Kadin Emegi İstihdamı Toplantisi Raporu

‹Ç‹NDEK‹LER Girifl

5

Birinci Oturum Türkiye'de Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam› Alan›nda Yap›lm›fl Çal›flmalar›n De¤erlendirilmesi

9 11

Tart›flmalar

26

‹kinci Oturum Türkiye'de Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam› ile ‹lgili Varolan Yasalar›n De¤erlendirilmesi

33

Tart›flmalar

41

Üçüncü Oturum Kamu, Özel Sektör, Mesleki Örgütler, Sendikalar, Ulusal ve Uluslararas› Sivil Toplum Kurulufllar›n›n Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam› Alan›ndaki Uygulamalar›n›n De¤erlendirilmesi

55

Tart›flmalar

77

Genel De¤erlendirme

87

Toplant› Sonras› Geliflmeler

95

Ekler: A) Toplant›ya Kat›lanlar Listesi B) Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam› Alan›ndaki Kamu, Özel Sektör, Sendikalar, Ulusal ve Uluslararas› Kurumlar C) Türkiye'de Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam› ile ‹lgili Yasa ve Yönetmelikler D) Türkiye'nin ‹mzalad›¤› Kad›n Eme¤ine ‹liflkin Uluslararas› Sözleflmeler ve Raporlar E) Mart 2006 Kad›n Örgütleri Ortak Bas›n Aç›klamas› F) Türkiye'de Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam› Üzerine Yap›lm›fl Araflt›rmalar Bibliyografyas›

35

57

99 101 106 108 109 111 115

G‹R‹fi Serap Güre1

4 fiubat 2007'de ‹stanbul Bilgi Üniversitesi'nde düzenledi¤imiz Türkiye'de Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam› Toplant›s›'nda yap›lan sunumlar›, konu ile ilgili derlenmifl bilgileri ve toplant›n›n genel de¤erlendirmesini içeren bu kitab›n kad›nlar›n tarihi belgelerinden biri olarak yay›nlanmas›na özen gösterdik. Bu kollektif çal›flmay› siz okurlarla paylaflmaktan onur duyuyorum. Kad›n eme¤i ve istihdam›, kad›na karfl› ayr›mc›l›¤›n en yayg›n oldu¤u alanlardan biri olmas›na karfl›n yak›n zamana kadar Türkiye’nin gündeminde yeralan konular aras›na giremedi. Avrupa Birli¤i ile müzakerelere bafllamam›zla beraber, “Sosyal Politikalar” ad› alt›nda yer alan “kad›n-erkek eflitli¤i” ve ayr› bir bafll›k olarak tan›mlanan “istihdam” konular› çerçevesinde kad›n eme¤i ve istihdam› Türkiye'de çeflitli çevrelerde s›k s›k tart›fl›lmaya baflland›. Bu süreçte, kad›n istihdam› üzerine yap›lan toplant›lar›n ve yay›nlar›n say›s›nda da bir art›fl oldu. Ancak, bu toplant› ve yay›nlarda kad›nlar›n istihdam›n› art›rmaya yönelik olarak dile getirilen politika önerileri son derece yetersiz kald›. Oysa, bu alanda y›llarca çal›flm›fl kad›n aktivistler, akademisyenler ve kad›n örgütleri bulunmaktad›r. Ülkemizde bu alanda ciddi bir bilgi ve deneyim birikimi mevcuttur. Bu alanda çal›flan, kad›n bak›fl aç›s›na sahip bir grup kad›n olarak bizler bu bilgi ve deneyimlerin görünür k›l›nmas›n›, kad›n eme¤i ve istihdam› konusunda taleplerimizi sistemli bir biçimde seslendirmemiz gerekti¤ini düflündük. 10-11 fiubat 2006 tarihinde gerçekleflen T‹SK Kad›n ‹stihdam› Zirvesi'nde konunun gerçek sahipleri olarak bizleri pek de tatmin etmeyen tart›flmalara bir karfl› durufl olarak Aysun Say›n, ‹pek ‹lkkaracan, Serap Güre ve fiemsa Özar biraraya gelerek Mart 2006 tarihinde Kad›n Örgütleri Ortak Bas›n Aç›klamas› bafll›¤› alt›nda bir bas›n aç›klamas› kaleme ald›k ve kad›n örgütlerinin imzas›na sunduk. Kad›n örgütlerinden gelen destek ile bu metni bas›n ile paylaflt›k2. Bu bas›n aç›klamas›n›n ard›ndan 2 Nisan 2006 tarihinde kad›n eme¤i ve istihdam› alan›nda çal›flan bir grup kad›n aktivist ve akademisyenle örgütlenme ve politika önceliklerini tart›flt›¤›m›z bir toplant› yapt›k. Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam› Giriflimi (KE‹G) bu toplant›da kuruldu. Giriflimimizin ad›n› koymak için uzun uzun tart›flt›k; ev içinde veya kamusal alanda kad›nlar›n emeklerini görünür k›lmak istedik. Ad›nda hem istihdam hem emek olsun dedik. Bu kitaba konu olan toplant›y› yapabilme hayalini de o tarihte kurduk. Yaklafl›k bir y›l sonra da bu hayalimiz gerçekleflti.

2

1 2

Kad›nlarla Dayan›flma Vakf›, KE‹G Platformu Genel Koordinatörü Bas›n aç›klamas› için Ek E 'ye bak›n›z.

24 fiubat'ta gerçeklefltirdi¤imiz toplant›n›n amac›n›, “buradan ortak bir do¤ru ile ç›kmak de¤il, birbirimizi duymak, kad›n eme¤ini görünür ve de¤erli k›lmaya ve kad›n istihdam›n› art›rmaya yönelik çözüm önerilerimizi konuflmak, alandaki deneyimlerimizden yola ç›karak oluflturdu¤umuz politikalar› paylaflmak ve elbette ki Türkiye'de bir kad›n politikas› yaratma sürecinde kamu, özel ve sivil taraflar aras›ndaki diyalogu örgütlemek”, olarak sizlerle paylaflm›flt›m. Bence, toplant›daki 195 kat›l›mc› elefltirileri, sorgulamalar› ve bilgi paylafl›mlar› ile bu amac›n gerçekleflmesinde büyük bir ad›m atmam›z› sa¤lad›. Toplant› bildirileri ile üç alanda yapmam›z gerekenler netleflmeye bafllad›. Özetle, ilk olarak gelecekte say›lar› giderek artan kad›n eme¤i ve istihdam›na yönelik araflt›rmalar› takip etmek, kad›n bak›fl aç›s›ndan ele al›nanlar› de¤erlendirerek bulgular›n› yayg›nlaflt›rmak, gereksinim duyulan alanlarda araflt›rmalar yap›lmas›n› özendirmek, tekrarlardan kaç›nmak ve güçbirli¤i sa¤lamak için ortak çal›flmalar düzenlemek gerekecek. Baz› iyilefltirmelere karfl›n, hala yasalar kad›nlar›n aleyhine birçok madde içeriyor. Uluslararas› sözleflmeler ve kad›n erkek eflitli¤i standartlar›na uygun yeni yasa tasar›lar› haz›rlay›p meclisin gündemine sokmam›z ve kabul edilmesi için kampanyalar düzenlememiz gerekti¤inde anlaflt›k. Son olarak, kad›n istihdam›n› art›rmaya yönelik uygulamalar›n daha etkin olabilmeleri için kad›n örgütlerinin kendi öznel durumlar›na göre yap›land›r›lmas›n›, veri toplama, deneyim aktar›m› ve nesnel tahlillerin kad›n örgütlerinin kendi aralar›nda iletiflim ve iflbirli¤i ile yapmas›n› uygun gördük. 2006'daki ilk toplant›m›zda bir hayalimiz daha vard›. Bu da KE‹G'in bundan sonraki yoluna kad›n eme¤i ve istihdam› alan›nda çal›flan kad›n örgütleri ve insiyatifleri ile hep birlikte devam etmesi için bir platform oluflturmakt›. Farkl› alanlarda ve flehirlerde yapt›¤›m›z çal›flmalar› ortak bir politika üretme ve politikalar› etkileme platformunda buluflturmak. Bir günlük toplant›n›n son oturumunda bu hayalimizi sizlerle beraber flekillendirmeye çal›flt›k. Bütün bunlar›n gerçekleflmesi için de örgütlü bir yap› kurulmas› önerisini destekleyen kad›n örgüt ve gruplar› ile KE‹G Platformunu fiilen toplant›dan birkaç ay sonra, May›s ay›nda kurduk. Platformla ilgili geliflmeleri ve al›nan ilk kararlar› kitab›n sonuna koymay› tercih ettim. Burada son olarak, bu kitab›n gerçekleflmesinde eme¤i geçenlere teflekkür etmek istiyorum. ‹lk teflekkürler sunumlar› yapan Gülay Toksöz, Kadriye Bak›rc› ve Y›ld›z Ecevit'e. Onlar›n özverili çal›flmalar› olmasayd› ne KE‹G toplant›s›ndan ne de bu kitaptan söz etmek mümkün olurdu. Hemen sonra sunumlar›n haz›rl›k sürecinde oluflturdu¤umuz çal›flma gruplar›ndaki arkadafllara teflekkür ediyorum. Onlar bu toplant›n›n görünmez kahramanlar› oldular. Sunum yapanlara veri aktararak, görüfl ve önerilerini paylaflarak örnek bir iflbirli¤i sergilediler. Benzer biçimde çal›flan baflka bir ekip de toplant›n›n düzenlenmesinde vard›. Ço¤unlu¤unu genç kad›nlar›n oluflturdu¤u bu grup, gençlik coflkular› ve emeklerini bizlerle paylaflarak bütün sürecin sorunsuz tamamlanmas›n› sa¤lad›lar. Toplant› haz›rl›k aflamas›nda ve sonras›nda hep yan›mda olan Meltem Ar›o¤lu, toplant› günü çal›flan Ceren fiahin, Esen Ezgi, Ezgi Kaya, Nihal fiirin P›narc›o¤lu, Özlem Can, Sevil Acar, fiebnem Kenifl’e teflekkür ederim. Toplant› s›ras›nda konu¤umuza çeviri yapan Efsa Kuraner’e teflekkür ederim. Özel bir teflekkür, KADAV’l› kad›nlara. Emek ve istihdam konusuna ilgim ve bu konudaki çal›flmalar›m onlarla birlikte bafllad›. Konferans düzenini sa¤layan ve tart›flmalar› yönlendiren oturum baflkanlar›m›z, Aysun Say›n, Ferhunde Özbay, ‹pek ‹lkkaracan ve fiemsa Özar'a teflekkür ederim. Sunumlar› ve toplant› tart›flmalar›n› tarihsel bir perspektif ile

de¤erlendiren bu sayede konuyu bir bütün olarak alg›lamam›za yard›mc› olan Ferhunde Özbay'a ayr›ca teflekkür ederim. Kitab›n sonundaki Ek'lerde yararl› bilgileri derleyip okuyuculara sunduk. Bu derlemeleri yapan arkadafllar›ma da teflekkür ediyorum. Bunlar içinde muhakkak ki en kapsaml› ve önemlisi Y›ld›z Ecevit ve Asl› Çoban'›n haz›rlad›¤› Türkiye'de Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam› Üzerine Yap›lm›fl Araflt›rmalar Bibliyografyas›d›r. Titiz ve emek yo¤un çal›flmalar› için kendilerine teflekkür ederim. Toplant›n›n hayal etti¤imiz gibi gerçekleflmesi ve kitab›n yay›nlanabilmesi için desteklerini bafltan sona sürdüren bütün KE‹G kurucular›na teflekkür ederim. Toplant› projesine mali destek veren Chrest Vakf›, Heinrich Böll Stiftung Derne¤i, ILO Türkiye Temsilcili¤i, ‹stanbul Bilgi Üniversitesi, Kad›n Fonu’na, raporunun haz›rlan›p yay›nlanmas›na mali destek veren Friedrich Ebert Stiftung Derne¤i’ne teflekkür ederim. En büyük teflekkürlerim toplant›ya kat›l›p, deneyim ve düflüncelerini heyecanla paylaflan tüm kad›nlara. Onlar çeflitli kad›n örgütlerinden, kamu ve yerel kurumlardan, üniversitelerden, iflçi ve iflveren sendikalar›ndan, meslek odalar›ndan, birliklerden, uluslararas› kurumlardan kat›larak ortak sorun ve amaçlar›m›z› en içten kayg› ve umutlarla tart›flt›lar. Herbirine ayr› ayr› teflekkür ederim.

I. OTURUM

Türkiye’de Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam› Alan›nda Yap›lm›fl Çal›flmalar›n De¤erlendirilmesi

Oturum Baflkan›

Ferhunde Özbay

Sunum

Y›ld›z Ecevit

TÜRK‹YE’DE KADIN EME⁄‹ VE ‹ST‹HDAMI ALANINDA YAPILMIfi ÇALIfiMALARIN DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹ Y›ld›z Ecevit1

SUNUfi Çal›flman›n Gere¤i

K

ad›n eme¤i ve istihdam›na yönelik analizlerin hem kuramsal olarak yap›ld›¤›, hem de görgül araflt›rmalarla desteklendi¤i son yirmi befl senede, bu alana iliflkin dikkate de¤er çal›flmalar esas olarak sosyal bilimciler taraf›ndan yap›lm›fl ise de, konuya duyulan ilginin sadece bu kesimle s›n›rl› kalmad›¤› aç›kt›r. Kad›n eme¤i ile ilgili çal›flmalar› teflvik eden kamu kurulufllar›n›n, kad›n çal›flanlar›n sorunlar› ile ilgilenen sendikalar ve meslek örgütlerinin ve kad›n istihdam›n›, kad›nlar›n güçlenmesi aç›s›ndan önemli gören sivil toplum örgütlerinin çal›flmalar›n›n bu alanda mevcut bilgi birikimine önemli katk›da bulundu¤u unutulmamal›d›r. Ancak, üniversite içi ve d›fl› alanlarda oluflturulmufl bu bilgi kümesi, da¤›n›k, sistematik olmayan ve kolay eriflilemeyen özellikleri ile dikkat çekicidir. Kad›n eme¤i ve istihdam›na yönelik bu güne kadar yap›lm›fl çal›flmalar› bir araya getiren, kullan›c›lar›n hizmetine sunan bir veri alan› veya dokümantasyon merkezi bulunmamaktad›r. Mevcut bilginin büyük k›sm›na ulaflmakta yaflanan bu zorluk, yeni çal›flmalar›n daha öncekiler ile iliflkilendirilmesini ve onlar›n üzerine inflas›n› önemli ölçüde engellemektedir. Çal›flman›n Amac› ve Önemi Bu çal›flma iki aflamal› planlanm›flt›r. Birinci aflaman›n amac›, sözü edilen eksiklik ve ihtiyaçlar›n fark›nda olarak, Türkiye’de 1980 sonras› kad›n eme¤i konusunda yap›lm›fl çal›flmalar› mümkün olan en genifl kapsamda bir araya getirmek ve s›n›flamakt›r. Çal›flman›n ikinci aflamadaki hedefi ise, kad›n eme¤i odakl› bu çal›flmalar›n analizini yapmak ve feminist bir yaklafl›mla yorumlay›p de¤erlendirmektir.2 Çal›flmadan elde edilen sonuçlar, kad›n eme¤i konusunda Türkiye’de yap›lan çal›flmalar›n zaman içerisinde ele al›nan konular itibariyle geliflim ve de¤iflim yönünü; bilgi üreten ve çal›flmalar› destekleyen taraflar›n özelliklerini; yo¤unlafl›lan ve ihmal edilen alanlar›; odaklan›lan sorunlar› ve bunlar›n çözümüne yönelik önerileri içerecek ve dolay›s›yla gelecekteki kad›n eme¤i ve istihdam› çal›flmalar›n›n, strateji ve politikalar›na katk›da bulunma amac›n› tafl›yacakt›r. 1

Orta Do¤u Teknik Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü 2

Türkiye’de kad›n eme¤ine iliflkin çal›flmalar›n bir araya getirilmesi ve s›n›flanarak ilk analiz ve yorumlar›n›n yap›lmas› aflamas› tamamlanm›flt›r. 24 fiubat 2007 tarihinde KE‹G taraf›ndan düzenlenen toplant›da sunulan bu k›sa metin, elde edilen ilk sonuçlar› içermektedir. ‹kinci aflamada birinci aflamada bilgilerine ulafl›lan kaynaklar›n Türkiye’de kad›n eme¤inin analizine yapt›klar› katk›, feminist bir bak›fl aç›s›yla de¤erlendirilecektir.

Çal›flman›n Yöntemi Bu çal›flmada, Türkiye’de 1980 y›l›ndan bu güne kadar kad›n eme¤i ve istihdam› konusunda yap›lm›fl çal›flmalar›n kapsaml› bir s›n›flamas› ve de¤erlendirilmesinin yap›labilmesi için, bu konuda yay›mlanm›fl kitaplar, bilimsel makaleler, tezler, konferans/seminer/kongre bildirileri yay›mlanmam›fl raporlar ve tezler çok çeflitli kaynaklardan tarama yoluyla listelenmifltir. Buna ek olarak kad›n eme¤i ve istihdam› konusunda çok say›da çal›flma yapm›fl olan isimlere de tek tek ulafl›larak, çal›flmalar›n›n eksiksiz olarak listeye dahil edilmesi sa¤lanm›flt›r. Referans kitaplar› ve istatistikleri içeren döküman kapsam d›fl›nda tutulmufltur. ‹ncelenen çal›flmalar›n toplam say›s› 785’dir. Kad›n eme¤i ve istihdam› yaz›n›n›n s›n›flamas›nda flu ana bafll›klar yer almaktad›r. 1. Çal›flman›n türüne göre (Yay›mlanm›fl kitap veya makale; yay›mlanmam›fl bildiri, rapor ve tez); 2. Çal›flman›n yay›mland›¤›/ haz›rland›¤› döneme göre; 3. Kitaplar›n yay›mland›¤› yay›nevleri ve kurumlara göre; 4. K›r veya kente göre; 5. Konulara göre; 6. Sektörlere göre; 7. ‹fl ve Meslek türlerine göre; 8. ‹stihdam statüsüne göre; Üçüncü bafll›ktan sekizinci bafll›¤a kadar yer verilen s›n›flama kriterleri, çal›flmalar ancak bu kriterler aç›s›ndan anlaml› olduklar›nda kullan›lm›flt›r. Bu nedenle her çal›flma için sektör ve/veya k›r-kent, konu, meslek/ifl ve istihdam statüsü aç›s›ndan s›n›flamaya gidilmemifltir.

Çal›flman›n Süresi Türkiye’de kad›n eme¤i ve istihdam› konusunda ve yukar›daki bafll›klardaki çal›flmalar› bir arada toplayan benzer baflka bir çal›flma ve veri taban› olmad›¤› için çal›flman›n birinci aflama s›n› gerçeklefltirmek uzun bir zaman alm›flt›r. Bu çal›flma, A¤ustos 2006 tarihinde bafllay›p fiubat 2007 tarihinde sona ermifltir. Bu aflamada çal›flmalara iliflkin tarama, listeleme, s›n›flama ve ilk aflama analiz gerçeklefltirilmifltir.

I. ÇALIfiMALARIN TÜRLER‹ ‹LE ‹LG‹L‹ SAPTAMALAR 1980 sonras› yay›mlanm›fl çal›flmalar aras›nda akademik dergilerdeki makaleler ve kitap içi makaleler birinci s›rada gelmektedir. Makaleleri tezler, kitaplar, yay›mlanmam›fl bildiriler ve raporlar izlemektedir.

II. ÇALIfiMALARIN DÖNEMSEL GEL‹fi‹M‹ Her türden çal›flmada art›fl vard›r. ‹ncelemeye giren çal›flmalar 1980’ler, 1990’lar ve 2000 den sonra yap›lanlar olmak üzere üç dönem içinde grupland›r›lm›flt›r. Çal›flmalar›n bu dönemler itibariyle geliflimi flöyledir.

1980’li y›llarla karfl›laflt›r›ld›¤›nda, 1990’l› y›llarda kad›n eme¤i ve istihdam› ile ilgili çal›flmalar 4.5 kat art›fl göstermifltir. 2000’li y›llarda ise yap›lan çal›flmalar›n toplam›,1980’li y›llara göre 2.7 kat artm›flt›r.

III. K‹TAPLARIN YAYIMLANMASINDA ROL OYNAYAN KURUMLAR Kad›n eme¤i konusunda ticari yay›nevlerince yay›mlanm›fl çok az say›da kitap vard›r. Kitaplar›n di¤erleri, kamu kurulufllar›, üniversiteler, meslek kurulufllar›, sendika ve konfederasyonlar, sivil toplum kurulufllar› ve uluslararas› kurulufllar taraf›ndan yay›mlanm›flt›r.

1990’l› y›llarda Kad›n›n Statüsü Genel Müdürlü¤ü’nün destekledi¤i çal›flmalar, kamu kurumlar›nca yay›mlanan kitaplar›n neredeyse tamam›n› oluflturmaktad›r. 2000’li y›llarda da hem KSGM’nin hem di¤er kamu kurulufllar›n›n yay›n deste¤inin artarak devam etti¤i gözlenmektedir.

IV. KIRSAL KADIN EME⁄‹NE YÖNEL‹K ÇALIfiMALAR

K›rsal kad›n eme¤i ile ilgili çal›flmalar›n toplam içindeki yeri %6.1 dir. K›rda kad›n ile ilgili çal›flmalar› bafllatanlar›n araflt›rmac›lardan çok kurumlar (TKV, GAP, BM kurulufllar›, KSGM gibi) olmas› dikkat çekicidir. 1980 sonras›nda haz›rlanan 180 tezden sadece 9 tanesi (%5’i) k›rsal kad›n eme¤i ile ilgilidir.

V. KADIN EME⁄‹ VE ‹ST‹HDAMI ÇALIfiMALARININ KONULARI

Baz› konular di¤erlerinden daha fazla çal›fl›lm›flt›r. Araflt›rmac›lar›n ilgisini çeken ve üzerinde en çok çal›flma yap›lm›fl konular iflgücüne kat›l›m (yüzde 15.6), çal›flma yaflam› (yüzde 12.7) ve istihdam-geneldir (yüzde 14.5). ‹flgücüne kat›l›m ve çal›flma yaflam› bafll›klar› alt›nda listelenemeyen, di¤er konu bafll›klar›na da girmeyen çal›flmalar istihdam-genel bafll›¤› alt›nda listelenmifltir.

Baz› konulardaki çal›flmalar yetersizdir. Teknoloji (%2.2), ücret (%3.2), ifl-aile dengesi (%3.0) ve sosyal güvenlik (%1.3) konular›ndaki çal›flmalar yetersizdir. Baz› konular›n çal›fl›lmas›nda ortaya ç›kan art›fl di¤erlerinden daha fazlad›r. 90’l› y›llarda 80’li y›llara göre en çok art›fl gösteren çal›flma konular›, ayr›mc›l›k, ev-içi emek, iflgücüne kat›l›m, e¤itim ve sendikad›r. 2000’li y›llarda bu konular e¤itim hariç yine en çok art›fl›n oldu¤u konulard›r (80’lere göre). Ayr›ca, sosyal güvenlik ve hukuk konular›n› esas alan çal›flmalar. 2000’li y›llarda art›fl göstermifltir (80’lere göre). Baz› konular›n çal›fl›lmas›nda azalma sözkonusudur. 2000’lerde çal›fl›lan konulara detayl› bak›ld›¤›nda ilgi çeken bir di¤er nokta "genel" kategorisinde gösterilen çal›flmalar›n say›s›nda (6 adet) 90’l› y›llara göre (21 adet) önemli bir azalma meydana geldi¤idir. Benzer bir durum kamuda çal›flma konusunu ele alan çal›flmalar›n say›s›nda da gözlenmifltir (90’l› y›llarda 11 ve 2000’li y›llarda 1 adet). Yine 2000’li y›llarda e¤itim konusuna odaklanm›fl çal›flma say›s›nda önemli bir azalma (90’l› y›llarda 14 ve 2000’li y›llarda 2 adet) meydana gelmifltir. Mesleki e¤itim konusu da esas itibariyle 90’l› y›llarda çal›fl›lm›fl (11 adet) 2000’lerde bu konunun esas al›nd›¤› çal›flma say›s› (2 adet) düflmüfltür. Baz› konular›n çal›fl›lmas›na geç bafllanm›flt›r. Yap›sal uyum, ekonomik dönüflüm, enformalleflme süreçlerini inceleyen, mesleki e¤itime a¤›rl›k veren, teknoloji ve ücret konular›na odaklanan çal›flmalar, gecikmeli olarak 90’l› y›llarda bafllam›flt›r. Çal›fl›lmas›na görece geç bafllanan enformalleflme ve sendika konular›nda 2000’li y›llarda dikkate de¤er say›da eser verilmifl ve bu konular›n toplam çal›flma içerisindeki pay› s›ras›yla %5,8 ve %6,3 olarak gerçekleflmifltir.

VI. ÇALIfiMALARIN EKONOM‹K SEKTÖRLER ‹T‹BAR‹YLE DA⁄ILIMI

Kad›n eme¤i konusunda sektörel çal›flmalar›n da¤›l›m›, Türkiye’de çal›flan kad›nlar›n sektörel da¤›l›m› (Kentlerde %67 hizmetler; %27 sanayi; %12 tar›m) ile orant›l›d›r. Bu çal›flmalar›n yüzde 64’ü hizmet sektöründe kad›n eme¤i ile ilgilidir. Ancak bu sektör içinde olan turizm ve ticaret alt-sektörlerinde çal›flmalar›n az say›da oluflu dikkat çekicidir. Tar›m sektörü için yap›lm›fl çal›flma say›s› da hangi döneme bak›l›rsa bak›ls›n di¤er sektörlere k›yasla daima çok azd›r.

VII. KADINLARIN ‹fi VE MESLEKLER‹ ‹LE ‹LG‹L‹ ÇALIfiMALAR

Kad›nlar›n çal›flt›klar› ifl ve meslekler yelpazesinin geniflli¤ine karfl›n bunlar›n birço¤u araflt›rmac›lar taraf›ndan çal›flma konusu olarak seçilmemifllerdir. Kad›nlar›n seçti¤i meslekler ve çal›flt›klar› ifller konusunda yap›lan çal›flmalar 12 bafll›k ile s›n›rl›d›r. Tabloda görülen 12 mesle¤in d›fl›ndaki mesleklerde çal›flan kad›nlarla ilgili herhangi bir çal›flman›n yap›lmam›fl olmas› dikkat çekidir. Örne¤in muhasebeciler, noterler, turizm sektöründe çal›flanlar, emlak bürosu, çocuk yuvas› gibi kurulufllar iflletenler ve burada ad› geçmeyen baflka tür ifllerde çal›flan kad›nlar hakk›nda neredeyse hiç çal›flma yoktur. Yöneticilerle ilgili çal›flmalarda afl›r› art›fl vard›r: % 733!! Türkiye’de y›llar itibariyle kad›n yönetici say›s›nda art›fl gözleniyor olsa da (örne¤in 1988-2000 y›llar› aras›nda art›fl, %170 dir) 2000 y›l› itibariyle hala kad›n yöneticiler iflgücündeki toplam kad›nlar›n % 0,8’ini oluflturmaktad›r. Böyleyken yönetici kad›nlar üzerine yap›lan çal›flmalar›n say›sal ve oransal olarak hangi nedenle bu denli art›fl gösterdi¤i aç›klama bekleyen bir sorudur. Yöneticilerden sonra en fazla çal›fl›lan ifl-meslek gurubu akademisyenler (%16,9) ve bankada çal›flan kad›nlard›r (%12). ‹ki grup ile ilgili çal›flmalar toplam meslek çal›flmalar› içerisinde yak›n yüzdeler ile temsil edilmektedir. Bu ilginin bir nedeni, her iki alanda da kad›nlar›n say›sal çoklu¤u olabilir. Akademideki araflt›rmac›lar›n kendi meslek gruplar›n› tan›ma arzusu da akademiye yönelik çal›flmalar›n çoklu¤unu aç›klayan bir faktör olabilir. 1990’l› y›llar›n ekonomik dönüflümleri içinde finans sektörünün afl›r› önem kazanmas›, yeni bankalar›n kurulmas›, flube say›lar›n›n artmas› da bu ilgiyi art›rm›fl olabilir. Öte yandan hala bankac›l›k sektöründe çal›flan kad›nlarla ilgili araflt›r›lmam›fl konular vard›r. Örne¤in 2001 ve 2003 ekonomik krizlerinin bu meslekteki kad›n iflgücüne etkisi de¤erlendirilmemifltir.

VIII. ‹ST‹HDAM STATÜSÜ ‹LE ‹LG‹L‹ ÇALIfiMALAR

Yukar›dan bafllayarak ilk dört kategori TÜ‹K’in kulland›¤› istihdam statülerine karfl›l›k gelmektedir. Giriflimci kad›nlar ve ifl kad›nlar› üzerine yap›lan çal›flmalar kendi hesab›na çal›flanlar ile birlikte de¤erlendirilmifltir. Tablodan görülece¤i gibi 1990’lardan bafllayarak ev eksenli çal›flanlara ve ev hizmetlisi olanlara duyulan ilgi bu kesimlere ait çal›flmalar›n say›s›n› h›zla art›rm›flt›r. Bu gerekçeyle, son iki kategori di¤erlerinin içine gömülmeden ele al›nm›flt›r.

Giriflimcilik konusuna ilgi artmaktad›r. Giriflimcili¤in kad›nlar›n iflgücüne düflük kat›l›m› sorununa yönelik bir çözüm olarak görülmesi ve teflvik edilmesi sonucunda 80’li y›llarda üzerine hiç çal›flma yap›lmam›fl bu konu 90’l› ve 2000’li y›llarda toplam çal›flmalar içerisinde yüzde 21,7’lik bir paya sahip olmufltur. Ev eksenli çal›flan kad›nlara yönelik çal›flmalar artmaktad›r. 2000’li y›llarda yap›lan çal›flmalar›n neredeyse yar›s› ev eksenli çal›flan kad›nlara odaklanm›flt›r. Bu ilgi art›fl›nda atipik istihdam ve çal›flma biçimlerinin yayg›nlaflmas›n›n pay› oldu¤u düflünülebilir. Bu durum ev eksenli çal›flan kad›nlar çal›flma grubunun konuyu görünür k›lmas› ile de yak›ndan iliflkilidir. Ev hizmetlileri konusunda yap›lan çal›flmalar artmaktad›r. Say› itibariyle hala fazla olmamakla birlikte (toplam 15) evlerde temizlikçi, çocuk ve yafll› bak›c›s› olarak çal›flan kad›nlar› konu alan çal›flmalardaki art›fl, kad›nlararas› s›n›f fark› bar›nd›ran iliflkilere yönelik ilgideki art›fl›n sonucu olarak de¤erlendirilebilir. ‹flçi ve memur kad›nlara yönelik çal›flmalar azalmaktad›r. 80’li, 90’l› ve 2000’li y›llarda yap›lan istihdam statüsü odakl› çal›flmalar›n toplam› içinde kad›n iflçi ve memurlar konusunda yap›lan çal›flmalar›n pay›nda düzenli bir azalma gözlenmektedir. Araflt›rmac›lar›n de¤iflen istihdam ve çal›flma biçimlerini ve bu ba¤lamda informal sektörde çal›flan kad›nlar› anlamaya yönelik meraklar›ndaki art›fl›n, formal sektördeki ifller ve bu ifllerdeki çal›flanlara yönelik çal›flmalar›n say›s›n› mutlak ve göreli olarak azaltt›¤› düflünülebilir.

DE⁄ERLEND‹RME VE ÖNER‹LER DE⁄ERLEND‹RME 1: Kullan›c›lar›n özellikle yay›mlanmam›fl çal›flmalara eriflebilmeleri zordur. Konuya iliflkin yay›mlanmam›fl çal›flmalar›n, yani konferans, kongre, seminer ve panel bildirileri, araflt›rma raporlar› ve tezlerin toplam› 327 dir. Toplam çal›flmalar›n yaklafl›k yüzde 42’sini oluflturan bu gruptaki çal›flmalara, bu alan›n kullan›c›lar›n›n eriflmesi zor olmaktad›r. Bu nedenle, yeni yap›lan araflt›rmalar daha önce yap›lm›fl olanlarla iliflkilendirilememekte, bu alanda oluflmufl kuramsal bilgi yenilenememekte ve bilgi birikimi sa¤lanamamaktad›r.

ÖNER‹ 1: Yay›mlanmam›fl çal›flmalar›n, çok yönlü kanallar kullan›larak (kamusal ve özel) ilgili kullan›c›lara ulaflabilecek biçimde yay›mlanmas› için çaba sarf edilmelidir. •

• •

Bu amaca yönelik olarak, kamusal ve özel fonlar›n gelifltirilmesinde yarar vard›r. Üniversiteler ve sivil toplum kurulufllar› bu çabalara öncülük etmeli; bu amac›n yararlar›n› genifl kesimlere aktarabilmelidir. Ayr›ca, araflt›rmac›lar kendi çal›flmalar›n› yay›mlanma yönünde daha çok çaba sarf etmelidirler Kurumlar kendileri için haz›rlanan raporlar›n yay›mlanmas›na daha fazla özen göstermelidir. DE⁄ERLEND‹RME 2: Tezler disiplinler aras› çeflitlilik göstermektedir.

Yüksek lisans ve doktora programlar› tez çal›flmalar› sadece Kad›n Çal›flmalar› Ana Bilim Dallar›nda de¤il, çok çeflitli disiplinlerde yap›lmaktad›r. Kad›n eme¤i konusuna yeni ilgi duyanlar›n daha çok üniversitelerin kad›n çal›flmalar› yüksek lisans programlar›nda ö¤renim gören ö¤renciler olaca¤› düflünülebilirse de böyle bir hakim e¤ilim yoktur. Baflka bölümlerde, özellikle sosyoloji, antropoloji, iktisat, iflletme, kamu yönetimi bölümlerinde de bu konuya ilgi duyuldu¤u anlafl›lmaktad›r. Ayr›ca sosyal bilimler alan› d›fl›nda dil bilimleri, ev ekonomisi, sa¤l›k bilimleri gibi alanlarda da çal›flmalar yap›l›yor olmas›, kad›n eme¤i konulu tezlerin kad›n çal›flmalar› programlar› içine s›k›flmay›p ana ak›m içinde yer alabildiklerini göstermesi aç›s›ndansevindiricidir. Bununla birlikte, bu zenginli¤in farkl› disiplinler taraf›ndan çok yönlü ve yeterince kullan›lmad›¤›, yap›lan çal›flmalar aras› iliflkilerin olmas› gerekti¤i düzeyde kurulamad›¤› da bir gerçektir.

ÖNER‹ 2: Farkl› disiplin alanlar›nda yap›lan tez çal›flmalar›n›n disiplinler aras› kullan›m›n›n yayg›nlaflt›r›lmas› ve bu çal›flmalar aras› iliflkilerin kurulmas›nda çok yönlü yarar vard›r.

DE⁄ERLEND‹RME 3: Verilere kaynaklar› gelifltirilmeli ve çeflitlendirilmelidir. Genel olarak, ihtiyaç duyulan veriler ya hiç yoktur veya çok s›n›rl› olarak mevcuttur. Ayr›ca var olan verilere ulaflma ve kullanmada sorunlar vard›r. Öte yandan, kad›nlar›n iflgücüne kat›l›mlar› ile ilgili çal›flmalar›n büyük bir bölümü, bu kat›l›m›n y›llar itibariyle de¤iflimlerini anlamaya yöneliktir. Çal›flma hayat›na kat›lmaya haz›r kad›n nüfusun demografik özelliklerini sergileyen ve bu nüfusun iflgücüne kat›l›m›n› sektörler, istihdam durumu, ifl ve meslek özellikleri ile iliflkilendiren bu çal›flmalar›n önemli bir özelli¤i büyük ölçüde benzerlikler içermeleri ve birbirlerini tekrarlamalar›d›r. Özgün veri toplayarak kad›n iflgücünün analizini yapmaya çal›flan baz› araflt›rmac›lar›n çal›flmalar› d›fl›nda, kad›n iflgücü yaz›n›na hakim olan bu tekrarlar›n kaç›n›lmazl›¤›n›n iki nedeni flunlar olabilir: • •

Ayn› ve s›n›rl› veri kayna¤›n›n kullan›lmas› (TÜ‹K Nüfus Say›mlar›, Hane Halk› ‹flgücü Anketleri); Verilerin genellikle ulusal düzeyde sunumunun, bölgesel ve kentsel düzeyde analizlere olanak vermemesi.

Buna ek olarak, konunun alt alanlar›nda (ücret, çal›flma süresi, enformel ifllerde çal›flma, iflgüvencesi) çal›flmak isteyenler için de verilere ulaflma sorunu vard›r; hatta haklar›nda hiç veri toplanmam›fl alanlar vard›r. ÖNER‹ 3: Veri kaynaklar› gelifltirilmeli ve çeflitlendirilmelidir. Araflt›rmac›lar›n kad›n›n iflgücüne kat›l›m›ndaki de¤iflmeleri (demografik, bölgesel vb.) anlamaya ve aç›klamaya olanak verecek daha detayl›/inceltilmifl veri kaynaklar› yarat›lmal›; olanlar gelifltirilmeli; amaca ve ihtiyaca uygun hale getirilmelidir. •

•

Zamana ba¤l› analizlerin yap›labilmesine olanak verecek kaynaklar çeflitlendirilmelidir. (HH‹A, ancak 1 988’den bu yana analiz yapabilmeyi sa¤lamaktad›r) Veri kaynaklar› çeflitlendirilmelidir. TÜ‹K d›fl›nda da veri kaynaklar› olmal›d›r. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü’nün periyodik araflt›rmalar› buna güzel örneklerdendir.

•

• •

•

•

Mevcut veri kaynaklar›nda araflt›rmac›lar taraf›ndan daha az bilinen ve bu nedenle daha nadir kullan›lan verilerin kullan›m› art›r›lmal›d›r. Örne¤in TÜ‹K’in zaman kullan›m anketinden elde edilen verilerle hanede üretilen mal ve hizmetlere erkek ve kad›nlar›n katk›s›n› ölçmek mümkündür. (www.ksgm.gov.tr/gösterge) Kamu kurumlar›, (özellikle bakanl›klar ve ‹fl Kur) ihtiyaç duyulan daha ayr›nt›l› verileri içeren kendi özel veri tabanlar›n› oluflturmal›d›r. Konuyla ilgili kifli ve örgütler, ihtiyaç duyulan bilgi ve verileri, ilgili kamu kurumlar›ndan güçlü bir biçimde talep etmeli ve kurumlar bu sorumlulu¤a duyarl›l›klar›n› art›rmal›d›r. Hem TÜ‹K hem kamu kurulufllar› taraf›ndan toplanan verilerin toplumsal cinsiyet temelli olmalar› sa¤lanmal›; mevcut veriler detayland›r›l›p zenginlefltirilmelidir. Nüfus Bilimleri Derne¤i taraf›ndan 2005 y›l›nda haz›rlanan Toplumsal Cinsiyet Göstergeleri Eylem Plan›’nda sözü edilen öneriler hayata geçirilmelidir. DE⁄ERLEND‹RME 4: Çal›flmalar büyük ölçüde geneldir; özgün ve birinci el veri toplamay› hedefleyen araflt›rmalar s›n›rl›d›r. Çal›flmalar›n ço¤u, büyük ölçüde ikincil kaynakl› (dokümanter ve tarihsel) verileri kulland›klar›ndan, genel de¤erlendirmeler yapabilmenin ötesine geçememektedirler.

ÖNER‹ 4: Yüzeysel araflt›rmalardan kaç›n›lmal›; genel de¤erlendirmeler birinci el verilerle desteklenerek araflt›rmalar›n özgünlü¤ü art›r›lmal›d›r. Özgün veri toplanmas›n› sa¤layacak araflt›rma olanaklar› ve araflt›rma kaynaklar› yarat›lmal›d›r. TÜB‹TAK’›n SOBAG deste¤i ve KSGM çal›flmalar› gibi. • •

Araflt›rmac›lara kurumlar›n elindeki bilgileri ve istatistikleri kullanmada zorluk ç›kar›lmamal›; veriler para ile sat›lmamal›d›r. Özgünlü¤ü art›r›c› lisansüstü çal›flmalar teflvik edilmelidir. DE⁄ERLEND‹RME 5: ‹hmal edilmifl çal›flma alanlar› vard›r.

Konu, meslek ve istihdam statüsü ölçütleri kullan›larak yap›lan analizin de aç›kça gösterdi¤i gibi, kad›n eme¤i konusunda baz› konular, sektörler, baz› meslekler ve statüler daha çok çal›fl›lm›flt›r. Buna karfl›l›k ihmal edilmifl önemli ve öncelikli konular ve alanlar vard›r.

ÖNER‹ 5: ‹hmal edilmifl konular, sektörler, ifl ve meslek türleri, istihdam statüleri çal›fl›lmal›d›r. Çal›flan kad›n say›s›n›n artmakta oldu¤u ve kad›nlar›n istihdam› için potansiyel tafl›yan turizm ve ticaret sektörlerine; kad›nlar›n daha çok seçmeye bafllad›klar› veya kabul edilmedikleri mesleklere; ücretler, sosyal güvenlik, ayr›mc›l›k, teknoloji, ifl ve aile yaflamlar›n›n uyumlaflt›r›lmas›, çocuk ve yafll› bak›m› gibi konulara yönelik çal›flmalar teflvik edilmeli, desteklenmeli böylece çeflitlilik ve bilgi birikimi sa¤lanmal›d›r.

DE⁄ERLEND‹RME 6: Kad›n eme¤i arz›na iliflkin çal›flmalar yo¤unluktad›r. Kad›n eme¤i talebini belirleyen etkenler gözden kaç›r›lmaktad›r. Bu çal›flman›n kapsam›na giren ve ‘istihdam-genel’ ve ‘iflgücüne kat›l›m’ kategorileri alt›nda gruplanan çal›flmalar›n çok büyük bir k›sm›, kad›nlar›n iflgücü piyasas›n kat›l›m›ndaki düflüklü¤ü, kad›n eme¤inin arz› ile ilgili nedenlere a¤›rl›k vererek aç›klama e¤ilimindedir. Makro ekonomik politikalar›, ekonomik ve teknolojik tercihleri, piyasa koflullar›n› de¤erlendirerek, kad›n eme¤ine iliflkin talep düflüklü¤ünün nedenlerini anlamaya çal›flan çal›flmalar az›nl›ktad›r. Bu dengesizlik, kad›n iflgücünü art›rmaya yönelik politikalarda arz yönlü engelleri ortadan kald›rmaya yönelik tek yanl› bir yo¤unlaflmaya yol açmaktad›r. ÖNER‹ 6: Kad›n iflgücüne talebin düflüklü¤üne neden olan ekonomik yap› ve piyasa odakl› çal›flmalara a¤›rl›k verilmelidir. Genel olarak piyasa dinamikleri ile kad›n eme¤i aras›nda çok yönlü iliflkiler araflt›r›lmal›d›r. Her sektör ve ifl kolundaki geliflme veya gerilemenin kad›n iflgücü kullan›m›n› hangi yönde etkiledi¤i dikkatle incelenmelidir. • •

Üretim süreçleri ve teknolojideki de¤iflmelerle kad›n eme¤i iliflkisi kurulmal›d›r. Enformel sektör ile kad›n eme¤i iliflkisini kuran çal›flmalara a¤›rl›k verilmelidir. DE⁄ERLEND‹RME 7: K›rsal alanlarda kad›n eme¤ine yönelik çal›flmalar say›, kapsam ve içerik aç›s›ndan çok yetersizdir.

Tar›mda çal›flan kad›nlar›n oran› hala toplam kad›n iflgücünün büyük bir k›sm›n› oluflturmaktad›r. Kad›n eme¤i ürün yelpazesi ve tar›msal ifl yükü aç›s›ndan, hem üretim hem de yeniden üretim alanlar›nda eskisinden daha fazla rol oynamaktad›r. Tar›mda artan geçim bask›lar›na direnme, büyük ölçüde kad›n eme¤inin süresinin uzat›lmas› ve bu eme¤in yo¤unlaflt›r›lmas› (yani daha fazla sömürülmesi) ile mümkün olabilmektedir. Tar›mda mevsimlik iflçili¤in hem yayg›nlaflmas› ve süresinin uzamas› hem de bunun esas olarak erkekler taraf›ndan gerçeklefltirilmesi, kad›nlar›n k›rsal hanelerin varl›¤›n› sürdürme sorumluluklar›n› art›rmaktad›r. K›rsal toplumsal de¤iflime ve çözülmeye ba¤l› olarak a盤a ç›kacak kad›n eme¤inin kendi geçimini sa¤lama olanaklar› çok s›n›rl›d›r. ÖNER‹ 7: K›rsal kad›n eme¤i ile ilgili çal›flmalar çok yönlü olarak teflvik edilmelidir. Yukar›da yap›lan de¤erlendirmelere yönelik k›rsal kad›n eme¤i odakl› çal›flmalara büyük gereksinim vard›r. • •

Genel olarak toplumda k›rsal kesime ve özel olarak k›rsal kad›na yönelik ilgi ve araflt›rma ihtiyac›n›n önemi daha fazla vurgulanmal›d›r. K›rsal kad›n eme¤i ile tar›m aras›ndaki ba¤lant›lar AB ile iliflkili biçimde sorunlaflt›r›larak ele al›nmal›d›r. DE⁄ERLEND‹RME 8: Çal›flmalar›n bütünselli¤i s›n›rl›d›r ve birbirlerini desteklemeleri ve beslemeleri zay›ft›r.

Çal›flmalar› yapanlar çal›flmalar›n› flu üç soru etraf›nda infla etmektedirler: 1. Durum nedir? 2. Niçin böyledir? 3. Ne yapmal›? "Durum nedir?" sorusu araflt›rmac›lar› araflt›rmaya götürmekte ancak sonuçlar betimleyici olarak sunulmaktad›r. "Niçin böyle?" sorusu sorarak verilerle kuram aras›ndaki iliflki kurulmamaktad›r. Bu iliflkiyi kuran (kuramsal aç›klamaya baflvuran) çal›flmalar›n say›s› azd›r. Pek çok çal›flmada araflt›rmac›, durum saptamas› yapt›ktan sonra konuya yönelik öneriler sunarak çal›flmas›n› sonland›rmaktad›r. Öneriler, nedenlerle iliflkilendirilmeden, durum saptamaya ba¤l› olarak yap›lmaktad›r. Ayn› zamanda, yukar›da belirtilen bu özellikler, araflt›r›lacak kuramsal /kavramsal iliflkilerin arzu edilen kapsamda, derinlikte ve yo¤unlukta oluflturulmas›n› güçlefltirmektedir. Baflka bir boyutu ile araflt›r›lacak konular›n, kuramsal bütünlü¤ü (kuramsal iliflkiler, ampirik iliflkiler ve varsay›mlar) arzu edilir özelliklerle infla edilememektedir.

ÖNER‹ 8: Çal›flmalar›n, kurumsal bütünlü¤ü sa¤lanmal› ve çal›flmalar birbirlerini beslemelidir. Kuramsal bütünlü¤ün sa¤lanmas›nda üniversitelerin bilimsel ortam› daha fazla kullan›lmal› ve üniversiteler bu konuda daha fazla sorumluluk almal›d›r. •

‹lgili kurumlar birbirlerinin yapt›klar› çal›flmalar› kullanmal›; farkl› çal›flmalar birbirlerini desteklemeli ve beslemelidir.

DE⁄ERLEND‹RME 9: Kad›n istihdam›na iliflkin politika önerileri, stratejiler hatta eylem planlar› vard›r. Temel sorun, kad›n eme¤i ve istihdam› ile ilgili politikalar›n uygulanmas›nda gözlenen irade eksikli¤idir. Türkiye’de son on senede kad›n›n iflgücüne kat›l›m› ve istihdam› ile ilgili politikalara yön verecek çok say›da çal›flma yap›lm›fl kaynak üretilmifltir. Bunlar› üretenler akademisyenler, kamu kurulufllar›n›n uzmanlar›, sendikalar ve sivil toplum kurulufllar›d›r. Örnek vermek gerekirse; • • • • • • • • •

7. ve 8. Befl Y›ll›k Kalk›nma Planlar› Kad›n Ö‹K Raporlar› (DPT) Pekin Eylem plan› (KSGM) CEDAW Dönem Raporlar› (KSGM) Pekin + 5 Raporu (STK’lar) CEDAW Gölge Raporlar› (STK’lar) K‹G Araflt›rmalar›n›n tümü Sendikalar›n Kurultay Raporlar› ve Sonuç Bildirgeleri (Türk-‹fl, E¤it-Sen, T‹SK) GAP (Yol Haritas›) UNDP (Kad›n Giriflimcilik)

Bu çal›flmalar, de¤iflik kesimlerden kat›l›mc›lar›n katk› yapt›¤›, politika yap›c›lar›n ve uygulay›c›lar›n görüfllerini içeren, seneler itibariyle de¤iflen önceliklere iflaret eden, stratejileri belirleyen ve aktörleri tan›mlayan çal›flmalard›r. Bunlar›n büyük bir k›sm› yay›mlanm›flt›r, ulafl›labilir durumdad›r ve kendi içlerinde anlaml› çal›flmalard›r. Böyle olmas›na ra¤men, kad›n istihdam› politika ve stratejilerini içeren bu çal›flmalardan bir sonuç al›namam›flt›r. ÖNER‹ 9: Bu çal›flmalar bir araya getirilerek sistemli bir birlefltirme ve bütünlefltirme çabas›na girilmeli; tekrar de¤erlendirilmeli; uygulanabilirliklerini art›rmak için politik çaba sarf edilmelidir.

1. OTURUM TARTIfiMALAR Selda Gezer, Mersin Giriflimci ‹flkad›nlar› Derne¤i Y›ld›z hoca, veritabanlar› çok yetersiz, bununla ilgili çal›flmalar›n yap›lmas› gerekir, dedi. Bir öneri getirmek istiyorum. Nas›l uygulan›r bilemiyorum, hatta gider gitmez Mersin’de böyle bir çal›flmay› bafllatmay› düflünüyoruz. Y›ld›z hocan›n da katk›s› olursa çok seviniriz. Kad›n örgütleriyle di¤er kurumlar ortak bir veri taban› çal›flmas› yap›labilir mi? Nazik Ifl›k, Ev Eksenli Çal›flan Kad›nlar Çal›flma Grubu Bir küçük eklemede bulunmak istiyorum. Kad›nlar›n kendilerinin ya da destek gruplar› biçimindeki örgütlenmelerin bu alandaki çal›flmalara etkisine iliflkin sunufl s›ras›nda bir fley duymad›m. Örne¤in ev eksenli çal›flmadaki yay›n art›fl›yla bizim grubun yapt›¤› çal›flmalar›n do¤rudan bir ba¤lant›s› var san›yorum. Çünkü çok kaynak üreten bir grup olarak çal›flt›k. Belki bu benzeri çal›flmalar için de önemli bir ba¤lant› olur, bir yol çizmek için katk›s› olur. Kibar Özdemir, Kahramanmarafl Giriflimci Kad›nlar Derne¤i 3 Mart’ta, Anadolu Giriflimci Kad›nlar zirve toplant›s›na ev sahipli¤i yap›yoruz, arkadafllar› da bekliyoruz bu toplant›ya. Kahramanmarafl’ta Giriflimci Kad›nlar Derne¤ini kurduktan sonra il planlama müdürüne üç defa yaz› yazd›k. Kad›n›n statüsü ve kad›nlar›n ifl kollar›na da¤›l›m› ile ilgili bir çal›flma istedik. Her seferinde olumsuz yan›t geldi. Bizim elimizde böyle bir veri yok, ayr› ayr› 41 tane kurulufla baflvuru yapman›z laz›m dediler. Ard›ndan vali yard›mc›m›z kad›n, ona gittik. Biz bu verileri alam›yoruz, böyle bir çal›flma yap›yoruz, bu toplant›da Kahramanmarafl’ta kad›n›n yüzünü görmek istiyoruz, biz bu çal›flman›n neresindeyiz dedi¤imizde özellikle vali yard›mc›m›z›n devreye girmesiyle bize derme çatma bir bilgi geldi. fiu kadar ö¤retmen, doktor, mühendis var diye yaz›p gönderdiler. Tekrar gittim, Kahramanmarafl’ta bu kadar mühendis, doktor, ö¤retmen var, bunlar›n aras›nda hiç müdür, milli e¤itimde bir müdür yard›mc›s› yok mu, bunlar için tekrar size yaz› yazmam m› gerekiyor dedim. Memur, siz ne yapmaya çal›fl›yorsunuz, bu bilgileri herhangi bir AB ülkesine veri olarak m› göndereceksiniz, dedi. Bu tür söylemlerle karfl›lafl›yoruz ve çabalar›m›z ziyan oluyor. fiöyle bir öneri getiriyorum. Üniversiteler bu çal›flmalar› kendi illerinde yapsalar ve kad›n dernekleriyle paylaflsalar. Bizde gerçek, sa¤l›kl› bilgilere bu yolla ulaflabiliriz. Hülya U¤ur Tanr›över, Galatasaray Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi, Kad›nlar Medya ‹zleme Grubu Kad›nlara yönelik çal›flmalar›n dönemlere, y›llara, konulara ve alanlara ayr›flmas›, hangilerinin biraz daha öne ç›kt›¤›, hangilerinin geriledi¤i konusunda çal›fl›rken ayn› zamanda o dönemdeki egemen söylem üzerine de çal›flma yapm›fls›n›zd›r. Egemen söylemin oluflturulmas›nda, hem genel makro siyasetlerin pay› ve bir o kadar da medyan›n ve medyan›n gündemi belirleme pay›na iliflkin verileriniz var m›d›r? Varsa paylaflabilir miyiz?

Reyhan Atasü Topçuo¤lu, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Hizmet Bölümü Baz› kategoriler tekrar tekrar m› say›ld›? Nas›l ay›rd›n›z? Sektör ve konu kategorilerinde çak›flmalar vard›, nas›l ay›rd›n›z? Beyhan Tayat, Kad›n Mühendis - Mimarlar e-grubu Elden geçirdi¤iniz yay›nlar›n bibliyografisini yay›nlayacak m›s›n›z, internetten eriflebilecekmiyiz? Projelerde yap›lan çal›flmalar›n kayna¤›n›n AB ile iliflkisi nedir, çal›flmalarda bir s›n›rlama oluflturmufl mu? Bir istatistik yap›ld› m›? Songül Sallan Gül, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü Kad›n Merkezi kurduk, onun ad›na geliyorum. Y›ld›z hoca, yüksek lisans tez hocamd›. O ilgiyle bafllad›k bu alanda çal›flmaya. 17 y›l sonra biz de art›k yüksek lisans tezlerinde kad›n çal›flmas› yapt›r›yoruz. Nas›l ki ben 17 y›l önce bu alana girdi¤imde kad›n, bir çal›flma alan› olarak görülmedi¤i için çok zorlukla karfl›laflt›ysam, halen SDÜ’de ben çal›flma yapt›r›rken, jüri kurarken ayn› zorluklarla karfl›lafl›yorum. Yüksek lisans tezlerinde bir art›fl oldu¤unu söylediniz, bu tezlere isim ve kategori anlam›nda eriflebilecek miyiz? Yay›nlanmam›fl ya da eriflilememifl çal›flmalara yönelik olarak önerim de, KE‹G ya da ortaklafla bir çal›flma yaparak bir portal oluflturulmas› düflünülebilir mi? Müjgan Suver, Marmara Vakf› Kad›n yöneticilerle ilgili yap›lan araflt›rmalar önemli. Karar organlar›nda kad›nlar›n olmas› çok önemli. Son üç senedir bu konuda birçok çal›flma yapt›m. Bugün anayasa mahkemesinin bafl›nda bir kad›n varsa, Tüsiad’›n bafl›na bir han›m seçildiyse, birçok flirket damat yerine k›za teslim ediliyorsa, bu kad›nlara örnek olmal›. Gülay Aslantepe, Uluslararas› Çal›flma Örgütü Y›ld›z Ecevit’in çal›flmas› bu konudaki veritaban›n›n oluflturulmas› için çok önemli bir ilk ad›m. Bütün kad›n odakl› çal›flmalar›n cesaretlendirilmesi üzerine Y›ld›z üniversitelere bir ça¤r›da bulundu. Ben asl›nda bunu biraz daha geniflletmek istiyorum. Yap›lan araflt›rmalar›n gerçekten bilimsel bir önemi olabilmesi için mutlaka toplumsal cinsiyet bak›fl aç›s›yla de¤erlendirilmesi gerekir. Örne¤in madenlerle ilgili bir araflt›rma yap›l›yor, “madenlerde flu kadar kifli çal›fl›yor ama ifl kolu nedeniyle kad›n iflçi çal›flm›yor”, denmedi¤i takdirde araflt›rma uluslararas› terminolojide toplumsal cinsiyet körü oluyor. Toplumsal cinsiyet ayr›m›n› göz önüne almam›fl, de¤ersiz bir araflt›rma oluyor. Bu bilinci tüm araflt›rmalarda yayg›nlaflt›rmak zorunday›z. Kad›na yönelik binlerce araflt›rma olmas›na ra¤men k›rsal araflt›rmalarda bu yön eksik oldu¤u için verilerin az oldu¤unu görüyoruz. Tüm çal›flmalarda bu nitelik hat›rlat›lmal›.

Melda Ela Yalaz, Erzurum Giriflimci Kad›nlar Derne¤i Erzurum’da bir çal›flma yapmaya bafllad›k. ‹stihdam ortam› do¤uda yok. Yaratmaya çal›fl›yoruz. Fabrikam›z yok, ifl ortamlar› yok, insanlar›m›z boflta, birço¤u dileniyor. Kad›nlar›n dikifl nak›fl bilgisini de¤erlendirip sar› gelin bebek çal›flmas› yapt›k. Bunun haricinde proje olarak çilek üretimi bafllatt›k ama yapt›¤›m›z çal›flmalarda çok zorluk ç›kar›l›yor. 30 metrekarelik bile yerimiz olmad›¤› için bir ifl alan› oluflturulamad›. Nas›l bir istihdam ortam› yarat›labilir? Necla Akgökçe, Petrol-ifl Kad›n Dergisi Y›ld›z çal›flmas›nda saptam›fl, az önce bir arkadafl›m›z daha belirtti, yönetici kad›nlar üzerine çal›flmalar yap›lmas›n›n olumlu oldu¤u belirtildi. Elbette önemli ama çal›flmalar›n›n büyük bir k›sm›n›n yönetici kad›nlar üzerine yap›lmas› di¤er çal›flan kad›nlar›n pratiklerini gölgelemesi aç›s›ndan sorunlu. Biz sendikal alanda ç›kan tek kad›n dergisi oldu¤umuz için pek çok yeni araflt›rmac› arkadafllar›m›z bize yöneliyorlar. Dikkatimi çeken çok önemli bir fley oldu. Petrol, kimya, ilaç sektöründe yönetici kad›nlar üzerine bir arkadafl›m›z araflt›rma yapt›¤›n› söyledi. Bunun gibi hep niye kad›nlar yönetici olam›yorlar gibi araflt›rmalar var. Bizim sektörde yönetici kad›n çok var ama baflka önemli bir fley de var. Özellefltirmenin en a¤›r yafland›¤› sektör bizim sektör. Özellefltirmenin kad›n eme¤i üzerine etkisiyle ilgili yap›lan bir çal›flma yok. Birileri bizi fonlarla çok destekledi¤i için, yeni araflt›rmalar yapan arkadafllar›m›z aç›s›ndan akademik kariyer aç›s›ndan da anlaml› görülmeye bafllan›yor. Buna dikkat çekmek istedim. Ayr›ca bizim sektörde özelleflmeyle birlikte tafleronlaflma var. Kad›nlar›n en çok çal›flt›¤› hizmet sektörü bütünüyle tafleronlaflt›. Kad›nlar güvencesiz, sendikas›z, düflük ücretlerle çal›fl›yorlar. ‹nan›lmaz bir sömürü var. Buras› da hiç kimsenin çal›flma yapmad›¤› bir alan. Sendikalara toplumsal cinsiyet temelli istatistikler yapmalar› konusunda bir öneri götürmeliyiz. Çünkü kad›n say›lar› tespit edilmiyor, iflyerlerinde say› genellikle erkek a¤›rl›kl›. Ne kadar kad›n iflçi, kad›n temsilci var, yönetimlerde ne kadar kad›n var, bilmiyoruz. Böyle bir öneri götürürsek anlaml› olur diye düflünüyorum. ‹kinci önerim de, bizim sektörde Petrol-‹fl Sendikas› Antalya Serbest Bölgesi’nde Novamek adl› bir iflyerimiz var. Burada 82 kad›n iflçi 5 ayd›r direniyorlar. Oradaki kad›n arkadafllar›m›zla bir dayan›flma a¤› oluflturabilir miyiz? Yap›lan çal›flmalar› feminist bak›fl aç›s›yla ele almaya çal›fl›yoruz dedin. Daha iyi anlayabilmek için soruyorum, konumuz kad›n istihdam›, toplumsal cinsiyet bak›fl›yla ele almaktan kas›t tam olarak nedir? Mine Tan, Ankara Üniversitesi, E¤itim Bilimleri Fakültesi Bundan sonraki çal›flma ile ilgili olarak iki önerim var. Birisini zaten vurgulad›n, çal›flmalara bakarken 80 öncesine de gitmek gerek, bu çok önemli. ‹kincisi ise emek ve istihdam çal›flmalar›n›n ne ölçüde kad›n bak›fl aç›s›yla yap›ld›¤›n› belirlemek. Dolay›s›yla, çal›flman›n bundan sonraki aflamas›nda iflin içine girmek, içeriden bakmak ve böylelikle araflt›rma piyasas›n›n kimler taraf›ndan paylafl›lmakta oldu¤unun görüntülenmesi çok önemli olacak diye düflünüyorum. Çünkü herhangi bir alan, özellikle AB gibi yollarla desteklenmesi söz konusu oldu¤unda, kad›n bak›fl aç›s›na sahip olmayan yönelimlerin etkisine girebilir.

Belk›s Kümbeto¤lu, Marmara Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü ‹çeriden bakmak için nas›l bakaca¤›m›z çok önemli. Bugüne kadar yap›lan çal›flmalar›n ço¤unun sadece say›sal verilerle ilgili oldu¤unu hat›rlayabilir miyiz. Asl›nda araflt›rmalar›m›z›n yönteminin de oluflan bilginin niteli¤i aç›s›ndan çok önemli oldu¤unu hat›rlayabilir miyiz? Kad›n bak›fl aç›s›yla yap›lacak çal›flmalar›n nicelikten ziyade niteliksel olmas›na, kad›nlar›n seslerinin, görüfllerinin daha aç›k, daha ayr›nt›l› duyurulaca¤› çal›flmalara a¤›rl›k verilmesine ve onlar›n teflvik edilmesine yard›mc› olmak mümkün olabilir mi? Bunu bir öneri olarak getirmek istemifltim. Giriflimcilik konusundaki çal›flmalar›n çok artt›¤›n› biliyoruz. Benim dikkat çekmek istedi¤im, biraz önce Necla Akgökçe’nin de vurgulad›¤› formal alanda çal›flan ama formal hiçbir korumadan yararlanamayan kad›nlar›n çal›flma koflullar› üzerine. Bu konuda araflt›rmalar›n özellikle son 10 y›ldaki durumu daha iyi tespit edebilmek için niteliksel olarak yap›lmas›n›n mümkün olabilece¤ini düflünüyorum. Fulya Saner, Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›, AB Koordinasyon Dairesi TU‹K’te gender segregated statistics konulu bir proje var. Bilginiz olsun, takip etmek ve bask› kurmak için söylüyorum. Parayla sat›lan veriler k›sm›, bilinen bir fley ama Bilgi Edinme Kanunu gere¤ince 15 gün içinde cevap verilmesi gerekiyor. AB Koordinasyon Dairesi TU‹K kütüphanesi ve internetteki veritabanlar›nda bölgesel bir fleyler bulundu¤unu da belirtmek istiyorum. ‹ki senedir devlette çal›fl›yorum, politika yapmak için elde somut bir fleyler olmas› gerek. Bilgisayardan bir fleyler yaparak olmuyor. Yay›nlara ulaflmak bu anlamda çok önemli. ‹lk ad›m olarak ulafl›yorsunuz ama hepsi mevcut durum tespitlerinden ibaret. Mevcut durum tespitlerini ö¤renince içiniz ac›yor, bir fley yapmak, bir fley katmak istiyorsunuz. Bizim dairede oldu¤u gibi hakikaten bir fley yapmaya hevesli olanlar, bir sürü mevcut durum raporu okuduktan sonra “tamam ama ne yapabiliriz” noktas›na geliyor. Cidden somut önerilere ihtiyac›m›z var. fiemsa Özar, Bo¤aziçi Üniversitesi, Ekonomi Bölümü Y›ld›z, genellikle araflt›rmalar›n kad›nlar istihdama niye kat›lm›yor üzerinden yap›ld›¤›n› söyledin ve ondan sonra kad›n istihdam› üzerine araflt›rma yapan kurumlar› koydun. Onlar›n içinde çok fazla iflveren kuruluflu var. Bu aralar iflveren kurulufllar›, kad›n istihdam›n›n art›r›lmas›na çok merak sald›lar fakat ilginç bir flekilde, “iflveren neden kad›nlar› talep etmiyor,” o konu çal›fl›lmam›fl. ‹flveren nedense bizim gibi akademisyenlere, “kad›nlar neden istihdama kat›lm›yor,” diye çal›flma yapt›r›yor ama kendisi niye kad›nlar› alm›yor, kad›nlara karfl› ayr›mc›l›k yap›yor, diye araflt›rma yapt›rm›yor. Benim o toplant›lara kat›lanlar›n›zdan ve araflt›rmalar› yapanlar›n›zdan talebim, direnin. Ben her gitti¤im toplant›da iflverenlere, “herhalde bir ayr›mc›l›k yap›yorsunuz ki bu kadar az kad›n çal›fl›yor,” diyorum. Hay›r biz katiyen ayr›mc›l›k yapm›yoruz, diyorlar. Bunu iflverenlere söylememiz laz›m. Fatma fienden Z›rhl› Benim sorum analiz yöntemine iliflkin olacak. Kad›n eme¤i gibi bir konuda siz feminist bir analiz yapmay› düflünüyorsunuz oysa kad›n eme¤i özellikle de s›n›f bak›fl aç›s›ndan bafl-

ka eksenlerle de gündemde. Dolay›s›yla, böyle bir çal›flma di¤erini d›fllay›p yaln›zca feminist bir çal›flmaya m› yönelecek yoksa iflin geçmiflini, tarihselli¤ini de hesaba katarak s›n›f eksenli bak›fl› da kapsayacak m›? Gülfer Coflkun, Diyarbak›r Ba¤lar Belediyesi Kardelen Kad›n Evi Y›ld›z hocan›n madde madde s›ralad›¤› bütün s›k›nt›lar› ve kayg›lar› biz de yafl›yoruz. Bu çal›flmalar›n›n ço¤unu kendi kurum çal›flmalar›m›z› yönlendirmek amac›yla yap›yoruz. Ama maalesef çal›flt›¤›m›z bölgede kad›n istihdam›na, kad›n›n demografik özelliklerine yönelik istatistiklere bile ulaflmam›z çok zor. Bunlar olmay›nca istihdama yönelik çal›flmalar yapmam›z imkans›z gibi görünüyor. Oysaki bizim kurum çal›flmalar›m›z, özellikle de kad›n istihdam›na yönelik çal›flmalar›m›z kad›nlardan gelen taleplerle belirleniyor ve bunlar› tespit edemedi¤imiz noktada bir fley yapamaz konuma geliyoruz. As›l sormak istedi¤im fley, kad›n istihdam› çal›flmalar›n›n tüm kad›n çal›flmalar›na oran› nedir? Y›ld›z Ecevit, Orta Do¤u Teknik Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü Mersin de bir veritaban› çal›flmas› yap›labilir. Genel veriler, kurumsal veriler, TU‹K gibi kamu kurulufllar› taraf›ndan toplanmal›d›r çünkü onlar›n kaynaklar› vard›r, olmal›d›r da. Ama elbette Kahramanmarafl’ta, Mersin’de ya da kendi flehrinizde, kendi çevrenizde üniversiteyi örgütleyerek veya kamu kurulufllar›n› etkileyerek bölgesel ya da kente özgü veritabanlar› oluflturabilirsiniz. Elbette kentin bilgisini toplayabilirsiniz. Mesele flu, ne kadar inceltilmifl ve detayl› verilere, ne kadar kad›n erkek da¤›l›m› yap›lm›fl veriye ulafl›rsak o kadar iyi. Ama bu mesele Mersin’in, Kahramanmarafl’›n kendi verisini toplamak de¤il. TU‹K zaten bunun için var ve TU‹K gibi kurulufllar art›r›lmal›. TU‹K veri satamaz arkadafllar. Kad›n istihdam› çal›flmas› yapanlar bilirler, TU‹K’ten verileri isterdik onlar da ham da olsa verirlerdi. Yani bu gidifl iyi bir gidifl de¤il, onu söylemek istiyorum. Verisini bile satmaya çal›flan bir kurulufl, veri toplarken de çok özenli olmayacakt›r, diye düflünüyorum. Bu konuda can›m çok yand›¤› için hassas›m. Ev eksenli çal›flan kad›nlar üzerine yap›lan çal›flmalar›n artmas›nda kesinlikle Ev Eksenli Çal›flma Grubunun katk›s› olmufltur. Onlar›n çal›flmalar›, raporlar› dahil edildi. Dolay›s›yla öyle bir büyümenin ev eksenlilerden oldu¤u çok aflikar. Kibar han›m zorluklar›n›z› biliyoruz ama kent baz›nda veri art›rma çabas› nas›l olur, herkes kendi çabas›yla yapacak. Makro siyasetlerin, egemen söylemin ve medyan›n pay›na bakmal›. Birkaç kifli yöntemle ilgili fleyler söyledi. Ne kadar feminist olacak, ne kadar kad›n bak›fl aç›l› olacak? fiimdi ona gelece¤im. Reyhan’›n kategorilerle ilgili sorusu vard›. Tekrarlar olmad›. Bafll›kta en vurucu olarak neye bak›lm›flsa onu seçmeye çal›flt›k. Tabii ki baflka ikincil konular da olabilir. Daha sonraki bir analizde, ikinci önemde, üçüncü önemde listeler haz›rlad›k. En çok öne ç›kanlara bakt›k. Beyhan’›n sorusu. ‹simlerden çal›flmalar›n kayna¤›na henüz ulaflam›yoruz. Ancak çal›flman›n içine girdi¤imizde makalenin yazar› çal›flman›n hangi kaynaktan desteklendi¤ini yazm›flsa bu bilgiye ulafl›labilir.

Songül’ün sorusu. YÖK’ün kütüphanesinden tez taramas› rahatl›kla yap›labilir. Kad›n çal›flmalar› diye bir kategori yok, anahtar kelimelerle bakt›k. Yay›nlanmam›fl çal›flmalar için portal oluflturma fikri iyi. Müjgan Han›m size kat›l›yorum. Yöneticilerle ilgili çal›flma yap›ls›n istemedim ama Necla’n›n duyarl›l›¤› gibi bir duyarl›l›¤a sahibim. Herkesin yöneticilerle ilgili çal›flma yapmas› di¤er alanlar›n ihmal edilmesine sebep oluyor. Bir tez ö¤rencisine istemedi¤in alanda çal›fl denilemez. Tabii ki sevdikleri ve istedikleri alanda çal›flacaklar. Tezi yazman›n birinci koflulu konuyu sevmektir. Ama yumuflak bir yönlendirme ile bak›n böyle alanlar da var, gelin siz flunlar›da çal›fl›n demek hiç de kötü bir fley olmasa gerek diye düflünüyorum. Gülay’›n vurgusu çok önemli. Sadece üniversiteler de¤il bütün kamu kurulufllar› yapt›¤› çal›flmalarda toplumsal cinsiyet körü olmamaya çal›flmal›lar, mutlaka çal›flmalar›nda toplumsal cinsiyet ayr›m›n› göz önünde bulundurmal›lar. Necla sana çok kat›l›yorum. Baflka alanlar var ve olanlarda hiçbir fley bilmiyoruz. Gerçekten özellefltirmenin kad›n eme¤i üzerindeki etkisini bilmiyoruz. Sendikalar kendi bünyelerinde birkaç çal›flma yapt›lar. Biz Türkiye’de özellefltirme kad›n eme¤ini nas›l vurdu gerçekten bilmiyoruz. Hizmet sektöründe, tafleronlaflmada, ne oluyor bilmiyoruz. Bunlar, çal›fl›lmas› gereken alanlar. Çal›flma iki aflamadan olufluyor dedim. Birinci aflamada derleme toplama çal›flmas› yapt›k. Dolay›s›yla çal›flmalar›, kad›n bak›fl aç›l› m›, gibi bir de¤erlendirmeden geçirmedik. Zaten burada kolayca 785 tane dedi¤imiz çal›flmalara eriflmek çok zor oldu. Herkese özel mektuplar yazd›m, özel iliflkiler kurdum ve listelerini getirttim, özgeçmifllerini, kaynaklar›n› getirttim, bu emek-yo¤un bir iflti. Dolay›s›yla, o aflamaya geçemedim. Do¤rusu geçmek de do¤ru de¤ildi. Çünkü açt›¤›n›z andan itibaren kad›n bak›fl aç›s›yla yap›lm›fl m›d›r sorular› bambaflka ve çok vakit alan bir fley. Buraya gelece¤iz, uzun zamand›r hedefledi¤im bir fley. Ama Fatma’n›n sorusu çok kritik, toplant›n›n en önemli noktas›. Bu çal›flmalar› feminist mi, de¤il mi, diye mi yapacaks›n›z yoksa baflka aç›lardan da yaklaflacak m›s›n›z? O zaman flöyle bir fley akla geliyor. Feminist çal›flma yapmak bir alan, s›n›f özellikleriyle ilgili çal›flma yapmak baflka bir alan. Bence son derece yanl›fl bir yaklafl›m. Çünkü s›n›f analizi yapan feminist yaklafl›mlar var. Bir flekilde Marxist feminist gözüyle bakaca¤›m dedi¤in andan itibaren zaten s›n›f iliflkilerine bakacaks›n, zaten kad›nlar›n s›n›fsal durumuna bakacaks›n. Öyle bir fley anlad›m ki senin konuflmandan, feminizm baflka bir fley, Marxist bak›fl baflka bir fley. Feminizm hep yanl›fl anlafl›ld›¤›, içi doldurulmad›¤›, feminist çal›flmalar kenara itildi¤i, üvey evlat muamelesi gördü¤ü için böyle yorumluyorsunuz. Ben feminist çal›flmalar›n, içine s›n›fsal analizi dahil edebilen çal›flmalar oldu¤unu düflünüyorum. Bu anlamda feminist bir perspektifle bakt›¤›m›zda iflin içine s›n›f da girecek.

II. OTURUM

Türkiye’de Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam› ile ‹lgili Varolan Yasalar›n De¤erlendirilmesi

Oturum Baflkan›

Aysun Say›n

Sunum

Kadriye Bak›rc›

TÜRK‹YE’DE KADIN EME⁄‹ ve ‹ST‹HDAMI ‹LE ‹LG‹L‹ VAROLAN YASALARIN DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹ Kadriye Bak›rc›1

B

en, "çal›flan kad›nlar›n çal›flma mevzuat›ndan kaynaklanan sorunlar›" olarak koydum konuflmam›n bafll›¤›n›, fakat sonra fark ettim ki çok say›da düzenleme var ve bunlar›n 40 dakika içerisinde konuflulmas› mümkün de¤il. Dolay›s›yla belirli kanunlar üzerinde durabilece¤im bu toplant›da. Di¤er bütün kanunlar›n taranmas› ve de¤erlendirilmesi daha sonraki süreçte yap›lacak bir ifl. Çal›flan kad›nlar dedi¤imiz zaman çok farkl› hukuksal biçimlerde çal›flan kad›nlar görüyoruz. Bunun içerisinde, kendi nam ve hesab›na bir baflka deyiflle bir iflverene ya da çal›flt›rana ba¤l› olmadan çal›flan kad›nlar var. Bunlar ayn› hukuksal statüye tabi olmalar›na ra¤men homojen bir grup de¤il. Bunlarla ilgili giriflimcili¤i özendirecek mevzuat d›fl›nda özel bir düzenleme yok. Bir de bir iflverene ya da çal›flt›rana ba¤›ml› olarak çal›flanlar var. Bunlar farkl› hukuksal statülere tabiler. Örne¤in iflçiler, memurlar ve sözleflmeli personel bu grupta yer al›yor. Bu grup içerisinde en kalabal›k olanlar iflçi kad›nlar. Fakat iflçi kad›nlar da kendi aralar›nda homojen de¤il. Bunlar›n bir grubu ‹fl Kanunu’na tabi iken, bir grubu ‹fl Kanunu’nun kapsam› d›fl›nda. Dolay›s›yla çal›flma biçimlerine ba¤l› olarak ya genel kanunlara tabiler veya bunlara özgü özel birtak›m kanunlar var. ‹fl Kanunu’na tabi kad›nlara bakt›¤›m›z zaman bunlar›n da asl›nda homojen bir grup olmad›¤› görülüyor. Dolay›s›yla oldukça katmanl› bir foto¤raf ç›k›yor önümüze. Önce iflçi kad›nlar içerisinde ‹fl Kanunu kapsam› d›fl›nda b›rak›lanlara de¤inmek istiyorum. Bunlar: – Deniz ve hava ifllerinde çal›flanlar, – Elli dahil elliden az iflçi çal›flt›ran tar›m ve orman iflleri ya da iflletmelerinde çal›flanlar, – Aile ekonomisi s›n›rlar› içinde kalan tar›mla ilgili her türlü yap› ifllerinde çal›flanlar, – Bir ailenin üyeleri ve 3. dereceye kadar h›s›mlar› aras›nda d›flardan baflka biri kat›lmayarak evlerde ve ev sanatlar›n›n yap›ld›¤› ifllerde çal›flanlar, – Ev hizmetlerinde çal›flanlar, – Ç›raklar, sporcular, rehabilite edilenler, – 507 say›l› Esnaf ve Sanatkarlar Kanunu’nun 2. maddesinin tarifine uygun 3 kiflinin çal›flt›¤› iflyerlerinde çal›flanlar. Bu grup ile ilgili düzenlemelere bu oturumda girmek mümkün de¤il. Ben ‹fl Kanunu üzerinde durmak istiyorum. Çünkü ‹fl Kanunu en yeni olan kanun. Ayr›ca, ‹fl Kanunu ile ilgili yönetmelikler ve bir de yeni kanunlardan bir di¤eri olan 2005 tarihli Türk Ceza Kanunu’nun çal›flan kad›nlarla ilgili düzenlemeleri üzerinde duraca¤›m. 1

‹stanbul Teknik Üniversitesi, ‹flletme Fakültesi

2003 y›l›nda 4857 say›l› yeni ‹fl Kanunu yürürlü¤e girdi ve bu kanun ç›kar›l›rken iddia Avrupa Birli¤i normlar›na ve Türkiye’nin onaylad›¤› Uluslararas› Çal›flma Örgütü sözleflmelerine uyum sa¤lanacak olmas›yd›. Fakat Kanun incelendi¤i zaman görülüyor ki belirli bir zihniyetin sonucu olarak kad›n istihtam›n› art›r›c›, teflvik edici düzenlemeler söz konusu de¤il, aksine bir tak›m aksakl›k oluflturan durumlar var. Bu noktada Türkiye’nin uluslararas› yükümlülükleri üzerinde biraz durmak istiyorum. O konuda da Gülay Aslantepe‘ye teflekkür ederim. Beni bir liste ç›karmaktan kurtard›. Türkiye’nin onaylam›fl oldu¤u Uluslararas› Çal›flma Örgütü sözleflmeleriyle ilgili bir listeyi göndermifllerdi. Avrupa Birli¤i yönergeleri uyum sürecinde oldukça önemli olmas›na ra¤men, Avrupa Birli¤i’ni bir yana b›rakacak olursak, Türkiye onaylam›fl oldu¤u Uluslararas› Çal›flma Örgütü sözleflmelerinin gereklerini yerine getirmek zorunda. Kad›nlarla ilgili do¤rudan ya da dolayl› düzenleme içeren Uluslararas› Çal›flma Örgütü sözleflmeleri ve Türkiye’nin onaylam›fl oldu¤u sözleflmeler flunlar: – 29 no’lu zorla çal›flt›rma sözleflmesi, – 87 no’lu sendika özgürlü¤ü ve sendikalaflma hakk›n›n korunmas› sözleflmesi, – 98 no’lu örgütlenme ve toplu pazarl›k hakk› sözleflmesi, – 100 no’lu eflit ücret sözleflmesi, – 105 no’lu zorla çal›flt›rman›n kald›r›lmas› sözleflmesi, – 111 no’lu ifl ve meslekte ayr›mc›l›k sözleflmesi, – 122 no‘lu istihdam politikas› sözleflmesi, – 138 say›l› asgari yafl sözleflmesi, – 182 no’lu en kötü biçimlerdeki çocuk iflçili¤inin yasaklanmas› ve ortadan kald›r›lmas› ile ilgili acil eylem sözleflmesi. Bunlar içinde kad›nlar›n aile ve ifl iliflkilerinin ba¤daflt›r›lmas› ile ilgili çok önemli sözleflmeler onaylanmam›fl durumda. Bunlar: – 156 no’lu aile sorumluluklar› ile ilgili olan çal›flanlar sözleflmesi, – 183 no’lu anal›¤›n korunmas› sözleflmesi. Ayr›ca Türkiye‘nin onaylamad›¤› iki sözleflme daha var yine kad›nlar› ilgilendiren. – 175 no’lu k›smi süreli çal›flma sözleflmesi, – 177 no’lu evde çal›flma sözleflmesi. Bunlar Türkiye‘nin onaylamad›¤› fakat Avrupa Birli¤i’ne uyum sürecinde mutlaka onaylamas› gerekti¤i sözleflmeler. Çünkü Avrupa Birli¤i pek çok belgesinde hep Uluslararas› Çal›flma Örgütü sözleflmelerine at›fta bulunuyor. Avrupa Birli¤i aç›s›ndan da bunlar son derece önemli sözleflmeler. Belirtmeliyim ki ‹fl Kanunu ve ilgili yönetmelikleri incelerken, do¤rudan do¤ruya kad›nlarla ilgili düzenlemeler üzerinde duraca¤›m. Mesela 1. oturumda Necla Akgökçe’nin söyledi¤i alt iflveren kurumu üzerinde durmayaca¤›m. Çünkü alt iflveren kurumu gerçekten problemli bir alan. Bu alanda erkekler de sömürüye u¤ruyor kad›nlarla beraber. Kad›nlar›n sömürüsü tabii ki daha katmanl› fakat do¤rudan do¤ruya kad›nlarla ilgili bir düzenleme içermedi¤i için, alt iflveren düzenlemesi üzerinde durmayaca¤›m. Zaten o bafll› bafl›na bir oturum konusu olacak bir konu.

‹fl Kanunu’nun do¤rudan do¤ruya kad›nlar› ilgilendiren düzenlemelerinden bir tanesi, ‹fl Kanunu’nun 5. maddesi. Bu madde daha önceki 1475 say›l› Kanun’da mevcut de¤ildi. ‹lk defa 2003 y›l›nda ‹fl Kanunu’na giren bir madde. Eflit davranma ilkesini düzenliyor. Bu maddede ciddi problemler var. Maddenin 1. f›kras›nda, ifl iliflkisinde dil, ›rk, cinsiyet, siyasal düflünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzer sebeplere dayal› ayr›m yap›lamaz, deniyor. Arkas›ndan, iflverenin tam süreyle çal›flanlarla, k›smi süreli çal›flan iflçiler aras›nda ayr›m yapamayaca¤›, düzenlenmifl. Arkas›ndan, cinsiyete dayal› ücret konusunda iflverenin ayr›mc›l›k yapamayaca¤›, düzenlenmifl. ‹fl iliflkisinin devam›nda ve iflin sona ermesinde iflveren e¤er dil, ›rk, cinsiyet, siyasal düflünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayr›m yaparsa bir yapt›r›m öngörülmüfl, fakat ifl iliflkisinin kurulmas›nda ayr›mc›l›k yapt›r›ma ba¤lanmam›fl. Bu önemli bir eksiklik. Kad›n›n iflgücüne kat›l›m meselesinde önüne ç›kan engellerden bir tanesi. Burada hiçbir yapt›r›m öngörülmemifl olmas› buna yapt›r›m uygulanmayaca¤› anlam›na gelmez. Bir hukukçu olarak ben yorum yoluyla ifl iliflkisi devam ederken veya son buldu¤unda uygulanan yapt›r›m›n, ifl görüflmelerinde de uygulanabilece¤ini savunuyorum. Bununla ilgili henüz bir mahkeme karar› yok. Fakat bu görüfl reddedilse bile, Türk Ceza Kanunu’nun 122. maddesi, kifliler aras›nda dil, ›rk, renk, cinsiyet, siyasi düflünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayr›m yaparak kiflinin ifle al›nmas›n› veya al›nmamas›n› yukar›da say›lan hallerden birine ba¤layan kimse hakk›nda 6 aydan bir y›la kadar hapis veya adli para cezas› verilir, diyor. Dolay›s›yla ‹fl Kanunu’nda aç›k bir yapt›r›m öngörülmemifl olmas›na ra¤men, Türk Ceza Kanunu’nun bu maddesi mevcuttur. ‹fl Kanunu’nun 5. maddesindeki bir baflka sorun, yapt›r›m›n limitiyle ilgili. 5. madde diyor ki; ifl iliflkisinde veya sona ermesinde ayr›mc›l›k yapan iflveren 4 aya kadar uygun bir tazminat ödemek zorundad›r. Burada ödenecek tazminata bir limit getirilmifl, yani 4 aydan fazla bir tazminata mahkeme karar veremeyecek. Bu, AB normlar›na ayk›r›. Nitekim Avrupa Adalet Divan› ‹ngiltere’ye karfl› aç›lan cinsiyet ayr›mc›l›¤› ile ilgili bir davada tazminatta bir üst limit getirilemeyece¤i görüflünü aç›klad›. Dolay›s›yla bu sorun oluflturan bir düzenleme. ‹fl Kanunu’nun kad›nlar aç›s›ndan sorun oluflturan di¤er maddeleri 18, 19, 20 ve 21. maddeler. 18. madde ifl sözleflmesinin sona ermesini düzenliyor. ‹fl sözleflmesinin sona ermesinde. 2003 tarihli ‹fl Kanun’u flöyle bir tercih yapt›. Dendi ki 30’dan az iflçinin çal›flt›¤› iflyerlerinde çal›flanlar› iflveren hiçbir gerekçe göstermeden iflten ç›karabilir. 30 veya 30’dan fazla iflçinin çal›flt›¤› bir iflyerinde belirli kriterlerin de gerçekleflmesi kofluluyla iflveren geçerli bir neden göstermek zorundad›r. Burada elefltiriye aç›k olan düzenlemelerden bir tanesi 30 iflçi say›s› olabilir. Çünkü kad›nlar›n büyük bölümü 30’dan az iflçinin çal›flt›¤› iflyerlerinde istihdam edilmektedir. Kanun tasar›s› haz›rlan›rken bu say› asl›nda 10 iflçi ile s›n›rl›yd›. TBMM görüflmelerinde bu say› 30’a ç›kar›ld›. Elefltirilebilecek düzenlemelerden bir tanesi bu. Di¤er elefltiriye aç›k madde flu: ‹fl Kanunu baz› durumlar›n iflten ç›kar›lmak için geçerli sebep oluflturmayaca¤›n› düzenliyor. Irk, din, cinsiyet, medeni hal, aile yükümlülükleri, hamilelik, do¤um, din, siyasi görüfl ve benzeri nedenler iflten ç›karmak için geçerli neden de¤il. Burada kad›nlar› ilgilendirenler, cinsiyet, medeni hal, aile yükümlülükleri, hamilelik ve do¤um. Ancak bu düzenlemede kad›n iflçiye e¤er iflten ç›kar›l›rsan sadece ifle iade davas› açabilirsin, deniyor. Burada kad›n iflçiye seçim hakk› tan›nmal›d›r diye düflünüyorum. Çünkü iflten ç›kar›lma aflamas›nda örne¤in psikolojik tacize maruz kalan kad›n, ifle dönmek istemiyor olabilir.Yaln›zca u¤rad›¤› ayr›mc›l›¤a karfl› tazminat talep etmek istiyor olabilir, fakat

Kanun seçimlik bir olanak tan›m›yor, ister tazminat ister ifle iade, demiyor. Oysa iflveren aç›s›ndan birtak›m kolayl›klar sa¤lanm›fl. fiöyle ki mahkeme kad›n iflçinin iflten ç›kar›lmas›n›n geçerli bir nedene dayanmad›¤›na ve ifle iadesine karar verdi¤inde, kad›n iflçi ifle iade talebiyle iflverene müracaat etmek zorunda. Ancak iflverene burada bir seçimlik olanak tan›nm›fl. ‹flveren iflçiye baflvurusu halinde ifle bafllatmak veya bafllatmak istemiyorsa en az 4 ayl›k, en çok 8 ayl›k ücret tutar›nda tazminat ödemek zorunda. Mahkeme ifle iade karar› verse ve kad›n iflçi dönmek istese bile, iflveren isterse ifle alma, istemezse onun yerine tazminat ödeme olana¤›na sahip. Dolay›s›yla iflverene seçimlik olanak tan›n›rken kad›na böyle bir olanak tan›nm›yor. Ayr›ca ispat yüküyle ilgili bir sorun var. ‹fl Kanunu uyar›nca geçerli nedeni ispat yükümlülü¤ü iflverene aittir. ‹flçi feshin baflka nedene dayand›¤›n› iddia etti¤i takdirde, bunu ispatla yükümlüdür. Dolay›s›yla iflveren, ben kad›n iflçiyi iflletme gerekleri nedeniyle iflten ç›kard›m, diyor; kad›n iflçi, hay›r ben cinsiyetim nedeniyle ç›kar›ld›m diyorsa, kad›n iflçi iddias›n› ispat etmek zorunda. Bu düzenleme hem Avrupa Birli¤i normlar›na ayk›r›, hem de Uluslararas› Çal›flma Örgütü Uzmanlar Komitesi’nin içtihatlar›na ayk›r›. Burada ispat yükünün hafifletilmesi gerekirdi. Bir baflka kad›n iflçilerle ilgili düzenleme, iflyerinde cinsel tacizle ilgili. ‹flyerinde cinsel taciz kad›n›n iflgücüne kat›l›m› önünde önemli engellerden bir tanesi. Kad›n›n Statüsü Genel Müdürlü¤ü’nün yapt›rd›¤› baz› araflt›rmalarda büyük oranda kad›n ya ifle ilk giriflinde tacize maruz kald›¤› için çal›flmaktan vazgeçti¤ini veya tacize u¤rama korkusuyla çal›flmak istemedi¤ini veya tacize u¤rayabilece¤i endiflesiyle eflinin veya erkek kardeflinin veya babas›n›n çal›flmas›na izin vermedi¤ini söylüyor. Dolay›s›yla bu önemli konulardan bir tanesi. ‹flyerinde cinsel taciz ilk defa 2003 y›l›nda ‹fl Kanunu’nda düzenlendi. O zamana kadar teknik anlamda hiçbir kanunda düzenlenmifl de¤ildi. 2005 y›l›nda da Türk Ceza Kanunu’nda düzenlendi. 2003 y›l›nda ‹fl Kanunu’nda düzenleme yap›l›rken, ne yaz›k ki bununla ilgili özel tek bir madde ya da birden fazla maddeyi oluflturacak flekilde bir düzenleme yap›lmad›. Onun yerine iflçinin hakl› nedenle ifl sözleflmesini feshetti¤i haller ve iflverenin ifl sözleflmesini hakl› nedenle feshetti¤i haller içinde birer düzenleme olarak yer ald›. Kanun diyor ki e¤er iflveren iflçiye cinsel tacizde bulunursa iflçi ifl sözleflmesini derhal feshedebilir. Öte yandan yine diyor ki kad›n iflçiye, bir baflka iflçi veya 3. bir kifli seni taciz ederse o takdirde de iflverene flikayette bulunacaks›n, flikayet sonucunda iflveren gerekli önlemleri almazsa iflten ç›kabilirsin diyor. Burada ciddi bir problem var. Çünkü burada ikili bir ayr›m yapmak gerekiyor. ‹flverenin gözü önünde cereyan eden veya iflverenin bilmesi gereken durumlarda flikayet koflulu aranmamal›d›r. Öte yandan iflveren, bir iflçisi bir baflka iflçisini taciz ederse tacizde bulunan iflçiyi iflten ç›karabilir. Sonuçta sadece iflten ç›karmayla ilgili bir düzenleme var. Halbuki kad›nlar›n istedi¤i böyle bir olay›n yaflanmamas›. Dolay›s›yla önemli olan cinsel tacizi önlemektir. Meydana geldikten sonra birtak›m yapt›r›mlar›n öngörülmesi önemli tabii, fakat daha önemli olan bunu önleyici birtak›m düzenlemelerin olmas›. Türk Ceza Kanunu’ndaki cinsel tacizle ilgili madde de problemli. Ben TCK Tasar›s› haz›rlan›rken insanlara ulaflmaya çal›flt›m, fakat herhalde derdimi yeterince anlatamad›m. Diyor ki 105. madde, bir kimseyi cinsel olarak taciz eden kifli hakk›nda ma¤durun flikayeti üzerine 3 aydan 2 y›la kadar hapis cezas› ya da adli para cezas›na hükmolunur. Bu fiiller e¤er hiyerarflik bir iliflki içerisinde cereyan ederse, yani tacizi yönelten eflde¤er statüde de¤il de

iflveren ya da iflveren vekili ise ceza yar› oran›nda art›r›l›r. Bu fiil nedeniyle ma¤dur iflini terk etmek zorunda kalm›flsa, verilen ceza bir y›ldan az olamaz. 2. f›krada bir problem yok 1. f›kra problemli; çünkü burada bir davran›fl cinsel amaçl› de¤ilse cinsel taciz olarak de¤erlendirilmiyor. Bir davran›fl niteli¤i gere¤i cinsel bir davran›fl olsa bile cinsel amaç güdülmemiflse cinsel taciz oluflturmuyor. Böyle bir fley olabilir mi? Burada ma¤dur esas al›nm›yor. Fail esas al›n›yor. Onun niyetine bak›l›yor. Fail cinsel amaç gütmemiflse hakaretten yarg›lanacak. Hakaretin cezas› daha hafif tabii. 105. madde kad›n gruplar›n›n sahip ç›kt›¤› bir madde, fakat asl›nda problemli bir madde. Bunun düzeltilmesi gerekiyor. Son olarak ‹fl Kanunu’nda düzenlenmifl olan anal›k izni ve Gebe ve Emziren Kad›nlar Yönetmeli¤i üzerinde duraca¤›m. ‹fl Kanunu’nun 74. maddesi anal›k iznini düzenliyor ve zaten bafll›¤› da "Anal›k halinde çal›flma ve süt izni". Kanun, babal›k izni ya da ebeveyn izni diye bir kurumdan bahsetmiyor. Dolay›s›yla bu zaten kad›n›n yükümlülü¤üdür diye düflünülmüfl ve buna göre bir düzenleme yap›lm›fl. 74. madde, kad›n iflçilerin do¤umdan önce sekiz ve do¤umdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam 16 haftal›k süre için çal›flmamalar› esast›r, diyor. Uluslararas› Çal›flma Örgütü sözleflmelerinde ve Avrupa Birli¤i normlar›nda bu süre, do¤umdan önce yedi, do¤umdan sonra yedidir. Bizim Kanunumuzda, Millet Meclisinde görüflülürken, bir kad›n milletvekilinin verdi¤i önergeyle, do¤umdan önce sekiz do¤umdan sonra sekiz hafta olarak düzenlendi. ‹zinle ilgili bu tür koruyucu düzenlemeler, bir baflka deyiflle yaln›zca kad›nlara iliflkin uzun izin süreleri, kad›n›n iflgücüne kat›l›m› önünde engel oluflturabiliyor. Benim düflüncem bu tabii, farkl› düflünülebilir. Bu süreler üzerinde durmak gerekiyor; çünkü e¤er kad›n›n sa¤l›k durumu elveriflli de¤ilse, bu süre hekim raporuyla uzat›labiliyor. Ayr›ca bu süreler bittikten sonra kad›n iflçiye Kanun isterse alt› ayl›k da ücretsiz izin hakk› öngörmüfl. Bunun mesela babal›k izni veya ebeveyn izni olarak düzenlenmesi çok daha do¤ru olurdu belki. Fakat burada da bu alt› ayl›k ücretsiz izin hakk› kad›n için öngörülmüfl. Bu uzun süreler üzerinde san›r›m hepimizin bir düflünmesi ve tart›flmas› gerekiyor. Öte yandan emzirme izni ile ilgili bir düzenleme var. Burada da kad›n iflçilere bir yafl›ndan küçük çocuklar›n› emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir; Bu sürenin hangi saatler aras›nda ve kaça bölünerek kullan›laca¤›n› iflçi kendisi belirler, diyor Kanun. Fakat bu maddeye ba¤l› olarak düzenlenen Gebe ve Emziren Kad›nlar Yönetmeli¤i’ne bakt›¤›m›z zaman gene sorunlar ortaya ç›k›yor. Gebe ve Emziren Kad›nlar Yönetmeli¤i iflverenlere emzirme odas› ve yurt açma yükümlülü¤ü getiriyor. Ancak bu yükümlülü¤ü düzenlerken yaln›zca kad›n iflçi say›s› esas al›narak bu yükümlülük düzenlenmifl. Diyor ki yönetmelik: Yafllar› ve medeni halleri ne olursa olsun yüz ile yüz elli kad›n iflçi çal›flt›r›lan iflyerlerinde, bir yafl›ndan küçük çocuklar›n b›rak›lmas› ve bak›lmas› ve emziren iflçilerin çocuklar›n› emzirmeleri için iflveren taraf›ndan çal›flma yerlerinden ayr› ve iflyerine en çok 250 metre uzakl›kta bir emzirme odas› kurulmas› zorunludur. ‹flverenler ne yap›yor? 99 kad›n iflçi al›yor, dolay›s›yla bu yükümlülükten kurtuluyor. Çünkü sadece kad›n iflçi say›s› esas al›nm›fl. Hâlbuki bunun asl›nda kad›n ve erkek toplam iflçi say›s› gözetilerek düzenlenmesi daha yerinde olurdu. Asl›nda bunun d›fl›nda çok olumlu düzenlemeler var yönetmelikte. Bir de yine bu yönetmelikte problem oluflturan baflka bir düzenleme: 150’den çok kad›n iflçinin çal›flt›r›ld›¤› yerlerde de ifl verenlere bir yurdun kurulmas› zorunlulu¤u getiriliyor. Dolay›s›yla her defas›nda iflveren yükümlülükten kurtulmak istiyorsa kad›n iflçi say›s›n›

bu say›lar›n alt›nda tutarak bu yükümlülükten kurtulmaya çal›fl›yor. Son olarak Gebe ve Emziren Kad›nlar Yönetmeli¤i’nde sorun oluflturan bir di¤er düzenleme flu: Diyor ki yönetmelik, oda ve yurtlardan kad›n iflçilerin çocuklar› ile erkek iflçilerin annesi ölmüfl veya velayeti babaya verilmifl çocuklar› faydalan›rlar. Dolay›s›yla kad›n iflçi ölmüflse çocuk, baban›n iflyerindeki oda ve yurtlardan yararlanabilir veya çocu¤un velayeti babaya verilmiflse ancak çocuk yararlanabilecek. Bu da elefltiriye aç›k bir hüküm; çünkü kad›n iflçinin iflyerinde oda veya yurt yoksa, çocuk baban›n iflyerindeki oda ve yurttan yararlanabilmeli. Yaln›zca kad›n iflçi ölmüflse veya velayet babaya verilmiflse çocu¤un baban›n iflyerindeki oda ve yurttan yararlanabilmesini anlamak mümkün de¤il. Dolay›s›yla Yönetmelik’te de¤ifltirilmesi gereken üç düzenleme var. Fakat tabii bir yandan bunlar›n de¤ifltirilmesini savunurken, bir yandan da s›k s›k gazetelerde iflverenlere krefl açma yükümlülü¤ü kald›r›lacak diye birtak›m yaz›lar okuyorum. Umar›m bunlar söylentiden ibarettir. Benim, bana ayr›lan süre içinde söyleyeceklerim bu kadar. Çok teflekkür ederim sabr›n›z için.

2. OTURUM TARTIfiMALAR Aysun Say›n, Kad›n Adaylar› Destekleme ve E¤itme Derne¤i Sizlere söz vermeden önce Kadriye’nin sunuflunu özetlemek istiyorum. Belki, bizim de çerçeveyi tekrar çizmemize kolayl›k sa¤lar. Öncelikle Kadriye bir fleyin alt›n› çok net çizdi. Türkiye’nin Uluslararas› Çal›flma Örgütü sözleflmelerinden, özellikle kad›n› do¤rudan ilgilendiren çal›flma yaflam› ve ifl yaflam›n› uyumlaflt›rmaya yönelik herhangi bir sözleflmesini imzalamad›¤›n›, Avrupa Birli¤i sürecinde bu taahhüttün alt›na girdi¤ini ama henüz bunun gerçekleflmedi¤ini söyledi. ‹fl Kanunu’ndaki birtak›m sorunlar› paylaflt›. Daha çok kad›n›n bak›m hizmetleriyle ilgili olan sorumluluklar›n›n kanun eliyle de kad›na teslim edildi¤ini dolay›s›yla kanun yap›c›n›n da kad›n› çocuktan, hastadan veya engelliden veya bütün bak›m hizmetlerinden sorumlu olarak gördü¤ünü ve bizim bununla mücadele etmemiz gerekti¤ini belirtti. Sosyal hayat›m›z› düzenlerken, ev içi sorumluluklar paylafl›lmal›d›r derken, önce kanunu de¤ifltirmemiz gerekti¤ini söyledi. ‹fl Kanunu’nda yer almayan ama Türk Ceza Kanunu’yla gelen düzenlemelerden bahsetti. Dolay›s›yla ‹fl Kanunu baz› fleyleri kapsam›yor; ama TCK’ye girdi¤i için biz onlar› kullanarak birtak›m haklar›m›z› elde edebiliriz, dedi. Bir di¤er önemli mesele ise ‹fl Kanunu madde 18’de yer alan 30 kifli meselesi. Bizi çok do¤rudan ilgilendiriyor, çünkü kad›nlar daha çok, daha az insan›n çal›flt›¤›, daha küçük, orta boy iflletmelerde çal›fl›yor ve dolay›s›yla ifl kanunu, ifl güvencesi kapsam›nda çal›flm›yorlar. fiimdi sözü size b›rakay›m görüflleriniz, yorumlar›n›z ve sorular›n›z için. Sema Karaday›o¤lu, Sinop Barosu Kad›n Haklar› Komisyonu Türkiye Barolar Birli¤i Kad›n Hukuku Komisyonu üyesiyiz. Daha önce Bilgi Üniversitesi’nin düzenledi¤i bir konferansa da kat›lm›flt›k. Anayasan›n 90. maddesi imzalad›¤›m›z uluslararas› sözleflmelerin iç hukuk fleklinde de¤erlendirilmesi gerekti¤ini kabul ediyor. CEDAW’›n da bu konuda hat›rlat›lmas› gerekti¤ini düflünüyorum. Kad›nlara karfl› ayr›mc›l›¤›n önlenmesi hakk›ndaki sözleflme Türkiye’yi de ba¤l›yor ve tazminat konusu da olabilecek nitelikte. Ayr›ca cinsel tacizle ilgili 105. madde, cinsel amaç güdülmesi, Ceza Hukuku’nun genel ilkeleri anlam›nda geçerli bir gerekçe. Kasta bak›lmas› gerekiyor, her zaman için failin kast›na bak›l›r ve o ayr›mc›l›¤a engel de¤il. Türkiye Barolar Birli¤i Kad›n Hukuku Komisyonu, Ceza Kanunu, Medeni Kanun, 4320 Aileye Karfl› fiiddete iliflkin kanunla ilgili çal›flmalarda özellikle yasa nas›l olmal›, fleklinde çal›flmalar›na hala devam ediyor. 4320 ile ilgili yönerge verilmesi için en son bir toplant› yap›ld› ve ceza kanununda o maddelerin konulmas› için gerçekten tüm sivil kad›n örgütlerinin TÜBAKKOM da dahil çok yo¤un çal›flt›¤›n› bizzat gözlemledim ve Türk Ceza Kanunu’ndaki hükümlerin, Türk ‹fl Kanunu’ndaki hükümlerin son derecede olumlu geliflmeler kaydetti¤ini sevinerek görüyoruz. Fakat uygulamada ülkenin flartlar›ndan gelen sorunlar› hep birlik-

te aflmaya çal›fl›yoruz. Bunu eklemek istedim siz de onun önemine de¤inirseniz iyi olur diye düflünüyorum. Kadriye Bak›rc›, ‹stanbul Teknik Üniversitesi, ‹flletme Fakültesi Anayasan›n 90. maddesi usulüne göre onaylanm›fl uluslararas› sözleflmelerin iç hukukla çat›flmas› halinde uluslararas› sözleflmelere üstünlük tan›naca¤›n› söylüyor fakat pek çok uluslararas› sözleflme do¤rudan do¤ruya uygulanmaya müsait de¤il. Bunlar ço¤u kez devletlere seçenekler sunuyor. Diyor ki istersen flunu, istersen bunu, istersen flunu seçebilirsin. Dolay›s›yla orada birtak›m somut düzenlemelerin olmas› gerekiyor. ‹kincisi, cinsel tacizle ilgili düzenlemelerde feminist bak›fl aç›s›ndan bahsediyoruz. Burada failin esas al›nmas› do¤ru de¤il. Ben farkl› düflünüyorum tabii siz de farkl› düflünüyorsunuz. Hülya Sapmaz Özkan, Ordu Barosu Kad›n Haklar› Komisyonu Mobbing’i ben yeni duydum. Türk hukuk sistemine de herhalde yeni girmifl, yabanc› ülkelerde daha önce tart›fl›lmaya bafllanm›fl bir kavram. ‹flyerinde psikolojik fliddet diye çok genel olarak çevirilerini görüyorum, tam uymasa da. Bu cinsel tacizle ilgili vakalar da ayn› biçimde mobbing’e girer diye birkaç makale okudum. San›yorum Marmara Üniversitesi’nden bir ö¤retim görevlisinin bu konuda ciddi bir araflt›rmas› var. Mobbing’le ilgili uygulamalar var m›? Bu konuda aç›lm›fl birkaç dava oldu¤unu duydum fakat ben ulaflamad›m kararlara. Nas›l yans›r? Ayn› biçimde, iflyerlerinde cinsel tacizi mobbing’le nas›l ba¤lant›land›rabiliriz? Çünkü bununla birlikte tazminat talepleri ortaya ç›kabilir. ‹fl Hukuku’nda tazminata bu anlamda çok yer verilmese de kiflisel haklar›n ma¤dur edilmesinden ötürü, o hükümlere dayanarak tazminat istemi söz konusu olabilir. Kadriye Bak›rc›, ‹stanbul Teknik Üniversitesi, ‹flletme Fakültesi Mobbing’i biz yeni tart›flmaya bafllad›k. Yurt d›fl›nda bu konuda aç›lm›fl çok fazla dava var. Türkçe’de tam karfl›l›¤› yok asl›nda. Psikolojik taciz kavram› kullan›labilir. Teknik anlamda bizim mevzuat›m›zda düzenlenmifl de¤il. Fakat kiflilik haklar›n›n ihlalinden hareketle dava aç›labilir. Ceza Kanunu aç›s›ndan da hakaretle ilgili düzenlemeler uygulama alan› bulabilir. Cinsel tacizle çak›flt›¤› durumlar da olabilir, çak›flmad›¤› durumlar da olabilir. Örne¤in cinsel taciz, cinsel gözda¤› fleklinde de olabilir. Yani, "ya bu teklifimi kabul et ya da buray› terk et" fleklinde. Mobbing’de daha çok düflmanca bir ortam yaratarak kifliyi y›ld›rmaya dayal› bir davran›fl biçimi var. Bu konuda aç›lan ve bir tane kazan›lan dava var. Marmara Üniversitesi Eczac›l›k Fakültesi’nden bir profesör 17 y›ld›r mobbing’e u¤ruyorum diye dava açt› ve davay› kazand›. Bu iyi bir geliflme. Bunun arkas› gelecek diye düflünüyorum. Hülya U¤ur Tanr›över, Galatasaray Üniversitesi ‹letiflim Fakültesi Eskiden var olan bir hukuksal düzenleme hala geçerli mi, onu ö¤renmek istiyorum. Evlenen kad›n›n evlenme tazminat› alarak iflten ayr›lmas›. Bu ilk yapt›¤›m›z kad›n istihdam› çal›flmalar›nda çok önemli sorun olarak karfl›m›za ç›k›yordu çünkü tamamen simgesel düzey de. Kad›nlar›n, ya çal›flmas› söz konusudur ya da evlenmesi. Evlenen kad›n bir anlamda mademki evlendin iflten ayr›l›yorsun, buyur üstüne bir de para verelim, fleklinde ödüllendirili-

yor. Bu düzenleme hala geçerli midir? ‹kincisi çok daha incelikli bir konu fakat hukukçu kad›nlar›n ya da hukuk alan›nda çal›flanlar›n belki bir fleyler yapabilece¤ini düflünüyorum. Anal›k ve emzirme sorunlar›ndan söz ettiniz buna paralel olarak birkaç y›ld›r çok iyi görüyoruz ki gerek genel iletiflim kampanyalar›nda, gerekse medyada giderek yayg›nlaflan sa¤l›k iletifliminde inan›lmaz ana kad›nlar, çocuk do¤uran ve emziren kad›nlar üzerine bir bask› uygulan›yor. "Ben alt› ay emzirdim. En az alt› ay emzirmek laz›m." Hatta bir sene, üç sene fleklinde vurgulan›yor ve bu her düzeyde ciddi boyutta bir bask› unsuru olarak, uluslararas› kurulufllar›n deste¤iyle UNICEF’in kampanyalar› gibi, karfl›m›za ç›k›yor. Hukukçu kad›nlar bu kurulufllara bu kampanyalar› düzenledikleri takdirde bunun paraleli olarak kad›nlar›n da çal›flt›klar› ifl yerlerinde dedi¤iniz üzere 100 kad›n, 150 kad›n, 50 kad›n gözetilmeksizin, sistemli olarak emzirme odalar› ve kad›nlar›n en az›ndan bu sürelerde emzirmesini olanakl› k›lacak bir tak›m yükümlülüklerin yerine getirmeleri için bask› yapmalar›n› isteyemezler mi? Kadriye Bak›rc›, ‹stanbul Teknik Üniversitesi, ‹flletme Fakültesi Kad›n›n iflten ayr›lmas› halinde, yani evlendi¤inden itibaren bir y›l içerisinde ayr›lmas› halinde kendisine k›dem tazminat› ödenece¤ine dair düzenleme varl›¤›n› sürdürüyor. Daha önceki ‹fl Kanunu’nda mevcuttu. Kanun’a konmas›n›n nedeni, Medeni Kanun’daki bir düzenlemeydi. Medeni Kanun hat›rlarsan›z diyordu ki, evlenen kad›n eflinin izni olmadan çal›flamaz ve kad›n evlendikten sonra notere gidip, efliyle beraber noter huzurunda izin al›p o belgeyi de daha sonra iflverenine sunmak durumundayd›. Dolay›s›yla kad›n›n çal›flmas› erke¤in iznine ba¤land›¤› için, hiç olmazsa ma¤dur olmas›n, k›dem tazminat›n› als›n diye ‹fl Kanunu’na konmufl bir maddeydi. Medeni Kanun’daki bu düzenleme daha sonra kald›r›ld›; fakat ‹fl Kanunu’ndaki düzenleme varl›¤›n› sürdürüyor. Ancak bir K›dem Tazminat› Fon Tasar›s› var gündemde. O Tasar›’da bu düzenleme yer alm›yor. O Tasar› yasalafl›rsa, bu düzenleme de kald›r›lacak. Di¤er konuda san›yorum e¤er öyle bir bask› yapacaksak, sadece hukukçu kad›nlar de¤il, bütün kad›n gruplar›n›n hep beraber yapmas› gerekir diye düflünüyorum. Reyhan Atasü Topçuo¤lu, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Hizmet Bölümü Ben asl›nda bir noktaya de¤inip iki tane de soru sormak istiyorum. De¤inmek istedi¤im nokta CEDAW’la ilgili. Tabii ki bu düzenlemelerde CEDAW, v.b. uluslararas› sözleflmeler çok önemli. Fakat bu uluslararas› sözleflmeler prensip olarak birtak›m standartlar getiriyor. Bu standartlara nas›l ulafl›laca¤› her ülkenin kendi özgünlü¤üyle yapt›¤› yasalarla oluyor. Bunu böyle de¤erlendirmek gerekir diye düflünüyorum. Bir de yine CEDAW’la ilgili olarak, ek protokolü de imzalam›fl durumday›z. Asl›nda, maalesef, bu sözleflmelerin yükümlülüklerini tam olarak da yerine getirmiyor devlet. Mesela rapordan sonra gelen, CEDAW Komitesi’nin verdi¤i tavsiye kararlar›n›n bas›lmas› gerekiyordu. Dört y›l geçti¤i halde hala bas›lmad› ki bu tavsiye kararlar›n›n faydas› bütün bu uygulamalara yönde verebilsin. Sorum iki tane. Birincisi iflyerinde cinsel tacizle ilgili. Acaba kamuda oldu¤u zaman nas›l oluyor? Özellikle e¤itim kurumlar›nda ö¤retim elemanlar› ö¤rencileri taciz etti¤i zaman. Çünkü bu iki çal›flan aras›nda bir taciz olmuyor. Birisi hizmet alan durumunda, o zaman uygulama nas›l gerçeklefliyor? Bunu ö¤renmek istiyorum. ‹kincisi de yine kamuyla ilgili, emzirme odas›, yuva,

oda gibi uygulamalar›n yap›lmas› kamu sektöründe nas›l oluyor? Çünkü kad›nlar›n ifl gücüne kat›ld›¤› en yo¤un alan kamu sektörü. Bununla ilgili bilgi verebilir misiniz. Kadriye Bak›rc›, ‹stanbul Teknik Üniversitesi, ‹flletme Fakültesi Zaman s›n›r› nedeniyle, tabii, detay›na giremeyece¤im fakat kamuda çal›flanlar dedi¤imiz zaman üç grup çal›flan var. Memurlar, sözleflmeli personel ve iflçiler var. Bunun her biri farkl› düzenlemelere tâbi. Dolay›s›yla detaylara girmeyece¤im fakat flunu söyleyeyim. Memurlarla ilgili düzenlemelerde, en az›ndan emzirme odalar› meselesinde, kad›n›n daha lehinde düzenlemeler var. Cinsel taciz kamuda meydana geldi¤i zaman ‹dare Hukuku kurallar› da devreye giriyor. Onun da detay›na giremeyece¤im fakat flunu söyleyeyim. 105. madde, ö¤retmen-ö¤renci iliflkisine de uygulanacak bir madde. Hiyerarflik bir iliflki var ise o hiyerarflik iliflkide cezan›n yar›s› oran›nda art›r›laca¤› öngörülüyor. Dolay›s›yla 105. madde her halükarda uygulama alan› bulacak. Fakat orada failin, cinsel saik güdüp gütmedi¤ine bak›lacak, cinsel saik güdülmemiflse ceza hakaretten verilecek. Hatice Uçak Erden, Türk Hemflireler Derne¤i Hemflireli¤e kad›n eme¤inin ortaya kondu¤u tek meslek diyebiliriz. Biraz önce bahsetti¤iniz bütün yasalar bizi de etkiliyor. Hem de çok derinden etkiliyor. ‹stihdam konusunda çok büyük zorluklar›m›z var. Bu konuda, tafleron firmalar sa¤l›¤›n özellefltirilmesiyle birlikte ortaya ç›kt›, kad›n eme¤i burada çok büyük bir suiistimale u¤ruyor. Ayn› zamanda biraz önce bahsetti¤iniz emzirme odalar›, emzirme hakk› hemflirelerde de var. Bizim en büyük sorunumuz olan nöbet sistemimizden dolay›, gece çal›flt›¤› için anne bu hakk›ndan çok fazla yararlanam›yor. Böyle bir yasal engeli ortaya ç›k›yor. Hala 1954 yasas›yla hemflirelik mesle¤i icra ediliyor ve 14 y›ld›r yap›lan çal›flmalar sonucunda nihayet yasa tasar›s› flu anda meclis gündemine geldi ve iflin ilginç bir boyutu da ilk defa bir erkek, cinsiyet ayr›mc›l›¤› olarak bizim meslek grubu hakk›nda dava açt›. "Ben hemflireyim. Fakat erkek oldu¤um için çal›flam›yorum" diye. Bu yasa kapsam›nda böylece, bundan sonra, meslektafllar›m›z aras›nda hemflire ünvanl› erkek meslektafllar›m›z da olacak. Bu yeni bir geliflme, bunu katk› için söylüyorum. 53 y›ll›k bir gecikmeden sonra e¤er yasa geçerse eme¤imizin karfl›l›¤›n› alabilece¤iz. fiu anda yüre¤imiz a¤z›m›zda bekliyoruz, yapt›¤›m›z çal›flmalar›n hiç birisi yasal ortamda görülmüyor. Ücretlendirme politikas›nda sadece ek paylaflmalar gündeme geldi¤inde kurum yöneticileri diyorlar ki siz bugün bunlar› yap›yorsunuz, kad›n eme¤ini ortaya koydu¤unuz için, mesleki eme¤iniz ortada oldu¤u için ama yasan›zda iki kalem ifl yapt›¤›n›z gözüküyor. O zaman sadece iki pay alma hakk›n›z var. Umar›m sizin de desteklerinizle flu anda mecliste olan tasar›m›z geçerse biz de san›r›m eme¤imizin karfl›l›¤›n› alabilece¤iz. fiebnem Kenifl, Bo¤aziçi Üniversitesi Kad›n Araflt›rmalar› Kulübü Bu y›l üniversitede cinsel tacizle ilgili bir çal›flma yürüttük ve fark ettik ki asl›nda yasal düzenlemeler kurumlarda cinsel tacizi önlemek için çok yetersiz çünkü cinsel tacizin tan›m› çok k›s›tl› tutuluyor. Sadece cinsel ba¤lamda de¤erlendiriliyor. Oysa ki, daha farkl› cinsiyetçi pek çok uygulamayla karfl›lafl›yoruz. Ben bir fley sormak istiyorum. Mesela üniversitele-

rin cinsel taciz yönergeleri ç›karmas› ve bu yönergeleri uygulamaya yönelik bir tak›m sistemler oluflturmalar›, bu tarz flirketlerde de benzer bir flekilde kurumsal politikalar oluflturulmas›. Sizce bu, yasal düzenlemenin boflluklar›n› doldurmak için ne kadar yeterli olabilir?. Kadriye Bak›rc›, ‹stanbul Teknik Üniversitesi, ‹flletme Fakültesi Ben bu konuda yasal düzenlemeler mükemmel olsa bile tek bafl›na yeterli olmad›¤›n› düflünüyorum. Bu kurumsal politikalar›n çok önemli oldu¤unu ve kad›nlar›n birlikte hareket etmesinin çok önemli oldu¤unu düflünüyorum. Çünkü yap›lan araflt›rmalar kad›nlar›n iflyerinde cinsel tacize karfl› bireysel de¤il de grup olarak seslerini yükselttiklerinde daha baflar›l› oldu¤unu ortaya koyuyor. Sabanc› Üniversitesi’nin böyle bir çal›flmas› oldu¤unu biliyorum, hatta geçen y›l beni bir toplant›ya ça¤›rm›fllard›. Hep beraber tart›flt›k. Üniversitelerde bu hareketin bafllamas› çok olumlu ve tabii kendi aralar›nda ö¤rencilerin dayan›flmas›n›n da çok önemli oldu¤unu düflünüyorum. Tan›m meselesine gelince, cinsel sözcü¤ü sadece cinsel nitelikli davran›fllar› de¤il cinsiyet nitelikli davran›fllar› da içeren bir sözcük. Dolay›s›yla hem cinsel hem cinsiyet nitelikli yani bir kad›n› cinsiyetinden ötürü afla¤›lay›c› davran›fllar da cinsel taciz kavram› içerisine giriyor. Burada bence hukuken tek kriter var; r›za var m› yok mu. Bir davran›fl için r›za yoksa, r›zan›n afl›ld›¤› anda art›k tacizden söz edilir. Ayfle Gündüz Hoflgör, Orta Do¤u Teknik Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Benim sorum anal›k izniyle ilgili olacak. Bizim yapt›¤›m›z araflt›rmalarda kad›n›n iflgücüne kat›lmas›n›n önündeki en önemli engellerden birisi -daha çok beyana dayal› araflt›rmalarda- evlenmek ve anne olmak olarak karfl›m›za ç›k›yor. "Çocuklar›m var, evde yeterince çal›fl›yorum. Dolay›s›yla iflgücüne kat›lmak istemiyorum." Kad›n aç›s›ndan kullan›m eme¤ini üretmek yeterli görünüyor, bireysel olarak de¤iflim eme¤i sürecine kat›lmay› istemiyor. fiimdi bir tür ev kad›n› olmak bir talep gibi karfl›m›za ç›k›yor. Özellikle yerelde, k›rsal alanda yürütülen hünerli, hünersiz ve yar› hünerli iflgücü için. Siz bu anal›k izni için do¤umdan 8 hafta önce ve do¤umdan sonraki 8 hafta için bir kritik getirdiniz, dediniz ki; babal›k iznine dönüfltürmek.... Kadriye Bak›rc›, ‹stanbul Teknik Üniversitesi, ‹flletme Fakültesi Bu lo¤usal›k dönemi, bu süreye babal›k iznini ekleyemeyiz. Yani kad›n›n hamileli¤i ve do¤umdan sonra metabolizmas›n›n yeniden eski durumuna dönüflmesi için zorunlu bir süre. Sadece süre 7 hafta m› yoksa 8 hafta m› olmal› bunu tart›flmal›y›z dedim. Ben ondan sonraki 6 ayl›k ücretsiz izin meselesinde acaba babal›k izni.... Ayfle Gündüz Hoflgör, Orta Do¤u Teknik Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Tam da sorum onunla ilgili çünkü biliyoruz ki refah devlet uygulamalar›nda bazen bu bir y›la iki y›la kadar da gidiyor. Baz› ülkelerde babal›k izni uygulamas› var, ifllemiyor. Danimarka gibi baz› ülkelerde iflliyor. Bir hukukçu olarak, bu Türkiye de nas›l ifller, nas›l yerele yans›r, demin söyledi¤im resimle de birlefltirecek olursak yapt›r›m› nas›l olabilir? Böyle bir alg› da var kültürde onu da reddedemeyiz. Hukuksal düzenlemeler bazen nüfuz etmiyor. Bir

hukukçu gözüyle bunu nas›l de¤erlendiriyorsunuz ve ne tür önerileriniz olur. Kadriye Bak›rc›, ‹stanbul Teknik Üniversitesi, ‹flletme Fakültesi Bir defa tabii ki kolay olmayacak fakat ben bu konuda hukuki düzenlemelerin önemli oldu¤unu düflünüyorum. Bu konuda bir devlet politikas›n›n ortaya konmas› aç›s›ndan çok önemli, ancak uygulanmas› dünyan›n hiçbir yerinde kolay olmuyor. Bu mutlaka bir süreç alacakt›r. Mesela ‹ngiltere'de maafl› düflük olan efl çocu¤a bakmak için evde oturuyor- erkekse erkek, kad›nsa kad›n - yüksek olan da çal›flmaya gidiyor. Hatta evde çocuk bakan erkekler bir de network oluflturmufllar, kendi aralar›nda belli günler düzenliyorlar, bir araya geliyorlar v.s. Bu iflin tabi flaka k›sm› fakat mesela bir radyo program›nda çocuklara bakmak için evde kalan erkekler de önyarg›lardan flikayet ediyorlard›. Yani bunlar kolay olmuyor, fakat yasal düzenlemelerin çok önemli oldu¤unu düflünüyorum. ‹pek ‹lkkaracan, ‹stanbul Teknik Üniversitesi, ‹flletme Fakültesi, Kad›n›n ‹nsan Haklar› Yeni Çözümler Derne¤i TCK’daki ifl yerinde cinsel taciz ile ilgili Kadriye'nin bir saptamas› vard› ona eklemek istedi¤im bir fley ve bir sorum var. ‹fl yerinde cinsel taciz maddesinin TCK’ya girmesi üç y›ll›k büyük bir kampanyan›n sonucunda gerçekleflti. Yani Kadriye sadece eksilikleri söyledi, ben de onun aktivizm sürecine de¤inece¤im. Otuza yak›n kad›n örgütü Türk Ceza Kanunu Kad›n Platformunu oluflturduk ve 2003’ten 2006’ya kadar çok yo¤un bir kampanya sonucunda TCK’da otuzun üstünde maddeyi de¤ifltirdik. Bunlardan biride iflyerinde cinsel tacize iliflkin hiçbir - de¤il mi haks›z m›y›m - düzenleme yoktu. ‹lk defa bu kampanyan›n, kad›n gruplar›n›n talepleri sonucunda bu düzenlemeler TCK’ya girdi, maalesef eksik girdi. Önümüzde daha kat edilmesi gereken yol var. O elefltirinin yan› s›ra bu taraf›n› da tamamlamak istedim. fiimdi bir de TCK reformu s›ras›nda feminist bak›fl aç›s›yla TCK’ya bakt›¤›m›zda ö¤rendi¤imiz, bizi motive eden ve stratejimizi oluflturan temel fleylerden bir tanesi fluydu. TCK’n›n kad›na belirli bir yaklafl›m› vard›. Bu da kad›n›n bedeninin kad›na de¤il topluma ait bir fley oldu¤u yaklafl›m›. ‹flte bütün bu namus çerçevesinde. Bu yüzden de kad›n›n bedenine yönelik bir sald›r› oldu¤unda bu kiflisel, bedensel bütünlük hakk›na yönelik bir sald›r› olarak de¤il toplumun namusuna yap›lan bir sald›r› olarak nitelendiriliyor ve haliyle bütün maddeler de ona göre oluflturulmufltu eski TCK da. Hemen bir örnek vermek gerekirse, tecavüzcü-befl kiflilik- bir kad›na tecavüz ediyor, bir tanesi evlenmeyi kabul ederse hiç kimse ceza alm›yordu çünkü toplumun namusu kurtulmufl oluyordu vs... Bütün bunlar bizim talep etti¤imiz flekilde de¤ifltirildi. Kadriye ifl hukukundaki özellikle annelikle ilgili, gebelik emzirmeyle ilgili düzenlemelerden bahsederken onu düflünüyordum. Türk ifl kanununda da çocuk yetifltirmek kimin görevidir? Aile içinde toplumda ifl bölümü nas›l yap›l›r? Bununla ilgili bir felsefi yaklafl›m var, de¤il mi? Kad›n›n görevidir üzerinden tan›mlan›yor. Haliyle iflverene krefl açma yükümlülü¤ü e¤er 100’ün üzerinde kad›n iflçi çal›flt›r›l›rsa veriliyor ya da yurtlardan yararlanma hakk› erkek iflçiye sadece efli -anne- vefat etmiflse veriliyor. Asl›nda ifl kanununda da böyle bir felsefe de¤iflikli¤ine ihtiyac›m›z var. Toplumsal ifl bölümü geleneksel cinsiyet rollerine göre mi düzenlenmeli ve bunun üzerine infla edilmifl bir ifl kanunu mu istiyoruz yoksa art›k bu top-

lumsal cinsiyete dayal› ifl bölümünün reddedildi¤i ve eflit paylafl›m›n oldu¤u bir ifl kanunu mu talep ediyoruz. Asl›nda o bak›fl aç›s›n› de¤ifltirdi¤imizde belki otomatikman maddelerdeki bu ay›r›mc›l›klar› da eleyebilece¤iz. Krefl açmayla ilgili yönetmelikte bir tak›m düzenlemeler var fakat orada eksik olan uygulama. Uygulama k›sm› çok a¤›r aksak gidiyor. Yükümlülükleri yerine getirmedi¤i zaman iflverene getirilen bir yapt›r›m var m›? Cezai bir unsur var m›? Kadriye Bak›rc›, ‹stanbul Teknik Üniversitesi, ‹flletme Fakültesi Para cezas› var fakat iflverenler cezay› ödemeyi göze al›yor veya iflçi kad›n say›s›n› düflüktutuyor. Yani o yükümlülük kapsam›na girmemek için kad›n say›s›n› düflük tutuyor. Zuhal Arnas Tataro¤lu, Kad›n E¤itim ve ‹stihdam Derne¤i, Ça¤dafl Kad›n Gençlik Vakf› Ben gecekondu bölgelerinde çal›fl›yorum. Özellikle orada görüyoruz ki tüm kad›nlar›n ortak sorunu. Fakat o bölgelerde bir kad›n›n emzirme odas› da olsa, ifl yerinin yan›nda krefli de olsa sorunlu çünkü büyük flehirlerde do¤ru düzgün ne ulafl›m imkânlar› var, ne de servis var. Çocu¤unu her türlü hava koflulunda iflyerine, sanayi bölgelerine kadar götürmesi hiç de kolay, hiç de sa¤l›kl› de¤il. ‹flverenlere bu tür bask›lar yap›ld›¤›nda kad›n›n hakk›n› korumak için ya da çocu¤un korunmas› ön planda tutuldu¤u için sonuç al›n›yor fakat iflveren s›k›flt›¤›nda say›y› az tutarak veya yasada yer alan o cezai miktar neyse onu ödemeye raz› gelerek bu iflleri savuflturuyorlar. Bunun yerine t›pk› özürlü çocuklar›n bak›m› ve korunmas›nda oldu¤u gibi nas›l devlet belli bir miktar› aileye ödüyorsa çocu¤un bak›m ve korunmas› için de ayn› flekilde bir ödeme yapmas› konusunda m› çal›flma yapmal›y›z yoksa? Çünkü Avrupa ülkelerinin ço¤unda benim bildi¤im kadar›yla çocu¤un bak›m› ve korunmas›n› aile, devlet ve iflveren ortaklafla paylafl›yorlar. Ankara'da OST‹M bölgesini düflünün veya ‹stanbul'un sanayi bölgelerinde, her fabrikan›n bir tane emzirme odas›, bir tane krefli, bir tane yuvas›n› yapmak ve o ortamda bu kurulufllar›n bulunmas› da çok sa¤l›kl› görünmüyor. Böyle bir öneri getirecektim. Aysun Say›n, Kad›n Adaylar› Destekleme ve E¤itme Derne¤i Ben burada araya girip kendime söz veriyorum. Emek platformunun bununla ilgili gelifltirdi¤i hayata da geçebilecek çok ciddi önerileri var ve sizin söyledi¤inize benzer bir fley tan›ml›yorlar. Zaten bak›mla ilgili hizmetleri devlet, iflveren, ebeveyn ve yerel yönetimler birlikte düzenlemelidir. Herkes sorumluluk almal›d›r. ‹kincisi küçük, orta boy iflletmeler de ya da OST‹M gibi bölgeler de tek bir bak›m, krefl, yuva, v.s... aç›larak bu mesele de çözülebilir. K›sbes Ayd›n, Çi¤li Evka 2 Kad›n Kültür Evi Öncelikle bu toplant›y› düzenleyen eme¤i geçen sunum yapan arkadafllara çok çok teflekkür ediyoruz. ‹yi bilgileniyoruz, buradan iyi bilgilerle ç›kaca¤›z; ancak benim bir önerim olacak. Bir tak›m kararlar da al›nmal› hayata geçirilmek üzere. Mesela, ifl kanununda kad›nlarla ilgili problem teflkil eden maddelerin kad›n bak›fl aç›s›yla yeniden kad›n hukukçu arkadafllar›m›z taraf›ndan düzenlenmesi ve bunu hükümete kanun teklifi olarak sunulmas›. Yani

hep IMF mi niyet mektubu verecek bir de kad›nlar niyet mektubu versinler. Bunu gerçekleflmesi için de bütün kad›n örgütleri gittikleri yerlerde Türkiye çap›nda kampanya yürütürsek bu ‹fl Kanunu’nda kad›n aleyhinde olan problemli maddelerin de¤ifltirilmesi noktas›nda bir kamuoyu yaratabiliriz diye düflünüyorum. Belki bu konuda çal›flmalar vard›r. Bilgi eksikli¤imi ba¤›fllay›n. Varsa onunla ilgili de sormak istiyorum. Buradan bir karar ç›ks›n flunlar› yapal›m diye, yapal›m. Toplant› biraz ete kemi¤e bürünsün. Meltem Demir, Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›, AB Koordinasyon Dairesi Hocam›z, ‹fl Kanunu’nun 5. maddesi eflit ifllem ilkesi maddesinden bahsetti ve orada ifl iliflkisinin oluflturulmas›nda bir problemin oldu¤unu söyledi. fiöyle söyleyeyim, hakikaten, ‹fl Kanunu 2003 y›l›nda yürürlü¤e girmeden önce 9 tane bilim kurulu taraf›ndan haz›rland›. Haz›rlanmas›n›n nedeni ILO standartlar›na ve sözleflmelerine uymak ve Avrupa Birli¤i'nin hem ‹fl Kanunu’na, ifl hayat›na yönelik, çal›flma hayat›na yönelik hem de kad›n erkek eflitli¤i direktiflerine yönelik uyumu gerçeklefltirmekti. Tabi haz›rlanma sürecinde belki daha tam anlam›yla uyumu gözeterek haz›rland› fakat daha sonra bakanlar kurulu ve mecliste baz› aksakl›klarla böyle ç›kt›. Benim söylemek istedi¤im bu istihdama eriflim, mesleki e¤itim, meslekte ilerleme ve çal›flma koflullar›n› düzenleyen AB direktifi-iki tane AB direktifi bulunmakta, 76/207 ve 2002/73. Bu direktiflerde, di¤er k›s›mlar› b›rak›yorum, meslekte ilerleme, terfi, çal›flma koflullar›... istihdama eriflim diyor. ‹stihdama eriflimde eflit muamele ilkesinin getirilmesi. Bu istihdama eriflim konusu muallâk bir konu. Hakikaten ifl sözleflmesinin imzalanmas› s›ras›nda m› yoksa öncesinde mi eflit muamele ilkesinin getirilmesi gerekir. Biliyorsunuz bizim ‹fl Kanunu’nun maddeleri ancak taraflar aras›ndaki ifl sözleflmesinin imzalanmas›yla vuku buluyor. Demek ki öncesinde de bir fleylerin yap›lmas› gerekiyor. Size yeni bir geliflmeden söz edeyim-eminim ki haberiniz vard›r. 11 Nisan 2006 tarihinde bir yönetmelik yay›mland›, daha do¤rusu yönetmeli¤in baz› maddelerinde de¤ifliklik yap›ld›. Bu yönetmelik resmi gazetede de yay›mland›. Bu kamu kurumlar›n›n daimi kadrolar›na ilk defa iflçi olarak atanacaklar›n usul ve esaslar›n› belirleyen yönetmeli¤in 11f maddesinde daimi kadrolara -nerede, devlet dairelerinde ve iflçi olarak atanacaklara- cinsiyet temelinde ay›r›mc›l›k yap›lamayacakt›r. Yani cinsiyet belirtemeyecektir. Yani art›k devlet iflçi olarak kadrolu olarak çal›flt›raca¤› kiflilerin cinsiyetini belirtemeyecektir. Buna ba¤l› olarak bir baflka de¤ifliklik de yap›ld›. Türkiye ‹fl Kurumu taraf›ndan tüm illere il müdürlüklerine tebli¤ gönderildi. Bundan sonra özel sektörden al›nan ifl talep formlar›nda cinsiyet temelinde bir ay›r›mc›l›¤›n, cinsiyetin belirtilmemesi belirtildi. Sadece iflin gereklili¤i, iflin özelliklerinin talep formuna yaz›lmas› belirtildi. Bu güzel bir geliflme. Anal›k iznine iliflkin hocam›z 14 hafta dedi.-evet direktif 14 haftay› ön görüyor–92/85 say›l› direktif. Ama bizde biraz daha ileri bir düzenleme yap›ld›, 16 haftaya ç›kar›ld›; ama hocam›z dedi ki, kanunumuzda bu 6 ayl›k ücretsiz izin daha sonra ebeveyn izni olara düzenlenemez mi. Evet, bununla ilgili bir çal›flma da var. Biliyorsunuz 96/34 say›l› direktif ebeveyn iznini ön görüyor. Bununla ilgili yap›lan çal›flma flu an tüm sosyal taraf› ilgilendiren, tüm kesim sendika ve konfederasyonlar taraf›ndan kabul edildi. Kad›n Statüsü Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan haz›rlanan bir kanun, taslak kanun, flu an meclis genel kurulunda. Evet neyi öngörüyor; iflçilere de bundan sonra 6 ay ebeveyn izni alabilme hakk›n› ayn› zamanda devlet

memurlar›na da hem anne hem baba olmak üzere 12 ayl›k ücretsiz izin verilerek ebeveyn iznini kullanmas›n› ön görüyor. Bu hem devlet memurlar›n›n yönetmeli¤ini de¤ifltirecek hem de ifl kanunundaki belli kanunlar› de¤ifltirecek. Aysun Say›n, Kad›n Adaylar› Destekleme ve E¤itme Derne¤i Evet ama ebeveyn izniyle ilgili çal›flma, bakanl›¤›n gündeminde üç y›ld›r var. Biz 2004 ulusal program›n›n 4. çeyre¤inde ç›kmas› beklenen bunun, ne zaman ç›kaca¤›n› soruyoruz. Meltem Demir, Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›, AB Koordinasyon Dairesi Asl›nda bunu keflke bizde bilsek. Meclis genel kurulunda bekliyor ve bunlar›n tüm bask› unsuru olabilecek yerler … Serap Akk›l›ç, ‹stanbul Barosu Kad›n Haklar› Uygulama Merkezi ‹stanbul Barosu Kad›n Haklari Uygulama Merkezi avukat›y›m. Ayn› zamanda sendikalarda faaliyet yürütüyorum. Hem ‹fl Hukuku alan› hem Medeni Hukuk yani kad›nlar›n birçok ma¤duriyet alan›nda pratik yap›yorum. Özellikle Kad›n Haklar› ve Uygulama Merkezi’ne gelen kad›nlar›n s›k›nt›s› ifl. Baroya geldiklerinde 'biz ayr›laca¤›z, bu yüzden ayr›lam›yoruz, ifl istiyoruz', diyorlar. Ayn› zamanda ifl güvencesiyle ilgili en büyük s›k›nt› 30 kiflinin alt›nda çal›flan ifl yerlerinde. Bu ifl yerleri genelde tekstil sektöründe ve orada kad›nlar çal›fl›yor. Gerçekten ifl güvencesi en çok kad›nlar› vurdu. O sektörde çal›flan sendikac› arkadafllar da burada. ‹fl yasas›n›n mobbing k›sm› üzerine elimizde dava örnekleri var. Kad›nlara yönelik birçok ifl yerinde somut dava delili elimizde var. Somut örneklerle katk› sunmaktan çok flöyle bir beklentim de var. Son y›llarda daha çok artt›. Bize dava olarak gelen, ifl yerinde çal›flt›¤›ndan dolay› bask›-psikolojik fliddet diyebiliriz- ifl yeri ortam›nda sa¤lanm›fl. Çünkü evde kad›na atfedilen, ifl yeri ortam›nda kad›na dayat›l›yor. Yani bir iflyerinde çal›flana ifl d›fl›nda evde yapmas› gereken yükümlülükler, ifller dayat›l›yor. Beceriksiz oldu¤u, bir kad›n oldu¤u için yeterli olamayaca¤› düflünülerek bir karar alma aflamas›na getirilmiyor. Getirildi¤inde ise bunu beceremeyece¤i ve sonunda kad›n›n asl›nda iflten ayr›lmas› gerekti¤i vurgulan›yor. Zaten kad›n da hamileli¤i ifl hayat›n›n sonu olarak görüyor. Hamile kald›ktan sonra kad›nlar›n ço¤una mobbing dedi¤imiz psikolojik fliddet ortam› yarat›larak kad›n›n iflten ayr›lmas› kad›na dayat›l›yor. Biz ‹fl Hukuku uygulamalar›nda da bunun s›k›nt›lar›n› yafl›yoruz, ispat› çok zor. Tan›k bulmak olanaks›z. Cinsel tacizde oldu¤u gibi cinsiyetçi psikolojik fliddet uygulamalar›nda çok s›k›nt› yafl›yoruz. Kad›n kurumlar›na gelen kad›nlar›n bu konuda bilinçlendirilmesi, sendikalar›n bu alanda iflyerlerinde faaliyet yürütmesi, somut örnekler ortaya ç›kmadan iflyeri organizasyonu sa¤lanmas› konusunda çeflitli çal›flmalar›n olmas› gerekti¤ini düflünüyorum. Fatma Karakoç, Kad›n›n Statüsü Genel Müdürlü¤ü Asl›nda benim de¤inece¤im konuya Meltem Demir girdi. Hakikaten Türkiye'de ebeveyn izni müessesesinin kurulmas› bir gereklilik. Biz de bu inançla AB müktesebat›na uyum çal›flmalar› bafllamadan çok daha once, 95 y›l›ndan bu yana bu çal›flman›n üzerindeyiz. Tasar›y› haz›rlad›k. Evet 96/34 say›l› direktifi de gözden geçirerek en son halini verip yasal pro-

sedür bafllatt›k ve 2005 y›l›, 7 Mart' tan bu yana söz konusu tasar› TBMM Genel Kurulu nun gündeminde. Biz de art›k bütün raporlara TBMM nin gündeminde demek istemiyoruz. Burcu Ersoy, Kaos Gey-Lezbiyen Kültürel Araflt›rmalar ve Dayan›flma Derne¤i Özellikle ‹fl Kanunu’ndan ve TCK’dan bahsedildi¤i için genelde annelik, emzirme ve cinsel taciz üzerinden kad›na yönelik ay›r›mc›l›k ile ilgili bir fleyler konufltuk. Bizim üzerinde durdu¤umuz fleylerden biri kanunda genel ahlak üzerinden, toplumsal cinsiyet üzerinden kad›na yönelik fliddet. Genel ahlak›n hukukta yaratt›¤› bofllu¤un, keyfi de¤erlendirmelerin sonucu özellikle kad›nlar›n ve cinsel yönelim konusunda bizlerin dezavantajl› duruma geldi¤imizi düflünüyorum. ‹fl Kanunu ya da TCK’da uluslararas› sözleflmeler anlam›nda bu genel ahlak›n yaratt›¤› bofllu¤u ya da bizim dezavantajl› olmam›za yol açan durumu, uluslararas› hukukla ba¤lant›s›na bakarak -Türkiye’nin onaylad›¤› sözleflmelerden bahsediyorum- Türkiye'nin uymas› gereken ama yerine getirmedi¤i bir durum var m›? Bir de hep feminist bak›fl aç›s›ndan bahsediyoruz. Genel olarak norm olarak görülen kad›nl›k-erkeklik, toplumsal kad›nl›k ve erkeklik. Kanunlar da bir flekilde bunun üzerinden gidiyor. Bunun d›fl›na ç›k›lmas› halinde tam da benim o söyledi¤im genel ahlak üzerinden de¤erlendiriliyor. Örne¤in evlenmemifl bir kad›n, sevgilisi olan bir kad›n, kad›n sevgilisi olan bir kad›n. Bu anlamda da ifl yerinde çok büyük ay›r›mc›l›klar yaflan›yor -iflten ç›kar›lmalar- dan tacize kadar. Bunlar›n yafland›¤›n› biliyorum. Bu konularda herhangi bir düzenleme var m›? Kadriye Bak›rc›, ‹stanbul Teknik Üniversitesi, ‹flletme Fakültesi AB’nin bu konuda düzenlemeleri var. Ayr›ca bence Anayasan›n 10. maddesi ve ‹fl Kanunu’nun 5. maddesi gey ve lezbiyenlere yönelik ay›r›mc›l›¤› da yasakl›yor, çünkü ayr›mc›l›k oluflturan sebepler say›l›rken bunlar s›n›rl› tutulmam›fl, benzeri sebeplerden de sözediliyor. Benzeri sebepler dendi¤i zaman Anayasa ve Kanun’da say›lm›fl hallere benzer haller de kapsama giriyor. Sizlerin dayanak alaca¤› mevzuat AB mevzuat› olmal› daha çok, uluslararas› sözleflmelerde bu konulara pek yer verilmiyor. Nazik Ifl›k, Ev Eksenli Çal›flan Kad›nlar Çal›flma Grubu ‹fl Kanunu ve di¤er çal›flma yasalar›na birkaç ayr› aç›dan bakmakta yarar var diye düflünüyorum. Bir tanesi Kadriye'nin bugün büyük ölçüde yapt›¤› gibi kad›nlarla do¤rudan iliflkili oldu¤u aç›k ve bariz bir flekilde görünen hükümler üzerinden. Bir de bu iliflkiyi do¤rudan görmedi¤imiz, yokluklar›n› biraz daha içeri girerek bakmak zorunda olup da tespit edebildi¤imiz fleyler olabiliyor. Mesela kapsam sorunlar› böyle bir fley. Kad›nlaflm›fl çal›flma alanlar›n›n kapsam içinde olup olmad›¤›na ay›r›mc›l›k aç›s›ndan ayr›ca bakmak gerekiyor. Mesela ücretsiz aile iflçili¤i kad›n ifl gücü aç›s›ndan önemli bir sorun. Kad›nlar nas›l çal›fl›yorlar sorusuna bak›p, bu soruyla mevcut mevzuat acaba çal›flma biçimlerimizle bizi yan yana getiriyor mu, diye bakmaktan söz ediyorum. Ev eksenli çal›flan kad›nlardan buradaki temsilci arkadafllar mevzuattan çok haberdarlar çünkü biz 1475 say›l› ‹fl Kanunu’yla ilgili derin probleme sahiptik. ‹fl kanunu, ev eksenli çal›flanlar› kaps›yor mu, kapsam›yor mu? Ev eksenli çal›flma bütün dünyada oldu¤u gibi Türkiye'de de kad›nlaflm›fl çal›flma türlerinden bir ta-

nesi. Ücretsiz aile iflçili¤i de büyük ölçüde bizim ülkemizde böyle. O nedenle bu kapsam sorunlar›yla bir baflka flekilde ilgilenmek laz›m. Mevzuat neyi kapsar, neyi kapsamaz, ne kadar kapsar? Bunlar asl›nda üstü örtük bir flekilde kad›nlar› mevzuat›n d›fl›na atar m›, atmaz m›? Mevzuattan yararlanma flans›n› daha o noktada kaybettirir mi, kaybettirmez mi? ‹kincisi kad›nlarla erkekler ayn› flekilde yaflam›yorlar bu dünyada. Taraflar olarak, hayat›n içindeki insanlar olarak rollerimizin ayn› olmamas›yla, yükümlülüklerimizin farkl› olmas›yla ilgili fleyler. Onun için Kanunlar’da yaz›l› olan fleylerin tarafs›z görünümlü olmas› bizim için bildi¤iniz gibi yeterli de¤il. Bu uygulamalardan ayn› flekilde yararlan›yor muyuz, yararlanm›yor muyuz? Bunlar› önleyen ne var, ne yok?, tarz› bak›fl›m›zda olmas› laz›m. Bunun bir örne¤ini çok k›sa bir süre önce ev eksenli çal›flmayla ilgili yaflad›k. Asgari ücret tespitinde kad›n ve erkek iflçiler için bir farkl›laflma yok. Yasalarda da bu konuda bir problem görünmüyor ama kapsam›n içerisinde görünüyor olmalar›na ra¤men ev eksenli çal›flan iflçi kad›nlar bu asgari ücretten pek de kolay yararlanam›yorlar. Türkiye'de hiç yararlanam›yorlar. Kanunun kendisinin yine nas›l organize edilmifl oldu¤undan ba¤›ms›z bir yararlanma problemi ç›k›yor. Bu ba¤› kurmak bizim iflimiz diye düflünüyorum. Üçüncü bir nokta uygulama aç›s›ndan denetimle ilgili meseleler. Denetimi, gönüllü ve zorunlu denetim mekanizmalar›n› çeflitlendiremiyorsak, denetimle ilgili müesseseleri gelifltiremiyorsak gerçekten problemle karfl› karfl›yay›z. Yine ev eksenli çal›flmadan örnek verece¤im. Kanun aç›s›ndan ev, ifl yeri gibi denetlenebilir bir müessese midir, de¤il midir? Mesela bu denetim aç›s›ndan önemli sorun oluflturan alanlardan biridir. Evde çal›fl›rsan›z iflçi olarak çal›flsan›z bile kanunun denetiminden azad kal›rs›n›z ve sizinkiler kullan›lamaz haklar aras›nda say›labilir. Tekrar etmek istedi¤im baflka fleyler de vard› onlar› geçiyorum. Bugün konuflmad›¤›m›z bir kaç tane önemli fley var. Bir tanesi sosyal güvenliktir. Sosyal güvenlik, yeni çal›flma türleri karfl›s›nda bildi¤imiz üçlü sosyal güvenlik sisteminin, Türkiye'de sigorta sisteminin yeterince kapsamad›¤›, birini di¤erine top att›¤› alanlarla dolu. O nedenle bunu ayr›ca ele al›p çal›flmak zorunda oldu¤umuzu düflünüyorum. Bir di¤er konu asgari ücretin tarifi ve yaflam ücretinin kad›nlar› erkeklere ba¤›ml› k›lan tarifler olup olmad›¤› meselesidir. Sendikalar›n özellikle efl ve çocuklar› dikkate alan tariflerine dikkat etmemiz laz›m diye düflünüyorum. ‹ki noktadan daha söz edece¤im. Bir tanesi ‹fl Yasas› ve sosyal güvenlikle ilgili düzenlemeler aç›s›ndan sosyal taraf kavram›n›n ne oldu¤u. Kad›n kurulufllar›n›n sosyal taraf olarak say›l›p say›lmamas› mevzuat için, bizim için önemli. Sendikalar›n temsilinde de üçlü yap›larda, çoklu yap›larda kad›n temsilcilerin varl›¤›n›n garanti alt›na al›nm›fl olup olmamas› bizim için önemli. Son söyleyece¤im fley de ifl birli¤i ve ortakl›lara ihtiyac›m›z var diye düflünüyorum. Kad›n kurulufllar›n›n kendi aras›ndaki sohbetleri, muhabbetleri, dayan›flmalar›, politik örgütlenmeleri çok önemli ama çok da yaln›z kalmasak iyi olur diye düflünüyorum. Kadriye Bak›rc›, ‹stanbul Teknik Üniversitesi, ‹flletme Fakültesi Bir ifl hukukçusu olarak bunlar›n hepsinin fark›nday›m fakat baflta da söyledi¤im gibi k›rk dakikal›k sürede bütün bunlar›n incelenmesi mümkün de¤il. Bunlar daha uzun süreler gerektiren tart›flma konular›. Kapsam meselesine gelince, ben bütün çal›flanlar›n ayn› mev-

zuata tabi olmas› gerekti¤ini düflünmüyorum. Çünkü ‹fl Kanunu belli biçimde çal›flan kiflileri esas alarak haz›rlanm›fl bir kanundur. Baflka çal›flma biçimlerinde o çal›flma biçimlerinin kendisine özel sorunlar› vard›r. Dolay›s›yla o konularda özel düzenlemeler olmas› gerekti¤ini düflünüyorum. Onun da yine zaman s›n›r› nedeniyle detaylar›na girmedim. Kibar Özdemir, Kahramanmarafl Giriflimci Kad›nlar Derne¤i Kahramanmarafl'ta Disk'e ba¤l› tekstil iflçilerinin üç y›l flube baflkanl›¤›n› yapt›m. Kad›n oldu¤um için birçok durumda özellikle tekstilde çal›flan kad›nlar bana geliyorlard›. Taciz konusunda s›k›nt›lar›n›, flikayetlerini dile getiriyorlard› ama kad›nlar bunlar› kad›nlara anlat›rken onunla s›n›rl› kal›yorlar yani iflvereni flikayet edelim ya da mahkemeye verelim, dedi¤imiz noktada telin edilmekten korkuyor, ürküyorlar, aile bask›s› ailenin bölünmüfllü¤ü, v.s...gündeme gelir korkusuyla dile getirmiyorlard›. ‹çlerinden bir tanesini biz yarg›ya götürdük. Tekstilde biliyorsunuz kad›nlar ço¤u zaman üçlü vardiyalarla çal›fl›yor. ‹flletme flefinin sözlü ve el tacizine u¤ram›flt› kad›n. Kad›n› gece vardiyas›na b›rakt›r›yor ve kad›n ifle gece gitmek istemedi¤i için ifle gelmedi¤inden dolay› ifline son verdiler ama hiç bir fley yapamad›k. Çünkü kad›n›n elinde tacizle ilgili kan›t› yoktu. Gülay Aslantepe, Uluslararas› Çal›flma Örgütü Öncelikle Kadriye'ye sunumu için çok teflekkür ediyorum. Gerçekten flu andaki yasan›n mant›¤›n› bizlerle paylaflt›. Tabii ülkeler istihdam politikalar›n› bir flekilde ifl yasalar›yla belirliyorlar. Yani en az›ndan istihdam iliflkilerini ifl yasalar›yla belirliyorlar. Uluslararas› Çal›flma Örgütünün bir dizi onaylanm›fl sözleflmesine at›fta bulundu, onaylanmam›fllara da at›fta bulundu. Daha sonra da söz alan arkadafllar›m›z Türkiye'nin AB ile bütünleflme süreci içerisinde ilgili direktiflere de at›fta bulundular. Bu direktifler do¤rultusunda önümüzdeki dönemde al›nmas› gerekli baz› kararlardan bahsettiler. Bunlar›n hepsinin arkas›nda AB’yi, bu direktiflerin, Avrupa sosyal devletinin arkas›nda, ILO’nun belirli sözleflmelerinin yatt›¤›n› hepimiz biliyoruz. ‹stihdam iliflkilerini düzenlerken Türkiye'nin de onaylam›fl oldu¤u 122 say›l› istihdam politikalar› sözleflmesi son derece önemli. ‹fl yasalar› yap›l›rken özellikle kad›n erkek eflitli¤inin sa¤lanmas›nda da 122 say›l› istihdam politikas› sözleflmesi çok önemli çünkü onaylayan ülkeler istihdam politikalar›n›n yasal bir biçimini oluflturan ifl yasalar›n› bu sözleflme çerçevesinde flekillendirmek durumundalar yani nüfusun erkek ve kad›n kesimini de istihdam içerisinde yer alabilecek flekilde yasan›n flekillendirilmesi gerekiyor. ‹fl yasas› yap›l›rken, bu sözleflme de y›llard›r onaylanm›fl olan bir sözleflme oldu¤u için dilerim dikkate al›nm›flt›r. Bir baflka konuyu da burada dikkatinize sunmak istiyorum. Onaylanan sözleflmelerin sadece onaylanmas› da yetmiyor de¤erli dostlar. Bu sözleflmeyle ilgili olarak Türkiye'de hem hükümet, hem iflçi, hem iflveren grubu birbirinden ba¤›ms›z ayr› ayr› ILO’ya rapor veriyor. Demek herkes hayat›ndan çok memnun. Bunu da bilginize sunmak istedim çünkü ayn› fley di¤er sözleflmeler için geçerli, ayn› fley CEDAW için geçerli yani tek bafl›na bir sözleflmeyi onaylamak da yeterli de¤il. Olcay Ayd›n, Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›, Bafl ‹fl Müfettifli

Kadriye'ye çok teflekkür ediyorum. Yay›nlar›yla da cinsel taciz konusuna dikkati çekiyorlar. Tabii as›l sorun kad›n›n as›l çal›flma alan› olan, a¤›rl›kl› çal›flt›¤› tar›m alan›nda hala tar›m ifl kanununun bulunmamas›. Bu ‹fl Kanununun haz›rlan›fl›nda, akademisyenlerin seçiminde de kad›n akademisyenlerin, buradaki de¤erli hocam›z›n, temsilcilerinin bulunmamas› da ‹fl Kanunu’nun haz›rlanmas›ndaki felsefeyi ortaya koyuyor. Bu konuyu tekrar tart›flmaya gerek görmüyorum. Siz boflluklar› çok güzel belirttiniz Ceza Kanunu’yla ba¤lant›lar›n› kurdunuz. Umar›z ki yarg›tay ve mahkemelerin yorumlar›yla bu boflluklar doldurulabilir ve ilerki günlerde bu platformun devam› olarak bizim denetimlerimiz sonucu buldu¤umuz eksiklikleri de -ki uygulama da aktaraca¤›m onlar›- yine yasal platformlara tafl›yabiliriz. Ben istihdamla iliflkisi ba¤lam›nda bir konuyu dile getirmek istiyorum. Örne¤in a¤›r ve tehlikeli ifller tüzü¤ü yine kad›n›n istihdama giriflinin önünde engelleyen hükümler içermektedir. Jülide Sariero¤lu, Hak-‹fl Konfederasyonu Olcay Han›m de¤indi, ben de ‹fl Kanunu’nun oluflumundan bahsedecektim. 9 tane akademisyen aras›nda bir bayan›n olmamas› gerçekten de erkek bak›fl aç›s›n›n hakim oldu¤u bir ‹fl Kanunu’nun ç›kmas›na neden oldu. Bunu ben de düflünüyorum. Burada bir de öz elefltiri yapmak istiyorum; sosyal taraf olarak gerçekten biz de bu bak›fl› -yani ben Hak-‹fl olarak söylüyorum ama Disk'te de, Türk-‹fl'te de, Tisk'te de olmad›¤›n› düflünüyorum- sürecin tamamen içerisindeydim. Haz›rl›k aflamas›nda ‹fl Kanunu’na toplumsal cinsiyet bak›fl aç›s›yla çok bak›lmad›. Baflka haklar›n kaybedilmemesi, baflka ç›karlar›n ön plana ç›kmas› sebebiyle. Buradan da bu vesileyle bir ça¤r› yapmak istiyorum. Çal›flma hayat›n› ilgilendiren yasalar sosyal ortak olarak Çal›flma Bakanl›¤› taraf›ndan bütün konfederasyonlar›n görüflüne sunuluyor. Tüm çal›flma hayat›yla ilgili konularda ben kad›n sivil toplum örgütleriyle konfederasyonlar›n bir ortak çal›flma yapmas›n›n gerçekten çok faydal› olaca¤›n› düflünüyorum. Umar›m buradan bir vesile olur. Hocam›z koruyucu önlemlerin kad›n istihdam›n›n önünün t›kamas› gibi bir tehdit olabilece¤ini söyledi. Buna kat›lm›yorum çünkü gerçekten kay›t d›fl› istihdam kad›nlar aras›nda çok yayg›n. ‹ki gün boyunca biz ILO’nun konferans›nda bunu tart›flt›k. Kay›t d›fl› istihdamda olmamalar› ve düzgün ifllerde çal›flmalar› için yasalar›n biraz da kad›nlar›n çal›flma hayat›na girifllerini teflvik edici olmas› gerekiyor. ‹flverenler zaten bir fleyler yapm›yorlar ama en az›ndan kad›nlar› teflvik edici bir boyutunun olmas› gerekti¤ini düflünüyorum. Bunda da çocuk bak›m yurtlar›n›n çok önemli oldu¤unu düflünüyorum. Herkesin tafl›n alt›na elini koymas› gerekiyor. Buket Dündar, Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›, Bafl ‹fl Müfettifli Burada sevgili Kadriye'nin anlatt›klar› direkt olarak bizim bakanl›¤›m›z›n, ifl yerinde, ifl teftifl konulu uygulamalar›m›z› içeriyor. ‹fl Kanununun denetiminden bizler sorumluyuz. Öncelikle kendimizi o aç›dan tan›tmak istiyorum. fiikâyetlere göre denetim yap›yoruz ve kad›n iflçilerimizin bilgilendirilmesinde de dan›flmanl›k hizmetlerimiz var fakat ben 25 y›ll›k müfettifllik hayat›mda flunu görüyorum ki burada konufltuklar›m›z, bilgilendirmelerimiz hep kendi içimde bir özelefltiridir çok fazla kendi kabu¤umuzun içinde dönüp dolafl›yoruz. Bunun uygulama da sahaya yans›t›lmas› çok fazla olmuyor. Kad›nlar›n bilinçlendirme konusunda çal›fl›lmal›. Mesela ‹fl Kanunu’nda bize flikâyet gelecek, ben nerede, kime taciz edili-

yor, ne yap›l›yor, ne bilece¤im? Yüz binlerce ifl yeri var ‹stanbul'da, son derece fazla. Sendikalar›n ‹fl Kanunu’nda ulaflabildikleri iflçilere ya da sizlerin, kad›n iflçilerimizin her alanda bakanl›¤a dilekçe verip müracaatta bulunabilecekleri konusunda hak arama bilincinin gelifltirilmesi için el birli¤i ile çal›flabilece¤iz diye düflünüyorum. Haflime Akbak›n, Buca Evka-1 Kad›n Kültür ve Dayan›flma Evi Bizim için en önemli fley kad›nlar›n çal›flma yaflam›na katk›s›n›n azl›¤›yd›. Bunun çok önemli birkaç nedeni vard›. Ben yaflad›¤›m bir olay› da aktarmak istiyorum. ‹fle baflvuran bir kad›na en önce evli misin, bekar m›s›n, 5 y›l evlenmeyeceksin veya 5 y›l çocuk yapmayacaks›n deniliyor. Çocuk yapt›¤›n zaman da izin ald›¤›n için veya raporlu oldu¤un için iflten ç›kar›lma olay› gündeme geliyor. Benim ifl sözleflmem de bu yüzden feshediliyordu. Böyle bir durumla karfl› karfl›ya kalm›flt›m. Gerçekten çok önemli. Arkadafl›m›z, yasalarla cinsel ay›r›m, kad›n erkek ay›r›m› yap›lmayacak dedi ama bunun bir de mülakat taraf› oluyor, sözlü taraf› oluyor. Biz kad›nlar olarak bunu nas›l aflaca¤›z? Bu konuda bir yapt›r›m veya yap›lacak bir fley var m›? Kad›nlar›n çal›flmas›ndaki ikinci önemli konu da yafll› bak›m›. Çocuklar›m›z kadar yafll› bak›m› da kad›nlar›m›z› çok ilgilendiriyor. Onun için nas›l bir fley yap›labilir? Kadriye Bak›rc›, ‹stanbul Teknik Üniversitesi, ‹flletme Fakültesi ‹flverenin bu tür sorular sormamas› yani ay›r›mc›l›¤a yol açan sorular sormamas› gerekiyor. Dolay›s›yla ben ö¤rencilerime de söylüyorum, yalan söyleyin. Yani iflveren özel hayat›n›zla ilgili bir soru sordu¤u zaman yalan söyleyin. Bu iflten ç›karma sebebi de olamaz. Madem aflam›yoruz, böyle yapaca¤›z. Hasta bak›m› meselesine gelince, ebeveyn izni, evdeki hasta ve yafll›lara da bak›m iznini kaps›yor. Dolay›s›yla yasal de¤ifliklilerin bunu da kapsayacak flekilde yap›lmas› gerekiyor.

III. OTURUM

Kamu, Özel Sektör, Mesleki Örgütler, Sendikalar, Ulusal ve Uluslararas› Sivil Toplum Kurulufllar›n›n Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam› Alan›ndaki Uygulamalar›n›n De¤erlendirilmesi

Oturum Baflkan›

‹pek ‹lkkaracan

Sunum

Gülay Toksöz

KAMU, ÖZEL SEKTÖR, MESLEK‹ ÖRGÜTLER, SEND‹KALAR, ULUSAL ve ULUSLARARASI S‹V‹L TOPLUM KURULUfiLARININ KADIN EME⁄‹ ve ‹ST‹HDAMI ALANINDAK‹ UYGULAMALARININ DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹ Gülay Toksöz1

T

ürkiye’de kad›nlar›n iflgücüne kat›l›m ve istihdam oranlar› y›llardan beri h›zl› bir düflüfl içindedir. ‹stihdamla ilgili çevrelerde bu durum dile gelmekte, kad›n istihdam›n› art›rman›n gere¤inden söz edilmektedir. Bu çal›flmada gerek ulusal, gerekse uluslararas› kurulufllar›n iflgücü piyasas›nda kad›nlar aleyhine gözlenen bu durumla ilgili çözüme yönelik amaç ve uygulamalar›n›n genel bir de¤erlendirmesini yapaca¤›m. Do¤al olarak, amaç, bir yandan var olan uygulamalar›n daha yayg›n olarak bilinmesine katk›da bulunmak, öte yandan, uygulamada gözlenen sorunlara daha genifl bir platform içinde çözüm önerileri haz›rlamakt›r. Bu yaz› gelecekteki çal›flmalara yol gösterici bir ön araflt›rma niteli¤indedir. Önce mevcut durumu say›sal verilerle özetlemekte yarar görüyorum. Böylece, sorunun önemi ve kapsam› aç›k bir biçimde ortaya ç›kacakt›r. ‹fiGÜCÜ P‹YASASINDA MEVCUT DURUM Bilindi¤i gibi Türkiye’de do¤urganl›¤›n azalmaya bafllamas› ile birlikte nüfusun yafl yap›s›nda gözlenen en çarp›c› de¤iflme iflgücü ça¤›ndaki nüfusun oransal art›fl› olmufltur. H›z›nda bir azalma olmakla birlikte, Türkiye nüfusu da artmaya devam etmektedir. Di¤er bir deyiflle, iflgücü ça¤›ndaki nüfus hem oransal olarak, hem de say›sal olarak artmaktad›r. Üstelik bu say›lar sadece Türkiye Cumhuriyeti vatandafllar›n› kapsamaktad›r. Giderek artan kaçak göçmen iflçiler çal›flanlar say›s›na dahil de¤ildir. ‹flgücü arz›nda sadece demografik nedenlerle gözlenen bu art›fl e¤ilimi rekabeti art›rmakta, dezavantajl› gruplar›n ya ifl bulamamas›na, ya da düflük ücretli ifllere eskisinden daha büyük ölçüde yönelmesine neden olmaktad›r. Demografik e¤ilimlerin yan› s›ra yeni ifllerin yeteri ölçüde yarat›lamam›fl olmas› da önemli bir sorundur. Kad›nlar›n, erkeklerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda, istihdam aç›s›ndan zaten ciddi bir eflitsizli¤e tabii olmalar›, günümüzde yaflanan sorunun boyutlar›n› kad›nlar aç›s›ndan hiç olmad›¤› kadar art›rm›flt›r. 2000-2005 dönemine ait istatistikler kad›n istihdam›ndaki gerilemeyi çarp›c› bir flekilde ortaya koymaktad›r. Bu dönemde Türkiye’de 15 yafl ve üstü kad›n nüfus erkek nüfustan da-

* Bu de¤erlendirme KE‹G içinde yer alan veya çeflitli kurumlarda görevli olan veya üniversitelerde araflt›rma yapan çok say›da kiflinin eme¤i ve katk›s›yla gerçekleflmifltir. 1 Prof. Dr., Ankara Üniversitesi, Kad›n Çal›flmalar› ABD Baflkan›.

ha fazla artm›flt›r2. Buna karfl›l›k, toplam iflgücü art›fl› içinde kad›nlar›n pay› yüzde on civar›nda kalm›flt›r3. Di¤er bir deyiflle, artan 15 yafl üstü kad›n nüfusun sadece yüzde yedisi iflgücüne girerken, erkeklerde bu oran yüzde elli sekizi bulmaktad›r. ‹stihdam edilen kad›n say›s›nda geçmifl döneme göre bir azalma gözlenmektedir4. Önceki dönemlerde kad›n istihdam oranlar›ndaki azalma genellikle k›r-kent göçüne ba¤lanarak aç›klanmaktayd›. Kente gelen kad›n, tar›msal üretimden çekilmekte ve fakat kentte ifl bulamamakta ya da çal›flmamay› tercih etti¤i söylenmekteydi. Son verilere göre k›rda kad›n istihdam›nda gözlenen azalman›n kentte telafi edilememesi artan istihdam art›fl›ndan esas olarak erkeklerin yararlanmas›na ba¤l›d›r. Nitekim kentlerde erkek istihdam›ndaki art›fl kad›n istihdam›ndan iki kat fazlad›r5. Bu durum kad›n istihdam›n› art›rmaya yönelik önlemlerin önemini a盤a ç›karmaktad›r. Ancak sadece istihdam art›fl› de¤il, insan onuruna yak›flan düzgün ifllerin art›fl› as›l oland›r. Türkiye’de istihdam› art›rmaya yönelik politikalara bak›ld›¤›nda bunlar›n son derece yetersiz oldu¤u görülmektedir. Bu bildiri kad›n istihdam›n› art›rmaya yönelik uygulamalar›n k›sa bir de¤erlendirmesini içermektedir. Türkiye çap›nda tüm uygulamalar konusunda k›sa süre içinde bilgi edinilmesi mümkün olmad›¤› gibi, kapsaml› araflt›rmalar›n yap›lmas› için zaman ve kaynak gerekmektedir. Dile¤imiz, konferans kat›l›mc›lar›ndan gelecek katk›larla bu de¤erlendirmenin daha da zenginleflmesidir. AVRUPA ‹ST‹HDAM STRATEJ‹S‹ ve KADIN ‹ST‹HDAMI Türkiye Avrupa Birli¤ine üyelik sürecinde oldukça gerilimli ve sanc›l› bir süreçten geçmektedir. Ancak iflbafl›ndaki hükümet ve di¤er kamusal otoriteler üyelik hedefinden vazgeçilmedi¤ini çeflitli ortamlarda dile getirmektedir. Dolay›s›yla istihdam ve iflsizlikle ilgili konularda Avrupa ‹stihdam Stratejisine uyum sa¤lanmas› gerekti¤i, buna yönelik çal›flmalar yap›ld›¤› belirtilmektedir. Avrupa Birli¤inde iktisadi büyümenin yan› s›ra istihdam art›fl›na önem verilmesi, iflsizlikle mücadele etmek için daha çok ve daha iyi ifller yarat›lmas›n›n önerilmesi 1990’l› y›llarda bu yöndeki çal›flmalar› art›rm›flt›r. 1997 Amsterdam zirvesinde somutlaflan Avrupa ‹stihdam Stratejisi (A‹S) üye ülkelerin istihdam politikalar›n› dört temel bafll›k alt›nda, belirlenmifl hedefler ve amaçlar do¤rultusunda koordine etmelerini öngörmektedir. Böylece istihdam›n art›r›lmas› Birlik politikalar›n›n bütünü aç›s›ndan önem kazanm›fl ve yüksek düzeyde istihdam›n sa¤lanmas› tüm politikalarda amaç olarak kabul edilmifltir. Bu do¤rultuda her üye devletin y›ll›k bir ulusal eylem plan› haz›rlamas›, uygulamalar› y›ll›k raporlarla Avrupa Konseyi ve Komisyonuna sunmas›, onlar›n de¤erlendirmeleri ve tavsiyeleri ›fl›¤›nda yeni çal›flmalar yapmas› gerekmektedir. A‹S’nin iflleyiflinde dayanak

2

Kad›n nüfus 2 322 bin, erkek nüfus 2 293 bin kifli artm›flt›r. Kad›nlar için 164 bin, erkekler için 1.323 bin kiflidir. 4 Toplam istihdam art›fl› erkekler için 566 bin kifli olmuflken, kad›nlar için 101 bin kifli azalm›flt›r. 5 2000-2005 aras›ndaki dönemde k›rsal kesimde 15 yafl ve üstü kad›n nüfus 338 bin kifli, erkek nüfus 229 bin kifli artm›flt›r. K›rsa iflgücü 735 bin kifli azalm›fl olup bunun 499 bini kad›n, 236 bini erkektir. Toplam istihdam 997 bin kifli azalm›fl olup, bunun 556 bini kad›n ve 441 bini erkektir. Kad›nlar›n istihdam›ndaki daralma erkeklerinkinden daha fazlad›r. Böylece, 15 yafl üstü kad›n nüfusun içinde iflgücüne dahil olmayanlar›n oran› 2000’de % 59.8’den 2005’de % 69.7’ye ç›km›flt›r. Ayr›ca, 2000-2005 aras›ndaki dönemde kentlerde 15 yafl ve üstü kad›n nüfus 1.983 bin, erkek nüfus 2.064 bin kifli artm›flt›r. Kentsel iflgücü art›fl› kad›nlar için 664 bin, erkekler için 1.559 bin kiflidir. Toplam istihdam art›fl› erkekler için 1.007 bin kifli olmuflken, kad›nlar için 455 bin kiflidir. Kad›n iflsiz say›s› 209 bin ve erkek iflsiz say›s› 552 bin kifli artm›flt›r. 15 yafl ve üstü kad›n nüfusun 1.320 bin kiflisi iflgücüne dahil olmam›flt›r. (% 66.6). 3

noktas›n› istihdam k›lavuzlar› oluflturmaktad›r ve bu k›lavuzlar dört temel yap› tafl›n› esas almaktad›r: "‹stihdam Edilebilirlik" "Giriflimcilik", "Uyum" ve "Eflit F›rsatlar". ‹stihdam edilebilirlik uzun dönemli iflsizlik ve genç iflsizli¤i ile mücadeleyi, okuldan ifle geçifli kolaylaflt›rmay› ve pasif iflgücü piyasas› önlemlerinden aktif iflgücü piyasas› önlemlerine geçmeyi içermektedir. Giriflimcilik bafll›¤› alt›nda giriflimcili¤i özendirmek için ifl kurman›n kolaylaflt›r›lmas›, risk sermayesinin sa¤lanmas›, vergi kolayl›klar›n›n sa¤lanmas› yer almaktad›r. Uyum kapasitesini güçlendirmek, iflletmelerin uyum mekanizmalar›n› güçlendirmek için ifl organizasyonunun modernlefltirilmesini, insan kayna¤›n›n teknolojik geliflme sürecine sürekli uyumunun sa¤lanmas›n› öngörmektedir. ‹stihdam Stratejisinin dördüncü yap› tafl› tüm politikalar ba¤lam›nda cinsiyetler aras›nda eflit f›rsatlar yaratmak ve özellikle kad›n istihdam›n›n art›r›lmas›na yönelik olarak aile ve çal›flma yaflam› aras›nda uyum sa¤lamak hedefine vurgu yapmaktad›r. Bu anlamda esnek çal›flma biçimlerini etkin k›lmak, erkeklerin yo¤un olarak istihdam edildikleri meslek ve ifl alanlar›na kad›nlar›n daha kolay girmelerini sa¤lamak, kad›nlar›n kariyer geliflimlerini kesintiye u¤ratan çocuk ve yafll› bak›m› gibi sosyal yükümlülüklerini hafifleten düzenlemeleri gelifltirmek, ücret ve vas›f düzeyi aç›s›ndan süre gelen eflitsizlikleri ve dengesizlikleri gideren uygulamalara yer vermek önemli politikalard›r. K›saca, A‹S’nin yüksek istihdam hedefinin gerçeklefltirilmesinde özellikle kad›nlar›n iflgücü piyasas›na kat›l›mlar›n›n art›r›lmas›n›n büyük katk› sa¤layaca¤› aç›kça ortaya konulmaktad›r. Dolay›s›yla cinsiyetler aras›nda eflit f›rsatlar sa¤lanmas›, ‹stihdam Stratejisinin etkinli¤ini art›racak temel politikalar içerisinde kabul edilmelidir6. Bu yap›tafllar› çerçevesinde 2000’de yap›lan Lizbon zirvesinde 2010’a kadar istihdam oran›n›n %70’e ve kad›n istihdam oran›n›n %60’a kadar artt›r›lmas› gibi somut hedefler ortaya konmufltur. 2001 Stockholm zirvesinde ise AB istihdam oran›n›n 2005’e kadar %67’ye ve kad›n istihdam›n›n da %57’ye kadar yükseltilmesi ve yafll› çal›flanlar›n istihdam oran›n›n 2010’a kadar %50’ye ulaflt›r›lmas› hedefleri benimsenmifltir. Avrupa Komisyonu ‹stihdam ve Sosyal Politika genel müdür yard›mc›s› Lenia Samuel’in aç›klamas›na göre 2005’de kad›nlar için %56’ya ulafl›lm›fl ve bu durum son befl y›lda oluflturulan her dört iflten üçünü kad›nlar›n almas›yla mümkün olmufltur7. Türkiye’nin AB’ne üyelik müzakereleri sürecinde Avrupa ‹stihdam Stratejisine uyum için önce 2004’de ‹fiKUR taraf›ndan bir "‹stihdam Durum Raporu" haz›rlat›lm›fl, daha sonra AB Komisyonu uzmanlar›yla ülkenin istihdam konusundaki önceliklerinin ve politikalar›n›n belirlendi¤i "Ortak De¤erlendirme Raporu"nun haz›rlanmas› çal›flmalar›na bafllanm›flt›r. Bu çal›flmalar henüz sürmekte olup kad›n istihdam› aç›s›ndan ne tür hedeflerin belirlendi¤ine dair bilgi yoktur. Burada önem tafl›yan zamana ba¤l› somut hedeflerin ve bu hedeflerin gerçeklefltirilmesinden sorumlu kurum ve kurulufllar›n belirlenmesi ve hedeflerin gerçeklefltirilmesi sürecinin ne flekilde izlenece¤inin a盤a kavuflturulmas›d›r. Aksi takdirde kad›n istihdam›n›n art›r›lmas›na dair sözler niyet beyan› olman›n ötesine geçmeyecektir.

6

7

Ahmet Selamo¤lu ve Kuvvet Lordo¤lu, Kat›l›m Sürecinde Avrupa Birli¤i ve Türkiye’de ‹flgücü ve ‹stihdam›n Görünümü, Belediye - ‹fl Yay›nlar›, Ankara, 2006, s.104- 105. T‹SK, Kad›n ‹stihdam› Zirvesi, T‹SK Yay›nlar›, ‹stanbul, 2006, s.51-54.

KADIN ‹ST‹HDAMINA YÖNEL‹K UYGULAMALAR Kad›n istihdam›na iliflkin faaliyetlerin tasnifinde iki yol izlenebilir: ilki faaliyetleri yürüten kurum ve kurulufllara göre, ikincisi yürütülen faaliyetlerin niteliklerine göre. Burada ilk yol izlenecektir. Ancak faaliyetlerin de¤erlendirilmesi noktas›nda ço¤u zaman hedef kitlenin sadece kad›nlar de¤il, karma oldu¤u durumlarda ne kadar kad›n›n uygulamaya dahil oldu¤unun belli olmamas› de¤erlendirmeyi zorlaflt›rmakta ve cinsiyet baz›nda ayr›flm›fl veri toplaman›n önemini ortaya koymaktad›r. I. Kamu Kurum ve Kurulufllar› Kamu kurumlar›ndan ele al›nd›¤›nda önce Baflbakanl›k Kad›n›n Statüsü Genel Müdürlü¤ü ile bafllamakta yarar vard›r. Genel Müdürlük Türkiye’de toplumsal cinsiyet eflitli¤inin sa¤layacak ulusal mekanizma olup, görevleri aras›nda • • • •

Türkiye’de kad›nlar›n genel e¤itim düzeyinin yükseltilmesi, Kad›nlar›n tar›m, sanayi ve hizmetler alan›ndaki faaliyetlere kat›l›m›n›n art›r›lmas›, Kad›nlar›n sa¤l›k, sosyal güvenlik ve hukuk alanlar›ndaki güvenli¤inin sa¤lanmas›, Kad›nlar›n toplumsal, ekonomik, kültürel ve siyasal aç›lardan eflit statüye gelmelerine yönelik çabalarda bulunulmas› yer almaktad›r.

Genel Müdürlü¤ün Ana Hizmet Birimlerinden olan Kad›n›n Ekonomik Statüsünü Güçlendirme Daire Baflkanl›¤›n›n görevleri flunlard›r: • Sürdürülebilir kalk›nma politika, plân ve programlar›n› Genel Müdürlü¤ün görevle içerçevesinde izlemek ve de¤erlendirmek. • Kad›n›n istihdam›n› ve ekonomik kapasitesini art›r›c›, ticarî faaliyetlerini güçlendirici ve Kad›n giriflimcili¤ini özendirici çal›flmalar yapmak. • Kad›n›n kaynaklara ulafl›m›n›, kalk›nma sürecine ve çal›flma hayat›na etkin kat›l›m›n›, kalk›nman›n f›rsat ve imkânlar›ndan eflit biçimde yararlanmas›n› sa¤layacak, ekonomik aç›dan güçlendirecek çal›flmalar yapmak. • Kad›n›n ekonomik potansiyelini ortaya ç›kar›c› çal›flmalar yapmak 8. 1990’l› y›llarda istihdamla ilgili üç önemli projeyi bünyesinde yürüten Genel Müdürlük daha sonra 2004’de teflkilat yasas›n›n ç›kmas›na kadar olan dönemde personel ve kaynak yetersizli¤i nedeniyle daha çok politika düzeyinde gelifltirdi¤i önerilerini baflta DPT, ÇSGB ve ‹fi-KUR olmak üzere ilgili kamu kurumlar›n›n kad›n istihdam› konusundaki çal›flmalar›na aktarmak üzerinde yo¤unlaflm›flt›r. 1994–1999 aras›nda yürütülen ve Dünya Bankas› taraf›ndan desteklenen "Kad›n ‹stihdam›n› Gelifltirme Projesi" bir veri toplama, araflt›rma ve yayg›nlaflt›rma projesi olup, kad›n istihdam›n› teflvik eden politika önerileri büyük ölçüde bu araflt›rmalar›n sonucunda ortaya ç›km›flt›r. Ayn› flekilde 1995–96 y›llar›nda yürütülen küçük giriflimcilik projesi DB destekli bir araflt›rma projesi olup, giriflimcili¤i destekleyecek çeflitli öneriler gelifltirilmifltir. 1992–98 aras›nda yürütülen "Kad›nlar›n Kalk›nma Süreçlerine Kat›8

http://www.kssgm.gov.tr/5251.html#kesgdb

l›mlar›n› Sa¤lama Projesi" Birleflmifl Milletler Kalk›nma Program› projesi olup, kad›n giriflimcili¤ini gelifltirmeyi hedefleyen dokuz ayr› pilot projeye maddi destek sa¤lam›flt›r. 2000’li y›llarda ise istihdam konusunda yürütülen çal›flmalar esas olarak konuyla ilgili kamu kurumlar›n›n faaliyetlerine kat›l›m fleklindedir. Örne¤in, ‹fi-KUR taraf›ndan yürütülen e¤itim programlar› ve projelere destek verilmesi, haz›rlanan raporlara kad›n istihdam› alan›nda katk› sunulmas›, DPT’nin kalk›nma plan› haz›rl›k çal›flmalar›na kat›l›nmas›, KOSGEB’le kad›n giriflimcili¤i, Tar›m ve Köy ‹flleri Bakanl›¤›’yla k›rsal kesim kad›n›na yönelik kalk›nma çal›flmalar›n›n planlanmas› ve önerilmesi fleklindedir. Kad›n giriflimcili¤ini desteklemek için Halk Bankas› ve TESK gibi kurulufllarla da iflbirli¤i yap›lm›fl, belediyelerden kad›nlar için giriflimcili¤i destekleyecek, Kad›n Dan›flma ve Hizmet Birimlerinin kurulmas› talep edilmifltir9. ÇSGB’yla AB’nin sosyal politika programlar›na kat›larak yasal düzenlemelerin cinsiyet eflitli¤ine uygun hale getirilmesi için çal›flmalar yürütülmektedir. KSGM aç›s›ndan kad›n eme¤i ve istihdam›yla ilgili çal›flmalarda öne ç›kan kad›n giriflimcili¤inin desteklenmesidir. Baflbakanl›¤a ba¤l› Sosyal Yard›mlaflma ve Dayan›flma Genel Müdürlü¤ü yoksullu¤u azaltmak ve yoksullar›n ihtiyaçlar›n› karfl›layacak destekler sunmak üzere çal›flmaktad›r. Bu do¤rultuda flartl› nakit transferleri yap›lmakta; sa¤l›k, e¤itim ve beslenme alan›nda destekler sa¤lanmakta; yoksullara ayni yard›mlarda bulunulmakta ve ayr›ca gelir getirici etkinliklere proje deste¤i verilmektedir. Genel Müdürlü¤ün, i) k›rsal alanda gelir ve istihdam› art›rmay› hedefleyen "Sosyal Destek Projesi", ii) dar gelirli ailelerin lise mezunu çocuklar›n› bilgi teknolojileri alan›nda e¤itmeyi ve ihracatç› KOB‹’lerde istihdam etmeyi amaçlayan "Biliflim Ç›raklar› Projesi", iii) yoksul birey veya hanelerin kendi geçimlerini sa¤layacak ifller kurmalar›n› hedefleyen gelir getirici küçük ölçekli projeleri, Kad›n erkek fark› gözetmeden herkese yöneliktir. Projelerden yararlananlar›n cinsiyet baz›nda dökümü mevcut olmad›¤› için genç k›z ve kad›nlar›n ne ölçüde yararland›¤› konusunda bilgi yoktur. •

• 9

‹stihdama yönelik beceri kazand›rma e¤itiminde ise hedef kitlenin, yoksul kad›nlar ve iflsiz gençler oldu¤u belirtilmifl ve k›sa süreli kurslarla kazand›r›lan teknik ve sosyal beceriler yoluyla bu kiflilerin daha nitelikli ifl bulmalar›na katk› sa¤lanmas›n›n amaçland›¤› belirtilmifltir. E¤itimlerde konu s›n›rlamas› olmay›p, ahflap, tafl, toprak, metal iflleme, dokumac›l›k vb. el sanatlar› veya kentsel alanlar için sekreterlik, ön muhasebe, tesisatç›l›k, bahç›vanl›k, bak›c›l›k vb. hizmet sektöründe ifl bulma güvencesi olan her türlü konu bu kapsamda desteklenebilmektedir. Haziran 2005 itibariyle bu kapsamda desteklenen proje say›s› 122, desteklenen yararlan›c› say›s› 5331 ve verilen destek toplam 2 Milyon USD’d›r, ancak burada da yararlananlar›n cinsiyet baz›nda da¤›l›m›na dair bilgi yoktur. "Sosyal Alt Yap› ve Hizmet Merkezlerinin Kurulufl ve Gelifltirilmesi Pro-

http://www.kssgm.gov.tr/

•

jesi" kapsam›nda sokakta çal›flan/yaflayan çocuklar, engelliler, yafll›lar, korunmas›z kad›n ve erkekler, iflsiz gençler ve yoksullara sa¤lanan düflük maliyetli sosyal hizmetlerin yayg›nlaflt›r›lmas› için toplum veya sosyal amaçl› merkezler kurulmas› ya da mevcut merkezlerdeki programlar›n çeflitlendirilmesi amaçlanmaktad›r. Sosyal hizmet projelerinin de¤erlendirilmesinde dikkate al›nan en önemli konu; bu merkezlerde hizmet verilen yoksul kad›n, iflsiz genç, çocuk ve yafll›lar›n üretici hale getirilmesi ve gelir getirici faaliyetlere yöneltilmesidir. Haziran 2005 itibariyle bu kapsamda desteklenen proje say›s› 691, desteklenen yararlan›c› say›s› 87.000 ve verilen destek toplam 13 Milyon USD’d›r. Bu projede de cinsiyet baz›nda ayr›flm›fl bilgi mevcut de¤ildir. "Sosyal Riski Azaltma Projesi" kapsam›nda 11.03.2006 itibariyle 3.260 adet küçük ölçekli gelir getirici proje desteklenmifl, bunlar›n içinde 1.246 projede (%38), 3.676 kad›n (%9) yararlanm›flt›r. Bu projelerden kad›nlar›n çok s›n›rl› oranda yararland›¤› görülmektedir.10

Devlet Planlama Teflkilat› (DPT)’nin befl y›ll›k kalk›nma planlar›n›n öncesinde haz›rlanan kad›nlarla ilgili alt komisyon raporlar›nda kad›n istihdam›n› art›rman›n önemine dikkat çekilmekte ancak raporlarda belirtilen önerilerin çok az› planlarda yer alabilmektedir. 20072013 dönemini kapsayan 9. Kalk›nma Plan›nda istihdamla ilgili bölümün aktif iflgücü politikalar›na iliflkin alt bafll›¤›nda iflgücünün beceri ve yeterlili¤ini gelifltirerek istihdam edilebilirli¤ini art›ran programlardan iflsizler, özürlüler, kad›nlar ve gençler gibi dezavantajl› gruplar›n yararlanmas› gerekti¤i belirtilmekte, ancak iflsizler ve özürlüler ve gençlerin de zaten yar›s›n›n kad›n oldu¤u gözden kaç›r›lmaktad›r. Burada sorunlu olan, toplumun ve sözü edilen her kategorinin yar›s›n› oluflturan kad›nlar› dezavantajl› gruplarla birlikte sayarak bir az›nl›k olarak görme e¤ilimidir. Plan›n Geliflme Eksenleri bafll›¤› alt›nda istihdamla ilgili olarak kad›nlar›n, gençlerin, uzun süreli iflsizlerin, özürlülerin ve eski hükümlülerin iflgücü piyasas›nda f›rsat eflitli¤inin sa¤lanaca¤›, kad›nlar›n iflgücü ve istihdama kat›l›mlar›n› art›rmak amac›yla çocuk ve di¤er bak›m hizmetlerine eriflimlerinin kolaylaflt›r›laca¤› belirtilmektedir11. Plan›n tamam›nda toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lay›c› bir bak›fl aç›s›n›n var oldu¤unu, toplumun tamam›n› ilgilendiren politikalar›n bu eflitlik perspektifinden haz›rland›¤›n› söylemek mümkün de¤ildir. DPT taraf›ndan haz›rlanan 2006 Ülke Program›nda 2006-2008 dönemi kamu politikalar›n›n hedefleri aras›nda aktif iflgücü politikalar› kapsam›nda ‹fi-KUR’ un özellikle genç ve kad›n iflsizlerin giriflimcili¤e yöneltilmesi için mesleki bilgi, e¤itim ve dan›flmanl›k verece¤i, ifl deneyi kazand›rma programlar› kapsam›nda iflgücü piyasas›na girifli kolaylaflt›rma amac›yla gençlerin ve kad›nlar›n anlaflmal› iflyerlerinde geçici süreyle çal›flmalar›n› sa¤layaca¤› ifade edilmektedir. Tam zamanl› çal›flmayan kad›nlar›n özel istihdam bürolar› arac›l›¤›yla iflverenle buluflturulmas›, çocuk kreflleri ve yafll› bak›m evlerinin say›s›n›n art›r›lmas› öngörülmektedir. Bunun için sorumluluk verilen kurulufl SHÇEK’dir. Ancak 2007 Y›l› Yat›r›m Program›'nda huzurevleri için 3.801 bin YTL ödenek ayr›lm›fl olup, bu 10 11

http://www.sydtf.gov.tr/sydtf_faaliyet.html http://www.dpt.gov.tr/9kalkinmaplani20070302.pdf

kapsamda 1 tanesi yeni olmak üzere toplam 5 adet huzurevi inflaat› yap›lmas› öngörülmüfltür12. Bu iddial› sözlere karfl›n 2007’de tek bir yeni krefl aç›lmas› için kaynak ayr›lmam›fl olmas› dikkat çekicidir. Sanayi ve Ticaret Bakanl›¤›’na ba¤l› Küçük ve Orta Ölçekli Sanayii Gelifltirme ve Destekleme ‹daresi Baflkanl›¤› (KOSGEB) ‹fl Gelifltirme Merkezlerinde (‹GEM) erkek giriflimcilerle birlikte kad›n giriflimcilere destek sa¤lamaktad›r. Son y›llarda verileri cinsiyet temelinde ayr›flt›rmaya bafllayan kurumun Tarsus, Van, Eskiflehir, Mersin, Adana, Karadeniz Ere¤lisi’ndeki ‹GEM’lerinde yer alan 162 iflletmeden 39’u (%24) kad›nlara aittir. Küçük ve Orta Boy ‹flletmeler Program› Dan›flmanl›k ve Destek Hizmetleri Çerçevesinde Sa¤lanan Hizmetlerden 2002-2005 tarihleri aras›nda yararlanan 414 kiflinin %30’u kad›nd›r. KOSGEB’in örnek projelerinden biri "Beykoz Cam Üretimi Sektöründe Kad›nlara ‹stihdam Yarat›lmas› ve Aktif ‹flgücü Piyasas› Projesi"dir13. Bu projeyi di¤erlerinden ay›rt eden, kat›l›mc›lara cam eflya üretiminde beceri kazand›rma ve ifl kurma e¤itim verilmesinden sonra belirli bir ifl kurma fikrine sahip olanlar›n seçilerek, kendilerine kredi ve dan›flmanl›k verilmesi, iç ve d›fl pazar araflt›rmalar›n›n yap›lmas› ve giriflimcilerin bafllang›çta KOSGEB taraf›ndan desteklenen bir inkübatörde yer almalar›d›r. Yani giriflimcilik deste¤i e¤itimle s›n›rl› tutulmam›fl, giriflimcinin her aflamada desteklenmesi öngörülmüfltür. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› (ÇSGB) esas olarak Avrupa ‹stihdam Stratejisinde kad›n istihdam›na önem verilmesinden ötürü toplumsal cinsiyet konular›yla ilgilenmeye bafllam›flt›r. Topluluk Cinsiyet Eflitli¤i Program›14, Topluluk Ayr›mc›l›k Karfl›tl›¤› Program›15 ve Topluluk Sosyal D›fllanmaya Karfl› Mücadele Program›16 baflta olmak üzere AB’nin topluluk programlar› dolay›s›yla Bakanl›k da toplumsal cinsiyetle ilgili konulardaki çal›flmalar›n› art›rm›flt›r. Bu kapsamda 2005-2006 tarihlerinde Hollanda ‹stihdam ve Sosyal ‹fller Bakanl›¤› ile iki tarafl› bir antlaflma kapsam›nda "‹stihdamda Kad›n-Erkek Eflitli¤inin Güçlendirilmesi Projesi"uygulanm›fl, bakanl›¤›n belli alanlardaki uzman ve sigorta müfettifl yard›mc›lar›na Hollanda’da cinsiyet eflitli¤i ve kay›td›fl› istihdam ile ilgili hukuki ve uygulamadaki durum ile Türkiye’de neler yap›labilece¤i konusunda e¤itim seminerleri verilmifltir. SSK’ya ba¤l› 57 müfettifl befl büyük ilde toplumsal cinsiyet boyutu içeren bir pilot denetim gerçeklefltirmifltir. Bakanl›k, hükümet program› ve acil eylem plan› çerçevesinde çal›flma yaflam›yla iliflkili politika önceliklerini flöyle belirlemifltir: (1) Mevzuat›n esnek istihdam ve ifl uygulamalar› ile uyumlu olmas›n› sa¤layacak yasal de¤iflikliklerin tamamlanmas›; (2) ‹nsan kaynaklar›n›n kalitesini art›rmak üzere k›sa vadeli e¤itim ve dan›flmanl›k hizmetlerinin sürdürülmesi; (3) Etkili bir insan kaynaklar› planlamas›; (4) Kay›t d›fl› istihdam ve kaçak iflçi çal›flt›r›lmas›n›n önlenmesi; (5) Çocuk iflçili¤inin önlenmesine yönelik gerekli önlemlerin al›nmas›17. 12

http://ekutup.dpt.gov.tr/program/2006.pdf http://www.kosgeb.gov.tr/Ekler/Dosyalar/Duyuru/417/PROJE%20OZET%20BILGI.doc 14 http://europa.eu.int/comm/employment_social/gender_equality/index_en.html 15 http://europa.eu.int/comm/employment_social/fundamental_rights/index_en.htm 16 http://europa.eu.int/comm/employment_social/social_protection/index_en.htm 17 http://www.calisma.gov.tr/projeler/tekcati.htm 13

Bakanl›k, genel olarak istihdam›, özel olarak da kad›n istihdam›n› bu politika öncelikleri çerçevesinde de¤erlendirmekte ve kad›n istihdam›na iliflkin stratejisini de gene buna göre belirlemekte, burada kay›t d›fl› istihdam›n önlenmesine özel önem vermektedir. Ancak kad›n istihdam›n› art›rman›n bir öncelik olarak dile gelmedi¤i görülmektedir. Önümüzdeki dönemde kad›n istihdam›na yönelik çal›flmalar› art›racak faktör AB’nin 2007-2013 y›llar› aras›ndaki yeni mali yard›m mekanizmas› olan IPA’d›r. Kat›l›m öncesi mali yard›m mekanizmas› IPA befl bileflenden oluflmakta, bunlardan insan kaynaklar›n›n gelifltirilmesi bilefleni 158.7 milyon’luk bir bütçeye sahip bulunmaktad›r. Bu bileflenin dört ana ekseni vard›r: istihdam, mesleki e¤itim ve yaflam boyu ö¤renim, e¤itim ve sosyal içerme. Bu bileflen içinde yedi y›ll›k süre sonunda gerçeklefltirilmesi beklenen sonuçlar aras›nda kad›nlar›n iflgücüne kat›l›m oranlar›n›n art›r›lmas›, okullaflma oran›n›n özellikle orta ö¤retimdeki k›zlar için art›r›lmas›, hassas gruplardaki kad›nlar için mesleki e¤itim faaliyetleri de yer almaktad›r. IPA’n›n bir di¤er bilefleni bölgesel kalk›nma olup, her iki bileflen aras›nda eflgüdüm sa¤lamak amac›yla DPT koordinatörlü¤ünde Stratejik Uyum Çerçeve Belgesi haz›rl›k çal›flmalar› yürütülmektedir. Türkiye ‹fl Kurumu (‹fi-KUR) kad›n istihdam›n› art›rmak aç›s›ndan kilit kurumlar›n bafl›nda gelmekte olup AB’ye üyelik sürecinde istihdamla ilgili politikalar›n oluflturul-mas› ve izlenmesinden sorumludur. Hem mesleki e¤itim ve dan›flmanl›k hem de ifle yerlefl-tirme faaliyetleri aç›s›ndan kurumun tüm çal›flmalar›na toplumsal cinsiyet perspektifinin dahil edilmesi büyük önem tafl›maktad›r. Kurum 2003-2006 tarihleri aras›nda A‹S’e uygun istihdam tedbirlerinin ve hizmetlerin planlanmas› ve uygulanmas› için Avrupa E¤itim Vakf› ile iflbirli¤i içinde 50 milyon Euroluk bütçeli bir proje uygulam›flt›r. Proje ile kurumsal ka-pasitenin gelifltirilmesi sa¤lanm›fl, yerel iflgücü piyasas›n›n ihtiyaçlar›n› belirlemek için araflt›rmalar yapt›r›lm›fl, iflsizlerin istihdam edilebilirli¤ini art›rmak, giriflimcili¤i gelifltirmek üzere sivil toplum örgütleri üzerinden desteklenen 245 projeye 32 milyon Euro para verilmifl ve projelere 50.059 kifli kat›lm›flt›r. Bu projelerin 30 tanesi do¤rudan kad›nlara yönelik olup kad›nlar›n süs bitkileri yetifltiricili¤i, çocuk bak›c›l›¤›, kuyumculuk-tak› tasar›m›, el sanatlar›, kilimcilik, el hal›c›l›¤›, el örgüsü, kent tar›m›, tar›msal istihdam, meyve üretimi, ar›c›l›k, dokuma, tar›m ürünleri, hasta-yafll› bak›m›, hal› dokumac›l›¤› gibi alanlarda e¤itilmesiyle istihdam edilmesine yöneliktir. Bu çal›flma alanlar›n›n ne denli cinsiyetlendirilmifl oldu¤u dikkat çekicidir. 30 projenin 5 tanesi dokumac›l›k ve kilimcilik üzerinedir. Ayr›ca kad›n giriflimcili¤ini art›rmaya yönelik projeler bulunmaktad›r. ‹fi-KUR iflsizlikten en fazla etkilenen ve bu nedenle iflgücü piyasas›nda dezavantajl› gruplar olarak görülen kad›nlar, gençler, uzun süreli iflsizler, özürlüler, hükümlü ve eski hükümlüler ile iflgücü piyasas›nda geçerli bir mesle¤i olmayan vas›fs›z iflsizlere yönelik olarak iflgücü yetifltirme kurslar› düzenlemektedir. 2005 y›l›nda, çeflitli mesleklerde düzenlenen 278 iflgücü yetifltirme kursuna 4.143’ü erkek, 1.375’i kad›n olmak üzere toplam 5.518 kifli kat›lm›flt›r. Kursiyerler aras›nda kad›n oran› %25’dir. ‹stihdam garantili kurslara kat›lan 579 kiflinin %69’u, kendi iflini kuracaklara yönelik kurslara kat›lan 448 kiflinin %66’s›, özürlülere yönelik kurslara kat›lan 1.710 kiflinin %18’i, hükümlülere yönelik kurslara kat›lan 1.402 kiflinin %6’s›, iflsizlik sigortas› kapsam›nda düzenlenen kurslara kat›lan 1.379 kiflinin %21’i kad›nd›r. Kurslara ö¤retilen meslekler de son derece cinsiyetlendirilmifl olup istihdam garan-

tili kurslarda kad›nlar›n %63’ü dikifl makinesi operatörü olarak, kendi iflini kuracaklara yönelik kurslarda kad›nlar›n %46’s› hal›, kilim, kumafl dokuma ve dikifl konular›nda e¤itilmifltir18. fiu ana kadar ele al›nan kurulufllar›n faaliyetleri Türkiye ölçe¤inde yürütülmektedir. Bunun d›fl›nda Türkiye’nin en az geliflmifl ve yoksul bölgesi olan Güneydo¤u Anadolu’da kalk›nma amaçl› faaliyetler yürüten kurum Baflbakanl›¤a ba¤l› GAP Bölge Kalk›nma ‹daresidir. ‹dare taraf›ndan yürütülen "Güneydo¤u Anadolu Projesi" kapsaml› bir kalk›nma projesi olup, bafll›ca hedefleri k›rsal kalk›nman›n sa¤lanmas›, bölgesel geliflmifllik farkl›l›klar›n ortadan kald›r›lmas›, halk›n yaflam standartlar›n›n yükseltilmesi, verimlili¤in art›r›lmas› ve yerel ekonominin istihdam gücünün art›r›lmas›d›r. Kad›nlara yönelik faaliyetleri Çok Amaçl› Toplum Merkezleri (ÇATOM) ve Giriflimci Destekleme Merkezleri (G‹DEM) yürütmektedir. Kad›nlar› güçlendirmeyi hedefleyen ÇATOM’lar›n program ve etkinlikleri e¤itim ve ö¤retim, sa¤l›k, gelir yaratma, sosyal destek ve kültürel-sosyal etkinlikler olmak üzere temel olarak dört alanda gerçeklefltirilmektedir. ÇATOM’larda kad›nlara yönelik çeflitli mesleki e¤itim kurslar›n›n yan› s›ra (kuaförlük, dikifl, kilim, hal›, telkari, keçe, bilgisayar vb.), e¤itimler sonucu ÇATOM’lar›n bünyesinde kurulan çeflitli atölyeler de mevcuttur (bebek üretimi, restoran, kuru g›da atölyesi, telkari, dikifl vb.). Kad›nlara yönelik giriflimcilik e¤itimlerinin yan› s›ra baz› illerde ÇATOM’lar taraf›ndan toplu sat›fl yerleri kurulmufltur. Baz› ÇATOM’larda kad›nlara tasar›m e¤itimleri de verilmektedir. ÇATOM’lar›n bir k›sm› çocuk bak›c›l›¤› ve temizlik iflleri için de arac›l›k yapmaktalar. fiu an ÇATOM’lar›n 5’i dernekleflmifl veyahut kooperatifleflmifl olup etkinliklere flimdiye kadar 2.895 kad›n kat›lm›flt›r19. GAP-G‹DEM ofisleri bölgede mikro, küçük ve orta ölçekli iflletmelere yönelik e¤itim, bilgilendirme ve dan›flmanl›k hizmetleri sunmakta olup, "F›rsat Penceresi" olarak adland›r›lan küçük ölçekli proje alanlar›ndan biri kad›n giriflimcili¤inin desteklenmesine ayr›lm›flt›r. Bölgede yap›lan mevcut durumun ve ihtiyaçlar›n tespitine yönelik bir araflt›rmadan sonra her il için giriflimcilik planlar› haz›rlanarak iflletmeler, e¤itim, dan›flmanl›k ve finansman aç›s›ndan desteklenmifltir. 2005 sonunda destek alan iflletme say›s› 104’dür. Bölgesel kad›n örgütlerinin de kat›l›m›yla 2004’de Güneydo¤u Anadolu Kad›n Giriflimcili¤i Dan›flma Kurulu oluflturulmufltur. Kurul bölgedeki kad›n kurulufllar›n›n kapasite art›r›m› ve fon bulmak için çeflitli çal›flmalar yapmaktad›r. II. Meslek Örgütleri 1.Odalar Türkiye Odalar ve Borsalar Birli¤i (TOBB) s›nai ve ticari faaliyette bulunan özel sektör iflletmelerini temsil etmektedir. TOBB ve yerel meslek odalar›n›n destekledi¤i Gaziantep, Kocaeli, ‹zmir’de kurulu Avrupa Birli¤i ‹fl Gelifltirme Merkezlerinde (AB‹GEM) kad›n giriflimcili¤i konusunda e¤itim faaliyetleri yürütülmektedir. 2004-2005 döneminde uygulanan 397 e¤itim program›na kat›lan 9.081 kiflinin 1.643’ü kad›nd›r (%18). Bu süreçte 27 18 19

‹fiKUR 2005 Y›l› Faaliyet Raporu, http://www.iskur.gov.tr/index2.html Ayr›nt›l› bilgi için bkz. Ayflegül Fazl›o¤lu, "Kad›n ‹stihdam› ve Giriflimcili¤i ‹çin GAP Bölgesinde Bir Model: Çok Amaçl› Toplum Merkezleri", Güneydo¤u Anadolu Bölgesi’nde Kad›nlar›n Ekonomik Güçlenmelerine Yönelik Yol Haritas› (Ed. Y›ld›z Ecevit), UNDP, Ankara, 2006.

kad›n kendi iflini kurmufltur. Halen bir Kad›n Giriflimcilik Kurulu kurmaya çal›flmaktad›rlar. Türkiye Ziraat Odalar› Birli¤i, Türkiye Serbest Muhasebeci, Mali Müflavirler ve Yeminli Mali Müflavirler Odalar› Birli¤i, Türk Mühendis ve Mimar Odalar› Birli¤i gibi meslek kurulufllar›n›n kad›n istihdam›na yönelik özel bir çal›flmalar› yoktur. Ancak TMMOB üyesi kad›n mühendis ve mimarlar›n 2004’de kurmufl oldu¤u bir web sitesinde ifl yaflam›nda kad›n mimar ve mühendislere yönelik ayr›mc›l›k ele al›nmakta ve ayr›mc›l›¤a karfl› çeflitli çal›flmalar yürütülmektedir20. Birlik yönetimine taleplerini ileten grup TMMOB’nin cinsiyet ayr›mc›l›¤›na karfl› daha aktif olmas›n› ve odalar›n yönetiminde kad›n üyelerin yeterli düzeyde temsili için giriflimde bulunmas›n› talep etmektedir. Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu (TESK) 2002-2004 aras›nda Avrupa Komisyonu finansman›yla bir kad›n giriflimcili¤i projesi uygulam›flt›r. Projede 1.630 kifliye e¤itim verilmifl ve bunlardan 359’u kendi iflini kurmufltur. Befl farkl› ilde kad›n giriflimcilere hizmet sunmak üzere e¤itim ve dan›flma merkezleri kurulmufltur. 2007 y›l› içinde TESK yine AB’nin "Türkiye için Üyelik Öncesi Mali Destek Program›"ndan fonlanan daha genifl kapsaml› bir giriflimcilik projesi uygulayacakt›r. 18 ay sürecek proje kapsam›nda 9 ilde kad›n giriflimcili¤i destekleme ve 15 ilde kad›n giriflimcili¤i e¤itim merkezlerinin kurulmas› ve 4.500 kad›na e¤itim, 1.500 kad›na dan›flmanl›k hizmeti verilmesi öngörülmektedir. TESK’in kurumsal kapasitesinin art›r›lmas› ve çeflitli illerde kurulan merkezler aras›ndaki a¤›n güçlendirilmesi de projenin amaçlar› aras›ndad›r. Türkiye Giyim Sanayicileri Derne¤i (TGSD) Dernek; kad›nlar›n el eme¤inin de¤erlendirilmesi ve istihdama kat›lmas› konusunda, halen de¤ifliklik çal›flmalar› devam eden Gelir Vergisi Kanunu’nda De¤ifliklik Teklifi’ni sunarak, evde yürütülen gelir getirici üretim faaliyetlerinin gelir vergisinden muaf tutulmas›n talep etmifltir. Söz konusu öneri Mart 2007’de TBMM’nde kabul edilmifltir. 2. Sendikalar Türkiye ‹flveren Sendikalar› Konfederasyonu (T‹SK) 1999’dan bu yana kad›n iflgücünün sosyo-ekonomik analizine yönelik çeflitli araflt›rmalar yapt›rm›fl, kad›n iflgücüne iliflkin seminerler ve paneller düzenlemifltir. 2006 fiubat ay›nda düzenlenen Kad›n ‹stihdam› Zirvesinde konu genifl bir kat›l›mla çeflitli yönleriyle tart›fl›lm›fl ve politika önerileri gelifltirilmifltir. Türkiye ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonu (TÜRK-‹fi) Kad›n ‹flçiler Bürosu taraf›ndan 2005’de haz›rlanan "Kad›n Eme¤i Platformu" projesi ILO ve UNFPA taraf›ndan desteklenmifltir. Platformda bir araya gelen çok say›da kad›n örgütü, sendika, meslek örgütü ve kamu kurumu temsilcisinin ortak çal›flmalar› sonucu e¤itim, sa¤l›k, çal›flma hayat›, sendika komisyonlar›n›n haz›rlad›¤› raporlar bir kitap olarak yay›nlanm›flt›r. Komisyon raporlar› ilgili olduklar› alanlara iliflkin ayr›nt›l› politika önerileri gelifltirmifllerdir. Kamu Emekçileri Sendikalar› Konfederasyonu (KESK) ve ba¤l› sendikalar›n kad›n ve çal›flma yaflam›na dair yapt›¤› birçok çal›flma mevcuttur. Bu çal›flmalar; konuyla ilgili bas›n aç›klamalar›, kad›n kurultaylar›, sempozyum, broflür ve afiflleri kapsamaktad›r. Son olarak 30 May›s 2006’da kamu emekçisi kad›nlar, kad›nlar›n ifl yaflam›ndan d›fllanmas› ve kamusal yaflam içerisinde görünmez k›l›nmas›n› TBMM önünde protesto etmifltir. Kamusal 20

Ayr›nt›l› bilgi için bkz. http://kadin.muhendisler.googlepages.com/

alanda kad›nlar›n sorunlar›n›n giderilmesi, taleplerinin karfl›lanmas› için iflyerlerinde imza kampanyas› bafllatm›fllar ve toplanan imzalar› Çal›flma Bakanl›¤›’na sunmufllard›r. KESK’e ba¤l› en büyük sendika olan ve en fazla kad›n üyesi bulunan E¤itim-Sen’in kad›nlar›n çal›flma yaflam›ndaki sorunlar›na iliflkin birçok bas›n aç›klamas›, broflür ve kampanyas› mevcuttur. Kad›nlar›n her alanda eflit haklara sahip olmalar› için çal›flmalar›n› sürdürmektedirler. Devrimci ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonu’nun (D‹SK) kad›n istihdam›na dönük özel bir çal›flmas›n›n olmad›¤› belirtilmifltir. Ancak "2000'li Y›llarda ‹flçi S›n›f›n›n Durumu" (2003) ve "AB Sürecinde ‹flçi S›n›f›n›n Durumu" (2005) bafll›kl› araflt›rmalar›nda kad›nlara iliflkin kapsaml› bilgiler yer almaktad›r. HAK-‹fi Konfederasyonu bünyesinde kurulu bulunan Kad›n, Gençlik ve Çocuk Platformu kad›n üyeler ile birlikte erkek üyelerin efl ve çocuklar›ndan oluflmaktad›r. Son dönemlerde üye sendikalarda yönetim kurullar›na ba¤l› olarak çal›flacak kad›n komiteleri kurulmas› çal›flmalar› vard›r ve kad›n komiteleri çal›flmalar›na kat›l›m için toplu ifl sözleflmelerine hüküm koyulmas› yönünde haz›rl›klar yap›lmaktad›r. 29 Kas›m 2006’da Kayseri’de Konfederasyon üyesi Öz-‹plik-‹fl sendikas›n›n Kocasinan Belediyesi ile bafllatt›¤› AB destekli bir sosyal diyalog projesiyle Kayseri’nin önde gelen üç tekstil iflyerinde kad›n konseyleri kurulmas›, kad›n ve erkek çal›flanlara, iflveren temsilcilerine toplumsal cinsiyet eflitli¤i konusunda e¤itimler verilmesi, bu iflyerlerinde çal›flan kad›nlar›n ortak kullanaca¤› bir kreflin aç›lmas› hedeflenmektedir. Türkiye Petrol Kimya Lastik ‹flçileri Sendikas› (PETROL-‹fi) az say›da kad›n üyeye sahip olmas›na karfl›n ayl›k kad›n dergisi yay›nlayan tek sendikad›r ve dergide kad›n eme¤i ve istihdam›na dair çeflitli yaz›lar yer almaktad›r21 Türkiye Tekstil Örme ve Giyim Sanayi ‹flçileri Sendikas› (TEKS‹F) TÜRK-‹fi bünyesinde en fazla kad›n üyeye sahip sendikad›r. Haz›r giyimde kad›n istihdam›n›n yo¤un oldu¤unu, kad›nlar›n çok s›k›nt› çekti¤ini; ancak sektörün kay›td›fl› olmas›ndan dolay› bu bilgileri somutlaflt›racak herhangi bir çal›flma yapamad›klar› belirtilmifltir. Kad›n istihdam›na dair araflt›rma ve çal›flmalar›n›n olmamas›, sendikal hareketlerinin gelene¤i ile iliflkilendirilmifltir. III. Kad›n Örgütleri 1. Giriflimci Kad›n, ‹fl Kad›n›, Kad›n Dernekleri, Kooperatifler, Gruplar Kad›n Giriflimciler Derne¤i (KAG‹DER) 2002 y›l›nda 37 kad›n giriflimci taraf›ndan kurulmufl, daha sonra üye say›s›n› 119’a ç›karm›flt›r. Amac›, ülkede kad›n giriflimcili¤ini desteklemek olan dernek, aday kad›n giriflimcilerin iflletmelerini kurmalar›n› ve gelifltirmelerini desteklemek amac› ile çeflitli seminer ve e¤itim çal›flmalar› düzenlemekte; dan›flmanl›k ve mentörlük deste¤i vermektedir. Kad›n Giriflimci Destekleme Program› kapsam›nda kurulan ifl gelifltirme merkezinde 60 kad›na giriflimcilik e¤itimi verilmifl, 9 kad›na mentörlük, 5 kad›na inkubasyon, GAP bölgesinden giriflimci aday› 52 genç kad›na dernek üyelerinin firmalar›nda staj imkan› sa¤lam›flt›r. Kad›n Fonu kapsam›nda bugüne kadar 10 projeye 150.000 _ kaynak aktarm›flt›r. Mart 2006’da, kad›na karfl› fliddetin önlenmesine yönelik faaliyet gösteren STK’lara proje ça¤r›21

Ayr›nt›l› bilgi için bkz. http://www.petrol-is.org.tr/kadin/

s›nda bulunmufltur. AB Yolunda Kad›n Program› kapsam›nda ise 25-26 May›s 2006 tarihlerinde ‹stanbul’da AB ülkelerinde kad›n-erkek eflitli¤i konusunun ele al›nd›¤› uluslararas› bir konferans düzenlemifltir22. Kad›n›n ‹nsan Haklar›-Yeni Çözümler Derne¤i’nin23 öncelikli çal›flma alan› kad›nlar›n insan haklar›n› gelifltirmek için yasa ve politika de¤ifliklikleri do¤rultusunda lobicilik yapmak ve kad›nlar›n insan haklar› e¤itim programlar›n› uygulamakt›r. 1995’de ‹stanbul’da bafllatt›klar›, 1998’de SHÇEK’le yap›lan iflbirli¤i protokolü çerçevesinde Toplum Merkezleri ve Aile Dan›flma Merkezlerinde görevli sosyal hizmet uzmanlar› taraf›ndan yürütülen "Kad›n›n ‹nsan Haklar› E¤itim Program›" 2007 bafl›nda Türkiye’de 36 ilde 5.000’e yak›n kad›na ulaflm›flt›r. Temel amac› kad›nlar› insan haklar› konusunda bilgilendirmek ve bilinçlendirmek olan programda ekonomik haklar üzerinde de durulmaktad›r. Bu e¤itimin kad›nlar üzerindeki önemli etkilerinden biri kendilerine ait bir gelir kazanma konusunda giriflimde bulunmak ve iflgücüne kat›lmak olarak saptanm›flt›r. K‹HEP sonucunda ortaya ç›kan örgütlenmeler içinde Çanakkale El Eme¤ini De¤erlendirme Derne¤i, Diyarbak›r Umut Ifl›¤› Mum Atölyesi, Ümraniye Baflak Kad›n Kooperatifi, Van Kad›n Derne¤i say›labilir. Son y›llarda Türkiye’nin çeflitli illerinde kurulan giriflimci kad›nlar veya ifl kad›nlar› dernekleri baflta ‹fi-KUR olmak üzere çeflitli kurulufllara sunduklar› projelerle kad›nlara çeflitli alanlarda beceri kazand›r›c› kurslar›n yan› s›ra giriflimcilik e¤itimi vermekte, kad›nlar›n evde ürettikleri el ürünlerini sergileyip sat›fla sunduklar› tezgahlar, pazarlar açmaktad›rlar. Farkl› etkinlik düzeylerine sahip olan bu dernekler aras›nda Adana’da ‹fl Kad›nlar› Derne¤ini (‹fiKAD), Kad›n Giriflimciler Derne¤ini (KAG‹D), Ad›yaman’da Anadolu Kad›nlar Derne¤ini (AKAD), Antalya’da ‹fl Kad›nlar› Derne¤ini (ANT‹KAD), Bal›kesir ‹fl Kad›nlar› Derne¤ini (BA‹KAD), Çanakkale’de El Eme¤i Derne¤ini (ELDER), Denizli’de Giriflimci Kad›nlar›n Desteklenmesi Derne¤ini (G‹KAD), Diyarbak›r’da ‹fl Kad›nlar› Derne¤ini (D‹KAD) ve Güneydo¤u ‹flkad›nlar› Derne¤ini, Erzurum Giriflimci Kad›nlar Derne¤ini (Er-Kad›n), ‹zmir Giriflimci Kad›nlar Derne¤ini (G‹RKADE), Mersin Giriflimci ‹fl Kad›nlar› Derne¤ini (G‹fiKAD), Mufl ‹li Kad›n Giriflimciler Derne¤ini, Siirt Kurtalan Kad›n Dayan›flma Derne¤ini, Van Kad›n Derne¤ini (VAKAD) sayabiliriz. Kuflkusuz burada kad›nlara yönelik çal›flma yürüten tüm derneklerin tam bir listesinin verilmesi mümkün de¤ildir. ‹zmir’de Giriflimci Kad›nlar Derne¤i, Ege Üniversitesi Kad›n Sorunlar› Araflt›rma ve Uygulama Merkezinin (EKAM) yürüttü¤ü Kad›n Giriflimcili¤i Projesi kapsam›nda kurulmufl, projenin yay›nlad›¤› katalogda 72 kad›n›n ürünleri tan›t›lm›fl, befl kad›n kendi iflyerini kurmufltur. Halen yerel yönetimlerle ürünlerin sat›laca¤› bir iflyerinin aç›lmas› için görüflmeler sürmektedir. Di¤er baz› illerde çeflitli kad›n derneklerinin bir araya gelerek belediyelerle iflbirli¤i içinde Kent Konseyi ve Yerel Gündem 21 bünyesindeki kad›n çal›flma gruplar› ile beraber kad›n giriflimcili¤i faaliyetlerinin örgütlenmesinde aktif rol almalar› çal›flmalar›n›n daha üst düzeye tafl›nmas›nda yararl› olmufltur. Bu yolla do¤rudan giriflimcili¤i destekleyen ba¤›ms›z derneklerin veya Çanakkale örne¤inde oldu¤u gibi Kad›n Giriflimciler Kooperatifinin kurulmas› gerçekleflmifltir. Belediyelerin sundu¤u özellikle sat›fl yeri tahsisi fleklindeki katk› giriflimcilik faaliyetlerinin sürdürülebilirli¤i aç›s›ndan büyük önem tafl›maktad›r. 22 23

http://www.kagider.org http://www.kadinininsanhaklari.org/id_230

Özellikle Güneydo¤u Anadolu bölgesinde baz› belediyelere ba¤l› kad›n merkezleri de kad›n e¤itimine ve istihdam›na yönelik çal›flmalar yürütmektedir; bunlar›n aras›nda Diyarbak›r Büyükflehir belediyesine ba¤l› D‹KASUM, Ba¤lar Belediyesine ba¤l› KARDELEN, Viranflehir Belediyesine ba¤l› Kad›n Merkezi say›labilir. Batman Belediyesi Batman-Selis Kad›n Dan›flma Merkezi üzerinden çal›flmalar›n› yürütmektedir. fianl›urfa Belediyesi genç k›zlara yönelik tak› ve konfeksiyon kurslar› açm›flt›r. Tak› kursu sonucu yap›lan tak›lar Belediyenin sergi salonunda sat›fla sunulmaktad›r. Genç k›zlara yönelik olarak verilen konfeksiyon e¤itimi ise ifle yerlefltirmeyi de kapsamaktad›r. fianl›urfa Belediyesi ildeki konfeksiyon fabrikalar› ile konuflarak, bu kurslardan mezun genç k›zlar› bu fabrikalarda ifle yerlefltirmektedir. fianl›urfa Belediyesi 2005 y›l›nda mikro-kredi da¤›t›m›na bafllam›flt›r ve flu ana dek 106 kad›n mikro-krediden faydalanm›flt›r. Ancak maalesef kad›nlar›n ço¤u biber salças› üretimi yapmakta, bu nedenle oluflan fazla üretimin ço¤u da yine Belediye taraf›ndan gelen misafirlere hediye edilmek üzere sat›n al›nmaktad›r. Adana Seyhan ‹lçe Belediyesinin düzenledi¤i çeflitli dikifl-nak›fl, dokuma ve el sanatlar› kurslar›na da a¤›rl›kla kad›nlar kat›lmaktad›r. Güneydo¤u Anadolu ve Do¤u Anadolu bölgelerinde kad›n eme¤i ve istihdam› üzerine çal›flan kad›n kurulufllar›na bak›ld›¤›nda kooperatif tarz› örgütlenmenin bu bölgede çok daha yayg›n oldu¤u dikkat çekmektedir. Kooperatiflerin üretim yapan atölyeleri mevcuttur ve derneklerden temel fark›n›n bu noktada ortaya ç›kt›¤› söylenebilir. Genelde dernekler kad›nlara beceri kazand›ran veya giriflimcili¤i ö¤reten e¤itim faaliyetlerinde bulunurken kooperatifler do¤rudan üretimde yer almaktad›r. Örne¤in Diyarbak›r’daki Kibele Kad›n Kooperatifinin ipek pufli ve g›da, Umut Ifl›¤› Kad›n Kooperatifinin mum ve do¤al sabun, Ba¤lar Kad›n Kooperatifinin g›da, Mardin’deki ‹pekyolu Kad›n Kooperatifinin g›da ve sabun, Van’da ki Bostaniçi Kad›n Destekleme, Çevre, Kültür Kooperatifinin dikifl-nak›fl, Yaflam Kad›n, Çevre, Kültür Kooperatifinin triko ve kilim atölyeleri mevcuttur. Kooperatifleflme sürecinde çeflitli kurulufllar›n deste¤i vard›r, bunlar›n aras›nda GAP-G‹DEM, Sanayi ve Ticaret Odalar›, kad›n eme¤ine yönelik Türkiye çap›nda çal›flma yürüten KEDV, KAG‹DER gibi kimi kad›n örgütleri say›labilir. Ev Eksenli Çal›flan Kad›nlar Çal›flma Grubu 1999’da kurulmufl olup ev eksenli çal›flmayla ilgilenen araflt›rmac›, eylemci kad›nlar›n oluflturdu¤u bir sivil inisiyatiftir. Kendisini bir destek grubu olarak tan›mlayan çal›flma grubu herhangi bir hukuki kiflilik oluflturmay› kabul etmemektedir. Amaçlar› Türkiye'de ev eksenli çal›flan kad›nlar›n görünürlü¤ünün artmas›na katk›da bulunmak, ev eksenli çal›flma konusunda ILO’nun 177 say›l› Evde Çal›flma Sözleflmesi temelinde bir ülke politikas› oluflturulmas›n› sa¤lamak, ev eksenli çal›flan kad›nlar›n kendi örgütlerini yaratmalar›na ve gelifltirmelerine destek vermek, aralar›nda iletiflim ve dayan›flma a¤› oluflturmak ve ev eksenli çal›flanlar›n uluslararas› örgütü HomeNet’le iletiflim kurmakt›r. Çal›flma grubu bu amaçlar do¤rultusunda yerel atölyeler, kamu politikalar› ve kamu politikalar› atölyeleri düzenlemifl, haritalama çal›flmalar›, tan›t›m ve baflka kad›n örgütleri ve STK’larla bir araya gelme faaliyetleri yürütmüfl, çeflitli yay›nlar ç›karm›flt›r. 2000-2006 aras›nda 14 ilde ev eksenli çal›flan kad›nlar› bir araya getiren 23 yerel atölye, iki kamu atölyesi düzenlemifltir. Kamu atölyeleri ilgili bakanl›klar, sendikalar ve di¤er resmi kurulufllar›n konuya dikkatini çekmek, ortak bir kamusal politika oluflturmak ve iflçi say›lmas› gereken ev eksenli çal›flanlarla ilgili pratik ve yasal çerçeveyi, özellikle sosyal güvenlik haklar›n› tart›flmak amac›n› gütmüfltür. 2004’de yap›lan I. Ülke Konferans› tüm Türki-

ye’den gelen ev eksenli çal›flan kad›nlar›n kat›l›m›yla bu tarz çal›flman›n görünür k›l›nmas›nda, sorunlar›n dile getirilmesinde ve haklar›n talebinde önemli rol oynam›flt›r. Çal›flma grubunun ev eksenli çal›flan kad›nlara önerdi¤i tek bir örgütlenme modeli olmamas›na karfl›n a¤›rl›kla kooperatifleflme üzerinde durulmaktad›r. Burada belirleyici olan kad›nlar›n kendi tercihleridir. 2. Vak›flar 1997’de ilk olarak Diyarbak›r’da faaliyetlerine bafllayan Kad›n Merkezi (KA-MER)24 2000 y›l›ndan itibaren çevre illerden gelen talepler do¤rultusunda Mardin K›z›ltepe, Bingöl, Batman ve fianl›urfa illerine yay›larak ihtiyaçlara göre belirlenmifl dört temel alanda (Acil Yard›m Hatt›, Bilinç Yükseltme Grup Çal›flmalar›, Kad›n Giriflimcili¤i, Erken Çocukluk Dönemi E¤itimi) çal›flmalar›n› sürdürmektedir. Halen Do¤u ve Güneydo¤u Anadolu bölgesinde 22 ilde örgütlü olan ve öncelikle kad›na yönelik fliddetle mücadele eden KAMER, çeflitli uluslararas› fon örgütlerinden ald›¤› mali destekle yürüttü¤ü "Her Kad›n ‹çin Bir F›rsat" projesi kapsam›nda illerde Kad›n Merkezlerinin kurulmas›n› gerçeklefltirmifl ve bu merkezlerde kad›n›n insan haklar› do¤rultusundaki di¤er çal›flmalar›n›n yan› s›ra kad›nlardan gelen talep üzerine bafllatt›¤› kad›n giriflimcili¤i program›nda kad›nlar›n geleneksel ürünleri üretebilecekleri atölyelerin kurulmas›, ürünlerin semt pazarlar›nda veya belediyelerin tahsis edece¤i sat›fl yerlerinde sat›lmas› için çal›flmalar yürütmüfltür. Bu ürünlerin KA-MER’in web sitesinde tan›t›m› ve pazarlanmas› planlanm›flt›r. ‹ki y›ll›k çal›flma sürecinde kad›n merkezlerinin bünyesinde 10 üretim atölyesi kurulmufl, ifl yeri açmak isteyen kad›nlar›n talepleri yerel kurulufllarla buluflturularak çeflitli destekler almalar› sa¤lanm›flt›r. Ayr›ca bölgedeki kad›n merkezlerinin ekonomik sürdürülebilirli¤ini sa¤lamak için lokantalar ve çocuk evleri aç›lmaktad›r. Kad›n Eme¤ini De¤erlendirme Vakf› (KEDV)25 1986 y›l›nda kurulmufl olup amac›n› yoksul kad›nlar› güçlendirmek olarak belirleyen KEDV bu hedefler do¤rultusunda erken dönem çocuk bak›m hizmetlerinin yoksul kad›nlara ulaflt›r›lmas›, ifl/ürün/üretim becerilerinin gelifltirilmesi pazarlamafinans hizmetleri (mikro kredi, tasarruf gruplar›) gibi etkinlikler yürütmektedir. Bu amaçla yerel yönetimler, kamu kurulufllar›, sivil toplum kurulufllar› ve uluslararas› fon kurulufllar›yla iflbirli¤i yap›lmakta, kad›nlara kaynak aktarmak için fon bulmaya çal›fl›lmaktad›r. Halen 35 yerel kad›n grubuna fon deste¤i sa¤lamaktad›r. KEDV’in giriflimcilik e¤itimlerinden 2600 kad›n yararlanm›flt›r. Vak›f ‹stanbul’da ülkenin her taraf›ndan kad›nlar›n ürünlerini pazarlamalar›na yard›mc› olacak bir dükkan açm›flt›r. Kad›nlar›n ürünleri ayr›ca internet sitesinde de sergilenmektedir. Vakf›n bir di¤er önemli çal›flmas› kendi iflini kurmak veya gelifltirmek isteyen kad›nlara mikro kredi vermesidir. MAYA Vakf›n ekonomik iflletmesi olarak 2002 y›l› Haziran ay›nda kredi vermeye bafllam›flt›r. MAYA 2005 y›l› sonuna kadar ‹stanbul, Kocaeli, Adapazar› ve Düzce’de 3.000 kadar kredi vermifl olup verilen kredilerin toplam› 1.181.727 dolar› bulmaktad›r. Ortalama kredi miktar› 600 dolard›r ve kredi süresi de desteklenen iflin niteli¤ine göre 1 ile 12 ay aras›nda de¤iflmektedir. Kredi karfl›l›¤›nda kefil istenmemekte ve kad›nlar›ndan dayan›flma gruplar› (3-30 kad›n) oluflturup birbirlerine kefil olmalar› beklenmektedir. ‹fli geniflletme kredileri bireysel temel üzerinden 24 25

http://www.kamer.org.tr/ http://www.kedv.org.tr/

verilmektedir ve ifllerini uzun süredir devam ettirmekte olan kad›nlardan kefil istenmemektedir. Ald›klar› krediyi geri ödeyen kad›nlar daha büyük miktarlarda kredi alabilmektedir ve zaman›nda geri ödemeden sonraki her kredi öncekine göre fazlalaflmaktad›r. MAYA’dan kredi alan kad›nlar›n sektörlere göre da¤›l›m› flöyledir: üretim (%40), hizmetler (%4) ve ticaret (%56). ‹flyerlerine bak›ld›¤›nda ise kad›nlar›n % 3’ü ifllerini d›flar›daki pazarlarda, % 72’si evlerinde, % 25’i de dükkanlarda yapmaktad›r. KEDV çocuk bak›m› ve e¤itimi hizmetlerine katk›da bulunan kad›nlara ba¤›fl deste¤inde bulunmaktad›r. Bu sektörün, özellikle yoksul kad›nlar aç›s›ndan önemli bir istihdam alan› oluflturdu¤u düflünülmektedir. Bugüne dek 11 kad›n grubuna ba¤›flta bulunulmufl, verilen krediler de ortalama rakam olarak 3.000 dolar› bulmufltur. Bu ba¤›fllar krefller ve merkezlerdeki acil ihtiyaçlar için kullan›lmaktad›r26. Ça¤dafl Kad›n ve Gençlik Vakf› (ÇKGV) kad›nlarla gençlerin e¤itimi ve istihdam› için çeflitli etkinlikler yürütmektedir. "Kad›n ‹çin Kad›n Projesi" Hollanda kökenli MATRA Program› taraf›ndan desteklenmifl ve proje 2004-2006 tarihleri aras›nda uygulanm›flt›r. Bafll›ca hedefi Ankara’n›n Mamak ilçesinde a¤›r iflsizlik durumu yaflayan kad›nlar›n durumunu iyilefltirmek olan proje bir Kad›n ‹stihdam Merkezinin oluflturulmas›n›, kad›nlar›n ifl arama ve bulma kapasitelerinin art›r›lmas›n›, iflverenler ve ifl arayanlar için referans merkezi olmay›, kad›nlar›n iflgücü piyasas›ndaki konumlar›na iliflkin bilinç ve duyarl›l›k gelifltirmeyi öngörmüfltür. Bu do¤rultuda 500 kad›na yönelik özgüven oluflturma ve mesleki e¤itim verilmifl ve bu kad›nlardan 203’ü bir ifle girmifltir. Giriflimcilik e¤itimine kat›lan 160 kad›ndan 26’s› kendi iflini kurmufltur. 2005’de dernek olarak kurulan Kad›n E¤itim ve ‹stihdam Merkezi (KE‹M) Mamakl› kad›nlar›n istihdam›na yard›mc› olmakta ve her y›l 120 kad›n›n ifle yerlefltirilmesinde rol oynamaktad›r. Proje çerçevesinde merkezde gerekli e¤itimi alm›fl kad›nlardan 10’u ifl dan›flman› olarak ifle al›nm›flt›r. Uygulanabilir ifl projeleri olan kad›nlara bu Merkez taraf›ndan kredi deste¤i sa¤lanmas› planlanmaktad›r. Aktivite ve projelere kat›lan kad›n say›s› 4000’e ulaflm›flt›r. Kad›nlarla Dayan›flma Vakf› (KADAV) 1999 Marmara Depreminden zarar gören kad›nlar› desteklemek üzere bir araya gelen bir grup kad›n taraf›ndan kurulmufltur. Amac› kad›nlar› güçlendirecek araçlar ve f›rsatlar gelifltirmek ve aralar›nda dayan›flma a¤lar› oluflturmakt›r. At›lan ilk ad›m, 1999 y›l›nda kad›nlar için çad›rlar kurulmas›, dan›flmanl›k hizmetleri ve e¤itim kurslar› verilmesi olmufltur. Bu çal›flmalar s›ras›nda saptanan bir gereksinimden hareketle KADAV 2000 y›l›nda Gölcük-fiirinköy’deki prefabrike evlerde "mum ve ev tekstil" atölyelerini oluflturmufltur. Bu atölyeler daha sonra kooperatiflere dönüflmüfl üretim faaliyetlerine 36 kad›n kat›lm›flt›r. KADAV bu dönem içinde ayr›ca bir Kad›n Merkezi de kurmufltur. KADAV’›n daha sonra Kocaeli/Köseköy’de açt›¤› "‹lk Ad›m Kad›n E¤itim ve Kültür Merkezi"nde 2005 y›l›nda Kocaeli’ndeki kad›n iflgücünün durumunu de¤erlendirmek ve kad›nlar› ücretli istihdama haz›rlamak üzere bir çal›flma ve istihdam birimi de kurulmufltur. Bu birimin amac›, mesleki e¤itim programlar›n›n, iflverenlerin iflgücü talepleri do¤rultusunda haz›rlanmas› ve çeflitlendirilmesidir. Bu amaç do¤rultusunda Kocaeli’nde iflverenlerin kad›n eme¤i taleplerini de¤erlendiren bir çal›flma gerçeklefltirilmifltir (Kocaeli Kad›n ‹flgücü Talep Analizi). Araflt›rma sonuçlar›, kad›nlar için mesleki e¤itimin hangi sektörler ve alt sektörler için en fazla gerekli oldu¤unu ortaya koymaktad›r. Bu ba¤lamda, 26

fiengül Akçar, "Kad›n Eme¤ini De¤erlendirme Vakf›", Güneydo¤u Anadolu Bölgesi’nde Kad›nlar›n Ekonomik Güçlenmelerine Yönelik Yol Haritas› (Ed. Y›ld›z Ecevit), UNDP, Ankara, 2006, s. 34- 39.

bölgede kad›n istihdam›n› art›rmaya yönelik ortak bir proje (Kocaeli’nde ‹stihdam› Gelifltirme Projesi) Kocaeli Belediyesi, Kocaeli Üniversitesi ve Kocaeli ‹fi-KUR’la birlikte bafllat›lm›flt›r. KADAV halen bir iflleri olan veya ifl kurmak isteyen kad›nlar için giriflimcilik kurslar›n› da bafllatm›flt›r. IV. Sivil Toplum Kurulufllar› Grameenbank-Diyarbak›r Projesi 27: Bangladefl’te ilk kez 1976 y›l›nda bir araflt›rma projesinin parças› olarak bafllat›lan Grameen Bankas› 1983 y›l›nda ba¤›ms›z bir bankaya dönüflmüfltür. Bankan›n hedefi, alternatif finansman yollar›yla yoksullu¤u azaltmak ve yoksullar›n ekonomik faaliyetlerini desteklemektir. Bankan›n çal›flmalar› Bangladefl’te çok etkili olmufltur. Son dönemde Banka farkl› ülkelerde de giriflimlerde bulunmaya bafllam›fl, uygulamac› ve teknik uzmanl›k sa¤lay›c› bir kurum olarak bu ülkelerin k›rsal kesimlerinde mikro kredi düzenlemelerine yönelmifltir. Graamen Türkiye’de yap-ifllet-devret modeli üzerinden öncü bir mikro kredi projesi bafllatm›flt›r. Pilot proje olarak bafllat›lan bu giriflim aradan üç y›l geçip projenin normal ömrü bitmesine karfl›n sürmektedir. Projenin sponsor kuruluflu Türkiye Bölgesel Farkl›l›klar›n Azalt›lmas› Derne¤i ve Diyarbak›r Valili¤i’dir. Organizasyonun biri Diyarbak›r, di¤eri Bismil’de olmak üzere iki ofisi bulunmaktad›r. Projede özellikle yoksul kad›nlara kendi ifllerini kurma imkan› tan›mak ve gene yoksullara kendi toplumsal ve finansal sorunlar›n› çözmelerinde yard›mc› olmak için mikro kredi verilmektedir. Kredi miktar› 500 $ olup, Eylül 2005 sonu itibariyle 2.244 kifliye toplam 1.381.664 $ kredi verilmifltir. Kredilerin %53’ü sat›fl ve ticarete, %16’s› üretime, %10’u hizmetlere, %21’i tar›m ve hayvanc›l›k faaliyetlerine verilmifltir. Proje yaklafl›k %35 oran›nda devlet desteklidir. Türkiye Kalk›nma Vakf› (TKV) ILO’nun "Kendi ‹flini Kur" e¤itici e¤itimini TESK’le iflbirli¤i içinde Güneydo¤u Anadolu’da çeflitli ÇATOM’larda, de¤iflik illerdeki KAMER’lerde vermifltir. Ayr›ca bir k›s›m Grameen Bankas› kat›l›mc›lar› da e¤itimlere dahil olmufltur. Toplam 332 kat›l›mc›n›n %86’s› kad›nd›r. TKV taraf›ndan sa¤lanan bir baflka hizmet de Giriflimcili¤i Gelifltirme Fonu’dur. Bu fonun hedef grubu k›rsal kesimdeki yoksul haneler, dezavantajl› gruplar ve kad›n giriflimcilerdir. Verilen kredi miktar› bireysel baflvurularda 3000 dolar, grup baflvurular›nda ise 8 ile 10 bin dolar aras›ndad›r. Yap›lan ifle göre geri ödeme süresi bir ila iki y›l aras›nda de¤iflmektedir. Ancak krediler nakit olarak de¤il yap›lan iflin girdileri olarak verilmektedir. Kredi geri dönüflleri ise ayl›k olarak gerçekleflmektedir. Fonun oluflturulmas›ndan sonraki iki y›l içinde 51 iflletmeye toplam 202.000 dolar kredi verilmifltir. Bu iflletmelerden 32’si ayakkab›c›l›k, dikifl, hindi besleme ve hayvan yemi üretimi gibi alanlarda faaliyet göstermekteyken, 19’u da butik, krefl ve çeyiz ifllerindedir. ‹flletmelerden 22’sinin sahibi kad›n, 29’unun da erkektir. V. Uluslararas› Kurulufllar Birleflmifl Milletler Kalk›nma Program› (UNDP) BM’nin sosyo-ekonomik kalk›nman›n çeflitli alanlar› ile ilgilenen özel kurulufludur. Kad›nlar›n güçlendirilmesine ve kalk›nma süreçlerine dahil edilmesine özel önem vermektedir. Türkiye’de de kad›nlar›n kalk›nma sü27

Güneydo¤u Anadolu’da Kad›nlar›n Ekonomik Kalk›nmas› Stratejileri Çal›fltay›na Sunulan Tebli¤, 29-30 Eylül 2005.

reçlerine kat›lmalar›n› ve güçlendirilmelerini öngören program ve projeler gelifltiren UNDP, KSGM bünyesinde 1990’l› y›llarda yürüttü¤ü projenin yan› s›ra GAP-G‹DEM’lerin kurulufl çal›flmalar›nda yer alm›fl ve Mardin’de kurulan ofisi arac›l›¤›yla Bölge’de kad›n giriflimcili¤i konusunda yap›lan çal›flmalara destek vermeyi, bu çal›flmalar› yapan kurulufllar›n altyap›lar›n› güçlendirmeyi ve bu çal›flmalar›n daha rantabl flekilde yap›lmas›n› sa¤lamay› hedeflemifltir. Mardin merkezli projede iletiflim ve tasar›m/pazarlama diye iki ana faaliyet dal› alt›nda çal›flmalar yürütülmüfltür. Bu çerçevede bölgede kad›nlar taraf›ndan yap›lan ürünlerin tan›t›ld›¤› bir web sayfas› haz›rlanm›fl, dergi ç›kar›lm›fl, kad›n gruplar›na çeflitli giriflimcilik, tasar›m ve pazarlama e¤itimleri verilmifltir. Yine Proje çerçevesinde adil ticaret ve konsinye sat›fl çal›flmalar› yap›lm›flt›r. Tüm bu çal›flmalar sonucu Gaziantep, fianl›urfa ve Mardin’de kad›n ürünleri pazar› kurulmufl; Mardin, Batman, Ad›yaman’da kooperatifler kurulmufl (daha çok mevcut ÇATOM’lar›n kooperatifleflmesi fleklinde) ve mevcut ÇATOM’larla iflbirli¤i içinde Batman, Mardin ve Nusaybin’de restoranlar aç›lm›flt›r. Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün (ILO) küçük iflleri desteklemeyi hedefleyen "Kendi ‹flini Kur" isimli ticari beceri gelifltirmeyle ilgili e¤itim program› TKV ile iflbirli¤i içinde 1999-2005 y›llar› aras› Güneydo¤u Anadolu Bölgesinde uygulanm›fl, e¤itimlerden toplam 184 kad›n faydalanm›flt›r. Bu e¤itim paketi ayr›ca Sinop, Diyarbak›r ve Mersin’de çal›flan çocuklar›n ailelerine yeni gelir imkanlar›n›n yarat›lmas› ve böylece çocuklar›n çal›flma yaflam›ndan çekilmeleri için uygulanm›flt›r. Avrupa Birli¤i (AB) kad›n erkek eflitli¤i konusunu "istihdam ve sosyal ifller" bafll›¤› alt›nda ele almakta ve kad›n giriflimcili¤inin gelifltirilmesi bu politika alan›n›n hedefleri aras›nda bulunmaktad›r. AB kad›n giriflimcili¤inin gelifltirilmesine yönelik bir çok projeyi bu kapsamda desteklemektedir. Kad›n giriflimcilere özel destek veren GAP-G‹DEM de a¤›rl›kl› olarak AB finansman›yla bafllam›fl bir projedir. TESK’in yürüttü¤ü projeler de AB taraf›ndan finanse edilmifltir. SONUÇ Türkiye’de hükümetler kamusal bir görev olan istihdam›n art›r›lmas›n› izledikleri IMF patentli makro ekonomik politikalarla özel sektöre devretmifllerdir. Ulusal bir istihdam stratejisi ve politikalar olmad›¤› gibi, istihdam odakl› ekonomi politikalar› oluflturulmamakta, tar›mdan çözülen iflgücüne yönelik planlar yap›l›p, önlemler al›nmamakta, GSMH içinde yat›r›mlara ayr›lan pay yetersiz kalmakta, mesleki e¤itim sistemi ile iflgücü piyasas›n›n arz ve talep dengesi aras›nda yeterli iliflki kurulmamaktad›r. Bunlara ek olarak istihdam› teflvik sisteminin yetersizli¤i, vergi ve primlerin yüksekli¤i, bürokratik iflleyifller, kay›td›fl› ekonomi ve istihdam›n yüksekli¤i v.b. Türkiye’de istihdam art›fl›n›n, düzgün ifllerin ço¤almas›n›n ve adil ve dengeli bir kalk›nman›n önündeki engeller olarak durmaktad›r. Kad›nlar aç›s›ndan istihdam yetersizli¤inin yan› s›ra onlar›n istihdama kat›lmalar›n› engelleyen baflka faktörler vard›r. Kad›nlar›n geleneksel cinsiyet rollerine dayal› aile içi iflbölümü çerçevesinde çocuk, hasta, yafll› bak›m› ve ev iflleri gibi hizmetlerden sorumlu görülmesi, onlar›n ifl yaflam›na girmelerini ve kariyer basamaklar›nda yükselmelerini engellemektedir. Kad›nlar›n hareket özgürlü¤ü üzerinde erkek egemen aile ve toplum yap›s›n›n oluflturdu¤u bask›lar yoluyla ev d›fl›nda çal›flmalar›na engeller konulmaktad›r. ‹fle girebilenler için aile içinde oldu¤u gibi ifl yaflam›nda da cinsiyete dayal› ayr›mc›l›k bütün fliddetiyle kendini

göstermektedir. Kad›nlara aç›k olan ifller büyük ço¤unlukla düflük ücretli, sosyal güvencesiz ve a¤›r çal›flma koflullar›na tabi ifller olmaktad›r. Kad›nlar›n ifle girerken ve iflte çal›fl›rken karfl›laflt›klar› ayr›mc›l›¤›n önlenmesine ve toplumsal cinsiyet eflitli¤inin sa¤lanmas›na yönelik giriflimlerde bulunacak ve bu konudaki geliflmeleri izleyecek mekanizmalar bulunmamaktad›r. Hükümetlerin, bakanl›klar›n ve ba¤l› kurumlar›n kad›n istihdam›n› art›rmay› hedefleyen bütüncül bir politika ve bu politikay› gerçeklefltirecek eylem planlar› da yoktur. Hükümet 2006 Ülke Program›nda ekonomik büyüme ve istihdam art›fl›n›n özel sektör eliyle gerçeklefltirilmesinin esas oldu¤unu belirtmifltir. Kad›n istihdam›n› art›rma piyasa mekanizmalar›na ve sivil toplum örgütlerinin proje bazl› çal›flmalar›na terk edilmifltir. ‹flverenler cinsiyet körü de¤ildir, dolay›s›yla eleman al›m›nda ve istihdamda erkekleri avantajl› k›lan cinsiyetçi kal›p yarg›lara sahiptir ve bu yarg›lardan kendili¤inden uzaklaflmalar› beklenemez. Kad›n istihdam›n› art›rmak gibi toplumsal bir hedefi kendi sorumluluk alanlar› içinde görmediklerinden kad›nlar›n sosyal güvenlik kapsam›ndaki kay›tl› iflyerlerinde ücretli istihdamlar›ndaki art›fl y›llar itibariyle çok s›n›rl› kalmaktad›r. ‹stihdamdan sorumlu kurumlar Avrupa ‹stihdam Stratejisine uyum için çal›flmalar sürdürmektedir. Stratejinin giriflimcili¤in desteklenmesiyle ilgili yap› tafl›n›n Türkiye’de tümüyle benimsendi¤i ve kad›n istihdam›n› destekleme faaliyetlerinin ülkemizde büyük ölçüde kad›n giriflimcili¤ini destekleme faaliyetine dönüfltü¤ü, buna indirgendi¤i görülmektedir. Kad›nlar›n iflsizlikten ve yoksulluktan kendi ifl giriflimleri yoluyla kurtulabilecekleri düflünülmektedir. Ancak Türkiye’nin istikrars›z yap›s›nda baflar›l› bir ifl kurmak ve yürütmek hiç kolay olmad›¤› gibi kad›nlar ataerkil sosyo-kültürel yap›dan kaynaklanan ek engellerle karfl› karfl›yad›r. Ayn› zamanda kendi hesab›na çal›flman›n sosyal güvenlik kapsam› d›fl›nda çal›flma biçimlerinin yayg›nlaflmas› riskini art›rd›¤› gözden kaç›r›lmaktad›r. Kad›n giriflimcili¤ini destekleme politikalar›n›n bu süreçte ortaya ç›kabilecek tümsorunlar› de¤erlendiren, çözüm yollar› gelifltiren merkezi, koordineli bir flekilde yürütülmesini sa¤layacak kurumsal altyap› ve düzenlemeler de mevcut de¤ildir. Giriflimcilik kabaca iki farkl› politika çerçevesi içine yerlefltirilmifl olup tercih edilen çerçeve ve bak›fl aç›s› giriflimcilikle ilgili programlar›n ve projelerin tasar›m ve uygulanma süreçlerini etkilemektedir. Bunlardan ilki kad›nlar›n düflük istihdam oran› karfl›s›nda kad›nlar›n kendi hesab›na çal›flmas›n› destekleyerek ve giderek iflverenli¤e yönelmesini hedefleyerek ücretlilik d›fl›ndaki gelir getirici çal›flma biçimlerinin kad›nlar aras›nda yayg›nlaflt›r›lmas› yaklafl›m› olup, daha çok kentli, e¤itimli, orta gelir grubundan kad›nlar›n giriflimcilik e¤itimi yoluyla kendi ifllerini kurmalar›n› öngörmektedir. Kimi kamu kurumlar›n›n, meslek örgütlerinin ve kad›n derneklerinin faaliyetleri bu yaklafl›m› somutlamaktad›r. Burada sürdürülebilirli¤i olan, karl› iflletmelerin yarat›lmas› yaklafl›m› öne ç›kmakta, kad›n-erkek eflitli¤inin sa¤lanmas›na yönelik bak›fl aç›s› projeyi yürüten örgüt veya kuruluflun amaçlar›na, motivasyonlar›na ba¤l› olmakta ancak bu tip projelerin toplumsal cinsiyet eflitli¤i perspektifi genellikle zay›f kalmaktad›r. Di¤er yaklafl›m ise giriflimcili¤i esas olarak yoksullukla mücadelede, hane refah›n› art›racak bir araç olarak görmekte, kad›nlar›n gelir getirici beceriler kazanmas› ve hane temelli küçük ölçekli imalat veya ticari faaliyetler arac›l›¤›yla biraz para kazanmas›n› öngörmektedir. Bu yaklafl›mda sosyal korumadan yoksun çal›flma biçimlerinin yayg›nlaflmas› riski da-

ha çok bulunmakta, bu sorunun üstesinden gelmek için projenin bafltan buna göre tasarlanmas› önem kazanmaktad›r. Ayn› flekilde bu tür destek projeleri de yürütücü kuruluflun amaç ve motivasyonuna ba¤l› olarak kad›n›n güçlendirilmesi, insan haklar›n›n bilincine varmas› ve kullanabilir hale gelmesi gibi hususlarda farkl›l›k göstermektedir. Gönüllü kad›n örgütleri konuya daha çok güçlenme sürecinin bir parças› olarak bakmaktad›r. Kad›nlar›n insan haklar› temelinde faaliyet gösteren bu örgütler tabandaki kad›nlardan gelen talepler sonucu gelir getirici etkinlikler ve kad›n giriflimcili¤i konusunda projeler gelifltirmifller ancak bunu kad›nlar› güçlendirme stratejilerin bir parças› haline getirmifllerdir. Görevi yoksullukla mücadele olan kurulufllar ise e¤itim ve nitelik düzeyi düflük, baflka istihdam imkan› olmayan kad›nlar›n daha çok hane içinden yürütülece¤i gelir getirici etkinlikleri giriflimcilik olarak görmekte ve özellikle mikro kredi uygulamas›yla kad›nlara desteklemeyi öngörmektedir. Bu süreçte giderek yayg›nlaflma potansiyeli tafl›yan mikro kredi uygulamas› ise kredi alanlar›n önemli bir k›sm›n›n gelirlerinde art›fl sa¤lamakla birlikte geri ödemelerde sorun yaflanmas›na da yol açmaktad›r. Çünkü kredi sadece ifl kurmak için de¤il, di¤er baz› acil ihtiyaçlar için de kullan›labilmekte, dolay›s›yla farkl› kullan›m alanlar›na yönelik kredilerin de verilmesi gere¤ini göstermektedir. Bu nedenle mikro kredinin baflar›s›n› sadece yüksek geri dönüfl oranlar›yla de¤il, kredi kullananlar›n kredi yönetme ve uygulama mekanizmalar›na demokratik kat›l›mlar›n›n sa¤lanmas›yla birlikte de¤erlendirmek gerekir. Kredi alan kad›nlar›n kad›n›n insan haklar› temelinde güçlendirilmesi noktas›n›n zay›f kalmas› ise uygulamay› s›radan bir finansman mekanizmas›na dönüfltürme riskini tafl›maktad›r. Kad›nlar› gelir getirici etkinliklere yönelten küçük ölçekli giriflimcilikte ifl gelifltirme perspektifi genellikle zay›f kalmakta, bafllat›lan ifllerin nas›l sürdürülece¤i bilinmemektedir. Planlama ve pazar araflt›rmas› yap›lmadan bafllanan benzer alanlardaki faaliyetlerde üretilen ürünler elde kalmakta, ço¤u üretim faaliyetleri projenin bitimiyle sona ermektedir. Yürütülen tüm projelere bafllat›lan iktisadi faaliyetin sürdürülebilirli¤i kadar toplumsal cinsiyet perspektifinin ve kad›n› güçlendirme hedefinin kat›lmas› da gerekmektedir28. Dolay›s›yla kad›n giriflimcili¤ini desteklemek kad›n›n insan haklar›n› temel alan kapsaml›, koordineli ve bütüncül bir program çerçevesinde yürütülmelidir. Kad›nlar›n ücretli istihdamdaki paylar›n›n art›r›lmas›na yönelik faaliyetler ise çok daha s›n›rl› kalmaktad›r ve daha çok mesleki e¤itim üzerine odaklanmaktad›r. Kuflkusuz aktif istihdam politikalar›n›n önemli bileflenlerinden biri mesleki e¤itimdir. Ancak bu tür etkinliklerde e¤itim-istihdam aras›ndaki ba¤lant› genellikle kurulmamakta, e¤itimi tamamlayanlar›n kendi kendine ifl bulmas› beklenmektedir. Oysa e¤itim veren kurumlar›n daha sonra ifle yerlefltirme için arac›l›k faaliyetlerinde bulunmas› önem tafl›maktad›r. ‹fi-KUR’un III. Genel Kurul Kararlar› aras›nda gelifltirilmesi öngörülen Ulusal ‹stihdam Stratejisinde yer alan 21 madde içerisinde 12. maddenin ilk f›kras›nda kad›nlar›n aktif istihdam tedbirlerinin uygulanmas› ve mesleki e¤itim yoluyla iflgücüne kat›l›mlar›n›n art›r›lmas›ndan, 13. maddede di¤er dezavantajl› gruplarla birlikte istihdam›n›n özel politikalarla teflvikinden söz edilmektedir29. Oysa yap›lmas› gereken Stratejinin tamam›n›n toplumsal cinsiyet perspektifinden gelifltirilmesi, kad›n istihdam›n›n art›r›lmas›na temel unsurlar aras›nda yer verilmesi ve her bir 28

Özar fiemsa, GAP Bölgesinde Kad›n Giriflimcili¤i, GAP-G‹DEM Yay›nlar›, Ankara, 2005. Ecevit Y›ld›z ,Türkiye’de Kad›n Giriflimcili¤i konusunda ILO için haz›rlanan rapor, 2007. Adaman Fikret, Bulut Tu¤çe, Diyarbak›r’da Uygulanan Mikro Kredi Projesinin De¤erlendirilmesi, http://home.ku.edu.tr/~dyukseker/adaman-mikrokredi.htm 29 ‹fiKUR 2005 Y›l› Faaliyet Raporu, http://www.iskur.gov.tr/index2.html

maddenin toplumsal cinsiyet eflitli¤ini içerecek biçimde formüle edilmesidir. Oluflturulacak politikalar›n en k›sa zamanda uygulamaya konulmas› için somut ve zaman s›n›rl› hedeflerden oluflan bir planlama yap›lmal›d›r. Avrupa ‹stihdam Stratejisinin aile ve çal›flma yaflam› aras›nda uyum sa¤lamak hedefi esnek çal›flma biçimlerinin etkin k›l›nmas›n›, kad›nlar›n kariyer geliflimlerini kesintiye u¤ratan çocuk ve yafll› bak›m›na iliflkin düzenlemelerin gelifltirilmesini içermektedir. Kad›n ve erkeklere eflit f›rsatlar sa¤lanmas› için erkeklerin yo¤un olarak istihdam edildikleri meslek ve ifl alanlar›na kad›nlar›n daha kolay girmesini, ücret ve vas›f düzeyi aç›s›ndan kad›n ve erkek aras›ndaki eflitsizlik ve dengesizliklerin ortadan kald›r›lmas›n› sa¤layacak uygulamalar stratejinin di¤er hedefleridir. Bu hedeflerin gerçeklefltirilmesi için ad›m at›lmamaktad›r. Bu çerçevede; Türkiye’nin Pekin Deklarasyonu ve Eylem Platformunda ve izleyen Birleflmifl Milletler toplant›lar› belgelerinde taahhüt etti¤i gibi toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤lamak tüm kamusal politikalar›n oda¤›nda yer almal›d›r. Gelifltirilen makro ekonomik ve sosyal politikalar ilgili kad›n örgütlerinin tam ve eflit kat›l›m›yla düzenlenmeli, kad›n istihdam›n› art›rmak ve istihdamdakilerin durumunu iyilefltirmek istihdam politikalar›n›n ana bilefleni haline gelmeli, kad›nlar›n üzerindeki çocuk, hasta, yafll› bak›m› gibi sorumluluklar, erkeklerin de eflit flekilde üstlenmeleri beklenen toplumsal bir sorumluluk olarak kabul edilmeli, kamu ve özel sektör kaynaklar›n›n seferberli¤i ile bu hizmetlerin sa¤lanmas› için zamana ba¤l› somut hedefler belirlenmeli ve gerçeklefltirilmelidir.*

*

Yaz›da yeralan kurumlar›n listesini Ekler bölümünde bulabilirsiniz.

3. OTURUM TARTIfiMALAR Melek Kurt, Adana Seyhan Belediyesi, Kad›n Meclisi Gönüllü olmam›zdaki amaç, ilimizdeki kad›n çal›flmalar›na daha yo¤un bir flekilde kat›lmak. Burada çeflitli illerin çal›flmalar› var. Seyhan Belediyesinin kad›n ve kad›n istihdam› üzerine yapt›¤› çal›flmalar› aktarmak istiyorum çünkü Adana çok göç alan bir il ve Seyhan ilçemiz de Türkiye’deki 27 ilden daha büyük, 1 milyon nüfusu olan bir merkez ilçe. Belediye baflkan›m›z göreve geldi¤i zaman seçim çal›flmalar›nda mahalleleri gezerken, göç alan mahallelerdeki büyük kad›n gruplar›n›n sokaklarda, köflelerde oturdu¤unu, sohbet ettiklerini görerek sebebini soruyor. Onlar da, “biz okuma yazma bilmiyoruz, hiçbir el becerimiz yok, onun için biz böyle sokaklarda sohbet ediyoruz”, diyorlar ve baflkan›m›z seçildikten sonra Seyhan Meslek Edindirme Merkezi ad› alt›nda 12 tane merkez açt› ve burada 3500 kad›n meslek edinerek sertifika ald›lar. Halen bu çal›flmalar devam ediyor. Haziran ay›na kadar 16 çal›flma merkezi olacak. Burada okuma yazma, dikifl nak›fl, kuaförlük, hal› dokumac›l›¤›, bilgisayar, yafll› ve hasta bak›m›yla ilgili e¤itimler veriliyor ve bu da ileride kendilerine büyük çapta istihdam sa¤layacak, iflyeri sa¤layacak. Elifllerini pazarlamalar› için 5 tane pazaryeri tahsis edildi. Hem pazar-yerlerinde el emeklerini sergiliyorlar hem de aile bütçelerine katk›da bulunuyorlar. Dilek Üzümcüler, Bursa Büyükflehir Belediyesi Yerel Gündem 21 Kad›n Meclisi Arkadafl›m›n demin söyledi¤i çal›flmalar›n çok fazlas› hemen hemen bütün illerde yap›l›yor. Yerel gündemin oldu¤u bütün flehirlerde, belediyelerde bu tip meslek edindirme kurslar› var. Bizim sorunumuz, sertifikalar›n› al›yorlar, meslek ediniyorlar, sonra ne olacak? ‹stihdam yok, yani burada öyle bir proje, öyle bir birliktelik kurmal›y›z ki, öyle bir örgütlenme olmal› ki kad›nlar ifl gücüne kat›ls›n. Bu han›mlar el eme¤i ürünlerini yap›yorlar, pazar pazar geziyorlar. Öyle bir örgüt sistemi kurmal›y›z ya da ne bileyim çözüme yönelik ortak bir karar ç›karmal›y›z, hepimizin bask›s›, çal›flmalar› bu yönde olmal›. Biz Yerel Gündem 21’ler olarak ulusal alanda ortak çal›flmalar yap›yoruz ama nedense konu istihdama geldi¤inde, belediyelerde olsun di¤er çal›flma gruplar›nda olsun çekinceler oluyor. Asl›nda tar›ma konan sigorta sistemi ile tar›mda çal›flan kad›n nas›l bir güvence sahibi oluyorsa, istihdam sa¤lamak amac›yla, küçük sigorta primleriyle, elifli ürünleri yapan arkadafllar›m›za da küçük bir yer aç›larak, cüzi bir miktarda prim kesilerek sosyal güvenceye al›nmas› sa¤lanabilir. Bizim de yani devletin yapaca¤› baz› fleyler var. Bu insanlar›n evlerinde hepsi üretiyor, bana geliyor, ona gidiyor, buna gidiyor, satal›m, pazara gidelim diyorlar. Bunlar›n hiçbirisi çare de¤il. Bütün istedi¤im 4. panelde inflallah bir çözüm ç›kacakt›r. Ben bunu düflünüyorum. Baflka bir fley düflünmüyorum, flu anda çözüm ar›yorum. Bizim de ‹fl-kur’la yapt›¤›m›z projelerimiz var, hakikaten sonuçlar› çok güzel oldu hepsi ifl sahibi oldular ama bunlar›n hiçbiri çözüm de¤il. O kadar çok iflsiz var ki.

Ayfle Çelik, K›rk Örük Kooperatifi, Kad›na Karfl› fiiddetle Mücadele Bu söylenenlerin en önemli noktas› flu bence. Kad›n istihdam›n›n ne yönde niteliklendirildi¤i çok önemli. Burada herkes kendi bölgesinde ne yapt›¤›n› anlat›yor ama bu yap›lanlar›n niteli¤inin ne oldu¤unu bilmemiz gerekiyor, çünkü kad›n›n evde üretti¤i fleylerin pazarlanmas› veya iflte bu yönde bir konu üzerinde tart›fl›l›yor. Ama kad›n›n buralara yönlendirilmesi de¤il toplam istihdam içinde kad›n›n ve erke¤in eflit yer almas›, ifl kollar›na eflit da¤›lmas›, ne nitelikte ifllerde çal›flt›klar› çok önemli. Bence bu konu üzerinde tart›fl›lmas› laz›m. fiengül Akçar, Kad›n Eme¤ini De¤erlendirme Vakf› Ben bir iki konuya de¤inmek istiyorum. Türkiye de ciddi bir kad›n kooperatifçili¤i var. Bizim en son tespitlerimize göre 62 tane kad›n kooperatifi kurulmufl. Fakat pek ço¤u destek alamad›¤› için fazla aktif de¤il. Bizim do¤rudan kurulufluna destek verdi¤imiz 20 kooperatif var, flöyle böyle 35 kooperatifle çal›fl›yoruz. Yani yeni bir örgütlenme biçimi olarak görmek gerekir diye düflünüyorum. Bunlar sadece giriflimcilik boyutuyla de¤il, üretim atölyeleri de¤il, kad›n sorunlar›n›n pek çok alan›nda da kad›nlar› güçlendirici faaliyetler yürütüyorlar. E¤itim gibi, liderlik e¤itimi gibi. Bir baflka fley de çocuk bak›m hizmetleri son derece önemli kad›nlar aç›s›ndan fakat bence kad›nlar bu meseleye biraz daha genifl bir perspektiften bakmalar› gerekiyor. Bu, 100 iflçi çal›flt›ran›n krefl açmas› meselesinden daha derin bir mesele gibi geliyor bana. ‹ki nedeni var. Hizmetlerin yayg›nlaflt›r›lmas› kad›nlar aç›s›ndan çok önemli ama bunun yeri iflyerleri de¤il. Kad›nlar›n çocuklar›n› oraya seyahat ettirmesi bir baflka sorun. ‹kinci mesele de flu, kad›nlar olarak biz nas›l çocuk yetifltirmek istiyoruz, nas›l bir e¤itim talep ediyoruz? Bu uzun dönemde kad›n haklar› ve insan haklar›yla çok ilgili. Onun için okul öncesi e¤itimde kad›nlar do¤al e¤itici olarak da görülüyorlar ama bu rollerini ciddi bir alanda bir baflka düzeye tafl›yacak farkl› modeller ve farkl› bir görüflümüzün olmas› gerekiyor diye düflünüyorum. Çocuklar› ilkokulda i¤difl ettirirken 2-3 yafl›nda i¤difl ettirmeyelim. Bu flu anlama geliyor. 20 senedir bu alanda çal›fl›yoruz özellikle, annelerinin kat›ld›¤› kad›n gruplar›n›n kendi yuvalar›n› açmalar›, hem bu hizmetleri yayg›nlaflt›racak hem de nas›l bir e¤itim istiyoruz sorusunun cevab›n› verecektir. Onun da Avrupa’da iyi örnekleri var. Devlet bu yaflta çocu¤u olan ailelere para verebilir. Onlar bunu kendi kuracaklar› yuvalar›n sürdürülebilirli¤i için kullan›r. Yani pek çok yolu olabilir. Bizim gelifltirdi¤imiz modellerde anneler böyle yap›yorlar. fiimdiye kadar 35 tane böyle yuva kuruldu. Bütün bunlar› konuflurken esas›nda çok temel bir fley var. Baz› metinlerde, KSGM raporlar›nda, CEDAW metinlerinde görüyorum, kad›nlar bütçe analizi yaps›n deniyor. Bu bence politik olarak kad›nlar›n elinde ciddi ve iyi bir araç. Biz Beyo¤lu’nda bir tane pilot uygulama yapt›k. Mahalleden kad›nlar ve kad›n kurulufllar›n›n iflbirli¤iyle Beyo¤lu bütçesine bak›p hangilerinden kad›nlar do¤rudan yararlanabiliyor, belediye bütçesini yaparken hangi önceliklere göre yap›yor diye bakt›lar. Çok aç›k olarak belediyeler kad›nlara öncelik tan›m›yor. Sonunda flunu gördük, belediye pek çok harcad›¤› kalemden kad›nlara istihdam yaratacak güce sahip. Bence bunu yayg›laflt›rmam›z gerekiyor, biraz böyle bakmam›z gerekiyor. Onun el kitab› ç›kacak, da¤›tmaya çal›flaca¤›z. En az›ndan yerel düzeyde bunu paylafl›r›z diye düflünüyorum.

Y›lmaz Ak›nc›, Grahem Diyarbak›r Mikrokredi Projesi Son y›llarda Türkiye geneline bakt›¤›m›z zaman kad›n istihdam›na yönelik çok ciddi çal›flmalar yap›ld›¤›n› görüyoruz. Eskiye k›yasla bu konuda çok ciddi bir geliflme var ancak konunun kendi içsel geliflimini tamamlamas› aç›s›ndan baz› eksiklikler oldu¤unu görüyoruz. Ben kendi projemin de özelefltirisini yapmak istiyorum. Biz aç›kças› hep kad›nlar›n belli ifl alanlar›nda bize gelmelerini bekliyoruz. Çok farkl› ifl kollar› geldi¤i zaman biz de flafl›r›yoruz, baflar›s›z olacaklar› korkusunu tafl›yoruz. Bu noktada Türkiye genelinde ya da dünyada kad›n istihdam›na yönelik çal›flmalarda sanki kad›nlara dayat›lan bir nokta var. ‹flte kad›nlar elifli yapar, belli alanlarda yetenek sahibidirler, ev merkezli ifl kollar› ya da d›flar›da gördü¤üm çok klifle belki ama mum yap›m› gibi fleyler. Kad›nlar› kategorize edip belli alanlarla k›s›tl›yor ve bunun afl›lmas› gerekti¤ini düflünüyorum. Neler yap›labilir konusuna gelirsek, innovatif merkezler kad›nlar›n istihdamda pay sahibi olmalar›n› çok art›rabilir. Teknolojik geliflimde dezavantajl› konumda olan kad›nlar›n bu konuda kendilerini gelifltirerek istihdama kat›labileceklerini düflünüyorum. Nilgün Y›ld›r›m, Kamer Vakf› Kad›nlar›n mesleki e¤itimleriyle ilgili bir fley söylemek istiyorum. Çok hassas bir alan çünkü kad›nlar genellikle geleneksel rolleri üzerinden e¤itilerek bu rolleri daha da güçlendiriyorlar. Daha iyi dikifl dikmeyi ö¤reniyorlar, daha iyi bebek bakmay› ö¤reniyorlar, bir yerde bu cinsiyetçi sisteme daha iyi hizmet edebilen kad›nlar yarat›l›yor. Bu çok tehlikeli bir tuzak gibi geliyor bana. Bunun d›fl›nda ticari alan ve ifl alan› cinsiyetçi sistemin kendini en çok gösterdi¤i alanlardan biridir. Biz, kad›n kurulufllar›, Kamer, namus ad›na ifllenen cinayetler ve kad›na yönelik fliddetle çal›fl›r. Kad›n giriflimcili¤i bizim ana konumuz de¤il ama bununla birlikte yürütmeye çal›flt›¤›m›z baz› çal›flmalar var. Kafama tak›lan baz› sorular var. Bu cinsiyetçi alan içerisinde bizim amac›m›z kad›nlar›n para kazanmas› m›d›r, yoksa farkl› modeller yaratarak feminist bir bak›fl aç›s›yla iflletme modelleri oluflturarak ticari alanlarda baflka pencereler açmak m›d›r? Bunun üzerine biraz düflünmek gerekiyor. Biz kendi kad›n çal›flmalar›m›z›n finansman›n› sa¤lamak için ayn› zamanda kad›n merkezlerimize ba¤l› çal›flan iktisadi iflletmeler de aç›yoruz. Örne¤in az önce bahsedilen çocuk yuvalar›. Bazen kendi amaçlar›m›z do¤rultusunda yapt›¤›m›z ifller de bir süre sonra kendi kendini finanse edebilecek duruma gelebiliyor. Biz çocuk evlerimizi, birey oldu¤unun fark›nda, fliddete karfl›, cinsiyet ayr›m›na karfl› bireyler yetifltirmek üzere yola ç›kt›k ama flu an o evlere gelen çocuklar›n aileleri ayn› zamanda o çocuk evlerini finanse eder duruma geldiler. Selda Gezer, Küçük ve Orta Ölçekli Sanayii Gelifltirme ve Destekleme ‹daresi Baflkanl›¤› ‹fl gelifltirme merkezleri kendi kafas›nda ifl fikri olup da hayata geçirmek isteyenlere uygun imkanlarla iflyeri sa¤layan, mentörlük hizmetlerinin verildi¤i merkezler. KOSGEB bu ifl gelifltirme merkezi faaliyetlerini Türkiye’de uyguluyor, iki tane fon kayna¤› var, biri Dünya Bankas› di¤eri AB fonlar›. Sabahki oturumda kad›nlar›n ifl fikri olup hayata geçiremedikleri, mekan s›k›nt›s› çektikleri söylendi. AB fonlar› projeleriyle Türkiye de üç tane Kad›n ‹fl Gelifltirme Merkezi kuruldu. Bunlar Çorum, Nevflehir-Avanos ve ‹stanbul-Pendik’te faali-

yete geçmek üzereler. Burada neler yap›l›yor? KOSGEB imalatç› firmalara destek verdi¤i için, ifl fikri olan ve bunu hayata geçirmek isteyen kad›nlar burada destekleniyor, giriflimci oluyorlar.Ayn› zamanda imalat sanayinde faaliyet gösteren, üretimle alakal› bir ifl fikri varsa KOSGEB’in Yeni Giriflimci Deste¤i ad› alt›nda bir deste¤i var. 4.000 YTL hibe destek, hiçbir flekilde geri ödemesi yok, ifl kurma sürecindeki giderleri karfl›lamak amac›yla verilen bir destek. Ayr›ca 40.000 YTL’l›k teminat mektubu karfl›l›¤›nda, ilk y›l ödemesiz, iki y›l içinde dört eflit taksitte geri ödenecek bir destek de var. Alaca¤› makine ve teçhizat›n %80’ini KOSGEB faizsiz olarak veriyor. Geri ödemeli deste¤i ancak teminat mektubu karfl›l›¤›nda veriyor. Bu normalde giriflimciler için çok büyük bir problem bir de kad›n giriflimciler için teminat mektubu olay› çok zor. Belki ilerleyen zamanlarda bunun üzerine de gidilebilir. Songül Sallan Gül, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü Uzun süredir yoksul kad›nlar›n istihdam› üzerine çal›fl›yorum ve sosyal yard›mlaflma genel müdürlü¤ünde de benzer çal›flmalar yürütüyoruz. E¤itimli ve nitelikli olanlar›n istihdam›n› art›rmak baflka bir perspektif ama son dönmelerde yoksul kad›nlar›n istihdam›n› art›rma olgusu da çok öne ç›kt›. Yine burada da kad›n giriflimcili¤inin art›r›lmas› temel hedeflerden bir tanesi, o konuda birkaç bilgi vermek istiyorum. Sosyal yard›m önemli bir alan ve ço¤unlukla kad›nlar baflvuruyor. Yoksulluk çok ciddi anlamda kad›ns›laflm›fl durumda. Devletin gözünde de böyle, yard›m alanda da böyle. Burada flöyle bir cinsiyet ayr›mc›l›¤› söz konusu. Yard›mlar› azaltmak için baflvurular erkekler üzerinden yap›l›yor. Kad›nlar›n baflvurmas›n› engellemek, yasal hiçbir fley olmamas›na ra¤men uygulamada böyle bir yönteme baflvuruluyor. Baflvurular›n kad›nlar üzerinden olmamas›, kabul edilmemesi tarz› uygulamay›, giriflimcilikle ya da kad›n istihdam›yla nas›l ba¤lant›land›r›r›z. Kad›n istihdam›nda, yoksul kad›nlara yönelik SRAP benzeri projelerde, kad›nlar›n ifl alanlar› e¤er geleneksel alanlarsa kabul ediliyor. Uygulama bu flekilde gidiyor. Özellikle k›rsal projeler erkekler üzerinden ve aile iflletmecili¤i fleklinde tan›mlan›yor. Aile iflletmecili¤inin niteli¤i de ücretsiz kad›n eme¤i demektir. Bu aç›dan bak›ld›¤› zaman kad›ns› alanlar›n desteklendi¤i bir gerçek. Biraz önce bir arkadafl söyledi, kad›nlar›n para kazanmas›. Ben bu kavrama kat›lm›yorum. Asl›nda kad›n istihdam›ndaki temel amaç kad›n›n güçlendirilmesi ve güçlendirirken de kad›n›n para kazanmas› üzerinden de¤il de hane geliri üzerinden gidiyor ki bu tart›fl›lmal›. ‹stihdama yönelik çal›flmalar›n amac› da kad›n›n geleneksel rolünün güçlendirilmesi. Bu çok ciddi bir tehlike ve risk alan› çünkü kad›nlar› biz tekrar kad›ns› alanda hapsederek, onlar›n rollerini güçlendirerek, istihdam alan›na katmaya çal›fl›yoruz. Dolay›s›yla bu alan üzerindeki sorunlar› da gerçekten gözden geçirmemiz gerekiyor diye düflünüyorum. Amaç sadece kad›n istihdam›n› m› art›rmak yoksa kad›n istihdam›n›n niteli¤inin de sorgulanmas› gereklili¤i mi. Belki bunu platformda ele almam›z laz›m. Özellikle son dönemde mesleki e¤itimlerin kad›nlara kurslarla verilmesi. Ama buradaki en baflar›l› örnekler maksimum %20-25. Genel olarak programlardaki baflar› bu. Kad›nlar aras›ndaki baflar›da ise oran çok daha düflük. Bütünsel bir bak›fl aç›s› olmadan tek bafl›na kurs açmak ne derece yararl›. Bunun sorgulanmas› gerekir. Bir güçlendirme e¤itimi olmadan kurslar tek bafl›na baflar›l› olamaz.

Emel Denizaslan›, ‹zmir Giriflimci Kad›nlar Derne¤i Daha önce ‹zmir’de, Ege Kad›n Dayan›flma Vakf› ad›yla bir çal›flma yapm›flt›k. 98 senesinde UNDP’nin bir fonunu Kad›n›n Statüsü Genel Müdürlü¤ünden alarak kad›n el ürünlerisat›fl merkezi açt›k. O dönemlerde pek de örne¤i olmayan bir giriflimdi. Bizi pek çok yasal yükümlülüklerimizin olmayaca¤› fleklinde gerçek olmayan bilgilerle donatm›fllar. Proje yazma konusunda da bilgimiz yoktu. Yani nas›l bir karambolle bize o minik para verildi de sat›fl merkezi açt›k bilmiyorum. Ondan sonra öyle büyük yasal yükümlülüklerle, engellerle karfl›laflt›k ki, birinci senenin sonunda dükkan› kapamak zorunda kald›k. Vergisi bile belimizi büktü, vakf›n kendi sermayesini götürür noktaya geldi. Bir kere biz kad›nlar bu konuda çok donan›ml› de¤iliz. ‹stihdam alan›nda var olmak, para kazanmak, hane gelirine katk›da bulunmak, bunun ad› her neyse bilgiyle donanmal›y›z gerçekten. KOSGEB’in verdi¤i fonlar› duydu¤umuzda Giriflimci Kad›n Derne¤i olarak onlar› davet ettik, gittik konufltuk ama ‹zmir fon haritas›n›n d›fl›nda kal›yor. Ya do¤uyu, yada güneydo¤uyu gösteriyorlar. Sosyal Yard›mlaflma ve Dayan›flma Vakf›n›n yoksullu¤u önleme projesi, SRAP projeleri, oldu¤unu duyduk. Bu iflle ilgili kifliyi dernek olarak davet ettik, ne yapabiliriz sorduk ama bir anlatt› ki. Buzdolab›, çamafl›r makinesi var m› tipinde, bir sorular zinciri var, o sorular zincirinde yoksullu¤unuzu kan›tlayacaks›n›z, ama bu arada bir proje yaz›p baflarabilecek kadar da bilgi birikiminiz, deneyiminiz olacak, size para deste¤inde bulunacaklar. Yani bu iki iste¤in aras› korkunç bir uçurum, mümkün de¤il böyle bir fley. Demek ki bu projeler belli gruplara, belli hedeflere verilmek ad›na isimlendirilmifl projeler. Sonuçta biz ‹zmir’de problemleri olmayan, her fleyi çözmüfl bir grup olarak görülüyoruz. Sa¤ olsun Ankara’daki arkadafllar devletle iliflkilerini hallediyorlar. Do¤u ve Güneydo¤u bölgesi de, AB’nin olsun, devletin olsun, öncelikli olarak fonlar›na ulafl›yorlar. ‹stanbul flehir de¤il devlet, onlar da bir çözümünü buluyor. Ama Ege Bölgesi’nde ben fonlardan yararlanan kurumlar› pek duymad›m, görmedim. Bir saptamam› daha paylaflmak istiyorum arkadafllar›mla. ‹lk defa 4-5 sene önce AB fonlar›yla ilgili bilgilendik, döndük. Belediyelerin kap›lar›na dayand›k, dedik ki beraber projeler yazal›m, ö¤rendiklerimizi aktard›k, bunlar birer proje birimi oluflturdular, kendileri projelerini yazd›lar ve STKlar›n hiçbiriyle ortaklaflmadan, kendi fikirleri do¤rultusunda projeleri ald›lar, gerçeklefltiriyorlar. Yani böyle bir karambol içindeyiz, bizim izlenimlerimiz bunlar. Nezahat Nasuho¤lu, Antalya Kad›n Dan›flma Dayan›flma Merkezi Hepimizin sorunu ayn›. Böyle bir görüntü çektim, isterseniz yay›nlayabilirsiniz. Nereden nereye bafll›¤› alt›nda. Buradaki konuflulanlara kat›l›yorum. Kad›n›n en büyük sorunu anne olmas›, kad›n olmas›, ikinci planda kalmas› ve bütün yüklerin s›rt›na binmesi. Gerçekten hep el ele verirsek çok büyük sorunlar› aflaca¤›m›za inan›yorum. Bugün bir arada olmakla aflm›fl bir vaziyetteyiz zaten. Yine de inflallah ileride aflaca¤›z.

Hülya Osmana¤ao¤lu, Ba¤›ms›z Burada say›lan kurumlar aç›s›ndan tek tek kad›nlar›n hayat›nda hatta kimi yerellerde kad›n gruplar›n›n hayat›nda, giriflimci e¤itim programlar›yla önemli de¤iflimler yarat›ld›¤› muhakkak. Ancak Gülay Toksöz’ün ilk baflta kad›n istihdam›n›n art›r›lmas›na yönelik bir s›ralamas› vard›. Giriflimcilik bir tanesiydi, kad›nlar›n erkeklere aç›lan meslek dallar›na girmesi bir baflkas›yd›, ücretli emek gücüne kat›l›m›n artmas› bir baflkas›yd›. fiunu konuflmak gerekiyor, daha önce de söylendi, giriflimcilik, özellikle kendi hesab›na çal›flmakla yap›lan, kad›nlarazaten biçilmifl cinsiyetçi roller üzerinden emeklerinin devam ettirilmesinin feminist anlamda bir elefltiriye tabi tutulmas›n› gerektirir. Yoksa kad›n istihdam› üzerine kimler politika üretiyor, tart›fl›yor, sempozyum düzenliyor diye bakt›¤›m›zda emek örgütlerinin maalesef pek yapm›yor olduklar›n› gördük, ama esas olarak TESK’in, T‹SK‘in TÜS‹AD’›n bu konuda çal›flmalar› var. Feminist bir politika amac›yla bunu yapmad›klar› kesin. O zaman acaba istihdam politikas› dedi¤imiz, kad›nlar›n istihdam›n› art›rmak dedi¤imiz fleyin tek bafl›na feminist bir politika olmad›¤›n›n ve istihdam politikalar›n›n kendisinin de feminist bir elefltiriye tabi tutulmas› gerekti¤ini herhalde görmek gerekiyor. Bir önceki bafll›kta ifl kanunu üzerinden, esas olarak ücretli emek gücü üzerinden bir fleyler konufltuk ama bu bafll›¤a geldi¤imizde, son analizinde Gülay Toksöz‘ün de söyledi¤i gibi kad›n istihdam›n› art›rmak kad›n giriflimcili¤ine odaklanm›fl vaziyette. Hepimiz giriflimci olamay›z, hepimizin bu flekilde kurtulmas› mümkün de¤il. Bunun için bu konuyu tart›fl›rken kad›n giriflimcili¤inin ön plana ç›kmas›nda acaba dünyadaki genel trendlerin, bas›n›n bu konudaki yönlendirmesinin, tek bafl›na ne kadar giriflimci kad›n, nas›l kurtuldu, nas›l flahaneler yaratt› söyleminin, bu anlamda yap›lan çal›flmalar›n mali olarak desteklenmesinin bir tercih olup olmad›¤› yani sadece kad›n istihdam›n› art›rmak gibi bir niyetle mi yoksa mevcut cinsiyetçi sistemin devam›na ne kadar hizmet etti¤i üzerinden mi kurguland›¤›n› herhalde konuflmak gerekiyor. Buna iliflkin araflt›rmalar varsa Gülay Toksöz cevapland›rabilir diye düflünüyorum. Belk›s Kümbeto¤lu, Marmara Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü Gülay’›n sunuflundaki tabloya dönmek istiyorum, kad›nlar çal›flma hayat›nda neden azal›yor. Çal›flma koflullar›n› iyilefltiremedi¤imiz zaman kad›nlar› çal›flma alan›na çekemiyoruz. Peki çal›flma alan›ndaki koflullar› iyilefltirenler kimler olacak? Gene Gülay’›n sunuflunda, çal›flma alan›ndaki stratejileri belirlemede sendikalar söz konusuydu. Oysa biliyoruz ki Türkiye, Avrupa Sosyal fiart›nda sendikalaflmaya ve örgütlenmeye çekince koyan bir ülke. Sendikalar istemiyoruz. Asl›nda acaba sendikalar istihdam› art›rma yönünde çal›fl›yorlar m›, yoksa insanlar sendikal› oldu¤u için ifllerini mi kaybediyorlar? E¤er biraz makro bakarsak, ne türden iflçiler isteniyor? Ne türden bir iflgücü yap›s› isteniyor ve kad›nlar bunun içinde neredeler? Örgütlü bir iflgücü yoksa, baz› haklar›n ya da gelifltirilecek istihdam politikalar›n›n arkas›nda kimler duracak? Türkiye’nin koydu¤u bu çekincelerin anlam› ne? Biraz düflünmemiz gerekti¤ini söylemek istemifltim. Gül Erdost, Ça¤dafl Kad›n ve Gençlik Vakf›, Ev Eksenli Çal›flan Kad›nlar Çal›flma Grubu Biz kad›n istihdam›n› kolaylaflt›rma çal›flmalar› s›ras›nda sizin de birçok cümleyle ifade

etti¤iniz güçlendirme e¤itimine çok önem veriyoruz gerçekten. Arkadafllar›n da söyledi¤i gibi her yerde meslek edindirme e¤itimleri var ama sonunda ifle yerlefltirme konusunda buna ihtiyaç var. ‹fl arama becerileri gelifltirilmesi gerekiyor. Fark›ndal›k çal›flmalar› yap›lmas› gerekiyor. ‹fl arama becerileri konusunda biz hep destek ald›k, bunu Türkiye ‹fl Kurumu rahatl›kla verebiliyor. Güçlendirme e¤itimi s›ras›nda, iletiflim, çat›flma-çözme gibi konularda da desteklenirse kad›nlar›n daha kolay ifl bulacaklar›n› düflünüyorum. ‹pek ‹lkkaracan, ‹stanbul Teknik Üniversitesi ‹flletme Fakültesi, Kad›n›n ‹nsan Haklar› Yeni Çözümler Derne¤i Güçlendirme e¤itimi dedi Gül Erdost. Salonda yank›lan bir fley var, bu giriflimcilik ve meslek e¤itimlerinde baflar› oran› ne? Giriflimcilik ve meslek edindirme e¤itimleri veriliyor ama bunlar ne derecede sürdürülebilir ve gelir sa¤lamaya yönelik oluyor? Meslek e¤itimleri sonucunda ne oranda gerçek anlamda istihdam elde ediliyor? %20 gibi bir oran verildi. Gülay’›n sunuflunda bahsetti¤i kad›nlar aras›nda birkaç grup var. Bunlar Gül’ün de bahsetti¤i gibi daha çok kad›n bilinçlenmesine yönelik çal›flmalar yap›yorlar. Bizim de Kad›n›n ‹nsan Haklar› Yeni Çözümler Derne¤i olarak 95’ten beri yürüttü¤ümüz, bu y›l art›k 13. y›l›na giren Kad›n›n ‹nsan Haklar› E¤itim Program› (K‹HEP) kapsam›nda flunu görüyoruz: 16 modüllük kad›n› ilgilendiren pek çok alanda kad›n› güçlendirmeye yönelik bir e¤itim. Asl›nda bir istihdam e¤itimi de¤il. Gerçekten genel anlamda bir toplumsal cinsiyet bilinçlendirme e¤itimi. O 16 modülden sadece iki tanesi ekonomik haklara ayr›lm›fl durumda. Fakat bu meslek e¤itimlerine oranla daha iyi bir yüzde tutturduk. %50’ye yak›n bir istihdam oran› var. Bu oranda, kimi yerde kad›nlar bir araya gelip kooperatif kurup kendi kooperatiflerinden gelir kazanmaya bafllad›. Kimi yerde ücretli ifle girdiler, kimi yerde kendi özel ifllerini kurdular. Herkesin üzerine uyan elbise farkl›. Fakat öyle bir güçlendirme e¤itimi sonucunda kendilerine uyan istihdam elbisesini buldular. Öyle de bir deneyim var. Evet meslek e¤itimleri ve giriflimcilik e¤itimleri ötesinde daha kapsaml› bak›lmal› bu soruna. Necla Akgökçe, Petrol-‹fl Sendikas› Kad›n Dergisi Genel olarak kad›n istihdam›n› art›rma meseleleri ve giriflimcilik üzerinden konufltuk. Gülay’›n tespitlerine ben de kat›l›yorum. Çok fazla giriflimcilik üzerinden gidiyor ifller. Hülya az önce benim söyleyeceklerimin bir k›sm›n› söyledi, sosyal sözleflmelerle ilgili çekince meselesinin bir k›sm›n› da Belk›s söyledi. Bir grup kad›n da istihdam d›fl›na itiliyor bu ülkede. Ben yine özellefltirme meselesine girece¤im. Kad›nlar›n ço¤u bu ülkede eskiden kamu kurulufllar›nda çal›fl›yordu ve özellefltirme meselesiyle pek çok kad›n istihdam d›fl›na itildi. Oradan oraya sürüldüler ve kad›nlar çal›flmaktan vazgeçtiler. Bir taraftan kad›nlar› iflsizli¤e itiyorsunuz öteki taraftan ifl yaratma projeleri, giriflimcilik, v.s. konular›n› da destekleyerek orada baflka bir alan oluflturuyorsunuz gibi geliyor bana. Ülkede uygulanan iktisadi politikalarla ilgili bir fley ve makro düzeyde bir fleyler üretemezsek herhangi bir flekilde kad›n istihdam› meselesine düzgün bir çözüm getiremeyece¤imize inan›yorum. Özellikle özellefltirme meselesinde, sonuç raporunda pek çok kad›n›n iflsiz kald›¤›n› ve kad›n›n belli bir yafltan sonra ifl dünyas›n›n cinsiyetçi politikas›yla ifl bulmas›n›n bir erke¤e göre çok daha zor oldu¤unu, kad›na yönelik ifllerin zaten bu cinsiyetçi yap›dan dolay› çok az oldu¤unu ve bunlar›n vurgulanmas› gerekti¤ine inan›yorum.

Çok fazla krefller, annelik üzerinden birtak›m çözüm önerileri getiriliyor. Ama bu ülkede bekar, çal›flan kad›nlar da var. Her fleyin annelik üzerinden tan›mlanmas›n›n feminist bir yaklafl›m oldu¤unu düflünmüyorum ben. Buna da ayr›ca vurgu yap›lmas› laz›m. Herkesin çocu¤u yok bu ülkede ve çocuk istemeyen feminist kad›nlar var ve genç kad›n iflçilerin karfl›laflt›¤› binbir tane sorun var. Gerçekten de Türkiye’de olan biten bu makro politikalar› analiz etmeden ya da onlar› takip etmeden, olanlara daha kiflisel, kendi halinde çözümler üretmeye çal›flmam›z, bana da büyük bir dalgaya karfl› çok zorlu bir mücadele gibi geliyor. Ben de tekstil örne¤ini verece¤im. Tekstilde flu anda korkunç bir daralma var. Tekstil oldukça kad›n yo¤un bir sektör. fiu anda oradaki daralma Türkiye’nin, Çin ya da Do¤u Asya’n›n rekabetiyle bafl edememesinden do¤an bir rekabet. Türkiye’nin bütün bu dezenflasyon olsun, bütçe kontrolü olsun, ücretler politikas› olsun kad›nlar›n can›n› yakan sorunlar. Tar›mdaki çözülme, teflviklerin azalt›lmas› baflka bir sorun. Çünkü kad›nlar orada ücretsiz aile iflçisi. Erkekler flehire gidip inflaatta çal›fl›yor belki ama kad›nlar ev kad›n› olarak kalmak zorunda. Öyle bak›ld›¤› zaman bu büyük dalgaya karfl› bizim de en bafltan, yani makro düzeyde bütçe ve ötesinde sosyal güvenlik ve di¤er istihdam poli tikalar›na yönelik, mikroyu ve makroyu bir arada, düflünmemiz gerekiyor. Dilek Hattato¤lu, Mu¤la Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü, Ev Eksenli Çal›flan Kad›nlar Çal›flma Grubu Gülay’›n sunuflunu dinlerken flunu fark ettim. Y›llard›r hem çal›flma grubunda çal›fl›yorum hem akademisyen olarak kad›n eme¤iyle özel olarak ilgileniyorum ama bu alanda çal›flan di¤er kad›n örgütlerinin nas›l bir makro bak›fllar› oldu¤unu, dünya ölçe¤inde ve sonra Türkiye ölçe¤inde olan de¤iflimleri uygulad›klar› ifllere nas›l yans›tt›klar›n› bilmedi¤imi fark ettim. Belki di¤er kad›n örgütleri için de benzer bir fley söz konusu. Yani meselenin iki taraf› oldu¤unu düflünüyorum. Bir taraf›, kendi çal›flmalar›m›zda dünyada ve Türkiye’de olan bitenleri ve makro ölçekli politikalar› nas›l alg›l›yoruz, nas›l düzenliyoruz ve buna ba¤l› olarak kendi yapt›¤›m›z iflleri nereye yerlefltiriyoruz? Buna iliflkin kendi planlar›m›z neler? Birbirimizle ilgili olarak ne biliyoruz? Bunlar› paylaflabilmek önemli diye düflünüyorum. Bu da belki bundan sonraki çal›flmalar›m›z için bir öneri. Sadece güçlendirme e¤itimi mi veriyoruz, istihdam, beceri e¤itimi mi veriyoruz de¤il de, geneli nas›l düflünüyoruz, nas›l tasarl›yoruz ve o geneli nas›l dönüfltürmeyi, nas›l bir etki yaratmaya çal›flarak bu güçlenme e¤itimini veriyoruz? Ifl›l Demir Güner, Trabzon Barosu Ben flunu fark ediyorum. Siyasi politikalar içinde toplumsal cinsiyet kavram› üzerinde baz› dayatmalar var. Halk E¤itimlerde genelde kad›nlara toplumsal cinsiyet kavram› içinde el becerilerini gelifltirmek, yöresel, etnik baz› özellikleri, baz› kültürleri sunabilmek için e¤itimler veriyorlar. Halk E¤itimler bence insanlara yap›lan önemli bir dikte. Çünkü yöresel olarak, ben Trabzonluyum, Trabzon yöresine ait baz› el sanatlar›n› üretiyorlar. fiimdi Trabzon el sanat›n› ö¤rendi kad›n, birkaç arkadafl›yla beraber kooperatif de kurdu ama Trabzon’da onu satamaz. ‹flte benim burada ça¤r›m belki de flu olabilir. Trabzon’da ben bunu satamam ama ‹zmir’de ya da Mardin’deki el ürününü getirip Trabzon’da satabilir. Biz bu sir-

külasyonu nas›l sa¤layabiliriz? E¤er bunu sa¤larsak o giriflimden, elde edilecek gelirden insanlar belki hak ettikleri paray› da kazanacaklard›r diye düflünüyorum. Onu burada sa¤lamam›z mümkün mü? Çünkü Trabzonlu kad›n Trabzon’da el sanat›n› satam›yor çok fazla. Ama belki Mardin’deki kad›n Trabzon’da bu sanat› satabilir. Bu sirkülasyonu sa¤layabilirsek bence önemli bir gelir sa¤layaca¤›z. Gülsüm Kerem Cerraho¤lu, Adana Kad›n Giriflimciler Derne¤i Biraz kavramlar üzerinde dural›m istiyorum. Farkl› alg›l›yoruz kavramlar›. Ben sosyal hizmet uzman›y›m. 94 y›l›ndan bu yana da kad›n dernekleriyle, sivil toplum örgütleriyle iç içe çal›fl›yorum. Mesle¤im gere¤i de tabii ki kad›nlarla her alanda çal›fl›yorum. Son zamanlarda da kad›n giriflimciler derne¤indeyim. fiimdi kad›nla ilgili güçlenme, giriflimcilik gibi birtak›m kavramlar kullan›yoruz ama bunlar›n içini gerçekten nas›l dolduruyoruz? Asl›nda siz buna de¤indiniz. Ben de o konuda konuflmak istiyordum. Yani kad›n›n güçlenmesi, giriflimcilik e¤itimini almas›, onlara birtak›m mesleki beceriler vermek tek bafl›na yetmiyor. Özünde kad›n›n birey olarak güçlenmesi çok önemli. Yani özgüvenini kazanmas›, kendisinin gücüne güvenebilmesi ve bir fleyler baflarabilece¤ini bilebilmesi. Bu konudaki e¤itimler bence temeli oluflturuyor. Modern deyimiyle kiflisel geliflim ama bence bireyin öncelikle özgüvenini kazanarak güçlenmesi çok önemli. Tabii ki bu konunun içine iletiflim becerileri, v.s. giriyor. Burada bulunan herkes bunu biliyor, örne¤in fliddetle karfl› karfl›ya kalm›fl bir kifli, üniversite mezunu olsa, iyi bir geliri de olsa bu iflin içerisinden ç›kamayabiliyor. Kendisini güçlü hissetmezse, nas›l çözece¤ini bilmezse sonuç alam›yor. Bence istihdamla birlikte bireyin güçlendirilmesi, giriflimci kad›n›n kiflisel olarak özgüven kazanmas› önemli. Bizim de en büyük misyonumuz bu yolda yol göstermek. Gülay Toksöz, Ankara Üniversitesi, Kad›n Çal›flmalar› Ana Bilim Dal› Hepinize katk›lar›n›zdan ötürü çok teflekkür ediyorum. Burada bana yönelik bir tane soru vard›. O da Hülya’dan geldi ve dedi ki istihdam› artt›rmak kendi bafl›na feminist bir hedef de¤ildir. Do¤ru, istihdam politikalar›n› feminist bir perspektiften de¤erlendirmemiz, elefltirmemiz laz›m, kat›l›yorum ama istihdam› art›rmak feminist bir hedef olmasa da sosyal politika aç›s›ndan çok önemli bir hedef ve emekten yana bütün güçlerin sahip ç›kmas› gereken bir hedef. Dolay›s›yla da biz istihdamla ilgilenen kad›nlar›n da sahip ç›kmas› gerekiyor. Tabi istihdam› nas›l art›raca¤›z ve hangi istihdam? Bu noktada en baflta demifltim ki insan onuruna yak›fl›r ifllerin artmas› gerekiyor ve bu tür ifller de bana göre sosyal koruma kapsam›nda olan, örgütlenme imkan› olan ifller. Ücretli de olabilir, kendi hesab›na çal›flma fleklinde de olabilir. Ama burada önemli olan, insanlar›n çal›flamad›¤› zamanlar›n endiflesini tafl›madan, o zamanlarda onun varl›¤›n› sürdürmesini sa¤layacak asgari koruma imkanlar›na sahip olmas›. Kamusal politikalar kuflkusuz çok belirleyici ve art›k bu küreselleflme ça¤›nda ülke baz›nda kamusal politikalar›n belirlenmedi¤ini, istihdam politikalar›n›n belirlenmedi¤ini görüyoruz. ‹stihdam politikalar›n›n uluslararas› fon örgütleri taraf›ndan belirlendi¤ini hepimiz biliyoruz. Dolay›s›yla da flu anki makro-ekonomik politikalara biz karfl› ç›k›yoruz. Ayn› zamanda emek örgütleri karfl› ç›k›yor. Karfl› ç›kmam›z da laz›m. Peki, karfl› ç›kmam›z ölçüsünde kendi taleplerimizin hükümetler taraf›ndan kabul edilmesini, ona uygun politikalar üretil-

mesini sa¤layabiliyor muyuz? Büyük ölçüde hay›r. Onlar kendi bildiklerini okumaya devam ediyorlar. Dolay›s›yla da bizim sadece makro politikalar› dile getirmekle yetinmemiz söz konusu de¤il. Birebir gündelik hayat›nda çal›flmak isteyen, gelir kazanmak isteyen kad›nlara iliflkin somut söyleyebilece¤imiz bir fley var m›? ‹flte o noktada ben iki farkl› eksende politika üretmek gerekti¤ini düflünüyorum. Birincisi, kamusal politikalar noktas›nda özellikle kad›nlar için, hükümeti zorlamam›z laz›m. Nas›l zorlayaca¤›z? Bunlardan birincisi kad›n istihdam›n› artt›racak yat›r›mlar›n yap›lmas› ki bu yat›r›mlar özellikle e¤itim ve sa¤l›k alan›nda çok büyük önem tafl›yor. Oturup ayr›nt›l› bir çal›flma yapmad›m ama her iki alan da, her ne kadar geleneksel kad›n alanlar› olarak görülse bile, hem vas›fl› hem vas›fs›z kad›n iflgücü aç›s›ndan ciddi istihdam yaratacak alanlar. Yani okul öncesi e¤itimden bafllayal›m, e¤itimin her alan›nda okul hizmetlerinin ve di¤er bak›m hizmetlerinin yayg›nlaflmas›, kad›n istihdam› aç›s›ndan büyük bir aç›l›m. ‹ster ö¤retmen olarak olsun, ister oradaki kat hizmetlisi olarak olsun. Sa¤l›k alan› da ayn› flekilde. Hemflirelikten, doktorluktan, hastanede görevli kat hizmetlisine kadar her alan da kad›n istihdam›na büyük aç›l›m sa¤layacakt›r. Toplumun temel ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas› noktas›nda zaten yap›lmas› gereken fleylerdir ama bu alanlara yeterince kaynak ayr›lmad›¤› için boflluk var. Dolay›s›yla ben kamusal politikalar› dile getirirken, bu flekilde kamusal yat›r›mlar›n art›r›lmas› gere¤inin alt›n› çizmek laz›m diye düflünüyorum. ‹kincisi de, hep ‹fl-Kur’un alt›n› çiziyorum. ‹fl-Kur flimdiye kadar kaba deyimiyle burun k›v›rd›¤›m›z bir örgüttü. Hatta ifl aray›p bulamay›nca ‹fl ve ‹flçi Bulma Kurumu’na düflmek, diye bir deyim vard›. Ama o zamandan bu zamana de¤iflen fleyler oldu. Teflkilat Kanunu ç›kt›¤›ndan beri kurum kendi kapasitesini güçlendirmek için yo¤un bir çal›flma içinde. ‹l baz›nda istihdam kurumlar› var. ‹l meslek e¤itimi kurumlar› var. Her ikisinin de ortak noktas› hem iflveren, hem iflçi örgütleri, hem de kamu temsilcilerinin yer ald›¤› il baz›nda iflgücü ihtiyaçlar›n›n saptanabilece¤i, mesleki e¤itimlerin de buna göre organize edilebilece¤i ve ‹flKur’un da buna göre içinde yer ald›¤› bir yap›lanma. Dolay›s›yla ben bu il istihdam kurumlar›n›n faaliyetlerinde, ‹fl-Kur’un bunu yürütme sürecinde mutlaka toplumsal cinsiyet perspektifini tafl›mas›n› ve her aflamada yürüttü¤ü ifllerin, kad›nlar›n eflit flekilde ve hatta kimi zaman daha fazla e¤itimlerden yararlanmas› ve ifle yerlefltirmelerde arac›l›k edilmesinde anahtar rolü oldu¤unu düflünüyorum. Bu söyledi¤im özellikle ücretli istihdam ba¤lam›nda. Ama yine de ücretli istihdam yeterli de¤il ve dolay›s›yla birtak›m kad›nlar para kazanmak için, ister hane refah› diyelim, ister kad›n›n kendini gerçeklefltirmesinin arac› olarak diyelim, kendi hesab›na çal›flmaya yönelecekler ve bunun hem kad›n› güçlendirici olmas›, hem de sürdürülebilir olmas› için kad›n giriflimcili¤i politikalar›na ihtiyac›m›z var. Mesela fiengül Han›m’›n söyledi¤i kooperatifleflme. Ben bu konuda çok fazla bilgi sahibi de¤ilim ama bir aç›l›m sunabilir. Kad›n giriflimcili¤ini tek tek bireylerin yürüttü¤ü faaliyetler olmaktan ç›kar›p kad›nlar›n bir arada yürüttü¤ü bir çal›flma biçimi. Ayn› zamanda da sosyal güvenlikle de iliflkisini kurarak. Buna haz›r bir cevab›m yok ama kamu çal›flan› haline gelerek sigortal› olabilirler. Trabzon’dan arkadafl›n söyledi¤i gibi kooperatifler kendi aralar›nda oluflturacaklar› platformlarla iller aras›nda üretilen farkl› ürünlerin pazarlanmas› noktas›nda birlikte çal›flabilirler. Bu bize bir aç›l›m sunuyor. O nedenle de giriflimcilik noktas›nda ne tür imkanlar var? Ne tür k›s›tlamalar var? Bunlar›ndan üstesinden nas›l gelinebilir? Bu bak›fl› feminist bir perspektiften nas›l gelifltirebiliriz? diye düflünmemiz gerekiyor.

GENEL DE⁄ERLEND‹RME1 Ferhunde Özbayi oplant›n›n genel bir de¤erlendirmesini yapmadan önce Türkiye’de bu alanda bugüne kadar yap›lan toplant›lar›n geliflimi üzerinde düflüncelerimi k›saca aktarmak istiyorum. KE‹G toplant›s›n›n öneminin, tarihsel bir perspektif içinde bak›ld›¤›nda daha aç›k bir biçimde anlafl›labilece¤i kan›s›nday›m. Türkiye’de kad›nlar üzerine düzenlenen toplant›lar›n bafllang›c› olarak 1970’li y›llar› almak mümkün. Dünyada 1975-1985 "kad›n on y›l›" olarak tan›nd›. Bu nedenle de Türkiye’de kad›n› konu alan toplant›lar yap›ld›. Bunlardan ilki Türk Üniversiteli Kad›nlar Derne¤i’nin 1975 y›l›nda düzenledi¤i Türkiye Kad›n Y›l› Kongresi’dir. Kongrenin bildirileri ve tart›flmalar ayn› adla 1978’de yay›nland›2. Hukukçular›n a¤›rl›kl› olarak bulundu¤u kongre sunumlar›nda emek-istihdam sorunlar› 382 sayfal›k kitab›n iki-üç sayfas›n› oluflturan genel baz› gözlemlerden öte gitmedi. Bu kongreyi kad›n konusunda siyasal bir oluflumu incelemek için de¤erlendirmek daha anlaml› olabilir. Zira kitap, sunumlar ve komisyon tart›flmalar›n›n içeri¤inden çok kimin kat›ld›¤› üzerinde duran bir yay›n niteli¤inde. Örne¤in, kongreye gönderilen kutlama telgraflar› kitab›n k›rk sayfas›n› iflgal ediyor. Kongreyi zaman›n cumhurbaflkan› açt› ve devlet yönetiminin önemli kademelerindeki kifliler kad›n konusunun anlam ve önemi hakk›nda bir seri aç›fl konuflmalar› yapt›lar. Özetle, bu kitap devletin kad›n konusunu bir sorun alan› olarak kabul etti¤ini belgeleyen niteli¤i aç›s›ndan önemli. Buna karfl›l›k, 1978’de Nermin Abadan-Unat’›n baflkanl›¤›ndaki Sosyal Bilimler Derne¤i’nin yapt›¤› Türk Toplumunda Kad›n konferans› bilim çevrelerinde kabul gören ilk toplant›yd›3. Bu toplant›n›n di¤erine göre bir baflka özelli¤i, sunumlar›n sadece kad›n araflt›rmac›lar taraf›ndan yap›lmas›yd›. Bu o tarihte oldukça ilginç, hatta tuhaf karfl›lanm›fl ve toplant›n›n medyada duyurulmas›nda önemli bir özellik olarak ortaya ç›kart›lm›flt›. Buna karfl›n, sunumlar› tart›flanlar, oturum baflkanlar› ve dinleyicilerin ço¤u erkekti. Çok say›daki sunumlar›n hepsi farkl› alanlarda kad›nlar›n durumunu tart›flt›. Bafllang›çta içlerinden sadece biri kad›n istihdam›n› tart›flmak üzere planlanm›flt›. Bildirilerin içeri¤ine bak›ld›¤›nda ise kad›n eme¤i ve istihdam konusunu ele alanlar›n kitapta bir alt grup oluflturacak kadar fazla oldu¤u gözlendi4. "‹flgücüne Kat›lma, E¤itim ve Planlama" alt bafll›¤› alt›nda alt› makale yer ald›. Bunlar› kad›n eme¤i ve istihdam›n› sistematik olarak tart›flan ilk makaleler olarak de¤erlendirmek mümkün. Türkiye’de kad›nla ilgilenen araflt›rmac›lar bu tarihten sonra s›k s›k benzer toplant›lar yapt›lar. Buralarda da kad›n konusuna çeflitli yönlerden bakan bildiriler sunuldu. Buna karfl›n, belli alanlarda uzmanlaflm›fl toplant›lar uzun zaman gerçekleflemedi. Zaman içinde

T

i 1 2 3 4

Bo¤aziçi Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü Bu yaz›n›n ilk halini okuyarak öneriler getiren Gülay Toksöz, fiemsa Özar, Kadriye Bak›rc› ve Y›ld›z Ecevit’e teflekkür ederim. Türk Üniversiteli Kad›nlar Derne¤i’ (1978) Türkiye Kad›n Y›l› Kongresi. TÜKD, Ankara fiubesi Yay›n›, Ankara. Nermin Abadan-Unat (der.) (1979) Türk Toplumunda Kad›n. Türk Sosyal Bilimler Derne¤i Yay›n›. Ankara. (‹kinci bask› 1982) Bu noktay› bana hat›rlatt›¤› için Gülay Toksöz’e teflekkür ederim.

de¤iflen neydi? Bunu somuta indirgeyerek anlatmak için 1990’da bu kez fiirin Tekeli’nin derledi¤i 1980’ler Türkiye’sinde Kad›n Bak›fl Aç›s›ndan Kad›nlar adl› kitab›n dayand›¤› toplant›ya bakal›m. Bu toplant›ya bildirileriyle kat›lanlar›n da hepsi kad›nd›. Ama bu art›k do¤allaflm›fl bir durumdu. Hatta toplant›da dinleyiciler aras›nda bile erkekler çok azd›. Kitab›n bafll›¤›ndan da anlafl›laca¤› gibi bu toplant›n›n öncekilerden fark›n›n "kad›n bak›fl aç›s›" oldu¤u vurgusu vard›. Bilgi birikiminin sa¤lad›¤› karfl›laflt›rmal› analizlere yer verilmiflti. ‹lk zamanlar ele al›nmas› bile düflünülmeyen "fliddet", "taciz" gibi sorunlar› tart›flan sunumlar da vard›. Kad›n eme¤i ve istihdam›n› tart›flan bildiriler kitapta "Maddi Hayat›n Dayatt›klar›" bafll›¤› ile sunuldu. Bu gruptaki makalelerde emek/istihdam sorunlar›n› "ataerkil" sistemle iliflkilendirilmiflti. Buna karfl›l›k, e¤itim ve planlama ile ilgili sunumlar baflka alt bafll›klar alt›nda kitapta yerlerini ald›. Yani, on y›l öncesine göre makaleler daha uzmanlaflm›fl, alt bafll›klar alt›nda gruplanabildi. Ama hala bu alandaki araflt›rmac›lar›n say›s› k›s›tl›yd› ve tek bir konu etraf›nda toplanabilecek yeter say›ya ulaflmak zordu. 1990’lar gerek araflt›r›c› say›s›nda h›zl› bir art›fl›n yafland›¤›, gerekse sorunlarla ilgili uygulamalara yönelen kurumlar›n ço¤ald›¤› y›llar olarak de¤erlendirilebilir. Kad›n eme¤i ve istihdam›na yönelik uzmanlaflm›fl toplant›lar da bu y›llarda gözlenmeye bafllad›. 1998’de yay›nlanan Küresel Pazar Aç›s›ndan Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam›ndaki De¤iflimlerTürkiye Örne¤i bafll›kl› kitab›n dayand›¤› toplant› böyle bir uzmanlaflman›n ilk örneklerinden olmas›n›n yan› s›ra, iki aç›dan önemli5. ‹lki düzenleyicilerin kad›n sorunlar›yla do¤rudan ilgilenen kurum ve örgütler (KSSGM ve ‹KGV) olmas›d›r. ‹kinci ise Avrupa Birli¤ine girmeye haz›rlanan Türkiye’nin, kad›n eme¤i ve istihdam›na daha yak›ndan bakma gere¤ini görmesidir. Düzenleyiciler uygulamaya yönelik kurumlar olmakla birlikte, bu toplant›da uygulama ve araflt›rma aras›ndaki iliflkiler üzerinde durulmad›. Hatta uygulamaya yönelik herhangi bir tart›flma da yer almad›. Bildirilerde sunucular yasal düzenlemelerin, örne¤in, ifl kanununun, ne yönde de¤ifltirilmesi gerekti¤i ya da devlet politikalar›n›n nas›l olmas› gerekti¤i, üzerinde durmufllarsa da önerilerin yasa koyucular ve kamu yöneticileri taraf›ndan dikkate al›n›p al›nmad›¤›n› izleyecek bir oluflum da yoktu. Özetle, uzmanlaflm›fl toplant›lar›n olmas› bile kad›n eme¤i ve istihdam›ndaki sorunlar›n çözümüne yönelik ciddi ad›mlar›n at›lmas›na yetmedi¤i bu toplant› ile daha aç›k bir biçimde ortaya ç›kt›. Bu süreç içinde 1994-98 aras›nda KSSGM bünyesinde yürütülen Kad›n ‹stihdam›n› Gelifltirme Projesi kapsam›nda yapt›r›lan araflt›rmalar ve bunlar›n 1999-2000'de yay›nlanan kitaplar› da kad›n eme¤i ve istihdam› konusunda sistematik bilginin toplanmas› aç›s›ndan önemli geliflmelerdi. Ancak bu araflt›rmalar da politika oluflturulmas›nda pek ciddiye al›nmad›6. Özellikle Avrupa Birli¤i’ne girifli önemsiyen bürokrat ve siyasetçiler kad›n eme¤i ve

5

6

Ferhunde Özbay (yay›na haz›rlayan) (1998) Küresel Pazar Aç›s›ndan Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam›ndaki De¤iflimler: Türkiye Örne¤i. KSSGM ve ‹KGV Yay›n›. Ankara. Gülay Toksöz, bana yazd›¤› notta bu konudaki düflüncelerini flöyle özetlemifl: Kad›n ‹stihdam›n› Gelifltirme Projesinin bafllar›nda "Araflt›rma Dan›flma Kurulu toplant›lar› arac›l›¤›yla tüm ilgili taraflar›n (kamu, iflçi, iflveren örgütleri, kad›n dernekleri vb.) araflt›rma konular›n›n belirlenme sürecine kat›l›m› ve önerilerini iletmelerine imkan sa¤lanm›flt›. Ayr›ca, araflt›rmalar›n her birinin sonuç bölümlerinde kad›n istihdam›n› gelifltirmek için oluflturulan önerilerden haz›rlanan bir politika metni de y›llarca KSSGM çal›flanlar› taraf›ndan hemen her kamu kurumu toplant›s›nda dile getirildi ama pek karfl›l›k bulamad›".

istihdam›na iliflkin politika tart›flmalar› yapmay› sürdürdüler. Böylece, kad›n bak›fl aç›s›na sahip olmayan çevreler bile konuyla yak›ndan ilgilendi. Serap Güre’nin Girifl bölümünde de anlatt›¤› gibi, say›lar› oldukça h›zla artan kad›n kurulufllar› ve uzmanlar›n›n bu alanda düflünceleri yeteri kadar dikkate al›nmad›. Aksine, iflverenlerin hamili¤inde politika önerileri tart›fl›ld›. Bir grup kad›n›n KE‹G toplant›s›n› düzenleme nedeni, kad›n eme¤i ve istihdam›na iliflkin sorunlar›n takipçisi olma ve bu sahiplenmeyi ayn› amaçl› tüm kurulufl ve gruplar› kapsayarak yapma iste¤i oldu. KE‹G toplant›s›, kad›n eme¤i ve istihdam› hakk›nda kat›l›mc›lar aç›s›ndan Türkiye’de bugüne kadar düzenlenenlerin en kapsaml›s›d›r. Toplam 195 kat›l›mc›, kad›n eme¤i ve istihdam› ile ilgilenen, sendikalar, meslek odalar›, meslek dernekleri, üniversiteler, kad›n örgütleri, iflveren örgütleri, kamu kurumlar› ve yerel yönetimler gibi çeflitli kurum, grup ve örgütlerin temsilcileriydi. Türkiye’nin çeflitli bölgelerinden gelmifllerdi. Farkl› boyutlarda önemli deneyimlere sahiptiler. Bence toplant›n›n en can al›c› taraf› bu çeflitlili¤i gözlemek ve yaflamakt›. Do¤al olarak, say›n›n oldukça yüksek olmas› ve bir arada ilk defa toplan›lmas›, uygulama, yasal düzenlemeler ve araflt›rma faaliyetleri gibi farkl› alanlardaki kat›l›mc›lar›n kendi özgün deneyimlerini yeteri kadar tart›flmalar›na f›rsat vermedi. Buna karfl›l›k, KE‹G platformu oluflturarak zaman içinde tan›flma, bilgi ve deneyim aktarma ve iflbirli¤i yapman›n ne kadar önemli olabilece¤i ortaya ç›km›fl oldu. Toplant›, amac› aç›s›ndan da daha önceki toplant›lardan farkl›yd›. Genel hatlar› ile konuyla ilgili tüm sorunlardan söz edilmekle birlikte, çözüm önerilerinden çok, etkinli¤i ve süreklili¤i sa¤layan çözüm arama yöntemlerine e¤ilmek hedeflenmiflti. Bu hedef do¤rultusunda ilk olarak, farkl› kurumlarda ve konunun farkl› yönlerine yönelmifl bireylerin birbirleriyle tan›flmas› ve iletiflim içine girmesi önemliydi. Bu bir ölçüde gerçekleflti. Bir gün süren toplant›da üç ana konu etraf›nda duruldu: yasalar, uygulamalar, araflt›rmalar. Sunuculardan bu konudaki birikimi yans›tan konuflmalar yapmalar› istendi. Bir ölçüde de sunumlar böyle oldu. Yasalar, uygulamalar ve araflt›rmalar asl›nda birbiriyle yak›ndan iliflkili alanlar olmakla birlikte bu toplant›da herbirini ayr› ayr› tart›fl›rken aralar›ndaki ba¤lant›lar üzerinde yeteri kadar durulamad›. Ama kad›n eme¤i ve istihdam›nda her üç boyutun da önemli oldu¤u da vurgulanm›fl oldu. KE‹G toplant›s›n›n önemli bir özelli¤i, araflt›rmalar›n yan› s›ra uygulamada çal›flanlar›n deneyimlerinden ç›karak izleme ve politika üretme faaliyetlerine yönelmeydi. Böyle bir bak›fl aç›s›, araflt›rmac›lar›n ve uygulamada çal›flanlar›n farkl› niteliklerine karfl›n eflit konumda olduklar›n›n alt›n› çizmesi aç›s›ndan da bundan önceki toplant›lardan ayr›lmaktad›r. Bu üç konu aras›ndaki iliflkiler oldukça karmafl›k. Yasalar ulusal düzeyde emek ve istihdama iliflkin hak ve sorumluluklar›n s›n›rlar›n› belirlemesi aç›s›ndan ilk önce tart›fl›lmas› uygun olan bir alan olarak düflünülebilir. Ancak onlar›n belirlenmesinde, var olan ve hedeflenen toplumsal yap› hakk›nda yasa koyucular›n araflt›rmalara dayanan ciddi bir birikimi olmas› gerekir. Böyle bak›nca da öncelikle araflt›rmalar›n tart›fl›lmas› gerekti¤i ileri sürülebilir. Tarihsel olarak bakt›¤›m›zda, Türkiye’de yasalar genellikle araflt›rmalar›n önünde oldu. Yasa koyucular, Türkiye’de konuyla ilgili özgün araflt›rmalar›n yoklu¤u nedeniyle Bat› toplumlar›ndaki, k›smen araflt›rmalara dayanan, yasalardan yararlanarak yeni düzenlemeler getirdi. Bu durum hukukçular›n ülkede yap›lan sosyal araflt›rmalardan yararlanma al›flkanl›-

¤›n› gelifltirmedi¤i gibi araflt›rmac›lar›n da yasa koyucular›n yararlanmalar›na yönelik çal›flmalar yapmalar›n› özendirmedi. Böylece Türkiye’de hukukçular ve sosyal bilimciler aras›nda baflka ülkelerde oldu¤undan daha az bir iletiflim sürmekte. Bu eski al›flkanl›klar›n art›k terkedilmesi gerekti¤ini düflünüyorum. Türkiye’de hukukçular ve sosyal bilimciler aras›nda olmas› gereken daha yo¤un iflbirli¤i belki de KE‹G çerçevesinde gelifltirilebilecek. KE‹G toplant›s›nda ilk olarak sosyal araflt›rmalar, daha sonra yasal düzenlemeler ve en son da uygulamalar tart›fl›ld›. Ama yukar›da da de¤indi¤im gibi bu sunumlar›n s›ralamalar›n›n anlam› üzerinde hiç durulmad›. Ben sunumlar›n tart›flmas›na yasal düzenlemeleri anlatan Kadriye Bak›rc›’dan bafllamak istiyorum. Kadriye Bak›rc›, yasal düzenlemelerin felsefesini tart›flan genel bir çerçeve çizdikten sonra konunun geniflli¤ini dikkate alarak, konuflmas›n› 2003’de ç›kan son ‹fl Kanunu’nun ve buna ba¤l› olan Ceza Kanunu’nun baz› maddelerini tart›flmakla k›s›tlad›. Bu ele al›fl, ev kad›nlar›n› ve ‹fl Kanunu’nun d›fl›nda tutulan çal›flan kad›nlar›n yasal sorunlar›n› tart›flma d›fl› b›rakt›. Ama yetkili bir a¤›zdan son ‹fl Kanunu’nun yenilikleri ve eksikliklerini ve uluslararas› sözleflmelerle ba¤lant›lar›n› ö¤renmemiz aç›s›ndan çok yararl› oldu. Bence kat›l›mc›lar›n gereksinimlerine do¤rudan hitap eden konuflma da buydu. Kadriye Bak›rc› ona verilen süreye sad›k kalarak dinleyicilerin ilgisini hiç azaltmadan sunuflunu tamamlad›¤› için de övgü ald›. Toplant›da yasalar›n uygulan›fl›n› denetleyen kamu kurulufllar› temsilcileri ve iflçi haklar›n› savunan sendika temsilcileri vard›. Tart›flmalarda bu gruplar›n karfl›l›kl› sorunlar›n› dile getirmeleri önemliydi. Buna karfl›n, bu konuyla ilgili en önemli eksiklik Kadriye Bak›rc› gibi yasal düzenlemeler üzerinde araflt›rma yapanlar›n azl›¤›yd›. Burada sorun, Türkiye’de bu alanda çal›flan araflt›rmac›lar›n görece az olmas›d›r. Öte yandan, toplant›da yasa koyucu konumundaki milletvekilerinin ve meclis komisyon üyelerinin olmay›fl› da önemli bir eksiklikti. Meclisin kompozisyonundaki cinsiyet çarp›kl›¤›n›n bunda pay› oldu¤unu düflünmemek mümkün de¤il. Gülay Toksöz ve Y›ld›z Ecevit, Kadriye Bak›rc›’n›n aksine kapsay›c› olmay› amaçlam›fllard›. Dolay›s›yla, Kadriye Bak›rc›’n›n sunuflunda çok yararland›¤›m›z bilgilerin anlamland›r›lmas› bu sunufllarda eksik kald›. Bu eksiklik sunumlar›n önemini kesinlikle azaltan bir elefltiri olarak de¤erlendirilmemeli. Zira ayn› çal›flmada hem kapsay›c› olup, hem de var olan bulgular› anlamland›rmak zordur. Araflt›rmac›lar genellikle bu yaklafl›mlardan biri üzerinde yo¤unlaflmak zorunda kal›r7. Hem Ecevit hem de Toksöz’ün çal›flmas› Türkiye’de ilk kez bu kapsay›c›l›kta ele al›nan analizleri içeriyordu. Örne¤in, Gülay Toksöz’ün sunumundan sonra emek ve istihdam alan›nda uygulama sorunlar›na yönelik çal›flan tüm kurumlar hakk›nda hepimizin genel bir fikri oldu. Bu iflbirli¤i ve iletiflim aç›s›ndan önemli. Genel olarak, her dernek, kurum ya da insiyatif çal›flanlar›n›n kimlerle hangi konularda iflbirli¤i ve iflbölümü yap›labilece¤i hakk›nda bir fikri vard›r. Ama hem yeni kurulan kurulufllar aç›s›ndan, hem de bu alanda ilk defa birfleyler yapmak isteyen bireyler aç›s›ndan Toksöz’ün sundu¤u, bir harita niteli¤indeki bilgilerin yol gösterici olduklar›na flüphe yok. KE‹G platformunun ulaflabilece¤i hedef grup7

‹statistikte tart›fl›lan güvenirlik ve geçerlik sorunlar› bu farkl› türdeki yaklafl›mlar› ele al›r. Güvenirlik, bulgular›n genellenebilirli¤i ve dolay›s›yla kapsay›c›l›kla ilgili sorunlarla iliflkilidir. Genellikle bir araflt›rmada her ikisinin de bir denge içinde olmas› amaçlan›r. Ama güvenirli¤i art›rd›kça geçerlik sorunlar› yükselir, öte yandan geçerlili¤i art›rd›kça güvenirlik sorunlar› ortaya ç›kar. Bu konuda ayr›nt›l› bilgi için bak›n›z Cambell and Stanley (1966) Experimental and Quasi-Experimental Designs for Research, Chicago: Rand Mc Nally.

lar›n› da tan›mlayan bu çal›flman›n platformun ilk faaliyeti olan bu yay›nda yer almas› bence çok anlaml› ve önemli. Öte yandan, her gün say›lar› artan kurum ve kurulufllar›n güncellenip KE‹G’in haz›rlad›¤› WEB sayfas›na konmas› da gerekecek. Türkiye’de uygulamalarla araflt›rmalar aras›ndaki iliflki de istendi¤i ölçüde geliflmedi. Hatta denilebilir ki devlet düzeyinde bir zamanlar kurulmaya çal›fl›lan iliflki a¤lar› da eskisi kadar güçlü de¤il. 1960’larda Devlet Planlama Teflkilat›’n›n kurulufl amaçlar›ndan biri de hizmetler ve araflt›rmalar aras›ndaki eflgüdümü sa¤lamakt›. Politikalar›n oluflturulmas›nda temel araflt›rmalara dayanma ilkesi çerçevesinde planlar›n yap›lmas› öngörülmüfltü. Bugün bile bu ilke geçerlidir ve kalk›nma planlar› araflt›rma bulgular›na dayanan komisyon raporlar›n› dikkate al›r. Buna karfl›n, 2000’lerde art›k planlar›n etkinli¤i azald›. ‹stihdamda devlet d›fl› güçlerin rolü artt›. Enformal ifllerin egemen olmas› da planlama ilkelerinin ifllemeyiflinin önemli bir nedeni oldu. Say›lar› giderek artan sivil toplum kurulufllar›n›n yapt›¤› faaliyetleri koordineli bir biçimde gereksinim ilkesine ba¤lanmas›n› ise hiç bir kurum üstlenmedi. Bence KE‹G platformunda araflt›rmalar›n eksik hizmetlere iflaret etmesi ile uygulamada bu alanlarda yeni insiyatiflerin oluflmas›n› sa¤lamak amaçlanmal›. Di¤er bir deyiflle, uygulama ile araflt›rma aras›nda iliflki devlet d›fl› örgütlenmelerle de özendirilmeli, güçlendirilmeli. Türkiye’de 1980 sonras› kad›n eme¤i ve istihdam›na iliflkin yap›lan çal›flmalar›n kantitatif bir de¤erlendirmesini yapan Y›ld›z Ecevit’in sunumu ve ek olarak verdi¤i bibliyografya, kuflkusuz çok önemli katk›lard›. Ecevit bize say›lar›n büyüsünü gösterdi. Araflt›rmalar›n artt›¤›n› genel olarak hepimiz biliyoruz, ama kabaca yirmi alt› y›l içinde sadece kad›n eme¤i ve istihdam› alan›nda Y›ld›z Ecevit’in tam 785 adet çal›flma saptam›fl olmas› çok etkileyici. Bu say› tekrarlardan dolay› biraz az ya da eksikliklerden dolay› biraz fazla olabilir. Ancak yine de büyüklük olarak önemsenecek bir miktard›r. Ecevit’in verdi¤i say›lardan yola ç›karak y›lda ortalama otuz çal›flma yap›ld›¤›n› tasavvur edebiliriz. Bu otuz çal›flman›n befli kitap, onüçü makale, yedisi ise tez. Geri kalanlar yay›nlanmam›fl bildiri ve raporlar. Do¤al olarak bu say›lar›n gelecekte katlanarak artmas›n› hedeflememiz gerekiyor. Ayr›ca, say›lar bize kabaca y›lda kaç çal›flmay› izlememiz gerekti¤i hakk›nda da bir fikir veriyor. Ecevit’in sundu¤u bibliyografyan›n da s›k aral›klarla güncellenmesi, WEB sayfas›nda yer almas› ve ayr›nt›l› analizlere el verecek bir veri taban› haline getirilmesi gerekiyor. Y›ld›z Ecevit, sunumunda toplad›¤› tüm çal›flmalar› dikkate alarak, yani 785 eserden yola ç›karak araflt›rmac›lar›n bu alandaki genel e¤ilimlerini göstermeye çal›flt›. Yay›nlanmam›fl çal›flmalar›, yani konferans bildirilerini ve araflt›rma raporlar›n›, kitaba verdi¤i bibliyografyaya dahil etmemifl. Bu bibliyografya 1980-2006 y›llar› aras›nda kad›n eme¤i ve istihdam›na iliflkin kitap, makale ve tezlerin tümünü kaps›yor. Gelecekte yay›nlanmam›fl eserlerin metinlerini bulabildiklerimizi de bibliyografyaya dahil etmemiz yararl› olabilir8. Zaten Ecevit de Türkiye gibi ülkelerde yay›nlanmam›fl olan çal›flmanlar›n di¤erlerine göre daha az de¤erli olmad›¤›na iflaret ederek bu çal›flmalar› da ciddiye almam›z› öneriyor. Araflt›rmac›lar›n yay›nlama konusundaki deneyim ve iliflki eksiklikleri ve araflt›rmalar›n yay›nlanmas›n› özendirecek mekanizmalar›n azl›¤› önemli bir sorundur. KE‹G’in bu alanda yapmas› gereken, araflt›rmac›lara yay›n yapabilme koflullar› ve olanaklar› hakk›nda bilgilendirme toplan8

Yay›nlanmam›fl konferans bildirilerinin bir bölümü hiçbir zaman bir yaz›l› bir metne dönüfltürülmemifl olabilir. Sadece bafll›kla r›na bakarak onlar› bibliyografyaya dahil etmek bu nedenle sak›ncal›. Yaz›l› metinlerinin oldu¤u bildirileri ancak bibliyografyaya koymal›y›z diye düflünüyorum. Ama bunu saptamak da kolay de¤il. Dolay›s›yla, bu kitab›n arkas›nda ek olarak verilen bibli yografyayayay›nlanmam›fl eserlerin dahil edilmemifl olmas›n›n hakl› bir gerekçesi var.

t›lar› düzenlemek olabilir. Ayr›ca, önemli gördü¤ümüz çal›flmalar›n yay›nlanmas› için özel bir çaba harcamak da gerekir. Y›ld›z Ecevit sunumunda popüler araflt›rma konular›n› ve hiç popüler olmayan alanlar› gösterdi. En çarp›c› buldu¤um bulgular›, k›rsal kesimdeki kad›nlarla ilgili çal›flmalar›n giderek azalmas›, buna karfl›l›k giriflimci kad›nlar üzerine yap›lan çal›flmalar›n çok h›zla artmas›yd›. Zaman içindeki karfl›laflt›rmalarda Y›ld›z Ecevit üç dönemi dikkate alm›fl. 1980’ler, 1990’lar ve 2000’ler. 2000’li y›llar› henüz bitirmedi¤imiz için karfl›laflt›rmalarda son dönemdeki azalmalar›n istatistiksel olarak güvenilir olup olmad›¤›n› bilemeyiz. Ama art›fllar için ayn› fley söz konusu de¤il. Örne¤in, 1980’ler ve 1990’larda yap›lan çal›flmalar›n, 2000’lerin ilk alt› y›l›nda afl›lmas› önemlidir. Buna göre, k›rsal araflt›rmalar›n azl›¤› sorununun olup olmad›¤› henüz belli de¤il. Belki de 2010’a kadarki dönemde bu tür araflt›rmalar artacak. Ama giriflimcilerle ilgili çal›flmalar›n h›zla artmas› bir sorun olarak ele al›nabilir. Tart›flmalarda bu konuda birkaç müdahelenin yap›ld›¤›n› hat›rl›yorum. Örne¤in, bu alanda çal›flmalarla giriflimci kad›nlar›n artmas› sa¤lanabilirse bu olumlu bir art›flt›r dendi. Burada sorun biraz da Türkçe’nin belirsiz kategorileri kullanmadaki esnekli¤idir. "Giriflimci" iflte böyle çok esnek bir kategoridir ve sosyal s›n›flar›n hepsini içeren bir niteli¤e sahiptir. Bunun benzeri bir baflka kategori olan "serbest" üzerinde düflündüklerimi söyleyerek bu konudaki fikrimi anlatmak istiyorum. Türkiye’de ço¤unlukla belirsiz iflleri tan›mlamak için kullan›lan "serbest çal›fl›yor" tabiri çok yayg›nd›r. Anketlerde kad›nlar›n kocalar› için "serbest" demelerinin bir nedeni de ne ifl yapt›¤›n› tam olarak bilmemesi ya da anketçiye en uygun cevab›n ne oldu¤unu bilmemesi olarak belirlenmifltir. Bütün enformal ifller bu kategoride de¤erlendirilebilmektedir. Bir de tabii "serbest" demek "kendi hesab›na" çal›fl›yor anlam›na gelmektedir. Yani bir mafya babas›da, bir bakkal da ya da bir diflçi de "serbest" olarak nitelendirilebilmektedir. Giriflimci kad›nlar da böyle bir hetorejen tan›mlama içinde de¤erlendirilmektedir. Mikro kredi alarak küçük ifller yapanlar da, ihracaat yap›p vergi rekortmeni olanlar da, ayn› kategoridedir. Bu durumda salt giriflimciler üzerine yap›lan yorumlar›n da geçerlili¤i oldukça flüpheli olmaktad›r. Bence hiç bir ifli olmadan geçinme sorunlar› yaflamaktansa kad›nlar›n mikro kredi alarak "giriflimci" olmalar›nda bir sorun yoktur. Ama bunun anlam›n› da abartmamak gerekir. D›fl kaynakl› fonlar özellikle mikro kredi alan "giriflimciler" üzerinde araflt›rma yapanlar› özendirmektedir. Ama daha önemli görülen alanlarda bu tür bir mali destek yok. KE‹G platformu kendi araflt›rma gündemini saptayarak araflt›rmac›lar› ve fon vericileri gerekli görülen alanlarda çal›flmalar›n yap›lmas› için yönlendirebilmeli. Y›ld›z Ecevit yaln›z yap›lan araflt›rmalardan de¤il ayn› zamanda ulusal düzeyde kullan›ma aç›k olan veri kaynaklar›ndan da söz etti. Bu arada önemle üzerinde durdu¤u ve benim de kat›ld›¤›m sorun, TU‹K gibi devlet kurulufllar›n›n toplad›¤› verileri araflt›rmac›lara satmas›yd›. Asl›nda TU‹K’den beklenen, araflt›rmac›lara yard›mc› olan bir hizmet birimi olmas› iken, toplanan verileri satarak zaten say›lar› az olan araflt›rmac›lar›n önüne yeni bir engel koymas› kabul edilemez. Say›lar önemli olmakla birlikte araflt›rmalar›n niteli¤i ve özgünlü¤ü de önemlidir. K›s›tl› zaman içinde Y›ld›z Ecevit araflt›rmalar›n nitelikleri üzerinde duramad›. Ama bu tür yay›nlar› takip etmeye çal›flt›¤›m kadar›yla nitelikli araflt›rmalar›n art›fl› çok daha yavafl olmaktad›r. Örne¤in, Hacer Ansal’›n 1998’de sanayide yeni teknolojilerin formal sektörde çal›flan kad›nlar üzerindeki etkilerini tart›flt›¤› makalenin üzerinden neredeyse on y›l geçmesine

ra¤men bu alanda benzer nitelikli bir çal›flma yap›lmam›flt›r9. Ayn› fleyi Y›ld›z Ecevit’in yap›sal uyum mekanizmalar›n›n Türkiye’deki kad›n istihdam›na etkisini inceledi¤i çal›flma için de söylemek mümkündür10. KE‹G platformu nitelikli araflt›rmalar›n yap›lmas›n› özendirecek yöntemleri de bulmak zorundad›r. Bu üç sunumdan sonra KE‹G örgütlenme modeli üzerinde tart›flmalara baflland›. Bu kadar büyük bir grup içinde iletiflimin her zaman uyumlu olmas› beklenmez. Bu toplant›da da belli konular üzerinde tart›flmalar ve fikir ayr›l›klar› ç›kt›. Bunlar›n baz›lar›ndan söz etmek konuyu açmak aç›s›ndan yararl› olabilir. Örne¤in, gelecekte yap›lacak ortak çal›flmalarda "feminist bak›fl aç›s›" yerine "kad›n bak›fl aç›s›" teriminin benimsenmesi gere¤i üzerinde ö¤retici bir tart›flma yafland›. Siyasi partiler, sendikalar gibi kimi örgütlerden gelenler "feminist bak›fl aç›s›" teriminin kullan›lmas›n›n kendi örgütleri taraf›ndan kabul edilemez oldu¤unu ileri sürdüler. Böyle bir terimin benimsenmesi, onlar›n kat›l›mlar›n› düpedüz engelleyici olacakt›. Bu fikre feminist hareket içinde olanlardan da destek geldi. Sonuçta "kad›n bak›fl aç›s›" teriminin kullan›lmas›na karar verildi. Bir baflka tart›flma, örgütlenme biçimi ve zamanlamas› üzerinde oldu. E-posta grubu kurarak daha gevflek bir yap›da iletiflim içinde olmak ve uzun bir süreçte örgütlenmeye gitmek isteyenler oldu. Öte yandan, zaten bugüne kadar geç kal›nd›¤›n› ve koordineli bir platform düzenine hemen geçilmesi gerekti¤ini ileri sürenler de vard›. KE‹G kurucular›, bu toplant›y› düzenlemek için bir y›ld›r çok ciddi ve özverili çal›flmak zorunda kald›klar›n› söylediler. Onlar daha kapsaml› bir örgütlenme ile sorumlulu¤un paylafl›m› taraftar›yd›lar. Her kesimden destek görmese de sonuçta KE‹G’in ivedilikle bir platform olarak örgütlenmesi fikri daha a¤›r bast›. Tart›flmalar›n tonu günün sonundaki örgütlenme modeli, iflleyifl biçimi ve gelecekteki faaliyetlerin tart›fl›lmas›na ayr›lan zamanda yükseldi. KE‹G’e birey olarak üye olamaman›n, herhangi bir kurulufla ba¤l› olmadan ya da ba¤l› oldu¤u kuruluflla bu platforma kat›lamayanlar için d›fllay›c› olaca¤› öne sürüldü. Platforma, formal kurum ve kurulufllar›n yan› s›ra, insiyatiflerin, yani enformal gruplar›n da üye olabilecekleri söz konusu olunca sorun bir ölçüde çözüldü. Zira bu yolla, bireysel hareket etmek yerine, grupla tart›flarak ve iflbirli¤i içinde hareket etmenin de zorunlu temelleri at›lm›fl oldu. Örne¤in, genellikle yaln›z çal›flan araflt›rmac›lar olarak bizler KE‹G’e üye olabilmek için sanal ortamda örgütlenip bir grup kurmaya orada karar verdik. Grup üyeli¤i KE‹G’in yönetim sorumlulu¤unu ve gerekli altyap›y› sa¤layabilmek için önemli. Bu biçimde, hem her gruba eflit a¤›rl›k verilebilecek, hem de üye olan herhangi birgrup yönetime seçildi¤inde bir süreli¤ine sekretaryay› yürütme sorumlulu¤unu üzerine alm›fl olacak. Yönetimle ilgili KE‹G kurucular›n›n haz›rlad›klar› plan›n kat›l›mc›lar taraf›ndan tam olarak özümsenip tart›fl›lmas›n›n bir günde yap›lacak bir ifl olmad›¤› çok aç›k biçimde ortaya ç›kt›. Platforma kat›lmay› hemen isteyenler bile sunulan yönetim biçimini kendi aralar›nda tart›flma ihtiyac› içinde olduklar›n› belirttiler. Gelecekte KE‹G’in nas›l çal›flmas› gere¤i üzerinde üye gruplar›n temsilcilerinin epeyce mesai harcayacaklar› görünüyor. 9

10

Hacer Ansal (1998) "Küreselleflme, Sanayide Teknolojik Modernizasyonve Kad›n ‹stihdam›" Ferhunde Özbay (yay›na haz›rla yan) (1998) Küresel Pazar Aç›s›ndan Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam›ndaki De¤iflimler: Türkiye Örne¤i. KSSGM ve ‹KGV Yay›n›. Ankara. Ss. 79-104. Y›ld›z Ecevit (1998) "Küreselleflme, Yap›sal Uyum ve Kad›n Eme¤inin Kullan›m›mdaki De¤iflmeler" Ferhunde Özbay (yay›na haz›rlayan) (1998) Küresel Pazar Aç›s›ndan Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam›ndaki De¤iflimler: Türkiye Örne¤i. KSSGM ve ‹KGV Yay›n›. Ankara. Ss. 31-78.

KE‹G platformu önerisinde çeflitli kesimlerden gelenlerin birarada çal›flarak yaln›z iletiflimi de¤il, gerekti¤inde tekrarlar› azaltan ve iflbirli¤i içinde etkin çal›flmay› teflvik eden "çal›flma gruplar›" halinde örgütlenmesi de öngörülmüfl. Çal›flma gruplar› üye gruplardaki bütün bireylere aç›k olacak. Bunun yan› s›ra, örgütler çal›flt›klar› konularda KE‹G’den destek istebilecekler. Birlikte toplant›lar düzenlenebilecek. Ayr›ca, önemli bir konuda politika oluflturma aflamas›nda iletiflim ve iflbirli¤ini etkin ve h›zl› bir biçimde KE‹G platformu çerçevesinde örgütlemek olanakl› olacak. Bütün bu potansiyel f›rsatlar› düflününce gitti¤imiz yol hakk›nda olumlu duygular içinde olmamak olanaks›z. Umar›m bu kitap ve arkas›ndan gelen oluflum kad›n eme¤i ve istihdam› konusunda daha ciddi at›l›mlar›n yap›lmas›nda önemli bir araç olur.

KE‹G TOPLANTISI SONRASINDAK‹ GEL‹fiMELER: KE‹G PLATFORMU Serap Güre

E‹G 24 fiubat 2007 Toplant›s›'ndan sonra bir yandan amaçlad›¤›m›z platform çal›flmalar›na bafllad›k, öte yandan bir web sitesi ve elinizdeki bu ilk yay›n› haz›rlad›k. KE‹G toplant› raporunun bas›lmas› ve web sitesinin yap›lmas› öncelikli ifllerdi. Tabii bunlar›n gerçekleflmesi için toplant› kay›tlar›n›n yaz›lmas›, sunumlar›n yaz›l› hale dönüfltürülmesi ve kitaba koymay› planlad›¤›m›z verilerin toplanmas› için yo¤un bir çal›flma gerekiyordu. Bu süreci iki ay olarak öngörmemize ra¤men istedi¤imiz olmad› ve çal›flmalar Eylül ay›na uzad›. Platform kuruluflunun ilk aflamas›nda toplant› kat›l›mc›lar›yla elektronik ortamda iletiflim kurarak üyelik biçim ve koflullar›n› tart›flt›k. KE‹G Platformu'na üyeli¤in inisiyatiflere, derneklere, vak›f, sendika, mesleki kurulufllar vb. gruplara yönelik olmas› üzerinde ›srarl› olduk. 24 fiubat toplant›s› s›ras›nda ve sonras›nda kat›l›mc›lar›n katk›lar›ndan yararlan›larak KE‹G Platformu'na üyelik konusunu afla¤›daki biçimde flekillendirdik.

K

KE‹G Platformu alt›nda de¤iflik kad›n gruplar› olarak biraraya gelme¤e çal›fl›yoruz. Örne¤in, iflçi veya iflveren olmak gibi di¤er aidiyetlerimiz nedeniyle tabii ki farkl› ç›karlar›m›z var, ama ortak bir mücadele alan›m›z da mevcut. Farkl›l›klar›m›za ra¤men, sadece kad›n olmam›z nedeniyle içinde yaflad›¤›m›z erkek egemen toplumda ikincil konumlara itilmifl durumday›z. Mücadele alan›m›z›, her sosyal ve gelir grubundan gelen kad›nlar olarak eme¤imize sahip ç›kmak, kad›n olmam›zdan kaynaklanan ezilme biçimlerine karfl› mücadele etmek, olarak ald›¤›m›z takdirde ortak bir paydada buluflabiliriz. Amac›m›z, say›sal olarak kad›n erkek eflitli¤i sa¤lamak de¤il, ezilme biçimlerimizi ortadan kald›rmak. Bu nedenle, KE‹G, toplumsal cinsiyet eflitsizlikleri kadar çal›flma yaflam›nda varolan di¤er ezme biçimlerine karfl› da mücadele eder. Ev ve ev d›fl›ndaki çal›flma yaflam›nda insan onuruna yarafl›r, adil iliflkiler kurulmas› için mücadele eder. KE‹G Platformu'na, kad›n eme¤i ve istihdam› konusunda kad›n bak›fl aç›s› ile çal›flan kad›n örgütleri, inisiyatifleri ve gruplar› ile belediyeler, sendikalar ve yar› kamusal kurulufllar›n içindeki kad›n bak›fl aç›s› ile çal›flan kad›n gruplar› ve inisiyatifleri üye olabilir.

Burada kad›n bak›fl aç›s›n›n alt›n› özellikle çizmek istedik. Toplant› s›ras›nda da tart›fl›ld›¤› gibi KE‹G Platformu'nun kad›n bak›fl aç›s›ndan sorunlara yaklafl›m› en temel özelli¤idir. Kimileri kendilerini do¤rudan “feminist” olarak tan›mlamakta, kimileri için ise toplumda daha kabul gören “kad›n bak›fl aç›s›” terimi tercih edilmektedir. Bizim için önem-

li olan sözcüklerden çok kavramlar›n anlamland›rd›¤› bak›fl aç›s›nda bir ortak nokta bulmakt›r. Bugüne kadar (Eylül 2007) üye olan 29 grubun adlar›, bulunduklar› iller ve temsilcileri afla¤›daki listede yer almaktad›r. KE‹G PLATFORM ÜYELER‹ Antalya Kad›n Dan›flma ve Dayan›flma Merkezi

Hicran Karabudak

Avc›lar Kad›n Kooperatifi

Pervin Oku

Antalya ‹stanbul

Buca Evka 1 Kad›n Kültür ve Dayan›flma Evi

Haflime Akbak›n

‹zmir

Çanakkale Giriflimci Kad›nlar Üretim ve Pazarlama Derne¤i

Fikriye K›z›lkeçi

Çanakkale

Çekev Çi¤li Evka-2 Kad›n Kültür Evi

K›zbes Ayd›n

‹zmir

Elder Kad›n El Eme¤ini De¤erlendirme Derne¤i

fiirin S›ng›n Y›lmaz

Çanakkale

Ev Eksenli Çal›flma Grubu - Samsun

Dilek Kamber

Samsun

Ev Han›mlar› Dayan›flma ve Kalk›nd›rma Derne¤i

Sevgül Akdo¤an

Adana

Giriflimci Kad›nlar›n Desteklenmesi Derne¤i

Ayfle Balkanay

Denizli

Hak-‹fl

Jülide Sar›ero¤lu

Ankara

‹zmir Kad›n Dayan›flma Derne¤i

Sevgi Akgül

‹zmir

Kadav Yeni Ad›m Kad›n Sitesi

Nihal fiirin P›narc›o¤lu Kocaeli

Kad›n Adaylar› Destekleme ve E¤itme Derne¤i

Hülya Gülbahar

‹stanbul

Kad›n E¤itim ve ‹stihdam Derne¤i

Zuhal Tataro¤lu Arnaz

Ankara

Kad›n Eme¤i ve Sosyal Çal›flma Grubu

Reyhan Atasü Topçuo¤lu Ankara

Kad›n Mühendisler Grubu

Günefl Bodur

‹stanbul

Kad›n Sendikac›lar Grubu

Mürüvvet Y›lmaz

‹stanbul

Kad›n›n ‹nsan Haklar› Yeni Çözümler Derne¤i

‹pek ‹lkkaracan

‹stanbul

Kad›nlarla Dayan›flma Vakf›

Serap Güre

‹stanbul

Türkiye Kad›n Giriflimciler Derne¤i

Aysun Say›n

‹stanbul

Kamer Vakf›

Nilgün Y›ld›r›m

Diyarbak›r

KEFA Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam› ile ‹lgilenen Feminist Araflt›rmac›lar Ferhunde Özbay

‹stanbul

K›rkörük Kad›na Yönelik fiiddetle Mücadele Kooperatifi

Ayfle Çelik

Ankara

Petrol ‹fl Kad›n Dergisi

Necla Akgökçe

‹stanbul

Selis

Behice Ok

Diyarbak›r

Sosyal Kalk›nma ve Cinsiyet Eflitli¤i Politikalar› Merkezi

Ceren ‹flat

‹stanbul

Türk Tabibler Birli¤i Kad›n Grubu

Hülya Biriken

Ankara

Van Kad›n Derne¤i

Gülcan Akbay

Van

Yaflam Evi Kad›n Dayan›flma Derne¤i

Asuman ‹zol

Urfa

Platforma üye olan gruplar›n baz›lar› uzun y›llar istihdam alan›nda mücadele vermifl köklü kurulufllard›r. Baz›lar› ise KE‹G'e üye olabilmek için daha yeni örgütlenen inisiyatiflerdir. Bu aç›dan oluflan heterojen yap›n›n sak›ncalar› da, yararlar› da var. Örne¤in, KE‹G Platformu'nun faaliyetleri s›ras›nda yeni gruplaflanlar eskilerden çok fley ö¤renebilir. Örgütlenme modelleri üzerinde çeflitli gruplar›n etkilefliminin yararlar› da yads›namaz. Buna karfl›l›k yeni gruplar kendi aralar›ndaki iletiflimi henüz tam olarak sa¤layamad›klar›ndan aç›k bir hedefleri ve bu hedefe yönelik iflbölümü ve yöntemleri de yeterince belirlenmifl de¤il.

KE‹G Platformu'ndaki üye gruplar›n ilgi alanlar› en genelde emek ve istihdam olmakla birlikte farkl› bölge ve sektörlere yönelmeleri aç›s›ndan da heterojen bir yap›da. Pek ço¤u il düzeyinde kurulan bir “kad›n dayan›flma” derne¤inden öte bir uzmanlaflmaya sahip de¤il. Genel amaçl› bu kad›n derneklerini ben flahsen çok önemsiyorum. Bu derneklerin birbirleri ile iletiflimi KE‹G Platformu ile s›k›laflacak ve umuyorum ki bu sayede etkinlikleri de artacakt›r. On iki farkl› ilde faaliyet gösteren üye gruplar›n say›lar› artt›kça tüm ülkeyi daha kapsaml› temsil edecek bir çeflitlili¤e ulaflaca¤›z. Platformun bölgesel toplant›lar düzenleyerek ülkenin farkl› yörelerindeki emek ve istihdam sorunlar›na ortak çözüm önerileri getirmesi planlar›m›z aras›nda. KE‹G Platformu'na üye olan meslek kurulufllar› bence halen görece az. (TTB, KEFA, Kad›n Eme¤i ve Sosyal Çal›flma ve Kad›n Mühendisler). Bu meslek gruplaflmalar› biraz önce anlatt›¤›m genel amaçl› örgütlere göre di¤er bir uçta olup uzmanlaflm›fl gruplar. Bunlar›n hepsi Ankara ve ‹stanbul gibi büyük kentlerde örgütlenmifllerdir. Ülke çap›nda politikalar›n etkin takipçisi olabilmek için çeflitli meslek gruplar›n›n KE‹G bünyesinde bir araya gelmesi yararl› olacakt›r. Sekretarya olarak bu alanda çaba göstermeyi planl›yorum. Sendikal› kad›nlar›n kurduklar› örgütlerin de KE‹G'de daha fazla temsil edilmeleri önemli. Burada üye sendikalar›n yol göstericili¤ine ihtiyaç var. Sendikal› kad›n örgütleri de yine büyük kentlerde yer almaktad›r. Ayr›ca, meslek kurulufllar› ve sendikalar temelde “kay›tl›” yani formal sektörde çal›flanlar›n sesidir. Bir anlamda, merkezlerde uzmanlaflm›fl ve “kay›tl›” kesimin, taflraya do¤ru gidildikçe genel amaçl› gruplar›n Platform'da yer almas› var olan yap›y› yans›tmakta.. Kad›n eme¤i ve istihdam›n›n daha yo¤un oldu¤u kay›t d›fl› çal›flanlar›n örgütlenmeleri ise gördü¤üm kadar›yla oldukça heterojen bir yap›da. Örne¤in, bunlar›n bir bölümü “ev eksenli çal›flma”, “kad›n giriflimciler” ve “kad›n kooperatifleri” gibi asgari ücretin bile alt›nda bir gelirle yaflamaya çal›flan kad›nlar›n kurduklar› örgütler. Bu örgütlerin üyelerinin bir bölümü kendi hesab›na çal›fl›yor ya da yanlar›nda az say›da iflçi çal›flt›r›yor olsalar bile pek de ekonomik dilde kullan›lan standart “giriflimci” kategorisine uymuyorlar. Uzun vadede onlar›n KE‹G Platformu yoluyla örgütlü bir mücadele ile istihdam ve ifl koflullar›n› iyilefltirici önlemleri talep etmelerini beklemeliyiz. KE‹G'i oluflturmaya bafllarken, ilk önce, say›m›z dört kad›ndan 14 kad›na ç›km›flt›. fiu an ki Platform yap›s› ise genifl kitlelerle ba¤› olan örgütlerin kad›n gruplar›n› da içeriyor. Hayalimiz kad›nlar›n emek ve istihdam alan›nda karfl› karfl›ya kald›¤› her türlü ayr›mc›l›¤a karfl› politikalar üretmek ve hakl› taleplerimizin mücadelesini verirken mümkün oldu¤unca çok say›da kad›n›n deste¤ini alabilmek. Önümüze ç›kan engelleri aflabilmek için bir tak›m eksikliklerimiz olabilir. Bu eksiklikleri hep birlikte afl›p, stratejimizi birlikte oluflturmak ve haklar›m›z› savunmak için güçlü bir mücadeleyi örgütlemek önümüzdeki iflimiz. Geçti¤imiz bahar aylar›nda de¤iflik illerden ve çal›flma alanlar›ndan kad›n örgütleri Platform'a üye olunca bu kadar genifl bir alan›n temsili Platform'un çal›flmas›n› zorlaflt›rmamas› için bir araya gelip örgütlenme biçimi ve çal›flma program›m›z› belirlemeye karar verdik. 26 May›s 2007'de Kad›nlarla Dayan›flma Vakf›'n›n toplant› salonunda gerçeklefltirdi¤imiz ilk KE‹G üye toplant›s›nda, bir Platform olarak çal›flma biçimimizin çerçevesi ve kurallar›, hedeflerimiz ve önceliklerimiz, ulusal ve uluslararas› sivil ve kamu

kurumlar›yla ile iliflkiler, KE‹G çal›flma gruplar›n›n oluflturulmas› ve tüm bu çal›flmalar›n gerçeklefltirilmesini takip edecek KE‹G Sekretaryas›'n›n her türlü kayna¤a ulafl›m flekli ve prensiplerini konufltuk. Bu toplant›ya 29 üyeden 18'i kat›ld›. Tam gün süren toplant› sonras›nda KE‹G misyonu ve çal›flma alanlar›, KE‹G çal›flma prensipleri ve ilkelerini belirledik. Bir daha fark›na vard›m ki hepimiz sonuca varmak için çok heyecanl› oldu¤umuz kadar çok da tedirginiz. Sistemin yüzy›llarca kabul görmüfl düzenini kad›nlar›n insan haklar› için dönüfltürmek istiyoruz. Kimliklerimiz, ö¤retilerimiz, yaflam biçimlerimize karfl› gelmemiz, öncelikle kad›nlar olarak, bugünkünden farkl› bir yaflam biçimini kabul etmemiz ve ettirmemiz gerekiyor. Ekonomiden kad›nlar›n pay›na düflen parçay› büyütmek istiyoruz. Bunun için üretimin bütün alanlar›nda var olmam›z, çal›flan, karar veren, kazanan, tüketen ba¤›ms›z bireyler olarak toplumdaki kad›n erkek eflitli¤ini sevgiyle, azimle örmeliyiz. KE‹G'in her üyesinin kendi uzmanl›k alan›nda aktif oldu¤u ve ortak politikalar›n üretildi¤i bir Platform olmas›n› içtenlikle istiyoruz. Bu Platform ancak her örgütün ortak mücadeleyi ayr› ayr› besledi¤i ölçüde etkili olabilir. Hiçbir grup ya da kiflinin özel çabas› ile yürütülen bir yap› olmamas›n› isterken ortak bir ürün etraf›nda gerçek ihtiyaçlar›m›z›n karfl›land›¤› bir Platform oluflturma çabas› içindeyiz. Yukar›da da de¤indi¤im gibi, KE‹G misyonunu, en genel anlamda, kad›n eme¤i ve istihdam› konusunda kad›n bak›fl aç›s›n› ve kad›n örgütlerinin ortak taleplerini dile getiren bir Platform olmak, diye belirledik. KE‹G Platformu olarak ilk çal›flma alanlar›m›z› flöyle kararlaflt›rd›k. Üye örgütlerin yerelde kamu kurumlar› ile iletiflimde ve di¤er konularda karfl›laflt›klar› sorunlar› KE‹G iletiflim a¤›na sokmak; çal›flmalar›n›n ç›kt›lar›n› grupla paylaflmalar›n› sa¤lamak, edindi¤imiz tecrübeleri ortaklaflmak. Kad›n eme¤i ve istihdam› konusunda bir anlamda acil diyebilece¤imiz konularda çal›flmalar yapmak ve politikalar oluflturmak. Web sitemiz bu yay›n elinize geçmeden aç›lm›fl olacak. Web sitemizde tart›flma bloglar› oluflturuyoruz. Bu bloglar üzerinden bak›m hizmetleri, de¤iflen çal›flma biçimleri ve tar›m ve turizm baflta olmak üzere h›zla de¤iflen sektörlerde durum gibi birçok konuda tart›flma gruplar› oluflacak. Bu bloglarda yapaca¤›m›z tart›flmalar› de¤iflik bölgelerde yapaca¤›m›z atölye çal›flmalar› ile pekifltirecegiz. Ayn› zamanda bu tart›flma gruplar› ve atölye çal›flmalar› mücadele biçim ve alanlar›m›z› ve politikalar›m›z› oluflturmakta çok önemli bir rol oynayacak. KE‹G Platformu'na üye olmak için, kad›n bak›fl aç›s›na sahip bir kad›n örgütü olmak, ve KE‹G prensipleri çerçevesinde çal›flmalara kat›lmak yeterli olacak. Üyelik baflvurular› Platform'da de¤erlendirilip, ortaklafla al›nan karar yaz›l› olarak aç›klanacak. KE‹G Platform örgütsel yap›s› ve prensiplerini www.keig.org sitesinde bulabilirsiniz. KE‹G web sitesinden üyelerin kendi alanlar›ndaki çal›flmalar›na ulaflabilirsiniz. Kad›n eme¤i ve istihdam› alan›nda yap›lan, araflt›rmalara, ulusal ve uluslararas› sözleflmelere, Türkiye hükümetinin, Birleflmifl Milletlerin ve Avrupa Birli¤i'nin haz›rlad›¤› raporlara ulaflabilirsiniz. Ulusal ve uluslararas› geliflmeleri izleyebilir, görüfllerinizi KE‹G Platformu ile paylaflabilirsiniz. Kad›n eme¤i ve istihdam› ile ilgili tüm kad›n örgütlerini KE‹G Platformu'nda buluflmaya ça¤›r›yoruz.

EKLER A) Toplant›ya Kat›lanlar Listesi B) Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam› Alan›ndaki Kamu, Özel Sektör, Sendikalar, Ulusal ve Uluslararas› Kurumlar C) Türkiye’de Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam› ile ‹lgili Yasa ve Yönetmelikler D) Türkiye’nin imzalad›¤› Kad›n Eme¤ine ‹liflkin Uluslararas› Sözleflmeler ve Raporlar E) Mart 2006 Kad›n Örgütleri Ortak Bas›n Aç›klamas› F) Türkiye’de Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam› Üzerine Yap›lm›fl Araflt›rmalar Bibliyografyas›

KADIN EME⁄‹ ve ‹ST‹HDAMI ALANINDAK‹ KAMU, ÖZEL SEKTÖR, SEND‹KALAR, ULUSAL ve ULUSLARARASI KURUMLAR

I. Kamu Kurum ve Kurulufllar› Baflbakanl›k Kad›n›n Statüsü Genel Müdürlü¤ü (KSGM) Baflbakanl›k GAP Bölge Kalk›nma ‹daresi Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤› Çok Amaçl› Toplum Merkezleri (ÇATOM) Devlet Planlama Teflkilat› (DPT) Halk Bankas› Giriflimci Destekleme Merkezleri (G‹DEM) Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Gelifltirme ve Destekleme ‹daresi Baflkanl›¤› (KOSGEB) Sosyal Yard›mlaflma ve Dayan›flma Genel Müdürlü¤ü Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlü¤ü (SHÇEK) Tar›m ve Köy ‹flleri Bakanl›¤› Türkiye ‹fl Kurumu (‹fi-KUR) II. Meslek Örgütleri 1. Odalar Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu (TESK) Türkiye Giyim Sanayicileri Derne¤i (TGSD) Türkiye Mimar ve Mühendisler Odas› Birli¤i (TMMOB) Türkiye Odalar ve Borsalar Birli¤i (TOBB) 2. Sendikalar Devrimci ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonu'nun (D‹SK) HAK-‹fi Konfederasyonu Kamu Emekçileri Sendikalar› Konfederasyonu (KESK) Türkiye ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonu (TÜRK-‹fi) Türkiye ‹flveren Sendikalar› Konfederasyonu (T‹SK) Türkiye Petrol Kimya Lastik ‹flçileri Sendikas› (PETROL-‹fi) Türkiye Tekstil Örme ve Giyim Sanayi ‹flçileri Sendikas› (TEKS‹F) III. Kad›n Örgütleri 1. Giriflimci Kad›n, ‹fl Kad›n›, Kad›n Dernekleri, Kooperatifler, Gruplar Adana ‹fl Kad›nlar› Derne¤i (‹fiKAD) Ad›yaman Anadolu Kad›nlar Derne¤i (AKAD) Antalya ‹fl Kad›nlar› Derne¤i (ANT‹KAD) Ba¤lar Belediyesi Kardelen Kad›n Evi Ba¤lar Kad›n Kooperatifi

Bal›kesir ‹fl Kad›nlar› Derne¤i (BA‹KAD) Batman-Selis Kad›n Dan›flma Merkezi Çanakkale Kad›n El Eme¤ini De¤erlendirme Derne¤i (ELDER) Çanakkale Kad›n Giriflimciler Kooperatifi Denizli Giriflimci Kad›nlar›n Desteklenmesi Derne¤i (G‹KAD) Diyarbak›r ‹fl Kad›nlar› Derne¤i (D‹KAD) Diyarbak›r Kad›n Sorunlar› Araflt›rma ve Uygulama Merkezi (D‹KASUM) Diyarbak›r Kibele Kad›n Kooperatifi Ege Üniversitesi Kad›n Sorunlar› Araflt›rma ve Uygulama Merkezi (EKAM) Erzurum Giriflimci Kad›nlar Derne¤i (ER-KADIN) Ev Eksenli Çal›flan Kad›nlar Çal›flma Grubu Güneydo¤u ‹fl Kad›nlar› Derne¤i ‹zmir Giriflimci Kad›nlar Derne¤i ‹zmir Giriflimci Kad›nlar Derne¤i (G‹RKADE) Kad›n Giriflimciler Derne¤i (KAG‹D) Kad›n Mühendisler e-grubu Kad›n›n ‹nsan Haklar›-Yeni Çözümler Derne¤i Mardin ‹pekyolu Kad›n Kooperatifi Mersin Giriflimci ‹fl Kad›nlar› Derne¤i (G‹fiKAD) Mufl ‹li Kad›n Giriflimciler Derne¤i Siirt Kurtalan Kad›n Dayan›flma Derne¤i Türkiye Kad›n Giriflimciler Derne¤i (KAG‹DER) Umut Ifl›¤› Kad›n Kooperatifi Van Bostaniçi Kad›n Destekleme, Çevre, Kültür Kooperatifi Van Kad›n Derne¤i (VAKAD) Viranflehir Belediyesi Kad›n Merkezi Yaflam Kad›n, Çevre, Kültür Kooperatifi Yerel Gündem 21 Kad›n Kent Meclisleri 2. Vak›flar Ça¤dafl Kad›n ve Gençlik Vakf› (ÇKGV) Kad›nlarla Dayan›flma Vakf› (KADAV) Kad›n Eme¤ini De¤erlendirme Vakf› (KEDV) Kad›n Merkezi Vakf› (KA-MER) IV. Sivil Toplum Kurumlar› Grameen Bank - Diyarbak›r Projesi Türkiye Kalk›nma Vakf› (TKV) V. Uluslararas› Kurumlar Avrupa Birli¤i Kad›n Erkek Eflitli¤i Komisyonu(AB) Birleflmifl Milletler Kalk›nma Program› (UNDP) Uluslararas› Çal›flma Örgütü (ILO)

KADIN ÖRGÜTLER‹ ORTAK BASIN AÇIKLAMASI Mart 2006 Türkiye ‹flveren Sendikalar› Konfederasyonu -T‹SK- ve Hürriyet ‹nsan Kaynaklar› 10-11 fiubat 2006 tarihlerinde “Kad›n ‹stihdam› Zirvesi”ni düzenleyerek kad›n istihdam› gibi son derece önemli bir konuyu Türkiye'nin gündemine getirdiler. Afla¤›da imzas› bulunan kad›n örgütleri olarak, iflveren örgütlerini çat›s› alt›nda toplayan T‹SK'in bu giriflimini olumlu karfl›l›yoruz. Ancak, gerek toplant›n›n örgütlenmesi sürecinde, gerekse toplant› sonucu ortaya ç›kan sonuç bildirisinde y›llard›r bu konu üzerinde çal›flan kad›n örgütlerinin, akademisyenlerin ve aktivistlerin deneyim, birikim ve taleplerinin büyük ölçüde d›fllanm›fl oldu¤unu görüyoruz. “Kad›n ‹stihdam› Zirvesi”nin 13 fiubat 2006 tarihli sonuç bildirisi, kad›n istihdam› sorununun çok boyutlu bir sorun oldu¤unu dile getirmesine ra¤men, öne sürülen çözüm önerileri konuyla ilgili ufku dar ve büyük ölçüde kad›n perspektifinden uzak bir görüflü yans›tmakta ve bildiri, kad›n istihdam›n› art›rmada esas teflkil edecek çözüm önerilerini d›fllamaktad›r. Biz afla¤›da imzas› bulunan kad›n örgütleri, Türkiye'de kad›n istihdam›n›n OECD ülkeleri içinde en düflük seviyede olmas›n›n bafll›ca nedenleri olarak flu saptamalar› yap›yoruz: 1. Hükümetler taraf›ndan sürdürülen makro-ekonomik politikalar›n düzenli ve güvenceli istihdam yaratma kapasitesinin yetersizli¤i ve toplumsal cinsiyet perspektifinden yoksunlu¤u, kad›nlar›n hem çal›flma yaflam›na kat›l›rken hem de kat›ld›ktan sonra yaflad›klar› sorunlar› derinlefltirmektedir. ‹flsizlik oranlar› her y›l daha da yükselmekte, kad›n iflsizli¤i erkeklere k›yasla çok daha yüksek düzeylerde seyretmektedir. 2. Toplumsal yaflamda süregelen toplumsal cinsiyete dayal› ayr›mc›l›k, e¤itimden çal›flma yaflam›na ve siyasi temsile kadar her alanda kad›nlar›n ikincil olarak görülmesine neden olmakta, bu çerçevede erkeklerin kazanc› birincil, kad›nlar›nki ise ikincil olarak de¤erlendirilmektedir. Gerek aile içi, gerek ifl yaflam› iliflkileri varolan bu rol da¤›l›m› üzerinden yap›land›r›lmaktad›r. 3. Geleneksel cinsiyet rollerine dayal› aile içi iflbölümü çerçevesinde çocuk, hasta, yafll› bak›m› ve ev iflleri gibi hizmetlerin esas olarak kad›nlar›n sorumlulu¤u olarak görülmesi, onlar›n ifl yaflam›na girerken ve kariyer basamaklar›nda yükselirken önlerine ç›kan en önemli engeldir. 4. Kad›nlar›n hareket özgürlü¤ü üzerinde erkek egemen aile ve toplum yap›s›n›n oluflturdu¤u bask›lar nedeniyle kad›nlar›n ev d›fl›nda çal›flmas›na engeller konulmaktad›r. 5. Aile içinde oldu¤u gibi ifl yaflam›nda da cinsiyete dayal› ayr›mc›l›k bütün fliddetiyle kendini göstermektedir. Kad›nlara aç›k olan ifller büyük ço¤unlukla düflük ücretli, sosyal güvencesiz ve a¤›r çal›flma koflullar›na tabi ifllerdir. 6. Kad›nlar›n ifle girerken ve iflte çal›fl›rken karfl›laflt›klar› ayr›mc›l›¤›n önlenmesine ve toplumsal cinsiyet eflitli¤inin sa¤lanmas›na yönelik giriflimlerde bulunacak ve bu konudaki geliflmeleri izleyecek mekanizmalar bulunmamaktad›r. T‹SK'in kamuoyuna sundu¤u “Kad›n ‹stihdam› Zirvesi” sonuç bildirisinde kad›n istihdam›n›n düflük olmas›n›n temel nedenlerinden biri olarak kad›n örgütlerinin da¤›n›kl›¤›ndan

söz edilmektedir. Oysa, bugün Türkiye'de eflitlik politikalar›n›n gündemini a¤›rl›kl› olarak ba¤›ms›z kad›n örgütleri belirlemekte, kad›n-erkek eflitli¤ini sa¤lamaya yönelik çal›flmalar yapan güçlü bir kad›n hareketi bulunmaktad›r. Kad›n Örgütleri, Medeni Kanun'un ve Türk Ceza Kanunu'nun kabul sürecinde, hem kendi aralar›nda güçlü ve demokratik bir iflbirli¤i sergilemifl, hem de bask› grubu olarak önemli kazan›mlara imza atm›fllard›r. fiu anda kad›n örgütleri, siyasette kad›n oran›n› art›rmaktan, kad›na yönelik fliddete, kad›n›n ekonomik aç›dan güçlendirilmesinden, insan haklar›n›n korunup gelifltirilmesine kadar uzanan oldukça genifl bir yelpazede, birlik ve dayan›flma içinde faaliyet göstermektedir. Türkiye'de kad›n örgütlerinin Avrupa Kad›n Lobisi'ne üyeli¤i de böyle bir iflbirli¤i ve dayan›flman›n ulusal alanda kurulup uluslararas› alana yans›mas›n›n ürünüdür. Türkiye'de, kad›n örgütleri, aktivistler ve kad›n bak›fl aç›s›na sahip akademisyenler olarak y›llard›r birlikte çal›flarak oluflturdu¤umuz ve gerçekleflmesi için mücadele verdi¤imiz, kad›n istihdam›n› art›rmaya yönelik taleplerimiz afla¤›dad›r: 1. Yeni istihdam alanlar› yaratmak ve bunlar›n kad›nlara aç›k olmas›n› sa¤lamak devletin ve özel sektörün en baflta gelen sorumluluklar› aras›ndad›r. Bu ba¤lamda, iflsizli¤in azalt›lmas›na yönelik aktif istihdam politikalar› oluflturulmal› ve içine kapsaml› bir kad›n istihdam politikas› dahil edilmelidir. Oluflturulacak politikalar›n en k›sa zamanda uygulamaya konulmas› için somut ve zaman s›n›rl› hedeflerden oluflan bir planlama yap›lmal›; belirlenecek eflitlik politikalar›n›n hayata geçirilmesi için konu ile ilgili kurum ve mekanizmalar finans ve insan kayna¤› aç›s›ndan yeterli hale getirilmeli ve bunun için bütçeden ayr› bir kaynak ayr›lmal›d›r. 2. Parlamentoda Kad›n Erkek Eflitli¤i Daimi Komisyonu kurulmal› ve bu komisyon meclise intikal eden bütün yasalar› toplumsal cinsiyet eflitli¤i perspektifinden de¤erlendirmelidir. 3. Kad›nlar›n ve erkeklerin sorumluluklar› toplumsal cinsiyet eflitli¤i perspektifi ile yeniden ele al›nmal›; varolan zihniyet kal›plar›n› de¤ifltirmeye yönelik mekanizmalar oluflturulmal›d›r. Bu çerçevede; kad›nlar›n üzerindeki çocuk, hasta, yafll› bak›m› gibi sorumluluklar, erkeklerin de eflit flekilde üstlenmeleri beklenen toplumsal bir sorumluluk olarak kabul edilmeli, kamu ve özel sektör kaynaklar›n›n seferberli¤i ile bu hizmetlerin sa¤lanmas› yoluna gidilmelidir. Bu çerçevede; Çocuk bak›m›na dair bütün sorumluluklar›n ebeveynler taraf›ndan eflit paylafl›lmas›na katk›da bulunmak amac›yla ebeveyn izni düzenlemesi bir an evvel yasalaflt›r›lmal›d›r; – ‹fl yerinde emzirme odas› ve krefl açma, 150'den fazla kad›n iflçi çal›flmas› flart›na ba¤lanm›flt›r. ‹fl Kanunu uyar›nca bu konuyu düzenlemek üzerine ç›kart›lan yönetmelikler hala çocuk bak›m›n› kad›nlar›n sorumlulu¤u olarak görmektedir. Önerilerimiz; •

Ülkemizde iflletmelerin ezici ço¤unlu¤unun 9'dan az iflçi çal›flt›rd›¤› gerçe¤inden yola ç›k›larak, tüm çal›flanlar›n çocuklar›n›n krefl hizmetlerinden yararlanabilmesi için, çocuk bak›m›n› sadece iflverenin ve kad›nlar›n sorumlulu¤undan ç›kar›c› bir anlay›fl benimsenmeli, sadece iflverenleri de¤il yerel yönetimleri de bu hizmetin sunumuyla yükümlü tutan düzenlemeler yap›lmal›, bu hizmeti verebilmeleri için belediyeler finansal ve yap›sal olarak güçlendirilmelidir. Bu düzenlemeler yap›l›rken,

iflveren sorumlulu¤u çal›flt›rd›¤› toplam iflçi say›s›yla belirlenmelidir. Bu yap›lana kadar ayn› belediye s›n›rlar› içinde birden çok iflyeri bulunan iflverenin iflyerlerinin emzirme odas› ve krefl açma yükümlülü¤ü aç›s›ndan tek bir iflyeri gibi mütalaa edilmesi sa¤lanmal›d›r. • Ayr›ca sanayi bölgelerinde iflverenlere, çal›flt›rd›klar› toplam iflçi say›s›ndan ba¤›ms›z olarak ortak emzirme odas› ve krefl açma yükümlülü¤ü getirilmeli, bu noktada yerel yönetimlere de katk› yükümlülü¤ü getiren bir düzenleme yap›lmal›d›r. – Bu ba¤lamda yaln›zca kad›nlar için do¤um izni düzenlemesi yapmak yeterli de¤ildir. Kad›nlar›n do¤um izninden döndükten sonra de¤iflen ifl koflullar›na uyumunu sa¤layacak hizmet içi e¤itimlerin iflveren taraf›ndan verilmesini sa¤lamak ve kad›nlar›n ayn› veya eflde¤er pozisyonda çal›flmas›n› garantilemek gerekmektedir. Bunun için ‹fl Kanunu'nda bu konu ile ilgili düzenleme yap›lmal›d›r. 4. ‹fl Kanunu'nun kapsam› kad›n istihdam› aç›s›ndan bak›ld›¤›nda oldukça dard›r; kad›n istihdam›n› sadece art›rmak de¤il ayn› zamanda çal›flma koflullar›n› da düzeltmek aç›s›ndan gerekli düzenlemeler yap›lmal›d›r. Bu çerçevede; •

• • •

Geçici ve yevmiyeli olarak ev hizmetlerinde çal›flan kad›nlar kanun kapsam›na al›nmal›d›r. Kad›nlar›n a¤›rl›kl› olarak istihdam edildi¤i tar›m sektörü için Tar›m ‹fl Yasas› ç›kar›lmal›d›r. ‹fle al›nma sürecinde uygulanan cinsiyet ayr›mc›l›¤›n› önlemek için ‹fl Kanunu'nda ifl iliflkisi “ifle alma sürecini” kapsayacak flekilde tan›mlanmal›d›r.

‹fl Kanunu'nun kapsam› cinsiyete dayal› ayr›mc›l›¤›n yan›nda cinsel yönelim ayr›mc›l›¤›, etnik ayr›mc›l›k, dinsel ayr›mc›l›k gibi bütün ayr›mc›l›k türlerine karfl› olacak biçimde geniflletilmelidir. 5. Kamu ve özel sektör kurum ve kurulufllar› eflitli¤i sa¤lamak ve her türlü ayr›mc›l›¤a karfl› mücadele etmek için, kad›nlar›n ifle al›nma aflamas›ndan, meslek içi e¤itime ve iflte yükselmeye kadar, her aflamada karfl› karfl›ya kald›klar› cinsiyete dayal› ayr›mc›l›¤›n sorgulanmas›n› ve dönüfltürülmesini sa¤layacak aktif mekanizmalar gelifltirilmelidir. Bu ba¤lamda bünyelerinde cinsiyet ayr›mc›l›¤›n› ve iflyerinde cinsel tacizi önlemeye yönelik kurumsal yap›lar aciliyetle gelifltirmeli ve uygulamaya konmal›d›r. 6. Çal›flma hayat›nda kad›n erkek aras›nda dengeli bir yap› oluflana kadar pozitif ayr›mc›l›k uygulanmal›; pozitif ayr›mc›l›k uygulamas› devlet taraf›ndan teflvik edilmelidir. 7. Türkiye'de kad›nlar erkeklerin kazanc›n›n yaklafl›k %46's›n› kazanmaktad›r. Bu ayr›mc›l›¤›n önlenmesini sa¤lamak için bir ilk ad›m olarak eflde¤er ifle eflit ücret prensibinin uygulanabilmesi için ücretlerin dayand›r›ld›¤› nesnel bir ifl s›n›fland›rma sistemi gelifltirilmelidir. Ayr›ca, kad›nlara kendilerini geçindirecek bir hane reisi erke¤in oldu¤u varsay›m›yla yap›lan keyfi düflük ücret ödeme uygulamalar› denetlenmelidir. 8. Ekonomik, sosyal ve siyasal hayatta kad›nlar için nihai eflitli¤i sa¤layacak düzenlemelere ihtiyaç vard›r. Bunun için toplumsal yaflamda eflitli¤e ulafl›l›ncaya kadar geçici özel önlem politikalar› uygulanmal›d›r. Kad›nlar›n karar alma mekanizmalar›nda yer almalar› için en az %30 kota uygulamas› siyasi partiler kanunu çerçevesinde kad›nlar taraf›ndan

y›llard›r talep edilmektedir. Kad›nlar lehine benzer kota uygulamalar›, kamu ve özel iflyerlerinde ifle al›mlarda, atama ve yükseltmelerde de hayata geçirilmelidir. Afla¤›da imzas› bulunan kad›n örgütleri olarak, Türkiye'de kad›n istihdam›n›n art›r›lmas› için yukar›da s›ralad›¤›m›z politika ve uygulamalar›n bir bütün olarak ele al›nmas› gerekti¤ini savunuyor, kad›nlar›n istihdam›n›n sadece say›sal olarak art›r›lmas›n› de¤il, ayn› zamanda kad›nlar›n insana yarafl›r çal›flma koflullar› içinde, erkeklerle eflit olanak ve f›rsatlara sahip olarak istihdam edilecekleri bir ortam›n oluflturulmas›n› talep ediyoruz. Bu ortam›n oluflturulmas› için at›lacak her ad›mda, yukar›da sözünü etti¤imiz politika ve uygulamalar çerçevesinde kamu ve özel sektörü bizlerle birlikte çal›flmaya ça¤›r›yoruz. Adana Küçük Dikili K›r Çiçe¤i Kad›n Derne¤i Ankara'l› Feministler Avrupa Birli¤i Eflitlik Grubu- ABEG Avrupa Kad›n Lobisi Türkiye Ulusal Koordinasyonu ( AKLTUK) Çanakkale Kad›n El Eme¤i De¤erlendirme Derne¤i (ELDER)- Kad›n Dan›flma Merkezi Demokratik Özgür Kad›n Hareketi D‹KASUM- Diyarbak›r Emekçi Kad›nlar Derne¤i Ankara Giriflimi EP‹-DEM-Diyarbak›r Filmmor Kad›n Kooperatifi Giriflimci Kad›n Derne¤i IRIS Eflitlik Gözlem Grubu ‹zmir Ba¤›ms›z Kad›n ‹nsiyatifi ‹zmir Kad›n Dayan›flma Derne¤i Kadav Yeni Ad›m Kad›n Sitesi KA-DER ANKARA fiubesi KA-DER Genel Merkez Kad›n Dayan›flma Vakf›-KDV Kad›n Giriflimcilik Dan›flma Kurulu- Diyarbak›r Kad›n›n ‹nsan Haklar› Yeni Çözümler Vakf› Kad›nlarla Dayan›flma Vakf›-KADAV Kad›n Giriflimcilik Dan›flma Kurulu- Diyarbak›r KA-MER KAOS-GL KARDELEN Kad›n Merkezi- Diyarbak›r KAYA- Kad›n Yurttafl A¤› KAZETE Kibele Kad›n Kooperatifi- Diyarbak›r K›rk Örük Kad›na Yönelik fiiddetle Mücadele Derne¤i MORÇATI Ok Meydan› Atölye Morka¤›t Pazartesi Dergisi Petrol-‹fl Kad›n Dergisi SEL‹S Kad›n Dan›flmanl›k Merkezi-Diyarbak›r Toplumsal Geliflme ‹çin Kad›n, Gençlik, Çevre ve Kültür Derne¤i- TOGGEDER Türk Kad›nlar Birli¤i Adalar fiubesi Van Kad›n Derne¤i WINPEACE

TÜRK‹YE'DE KADIN EME⁄‹ VE ‹ST‹HDAMI KONUSUNDA YAPILMIfi ARAfiTIRMALAR B‹BL‹YOGRAFYASI Bu bibliyografya, Türkiye'de kad›n eme¤i ve istihdam› konusunda yap›lm›fl çal›flmalar› en kapsaml› biçimde bir araya getirerek birikmifl bilgiyi bir araya toplamay›, görünür k›lmay› ve araflt›rmac›lar›n kaynaklara ulaflmada karfl›laflt›klar› zorluklar› hafifletmeyi amaçlayan bir çal›flmad›r. Esas olarak kitaplar›, bilimsel dergiler içinde yay›nlanm›fl makaleleri, kitap içi bölümleri ve tezleri içermektedir. Elinizdeki kitab›n bafl›nda yer alan “Türkiye'de Kad›n Eme¤i Ve ‹stihdam› Alan›nda Yap›lm›fl Çal›flmalar›n De¤erlendirilmesi” bafll›kl› yaz›da, böyle bir bibliyografya haz›rlaman›n amac› ve süreci daha ayr›nt›l› olarak aç›klanm›flt›r. O bölümde, bugüne kadar Türkiye'de kad›n eme¤i konulu çal›flmalar›n bir analizi yap›larak, en çok hangi alanlarda ürün verildi¤i ve hangi alanlarda bilgi birikimine gereksinim oldu¤u gibi sorulara yan›t aranm›flt›r. Bu analize dahil edilen çal›flmalar EK-F de yazarlar›n soyadlar›na göre alfabetik olarak ve bölümler halinde sunulmaktad›r. Sadece konferans bildirileri ve araflt›rma raporlar›, yazarlar› taraf›ndan yay›na dönüfltürülmemifl çal›flmalar olduklar› için kapsam d›fl› b›rak›lm›fllard›r. Türkiye'de kad›n eme¤i ve istihdam› ile ilgili çal›flmalar›n uzun bir geçmifli olmakla birlikte bu bibliyografya, 1980 sonras›ndaki art›fl› dikkate alarak, son 27 senede yap›lan çal›flmalara odaklanm›flt›r. Bibliyografyada yer alan Türkçe yay›nlar›n yan› s›ra ‹ngilizce olanlara da yer verilmifltir. Elektronik olarak ulafl›labilen makalelerin adresleri de dahil edilerek kullan›c›lar›n kolayl›kla ulaflabilmeleri hedeflenmifltir. Bu bibliyografyada yer alan yüksek lisans ve doktora tezleri için Yüksek Ö¤retim Kurumu Tez Veri Taban› kullan›lm›fl ve çok say›da anahtar kelime ile tarama yap›larak mümkün olan en genifl listeye ulafl›lmaya çal›fl›lm›flt›r. Kullan›c›lar tezler hakk›nda daha genifl bilgiye ve tez özetlerine www.yok.gov.tr adresinden ulaflabilirler. Bu bibliyografya KE‹G'in web sitesinde (www.keig.org) de yay›mlanmaktad›r. Kullan›m kolayl›¤› olmas› aç›s›ndan yay›nlar, yazar adlar›na, yay›n y›llar›na, yay›n türlerine, konular›na, sektörlere ve mesleklere göre tarama yap›labilecek flekilde haz›rlanm›flt›r. Bibliyografyan›n elektronik ortamda olmas›, ayn› zamanda kad›n eme¤i ve istihdam› konusunda yeni yap›lacak yay›nlar›n bu bibliyografyaya dahil edilebilmesini ve böylece çal›flman›n güncellenebilmesini sa¤layacakt›r. Yay›nlar›n›n KE‹G sitesinde yer alan bibliyografyaya dahil edilmesini arzu edenler, bu yay›nlara ait künye bilgilerini [email protected] adresine gönderebilirler. Yapt›klar› çal›flmalarla Türkiye'de kad›n eme¤i ve istihdam› konusundaki bilgi birikimine katk›da bulunan de¤erli araflt›rmac›lar› kutluyor ve gelecek çal›flmalar› için baflar›lar diliyorum. Y›ld›z Ecevit Ankara, A¤ustos 2007

TÜRK‹YE' DE KADIN EME⁄‹ VE ‹ST‹HDAMI KONUSUNDA K‹TAPLAR

Abay, C., At›fl, E., & Saner, G. (1999). ‹zmir'de K›rsal Kad›na Yönelik E¤itimin ‹stidama Etkisi. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Acar, F., Ayata, A. G., & Varo¤lu, D. (1999). Cinsiyete Dayal› Ayr›mc›l›k: Türkiye'de E¤itim Sektörü Örne¤i. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Akhun, ‹. & et al. (2000). K›z Çocuklar›n Mesleki E¤itime ve ‹stihdama Yönelimleri. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Akhun, ‹., Kavak, Y. & Senemo¤lu, N. (1999). ‹flgücü Yetifltirme Kurslar›n›n Kad›n ‹stidam›na Katk›s›. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Ako¤lan, M. (1997). Konaklama Endüstrisinde Kad›n Yöneticiler. Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi Yay›nlar›. Akflit, E. E. (2005). K›zlar›n Sessizli¤i. ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›. Altan, Ö. Z. (1980). Kad›n ‹flçiler ve Türkiye'de Kad›n ‹flçilerin 1475 Say›l› ‹fl Kanunu ile Korunmas›. Eskiflehir: Eskiflehir ‹ktisadi ve ‹dari ‹limler Akademisi Yay›nlar›. No. 224-147. Alt›nel, A. (1993). (Der.). Kad›n› Giriflimcili¤e Özendirme ve Destekleme Paneli: Bildiriler ve Tart›flmalar. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Ansal, H. (1996). Teknolojik Geliflmelerin Sanayide Kad›n ‹stihdam›na Etkileri. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Ansal, H. (1997). Elektronik Sanayilerinde Teknolojik De¤iflim ve Kad›n ‹stihdam›. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Arat, N. (Ed.). (1993). Türkiye'de Kad›n Giriflimcilik. Frederich Naumann Vakf›, TES-AR Yay›nlar›. Asker, A. (1991). Kad›n Gazeteciler. ‹stanbul: Gazeteciler Cemiyeti Yay›nlar›. Avrupa Toplulu¤unun Çal›flma Yaflam›nda Kad›n-Erkek Eflitli¤ine Dair Düzenlemeleri ve Türkiye. (2002). Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Aziz, A. & et al. (2000). K›rsal Alan Kad›n›n›n ‹stihdama Kat›l›m›. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Bak›rc›, K. (2000). ‹fl Hukuku Aç›s›ndan ‹flyerinde Cinsel Taciz. ‹stanbul: Yasa Yay›nlar›. Bak›rc›, K. & Eyrenci, Ö. (2000). Dünya'da ve Türkiye'de Evde Çal›flma ve Eve ‹fl Verme. ‹stanbul Ticaret Odas› Yay›n›, 32 Balk›r, C. (Ed.). (1996). Türkiye'de Çal›flma Hayat›nda Kad›nlara Yönelik Ayr›mc›l›k. Ankara: Friedrich- Naumann Vakf› ve Liberal Düflünce Toplulu¤u. Balta, E., Öcal, M., & T›k›ro¤lu, M. (1997). Kad›n Sorunlar› ve Olumlu Ayr›mc›l›k. Ankara: O.L.E.Y.‹.S. Yay›nlar›.

Berik, G. (1987). Women Carpet Weavers in Rural Turkey: Patterns of Employment, Earnings and Status, Geneva: International Labour Office Publications. Befler, F. (2003). Kad›n›n Çal›flmas› ve Sosyal Güvenli¤i. ‹stanbul: Bilge E¤itim Hizmetleri. Bircan, ‹. (1997). Türkiye'de ‹flgücü Piyasas›nda Kad›n ve Kad›n Giriflimcili¤i. Ankara: Türkiye ve Ortado¤u Amme ‹daresi Enstitüsü Yay›nlar›. Bora, A. (2005). Kad›nlar›n S›n›f›. ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›. Bulutay, T. (Ed.). (2002). Employment of Women, Employment and Training Project Labour Market Information. (No. 2594). Ankara: Devlet ‹statistik Enstitüsü Yay›nlar›. CEDAW Sivil Toplum Forumu. (2003). CEDAW Sivil Toplum Forumu Atölye Çal›flmalar›. Ankara: Uçan Süpürge Yay›nlar›. Çelebi, N. (1994). Ba¤›ms›z ‹flyeri Sahibi Kad›nlar›n Aile ve ‹fl ‹liflkileri. Ankara: Aile Araflt›rma Kurumu Yay›nlar›. Çelebi, N. (1997). Turizm Sektöründeki Küçük ‹flyeri Örgütlerinde Kad›n Giriflimciler. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Çitçi, O. (1982). Kad›n Sorunu ve Türkiye'de Kamu Görevlisi Kad›nlar. Ankara: Türkiye ve Ortado¤u Amme ‹daresi Enstitüsü Yay›nlar›. D.A.I. & S.R.F. (1996). Supporting Women-Owned Businesses in Turkey. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. D.‹.S.K. ve Birleflik Metal ‹fl Sendikas›. (2003). Ev-Eksenli Çal›flanlar ve Örgütlenmeleri (No. 01-2003). Ankara: Birleflik Metal-‹fl Yay›nlar›. Demirel, A. & et al. (1999). Çal›flmaya Haz›r ‹fl Gücü Olarak Kad›n ve De¤iflimi. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Devlet Planlama Teflkilat› (1994). VII. Befl Y›ll›k Kalk›nma Plan›, Kad›nlar, Çocuklar ve Gençler Özel ‹htisas Komisyonu Raporu. Ankara: Devlet Planlama Teflkilat› Yay›nlar›. Ecevit, Y. (Yay. Haz.). (1992). Kentli Kad›nlar›n ‹fl Yaflam›ndaki Sorunlar› ve Çözüm Önerileri. ‹stanbul: Friedrich Ebert Vakf›, Ekonomik Forumu Yay›n›, 32. Ecevit, Y. (Ed.). (2006). Güneydo¤u Anadolu'da Kad›nlar›n Güçlenmelerine Yönelik Yol Haritas›. Ankara: GAP Bölge Kalk›nma Dairesi ve UNDP Ortak Yay›n›. Ecevit, Y. (2007). A Critical Aproach to Women's Entrepereneurship in Turkey. Ankara: ILO Publications. Ecevit, Y. (2007). Türkiye'de Kad›n Giriflimcili¤ine Elefltirel Bir Yaklafl›m. Ankara: Uluslararas› Çal›flma Örgütü Yay›n›. (2007 tarihli ‹ngilizce yay›n›n Türkçe çevirisi.) E¤itim ‹fl. (1993). Kad›n E¤itim Çal›flanlar›n›n Sorunlar› Sempozyumu: Ankara. Erayd›n, A., & Erendil, A. (1999). D›fl Pazara Aç›lan Konfeksiyon Sanayiinde Yeni Üretim Süreçleri ve Kad›n ‹flgücünün Bu Sürece Kat›l›m Biçimleri. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Ersöz, A.G. (1999). Cinsiyet Rollerine ‹liflkin Beklenti, Tutum, Davran›fllar ve Efller Aras› Sorumluluk Paylafl›m›. Ankara: Kültür Bakanl›¤› Baflvuru Kitaplar› Dizisi, 64. Ertürk, Y. (1987). Kad›n›n Tar›msal Üretime Kat›l›m›. Seminer, Ankara: FAO Yay›nlar›. Ertürk, Y. (1988). Women's Participation in the Villages of Erzurum. Ankara: FAO Yay›nlar›. (1987 tarihli yay›n›n ‹ngilizce çevirisi)

Eser, fi. (1997). Part-time Çal›flman›n Türkiye'de Kad›n ‹stihdam›na Etkisi. Ankara: Aile Araflt›rma Kurumu Yay›nlar›. Eyübo¤lu, D. (1999). Kad›n ‹fl Gücünün De¤erlendirilmesinde Yetersizlikler. Ankara: Milli Prodüktivite Merkezi Yay›nlar›. Eyübo¤lu, A., & Tanr›över, H. T. (2000). Popüler Kültür Ürünlerinde Kad›n ‹stihdam›n› Etkileyebilecek Ö¤eler. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Eyübo¤lu, A., Özar, fi., & Tanr›över H. T. (2000). Kentlerde Kad›nlar›n ‹fl Yaflam›na Kat›l›m Sorunlar›n›n Sosyo-ekonomik ve Kültürel Boyutlar›. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. GAP Bölge Kalk›nma ‹daresi Genel Müdürlü¤ü. (1996). GAP Bölgesinde Kad›n›n Statüsünün Yükseltilmesi ve Kalk›nma Sürecine Entegrasyonu Projesi. Ankara: GAP Bölge Kalk›nma ‹daresi Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Günlük-fienesen, G., Özar, fi. & Pulhan, E. (2000). Kad›n ‹stihdam› için Yeni Perspektifler ve Kad›n ‹flgücüne Muhtemel Talep. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Gürol, M. A. (2000). Türkiye'de Kad›n Giriflimi ve Küçük ‹flletmeleri. At›l›m Üniversitesi. Hak-‹fl. (1998). Çal›flma Hayat› ve Kad›n. 8 Mart Paneli Bildirileri. Ankara: Hak ‹fl E¤itim Yay›nlar›. No: 38 Hattato¤lu, D. (2007). Küreselleflme, Örgütlenme ve Ev-Eksenli Çal›flma. ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›. Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü. (2000). Türkiye'de Kad›nlara Ait Giriflimlerin Desteklenmesi. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. (1996 tarihli D.A.I. & S.R.F. taraf›ndan haz›rlanan yay›n›n Türkçesi) Kad›nlarla Dayan›flma Vakf›. (2005). Kocaeli Kad›n ‹flgücü ‹htiyaç Analizi Araflt›rma Raporu. Yay. Haz. N. fi. P›narc›o¤lu. ‹stanbul Kad›nlarla Dayan›flma Vakf›. (2006). Kocaeli ‹li’nde Kad›nlar›n ‹flgücü ve ‹stihdama Kat›l›m Sorunlar› Araflt›rma Raporu. Yay. Haz. N. fi. P›narc›o¤lu. ‹stanbul Kalayc›o¤lu, E., & Toprak, B. (2004). ‹fl Yaflam›, Üst Yönetim ve Siyasette Kad›n. ‹stanbul: TESEV Yay›nlar›. Kalayc›o¤lu, S., & Rittersberger-T›l›ç, H. (2001). Cömert Ablalar›n Sad›k Han›mlar›: Evlerimizdeki Gündelikçi Kad›nlar. Ankara: Su Yay›nlar›. K.E.S.K. (1995). I. Kad›n Kurultay›. Ankara: K.E.S.K. Yay›nlar›. Koç, Y. (2001). Eve ‹fl Verme: Sorunlar, Öneriler. Ankara: Türk-‹fl E¤itim Yay›n›. Koray, M. (1991). Çal›flma Yaflam› Penceresinden Kad›n Gerçekleri. ‹stanbul: T.Ü.S.E.S. Yay›nlar›. Koray, M. (1993). Çal›flma Yaflam›nda Kad›n Gerçekleri. ‹stanbul: Basisen E¤itim ve Kültür Yay›nlar›, No: 23. Koray, M., Demirbilek, S., & Demirbilek, T. (1999). G›da ‹flkolunda Çal›flan Kad›nlar›n Koflullar› ve Gelece¤i. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›.

Kranich, K. (2002). Teknolojik Geliflmelerin Sanayide Kad›n ‹stihdam›na Etkileri; Türk Tekstil ve Televizyon Haberlerinde Gösterge Olarak Kad›n. Çev. N. Kara Alp, Ankara. Lordo¤lu, K. (1990). Eve ‹fl Verme Sistemi ‹çinde Kad›n ‹flgücü Üzerine Bir Alan Araflt›rmas›. ‹stanbul: Friedrich Ebert Vakf› Yay›nlar›. Mardin, N. B. (2000). Sa¤l›k Sektöründe Kad›n. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. M.E.B. (1994). Halk E¤itimi Merkezleri Giriflimcilik Kursu E¤itim Program›. Ankara: Ç›rakl›k ve Yayg›n E¤itim Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Onaran, M. Y. (2000). Karfl›laflt›rmal› Hukuk Ifl›¤›nda Türk ‹fl Hukukunda Kad›n-Erkek Eflitli¤i, ‹stanbul: Beta Bas›m Yay›m. Ö¤ün, A., & Özman, A. A. (1998). Türkiye'de Kad›n-Sendika ‹liflkisi: Sendikalaflma ve Örgüt ‹çi Temsil. Ankara: OLEYIS Yay›nlar›. Özar, fi. (2005). GAP Bölgesinde Kad›n Giriflimcili¤i. Ankara: GAP-G‹DEM Yay›nlar›. Özar, fi. (2006). Women’s Entrepreneurship in the GAP Region. Ankara: GAP-G‹DEM Publications. (2005 tarihli Türkçe yay›n›n ‹ngilizce çevirisi.) Özbay, F. (Yay. Haz.). (1998). Küresel Pazar Aç›s›ndan Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam›ndaki De¤iflimler-Türkiye Örne¤i. ‹stanbul: ‹nsan Kayna¤›n› Gelifltirme Vakf› Yay›n›. Özdamar, S. (2000). Bankac›l›k Sektöründe Cinsiyete Dayal› Ayr›mc›l›k. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Özye¤in, G. (2001). Untidy Gender: Domestic Service in Turkey. Philadelphia: Temple University Press. Özye¤in, G. (2005). Baflkalar›n›n Kiri: Kap›c›lar, Gündelikçiler ve Kad›nl›k Halleri. ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›. (2001 tarihli yay›n›n Türkçe çevirisi) Özkanl›, Ö., & Korkmaz A. (2000). Kad›n Akademisyenler. A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay›n›. Razon, N. (1983). Çal›flan Anne ve Çocuk. ‹stanbul: ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay›nlar›. Sand›kç›o¤lu, ‹. (n.d.). Çal›flan Kad›nlar›n ‹kili Rolleri. Ankara: TC Kültür Bakanl›¤› Yay›nlar›. Savran, G. & Tura, N. (Ed.). (1992). Kad›n›n Görünmeyen Eme¤i. ‹stanbul: Kardelen Yay›nlar›. Serdaro¤lu, U. (1997). Feminist ‹ktisat›n Bak›fl› Postmodernist mi? Ankara: Sarmal Yay›nevi. Seyman, Y. (1992). Kad›n ve Sendika. Ankara: SD Yay›nlar›. Süral, N. (2002). Avrupa Toplulu¤unun Çal›flma Yaflam›nda Kad›n - Erkek Eflitli¤ine Dair Düzenlemeleri ve Türkiye. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›n›. fienol, N., ‹sat, C., & Say›n, A. (2004). Avrupa Birli¤i'ne Girifl Sürecini ‹zleme Program›. Kad›nlar ve Erkekler ‹çin Eflit F›rsatlar: Türkiye. ‹stanbul: Aç›k Toplum Enstitüsü. Türkiye. T‹SK. (1999). Kad›n ‹flgücü Araflt›rmas›. Ankara: Türkiye ‹flveren Sendikalar› Konfederasyonu Yay›nlar›.

T‹SK. (2000). Geliflen Sanayi Merkezlerinde Kad›n ‹flgücü Panelleri 3. Ankara: Türkiye ‹flveren Sendikalar› Konfederasyonu Yay›nlar›. T‹SK. (2001a). T‹SK Geliflen Sanayi Merkezlerinde Kad›n ‹flgücü Paneli: I-II. Ankara: Türkiye ‹flveren Sendikalar› Konfederasyonu Yay›nlar›. T‹SK. (2001b). Yeni Sanayileflen Bölgelerde Kad›n ‹flgücü Arz›: fianl›urfa Örne¤i. (Araflt›rmac›lar: Ö. F. Çolak ve F. C. K›l›ç) Ankara: Türkiye ‹flveren Sendikalar› Konfederasyonu Yay›nlar›. T‹SK. (2002). Ça¤dafl Sanayi Merkezlerinde Kad›n ‹flgücünün Konumu: Bursa Örne¤i. (Araflt›rmac›lar: S. Aytaç, M. Sevüktekin vd.), Ankara: Türkiye ‹flveren Sendikalar› Konfederasyonu Yay›nlar›. T‹SK. (2006a). Kad›n ‹stihdam› Zirvesi. ‹stanbul: Türkiye ‹flveren Sendikalar› Konfederasyonu Yay›nlar›. T‹SK. (2006b). Sosyal Politika ve ‹stihdam Bafll›kl› AB Müktesabat› ve Türkiye: T‹SK AB Mevzuat›n› ‹nceleme Komisyon Raporu. Ankara: T‹SK. Toksöz, G., & Erdo¤du, S. (1998). Sendikac› Kad›n Kimli¤i. Ankara: ‹mge Kitabevi. Türk Alman Kültür ‹flleri Kurulu (1996). Akademik Yaflamda Kad›n: Türk ve Alman Üniversitelerinde Kad›n Kariyerlerinin Karfl›laflt›r›lmas›. Ankara: Türk-Alman Kültür ‹flleri Kurulu Yay›n Dizisi. Say› 9. Türk-‹fl, ICFTU (tarihsiz). Türk-‹fl'in Kad›n ‹flçilere Yönelik E¤itim Faaliyetleri ve ‹stihdamda Muamele Eflitli¤i ve Kad›nlar›n Sendikal Kurulufllarla Bütünleflmesi. Türk‹fl, ICFTU Çal›flan Kad›nlar Serisi Ortak Yay›n›. Türk-‹fl. (1989). Çal›flan Kad›nlar I. Ulusal Kurultay› Tutanaklar›. Ankara: Türkiye ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonu Yay›n›. Türk-‹fl. (1994). Özellefltirme ve Kad›n ‹flçiler Semineri 5-6 May›s 1994. Ankara. Türkiye ‹flçi Sendikalar› Konfederasyonu Yay›n›. Türk-‹fl. (2000). Türkiye'de Kad›n ‹flçiler. fiule Özkuzuk›ran (Ed.) Ankara: Türk-‹fl E¤itim Yay›nlar›. Türk-‹fl. (2005). Kad›n Eme¤i Platformu Komisyon Raporlar›. Türk-‹fl, ILO, UNDP Yay›n›. Türkiye Kalk›nma Vakf›. (1991). K›rsal Kesimde Kad›n›n Statüsü: Sorunlar› ve Çözüm Önerileri. Ankara: TKV-ILO Ortak yay›n›. Uygur, S. (1999). Kad›n ‹flçiler ve Sorunlar›. Ankara: Türk ‹fl E¤itim Yay›nlar›. White, J. (1994). Money Makes us Relatives: Women's Labour in Urban Turkey. Austin: University of Texas Press. White, J. (1999). Para ile Akraba. ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›. World Bank. (1993). Turkey: Women in Development Report. Washington: A World Bank Country Study. Y›ld›rak, N. (1993). Köy Kad›nlar›n›n Sosyo-ekonomik ve Kültürel Konumlar›. ‹stanbul: Friedrich Ebert Vakf›. Y›ld›r›m, N. (Ed.). (1998). Sa¤l›k Alan›nda Türk Kad›n›. ‹stanbul Üniversitesi T›p Fakültesi Deontoloji ve T›p Tarihi Anabilim Dal› ve ‹stanbul Tabip Odas› Sempozyum Bildirileri, ‹stanbul. Yüksel, M. O. (2000). Karfl›laflt›rmal› Hukuk Ifl›¤›nda Türk ‹fl Hukukunda Kad›n, Erkek Eflitli¤i. ‹stanbul: Beta Bas›m Yay›n.

TÜRK‹YE’DE KADIN EME⁄‹ VE ‹ST‹HDAMI KONUSUNDA DERG‹LERDE YAYIMLANMIfi MAKALELER VE K‹TAP ‹Ç‹ BÖLÜMLER Abadan-Unat, N. (1982). Internal Migration and Its Effects upon Women's Occupational and Family Roles: A Turkish View. In Women on the Move: Contemporary Changes in Family and Society (pp.133-158) Paris: UNESCO. Acar, F. (1983). Turkish Women in Academia: Roles and Careers. METU Studies in Development, 10 (4). Acar, F. (1990a). Role Priorities and Career Patterns of Women in Academia - A CrossCultural Study on Turkish and Jordanian University Teachers. In S. Stiver Lie and V. E. O'leary (Eds.), Storming the Tower: Women in the Academic World. (pp.129-143) London: Kogan Page. Acar, F. (1990b). Türkiye'de Kad›nlar›n Akademik Kariyere Kat›l›m›. ‹çinde ‹fl ve ‹flçi Bulma Kurumu. De¤iflen bir Toplumda Kad›nlar›n ‹stihdam ‹mkânlar›n›n Gelifltirilmesi. (ss. 79-100) Ankara: ‹fl ve ‹flçi Bulma Kurumu Yay›n›. Acar, F. (1991). Women in Academic Science Careers in Turkey. In V. Stolte Heiskanen (Ed.), Women in Science, Token Women or Gender Equality. (pp. 147-171). Oxford: Oxford University Press. Acar, F. (1992). Türkiye'de Kad›n E¤itimi: Yüksek Ö¤renimde K›z Ö¤rencilerin Konumu. ‹çinde Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü. Kad›n ve Sosyo-Ekonomik Geliflme. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Acar, F. (1994a). Higher Education in Turkey: A Golden Bracelet for Women. In S. Lie, L. Malik & D. Harris (Eds.), The Gender Gap in Higher Education. (pp. 160-170). London: Kogan Page. Acar, F. (1994b). Türkiye'de Kad›nlar›n Yüksek Ö¤renim Deneyimi. ‹çinde N. Arat (Der.), Türkiye'de Kad›n Olmak (Kad›n Sorunlar›ndan Kesitler). (ss. 79-100). ‹stanbul: Say Yay›nlar›. Acar, F. (1996). Türkiye'de Kad›n Akademisyenler: Tarihsel Evrim ve Bugünkü Durum ‹çinde Türk-Alman Kültür ‹flleri Kurulu, Akademik Yaflamda Kad›n - Türk ve Alman Üniversitelerinde Kad›n Kariyerlerinin Karfl›laflt›r›lmas›. (ss. 75-87). Ankara: TürkAlman Kültür ‹flleri Kurulu Yay›n Dizisi. Acar, F. (1998a). Türkiye Üniversitelerinde Kad›n Ö¤retim Üyeleri. ‹çinde A. B. Hac›mirzao¤lu (Der.), 75 Y›lda Kad›nlar ve Erkekler. (ss. 313-321). ‹stanbul: Tarih Vakf› Yay›nlar›. Acar, F. (1998b). Türkiye Üniversitelerinde Kad›n Ö¤retim Üyeleri. ‹çinde Z. Rona (Ed.), Bilanço 1923-1998: Türkiye'nin 75 Y›l›na Toplu Bak›fl. ‹stanbul: TÜBA, TSBD, Tarih Vakf›. Acar, F. (1998c). Cumhuriyet ve Kad›n. ‹çinde Kad›n›n Statüsü ve Soranlar› Genel Müdürlü¤ü, Cumhuriyetin 75. Y›l›nda Türkiyede Kad›n›n Durumu. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›.

Acuner, S. & Sallan, S. (1993). Türk Kamu Yönetiminde Yönetici Kad›nlar. Amme ‹daresi Dergisi, 26(3), 77-92. Akbal, E. (1995). Hemflirelik Mesle¤inde Neredeyiz. Florance Nightingale Sa¤l›k Dergisi, 3 (16). Akça, B. Y. (2005). Yoksulluk ve Mikro Kredi: Bangladefl ve Diyarbak›r Örnekleri. ‹çinde TÜSAM I. S›n›f Çal›flmalar› Sempozyumu Bildiriler Kitab›. (ss. 176-285). ‹stanbul: Sosyal Araflt›rmalar Vakf›-7 & S›n›f Çal›flmalar›-1. Akkök, F., Gökçe, S. & ‹flsever, A. (1993). Kad›n Makine Mühendislerinin Mesleki-Sosyal Durumlar› ile ‹lgili Belirlemeler. ‹çinde II. Ulusal Makina Mühendisli¤i ve E¤itimi Sempozyumu Rapor ve Bildiriler Kitab›. (ss. 79-96). Yay›n No: 153. Aklar, N. (1996). Kamu Sektöründe Kad›n. ‹çinde C. Balk›r (Ed.), Türkiye'de Çal›flma Hayat›nda Kad›nlara Yönelik Ayr›mc›l›k. Ankara: Frederich Nauman Vakf› ve Liberal Düflünce Toplulu¤u. Akyüz, Y. (2000). Ö¤retmenlik Mesle¤i ve Osmanl›'da Kad›n Ö¤retmen Yetifltirilmesi. Tarih ve Toplum, 33 (195), 31-44. Ansal, H. (1989). Kapitalist Üretimde Cinsiyetçilik. Onbirinci Tez, 9, 8-22. Ansal, H. (1991). Kad›n ve Çal›flma Hayat›. ‹ktisat Dergisi, 313, 13-16. Ansal, H. (1993). New Technology in the World Textile Industry and Turkey's International Competitiveness. ODTÜ Geliflme Dergisi, 20(4), 429-451. Ansal, H. (1995). Çal›flma Hayat›nda Cinsiyetçilik ve 1980'lerde Türk Sanayiinde Ücretli Kad›n Eme¤inin De¤iflen Konumu. Toplum ve Bilim, 66, 17-28. Ansal, H. (1997). Ekonomik Yeniden Yap›lanma Sürecinde Kad›n Eme¤i, ‹çinde Türk-‹fl Y›ll›¤› 97, Cilt 2: 1990 lar›n Bilançosu, Ankara: Türk -‹fl Arafltr›ma Merkezi Yay›n›. Ansal, H. (1998). Küreselleflme, Sanayide Teknoloji Modernizasyon ve Kad›n ‹stihdam›. ‹çinde Özbay, F. (Der.), Küresel Pazar Aç›s›ndan Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam›ndaki De¤iflimler: Türkiye Örne¤i. (ss. 79-103). Ankara: KSSGM ve ‹KGV Yay›n›. Arat, N. (1992). Türkiye'de Kad›nlar›n Çal›flma Yaflam›nda Karfl›laflt›klar› Zorluklar›n Sosyo-Kültürel Nedenleri. ‹çinde N. Arat (Der.), Türkiye'de Kad›n Olmak: Kad›n Sorunlar›ndan Kesitler. (ss. 43-54). ‹stanbul: Say Yay›nlar›. Arda, B. (1998). Ülkemizde Sa¤l›k Bilimlerinde Kad›n ve Türkiye Bilimler Akademisi Ba¤lam›nda Prof. Dr. Ayhan O. Çavdar. ‹çinde N. Y›ld›r›m (Der.), Sa¤l›k Alan›nda Türk Kad›n›: ‹stanbul Üniversitesi T›p Fakültesi Deontoloji ve T›p Tarihi Anabilim Dal› ve ‹stanbul Tabip Odas› Sempozyum Bildiri Metinleri. Asker, A. (2004). Medyada Cinsiyetçilik ve Kad›n Gazeteciler. ‹çinde Kad›n Çal›flmalar›nda Disiplinleraras› Buluflma: 1-4 Mart 2004 Sempozyum Bildiri Metinleri, Cilt.2 (ss. 79-86). ‹stanbul: Yedi Tepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi. Aslan, O. E. (2006). Cumhuriyet ve Kad›n Memurlar. Türkiye ve Orta Do¤u Amme ‹daresi Dergisi. 39 (4), 117-149. Ataay, N. A. (1998). Kad›n Yöneticilerin Kariyer Boyutlar› ve Etmenleri. ‹çinde O. Çitçi (Der.), 20. Yüzy›l›n Sonunda Kad›nlar ve Gelecek Konferans›. (ss. 237-254). Ankara: TODA‹E Yay›nlar›. Yay›n no:285. Atauz A., Kardam, F., & Toksöz, G. (1998). Kad›n ‹stihdam› Araflt›rmalar›nda Yöntem Sorunlar› ve Kad›n ‹stihdam›n›n Gelifltirilmesi (K‹G) Projesi Örne¤i. ‹ktisat Dergisi, 377, 6-25.

Atl›, K. & Özvar›fl, fi. B. (1998). Çal›flma Yaflam› ve Kad›n, Sa¤l›k ve Toplum, Y›l 8, Say› 3-4. Atmaca, T. (1999). Küreselleflme Koflullar›nda Emek ve Kad›n Hareketi, Özgür Üniversite Forumu, Say› 7-8, Nisan-Eylül, 216-228. Aycan, Z. (2004). Key Success Factors for Women in Management in Turkey. Applied Psychology: An International Review, 53 (3), 453 -477. Bak›rc›, K. (2000). ‹flyerinde Cinsel Taciz ve Türk ‹fl Hukukuna ‹liflkin Çözüm Önerileri. ‹çinde Turhan Esener'e Arma¤an, Ankara: Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay›nlar›. Bak›rc›, K. (2001a). Remedies Against Sexual Harassment of Employees Under Turkish Law. European Public Law, 3. Bak›rc›, K. (2001b). ‹flyerinde Cinsel Taciz ve Türk Ceza Kanunu Ön Tasar›s›. ‹stanbul Barosu Dergisi, S.1, Mart. Bak›rc›, K. (2001c). Sexual Harassment of Working Women in the United Kingdom. ‹çinde Nuri Çelik'e Arma¤an, ‹stanbul: Beta Yay›nlar›. Bak›rc›, K. (2001d). Sexual Harassment in the Workplace in Relation to EC Legislation 1998. International Journal of Discrimination and the Law. 3(1). Bak›rc›, K. (2002). Dünyada Evde Çal›flmada Hukuksal Koruma Sistemleri ve Mevzuat›. ‹ktisat Dergisi, 430, 63-69. Bak›rc›, K. (2006). Protection of Women Employees Before and After Childbirth in Turkish Employment Law. International Journal of Comparative Labour Law and Industrial Relations, 22 ( 4). Balc›, Z., Kuflin, ‹., Pur, N. & Savran, C. (1998). Türkiye'de Çeflitli Sosyo-Kültürel Faktörler Aç›s›ndan Ev Kad›nl›¤› Tutum Özelli¤inin ‹ncelenmesi. ‹çinde O. Çitçi (Der.), 20. Yüzy›l›n Sonunda Kad›nlar ve Gelecek Konferans› Bildirileri. (ss.81-92). Ankara: TODA‹E Yay›nlar›, Yay›n no:285. Baransel, M. (1991). Van K›rsal Alan›nda Kad›n›n Sosyo-Ekonomik Durumu. ‹çinde K›rsal Kesimde Kad›n›n Statüsü: Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Ankara: Türkiye Kalk›nma Vakf›-ILO ortak yay›n›. Bafllevent, C. & Onaran, Ö. (2004). The Effect of Export- Oriented Growth on Female Labor Market Outcomes in Turkey. World Development, 32. 1375-1393. Bayraktar, M. & Eren, S. (1986). Ailede Kad›n›n Rolü Kavram›n›n Evli Kad›nlar ve Erkekler Aç›s›ndan Karfl›laflt›rmal› Analizi. Ev Ekonomisi Dergisi, 1(3). Berbero¤lu, G. N. & Mavifl, F. (1990). Türk Bankalar›nda Görev Yapan Kad›n Yöneticilerle ‹lgili Bir Durum De¤erlendirmesi. ‹çinde Prof. Dr. ‹lhan Cemalc›lar'›n An›s›na Arma¤an 1933-1989 (ss. 22-44). Eskiflehir: ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi Yay›n›. Berik, G. (1989). Born Factories: Women's Labor in Carpet Workshops in Rural Turkey. Women and Development, 3 (14), 162-6. Berik, G. (1990). Türkiye'de K›rsal Kesimde Hal› Dokumac›l›¤› ve Kad›n›n Ezilmiflli¤i, ‹çinde fi. Tekeli (Der.), Kad›n Bak›fl Aç›s›ndan 1980'ler Türkiye'sinde Kad›n. (ss. 145-162). ‹stanbul: ‹letiflim. Berik, G. (1995). Towards An Understanding of Gender Hierarchy in Turkey: A Comparative Analysis of Carpet Weaving Villages. In fiirin Tekeli (Ed.) Women in Modern Turkish Society: A Reader (pp. 112-127). London: Zed Press. (1990 tarihli ve ayn› isimli yay›n›n ‹ngilizce bas›m›)

Berik, G. (1996). Understanding the Gender System in Rural Turkey: Fieldwork Dilemmas of Conformity and Intervention. In Diane Wolf (Ed.), Feminist Dilemmas in Fieldwork: Studying Ourselves/ Studying Other (pp. 56-71). New York: Westview Press. Berik, G. & Ça¤atay, N. (1992). Industrialization Strategies and Gender Composition of Manufacturing Employment in Turkey. In Nancy Folbre, et al. (Eds.), Issues in Contemporary Economics, Vol. 4: Women and Work in the World Economy (pp. 41-60). London: Macmillan. Berik, G. & Bilginsoy, C. (2000). Type of Work Matters: Women's Labor Force Participation and the Child Sex Ratio in Turkey. World Development, May, 861-878. Bircan, ‹. (1992). Kad›nlar›n ‹flsizli¤i ve ‹stihdam›. ‹çinde ‹fl ve ‹flçi Bulma Kurumu, ‹stihdam Seminerleri I. (ss. 5-22). Ankara: ‹.‹.B.K. Yay›n No: 272. Bircan, ‹. (1998). Türkiye'de ‹fl Gücü Piyasas›nda Kad›n ve Kad›n Giriflimcili¤i. ‹çinde O. Çitçi (Ed.), 20. Yüzy›l›n Sonunda Kad›nlar ve Gelecek Konferans› Bildirileri. (ss. 273 284). Ankara: TODA‹E Yay›nlar›. Yay›n no:285. Bolak, H. (1993). Aile ‹çi Kad›n Erkek ‹liflkilerinin Çok Boyutlu Kavramlaflt›r›lmas›na Yönelik Öneriler. ‹çinde fiirin Tekeli (Ed.), 1980'ler Türkiye'sinde Kad›n Bak›fl Aç›s›ndan Kad›nlar. (ss. 235-246). Ankara: ‹letiflim Yay›nlar›. Bolak, H. (1997a). Marital Power Dynamics: Women Providers and Working Class Households in ‹stanbul. In J. Gugler (Ed.), Cities in the Developing World: Issues, Theory, and Policy. Oxford University Press. Bolak, H. (1997b). When Wives are Major Providers. Gender and Society, 11(4), 409-433. Bowers, B. & Demirsar, M. (1985). Women Managers and Turkey's Sexist Society. A. Ü. DTCF Dergisi, 3(3). Cindo¤lu, D. (2004). Women's Microenterprise Activity, In Feride Acar (Ed.) Bridging the Gender Gap in Turkey: A Milestone Towards Faster Socio-economic Development and Poverty Reduction. http://sitesources.worldbank.org/INTECAREGTOPGENDER/Resources TurkeyC GA.pdf

Cindo¤lu, D. & Murado¤lu, G. (1996). Muhasebe ve Finans Dal›ndaki Bilim Kad›nlar›n›n ‹fl ve Aile Rolleri ile Bafletme Stratejileri. ‹çinde, Türk-Alman Kültür ‹flleri Kurulu, Akademik Yaflamda Kad›n: Türk ve Alman Üniversitelerinde Kad›n Kariyerlerinin Karfl›laflt›r›lmas›. (ss. 244-250). Ankara: Türk-Alman Kültür ‹flleri Kurulu Yay›n Dizisi. Say› 9. Cindo¤lu, D. & Toktafl, fi. (2002). Empowerment and Resistance Strategies of Working Women in Turkey: The Case of 1960-70 Graduates of the Girls Institutes. The European Journal of Women's Studies, 9, 31-48. Çabuk, N. (1999). Women Factory Workers: A Case Study of Working Women in Tekstile Factories in Manisa. Sosyoloji Araflt›rmalar› Dergisi, 1-2(2), 33-48. Çabuk, S. & Yalç›n, A. (1995). Üstdüzey Kad›n Yöneticilerin Karfl›laflt›klar› Sorunlar›n Tespit ve Analizine Yönelik Bir Alan Çal›flmas›. Çukurova Üniversitesi, ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(1). Ça¤atay, N. (1994). Turkish Women and Structural Adjustment. In I. Bakker (Ed.), The Strategic Silence; Gender and Economic Policy. London: Zed Press.

Ça¤atay, N., & Berik, G. (1991). Transition to Export-led Growth in Turkey: Is There a Feminization of Employment? Special joint issue: Capital and Class, No.43 and Review of Radical Political Economics, 22 (1), Spring, 115-134. Ça¤atay, N., & Berik, G. (1994). Structural Adjustment, Feminization and Flexibility in Turkish Manufacturing. In P. Sparr (Ed.), Mortgaging Women's Lives, Feminist Critiques of Structural Adjustment. (pp. 78-95). London: Zed Press. Ça¤layan, H. (1994). Kad›n ‹flçilerin Sendikal ve Demokratik Kat›l›m›. ‹çinde, A. Ifl›kl› (Der.), Türkiye'de Sendikac›l›k Hareketleri ‹çinde Demokrasi Kavram›n›n Geliflimi. (ss. 307-345). Ankara: Kültür Bakanl›¤› Yay›nlar›. Çakmak, M. (1998). GAP'ta Kad›n. ‹ktisat Dergisi, 337. Mart 68-74. Çar›kç›, ‹. & Avflar, N. (2004). Kamu Üst Kademe Yöneticilerinin Cinsiyet Temelli Rol Alg›lar› Çerçevesinde Alternatif Çal›flma Düzenlemeleri ve ‹zin Politikalar›n›n Etkinli¤i. ‹çinde Kad›n Çal›flmalar›nda Disiplinleraras› Buluflma:1-4 Mart 2004 Sempozyum Bildiri Metinleri, Cilt.2. (ss. 53-63). ‹stanbul: Yedi Tepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi. Çelebi, N. (1998). ‹fl Kad›nl›¤›, Giriflimcilik ve ‹nformal Sektör. ‹çinde O. Çitci (Ed.), 20. Yüzy›l›n Sonunda Kad›nlar ve Gelecek Konferans› Bildirileri. (ss. 267-272). Ankara: TODA‹E Yay›nlar›. Yay›n no:285. Çelikel, E. & ‹kiz. A (1998). Ege Üniversitesi Potansiyel Kad›n Akademisyenlerin Sorunlar› ve Çözüm Önerileri. ‹çinde Kad›n Sorunlar›n›n Çözümüne Do¤ru Yöntem, Strateji ve Politikalar: 4. Ulusal Kad›n Çal›flmalar› Toplant›s›. (ss. 206-209). Ege Üniversitesi Kad›n Sorunlar› Araflt›rma ve Uygulama Merkezi ve Ege Kad›n Araflt›rmalar› Derne¤i Yay›n›. Ç›nar, E. M. (1994). Unskilled Urban Migrant Women and Disguised Employment: Homeworking Women in ‹stanbul, Turkey. Word Development, 22(3), 369-380. Çitçi, O. (1982a). Türk Kamu Yönetiminde Kad›n Görevliler. ‹çinde N. Abadan Unat (Der.), Türk Toplumunda Kad›n. Ankara: Türk Sosyal Bilimler Derne¤i Yay›n›. Sosyal Bilimler Araflt›rmalar› Dizisi 1, 2. Bask›. Çitçi, O. (1982b). Kad›n Sorunu ve Türkiye'de Kamu Görevlisi Kad›nlar. TODA‹E Dergisi, (ss. 81-127). (cilt/say›?) Çitçi, O. (1986). Women in Public Sector. In F. Özbay (Ed.), Women, Family and Social Change in Turkey. (pp. 105-119). Bangkok: UNESCO. Çitçi, O. (1990). Avrupa Toplulu¤u, Kad›n Çal›flmas› ve Türkiye. ‹çinde Alparslan Ifl›kl› & M. Gülmez (Eds.), Cahit Talas'a Arma¤an, 9. (ss.150-151). Ankara: Ankara Mülkiyeliler Birli¤i Vakf› Yay›nlar›. Çitçi, O. (1992). Türk Kamu Yönetimi ve Kad›n Çal›flmas›. ‹çinde Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü. Kad›n ve Sosyo-Ekonomik Geliflme. (ss. 59-68). Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Çulpan, O. & Marzotto, T. (1982). Changing Attitudes Toward Work and Marriage. Turkey in Transition. Signs: Journal of Women in Culture and Society, 8 (2), 337351. Çulpan, O. (?). Türkiye'de ‹fl ve Meslek Alan›nda Kad›n›n Durumu ve Üniversite Ö¤rencilerini Mesleklerle ‹lgili Tutumlar›. Amme ‹daresi Dergisi, 10(4).

Çulpan, O., Akda¤, F. & Cindo¤lu, D. (1992). Women in Banking: A Comparative Perspective on the Integration Myth. International Journal of Manpower, 131, 33-40. Day›o¤lu, M. (1997). Kentsel Kesimde Kad›n ‹flgücü. Sosyal Demokratik De¤iflim, 6, 102 07. Day›o¤lu, M. (2000). Labor Market Participation of Women in Turkey. In F. Acar & A. G. Ayata (Eds.), Gender and Identity Construction: Women in Central Asia, the Caucasus and Turkey. (pp. 44-73) Köln: Brill. Day›o¤lu, M. & Kasnako¤lu, Z. (1997). Kentsel Kesimde Kad›n ve Erkeklerin ‹flgücüne Kat›l›mlar› ve Kazanç Farkl›l›klar› (Male and Female Labor Force Participation Rates in Urban Areas and Earnings Differentials between Genders). METU Studies in Development, 24 (3), 329-361. Dedeo¤lu, S. (2000). Toplumsal Cinsiyet Rolleri Aç›s›ndan Türkiye'de Aile ve Kad›n Eme¤i. Toplum ve Bilim, 139-170. Dedeo¤lu, S. (2002a). Gender, Household and Employment: A Perspective on Determinants of Women's Labour Force Participation in Turkey. In N. Balkan & S. Savran (Eds.), Ravages of Neo-Liberalism: Society, Economy and Gender in Turkey. USA Nova Science Publications. [2004'te Türkçe olarak Metis yay›nlar› taraf›ndan da yay›nlanm›flt›r. Bk. 2004b.] Dedeo¤lu, S. (2002b). Strategic Struggles for Power in the Domestic Sphere: Gender Ideologies and Relations in Turkey. Review of Social, Economic and Administrative Studies, Bo¤aziçi Journal, 16 (1), 3-19. Dedeo¤lu, S. (2003). Ev-Eksenli Yoksulluk: Türkiye'de Kad›n Yoksullu¤u. Evrensel Kültür, 143, 72-75. Dedeo¤lu, S. (2004a). Dünya Ekonomisinin ve Hayatta Kalman›n Feminizasyonu: Toplumsal Cinsiyet, Kalk›nma ve Küreselleflme. ‹çinde, S. Dedeo¤lu & T. Subaflat (Eds.), Kalk›nma ve Küreselleflme. ‹stanbul: Ba¤lam Yay›nlar›. Dedeo¤lu, S. (2004b). Sindrella'n›n Pazara Yolculu¤u: Toplumsal Cinsiyet, Aile ve Kad›n›n ‹flgücüne Kat›l›m› Üzerine Bir Deneme. ‹çinde N. Balkan & S. Savran (Eds.), Neoliberalizmin Tahribat›: 2000li Y›llarda Türkiye. (ss. 254-274). ‹stanbul: Metis. Dedeo¤lu, S. (2004c). Working for Family: The Role of Women's Informal Labour in the Survival of Family-owned Garment Ateliers in Istanbul, Turkey. Working Paper Series 281 Women & International Development Program (WID), Michigan State University. Dedeo¤lu, S. (2007). Women, Gender and Global Markets. In S. Joseph (Ed.), Encyclopedia of Women and Islamic Cultures. Leiden: Brill Publishers. Dedeo¤lu-At›lgan, S. (2007). Evden ‹çeri bir Ev: Ev Eksenli Üretim ve Kad›n Eme¤i. Birikim Dergisi, 217, 134-140. Demir, M. C. & Özcan, Y. Z. (2004). Türkiye'de Kad›n Polislere Yönelik Kurumsal ve Cinsel Bariyerler Üzerine Bir Çal›flma: Ankara Örne¤i. ‹çinde Kad›n Çal›flmalar›nda Disiplinleraras› Buluflma: 1-4 Mart 2004 Sempozyum Bildiri Metinleri, Cilt.1. (ss. 115 123). ‹stanbul: Yedi Tepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi. Demir, S. (1991). K›rsal Kalk›nma Projeleri ve Lice'de Kad›n›n Sorunu. ‹çinde K›rsal Kesimde Kad›n›n Statüsü: Sorunlar ve Çözüm Önerileri. (ss.56-63) Ankara: Türkiye Kalk›nma Vakf› - ILO ortak yay›n›.

Dikbay›r, G. (1998). Kad›n ve Erkeklerin Gelir Getirmeyen Faaliyetlerinin ‹ncelenmesi: Zaman Kullan›m Anketleri. ‹çinde Kad›n Sorunlar›n›n Çözümüne Do¤ru Yöntem, Strateji ve Politikalar: 4. Ulusal Kad›n Çal›flmalar› Toplant›s›. (ss. 111-114). Ege Üniversitesi Kad›n Sorunlar› Araflt›rma ve Uygulama Merkezi ve Ege Kad›n Araflt›rmalar› Derne¤i Yay›n›. Dinç, M. (2002). Çal›flma Hayat›nda Kad›n ile ‹lgili Hukuki Düzenlemeler. Kamu-‹fl ‹fl Hukuku ve ‹ktisat Dergisi, 6(3), 89-107. Do¤an, K. (2002). Evde Çal›flman›n Korunmas›. ‹ktisat Dergisi, 430, 73-76. Ecevit, M. (1994). Tar›mda Kad›n›n Toplumsal Konumu: Baz› Kavramsal ‹liflkiler. Türkiye ve Orta Do¤u Amme Dergisi, 27 (2), 89-106. Ecevit, M. (1995). Agricultural Wage Work and Wage Labourer in Turkey. Institute of Public Administration for Turkey and the Middle East. Turkish Public Administration Annual, V. 20-21 (109-128). Ecevit, M. & Ecevit, Y. (2002). K›rsal Yoksullukla Mücadele: Tar›mda Mülksüzleflme ve Aile Eme¤inin Metalaflmas›. ‹çinde Y. Özdek (Der.), Yoksulluk, fiiddet ve ‹nsan Haklar›. (ss.271-189) Ankara: Türkiye ve Ortado¤u Amme ‹daresi Enstitüsü ‹nsan Haklar› Araflt›rma ve Derleme Merkezi Yay›n›, No. 19. Ecevit, Y. (1985). Üretim ve Yeniden Üretim Sürecinde Kad›n Eme¤i. Yap›t: Toplumsal Araflt›rmalar Dergisi, 9, 72-93. Ecevit, Y. (1986). An Analysis of the Concentration of Women Wage Workers in Turkish Manufacturing Industries. In F. Özbay (Ed.), Women, Family and Social Change in Turkey. (pp. 120-137). Bangkok: UNESCO Ecevit, Y. (1990). Kentsel Üretim Sürecinde Kad›n Eme¤inin Konumu ve De¤iflen Biçimleri. ‹çinde fi. Tekeli (Der.), Kad›n Bak›fl Aç›s›ndan 1980'ler Türkiye'sinde Kad›n. (ss. 105-115). ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›. Ecevit, Y. (1991a). Frauenarbeit im stadtischen Produktionsprozeb unter den Bedingungendes Strukturwandels. In A. Neusel, fi. Tekeli, M. Akkent (Hg.), Aufstand im Haus Der Frauen. Frauenforschung aus der Turkei, Orlanda Frauenverlag. (pp. 109-119). Berlin. [1990 tarihli ve ayn› isimli yay›n›n Almanca bas›m›] Ecevit, Y. (1991b). Shopfloor Control: The Ideological Construction of Turkish Women Factory Workers. In N. Redclift and T. Sinclair (Eds.), Working Women: International Perspectives on Labour and Gender Ideology. (pp. 56-78). London: Routledge. Ecevit, Y. (1991c). Kad›nlar, Siyasal Kat›l›m ve Sendikalar. ‹çinde A.Ü. Bas›n Yay›n Yüksek Okulu Y›ll›¤› 1989-1990: Nermin Abadan Unat'a Arma¤an. (ss. 351-364)., Ankara: A.Ü. Bas›n ve Yay›n Yüksek Okulu. Ecevit, Y. (1991d). Women in Turkish Industry: Involvement, Policies and Recommendations. In, World Bank, Women in Turkey: A Country Report. (pp.135-163). Washington DC: World Bank. Ecevit, Y. (1992a). On the Situation of Women in Turkey: An Outlook. In Marlies Fröse (Ed.), Deregulation and Flexibilisation in Europe: Consequences for the Women in Europe. (pp. 63-68). Cologne: Münster FRG. Ecevit, Y. (1992b). Türkiye Sanayiinde Kad›n ‹flgücü: Saptamalar ve Öneriler. ‹çinde Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü. Kad›n ve Sosyo Ekonomik Geliflme. (ss.3040). Ankara: Baflbakanl›k Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›.

Ecevit, Y. (1992c). An Analysis of the Concentration of Women Wage Workers in Turkish Manufacturing Industries. Institute of Public Administration for Turkey and the Middle East. Turkish Public Administration Annual, 1989-1990. Vol. (15-16) , 121-141. (1986 tarihli yay›n›n tekrar›). Ecevit, Y. (1992d). Türkiye'de Kad›n ‹flgücünün Marjinalli¤i. Bülten Dergisi, (11), 15-19. Ecevit, Y. (1993a). Kad›n Giriflimcili¤inin Yayg›nlaflmas›na Yönelik bir Model Önerisi. ‹çinde A. Alt›nel (Der.), Kad›n› Giriflimcili¤e Özendirme ve Destekleme Paneli: Bildiriler ve Tart›flmalar. (ss.15-34). Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Ecevit, Y. (1993b). Türkiye'de Kad›n ‹flgücü. ‹çinde, Türk Tabipler Birli¤i. Türk Tabipler Birli¤i Sa¤l›k Kongresi, Cilt 1, (ss.122-125). Ankara. Ecevit, Y. (1995a). Kad›n ve Ekonomik Yaflam. ‹çinde Ça¤dafl Kad›n ve Gençlik Vakf›. Ça¤dafl Türkiye'de Kad›n Sempozyumu. (ss. 62-69). Ankara. Ecevit, Y. (1995b). The Status and Changing Forms of Women's Labour in Urban Economy. In fi. Tekeli (Ed.), Women in Modern Turkish Society. (pp. 81–88). London: Zed Books Ltd. [1990 tarihli ve ayn› isimli yay›n›n ‹ngilizce bas›m›] Ecevit, Y. (1997). Üretim ve Yeniden Üretim Sürecinde Kad›n Eme¤i. ‹ktisat Dergisi, 365, Mart, 95–104. [1990 tarihli ve ayn› isimli yay›n›n yeniden bas›m›] Ecevit, Y. (1998a). Küreselleflme, Yap›sal Uyum ve Kad›n Eme¤inin Kullan›m›nda De¤iflmeler. ‹çinde F. Özbay (Der.), Küresel Pazar Aç›s›ndan Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam›ndaki De¤iflmeler. (ss. 31–78). ‹stanbul: ‹nsan Kayna¤›n› Gelifltirme Vakf› Yay›n›. Ecevit, Y. (1998b). Türkiye’de Ücretli Kad›n Eme¤inin Toplumsal Cinsiyet Temelinde Analizi. ‹çinde A. B. Hac›mirzao¤lu (Der.), 75 Y›lda Kad›nlar ve Erkekler. (ss. 267–284). Tarih Vakf› Bilânço Dizisi, ‹stanbul: Tarih Vakf› Yay›nlar›. Ecevit, Y. (2000). Çal›flma Yaflam›nda Kad›n Eme¤inin Kullan›m› ve Kad›n-Erkek Eflitli¤i ‹çinde TÜS‹AD. Kad›n – Erkek Eflitli¤ine Do¤ru Yürüyüfl: E¤itim, Çal›flma Yaflam› ve Siyaset. (ss. 118–196) TÜS‹AD Yay›n›: 12 (290). Ecevit, Y., Gündüz Hoflgör, A. & Tokluo¤lu, C. (2002). Women in Computer Programming Occupations in Turkey: Reconciling Work and Family Obligations. Bo¤aziçi Journal: Review of Social, Economic and Administrative Studies, 16 (1), 35–55. Ecevit, Y., Gündüz Hoflgör, A. & Tokluo¤lu, C. (2003). Professional Women in Computer Programming Occupations: The Case of Turkey. Career Development International, 8(2), 78–87. Ecevit, Y. (2004). Women’s Labour and Social Security. In Feride Acar (Ed.) Bridging the Gender Gap in Turkey: A Milestone Towards Faster Socio-economic Development and Poverty Reduction. World Bank. http://sitesources.worldbank.org/INTECAREGTOPGENDER/Resources/TurkeyCGA.pdf

Ecevit, Y. (2005). Kad›nlar›n Ekonomiye Düflük Kat›l›m›: Nedenler, Çözümler. Tes-‹fl Sendikas› Dergisi: Çal›flma Hayat›nda Kad›nlar, Mart, 35–40. Ecevit, Y. (2006). Women, Gender and Industrial Labor: Turkey. In Suad Joseph (Ed.), Encyclopedia of Women and Islamic Cultures. (pp. 180-181) Leiden: Brill Publishers.

Elden, M. & Ulukök, Ö. (2004). Televizyon Reklâmlar›nda Çal›flan Kad›n›n Sunumu. ‹çinde Kad›n Çal›flmalar›nda Disiplinleraras› Buluflma: 1–4 Mart 2004 Sempozyum Bildiri Metinleri, Cilt.2. (ss.135–142). ‹stanbul: Yedi Tepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi. Elmac›, N. (1996). Vardiyal› Çal›flan Kad›nlar›n ‹fl Sorunlar› ve Aile ‹liflkileri. ‹çinde N. Arat (Yay. Haz.), Kad›n Gerçeklikleri. (ss. 37–65). ‹stanbul: Say Yay›nlar›. Engin, M. (2000). Türk ‹fl Hukukunda Evde Çal›flma. Kamu-‹fl ‹fl Hukuku ve ‹ktisat Dergisi, 5(3). Erayd›n, A. (1998a). D›fl Pazara Aç›lan Konfeksiyon Sanayiinde Yeni Üretim Süreçleri ve Bu Sektörde Çal›flan Kad›nlar. ‹ktisat Dergisi, 377, 44–53. Erayd›n, A. (1998b). Ekonomik Baflar›n›n Yükünü Üstlenenler: D›fl Pazarlarda Rekabet Gücü Kazanan Konfeksiyon Sanayinde Kad›n Eme¤i. ‹çinde F. Özbay (Yay. Haz.), Küresel Pazar Aç›s›ndan Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam›ndaki De¤iflmeler. Türkiye Örne¤i. (ss. 105–147). ‹stanbul: ‹nsan Kayna¤›n› Gelifltirme Vakf› Yay›n›. Erayd›n, A. (1998c). Türkiye’de Üretim Yap›s›n›n Dönüflümü ve Esnek Üretim Örgütlenmesi ile Yeni ‹stihdam Biçimlerinin Ortaya Ç›k›fl›. ‹çinde Z. Rona (Ed.), Bilânço 1923–1998: Türkiye’nin 75 Y›l›na Toplu Bak›fl. ‹stanbul: TÜBA, TSBD, Tarih Vakf›. Erayd›n, A. & Türkün-Erendil, A. (1995). Üretimde Yeni Örgütlenme Biçimleri ve Emek Süreçleri. ‹çinde K. Lordo¤lu (Yay. Haz.), ‹nsan, Toplum, Bilim. ‹stanbul: Kavram Yay›nlar›. Erayd›n, A. & Türkün-Erendil, A. (1999). The Role of Female Labour in Industrial Restructuring: New Production Processes and Labor Market Relations in the ‹stanbul Clothing Industry. Gender, Place and Culture, 6 (3), 259–272. Erayd›n, A. & Türkün-Erendil, A. (2002). Konfeksiyon Sanayiinde Yeniden Yap›lanma Süreci, De¤iflen Koflullar ve Kad›n Eme¤i: Ne Kazand›lar, Ne Kaybettiler? ‹ktisat Dergisi, 430, 18–28. Erdo¤an, S. & Akyolcu, N. (1990). Lisansüstü E¤itiminin Hemflirelere Katk›s›. Hemflirelik Bülteni, 4 (16). Erdo¤du, S. (1997). Türkiye’de Kad›n ‹flçiler, Türk ‹fl Araflt›rma Merkezi, Ekonomide Durum, K›fl. Erdo¤du, S. (2004). Kad›n ‹flçiler ve Yeni ‹fl Kanunu. ‹çinde Kad›n Çal›flmalar›nda Disiplinler aras› Buluflma: 1–4 Mart 2004 Sempozyum Bildiri Metinleri, Cilt.1. (ss. 23–31). ‹stanbul: Yedi Tepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi. Erel, S. (1991). Türkiye’de Uygulanan K›rsal Kalk›nma Projelerinde Kad›n Boyutu. ‹çinde K›rsal Kesimde Kad›n›n Statüsü: Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Ankara: Türkiye Kalk›nma Vakf› – ILO ortak yay›n›. Ergeneli A. & Akçamete, C. (2004). Bankac›l›kta Cam Tavan: Kad›n ve Erkeklerin Kad›n Çal›flanlar ve Kad›nlar›n Üst Yönetime Yükseltilmelerine Yönelik Tutumlar›. Hacettepe Üniversitesi ‹ktisadi ‹dari Bilimler Fakültesi Dergisi. 22 (2) 85–109. Erman, T. (1998a). 21. Yüzy›la Girerken Köyden Kente Göçmüfl Kad›n ve Özellikle Gecekondu Kad›n›. ‹çinde O. Çitçi (Ed.), 20. Yüzy›l›n Sonunda Kad›nlar ve Gelecek Konferans› Bildirileri. (ss. 93–100). Ankara: TODA‹E Yay›nlar›. Yay›n no: 285.

Erman, T. (1998b). Kad›nlara Bak›fl Aç›s›ndan Köyden Kente Göç ve Kentteki Yaflam. ‹çinde A. B. Hac›mirzao¤lu (Der.), 75 Y›lda Kad›nlar ve Erkekler. (ss. 211–224). Tarih Vakf› Bilânço Dizisi, ‹stanbul: Tarih Vakf› Yay›nlar›. Erman, T. (1998c). The Impact of Migration on Turkish Rural Women: Four Emergent Patterns. Gender and Society, 12, 146–167. Ertürk, Y. (1990a). Do¤u Anadolu’da Modernleflme ve K›rsal Kad›n. ‹çinde fi. Tekeli (Yay. Haz.), Kad›n Bak›fl Aç›s›ndan 1980’ler Türkiye’sinde Kad›n. (ss. 199–210). Ankara: ‹letiflim Yay›nlar›. Ertürk, Y. (1990b). Türkiye’de Uygulanan K›rsal Kalk›nma Projelerinde Kad›n Boyutu. ‹çinde K›rsal Kesimde Kad›n›n Statüsü: Sorunlar ve Çözüm Önerileri. (ss.30–39) Ankara: Türkiye Kalk›nma Vakf› – ILO ortak yay›n›. Ertürk, Y. (1992). Türkiye’de Sosyo-Ekonomik Geliflme ve K›rsal Kad›n›n Sorunu. ‹çinde, Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü. Kad›n ve Sosyo Ekonomik Geliflme. (ss. 53–58). Ankara: Baflbakanl›k Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Esim, S. (2000). Solidarity in Isolation: Urban Self-Employed Women’s Economic Organizations in Turkey. Middle Eastern Studies Journal. 36(1), 143–157. Esim, S. (2001). Why Women Earn Less? Gender-Based Factors Affecting the Earnings of Self-Employed Women in Turkey. In M. Ç›nar (Ed.), The Economics of Women & Work in the Middle East & North Africa., New York: Elsevier Science. Esmer, Z. Y. (1991). K›rsal Kesimde Kad›n ve Kad›na Yönelik Programlar. ‹çinde K›rsal Kesimde Kad›n›n Statüsü: Sorunlar ve Çözüm Önerileri. (ss.70–75) Ankara: Türkiye Kalk›nma Vakf› – ILO ortak yay›n›. Eyübo¤lu, A., Özar, fi. & Tufan-Tanr›över, H. (1998a). Kentli Kad›nlar›n Çal›flma Koflullar› ve Çal›flma Yaflam›n› Terk Nedenleri. ‹ktisat Dergisi, 377. Mart. Eyübo¤lu, A., Özar, fi. & Tufan-Tanr›över, H. (1998b). Kentli Kad›nlar›n Çal›flma Koflullar› ve Çal›flma Yaflam›n› Terk Nedenleri. ‹çinde O. Çitçi (Ed.), 20. Yüzy›l›n Sonunda Kad›nlar ve Gelecek Konferans› Bildirileri. (ss. 207–216). Ankara: TODA‹E Yay›nlar›. (1998a makalesininin ayn› bas›m›). Fidan, F. (2004). Çal›flan Kad›n Asl›nda Çal›flmak ‹stemiyor mu? Zorunluluk mu? Gereklilik mi?. ‹çinde Kad›n Çal›flmalar›nda Disiplinleraras› Buluflma: 1–4 Mart 2004 Sempozyum Bildiri Metinleri, Cilt.1. (ss. 33–41). ‹stanbul: Yedi Tepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi. Gökbayrak, fi. (2002). Ev Eksenli Çal›flan Kad›nlara Yönelik Sosyal Koruma Modelleri. ‹ktisat Dergisi, 430, 58–62. Göltekin, S., & Özdemir, A. (1998). Kad›n Subaylar›n Türk Deniz Kuvvetlerindeki Yeri ve Görevleri. ‹çinde O. Çitçi (Ed.), 20. Yüzy›l›n Sonunda Kad›nlar ve Gelecek Konferans› Bildirileri. (ss. 323–325). Ankara: TODA‹E Yay›nlar›. Yay›n no:285. Gönenç, M. & et al. (2002). K›z Çocuklar›n›n E¤itiminin Engellenmesi ve Ev ‹fllerinde Çal›flt›r›lmas›. Türkiye'de Çal›flan Çocuklar Semineri, 29–31 May›s 2001. (ss. 257–276) Ankara: DIE Yay›nlar›. No. 2534. Gülenç, F., & Kayam, C. H. (2004). Hereke Hal›s› Üretiminde Çal›flan Kad›n›n Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Profili Üzerine Bir ‹nceleme. ‹çinde Kad›n Çal›flmalar›nda Disiplinler aras› Buluflma: 1–4 Mart 2004 Sempozyum Bildiri Metinleri, Cilt.1, Yedi Tepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi. (ss.133–141). ‹stanbul.

Gün, S., & Gülçubuk, B. (1995). K›rsal Kesimin Gizli Gücü: Üretici Kad›nlar›m›z. Mülkiyeliler Birli¤i Dergisi, 182(19). Gündüz-Hoflgör, A. (2006). Variation in Labour Market Participation of Married Women in Turkey. NICE Working Paper. Version 2. Radbound University. Autumn 1–40. Gündüz-Hoflgör, A. & Smits, J. (2007). The Status of Rural Women in Turkey: What is the Role of Regional Differences. In. Valentine Moghadam (Ed.), From Patriarchy to Empowerment: Women’s Participation, Movements and Rights in the Middle East, North Africa and South Asia. Syracuse University Press. (Yay›ma haz›rlan›yor) Güngör, Y. (2002). Eve ‹fl Verme Sistemi ‹çinde Evde Çal›flman›n Hukuki Niteli¤i. ‹ktisat Dergisi, 430, 70–72. Günindi-Ersöz, A. (1998). Kamu Yönetiminde Yönetici Olarak Çal›flan Kad›nlar›n Geleneksel ve Çal›flan Kad›n Rollerine ‹liflkin Beklentileri. ‹çinde O. Çitçi (Ed.), 20. Yüzy›l›n Sonunda Kad›nlar ve Gelecek Konferans› Bildirileri. (ss. 255–264). Ankara: TODA‹E Yay›nlar›. Yay›n no:285. Günlük fienesen, G. (1994). Female Participation in the Turkish University Administration: Econometric and Survey Findings 1992. Bo¤aziçi Journal, 8 (1–2), 63–81. Günlük fienesen, G. (1996). Türkiye Üniversitelerinin Üst Yönetiminde Kad›nlar›n Konumu, 1990–1993. ‹çinde Türk Alman Kültür ‹flleri Kurulu, Akademik Yaflamda Kad›n: Türk ve Alman Üniversitelerinde Kad›n Kariyerlerinin Karfl›laflt›r›lmas›. Ankara: Türk Alman Kültür ‹flleri Kurulu Yay›n Dizisi. Say› 9. Günlük fienesen, G. (1998). Cinsiyete Dayal› Ayr›mc›l›¤›n Düzeyi Nas›l Ölçülebilir? ‹ktisat Dergisi, 377, Mart. 26–36. Günlük fienesen, G., & Özar, fi. (2001). Gender Based Occupational Segregation in the Turkish Banking Sector. In M. Ç›nar (Ed.), The Economics of Women and Work in the Middle East-Research in Middle East Economics, 4, 247–267. Günlük fienesen, G., & Akduran, Ö. (2005). Özellefltirmeye Toplumsal Cinsiyet Fark›ndal›¤› ile Bakmak: Kad›n Tütün ‹flçileri. ‹çinde Prof. Dr. Türkan Öncel’e Arma¤an: ‹Ü‹F Maliye Araflt›rma Merkezi Konferanslar›, 47.seri, (ss.32–44). Günlük fienesen, G., & Akduran, Ö. (2006). Gender Aspects of Privatization; A Case Study of Female Tobacco Workers in Turkey. Gender Impacts of Trade Liberalization. (pp: 60–75) Tunus: CAWTAR. Gürüz, D. (2004). Akademik Yaflamda Kad›n Olmak, ‹çinde Kad›n Çal›flmalar›nda Disiplinleraras› Buluflma: 1–4 Mart 2004 Sempozyum Bildiri Metinleri, Cilt. 3, Yedi Tepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, (ss 301–307). ‹stanbul. Hatipo¤lu, S., & ‹nanç, N. (1998). GATA Komutanl›¤› Bünyesinde Görev Yapmakta Olan Kad›n Subaylar. ‹çinde O. Çitci (Der.), 20. Yüzy›l›n Sonunda Kad›nlar ve Gelecek Konferans› Bildirileri. (ss. 311–322). Ankara: TODA‹E Yay›nlar›. Yay›n no:285. Hattato¤lu, D. (2000). Ev Eksenli Çal›flan Kad›nlar ve Sosyal Örgütlenme. Birikim, 140, 89-97 Hattato¤lu, D. (2001a). Ev Eksenli Çal›flma Stratejileri: Kad›n›n Özgürleflmesi Aç›s›ndan Bir Tart›flma. ‹çinde A. ‹lyaso¤lu & N. Akgökçe (Der.), Yerli Bir Feminizme Do¤ru. (ss. 173–204). ‹stanbul: Sel Yay›nc›l›k. Hattato¤lu, D. (2001b). Ev Eksenli Çal›flma ve Çocuklar: Bir Tart›flma. ‹çinde K. Karatafl & Ç. Ar›kan (Der.), Prof. Dr. Nesrin Koflar’a Arma¤an. (ss. 137–147). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksek Okulu Yay›n›.

Hattato¤lu, D. (2001c). Ev Eksenli Çal›flman›n Hane ‹çinde Örgütlenifli ve Çocuk Eme¤i: Görünürlü¤e Etkileri Bak›m›ndan Bir Tart›flma. ‹çinde F. Gümüflo¤lu (Der), 21. Yüzy›l Karfl›s›nda Kent ve ‹nsan. (ss. 291–300). ‹stanbul: Ba¤lam Yay›nlar›. Hattato¤lu, D. (2002a). Ev Eksenli Çal›flmada Çocuk Eme¤i ve Kad›n Eme¤i ‹liflkileri. ‹ktisat Dergisi, 430, Ekim, 54–57. Hattato¤lu, D. (2002b). Yoksulluk, Kad›n Yoksullu¤u ve Bir Bafla Ç›kma Stratejisi Olarak Ev Eksenli Çal›flma. ‹çinde Y. Özdek (Der.), Yoksulluk, fiiddet ve ‹nsan Haklar›. (ss. 303–316) Ankara: Türkiye ve Ortado¤u Amme ‹daresi Enstitüsü ‹nsan Haklar› Araflt›rma ve Derleme Merkezi Yay›n›, No. 19. Hattato¤lu, D. (2003). Çal›flan Kad›n veya Ev Han›m›: Çal›flman›n Yaflant›lanmas› ve Güçlenme. ‹çinde A. Yaraman (Der.), Kad›n Yaflant›lar›. (ss. 93–121). ‹stanbul: Ba¤lam Yay›nlar›. Hattato¤lu, D. (2005). Bilginin Katmanlar›, Kad›nlar›n Güçlenmesi: Ev-Eksenli Çal›flma ve Yerel Atölyeler Örne¤i. ‹çinde G. Pultar & Tahire Erman (Der.), Türk(iye) Kültürleri. (ss. 437-462). ‹stanbul: Tetragon Yay›nlar›. Hattato¤lu, D., Ifl›k, N. & Türkün Erendil, A. (2002). Bir Ev Eksenli Çal›flma Metodolojisi: Atölye Çal›flmalar› Örne¤inde Bilgi, Örgütlenme ve Güçlenme. ‹ktisat Dergisi, 430, Ekim, 48–53. Hattato¤lu, D. & Ifl›k, N. (2005). Ev-Eksenli Çal›flma, Kad›nlar, Küreselleflme ve Örgütlenme. Türk-‹fl Dergisi, 366, 69–77. Hattato¤lu, D. (2006). Kad›n Eme¤inin Sunum Biçimleri ve Kad›n Yoksullu¤u. ‹çinde Ü. Onat (Der.), Yoksulluk ve Sosyal Hizmetler. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu ve Sosyal Hizmet Uygulama Araflt›rma ve Gelifltirme Derne¤i Yay›n›. ‹lkkaracan, ‹. (1998a). Kentli Kad›nlar ve Çal›flma Yaflam›. ‹çinde Ayfle B. Hac›mirzao¤lu (Der.), 75 Y›lda Kad›nlar ve Erkekler. (ss. 173–192). Tarih Vakf› Bilânço Dizisi, ‹stanbul: Tarih Vakf› Yay›nlar›. ‹lkkaracan, ‹. (1998b). Göç, Kad›n›n Ekonomik Konumu, Hareket Özgürlü¤ü ve Aile ‹çi Güç Dinamikleri. ‹ktisat Dergisi, 377, 62–67. ‹lkkaracan, ‹. & Selim, R. ( 2007). The Gender Wage Gap in the Turkish Labour Market. LABOUR: Review of Labour Economics and Industrial Relations, (21) 2. ‹lkkaracan, P. (1998). Dikkat! Bafl›n›zda Cam Tavan Var. Kariyer Dünyas›, 10, 80–83. ‹mamo¤lu, E. O. (1994). A Model of Gender Relations in the Turkish Family. Bo¤aziçi Journal, 8 (1–2), 165–176. ‹nce, M. & Demir, M.H. (2006). The Determinants of Feemale Labour Force: Emprical Evidence from Turkey. Eskiflehir Osmangazi Üniversitesi ‹‹BF Dergisi 1 (1), 71-90. Kabasakal, H. (1991). Kad›nlar, Örgütler ve Güç Da¤›l›m›. Toplum ve Bilim, 53, 55–61. Kabasakal, H. (1998a). A Profile of Women Top Managers in Turkey. In Z. Arat (Ed.), Deconstructing Images of Turkish Women, NewYork: St Martin Press. Kabasakal, H. (1998b). Türkiye’de Üst Düzey Kad›n Yöneticilerin Profili. ‹çinde A. B. Hac›mirzao¤lu (Der.), 75 Y›lda Kad›nlar ve Erkekler. (ss. 303–312). Tarih Vakf› Bilânço Dizisi, ‹stanbul: Tarih Vakf› Yay›nlar›. Kabasakal, H., Boyac›giller, N. & Erden, D. (1994). Organizational Characteristics as Correlates of Women in Middle and Top Management. Bo¤aziçi Journal, 8(1–2), 45–62.

Kabasakal, H. & Özu¤ur, B. (1998). Gender, Socioeconomic Background and Dual Carier Paths in a Turkish Organization. Gender and Organization. Vol??? Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü. (2000). ‹fl Hukuku ve Sosyal Güvenlik Komisyonu Sonuç Bildirisi. ‹çinde Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Hukukta Kad›n Sempozyumu. (ss.219–231). Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›n›. Ka¤›tç›bafl›, Ç. (1990). Kad›nlar›n Aile ‹çi Statüsü, E¤itimi ve ‹stihdam›. ‹çinde ‹fl ve ‹flçi Bulma Kurumu. De¤iflen bir Toplumda Kad›nlar›n ‹stihdam ‹mkânlar›n›n Gelifltirilmesi. (ss.101-119) Ankara: ‹fl ve ‹flçi Bulma Kurumu Yay›n›. Ka¤›tç›bafl›, Ç. (1999). Türkiye’de Kad›n›n Konumu: ‹nsanca Geliflme Düzeyi, E¤itim, ‹stihdam, Sa¤l›k ve Do¤urganl›k. ‹çinde Z. Rona (Ed), Bilanço 1923–1998: Türkiye Cumhuriyeti'nin 75. Y›l›na Toplu Bak›fl. ‹stanbul: TÜBA, TSBD, Tarih Vakf›. Kalan, ‹., & Özbey, E. (1996). ‹fl Hukuku ve Kad›n. ‹çinde Ça¤dafl Hukukçular Derne¤i. Kad›n ve Hukuk. Ankara: Ça¤dafl Hukukçular Derne¤i Yay›n›. Kalayc›o¤lu, S., & Rittersberger-T›l›ç, H. (1998). ‹fl ‹liflkilerine Kad›nca Bir Bak›fl: Ev Hizmetinde Çal›flan Kad›nlar. ‹çinde A. B. Hac›mirzao¤lu (Der.), 75 Y›lda Kad›nlar ve Erkekler. (ss. 225-235). Tarih Vakf› Bilânço Dizisi, ‹stanbul: Tarih Vakf› Yay›nlar›. Kandiyoti, D. (1984). Rural Transformation in Turkey, Its Implications for Women's Status. In Women on the Move: Contemporary Changes in Family and Society, Paris: UNESCO. Kandiyoti, D. (1990). Women and Household Production: The Impact of Rural Transformation in Turkey. In K.P. Glavanis (Ed.), The Rural Middle East. London: Zed Books. Kandiyoti, D. (1997). Kad›nlar ve Haneiçi Üretim: Türkiye'de K›rsal Dönüflümün Etkileri. ‹çinde Deniz Kandiyoti, Cariyeler, Bac›lar, Yurttafllar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüflümler (49–62) Çeviren: ‹stanbul: Metis Yay›nlar›. Kantar, M. (1999). Giriflimcilik ve K›rsal Kad›nlar. Tar›m Ekonomisi Dergisi, 4. Kaplan, E. T. (2000). Kad›n ‹flçinin ‹fl ‹liflkisinden Do¤an Haklar› ve Korunmas›. ‹çinde Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü, Hukukta Kad›n Sempozyumu 30 Eylül-1 Ekim 1999. Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›n›. Kaplan, T. (2001). Kad›n ‹flçinin Feshe Karfl› Korunmas›. ‹çinde Üç›fl›k, F., Dinçkol, A. & Caniko¤lu, N. (Eds) Nuri Çelik’e Arma¤an. (ss. 1269-1325) ‹stanbul: Beta Yay›nlar›. Karadakovan, A., & Ulutafl H. (1998). Bir Sorun Ki Ad› Yok: Kad›n ve Hemflirelik. ‹çinde 4. Ulusal Kad›n Çal›flmalar› Toplant›s›: Kad›n Sorunlar›n›n Çözümüne Do¤ru Yöntem, Strateji ve Politikalar. ‹zmir: Ege Üniversitesi Kad›n Sorunlar› Araflt›rma ve Uygulama Merkezi ve Ege Kad›n Araflt›rmalar› Derne¤i Yay›n›. Kardam, F. & Toksöz, G. (1998). Cumhuriyetten Günümüze Çal›flma Yaflam› ve Kad›nlar: Ayr›mc›l›¤›n De¤iflen Boyutlar›yla. ‹çinde Z. Rona (Ed), Bilanço 1923–1998: Türkiye Cumhuriyeti'nin 75. Y›l›na Toplu Bak›fl. ‹stanbul: TÜBA, TSBD,Tarih Vakf›. Kardam, F. & Toksöz G. (2004). Gender Based Discrimination at Work in Turkey: A Cross sectoral Overview. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Ekim-Aral›k. Kark›ner, N. (2006). Tar›mda Kad›n ve Baz› Yap›sal ‹liflkiler. ‹ktisat Dergisi, 469, 24–30. Kasnako¤lu, Z. (1993a). An Emprical Analysis of Female Occupation, Income and Fertility in Turkey. In A. Toros (Ed.) Population Issues in Turkey: Policy Priorities. Ankara. Hacettepe University, Institute of Population Studies.

Kasnako¤lu, Z. (1993b). Türkiye’de Kad›n›n Mesle¤i, Geliri ve Do¤urganl›k Üzerine Bir Araflt›rma. ‹çinde A.Toros (Ed.), Türkiye’de Nüfus Konular›: Politika Öncelikleri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. (Üstteki kayna¤›n Türkçe bas›m›). Kasnako¤lu, Z., & Day›o¤lu, M. (1996a). Education and Earnings by Gender in Turkey. Erc Working Papers in Economics (No. 96/10). Ankara: Middle East Technical University Economic Research Center. (Ayr› bas›m makale). Kasnako¤lu, Z., & Day›o¤lu, M. (1996b). Women’s Education in Turkey and Their Involvement in the Labor Market. In T. Bulutay (Ed.), Education and Labor Market in Turkey. Ankara: Devlet ‹statistik Enstitüsü Yay›nlar›. Kasnako¤lu, Z., & Day›o¤lu, M. (1997). Female Labor Force Participation and Earnings Differentials between Genders in Turkey. In J. M. Rives & M. Yousefi (Eds.), Economic Dimensions of Gender Inequality: A Global Perspective. (pp. 95–117). Westport, Connecticut: Praeger. Kasnako¤lu, Z., & Day›o¤lu, M. (2002). Measuring the Value of Home Production in Turkey. In T. Bulutay (Ed.). New Developments in National Accounts. (pp. 73–97). Ankara: Devlet ‹statistik Enstitüsü Yay›nlar›. Kasnako¤lu, Z., & Dikbay›r, G. (1995). Trends in Womens’s Employment in Turkish Manufacturing Industry: 1983-1993. http://www.die.gov.tr/tkba/paper2. Kasnako¤lu, Z., Day›o¤lu, M. & Erdil, E. (1996). Time Use and Estimation of the Value of Household Production. Ankara: METU Economic Research Center Working Papers in Economics. (Ayr› bas›m makale). Kasnako¤lu, Z., Day›o¤lu, M. & Erdil, E. (1997). Türkiye’de Ev ‹çi Üretim De¤eri. ‹çinde Türk-‹fl Y›ll›¤› 97, Cilt 2: 1990lar›n Bilançosu, Ankara: Türk-‹fl Araflt›rma Merkezi Yay›n›. Kaflka, S. (2005). Ev ‹çi Hizmetlerin Küreselleflmesi ve Türkiye’deki Göçmen Kad›nlar. Tes-‹fl Sendikas› Dergisi, Ekim. 49–54. Kayasü, S. (1996). Kad›n Evde Üretim ve Konut. ‹çinde E.M. Komut (Der.), Di¤erlerinin Konut Sorunlar›. Ankara: TMMOB Mimarlar Odas› Yay›n›. Kazgan, G. (1982). Türk Ekonomisinde Kad›nlar›n ‹flgücüne Kat›lmas›, Mesleki Da¤›l›m›, E¤itim Düzeyi ve Sosyo-Eknomik Statüsü. ‹çinde N. Abadan Unat (Der.), Türk Toplumunda Kad›n. Ankara: Türk Sosyal Bilimler Derne¤i Yay›n›. Sosyal Bilimler Araflt›rmalar› Dizisi 1, 2. Bask›. Keser, H. (2004). 4857 Say›l› ‹fl Kanununa Göre ‹flvereninin ‹fl Sözleflmesi Yapma ve ‹fl ‹liflkilerinde Eflit ‹fllem Yapma Yükümlülükleri ve Bunlara Ayk›r› Davranmas› Durumunda Karfl›laflaca¤› Yapt›r›mlar. Kamu ‹fl-‹fl Hukuku ve ‹ktisat Dergisi, 7 (3), 37-73. Köse, R. (1998). Akademik Alan ve Statülere Göre Türkiye Üniversitelerindeki Kad›nlar›n Durumu. ‹çinde O. Çitçi (Der.), 20. Yüzy›l›n Sonunda Kad›nlar ve Gelecek Konferans› Bildirileri. (ss. 383–398). Ankara: TODA‹E Yay›nlar›. Yay›n no: 285. Kurtulmufl-K›ro¤lu, M. (?). Bulgaristan Göçmeni Kad›nlar›n Çal›flma Yaflam›na Bak›fl Aç›lar›. Kapitalizm ve Türkiye II – Emek ve Siyasal Yaflam ve Bölgesel Kalk›nma. (ss.87–108). Ankara: Dipnot Yay›nlar›. Kuyafl, N. (1982). The Effects of Female Labor on Power Relations in the Urban Turkish Family. In Ç. Ka¤›tç›bafl› (Ed.), Sex Roles, Family and Community in Turkey. Indiana University Turkish Studies. Bloomington: Indiana University Press.

Kuzgun, Y. (1992). Kad›nlar›n Meslek Geliflimi. ‹çinde Türkiye’de Kad›n E¤itimi Birinci Uluslararas› Konseyi Bildiri Kitab› (ss. 79–87). Ankara: MEB K›z Teknik Ö¤retim Genel Müdürlü¤ü Yay›n›. Kümbeto¤lu, B. (1988a). K›z Çocuklar› ve ‹flçilik. ‹ktisat Dergisi. 382, A¤ustos,18–29. Kümbeto¤lu, B. (1988b). Görünmeyen Sektörün ‹flçileri ve Sa¤l›k Sorunlar›: Bir Uygulama Projesinin Düflündürdükleri. ‹stanbul Üniversitesi Kad›n Araflt›rmalar› Dergisi, 5, 305–325. Kümbeto¤lu, B. (1994). Kad›n- Çal›flma ve Evde Üretim. ‹çinde Sosyoloji Derne¤i, Türkiyede ve Dünya’da Güncel Sosyolojik De¤iflmeler. 1. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitab›. (ss. 563–571). Ankara: Sosyoloji Derne¤i Yay›nlar›. Kümbeto¤lu, B. (1996). Gizli ‹flçiler: Kad›nlar ve Bir Alan Araflt›rmas›. ‹çinde S. Çak›r & N. Akgökçe (Der.), Farkl› Feminizmler Aç›s›ndan Kad›n Araflt›rmalar›nda Yöntem. (ss. 230–238). ‹stanbul: Sel Yay›nc›l›k. Kümbeto¤lu, B. (1999). Eviflleri ve Yeni Yasal Çerçeve. Ekonomik Yaklafl›m Dergisi, 10, 27–47. Kümbeto¤lu, B. (2001). Deprem Sonras› Bir Kent (Adapazar›) ve Bir Kad›n Projesi. ‹çinde F. Gümüflo¤lu (Der.), 21. Yüzy›l Karfl›s›nda Kent ve ‹nsan. (ss. 263–274). ‹stanbul: Ba¤lam Yay›nevi. Kümbeto¤lu, B. (2002). Küreselleflme ve Kad›n ‹stihdam›. Toplum Bilim, 15, May›s, 117–227 Kümbeto¤lu, B. (2005a). Enformelleflme Süreçlerinde Genç Göçmen Kad›nlar ve Dayan›flma A¤lar›. Folklor ve Edebiyat Dergisi, 11 (41) , 5 – 26. Kümbeto¤lu, B. (2005b). Kad›n ve Çal›flma. III. Ulusal Ana Çocuk Sa¤l›¤› Kongre Kitab›. (49-61) ‹zmir: Dokuz Eylül T›p Fakültesi ve T.C. Sa¤l›k Bakanl›¤› Yay›n›. Kümbeto¤lu, B., & Ça¤a, N. (2000). Çal›flan Kad›nlar ve Küreselleflme. Görüfl Dergisi. 44, 56–65. Küntay, E. (2004). Ticari Seks ‹flçisi K›z Çocuklar›n›n Dram›. ‹çinde Kad›n Çal›flmalar›nda Disiplinleraras› Buluflma: 1–4 Mart 2004 Sempozyum Bildiri Metinleri, Cilt.1, Yedi Tepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, (ss. 83–94), ‹stanbul Lordo¤lu, K. (1993). Evde Çal›flan Kad›nlara ‹liflkin Nitel Bir Karfl›laflt›rma ve Baz› Sorunlar. ‹stanbul Üniversitesi Kad›n Araflt›rmalar› Dergisi, 1, 100–109. Makala, A. (2001). 1950–65 Döneminde Ücretli Kad›n Eme¤ine ‹liflkin Geliflmeler. A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. 56 (2), 117–155. Mand›rac›o¤lu, A. (1998). Çal›flma Yaflam›nda Kad›n›n Sa¤l›k ve Sosyal Sorunlar›. ‹çinde 4. Ulusal Kad›n Çal›flmalar› Toplant›s›: Kad›n Sorunlar›n›n Çözümüne Do¤ru Yöntem, Strateji ve Politikalar. (ss. 105–110). ‹zmir: Ege Üniversitesi Kad›n Sorunlar› Araflt›rma ve Uygulama Merkezi ve Ege Kad›n Araflt›rmalar› Derne¤i Yay›n›. Minibafl, T. (1997). Enformal Sektör Kad›n ‹flsizli¤ine Çözüm mü? ‹çinde N. Arat (Der.), Kad›nlar›n Gündemi. ‹stanbul: Say Yay›nlar›. Minibafl, T. (1998). Türkiye’nin Kalk›nma Sürecinde Kad›n ‹flgücü. ‹çinde N. Arat (Der.), Ayd›nlanman›n Kad›nlar›. (ss.331–349). ‹stanbul: Cumhuriyet Kitaplar›. Moçofl, E. (2005). Ev Eksenli Üretim: Dumans›z Fabrikalarda Kad›n Eme¤i. Tes-‹fl Sendikas› Dergisi: Çal›flma Hayat›nda Kad›nlar, Mart, 53-57.

Mordo¤lu, K. (1987). Yüksek Ö¤renim Gören Kad›n ‹flgücü Adaylar› ve Çal›flma E¤ilimleri, ODTÜ Geliflme Dergisi, 14(4). Morvaridi, B. (1992). Gender Relations in Agriculture: Women in Turkey. Economic Development and Cultural Change, 40(3), 567–586. Mutlu, K. fi. (1998). Hekimlik Mesle¤inde Türk Kad›n›. ‹çinde N. Y›ld›r›m (Der.), Sa¤l›k Alan›nda Türk Kad›n›. ‹stanbul Üniversitesi T›p Fakültesi Deontoloji ve T›p Tarihi Anabilim Dal› ve ‹stanbul Tabip Odas› Sempozyum Bildirileri, ‹stanbul. Navaro-Yafl›n, Y. (2000). Cumhuriyetin ‹lk Y›llar›nda Eviflinin Rasyonelleflmesi. Toplum ve Bilim, 8. Okur, A. (2004). Ev Hizmetlerinde (‹fllerinde) Çal›flanlar›n Sigortal›l›¤›. Kamu-‹fl ‹fl Hukuku ve ‹ktisat Dergisi 7 (3), 347-368. Ortayl›, N. (1988). Kad›n Hekimler ve Ayr›mc›l›k. Ankara Tabibler Odas› Bülteni, MartNisan, 25. Öncü, A. (1982). Uzman Mesleklerde Türk Kad›n›. ‹çinde N. Abadan Unat (Der.), Türk Toplumunda Kad›n. Ankara: Türk Sosyal Bilimler Derne¤i Yay›n›, Sosyal Bilimler Araflt›rmalar› Dizisi 1, 2. Bask›. Örnek, H. (1994). Kad›n›n Çal›flma Yaflam›ndaki Yeri. ‹‹BK ‹stihdam Dergisi, 16. Öz, F. (1985). Hemflirelik Mesle¤i Sorunlar›. Türk Hemflireler Dergisi, 3(2) Özar, fi. (1994). Some Observations on the Position of Women in the Labour Market in the Development Process of Turkey. Bo¤aziçi Journal: Review of Social, Economic and Administrative Studies, 8 (1), 21–43. Özar, fi. (1996). Kentsel Kay›td›fl› Kesimde ‹stihdam Sorununa Yaklafl›mlar ve Bir Ön Saha Çal›flmas›. ODTÜ Geliflme Dergisi, 23(4), 509–534. Özar, fi. (1998). Büyük Kentlerde Kad›nlar ve ‹flsizlik. ‹çinde O. Köymen (Der.), Suna Kili’ye Arma¤an. (ss. 303–312). ‹stanbul: Bo¤aziçi Üniversitesi Yay›nlar›. Özar, fi. (2000a). Enformel Kesimin ‹stihdam Aç›s›ndan De¤erlendirilmesi. ‹stanbul’un Düflük Gelirli Mahallelerinde Bir Saha Çal›flmas›. ‹çinde T. Bulutay (Der.), Enformel Sektör II. Ankara: Devlet ‹statistik Enstitüsü Yay›nlar›. Özar, fi. (2000b). Employment Aspects of the Informal Sector in Istanbul. A Field Survey in Low–Income Neighborhoods of Istanbul, In T. Bulutay (Ed), Informal Sector II. Ankara: State Institute of Statistics. (Bir üstteki yay›n›n ‹ngilizce çevirisi). Özar, fi. (2002a). ‹stihdamda Toplumsal Cinsiyet Ayr›m›n›n Uluslararas› Karfl›laflt›rmal› Bir Çözümlemesi. ‹çinde T. Bulutay (Der.), Kad›n ‹stihdam›. (ss. 152–176). Ankara: Devlet ‹statistik Enstitüsü Yay›nlar›. Özar, fiemsa (2002b). An International Comparative Analysis of Gender Differences in Employment, In Tuncer Bulutay (Ed.). Female Employment. (pp.153–176). Ankara: State Institute of Statistics. (Bir üstteki yay›n›n›n ‹ngilizce çevirisi). Özar, fi. (2006). Erkek Egemen Toplum ve Kad›n ‹stihdam›. Toprak ‹flveren, 69, Mart. Özar, fi. (2007). Women’s Access to Credit Organizations: Turkey. In S. Joseph (Ed). Encyclopedia of Women and Islamic Cultures. Leiden: Brill Academic Publishers. Özar, fi., & Günlük fienesen, G. (1998). Determinants of Female (Non-) Participation in the Urban Labor Force in Turkey. ODTÜ Geliflme Dergisi, 25(2).

Özar, fi. & Günlük fienesen, G. (2003). The Impact of Economic Restructuring and Techno logical Change on Female Employment in the Turkish Banking Sector. In A. Azhar., et al. (Eds.), Technology and Development in the New Millennium. (ss.283–290). University of Karachi: B.C.C.T Press. Özbay, F. (1982a). Ev Kad›nlar›. Ekonomik Yaklafl›m, 3(1). Özbay, F. (1982b). Women’s Education in Rural Turkey. In Ç. Ka¤›tç›bafl› (Ed.), Sex Roles, Family and Community in Turkey. (pp.133–149) Indiana University Turkish Studies. Bloomington: Indiana University Press. Özbay, F. (1984). K›rsal Kesimde Toplumsal ve Ekonomik Yap› De¤iflmelerinin Aile ‹fllevlerine Yans›mas›. ‹çinde T. Erder (Der.), Türkiye’de Ailenin De¤iflimi: Toplumbilimsel ‹ncelemeler. Ankara: Türk Sosyal Bilimler Derne¤i Yay›n›. Özbay, F. (1990). Kad›nlar›n Eviçi ve Evd›fl› U¤rafllar›ndaki De¤iflme. ‹çinde fi. Tekeli (Der.) Kad›n Bak›fl Aç›s›ndan 80’ler Türkiyesinde Kad›nlar. (ss. 129–158). ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nlar›. Özbay, F. (1991). Türkiye’de Kad›n ve Çocuk Eme¤i. Toplum ve Bilim, 53, Bahar, 41–54. Özbay, F. (1994). Women’s Labour in Rural and Urban Settings. Bo¤aziçi Journal:Review of Social, Economic and Administrative Studies, 8(1–2), 5–19. Özbay, F. (1995). Changes in Women’s Activities Both Inside and Outside the Home. In fi. Tekeli (Ed.), Women in Modern Turkish Society. London: ZED Books. (1990 tarihli ve ayn› isimli yay›n›n ‹ngilizcesi) Özbay, F. (1996). Evler, Kad›nlar ve Ev Kad›nlar›. ‹çinde E. M. Komut (Der.), Di¤erlerinin Konut Sorunlar›: Habitat II Ön Konferans›. (ss. 52–64). Ankara: TMMOB yay›nlar›. Özbay, F. (1998a). Türkiye’de Aile ve Hane Yap›s›: Dün, Bugün, Yar›n. ‹çinde A. Berktay Hac›mirzao¤lu (Der.), 75 Y›lda Kad›nlar ve Erkekler. (ss. 155–172). ‹stanbul: Tarih Vakf› Yay›nlar›. Özbay, F. (1998b). Türkiye’de Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam›na ‹liflkin Çal›flmalar›n Geliflimi. ‹çinde F. Özbay (Der.), Küresel Pazar Aç›s›ndan Kad›n Eme¤i ve ‹stihdam›ndaki De¤iflimler: Türkiye Örne¤i. ‹stanbul: ‹nsan Kayna¤›n› Gelifltirme Vakf› Yay›n›. Özbay, F. (1999a). Türkiye’de Evlatl›k Kurumu: Köle mi Evlat m›? Özbay, F. (1999b). Gendered Space: A New Look at Turkish Modernisation. Gender & History. 11(3), 555–568. Özbay, F. (2002). Evlerde Elk›zlar›: Cariyeler, Evlatl›klar, Gelinler. ‹çinde A. Durakbafla (Der.), L. Davidoff, Feminist Tarih Yaz›m›nda S›n›f ve Cinsiyet. ‹stanbul: ‹letiflim. Özbay, F. (2004). Adoption and Fostering In S. Joseph (Ed.), Encyclopedia of Women in Islamic Cultures. Leiden: Brill Publishers. Özbay, F. (2005). Women, Gender and Household Forms and Composition: Turkey In S. Joseph (Ed.), Encyclopedia of Women and Islamic Cultures. Leiden: Brill Publishers. Özbey, F. R. (2004). Kad›n Haklar› ve Ekonomiye Yans›malar›, ‹çinde Biga ‹‹BF, I. Ulusal Sivil Toplum Kurulufllar› Kongresi Bildirileri. (369–383) Çanakkale: Çanakkale Üniversitesi Yay›n›. Özbilgin, M., & Woodward, D. (1999). Equal Opportunities in Banking sector in Britain and Turkey. Women in Management Review, 14 (8), 325–332.

Özbilgin, M. F. (2000). Is the Practice of Equal Opportunities Management Keeping Pace With Theory? Management of Sex Equality in the Financial Services Sector in Britain and Turkey, Human Resource Development International. 3 (1), 43-67. Özbilgin, M. F. (2002). The way Forward for Equal Opportunities by Sex in Employment in Turkey and Britain. International Management, 7(1), 55–67. Özbilgin, M. & Woodward, D. (2004). ‘Belonging’ and ‘Otherness’: Sex Equality in Banking in Turkey and Britain, Gender, Work and Organization, 11(6), 668-688. Özbilgin, M. & Healy, G. (2004). The Gendered Nature of Career Development of University Professors: the Case of Turkey, Journal of Vocational Behavior, 64(2), 358-371. Özbilgin, M., Healy, G., & Aliefendio¤lu, H. (2005). Academic Employment and Gender: a Turkish Challenge to Vertical Sex Segregation? European Journal of Industrial Relations, 11 (2), 247-264. Özbilgin, M., Küskü, F., & Özkale, L. (2007). Against the Tide: Gendered Prejudice and Disadvantage in Engineering Study From a Comparative Perspective, Gender, In Work and Organization. [pdf version] Yay›mlanacak. http://www.ozbilgin.net/ Özcan, Y. Z., Metin-Özcan, K. & Üçdo¤ruk, S. (2003). Wage Differences by Gender, Wage and Self Employment in Urban Turkey: The case of ‹stanbul. Journal of Economic Cooperation, 24, 1–24. Özdemir, B. (1997). Ev Çal›flmas›. ‹çinde Kemal O¤uzman’a Arma¤an. Ankara: ‹fl Hukuku ve Türk Sosyal Güvenlik Hukuku Milli Komitesi. Özen, fi. (1998). Türkiye’de Kad›n ve Erkek Kamu Yöneticilerinin Yönetim Tarz› Aç›s›ndan Farkl›laflmas› ve Eril Erkek-Diflil Kad›n Varsay›m›n›n Geçerlili¤i. ‹çinde O. Çitçi (Der.), 20. Yüzy›l›n Sonunda Kad›nlar ve Gelecek Konferans› Bildirileri. (ss. 217–236). Ankara: TODA‹E Yay›nlar›. Yay›n no:285. Özgen, Ö. & Ufuk, H. (1998). Kad›nlar›n Evde Gerçeklefltirdikleri Giriflimcilik Faaliyetlerinin Aile Yaflam›na Etkisi. ‹çinde O. Çitçi (Der.), 20. Yüzy›l›n Sonunda Kad›nlar ve Gelecek Konferans› Bildirileri. (ss. 285-302). Ankara: TODA‹E Yay›nlar›. Yay›n no: 285. Özgüç, N. (1998). Türkiye Üniversitelerinde Kad›n Co¤rafyac›lar. ‹çinde N. Arat (Der), Ayd›nlanman›n Kad›nlar›. (ss. 177–201). ‹stanbul: Cumhuriyet Kitap Kulübü. Özgüven, Y. (2004). Türkiye’de Kad›n Mimar Kariyerinin Bafllang›c›, ‹çinde Kad›n Çal›flmalar›nda Disiplinleraras› Buluflma: 1–4 Mart 2004 Sempozyum Bildiri Metinleri, Cilt 2, Yedi Tepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, (ss. 363–371), ‹stanbul. Özler, fi. (2000). Export Orientation and Female Share of Employment: Evidence From Turkey. World Development. 28, 1239–1248. Özkaplan, N. & Serdaro¤lu, U. (1998a). ‹ktisat ve Toplumsal Cinsiyet: ‹ktisatta Kad›n Kimli¤i. ‹ktisat Dergisi, Mart. 377, .8-15 Özkaplan, N. & Serdaro¤lu, U. (1998b). Toplumsal Cinsiyetin ‹ktisat Özelinde ‹rdelenmesi. ‹çinde O. Çitçi (Der.), 20. Yüzy›l›n Sonunda Kad›nlar ve Gelecek Konferans› Bildirileri. (ss. 341–349). Ankara: TODA‹E Yay›nlar›. Yay›n no: 285. Özkaplan, N. & Serdaro¤lu, U. (2001). Kad›n ‹ktisatç›lar›n Toplumsal Cinsiyetçi Kimli¤inin Yap›-bozumu. ‹çinde A. ‹lyaso¤lu, & N. Akgökçe (Der.), Yerli bir Feminizme Do¤ru (ss. 355-385) ‹stanbul: Sel Yay›nc›l›k, ‹stanbul.

Özkaplan, N. & Serdaro¤lu, U. (2004). Yönetici Kad›nlar: Türk Savunma Sanayi Örne¤inde bir Analiz. Ekonomik Yaklafl›m, Yaz-Güz,15(52–53), 77–93. Özkaplan, N., Serdaro¤lu, U. & Yücesan-Özdemir, G. (2001). The Story of a Marriage: Domestic Technology and Women. Ekonomik Yaklafl›m, Güz,12 (47) , 1–18. Özmen, Ö. (1992). Kad›n Sa¤l›k Çal›flanlar›n›n Sa¤l›k, Sosyal, Kültürel Sorunlar›: Önsöz Yerine. Hekim Forumu, Ocak-fiubat. ‹stanbul: ‹stanbul Tabibler Odas› Yay›n›. Özo¤lu, B. (2005). Kent Yoksullar› ve Kad›n Eme¤i. Tes-‹fl Sendikas› Dergisi: Çal›flma Hayat›nda Kad›nlar, Mart, 61–64. Öztürk, M. Y., & Ergünefl, N. (2006). Maddeci Bir Feminizm ‹çin: Kad›n›n Görünmeyen Eme¤i Tart›flmalar›. ‹ktisat Dergisi, 469, 14–23. Pur, N. (1992). Türkiye’de Kad›n ‹flgücü ve Sorunlar›. ‹çinde Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü. Kad›n ve Sosyo Ekonomik Geliflme. Ankara: Baflbakanl›k Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›nlar›. Sallan, S. (1990). Gender-Based Occupational Segregation in Public Organizations in Turkey. Turkish Public Administration Annual. 15-16, 143-157. Sallan Gül, S. & Gül, H. (1997). Equal Opportunity for Women in Government Employment: The Cases of the United States and Turkey. Turkish Public Administration Annual. 22–23, 119–140. Sar›, S. (2000). Kad›n›n Ekonomideki Yeri. ‹çinde Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü. Hukukta Kad›n Sempozyumu. (ss. 29-37). Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›n›. Savran, Gülnur (1990). ‹flyerinde Taciz ve Kad›n Meslekleri. Kaktüs, 10, fiubat. Selçuk, F. Ü. (2005). Yeni Liberal Politikalar ve Kad›n ‹flgücü, Tes-‹fl Sendikas› Dergisi: Çal›flma Hayat›nda Kad›nlar, Mart, 48-52. Selim, R. & ‹lkkaracan, ‹. (2003). The Role of Unemployment in Wage Determination: Further Evidence on the Wage Curve in Turkey. Applied Economics, 35 (14), 1589–1599. Selim, R. & ‹lkkaracan, ‹. (2003). The Gender Wage Gap and Occupational Segregation in the Labor Market in Turkey, In Tek G›da ‹fl, The Social Realities of Turkey at the Turn of the Millennium, ‹stanbul: Tek G›da ‹fl. Selim, R. & ‹lkkaracan, ‹. (yay›mda). Kamu Sektöründe Kad›n-Erkek Farkl›l›klar›. ‹çinde D. Bayraktar, B. Bolat, F. Çebi (Der.), S›tk› Gözlü’ye Arma¤an. ‹stanbul. Serdaro¤lu, U. (1995). ‹ktisatta Kad›n Bak›fl Aç›s›n› ‹çerecek Bir Yaklafl›m Postmodernist Olabilir mi? Ekonomik Yaklafl›m, K›fl, 6 (15). 53–74. Serdaro¤lu, U. (1997). Kiflisel Olan Sadece Politik De¤il, Ayn› Zamanda ‹ktisadidir! Feminist ‹ktisat, Mülkiyeliler Birli¤i Dergisi, Mart, XXI (197), 3–10. Seyman, Y. (2005). Çal›flan Kad›n›n ‹ki ‹flvereni, Dört de Vardiyas› Var. Tes-‹fl Sendikas› Dergisi: Çal›flma Hayat›nda Kad›nlar, Mart, 58–60. Sims, M., & Esim, S. (n.d.). Working Group on Women Home-based Workers. 2000. Home based Work in Turkey: Issues & Strategies for Organizing. (available in English & Turkish). ICRW Information Bulletin. Washington, DC. January http://www.openair.org/research/turkey.html

Sirman, N. (1990). Köy Kad›n›n›n Aile ve evlilikte Güçlenme Mücadelesi. ‹çinde fi. Tekeli (Der.), Kad›n Bak›fl aç›s›ndan 1980’ler Türkiyesi’nde Kad›n. ‹stanbul: ‹letiflim Yay›nc›l›k. Sosyal, T. (2006). Uluslararas› Sözleflmeler Ifl›¤›nda 4857 Say›l› ‹fl Kanununda Kad›n ‹flçiyi Koruyan Hükümler. Kamu ‹fl-‹fl Hukuku ve ‹ktisat Dergisi 8 (4), 89-138. Sugur, N., & Sugur, S. (2005). Gender and Work in Turkey: Case Study on Women Workers in the Textile Industry in Bursa, Middle Eastern Studies, 41 (2), 269-279. Sümer, H. C. (2006). Women in Management: Still Waiting to be Full Members of the Club. Sex Roles, 55, 63-72. Süral, N. (1992). Türk ‹fl Kanununda Kad›n. Bülten, 11, Nisan, 11–14. Süral, A. N. (2000). Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün (ILO) Çal›flan Kad›nlara ‹liflkin Düzenlemeleri ve Türkiye. ‹çinde Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Hukukta Kad›n Sempozyumu. (ss.124-166). Ankara: Kad›n›n Statüsü ve Sorunlar› Genel Müdürlü¤ü Yay›n›. Süral, A. N. (2001). Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün (ILO) Çal›flan Kad›nlara ‹liflkin Düzenlemeleri ve Türkiye. ‹çinde Üç›fl›k, F., Dinçkol, A. & Caniko¤lu, N. (Eds) Nuri Çelik’e Arma¤an. (ss. 1269-1325) ‹stanbul: Beta Yay›nlar›. Süral, N. (2004). Legal Framework for Gender Equality, In F. Acar (Ed.) Bridging the Gender Gap in Turkey: A Milestone Towards Faster Socio-economic Development and Poverty Reduction. World Bank. http://sitesources.worldbank.org/INTECAREGTOPGENDER/Resources/TurkeyCGA.pdf

Süral, N. (2005). Çal›flma Yaflam›nda Kad›n-Erkek Eflitli¤i, Türk-‹fl Dergisi, Mart-Nisan. 366 53-62. Süral, N. (2006). Çal›flma Yaflam›nda Kad›n-Erkek Eflitli¤i ve Sonuç Bildirisi, ‹çinde T‹SK, Kad›n ‹stihdam› Zirvesi, (ss 38-50 ve 254-257) Ankara : T‹SK Yay›n›. Yay›n no. 266. Süral, N. (2007). Legal Framework for Gender Equality at Work in Turkey. Middle Eastern Studies’de yay›mlanacak. fiahino¤lu-P., S. (1998). K›z Ö¤rencilerinin T›p Fakültesi’ne Kabulünün 75. Y›l›n› Kutlarken. ‹çinde N. Y›ld›r›m (Der.), Sa¤l›k Alan›nda Türk Kad›n›. ‹stanbul Üniversitesi T›p Fakültesi Deontoloji ve T›p Tarihi Anabilim Dal› ve ‹stanbul Tabip Odas› Sempozyum Bildirileri, ‹stanbul. fianl›, N., & Arl› M. (1998). Evlerde Temizlik ‹flçisi Olarak Çal›flan Kad›nlar›n E¤itim ‹htiyac›. ‹çinde 4. Ulusal Kad›n Çal›flmalar› Toplant›s›: Kad›n Sorunlar›n›n Çözümüne Do¤ru Yöntem, Strateji ve Politikalar. (ss.194–197) ‹zmir: Ege Üniversitesi Kad›n Sorunlar› Araflt›rma ve Uygulama Merkezi ve Ege Kad›n Araflt›rmalar› Derne¤i Yay›n›. fienel, D. (1998). Çal›flma Yaflam›nda Cinsiyete Dayal› Ayr›mc›l›k: Bankac›l›k ‹flyerinden Örnekler. ‹ktisat Dergisi, 377, Mart, 54–61. fientürk, S. & et al. (1983). Florance Nightingale Hemflirelik Yüksek Okulu Ö¤rencilerinin Sosyo- Ekonomik Özellikleri, Sorunlar› ve Mesleksel Beklentilerinin Araflt›r›lmas›. Hemflirelik Bülteni, 1(3). fiiflman, N. (1994). K›rsal Kesim Kad›n›na Yönelik Projeler. Baflbakanl›k Kad›n ve Sosyal Hizmetler Müsteflarl›¤›. K.S.S.G.M. Bülteni, 2. Talu¤, C. (1986). K›rsal Alan›n Unutulan Üreticileri: Köylü Kad›nlar›m›z. Verimlilik Dergisi, 15, 27–39.

Tan, M. (1996a). Bir Kad›n Mesle¤i: Ö¤retmenlik. ‹çinde N. Arat (Der.), Kad›n Gerçeklikleri. ‹stanbul: Say Yay›nlar›. Tan, M. (1996b). E¤itim Yönetimindeki Kad›n Az›nl›k. TODA‹E Dergisi, 29 (4), 33–42. Tanr›över, H. T. (2000). Türkiye’de Kentli Kad›nlar›n Engellenen Çal›flma Hakk›. ‹çinde O. Çitçi ( Der.), Türkiye’de ‹nsan Haklar›. (ss. 375–388). Ankara: TODAIE ‹nsan Haklar› Araflt›rma ve Derleme Merkezi. Tansel, A. (1994). Wage Employment, Earnings and Returns to Schooling for Men and Women in Turkey. Economics of Education Review, 13(4), 305–320. Tansel, A. (1996a). Self Employment, Wage Employment Choice and Returns to Education for Urban Men and Women in Turkey. Economic Growth Center Discussion Paper, No: 797, New Haven: Yale University. Tansel, A. (1996b). Self Employment, Wage Employment Choice and Returns to Education for Urban Men and Women in Turkey. In T. Bulutay (Ed.), Education and Labour Markets in Turkey. Ankara: D‹E. Tansel, A. (1999). Public-Private Employment Choice, Wage Differentials and Gender in Turkey. (Rapor No: 99/A). Ankara: ODTÜ Ekonomik Araflt›rmalar Merkezi. Tansel, A. (2000). Wage Earners, Self Employed and Gender in Informal Sector in Turkey. (Rapor No:00/15). Ankara: ODTÜ Ekonomik Araflt›rmalar Merkezi. Tansel, A. (2001). Economic Development and Female Labor Force Participation in Turkey: Time Series Evidence and Cross-Province Estimates. (Rapor: 01/05). Ankara: ODTÜ Ekonomik Araflt›rmalar Merkezi. Tercan, C. (1992). Kad›n ‹flçilerin Çal›flma Hayat› ile ilgili Sorunlar›. ‹fl Sa¤l›¤› ve ‹fl Güvenli¤i Sempozyumu. Ankara. Tezcan, E. (1998). Çal›flma Yaflam›nda Kad›n-Erkek Eflitli¤i ve Avrupa Birli¤i Çerçevesindeki Uygulamalar. ‹çinde O. Çitçi (Der.), 20. Yüzy›l›n Sonunda Kad›nlar ve Gelecek Konferans› Bildirileri. (ss. 173-206). Ankara: TODA‹E Yay›nlar›. Yay›n no: 285. Toksöz, G. (1989). Federal Almanya’daki Türk Kad›n ‹flçilerin Çal›flma Yaflam›ndaki Sorunlar› ve Sendikal Örgütlenmesi. 11. Tez, 9, 88-100. Toksöz, G. (1995). Kad›n Çal›flanlar ve Sendikal Kat›l›m. A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 49(3–4), 439–454. Toksöz, G. (1998). Türkiye’de Sendikac› Kad›n Kimli¤i. ‹çinde O. Çitçi (Der.), 20. Yüzy›l›n Sonunda Kad›nlar ve Gelecek Konferans› Bildirileri. (ss. 303-310). Ankara: TODA‹E Yay›nlar›. Yay›n no: 285. Toksöz, G. (1999). Türkiye’de Kad›n ‹flgücü ve Enformel Sektörde ‹stihdam›. T‹SK, Türkiye’de Kad›n ‹flgücü. (ss.55–63). Ankara: Türkiye ‹flveren Sendikalar› Konfederasyonu. Toksöz, G. (2002). We are the few: Women in Labor Unions in Turkey. In N. Balkan and S. Savran (Eds.), The Ravages of Neoliberalism: Economy, Society and Gender in Turkey. (195–210): New York: Nova Publishers. Toksöz, G. (2004). Say›m›z Çok Az: Sendikalarda Kad›nlar. ‹çinde N. Balkan & S. Savran (Eds.), Neoliberalizmin Tahribat›: 2000’li Y›llarda Türkiye. (ss. 234–253). ‹stanbul: Metis. Toksöz, G. (2005a). Küreselleflme ve Kad›n Eme¤inin Göçü. Türk-‹fl Dergisi, 366, MartNisan

Toksöz, G. (2005b). Türkiye’de Kad›n ‹flçiler ve Sendikal Örgütlenme. Tes-‹fl Sendikas› Dergisi: Çal›flma Hayat›nda Kad›nlar, Mart, 41–47. Toksöz, G. & Say›lan F. (1998). Sendikalar›n E¤itim Programlar› ve Kad›n Çal›flanlar. A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 53(1–4). 297–306. Toksöz, G., & Özfluca, fi. T. (2002). Enformel Sektörde ‹stihdam›n ve ‹flgücünün Özellikleri. ‹ktisat Dergisi, 430, 29–35. Toktafl-Çelik, fi. (1998). Uzmanlaflma ve Çat›flma: K›z Enstitülerinden Mezun Ö¤retmen ve Akademisyenlerin Güçlenme ve Direnme Stratejileri. ‹çinde O. Çitci (Der.), 20. Yüzy›l›n Sonunda Kad›nlar ve Gelecek Konferans› Bildirileri, (ss. 399–404). Ankara: TODA‹E Yay›nlar›. Yay›n No: 285. Tunal›, ‹. (1997). To Work or Not to Work: An Examination of Female Labor Force Participation Rates in Urban Turkey. METU Conference on Economics. 1–19. Tunçsiper, B., & Sürekçi, D. (2004). Çal›flma Hayat›nda Kad›n ‹flgücünün Ekonomik Bir Analizi, ‹çinde Kad›n Çal›flmalar›nda Disiplinleraras› Buluflma: 1–4 Mart 2004 Sempozyum. Bildiri Metinleri, Cilt.1, Yedi Tepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, (ss. 95-103) ‹stanbul. Turgut, G. (2004). A.B.D.’de ve Türkiye’de Yeralan Halka Aç›k fiirketlerin Kad›n Yönetim Kurulu Üyelerinin Karfl›laflt›rmal› ‹ncelemesi, ‹çinde Kad›n Çal›flmalar›nda Disiplinleraras› Buluflma: 1–4 Mart 2004 Sempozyum Bildiri Metinleri, Cilt.1, Yedi Tepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, (ss 43-51)‹stanbul. Tümerdem, Y. (1989). Kad›n ve Sa¤l›kla ‹lgili Sorunlar›, Öneriler. ‹çinde Türk-‹fl, Çal›flan Kad›nlar I. Ulusal Kurultay›, 20–21 Mart, Ankara: Türk-‹fl Yay›n›. Türek, H., Zümrüt E., & Çolak B. (1998). Manisa’da Özel Sektör ve Üniversitede Çal›flan Kad›n Yönetcilerin Özellikleri, Sorunlar› ve Çözümleri, ‹çinde 4. Ulusal Kad›n Çal›flmalar› Toplant›s›: Kad›n Sorunlar›n›n Çözümüne Do¤ru Yöntem, Strateji ve Politikalar. (ss.289-305). ‹zmir: Ege Üniversitesi Kad›n Sorunlar› Araflt›rma ve Uygulama Merkezi ve Ege Kad›n Araflt›rmalar› Derne¤i Yay›n›. Türk-‹fl. (2005a). Kad›n Eme¤i ve Çal›flma Hayat› Komisyonu Raporu. Kad›n Eme¤i Platformu Komisyon Raporlar›. (ss.88–139). Ankara: Türk-‹fl, ILO, UNDP. Türk-‹fl. (2005b). Kad›n Eme¤i ve E¤itim Komisyonu Raporu. Kad›n Eme¤i Platformu Komisyon Raporlar›. (ss.35–52). Ankara: Türk-‹fl, ILO, UNDP. Türk-‹fl. (2005c). Kad›n Eme¤i ve Sendika Komisyonu Raporu. Kad›n Eme¤i Platformu Komisyon Raporlar›. (ss.140–171) Ankara: Türk-‹fl, ILO, UNDP. Türk-‹fl. (2005d). Çal›flma Yaflam›nda Kad›n-Erkek Eflitli¤i. Türk-‹fl, Mart-Nisan, 366, 53-62. Türkün-Erendil, A. (2002). Türkiye’de Ev Eksenli Çal›flma Üzerine Yap›lm›fl Araflt›rmalar ve Çal›flmalar. ‹ktisat Dergisi, 430, Ekim, 36–47. Tüzel, K. N., & Durmaz Ö. B. (2004). Reklam Ajanslar›n›n Organizasyon Yap›s› ‹çinde Kad›nlar›n Konumu, ‹çinde Kad›n Çal›flmalar›nda Disiplinleraras› Buluflma: 1–4 Mart 2004 Sempozyum Bildiri Metinleri, Cilt. 2, Yedi Tepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi (ss. 171–179). ‹stanbul. Tüzel, B. G., (2004). Bu Mesle¤i Çok Zor Elde Ettim, Sevmek de Hakk›md›r!... Cumhuriyetin Profesyonel Kad›nlar›, ‹çinde Kad›n Çal›flmalar›nda Disiplinleraras› Buluflma: 1-4 Mart 2004 Sempozyum Bildiri Metinleri, Cilt.1, Yedi Tepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi (ss. 65–74 ). ‹stanbul.

Uluatam, A. (2000). Women in Employment. ‹çinde Women in Turkey. (ss. 48–54). Ankara: Türk Üniversiteli Kad›nlar Derne¤i Yay›n›. No:7. Üstün, ‹. & Ifl›k, S. N. (2005). Anneme Beyaz Elbiseler Giydirece¤im, ‹çinde ‹fl-Kur, Dezavantajl› Gruplar›n ‹stihdama Giriflini Kolaylaflt›ran ‹stihdam Hizmetleri Projesi, Kat›l›mc›lar Konufluyor Kitab›, Ankara: ‹fl-Kur. Yaylac›, Ö. G. (2004). Kad›n Yöneticiler ‹çin Kariyer Gelifliminde Örgüt ‹çi ‘Kiflileraras› ‹liflki A¤lar›’n› Yönetmek, ‹çinde Kad›n Çal›flmalar›nda Disiplinleraras› Buluflma: 1–4 Mart 2004 Sempozyum Bildiri Metinleri, Cilt.1, Yedi Tepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi. (ss. 75–82). ‹stanbul. Ye¤en, M. (2000). Sendikalar ve Kad›n Sorunu: Kurumsal Gelenekler ve Cari Zihniyetler. Sosyoloji Araflt›rmalar› Dergisi, 3(1–2), 1–40. Yener, M. & Bayraktar, M. (1989). Çal›flan Kad›nlar›n Bofl Zamanlar›n› De¤erlendirme Biçimleri. Verimlilik Dergisi, /3. Yenisey, K. D. (2002). Kad›n-Erkek Eflitli¤i Bak›m›ndan Türk ‹fl Hukukunun Avrupa Birli¤i Hukuku ile Olas› Uyum Sorunlar›. Kamu ‹fl-‹fl Hukuku ve ‹ktisat Dergisi 6 (4), 3172. Yefliltuna, Çiftçi D. (1998). Kad›n›n Çal›flma Yaflam›nda Geleneksel Yap›n›n Etkisi, ‹çinde 4. Ulusal Kad›n Çal›flmalar› Toplant›s›: Kad›n Sorunlar›n›n Çözümüne Do¤ru Yöntem, Strateji ve Politikalar. (ss.102–104). ‹zmir: Ege Üniversitesi Kad›n Sorunlar› Araflt›rma ve Uygulama Merkezi ve Ege Kad›n Araflt›rmalar› Derne¤i Yay›n›. Yi¤itbafl-Akça, B. (2006). Mucizenin Ad› Mikrokredi Olabilir mi? ‹ktisat Dergisi, 469, 3139. Yücesan-Özdemir, G. & Erkanl›, H. (2005). Eflitsizliklere Karfl› Ç›kmak: Beyaz Yakal› Kad›n Çal›flanlar ve Elefltirel Bilinç. Tes-‹fl Sendikas› Dergisi: Çal›flma Hayat›nda Kad›nlar, 1, 65–69. Yüksel ‹. (2004). Çal›flma Yaflam› Kalitesinin Tipik ve Atipik ‹stihdam Aç›s›ndan ‹ncelenmesi, Do¤ufl Üniversitesi Dergisi, 5 (1) 47–58 (Vardiyal› çal›flan hemflireler hk.) Zeytino¤lu, I. U. (1999). Constructed Images as Employment Restrictions: Determinants of Female Labour in Turkey. In Z. F. Arat (Ed.), Deconstructing Images of The Turkish Woman. (pp. 183–97). New York: Palgrave. Zeytino¤lu, I. U., Özmen, Ö.T., Katrinli, A. E., Kabasakal, H. & Arbak, Y. (1997). Invisible Employment: Women as Waged Domestic Workers in Turkey. In B. Fitzpatrick (Ed.), (pp.59–75). Dublin: Oak Tree Press.

KADIN EME⁄‹ VE ‹ST‹HDAMI ALANINDA YÜKSEK L‹NANS VE DOKTORA TEZLER‹ Acar, G. (1989). Kad›n ve Erkek ‹flçilerin ‹fl ve Aile Ortamlar›nda Toplumsal Cinsiyete ‹liflkin Tutumlar›. (Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Akal›n, fi. (2002). Ev ‹fllerinde Sorumluluk Paylafl›m›: E¤itim ve Çal›flma Durumuna Ba¤l› Olarak Ev ‹fllerinde Sorumluluk Paylafl›m›na Yönelik Alan Araflt›rmas›. (Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Akan, E. (1996). Kad›n›n ‹flgücü Piyasas›ndaki Durumu Ve Sendikalaflma. (Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Akan, V. (1981). Çal›flan Kad›nlar›n Ailedeki Gücü. (Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara..) Akaya, K. (1999). Türkiye'de Kad›n›n ‹flgücüne Kat›l›m›n› Etkileyen Faktörler: (Avrupa Birli¤i Boyutuyla Karfl›laflt›r›lmas›. (Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Akçam, F. (1996). Çal›flan Efllerin; Kad›n›n Ev D›fl›nda Çal›flmalar›yla, Erkeklerin Ev D›fl›nda Çal›flan Eflleriyle ve Çal›flan Kad›nlar›n Kendileriyle ‹lgili Görüflleri. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara..) Akçamete C. (2004). Kad›n Ve Erkek Yöneticilerin Kad›nlar›n Üst Düzey Yönetici Olmalar›r›na Yönelik Tutumlar›n›n ve Cam Tavan Sorununun ‹ncelenmesi: Bankalarda Bir Uygulama. (Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniveristesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Akçay, C. (1999). Tekstilde Kad›n Eme¤i. (Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Akgökçe, N. (1996). Bir Kad›n Alan› Olarak Mutfa¤›n Tarih ‹çerisinde De¤iflen Anlam›. (Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul) Ak›n, P. E. (2004). Kad›n ‹flçilerin Sosyal Güvenli¤i. ( Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara..) Akkafl, H. S. (1994). Sa¤l›k Ekibi Elemanlar›n›n Hemflirelik Mesle¤i Hakk›ndaki Bilgi ve Düflüncelerinin Araflt›r›lmas›. ( Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Aklan D. F. (1995). Women's Employment and Income By Gender in Turkey. (Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Aksayan, S. (1990). Koruyucu ve Tedavi Edici Sa¤l›k Hizmetlerinde Çal›flan Hemflirelerin ‹fl Doyumu Etkenlerinin ‹ncelenmesi. (Doktora Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü, ‹stanbul.) Akfl›ray, N. Ç. (1991). Mentoring Relationship of Women in Turkey. (Yüksek Lisans Tezi, Bo¤aziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Aliefendio¤lu H. (2000). Bir Kamusal Alan Olarak Akçakoca Köylü Pazar› ve Pazarc› Kad›nlar. (Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.)

Alp, A. (1998). Yönetim ve Kad›n: Bankac›l›k Sektöründe Durum. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Altunp›çak, T. (2001). Polatl› ‹lçesine Gelen Gezici Kad›n Tar›m ‹flçilerinin Çal›flma Ve Yaflam Koflullar› ‹le Sorunlar› Üzerine Bir Araflt›rma. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.) Ar›kan, S. (1997). Kad›n Yöneticilerin Liderlik Davran›fllar›. (Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Asker, Z. (1990). Türk Bas›n›nda Kad›n Gazeteciler. (Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Aslan, G. (1997). Bankac›l›k Sektöründe ‹stihdam Örüntüleri ve Kad›n ‹flgücü ‹le ‹lgili Farkl›l›klar. ( Yüksek Lisans, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Atabek, G. E. (1994). The Career And Role Characteristics Of Turkish Female Top Managers. (Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Atasü Topçuo¤lu, R. (2004). Home-Based Work and Informal Sector in the Period of Globalisation. (Yüksek Lisans Tezi, O.D.T.Ü, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Atafl, A. (2006). Farkl› Alt-Kültür Gruplar›nda Kad›n Eme¤inin Konumuna Yönelik Karfl›laflt›rmal› Bir Araflt›rma: Suluova Örne¤i. (Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.) Ayan, F. (2000). Bayan Ö¤retmenlerin Yöneticilikleri ve Ö¤retmen Görüflleri. (Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.) Aztimur H. (2005). GAP Bölgesinin Sosyo Ekonomik Kalk›nmas›nda Kad›n ‹stihdam›n›n Yeri: fianl›urfa Örne¤i. (Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü fianl›urfa.) Balk›r, B. (1991). Gender Differences in Work Related Values of Middle and Upper Class Freshman College Students in Turkey. (Yüksek Lisans Tezi, Bo¤aziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Bafllevent, C. (2002). Essays On Female Labor Supply in Turkey. (Doktora Tezi, Bo¤aziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Batmaz, M. (1994). De¤iflik Düzeydeki Hemflirelik E¤itimi Programlar›ndan Mezun Olan Hemflirelerin ‹fl Etkenli¤inin Art›r›lmas›. (Doktora Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü, ‹stanbul.) Bayhan, P. (2002). Kad›n Yöneticilerde Liderlik Davran›fllar›n›n Toplumsal Roller Aç›s›ndan ‹ncelenmesine Yönelik bir Alan Araflt›rmas›. (Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Baykal, Ü. (1994). Hastanelerde Hemflirelik Hizmetlerinde Performans De¤erlendirme ve Türkiye’deki Hastanalerde Hemflirelik Hizmetlerinin Performans De¤erlendirme Sistemine ‹liflkin Bir Araflt›rma. (Doktora Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü, ‹stanbul.) Bayrakçeken-Tüzel, G. (2004). Being and Becoming Professional Women in Turkey. (Doktora Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Berkman, A. Y. (2005). Attitudes Towards Women Managers: Development of a New Measure. (Yüksek Lisans Tezi, Koç Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.)

Beydo¤an, B. (2001). Attitudes toward Women in Managerial Positions: The Effects of Ambivalent Sexism, Patriarchy and Gender Differences on These. (Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Bilgin, M. (1990). Çal›flan ve Çal›flmayan Kad›nlara ‹liflkin Baz› De¤iflkenlerin Depresyon Düzeylerine Etkisi. (Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ankara.) Bolak, Hale C. (1990). Women Breadwinners and the Construction of Gender: Urban Working Class Households in Turkey. (Doktora Tezi, University of California, Santa Cruz, California A.B.D.) Bora, A. (2004). Ücretli Ev Hizmetleri Ba¤lam›nda Kad›n Öznelli¤inin Yeniden ‹nflas›. (Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniveristesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Cop, S. (1981). The Promotional Problems of Women in a Commercial Bank in Turkey. (Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Çabuk, N. (1994). Capitalism, Patriarchy and Identity: Women and Capitalist Industrialisation in Turkey: Textile Workers in Manisa. (Doktora Tezi, University of Durham, ‹ngiltere.) Ça¤layan, H. (1998). Türkiye’de Kad›n ‹flgücünün Sendikalardaki Konumu. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Çakmak, R. (2001). Kad›n ‹flgücü Ve Yönetim Kadrolar›nda Kad›n ‹stihdam›. (Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Çam, S. (1991). K›z Meslek Lisesi Ö¤rencilerinden Kariyere Yönelenlerle Ev Kad›nl›¤›na Yönelenlerin Benlik Kavramlar›. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Çeçen, D. (2004). Tekstil Sektöründe Çal›flan 15-49 Yafl Aras› Kad›n ‹flçilerin, Perimenstruel fiikayetlerinin ve Bunu Etkileyen Faktörlerin ‹ncelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniveristesi, Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü, Ankara.) Çelebio¤lu, M. (1997). Esnek Çal›flma fiekillerinin Kad›nlar›n ‹flgücüne Kat›l›ma Etkisi. (Yay›mlanmam›fl doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.) Çelik, N. (2005). Immigrant Women Domestic Workers in Turkey. (Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Çeliksoy, A. (2001). Occupational Gender Segregation: The Case of Urban Turkey. (Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Ç›nar, H. (2002). Eve ‹fl Verme Sisteminde Kad›n ‹flgücü: Dokumac›l›k ve Çini ‹fllemecili¤i Üzerine Uygulama. (Yüksek Lisans Tezi, Dumlup›nar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.) Ç›nar, M. (1991). Labour Opportunities for Adult Females and Homeworking Women in ‹stanbul, Turkey. (Yüksek Lisans Tezi, University of California, Los Angeles. California, A.B.D.) Çoban A. (2006). An Evaluation of Women's Entrepreneurship Support Activities in Turkey. (Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Day›o¤lu, M. (1996). Earning Inequality Between Genders in Turkey. (Doktora Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Dedeo¤lu, S. (2005). Women's Employment in Turkey. (Doktora Tezi, University of London, School of Oriental and African Studies, Londra.)

Demir, G. (1991). Çal›flan Kad›nlarda Rol Çat›flmalar›; De¤iflik Meslek Dallar›nda Çal›flan Kad›nlar Aras›nda Yap›lm›fl Bir Araflt›rma-Malatya Örne¤i. (Doktora Tezi, ‹nönü Üniversisitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.) Demir, M. C. (2003). Discrimination Against Police Women (Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Demirdizen D. (2006). Türkiye`de Kad›n ‹flgücünun Durumu: Kocaeli Örne¤i. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniveristesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Demiriz, G. (2000). The Impact of Women’s Economic Participation on Gender Relations in the Household: A Case Study of Homeworkers in the Textile and Clothing Industries in Denizli, Turkey. ( Doktora Tezi, Leeds University, Leeds, ‹ngiltere.) Dikbay›r, G. (1995). Employment of Women in Turkish Manufacturing Industry. (Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Döner, S. (1999). Kad›n›n Aile Ve Çal›flma Yaflam›ndaki Konumu ve ‹çinde Bulundu¤u Görev ‹kilemi. (Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Durgun, L. (2004). Türk Silahl› Kuvvetlerinde Kad›n Subaylar. (Yüksek Lisans Tezi, Kara Harp Okulu Komutanl›¤›, Savunma Bilimleri Enstitüsü, Ankara.) Durmufl-Eren, A. (2001). Kad›n Ve Erkek Yöneticilerin Liderlik Davran›fllar› Aras›ndaki Farkl›l›klar: Türkiye`de Seçilmifl bir Grup Yönetici Üzerine bir Araflt›rma. (Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.) Ecevit, Y. (1986). Gender and Wage Work: A Case Study of Turkish Women in Manufacturing Industry. (Doktora Tezi, University of Kent, ‹ngiltere.) Efe, S. (2006). Bankac›l›k Sektöründe Çal›flan Kad›n Yöneticilerin Yaflam›fl Olduklar› Kariyer Sorunlar›. (Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.) Ege, G. (2002). Foreign Domestic Workers in Turkey; A New Form of Trafficing in Women. (Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Eker, S. (1989). Organizational and Personal Correlates of Attitudes Toward Women As Managers: A Study in Turkey. (Yüksek Lisans Tezi, Bo¤aziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Elmas, fi. (1993). Working Women’s Lives in a Small Town: A Case Study of Bulancak. (Yüksek Lisans Tezi, O.D.T.Ü, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Elmas, fi. (2002). Women's Paid And Unpaid Work in Tourism Sector: A Case of Nevflehir Avanos Ürgüp Triangle in The Capadocia Region. (Doktora Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Emekçiler, S. (1999). Türk Ekonomisinde Kad›n›n Yeri. (Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbak›r.) Erbafl, A. (1997). K›smi Süreli Çal›flma Ve Kad›n ‹stihdam›. (Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Erkanl›, H. (2002). Kad›n Ve Kariyer: Bolu`da Üst Düzey Kad›n Çal›flanlar Üzerine Bir Araflt›rma. (Yüksek Lisans Tezi, Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.)

Ery›lmaz, M. S. (2000). Kad›n ‹flgücünün Enformel Sektördeki ‹stihdam›: Gündelik Temizlik ‹flçisi Kad›nlar›n Enformel ‹flgücü Piyasas› ‹çinde Yer Al›fl Biçimleri. (Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Gençer, S. D. (2002). Professional Women in Turkey. (Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Gökak›n, Z. (2000). Türkiye`deki Kad›n Giriflimcilerin Motivasyon Faktörleri. (Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Gökdo¤an, A. (1996). Çal›flan ‹le Çal›flmayan Kad›nlar›n Benlik Sayg›lar›n›n Karfl›laflt›r›lmas›. (Yüksek Lisans Tezi, F›rat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.) Gölo¤lu, S. (1998). Gender Division of Labour in a Paddy-Rice Producing Village. (Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Gül, B. (1997). Haz›r Giyim Sektöründe Eve ‹fl Verme Sistemi Kapsam›nda Çal›flan Kad›n ‹flgücünün Durumuna ‹liflkin Bir Araflt›rma. (Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Gül, S. (2002). Kad›n Yöneticilerin Kariyer Geliflimine Etki Eden Faktörler: (Bankac›l›k Sektöründe Bir Uygulama. (Yüksek Lisans Tezi, Dumlup›nar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.) Gülüm, N. (1983). Ev D›fl›nda Çal›flan ve Çal›flmayan Kad›nlar›n Etkinlik S›n›r›. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Gündüz-Hoflgör, A. (1996). Development and Women’s Employment Status: Evidence from the Turkish Republic 1923 – 1990. (Doktora Tezi, University of West Ontario, Kanada.) Gürses, F. (2001). Türkiye’de Medyada Kad›n Ö¤retmenin Temsili. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Günindi-Ersöz, A. (1997). Cinsiyet Rollerine ‹liflkin Beklenti, Tutum ve Davran›fllar ve Efllerararas› Sorumluluk Paylafl›m›: Kamuda Çal›flan Yönetici Kad›nlar Örne¤i. (Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Hattato¤lu, D. (2000). Evde Çal›flan Kad›nlar Aras› Dayan›flma/Örgütlenme. (Doktora Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Ifl›k, N. (1997). The Explanatory Capacity of Female Labour Supply Theories with Regardto the Female Labour Supply in Turkey. (Yüksek Lisans Tezi, University of London, School of Oriental and African Studies, Londra.) ‹lyaso¤lu, A. (1983). Women and Development: Critique of Different Approaches. (Yüksek Lisans Tezi, Bo¤aziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) ‹ncirlio¤lu, E. O. (1991). Gender Relations in Rural Transformation: Two Central Anatolian Villages. (Doktora Tezi, Florida University, A.B.D.) ‹smailo¤lu, fi. (1988). Çal›flan Annelerin 0-2 Yafl Grubu Çocuklar›n›n Bak›m fiekilleri: Karfl›lafl›lan Güçlükler Ve Çözüm Yollar›. (Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Kalpak, A. (1998). Kad›n ‹flçilerin ‹fl Yasalar›na Göre ve 506 Say›l› Sosyal Sigortalar Yasas›'na Göre Korunmas›. (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Kandemir, A. (2000). Treatment of Women in Law. (Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.)

Karabulut, F. (1986). Türkiye'de Kad›n Çal›flmas›: Tezgâhtarlar Üzerine Bir Araflt›rma. (Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Karagül, L. (2002). Küresel Üretim Süreçlerinde Kad›n Eme¤i. (Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul University, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Karakafl, B. (1995). Gecekondularda Kad›n›n Çal›flmas›na ‹liflkin Görüfller. (Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Karatafl, A. (2006). Türkiye'de Kad›n ‹flgücünün Durumu: Denizli Tekstil Sektöründe Kad›n ‹flgücü Örne¤i. (Yüksek Lisans Tezi, Mu¤la Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mu¤la.) Karg›ner, N. (2001). Feminist Analysis of Rural Women in a Village of Turkey. (Doktora Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Karsl›, F. (1992). Women and Outwork: The Export-Oriented Hand-Knitting Industry in Ankara. (Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Katkat, M. (2000). Kad›n›n Çal›flma Hayat›ndaki Yeri ve Yükselifli. (Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.) Kayasü, S. (1995). Local Production Organization Oriented Towards Global Markets: Subcontracting Relationships in Clothing Industry. (Doktora Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) K›lk›fl, M. (2000). Türkiye’de Kad›nlar›n ‹flgücüne Kat›l›m›: Ekonometrik Model Senaryolar›. (Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹zmir.) K›r›ml›, Y. (1988). Sar› Bas›n Kart› Sahibi Kad›n Gazetecilerin Sosyo-ekonomik ve Kültürel Yap›s›. (Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Köker, E. D. (1998). Türkiye’de Kad›n, E¤itim ve Siyaset: Yüksek Ö¤renim Kurumlar›nda Kad›n›n Durumu Üzerine Bir ‹nceleme. (Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Köksal, Z. (1998). Kamu Kesiminde Çal›flan Kad›n›n Etkinli¤i: Sakarya Örne¤i. (Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.) Köro¤lu K. (2006). Okul Yönetiminde Cinsiyet Etkeni Ve Kad›n Ö¤retmenlerin Okul Yöneticili¤i Talepleri. (Yüksek Lisans Tezi, F›rat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elaz›¤.) Kulo¤lu, C. (2005). The Military in Turkey from a Gender Perspective. (Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Kural-Altug, F. (1998). De¤iflik Çal›flma Koflullar›n›n Kad›nlar Üzerindeki Etkilerinin Araflt›r›lmas›. (Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü, Ankara.) Kufl-Kont, A. (1994). Ayafl ‹lçesinde Kad›nlar›n Tar›msal Üretime Kat›l›m› ve Bu Kat›l›m› Etkileyen Faktörler. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.) Külahç›, fi., & Gürol, A. (1997). K›z Meslek Liselerinin ‹fllevlerini Yerine Getirme Düzeyi. (Yüksek Lisans Tezi, F›rat Üniversitesi, Elaz›¤.) Kümbeto¤lu, B. (1993). ‹stanbul'da Kad›nlar›n Eviçi Üretimi. (Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.)

Mohan, Y. (2001). Kad›n Yöneticilerin Liderlik Stilleri Ve Bir Uygulama. (Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Pamukkale.) Murakami, K. (1999). Türkiye'de Kültürel Ba¤lamda Kad›n Eme¤i: Konfeksiyon Atölyelerinde Çal›flan Kad›n ‹flçiler Üzerine Bir Araflt›rma. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Mufltu, fi. (1990). Akademisyen ve Üniversite Mezunu Çal›flmayan Kad›nlar›n Kendilerini ve Annelerini Alg›lamalar›. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Nakipo¤lu, F. (1998). Türkiye`de Kad›n Yöneticilerin ‹fl Yerlerinde Karfl›laflt›klar› Sorunlar. (Yüksek Lisans, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Nalbant, M. (2002). Kamu Çal›flanlar›n›n Kad›n Yöneticilerde Liderlik Davran›fllar›n› Alg›lamalar› Ve Bir Anket Çal›flmas›. (Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Narman G. (2006). Kad›n›n ‹fl Yaflam›na Kat›l›m› Ve Kad›n Yöneticilik Modelleri. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Olafl, Ö. (2006). Kad›n Yöneticinin Çal›flma Yaflam›nda De¤iflen Karakteristi¤i (Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.) Ömero¤lu, A. (1998). K›z Meslek Lisesi Son S›n›f Ö¤rencilerinin Mezun Olduktan Sonraki Beklentileri. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Özbay-Ordu, L. (1995). Ankara ‹li Elmada¤ ‹lçesi Köylerinde Yaflayan Kad›nlar›n Tar›msal Faaliyetlere Kat›l›m Düzeyleri Üzerine Bir Araflt›rma. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.) Özbeyli, D. (1999). ‹fl Tatmini Aç›s›ndan Çal›flanlar›n Kad›n Yöneticilere Karfl› Tutumlar›. (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Özcan, B. (1997). Stresli ‹fl Ortamlar›nda, Kad›nlar Ve Erkekler Sosyal Destekten Farkl› Biçimlerde mi Yararlan›rlar? (Yüksek Lisans Tezi, Bo¤aziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Özdemir, Ö. (1996). Çal›flma Yaflam›nda Kad›n. (Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.) Özdemir C. (2003). Erkekler Dünyas›nda Kad›nlar: Kad›n Subaylar. (Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹zmir.) Özgül G. E. (2002). ‹flletme Yönetiminde Sosyal Sorumluluk Bak›fl Aç›s›yla Kad›n Yönetici Terfilerinde Terfi Engelleri: Tekstil Sektöründe Bir Araflt›rma. (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Özgüven, Y. (2002). Türkiye'de Kad›n Mimar Kariyerinin Bafllang›c› (1934–1960) (Yüksek Lisans Tezi, Y›ld›z Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, ‹stanbul.) Özkan-U¤rafl, M. (2000). Belediyelerde Görevli Kad›n Yöneticilerin Sorunlar›. (Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹zmir.) Özkay-Alt›n›fl›k, fi. (1988). Kad›n Ö¤retmenlerin Okul Müdürü Olmas›n›n Önündeki Engeller. (Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Özo¤lu, B. (1998). Türkiye’de Çal›flan Kad›nlara Yönelik Devlet Politikalar›. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Özo¤ul, N. S. (1988). Annenin Çal›flmas›n›n ve Baz› Bireysel Niteliklerin Çocu¤un Özsayg›s›na Etkisi. (Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.)

Özsoy, Z. (1993). Gender Differences in Career Development: A Case Study in Banking Sector. Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Öztürk, M. (1999). ‹malat Sanayiinde Kad›n ‹stihdam›. (Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Öztürk, S. (1987). Televizyonda Kad›nlara Yönelik Programlar: 'Han›mlar Sizin ‹çin Ve Çal›flan Han›mlar Sizin ‹çin' Programlar›n›n ‹ncelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskiflehir) Paksoy, Ç. S. (2002). Tekstil ‹flkolunda Kad›n Çal›flanlar Üzerine Bir Araflt›rma: fianl›urfa Örne¤i. (Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹zmir.) Pelteko¤lu, B. F. Z. (1988). Cumhuriyet Döneminde Türk Bas›n›nda Kad›n Gazeteciler. (Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Rüstemzade, N. (1987). ‹fl Hayat›nda Kad›nlar›n Yeri. (Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Saka, G. (2004). Bankac›l›k Sektöründe Çal›flan Kad›nlar›n Cinsiyet Ayr›mc›l›¤› Sorunlar›. (Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adapazar›.) Sallan, S. (1991). Gender and Occupational Segregation in Public Organisations: A Case Study in Turkey. (Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilmler Enstitüsü, Ankara.) Sand›kç›o¤lu, ‹. (1982). Bankalarda Çal›flan Bir Grup Kad›n›n Ev ve ‹fl Durumlar›n›n Karfl›laflt›r›lmas›. (Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Sarg›n, S. (1998). Bir Tekstil Fabrikas›nda Çal›flan Kad›n ‹flçilerde E¤itimin Aile Planlamas› Konusundaki Bilgi Tutum Ve Davran›fllar›na Etkisinin Araflt›r›lmas›. (Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü, Ankara.) Sar›alan, Ö. (1999). Kad›n Liderlik Özelliklerinin Yönetsel Baflar› Yönünden ‹ncelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.) Savaflç›, A. (2003). Sendikalarda Toplumsal Cinsiyet Ayr›mc›l›¤›: E¤itim-Sen Örne¤i. (Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹zmir.) Saz S, M. (2001). Yönetimde Kad›n›n Yeri: Ankara`da Küçük Bir Grup Örne¤i. (Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Sefer, R. S. (2006). Üsküdar ‹lçesindeki Okullarda Çal›flan Baz› Kad›n Yöneticilerin Mesleklerine ‹liflkin Beklenti ve Sorunlar›. (Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.) Selçuk, Ü. (1998). Enformal Sektör; Kad›n ve Çocuk ‹stihdam›. (Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler enstitüsü, Ankara.) Senen, G. (1980). Krefl Sorunu ve Gündüzlü Bak›m Hizmetleri Konusunda Bir Araflt›rma. (Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Sesveren, Z. (2004). Yetiflkin Kad›n E¤itiminde Mesleki E¤itim Kurslar›n›n ‹stihdam Aç›s›ndan Etkileri: Belmek Örnegi. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Sipahi, E. (1997). Türkiye`de Giriflimcilik Ve Kad›n Giriflimciler Üzerine Bir Araflt›rma. (Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Soygüt, G. (1989). The Relationship of Social Support, Life Events and Paid Employment on Depressive Symptoms among Married Women . (Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.)

fiahin, Ö. (1997). Kad›n Eme¤inin Piyasaya Yeniden Ç›kmas›: Dünya'da ve Türkiye'de Kad›n Giriflimcili¤i ve Politik Sonuçlar›. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) fiahin, E. (2006). Kad›n Giriflimcilik ve Konya ‹linde Kad›n Giriflimcilik Profili Üzerine Bir Uygulama. (Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.) fiahin, N. D. (2002). Çal›flma Yaflam›nda Kad›n Yöneticiler ve Mu¤la Örne¤i. (Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) fianl›, B. (1988). Hemflirelik Mesle¤i Hakk›nda Toplumsal Görüflün Analizi. (Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) fiekerler, H. (2006). Kad›n Giriflimciler, Karfl›laflt›klar› Sorunlar Ve Bu Sorunlara Yönelik Çözüm Önerileri. (Yüksek Lisans Tezi, Dumlup›nar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.) fiendir, M. (1994). Hemflire Yöneticilerin ‹fl Tan›mlar›. (Yüksek Lisans Tezi ‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) fiifle, T. fi. (2004). Çal›flan Kad›nlarda Gebelik Komplikasyonlar›n›n ‹ncelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü, Afyon.) Tabak, F. (1989). Women Top Managers in Different Types and Sizes of Industry in Turkey. (Yüksek Lisans Tezi, Bo¤aziçi Üniversitesi, ‹stanbul.) Tan›¤, Y. (1988). Toplumun Hemflirelik Mesle¤i Hakk›ndaki Görüfl ve Düflüncelerinin Hemflireler Üzerinde Psikolojik Etkileri. (Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Taflt›, E. ( 1996). ‹flgücü Arz›, Fonksiyonlar› ve Evli Kad›nlar›n ‹flgücüne Kat›lma Oranlar›n› De¤erlendirmek için S›n›rl› Ba¤›ml› De¤iflken Teknikleri Üzerine Uygulama. (D‹E, Yay›nlanmam›fl Uzmanl›k Tezi.) Tenekeci, ‹. (2000). Sa¤l›k Sektöründe Kad›n ‹stihdam› ve bu Sektördeki Sendikal Örgütlenmelerde Kad›nlar›n Durumu. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Tezcan, A. Z. (2002). Yönetsel Tarzlar, Kad›n Yöneticiler ve Malatya Banka fiubelerinde Uygulamas›. (Yüksek Lisans Tezi, ‹nönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.) Tokgöz, V. (1997). Kamu ve Özel Sektör Kesimlerinde Yönetimde Geliflme ve ‹lerlemeyi Etkileyen Faktörler: Türk Yöneticiler Aras›nda Karfl›laflt›rmal› Bir Araflt›rma. (Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Toktafl-Çelik, fi. (1997). Gender Awareness: A Study of Women Teachers and Academicians who are Graduates of ‘Girls’ Institutes’ 1960–1970. (Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Tokur K. M. (2003). ‹flyerinde Görev Yapan Hemflirelerin Görevlerine ‹liflkin Bilgi Gereksiniminin Saptanmas›. (Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü, Ankara.) Topbafl F. (2003). Emek Piyasalar›nda Cinsiyete Dayal› Ücret Ayr›mc›l›¤› ve Türkiye Örne¤i. (Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.) Türkmen, M. (1984). ‹lkö¤retim Müfettiflli¤inde Cinsel Ayr›fl›m. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.)

Türkmen, M. (1990). ‹lkö¤retim Müfettifli ‹stihdam›nda Kad›n ve ‹lgili Tutumlar. (Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Türko¤lu, H. (1999). Kad›n Ö¤retmenler ve Sendikal Kat›l›m: E¤itim-Sen Örne¤i. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Türky›lmaz, S. (2004). The Experiences of Two Generations of Women in Poverty: A case Study in Çandarl›, Alt›nda¤ in Ankara. (Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Ufuk, H. (1997). Kad›n Giriflimcilerin Sosyo-kültürel Ve Ekonomik Profili: Ankara Örne¤i. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.) Ural, K. (2002). Kad›n Yöneticilerin Liderlik Konsepti Ve Bir Araflt›rma. (Yüksek Lisans Tezi, Dumlup›nar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.) Usluer, L. (2000). Kad›n Ö¤retmenlerin Yönetici Konumlara Yükseltilmeme Nedenleri Konusundaki Ö¤retmen ve Yönetici Görüfllerinin De¤erlendirilmesi: Ankara ‹li Örne¤i. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Vural (K›ray), B. (1997). Bayan ‹lkokul Ö¤retmenleri ve Hemflirelerin Yaflam Biçiminden Kaynaklanan Sa¤l›k Risk Faktörlerinin Karfl›laflt›rmal› ‹ncelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü, ‹zmir.) Ya¤c›, F. (1999). Giriflimci Kad›nlar›n Demografik ve Genel Özellikleri ‹le Motive Eden Faktörler. (Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü, Ankara.) Yalman (Noyan), ‹. (1996). Sivas'ta K›rsal ve Kentsel Alanda Kad›nlar›n ‹flgücündeki Yeri. (Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.) Yaman, A. (1997). 4–5 Y›ld›zl› Otellerde Çal›flan Alt Ve Orta Düzey Yönetici Kad›nlar›n Mesleki Sorunlar› ve Bir Uygulama. (Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Yank›n, B. F. (1989). Çal›flma Hayat›nda Kad›nlar Ve Çal›flan Kad›nlar Üzerinde Bir Araflt›rma. (Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Yaprak, fi. (2003). Kad›n ‹flgücünün ‹stihdama Etkileri: Eskiflehir Bölgesinde Bir Uygulama. (Doktora Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, ‹stanbul.) Yavuzçehre, S. P. (2002). Örgütlerde Kad›n Yöneticiler ‹le Kad›n ‹flgörenler Aras›ndaki ‹liflkiler Sistemi. (Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Pamukkale.) Yeflim Ekmekçi, Y. (2004). Türkiye’de Kad›n ‹flgücünün Geliflimi Ve Çal›flma Yaflam›nda Karfl›laflt›klar› Engeller. (Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskiflehir.) Yi¤itbafl Akça, B. (2005). Kad›n Yoksullu¤u ‹le Mücadele Stratejisi Olarak Mikrokredi: Türkiye Diyarbak›r Grameen Bank Mikrokredi Projesi Örne¤i. (Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.) Zehir, L. (1999). Esnek Çal›flman›n Ev Sektöründe Etkinli¤i: Adapazar› Örne¤i (Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Sakarya.) Zengin, B. (2000). Türkiye’de Mühendis Kad›nlar: Toplumsal Cinsiyet, E¤itim Ve ‹fl Yaflam›. (Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.) Z›rhl› fienden, Z. (1988). Sosyal Güvenlik ve Kad›n. (Yüksek Lisans Tezi, ‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ‹stanbul.)