SEZGi DURGUN 1974'ıe lzmir'de doğdu. Boğaziçi Üniversitesi Felsefe Bölümü'nden lisans ve yüksek lisans derecesi aldı. Bir süre Yediıepe Üniversiıesi'nde felsefe ders leri verdikten sonra akademik ilgisini siya.sel bilimi alanına yönelııi. 2003-2004 yılında aldıgı burs ile Ccnıral European Üniveısiıesi Siya.sel Bilimi Bölümü'ne girdi; "Milliyeıçilik Çahşmalan" programında Naıionalism, Nictzsche and Resscntimcnt başlıklı çalışmasıyla ikinci yüksek lisansını ıamamladı. 2010'da Marmara Üniver sitesi Siya.sel Bilimi ve Uluslararası ilişkiler Bölümü'nde yapngı çalışma ile doktora derecesi aldı. Siya.sel felsefesi, bilgi kuramlan ve yönıembilim dersleri vermektedir. ideolojiler, mekan felsefesi, coğrafya ve milliyeıçilik konulannda araşurmalannı sürdürmektedir.
lletişirn Yayınlan 1604 • Araşurma-lnceleme Dizisi 263 ISBN-13: 978-975-05-0895-0 © 2011 lletişim Yayıncılık A. Ş. 1. BASKI 2011, lsıanbul EDlTôR Tanı) Bora DiZi KAPAK TASARIMI Ümit Kıvanç KAPAK Suat Aysu KAPAK FOTOCRAFI Akbaba dergisi
UYGUIAMA Hüsnü Abbas
DÜZELTi Ayten Koça) DiZiN Özgür Yıldız
BASKI ve CiLT Sena Ofset Utros Yolu 2. Matbaacılar Sitesi B Blok 6. Kat No. 4NB 7-9-11 Topkapı 34010 lsıanbul Tel: 212.613 03 21
lletişim Yayınlan Binbirdirek Meydanı Sokak lletişim Han No. 7 Cağaloğlu 34122 lsıanbul Tel: 212.516 22 60-61-62 • Faks: 212.516 12 58 e-mail:
[email protected] • web: www.iletisirn.com.tr
SEZGl DURGUN
Memalik-i Şahane'den Vatan'a
1
1
•
t
1
,
1
m
...insan yaşadıgı yere benzer O yerin suyuna, o yerin topragına benzer Suyunda yüzen balıga Topragını iten çiç�e Daglarının, tepelerinin dumanlı egimine Konyanın beyaz Antebin kırmızı dOzlOgOne benzer Gögune benzer ki gözyaşları mavidir Denize benzer ki dalgalıdır bakışları Evlerine, sokaklarına, kôşebaşlarına Öylesine benzer ki Ve avlularına (Bir kuyu halkasıyla sıkıştırılmıştır kalbi)... EDiP CANSEVER Mendilimde Kan Sesleri
içindekiler
Teşekkür................................................................................................................................... 11 Giriş........................................................................................... ................... ................................. 13 BiRiNCi BOLÜM
Siyaset, Coğrafya ve Ulus-Devlet ............................................................... 21
Siyasi cc,Orafyanın felsefi temelleri: J. G. Herder (1724-1804) ................................................................................. ........ .... 25 Fragmenter bir ulusun cc,Orafyası: Almanya ........ ................................... 30 Ratzel: Lebensraum, ulus ve devlet............................................................... 32 '7arih doğanın yanında d� il, doğa'nın i,;indedir"............... ......... 36 Merkeziyetçi bir ulusun cc,Orafyası: Fransa ................................................ 39 '7arih ilk önce coğrafyadır": Michelet........................................................ 40 "Bölge• ve "ülke" coğrafyası: Paul Vida/ de la Blache .................. 41
Ratzel ve Blache ekollerinin karşıla�ınlması ............................................ 44 iKiNCi BÔLÜM
Ulus çuluk Kuramları, Modernleşme ve Coğrafi BaOlam ....................... .................................. .... 49 Modernleşme ve ulusçuluk tartışması: Türkiye baQlamı ............... 53 Hayali cemaatler ve meUn ............ .......................................................................... 61 Etnik zemin .......................................... ... .................. ...... ...................................................... 64 inşa edilen etnik zemin olarak Türkiye ................... .. ..... .................. ... ..... 67 -Vatan" ve ..anavatan" ayrımı................................................................................ 69
ÜÇÜNCÜ BOLÜM
Memalik-i Şahane'den Vatana ....................................................................... 75 Osmanlı Devleti'nin son döneminde •vatan" .......................................... 76 Mülk devlet olarak patrimonium..................................................................... 84 Türkiye ve Türk terimlerinin ortaya çıkışı................................................. 86 "Lisan-i Türlci"nin haznesi: Genç Osmanlılar'da ve Jön Türkler'de vatan............................................................................................ 90 Asker-millet" ve "'ordugah olarak vatan"............................................. 94
0
-Yevhid-i etrak": Yusuf Akçura ........................................................................... 104 •şeref'ül-mekan bi'I mekin": Ziya Gökalp ................................................ 101 Ulus bilinci mekanını ararken: Büyük-küçük Türkçülük tartışması .................................................................. 111 "Kendi evimize bakalım" ..................................................................................... 112 DORDÜNCÜ BOLÜM
Milli Mücadele: Çarpışan Vatan lmgeleri........................................ 115 Mini yurt: "iç Anadolu devleti" olarak Türkiye.................................... 117 Osmanlı birliği olarak geniş bir ülke.............................................................. 118 Kongreler: Mahalli vatancılık, vatan-, azizimiz ................................... 119 Teleolojik sav: Mahalli vatancılıktan vatan bilincine ..................... 120 Mikro perspektif: •Mahalli bilince yakından bakmak• ................ 126 Kartografik bir mücadele alanı olarak Misak-ı Milli ........................ 129 Musul meselesi: "Turani ırk birliği" ................................................................ 145 BEŞiNCi BOLÜM
Etnik-Zaman ve Zemin: Ulus ve Vatan............................................... 153 Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş döneminde ulus ve vatan ................................................................... 156 Türk Tarih Tezi (1932): "Tarih dışı bir koridor"dan geçerken............................................................. 163 in� edilen etnik zaman-zemin ve Türk Tarih Tezi ........................... 169 Hatay'ın iç mekana dahil edilmesi ................................................................... 174 Tarihsel ve sosyal arka plan .............................................................................. 175 ResmT söylemde Hatay meselesi ................................................................... 177 "Eti Türlcleri" ....................................................................................................................191
ALTINCI BÔLÜM
inşa Döneminde Alternatif Ulusçuluk Anlayışları ve Vatan ................................................................................................................................. 203 insani vatanseverlik .................................................................................................. 203 Anadoluculuk akımlan ........................................................................................... 207 YEDiNCi BOLÜM
iç Mekanın Vatanlaşması ................................................................................... 211 Söylemsel mekin ............................................................................................................. 272 Ulusun toponomisi (yer adlan) ....................................................................... 213 Mekanın iskanı ..................................................... ............................................................. 277 ilk co§rafya kongresi (1941) .................................................................................. 223 Program ve Ders Kitap/an Komisyonu üyeleri........................................................ 224 Terim Komisyonu üyeleri .............................................................................................. 224 Türlciye Coğrafyası Komisyonu üyeleri ..................................................................... 225 Vatanın bölgelere aynlması .............................................................................. 225 Coğrafi terimler ve yer adlan....................................................................................... 226 Coğrafya egitimi .... ... ..................................................................................................... 226 Vatanın bölgelere aynlması ......................................................................................... 226 Kongrede coğrafi terimler ve yer adlan tartışması....................... 232 Türlciye'ye ait coğrafi isimler........................................................................................ 235 Latin affabesi kullanan yabana milletlere ait coğrafi isimler............................. 238 Kongre'de coğrafya eğitimi tartışması .................................................... 238 SEKiZiNCi BÔLÜM
Cumhuriyet Çocuklarına Coğrafya Dersleri ................................. 247 Co§rafi bilginin ulusallaşması.............................................................................. 242 Ulusal sınır kavramını oluJtunnalc.............................................................................. 246 Gelecek /cup/dara vatandillık bilinci aşılamak ...................................................... 246 lktidann üretti§i "meJfU ve kolektif' bilgiyi yaygınlaftınnak........................... 246 Türkiye'de okul co§rafyasının kurumsallaşması ................................ 249 Türkiye'de co§rafya müfredatı ........................................................................... 257 Okul kitaplarında ulus kimliOi ve vatan ..................................................... 255 Analiz edilen kitaplar ve dönemleştirme............................................... 255 1928-1941 dönemi arlca plan........ ............................................................................... 256 1941-1950 dönemi arlca plan........................................................................................ 262 Okul söyleminde etnik zeminin inşası...................................................... 264
1928-1941 arası okul kitaplan ......................................................................... 264 Tiırtlüğiın c�rafi sınırlan ............................................................................................ 264 Medeniyet vurgusu......................................................................................................... 212 Orta Asya ve Küçük Asya'nın fiziki ve beşeri cojrafya balamdan sütelcliliği ................................................................... 216 Türtiye'nin konıJul.1n: •Kartografik endişe• .......................................................... 219 1941-1950 arası okul kitapları ........................................................................ 284 Nüfus ve ulus................................................................ .............. .................................... 284 Ekonomik c�rafya ......................................................................................................... 286 Yeryüzünde Türlder........................................................................................................ 281 Jeopolitik konum ................................................................................... ..... ..... ... ..... .... 289 DOKUZUNCU BÖLÜM
Sonuç ......................................................................................................................................... 297 Ek söz: Günümüzde vatanı düşünmek ........................................................ 303 l