Lexicon Athanasianum

LEXIGON ATHANASIANUM

LEXICON

ATHANASIANUM digessit et illustravit

GUIDOMULLERS.J

1952

WALTER DE J.

GRUYTE R & G

O.

VORMALS G. J. G0SCHEN'SCHE VERLAGSHANDLUNG GUTTENTAG, VERLAGSBUCHHANDLUNG GEORG REIMER KARL J.TRiJBNER VEIT&COMP. •

•

BERLIN

6t?

Archiv-Nr. 32 12 52 Printed in

Germany

Druck: Walter de Gruyter

&

Co.,

BerlinW35

Praemonitio apud Academiam Scientiarum Berolinensem conoperum Athanasii Alexandrini inchoaret, certior est facta Guidonem Muellerum professorem Lexicon Athanasianum elucubrasse. Cuius opus quippe quod plane textu in Cursu Patrologiae Graecae Migneano exhibito nitatur, futurae editioni ab Academia paratae vix adaptari posse videbatur, Sed ne totus scriptoris labor sub modio lateret, supra dicta commissio re dihgenter deHberata adeo ilH viam ad prelum non occlusit, ut suae ipsius criticae editioni e coHectione Migneana columnas cum Htteris ibidem per medium paginarum interiectis in margine dilucide dispositas apponere decerneret. Atque ita adiumentum istud sorte quadam feHci scriptis Athanasianis iUustrandis utiHssimum posteritati servatum gratulamur. Textum tamen criticum non raro a pristino aHquantum differentem nemo doctus aegrius feret. Commissio quae

dicitur patristica

stituta ante tria decennia,

cum

ipsa in eo esset, ut editionem criticam

Commissio

patristica

apud Academiam Germanicam Scientiarum BeroHnensem

constituta

Praefatio auctoris animo regrediendum nobis est ampHus quattuor decennia, quando auctor magistri puerorum officio occupatus materiam operis sui pergrandem coHigere, perscribere, disponere coepit. Ita autem factum est, ut excitato in priore beHo universaH otium suum satis parcum in elaborandis vocabulorum singulorum

Ut ad primordia

Lexici Athanasiani perveniamus,

notum

notionibus consumere posset. At quia (sicut inceptis

maxime

Htterariis

minus amicam

est

omnibus) aetas tota

beHum

subsequens

se praebebat, saeviente interim novi beHi furore

ac gravissimis universim exortis rerum civiHum calamitatibus labor omnis frustra perisse videbatur.

Nam

ut pauca

comprehendam,

accessit iactura ipsius exemplaris

manu

scripti

per multos menses fere desperanda, dispersio officinae typographicae eiusque apparatus, deficientis

papyri comparatio, penuria artificum plane idoneorum.

Deo autem O. M. inprimis pie providente patuit, ut tandem opus perfectum in pubHcum

praeter

spem ex tot angustiis prosper exitus Neque vero minus sincero animo

edi Hceret.

Academiae Scientiarum quae dicitur BeroHnensi gratias exhibemus, quippe quae ab initio cum favore suo tum adiumento HberaHssime in corrigendis schedis e prelo exeuntibus praestito editionem operis strenue maturaverit. Postremo denique societati Gruyterianae Hbenter artis typographicae egregio et operariorum soHertiae docu-

gratulamur de monumento hoc

mento eximio.

Monachi

Guido

Mtiller S.J.

Lectores sive philologi, sive theologi, sive historici, in lexico non solum invenient, quibus locis

operum Athanasianorum

singula alicuius

contextu congestum conspicient, quidquid ad ducit.

—

neanae,

Continentur autem universa

si

V. d,

causa

tituli

invenias.

afferantur, sed simul e loci intelligentiam con-

vocabula in tomis

„De

excipias librum unicum, qui inscribitur

ab Ed.

redduntur

lexici

momenti vocabula meliorem cuiusque

TU

Goltz

29

(= N.

S. 14) 1906, fasc. 2

a confecta usi sumus. Compendii

librorum singulorum secundum ordinem

ita,

ut

i

— 14 in tomo

Notionem autem

ipsis

25. et 26. collectionis

— 36 in tomo

Mig-

virginitate", cuius editione critica

Migneanum numeris

quidem

crassioribu^

37 denique in serie quae dicitur numeris subiectam cognosces e caialogo A.

25., 15

26.,

TU

Opera Athanasii plurima decreta epistulasque synodales et varios locos e scriptoribus alienis

semper

depromptos continere notum litteris inclinatis

(=

kursiv)

est.

Quorum

origo ut discernatur a sermone Athanasii,

expressa uncisque inclusa locis allatis praefigitur.

breviationum autem notitiam colliges e catalogo B. sacra ad

verbum redditorum

in fine operis

adnexum

—

Ab-

CoIIectionem versuum e Scriptura

reperies.

— Ubi

vis et usus

vocabulorum

subdividuntur, singulae particulae eiusdem generis ordine alphabetico inter se sequuntur.

Ut ergo locus quilibet facilius et investigetur et perspiciatur, haec ei praefigantur opus 1.

signum operis Athanasiani

tomus Migneanus

sit

e catalogo

A

excerptum; ex ipso numero per

est:

se patet, uter

inspiciendus;

2.

columna tomi cum

3.

linea litteram

littera

ibidem paginae interposita;

hanc proxime subsequens;

4. saepissime adnectitur, quidquid e contextu graeco ad intelligentiam ipsius loci con-

ducit.

Legas

e.

gr.

151II420B13

=

Oratio contra Arianos tertia;

(tomi 26) columna 420,

=

Apologia contra Q(epSard3.)32bCl Vel (ex articulo xpovos) Arianos; verba ex epist. synodi Sardic. tertia deprompta; (tomi 25.) columna 325 cum littera C (capitis indice) significante lineam 7. proxime sequentem; cetera, quae adduntur e textu caput

B,

Hnea

13.

graeco, sensum loci illustrant.

:

Catalogus operum Athanasii, quae in Lexico numeris (crassioribus) notae instar distinguantur e collect. Patrol. graecae... Migneanae tom. 25. 1

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

12 13 14

= oratio contra gentes = oratio de incarnat. Verbi = expositio fidei = in illud ,,Omnia mihi tradita" = epist. encycl. ad epp. = apologia contra Arianos = de decretis Nicaenae synodi = de sententia Dionysii = epist. ad Dracontium = epist. ad epp. Aegypti = apologia ad Constantium = apologia de fuga sua = epist. ad Serapionem = historia Arianorum tom. 26

151 15II 15III

15IV 161 16II 16III

16IV

= = = = = = = =

oratio 1. contra Arianos oratio 2. contra Arianos oratio 3. contra Arianos oratio 4. contra Arianos epist.

epist. epist.

epist.

ad ad ad ad

Serapionem Serapionem Serapionem Serapionem

1. 2. 3. 4.

4—

96

c Abbreviatae voces, quae abbr(ev). = abbreviatum abl. = ablativus abs(olute) acc. = accusativus a. c. i. = accus. c. inf. additam. = add. = additur ]

meton(ymice) mut. = mutatum n = neutrum om. = omittitur op(positum)

= ordine P = Passivum

additamentum

ord. invers.

adv(erbialiter)

=

al.

alqm

pl(uralis)

praes(ertim) prof. = profanas ps vel Ps = psalmus comm.(uni), s. = sensu:

an(athema) antec. ap. = c.

= antecedit apud

= cum

controv. = controversiae christol. (ogicae) mat.(icae), trinit.(ariae) dat. - dativus :

=

dict.

div.

DM DP

,

dog-

mor.(ali), relig.(ioso),

sbscr = subscribitur (epist.) sbst = substantive Script. (s.) = Scriptura (sacra)

dictio

=

lat.(iore), loc.(ah), pr.(oprio). prof (ano), str.(icto), supern.(aturali),

obv.(io),

vulg.(ari)

= divinus = Depon. Med. = Depon. Pass.

dub.

inverso

pers(ona)

alia, alias, aliter

alqs, alqd, alcs, alci,

Lexico frequenter occurrunt

in

sec(undum)

= sequitur

seq.

dubius locus

=

singularis sim. = similiter

med. = e medio enunt. = enuntiatum epp. = episcopi ep. = episcopus epist. = epistula

sgl

epith(eton)

suppl.

e

spec(ialiter)

|

subaud. = subauditur

f.

= =

V.

s.

formula fidei form. = formula

term.

gen. = genetivus gener(atim)

tit.

fF.

i.

=

e.

init.

id est initio

=

=

=

NT

VT

= Nov. T. = Vet. T. terminus: dogm.(aticus), eccl.(esiasticus), ;

haeret.(icus), scientif.(icus), theol. (ogicus) titulus: eccles.(iasticus), epist.(ularis), im-

perat.(orius) trans(itive)

(scil.

= ultimum

ult.

sententiae)

= vcrsus

vers. intercal.

inscr(ibitur epist.) in(ter)serit. = in(ter)seritur

V.

s.

=

intercalaris

vide sub

=

intericitur intransitive interrog. = interrogatio, interrogativus 11. ss. = loci sacri 1. s. = locus sacer interic.

intrs

= supplendum

=

sub voce syn(onymon) T = Testamentum:

= expUcatur extrema femininum

explic. extr. =

e = 0305 A = Aoyos n = naTTip TTv = rFvEOna

=

|

m

= masculinum M = Medium m(em)br. = membrum

Xp =

XpiCTTOS

IXp

=

IriCToOs

Xp.

!

Xpl

=

Xp.

IrjCToOs

Xp = A

met(aphorice)

vel al. (significat.

:

promiscue sumitur)

D Explicantur varia per Lexicon signa

=

(locum a loco separans)

=

locus praecedenti

—

-\-

graeco insertum) = vox voci (e synonyma vel sensu contextu certae)

(novo loco opere vel eodem

=

locus sequens ex vel diverso assumptus

ductum) = supplendum

est

vocabu-

articulo cuique lexici praefixum

quaedam duas

res coniungens e. gr. promiscue intelligas exhibet quae ad (initio articuli additum) grammaticas formas spectant; (alio vero loco additum) declarat, quidquid auctor

(lineola

A-uios

[ ]

affinis -f-

-

(textui

praefixum)

(longius

lum

ad verbum aequalis

= utrumque

commemorandum

censet.

o'=

= npWTO?

cl? 36(tf/»59)1437B4

1437A5 et 6 +p' Aaptov, frater Mosis 2157A2

160A10 jVumJ2^,25

15I109A4 Lev8,12 15II161A13 14 B12 C6(Aw) 10 165B9 204B12 321180C13 Ex32 dpAnxiOTO? 2 = non baptlzatus 5233C8 Apapei = Nebo 12668B2 t6 6pos t6 &Pap)^^ 2 = nonmolestus 20916C5 op6xXilp6s dp^, 5, 5, 5 = abbas tit. monast. '(jOpafaios

21977C8 B2 3

22980D8

nn^/)252C15 14736D3 5. 6ti 60/)288B8 15iI310C9 20941B7 3738,13 + 292C1

d)

mcton

14

tit.

amor

dei

epist.

caritas 6iW7.)312Al4 (ep2.)3\lC\ ^ 316A2 = 321B5 (epSardS. )32kBS ^ ii25.\2 + 328.\10 + 333C10 + 337.\1 (UrsVal 356A5 (C">"')372A15 18797.\12 251049A1 1.

(4YaX[xaT07COi6^ 6 = simulacrorum opitex 128

23GC;iO

(Jvr;//i«-)352Cl et 4 Col3,14

proximi 3756,5

diyaivrirh^ 3

15D6

Meois -

C12

ct

21977B10

iy^^^OfAai ^

Dl

TTdeos

fiHus dei

(

P. cleric. 6{epSardl.)3\2C\:i = TTpEapuTEpoi (Pi>W(rj)368Cl Y. laici 6(O'8A\ 1168B2 + TToeeiv6s 301168B7 1169A2 2. sbst a) episc. 6236D2 6(jyn^/)253B12 + 2ti4 6, ol A8 + 27 7 D8 + 280B2 (Ju/)285C5 + 288A1 + 289C 10 14 + 292C3 12 + 293B14 + 300A10 + C14 + 305C6 •

= indi^atio 6(Ju/)285B13 iYaTcdo) = amo 1. s. pr. = diUgo, appeto»

dYavny4/)268A9 gentiles mysteria christ. — yEXcoai 10560B3 ol - scil fraudem haeret. 15III404A8 oux 6 ^TTEpcoTcov TrdvTcos koI - iTTEpcoTg 412C10 tt6Xiv toIs ciyvoouai ariMavai spec haeret., plerumque Ariani 10561A4 Ar. op t^vt] TTovoupylas xPJ^?)388B9 = 389D5 T^Xos 12664D2 15II1413C1 \xr\ - syn — ^uaiv 15111 oI5a - (piAoTiulav IKC-^^^^^^A^ - copav 15III412B10 413D9 42nB13 444D1 + fl U^Aav generd7420B9 12 17764B7 6 15III 421 A5 et 16I1624B15 ou5£v ioTiv. 6 - ouSev 35

i:

cum

f)

sentent.

6(jrvn/l/)273A6 tIvo

interrog.

Td ToXMr|6£vTa (^CTTi). mi^ - (.4/T/im)368All ottws 5ieKelMeea, ouk — (C""")401C10 -, Tlva i.a-r\ Td KpiOevTa 15III413A7 ouk — tt6te + ol5a B2 tIvos x*^P'^ ?XEyEv, 16I637A12 ouk — TTEpl tIvos 17684C4 -, oaqv iencrotupiaav ^pyi^v ,

,

.

.

.

. (epSard3.)32S.\l oti e) OTt 6(7u/)308A8 Sia^dXXouaiv 396B3 7473A6 6ti EKTlaer) 12 6.T3B5 OTi lTTiaTp^90uai 15I81A3 ouk -, oti 15111397810 Mn -, oti yEyovev 161533 iKTiaeri A7 OTi ouketi acbjouai 17716D2 oti elpydjovTO 777A5 ouK - oTi eypavfiav 18800B6 6ti Ixomev, h) cbs 8508 A5 ouK - ^^IO^^.AI^ oTi yeyove cbs 6ti 6(^/).W7.)312A16 = (f/)2.)317 cbs ylvEToi .

.

Ci +

(pavep6v ioTi

f\ = i^norantia, maximc rcligiosa 180B9 eE6v 12645C12 - dXoyias 14788C8 - eu1511140486 ev Tfi 6e6Tr)Ti ouk eotiv OEpElas svn t6 cScyvoElv 405.^8 A. ttiv — timcov ^aaTd^as

OYVOIO

TTepi

'412C2 413A4 416.V.t 417C11 428813 1611 624A7 dvOpcbTTcov Ain C3 Arianorum 161V 640C1 ApoIIin, (i60Al liaeret, syn Trripcoais 17 .757C5 op EuXdpeia 311172C6 OYV^^ 3 = purus 1. met 311173C7 666s toO piou + uTrepKdaMios

oaa

6iYw6Tri^, fidei

2. liturg.

3743,4 rrdvTa

—

d^^uxoi

-

rjTos

36(f/)59.)1436B6

&Y^a>(JLOV^u>

14756815 ouTdv iYVtujAOOUVT) 5i5aaKdXous

f)

=

piiritas

= obiiviose 6400C11P f)

met

integritas

+ dTrXdTTis 2C11,3

=

vel

ingrate tracto

ingratitudo 742 1B2 Trpos

dY^U)jIU)v 2 = obliviosus, ingratus c. gcn. 1472881 — Tcbv KoeriKdvTcov syn fTTiXavedvoMai 75383 TTp6s t6v dSeX^ov 151V520C4 ludaci dyvcb^, coTOS 2 = ignarus, c. gen. 10580313 dyvwTES, cbv jTT^daavTO

diY^^(>

13

(iYVCoaia syn

=

f\

fiyvcoOTO^ Tcr

'EXAi^vcov 20945B9 fidei op eTTiyvcoaig

2

Trriyi^ + ^Tipds 20960B8 6i5aaKaA{a + dAoyos, 5iavolas oOk 6p6fis &YOP
P

3755,3

vcov

dyy^cov

ad iudicandum ueTd pios utto

scil

= duco mecum

6(c/eM/)380B10 ^ouTcov KcxTTiyopov lletl5alqos {clerMar.) d) = abduco ^(jyn^/^^e^A^P tl632C5P 385C4 ^eTeev 12652A1P e) = perduco ad agendtim c)

adpKo 28I1096B9

P

{bis)

eTreToi

'AYpiTtnlva, Colonia Agrippina 14716G14

utitp^ttoAis Tf\% dvco roAAios

tco

14 1128C11 D3 1129A2 dyovTt t6 dy6u6vov acopo

2. meta) = moveo alqm ets 165A8P + (p^pco 152A5 ee6v ets eOuevetav 6(C"»«^)369A16 Aa6v els Trp6; lTr{ c. acc. 10568A8 e. touto eOTc^tov P alqa re. lt637AlP c. acc. 20837A14 irp. ^qAov

A6yots

t7(//ylr6.an25.)740B8 0tt6 dvdyKi^s

b) ^

alqm eveho ad dignitatem %{synAr)2blC% IttI eirtinduco in (TKOTrr|v t5IV513A6 ets uloeeaiov condicionem iniquam 6(C«"«0369D1 iouTov els adduco 12664 oAeepov tt604Al ue ets dad^etav B7 Kotpdv c) perduco alqd ad finem 6{FlavHem) d) crimen 401B13P et t7(C''«^)792B5 IttI Trepos transfero in alqm 6{synAl)2&SAl t6 tIAos ulPTe"? 3. spec. a) dego tempus, 2157B7 b) conservo 1 1(C'«')632D9 Koau(av Ioutco n{synAr)100A3 elpi^vriv + B8 5td TTdvTCOv c) habco in honore 6{epSard3.)332Bl t6v axoArjv

i-ni

Ttvo

flAtK(av

un TTpeapOTepov TuyxdvovTa

349B11 5td al5ous okAtipcos

677A5

d) refl et

cos iTricTKOTrov {C'"^)

= me gero 12665D4

20845A9

outcos

20844B2

KOpTeptKWS

iY***^^ ^ = (de)ductio, met vitae morumque 2197A3 aOv toTs dyiots Tfj - Tfjs auji^aecos yevduevos 6(Ju/)344C4 Tfjs Trp6s lTrayyeA(as - memores 10557C8 r| ueT* eOaepe^os - + 5tdvota 12 660A4 TTiv Tfis TToAiTe(as - 665C15 t4788B7 cpith eeoaeptis 20852B9 epith aKArip6s 912B3 &Yt*>Vj - wvos 6 1. = certatio 12665B12 ttiv 20873B13 Iotco (puyfjv elxov cSr^^cova syn ueMtti 2. = oertamen fidei et f|uTv — cooTe ui^ c. inf. virtutis causa susceptum 6{synA[)21&B& — 'Apetovcov contra orthod. 9528G7 2rim^,7 529C13 10 581B11 TToAOs i^v - 588 A5 Trp6s Tf)v oTpeajv Orrlp ratio

C3

Tfis dArieeios

C15

— 14789 OTe^ovos 20872B7 6 certamen acerbissimum TTovTds Iotiv fiuTv

Trepl

deATiToTs UETd t6v

Tcov paadvcov

188B2 TpdTTCov i^

14

pee*

vj/ux'!*'

^covV)

12656B9 eTrt^OovTot

ferocitcr

eypo^^ev

6iyp6^ 6 = ager t85D8 Tou - Mt6,30 eis

=

prole carens 1. term. christol. 8 (jDwn^/)501C3 Arianis - cov 6 deds + 508B4 6 TT oOk fjv TroTE — 15I52B2 sec. Ar. + Aeli^/as ttjs ISias ao({>(as 15IV473B13 el -, Kal dvevepyriTos 6 0. 2. met = sterilis c. gen. 14737B13 — dpeTfjs

=

785C4

ao^iauara

Hyovoq

res

&YP^^? =

dArieeios

= Ignotus 169C1 ToTs dv9p. 6{ep {ep2.)32lAi oOk dyvcoaTO yeyove

2

=

Sardl.)3l3C&

ignorantia 7444B11

16IV673B9 271089C8

drrTEtpfa

philosophorum

14

&ytai>nAti>

iLyttiVtJ&ia

20872B5

= =

anxie

22981A4

-

sollicitus

Kap5(