Malaje 1941-1942

BITWY-KAMPANIE-WOJNY

Krzysztof Kubiak

MALAJE 1941-1942 scan - zawisza

DOM WYDAWNICZY

BELLONA

WARSZAWA 2004

BITWY-KAMPANIE-WOJNY Redaktor serii: Wojciech Zalewski

Ukazały się: 1. PIOTRKÓW 1939 Wojciech Zalewski

Tora 11. Malaje 1941-1942

Redakcja: Magdalena Banaszek Ilustracja na okładce: Arkadiusz Wróbel

2. KURSK 1942 Zbigniew Lalak 3. FALAISE 1944 Wojciech Zalewski 4.

KAWANAKAJIMA 1561 Witold Nowakowski

Plansze kolorowe: Arkadiusz Wróbel

5. WOJNA BURSKA 1899-1902 Damian Fierla

Mapy: Wojciech Zalewski

6. ZAIR 1996-1997 Piotr Kucharski

Zdjęcia: archiwum autora.

7. AFGANISTAN 2002 H. M. Królikowski, Cz. Marcinkowski 8. CRECY 1346 Maciej Nowak-Kreyer 9. ROSJA 1917-1920 Damian Fierla 1 0 . IRAK 2003 H. M. Królikowski, Cz. Marcinkowski 11. MALAJE 1941-1942 Krzysztof Kubiak

W przygotowaniu KURIKARA1183 POWSTANIE BOKSERÓW, ALBUERA 1811, COURTRAY 1302, GAUGAMELA 331 p.n.e. BZURA 1939, RASZYN 1809, STALINGRAD 1942

BRYTYJCZYCY NA MALAJACH Zainteresowanie Europejczyków Mala­ jami początkowo wynikało z tego, że przez leżącą u ich południowego krańca Cieśninę Malakka wiodła najkrótsza droga morska z Indii do Chin i Japonii. Strategiczne zna­ czenie cieśniny dostrzeżone zostało przez Europejczyków jeszcze w czasie wielkich odkryć geograficznych -już w XVII i XVIII wieku usadowili się tam Portugalczycy, wy­ parci następnie przez Holendrów. Sprawo­ wanie władztwa nad Malakką było dla Ni­ derlandów sposobem uzyskania faktyczne­ go monopolu na handel z Chinami. Wpływy Holendrów były jednak sukcesywnie rugo­ wane przez Brytyjczyków. Już w 1771 r. Francis Light, szyper niewielkiego statku trudniącego się kabotażem, złożył guberna­ torowi Indii propozycję założenia stacji han­ dlowej na wyspie Penang. Ponieważ nie wy­ wołała ona żadnego odzewu przedsiębior­ czy żeglarz zawarł prywatną umowę z sułta­ nem nadbrzeżnego królestwa Kedah, na mo­ cy której uzyskał dzierżawę wyspy. Mimo tego administracja brytyjskich Indii nadal nie zamierzała angażować się w to przedsię­

wzięcie, które nie okazało się tak zyskow­ nym jak spodziewał się Light. Dopiero zawierucha wojen napoleoń­ skich zwiększyła zainteresowanie Brytyjczy­ ków Cieśniną Malakka. W 1795 r. desant wysadzony z okrętów Royal Navy zdobył starą holenderską twierdzę Malakka. W 1802 r. na mocy pokoju w Amiens Brytyjczycy zwrócili twierdzę Rebublice Batawskiej, lecz w 1807 r. ponownie tam wrócili. Kolejna zmiana flagi nad twierdzą nastąpiła po bitwie pod Waterloo, ale w 1822 r. Brytyjczycy po raz kolejny powrócili do Malakki i już tam pozostali. W 1822 r. równolegle prowadzona była infiltracja kontynentalnego brzegu cie­ śniny - w 1819 r. flaga brytyjska załopotała nad wysepką Singapur leżącą u jej południo­ wego krańca. Warunki traktatu, zawartego z sułtanem Dżohore, zakładały, że pod wła­ dzą Albionu znajdzie się obszar o promieniu strzału armatniego... Tak zaczynał swą za­ wrotną karierę Singapur. Stosunkowo szyb­ ko stał się on jednym z „filarów imperium", „Maltą Mórz Południowych". Wraz z poło­ żoną na drugim brzegu twierdzą Malakką

Japońskie kolumny podczas przemarszy na półwyspie Malajskim

tworzył brytyjski system kontroli ruchu w cieśninie. Po władzą brytyjskich królów Singapur rozrastał się w zaiste błyskawicz­ nym tempie. W 1824 r. liczył 10 tys. miesz­ kańców, w 1832 - 22 tys., zaś w 1862 już 90 tys. W 1867 r. Singapur otrzymał status ko­ lonii korony brytyjskiej. Już w 1832 r. do portu zawinęło 420 statków. Z podobną dy­ namiką rosły obroty handlowe - w 1840 r. wyniosły one 4 min ówczesnych funtów a w 1867 - 10 min funtów. W tym czasie

Brytyjczycy byli już największą potęgą subkontynentu indyjskiego - w 1783 r. udało im się ostatecznie wyrugować z Indii Francu­ zów co umożliwiło efektywne kontrolowa­ nie większości tego olbrzymiego kraju (za­ równo bezpośrednie jak i za pośrednictwem władców miejscowych). W 1796 r. brytyjska flaga załopotała nad Colombo (największym miastem Cejlonu) co rozpoczęło trwający kilkanaście lat podbój wyspy. W roku 1826 zwasalizowano Birmę.

Bezpośrednio przed rozpoczęciem II wojny światowej Malaje, prócz roli wyni­ kającej z ich geostrategicznego położenia, odgrywały istotną rolę gospodarczą. Tam­ tejsze kopalnie dostarczały 60% świato­ wej produkcji cyny zaś plantacje 38% światowej produkcji kauczuku. Oba te su­ rowce były niezbędne dla poprawnego funkcjonowania japońskiej ekonomiki wojennej.

Z formalnego punktu widzenia pod poję­ ciem Malaje kryły się w 1941 r. dwa organi­ zmy administracyjne. Pierwszym była kolo­ nia korony, tak zwane Malaje Brytyjskie, zło­ żona z Singapuru, Malakki, Penang i prowin­ cji Wellesley, drugim administrowana przez Brytyjczyków Federacja Malajska, w skład której wchodziły stany (prowincje) Perak, Selangor, Negri Sembilan, Pahang i terytoria Jahor, Trengganu, Kelantan, Kedah i Perlis.

Opracowywane na początku lat dwu­ dziestych brytyjskie plany obrony Półwy­ spu Malajskiego i bazy morskiej w Singa­ purze panującej nad Cieśniną Malakka. opierały się o założenie, że przyszła wojna w tym regionie będzie miałach charakter izolowanego konfliktu lokalnego (podob­ nego na przykład do wojny rosyjsko - ja­ pońskiej 1905 r.). Przyjmowano więc, że zasadniczy ciężar obrony południowoazjatyckich posiadłości Zjednoczonego Króle­ stwa spoczywał będzie na przybyłej z me­ tropolii flocie, która przerwie komunikacje morskie potencjalnego agresora, łączące je­ go siły lądowe działające na Malajach z za­ pleczem, uniemożliwiając im w ten sposób kontynuowanie działań. Zadanie brytyj­ skich wojsk lądowych i lotnictwa na Pół­ wyspie Malajskim ograniczało się zatem do prowadzenia działań opóźniających i wiązania przeciwnika do czasu przybycia floty. Równocześnie uznano, że w ciągu 70 dni (czas potrzebny na przerzucenie sił morskich z metropolii) nie jest możliwe zli­ kwidowanie obrony brytyjskiej na Półwy­ spie Malajskim i zagrożenie Singapurowi od strony lądu. W związku z powyższym założono, że przeciwnik zrezygnuje z dzia­ łań desantowych na Półwyspie Malajskim i dążył będzie do wykonania zaskakujące­ go ataku z kierunku morskiego bezpośred­ nio na Singapur. Wizja powyższa zaciążyła w sposób zasadniczy nad rozbudową syste­ mu obronnego bazy, który tworzony był w celu odparcia ataku z morza. Taką ocenę sytuacji utrzymano rów­ nież po pracach studyjnych przeprowa­ dzonych w roku 1937 mimo, że zajęcie przez Japonię chińskiego Kantonu i wy­ spy Hainan pozwalało prognozować potencjalne kierunki ekspansji tego pań­ stwa. Dopiero w 1939 r. czas, w którym siły na Malajach działać miały bez wspar­ cia floty, przedłużono do 180 dni. W na­ stępstwie tak skorygowanej oceny zagro­ żeń wojska lądowe wzmocniono brygadą piechoty (przerzuconą z Indii) oraz roz-

poczęto gromadzenie zapasów na 6 mie­ sięcy walki. W planach nadal nie uwzględniano jednak możliwości nakre­ ślonej w memoriałach ówczesnego do­ wódcy wojsk brytyjskich na Malajach gen. Wiliam Dobbie (jego szefem sztabu byl gen. Persival). Oficer ten doskonale poznawszy teren potencjalnych działań ostrzega! przed możliwym atakiem na północne Malaje przeprowadzonym z re­ jonu Singora - Patani w Syjamie i Kota Bahru na Malajach. Uwzględniając lokal­ ne warunki pogodowe determinowane cy­ klem monsunowym zakładał on, że najdo­ godniejsza pod tym względem sytuacja do zaatakowania Malajów panuje od grudnia do marca. Po serii memoriałów przesłanych przez Dobbie'go do Londy­ nu, War Office podjęło decyzje o zbudo­ waniu kilkunastu trawiastych pasów star­ towych w północnych Malajach. Rozbu­ dowa umocnień na półwyspie nadal jed­ nak nie ruszyła z miejsca. Charakterystyczne dla tego okresu opi­ nia zawiera oficjalny dokument sygnowany przez Winstona Churchilla, wówczas Pierwszego Lorda Admiralicji. Pisał on: Singapur jest twierdzą uzbrojoną w pięć dział piętnastocalowy'eh, a jej gar­ nizon to około 20 000 ludzi. Nieprzyjaciel może ją zdobyć dopiero po oblężeniu sila­ mi nie mniejszymi niż, 50 000 żołnierzy. Miasto jest przy tym tak oddalone od Ja­ ponii, jak Southampton od Nowego Jorku, więc operacja przerzucenia oddziałów ja­ pońskich na transportowcach i zaopatry­ wania ich podczas oblężenia zajmie od czterech do pięciu miesięcy i będzie zagro­ żona klęską w każdym momencie, gdy Wielka Brytania zdecyduje się na wysłanie do tego obszaru silnej floty. Wydarzenia pierwszych dwóch lat wojny zmusiły Brytyjczyków do zweryfikowania wcześniej poczynionych założeń dotyczą­ cych obrony Malajów. W czerwcu 1940 r. Tokio wymusiło na władzach Francuskich lndochin zgodę na nadzorowane przez ja-

pońskie oddziały zamknięcie granicy z Chi­ nami (przez port w Hajfongu przechodziły znaczne ilości sprzętu wojskowego przezna­ czonego dla sil zbrojnych Kuomintangu). Do Tonkinu przybyło kilka tysięcy żołnierzy ja­ pońskich, do dyspozycji japońskich sił po­ wietrznych oddano lotniska wokół Hanoi. W dniu 29 lipca 1941 r. Francuzi wyrazili zgodę na obsadzenie przez oddziały japoń­ skie szeregu instalacji wojskowych w połu­ dniowym Wietnamie. Cesarskie siły morskie i powietrzne zajęły wówczas m. in bazę Cam Ranh i port w Sajgonie oraz węzeł lotnisko­ wy rozmieszczony wokół ostatniego z wy­ mienionych miast. Japońskie siły zbrojne zbliżyły się do Malajów na odległość równą de facto szerokości Zatoki Syjamskiej (Taj­ landzkiej) zaś lotnisko w Sajgonie dzieliło od Singapuru około 1000 km. W zasięgu japoń­ skiego lotnictwa znalazła się również wschodnia część Zatoki Bengalskiej i Morze Andamańskie. W grudniu 1941 r. generalny gubernator Francji w Indochinach, admirał Jean Decouxi i japoński generał Toyo zawarli traktat o „wspólnej obronie Indochin". Na admini­ strowane przez Francuzów obszary wkroczy­ ło wówczas ok. 80 tys. żołnierzy japońskich. Analiza sytuacji zaistniałej w południo­ wo - wschodniej Azji przeprowadzona przez Brytyjczyków w sierpniu 1940 r. uwzględniała zarówno omówione wyżej fakty, jak i zaangażowanie Royal Navy

Japońskie czołgi Typ 95 Ha Go odegrały istot­ ną rolę podczas kampanii malajskiej, zwłasz­ cza że Brytyjczycy nie posiadali porównywal­ nych wozów bojowych.

w działania na innych akwenach, powodują­ ce niemożność skierowania na wschód sił stanowiących przeciwwagę dla floty japoń­ skiej. Wobec załamania koncepcji zakłada­ jącej obronę Malajów i Singapuru głównie siłami floty, podjęto decyzję o zwiększeniu liczebności wojsk lądowych oraz rozbudo­ wie stacjonującego tam lotnictwa. W paź­ dzierniku 1940 r. określono niezbędną w zmienionych warunkach liczbę samolo­ tów na 582 (według części publikacji 566) maszyny (wobec 84 znajdujących się w linii). Ostatecznie jednak liczbę tę zredukowano do 336 samolotów. Przy założeniu, że siły po­ wietrzne osiągną postulowaną liczebność wojska lądowe na Malajach składać się mia­ ły minimum z 18 batalionów „liniowych". Zwrócić należy uwagę na fakt, iż w pla­ nach brytyjskich dominującą rolę marynarki przejęło lotnictwo. Owa absolutyzacja sil po­ wietrznych, których głównym zadaniem miało być uniemożliwienie przeciwnikowi wysadzenia desantów, zaś w przypadku ich wylądowania - zerwanie komunikacji łączą­ cych wojska desantu z zapleczem - była po­ wodem zaniedbań w przygotowaniu lądowej obrony Malajów. Mimo upływu ponad roku, od zasadniczej zmiany sytuacji Malajów w wyniku wejścia Japończyków do Indochin i wywołanych tym przewartościowań w kon­ cepcji obrony do momentu rozpoczęcia dzia­ łań, na Półwyspie Malajskim nie przygoto­ wano praktycznie ani jednej rozbudowanej pod względem inżynieryjnym rubieży obro­ ny. Co równie istotne nie podjęto żadnych wysiłków ukierunkowanych na rozbudowę lądowej obrony bazy singapurskiej. Nie oznacza to jednak, mimo, że tak wła­ śnie twierdzi większość poruszających tę pro­ blematykę autorów, iż Brytyjczycy całkowi­ cie odrzucili możliwość zaatakowania Mala­ jów z kierunku lądowego. Analizowano m. in zagrożenia stwarzane dla posiadłości Koro­ ny, które zaistnieć mogły w następstwie obsa­ dzenia przez Japończyków Syjamu. Aby uda­ remnić taki rozwój wypadków opracowano plan „Matador" zakładający zajęcie Syjamu, a przynajmniej jego południowej części przed

wojskami japońskimi. Zadanie to wykonać miały dwie dywizje ze sktadu III Korpusu. W oparciu o dostępne publikacje nie można jednoznacznie stwierdzić czy działanie bry­ tyjskie ukierunkowane miało być na uzyska­ nie połączenia lądowego między Malajami a Birmą, czy też cele jego były ograniczone i sprowadzały się do wyprzedzającego zaję­ cia rubieży, które mogłyby być wykorzystane przez przeciwnika jako pozycje wyjściowe. Wydaje się przy tym, że koncepcja działań ograniczonych obowiązywała od sierpnia do października, kiedy to „Matador" miał być

realizowany siłami jednej brygady. Jej zada­ niem miało być zajęcie Singory i południo­ wego wylotu przesmyku Kra w celu zabez­ pieczenia przed atakiem z północy Alor Star, Sungei Patani i Butterworth. W październiku zorganizowano z sił III Korpusu wspartego przez 223. Grupę RAF „Grupę Północną" („Nordgroup"). Otrzymała ona zadanie wkroczenia do Syjamu na 24 godziny przed japońskim atakiem. Ów zaczepny element planów brytyjskich może w pewien sposób tłumaczyć zaniedbania w zakresie umacnia­ nia pozycji obronnych na Malajach.

ZAMIAR JAPOŃSKI Dowództwo japońskie planowało zdobyć Malaje połączonym wysiłkiem wojsk lądo­ wych, marynarki wojennej i lotnictwa. W trakcie planowanych działań przeciwko Brytyjczykom Japończycy zamierzali skrycie, przed rozpoczęciem działań przeprowadzić rozwinięcie swoich sił do nakazanych rejo­ nów, w tym przeprowadzić zespół desantowy z portów Indochin i Hainanu na Zatokę Sy­ jamską (Tajlandzką). Następnie, 8 grudnia, równocześnie z atakiem na Peral Harbor i Fi­ lipiny , nastąpić miało lądowanie desantu mor­ skiego na szerokim froncie, w północnej czę­ ści Półwyspu Malajskiego. Większość punk­ tów lądowania wyznaczono na terytorium neutralnego Syjamu, zaś jeden tylko na obsza­ rze brytyjskich Malajów. Po przegrupowaniu wojska desantu i wprowadzane sukcesywnie do działań wojska japońskie przemieszczane drogą lądową z Indochin, rozpocząć miały z terytorium Syjamu działania zaczepne prze­ ciwko siłom brytyjskim. Planowano prowa­ dzenia natarcia na dwóch osiach, wzdłuż wschodnich i zachodnich wybrzeży Półwyspu Malajskiego. W myśl zamierzeń japońskich działania zaczepne doprowadzić miały w pierwszej fazie (zadanie bliższe) do zajęcia rozmieszczonych na północy brytyjskich lot­ nisk polowych (łącznie ok. 43 trawiaste pasy startowe) w celu udostępnienia ich własnemu lotnictwu, a następnie do rozbicia sił przeciw­ nika i wyjścia na północny brzeg cieśniny Jahor oddzielającej kontynent od wyspy Singa­ pur (zadanie dalsze). Punkt ciężkości działań, zgodnie z zamiarem japońskim, znajdował się na zachodnim wybrzeżu. Działania wzdłuż wybrzeża wschodniego zaplanowano jako swoistą demonstrację i prowadzić zamierzano przede wszystkim w celu wiązania sił brytyj­ skich. Po przegrupowaniu sił planowano zdo­ bycie szturmem wyspy Singapur wraz z bazą morską. Operacja japońska podzielona zosta­ ła zatem na dwa zasadnicze etapy: pierwszy opanowanie brytyjskiej części Półwyspu Ma­ lajskiego, drugi - zdobycie szturmem Singa­ puru. Dla powodzenia działań na zachodnim wybrzeżu zasadnicze znaczenie miała japoń­

ska przewaga w powietrzu. Dzięki niej istnia­ ła możliwość zneutralizowania brytyjskich sił morskich działających przeciwko Japończy­ kom, czy to poprzez oddziaływanie ogniowe z morza, czy poprzez wysadzanie desantów na skrzydłach i tyłach nacierających wojsk ja­ pońskich. Japończycy planowali rozpoczęcie dzia­ łań na grudzień mimo, iż wiedzieli, że przyj­ dzie im walczyć w porze występowania opa­ dów monsunowych. Założono jednak, że fakt ten będzie miał większy (negatywny) wpływ na siły brytyjskie niż wojska własne. Rachu­ by te potwierdziły się w całej rozciągłości. W planach japońskich szczególną rolę odgrywało terytorium formalnie neutralnego Syjamu. Wzrost japońskich wpływów w tym państwie rozpoczął się równolegle z osłabie­ niem pozycji Francji w Indochinach. Japoń­ czycy występowali nawet w roli mediatora pośredniczyli w zażegnaniu syjamsko - fran­ cuskiego sporu terytorialnego. Następnie za­ warty został tajny układ o współpracy. Uzgodniono w nim, iż po lądowaniu japoń­ skim wojska syjamskie stawią symboliczny opór, a następnie skapitulują. W później­ szym okresie Syjam i Japonia podpisały układ o współpracy politycznej i wojskowej, a 25 stycznia 1942 r. pierwsze z wymienio­ nych państw wypowiedziało wojnę Stanom Zjednoczonym i Wielkiej Brytanii. Tajowie, za aprobatą japońską, anektowali część La­ osu, Kambodży, Birmy i Malajów. W świetle najnowszych publikacji wyda­ je się, że plan japoński określany wcześniej jako „śmiały" a nawet „ryzykowny", oparty był o bardzo dokładną ocenę możliwości przeciwnika zweryfikowaną przy tym... ofi­ cjalnym dokumentem brytyjskim. Wydaje się bowiem, że Japończycy planując kampa­ nię malajską znali treść tajnego „War Cabinet Raport" poświęconego zagadnieniu obronności Malajów. W materiale tym no­ szącym oficjalny tytuł „Ocena Sytuacji na Dalekim Wschodzie" stwierdzono, że nie ma możliwości wydzielenia ze składu Royal Navy sil niezbędnych dla powstrzymania eks-

pansji japońskiej w Indochinach i Syjamie. Pośrednio ocena ta stanowiła przypieczęto­ wanie losów Malajów. Skróconą wersję do­ kumentu przesłano dowódcy na Dalekim Wschodzie marszałkowi lotnictwa R. Brook - Pophamowi drogą radiową, zaś pełną wer­ sję wysłano drogą morską, na pokładzie tur­ binowego frachtowca Automedon (7528 BRT, A. Holt & Co. Liverpool). W dniu 11 listopada 1940 r. statek ten przechwycony zosta! i zajęty przez niemiecki krążownik po­ mocniczy Atlantis. Oddział pryzowy z nie­ mieckiego okrętu zdobył na jego pokładzie całą tajną korespondencje. Było to możliwe ponieważ w trakcie ostrzału artyleryjskiego zginął kapitan frachtowca odpowiedzialny za zniszczenie dokumentów. Na pokładzie wcześniej zdobytego pryzu Ole Jacob doku­ menty brytyjskie trafiły w ręce niemieckiego attache morskiego kontradmirała Paula We-

neckera (statek dotarł do japońskiego portu Kobe 4 grudnia 1940 r.). Po zapoznaniu Ber­ lina z ich znaczeniem uzyska! on zgodę na przekazanie przechwyconych przez Atlantis materiałów Japończykom. Ponadto Japończycy dysponowali na Ma­ lajach dobrze rozwiniętą siecią agenturalną. W samym Singapurze kolonia japońska liczy­ ła ponad 4000 osób od prostytutek poczyna­ jąc, poprzez dokerów, rybaków, fryzjerów, dentystów a na dziennikarzach i przedsiębior­ cach kończąc. Znaczna część z tych osób jeże­ li nie współpracowała systematycznie z wy­ wiadem wojskowym to gotowa była świad­ czyć na jego rzecz okazjonalne usługi. Brytyj­ ski kontrwywiad i policja aresztowały co prawda kilku czynnych japońskich agentów (w tym Mamuru Shinozakiego, attache praso­ wego japońskiego konsulatu generalnego) jednakże nie udało się sparaliżować agentury.

SIŁY STRON Wielka Brytania W momencie rozpoczęcia działań na Półwyspie Malajskim stacjonował brytyj­ ski III Korpus w składzie: 11. DP (hindu­ ska) złożona z 6. i 15. BP, 9. DP (hinduska) złożona 8. i 22 BP, odwód korpusu 28. BP, siły forteczne w Penang i 3 bataliony ochrony lotniska, dowódca - generał po­ rucznik L. M Heat oraz australijska 8. DP (gen. Gordon-Benett). Garnizon Singapuru tworzyły dwie brygady malajskie (trzy re­ gularne bataliony brytyjskie i pododdziały ochotnicze), jednostki artylerii nadbrzeż­ nej, przeciwlotniczej oraz zabezpieczenia i obsługi. W dyspozycji naczelnego do­ wódcy na Malajach generała - porucznika A. E Percivala znajdowała się prócz tego duża liczba pododdziałów ochronnych. Na całość sił brytyjskich składały się więc: - 32 bataliony piechoty („liniowe"), - 16 batalionów złożonych z żołnierzy malajskich i indyjskich używanych jako siły ochronne i bezpieczeństwa wewnętrznego, - 7 pułków artylerii polowej, - 2 pułki artylerii przeciwpancernej, - pułk artylerii górskiej. łącznie - około 86 tys. żołnierzy W publikacjach występują dość po­ ważne rozbieżności dotyczące liczebno­ ści wojsk brytyjskich na Malajach. Naj­ większą liczbę, 106 tys. żołnierzy podaje Z. Flisowski w pracy Burza nad Pacyfi­ kiem, Poznań 1986, t. 1, s. 157. Z kolei A. Rawski w książce Piechota w II wojnie światowej, Warszawa 1984, s. 258, powo­ łując się na pracę W. S., Kirby'ego, The War against Japan, t. 1. s. 163 pisze o 19 600 Anglikach, 15 200 Australijczy­ kach, 37 000 Hindusów i 16 200 Malajczykach. Podobne, lecz zaokrąglone do tysięcy liczby podaje B. Liddel Hart w History of the Second World War, Lon­ don 1970,s. 216.

Potencjał bojowy wojsk lądowych ob­ niżał całkowity brak czołgów oraz niski po­ ziom wyszkolenia (oddziały hinduskie składały się z żołnierzy świeżego zaciągu) w zakresie prowadzenia działań bojowych w dżungli, na który dodatkowo nakładały się trudności aklimatyzacyjne występujące u znacznej części żołnierzy (dotyczyło to w równej mierze jednostek hinduskich co australijskich i brytyjskich). Najwyższy po­ ziom wyszkolenia prezentowały podod­ działy australijskie złożone z dobrego i na­ leżycie wyszkolonego żołnierza zawodo­ wego, ale podobnie jak w przypadku od­ działów brytyjskich Australijczycy nawy­ kli do wysokiego standardu socjalnego służby, co po rozpoczęciu działań odbiło się negatywnie na ich możliwościach bojo­ wych. Spośród brytyjskich związków taktycz­ nych 11. DP rozwinięta była w obronie przeciwdesantowej na zachodnim wybrze­ żu Malajów, 9. DP zajmowała pozycje na wschodnim wybrzeżu (obie dywizje były ponadto przewidziane do udziału w opera­ cji „Matador", 8. DP dyslokowana była w południowej części Półwyspu Malajskiego. Prócz tego na całym półwyspie roz­ mieszczono samodzielne pododdziały ochronne, zaś w Singapurze stacjonowały wspomniane już brygady forteczne. Stan ilościowy brytyjskich sił powietrz­ nych na Półwyspie Malajskim (na dzień 07.12.1941) przedstawiony został w poniż­ szej tabeli. Prócz sił regularnych dowództwo bry­ tyjskie mogło wykorzystać do zadań po­ mocniczych personel i sprzęt Lokalnych Ochotniczych Sił Powietrznych powsta­ łych w 1936 r. i bazujących na lotnisku Seletar. Formacja ta (wyposażona w lekkie maszyny łącznikowe i dyspozycyjne np. Gipsy Moth, Avro Tutor, Hawker Hart i inne) została zmobilizowana jeszcze we wrześniu 1939 r. Infrastruktura lotniskowa składała się z 22 lotnisk na Malajach (9 na północnym zachodzie, trzy na północnym

wschodzie, jedno na wschodzie, trzy w części centralnej, 6 na południu) i 5 na wyspie Singapur. Z lotnisk na półwyspie 15 nie posiadało pasów betonowych co oznaczało niemożność ich wykorzystania w czasie pory dżdżystej. Niedostateczna była obrona przeciwlotnicza lotnisk z planowanych 16 luf na każde z nich do końca 1941 r. udało się uzyskać tylko 17 % planowanej liczby armat. Jedynie lotnisko Selter na wyspie Singapur bronione było przez 8 armat Boforsa. Podobnie wygląda­ ła sytuacja w zakresie środków obserwacji technicznej, które w Europie odegrały ważną rolę w niwelowaniu przewagi li­ czebnej Luftwaffe. Na wyspie Singapur znajdowały się dwie stacje radiolokacyjne zaś z planowanych 9-10, na półwyspie do wybuchu wojny udało się uruchomić jed­ ną. Dodatkowo lotnictwo osłabiał niewy­ dolny system przekazywania informacji , i dowodzenia siłami powietrznymi. Royal Navy dysponowała w basenie Oceanu Indyjskiego i Cieśniny Malakka tak zwaną Flotą Wschodnią, która w mo-

mencie rozpoczęcia działań składała się z: okrętu liniowego Prince of Wales, krą­ żownika liniowego Repulse oraz pięciu niszczycieli (kodowe oznaczenie zespołu - Force Z). W rejonie Zatoki Bengalskiej przebywały ponadto: okręt liniowy Revange, (flagowa jednostka bazującego na Cejlonie Dywizjonu Indii Wschodnich) ciężki krążownik Exeter, cztery krążowni­ ki, cztery niszczyciele i trałowiec realizu­ jące ochronę komunikacji między Indiami a Malajami, dwa krążowniki pomocnicze, okręt podwodny (w remoncie). W małych portach i przystaniach Półwyspu Malajskiego bazowało 12 ścigaczy artyleryj­ skich, 18 pomocniczych ścigaczy okrętów podwodnych, 17 pomocniczych trałow­ ców. Pomocnicze ścigacze i trałowce były to przejęte przez Royal Navy jednostki cy­ wilne obsadzone przez ochotników i re­ zerwistów. Brytyjczycy zamierzali znacząco roz­ budować siły morskie. Na początku 1942 r. na Oceanie Indyjskim (w oparciu o bazy na Cejlonie) zamierzano ześrodkować

okr-ęty liniowe Nelson i Rodney, krążow­ nik liniowy Renown, lotniskowce Hermes i ewentualnie Ark Royal. Ponadto cztery stare okręty liniowe typu R miały być skierowane na ten akwen do ochrony ko­ munikacji. Wiosną 1942 r. Flota Wschod­ nia składać się miała z siedmiu okrętów li­ niowych różnych typów, jednego - dwóch lotniskowców, dziesięciu niszczycieli i dwudziestu czterech niszczycieli. Osta­ tecznie, jako pierwszy rzut planowanego zespołu na wschód skierowano Prince of Wales i Repulse wraz z czterema niszczy­ cielami. Lotniskowiec Indomitable, który pierwotnie również wejść miał w skład ze­ społu doznał uszkodzeń w rejonie Jamajki i odbywał remont. Londyn liczył przy tym ' na to, że demonstracja siły w postaci zawi­ nięcia do Singapuru dwóch ciężkich okrę­ tów spowoduje zmianę japońskich planów i do wybuchu wojny nie dojdzie. Churchill pisał: „Moim zdaniem wysłanie „Prince of Wales" stanowić będzie doskonały środek odstraszający ". Podkreślić należy, że Malaje były w owym okresie dla Zjednoczonego Kró­ lestwa teatrem o niskim priorytecie. Jego potrzeby militarne zaspokajane były w trzeciej kolejności, po metropolii i ko­ munikacjach atlantyckich oraz teatrze śródziemnomorskim z odgrywającymi kluczową rolę złożami ropy i kanałem Sueskim. Wielka Brytania nie dysponowała wówczas nadwyżkami sprzętu wojskowe­ go, które mogłaby skierować na Malaje w celu wzmocnienia stacjonujących tam sił, zwłaszcza wobec rozpoczęcia arcyważnych - z politycznego punktu widze­ nia - dostaw dla Związku Radzieckiego. Na obiektywne niemożności nakładało się przekonanie najwyższych czynników po­ litycznych i wojskowych o naturalnych walorach obronnych tego obszaru (mit „dżungli nie do przebycia"), sile twierdzy singapurskiej (miała ona odgrywać rolę „Malty mórz południowych") i możliwo­ ści wiązania przeważających sił morskich Japonii przez dwa - trzy ciężkie okręty

operujące z twierdzy - portu (podobnie jak to czyniły pancerniki niemieckie bazu­ jące w Norwegii w stosunku do Home Fleet). Ponadto uwzględnić należy olbrzymie pokłady „imperialnej dumy", wstrzemięź­ liwe - co najmniej - oceny możliwości żołnierzy rasy żółtej, „przeszacowanie" potencjału bojowego własnych sił i rozpa­ trywanie przyszłych zmagań na Malajach w kategoriach znanej z Europy „wojny pancerno - motorowej" dowiązanej do dróg. Wszystkie te czynniki spowodowa­ ły, że brytyjskie dowództwo było przeko­ nane, że obrona Malajów posiadanymi si­ łami jest możliwa. Japonia Dowództwo japońskie wydzieliło do działań przeciwko Malajom 25. Armię, na­ zywaną też Armią Malajów (d-ca generał porucznik Toynauki Yamashita, szef sztabu gen. Sozaku Suzuki, szef wydziału opera­ cyjnego płk. Masanobu Tsuji) w składzie: 2. DP. (była to dywizja Gwardii Cesarskiej tzw. Dywizja Konoe, gen. Tarobi Nishimura) 5. DP. (gen. Takuro Matsui), 18. DP (gen. Renya Mutaguchi), 56 DP. (były to wzmocnione, kadrowe dywizje typu A, łącz­ nie 31 batalionów piechoty i trzy grupy roz­ poznawcze), trzy samodzielne pułki sapę-

rów (przydzielone dowódcom dywizji) dwie specjalne batalionowe grupy szturmowe, Trzecia Grupa Pancerna (1., 6., 14. pułk czołgów, łącznie 211 wozów bojowych, głównie lekkich typu Ha-Go i średnich typu Chi-ha), jedenaście dywizjonów artylerii (ciężkiej, górskiej, przeciwlotniczej, prze­ ciwpancernej, moździerzy - 400 dział polo­ wych i moździerzy), samodzielne oddziały Odwodu Naczelnego Dowództwa (inżynie­ ryjne, pontonowe itd). Wśród pozaetatowego wyposażenia sił japońskich zwraca uwa­ gę około 18 000 rowerów, z których każdy przystosowany był do przewozu 40 kg ła­ dunku, oraz kilka tysięcy wózków ręcznych. Wydaje się, że zarówno rowery jak i wózki wprowadzone zostały na wyposażenie sił ja­ pońskich na wniosek szefa wydziału opera­ cyjnego 25. Armii pułkownika Masanobu Tsuji, który od stycznia 1940 r. brał udział w pracach specjalnej komórki badającej możliwości prowadzenia działań bojowych w dżungli. Utworzono ją na Tajwanie. Na marginesie dodać można, że w rowerach ja­ pońskich stosunkowo szybko zużyły się opony i żołnierze jeździli często na samych obręczach. Jednakże miało to również pozy­ tywny rezultat - często obrońcy brali jazgot kół pododdziałów cyklistów za odgłos czoł­ gowych gąsienic i porzucali pozycje przed pierwszy starciem.

Łącznie 25. Armia liczyła ok. 125 tys. żołnierzy, z tego 88 000 w jednostkach bo­ jowych. Z pośród podporządkowanych Yamashicie żołnierzy około 70 000 dyspo­ nowało doświadczeniem bojowym wynie­ sionym z wcześniejszych walk w Chinach, (znaczna ich część uczestniczyła w działa­ niach wojennych od trzech lat). Wojska lą­ dowe skoncentrowane zostały w rejonie za­ toki Samanh na wyspie Hajnan i wokół Sajgonu. Podkreślenia wymaga, że w ówcze­ snej fazie wojny żołnierz japoński górował nad przeciwnikiem wyszkoleniem, do­ świadczeniem bojowym i wolą walki. Pod­ porządkowana dowódcy 25. Armii 56. DP była odwodem operacyjnym i nie planowa­ no jej użycia na Malajach. Wraz z zadowa­ lającym dla Japończyków rozwojem sytu­ acji przekazano ją 15. Armii prowadzącej działania w Birmie. 25. Armia podlegała naczelnemu do­ wódcy japońskich sił zbrojnych strefy po­ łudniowej marszałkowi Hisaichi Terauchi, którego stanowisko dowodzenia rozwinięte było w Sajgonie.

Według innych publikacji, np. H. Thurka, Singapore, Berlin 1988, s. 48 25 Armia liczyła zaledwie 60 tys. żołnierzy, według B. Liddeł Hart., History ofthe Second World War, London 1970, s. 216 Yamashita posiadał pod swoimi rozkaza­ mi 110 tys. ludzi, z tego 70 tys. w oddzia­ łach i pododdziałach bojowych. Rozbież­ ności są zatem bardzo poważne, a wynika­ ją one prawdopodobnie z tego, że część Armii Malajów tworzyły osoby nie biorące udziału w walce - głównie zmobilizowani tragarze. Łącznie liczebność oddziałów niebojowych (zabezpieczających) w skła­ dzie sił japońskich wynosić miała ok. 30 tys. Różnice wynikają zatem z różnego po­ dejścia do owego „niebojowego" składni­ ka sił Yamashity. Zespół sił lądowania, którego zadaniem było przetransportowanie morzem wojsk desanty, przeprowadzenie ogniowego przygotowania i wsparcia lądowania oraz wsparcia wojsk desantu walczących na brzegu (tzw. Zespół Malajski), składał się

z 28 transportowców, krążownika ciężkie­ go Chokai, 4 krążowników ciężkich (7 eskadra krążowników - Mogami, Mikuma, Suzuya, Kumano), krążownika lekkie­ go (Kashi) i 12 niszczycieli. Ochronę ope­ racyjną realizowały siły Drugiej Floty 2 okręty liniowe (Kongo i Haruna), 2 cięż­ kie, krążowniki (Atago i Takao), 2 lekkie krążowniki, 6 niszczycieli. Prócz tego na północny wschód od Singapuru rozwinąć zamierzano, z zadaniem prowadzenia roz­ poznania, łącznie 12 okrętów podwodnych (4 pojedyncze, oraz dwie zasłony po dwa okręty i zasłona złożona 6 okrętów) oraz postawić dwie zagrody minowe (siłami na­ wodnych stawiaczy min). Do działań przeciwko Malajom zostały wydzielone związki taktyczne lotnictwa ar­

mii oraz lotnictwa marynarki wojennej. Ze składu lotnictwa armii w kampanii malajskiej uczestniczyć miała 3. Dywizja Lotni­ cza (3 Hikoshidan), w której skład wcho­ dziło około 700 samolotów (myśliwce Ki 27, Ki 43, bombowce Ki 2III, Ki 30, Ki 48, Ki 51, samoloty rozpoznawcze Ki 15, Ki 46) czyli ponad połowa pierwszoliniowego lotnictwa armii. Samoloty lotnictwa armij­ nego przebazowano z frontu chińskiego do Indochin w listopadzie 1941 roku. Lotnictwo marynarki wojennej wystawi­ ło do działań na Malajach 22. Flotyllę Po­ wietrzną (22 Koku Sentai złożoną z trzech korpusów: „Genzan" Kokutai, „Mihoro" Kokutai, „Kanoya" Kokutai) posiadającą 72 samoloty torpedowo - bombowe G3M41, 36 samolotów torpedowo - bombowych G4M1, 24 myśliwce A6M2 oraz około 20 maszyn rozpoznawczych. Podkreślić nale­ ży, że 22. Flotylla Powietrzna, po intensyw­ nym szkoleniu na Tajwanie, przebazowana została w rejon przyszłych działań bojo­ wych już latem 1941 r. Składała się ona wówczas z „Genzan" Kokutai rozmieszczo­ nego na Hajnanie i „Mihoro" Kokutai bazu­ jącego na lotnisku Thudaumot (na północ od Sajgonu). W oparciu o lotnisko Soctrang le­ żące na południe od Sajgonu działać miały samoloty myśliwskie (przydzielone 22. Flo­ tylli ze składu 3 Kokutai 23. Flotylli) i roz­ poznawcze obu korpusów. „Kanoya" Koku­ tai przebazowany został z Tajwanu do Indo­ chin pod koniec listopada po uzyskaniu przez japoński wywiad informacji o skiero­ waniu do Singapuru dwóch ciężkich okrę­ tów brytyjskich. Jeden z nich został wów­ czas błędnie zidentyfikowany jako okręt li­ niowy typu King George V. Zadaniem głównym lotnictwa wojsk lą­ dowych było wsparcie własnych wojsk. Lotnictwo marynarki wykonywać miało ataki na bazę morską Singapur i zwalczać brytyjskie siły okrętowe.

ROZWINIĘCIE SIŁ JAPOŃSKICH Jako pierwsze do rejonów działań bojo­ wych rozwinięte zostały japońskie okręty podwodne. W dniu 2 grudnia grupa 12 ja­ pońskich okrętów podwodnych, idących w położeniu nawodnym, wykryta została przez amerykański samolot rozpoznawczy u brzegów Wietnamu. W dniu 4 grudnia 1941 r. Japończycy zakończyli załadunek wojsk desantu na transportowce. Następnie dwie grupy jednostek transportowych udały się do wyznaczonego w centralnej części Zatoki Syjamskiej rejonu koncentracji (oznaczenie kodowe - „punkt C"). W skład pierwszej grupy (wyszła na morze 4 grud­ nia) wchodziło 18 transportowców i okręt szpitalny, wraz z bezpośrednią ochroną okrętową (lekki krążownik Sendai, 12 nisz­ czycieli ze składu 3 Flotylli Niszczycieli), załadowanych w Zatoce Samah na Hainanie. Był to pierwszy rzut 25. Armii, złożony z pododdziałów i oddziałów, które na Hajnanie przeszły intensywne szkolenie desan­ towe. Dowództwo 25. Armii zaokrętowane było na transportowcu Ryujo Maru (wypo­ sażony był on w 30 kutrów desantowych). Drugą grupę (wyszła na morze 5 grudnia) tworzyło dziewięć transportowców z Sajgonu (wraz z ochroną, krążownik ciężki Chokai, krążownik Kashii, dozorowiec). 7 grud­ nia Phu Quoc opuściły dwa transportowce z personelem sił powietrznych, eskortowane przez kilka trałowców i ścigaczy). Przejście grup transportowców do Zatoki Syjamskiej odbywało się pod przykryciem lotnictwa ba­ zowego. W celu zmniejszenia odległości lotnisk od rejonów manewrowania sił floty myśliwce Ki - 43 ze składu 64 Sentai oraz 59 Sentai przebazowano na lotnisko Duong Dong na wyspie Phu Quoc. Na lotniska po­

łudniowych Indochin przemieszczono 1., 11. i 77. Sentai wyposażone w samoloty my­ śliwskie. Do spotkania obu grup transpor­ towców doszło z w nocy z 6 na 7 grudnia zaś transportowce z Phu Quoc dołączyły do reszty sił 7 grudnia w godzinach południo­ wych. Wtedy również do zespołu desanto­ wego włączono transportowiec wodnosa­ molotów Sagara Maru (8 wodnosamolo­ tów), na morzu znajdowała jedna jeszcze przewidziana do wsparcia wojsk lądowych jednostka tej podklasy - Haruta Maru. Łącznie na pokładach transportowców znaj­ dowało się 26 tys. ludzi (z tego 17 tys. w składzie oddziałów i pododdziałów bojo­ wych). Był to pierwszy rzut sił Yamashity. Pozostała część 25. Armii, uszykowana w kolumny marszowe pokonywała w tym czasie francuskie Indochiny zbliżając się do granicy Syjamu. Przyjęcie takiego rozwią­ zania wynikało z tego, że Japończycy nie zdołali zgromadzić większej liczby trans­ portowców, które potrzebne były na innych kierunkach (Filipiny, Indie Holenderskie). Wcześniej, 6 grudnia, grupa idąca z Hajnanu została wykryta i zidentyfikowa­ na przez australijski samolot rozpoznaw­ czy. Fakt ten wywołał w dowództwie ja­ pońskim duże zaniepokojenie. Obawiano się ataku lotniczego na zespół transportow­ ców w związku z czym wzmocniono jego osłonę myśliwską. Licząc się ponadto z atakiem na lotniska indochińskie rozśrodkowano bazujące tam samoloty. Również Brytyjczycy zelektryzowani meldunkiem podnieśli stopień gotowości bojowej wojsk na Malajach jednakże marszałek Brook Popham nie wydał rozkazu przeprowadze­ nia operacji „Matador".

Lotnictwo obu stron prowadziło w tym czasie intensywne działania rozpoznawcze nad Zatoką Syjamską, ukierunkowaną na wykrycie i śledzenie ciężkich okrętów oraz zespołów sił morskich przeciwnika. Z uwagi na trudne warunki pogodowe efektywność rozpoznania lotniczego była ograniczona. Aby przeciwdziałać odkryciu swych zamia­ rów przez Brytyjczyków 7 grudnia japoński myśliwiec z transportowca wodnosamolo­ tów Kamikawa Mam zestrzelił manewrują­ cą nad zespołem łódź latającą typu „Catalina". W tym samym celu zatrzymano trzy neutralne statki handlowe - 6 grudnia norwe­ ski frachtowiec Halldor wykryty przez nisz­ czyciel Uranami, 7 gmdnia frachtowiec tej samej bandery również wykryty przez Ura­ nami oraz norweski tramp Ngow Hock. Ko­ lejny statek handlowy bandery norweskiej Hai Tung został prawdopodobnie storpedo­ wany przez japoński okręt podwodny w rejo­ nie Kota Bahru i zatonął z całą załogą. W dniu 6 grudnia nakazane rejony ma­ newrowania osiągnął zespół osłony opera­ cyjnej (okręt liniowy Haruna, ciężkie krą­ żowniki Atago i Takao, 10 niszczycieli) oraz zespół okrętów nawodnych ze składu zespołu sił lądowania (4 krążowniki ciężkie Mogami, Mikuma, Kumano, Suzuya, 5 nisz­ czycieli nie wchodzących w skład bezpo­ średniej ochrony okrętowej transportow­ ców). Pierwszy zespół manewrował na po­ łudniowy wschód od wyspy Kondor, drugi rozwinięty został na wysokości Kota Baru. W nocy z 7 na 8 grudnia Japończycy podjęli próbę postawienia zagród minowych na północny wschód od Singapuru, między wybrzeżem kontynentu a Wyspami Anambas. Pozycje ich postawienia wybrano tak by znalazły się one na prawdopodobnych tra­ sach okrętów brytyjskich zmierzających ku rejonom wysadzenia desantów przeciwnika. Zadanie to wykonać miały dwa nawodne stawiacze min. Pierwszy z nich postawił 456 min, drugi, po wykryciu przez brytyjski saŻołnierze brytyjscy poddający się Japończykom

molot zrezygnował z postawienia min i po­ wrócił do bazy. Rozwinięcie sil wydzielo­ nych do udziału w kampanii malajskiej od­ było się w czasie pokoju i bez przeciwdziała­ nia ze strony brytyjskiej. Fakt przejścia jed­ nego z zespołów desantowych i rozwijania okrętów podwodnych został co prawda wy­ kryty przez przeciwnika, jednak wobec zde­ cydowanej przewagi japońskiej nie miało to istotniejszego wpływu na przebieg działań. Brytyjska Force Z przybyła do Singa­ puru 2 grudnia. W dniu 5 grudnia Repulse wraz z niszczycielami Vampire i Tenedos wyszedł na morze i wziął kurs na Port Dar­ win w Australii, gdzie złożyć miał propa­ gandową wizytę. Następnego dnia, po otrzymaniu meldunków z rozpoznania po­ wietrznego o przemieszczaniu się japoń­ skich konwojów na Zatoce Syjamskiej, okręt został zawrócony i 7 grudnia w go­ dzinach popołudniowych powrócił do Sin­ gapuru. Admiralicja brytyjska skierowała również do tego portu operujący na Zatoce Bengalskiej ciężki krążownik Exeter. Do uzgodnionego między dowódcą Force z admirałem Philipsem, a amerykańskim dowódcą Floty Azjatyckiej admirałem Har­ tem, przebazowania czterech niszczycieli US Navy z Balikpapanu na Borneo do Sin­ gapuru już nie doszło.

KAMPANIA MALAJSKA - PIERWSZA FAZA W nocy z 7 na 8 grudnia japoński ze­ spół desantowy przeprowadził taktyczne rozwinięcie - poszczególne grupy trans­ portowców skierowały się w kierunku wy­ znaczonych odcinków lądowania położo­ nych na przesmyku Kra, z których sześć znajdowało się na terytorium neutralnego Syjamu zaś jeden na obszarze brytyjskich Malajów. Lądowanie odbywało się na sze­ rokim froncie o szerokości około 750 km. Większość jednostek transportowych (18 statków, na których zaokrętowana była 5. DP i sztab 25. Armii) skierowała się w re­ jon Singora - Patani, trzy transportowce skierowały się do Nakorn, jeden do Bandon, dwa do Chupphorn, jeden do Prahuab. Na terytorium brytyjskim, w rejonie Kota Bharu lądować miały z trzech transportow­ ców pododdziały 18. DP. Desantowanie na odcinku położonym na terytorium Malajów, w rejonie Kota Ba­ ru, rozpoczęło się o 00.25 czasu lokalnego. Do brzegu skrycie podeszły transportowce Awagishan Maru", Ayatosan Maru i Sakura Maru. Na ich pokładach znajdowało się 5600 żołnierzy 56. pp oraz pododdziały wsparcia i zabezpieczenia. Mimo wysokie­ go stanu morza żołnierze zaczęli przecho­ dzić z transportowców na kutry desantowe i podręczne środki desantowo - przeprawo­ we. Bezpośrednio przed rozpoczęciem lą­ dowania (ciężki krążownik Chokai - praw­ dopodobnie, brak jednoznacznego potwier­ dzenia), lekki krążownik Sendai, niszczy­ ciele Isonami, Uranami, Silikonami i Ayanami i trzy trałowce przeprowadziły krót­ kotrwałe przygotowanie ogniowe. Do osło­ ny powietrznej lądowania wydzielono ca­ łość sił dwóch pułków lotnictwa myśliw­ skiego (59. i 64. Sentai) oraz pododdziały z trzech innych pułków. Lotnictwo weszło jednak do działań po wschodzie słońca. W obronie przeciwdesantowej rozwi­ nięte były pododdziały indyjskiego 3 bata­ lionu 17. pułku ze składu 9. DP. Wydaje się, że co najmniej jeden posterunek obser­ wacyjny wykrył w rejonie ujścia rzeki Ke-

masin japońskie kutry desantowe bezpo­ średnio przed otwarciem ognia przez okrę­ ty. Fakt ten nie miał jednak wpływu na przebieg działań. Pododdziały hinduskie stawiły Japończykom twardy opór zadając im poważne straty. Desant zdołał jednak uchwycić przyczółki. Bardzo trudna dla lą­ dujących wojsk sytuacja zaistniała około 02.00. Brytyjskie lotnictwo zaatakowało wówczas siedmioma bombowcami Hudson startującymi z lotniska Kota Baru transpor­ towce japońskie. Samoloty przeprowadziły samodzielne ataki z lotu poziomego nie uzyskując trafień i tracąc jedną maszynę. Uszkodzony samolot rozbił się o kuter de­ santowy grzebiąc 60 Japończyków. W ko­ lejnych atakach, mimo silnego ognia prze­ ciwlotniczego, uszkodzone zostały co naj­ mniej dwa transportowce. Japończycy zde­ cydowali się wówczas (ok. 06.00) na pozo­ stawienie jednego transportowca w rejonie Kota Bahru i wycofanie pozostałych dwóch, wraz z osłoną, na pełne morze, pod osłonę frontu złej pogody. Spowodowało to spadek tempa, w którym narastały siły na przyczółku lecz obrońcy nie potrafili tego wykorzystać dla przeprowadzenia skutecz­ nych kontrataków. Wojska desantu uchwy­ ciły i twardo trzymały przyczółek a nawet rozpoczęły przygotowania do rozpoczęcia działań zaczepnych na kierunku lotniska. W celu przechwycenia odchodzących na morze transportowców poderwano sie­ dem bombowców torpedowych typu Veeldbeest lecz ich ataki były nieskuteczne. Po wschodzie słońca swoboda działania brytyj­ skiego lotnictwa zwalczającego dotąd prócz atakowania jednostek pływających wojska przeciwnika na przyczółku została ograniczona przez myśliwce japońskie. Przeprowadzone o 06.30 uderzenie na siły desantowe było ciosem w próżnię. Efekty działań ponad trzydziestu samolotów bry­ tyjskich ograniczyły się do dobicia uszko­ dzonego transportowca Awagisan Maru, z którego zdołano już wyokrętować wszyst­ kich transportowanych żołnierzy i ostrzela-

nia środków desantowo przeprawowych. Działając całością ugrupowania nie zdołano odnaleźć sił głównych zespołu desantowe­ go. Sukcesów nie odniosło również 11 sa­ molotów, które o 09.00 atakowały kutry de­ santowe na północ od Patani. W czasie od­ twarzania gotowości bojowej na macierzy­ stym lotnisku Alor Star formacja ta została zaskoczona przez przeciwnika tracąc na ziemi 9 maszyn (z tego 4 bezpowrotnie). Między 06.00 a 07.00 pododdziały wojsk desantu wyparły Hindusów z zajmowanych pozycji obronnych. W walce prowadzonej „w zwarciu", z użyciem granatów ręcznych, bagnetów i karabinowych kolb Japończycy przedarli się w głąb pozycji obronnych, sfor­ sowali rzekę Kelantan (część barek z żołnie­ rzami przeprowadzona została przez holow­ niki w górę rzeki) i wyszli na tyły lotniska Kota Bahru. W godzinach południowych, ubezpieczenia japońskie podeszły do lotni­ ska od strony lądu. Próby organizowania kontrataków spełzły na niczym i o 16.00 roz­ poczęła się, prowadzona pod japońskim ogniem, ewakuacja lotniska. Po opuszczeniu obiektu przez personel lotniczy wycofała się z niego piechota. Brytyjczycy pozostawili nacierającym: w znikomym stopniu uszko­ dzony pas startowy oraz nienaruszony bomboskład, magazyn torped lotniczych i zbior­

Japońska drużyna piechoty

niki paliwa. Tego samego dnia porzucono lotnisko Sungei Patani. Lądowanie na terytorium Syjamu, mię­ dzy Singora a Patani przebiegało przy zni­ komym przeciwdziałaniu sił tajskich. Woj­ ska lądujące o 04.00 bez trudności pokona­ ły opór miejscowej żandarmerii i zajęły lot­ nisko. Po wschodzie słońca przebazowano na nie samoloty Ki - 27 ze składu 1., 11. i 77. Sentai. Na pobliskim jeziorze urzą­ dzono lądowisko dla łodzi latających. Do południa, kiedy to siły tajskie otrzymały rozkaz przerwania ognia na lądzie znalazło się 13 500 żołnierzy i ponad 400 pojazdów. Przerzucenie myśliwców do Singory umożliwiło przekazanie ochrony transpor­ towców przed siłami powietrznymi prze­ ciwnika, realizowanej dotąd przez okręty, własnemu lotnictwu. Siły marynarki mogły więc za dnia wycofać się z najbardziej za­ grożonych akwenów przybrzeżnych. Na pozostałych odcinkach lądowania przeciwko Japończykom wystąpiły oddzia­ ły armii tajlandzkiej, jednakże nigdzie nie udało im się zerwać lądowania. Wydaje się przy tym, choć publikacje różnią się w tej materii, że postępowanie Tajów było uzgodnione z Tokio, a oddane strzały mia­ ły głównie „znaczenie dyplomatyczne". Wojska japońskie operując z terytorium

Brytyjski samolot torpedowy Vickers Wildebeest Mk. III. Maszyny tego typu atakowały japoń­ skie okręty desantowe w rejonie Kota Bahru. Uszkodzono wówczas co najmniej sześć jednostek lecz nie zdołano zerwać lądowania desantu. Syjamu wtargnęły na obszar Birmy i zajęły ważne lotnisko Victoria Point, na którym dotąd międzylądowały samoloty brytyjskie przerzucane z Indii i Birmy na Malaje. W ten sposób przecięta została ważna arte­ ria komunikacyjna łącząca Malaje z indyj­ skim zapleczem. Równocześnie - jak już wspomniano japońskie lotnictwo wykonało ataki na bry­ tyjskie bazy powietrzne w rejonie Singapu­ ru (zbombardowany o 04.15) i w innych częściach Malajów. W ich trakcie uzyskano pełne zaskoczenie operacyjne (a w więk­ szości przypadków również taktyczne) i za­ dano przeciwnikowi duże straty. Większość zniszczonych i ciężko uszkodzonych samo­ lotów brytyjskich zaskoczona została na ziemi. Japońskie uderzenie wyprzedziło przy tym organizowany wówczas atak pię­ ciu dywizjonów brytyjskich na jednostki desantowe. Przykładowo w taki właśnie sposób większość myśliwców Brewster „Buffalo" utracił australijski 21. dywizjon (21 Sąuadron RAAF) stacjonujący w Patani (południowo - zachodnia część półwy­ spu). Z pogromu ocalały zaledwie cztery sa­ moloty. Podobny los spotkał 448. i 243. dy­ wizjon RAF. Do wieczora 9 grudnia stan

brytyjskich sił powietrznych na Malajach skurczył się do 50 maszyn w gotowości operacyjnej. Straty poniesione w myśliw­ cach doprowadziły do rezygnacji z użycia samolotów bombowych w dzień (niemoż­ ność zapewnienia im ochrony) co z kolei obniżyło ich skuteczność. Podkreślić nale­ ży, że w pierwszej fazie kampanii elimina­ cja lotnictwa przeciwnika była zadaniem głównym japońskich sił powietrznych - do wieczora 9 grudnia nie zanotowano oni jed­ nego przypadku działań ukierunkowanych na bezpośrednie wsparcie wojsk lądowych. Z jego realizacji wydzielono jedynie siły re­ alizujące ochronę transportowców w rejo­ nach lądowania desantów. Bezpośrednio po rozpoczęciu działań, do działań zaczepnych przeszły brytyjskie formacje specjalnego przeznaczenia podle­ głe SOE (Specjał Operations Executive). Grupy rajdowe działać miały na rzecz sił regularnych realizujących jeden z warian­ tów planu „Matador". Jedna z nich zajęła i utrzymała dwa dni lotnisko na wyspie Phuket, druga na pokładzie zdobycznego kabotażowca zaatakowała tajlandzki port Tonkah, gdzie schroniły się trzy włoskie statki i zniszczyła je. Obie grupy specjalne

wycofały się przy małych stratach. Akcje te - mimo, że dobrze zaplanowane i przepro­ wadzone - nie wpłynęły w sposób istotny na przebieg działań. Meldunki spływające z rejonu Kota Bahru uświadomiły dowódcy sił brytyj­ skich na Dalekim Wschodzie marszałkowi lotnictwa Brooke - Pophamowi, że realiza­ cja planu „Matador" w pełnym wymiarze jest już bezprzedmiotowa. W związku z po­ wyższym wydał on gen. Persivalowi roz­ kaz realizacji jego wariantu alternatywne­ go, oznaczonego kryptonimem „Krohcol". Zakładał on zajęcie dogodnych rubieży te­ renowych na terytorium Tajlandii i po­ wstrzymywanie w oparciu o nie Japończy­ ków. Na skutek opóźnień w łączności ra­ diowej dowódca 3 Korpusu otrzymał roz­ kaz „wykonać Krohcol" dopiero w godzi­ nach południowych. Poderwanie sił zajęło około trzech godzin i pierwsze pododdzia­ ły hinduskie przekroczyły granice Syjamu dopiero około 15.00. W ciągu 24 godzin wojska desantu wdarły się w głąb lądu i zajęły największe w tym rejonie brytyjskie lotnisko polowe. W krótkim czasie przebazowane zostały na nie samoloty japońskiego lotnictwa armij­ nego. Było to możliwe dzięki temu, że wysokie tempo japońskiego natarcia zasko­ czyło Brytyjczyków i nie zdołano wykonać na lotniskach zniszczeń. Po ustabilizowa­ niu przyczółka w działaniach wojsk lądo­

„Prince of Wales" i „Repulse" sfotografowane z japońskiego samolotu.

wych nastąpiła przerwa trwająca ok. 72 go­ dziny. Co bardzo istotne, siły wysadzone w Syjamie (część pododdziałów 18. DP, 5. D P , 2. DP) obeszły od północy łańcuch górski Banjaran Besak (najwyższy szczyt Guong Tahan - 2189 m n. p. m.) ciągnący się południkowo przez Półwysep Malajski i wyszły na niziny nadmorskie położone na jego zachodnim wybrzeżu. Umożliwiło to głębokie obejście (oskrzydlenie) pozycji brytyjskich i dalsze prowadzenie działań zaczepnych w kierunku południowym. Dalsze prowadzenia działań zgodnie z założeniami zawartymi w planie „Kroh­ col" było w zaistniałej sytuacji niemożliwe. Już w pierwszej fazie działań ujawniły się poważne braki w brytyjskim systemie do­ wodzenia i łączności. Sieć połączeń prze­ wodowych była stosunkowo rzadka zaś sprzęt łączności radiowej wielokrotnie za­ wodził. Wynikało to z tego, że środki łącz­ ności nie były dostosowane do eksploatacji w bardzo trudnych warunkach naturalnych półwyspu Malajskiego (duża wilgotność połączona z wysokimi temperaturami), zaś większość operatorów nie była szkolona do pracy w regionalnych warunkach propaga­ cji fal elektromagnetycznych. W zaistniałej sytuacji meldunki i sygnały dowodzenia wielokrotnie przekazywano więc przy po­ mocy kurierów co przedłużało przepływ informacji i utrudniało dowództwu ela­ styczne reagowanie na zmiany sytuacji.

BOJ POWIETRZNO - MORSKI POD KUANTAN Po otrzymaniu informacji (wysoce nie­ precyzyjnych) o lądowaniu desantów ja­ pońskich w północnej części Półwyspu Malajskiego brytyjski zespół złożony z okrętu liniowego Prince of Wales, krążownika li­ niowego Repulse oraz niszczycieli brytyj­ skich Electra i Express oraz australijskich Vampire i Tenedos wyszedł 8 grudnia o go­ dzinie 17.35 na morze. Dowodził nim admi­ rał Tom Philips. Oficer ten objął stanowisko dowódcy operacyjnego na morzu po raz pierwszy od 1917 r. Ze wspomnień ludzi profesjonalnie z nim związanych wynika, że przy całej biegłości w kwestiach opera­ cyjnych jego poglądy taktyczne były dość „archaiczne". Szczególnie w oczy rzucało się jakoby niedocenianie możliwości lotnic­ twa w walce na morzu. Philips zamierzał przejść w rejon wysa­ dzania desantów i zniszczyć transportowce ogniem artylerii. Powodzenie powyższego zamiaru uzależnione było od skrytości przejścia morzem i uzyskania zaskoczenia. Dlatego też, mimo braku osłony myśliw­ skiej, admirał postanowił wykorzystując przelotne deszcze wykonać opracowany plan. Z nowszych publikacji wynika przy tym, że w kwestii zapewnienia osłony lotni­ czej „Force Z", doszło do poważnego prze­ kłamania w trakcie przekazywania informa­ cji między lotnictwem a marynarką. Do­ wództwo lotnictwa stwierdziło, że wobec utraty lotnisk Kota Bharu, Gong Kadeh, Mahang i wyłączenia Alor Star i Sungei Patani nie ma możliwości zapewnienia ochro­ ny okrętom wyłącznie w rejonie Singora. Philips miał być jednak przekonany, że nie może w ogóle liczyć na wsparcie lotnictwa. Po ominięciu nocą japońskich zagród minowych (brak wiarygodnych informacji o tym, czy Brytyjczycy stwierdzili wcze­ śniej obecność japońskich stawiaczy min, czy wyznaczając trasę zespołu wokół wysp Anambas kierowali się przekonaniem, że Japończycy mogli postawić miny) zespół szedł kursem północno - zachodnim, ko­ rzystając z maskowania zapewnianego

przez deszcz i nisko utrzymującą się pod­ stawę chmur. Ruch ten nie został wykryty przez lotnictwo japońskie, które z powodu złej pogody zawiesiło poranne loty rozpo­ znawcze. Dodatkowo Brytyjczykom sprzy­ jało to, że załoga samolotu przeprowadza­ jącego rozpoznanie Singapuru błędnie zi­ dentyfikowała przebywające w bazie jed­ nostki i złożyła meldunek, że oba ciężkie okręty nie wyszły na morze. Informacja ta zweryfikowana została dopiero około godziny 13.40 w dniu 9 grudnia, kiedy to Brytyjczycy zostali wy­ kryci przez japoński okręt podwodny / 165 (skrajny „wschodni" okręt zasłony złożo­ nej z sześciu jednostek, rozwiniętej równo­ leżnikowo na północ od Kuantan). Meldu­ nek o tym przekazany został wiceadmirało­ wi Ozawie dowodzącemu zespołem sił lą­ dowania oraz kontradmirałowi Mutsunagi dowodzącemu 22. Flotyllą Powietrzną. Do­ piero później, po analizie zdjęć lotniczych, wykryto błąd załogi samolotu rozpoznaw­ czego, która jako okręty liniowe zidentyfi­ kowała jako dwa duże frachtowce. Ozawa wydał wówczas rozkaz prze­ rwania desantowania pod Singorą i rozpro­ szenia transportowców oraz wysłania w powietrze wszystkich wodnosamolotów rozpoznawczych z krążowników. Matsunagi wysłał silne ugrupowania lotnicze (prak­ tycznie wszystkie sprawne samoloty) ce­ lem przechwycenia przeciwnika. W powie­ trze, około godziny 18.00, poderwane zo­ stały 53 samoloty pierwotnie przygotowy­ wane do ataku na Singapur i uzbrojone w bomby. Przed startem część z nich przezbrojono w torpedy. Okazało się jednak, że dowódca okrętu podwodnego błędnie okre­ ślił swoją pozycję. Mimo utraty kontaktu z przeciwnikiem samoloty japońskie utrzy­ mywano w powietrze licząc na to, że ze­ spół brytyjski zostanie wykryty. Samoloty rozpoznawcze nie odnalazły jednak Brytyj­ czyków i całe ugrupowanie powróciło oko­ ło północy na lotniska. Z lądowaniem wstrzymano się jednak do momentu

„Prince of Wales" w wojennym kamuflażu wschodu księżyca, by przez poprawę oświetlenia zwiększyć bezpieczeństwo sa­ molotów lądujących z torpedami. Zanim do tego doszło samoloty rozpo­ znawcze ze składu „Mihoro" Kokutai wy­ kryły, tuż przed zachodem słońca, w warun­ kach gwałtownie pogarszającej się widzial­ ności, japońskie okręty liniowe i zidentyfi­ kowały je jako jednostki przeciwnika. Zrzu­ cono bomby oświetlające by wskazać cel samolotom torpedowym i bombowym. W ostatnim praktycznie momencie piloci samolotu rozpoznawczego poprawnie zi­ dentyfikowali wykrytą jednostkę jako krą­ żownik ciężki Chokai, flagowy okręt wice­ admirała Ozawy. Atak został odwołany. Równolegle z lotnictwem, z podobnym skutkiem, okrętów brytyjskich poszukiwał japoński zespół ochrony operacyjnej. W ciągu nocy oba zespoły zbliżyły się na­ wet do siebie na odległość kilkunastu mil lecz do wzajemnego wykrycia nie doszło (głównie za sprawą niesprawnego radaru na Prince of Wales. Wykrycie okrętów ja­ pońskich na morzu, na północ od Singapu­ ru, miało dla japońskiego lotnictwa mor­ skiego zasadnicze znaczenie, gdyż tylko

wówczas można było zaatakować okręty najbardziej skutecznym uzbrojeniem czyli torpedami. W przypadku ataków na jed­ nostki w bazie singapurskiej możliwe było jedynie stosowanie bomb, gdyż w przypad­ ku zabrania cięższych torped samolotom zabrakłoby paliwa na powrót. 9 grudnia o 18.35 admirał Philips ode­ słał do Singapuru niszczyciel Tenedos, na którym kończyło się paliwo. Po wykryciu zespołu przed zachodem słońca przez ja­ pońskie samoloty rozpoznawcze, dowódca Force Z doszedł do wniosku, że w takiej sy­ tuacji kontynuowanie działań nie jest moż­ liwe, gdyż skryte podejście do wybrzeża Syjamu jest niemożliwe i postanowił wró­ cić do bazy. Na decyzję taką złożył się po­ nadto meldunek o niemożności uzyskania osłony lotniczej w północnej części Zatoki Syjamskiej z powodu zajęcia lotnisk na północy Malajów przez przeciwnika. O 20.15 zespół brytyjski wykonał zwrot na kurs południowy. W nocy Philips otrzymał informację o lądowaniu japońskiego desan­ tu w środkowej części Półwyspu Malajskiego, w rejonie miejscowości Kuantan (brytyjski samolot rozpoznawczy wykrył

Niszczyciel „Vampire" podejmuje rozbitków z „Repulse".

za dnia pojedynczy transportowiec i grupę kutrów desantowych na południe od Kuantan zaś pododdziały wojsk lądowych dyslo­ kowane Beserah zameldowały ostrzelanie niezidentyfikowanego celu morskiego w rzeczywistości ogień otworzono do stat­ ku żeglugi przybrzeżnej ewakuującego per­ sonel lotnictwa). Stwarzało to - w opinii Philipsa - unikatową możliwość zaatako­ wania zespołu desantowego w trakcie pro­ wadzenia rozładunku. Aby ją zrealizować zmieniono kurs na zachodni. Japończycy dzięki meldunkowi okrętu podwodnego, który wykrył okręty Philipsa około 02.00 wiedzieli o zmianie kursu. Po wschodzie słońca, kiedy okazało się, że informacja o desancie pod Kuantan była fałszywa (in­ formacji tej dostarczył wodnosamolot roz­ poznawczy katapultowany z pancernika) W ratowaniu rozbitków z „Prince of Wales" uczestniczył między innymi niszczyciel „Express".

Force Z wróciła na poprzedni kurs, lecz wyjście z zasięgu japońskiego lotnictwa morskiego okazało się niemożliwe. Fałszywe informacje o lądowaniu Ja­ pończyków w rejonie Kuantan - Beserah miały też inne reperkusje. Dowództwo RAF - rozmieszczone w Singapurze i nie posiadające możliwości weryfikacji spły­ wających meldunków - zorganizowało z samolotów 36. dywizjonu RAF i 8. dywi­ zjonu RAAF - grupę uderzeniową złożoną z 11 maszyn. Jej zadaniem było zaatakowa­ nie przeciwnika w rejonie lądowania. Sa­ moloty dotarły nad Beserah około 03.00 10 grudnia. Wykryto tam jednak tylko trzy małe łodzie, które zaatakowane zostały uzbrojeniem bombardierskim. Na skutek kolizji utracono w tej akcji dwie maszyny. 10 grudnia ze składu 22. Flotylli Po­ wietrznej wysłano na rozpoznanie 9 samo­ lotów bombowych 9 G3M2 Neli oraz dwa samoloty rozpoznawcze Ki 46. Ze składu flotylli zorganizowano ponadto zgrupowa­ nie uderzeniowe złożone z 26 samolotów G3M2 uzbrojonych w bomby i 34 G4M1 uzbrojonych w torpedy. Samoloty te za­ mierzano poderwać w powietrze. Pozostałe samoloty pozostały w bazie jako odwód dowódcy flotylli. Bombowce planowano skierować nad Singapur zaś samoloty tor­ pedowe utrzymywać w pozycji „dyżurowa­ nia w powietrzu" w generalnym kierunku na Singapur i oczekiwać na wykrycie ze­ społu brytyjskiego. Samoloty 22. Flotylli wystartowały o 07.55. Ponieważ Japończycy jeszcze

przed wojną prowadzili szkolenie pilotów w zakresie optymalnego wykorzystania si­ ły i kierunku wiatru dla powiększenia za­ sięgu samolotów, a warunki lokalne sprzy­ jały tego rodzaju działaniom, zasięg bom­ bowców torpedowych spadł tylko o 10 % (zmniejszenie o 30 procent w wyniku za­ brania torped i zwiększenia o 20 % poprzez umiejętne wykorzystanie warunków at­ mosferycznych). Ugrupowania bojowe lot­ nictwa morskiego utrzymywało pułap 8300-10 000 stóp (2500-3000) metrów. Do godziny 10.00 kiedy samoloty znajdowały się 400 mil morskich od Singapuru prze­ ciwnika nie wykryto. O 11.45 wykryto ma­ ły (o wyporności około 500 ton) statek. By­ ła to japońska jednostka rybacka Shofu Maru holująca cztery łodzie używane do wydawania sieci, wykryta wcześniej przez Force Z i pozostawiona w spokoju (później została ona przechwycona przez amerykań­ ski niszczyciel Edsall i doprowadzona do Singapuru, gdzie załogę internowano. Prawdopodobnie na skutek długotrwałego działania w warunkach silnego napięcia nerwowego dowódca 3. dywizjonu „Genza" Kokutai wydał rozkaz zaatakowania wykrytego celu. W wyniku tego rozchodo­ wano 10 bomb przeciwpancernych o wagomiarze 550 kilogramów. Pozbawione uzbrojenia bombowce 3. dywizjonu powró­ ciły do bazy. Pozostałe samoloty zbliżały się w tym czasie do „punktu bez powrotu" po minię­ ciu którego nie mogły wrócić na macierzy­ ste lotniska, a jedynym wyjściem pozosta­ wało niebezpieczne dla ciężkich samolo­ tów lądowanie na trawiastych pasach star­ towych świeżo zdobytego lotniska polowe­ go Kata Bahru. Dopiero o 12.20 znajdujące się w powietrzu ugrupowanie otrzymało meldunek o wykryciu przeciwnika 70 mil morskich na wschód od Kuantan. Samolo­ ty zostały skierowane na cel. który wykry­ ły wzrokowo około 13.00. Równocześnie w powietrze poderwano maszyny pozosta­ jące na lotniskach. Przeciwko zespołowi brytyjskiemu zmierzało więc 61 samolo­

tów torpedowych i co najmniej 17 bombo­ wych (większość publikacji podaje liczbę 27 samolotów bombowych uczestniczą­ cych w działaniach, z których 10 rozchodo­ wało uzbrojenie atakując statek handlowy więc nie uczestniczyło w ataku na okręty brytyjskie; jedynie N. Miller w The Naval Air War mówi o 34 bombowcach, 51 sa­ molotach torpedowych). Na okrętach brytyjskich samoloty prze­ ciwnika zostały wykryte przez pokładowe stacje radiolokacyjne. Ogłoszono alarm bo­ jowy, na maszty zgodnie z wielowiekową tradycją Royal Navy wciągnięto wielkie bandery bojowe. O 13.18 artyleria przeciw­ lotnicza okrętów brytyjskich otworzyła ogień. Pierwszy atak wymierzony był w Repulse. Przeprowadziło go osiem sa­ molotów Mitsubishi G3M2 („Mihoro" Ko­ kutai), z lotu horyzontalnego na pułapie około 2500 metrów. Uzyskano jedno trafie­ nie bombą o wagomiarze 550 kg. Nie spo­ wodowała ona uszkodzeń wpływających na zdolność bojową okrętu, jednakże w wyniku eksplozji i wywołanego nią po­ żaru zginęło 50 ludzi. Pozostałe bomby eksplodowały w bezpośredniej bliskości burt. Atakująca formacja japońska nie po­ niosła strat. Po dziewięciu minutach w rejon walki dotarły kolejne dwie grupy samolotów ze składu „Genzan" Kokutai. Tym razem były to maszyny uzbrojone w torpedy. Brytyjski zespół utrzymywał nadal szyk torowy i ge­ neralną prędkość 26 węzłów. Atak dwóch eskadr (po dziewięć samolotów) został zor­ ganizowany zgodnie z zasadami ćwiczony­ mi przed wojną - 1 eskadra zaatakować miała największy okręt przeciwnika, 2 eskadra kolejną co do wielkości jednost­ kę. Podczas kiedy pierwsza eskadra ma­ newrował poza zasięgiem artylerii prze­ ciwlotniczej i przygotowywał do ataku na Prince ofWales maszyny 2 eskadry wyszły z chmur na wysokości zaledwie 300 me­ trów i ruszyły ku Prince of Wales. Bom­ bowce torpedowe zeszły na wysokość 2550 metrów i utrzymywały prędkość ponad

200 węzłów (370 km/h). Zrzut uzbrojenia następował z odległości 600-1000 metrów, z punktem celowania na stewę dziobową atakowanego okrętu. Japońskie torpedy lot­ nicze o masie głowy bojowej około 150 kg, ustawione były w czasie walki z okrętami brytyjskimi na zanurzenie 6 metrów i utrzymywały one prędkość 25 węzłów. Prince of Wales wymanewrował osiem ze zrzuconych torped. Dziewiąta trafiła w rufową część lewej burty. Uszkodzony został wał napędowy, który wyrwawszy się z tunelu i łożysk spowodował w ciągu 30 sekund rozległe uszkodzenia grodzi wo­ doszczelnych w dennych sekcjach kadłuba. Wraz z eksplozją, która spowodowała punktowe przebicie burty i rozszczelniła na znacznej powierzchni poszycie spowodo­ wało to nabieranie przez okręt wody. Okręt uzyskał przechył na lewą burtę wynoszący około 10° i powoli wzrastający oraz odczu­ walny trym na rufę. Prędkość spadła do 15 węzłów. Ponadto uszkodzone zostały gene­ ratory prądotwórcze i magistrale przesyło­ we energii. Zasilanie utraciła część stano­ wisk artylerii (konieczne byto przejście na ręczne naprowadzanie armat przeciwlotni­ czych w elewacji i azymucie) i bloki wen­ tylatorów. Zablokowana w trakcie wyko­ nywania cyrkulacji płetwa steru powodo­ wała zataczanie przez okręt kręgów. Wo­ bec uszkodzenia jednego wału nie było możliwości skorygowania tego pracą śrub. Dopiero wówczas, około godziny 13.58 dowódca Repulse, działając bez rozkazów, z własnej inicjatywy powiadomił o rozgry­ wających się wydarzeniach Singapur, po­ dając jednocześnie pozycję zespołu brytyj­ skiego. W ciągu sześciu minut meldunek zosta! rozkodowany, po kolejnym kwa­ dransie przekazany oficerowi operacyjne­ mu lotnictwa myśliwskiego, który po dal­ szych pięciu minutach poderwał w powie­ trze myśliwce Brewster Buffalo 453. dywi­ zjonu RAAF. Czas ich dolotu w rejon dzia­ łań wynosić miał około godziny. Podkre­ ślić należy, że ze wspomnień pilotów ja­ pońskich biorących udział w walce z cięż­

kimi okrętami brytyjskimi pod Kuantan przebija wręcz zaskoczenie tym, że obie jednostki nie dysponowały osłoną lotniczą oraz tym, że brytyjskie myśliwce nie inter­ weniowały w toku walki. W następnej kolejności 2 eskadra „Genzan" Kokutai wykonała atak na Repulse, ale okręt zdołał wymanewrować wszystkie torpedy zestrzeliwując jeden samolot. W trakcie pierwszego ataku torpedowego Japończycy stosowali bardzo prostą takty­ kę - samoloty atakowały z jednej burty, z rozbieżnych kierunków, z niewielkim in­ terwałem czasowym. Był to zasadniczy po­ wód uzyskania zaledwie jednego trafienia, gdyż atakowane okręty wymanewrowały pozostałe torpedy. Pierwsze starcie trwało 47 minut. Japończycy dysponowali wówczas w powietrzu jeszcze ponad czterdziestoma samolotami (poszczególne publikacje poda­ ją różne liczby), w tym 26 samolotami tor­ pedowymi G4M1. Były one uzbrojone w torpedy Model 2, które posiadały cięższą głowę bojową (204 kg) niż te użyte podczas pierwszych ataków. Tym razem samoloty japońskie z „Kanoya" Kokutai w pierwszej kolejności zaatakowały z obu burt Prince of Wales. Okręt dysponował bardzo ograni­ czoną zdolnością manewrową, z walki wy­ łączona była też część artylerii przeciwlot­ niczej. Atak przeprowadziło 6 maszyn, z których cztery uzyskały trafienia (część dziobowa, dwa trafienia w śródokręcie, część rufowa). Według części publikacji dwa samoloty po zrzuceniu torped przepro­ wadziły ataki samobójcze, co mogło być następstwem odniesionych uszkodzeń. Prędkość spadła do 8 węzłów, do kadłuba przedostało się około 18 000 ton wody. Samoloty, które nie rozchodowały uzbrojenia zaatakowały Repulse, oddalo­ ny o około 7 kilometrów od Prince of Wa­ les. I tym razem maszyny japońskie wy­ chodziły na punkty zrzutu torped z obu burt celu. Okręt wymanewrował osiem i wówczas, kiedy obserwatorzy skupili swoją uwagę na prawej burcie, trzy samo-

loty zaatakowały z lewej burty. Torpedy zostały dostrzeżone w wodzie lecz nie by­ ło możliwości uniknięcia trafienia. Repul­ se otrzymał cios w śródokręcie jedną tor­ pedą. Ponieważ następny atak nastąpił w tym samym momencie praktycznie nie było możliwości oszacowania rozmiarów uszkodzeń. Atakowało jednocześnie dzie­ więć samolotów, trzy z lewej burty, pozo­ stałe z prawej. Samoloty zrzuciły torpedy z odległości zaledwie 500 metrów od celu. Cztery z nich trafiły, mimo, że artyleria przeciwlotnicza zestrzeliła dwa samoloty. Trzy torpedy rozpruły lewą burtę (punkty trafień: na wysokości maszynowni, rufo­ wej wieży artylerii głównej, część rufowa - eksplozja ostatniej torpedy spowodowa­ ła zablokowanie steru), jedna prawą burtę na wysokości maszynowni E. W ciągu ki­ lu minut okręt uzyskał przechył 15° na le­ wą burtę. O 14.35 Repulse przewrócił się na burtę i zatonął. Z załogi liczącej 1309 ludzi zginęło 511 oficerów i marynarzy. Część rozbitków podjął z wody niszczy­ ciel Vampire. W tym czasie Prince ofWales atakowa­ ny był przez dwie eskadry bombowców z „Mihoro" Kokutai (łącznie 17 samolotów uzbrojonych w bomby o wagomiarze 500 kg). Japończycy uzyskali co najmniej jedno bezpośrednie trafienie. O 15.15 prze­ chył okrętu gwałtownie się powiększył. Do burty okrętu liniowego podszedł wówczas niszczyciel Express, który przyjął na po­ kład część jego załogi. O 15.21 okręt zato­ nął. Z jego załogi liczącej 1615 ludzi zginę­ ło 325. Pozostałych uratował drugi Express oraz drugi z niszczycieli Electra. Kilka minut po zatonięciu drugiego z okrętów liniowych rejon starcia osiągnę­ ły australijskie myśliwce. Ich piloci zdołali dostrzec jeszcze kierujące się ku północy samoloty japońskie.

Japońskie morskie lotnictwo bazowe za­ topiło brytyjskie ciężkie okręty artyleryjskie kosztem 4 utraconych (jeden z „Genzan" Kokutai, trzy z „Kanoya" Kokutai, zginęło 18 członków załóg) i około 20 uszkodzonych maszyn. Repulse atakowany był łącznie przez 18 samolotów bombowych i 37 torpe­ dowych zaś Prince ofWales przez 9 samolo­ tów bombowych i 24 torpedowe. Podkreślić należy wysoką skuteczność samolotów tor­ pedowych - na 61 torped uzyskano co naj­ mniej 11 trafień (ponad 18% trafień) co nale­ ży uznać za rezultat bardzo dobry. Bój powietrzno - morski pod Kuantan miał zasadnicze następstwa natury opera­ cyjno - strategicznej. Wraz z zatopieniem „Force Z", wobec trwałej przewagi cesar­ skich sił zbrojnych w powietrzu, znikło je­ dyne (potencjalne) zagrożenie dla japoń­ skich desantów. Tym samym zrealizował się „czarny" scenariusz, który Brytyjczycy w okresie międzywojennym udali za całko­ wicie nieprawdopodobny. Przeciwnik zre­ zygnował z zaatakowania Singapuru od strony morza lecz wysadził desant na Pół­ wyspie Malajskim i zdołał utrzymać komu­ nikacje morskie miedzy własnym zaple­ czem a przyczółkami. Zaopatrywanie wojsk walczących na lądzie było zatem niezagrożone. Oznaczało to przekreślenie całej koncepcji aktywnej obrony Malajów. Równie istotne były następstwa boju pod Kuantan dla dalszego rozwoju sił mor­ skich. Oto bowiem lotnictwo nie tylko na­ wiązało na otwartym morzu walkę, ale cał­ kowicie rozgromiło zespół złożony z cięż­ kich okrętów artyleryjskich i niszczycieli. W odróżnieniu od wcześniejszych działań przeciwko okrętom znajdującym się w ba­ zach (Tarent, Pearl Harbour) pod Kuantan brytyjskie jednostki dysponowały pełną swobodą manewru a atakujący pozbawieni byli atutu zaskoczenia.

KAMPANIA MALAJSKA - DRUGA FAZA W dniu 10 grudnia Japończycy rozpo­ częli działania zaczepne wzdłuż zachodnie­ go wybrzeża Półwyspu Malajskiego. Do­ wództwo brytyjskie przesunęło wcześniej 11. DP w rejon miejscowości Jitra, położo­ nej na południe od Alor Star. Dywizja zająć miała pozycje obronne o kluczowym zna­ czeniu, decydujące o utrzymaniu lotnisk na północy Malajów. Zabrakło jednak czasu na ich inżynieryjną rozbudowę. Japońska 5. DP skierowała się bowiem (po koncentracji przeprowadzonej w rejonie Singora - Patani) na południowy zachód i południe, posu­ wając się dwoma pułkami (grupa Kawamura) w kierunku zachodniego wybrzeża pół­ wyspu zaś jednym pułkiem (grupa Saeki) wychodząc na linię rzeki Perak. W dniu 10 grudnia dwa japońskie bataliony straży przedniej (dowodzone przez agresywnego podpułkownika Shizuo Seaki), wsparte czołgami, zaatakowały czołowo pozycje przeciwnika wokół Jitry. Pojazdy pancerne i artyleria prowadząca ogień na wprost roz­ biły improwizowane brytyjskie zawały wy­ konywane na drogach. W toku walk Japoń­

czycy zepchnęli do wsi Changlun 1 batalion pułku pendżabskiego. Następnego dnia oddział ten rozpoczął zorganizowany odwrót na południe, a z sił głównych dywizji wydzielono dla jego wsparcia 2 batalion pułku Ghurków. W tym czasie dowódca japońskiej straży przedniej zorganizował jednak improwizo­ waną grupę pancerno - motorową i ruszył w pościg za uchodzącym przeciwnikiem. Około 16.30 Japończycy zaatakowali z marszu cofających się pendżabczyków i w ciągu kilkunastu minut rozproszyli ba­ talion. Następnie nacierające czołgi wyszły na rubież przeciwpancerną, gdzie stanowi­ ska zajmowało dziesięć armat 40 mm. Działa nie były jednak obsadzone, gdyż ich obsługi schroniły się przed deszczem na pobliskiej plantacji. Czołgiści japońscy przejechali więc po stanowiskach i konty­ nuowali działania zaczepne. W toku dal­ szych działań w miejscowości Asun zasko­ czono i rozbito batalion Ghurków. Równocześnie pozostałe siły japońskie, działając patrolami w składzie wzmocnione­ go plutonu rozpoczęły poszukiwanie dróg obejścia umożliwiają­ cych wyjście na tyły wojsk brytyjskich. Po zapadnięciu zmroku dowódca brytyjskiej dywizji generał Murray Lyon uznał, że wobec groźby oskrzydlenia dalsze utrzymywanie pozycji jest niemożli­ we i zarządził odwrót. Była to decyzja słusz­ na, gdyż świeżo pod-

Brytyjska obsługa armaty przeciwpancernej 57 mm

Zmotoryzowana kolumna brytyjska podczas odwrotu do Singapuru

ciągnięty japoński 41. pułk piechoty zajmo­ wał właśnie pozycje wyjściowe do ataku na wschodnie skrzydło Brytyjczyków. W nocy z 12 na 13 grudnia oraz 13 grud­ nia rankiem 11. dywizja oderwała się od przeciwnika i rozpoczęła odwrót. W toku dotychczasowych walk poniosła ona bar­ dzo ciężkie straty szacowane na około 3000 zabitych, rannych, zaginionych i wziętych do niewoli (najwięcej zabitych stracił 16. Pendżabski Pułk Piechoty, którego 3 batalion został praktycznie całkowicie zniszczony). W dniu 13 grudnia siły brytyj­ skie usiłowały odtworzyć obronę w rejonie Sungei Kedah lecz napór przeciwnika uda­ remnił ten zamiar. Odwrót udało się po­ wstrzymać dopiero 16 grudnia w rejonie Sungei Patani, na rubieży rzeki Muda. Wojska cesarskie zajęły Jitra i Alor Setar (gdzie już 14 grudnia wylądowały ja­ pońskie samoloty). Już wówczas w działa­ niach brytyjskich dała się dostrzec obawa przez oskrzydleniem lub okrążeniem przez Japończyków. Poza tym dążność do utrzy­ mania niezbędnej liczby wojsk do obrony Singapuru zaowocowała tym, że Brytyj­ czycy zrezygnowali z twardej obrony ko­ lejnych rubieży na rzecz działań opóźniają­ cych, co zgodne było z dyrektywami naj­ wyższych czynników politycznych. Chur­ chill w piśmie do generała Ismaya przezna­

czonym dla Komitetu Szefów Sztabów stwierdził: „[...] naczelny dowódca powinien sku­ pić się teraz na obronie Jahor i Singapuru i tych spraw nic innego nie może w chwili obecnej przesłonić. Nie wyklucza to stoso­ wania taktyk opóźniających w drodze na północ oraz przeprowadzenia sprawnego odwrotu." Podkreślenia wymaga, że rozbudowa inżynieryjna kolejnych stanowisk obron­ nych napotykała w okresie poprzedzają­ cym rozpoczęcie działań na rozmaite, czę­ sto po prostu biurokratyczne, przeszkody. Przykładowo administracja cywilna nie wyrażała zgody na przymusową military­ zację chińskiej siły roboczej, zaś minister­ stwo obrony na podniesienie stawek dla ku­ lisów do poziomu konkurencyjnego wobec wynagrodzenia oferowanego przez cywil­ nych pracodawców. Armia proponowała robotnikom cywilnym 45 centów dziennie, podczas gdy firmy cywilne przeciętnie około dolara. Równolegle japońskie lotnictwo prowa­ dziło od 11 grudnia bombardowania wyspy Penang (Pulau Penang). W dniu 12 grudnia zaatakowano manewrujące w rejonie wy­ spy zmobilizowane jednostki patrolowe Kuala, Sin Aik Lee, Kampar, Ban Hai Liong, Hua Tong i stojący w porcie statek

Tung Wo uszkadzając kilka z nich. Następ­ nego dnia intensywne bombardowanie było kontynuowane. Próby przeciwdziałania atakom lotniczym na Penang podjęte przez brytyjskie lotnictwo nie przyniosły założo­ nego rezultatu. W takiej sytuacji, wobec sukcesów osiąganych przez japońskie woj­ ska lądowe działające na kontynencie i psy­ chozy japońskiego desantu powietrznego dowódca sił zbrojnych na wyspie brygadier Lion, po konsultacjach z najwyższym urzędnikiem cywilnym Forbesem, podjął 13 grudnia wieczorem decyzję o ewakuacji europejskiej ludności cywilnej. Była to decyzja z polityczno-propagandowego punktu widzenia wysoce niefortunna. Ograniczenie ewakuacji do Europejczyków zostało natychmiast niemal wykorzystane przez japońską propagandę, która przyta­ czała ten fakt dla potwierdzenia dwulico­ wości i bezwzględności Brytyjczyków. W japońskich audycjach radiowych Armia Cesarska jawiła się więc jako armia wyzwoleńcza, niosąca wolność „braciom Azjatom". W następnych dniach siły japońskie kontynuowały działania zaczepne w wą­ skich pasach nadmorskich nizin położo­ nych wzdłuż wschodniego i zachodniego brzegu Malajów. III Korpus został zmuszo­ ny do odwrotu w kierunku południowym. Jego siły główne odeszły na południe od Penang. Dowódca korpusu, gen. Heath wy­ dał więc 16 grudnia rozkaz ewakuacji per­ sonelu wojskowego z wyspy. Przeprowa­ dzono ją pośpiesznie zaniedbując przepro­ wadzenia zaplanowanych zniszczeń. Tego samego dnia, kiedy ewakuacja znajdowała się w fazie końcowej oddziały japońskiej 5. DP, wykorzystując zebrane na wybrzeżu środki przeprawowe wylądowały na wy­ spie praktycznie nie napotykając oporu. Penag wraz z nieuszkodzoną radiostacją i du­ żą liczbą jednostek żeglugi przybrzeżnej zdobyto bez strat w ludziach. W oparciu o przejęty tabor Japończycy zorganizowali taktyczne grupy desantowe lądujące na tyłr»r*Vi n r \ 7 \ / r > n K r \ / t \ / i c L " i r , h

P r 7 \ ; L r ł o H n u / n V\a_

talion zaokrętowany na siedmiu przybrzeż­ nych kabotażowcach holujących kutry de­ santowe (przewiezione na zachodnie wy­ brzeże transportem drogowym i kolejo­ wym z Sinogra) zajął atakiem z morza miejscowość Lamut, gdzie wzmocniony zosta! pododdziałem 11. pp. Oddział kon­ tynuował następnie działania zbliżając się 31 grudnia do rzeki Bernam. Równocze­ śnie japońskie oddziały wydzielone w sile od plutonu do kompanii przemieszczały się na kutrach desantowych w górę rzek, co dodatkowo komplikowało położenie sił brytyjskich. Odegrało to zasadnicze zna­ czenie w podniesieniu tempa działań, gdyż bagniste zachodnie wybrzeże Malajów jest terenem wybitnie sprzyjającym obronie. Równocześnie epizod ten pozwala krytycz­ nie spojrzeń na często przytaczaną tezę o schematyzmie taktycznym i operacyjnym cechującym jakoby japońskie wojska lądo­ we. Do końca grudnia siły japońskie wy­ parły przeciwnika na ok. 220 km na połu­ dnie od pierwotnie zajmowanych przez nie rubieży. Nie był to jedyny przypadek wy­ korzystywania środków pozostawionych przez wycofujące się siły brytyjskie. Ope­ rujące z zajętego lotniska Alor Star samolo­ ty japońskie tankowały brytyjskie paliwo i używały zdobycznych bomb. Na wschodzie 17 grudnia siły japońskie zmusiły do odwrotu oddziały broniące Kelentan. Kontynuując działania zaczepne wojska japońskie podeszły 19 grudnia pod Taiping zagrażając Kuala Lumpur. Na za­ jętym lotnisku Taiping przejęto przy tym duże zapasy paliwa, uzbrojenia bombardierskiego i żywności. Zajmowanie kolej­ nych lotnisk znakomicie ułatwiło japoń­ skiemu lotnictwu armijnemu wspieranie wojsk lądowych. Dwa bataliony brytyjskie obsadziły wówczas stanowiska obronne w rejonie Kuala Kengsar, tworząc ostatnią rubież obrony Kuala Lumpur. Rekonesans na ich pozycjach przeprowadził Percival wraz z Heathem. Obaj dowódcy zdawali sobie sprawę ze znaczenia utrzymania zaj­ mowanych pozycji lecz wobec braku re-

zerw i problemów transportowych dopiero 21 grudnia udało się ściągnąć pod Kuala Kengsar kolejny batalion. Przed zajęciem przez jego żołnierzy pozycji nastąpił jed­ nak nocny atak japońskiej piechoty wspar­ tej czołgami przeprowadzony wzdłuż dróg i linii kolejowej. Był on ponadto dobrze skoordynowany z działaniami lotnictwa. Obrona brytyjska została wówczas przeła­ mana na południe od Kuala Kengsar. Po­ nieważ zaś Japończycy uchwycili również most kolejowy na jednej z rzek, o którą oparte były pozycje brytyjskie Heath zarzą­ dził odwrót na rubież rzeki Perak (48 km na południe od Kuala Kengsar). Równolegle lotnictwo japońskie zwal­ czało brytyjskie jednostki patrolowe u za­ chodnich wybrzeży Malajów. W dniu 21 grudnia zatopiony został zmobilizowany patrolowiec Banka. Tego samego dnia do działań na Malajach włączyły się po raz pierwszy samoloty (cztery maszyny Hawk - 75A7) holenderskie przebazowane z Su­ matry i Jawy. Ich wpływ na przebieg dzia­ łań był jednak niewielki. Włączenie się sił holenderskich (lotnictwa i wydzielonych okrętów) w działania na Malajach było konsekwencją powstania wspólnego amerykańsko-brytyjsko-holendersko-australijskiego dowództwa wojskowego (ABDA American-British-Dutch-Australian), któ­ rego zadaniem miało być koordynowanie obrony południowej i południowo-wschod­ niej Azji. W wigilię Bożego Narodzenia stanowi­ sko stracił dowódca brytyjskiej 11. Dywizji Piechoty, generał Murray Lyon, którego zastąpił brygadier Paris. Zmiana dowódcy nie mogła jednak wiele pomóc związkowi taktycznemu wyczerpanemu wielodnio­ wym odwrotem i wyniszczonemu setkami drobnych utarczek. Miast zluzować dywi­ zję i zastąpić ją Australijczykami Gordon Benneta, którzy nie brali jeszcze udziału w walkach Percival odwołał dowódcę. Nie był to jednak jeszcze koniec zmian kadro­ wych - 25 grudnia Londyn odwołał ze sta­ nowiska naczelnego dowódcy na Dalekim

Wschodzie marszałka lotnictwa Brooke Pophama. Zastąpił go generał Henry Pownall. W ostatnich dniach roku Brytyjczycy podjęli próby wysadzania desantów tak­ tycznych na tyłach nacierających wzdłuż zachodniego wybrzeża Malajów wojsk przeciwnika. Co najmniej jedna taka akcja przeprowadzona 27 grudnia zakończyła się powodzeniem, co zmusiło Japończyków do wydzielenia lotnictwa dla osłony nadmor­ skiego skrzydła własnych sił lądowych. Przyniosło to zamierzony skutek gdyż 1 stycznia 1942 r. samoloty wykryły i za­ atakowały grupę desantową zatapiając sześć jednostek. W dniu 28 grudnia zaata­ kowano również z powietrza Port Swettenham, gdzie według informacji dowództwa japońskiego stacjonowały siły nękające nadmorskie skrzydło nacierających wojsk. W trakcie nalotu uzyskano trafienie statku Kudat pełniącego rolę pływającej bazy au­ stralijskich komandosów. Australijczycy odnieśli wcześniej pewne sukcesy organi­ zując działania rajdowe na obszarach zaję­ tych przez przeciwnika. Zniszczyli oni m.in. japońską kolumnę zaopatrzeniową w rejonie Trong. Do końca grudnia wojska japońskie działające na zachodnim wybrzeżu (2. i 5. DP) zajęły Kuala Kangsar, Ipoh i Kampar. Na wschodnim wybrzeżu 18. DP podeszła pod Kuantan i po trzydniowych walkach zajęła, 30 grudnia, tę miejscowość zadając broniącej miasta brygadzie hinduskiej bar­ dzo poważne straty szacowane na 2 tys. za­ bitych, rannych, zaginionych i wziętych do niewoli. Brytyjska 9. DP wycofała się wówczas w rejon miejscowości Raub i zor­ ganizowała obronę w oparciu o rubież rze­ ki Pahang i rozciągających się na jej pół­ nocnym brzegu bagien. Dalszy odwrót gro­ ził obejściem przez przeciwnika jej „lądo­ wego" skrzydła, gdyż działania przenosiły się z wąskiego pasa nizin nadmorskich na rozległą równinę. Dążąc do wykorzystania tej możliwości część sił 18. DP odeszła do­ liną rzeki Pahang na wschód. Wydaje się

jednak (zaś analiza dalszych działań to po­ twierdza), iż manewr ten przeprowadzono w celu wsparcia 2. i 5. DP działających na wybrzeżu zachodnim, nie zaś po to by oskrzydlić siły brytyjskie skoncentrowane pod Raub. Było to działanie zgodne z zasa­ dą ekonomii sił, gdyż potencjalne powo­ dzenie na zachodzie i wyprowadzenie głę­ bokiego uderzenia stwarzało szansę odcię­ cia całości walczących na Półwyspie Malajskim sił brytyjskich od Singapuru pod­ czas, gdy oskrzydlenie i ewentualne zmu­ szenie do odwrotu 9. DP byłoby jedynie sukcesem szczebla taktycznego. W ostatnim dniu 1941 r. do Singapuru dotarły lecące z Gibraltaru, przez Cejlon trzy łodzie latające typu Catalina. W dniu 1 stycznia 1942 r. brytyjska 11. DP utrzymywała na zachodnim wybrzeżu rubież opartą o rzekę Parak i Wzgórza Kempar. Na wschodnim wybrzeżu 9. DP prowadząc zażarte walki opóźniające cofa­ ła się w kierunku południowym. 8. DP roz­ winięto na północy, w regionie Jahor. W nocy z 1 na 2 stycznia pododdziały ja­ pońskiej 5. DP zaokrętowano na zdobyte wcześniej jednostki pływające oraz kutry desantowe wyładowane w Songkhili i do­ starczone drogą lądową na zachodnie wy­ brzeże. 2 stycznia ta improwizowana grupa desantowa przeszła wokół przylądka Telok Anson i wysadziła co najmniej dwa batalio­ ny piechoty na południe od ujścia rzeki Perak co zmusiło Brytyjczyków do odwro­ tu na rubież rzeki Slim. Lądowanie, podob­ nie jak większość pozostałych taktycznych działań desantowych prowadzona była pod osłoną lotnictwa, które skutecznie udarem­ niało wszystkie próby przeciwdziałania po­ dejmowane przez jednostki brytyjskie (za­ danie to realizować usiłowały głównie ścigacze patrolowe i uzbrojone jednostki cy­ wilne obsadzone przez personel marynar­ ki). Niepowodzeniem zakończyły się rów­ nież próby uniemożliwienia Japończykom przemieszczania się wodami przybrzeżny­ mi prowadzone przez operujący z Sumatry niszczyciel Scout. W ciągu trzech kolej­

nych nocy patrolował on wody wzdłuż za­ chodniego wybrzeża Malajów, odchodząc za dnia na zachód, poza promień taktyczny lotnictwa przeciwnika, lecz nie zdołał wy­ kryć żadnych jednostek przeciwnika. Ist­ niały ponadto sugestie by do zwalczania lekkich jednostek japońskich użyć działają­ cych w położeniu nawodnym holender­ skich okrętów podwodnych, lecz nie moż­ na stwierdzić czy doczekały się one prak­ tycznej realizacji. Holenderski okręty podwodne działają­ ce w oparciu o bazę Singapur odniosły suk­ cesy w zwalczaniu japońskich komunikacji wojskowych. W drugiej dekadzie grudnia co najmniej cztery z nich przebywały na patrolach w północnej części Zatoki Sy­ jamskiej. W nocy z 11 na 12 grudnia O 16 zaatakował czterotorpedową salwą grupę czterech transportowców w rejonie Patani. Uszkodzone wówczas zostały statki Tosan Maru (8666 ton), Sukina Maru (7170 ton), Asosan Maru (8812 ton), Ayatosan Maru. Wracając do Singapuru, idąc w położeniu nawodnym O 16 poderwał się jednak 16 grudnia na minie (prawdopodobnie brytyj­ skiej) i zatonął. W dniu 12 grudnia inny ho­ lenderski okręt podwodny - K - XII (zato­ piony w późniejszych działaniach 18 lute­ go 1942 r. pod Surabayą przez japoński sa­ molot)- wykonał skuteczny atak torpedowy i zatopił transportowiec Toro Maru (1939 ton). Następnego dnia ofiarą jego torped padł zbiornikowiec Taisan Maru (3525 ton). W zwalczaniu komunikacji łączących Malaje z zapleczem uczestniczyły również amerykańskie okręty podwodne. 16 grud­ nia USS Swordfish manewrujący w rejonie Hajnanu posłał na dno idący bez ochrony transportowiec. Ponoszone straty zmusiły Japończyków do podjęcia intensywnego przeciwdziałania. Transportowce rozpo­ częto grupować w niewielkie konwoje, któ­ rym przydzielano ochroną okrętową, a prócz tego z niszczycieli zorganizowano grupy poszukująco - uderzeniowe przezna­ czone do działań w rejonach szczególnie zagrożonych działaniami okrętów podwod-

nycht W rezultacie podjętych działań już 20 grudnia niszczyciel Uranami wykrył w rejonie Kota Bahru i zatopił bombami głębinowymi holenderski okręt podwodny O 20 (podwodny stawiacz min), zaś 24 grudnia 1941 r. siły japońskie zatopiły K XVII (w tym samym dniu, w innych rejo­ nach zginęły dwa dalsze holenderskie okrę­ ty podwodne K - XVI i K - XVIII). Mimo utraty trzech okrętów K - XII nadal pozo­ stał w rejonie działań bojowych. 25 grudnia podjął on załogę zestrzelonej przez japoń­ ski myśliwiec rozpoznawczej Cataliny z 205. dywizjonu RAF. Japońskie taktyczne desanty morskie na zachodnim wybrzeżu Malajów realną uczyniły groźbę okrążenia i odcięcia bry­ gady ze składu 11. DP. Dowódca korpusu wydał więc pododdziałowi piechoty mor­ skiej (Royal Marines) stacjonującemu w Port Swettenham rozkaz przeprowadze­ nia kontrdesantu, lecz w następstwie braku wiarygodnej sytuacji o przeciwniku został on wysadzony w rejonie Kuala Selangor (ok. 50 km na południe od ujścia Perak), gdzie nie napotkano na przeciwnika. Pod Kuala Selangor Japończycy wylądowali si­ łami batalionu dopiero następnej nocy (z 3 na 4.02). Zagroziło to od zachodu ru­ bieży obronnej na rzece Slim. Pozycja na rzece Slim obsadzona była w tym czasie przez dwie brygady (12. i 28. BP) ze składu 11. DP. Obsadzały one sta­ nowiska usytuowane prostopadle do prze­ cinającej rzekę głównej linii kolejowej i głównej drogi zachodniego wybrzeża zwanej Trunk Road. Pozycje obu brygad flankowane były od wschodu przez góry a od zachodu przez dżunglę i bagna co kanalizowało kierunki działania przeciwnika i zmuszało Japończyków do atakowania stosunkowo wąskim, łatwym do obrony pa­ sem terenu. W dniu 6 stycznia Brytyjczycy zatrzyma­ li chińskiego uchodźcę, który powiadomił ich o koncentracji japońskiej piechoty i czoł­ gów w rejonie położonym około 25 mil na północ od przedniego skraju obrony. W tym

czasie Japończycy byli już jednak znacznie bliżej i przygotowywali się do oskrzydlenia wysuniętej do przodu 12. Brygady. Jednakże teren, starannie wybrany przez Brytyjczy­ ków, tym razem niweczył japońskie zamia­ ry, wydzielone do przeprowadzenia manew­ ru oskrzydlającego siły posuwały się zdecy­ dowanie wolniej niż zaplanował to dowódca 42. pułku, pułkownik Andoha. W tej sytuacji dowódca przydzielonego do pułku wsparcia pancernego major Shimada zaproponował przełożonemu sformowanie grupy szybkiej (10 czołgów średnich Chi-Ha, 5 czołgów lekkich Ha-Go, kompania piechoty i pluton saperów na ciężarówkach) i użycie jej jako szpicy w trakcie ataku czołowego. Pozba­ wiony innej możliwości pułkownik Andoh przystał na plan Shimady. W dniu 7 stycznia o 03.30 grupa Shima­ dy ruszyła naprzód. Przy stracie jednego tyl­ ko wozu czołgi japońskie przetoczyły się przez stanowiska 4 batalionu 19. pułku hajdabardzkiego, który nie próbował utrzymy­ wać pozycji lecz rozpoczął odwrót przez dżunglę. Japończycy ruszyli naprzód pozo­ stawiając oczyszczenie terenu silom kolej­ nych rzutów. O 04.30 grupa japońska osią­ gnęła stanowiska 5 batalionu 2. pułku pendżabskiego. Przydzielona czołgom kompa­ nia piechoty zaatakowała wówczas zasko­ czonych Hindusów, zaś Shimada, wykorzy­ stując objazdy zbudowane podczas moder­ nizacji drogi Trunk Road, poprowadził swo­ je wozy w głąb ugrupowania brytyjskiego wychodząc na stanowiska kompanii rezer­ wowej batalionu. Tu impet jego działań zo­ stał przyhamowany, Japończycy stracili trzy wozy, ale przybycie ciągnącego za czołgami batalionu 42. pułku piechoty pozwoliło na przełamanie obrony. Brytyjczycy rozpoczę­ li odwrót. Z 5 batalionu zdołało się jednak wycofać niewiele ponad 70 żołnierzy. Kontynuując działania zaczepne Japoń­ czycy wyszli na stanowiska 2 batalionu Argyll & Sutherland Highlanders (dziedziczą­ cego tradycje słynnej Cienkiej Czerwonej Linii - 93 Pułku Highlanders, który pod Bałakławą zatrzymał w czasie wojny krym-

skiej szarżę rosyjskiej kawalerii). Szkoci, wspierani przez dwa samochody pancerne bronili mostu we wsi Trolak. Pierwszy z ata­ kujących czołgów został podpalony butelką z benzyną, ale obrońcy nie zdołali wysadzić mostu (przewody detonacyjne przeciął jeden z japońskich oficerów) i reszta wozów prze­ kroczyła rzekę. Obrońcy zdołali co prawda powstrzymać ich dalszy pochód, a nawet zdziesiątkować japońską kompanię usiłują­ cą obejść ich stanowiska, ale przewaga Ja­ pończyków szybko się zwiększała. Kolejne­ go ataku nie zdołano odeprzeć. Rozpoczął się odwrót tym trudniejszy, że odbywał się ścieżkami w dżungli, gdyż drogę patrolowa­ ły japońskie czołgi. Z matni wyrwało się tyl­ ko kilkuset żołnierzy 12. Brygady. Kilkuna­ stu z nich przedzierało się jeszcze na połu­ dnie, gdy upadł Singapur. Po otrzymaniu tej

informacji zdołali oni zdobyć łódź rybacką i przedostać się na Sumatrę. Dwóch szerego­ wych przetrwało całą wojnę na Malajach, w szeregach chińskiej partyzantki. Po uporaniu się z 12. Brygadą czołgi ja­ pońskie ruszyły dalej. Około 08.00 Shimada zaskoczył kolumnę marszową 5. batalio­ nu 14. pułku pendżabskiego, skierowanego do wzmocnienia obrony mostu kolejowego na rzece Slim i w krótkim boju rozbił ją. Następnie Japończycy przetoczyli się przez improwizowaną pozycję przeciwpancerną 28. Brygady, rozbili 2. batalion 1. pułku Ghurków i zniszczyli zaskoczone w trakcie postoju dwie baterie artylerii. Celem grupy szybkiej był jednak most drogowy w wio­ sce Slim (około 20 km od japońskich pozy­ cji wyjściowych), broniony przez baterię 40 mm armat przeciwlotniczych Boforsa.

Mimo braku amunicji przeciwpancernej Brytyjczycy otworzyli ogień. Okazał się on jednak nieskuteczny i atakujący rozjechali armaty na stanowiskach. Shimada pozosta­ wił wówczas jeden czołg na moście, a z po­ zostałymi wozami ruszył dalej, gdzie na­ tknął się na baterię artylerii polowej. Po­ czątkowo Brytyjczyków sparaliżowało za­ skoczenie, lecz po kilku minutach ustawili na stanowiskach ogniowych haubice kali­ bru 114,3 mm. Kiedy jedna z nich strzałem na wprost zniszczyła japoński czołg, Shi­ mada, który i tak osiągnął już wszystkie postawione cele wycofał swoje wozy za most, gdzie oczekiwały on do zmierzchu na własną piechotę. Walki na rzeką Slim kosz­ towały Brytyjczyków 4 tys. zabitych, ran­ nych i zaginionych, 33 działa polowe, 15 armat przeciwpancernych i około 600 pojazdów. Co więcej, Japończycy przeła­ mali ostatnią silną rubież na drodze do Sin­ gapuru. W takiej sytuacji Brytyjczycy zdecydo­ wali się na próbę oderwania od nieprzyja­ ciela i odtworzenia obrony ok. 180 km na południe, na linii rzeki Maur, z prawym skrzydłem na wysokości miejscowości Segmat. Japończycy opanowali więc cen­ tralną część półwyspu Malajskiego uzysku­ jąc dostęp do stosunkowo gęstej sieci dróg prowincji Dżohor. W trakcie działań rajdo­ wych grupy szybkiej kompania czołgów, na bazie której ją zorganizowano utraciła zaledwie 6 wozów bojowych. Wobec faktu, że napór na pozycje 9. DP wyraźnie zelżał, wchodzącą w jej skład 27. BP przemieszczono na wybrzeże zachod­ nie. Wraz ze świeżo przerzuconą z Indii 45. BP i dwoma batalionami australijskimi ze składu 8. DP zluzować ona miała 11. DP, którą zamierzano wycofać na tyły. W tym okresie na Malaje przybywać zaczęły brytyjskie posiłki. Wymieniona już 45. BP (hinduska, większość żołnierzy ze świeżego zaciągu) wraz z batalionem sape­ rów dotarła do Singapuru 2 stycznia na po­ kładach siedmiu transportowców zorgani­ zowanych w konwój noszący oznaczenie

DM - 1. Na ostatnim odcinku trasy statki osłaniane były przez pary samolotów Brewster Buffalo z 243. dywizjonu RAF startujące z Singapuru., 53. BP (wartość bojową brygady obniżało to, że jej stan osobowy trzy tygodnie przebywał na pokładach transportowców, a ponadto sytuacja uniemożliwiła przeprowadzenie aklimatyzacji żołnierzy w klimacie Mala­ jów) ze składu 18. DP przerzucanej z me­ tropolii i 51 myśliwców typu Hurricane Mk I i Mk IIA. Samoloty te zostały rozładowane 13 stycznia. W pierwszym nalocie Japoń­ czycy zniszczyli na ziemi 8 maszyn. Z po­ zostałych 18 stracono do końca stycznia w walkach powietrznych. Nadmienić nale­ ży, że Hurricany przerzucone do Singapuru wyposażone były w pustynne filtry powie­ trza Voces co miało negatywny wpływ na ich osiągi i utrudniało nawiązanie równo­ rzędnej walki z samolotami japońskimi Si­ ły wzmocnienia przerzucane były drogą morską. Ochrona komunikacji morskich zaangażowała całość brytyjskich sił mor­ skich i większość ocalałego lotnictwa co wobec niewielkiej liczby samolotów unie­ możliwiło Brytyjczykom prowadzenie osłony i wsparcia wojsk lądowych. Prócz samolotów myśliwskich zadanie ochrony transportowców realizowały lekkie bom­ bowce co było rozwiązaniem mało efek­ tywnym lecz w zaistniałej sytuacji jedynym możliwym do zastosowania. W dniu 6 stycznia dowództwo brytyj­ skie otrzymało raporty o penetracji przez wojska japońskie wykorzystujące kutry de­ santowe doliny rzeki Bernan. Doniesienia te zweryfikowała para australijskich samo­ lotów, które nie tylko wykryły jednostki przeciwnika ale również ostrzelały kutry z broni pokładowej zadając straty transpor­ towanej piechocie. Posuwanie się Japoń­ czyków w górę Bernan wzmogło jednak obawy przed rozcięciem obrony i ze­ pchnięciem jej zachodniego skrzydła do morza. Jedyną alternatywą stało się odtwo­ rzenie obrony w oparciu o przeszkody na­ turalne. Odwrót wojsk brytyjskich rozpo-

czął się 10 stycznia. Do 14 stycznia, ode­ rwawszy się od przeciwnika, zgodnie z wcześniejszym planem odtworzono obro­ nę nad Maur. Wobec przesunięcia linii obrony na południe opuszczono Port Swettenham (zajęty został następnie przez de­ sant japoński) zaś pozostałe sprawne jed­ nostki pływające przeszły do Batu Pahat. Odwrót na południe przeprowadziły rów­ nież pozostałe siły 9. DP. Wycofywanie się w kierunku południowym zgodne było z dyrektywami Wavella, który wizytował teatr malajski 7 stycznia. Po zapoznaniu się z sytuacją rozkazał on przygotować plany odwrotu do Jahor, gdzie w oparciu o przy­ bywające posiłki stworzona miała być no­ wa rubież obronna. Rano 8 stycznia 13 brytyjskich samolo­ tów zaatakowało manewrującego na Morzu Południowochińskim japońskiego okrętu zabezpieczenia radionawigacyjnego, który utrzymując zadaną pozycję emitował sy­ gnały nawigacyjne dla własnego lotnictwa. Jednostka o wyporności około 1000 ton przetrwała atak lecz została wycofana. W następnych dniach skromne siły brytyj­ skiego lotnictwa atakowały konwoje trans­ portujące zaopatrzenie dla wojsk przeciw­ nika walczących na Malajach oraz atako­ wały cele naziemne (m.in. 10 stycznia bombardowane były pociągi japońskie zgrupowane - na skutek uszkodzenia torów - w rejonie węzła kolejowego Malacca). W większości przypadków ataki przynosiły ograniczone efekty na skutek przeciwdzia­ łania myśliwców przeciwnika. Po wschodzie słońca 16 stycznia siły ja­ pońskie zaatakowały pozycje przeciwnika. W pierwszej fazie działań Brytyjczycy zada­ li Japończykom znaczne straty, wciągając w rejonie Segamat, czołowy batalion 5. DP w pułapkę ogniową. Nad rzeką Maur podod­ działy japońskiej 2. DP zaatakowały czoło­ wo, przy jednoczesnym wysadzeniu oskrzy­ dlającego taktycznego desantu morskiego, cztery bataliony 45. BP. Hinduski związek taktyczny został okrążony i rozbity, zginął dowódca i zastępca dowódcy brygady oraz

wszyscy dowódcy batalionów. Z 4 tys. żoł­ nierzy do własnych linii przedarło się tylko ok. 800 ludzi. Jednakże opór stawiany przez 45. BP umożliwił odwrót pozostałych sił brytyjskich spod Segmat. W dramatycznej sytuacji do działań wprowadzono dwa bata­ liony z 53. BP, które czasowo zahamowały impet japońskiego natarcia. Dopiero 20 stycznia Brytyjczycy odtwo­ rzyli obronę na linii Batu Pahat - Mersing. Po przegrupowaniu sił Japończycy ponow­ nie zaatakowali, wspierając natarcie czoło­ we desantem morskim. W rejonie Batu Pahant okrążone zostały wówczas dwa brytyj­ skie bataliony. Walczyły one w izolacji przez pięć dni i aby uchronić je od całkowi­ tego zniszczenia ewakuowano je w końcu drogą morską. Odcięte siły (łącznie około 3 tysięcy żołnierzy z 53. i 15. BP) utraciły środki łączności radiowej w wyniku czego przez kilkadziesiąt godzin dowództwo nic nie wiedziało o ich losie. Żołnierze odnale­ zieni zostali przez samoloty rozpoznawcze i dopiero wówczas do ich ewakuacji skiero­ wano pomocnicze dozorowce Dragonfly i Scorpion. Z uwagi na ograniczoną nośność obu jednostek i panowanie lotnictwa japoń­ skiego w porze dziennej ewakuację prowa­ dzono przez cztery kolejne noce. 26 stycznia brytyjskie rozpoznanie lot­ nicze wykryło na Zatoce Syjamskiej dwa transportowce przeciwnika i dużą liczbę mniejszych jednostek, idące ku wybrzeżom Syjamu w eskorcie dwóch krążowników i kilku (11?) niszczycieli. Aby przeciw­ działać wzmocnieniu japońskich sił lądo­ wych podjęto decyzję o zaatakowaniu wy­ krytego zespołu siłami lotnictwa. Do wy­ konania zadania przygotowano 23 samolo­ ty, które prawdopodobnie uzyskały trafie­ nia obu dużych transportowców. Ten lokal­ ny sukces nie wpłynął jednak na przebieg działań. Atakowany zespół japoński pod­ szedł do wybrzeża w rejonie Endau i rozpo­ czął wysadzanie desantu. Następnej nocy podjęto próbę zaatakowania komunikacji przeciwnika dwoma niszczycielami z Sin­ gapuru, lecz okręty zostały wykryte i zaata-

kowane przez japońskie lotnictwo, które zatopiło jeden z nich. Tego samego dnia oddziały japońskie zaatakowały pozycje australijskiej 22. BP rozwiniętej w obronie w rejonie Mersing Keluang. Lokalny sukces lotnictwa jakim było uszkodzenie dwóch transportowców w dniu poprzednim nie wpłynął jednak na przebieg działań. Atakowany zespół japoń­ ski podszedł do wybrzeża w rejonie Endau i rozpoczął wysadzanie desantu. Wobec ry­ sującej się na zachodnim skrzydle groźby oskrzydlenia Australijczyków i lądowania desantu taktycznego na wschodnim wy­ brzeżu co prowadzić mogło do rozcięcia ugrupowania brytyjskiego, generał Percival podjął decyzję o odwrocie na wyspę Singapur. Prowadząc ciężkie walki opóź­ niające Brytyjczycy przemieszczali kolejne oddziały i pododdziały na południe, gdzie po grobli przechodziły one na wyspę. Pod­ czas odwrotu rozbita została jedna z brygad 9. DP. Dywizja przestała wówczas prak­ tycznie istnieć i jej resztki wcielono do 11. DP. 31 stycznia w godzinach rannych ostatnie pododdziały brytyjskie przeszły po grobli z kontynentu na wyspę Singapur, po czym grobla została wysadzona w powie­ trze. W walkach odwrotowych nie można by­ ło użyć przerzuconych drogą morską posił­ ków. Pozostałe siły 18. DP (dwa bataliony pułku Suffolk, artyleria dywizyjna, podod­ działy artylerii przeciwlotniczej z Australii) tkwiły w Singapurze, gdyż nie można było rozładować dostatecznie szybko ciężkiego sprzętu. Chińscy robotnicy masowo porzu­ cali pracę, dochodziło do sporadycznych

przypadków rozstrzeliwania kulisów uchy­ lających się od pracy, a rozwiązania alterna­ tywnego jeszcze nie wypracowano. Wojska japońskie zajęły półwysep Malajski w ciągu 54 dni. Straty atakujących nie przekroczyły 4,6 tys. ludzi. Wojska Wspól­ noty Brytyjskiej straciły około 25 tys. żołnierzy oraz dużą liczbę sprzętu bojowe­ go. W ciągu niespełna dwóch miesięcy oddziały cesarskie pokonały ponad 500 mil „nieprzebytej dżungli"... Pierwszą fazę kampanii malajskiej nie­ zwykle trafie podsumował J. F. Fuller pi­ sząc: „ W odróżnieniu od wielkich kampa­ nii toczonych na Zachodzie, w których do­ minowała taktyka wielkich działań, japoń­ ska kampania na Malajach była triumfem taktyki małej wojny. Z wyjątkiem samolo­ tów maszyny wojenne były tu raczej bala­ stem aniżeli pomocą. Tak więc [...] prymi­ tywne dwukołowe wózki okazały się bar­ dziej przydatne aniżeli przywiązane do dróg angielskie samochody ciężarowe. Z punktu widzenia taktyki oznaczało to, że oddziały brytyjskie musiały działać w za­ sięgu dróg, gdyż w innym razie nie mogły być zaopatrywane, podczas gdy wojska ja­ pońskie nie były tak skrępowane. Japoń­ czycy mogli nie tylko częściej obchodzić swego przeciwnika, lecz także z góry prze­ widzieć kierunki jego działań zaczepnych i jego odwrotu. Co więcej, o ile żołnierz japoński mógł wyżywić się samym ryżem i na ogół wystarczało mu to co zdobył sam, o tyle wyższa stopa życiowa żołnierza bry­ tyjskiego nie pozwalała na to. Pod wzglę­ dem żołądka nie mógł on po prostu konku­ rować ze swoim przeciwnikiem".

UPADEK SINGAPURU Percival organizując obronę Singapuru dysponował III Korpusem (w jego skład wchodziła wówczas 18. DP (jej zasadnicze siły przybyły 28 stycznia), 11. DP (scalona z resztkami 9. DP), australijską 8. DP wraz z podporządkowaną jej hinduską 44. BP (przybyła równolegle z zasadniczymi siła­ mi 18. DP), dwoma brygadami malajskimi (1. i 2. BP), oddziałami fortecznymi, zbior­ czymi i ochotniczymi (w tym liczącymi 4 tys. ludzi oddziałami ochotniczymi zło­ żonymi z Chińczyków, które przygotowy­ wane były do działań partyzanckich). Łącz­ nie siły brytyjskie liczyły ok. 85 tys. ludzi, w tym 70 tys. uzbrojonych żołnierzy jedno­ stek liniowych. Na północnym brzegu wy­ spy oddzielonym od kontynentu cieśniną Jahor (szerokości 600-2000 m) nie było żadnych stałych umocnień a jedynie wzno­ szone już po rozpoczęciu działań zasieki i prowizoryczne umocnienia polowe, wy­ konywane siłami zmobilizowanej przymu­ sowo cywilnej siły roboczej. Czas od roz­ poczęcia kampanii malajskiej do wyjścia sił japońskich nad cieśninę Jahor został przez dowództwo twierdzy w znacznym stopniu zmarnowany. Szef saperów bryga­ dier Simpson postulował co prawda wcze­

śniejsze rozpoczęcie rozbudowy umocnień, deklarując jednocześnie, że dysponuje nie­ zbędnymi środkami materiałowymi, lecz Percival odmawiał zgody motywując to zgubnym wpływem takich działań na wojsko i ludność cywilną. Baterie rozmieszczone na wybrzeżu od strony otwartego morza (łącznie 18 baterii kalibru 152 - 381 mm) mogły co prawda w dużej części prowadzić ogień w kierunku lądu jednakże ze względu na wymuszony ich konstrukcją płaski tor lotu pocisków (powodujący bardzo dużą liczbę niewybu­ chów oraz niemożność prowadzenia ognia pośredniego) oraz brak odpowiedniej amu­ nicji (baterie zaopatrzone były głównie w amunicję przeciwpancerną) ich skutecz­ ność była znikoma. Wobec przewagi ja­ pońskiego lotnictwa mało prawdopodobne było też użycie -jak to pierwotnie zakłada­ no - samolotów do korygowania ognia co dodatkowo ograniczało jego skuteczność. Brytyjskie lotnictwo na Malajach, mimo uzupełnień skurczyło się na początku lute­ go do 18-20 bombowców i ok. 40 samolo­ tów myśliwskich. Po wycofaniu wojsk bry­ tyjskich z kontynentu trzy z czterech du­ żych lotnisk rozmieszczonych na wyspie

znalazło się w zasięgu artylerii polowej przeciwnika. Jedynym możliwym do wy­ korzystania lotniskiem stało się wówczas Kalang (przed wojną cywilny port lotni­ czy) leżące w obrębie miasta Singapur. Z powyższych przyczyn po 29 stycznia Singapur nie otrzymywał już posiłków w samolotach, a wszystkie transportowce ze sprzętem lotniczym kierowano do Palembangu na Sumatrze. Japońskie lotnictwo coraz skuteczniej dezorganizowało napływanie posiłków. 28 stycznia zaatakowany został konwój złożony z sześciu transportowców i pięciu niszczycie­ li, który zdołał jednak dotrzeć do Singapuru bez poważniejszych strat. Następnego dnia lotnictwo marynarki poważnie uszkodziły transportowiec ze składu kolejnego konwoju. Na komunikacje alianckie w rejonie Singapu­ ru wychodzić ponadto zaczęły japońskie okręty nawodne i podwodne. 5 lutego japoń­ skie lotnictwo zaatakowało konwój BM - 12 transportujący pozostałe siły 18. DP. Poważ­ ne uszkodzenia w rejonie latarni Sułtan Shoal odniósł wielki transportowiec Empress of Azja (były statek pasażerski o pojemności 16 909 BRT), na którego pokładzie znajdowała się część dywizyjnej artylerii. Straty w lu­ dziach były stosunkowo niewielkie lecz cięż­ ki sprzęt utracono bezpowrotnie. Bardzo niskie było morale wojsk przez ponad miesiąc cofających się przed Japoń­ czykami, dosadnie ujął to Churchill pisząc: „[...] armia, która mogła uczestniczyć w decydującej bitwie o Singapur i była sformowana właśnie w tym celu na froncie dalekowschodnim, została rozproszona zanim Japończycy rozpoczęli natarcie. Może i zostało sto tysięcy osób, ale to już nie było wojsko". Siły brytyjskie zostały rozmieszczono kordonowo wzdłuż całego wybrzeża wy­ spy, przy czym jednostki liniowe, dysponu­ jące doświadczeniem bojowym dysloko­ wano wzdłuż brzegu cieśniny Jahor na froncie długości ok. 45 km. Dowódca obro­ ny, generał Percival dysponował ograni­ czonym odwodem szacowanym na 4-5

ekwiwalentnych batalionów. Podkreślić jednocześnie należy, iż gęsta dżungla pora­ stająca kontynentalny brzeg cieśniny ma­ skowała przed obrońcami poczynania Ja­ pończyków, zaś lejkowate ujścia kilku wpadających do cieśniny rzek i dużych strumieni dawały atakującym możliwość przeprowadzania skrytej koncentracji środ­ ków desantowo-przeprawowych. Liczebność sił japońskich biorących udział w zdobyciu Singapuru budzi liczne, nie do końca rozstrzygnięte, wątpliwości. Według samego Yamashity w oddziałach bojowych dysponował on zaledwie 30 tys. żołnierzy wspieranych przez około 50 lek­ kich i średnich czołgów. Ponadto dalsze 30 tys. ludzi tworzyło personel oddziałów i pododdziałów zabezpieczenia. W liczbie tej znajdują się również kolumny, nie bio­ rących bezpośredniego udziału w walce, tragarzy. Sam japoński dowódca pisał w swoim dzienniku: „[...] Mój atak na Singapur był bluffem, który zadziałał. Miałem 30 tys. żoł­ nierzy i wróg przewyższał mnie liczebnie w stosunku trzy do jednego. Wiedziałem, że jeżeli walka o Singapur będzie długa, zostanę pobity. Dlatego kapitulacja mu­ siała być natychmiastowa. Przez cały czas obawiałem się, że jeżeli Brytyjczycy odkryją nasze liczne słabości i braki w za­ opatrzeniu to zmuszą mnie do katastrofal­ nych walk ulicznych." W dniach 1-8 lutego Japończycy prze­ prowadzili przegrupowanie swoich sił oraz wykorzystali pauzę operacyjną na koncen­ trację środków desantowo przeprawowych. Część kutrów desantowych użytych póź­ niej do forsowania cieśniny Jahor wyposa­ żona została w lekkie opancerzenie. Łącz­ nie Yamashita zebrał około 150 łodzi mo­ torowych oraz około 300 składanych łodzi szturmowych wyposażonych w silniki za­ burtowe. Japończykom udało się też skry­ cie wprowadzić na wody cieśniny jeden du­ ży (morski) kuter desantowy. Przez cały czas Singapur był intensyw­ nie bombardowany zarówno przez lotnictwo

armii jak i marynarki. Obiektami ataków by­ ły lotniska, instalacje bazy morskiej, zgru­ powania wojsk, obiekty fortyfikacyjne oraz dzielnice mieszkalne miasta. Przeciwdziała­ nie lotnictwa brytyjskiego słabło z każdym dniem. Wśród pozbawionych możliwości działania pilotów nastąpiło poważne rozluź­ nienie dyscypliny. Ukoronowaniem tego procesu było samobójstwo F. G. Watsa komendanta bazy lotniczej Tengah i byłego dowódcy 62. dywizjonu. W trakcie ataków bombowych w porcie uszkodzony został m. in. statek pasażerski Talhybius (10 245 BRT) rozładowywany - na skutek porzuce­ nia pracy przez chińskich kulisów - przez personel Royal Australian Air Force. 7 lutego, w ramach rozpoznania przed szturmem, pododdział aeronautyczny armii japońskiej wypełnił gazem balon załogowy

na uwięzi. Operował on w rejonie pałacu suł­ tana w Jahor. Dowództwo brytyjskie nie wy­ raziło zgody na jego zniszczenie ze względu na konieczność utrzymywania poprawnych stosunków z sułtanem... Tego samego dnia wydzielone siły japońskie (400 żołnierzy) przeprawiły się na położoną u wylotu cieśni­ ny Jahor wysepkę Palau Ubin i zajęły ją przy słabym oporze. Następnie przeprawiono na nią artylerię polową, która związała walką brytyjskie baterie nadbrzeżne położone na półwyspie Changi. 8 lutego Brytyjczycy stwierdzili ruchy wojsk japońskich na pół­ nocny wschód od wyspy, co zinterpretowane zostało, w połączeniu z wcześniejszym obsa­ dzeniem Palau Ubin, jako przygotowania do forsowania cieśniny. W istocie były to jed­ nak działania demonstracyjne. Dodatkowo, by uwiarygodnić działania demonstracyjne,

nocą w kierunku odcinka wybrzeża leżącego naprzeciw bazy morskiej posuwały się ko­ lumny oświetlonych ciężarówek, ponadto ar­ tyleria epizodyczne wykonywała nawały ogniowe na obiekty leżące w rejonie bazy. Aby zapobiec wszelkim przeciekom do­ wództwo japońskie podjęło dodatkowo de­ cyzję o wysiedleniu ludności cywilnej z całe­ go pasa wybrzeża przylegającego do cieśni­ ny i rozwinęło wzdłuż jej brzegu pododdzia­ ły ochronne. W takich warunkach próby zweryfikowania danych rozpoznawczych o sytuacji na kontynentalnym brzegu cieśni­ ny Jahor podjęte przez australijskie patrole zakończyły się niepowodzeniem. Tymcza­ sem wykorzystując osłonę gęstej roślinności Japończycy koncentrowali artylerię, wojska lądowe i środki desantowo - przeprawowe (kutry i łodzie desantowe gromadzono w górnym biegu wpadających do cieśniny dużych strumieni) na zachód od grobli łączą­ cej wyspę Singapur z kontynentem. Rzeczywisty atak, poprzedzony przygo­ towaniem artyleryjskim przeprowadzonym przez 450 dział i moździerzy, nastąpił w go­ dzinach nocnych (22.45) na północnym za­ chodzie wyspy (na zachód od rzeki i zatoki Kranji). Pododdziały japońskiej 5. i 18. DP (łącznie 26 batalionów, 15 tys. ludzi, z tego w pierwszym rzucie około 4 tysięcy staran­ nie wybranych żołnierzy, w większości we­ teranów kampanii chińskiej) uchwyciły przyczółki i już 10 minut po wylądowaniu wdarły się w głąb pozycji australijskiej 22. BP. Dowódca japoński przeżył co prawda bardzo ciężki chwile, gdy obrońcy podpalili rozlaną na wodzi benzynę, a chmura gryzą­ cego dymu pochłonęła forsujące cieśninę ło­ dzie lecz straty spowodowane przez ogień były stosunkowo nieduże. Australijczycy broniący tego odcinka brzegu ponieśli po­ ważne straty od ognia japońskiej artylerii, a ocalałe punkty oporu mimo zadania Japoń­ czykom strat nie były w stanie złamać impe­ tu ich natarcia, zwłaszcza, że eksplozje poci­ sków zniszczyły większość zapór inżynie­ ryjnych i rozerwały zasieki z drutu kolcza­ stego. Do czasu wprowadzenia do działań sił

sąsiadującej z Australijczykami od zachodu hinduskiej 44. BP Japończycy zajęli wieś Arna Keng. Mimo wejścia do walki nowych sił obrońcom udało się jedynie powstrzymać napór przeciwnika. Po wschodzie słońca, sukcesywnie w ciągu nocy wzmacniane od­ działy japońskie (wówczas już około 23 000 ludzi), przeszły do działań zaczepnych na kierunku lotniska Tenagh. Zostało ono zaję­ te ok. 08.00. Po wschodzie słońca atakują­ cym intensywnego wsparcia udzieliło lot­ nictwo, zwłaszcza bombowce nurkujące. Ocalałe maszyny RAF i RAAF podjęły pró­ bę przeciwdziałania uzyskując nawet kilka zestrzeleń lecz wpływ tych wydarzeń na przebieg działań był znikomy. Prócz wojsk lądowych lotnictwo japońskie atakowało te baterie artylerii nadbrzeżnej, które prowa­ dziły ogień w kierunku lądowym. Szczegól­ nie zajadle bombardowano i ostatecznie zniszczono dwie baterie - 4 armaty kalibru 152, 4 mm rozmieszczone w rejonie Pasir Laba na zachodnim wybrzeżu. Podkreślić należy, że wbrew często powielanym mitom artyleria nadbrzeżna, mimo braku systemu kierowania ogniem dostosowanego do zwal­ czania celów brzegowych (w większości przypadków strzelano do „nakazanej po­ wierzchni" - rejony ześrodkowania wojsk przeciwnika, skrzyżowania dróg, itp. - okre­ ślonej koordynatami określanymi przy po­ mocy mapy topograficznej) i odpowiedniej amunicji zadała atakującym pewne straty. Przykładowo w nocy z 13 na 14 lutego arty­ leria nadbrzeżna zatopiła w rejonie Keppel Harbour mały okręt desantowy, zaś 14 lute­ go o świcie zniszczyła polowy skład mate­ riałów pędnych. Do końca dnia Yamashita wprowadził do walki 30 tys. żołnierzy. Była to zarazem maksymalna liczba Japończyków walczą­ cych w jednym czasie na wyspie. Dowódca japoński luzował co prawda walczące od­ działy wprowadzając na ich miejsce świeże siły lecz liczba 30 tys. walczących na wyspie przeciwko Brytyjczykom w żadnym mo­ mencie walk o Singapur nie została przekro­ czona. Wynikało to z przekonania Yakashi-

ty, iż większej ilości wojsk nie da się po pro­ stu w warunkach ograniczonej powierzchni wyspy efektywnie użyć. Brytyjskie 22. i 44. BP wsparte dwoma odwodowymi batalionami wycofały się wówczas na południowy wschód i usiłowały odtworzyć obronę między korytami rzek Kranji i Jurong. Zacięte walki, w trakcie któ­ rych wsparte rezerwowymi pododdziałami 18. DP, siły brytyjskie utrzymały pozycje, to­ czyły się przez cały dzień. W tym samym dniu z Singapuru przerzucono na Sumatrę ostatnie 25 sprawnych samolotów myśliw­ skich Hurricane. Wobec japońskiego pano­ wania w powietrzu uznano to za jedyny spo­ sób uchronienia tych cennych maszyn od zniszczenia na ziemi bądź w nierównych wal­ kach powietrznych. W tym dniu po raz ostat­ ni przebywał w Singapurze Wawell. Po roz­ mowie z Percivalem, który nie miał wątpli­ wości co do możliwości stawiania dłuższego oporu (głównie ze względu na załamanie się morale) głównodowodzący odleciał do Indii Holenderskich. W nocy z 9 na 10 lutego Japończycy przeprawili się kilka kilometrów na wschód od uchwyconych przyczółków i wbili się w pozycje australijskiej 27. BP. Obronę wzmocniono co prawda przerzuconymi z in­ nych odcinków: brygadą ze składu 11. DP, trzema batalionami ze składu 18. DP lecz mi­ mo tego atakujący opanowali południowe przedmoście grobli łączącej wyspę z konty­ nentem. W nocy siły atakujące z zachodu przełamały obronę zorganizowaną na linii Kranji - Jurong i podeszły pod wieś Bukit Timach. Zajęcie singapurskiej części grobli umożliwiło wprowadzenie do działań pod­ oddziałów inżynieryjnych, które w ciągu kil­ ku godzin zlikwidowały szkody poczynione przez Brytyjczyków, w stopniu umożliwiają­ cym przejazd czołgów. W nocy, przeprawio­ ne prowizorycznie wyremontowaną groblą wozy bojowe (około 50), wsparły piechotę atakującą Nee Soon i dominującą nad okoli­ cą Górę Cynową (o wysokości 117 m n.p.m). Obrona brytyjska została przełamana na tym odcinku.

11 lutego linie obrony atakowane były na całej długości frontu. Mimo dużych strat Ja­ pończycy posuwali się naprzód spychając obrońców na południowy wschód z wyjąt­ kiem odcinków bronionych przez australijską 22. BP zajmującą pozycje na południe od Bu­ kit Timah. Yamashita usiłował w tym dniu zakoń­ czyć kampanię wzywając Brytyjczyków do kapitulacji. Aby przekazać propozycje złoże­ nia broni japoński generał posłużył się samo­ lotem rozpoznawczym, który nad pozycjami brytyjskimi zrzuci! kilkanaście drewnianych tub oznakowanych białymi i czerwonymi wstęgami. Jego wezwanie zaczynało się od słów: „Zgodnie z duchem rycerskim mamy honor zaproponować wam warunki kapitu­ lacji. .." Percival nie odpowiedział. Kiedy atakują­ cy zajęli składy w Krnji podpalono magazy­ ny na wschód od Bukit Timach by i ich za­ wartość nie wpadła w ręce wroga. Następnego dnia dowództwo Singapuru podjęło decyzję o kolejnym skróceniu linii i oparciu obrony o rubież zbiorników wod­ nych Salter, Peirice, Mac Ritchie. Odcinek od Salter do Mac Ritchie obsadzały pododdziały 27. BP i 11. DP wspierane przez bataliony ze składu 18. DP, od MacRitchie do wybrzeża rozmieszczono wycofaną spod Bukit Timach 22. BP, 44. BP i malajską 1. BP. 13 lutego byl dniem stabilizacji linii fron­ tu. Pododdziały japońskiej 18. DP, po przy­ gotowaniu lotniczo - artyleryjskim zaatako­ wały pasmo wzgórz Pasir Panjang lecz od­ rzucone zostały przez broniący tej pozycji pułk malajski. Tego samego dnia rozpoczęto ewakuację z Singapuru przedstawicieli najwyższej ad­ ministracji cywilnej, zbędnych oficerów, techników, pielęgniarek. Ok. 80 małych jed­ nostek miało przerzucić wytypowane wcze­ śniej osoby na Sumatrę. Większość z nich została jednak przechwycona i zatopiona przez japońskie lotnictwo lub lekkie okręty nawodne, gdyż siły morskie aliantów nie by­ ły w stanie chronić statków z uchodźcami.

Zgodnie z japońskimi zapowiedziami „Sin­ gapur nie stał się drugą Dunkierką". Powo­ dzeniem zakończyły się natomiast loty ewa­ kuacyjne kilkunastu samolotów holender­ skich. Ewakuowały one jednak tylko zniko­ mą liczbę osób. W mieście zapanował trud­ ny do opanowania chaos. Dzielnice mieszka­ niowe znalazły się w zasięgu artylerii polo­ wej, dzienne straty wśród ludności cywilnej przekraczały 500 zabitych i 2000 rannych, straż pożarna nie była w stanie opanować szalejących pożarów, zaprzestano uprzątania zwłok. Pozostawiony w bazie personel ma­ rynarki rozpoczął wysadzanie węzłowych obiektów infrastruktury. Garnizonowi i mieszkańcom dokuczać zaczął brak wody, gdyż Japończycy odcięli miasto od zbiorni­ ków. W takich warunkach by zapobiec roz­ przestrzenianiu się chaosu i przejawów nie­ subordynacji podjęto decyzję o zniszczeniu zapasów alkoholu. Spalono też rezerwy wa­ lutowe znajdujące się w dyspozycji admini­ stracji cywilnej. Percival zdając sobie sprawę z beznadziejności sytuacji depeszował do Wavella: „/.../ wróg jest już w odległości 5000 jardów od morza co sprawia, że cały Singa­ pur znajduje się w zasięgu artylerii polowej. W opinii dowódców walczące wojska są zbyt wyczerpane, by wytrzymać silny atak lub przystąpić do kontruderzenia. Mogą jedynie stawiać opór przez dzień lub dwa ". 14 lutego Japończycy zaatakowali w po­ łudniowym sektorze frontu, po obu stronach drogi wiodącej z Bukit Timah do miasta Sin­ gapur. Oddziały brytyjskie zmuszone zostały do opuszczenia zajmowanych pozycji i wy­ cofania się na kolejną rubież obrony, opartą o zwartą zabudowę przedmieść miasta Singa­ pur. Najpoważniejszym problemem dowódz­ twa obrony stał się, po wyparciu oddziałów brytyjskich z rejonu położonych w centrum wyspy zbiorników, brak słodkiej wody (w mieście prócz obrońców znajdowało się ok. 600 tys. osób cywilnych). Mimo tego odpowiadając na depeszę Percivala z dnia poprzedniego Wavell napisał do dowódcy obrony:

„[...] musicie kontynuować zadawanie maksymalnych strat nieprzyjacielowi tak długo jak to tylko możliwe nawet gdybyście musieli walczyć o każdy dom." Stosunek do walki w Singapurze ulegał jednak szybkim zmianom wśród czołowych osobistości brytyjskich. Wawell przedstawił sytuację Churchillowi, który upoważnił go do przekazania Percivalowi zgody na rozpoczę­ cie rozmów kapitulacyjnych. Tak więc 14 lu­ tego Percival uprawniony został do podjęcia rozmów kapitulacyjnych przy czym otrzymał równocześnie polecenie by: „[...] przed ostatecznym przerwaniem walk [...] każdemu zdeterminowanemu czło­ wiekowi czy grupie umożliwić i zorganizo­ wać ucieczkę, wykorzystując wszystkie do­ stępne środki". Tego samego dnia atakujący wdarli się do szpitala im. Alexandry. Upojeni walką cesar­ scy żołnierze dopuścili się masakry pacjentów (w większości rannych żołnierzy brytyjskich) i personelu medycznego. Porucznik Weston, który wyszedł ku zdobywcom z białą flagą przebity został bagnetem. Następnego dnia Yamashita odwiedził ocalałych przepraszając ich za te wydarzenia. Świadkowie twierdzą, że generał otwierał bagnetem puszki z brzoskwi­ niami i częstował własnoręcznie rannych... W niedzielę, 15 lutego Japończycy znów posłużyli się samolotem rozpoznawczym do przekazania wezwania do kapitulacji. Po spo­ tkaniu z doradcami wojskowymi i cywilnymi i po uzyskaniu od Wavella wolnej ręki w kwestii kapitulacji Percival udał się na spo­ tkanie z Yamashita. Po zagwarantowaniu przez japońskiego dowódcę słowem honoru bezpieczeństwa jeńców i ludności cywilnej Percival wydał rozkaz przerwania ognia. O godz. 20.00 oddziały brytyjskie rozpoczęły składanie broni. Kampanię malajską zakoń­ czyła bezwarunkowa kapitulacja Singapuru. Brytyjski dowódca nie zdawał sobie spra­ wy, że jego przeciwnik dysponuje rozpaczli­ wie małą rezerwą środków materiałowo-bojowych. Mimo panowania japońskiej floty na Zatoce Syjamskiej i sprawnego systemu za­ opatrywania potrzeby walczącej armii prze-

kraczały przepustowość linii przerzutowych. W rezultacie zapas amunicji japońskiej arty­ lerii spadł poniżej 100 pocisków na działa, a w przypadku ciężkich haubic poniżej 50 po­ cisków. W lotnictwie pojawiły się problemy z uzbrojeniem bombarierskim, zanotowano przypadki zrzucania z japońskich samolotów granatów ręcznych. Straty brytyjskie w czasie kampanii malajskiej wyniosły ponad 100 tys. ludzi (mak­ symalna przytaczana liczba to 138,7 tys.), w tym 85 tys. jeńców. Z około 67 tys. wzię­ tych do niewoli Hindusów około 25 tys. wstą­ piło (w większości pod przymusem) do orga­ nizowanej przez Japończyków Hinduskiej Armii Narodowej. Część z nich wzięła udział w walkach w Birmie. Straty ludności cywil­ nej nie zostały nigdy wiarygodnie oszacowa­ ne. Brytyjczycy stracili około 300 samolotów (w publikacjach występują duże rozbieżności wywołane prawdopodobnie uwzględnianiem bądź nie uwzględnianiem przez autorów zmobilizowanych maszyn cywilnych). Zdo­ byczą japońską stało się ponadto 2500 karabi­ nów maszynowych, 60 tys. karabinów, 750 dział polowych różnych kalibrów, 1000 sa­ mochodów ciężarowych, kilkadziesiąt trans­ porterów opancerzonych Uniwersał Carrier i samochodów pancernych Marmon Harrington, 10 kompletnie urządzonych lotnisk. Stra­

ty japońskie szacowane są na 3500 zabitych (z tego 1700 podczas walk o Singapur) i 6100 rannych (z tego 3400 podczas walk o Singa­ pur). Straty całkowite (bojowe i niebojowe) japońskiego lotnictwa armijnego wyniosły (od rozpoczęcia działań do kapitulacji twier­ dzy) 331 maszyn, straty lotnictwa marynarki około 20-25 maszyn. Yamshita obawiając się rozluźnienia dys­ cypliny nie wprowadził swoich wojsk do zdobytego miasta. Do Singapuru wkroczyły jedynie wydzielone pododdziały pełniące funkcje policyjne. W rozkazie z dnia 17 lute­ go „Tygrys Malajów" stwierdził: „[...] Armia nie będzie świętować zwy­ cięstwa. Zamiast triumfalnego wkroczenia do Singapuru 20 lutego odbędzie się cere­ monia upamiętniająca poległych." Zdobycie Malajów wraz z bazą w Singa­ purze oddało w ręce japońskie panowanie nad cieśniną Malakka - najdogodniejszym wyjściem z mórz archipelagowych na Ocean Indyjski. Stwarzało to dogodne, rychło przez Japończyków wykorzystane, warunki do pro­ wadzenia działań zaczepnych przeciwko że­ gludze przeciwnika na Zatoce Bengalskiej i położonym w tym rejonie jego bazom. Kon­ trola cieśniny umożliwiała też zapewnienie bezpieczeństwa świeżo przez Japonię zdoby­ tym Indiom Holenderskim.

LEKCJA MALAJÓW Japoński sukces odniesiony w kampanii malajskiej był rezultatem kilku czynników, z których najważniejsze to: - uzyskanie zaskoczenia, - uchwycenie inicjatywy i utrzymanie jej przez cały okres walk poprzez nadanie działaniom konsekwentnie zaczepnego charakteru, - wywalczenie trwałej przewagi w powie­ trzu i panowania na morzu, - właściwe wykorzystanie warunków natu­ ralnych teatru działań, - dostosowanie szkolenia, uzbrojenia i wy­ posażenia wojsk do warunków natural­ nych teatru działań,

- utrzymanie ciągłości zasilania logistycz­ nego walczących wojsk, - wyższe morale wojsk japońskich. Zaskoczenie było następstwem niezwy­ kle dokładnego rozpoznania Malajów zarów­ no w aspekcie warunków naturalnych jaki i sił brytyjskich. Umożliwiło to wytyczenie głównego kierunku działań zaczepnych za­ chodnim wybrzeżem półwyspu, nie zaś cze­ go oczekiwali Brytyjczycy i co było rozwią­ zaniem w pewien sposób oczywistym, wschodnim. Ponadto odpowiednie działania polityczne prowadzone z wyprzedzeniem oraz zachowaniem tajności (było to klasycz-

ne działanie dyplomacji, czynnika politycz­ nego na rzecz stworzenia dogodnych warun­ ków działania dla armii, czynnika militarne­ go) umożliwiły wysadzenie większości wojsk desantu na terenie neutralnego Syjamu i przeprowadzenie ich na zachodnią stronę gór bez przeciwdziałania ze strony przeciw­ nika. Bez wątpienia spotęgowało to uzyskane zaskoczenie utrudniając Brytyjczykom zor­ ganizowanie skutecznego przeciwdziałania.

cofania się, gdyż ich pozycje oskrzydlane były z morza. Siły desantów japońskich nie przekraczały przy tym batalionu. Zaryzy­ kować można zatem tezę, że odwrót na za­ chodnim wybrzeżu był pochodną braku w okresie poprzedzającym rozpoczęcie działań, a następnie niezdolności zorgani­ zowania, skutecznej obrony przeciwdesan­ towej. Był to również wynik osiągniętego przez przeciwnika zaskoczenia.

Japończycy uzyskali i utrzymali inicja­ tywę w rezultacie nadania działaniom na Malajach charakteru konsekwentnie za­ czepnego. Podkreślić jednocześnie należy, że ich parcie na południe nie było ruchem „walca parowego" - czołowym szturmo­ waniem kolejnych rubieży przeciwnika a raczej „przenikaniem", obchodzeniem skrzydeł, skrytym przechodzeniem przez kordony wojsk brytyjskich. Szczególną ro­ lę odgrywały taktyczne desanty morskie. Z całą stanowczością stwierdzić należy, że w toku działań na Półwyspie Malajskim pozycje obrony tylko raz przełamane zo­ stały atakiem czołowym. W pozostałych przypadkach Brytyjczycy zmuszeni byli do

Dostosowanie uzbrojenia i wyposażenia wojsk do warunków naturalnych teatru dzia­ łań przejawiło się m. in nasyceniem ich arty­ lerią górską (łatwą do demontażu i transportu w częściach), pododdziałami saperów, ponto­ nowymi, drogowymi, prymitywnymi lecz w określonych warunkach wysoce skutecz­ nymi środkami transportu (wózki ręczne, ro­ wery). Ponadto w skład każdej wielkiej jed­ nostki japońskiej wchodziły prócz oddziałów i pododdziałów bojowych grupy tragarzy bę­ dących często w dżungli jedynym środkiem transportu zdolnym do utrzymania średniego tempa marszu piechura. Zastosowanie tak nietypowych rozwiązań umożliwiło z kolei utrzymanie ciągłości zasilania logistycznego.

Bibliografia Brodecki B., Dien Bień Phu, Warszawa 1989, Churchill W. S., Druga Wojna Światowa, Gdańsk 1995, tom III, księga 2, tom IV, księga I, Flisowski Z., Burza nad Pacyfikiem, Poznań 1986, Fortyfikacje Singapuru. Memorandum generała dywizji sir Henry'ego Pownalla, w: Liddel Hart B., History of the Second World War, London 1970, Krala J., Kampanie powietrzne II wojny światowej, Część I, Daleki Wschód, Warszawa 1990, Ledwoch J, Solarz J., Czołgi japońskie 1938-1945, Warszawa 1998, Livesey A., Wielcy dowódcy i ich bitwy. Warszawa 1998, Meister Jurg, Koh-Chang. Nieznana bitwa, Okręty Wojenne nr 18, Morrison I., Malayan Postscripts, London 1942, Okumiya M., Horikoshi J., Pacyfik, Lublin 1997, Olszewski W., Historia Wietnamu, Warszawa 1991, Olsztyński L. I., Wzaimodiejstwije armii i flota (po opytu osnownych sowmiestnych nastupatielnych opieracij wtoroj mirowoj wojny), Moskwa 1983, Perret B., Zająć i utrzymać, Poznań 2001, Roskill S., Churchill and the Admirals, London 1977, Schores Ch., Cull B., łzawa Y., Krwawa jatka. Od początku walk do upadku Singapuru, Warszawa 1997, Rawski J., Piechota w II wojnie światowej, Warszawa 1984, Thiirk H., Singapore, Berlin 1988, Tygrys Malajów, Komandos 1998 nr 7-8.