jednym a drugim jest wąska, a czasami żadna). Jest ona propagowana pod egidą głównego bohatera Czesia (istnieją już sprzedawane dla dzieci maskotki tej postaci), który jest żyjącym na cmentarzu trupem, »zombie«, co także przywołuje tematy związane ze światem ciemności”. Halloween ojciec Posacki sprawnie łączy z Harrym Potterem („w okultystycznej powieści Harry Potter rozpropagowanej przez amerykańską masonerię nieprzypadkowo spotykamy Halloween jako jedno z najważniejszych świąt, celebrowane uroczyście jako Noc Duchów, co oznacza jednocześnie propagandę śmiercionośnego spirytyzmu otwierającego na opętanie”), a ponieważ na katolickim rynku demonologów mamy jak na lekarstwo, ojciec Posacki swoimi piętrowymi argumentacjami szczelnie zatyka wszystkie przewidziane na badania niezbadanego szczeliny. Przywołujemy go tu jednak, bo w całym tym potopie podejrzeń przemyca jedną trafną ideę, dowodząc, że fundament jego rozumowania jest słuszny, tylko nadbudowując na nim,

trochę sobie poszalał i powyginał we wszystkie strony - ot, Gaudi polskiej demonologii. Pokazuje, jak racjonalne Oświecenie kazało nam uwierzyć, że wszyscy, którzy próbują nam powiedzieć, iż równolegle z naszym istnieje jakiś niewidzialny, niemierzalny świat, są co najmniej podejrzani - o nerwicę, schizofrenię, zespoły paranoidalne czy lękowe. Machamy więc ręką na wszystkie rady sugerujące nam, żeby jeśli nie rozumiemy natury gorącego, nie zbliżać się do niego, by się nie poparzyć. Kiedy więc ktoś nam powie, żeby zbyt łatwo nie przechodzić do porządku dziennego nad halloweenowymi zabawami, nie traktujmy go jak dewota, wariata, któremu wszystko kojarzy się z historiami o diable. Czy szatan może opętać kogoś, kto lata przebrany za diabła i straszy ludzi? Może tak, może nie, ale z pewnością ma radość z tego, że ktoś poświęca tyle czasu, by wyprodukować jego insygnia, by zewnętrznie upodobnić się do niego, zamiast próbować być podobnym Bogu. Czy duchy zmarłych, które przywołujemy, wiedźmy, za które się dla jaj przebieramy, czy straszne lampy mogą zrobić jakieś zamieszanie w naszej duszy? Może tak, może nie, z pewnością jednak dają jakieś świadectwo o tym, co dzieje się w naszym umyśle. Nie bez celu długo i detalicznie opisywałem niezbyt chlubne źródła halloweenowych harców. Może teraz, zanim włożymy dziecku na głowę maskę z dyni, a do ręki wciśniemy błyskające widły - wszystko to na cześć dziwnych bóstw oraz potworów - zastanowimy się chwilę. Przyjmując perspektywę Boga - jak czulibyśmy się, gdyby miłość naszego życia tak dla żartu przebierała się raz w roku w kostium z twarzą swojej kochanki (lub kochanka) z którą (z którym) nas zdradza? Wreszcie - to argument dla tych, co Halloween obchodzą jeszcze bardziej hardkorowo, próbując za wszelką cenę zajrzeć pod spódnicę zaświatów - jak czulibyśmy się, gdyby po naszej śmierci ktoś zamiast pomodlić się za nas, pomyśleć o tym, jak się teraz czujemy, szedł do medium i magicznymi zabiegami ściągał nas dla swojej satysfakcji na ziemię? Podsumowując: Celtom, którzy (do czasu rzecz jasna, do czasu) nie mieli szansy usłyszeć o Jezusie, można by pewnie wybaczyć ciut więcej. Dla nas, którzy wiemy o tym świecie tyle, ile żadne pokolenie przed nami - tak łatwych usprawiedliwień już nie ma. To dlatego punkt przyznajemy za odpowiedź B, za pozostałe oferując punktów zero.

Spotykasz CZŁOWIEKA, KTÓRY UWAŻA, ZE WSZYSCY KSIĘŻA MOLESTUJĄ DZIECI.

Wytłumacz mu najpierw, że zdecydowanie nie wszyscy. Pedofilia w Kościele katolickim niestety istnieje (jak wszędzie, wśród pastorów, nauczycieli, rabinów; głośne były ugody, jakie zawierali przed amerykańskimi sądami oskarżeni o molestowanie świadkowie Jehowy). Ale Kościół katolicki z pewnością nie jest „Kościołem Pedofilii”. Liczba osób o skłonnościach pedofilskich jest w grupie księży jeśli nie taka sama, to odrobinę niższa niż w innych grupach społecznych (według różnych badań - oscyluje w granicach 0,5-1,5 procent). Zaś duchowni, których winę w tej sprawie potwierdziły sądy, to około 0,3 procent ich ogólnej liczby. I najważniejszy z procentów - 99 procent księży uważa pedofilię za potworną zbrodnię. Na doniesienia o niej reagują dokładnie tak jak reszta normalnych ludzi - świętym oburzeniem. Nauka Kościoła w tej sprawie jest jasna. Zachowania pedofilskie to grzech wołający o pomstę do nieba. Jezus wyraźnie mówił, że każdy, kto „gorszy maluczkich”, winien przywiązać sobie do szyi kamień młyński i sprawdzić się jako pływak w morzu. Jan Paweł II i kardynał Ratzinger (później także jako Benedykt XVI) nazywali pedofilię „zbrodnią przeciwko najsłabszym”, „potwornym grzechem w oczach Boga” i „plugastwem”. Oskarżenia, jakie stawia się Kościołowi, nie dotyczą więc doktryny, a procedur: tego, jak się zachowuje, gdy do tak strasznych sytuacji dochodzi. I tu trzeba uderzyć się w piersi. Zachowanie niektórych hierarchów z USA latami tuszujących kryminalne wybryki swoich księży zasługuje na krótki komentarz: to skandal. Zaprezentowany w 2009 roku w Irlandii raport pokazujący, co działo się w ciągu pół wieku w prowadzonych przez Kościół szkołach, internatach i innych placówkach wychowawczych (tortury, gwałty zbiorowe, znęcanie się nad wychowankami), jest po prostu wstrząsający, a irlandzki Kościół, i tak dogorywający po serii wcześniejszych raportów demaskujących seksualne ekscesy duchownych, prędko się z tego nie podniesie. Tego typu gorszące sytuacje zdarzają się na szczytach kościelnej władzy (na przykład założyciel Legionistów Chrystusa ojciec Marcial Maciel, gwiazda watykańskich salonów, który nie dość, że nie przyznał się, iż wiele lat temu molestował kandydatów do swojego zakonu, to jeszcze utrzymywał romans z kobietą i miał córkę oraz wyprowadzał kasę na rzecz swojej rodziny) i na nizinach Kościoła (sprawa molestowania dzieci w szkole w Tylawie, skazanych za pedofilię księży z Trawnik na Lubelszczyźnie i z Połoski w diecezji siedleckiej, rzekomo molestowanych kleryków w Płocku czy chłopców z ogniska dla trudnej młodzieży w Szczecinie). Jak im przeciwdziałać? Po pierwsze - zrobić wszystko, by osoby o dziwnych skłonnościach seksualnych na jak najwcześniejszym etapie odsuwać od jakichkolwiek funkcji w Kościele. Po drugie - dopełnić wszelkich starań, by gdy już coś takiego się zdarzy,

błyskawicznie wdrożyć procedury, które ochronią ofiary (i te już skrzywdzone, i te potencjalne) przed pogłębianiem się traumy, a sprawcy uniemożliwią recydywę (usunięcie z kapłaństwa, terapia, więzienie). W tej dziedzinie w ostatnich latach zrobiono naprawdę dużo. Warto pamiętać, że duchowni nie biorą się z księżyca, ich patrzenie na świat jest pochodną poglądów, jakie pokutują w całym społeczeństwie. Kto w latach 60. czy 70., gdy miała miejsce spora część z wychodzących dziś na jaw przypadków, słyszał albo mówił o „złym dotyku” albo „molestowaniu seksualnym”? Kiedyś normy postępowania wyznaczał zdrowy rozsądek, dziś rozwój wiedzy o seksualności i emocjonalności człowieka pozwolił nam precyzyjnie określić granice, za którymi zaczyna się przestępstwo przeciwko drugiej osobie, i wbił nam do głów, że wujek przytulający siostrzenicę i sprawdzający, czy już ma piersi, albo szef poklepujący po pupie i obściskujący sekretarkę to nie radośni dowcipnisie, a ludzie, których miejsce jest na specjalistycznej terapii. Eksperci szacują dziś, że aż do 25 procent kobiet i do 15 procent mężczyzn było w dzieciństwie ofiarami seksualnej przemocy. Molestują członkowie najbliższej rodziny (rodzice, rodzeństwo, kuzyni), nauczyciele, sąsiedzi, a nawet opiekunki do dzieci. Od księdza wymaga się więcej, zgoda. Tego typu społeczne podejście ułatwiało jednak z pewnością „rozgrzeszanie się” przestępcom, którzy działali wewnątrz Kościoła. Do tego dołączał się jeszcze syndrom oblężonej twierdzy, który rozkręcał się w Kościele mniej więcej od czasów rewolucji francuskiej. Papieże i rzymscy kurialiści wszędzie dostrzegający zagrożenie ze strony masońskich i innych spisków ustawiali czasem zasieki, które nie dopuszczały do głosu zwykłego zdrowego rozsądku. Dziś do rzeczy ostro wziął się Watykan. W przeciwieństwie do tego, co mówią o nim niektórzy dziennikarze (zob. choćby głośny film BBC z 2006 roku Sex Crimes and The Vatican), nigdy nie był centralnym biurem promowania pedofilii. W debatach na ten temat wszyscy krytycy Kościoła z lubością powołują się na instrukcję Crimen sollicitationis z 1962 roku (raperzy z zespołu SKA-P napisali nawet utwór pod takim tytułem, w którym jest dużo o Judaszu-Ratzingerze oraz „wyjaśnianiu doktryny przez erekcję”). Święte Oficjum przypomina w nim, że we wszystkich sprawach, w których prowadzone jest dochodzenie przeciw księżom w konfesjonale namawiającym kogoś do grzechu, należy zachować tajemnicę procesową (bo rzecz dotyka czasem tajemnicy spowiedzi). Wystarczy zadać sobie minimum trudu i po prostu przeczytać instrukcję, by dostrzec, że nie każe ona niczego tuszować ani nie chroni potencjalnych przestępców; przeciwnie, nakazuje, żeby ci, którzy mają jakąkolwiek wiedzę na ten temat, a zwłaszcza ofiary, czym prędzej donieśli o wszystkim władzom kościelnym. W sytuacjach, w których takie oskarżenia przed sądem kościelnym się potwierdzą, ksiądz może

ponieść najsurowsze konsekwencje, z wydaleniem ze stanu duchownego włącznie. Znacznie szerzej o całej sprawie traktują dokumenty z 2001 roku, list papieża fana Pawła II Sacramentorum sanctitatis tutela oraz list Kongregacji Nauki Wiary De delictis gravioribus, w których grzechy związane z przemocą seksualną duchownych zrównuje się co do wagi z grzechami przeciw dwóm najważniejszym sakramentom: Eucharystii i spowiedzi. O każdym takim przypadku biskupi mają odtąd od razu informować Watykan, który przejmuje od diecezjalnych trybunałów prawo do ich sądzenia. Przypomina się też, że proces kościelny nie ogranicza praw ofiar do dochodzenia swoich praw przed cywilnym sądem. Papieże bardzo jasno deklarowali też swoje poglądy poza oficjalnymi dokumentami. Jan Paweł II ostro krytykował biskupów z USA, Benedykt XVI zbeształ jak uczniaków odwiedzających go biskupów z Irlandii. Gdy Kościół w Austrii nie mógł poradzić sobie z seminarium w Sankt Polten, gdzie klerycy razem z nauczycielami oglądali pornografię, papieski delegat doprowadził do zamknięcia instytucji w trzy miesiące. Kilku polskich duchownych zrobiło wiele, żeby informacje o rzekomych ekscesach arcybiskupa Paetza nie dotarły do Watykanu, gdy jednak (za sprawą przyjaciółki papieża, doktor Wandy Półtawskiej) w końcu tam dotarły, nie trzeba było długo czekać, by przestał on pełnić w Kościele jakiekolwiek funkcje (a to, że nadal funkcjonuje w najlepsze w elitach towarzyskich Poznania, nie jest - wydaje się - winą Kościoła, tylko właśnie tych elit). W 2008 roku Watykan wydał bezprecedensowe zalecenie, aby we wszystkich parafiach świata rozpoczęto adoracje Najświętszego Sakramentu w intencji oczyszczenia Kościoła z tego typu sytuacji, błagając o miłosierdzie dla sprawców i wynagrodzenie krzywd dla ofiar. Te modlitwy miałyby przenosić się z parafii do parafii, tak by wołanie do Boga w tej sprawie trwało nieustannie. W Polsce nie widać specjalnego przejęcia się tą instrukcją. Jednak hierarchowie na kolejne ujawniane przypadki reagują coraz sprawniej i sensowniej, a liczbę księży przekonanych, że wszystkie tego typu oskarżenia to antykościelny spisek, równoważą ci, którzy tego typu sytuacje chcą wypalać żywym ogniem. Byłoby to jeszcze łatwiejsze, gdyby polscy wierni, zamiast ekscytować się tym, co o grzechach duchownych piszą media, odkryli wreszcie, że też są częścią tego Kościoła i też ponoszą odpowiedzialność za dziejące się w nim czasem zbrodnie. Skłonności pedofilskie kształtują się nie na zajęciach w seminarium, ale zwykle w głębokim dzieciństwie. Ten ksiądz gdzieś chodził przecież do szkoły, ktoś uczył go w seminarium, ktoś obserwował go w pracy. Każde machnięcie ręką na najdrobniejszy sygnał pozwalający przypuszczać, że komuś dzieje się krzywda, można porównać do współudziału w przestępstwie. Znajoma pytała mnie kiedyś, co robić, gdy katecheta uczący jej córkę zaczyna proponować, że odwiezie ją do domu,

naprasza się na spacery. Otóż należy zrobić dokładnie to samo, co wtedy, gdyby w ten sposób zachowywał się listonosz, nauczyciel wuefu albo sprzedawca. Po pierwsze, sprawdzić, czy nie ma aby powodu, by od razu iść na policję, po drugie - natychmiast donieść o wszystkim przełożonym delikwenta, w tym wypadku - napisać stosowny list do swojej kurii. Owszem, w Polsce zdarzają się jeszcze sytuacje, gdy duchowni w takich momentach nabierają wody w usta, zaczynają bąkać coś o domniemaniu niewinności sprawcy. Biskup siedlecki w marcu 2004 roku wystąpił nawet z poręczeniem do prokuratury, by zwolniła z paki i objęła dozorem policyjnym oskarżonego o molestowanie (a później skazanego) księdza, przez „wzgląd na jego godność kapłańską oraz bliskość Świąt Wielkanocy, które pomogłyby mu się zastanowić nad swoim losem”. Bogu dzięki, że gdy ksiądz został skazany, biskup przeprosił za wszystko jego ofiary. Proboszczami i biskupami zacznie jednak zaraz zostawać pokolenie księży, którzy do sprawy będą mieć zgoła inne podejście. Również dzięki mediom, które trąbiąc o seksualnych skandalach w Kościele, wyczuliły jego funkcjonariuszy na zło i nauczyły ich, że jeśli mamy wątpliwości co do zasadności oskarżeń, najlepszą strategią jest po prostu położyć karty na stół. Dowodzi tego casus kardynała Josepha Bernardina z Chicago oskarżonego o molestowanie seksualne, który od samego początku mówił publicznie, że padł ofiarą prowokacji, zwoływał konferencje prasowe, odpowiadał na wszystkie pytania, pokazywał dokumenty. Media szybko zorientowały się, że sprawa jest „dęta”, i doprowadziły do zdemaskowania rzekomej ofiary kardynała. Dziennikarzom, owszem, zdarza się napisać coś za szybko, czasem tak szybko, że nie sprawdzą faktów. Nie są jednak bandą bezrozumnych, antykościelnych oszołomów. Gdy po kraju gruchnęła wieść, że do przypadków molestowania dochodziło w płockim seminarium, tamtejszy biskup zaraz powołał komisję, a na miejsce ruszyły wozy reporterskie większości stacji. Szef tej komisji, znany teolog, wybitny ksiądz, poprosił jednak dziennikarzy, by pozwolili mu zachować milczenie aż do ustalenia faktów. Komisja pracuje skutecznie, w spokoju, wyjaśnia całą sprawę do podszewki. Króliczka goni się dopóty, dopóki króliczek ucieka. Istotna część oskarżeń pod adresem księży dotyczy romansów z kilkunastoletnimi ministrantami albo z młodymi mężczyznami. Gdy w 2005 roku Watykan wydał więc zakaz wstępu do seminariów osobom z „utrwaloną orientacją homoseksualną”, obrońcy wszelkich wolności zaraz podnieśli przeciw temu głośny raban. Zaraz przywołają kolejny argument - to wszystko przez celibat, a księża - i tu następuje grymas gorzkiego triumfu - którzy (podobno) odwodzą ludzi od seksu, sami pokazują, ile warte są ich wskazania. My znów przytoczymy wtedy wyniki badań pokazujące, jak często sprawcą molestowania jest żyjący w małżeństwie tatuś czy mamusia, i tak debatować możemy później bez końca. I bez sensu. W tej sprawie

naprawdę nie chodzi o jakość argumentów. Zło zawsze było na świecie, ale jeśli pojawia się na naszych oczach, musimy obezwładnić sprawcę i ratować ofiarę. Co możesz zrobić? Rozejrzyj się w swoim otoczeniu. Porozmawiaj. Jeśli ktoś boi się coś powiedzieć, ośmiel go, bądź z nim, gdy trzeba będzie zeznawać, znajdź księży (a znajdziesz ich bez trudu), którzy zechcą ci pomóc. Jeśli na Twoim podwórku jest czysto, skrzyknij się ze znajomymi, może można pomóc wrócić do życia ofiarom takich historii w rodzinach czy w pracy. Jeśli i tego nie ma jak zrobić, po prostu się pomódl. Może jakimś cudem komuś przeskoczy w głowie jakaś klepka. Może uda Ci się oszczędzić komuś łez.

Punktacja: Jeśli to (przydługie, przepraszam) spotkanie z CZŁOWIEKIEM, KTÓRY UWAŻA, ŻE WSZYSCY KSIĘŻA MOLESTUJĄ DZIECI, utwierdziło Cię w przekonaniu, że Kościół katolicki to organizacja przestępcza, odejmij sobie teraz jeden punkt. Jeśli poczułeś, że odpowiedzialność leży też w twoich rękach, jeden punkt zasili teraz twoje konto.

[12.] Zamawiasz mszę, a ksiądz mówi, że to kosztuje „co łaska”.

A. Dajesz 50 złotych B. Dajesz tyle, ile możesz C. Dajesz kartkę z cytatem: „darmo otrzymaliście i darmo dawajcie”

Krótko: oczywiście, że prawidłowa jest odpowiedź B. My dajemy za nią punkt. A ty daj tyle, ile możesz. Pamiętając, że ofiara to z samej definicji coś, co chcesz poświęcić, czego stratę jednak jakoś odczujesz. Odklej się na chwilę od wszystkich zasłyszanych historii o pazernych księżach, którzy wysępione od emerytek groszaki składają metodycznie w kupki, by następnie puścić je w obieg w samochodowym salonie. Jeśli tak rzeczywiście robią - będą mieli problem z Panem Bogiem. Ty, zanim sięgniesz do portfela, zastanów się nad swoją motywacją. To, co składasz przy okazji mszy, chcesz ofiarować w czyjejś intencji. A więc to nie jest należność, to jest

twój prezent dla tej osoby. Nie musisz się rujnować i nikt też rujnować cię nie zamierza. To ty sam najlepiej znasz stan swoich finansów, wiesz więc, czy na ofiarę możesz dać dziesięć, czy sto złotych (jeśli w tym roku jesteś na liście miesięcznika „Forbes”, możesz dać i dziesięć tysięcy, jasna sprawa). Kościół to nie drogówka, tu warunków spotkania nie dyktuje taryfikator. A jeśli jednak pracownik parafialnej kancelarii informuje nas, że ślub albo msza kosztuje tyle a tyle, albo stosuje modny zwrot „co łaska, ale nie mniej niż”? Bidulek, być może sam nie wie, że wchodzi w jawny konflikt z prawem kanonicznym, które wyraźnie mówi, że „od ofiar mszalnych należy bezwzględnie odsuwać wszelkie pozory transakcji lub handlu” (kanon 974). Jakby się człowiek uparł, mógłby to też pewnie podciągnąć pod zakaz symonii, czyli handlu świętościami (to kanon 1380). A za to księdzu grozi zakaz wykonywania władzy święceń, czyli fachowo rzecz ujmując, suspensa! Spośród podanych najbardziej ryzykowna jest odpowiedź C. Dlaczego? Bo ksiądz mógłby wręczyć ci wówczas kartkę z innym cytatem: „zasługuje robotnik na swą zapłatę”. To właśnie w napięciu między tymi dwoma zdaniami Jezusa, (które tylko pozornie się wykluczają), działa świat kościelnych finansów.

Dłużej: Zwiedzając fascynującą okolicę tego nieustannie dymiącego frontu, warto mieć przy sobie kompas, który pozwala ocenić, czy kierunek, w którym podążają księża oraz ich owieczki podczas wymiany banknotów, to droga do raju, czy przeciwnie. Tym kompasem jest właśnie „co łaska”. No właśnie - łaska, a więc coś poza porządkiem należności czy zarobkowania. Wzięcie ziemskich pieniędzy, by użyć ich do nieziemskiego celu. Coś, co wymaga przekroczenia reguł, które obowiązują w biznesie. Kluczowym słowem przestaje być tu zysk, jego miejsce zajmuje wrażliwość na potrzeby drugiego człowieka. „Co łaska” wymaga dojrzałości od dającego, który musi mieć świadomość, że są tacy, którzy jego łaski potrzebują. Wymaga też jednak od przyjmującego, ten nie może mieć poczucia, że coś mu się od kogoś należy, warto jednak, by wysyłał też otoczeniu jasny sygnał - bez tej waszej łaski mnie po prostu nie będzie. To naprawdę nie jest tak, że księża co miesiąc dostają kurierem od papieża kanapki oraz kopertę, żeby zapłacili sobie za benzynę i za prąd. Księża bywają pazerni, to fakt. Inna rzecz, że wierni bywają ludźmi totalnie bez wyobraźni. Rachunki płacimy na każdym kroku - w domu, w sklepie (tu opłata za prąd, za sprzątanie, za muzykę, za serwis jest wliczona w cenę książki czy sukienki). Przez myśl nam jednak nie przejdzie, że jeśli w kościele, w którym lubimy się modlić, pali się światło, jest w miarę ciepło, a przy

ołtarzu stoją świeże kwiaty - ktoś za to wszystko zapłaci. A ksiądz? Jeśli chcemy, żeby modlił się za nas, musimy go przecież nakarmić, żeby miał siłę trzymać brewiarz. Powinien też jednak umieć się z nami z tych pieniędzy rozliczyć. Przechodząc płynnie z metafory wojennej na meteorologiczną - to, co dzieje się na styku Kościół - kasa, okrywa szczelnie chmura, z której raz na jakiś czas wydobywają się spektakularne błyski. Niczym radzieccy specjaliści ostrzelamy teraz ową chmurę tlenkiem srebra, czyli garścią prostych faktów. Założymy się o każdą sumę (rzecz jasna, „co łaska”), że na końcu w głowach czytelników wystąpią liczne przejaśnienia.

Jeszcze dłużej: Na początek wyjaśnijmy jedną z najchętniej omawianych u cioci na imieninach tajemnic XXI wieku: z czego żyje ksiądz? Z ofiar swoich wiernych. Żaden ksiądz nie wchodzi z automatu na kościelny „payroll”, jego wynagrodzenie jest zmienne, a tworzą je przede wszystkim stypendia, czyli ofiary, które składają ludzie, zamawiając msze. Zakładając, że ludzie w danej parafii chcą te msze zamawiać (a z tym bywa różnie) i - statystycznie rzecz biorąc - składają za nie ofiary od 20 do 100 złotych (ksiądz, przyjmując je, powinien wyczuć, czy dla człowieka te 50 złotych to średni wydatek na wino do obiadu czy zrujnowanie domowego budżetu, jeśli trzeba, powinien bez gadania odprawić mszę „za darmo”), ma z tego tytułu do dyspozycji średnio od 1000 do 2000 złotych miesięcznie. Rzecz jasna w zależności od liczby księży w parafii i liczby mszy (najczęściej ofiary po prostu sumuje się, a później dzieli po równo między księżmi). Do tego dochodzą opłaty z tak zwanego prawa stuły, czyli za wszystkie sakramenty, do których sprawowania ksiądz zakłada stułę (śluby, chrzty), oraz za sakramentalia (pogrzeby czy poświęcenia). W listopadzie - za tak zwane wypominki. Tutaj też wszystko wrzuca się do jednego worka, a później dzieli między księży w parafii, z zastrzeżeniem - proboszcz jest uprzywilejowany, bierze dla siebie dwie takie części. To zwykle w budżecie księdza dodatkowe kilkaset złotych (w „sezonie ślubnym” bywa więcej). Księża, którzy pracują w szkole, w szpitalu czy w więzieniu, otrzymują pensje od państwa. O tym, co się z nimi dzieje, decyduje proboszcz, który może nakazać swojemu wikariuszowi, żeby oddawał na parafię nawet do 2/3 takiego dochodu, są jednak parafie, gdzie pracujący na państwowej posadzie wikary może zatrzymać wszystko (chyba że pracuje na uczelni i w parafii jest tylko rezydentem, wtedy dorzuca się po prostu do kosztów utrzymania i tyle). Do tego dochodzą dodatkowe wpływy, na przykład ofiary składane przy

okazji kolędy - dobrowolne. Episkopat wyraźnie stwierdził, że nie może być mowy o opłatach za wizytę księdza (a na przykład w diecezji opolskiej ofiar przy okazji kolędy składać po prostu nie wolno, kto chce, może się później dorzucić do anonimowej, zbiorczej, pokolędowej składki). Podsumowując: nie ma algorytmu, który pozwoliłby sensownie pokazać, jaki jest średni osobisty dochód polskiego wikarego czy proboszcza. Są takie miejsca w Polsce (kilkusetosobowe wiejskie parafie na biednym terenie), gdzie księża zarabiają i żyją na granicy minimum socjalnego (to znaczy mają dochód w granicach kilkuset złotych miesięcznie), są i takie, gdzie ksiądz co miesiąc ma na koncie pi razy oko średnią krajową (od trzech do czterech tysięcy) i spokojnie może myśleć o drogich książkach albo zagranicznych wakacjach. Rzecz jasna, ksiądz ma też o tyle lżej od przeciętnego Kowalskiego, że płaci mniej za mieszkanie czy jedzenie, (choć są i tacy wredni proboszczowie, którzy wynajmują swoim wikarym plebanijne pokoje na warunkach zbliżonych do rynkowych) nie ma też rodziny i związanych z nią wydatków. Może te pieniądze wydać, może też je rozdać, na przykład biednym. Mój świętej pamięci proboszcz oddawał im zawsze ostatnią kurtkę, ostatni koc. I tak bywa.

Jeszcze jeszcze dłużej: Kolejna ważna uwaga - ksiądz nie bierze dla siebie pieniędzy z tak zwanej tacy. To, co wrzucamy w niedzielę do koszyczka (na Zachodzie do frapującej, trzymanej na kijku „skarpety”), idzie na utrzymanie parafii. Rachunki za światło, gaz, ogrzewanie, zatrudnienie sprzątaczki, kościelnego, organisty (w tym ich ZUS, jeśli tak się miło składa, że nie pracują na czarno), kwiaty, sprzęty liturgiczne, wino i hostie do mszy, funkcjonowanie domu parafialnego i plebanii. Z tacy proboszcz pokrywa też wszystkie ciążące na nim daniny. W różnych diecezjach przyjęto różne rozwiązania, zwykle jednak raz na kwartał musi odprowadzić do kurii seminaristicum (datek na funkcjonowanie seminarium, w niektórych diecezjach proboszczowie muszą płacić seminarium „czesne” za kleryków pochodzących z ich parafii) i cathedraticum (czyli podatek na działanie kurii). Większość moich znajomych proboszczów płaci zryczałtowany „haracz” po kilkaset złotych. Podobną kwotę przeznaczają na świętopietrze, czyli doroczną „zrzutkę” wiernych na potrzeby Watykanu oraz okolicznościowe zbiórki zarządzane przez biskupów (na przykład na fundusz budowlany diecezji, Caritas czy dom księży emerytów - proboszczowie często oddzielają te zbiórki od tacy i przed kościołem ustawiają ministrantów z puszkami). Nie jest więc tak, że kuria w jakiś

specjalny sposób finansowo wspiera parafie, przeciwnie: nierzadko „łoi” je dodatkowo różnymi kontrybucjami. Zwłaszcza w sytuacji, gdy na przykład postanowiła poszaleć i zafundować sobie gazetę, radio albo wydawnictwo. Te biznesy to najczęściej studnie bez dna gotowe przyjąć w każdej chwili dowolną ilość pieniędzy. Czasem jednak kwestie misyjne (a niekiedy po prostu ambicjonalne: „Kolega biskup ma gazetę, to ja mam nie mieć, jak to?”) zdają się ważniejsze od bilansów. Ważną pozycję po stronie należności stanowią też „świeckie” podatki. Księża płacą je co kwartał, ryczałtem, którego wysokość zależy od liczby mieszkańców (nie wiernych) parafii. Proboszcz parafii do 1000 mieszkańców odprowadza co kwartał do Urzędu Skarbowego 363 złote (jego wikary od 113 do 330 w zależności od tego, czy parafia jest na wsi, czy w mieście), a w parafii powyżej 20 000 tysięcy - 1296 złotych (wikary odpowiednio od 382 do 422 złotych). Ofiary składane przez wiernych nie podlegają opodatkowaniu (bo przecież zapłacili już oni od nich swój podatek dochodowy). Dobrze, gdy jest z czego płacić. Mityczne opowieści o milionach, którymi obracają proboszczowie, pękają jak bańka mydlana, gdy do ręki weźmiemy kalkulator. W ciągu ostatnich 20 lat polskie parafie porozbijano na mniejsze, teraz liczą sobie średnio kilka tysięcy wiernych. Na niedzielną mszę chodzi przeciętnie 30-40 procent z nich, co przy pięciotysięcznej parafii daje 1500-2000 osób. Wiele rodzin stać na to, by położyć na tacy tylko jedną monetę czy banknot, co liczbę ofiarodawców zmniejsza jeszcze o połowę albo o dwie trzecie. W parafiach wiejskich zdarza się, że największy nominał na tacy to pięć złotych (bywa też tak niestety i w miastach, nigdzie nie brakuje ludzi, którzy traktują tacę jak skarbonkę na zbędne drobniaki), w „modnych” i „uczęszczanych” kościołach widuje się nawet stuzłotówki. Średnia niedzielna taca to od kilkuset do kilku tysięcy złotych, ze wskazaniem jednak na tę pierwszą wartość. Przemnóżmy to przez cztery niedziele w miesiącu. Są w Polsce proboszczowie, którzy na utrzymanie plebanii i kościoła mają więc dwa tysiące miesięcznie, są i tacy, którzy mają tysięcy dwadzieścia. Bywa, że parafia ma jeszcze jakieś dodatkowe źródło dochodu w postaci dopłat rolnych czy jakiegoś parafialnego sklepiku albo nieruchomości. Zwykle jednak utrzymanie nieruchomości kosztuje, zyski zabiera kuria, a sprzedać nie wolno, bo a nuż się przyda. Źródłem pewnych (i relatywnie wysokich) dochodów jest cmentarz. W najtrudniejszej sytuacji są zwykle księża, którym do wydatków codziennych dochodzą budowlane. W Polsce buduje się dziś znacznie mniejsze kościoły niż jeszcze 20 lat temu, ale i tu w zależności od fantazji architekta trzeba rocznie wyłożyć pewnie minimum 200-300 tysięcy, żeby budowa choć o milimetr posuwała się do przodu.

Jeszcze jeszcze jeszcze dłużej: Osobną i najbardziej tajemniczą kategorią są finanse hierarchów. Nie wiadomo o nich nic. Watykańska adhortacja Pastores gregis mówi, że „biskup, który chce być autentycznym sługą i świadkiem Ewangelii nadziei, musi stać się vir pauper (czyli mężem ubogim)”. Zaleca mu, by „szczodrze dzielił się dobrami” i prowadził „surowy tryb życia”. Jak to wygląda w praktyce? Niewielu ma szansę zobaczyć, a ci, co widzieli - ujmijmy to tak - nie są w zeznaniach jednoznaczni. Hierarchowie z urzędu wikt i opierunek mają zapewniony, podobnie jak kierowcę, którym dysponuje każdy polski biskup. Zdarzało mi się więc spotykać biskupów, którzy z dumą mówili, że nie mają pojęcia, ile kosztuje chleb czy szampon, bo to wszystko od dwudziestu lat kupuje za nich siostra zakonna. Nie wiadomo, ile wynosi ich kieszonkowe, pieniądze na własne wydatki. Niezbyt ładnie wygląda też kwestia opodatkowania biskupów, podlegają oni pod ustawową kategorię „księży niepełniących funkcji proboszczów, wikariuszów lub rektorów”, płacą zatem podatek taki jak wikariusz parafii od tysiąca do trzech tysięcy mieszkańców, (czyli około 330 złotych na kwartał), a z prawa stuły (biskupi też czasem błogosławią śluby czy chrzczą) zdarzają się im dochody całkiem znaczne. Gwoli uczciwości - znam jednak osobiście biskupów, którzy sporą ich część (widziałem) po prostu rozdają potrzebującym. Zupełnie inna historia jest z zakonnikami. Ci ślubują ubóstwo, a więc wszystkie ich dochody idą do wspólnej kasy, z której co miesiąc wypłacane im jest kieszonkowe, zwykle nie więcej niż 100-200 złotych. Rzecz jasna, zakonnik, gdy potrzebuje kupić sobie ubranie albo gdzieś pojechać, idzie do przełożonego i prosi o wypłatę z funduszu tekstylnego czy wakacyjnego. Formalnie rzecz biorąc - nie ma jednak nic i nawet jego książki czy ubrania albo spadki, które otrzyma, będąc „pod ślubami”, stanowią własność zakonu. Przekrój finansowy polskiego Kościoła pokrywa się więc z grubsza z przekrojem całego społeczeństwa. Są kurie o budżecie poniżej miliona złotych, są i takie, które rocznie obracają kilkunastoma milionami. Są jeżdżący przedpotopowymi maluchami księża biedacy, przed którymi chylić trzeba czoło do ziemi, i relatywni bogacze, wypoczywający po trudach kapłańskiego życia na Malediwach i posiadający motorową łódź (na ich widok długopis odbezpiecza mi się w kieszeni). Są tacy, co niosą państwu w zębach krwawicę, są i tacy, którzy czują się świetnie, płacąc KRUS (por. płacący szczątkowy podatek biskupi). Generalne zasady, które mogłyby uporządkować to podwórko, są dwie: Po pierwsze: duchowny, który nie ślubuje ubóstwa (a więc zwykły ksiądz, tak zwany ksiądz diecezjalny), powinien uwzględnić jednak w swoim myśleniu, że ubóstwo to jedna z rad ewangelicznych (a więc jasnych drogowskazów do nieba). Jeśli akurat ma kasę, nie musi

biedować, ale powinien wyznaczyć sobie granicę. Postanowić, że żyje na przykład na poziomie, na jakim żyją średnio zamożni wierni na terenie, na którym pracuje. Ta zasada świetnie sprawdza się na przykład w czasie zakupów - w sklepie, w którym zaopatruje się większość jego parafian, z past do zębów wybiera nie najdroższą, ale i nie najtańszą, podobnie robi z makaronem, kawą albo winem; jeśli szczytem motoryzacyjnych fantazji jest w okolicy ciągnik Ursus, ksiądz nie powinien wychylać się ponad fiata pandę, jeśli na kościelnym parkingu dominują audi czy bmw, można by pewnie pomyśleć o skodzie octavii albo fiacie punto. Wierni mają prawo wkurzyć się, gdy zobaczą, że z ich pieniędzy ksiądz kupuje sobie luksusy (choć akurat samochody to najczęściej prezenty od księżowskich rodzin). Powinni też jednak mieć świadomość, że ksiądz nie żyje manną z nieba, a samochód może mu być potrzebny, by bezpiecznie dojechać do szkoły, do chorego czy do odległej o parę kilometrów kaplicy. Jeśli wierni są przekonani, że proboszcz kombinuje coś z ich pieniędzmi, powinni dążyć do założenia na swoim terenie parafialnej rady ekonomicznej (wymaganej przez prawo kanoniczne - kanon 537!). Gdzieniegdzie takie rady już działają, mają co prawda tylko głos doradczy (czasem to i lepiej, wzdychają znajomi proboszczowie, do takich rad zgłaszają się bowiem zwykle lokalni kościelni aktywiści, którzy z zasady znają się na wszystkim, od śpiewu po produkcję ornatów), ale gdy proboszcz jest mądry, umie wybrać sobie do rady takich ludzi, którzy sukcesy i wiedzę zdobytą w życiu zawodowym sensownie spożytkują w Kościele. A gdy trzeba - zablokują na przykład absurdalny kredyt albo inwestycję. W diecezji poznańskiej, gdy 2/3 członków rady jest przeciwnych decyzji proboszcza, sprawę rozstrzyga kuria, która na bieżąco zresztą kontroluje finansowe księgi parafii. Co do kredytów - przyjęło się, że parafia może zadłużyć się tylko na tyle, by móc to spłacić w całości w ciągu roku. I tu pojawia się zasada druga. Mądry proboszcz, bo to na nim w istocie spoczywa gospodarowanie „Bożymi finansami”, wie, że musi w tych sprawach iść krok za ludźmi. Jeśli ci chcą wybudować kościół, to go wybudują. Jeśli nie - będzie się budował przez sto najbliższych lat i też jakoś damy sobie radę. Będzie umiał pokazać ludziom, że parafia to nie worek bez dna, w który należy pompować pieniądze, bo inaczej nie dojdzie się do zbawienia, że to miejsce, gdzie będziemy mieli dokładnie tyle, ile sami zrobimy. To dlatego niektórzy proboszczowie zaczynają publikować roczne sprawozdania finansowe parafii (na przykład w Internecie). Czarno na białym widać wtedy, że jeśli chcemy mieć ciepło - musimy kupić ogrzewanie. Chcemy pięknych kwiatów - zrzućmy się na nie. Nasi biedni są głodni? To my musimy ich nakarmić. Proboszcz nie jest kimś, kto ma zrobić coś za nas, on może owo coś zrobić z nami. Za darmo mamy w kościele mszę, sakramenty, Komunię. Chleb z nieba. O ten

ziemski musimy zadbać sami.

Jeszcze jeszcze jeszcze jeszcze dłużej: Teraz przestroga dla wiernych, którzy zetkną się z księżmi próbującymi zachęcić ich do finansowej aktywności podstępem lub gwałtem. Na własny użytek podzieliłem ich sobie na praktyczne kategorie. Pierwsza to „budowniczy”. Jedną z ulubionych metod, zwłaszcza wiejskich proboszczów, jest nieustanne prowadzenie budowy, a to plebanii, a to balustrady, a to podmurówki, a to parkingu. Taka budowa to świetny pretekst do nieustannego zwracania się do wiernych o ekstra datki. W tym przypadku trzeba zebrać się w parę osób i obiektywnie ocenić, czy taka inwestycja jest rzeczywiście potrzebna. Typ drugi to proboszcz „żartowniś”. A to rzuci wiernym w czasie mszy, by dziś nie ranili kapłańskich uszu brzękiem bilonu i zebrali pośród siebie „cichą tacę” (z samymi banknotami), a to pytającemu o opłatę kandydatowi do ślubu odpowie: „zapłać tyle, żebyś mógł do żony mówić »moja droga«„. Temu można odpowiedzieć żartem: „Ale co pomyśli żona, gdy do księdza będę musiał mówić »mój najdroższy«?” Najgorszy jest typ, który da się chyba określić tylko wyrażeniem niecenzuralnym, zachowujący się jak skrzyżowanie poborcy podatkowego z Muammarem Kadafim, wydaje mu się, że na swoim terenie jest panem i władcą, a cały świat winien składać mu daniny i być posłuszny. W wielkim mieście człowiek, stykając się z takim indywiduum, przeniesie się po prostu do innej parafii i poczeka, aż wspomniany wyżej zacznie przymierać głodem. Ludzie na wsi nie mają takich możliwości. Gdy stają oko w oko z proboszczem, który mówi im, że albo tysiąc złotych, albo pogrzeb będzie bez mszy, mogą co najwyżej ulżyć sobie w skargach słanych do kurii. Kuria weźmie wtedy księdza na dywanik, ale wtedy on - z zemsty przestanie wyczytywać mszalne intencje (dla niektórych „dających na mszę” to ważne). Wtedy - znów donos do kurii etc. Sytuacja, w której można jedynie modlić się o to, by wspomniany kapłan jak najszybciej miał szansę sprawdzić się w innej, najchętniej misyjnej (nie ma łatwo ta ludność misyjna, oj nie ma) parafii. Gdy w towarzyskich rozmowach pojawia się taka opowieść, w imię prawdy o świecie, ripostuję ją jednak innymi - o księdzu, który od lat sporą część swoich mszy odprawia za darmo, o znanym mi proboszczu, który w swojej parafii wybudował piękny kościół za pół miliona złotych (a nie za milionów dwadzieścia), a przy nim kort do tenisa, boisko do kosza i siatki, ujeżdżalnię koni, tani pensjonat dla studentów z restauracją. Polscy wierni są bardzo wrażliwi na punkcie zamożności księży (czasem chyba aż przewrażliwieni, sami wydają na głupoty tysiące złotych, a od księdza wymagają, by jadł kaszę i chodził w łachmanach), tu

jednak nikt nie ma żadnych wątpliwości, że ksiądz może pokazywać się publicznie w niezbyt tanim audi. „Panie, on tyle tutaj robi, że niech nawet sobie karocą jeździ”, usłyszałem na ulicy od człowieka, który zadeklarował się jako niewierzący. Gdy - i wierni, i księża - przestaniemy myśleć o pieniądzach obsesyjnie, a będziemy ich używać wyłącznie jako środków, które mogą nam pomóc zadbać o naszych braci (księdzu o świeckich, świeckim - o księdza), z pewnością będzie lepiej. „Pozyskujcie sobie przyjaciół niegodziwą mamoną” - mówił Jezus. Sugerując, że mix duchowości z kasą może mieć dobre skutki (przyjaciół), ale zawsze będzie źródłem sporów, mamona zawsze pozostanie wszakże niegodziwa.

Jeszcze jeszcze jeszcze jeszcze jeszcze dłużej: O historiach typu: ksiądz Jankowski butelkujący wodę mineralną albo ojciec Rydzyk tworzący przez lata idealnie „stargetowaną” grupę docelową, a następnie wciskający jej wszystko, od dekoderów po telefony (czekamy na sieć dyskontów spożywczych, warsztatów blacharskich i smażalni), nie napiszemy tu ani słowa więcej. To patologie, które wyszły z Kościoła, chcąc podbić wolny rynek, tam niech polegną, tam będzie ich grób.

[13.] Jest Wigilia, w lodówce masz tylko szyneczkę babuni.

A. Przymierasz głodem do wieczora, za zjedzenie szyneczki w Wigilię niebo ukarze cię wzdęciem B. Konsumujesz szyneczkę, niczym się nie przejmując C. Jesteś na diecie, następny posiłek i tak masz za dwa tygodnie

Krótko: Najlepiej nie wybierać żadnej z podanych tu odpowiedzi. Niejedzenie mięsa w Wigilię to stara polska tradycja, ale zjedzenie go grzechem nie jest (francuscy katolicy spożywają w Wigilię indyka, Skandynawowie - żeberka, wszyscy zachowują przy tym szansę na niebo). Debata na ten temat wybuchła w 2003 roku, gdy polski Episkopat opublikował list na temat przykazań kościelnych. Po 20 latach od publikacji nowej wersji Kodeksu prawa

kanonicznego przypomniał dni, w które mięsa jeść z pewnością nie wolno (piątki całego roku plus Środa Popielcowa). Biskupi zachęcili też wiernych, by zachowali tradycję. Zachęcili, a więc nie nakazali - ruszyła lawina absurdalnych tytułów w stylu „Episkopat chce kotleta na Wigilię” lub „Brońmy Wigilii przed biskupami”. Modelowy przykład sytuacji, w której wystarczy wypowiedzieć słowo „szafa”, aby podniósł się raban, protesty, blokady i głodówki, aby szafy nie przenosić (choć nikt nie chce tego robić). A gdy krzyk wybrzmi, nadal nie będziemy wiedzieć, co w tej szafie jest i dlaczego stoi tu, gdzie stoi. A o co tu chodzi?

Dłużej: Żeby zbliżyć się do odpowiedzi, warto przebrnąć przez pokłady przedświątecznego amoku (obleśni mikołajowie i wszechobecne piosenki z dzwoneczkami, dzięki którym Cliff Richards i George Michael do końca życia nie będą musieli martwić się o pieniążki na chlebek z masełkiem). Przekonamy się, że Boże Narodzenie to jedno z najbardziej frapujących świąt w kościelnym kalendarzu. Po raz pierwszy pojawia się w nim w IV wieku, gdy rzymscy chrześcijanie decydują się przejąć dzień 25 grudnia, dotąd zarezerwowany na obchody pogańskiego święta Narodzin Słońca Niezwyciężonego, czyli rzymskiej wersji perskiego boga słońca Mitry, który - choć z importu - zrobił w Wiecznym Mieście oszałamiającą karierę (na czas przesilenia zimowego przypadały też słynne rzymskie Saturnalia, czyli bankiety i orgie na cześć Saturna). Odtąd tego właśnie dnia głosić będą światu, że tak jak w czasie przesilenia światło odzyskuje władzę nad pogrążonym w ciemności światem, tak Chrystus przychodzi, by rozproszyć mroki grzechu, w jaki wplątała się ludzkość. Chrześcijanie ze Wschodu przyjmowali nowe święto z oporami, dla nich najważniejsza była uroczystość Objawienia Pańskiego nazywana przez nas dzisiaj świętem Trzech Króli. W pokłonie, jaki światowi mędrcy złożyli małemu Jezusowi, zawierało się ich zdaniem wszystko - i tajemnica Bożego Narodzenia, i objawienie Boga światu, i nadzieja, jaką temu światu przynosi (co ciekawe, najdłużej nowemu świętu opierała się ojczyzna Jezusa, Palestyna). Źródeł dziesiątków obyczajów, w które obrosło Boże Narodzenie (jak żadne z chrześcijańskich świąt), na dobrą sprawę nie poznamy pewnie nigdy. Pasterka pojawiła się już w VI wieku, podobnie żłóbek (to prawdopodobnie zwyczaje przyniesione do Rzymu przez chrześcijan z Jerozolimy), ale skąd wzięły się prezenty? Czy to schrystianizowany pogański zwyczaj (srebrnymi figurkami obdarowywali się Rzymianie obchodzący Saturnalia)? A choinka? Czy to adaptacja kolejnego pogańskiego obyczaju - czczenia wiecznie zielonego drzewka, symbolu życia? Zapożyczenie z Grecji, w której obwieszone wypiekami, oliwą i

winem gałązki niesiono do świątyni w Nowy Rok, by zapewnić sobie urodzaj? A może nawiązanie do dekorowania domów na większe kościelne święta, które praktykowali i starożytni, i średniowieczni chrześcijanie? Od XVII wieku choinki stają się niezbędnym gadżetem, na pogańskim (?) fundamencie chrześcijaństwo znów wznosi swoją budowlę tłumacząc, że choinka to z jednej strony drzewo symbolizujące życie (szczególnie pokazują to zawieszone na choince światła), z drugiej - zapowiedź śmierci Jezusa na zrobionym z drewna krzyżu. A jak wygląda tradycyjna polska wieczerza, do której siadamy w poprzedzający dzień Bożego Narodzenia wieczór? Z jednej strony - opłatek, niepozbawione religijnego kontekstu łamanie się z bliskimi chlebem (znów wyłącznie polski obyczaj), z drugiej wigilijne potrawy, oparte na różnych płodach ziemi, przypominające uczty wyprawiane przez Słowian zmarłym. W dawnej Polsce jedno wolne miejsce przy stole zostawiano właśnie duchom, jeśli ktoś chciał je zająć, musiał najpierw zdmuchnąć ewentualnego ducha, który usiadł tam wcześniej. Postny charakter Wigilii można rzecz jasna wytłumaczyć również religijnie (o sensie wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych piszemy w innym miejscu). Gdy jednak dodamy do tego nocne rozmowy ze zwierzętami, chowanie łusek karpia w portfelu, obowiązek spróbowania dwunastu potraw, aby zapewnić sobie ich dostatek w roku przyszłym otrzymujemy cudowny miszmasz, dowodzący, że każdy z nas ochrzczonych ma w sobie jednak ślady poganina. Boże Narodzenie to wbrew temu, co można zobaczyć w sklepach, święto wymagające wielkiej dojrzałości. Niczego nie przekreśla, zostawia nam decyzję, jakimi treściami wypełnią się dla nas przesilenia, choinki, prezenty i wieczerze, opłatki, światło i kolędowania. Całe nasze życie.

Jeszcze dłużej: Dla tych, co nie mają jeszcze dość, kilka około bożonarodzeniowych ciekawostek. Dokładna data urodzin Jezusa nie jest znana (może to i dobrze, Bóg też musi mieć w końcu jakieś tajemnice). Gdy się rodził, a nawet gdy umierał, żaden z wielkich ówczesnych kronikarzy nie uważał Go za postać, której należy poświęcić odrobinę uwagi. Na podstawie dostępnych przekazów, analiz biblijnych opisów (na przykład astronomicznych - słynna Gwiazda Betlejemska to prawdopodobnie koniunkcja Saturna i Jowisza) oraz po przebadaniu antycznych kronik współcześni kościelni naukowcy ustalili, że Jezus przyszedł na świat w 7 lub 6 r. p.n.e. (nie ma zgody, o jakiej porze roku), a zginął - prawdopodobnie - w piątek 7

kwietnia 30 roku (a więc żył około 37 lat, a nie, jak upiera się tradycja - 33. Boże Narodzenie to dla chrześcijanina także czas wysiłku fizycznego. Polacy wznoszą w tym czasie żłóbki i szopki, w Meksyku dzieci robią wszystko, by strącić kijem wywieszaną w czasie przedświątecznych spotkań (jest ich dziewięć, mają upamiętniać przystanki, które Józef z Maryją robili w drodze do Betlejem) piniatę - glinianą albo papierową kukłę wypchaną słodyczami. Podobno jest to zwyczaj pogański, któremu hiszpańscy najeźdźcy nadali znaczenie religijne (bliżej dziś nieznane), w każdym razie powiązali go z Bożym Narodzeniem. W Irlandii z kolei Objawienie Pańskie, czyli Trzech Króli, bywa nazywane Bożym Narodzeniem Kobiet. Panie mają wtedy wychodne, a panowie łapią za odkurzacze, gotują, piorą, pucują. Na koniec wskazówka praktyczna. Z uroczystością Objawienia Pańskiego 6 stycznia wiąże się zwyczaj „podpisywania” drzwi mieszkań i domów skrótem, który dla laika może wyglądać jak jakieś pobożne równanie (o zmiennej wartości, z trzema niewiadomymi K+M+B = rok). Można widzieć w tym inicjały mitycznych Trzech Króli, można też jednak zmieniając K na łacińskie C (C+M+B) uznać, że to skrót od Christus Mansionem Benedicat, co znaczy: „Niech Chrystus błogosławi domowi”.

[14.] Dowiedziałeś się, że proboszcz chce zrzucić sutannę, plotki mówią, że ma kobietę i dziecko.

A. Czujesz satysfakcję - niczego innego niż obłudy po księżach spodziewać się nie można B. Czujesz żal - ksiądz zdradził swoje powołanie C. Wzruszasz ramionami. Ksiądz też człowiek, a ludzie chodzą w życiu różnymi drogami

Krótko: Trudno wyrokować. Trudno też tu przyznawać jakieś punkty. Bo to, że ksiądz odchodzi z kapłaństwa, to jest zawsze dramat. I dla niego, bo to znaczy, że musi podać w wątpliwość jakiś wybór, którego wcześniej dokonał, i dla tych, którzy na to wszystko patrzą z boku. Gdy w sprawę jest wmieszana też kobieta - dramat tej kobiety. Choć tu

miałbym chyba mniej empatii. Bo trudno mi zrozumieć kobietę, która wiedząc, że delikwent jest księdzem, zachowuje się jak - porównanie nie na miejscu - narzeczona nałogowca wierząca, że jej miłość wszystko zmieni. Miłość to piękna rzecz, ale gdy ogranicza się do uczuć, nie odwiedzając przy tym mózgu, może być zabójcza. Zrobiłem kiedyś program o byłych księżach. Po nim dostałem maila od pani, która związała się z księdzem - pomstowała na czym świat stoi, ze szczególnym uwzględnieniem Kościoła, który rzucał kłody pod nogi jej miłości, oczekiwała, że ją wesprę. Nie umiałem, świadomie wpakowała się przecież w związek z kimś, o kim wiedziała, że jest „niedostępny”. Widziały gały, co brały. Nie ma co płakać, że on to dopiero był „szuja, naomamiał, natruł i nabujał”. Gdy słyszymy o kolejnym odejściu, „zrzuceniu sutanny”, pierwszym odruchem powinno być chyba nie tyle zastanawianie się nad swoimi emocjami, ile zadanie sobie pytania: Czego w tej chwili potrzebuje ten człowiek? Zachować się wobec niego tak, jak sami chcielibyśmy być potraktowani, gdy powinie się nam noga w życiu. Drugi krok to rachunek sumienia. Każdy człowiek średnio zadomowiony w Kościele zna księży, za którymi mógłby nosić teczkę, z drugiej zaś strony - żywe dowody na to, że nie ma takich święceń, które automatycznie są w stanie oduczyć człowieka chamstwa, niewrażliwości, chciwości czy głupoty. Ilu z nas jednak może z ręką na sercu powiedzieć, że nie ma żadnej z tych przykrych cech? Księża odchodzą z kapłaństwa również dlatego, że my, świeccy, po prostu o nich nie dbamy. Nie budujemy z nimi dojrzałych relacji. Wykorzystujemy.

Dłużej: Tu nie ma żadnych wiarygodnych statystyk. Swoje dane ma Rzym, ale one wykazują tylko tych, którzy zwrócili się o dyspensę (zwolnienie z celibatu) do papieża (na około 28 tysięcy polskich księży takich spraw w 2004 roku było 57, 2005-2007 zaś 88). Założyć można, że z każdego zakonu i każdej polskiej diecezji co roku odchodzi z własnej woli kilku duchownych. Gdy kilka lat temu przez nasz kraj przetoczyła się fala celebrowanych publicznie i z wielką pompą odejść medialnych księży, takich jak dominikanin Tadeusz Bartoś, jezuita Stanisław Obirek czy wybitny teolog ksiądz Tomasz Węcławski, przez chwilę można było mieć wrażenie, że księży za chwilę nie będzie już w ogóle. Dziś, nasłuchując tego, co w polskim Kościele piszczy, można śmiało powiedzieć, że choć nie jest to jeszcze globalna katastrofa, mamy kłopot, i to coraz większy. Coraz częściej, gdy idę do księdza po umocnienie, spotykam człowieka, który sam umocnienia potrzebuje. Znam zakonników, którzy zostawiają swoje duszpasterstwa, by iść na roczny urlop, wynająć mieszkanie, podjąć pracę, „rozejrzeć się” w sytuacji, sprawdzić, czy

nie umieliby żyć po tamtej stronie. Znam księży diecezjalnych, którzy „po pracy” w kościele robią wszystko, by tylko uciec jak najdalej od parafii - biorą dodatkowe zajęcia, jeżdżą w odwiedziny, spotkać ich można w klubach. Zapytani odpowiedzą, że ksiądz powinien być wszędzie tam, gdzie są ludzie. Powołanie księdza jest jednym z najtrudniejszych, jakie mogą się człowiekowi przytrafić. To życie w ciągłym napięciu, człowiek nie jest na dobrą sprawę ani ze „świeckiego” świata, ani nie może też się zamknąć na klucz w tym duchownym. Jest mostem, most łączy, ale nie należy do żadnego z brzegów. Ludzie każdego dnia biegają po moście, ale czy ktoś dziękuje mu za to, że jest? Ksiądz codziennie bierze odpowiedzialność za dziesiątki powierzonych sobie ludzi, którzy po nim wędrują do Boga (czasem mimowolnie - jak wtedy, gdy proboszcz ich parafii odprawia za nich mszę, a oni nawet o tym nie wiedzą). Gdy most się załamie, pokrzywdzone są setki i tysiące osób. Ludzie przychodzą do proboszcza, do kurii, dopytują, czy były ksiądz na pewno zachowa tajemnicę spowiedzi. Czy ślub, którego im udzielał, jest ważny, co z chrztem? Życzliwi zaraz podnoszą larum - mamy kolejny argument za tym, żeby znieść celibat! Kościół, który każe księżom żyć bez normalnej rodziny, gwałci ich naturalne potrzeby, księża powinni mieć żony i to załatwiłoby problem. To bzdury. Przypomnijmy tylko, że celibat nie był kłopotem dla tych księży, gdy na takie życie się zdecydowali. Minęły już czasy, gdy do seminarium przyjmowano wszystkich pobożnych chłopaczków. Dziś po kilka razy badają ich psychologowie, w ciągu sześciu czy siedmiu lat maglowani są na wszystkie strony przez wychowawców, jeśli chcą, mają do dyspozycji terapeutów, wszelkie drogi rozwoju duchowości i osobowości, istnieje nawet ogólnopolska grupa dla kleryków DDA (dorosłych dzieci alkoholików). Niektórzy księża stawiają już nawet pytania, czy tego wszystkiego nie jest po prostu za dużo. Czy nie próbujemy zastąpić dojrzałości kleryków jakimś napędzanym bieganiną psychologów i formatorów „krążeniem zewnętrznym”. Człowiekowi decydującemu się na małżeństwo Kościół nie poświęca nawet promila tej uwagi. Może dlatego odejście księdza boli nas bardziej niż rozwód? A może jest tak dlatego, że traktujemy go czasem jak kogoś, kto ma w naszym imieniu zostać świętym? On jest naszym „podwykonawcą”, na którego zrzucamy dręczące nas czasem pytanie: a co, jeśli Bóg jednak jest? Sami nie za bardzo chcemy się w całej tej religijności i moralności nurzać. Ksiądz robi to za nas. Ma być wzorem. Jeśli wzór się przewraca - pałamy świętym oburzeniem: no jak to?! Wzór też jednak ma prawo być po prostu śmiertelnie zmęczony. Franciszkanin Luis Oviedo przeprowadził badania nad przyczynami odejść z kapłaństwa. Według nich 43,3

procent księży rezygnuje z dalszej drogi z powodów emocjonalnych (po prostu się zakochali, zostali ojcami), ale aż 28,6 procent - z powodu zmęczenia i wypalenia (konflikt z przełożonymi odpowiada za 17 procent odejść, a tylko w przypadku około 5 procent chodzi o kryzys wiary). Pytania o tożsamość najczęściej dręczą księży w sile wieku takich, u których ostygła już pierwsza euforia, zachwyt tym, co w Kościele wzniosłe, zaczyna ich męczyć przyziemny wymiar wspólnoty. To rozmiękczanie, wysuszanie, na które pada później iskra w postaci uczucia czy poczucia rezygnacji, trwa czasem latami. Głupi proboszcz, potworne przeciążenie pracą. Jasne, że są księża migacze, którzy po mszy znikają proboszczowi z radarów, ale są też i tacy, jak mój znajomy ksiądz, który wstaje koło szóstej, odprawia mszę, na kolejnej spowiada, biegnie do szkoły, gdzie spędza minimum kilka godzin, leci załatwić parafialne zakupy, wieczorem znów ma spowiedź, późnym wieczorem spotyka się jeszcze prowadzone przez niego duszpasterstwo. Do tego dochodzą świeccy, traktujący księdza jako akwizytora usług religijnych, polujący na każde jego potknięcie, czasem zwyczajnie niewdzięczni, wreszcie - last but not least - samotność. To, że nie ma lustra, nikogo, kto stojąc z boku, powiedziałby: stary, coś z tobą niehalo. Jeżdżąc po polskich parafiach, można się przekonać, że samotność polskich księży jest przerażająca. I przełożeni, i wierni oczekują od nich, że będą pobożnymi maszynami wyrzucającymi z siebie sakramenty i niesprawiającymi problemów. Szukać pomocy, wsparcia u kolegi księdza (bo są takie rzeczy, w których księdza jest w stanie zrozumieć tylko drugi ksiądz)? Ale on też pojechał właśnie do znajomych. Na plebanii nie ma nikogo. Co zostaje księdzu, który wraca „zrąbany” do domu? Czasem piwko. Czasem Internet. Specjaliści alarmują - coraz więcej księży alkoholików to ludzie młodzi, którzy wieczorami przed telewizorem czy monitorem „relaksują się”, a de facto znieczulają samotność. Gdy ksiądz nie wie, co powinien robić, powinien się modlić, powie jakiś znawca spraw kościelnych. Jasne, że powinien. A już zwłaszcza wieczorem. Spece od duchowości radzą: Jeśli kończysz dzień pracą albo rozrywką, z czasem będzie ci coraz trudniej się modlić również rano. Człowiek, który modlił się przed snem, „śni modlitwą”. Łatwiej jest mu stawić czoło demonowi hiper aktywności, który już od rana waruje przy jego posłaniu, przekonując, że świat się zawali, jeśli natychmiast nie pobiegnie do roboty. Dlaczego księża czasem się nie modlą? Bo my, świeccy, nie zgłaszamy zapotrzebowania na modlących się księży. Dziś są nam potrzebni księża psychologowie, aktywiści, spece od religijnego PR-u. Ksiądz coraz bardziej staje się „technikiem organizatorem kultu religijnego” niż duchowym mistrzem. Tak jak religię sprowadzamy dziś często do tego, by „dobrze żyć”, tak kapłaństwo ograniczamy

czasem wyłącznie do czystej ludzkiej wrażliwości. Księża będą odchodzić, dopóki my, wierni, nie zrozumiemy, dopóki nie dotrze do nas, że kapłaństwo Boga Izraela, pomazanie świętym olejem, moc, która sprawia, że na jego słowo na ziemię schodzi Pan Bóg (w Eucharystii), a ludziom odpuszczane są grzechy - to znacznie poważniejsza sprawa.

Jeszcze dłużej: Co dzieje się z tymi, którzy odeszli? Jedni obnoszą się ze swoją decyzją po telewizjach, inni próbują przekonać cały świat, że są ofiarami systemu (pewien były ksiądz założył na przykład niezwykle swego czasu poczytny antyklerykalny tygodnik). Inni mają szczęśliwe rodziny, jeszcze inni - umierają jako bezdomni w kartonach. Tę ostatnią wstrząsającą historię opisał w książce Porzucone sutanny ksiądz Piotr Dzedzej. Pokazuje w niej ludzi, którzy zawsze nosić będą w sobie jakąś nieopisaną tęsknotę. Czasem Watykan da im dyspensę - będą mogli normalnie żyć w świeckim świecie. Były ksiądz w myśl nauki Kościoła do końca życia pozostanie jednak księdzem. Kiedy ktoś znajdzie się w niebezpieczeństwie śmierci, będzie mógł go rozgrzeszyć. Kim będzie po tamtej stronie, czy stanie w jednym szeregu z kolegami po fachu, czy ze swoją nową rodziną, wie tylko Bóg.

[15.] Oglądasz w telewizji debatę na temat zapłodnienia in vitro.

A. Krzyczysz, że Kościół to ciemnogród B. Krzyczysz, że lekarze robiący in vitro to mordercy C. Nie krzyczysz, masz dylemat - z jednej strony poważne zastrzeżenia moralne, z drugiej - szczęśliwe rodziny z dzieckiem - jak to rozstrzygnąć?

Krótko: By podkreślić, jakiego rodzaju debaty na tak drażliwy temat nie chcemy popierać, jeden punkt przyznamy nie za epitety (niezależnie od tego, po której ze stron wznoszone), a za odpowiedź C, nad którą unosi się duch nie emocji, a rozsądku. Zapłodnienie in vitro to jeden z tych tematów, w których Kościół instytucjonalny stanowczo i wyraźnie mówi jedno, a zdecydowana większość ludzi (w Polsce około 70 procent), w tym wiernych tegoż Kościoła, mówi księżom: Odczepcie się, mamy w tej sprawie

inne zdanie. Wydana w 2008 roku przez Watykan instrukcja Dignitatis personae stwierdza wyraźnie - zapłodnienie in vitro „należy wykluczyć” z życia chrześcijanina. Poprzedni papież Jan Paweł II był tu ostrzejszy w sądach, nazywając tę metodę „formą wyrafinowanej aborcji”. Polscy biskupi też lubią w tej sprawie dorzucić do retorycznego pieca, z naszych ambon czytano już listy pasterskie o „holocauście zarodków w komorach chłodniczych”. Zastrzeżenia do tej metody zasadniczo są dwa. Pierwsze w czasie procedury in vitro „produkowane” są zarodki nadprogramowe, które następnie się niszczy. Teoretycznie niby nie, bo się je zamraża, aby potem móc je znowu wykorzystać, gdyby para chciała mieć kolejne dziecko lub gdyby próba się nie udała. Pierwszy kłopot w tym, że dla większości zarodków owo wykorzystanie będzie miało miejsce na świętego nigdy - ten problem omija się, obłudnie tłumacząc, że może kiedyś ktoś inny zechce je adoptować. Drugi kłopot polega na tym, że nie do końca wiadomo, jak owo mrożenie na embriony wpływa - prawodawstwo brytyjskie właśnie z tego powodu nakazuje zamrożone zarodki niszczyć po pięciu latach. Kościół, nie rozstrzygając (to ciekawe!), czy zarodek jest, czy nie jest osobą (bo gdy chodzi o życie, nie wolno zapuszczać się na grząskie grunta filozoficznych dywagacji), twierdzi jednak, że ponieważ z dwóch połączonych ze sobą komórek rozrodczych kobiety i mężczyzny z pewnością wyrośnie unikatowy, jedyny, niepowtarzalny i obdarzony duszą człowiek, ma on „pełną kwalifikację antropologiczną i etyczną, a zatem od samego początku ma godność osoby”. A więc zatrzymywanie jego wzrostu przez mrożenie to okrucieństwo. A rozmrażanie czy niszczenie to zbrodnia. Zastrzeżenie drugie: przekazywania życia nie można sprowadzić do technik prokreacyjnych, a nawet najbardziej szczere pragnienie ojcostwa czy macierzyństwa nie może być ponad naszym szacunkiem do czyjegoś, choćby składającego się z kilku komórek życia. Kościołowi zarzuca się często, że rodzinę, małżeństwo i seks sprowadza wyłącznie do „robienia dzieci”. Tu akurat jasno widać, że to nieprawda. Dignitatis personae powiada: Niemożność posiadania dzieci nie przekreśla ani ludzkiej miłości, ani wartości rodziny. Trzeba zrobić wszystko, żeby pomóc tym, którzy tęsknią za dzieckiem, ale nie można przy tym ingerować w wolność innych osób. Jeśli nie pomogą techniki wspomagania farmakologicznego, chirurgicznego czy naturalnego, jedyną drogą dla małżeństw, które wierzą i chcą pozostać w zgodzie ze swoim sumieniem, pozostaje adopcja.

Dłużej: Dla wielu nie jest ona żadnym rozwiązaniem, wszystkim przypomina jednak fundamentalną prawdę - dzieci, z naszej krwi czy nie z naszej, nie są naszą własnością. Są

darem od Boga. Nie można na niego zasłużyć, daru nie można wymusić, „wyprodukować”, nie można się też na niego zamykać - stąd katolicka nauka o zakazie antykoncepcji. Dzieci otrzymujemy z jakiegoś innego świata, wychowujemy, a później wypuszczamy w świat, by sobie w nim radziły. Spotykane często w debatach sformułowanie „chcę mieć dziecko” nie jest więc właściwe. Dziecko można przyjąć, gdy chce do nas przyjść. A jeśli nie chce? A nie chce przecież coraz częściej - winne są: tryb życia, choroby, zmiana wieku, w którym decydujemy się, że gatunek wypadałoby przedłużyć. Polacy mówią - jeśli medycyna pozwala problem obejść, to mimo sprzeciwu Kościoła, wybieramy mniejsze zło. Nasi biskupi, zamiast krzyczeć na polityków, że nie uchwalają całkowitego zakazu procedury zapłodnienia in vitro, powinni zauważyć, że ci zostali wybrani przez ich owieczki. Coś mocno szwankuje w formacji polskich wiernych; gdyby tak nie było, wszystkie kliniki in vitro poszłyby z torbami. Zamiast łapać za sztandary, winni się więc dziś zastanowić, jak sensownie o in vitro z ludźmi rozmawiać. I jak zrobić to inaczej, niż robią wszyscy do tej pory. Wiem, co piszę, zrobiłem na ten temat kilkanaście programów. Lekarze z klinik leczenia niepłodności bywają jeszcze bardziej zacietrzewieni niż strona kościelna i nierzadko to oni pierwsi wyrywają się, by spalić na stosie „katolickich talibów z ciemnogrodu” (cytat autentyczny). Perorują, że skoro niepłodność to choroba, trzeba niwelować jej skutki wszystkimi dostępnymi metodami. My nie pozostajemy im dłużni, tłumacząc, że primo: niepłodność to objaw, nie choroba, secundo: nie można ratować oparzonego, przeszczepiając mu skórę od żywego dawcy. Zaczyna się wielka jatka, która po pół godzinie kończy się konstatacją, że nie ma między nami zgody co do tego, kiedy zaczyna się ludzkie życie. Próbowałem obejść to pole minowe z różnych stron. Z jednej strony trzeba rozbić radosny stereotyp, że zapłodnienie in vitro to cud. Ta procedura to dla sporej części przyszłych rodziców wieloletnia droga krzyżowa (zdrowotna, psychiczna i finansowa), według niektórych statystyk wiąże się z nią podwyższone ryzyko ciąży mnogiej czy wcześniactwa. Gdy wezmą ją w swoje ręce ludzie nieodpowiedzialni, pojawiają się przypadki eugeniki. Znajomy profesor - wcale nie wojujący katolik - z przerażeniem opowiadał mi o kobiecie, która jeździła po Polsce w poszukiwaniu kliniki, gdzie znajdzie nasienie uprawdopodabniające możliwość, że dziecko będzie niebieskookim blondynem. Są też przypadki „odwróconej eugeniki”- w 2002 roku para lesbijek z Wielkiej Brytanii „zamówiła” w klinice głuchonieme dziecko, zaś para karłów ze Stanów Zjednoczonych chciała mieć dziecko, które ich nie przerośnie - oba zamówienia zrealizowano. Z drugiej strony - mówienie ludziom na wejściu, że bezpłodność należy czytać jako Boży plan, też nie ma za wiele sensu, takie argumenty dotrą tylko do głęboko wierzących. Do

heroicznego myślenia o adopcji, do refleksji, że w życiu nie chodzi o to, by zostawić po sobie kogoś z identycznym DNA, ale o miłość, której tak strasznie brakuje zostawionym przez rodziców dzieciom trzeba dojrzeć i być do tego mocno przekonanym (skądinąd. in vitro przy użyciu nasienia lub jajeczka obcego dawcy to też adopcja, tu też jedno z rodziców nie jest biologicznym przodkiem). Do jednego z programów zaprosiłem rodzinę wraz z synem, który urodził się w wyniku zapłodnienia in vitro. Cudowni rodzice, fantastyczny chłopak. Proszę ich teraz z marszu przekonać, że to sytuacja, w której złe drzewo wydało dobre owoce (podobnie jak na przykład kradzież miliona dolarów, która uszczęśliwi jakiegoś biedaka). Ja bym się tego nie podjął. Takie rozmowy - jeśli to mają być rozmowy, nie kłótnie - toczy się czasem latami. I dlatego radykalni obrońcy życia (z którymi zgadzam się na przykład co do aborcji to zbrodnia) wyzywają mnie zwykle od „letnich” chrześcijan, co w myśl biblijnej zasady, że mamy być zimni albo gorący, jest konkretną obelgą, albo od „pożytecznych głupków”. Oni wychodzą z założenia, że potencjalne rodzeństwo wspomnianego chłopca, które nie mogło obronić się przed wolą rodziców, powinno się wziąć pod ścisłą obronę prawną. Można odmówić im racji? Nie tak łatwo. Jak w tym mętliku wypracować sobie własny pogląd? Dla mnie przełomem było to, gdy po piątej lub szóstej audycji dotarło do mnie, że walcząc na słowa, prędzej czy później dojedziemy do ściany. Powiem to jeszcze raz: rozum wszystkiego nam tu nie wyjaśni, zapyta w końcu serce o akt wiary. Przeczytałem dziesiątki tekstów, znam setki argumentów. Nawet jeśli wciąż nie mam stuprocentowej, niezbitej i opartej na dowodach naukowych pewności, że zarodek nie jest w pełni człowiekiem (wierzę, że jest, ale tego nie wiem), nie mogę też jednak wykluczyć, że nim jest. A dopóki mam wątpliwości, choćby najmniejsze - muszę zakładać, że to może być człowiek. Ja też jestem człowiekiem i nie chciałbym, aby zabraniano mi rosnąć, mrożono mnie (nawet jeśli wtedy jeszcze nic bym nie czuł, to chodzi o moją godność) lub bez pytania o zgodę składano w ofierze życia moich braci lub sióstr. Jeśli ktoś mimo to chce podjąć ryzyko - ja, choć chciałbym, pewnie go nie zdołam powstrzymać. Wokół siebie ma jednak spowiedników, terapeutów, przyjaciół. Są miejsca, gdzie kończy się publicystyka, a zaczyna życie.

[16.]

Ksiądz odprawia mszę w tęczowym ornacie.

A. Jesteś przerażony, czy to znaczy, ze zamiast procesji będą odtąd parady? B. Jesteś zniesmaczony: co za liturgiczna tandeta C. Jesteś zachwycony: co za świetny pomysł

Krótko: Po pierwsze - warto docenić, że naszym oczom objawił się prawdziwy rarytas. W polskich zakrystiach zalega pewnie jeszcze z kilkadziesiąt takich tęczowych ornatów, przywiezionych przez księży, którzy brali udział w Światowych Dniach Młodzieży w Paryżu w 1997 roku. Ich projektantem był nie byle kto, bo J. C. de Castelbajac, który szył też między innymi dla Madonny, Micka Jaggera czy Eltona Johna. Czy te ornaty są ładne - de gustibus non est disputandum - dlatego punkt można przyznać sobie za odpowiedzi B lub C. Z pewnością są inne, z pewnością też nie uświadczymy ich już więcej. Liturgiści Jana Pawła II eksperymentowali, szukali metod dotarcia do ludzi stojących na obrzeżu Kościoła przy użyciu języka współczesnej kultury. Benedykt XVI idzie inną drogą. Jest zdania, że jeśli Kościół ma zachować tożsamość, musi przestać biec do przodu, a niekiedy nawet zrobić mały krok w tył. Na nabożeństwa każe wyciągać z szaf leżące tam od setek lat ciężkie kapy, peleryny i gronostaje. Ekipa Benedykta metodycznie usuwa też z liturgii naleciałości, które po II Soborze Watykańskim, gdy zmieniono liturgię tak, by była bardziej zrozumiała dla współczesnych, niekiedy bardzo im pomagały, ale - bywało niestety i tak - czasem zmieniały mszę w dziwny show, by nie powiedzieć liturgiczną ohydę. Byłem kiedyś świadkiem takiej mszy w londyńskiej katedrze westminsterskiej. Trwało to dobre półtorej godziny, przerywane było bowiem w najważniejszych momentach śpiewem i krzykiem jakiegoś afrykańskiego chóru i elementami recitalu amatorskiego kwintetu muzyki klasycznej. Liturgia nie ma się zalecać do wiernych, choć należy zrobić wszystko, by dało się w niej ze zrozumieniem uczestniczyć zdaje się mówić Benedykt. Ale zaczęliśmy zdaje się od kolorów...

Dłużej: W początkach chrześcijaństwa nie było czegoś takiego jak kolory liturgiczne, wszystko, co trzeba było odprawić, odprawiano w szatach białych. Dziś ksiądz może celebrować mszę odziany w kolor zielony, czerwony, fioletowy, różowy, biały, złoty lub niebieski. Nie zależy to jednak od jego gustu, lecz od małej książeczki nazywanej rubrycelą -

czyli kalendarza liturgicznego na każdy rok, leżącej na poczesnym miejscu w każdej polskiej zakrystii. Generalna zasada jest prosta - kolor szat ma nawiązywać do ducha, klimatu dnia, jaki właśnie w Kościele się obchodzi. I tak na zielono ksiądz ubiera się w tak zwanym okresie zwykłym. To kolor odradzającego się życia, nadziei, na Wschodzie jego noszenie traktowano jak wyznanie wiary. Jeśli w kościele zobaczymy księdza w zieleni, możemy mieć nadzieję, że liturgia pójdzie szybko i sprawnie, jest to bowiem jeden z tych nielicznych dni, gdy w Kościele nie obchodzi się żadnego święta, nie ma adwentu czy Wielkiego Postu. W adwencie i w Wielkim Poście szaty księdza są fioletowe - to kolor pokuty i wstrzemięźliwości. Fioletowe ornaty „chodzą też podczas mszy za zmarłych i w trakcie pogrzebów (wyparły wiszące jeszcze w niektórych zakrystyjnych szafach ornaty czarne). Kolor czerwony (kolor krwi, ale też ognia) zarezerwowany jest na dni, których patronem jest jakiś męczennik, oraz na Niedzielę Palmową (czyli fachowo Niedzielę Męki Pańskiej), a także na Zesłanie Ducha Świętego - w tym wypadku czerwony ma kojarzyć się z ogniem czy święta apostołów, którzy zmarli śmiercią męczeńską, poza Janem, ale on z kolei żył tak długo, że pod męczeństwo to jak najbardziej podpada. Są też ornaty białe, na święta. Do białych zalicza się również ornaty z elementami błękitu (na święta maryjne) lub złote - na szczególną pompę (Boże Narodzenie, Wielkanoc, niektóre niedziele). Za kuriozum na kościelnych wieszakach robi ornat różowy. Można go używać tylko w dwa dni roku - trzecią niedzielę adwentu i w czwartą Wielkiego Postu. Różowy oznacza wtedy - w telegraficznym skrócie i gigantycznym uproszczeniu - radość oczekiwania na zbliżające się święta. Wielu parafii nie stać jednak na taką ekstrawagancję i te dni obsługują zwykłe ornaty fioletowe. Problemów nie nastręcza raczej ubiór księdza pod ornatem. Na sutannę czy habit ksiądz zakładał kiedyś biały naramienny „ręczniczek” nazywany humerałem. Na to szła długa biała szata, czyli alba właśnie, przepasana sznurkiem, który z pewnością wolałby, żeby mówiono o nim po łacinie, nazywa się wtedy cingulum. W ostatnich latach na kościelnym rynku pojawiły się jednak alby nowego typu, z zapinaną na rzepy albo na zamek stójką, które nie wymagają stosowania humerału. To od razu wywołało lament nad upadkiem obyczajów, bo kiedyś ksiądz, nakładając każdy element mszalnej bielizny, musiał odmawiać specjalne modlitwy. O ile o humerał nie ma chyba co kopii kruszyć, o tyle dalszy marsz w stronę postępu i wprowadzanie mutacji w rodzaju tak zwanych albo ornatów trąci już liturgiczną perwersją. Złośliwi komentują, że następnym przystankiem dla wygodnickich księży będą stuło-szaliki - człowiek, wbiegając z podwórka, od razu będzie mógł lecieć do konfesjonału. A skoro już jesteśmy przy stułach, czyli szarfach symbolizujących kapłańską władzę -

one też mogą mieć różne barwy. Kiedy ksiądz wychodzi z konfesjonału, aby udzielać Komunii, przekłada stułę na drugą stronę, ze względów praktycznych są one bowiem dwukolorowe, i tak z fioletowej pokutnej robi się odpowiadająca kolorowi danego dnia, czyli dajmy na to zielona. Pobieżny przegląd parafialnych szaf pozwala stwierdzić - polskim księżom otoczonym przez coraz większą ilość ładnych przedmiotów i w dziedzinie szat liturgicznych powoli poprawia się gust. Przez całe wieki stylistyczną dominantą były ornaty mieniące się wszelkiej maści haftowanymi symbolami, od kotwic po krwawiące miecze, wizerunki Maryi, kielichy, złote grona etc. Dziś coraz powszechniejsze stają się ornaty proste, w ogóle bez dodatków i malunków, za jedyny element dekoracyjny robi nakładana na nie wzorzysta stuła. Estetyka a la ksiądz Jankowski także odchodzi chyba do lamusa.

[17.] W księgarni katolickiej szukasz prezentu. Trafiasz na ikonę „Jezus z przyjacielem”.

A. Cieszysz się - czyli Dan Brown nie miał racji, pisząc, że Jezus miał przyjaciółkę B. Kupujesz, jest piękna C. Wolisz gumową Arkę Noego, doskonałą do zabawy w wannie (do lat 4)

Krótko: Jeśli ktoś woli gumowe arki, jego sprawa, my gorąco rekomendujemy odpowiedź B, za nią (szczyt promocji własnych gustów) przyznajemy jeden punkt. Na zmaganie się z głupotami, którzy z uporem i bez twardych dowodów w ręku usiłują dowieść, że Jezus miał żonę i dzieci (ciekawość, czemu nie miał chomika), szkoda amazońskich lasów. Mniej więcej raz na kilka lat w świat idzie wiadomość o kolejnym sensacyjnym odkryciu, a to grobu rodzinnego Jezusa, a to Jego domu. Dziękować Bogu, że nie odkopano jeszcze pola golfowego, na którym zwykł był z apostołami grywać po jakiejś większej duszpasterskiej robocie. Ci, którzy lubią słuchać bajek o Indianie Jonesie, niech zaraz ruszą do księgarni, by napędzić sprzedaż kolejnych fantazji Dana Browna albo innych, co to lubią się podpiąć pod popularność Jezusa. My jesteśmy zdania, że od gumowych Arek Noego, rowerów, a nawet ilustrowanych Biblii, do których nigdy się nie zagląda, na

okolicznościowy prezent najlepsza jest właśnie ikona. Nie tylko piękna rzecz, ale i żywy kawałek Dobra, który człowiek będzie miał odtąd w domu. Może być ta, na której Jezus występuje z przyjacielem. Na początek uwaga formalna dla tych, których światem jest Warlords, boga odnajdują w Sims3, a w pracy są „pokoleniem Excela”. Ikona to nie tylko znaczek pokazujący się na ekranie komputera. W słowniku kościelnym to wielka rzecz, szczególny, otaczany czcią obraz przedstawiający Jezusa, Maryję albo świętego. W Kościołach wschodnich (na przykład w prawosławiu) ikona ma status mniej więcej taki jak Pismo Święte - wierzy się, że obecny jest w niej sam Bóg. Ikona to dla tego, kto na nią patrzy, okno, przez które może zajrzeć na drugą stronę, złapać promień boskiego światła. Dlatego w cerkwiach ikonami błogosławi się ludzi, tak jak u katolików robi się to Najświętszym Sakramentem. „Jezus z przyjacielem” to zaś jedna z najpiękniejszych i najstarszych ikon, jakie zachowały się na ziemi. Powstała w VI wieku w Egipcie, jej oryginał przechowywany jest w Luwrze. Cała w ciepłych złotobrązowych tonach. Przedstawia dwóch mężczyzn, obaj brodaci, obaj z aureolami. Chrystus trzyma pod pachą wielką zdobną księgę, drugą ręką obejmuje za ramię towarzysza. To absolutna sensacja, Bóg nigdy nie był przedstawiany w tak bliskim kontakcie z człowiekiem. Ten człowiek to święty Menas (nie mylić z Manesem, założycielem sekty gnostyków). Żył na przełomie III i IV wieku, był synem wysokiego rangą urzędnika, wstąpił do wojska, ale uciekł z niego i zaszył się na pustyni, oddając się modlitwie. Po serii objawień, pokazujących mu, że zginie śmiercią męczeńską, miał tak jej zapragnąć, że pognał do dowódcy i wyznał mu swoją wiarę. W Cesarstwie Rzymskim, gdzie obowiązywały edykty antychrześcijańskie Dioklecjana, biednemu Menasowi zafundowano więc bezprecedensową ilość tortur, zanim ostatecznie pozbawiono go życia, prawdopodobnie w roku 309. Jego grób jest dziś celem pielgrzymek, a ikona Menasa z Jezusem zrobiła wielką karierę, głównie dzięki braciom z Taize, którzy podczas sylwestrowych spotkań młodzieży rozdali ludziom z całego świata setki tysięcy jej kopii. Chcieli im przypomnieć, że Jezus w taki sam sposób, jak podtrzymuje Menasa, podtrzymuje każdego człowieka. Że to naprawdę jest Bóg obecny, czuły, troskliwy, a nie jakiś abstrakcyjny koncept albo wielodzietny były prorok z przeszłości. Jest w tej ikonie coś takiego, że działa jak biegun magnetyczny. Natychmiast ustawia nasz duchowy kompas, sprawia, że przestaje on szukać, kręcić się, drgać. Może to spokój, lekki uśmiech rysujący się na twarzach Jezusa i Menasa? Inny stary pustelnik (z VIII wieku), Jan z Dalyathy, pisał o swojej śmierci: „Jeśli to nastąpi, nie martw się z tego powodu. Takie

jest bowiem moje oczekiwanie i takie jest moje najgłębsze pragnienie przed mym Panem, żeby w owej godzinie nie było nikogo przy mnie, tylko On. By tylko On był wtedy moją pomocą i by tylko On zamknął mi oczy”. Ta ikona to piękna opowieść o przyjaźni, która nie waha się być blisko w chwili śmierci, sięga za grób, która nie polega tylko na wspólnym robieniu grilla, a zaufania nie sprowadza do tego, by nie chlapnąć nic żonie po wspólnej zabawie z paniami. Przypomina, że przyjaźń to najczystszy zakątek miłości. Ktoś bliski świętuje coś ważnego? Może warto zamiast kolejnego roweru, ręcznika albo GPS-a zamówić kopię tej ikony, może będzie lekarstwem na codzienną samotność?

Dłużej: Gdzie zamawia się ikony? U ikonopisa. To twórca ikon, nazywany tak, bo ikon, według fachowej terminologii, się nie maluje, ikony się pisze. Zwykle na desce, kiedyś cyprysowej lub cedrowej, dziś najczęściej lipowej, temperą, choć spotyka się również ikony pisane w technice olejnej. Od wyboru deski do podpisania ikony imieniem przedstawionej na niej postaci mija czasem kilka miesięcy. Proces tworzenia ikony nie kończy się w malarskiej pracowni. Każdy, kto modli się przed nią, napełnia ją nowymi znaczeniami, odbija się w niej na stałe jego zapłakane albo radosne spojrzenie. Dlatego stare ikony, wynajdywane na pchlich targach czy w antykwariatach, godne są szacunku, zamknięto w nich nie tylko sacrum, także ludzkie losy. Jeśli ktoś chciałby zamówić nową ikonę, najlepiej zwrócić się chyba do prawosławnego Studium Ikonopisarstwa w Bielsku Podlaskim, do działającego przy warszawskim klasztorze dominikanów Studium Chrześcijańskiego Wschodu albo znaleźć najbliższą cerkiew i tam popytać. Uwaga, to, co pod nazwą „ikona” można kupić w Internecie i kosztuje kilkadziesiąt złotych, to zwykle naklejane na deskę reprodukcje albo ikony malowane maszynowo. Na prawdziwą ikonę z duszą trzeba zwykle wyłożyć co najmniej kilkaset złotych. O teologii ikony napisano wiele grubych ksiąg, chcąc je streścić, można by zaryzykować tezę, że ikonopis to artysta wezwany do zrobienia zdjęcia świętemu. Jasne, że mnóstwo zależy tu od jego warsztatu, ale kluczową postacią w całym tym procesie pozostaje jednak ten, czyją podobiznę będziemy oglądać. Ikonopis musi oddać na obrazie jego ducha. Jest pośrednikiem, kurierem boskich spraw. Dlatego pisaniu ikony towarzyszyć powinna modlitwa, a czasem nawet post, ruscy mnisi pisali ikony na klęczkach. Z tego też powodu wyrosły w tradycji wschodniej ikonopis nie kreuje się - jakby to było na Zachodzie - na malarza, on chowa się za swoją ikoną, to ona ma mówić za niego. Jest prorokiem. Gdy

zaczyna celebrować siebie, staje się swoją własną karykaturą. Nie ma dla ikonopisa większej pochwały niż to, że ktoś, komu oddał w ręce ikonę, przychodzi później i mówi, że patrząc na nią, naprawdę widzi Boga i Bóg go widzi. Że dobrze mu się przy niej modli.

Jeszcze dłużej: Kogo można przedstawiać na ikonie? Ludzie przychodzą czasem do ikonopisów z prośbą o wymalowanie patrona dziecka z okazji jego chrztu albo „jakiejś fajnej ikony ślubnej”. Jeśli jest zapotrzebowanie na świętego, ikonopis sięga najpierw do albumów, patrząc, jak dany delikwent w tradycji Kościoła był pokazywany - w jakiej postawie, z jakimi atrybutami. Nie może dać się ponieść artystycznej wizji. Jeśli chce stworzyć wariację, musi być to wariacja na temat, „podpięta” pod obowiązujący przez setki lat kanon. Najczęściej pisanymi ikonami są jednak typy klasyczne. Mandylion - twarz Jezusa przerysowana z chusty, na której miało odcisnąć się kiedyś Jego oblicze, Chrystus Pantokrator - władca siedzący na tronie, błogosławiący światu, Matka Boska Eleusa najpiękniejsza z maryjnych ikon - Matka Boska trzyma tu na ręce Dzieciątko, które tuli się do Jej policzka, ich aureole zlewają się w jedno (tę ikonę nazywa się też czasem Umilenije) albo Hodegetria - Matka Boska trzymająca Dziecko na kolanach i wskazująca Je ręką. Dużo treści w ikonie przekazuje też kolor. Purpura oznacza władzę. Niebieski - ducha. Zieleń - życie oraz Ducha Świętego. Brąz to sprawy ziemskie, złoto - sprawy boskie (pięknie widać to na ikonie Jezusa i Menasa - do szyi są w brązach, ich głowy i tło za nimi to już odcienie złota). Ludzie pytają czasem, dlaczego twarze na ikonach są tak zamyślone i smutne. Odpowiada im Beata Elwich w pracy Ikona. Duchowość i filozofia: „Wpatrując się w wydłużone, smukłe, znieruchomiałe sylwety, patrzący sam nieruchomieje. Widząc zapatrzone twarze postaci, sam ulega zapatrzeniu”. Katolicy w Polsce coraz chętniej spoglądają na wschodnie chrześcijaństwo, szukają w nim piękna i mistycyzmu, który czasem trudno jest im znaleźć we własnych kościołach. Poszukując ikon, warto jednak pamiętać o tym, że ich kult może się rozwinąć w złym kierunku. Ponieważ chrześcijaństwo jest religią nie teorii, ale znaków, przemawia do zmysłów, sacrum daje się dotknąć, smakować, oglądać, kult ikon rozwinął się szybko do tego stopnia, że w VII wieku ikony zapraszano na rodziców chrzestnych albo kładziono na nich Komunię świętą, by przyjąć ją z ręki świętego. Gwałtowny protest przeciw takim praktykom spowodował tak zwany kryzys ikonoklastyczny, czyli zmierzający do wyrugowania ikon z chrześcijaństwa, wszystko skończyło się jednak bardzo sensownie. Na soborze w Nicei w 787 roku ustalono, że skoro Jezus wcielił się w postać ludzką, to znaczy, że może być w tej

postaci przedstawiany, przypomniano też, że oddając cześć ikonie, nie czci się farb i deski, ale tego, kto został na niej przedstawiony. Drugie zniekształcenie, przez niektórych traktowane jako szansa, to zbytni „odjazd” ikonopisów w kierunku czystej sztuki z pominięciem kontekstu religijnego. Znawcy spierają się więc, która część sztuki religijnej (czyli wykorzystującej motywy religijne) - a ta kiedyś pokrywała się z sakralną (czyli niosącą przesłanie duchowe), może być dziś sztuką kościelną (czyli umieszczaną w miejscach kultu). Spór o to, czy poszerzać kanon, czy przeciwnie - jak tylko się da, wracać do korzeni - kwitnie. Czy ikony malowane przez jednego z najwybitniejszych polskich malarzy, prawosławnego Jerzego Nowosielskiego, z jednej strony porażające pięknem, z drugiej - noszące wyraźne ślady cierpienia, przez jakie przeszedł w życiu ich autor, opowiadają nam o Bogu, czy może raczej są zapisem drogi krzyżowej artysty? A może to po prostu kolejne spotkanie Jezusa z przyjacielem? Spotkanie Boga z tym, co w nas najsłabsze, złe, brudne, trudne. Przecież to nie jest Bóg, który kąpie się w złocie, to Bóg, który zdecydował się urodzić w stajni, nie boi się więc naszego życia, które czasem do bólu stajnię przypomina.

[18.] Kolega bierze ślub nie w swojej parafii, lecz u zakonników.

A. To cudowny pomysł, w parafii nie da się wytrzymać B. To niemądry pomysł, w Biblii jest napisane „lepiej jest człowiekowi się nie żenić, lepiej jest dla niego tak żyć” C. Radzisz mu, by jednak spróbował w parafii, a w ostateczności wybrał zakonników

Krótko: Najwięcej sensu (a nawet nuta heroizmu) jest w odpowiedzi C i za nią można przyznać sobie punkt. Parafia to w Kościele nasz dom. Jakikolwiek by był, warto dać mu pierwszeństwo. Dla tych, co mimo wszystko chcą łączyć się świętym węzłem poza nim, wcale nie taka krótka instrukcja. Po pierwsze, trzeba sprawdzić, czy zakonnicy, do których nas ciągnie, są włączeni w strukturę diecezji, czy mają parafię. Ich kościół parafialnym wcale być nie musi, może stać na terenie parafii, a oni sami mogą być tam ambasadą innego, zakonnego świata. Jeśli nie -

muszą uzyskać licencję na błogosławienie małżeństwa od proboszcza parafii. (UWAGA: Małżeństwa nie udziela ksiądz, udzielają go sobie nawzajem małżonkowie, ksiądz to tylko błogosławi). Powinni „zalogować się” na chwilę do parafialno-diecezjalnej struktury. Jeśli zaś parafię mają - wystarczy, że my weźmiemy stosowny dokument, tak zwaną delegację, od swojego własnego proboszcza, w parafii, w której mieszkamy. Po co tyle papierów i ofiar typu „co łaska”, które wiążą się zwykle z każdym z nich? Żeby - uciekając się do politycznej metafory - ten, który może głosować tylko raz, nie próbował zagłosować dwa razy. Każdy katolik jest przypisany do swojej parafii terytorialnie i tam powinien przyjmować sakramenty, nie tylko dlatego, żeby było miło proboszczowi, ale też dlatego, żeby można je było wpisać do ksiąg parafialnych. Procedura diabelnie skomplikowana - ja zostałem ochrzczony w parafii katedralnej w Białymstoku, tam są moje księgi. Gdy przyjąłem bierzmowanie (w parafii Ducha Świętego), proboszcz z Ducha Świętego przesłał kwity do parafii katedralnej, gdzie wyciągnięto księgi z szafy i zrobiono kolejną adnotację. Gdybym się ożenił albo został księdzem - cały korowód powtórzyłby się raz jeszcze. System, który idealnie sprawdzał się w czasach, gdy ludzie rodzili się i umierali w tym samym miejscu, niebawem stanie pewnie na krawędzi efektywności - zanim sprawdzi się, czy człowiek podający się za katolika z Francji, który chce się żenić z Australijką, nie wziął już wcześniej ślubu nigdzie na świecie z kimś innym, mogą minąć wieki. Centralny Rejestr Sakramentów, dostępny on-line, przy zastosowaniu tajnych kodów? Nie ma innej opcji, zwłaszcza gdy w Kościele rozpowszechnią się jeszcze tak zwane parafie personalne, czyli opierające się nie na wspólnocie miejsca zamieszkania, a gromadzące się wokół jakiegoś kościoła czy księdza. Odchodzenie od myślenia o Kościele w kategoriach terytorialnych dobrze widać na przykładzie Opus Dei, które ma status „prałatury personalnej”. Członkowie Opus Dei, niezależnie od tego, gdzie mieszkają, nie podlegają władzy miejscowego biskupa, ich biskup rezyduje w Rzymie, a na miejscu obsługuje ich wyznaczony przez niego ksiądz. Na podobnej zasadzie działają choćby Ordynariaty Wojskowe - jeden biskup na cały kraj i samodzielne parafie, skupiające żołnierzy i ich rodziny, które choć mieszkają, dajmy na to, w Rzeszowie, nie podlegają biskupowi rzeszowskiemu, ale polowemu.

Spotykasz POLITYKA

Politycy zawsze przed wyborami lgną do kościołów w poszukiwaniu elektoratu. Kilka tygodni po wyborach nagły atak pobożności im przechodzi, jeśli więc chcesz, by POLITYK zniknął ci z oczu, po prostu usiądź i chwilę poczekaj. W gorącym przedwyborczym czasie proboszczowie - zwłaszcza w mniejszych miejscowościach - przyjmują pielgrzymki kandydatów na radnych czy posłów, którzy koniecznie chcą się zareklamować liderowi opinii (ksiądz czasem jeszcze nim bywa) jako bardziej święci od Najświętszej Matki. Lokalni duchowni dostają też wyborczą propagandę oraz dziesiątki próśb o pozwolenie na zbieranie podpisów przed niedzielnymi mszami. Bywa, że przy tej okazji polityk miętosi w rękach kopertkę, usilnie pragnie nagle złożyć jakąś ofiarkę „na kościół”. Mimo że wstępu do kościoła nikt nikomu zabronić nie może, przed wejściem powinien stać ktoś, kto wyrzuci wszystkich próbujących wnieść do środka transparenty. Dlaczego? Po pierwsze dlatego, że w Kościele nie ma polityki, tu rządem, sądem, Matką i Ojcem jest sam Bóg. Jezus. A On, choć miał na to naprawdę poważne szanse, nigdy nie został politykiem. Bo polityka zawsze ma w sobie coś z handlu. Jest w niej rywalizacja, coś, co dzieli ludzi. Miejsce święte jest zaś po to, żeby ludzi łączyć. Przekazując w czasie mszy znak pokoju, nigdy nie wiesz, czy podajesz rękę zwolennikowi Romana Giertycha czy Wojciecha Olejniczaka. Dlatego, patrząc na kandydatów, którzy za zgodą proboszcza rozdają w niedzielę ulotki albo zbierają podpisy poparcia, zaczynam rozumieć Jezusa, który handlujących na dziedzińcu świątyni przepędził na cztery wiatry. Żadne tłumaczenia w stylu „Znamy tego człowieka, wiemy, że będzie dobrze nas reprezentował” nie są przekonujące. Ksiądz nie jest od tego, żeby pokazywać ludziom palcem gotowe rozwiązania. On ma ich tak uformować duchowo, żeby sami wiedzieli, kogo wybrać, dzięki komu ten świat ma szansę stawać się bardziej Bożym światem. W historii Kościoła bywało różnie. Jak pisze wybitny liturgista ojciec Tomasz Kwiecień, jeszcze w XX wieku istniały pojedyncze indulty (zezwolenia) Kongregacji Rytów pozwalające na wymienianie imienia władcy w kanonie mszy świętej po imionach papieża i biskupa, przez wieki było to stałą tradycją. Dziś „zadaniem Kościoła nie jest tworzenie i sprawowanie rządów. Zadaniem Kościoła jest formowanie ludzi tworzących i sprawujących rządy z poszanowaniem wolności, która prowadzić będzie do rozkwitu pełni człowieczeństwa” - pisał mądrze George Weigel. Czasem bywa tak - proszę uwierzyć, słyszałem na własne uszy - że wierni domagają się od księdza, by wskazał im kandydata. Ów ksiądz powinien wówczas zorganizować dla swoich parafian wieczorek i zamiast po raz dwudziesty oglądać zdjęcia z ostatniej pielgrzymki, wyjaśnić, że katolicka nauka społeczna gorąco promuje tak zwaną zasadę

pomocniczości. Ta zaś głosi, że państwo nie jest wyłącznie nocnym stróżem, pilnującym, żeby się ludziska nie pozabijali (jak to jest choćby w doktrynie leseferyzmu), nie może też obywatela non stop wyręczać i prowadzić za rączkę (jak chcą zwolennicy państwowego interwencjonizmu). Nasza zasada głosi, że obywatel ma rozwijać się sam, a państwo ma mu pomagać w tym, co będzie służyło lepszemu rozwojowi całej społeczności. Stąd na przykład postulat polityki prorodzinnej - więcej dzieci to nie tylko miód na katolickie serce, to także mniejsze opłaty na ZUS, więcej rąk do pracy, wyższy PKB etc. Uznajmy więc, że zgodnie z tą zasadą Kościół instytucjonalny nie powinien mieszać się w wybory, z którymi wierny poradzi sobie sam. Tym bardziej że stąpamy po bardzo grząskim gruncie. Polacy to wciąż szalenie rozpolitykowany naród (minie nam, gdy najemy się i uwierzymy, że żadna rewolucja nam już nie grozi). Dlatego jedno nieostrożne słowo księdza i jakaś polityczna sugestia może sprawić, że człowiek o innych przekonaniach wyborczych więcej do kościoła nie zajrzy. To nie USA, gdzie biskupi mogą powiedzieć, że nie będą udzielać Komunii kandydatowi na prezydenta popierającemu aborcję (tak było w przypadku Johna Kerry'ego), to nie Wielka Brytania, gdzie kiedyś słyszałem takie kazanie na temat Izby Lordów, jakby to Radio Maryja omawiało dokonania SLD, i nikt nie robił z tego powodu awantury. Zapyta ktoś: A czy w Polsce było inaczej? W 1989 roku przed pierwszymi wolnymi wyborami oraz kilka lat po nich politycy opozycji byli wszędzie - w prezbiteriach, na ambonkach. Biskupi i proboszczowie otwarcie na to pozwalali, podawali z ambon numery list i zachęcali, żeby „katolik głosował na katolika, a żyd na żyda”. To był czas walki, dziś czas walki się skończył. Gdy ktoś mówi, że Kościół dziś miesza się do polityki, proszę o dowody. I nigdy ich nie otrzymuję. To nie Kościół przeprowadza sejmowe ustawy i montuje koalicje. Wyczyny ojca Tadeusza Rydzyka nie są dla Kościoła typowe, każdy przytomny człowiek zdaje sobie sprawę, że pod płaszczykiem troski o Polskę realizują się tu własne, przedziwne jak na księdza ambicje. Polityków wybiera naród. Którego - tak się w Polsce składa - istotną częścią są katolicy, księża, biskupi. Nie można zabraniać biskupom przypominania ludziom, że prawo stanowione ma być zgodne z prawem boskim (na przykład co do tego, że nie wolno zabijać ludzi), nie można się też dziwić, że będą krytykować polityków (ale tylko w sprawach moralnych, trudno wyobrazić sobie biskupa, który wypowiada się w sprawach na przykład obronności kraju). A co z tak zwanymi partiami katolickimi? To dziwne twory, już w samej nazwie mają logiczną sprzeczność. Partia to po polsku mniej więcej tyle co „część”, coś, co zostało wydzielone, skrzydło, stronnictwo. Katolicki oznacza zaś (z greckiego) powszechny. Mamy

tu więc część, która twierdzi, że jest wszystkim. W tym podpinaniu się pod autorytet Kościoła jest coś brzydkiego. Czy polityków naprawdę nie stać i czy to naprawdę nie jest większe wyzwanie, by być katolikiem w ramach „normalnej” frakcji i tam pokazywać światu, że nie musimy tworzyć wyznaniowych gett, że jako katolicy też jesteśmy pięciopalczaści? Na koniec dwa użyteczne cytaty. Pierwszy dla tych wszystkich, którzy lubują się w różnej maści mszach za Ojczyznę i wszelkich pompatycznych państwowo-religijnych uroczystościach (oraz tych, których one drażnią). Fragment watykańskiej instrukcji Redemptionis sacramentum (pisanej przecież nie tylko na użytek Polski, ale i Ameryki Łacińskiej czy Afryki) pozostawiamy bez komentarza: „Mszy świętej nie wolno łączyć ze sprawami politycznymi albo świeckimi (...). Co więcej, aby nie pozbawiać Eucharystii jej autentycznego znaczenia, należy za wszelką cenę unikać celebrowania Mszy świętej jedynie w celu stworzenia okazałego widowiska, jak też nie nadawać jej stylu podobnego do innych ceremonii, zwłaszcza świeckich”. Drugi - dla samych polityków, którzy określają się mianem katolickich i którzy czują, że archanioł Michał (wojujący zaciekle z szatanem) to w zasadzie ich drugie imię. Tym razem wybitny czeski teolog, ksiądz Tomas Halik. „Podobno cesarz Konstantyn w noc przed bitwą na Moście Milwijskim miał widzenie, w którym zobaczył znak krzyża i usłyszał zdanie: »W tym znaku zwyciężysz!» Kazał więc zamocować krzyż na chorągwiach swoich wojsk, pobił swych wrogów, z wdzięczności zalegalizował Kościół - dotychczas prześladowany, w dodatku nadał mu różne przywileje i w końcu chrześcijaństwo stało się państwową religią Cesarstwa Rzymskiego. Nie mogę wyzbyć się pytania, jak wyglądałyby dzieje chrześcijaństwa, Europy i świata, gdyby cesarz Konstantyn ową wspaniałą wizję, jaką otrzymał, potraktował w sposób bardziej inteligentny”.

Punktacja: Jeśli po spotkaniu z POLITYKIEM odczuwasz zniechęcenie albo rozdrażnienie - odejmij sobie teraz jeden punkt. Jeśli POLITYK nie zrobił na tobie żadnego wrażenia - nie dodawaj ani nie odejmuj punktu. Jeśli po spotkaniu z POLITYKIEM zastanawiasz się, jak - robiąc to, co robisz, i bez przyklejania sobie do zawodowego tytułu łatki „katolicki” - mógłbyś pokazać praktyczny wymiar swojej wiary, zmienić świat na lepsze - po spotkaniu POLITYKA dodajesz sobie jeden punkt. Alleluja!

[19.]

Nachodzi cię myśl, że może i poszedłbyś do spowiedzi, ale boisz się, że nie dostaniesz rozgrzeszenia.

A. I dlatego nie pójdziesz B. I dlatego pewnie kiedyś pójdziesz, ale jeszcze nie teraz C. I dlatego pójdziesz, ale najpierw sprawdzisz, kto siedzi w konfesjonale

Krótko: Żeby dostać rozgrzeszenie, trzeba spełnić pięć warunków opisanych niżej, gdy któregoś brakuje - rozgrzeszenia dać po prostu nie można. Nie dostanie go więc ktoś, kto wpada do konfesjonału, by na szybko wyspowiadać się z kolejnego wypadu do kochanki, ani ktoś, kto stale żyje w niesakramentalnym związku. Narzeczeni żyjący bez ślubu rozgrzeszenia nie dostaną, a morderca, który przyjdzie i uderzy się w piersi - już tak? Sprawa nie jest taka prosta. Kiedy spowiednik widzi, że dwoje młodych ludzi jest na ostatniej prostej przed ślubem, mieszkają razem i zdarzyło im się zrobić to, co powinni robić wyłącznie mąż z żoną (czasem przy realnym postanowieniu poprawy ze strony penitentów może dać im rozgrzeszenie). Człowiek, który zabił, w konfesjonale usłyszy najpierw wezwanie do zadośćuczynienia, a więc przyznania się do grzechu i poddania się karze. Rozgrzeszenie w każdym przypadku można warunkowo zawiesić - na przykład gdy do konfesjonału zgłasza się osoba o skłonnościach pedofilskich, dostanie rozgrzeszenie dopiero, gdy wróci i poinformuje, że poszukała specjalisty i poddała się leczeniu). Konfesjonał to nie kontrola prędkości, tu nie ma taryfikatora. Zanim Kościół zdecyduje, czy ma władzę, czy jest w stanie konkretnemu człowiekowi dać rozgrzeszenie, czy nie, musi przede wszystkim zbadać kontekst grzechu. Dlatego w konfesjonałach siedzą ludzie, a nie automaty. Dlatego nie można spowiadać się przez Skype'a czy Twittera. I dlatego właśnie najwięcej sensu ma odpowiedź C (za nią - punkt). Nieodmiennie zastanawia mnie fakt, że ludzie, którzy przystępują do czynności tak błahej, jak ubezpieczenie samochodu, poświęcają długie dni, a czasem i tygodnie, by porównać ze sobą oferty ubezpieczycieli. Z pietyzmem badają jakość obsługi powypadkowej, wysokość składki, analizują dziesiątki szczegółów. Gdy zaś idzie o powierzenie najbardziej intymnych zakamarków swojej duszy, bezrefleksyjnie klękają przy pierwszym z brzegu konfesjonale, a później dziwią się, że zostali źle potraktowani. Żaden sakrament nie wymaga od człowieka, by zacisnął zęby i zawiesił na chwilę swoje człowieczeństwo - swój rozum, swoją wrażliwość. Przeciwnie - Bóg, którego się w tym

sakramencie spotyka, oczekuje, że przyjdziemy do niego z dobrodziejstwem inwentarza. Z emocjami, do których mamy prawo, z naszym sposobem komunikowania się ze światem, wreszcie - z rozumem. Dlatego ważne jest, by przez szacunek dla wszystkich stron, które wezmą udział w tym spotkaniu, zaplanować je w sposób, na który Bóg (i ten, kto do Niego przychodzi) zasługuje, i sensownie się do spowiedzi przygotować. Jak?

Dłużej: Wpadanie do kościoła na kilka dni przed świętami, by odklepać księdzu listę dyżurnych grzechów, nie ma większego sensu. Dobre przygotowanie do spowiedzi wymaga czasu. Dobrze przeżyta spowiedź jest jak bordoskie wino, które owszem, można wychylić duszkiem pomiędzy gumą do żucia a ciastkiem i krzywić się później przez pół wieczoru, dlaczego takie cierpkie, ciężkie i generalnie fuj, ale kto naprawdę chce poznać jego smak, musi najpierw z odpowiednim wyprzedzeniem otworzyć butelkę, dać winu (jeśli to czerwone) odetchnąć, przelać je do karafki, sprawdzając, czy do kieliszka nie dostały się odrobiny korka. Jeśli chcesz poczuć bukiet, smak, nos starego wina (pomyśl tylko - sakrament pokuty ma prawie dwa tysiące lat), twój kontakt z nim będzie wymagał mozolnej gry wstępnej. Jeśli jej nie wykonasz, nic tak naprawdę nie zrozumiesz. Królewski trunek sprowadzisz do soku z winogron, nie dotkniesz nawet skarbu, jaki w sobie nosi. Do wykonania jest pięć prostych kroków, w Kościele nazywa się je „warunkami sakramentu pokuty i pojednania”. Jak w szwajcarskim banku - dostajesz do ręki pięć kluczy, żeby dobrać się do sejfu, musisz użyć wszystkich, jeśli zapomnisz o jednym, będziesz mógł powiedzieć wiele o systemach zabezpieczeń, będziesz się pewnie na nie zżymał, że nie wpuściły cię do środka, ale wina będzie tylko po twojej stronie. Krok zero to próba uświadomienia sobie, o co tak naprawdę w tym wszystkim chodzi. Jezus wyraźnie zwraca uwagę w Ewangelii, że nie przyszedł ukarać świata za grzechy, ale pojednać go ze sobą. Wzywał ludzi nie do tego, by się biczowali i zalewali łzami z powodu swojej przeszłości, ale by czym prędzej zmienili drogę, po prostu się nawrócili. Chrześcijanie, zwłaszcza w pierwszych wiekach, pozytywnie „nakręceni” przesłaniem Jezusa i ufający, że odtąd uda im się żyć bez grzechu, gdy zobaczyli, że to mrzonki, zaraz popadli w iście rzymski legalizm, badając, czy dostatecznie ukarali się już za swoje słabości, czy odsiedzieli swój duchowy wyrok. Drugą skrajnością jest żywione przez wielu współczesnych chrześcijan przekonanie, że spowiedź jest czymś w rodzaju psychoterapeutycznej pogawędki. To trywializowanie spowiedzi, która, jak pisał znany niemiecki benedyktyn ojciec Anselm Grun, „nie jest tylko rozmową o winie, lecz docierając do nieuświadamianych głębin psychiki,

skutecznie zapewnia przebaczenie”. Pierwszy krok niezbędny do tego, by dobrze ten sakrament przeżyć, to żal za grzechy. Brzmi „katechetycznie”, nieco sztucznie. A przecież grzech to nie jest prywatna sprawa, rzecz, którą można wyznać pod drzewem w lesie, bo Bóg i tak przecież nas usłyszy. Nie można, bo jesteśmy jednym organizmem. Gdy psuje się wątroba, cierpi całe ciało. Szatan (z greckiego diabolos, czyli ten, który dzieli) wmówił zaś poszczególnym organom, że każdy z nich może robić, co chce, nie oglądając się na inne. Że trzustka ma prawo nie dbać o jelita, bo to w końcu jej życie i jej osobista odpowiedzialność, a serce może mieć w nosie wątrobę. Ale jeśli dotrze do nas, że naprawdę nie jesteśmy na tej ziemi sami, że duchową pępowiną podłączonych jest do nas sześć miliardów ludzi, których stworzył ten sam Bóg zobaczymy, że nasz grzech wpuszcza truciznę do całego krwioobiegu Kościoła, zatruwa cały system. Kto nie wierzy, niech spojrzy na kryzys gospodarczy - grupka pań i panów w USA postanawia zarobić parę dolarów w sposób niezgodny z zasadami, skutek - ludzie tracą pracę, nie mają z czego spłacić kredytów, przed niektórymi staje widmo głodu, inni wylewają hektolitry łez. Jak najszybciej zakończ więc kokieteryjny taniec z samym sobą, otwórz oczy zobacz, że w twoim życiu działa istny efekt motyla - gdy wchodzisz na strony pornograficzne w zaciszu swojego mieszkania, niszczysz życie tysięcy młodych kobiet, które nigdy już nie stworzą sensownej relacji z mężczyzną w Stanach, w Azji czy w Afryce. Kantując na podatkach, sprawiasz, że owszem, państwo ma mniej na utrzymywanie politycznych darmozjadów, ale też mniej na pomoc dla tych, którzy bardzo tej pomocy potrzebują. Uświadom sobie, że są ludzie, którzy cierpią przez ciebie, przez ciebie płaczą, przez ciebie nie chłoną piękna tego świata, tak mocno siedzą w nich twoje ostre słowa. Zaglądałeś na portale plotkarskie, gdzie pisze się kłamstwa o innych ludziach. Niby nic? Dajesz w ten sposób chleb współczesnym hienom, paparazzi. Gdyby nie tysiące gospodyń domowych, które lubią poczytać sobie przy porannej kawusi ploteczki z życia znanych i lubianych, paparazzi być może nie goniliby na motorach księżnej Diany. Że jej kierowca był pijany? Był. Ale może gdyby nie oni, nie zabiłby jej w tym nieszczęsnym tunelu. Dwóch młodych facetów wciąż miałoby matkę. Prosta rzecz. Nie jest ci ich żal? Chwileczkę, przecież gdy tak zacznie się patrzeć na świat, człowiek na dobrą sprawę nie powinien wychodzić z domu! To nie tak. To, że zdarzają nam się wypadki, nie znaczy, że mamy zarzucić jazdę samochodem. Każdy, kto przeżył wypadek, wie, że to straszna sprawa, ale uczy nas czegoś, coś w swoim życiu zmieniamy. Tak jak przez zło, które wyrządzasz, niszczysz ten świat, przez spowiedź sprawiasz, że ten świat realnie staje się lepszy.

Kolejny warunek sakramentu pokuty to rachunek sumienia. Broń Boże, robiony przy użyciu pobożnych książeczek pisanych przez niemających pojęcia o życiu księży, gdzie kobiety pytane są „czy urozmaicały mężowi potrawy”. To próba zajrzenia do wewnątrz i zadania sobie pytania: co zrobiłem nie tak. Następny warunek: postanowienie poprawy. Rzecz absolutnie fundamentalna, decyzja, że od tej pory nie chcę grzeszyć i zrobię wszystko, by tak było, podejmuję konkretne postanowienia. Wreszcie - po spowiedzi - zadośćuczynienie, wyrównanie dziury, którą przez swój grzech wykopałeś na środku drogi innych ludzi. Jeśli kogoś okradłeś - oddaj, jeśli skłamałeś - spróbuj się do tego przyznać, jeśli odwiedziłeś agencję towarzyską - nie tylko przestań tam chodzić, zastanów się też nad tym, jak naprawić wyrządzone przez siebie w czyimś życiu szkody - możesz pomóc stowarzyszeniom, które pomagają kobietom wyjść z prostytucji i tym podobnym. No i wreszcie - spowiedź. Jeśli ktoś ma chęć powierzyć swoje najbardziej skryte sprawy w ręce losowo wybranego księdza, jego sprawa. Znacznie sensowniej jest jednak poświęcić chwilę czasu na znalezienie takiego księdza, którego kazania do nas trafiają, a zatem, skoro da się go słuchać, wydaje się człowiekiem, z którym można by też pogadać. Złapać takiego księdza po mszy albo ustalić jego telefon, zwykle dostępny na stronie internetowej parafii czy klasztoru i spróbować poprosić go o spotkanie i o spowiedź. Taki ksiądz powie nam wtedy, kiedy można go znaleźć w konfesjonale albo umówi się z nami na spotkanie w miejscu innym niż drewniana szafa. Jeśli obie strony będą czuły, że to może mieć sens - warto zapytać takiego księdza, czy nie chciałby być naszym stałym spowiednikiem. W czasie spowiedzi powinniśmy wyznać swoje grzechy, ksiądz powie nam kilka słów i wymyśli pokutę. Najczęściej jakąś modlitwę; słyszałem też jednak o pani, która za pokutę dostała „zrobienie sobie jakiejś małej przyjemności” - widać spowiednik uznał, że jest w swoim życiu na tyle rygorystyczna, że najlepszym wynagrodzeniem dla Boga będzie, gdy zobaczy ją przez chwilę szczęśliwą.

Jeszcze dłużej: Takie spotkanie z księdzem może mieć też znacznie szerszą formułę, w Kościele oprócz spowiedzi istnieje bowiem tak zwane kierownictwo duchowe. Ksiądz jest wtedy nie tylko kimś, kto odpuszcza grzechy, ale i duchowym „coachem”, który jest w stanie sensownie wskazywać nam kolejne etapy naszej duchowej drogi. To stara chrześcijańska tradycja, mnisi w pierwszych wiekach chrześcijaństwa znajdowali sobie przewodników duchowych - mężczyzn (abba) lub kobiety (amma), z którymi rozmawiali nie tylko o swoich

słabościach, ale i o emocjach, kłopotach, snach. Zdawali generalny raport ze swojego życia. Jak podaje Leksykon liturgii pod redakcją księdza Bogusława Nadolskiego - w Polsce do końca średniowiecza trwał zwyczaj spowiadania się również u osób świeckich. Nie mogły one dawać rozgrzeszenia, ale decydowały, kto może przystępować do Komunii, a kto nie. Ciekawostka z Kościołów wschodnich - tam ksiądz miał przykazane, by rozmawiać z penitentem, czyli spowiadającym się, radosnym głosem. A więc - żadnego smędzenia. Konfesjonał nie jest miejscem przymuszania gwałtem do duchowego ekshibicjonizmu, tu realnie naprawiamy podły (również przez nas) świat. Dostajemy duchowego kopa na dalszą drogę - sakrament pokuty to jeden z dwóch sakramentów leczących. Na koniec najważniejsze. Co zrobić, jeśli z całą pewnością nie da się spełnić jednego albo dwóch warunków sakramentu pokuty - najczęściej żalu za grzechy z postanowieniem poprawy łącznie? Czasem już sam żal z tego powodu, że nie umiesz żałować, wystarczy do tego, by dobrze przeżyć spowiedź. Wyobraźmy sobie jednak inną sytuację. Żyjemy po rozwodzie w związku niesakramentalnym i nie ma w nas ani żalu (bo robimy rzecz dobrą - kochamy się, wychowujemy dzieci), ani tym bardziej postanowienia poprawy (mamy rozbić tę istniejącą rodzinę, zostawić nasze dzieci?). Są sytuacje, których nie rozstrzygnie żadna książka, tekst czy porada zamieszczona w Internecie. W takich sytuacjach Kościół mówi jasno - nikt nie neguje dobra, jakie udaje się ludziom zbudować w tym związku, pyta tylko o słowo, które zostało kiedyś przed Bogiem dane innemu człowiekowi. Że na zawsze, że do śmierci, że niezależnie od tego - proszę wybaczyć - jakim okaże się dupkiem. Ludzi, którzy w jakiejkolwiek konfiguracji mieszkają ze sobą bez kościelnego ślubu i nie wiedzą, jaki jest ich kościelny status, trzeba po prostu wysłać do spowiedzi do mądrego (w tak delikatnych sprawach - broń Boże nie przypadkowego) księdza. Tylko w takiej rozmowie można będzie ustalić, czy tego, co wydaje się zaplątane, nie można przypadkiem odplątać, a nawet jeśli ksiądz dojdzie do wniosku, że on sam nie ma władzy, by udzielić człowiekowi rozgrzeszenia, nie zostawi go z niczym. Spowiedź bez rozgrzeszenia powinna skończyć się błogosławieństwem - znakiem, że żaden człowiek w oczach Pana Boga nie jest przekreślony. Jeśli ksiądz sam nie wpadnie na to, by je zaproponować, zawsze można o to poprosić. Każdy idzie do nieba swoją drogą, jak umie. Wierzymy, że najprościej i najpełniej jest iść nią w pełnej komunii z Kościołem, ale tylko Bóg sam wie, co dzieje się w sercach ludzi i czy przypadkiem przy posterunku świętego Piotra nie okaże się, że nawróceni grzesznicy wyprzedzą na tej drodze tych, którzy uważają się za prawie świętych.

Jeszcze jeszcze dłużej: Dla chętnych, o tym, skąd w ogóle wzięła się spowiedź. Sakrament pokuty i pojednania - bo tak brzmi jego oficjalna nazwa - ma swoje korzenie w zdaniu, które powiedział Chrystus do apostołów: „którym odpuścicie grzechy, są im odpuszczone, którym zatrzymacie, są im zatrzymane” (J 20, 23). Apostołowie zachęcali później w swoich pismach, by chrześcijanie nawzajem wyznawali sobie grzechy, jeśli uda im się coś poważnie skrewić. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa przyjęło się jednak, że wyznać grzechy - te najcięższej kategorii, bo tylko one blokowały drogę do Komunii - dostać za nie pokutę i rozgrzeszenie można tylko raz w życiu. Grzech ciężki, taki jak apostazja, zabójstwo, cudzołóstwo uznawano bowiem za sprzeniewierzenie się decyzji pójścia za Chrystusem, podjętej przy chrzcie. Realizowano więc paradygmat: nie grzeszyć i się nie spowiadać. Pokutę traktowano jako coś mocno nadzwyczajnego, mozolnie do niej przygotowywano, pokutników dzielono na klasy o malowniczych nazwach: stantes (stojący mogli stać z wiernymi na mszy, ale nie mogli przystępować do Komunii), genuflectantes (klęczący - mogli być na mszy tylko do końca liturgii słowa, później ich wyrzucano), audientes (słuchający mszy w przedsionku kościoła) oraz flentes (płaczący na kościelnych schodach). Obrzędy pokuty zaczynały się zwykle w Środę Popielcową, a pokutników, którzy już swoje wycierpieli, przyjmowano z powrotem do Kościoła w Wielki Czwartek. To fascynujące, że wtedy ludziom tak bardzo zależało na wierze, że gotowi byli znosić latami upokorzenia - papież Benedykt II zarządził na przykład, że ojcobójcy do kościoła nie wpuszcza się przez lat pięć, a przez następne pięć wyrzuca się go ze mszy zaraz po kazaniu żeby tylko do Kościoła wrócić. Dziś stwierdziliby pewnie, że w nosie mają taki Kościół, po czym uroczyście by się z nim rozstali. Sytuacja zmieniła się pod koniec VI wieku. Obecny kształt sakramentu pokuty zawdzięczamy mnichom z Irlandii, którzy przyjechali wtedy na kontynent i zaczęli zakładać klasztory w Galii, obecnych Niemczech i Hiszpanii. Odcięci na swojej wyspie nie mieli szerszych kontaktów z Rzymem, a wśród nich przyjęło się, że po rozgrzeszenie i pouczenie duchowe chodziło się jak najczęściej do swoich współbraci. Tak spowiadać się można było praktycznie tyle razy, ile się upadło. A żeby cały proces usprawnić - za określone grzechy wymierzano określone pokuty, spisane w specjalnym taryfikatorze nazywanym fachowo penitencjałem. Nowa metoda, początkowo ostro krytykowana, ostatecznie przyjęła się w całym Kościele jako znacznie bliższa skłonnej do upadania ludzkiej naturze. Oczywiście natychmiast pojawiły się też nadużycia - dłuższe pokuty z taryfikatora zastępowano krótszymi (przebywanie w grobie przez tydzień albo suta darowizna na opactwo), ale wprowadzenie zwyczaju częstej spowiedzi to osiągnięcie, za które na tamtym świecie nie przestaniemy

całować naszych irlandzkich braci w poły habitów. Obowiązek spowiedzi przynajmniej raz w roku nałożył na katolików Sobór Laterański w 1215 roku. Spowiadać należy się tylko z grzechów ciężkich, teologowie zastanawiają się więc, czy gdy komuś sumienie nie wyrzuca, że takowy popełnił, do spowiedzi iść nie musi (o tym więcej na innym polu tej gry). W zakonach i seminariach przyjęło się jednak że księża spowiadają się raz na dwa tygodnie, Jan Paweł II spowiadał się co tydzień, z doświadczenia wynika, że dla „normalnego” człowieka optimum duchowej higieny to spowiedź mniej więcej raz na miesiąc. Ze spowiedzią jest trochę jak z myciem okien duszy - można je myć na większe kościelne święta, ale nie ma co się później dziwić, że im ciemniej, tym częściej potykamy się o różne graty.

[20.] Niechcący pogryzłeś Komunię świętą.

A. Pędzisz do domu, by spisać testament i pożegnać się z bliskimi B. Wzbudzasz w sercu akt skruchy i uczestniczysz dalej we mszy, po mszy wrzucasz do puszki 50 złotych C. Uczestniczysz dalej we mszy, jakby nic się nie stało

Krótko: Bez żadnych wątpliwości - prawidłowa jest odpowiedź C (za nią - punkt). Dotknięcie Komunii świętej zębami czy nawet pogryzienie nie jest żadnym aktem profanacji. Gdyby tak było - najbardziej przechlapane w całym liturgicznym zgromadzeniu miałby ksiądz, który spożywa znacznie większą hostię i nie ma szans, żeby mógł ją przełknąć w całości. Hostia to specjalny, używany tylko w czasie mszy rodzaj opłatka spożywany przez księdza, dla wiernych przeznaczona jest wersja mini nazywana komunikantem. Katolicy wierzą, że w konsekrowanej hostii i w konsekrowanym winie jest prawdziwe Ciało i Krew Chrystusa. W to trzeba wierzyć, tego się nie da wytłumaczyć. Nic nie pomogą księża naukowcy przekonujący, że w Eucharystii chodzi o transsubstancjację - czyli o przeistoczenie oraz zmianę znaczenia i celu substancji. Czyli o to, że w momencie przeistoczenia hostia formalnie pozostaje opłatkiem, choć treściowo jest już ciałem Chrystusa. Że co proszę?

Wyjaśniła mi to kiedyś zgrabnie koleżanka, doktor świętej teologii. Otóż każdy byt, czyli coś istniejącego, jest substancją wyrażającą się przez przypadłości. Substancja stanowi o tożsamości danego bytu (boskość, człowieczeństwo, „chlebowatość”, „winowatość”), a przypadłości wyrażają go w sposób dostępny naszemu poznaniu (kolor, smak, rozciągłość w czasie i przestrzeni etc). W czasie przeistoczenia Bóg zostawia przypadłości, ale podmienia substancję z „chlebowatej” na Ciało Boga i z „winowatej” na Krew Boga. Wiec spożywamy w istocie Ciało i Krew Boga, ale pod przypadłościami, a więc wyrażające się dla nas w postaciach chleba i wina. Amen. Człowiek natłumaczy się i nagada, a niedowiarki i tak zadają wtedy zwykle pytania, o jaką konkretnie część ciała Chrystusa chodzi? Który mięsień albo którą kość?

Dłużej: Interesujących szczegółów mogą szukać w opisach ponad 100 znanych dotąd cudów eucharystycznych, z których najwięcej miało miejsce w średniowieczu. W roku 1263 we włoskim Bolsano kapłan powątpiewający (jak co najmniej połowa dzisiejszych katolików) w realną obecność Chrystusa w hostii ujrzał, jak leje się z niej krew; w Lanciano czterysta lat wcześniej hostia zmieniła się w cudowny sposób we fragment komory ludzkiego serca i również spłynęła krwią o grupie AB i nieznanym Rh. Kościół nie każe nikomu wierzyć w te cuda - i dobrze, bo to młyn na wodę gimnazjalistów dręczących swoich katechetów refleksjami, że nie będą przystępować do Komunii, bo to kanibalizm. Pytanie zresztą, po co Chrystus miałby wysyłać na ziemię fragmenty Swojego Ciała i jak mają się te wydarzenia do faktu, że przecież cały z ciałem i duchem wstąpił do nieba? Teologowie sugerują jednak, że nie chodzi tu o znane nam z codzienności fizyczne ciało, bo taka interpretacja rzeczywiście mogłaby wiernym nasuwać na myśl kanibalizm, a bardziej o „obecność” Chrystusa w opłatku, o czerpanie z Niego życia i znak największej, jaka może być, wspólnoty między Nim a nami i między nami nawzajem. Wszak Komunia to po prostu wspólnota, przyjmując ją, przyjmujesz cały Kościół z Chrystusem jako jego Szefem. To niegłupi pomysł, że Pierwszej Komunii udziela się dzieciom (inna rzecz, w jak koszmarnym entourage'u się to robi). Niejeden dorosły wymiękł bowiem, próbując wytłumaczyć sobie tajemnicę Eucharystii, której nie da się wytłumaczyć, bo inaczej nie byłaby tajemnicą. Dzieci całą rzecz przyjmują intuicyjnie. Skoro Pan Bóg chce przyjść pod postacią chleba - nie ma w tym nic dziwnego, w końcu jest Panem Bogiem. O teorii Eucharystii napisano setki tysięcy stron, jej praktyczna strona jest równie

ciekawa. Komunia występuje pod dwoma postaciami - chleba i wina. Jeszcze w średniowieczu mszę odprawiano, używając zwykłego chleba, który łamano i jedzono, w VIII wieku chleb zmieniono na niekwaszony, w IX-X wieku przybrał postać małych opłatków. Wino używane do mszy, które na słowa księdza przeistacza się w krew Chrystusa, musi być zrobione z winogron, nie może zawierać żadnych sztucznych domieszek. Przyjęło się, że katolicy do celów liturgicznych używają białego wytrawnego wina, kościelnej odmiany któregoś z popularnych gatunków (zdarzają się mszalne chardonnay, są jednak i tacy księża, którzy wolą półsłodkie muskaty). Chrześcijanie ze Wschodu stosują czerwone (o nazwie kagor). Skąd ten podział? Jedni mówią, że zagrały ambicje - choć na Zachodzie odprawiano mszę i z winem białym, i z czerwonym, gdy Kościoły się podzieliły, dla podkreślenia naszej odmienności wybraliśmy wyłącznie białe. Niektórzy historycy liturgii przekonują jednak, że mogło chodzić o... puryfikaterz - niewielką serwetkę, którą po mszy ksiądz wyciera kielich. Na białym puryfikaterzu białe wino zostawi mniej śladów (w Kościołach wschodnich rozwiązano to prościej, wprowadzając puryfikaterz czerwony). I tak praktyka pralnicza przemeblowała nam nieco liturgię. Mniej więcej od czasów średniowiecza Komunię pod dwiema postaciami świeccy przyjmują tylko od wielkiego dzwonu - podczas mszy jakiejś wspólnoty, rekolekcji czy ślubu. Co się stało? Początkowo chodziło pewnie o to, by drogocennej Krwi nie rozlewać. Prawosławni wprowadzili jednak w tym celu specjalne łyżeczki, a my znów - chcąc się od nich (tym razem głupio) odróżnić, ograniczyliśmy tę praktykę do minimum. Dziś na co dzień mamy szansę otrzymać tylko Ciało Chrystusa pod postacią chleba, co zresztą niewiele zmienia, teologia mówi, że Chrystus obecny jest pod każdą z postaci „w całości”. Praktyczna uwaga dla chorych na celiakię - do niedawna człowiek uczulony na gluten mógł przyjmować tylko Wino, w 2009 roku polski Episkopat dopuścił jednak używanie w czasie mszy hostii niskoglutenowych, gdzie zawartość pszennego składnika jest naprawdę symboliczna, ale wystarczająca, by komunikant był tak zwaną „materią ważną”, czyli nadającą się do przeistoczenia (wyznaczono też „autoryzowany” zakład, który wypiekiem takich hostii się zajmuje - więcej na www.episkopat.pl). A przepisy w tym względzie są naprawdę rygorystyczne - chleb ma być pszenny i już, chińscy misjonarze, którzy próbowali tłumaczyć świętym Kongregacjom, że u nich chleba nie uświadczysz, „chlebem powszednim” są bowiem wyłącznie ryżowe placki, nie otrzymali zezwolenia na stosowanie ich w czasie komunii.

Jeszcze dłużej: Nie zdziwmy się, gdy po przyjściu do kościoła zobaczymy, że Komunii udziela nasz sąsiad. Na Zachodzie Komunii często udzielają świeccy (najczęściej jedni rozdają Chleb, inni stoją z kielichami). W Polsce to też dopuszczalna i gdzieniegdzie stosowana praktyka. Taki człowiek fachowo nazywany jest „nadzwyczajnym szafarzem Eucharystii” (zwyczajnym jest tylko ksiądz), musi mieć od 35 do 65 lat, przejść specjalne szkolenie i mieć zgodę biskupa. Na Zachodzie można spotkać rozdające Komunię kobiety, u nas na razie nie ma o tym mowy. Komunii mogą udzielać także klerycy po trzecim roku studiów, kiedy „zostaje im udzielona posługa” akolitatu. Komunii nie trzeba wcale przyjmować na klęcząco, można na stojąco, podchodząc w procesji do księdza. To symboliczna postawa wtedy wyraźnie widać, że idziemy po pokarm na drogę. Dla niektórych katolików starszej daty jest to herezja, choć mniej gorsząca niż przyjmowanie Komunii na rękę. Według zaleceń z dokumentu sygnowanego przez Prymasa Glempa - podchodzimy wtedy do księdza, z dłońmi ułożonymi lewa na prawej, tworząc z nich coś w rodzaju kołyski, ksiądz składa na nie hostię, trzeba ją spożyć przed nim, nie wolno wracać z nią do ławki, w ten sposób Komunię może przyjąć każdy dorosły chrześcijanin. To piękna praktyka, niezwykle poruszająca chwila, gdy ciało Chrystusa zamiast lądować na wysuniętym języku, naprawdę wydaje się w nasze ręce. Genialnie pisał o tym Cyryl Jerozolimski, choć on akurat polecał składać dłonie odwrotnie niż kardynał Glemp (zob. niżej). Dla niektórych tu właśnie zaczynają się schody. Kiedy w Kościele polskim wprowadzano opcję udzielania Komunii na rękę, kościelni konserwatyści wieszczyli liturgiczny koniec świata. Tłumaczyli, że chodzi im o to, by wierni w niczym nie urazili czci Pana Jezusa. Ciut absurdalny argument - niby dlaczego język ma być mniej profanującym organem niźli ręka, poza tym, jeśli ktoś rzeczywiście chce sprofanować Komunię, może to równie dobrze zrobić, wyjąwszy ją z ust. Gdy byłem dzieckiem, pewien mój kolega tak właśnie postąpił, włożył Komunię świętą do książeczki, po czym odprawiał do niej nabożeństwa w domu. Opór wobec Komunii na rękę to raczej protest przeciwko postępującej liberalizacji, rozumianej cokolwiek infantylnie: jeśli przyjmujesz Komunię świętą do ust jesteś tradycjonalistą, jeśli na rękę - zwolennikiem liberalnych nowinek. Takie stawianie sprawy to ciężki absurd. Przecież przyjmowanie Komunii na rękę było normą przez pierwszych siedem wieków chrześcijaństwa. Chrystus też z pewnością nie wkładał apostołom kęsów chleba do ust jak niemowlętom, ale łamał go i podawał, a oni sami brali go i jedli. Taka forma przyjmowania Komunii podkreśla dojrzałość chrześcijanina, to, że musi zdobyć się na decyzję wyciągnięcia rąk, poproszenia o chleb.

A jeśli ktoś mimo to chce przyjmować Komunię na klęcząco i do ust? Ma do tego święte prawo. Watykańska instrukcja Redemptionis Sacramentum dyscyplinuje księży, którzy mają w tych sprawach własne poglądy i jednym każą wstawać, innych zmuszają zaś, by klękali. Jeśli coś takiego kiedyś kogoś spotka, warto przypomnieć księdzu dyskretnie ten dokument, który wyraźnie mówi: nie można odmówić Komunii świętej tylko dlatego, że ktoś chce akurat przyjąć ją na klęcząco lub stojąco. Dodaje on też, że jeśli na jakimś terytorium Episkopat zgodził się na Komunię na rękę, wierny, który sobie tego życzy, powinien ją otrzymać i basta. Jeśli zaś - a jednak - będziemy przyjmować Krew Chrystusa, do wyboru są aż trzy metody: upicie łyka bezpośrednio z mszalnego kielicha, przez specjalną rurkę, którą po użyciu płucze się wodą, a najczęściej - otrzymując hostię (tu nie ma już opcji „na rękę”), którą ksiądz wcześniej zanurzył w kielichu. Do czasów Piusa X (początek XX wieku) księża radzili często, aby zostawić przyjmowanie Komunii na większe okazje. Dziś zachęcają, żeby robić to jak najczęściej (a można nawet dwa razy dziennie, pod warunkiem że za drugim razem uczestniczy się w całej mszy). Trzeba tylko pamiętać o jednym - wierni na godzinę przed komunią, chorzy - na kwadrans, nie powinni jeść i pić. Wyjątek stanowią woda i leki. To tak zwany post eucharystyczny. Ci, którzy uważają to za fanaberię, powinni raczej podziękować Piusowi XII, bo od IV wieku, kiedy powstała ta praktyka, do jego czasów przed przyjęciem Komunii trzeba było pościć od północy (w 1957 roku ograniczono post do trzech godzin, a Paweł VI skrócił go do godziny). Warto pamiętać, że byli też tacy, jak święty Hieronim, który zalecał, by na kilka dni przed komunikowaniem powstrzymać się od małżeńskiego seksu, czy Teodor z Sykeonu, który radził, by po przyjęciu Komunii świętej przez dłuższy czas się nie kąpać bo kąpiel rozumiano wtedy jako rozrywkę, do łaźni szło się tak, jak dziś idzie się do modnego klubu. W czasie mszy księża konsekrują też czasem hostie, które są później wystawiane na widok publiczny w monstrancji. Piorunujące wrażenie duchowe na człowieku nawykłym do wielkich i pompatycznych nabożeństw z Najświętszym Sakramentem w tle (czyli adoracji) robi sytuacja, w której ksiądz decyduje się położyć przed wiernymi na ołtarzu jeden malutki komunikant. Wtedy ludzkiej duszy otwierają się oczy - na każdej mszy przyjmujesz coś, przed czym klęka cały świat. Prostota tego znaku staje się porażająca. Na zakończenie mini kronika komunijnych wypadków. W czasie udzielania Komunii bywa przecież tak, że komunikanty lądują w przepastnych dekoltach pań lub na ziemi - tak jak w jednej z białostockich parafii, gdzie ksiądz udzielający Komunii na pięterku potknął się i na wiernych spadła z nieba biała manna. Co wtedy robić? Zapobiec profanacji, byle w

racjonalny sposób. W warszawskim kościele Dominikanów grasował swego czasu młodzieniec, który w przerwach między mszami z lupką w ręku wydłubywał rzekome mikroskopijne okruchy hostii z wykładziny, a następnie triumfalnie niósł je do zakrystii - tam trafiał jednak na sensownego brata, który natychmiast wrzucał te paproszki do wody, dowodząc, że jeśli to były komunikanty, to właśnie się rozpuściły, a gdy nie ma materii, nie ma Ciała Chrystusa, amen. Hostia nas nie poparzy, podnosimy ją więc i spożywamy. To właśnie uczynił wspomniany wyżej ksiądz wraz ze mną, który byłem jego ministrantem. Zbierając hostie z beretów i jesionek sparaliżowanych Boskim bombardowaniem wiernych, przypomniałem sobie, że przed mszą ofiarowałem dzisiejszą komunię w intencji pewnej koleżanki. Przyjąłem ich zaś tego dnia dobrze ponad sto. Do dziś nie wiem, co miała na sumieniu.

Jeszcze jeszcze dłużej: Żyjący w IV wieku święty Cyryl Jerozolimski nie znał jeszcze tej „wstydliwości liturgicznej”, którą wpajano nam przez ostatnich 1000 lat. Według niego Komunię trzeba przyjmować tak jak się kocha, zmysłowo - dotykając, smakując, sycąc wzrok:

Gdy zbliżasz się do Komunii, nie wyciągaj przy tym płasko ręki, podstaw dłoń lewą pod prawą, tworząc jakby tron, który ma przyjąć Króla. Do wklęsłej dłoni przyjmij Ciało Chrystusa i powiedz: Amen. Uświęć też ostrożnie swoje oczy przez kontakt ich ze świętym Ciałem, spożyj je, bacząc, byś zeń nic nie uronił... Bo czyż nie wziąłbyś złotych ziarenek z największą uwagą, by ci żadne nie zginęło i byś nie poniósł szkody? Tym bardziej zatem powinieneś uważać, żebyś nawet okruszyny nie zgubił z tego, co jest o wiele cenniejsze od złota i od szlachetnych kamieni. A kiedy już spożyłeś Ciało Chrystusa, zbliż się do kielicha Krwi. Nie wyciągaj tu rąk, lecz skłoń się ze czcią i w postawie adoracji powiedz: Amen. Kiedy twe wargi są jeszcze wilgotne, dotknij ich rękami i święć nimi oczy, czoło i inne zmysły.

Następnie zatrzymaj się na modlitwie, dziękując Bogu za to, że tak wielkimi zaszczycił Cię tajemnicami (Catecheses mystagogicae, V, 21).

[21.] U kolegi zdiagnozowano nowotwór, pyta cię o namaszczenie chorych.

A. Poprawiasz go, mówi się „ostatnie namaszczenie” B. Odradzasz mu, to dobre dla umierających C. Polecasz mu, namaszczenie mogą przyjmować wszyscy, którzy ciężko zaniemogli

Krótko: Punkt przysługuje za odpowiedź C. Kościelne przepisy nie precyzują, jak ciężka musi być choroba, żeby można było prosić o namaszczenie chorych, zostawia to zdrowemu rozsądkowi. Który podpowiada, że przeziębienie niekoniecznie, ale nowotwór z całą pewnością. Papież Paweł VI mówił o „wszystkich, których niebezpiecznie zaatakowała choroba”. Katechizm dodaje, że sensownie jest poprosić o namaszczenie chorych przed poważną operacją albo w obliczu pogłębiającej się starości. Od II Soboru Watykańskiego nie używa się też nazwy „ostatnie namaszczenie”, która przykleiła się do tego starodawnego obrzędu mniej więcej w średniowieczu, gdy dołączono do niego obowiązek spowiedzi i pokuty. To wiązało się czasem ze znacznymi wydatkami, sakrament odkładano więc na chwilę przed śmiercią, tak by zbyt wcześnie nie stawać przed ryzykiem bankructwa. Jak wygląda ten z pewnością najrzadziej oglądany przez przeciętnego katolika sakrament? Przewidziane są dwie wersje - pełna i skrócona, ta druga jest najczęściej praktykowana w szpitalach albo w innych sytuacjach, gdy nie ma czasu na rozbudowane rytuały, jak na przykład wypadek drogowy. Wielu księży wozi ze sobą w samochodach oleje święte na taką właśnie okoliczność; nie można namaszczać zmarłych, można człowieka, co do którego nie ma pewności, czy umarł. W wersji „full” mamy jeszcze pokropienie wodą święconą, homilię wyjaśniającą, o co chodzi w sakramencie, czytanie Ewangelii, modlitwę za chorego, włożenie na niego rąk oraz namaszczenie jego czoła i rąk poświęconymi przez biskupa olejami. Częściej praktykowana wersja krótsza ogranicza się do modlitwy, włożenia rąk i namaszczenia.

Dłużej: Co to daje choremu? Namaszczenie chorych to jeden z dwóch „sakramentów uzdrowienia”, leczących (drugi to sakrament pokuty). Udzielany w sytuacji, gdy ktoś nie miał innej okazji, by się wyspowiadać i chwilowo wyspowiadać się nie może, odpuszcza człowiekowi grzechy. Choremu, który - miałem w rodzinie taką sytuację - będąc w stanie krytycznym, protestuje, pokazując, że po namaszczeniu chorych nie może przyjąć Komunii, trzeba wytłumaczyć, że otrzymał właśnie rozgrzeszenie, a do normalnej spowiedzi przystąpi, kiedy wyzdrowieje. Tu ciekawostka formalno-prawna z pokrewnej, choć nieco innej beczki: Czasem rozgrzeszenie udzielane przez księdza in articulo mortis, czyli w niebezpieczeństwie śmierci, bywa warunkowe. Wyobraźmy sobie sytuację w samolocie, który nagle zaczyna spadać - obecny na pokładzie ksiądz może w tej sytuacji rozgrzeszyć wszystkich „hurtem”, jeśli jednak samolot szczęśliwie wyląduje, każdy z nich i tak będzie musiał iść do spowiedzi (a przy okazji dać na mszę za cudowne ocalenie). W modlitwach wypowiadanych w czasie namaszczenia ksiądz prosi Boga, by chorego „łaskawie wybawił i podźwignął”. A więc wsparł swoją mocą, dla której żadna choroba nie jest straszna. Bóg nie obiecuje wszystkim fizycznego uzdrowienia, a w Psalmach mówi się jedynie, że „w czasie choroby poprawi całe twoje posłanie”. Nie dając tego, czego człowiekowi - wydawałoby się - trzeba najbardziej, daje w istocie znacznie więcej. Choroba bywa czasem nieznośna nie tyle przez doświadczenie bólu, ile przez to, że nagle wyrywa nas z toru, po którym pędzimy od lat, brutalnie „obiektywizuje” człowieka. Ludziom żyjącym w iluzji, że wszystko i zawsze będą w stanie zrobić, przypomina o ich kondycji. Czasem takie zderzenie się ze ścianą prawdy może być szokiem. I czasem cudem większym niż zniknięcie fizycznych dolegliwości jest to, że w człowieku postawionym przez życie w takiej sytuacji znika strach, beznadzieja, poczucie bezsensu. Byłem przy tym sakramencie wiele razy, sam go kiedyś przyjąłem. Wydaje mi się, że tu akurat wiem, o czym piszę. Do bólu. Namaszczenie chorych uzdrawia człowieka wewnętrznie. Ciało być może nadal się rozpada, ale duch nagle wstaje, powraca do życia. To bez wątpienia jeden z najpiękniejszych kościelnych skarbów. Pięknie pisał o nim niemiecki benedyktyn, ojciec Anselm Grun, mówiąc, że to sakrament czułości. Bóg przychodzi przecież do chorego ze wszystkimi swoimi aniołami i świętymi, włącza całe jego cierpienie w Kościół, daje mu siłę, dostęp do tych wszystkich skarbów, które przez lata wypracowali na tym świecie Boży ludzie. Dlatego tak ważne jest - pisze Grun - by tego sakramentu nie ograniczać tylko do rzucenia kilku formuł, by przy łóżku chorego byli wtedy ludzie, którzy otoczą go modlitwą. Tu potrzebny jest czas. Potrzebne są też emocje. Namaszczenie chorych to - przypomina Grun - sakrament najbardziej tkliwy, kobiecy, macierzyński. Bóg przypomina przezeń, że jest nie tylko Ojcem,

jest też naszą Matką. Coś bardzo ciepłego jest w geście włożenia rąk, kiedy chory człowiek fizycznie czuje bliskość, wsparcie, którego ktoś chce mu udzielić. Kiedyś chorym namaszczano siedem miejsc na ciele (oczy, nos, usta, uszy, dłoń, stopy i biodra), dziś ogranicza się do głowy i rąk, a gdy chory otwiera rękę, by przyjąć namaszczenie, nie ma bardziej porażającego świadectwa ludzkiej bezbronności. Grun pisze, że aby wzmóc w chorym poczucie bezpieczeństwa, otulenia, ciepła, dodaje do świętego oleju odrobinę wonnych olejków różanych.

Jeszcze dłużej: No właśnie. Dlaczego olej? Bo olej z oliwek od starożytności uważany był za cudowne lekarstwo. Jest symbolem żywotności, siły, pochodzi w końcu z krzaka, który rośnie w miejscach, w których nic nie ma prawa wyrosnąć, mało tego utrzymuje się tam z powodzeniem przez setki lat. W czasach Jezusa oliwa była środkiem opatrunkowym - miłosierny Samarytanin dezynfekuje najpierw winem rany poturbowanego przez bandytów człowieka, następnie zalewa je oliwą. Później stała się symbolem światła (używa się jej do lampek) i czystości (zauważono, że świetnie pielęgnuje skórę). Wylana na głowę człowieka była znakiem uhonorowania. Olejem - symbolem naturalnej mocy, który po poświęceniu stawał się symbolem mocy boskiej - namaszczano królów i kapłanów, „wyłączano” ich ze sfery świeckiej, włączano do posługi dla Boga. Do dziś namaszcza się nim księży w czasie ich święceń. Mesjasz znaczy po prostu „namaszczony”, o Jezusie mówi się wszak, że był na ziemi „Bożym pomazańcem”. Woda w liturgii oczyszcza z brudu, olej to krok dalej, przypomina nam o naszej świętości - jak pisze biskup siedlecki Zbigniew Kiernikowski - „jednoczy z Boską pełnią życia i siły”. Jest znakiem nadziei. Sygnałem, że potop już się skończył, była dla Noego gałązka oliwna, którą przyniosła mu na statek gołębica. Jak podaje Leksykon liturgii - w Japonii do dziś taka gałązka jest symbolem przyjaźni, powodzenia w studiach. W islamie oliwka jest drzewem świętym, jest też jednym z imion Boga, symbolizuje raj zbawionych. Skąd bierze się olej używany do namaszczenia chorych? Swoją drogę na ołtarz zaczyna jako wysokiej klasy oliwa z oliwek. Poświęca ją biskup, raz w roku, w czasie tak zwanej Mszy Krzyżma odprawianej w Wielki Czwartek rano. W krajach misyjnych albo tam, gdzie ludzie musieliby specjalnie przyjeżdżać do kościoła kilka razy, może to być inny dzień, ale też w okolicy Wielkanocy. Olej rozlewa się do trzech pojemników i błogosławi. Najpierw olej katechumenów, nazywany też kiedyś olejem egzorcyzmu, używany przy obrzędzie wyrzeczenia się szatana do namaszczania ludzi, którzy mają przyjąć chrzest (bo w samym

obrzędzie chrztu stosuje się już inny olej - krzyżmo, o którym za chwilę, w Polsce oleju katechumenów w ogóle się nie używa). Potem olej, o którym tu mowa, tak zwany olej chorych. Następnie w hiper uroczysty sposób konsekruje się (a więc coś więcej niż tylko błogosławi) olej krzyżma, nazywany olejem królewskim. Kiedyś krzyżmo robiono, mieszając olej z wonnościami, na przykład arabskim balsamem, dziś też może być tak, że biskup w czasie liturgii przygotowuje krzyżmo - miesza olej z wonnościami, choć stosuje się też krzyżmo bezzapachowe. Większość z nas była namaszczona krzyżmem dwa razy w życiu, podczas chrztu i podczas bierzmowania (szkoda, że nie mamy wtedy zwykle świadomości, jak cudowny symbol przyjmujemy). Krzyżma używa się też podczas święceń kapłańskich, biskupich czy przy konsekrowaniu (poświęcaniu) kościoła - biskup namaszcza wtedy krzyżmem ściany. Olej chorych i krzyżmo w Wielki Czwartek dzieli się między parafie, przechowuje się je zaś na co dzień w małych, metalowych kapsułkach, w których spoczywa nasączona nimi watka. Całe piękno i bogactwo symboliki krzyżma (nazywanego też świętą chryzmą) widać w Kościele prawosławnym. W czwartym tygodniu Wielkiego Postu olej miesza się tam z wonnymi trawami, kadzidłem i dodaje do tego wino (w sumie - 57 składników, olej ma być symbolem obfitości Bożych łask). W Wielki Poniedziałek biskup święci naczynia, w których będzie przechowywane krzyżmo, nazywane na Wschodzie myrrą, i rozpala ogień. Cały proces trwa do Wielkiej Środy, w tym czasie księża czytają Ewangelię, a diakoni mieszają i dodają kolejne składniki. Następnie krzyżmo przelewane jest do dwunastu naczyń, uroczyście wnoszone do cerkwi i święcone w Wielki Czwartek. W prawosławiu krzyżmo ma podobne zastosowania jak w katolicyzmie, dochodzi do nich namaszczanie deski, na której ma być napisana ikona.

[22.] Na przystanku stoi ksiądz w sutannie z purpurowymi guzikami.

A. Z daleka krzyczysz „Szczęść Boże, Księże Biskupie!”, podbiegasz, by ucałować pierścień, odebrać obrazeczek i wystawiasz główkę do pogłaskania B. Głośno stwierdzasz, że kler jest wszędzie, a teraz chce jeszcze przejąć autobusy C. Mówisz po prostu „Szczęść Boże”, ewentualnie się uśmiechasz

Krótko: Najwięcej sensu zdaje się mieć odpowiedź C, przyznaj sobie za nią jeden punkt. Ksiądz stojący na przystanku to pewnie jakiś prałat, ewentualnie biskup, ale uświadczyć polskiego biskupa w autobusie ze zwykłymi ludźmi to zjawisko rzadsze niż maryjne objawienia. Gdyby nawet miał na palcu pierścień, który noszą biskupi, kardynałowie, papież oraz - w zakonach mniszych - równi rangą biskupom opaci, całowanie go wychodzi z obyczaju (może z wyjątkiem papieskiego Pierścienia Rybaka). Zdarzają się wciąż, choć rzadki to kwiat, miłośnicy tradycji, którzy na widok kościelnego dostojnika automatycznie padają na kolana. Grupa ultrakonserwatywnych młodzieńców wykonała taki gest przed zaskoczonym arcybiskupem Henrykiem Hoserem w czasie Targów Wydawców Katolickich w 2009 roku - nadgorliwcy nie wiedzą pewnie, że watykańska instrukcja Pontificales ritus (z 1968 roku) znosi oblig przyklękania i stanowczo sugeruje, by biskupowi po prostu się kłaniać. Coraz częściej uważa się (chwała Panu!), że zamiast teatralnych gestów, księżom naprawdę wystarczą najzwyklejsze oznaki ludzkiej sympatii i szacunku.

Dłużej: Co wyróżnia księdza z tłumu? Rzecz jasna koloratka. To sztywny biały kołnierzyk, noszony przy sutannie. W asortymencie sklepów z dewocjonaliami są też tak zwane kapłańskie koszule, ze specjalnym „tunelem”, w którym można umieścić (a gdy trzeba, zwinnie wyjąć) biały pasek plastiku, imitujący koloratkę. Niektórzy księża, świadomi odstraszającego działania koloratki, nazywają ją też „celibatką”. Tak zwana koloratka rzymska to najwyższa półka w kategorii. Zrobiona z bardzo grubego, pięknie wymodelowanego tworzywa, wystaje też znacznie poza obręb sutanny lub stroju krótkiego (to z kolei po prostu ciemny garnitur z clergymanem, czyli płachtą czarnego materiału przykrywającą tors, zapinaną z tyłu i z boków na rzepy), jest najbliższa pierwowzorowi sztywnym krochmalonym kołnierzom, które popularne były w Europie jakieś dwieście trzysta lat temu. Kleryków, którzy mają otrzymać sutannę (zwykle na trzecim roku studiów w seminarium), uczy się dziś, że czerń sutanny oznacza oderwanie od blichtru świata. Cudownie, co jednak zrobić z sutannami używanymi przez księży w tropikach, które są całe białe? Do koloratki dorobiono legendę o tym, że jest „obrożą”, dzięki której kapłana może prowadzić sam Pan Bóg, względnie - że tak jak sutanna jest znakiem śmierci dla świata, koloratka jest symbolem zmartwychwstania. Taka „teologia stylizacji” nie każdego przekonuje. Co mówią o tym historycy? Straszne, nieobyczajne rzeczy! W pierwszych wiekach chrześcijaństwa duchowni niczym nie odróżniali się od nieduchownych, i tak

wszyscy nosili tuniki. We wczesnym średniowieczu tuniki stały się chyba jednak zbyt wypasione, wprowadzano więc strój jednolity. Gdy w XV wieku pojawiła się moda na podkreślanie męskości przyczepionym w (nie)stosownym miejscu woreczkiem z piaskiem, księżom nakazano nosić suknie, które miały zapobiec zgorszeniu. Obecnie nad księżymi ciuchami trwa ostry spór. Zwolennicy tezy, że ksiądz zawsze i wszędzie powinien mieć na sobie sutannę, argumentują, że tak czytelny symbol ma sam w sobie moc nawracania ludzi, jest - jak to się fachowo mówi - „świadectwem dla świata”. Inni przekonują, że ksiądz, choć dotyka innej rzeczywistości, powinien tkwić w tym świecie po uszy, nie odróżniać się od niego zbytnio, by móc zmienić go od środka (do pomyślenia jest więc i koszulka polo, i - jak trzeba - dżinsy albo szorty). Debata trwa, a uzus w większości przypadków jest następujący - do kościoła i w sytuacjach super oficjalnych ksiądz zwykle ubiera się w sutannę, do szkoły, na uczelnię, do kurii - w jakąś wersję stroju krótkiego (koszula z koloratką, marynarka lub garnitur z regularnym clergymanem), w chwilach wolnych (na zakupach, w kinie, w restauracji) wygląda jak normalny człowiek. Inaczej rzecz wygląda w zakonach, które zamiast sutanny mają habity. Każdy wymyślony przez założyciela, każdy pełen znaczeń (kolor, krój, liczba warstw, gadżety ekstra - różańce, pasy, stójki - nic nie jest tu przypadkowe).

Jeszcze dłużej: Wesoło zaczyna się robić, gdy zaczynamy analizować dystynkcje widoczne w strojach kościelnych dostojników. By nie pogubić się w świecie ekscelencji oraz eminencji, najprościej przyjąć zasadę - jeśli widzimy na sutannie purpurowe elementy wykończenia (obszycia guzików, same guziki, obręb pelerynki), ale na głowie delikwenta nie ma przypominającej mini UFO czapeczki, a na piersiach krzyża - zakładamy, że mamy do czynienia z prałatem. Prałatem tytułuje się w Polsce większość zasłużonych księżowskich jednostek, dodając im do stroju różne cieszące oko kolorowe elementy. Nie zwiększa to w żaden sposób zakresu ich władzy, prałacka nominacja jest dziś wyłącznie wydarzeniem z dziedziny kościelnej mody. Prałaci dzielą się na podgatunki (uwaga dla czytelników nieobznajomionych z kościelnymi niuansami - zaczynamy naprawdę „ostrą jazdę”). Najczęściej spotykany to księża kanonicy. To miła historyczna pozostałość z czasów, gdy przy każdym większym kościele, zwanym kolegiatą, rezydowała kapituła - grupa zasłużonych kapłanów wspierających biskupa radą, a w razie jego śmierci przejmująca władzę w diecezji. Dziś kapituły spełniają funkcje wyłącznie dekoracyjne, a kanonicy mają prawo do noszenia przy sutannie purpurowych

guzików i takiegoż pomponu na birecie (czyli noszonej przez księży graniastej, sztywnej czapeczce z trzema rogami). Oprócz kanoników w kolorowych szeregach można też spotkać infułata, który ma przywilej noszenia w czasie mszy infuły (spiczastej biskupiej czapki), choć biskupem nie jest, czy prałatów honorowych Jego Świątobliwości (tytuł hojnie udzielany przez Watykan zasłużonym kapłanom), którzy też mają prawo do kolorowych guzików. A konkretnie, tu cytacik z instrukcji Ut sive: „sutanny fioletowej, sutanny czarnej ze sznurkiem i innymi ozdobami koloru rubinowego bez pelerynki, jak również pasa jedwabnego zakończonego frędzlami; w razie potrzeby na sutannę fioletową nakładają zwykłą komżę niepomarszczoną”. Niektórzy prałaci starej daty, wspinając się na szczyty perwersji, dodają sobie po nazwisku skróty oznaczające, na jakim poziomie zaszczytów są aktualnie i jakie gadżety im w związku z tym przysługują. Na przykład literki R. M. po nazwisku oznaczają, że mamy do czynienia z księdzem, który cieszy się przywilejem noszenia rokiety i mantoletu (specjalnej pelerynki i takiejż komeżki podbitej kolorowym materiałem), co dla wprawnego oka jest znakiem, że oto nie mamy do czynienia z prałatem honorowym, ale domowym papieża. Ciekawie wyglądają też próby łączenia odznak pontyfikalnych ze świeckimi. Najlepiej widać to na przykładzie kapelanów wojskowych, ze szczególnym uwzględnieniem szczerze miłującego purpury i mundury byłego biskupa polowego, obecnego metropolity gdańskiego, który uczęszczał do telewizji odziany w mundur polowy z misji w Iraku, oczywiście połączony z koloratką i biskupim krzyżem. Do granic surrealizmu sztukę tę opanował prałat Henryk Jankowski, który od lat wykonuje karkołomne kombinacje sutannowo-mundurowe i wygląda jak skrzyżowanie nuncjusza w Portoryko ze składem orderów lorda admiralicji. Ważna uwaga dla tych, którzy chcieliby pójść w jego ślady wśród młodszych księży, którzy jutro będą kreować duszpasterski rynek, strojenie się w kanonickie bądź prałackie szatki uważane jest jednak za obciach. Nawet jeśli biskupi uhonorują ich tytułami - które objawiają swoją moc wyłącznie przy spotkaniach w księżowskim gronie, ustalając porządek dziobania - oni i tak nadal preferują strój prosty. No dobrze. Okołotekstylnej pisaniny było sporo, ale do takiego księdza (prałata, infułata, kanonika) zwracamy się po prostu „proszę księdza” i już. Inaczej rzecz ma się, gdy do wymienionych wyżej tekstylnych gadżetów dołączy purpurowa piuska, jedwabny szeroki pas, oraz krzyż na piersi, nazywany pektorałem. To znak, że mamy do czynienia z biskupem lub arcybiskupem - różnic w stroju nie ma, do obu mówimy: „Ekscelencjo” albo „Księże Biskupie”. Gdy te elementy przybierają barwę jasnoczerwoną - przed nami stoi kardynał - do niego zwracamy się „Księże Kardynale” albo „Eminencjo”. Gdy cały księżowski strój jest

śnieżnobiały, to znak, że natknęliśmy się na papieską pielgrzymkę. To już nie te czasy, gdy przeciętny katolik mógł sobie z papieżem pogadać, ale gdyby się zdarzyło - obowiązująca forma to „Ojcze Święty” albo „Wasza Świątobliwość”. Tu anegdotka: Gdy fan Paweł II usłyszał kiedyś od któregoś ze swoich współpracowników: Jaki ja mam problem z Waszą Świątobliwością, odpowiedział natychmiast: A jaki ja mam z nią problem... Cytowana już instrukcja Ut sive (z 1969 roku, to zachwycające, z jak doniosłymi problemami zmagali się watykańscy urzędnicy) zniosła takie elementy stroju dostojników jak klamry na butach czy jedwabne płaszcze. Pozostawiła natomiast barwne (czerwone i fioletowe) „pończochy pontyfikalne” (dziś zastąpione przez skarpety) oraz pluszowe kapelusze. Kardynałowie mogą sobie do nich przyczepić frędzle czerwono-żółte, biskupi zielone, od lat jednak nie widziano, żeby któryś to robił. W ogóle - czasy bardzo się zmieniły. Dziś coraz częściej zdarza się, że w telewizji, na konferencji, w urzędzie spotkać się możemy z księdzem ubranym w garnitur z koloratką, z łańcuchem, zakończonym ukrytym w wewnętrznej kieszeni krzyżem. Tak na co dzień noszą się biskupi, co skromniejsi na co dzień chodzą też w zwykłych, czarnych sutannach, czasem dokładając tylko do tego piuskę.

Jeszcze jeszcze dłużej: Jak zwykle - ciekawostki, mały bonus dla wytrwałych. Wszyscy ci, którzy zżymają się na „nowoczesnych”, ubierających się „na świeczucha” księży, w 2004 roku dostali do ręki ważki argument. 12 kwietnia arcybiskup Kelvin Felix z Saint Lucia, maleńkiej karaibskiej wyspy, zaraz po mszy świętej w katedrze w stołecznym Castries został zaatakowany przez młodego człowieka, który próbował poderżnąć mu gardło. Nic jednak arcybiskupowi nie zrobił, bo nóż nie zdołał przebić podwójnej koloratki dostojnika. Z opisu zdarzenia możemy wnioskować, że ksiądz arcybiskup w chwili zdarzenia miał na sobie koloratkę rzymską, tylko taka miałaby szansę przetrwać atak z ziemi i z powietrza. Księża zaopatrują się w ciuchy w sklepach z dewocjonaliami. Mogą też skorzystać z wielkich sieci specjalizujących się w ubraniach dla księży, jak choćby prowadzące również sprzedaż wysyłkową Euroclero. Największy wybór jest rzecz jasna w Rzymie, gdzie w okolicach Watykanu można ubrać się od stóp do głów w strój biskupa, a nawet kardynała. Papieże ubierali się zwykle w firmie Annibale Gammarelli mającej siedzibę koło Panteonu. Tradycją jest, że to Gammarelli przygotowuje w czasie konklawe trzy białe sutanny - w rozmiarach S, M i L, a po wyborze papieża jego krawcy błyskawicznie dopasowują strój dla wybranego kardynała. Tę tradycję zerwał Benedykt XVI, który od lat, jeszcze jako kardynał, ubierał się w uznawanym za nieco bardziej nowoczesne, wręcz „sportowe”, Euroclero.

Gammarelli i Euroclero zawarły jednak porozumienie (nazywane przez prasę „paktem krawców”), w myśl którego, choć to Euroclero ubiera obecnego papieża, tytuł „papieskiego krawca” zostanie przy Gammarellim. Benedykt XVI, a może raczej jego otoczenie, przywiązuje wielką wagę również do strojów nieoficjalnych. Być może za sprawą swojego sekretarza, uznawanego za jednego z największych przystojniaków Watykanu, księdza Georga Gansweina, na urlopach papież pojawiał się choćby w modnej czapeczce Adidasa albo supermodnych okularach Serengeti firmy Bushnell. Na co dzień papież nosi buty firmy Geox, od święta - specjalne papieskie mokasyny z metką Prady. W czasie liturgicznych obchodów poleca wyciągać ze skarbców stare, zdobne kapy. Media już okrzyknęły go „markowym papieżem”, a nawet „papieżem modnisiem” lub „papieżem dandysem”. Jednych bardzo razi nadmierne upodobanie następcy prostego rybaka do purpury i bisioru, przykład, jaki daje tysiącom księży na świecie, budzi rozdrażnienie w sercach biednych, którzy za równowartość papieskich okularów (około 200 USD) mogliby jeść przez miesiąc do syta. Innych - nie porusza (papież ma prawo czuć się wygodnie i być dobrze ubrany) albo wręcz zachwyca i zachęca do złośliwych porównań: „Benedykt to przeciwieństwo chłopskiego stylu Jana Pawła II, który buty zamawiał u wiejskiego szewca w Polsce i bezwiednie oddawał się tradycjom rzymskich pracowni krawieckich dla kleru” - cytacik z „Frankfurter Allgemeine Zeitung”. W ramach działającej w Krakowie Szkoły Kaznodziejów księża z całej Polski mają też zajęcia ze stylizacji ubioru. Profesjonalni styliści uczą ich, jak komponować koszule, marynarki i dodatki oraz że to nieestetyczne i nielicujące z godnością księdza, gdy spod sutanny czy habitu wystają nogawki dżinsów. To ostatnie jest dyskusyjne - wszak dżins daje ludziom poczucie, że ksiądz jest jednym z nich, zresztą i tak najważniejsze, by nauczono ich, aby - niezależnie od tego, jak koszmarny jest upał - nie wkładali pod sutannę krótkich spodni, bo gdy zawieje wiatr, sytuacja robi się komiczna.

[23.] Wakacje na Mazurach. Widzisz księdza, który odprawia mszę na stercie plecaków. Znajomy pyta cię, czy to w porządku

A. Nie, to profanacja, mszę odprawia się w kościele

B. Jasne, ksiądz ma prawo odprawiać mszę wszędzie C. Sprytnie, sprytnie! Podchwytliwe pytanie! Przecież są wakacje, nie trzeba chodzić do kościoła

Krótko: Zacznijmy od kar kościelnych. Za odpowiedź A przewidziano punktów zero. Za odpowiedź C - tęgie baty. Wakacje czy nie, w niedzielę do kościoła chodzić trzeba. A jeśli pojedziemy gdzieś, gdzie kościoła nie ma, trzeba przynajmniej się solidnie pomodlić! Rzecz jasna dotyczy to tylko tych, którzy chcą dbać o higienę ducha. Tych, co czyszczą duszę raz do roku, karać tutaj nie będziemy - za lat pięćdziesiąt (a jeśli ludzkość pójdzie z postępem do przodu - maksymalnie sto) - sami się przekonają, że błądzili. Stąd wniosek: prawidłowa jest odpowiedź B. Ksiądz ma prawo odprawiać mszę wszędzie, gdzie uzna za stosowne, z jednym zastrzeżeniem: tam, gdzie nie zachodzi niebezpieczeństwo profanacji. Właściwym miejscem do odprawiania mszy jest kościół lub kaplica z pobłogosławionym ołtarzem, jeśli ołtarza nie ma - na swoją odpowiedzialność ksiądz może użyć innego stołu, zawsze jednak z obrusem oraz korporałem. Korporał to rodzaj serwetki, na której ksiądz stawia kielich i na którą spadają okruchy Komunii świętej. Czy takim stołem może być odwrócony kajak? Sterta plecaków? Drewniany pieniek? Ustawione w

szeregu

zgrzewki

mineralnej?

(wszystkie

te

przykłady

pochodzą

z

blogu

breviarium.blogspot.com tropiącego posoborowe „liturgiczne wynaturzenia”). Jako człowiek, który kilka razy w życiu uczestniczył w tak zwanej mszy świętej hotelowej odprawianej przez mojego kolegę na siedząco przy stoliku (w stolicy mocno protestanckiego kraju), nie powiem - czułem dyskomfort. Ale nie było alternatywy. Wydaje się, że Jezus nie miałby problemów ze spotkaniem się z ludźmi tam, gdzie akurat przebywają, jeśli nie mają możliwości spotkać Go w kościele. A jeśli chcą to zrobić w górskim schronisku czy po całym dniu wiosłowania, to lepiej, by nie odprawili mszy, nie przyjęli Chleba, niż żeby mieli zbrukać odczucia świętoszków?

Dłużej: Skąd ksiądz w warunkach polowych ma wziąć niezbędne do odprawienia mszy utensylia? Posłuży mu do tego tak zwany zestaw „mały ksiądz”. W jego skład wchodzi zwykle mały kielich mszalny (czasem to po prostu pokryty złotem kieliszek), zbiór wykrochmalonych gadżetów (tak zwana bielizna kielichowa), mikroskopijne fiolki (fachowo nazywane ampułkami) na wino i wodę, paczka białych hostii i zbiór formuł mszalnych, czyli mszał. Ten ostatni jest zwykle w wersji mini - furorę na rynku robią tak zwane „Oremusy”,

wydawane co miesiąc książeczki z tekstami czytań mszalnych na każdy dzień i wszystkimi niezbędnymi modlitwami. Zestaw „mały ksiądz” można nabyć w sklepie z dewocjonaliami. W Rzymie bez większych problemów można się też zaopatrzyć w zestaw „mały biskup”, zawierający insygnia władzy biskupiej. Na co dzień widać go w rękach biskupiego sekretarza, który nosi go jak atomową walizkę. „Mały biskup” to już cała dyplomatka, w której wnętrzu w atłasach spoczywa mitra, czyli spiczasta czapa wkładana przez biskupa w czasie mszy i rozkręcona na trzy części biskupia laska, nazywana pastorałem. Zestaw „mały ksiądz” to niespełniony sen małych chłopców, którzy stawiają swoje pierwsze kroki w ministranturze i później - zafascynowani katolicką obrzędowością odprawiają w domu msze dla misiów i lalek. Gdyby wtedy wiedzieli o jego istnieniu, nie musieliby pewnie - tak jak ja - odprawiać tych obrzędów na kuchennym stole z użyciem fiolek po lekarstwach wypełnionych herbatą i tekturką w roli hostii czy jak mój były spowiednik, nakrywając się zamiast ornatu kocykiem, lub wreszcie koleżanka, która mając cztery lata, paradowała przez rodzinną miejscowość z pedałem i kołem zębatym od roweru w charakterze monstrancji, udając że prowadzi procesję Bożego Ciała.

[24.] Jest niedziela, chcesz iść do supermarketu.

A. Nie pójdziesz, bo to grzech ciężki B. Nie pójdziesz, bo to grzech lekki C. Nie pójdziesz, bo zakupy zrobiłeś przedwczoraj

Krótko: Za odpowiedź C proszę przyznać sobie punkt, za pozostałe dwie punktów zero, bo czy to grzech, czy nie, trzeba ustalać indywidualnie. To temat fascynujący i pokazujący, jak bardzo niedziela wpisała się już w porządek naszej pracy, zakupów, codziennej bieganiny i jak trudno będzie ją z niej wydostać. Kościół jednak w wysiłkach nie ustaje. Z ambon regularnie lecą przecież w eter teksty o szerzącej się konsumpcyjnej zarazie i konieczności bezwzględnego zamknięcia galerii handlowych w niedzielę. Poruszony temperaturą argumentacji, porównywalną chyba tylko ze sporami o

aborcję i eutanazję, naród rzuca się do Internetu, by zrobić rachunek sumienia. Na katolickich portalach aż roi się od zapytań: Czy to grzech, jeśli w niedzielę kupiłem chleb, bo w sobotę zepsuły mi się resztki starego i nie miałem co jeść? A jeśli w galerii handlowej, bo tylko ta była otwarta? A jeśli do tego chleba dokupiłem też żel do prania, który przecież posłuży mi przez kilka tygodni, a jeśli kupiłem tylko lody w parku? I czy to grzech, że w niedzielę kupiłem w supermarkecie opony, chociaż wcześniej byłem na mszy? Na forum Fronda.pl dyskutanci tak się rozkręcili, że zarzucają sobie nawzajem skrupulanctwo: „Zastanawianie się, czy kupno w niedzielę jakiegoś pierdoletu spożywczego” jest jak „spacer wiejską drogą, nadepnąłem na dwie słomki, które ułożone były w krzyż. Czy popełniłem grzech, czy nie? Nie popadajmy w paranoję. Biada wam, przewodnicy ślepi, którzy przecedzacie komara, a połykacie wielbłąda!” Ktoś grzmi, że tego typu myślenie to taka sama droga, jak ta, którą przebywają miłośnicy marihuany, uzależniający się w końcu od narkotyków twardych: „w ten sam sposób można przecież w Środę Popielcową zjeść ostatni plasterek kindziuka z lodówki, bo się zepsuje, a potem małą kostkę rumowej czekolady, bo za oknem deszczowo i szaro, i depresyjnie. Świat się nie zawali”. Inna uczestniczka debaty pisze, że próbuje sobie wyznaczyć jakąś granicę i w niedzielę robi zakupy tylko do 150 złotych. „Na przykład za zakupy w »Piotrze i Pawle« powyżej 150 zł dostajesz rabat, więc w niedzielę kupuję tylko naprawdę potrzebne rzeczy”. Czytając wypowiedzi coraz bardziej zaplątujących się w teologicznych zakrętasach dyskutantów, ma się szczerą ochotę podziękować Panu, że chrześcijanom nie zafundował czegoś w rodzaju żydowskiego Talmudu, gdzie detalicznie zapisano, ile można, jak, co, gdzie i z kim, a pobożny człowiek nie pójdzie do nieba, jeśli nie spędził życia z miarką, centymetrem i zegarkiem. Katechizm Kościoła katolickiego podaje tylko normy ogólne, opisuje „ducha niedzieli”, a później mówi każdemu: Jak to ma wyglądać w twoim życiu, musisz zdecydować sam. Czytamy tam więc, że w siódmym dniu tygodnia człowiek powinien odpoczywać, poświęcać się życiu rodzinnemu, kulturalnemu, społecznemu i religijnemu i powstrzymać się od pracy. Z zastrzeżeniem: „Obowiązki rodzinne lub ważne zadania społeczne

stanowią

słuszne

usprawiedliwienie

niewypełnienia

nakazu

odpoczynku

niedzielnego. Wierni powinni jednak czuwać, by uzasadnione powody nie doprowadziły do nawyków niekorzystnych dla czci Boga, życia rodzinnego oraz zdrowia”. Strażak, lekarz na dyżurze, dziennikarz przygotowujący poniedziałkowe wydanie gazety nie popełniają więc grzechu, pracując w niedzielę. No świetnie, a wykładowca prowadzący zajęcia dla zaocznych studentów, którzy właśnie w weekendy mają swoje zjazdy? Próby ustalenia odpowiedzi na takie pytania kończą się dokładnie w tym samym miejscu, co przedstawione wyżej

piekarniczo-oponiarskie dylematy. Na intelektualnym rondzie, po którym można jeździć do woli, acz - niestety - donikąd. Skoro nie da się tematu ugryźć od strony normatywnej, spróbujmy zerknąć na fundament całej sprawy. Dlaczego niedziela jest tak ważna? Bo to dzień, który ma nam przypomnieć, gdzie jest nasz dom. Dzień, w którym ziemia ma się łączyć z niebem. „Niech ten dzień będzie (...) przeżywany jako dzień naszego wyzwolenia, które pozwala nam uczestniczyć w owym »uroczystym zebraniu«, w Kościele „pierworodnych, którzy są zapisani w niebiosach”, mówi Katechizm. Kluczem do zrozumienia niedzieli jest, powtarzane w tej książce do znudzenia, słowo relacja. Bóg, który założył ten świat, wcale nie nakazał nam świętować, aby leżeć i na nas patrzeć i byśmy my patrzyli na Niego. „Prawdziwie oddawana cześć Bogu jest jak prawdziwa miłość, której istotą nie jest to, że kochankowie patrzą sobie nawzajem w oczy, lecz to, że patrzą w tym samym kierunku” - pisał George Weigel w Czym jest katolicyzm? Niedziela to dzień, który człowiek powinien poświęcić na aktywną troskę, na pielęgnowanie relacji z Bogiem i z innymi ludźmi. Ksiądz Józef Tischner mówił w tekście zamieszczonym w książce Wokół Biblii: „Niedziela powinna być dniem, w którym dominuje bezinteresowność. Cały tydzień żyjemy w pośpiechu, gonimy za interesami, więc przynajmniej ten jeden dzień powinniśmy być wspaniałomyślni, życzliwi, niewyrachowani. W niedzielę mamy więcej czasu dla żony, męża, naszych dzieci, bliźnich. Wtedy dopiero można dojść do szczytu góry Synaj, którą nosimy w sobie. Możemy wejść na nią i zaśpiewać całym sobą. Po góralsku nazywa się to »wierchowanie«. Jest nawet takie powiedzenie: »Wse wierchował nie bees, ale coś uwierchował, to twoje«„. Jak to zrobimy - to już nasza sprawa. Musimy tylko pamiętać, że inni też chcieliby móc spędzić ten czas tak samo. Jako człowiek, który w tygodniu pracuje tak ostro, że na zakupy ma - bywa - czas tylko w weekend, pamiętam swoją irytację, gdy w Polsce zaczęło obowiązywać prawo nakazujące zamknięcie galerii handlowych w największe święta. Po kilku takich dniach, w których miasto zamiera, a wielkie parkingi pustoszeją, odnalazłem w tej ciszy mnóstwo uroku. Smak dzieciństwa, gdy niedziela była jednak bardziej niedzielą niż dzisiaj. Po kilku miesiącach się do tego przyzwyczaiłem. Zorientowałem się, że wpisując na stałe zakupy do niedzielnego porządku dnia i twierdząc, że inaczej się nie da, nie mówiłem prawdy. Przecież ludzie, którzy pracują przy kasach czy w obsłudze takich centrów, też mają prawo do odpoczynku, chcą wyjechać gdzieś z rodziną albo zwyczajnie - pospać dłużej, pogadać z mężem czy żoną, może pójść do kościoła. Przeciwnicy niedzielnych zakazów mają gotową odpowiedź: świetnie, zapytajcie

jednak samych zainteresowanych, czy wolą mieć w niedzielę wolne, czy pracując na akord, zarobić kilka dodatkowych groszy. Zwolennicy wolnych od handlu niedziel sugerują im wówczas, że może gdyby nie wykorzystywano tych ludzi za tak marne pieniądze, lecz zapewniono im stałe zatrudnienie w ramach umowy o pracę, ci nie baliby się powiedzieć, że naprawdę chcieliby choć w niedzielę mieć wolne. Debata przenosi się zwykle wtedy w rejony fundamentalnych pytań o gospodarkę: „Jeśli zakażemy handlu w niedzielę - padną nie tylko sklepy, ale i dostawcy, niedzielę, owszem, będziemy świętować, co więcej: niedzielę będziemy mieć już na stałe, kiedy wszyscy powędrują na bezrobocie” kontra „To wyłącznie kwestia ustawienia nawyków konsumentów, w Niemczech wszystkie duże sklepy zamyka się w sobotę po południu i jakoś nic z tego powodu nie padło”. Im dalej w las, tym bardziej nieprzebyty staje się gąszcz argumentów. Bo co z sytuacją, w której w ramach świętowania niedzieli chcemy pójść do kina albo do teatru? Można by przecież powiedzieć, że zmuszamy do pracy aktorów, bileterki, sprzedawców popcornu czy sprzątaczy. A odkurzanie w niedzielę to grzech, czy nie? Są w naszym kraju miejsca, gdzie krzywo patrzy się na człowieka, który w niedzielę kosi trawnik, ze zrozumieniem odnosząc się do tego, kto dzień święty uczcił, „zrobiwszy” pół litra, i śpi w najlepsze pod płotem. Intuicja mówi, że grzeszy ten drugi, choć gdyby chcieć całą moralność detalicznie spisać w kodeksy, problemy mógłby mieć przecież i ten pierwszy. Wszelkie próby wyznaczania tutaj sztywnych granic (że można kupować tylko chleb, ale tylko do 18.00 i tylko paczkowany, by piekarz tego dnia nie musiał go wypiekać) prowadzą nas z powrotem na początek naszych zmagań, w prostej linii do prawa szabatowego - pobożny Żyd nie dość, że w szabat praktycznie nie ma prawa się poruszać, nie może też na przykład włączać światła, musi je sobie włączyć w piątek. Jezus mówił jednak, że to szabat jest dla człowieka, a nie człowiek dla szabatu. I to chyba jedyna droga wyjścia z tej matni, trzeba przestać traktować trzecie przykazanie („Pamiętaj, abyś dzień święty święcił”) jako zakaz, a zacząć myśleć o nim jak o pożytecznym narzędziu. Od pytania, czy należy się spowiadać z tego, że w niedzielę chodzimy do supermarketów, znacznie bardziej istotne jest inne - czy umiemy jeszcze świętować? Kiedyś ludzie rozróżniali trzy rodzaje czasu - czas pracy, czas wolny i święto. Dziś święto to dla nas po prostu weekend, względnie długi weekend - dzień, w którym możemy zrobić wszystko to, czego nie mieliśmy czasu zrobić wcześniej. Święto to coś znacznie więcej, to dzień, w którym mamy sobie uświadomić, że każdy z nas jest synem lub córką Króla całego Wszechświata. I klient w sklepie, i pani przy kasie, i leżący pod galerią handlową żebrak. Czy najlepszą metodą pielęgnowania tej świadomości jest wyścig między

półkami w poszukiwaniu promocji, refleksja nad makaronem i porównywanie cen wędlin?

[25.] Czytasz w prasie, że Komisja Majątkowa przyznała zakonowi dwie wsie, cztery miasteczka i wyspę.

A. Trafia cię szlag na pazerność Kościoła B. Trafia cię szlag na państwo, które ukradło tyle, że powinno dorzucić jeszcze kilka zamków oraz łańcuch górski C. W tej sprawie Kościół zachowuje się dziwnie, ale dziwnie zachowuje się też państwo

Krótko: Najbliższa naszemu publicystycznemu sercu (choć to rzecz jasna tendencyjny wybór, na sprawiedliwość proszę czekać, będzie na tamtym świecie) odpowiedź C (za nią można przyznać sobie punkcik). To prawda, że Kościół mógłby nieco bardziej dbać o PR, odzyskując swój zrabowany majątek, a czasem po prostu odpuścić. Faktem jest też jednak, że Państwo Polskie zachowuje się w tej sprawie jak ktoś, kto kupił kradzionego mercedesa w podejrzanie niskiej cenie, a teraz roni łzy, że prawowity właściciel chce mu auto zabrać.

Dłużej: Stało się tradycją, że gdy na tapecie pojawia się mix tematów „Kościół” oraz „pieniądze”, rodacy z miejsca rozgrzewają się do białości, pomstując na pazerność „czarnych”, którzy „od tysięcy lat bezczelnie okradają ludzkość i kto jej to teraz odda” (cytat z komentarza na forum portalu onet.pl). Nic tak jednak nie studzi rozpalonych głów, jak spokojna rozmowa o faktach. Fakt pierwszy. Komisję Majątkową składającą się z przedstawicieli rządu i Episkopatu powołano w 1991 roku, by rozpatrzyć roszczenia tych kościelnych organizacji, którym w latach 50. zabrano ziemię z naruszeniem PRL-owskiego prawa. Przed wojną Kościół miał w Polsce około 400 tysięcy ha, ukradziono prawie wszystko, towarzyszyło temu też czasem wsadzanie sióstr czy księży do paki pod wymyślonymi zarzutami. Wnioski do Komisji można było składać do 1992 roku i odszkodowania miały zostać przekazane do 1993, ale historia

ciągnie się już od 17 lat. W tym czasie komisja rozpatrzyła ponad 3000 wniosków, zostawiając sobie na deser około 200 najtrudniejszych. W większości przypadków ziemia czy budynki zrabowane Kościołowi mają już nowych właścicieli, Komisja przyznawała im więc mienie zastępcze. Kłopot w tym, że swoich koncepcji nie konsultowała czasem z władzami miast, które pewnego pięknego dnia otwierały list ze stolicy i dowiadywały się, że nie mają już pięciu hektarów, na których planowały park albo supermarket. Burza medialna, jaka przewaliła się nad Komisją przy kilku sprawach w 2008 i 2009 roku, miała doprowadzić do tego, że Komisja zacznie zapraszać na posiedzenia przedstawicieli wszystkich zainteresowanych stron, a od jej postanowień będzie można się odwoływać (bo z założenia nie można i to rzeczywiście jest skandal). Gdy w grę wchodzą wielkie pieniądze, zaraz pojawiają się prawdziwe albo wymyślone afery, powstają spory - w cywilizowanym państwie powinien je rozwikływać sąd. Niektórzy biskupi marzą o takim rozwiązaniu. Każdy, komu ukradziono ziemię, może iść z tym do sądu, tylko Kościół nie może, bo w jego przypadku prawo przewiduje drogę przez Komisję Majątkową i basta. Przykład totalnego mętliku - sprawa sióstr elżbietanek, które w 2008 roku otrzymały od komisji 47 hektarów ziemi w warszawskiej Białołęce jako rekompensatę za ziemię i budynki ukradzione im w Poznaniu (siostry przy okazji trafiły wtedy na dwa lata do paki). Rzeczoznawca powołany przez wnioskujące siostry wycenił ziemię na 30 mln. Burmistrz dzielnicy lamentujący, że w omawianych krzakach od zawsze miała być szkoła, park, fontanna, Disneyland i generalnie cuda na patyku, a teraz przez siostry ich nie będzie - swoje niezrealizowane marzenia wycenił na 240 mln. Rzeczoznawca z Agencji Nieruchomości Rolnych orzekł zaś, że ziemia warta jest 100 mln. Siostry chwilę po odzyskaniu gruntu sprzedały go biznesmenowi z Pomorza za 30 mln. Kto ma rację? I po co siostrom miliony? - zapyta ktoś rezolutnie. Otóż, gdyby siostry mogły normalnie czerpać dochody z zabranych nieruchomości, z których przez 50 lat użytek robiło państwo, milionów przez te pół wieku uzbierałoby się może więcej niż 30. Zakonnice nie żywią się powietrzem. Prowadzą też szkoły, szpitale, przytułki, wszystko to nie jest zasilane manną z nieba. Te pieniądze pomogą także zabezpieczyć niepewną przyszłość zakonnic. U wszystkich innych chęć odzyskania wypracowanego kiedyś przez przodków majątku, choćby po to, by zabezpieczyć następne pokolenia, byłaby zrozumiała. Dlaczego nikt nie chce zrozumieć sióstr, do których garnie się coraz mniej młodych dziewczyn, a średnia wieku rośnie dramatycznie? Na Zachodzie zakonnice zmuszone są sprzedawać swoją ziemię i budynki, by mieć za co opłacić dom starców. Fakt drugi. Strona kościelna przy okazji tego typu transakcji zachowuje się czasem jak

słoń w składzie porcelany. Kościelni wnioskodawcy dają się wpuszczać na minę, walcząc o odzyskanie budynków, które dziś służą najsłabszym, albo korzystając z usług ludzi pokroju pana Marka P., byłego oficera SB, który doszedł do wielkiej biegłości w asystowaniu przy odbiorze i natychmiastowej sprzedaży odzyskanej ziemi. Kościół zaczyna dostrzegać, że całe to zamieszanie mu nie służy, zgłosił więc propozycję, by państwo wygospodarowało ułamek promila z 2 mln hektarów będących w gestii Agencji Nieruchomości Rolnych i po prostu przekazało mu je, co zamknie sprawę. Sprawy nie chce teraz jednak zamykać rząd. Jemu jest na rękę wizerunek dobroczyńcy Kościoła, który - jak sądzi - może mu zjednać korzystających z prac Komisji kościelnych decydentów. Fakt trzeci. Nawet jeśli uporamy się z Komisją, do rozwiązania pozostanie jeszcze sprawa Funduszu Kościelnego. Komuniści w latach 50. ukradli też bowiem Kościołowi tak zwane dobra martwej ręki (czyli na przykład kamienicę podarowaną przez kogoś z zastrzeżeniem, że zysk z wynajmu z niej ma wspierać pobliskie seminarium). Dochód z nich miał zasilać Fundusz Kościelny, który z kolei miał wspierać kościelną działalność. Dobra jednak rozparcelowano, a z Funduszu Kościelnego wspierano wyłącznie „księży patriotów”, którzy rozbijali ten Kościół od środka. Po upadku komunizmu państwo zasila fundusz regularnymi dotacjami, z których pokrywane jest choćby ubezpieczenie księży (fundusz obsługuje zresztą w tym zakresie nie tylko katolików, ale wszystkie działające w Polsce wyznania). Antyklerykałowie jęczą, że państwo funduje księżom renty, Kościół odpowiada oddajcie, coście zabrali, to ZUS będziemy płacić sami. Czy jest wyjście z tej kwadratury koła? Nie ma. Opinia publiczna chciałaby, żeby Kościół prowadził jak najszerszą działalność dobroczynną, przytułki i świetlice, najlepiej jednak, gdyby robił to bez ziemi, budynków i pieniędzy. Niestety, póki jesteśmy na tej ziemi, nie da się pomyśleć Kościoła bez pieniędzy (nawet Jezus wyznaczył wśród apostołów skarbnika zarządzającego funduszami, był to Judasz), które - z drugiej strony - zawsze będą Kościół brudzić. Nie da się też pomyśleć nowoczesnego państwa opartego nie tylko na kasie, ale i na elementarnej sprawiedliwości i chęci naprawienia krzywd, które wyrządziło. A jeśli pojawia się spór - ktoś musi ustąpić. Pytanie, czy jednak nie Kościół, choć pozbędzie się wtedy słusznie nabytych praw, które powinny przysługiwać każdemu, od księdza Kowalskiego po rodzinę

Czartoryskich.

Być

może

najtrafniejszy

program

rozwiązania

dylematów

majątkowych na linii państwo - Kościół przedstawiła moja nieżyjąca już niestety od 20 lat cioteczna babcia, franciszkańska tercjarka. „Ustąp głupiemu - trzysta dni odpustu” - zwykła była powtarzać (choć teologicznie to nie do końca prawda, dowiesz się tego, gdy trafisz na

pole o odpustach).

[26.] Wraz z kolegami z ministrantury dochodzicie do wniosku, że z Kowalskim nie da się już wytrzymać; zaplanowaliście egzorcyzmy.

A. Oglądacie Egzorcystę oraz Matkę Joannę od Aniołów, ćwiczycie gesty, spisujecie modlitwy B. Idziecie do spożywczego po wodę i sól, opętanego podobno polewa się wodą, a solą sypie w oczy szatanowi C. Ograniczacie się do odmówienia znanych sobie pacierzy, a Kowalski idzie do specjalisty

Krótko: Zdecydowanie zalecamy odpowiedź C i przyznajemy za nią jeden punkt. Egzorcyzm to w Kościele broń atomowa, jej stosowanie jest obwarowane bezprecedensową ilością zastrzeżeń i warunków. I dobrze. Jeśli poważnie traktujemy to, co Kościół mówi o szatanie, że nie jest on rogatym diabełkiem, a duchem wyposażonym w olbrzymią wiedzę o świecie, jego mechanizmach, przeszłości i przyszłości - był w końcu najdoskonalszym z aniołów, do zmagania z nim nie powinien stawać amator. Rozdrażnienie bestii skończyć się może dla niego tragicznie. Inna rzecz, że dochodzi do niego naprawdę rzadko. Większość ludzi flirtuje ze Złym codziennie, namiętnie, bez większych zahamowań. Szatan lubi pracować po cichu, jego zwycięstwem jest każdy grzech, czyli chwila, w której uda mu się namówić człowieka, żeby odwrócił wzrok od Boga. Szatan wie dobrze, że nie może pokonać Boga, wie też, że nie może ostatecznie złamać człowieka, który Boga słucha. Może go jednak próbować nakłonić do zmiany decyzji, jak piszą specjaliści - „wciągnąć człowieka w swój bunt”. Najpierw delikatną sugestią, później poszczekiwaniem (mówimy wtedy o dręczeniu diabelskim, po łacinie obsessio), w końcu rzucając się na nas z impetem. O opętaniu, possesio, można mówić wtedy, kiedy demony przejmują kontrolę nad ciałem człowieka (głosem, ciałem, wzrokiem - dusza zawsze pozostaje jednak wolna). Trudno wyjaśnić, dlaczego opętania się zdarzają tym, a nie innym ludziom. Za grupę

wysokiego ryzyka uznaje się tych, którzy sami wystawiają się na działanie Złego, pielęgnując przywiązanie do złych zachowań albo poprzez praktyki okultystyczne otwierając się na siły, o których nie mają pojęcia. Kiedy patrzymy na opętanie, „tajemnica Bożego miłosierdzia staje się dla nas trudniejsza do pojęcia”, mówi Rytuał, oficjalny podręcznik zawierający formuły egzorcyzmów. Zdarza się jednak przecież, że dręczeniu przez diabła (ale nie opętaniu) podlegają dzieci lub całkiem porządni ludzie. Ci jednak mogą cieszyć się zapewnieniem, wyraźną obietnicą Boga, że nawet jeśli czasem bestia dostanie pozwolenie, żeby pobiegać wokół nas i poszczekać - choćby po to, byśmy się czegoś nauczyli, żeby dotarło do nas, że to naprawdę nie przelewki i że powinniśmy się pilnować - pokusy nigdy nie będą tak duże, żebyśmy bezwzględnie musieli im ulec. Bóg zwraca w Biblii uwagę, że po pierwsze, to nie On kusi, ale zło pociągające człowieka, który nosi w sobie „ciemny element” od chwili grzechu pierworodnego, po drugie zaś, że nawet jeśli zdarzy Mu się dopuścić w naszym życiorysie pokusę, „w pakiecie” razem z nią zawsze przychodzi sposób jej uniknięcia i siła, żeby się jej sprzeciwić. To, czego oczekuje się od nas, to tylko i wyłącznie decyzja - brniemy w to czy wymiksowujemy się z sytuacji.

Dłużej: W sytuacjach takich codziennych pokus nie ma co cudować i sięgać po nie wiadomo jakie środki. Wystarczy szczera modlitwa. Jeśli jednak złe myśli stają się szczególnie natarczywe, najpierw trzeba iść do lekarza i sprawdzić, czy to nie objawy jakiejś choroby psychicznej, może pogadać z terapeutą. Ale jeśli nie, a kłopot nie znika, trzeba pójść do spowiedzi, do Komunii, można też pomyśleć o tym, by spróbować odpędzić od siebie Złego za pomocą którejś ze specjalnie przygotowanych na takie okazje i sprawdzonych w boju przez tysiące chrześcijan modlitw (propozycje w Modlitewniku). Jak już wspomniałem, bywa jednak, że Zły wpada w szał i daje o sobie znać w bardziej wyszukany sposób, wpływając na przedmioty i robiąc na przykład w czyimś domu totalną demolkę - pamiętajmy, że zna prawa fizyki, o których nam się być może nie śniło. Może też w ewidentny sposób znęcać się nad jakimś człowiekiem czy grupą ludzi, na przykład prowokując serię przytrafiających się im nieszczęść. Wtedy biskup może zarządzić specjalne modlitwy pod przewodnictwem księdza. Nie jest to rodzaj jakiegoś duchowego wrestlingu, wierni nie wchodzą w zwarcie, wołają po prostu o pomoc, wzywają Boga i Jego aniołów, przypominają Mu Jego obietnice i Jemu pozostawiają rozwiązanie problemu. Szczególną formą takich modlitw i największym ich kalibrem jest egzorcyzm w sensie ścisłym, nazywany większym (jest też egzorcyzm w sensie szerszym, czyli wyrzeczenie się

szatana, które wszyscy recytują na przykład wtedy, gdy w kościele chrzczone jest dziecko). To próba uwolnienia osoby opętanej przez Złego. Pierwszym egzorcystą był Jezus, który wielokrotnie „pędził kota” szatanowi, a to w czasie kuszenia na pustyni, a to wyrzucając złe duchy z opętanych. Dziś do takiej bezpośredniej konfrontacji z szatanem mają prawo stawać tylko specjalnie przeszkoleni i wyznaczeni przez biskupa księża egzorcyści. Zwykle jeden egzorcysta w każdej diecezji, z urzędu egzorcystą jest też każdy diecezjalny biskup. Na egzorcystę nie można się zgłosić, to nie zajęcie dla oszołomów nakręconych wizją pracy w charakterze Bożego komandosa. Egzorcysta musi być człowiekiem na tyle roztropnym i biegłym w teologii i psychologii, by wiedzieć, że zdecydowana większość ludzi, którzy zgłaszają się do egzorcystów, to przypadki dla psychologów i psychiatrów. Czasem Zły jest na tyle wredny, że ukrywa się pod symptomami schorzenia, czasem choroba i opętanie dzieją się równocześnie. Objawy opętania można więc bardzo łatwo pomylić z różnymi schorzeniami, gdzie występują stany katatoniczne (chory siedzi sztywno całymi godzinami), koprolalia (bezwiedne, napadowe przeklinanie), urojenia, paranoje (które bardzo często mają przecież treść religijną), z objawami, jakie daje guz mózgu, a nawet padaczką. Powtórzmy - każdy egzorcysta najpierw musi odesłać człowieka do lekarza. Najlepiej takiego, który wie też, że są sytuacje, gdy pacjenta trzeba odesłać do księdza. W międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10 zapisano pod numerem F. 44.3 kategorię „trans i opętanie”, zdarza się więc, że psychiatrzy nie trzymają się jak pijany płotu paradygmatu naukowego i stykając się z człowiekiem zdradzającym symptomy opętania, nie spowalniają go lekami, ale odsyłają na konsultacje do egzorcysty. Rytuał, opierając się na doświadczeniach egzorcystów, mówi, że w „klasycznych” sytuacjach opętany: „wypowiada wiele słów w nieznanym sobie języku, wyjawia sprawy dalekie i ukryte, wykazuje siły nieproporcjonalne do wieku albo przekraczające naturalne możliwości, okazuje gwałtowną nienawiść do Boga, do Imienia Jezus, Matki Boskiej, do Kościoła, do przedmiotów sakralnych, obrzędów i do świętych obrazów”. Każdy, kto choć raz w życiu widział egzorcyzm (a Kościół stanowczo zabrania osobom biorącym w nich udział opowiadania o tym, a już nie daj Boże nagrywania czy transmitowania) i dajmy na to kilkunastoletnią dziewczynę, która syczy na widok krzyża i rzuca po ścianach trzy razy większym od niej zakonnikiem, wie, że nie mówimy tu o kościelnym science fiction. Podczas egzorcyzmu większego ksiądz najpierw robi znak krzyża, później modli się nad wodą, do której może też wsypać pobłogosławioną sól - w Starym Testamencie za pomocą soli prorok Elizeusz oczyścił zakażone źródło (2 Krl 2, 19-22). Posoloną wodą kropi się opętanego i całe pomieszczenie, prosząc, by „gdzie padną krople tej pobłogosławionej

wody, ustały wszelkie napaści szatana”. Później odmawia się Litanię do Wszystkich Świętych, psalm, czyta się Ewangelię, a po niej ksiądz modli się o uwolnienie opętanego, wkładając na niego ręce. Po wyznaniu wiary i odmówieniu „Ojcze nasz”, egzorcysta pokazuje osobie opętanej krzyż i błogosławi ją, mówiąc: „Oto krzyż Pana, uchodź stąd nieprzyjacielu!”, może też tchnąć na niego. Jeśli wszyscy obecni i sam egzorcysta wytrwają jakoś do tego momentu - co, zważywszy na zachowanie opętanego, może nie być łatwe i wymagać dużej odporności nie tylko psychicznej, ale i czysto fizycznej - zaczyna się właściwy egzorcyzm. Składa się on z dwóch części: błagalnej, w której ksiądz w przepięknych słowach prosi Boga, by przywrócił dręczonemu człowiekowi „pogodę i czystość”, oraz rozkazującej. Ta druga nie zawsze ma miejsce, jest to nawiązanie bezpośredniej interakcji z szatanem. Egzorcysta przypomina mu wszystkie zwycięstwa, które odniósł nad nim Bóg, i rozkazuje mu wyjść z człowieka, który jest świątynią Boga, a w niej nie powinno być miejsca dla nielegalnych i uciążliwych lokatorów. Jeśli modlitwy zakończą się sukcesem, wszyscy dziękują za to Bogu. Jeśli nie - egzorcyzmy powtarza się w zależności od uznania egzorcysty - czasem jeszcze tego samego dnia, czasem bywa, że trwają one (rzecz jasna ze stosownymi przerwami) tygodniami.

Jeszcze dłużej: Podstawowy kłopot, jaki mamy dziś z egzorcyzmami, wynikł stąd, że wzięli je na warsztat specjaliści od horrorów i kultury masowej, przerabiając na coś w rodzaju perwersyjnego rytuału, w którym posępny i mroczny wątek religijny podlany jest obficie seksem. Egzorcyzmowane panienki wiją się więc w erotycznych konwulsjach, uwodzą egzorcystów, a ci, pocąc się i krzycząc, próbują wprowadzić do tego obłędu jakikolwiek porządek. Czasem jak - w przypadku głośnego filmu Egzorcyzmy Emily Rose, opartego na prawdziwej historii zmarłej w 1976 roku dwudziestoczteroletniej Niemki Anneliese Michel pogłębiając teologiczne zamieszanie. W 2008 roku w TVP pokazano film polskich dokumentalistów, którzy pojechali do Niemiec, spotkali się z matką Anneliese, jej spowiednikiem i zarazem szefem zespołu, który poddawał ją egzorcyzmom. O popularności filmu zdecydowało z pewnością to, że można w nim usłyszeć nagrania, na których dziewczyna przemawia głosem dręczących ją rzekomo demonów. Nagranie tego było nie do końca fair - co prawda w 1976 roku nie obowiązywały jeszcze obecne normy dotyczące egzorcyzmów, Kościół uporządkował tę sprawę dopiero w 1999 roku, ale jest coś nieprzyzwoitego w publikacji tak intymnych przeżyć, które może były opętaniem, a może objawem choroby. Film w całości dostępny jest w serwisie youtube.com,

polecam go jednak tylko osobom o naprawdę mocnych nerwach, nawet najwięksi twardziele nie powinni zaś go oglądać w nocy, gdy nasz wzrok cierpiący na deficyt bodźców chętniej zapełnia próżnię różnej maści majakami. Ale po kolei. Anneliese była piękną, poukładaną dziewczyną, oczytaną, towarzyską, miała chłopaka, chciała zostać katechetką. Chorowała. Nie wiadomo na co, wiadomo, że sporą część życia spędziła w sanatoriach. Gdy miała 16 lat, pojawiły się u niej pierwsze niepokojące symptomy, które z czasem „rozkręciły się” do niepojętych rozmiarów. Anneliese widziała diabelskie twarze, rzucała ludźmi po ścianach i podłodze, niszczyła różańce, cały czas czuła też gorąco, rozbierała się do naga, wskakiwała do zimnej wody, wkładała głowę do muszli klozetowej, piła swój mocz, jadła owady i gryzła ludzi. Przez napięcie mięśni miała wielkie trudności z oddychaniem i jedzeniem. Po kilku latach takich zmagań była wrakiem człowieka. Jej zdjęcia z tego okresu to kwintesencja nieszczęścia. Anneliese charczącym, niskim, nienaturalnym głosem informowała też, że mieszka w niej sześć demonów - Lucyfer, Judasz, Kain, Neron, Hitler i Fleischmann - upadły ksiądz, który trafił do piekła. Każdy z „demonów” przemawiał osobno, każdy opowiadał detalicznie o sobie, o swoich przewinieniach, obrażał wszystko, co święte, i wygadywał mnóstwo różnych głupot. Pewnego dnia, gdy Anneliese czuła się lepiej i wyszła na spacer ze swoim chłopakiem, miała objawić jej się Matka Boska, która zapytała ją, czy chciałaby w dalszym ciągu być opętana, żeby ulżyć wielu grzesznikom, którzy dzięki temu unikną pójścia do piekła. Kobieta zgodziła się. Gdy w końcu egzorcystom udało się wyrzucić z niej wszystkie demony, okazało się jednak, że wracają, chcą, ale nie mogą wyjść z jej ciała, trzyma je w nim bowiem ów „układ” Anneliese z Matką Boską. Jezus i Maryja mieli zapewniać Anneliese, że zostanie świętą, ona w chwilach przerw między atakami modliła się, jak umiała, za wszystkich grzeszników. Wycieńczona zmarła 1 lipca 1976 roku, a jej rodzice i egzorcyści stanęli przed sądem. Ten skazał ich na kary więzienia w zawieszeniu za doprowadzenie do śmierci przez zaniedbania w opiece. Nad jej trumną zaczęła się wielka debata. Niemcy trzęsły się z oburzenia. Prasa z jednej strony wyzywała rodziców i księży od ciemnogrodu, sam biskup Wurzburga przeraził się do tego stopnia, że wydał kuriozalne oświadczenie, iż „szatan nie istnieje, a opętanie to tylko choroba”. Z drugiej strony do boju stanęli wszyscy ci, którzy wierzyli w nadnaturalne przyczyny stanu Anneliese (w tym profesor Felicity Goodman, na podstawie badań której powstał film Egzorcyzmy Emily Rose, oraz zaangażowani w zgłębianie tematyki opętań katolicy, bez wątpliwości zdawający się wierzyć, że Anneliese faktycznie była „opętaną świętą”). Na katolickim portalu opoka.pl doszło do zdjęcia (po interwencji zakonnych zwierzchników autora) jednego z tekstów

sugerującego, że Anneliese nie objawiła się Matka Boska, ale szatan, który namawiając ją podstępem do kontynuowania „przygody” z opętaniem, jeszcze bardziej ją w złym pogrążył. Redakcja portalu po całym zamieszaniu zamieściła później wyważony tekst (autorstwa Macieja Górnickiego) sumujący wszystkie wątpliwości narosłe wokół sprawy. Jest ich kilka. Po pierwsze - dlaczego egzorcyści, zanim ochoczo wzięli się do pracy i puścili w ruch magnetofony, nie zrobili wszystkiego, by Anneliese zbadali wszyscy możliwi lekarze? Ta dziewczyna latami przyjmowała silne leki przeciwpadaczkowe, co mogło nie pozostać bez wpływu na jej kondycję ogólną. Nawet jeśli opętanie i choroba występowały tu łącznie, trzeba było ze wszystkich sił starać się leczyć i jedno, i drugie. Po drugie - jak można sądzić, że Bóg proponowałby komuś opętanie - dobrowolne wystawienie się na pokusy (o których każdy, najprostszy nawet rachunek sumienia mówi, żeby ze wszystkich sił ich unikać), aby pomóc zbawić jakieś dusze? Czym innym jest przyjmowanie na siebie cierpienia, nawet tego powodowanego przez szatana, a czym innym świadome i dobrowolne zapraszanie szatana do siebie, żeby pomóc Panu Bogu - ta argumentacja na kilometr pachnie pychą, która jest źródłem wszystkich innych grzechów i ulubionym narzędziem Złego! Po trzecie, to już moja osobista wątpliwość - odrobina teologicznej orientacji każe zastanowić się, słysząc, że w człowieka wstąpił Hitler albo Kain. Gdziekolwiek teraz są, nie stali się przecież nagle upadłymi aniołami, nie zmienili gatunku, nadal są ludźmi. Opowiadanie więc przez nich samych o ich ziemskich przygodach wydaje się raczej projekcją chorego mózgu, dowolnie składającego w całość zgromadzoną w nim wiedzę religijną. Demony, owszem, mogą przyjmować imiona, jakie chcą, ale wyłącznie w celu symbolicznego utożsamienia się z jakąś złą postawą. Ponadto - skoro egzorcyści mówią, żeby nie słuchać szatana w czasie egzorcyzmów, bo mówi on nieprawdę i czyni z niej narzędzie destrukcji, dlaczego ci akurat przesłuchiwali go z taką pasją? Autor artykułu pointuje zawinili wszyscy. I egzorcyści, którzy nie dopełnili swoich obowiązków, i lekarze, którzy nie umieli zaopiekować się dziewczyną i wydać sensownej diagnozy. Zawinił biskup, który działał jak pijane dziecko we mgle - najpierw zalecił egzorcyzmy, a później wszystkiego się wyparł. Dziś winę ponoszą ci wszyscy, którzy, posługując się śmiercią biednej, chorej dziewczyny, próbują udowodnić swoje tezy. Jedni - z zapałem przekonując ludzi, że Kościół to banda zacofańców. Drudzy - wszystkie niewiadome miejsca w historii Anneliese wypełniając pasującymi im klockami, wyciągając ją z grobu i pokazując światu, by ogłosić na jej przykładzie (skądinąd słuszną tezę), że szatan to nie bajka, istnieje i działa, niestety,

naprawdę. W Modlitewniku na końcu książki znajdziesz modlitwy do prywatnego stosowania.

[27.] Nie byłeś u spowiedzi trzy miesiące, wahasz się, czy możesz pójść do Komunii.

A. Idziesz, w końcu nikogo przez te trzy miesiące nie zabiłeś ani nie okradłeś B. Nie idziesz, za nieuprawnione przyjęcie Komunii idzie się do piekła C. Idziesz do spowiedzi, chcesz to sprawdzić

Krótko: Punkt przysługuje za odpowiedź C. Gdy pojawiają się jakiekolwiek wątpliwości, najsensowniej podłączyć duszę do miernika duchowego napięcia, czyli iść do spowiedzi. Zasadniczo sprawa jest prosta - do Komunii może przystąpić każdy, kto jest w stanie łaski uświęcającej. Chyba, że nie chce. Zdarzają się bowiem przypadki dobrowolnego „postu” na znak solidarności z tymi, którzy Komunii przyjmować nie mogą, bo na przykład żyją w związkach niesakramentalnych. Taka duchowa głodówka to jednak rodzaj podszytego szlachetnymi intencjami dziwactwa i pychy. Skoro Jezus chce się z nami jednoczyć, ktoś, kto odmawia Mu tego zjednoczenia, przypomina żonę, która separuje męża od łoża, bo jest bardziej pobożna od wszystkich świętych Pańskich razem wziętych.

Dłużej: Co to takiego owa łaska uświęcająca? Wewnętrzne światło, które sprawia, że człowiek widzi drogę do nieba i może nią iść. Łaskę uświęcającą dostajemy na chrzcie, a później za każdym razem, gdy odchodzimy od konfesjonału z rozgrzeszeniem. Tracimy, gdy na dobre odwrócimy od Boga nasz wzrok, czyli gdy popełniamy grzech ciężki. Czyli jaki? Mnie na lekcjach religii uczono, że chodzi o któryś z grzechów głównych (Sobór Trydencki wyliczał, że chodzi między innymi o rozpustę, cudzołóstwo, rozwiązłość, „współżycie mężczyzn ze sobą”, złodziejstwo, chciwość, pijaństwo, oszczerstwo i zdzierstwo, dziś na liście są pycha, chciwość, nieczystość, zazdrość, nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu, gniew i lenistwo). Dziś Kościół, nie wdając się w kazuistykę, mówi, że grzeszymy ciężko, gdy

„świadomie i dobrowolnie łamiemy przykazania Boże lub kościelne w ważnej rzeczy”. Tu uwaga: „świadomy” i „dobrowolny” to dwa warunki niezbędne, byśmy w ogóle mogli mówić o grzechu. W teologii trwa obecnie debata, czy można uznać, że grzech śmiertelny i grzech ciężki to to samo, bo skoro grzechem ciężkim jest na przykład opuszczenie niedzielnej mszy, do jakiej kategorii zakwalifikować aborcję? Współcześni teologowie mówią: grzech śmiertelny to pozycja z zupełnie innej półki, to grzech przeciw Duchowi Świętemu, zamach na Boga, coś, co wyklucza zbawienie. Można by powiedzieć, że chrzcielnica i konfesjonał to dwa miejsca, w których człowiek może ustawić swoje wewnętrzne CB-radio na kanał, na którym nadaje Bóg. Dopóki jedziesz, kierując się jego wskazaniami - masz pewność, że trafisz do celu. Utrata łaski uświęcającej to nic innego jak zmiana kanału. Bóg nie przestaje mówić, kłopot w tym, że ty nie jesteś w stanie Go usłyszeć. To nie tak, że pod grzesznikiem zaraz otwiera się piekielna otchłań - anioł stróż nie przestaje mu pomagać, człowiek ma przecież wciąż w sobie moralny GPS - sumienie, które może sensownie poprowadzić go dalej i sprawić, że kiedyś, gdy zdecyduje się wrócić na kanał Pana Boga, okaże się że nie ma do nadłożenia wiele drogi. Czy skoro ten rodzaj łaski nazywamy uświęcającą, to znaczy, że jest jeszcze jakaś inna? Oj, tak. Teologowie nie próżnują, twierdzą na przykład, że do postawienia konkretnych kroków i pokonania przeszkód Bóg daje nam jeszcze inny rodzaj łaski, łaskę uczynkową. Teologiczne traktaty niczym atlasy motyli coś, co zachwycające i ulotne, z pasją szatkują i wpychają w szufladki systematyki. Łaski - siły, światła i mocy - którą daje nam Bóg (bez naszej żadnej zasługi, bez żadnego obligu - stąd słowo „łaska”), nie da się zważyć, zmierzyć, porachować. Każdy, kto choć raz i choć na krótką chwilę doświadczył w życiu łaski, poczuł tę radość, chęć do życia, spokojną pewność, wie, o czym tutaj mowa. A jeśli nie czuje lub nie wie, lub nie potrafi rozróżnić? Przykład - nie zabiliśmy nikogo, nie pobiliśmy staruszki, nie uprawialiśmy nielegalnego seksu - skąd wiadomo, że wciąż jesteśmy w stanie łaski? Tego nie da się stwierdzić in vitro, (czyli poza organizmem człowieka). Pierwszy test jest prosty - pytasz siebie, czy zdarzyło ci się popełnić grzech ciężki? Świetnie, tylko znów - co tak naprawdę jest grzechem ciężkim, śmiertelnym, a co nie? Wszak zabicie człowieka w obronie własnej i morderstwo z premedytacją to chyba jednak dwie różne sprawy. Dla mnie jednym z najbardziej czytelnych jest katechizmowe rozróżnienie - jeśli popełniam grzech, do którego się przygotowuję, przekonuję sam siebie, że można, że to przecież nic złego, to wiem, że powoduję zniszczenia znacznie większe niż przez na przykład nagły, niekontrolowany wybuch gniewu w reakcji na jakąś przeszkodę. W ostatecznym rozrachunku nikt nie powinien być sędzią w swojej sprawie. Nie da się jednak

ocenić wagi grzechu bez konfrontacji naszego sumienia z czynnikiem obiektywizującym, człowiekiem, który może na nasze wnętrze spojrzeć z zewnątrz, spowiednikiem. Jeśli nie masz podejrzeń, że popełniłeś grzech ciężki, a twoje grzechy to w istocie grzeszki, zastosuj metodę niezawodną - do spowiedzi przystępuj mniej więcej raz na miesiąc. Katecheci, tłumacząc uczniom konieczność częstej spowiedzi, odwołują się zwykle do metafory okna, które wraz z osiadaniem na nim kurzu czy spalin stopniowo traci zdolność przepuszczania światła. Jeśli chcesz, by w pokoju twojej duszy było jasno, byś mógł spokojnie żyć, żebyś nie pozabijał się o sprzęty - myj okna nie tylko przed świętami, ale regularnie, nawet jeśli nie wydają się bardzo zabrudzone. Ta metafora, choć zgrabna (na tyle, że przydała nam się też przy okazji omawiania odpustów), tu natrafia jednak na pewien teologiczny kłopot. Otóż ów kurz, czyli grzechy lekkie (lub powszednie) usuwa wszak z naszej duszy każda przyjęta przez nas Komunia. Sobór Trydencki powiadał: „Na spowiedzi penitenci powinni wyznać wszystkie grzechy śmiertelne, których mają świadomość, po dokładnym zbadaniu siebie, chociażby były najbardziej skryte i popełnione tylko przeciw dwu ostatnim przykazaniom Dekalogu, bo one niekiedy ciężej ranią duszę i są niebezpieczniejsze od tych, które są popełniane jawnie. Powszednie zaś grzechy, które nas nie pozbawiają łaski Bożej i które częściej popełniamy, chociaż na spowiedzi wyznaje się je słusznie, pożytecznie i bez żadnej pychy, na co wskazuje praktyka pobożnych ludzi, można przemilczeć bez winy i odpokutować innymi środkami”. Wśród duchowych środków czystości, których stosowanie zapewni nam trwałą przejrzystość okien, piszący w III wieku Orygenes wymienia (poza chrztem i męczeństwem): jałmużnę, nawrócenie grzesznika z błędnej drogi, odpuszczenie win naszym winowajcom, „pełnię miłości”, jako ostatnią podaje spowiedź przed kapłanem, pisząc, że to rzecz „twarda i trudna”. Ojciec Dariusz Kowalczyk, w którego tekście natknąłem się na Orygenesa, pisze wręcz, że czasem „pozasakramentalne sposoby odpuszczania grzechów (powszednich - przyp. SH) nie tylko są skuteczne jako darowanie win, ale niejednokrotnie bardziej owocne z punktu widzenia rzeczywistej poprawy życia niż sakramentalna spowiedź”. Inna rzecz, że nie da się sensownie myśleć o sakramencie pokuty w kategoriach obsesyjnego dbania o czystość, rzecz jest w spotkaniu, w pielęgnowaniu relacji. Trudno utrzymać relację, gdy człowiek słyszy się z kimś dwa razy w roku. Każdy użytkownik CBradia wie przecież, że jak człowiek za długo jedzie na pewniaka, może się to skończyć nieciekawie. Czy mały ruch, czy duży, czy misiaczki stoją, czy nie, warto raz na 100 kilometrów zejść z kanału wywoławczego, przejść na osobny z Panem Bogiem, rzucić parę słów w radyjko, skorygować marszrutę, dowiedzieć się, gdzie pojechaliśmy źle, jak możemy

pojechać lepiej, gdzie czekają nas objazdy. A przede wszystkim - dostać dobrą myśl na dalszą drogę. Jest Ktoś, kto czuwa nad nami lepiej niż wszystkie satelity i wszyscy radioamatorzy świata. Nie pozostaje nam nic innego niż pożegnać się tradycyjnym: bajo, szerokości.

Jeszcze dłużej: Narzędziem, które teoretycznie powinno pomóc nam w ocenie, czy jesteśmy w stanie łaski, jest sumienie. Filozofowie, teologowie i psychologowie zrobili w tej sprawie ludziom w głowach taki miszmasz, że nauki o sumieniu (tak, tak istnieje coś takiego i nazywa się - uwaga - synejdezjologia), nie da się dziś konsumować na trzeźwo. Jak podnieść się z traumy po lekturze koszmarnych rachunków sumienia dopytujących żony jedynie o to, czy gotowały mężom smaczne posiłki, a mężów, czy nie krzyczeli na żony? Oto klasyczny przykład teologicznej zbrodni - ludzie urabiani takimi „pomocami” dochodzą do wniosku, że skoro byli mili i grzeczni, to nie mają żadnych grzechów, albo - drugi biegun - spowiadają się z tego, że się na kogoś zezłościli, bo nikt im nie powiedział, że złe emocje nie są grzechem, grzechem jest ich pielęgnowanie! Jak wyplątać się z gąszczu twierdzeń, że sumienie to „ja karzące”, freudowskie super ego czy prezentowanych w podręcznikach religii do szkoły średniej podziałów na sumienie habitualne i aktualne, albo tyleż mądrych, co zupełnie nieczytelnych definicji („fundamentem obiektywnym prawidłowego działania sumienia jest porządek stwórczozbawczy”)? Pewien teolog moralista z warszawskiego UKSW porównał sumienie do oka. Nie chodzi wyłącznie o gałkę oczną, a o kompletny aparat wzroku. Oko nie tworzy rzeczywistości, ono ją rejestruje, przekazując następnie obraz do mózgu, gdzie w ośrodku odpowiedzialnym za widzenie impulsy przyporządkowywane są do pojęć, które magazynuje nasza kora mózgowa. Podobnie działa sumienie - sygnały, które odbieramy całym sobą (ciałem, duchem, psychiką), przykłada do wpisanych w nas pojęć zła i dobra, poczucia, że coś jest właściwe, dobre i prowadzi nas do Boga lub wręcz przeciwnie. Jeśli sygnał zgodny jest z tą pojęciową macierzą, mamy poczucie, że postępujemy dobrze. Jeśli nie - pojawiają się wyrzuty sumienia. I tu zaczynają się schody. Daltonista może być przecież przekonany, że czerwone światło, które emituje sygnalizator, jest zielone, wejdzie na pasy i zginie. Krótkowidz, przekonany, że idzie dobrze, będzie szedł w stronę przepaści, a dalekowidz zaliczy bliskie spotkanie ze ścianą. Można też wyobrazić sobie człowieka, który patrzy często na okrucieństwo i w jego mózgu zaczyna być ono notowane jako coś normalnego. Bywają też tacy, którzy patrząc na ludzkie twarze, widzą w nich cechy czy emocje będące wyłącznie

projekcją ich własnej chorej wyobraźni. We wszystkich tych przypadkach („sumienie szerokie”, „sumienie skrupulanta”, „sumienie sytuacyjne” - u człowieka, który twierdzi, że za każdym razem musi kierować się innym światłem, w zależności od okoliczności) mówimy o sumieniu źle uformowanym. Klasyczny przykład - zeznania hitlerowskich zbrodniarzy, którym sumienie pozwalało, ba - zalecało mordowanie Żydów. Sumienie to naprawdę duża rzecz. Święty Tomasz z Akwinu mówił, że jeśli to, co ono nam podpowiada, jest sprzeczne z tym, co mówi Kościół, naszym obowiązkiem jest posłuchać najpierw sumienia. Ryzykowne? Nie, bo „sumienie jest świadectwem samego Boga, którego głos i sąd przenikają wnętrze człowieka aż do tajników jego duszy” - pisał Jan Paweł II w Veritatis splendor. Sumienie, duchowy GPS, wewnętrzny sejsmograf, dostajemy raz, na początku naszej drogi. To od człowieka zależy, czy posłuży mu dobrze aż do śmierci, czy po kilkunastu latach będzie tak rozregulowany, że gdy w Warszawie zapytamy go, jak pojechać na północ, on pokaże drogę do Biłgoraja. Jak na co dzień dbać o higienę sumienia? Nie ma lepszej metody niż częsty rachunek sumienia. Kościół sugeruje, żeby robić go co wieczór - co wieczór zajrzeć w siebie, zobaczyć, gdzie zużyliśmy masę energii na próżno, gdzie jechaliśmy dobrze, a gdzie można było jechać lepiej. I wzięcie sobie do serca starego i mądrego przysłowia: „Kto z kim przestaje, takim się staje”. Częste spotkania ze Stwórcą, wpatrywanie się weń, szukanie Jego wzroku, pozwalają nam stwierdzić, jak na świat patrzy Ten, który założył go i najlepiej wie, co i jak robić, by być szczęśliwym. Bóg występuje tu więc w trudnej roli partnera, który żyje z nami od lat, może nam więc zwrócić uwagę, gdy widzi, że coś „podgrywamy”, jest w stanie dostrzec każdy, najbardziej ukryty błąd. Czy z tego wynikać może, że ludzie niewierzący w Boga nie mają sumienia? Sumienie ma każdy, ale ten, kto nie wierzy w Boga, używa go po prostu jako zbioru moralnych prawd, etycznych wskazań. Sumienie w rozumieniu chrześcijańskim to coś daleko więcej niż czujnik „zgody z sobą” czy wewnętrzny kontroler moralności. Różnicę widać dobrze wtedy, gdy ktoś znajduje się w sytuacji, którą fachowo określa się mianem „sumienia powikłanego”, gdy mamy do wyboru dwie rzeczy obiektywnie dobre, a niezrobienie jednej z nich będzie wiązało się z zaciągnięciem winy. Na przykład - dzwoni przyjaciel i roztrzęsiony prosi nas o rozmowę, sugerując, że sytuacja naprawdę jest krytyczna, a my za chwilę mamy właśnie ostatnią niedzielną mszę, w której moglibyśmy uczestniczyć. Rozpatrywanie tego casusu w kategoriach powinności, kar i win doprowadzi do tego, że system zawiesi się nam po pięciu minutach. Chrześcijańskie sumienie podpowiada wówczas, by, nie uciekając od logiki prawa, wejść piętro wyżej, odwołać się do prawa miłości. Jeśli i

Boga, i przyjaciela traktujesz poważnie, Bóg zrozumie, że sytuacja jest naprawdę wyjątkowa i musisz ratować czyjeś życie.

[28.] Umiera sąsiad, który deklarował się jako niewierzący. Mimo próśb rodziny ksiądz nie chce zjawić się na cmentarzu

A. To oburzające B. To zrozumiałe. Skoro zmarły nie chciał kontaktów z Kościołem za życia, po co zmuszać go do nich po śmierci C. To koniec twojej relacji z Kościołem

Krótko: Najwięcej sensu ma odpowiedź B i choć w takich okolicznościach nagradzanie się punktami wygląda cokolwiek głupio, przyznaj sobie za nią jeden punkt. Z pogrzebem jest trochę tak, jak z całą resztą kościelnych „usług”. Wszyscy uważają, że należą się wszystkim chętnym z automatu. A to nieprawda. Katolickiego pogrzebu księża mogą bowiem odmówić tym zmarłym, którzy za życia nie mieli nic wspólnego z Kościołem. Skoro mijali się z nim za życia, dlaczego mielibyśmy ich zmuszać, by nawiązywali z nim jakieś bliższe relacje po śmierci? I to nawet jeśli taka jest przemożna wola rodziny denata? Przecież w pogrzebowej liturgii są wyznania, deklaracje, prośby i pragnienia, które Kościół wypowiada w zastępstwie, w imieniu zmarłego. Kościół nie chce się mścić, pyta tylko - czy to jest uczciwie, wmuszać swoją religijność innym?

Dłużej: Prawo kanoniczne wylicza trzy kategorie ludzi, którym proboszcz ma prawo odmówić katolickiego pogrzebu. Pierwsza to ci, którzy za życia przeszli do innego wyznania (będą wówczas mieli pogrzeb w swoim nowym obrządku, nie ma co dublować bytów) albo wyrzekli się wiary totalnie. Gdyby więc do parafialnej kancelarii zgłosili się zapłakani rodzice chcący po katolicku pochować syna, który podpisał (rzecz ostatnio modna) akt formalnego zerwania z Kościołem, czyli apostazji, otrzymają słowo wsparcia, ksiądz zaproponuje im być może mszę za duszę zmarłego, ale pogrzebu - szanując jego wolę - odprawić mu przecież nie

może. Kategoria druga, w przyrodzie niespotykana, to ci, którzy chcieli, aby ich zwłoki poddać kremacji „z motywów przeciwnych wierze chrześcijańskiej” - żeby ich później nie można było poskładać przy zmartwychwstaniu. Po trzecie wreszcie - i to kategoria potencjalnie najliczniejsza - to „inni jawni grzesznicy, którym nie można przyznać pogrzebu bez publicznego zgorszenia wiernych”. Kto to taki? Tu zaczyna się kościelna kazuistyka. Gdyby chcieć kurczowo trzymać się litery prawa, można uznać, że jawnymi grzesznikami są wszyscy, którzy żyją „na kartę rowerową”, i chociaż mogliby zawrzeć sakramentalne małżeństwo, jednak go nie zawarli. Lista „grzechów publicznych” ma tyle odcieni, ile ludzkie życie. Znajdzie się na niej i ktoś, kto nie ochrzcił dziecka i nie posyła go na religię, jest bowiem wkurzony na Kościół, ale i poważniejszy przestępca, który notorycznie stosuje przemoc w rodzinie, kradnie albo ma agencję towarzyską i nie widzi w tym nic złego. Im wszystkim proboszcz może odmówić mszy nad trumną albo odprowadzenia jej na cmentarz. Znowu - nie chodzi o to, by po śmierci mścić się na kimś, kto za życia grał Kościołowi na nosie, ale by do końca szanować jego wolność, odczytywać z jego życia znaki mogące świadczyć o tym, czy chce być w tym Kościele, czy nie bardzo. To bardzo ważne - kościelne prawo nakazuje duchownym, by czytali te znaki do końca. Ksiądz, zanim podejmie decyzję, powinien najpierw dopytać, czy taki człowiek przed śmiercią nie dawał jednak jakichś, choćby najdrobniejszych sygnałów, że chce się z Kościołem pogodzić. Wystarczy, że poprosił o księdza albo nawet się przeżegnał. Kiedy człowiek dopiero w szpitalu decyduje się na spowiedź i przyjęcie Komunii, szpitalny kapelan wystawia odpowiednie zaświadczenie. Trzeba mieć w pamięci precedens ustanowiony przez Dobrego Łotra. Czasem można schrzanić całe życie, a dzięki jednemu poruszeniu serca na chwilę przed zgonem uzyskać natychmiastowy wstęp bezpośrednio do nieba.

Jeszcze dłużej: Zniesiono już na szczęście idiotyczne przepisy, które kazały chować samobójców pod cmentarnym płotem albo odmawiać im pochówku w poświęconej ziemi. Instrukcja polskiego Episkopatu stwierdza: „Według powszechnego zdania psychiatrów samobójcy nie są w pełni odpowiedzialni za swój czyn. Dlatego nie odmawia się im pogrzebu katolickiego, jeżeli w ciągu życia okazywali przywiązanie do wiary i Kościoła. Uczestnikom takiego pogrzebu należy wyjaśnić sytuację”. Kościół wychodzi więc z założenia, że samobójcy trzeba z całego serca współczuć, a to współczucie okazać również poprzez pożegnanie go (chyba że zaliczał się do którejś z wyżej wymienionych grup).

Agencja informacyjna ekumenizm.pl donosi, że w 2009 roku katolicki biskup Belfastu Noel Treanor poświęcił, przepraszając za nieczułość Kościoła, bezimienne miejsce pochówku tysięcy samobójców oraz dzieci zmarłych bez chrztu, które jeszcze w latach 80. chowane były poza cmentarzami katolickimi. W myśl obecnych regulacji nie tylko dozwolone, ale nawet wskazane jest urządzanie katolickiego pogrzebu dziecku, które zmarło, nie zdążywszy przyjąć chrztu. Rodzice, którzy stracili dzieci jeszcze w czasie ciąży, musieli stoczyć długie batalie, by lekarze nie traktowali zwłok poronionych dzieci jako „materiału biologicznego”, ale jak człowieka, którego ciało trzeba wydać rodzinie. Kościołowi też zajęło dłuższą chwilę, nim zrozumiał, że skoro broni się życia od poczęcia, od poczęcia winno się też traktować człowieka jak człowieka. Dziś takie pogrzeby nie są już czymś niespotykanym. Są nieodmiennie wstrząsającym. Na koniec ważna uwaga formalna. Jeśli w całym tym postępowaniu któraś ze stron ma jakiekolwiek wątpliwości, może odwołać się do biskupa. To on podejmuje ostateczną decyzję, od której nie ma odwołania. Na tej ziemi, bo w niebie jest jeszcze Pan Bóg i to On wraz z samym zainteresowanym ostatecznie zdecyduje o jego losach. Nastawanie na katolicki pogrzeb ze strachu, by ktoś przypadkiem nie poszedł do piekła, nie ma sensu. Pogrzeb nie udziela zmarłemu jakiejś dodatkowej łaski - mówi się, że „zmarły jest już poza porządkiem ekonomii sakramentalnej” - to po prostu uroczyste pożegnanie się Kościoła z wiernym, okazja do wyrażenia wsparcia, przeprosin, podziękowań. Nie wiemy, co pomyślał, co zdecydował człowiek, stojąc w bramie śmierci. Ale wyrusza w daleką podróż, nawet jeśli nie pożegnał się z nami tu na ziemi, ma przecież szansę dołączyć do nas w zaświatach.

Jeszcze jeszcze dłużej: Kłopot z odmowami kościelnych pogrzebów „z uwagi na możliwość zgorszenia” zaczął być wyraźny, gdy okazało się, że co innego za zgorszenie uważają księża, a zupełnie inaczej definiują je zwykli wierni. Dla kościelnych prawników zgorszeniem jest to, że ktoś grzeszy. Dla ludzi znacznie większym zgorszeniem jest to, że Kościół gorszy się postępowaniem grzesznika. Kościół jest od tego, by pokazywać, gdzie jest dobro, a gdzie zło, trzeba być otwartym, ale jednoznacznym, nie można w Kościele hodować narcyzów, którzy zapatrzeni w siebie najpierw zagłuszą Ewangelię, a później Kościół mówią księża. Kościół jest od tego, by tulić do piersi tych, którzy są słabi i wybierają nie najlepiej - odpowiadają z ławek świeccy. Przy okazji tego typu debat wyciąga się zwykle sytuację, która miała miejsce w 2008 roku w parafii Brzeźno koło Konina, gdzie proboszcz nie zgodził się na pełny obrządek

pogrzebowy młodego człowieka, który zginął w wypadku, a przed śmiercią w parafii się nie pokazywał, kilkanaście lat żył z kobietą bez ślubu - i jak twierdzi Kuria włocławska, której parafia w Brzeźnie podlega - deklarował, że Kościół go nie interesuje, a na chodzenie do niego szkoda czasu i tak dalej. Propozycja proboszcza była taka - msza żałobna (a więc pogrzebowa) bez trumny w kościele, a później ceremonia z udziałem księdza na cmentarzu. Rodzina twierdzi, że ksiądz obiecywał, że przed mszą poświęci trumnę w kaplicy, a skoro nie poświęcił - w połowie mszy przyniosła trumnę pod kościół. Dalszy rozwój wypadków komunikat Kurii opisuje tak: „Do kościoła weszła wówczas siostra zmarłego z dziennikarzami i kamerami, przerywając mszę świętą i żądając włączenia głośników na zewnątrz kościoła. Ksiądz poprosił, by nie profanowano mszy i pozwolono mu ją dokończyć. Udał się na cmentarz, ale tam matka zmarłego, nie pozwalając na odprawienie ceremonii, podeszła do księdza i grożąc ręką, powiedziała: »Masz nic nie mówić, tylko nic nie mów«. Ksiądz, nie chcąc zaogniać sytuacji, na życzenie matki odszedł od grobu. Jakieś osoby zaczęły mu grozić, krzyczeć, kopano w samochód, uderzano w szybę. Świadkiem zajścia był organista. Ksiądz udał się bezpośrednio na posterunek policji w Krzymowie, by zgłosić całe zajście, zwłaszcza fakt ataku na jego osobę, prosząc jednocześnie, by nie robić z tego afery, gdyż nie czuje do nikogo urazy”. „Głos Wielkopolski” opierający się na relacji rodziny opisuje sprawę inaczej: „Trumna stanęła w końcu przed kościołem. Rodzina, stojąc obok niej przy otwartych drzwiach kaplicy, uczestniczyła we mszy świętej. Po niej kondukt żałobny pojechał na koniński cmentarz. - To, co tam się stało, przechodzi ludzkie pojęcie. Matka Daniela, chcąc uczcić pamięć syna, mówiła, jakim dobrym był człowiekiem. Po usłyszeniu tych słów ksiądz zaczął uciekać opowiada Tadeusz K., mieszkaniec Brzeźna. Ani rodzinie, ani żałobnikom nie udało się go zatrzymać. Poszukiwania innego duchownego, który mógłby pochować mężczyznę, również spełzły na niczym. W końcu rodzina sama odmówiła modlitwę i poświęciła trumnę”. Czy ksiądz zachował się zgodnie z prawem? Pewnie tak. Miał pełne prawo zadać sobie pytanie, czy sam zainteresowany, skoro żył jak żył, takiego właśnie pogrzebu by sobie życzył. Miał prawo mieć pretensje do rodziny, która też mogła przecież zadbać o relacje zmarłego z Kościołem nieco wcześniej niż po jego śmierci. „Nie można Kościoła sprowadzać do roli zakładu pogrzebowego, który ma obowiązek pochować wszystkich” - pisze Kuria włocławska i trudno się z tym nie zgodzić. Zgoda, wszystko wskazuje na to, że rodzina, pogrążona w żałobie, w emocjach, a więc pewnie niechcący, zrobiła z pogrzebu gorszące widowisko. Czy nie mają jednak odrobiny racji i ci, którzy mówią, że ksiądz, chcąc uniknąć zgorszenia, spowodował niechcący większe, a sytuacja mająca przypomnieć ludziom, że ich

życiowe wybory mają swoje konsekwencje, dla dziesiątków ludzi w Brzeźnie i setek, które słyszały o niej w mediach, będzie końcem przygody z „niewrażliwym, bezdusznym Kościołem” mszczącym się na bezbronnych, bo martwych wiernych? Inny głośny przypadek miał miejsce w maju 1997 roku. Kuria biskupia w Łodzi nie zgodziła się na mszę pogrzebową i katolicki pochówek profesora Wacława Deca, ginekologa, który publicznie wypowiadał się za dopuszczalnością aborcji i miał to nieszczęście, że zginął w wypadku samochodowym w samym środku przetaczającej się wówczas przez kraj okołoaborcyjnej wojny. Opinia społeczna była oburzona. Pod kościołem stało około 1000 osób, którym jeden z kolegów profesora czytał Hymn o miłości świętego Pawła. Ksiądz Józef Tischner komentował w mediach, że prawo kanoniczne jest dla człowieka, a nie vice versa, o czym zapomniano. Ówczesny sekretarz Episkopatu bronił w mocnych słowach decyzji łódzkiej Kurii, wyjaśniając, że to bardzo przykra chwila, ale trzeba przypomnieć, że zmarły nawoływał do morderstw nienarodzonych dzieci. Z sytuacji wybrnięto ostatecznie w sposób salomonowy - mszy nie było, ale na cmentarz pofatygował się kapelan Wojskowej Akademii Medycznej podlegający jurysdykcji biskupa polowego. „Kościół popełnił straszny błąd. Ten człowiek na co dzień ratował innym życie” - mówili uczestnicy ceremonii. „Zmarły wiedział, że głosząc swoje poglądy, nawet jeśli się modlił, stawiał się poza Kościołem. Aborcja i nawoływanie do niej to grzech i czyn obłożony ekskomuniką. Musimy uszanować jego wybory, a nie preferencje tych, którzy zostali” - replikowali księża. Dylematów tego rodzaju nie da się jednak rozwiązać, patrząc wyłącznie do kodeksów albo wsłuchując się w swoje emocje. Tam, gdzie wydaje się, że nie ma dobrego wyboru, trzeba kierować się po prostu wyczuciem. Jak wyczucie wygląda w praktyce, przekonałem się kiedyś na pogrzebie emerytowanego generała milicji i SB. Za życia życzył on sobie co prawda pogrzebu świeckiego, ale rodzina uparła się, by ksiądz wystąpił jednak z modlitwą przed popisami mistrza ceremonii, który miał - jak to zwykle bywa - wysławiać niepokalany charakter zmarłego, czyli, zważywszy na jego biografię - łgać jak z nut. Ksiądz (prawosławny) zaintonował więc stosowne psalmy, pomodlił się krótko jak trzeba. Po czym uśmiechnął się i dodał: „A teraz przekazuję głos koledze, raz jeszcze prosząc dobrego Boga, by przyjął świętej pamięci Zenona do nieba, gdzie otrzyma nagrodę (tu ksiądz się zamyślił)... albo zapłatę za wszystko, co robił na ziemi. I szczęść Boże!”

Spotykasz LEFEBRYSTĘ Miej się na baczności. Człowiek, który przed tobą stoi, to zwolennik tezy, że prawdziwy Kościół skończył się w latach 60. XX wieku, po II Soborze Watykańskim. Jego zdaniem ów sobór tak Kościół „unowocześnił”, że w praktyce rozmył. Aby ratować Mistyczne Ciało Chrystusa przed zatruciem przez jady modernistów, francuski arcybiskup Marcel Lefebvre w latach 70. XX wieku założył w Ecóne seminarium mające kształcić „zdrowych” ideologicznie kleryków, dla księży stworzył zaś Bractwo Kapłańskie Świętego Piusa X i wszedł na wojenną ścieżkę z Watykanem. Lefebvre święcie wierzył, że Rzym opanowali duchowi potomkowie masonów oraz kryptokomuniści, którzy za chwilę rozmontują Kościół od środka, przede wszystkim zmieniając sposób odprawiania mszy na „schizmatycki” (czyli „przodem do ludzi”) oraz podejmując dialog z innymi wyznaniami, a nawet religiami niechrześcijańskimi (co zdaniem Lefebvre'a było zbrodnią, Budda i Luter to wedle niego „synowie szatana”). Gdy w 1988 roku lefebryści, już obłożeni karami kościelnymi, wyświęcili czterech biskupów, miarka się przebrała, ogłoszono, że wszyscy panowie, robiąc to, co zrobili, sami się ekskomunikowali. Czyli wyłączyli z Kościoła. Po śmierci swojego guru (1991) lefebryści metodycznie kontynuowali swoją misję, nadal próbując przekonać świat, że są jedynymi prawowiernymi katolikami, oazą prawdy na brudnej mapie Kościoła. Wybrali życie w specyficznej schizofrenii. W swych - z punktu widzenia Kościoła - nielegalnie budowanych kaplicach wieszają zdjęcia papieża czy lokalnych biskupów, uznając jednak, że nie mają obowiązku z nimi rozmawiać, póki ci się nie nawrócą. „Nie porozumiemy się z Rzymem, dopóki Rzym nie powróci do wiary” - mawiał abp Lefebvre. Mówiąc mniej kościelnie, a bardziej obrazowo - zachowują się jak dwóch (z dajmy na to dwustu) załogantów stacji orbitalnej, którzy doszli do wniosku, że reszta to głąby i na pewno doprowadzą do kosmicznej katastrofy, po czym przenieśli się do kapsuły ratunkowej i wiszą w niej wciąż przyczepieni do statku, ale odmawiając jakiejkolwiek współpracy. Dziś na całym świecie mają niespełna 500 księży, placówki na wszystkich kontynentach (w Polsce w 2009 roku mieli dziesięć kaplic i sześciu księży, w tym dwóch Polaków), pięć seminariów, prowadzą około setki szkół. Ich relacje z Watykanem złe za pontyfikatu Jana Pawła II - którego w gazetce polskich lefebrystów nazywa się

„nieszczęściem dla Kościoła”, a jego wizyty w świątyniach innych wyznań „skandalem” i „zdradą Jezusa” - ociepliły się za sprawą Benedykta XVI. Nowy papież miał bowiem nowy plan: nie puszczać już tyle „pary” w dialog z żydami, muzułmanami, a nawet protestantami, skupić się na tych, z którymi dzieli nas najmniej - to, że nie uznają prymatu Rzymu - czyli prawosławnymi i lefebrystami. Jeszcze za Jana Pawła II w 2003 roku ogłoszono, że katolicy mogą bez grzechu uczestniczyć w mszach odprawianych u lefebrystów (a nawet złożyć tam „niewielką” ofiarę), jeśli tylko nie wyrażają woli zerwania jedności z Ojcem Świętym. Wcześniejsze regulacje mówiły, że nie powinni tego robić, jeśli tylko mają w pobliżu „normalny” kościół i księdza. W 2007 roku Watykan zgodził się, by mszę sprzed posoborowej reformy liturgii - tak zwaną trydencką, według starego mszału, po łacinie i „tyłem do ludzi” - można było odprawiać powszechnie, do tej pory wymagało to specjalnego zezwolenia, tak zwanego indultu, biskupa miejsca. Wielki finał miał nastąpić w 2008 roku, gdy papież w geście dobrej woli zdjął ekskomunikę z czterech biskupów lefebrystów. Uznano, że piłeczka jest teraz po ich stronie, zasugerowano, że mogą otrzymać w Kościele status „prałatury personalnej”, czyli wydzielonego ogródka, niezależnego od lokalnej hierarchii, działającego pod bezpośrednim zarządem Watykanu (zupełnie tak jak Opus Dei). Lefebryści najpierw wyrażali wdzięczność i otwartość na propozycje, ale później - chyba po konsultacjach ze swoim „elektoratem” wrócili na wojenną ścieżkę (nie wszyscy, większość z nich). Latem 2009 roku bez zgody Watykanu wyświęcili kolejnych księży, upokarzając papieża i grając rzymskiej Kurii na nosie. Ich status kanoniczny, czyli sytuacja prawna, jest totalnie zagmatwany, rozplątanie tego węzełka spokojnie mogłoby być zadaniem finałowym w światowej olimpiadzie dla speców od prawa kanonicznego. Z biskupów zdjęto co prawda ekskomunikę, ale nie cofnięto suspensy, czyli zakazu wykonywania funkcji kapłańskich. Wyświęceni przez nich księża są księżmi, bo udzielający im święceń biskupi mieli tak zwaną sukcesję apostolską (w Kościele pilnuje się, by przy ustanawianiu księży i biskupów zachować nieprzerwany łańcuszek od czasów apostołów, gdyby się człowiek uparł i miał źródła, cofając się w czasie, mógłby dojść od każdego polskiego duchownego do świętego Jana czy świętego Tomasza). Ale choć ich święcenia są ważne, są „niegodnie przyjęte”. Ponadto, choć Watykan próbuje się jakoś z lefebrystami układać, stanowisko biskupów lokalnych (w tym polskich), którym Bractwo regularnie wchodzi w szkodę, fundując bez ich zgody kaplice czy szkoły, jest jednak znacznie prostsze. Da się je opisać krótko: to bardzo ciężka alergia. Tyle faktów, jak więc rozmawiać z LEFEBRYSTĄ? Spora część ludzi związanych

jakoś z Bractwem to ci, którzy szukali w swoich kościołach czegoś „więcej i głębiej”, ale odeszli z kwitkiem. Lefebryści zaproponowali im dowartościowanie, jakie daje mała wspólnota, w której wszyscy się o wszystkich troszczą, pokazali liturgię po łacinie (za nic nie oddałbym mszy „posoborowej”, ale ta „przedsoborowa” też jest piękna). Retoryka ich księży pozostaje jednak nieznośna. Tych, co chcą się o tym przekonać, zapraszam na strony internetowe Bractwa. Lefebryści są jak mądrzejsza od wszystkich ciotka, która i tak przełoży łyżeczki w jadalni w sposób, w jaki układało się je od wieków, bo gdy zostaną ułożone inaczej, pochłonie nas piekło i kosmiczna katastrofa. Próbujesz z nią negocjować, tłumaczysz, prosisz, grozisz. Ona grzecznie przytakuje, po czym znów wraca do jadalni - i z wielkim bólem na twarzy - znów przekłada wszystko po swojemu. „Oj, będziecie mi wszyscy jeszcze dziękować!” - powtarza pod nosem, karmiąc się wizją aniołów, którzy przy końcu świata przytulą ją do siebie i zaczną smagać ogniem wszystkich innych. Misjonarstwo jest dla niej ważniejsze od tego, by rodzina trzymała się w kupie. Czego lefebryści dowiedli, godząc się na rozłam w Kościele, choć ich zdaniem to rzecz jasna nie rozłam, to ucieczka do wspomnianej już kapsuły ratunkowej. Do lefebrystów lgną jednak nie tylko zwolennicy pięknej, łacińskiej liturgii czy ludzie przekonani, że Watykanem, podobnie zresztą jak całym światem, rządzi masoński spisek. Swoją religijność realizują tu czasem ludzie o specyficznej konstrukcji psychicznej. Ciekawie pisał o tym kiedyś w miesięczniku „List” Jarosław Dudycz, zwracając uwagę, że cała rzecz nie w przyjętych po ostatnim soborze liturgicznych postawach, ale w tym, co się za nimi kryje - wizji człowieka, jego relacji z Bogiem i ze światem. Z grubsza rzecz biorąc - II Sobór Watykański stawiał w tej kwestii na miłość i wolność, ci, którzy go kwestionują, akcentują podporządkowanie (Lefebvre z pewnością by się tu obruszył, był wszak wielkim piewcą wolności religijnej, tylko że definiował ją jako możliwość działania Kościoła katolickiego wszędzie i zawsze, a najchętniej w strukturach politycznych, które zmuszą tych, co nie wierzą, żeby wierzyli tak jak my; stąd zalecał tworzenie jak największej liczby państw wyznaniowych).

Punktacja: LEFEBRYSTA z pewnością będzie ci współczuł. Jeśli po tym, co przeczytałeś, zamierzasz machnąć ręką i minąć LEFEBRYSTĘ, spotkanie z nim będzie cię kosztować jeden punkt (odejmij go sobie teraz). Jeśli jednak zafrapował cię wątek kościelnej tradycji, możesz poszukać grupy tradycjonalistów, którzy pozostają w łączności z Kościołem, na przykład skupionych wokół Bractwa Kapłańskiego Świętego Piotra i wybrać się na mszę

trydencką (a później nie dać się wciągnąć w internetowe debaty tych naszych braci, dla których msza posoborowa jest już chyba jakąś obsesją, wieszają na niej psy bez przerwy, nie patrząc na to, ilu ludziom codziennie ratuje ona życie). Po spotkaniu z LEFEBRYSTĄ możesz też zyskać punkt. Dostaniesz go, jeśli przez co najmniej pięć minut zastanowisz się, co mógłbyś zrobić, by wszyscy wyznawcy Jezusa odkryli, że nawet jeśli nasz brat wydaje nam się lekko „odklejony”, fajniej byłoby, gdybyśmy jednak pokazali Mu się kiedyś razem, a nie nadąsani i pokłóceni o to, „kto kochał Tatusia bardziej”.

[29.] Wychodząc z kościoła po niedzielnej mszy.

A. Żegnasz się święconą wodą B. Wychodzisz z kościoła, nie żegnając się święconą wodą C. Nie poszedłeś na mszę, Jezus zrozumie, że właśnie dostałeś nową konsolę Playstation

Krótko: W zasadzie po jednym punkcie można by przyznać odpowiedzi A lub B. Nie ma w tej sprawie szczegółowych regulacji. Specjaliści od liturgii zalecają przeżegnanie się pobłogosławioną wodą, kiedy wchodzimy do kościoła. To pozostałość ze starożytności, gdy wierni wchodzący do świątyni w specjalnych zbiornikach obmywali sobie głowę, ręce i nogi. Dziś te zbiorniki to małe naczynia przyczepione do ściany albo inaczej umocowane zaraz przy drzwiach do kościoła. Kropielnica - bo tak się to cudo nazywa - to rodzona siostra chrzcielnicy, czyli wielkiego naczynia, nad którym polewa się chrzczone dzieci. Woda z kropielnicy też ma nam przypominać nasz chrzest. Kiedy robimy nią znak krzyża, dotykamy ręką czoła, ramion, serca, obmywamy się nią z brudu grzechów i to nie tylko symbolicznie. Przeżegnanie się pobłogosławioną przez księdza wodą należy do kategorii sakramentaliów, znaków niższych tylko o stopień od sakramentów - może pełnić podobną funkcję jak prywatny egzorcyzm. Kiedy wychodzimy z kościoła, jesteśmy oczyszczeni spotkaniem z samym Bogiem, czasem po Komunii, na pewno po błogosławieństwie. Niektórzy mówią więc, że nie ma sensu mnożyć znaków i po raz kolejny żegnać się wodą, kiedy przed chwilą otrzymało się w

kościele znacznie większe skarby. Inni twierdzą, że umacniają się w ten sposób przed wyjściem z miejsca świętego i powrotu do zmagań ze światem, przypominają o starej tradycji umieszczania małych naczyń z wodą święconą w domach, których ludzie używali zawsze przed wyjściem do pracy do swoich spraw. I jedni, i drudzy mają sporo racji. Z teologicznego punktu widzenia po mszy nie potrzebujemy już tak naprawdę niczego więcej, bo ani Kościół, ani my sami dać sobie więcej nie możemy. Jednak - czy to naprawdę jakaś liturgiczna zbrodnia zanurzyć jeszcze raz palce w wodzie i obmyć się nią, tym razem dla przypomnienia sobie, że cali należymy do Boga? Może zamiast bawić się w liturgiczną ekwilibrystykę, warto po prostu podczas następnej wizyty w kościele zatrzymać się na chwilę nad czymś, co większość z nas robi, nie myśląc, z automatu?

Dłużej: Żegnający się wodą święconą dostępną w kropielnicach przy wejściu do kościoła mogą czasami lękać się o higienę i o to, czy symboliczne obmycie nie skończy się dla nich całkiem realnym zakażeniem. Nasi ojcowie wierzyli, że błogosławieństwo wypędza z wody złe moce, niestety może nie działać bakteriobójczo. Kościelni starają się wymieniać wodę przynajmniej raz w tygodniu, zwykle w okolicach weekendu. Zdarzają się i takie kościoły, gdzie wymienia się ją codziennie, zawsze musi być jednak pobłogosławiona przez księdza. Osobną kategorię stanowią wody nabierane przy okazji eksplorowania przeróżnych świętych źródełek (w Lourdes, w Polsce - choćby Święta Woda koło Wasilkowa). Nie mają one statusu wody pobłogosławionej, ale wierni wierzą, że woda ta ma cudowną moc, piją ją, smarują się nią albo trzymają w gustownych pojemnikach. Z wiarą trudno dyskutować, dodajmy więc tylko, że obrzęd picia pobłogosławionej wody występuje w prawosławiu, gdzie wielkie znaczenie przypisuje się wodzie, nad którą wszyscy modlą się w święto Jordanu, kiedy to całe zgromadzenie liturgiczne udaje się nad jakiś zbiornik wodny, by pochylić się nad wykutym uprzednio przeręblem.

Jeszcze dłużej: Pięknie pisał o wodzie włosko niemiecki teolog Romano Guardini w książce Znaki święte: „Tajemniczym żywiołem jest woda. Jest czysta i prosta; »wstydliwą« ją nazwał święty Franciszek. Jest skromna i bezpretensjonalna, jak gdyby sama przez się nie chciała nic znaczyć. Rzekłbyś, że z własnych celów wyzuta, istnieje tylko po to, by służyć innym, oczyszczać i pokrzepiać. Ale czy widziałeś ją kiedy stojącą cicho na wielkiej głębinie, gdy ciągnęła w swoją toń twą duszę i twoje uczucia? Czy zdałeś sobie sprawę, jak pełną

tajemnicy była owa głębia? Jak wydawało ci się, że tam w dole woda pełna jest wszelkich cudów, zarazem powabniej sza i - bardziej złowroga? Albo czyś kiedy nadsłuchiwał, jak woda pędzi rozhukana, płynie i szumi, płynie i szumi bez ustanku? Albo może przyglądałeś się wirom, które kołują, burzą się i kłębią, porywając i chłonąc wszystko, co napotkają po drodze? Nieraz wtedy bije z wody moc jakaś melancholijna, rozdzierająca smutkiem serce ludzkie... Pełna tajemnicy jest woda. Prosta, jasna, bezinteresowna; gotowa oczyszczać to, co zbrukane, pokrzepiać to, co spragnione. Jednocześnie zaś jest niezgłębiona, niespokojna, pełna zagadki i przemocy: kusi i nęci w topiel, ku zgubie. Zgoła jakby symbolem była tych tajemniczych otchłani, z których wypływa zdrój życia i rozbrzmiewa zew śmierci; a można ją też nazwać symbolem samego życia, które wydaje się tak jasne, a bywa tak zagadkowe. (...) Poświęcając wodę, Kościół oczyścił ją od drzemiących w niej ciemnych mocy. Nie jest to jeno próżny frazes! Kto ma duszę wrażliwą, ten już odkrył ów czar siły natury, jaki nieraz bije z wody. Jestże to tylko siła natury? Czyż nie ma w tym czegoś ciemnego, pozanaturalnego? W naturze, w całym jej bogactwie i pięknie kryje się też coś złego, coś demonicznego. Przytępiająca duszę kultura miejska sprawiła, że człowiek tak często nie ma wcale wyczucia w tym względzie. Ale Kościół wie o tym dobrze, przeto »oczyszcza« wodę od wszelkich czynników wrogich Bóstwu, »poświęca« ją i modli się do Boga, by ją uczynił narzędziem swej łaski. Gdy chrześcijanin wchodzi do domu Bożego, wówczas skrapia czoło, pierś i ramiona, czyli całą swoją istotę, wodą czystą i oczyszczającą, by dusza oczyściła się od zmazy. Czyż to nie piękny zwyczaj? Oto w znaku krzyża spotyka się tu łaska, oczyszczona z grzechu natura i człowiek spragniony czystości! Albo weźmy pod uwagę chwilę wieczornego zmierzchu. »Noc nie jest przyjaciółką człowieka« - powiada przysłowie. Jest w tym nieco prawdy. Dla światła jesteśmy stworzeni. Gdy gaśnie światło dnia i światło świadomości, człowiek, poddając się mocy snu i mroku, zwykł żegnać się znakiem krzyża świętego i wodą święconą, symbolem wyzwolonej, oczyszczonej od grzechów natury, mówiąc tym samym: »Niech mię Bóg strzeże od wszystkiego, co ciemne!» A kiedy rankiem wstaje ze snu, z mroku i nieprzytomności, by rozpocząć życie na nowo, żegna się w ten sam sposób. Jest to jakby lekkie przypomnienie owej wody świętej, przez którą na chrzcie wstał ku światłości Chrystusowej. Wówczas w znaku krzyża spotyka się wybawiona dusza z wybawioną naturą”. Amen.

[30.] Na klatce schodowej pojawił się ksiądz chodzący po kolędzie.

A. Kneblujesz dzieci, psa wyrzucasz na balkon, nasłuchujesz pod drzwiami, czy na pewno już poszedł B. Szukasz koperty, zeszytu do religii oraz krzyża i przypominasz sobie, jak się mówi „Ojcze nasz” C. Komunikujesz księdzu, że go nie przyjmiesz, na pytanie: „Czemu?”, odpowiadasz: „Bo nie lubię dżemu”

Krótko: odpowiedzi A i C to historie autentyczne, zasłyszane od polskich proboszczów, obiektywnie najtrafniejsza jest odpowiedź B, choć sensu kolędy nie oddaje ona ni w ząb. Przyznaj sobie jednak za nią punkt, w końcu niedawno były - albo niedługo będą (o cudowna powtarzalności roku liturgicznego) - Święta... Kolęda to wizyta, którą proboszcz z wikariuszami składają wszystkim wiernym swojej parafii, zwykle w okresie między Nowym Rokiem a Wielkim Postem. Zdarzają się i tacy księża, którzy wędrują po domach dłużej, w wielkich parafiach bywa tak, że kolęda zagląda do domu raz na dwa lata. Robią to, by ich poznać, dowiedzieć się, do kogo mówią kazania, jakie ludzie mają potrzeby, ale przede wszystkim, by razem z nimi się pomodlić, może poświęcić mieszkanie. Na co dzień człowiek chodzi do kościoła, dziś Kościół przychodzi do niego z rewizytą. Wszystkie dodatki do kolędy, takie jak koperty z pieniędzmi i odpytywanie z przykazań, praktykowane od XVIII wieku (zob. niżej), w XXI wieku, kiedy ludzie na każdym kroku muszą coś komuś płacić albo zdawać testy, wydają się zabijać jej ducha. A z czegoś, co miało być okazją do spotkania ludzi, którzy na co dzień nie mają szansy się spotkać, robi się scenariusz do kabaretu. Z historyjek opowiadanych przez wracających z kolędy księży można by go ułożyć bez trudu. Ojcowie rodzin chowający się w łazience, marznący (toż to przecież styczeń) na balkonach czy kulący się za lodówką w kuchni. Matki pospiesznie chowające plotkarskie gazety i przewieszające budzące skojarzenia obrazy, dzieci złożone nagłymi atakami gorączki lub rozstrojem żołądka. Wszystko po to, by ksiądz - owo budzące popłoch

skrzyżowanie inkasenta z akwizytorem - jak najszybciej sobie poszedł. Czy jest sens sankcjonować fikcję?

Dłużej: Wolnego. Instytucja kolędy po kryzysie, w jaki wpadła w pierwszym dwudziestoleciu polskiej wolności, zaczyna chyba gdzieniegdzie przeżywać renesans. Jasne, nie ma już powrotu do czasów, gdy księdza przyjmowało sto pięć procent parafian (w czasach komuny niektórzy przyjmowali duchownych dwa razy) proboszcz z wikarymi uwijał się szybko z całą resztą i wracał na sutą kolacyjkę. Dziś ludzie pracują do późna, często wyjeżdżają, mają swoje ważne sprawy, nie mają czasu, by spotkać się ze znajomymi, a co dopiero z nieznanym sobie księdzem. Coraz więcej osób żyje w związkach, których Kościół nie może zaaprobować, inni kupili na dworcu książkę Richarda Dawkinsa i doszli do wniosku, że Boga jednak nie ma, skutek jest taki, że dziś księdza po kolędzie przyjmuje czasem 30 procent wiernych, sukcesem jest, jeśli przyjmuje połowa. Gdzie tu odrodzenie? W czasach wolności nieprzyjęcie księdza po kolędzie to żaden obciach, ci, którzy chcą go przyjąć, częściej robią to jednak z przekonaniem. Czasem również po to, by powiedzieć księdzu, że nie zgadzają się z czymś, co głosi Kościół, albo dopytać, dlaczego rano budzą ich głośne dzwony. Kolęda dziś to już nie jest odbieranie przez kler czci i chwały, to czasem bite kilka godzin konfrontacji ze wszystkim, czym współczesny świat nasącza ludzi, albo doświadczenie przerażającej duchowej czy materialnej biedy. Mniej w tym wszystkim pompy, więcej prawdy o życiu i świecie. Księża, którzy chodzą z kolędą po akademikach, zajmują się głównie lawirowaniem między plakatami roznegliżowanych pań i zbijaniem kolejnych argumentów w sprawie kościelnej etyki seksualnej. Ci, którzy pracują na nowych osiedlach, spędzają długie minuty, debatując z ochroniarzami albo wciskając po kolei numery domofonu. Księża mający w parafii głównie ludzi starszych słuchają żalów na cały świat i zwykle nie przynoszą z kolędy żadnych pieniędzy, wszystko po drodze rozdają. Czasem ksiądz na kolędzie widzi, że ludzie mogliby wziąć ślub kościelny albo sprawdzić, czy ich poprzednie małżeństwo było ważne, może zaoferować pomoc. To, czy kolęda się uda, zależy - jak na każdym spotkaniu - przede wszystkim od wyczucia obu stron. Nabzdyczony i szukający zwady wierny nie przeżyje tej wizyty dobrze, nawet gdyby miał go odwiedzić sam papież. Pewien proboszcz opowiadał mi, jak podchodząc pod czyjeś drzwi, usłyszał wewnątrz wielką kłótnię, mimo to zapukał. Rodzina wpuściła go do środka, a on zamiast dopytywać, mediować, zgrabnie nawiązywać i pouczać, przez kilka

minut po prostu siedział z nimi przy stole i milczał. Później zaproponował, by pomodlili się wspólnie, pobłogosławił wszystkich i wyszedł. Do chodzenia po kolędzie nie każdy ksiądz się nadaje, taką formę kontaktu po prostu trzeba lubić. Gdy ksiądz ma do „odpękania” 50 mieszkań jednego wieczora i na każde przeznaczone pięć minut, nie zdąży zrobić więcej niż odmówić z rodziną „Ojcze nasz” i uzupełnić kartotekę. Nie po to, by szpiegować wiernych, ale żeby, gdy przyjdzie później do chrztów czy ślubów, wiedzieć, z jaką sytuacją ma do czynienia. Dlatego niektórzy proboszczowie wprowadzają innowacje. W jednej z warszawskich parafii można zaprosić księdza przez telefon, w innej proboszcz rozsyłał wszystkim mieszkańcom kartki, prosząc ich, by zaznaczyli, czy chcą się tylko pomodlić, czy może też o czymś porozmawiać (kartki zwróciło piętnaście procent z nich). Jedni chodzą tylko tam, gdzie zostaną zaproszeni, inni chodzą po wszystkich mieszkaniach jak leci, przedstawiając się: „Dzień dobry, jestem proboszczem tej parafii, sąsiadem, nie chcę pana lub pani nawracać, po prostu chciałbym poznać sąsiadów”. I jedni, i drudzy powołują się na Jezusa, który zdaniem pierwszych chodził tylko tam, gdzie chciano poświęcić Mu czas, zdaniem drugich - „nastawał w porę i nie w porę”. Na humor, zmęczenie, wrażliwość i wychowanie księdza większego wpływu nie mamy, zadbajmy więc, by zrobić wszystko, co się da z naszej strony. Jeśli czujesz, że nie będziesz miał czasu w tygodniu - lepiej od razu zadzwoń do parafii (telefon bez trudu znajdziesz w Internecie) i spróbuj umówić się z księdzem indywidualnie na termin, który ci pasuje. Przygotuj w domu choćby najmniejszy krzyżyk, może obrazek, przed którym się modlisz. Nie musisz biegać do sklepów i kupować „zestawów kolędowych” (mini świeczki, mini krucyfiks, dostępne w hipermarketach, uwaga - produkt sezonowy). Ksiądz przyniesie ze sobą kropidło i wodę, nie kłopocz się takimi sprawami. Jeśli czujesz, że chcesz złożyć ofiarę na kościół czy na wsparcie konkretnego księdza - zrób to. Jeśli tego nie zrobisz, ksiądz nie powinien dopytywać, a jeśli będzie, wyjaśnij mu spokojnie, z jakich powodów nie chcesz albo że po prostu cię na nią nie stać. Czasem w ogłoszeniach parafialnych słyszy się szczegółowy scenariusz kolędy - na stole ma leżeć biały obrus, dzieci mają mieć w rękach zeszyty. Większość księży naprawdę nie będzie robiła żadnych problemów, jeśli całej tej choreografii nie dopełnisz. Pięć minut twojego czasu, a to naprawdę może być spotkanie, które coś zmieni. Księża zaczynają czuć tę odpowiedzialność, wiedzą, że wpuszczenie ich do domu to pewien gest, a nie oczywistość. A jeśli się nie uda? Ksiądz też po zetknięciu z jednym czy drugim gburem mógłby stwierdzić, że jego parafianie to głąby. A może po prostu ktoś tu miał zły dzień? Może twój

sąsiad właśnie sobie po owym księdzu pojeździł? Poszukaj w Google księżowskich blogów, poczytaj wpisy robione w styczniu albo w lutym, przekonasz się, że droga wiodąca pod twoje drzwi bywa czasem drogą krzyżową. Gdy nie wiesz, jak się zachować, najprościej zachować się jak człowiek. Zaproponuj herbatę. Niewykluczone, że ksiądz też wyskoczy ze swojej oficjalnej roli i kiedyś, kiedy może będziesz tego potrzebował - odwdzięczy ci się tym samym.

Jeszcze dłużej: Single! Uwaga na miejsce, na którym w czasie kolędy siedział ksiądz! U Jędrzeja Kitowicza, opisującego polskie obyczaje za czasów saskich, czytamy, że „po wyjściu księdza, dziewki ubiegają się do stołka, na którym ksiądz siedział. Która pierwsza usiędzie, ma sobie za wróżbę, że tego roku za mąż pójdzie”. Kitowicz podsuwa też totalnie odjechany pomysł dla tych, którzy nie lubią dawać ofiar w kopertach, proponuje im otwarcie dla proboszcza rachunku w sklepie mięsnym. „Po wsiach chłopi dają księdzu kawałki słoniny, serki, grzyby, orzechy, owoce, kokosze i po kilka groszy. Po miastach zaś same pieniądze, na jakie kogo stać (...). Gdy jednak po całym kraju kiełbasy nie idą pod miarę, a oznaczają się tylko sztukami, to w Prusiech te, które należą kościołom za kolędne, mierzą na łokcie. I tak jeden ma kiełbasy kolędnej łokci 40, drugi 80, inny 120. Nie bierze jej ksiądz wtenczas, kiedy kolęduje, ani potem razem, ale potrosze, kiedy chce, posyłając do sołtysa po tyle łokci, ile potrzebuje, który szafuje mu wyznaczoną miarę kiełbasy”.

[31.] Znajomi nie mają kościelnego ślubu, zastanawiają się, czy ochrzcić dziecko, co radzisz?

A. Chrzcić, na pewno nie zaszkodzi, a może i pomoże B. Nie chrzcić, jak dziecko dorośnie, samo zdecyduje, czy tego chce, czy nie C. Skorzystać z propozycji proboszcza - wziąć ślub i ochrzcić w pakiecie, a przy okazji uzupełnić bierzmowanie

Krótko: Najwięcej sensu ma odpowiedź C, ale pod warunkiem, że się do niej

dojrzało. Ślub pod przymusem „bo nie będzie chrztu” byłby nieważny. Chrzcić powinno się wtedy, gdy rodzice chcą wychować dziecko na katolika, mogą to jakoś zagwarantować. Formaliści powiedzieliby zaraz - skoro żyją bez ślubu kościelnego, to znaczy, że nie dadzą takiej gwarancji. Cóż, łaska Boska chadza czasem i po krzywych ścieżkach. Widywałem małżeństwa cywilne wychowujące dzieci na katolików gorliwszych niż te pobłogosławione. Ale to za odpowiedź C jest punkt. W odpowiedzi A, choć dokonuje się dobrego wyboru, to chyba nie z najlepszych pobudek. Traktuje się chrzest jako magiczną szczepionkę, która automatycznie ochroni bobasa przed pójściem do piekła. Opcja B zasadnie podkreśla ludzką wolność, pobrzmiewa w niej jednak echo ideologicznego protestu - chrzest to, jak wiadomo, przejaw katolickiego triumfalizmu, księża chrzcząc hurtowo nieme dzieci, chcą poprawić sobie statystyki. Wyjaśniamy: chrzest to nie wiza wjazdowa do nieba ani metoda duchowego kidnapingu. Nieochrzczony człowiek też ma szansę na niebo, trudno nazwać inaczej niż teologiczną bandyterką stawianie granic Bożemu miłosierdziu. A że takiemu człowiekowi będzie trudniej, bo w tej drodze nie będzie miał dostępu do najwyższej jakości paliwa - to już inna sprawa (przynajmniej teoretyczną), szansę na metę ma każdy niezależnie od tego, w jakim kierunku podąża. Po co więc w ogóle chrzest? Sens tkwi w samym znaku. Nieprzypadkowo chrzci się przez zanurzenie w wodzie, kiedyś prawdziwe, dziś niestety tylko symboliczne. Chrzest to zanurzenie człowieka po same uszy w tajemnicy, w której ma spędzić całe swoje życie. Cokolwiek odtąd będzie robił, gdziekolwiek chodził, cokolwiek mówił, będzie po kokardkę tkwił w Kościele i w Chrystusie, o którym Pismo Święte mówi, że „w Nim żyjemy, poruszamy się i jesteśmy”. Pierwsi rodzice powiedzieli Panu Bogu: „Nie, dziękujemy”, blokując się niejako na Boży sygnał, zakładając sobie ludzkiego SIM-locka. Chrzest to odblokowanie naszego duchowego odbiornika, uzyskanie prawa do korzystania z tych wszystkich skarbów, które Kościół dostał albo przez wieki wypracował, ale też wzięcie na swoje barki wszystkich ciężarów, jakie z byciem w tej niezbyt prostej rodzinie się wiążą. Zanim więc pójdzie się do księdza, warto zadać sobie pytanie: czy naprawdę chcę wszystkie te „plusy dodatnie i ujemne” n i e o d w r a c a l n i e zafundować dziecku? Portal ekumenizm.pl donosi co prawda, że ateiści w USA wprowadzili obrzęd „odchrzczenia” polegający na suszeniu się suszarką, mogą się też podpiec na grillu; prawda jest taka, że dziecka raz ochrzczonego nikt już później nie „odchrzci”. Kościół mówi, że chrzest to „niezatarte duchowe znamię”. Jedyne, co takie dziecko będzie mogło zrobić, to formalnie

wypisać się kiedyś z Kościoła, na ściągniętym z Internetu formularzu podpisując akt apostazji (gdyby mu się zaś odwidziało - wrócić zawsze będzie mogło, gdy złoży oficjalnie ponowne wyznanie wiary i biskup zdejmie z niego ekskomunikę, która w takich sytuacjach spada nam na głowę całkowicie automatycznie).

Dłużej: Rodzice, którzy sami mają niepoukładane stosunki z Kościołem, mogą prosić o chrzest dla swojej pociechy. A ksiądz ma prawo odmówić im w sytuacji, kiedy nie ma absolutnie żadnej nadziei, że pociecha odbierze katolickie wychowanie. Jeśli jednak rodzice proszą szczerze, choć nie bez własnych religijnych wątpliwości, ksiądz, który odmawia wówczas dziecku chrztu, bierze sporo na swoje sumienie. Jeszcze więcej bierze na nie ten, kto stwierdza: „Ochrzczę, ale tylko jeśli rodzice żyjący dotąd na kocią łapę wezmą ślub kościelny”. Funduje im w ten sposób prostą drogę do uznania małżeństwa za nieważne (ponieważ nie wolno go zawierać pod przymusem). Inna rzecz, że skoro ktoś decyduje się już ochrzcić swoją pociechę w wierze, co do której sam pewności nie ma, powinien zadbać o rodziców chrzestnych, którzy w Kościele będą bardziej zadomowieni. Rola chrzestnych ogranicza się dziś co prawda w praktyce do nabywania prezentów na kolejne urodziny chrześniaka, a ich wpływ na wychowanie religijne dzieci to fikcja, warto może jednak przy okazji odświeżyć sobie, jak tę instytucję widzieli nasi przodkowie. Rodzic chrzestny był w tamtym świecie kimś niebywale ważnym, stawał się członkiem rodziny - stąd na przykład zakaz małżeństw między chrzestnym ojcem a chrześniaczką. Kiedy patrzy się na historię Kościoła z lotu ptaka, trudno nie mieć wrażenia, że chrzest, podobnie zresztą jak pozostałe dwa sakramenty inicjacji chrześcijańskiej Komunię i bierzmowanie - zamieniamy w parodię potężnych znaków, którymi kiedyś były.

Jeszcze dłużej: Jan Chrzciciel, pierwszy, który przeprowadzał chrzcielną procedurę, podtapiając swoich uczniów w rzece Jordan, z pewnością doznałby rozstroju nerwowego, widząc, jak chrzest we współczesnej Polsce zmienił nam się w chrzciny, w coś na kształt pierwszego w życiu dziecka „mini wesela”, w którym uczestniczy ono jeszcze bez świadomości. Drugie, czyli Pierwszą Komunię, zapamięta już lepiej, dostanie wtedy bowiem Playstation albo rower. Historia Jana pokazuje nam jednak dobitnie, z jak ważnym sakramentem mamy do czynienia. Jezus po 30 latach życia i ciesiołki w Nazarecie swoje pierwsze kroki w nowej roli Nauczyciela kieruje właśnie do Jana, nad Jordan. Gdy Jan polewa go wodą, nad rzeką rozlega się potężny głos samego Boga Ojca. Ten głos rozlega się

odtąd nad głową każdego ochrzczonego, słyszą go aniołowie, którym powierza się opiekę nad nowym chrześcijaninem, słyszy go całe niebo, my najczęściej go nie słyszymy, wymaga bowiem absolutnej ciszy, a gdzie tu znaleźć ciszę, gdy właśnie na głowę zwaliło nam się wujostwo, z restauracji dzwonią, że pierogi się skończyły, a porzucone na desce żelazko przepala stryjowi elegancki kościółkowy garnitur. W czasach apostolskich chrzczono wszystkich, którzy tego zapragnęli: dorosłych, starców, dzieci. Później w Kościele zaczęło się kombinowanie i spory. Gdy nasi pradziadkowie w wierze doszli do wniosku, że chrzest gładzi wszystkie grzechy, czekali z nim do oporu, przyjmując go nawet na łożu śmierci (umierali bez grzechu i z bez sensu przeżytym życiem). W erze prześladowań pogrążyli się zaś w debatach, czy tych, co mając do wyboru robienie za karmę dla lwów, zapalili jednak kadzidełko cesarzowi, należy chrzcić wobec tego po raz drugi. Idea masowego chrzczenia niemowląt stała się popularna w średniowieczu. Teologowie wierzyli, że wszyscy, którzy umierają bez chrztu, lądują w tak zwanej otchłani (limbus), gdzie muszą sobie poczekać na Sąd Ostateczny. Dzieciaki, umierające wtedy na potęgę, chrzczono więc, a nawet udzielano im Komunii (wpuszczając kropelkę konsekrowanego wina na język) oraz bierzmowania (do tej pory jest tak w Kościołach wschodnich). Dzisiejsze obrzędy chrzcielne dzieci to bardzo uproszczona i skondensowana wersja liturgii odprawianej niegdyś przy okazji chrztu dorosłych. Tacy ludzie przechodzili kilkuletnie przygotowanie, którego kulminacją był Wielki Post, chrztu zawsze udzielało się w Wielką Sobotę podczas Wigilii Paschalnej. W niektórych polskich parafiach próbuje się ożywić tę starą, przepiękną tradycję. Ktoś, kto uczestniczył choć raz w takiej celebracji, zapamięta ją do końca życia. Katechumeni, bo tak nazywają się czekający na chrzest, przez kilka poprzedzających tygodni mogą uczestniczyć tylko w wybranych częściach mszy świętej. Stopniowo przekazuje się im kolejne prawdy wiary, modlitwy, bada się, czy są gotowi na dołączenie do uczniów Chrystusa. Gdy człowiek patrzy na tych ludzi grzecznie wypraszanych z kościoła po odczytaniu Ewangelii, zaczyna docierać doń, w jak wielki skarb sam został wyposażony. To wszystko, co kiedyś trwało całą noc - najpierw publiczne wyznanie wiary, później przejście do baptysterium, rozebranie się i trzykrotne zanurzenie w metrowej głębokości basenie, założenie białej lnianej szaty (starożytni chrześcijanie chodzili w niej później przez tydzień nazywany białym) i namaszczenie olejami - przy wciąż najbardziej popularnym w Polsce hurtowym chrzcie dzieci załatwiane jest w pięć do siedmiu minut. Zanurzenie zastępuje symboliczne polanie wodą, zamiast nakładać białą szatę, ksiądz rzuca na dziecko

pelerynkę, zamiast namaszczenia całego ciała jest kilka pacnięć świętym olejem na czole. Może kiedyś uda nam się przywrócić chrzcielnej soli jej smak. Na pewno poznamy go po śmierci, gdy dotrze do nas, że dzień chrztu był w istocie ważniejszy niż tak celebrowane za życia na ziemi urodziny.

Jeszcze jeszcze dłużej: Kto może ochrzcić? W normalnych warunkach - ksiądz. W warunkach niestandardowych, na przykład zagrożenia życia - nawet niewierzący, jeśli tylko ma szczerą intencję, by zrobić to „po katolicku”. Chore dziecko w szpitalu może ochrzcić na przykład pielęgniarka. Wystarczy odrobina wody i formuła: „Ja ciebie chrzczę w Imię Ojca i Syna i Ducha Świętego”. Takie dziecko, gdy wydobrzeje, może przejść później piękny „obrzęd przyjęcia do Kościoła”, ale drugi raz nikt chrzcił go nie będzie. Gdy występuje zagrożenie życia, a nie wiadomo, czy ów zagrożony jest ochrzczony - udziela mu się tylko tak zwanego chrztu warunkowego: przed formułką dodaje się: „Jeśli nie byłeś ochrzczony - to ja ciebie chrzczę...”. Rodzicom wcześniaków, które umarły zaraz po urodzeniu i nie zdążyły zostać ochrzczone, Kościół przypomina o chrzcie pragnienia - jeśli intencja była szczera, choć do samego polania wodą nie doszło, nie ma się naprawdę czym martwić. Dla Boga znacznie bardziej istotne od stwierdzenia obecności H20 jest to, co dzieje się w ludzkim sercu. W tradycji Kościoła istnieje też coś takiego jak chrzest krwi. Nawet jeśli ktoś nie był ochrzczony, a został zabity za to, że wierzył w Chrystusa (coś, co wydaje się prehistorią, w XXI wieku wciąż jest realne - szacuje się, że każdego dnia z powodu wiary ginie na świecie co najmniej 400 wyznawców Chrystusa), uznaje się, że wodą chrzcielną była dla niego własna krew, do nieba trafił jako chrześcijanin.

Jeszcze jeszcze jeszcze dłużej: Po mozolnym wykładzie, na koniec tradycyjnie bonusik w postaci niepozbawionej walorów praktycznych ciekawostki. Kościół zaleca wiernym, żeby przy chrzcie „nadawali dzieciom imiona katolickie”. Nie oznacza to jednak, że gdy do proboszcza zgłosi się rodzic chcący nazwać pociechę Opieniek (autentyczny przykład wyłapany przez Radę Języka Polskiego), jego pociecha łaski chrztu nie dostąpi. Wszystko w rękach proboszcza, a jeśli ten czyniłby problemy - zawsze można odwołać się do kurii. Pytanie, czy najpierw nie należałoby jednak skontaktować się pilnie ze zdrowym rozsądkiem. Do Rady zgłaszali się już rodzice chcący nazwać dziecko Kurtyzana albo Pederasta. W obu przypadkach usłyszeli ten wyraz w telewizji i wydał im się bardzo eksluzywny i dostojny. Głośny był też przypadek rodziców, którzy w sądzie wywalczyli prawo do nazwania swego

dziecka Solidariusz (niewdzięczny Soldek, gdy tylko osiągnął pełnoletność, zaraz zmienił sobie imię na normalne).

[32.] Podczas spowiedzi ksiądz pyta cię, czy nie naruszyłeś pięciu przykazań kościelnych.

A. Mówisz księdzu, że jest niedouczony, przykazań jest przecież dziesięć B. Mówisz księdzu, że nie (bo nie masz pojęcia, o co chodzi) C. Nic nie mówisz, zamykasz się w sobie i zaczynasz ssać kciuk

Krótko: No i jak tu punktować za takie odpowiedzi? Nawet jeśli istotnie z przykazaniami kościelnymi sprawa prosta nie jest, to wszak jeden z najbardziej zaniedbanych rewirów kościelnego ogródka. Gdyby zapytać przeciętnego katolika, po co mu one, najpierw z pewnością wzruszyłby ramionami, a później stwierdził, że wyłącznie po to, by zakuć je, zdać (a po wszystkim zapomnieć) przy okazji jakiegoś egzaminu z religii albo przed przystąpieniem do bierzmowania. Dekalog - wiadomo. Niezmienne słowo Boga, czcić należy i szanować. Przykazania kościelne pisał człowiek. Różnica wagi wyczuwalna jest natychmiast. Poważania przykazaniom kościelnym z pewnością nie przydawał fakt, że w historii zmieniano je niezliczoną ilość razy (w Polsce tylko w ciągu ostatnich - 20 lat cztery razy). Każdy kraj może też mieć swoje adaptacje przykazań. W obecnym brzmieniu prezentują się u nas tak:

1. W niedzielę i święta nakazane uczestniczyć we Mszy świętej i powstrzymać się od prac niekoniecznych. 2. Przynajmniej raz w roku przystąpić do sakramentu pokuty. 3. Przynajmniej raz w roku, w okresie wielkanocnym przyjąć Komunię Świętą. 4. Zachowywać nakazane posty i wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych, a w okresach pokuty powstrzymywać się od udziału w zabawach. 5. Troszczyć się o potrzeby wspólnoty Kościoła.

Po co są? I czy obowiązują pod sankcją grzechu? A jeśli tak - jak zmierzyć się z tym problemem w praktyce? Weźmy przykazanie piąte - jak zmierzyć troskę o potrzeby Kościoła i unormować ją tak, żeby było wiadomo, jak ma się 100 złotych danych biedakowi - w końcu też członek „wspólnoty Kościoła” - do 50 wpłaconych przelewem „na kościół”?

Dłużej: Jezuita Dominik Ciołek, redaktor Pięciu słów Kościoła, najlepszego chyba z dostępnych na rynku wykładów tłumaczących, o co chodzi w kościelnych przykazaniach, pisze: „Przykazania, podobnie jak prawo w ogóle, określają dolną granicę, której przekroczenie oznacza początek patologii i wejście w zagrożony sankcjami konflikt z prawodawcą. W przypadku przykazań kościelnych chodzi o minimum praktyk religijnych, poniżej którego zaczyna się erozja życia duchowego”. Przykazania kościelne nie są więc prawdami wiary, nie są nawet nauczaniem Kościoła w sprawach wiary albo moralności, tak jak na przykład nauczanie o niedopuszczalności aborcji. Są zestawem „technicznych”, praktycznych wskazówek, które mają pomóc katolikom dotrzeć do celu podróży. Ludzie żyją w różnych czasach i w różnych warunkach, te wskazówki mogą być więc zmienne. Przykazania kościelne zawsze są jednak dla nich minimum minimorum, punktem granicznym. Mijając go, człowiek może albo zacząć powoli wypadać ze wspólnoty Kościoła, albo się od niego odbić i ruszyć w dalszą drogę. Coś, co było niezrozumiałym zakazem, staje się sensownym punktem wyjścia. Spójrzmy na przykazanie pierwsze, a konkretniej jego pierwszą część (o drugiej mówimy więcej gdzie indziej). Ojciec Jacek Salij przypomina, że żadna z religii pogańskich nie znała sytuacji, w której święto obchodzono by co tydzień. Tam po prostu na bieżąco reagowano na fochy i dąsy bogów, których nerwice trzeba było okresowo zagłaskiwać darami. Inaczej rzecz wygląda w rodzinie i w systemie wierzeń, w którym jest obecny osobowy Bóg, w którym sensem nie jest ofiara, ale - budowanie relacji. A relacja zginie, jeśli nie będzie się jej pielęgnować (w judaizmie dzieje się to w sobotę, w islamie - w piątek, w chrześcijaństwie w niedzielę). Msza niedzielna, na której od pierwszego wieku gromadzi się cały lokalny Kościół, ma wielką moc, podłącza całą wspólnotę i każdego z osobna do źródła wszystkiego, co dobre, które w niedzielę - dzień, w którym całe niebo cieszy się tym, że Jezus wyszedł z grobu - bije szczególnie intensywnie. I pomimo iż nasi bracia robią czasem wszystko, żeby zasłonić nam tę prawdę - ksiądz gada bzdury na kazaniu, organista fałszuje wniebogłosy, dzieci krzyczą, a pan obok straszliwie się poci - niedzielna msza święta to głowa tygodnia. Kiedy człowiek dostrzeże, że z mszą niedzielną żyje mu się jednak inaczej

(jeśli nie czuje różnicy, to sygnał alarmowy, że coś pali się lub już się spaliło w naszym ośrodku wiary), może od tego przykazania kościelnego odbić się i wskoczyć na poziom, o którym mówi trzecie przykazanie Dekalogu - „Pamiętaj, abyś dzień święty święcił”, które przypomina nam nie tylko o niedzieli, ale pozwala przeżywać każdy dzień jako wielkie święto, pokazuje że bycie „niedzielnym katolikiem” to nie koniec podróży, ale jej początek. Podobnie jest ze spowiedzią i Komunią. Jeśli człowiek trzyma się tej jednej spowiedzi i Komunii w roku, jest jak ktoś, kto je jedną kromkę dziennie - utrzymuje się po prostu przy życiu. Z czasem zechce może jeść więcej i dostrzeże związek między jedzeniem a dobrym samopoczuciem, przypływem siły (byleby tylko nie popadł w duchowe obżarstwo, co też jest możliwe). Pierwsze trzy przykazania kościelne przestrzegają nas po prostu przed popełnieniem duchowego samobójstwa. Przykazanie

czwarte

wyznacza

człowiekowi

margines

skupienia

i

ciszy,

samoograniczenia, samodyscypliny, przypomina, że czasem trzeba zrobić dwa kroki w tył, by móc później skoczyć pięć kroków do przodu. Nad tym przykazaniem toczy się zwykle setki jałowych debat, zastanawiając się, czy adwent, kiedyś wymieniany w przykazaniach jako „czas zakazany”, to dobry moment na urządzanie wystawnych imienin, czy też trzeba poczekać z tym na karnawał. Jeśli kogoś kręci mierzenie poziomu zabawy za pomocą miernika decybeli - jego problem. Wielki Post i adwent - który formalnie nie jest czasem pokuty, teoretycznie można więc w nim balować do woli - to moment oczekiwania na ważne wydarzenia w życiu Kogoś, kto jest nam bardzo bliski. Każdy powinien sam zdecydować, co będzie lepsze dla jego z Nim relacji, czy czekać w ciszy i skupieniu, czy jechać na maksa, bo przecież Jezus i tak sobie jakoś w tym żłóbku i na krzyżu da radę. Przykazanie piąte i „troska o potrzeby Kościoła” to znowu minimum (więcej o tym piszemy przy okazji przygód z tacą w pytaniu 12). Możemy je traktować literalnie, zakładając, że kiedyś ktoś przejęty tym przykazaniem zatroszczy się o nas. Jeśli jednak przejdziemy magiczną granicę i odkryjemy, że obowiązek dzielenia się to w istocie żaden obowiązek, a przywilej (sporo o tym przy okazji jałmużny, pytanie 8), pójdziemy już prostą drogą do tego, by uwolnić się od nawet podświadomego dyktatu kasy, poczuć wolność, a przy okazji zmienić na lepsze czyjeś życie.

[33.] Na drzwiach kancelarii widnieje napis: „ojciec mgr lic. Jan Kowalski OFMCap, wikariusz”.

A. Zadajesz sobie pytanie, skąd w parafii kapucyni B. To przykre, że wikariusz nie wytrwał i jest ojcem C. Wydaje ci się trochę dziwne, że ktoś chwali się licencjatem, skoro ma magistra

Krótko: Oczywiście punktujemy odpowiedź A. Dlaczego? Deszyfrację zaczniemy od tego, co może znaleźć się przed nazwiskiem duchownego. Słowo „ksiądz”, skracane czasem do „ks.”, oznacza, że mamy do czynienia z wyświęconym na kapłana absolwentem „zwykłego”, diecezjalnego seminarium duchownego lub z członkiem jednego z tak zwanych zgromadzeń zakonnych (czyli „nowszych” zakonów, powstających w ciągu ostatnich paruset lat). Czasem zamiast „ks.” mamy „dk.” (bywa że w kombinacji „ks. dk”) - to znak, że mamy do czynienia z diakonem, czyli studentem seminarium, który jest na ostatniej prostej przed przyjęciem kapłaństwa i otrzymał już pierwsze z tak zwanych wyższych święceń - diakonat. Może odtąd błogosławić śluby, prowadzić nabożeństwa, głosić kazania; na świecie diakonami stałymi - czyli bez perspektywy zostania księdzem - powszechnie zostają też żonaci mężczyźni, w Polsce przyjmowanie tego pięknego zwyczaju idzie niezwykle opornie (zacznie iść sprawniej, gdy poziom powołań jeszcze troszkę spadnie). Studenci niższych lat seminarium wpisują sobie czasem przed nazwiskiem „al.” (skrót od „alumna”). Jeśli ścieżka kościelnej kariery owego alumna będzie biegła ku szczytom, po przejściu etapów „dk.” i „ks.” ma on rzecz jasna szansę na otrzymanie najwyższego stopnia święceń kapłańskich (pierwsze dwa to diakonat i prezbiterat, czyli „zwykłe” kapłaństwo) - zostać wyświęconym na biskupa. Wtedy przed imieniem będzie sobie pisał „bp”, a jeśli zostanie podniesiony do godności arcybiskupa - „abp”. Gdy zostanie kardynałem, czyli jednym z ponad setki najbliższych współpracowników papieża, swój podpis będzie zaczynał od „kard.”, choć niektórzy piszą się według staromodnej maniery „Józef kardynał Glemp” czy „Henryk kardynał Gulbinowicz”.

Czas na prezentację zakonnej gałęzi kościelnej onomastyki. Zakonnicy ze starych zakonów, takich jak dominikanie czy franciszkanie, przed nazwiskiem piszą sobie zwykle „br.” (brat) lub „o.” (ojciec). Ojciec to zakonnik, który przyjął święcenia kapłańskie, brat to najczęściej student albo ten, kto nie zdecydował się przyjmować święceń, składa jak inni śluby wieczyste, ma takie samo prawo głosu jak wszyscy, ale nie odprawia mszy, nie spowiada

ludzi,

zajmuje

się

na

przykład

aprowizacją

klasztoru

lub

sprawami

organizacyjnymi. Kiedyś per „bracie” mówili do siebie wszyscy członkowie zakonów żebraczych (dominikanie, franciszkanie, karmelici), dziś ojcowie każą zwracać się do siebie per „bracie” zwłaszcza w zakonach franciszkańskich. Spotkałem kiedyś kapucyna, który robił to tak stanowczo, że wprawił mnie w zdumienie - czego to człowiek nie zrobi, by udowodnić, że jest skromny i wcale nie wymaga specjalnego traktowania, na które przecież z racji święceń zasługuje. Jeśli jednak natkniemy się na człowieka ze zgromadzenia zakonnego, który podpisuje się po prostu „ks”, skąd będziemy wiedzieli, czy mamy do czynienia z księdzem diecezjalnym, czy zakonnym? Zdradzą go literki dodawane po nazwisku, jeśli występują - to koronny dowód, że mamy do czynienia z zakonnikiem. Kombinacje liter po nazwisku to najczęściej skrót od łacińskiej nazwy danego zakonu. I tak dominikanina rozpoznamy po OP (Ordo Praedicatorum - Zakon Kaznodziejski), franciszkanina po OFM (Ordo Fratrum Minorum - Zakon Braci Mniejszych), jezuita pisze sobie po nazwisku SJ (Societas Jesu Towarzystwo Jezusowe), paulin ma skrót OSPPE (Ordo Sancti Pauli Primi Eremitae - Zakon Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika), trapista - OCSO (Ordo Cisterciensis Strictioris Observantiae - Zakon Cystersów Ściślejszej Obserwancji), a salwatorianin - SDS (Societas Divini Salvatoris - Towarzystwo Boskiego Zbawiciela). Zabawa zaczyna się, jeśli jakiś zakon w trakcie rozwoju mutuje, reformuje się, wraz z nim reformuje się wtedy również jego skrót. To casus choćby franciszkanów, których odłam - kapucyni - ma skrót OFMCap, albo karmelitów, którzy po reformie występują w dwóch odmianach - klasycznej, nazywanej również „trzewiczkową” o skrócie OCarm i „bosej”, ze skrótem OCD (po dodaniu słówka dicscalceatorum, co oznacza bosych właśnie). Jeśli zaś ktoś nie miałby pomysłu, o czym pisać doktorat z informatyki, może spokojnie porwać się na napisanie programu zliczającego i porządkującego analogiczne skróty w zakonach żeńskich (których w Polsce działa 151), cudowny dowód na to, że Kościół naprawdę jest COOL, skoro mieści się w nim tyle różnych liter (że wspomnimy tylko o OP/CSDMR, czyli dominikankach Matki Bożej Różańcowej, MSOLA, czyli Siostrach Białych, albo CSSBVMI, czyli nie noszących habitów Siostrach Służkach).

Dłużej: A skoro już jesteśmy przy doktoratach, jeszcze słówko wyjaśnienia w kwestii tytulatury naukowej. W naukach kościelnych, takich jak prawo kanoniczne czy teologia, licencjat to stopień pomiędzy magisterium a doktoratem. Co bardziej rozmiłowani w demonstrowaniu swoich kompetencji duchowni zaznaczają to czasem wyraźnie, na świeckich nie zrobi to żadnego wrażenia, ale na wtajemniczonych kolegach z branży bez wątpienia. Nie można wykluczyć, że będą odtąd odnosić się do człowieka z większym szacunkiem i nie każą robić rzeczy, które może zrobić byle ksiądz magister. Na mocny finał - ostateczne wyjaśnienie kwestii wikarego. Wikary (właściwie: wikariusz), to po prostu szeregowy robotnik w winnicy, oficjalnie: delegat, pomocnik proboszcza w pracy w parafii. Obok hierarchii wynikającej z przyjmowanych święceń (diakon, kapłan, biskup), w Kościele istnieje też hierarchia urzędów, w której wikariusz to stopień najniższy. Zespołem wikariuszy kieruje proboszcz, czyli zarządca parafii. Parafia to podstawowa struktura administracyjna w Kościele. Kilka, maksymalnie kilkanaście parafii tworzy dekanat, na czele którego stoi jeden z proboszczów nazywany dziekanem. Stosowne dyrektorium (Apostolorum Successores) wyjaśnia, że dziekan powinien być „starszym bratem dla kapłanów danego dekanatu, zwłaszcza wtedy, gdy są chorzy lub mają trudności”. Dziekan z tego tytułu powinien mieć więc na przykład uprawnienia do kont parafii ze swego dekanatu, ma też dbać o rozwój księży na swoim terenie, organizując choćby „uwielbiane” przez księży konferencje dekanalne. Biskup radzi się go też, gdy chce zmienić w danym dekanacie proboszczów. Dekanat dla zwykłych wiernych nie ma jednak większego znaczenia. W codziennej praktyce w Kościele liczą się dziś tylko parafia i diecezja. O ile parafia to odpowiednik gminy, dekanat - powiatu, diecezja byłaby w tym systemie województwem. Na czele diecezji stoi ordynariusz w stopniu biskupa, arcybiskupa albo kardynała, który ma do pomocy biskupa lub biskupów pomocniczych. W swojej diecezji biskup ma teoretycznie władzę niemal absolutną. Kościół powszechny, katolicki jest federacją biskupstw pod kierownictwem pierwszego wśród równych biskupa Rzymu, czyli papieża. Rzecz jasna w trakcie dziejów obrośliśmy w dziesiątki struktur poziomych, takich jak konferencje episkopatu, urzędy prymasowskie, metropolie (czyli zgrupowania kilku diecezji), to wszystko jednak tylko dodatki, które mają pomóc biskupom w wypełnianiu misji na swoim terenie i składaniu z niej raportów przed papieżem. Bieżący nadzór nad pracą lokalnej hierarchii sprawują papieskie urzędy, czyli kongregacje. Jest wśród nich też Kongregacja do spraw Biskupów, między innymi

przygotowująca biskupie nominacje. Każdy biskup musi jednak raz na pięć lat stawić się w Rzymie i zdać raport ze swoich rządów osobiście. Mówi się wtedy o wizycie ad limina apostolorum, do progów apostolskich. W kupie raźniej przyjmuje się reprymendy, utarło się więc, że biskupi z danego terenu skrzykują się i jeżdżą do Rzymu grupowo. A choć biskup zapomniał już z pewnością, że był wikariuszem (niektórzy nie mają czasem co pamiętać, po roku w parafii poszli na studia, objęli urzędy, zostali kanclerzami kurii, rektorami seminariów - nie duszpasterski front, a kościelne biuro to wciąż niestety najpewniejsza pozycja startowa do biskupiej purpury), teraz musi zgiąć kolano przed Wikariuszem Chrystusa.

Jeszcze dłużej: Czy ktokolwiek zniesie jeszcze cokolwiek dłużej? Jeśli tak, mógłby na przykład dowiedzieć się, że plebania to nie to samo co parafia. Plebania to budynek, gdzie mieszkają parafialni księża (nazwę bierze rzecz jasna od plebana). Podobnie jak zakon jest czymś innym niż klasztor - zakon to organizacja, klasztor to miejsce - jeden z domów, gdzie członkowie tej organizacji mieszkają, modlą się i pracują. Przeor to przełożony klasztoru (w niektórych zakonach nazywa się go gwardianem albo superiorem). A ktoś w rodzaju biskupa dla zakonników - zakonnicy nie podlegają bowiem władzy „normalnych” biskupów - to prowincjał (uwaga: nie prowincjusz). Prowincja to w zakonnej nomenklaturze coś w rodzaju odpowiednika diecezji, tyle, że zwykle większej. Czasem granice prowincji pokrywają się z granicami krajów, czasem w jednym kraju jeden zakon ma kilka prowincji. Szef prowincjałów to generał, najwyższy przełożony danego zakonu na świecie, odpowiadający bezpośrednio przed papieżem. Papież aktywnie korzysta z praw, jakie daje mu zwierzchnictwo nad wszystkimi diecezjami i zakonami na świecie. Czasem robi to w białych rękawiczkach, jak choćby w przypadku niektórych diecezji w Ameryce Łacińskiej, gdzie biskupów popierających krytykowany przez Watykan radykalny ruch walki o prawa biednych, gromadzący się wokół tak zwanej teologii wyzwolenia, wysyła na emeryturę natychmiast, gdy o to poproszą (każdy biskup musi złożyć taką prośbę w 75. urodziny, staje się wtedy biskupem seniorem). Tym, którzy mają zdanie zgodne z Watykanem, przedłuża się pracę jeszcze o parę lat. Czasem papież wkracza „na ostro”, jak było choćby w przypadku jezuitów, którzy zdaniem Jana Pawła II powędrowali w zbyt liberalne rewiry. Gdy na początku lat 80. Pedro Arrupe, generał jezuitów (w tym zakonie jest to funkcja dożywotnia), ciężko zachorował, papież za wszelką cenę nie chciał dopuścić, żeby władzę przejął jego zdaniem jeszcze bardziej liberalny zastępca. Wysłał więc swojego delegata, który zarządził wybory nowego generała, został nim

człowiek, który starał się pogodzić zwaśnione strony. Nie wdając się w szczegóły (o których każdy może poczytać sobie obficie w kościelnej literaturze albo w Internecie), chyba nie do końca się to jednak udało. W zakonach żeńskich wszystko wygląda podobnie, tyle że zakonnice po prostu nazywają się siostrami (zwracamy się więc do nich per „proszę siostry” lub - bardziej familiarnie - „siostro”). Przełożona domu w niektórych zakonach nazywana jest „matką” („proszę matki” lub „matko”, formy wołacza „o, matko!” lepiej nie stosować). A jeśli zakon idzie tą familiarno-pszczelarską drogą i posiada matki na składzie, szefowa wszystkich sióstr zwie się tam zwykle matką generalną, zdarzają się też matki prowincjalne. W zakonach mniszych, takich jak benedyktyni czy benedyktynki (mnisi to w Kościele coś pomiędzy świeckimi a księżmi, swoisty trzeci stan, u nich każdy klasztor jest jak osobna diecezja), klasztorem rządzi opat (u pań: opatka), który nie tylko jest dla mnichów niczym ordynariusz dla księży, ale w czasie nabożeństw może ubierać się nawet w strój podobny do stroju biskupa. Na koniec info dla tych spośród religijnej młodzieży, którzy odprawiając w dzieciństwie msze dla misiów i lalek, nie widzieli się w roli biskupa, marzyli bowiem o posadzie (jak to się w Kościele ładnie mówi - o „posłudze”) kardynała. Niestety, najnowszy Kodeks prawa kanonicznego skasował możliwość ogłaszania (jak to się w Kościele mówi „kreowania”) kardynałami ludzi świeckich. Nadal obowiązuje jednak zasada, że kardynał traci prawo zasiadania w konklawe i wybierania papieża w dniu swoich 80. urodzin. Papież mianuje czasem kardynałami ludzi po osiemdziesiątce, tak było choćby z polskim księdzem profesorem Stanisławem Nagym, po to, by uhonorować ich zasługi, nie mają jednak oni realnego wpływu na watykańskie rządy. Żeby dostać się do najbardziej elitarnego klubu na świecie, trzeba więc najpierw niestety przejść całą drogę krzyżową na szczeblach niższych. Jasna czerwień szat kardynalskich to symbol, że są oni gotowi przelać krew za papieża, niektórzy twierdzą jednak, że raczej widoczny znak tego, ile już krwawicy stracili. Są w Kościele stolice biskupie, gdzie biskup powinien zostawać kardynałem niejako z automatu, okazuje się jednak, że nie jest to regułą. Takim posto cardinalizio jest na przykład Wrocław, w którym wciąż rządzi jednak „tylko” arcybiskup.

Spotykasz CZŁOWIEKA UPADŁEGO Najczęściej można się z nim zetknąć na różnego typu sesjach modlitewnych organizowanych przez ruchy charyzmatyczne. Czyli takie, które - patrząc od strony teologicznej - koncentrują się nie tyle na Ojcu albo na Synu, ile na Duchu Świętym, a od strony praktycznej - modlą się i komunikują ze światem w sposób niezwykle emocjonalny i niepozbawiony cudownych wydarzeń. Jednym z najczęściej występujących u takich ludzi charyzmatów jest tak zwana modlitwa w językach, czyli wypowiadanie, zwykle ciągiem, niezrozumiałych sylab. Każdy, kto choć raz w życiu widział grupę charyzmatyków w akcji, musiał przeżyć szok. Dorośli ludzie gaworzący jak dzieci, wymachujący rękami, krzyczący, śpiewający i rzucający się na siebie w uniesieniu. Jednym z najbardziej spektakularnych zdarzeń, z jakimi można się spotkać na takich spotkaniach, jest „upadek w Duchu Świętym” jakiś obdarzony szczególną mocą charyzmatyk wkłada ręce na kogoś, za kogo chce się modlić, a delikwent po prostu osuwa się na ziemię (zwykle pada na plecy, na ogół nie robiąc sobie przy tym żadnej krzywdy) i tam sobie leży w czymś w rodzaju przyjemnego transu. „Upadli” opowiadają później, że owszem, słyszeli, co się wokół nich dzieje, ale byli tak przekonani o Bożej obecności, a przy tym spowolnieni, że nie byli w stanie powiedzieć ani słowa. Trwa to kilka minut, bywa jednak, że i kilka godzin. Takie upadki najczęściej zdarzają się w czasie zbiorowych modlitw o uzdrowienie. Jeśli prowadzi je „zawodowiec”, zdarza się, że padają całe grupy. Dlatego tego typu imprezy ubezpieczane są przez niemal profesjonalnych „catcherów”, którzy stoją za obmadlanym i mają go po prostu łapać. Kiedy kilka lat temu do warszawskiego klasztoru dominikanów przyjechali na takie modlitwy włoscy misjonarze z Brazylii znani z tego, że ich modlitwa faktycznie wyprasza ludziom uzdrowienie, upadek w Duchu Świętym zaliczył sam ojciec przeor. Siedział podobno pod tabernakulum przez bite kilka godzin, do klasztoru odholowano go dopiero około trzeciej w nocy. Tego typu sytuacje, chętnie później opowiadane i komentowane, ściągają na charyzmatyczne nabożeństwa tłumy żądnych sensacji ludzi. Fani zjawiska dopatrują się w nim szczególnego działania Boga, przypominając, że przecież mówiono o nim już w Biblii. Nic podobnego - odpowiadają sceptycy. Cytują biblistów - choć bohaterom Pisma Świętego padać przed Jahwe zdarza się często (na przykład Szaweł tak dostał od Pana Boga pod

Damaszkiem, że aż zleciał z konia i został świętym) - ani jeden z podanych tam przypadków nie jest klasycznym upadkiem w Duchu Świętym. Sceptycy usilnie błagają też wierny lud, żeby posłuchali biegłych w życiu wewnętrznym świętych. Serdecznie odradzali oni pogoń za wszelkimi cudownościami, a gdy już się zdarzyły - kazali traktować je jak zło konieczne. Pius XII, kanonizując w 1940 roku włoską mistyczkę i stygmatyczkę Gemmę Galgani, która co chwila rozmawiała ze swoim Aniołem Stróżem, a ten załatwiał dla niej różne sprawunki, podkreślił, że została świętą nie dlatego, że doświadczała tych cudów, ale raczej dlatego, że z taką pokorą je znosiła. Wielki znawca ruchu charyzmatycznego, kardynał Leon Suenens, pisał wprost, że wobec upadku w Duchu Świętym należy przyjąć postawę mocno sceptyczną z zastrzeżeniem, iż czasem mogą zdarzyć się przypadki, kiedy będzie to łaska Boża. Skoro jednak wierzymy, że działanie Boże zawsze jest dobre i celowe, jakie dobro powstanie z tego, że ktoś fiknie sobie na ziemię? Po co Duch Święty miałby zwiotczać wiernych? Bóg nie robi show, nie musi robić na nas wrażenia (wychodząc ze słusznego założenia, że skoro Jezus zmartwychwstał, cóż mogłoby nas bardziej „ruszyć”?). Psychologowie i teologowie sprawdzają teraz, jaką rolę w tym upadku odgrywa specyficzna atmosfera, swoista presja tłumu: kościół pełen ludzi, ksiądz z ambonki krzyczy, że właśnie teraz Jezus uzdrawia komuś nerkę, ktoś wkłada na kogoś ręce, ludzie śpiewają. Na tego typu modlitwach byłem raz w życiu. Popłakałem się, choć raczej rzadko płaczę. Kiedy ludzie zaczęli się nade mną modlić, przez chwilę myślałem, że się osunę, ale jakoś zachowałem pion. Wiem, że po tym spotkaniu jedna ze znanych mi osób, o której lekarze mówili, że ma trzy miesiące życia, nie dość, że nadal żyje, to jeszcze ma się całkiem nie najgorzej. Moja refleksja była prosta - Bóg w istocie musi być wielki, jeśli robi takie cuda w środku takiego bałaganu. Po co w ogóle o tym piszę? Kardynał Suenens w swoich rozważaniach nad upadkiem w Duchu Świętym proponuje, by zamiast na pierwszym skupić się na drugim członie nazwy tego zjawiska. Na Duchu Świętym, najbardziej nieznanej osobie Trójcy Świętej, który „nie uznaje ludzkiego planowania: nie zgadza się na wyznaczanie Mu spotkań. Nie mieści się w naszych uprzednio ustalonych ramach, nie pracuje ani chaotycznie, ani jak automat; nie przestrzega naszego ustawiania się w kolejki ani naszych prefabrykowanych seansów (...). Jest osobą Nieprzewidywalną, Nie Do Zmanipulowania (...). Żaden czynnik ludzki nie jest w stanie Go aktywować. Wymyka się On naszemu planowaniu i nie działa w zależności od atmosfery zbiorowego oczekiwania”. Kardynał przypomina też słynną opowieść z Księgi Królewskiej, która może być świetną podpowiedzią dla każdego, kto szuka śladów Boga w swoim życiu. Oto prorok Eliasz siedzi w grocie, czeka, aż obok niego przejdzie Bóg.

Najpierw pojawią się spektakularna, rozwalająca skały wichura, „ale Pan nie był w wichurze”. Po wichurze - wielkie trzęsienie ziemi, „ale Pan nie był w trzęsieniu ziemi”. Później pożar, ale „Pan nie był w ogniu”. A po ogniu - szmer łagodnego powiewu. I to w nim właśnie ukrywał się Stwórca. Stara zasada życia duchowego mówi - jeśli próbujesz rozeznać w sobie, czy jakaś myśl pochodzi od Boga, czy od Złego, gdy czujesz drżenie i niepokój (nawet hipotetycznie najświętsze), jest duża szansa, że to szatańska robota. Gdy przychodzi Duch Święty - Jego myśl, zawsze jest w niej łagodność, zdecydowanie, ale przy tym spokój (chyba że w życiu kręci się raczej ciemna strona mocy, wówczas obecność Ducha Świętego rzeczywiście możesz odczuwać zupełnie na odwrót). Jeśli po spotkaniu z CZŁOWIEKIEM UPADŁYM miałbyś ochotę dowiedzieć się czegoś więcej o Duchu Świętym - zwiększ swoje szanse i przyznaj sobie teraz jeden punkt.

[34.] Dowiedziałeś się, że jeśli w dziewięć kolejnych pierwszych piątków miesiąca przyjmiesz na mszy świętej Komunię, pójdziesz prosto do nieba

A. Jesteś zdruzgotany, masz na koncie trzy pierwsze piątki i jedną mszę w sobotę rano, w piekle już czyszczą dla ciebie kociołek B. Masz nadzieję - może w bramach nieba będzie kantor, gdzie da się na dziewięć pierwszych piątków wymienić trzy - cztery święta nakazane i bezmięsną Wigilię C. Jesteś zaskoczony, że w Kościele prowadzi się taką rachunkowość

Krótko: Żadna z odpowiedzi nie jest prawidłowa, choć wypada zrozumieć oburzenie tych, którzy nie wiedząc, o co chodzi, zdecydowali się na C. Szczerość emocji to również w Kościele bardzo ważna rzecz - i za to przyznajmy więc punkcik. Celebrowanie pierwszych piątków miesiąca to tradycja oparta na objawieniach żyjącej w XVII wieku francuskiej świętej, Małgorzaty Marii Alacoque. Jezus miał jej obiecać, że ci, którzy będą czcili Jego Serce (nie w sensie organu z taką lubością wymalowywanego na pobożnych obrazach, Jezus prosił, by przez chwilę pomyśleć o tym, jak do szaleństwa wręcz kocha każdego człowieka) i „wynagradzali” mu za grzechy innych ludzi, będą mieli łatwiej w

życiu. Nie dlatego, że automatycznie znikną ich problemy, ale dlatego, że gdy człowiek uświadomi sobie, iż jest w relacji z kochającym go Bogiem, nie ma dla niego trudności nie do przeskoczenia. Tym zaś, którzy przez kolejnych dziewięć pierwszych piątków będą przystępować do Komunii, obiecał, że nie umrą bez spowiedzi i Komunii, czyli - jak to się fachowo mówi - w stanie łaski. I znów - nie dlatego, że będą mieli odtąd polisę, dzięki której po dziewiątym pierwszym piątku otrzymają specjalnego anioła, który - gdy będzie się zbliżać ich godzina zleci z nieba i wmusi w nich przyjęcie hostii, da gwarancję, że niezależnie od tego, co będą dalej w życiu robić, na chwilę przed zgonem i tak wszystko im się moralnie wyrówna, a więc - „luzik”. Idea obietnicy związanej z pierwszymi piątkami jest inna. Jeśli przez te dziewięć miesięcy ktoś będzie się regularnie z Bogiem spotykał, dbał o sakramenty, to być może tak zostanie mu już aż do dnia śmierci. W Polsce wciąż w pierwsze piątki w kościołach notuje się zwiększoną frekwencję, a księża, odprawiając nabożeństwa, bardzo rzadko mierzą się jednak z tematem objawień, nie próbują wydobyć z pierwszych piątków wątku miłosnej historii, która legła u ich podstaw. Młodsi uciekają od tematu niczym od niezrozumiałej dewocji, starsi - jeśli już - brną w lukrowane opowieści, które historię Bożej Miłości zmieniają w romans dla pomocy kuchennej.

Dłużej: Bywa, że jeszcze gorzej rzecz wygląda w pierwszą sobotę miesiąca, która - w myśl objawień fatimskich z 1917 roku - ma być z kolei poświęcona „wynagradzaniu Niepokalanemu Sercu Maryi”. Nabożeństwo to zostało jednak uznane tylko w Portugalii, Hiszpanii i Polsce. Z katechez i z pobożnych lektur na ten temat można wynieść przerażające przekonanie, że Matka Boska jest po prostu bardzo nadąsana, a my teraz w każdą pierwszą sobotę mamy Ją przepraszać za złe czyny wszystkich ludzi (podobny wątek pojawia się też w odniesieniu do Chrystusa w pierwsze piątki). Jeśli tego nie zrobimy, sankcje są poważne. Maryja w fatimskich objawieniach wieszczy apokalipsę - nie tylko II wojnę światową, ale i inne konflikty, kataklizmy oraz śmierć wielu narodów. Komunia przebłagalna w pierwszą sobotę miałaby więc powstrzymać Maryję i Jej Syna przed zniszczeniem świata. Nie można jednak zrobić większej krzywdy Maryi oraz Jej Synowi, niż obchodzić pierwsze piątki albo soboty z takim nastawieniem. Nie żyjemy w starożytnej Grecji, wynagradzanie nie polega przecież na obłaskawianiu kapryśnego bóstwa czy dziewięciomiesięcznej duchowej „próbie wysiłkowej”, która ma

zwrócić na nas jego uwagę. W pierwsze soboty Maryja zaprasza nas z kolei do tego, żebyśmy „wpłacali” dobro na konto naszych braci, którzy czasem robią wszystko, żeby ten świat zmienić w piekło, abyśmy, myśląc o wszystkich jego okropieństwach, po prostu się na nie uwrażliwiali. Bóg dał nam wolność i nie zabierze jej nawet wtedy, gdy zechcemy wysadzić Ziemię w powietrze. On nie może się mścić, może patrzeć z niedowierzaniem i posyłać Ducha Świętego, by rozbijał się o kolejne drzwi ludzkich sumień. Wie, że to wszystko kiedyś się skończy, że końcem świata będzie czysta sprawiedliwość. Tymczasem, na tej ziemi ma tylko nas, to my mamy iść tam, gdzie Maryja z Jezusem czasem wstępu nie mają. W pierwszy piątek dostaniemy siłę na tę drogę, w pierwszą sobotę możemy zobaczyć kierunek.

[35.] U cioci na imieninach trwa debata: co jest ważniejsze - święcenie jajek czy Pasterka?

A. Oczywiście, że święcenie jajek B. Pasterka ex aequo z Popielcem C. Oczywiście, że najważniejsza jest Wielkanoc

Krótko: Oczywiście prawidłowa jest odpowiedź C. Ale po kolei. Święcenie jajek w Wielką Sobotę, czyli fachowo: błogosławienie pokarmów, to miły zwyczaj, ale do zbawienia niepotrzebny. Istotny głównie z punktu widzenia tych, którzy ogałacają miejskie klomby, sprzedając służący do zdobienia koszyczków bukszpan. Sercem Wielkiej Soboty, ba - całego chrześcijańskiego roku - jest przecież odprawiana wieczorem Wigilia Paschalna (co to takiego, wyjaśnimy za chwilę). U nas sensem chrześcijaństwa staje się takie ustawienie koszyczka, żeby święcona woda na pewno spadła na chlebuś i jajeczka. Ludzie przepychają się w nawie, postawiony na dyżurze kleryk (poświęcenia mogą „robić” klerycy już od trzeciego roku studiów) recytuje stosowne modlitwy, wymachuje dziarsko kropidłem, próbuje jakoś zachęcić ludzi, żeby podeszli do Grobu Pańskiego na chwilę adoracji. Ludzie mają go w nosie. Wiadomo, w domu czekają pasztety, a po święceniu - zgodnie z tradycją - można przecież jeść mięsko! Przy krzyżu,

który leży w kościele od Wielkiego Piątku, można rzucić Jezusowi na otarcie łez parę złotych, wyznaczeni do dyżurowania przy Grobie ministranci zmieniający się zwykle co pół godziny tłuką się czym popadnie i ziewają z nudów. O wystroju samego Grobu z litości nie będę pisał długo. Moje hity z ostatnich lat: Jezus w szpitalnym łóżku pod kroplówką oraz puste dziecięce łóżeczko z czarnym posłaniem (głos w debacie o aborcji oraz eutanazji), albo monstrancja postawiona na monitorze komputera, na biurku obok pisma motoryzacyjne i płyty. Quiz za sto punktów: czego zabrania Jezus - grać na komputerze, ściągać nielegalne programy czy czytać o samochodach? Jeśli ktoś chce zobaczyć, jak wygląda liturgiczna zbrodnia, paraliturgiczny nowotwór, czystej wody rabunek dokonywany na największych skarbach, jakie ma nasz Kościół - zapraszamy do polskich świątyń w wielkosobotnie przedpołudnie. Czas uspokoić nerwy, wracajmy do naszego pytania. Gdyby pójść za jego sugestią i porwać się na w istocie absurdalne (dlaczego - o tym na koniec) sporządzenie hierarchii katolickich uroczystości, pierwsze miejsce z pewnością zajęłaby Wielkanoc. Przeżywana zawsze wiosną, w okolicach żydowskiej Paschy, poprzedzona przez Triduum Paschalne, czyli trzy dni od Wielkiego Czwartku do kulminacji w sobotnią noc, oraz Wielką Niedzielę. Dlaczego właśnie Wielkanoc? Nie trzeba studiów teologicznych, by skonstatować, że gdyby Jezus nie zmartwychwstał, nie byłoby naszej wiary, Kościoła, a my być może bylibyśmy dziś wyznawcami Jowisza.

Dłużej: Boże Narodzenie też jest ważną uroczystością (gdyby Bóg się nie narodził, nie byłoby przecież Zmartwychwstania), tu jednak od jakiegoś czasu główną rolę odgrywa wątek nie tyle religijny, ile rodzinno-komercyjny. Ważne znaczenie ma rzecz jasna jego lokalizacja w kalendarzu. Zima sprzyja budowaniu nastroju, komercyjne historie fajnie snuje się też wokół treści tych świąt, a więc narodzin dziecka. Kościoły zmieniają się na parę dni w jedną wielką porodówkę, a sama uroczystość to przecież nic innego niż rodzaj wyprawianej Bożemu Dzieciątku pępkówki. Wielkanoc, choć tysiąckrotnie ważniejsza, wygląda więc jak uboga krewna grudniowej celebracji, ale czy można się dziwić? Spece od marketingu, którzy rządzą naszym życiem, stają wobec niej bezradni, nie da się zbudować kampanii konsumenckiej wokół śmierci na krzyżu oraz wyjścia z grobu. Dlatego tak lubię Triduum Paschalne i Wielkanoc, wymagają znacznie więcej koncentracji i duchowego wysiłku. Żaden z dni Triduum nie jest świętem nakazanym, w kościele spotyka się wtedy tylko tych, którzy naprawdę chcą w nim być.

Cała rzecz zaczyna się w Wielki Czwartek rano, gdy biskup odprawia ze wszystkimi księżmi ze swojej diecezji tak zwaną Mszę Krzyżma, podczas której święci używane później w czasie chrztów i namaszczeń oleje. Tego samego dnia wieczorem wszyscy zbierają się raz jeszcze, by odprawić uroczystą mszę na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy, w czasie której ksiądz - podobnie jak dwa tysiące lat wcześniej Jezus - myje nogi dwunastu mężczyznom. Najświętszy Sakrament przenoszony jest do symbolizującej więzienie Jezusa „ciemnicy”. W Wielki Piątek nie odprawia się mszy, wieczorem w kościołach jest tylko poruszająca Liturgia Męki Pańskiej. W krajach Ameryki Łacińskiej to dzień wstrząsających misteriów, ludzie pozwalają się przybijać do krzyży. Najświętszy Sakrament przenosi się na koniec do symbolicznego grobu. W Wielką Sobotę też nie ma mszy. Przez cały dzień na świecie powinna panować Wielka Cisza. Bóg umarł, nie widzimy Go, jeszcze nie wiemy, że zstąpił do piekieł, do otchłani, żeby wyciągnąć z niej wszystkich tych, którzy przyszli na ten świat przed Nim, z Adamem i Ewą włącznie. Wraca do nas w nocy. Odprawiana wieczorem, a więc zgodnie z zasadami: już następnego dnia - Wigilia Paschalna to najbardziej niesamowita liturgia w roku. Feeria symboli. Powinna być odprawiana po zmierzchu, wszyscy najpierw gromadzą się przed ogniskiem na zewnątrz kościoła, ksiądz święci ogień i świecę, którą następnie wnosi się do ciemnej świątyni. Tam poświęcona zostaje woda. Słuchając mnóstwa czytań i psalmów, odnawiamy przyrzeczenia złożone przy chrzcie, a później maszerujemy w procesji rezurekcyjnej. Może ona być odprawiana rano, ale więcej sensu ma, gdy idzie się w niej w środku nocy, tak jak Maria Magdalena, która nad ranem pobiegła do grobu, by przekonać się, że jest pusty. Liturgia Wigilii Paschalnej może trwać od niecałych dwóch godzin do nawet czterech czy pięciu. Coraz częściej w jej trakcie chrzci się i bierzmuje dorosłych - to powrót do starodawnego zwyczaju. Idąc do kościoła w Wielką Sobotę, warto wcześniej zająć sobie miejsce, wziąć własny stołeczek, by nie myśleć później o bolących nogach, zdjąć z ręki zegarek, pozwolić czasowi płynąć swoim rytmem. Jeśli liturgia jest dobrze przygotowana, harmonijnie łączy światło, gesty, zapachy, wodę, wszystko, co działa na nasze zmysły każdym atomem ciała i duszy czuje się, że oto nadchodzi Nowe. Człowiek wychodzi z kościoła i czuje, że coś w nim zmartwychwstało, że jest jak nowo narodzony. Kilka słów: winni wciąż jesteśmy Popielcowi. To stary i piękny zwyczaj, jeśli ktoś jednak nie może w tym dniu uczestniczyć we mszy, nie ma grzechu, a Kościół dopuszcza, żeby posypanie wiernych popiołem (pozostałością ze spalenia zeszłorocznych palm z Niedzieli Palmowej - sprawa bardzo symboliczna) miało też miejsce w następną niedzielę. Dlaczego Wielki Post zaczyna się właśnie w środę? Bo gdyby zacząć go od niedzieli, nie

zgadzałaby się liczba dni - musi być czterdzieści. Formalnie Wielki Post kończy się w Wielki Czwartek, a wyjęte są z niego wszystkie niedziele. Tak, w niedziele Wielkiego Postu teoretycznie można balować, każda niedziela to pamiątka zmartwychwstania Jezusa i tego nic już nigdy nie przesłoni.

[36.] Kolega ministrant wyciąga cię na mszę.

A. Idziesz B. Wciąż leżysz, przecież dopiero dwunasta C. Nie idziesz, równie dobrze możesz pomodlić się w lesie

Krótko: Z całego serca zalecamy odpowiedź A (jeden punkt). Msza to największy skarb, jaki mamy w Kościele. Jest tu wszystko: krzepiące słowa, dające siłę Ciało Boga i ofiara z naszego życia i bólu, którą możemy złożyć na ołtarzu. O mszy można by napisać osobną książkę (i chyba trzeba będzie to zrobić). Na razie, ograniczmy się do kilku wskazówek praktycznych. Ale zanim to nastąpi - damy odpór fanom odpowiedzi C, tym, którzy przekonują, że równie dobrze można pomodlić się w lesie, warto uświadomić, że zachowują się jak ktoś, z kim dziewczyna umówiła się na rondzie de Gaulle'a, a on mimo to - bo tak czuje pojedzie sobie do Piaseczna. Modlić można się zawsze i wszędzie, ale jest miejsce, gdzie Boga można spotkać z całą pewnością bez wątpliwości, czy głos, który słyszę w środku, to nie echo moich własnych słów. Takim miejscem jest kościół, a zwłaszcza msza, którą Jezus polecił nam odprawiać „na swoją pamiątkę”. Msza to najważniejsza rzecz w całym katolicyzmie. To chwila, w której staje obok siebie cały Kościół razem ze swoim Założycielem. Wystarczy uświadomić sobie, że zawsze, gdy jesteśmy na mszy, gdzieś w innym zakątku świata też odprawiana jest właśnie msza święta. Msza zawiera w sobie wszystkie prawdy wiary, trzy najważniejsze dni chrześcijaństwa. Jest w niej Wielki Czwartek i Ostatnia Wieczerza, w czasie której Jezus polecił Swoim uczniom, by odtąd aż do końca świata zbierali się razem, żeby łamać chleb i ofiarować kielich pełen wina, a pod tymi Postaciami zostanie z nami On sam. Jest Wielki Piątek - wspomnienie śmierci Jezusa na krzyżu (Bóg daje się na krzyżu

połamać jak chleb, w czasie mszy mówi się o Nim jak o złożonym w ofierze baranku). Jest i wielkosobotnia noc - zmartwychwstanie, najważniejsze wydarzenie w życiu chrześcijan.

Dłużej: Dlatego właśnie nasi duchowi przodkowie, choć wyrośli z judaizmu, nie czcili szabatu, ale dzień zmartwychwstania. Od najdawniejszych czasów właśnie w niedzielę spotykali się na łamaniu chleba. Msza nie zawsze wyglądała tak jak dzisiaj. W II wieku miała dwa elementy - czytanie Pisma Świętego i Eucharystię. To „kościelne” słowo skrywa niesamowitą tajemnicę - Bóg chrześcijan stał się dla nich posiłkiem, Eucharystia to tajemnica Jego troskliwości, posilania człowieka chlebem i winem, które stają się Ciałem i Krwią Boga. W pismach żyjącego w II wieku świętego Justyna możemy znaleźć wzmiankę o tym, że po czytaniach następowała modlitwa dziękczynna, którą prowadził przewodniczący liturgii, a trwała ona, „ile tylko może”. Stopniowo do mszy dodawano kolejne elementy, pojawiła się homilia, modlitwa powszechna, czyli dzisiejsze wezwania zakończone zwykle słowami: „Ciebie prosimy - wysłuchaj nas, Panie” i pocałunek pokoju. Dzisiejsza msza święta składa się z czterech (niektórzy wyróżniają pięć) elementów. Pierwszy to Obrzędy Wstępne. Msza zaczyna się znakiem krzyża. Następuje „wprowadzenie w tajemnicę dnia” - ksiądz wyjaśnia czasem, jakie obchodzimy dziś święto, czyta stosowny fragment z mszału, wielkiej spoczywającej na ołtarzu księgi, w której zapisane są wszystkie teksty potrzebne do sprawowania liturgii. Wierni śpiewają albo recytują „Kyrie eleison” (po grecku: „Panie, zmiłuj się”), wezwanie bardzo popularne jeszcze w czasach pogańskich, gdy zwracano się z tym apelem do Niezwyciężonego Słońca, zwycięskich wodzów (prosząc, aby podzielili się wojennymi łupami) albo - powtarzając to niezliczoną ilość razy - starano się „zmęczyć” bogów i wyprosić u nich to, co się chciało. Kiedy uda nam się przekrzyczeć w duszy organistę, możemy pomyśleć - co to za fantastyczne przypomnienie - że podczas mszy świętej łączymy się ze wszystkimi świętymi i chrześcijanami na całym świecie. Jeśli to niedziela albo większe święto, śpiewa się lub recytuje (choć to ostatnie to błąd liturgiczny) hymn „Chwała na wysokości Bogu”. To kolejny etap naszej podróży przez historię - stary, początkowo zarezerwowany na największe okazje tekst (powstał około IV wieku), którego pierwsze słowa przypominają to, co działo się w betlejemskiej stajni. Pierwsze słowa hymnu to przecież cytat z aniołów, którzy tak właśnie zareagowali na kontakt z Dzieciątkiem. Obrzędy wstępne kończy kolekta - modlitwa zaczynająca się od słów „Módlmy się”, która jak sama nazwa wskazuje, jest modlitwą zbierającą wszystko, co

wydarzyło się do tej pory, zawiera też w sobie prośbę nawiązującą do święta przypadającego na dany dzień W czasie Obrzędów Wstępnych obowiązuje postawa stojąca. Nerwowo przestępując w dusznym kościele z nogi na nogę, zapominamy, że każdy gest, każde słowo odklepywane tysiące razy w ciągu naszego życia, naprawdę coś wyraża. Stanie to nie czekanie na to, żeby usiąść. Stanie to znak dla twojego Rozmówcy, znak skupienia, szacunku, oczekiwania. Usiąść będzie można już za chwilę - to z kolei postawa nie tyle relaksująca, ile postawa ucznia, słuchacza. Zaczyna się Liturgia Słowa, czyli pierwsze czytanie, psalm, jeśli to święto - drugie czytanie (jeśli są dwa czytania - pierwsze jest ze Starego, drugie z Nowego Testamentu), śpiew przed ewangelią oraz sama ewangelia czytana zawsze przez księdza lub diakona. Po niej kazanie lub homilia, jeśli to uroczystość lub niedziela - „Wierzę w Boga”, oraz Modlitwa Powszechna. Piękny, bardzo stary element, który w zamierzeniu miał pokazywać, jak Kościół obejmuje swoją modlitwą wszystkie sprawy tego świata. Dziś jest jednak najczęściej albo smętną recytacją drętwych wezwań ze stosownego podręcznika, albo zmienia się w feerię radosnej twórczości jakiegoś wyznaczonego do tejże czynności świeckiego, który nie wiedzieć czemu wychodzi zwykle z założenia, że Pan Bóg nie jest w stanie zrozumieć człowieka, gdy ten swoich próśb nie obuduje dużą ilością stylistycznych zakrętasów. Po Liturgii Słowa przychodzi czas na Liturgię Eucharystyczną. Do ołtarza przynoszone są dary. Na Zachodzie każdy, kto chce przyjąć Komunię, wchodząc do Kościoła, przekłada komunikant - mały opłatek, który później stanie się Komunią świętą - ze zbiorczego opakowania do naczynka, które później znajdzie się na ołtarzu. Gest niby symboliczny, ale pokazujący, że ofiarę naprawdę składamy wszyscy, że msze odprawiają wszyscy obecni w Kościele wierni, a ksiądz im tylko przewodniczy. Dlatego księża nie powinni odprawiać „mszy bez ludu”, zawsze powinien na niej być choćby jeden ministrant. U nas nad złożeniem darów z chleba i wina dominuje taca, niektórzy księża podkreślają, że to nie kościelne myto, a ofiara, stawiając tacę z zebranymi pieniędzmi przy ołtarzu (w końcu to papierowy ekwiwalent naszego poświęcenia, czasu, znoju). Przy ołtarzu ksiądz odmawia nad chlebem i winem specjalne modlitwy, obmywa sobie ręce (tak zwany obrzęd lavabo), a jeśli jest komu przygotować kadzidło - okadza ołtarz z chlebem i winem (nie po to, żeby wypędzić złe duchy, kadzidło palono przed władcami, przed największymi świętościami, żeby je skąpać w dymie naszych kosztownych ofiar - kadzidło nigdy do tanich nie należało). Dym kadzidła przypomina też o słupie obłoku towarzyszącym Izraelitom na pustyni. Zaczyna się najważniejsza część mszy - czyli Modlitwa Eucharystyczna.

Jej początek to prefacja, czyli modlitwa bezpośrednio poprzedzająca złożenie ofiary, śpiewany dialog księdza z ludem, zaczynający się od „Pan z Wami, i z Duchem Twoim, w górę Serca, wznosimy je do Pana”. Prefacje są specjalnie dobierane tak, by treścią pasowały do tajemnicy (czyli duchowego klimatu danego dnia. Bezpośrednio po nich następuje śpiew „Święty, święty, święty”, konsekracja chleba i wina i punkt kulminacyjny mszy Przeistoczenie - chleb co do natury pozostaje chlebem, a wino winem, ale co do istoty stają się Ciałem i Krwią Jezusa. Po tym następuje długa modlitwa za Kościół i złożenie ofiary Bogu, czyli moment, gdy ksiądz mówi: „Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie...”. Gdy to nastąpi, wierni odmawiają „Ojcze nasz” i przekazują sobie „pocałunek pokoju” (czyli w naszych czasach najczęściej „ukłon do torebki”, zdarza się również „misiaczek”, bywa też, że ludzie - jak być powinno - przełamują jednak lody i podają sobie ręce, mówiąc: „Pokój z tobą”). I przyjmują Komunię świętą. Potem następuje modlitwa po Komunii, ogłoszenia i błogosławieństwo, którego udziela się wiernym, żeby bezpiecznie mogli wrócić z nieba, gdzie przez ostatnią godzinę przebywali, i powrócić do swoich zajęć. Dlaczego w tym pytaniu nie prezentuję jakichś specjalnych argumentacji oraz zachęt, ograniczając się jedynie do podania ogólnych założeń logistycznych? Bo z mszą jest jak z chodzeniem po górach, od czytania przewodników nikt jeszcze tego sportu nie pokochał. Żeby zrozumieć mszę, trzeba poczuć jej rytm, dać się ponieść czemuś, co od 2000 lat jest sensem, krwiobiegiem Kościoła, na chwilę się do niego podłączyć. Po kilkunastu, kilkudziesięciu takich zabiegach widzimy, że faktycznie płynie w nas chyba jakaś inna krew. Po kilku latach codziennej transfuzji człowiek może dostrzec, że żeby nie wiem co działo się wokół niego - żyje mu się lepiej. Msza jest nudna, zawsze taka sama - narzekają buntowniczo nastawieni gimnazjaliści. Odpowiadam im zwykle - jasne. Podobnie jak jedzenie. Albo oddychanie.

PATRONI DO WZIĘCIA

[1.] DLA POLITYKÓW Thomas More, były Lord Kanclerz Anglii, były spiker Izby Gmin i królewski doradca, jeden z najbliższych współpracowników Henryka VIII, zginął we wtorek, 6 lipca 1535 roku. Ścięto go na londyńskim Tower Hill. W drodze na szafot sir Thomas dał podobno jeszcze popis iście angielskiego humoru. Miał poprosić kata, by pomógł mu wejść na stopnie („bo z powrotem postaram się zejść sam”), podwinął także bujną brodę, by uchronić ją przed ścięciem - „ona przecież poczęła się w więzieniu i jest zupełnie niewinna”. Bezpośrednią przyczyną egzekucji była odmowa złożenia przysięgi na Akt Supremacji, przeprowadzony w parlamencie ukaz Henryka VIII, który formalnie wyłączał Kościół angielski spod zwierzchnictwa Rzymu. Od tej pory jego głową miał być każdy następny król Anglii. More miał nieszczęście trafić w sam środek historii jak z polityczno-erotycznego thrillera. Król Henryk, który w 1521 roku otrzymał od papieża zaszczytny tytuł Obrońcy Wiary (za napisanie propapieskiej broszury), teraz skromnie postanowił, że sam zostanie Głową Kościoła. A to ze względu na kobietę. Katarzyna Aragońska, jego pierwsza żona (nawiasem mówiąc: wdowa po bracie Henryka, który zmarł w wieku 15 lat, podobno nie zdążywszy, biedny chłopaczyna, małżeństwa skonsumować), nie zapewniła męskiej sukcesji tronu, a Henryk i tak miał już ognisty romans z jedną z dworskich panien, Anną Boleyn. Henryk wymyślił więc, że przed sądem zezna, iż wymusił poprzednią papieską dyspensę od ożenku ze szwagierką („nieskonsumowaną”), dlatego dyspensa w ogóle była możliwa. Małżeństwo jest więc nieważne i to otworzy mu drogę do legalizacji potomstwa spłodzonego z metresą. Poziom komplikacji, przy którym Moda na sukces wysiada. Misterny plan wziął jednak w łeb. Papież Klemens VII zaoponował, a rozjuszony Henryk uznał, że papież nie jest już zwierzchnikiem wiernych w Anglii. Watykan odpowiedział ekskomuniką, Henryk przeforsował więc Akt Supremacji z dodatkowymi ustawami. Wynikało z nich, że wszyscy, którzy będą mieli w tej sprawie inne zdanie, powinni zostać powieszeni (żeby się dusili, ale nie umarli), pozbawieni jelit i wykastrowani (organy te

na oczach nieszczęśnika piekło się na wolnym ogniu), a następnie poćwiartowani i ścięci, co w komplecie stanowiło karę przewidzianą za zdradę stanu. More w 1530 roku nie podpisał listu angielskich wielmożów do papieża z prośbą o anulowanie małżeństwa z Katarzyną, a w 1532 roku ostatecznie złożył urząd kanclerza. Próbował to zrobić już rok wcześniej, gdy żądano od niego, by przysiągł wierność królowi jako Głowie Kościoła. Nie stawił się na ślub Henryka z Anną Boleyn, choć przesłał młodej parze miły liścik z życzeniami zdrowia, został więc poproszony o ostateczną deklarację lojalności. Odmówił. Sąd, w którym zasiadała między innymi połowa rodziny panny Boleyn, skazał go na śmierć. Król w akcie łaski dla swojego dawnego protegowanego zezwolił, by wyrok wykonano po prostu przez ścięcie. Dekapitacji dokonano przy aplauzie żądnej rozrywek gawiedzi, a głowę sir Thomasa zatkniętą przez miesiąc na londyńskim moście odzyskała później jego córka. W 1935 roku papież Pius XI ogłosił go świętym Kościoła katolickiego. Od 2000 roku, zgodnie z wolą Jana Pawła II Thomas More jest w nim patronem polityków. Patronem ekumenizmu nigdy pewnie nie będzie. Anglikanie zwyczajowo wieszają na nim psy, przekonując, że stał za całą serią procesów, po których na stos powędrowali pierwsi angielscy protestanci. Zdaniem niektórych byli tacy, których Morus torturował w swej piwniczce osobiście. Bredniom tym zdecydowanie przeczą niemal wszystkie świadectwa, w tym choćby pióra jego przyjaciela, słynnego filozofa Erazma z Rotterdamu, dowodzące, że More był jednym z najbardziej pogodnych i spokojnych ludzi, jakich znał. W młodości chciał zostać mnichem, spędził nawet kilka lat w opactwie kartuzów. Doszedł jednak do wniosku, że księdzem byłby złym, wciąż jednak ma szansę być całkiem dobrym mężem, ożenił się więc co prędzej z siedemnastoletnią Jane Colt, która okazała się miłością jego życia. Zmarła po sześciu latach, a More skrępował się świętym węzłem ponownie, tym razem z Alice Middleton, bogatą wdową po kupcu bławatnym, jak głoszą ówczesne plotki, damą może nieco zrzędliwą, ale sumienną i oddaną. More miał czwórkę swoich dzieci, wychowywał też córkę Alice z pierwszego małżeństwa. Cała rodzina mieszkała w pięknym domu w podlondyńskim Chelsea, gdzie oczy gości cieszył nie tylko imponujący i doskonale utrzymany ogród, ale i cała hodowana przez More'a i rodzinę menażeria - psy, króliki, łasice, a nawet małpki. Poza polityką, pracą (był dobrym urzędnikiem - w ciągu trzech lat kanclerstwa zlikwidował dwunastoletnie biurowe zaległości) i numizmatyką, miał jeszcze jedną pasję - pisanie. Pozostawił po sobie traktaty polityczne, teologiczne polemiki z protestantami i wiersze. Mnie najbardziej poruszył pisany w więzieniu Traktat o smutku, znużeniu, strachu i modlitwie Chrystusa, zanim Go pojmano z obszernym passusem na temat uciekającego w prześcieradle z Ogrodu Oliwnego golasa (przeczytaj Dla

tych, co lubią czytać). Bardzo dbał o rodzinę, często pisał i mówił, że nie ma dla niego ważniejszej rzeczy niż codzienna rozmowa z dziećmi, narady z żoną; z ich relacji wnieść można, że zapewnił swoim dzieciom wychowanie niemal bezstresowe, dbał o ich edukację. Był ozdobą towarzystwa na przyjęciach. Na podstawie dostępnych świadectw można z dużym prawdopodobieństwem postawić tezę - Thomas More był równym facetem. Jasne, że po uszy zaplątanym w historię swojej epoki. Dziś, bogatsi o setki lat doświadczeń i kohabitacji z protestantami, wiemy już, że nie zjadają oni katolikom dzieci i nie zamierzają podstępnie zniszczyć Kościoła świętego od środka. More'a reformacja, odłączenie się wielkiej grupy chrześcijan od Kościoła, przerażała. Nie był też jednak ślepy na to, co było przyczyną całego zamieszania. More wiedział, że protestanci odeszli między innymi dlatego, że Kościół katolicki przeżerała wówczas korupcja, rozpasanie seksualne i prywata. Jednak zamiast robić rozłam, wolał reformować. Czuł, że to jego Kościół, jak umiał - chciał go zmieniać i bronić. Ostrymi paszkwilami traktował niemoralnych duchownych, zbijał, jak się dało, argumentację protestantów. Ale postrzeganie More'a tylko przez pryzmat jego publicznych wystąpień (z ostatnim włącznie) może nas łacno od niego oddalić. Możemy jego przykładem świecić po oczach, chcąc wzbudzić rumieniec wstydu, różnym Palikotom czy Kaczyńskim. A przecież Lord Kanclerz może być doskonałym patronem dla każdego zabieganego człowieka w XXI wieku. W życiu większości z nas prawdopodobnie nigdy nie będzie wielkich cudów. Z pewnością może być jednak harmonia. Powiedzmy uczciwie - More, choć sprawny, nie był pewnie największym politykiem swoich czasów, na urząd trafił przede wszystkim dlatego, że Henryk VIII był przekonany, iż to właśnie zaufany kompan przeprowadzi sprawę jego kościelnego rozwodu. Król ufał mu bezgranicznie nie tylko ze względu na jego kompetencje, on po prostu świetnie się z More'em bawił. Tak chętnie używał go w charakterze najpewniejszego i totalnie bezinteresownego „czasoumilacza”, że More, chcąc czasem jadać kolację z rodziną, musiał zacząć udawać smutasa. Hagiografowie ekscytują się tym, że More codziennie chodził na mszę, w dni pokutne używał też potajemnie Włosienicy. Skupieni na księgowaniu pobożnych praktyk, nie mają już sił, by opowiedzieć ludziom, jaki spokój musiał panować w duszy człowieka, który żył z pasją, a umarł pewien, że to jeszcze nie koniec. More to patron, który przypomina nam z góry, że słowa Jezusa skierowane do Dobrego Łotra („Dziś będziesz ze mną w raju”), współczesny człowiek może powtarzać codziennie. I póki może próbować robić raj z tej ziemi, a kiedy mu nie pozwolą, zgodzić się na to, by Bóg pokazał mu raj, o jakim nie śniło się jeszcze naszym oczom. Lord More już go

ogląda. Są tam małpki, ogrody? Proszę pytać go o to osobiście.

[2.] DLA DOSTAWCÓW ŻYWNOŚCI Przeciętny chrześcijanin nie wie nic o laureacie drugiego miejsca w konkursie na najdziwniejsze imię w Biblii (pierwsze musimy bezapelacyjnie przyznać jednej z córek Hioba, którą tatuś nazwał niczym właściciel drogerii - „Rogiem z kremem do powiek”). O proroku Habakuku. Jego niewielką księgę wciśnięto między innych proroków mniejszych kończących opasły tom Starego Testamentu. Żył w Królestwie Judzkim, nie mógł już patrzeć na to, co wyprawiają jego zepsuci pobratymcy, więc skarżył się Bogu. Ten odpowiedział, że niestety całe rozpasane towarzystwo będzie musiało iść do niewoli, ale ostatecznie On zapanuje nad całym tym rozgardiaszem. Księga Habakuka to perełka lapidarna, oszczędna w wizjach, choć pokazuje też Sąd Ostateczny i Boga, który jako potężny rycerz nadciąga od strony południowej pustyni, by wprowadzić ład, porządek i sprawiedliwość i rozprawić się z bezbożnymi. Prorok przekonuje, że chociaż obecnie „nie przynoszą plonów winnice i nie ma wołów w zagrodach”, nie ma czym się martwić, bo Bóg „uczyni nogi moje podobne nogom jelenia, wyprowadzi mnie na wyżyny”. Ale miał też Habakuk w swoim życiu inny epizod, jeszcze bardziej fascynujący od krzewienia w Narodzie Wybranym realistycznego optymizmu (będzie dobrze, ale najpierw musi być niedobrze). W Księdze Daniela czytamy, że pewnego dnia Habakuk nagotował zupy, naskubał do niej chleba i chciał to zanieść żniwiarzom. Nie doniósł. Na jego drodze nagle zjawił się anioł i kazał mu natychmiast zanieść zupę do Babilonu prorokowi Danielowi, który naraził się tamtejszemu królowi Dariuszowi (nie wdając się w szczegóły - padł ofiarą dworskich intryg i nie wyrzekł się wiary) i był uwięziony w jaskini pełnej lwów. Habakuk przytomnie odparł, że nigdy w Babilonie nie był, nie słyszał też o żadnej jaskini. Anioł „ujął go więc za wierzchołek głowy i niosąc go za włosy, przeniósł do Babilonu na skraj jamy, z prędkością wiatru”. Habakuk oznajmił Danielowi, że obiad przyjechał, Daniel ładnie podziękował zarówno dostawcy, jak i Panu Bogu, anioł przeniósł zaś Habakuka z powrotem na pole. Daniel opuścił jaskinię jakiś czas później - nie ma zgody, czy siedział tam jeden dzień czy dni siedem.

W tej historii najbardziej poruszające nie jest wcale to, że Habakuk latał. Przecież Bóg, skoro już miał ochotę na cuda, mógł wyciągnąć Daniela z jamy jednym gestem. Nie wydobył jednak sam człowieka z nieszczęścia, lecz pokazał, że czasem jeszcze większym cudem jest to, że w tym nieszczęściu nagle spada nam z nieba ktoś bliski, ktoś, kto ugotuje nam obiad albo otrze łzy. Jeśli ktoś jest w sytuacji Daniela, może właśnie o to powinien się modlić? Pozostali powinni pamiętać, żeby zawsze mieć na podorędziu miskę zupy. Nigdy nie wiadomo, kiedy zleci nam na głowę jakiś anioł, każe rzucić robotę i zbierać się do lotu.

[3.] DLA TYCH, CO MAJĄ OCHOTĘ WIAĆ Z KRAJU Noc z 10 na 11 listopada 1003 roku, w pustelni zagubionej w wielkopolskich lasach, na brzegu Obry koło Międzyrzecza, dogasa ogień. Pięciu mnichów skończyło wieczorne modlitwy ku czci świętego Marcina, którego święto przypada następnego dnia. W milczeniu zbierają się do snu. Pomagający im w obejściu wieśniak, który wraca teraz puszczańskimi ścieżkami do domu, zezna potem przed królewskim trybunałem, że wszyscy bracia byli tego wieczoru zmęczeni i rozdrażnieni. Słyszał ich modlitwy - w słowa psalmów wpleciony był żal, rozczarowanie i smutek. Dwóch z nich było rodowitymi Włochami - liczący sobie około 35 lat milczący i skryty Benedykt i dobiegający 70 obdarzony darem wymowy i zeszpecony przez blizny po ospie Jan. Benedykt urodził się w Benewencie, Jan był arystokratą z Wenecji. Obaj wstąpili do benedyktynów, obaj zdecydowali, że chcą żyć pod jeszcze ostrzejszą regułą, przyłączyli się więc do świętego Rajmunda, który w Pereum (obecnie San Alberto) koło Rawenny tworzył właśnie zakon pustelników - kamedułów. Do kraju Chrobrego przybyli dwa lata przed swoim męczeństwem, zaproszeni przez księcia, który miał kaprys ufundować opactwo i wykazać się w ten sposób przed władzami Kościoła. Bracia też mieli swoje plany - przebijali się przez Alpy, szli przez Pragę i Wrocław do kraju Polan z nadzieją, że założą tu bazę i ruszą dalej, do Pomorzan, Wieletów, Prusów. W tamtych czasach na północ jechali wszyscy, którym po nocach śniło się wieczne zbawienie. Chcieli nawracać ludzi na prawdziwą wiarę, wierzyli, że żadne inne zajęcie nie jest w stanie człowiekowi przynieść tyle chwały, a całemu światu sensu. Do Benedykta i Jana dołączyło na miejscu dwóch Polaków, rodzeni bracia Izaak i Mateusz, którzy pod kierunkiem Włochów rozpoczęli nowicjat. Wkrótce w obejściu pojawił się Krystyn, który - choć nie złożył ślubów - mieszkał z mnichami, prawdopodobnie był z zawodu kucharzem. Był też szósty kompan, czcigodny ojciec Barnaba, od miesięcy był jednak w podróży do Rzymu - posłano go, by ściągnął do Polski „posiłki”, więcej braci gotowych utrzymać opactwo, gdy cała reszta ruszy nawracać pogan. Duchowe awanturnictwo? Trudno dziś sądzić ludzi, którzy rezygnowali - jak Benedykt - z perspektyw

biskupiej kariery, zostawiali wszystko i szli do kraju „pod innym słońcem, gdzie ludzie mówią nieznanym językiem. To zdanie z opowieści o losach pięciu braci spisanej przez ich przyjaciela świętego Brunona z Kwerfurtu (zamordowanego przez zirytowanych Prusów w 1009 roku) pokazuje, co mogło być źródłem ich kiepskiego nastroju. Dla Włochów polski listopad z pewnością był nie do zniesienia. Na nasze niebo o tej porze roku wypełza, jeśli w ogóle, cokolwiek „inne słońce” niż to, którym nawet zimą cieszą oczy mieszkańcy Italii. Benedykt i Jan mieli poza tym poczucie, że marnują cenny czas. Zżerało ich pragnienie założenia następnych klasztorów w miejscach, gdzie ludzie na wieść o Chrystusie szeroko otworzą oczy ze zdumienia. Poddani Bolesława już o Nim słyszeli, a mimo to nadal żyli jak zapamiętali poganie, byli ochrzczeni, ale ów chrzest chyba nie za bardzo się przyjął. A więc tak ma wyglądać to, co per saldo po całej tej ciężkiej misjonarskiej robocie zostaje? Tego dnia, nie zważając na obecność parobka, wylewali przed Bogiem wszystkie swoje wątpliwości. O tej porze roku zmierzch zapada wcześnie, bracia spali już kamiennym snem, gdy koło północy w obejściu dało się słyszeć kroki. Zerwali się z łoża dopiero, gdy intruzi, może było ich czterech, może pięciu, wpadli już z pochodniami do izby. Pomysł napadu na erem powstał podobno podczas pijaństwa w sąsiedniej wiosce. Ktoś miał informację, że w klasztorze są duże pieniądze, które książę przekazał Benedyktowi na podróż (nikt nie wiedział, że Benedykt pieniądze księciu zwrócił). Antoni Gołubiew w swojej monumentalnej powieści Bolesław Chrobry przebadał wszystkie dostępne źródła z epoki i postawił tezę, że motyw rabunkowy nie był tu chyba jednak najważniejszy. Mnisi irytowali. Byli obcą naroślą na słowiańskim organizmie, wszyscy słuchali ich, bo tak kazał książę. Tak naprawdę tęsknili jednak za wiarą dziadów, ojców, za składaniem obiaty, za Lelum Polelum, Pogodą, za Swarożycem, za świętymi gajami. Jan i Benedykt budzą się, rozpoznają napastników (być może byli wśród nich pomagający im w obejściu chłopi), pytają, o co chodzi. „Książę kazał was uwięzić”, słyszą w odpowiedzi. Mnisi wiedzą, że to kłamstwo, próbują nakłonić napastników, by dali sobie spokój, ci grożą im śmiercią. „My się nie boimy śmierci, ciebie nam żal” rzucają bracia prowodyrowi. Jako pierwszy ginie Jan, chwilę potem po puszczy niesie się krzyk Benedykta. Potężnie zbudowany Izaak - podobno w życiu świeckim był kowalem - usłyszawszy hałas, podnosi się na łóżku, a gdy orientuje się, co się dzieje, zaczyna się głośno modlić. Pierwsze ostrze wbija mu się w goleń, drugie rani ręce, cały czas błogosławi swojemu mordercy, który dobija go trzecim ciosem. Napastnicy zaczynają się reflektować. Miejsce agresji zajmuje jednak lęk - nie można zostawić przy życiu żadnych świadków. Mateusz ucieka w stronę

kościoła, tam pada przeszyty oszczepem. Krystyn, nie wiedząc, co się stało, krzyczy, wzywa braci na pomoc, próbuje bronić się jakimś drewnianym polanem (za to zostanie później pochowany osobno, jak nieco mniej święty, dopiero cuda, które uczyni po śmierci, pozwolą mu na spoczynek razem z braćmi). Ginie zatłuczony toporem. Napastnicy upewniają się, że zabili już wszystkich, plądrują erem, kradną, co się da. Próbują też podpalić kościół, ale ten nie chce się zająć. Na procesie będą zeznawać, że uciekli, gdy usłyszeli dobiegające z eremu głosy, mnisi, których właśnie zabili, żegnali ich śpiewem, słowami jakiejś modlitwy. Jakiej? Kto tam wie, o czym śpiewają służki Jezu Krysta? „Bóg pozwolił im ponieść w domu męczeństwo, którego szukali na zewnątrz” napisał Bruno z Kwerfurtu. Ludzie, którzy rano przyszli do eremu na uroczystości, odkrywają zwłoki. Na miejsce natychmiast zjeżdża z Pragi książę, pogrzeb braci prowadzi biskup Unger. Szok z powodu zbrodni podszyty jest radością - oto kraj Polan dorobił się swoich pierwszych męczenników, których relikwie automatycznie podnosiły rangę miejsca, były na wagę złota. Zaczynają się czynione przez nich zza grobu cuda. Sprawców zbrodni ujęto, wszystkich dla przykładu i na postrach skrócono o głowę. Za 30 lat kraj pogrąży się w totalnym chaosie, nastąpi czas nazywany przez historyków „reakcją pogańską”. Trumny z ciałami pięciu braci ukradnie i wywiezie do Czech plądrujący Polskę Brzetysław. Co się stało? Odpowiedzi dostarcza wspomniana już książka Gołubiewa. W fascynujący sposób opisał on społeczeństwo w czasie wielkiej dziejowej zmiany. Rozebrał na czynniki pierwsze klimat, jaki panował w ciemnych polskich puszczach, zanim osady i opola połączyły się w państwo. „W masyw puszczy wdziera się powoli nowe światło, dochodzą wieści o nowym życiu. Nieufnie, ale i ciekawie słucha tego puszczański lud, jest to przerażające, ale i nęcące. A »nowe« wdziera się różnymi drogami: narzuca je książę, opowiadają rycerze i niewolnicy. A - co może najważniejsze - popycha ludzi ku nowemu jakiś instynkt, jakaś dziwna tęsknota. W mroczne bory wcinają się szerokie na świat prowadzące drogi i świecą w nich niby struga nieba, która wlała się w puszczę... Bolko ma już w sobie zaczyn przyszłości, zaczyn tego, czym naród będzie i w pewnym sensie jest dotąd” - pisała (w 1947 roku) w recenzji Zofia Starowieyska-Morstinowa. Święte słowa. „Jest dotąd”, bo przez ten tysiąc lat, poza scenografią niewiele się chyba zmieniło. Są wśród nas religijni zapaleńcy, są hierarchowie marzący tylko tym, żeby otworzyć jakieś sanktuarium. Jest rzesza ochrzczonych pogan, są tacy, którzy twierdzą, że jedyne zbawienie przychodzi przez wierność tradycji, inni mają te pytania w nosie, uciekają sobie w wielki świat. To genialne zrządzenie Opatrzności, że to właśnie historia pięciu braci legła u podstaw mitu założycielskiego naszego państwa, że to właśnie oni - obok świętego

Wojciecha - stali się pierwszymi polskimi świętymi. „Póki my żyjemy” przypominać nam będą, że każdy ma prawo do swoich poglądów, ale odkąd zdecydowaliśmy się urządzać naszą puszczę razem, nikt nie ma prawa bronić tych poglądów toporem.

[4.] DLA TYCH, CO CHCIELIBY BYĆ WIECZNIE MŁODZI Na mały, zgubiony w sosnowym lesie cmentarz przy Zakładzie dla Niewidomych w Laskach przywoziłem swoich znajomych. Mówili, że to miejsce „magiczne”, że tam nie da się nie wierzyć w zmartwychwstanie. Trudno wyobrazić sobie Nową Ziemię bez tych wszystkich dobrych (a przy tym czasem nie prostych) ludzi, którzy tutaj leżą. Ksiądz Jan Zieja, Marian Brandys, Jan Lechoń, Franciszek Starowieyski, Aleksander Małachowski, Zygmunt Kubiak i Antoni Słonimski. Nie można tej ziemi wyobrazić sobie bez franciszkanek, które pozwoliły katolickiemu pisarzowi Jerzemu Zawieyskiemu spocząć w rodzinnym grobie ze Stanisławem Trębaczkiewiczem, jego życiowym partnerem. Największe wrażenie robią tu jednak długie, równe rzędy prostych drewnianych krzyży. Groby sióstr. Jest wśród nich kilka bardzo młodych kobiet, miały po dwadzieścia kilka, czasem trzydzieści lat. Takie groby są na każdym zakonnym cmentarzu w Polsce. Młodzi ludzie, którzy zdążyli zakochać się w Bogu, ślubować Mu miłość, złapać poczucie, że są na właściwej drodze, wcisnąć gaz do dechy. I tak pełni życia umarli. Jak Magdusia. A właściwie panna Magdalena Awrówna, mniszka z klasztoru panien benedyktynek w Chełmnie. Urodziła się w 1594 roku, wstąpiła do zakonu, mając lat 15. Nie wiemy, czy była ładna, czy brzydka, wysoka czy może niska. Nie wiemy o niej na dobrą sprawę prawie nic. Nad jej grobem od czterech wieków panuje wielka cisza. (Świętą formalnie rzecz jasna nie jest, nie interesowała się nią żadna kongregacja. Z niepamięci wydobyła ją siostra Małgorzata Borkowska, znakomita pisarka i tłumaczka, też benedyktynka. Przejrzała stare zakonne archiwa i stworzyła coś w rodzaju duchowej genealogii, z kilkunastu życiorysów swoich dużo starszych sióstr ułożyła piękną książkę Mniszki. O Magdusi pisze, że nikt inaczej jej chyba nie nazywał. Nawet w klasztornych rachunkach pisano: „Magdusi z Warszawy przysłano florenów dziewięć, groszy dwadzieścia”. Z tej sumy wnosząc, nie pochodziła z bogatej rodziny, może była córką warszawskiego szewca, rusznikarza lub rzeźnika? Rządząca wówczas klasztorem matka Mortęska przyjęła ją bez posagu, tak zachwyciły ją muzyczne talenty dziewczyny. Łamiąc

wszystkie możliwe regulacje, uczyniła młodziutką siostrę kantorką, a więc osobą, która w klasztorze dba o piękne śpiewanie. Magdusia, jak odnotowywały współsiostry, była w swej pobożności może nieco dziecinna, ale wraz z najbliższą przyjaciółką Zofią Sieniawską - córką marszałka koronnego (to właśnie jest piękne w zakonach, że i arystokracja, i plebs w habicie wygląda dokładnie tak samo) - tworzyły duet, którego ze świecą by szukać. Podczas jednego z długaśnych przebłagalnych nabożeństw dziewczyny postanowiły śpiewać nieprzerwanie przez trzy dni. Śpiewała Zofia, Magdusia nie wytrzymała. W dwudziestym pierwszym roku życia zmarła na gruźlicę. „Krótko było Magdusinego śpiewania, ale musiało być miłe Panu Bogu, bo nawet kronikarka chełmińska, która z zasady nigdy o nikim pochwał nie wypisywała, mówi o jej »doskonałości zakonnej, jakiej szczęśliwie w krótkim czasie dostąpiła«„. Pochowano ją w kościele gdzieś blisko wejścia do krypty, w której dziś leży matka Mortęska, i pewnie mimo wszystko zapomniano szybko. Nie zapomniała Zofia. Wiele lat później, już jako ksieni sandomierska, wspominała ją często, a nawet umierając, twierdziła, że widzi dawną przyjaciółkę przychodzącą po nią. „»Oto Magdusia, Magdusia« - wołała z radością panna ksieni, a jezuita biograf, zapisujący jej ostatnie słowa, zapisał i te - na wieczne wspomnienie rozśpiewanej Magdusi”. Do tych, którzy nigdy nie zdążyli się zestarzeć, możemy się modlić, by naszych miłości nigdy nie dotknął starczy uwiąd. Cudni są ci święci, którzy poszli na tamten świat z takim zapasem energii, że pewnie tam świecą. Magdusia z Zofią proszą dziś nas, by w młodych ludziach, którzy decydują się na złożenie ślubów Bogu, nie widzieć seksualnych frustratów czy emocjonalnych dziwolągów. Do spotkanego na ulicy młodego zakonnika albo zakonnicy naprawdę można się uśmiechnąć. Jak do Magdusi, rozśpiewanej, dziecinnej wariatki, która miała to cholerne szczęście, że nigdy już inna nie będzie.

[5.] DLA TYCH, CO JEDNAK LUBIĄ ŻYCIE Jeśli w niebie istnieją jakiekolwiek grupy wiekowe, działa tam też pewnie klub dla pań przed czterdziestką (propozycja nazwy: „Niebiańskie 39 i pół”). Należą do niego z pewnością Natalia Tułasiewicz i Flannery O'Connor, które zmarły, mając 39 lat. Tułasiewicz zagazowali hitlerowcy w marcu 1945 roku, w przeddzień wyzwolenia przez aliantów obozu koncentracyjnego w Ravensbruck, O'Connor odeszła w sierpniu 1964 roku, skrajnie wykończona przez groźną chorobę układu odpornościowego, toczeń. Panie rozmawiają pewnie dziś nie tylko o tym, jak to jest odejść z tego świata w chwili, gdy człowiek właśnie nauczył się żyć. Obie fascynowało pisanie. Flannery miała w tej dziedzinie nieliche sukcesy. Już za życia dorobiła się renomy mistrzyni opowiadań, porównywano ją do Edgara Allana Poe. Pisała z dystansem, jak odrobinę zgryźliwa, ale w sumie miła ciocia, która opowiada o codzienności amerykańskiego Południa. Nie robiła tajemnicy z tego, że jest zagorzałą katoliczką. Żyjąc w południowych, mocno protestanckich Stanach, wielokrotnie deklarowała, że najbardziej kręci ją czyste, proste,

nieprzegadane,

strzelające

gotyckimi

katedrami

w

niebo

chrześcijaństwo

średniowieczne. Stroniła jednak jak mogła od wszelkich form masowej i poszukującej cudów religijności. Gdy kuzynka zafundowała jej podróż do uzdrawiającego źródła w Lourdes, Flannery miała odpowiedzieć, że „jest jedną z tych osób, które raczej umrą za wiarę, niż dadzą się za nią wykąpać”. O'Connor, od dzieciństwa zmagająca się z koszmarnym cierpieniem (toczeń to choroba, która po prostu wyłącza człowiekowi po kolei wszystkie narządy, zżera go od środka), miała przeczucie, że nie pożyje długo. Nie założyła rodziny (co wystarczyło, by kilku „wybitnych” krytyków pobrało sute stypendia na doktoraty o wątkach lesbijskich w jej twórczości), najbliższymi istotami były dla niej matka i hodowane z pasją ptaki. Próbowała malować, znajomi wspominali, że miała niezwykle cięte poczucie humoru niektórym wydawała się troszkę jędzą, wrażenie to potęgował fakt, że należała do osób nie tyle brzydkich, ile raczej pozbawionych urody. Paul Elie w książce The Life You Safe May Be Your Own sugeruje, że O'Connor może dziś po tamtej stronie biesiadować z trójką innych

wielkich piszących katolików tamtych lat założycielką ruchu Catholic Worker i działaczką społeczną Dorothy Day (która mimo że przed swoim nawróceniem dokonała aborcji, dziś jest kandydatką na ołtarze), mnichem Thomasem Mertonem i lekarzem, a później już tylko pisarzem Walkerem Percym. Wliczając Natalię, między tą czwórką plotła się ta sama nić, każde z nich było jak człowiek, który w dojrzałym już wieku odkrywa najpiękniejsze miejsce w okolicy. I pędzi, żeby powiedzieć o tym światu. Od tej pory nie liczy się nic. Gdy już wiesz, gdzie spędzisz wieczność, nadzieja staje się tak silna, że nie ma takiego cierpienia ani tak ważnej sprawy, które mogłyby przesłonić ci horyzont. Natalia Tułasiewicz pisarką nie została, choć o tym marzyła. Z zawodu nauczycielka, z zamiłowania i przekonania „teocentryczna humanistka”, pożerająca książki teologiczne, muzykologiczne, krytycznoliterackie i poetyckie. Choć urodziła się w Małopolsce, była stuprocentową poznanianką. Fascynujący, nieprosty charakter. Piewczyni pojęć, które dziś wywołują ciarki na plecach - pracy nad sobą i kształtowania charakteru. Pisała, że dobrych kilka lat zajęło jej wyrugowanie z psychiki paraliżującego ją lęku przed cierpieniem. Dusza przyjęć i prywatek, intelektualna „żyleta”, która w swoich dziennikach zwierza się później, jak koszmarnie męczą ją przyjęcia, na których króluje tak zwane small talk. Długo i boleśnie uczy się tego, że „największym darem życia jest człowiek, jego dobre, czujące serce, każdy człowiek, spotkany przygodnie, choćby najbardziej banalny, wart jest tego, by poświęcić mu trochę uwagi”. Wewnątrz - kryształ, czystej wody mistyczka, której Pan Bóg pozwala przebywać z sobą namacalnie blisko. Zaangażowana w działalność Kościoła, przypominająca, że coś do powiedzenia mają w nim także i świeccy. Nie „odleciana” dewotka, ale kobieta, która wciąż marzy o chrześcijańskim renesansie, o spotkaniu religii, nauki i sztuki i kombinuje, jak by do niego doprowadzić. Natalia to zdecydowanie typ „samotnego strzelca”, kogoś, kogo raczej podziwia się niż kocha. Na studiach angażuje się jednak, z wzajemnością, w związek, w którym trwa kilka lat, ale państwo dogadać nie mogą się za Chiny. Janek jest rozdarty - z jednej strony kręcą go idee obowiązkowego dzielenia biedy z ubogimi głoszone przez komunistów, z drugiej prowadzi Natalię pod wystawne kamienice, pytając, gdzie chciałaby mieć mieszkanie, obiecuje też, że po ślubie sprawi jej futro i samochód. To on intelektualnie rozbudził Natalię. Ona próbowała obudzić w nim choćby mały promień wiary. Nieskutecznie. Rozstali się, ale nie zapomnieli. Pięć lat po rozstaniu Natalia pisze, że wspomnienia o Janku, choć wciąż są, nie są już tak dojmujące. W czasie wojny żali się, że ta zabrała jej najważniejsze zapiski, pamiątki, w tym te po narzeczonym. Natalia długo bije się z myślami, znajomi namawiają ją, żeby wstąpiła do zakonu.

Szuka swojego miejsca przez kolejnych siedem lat. Dochodzi do wniosku, że ma być sama. „Nigdy nie chciałam zostać »starą panną« - notuje Natalia Tułasiewicz podczas pobytu w Niemczech. „Dopiero tu przekonuję się, jak cenna jest dla innych moja życiowa samotność (...), jak palącą kwestią jest, aby wyjść z ukrycia własnej kapliczki właśnie ku światu, aby wypełnić tę przepaść, która dzieli świętego w klasztorze od człowieka świeckiego”. Natalia w Polsce angażowała się w konspirację, organizowała tajne komplety. W 1943 roku zgłosiła się na ochotnika, by jako pełnomocnik Rządu Londyńskiego wyjechać z robotnikami przymusowymi do Hanoweru, uczyć ich, katechizować, podtrzymywać na duchu, nie pozwolić im zapomnieć o dwóch pojęciach, które odmieniała przez wszystkie przypadki: o dobru i pięknie. „Trawi mnie głód podwójny - świętości i piękna” - pisała, mając na myśli nie tylko piękno niebieskie - wyżywała się w artystycznym układaniu bukietów, lubiła dobrze się ubrać. Tak definiowała swoją misję - świat oszalał, ale chrześcijanin jest na nim po to, by przypomnieć, że sens życia to miłość (Jezus prosi Natalię podczas modlitwy, by skoro ludzie oszaleli z nienawiści, przynajmniej ona kochała Go tym bardziej). Zostaje zdekonspirowana po ośmiu miesiącach przez głupotę przybywającego z kraju kuriera. Najpierw trafia do więzień w Hanowerze i Kolonii, gdzie jest torturowana, później do Ravensbruck. Tu też przygotowuje gimnazjalistki do małej matury, a wieczorami opowiada współwięźniarkom książki, sztuki, filmy. Otwiera w ich głowach okno, za którym jest normalne życie. W niedzielę chodzi od łóżka do łóżka i modli się z ludźmi, prowadzi nabożeństwa. Nie ucieka od myśli o śmierci, nie szuka jej jednak, obozowe koleżanki wspominają, iż ona jedna wierzyła, że wrócą jeszcze do Polski. Zwierza się - po wojnie chciałaby ruszyć z projektem radiowych katechez, wydać tomik poezji, marzy o prawdziwym wieczorze autorskim. Drobniutka Natalia, wykończona ciężką pracą na lotnisku, podupada na zdrowiu, Niemcy w panice wywołanej zbliżającym się frontem zaczynają masowo zabijać słabszych więźniów. Zaprzyjaźnione lagerpolicjantki wyciągają ją z transportu do gazu. Przestaje chodzić i wtedy, w czasie ostatniej selekcji, esesmanki wybierają ją raz jeszcze. Łucja Janowska, która siedziała w sąsiednim bloku, wspomina: „W Wielki Piątek późnym wieczorem Misia zakradła się pod moje okno i zawiadomiła mnie, że panią Natę zabrali z ich bloku. Nasze »policjantki« przyrzekły, że przed apelem postarają się wydostać Natę. Niestety. Grupę wywieziono jeszcze wieczorem i rano przed apelem już kominy dymiły. To była ostatnia łapanka, ostatni Wielki Piątek w życiu Naty. W obozie czekano już na wyjazd ze szwedzkim Czerwonym Krzyżem”. Miesiąc później Szwedzi ewakuowali z Ravensbruck 7500 osób. Prochy zabitych więźniów wrzucano do pobliskiego stawu. Inna jej znajoma pisała:

„Nata kochała życie, nie lubiła cierpiętnictwa i żałobnej pompy, i tak się złożyło, że msza za duszę Naty odbyła się w letni poranek w kościele Dominikanów w Krakowie w kolorze białym, bez żałobnej czerni, bez symbolicznej purpury męczenników. Dym pieca krematoryjnego zatonął w obłokach. Od ołtarza, białego ornatu i kwiatów płynęła smuga światła”. Gdy Natalię wraz z rodziną zaraz po wybuchu wojny Niemcy wysiedlali z Poznania, zostawiła na swoim biurku piękne, czerwone jabłko. „Pomyślałam - niech to jabłko tu zostanie, niech przyjaźnie przywita tego, kto przy tym biurku do swojej pracy zasiądzie. Może to będzie człowiek równie jak my nieszczęśliwy, wróg, ale przecież człowiek!” Natalia Tułasiewicz jako jedyna z wymienionych w tym rozdziale została ogłoszona błogosławioną (w gronie 108 męczenników drugiej wojny światowej - ich zbiorowy portret będzie można niedługo zobaczyć w kaplicy Muzeum Powstania Warszawskiego). To doskonała patronka dla tych, którzy - tak jak ona - widzą, że Bóg nie każe chrześcijaninowi negować ziemi, ziemia jest dobra, to, co czasem kuleje, to urządzony na tej ziemi przez ludzi świat. Opiekunka dla tych, którzy musieli oddać swoje marzenia, tak jak ona oddała swoje o pisaniu, o wieczorze autorskim (choć tu bez przesady, dziś jej wieczorem autorskim jest każda msza święta w jej wspomnienie). Patronka dla samotnych. Natalia w swoich dziennikach pisze, że wybrała się kiedyś na spacer po poznańskich fortach. Wszyscy patrzyli na nią jak na wariatkę: młoda i sama? „Nigdy i nigdzie nie jestem sama. Wszędzie idę z Przyjacielem najukochańszym. To obcowanie duchów napełnia moją rzeczywistość jakąś poświatą słoneczną”. Patronka, która nie zmieni szarego życia, ale może pomóc inaczej je oświetlić.

[6.] DLA TYCH, CO SĄ NA BAKIER Trudno powiedzieć, czy Jesus Malverde istniał, czy naprawdę rabował bogatych, aby rozdać biednym, czy naprawdę został zastrzelony przez policję w 1909 roku. Jedno jest pewne - tysiące Meksykanów - i tych w ojczyźnie, i tych, którzy rozlali się po świecie każdego dnia na swoich ulicach, w swoich domach, w samochodach i barach stroi kwiatkami kapliczki i ołtarzyki ku czci Malverde. Niezawodnie pomaga on maluczkim, gdy trzeba nielegalnie przejść granicę, przerzucić przez nią tonę narkotyków, gdy do drzwi wali policja, chcąc wpakować kogoś do więzienia. Po każdej udanej akcji ołtarze ku czci Malverde i jego wszechobecne w północnym Meksyku figury obstawiane są wszelkimi możliwymi podarkami. W wielu amerykańskich mystical shops można już kupić świece o zapachu Malverde, płyn do podłóg, który zapewni nam obecność ducha Jesusa, w ofercie są też samochodowe breloczki, a browar w Jalisco warzy piwo Malverde, produkt ściśle stargetowany na gangsterów, którzy piją go ponoć jak święconą wodę. To, że Jesus Malverde prawdopodobnie nigdy nie istniał, że jego twarz dziwnie przypomina oblicze bóstwa meksykańskiej kinematografii - Pedra Infante, to, że Kościół katolicki gwałtownie protestuje przeciw nazywaniu Malverde świętym, nie zraża prostego ludu, który doszedł do wniosku, że skoro potrzebuje świętego, który pomoże przemknąć się, unikając wzroku możnych tego świata, to go sobie po prostu wymyśli. Malverde jest jak oni outsiderem. Co z tego, że popełniał przestępstwa? Popełnia się je przecież nie dlatego, że się lubi, ale dlatego, że inaczej nie da się wskoczyć na półkę, którą okupują bogaci, a dostępu do niej bronią tworzone przez nich prawa. Nad Malverdem nie ma władzy nikt - ani państwo, ani Kościół, on jest nasz. Identycznie frazy wygłaszali kiedyś wędrujący po pustyni Żydzi, których znudził już odległy od ich problemów Bóg Jahwe, odlali więc sobie własnego, ze złota. Identyczny koncept realizował w latach 30. na Podlasiu słynny prorok Ilja, który zmęczony wizją chrześcijaństwa lansowaną przez niezbyt bliską wtedy człowiekowi Cerkiew - ogłosił się prorokiem Eliaszem, a rozochoceni wyznawcy szybko podzielili się rolami Matek Boskich i

świętych Janów, były też rzecz jasna Marie Magdaleny. O Jesusie Malverde warto pomyśleć, gdy dojdziemy do wniosku, że dość już mamy walki z prądem w chłodnym kościelnym oceanie, że czas wykopać sobie bajorko, dokładnie pod nasze potrzeby, gdzie zawsze znajdziemy ciepłą wodę, będzie relaksująco, tak jak lubimy. Nareszcie. Jeśli Malverde istniał, zjawi się nam wtedy niechybnie, zadając jedno proste pytanie: „I jak, miło? To spróbuj teraz zanurkować”.

[7.] DLA PAŃ W KAŻDYM WIEKU Patronki na wszelkie trudy i znoje nieprostego niewieściego życia. Na debatę, podczas której jakieś wojownicze feministki zarzucać będą Kościołowi, że uprzedmiatawia kobiety, funduje nam generalnie drugie średniowiecze. Zamiast pleść takie androny, warto na chwilę do średniowiecza się cofnąć. Odwiedzić żyjącą w XIV wieku świętą Katarzynę ze Sieny, która w ciągu 33 lat życia „ustawiała” listownie papieży, biskupów i wszelkiej maści włoskich książąt, wywołując popłoch u najtwardszych facetów epoki. Wspomnieć świętą Hildegardę z Bingen, Niemkę żyjącą 200 lat przed Katarzyną, mistyczkę i kompozytorkę, która była tak wszechstronna, że gdyby żyła dziś, z powodzeniem mogłaby być szefową Zielonych, astronomką lub polityczką. „Odlecianie” pisała o muzyce kosmosu, „zieloności”, która łączy wszystkie Boże stworzenia z Bożą energią, była specjalistką w dziedzinie medycyny naturalnej, leczniczych właściwości przeróżnych skamielin, fachowcem od ziołolecznictwa, dietetyki, promotorką orkiszu i żurawiny. Łącząc to wszystko z niezwykłymi jak na tamte czasy zdolnościami w dziedzinie autopromocji, dorobiła się pozycji „Sybilli znad Renu”, przyjmowała ciągnące do niej z prośbą o radę tabuny dużo głupszych od siebie mężczyzn - książąt i duchownych. Podobny posłuch miała też u współczesnych panów wszechstronnie wykształcona w sztukach wyzwolonych Gertruda z Helfty. Klasztor w Helfcie w XII i XIII wieku był jednym wielkim centrum kobiecego wykształcenia i mistyki. Osobiście najbardziej lubię zaś dwie Angielki. Żyjącą prawdopodobnie w XII wieku Krystynę z Markyate, która pokazała światu, że jak kobieta chce, to potrafi postawić na swoim (mogą się więc do niej modlić i kobiety, które też chciałyby tak jak ona, i panowie, którzy boją się, że kobiety tego właśnie mogłyby chcieć). A dopięła swego, mimo że od początku nie miała łatwego życia z próbującymi zdominować ją facetami. Zaczynając od biskupa Durham Ranulfa, który umyślił sobie, że będzie jego kochanką, poprzez męża Beorthreda, którego jej wmuszono. Krystyna i tak uciekła od nich do pustelni, gdzie trafiła wreszcie na jakiegoś normalnego faceta - opata Rogera, który nie czynił aluzji i nie cierpiał na

syndrom hiperaktywnych dłoni, dbał zaś o to, by Krysia mogła spokojnie żyć złożonymi przez siebie w młodości ślubami czystości. Nic dziwnego, że Krystyna w tak cieplarnianych dla rozwoju duchowego warunkach zaczyna w końcu doświadczać wizji i staje się lokalną gwiazdą, budząc sensację większą, niż dziś budzi przybycie do miasta ekipy Polsatu. A i życie emocjonalne układa sobie po Bożemu - wystarczy poczytać o jej cudownej platonicznej relacji z innym opatem o niepokojącym imieniu Geoffrey. O mały spacer lub rozmowę przy herbacie najchętniej poprosiłbym jednak Julianę z Norwich (1342-ok.1416). Choć akurat spacer mógłby być trudny do zrealizowania, Juliana żyła bowiem jako rekluza - osoba żywcem zamurowana w celi przy kościele świętego Juliana w tym portowym mieście. Mediewiści twierdzą, że decydowanie się na życie w tego typu pustelniach nie było wówczas traktowane jak religijna perwersja, przeciwnie, raczej jak luksus - możliwość wyrwania się ze zgiełku świata, oddania się modlitwie, nauce czy sztuce. Norwich było podobno w czasach Juliany miastem z największym odsetkiem pustelników na metr kwadratowy. Do Juliany, jak do innych wymienionych wyżej koleżanek, ciągnęły tłumy. Została po niej książka Objawienia Bożej miłości, przepiękna, pełna ciepła i dobrej duchowej pogody rzecz o tym, że ten świat nie jest zły, lecz dobry, że Bóg nie jest policjantem ani księgowym, że jest nie tylko jak Ojciec, ale także jak Matka. „Chcę uczynić wszystko dobrze. Uczynię wszystko dobrze. Mogę uczynić wszystko dobrze i potrafię uczynić wszystko dobrze i sama zobaczysz, że wszystko będzie dobrze” - mówi do Juliany Chrystus. Cudowne, mądre kobiety. Oświecały wszystkich - polityków, księży, kobiety i facetów znacznie sprawniej i skuteczniej niż wiele współczesnych pogrążonych w feministycznym aktywizmie sióstr.

[8.] DLA NIEUKÓW I UCZONYCH Prawosławni w drodze na ołtarze nie natrafiają na tor przeszkód, który Watykan przez lata metodycznie budował kandydatom na świętych katolickich. Prawosławie i katolicyzm nazywa się czasem dwoma płucami chrześcijaństwa, na tym przykładzie dobrze widać, czym te płuca się różnią. Nasi wschodni bracia nie przesadzają z miłością do kodeksów i formuł, ich ciągnie do Tajemnicy, chcą przeżyć bliski kontakt z niewytłumaczalnym i nieopisanym Bogiem. W mózgach chrześcijan Zachodu wciąż odbija się rzymska wizja świata, wedle której nawet poruszeniami duszy powinno kierować prawo. Prawosławni nie znają procesów kanonizacyjnych, kolejnych szczebli oficjalnie ogłaszanej świętości (Sługa Boży, Błogosławiony, Święty), u nich decyzję o wpisaniu kogoś do katalogu świętych podejmuje Sobór, czyli zebranie biskupów danego Kościoła lokalnego - Cerkwi Autokefalicznej. Podobnie jak w katolicyzmie prawosławni uznają, że świętych, a więc żyjących z Bogiem w niebie, jest o wiele więcej, niż możemy przypuszczać. Ale my aureolki rozdajemy tylko tym z nich, co do których mamy pewność i których chcemy postawić za przykład ludziom w drodze. W niebie nie ma wyznaniowych sektorów, katolik może więc - jeśli chce - prywatnie modlić się do prawosławnych świętych. Na początek proponuję dwóch. Serafina z Sarowa i księdza Grzegorza Peradze. Pierwszy to żyjący 200 lat temu starzec, mnich, pustelnik z Sarowa (miasto w środkowej Rosji), drugi - biegle władający 15 językami profesor Uniwersytetu Warszawskiego, znacząca postać w życiu intelektualnym przedwojennej Warszawy. Ikonę świętego Serafina kupiłem kiedyś na straganie przy białostockiej katedrze. Nie miałem pojęcia, kogo przedstawia - przygarbiony dziadek, z wielkim krzyżem na piersiach, laską i siekierą w ręce. Święty Serafin to kwintesencja drogi do Boga, którą intuicyjnie wybierają ludzie prości. Nie znają wielkich teologicznych esejów, zamiast stawać do dysput nad sensem modlitwy, modlą się non stop - najprościej jak umieją. Ufają wewnętrznemu światłu, które ich prowadzi, i zwykle trafiają do nieba na skróty, znacznie szybciej niż

pobożni „rozkminiacze”. Serafin początkowo żył w klasztorze, później przeniósł się do lasu, następnie wrócił do klasztoru tylko po to, by żyć w nim w całkowitym zamknięciu przez 15 lat, po upływie których Matka Boska kategorycznie nakazała mu, by przestał się chować, a zaczął dzielić swoją nadzieją z innymi. Ciągnęły do niego z całej Rosji tysiące ludzi. Uzdrawiał, doradzał, wszyscy, którzy się z nim zetknęli, mieli wrażenie, jakby dotykali radości. „Radość” to chyba było jego ulubione słowo. Serafin słynął z tego, że rozbawiał kolegów mnichów, „żeby nie poddawali się zmęczeniu” - tłumaczył. „Głupstwa robić to niedobrze, ale wypowiedzieć słowo pieszczotliwe, przychylne, wesołe, aby przed obliczem Pańskim duch był zawsze wesoły, a nie smutny, nie jest niczym grzesznym, matko” - pouczał skrupulatną i z lekka zneurotyzowaną zakonnicę. Ten przygarbiony staruszek (pozostałość po napadzie rabunkowym, w czasie którego nie chciał się bronić, choć miał po temu warunki i potężnych rozmiarów siekierę) na powitanie kłaniał się każdemu, całował po rękach. Zapewniał, że nawet jeśli całe nasze życie miałoby być jednym wielkim pasmem łez i cierpienia, to wszystko nie ma znaczenia wobec tego, co za kilkanaście, może kilkadziesiąt lat na każdego z nas czeka w niebie. Serafinowi niebo zjawiało się pod postacią „górskiej osady, w której mieszkają sprawiedliwi”. Czując zbliżającą się śmierć, wydłubał sobie z pnia drzewa trumnę i powtarzał: „Kiedy mnie już tu nie będzie, przychodźcie na moją mogiłkę. I czym częściej, tym lepiej. Wszystko, co macie na duszy, cokolwiek by się zdarzyło z wami, przynieście do mnie, wszystkie swoje nieszczęścia przynieście na moją mogiłkę. Opowiedzcie mi o wszystkim, tak jakbyście opowiadali mi żywemu. Tak jak z żywym mówiliście, tak i tam mówcie. Dla was jestem żywy i będę na wieki!”. Komunistyczna propaganda robiła wszystko by go „pośmiertnie uśmiercić”. Medycy sądowi chcieli „demaskować” jego relikwie, psychologowie tłumaczyli cierpliwie, że to wszystko bajania dziadka, który musiał jakoś większą sprawą uzasadnić fakt, iż zmarnował sobie życie. W klasztorze, gdzie żył święty Serafin, urządzono łagier, ośrodek niewolniczej pracy dla nieletnich, później fabrykę katiusz, a samo miasto przechrzczono na Arzamas 16 i na pół wieku wymazano z map jako ośrodek produkcji broni atomowej. Co za perfidia losu, że to w Sarowie, mieście pokojowo nastawionego staruszka, radzieccy uczeni skonstruowali pierwszy sowiecki ładunek nuklearny. A jednak - ten się śmieje, kto się śmieje ostatni. Komuniści siedzą być może teraz w swoim piekle, wygłaszają referaty i namawiają szatanów, by zaczęli staż członkowski. Całej reszcie Bóg przez świętego Serafina dodaje otuchy. Zapewnia, że ten koszmarny miejscami świat w gruncie rzeczy jest dobry. Świadczą o tym chodzący wciąż po nim dobrzy ludzie, „święci idioci”, którzy mając nóż na gardle, a w ręku

siekierę, nie decydują się jej użyć, na których pędzące przez świat niczym efekt domina zło po prostu się zatrzymuje. A że czasem płaci się za to najwyższą cenę? Grzegorza Peradze, prawosławnego księdza, wybitnego teologa, wielkiego erudytę, hitlerowcy zamęczyli w Oświęcimiu. Nie wiadomo, czy zagazowali go (miał dobrowolnie zastąpić ojca rodziny - Żyda), czy - jak chcą relacje innych świadków - na oczach innych więźniów oblali benzyną i podpalili, po tym jak by bronić kolegów - przyznał się, że to on ukradł chleb. Miał 43 lata. Pochodził z rodziny duchownych, sam studiował w seminarium, pracował jako nauczyciel, później walczył z bolszewikami. Przejawiał nieprzeciętne talenty, wysłano go więc do Berlina. Przystojny gruziński emigrant, zdobywszy wykształcenie na najlepszych niemieckich uniwersytetach, prowadzi potem badania w Anglii. W 1927 roku robi doktorat, wykłada w Bonn, Dublinie, Oksfordzie i na Sorbonie. W 1929 współzakłada parafię gruzińską w Paryżu, tam decyduje się jednak na to, by służyć dalej także duszom, nie tylko mózgom swoich bliźnich. Odrzuca trwające kilka lat kuszenie ze strony radzieckich naukowców, w tym gwiazdy stalinowskiej lingwistyki, profesora Niko Maara, który oferuje mu ułatwienie powrotu do kraju i katedrę na Uniwersytecie w Leningradzie. Składa śluby mnisze w Londynie. Święcenia kapłańskie przyjmuje, mając 32 lata, w 1931 roku w Paryżu, ostatecznie w 1933 roku osiada w Warszawie, gdzie kieruje katedrą teologii prawosławnej na uniwersytecie. Przez jego mieszkanie na obecnej ulicy Okrzei (kamienica do dziś stoi na warszawskiej Pradze) dzień i noc przewijają się tłumy studentów, profesorów, proszących o pomoc biedaków. Peradze jest pupilem metropolity prawosławnego Dionizego, mówi się, że ma zostać biskupem. Dużo podróżuje, zwiedza Bliski Wschód. W zapiskach ze wzburzeniem pisze o mnichach, których odwiedził i którzy, opętani pobożną kokieterią, nazywali siebie „nieszczęśliwym nędzarzami” albo zabraniali mu głaskać kota, który jest zwierzęciem nieczystym, w ruchach za bardzo przypomina bowiem kobietę. Pasją Grzegorza Peradze było studiowanie dzieł pierwszych chrześcijańskich mędrców, Ojców Kościoła. Z całego świata zwoził stare dokumenty, badał je, tłumaczył. Podobno był na najlepszej drodze, by stworzyć jedyną w swoim rodzaju syntezę ich nauczania, oglądaną z perspektywy różnych wyznań. Każdy, kto ma w życiu jakąś pasję, zna to uczucie - poza nią nie liczy się nic więcej. Księdzu Peradze Bóg zadał pytanie: Czy na pewno? Ksiądz Grzegorz doskonale wiedział, co go czeka, gdy odmówił niemieckiej administracji proponującej mu funkcję kapelana w formowanej w Rembertowie gruzińskiej jednostce pomocniczej Wehrmachtu. Współpracujący z hitlerowcami Gruzini podrzucili mu

dokumenty i pieniądze mające dowieść, że jest brytyjskim szpiegiem. Wystarczyłoby jedno jego słowo, jedna decyzja, argumenty z pewnością miał na podorędziu - przecież to wojna, specjalne warunki, przecież martwy nie przydam się Bogu, a żywy mógłbym z pewnością zrobić tyle dobrego (przed podobnym dylematem stanął Maksymilian Kolbe, który zostając przy życiu, mógł zrobić w obozie dużo dobrego, spowiadając czy odprawiając mszę). Gdy w czasach rzymskich dawano chrześcijanom do wyboru: spalisz kadzidełko przed posążkiem albo idziesz do lwów, racjonalni Rzymianie pukali się w głowę, patrząc na tych, którzy dobrowolnie wybierali opcję numer dwa. Cóż to jest prawda? - pytał Piłat, któremu los zasugerował, żeby z Prawdą się zmierzył. Dobro? Uczciwość? Jasne, ale nie da się żyć w tym świecie tak, żeby się człowiek nie ubrudził. Grzegorz Peradze uznał, że są takie chwile, gdy trzeba być w zgodzie z sobą, nawet jeśli świat grozi za to śmiercią. Tyle, że tak naprawdę nic więcej zrobić nam nie może. To świetny patron dla tych, którzy zamiast podejmować decyzje nadające życiu wagę, zostają gdzieś po drodze, siadają w rowie, nie idą dalej - patrzą w niebo, pogrążając się w rozważaniach o ludzkiej marności, poświęcają się godzeniu ognia z wodą. Szarzeją w oczach. Dobrowolnie zdejmują sobie z głowy aureolę, z którą każdy się rodzi. Największe zwycięstwo zła na tym świecie to popularny dziś pogląd, że świętość jest dla ludzi wielkich. Jan Paweł II, Matka Teresa, męczennicy. A my? Grzegorz Peradze ma dziś w Warszawie swoją kaplicę, za swojego patrona wzięli go prawosławni studenci. Szkoda, że nie żyją już pewnie ci, których ćwiczył na zaliczeniach, którzy spierali się z nim przy herbatkach, którzy codziennie widywali go w tramwaju nr 24. Może warto samemu wybrać się na warszawską Pragę, poszukać kamienicy na Brukowej 22/11 (dziś Okrzei)? Zajrzeć w okna, za którymi mieszkał człowiek, który dowiódł, że świętość to kwintesencja normalności.

[9.] (JEDNAK NIE) DLA GEJÓW Aelred z Rievaulx, żyjący w XII wieku cysterski opat z północnej Anglii, wypadł ostatnio na hagiograficzny rynek, jak - co za nietaktowna metafora - trup z szafy. Przez ładnych paręset lat nikt specjalnie o nim nie pamiętał, a gdy w XX wieku wzięto się za jego biografię, badacze w ekstatycznym uniesieniu wykrzykiwać zaczęli zaraz: Oto patron lesbijek i gejów! Aelred w młodości zakosztował życia dworskiego, a gdy został opatem, oprócz dzieł z zakresu duchowości popełnił również kilka rzeczy „w temacie relacji międzyludzkich”. I choć co do treści był nieprzeciętnie ortodoksyjny - wielki piewca duchowej przyjaźni, czystości, poza małżeństwem seksu w ogóle nie chciał widzieć - czujne oczy badaczy wytropiły w jego pismach afektowane zachwyty nad przyjaciółmi oraz szczelnie zawinięte w poetycką watolinę - przyznanie się do tego, że w młodości miał jakiś kłopot z czystością. Aelred pisze między innymi, że „stracił swą czystość”, kiedy w okresie dojrzewania: „gęsta mgła lubieżnych pragnień wychodziła z głębi mego ślepego pożądania, słowa grzeszników zwyciężyły mnie, gdy w słodkim naczyniu miłości dali mi skosztować do picia truciznę rozpusty”. Poetycki opis nie ustaje, aż jego bohater nie spocznie na dobre „w otchłani rozwiązłości”, gdzie „staczał się, ginął, pławił w nieprawościach”. W innym dziele Aelreda czytamy: „Leżałem splamiony i zdruzgotany, przywiązany nicią uporczywej nieprawości, nękany ciężarem zakorzenionego zwyczaju”. I tak dalej i tym podobne. A ponieważ lata 70., 80. i 90. to czas tworzenia się zrębów tak zwanej kultury gejowskiej, z zachwytów Aelreda (żywcem przepisywanych choćby z biblijnej Pieśni nad Pieśniami) amerykańscy naukowcy zrobili zaraz antologię homoseksualnej poezji. „Udowodnili” też (głodnemu chleb na myśli), że Aelred oddawał się nałogowej masturbacji, łkając w okowach celibatu za swoimi kochankami płci męskiej. Inni znawcy tamtych czasów łapią się z rozpaczy za głowę, przekonując, że na podstawie mocno uduchowionych i pełnych egzaltowanych metafor traktatów Aelreda można powiedzieć wiele o jego zmanierowanych podczas dworskiej służby literackich gustach, ale na pewno niewiele o jego seksualnej orientacji. Wmawianie komuś, kto zmarł 800 lat temu,

że skoro piętnował homoseksualizm, a swoje relacje z innymi opisywał przy użyciu właściwego epoce kwiecistego stylu, sam miał pewnie tonę lepkich myśli z udziałem brata Gotfryda (Aelred pisze w Przyjaźni duchowej, że „wybrał go od czasu jego dzieciństwa” i „wypróbował go” - o zgrozo - „wielokrotnie i na różne sposoby”), więcej mówi o tym, co zaludnia podświadomość autorów takiej hipotezy niż o przedmiocie ich badań. Aelred, o którym nie wiadomo nawet, czy jest świętym (nie ma zgody, czy doczekał się oficjalnej kanonizacji, czy nie), musi tam na górze mieć niezłego kaca. Pisał, jak potrafił, latami nie patrzył na to pies z kulawą nogą. Jak już spojrzał - dorobił ideologiczną gębę. Aelred, choćby w pięknej Przyjaźni duchowej, próbował pokazać, że seks nie jest w życiu najważniejszy, że są też inne wartości, na których da się budować kontakty między ludźmi, trwałe związki. Jego czytelnicy z powyższego twierdzenia zrozumieli tylko słowo „seks” i błyskawicznie dośpiewali sobie resztę. Aelred to patron dla wszystkich, których korci czasem, by nagrobkami wielkich zmarłych podmurować swoje własne pałacyki.

[10.] DLA TYCH, CO LUBIĄ CZYTAĆ Mateusz, Marek, Łukasz, Jan. Jeśli wierzyć tradycji, pierwszy to nawrócony kanciarz. Drugi - syn właścicielki Wieczernika i Ogrodu Oliwnego. Trzeci - pochodzący z Syrii lekarz, być może także malarz. Oraz czwarty - dziwna postać, najmłodszy z apostołów, choleryk (Jezus osobiście nazwał go „synem gromu”) i karierowicz, lekki bufon, ale gdy wszyscy inni zwiewają, gdzie pieprz rośnie, to on trwa przy Jezusie do końca. O każdym krążą legendy, o każdym nawet Bogusław Wołoszański nie powie nic pewnego. Czterech „cichociemnych”, szczelnie schowanych za kurtyną mitów. Nazywamy ich w Kościele ewangelistami, ale kto tak naprawdę napisał Ewangelię - nie wiadomo z pewnością. Młodzież masowo dziś rzuca się na studia menedżerskie, a przecież świat nie jest w stanie dać zajęcia takiej chmarze mendedżerów. Młodzieży! Biblista - oto zawód z perspektywą! Do końca świata trwać będzie porównywanie ze sobą różnych wersji starożytnych rękopisów, tropienie w nich wzajemnych śladów i odniesień, debatowanie, kto pisząc o czym, używał takiego słowa, kto zdecydował się na inne i co nam to mówi o jego pochodzeniu. Wszystko to nie zmienia faktu, że to właśnie te cztery, a nie inne, których nie brakowało, opowieści o życiu Jezusa od samego początku (już w II wieku) były powszechnie uznawane za kanoniczne, to znaczy wiernie przekazujące cel i sens naszej wiary. A skoro ludzie, których rodzice i dziadkowie osobiście znali Jezusa, wyraźnie wskazywali, że coś jest prawdą, trudno, żebyśmy my 2000 lat później dochodzili do wniosku, że wiemy to lepiej. Nie ma sensu wdawać się tu w spory, który z nich kiedy napisał swoją Ewangelię albo zlecił jej napisanie. Większość biblistów zgadza się tylko co do tego, że wszystkie cztery powstały w drugiej połowie I i w pierwszej II wieku. Skąd te wszystkie niepewności? Za Jezusem podczas kilkunastu miesięcy jego publicznej działalności nie biegały przecież stada reporterów, nie towarzyszyły mu wozy transmisyjne. Jego dzieje zaczęto spisywać, gdy rzymskie prześladowania przetrzebiły grono naocznych świadków na tyle, że zaczęto martwić się, jak „to, co widzieliśmy i czego dotykały nasze ręce” przekazać następnym pokoleniom, by za 200 czy 300 lat chrześcijaństwo nie skończyło się tak, jak kończy się zabawa w głuchy

telefon. Podobno pierwszy był Marek, choć nie brakuje i takich, którzy twierdzą, że jako pierwszy swą Ewangelię napisał po aramejsku Mateusz albo że około roku 50, czyli jakieś 20 lat po śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa powstał dokument, który w biblistyce określa się literą Q (od niemieckiego Quelle - źródło, baza), z którego później korzystał choćby autor Ewangelii Łukasza. Tak czy siak - Marek napisał swój tekst pod koniec lat 60. lub w latach 70. I wieku. Po nim do roboty (lata 70. lub 80.) przystąpili Łukasz i (w greckiej wersji) Mateusz. Ewangelia Jana powstała najpóźniej - pewnie w latach 90. I wieku. Każdy z tych tekstów jest inny, choć Marek, Mateusz i Łukasz są do siebie bardzo podobni, dlatego mówi się, że ich Ewangelie są „synoptyczne” (nie chodzi o przepowiadanie pogody, synoptyczne to - z greckiego - patrzące razem). Tę samą historię opowiadają cztery różne wrażliwości. Miłośnicy poetyckich opisów, intelektualnych wyzwań - wybiorą uskrzydlonego Jana, w jego tekście aż roi się od metafor, pięknych fraz, które można interpretować do woli. Łukasz, który napisał również Dzieje Apostolskie, to wrażliwiec - w jego wersji najwyraźniej widać chyba ludzką twarz Jezusa, Jego troskę o zwykłe sprawy swoich bliźnich, nawet Jego łzy. W Ewangelii Mateusza jest ślad miłującej detal i precyzję konstrukcji, „księgowej”, urzędniczej natury autora - był nawróconym przez Jezusa celnikiem. Marka lubię czytać najbardziej. To mistrz krótkich, reporterskich opisów. W jego tekście nie ma wielkich mów Jezusa, są zwięzłe relacje ze spotkań i zdarzeń. Ktoś inny dopisał Markowi zakończenie, w którym zmartwychwstały Jezus ukazuje się uczniom i przemawia do nich. Sam Marek swoją opowieść zakończył na pustym grobie, na kobietach, które uciekają przerażone, bo nie wiedzą, co tak naprawdę się stało. Ewangelię Marka nazywano czasem „Ewangelią dla męczenników”, napisano ją po tym, jak opętany szaleństwem Neron zaczął prześladować chrześcijan po wielkim pożarze Rzymu w połowie lat 60. I wieku. Miała dodać mordowanym otuchy, pokazać, że Jezus też cierpiał, a mimo to przeszedł przez śmierć i żyje dalej. Sam smak Ewangelii Marka najlepiej odkrywa się w tłumaczeniu interlinearnym, to znaczy takim, gdzie pod tekstem greckim jest tłumaczony słowo po słowie tekst polski. Żadnych stylistycznych zakrętasów, żadnych napuszonych brzmień, które czasem do tekstów wprowadzali nieco mniej „natchnieni” od autorów tłumacze. I jeszcze jeden drobiazg. Marek w swojej Ewangelii umieszcza siebie tylko raz, ale za to w jakim kontekście! Jeden, niezwykły wers, w rozdziale 14 - po tym jak po Jezusa przychodzi zgraja z kijami i mieczami, idzie za nim „pewien młodzieniec, odziany prześcieradłem na gołym ciele. Chcieli go pochwycić, lecz on zostawił prześcieradło i uciekł

nago”. Tradycja mówi, że owym golasem był właśnie święty Marek. Ogród należał do jego matki, chłopak chciał ostrzec Jezusa, gdy usłyszał, że idą po Niego, wyskoczył więc prawdopodobnie z łaźni, o czym świadczyłoby wspomniane prześcieradło - i pobiegł na ratunek. Nie zdążył. Marek spisał najprawdopodobniej to, co o Jezusie opowiadał w Rzymie święty Piotr. Prosty rybak (podobnie zresztą jak Jan, ale w tym więcej jakoś było artyzmu) nie miał głowy do finezyjnych konstrukcji. Opowiadał to, co widział, czego dotykał. Tym, dla których chrześcijaństwo to kłębek zakazów, nakazów i hipotez, przypomina, jak - mimo wszystkich kodeksów i dzieł teologicznych - cudownie prosta jest chrześcijańska wiara. Mateusza zamęczono gdzieś na Bliskim Wschodzie, jego relikwie są dziś w Salerno; Marek, zanim trafił do weneckiej katedry, gdzie odwiedzają go dziś tabuny turystów, był ponoć biskupem w Aleksandrii. Łukasz podróżował razem ze świętym Pawłem, podejrzewano go też, że namiętnie malował portrety Matki Boskiej (jednym z nich miałaby być ikona z Jasnej Góry). Niektórzy twierdzą, że umarł, mając 84 lata, inni, że zamęczono go znacznie wcześniej. O świętym Janie mamy mnóstwo informacji, kłopot w tym, że nie wiemy, które są prawdziwe. Najczęściej cytowana legenda głosi, że po torturach za cesarza Domicjana (świętego Jana próbowano tam ugotować we wrzącym tłuszczu, z którego jednak, niezbadane są zasady rządzące boską kosmetyką, wyszedł odmłodzony - stąd do 1909 roku 6 maja obchodzono w kościele „Święto świętego Jana w oleju”), zmarł jako starzec w Efezie. Opowiedzieli historię Jezusa, bo ktoś musiał nam ją przekazać, ale sami skutecznie pozostali w cieniu (do tej pory trwa spór, który Jan napisał Apokalipsę świętego Jana, bo że nie Jan Ewangelista, to raczej pewne). Są jak posłańcy, którzy nie przedstawiając się, informują nas o wielkiej wygranej, po czym lecą dalej. Może warto dostrzec w nich ludzi, zaprosić ich na herbatę? Chrześcijanie codziennie czytają w kościołach ich teksty, ale czy ktoś o nich pamięta, do nich się modli? Stara teoria głosi, że najwięcej są nam w stanie załatwić święci najmniej zaaferowani napływającymi z ziemi prośbami. A kto załatwi nam więcej, niż ci, którzy osobiście poznali Jezusa? Jeśli tu nawiążemy z nimi znajomość, może tam przedstawią nas Temu, z którym 2000 lat temu chodzili po Galilei?

[11.] DLA TYCH, CO BOJĄ SIĘ KSIĘŻY Można się na nich natknąć w pobożnych książkach, w broszurkach sprzedawanych w prowincjonalnych kościołach, czasem ktoś wymaluje ich obraz, licząc, że wokół niego wytworzy się jakiś rodzaj

kultu,

da

się

zbudować

sanktuarium,

przyciągnąć

pielgrzymów. Starzy księża, którzy surowym wzrokiem spoglądają na nas z fotografii. Wzrok, którego nigdy nie poznają już młodsze pokolenia, znające wyłącznie smętnych księży urzędasów albo księży kumpli. Twarze starych księży przywracają życiu dawno zapomniane i niemodne słowo - majestat. Nie masz wątpliwości, że patrzysz na kapłana namaszczonego przez tego samego Boga, który wyprowadził Izrael z Egiptu, na kapłana, który dotyka najistotniejszych na tym świecie spraw, musi więc swoją ludzką twarz spowić w powagę i surowość. Bałem się takich księży. Bałem się księdza Michała Sopoćki. Mówiono o nim w moim rodzinnym Białymstoku. Było wiadomo, że kiedyś mieszkał w drewnianej kaplicy przy ulicy Poleskiej, tuż przy torach prowadzących dziesiątki składów w czeluście Związku Radzieckiego. Jego grób był w kościele Bożego Miłosierdzia w pobliskiej dzielnicy Białostoczek. Na tablicy twarz surowa, w okrągłych okularach. Omijałem go szerokim łukiem, nawet gdy przeczytałem o nim w Dzienniczku mojej ulubionej świętej, siostry Faustyny, uznając, że posłuszeństwo tak surowemu człowiekowi musiało być po prostu jednym z jej umartwień. Ksiądz Sopoćko w latach 30. ubiegłego wieku był spowiednikiem Faustyny. Początkowo miał wątpliwości, później jednak, gdy zobaczył, że jej objawienia idealnie zgadzają się z tym, co Kościół od samego swego początku mówił o Bogu i Jego miłosierdziu, całkowicie przeszedł na jej stronę. Pamiętajmy, że mamy początek XX wieku, Bóg jest dla wierzących przede wszystkim strasznym sędzią, który „za dobre wynagradza, a za złe karze”. Jak umiał, próbował się nią opiekować, z własnych pieniędzy opłacał artystę, który miał namalować obraz Jezusa według wizji zakonnicy, z podpisem „Jezu, ufam Tobie” (w polskich kościołach można dziś spotkać dwie jego wersje - „słodką”, na której Jezus wygląda jak gwiazda filmowa z lat 70., oraz bliższą oryginałowi, bardziej „chropowatą” w przekazie).

Ale przede wszystkim przyjął na siebie realizację pragnień Faustyny (siostra zmarła w 1938 roku w wieku 33 lat na gruźlicę), chciał głosić światu Boże miłosierdzie. Zbierał za to straszne baty od kościelnych oficjeli, którzy starego księdza upokarzali, jak mogli, twierdząc, że zajmuje się podejrzanymi nowinkami - w przeciwieństwie do wielu szeregowych księży i kleryków, którzy starego profesora po prostu uwielbiali. W 1959 roku Rzym oficjalnie zakazał zajmowania się sprawą siostry Faustyny, a księdzu Sopoćce wlepił ostrzeżenie. W latach 60. Sopoćko doznał wypadku i porażenia nerwu trójdzielnego. Nadal chciał uczyć studentów, nie był jednak w stanie wygłaszać w seminaryjnym kościele raz na dwa miesiące przepisowych siedmiu kazań, co uznano za dobry pretekst i zwolniono go ze wszystkich funkcji profesorskich bez żadnego zabezpieczenia. Ksiądz Sopoćko pisze w swoich wspomnieniach, że zwrócił się wówczas do „ubezpieczalni o rentę starczą” - paradoks, na który zwraca uwagę biografka księdza, Anna Dragan - władze PRL potraktowały go lepiej niż jego własna kuria. Dwa lata przed śmiercią stary ksiądz rusza w pielgrzymkę po swoich młodszych kolegach, rozpaczliwie próbuje znaleźć następcę, kogoś, komu będzie mógł przekazać to wszystko, co widział i słyszał. Wszyscy odprawiają go jednak z kwitkiem. U jednego z księży profesorów zostawia niedopitą herbatę, mówiąc: „Ksiądz jest już ostatni, u którego byłem”. W dzienniku zapisał: „Proszę Najmiłosierniejszego Zbawiciela, by na sądzie okazał litość dla moich nieprzyjaciół, którzy nie przestają mnie prześladować, rzucając najszkaradniejsze oszczerstwa”. Niedługo potem, w 1975 roku, umiera. Pogrzeb odbywa się z wielką kościelną pompą. W homilii wygłoszonej nad trumną opiewano świętość, mistycyzm, zaangażowanie i wytrwałość księdza Sopoćki, zjechali się biskupi, telegram wystosował Prymas. Ksiądz Henryk Ciereszko, inny biograf księdza Sopoćki, stawia tezę, że za życia upokarzano go, bo nikt wówczas nie był w stanie zrozumieć, nikt nie wiedział tego wszystkiego, co o Faustynie, o jej misji wiemy dzisiaj. Coś chyba jest na rzeczy, gdy patrzy się na to pogubienie współczesnych mu księży. Wierni zawsze instynktownie do księdza Sopoćki lgnęli - gdy odprawiał mszę, szczelnie wypełniali małą kaplicę na Poleskiej. Sopoćko stawał na głowie, by pokazać, że cała ta historia z Bożym Miłosierdziem to nie wymysł Faustyny, że ona tylko przypomniała fundamentalną, znaną od 2000 lat prawdę, o której nowożytny Kościół, zajęty straszeniem wiernych piekłem, po prostu zapomniał. Jan Paweł II ostatecznie cofnął wszystkie zastrzeżenia, zgodził się, by Faustyna i ksiądz Sopoćko trafili na ołtarze. W Białymstoku - nagłe przebudzenie. Kilometr od kaplicy i połączonego z nią domu, w którym umarł ksiądz Sopoćko, zaczęto budowę wymarzonego przez niego kościoła Miłosierdzia Bożego, potem przeniesiono tam jego trumnę. Co roku w

mieście organizowana jest procesja do miejsca, w którym w 1989 roku wykoleił się pociąg z chlorem - gdyby wybuchł, liczba ofiar szłaby w tysiące, to, że nie wybuchł, uznawane jest za dowód działania księdza Sopoćki, który w okolicach miejsca katastrofy codziennie spacerował, odmawiając brewiarz. Cuda już mamy, głód refleksji pozostał. Ale może i na nią przyjdzie czas. Czas jest najbardziej sprawiedliwym sędzią - trudno było nie mieć takiego wrażenia, patrząc, jak we wrześniu 2008 roku, gdy papieski legat ogłaszał księdza Sopoćkę błogosławionym, ci, którzy widzieli, jak był traktowany za życia, tłoczyli się na uroczystościach. Genialne zdanie, podsłuchane kiedyś na wykładzie znanego włoskiego księdza Alessandro Pronzato, wciąż pozostaje w mocy: „Kamienujemy proroków, a później z tych samych kamieni budujemy im piękne pomniki”. Kilka miesięcy po beatyfikacji księdza Sopoćki zachorował ciężko mój ojciec chrzestny. Szukałem w niebie patrona, który „popchnąłby” moją sprawę w niebie, wybrałem księdza Sopoćkę - mieszkał dwie przecznice od mojego chorego, pojechałem na jego grób, uklęknąłem pod jego obrazem. Bo to był ksiądz, który rozmawiał z każdym, niezwykle skrupulatnie się do tych rozmów szykując. Który natychmiast rozdawał biednym nowe buty, ubrania, pieniądze. Nie zajmował się sobą, relację z drugim człowiekiem zaczynał od „zeskanowania jego najpilniejszych potrzeb. Wyobrażam sobie, że ksiądz Sopoćko wziąłby mojego chrzestnego na spacer trasą przy Poleskiej. Kiedy myślałem, do kogo jeszcze mógłbym się zwrócić w tej sprawie o pomoc, przypomniałem sobie, że kiedyś w jakimś sandomierskim kościele natknąłem się na książkę o księdzu Antonim Rewerze, prałacie zamęczonym w latach 40. w jednym z hitlerowskich obozów koncentracyjnych. Orli nos, arystokratyczne wejrzenie. Poczytałem jego kazania. Rozczulające,

rozbrajające

opowieści

o

prostym

świecie

(ale

zawsze

doskonale

przygotowane, z mnóstwem statystyk i przykładów), w którym aniołowie ciągną grzeszników (nawet tych powszednich) do piekła, Bóg sprawiedliwie kieruje ruchem na skrzyżowaniu dróg do nieba i do czyśćca, pouczające przykłady - o prawie stuletnim starcu, „nałogowym przeklętniku”, który nawet na łożu śmierci i opatrzony świętymi sakramentami do żony mówił „ty hydro piekielna”, a więc - mając na sumieniu tej klasy i ciężaru zbrodnię - nie wiadomo, dokąd powędrował po śmierci. Ksiądz Rewera, z całego serca nienawidzący grzechu, żył dokładnie tak, jak pisał i mówił. Do obozu trafił, bo gdy na Gestapo zapytali go, czy czytał nielegalną prasę, nie mógł przecież skłamać. Wariat? A może - człowiek tak spełniony, tak spójny wewnętrznie, że wszyscy terapeuci świata mogą mu dziś zazdrościć? Człowiek, dla którego było oczywiste, że nie ma na świecie takiej siły, która zmusiłaby go do zanegowania choćby najdrobniejszej części siebie, zdefraudowania, rozmiany na drobne

choćby odrobiny z tego, co dostał od Boga. Ksiądz Sopoćko, ksiądz Rewera. Dziesiątki starych księży przewijających się przez moją rodzinną parafię, dzięki uprzejmości mojego świętej pamięci proboszcza dożywający na niej swoich kapłańskich dni. Zupełnie niedzisiejsi, odeszli razem ze swoim czasem. Święci, czasem trudni, czasem zwyczajnie uciążliwi starcy. Ale starcy, przed którymi się klęka. Żeby nie wiem jakimi byli grzesznikami, przez ich ręce dziesiątkami lat na ziemię przychodziło Światło.

[12.] DLA TYCH, CO ROBIĄ COŚ BEZ OPAMIĘTANIA Kiedyś, gdy na świecie nie było jeszcze Playstation oraz transmisji z Ligi Mistrzów na kanale nsport, jedną z podstawowych rozrywek mężczyzn było polowanie. Legenda głosi, że z zapamiętaniem oddawał się jej również Hubert, żyjący w VII wieku na terenach dzisiejszej

Belgii

i

Holandii

potomek

królewskiego

rodu

Merowingów. Nie dbał o żonę, o dzieci, o sprawy państwowe czy kościelne święta, ganiał tylko ze świtą po lesie, mordując zwierzęta. Tak spędził też pewnego roku cały Wielki Post, a gdy w Wielki Piątek zapędził się w lesie za nieziemskich rozmiarów jeleniem, ów odwrócił się nagle w jego stronę. Psy zdębiały, Hubert zamarł, jeleń między rogami miał bowiem świetlisty krzyż. Z krzyża przemówił doń sam Jezus, przestrzegając, że jeśli natychmiast nie da sobie spokoju z polowaniami i nie zacznie wieść normalnego życia, z pewnością pójdzie do piekła. Hubert porażony wizją wrócił do domu, gdzie opowiedział o wszystkim swojej żonie, a ta podobnie jak koledzy z lasu, a nawet, kto wie, może również psy - rozczarowana nową, upgrejdowaną wersją małżonka, rozchorowała się wkrótce i zmarła. Z kolei Hubert rzucił wtedy tytuły i bogactwa, został biskupem, misjonarzem, a w następnej kolejności świętym. Hubert to kolejna tragiczna postać w katolickim atlasie niebian. Jeleń z jego widzenia trafił na etykiety likieru ziołowego Jagermeister, sam Hubert zaś stał się patronem myślistwa, czyli działalności, od której dzięki Bożej interwencji się uwolnił. Na dodatek nie ma wcale pewności, czy przygoda z jeleniem przytrafiła się jemu, czy raczej świętemu Eustachemu, w którego żywocie też występuje. Kłopoty z tożsamością to jednak również przypadłość wielu namiętnych graczy, tym bardziej może on służyć im więc za patrona. Oby wyprosił im powrót do normalnego świata, zanim ktoś zdecyduje się go uczcić, pisząc strzelankę Święty Hubert eksterminacja jeleni.

[13.] DLA TYCH, CO LUBIĄ WYPIĆ COŚ POD TRUSKAWECZKĘ Dom Pierre Perignon urodził się około 1640 roku, w młodym wieku wstąpił do benedyktynów w Verdun, później przeniesiono go do Hautvillers. Gdy miał lat 28, powierzono mu funkcję nadzorcy klasztornej piwniczki, a on z ochotą i znawstwem wziął się do mieszania różnych odmian winorośli, udoskonalił też metodę takiego zarządzania procesem powtórnej fermentacji, by zamiast rozsadzać butelki, pozostawiała w szampanie nęcące bąbelki (jeśli piszę teraz jakieś potworne herezje, które wytropi jakiś enolog o zacięciu historycznym, biję się w piersi, a za pokutę chętnie wychylę lampkę dom perignon, rocznik 1998). Podejrzewa się go też o to, że skonstruował specjalny, wzmacniany metalowym rusztowaniem korek. Cytowani już w tej książce nieustraszeni tropiciele teologiczno-gastronomicznych koneksji, Denyse Matychowiak i John Zmirack, postanowili dowieść, że Dom Perignon nie tylko urozmaicił życie eleganckich i wybrednych opojów, wniósł też jednak konkretny wsad w myśl teologiczną Kościoła. Para pisarzy dopatruje się w powiedzeniu „szampan jest napojem miłości” odniesień do encykliki Benedykta XVI o miłości właśnie (Deus caritas est). Bo skoro miłość jest najlepszą receptą na każdą przytrafiającą się w życiu sytuację, czyż nie można tego odnieść również do szampana, który idealnie pasuje do prawie każdego znanego ludzkości posiłku? W dalszej części wywodu następuje porównanie cech szampana z hymnem o miłości autorstwa świętego Pawła: miłość nie zazdrości, nie unosi się pychą - por. delikatny, nienarzucający się smak szampana; miłość współweseli się z prawdą - w odpowiednich dawkach szampan zachęca ludzi do szczerości; miłość wszystko przetrzyma - odpowiednio przechowywany szampan może leżeć w piwniczce przez dziesięciolecia etc. Dom Perignon chyba nie zdawał sobie sprawy, ile radości dostarczy ludziom na tym świecie. Z pewnością cieszy się tym teraz w niebie, rzecz jasna ze świętym, który opiekuje się plantacjami truskawek. Obu panom towarzyszy być może ich zacny kolega, który doskonale nadaje się na patrona bardziej konkretnej zakąski. Na to zaszczytne stanowisko - za Michaelem P. Foleyem,

autorem antologii O katolickim pochodzeniu prawie wszystkiego - proponujemy Stolicy Świętej Dom Pichona, mnicha z opactwa Reome. W trosce o zapewnienie odpowiedniej ilości postnego pożywienia swoim braciom ów pobożny zakonnik opracował metodę sztucznego zapładniania jaj pstrąga. Pobierał jaja od samicy, nasienie od samca, dokonywał procedury in vitro, a zapłodnione jaja umieszczał w specjalnej skrzyneczce lęgowej, z regulowanym przepływem wody. Patron dla akwarystów, wędkarzy i wynalazców. Jego traktat z 1420 roku opublikowano dopiero w 1850, dodając kolejny do długiej listy dowodów na to, że to katolikom świat zawdzięcza, że w ogóle jeszcze jakoś się kręci - a jeśli chcemy, żeby kręcił się przyjemnie, nie ma rady - trzeba solidnie zakąszać.

[14.] DLA TYCH, CO CHODZĄ NA EUROPEJSKIE WYBORY Lekarze potwierdzili cud z 1960 roku, gdy brazylijska zakonnica w niewytłumaczalny sposób została wyleczona z koszmarnych żylaków. Teologowie uznali „heroiczność cnót”. 3 października 2004 roku na portrecie Karola I Habsburga, a właściwie Karla Franza Josefa Ludwiga Huberta Georga Marii von HabsburgLothringen, domalowano aureolę. Ogłoszony błogosławionym przez Jana Pawła II ostatni władca Austro-Węgier, spokojnie mógłby być patronem połowy Europy, jeśli za niebieskiego swojaka uznaliby go mieszkańcy wszystkich regionów i miast, którymi nominalnie rządził. Wszak Karol to: z Bożej łaski cesarz Austrii, apostolski król Węgier, król Czech, Dalmacji, Chorwacji, Sławonii, Galicji, Lodomerii i Ilirii, król Jerozolimy etc, etc. Arcyksiążę Austrii, wielki książę Toskanii i Krakowa, książę Lotaryngii, Salzburga, Styrii, Karyntii, Krajiny i Bukowiny, wielki książę Siedmiogrodu, margrabia Moraw, książę Dolnego i Górnego Śląska, Modeny, Parmy, Piacenzy, Guastalli, Oświęcimia i Zatoru, Cieszyna, Friuli, Raguzy i Zary, hrabia Habsburga i Tyrolu, Kyburga, Goricy i Kradiski, książę Trydentu i Brixen, margrabia Łużyc Dolnych i Górnych oraz Istrii, hrabia Hohenembs, Feldkirch, Bregenz, Sonnenebergu, pan Triestu, Cattaro i Marchii Wendyjskiej, wielki wojewoda województwa Serbii etc, etc. Mimo że tytułów miał więcej niż sama Matka Boska, pozostał podobno skromnym, a nade wszystko uczciwym człowiekiem. Niewiele brakowało, a miałby święty spokój - ale jak się okazuje, w życiu czasem trzeba wybrać - mieć święty spokój czy zostać świętym. Pochodził z bocznej linii Habsburgów, ale zabójstwo arcyksięcia Ferdynanda, które doprowadziło do wybuchu I wojny światowej, zniszczyło też jego życie, czyniąc go następcą austro-węgierskiego tronu. Cesarzem został w 1916 roku i robił, co mógł, by zakończyć bezsensowną rzeź. Podczas jednej z wizyt na usianym trupami polu walki po prostu się rozpłakał. Zakazał używania gazów bojowych i bombardowania osiedli cywilnych. Popierał plan pokojowy przedstawiony przez papieża, tajnymi kanałami dyplomatycznymi próbował dogadać się z państwami ententy, które jednak, podobnie jak jego berlińscy sojusznicy, miały go serdecznie

w nosie. To właśnie Karol założył pierwsze na świecie ministerstwo zdrowia i spraw socjalnych, stworzył i rozwinął system emerytalny, dbał o prawa najbiedniejszych - nie tylko teoretycznie, jego rodzina jadła zawsze to, co przeciętna rodzina w tamtych czasach, odmawiając sobie nawet uchodzącego za luksusowy białego chleba. Gdy wojna dobiegała końca, odmówił abdykacji, został więc wygnany z kraju i po krótkiej tułaczce po Europie (rodzina pozbawiona źródeł utrzymania cierpiała głód) osiadł na portugalskiej Maderze, w Funchal (informacja dla turystów - mieszkał między innymi w Villa Vittoria, obok słynnego Hotelu Reid's, mekki zamożnych europejskich emerytów). Jeszcze dwukrotnie próbował odzyskać tron, w czym przeszkodził mu nowy regent Węgier Miklós Horthy. 1 kwietnia 1922 roku zmarł na zapalenie płuc, poprzedzone dwoma zawałami. Miał 34 lata, zostawił żonę w ciąży z ósmym dzieckiem, jego szczątki spoczywają w Funchal do dziś dnia (a relikwie są między innymi na Jasnej Górze). Jan Paweł II, który zdecydował o wyniesieniu go na ołtarze, ustanowił jego wspomnienie nie na dzień śmierci, jak to się zwykle robi, ale na 21 października, rocznicę ślubu Karola i jego żony, księżnej Zyty. Karol po ślubie miał jej powiedzieć: „Teraz, kochana, musimy pomóc sobie nawzajem dojść do nieba”. Zdjęcia zrobione w okresie, gdy był następcą tronu, te ze ślubu i koronacji pokazują faceta raczej w typie gogusia, prymusa - grzecznego, ale stanowczego. Jego opanowanie i ogładę historycy przyzwyczajeni do tego, że immanentną cechą króla jest rozwinięty instynkt mordercy, brali później za niezdecydowanie i objaw niekompetencji. Jego stanowczość (na Maderę alianci posyłali nawet kardynałów, by przekonali jakoś Karola do formalnej abdykacji) brano za butę i dowód wąskich horyzontów. Karol był zaś po prostu wierzącym człowiekiem, którego historia postawiła na skrzyżowaniu najtrudniejszych czasów i najbardziej niesprzyjających okoliczności. W sytuacji, w której każde wyjście jest złe człowiek na wejściu dziedziczy wojnę, o której wiadomo, że jest przegrana i że niezależnie od tego, kto ją wygra, dla tysięcy ludzi i tak będzie zdrajcą - zrozumiał, że gdy nie widzi się wyjścia wokół siebie, jest jeszcze wyjście do Góry. Karol pokazuje dobitnie - wszystko, co tak pieczołowicie budujemy na tej ziemi, to nie tyle dom, ile drabina, która powinna zaprowadzić nas do nieba. Nawet rodzinę rozumiał jako partnerstwo dwóch osób, które nie koncentrują się na tym, czy będzie fajnie i czy wakacje spędzimy na pewno w Chorwacji (o co swoją drogą można się pomodlić do Karola, jako byłego króla tamtej okolicy), ale codziennie budzą się z pytaniem: Co zrobić, by mój ukochany był szczęśliwy w wieczności? Europa za chwilę - proces kanonizacyjny trwa - będzie miała jeszcze jednego świętego, który doskonale ten mechanizm rozumiał. W kolejce na ołtarze czeka Robert

Schumann, francuski poseł, premier i minister spraw zagranicznych, który w latach 50. XX wieku był współzałożycielem Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, czyli babci dzisiejszej Unii Europejskiej. W Europie, która wieszała właśnie nazistowskich zbrodniarzy, chciał, by ludzie, zamiast sycić zemstę, zaczęli budować coś razem, a z tego, co było zarzewiem konfliktu, niemieckiego przemysłu i zasobów węgla, stworzyć coś, co posłuży Europejczykom. Niektórzy twierdzą, że beatyfikacja Schumanna to po prostu kościelna stopa w drzwiach, próba ochrzczenia na siłę Unii Europejskiej. To bzdura, Karol i Robert Schumann przypominają nam, że katolicy też mają prawo stanowić o tym, jak nasza Europa będzie wyglądać (i dlatego powinni chodzić na wybory), ale uświadamiają nam też to, że chociaż Europa jest w sumie całkiem fajna i daje nam pieniądze na drogi, to w historii ludzkości jest tylko ładną formą przetrwalnikową - raj, do którego idziemy, będzie wyglądał zupełnie inaczej.

[15.] DLA TYCH, CO CZUJĄ, ŻE BOGA CHYBA NIE MA 10 września 1946 roku siostra Teresa z zakonu loretanek jedzie pociągiem z Kalkuty do Darjeeling. Podróż trwa wiele godzin. W tym czasie objawia jej się Jezus i mówi, że ma założyć nowy zakon, który służył będzie najbiedniejszym z biednych. Widzenie powtarza się później, tym razem obok Jezusa stoi Matka Boska i biedni. Jezus nalega: Biedni cię proszą, moja Matka cię prosi, Ja cię proszę, odmówisz? Teresa, a właściwie Agnese, bo tak została ochrzczona w swojej rodzinnej Albanii, idzie za tym głosem, popędza miejscowego biskupa, by uruchomił niezbędne procedury, odtąd świat znał ją będzie jako Matkę Teresę z Kalkuty. Niewielu będzie jednak miało świadomość, że chwilę po tej decyzji Matka Teresa, dotąd żyjąca w półekstazie, wpadła w duchową ciemność, która trwać będzie pół wieku, do jej śmierci w 1997 roku. Pisze: „moim towarzyszem jest ciemność”, „czuję się niechciana, odrzucona, pusta, bez wiary”, „Niebo nic dla mnie nie znaczy, wygląda jak puste miejsce”. Te fragmenty tylko z pozoru brzmią jak deklaracja ateisty. Matka Teresa nie straciła wiary, straciła zdolność emocjonalnego przeżywania tej relacji. Takie rzeczy zdarzały się też w życiu innych świętych - Joanna de Chantal przeżywała coś takiego przez lat 40, święta Teresa z Lisieux przez kilkanaście miesięcy. Inna rzecz, że laikowi, który nie ma za często kontaktu z chrześcijaństwem, nasz Pan Bóg na pierwszy rzut oka może się tu jawić jako ktoś mocno niedojrzały - najpierw każe swoim wybrankom stawać dla Niego na głowie, przewracać całe życie, a później się od nich odwraca, funduje im dodatkowe tortury, by znów dowiodły swej miłości. Historia Matki Teresy to jednak przestroga przed czytaniem duchowych losów świętych tak, jak czyta się wywiady w „Vivie” czy „Gali”, ograniczając się do analizy przeżywanych przez bohatera emocji. I przed plagą, która rozbija dziesiątki związków na całym świecie - wszechpanującym przekonaniem, że miłość równa się emocje: dopóki są, jest miłość, gdy ich nie ma, mówimy: „Nie czuję już, że Cię kocham, żegnaj”. Matka Teresa mówi: „Nie czuję, że Cię kocham, ale kocham Cię w tym jeszcze bardziej”. Jezus, który przychodził do Matki Teresy, nie był emocjonalnym szantażystą ani

kapryśnym nastolatkiem czekającym na dowody miłości. On pytał, czy skoro tak bardzo się kochają, ona nie chciałaby wejść na najwyższe piętro tej miłości, mieć udział nie tylko w niebiańskich rozkoszach, ale i w odczuwanym przez Niego bólu, który trwa, dopóki na tym świecie są ludzie biedni, głodni, zabijani, pozbawieni miłości. Matka Teresa świadomie się na to zdobyła. Codziennie o 4.30 była w kaplicy na modlitwie, pisała do Jezusa: „Nie kłopocz się tym, że masz wrócić szybko. Mogę na Ciebie czekać całą wieczność”, jeździła po świecie, pielęgnowała chorych, żartowała, kipiała energią. Wszyscy, którzy ją spotykali - poza paroma głupkami, którzy nie zrozumieli nic z tego, co widzieli, i pisali reportaże demaskujące jej rzekome finansowe przekręty - mówili później, że będąc przy niej, czuli, że są blisko Boga. W 1958 roku Matka Teresa prosi Boga o jakiś znak, dowód na to, że podoba Mu się nowy zakon, to, jak żyją siostry. Przez miesiąc otwiera się nad nią niebo, później znów zapada ciemność, która trwa aż do samej śmierci. Umiera 5 września 1997 roku w Kalkucie, gdy podtrzymujący jej oddech aparat tlenowy wyłącza się z powodu awarii prądu. Nawet śmierć miała taką samą jak jej Ukochany (jedną z bezpośrednich przyczyn śmierci Jezusa na krzyżu było prawdopodobnie uduszenie). Szła na tamtą stronę, wiedząc, Kogo spotka, choć emocje musiały jej podpowiadać - a co, jeśli rozum kłamie, czuję strach, czuję, że niebo jest puste? Ludzie zapamiętali ją jako wielką działaczkę charytatywną, Matka Teresa jest jednak przede wszystkim patronką wszystkich tych, którzy cierpią na chorobę dotykającą coraz więcej ludzi wszystkich klas i stanów - brak miłości. I przestrzega - nie czytajcie Hymnu do miłości z Listu Świętego Pawła do Koryntian z rozanielonym uśmiechem na twarzach, jak kawałka romantycznej poezji. Prawdziwa miłość to nie komedia romantyczna, kilka łez i poczucie, że jest fajnie. Prawdziwa miłość jest cierpliwa, łaskawa, nie czeka, aż ukochany się odwdzięczy, nie zazdrości, nie pamięta złego.

[16.] DLA TYCH, CO PROSZĄ O CUDA I NIE OTRZYMUJĄ „Szczycąc się łaską, że mogę kierować moje słowa do Waszych Najdojstojniejszych Eminencji, przyklękam, całując Najśw. Purpurę”. Takim barokowym zawijasem kończy się raport sporządzony w 1921 roku przez biskupa Rafaello Rossiego, którego Święte Oficjum wysłało do apulijskiej wioski San Giovanni Rotondo, by zbadał sprawę słynnego na cały kraj cudotwórcy, ojca Pio z Pietrelciny. Inkwizytor jechał tam poważnie uprzedzony do trzydziestoczteroletniego wówczas zakonnika. Przez kilka tygodni chodził za nim krok w krok, przesłuchiwał świadków, nie dawał też spokoju jemu samemu. Nic dziwnego, o stygmatach ojca Pio debatowały wówczas całe Włochy, ludzie zjeżdżali się obejrzeć dziwo z najdalszych zakątków kraju, dziennikarze oskarżali ojca Pio, że stygmaty wypalił sobie sam kwasem karbolowym. Zakonnika, za którym ciągnęły tłumy, władze zakonne celowo umieściły w klasztorze, do którego ludzie nie chcieli się garnąć, sprawiając, że wkrótce stał się najczęściej odwiedzanym i najbardziej znanym klasztorem kapucyńskim na świecie. To, co zobaczył na miejscu biskup Rossi, na pierwszy rzut oka przypominało pobożny cyrk. Ojciec Pio, z obandażowanymi rękami, gdziekolwiek się poruszył, zostawiał za sobą intensywny, piękny zapach porównywalny do woni fiołków. Za nim ciągnęła grupa rozentuzjazmowanych kobiet z obrazkami z jego wizerunkiem na szyi, które sycząc i rozpychając się łokciami, broniły zakonnika przed naporem tłumów. W klasztorze tłoczyli się dziennikarze, zdarzały się uzdrowienia, gdy tylko pojawiały się plotki, że ojciec Pio ma zostać przeniesiony w jakieś spokojniejsze miejsce, ludzie dawali do zrozumienia, że może to oznaczać regularne powstanie. Biskup Rossi był z pewnością w szoku, konfrontując racjonalne podejście watykańskich czynników z fanatyzmem prostego ludu. Odtajnione właśnie dokumenty Świętego Oficjum z jego dochodzenia pokazują jednak, że sprawca tego zamieszania czuł się w tym wszystkim co najmniej zakłopotany. Nie miał pojęcia, po co jest to wszystko, nie wiedział, czemu to właśnie jemu musi się przytrafiać gorączka dochodząca do 48 stopni albo dar bilokacji (potwierdzonego zeznaniami świadków

przebywania w dwóch miejscach jednocześnie). Czasem zwyczajnie miał tego wszystkie dość, pobożne paniusie opieprzał na czym świat stoi, przeganiał czyhających na to, by dotknąć się jego ran, księży. Ojciec Pio był typowym Włochem, czasem egzaltowanym, czasem mrukliwym i butnym, zawsze jednak wiernym Kościołowi i przyjmującym wszystkie te przytrafiające mu się miracula jako dopust Boży. Święte Oficjum dręczyło go jeszcze wielokrotnie, tłumy nadal robiły zeń jarmarczną atrakcję. Z człowieka doświadczającego cudów ludzie zrobili cudaka. To doskonały patron dla wszystkich zniechęconych tym, że w ich życiu nie dzieją się cuda. Warto pomodlić się do niego o łaskę zrozumienia, że wszelkiej maści nadzwyczajne sytuacje bywają czasem krzyżem znacznie cięższym niż szara codzienność.

[17.] DLA TYCH, KTÓRYM UMIERAJĄ DZIECI Mój przyjaciel zakonnik opowiadał mi wstrząśnięty co zdarzyło się

w

rodzinie

należącej

do

prowadzonego

przezeń

duszpasterstwa. Zachorowała kilkuletnia dziewczynka. Nie było wiadomo, co jej dolega, przez kilka dni narzekała na ból nóg, bolały tak bardzo, że rodzice musieli wnosić ją po schodach. Lekarze planowali poważniejsze badania. Ostatniego dnia gorączka skoczyła do 40 stopni, rodzice wezwali pogotowie, zanim dojechało, dziewczynka umarła. Kilka tygodni przed śmiercią powiedziała mamie, że przychodzi do niej Jezus. „Wiesz mamo, On czegoś ode mnie chce, cały czas coś do mnie mówi, ale ja zupełnie nie wiem, o co Mu chodzi” - wyznała. W dniu śmierci stwierdziła podobno, że nie może już być z mamą, bo musi teraz iść do innej mamy, która też przyszła i jej to powiedziała. Kobieta pytała księdza, jak wierzyć w Boga, który rodzicom zabiera ich dzieci? Przeżywała to, co czuł każdy, kto choć raz wszedł do kaplicy w szpitalu dziecięcym, zobaczył maluchy w pidżamkach modlące się do Bozi o zdrowie. Jak Bóg jest w stanie patrzeć na cierpienie dzieci? Teologowie mówią, że patrzy inaczej niż my. Jest jak ktoś, kto czeka w domu na przyjazd rodziny. Wie, że nie będzie łatwo, że po drodze czekają ich wiry, burze i wszelkiej maści przeszkody, ale wie też, że dotrą na pewno, że ta podróż musi skończyć się happy endem, za chwilę wszyscy padną sobie w ramiona. Z perspektywy człowieka te turbulencje, choroby i śmierć mogą wyglądać jak koniec świata, Bóg widzi, co jest na mecie, daje siłę i mówi: Jeszcze tylko chwilę, wytrwaj, przeczekaj. Dzieci słyszą Jego głos wyraźniej. W katolickich księgarniach odstrasza (a szkoda) infantylno-kościelnym tytułem Nennolina. Sześcioletnia mistyczka. Świadectwo matki wstrząsająca relacja Marii Meo, matki żyjącej w latach 30. sześcioletniej Antonietty, którą nowotwór najpierw pozbawił nogi, a następnie przyprawił o śmierć z uduszenia. Rodzice Nennoliny, jak wszyscy nazywali małą bohaterkę, gorliwi działacze Akcji Katolickiej, pochowali już wcześniej dwoje dzieci. Gorąco modlili się o zdrowie dla córki. Gdy zachorowała, jeździli po sanktuariach, szarpali za rękaw świętych, odprawiali nabożeństwa.

Nennolina nie była świątobliwym dzieckiem, które odprawiało msze dla misiów i błogosławiło zwierzęta. Bywała uparta, umiała nabroić, nie rezygnowała też z właściwej dzieciom umiejętności ustawiania za pomocą sarnich oczu i miłych słówek wszystkich członków rodziny, tak by skakali właśnie nad nią. Kiedy jednak pojawiło się cierpienie, okazało się, że Nennolina ma „układ” z Bogiem, o którym nie wiedzieli nawet jej rodzice. Jak każdy normalny mały człowiek płakała przy zastrzykach, zabiegach, badaniach, nie wpadała jednak w rozpacz. Swojemu ojcu powiedziała kiedyś: „Tatusiu, ból jest jak materiał - im mocniejszy, tym więcej warty”. Nennolina miała w zwyczaju wieczorem dyktować liściki do rodziców, które z czasem przerodziły się w listy do Jezusa i Maryi. Gdy jej matka usłyszała, co dyktuje Antonietta, ile w tym czułości, miłości, a przede wszystkim podanej w dziecinny sposób, ale spójnej teologicznej wiedzy, pobiegła z tym do spowiednika. Pięcioletnia Nennolina każe napisać: „Kochany Jezu, wlej swoją łaskę do szafki, która jest w mojej duszy”, a gdy matka dopytuje, o co chodzi, mała wyjaśnia: „Wyobraź sobie, że moja dusza to jabłko. W środku jabłka znajdują się te małe czarne pesteczki, czyli nasiona, a w łupince nasion jest takie białe coś, wyobraź sobie, że to właśnie jest łaska”. W innych listach pisze, że ofiaruje swoje cierpienie za grzeszników, opisuje detalicznie stany swojej duszy, pozostaje jednak w tym wszystkim dzieckiem (pyta na przykład Jezusa, czy chciałby, żeby kiedyś była jego żoną, albo - już po amputacji nogi - podchodzi w kościele do tabernakulum, laską odsłania zasłonkę i pyta Jezusa, czy chciałby się z nią pobawić). Księża radzą matce, by nie zmieniała w tych listach ani słowa, żeby je gromadziła. Jeden z nich przekazuje list Nennoliny papieżowi, a ten - poruszony do szpiku papieskich kości - przesyła jej swoje błogosławieństwo. Pięcioletnia Nennolina przyjmuje Komunię świętą, później bierzmowanie. Tydzień później pojawia się wznowa nowotworu. Odkąd wie, że z pewnością umrze, bierze się do pocieszania rodziców, siostrom, studentom, a nawet profesorom imponuje spokojem, z jakim znosi koszmarne cierpienie (odciąganie ropy z płuc, bolesne przerzuty nowotworu w kościach czaszki). Podobnie jak dziewczynka z duszpasterstwa mojego przyjaciela widuje Jezusa, Maryję, przychodzą też do niej święci („widzę ich tak, jak widzę ten mebel”). Lekarze kilkakrotnie raportują, że zastali ją w ekstazie. Jeszcze kiedy była zdrowa, mama spytała ją, czy Jezus chce, by pojechała wygłosić jakąś konferencję dla członków Akcji Katolickiej. Nennolina odpowiada, że wyraźnie widzi Jezusa, który „daje znak na »nie«„. Jak się później okaże - miał rację, występ się mamie nie udał, odtąd nie przyjmowała już propozycji prowadzenia takich konferencji. Odkąd Nennolina zaczęła zdawać sobie sprawę, że umrze,

zabroniła rodzicom modlić się o swoje uzdrowienie. Mówiła, że poszła z Jezusem na Kalwarię i chce tam z Nim zostać. Mała umiera w strasznych mękach na rękach rodziców 3 lipca 1937 roku. Na pogrzeb przychodzą tłumy ludzi. Po uroczystościach matka pyta spowiednika: „Jak ksiądz myśli, Antonietta będzie w raju? - Co też pani mówi! odpowiedział. - Bluźni pani! Jeżeli ona nie pójdzie do raju, to gdzie my pójdziemy?”. Następną mszę odprawia już w intencji ogłoszenia Antonietty świętą. Matka Nennoliny ma odtąd przekonanie, że jej córka trafiła wprost do raju, że już jest z Tym, któremu przesyłała w listach „tysiąc kwiatków”. Kościół podzielił jej odczucia, w 2007 roku papież podpisał dekret uznający heroiczność cnót Nennoliny, teraz trwają jeszcze tylko formalności zatwierdzania cudu. Gdy się skończą, Nennolina zostanie najmłodszą w historii Kościoła świętą „wyznawczynią”. W Kościele świętych dzieli się na dwie kategorie wyznawców, u których stwierdza się, że żyli tak, że lepiej nie było można, i męczenników, którzy za wiarę to życie oddali. Wyznawców młodszych od Nennoliny nie było, męczennicy byli - na przykład święci Młodziankowie, czyli wymordowane przez Heroda niemowlęta. Można twierdzić, że to, co przeżywała Nennolina, to po prostu były urojenia (teza łatwa do obalenia), można pytać Boga, gdzie był, skoro jest Wszechmocny, albo - dlaczego nie pozwolił ludziom wcześniej wynaleźć technik, dzięki którym żyłaby i Nennolina, i mój starszy niedotleniony przy porodzie brat? To są pytania nas, dorosłych. Dzieci wiedzą, że one nie mają sensu. Dzieci i starsi ludzie, ci, którzy dopiero wyszli z Domu i ci, którzy widzą już jego światła, czują i rozumieją coś więcej, niż ci pogrążeni dotychczas po uszy w świecie. Gdy masz w zasięgu wzroku Dom, wszystko inne przestaje się liczyć. Jest we wspomnieniach Marii Meo historia, która o cierpieniu dzieci mówi wszystko. Do leżącej w szpitalu Nennoliny przychodzi jakiś ksiądz i nalega, żeby usiadła wygodniej, chce, żeby mniej ją bolało. Sześcioletnie dziecko zmęczone nagabywaniem piorunuje go wzrokiem i mówi: „Ojcze, zaskakuje mnie ojciec!” Chodzimy wokół chorych dzieci, skaczemy na jednej nodze, tak bardzo chcielibyśmy ulżyć ich cierpieniu, wziąć je na siebie, żeby ten ogień spalił nas, w których jest przynajmniej co spalać, żeby oszczędził tych, co jeszcze nie zdążyli poznać, co to jest szczęście, co to jest grzech czy łzy. Dzieci tego nie chcą. Wyprzedzają nas, trzeba odtąd iść krok za nimi. Razem z nimi milczeć, razem płakać, razem śmiać się. Razem iść, dopóki ich droga nas prowadzi. Gdy znikną nam z oczu - usiąść i wypłakać wszystkie łzy. I pomodlić się do Nennoliny, niech razem z nią tam na nas czekają.

[18.] DLA TYCH, KTÓRYCH KOŚCIÓŁ, NUŻY W nocy z 26 na 27 marca 1996 roku do klasztoru trapistów Notre Dame de Atlas w algierskim Tibherine wpada bojówka islamskich fundamentalistów i porywa siedmiu mieszkających tam francuskich mnichów. Terroryści początkowo próbują negocjować, wymienić mnichów na jakichś swoich ludzi, 21 maja duchowni zostają jednak ścięci. Ojcowie

doskonale

wiedzieli,

na

co

się

ważą.

Fundamentaliści nakazali cudzoziemcom, żeby opuścili kraj do 1 grudnia 1993 roku. W Wigilię Bożego Narodzenia tego roku napadli na klasztor po raz pierwszy, ale przeorowi ojcu Christianowi udało się ich przekonać, by odeszli. W 1995 roku w Belcourt zabito dwie katolickie zakonnice. Wiedzieli, że mogą być następni. W 1994 roku ojciec Christian przygotowuje testament. Pisze bardzo ciepło o islamie („Algieria i islam to ciało i dusza”), o ludziach, którzy przychodzili do opactwa z prośbą o jedzenie, modlitwę, wsparcie. Prosi o modlitwę. Tekst kończą wstrząsające słowa: „I również ty, przyjacielu ostatniej minuty, który zapewne nie wiedziałeś, co czynisz, tak, także do ciebie kieruję moje »dziękuję«, »do widzenia« oraz »niech Bóg cię błogosławi«, do ciebie, w którym dostrzegam oblicze Boga. I niech będzie nam dane spotkać się ponownie jako szczęśliwi łotrzy w raju, jeśli tak zechce Bóg, który jest Ojcem nas obydwu”. Pointę do jego słów dopisało życie: 16 lipca pojawiła się wiadomość, że również szef grupy morderców zginął, „ofiara tej samej przemocy, w której żył i w którą wierzył”. 9 sierpnia 1999 roku w wiosce Pariacoto w peruwiańskich Andach bojówka komunistów Świetlistego Szlaku bestialsko morduje dwóch polskich franciszkanów, ojców Michała Tomaszka i Zbigniewa Strzałkowskiego. Okolica najbiedniejsza z biednych - brak prądu, bieżącej wody, Polacy próbują robić co mogą, modlą się z ludźmi, ale też - jak to często bywa z misjonarzami - przybliżają do cywilizacji, zakładają szkołę, zaczynają leczyć mieszkańców, zakładają elektryczność i telefon. Ich ciała zostają znalezione kilka kilometrów od wioski, przestrzelone głowy, na plecach jednego z nich kartka z napisaną krwią przestrogą - „Tak giną pachołki imperializmu”.

24 marca 1980 roku w kaplicy niewielkiego szpitala w San Salvador pada strzał do arcybiskupa tego miasta, Oscara Romero, który właśnie skończył mówić kazanie. Biskup - w ornacie - pada na posadzkę, zostaje natychmiast odwieziony do szpitala, tam umiera z powodu upływu krwi. Władze zapowiadają śledztwo, które po chwili staje w miejscu. Tym razem winni nie byli ani religijni fundamentaliści, ani komuniści. Na miejscu zbrodni widziano policyjne samochody. Biskup wielokrotnie otrzymywał pogróżki od ludzi związanych z władzą. Jego śmierć obarcza winą prawdopodobnie prawicową juntę, której hierarcha poważnie zalazł za skórę, walcząc bez kompromisów o prawa najbiedniejszych i głośno protestując przeciw sponsorowanemu przez państwo terrorowi, co ściągnęło mu na głowę także niechęć kolegów „po piusce” oraz gniew niektórych oficjeli Watykanu. Oto patroni dla tych wszystkich, dla których Kościół to wyłącznie Radio Maryja, fałszujący organista albo smętny miejscowy ksiądz proboszcz. Kiedy myśli się o tych ludziach, człowiek jakoś duchowo się prostuje, jest dumny, że też jest chrześcijaninem. W branżowym języku nazywa się to „siła świadectwa”. Jesteśmy częścią naprawdę wielkiej sprawy, skoro niewinni, dobrzy ludzie gotowi są oddać za nią życie.

[19.] DLA TYCH, CO BOJĄ SIĘ RUSZYĆ Z MIEJSCA Świętego Jacka po raz pierwszy spotkałem w początkach sierpnia 1995 roku. Miałem 18 lat, gdy ciężko przerażony zapukałem do furty poznańskiego nowicjatu dominikanów. Odbyłem rekolekcje. Na oczach lejącej łzy rodziny wdziałem habit. Zanurzałem się w zakonną codzienność. Niektóre z jej elementów przyprawiały mnie o mdłości, ale były też takie, które polubiłem. Choćby wieczorne procesje - bracia po nieszporach podążali do kaplicy Matki Bożej, śpiewając Salve Regina. W środy procesja miała dwa przystanki po Matce Bożej przychodziła kolej na świętego Jacka, któremu śpiewaliśmy antyfonę Ave Florum. Śpiewaliśmy - to dużo powiedziane. W tym utworze są miejsca, które właściwie zaintonować może chyba tylko ktoś operujący sopranem, a większość z nas nie dysponowała ani głosem, ani - niestety - słuchem. W środowy wieczór świątynię wypełniało więc jednostajne wycie. Do obrazu patrona polskich dominikanów dochodziliśmy zawsze w szampańskich nastrojach. Polubiłem świętego, który dostarczał mi tyle radości. Gdy w klasztornej bibliotece znalazłem życiorys świętego, zaimponował mi jego nonkonformizm. Jestem pewien, że kiedy Jacek Odrowąż jako krakowski kanonik podejmował decyzję o wyjeździe do Rzymu, a później o wstąpieniu do nowego zakonu, miał wokół siebie ludzi, którzy znacząco pukali się w czoło. Tłumaczyli, że z pewnością sprzeciwia się woli Bożej, że ulega dziwnym podszeptom, że zamiast pracować organicznie tam, gdzie został postawiony, ucieka w duchowe ekstrawagancje. Wracając z Rzymu, Jacek ograniczył swoją rolę do rzucania pomysłów. Tak widział swoje powołanie - idąc przez Europę, chciał zarażać ludzi wiarą, rzucać ziarno, pozwalając, by później rosło sobie samo albo by doglądał go kto inny (w tym celu zakładał przyklasztorne szkoły). Przypominał współczesnego biznesmena, który zakłada firmę i zostawia ją, gdy ta ma już mocną pozycję na rynku, by szukać nowych wyzwań. Spodobał mi się ten człowiek, który nie trząsł się nad każdym swoim projektem, wiedział, że życie to niedające się skalkulować ryzyko, to miejsce na wolne decyzje naszych braci, naszych słuchaczy, ale i naszych współpracowników - tych, którzy nas kiedyś zastąpią.

To nie dopięty na ostatni guzik księgowy bilans, raczej - układane przez nas wszystkich i bez pewności powodzenia gigantyczne puzzle. Jest też jednak i inna rzecz, która mnie w Jacku ujmuje. Kilkanaście lat temu, kiedy pierwszy raz wziąłem do ręki zbiór dominikańskich legend, zapamiętałem z nich tak naprawdę tylko jedno zdanie. Święty Jacek zwierzał się komuś, że wszystko, co robi, jest piękne, ale on musi już się, niestety, pożegnać, bo chce iść ewangelizować Kumanów, o których nie wiedział nic poza tym, że muszą gdzieś być. Pewnie na końcu świata. Proste nawiązanie do koncepcji Jezusa, który rozsyłając swoich uczniów, nie apelował do nich, by szli tam, dokąd będą mogli, tam, dokąd da się dojechać, tam, dokąd zostaną zaproszeni. Jezus grupce prowincjonalnych biznesmenów z branży rybnej mówi: The Sky is the limit. Nakreśla program szalony. Mówi: „Idźcie na cały świat i nauczajcie wszystkie narody”. Gdyby apostołowie przełożyli piękną ideę Jezusa na duszpasterski biznesplan, ocenili, gdzie uda im się coś uzyskać, a gdzie nie - my, być może, wierzylibyśmy dziś w Trygława. Mówiąc o Kumanach, święty Jacek z pewnością zakładał, że nie powitają go oni kwiatami ani nie czekają, by usłyszeć, co ma im do powiedzenia. Mimo to chciał do nich dotrzeć. Chciał rozmawiać. Przypomniałem sobie wyraźnie o świętym Jacku, gdy kiedyś jeden z dzienników podniósł wielkie larum, że organizatorzy kolejnego Zjazdu Gnieźnieńskiego zaprosili do jednej z debat obok kardynała Tarcisia Bertonego i wielu innych związanych z Kościołem osób także człowieka, który od Kościoła jest bardzo daleko, a czasem - z naszego punktu widzenia - głosi tezy po prostu idiotyczne. Peter Singer, bo o nim mowa, został okrzyczany antychrystem, którego nie należy wpuszczać na katolickie salony. Święty Jacek chciał iść do wszystkich, bez względu na to, czy go lubią, czy nie, czy mówią mądrze, czy wygadują głupoty. Może miał też w pamięci fragment Ewangelii mówiący o tym, że nasz czas nie jest wieczny. Że z przeciwnikiem, również tym ideowym, trzeba spróbować się pojednać, dopóki jest się z nim w drodze. Tu oczywiście powstaje pytanie, czy tego typu podejście nie trąci wcale nieświętą naiwnością, czy nie stoi w sprzeczności z danym nam przez Boga rozumem. Czy warto tracić czas na debaty z tymi, o których wiemy, że i tak zdania nie zmienią? Mam wielki dylemat, gdy czasem zapraszają mnie na konwentykle przedstawiciele środowisk antykościelnych. W kontaktach z nimi przyjąłem zasadę, że sprawdzam, czy mimo iż nie są to ludzie z mojej bajki, będzie tam z kim pogadać, aby dyskusja nie była serią monologów. Oczywiście, że przyjemniej mówić do ludzi przekonanych co do tego, iż mamy rację, takich, którzy spijają z naszych ust każde słowo, ale kto wie, czy z czegoś, co z pozoru wydaje się stratą czasu, nie wyrośnie cokolwiek w przyszłości! Uwolnienie się od myśli o potencjalnym efekcie jako

koniecznym warunku podjęcia pracy, dopuszczenie, że możemy osiągnąć tylko tyle i aż tyle na niwie ewangelizacji świata, że dzięki jakiemuś słowu, które rzucimy, ktoś kiedyś podejmie w życiu odrobinę lepszą decyzję wymaga zwykle od publicysty, kaznodziei czy pisarza pewnych zmagań w obszarze poczucia własnej wartości. Ostatnia z cech w mojej prywatnej litanii do cnót świętego Jacka to towarzyskość. Mówiąc dzisiejszym językiem: bywał, rozmawiał, jadał, brał udział w spotkaniach. Wielcy świadkowie wiary idą zwykle jedną z dwóch dróg. Jedni, na przykład mnisi z klasztorów kontemplacyjnych, toczą życie z dala od świata, a świat przejęty ich odmiennością odwiedza ich na peryferiach. Drudzy zostają w samym środku zdarzeń, by tam stanowić jasny, niewzruszony punkt odniesienia dla wszystkich, którzy się wokół kręcą. Stają się latarnią, wtopioną na dobre w wielkomiejski krajobraz, której w dzień zwykle nie zauważamy, ale gdy zapada ciemność - pomaga nam trafić do celu. To nie Jacek był autorem słynnego dominikańskiego motto Contemplata aliis tradere - przekazywać innym owoce kontemplacji, ale tak właśnie żył i dlatego może być dziś patronem wszystkich, którzy starają się mówić o wierze, zakorzenieni na stałe w samym środku świata.

[20.] DLA TYCH, KTÓRYM CZASEM JEST ZA GŁOŚNO Hanna Malewska, w młodszym pokoleniu chrześcijan zupełnie nieznana,

przypomniana

świetną

biografią

Anny

Głąb,

powieściopisarka, była redaktorka naczelna „Znaku”, na ołtarze pewnie nie trafi. Była trudnym człowiekiem. Mówiła o sobie, że jest niczym ostryga, której trudno coś dać, to ona może dać coś światu, jeśli zdecyduje się otworzyć na ludzi. Pisała też jednak: „Ja mam być tym przeciwciałem, które biegnie do cierpiącej komórki w ciele, ja tym razem mam pomóc. I w ogóle patrzeć, co komu dać, nawet gdy się nie jest bogatym. Jedyny pokój - opróżnić ręce, oddawać Bogu wszystkie godziny, spokojnie. Przyjąć Miłość - do nieczystego serca, ugościć ją w swoim ubóstwie i cieszyć się nią pokornie”. Pisząc o ubóstwie, Malewska wiedziała, o czym mówi. Gdy przyjaciółka zabrała ją kiedyś na lody, Malewska stwierdziła, że dotąd kupowanie lodów wydawało jej się niestosowne w świecie, w którym ludzie nie mają kromki chleba. Samotna starsza pani, nie będąc już w stanie pisać, ostatnie lata życia (umrze na nierozpoznaną gruźlicę w 1983 roku) spędza w ciszy, „która nie jest brakiem dźwięku, ale stwarza doznania bardziej uchwytne niż dźwięk”. Tę jałową, świdrującą ciszę, koronny dowód pustki, którą zadowolona z siebie reszta świata cynicznie rzuca czasem w twarz słabszym, niepotwierdzonym liczną rodziną, błyskotliwą karierą czy pieniędzmi jednostkom, Malewska proponuje zamienić w milczenie. Przestrzeń, w której, gdy człowiek siedzi cicho, mówić może Pan Bóg. Patronka dla wszystkich, którzy wciąż łudzą się, że szczęście przychodzi przez hałas, i wciąż nie umieją znaleźć szczęścia w tym świecie.

PYTANIA FUNDAMENTALNE

Po co JEST BÓG? To pytanie miałoby więcej sensu, gdyby je odwrócić. Gdyby to Bóg pytał: Po co mi ten człowiek? Przed stworzeniem świata i ludzi Bóg był samowystarczalny. Nie potrzebował nikogo do szczęścia, mógł trwać w doskonałej wspólnocie trzech Osób. A mimo to podjął ryzyko. Stworzył istoty wyposażone w wolną wolę. Nie w program, który ma ślepo podążać za wysyłanymi z niebiańskiej centrali sygnałami. Bóg chrześcijan - w przeciwieństwie do tego, co się o Nim opowiada - nie jest bowiem zrzędliwą ciotką, która nie spocznie, dopóki nie zdominuje otoczenia, dopóki wszyscy nie będą zachowywać się dokładnie tak jak ona. Nie jest też rozemocjonowanym nastolatkiem, który biega za ukochaną krok w krok, deklaruje, że żyć bez niej nie może i nazywa ją „swoją drugą połówką”. Bóg chrześcijan nie chce być niczyją połówką, proponuje nam układ, w którym jeden i jeden daje nową jakość. Relację, w której nie musisz wyrywać z siebie kawałka mięsa, by złożyć go na ołtarzu miłości, a woń tej ofiary nasyci nozdrza twojego partnera. Buddyści wierzą, że najlepsze, co może człowieka w życiu spotkać, to wyzbycie się siebie, totalne „rozpuszczenie” się w boskim absolucie. W chrześcijaństwie im bardziej związujesz się z Bogiem, tym jaśniej i czytelniej widzisz swoje własne granice. Ten Bóg proponuje człowiekowi dojrzały związek. Taki, w którym nie tracisz siebie, przeciwnie - ze zdumieniem odkrywasz, że coraz bardziej sobą się stajesz. Zanim jednak dotrzemy do oazy pełnej soczystych i ważkich refleksji, cofnijmy się ładnych parę kroków, przejdźmy drogą, która do tego Boga prowadzi. Na świecie żyją tysiące ludzi, którzy nie chcą na nią wejść, nie mają odwagi, mają inne potrzeby czy plany. Część z nich nie wie jeszcze sama, czy w ogóle chce wierzyć. A jeśli tak - niby dlaczego miałaby wierzyć właśnie w Boga chrześcijan, a nie w setki innych znanych ludzkości bogów? Wycieczkę warto zacząć od uprzątnięcia językowo-argumentacyjnego bałaganu, który zostawiają na naszej drodze ciągnące w tę (do wiary) i z powrotem (od wiary) wycieczki myślicieli, publicystów, katechetów chrześcijańskich i ateistycznych oraz jak zwykle znających się na wszystkim najlepiej internautów. Współcześni ludzie, opisując swoje podejście do wiary, używają zwykle trzech terminów: „wierzący”, „agnostyk” albo „ateista”. A więc - po kolei. Wierzący to człowiek, który - jak pisał wielki socjolog Peter Berger - „decyduje się na wykroczenie poza sferę tego,

co wie z pewnością”. Wiara bez wątpliwości to wiedza. Wierzący wierzy, że Bóg istnieje, a mimo iż jego przekonania nie sposób udowodnić, nie można też niezbicie wykazać, że jest ono nieuzasadnione. Tu rzecz jasna pojawia się pytanie, czy można dać prawo do istnienia czemukolwiek, co nie zostało potwierdzone przez narzędzia nauki. Debata na ten temat to jeden z najbardziej fascynujących sporów, jakie toczą się na świecie od paruset lat. Nie możemy rozstrzygnąć z pewnością, kto ma w nim rację (bo jedna z niewiadomych tego równania - wiara - na zawsze pozostanie dla naszych mózgów wielką niewiadomą). A gdy nie da się czegoś z pewnością rozsądzić, warto trzymać się z dala od skrajności i od wszelkiego rodzaju fanatyzmów. Założyć, że być może nauka i wiara mogą się sensownie uzupełniać. Tam gdzie wiara nie daje sobie rady z opisem zjawiska, może jej pomóc swoimi idealnie wyskalowanymi narzędziami nauka, tam gdzie nauka staje bezradna - może jakąś sensowną hipotezę będzie w stanie sformułować wiara. Na świecie aż roi się jednak od „szalikowców” jednej i drugiej strony, dla których jedyną znaną formą wymiany argumentów jest bójka. Zdarzają się, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, przedstawiciele hardkorowego kreacjonizmu głoszący, że archeolodzy i biolodzy to głupki oraz kryptosataniści, wiadomo przecież, że Bóg stworzył świat dokładnie w sześć dni i po co jakieś dalsze dyskusje. Do walki z nimi (i z całym światem) stają „kibole” twardego ateizmu, choćby tacy jak Richard Dawkins. Warto zatrzymać się przy nim chwilę dłużej, zresztą - i tak nie mielibyśmy wyjścia. Autor Boga urojonego skutecznie zatamował ruch na drodze, którą próbujemy iść od jakichś dziesięciu minut. Zgromadził wokół siebie dzikie tłumy tych, którzy wędrowali po drogach wiary i niewiary, ale teraz wiedzą już, że ich podróż była bezsensowna. Ich guru wytłumaczył im bowiem, że każdy, kto zakłada, że Bóg może istnieć, jest zdziecinniałym żałosnym tępakiem, który nie wyrósł z wmówionej mu w dzieciństwie wiary w Świętego Mikołaja, Zębową Wróżkę albo Tajemniczego Przyjaciela. Jeszcze kilkanaście lat temu na Zachodzie publikowano książki opisujące narastającą bezradność ateizmu, jego jałowość i wieszczące jego koniec. Dziś książki Dawkinsa czy pokrewnego mu ideologicznie Christophera Hitchensa rozchodzą się jak świeże bułeczki, a każdy, kto błyśnie znajomością paru zawartych w nich argumentów na imprezie, z miejsca zostaje okrzyknięty intelektualistą. I to mimo że praca Dawkinsa, choć miała być manifestem tak zwanego ateizmu naukowego, hymnem na cześć wszechmocnej nauki, daleka jest od spełnienia jakichkolwiek kryteriów, jakie pracom naukowym się stawia. Jej autor nader często porzuca argumentację, łapie za pałkę i leci rozładowywać emocje. Pozwala sobie na przykład na stwierdzenie, że po świecie hula wciąż śmiertelny „wirus Boga”, coś w rodzaju intelektualnego HIV, a wszyscy zarażeni nim są godni najgłębszej litości, niczym ludzie

przekonani, że „wokół słońca orbituje niewielki czajniczek”. O Bogu chrześcijan pisze, że to „zawistny (i dumny z tego), małostkowy i niesprawiedliwy typ z manią na punkcie kontrolowania innych i niezdolny do wybaczania, mściwy i żądny krwi zwolennik czystek etnicznych, mizogin, homofob i rasista, dzieciobójca o skłonnościach ludobójczych (i morderca własnych dzieci przy okazji), nieznośny megaloman, kapryśny i złośliwy tyran”, uosobiony później „w ckliwej i nawymiotnej postaci słodkiego Jezuska”. Wierzący mają swoje litanie, ma je też jak widać ateista Dawkins. Najgorszym jego grzechem jest jednak to, że swoje antyreligijne obsesje ubiera w pseudonaukowe szatki, a tysiące ludzi łykają tę mistyfikację. W tej książce nic nie trzyma się kupy, tezy są kompletnie niesprawdzalne, wszystkie pola do potencjalnej debaty zamknięte przez autora, który biega, kopie, krzyczy, zachowuje się nie jak badacz, ale jak ktoś, kto w dzieciństwie przeżył jakąś kościelną traumę i teraz mści się na Panu Bogu, krzycząc Mu w twarz: „Nie będę w Ciebie wierzył! Nie ma Cię! Nie ma! Nie ma!”. Jestem upośledzony, bo wierzę w Boga, którego przecież nie ma - mówi o mnie Dawkins. Z równą łatwością ja mogę stwierdzić, że moim zdaniem upośledzony jest Dawkins, który nie dostrzega oczywistego faktu, że Bóg jest. Dlaczego więc indoktrynacja uprawiana przez Dawkinsa ma być lepsza od mojej? Bo moja jest podszyta gwałtem, tłumaczy znany Dawkins. Religie były przyczyną wielu wojen. A polityka i gospodarka nie były? Czy dlatego, że zaburzone jednostki są w stanie skalać każdą ideę, mamy znieść wolny rynek i skasować wybory? I co to za koncept, który wiarę sprowadza do odpowiedzi na pytanie o to, czy świat powstał w wyniku Wielkiego Wybuchu, czy może został stworzony jednym palcem przez Boga? „Wiara chrześcijańska polega na czymś zupełnie innym niż zgadywanie fizycznych przyczyn powstania świata” pisze w książce Co nie jest chwiejne, jest nietrwałe cytowany już tu znany czeski teolog ksiądz Tomas Halik. „Bóg nie jest fizyczną przyczyną świata, ale tajemnicą jego sensu”. Dla mnie ewolucja to element Bożego planu, dla Dawkinsa proces chaotyczny, pozbawiony celu, dla mnie człowiek to fenomenalne w swej złożoności stworzenie, chodzący dowód geniuszu Stwórcy, dla Dawkinsa - maszyna umożliwiająca przetrwanie „samolubnym genom”. Prezentujemy swój pogląd, żaden nie ma dowodów obalających twierdzenie drugiego. Jak w tej sytuacji nie przychylić się do obiegowej tezy głoszącej, że ateizm to też forma religii? Forma wiary w to, że Boga jednak nie ma, religii z bóstwem różnym od niewidzialnego Boga. Przekonuję się o tym, ilekroć sięgnę sobie po słynne zdanko dziewiętnastowiecznego niemieckiego filozofa Ludwika Feuerbacha: „Ateizm przywraca przyrodzie i ludzkości znaczenie i godność, z których odarł je teizm. (...) Ażeby umożliwić człowiekowi życie kolektywne: jedynie zgodne z jego prawdziwą naturą, należy rozwiać

złudzenia religijne i przywrócić w ten sposób człowiekowi jego istotę, jego istotne cechy wyalienowane w Boga; należy znieść zrodzony z tej alienacji egoizm, a umiłowanie ludzkości uczynić najwyższym prawem człowieka”. Intelektualną mizerię ateistycznego credo Dawkinsa najboleśniej obnaża jego kolega z Oksfordu Alistair McGrath w uroczej książeczce Dawkins urojony. Rozprawia się z nim argument po argumencie. Dawkins twierdzi, że nie ma prawdziwych naukowców, którzy absurdalnie wierzyliby w Boga? McGrath przywołuje ich tłumnie, w tym noblistów, profesorów najlepszych uniwersytetów, dorzucając do tego kilku ateistów, którzy po lekturze Dawkinsa też publicznie pukają się w czoło, prosząc, by ich z nim nie utożsamiać. Dawkins triumfalnie wyciąga na sztandar starutki argument Feuerbacha, który dowodził, że ludzie wymyślili sobie Boga, bo pragnęli pocieszenia, McGrath odpowiada: „Odczuwanie potrzeby czegoś nie oznacza bynajmniej, że to coś nie istnieje. Ot, choćby pragnienie wskazuje na konieczność istnienia wody”. Dawkins znów zaczyna przemielać argument o świętych wojnach i okrucieństwach inkwizycji, McGrath cytuje (ateistę) Michaela Shermera, prezesa Skeptic Society: „Na każdą z owych wielkich tragedii przypada dziesięć tysięcy niezauważonych aktów osobistej dobroci i społecznego dobra. (...) Religii, tak jak wszystkich innych instytucji społecznych o podobnej głębi historycznej i podobnym wpływie kulturowym, nie wolno redukować do niedwuznacznego dobra czy zła”. „Założony przeze mnie cel tej książki zostanie osiągnięty, jeśli każdy religijny czytelnik, przeczytawszy ją pilnie od deski do deski, stanie się ateistą”, deklaruje we wstępie do swojego dzieła Dawkins. Coś, co w zamyśle miało być młotem, który ostatecznie zmiecie z powierzchni ziemi wszystkie możliwe religie, brzmi raczej - jak słusznie zauważa McGrath - niczym łabędzi śpiew ateisty, który chwieje się w swoich przekonaniach, widzi, że trudno mu je obronić, a gdy nie ma w ręku mocnych argumentów, sięga ostatecznie po argument siły. Tych, których zafrapował spór obu profesorów, zostawiamy w tym miejscu, dając czas na lekturę obu dzieł i wyrobienie własnego zdania, my ruszamy dalej. Na obrzeżach tłumu otaczającego z jednej strony Dawkinsa, a z drugiej McGratha spotkać można agnostyków. Ci z kolei mówią: nie wiemy, kto ma rację, nie możemy dowieść, że Boga nie ma, ani też wykluczyć, że istnieje. Bywa, że agnostykami nazywają się wierzący, którzy mają głębokie wątpliwości, nierzadko ludzie noszący w sobie jakąś związaną z wiarą lub religią ranę (na przykład liczyli na pomoc Boga w jakiejś sytuacji i srogo się rozczarowali). Bywa, że przy każdej okazji zaczynają rozmowę na temat wiary. Najczęściej zadawane przez nich pytanie to: Jak można wierzyć, że istnieje jakikolwiek dobry Bóg, skoro na świecie jest tyle zła? To chyba w tych okolicach, a nie w jednej szufladzie z Dawkinsem

trzeba lokować postaci takie jak bohater Dostojewskiego Iwan Karamazow - ten przekonawszy się, jak wygląda ów Boży świat, chce oddać bilet wstępu, dzięki któremu na tym świecie się znalazł. Agnostykami wypada też chyba nazwać tych, którzy, zmagając się z myślą o Bogu, mówią: Nie otrzymałem łaski wiary. A więc - jakby wierzą w Boga, bo niby od kogo, jeśli nie od Niego mieliby tę łaskę otrzymać, ale jednak wyznają, że nie czują z Nim kompletnie żadnej więzi, nie czują się zaproszeni do jakiejś głębszej zażyłości z Istotą Wyższą. Nie mogą odmówić Mu jednak prawa do istnienia. Bardzo trudno zakwalifikować z kolei autora słynnej i wałkowanej przez ateistów amatorów tezy o tym, że „Bóg umarł” - Friedricha Nietzschego. Niby stuprocentowa deklaracja ateizmu (Bóg umarł, a więc nawet jeśli istniał, nie był Bogiem), ksiądz Halik w książce Cierpliwość wobec Boga przypomina jednak: „Jego wyobrażenie Boga było od dzieciństwa podświadomie obciążone owym fatalnym, traumatycznym snem, w którym - po śmierci swojego ojca - widział, jak ojciec przy dźwięku organów wstaje z grobu, wraca do domu i stamtąd niesie z powrotem do grobu małe dziecko. Rano po przebudzeniu się z tego koszmarnego snu - zwierza się Nietzsche - zmarł nagle jego młodszy braciszek. Czy aby w podświadomości dziecka nie utkwiła mieszanina lęku i poczucia winy, że zmarły zaniósł do grobu brata zamiast niego samego? Czy taki bóg - ojciec, zagrażający człowiekowi zza grobu, nie zasłużył na to, żeby go w końcu zabić - żeby »był martwy i pozostał martwy«, jak oznajmia człowiek oszalały w Wiedzy radosnej Nietzschego? Historycy religii i antropolodzy powiedzieliby pewnie, że religia, wiara były z człowiekiem od samego początku istnienia gatunku, każdy z nas jest w jakiejś najgłębszej sferze homo religiosus - człowiekiem skłonnym do tego, by lokować swoją nadzieję w rzeczywistości innej niż ta opisywana przez kredyty, pracę, a nawet dobre ziemskie relacje. Ludzie pokroju Dawkinsa do końca świata będą nas przekonywać, że to zbiorowe złudzenie, rojenia człowieka, który boi się wydorośleć i wziąć odpowiedzialność za siebie. Uwolnione od religii życie miałoby tu być czymś w rodzaju zabawy dla prawdziwych mężczyzn. Co wydaje się jednak instynktownie bardziej sensowne, bardziej „ludzkie”: ów „egzystencjalny autoerotyzm”, życie w świecie, w którym człowiek sam jest sobie sterem, żeglarzem, okrętem, czy wpisywanie się jednak w relacje, zmaganie się z nieskończenie ciekawszym światem milionów ludzko-ludzkich i ludzko-boskich kombinacji? Niektórzy pójdą tropem Pascala, który sformułował słynny zakład: uwierzę, bo gdybym nie wierzył, a TAM jednak by coś było, wiele bym stracił, nic nie zyskał, a jeśli tam nie ma nic - nic przecież nie tracę. Cytowany już wcześniej Peter Berger, patrząc uważnie na ten nie najlepszy świat, swoją

wiarę definiuje jako tkwiące głęboko w nim przekonanie, „że są ostateczne powody do radości”, szuka śladów innej rzeczywistości w codzienności, tłumacząc, że na przykład „ludzkie upodobanie do porządku pozostaje w jakimś związku z pozaludzkim ładem przyrody”. Przesłanką za istnieniem transcendencji jest też dla niego piękno - „ośmieliłbym się twierdzić, że piękno okolicy, na przykład nad jeziorem Como przemawia za istnieniem Boga”. Nie ma, i nie będzie, książki, która w żelazny i niepodważalny sposób udowodniłaby, że warto wierzyć. Poradniki dowodzące, że lepiej to robić, bo wtedy człowiek ma zdrowsze serce i wątrobę, mają równie dużo sensu, co nakłanianie kogoś do tego, by się zakochał, bo wtedy ktoś będzie załatwiał za niego pranie i prasowanie. Rzeczywistość wiary właśnie dlatego jest tak ekscytująca, że jest zupełnie czymś innym niż rządzący naszym życiem (od bankomatów po medycynę) duet biologii i matematyki. „Dojrzała wiara jest cierpliwością trwania w mrokach tajemnicy” - pisze ksiądz Halik. I dodaje (dedykując to wszystkim tym, którzy - kopiując Feuerbacha, są przekonani, że wiara to po prostu znieczulenie, pompowane przez mózg w krwiobieg, by ukoiło skołatane nerwy i pozwoliło myśleć, że to życie jednak nie jest bez sensu): „Dojrzała wiara jest zawsze wiarą zranioną bólem świata, poznajemy ją po ranach - podobnie jak Zmartwychwstały Chrystus wobec swoich apostołów legitymował się ranami”.

DLACZEGO WŁAŚNIE JEZUS? Przecież ludzie na świecie z zapałem i przekonaniem wierzyli i wierzą w setki, jeśli nie tysiące bóstw i bogów. Oprócz Jahwe, Allaha, Mitry czy Buddy, (który - wbrew temu, co sądzi wielu - bogiem jednak nie był), do konkurencji stają między innymi Odyn, Thor, Freia czy nasz polski Swarożyc. W Wielkiej Brytanii zarejestrowano właśnie Związek Policjantów Pogan, a liczbę wyznawców kultów przedchrześcijańskich ocenia się na Wyspach na 35 tysięcy. Która z religii ma rację? Istnieją koncepcje, które mówią, że pewnie wszystkie po trochu. Że ziarno prawdy zasiane jest w nich wszystkich, a z każdej z tych planet da się kontemplować „słońce”. Co jednak z tymi - pyta Peter Berger - którzy spoglądają w innym kierunku albo za słońce błędnie uważają meteor? Zwolennicy koncepcji „wszystkie religie są fajne” odpowiadają, że „prawdziwość” religii mierzy się tym, czy wydaje ona na świat dobrych ludzi. Świetnie, ale

co w tej sytuacji zrobić z ludźmi niezwykle religijnymi, którzy czasem dopuszczali się zbrodni, albo z ateistami, którzy żyli bardzo pięknie i moralnie? Czy gdyby Einstein był złodziejem, znaczyłoby to, że teoria względności nie ma sensu? „Chrześcijanie, którzy w coraz bardziej pluralizującym się świecie stają oko w oko z muzułmanami, sikhami czy buddystami, przekonując się, że w licznych przypadkach są to wspaniałe osoby, z trudnością mogą myśleć o nich jako o poganach błądzących w jakiejś metafizycznej nocy, człowiek czuje, że musi powiedzieć »tak« ich różnym religiom. Pytanie jednak, czy takie podejście ma coś wspólnego z prawdą, i czy szacunek do drugiego człowieka nie wymaga, by oprócz tego, by wiedzieć, kiedy mówić tak, umieć też - gdy wymaga tego uczciwość - powiedzieć nie?” pyta Peter Berger. Jeśli idąc za jego radą, porzucimy miłą i sympatyczną, lecz niemającą wiele wspólnego z troską o prawdę, drogę uznania za zasadne wszystkich systemów religijnych, jakie zdołała wymyślić ludzkość (włączając w to - bo niby dlaczego nie - kulty Azteków, którzy uwielbiali składać bogom ofiary z ludzi, aby zasilić ich krwią słońce wędrujące po niebie), pozostają jeszcze dwie opcje. Pierwsza to uznanie, że tylko jedna z religii (na przykład chrześcijaństwo) ma rację, a w innych racji za grosz nie ma, druga: stwierdzenie, że choć w jednej religii jest pełnia potrzebna nam do szczęścia, nie możemy z całą pewnością wykluczyć, że i w innych jest jakiś sens, dzieje się coś dobrego. Żeby jednak określić, jaki będzie nasz stosunek do innych religii, musimy najpierw zdecydować się, kogo sami zechcemy obdarzyć naszą wiarą, w co tak naprawdę chcemy wierzyć? Jeśli człowiek nie jest skłonny do ekstrawagancji takich jak składnie ofiar słowiańskim Lelum Polelum i Pogodzie, szuka zwykle duchowej ojczyzny w dwóch wielkich miastach. W Benares lub w Jerozolimie. Jerozolima to żydowska Świątynia, miejsce, w którym Chrystus umarł i zmartwychwstał, wreszcie - w co wierzą muzułmanie - skąd prorok Mahomet został wzięty do nieba. Benares to święte miasto hinduistów, znane choćby z obrazów palenia zwłok zmarłych na brzegach Gangesu, ważne miejsce dla buddystów. To na jego przedmieściach pół tysiąca lat przed Chrystusem Budda wygłaszał swoje pierwsze nauki. Z jednej strony mamy więc kolebkę trzech wielkich monoteistycznych religii, z drugiej - całą gamę wierzeń i systemów religijnych wyrosłych w Azji, obok wymienionych buddyzmu i hinduizmu także konfucjanizm, taoizm czy szintoizm, które podobnie jak Tales z Miletu mówią: nie ma jednego boga, wszystko jest pełne bogów. To fundamentalne pytanie: Czy jesteśmy skłonni zgodzić się z koncepcją, że Bóg jest osobą? Czy może, jak chce buddyzm, boskość to byt nieosobowy, nieostry, nieświadomy, to po prostu nirwana, pustka, doskonała cisza, ocean, w którym wszyscy winniśmy się rozpłynąć

i w ten sposób się spełnić? Przepraszam buddystów za spłycenie ich przesłania, ale prezentacja wszystkich odcieni buddyjskiego nauczania i stworzenie zeń kompletnego obrazu nie udaje się mózgom znacznie tęższym ode mnie. Peter Berger zwraca przy tym uwagę, że podczas swoich podróży do Indii nieraz widział ludzi, którzy teoretycznie, jeśli chcieli pozostać w zgodzie ze swoimi wierzeniami, modlić się nie powinni - buddysta nie ma po co się modlić, bo nie ma do kogo, on może jedynie wchodzić sam na coraz wyższe poziomy duchowego rozwoju, by zbliżać się do nirwany - a mimo to padali na kolana przed osobami z krwi i kości, choćby bodhisattwami, czyli tymi, którzy osiągnęli już najwyższy stopień oświecenia, ale ze współczucia dla ludzi nie rozpłynęli się jednak w nirwanie. Chęć, by partnerem naszej duszy była jednak jakaś współczująca istota, jest w ludziach przemożna. Była zawsze, już w czasach gdy Rzymianie czy Grecy spełniali zachcianki dziesiątek swoich bogów, dziś na Zachodzie - w świecie totalnie hałaśliwym, brudnym, szybkim - przegrywa czasem z pragnieniem ciszy, spokoju, duchowej czystości, które głównie kojarzą się ludziom z buddyzmem. Jeśli decydujemy się na buddyzm, tu kompetencje tej książki się kończą. Jeśli wybieramy szintoizm, uwaga: tu spokoju raczej nie będzie, trudno się połapać w tysiącach bogów, wyspecjalizowanych w różnych obszarach rzeczywistości. Jeśli idziemy dalej drogą wiary w jedynego Boga, trzeba się zastanowić, czy naszą religią mogłoby być Stare Przymierze - wciąż czekający na Mesjasza judaizm, czy bardziej jesteśmy skłonni uwierzyć w to, co w VII wieku mówił prorok Mahomet podający się za wysłannika Allaha, jedynego Boga. Tych, którzy czują w sobie pociąg do surowej religii wyrosłej na pustynnych piaskach, nie ma co dłużej odciągać od lektury Koranu. Będą też jednak być może i tacy, którzy skłonni byliby uwierzyć, że 2000 lat temu (z lekkim hakiem) w Betlejem urodził się Syn Boży, jedna z Osób Trójcy Świętej (dla żydów i muzułmanów to herezja, próba dzielenia na części Jedynego, niepodzielnego Boga). Przed nimi mnóstwo pracy. Po pierwsze, trzeba cierpliwie stawić czoło wszystkim tym, którzy od mniej więcej 300 lat powtarzają, że nawet jeśli faktycznie istniał jakiś Jezus, nie był żadnym Bogiem, ale po prostu jednym z bawiących się w żydowską politykę proroków, od których aż roiło się wówczas na drogach i bezdrożach Palestyny. Tu pojawia się jednak pytanie dlaczego to właśnie chrześcijanie przetrwali i stali się światową religią, a nie na przykład zwolennicy Jezusa syna Ananiasza, który też głosił nadejście czasów ostatecznych - rzymski prokurator Albin nakazał go wychłostać, ale ostatecznie zwolnił, uznając za wariata. Czy Jezus też był religijnym awanturnikiem, może prorokiem, albo wielkim mistykiem? A może wszystkie te historyczne etykiety muszą zblednąć wobec prawdy, której nie da się pojąć

inaczej niż sercem - Jezus jest Synem Bożym, Zbawicielem świata? Tego napięcia, tej debaty nigdy nie uda się zakończyć kompromisem, ona toczy się na dwóch różnych poziomach. Piewcy koncepcji, że Jezus był postacią wyłącznie historyczną, będą robić wszystko, by udowodnić nam na podstawie świadectw i dokumentów, że był po prostu jednym z ludzi, miał żonę, dzieci, a cała ta historia z narodzeniem z dziewicy to przepisywanie starych mitów o rodzących się z dziewic bogach. I nigdy nie zrozumieją tych, dla których w ludzkiej naturze postanowiła się zamknąć Boża Istota. Nie będzie to zresztą jakieś zdziwienie pierwszej świeżości, już na początku II wieku Pliniusz Młodszy, prokonsul w Bitynii, pisał zaskoczony do cesarza Trajana o chrześcijanach: „Oni wielbią Chrystusa tak jak boga!” I tu jest clou całej sprawy. Kłopot, jaki ludzie mają z Jezusem, zlokalizowany jest w tym miejscu, w którym ukrywa się też sens Jego historii. Trudno jest uwierzyć, że ktoś, kto pływał łódką, jadł rybę i chodził na proszone kolacje, może być przez nas uznany za Boga. Zbyt duże pokrewieństwo gatunkowe, za duża bliskość. Ale gdyby nie ta bliskość, gdyby nie to wejście Boga w historię najpełniej, jak tylko można - w ciele, gdyby nie to doświadczenie dobra i zła, którego na co dzień doświadczają wszyscy ludzie, czy bylibyśmy w stanie uwierzyć w Zbawienie (gdyby wykonał je automatycznie na górze jakiś Bóg i poinformował nas tylko o tym swoim słowem)? Istotą chrześcijaństwa nie jest detaliczne ustalanie faktów, jest nią wiara, że to, co dokonało się w Jerozolimie w nocy w Święto Paschy prawdopodobnie w 37 roku, to - jak to malowniczo ujmuje Peter Berger - „niesłychanie ważne wydarzenie w dziejach kosmicznego Odkupienia, a nie tylko, by tak rzec, filmowy incydent na żydowskim cmentarzu”. Choć akurat sam Berger nie przywiązuje wagi do tego, czy to zmartwychwstanie było prawdziwym zmartwychwstaniem Jezusowego ciała, czy też zwyciężył On śmierć w ten sposób, że po prostu zjawił im się później jako istota duchowa, ważne, że moc Boża zstąpiła w ten sposób na świat. Ewangelia mówi jednak coś innego, pokazując Jezusa, który po swoim wstaniu z grobu demonstracyjnie je przy uczniach, żeby przekonać ich, że naprawdę nadal jest i Bogiem, i człowiekiem. Jeśli się w to wszystko uwierzy, człowiek staje się częścią naprawdę kosmicznej przygody. Oto za swojego brata może uważać Boga, który istniał, zanim jeszcze powstał Wszechświat, który tym Wszechświatem rządzi i który będzie nas sądził, gdy przeniesiemy się na tamtą stronę chmur. To właśnie ma na myśli teologia, gdy mówi, że w Chrystusie Bóg stał się bliski ludziom. Jezus „przerobił” na tej ziemi chyba wszystko, od pokus po zwątpienie, doświadczył też ludzkiej nienawiści. Teologowie, zwłaszcza w dawnych wiekach (choć niektórym kaznodziejom zostało to do dzisiaj), przedstawiali Odkupienie jako sytuację, w której Syn musi dać się zabić, by spłacić dług, jaki ludzkość przez grzech zaciągnęła u

skrupulatnego Ojca. To zupełnie nie tak, w Odkupieniu chodziło o coś innego. Zacznijmy od początku: Bóg jest sprawiedliwy, co oznacza, że jeśli raz coś powie, tak będzie. Na samym początku dziejów Bóg mówi, że konsekwencją grzechu jest śmierć, rozumiana również jako oddzielenie od Niego. Adam i Ewa, a za nimi cały rodzaj ludzki, grzeszą, więc muszą umrzeć. Bóg nie może zaprzeczyć sobie, zanegować swoich słów, bo one są Prawdą. Odkupienie - i jedyny ratunek dla człowieka - polega więc na tym, że Bóg przyjmuje ludzką naturę, umiera, biorąc na siebie swój własny wyrok, a ponieważ umiera jako niewinny, zmywa tę karę całkowicie. Mamy takiego Boga, który nie waha się poniżyć do samego dna poniżenia, byśmy mieli szansę być szczęśliwi. Wracajmy jednak do Jezusa. Skłonne do antropomorfizacji ludzkie główki zaraz przerobiły Go więc na zastępcę Boga z Duchem Świętym w roli kogoś w rodzaju Dyrektora Artystycznego i Maryją jako szefową Biura Zarządu, do której warto się przymilić, by naszą sprawę położyła na szczycie sterty tych do załatwienia. Tak nie wolno. Chrześcijanin to człowiek, który chodzi po ziemi, ale głowę ma w Tajemnicy. Wiara w Chrystusa nie polega na tym, że ktoś stwierdza, że Jezus istniał, to domena historyków i archeologów. Chrześcijanin to człowiek, który na pytanie zadane przez Jezusa swoim uczniom: „Za kogo mnie uważacie?” jest w stanie odpowiedzieć tak jak Piotr: „Ty jesteś Mesjasz, Syn Boga Żywego”.

DLACZEGO TRZEBA WIERZYĆ w KOŚCIELE? Można wierzyć i poza Kościołem. Jednak po pierwsze, w Kościele jest bezpieczniej. Kiedy człowiek po morzu wiary płynie sam, nigdy nie może być pewien, czy wciąż trzyma dobry kurs, czy może żyje po prostu w świecie swoich wizji, fantazji i pragnień. Wspólnota ukonkretnia, obiektywizuje. W obecności ludzi, którzy dzielą z nami życie, nie możemy kłamać, zwłaszcza wobec samych siebie, i uciekać przed sobą ku wzniosłym ideom. Być może dlatego Jezus wyraźnie mówił, że wiara to nie jest sport, który da się uprawiać w pojedynkę: „Gdzie są dwaj albo trzej zebrani w imię moje, tam jestem pośród nich” (Mt 18, 20). Joseph Ratzinger dodawał, że to po prostu rozwiązanie bardziej ludzkie, ktoś, kto chce wejść w relację z Chrystusem, powinien też „wziąć na siebie uciążliwości Jego rodziny”. Po drugie - w Kościele jest ciekawiej i pełniej. Sensowniej. To w Kościele jest pełny arsenał środków, które Bóg zostawił nam, żebyśmy mogli bezpiecznie wrócić do nieba.

Kościoła nie wymyślili sobie ludzie, Kościół założył sam Jezus. Chrześcijanie wierzą, że jest On Głową Kościoła, że jedna część Kościoła chodzi sobie po ziemi, a druga to ludzie, którzy czekają na spotkanie z Bogiem albo już się z nim widzą w niebie. Świetnie, ale chrześcijańskich Kościołów są przecież setki. Który z nich jest tym prawdziwym? Który głosi prawdziwego Chrystusa i najlepiej do niego prowadzi? Tych, którzy twierdzą, że to w zasadzie wszystko jedno, Bóg jest przecież wszędzie ten sam, wszystko wie i słyszy, do pionu miała ustawić słynna watykańska deklaracja Dominus Iesus, opublikowana w 2000 roku. Wyraźnie stwierdza ona, że Bóg Jahwe, Stwórca i Ojciec wszystkich ludzi, który objawił się Mojżeszowi na Synaju, chcąc zawrzeć przymierze z ludźmi, ostatecznie i w pełni objawił się tylko w Kościele katolickim. Kościół prawosławny, choć „odłączony”, nazywany jest tu przynajmniej Kościołem, protestanci są już określani mianem „wspólnot”. I choć inne religie i wyznania „nierzadko jednak odbijają promień owej Prawdy, która oświeca wszystkich ludzi”, komplet środków, które mogą człowiekowi zapewnić zbawienie, znajduje się tylko w tym Kościele, który od 2000 lat i dziesiątków pokoleń, przeżywając słabsze i lepsze momenty, nieprzerwanie trwa w jedności z ziemskimi wikariuszami Jezusa rezydującymi w Rzymie. Czy to znaczy, że tylko chrześcijanie (albo wręcz: tylko katolicy) mogą zostać zbawieni? Żadną miarą. Zbawiony może być każdy, bo Jezus na krzyżu zbawił wszystkich bez wyjątku ludzi, tak naprawdę wszyscy ludzie są owym jego Kościołem. Kościołem powszechnym, a więc niemającym granic. Czy to znaczy, że prawdziwa jest - na pierwszy rzut oka nieco arogancka - teza wielkiego teologa Karla Rahnera, że wyznawcy innych religii, którzy żyją dobrze, są po prostu „anonimowymi chrześcijanami”? Nikt nie podejmie się próby sensownej odpowiedzi na to pytanie, ostatecznie nikt nie wie bowiem, co dzieje się na linii Bóg - ludzka dusza. Święty Augustyn ujął to (co za finezja) tak: „Wielu spośród tych, którzy sądzą, że są wewnątrz, znajduje się na zewnątrz, ale też na odwrót”. Deklaracja Dominus Iesus była potrzebna, by przypomnieć katolikom, że nie można postawić znaku równości między wiarą, którą wyznają, a dowolną inną. Nie dlatego, że nasza jest lepsza. Nie dlatego, że cierpimy na katolicki triumfalizm. Dlatego, że to po prostu nasz dom. Każdy inaczej wierzący ma prawo do swojego domu i nikt nikogo na siłę nie powinien nakłaniać do wspólnego zamieszkania. Dominus Iesus nie grozi nikomu potępieniem jak niektórzy radykalni chrześcijanie z amerykańskich Kościołów głoszący: „Jeśli się do nas nie przyłączysz, zginiesz w piekle”. Pięknie pisał o tym ksiądz Halik: „Na pytanie: »Która religia jest prawdziwa?« mogę śmiało odpowiedzieć: »Ta moja«, jeśli ja i pytający wiemy, że odpowiadam w języku wyznania miłości. Dziecko, które na pytanie, czyja matka jest

najlepsza, i kochający mąż, który na pytanie, czyja żona jest najładniejsza, odpowiedzą: »Ta moja«, objawiają głęboką prawdę w formie miłości, objawiają miłość jako formę życia. Dziecko, które na podobne pytanie odpowie: „»Wszystkie matki są jednakowe», i mąż, który powie: „»W każdej kobiecie jest coś pięknego«, są może bliżsi prawdzie obiektywnej, ale szczerze mówiąc, jest to dziwne dziecko i dziwnie kochający mąż”. I pointuje: „Czasem trzeba przemówić w języku miłości. Być może wiele artykułów wiary, z którymi ludzie mają trudności, na nowo by odżyło i do nas przemówiło, gdybyśmy im pozwolili z metafizycznej skamieliny stać się na powrót żywym wołaniem przepełnionego miłością serca. Kiedy wyznanie unikalności Chrystusa słyszymy z ust Marii Magdaleny czy Piotra, któremu odpuszczony został grzech zdrady, jest to coś innego, niż gdy poznajemy tę prawdę jako szkolną definicję podbudowaną sprawianymi przez Jezusa cudami i zapowiedziami proroków. Już Pascal występował w obronie pluralizmu różnych porządków podejścia do rzeczywistości, rozróżniał porządek miłości, porządek ducha i porządek ciała i twierdził, że mają one odmienne kompetencje, sądy religijne należą według niego do porządku miłości i są zrozumiałe w logice serca, a nie logice rozumu”. Czy jednak nie obraża rozumu trwanie w Kościele, który czasem wydaje się iść do Boga bardzo pokrętną drogą? To zależy, jakimi oczami chce się na to patrzeć. Ksiądz Halik, który towarzyszy nam od początku tych fundamentalnych rozważań, zwierza się (w Cierpliwości wobec Boga), że słyszał kiedyś kazanie kolegi na temat: „Maryja obrazem Kościoła”. Kazanie było tak niemiłosiernie rozwlekłe i nudne, że ksiądz Halik dla żartu zaproponował sam sobie inną (moim zdaniem - genialną) metaforę - „Kościół jako Dulcynea z Toboso”. Obaj główni bohaterowie powieści Miguela de Cervantesa wielką platoniczną miłość Błędnego Rycerza widzą diametralnie inaczej. Dla giermka Sancho Pansy jest ona grubą, brzydką, ordynarną służącą, podczas gdy sam Don Kichot opiewa ją jako zwiewną i ulotną piękność. Wypisz, wymaluj - współczesna debata o Kościele. Proszę zajrzeć do gazet. Są tacy, którzy patrzą na Kościół niczym Freud na psychikę człowieka (gdyby była miastem, doktor Sigmund zwiedzałby i badał wyłącznie system kanalizacji) - wszędzie widzą brud, skandale i oszustwa. Obok okładają ich argumentami ci, dla których Kościół to rzeczywistość z definicji najczystsza. „Gdy czytamy, co pisze Sancho o Kościele w dzisiejszej prasie bulwarowej, nie wątpimy, że jest to na swój sposób jakaś prawda, ale nie jest to prawda cała i pełna. Gdy medytujemy na wzór mistyków o Kościele jako apokaliptycznej niewieście, zstępującej z góry bez wady i skazy, niczym oblubienica z Pieśni nad Pieśniami i Panna Niepokalana, nie

wątpimy w prawomocność takiego punktu widzenia; ale też nie możemy zatykać uszu, gdy w zamknięte drzwi pokoiku naszej medytacji zastuka znowu Sancho Pansa, by nas swoimi uwagami ściągnąć z mistycznych wyżyn na ziemię. Jednak cała prawda o Kościele nie mieszka ani na dole, na ziemi, ani na mistycznych wyżynach, ani też »gdzieś pośrodku». Nie ma dwóch ani trzech Dulcynei, jest tylko jedna Dulcynea, widziana z różnych perspektyw”. Prawda o Kościele to również nie arytmetyczna średnia wyciągnięta z zeznań obu panów. I Don Kichot („który jest szaleńcem jedynie bez Sancha”) i Sancho („który bez Don Kichota jest tylko przyziemnym gamoniem”) będą się spierać w tej kwestii pewnie do końca czasów. Z ich opisów dowiemy się zaś najwięcej o nich samych. O tym, jak czytają świat. „Kościół i Dulcynea (jak każda kobieta) pozostaną tajemnicą”. Czy takie postawienie sprawy nie jest jednak unikiem, sprytną ucieczką do przodu przed zmierzeniem się z problemami Kościoła? Przeciwnie. To szansa na to, by wyjść wreszcie z - jak określają to psychologowie - „transu problemowego”, „kamiennego kręgu”, w którym dzisiaj znalazła się i tkwi w najlepsze wszelka debata o Kościele. Pisze o tym w swojej świetnej książce Obezwładniony olbrzym. Psychoanaliza Kościoła katolickiego niemiecki teolog i terapeuta Manfred Lutz. Teza Lutza jest zgodna z tytułem książki - współczesny Kościół jest niczym Guliwer spętany przez Liliputów, z których każdy chce go pociągnąć w swoją stronę. Z jednej strony mamy tu więc tych, którzy są przekonani, że wszyscy księża to obleśni zboczeńcy, z drugiej takich, którzy lansują tezę, że wszyscy katolicy (a szczególnie ci, co noszą koloratki i habity) to chodzące po ziemi anioły. Wewnątrz Kościół trwa w analogicznym klinczu, w który wpuścili go konserwatyści i liberałowie, którzy wystarczy, żeby zaczęli debatę nad antykoncepcją lub zapłodnieniem in vitro, i już nie mają siły ani ochoty na cokolwiek innego. Lutz ma rację, aby tego dowieść, wystarczy prosty eksperyment. Proszę rzucić w towarzystwie temat „kapłaństwo kobiet” albo „Radio Maryja” - obie strony poderwą się do rytualnego, totalnie bezproduktywnego tańca. Jak wyjść z tego klinczu? Szkicowanie recepty Lutz zaczyna od anegdotki. W 1588 roku między hiszpańskimi jezuitami i dominikanami rozgorzał wielki spór o istotę łaski. Obie strony tak się w nim zapamiętały, że po kilku latach zaczęły się nawzajem oskarżać o herezję. Odwołano się do decyzji Rzymu. Kłopot w tym, że i tam przez bite dziesięć lat papieska komisja teologiczna nie była w stanie wypracować sensownego stanowiska. Papież Klemens VIII w trakcie prac umarł, dopiero jego następca Paweł V w 1607 roku zakończył spór, wydając jednostronicowy dokument. Stwierdzano w nim, że kto będzie oskarżał dominikanów o herezję, ma zostać wyklęty, podobnie jak ktoś, kto będzie o herezję oskarżał jezuitów. „Co się wreszcie tyczy samej nauki o łasce, to odpowiednia decyzja będzie

ogłoszona przez Stolicę Apostolską we właściwym czasie”. Nie została ogłoszona do dzisiaj. Dziś nasze myślenie o Kościele zaklinowało się między metanoią a paranoją, jedyne, co może uwolnić naszą myśl, to manewr obejścia. Lutz przypomina tu bohatera kultowej powieści Marka Twaina, Tomka Sawyera, któremu kazano za karę pomalować płot. Pierwszemu koledze, który zapytał go, co robi, odpowiedział: „Maluję ten płot... dla przyjemności”. Po godzinie przy płocie stała już pokaźna kolejka chętnych do malowania ogrodzenia, a Tomek inkasował za tę „przyjemność” od wolontariuszy kamyki, zdechłe szczury i wszystkie inne wymienialne podówczas wśród nieletnich waluty. Przestępców takich jak niemoralni księża odeślijmy do więzienia, ale gdy przychodzi do rozmowy o kościelnych imponderabiliach, spróbujmy spojrzeć na to, co do tej pory uważaliśmy za przeszkody lub deficyty, z zupełnie innej strony. Zobaczmy, czy te ułomności nie są przypadkiem naszym skarbem. Czas na praktyczne ćwiczenia. Katolikom zarzuca się na przykład i oni sobie też to czasem zarzucają, że tkwią w Kościele, który tłamsi ludzką wolność i promuje autorytaryzm, a koronnym na to dowodem jest dogmat o nieomylności papieża. Ale przecież to właśnie dowód na wolność, jaka panuje w Kościele - tłumaczy Lutz. W organizacji, która liczy ponad miliard członków, tylko jeden człowiek jest nieomylny i to pod pewnymi warunkami papież jest nieomylny tylko w sprawach wiary i moralności, i to wtedy, gdy zdecyduje się odpalić broń atomową w postaci formuły nauczania ex cathedra. To sytuacja niespotykana na żadnych imieninach, w żadnej firmie ani w żadnym ogródku piwnym, gdzie każdy wie najlepiej, jak powinien być urządzony świat, i jest gotów bronić tego przekonania do ostatniej kropli retorycznej krwi. Kolejny zarzut - katolicka nauka o seksie jest wymierzona w ludzkie potrzeby. Do tego, by dobrze, w pełni przeżyć relację z drugą osobą, potrzebne są trzy składniki - przyjemność seksualna, głęboka miłość i otwartość na życie - przypomina Lutz. Te trzy składniki są jak woda, słód i chmiel, z których robi się piwo. Współczesna kultura sprzedaje je osobno, wmawiając nam, że z osobna każdy smakuje lepiej, ale my w Kościele wiemy, jak połączyć je ze sobą tak, by dały pełny, przyjemny, a nawet nieco uzależniający smak. Obowiązujący księży celibat? Nie element seksualnej opresji, ale coś niezwykle wartościowego, coś, co pokazuje współczesnemu światu, że człowiek jest czymś więcej niż tylko funkcją relacji. I tak dalej, i tym podobnie. Musimy zmienić to, że jedynym naszym pomysłem na Kościół jest „obrona wiary”. Kościoły w Europie Wschodniej obroniły wiarę, ale czy spowodowało to rozlanie się wiary na inne rejony świata, jej rozkwit? - prowokacyjnie pyta Lutz. Musimy przestać też wreszcie zajmować się sobą. Przykazanie miłości bliźniego za często tłumaczymy sobie tak: owszem,

będę go kochał, ale wtedy, gdy będzie myślał tak samo jak ja. W Kościele jest miejsce i na liberałów, i na tych, których naturalnym środowiskiem są ideologiczne betoniarki. Kościół porównuje się często do łodzi - jeśli na pokładzie wszyscy usiądą w jednym miejscu, łódź przechyla się i tonie. Bycie katolikiem to nie tylko sprawowanie kultu i posiadanie zdania na temat Radia Maryja. To praktyczna implementacja, przeniesienie wiary na życie. Jak dramatycznie inaczej wyglądałby świat, gdyby ten miliard ludzi wziął sobie do serca to wszystko, co słyszy w kościele, i zaczął żyć w inny sposób. Gdyby pojechał może odrobinę dalej po zakupy, ale kupił produkty fair trade (takie, przy których produkcji nie oszukuje i nie wykorzystuje się ludzi), dawał jałmużnę ubogim, stosował się do przykazań w biznesie i w polityce, nie odwiedzał stron pornograficznych i agencji towarzyskich. My tę odpowiedzialność lubimy zrzucić na biskupów, na księży, na papieża. Tysiące głosów, niekończące się polemiki. A przecież jesteśmy jednym, tym samym Kościołem. Czy Chrystus, gdy przyjdzie ponownie na ziemię, spotka Oblubienicę czy też cały harem? Największym realnym problemem współczesnego Kościoła jest to, że traci on jedność. Niemiecki teolog Gerhard Lohfink w książce Czy Bóg potrzebuje Kościoła pisze, że w momencie, w którym katolicyzm stał się religią państwową, religią mas, zanikła praktykowana w czasach apostołów praktyka zgromadzeń. Nie mszy, ale po prostu zebrań, spotkań lokalnej kościelnej gminy, która mogła wówczas debatować o wszystkim: o stosunku do świata, do Boga, o sprawach bieżących, o relacjach między ludźmi. „Jednym z podstawowych problemów Kościoła u schyłku XX wieku jest to, że wiara nie przenika już całości życia, lecz tylko jeden jego wąski wycinek. Z całego tygodnia dla »wiary« ostaje się już tylko 60 minut w niedzielę. Praca zawodowa już dawno stała się samowystarczalnym światem, w którym obowiązują własne reguły i sposoby zachowania. Nie ma ona już wiele wspólnego z życiem chrześcijańskim. (...) Również czas wolny stał się w równym stopniu światem samym w sobie - podobnie edukacja, gospodarka, kultura i wszystkie inne dziedziny życia. W ten sposób wiara coraz bardziej wysycha. Nie ma już substancji, którą mogłaby przemieniać. Traci swój związek ze światem, a tym samym wszelką skuteczność. W życiu wielu chrześcijan nie byłby to żaden szczególny przełom, gdyby pewnego dnia postanowili, że od następnej niedzieli przestają chodzić do kościoła, a w najbliższym możliwym terminie zrezygnują z abonowania gazety kościelnej. Ich życie toczyłoby się dalej jak wcześniej, według dokładnie tych samych społecznych reguł, norm, sposobów zachowania i wzorców. Nic by się nie zmieniło. A działoby się tak dlatego, że już wcześniej ich wiara straciła odniesienie do świata, a tym samym skuteczność, a w ostatecznym rozrachunku również

wszelkie znaczenie. Mówiąc ściśle, nie była to już wiara. Tam, gdzie wiara jest prawdziwa, tam nie daje się ona zepchnąć na margines życia”. Lohfink przytacza poruszające świadectwo niemieckiej dziennikarki Vilmy Sturm. Na tyle charakterystyczne dla współczesnych, że chyba warto przytoczyć je w całości: „Odpłynęłam, jak odpływa łódź bez żagla, bez wioseł, pchana jedynie prądem. Ten prąd to byli ci wokół mnie, którzy byli mi drodzy: córka, która nie zawarła ślubu kościelnego, wnuki, które nie zostały ochrzczone, ona i jej mąż, i jego matka, która dwadzieścia lat wcześniej przeszła na katolicyzm - oni wszyscy wystąpili z Kościoła. Również wielu przyjaciół nie miało już po prostu ochoty na życie w Kościele, również brat ze swoją rodziną. Często była to czysta wrogość, przeważnie jednak obojętność i zniechęcenie. Z pewnością nie było to związane z tym czy innym niepowodzeniem Kościoła; ta skłaniająca do oporu instytucja była nam już od dawna raczej obojętna, za wyjątkiem papieża Jana. Dlaczego jednak z czasem odwróciliśmy się również od gminy i nabożeństwa, tym samym również od Biblii i modlitwy, a wreszcie od jakiejkolwiek dającej się wyrazić pobożności? Tego nie wiem. Znajduję się w samym środku procesu odchodzenia, który wydarza się we mnie bez mojej woli. Odpływam coraz dalej, dokądś, w pustkę, w której nie ma już nikogo, nawet echa, gdy próbuję wołać. Prawie już nie widać brzegu, z którego przybyłam, a słowa, imiona, którymi niegdyś przywoływałam świętych, rozwiały się we mgle. Słowa w Kościele nie są już moimi słowami. Nie znam już w ogóle żadnych słów, dzięki którym mogłabym wspólnie z innymi brać udział w nabożeństwie. Już pierwsze zdanie »Ojcze nasz« czy Credo paraliżuje mój język. Mam nazywać Ojcem tę przerażającą tajemnicę kryjącą się za biegiem świata? Nigdy i nigdzie nie można Go znaleźć - z pewnością nie w górze, bo gdzie jest góra, a gdzie dół, jeśli znajdujemy się na wirującej kuli? Nie daje się już ująć w żadne pojęcia, żadne słowa, żadne pozdrowienie. W najwyższym razie mogę powiedzieć: mam nadzieję, że jest - tylko tyle. Mam nadzieję, że jest, że będzie w godzinie mojej śmierci i pozwoli mi pozostać w owym nigdy i nigdzie, które zamieszkuje. Równocześnie drżę przed tym, że będzie inaczej, że nie pozostanie mi nic innego jak trumna i grób, i rozkład. Ale drżę jedynie w ciemności, nocą, gdy nie mogę spać. Za dnia jestem jak wszyscy, którzy żyją, jak gdyby nie było śmierci”. Takiego człowieka nie przekona panel dyskusyjny, nie wystarczy rozbrojenie pola przez księdza Halika, przygotowanie nowych argumentów przez Manfreda Lutza. Jeśli Kościół w XXI wieku ma się dalej rozwijać, musi pokazać światu chrześcijan zintegrowanych, „w jednym kawałku”, przekonanych, że to, w co wierzą, to konkretny

pozytywny projekt, który da się zaaplikować do życia; ale też - świadomych swoich korzeni (każdy z nas ma jakichś przodków w wierze, odziedziczył jakąś duchową genetykę), pogodzonych ze sobą, nie zaś znerwicowanych i wszędzie szukających grzechu, lecz uśmiechniętych. Kiedy jeden z uczniów przychodzi do Jezusa i pyta Go, gdzie Mistrz mieszka, ten nie wyciąga map, nie rysuje schematów dojścia, mówi: Chodź i zobacz. To dopiero rachunek sumienia dla każdego współczesnego chrześcijanina, nie tylko dla 407 000 katolickich księży, 5128 biskupów, 185 kardynałów oraz jednego papieża. Gdzie zaprowadziłby ucznia każdy z nas, gdyby ten właśnie do niego przyszedł?

DLACZEGO TRZEBA SIĘ MODLIĆ? Ludzie modlili się zawsze. Najpierw za pomocą magicznych rytuałów, później spisywanych formuł, wreszcie - wykształciły się kapłańskie kasty, które miały prowadzić modlitwy i składać ofiary (to druga podstawowa forma relacji człowieka z bóstwem). O modlitwie tysiące mędrców pisało setki błyskotliwych traktatów. Klasyczne definicje mówią, że to „wzniesienie serca do Boga” (święty Jan Damasceński) albo „rozmowa z Bogiem” (to z kolei zdanie świętego Augustyna). Ludzie modlą się różnie. Buddyści, gdyby mogli, robiliby to pewnie non stop choć u nich jest to nie tyle wejście w kontakt z Bogiem, ile zanurzenie się w siebie, by jak najszybciej dostąpić nirwany. Muzułmanie - pięć razy dziennie, z zegarkiem w ręku i precyzyjnie spisanymi godzinami. Pierwsza modlitwa o wschodzie słońca, druga około południa, trzecia około 15.00, czwarta o zachodzie słońca, piąta - dwie godziny po nim (początkowo Bóg chciał, żeby jego wyznawcy modlili się 50 razy dziennie, dziesięciokrotną redukcję wynegocjował osobiście Mahomet). Muzułmanin, który się modli, musi ściągnąć buty, klęka zwykle na specjalnym modlitewnym dywaniku i odwraca się w stronę Mekki, w liniach lotniczych krajów arabskich na pokładach samolotów wyświetlany jest kierunek, w którym należy się zwrócić. Jeśli nie jest w stanie rytualnej czystości (na przykład spał, dotykał osoby przeciwnej płci, z którą nie żyje w małżeństwie, albo dotykał intymnych części ciała), musi najpierw poddać się obmyciu według skomplikowanej choreografii. Myje ręce, zęby, płucze usta, wciąga wodę do nosa z prawej ręki i wydmuchuje ją do lewej, myje głowę, uszy i stopy. Ortodoksyjni Żydzi, modląc się, zakładają misterne uprzęże z filakterii małych

pudełeczek z fragmentami Tory przywiązywanych rzemykami do ramienia i głowy oraz tałes, czyli modlitewny szal z frędzlami. Życie modlitewne chrześcijan na tym tle jest wręcz luksusowe. Z Bogiem może porozmawiać każdy, zawsze i praktycznie wszędzie. Czy to ta łatwość i dostępność modlitwy sprawia, że chrześcijanie coraz mniej się modlą? Do końca życia będę pamiętał sytuację sprzed kilku lat, gdy przesiadając się na paryskim lotnisku de Gaulle'a, wszedłem do tamtejszej kaplicy, urządzonej - jak to na zachodnich lotniskach - w systemie multifaith. W części dla chrześcijan przez bitą godzinę siedziałem sam jak palec. W części dla żydów pojawiało się raz na jakiś czas kilku ortodoksów. Drzwi do części dla muzułmanów otwierały się - liczyłem - ponad 60 razy. Ludzie w Europie uwielbiają nurzać się w rozważaniach, gdzie jest Bóg. Przypominają ludzi, którzy utyskują na to, że w życiu do niczego nie doszli, nie dopuszczając do siebie myśli, że może byłoby inaczej, gdyby zdecydowali się choć raz w życiu wyjść z domu. Mędrcy niech formułują kanony modlitwy, laicy mogą pisać tylko o swoim doświadczeniu. Parafrazując tytuł jednego z tekstów cytowanego w tej książce wielokrotnie księdza Tomasa Halika - dla mnie modlitwa to nieustanne odkrywanie radości z faktu, że nie jestem bogiem. Że Bóg, w którego wierzę, jest kimś innym ode mnie. Że modląc się, nie słyszę tylko echa własnych słów, litanii próśb, sporadycznych podziękowań. Odwołajmy się do klasyków. Martin Buber, wielki żydowski myśliciel, pisał, że każdy może urządzić sobie świat na dwa sposoby, pierwszy typ relacji nazwał „Ja - Ono” (lub Ja - To), to sytuacja, w której człowiek dominuje nad światem, w którym jego „Ja” jest na tyle wielkie, że wszystko wokół zmienia w przedmiot jego myśli, słów i czynów, człowiek po prostu tym światem manipuluje. Druga relacja to „Ja - Ty”. „Ty” to byt, którym manipulować nie mogę, zgadzam się na to, że jest nieprzewidywalny, sam podejmuje decyzje, a ja, wchodząc w relację z nim, podejmuję ryzyko. Dlaczego owym „Ty” ma być dla człowieka Bóg? Dlaczego nie wystarczy drugi człowiek? Buber odpowiadał: bo drugi człowiek w każdej chwili z „Ty” może stać się dla nas „Ono”. To przejście z pierwszej osoby do trzeciej dokonuje się wtedy, gdy człowieka próbujemy jednak do czegoś używać (a zdarza nam się to chyba z każdym). Tylko Bóg nigdy nie może przestać być dla nas „Ty”, bo Bóg, którego zaczynamy do czegoś używać, przestaje być Bogiem, staje się bożkiem. Człowiekowi wydaje się może, że modli się jeszcze do Boga, ale to tylko idol, jakieś fragmenty ludzkich emocji, coś, co jest parodią Boga. Boga, który przedstawił się ludziom, mówiąc, „Jestem, który jestem”. Tak ustawił te dwa czasowniki, że nie zmieści się między nimi żadna ludzka dłubanina. Wychowałem się wśród rytualnych form modlitwy

nabożeństw, „modlitw

książeczkowych”, litanii. Przez 20 lat odkrywałem, że modlitwa to po prostu spotkanie. Spotkanie z tym samym Bogiem, z którym uściskam się serdecznie, przechodząc za kilkanaście, kilkadziesiąt lat przez drzwi śmierci. To będzie ciąg dalszy czegoś, co mogę zacząć już dzisiaj. Czasem modlitwa to „prezent z nieba”, prosisz Pana Boga, żeby „pożyczył” ci trochę Swojej mocy, a On ci ją daje. Czasem to jakby przemywanie twoich własnych oczu, żebyś dostrzegł coś, czego do tej pory nie widziałeś. Kiedyś kłóciłem się z Bogiem, pytając, dlaczego, choć w Ewangelii stoi jak wół, że „o cokolwiek prosić będziecie w Imię Jezusa” da nam, a jakoś niespecjalnie dawał. Trzeba było lat, godzin wysiedzianych w kościołach i kaplicach, przepłakanych, przemilczanych, żeby dotarło do mnie, że to, co mówią pobożne książki, to prawda - nie ma modlitw niewysłuchanych. Każde najdrobniejsze słowo, jakie wypowiadasz przed Bogiem, podnoszone jest z pietyzmem i uwagą. Wiele razy miałem głębokie przekonanie, że po prostu zostałem wysłuchany do końca. Czy to, o co prosiłem, się spełniło? Czasem nie, czasem tak, jeśli już - to po kilku dniach. Nie wiem, skąd takie opóźnienie, może trzeba było, żebym poprosił o to kilka razy, aby tam na górze mieli pewność, że naprawdę tego chcę i potrzebuję? Kilka razy przekonałem się, że trzeba bardzo uważać, o co się prosi. Bo Bóg gotów nam to dać. I wtedy zaczynają się schody. Co jest w modlitwie najważniejsze? Po pierwsze - szczerość. Z własnego doświadczenia wiem, że na Pana Boga najlepiej działają modlitwy, których nie poprzedza jakaś retoryczna gra wstępna. Ulubione przez niektórych chrześcijan napinanie się, samooskarżanie, samoponiżanie. Czasem idę do Niego tylko po to, by powiedzieć Mu coś miłego, bo myślę sobie, że gdybym był Bogiem, byłoby mi przyjemnie, gdyby moje stworzenie powiedziało mi kiedyś samo z siebie coś takiego. W chwilach, kiedy biegnę do Niego totalnie zirytowany, wściekły, ze światem walącym się na głowę, ukojenie i ratunek przychodzi w trybie ekstrapilnym. Nieraz zdarzyło mi się na modlitwie kląć jak szewc. Szedłem przed ikonę, którą mam w domu, i wyrzucałem z siebie mój gniew. Dlaczego miałbym przed Kimś, kogo kocham, ukrywać to, że czasem życie jest ponad moje siły? Wiele adoracji po prostu przespałem. Dlaczego miałbym udawać przed Kimś tak mi bliskim, że jestem świeży jak skowronek, zamiast po prostu zasnąć bezpiecznie w Jego obecności, nabrać sił? Lubię patrzeć na ludzi, którzy wchodzą czasem w ciągu dnia do kościoła, siedzą w ławkach, robią jakieś notatki. Mówią: „W kościele łatwiej się skupić”. Starsze pobożne panie (panowie też) oburzają się na nich. Nie rozumiem tej postawy. Dlaczego Bóg ma być kimś tylko od wielkiego dzwonu, dlaczego nie można Go zaprosić w ten sposób do swojej codzienności, razem przygotować się do egzaminu, może w Jego towarzystwie naszkicować

list motywacyjny, tak by spodobał się pracodawcy i udało się zdobyć wymarzone zajęcie? Potrzebna jest też wytrwałość. To straszne słowo. Pachnie godzinami, które trzeba wyklęczeć, szepcząc przy tym w odpowiedniej kolejności setki przepisanych modlitw. To nie tak. Gdy zwierzałem się mojemu spowiednikowi z moich ambitnych modlitewnych planów, studził mnie: „Nie planuj godziny, którą znajdziesz lub nie, zaplanuj pięć minut, które znajdziesz na pewno”. Klucz do modlitwy nie leży w tym, jak długo. Znacznie ważniejsze jest to, żeby modlić się często. Chwila rano, gdy jeszcze jesteś w łóżku, kilka chwil przed ikoną wieczorem, w ciągu dnia tych kilka chwil po mszy w kościele i dziesiątki chwil, kiedy na sekundę twoja myśl wędruje ku Bogu. W każdym człowieku jest obecny Jezus, który w nim się modli. Nie musisz więc sprawdzać, czy na pewno masz dość miejsca, by uklęknąć, i czy na pewno wokół panuje doskonała cisza. Na stojąco, idąc, na siedząco - możesz po prostu przyłączyć się do tej modlitwy. A im częściej i więcej będziesz tak się modlił, tym większy zaczniesz odczuwać głód, by pójść z tym dalej, złączyć ją jakoś z modlitwą miliarda członków Kościoła na tej ziemi i co najmniej kilkunastu miliardów, którzy są już po tamtej stronie, ale nadal członkami Kościoła pozostają (w czasopiśmie „New Scientist” wyczytałem kiedyś, że ludzi, którzy między 40 000 r. p.n.e. i dniem dzisiejszym przenieśli się na tamten świat, było około 60 miliardów, a część z nich była chrześcijanami). Gdyby zapytać formalistów, odpowiedzieliby, że Kościół na ziemi zna trzy główne rodzaje modlitwy - modlitwę ustną, rozmyślanie oraz kontemplację. Pierwsza to głównie modlitwa wspólnie odprawianych ceremonii, niezrozumiana może prowadzić do „klepania pacierzy”, „odbębniania” nabożeństw czy modlitw. Kiedy człowiek zechce się jej nauczyć, poczyta sobie troszkę na przykład o postawach, jakie może podczas niej zająć (i co na przykład znaczy gest otwartych, wyciągniętych rąk podczas odmawiania „Ojcze nasz”, ile można powiedzieć tym, że się stoi, siedzi lub skłania głowę), okazuje się, że coś, co wydawało się nudną sadzawką, w istocie jest oceanem bez dna. Rozmyślanie to praca głowy i serca nad Pismem Świętym, tekstami Ojców Kościoła. Kontemplacja to najdoskonalsza z form modlitwy - wpatrywanie się w Boga, tu nie ma metod, to modlitwa najbardziej intymna, tutaj język partnerzy muszą wypracować sobie sami. Warto wprawiać się w kontemplacji, bo jest ona tym, co będziemy robić przez całą wieczność i co z pewnością robią już niektórzy z naszych bliskich zmarłych. Na koniec stara jak świat anegdotka o prawosławnym biskupie, którego niesprzyjająca żegludze pogoda rzuciła kiedyś na samotną wyspę gdzieś na końcu świata. Władyka natknął się na niej na trzech półzdziczałych pustelników. Zapytał ich, co robią całymi dniami, odpowiedzieli, że się modlą. Jak umieją. A dokładniej - nie znają żadnych modlitw poza

jedną: „Ty jesteś trzej, my jesteśmy trzej, zmiłujcie się nad nami”. Biskup załamał ręce. W try miga nauczył ich pożytecznych formuł. Odpłynął w końcu, a kiedy był już wiele kilometrów od brzegu, dostrzegł, że za statkiem po falach biegną do niego pustelnicy: „Ojcze, straszna tragedia, zapomnieliśmy słów modlitwy, przypomnij nam ją szybko!”. Biskup zrozumiał swoją głupotę, ukląkł przed nimi i poprosił, by modlili się dalej tak jak zawsze, również za niego. Bóg to nie panienka przyjmująca telegramy ani recenzent pracy doktorskiej, zbawienie nie jest uzależnione od ilości słów. Wystarczy decyzja, jeden krok na tej drodze, ona sama poprowadzi człowieka do końca.

A MOŻE BOGA NIE MA, SKORO NA ŚWIECIE JEST CIERPIENIE? Umierający w 1968 roku kardynał Pierre Veuillot miał powiedzieć jednemu ze swoich podwładnych: „Potrafimy po mistrzowsku formułować piękne frazesy o cierpieniu. I ja głosiłem o cierpieniu porywające kazania. Niech ksiądz powie kapłanom, żeby lepiej milczeli, albowiem nie wiemy, co to znaczy cierpieć. Kiedy to do mnie dotarło, mogłem już tylko płakać”. Popłakałem się, kiedy przy okazji jakiejś dziennikarskiej roboty wszedłem do kaplicy szpitala dziecięcego w krakowskim Prokocimiu. W ławkach klęczały dzieci, z wenflonami, zabandażowane, o kulach. Wszystkie z pięknie złożonymi rączkami patrzyły na wystawiony w monstrancji Najświętszy Sakrament, modliły się pewnie o zdrowie. Bóg nie wszystkie te prośby spełni. I nie umiem nie zadać sobie pytania: Dlaczego? Kilka lat temu moja przyjaciółka pracująca na oddziale ratunkowym dziecięcego szpitala opowiadała mi o dwulatku, którego mama przywiozła na nocny dyżur z podejrzeniem grypy. Chłopiec poszedł na badania, mama wróciła po coś do domu. Była z powrotem bladym świtem, malec jeszcze biegał, po 8.00 poczuł się gorzej. O 11.00 już nie żył. Piorunująca sepsa nie dała lekarzom szans na ustalenie antybiotykoterapii. Szok na oddziale. Matka, która wróci do domu, wejdzie do dziecinnego pokoju i dotrze do niej, że on już pozostanie pusty. Trudno mi zrozumieć tych, którzy takie sytuacje kwitują krótkim: „Wola Boża”. Po pierwsze - naturalną reakcją człowieka, którego spotyka w życiu tak koszmarna przemoc, wydaje się jednak bunt. Po drugie - nie umiem uwierzyć w Boga, który chce, by jakaś matka płakała po stracie swojego dziecka. Są ludzie, którzy w takich chwilach robią Bogu ogromną

krzywdę, powtarzając bluźniercze morały w stylu: „Kogo Bóg miłuje, tego Bóg doświadcza” etc. Dla mnie takie koncepty, tworzenie wyobrażeń Boga jako pedagoga sadysty, to raczej dowód ludzkiej bezradności, piana słów toczona na ogień, który nie wiadomo skąd się wziął i nie wiadomo jak długo zamierza się tlić. „Wszechmoc mogła zapobiec, a dobroć powinna zapobiec złu” - pisał trzy wieki przed Chrystusem grecki filozof Epikur. Człowiek, który zderzy się w życiu z nieszczęściem, odruchowo krzyczy: „O Boże!” Skoro na świecie jest tyle cierpienia, gdzie - u licha - jest jednak ten Bóg? Czy tworząc ten świat, nie mógł stworzyć go tak, by nie było na nim tego całego brudu, nieszczęścia i zła? Odpowiedź Kościoła jest wyraźna - to nie Bóg stworzył zło. Zło nie jest jakimś osobnym bytem, ciemną materią, którą utkał jakiś Antybóg, zło jest od początku do końca dziełem Bożych stworzeń. Konsekwencją sytuacji, kiedy wyposażone w wolną wolę stworzone przez Boga istoty, czyli aniołowie i ludzie, nie wybierają dobra. Bóg nie morduje ludzi, ludzi mordują inni ludzie. Bóg nie jest przyczyną łez zdradzonej kobiety, „stworzył” je, przywołał na świat jej godny pożałowania mąż. To nie Bóg głodzi dzieci w Trzecim Świecie, ale ja i ty, którzy żyjemy, kupujemy i zarządzamy naszymi środkami tak, że inni nie mają co do garnka włożyć. Jak wytłumaczyć jednak nowotwory, trzęsienia ziemi, kogo obwinić za śmierć? Jedna z odpowiedzi, które daje teologia, brzmi: To wszystko przez szatana, który jako pierwszy zbuntował się przeciw temu, jak urządzony jest ten świat i przeciwko jego Stwórcy, Bogu. A później wciągnął w swój bunt człowieka. Nieważne, czy Adam rzeczywiście istniał, czy też jest figurą symbolizującą cały rodzaj ludzki. Adam, za poduszczeniem złego ducha który chciał zagrać Bogu na nosie, udowodnić Mu, że nie tylko Zły myśli, iż jest On satrapą, a nie Ojcem - zasugerował Stwórcy, że wie lepiej, da radę, Panu Bogu serdecznie dziękuje za pomoc. I bynajmniej nie chodziło o to - jak próbują nam wmówić różnej maści pogromcy katolickich mitów - że ktoś nie posłuchał Taty i zrobił Mu tym samym przykrość. To było uderzenie w fundament, w podwaliny, na jakich ten świat został założony. Naturalny porządek podległości tego, kto wie i widzi mniej, temu, kto widzi i wie najwięcej, został zburzony. W człowieku, który w ten sposób okazał nieposłuszeństwo swojej naturze, nieposłuszeństwo zaczęły okazywać także różne jego zmysły - pojawiła się pożądliwość, gniew, lęk. Konsekwencje tego buntu rozlały się jeszcze szerzej, wszak Bóg wcześniej dał człowiekowi w zarząd całą ziemię. Decyzja Adama spowodowała więc, że nie tylko on, ale i cała natura pękła po prostu na pół. Zwierzęta zaczęły zwalczać siebie nawzajem, mikroby zaczęły atakować człowieka, człowiek - w odwecie - zaczął brać gwałtem naturę. Ona zaczęła

mu się odpłacać pięknym za nadobne. Teologowie, zwłaszcza w średniowieczu, lubowali się w tworzeniu wyobrażeń, jak musiał wyglądać świat przed grzechem. Wyłącznie roślinożerne zwierzęta, człowiek, który nie umiera, ale wstępuje żywcem do nieba, tak jak później zrobił to Jezus. Nie trzeba jednak ich bajek, by dostrzec, że przez grzech Adama człowiek zrobił sobie przepotworne kuku. Pozostaje jednak pytanie, dlaczego konsekwencje tego czynu mają trwać przez wszystkie następne pokolenia, brudząc nas wszystkich już na wejściu grzechem pierworodnym? Odpowiedź jest boleśnie prosta. Gdy na ziemi żył Adam, on sam był całym rodzajem ludzkim. Był jak komórka, z której później wykształca się organizm. Gdyby ktoś uszkodził komórkę, z której my się poczęliśmy, urodzilibyśmy się kalekami. Co robi w tej sytuacji Bóg? Nie naprawia wszystkiego za pomocą magicznej różdżki, za bardzo szanuje wolność, którą raz na zawsze dał swoim stworzeniom. Decyduje się nie usuwać zła, szanując to, że człowiek mógł je wybrać, ale usunąć jego skutki. Przywraca człowiekowi jego nadprzyrodzoną godność, komuś, kto nie chciał być Jego synem, przysyła swojego Syna, by był jego bratem. Nie można już chyba jaśniej i dobitniej pokazać, że Bóg chce zawrzeć z nami zupełnie nowe przymierze, nie wymazując tego, co było (bo przecież było, wybaczyć to nie znaczy zapomnieć), chce powiedzieć: Zacznijmy jeszcze raz. Jezus, który przychodzi na świat, zabiera śmierci jej „oścień”, nie usuwa jej, ale unieważnia jej konsekwencje. Pokazuje też, że ostatnie słowo wciąż należy do Niego, że nie ma takiego brudu i takiego grzechu, z którego nie byłby w stanie wyprowadzić dobra. Decydując się na śmierć, na jaką się zdecydował (najbardziej okrutną, jaka była podówczas dostępna), nie chce wyłącznie nakręcić koniunktury Melowi Gibsonowi, pokazuje, że nie ma takiego cierpienia, w którym Bóg nie byłby razem ze swoimi ludźmi. Jest, dodaje siły, obiecuje, że kiedy już jakoś przejdziemy przez ten ziemski śmietnik i miniemy bramę śmierci, wrócimy do pomysłu, który On miał na ten świat od początku. Inna odpowiedź na pytanie: „Gdzie jest Bóg, gdy człowiek cierpi?” brzmi: Bóg jest w tym, który właśnie cierpi. Po raz pierwszy sformułował ją chyba tak dobitnie Elie Wiesel, który widząc, jak w czasie wojny hitlerowcy wieszają rodzinę z dziećmi, zadał sobie głośno dokładnie to pytanie: „Gdzie jest Bóg?” Wspominał później, że wewnątrz usłyszał nagle głos: „On jest w tym dziecku, które za chwilę zginie na szubienicy”. Należy więc go szukać nie w oprawcy, nie w gapiach, ale w niemowlęciu, które umiera na raka w warszawskim szpitalu, w dziewczynie, którą wieszają na dźwigu „stróże sprawiedliwości” w Iranie, w ofiarach azjatyckiego tsunami z 2004 roku. Niektórym „Bożym adwokatom” przeszkadza jednak taka wizja cierpiącego Boga. Arianie - wyznawcy herezji odmawiającej boskiej natury Jezusowi -

mówili, że Bóg nie może cierpieć z człowiekiem, byłaby to bowiem oznaka słabości. Protestancki teolog zamordowany w 1945 roku przez hitlerowców, Dietrich Bonhoeffer, wszystkim myślącym w ten sposób odpowiadał, że mówienie w Auschwitz o Bogu, który cierpieć nie może, jest robieniem z niego demona. Autor Idei Boga po Auschwitz Hans Jonas sugerował, że Bóg nie może być wszechmocny, coś musiało mu się wymknąć spod kontroli, skoro na ziemi działy się takie rzeczy. Carl Gustav Jung próbował bawić się w psychiatrę Boga i doszukiwać się w Nim poczucia winy (Jezus poszedł według niego na krzyż po to, żeby dorównać Hiobowi). Współczesny teolog Thomas G. Weinandy pisze w książce Czy Bóg cierpi?, że Bóg cierpieć chyba nie może, jest przecież niezmienny, a ból by Go zmieniał. Wśród tych wszystkich ludzkich twierdzeń i boskich znaków zapytania mnie najbardziej przekonuje próba wskazania kierunku, której dokonał Viktor Franki, austriacki psycholog, więzień Auschwitz i Dachau - po wojnie opisał „syndrom oświęcimski”, badał zderzenie ludzi z niewyobrażalnym nieszczęściem. W Homo patiens pisał: „Cierpienie człowieka uszlachetnia. Jakby Bóg nie mógł stworzyć ludzi, którym dla uszlachetnienia nie byłoby potrzebne cierpienie, albo szkoda, która nie czyniłaby ich mądrzejszymi. Nie można wyjaśniać ludzkiego cierpienia bez uciekania w antropomorfizm. Możemy tylko wierzyć, że to wszystko ma sens. Nadsens. Ale jaki ma sens i w jakim znaczeniu jest nadsensem, w jakim kierunku mamy w danym przypadku cierpienie wyjaśniać, tego wszystkiego wiedzieć nie możemy”. I dalej: „W obliczu trudności w zrozumieniu każdej teodycei jedyną stosowną dla człowieka postawą jest taka, jaką przyjął Hiob. Który najpierw spierał się z Bogiem, a potem stawiał mu wiele pytań, by wreszcie dłoń położyć na swe usta i milczeć, świadomy tego, co potem wyraził Sokrates, że wie, że nic nie wie”. Historię Hioba, bogacza z Arabii Skalistej, na którego nagle zaczęły spadać wszystkie możliwe plagi, każdy powinien przeczytać sam. Jest tam wszystko - Hiob najpierw przeżywa szok, wstrząs. Później próbuje się pozbierać, ukojenia szuka w myśli, że jego cierpienie da się jednak wpisać w logiczny porządek rzeczy. Wygłasza frazy z pogranicza bohaterstwa („Bóg dał, Bóg zabrał”). Wreszcie - zapasy gromadzonej przez całe dotychczasowe życie energii ulegają wyczerpaniu, Hiob zaczyna przeklinać siebie, cały świat. I tu do akcji wkraczają komentatorzy - no właśnie, co to za Bóg, który pozwolił dojść swojemu wiernemu słudze do takiego stanu? Jak czytamy we wstępie do Księgi Hioba - zachował się nie jak miłosierny Ojciec człowieka, ale jak pyszny właściciel bojowego psa, poszedł o zakład z szatanem, chciał się przed nim popisać, że ma takiego wyznawcę, który z pewnością pod żadnym bólem się nie ugnie. „Ludzie bardzo pragną widzieć w Hiobie ofiarę Boga, diabła, złego losu,

przeznaczenia, »ludzkiej kondycji«, klerykalizmu i czego tam jeszcze, byleby tylko nie było mowy o bliźnim, czyli o nas samych” - ripostuje jednak Viktor Franki. Wtóruje mu Anna Szczepan-Wojnarska, autorka książki Wybaczyć Bogu. Hiob w literaturze podejmującej tematykę II wojny światowej, odwołując się do francuskiego antropologa Rene Girarda: „Skargi Hioba na cierpienia fizyczne wynikają z upokorzenia, jakiego przez nie doznaje od innych, a nie z samego bólu. Girard twierdzi, że nie dostrzegając tego, jesteśmy trochę większymi hipokrytami niż biblijni przyjaciele, bo chcemy znaleźć winę w Bogu, zwłaszcza jeśli w Niego nie wierzymy”. Przesada? Spójrzmy na historię Hioba bez ideologicznych uprzedzeń. Owszem, spadły na niego plagi, na które nie miał wpływu (na przykład trąd, którym został obsypany). Niewykluczone jednak, że poradziłby sobie z chorobą całkiem dobrze, gdyby nie Sabejczycy i Chaldejczycy, którzy wcześniej zrabowali mu cały majątek i pozabijali jego sługi. Zanim pogrążymy się w debatach nad sensem i bezsensem cierpienia, warto sprawdzić, za jaką część tego światowego bólu jesteśmy odpowiedzialni osobiście. Przyjaciele Hioba, którzy - parafrazując znane powiedzenie byłego francuskiego prezydenta - nie skorzystali z okazji, żeby siedzieć cicho, nie mogą pogodzić się z tą myślą. Prezentują postawę, jaką często można zauważyć w szpitalach, hospicjach, w domach opieki. Ludzie stojący przy łóżku cierpiącego, tworząc piętrowe racjonalizacje, tłumaczenia sytuacji (w które często wciągają jeszcze chorego - „gdybyś tak nie robił, pewnie byś tu nie leżał”), zagadują tak naprawdę lęk przed swoim własnym cierpieniem i śmiercią. Przyjaciele Hioba cytują wszystkie argumenty, jakie w kwestii cierpienia kiedykolwiek sformułowała ludzkość, ze szczególnym uwzględnieniem: „Żyłeś źle, Bóg cię skarał”. Bóg przychodzi do Hioba na końcu, stanowczo nakazuje przyjaciołom zakończyć czcze gadulstwo. Zarzuca im, że kłamali i tracili czas. Snucie gniewnych refleksji nad tym, dlaczego Bóg dopuszcza cierpienie, jest na rękę przede wszystkim Złemu. Człowiek nie jest przecież wobec zła całkowicie bezbronny, jest jedyną ziemską istotą, która ma w sobie „transformator” zdolny przerobić zło w dobro. Złe słowo w uśmiech, nieszczęście w cierpienie tak przeżywane, że ludzie klękają przed szpitalnym łóżkiem, zbrodnię w przebaczenie, głód w spokojne życie. Jakaś część bólu, która jest na świecie, mogłaby zniknąć, gdybyśmy zamiast oskarżać w płomiennych słowach Boga nad szpitalnym łóżkiem, wzięli leżącego w nim człowieka za rękę. Prawdę o Bogu mówią nie mędrcy, ale ten człowiek siedzący na kupie gnoju, drapiący się skorupą. To dlatego w hospicjach wymienia się tych wolontariuszy, którzy gadają za dużo. Księga Hioba kończy się tak, jak powinna się skończyć każda rozmowa o cierpieniu. Nie ma wniosków, jest tylko milczenie. Bóg, gdy już zrobił porządek z przyjaciółmi Hioba, zaczyna opowiadać. Pokazuje piękno i potęgę swojego świata i swojego stworzenia. Mówi o

hipopotamach i krokodylach, o morzu („chmury mu dałem za ubranie, za pieluszki - ciemność pierwotną”), pokazuje, że poza bólem Hioba jest świat - ludzie i zwierzęta żyją swoim życiem (trudno powiedzieć, czy taka myśl cierpiącego koi, czy wpędza w jeszcze głębszą depresję). Wyraźnie sugeruje, że są na tym świecie rzeczy, których nie tyle Bóg nie chce człowiekowi wyjaśnić, ile człowiek zwyczajnie nie jest w stanie ich pojąć. Wzywa człowieka, żeby po prostu mu zaufał. Hiob, przerażony chyba z lekka intensywnością, emocjonalnym zaangażowaniem Boga w tę przemowę, ostatecznie też wybiera milczenie: „To zbyt cudowne. Ja nie rozumiem”. Bóg naprawia wszystkie szkody, podwaja majątek Hioba, daje mu też siedmiu synów i trzy piękne córki. „Na tym etapie Objawienia autor Księgi Hioba nie mógł dotrzeć dalej” - pisze autor komentarza do Księgi zamieszczonego w Biblii Jerozolimskiej. Odpowiedzi na pytanie Hioba udzielił dopiero Chrystus. Po pierwsze - dając się zabić i zmartwychwstając, po drugie ustami świętego Pawła zapewniając, że „cierpień teraźniejszych nie można stawiać na równi z chwałą, która ma się w nas objawić”. Nie mogę więc wcale wykluczyć, że gdy pójdę na tamtą stronę, przypomnę Bogu obrazek z dziecięcego szpitala i zadam Mu dramatyczne pytanie: „Dlaczego?”, podejdzie do mnie jedno z tych dzieci, weźmie za rękę (czy cokolwiek wtedy będę zamiast ręki miał) i powie: Daj spokój, jestem teraz tak szczęśliwy. I dopyta: A co - poza swoim gadaniem - ty zrobiłeś, żebym był szczęśliwy, żeby szczęśliwi byli ci, którzy tam jeszcze zostali?

SKĄD WIADOMO, ŻE DOBRO ZWYCIĘŻY? Bo, odwołując się do metafory z czasów mojego dzieciństwa - zło jest za chude w uszach. Nie ma ani takiej siły, ani takiej wiedzy, by zapanować nad światem. Choć - niestety porusza się na nim znacznie sprawniej od nas. Nie zna naszych myśli, nie ma dostępu do naszej woli, ale lepiej od nas zna reakcje naszego ciała, szybciej wyciąga wnioski, analizując nasze zachowanie. Wie, gdzie uderzyć, obchodzi nas ze wszystkich stron, precyzyjnie oznaczając na potrzeby swoje i swoich kolegów wszystkie nasze najsłabsze miejsca. Teologowie mówią o nim mało i niechętnie, skrzydła rozwijają za to antropologowie. Alfonoso di Nola w swojej fundamentalnej pracy Diabeł wylicza precyzyjnie wszelkie ludzkie koncepty i wizualizacje Złego, nie tylko szatanów, ale i innych złych istot - demonów, dżinów czy południc. Wyobrażenia Złego bywają niezwykle malownicze, pierwotne kultury

przedstawiały go jako psa, wilkołaka, kojota lub kruka, starożytni Irańczycy nazywali Arymanem, nasi słowiańscy przodkowie - Czarnobohem. Współcześni czynią zeń ikonę kultury masowej, demonicznie uśmiechniętego pana w czarnym palcie, chciwego i rozwiązłego adwokata (jak Al Pacino w Adwokacie Diabła) albo bohatera tekstów, które charczą na koncertach członkowie formacji Behemoth (autorzy między innymi hitu Chwała mordercom Wojciecha). To oswajanie szatana, wciąganie go w naszą kulturę przybrało takie rozmiary, że zaczyna wyglądać na regularny mechanizm obronny. „Gdy pierwiastek diaboliczny ulega redukcji do poziomu jakiegoś typka, zaraz zaczynamy wymyślać strategie, traktować go jako uciążliwego sąsiada, pijaczka z okolicy. Próbujemy samych siebie przekonać, że w sąsiedztwie tej okropnej, morderczej mocy możliwe jest prowadzenie przynajmniej po części wesołego życia” - pisze niemiecki teolog Klaus Berger. Pokazuje, że wszystkie takie próby są z gruntu fałszywe. Bo o Złym, o jego życiu wewnętrznym, osobowości i historii nie wiemy prawie nic. On zna nas na podstawie naszych życiowych wyborów, my też możemy tropić go wyłącznie po śladach, jakie zostawia na świecie. „Ten, kto przez dłuższy czas próbował obcować z Bogiem, musiał się przekonać, że nie jest tak, iż ten obszar ciszy wypełnia jedynie dobro. Kto przez dłuższy czas oddaje się rozmyślaniom, kto szuka klucza do modlitwy i wybiera odosobnienie, ze zdumieniem albo nawet przerażeniem stwierdzi, że nie odnajduje w tej przestrzeni niczym niezmąconej harmonii, spokoju czy klarowności, takiej jak ta w jeziorze wulkanicznym. Okazuje się, że wulkan jest wciąż aktywny. Napotka na szczeliny i otchłanie; nie tylko spokój na szczycie, ale także wszelkie potworności, trwoga, chłód i wynaturzenia wyjdą mu naprzeciw. Świadomość dwojakiego charakteru tego niezwykłego obszaru poszła w zapomnienie z powodu zaniechania życia duchowego w tym stuleciu oraz zerwania z tradycją religijną stanu zakonnego. Skutki tego bywają katastrofalne” - narzeka Berger. Jego zdaniem, tracimy orientację w przestrzeni. Tym łatwiej, że szatan robi absolutnie wszystko, by pozostać w ukryciu. Nie objawia nam się w postaci cuchnącego obleśnego stwora, którym łatwo moglibyśmy wzgardzić. Nie chce wystawiać się na strzały, woli w spokoju drążyć tunele pod naszym nastawionym na Boga życiem, przekonywać nas, że drgania, które odczuwamy w duszy, są naturalne, „jesteśmy tylko ludźmi”, „człowiek ma prawo do słabości”, tak po prostu musi być. Berger pisze, że zło ujawnia się, gdy zderza się z czystym dobrem. Gdy nie ma wyjścia - ktoś ubrany na czarno, kto przemykał się dotąd mrocznymi opłotkami, staje na tle białym jak śnieg, widać każdy jego detal, całą prawdę o nim. Szatan odsłonił się tak, spotykając się z Jezusem na pustyni.

Teologowie snują rozważania, czy wiemy o nim tyle, by bez wątpliwości stwierdzić, że jest on osobą (choć Katechizm Kościoła Katolickiego mówi wyraźnie - jest i już). Czy przypadkiem nie jest mocą, która, gdy chce, postać osoby przybiera. Klaus Berger pisze, że o ile cechą Boga jest głębia, o tyle cechą Złego jest „mglista, uwodzicielska szerokość”. Wśród specjalistów nie ma więc zgody co do tego, jaka była jego historia. Apokryfy i tradycja mówią, że był pierwszym z aniołów, czyli duchów przewyższających ludzi inteligencją, nosił imię Lucyfer, zajmował honorowe miejsce w niebie, niósł światło, a więc musiał być zawsze blisko Boga. Miał się przeciw Niemu zbuntować z zazdrości wraz z grupą kolegów (wypowiadając słynne non serviam - nie będę służył), kiedy Bóg podjął zamysł stworzenia człowieka i nakazał aniołom, żeby mu służyli (inni mówią, że nie mógł ścierpieć myśli, iż Bóg się wcieli, a to by oznaczało, że człowiek - Jezus - będzie panował nad aniołami). To dlatego nazywany jest „nieprzyjacielem rodzaju ludzkiego”. Starszy brat, który nie mógł pogodzić się z tym, że ojciec kocha też inne swoje dzieci, a nie mając wyłączności na miłość, postanowił zabić całą swoją rodzinę. To nie jest bajkowy smok, urządzający sobie „ustawki” z aniołami. To my, ludzie, jesteśmy w centrum jego zainteresowania, jesteśmy jego solą w oku, jego nieszczęściem, źródłem jego frustracji, motorem jego nienawiści. Dlatego tak wielkim sukcesem była dla niego po mistrzowsku przeprowadzona rozmowa z pierwszymi ludźmi w raju. Policzek wymierzony Bogu, który miał pewnie nadzieję, że drugie z jego rozumnych stworzeń jednak dochowa Mu wierności. Tu - ponieważ miał kontakt z czystym dobrem - szatan objawił się najpełniej. Zaprezentował kanon swojego działania. Zły stawia nas przed wyborem, zawsze podaje w wątpliwość dobro dobra i zło zła. A gdy już podkopie fundament, razem z nami na ruinach buduje zupełnie nową budowlę. Zło nazywa mniejszym dobrem. Dokładnie tak chciał też zrobić z Jezusem, który poddał się kuszeniu na pustyni. „Diabeł chciał namówić Jezusa, aby był normalny” - pisze Berger. „Twierdził, że nie może już patrzeć, jak w chrześcijaństwie zabija się siły witalne. Dlaczego Jezus nie troszczy się o siebie, skoro przecież może? Wedle logiki diabła plenipotent powinien wykorzystywać swe pełnomocnictwo dla siebie, w swoim interesie. Pogląd ten podzielał też święty Piotr i dlatego został nazwany szatanem”. Szatan nie neguje istnienia Boga, wmawia nam tylko, jak Adamowi i Ewie: Bóg jest wielki, ma swoje sprawy, jest daleko, a tyle zła, tyle pytań na tym świecie, wątpliwości, człowiek musi radzić sobie sam... Od tysięcy lat ludzie nie zdobyli jeszcze odporności na tę sztuczkę, łykają ją jak niemowlęta. A on robi swoje. Choć ostatecznie został strącony z nieba po walce archanioła Michała i jego sił z szatanami - swoją drogą ciekawe, jak wyglądała, nie była to przecież klasyczna nawalanka, tylko walka duchowa - do piekła jeszcze się nie wycofał. Polem jego działania

jest ziemia (i dlatego Ewangelia mówi o nim jako o władcy tego świata). Co będzie z nim później? Tragizm postaci szatana tkwi też w tym, że istnieje on tylko po to, by być pokonanym. Nie jest i nie będzie w stanie znaleźć sobie miejsca w logice, którą temu światu zaproponował przez Chrystusa Bóg. Chrystus spór dobra ze złem przeniósł na zupełnie inny poziom, miłość stała się prawem. Szatan - paradoksalnie - staje czasem w obronie bezdusznej interpretacji prawa. Pismo Święte mówi o nim „ten, który oskarża nas przed Bogiem naszym”. Zachowuje się nie jak mądry stróż, ale jak wredny cieć, który prowokując nas do grzechu, niejako „udowadnia” Bogu, że mamy Go w nosie (człowiek może zburzyć ten misterny plan przez żal za grzechy, komunikat: schrzaniłem, ale zależy mi na relacji z Tobą, chcę się zmienić). Po Sądzie Ostatecznym nie będzie jednak miejsca na zło. Czy szatan będzie mógł wtedy zmienić swoją decyzję? Czy będzie mógł być zbawiony? Czy nie po chrześcijańsku byłoby modlić się o nawrócenie kogoś, kto tak nas nienawidzi? Teologowie uciekają w popłochu od takich dociekań. Przestrzegają też przed tym, by widzieć w nim udręczoną po freudowsku postać, taką jak Hitler z filmu Upadek, który z kata i oprawcy milionów ludzi zmienia się w schorowanego, świadomego swego losu staruszka. W tej kwestii wypada odwołać się do rady Boga, który, owszem, kazał nam się modlić za naszych ziemskich nieprzyjaciół, ale z szatanem, z czystym, bez domieszki dobra, złem nakazał nam walczyć. Zaczynając od chrztu (podczas którego nasi rodzice i chrzestni wyrzekli się w naszym imieniu szatana, a nad nami wykonano egzorcyzm), który nie jest wstępem do tego, żeby ktoś miło przeżył życie, ale zaprawieniem człowieka do walki i to walki nie o to, żeby nie zmartwić Bozi, ale żeby nas samych nie bolało, żebyśmy nie zmarnowali ani minuty w czyśćcu albo w piekle. Ciekawie opisywali ją starzy pustelnicy, tak zwani Ojcowie Pustyni. Opowiadali o mnichu, który walczył z pokusą, poszedł z tym do swojego przełożonego, a ten wyprowadził go na pustynię i pokazał widok jak z Władcy pierścieni. Na jednym końcu nieba tysiące gotujących się do bitwy demonów, na drugim aniołowie. Taka walka toczy się za każdym razem w oglądającej się za grzechem duszy człowieka. Szatan wygrywa za każdym razem, gdy udaje mu się nam wmówić, że to jakieś katolickie bajeczki, zbiorowa iluzja. Niezawodny Freud uważał, że „diabeł to nic innego jak stłumiona personifikacja życia popędowego”, zbiór nerwic, które oddzielają nas od naszych analnych i oralnych przeznaczeń. Cytowany na wstępie di Nola przekonuje, że tworzenie przez chrześcijan mitologii na temat szatana to w prostej linii zachęta do satanizmu, bo im więcej o nim się mówi, tym bardziej staje się interesujący (tak jakby mówienie o grypie miało prowadzić do większej liczby zachorowań). Jasne, teologom zdarzało się czasem popuścić

wodze fantazji i robili z szatana diabełka, z którego my dziś śmiejemy się do rozpuku. Nie śmiałbym się z nich. Próbowali opisać potworną rzeczywistość językiem, jaki był im dostępny, przekazując ciągle tę samą prawdę, to samo ostrzeżenie. Szatan to ktoś, kto chce nas wciągnąć w mysterium iniquitatis (tajemnicę nieprawości), chce z nas zrobić wspólników w dziele niszczenia tego świata. Jest ostatnią przeszkodą na drodze do tego, byśmy stali się naprawdę sobą. Ukojenie przynosi mu widok naszego bólu, cierpienia, śmierci. Fachowcy mówią, że to istota, która jest „małpą Boga”, ma „upodobanie do normy odwróconej”. Dewiant w postaci czystej. Człowiek balansuje na krawędzi, a ten sączy mu w mózg znieczulenie - śmiało, idź, jak tu pięknie, a może spróbuj na jednej nodze, sprawdź się, ale zabawa! I jeśli nas do tego nie nakłoni, to chociaż popsuje powietrze wokół nas, solidnie nas przestraszy. Szatan to ktoś totalnie bez poczucia humoru, bez uśmiechu, dramatycznie poważny. Jednym z podstawowych narzędzi, jakich używa w pracy, jest lęk, to drżenie, które nagle się w nas pojawia i odbiera miejsce radości. Na koniec - dwa przydatne cytaty. Teoretyczny - z Klausa Bergera: „Będąc chrześcijaninem, doświadcza się nieustannie, że inni człowiekowi tej wiary zazdroszczą. Że najchętniej wyrwaliby mu serce z ciała, by pozbawić go ufności. Diabelska jest zazdrość, że wiara nie musi być niczym ponurym, lecz okazją i przyczyną głębokiej radości, także do niepoważnej beztroski, której nigdy nie zrozumieją ci, którzy ze śmiertelną powagą w nic nie wierzą. Diabeł jest po to, żeby nad wszelką nienawiścią i zazdrością świata, której on jest centrum, zatryumfowała Chwała Boża. Aby tak się jednak stało, zapłacić trzeba wysoką cenę; konieczna jest nasza cierpliwość, asceza, stawianie niezłomnego oporu pokusom. Podołać można temu tylko wtedy, gdy sama wiara jest już radością”. Drugi cytat - z Dzienniczka świętej Faustyny, genialnej praktyczki życia duchowego. Jezus „ochrzanił” ją, gdy popadła w jakieś duchowe obawy: „Czemuż się lękasz i drżysz, kiedy jesteś ze Mną złączona? Nie podoba mi się dusza, która się poddaje próżnym strachom. Kto się śmie dotknąć ciebie, kiedy jesteś ze Mną?”.

Modlitewnik

Rano

Modlitwa Jeana Paula Barre

Panie, proszę Cię dziś rano za tych wszystkich, którzy budzą się razem ze mną; za tych, którzy wstają pełni zapału wobec przygody nowego dnia, i za tych, którzy nie wstają, którzy na nowo zdają sobie sprawę ze swego bólu i ciężaru sędziwego wieku; za tych, którzy za towarzyszy mają doświadczenia ciała lub obsesje duszy. Za tych, którzy odważnie podejmują swój krzyż, i za tych, którzy podnoszą swój ciężar, uginając się pod nim. Za tych, którzy na oślep biegną do celu, i tych, którzy idą, patrząc w gwiazdę. Powierzam Ci ich wszystkich. Panie!

A także dzieci, które nie wiedzą, dokąd idą; oraz tych, którzy śpiewają, i tych, którzy płaczą i bardzo potrzebują Twej wyciągniętej dłoni! Również tych, którzy obudzą się dziś w więzieniu, na drogach śmierci lub w salach tortur. Panie, miej litość nad nimi! Powstrzymaj ich prześladowców, tych biedaków, którzy nie wiedzą, co czynią!

Panie, niebo jest szare i bardzo ciąży sercu człowieka! Niebo czerwieni się na Wschodzie i tyle dłoni wyciąga się ku niemu z nadzieją na ten dzień, który im dajesz. Tyle serc wędruje w stronę życia. Wiele z nich zacznie dziś bić, wiele uderzy po raz ostatni. Ogarnij je, Panie, Twą miłością na tę chwilę! Okaż nam łaskę, byśmy dziś przeżywali nasze życie pod Twym spojrzeniem!

Wieczorem

Modlitwa kardynała Rogera Etchegaraya

Nadszedł właśnie „czas, by stracić czas”. Pragnę, by zniknęło z mego życia przyzwyczajenie i rozproszenie. To przeszkoda utrudniająca widzenie prawdziwej twarzy człowieka oraz istoty rzeczy. Otwórz me oczy, Panie!

Weź me serce, bardziej zużyte niż łańcuch czerpiący wodę ze studni, to serce, które stwardniało wskutek rozczarowań i niepowodzeń. Zapomnieliśmy już o gestach przyjaźni i solidarności, które są niczym cudowne kwiaty rzucane nam pod nogi (...). Otwórz me oczy, Panie!

Kiedy zmęczenie mnie zaskakuje, gdy zatrzymuję się w drodze, pozwól mi dostrzec wielkość rzeczy małych, które czynię każdego dnia. Pokaż mi to niepowtarzalne miejsce, na które mnie posłałeś, abym budował Twe królestwo. (...). Otwórz me oczy, Panie!

A kiedy przyjdzie posłaniec Króla, by zaprosić mnie na wieczne gody, otwórz me oczy, bym mógł w końcu przeczytać w mej księdze życia o tym wszystkim, czego nie wiedziałem o Tobie, a co mógłbym wiedzieć, gdybym patrzył zawsze oczami dziecka. Otwórz me oczy, Panie!

W pracy

Modlitwa świętego Patryka

Chryste, bądź ze mną, we mnie, za mną, przede mną. Bądź w sercu tego, który myśli o mnie. Bądź w oczach tego, który patrzy na mnie. Bądź w uszach tego, który mnie słucha. Bądź w ustach tego, który mówi do mnie. Jezu, bądź w nas.

Zawsze

Modlitwa świętego Franciszka z Asyżu

Panie, uczyń ze mnie narzędzie Twego pokoju, abym siał miłość tam, gdzie panuje nienawiść; wybaczenie tam, gdzie panuje krzywda; jedność tam, gdzie panuje zwątpienie; nadzieję tam, gdzie panuje rozpacz; światło tam, gdzie panuje mrok; radość tam, gdzie panuje smutek.

Spraw, abym mógł nie tyle szukać pociechy, co pociechę dawać; nie tyle szukać zrozumienia, co rozumieć; nie tyle szukać miłości, co kochać. Albowiem dając - otrzymujemy, wybaczając - zyskujemy przebaczenie, a umierając - rodzimy się do wiecznego życia. Amen.

W udręczeniu

Modlitwa papieża Leona XIII

Święty Michale Archaniele, broń nas w walce. Przeciw niegodziwości i zasadzkom złego ducha bądź nam obroną. Niech go Bóg pogromi, pokornie prosimy. A Ty, Książę wojska niebieskiego, szatana i inne duchy złe, które na zgubę dusz krążą po świecie, mocą Bożą strąć do piekła. Amen.

Po komunii

Modlitwa świętego Symeona Metafrastesa (z prawosławnej Liturgii świętego Jana Chryzostoma)

Ty, który dobrowolnie dałeś mi Swoje ciało na pokarm, ogień ten spalający niegodnych, obyś nie spalił mnie, Stwórco mój, lecz wszedł w moje członki, we wszystkie stawy, we wnętrzności, w serce. Spal ciernie wszystkich

moich grzechów, oczyść duszę, uświęć myśli, umocnij stawy wraz z kośćmi, uświęć pięć moich zmysłów. Całego mnie przeniknij bojaźnią Twoją. Zawsze obroń, zachowaj i ochroń mnie od wszelkiego czynu i słowa zgubnego dla duszy. Oczyść, obmyj i przyozdób mnie, uczyń mnie lepszym, daj zrozumienie i oświeć mnie. Spraw, abym stał się Twoim mieszkaniem jedynego Ducha, a nie mieszkaniem grzechu, aby przed Twym domem, przez przyjęcie Twojej komunii, jak przed ogniem uciekał ode mnie wszelki rozbójnik i wszelka namiętność. Tobie wszystkich świętych, bezcielesnych przewodników mocy jako orędowników przedstawiam, Chrzciciela Twego, pełnych mądrości Apostołów, z nimi Twoją przeczystą, nieskalaną Matkę, których modlitwy przyjmij, łaskawy mój Chryste, i synem światłości uczyń sługę Twego. Albowiem Ty jesteś jedynym Dobrym, uświęceniem i światłością dusz naszych, i Tobie uroczyście jako Bogu i Władcy wszyscy chwałę oddajemy na każdy dzień.

Gdy jest ciemno

Hymn do Ducha Świętego

O Stworzycielu Duchu przyjdź, Nawiedź dusz wiernych Tobie krąg. Niebieską łaskę zesłać racz, Sercom, co dziełem są Twych rąk.

Pocieszycielem jesteś zwan, I Najwyższego Boga dar,

Tyś namaszczeniem naszych dusz, Zdrój żywy, miłość, ognia żar.

Ty darzysz łaską siedemkroć, Bo moc z prawicy Ojca masz, Przez Ojca obiecany nam, Mową wzbogacasz język nasz.

Światłem rozjaśnij naszą myśl, W serca nam miłość świętą wlej, I wątłą słabość naszych ciał Pokrzep stałością mocy swej.

Nieprzyjaciela odpędź w dal i Twym pokojem obdarz wraz, Niech w drodze za przewodem Twym Miniemy zło, co kusi nas.

Daj nam przez Ciebie Ojca znać, Daj, by i Syn poznany był, I Ciebie, jedno Tchnienie Dwóch, Niech wyznajemy z wszystkich sił.

Niech Bogu Ojcu chwała brzmi, Synowi, który zmartwychwstał, I Temu, co pociesza nas, Niech hołd wieczystych płynie chwał. Amen.

Zakończenie Rzecz jasna, nie ma żadnego znaczenia liczba zdobytych w tej grze punktów i to, czy dziadek, który wiedział, że „adoracja” to nie „kolacja”, wyprzedził w niej wnuczka twierdzącego, że pogryzienie Komunii to grzech ciężki (a wszystkich i tak zdeklasowała ciocia, biegnąc od błogosławieństwa do błogosławieństwa z wydatną pomocą kart świętych patronów). U celu zwykle okazuje się, że była nim sama droga. Tych kilka godzin (albo dni), które być może pomogły komuś (albo i nie) znaleźć odpowiedź na pytanie, jak przeżyć w Kościele dzisiaj. Droga biegnie dalej. Nawet jeśli okaże się Drogą Krzyżową, warto pamiętać, że po niej będzie Zmartwychwstanie. Na tę drogę - ekwipunek. Myśl do noszenia w sercu, małe przypomnienie o świętym Dyzmasie, Dobrym Łotrze, powieszonym obok Jezusa, też na krzyżu. Dorothy Sayers w swojej sztuce Człowiek, który został królem pisała, że jego słynna fraza „Panie, wspomnij na mnie, gdy przyjdziesz do swego królestwa” nie była wcale aktem wiary, lecz litości. Gestem współczucia dla człowieka, którego skazali na karę śmierci za to, że wydawało mu się, iż jest królem. „To szaleniec i tyle. Niech sobie myśli, że jest Wszechmocny, jeżeli przez to ma się czuć odrobinę lepiej... Co tam z tobą, stary? Wszystko w porządku? No pewnie, że tak. To tylko zły sen, wierz mi. Przyjdzie dzień, że staniesz w chwale i pokażesz im wszystkim... O! Uśmiecha się! Lubi, jak tak do niego mówić... (Pełnym szacunku tonem, chcąc dogodzić temu niegroźnemu szaleńcowi): Panie, pamiętaj o mnie, gdy będziesz wchodził do swego królestwa, dobrze?” Ksiądz Richard Neuhaus, zmarły niedawno wybitny amerykański pisarz i intelektualista katolicki cytuje Sayers w swojej książce Śmierć w piątek po południu. Zwraca uwagę, że Jezus nie pogardził tą iskierką dobra, którą otrzymał od Dyzmasa. Dopiero gdy Dyzmas usłyszał spokojną, pełną światła odpowiedź coś w nim pękło, być może pojął, z kim rozmawia. Dziś jest czczony w Kościele jako święty. I wierzącym, i tym, którzy czują, że wierzą wciąż jeszcze za mało, Neuhaus przypomina, że „Jezus nie odrzuca nikogo, kto się do Niego zwraca. Czasami zwracamy się do Niego, ale mało w nas wiary, czasami wiara miesza się z wątpliwościami i jesteśmy ich bardziej pewni niż wiary. Jezus nie jest wybredny, jeśli chodzi o jakość naszej wiary. Bierze, co dajemy, i daje nieskończenie więcej, niż otrzymuje.

Traktuje naszą wiarę o wiele poważniej, niż my to czynimy, i wydobywa z niej o wiele więcej, aniżeli my bylibyśmy w stanie wydobyć”

BIBLIOGRAFIA Aby ułatwić czytelnikom korzystanie z bibliografii, pozycje, z których korzystałem, zostały przyporządkowane do tytułów rozdziałów oraz numerów pytań Testu. Najpierw podaję teksty drukowane, a potem źródła internetowe.

PRZESTROGI NA DROGĘ 1. NIE BĘDZIESZ MIAŁ BOGÓW CUDZYCH PRZEDE MNĄ Szczepański J.J., Piąty anioł, „Znak" 1974, nr 238 2. NIE BĘDZIESZ BRAŁ IMIENIA PANA BOGA SWEGO NADAREMNO Anderson J.M., Daily Life During The Spanish Inquisition, Westport 2002 Breviarium fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, red. I.. Bokwa, Poznań 2007 Kamen H., Inkwizycja hiszpańska, tłum. K. Bażyńska-Chojnacka, P. Chojnacki, Warszawa 2005 Kracik J., Święty Kościół grzesznych ludzi, Kraków 1998 Poliakov I., Historia antysemityzmu, t. 1: Epoka wiary, tłum. A. Rasińska Bóbr, O. Hedemann, Kraków 2008 Religia. Encyklopedia PWN, t. 5, red. nauk. T. Gadacz, B. Milerski, Warszawa 2002 3. PAMIĘTAJ, ABYŚ DZIEŃ ŚWIĘTY ŚWIĘCIŁ Monnin A., Zapiski z Ars. Notatki naocznego świadka kazań, homilii i rozmów Św. Jana Marii Vianneya, tłum. L. Danilecka, Warszawa 2009 Panuś K., Święty Jan Vianney, Kraków 2009 Trochu F., Proboszcz z Ars. Święty Jan Maria Vianney, tłum. P. Mańkowski, Kraków 2009 Zaleski W., Święci na każdy dzień. Warszawa 2000 4. CZCIJ OJCA SWEGO I MATKĘ SWOJA

Zaleski W., Święci na każdy dzień, Warszawa 2000 Zmirak J., Matychowiak D., The Bad Catholic's Guide To Wine, Whiskey and Song. A Spirited Look at Catholic Life and Lore from Absinthe to the Apocalypse, New York 2007 St. Stanislas Kostka, na http://www.newadvent.org/cathen/14245b.htm 5. NIE ZABIJAJ Fesch J., Dziennik więzienny. Za pięć godzin zobaczę Jezusa, tłum. J. Grosfeld, Poznań 1992 Jan Paweł II, encyklika Evangelium Vitae Benedykt XVI: kara śmierci obrazą godności człowieka, na http://ekai.pl Craughwell T., Saints Misbehavin, na http://catholiceducation.org 6. NIE CUDZOŁÓŻ św. Augustyn, Wyznania, tłum. Z. Kubiak, Kraków 1994 Gaarder J., Vita brevis, tłum I. Zimnicka, Warszawa 2008 Salij J., Trud wolności, Kraków 2001 Zaleski W., Święci na każdy dzień, Warszawa 2000 7. NIE KRADNIJ Claiborne S., The Irresistible Revolution. Living as an Ordinary Radical, Grand Rapids 2006 Claiborne S., Haw C, Jesus for President. Politics for Ordinary Radicals, Grand Rapids 2008 Claiborne S., Wilson-Hartgrove J., Becoming The Answer To Our Prayers. Prayer For Ordinary Radicals, Downers Grove 2008 School(s) for Conversion. 12 Marks of a New Monasticism, red. The Rutba House, Eugene 2005 Wilson-Hartgrove J., New Monasticism. What It Has To Say To Today’s Church, Grand Rapids 2008 Zaleski W., Święci na każdy dzień. Warszawa 2000 Moll R., The New Monasticism, na http://www.christianitytoday.com Thompson I., Belive it or Not, na http://www.citypaper.net/ Zucchino D., The Belles of St. Edwards, na http://www.citylimits.org/ 8. NIE MÓW FAŁSZYWEGO ŚWIADECTWA PRZECIW BLIŹNIEMU SWEMU Kracik J., Święty Kościół grzesznych ludzi, Kraków 1998

www.kolbe.pl http://www.kolbe.pl http://pl.auschwitz.org.pl Owsianko G., Szalony Maksiu, na http://www.katolik.pl 9. NIE POŻĄDAJ ŻONY BLIŹNIEGO SWEGO Griffin J.H., Za głosem ekstazy Pustelnicze lata Thomasa Mertona, red. R. Bonazzi, tłum. M. Bielawski, przekład przejrzała M. Pasieka, Kraków 2006 Martin J., Moje życie ze świętymi, tłum. E. Pankiewicz, Kraków 2008 Merton T., Siedmiopiętrowa góra. tłum. M. Morstin-Górska, Poznań 1998 10. ANI ŻADNEJ RZECZY, KTÓRA JEGO JEST Chadwick H., Kościół w epoce wczesnego chrześcijaństwa, tłum. A. Wypustek, Warszawa 2004 Dokumenty Soborów Powszechnych, t.1: Nicea I. Konstantynopol I. Efez, Chalcedon, Konstantynopol II, Konstantynopol III. Nicea II: (325-787), układ i oprac. A. Baron. H. Pietras, Kraków 2005 Dzielska M., Hypatia z Aleksandrii, Kraków 2006 Kumor B., Historia Kościoła, t. 1: Starożytność chrześcijańska, Lublin 2003 Wipszycka E., Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa 2006 11. NIE POGANIAJ OPATRZNOŚCI Zmirak J., Matychowiak D., The Bad Catholic’s Guide To Wine, Whiskey and Song. A Spirited Look at Catholic Life and Lore from Absinthe to the Apocalypse, New York 2007 Orde Charles Wingate - Hayedid, na http://www.zionism-israel.com Orde Wingate. na http://en.wikipedia.org 12. NIE BÓJ SIĘ LATAĆ, ZADBALIŚMY O TWOJE BEZPIECZEŃSTWO Zmirak J., Matychowiak D., The Bad Catholic's Guide To Good Living. A Loving Look at the Lighter Side of the Catholic Faith, with Recipes for Feasts and Fun, New York 2005 Zmirak J., Matychowiak D., The Bad Catholic’s Guide To Wine, Whiskey and Song. A Spirited Look at Catholic Life and Lore from Absinthe to the Apocalypse, New York 2007 Zaleski W., Święci na każdy dzień. Warszawa 2000

13. W CIĄŻY? ZAJRZYJ DO KATOLICKIEGO SENNIKA Zmirak J., Matychowiak D., The Bad Catholics Guide To Good Living. A Loving Look at the Lighter Side of the Catholic Faith, with Recipes for Feasts and Fun, New York 2005 Kominek M., Domini canes, na http://www.ms.ecclesia.org.pl 14. NIE STRZELAJ, TO NIE PAN BÓG KULE NOSI Claiborne S., Haw C., Jesus for President. Politics for Ordinary Radicals, Grand Rapids 2008 Zabelka G., Blessing The Bombs, „Catholic New Times" z 11/09/2005 Zabelka G., McCarthy E.C., Fr. George Zabelka: A Military Chaplain Repents, na http://www.newcatholictimes.com 15. NIEWIERZĄCY TO (CZASEM) TEŻ CZŁOWIEK Zaleski W., Święci na każdy dzień, Warszawa 2000 Szalewski D., Błogosławiona Dorota z Mątowów Wielkich, na http://historicus.umk.pl/ 16. OMIJAJ ZAKAZANY OWOC (ŁUKIEM) Hughes G., The Natural History of Barbados, New York 1972 Zmirak J., Matychowiak D., The Bad Catholic’s Guide To Wine, Whiskey and Song. A spirited look at catholic life and lore from absinthe to the Apocalypse, New York 2007 17. NIE DŁUB W ZĘBACH [BO CIĘ ZJE SAM KARDYNAŁ RICHELIEU] Foley M.P., Why Do Catholics Eat Fish On Friday? The Catholic Origin To fust About Everything, New York 2005 18. UWAŻAJ, ZANIM POPROSISZ O COŚ PAPIEŻA Zmirak J., Matychowiak D., The Bad Catholic's Guide To Good Living. A Loving Look at the Lighter Side of the Catholic Faith, with Recipes for Feasts and Fun, New York 2005 Zmirak J., Matychowiak D., The Bad Catholic's Guide To Wine, Whiskey and Song. A Spirited Look at Catholic Life and Lore from Absinthe to the Apocalypse. New York 2007 http://www.katharinedrexel.org Katharine Drexel (1858-1955), na http://www.vatiean.va 19. PRZECZYTAJ WRESZCIE DZIEJE APOSTOLSKIE!

Dzieje Apostolskie 20. NIE CZEKAJ DO JUTRA Craughwell T., Saints Behaving Badly. The Cutthroats. Crooks. Trollops, Con Men and Devil Worshippers Who Became Saints, New York 2006

TEST [1.] Bartoś T., Blaza M., Bubel G., Ciołek D., Kowalczyk D., Majewski J., Salij J., Pięć słów Kościoła, Warszawa 2005 Breviarium fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, red. I. Bokwa, Poznań 2007 Foley M.P., Why Do Catholics Eat Fish On Friday? The Catholic Origin To Just About Everything, New York 2005 Kodeks prawa kanonicznego, Poznań 1984 Leksykon liturgii, oprac. B. Nadolski, Poznań 2006 Nie taki proboszcz straszny. Praktyczny przewodnik prawa kościelnego. Z Krzysztofem Popławskim OP i Tomaszem Wytrwałem OP rozmawia Anna Gruszecka, Poznań 2003 Zmirak J., Matychowiak D„ The Bad Catholic's Guide To Wine. Whiskey and Song. A Spirited Look at Catholic Life and Lore from Absinthe to the Apocalypse, New York 2007 Stradowski J., Wigilia 2050, na http://www.focus.pl [2.] Foley M.P., Why Do Catholics Eat Fish On Friday? The Catholic Origin To Just About Everything, New York 2005 [3.] Leksykon liturgii, oprac. B. Nadolski, Poznań 2006 Religia. Encyklopedia PWN, t. 5, red. nauk. T. Gadacz, B. Milerski, Warszawa 2002 SPOTYKASZ DARWINISTĘ

McGrath A., Nauka i religia, tłum. M. Chojnacki, Kraków 2009 http://www.ewolucja.org http://www.inteligentny-proiekt.pl http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl http://www.vatican.va http://www.wiara.pl http://www.wyborcza.pl [4.] Leksykon liturgii, oprac. B. Nadolski, Poznań 2006 Mijakowski J., Kokosz panom krakowianom w kazaniu za kolędę dana, Warszawa 2008 Panuś K., Historia kaznodziejstwa, Kraków 2007 Panuś K., Wielcy mówcy Kościoła w Polsce, Kraków 2005 [5.] Bacik G., Okultyzm, Kraków 2009 Dawkins R., Rozplatanie tęczy, tłum. M. Betley, Warszawa 2008 Hemminger H., Ezoteryka i okultyzm. Poradnik dla rodziców, tłum. M. Labiś, Kraków 2005 Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 1994 Religia. Encyklopedia PWN, t. 5, red. nauk. T. Gadacz, B. Milerski, Warszawa 2002 Świerzowska A., Joga. Droga do transcendencji, Kraków 2009 [6.] Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 1994 de Margerie B., Tajemnica odpustów, tłum. K. Dybeł, Kraków 2008 SPOTYKASZ BISKUPA CRISPIANA HOLLISA (I JEGO KOLEGÓW) Bruncz D., Pasterka z ostrym kazaniem, na http://www.ekumenizm.pl Bruncz D., Rewolucyjny biskup, na http://www.ekumenizm.pl Church Launches Inquiry After Kerala Bishop Adopts Young Woman, na http://www. ucanews.com/ Controversial http://zenit.org

Bishop

Ready

to

Withdraw

Adoption,

na

http://news.indiainfo.com

Morris R., The Bishop and His Prophetess, na http://www.traditioninaction.org Paraguay President Asks for Forgiveness over Paternity Claim Scandal, na http://www. telegraph.co.uk/ Roman Catholic bishop supports the Wis campaign to legalise brothels, na http://www. dailymail.co.uk White H., Catholic Anti-Trafficking Campaigner calls for Pro-Brothels Bishop to Step Down, na http://www.lifesitenews.com [7.] Leksykon liturgii, oprac. B. Nadolski, Poznań 2006 [8.] Religia. Encyklopedia PWN, t. 5, red. nauk. T. Gadacz, B. Milerski, Warszawa 2002 Ryś G., Jałmużna uwalnia od śmierci. Rekolekcje, Kraków 2009 Trzeci adres Jezusa. Z s. Małgorzatą Chmielewską rozmawia Szymon Hołownia, „Rzeczpospolita", 31 sierpnia 2006 [9.] Laszczak M., Historia różańca, Kraków 2006 Leksykon liturgii, oprac. B. Nadolski, Poznań 2006 Religia. Encyklopedia PWN, t. 8, red. nauk. T. Gadacz, B. Milerski, Warszawa 2003 Salij J., Potęga modlitwy różańcowej, na http://www.rozaniec.dominikanie.pl [10.] Dym. Powszechna historia palenia, red. S.L. Gilman, Z. Xun, tłum. J. Sochoń-Jasnorzewska, Kraków 2009 SPOTYKASZ DZIEWICĘ KONSEKROWANĄ Encyklopedia Religii PWN, t. 3, red. nauk. T. Gadacz, B. Milerski, Warszawa 2001 Jan Paweł II, adhortacja apostolska Vita Consecrata, Kraków 2006 Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 1994 Leksykon liturgii, oprac. B. Nadolski, Poznań 2006 Lutz M., Obezwładniony olbrzym. Psychoanaliza Kościoła katolickiego, tłum. K. Konecki,

Bielsko-Biała 2003 Obrzędy Konsekracji Dziewic. Wydanie wzorcowe, Katowice 2001 http://www.geocities.com/ordovirginum.pl http://www.konsekrowane.org Reszka P.P., Pozwoliłam się uwieść, na http://wyborcza.pl [11.] Gulisano P., O’Neil B., Noc podświetlonej dyni. Halloween - neopogański biznes, tłum. P. Borto, Kielce 2007 Leksykon liturgii, oprac. B. Nadolski, Poznań 2006 Piggott S., Druidzi, tłum. J. Tyczyńska, J. Prokopiuk, Warszawa 2000 Nie będzie Samhain pluł nam w twarz i dzieci nam satanił, na http://druidyzm.pl Samhain, na http://www.mojairlandia.pl Wołkiewicz R., Halloween, Święto zmarłych, Dzień zaduszny. Inwazja mocy ciemności?, na http://czytelnia.chrzescijanin.pl SPOTYKASZ CZŁOWIEKA, KTÓRY UWAŻA, ŻE WSZYSCY KSIĘŻA MOLESTUJĄ. DZIECI Jenkins P., The New Anti-Catholicism. The Last Acceptable Prejudice. New York 2003 Allen J.L. Jr., Explaining Crimen Sollicitationis, na http://nationalcatholicreporter.org Dossier ks. prałata Raffaello Martinellego: Pedofilia a kapłani, na http://info.wiara.pl http://en.wikipedia.org/wiki/Crimen_sollicitationis_(document) http://www.stampmania-australia.com.au/~johnm/ethics/crimineenglish.htm Jan Paweł II, List Apostolski Motu Propria Sacramentorum Sanctitatis Tutela, na http://www.opoka.org.pl List Kongregacji Nauki Wiary do Biskupów całego Kościoła Katolickiego oraz pozostałych zainteresowanych Ordynariuszy i Hierarchów o cięższych wykroczeniach, które są zastrzeżone dla Kongregacji Nauki Wiary, na http://ekai.pl Praczyk G., Biskup poręczył za księdza podejrzanego o molestowanie dziewczynek, na http://wyborcza.pl [12.] Kodeks prawa kanonicznego, Poznań 1984

Nie taki proboszcz straszny. Praktyczny przewodnik prawa kościelnego. Z Krzysztofem Popławskim OP i Tomaszem Wytrwałem OP rozmawia Anna Gruszecka. Poznań 2003 Raport: Ile zarabia ksiądz? Finanse Kościoła, „Przegląd Powszechny" 2009, nr 7-8 Ustrój hierarchiczny Kościoła. Wybór źródeł, red. W. Kacprzyk, M. Sitarz, Lublin 2006 Piskała K., Podatkowe experimentum, na http://tygodnik.onet.pl Statut Parafialnej Rady Ekonomicznej w Archidiecezji Poznańskiej, na http://www. archpoznan.org.pl [13.] Leksykon liturgii, oprac. B. Nadolski, Poznań 2006 Religia. Encyklopedia PWN, t. 2, red. nauk. T. Gadacz, B. Milerski, Warszawa 2001 Zubert B.W. OFM, Masarczyk R. SDS, Głosy w sprawie Postu Wigilijnego, na http://www. katolik.pl [14.] Dzedzej R., Porzucone sutanny Opowieści byłych księży, Kraków 2007 List od byłego księdza oraz Dyskusja wokół listu od byłego księdza, „Znak" 1997, nr 510 Raport: Dlaczego księża odchodzą / zostają?, „Więź" 2007, nr 6 (584) Raport: Odejścia z kapłaństwa... i powroty, „Pastores" 2008, nr 38(1) Wiśniewska K., Ksiądz pragnie żony, na http://wyborcza.pl [15.] Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Dignitatis Personae dotycząca niektórych problemów bioetycznych, Tarnów 2008 Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 1994 Dzieci tego samego Boga, na http://tygodnik.onet.pl [16.] Leksykon liturgii, oprac. B. Nadolski, Poznań 2006 [17.] Dokumenty Soborów Powszechnych, t.1: Nicea I, Konstantynopol I, Efez, Chalcedon, Konstantynopol II, Konstantynopol III, Nicea II: (325-787), układ i oprac. A. Baron, H.

Pietras, Kraków 2005 Elwich B., Ikona. Duchowość i filozofia, Kraków 2006 Ikona dziś, katalog z wystawy, red. E. Jackowska-Kurek, Warszawa 2008 Jerominek A., Ikona „Jezus z przyjacielem", „Pastores" 2008, nr 38(1) Przybył E., Prawosławie, Kraków 2006 http://orthodoxwiki.org/Menas Kasprzyk P.K., Ekumeniczny dar z Taize, na http://www.ekumenizm.pl Musiał S. SJ, On zamknie mi oczy, na http://tygodnik2003-2007.onet.pl St. Mena The Miracle Worker, na http://www.copticchurch.net/ [18.] Nie taki proboszcz straszny. Praktyczny przewodnik prawa kościelnego. Z Krzysztofem Popławskim OP i Tomaszem Wytrwałem OP rozmawia Anna Gruszecka, Poznań 2003 SPOTYKASZ POLITYKA Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Instrukcja Redemp tionis Sacramentum. O tym, co należy zachowywać, a czego unikać w związku z Najświętszą Eucharystią, red. S. Cichy, tłum. Z. Wojtowicz, Poznań 2004 Papieska Rada „Iustitia et Pax", Program społeczny. Wybór tekstów Magisterium Kościoła, red. RA. Sirico, M. Zięba, Poznań 2000 Yoder J.H., The Politics of Jesus. Vicit Agnus Noster, Grand Rapids - Carlisle 1994 [19.] Bartoś T., Blaza M., Bubel G., Ciołek D., Kowalczyk D., Majewski J., Salij J., Pięć słów Kościoła, Warszawa 2005 Grün A., Sakramenty, tłum. G. Sowiński, Kraków 2008 Leksykon liturgii, oprac. B. Nadolski, Poznań 2006 Smykowska E., Liturgia prawosławna, Warszawa 2009 [20.] Grün A., Sakramenty, tłum. G. Sowiński, Kraków 2008 Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Instrukcja Redemptionis Sacramentum. O tym, co należy zachowywać, a czego unikać w związku z Najświętszą

Eucharystią, red. S. Cichy, tłum. Z. Wojtowicz, Poznań 2004 Leksykon liturgii, oprac. B. Nadolski, Poznań 2006 Adamczewski B., Komunia św. na rękę w aktualnym nauczaniu Kościoła, na http://mateusz.pl Salij J., Komunia święta na rękę, na http://mateusz.pl Sobeczko H.J., Komunia święta na rękę. Podstawy historyczne i teologiczno-pastoralne, na http://www.kkbids.episkopat.pl [21.] Grün A., Sakramenty, tłum. G. Sowiński, Kraków 2008 Leksykon liturgii, B. Nadolski, Poznań 2006 Sakramenty Chorych. Obrzędy i Duszpasterstwo, Katowice 2009 Płoński R.A., Wielki Czwartek, na www.wszystkichswietych.wygoda.cerkiew.pl [22.] Percy M., Clergy The Origin of Speeles, London - New York 2006 Ustrój hierarchiczny Kościoła. Wybór źródeł, red. W. Kacprzyk, M. Sitarz, Lublin 2006 An Attempt on the Life of Catholic Arch Bishop of St. Lucia, na http://www.thedominican.net Bruncz D., Papież Ratzinger. czyli „bella figura" Watykanu, na www.ekumenizm.pl [23.] Leksykon liturgii, oprac. B. Nadolski, Poznań 2006 [24.] Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 1994 Leksykon liturgii, oprac. B. Nadolski, Poznań 2006 Weigel G., Czym jest katolicyzm? Dziesięć kontrowersyjnych pytań, tłum. A. Gomola, Kraków 2003 Wokół Biblii. Z ks. Józefem Tischnerem rozmawia Ewelina Puczek, Kraków 2005 [26.] Egzorcyzmy i inne modlitwy błagalne, Katowice 2002 Leksykon liturgii, oprac. B. Nadolski, Poznań 2006

[27.] Bartoś T., Blaza M., Bubel G., Ciołek D., Kowalczyk D., Majewski J., Salij J., Pięć słów Kościoła, Warszawa 2005 Być chrześcijaninem. Teologia dla szkół średnich pod redakcją ks. Mariana Ruseckiego, Lublin 2007 Encyklopedia Religii PWN, t. 9, red. nauk. T. Gadacz, B. Milerski, Warszawa 2003 Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 1994 Weigel G., Czym jest katolicyzm? Dziesięć kontrowersyjnych pytań, tłum. A. Gomola, Kraków 2003 Kaszowski M., Nauka Kościoła w pytaniach i odpowiedziach, na http://www.teologia.pl [28.] Obrzędy pogrzebu. Wprowadzenie teologiczne i pastoralne, na http://www.kkbids. episkopat.pl SPOTYKASZ LEFEBRYSTĘ Encyklopedia Religii PWN, t. 6, red. nauk. T. Gadacz, B. Milerski, Warszawa 2002 Lefebvre M., Kazania abpa Marcela Lefebvre. Dokumenty, kazania i wytyczne. Dokumentacja historiograficzna. Warszawa 1999 http://www.ewtn.com http://www.piusx.org.pl http://www.sspx.org http://www.zenit.org [29.] Guardini R., Znaki święte, tłum. J. Birkenmajer, Wrocław 1997 Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 1994 Leksykon liturgii, oprac. B. Nadolski, Poznań 2006 http://fronda.pl/krzych_k/blog/swiadome_uczestnictwo_we_mszy_sw Po co są kropielnice w kościele, na http://www.echo.siedlce.net [30.]

Gloger Z., Rok Polski w życiu, tradycyi i pieśni, Warszawa 1900 Kitowicz J., Opis obyczajów za panowania Augusta III, red. nauk., koment., i wybór Z. Goliński, oprac, tekstu A. Skarżyńska, Warszawa 1985 [31.] Encyklopedia Religii PWN, t. 2, red. nauk. T. Gadacz, B. Milerski, Warszawa 2001 Grün A., Sakramenty, tłum. G. Sowiński, Kraków 2008 Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 1994 Kodeks prawa kanonicznego, Poznań 1984 Leksykon liturgii, oprac. B. Nadolski, Poznań 2006 Nie taki proboszcz straszny. Praktyczny przewodnik prawa kościelnego. Z Krzysztofem Popławskim OP i Tomaszem Wytrwałem OP rozmawia Anna Gruszecka, Poznań 2003 [32.] Bartoś T., Blaza M., Bubel G., Ciołek D., Kowalczyk D., Majewski J., Salij J., Pięć słów Kościoła, Warszawa 2005 Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 1994 Rozkrut E., Przykazania kościelne, na http://mateusz.pl [33.] Daniluk M., Sigla - zbiór skrótów, nazw zakonów, zgromadzeń zakonnych, instytutów świeckich, stowarzyszeń życia apostolskiego oraz innych instytucji z nimi związanych, Kraków 1999 Łoziński B., Leksykon zakonów w Polsce, Warszawa 2009 Ustrój hierarchiczny Kościoła. Wybór źródeł, red. W. Kacprzyk, M. Sitarz, Lublin 2006 SPOTYKASZ CZŁOWIEKA UPADŁEGO Suenens L., „Spoczynek w duchu" - kontrowersyjne zjawisko, tłum. A. Białkowska, Kraków 2007 [34.] Kult Najświętszego Serca Pana Jezusa, na http://www.brewiarz.pl/czytelnia

[35.] Leksykon liturgii, oprac. B. Nadolski, Poznań 2006 [36.] Grün A., Sakramenty, tłum. G. Sowiński, Kraków 2008 Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 1994 Leksykon liturgii, oprac. B. Nadolski, Poznań 2006

PATRONI DO WZIĘCIA 1. DLA POLITYKÓW Cumming J., Listy świętych do grzeszników, tłum. Z. Jakubowska, Warszawa 2003 Ludwicki M., Człowiek światowy. Rzecz o świętym Tomaszu Morusie, Ząbki 2001 Zaleski W., Święci na każdy dzień, Warszawa 2000 Zmirak J., Matychowiak D., The Bad Catholic’s Guide To Wine, Whiskey and Song. A Spirited Look at Catholic Life and Lorefrom Absinthe to the Apocalypse, New York 2007 Thomas More, na http://en.wikipedia.org Trial of Sir Thomas More, na http://www.law.umkc.edu 2. DLA DOSTAWCÓW ŻYWNOŚCI Księga Daniela Księga Habakuka Słownik wiedzy biblijnej, red. nauk. B.M. Metzger, M.D. Coogan, konsultacja wyd. polskiego W. Chrostowski, tłum. A. Karpowicz i inni, Warszawa 2004 3. DLA TYCH, CO MAJA OCHOTĘ WIAĆ Z KRAJU św. Bruno z Kwerfurtu, Żywot Pięciu Braci Męczenników, tłum. E. Szwarcenberg-Czerny, Kraków 2002 Gołubiew A., Bolesław Chrobry, Warszawa 1970 Zaleski W., Święci na każdy dzień, Warszawa 2000 Sylwetki Pięciu Braci Międzyrzeckich, na http://www.kuria.zg.pl

4. DLA TYCH, CO CHCIELIBY BYĆ WIECZNIE MŁODZI Borkowska M., Mniszki, Kraków 1980 5. DLA TYCH, CO JEDNAK LUBIĄ ŻYCIE Elie P., The Life You Save May Be Your Own. An American Pilgrimage, New York 2003 Tułasiewicz N., Przeciw barbarzyństwu. Tryptyk z zapisków pamiętnikarskich, notatek do „Psalmów wojny" i korespondencji hanowerskiej z dodatkiem wspomnień i świadectw o Błogosławionej, oprac. D. Tułasiewicz, B. Judkowiak, Kraków 2003 Benfey C., The Way of Distortion, na http://www.tnr.com http://sokolowska.edu.pl/?art=Artykuly#Natalia Judkowiak B., Błogosławiona Natalia Tułasiewicz - zarys sylwetki duchowej, na http://awt. poznan.prv.pl 6. DLA TYCH, CO SĄ NA BAKIER Castillo E.E., Mexican company launches beer in honor of unofficial drug saint, na http://www.signonsandiego.com Jesus Malverde vs. Santa Muerte, na http://acrosstheborder.wordpress.com Murphy

K.,

Mexican

Robin

Hood

Gains

a

Kind

of

Notoriety

in

U.S.,

na

http://wwwnytimes.com 7.DLA PAŃ W KAŻDYM WIEKU Juliana z Norwich, Objawienia Bożej Miłości, tłum. A. Gomola, Poznań 2007 The Life of Christina of Markyate, Oxford 2008 Petry Mroczkowska J., Niepokorne święte, Kraków 2007 Praeceptores. Teologia i teologowie języka niemieckiego, wybór, red. i koment. E. Piotrowski, T., Węcławski, Poznań 2007 Schiller R., Zioła z apteki Św. Hildegardy, tłum. B. Tarnas, Warszawa 2003 Zmirak J., Matychowiak D., The Bad Catholic’s Guide To Good Living. A Loving Look at the Lighter Side of the Catholic Faith, with Recipes for Feasts and Fun, New York 2005 8.DLA NIEUKÓW I UCZONYCH Charkiewicz J., Męczennicy XX wieku. Martyrologia Prawosławia w Polsce w biografiach

świętych, Warszawa 2008 Chwała Bogu za wszystko. Ksiądz Grzegorz Peradze, film dokumentalny w reż. Jacka Borkowicza, prod, religia.tv, 2007 św. Serafin z Sarowa, Ogień Ducha Świętego, tłum. H. Paprocki, Kraków 2008 Smykowska E., Prawosławni święci, Warszawa 2008 Płoński

R.A.,

Żywot

i

obywatelstwo

Świętego

Grzegorza

Peradze,

na

www.

wszystkichswietych.wygoda.cerkiew.pl Zdobywaj Ducha Świętego. O św. Serafimie z Sarowa z władyką bielskim Grzegorzem rozmawia Ałła Matreńczyk, „Przegląd Prawosławny" 2003, nr 9(219) Charkiewicz J., Święty archimandryta męczennik Grzegorz Peradze, na http://www. magazyn.ekumenizm.pl 9. (JEDNAK) NIE DLA GEJÓW Elred z Rievaulx, Przyjaźń duchowa, tłum., wstępem i przypisami opatrzył M. Wylęgała, Kęty 2004 Groń R., „Spór o Aelreda". W poszukiwaniu prawdziwego oblicza Aelreda z Rievaulx, Kęty 2005 10. DLA TYCH, CO LUBIĄ CZYTAĆ Armstrong K., Biblia. Biografia, tłum. A. Dzierzgowska, Warszawa 2009 Brownrigg, Wszystkie postacie Nowego Testamentu, tłum. R. Stiller, Warszawa 2003 Religia. Encyklopedia PWN, t. 3, red. nauk. T. Gadacz, B. Milerski, Warszawa 2001 Słownik wiedzy biblijnej, red. nauk. B.M. Metzger, M.D. Coogan, konsultacja wyd. polskiego W. Chrostowski, tłum. A. Karpowicz i inni, Warszawa 2004 Vermes G., Kto był kim w czasach Jezusa, tłum. K. Bażyńska-Chojnacka, P. Chojnacki, Warszawa 2006 Zaleski W., Święci na każdy dzień. Warszawa 2000 11. DLA TYCH, CO BOJA SIĘ KSIĘŻY Bobula M., Kwiatkowski J., Ciernista droga prawdy. Błogosławiony ks. prałat Antoni Rewera, Sandomierz 2002 Ciereszko H., Życie i działalność księdza Michała Sopocki (1888-1975), Kraków 2006 Dragan A., Z misją Bożego Miłosierdzia. Szkice z życia bł. ks. Michała Sopocki, Warszawa

2008 S. Wiesława Maria CFS, Ratujmy konających, na http://www.niedziela.pl 12 DLA TYCH, CO ROBIĄ COŚ BEZ OPAMIĘTANIA Zaleski W., Święci na każdy dzień. Warszawa 2000 Zmirak J., Matychowiak D., The Bad Catholic’s Guide To Good Living. A Loving Look at the Lighter Side of the Catholic Faith, with Recipes for Feasts and Fun, New York 2005 Zmirak J., Matychowiak D., The Bad Catholic's Guide To Wine, Whiskey and Song. A Spirited Look at Catholic Life and Lore from Absinthe to the Apocalypse, New York 2007 13. DLA TYCH, CO LUBIĄ WYPIĆ COŚ POD TRUSKAWECZKĘ Foley M.P., Why Do Catholics Eat Fish On Friday? The Catholic Origin To fust About Everything, New York 2005 Zmirak J., Matychowiak D., The Bad Catholic's Guide To Good Living. A Loving Look at the Lighter Side of the Catholic Faith, with Recipes for Feasts and Fun, New York 2005 Zmirak J., Matychowiak D., The Bad Catholic’s Guide To Wine, Whiskey and Song. A Spirited Look at Catholic Life and Lore from Absinthe to the Apocalypse, New York 2007 Matusik P., Bąbelki ojca Perignona, czyli skąd mamy szampana?, na http://www. filipini.poznan.pl 14. DLA TYCH, CO GRZECZNIE CHODZĄ NA EUROPEJSKIE WYBORY Zmirak J., Matychowiak D., The Bad Catholic's Guide To Good Living. A Loving Look at the Lighter Side of the Catholic Faith, with Recipes for Feasts and Fun. New York 2005 Jasna Góra: relikwie cesarza bł. Karola I Habsburga trafiły do sanktuarium, na http://ekai.pl Karol I Habsburg, na http://pl.wikipedia.org 15. DLA TYCH, CO CZUJA, ŻE BOGA CHYBA NIE MA Matka Teresa z Kalkuty, „Pójdź, bądź moim Światłem". Prywatne pisma Świętej z Kalkuty, tłum. M. Romanek, Kraków 2008 Matka wątpiących. Z ojcem Brianem Kolodiejchukiem rozmawia Szymon Hołownia, „Newsweek Polska", 16 marca 2008 16. DLA TYCH, CO PROSZĄ O CUDA I NIE OTRZYMUJĄ

Augustyn E., Ojciec Pio. Święty na przekór. Czego nie znajdziesz w pobożnych biografiach, Kraków 2008 Castelli E., Przesłuchanie Ojca Pio, odtajnione archiwa Watykanu, tłum. E. Augustyn, Kraków 2009 17.DLA TYCH, KTÓRYM UMIERAJĄ DZIECI Meo M., Nennolina. Sześcioletnia mistyczka. Świadectwo matki, tłum. A. Bratanice, Kraków 2008 18.DLA TYCH, KTÓRYCH KOŚCIÓŁ NUŻY Brockman J.R., Oskar Romero. Życie. tłum. P. Jabłoński, Poznań 2008 McGee M., Christian Martyrsfora Muslim People, Mahwah 2008 http://www.monasticdialog.com/a.php?id=497 http://www.zenit.org/article-l 5647?l=english Kaźmierczak Ł., Świetlistym szlakiem do nieba, na http://www.przk.pl Pennington M.B., Cisterian Martyrs of Algeria 1996, na http://www.ocso.org 19. DLA TYCH, CO BOJA SIĘ RUSZYĆ Z MIEJSCA Tekst jest skróconą wersją artykułu Szymona Hołowni, Niezbudżetowany święty, „W drodze" 2007, nr 6 (406) 20. DLA TYCH, KTÓRYM CZASEM JEST ZA GŁOŚNO Głąb A., Ostryga i łaska. Rzecz o Hannie Malewskiej, Kraków 2009

Pytania fumdamentalne Bartoś T., Blaza M., Bubel G., Ciołek D., Kowalczyk D., Majewski J., Salij J., Pięć słów Kościoła, Warszawa 2005 Berger K., Po co jest diabeł?, tłum. S. Wolski, Poznań 2007 Berger K., Wierzyć bez Kościoła?, tłum. E. Pieciul-Kamińska, Poznań 2007 Berger P.L., Pytania o wiarę. Sceptyczna zachęta do chrześcijaństwa, tłum. J. Łoziński, Warszawa 2007

Breviarium fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, red. I. Bokwa, Poznań 2007 Być chrześcijaninem. Teologia dla szkół średnich pod redakcją ks. Mariana Ruseckiego, Lublin 2007 Dawkins R., Bóg urojony, tłum. P.J. Szwajcer, Warszawa 2008 di Nola A.M., Diabeł, tłum. I. Kania, Kraków 2004 Gira D., Midal F., Jezus - Budda. Możliwy dialog?, tłum. J. Urbaniak, Poznań 2008 Halik T., Cierpliwość wobec Boga, tłum. A. Babuchowski, Kraków 2009 Halik T., Co nie jest chwiejne, jest nietrwałe. Labiryntem świata z wiarą i wątpliwościami, tłum. J. Zychowicz, Kraków 2004 Halik T., Dotknij ran. Duchowość nieobojętności, tłum. A. Babuchowski, w przygotowaniu Halik T., Noc spowiednika, tłum. A. Babuchowski, Katowice 2007 Holokaust a teodycea, red. J. Diatłowicki, K. Rąb, I. Sobieraj, Kraków 2008 Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 1994 Lohfink G., Czy Bóg potrzebuje Kościoła? O teologii ludu Bożego, tłum. E. PieciulKamińska, Poznań 2005 Lutz M., Obezwładniony olbrzym. Psychoanaliza Kościoła katolickiego, tłum. K. Konecki, Bielsko-Biała 2003 McGrath A., Collicutt McGrath J., Bóg nie jest urojeniem. Złudzenie Dawkinsa, tłum. J. Wolak, Kraków 2007 Religia. Encyklopedia PWN, t. 1-9, red. nauk. T. Gadacz, B. Milerski, Warszawa 2001-2003 Szczepan Wojnarska A.M., Wybaczyć Bogu. Hiob w literaturze podejmującej tematykę II wojny światowej, Kraków 2008 św. s. M. Faustyna Kowalska, Dzienniczek, Warszawa 2006 Trębacz T., Szatan jako źródło zła. Studium dogmatyczno-pastoralne, Kraków 2008 Webb B., Dlaczego Bóg godzi się na zło?, tłum. J.J. Stoppa, Gdańsk 2007 Weigel G., Czym jest katolicyzm? Dziesięć kontrowersyjnych pytań, tłum. A. Gomola, Kraków 2003 Weinandy T.G., Czy Bóg cierpi?, tłum. J. Majewski, Poznań 2003

ZAKOŃCZENIE Neuhaus R.J., Śmierć w piątek po południu. Ostatnie słowa Jezusa z Krzyża, tłum. A.

Gomola, Poznań 2001

Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, ul. Kościuszki 37, 30-105 Kraków. Wydanie II 2009, dodruk 2010. Druk: Intro-Dajwór, Kraków, ul. Dajwór 14-16.