Ethics in work, Guarantee of success in the organization

‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫ﺿﺎﻣﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬ ‫» پ ‪«94‬‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺗﻮرج ﻣﻬﺪيزاده ﻣﻼﺑﺎﺷﻲ‬ ‫ﻣﺮﻳﻢ ﭘﻨﺠﻌﻠﻲ اﺻﻞ‬ ‫سرشناسه‬ ‫عنوان و ن...

Author: Touraj Mahdizadeh Molabashi | Ph.D & Maryam Panjali Asl

51 downloads 1131 Views 7MB Size Report

This content was uploaded by our users and we assume good faith they have the permission to share this book. If you own the copyright to this book and it is wrongfully on our website, we offer a simple DMCA procedure to remove your content from our site. Start by pressing the button below!
Report copyright / DMCA form

DOWNLOAD PDF

‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫ﺿﺎﻣﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬ ‫» پ ‪«94‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺗﻮرج ﻣﻬﺪيزاده ﻣﻼﺑﺎﺷﻲ‬ ‫ﻣﺮﻳﻢ ﭘﻨﺠﻌﻠﻲ اﺻﻞ‬

‫سرشناسه‬ ‫عنوان و نام پديدآور‬ ‫مشخصات نشر‬ ‫مشخصات ظاھری‬ ‫شابک‬ ‫وضعيت فھرست نوﯾسی‬ ‫ﯾادداشت‬ ‫موضوع‬ ‫موضوع‬ ‫موضوع‬ ‫موضوع‬ ‫موضوع‬ ‫موضوع‬ ‫شناسه افزوده‬ ‫رده بندی کنگره‬ ‫رده بندی دﯾوﯾی‬ ‫شماره کتابشناسی ملی‬

‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪:‬‬

‫مھدی زاده‪ ،‬تورج‪- ١٣۵١ ،‬‬ ‫اخالق حرفهای ضامن موفقيت سازمانی‬ ‫اردبيل‪ :‬انتشارات اﯾلخانی‪.١٣٩۵ ،‬‬ ‫‪ ٢٠٨‬ص‪ :.‬جدول‪ ،‬نمودار؛ ‪ ٢١/۵×١۴/۵‬سم‪.‬‬ ‫‪ ١٧۵٠٠٠‬رﯾال‪: ٩٧٨-٦٠٠-٩٥٦٠٣-٦-٣‬‬ ‫فيپا‬ ‫کتابنامه‪.‬‬ ‫اخالق حرفهای‬ ‫‪Professional ethics‬‬ ‫اخالق‬ ‫‪Ethics‬‬ ‫اخالق کسب و کار‬ ‫‪Business ethics‬‬ ‫پنجعلیاصل‪ ،‬مرﯾم‪- ١٣۵۴ ،‬‬ ‫‪/١٧٢۵BJ‬م ‪٨٧‬الف‪١٣٩۵ ٣‬‬ ‫‪١٧۴‬‬ ‫‪۴۶٢٨١٧١‬‬

‫***ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ﻛﺘﺎب ***‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‪ ،‬ﺿﺎﻣﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ :‬دﻛﺘﺮ ﺗﻮرج ﻣﻬﺪيزاده ﻣﻼﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬ﻣﺮﻳﻢ ﭘﻨﺠﻌﻠﻲ اﺻﻞ‬ ‫ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺟﻠﺪ‪ :‬اﻣﻴﺮرﺿﺎ ﻣﻬﺪي زاده ﻣﻼﺑﺎﺷﻲ‬ ‫وﻳﺮاﺳﺘﺎر‪ :‬ﻓﺮاز ﻣﻬﺪي زاده ﻣﻼﺑﺎﺷﻲ‬ ‫ﻧﺎﺷﺮ‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻳﻠﺨﺎﻧﻲ‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ ﭼﺎپ‪ :‬ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫ﭼﺎپ اول )‪(1396‬؛ ﭼﺎپ دوم )‪ (1396‬ﭼﺎپ ﺳﻮم )‪(1396‬‬ ‫ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم )‪(1397‬؛ ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ )‪(1398‬‬ ‫ﺷﻤﺎرﮔﺎن )ﺗﻴﺮاژ ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ(‪ 3000 :‬ﺟﻠﺪ‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ‪ 28500 :‬ﺗﻮﻣﺎن‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﺻﻔﺤﺎت‪ 208 :‬ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﺷﺎﺑﻚ‪978-600-95603-6-3 :‬‬ ‫ﺣﻖ ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻮﻟﻒ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺸﺮ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ راﻳﮕﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫»ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ«‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪٨...............................................................................‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ دﻻﻳﻞ اﻫﻤﻴﺖ اﺧﻼق و ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ آن ‪٩...................................‬‬ ‫ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي ‪١٥ ............................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول – ﻣﻜﺜﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﻣﻔﻬﻮم اﺧﻼق ‪١٦ ..................................‬‬ ‫اﺧﻼق ﭼﻴﺴﺖ؟‪١٨ ......................................................................‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺎﻣﻊ ارﺳﻄﻮ ‪٢٣ ................................................................‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻻروس ‪٢٤ ..............................................................‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﺮﻫﻨﮓ روﺑﺮت ‪٢٤ ..............................................................‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ارﺳﻄﻮ در ﻧﻴﻜﻮﻣﺎﺧﻮس ‪٢٥ .....................................................‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻔﺮدات ‪٢٦ ......................................................................‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﻳﻪ ‪٢٦ .................................................................‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻴﻪ ‪٢٧ .................................................................‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﻴﺾ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ ‪٢٧ ................................................................‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ژﻛﺲ ‪٢٨ ........................................................................‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﻮﻟﻜﻴﻪ ‪٢٨ .......................................................................‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺣﻤﺪ ﻧﺮاﻗﻲ‪٣١ ..................................................................‬‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺧﻼق در ﻓﻠﺴﻔﻪ ‪٣٢ .............................................................‬‬ ‫ﻋﻠﻢ اﺧﻼق‪٣٢ ...........................................................................‬‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي اﺧﻼق ‪٣٣ ...................................................................‬‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬ﮔﺮوه اول‪ :‬ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ‪٣٤ ......................................................‬‬

‫ب‪ -‬ﮔﺮوه دوم‪ :‬اﺧﻼق ﻧﻈﺮي ‪٣٤ .......................................................‬‬ ‫ج‪ -‬ﮔﺮوه ﺳﻮم‪ :‬اﺧﻼق ﻋﻤﻠﻲ ‪٣٤ ........................................................‬‬ ‫اﺻﻮل اﺧﻼق ‪٣٥ ........................................................................‬‬ ‫اﺻﻮل اﺧﻼق در اﺳﻼم ‪٣٦ ..............................................................‬‬ ‫ﻓﻮاﻳﺪ اﺧﻼق ‪٤٣ .........................................................................‬‬ ‫راﺑﻄﻪ اﺧﻼق و دﻳﻦ ‪٤٤ ..................................................................‬‬ ‫راﺑﻄﻪ اﺧﻼق و آزادي ‪٤٥ ...............................................................‬‬ ‫آزادي ﺑﻪﻋﻨﻮان واﻗﻌﻴﺖ ‪٤٥ ..............................................................‬‬ ‫آزادي ﺑﻪﻣﻨﺰﻟﻪ ﺣﻖ ‪٤٥ ...................................................................‬‬ ‫راﺑﻄﻪ اﺧﻼق و ﻓﻠﺴﻔﻪ ‪٤٨ ...............................................................‬‬ ‫راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻢ و اﺧﻼق ‪٤٩ ..................................................................‬‬ ‫راﺑﻄﻪ اﺧﻼق و ﻋﺮﻓﺎن ‪٥١ ...............................................................‬‬ ‫راﺑﻄﻪ اﺧﻼق و ﻗﺎﻧﻮن ‪٥١ ................................................................‬‬ ‫ﺗﻔﺎوت ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺣﻜﺎم و اﺧﻼق ‪٥٢ .....................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم – ﻧﻈﺮﻳﺎت و ﺗﺌﻮريﻫﺎي اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ‪٥٣ ..............................‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪٥٥ ................................................................................‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﻌﺎدت ارﺳﻄﻮ‪٥٥ ................................................................‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻋﺘﺪال ارﺳﻄﻮ ‪٥٦ .................................................................‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻟﺬتﮔﺮاﻳﻲ آرﻳﺴﺘﻴﭙﻮس و اﭘﻴﻜﻮر ‪٦١ .............................................‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺧﻼﻗﻲ اﻓﻼﻃﻮن ‪٦٦ ......................................................‬‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه ﭘﺮﻫﻴﺰي ﺳﻘﺮاط ‪٦٩ ..............................................................‬‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻠﺒﻴﻮن ‪٧٠ .......................................................................‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﻗﻴﻮن ‪٧٣ .......................................................................‬‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه ﺟﺎﻣﻌﻪﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ دﻛﺎرت ‪٧٥ ........................................................‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﺳﭙﻴﻨﻮزا ‪٧٨ ...............................................................‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﮔﺮاﻳﻲ ﻛﺎﻧﺖ ‪٧٨ ..........................................................‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﻮدﮔﺮاﻳﻲ ﺟﺮﻣﻲ ﺑﻨﺘﺎم و ﺟﺎن اﺳﺘﻮارتﻣﻴﻞ ‪٨٢ ..................................‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺤﺒﺖ ‪٨٥ .........................................................................‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻗﺪرت ﻫﺎﺑﺲ و ﻧﻴﭽﻪ‪٨٦ ..........................................................‬‬ ‫»ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ اﺟﻤﺎﻟﻲ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻓﻮق در ﻣﻮرد اﺧﻼق« ‪٩٣ .......................‬‬ ‫ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﻌﺎدت و اﻋﺘﺪال ‪٩٣ .........................................................‬‬ ‫ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻟﺬتﮔﺮاﻳﻲ ‪٩٤ ................................................................‬‬ ‫ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺧﻼﻗﻲ ‪٩٥ ...........................................................‬‬ ‫ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻠﺒﻴﻮن ‪٩٧ ....................................................................‬‬ ‫ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﻗﻴﻮن ‪٩٩ ...................................................................‬‬ ‫ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﭙﻴﻨﻮزا ‪٩٩ ...................................................................‬‬ ‫ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻗﺪرت ‪١٠٠ ..................................................................‬‬ ‫ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺤﺒﺖ ‪١٠١ ..................................................................‬‬ ‫ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻓﺮدﮔﺮاﻳﺎن و ﺟﺎﻣﻌﻪﮔﺮاﻳﺎن ‪١٠٣ ..............................................‬‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‪١٠٣ .......................................................................‬‬ ‫ﻧﺴﺒﻴﺖ در اﺧﻼق ‪١٠٥ ..................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم – اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ‪١٠٩ ...................................................‬‬ ‫‪ -7‬اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﻳﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪١١٠ .........................................‬‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ‪١١٢ .............................................................‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ دراﻛﺮ در ﺧﺼﻮص اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ‪١١٤ ........................................‬‬ ‫ﺗﻔﺎوت اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﺑﺎاﺧﻼق ﻓﺮدي ‪١١٦ ............................................‬‬ ‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﻳﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪١١٧ .............................................‬‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد و اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ‪١٢٠ .......................................................‬‬

‫ﺑﻨﻴﺎن اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ‪١٢٦ ..............................................................‬‬ ‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي در ﻋﻤﻞ ‪١٢٨ ...........................................................‬‬ ‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ‪١٣٣ ....................................................‬‬ ‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ‪١٣٤ ...................................................‬‬ ‫اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﻲ ‪١٣٩ .....................................................................‬‬ ‫ﺗﻔﻜﺮ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ و اﺑﻌﺎد اﺧﻼﻗﻲ ‪١٤١ ..................................................‬‬ ‫اﺧﻼق در ﺳﺎزﻣﺎن و اﺳﺘﺮاﺗﮋي‪١٤٢ .....................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم – ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي در ﻋﻤﻞ ‪١٤٥ .........................‬‬ ‫)‪ (1‬ﺧﺸﻢ و ﻛﻨﺘﺮل آن ‪١٤٧ .............................................................‬‬ ‫ﭼﻴﺴﺘﻲ ﺧﺸﻢ ‪١٤٧ ......................................................................‬‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺮوز ﺧﺸﻢ ‪١٤٨ .................................................................‬‬ ‫ﻋﻮارض ﺧﺸﻢ ‪١٤٨ .....................................................................‬‬ ‫ﮔﺎمﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺧﺸﻢ‪١٥٠ ...............................................................‬‬ ‫روش ﻻﻧﻴﺰ ‪١٥٣ .........................................................................‬‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻜﻤﻞ ﻣﻬﺎر ﻏﻀﺐ ‪١٥٧ .......................................................‬‬ ‫)‪ (2‬ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ و ﻛﻨﺘﺮل آن ‪١٦١ ............................................................‬‬ ‫دﻻﻳﻞ ﺑﺮوز و درﻣﺎن ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ‪١٦٣ ......................................................‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ در ﺳﺎزﻣﺎن ‪١٦٦ .....................................................‬‬ ‫)‪ (3‬دروغﮔﻮﻳﻲ در ﺳﺎزﻣﺎن ‪١٦٩ ........................................................‬‬ ‫دﻻﻳﻞ دروغﮔﻮﻳﻲ ‪١٧٢ .................................................................‬‬ ‫راهﻫﺎي درﻣﺎن دروغ در ﺳﺎزﻣﺎن ‪١٧٤ .................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ – ﻣﺼﺎدﻳﻖ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ‪١٧٦ ........................................‬‬ ‫)‪ (1‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪١٧٨ ............................................................‬‬ ‫)‪ (2‬اﻣﺎﻧﺖداري در ﺳﺎزﻣﺎن ‪١٨١ ........................................................‬‬

‫)‪ (3‬ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﺷﺮاﻓﺖ ﺣﺮﻓﻪاي ‪١٨٣ ..................................................‬‬ ‫)‪ (4‬ﻋﺪم ﺗﺤﺮﻳﻒ اﻃﻼﻋﺎت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ‪١٨٣ ..............................................‬‬ ‫)‪ (5‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ ‪١٨٤ ...................................‬‬ ‫)‪ (6‬ﺻﺪاﻗﺖ و درﺳﺘﻜﺎري ‪١٨٤ .........................................................‬‬ ‫)‪ (7‬ﻋﺰتﻧﻔﺲ در ﺳﺎزﻣﺎن ‪١٨٥ .........................................................‬‬ ‫ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﻋﺰتﻧﻔﺲ ‪١٨٦ ......................................................‬‬ ‫‪-1‬اﻣﻨﻴﺖ ‪١٨٨ ...........................................................................‬‬ ‫‪-2‬ﺧﻮدﭘﺬﻳﺮي ‪١٨٩ .....................................................................‬‬ ‫‪-3‬ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺟﻮﻳﻲ ‪١٩٠ ....................................................................‬‬ ‫‪-4‬ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ‪١٩٢ .......................................................................‬‬ ‫‪-5‬ﺗﻌﻬﺪ و رﺳﺎﻟﺖ ‪١٩٤ .................................................................‬‬ ‫اﺻﻮل ﻧﻬﺎﻳﻲ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ‪١٩٦ ......................................................‬‬ ‫اﺻﻞ اول‪ -‬اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﺧﻮد ‪١٩٧ .........................................................‬‬ ‫اﺻﻞ دوم‪ -‬ﻫﻮش ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎﻻ ‪١٩٨ .....................................................‬‬ ‫اﺻﻞ ﺳﻮم‪ -‬ﻣﻬﺎر ﺗﻌﺼﺐ ‪١٩٩ ..........................................................‬‬ ‫اﺻﻞ ﭼﻬﺎرم‪ -‬درك اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪٢٠١ ......................................................‬‬ ‫اﺻﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ -‬ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﺟﺴﻢ‪٢٠١ ......................................................‬‬ ‫اﺻﻞ ﺷﺸﻢ‪ -‬ﻧﺴﻴﺎن ‪٢٠٢ ................................................................‬‬ ‫اﺻﻞ ﻫﻔﺘﻢ‪ -‬ﻫﻮش ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎﻻ ‪٢٠٣ ...................................................‬‬ ‫اﺻﻞ ﻫﺸﺘﻢ‪ -‬ﺗﺮك ﻗﻀﺎوت ﭘﻴﺸﮕﻲ ‪٢٠٤ ...............................................‬‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﻨﺎﻣﻪ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ‪٢٠٦ ...................................................‬‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬ﻓﺎرﺳﻲ‪٢٠٧ .......................................................................‬‬ ‫ب‪ -‬ﻻﺗﻴﻦ ‪٢٠٩ ..........................................................................‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪﻋﻨﻮان راﻫﻨﻤﺎي ﻋﻤﻠﻲ و ﻛﺎرﺑﺮدي اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﺑﺎ ﻣﺜﺎلﻫﺎﻳﻲ از‬ ‫ﻛﺎرﺑﺮدي ﺳﺎزي اﺻﻮل و ارﻛﺎن آن در ﺑﻴﻦ ﻣﺪﻳﺮان و ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻮﺷﺘﻪﺷﺪه اﺳﺖ ﺿﻤﻨﺎً ﻣﻄﺎﻟﺐ آن ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻨﻈﻴﻢﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﺳﺮﻓﺼﻞ درس اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي از دروس داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻄﺎﺑﻖ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ادﻋﺎﺷﺪه ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺑﻪوﻳﮋه ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪﺑﺮ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه و ﻣﺘﺨﻠﻖ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺪﻳﺮان و ﻛﺎرﻛﻨﺎن‬ ‫ﺑﻪ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﺣﻤﻴﺪه‪ ،‬ﺳﻮد ﺧﻮد را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺮده‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﻓﺮوش و اراﺋﻪ‬ ‫ﺧﺪﻣﺎت را ﺑﺎﻻ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬رﺿﺎﻳﺖ را در ارﺑﺎبرﺟﻮع‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮي و ﻣﺨﺎﻃﺐ و ﺗﻤﺎﻣﻲ‬ ‫ذﻳﻨﻔﻌﺎن و ﺗﺄﻣﻴﻦﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻛﺮده و ﻣﻴﻮهﻫﺎي زﻳﺒﺎ و ﻏﺮورآﻓﺮﻳﻨﻲ ﭼﻮن اﻋﺘﻤﺎد‬ ‫و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﭽﻴﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻲاﺧﻼﻗﻲ آﻓﺖ ﻣﺪﻳﺮان و ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻪوﻳﮋه ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي دوﻟﺘﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪوﻳﮋه ﻓﺼﻮل ﻛﺎرﺑﺮدي آن ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﺪﻳﺮان ﻫﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺮاي رواج رﻋﺎﻳﺖ اﺧﻼق‬ ‫ﺣﺮﻓﻪاي در ﻛﺎرﻛﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮان ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺳﻤﻴﻨﺎرﻫﺎي ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﺑﺮاي ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺧﻮد ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻲ ﺳﺎده و ﺑﻪدوراز ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق‬ ‫ﺗﻨﻈﻴﻢﺷﺪه ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﻓﺼﻮل اوﻟﻴﻪ ﭼﺎرهاي ﺟﺰ ﺑﻴﺎن ﺳﺎده ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻈﺮات ﻓﻠﺴﻔﻲ‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻟﺰاﻣﺎت ورود ﺑﻪ ﺑﺤﺚ اﺻﻠﻲ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺘﻈﺎر اﺳﺖ اﺳﺎﺗﻴﺪ ﮔﺮاﻣﻲ‪،‬‬ ‫اﻧﺘﻘﺎدات ﻛﺘﺒﻲ و ﻧﻈﺮات اﺻﻼﺣﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن در ﺟﺮﻳﺎن ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻮرج ﻣﻬﺪيزاده ﻣﻼﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪1396‬‬

‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‪ ،‬ﺿﺎﻣﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪................................‬ﺗﻮرج ﻣﻬﺪي زاده ﻣﻼﺑﺎﺷﻲ‪ ..........................‬ﺻﻔﺤﻪ ‪9‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ دﻻﻳﻞ اﻫﻤﻴﺖ اﺧﻼق و ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ آن‬ ‫ارﺳﻄﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ ﻗﺎدر اﺳﺖ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ‬ ‫اﻧﺴﺎن را ﺷﻜﻮﻓﺎ و او را ﻋﻤﻴﻘﺎً »راﺿﻲ و ﺷﺎد« ﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫اﺧﻼق اﺳﺖ ﭼﺮاﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ اﺧﻼق ﺑﻪ ﺧﻴﺮ و‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ ﻛﻪ در ﻛﻨﻪ آن ﻧﻬﺎن اﺳﺖ و ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ اﺧﻼق‬ ‫در وﺟﻮد اﻧﺴﺎن ﺟﺎري ﻣﻲﺷﻮد دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ وي‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮد ﻏﻴﺮﻣﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺴﺎن دﻧﺒﺎل‬ ‫اﺧﻼق ﺑﺮود‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ وي ﺑﺎور دارد ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻏﺎﻳﺘﻲ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ‬ ‫ﺑﺪون رﺳﻴﺪن ﺑﻪﻏﺎﻳﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﻛﺎﻣﻞ و ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻣﺜﻼً ﺷﻤﺸﻴﺮ‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪﻏﺎﻳﺖ ﺧﻮد رﺳﻴﺪه ﻛﻪ ﺗﻴﺰ و ﺑﺮﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ و اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺰ ﻏﺎﻳﺘﻲ دارد و‬ ‫آن ﻏﺎﻳﺖ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن و ﺗﻔﻜﺮ در رﻓﺘﺎر و رﻋﺎﻳﺖ اﺧﻼق ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻛﻨﻔﻮﺳﻴﻮس‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ و ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺷﻬﻴﺮ ﭼﻴﻨﻲ‪ ،1‬در‬ ‫ﺧﺼﻮص دﻻﻳﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ اﺧﻼق و ﺗﻔﻜﺮ‬ ‫در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮدن را ﻫﻤﻪ‬ ‫دوﺳﺖ دارﻧﺪ؛ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎدات و اﺧﻼق اﻧﺴﺎنﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻔﺎوﺗﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮد ﻟﺬا ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺧﻼﻗﻴﺎت ﻳﻜﻲ‬ ‫از اﺑﺰارﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮدن را ﺑﻪواﺳﻄﻪ آن‬ ‫‪1‬‬

‫ﻛﻨﻔﺴﻴﻮس ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺎﻧﺪوﻧﮓ ﭼﻴﻦ )‪ 551‬ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد ﺗﺎ ‪ 479‬ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد( اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﻢ واﻗﻌﻲ اﻳﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﭼﻴﻨﻲ‪،‬‬

‫ﻛﻮﻧﮓ ‪ -‬ﭼﻴ‪‬ﻮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻨﻔﻮﺳﻴﻮس اﻟﻘﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از واژه ﻛﻮﻧﮓ ﻓﻮزِ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »اﺳﺘﺎد ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻛﻮﻧﮓ« ﻣﺎﺧﻮذ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‪ ،‬ﺿﺎﻣﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪.......................................‬ﺗﻮرج ﻣﻬﺪيزاده ﻣﻼﺑﺎﺷﻲ‪ ................‬ﺻﻔﺤﻪ ‪10‬‬

‫ارﺿﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ وي ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺧﻼﻗﻲ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﺳﭙﺮدن زﻧﺪﮔﺎﻧﻲاش ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﺮد و اﻧﺪﻳﺸﻪ و اﻧﺠﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﺶ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﺗﺤﺖ رﻫﺒﺮي ﻋﻘﻞ‪.‬‬ ‫***‬ ‫اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ 1‬ع ﺑﻪ اﻣﺮاي ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪ :‬زوال اﺧﻼق ﻛﺎرﮔﺰاراﻧﺖ ﺑﺎﻋﺚ‬ ‫ﻇﻬﻮر اﺣﺴﺎس ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي از ﺧﻮد و اﺣﺴﺎس‬ ‫ﺑﻄﺎﻟﺖ و ﺳﺴﺘﻲ در آﻧﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ اﻳﻦ ﺳﺴﺘﻲ‬ ‫ﻣﻨﺸﺄ ﺗﺮﺷﺮوﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺮآﺷﻔﺘﮕﻲ؛ ﺑﺪرﻓﺘﺎري؛ ﺑﻲﺣﻮﺻﻠﮕﻲ‬ ‫و ﻛﺎرﮔﺮﻳﺰي اﺳﺖ و ﻣﺮدم را از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻘﻮﻗﺸﺎن ﺑﺎزﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﻟﺬا‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎرﮔﺰاران ﺑﻪ اﺧﻼق ﺣﻤﻴﺪه و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﻣﺠﻬﺰ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ اداري ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻫﻢ دﭼﺎر آﺳﻴﺐﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜﻞ ﺑﻲاﻧﮕﻴﺰﮔﻲ و ﻛﺎرﮔﺮﻳﺰي‬ ‫اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺮﺷﺮوﻳﻲ ﻛﺎرﻛﻨﺎن و ﻣﺪﻳﺮان ﻣﻲﺷﻮد و اﻣﻴﺮ‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭼﻪ ﺧﻮب اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ اﻧﮕﺎر از ﺣﺎل اﻣﺮوز ﺑﺸﺮﻳﺖ‬ ‫و ﺑﻴﻤﺎري ﮔﺮﻳﺒﺎن ﮔﻴﺮ وي ﻣﻄﻠﻊ ﺑﻮدﻧﺪ و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲﻫﺎي ﻻزم را ﺑﺮاي‬ ‫رﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ آﺳﻴﺐ اﺧﻼﻗﻲ اراﺋﻪ دادهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﻋﻠﻲ ﭘﺴﺮ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪ 13‬رﺟﺐ ‪ 30‬ﻋﺎماﻟﻔﻴﻞ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺳﺎل ‪ 23‬ﻗﺒﻞ از ﻫﺠﺮت ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ص از ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﺸﺎن در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 21‬رﻣﻀﺎن ‪ 1340‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ع‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻛﻠﻴﻪ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻣﺬﻫﺐ ﺷﻴﻌﻪ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭼﻬﺎرم از ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﭘﺴﺮﻋﻤﻮ و داﻣﺎد ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ص‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺬﻫﺒﻲ در ﺗﺎرﻳﺦﻧﮕﺎري ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﻮرﺧﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ع ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ‬ ‫ﻋﻤﻴﻘﺎً ﻣﺬﻫﺒﻲ و اﺳﺘﻮار و ﺷﺠﺎع ﺑﻮد و ﺣﻜﻮﻣﺖ وي‪ ،‬ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼم ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺎده‬ ‫زﻳﺴﺘﻲ اﻳﺸﺎن و ﻋﺪاﻟﺖ و ﺷﺠﺎﻋﺘﺸﺎن را ﻫﻤﮕﺎن ﻣﺜﺎل زدﻧﻲ و ﺑﺎور ﻧﻜﺮدﻧﻲ ذﻛﺮ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪.‬‬


‫ﺑﺎروخ اﺳﭙﻴﻨﻮزا‪ ،1‬ﻓﻴﻠﺴﻮف و ﻣﺘﻔﻜﺮ ﻣﻌﺮوف ﻗﺮن‬ ‫ﻫﻔﺪﻫﻢ ﻣﻴﻼدي‪ ،‬اﻫﻞ ﻫﻠﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﺗﻤﺎﻳﺰ ﺑﻴﻦ‬ ‫ﺑﺪي و ﺧﻮﺑﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﻓﺘﺎر و اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﻣﺒﺤﺜﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺧﻼق ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد و اﻳﻦ اﺧﻼق‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮز ﺑﻴﻦ ﺑﺪي و ﺧﻮﺑﻲ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫اﺷﻜﺎل ﻛﺎر در ﺑﻴﺎﻧﺎت اﺳﭙﻴﻨﻮزا‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﺻﻔﺮ و ﻳﻚ ﺑﻪﺗﻤﺎﻣﻲ اﻣﻮر اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫اﺳﺖ درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ اﺧﻼق در ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺪﻫﺎ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻓﺎزي دارد و‬ ‫ﺧﺎرج از ﺣﻮزه ﺻﻔﺮ و ﻳﻚ و ﺳﻴﺎهوﺳﻔﻴﺪاﺳﺖ‪ ،‬اﺳﭙﻴﻨﻮزا در ﻗﻀﻴﻪ ‪ 34‬از‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم اﺧﻼق ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﺗﺼﻮري در ﻣﺎ ﻛﻪ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎم و‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﻮاب و درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي‪،‬‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺧﻼق ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫آن را ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از اﻣﺮي‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ واﺿﺢ‪ ،‬ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ و ﺑﺪﻳﻬﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ درﺳﺖ و ﺣﺎﻛﻲ از ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ و ﻧﺎدرﺳﺘﻲ‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺼﻮرات ﻧﺎﺗﻤﺎم‪ ،‬ﻧﺎﻗﺺ و ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﺎﻗﺺ ﺳﺒﺐ دوري‬ ‫از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫اﺳﭙﻴﻨﻮزا )‪ (1632-1677‬ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻋﻘﻞ ﮔﺮاي ﻫﻠﻨﺪي ﭘﻴﺮو دﻛﺎرت اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺘﺠﺪد ﺑﻮده ﻟﻜﻦ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻫﺎي ﻗﺮون وﺳﻄﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﻮﻫﺮ واﺣﺪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ در ﻧﻈﺮ وي ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮدات واﺑﺴﺘﻪ و ﻧﺸﺎت ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺟﻮﻫﺮ واﺣﺪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد اﺳﭙﻴﻨﻮزا‪ ،‬ﻋﻘﻞ از ﻣﻴﺎن ﺻﻔﺎت ﺑﻲ ﺷﻤﺎر ﺟﻮﻫﺮ واﺣﺪ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎ ﻓﻜﺮ و ﺑﻌﺪ را ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬راﺳﻞ در ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻪ اش او را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮده‪» :‬اﺳﭙﻴﻨﻮزا ﺷﺮﻳﻒ ﺗﺮﻳﻦ و دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﻓﻼﺳﻔﻪ ي ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ .‬از ﻟﺤﺎظ‬ ‫ﻗﺪرت ﻓﻜﺮي ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ از او ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از ﻟﺤﺎظ اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﭘﺎي او ﻧﻤﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ي ﻃﺒﻴﻌﻲ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ‪ ،‬او را در ﻣﺪت ﻋﻤﺮش و ﺗﺎ ﻳﻚ ﻗﺮن ﭘﺲ از ﻣﺮﮔﺶ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن آﻳﺖ ﺧﺒﺚ و ﺷﺮارت ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﭙﻴﻨﻮزا ﻳﻬﻮدي ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن او را ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه از او ﻧﻔﺮت داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ آن ﻛﻪ‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ اش را اﻧﺪﻳﺸﻪ ي ﺧﺪا ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﻗﺸﺮي او را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪«.‬‬


‫دﻛﺘﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻓﻴﺎض‪ 1‬ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي و ﺗﻜﻮﻳﻦ‬ ‫رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎن را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺧﻼق ﻣﻲداﻧﺪ و‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻧﻴﻚروزي و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ و ﻳﺎ ﺷﻜﺴﺖ و‬ ‫اﺿﻤﺤﻼل ﺟﻮاﻣﻊ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻧﺎﺷﻲ از رﻓﺘﺎر و رﻓﺘﺎر‬ ‫ﻫﻢ ﻧﺸﺄت ﮔﺮﻓﺘﻪ از اﺧﻼﻗﻴﺎت اﺳﺖ ﻟﺬا ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻧﺒﺎل‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ و ﻧﻴﻞ ﺑﻪ اﻫﺪاف اﺳﺖ و درﺻﺪد اﻓﺰاﻳﺶ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ و ﺑﻬﺮهوري‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺎرهاي ﺟﺰ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ اﺧﻼق و آﻣﻮزش اﺧﻼق ﺣﻤﻴﺪه ﻧﺪارد و‬ ‫ﺑﺮاي اﺻﻼح و ﺗﻌﺎﻟﻲ رﻓﺘﺎر ﺑﺎﻳﺪ روي اﺧﻼﻗﻴﺎت ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﮕﻞ‪ 2‬ﻓﻴﻠﺴﻮف اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﺖ آﻟﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ در‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺪرن آﻧﭽﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان اﺧﻼق ﻧﻴﻚ و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد رﻋﺎﻳﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮاﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺧﻼق اﺳﺖ و در اﻳﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺴﻴﺎري‬ ‫از ﻛﺪﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺎدهﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺗﺪوﻳﻦﺷﺪهاﻧﺪ و داﻳﺮهﻫﺎي‬ ‫اﺧﻼق و ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻓﻴﺎض ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺳﺎل ‪ 1342‬ﻫﺠﺮي ﺷﻤﺴﻲ در ﻛﺎزرون اﻳﺮان اﺳﺖ وي اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ اﻳﺮاﻧﻲ ﺣﻮزه‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ و اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ و اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺒﺪع اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪي در ﺣﻮزه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت و اﺧﻼق اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ﮔﺌﻮرگ وﻳﻠﻬﻠﻢ ﻓﺮﻳﺪرﻳﺶ ﻫﮕﻞ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪ 1770‬ﻣﻴﻼدي در اﺷﺘﻮﺗﮕﺎرت در ﺟﻨﻮب آﻟﻤﺎن در ﻗﻠﺐ اروﭘﺎﺳﺖ وي در ﺳﺎل‬ ‫‪ 1831‬ﺑﻌﻠﺖ ﺑﻴﻤﺎري وﺑﺎ درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻫﮕﻞ ﻣﺪرك دﻛﺘﺮاي ﺧﻮد را در رﺷﺘﻪ ﻧﺠﻮم درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻈﺮات‬ ‫ارزﺷﻤﻨﺪي اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ وي ﺳﻨﮓ ﺑﻨﺎي ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻗﺎرهاي ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ او از ﻣﻨﺘﻘﺪان ﻗﻮي‬ ‫ﻛﺎﻧﺖ ﺑﻮد‪.‬‬


‫اﻓﻼﻃﻮن‪ 1‬از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﺑﺰرگ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎورش ﺑﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻮد ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺪي و ﭘﺴﺘﻲ داﻣﻦ اﻧﺴﺎن را ﺑﮕﻴﺮد‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮﺑﻲﻫﺎ ﺑﻪ وي آﻣﻮزش داده ﺷﻮد ﻟﺬا اﺧﻼق‬ ‫ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻳﺪ آﻣﻮزش داده ﺷﻮد ﺳﭙﺲ اﻧﺘﻈﺎر‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ آن ﺑﺮود‪ .‬ﭼﺮاﻛﻪ ﻻزﻣﻪ اﻧﺠﺎم ﻫﺮ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﻚ؛‬ ‫آﻣﻮزش درﺑﺎره آن ﻧﻴﻜﻲ اﺳﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي ﺷﺎد زﻳﺴﺘﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ دل ﺑﻪ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻧﻤﻲﭘﺎﻳﺪ ﺑﺒﻨﺪد و ﺗﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻧﻴﺎﻣﻮزد ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ آن ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻘﺮاط‪ ،2‬ﺣﻜﻴﻢ و ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺸﺮ در‬ ‫ﻓﺮآﻳﻨﺪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ را در ﻣﺴﻴﺮي رو ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت ﺗﺼﻮر‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد و ﻏﺎﻳﺖ ﻣﺴﻴﺮ ﺣﻴﺎت را ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪي و ﻧﻴﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻴﻜﺒﺨﺘﻲ ﻣﻲداﻧﺴﺖ وي در ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﺧﻮد‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن‬ ‫ﺑﻪﻏﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﻛﻪ ﺳﻌﺎدت اﺳﺖ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺗﺌﻮري را‬ ‫اراﺋﻪ داد‪ :‬ﺳﻌﺎدت اﻓﺮاد در اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان‬ ‫‪1‬‬

‫آرﻳﺴﺘﻮﻛﻠﺲ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ اﻓﻼﻃﻮن ﻳﺎ ﭘﻼﺗﻮن‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻓﺒﻠﺴﻮف از ﺳﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺑﺰرگ ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ آﺛﺎر ﻣﻜﺘﻮب‬

‫از اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ و ﺗﻔﻜﺮاﺗﺶ ﺑﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﻌﺮوف و ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬار در روﻧﺪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﺑﺸﺮي ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫ﺳﻘﺮاط‪ ،‬ارﺳﻄﻮ و اﻓﻼﻃﻮن‪.‬‬ ‫‪ 2‬ﺳﻘﺮاط اﻫﻞ آﺗﻦ ﺑﻮد و از ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاران ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻏﺮب ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود وي در ﺳﺎل ‪ 470‬ﻗﺒﺎ از ﻣﻴﻼد ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ و اوﻟﻴﻦ‬ ‫ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺪاي از ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از وي‪ ،‬ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻓﻼﺳﻔﻪ روي ﻫﺴﺘﻲ و ﺟﻬﺎن و‬ ‫ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي آن ﺑﻮد ﻟﻜﻦ ﺳﻘﺮاط ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ اﻧﻘﻼﺑﻲ در ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻧﻘﻼب‬ ‫ﺳﻘﺮاط‪ ،‬وارد ﻛﺮدن اﺧﻼق در ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﺖ او اﺧﻼق را در ﻛﺎﻧﻮن ﺗﻮﺟﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻗﺮار داد‪ .‬ﺳﻘﺮاط ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺗﻠﻮﻳﺤﺎ ذﻛﺮ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮف دروﻧﮕﺮا در ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻮد و ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﺘﻔﺎوت اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﺑﻪ اﻋﺪام ﺑﻮاﺳﻄﻪ‬ ‫ﻧﻮﺷﻴﺪن ﺟﺎم زﻫﺮ ﻣﺤﻜﻮم ﺷﻮد اﻋﺪاﻣﻲ ﻛﻪ اﻓﻼﻃﻮن ﺷﺎﻫﺪ آن ﺑﻮد‪.‬‬


‫اﺳﺖ و ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻧﻬﺎﻳﻲ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‬ ‫دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ و دﻧﻴﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻤﺎن وي ﮔﺸﻮده ﺷﻮد اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺸﺮ روي اﺧﻼق اﺳﺖ ﭼﺮاﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ وي را در ﻧﻈﺎم‬ ‫ﻫﺴﺘﻲ ﻣﺘﺤﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫و اﻣﺮوزه ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺣﻮزه اﺧﻼق و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﻋﺎﻳﺖ‬ ‫اﺧﻼﻗﻴﺎت ﺳﺒﺐ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻫﺮ ﻛﺎري و‬ ‫ﻫﺮ ﻧﻮع ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﻮد و‬ ‫ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺧﻼق ﺑﺎﻋﺚ اﺿﻤﺤﻼل و ﻧﺎﺑﻮدي ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺑﺎاﺧﻼق ﻣﺜﻞ ﭼﺮخدﻧﺪهﻫﺎي روان ﻛﻪ در‬ ‫ﺟﺎي ﺧﻮد ﻫﻢ ﻳﺎور و ﻛﻤﻚﺣﺎل دﻳﮕﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻢ وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺤﻮي روان و آرام و ﺑﻲوﻗﻔﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺒﺐ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن در ﻣﺴﻴﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪﺳﻮي اﻫﺪاف ﻋﺎﻟﻴﻪ از ﭘﻴﺶ‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦﺷﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ در ﺷﺮاﻳﻂ وﻗﻮع ﺣﻮادث و‬ ‫ﺳﻮاﻧﺢ رﻋﺎﻳﺖ اﺧﻼق ﭘﺎﻳﻪايﺗﺮﻳﻦ ﻛﻠﻴﺪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﺤﺮان اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻧﺴﺎن داراي اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي در ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬رﻓﺘﺎر و ﻛﻨﺶﻫﺎي ﭘﺎﻳﺪار و‬ ‫ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﻨﻄﻘﻲ دارد و از ﻫﺮ ﻧﻈﺮ ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞﻫﺎي وي – ﺣﺘﻲ در‬ ‫ﺑﺤﺮاﻧﻲﺗﺮﻳﻦ ﺣﺎﻻت‪ -‬ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬


‫ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺧﻮد و ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﻳﻲ در ﺑﻴﻦ ﻫﻤﻨﻮﻋﺎن ﻻﺟﺮم‬ ‫دﻧﺒﺎل اﺧﻼﻗﻴﺎت ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻮازﻳﻦ اﺧﻼﻗﻲ اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻔﺎوت اﻧﺴﺎن ﺑﺎ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﻻزﻣﻪ داﺷﺘﻦ اﺧﻼق ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه و ﺣﻤﻴﺪه‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ و آﻣﻮزش اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪-4‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﺳﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﺷﻮروﻧﺸﺎط ﻛﺎري در ﻛﺎرﻛﻨﺎن‪،‬‬ ‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺳﺴﺘﻲ و ﺗﻨﺒﻠﻲ و ﻛﺎرﮔﺮﻳﺰي‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﺟﻮ ﺻﻤﻴﻤﻲ و ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ‪،‬‬ ‫رﺿﺎﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن و ارﺑﺎبرﺟﻮع و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ و ارﺗﻘﺎي ﺗﻌﻬﺪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ دﻧﺒﺎل آﻣﻮزش اﺧﻼﻗﻴﺎت و‬ ‫ﺳﭙﺲ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻮازﻳﻦ اﺧﻼﻗﻲ )ﻓﺮدي و ﺣﺮﻓﻪاي( در ﺑﻴﻦ ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺧﻮد و‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻴﺶ از آن در ﺑﻴﻦ ﻣﺪﻳﺮان ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -5‬اﻣﺎﻧﺖداري‪ ،‬ﺻﺪاﻗﺖ‪ ،‬ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ‪ ،‬آراﺳﺘﮕﻲ‪ ،‬ﺧﻮشﺧﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد‬ ‫ﺑﺎﺣﻮﺻﻠﻪ‪ ،‬ادب و اﺣﺘﺮام و رﻋﺎﻳﺖ ﻧﺰاﻛﺖ در ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي دوﻃﺮﻓﻪ و‬ ‫اﻣﺜﺎل آن ﺟﺰو اﺧﻼﻗﻴﺎت ﻓﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺧﻼق ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﻧﻤﻮد‬ ‫ﭘﻴﺪاﻛﺮده و ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎﻳﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﺿﺎﻣﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻫﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود اﻣﺎ اﺧﻼق ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻳﺎ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﻋﻼوه ﺑﺮ آنﻫﺎ‬ ‫ﻣﻮاردي ﭼﻮن رﻋﺎﻳﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻛﺎر‬ ‫در ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ زﻣﺎن و ﺑﺎ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪ و ‪ ....‬را ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬


‫ﻓﺼﻞ اول – ﻣﻜﺜﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﻣﻔﻬﻮم اﺧﻼق‬


‫ﻓﺼﻞ اول‬ ‫ﻣﻜﺜﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﻣﻔﻬﻮم اﺧﻼق‬ ‫»اﻫﺪاف رﻓﺘﺎري«‬ ‫اﻧﺘﻈﺎرات ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‬ ‫‪ -1‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ رﻳﺸﻪ واژه اﺧﻼق و ﻣﻌﻨﻲ ﻟﻐﻮي آن‬ ‫‪ -2‬ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺧﻼق از دﻳﺪﮔﺎه اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫‪-3‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪيﻫﺎي اﺧﻼق‬ ‫‪ -4‬ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺻﻮل اﺧﻼق‬ ‫‪ -5‬ﺗﻌﻤﻖ در ﻓﻮاﻳﺪ اﺧﻼق‬ ‫‪ -6‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ راﺑﻄﻪ اﺧﻼق ﺑﺎ آزادي‪ ،‬دﻳﻦ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻋﺮﻓﺎن و ﻋﻠﻢ‬ ‫‪ -7‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻔﺎوت و ﺗﺸﺎﺑﻪ اﺧﻼق ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫‪-8‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻔﺎوت ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺣﻜﺎم و اﺧﻼق‬


‫ﻣﻜﺜﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﻣﻔﻬﻮم اﺧﻼق‬

‫اﺧﻼق ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﺑﻪ زﺑﺎن ﺳﺎده‪ ،‬اﺧﻼق ﻳﻌﻨﻲ داﺷﺘﻦ ﺻﻔﺎت ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه دروﻧﻲ و ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪،‬‬ ‫رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬ﻣﻨﺶ‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ و ﻧﻴﺖ‬ ‫ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ و ﺣﻤﻴﺪه؛ اﻣﺎ اﺧﻼق ازﻧﻈﺮ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم رﻋﺎﻳﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﺴﺘﺪام و ﭘﺎﻳﺪار‬ ‫‪ -2‬ارادي و اﺧﺘﻴﺎري‬ ‫ﺣﻘﻮق و اﻧﺘﻈﺎرات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر و زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ؛ »ﻣﺴﺘﺪام و اﺧﺘﻴﺎري« ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﺻﻔﺖ و ﻳﺎ آن ﻛﺎر‪ ،‬در زﻣﺮه‬ ‫ﺻﻔﺖ و ﻛﺎر اﺧﻼﻗﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺜﺒﺖ آن ﻓﺮد‪ ،‬ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‬ ‫ﭼﺮاﻛﻪ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار اﺳﺖ و ﺑﺎ رﻓﻊ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪ ،‬ﻓﺮد ﻋﻜﺲ آن را ﻋﻤﻞ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺧﻠْﻖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﻠُﻖ و ُ‬ ‫ازﻧﻈﺮ واژهﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪ اﺧﻼق‪ ،‬ﺟﻤﻊ دو واژه ُ‬ ‫ﺧﻠُﻖ‪ :‬ﺷﻜﻞ ﻛﻠﻲ و ﺻﻮرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺳﺮدﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ ُ‬ ‫ﺧﻠْﻖ‪ :‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺎﻃﻨﻲ‪ ،‬ﺻﻔﺎت و ﺳﺮﺷﺖ دروﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ دل‬ ‫ ُ‬ ‫دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬


‫ﻣﺮﺗﻀﻲ ﻣﻄﻬﺮي‪ 1‬اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬آﻣﻮزهﻫﺎي‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ را ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺗﺮ در ﻗﺎﻟﺐ ﺑﻴﺎﻧﺎﺗﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه و‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﻚ وﻳﮋه ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت‬ ‫آﺳﺎن و ﺑﺎ زﺑﺎن روز در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن و ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲداد ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس‪ ،‬وي در ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺧﻼق‬ ‫ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫اﺧﻼق ﺑﻪ زﺑﺎن ﺳﺎده ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺤﻮه زﻧﺪﮔﻲ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ زﻳﺴﺘﻦ؛‬

‫اﻣﺎ وي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺳﺆال ﺑﻪﻇﺎﻫﺮ ﺳﺎده اﺳﺖ ﻟﻜﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ آن دﺷﻮار‬ ‫و ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﻪﺳﺎدﮔﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻓﻌﻞ‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺪام اﺳﺖ؟ و راز اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن ﺑﺸﺮ ﻛﺪام اﺳﺖ؟ از ﻣﺸﻜﻞﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻜﺮي و از ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ اﻳﻦ راﺣﺘﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ آن ﭘﺎﺳﺦ ﻗﻄﻌﻲ داد‪.‬‬ ‫ژﻛﺲ‪ 2‬اﺳﺘﺎد ﺑﻨﺎم اﺧﻼق‪ ،‬اﺧﻼق ﺑﺸﺮ را ﻣﻌﺎدل رﻓﺘﺎر وي داﻧﺴﺘﻪ و آن را‬ ‫در ﻳﻚ ﻣﺤﻮر ﺗﺠﺴﻢ و ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻣﺤﻮري ﻛﻪ ﻳﻚﻃﺮف آن ﺧﻮب و‬ ‫ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﺑﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻏﺮﺑﻲ ﻛﺘﺎب ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‬ ‫ﻋﻠﻢ اﺧﻼق ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬ ‫»ﺗﺤﻘﻴﻖ در رﻓﺘﺎر آدﻣﻲ ﺑﺪان ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﻣﺮﺗﻀﻲ ﻣﻄﻬﺮي در ‪ 13‬ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ‪ 1298‬در ﻓﺮﻳﻤﺎن‪ 75 ،‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ و در ﺳﺎل ‪ 1358‬در ﺗﻬﺮان ﺗﺮور ﺷﺪ‪.‬‬

‫وي اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان در رﺷﺘﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻛﻼم اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﺎر ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ‬ ‫زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ژﻛﺲ )‪ .(1357‬ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق‪) ،‬ﺣﻜﻤﺖ ﻋﻤﻠﻲ(‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﭘﻮرﺣﺴﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺷﺮﻛﺖ ﺳﻬﺎﻣﻲ ﻛﺘﺎب ﻫﺎي‬ ‫ﺟﻴﺒﻲ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪.9‬‬


‫ﻣﻼﺻﺪرا‪ 1‬ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ ﻣﻴﻼدي و ﻗﺮن‬ ‫ﻳﺎزدﻫﻢ ﻫﺠﺮي‪ ،‬ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﺮ اﻋﺘﺒﺎري ﺑﻮدن ﻣﺎﻫﻴﺖ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻧﻜﺘﻪ اﻧﺘﺨﺎب آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺧﻮي و‬ ‫ﺧﺼﻠﺖ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ و ﺗﻌﺮﻳﻒ‬ ‫آن اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮد درواﻗﻊ وي ﺑﻪﻧﻮﻋﻲ ﺑﻪ ارادي و‬ ‫اﺧﺘﻴﺎري ﺑﻮدن ﻫﻤﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ اﻧﺴﺎن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺧﺎص و وﻳﮋهاي ﻧﻤﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﺧﻼق آﻧﺘﻮﻟﻮژﻳﻚ از اﺑﺘﻜﺎرات ﺻﺪراﻟﻤﺘﺎﻟّﻬﻴﻦ در ﺣﻮزه اﺧﻼق‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻈﺮ ﺻﺪراﻟﻤﺘﺎﻟّﻬﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺮاﺗﺐ ﺳﻌﺎدت اﺧﻼﻗﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﺟﻮﻫﺮي و ﺗﺸﻜﻴﻚ وﺟﻮد‪ ،‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وي‬ ‫ﻓﺮآﻳﻨﺪي را ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻃﺮّاﺣﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻮﻳﺖ اﺧﻼﻗﻲ اﻧﺴﺎن در آن‬ ‫در ﻳﻚ ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺮآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮاﻧﺪازه ﺳﻌﻪ‬ ‫وﺟﻮدي اﻧﺴﺎن ﻣﺤﺪودﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻬﻮت‪ ،‬ﻏﻀﺐ و دﻳﮕﺮ ﻗﻮاي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮ‬ ‫‪1‬‬

‫ﺻﺪراﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻗﻮام ﺷﻴﺮازي ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﻣ‪‬ﻼﺻ‪‬ﺪرا و ﺻﺪراﻟﻤﺘﺄﻟﻬﻴﻦ از ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﻨﺎم ﻗﺮن ﻳﺎزدﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﺑﻪ‬

‫ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺗﻜﺎن دﻫﻨﺪه و ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬاري اراﺋﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬وي ﻣﻮﺳﺲ ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﻴﻪ ﺑﻮده و در ﺳﺎل‬ ‫‪ 1050‬ﻗﻤﺮي )‪ 1640‬ﻣﻴﻼدي( درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻣﻜﺘﺐ ﻣﻼﺻﺪرا ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﻴﻪ ﻧﺎم دارد‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻜﻤﺖ‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮات ﺻﺪراﻟﻤﺘﺄﻟﻬﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺮ اﺻﻞ »وﺟﻮد« اﺳﺘﻮار اﺳﺖ وي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ »وﺟﻮد« از »ﻣﺎﻫﻴﺖ« ﻣﺠﺰا و ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ اﺳﺖ‬ ‫و ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﺗﻔﺎوت وﺟﻮد دارد و ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻔﺎوت ﺑﻨﻴﺎن ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﻴﻪ را ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻋﺘﻘﺎد وي‪ ،‬ﺑﺪﻳﻬﻲﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ »وﺟﻮد« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺣﻀﻮري‪ ،‬آﻧﺮا درك ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻟﺬا ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺛﺒﺎت »وﺟﻮد«‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﺛﺒﺎت ﺷﻮد »ﻣﺎﻫﻴﺖ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺑﺎ وﺟﻮد اﺳﺖ‪» .‬ﻣﺎﻫﻴﺖ« ﺑﻪ ﻫﺮ وﺟﻮد ﻗﺎﻟﺒﻲ ﺟﺪا‬ ‫و ﻣﻨﻔﻚ از ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬در واﻗﻊ وي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎن و ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎﻳﺶ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻲ‬ ‫اﻧﮕﺎرد »وﺟﻮد« اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻫﻤﻪ ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي ﺟﻬﺎن »وﺟﻮد« دارﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺛﺒﺎت آن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﻮن‬ ‫»وﺟﻮد« ﻳﻜﺘﺎ و ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد اﺳﺖ؛ زﻳﺮا از ﻫﺴﺘﻲﺑﺨﺶ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺎ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﻧﺸﺎن از‬ ‫ﻓﺮق ﺑﻴﻦ ذات و ﻣﺎﻫﻴﺖ دارد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮ ﻣﻼﺻﺪرا‪ ،‬اﺻﻞ ﺑﺮ »وﺟﻮد« اﺷﻴﺎء اﺳﺖ و »ﻣﺎﻫﻴﺖ«‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮل »وﺟﻮد« ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬ ‫ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻣﻼﺻﺪرا در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﺎدش ﻣﻴﺮداﻣﺎد ﻛﻪ ﺧﻮد ﭘﻴﺮو ﺳﻬﺮوردي ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ »وﺟﻮد« ﺣﻘﻴﻘﻲ اﺳﺖ و‬ ‫ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻋﺘﺒﺎري اﺳﺖ‪.‬‬


‫ﻋﻘﻞ ﻏﻠﺒﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ و ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً ﺑﻲاﺧﻼﻗﻲﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻤﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻳﺎﻓﺖ‬ ‫و ﻫﺮﭼﻪ ﺳﻌﻪ وﺟﻮدي اﻧﺴﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺴﻠّﻂ ﻋﻘﻞ ﺑﺮ دﻳﮕﺮ ﻗﻮا ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺮد از ﺷﺄﻧﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮآﻳﻨﺪ را ﻛﻪ ﻫﻮﻳﺖ اﺧﻼﻗﻲ اﻧﺴﺎن در آن ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان‬ ‫»اﺧﻼق آﻧﺘﻮﻟﻮژﻳﻚ« ﻧﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫اﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎري از اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺣﻮزه ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ازﺟﻤﻠﻪ ﻓﺮدرﻳﻚ‬ ‫ﻫﺮزﺑﺮگ‪ 2‬رواﻧﺸﻨﺎس ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫اﺑﺰار ﺧﻮدﻛﻨﺘﺮل در ﺣﻮزه اﺧﻼق اﺷﺎره ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪي دوﻋﺎﻣﻠﻲ »اﻧﮕﻴﺰﺷﻲ ـ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ« ﻫﺮزﺑﺮگ‬

‫‪3‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﻳﻦ و ﻋﺠﻴﺐﺗﺮﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻛﻨﻨﺪه‬ ‫اﻧﮕﻴﺰش ﺑﻪ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي اﺳﺖ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺧﻮد‬ ‫ﻫﺮزﺑﺮگ اﺳﻤﻲ از اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي در اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﺒﺮده اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻪﺗﻤﺎﻣﻲ‬ ‫ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي آن اﺷﺎرهﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮزﺑﺮگ در اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ‬ ‫اﻳﺠﺎد اﻧﮕﻴﺰه را ﺑﻪ دودﺳﺘﻪي اﻧﮕﻴﺰﺷﻲ و ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وي‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد رﺿﺎﻳﺖ در ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎً آنﻫﺎ را ﻣﻘﻴﺪ ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬

‫ﻣﺠﻠﻪ ﭘﮕﺎه ﺣﻮزه‪ ،‬ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻮم ﻣﻬﺮﻣﺎه ‪ ،1390‬ﺷﻤﺎره ‪ ،312‬ﺷﺮﺣﻲ ﺑﺮ ﻧﻈﺎم اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻼﺻﺪرا‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ﻓﺮدرﻳﻚ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﺎﺳﺎﭼﻮﺳﺖ ﺑﻮد و ﻳﻜﻲ از ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺗﺮﻳﻦ ﻧﺎم ﻫﺎ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻬﺮت و‬ ‫ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ وي ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻏﻨﻲ ﺳﺎزي ﺷﻐﻞ )‪ (Job Enrichment‬و ﻧﻈﺮﻳﻪ ٔ◌ ﺑﻬﺪاﺷﺖ اﻧﮕﻴﺰش اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺘﺎب ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﻛﺎرﻛﻨﺎن را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﻴﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﺮزﺑﺮگ در ﺳﺎل ‪ 1967‬در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺘﺎب ﭘﺮﻓﺮوش و‬ ‫ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬاري در ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻠﻢ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪HERZBERG THEORY‬‬

‫‪٣‬‬


‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮده و‬ ‫ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮد و ﺑﺮاي اﻓﺰاﻳﺶ اﻧﮕﻴﺰه در ﻛﺎر ﻛﻪ ﺑﺎزوي اﻧﺠﺎم اﺳﺘﺎﻧﺪارد و‬ ‫ﺳﺮﻳﻊ و ﻛﻢﻫﺰﻳﻨﻪ ﻛﺎر در ﺑﺤﺚ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي را ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﺧﻮاﻫﺪ آورد‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ روي ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﮕﻴﺰﺷﻲ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ‪:‬‬ ‫اﺧﻼق ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫رﻓﺘﺎر ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺿﻤﻨﺎً ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد ﻛﻪ اﺧﻼق ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﻚ و ﺑﺪ دارد‪،‬‬ ‫ﺻﻔﺎت ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه دارد و ﻧﻴﻚ و ﺑﺪ آن را ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدات‪،‬‬ ‫ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬ارزشﻫﺎي ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺟﻮاﻣﻊ و ﺗﻔﻜﺮات و ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ اﺷﺨﺎص در‬ ‫ﺣﻮزه ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻟﺒﺘﻪ ﻛﺎر روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ و ﻗﺎﺑﻞﺗﺄﻣﻞ‬ ‫دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺧﻼﻗﻲ و اﺧﻼق ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻋﺎم‪ ،‬اﻟﻤﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ‪،‬‬ ‫ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻌﺪد و ﮔﺎه ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎﻫﻢ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺮﺧﻲ از‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و اﻟﻤﺎنﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺧﻼق‪ ،‬ﻣﺘﻐﻴﺮ و ﺑﺮﺧﻲ ﻻﻳﺘﻐﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ‬ ‫از ﺑﺨﺶﻫﺎي آن ﻧﺴﺒﻲ و ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻄﻠﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺻﻔﺎت ﻳﻜﺴﺎن و‬ ‫واﺣﺪي ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎي آن ﻧﺴﺒﺖ داد‪ .‬ﮔﺮوﻫﻲ از اﻟﻤﺎنﻫﺎ و ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫اﺧﻼق در ﻗﺎﻟﺐ ﺻﻔﺮ و ﻳﻚ و ﺳﻴﺎه و ﺳﭙﻴﺪ ﻣﻲﮔﻨﺠﻨﺪ ﻟﻜﻦ ﮔﺮوﻫﻲ ﻓﺎزي‬


‫و ﻃﻴﻔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﺣﺪودوﺛﻐﻮر ﻛﺪﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫در ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻮارد ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم و ﻣﺒﻬﻢ و ﺣﺘﻲ ﻣﻐﺸﻮش ﺑﻮده و واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ و اﺷﺨﺎص ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻠﺬا ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻧﺴﺨﻪ واﺣﺪ و ﺗﻌﺮﻳﻒ واﺣﺪي‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎ و اﻟﻤﺎنﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮﺷﻤﺮد‪.‬‬ ‫در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺎرﻳﻒ اراﺋﻪﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﺘﻔﻜﺮان ﺳﺮﺷﻨﺎس‬ ‫اﺷﺎرهاي ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻲﺷﻮد اﻳﻦ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻫﺮﻛﺪام ﻧﻘﺼﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﺻﻔﺤﺎت‬ ‫آﺗﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺎﻣﻊ ارﺳﻄﻮ‬ ‫ارﺳﻄﻮ ﺑﻪﺟﺰ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب اﺧﻼق ﻧﻴﻜﻮﻣﺎﺧﻮس‬ ‫اراﺋﻪ داده در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻘﺎﻻت و ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺎﻣﻊ دﻳﮕﺮي از‬ ‫اﺧﻼق اراﺋﻪ داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬وي در ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻘﺎﻻت و ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد اﺧﻼق را ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻗﻮاي ﺷﻬﻮت و ﻏﻀﺐ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ آن ﺑﺎﻋﻘﻞ ﺗﻌﺮﻳﻒ‬ ‫ﻧﻤﻮده و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﻨﻈﻮر وي اﻳﻦ ﺑﻮده ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﻛﻨﺘﺮل و ﻣﻬﺎر ﻋﻘﻼﻧﻲ‬ ‫دوﻧﻴﺮوي ﻣﺤﺮك ﺷﻬﻮت و ﻏﻀﺐ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺳﺮﻣﻨﺰل ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫رﺳﻴﺪ‪.‬‬


‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻻروس‬ ‫در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻻروس‪ (2017) 1‬ذﻳﻞ ﻛﻠﻤﻪ اﺧﻼق ﻧﻮﺷﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫اﺧﻼق ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬ﻛﺮدار‪ ،‬رﻓﺘﺎر و‬ ‫ارزشﻫﺎﻳﻲ اﻃﻼق ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﺟﺰو‬ ‫ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد و ﻋﺪم‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ اﺻﻮل و اﺑﻌﺎد آن و ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺪﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در آن ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﻧﻮﻋﻲ ﻫﻨﺠﺎرﺷﻜﻨﻲ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ و‬ ‫اﺟﺘﻤﺎع را ﺑﻪ آﺷﻮب و آﺷﻔﺘﮕﻲ ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا‬ ‫ﺑﻪ اﺧﻼق و رﻋﺎﻳﺖ ارﻛﺎن و اﺻﻮل آن ﺑﻪﻋﻨﻮان آرامﻛﻨﻨﺪه رواﻧﻲ و‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ارزش دادهﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﺮﻫﻨﮓ روﺑﺮت‬ ‫در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺮاﻧﺴﻮي روﺑﺮت‪ ،(2017) 2‬اﺧﻼق‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻮﺷﺘﻪﺷﺪه ﻫﺪف از‬ ‫اﺧﻼق و ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺸﺘﺮك و‬ ‫ﻋﺎﻟﻲ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪواﺳﻄﻪ آن ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻣﻴﻞ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪le Petit Larousse‬‬ ‫‪Le Petit Robert‬‬

‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬


‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ارﺳﻄﻮ در ﻧﻴﻜﻮﻣﺎﺧﻮس‬ ‫اﺧﻼق ﻧﻴﻜﻮﻣﺎﺧﻮس‪ 1‬ﻧﺎم ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮرد اﺧﻼق و ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮﺷﻜﺎﻓﻲ ﻋﻠﻢ اﺧﻼق‪ ،‬ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را‬ ‫ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﺳﺎلﻫﺎ ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد ﻣﺴﻴﺢ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ارﺳﻄﻮ در ﻛﺘﺎب اﺧﻼق ﻧﻴﻜﻮﻣﺎﺧﻮس ﺿﻤﻦ ﺑﻴﺎن‬ ‫ﻧﻈﺮات اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻢ اﺧﻼق را ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‬ ‫ﻣﻤﺎﻟﻚ و دوﻟﺖﺷﻬﺮﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ داده اﺳﺖ و ﻃﻲ آن‬ ‫اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ ﻛﻪ اﺧﻼﻗﻴﺎت‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻋﻠﻢ ﺣﻘﻮق و‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﻛﺸﻮرداري اﺳﺖ‪ .‬ارﺳﻄﻮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮده‬ ‫ﻣﻠﺘﻲ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺧﻼﻗﻴﺎت را ﭘﻴﺸﻪ ﺧﻮدﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ‬ ‫اﺧﻼق ﺣﻤﻴﺪه ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ اﻫﻤﻴﺖ دﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺷﺮط ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪي و ﻧﻴﻜﺒﺨﺘﻲ ﻧﻮع ﺑﺸﺮ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ‬ ‫ارﺳﻄﻮ‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ اﺧﻼﻗﻴﺎت اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺮط ﻛﺸﻮرداري ﻣﻮﻓﻖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫ﻣﻮﻓﻖ ﻧﻴﺰ رﻋﺎﻳﺖ اﺧﻼق ﻣﻌﺮﻓﻲﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺎﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن در زﻣﺎن ارﺳﻄﻮ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪه‬ ‫ﻧﺒﻮده و ﺗﻌﺮﻳﻒﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ اﺷﺎرهاي ﺑﻪ آن ﻧﺸﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ از اﻳﻦ دو ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ازﻧﻈﺮ ارﺳﻄﻮ ﻧﺴﺨﻪاي از اﻋﺘﻘﺎدات وي‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪ‪.‬‬

‫‪Nicomachean Ethics‬‬

‫‪١‬‬


‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻔﺮدات‬ ‫ﺧ ْﻠﻖْ« اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ »راﻏﺐ« در ﻛﺘﺎب‬ ‫ﺧ ُﻠﻖْ« و » ُ‬ ‫»اﺧﻼق« ﺟﻤﻊ » ُ‬ ‫»ﻣﻔﺮدات« ذﻛﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ دو واژه ﻳﻚ‬ ‫ﺧ ُﻠﻖْ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﻜﻞ و ﺻﻮرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫رﻳﺸﻪدارﻧﺪ‪ُ ،‬‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺣﻮاس ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬آن را ﺣﺲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪوﻳﮋه‬ ‫ﻇﻮاﻫﺮ آن را ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ و ﺑﺎ ﮔﻮش‪ ،‬ﻛﻠﻤﺎت و‬ ‫ﺧ ْﻠﻖْ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي‬ ‫ﻟﺤﻦ آن را ﻣﻲﺷﻨﻮد و ُ‬ ‫روﺣﻲ‪ ،‬ﺳﺠﺎﻳﺎ و ﺳﺮﺷﺖ و ﺻﻔﺎت دروﻧﻲ و ﺑﺎﻃﻨﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﺣﺴﺎس ﺑﺎ ﻫﻴﭻﻳﻚ از ﺣﻮاس ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ را ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﺧ ْﻠﻖْ ﺷﻜﻞ دروﻧﻲ و‬ ‫ﺧ ُﻠﻖْ‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﺑﻴﺮوﻧﻲ و ﻇﺎﻫﺮي اﻧﺴﺎن و ُ‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﺳﺎده ُ‬ ‫ﺑﺎﻃﻨﻲ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و ﺧﻠﻘﻴﺎت ﺟﻤﻊ واژهﻫﺎﺳﺖ و ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻪ ﻛﻠﻴﻪ ﻛﺮدارﻫﺎ‬ ‫و رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺧﻠﻘﻴﺎت‪ ،‬اﺧﻼق اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﻳﻪ‬ ‫اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﻳﻪ‪ 2‬در ﻛﺘﺎب »ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻻﺧﻼق و ﺗﻄﻬﻴﺮ اﻻﻋﺮاق«‪ ،‬در ﻣﻮرد‬ ‫ﺧ ْﻠﻖْ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ُ‬ ‫ﺧﻠﻖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻫﻤﺎن ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺪون ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن را‬ ‫وادار ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺑﺮﺧﻲ اﻣﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫اﺧﻼق ﺻﻔﺎﺗﻲ و اﺧﻼق رﻓﺘﺎري‬

‫‪2‬‬

‫اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﻳﻪ در ﺣﺪود ‪ 320‬ﻫﺠﺮي در ﺷﻬﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﺸﻜﻮﻳﻪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎرش ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي »اﻟﻔﻮز اﻻﻛﺒﺮ«‪» ،‬ﺗﺠﺎرب‬

‫اﻻﻣﻢ«‪» ،‬اﻧﺲ اﻟﻔﺮﻳﺪ«‪» ،‬ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻟﺴﻌﺎدات«‪» ،‬ﺟﺎودان ﺧﺮد« و »اﻟﺠﺎﻣﻊ« را ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ دادهاﻧﺪ‪ .‬وي ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻃﺐ و‬ ‫ﻛﻴﻤﻴﺎ ﺑﻪ ﺷﺎﻋﺮي ﻧﻴﺰ ﮔﺮاﻳﺶ داﺷﺖ ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﺗﻌﺪادي از ﺷﻌﺮﻫﺎيِ وي را ﺛﻌﺎﻟﺒﻲ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬


‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻴﻪ‬ ‫ﭘﺎﻳﮕﺎه‪ 1‬اﻃﻼعرﺳﺎﻧﻲ ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻴﻪ‪ 2‬در ﺧﺼﻮص اﺧﻼق ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻔﺼﻠﻲ‬ ‫اراﺋﻪ داده اﺳﺖ اﻳﻦ ﭘﺎﻳﮕﺎه در ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺧﻼق ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫اﺧﻼق از ﻣﻠﻜﺎت و ﺻﻔﺎت ﺧﻮب و ﺑﺪ و رﻳﺸﻪﻫﺎ و آﺛﺎر آن ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻠﻢ اﺧﻼق در اﺳﻼم ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬ ‫‪ (1‬ﻗﺮآن؛‬ ‫‪ (2‬ﺳﻨّﺖ ﻣﻌﺼﻮﻣﺎن )ع(؛‬ ‫‪ (3‬ﻋﻘﻞ؛‬ ‫‪ (4‬ﻓﻄﺮت‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﻴﺾ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‬ ‫روﻳﻪ ﻓﻴﺾ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ در ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺧﻼق ﻣﺸﺎﺑﻪ روﻳﻪ اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﻳﻪ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ﻓﻴﺾ در ﻛﺘﺎب »ﺣﻘﺎﻳﻖ« در ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺳﺎدهﺷﺪه ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫اﺧﻼق ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻫﻴﺌﺘﻲ اﺳﺘﻮار ﺑﺎ ﻧﻔﺲ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل و اﻓﻌﺎل اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ و‬ ‫ﺑﺪون ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ از آن ﺻﺎدر ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪http://www.hawzah.net‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪١‬‬

‫ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻴﻪ ﻗﻢ ﻳﻜﻲ از ﺣﻮزهﻫﺎي ﻋﻠﻤﻴﻪ ﻣﻬﻢ ﺷﻴﻌﻴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﻬﺮ ﻗﻢ ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻴﻪ در ﻗﺮن اﺧﻴﺮ ﺑﺎ‬

‫ﺣﻀﻮر ﺣﺎﺋﺮي ﻳﺰدي در ﺳﺎل ‪ 1301‬ﺷﻤﺴﻲ ﺗﺠﺪﻳﺪﺣﻴﺎت ﺷﺪ‪.‬‬


‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ژﻛﺲ‬ ‫ژﻛﺲ در ﻛﺘﺎب ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫ﻋﻠﻢ اﺧﻼق ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﭘﮋوﻫﺶ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ اﻳﺪهال ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪان ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﻳﮕﺮ ژﻛﺲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ »ﻣﻮﺿﻮع« ﻋﻠﻢ اﺧﻼق ﺻﻔﺎت ﺧﻮب و‬ ‫ﺑﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺎرﻫﺎي اﺧﺘﻴﺎري و ارادي در اﻧﺴﺎن اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫»ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق« ﻧﻴﺰ ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﺒﺎدي ﺗﺼﻮري و ﺗﺼﺪﻳﻘﻲ ﻋﻠﻢ‬ ‫اﺧﻼق ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ﻫﻢ ﺗﺼﻮرات و ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ را ﻛﻪ در‬ ‫ﻋﻠﻢ اﺧﻼق و ﮔﺰارهﻫﺎي آن ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود و ﻫﻢ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ را ﻛﻪ ﺗﺼﺪﻳﻘﺎت‬ ‫و ﺟﻤﻠﻪﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺑﺮ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺣﻞ آنﻫﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮردﺑﺤﺚ‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ژﻛﺲ ﺑﺎ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬اﺧﻼق را ﺻﺮﻓﺎً در اﻳﺪهآلﻫﺎ ﺟﺴﺘﺠﻮ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﻮﻟﻜﻴﻪ‬ ‫ﭘﻞ ﻓﻮﻟﻜﻴﻪ‪ ،1‬ﻓﻴﻠﺴﻮف و ﻣﺘﻔﻜﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد‪:‬‬ ‫اﺧﻼق ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺪﻓﺸﺎن‪.‬‬

‫**ﻧﻜﺘﻪاي ﻛﻪ ﻫﺴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﻣﻨﺶﻫﺎي ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺑﺎﻳﺪ در‬ ‫وﺟﻮد و ﺑﺎﻃﻦ ﻓﺮد ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪﺷﺪه و ﺑﺮاي او ﺑﻪﺻﻮرت رﻓﺘﺎر و ﻋﺎدات‬ ‫‪Paul Foulquié‬‬

‫‪١‬‬


‫روزﻣﺮه و اﻟﺒﺘﻪ ارادي درﺑﻴﺎﻳﺪ وﮔﺮﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﻋﻤﻞ و ﻳﺎ ﺳﺮ زدن ﻳﻚ‬ ‫رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ در ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن ﺧﺎص و ﻳﺎ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎﺻﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﻣﺴﻠﺢ ﺑﻮدن ﻓﺮد ﺑﻪ آن رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ‬ ‫ﺳﺒﺐ ﺑﺮوز رﻓﺘﺎر ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﻧﻪ ﺳﺮﺷﺖ و ﻧﻬﺎد و ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ اﺧﻼق ﺑﺎﻳﺪ از‬ ‫ﺳﺮﺷﺖ و آﻣﻴﺰه ذاﺗﻲ‪ ،‬ﻧﺸﺄت ﮔﻴﺮد و ﻣﻬﻢﺗﺮ از آن ﺑﺎﻳﺪ ارادي و اﺧﺘﻴﺎري‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا ﺑﺮوز ﺻﻔﺎت و رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺗﺤﺖﻓﺸﺎر و زور دروﻧﻲ و‬ ‫ﺑﺮوﻧﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎﻧﻪ داﺷﺘﻦ اﺧﻼق ﺣﻤﻴﺪه را اﺛﺒﺎت ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻠﻜﻪ ﺷﺪن‬ ‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ و ﺗﻔﻜﺮات اﺧﻼﻗﻲ در ذﻫﻦ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻔﻬﻮم دﻻﻟﺖ‬ ‫دارد و ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﻳﺪار رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﺻﻔﺎت اﺧﻼﻗﻲ را ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﺎر دو ﺷﺮط ذﻛﺮ ﺷﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ارادي و اﺧﺘﻴﺎري ﺑﻮدن رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫‪ -2‬ﭘﺎﻳﺪاري و اﺳﺘﻤﺮار آن‪،‬‬ ‫اﻣﺎ ﻣﻮرد ﺳﻮم ﻋﺪمﺗﻐﻴﻴﺮ رﻓﺘﺎر و ﺻﻔﺎت ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺤﻴﻄﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﻳﮕﺮ اﮔﺮ ﻓﺮدي راﺳﺖﮔﻮﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ در ﻫﻤﻪ ﺣﺎل اﻳﻦ راﺳﺖﮔﻮﻳﻲ‬ ‫را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ و ﺑﺮاﻳﺶ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻧﻜﻨﺪ ﻛﻪ راﺳﺖﮔﻮﻳﻲ ﺑﻪ زﻳﺎﻧﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬ ‫ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻌﺶ و ﻳﺎ راﺳﺖﮔﻮﻳﻲ ﭘﻴﺶ ﻣﺮﺋﻮس ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ رﺋﻴﺲ‪ .‬ﺑﺮاي‬ ‫روﺷﻦﺗﺮ ﺷﺪن ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺧﻴﺮ و اﻧﻔﺎق ﻛﻨﻨﺪه و ﺑﺨﺸﻨﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﺣﺎل اﻳﻦ اﻧﺴﺎن ﭼﻪ در زﻣﺎن ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪي و ﭼﻪ در ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ اﻳﻦ‬ ‫ﺻﻔﺖ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﺮده و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺨﺸﻨﺪه و ﻛﺮﻳﻢ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﭼﻮن‬


‫ﻛﺮاﻣﺖ و ﺟﻮد از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺳﺮﺷﺖ وي ﺑﻮده و ﻳﻚ ﺻﻔﺖ ﭘﺎﻳﺪار را در‬ ‫ﻧﻬﺎدش اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮانﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﺮطﺑﻨﺪي و ﻳﺎ ﺗﺮس از ﻋﻘﻮﺑﺖ و ﻳﺎ ﺑﻪزور‬ ‫اﺳﻠﺤﻪ و اﻣﺜﺎل آن‪ ،‬ﻓﺮدي ﻛﺎر ﺻﻮاﺑﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﻳﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ از ﺧﻮد‬ ‫ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻳﺎ از ﻣﺎل ﺧﻮد ﺑﺒﺨﺸﺪ ﻣﺎداﻣﻲﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ و اﻳﻦ رﻓﺘﺎر در‬ ‫وﺟﻮد وي ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻠﻜﻪ ذﻫﻦ وي ﻧﮕﺮدد و داﺋﻤﺎً ﺗﻜﺮار ﻧﺸﻮد‬ ‫و ﺗﺎﺑﻊ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وي ﺑﺨﺸﻨﺪه و ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎل دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ‪ ،‬ﺑﺤﺚ در ﻣﻔﻬﻮم واژهﻫﺎي ﺗﻤﻠﻖ و ﭼﺎﭘﻠﻮﺳﻲ و‬ ‫ﻓﺮق آن ﺑﺎ اﺣﺘﺮام و ﺣﺮﻣﺖ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اوﻻً ﻫﺮ‬ ‫اﺣﺘﺮاﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻤﻨﺎﻳﻲ در »آن روي ﺧﻮد« داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻤﻠﻖ اﺳﺖ؛ از آن‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ اﺣﺘﺮام ﻣﻌﻄﻮف و واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﭘﺴﺖ و ﻣﻘﺎم و ﺛﺮوت و‬ ‫ﻗﺪرت ﻓﺮد ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻮده و ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ درﺟﺎت آن‪ ،‬ﻧﻮع و ﺷﺪت اﺣﺘﺮام‬ ‫ﻫﻢﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ اﻳﻦ اﺣﺘﺮام ﻧﻴﺰ ﺗﻤﻠﻖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﺎداﻣﻲﻛﻪ ﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ‬ ‫رﻓﺘﺎر ﻛﺮدن‪ ،‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻮده و در ﻓﺮد ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺒﺪﻳﻞ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺎدت روزﻣﺮهاش ﻧﺸﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺻﻔﺖ ﺑﻪ وي ﺗﻌﻠﻖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻓﻠﺬا‪،‬‬ ‫اﺧﻼق‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﭘﺎﻳﺪار و اﻟﺒﺘﻪ ارادي و اﺧﺘﻴﺎري اﻓﺮاد اﺳﺖ‬ ‫و ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮات اﺳﺎﺳﻲ در ﻗﻮاﻋﺪ و اﺻﻮل آن‬ ‫ﭘﺪﻳﺪ آﻳﺪ دوﮔﺎﻧﮕﻲ ﺑﺮﺧﻮرد در اﺧﻼق و در ﺣﻮزه ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬


‫ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺣﻤﺪ ﻧﺮاﻗﻲ‬ ‫ﻧﺮاﻗﻲ‪ 1‬در ﺗﻌﺮﻳﻒ »ﻋﻠﻢ اﺧﻼق« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻋﻠﻢ اﺧﻼق داﻧﺶ ﺻﻔﺎت ﻣﻬﻠﻜﻪ و ﻣﻨﺠﻴﻪ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬ ‫ﻣﻮﺻﻮف ﺷﺪن و ﻣﺘﺨﻠﻖ ﮔﺮدﻳﺪن ﺑﻪ ﺻﻔﺎت ﻧﺠﺎتﺑﺨﺶ و‬ ‫رﻫﺎ ﺷﺪن از ﺻﻔﺎت ﻫﻼكﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ در ﻛﺘﺎب ﻣﻌﺮاج اﻟﺴﻌﺎده‪ 2‬ﻛﻪ ﺧﻼﺻﻪ‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻣﺸﻬﻮر در ﺣﻮزه اﺧﻼق ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺎﻣﻊ‬ ‫اﻟﺴﻌﺎدات‪ 3‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻳﺸﺎن دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻘﻠﻴﻠﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ اﺧﻼق داﺷﺘﻪاﻧﺪ و اﺧﻼق را‬ ‫ﺟﺰﺋﻲ از ﺻﻔﺎت اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ او را ﻫﻼك ﻛﺮده‬ ‫و ﻳﺎ ﻧﺠﺎت دﻫﺪ و ﺷﻨﺎﺧﺖ و آﮔﺎﻫﻲ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﻧﻮاع اﻳﻦ ﺻﻔﺎت را از‬ ‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻠﻢ اﺧﻼق ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان دﻳﮕﺮ داﻳﺮه اﺧﻼق را ﺑﺴﻴﺎر رﻓﻴﻊﺗﺮ از ﺻﻔﺎت اﻧﺴﺎن ﺗﻮﺻﻴﻒ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﺮاﻗﻲ ﭘﺪر و ﻧﺮاﻗﻲ ﭘﺴﺮ ﻫﺮ دو دﻳﺪﮔﺎه ﺗﺮﻓﻴﻌﻲ ﺑﻪ اﺧﻼق را رد‬ ‫ﻛﺮده و در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺘﺐ و ﻧﻈﺮﻳﺎت اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺴﻨﺪه‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫داﻧﺸﻤﻨﺪ و ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و ﺷﺎﻋﺮ ﺳﺪه ‪ 12‬ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻛﺘﺎب‪ :‬ﻣﻌﺮاج اﻟﺴﻌﺎده ﻛﺘﺎﺑﻲ در اﺧﻼق اﺳﻼﻣﻲ از ﻣﻼ اﺣﻤﺪ ﻓﺎﺿﻞ ﻧﺮاﻗﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺧﻼﺻﻪ و‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﻛﺘﺎب ﻋﺮﺑﻲ ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺴﻌﺎدات از ﻣﻼ ﻣﻬﺪي ﻧﺮاﻗﻲ ﭘﺪر ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺮاج اﻟﺴﻌﺎده ﺟﻬﺖ ﻓﻬﻢ ﻣﺮدم‬ ‫ﻋﺎدي ﺳﺎده ﻧﻮﻳﺴﻲ ﺷﺪه و ﻣﻄﺎﻟﺐ زﻳﺎدي ﻧﻴﺰ ﺑﺮ آن اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪3‬‬

‫ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺴﻌﺎدات از ﻣﻌﺮوفﺗﺮﻳﻦ ﻛﺘﺎبﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﻋﻠﻢ اﺧﻼق اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻼ ﻣﻬﺪي ﻧﺮاﻗﻲ آن را در ﺳﻪ ﺟﻠﺪ و‬

‫ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬


‫ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺧﻼق در ﻓﻠﺴﻔﻪ‬ ‫اﮔﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﺑﻪ دودﺳﺘﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻈﺮي‬ ‫دال ﺑﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ و ذات اﺳﺖ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﻫﻤﺎن اﺧﻼق‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻈﺮي‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮ اﺟﺒﺎر اﺳﺖ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﺳﺮاﺳﺮ اﺧﺘﻴﺎر‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -1‬ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺧﻼق در ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻋﻠﻢ اﺧﻼق‬ ‫اﮔﺮ اﺧﻼق‪ ،‬داﺷﺘﻦ ﺻﻔﺎت و اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎرﻫﺎي ارادي و ﭘﺎﻳﺪار اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ اﺧﻼق ﻧﺤﻮه ﭘﺎﻳﺪارﺳﺎزي و روش ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪﺳﺎزي‬ ‫ﺻﻔﺎت اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﻚ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ روشﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ‬ ‫از ﺻﻔﺎت و ﻣﻨﺶﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺖ را ﭘﻴﺶ روي ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬


‫ﻫﺪف از اﻳﺠﺎد ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻠﻤﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻛﻤﺎﻻت ﻣﺠﻬﺰ ﺷﺪه و‬ ‫راه ﺧﻮد را از ﻣﻮﺟﻮدات دﻳﮕﺮ ﺟﺪا ﻧﻤﻮده و در ﻣﺴﻴﺮ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ و ﺷﺮاﻓﺖ‬ ‫ﮔﺎمﻫﺎي ﻣﺤﻜﻢﺗﺮي ﺑﺮدارد‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﻋﻠﻢ اﺧﻼق را ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ زﻳﺴﺘﻦ اﻧﺴﺎن در اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻢ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻛﺪﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮ و ﻓﻀﻴﻠﺖﻫﺎ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﺟﻤﺎع ﺗﻌﺮﻳﻒ دو ﮔﺮوه ﺑﺎﻫﻢ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺴﺎن را ﺑﺎ ذات ﻋﻠﻢ اﺧﻼق آﺷﻨﺎ ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي اﺧﻼق‬ ‫در ﻳﻚ ﻧﮕﺎه ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬اﺧﻼق ﺑﻪ اﻧﻮاع ﺧﻮب و ﺑﺪ )ﻓﻀﻴﻠﺖ و رذﻳﻠﺖ(‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ اﮔﺮ ﻓﺮاﺗﺮ از دﻳﺪﮔﺎه ﺻﻔﺮ و ﻳﻚ ﺑﻪ آن ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﺷﻮد‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ ﻋﻠﻤﻲ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﺧﻼق را ﻣﻲﺗﻮان ﻓﺎزي‪ 1‬ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﻃﺒﻘﺎت و درﺟﺎﺗﻲ ﺑﺮاي‬ ‫آن ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ؛ اﻣﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺧﻼق در ﺳﻪ ﮔﺮوه ﻣﺠﺰا از ﻫﻢ ﻛﻪ ﺗﻌﺎﻣﻼﺗﻲ ﻫﻢ‬ ‫ﺑﺎﻫﻢ دارﻧﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪:‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﻛﻠﻤﻪ ﻓﺎزي )‪ (fuzzy‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻏﻴﺮدﻗﻴﻖ‪ ،‬ﻧﺎواﺿﺢ و ﻣﺒﻬﻢ )ﺷﻨﺎور( اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﺻﻔﺮ و ﻳﻚ ﻗﺮار‬

‫دارد‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻞ ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻧﺎدﻗﻴﻖ ﺑﺴﻴﺎري در ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت روزﻣﺮه در‬ ‫ﻗﺎﻟﺐ ﻋﺒﺎرتﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪» :‬او اﻧﺴﺎن ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ« ﻫﻴﭻ ﻛﻤﻴﺘﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮب ﺑﻮدن ﻣﻄﺮح‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﻄﻮر دﻗﻴﻖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﻳﻚ ﺣﺲ ﻛﻴﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﻮاﻣﻞ‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺗﻔﻜﺮ اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﻲ ﺟﻤﻼت را ﺗﻌﺮﻳﻒ و ارزش ﮔﺬاري ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ اﻟﮕﻮﺑﻨﺪي آنﻫﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن و ﻓﺮﻣﻮلﻫﺎي‬ ‫رﻳﺎﺿﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻨﻄﻖ ﻓﺎزي ﻣﻔﻬﻮم ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻧﺎدﻗﻴﻖ‪ ،‬ﻣﺒﻬﻢ و ﻧﺎواﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺮوﻓﺴﻮر ﻟﻄﻔﻲ زاده اردﺑﻴﻠﻲ اﺑﺪاع ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬


‫اﻟﻒ‪ -‬ﮔﺮوه اول‪ :‬ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق‬ ‫ﻓﻼﺳﻔﻪ اﺧﻼق ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﺣﻮزه‬ ‫اﺧﻼق ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ ﺳﺆاﻻﺗﻲ ﻣﺜﻞاﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮب و ﺑﺪ و ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي آن ﻛﺪاماﻧﺪ؟‬ ‫ﻣﺎﻫﻴﺖ آن ﭼﻴﺴﺖ؟ اﺧﻼق و واﺑﺴﺘﻪﻫﺎي آن ﻧﺴﺒﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻣﻄﻠﻖ؟‬ ‫اﺧﻼﻗﻴﺎت و دﺳﺘﻮرات و ارﻛﺎن اﺧﻼﻗﻲ در ﻃﻮل زﻣﺎن و ﻳﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ‬ ‫ﻣﻜﺎن‪ ،‬ﻻﻳﺘﻐﻴﺮﻧﺪ ﻳﺎ ﻗﺎﺑﻞﺗﻐﻴﻴﺮ؟‬ ‫ب‪ -‬ﮔﺮوه دوم‪ :‬اﺧﻼق ﻧﻈﺮي‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان اﺧﻼق ﻧﻈﺮي ﺳﻌﻲ دارﻧﺪ ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺻﻔﺎت و ﻣﻨﺶﻫﺎ و‬ ‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ را اﺣﺼﺎ و ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬دﻻﻳﻞ ﺑﺮوز‬ ‫اﻧﻮاع رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ در اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و آﺛﺎر و ﺗﺒﻌﺎت ﻧﺎﺷﻲ از آن‬ ‫را ﻧﻴﺰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺧﻼق را ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ج‪ -‬ﮔﺮوه ﺳﻮم‪ :‬اﺧﻼق ﻋﻤﻠﻲ‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻧﭽﻪ در ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺧﻼق در ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﻲ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق و اﺧﻼق ﻧﻈﺮي‬ ‫زﻣﻴﻨﻪ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻛﺎرﺑﺮگﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺮاي رﻋﺎﻳﺖ‬ ‫اﺧﻼﻗﻴﺎت را در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻪ و روشﻫﺎي ﭘﺎﻳﺪارﺳﺎزي ﻣﻨﺶﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫در ﺧﻮد را ﺑﺎ اﻧﮕﻴﺰاﻧﻨﺪهﻫﺎي ﻗﻮي در ﻛﻒ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻻزﻣﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ اﻧﺴﺎنﻫﺎ و ﺑﻬﺒﻮد رﻓﺘﺎر و ﭘﻨﺪار و‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﻛﺮدار اوﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺧﻼق ﻋﻤﻠﻲ روشﻫﺎي اﻳﺠﺎد و ﺣﺬف‬ ‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮب و ﺑﺪ را ﻣﻲآﻣﻮزد‪.‬‬


‫اﺻﻮل اﺧﻼق‬ ‫ﻣﺘﻔﻜﺮان و ﻓﻼﺳﻔﻪ دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن و ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﭼﻮن‬ ‫ﺳﻘﺮاط‪ ،‬اﺻﻮل اﺧﻼق را در ﭼﻬﺎراﺻﻞ ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﭼﻬﺎراﺻﻞ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬ ‫ ﺣﻜﻤﺖ‪،‬‬ ‫ ﻋﻔﺖ‪،‬‬ ‫ ﺷﺠﺎﻋﺖ‪،‬‬ ‫ ﻋﺪاﻟﺖ‪.‬‬ ‫درواﻗﻊ اﻳﺸﺎن ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺻﻔﺎت ﺧﻮب و ﻧﻴﻚ اﺧﻼﻗﻲ را ﻛﻪ ﻋﻘﻞ و اﻟﺒﺘﻪ‬ ‫ﻃﻴﻨﺖ‪ ،‬ﺳﺮﺷﺖ و ﻓﻄﺮت ﭘﺎك ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ آن را ﺗﺎﺋﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ را در ﻗﺎﻟﺐ‬ ‫ﭼﻬﺎراﺻﻞ ﻣﺬﻛﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺻﻮل ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻓﻮق‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان دﻳﻦﻣﺪار ﺑﻪ ﭘﻨﺞ اﺻﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺣﻜﻤﺖ‪ ،‬ﻋﻔﺖ‪،‬‬ ‫ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﻋﺪاﻟﺖ؛ اﻳﺸﺎن ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻲ را ﻫﻢ ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮده و اﺻﻮل‬ ‫ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ اﺧﻼق را ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬درواﻗﻊ ﻣﻨﻈﻮر از اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻧﮕﺮشﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮد و ﻳﺎ ﻗﻀﺎوتﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺻﻮل را ﺷﻨﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺑﻲﻋﻔﺘﻲ ﻳﺎ ﻇﻠﻢ را در ﺳﺘﻮن اﺧﻼﻗﻴﺎت ﺑﺪ ﻗﺮار دﻫﺪ ﭼﻮن ﺑﺎ اﺻﻞ ﻋﻔﺖ و‬ ‫اﺻﻞ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﻐﺎﻳﺮت دارد و ﻣﺎداﻣﻲﻛﻪ ﻓﺮد اﻳﻦ اﺻﻮل و ﻣﺼﺪاقﻫﺎي آن‬ ‫را ﺑﺪاﻧﺪ و ﺑﺮ آنﻫﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪ دارا ﺑﻮدن اﻳﻦ ﻧﮕﺮش ﻧﻴﺎز ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻠﻢ اﺧﻼق ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬


‫اﺻﻮل اﺧﻼق در اﺳﻼم‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻧﭽﻪ در اﻧﺘﺸﺎرات ﺣﻮزه ﻋﻠﻤﻴﻪ درجﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫و ﻳﺎ در ﻛﺘﺐ ﻣﻌﺘﺒﺮي ﭼﻮن »اﺣﻴﺎءاﻟﻌﻠﻮم« و »ﻣﺤﺠﺔ اﻟﺒﻴﻀﺎء« آﻣﺪه اﺳﺖ‪،‬‬ ‫اﺻﻮل ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ و ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ اﺧﻼق را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از آن را‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮده و ﻣﻮاردي ﺑﻪ آنﻫﺎ اﻓﺰودهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﻳﻦ اﺻﻮل ﻣﻮردﭘﺬﻳﺮش ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻣﺒﺎﺣﺚ‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎاﺧﻼق اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﻃﻦ اﻧﺴﺎن را داراي ﺳﻪ ﻣﺤﺮﻛﻪ‪:‬‬ ‫ ادراك‪،‬‬ ‫ ﺷﻬﻮت‪،‬‬ ‫ ﻏﻀﺐ‪،‬‬ ‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ اﻳﺸﺎن اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪاﻧﺪ ادراك ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ و‬ ‫ﺷﻬﻮت ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺟﺬب ﺑﻪﻃﺮف ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ و ﻏﻀﺐ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫دﻓﻊ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﺳﺖ و در ﮔﺎم دوم ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﺣﺪ اﻋﺘﺪال‬ ‫در ادراك‪ ،‬ﺷﻬﻮت و ﻏﻀﺐ ﻫﻤﺎن ﻓﻀﺎﻳﻞ اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ و ﺗﻔﺮﻳﻂ و اﻓﺮاط‬ ‫در ادراك‪ ،‬ﺷﻬﻮت و ﻏﻀﺐ‪ ،‬رذاﻳﻞ اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ .1‬ﺣﺪ اﻋﺘﺪال در ادراك را ﺣﻜﻤﺖ‪،‬‬ ‫‪ .2‬ﺣﺪ اﻋﺘﺪال در ﺷﻬﻮت را ﻋﻔﺖ‪،‬‬ ‫‪ .3‬ﺣﺪ اﻋﺘﺪال در ﻏﻀﺐ را ﺷﺠﺎﻋﺖ‪،‬‬ ‫ﻧﺎم ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ‪.‬‬


‫اﻳﻦ ﺣﺪود اﻋﺘﺪال ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺳﻪ اﺻﻞ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻴﺎنﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻘﺮاط اﺳﺖ‬ ‫اﻣﺎ اﺻﻞ ﭼﻬﺎرم ﻛﻪ ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ را ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﻬﻮت‬ ‫و ﻏﻀﺐ در داﺧﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ و داﻳﺮه ادراك اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺪ ﻳﻌﻨﻲ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﻮده و‬ ‫ﭘﺲ از ﺗﻤﻴﻴﺰ و ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺧﻮب و ﺑﺪ رخ دﻫﺪ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮد ﻟﺬا‬ ‫ﺑﻪاﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ اﺻﻞ ﭼﻬﺎرم را ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎب وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‬ ‫ﻧﻴﺎز ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ اﺷﺎره ﺷﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺜﻲ از‬ ‫اﻣﺎم ﺻﺎدق )ع( اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‪ ،1‬ﻫﻔﺘﺎدوﭘﻨﺞ وﻳﮋﮔﻲ ﺑﺮاي ﻋﻘﻞ ﻣﻲﺷﻤﺎرد و‬ ‫ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ اﺿﺪاد اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺟﻬﻞ اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ﺑﻪﻃﻮر ﺿﻤﻨﻲ ﺑﻪ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ و ﺑﻨﻴﺎنﻫﺎي آن در اﺳﻼم اﺷﺎرهﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻫﻔﺘﺎدوﭘﻨﺞ ﮔﺎﻧﻪ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﺻﻮل ﻛﺎﻓﻲ در ﺟﺪول‬ ‫ﺷﻤﺎره ﻳﻚ درجﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق )ع( )‪ 83-148‬ق(‪ ،‬ﺷﺸﻤﻴﻦ اﻣﺎم ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻣﺎﻣﻲ‪ .‬ﭘﺪر وي اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ )ع( و‬

‫ﻣﺎدرش ام ﻓﺮوه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﺻﺎدق در دوران ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻨﺞ ﺧﻠﻴﻔﻪ آﺧﺮ اﻣﻮي و دو ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻋﺒﺎﺳﻲ ﻣﻲزﻳﺴﺖ‪ .‬او ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻬﺖ ﺿﻌﻒ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﻮي‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ اﻣﺎﻣﺎن ﺷﻴﻌﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎر ﺷﺎﮔﺮدان و راوﻳﺎن‬ ‫او را ‪ 4000‬ﻧﻔﺮ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ رواﻳﺎت اﻫﻞ ﺑﻴﺖ )ع(‪ ،‬از اﻣﺎم ﺻﺎدق اﺳﺖ؛ از اﻳﻦ رو ﻣﺬﻫﺐ ﺷﻴﻌﻪ اﻣﺎﻣﻲ را ﻣﺬﻫﺐ‬ ‫ﺟﻌﻔﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺻﺎدق در ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻤﺎي اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺎﻻﻳﻲ دارد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ و ﻣﺎﻟﻚ‬ ‫ﺑﻦ اﻧﺲ از او رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺻﺎدق‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺿﻌﻒ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﻮي و درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻗﻴﺎم‬ ‫ﻧﻜﺮد و ﺷﻴﻌﻴﺎن را ﻧﻴﺰ از ﻗﻴﺎم ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻣﻲداد‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻴﺦ ﺻﺪوق‪ ،‬وي ﺑﺎ آﻧﻜﻪ از زﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﻴﺎم او‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد؛ اﻣﺎ اﺑﻦ اﺛﻴﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ در ﻗﻴﺎم زﻳﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺻﺎدق ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺘﻮر اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ زﻫﺮ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ‪(http://fa.wikishia.net) .‬‬


‫ﺟﺪول ‪ -1‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻫﻔﺘﺎدوﭘﻨﺞ ﮔﺎﻧﻪ ﻋﻘﻞ ازﻧﻈﺮ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‬ ‫وﻳﮋﮔﻲ‬

‫وﻳﮋﮔﻲ‬

‫ﻋﻘﻞ‬

‫ﺟﻬﻞ‬

‫‪1‬‬

‫ﻧﻴﻜﻲ‬

‫ﺑﺪي‬

‫‪19‬‬

‫‪2‬‬

‫اﻳﻤﺎن‬

‫ﻛﻔﺮ‬

‫‪20‬‬

‫ﺑﺮدﺑﺎري‬

‫‪3‬‬

‫ﺗﺼﺪﻳﻖ‬

‫اﻧﻜﺎر آﻳﺎت‬

‫‪21‬‬

‫ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ‬

‫ﺑﻴﻬﻮدهﮔﻮﻳﻲ‬

‫‪4‬‬

‫اﻣﻴﺪ‬

‫ﻧﺎاﻣﻴﺪي‬

‫‪22‬‬

‫ﺗﺴﻠﻴﻢ‬

‫اﺳﺘﻜﺒﺎر‬

‫‪5‬‬

‫ﻋﺪاﻟﺖ‬

‫ﺳﺘﻢ‬

‫‪23‬‬

‫ﺗﺴﻠﻴﻢ‬

‫ﺷﻚ‬

‫‪6‬‬

‫ﺧﺸﻨﻮدي‬

‫ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ‬

‫‪24‬‬

‫ﺻﺒﺮ‬

‫ﺑﻲﺗﺎﺑﻲ‬

‫‪7‬‬

‫ﺳﺨﺎوت‬

‫ﺑﺨﻞ‬

‫‪25‬‬

‫ﮔﺬﺷﺖ‬

‫اﻧﺘﻘﺎم‬

‫‪8‬‬

‫ﺷﻜﺮ‬

‫ﻛﻔﺮان‬

‫‪26‬‬

‫ﺑﻲﻧﻴﺎزي‬

‫ﻓﻘﺮ‬

‫‪9‬‬

‫ﺗﻮﻛﻞ‬

‫ﺣﺮص‬

‫‪27‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ‬

‫ﻏﻔﻠﺖ‬

‫‪10‬‬

‫رأﻓﺖ‬

‫ﺳﻨﮕﺪﻟﻲ‬

‫‪28‬‬

‫ﺣﻔﻆ‬

‫ﻓﺮاﻣﻮشﻛﺎري‬

‫‪11‬‬

‫رﺣﻤﺖ‬

‫ﻏﻀﺐ‬

‫‪29‬‬

‫ﻣﺤﺒﺖ‬

‫ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ‬

‫‪12‬‬

‫ﻋﻠﻢ‬

‫ﺟﻬﻞ‬

‫‪30‬‬

‫ﻗﻨﺎﻋﺖ‬

‫ﺣﺮص‬

‫‪13‬‬

‫ﻓﻬﻢ‬

‫ﺣﻤﺎﻗﺖ‬

‫‪31‬‬

‫ﻣﻮاﺳﺎت‬

‫ﻣﻨﻊ‬

‫‪14‬‬

‫ﻋﻔﺖ‬

‫ﭘﺮدهدري‬

‫‪32‬‬

‫دوﺳﺘﻲ‬

‫ﻋﺪاوت‬

‫‪15‬‬

‫زﻫﺪ‬

‫دﻧﻴﺎﭘﺮﺳﺘﻲ‬

‫‪33‬‬

‫وﻓﺎ‬

‫ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ‬

‫‪16‬‬

‫ﻣﺪارا‬

‫ﺧﺸﻮﻧﺖ‬

‫‪34‬‬

‫اﻃﺎﻋﺖ‬

‫ﻣﻌﺼﻴﺖ‬

‫‪17‬‬

‫ﺧﺪاﺗﺮﺳﻲ‬

‫ﺟﺴﺎرت‬

‫‪35‬‬

‫ﺧﻀﻮع‬

‫ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﻳﻲ‬

‫‪18‬‬

‫ﺗﻮاﺿﻊ‬

‫ﺗﻜﺒﺮ‬

‫‪36‬‬

‫ﺳﻼﻣﺖ‬

‫ﺑﻼ‬

‫ردﻳﻒ‬

‫ردﻳﻒ‬

‫وﻳﮋﮔﻲ ﻋﻘﻞ‬

‫وﻳﮋﮔﻲ ﺟﻬﻞ‬

‫ﻣﺘﺎﻧﺖ‬

‫ﺷﺘﺎبزدﮔﻲ‬ ‫ﺳﻔﺎﻫﺖ‬


‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪ -1‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻫﻔﺘﺎدوﭘﻨﺞ ﮔﺎﻧﻪ ﻋﻘﻞ ازﻧﻈﺮ اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‬ ‫ردﻳﻒ‬



‫ردﻳﻒ‬

‫‪37‬‬

‫ﻣﺤﺒﺖ‬

‫ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزي‬

‫‪57‬‬

‫‪38‬‬

‫راﺳﺘﻲ‬

‫دروغﮔﻮﻳﻲ‬

‫‪58‬‬

‫اﻧﺼﺎف‬

‫‪39‬‬

‫ﺣﻖ‬

‫ﺑﺎﻃﻞ‬

‫‪59‬‬

‫ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ‬

‫ﻛﺎرﺷﻜﻨﻲ‬

‫‪40‬‬

‫اﻣﺎﻧﺖ‬

‫ﺧﻴﺎﻧﺖ‬

‫‪60‬‬

‫ﻧﻈﺎﻓﺖ‬

‫ﻛﺜﺎﻓﺖ‬

‫‪41‬‬

‫ﺧﻠﻮص‬

‫آﻟﻮدﮔﻲ ﻧﻴﺖ‬

‫‪61‬‬

‫ﺣﻴﺎ‬

‫ﺑﻲﺣﻴﺎﻳﻲ‬

‫‪42‬‬

‫ﺷﻬﺎﻣﺖ‬

‫ﺧﻤﻮدي‬

‫‪62‬‬

‫ﺳﺨﺎ‬

‫ﺑﺨﻞ‬

‫‪43‬‬

‫ﺷﺎدي‬

‫ﻏﻢ‬

‫‪63‬‬

‫راﺣﺖ‬

‫رﻧﺞ‬

‫‪44‬‬

‫ﻣﻌﺮﻓﺖ‬

‫اﻧﻜﺎر‬

‫‪64‬‬

‫ﺳﻬﻮﻟﺖ‬

‫ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي‬

‫‪45‬‬

‫ﻣﺪارا‬

‫ﻣﻜﺎﺷﻔﻪ‬

‫‪65‬‬

‫ﺑﺮﻛﺖ‬

‫ﻧﻘﺼﺎن‬

‫‪46‬‬

‫ﺣﻔﻆ اﻟﻐﻴﺐ‬

‫ﺗﻮﻃﺌﻪﮔﺮي‬

‫‪66‬‬

‫ﺗﻨﺪرﺳﺘﻲ‬

‫ﺑﻴﻤﺎري‬

‫‪47‬‬

‫ﻛﺘﻤﺎن‬

‫اﻓﺸﺎﮔﺮي‬

‫‪67‬‬

‫اﻋﺘﺪال‬

‫ﻓﺰونﻃﻠﺒﻲ‬

‫‪48‬‬

‫ﻧﻤﺎز‬

‫ﺑﻲﻧﻤﺎزي‬

‫‪68‬‬

‫ﺣﻜﻤﺖ‬

‫ﻫﻮاﭘﺮﺳﺘﻲ‬

‫‪49‬‬

‫روزه‬

‫اﻓﻄﺎر‬

‫‪69‬‬

‫وﻗﺎر‬

‫ﺟﻠﻔﻲ‬

‫‪50‬‬

‫ﺟﻬﺎد‬

‫ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺟﻬﺎد‬

‫‪70‬‬

‫ﺳﻌﺎدت‬

‫ﺷﻘﺎوت‬

‫‪51‬‬

‫ﺣﺞ‬

‫ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ ﺧﺪا‬

‫‪71‬‬

‫ﺗﻮﺑﻪ‬

‫اﺻﺮار ﮔﻨﺎه‬

‫‪52‬‬

‫رازداري‬

‫ﺳﺨﻦﭼﻴﻨﻲ‬

‫‪72‬‬

‫اﺳﺘﻐﻔﺎر‬

‫ﻏﺮور‬

‫‪53‬‬

‫ﻧﻴﻜﻲ واﻟﺪﻳﻦ‬

‫آزار واﻟﺪﻳﻦ‬

‫‪73‬‬

‫ﺟﺪﻳﺖ‬

‫ﺳﺴﺘﻲ‬

‫‪54‬‬

‫ﺣﻖﺟﻮﻳﻲ‬

‫رﻳﺎﻛﺎري‬

‫‪74‬‬

‫دﻋﺎ‬

‫ﺗﺮك دﻋﺎ‬

‫‪55‬‬

‫ﻣﻌﺮوف‬

‫ﻣﻨﻜﺮ‬

‫‪75‬‬

‫ﻧﺸﺎط‬

‫ﻛﺴﺎﻟﺖ‬

‫‪56‬‬

‫ﭘﻮﺷﻴﺪﮔﻲ‬

‫ﻧﻤﺎﻳﺶ زﻳﻨﺖ‬



‫ﺗﻘﻴﻪ‬

‫اﻓﺸﺎي اﺳﺮار‬ ‫ﺗﻌﺼﺐ‬


‫ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ ع ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮح ﻧﻤﻮدار ذﻳﻞ‪ ،‬ارﻛﺎن ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪاي‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﻋﻤﻠﻲ و ﻳﺎ اﻳﻤﺎن ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻋﻘﻞ ﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -2‬ارﻛﺎن اﻳﻤﺎن ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺧﻼق ازﻧﻈﺮ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم‬ ‫)ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﻣﻬﺪيزاده ﻣﻼﺑﺎﺷﻲ‪(1392 ،‬‬


‫ارﻛﺎن اﻳﻤﺎن ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺧﻼق در ﻧﻈﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ‬ ‫از‪:‬‬ ‫ ﺻﺒﺮ‪،‬‬ ‫ ﻳﻘﻴﻦ‪،‬‬ ‫ ﻋﺪاﻟﺖ‪،‬‬ ‫ ﺟﻬﺎد‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻏﺮراﻟﺤﻜﻢ‪ ،‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم در ﺧﺼﻮص اﺻﻮل‬ ‫اﺧﻼق ﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﭼﻬﺎر ﭼﻴﺰ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ داده ﺷﻮد ﺧﻴﺮ دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت ﺑﻪ او دادهﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻌﻤﺖ ﭘﺎﻳﻪاي ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬ ‫‪ (1‬راﺳﺘﻲ در ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ‬ ‫‪ (2‬اداي اﻣﺎﻧﺖ‬ ‫‪ (3‬ﻋﻔﺖ‬ ‫‪ (4‬ﺣﺴﻦ ﺧﻠﻖ‬ ‫در ﺑﺮﺧﻲ اﺣﺎدﻳﺚ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻨﻘﻮل ﻛﻪ ﮔﺎه ﺟﺰو رواﻳﺎت ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫اﺻﺮار ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫اﺻﻠﻲﺗﺮﻳﻦ اﺻﻮل اﺧﻼق ﺑﺮ ﺻﺪاﻗﺖ و راﺳﺖﮔﻮﻳﻲ ﺑﻨﺎﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ و دروغﮔﻮﻳﻲ‬ ‫ﻣﺎﻧﻊ ﻇﻬﻮر اﺧﻼق ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه و ﻓﺎﺳﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﺧﻠﻖوﺧﻮي ﺑﺸﺮ و ﻣﻨﺸﺄ ﻧﺎﺑﻮدي اﻋﺘﻤﺎد و‬ ‫اﻃﻤﻴﻨﺎن و ﺳﺎﻳﺮ اﺻﻮل اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺻﺪاﻗﺖ‪ ،‬اﻧﻮاع و اﺑﻌﺎد وﺳﻴﻌﻲ دارد ﻛﻪ در ﻧﻤﻮدار ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از آنﻫﺎ اﺷﺎرهﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬


‫ﺷﻜﻞ ‪ -3‬اﻧﻮاع و ﻣﺮاﺗﺐ ﺻﺪاﻗﺖ )ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﻣﻬﺪيزاده ﻣﻼﺑﺎﺷﻲ‪(1392 ،‬‬

‫در ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮي از اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم اﺻﻮل اﺧﻼق ﺑﺪ در ﺳﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﺑﻴﺎنﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻣﺘﻀﺎد اﻳﻦ اﺻﻮل ﻫﻤﺎن اﺻﻮل اﺧﻼق‬ ‫ﻧﻴﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد اﻳﺸﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ اﺻﻮل اﺧﻼق ﺑﺪ در ﺳﻪ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬ﺣﺮص و ﻃﻤﻊ‬ ‫ب‪ -‬ﻛﺒﺮ و ﻏﺮور‬ ‫ج‪ -‬ﺣﺴﺪ‬


‫در ﺟﻠﺪ ‪ 69‬ﺑﺤﺎر ﻧﻴﺰ ﺣﺪﻳﺜﻲ از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ﺻﻠﻲاﷲ ﻋﻠﻴﻪ وآﻟﻪ ذﻛﺮﺷﺪه ﻛﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺷﺶ اﺻﻞ را از اﺻﻮل اﺧﻼق ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه و ﻣﺴﺒﺐ ﻋﺼﻴﺎن و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﺷﻤﺮدهاﻧﺪ و آن ﺷﺶ اﺻﻞ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬ﺟﺎهﻃﻠﺒﻲ و ﻣﻘﺎمﭘﺮﺳﺘﻲ‬ ‫ب‪ -‬دﻧﻴﺎدوﺳﺘﻲ‬

‫ﻛﺒﺮ و ﺣﺴﺪ‬

‫ج‪ -‬ﺷﻜﻢﺑﺎرﮔﻲ‬ ‫د‪-‬زﻳﺎدي ﺧﻮاب‬

‫ﺣﺮص و ﻃﻤﻊ‬

‫ﻫـ‪-‬راﺣﺖ ﻃﻠﺒﻲ‬ ‫و‪ -‬ﺷﻬﻮتراﻧﻲ‬

‫ﻓﻮاﻳﺪ اﺧﻼق‬ ‫ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺳﺆاﻟﻲ ﻛﻪ ذﻫﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪان اﺧﻼق ﺑﺎ آن درﮔﻴﺮ ﺑﻮده اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ‪ :‬ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪ اﺧﻼق ﭘﺎي ﺑﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ؟ اﺧﻼق ﭼﻪ ﻓﺎﻳﺪهاي ﺑﺮاي‬ ‫آنﻫﺎ و زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺨﺼﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲﺷﺎن دارد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺮژي ﺑﮕﺬارﻧﺪ و‬ ‫اﺧﻼق ﻣﺪار ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ اﺷﺘﻴﺎق ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺳﺆاﻻت ﻫﺮﻛﺴﻲ‬ ‫را وادار ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻓﻮاﻳﺪ اﺧﻼق را اﺳﺘﺨﺮاج و ﺗﺒﻌﺎت و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺑﻲاﺧﻼﻗﻲ‬ ‫را ﻣﻮردﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ ﺑﺮﺧﻲ از ﻓﻮاﻳﺪي ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺧﻼق ﺷﻤﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺮح ذﻳﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻏﺮاﻳﺰ و ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ‬


‫ب‪ -‬دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ و دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺷﺪن‬ ‫ج‪ -‬زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪﺷﺪه ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺮاﻓﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ‬ ‫د‪ -‬ﺗﻄﺎﺑﻖ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎ ﻓﻄﺮت و درﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﺠﺎد آراﻣﺶ‬ ‫ﻫـ‪-‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻫﺮجوﻣﺮج در ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫و‪ -‬ﺑﻬﺒﻮد رواﺑﻂ ﻓﺮد ﺑﺎ ﻓﺮد و ﻓﺮد ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ز‪ -‬اﻳﺠﺎد اﻋﺘﻤﺎد و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ ‫ح‪ -‬ﺣﻔﻆ اﻣﻨﻴﺖ ﭘﺎﻳﺪار در ﺑﺤﺚﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫راﺑﻄﻪ اﺧﻼق و دﻳﻦ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﻌﻨﻮي اﻧﺴﺎن و رﻫﻨﻤﻮن ﺳﺎﺧﺘﻦ وي ﺑﻪ ﻛﻤﺎل‪ ،‬ﻫﺪف‬ ‫اﺻﻠﻲ ﻫﻤﻪ ادﻳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دﺳﺘﻮرات دﻳﻨﻲ در ﺗﻤﺎم ادﻳﺎن ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﻣﺮدم و دﻳﻦداران ﺧﻮد را ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ‬ ‫اﺧﻼق ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ﺻﻠﻲاﷲ ﻋﻠﻴﻪ وآﻟﻪ ﻛﻪ‬ ‫آورﻧﺪه ﭘﻴﺎم اﺳﻼم اﺳﺖ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﻦ ﺟﺰ ﺑﺮاي اﺗﻤﺎم ﻣﻜﺎرم اﺧﻼﻗﻲ و ﻣﺤﺎﺳﻦ آن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻧﺸﺪهام‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ ﻏﻴﺮدﻳﻨﻲ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ و ﻫﺮ ﭼﻪ دﻳﻦ ﺗﺄﻛﻴﺪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺰﺋﻲ از اﺧﻼﻗﻴﺎت ﺑﺎﺷﺪ در ﺗﻘﺎﺑﻞ اﺧﻼق ﺑﺎ ﻓﻘﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ از دﻳﻦ‪ ،‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﻛﺮم ﺻﻠﻲاﷲ ﻋﻠﻴﻪ وآﻟﻪ اﺧﻼق را در اوﻟﻮﻳﺖ ﻗﺮار‬ ‫دادهاﻧﺪ داﺳﺘﺎن ﺳﻤﺮه و درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻳﻦ ارﺟﺤﻴﺖ اﺧﻼق ﺑﺮ‬ ‫ﻓﻘﻪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد ﺿﺮر رﺳﺎﻧﺪن در دﻳﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻧﺪارد‬


‫ﻟﺬا ﺣﻜﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ ﻓﺮاﺗﺮ از ﺣﻜﻢ ﻓﻘﻬﻲ »اﻟﻨﺎس ﻣﺴﻠﻄﻮن‬ ‫ﻋﻠﻲ اﻣﻮاﻟﻬﻢ«‪ 1‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫راﺑﻄﻪ اﺧﻼق و آزادي‬ ‫در ﺑﻴﺎن ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻠﻤﻪ آزادي ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ آزادي از دو دﻳﺪﮔﺎه ﻗﺎﺑﻞﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﻌﺮﻳﻒ‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬آزادي ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬آزادي ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺣﻖ‪.‬‬

‫آزادي ﺑﻪﻋﻨﻮان واﻗﻌﻴﺖ‬

‫آزادي ﺑﻪﻋﻨﻮان واﻗﻌﻴﺖ ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ‪ ،‬وﺟﻮد دارد و اﺑﻨﺎي ﺑﺸﺮ ﺑﻪﺻﺮف اﻧﺴﺎن‬ ‫ﺑﻮدن داراي اﻳﻦ ﻧﻮع از آزادي ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻮد ﻛﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ آزادي و اﺧﺘﻴﺎر ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻦ‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬اﻧﺴﺎن »ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎر« اﺳﺖ و دوﻟﺖﻫﺎ و ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎ در دادن‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮع آزادي ﻫﻴﭻ ﻧﻘﺶ و ﺳﻬﻤﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫آزادي ﺑﻪﻣﻨﺰﻟﻪ ﺣﻖ‬

‫اﻣﺎ آزادي ﺑﻪﻣﻨﺰﻟﻪ ﺣﻖ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﻋﻄﺎء و ﺳﻠﺐ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻖ‬ ‫در ﺣﻮزه ﺑﻴﺮون از اﻧﺴﺎن و در ﺧﺎرج از ذﻫﻦ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﮔﺮدد و در داﻳﺮه‬

‫‪1‬‬

‫ﺗﺴﻠﻴﻂ در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭼﻴﺮه ﮔﺮداﻧﻴﺪن ﻛﺴﻲ ﺑﺮ دﻳﮕﺮي و ﻣﺴﻠﻂ ﻛﺮدن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻗﻬﺮ و ﻏﻠﺒﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﺻﻄﻼح ﻓﻘﻬﻲ‬

‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﺴﻠﻂ و اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎﻟﻚ ﺑﺮاي ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺼﺮف در اﻣﻮال ﺧﻮﻳﺶ‪ .‬در دوره اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻓﻘﻬﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﻗﺎﻋﺪه ﺗﺴﻠﻴﻂ‬ ‫را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺒﻮي »انّ اﻟﻨﺎس‪ ‬ﻣﺴﻠﱠﻄﻮن ﻋﻠﻲ اﻣﻮا ‪‬ﻟﻬِﻢ« ﻧﺎمﮔﺬاري و ﻣﻄﺮح ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ در آﺛﺎر ﻓﻘﻬﺎي‬ ‫ﻣﺘﻘﺪم ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ و ﻣﻔﺎد ﻗﺎﻋﺪه ﺗﺴﻠﻴﻂ اﺳﺘﻨﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﺎپ اﺣﻤﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻐﻔﻮر ﻋﻄﺎر‪ ،‬ﺑﻴﺮوت )ﺑﻲ ﺗﺎ(‪ ،‬ﭼﺎپ اﻓﺴﺖ ﺗﻬﺮان ‪ 1368‬ش‪(.‬‬

‫)اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ ﺣﻤﺎد ﺟﻮﻫﺮي‪ ،‬اﻟﺼﺤﺎح‪ :‬ﺗﺎج اﻟﻠﻐﻪ و ﺻﺤﺎح اﻟﻌﺮﺑﻴﻪ‪،‬‬


‫ﺣﻘﻮق اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﻌﻞواﻧﻔﻌﺎل و ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺟﻤﻌﻲ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﻧﺠﺎم‬ ‫‪1‬‬

‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫داﺷﺘﻦ اﺧﺘﻴﺎر و اﻧﺠﺎم ارادي اﻣﻮر‪ ،‬ﻻزﻣﻪ و ﭘﻴﺶﺷﺮط ﻣﻠﺒﺲ ﺑﻮدن ﺑﻪ‬ ‫اﺧﻼﻗﻴﺎت اﺳﺖ؛ اﻣﺎ در اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﺑﺤﺚ‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر و اراده و راﺑﻄﻪ آن‬ ‫ﺑﺎاﺧﻼق اﺳﺖ در اﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ‪،‬‬ ‫آزادي ﻋﻤﻞ ﻣﻮردﺑﺤﺚ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آزادي ﻧﻴﺰ ﺟﺰو ﻣﻘﻮﻻﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻌﺪﻳﻞﺷﺪه‬

‫آن‬

‫اﺧﻼﻗﻲ‬

‫و‬

‫اﻓﺮاطوﺗﻔﺮﻳﻂ در آن ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ و اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آزادي ﺳﺒﺐ‬ ‫ﺑﻲاﺧﻼﻗﻲ ﺷﻮد و ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻮدن ﺳﺒﺐ اﺧﻼﻗﻲ ﺷﺪن اﻣﻮر ﮔﺮدد ﭼﺮاﻛﻪ‬ ‫اﺻﻞ اﺧﺘﻴﺎر و اراده زﻳﺮ ﺳﺆال ﻣﻲرود و رﻓﺘﺎر ﭘﺎﻳﺪار اﺧﻼﻗﻲ اﻳﺠﺎد‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺑﻪﻣﺤﺾ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻲاﺧﻼﻗﻲ رﺷﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛‬ ‫اﻣﺎ از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ آزادي اﻓﺮاﻃﻲ‪ ،‬ﺳﺒﺐ رﻋﺎﻳﺖ اﺧﻼق ارادي ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮد‬ ‫ﭼﺮاﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻪﺻﻮرت ﺟﻤﻌﻲ و در ﺟﺎﻣﻌﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫ﻟﺬا داﻳﺮه آزادي ﻫﺮ ﻛﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ داﻳﺮه آزادي دﻳﮕﺮان ﺗﺪاﺧﻞ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‬ ‫آزادي ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻛﻴﻚ ﺑﺰرﮔﻲ را ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺗﻜﻪ ﻛﻮﭼﻜﻲ از آن را‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺎﺣﺐ ﺷﻮد ﺗﻜﻪاي ﻛﻪ ﺣﻘﺶ اﺳﺖ و آزادي دﻳﮕﺮان را ﻣﺨﺪوش‬ ‫‪1‬‬

‫آﻳﺎزي‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﻲ‪ ،‬آزادي در ﻗﺮآن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ذﻛﺮ‪ ،1379 ،‬ص ‪.23‬‬


‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن در داﺧﻞ داﻳﺮه آزادي ﺧﻮد در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻋﻤﺎل و‬ ‫رﻓﺘﺎر ارادي و اﺧﻼق ﻣﺤﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ در داﺧﻞ ﻫﻤﻴﻦ آزادي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺎزﻫﺎﻳﺶ را ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﻣﻲرﺳﺪ‪،‬‬ ‫اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎﻳﺶ را ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺣﺴﻦ آنﻫﺎ را ﺷﻜﻮﻓﺎ ﻣﻲﺳﺎزد ﻫﺮ‬ ‫اﺗﻮﻣﺒﻴﻠﻲ در ﻻﻳﻦ و ﺧﻂ ﺧﻮد آزاد اﺳﺖ ﺑﺮاﻧﺪ اﻣﺎ ﺣﻖ ﻧﺪارد ﻻﻳﻦ و ﺧﻂ‬ ‫اﺗﻮﻣﺒﻴﻞﻫﺎي دﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺰ ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺧﻼﻗﻴﺎت ﺑﻪﻣﻨﺰﻟﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ‬ ‫اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ در داﺧﻞ ﻻﻳﻦ ﺧﻮد ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺠﺎز و آﺋﻴﻦﻧﺎﻣﻪ را ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻫﻴﭻﻛﺲ وﺿﻊﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻗﻮاﻧﻴﻦ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ راﻧﻨﺪﮔﻲ و ﻳﺎ ﭘﻠﻴﺲ‬ ‫را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻂﻛﺸﻲ و ﻻﻳﻦ ﺑﻨﺪي ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و اﻋﺘﺮاض‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﭼﺮا و ﺑﻪ ﭼﻪ ﺣﻘﻲ‪ ،‬آزادي اﺗﻮﻣﺒﻴﻞﻫﺎ را ﻣﺤﺪود ﻛﺮدﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻬﺮ‬ ‫ﻛﺠﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﺟﻬﺖ ﺑﺮاﻧﻨﺪ؟ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺷﻜﺎﻳﺘﻲ ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﻪ از اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻋﻼﺋﻢ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎ ﺑﻪ او ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ در اﻣﻨﻴﺖ‬ ‫راﻧﻨﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ و ﺳﺮﻳﻊ ﺑﻪ اﻫﺪاﻓﺶ ﺑﺮﺳﺪ ﻣﻤﻨﻮن ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬درواﻗﻊ اﻧﺴﺎن‬ ‫آزاد اﺳﺖ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ و داﺷﺘﻪﻫﺎﻳﺶ را در راه ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫اﻣﺎ ﺣﻖ ﺿﺎﻳﻊ ﻛﺮدن و ﻫﺪر دادن اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎﻳﺶ را ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﺣﺮﻛﺎت‬ ‫اﻧﺤﺮاﻓﻲ و در ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي ﻏﻠﻂ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻫﻤﻪ آزادﻧﺪ از ورودي ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﺮوﻧﺪ اﻣﺎ‬ ‫آزاد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از درودﻳﻮار ﻣﺮدم ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻋﺒﻮر‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ آزادي در رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻈﻢ ﺑﻮده و در ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي‬ ‫ﺧﺎﺻﻲ اﻧﺠﺎمﺷﺪه و آزادي دﻳﮕﺮان را ﺧﺪﺷﻪدار ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬


‫راﺑﻄﻪ اﺧﻼق و ﻓﻠﺴﻔﻪ‬ ‫درﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎور ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻳﻌﻨﻲ آﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ و‬ ‫ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻛﺴﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ در رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﻋﻠﻤﻲ آﮔﺎﻫﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺮ‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺎس ﻳﻚ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ اراﺋﻪﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -4‬ﺑﺨﺶﺑﻨﺪي ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺧﻼق )ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﻣﻬﺪيزاده ﻣﻼﺑﺎﺷﻲ‪(1392 ،‬‬

‫در اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي اﺧﻼق ﻓﺮدي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮردﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ و آنﻫﻢ زﻳﺮ‬ ‫ﺣﻜﻤﺖ ﻋﻤﻠﻲ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪيﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬


‫راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻢ و اﺧﻼق‬ ‫ﺟﻬﻞ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻗﺖ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ دارد اﻧﺴﺎن در اﺑﺘﺪاي ﺗﻮﻟﺪ و دوران‬ ‫ﻛﻮدﻛﻲ در درﻳﺎﻳﻲ از ﺟﻬﻞ ﻏﻮﻃﻪوراﺳﺖ ﻟﻜﻦ ﺑﺎ آﻣﻮزشﻫﺎي درﺳﺖ‪ ،‬وي‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از درﻳﺎي ﺟﻬﻞ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ داﻧﺎﻳﻲ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ آﻣﻮزشﻫﺎي وي‬ ‫ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻏﻠﻂ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ داﻧﺎﻳﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ در ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺧﻄﺮﻧﺎكﺗﺮ و ژرفﺗﺮ از درﻳﺎي ﺟﻬﻞ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﻼب‬ ‫ﺣﻤﺎﻗﺖ اﺳﺖ ﻓﺮو ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬داﻧﺎﻳﻲ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ اﻧﺴﺎن را از ﺟﻬﻞ ﺧﺎرج‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﻧﺴﺎن را ﺣﻜﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﺧﻼق ﺑﺨﺸﻲ از ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ‬ ‫اﺧﻼق اﻧﺴﺎن را از ﺟﻬﻞ و ﺣﻤﺎﻗﺖ ﻣﻲرﻫﺎﻧﺪ و داﻧﺎﻳﻲ ﻧﺼﻒ آﻧﭽﻪ را‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺧﻼق اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﺗﺰﻛﻴﻪ ﻧﻔﺲ و ﺑﺪون ﻛﻨﺘﺮل ﺷﻬﻮات‬ ‫و ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ و ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان در وادي ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﻋﻠﻢ ﮔﺎم‬ ‫ﻧﻬﺎد‪ .‬ﻟﺬا اﺧﻼق ﭘﻴﺶزﻣﻴﻨﻪ و ﭘﻴﺶﻧﻴﺎز ﺗﻌﻠﻴﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻓﻌﺎل ﻧﻴﻚ‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎﺷﻲ از آﮔﺎﻫﻲﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد از ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ آن دارد و‬ ‫ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ ﺑﺴﻴﺎري از اﻓﻌﺎل ﺑﺪاﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﺟﻬﻞ ﻓﺮد و ﻳﺎ ﺣﻤﺎﻗﺖ وي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ را ﻧﻤﻲداﻧﺪ و ﻳﺎ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺎورﻫﺎي‬ ‫ﻏﻠﻂ وي ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻲاﺧﻼﻗﻲﻫﺎ و ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ و ﺟﺎهﻃﻠﺒﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﻘﺮاط ﻳﻜﻲ از ﭘﺎي ﺑﻨﺪان ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ اﺧﻼق ﻧﻴﻚ‬ ‫و ﺟﻬﻞ و ﺣﻤﺎﻗﺖ ﻣﻨﺸﺄ اﺧﻼق ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﺻﺎدق ﻋﻠﻴﻪاﻟﺴﻼم ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻋﻠﻢ و اﺧﻼق ﻧﻴﻚ را ﺟﺰء وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻋﻘﻠﻲ ﺷﻤﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻳﻜﻲ از‬ ‫راهﻫﺎي ﻣﻬﻢ و ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ اﺧﻼق ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه و ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﺧﻼق‬


‫ﺣﻤﻴﺪه ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ و ﺟﺮﻳﺎن آزاد اﻃﻼﻋﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻄﺮت ﭘﺎك‬ ‫اﻧﺴﺎن دﻧﺒﺎل ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ آن ﻧﺪارد و ﻳﺎ ﻗﺪرت‬ ‫ﺗﺸﺨﻴﺺ آن را ﻧﺪارد و ﻳﺎ ﺑﻪواﺳﻄﻪ ﻛﺞﻓﻬﻤﻲ و آﻣﻮزش ﻏﻠﻂ‪ ،‬آن را‬ ‫ﮔﻢﻛﺮده اﺳﺖ دﻧﺒﺎل ﺑﺪي و ﺷﺮ ﻣﻲرود و اﮔﺮ آﮔﺎه ﺷﻮد دﻧﺒﺎﻟﻪرو ﻓﻄﺮت و‬ ‫ﺳﺮﺷﺖ ﭘﺎك ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ؛ اﻣﺎ ﻛﺪام ﻋﻠﻢ و ﻛﺪام آﮔﺎﻫﻲ؟ آﻳﺎ داﻧﺴﺘﻦ‬ ‫زﺑﺎن دوم و ﺳﻮم و ﻳﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﺮق ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮﺑﻲ و ﺑﺪي را ﺑﻪ ﻓﺮد ﻧﺸﺎن‬ ‫دﻫﺪ؟ ﻣﺴﻠﻤﺎً ﻣﻨﻈﻮر ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻋﻠﻮم ﻓﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻪ ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ و‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﻧﻪ ﻋﻠﻮم ﻣﺤﺾ ﻣﺜﻞ رﻳﺎﺿﻴﺎت و ﻧﻪ ﻃﺒﻴﻌﻴﺎت‪ .‬اﺻﻮل ﺗﻮﺑﻪ در‬ ‫اﺳﻼم ﻫﻢ ﺑﺮ آﮔﺎﻫﻲ از ﺧﻄﺎ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪ 1‬ﺑﻨﺎﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎ‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪارد اﻣﺎ ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻲﻋﻤﻞ ﻛﻪ ﺑﺎوﺟﻮد آﮔﺎﻫﻲ ﻇﺎﻫﺮي‪ ،‬دﻧﺒﺎل‬ ‫اﺧﻼق ﺑﺪ ﻣﻲروﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ اﻳﻨﺎن ﺟﺰو ﻛﺞﻓﻬﻤﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫آﻣﻮزشدﻳﺪهاﻧﺪ اﻣﺎ اﻳﻦ آﻣﻮزش ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﻧﺸﺪه و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﻴﺮي و ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫رﻓﺘﺎر ﻧﮕﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻻت اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﺎﻟﻤﺎن اوﻟﻮﻳﺖﻫﺎي‬ ‫دﻳﮕﺮي دارﻧﺪ و ﺑﻪﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎ ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺗﺒﻌﺎت اﺧﻼق ﺑﺪ را ﺑﻪ ﺟﺎن‬ ‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺒﺤﺚ ﺟﻬﻞ و ﻋﻠﻢ و ﺣﻤﻖ ﻫﻢ درﺟﺎت و ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻣﺘﺼﻮر ﺷﺪ ﺑﻨﻴﺎن ﺟﻬﺎن ﺑﺮﻣﺪار ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي ﻓﺎزي اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻧﻮع ﻧﮕﺎه ﺻﻔﺮ‬ ‫و ﻳﻜﻲ در آن ﻣﺤﻜﻮم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪» 1‬اﻧﻪ ﻣﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﻜﻢ ﺳﻮء ﺑﺠﻬﺎﻟﺔ ﺛﻢ ﺗﺎب ﻣﻦ ﺑﻌﺪه واﺻﻠﺢ ﻓﺎﻧﻪ ﻏﻔﻮر رﺣﻴﻢ؛ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ ﻛﺎر‬ ‫ﺑﺪي از روي ﻧﺎداﻧﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺗﻮﺑﻪ و اﺻﻼح و ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪) «.‬ﺳﻮره اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﻳﻪ ‪(54‬‬


‫راﺑﻄﻪ اﺧﻼق و ﻋﺮﻓﺎن‬ ‫ﻋﺮﻓﺎن‪ 1‬ﺿﺪ دﻳﻦ و ﻣﺨﺎﻟﻒ زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺸﺮي ﺑﻮده و اﻧﺴﺎن را وادار‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ از ﻧﻌﻤﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﮕﻴﺮد و در ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ و اﻧﺰوا و در ﻋﻮاﻟﻢ‬ ‫ﺧﻴﺎﻟﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﺮﻓﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺷﻬﻮد ﺑﺎﻃﻨﻲ و اﻣﺜﺎل آن درواﻗﻊ‬ ‫ﺑﻴﺮاﻫﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﻼم ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آن ﺳﺮ ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻋﺮﻓﺎن ﺑﺎ ﻧﮕﺎه‬ ‫ﺗﻘﻠﻴﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر از آن ﺳﻴﺮ و ﺳﻠﻮك در دلزﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﺸﻜﻴﻞ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ در اﺳﻼم ﺗﻮﺻﻴﻪﺷﺪه اﻣﺎ اﺳﻼم ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ورا ﻧﺼﻒ‬ ‫دﻳﻦ و ﻛﺴﺐ روزي ﺣﻼل را ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪا ﻣﻲداﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻠﻪرﺣﻢ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ارزش ﻓﻮقاﻟﻌﺎدهاي ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ و ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬ ‫اﻋﻈﻢ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ ﻣﻦ از دﻧﻴﺎي زن و ﻋﻄﺮ را ﭘﺴﻨﺪﻳﺪم‪ .‬ﻟﺬا ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﻛﻲ‬ ‫و ﻧﻔﺲ را ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورد و ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺘﻌﺎدﻟﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﺒﺐ ﺑﻬﺘﺮ زﻳﺴﺘﻦ‬ ‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﺷﺪه و اﺧﻼق رذﻳﻠﻪ را ﻛﻨﺘﺮل و ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻔﺮﻳﻂ و اﻓﺮاط در وادي ﻋﺮﻓﺎن اﻧﺤﺮاف اﺳﺖ‪.‬‬ ‫راﺑﻄﻪ اﺧﻼق و ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫اﺧﻼق‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻗﺎﻧﻮن‪ 2‬ﻧﺎﻧﻮﺷﺘﻪ و ﻗﺎﻧﻮن اﺧﻼق ﻣﺪون اﺳﺖ‪ .‬اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﺳﺖ و اﻣﻮري را ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺜﺎل زد ﻛﻪ اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫اﺳﺖ اﻣﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺷﺎرهاي ﺑﻪ آن ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬درواﻗﻊ ﺑﺸﺮ در ﻃﻲ ﺣﺮﻛﺖ‬

‫‪Mysticism‬‬ ‫‪Law‬‬

‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬


‫روي ﺳﻄﺢ ﻳﺎ ﺣﺠﻢ ﺗﻤﺪن‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺑﺮﺧﻲ اﻣﻮر اﺧﻼﻗﻲ را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻛﺪﻫﺎ‬ ‫و ردﻳﻒﻫﺎ و اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺧﻼق اﺳﺖ‬ ‫و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻔﺎوت ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺣﻜﺎم و اﺧﻼق‬ ‫ﺑﺨﺶ زﻳﺎدي از اﺣﻜﺎم دﻳﻨﻲ‪ 1‬درواﻗﻊ ﻫﻤﺎن دﺳﺘﻮرات و ﻛﺪﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و از آنﻫﺎ ﻧﺸﺄت ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ‪:‬‬ ‫ﻋﻴﺎدت‪ ،‬ﻧﺠﺎت ﺟﺎن اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺻﺪاﻗﺖ‪ ،‬اﻣﺎﻧﺖداري‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ‬ ‫وﻋﺪه‪ ،‬ﺧﻮشﻗﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻋﺪم ﺣﺴﺎدت‪ ،‬ﺿﺮر ﻧﺮﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﺧﻮد و دﻳﮕﺮان‪،‬‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ ﺣﻘﻮق ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ‪ ،‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ واﻟﺪﻳﻦ و‪...‬‬ ‫ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ 2‬ﻧﻴﺰ ﭘﺎﻳﻪ اﺣﻜﺎم و اﺧﻼﻗﻴﺎت و ﺑﺪﻧﻪ و ﺷﺎﻳﺪ رﻳﺸﻪ آن را ﺗﺸﻜﻴﻞ‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻟﺬا اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻻت ﺟﺪا از ﻫﻢ ﻧﺒﻮده و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺗﺎﺑﻌﻲ از‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﺴﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ – در ﻛﻨﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﻪ اﺧﻼﻗﻴﺎت را زﻳﺮ ﭘﺎ ﺑﮕﺬارد و ﺑﻪراﺣﺘﻲ از ﻓﻄﺮﻳﺎت ﺧﻮد‬‫ﻋﺒﻮر ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻋﻜﺲ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﻳﮕﺮ اﻋﺘﻘﺎدات‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺑﻲاﺧﻼق ﺿﻌﻴﻒﺗﺮ از اﻧﺴﺎن ﺧﻮشاﺧﻼق و داراي اﺧﻼق ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪Religious orders‬‬ ‫‪believes‬‬

‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬


‫ﻓﺼﻞ دوم – ﻧﻈﺮﻳﺎت و ﺗﺌﻮريﻫﺎي اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان‬


‫ﻓﺼﻞ دوم‬ ‫ﻣﺮور ﻧﻈﺮﻳﺎت و ﺗﺌﻮريﻫﺎي اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان‬ ‫»اﻫﺪاف رﻓﺘﺎري«‬ ‫اﻧﺘﻈﺎرات ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‬ ‫‪ -1‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﻌﺎدت و اﻋﺘﺪال و ﻧﻘﺪ آنﻫﺎ‬ ‫‪ -2‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻟﺬتﮔﺮاﻳﻲ و ﻧﻘﺪ آن‬ ‫‪ -3‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﮔﺮاﻳﺎن و ﻓﺮدﮔﺮاﻳﺎن و ﻧﻘﺪ آنﻫﺎ‬ ‫‪ -4‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﮔﺮاﻳﻲ و ﻧﻘﺪ آن‬ ‫‪ -5‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﻗﻴﻮن و ﻛﻠﺒﻴﻮن و ﻧﻘﺪ آنﻫﺎ‬ ‫‪ -6‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺧﻼﻗﻲ و ﻧﻘﺪ آن‬ ‫‪ -7‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰ و ﻧﻘﺪ آن‬ ‫‪ -8‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﻼم در اﺧﻼق‬


‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ ازﻧﻈﺮﻳﺎت و ﻣﻜﺎﺗﺐ ﻣﻬﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان‬ ‫اﺷﺎره و ﻧﻘﺪ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ ﻧﻈﺮ اﺳﻼم در ﺧﺼﻮص اﺧﻼق ﺑﻪﻃﻮر‬ ‫روﺷﻦ و واﺿﺢ ﺑﻴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﻌﺎدت ارﺳﻄﻮ‬ ‫ارﺳﻄﺎﻃﺎﻟﻴﺲ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ارﺳﻄﻮ‪ ،1‬اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ آﺗﻨﻲ ﺣﺪود ‪ 400‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از‬ ‫ﻣﻴﻼد ﻣﺴﻴﺢ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺧﻮد را اراﺋﻪ داده اﺳﺖ‪ .‬او در ﺧﺼﻮص‬ ‫اﺧﻼق ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﻧﺴﺎن ذاﺗﺎً دﻧﺒﺎل ﺳﻌﺎدت اﺳﺖ‬ ‫و ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻀﻴﻠﺖ را ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت ﺑﺮﺳﺪ‬ ‫وي در ﻫﻴﭻ ﻣﺘﻨﻲ ﺳﻌﺎدت را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‬ ‫اﻣﺎ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان از ﻻﺑﻪﻻي ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي وي‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت را ﻛﻪ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي‬ ‫ﺣﺪاﻛﺜﺮي از ﻧﻴﻜﻲﻫﺎ و ﺧﻮﺷﻲﻫﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬وي ﺳﻌﺎدت را ﻫﺪف و ﻓﻀﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﻲ را وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ و دﻧﺒﺎل ﻓﻀﻴﻠﺖ رﻓﺘﻦ ﺑﻌﺪ از ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺮ ذات‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺖ رخ ﻣﻲدﻫﺪ ازاﻳﻦرو ارﺳﻄﻮ ﺿﻤﻦ ﭘﺬﻳﺮش ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻓﻼﻃﻮن آن را‬ ‫ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ اﺳﺖ و اﻓﻼﻃﻮن ﻣﻌﺘﻘﺪ‬

‫‪Aristotle‬‬

‫‪١‬‬


‫ﺑﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت ﺑﺎﻳﺪ از ﺟﻬﻞ ﺑﻴﺮون آﻳﺪ‪ ،‬در‬ ‫اﻳﻦ راﺑﻄﻪ در ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪي ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺗﻜﻤﻴﻠﻲ ذﻛﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻋﺘﺪال ارﺳﻄﻮ‬ ‫ارﺳﻄﻮ‪ 1‬ﺑﻌﺪ از ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎدن اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻮد و ﺑﻴﺎن ﺗﺌﻮري ﺳﻌﺎدت‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ‬ ‫ﻛﺎرﺑﺮدي دﻳﮕﺮي ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻛﺮد و آن ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻋﺘﺪال و‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻪروي ﺑﻮد‪.‬‬ ‫او ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد اﺧﻼق ﻳﻌﻨﻲ رﻋﺎﻳﺖ اﻋﺘﺪال ﻣﻴﺎن ﻏﺮاﻳﺰ و اﺣﺴﺎﺳﺎت و‬ ‫ﻋﻮاﻃﻒ‪ .‬وي ﺑﻴﺎن ﻛﺮد ﻋﻮاﻃﻒ و ﻏﺮاﻳﺰ ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ در اﻧﺴﺎنﻫﺎ رخ ﻣﻲدﻫﺪ‬ ‫اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺘﻮاﻧﺪ آنﻫﺎ را ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ و ﺑﺎﻗﺪرت ﻛﻨﺘﺮل ﻛﺮده و ﺑﻪﺻﻮرت‬ ‫ارادي و اﺧﺘﻴﺎري در ﺣﺪ وﺳﻂ ﻧﮕﻪ دارد ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﺧﻼق ﻣﺪار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻋﻤﻞ و رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ در ﻧﻤﻮدار ﺷﺪت آن ﻗﺎﺋﻞ‬ ‫ﺷﻮﻳﻢ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﺒﺎرت ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد از‪:‬‬ ‫‪ -1‬اﻓﺮاط‬ ‫‪١‬‬

‫ارﺳﻄﻮ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن آﺗﻨﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﺪ او در ﻫﺠﺪه ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ آﻛﺎدﻣﻲ اﻓﻼﻃﻮن راه‬

‫ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﻣﺪت ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل در ﻣﻜﺘﺐ اﻓﻼﻃﻮن و زﻳﺮ ﻧﻈﺮ وي ﺗﻠﻤﺬ ﻧﻤﻮد ﭘﺲ از آن ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺴﻴﺎري‬ ‫ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﺮد ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ اﻟﻜﺴﺎﻧﺪر ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ اﺳﻜﻨﺪر ﻣﻘﺪوﻧﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻛﺘﺐ و ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري‬ ‫از وي ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﺎر ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ اﻳﻦ آﺛﺎر اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺶ ﺑﺴﻴﺎري از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﭘﺲ از وي ﺑﻮده و در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻧﮕﺎرش ﺷﺪه اﻧﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺑﻴﺎن‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ‪،‬‬ ‫دوﻟﺖ و اﺧﻼق ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ارﺳﻄﻮ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺳﻘﺮاط و اﻓﻼﻃﻮن از ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬارﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان‬ ‫ﻳﻮﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬


‫‪ -2‬ﻣﻴﺎﻧﻪروي‬ ‫‪ -3‬ﺗﻔﺮﻳﻂ‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻬﺎﻳﻲ ارﺳﻄﻮ در رﻫﻨﻤﻮن ﺳﺎزي اﺑﻨﺎي ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺮ ﺳﻌﺎدت و‬ ‫ﻧﻴﻚروزي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﺑﺴﻴﺎري از اﻣﻮر‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻪروي ﭘﻴﺸﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﻢﻛﻢ ﺑﻪ ﻛﻤﺎﻻت و ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺗﺠﻬﻴﺰ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي درك ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻋﺘﺪال ارﺳﻄﻮ‪ ،‬در ﺟﺪول ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‪ ،‬در ﺑﺎب اﺧﻼق‬ ‫و آﻧﭽﻪ وي آن را اﻋﺘﺪال و ﻣﻴﺎﻧﻪروي ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﺻﻔﺎت و‬ ‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ آورده ﺷﺪه و ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﻓﺮاط‪ ،‬ﺗﻔﺮﻳﻂ و ﻣﻴﺎﻧﻪ آن ذﻛﺮ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻤﻲ اﺑﺘﺪاي اﻣﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ارﺳﻄﻮ ﻫﻢﺻﺪا‬ ‫ﮔﺸﺘﻪ و آن را ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﭼﺎرﭼﻮب ﻋﻘﻞ و ﻣﻨﻄﻖ ﻣﻲﭘﻨﺪارد اﻣﺎ ﺑﺎ ﻏﻮر در‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد ارﺳﻄﻮ ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻻزﻣﻪ ﺳﻌﺎدت ﺑﻮده ﺑﻴﺎن‬ ‫ﻧﻜﺮده و ﻧﻈﺮﻳﻪ وي ﺷﺎﻳﺪ در ﻧﻴﻤﻲ از ﺣﺎﻻت ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻬﻢ و‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري اﺳﺖ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺷﺮوع ﺑﺤﺚﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‪،‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ارﺳﻄﻮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺶ از ﻧﻴﻤﻲ از ﻣﺴﻴﺮ را ﭼﺮاغ راه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ارﺳﻄﻮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد روح اﻧﺴﺎن دو ﺣﺎﻟﺖ ﻋﻘﻼﻧﻲ و ﻏﻴﺮﻋﻘﻼﻧﻲ دارد‪ .‬ﺑﺨﺶ‬ ‫ﻏﻴﺮﻋﻘﻼﻧﻲ روح اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺰ ﺧﻮد از دو ﺑﺨﺶ ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﻔﺲ ﻧﺒﺎﺗﻲ و ﻧﻔﺲ ﺣﻴﻮاﻧﻲ و ﻧﻔﺲ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻫﻢ از دو ﺑﺨﺶ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺷﻬﻮت و ﻏﻀﺐ‪.‬‬


‫ﺟﺪول ‪ -2‬ﻣﺜﺎلﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻋﺘﺪال ارﺳﻄﻮ‬ ‫اﻓﺮاط‬

‫اﻋﺘﺪال‬

‫ﺗﻔﺮﻳﻂ‬

‫ﺣﺮاف ﺑﻮدن‬

‫ﺑﻴﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ‬

‫ﻛﻢﺣﺮﻓﻲ‬

‫ﺟﺎهﻃﻠﺒﻲ‬

‫ﺷﺮاﻓﺖ ﺧﻮاﻫﻲ‬

‫ﭘﺴﺖﻫﻤﺘﻲ‬

‫ﺑﻲﺑﺎﻛﻲ‬

‫ﺷﺠﺎﻋﺖ‬

‫ﺗﺮس‬

‫ﺑﺨﻴﻞ ﺑﻮدن‬

‫ﻣﻘﺘﺼﺪ ﺑﻮدن و ﻛﺮاﻣﺖ‬

‫اﺳﺮاف و ﺗﺒﺬﻳﺮ‬

‫آﺗﺶﻣﺰاﺟﻲ‬

‫ﺧﻮشﺧﻠﻘﻲ‬

‫ﺑﻲﻏﻴﺮﺗﻲ‬

‫ﻏﺮور ورزﻳﺪن‬

‫ﻣﻨﻌﺖ ﻃﺒﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﻲ‬

‫ذﻟﻴﻞ ﺑﻮدن‬

‫ﻣﺴﺨﺮﮔﻲ‬

‫ﮔﺸﺎدهروﻳﻲ‬

‫ﺗﺮشروﺋﻲ‬

‫ﻃﻤﻊ در ﺷﻬﻮت‬

‫ﻋﻔﺖ‬

‫ﺑﻲﺣﺴﻲ و رﻳﺎﺿﺖ‬

‫ﺳﺘﻢ ﮔﺮي‬

‫ﻃﺎﻟﺐ ﻋﺪاﻟﺖ‬

‫ﺳﺘﻢ ﭘﺬﻳﺮي‬

‫ﻣﺰاح‬

‫ﻫﻤﺪﻣﻲ‬

‫ﻧﺰاع‬

‫ﺣﻴﻠﻪ و ﻣﻜﺮ‬

‫ﺣﻜﻤﺖ‬

‫ﺧﺮﻓﺘﻲ‬

‫•‬

‫اﻳﻦ ﺟﺪول ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻣﺜﺎل اﻛﺘﻔﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬


‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ارﺳﻄﺎﻃﺎﻟﻴﺲ‪ ،‬آﻧﭽﻪ اﻧﺴﺎن را از درون وادار ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﻲ ﺧﺎص‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺳﺒﺐ ﺗﺠﻤﻴﻊ اﻧﺮژي و ﺑﺮوز رﻓﺘﺎر ﺧﺎﺻﻲ در وي ﻣﻲﮔﺮدد‬ ‫دوﻧﻴﺮوي ﭘﻴﺶران ﻧﻔﺲ ﺣﻴﻮاﻧﻲ در ﺑﺨﺶ ﻏﻴﺮﻋﻘﻼﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي‪:‬‬ ‫ ﺷﻬﻮت‬ ‫ ﻏﻀﺐ‬ ‫وي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ‪ 1‬دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ و آﺳﻮده‬ ‫و ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﮔﻢﺷﺪه ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ اﻓﺴﺎر اﻳﻦ‬ ‫دوﻧﻴﺮو‪ 2‬در دﺳﺖ وي ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻗﺪرت ﺗﻤﺎم‪ ،‬آنﻫﺎ را ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﭼﻴﺮﮔﻲ ﺑﻪ ﺣﺪي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﺣﺪ اﻋﺘﺪال از ﻧﻴﺮوي‬ ‫ﺷﻬﻮت و ﻏﻀﺐ در ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺒﺖ و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻋﻠﻴﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ و‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﭘﺮﺷﺘﺎب در ﻣﺴﻴﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﻳﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺷﻬﻮت و ﻏﻀﺐ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎﻋﻘﻞ و ﻗﻮاي ﻋﻘﻼﻧﻲ وي و ﺑﺮﻣﺪار اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻓﺮد داراي رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮده و ﻣﺘﺨﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻜﺎرم اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫اﺳﺖ درﻧﺘﻴﺠﻪ راه ﺳﻌﺎدت و ﻧﻴﻚروزي را در ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ و‬ ‫ﻣﺎداﻣﻲﻛﻪ ﻓﺮد‪ ،‬ﻋﻘﻞ و اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ را ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ و راه اﻓﺮاطوﺗﻔﺮﻳﻂ را در‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮد و ﻋﻨﺎن و ﺷﻬﻮت و ﻏﻀﺐ در اﺧﺘﻴﺎر وي ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﻓﻀﺎﺋﻞ دﺳﺖ ﭘﻴﺪاﻛﺮده و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد را ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪Virtue‬‬ ‫‪Lust and wrath‬‬

‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬


‫ﺷﻜﻞ ‪ -5‬ﭼﺎرﭼﻮب و ﻧﻈﺎم ﻓﻜﺮي ارﺳﻄﻮ در ﺑﻨﻴﺎن ﺗﺌﻮري اﻋﺘﺪال‬ ‫)ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﻣﻬﺪيزاده ﻣﻼﺑﺎﺷﻲ‪(1392 ،‬‬

‫ﺿﻤﻨﺎً ارﺳﻄﻮ ﺑﺎﺑﻴﺎن اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺪ اﻋﺘﺪال ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﺘﻔﺎوت‬ ‫اﺳﺖ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺣﺪي ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻧﻔﺮ در ﺣﺪ اﻋﺘﺪال ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮاي ﻧﻔﺮ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻫﻤﺎن ﺣﺪود ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﺗﻔﺮﻳﻂ ﻳﺎ اﻓﺮاط ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درواﻗﻊ ﻧﺴﺒﻴﺖ در‬ ‫اﺧﻼق را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و اﺧﻼق را ﻧﺴﺒﻲ ﻣﻲداﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻮدن ﺣﺪود آن‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﻌﺪ از ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻈﺮﻳﺎت وي‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺎت‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ اراﺋﻪ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ازﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫ ﻣﻼ ﻧﺮاﻗﻲ در ﻛﺘﺎب ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺴﻌﺎدات‪،‬‬ ‫ ﺧﻮاﺟﻪﻧﺼﻴﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻃﻮﺳﻲ در ﻛﺘﺎب اﺧﻼق ﻧﺎﺻﺮي و‪...‬‬


‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻟﺬتﮔﺮاﻳﻲ آرﻳﺴﺘﻴﭙﻮس و اﭘﻴﻜﻮر‬ ‫آرﻳﺴﺘﻴﭙﻮس‪ 1‬ﺷﺎﮔﺮد ﺳﻘﺮاط و ﺑﻨﻴﺎنﮔﺬار ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻮرﻧﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﺳﻴﺮﻧﺎﻳﺴﻴﺴﻢ‬ ‫در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﻜﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﺶ را در ﺧﺼﻮص اﺧﻼق‪ ،‬دﻗﻴﻘﺎً در ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﻈﺮﻳﺎت اﺳﺘﺎدش ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮد‪ .‬وي ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻈﺮﻳﻪ‬ ‫ﻣﻌﺮوف و ﺟﻨﺠﺎﻟﻲ ﻟﺬتﮔﺮاﻳﻲ را ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎد ﺑﻌﺪ از آرﻳﺴﺘﻴﭙﻮس‪ ،‬اﭘﻴﻜﻮر آن را‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ داد ﻟﺬا در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺘﻮن اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻈﺮﻳﻪ اﭘﻴﻜﻮر‬

‫‪2‬‬

‫)اﭘﻴﻜﻮرﻳﺴﻢ( ﻫﻢ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دو ﻧﻔﺮ ﻫﺮ دو ﺣﺪود ‪ 400‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از‬ ‫ﻣﻴﻼد ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺧﻮد را ﺑﺎ اﻧﺪك ﺗﻔﺎوت زﻣﺎﻧﻲ اﺑﺮاز داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫آرﻳﺴﺘﻴﭙﻮس ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﻟﺬات آﻓﺮﻳﺪهﺷﺪه و ﺳﻌﺎدت وي‬ ‫در ﻛﺴﺐ ﻟﺬات ﺑﻲﻗﻴﺪوﺷﺮط و ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه اﺳﺖ ﭼﺮاﻛﻪ آﻳﻨﺪه‬

‫‪Aristippus‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪١‬‬

‫اﭘﻴﻜﻮر ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ‪ 341‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد در ﺳﺎﻣﻮس ﻧﺰدﻳﻚ درﻳﺎي اژه ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﮔﺸﻮد او‬

‫اﺑﺘﺪا در ﺷﻬﺮ ﺗﺌﻮس ﻧﺰد ﻧﻮزﻳﻔﺎﻧﺲ ﺑﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻧﺰد اﺳﺎﺗﻴﺪ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺷﻬﺮ ﭘﺮداﺧﺖ و در اﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺒﺤﺜﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﺣﻜﻤﺖ دﻣﻮﻛﺮﻳﺖ آﺷﻨﺎ ﺷﺪ‪ .‬او ﺑﻨﻴﺎنﮔﺬار ﻧﻈﺎم ﻓﻜﺮي اﭘﻴﻜﻮري اﺳﺖ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﻳﻚ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻓﻜﺮي در دوران‬ ‫ﻫﻠﻨﻴﺴﻢ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻟﺬت‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﭘﺮﻳﺸﺎنﺧﺎﻃﺮي دﻧﻴﻮي‪ ،‬ﺟﺴﺘﺠﻮي آراﻣﺶ ﻧﻔﺲ )آﺗﺎراﻛﺴﻴﺎ( و رﻫﺎﻳﻲ از‬ ‫ﺗﺸﻮﻳﺶ و رﻧﺞ )آﭘﻮﻧﻴﺎ( ﻧﻴﺰ ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪ‪ .‬اﭘﻴﻜﻮر ﺷﺎﮔﺮد اﻓﻼﻃﻮن ﺑﻮد ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ او را در آﺗﻦ ﻃﺮﻓﺪار زﻳﺒﺎﻳﻲ و ﻟﺬت و از‬ ‫ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻣﺎدي ﮔﺮا ﻣﻲ داﻧﻨﺪ در ﺑﺎب ﺗﻔﻜﺮات ﺧﻮد ﺣﺪود ‪ 300‬ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب و رﺳﺎﻟﻪ ﻧﻮﺷﺖ اﻣﺎ روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﺎدي‬ ‫ﮔﺮا ﺑﻮدن ﺗﻔﻜﺮاﺗﺶ‪ ،‬ﻫﻤﻪ را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻟﺬت ﭘﺮور اﭘﻴﻜﻮر ﺑﻪ ﺣﺪي ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺎﻳﻌﻪ ﺷﺪه ﺑﺮ ﺳﺮ در ﺑﺎغ‬ ‫ﺗﺪرﻳﺲ وي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮده‪» :‬اي ﻣﻴﻬﻤﺎن! در اﻳﻦ ﺑﺎغ ﺷﺎد و ﺧﻮاﻫﻲ ﺑﻮد زﻳﺮا در اﻳﻨﺠﺎ ﺳﻌﺎدت و ﺷﺎدي ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺧﻴﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود‪«.‬‬


‫ﺳﺮﺑﻪﻣﻬﺮ و ﺗﺎرﻳﻚ اﺳﺖ و ﻫﻨﻮز ﺑﺮاي ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ ﻟﺬا ﺗﻔﻜﺮ‬ ‫در ﺑﺎب آﻳﻨﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮﺷﻲ را اﻧﺴﺎن ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ دﻧﺒﺎل ﻟﺬات آﻧﻲ و زﻣﺎن ﺣﺎل ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫و ﻫﺮ ﭼﻪ ﻛﻪ ﻟﺬﺗﻲ ﺑﻪ وي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و‬ ‫از آن ﺳﻮد ﺑﺒﺮد ﺑﺎﻳﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫وي ﻣﻲﮔﻔﺖ ارزش اﻣﻮر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻟﺬات‬ ‫ﺳﻨﺠﻴﺪه ﺷﻮد‪ .‬درواﻗﻊ‪ ،‬آرﻳﺴﺘﻴﭙﻮس »ﻟﺬت«‬ ‫را ﻏﺎﻳﺖ ﺧﻴﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺖ و ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﻟﺬت ﻳﺎ ﺗﺮس از رﻧﺞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -6‬ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي اﻧﻮاع ﻟﺬات‬ ‫)ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﻣﻬﺪيزاده ﻣﻼﺑﺎﺷﻲ‪(1392 ،‬‬

‫اپيکور‬


‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ اﻏﻠﺐ ﻟﺬت ﻣﺪﻧﻈﺮ آرﻳﺴﺘﻴﭙﻮس ﻟﺬتﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﺑﻮدﻧﺪ؛‬ ‫ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻟﺬت ﺣﻲ و ﺣﺎﺿﺮ را ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﻟﺬت ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ در آﺗﻴﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﻢ ﻓﺮوﺑﮕﺬارﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻫﺪف و ﻏﺎﻳﺖ اﻧﺴﺎن را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ارﺳﻄﻮ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت ﺑﺪاﻧﻴﻢ و‬ ‫ﺳﻌﺎدت ﻣﺪﻧﻈﺮ ارﺳﻄﻮ را ﻣﺜﻞ اﭘﻴﻜﻮر‪ ،‬رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻟﺬات در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺣﺎﻻت واﻻ و ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﺳﻌﺎدت ﻃﻠﺒﻲ ﻣﻌﻨﻮي ﻛﻪ در‬ ‫ذﻫﻦ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ ﭘﻠﻪﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻟﺬتﺟﻮﻳﻲ ﻣﺎدي ﻓﺮوﻣﻲاﻓﺘﺪ و ﺗﻘﻠﻴﻞ‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻗﺐ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎورﻫﺎي‬ ‫ﻛﻢارزﺷﻲ – ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺧﺎص اﻧﺴﺎن زﻣﻴﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬اﻧﺪﻳﺸﻴﺪ‬ ‫و از آن ﻫﺮاس داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻧﻈﺮات و ﻋﻘﺎﻳﺪ اﭘﻴﻜﻮر ﻣﻌﺘﺪلﺗﺮ از ﺑﺎورﻫﺎي آرﻳﺴﺘﻴﭙﻮس ﺑﻮد‬ ‫وي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد دﻧﺒﺎل ﻟﺬاﻳﺬي ﻛﻪ ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎﻧﻲ اﻧﺪك‪ ،‬ﭘﻴﺮو آن‬ ‫ﺳﺴﺘﻲ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ و ﺳﺴﺘﻲ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﭼﻴﺮه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ رﻓﺖ‪،‬‬ ‫ﻟﺬاﻳﺬي ﻣﺜﻞ ﺷﻬﻮت از اﻳﻦ دﺳﺘﻪاﻧﺪ و ﻳﺎ دﻧﺒﺎل ﻟﺬاﻳﺬ ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارد و ﺿﺮوري ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ رﻓﺖ ﻣﺜﻞ‬ ‫رﻳﺎﺳﺖﻃﻠﺒﻲ‪ .‬اﭘﻴﻜﻮر ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ ﺑﺠﺎي اﻳﻨﻜﻪ دﻧﺒﺎل‬ ‫رﻳﺎﺳﺖﻃﻠﺒﻲ ﺑﺎﺷﺪ دﻧﺒﺎل ﻟﺬاﻳﺬي ﻣﻲرود ﻛﻪ ﺿﺮوري ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺑﺎ‬ ‫ﺟﺴﻢ و روح و روان وي ﺳﺎزﮔﺎرﻧﺪ؛ ﻣﺜﻞ ﺧﻮردن و آﺷﺎﻣﻴﺪن و‪ ...‬ﻳﺎ در‬ ‫ﺻﻮرت اﺳﺘﻔﺎده ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ‪ ،‬ﺿﺮري ﻧﺪارﻧﺪ ﻣﺜﻞ ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﻲ‪.‬‬


‫ﺷﻜﻞ ‪ -7‬اﻧﻮاع ﻟﺬات از دﻳﺪﮔﺎه اﭘﻴﻜﻮر )ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﻣﻬﺪيزاده ﻣﻼﺑﺎﺷﻲ‪(1392 ،‬‬


‫ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ اﭘﻴﻜﻮر ﻟﺬاﻳﺬ را ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده و‬ ‫ﻧﻈﺎم ﻓﻜﺮي وي ﺑﺮ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺘﻮار ﺑﻮد ﻛﻪ‪:‬‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ دﻧﺒﺎل ﻛﺴﺐ ﻟﺬت ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﻧﺮﻓﺘﻦ دﻧﺒﺎل‬ ‫ﻟﺬت‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﻲ ﻟﺬاﺗﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺸﻘﺖ و ﻣﺼﻴﺒﺖ‪ ،‬درد و رﻧﺞ‪ ،‬ﺳﺨﺘﻲ‪ ،‬ﺳﺴﺘﻲ و ﻳﺎ‬ ‫ﺗﺒﻌﺎت و آﻻم دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻣﻨﻈﻮر اﭘﻴﻜﻮر‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮده ﻛﻪ اﻧﺴﺎن دﻧﺒﺎل‬ ‫ﻟﺬاﻳﺬ ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺮود و اﻟﺒﺘﻪ ﻟﺬاﻳﺬي ﻛﻪ ﺿﺮورت ﺣﻴﺎت ﻫﻢ ﻫﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ در‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ وي ﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا وي را ﻣﺮﺗﺎض ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺘﻔﻜﺮاﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ آﺛﺎر و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ اﭘﻴﻜﻮر را ﺗﻔﺤﺺ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ اﺗﻔﺎﻗﺎً ﻣﻨﻈﻮر‬ ‫اﭘﻴﻜﻮر اﻳﻦ ﺑﻮده ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﺑﺰار ﻟﺬت‪ ،‬ﺧﻮر و ﺧﻮاب ﺧﻮد را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ‬ ‫و دﻧﺒﺎل آن ﺑﺮود و در اداﻣﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪزﺣﻤﺖ ﻧﻴﻨﺪاﺧﺘﻪ و دﻧﺒﺎل ﻛﺎرﻫﺎي‬ ‫ﭘﺮزﺣﻤﺖ و ﭘﺮﻣﺸﻘﺘﻲ ﻛﻪ اﻧﺘﻬﺎﻳﺶ ﻫﻢ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﻧﺮود ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل دﻧﺒﺎل‬ ‫ﺷﻬﻮت و رﻳﺎﺳﺖ ﻧﺮود ﭼﻪﺑﺴﺎ آزار اﻳﻦ دو ﺑﻴﺶ از ﻣﻨﺎﻓﻌﺶ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ اﮔﺮ‬ ‫درﺻﺪد اﺳﺖ دﻧﺒﺎل ﻏﺬاﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺴﻜﻦ و ﻟﻮازم و اﺑﺰار ﮔﺮانﻗﻴﻤﺖ ﺑﺮود اﺑﺘﺪا‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺴﻨﺠﺪ ﺑﺒﻴﻨﺪ آﻳﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺮوي از ﻟﺬاﻳﺬ او را آزار ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﺎﻧﺪ و‬


‫ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻌﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺳﭙﺲ دﻧﺒﺎل ﻟﺬاﻳﺬي و اﻣﻮري ﺑﺮود ﻛﻪ ﻟﺬت‬ ‫آنﻫﺎ ﺣﺘﻤﻲ و ﺑﺪون درد و رﻧﺞ و ﺳﺴﺘﻲ و ﺗﺒﻌﺎت ﺛﺎﻧﻮي ﻣﺜﻞ آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻃﺮﻓﺪاران آرﻳﺴﺘﻴﭙﻮس ﺑﻪ دودﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻋﺪه ﻣﺜﻞ ﺗﺌﻮدرس‬ ‫ﻣﻠﺤﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺟﻨﺒﻪ داوري و اﻋﺘﺪال و ﺧﺮدﻣﻨﺪي ﺗﻜﻴﻪ داﺷﺖ و ﺧﺮﺳﻨﺪي‬ ‫روح را ﺳﻌﺎدت ﻳﺎ ﻟﺬت ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮد ﻋﺎﻗﻞ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮدش را ﺑﺮاي دﻳﮕﺮان ﻳﺎ ﻛﺸﻮر ﻓﺪا ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؛ و اﮔﺮ ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺎزه‬ ‫دﻫﺪ ﻣﺮﺗﻜﺐ دزدي و ﺑﻲﻋﻔﺘﻲ ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺸﻮد‪ .‬وﺟﻮد ﻫﺮ ﺧﺪاﺋﻲ را‬ ‫ﻣﻨﻜﺮ ﺑﻮد‪ .‬دﺳﺘﻪي دﻳﮕﺮ ﻣﺜﻞ ﻫﮕﺰﻳﺎس ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺑﻲاﻋﺘﻨﺎﻳﻲ و ﺑﻲﺗﻔﺎوﺗﻲ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارﺿﺎي ﺷﻬﻮات ﺑﻮد و ﺑﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻨﻔﻲ ﻏﺎﻳﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻘﺪان‬ ‫درد و رﻧﺞ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ درسﻫﺎي ﻫﮕﺰﻳﺎس در اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ‬ ‫ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻮدﻛﺸﻲﻫﺎي زﻳﺎدي ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ درس او را ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺧﻼﻗﻲ اﻓﻼﻃﻮن‬ ‫ﻣﺒﻨﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺧﻼﻗﻲ اﻓﻼﻃﻮن‪ 2‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺤﺚ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻓﻄﺮﺗﺎً‬ ‫دﻧﺒﺎل ﺧﻴﺮ و ﺧﻮشﺧﻠﻘﻲ و رﻋﺎﻳﺖ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﺳﺒﺐ‬ ‫ﮔﻤﺮاﻫﻲ وي ﻣﻲﺷﻮد اﻧﺠﺎم ارادي ﻛﺎرﻫﺎي ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺟﻬﻞ و‬ ‫ﻧﺪاﻧﺴﺘﻦ و ﻋﺪم ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻪ اﺧﻼق و اﻫﻤﻴﺖ آن در ﺳﻌﺎدت ﺑﺸﺮ و‬

‫‪ ١‬عبدالعلی عنيتی‪١٣٨٦ ،‬‬ ‫‪Plato‬‬

‫‪٢‬‬


‫ﺷﻨﺎﺧﺖ راه ﺧﻴﺮ از ﺷﺮ و ﺗﻔﻜﻴﻚ آن از ﻫﻢ اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻓﻼﻃﻮن ﻗﻮﻳﺎً‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﭼﻮن اﻧﺴﺎن ذاﺗﺎً در ﭘﻲﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﺖ ﻟﺬا ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﺳﺒﺐ رواج اﺧﻼﻗﻴﺎت ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻓﻼﻃﻮن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ‬ ‫اﻧﺠﺎموﻇﻴﻔﻪاش ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا وي ﺑﻪ اﻧﺠﺎموﻇﻴﻔﻪ ﺧﺎص ﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪﻋﻨﻮان‬ ‫ﻏﺎﻳﺖ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وي ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ارﺳﻄﻮ ﺟﺰو اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺤﻮر اﺧﻼق ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد در ﻧﻈﺮﻳﺎت وي‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪاي‬ ‫ﻓﺮدﮔﺮاﻳﻲ آﻏﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﮔﺮاﻳﻲ دﻳﺪه و اﺣﺴﺎس ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ‬ ‫اﻓﻼﻃﻮن اﻋﻤﺎﻟﻲ را اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ از روي ﻋﺎدت اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻧﺪاده ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻤﺪاً اﻗﺪام ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻻﺑﻪﻻي ﺳﺨﻨﺎن وي ﻣﻲﺗﻮان‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ اﻓﻼﻃﻮن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺪهاي ﺑﺪون ﻣﻌﺮﻓﺖ‬ ‫ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ و اﺗﻔﺎﻗﻲ راه ﻧﻴﻚ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻢ اﺧﻼق در ﻧﻈﺮ اﻓﻼﻃﻮن ﺷﺎﺧﻪاي از ﻋﻠﻢ ﻛﺸﻮرداري و ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﺖ‬ ‫و ﺗﺪﺑﻴﺮ اﺳﺖ و در ﻧﻈﺮ وي ﻓﻘﻂ ﺳﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺎارزش در ﺟﻬﺎن وﺟﻮد دارد‬ ‫ﻛﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬ ‫ زﻳﺒﺎﻳﻲ‬ ‫ ﻋﺪاﻟﺖ‬ ‫ ﺣﻘﻴﻘﺖ‬


‫و ﻫﺮﮔﺎه اﻳﻦ ﺳﻪ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﺧﻴﺮ و ﻧﻴﻜﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻓﻼﻃﻮن‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﺧﻼق ﻳﻌﻨﻲ زﻳﺒﺎﻳﻲ و او ﻧﻮﻋﻲ زﻳﺒﺎﻳﻲ روح را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ زﻳﺒﺎﻳﻲ در اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﺧﻼق ﻧﻴﻚ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در دﻳﺪﮔﺎه اﻓﻼﻃﻮن »ﺷﺮ« و ﺑﺪﻛﺎري ﻣﺎﺣﺼﻞ ﻧﺎداﻧﻲ و ﺟﻬﺎﻟﺖ ﺑﻲﺣﺪ ﺑﺸﺮ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت و ﻧﻴﻚروزي و‬ ‫ﻧﻴﻚ ﺑﺨﺘﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺎﻳﺪ آﻣﻮزش ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ اﻳﻦ آﻣﻮزش در دوﺷﺎﺧﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎي ﭘﺮﻓﻀﻴﻠﺖ و ﻓﻀﻴﻠﺖ اﻣﻮر ﺑﻪ اﻳﺸﺎن‬ ‫آﻣﻮزش داده ﺷﻮد اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻨﺪ از ﻋﺎدات ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮﻧﺪ وي‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﺎري ﻛﻪ ‪-‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺧﻮب ‪ -‬از روي ﻋﺎدت ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ﻛﺎر‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﻲآﻳﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺴﺎن را ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﺑﺨﺶ‬ ‫دوم ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﺮدم ﺳﻌﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻗﻮاي ذﻫﻨﻲ و ﻋﻘﻠﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻓﺮاﮔﻴﺮي‬ ‫رﻳﺎﺿﻴﺎت و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭘﺮورش دﻫﻨﺪ و ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﻌﺪاد ذاﺗﻲ و ﻋﻘﻠﻲ ﻛﺎﻓﻲ‬ ‫ﺑﺮاي درك ﻣﻌﺎرف ﻣﻄﻠﻮب را ﻧﺪارﻧﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮب و ﺧﻴﺮ را‬ ‫ﻣﺘﺼﻮر ﺷﺪه و اﺑﻌﺎد آن را درك ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ از اﻫﻞ ﺣﻜﻤﺖ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ‬ ‫درواﻗﻊ وي ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﻣﻘﻠﺪ و ﺗﻘﻠﻴﺪ را‪ ،‬ﺑﻨﺎﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻧﻈﺮﻳﺔ اﻓﻼﻃﻮن ﻧﻔﺲ ﻳﺎ روح آدﻣﻲ داراي ﺳﻪ ﻗﻮه اﺳﺖ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ‬ ‫ﻫﺮﻳﻚ ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻮا ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻗﻮه ﺷﻬﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺨﺘﺺ آن اﻋﺘﺪال اﺳﺖ؛‬ ‫‪ -2‬ﻗﻮه روﺣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺨﺘﺺ آن ﺷﺠﺎﻋﺖ اﺳﺖ؛‬ ‫‪ -3‬ﻗﻮه ﻋﻘﻼﻧﻲ روح ﻛﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺨﺘﺺ آن ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ‪.‬‬


‫دﻳﺪﮔﺎه ﭘﺮﻫﻴﺰي ﺳﻘﺮاط‬ ‫ﺳﻘﺮاط‪ 1‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻟﺬات اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﻌﺎدت ﺑﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮد و‬ ‫اﺗﻔﺎﻗﺎً دﻧﺒﺎل ﻟﺬاﻳﺬ رﻓﺘﻦ وي را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد وﻇﻴﻔﻪ اﻧﺴﺎن‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ و ﺧﻮش ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﺧﻮﺷﻲ و ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪي در ﭘﺮﻫﻴﺰ‬ ‫و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻟﺬاﻳﺬ‪ ،‬ﺷﻬﻮات و ﺧﻮاﻫﺶﻫﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ رخ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫وي ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻳﻜﺠﺎ ﻣﻲدﻳﺪ و ﺑﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻓﺮدا ﮔﺮا ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‬ ‫اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺟﺘﻤﺎع و ﻣﻴﺎن دﻳﮕﺮان زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬ ‫ﺧﻮﺷﻲ و ﺳﻌﺎدت وي درﮔﺮو ﺧﻮﺷﻲ و ﺳﻌﺎدت اﺟﺘﻤﺎع اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‬ ‫اﮔﺮ ﻓﺮدي ﻳﻚ ﭘﺮس ﻏﺬا داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و دوﺳﺘﺶ ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ از‬ ‫ﻏﺬاي ﺧﻮد ﺧﻮﺷﻲ و ﺳﻌﺎدت را ﺑﻬﺮه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ دوﺳﺘﺶ ﺷﺮﻳﻚ‬ ‫ﺷﻮد و ﻟﺬت ﺑﺮدن از ﺧﻮردن ﻳﻚ ﭘﺮس ﻛﺎﻣﻞ از ﻏﺬا درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ دوﺳﺖ و‬ ‫ﻫﻤﺴﺎﻳﻪاش ﮔﺮﺳﻨﻪ اﺳﺖ ﭼﻨﺪان ﺧﻮﺷﻲ و ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪي را ﻧﺼﻴﺐ وي‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻘﺮاط‪ ،‬ﻏﺮق در ﻟﺬات ﻓﺮدي را ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﺎﻫﻲ و ﺳﻘﻮط ﻣﻲداﻧﺴﺖ و‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺸﺮ ﺗﻤﺎم داﻧﺶ و ﺳﻌﻲ ﺧﻮد را ﺑﻜﺎر ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﺿﻤﻦ اﻧﺠﺎم‬ ‫وﻇﺎﻳﻒ در ﻗﺒﺎل ﺟﺎﻣﻌﻪ و دﻳﮕﺮان‪ ،‬او را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ واﻗﻌﻲ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﻧﻤﻮده و‬ ‫ﻓﺴﺎد را از داﻣﻦ وي دور ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬درواﻗﻊ وي ﻟﺬاﻳﺬ را ﺟﻤﻌﻲ و ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ و‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و وﺟﻪ ﻣﻌﻨﻮي آن را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﭘﺴﻨﺪﻳﺪ و‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪Socrates‬‬

‫‪١‬‬


‫دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻠﺒﻴﻮن‬ ‫ﻣﻜﺘﺐ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻛَﻠﺒﻲﻫﺎ‪ ،1‬ﻓﺮﻗﻪاي از ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻳﻮﻧﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮﺳ‪‬ﻂ‬ ‫»آﻧﺘﻴﺴﺘﻴﻨﺲ« ﻳﻜﻲ از ﺷﺎﮔﺮدان ﺳﻘﺮاط ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاري و ﺳﭙﺲ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ‬ ‫دﻳﻮژن‪ 2‬ﻣﺸﻬﻮر ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ ﺷﻬﺮت آﻧﺎن ﺑﺪﻳﻦ ﻧﺎم‪ ،‬رد و ﺣﺘّﻲ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﺗﻤﺎم‬ ‫آﻧﭽﻪ راﺣﺘﻲ و آﺳﺎﻳﺶ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻴﺰ ﺗﻤﺎﻣﻲ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و در‬

‫ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪوي و ﻋﺎدت ﺑﻪ ﺳﺮزﻧﺶ و ﺧﺮدهﮔﻴﺮي‬ ‫از ﻣﺮدم ﻛﻮي و ﺑﺮزن ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺟﻬﺖ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ روﺷﻲ در‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﮕﺎن ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﻠﺒﻴﻮن و اﻋﺘﻘﺎدات آنﻫﺎ از ﻳﺎس از‬ ‫اﺻﻼح ﺷﺪن و اﺧﻼﻗﻲ ﺷﺪن ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي و ذات اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﺸﺄت‬ ‫‪ ١‬ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻛَﻠﺐ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺳﮓ‬ ‫‪ 2‬دﻳﻮﺟﺎﻧﺲ‬


‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻛﻠﺒﻴﻮن از اﺻﻼح ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ‬ ‫را ﻣﺎﻫﻴﺘﺎً ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ و ﻣﻨﺸﺄ رذاﻳﻞ ﻣﻜﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻠﻘﻴﺎت اﻳﻨﺎن از رواج‬ ‫ﺑﻲاﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬آزرده ﺷﺪه و ﺳﻌﺎدت و ﺻﻼح را در ﻓﺮار از ﺟﺎﻣﻌﻪ و زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫زاﻫﺪاﻧﻪ و ﺳﮓوار در ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺑﻪدوراز ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻛﻠﺒﻴﻮن ﻳﻜﻲ از ﻣﻜﺎﺗﺐ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﺸﺄت ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻧﻈﺮات ﭘﻴﺮوان‬ ‫ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﺳﻘﺮاط ﻛﻪ آنﻫﺎ را ﺳﻘﺮاطﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺆﺳ‪‬ﺲ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ‪ ،‬آﻧﺘﻴﺴﺘﻨﺲ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﺧﺼﺎﻳﻞ ﺳﻘﺮاط ﺑﻪ ﻗﻨﺎﻋﺖ ورزي او ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري ﻧﺸﺎن داد و اﺣﻮال و ﻣﻨﺶ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ اﺳﺘﺎد را ﭘﻴﺸﻪ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺖ و‬ ‫اﻟﺒﺘّﻪ آن را ﺑﻪ ﺣﺪ‪ ‬ﻧﻬﺎﻳﺖ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬وي ﻧﻬﺎﻳﺖ و اﻧﺘﻬﺎي ﻛﺎر ﺧﻮد و ﻫﺪف‬ ‫وﺟﻮد ﺧﻮد را ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﻲداﻧﺴﺖ و راه رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ را در ﺗﺮك‬ ‫رﻓﻊ ﻫﻤﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ و روﺣﺎﻧﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻛﻠﺒﻴﻮن‪ 1‬اﻧﺴﺎنﻫﺎ و ﻃﺒﻴﻌﺖ را ﻣﺼﻴﺒﺖ زا ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻣﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ‬ ‫واﻗﻌﻲ از آن را در ﺧﻮد از ﺑﻴﻦ ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓﻫﺎي دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن و‬ ‫ﻛﺸﺘﺎرﻫﺎي وﺳﻴﻊ و ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﻲ و ﻇﻠﻢﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﻈﺮﻳﻪ آنﻫﺎ را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮد‬ ‫و اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪﺟﺰ اﻧﺴﺎن ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺟﻮد دﻳﮕﺮي در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺧﻮن ﻫﻢ ﻧﻮع ﺧﻮد را‬ ‫ﻧﻤﻲرﻳﺰد ﻟﺬا ﻛﻠﺒﻴﻮن ﺿﺪ اﺟﺘﻤﺎع اﻧﺪﻳﺸﻴﺪه و ﺑﺮ اﺟﺘﻤﺎع ﺷﻮرﺷﻲ ﻓﻜﺮي و‬ ‫ﻧﻈﺮي ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻠﺒﻴﻮن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻟﺰام وﺟﻮد ﺗﻘﻮا و ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ درواﻗﻊ ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﻣﻮﺷﻜﺎﻓﺎﻧﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻘﺮاط ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه‬ ‫‪Cynics‬‬

‫‪١‬‬


‫ﺑﻮدﻧﺪ و اوﻟﻴﻦ ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﻮا‪ –1‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر‪ -‬را ﻣﻌﺮﻓﻲ‬ ‫ﻛﺮده و راه ﻧﺠﺎت ﺑﺸﺮ را در آن ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻛﻠﺒﻴﻮن در زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻧﮕﺮان ﻣﺮگ و ﺗﻨﺪرﺳﺘﻲ ﺧﻮد و ﺑﻘﻴ‪‬ﻪ ﺑﻮد‬ ‫و از ﺑﺎﺑﺖ اﻳﻦ اﻣﻮر ﻧﺒﺎﻳﺪ دﻟﻮاﭘﺲ و ﻧﮕﺮان ﺷﺪ‪ .‬آنﻫﺎ در ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮد ﻧﻴﺰ‬ ‫زﺑﺎﻧﻲ ﻧﻴﺶدار و ﮔﺰﻧﺪه داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﻫﻤﻴﻦ رو اﻣﺮوزه در ﺑﻌﻀﻲ از زﺑﺎﻧﻪاي‬ ‫اروﭘﺎﻳﻲ از واژه ‪ cynic‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺘﺮادف ﺑﺮاي ﻃﻌﻨﻪ ﮔﻮ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺎخ و‬ ‫ﺑﻲﺗﻔﺎوت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫آﻧﺘﻴﺴﺘﻨﺲ ﻟﺒﺎس ﺧﺸﻦ و ﺳﺎده ﻣﻲﭘﻮﺷﻴﺪ و ﺑﺎ ﻓﻘﺮا ﻧﺸﺴﺖوﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد و در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ رداي ﺧﺸﻦ و ﻣﻨﺪرس ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﺪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ وي در ﻧﻈﺮ اﻓﺮاد ﻓﻘﻴﺮ ﺷﺪ و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﺘﻴﺴﺘﻨﺲ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ‬ ‫ﺳﻘﺮاط‪ ،‬ﻣﺪرﺳﻪاي ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻧﻤﻮد ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً اﻛﺜﺮﻳﺖ اﻓﺮادي ﻛﻪ در ﻣﺪرﺳﻪ او‬ ‫رﻓﺖوآﻣﺪ داﺷﺘﻨﺪ ﻓﻘﺮا ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻘﺮاط ﺑﺎاﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮد ﻓﺮدي ﺳﺎدهزﻳﺴﺖ و ﻗﻨﺎﻋﺖﭘﻴﺸﻪ ﺑﻮد و ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺷﻴﻮه زﻧﺪﮔﻲ او را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﻜﺘﺐ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ اﻣﺎ رﻓﺘﺎر و ﻛﺮدار‬ ‫آﻧﺘﻴﺴﺘﻨﺲ را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و داﺋﻤﺎً روش او را ﻧﻘﺪ ﻣﻲﻛﺮد ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫ﻳﻚﺑﺎر ﻛﻪ آﻧﺘﻴﺴﺘﻨﺲ ﻟﺒﺎس ﻣﻨﺪرس و ﭘﺎرهاي ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﻘﺮاط ﺑﻪ وي‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﭼﺮا اﻳﻦﻗﺪر ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻣﻲﻛﻨﻲ؟ ﻣﻦ ﻏﺮورت را از ﻻﺑﻪﻻي‬ ‫ﺳﻮراخﻫﺎي ﻟﺒﺎﺳﺖ ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ‪.‬‬

‫‪Piety‬‬

‫‪١‬‬


‫ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﻗﻴﻮن‬ ‫ﻫﻢزﻣﺎن ﺑﺎ اﭘﻴﻜﻮرﻳﺴﻢ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻲ دﻳﮕﺮ در ﺣﻮزه ﺗﻔﻜﺮات اﺧﻼﻗﻲ ﺗﺄﺳﻴﺲ‬ ‫ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻜﺘﺐ رواﻗﻲ‪ 1‬ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﻨﻨﺪه و ﻣﺒﺪع اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻜﺘﺐ زﻧﻮن ﺑﻮد‪ .‬زﻧﻮن ﻛﻪ در ﻛﺘﺐ ﺑﻪ زﻧﻮن رواﻗﻲ‬ ‫ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﻓﺮد دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم زﻧﻮن‬ ‫اﻟﻴﺎﺋﻲ اﺷﺘﺒﺎه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬زﻧﻮن اﻟﻴﺎﺋﻲ در ﺣﺪود‬ ‫دوﻳﺴﺖ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از زﻧﻮن رواﻗﻲ ﻣﻲزﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫رواﻗﻴﺎن ازآنﺟﻬﺖ رواﻗﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ زﻧﻮن‬ ‫در ﻳﻚ رواق ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان و ﭘﻴﺮوان ﺧﻮد ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫رواﻗﻴﺎن‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬رواﻗﻴﺎن ﻗﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺳﻮري و رواﻗﻴﺎن ﻣﺘﺄﺧﺮ‬ ‫روﻣﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮد زﻧﻮن اﻫﻞ ﻗﺒﺮس اﺳﺖ‪ .‬رواﻗﻴﺎن در ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻈﺮﻳﺎت‬ ‫ﺧﻮد ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻛﻠﺒﻴﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻨﻴﺎن اﻋﺘﻘﺎدات رواﻗﻴﻮن‬ ‫ﺑﻪوﻳﮋه در ﺣﻮزه ﺣﻜﻤﺖ ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ‪ .‬رواﻗﻴﻮن اﺧﺘﻴﺎر را ﺗﻨﻬﺎ در‬ ‫داﺧﻞ داﻳﺮه ﺟﺒﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺟﺒﺮ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖﻫﺎي از ﭘﻴﺶ‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻟﺬا اﻧﺴﺎن را ﻓﺎﻗﺪ ﻗﺪرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻣﻮر را اﺻﻼح ﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖﻫﺎي ﻛﻮﭼﻜﻲ در داﺧﻞ داﻳﺮه ﺟﺒﺮ ﺑﺮ آن ﺗﺼﻮر‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺣﻔﻆ ﺑﻘﺎ و ﺗﻨﺎﺳﻞ ﺑﻮد‪ ،‬رواﻗﻴﻮن ﻧﻈﺮﻳﺎت‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻴﺮ و‬ ‫ﺷﺮ‪ ،‬اﺧﻼق و ﺑﻲاﺧﻼﻗﻲ را‪ ،‬ودﻳﻌﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪﺷﺪه در درون اﻧﺴﺎنﻫﺎ‬ ‫‪Stoicism‬‬

‫‪١‬‬


‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ اﻳﻨﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدن ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ از ﻗﺒﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪﺷﺪه اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺎري ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻜﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﺷﻬﻮاﻧﻲ و‬ ‫ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﺑﺮود‪ .‬روح ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺧﻼﻗﻲ رواﻗﻴﻮن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻓﻀﻴﻠﺖ«‬ ‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اراده ﺧﻮب‪ ،‬ﻓﻘﻂ اراده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮب ﻳﺎ ﺑﺪ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺖ و رذﻳﻠﺖ ﻫﺮ دو ذﻳﻞ اراده ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻜﺘﺐ رواﻗﻲ ﺑﻪ ﺳﻪ دوره‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ دوره اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر زﻧﻮن ﻛﻴﺘﺴﻴﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺆﺳﺲ ﺑﻮد و ﻛﻠﻨﺘﺲ‪.‬‬ ‫ دوره ﻣﻴﺎﻧﻲ و اﺷﺨﺎﺻﻲ ﭼﻮن ﭘﺎﻧﺎﻳﻦ‪.‬‬ ‫ وس و ﻳﻮزﻳﺪوﻧﻴﻮس‪.‬‬ ‫ دوره ﺟﺪﻳﺪ و اﻓﺮادي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﻜﺎ‪ ،‬اﭘﻴﻜﺘﺖ و آرول‪.‬‬

‫رواﻗﻴﻮن اﮔﺮﭼﻪ ﺧﺪا را ﻓﺎﻋﻞ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﺎﻋﻞ و ﻣﻨﻔﻌﻞ را از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﺟﺪا ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻮن ﻋﺎﻟﻤﺎن اﺳﻼﻣﻲ اﻧﺴﺎن را ﻋﺎﻟﻢ ﺻﻐﻴﺮ و ﺟﻬﺎن‬ ‫را ﻋﺎﻟﻢ ﻛﺒﻴﺮ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬رواﻗﻴﻮن ﺟﻬﺎن را ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ در ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در آن ﺑﺎ اﺣﺘﺮام ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪،‬‬ ‫ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﻜﺘﺐ ﻣﻌﺮﻓﻲﺷﺪه ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﻜﺘﺐ ﻛﻠﺒﻲ ﻣﻜﺘﺐ ﻓﺮار‬ ‫از زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ رواﻗﻲ ﻣﻜﺘﺐ ﻣﻘﺎوﻣﺖ و زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮي دروﻧﻲ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ دروﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ‬ ‫اﭘﻴﻜﻮرﻳﺴﻢ ﻣﻜﺘﺐ ﻓﺮار از رﻧﺞﻫﺎ و ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن ﺑﻪ ﻟﺬات و ﺧﻮﺷﻲﻫﺎي ﻋﺎﻟﻢ‬


‫اﺳﺖ و ﻣﻜﺘﺐ ﺷﻚ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺰﻟﺰل ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ اﺳﺖ‪ 1‬ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬ ‫ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه ﺟﺎﻣﻌﻪﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ دﻛﺎرت‬ ‫دﻛﺎرت‪ 2‬از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻳﻘﻴﻦ ﮔﺮا ﺑﻮد و درﺻﺪد ﺑﻮد ﻣﺜﻞ رﻳﺎﺿﻴﺎت‬ ‫ﺑﻨﻴﺎنﻫﺎي ﻳﻘﻴﻦ را ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ وارد ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﺛﺒﺎت‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج وﺟﻮد دارد و ﺧﻮابوﺧﻴﺎل‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬از ﺗﺼﻮر ﻣﻮﺟﻮد ﻛﺎﻣﻞ ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪا‪ 3‬ﻛﻤﻚ‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻋﻘﻞ ﭼﻴﺰي را‬ ‫ﺑﻪﻃﻮر واﺿﺢ و ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺿﺮورﺗﺎً درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭼﺮاﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻪ ﻣﺮا ﻓﺮﻳﺐ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻧﻴﺰ روا‬ ‫ﻧﻤﻲدارد ﻛﻪ ﻣﻦ درﺑﺎره ﺟﻬﺎن و ﭼﻴﺴﺘﻲ آن ﻓﺮﻳﺐ ﺑﺨﻮرم‪ .‬ﻓﺮﻳﺐﻛﺎري از‬ ‫ﻋﺠﺰ و ﻧﻘﺺ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮﭼﻪ را ﺑﺎﻋﻘﻞ ﺧﻮد درك‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ و ﻳﻜﻲ از اﻣﻮري را ﻛﻪ ﺑﺎﻋﻘﻞ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬وﺟﻮد‬ ‫واﻗﻌﻲ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺗﻤﺎم ﺗﺼﻮرات در اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻣﻌﻠﻮل ﭼﻴﺰي در ﺧﺎرج ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭘﺲ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﻠﺖ ﺗﺼﻮرات‪،‬‬ ‫اﺛﺒﺎت ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪http://www.hawzah.net‬‬ ‫‪Descartes‬‬ ‫‪ 3‬اﻟﺒﺘﻪ دﻛﺎرت در ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮد ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎر ﺑﻮد و ﺑﺎورﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن ﺧﻮد را ﺑﺮوز ﻧﻤﻲ داد‪.‬‬

‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬


‫دﻛﺎرت اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪي ﺟﺎﻣﻌﻪﮔﺮا ﺑﻮد و ﺑﺎاﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮزﻫﺎي ﻓﺮد را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺖ اﻣﺎ ﺑﺮاي رﻋﺎﻳﺖ اﺧﻼق‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻛﻞ و‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از اﻓﺮاد ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﻲداد‪.‬‬ ‫دﻛﺎرت ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد اﻧﺴﺎن اﺧﻼق ﻣﺤﻮر‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻼح ﻛﻞ را ﺑﺮ‬ ‫ﺻﻼح ﻓﺮدي ﺧﻮﻳﺶ و ﻳﺎ ﺻﻼح ﻓﺮدي دﻳﮕﺮان ارﺟﺢ ﺑﺸﻤﺎرد وي‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺖ ﻓﺮد ﺑﺎ ﻫﺮ ﭘﺴﺖ و ﻣﻘﺎم و ﻫﺮ ارزش دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻓﺮد اﺳﺖ‬ ‫و ﺻﻼح ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮ ﺻﻼح وي ﻣﻘﺪم اﺳﺖ ﭼﺮاﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻗﺎدر ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺑﺪون دﻳﮕﺮان و ﺑﺪون ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺟﻤﻊ و ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻧﺪارد‪ ،‬وي اﻓﺮاد را‬ ‫ﻣﺠﺎز ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﺗﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺻﻼح ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺪا ﻛﻨﻨﺪ و‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ اﺧﻼﻗﻴﺎت را در ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻗﺎﺑﻞﻇﻬﻮر ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺻﻞ را‬ ‫ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ و از ﻋﻤﻖ وﺟﻮد ﺑﻪ آن ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫دﻛﺎرت در ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻋﻘﻼﻧﻲ اﻣﻮر اﻧﺴﺎن را ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎس‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲداد و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد اﻋﻤﺎل اﺧﻼﻗﻲ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ و ﻣﺤﻮر‬ ‫ﻋﻘﻞ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺸﺮ اﺳﺘﻮارﻧﺪ و ﻋﻘﻞ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭼﻮن اﻧﺴﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﻳﻲ زﻳﺴﺖ ﻛﻨﺪ ﻟﺬا زﻧﺪﮔﻲ او درﮔﺮو ﺳﻼﻣﺖ و زﻧﺪﮔﻲ و وﺟﻮد‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻳﺪ ﺻﻼح ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﭘﻴﮕﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ‬ ‫ﺟﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻧﺪازﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻧﺠﺎت دﻫﻨﺪ و ﻳﺎ آن را ﺣﻔﻆ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺠﺎز ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭼﻮن ﺑﺎ اﻳﻦ اﺧﻼق‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻧﺠﺎت ﻧﻮع ﺑﺸﺮ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬


‫ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد وي‪ ،‬اﺳﺎس ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان‬ ‫ﺑﻪ دو اﻣﺮ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ دﻛﺎرت‪ ،‬ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ از اﻳﻦ دو ﺟﻮﻫﺮ‬ ‫ﻗﺎﺋﻢﺑﻪذات ﺗﺸﻜﻴﻞﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﻳﮕﺮ‪ ،‬دو ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﻛﺎﻣﻼً‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺪام از اﻳﻦ دو ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺻﻔﺎت ﻣﺨﺼﻮص‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮد رادارﻧﺪ‪:‬‬ ‫ ﺟﻮﻫﺮ ﺑﻌﺪ و اﻣﺘﺪاد ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﺎده اﺳﺖ‪) .‬ﻫﺴﺘﻲ ﺧﺎرﺟﻲ(‬ ‫ ﺟﻮﻫﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻓﻜﺮ‪) .‬ﻫﺴﺘﻲ دروﻧﻲ(‬ ‫ﻧﻔﺲ و اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ در ﻓﻀﺎ اﺷﻐﺎل ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮان آن را ﺑﻪ اﺟﺰاي ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد؛ وﻟﻲ ﻣﺎده ﺑ‪‬ﻌﺪ ﻳﺎ اﻣﺘﺪاد‬ ‫ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻜﺎن ﺟﺎي ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺑﻪ‬ ‫اﺟﺰاي ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد؛ ﺑﻪﻋﻼوه ﻣﺎده آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﻧﻈﺮ وي ﻫﺴﺘﻲ و آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺑﻪ دو ﻗﺴﻤﺖ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت و‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻫﻢ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬دﻛﺎرت را دوﮔﺎﻧﻪاﻧﮕﺎر‬ ‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﺷﻜﺎف ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻴﻦ ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻫﺴﺘﻲ‬ ‫ﻣﺎده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد او ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﺟﻮﻫﺮ در ﺑﺪن‬ ‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬از راه ﻋﻀﻮ ﺧﺎﺻﻲ در ﺳﺮ ﻛﻪ آن را ﻏﺪه ﺻﻨﻮﺑﺮي ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ ارﺗﺒﺎط‬ ‫ﻋﻤﻴﻘﻲ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ اﻋﺘﻘﺎدات ﺑﻨﻴﺎن اﺻﻠﻲ ﻧﻈﺮﻳﺎت اﺧﻼق ﻣﺤﻮراﻧﻪ‬ ‫وي را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬


‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﺳﭙﻴﻨﻮزا‬ ‫ﺑﺎروخ اﺳﭙﻴﻨﻮزا ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﺷﺨﺼﻲﺳﺎزي ﻧﻈﺮﻳﺎت رواﻗﻴﻮن و دﻛﺎرت‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﺪﻳﺪي اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد و ﻃﻲ آن ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪ رﻓﺘﺎر و اﻋﻤﺎل اﻛﻨﻮن‬ ‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺳﺎﺑﻖ ﺳﺎﻳﺮ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺗﺠﺮﺑﻪ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﮔﺮاﻳﻲ ﻛﺎﻧﺖ‬ ‫ﻛﺎﻧﺖ‪ 1‬ﻓﻴﻠﺴﻮف آﻟﻤﺎﻧﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد اﺧﻼﻗﻴﺎت اﺻﻮﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ‬ ‫ﺗﻌﻤﻴﻢ در ﺑﻴﻦ ﻛﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪﺻﻮرت ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻠﻲ دارﻧﺪ‪ .‬وي ﻗﻮﻳﺎً ﺑﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﻴﺖ ﺧﻮب ﺑﺎﻳﺪ وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد را‬ ‫‪1‬‬

‫اﻳﻤﺎﻧﻮﺋﻞ ﻛﺎﻧﺖ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺷﻬﻴﺮ آﻟﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﺑﺴﻴﺎري از اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان‪ ،‬ﻛﺎﻧﺖ ﭘﺲ از ارﺳﻄﻮ ﻣﻮﺛﺮﺗﺮﻳﻦ و‬

‫ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺟﻬﺎن ﻏﺮب ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬وي در ﺳﺎل ‪ 1724‬ﻣﻴﻼدي در ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﻮﻧﻴﮕﺴﺒﺮگ واﻗﻊ در‬ ‫ﻛﺸﻮر آﻟﻤﺎن در ﻗﻠﺐ ﺻﻨﻌﺘﻲ اروﭘﺎ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﺎد ﻓﻠﺴﻔﻪ در داﻧﺸﮕﺎه ﻛﻮﻧﻴﮕﺴﺒﺮگ در زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻈﻤﻲ اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ داﺷﺖ‪ .‬او‬ ‫ﻫﺮ ﻛﺎرش را در ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد اﻧﺠﺎم ﻣﻲ داد و ذره اي از آن ﺗﺨﻠﻒ ﻧﻤﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮش اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫راﻳﺞ ﺑﻮد ﻛﻪ‪ :‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺳﺎﻋﺘﺘﺎن را ﺑﺎ ﻛﺎرﻫﺎي ﻛﺎﻧﺖ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬او ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ازدواج ﻧﻜﺮد و ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﻲ ﻫﻢ ﻧﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ اﺛﺮ ﻓﻠﺴﻔﻲ او ـ ﻧﻘﺪ ﻋﻘﻞ ﻣﺤﺾ ـ در ﺳﺎل ‪ ،1781‬اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺛﺮ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﭼﻨﺎن ﺷﻬﺮﺗﻲ‬ ‫ﭘﻴﺪا ﻛﺮد ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻘﺎداﻧﻪ )‪ (critical philosophy‬ﻣﻮرد دﻓﺎع ﻫﺎ و اﻧﺘﻔﺎد ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻛﺎﻧﺖ در ﺳﺎل‬ ‫ﻫﺎي ‪ 1788‬و ‪ 1790‬دو اﺛﺮ ﺑﺰرگ دﻳﮕﺮش را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻘﺪ ﻋﻘﻞ ﻋﻤﻠﻲ و ﻧﻘﺪ ﻗﻮه ﺣﻜﻢ ﻧﺎم داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ دو اﺛﺮ درﺑﺎره اﺧﻼق و زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ او آﺛﺎر دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ در ﻋﻤﺮش ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ‪27‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ﺑﺎﻟﻎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻋﺎدات ﺧﺸﻚ و ﺟﺪﻳﺘﻲ ﻛﻪ داﺷﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺧﻮش ﺑﻴﺎن و ﻋﻀﻮ ﻣﺤﺒﻮب و‬ ‫ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﺣﻠﻘﻪ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ادﺑﻲ ﺑﻮد‪ .‬او آﺧﺮﻳﻦ درس رﺳﻤﻲ ﺧﻮد را در ﺳﺎل ‪ 1796‬ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫ﻗﻮاي ذﻫﻨﻲ او رو ﺑﻪ ﻛﺎﺳﺘﻲ ﮔﺬارده و اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻧﺸﺎط ﺳﺎﺑﻖ او ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ زودي ﺣﻀﻮر ذﻫﻦ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ دوﺳﺘﺎن ﻗﺪﻳﻤﻲ و ﺣﺘﻲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﺗﻤﺎم ﺟﻤﻼت ﺳﺎده را از دﺳﺖ داد و ﺑﻪ ﺑﻲ ﺣﺴﻲ ﻛﺎﻣﻞ دﭼﺎر ﺷﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم وي‬ ‫در ‪ 12‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ 1804‬ﻣﻴﻼدي درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬در ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﺸﻴﻴﻊ ﺟﻨﺎزه او‪ ،‬ﻣﺮدم از ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آﻟﻤﺎن ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬ ‫اﺳﺘﺎدي ﺑﺰرگ اداي دﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬


‫ﺑﺪون ﻣﻨﺖ و ﺑﺪون ﭼﺸﻤﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ و اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﻧﺒﺎﻳﺪ دﻟﻴﻠﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮ وﻇﻴﻔﻪاي ﻛﻪ در‬ ‫ﺗﺮس از دوزخ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻤﻨﺎي ﺑﻬﺸﺖ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد درواﻗﻊ »اﻧﺠﺎمﻧﺸﺪه«‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد؛ و ﻓﺮد ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ رﻓﺘﺎر و ﺑﺎور ﺧﻮد را اﺻﻼح و‬ ‫وﻇﺎﻳﻔﺶ را ﺑﻲدﻟﻴﻞ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻧﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﭼﻮن ﺗﻴﻢ ﻓﻮﺗﺒﺎﻟﻲ ﻣﻲدﻳﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﺮ ﺑﺎزﻳﻜﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪون ﺗﻤﻨﺎ و ﺑﺪون اﺗﻼف وﻗﺖ وﻇﻴﻔﻪاش را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ‬ ‫اﺣﺴﻦ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و دﻟﻴﻞ آنﻫﻢ ﻓﻘﻂ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻀﻮ ﺗﻴﻢ ﻓﻮﺗﺒﺎل‬ ‫ﻣﺬﻛﻮر اﺳﺖ و وﻇﻴﻔﻪ ﺧﺎﺻﻲ در اﻳﻦ ﺗﻴﻢ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه وي ﮔﺬاﺷﺘﻪﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وي ﻛﻞ زﻧﺪﮔﻲ را اﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ و وﻇﻴﻔﻪ‬ ‫ﻣﻲداﻧﺪ و اﻓﺮادي را اﺧﻼق ﻣﺤﻮر ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و وﻇﺎﻳﻒ و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ‬ ‫ﺧﻮد را ﻓﻬﻤﻴﺪه و ﺑﻪ آن ﺑﺎ ﻋﻤﻖ وﺟﻮد ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎﻧﻮﺋﻞ از اﻧﺴﺎن اﻧﺘﻈﺎر دارد ﺗﻤﺎﻣﻲ‬ ‫اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ و وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد را ﺟﺰﺋﻲ و‬ ‫ﺑﻨﺪي از ﺑﻨﺪﻫﺎي ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺟﺒﺎري ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ و ﻧﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺮس از ﻋﻘﻮﺑﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ زﻧﺪﮔﻲ زﻳﺮ ﭘﺮﭼﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ آن‬ ‫ﭘﺎي ﺑﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وي در ﺟﻤﻼت و ﻧﻈﺮات دﻳﮕﺮي اﻧﺴﺎن را ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ ﻏﺎﻳﺖ‬ ‫ﻣﻲداﻧﺪ و ﺑﻪ وي ﺑﻪﻋﻨﻮان وﺳﻴﻠﻪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف ﻧﻤﻲﻧﮕﺮد وي ﻣﻌﺘﻘﺪ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻣﻤﻠﻜﺖ‪ ،‬ﺣﻔﻆ دﻳﻦ و ﻏﻴﺮه اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻫﻤﻪ اﻳﻦﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻧﺴﺎن اﻳﺠﺎدﺷﺪه و اﺳﺘﻮار ﮔﺸﺘﻪ‬


‫اﺳﺖ و دﻗﻴﻘﺎً ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ اداي دﻳﻦ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎﻧﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ اراده ﺧﻴﺮ و ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ذاﺗﺎً ﺧﻮب اﺳﺖ و ﻣﻌﻨﻲ ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎموﻇﻴﻔﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﻣﻮﺟﻪ ﺑﺮاي اداي وﻇﻴﻔﻪ ﻫﻤﺎن وﻇﻴﻔﻪ ﺑﻮدن آن اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻞ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻧﺒﺎﻳﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﻛﺴﻲ از ﺗﺮس ﻣﺠﺎزات ﻳﺎ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﭘﺎداش‬ ‫اداي وﻇﻴﻔﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎﻧﺖ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﻣﻦ ﺧﻮاب ﻣﻲدﻳﺪم و ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻢ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي از ﻟﺬات و‬ ‫ﻧﻌﻤﺎت اﺳﺖ ﭼﻮن ﺑﻴﺪار ﺷﺪم دﻳﺪم ﺻﺮﻓﺎً ﺗﻜﻠﻴﻒ و وﻇﻴﻔﻪ اﺳﺖ«‬

‫ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻋﻤﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﺮاي ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ از ﻳﻚ ﻗﺎﻋﺪه ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻛﻠﻲ‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرﺗﻲدﻳﮕﺮ ﺗﻜﻠﻴﻒ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ ﻧﻪ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮات ﺷﺨﺺ ﻳﺎ اﺷﺨﺎص ﺧﺎص‪ .‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﭼﻴﺰي وﺣﺸﺘﻨﺎكﺗﺮ از اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎر ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﻛﻪ‬ ‫ﻏﺎﻳﺖ ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ اراده و ﺧﻮاﺳﺖ اﻧﺴﺎن و ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي‬ ‫ﺷﻜﻞ ﺑﮕﻴﺮد و اﻧﺠﺎم ﺷﻮد«‬ ‫»اﮔﺮ ﺧﻮدت را ﻣﺜﻞ ﻛﺮم ﻛﺮدي ﻧﺒﺎﻳﺪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺗﻮ را‬ ‫زﻳﺮ ﭘﺎﻳﺸﺎن ﻟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻋﺘﺮاﺿﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻲ‪«.‬‬


‫ﻗﺎﻋﺪه اﺧﻼﻗﻲ اﺻﻠﻲ ﻛﺎﻧﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﻮاره ﭼﻨﺎن ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺷﻴﻮه ﻋﻤﻞ او ﻗﺎﻧﻮن ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻫﻤﻮاره و‬ ‫ﻫﻤﻪوﻗﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻠﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫»در زﻧﺪﮔﻲ و اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺧﻮد ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺎش ﻛﻪ در‬ ‫ﻫﺮﻟﺤﻈﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻲ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﮕﻮﻳﻲ ﻣﺜﻞ ﻣﻦ ﺑﺎش‪«.‬‬

‫ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻧﺘﻘﺎداﺗﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻛﺘﺎبﻫﺎي زﻳﺮ ﺳﺆال ﺑﺮﻧﺪه ﻛﺎﻧﺖ وﺟﻮد دارد‬ ‫وي ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪ ﺑﻮد و ﺗﻮﺻﻴﻪاي ﻛﻪ درزﻣﻴﻨﻪ اﺧﻼق داﺷﺘﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ‬ ‫اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ او اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺎ ﺷﺎدي زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻢ وﻟﻲ‬ ‫ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ زﻧﺪهام و در ﺣﺎل زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮدن ﻫﺴﺘﻢ‪،‬‬ ‫ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻢ‪«.‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪه اﺳﺎﺳﻲ دﻳﮕﺮ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻛﺎﻧﺖ ﻛﻪ ﻛﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭘﻴﺶ از ﺧﻮد را ﺑﺎ‬ ‫اﻧﻘﻼب ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻜﻲ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﻜﻤﻞ ﺗﻜﻠﻴﻒ‬ ‫ﮔﺮاﻳﻲ و دﻟﻴﻞ آن اﺳﺖ و آن‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺴﺎن ﻏﺎﻳﺖ ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ اﺳﺖ ﻧﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬ ‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف‪ .‬ﻛﺎﻧﺖ در ﻛﺘﺎب ﻧﻘﺪ ﻋﻘﻞ ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در ‪ 1788‬ﻣﻴﻼدي‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﺧﺼﻮص ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﭼﻮن وﺟﻮد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎوداﻧﻪ ﺑﻮدن روح ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﺟﺒﺮ و اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻟﺰوم وﺟﻮد آزادي و اﻣﺜﺎل آنﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬


‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﻮدﮔﺮاﻳﻲ ﺟﺮﻣﻲ ﺑﻨﺘﺎم و ﺟﺎن اﺳﺘﻮارتﻣﻴﻞ‬ ‫ﺟﺮﻣﻲ ﺑﻨﺘﺎم‪ 1‬و ﺟﺎن اﺳﺘﻮارتﻣﻴﻞ‪ 2‬ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺳﻮدﮔﺮاﻳﻲ ﻫﺪف ﻏﺎﻳﻲ اﻧﺴﺎن‬ ‫ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ ﻟﺬا اﻧﺴﺎن اﺧﻼﻗﻴﺎت ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ روﻳﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ‬ ‫ﻛﻨﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪاي‪ ،‬ﻃﻲ ﻳﻚ ﺗﺌﻮري ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺒﺎﻧﻲ‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ را ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ درواﻗﻊ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻳﻚ رﻓﺘﺎر‬ ‫و ﻋﻤﻞ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﻮد و ﻓﺎﻳﺪه ﺷﻮد ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﺧﻮﺷﻲ و‬ ‫ﺳﻌﺎدت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺮاي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن آن ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﭼﻮن ﺳﻮد ﺳﺒﺐ ﺧﻮﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺎري ﻛﻪ ﺳﺒﺐ‬ ‫ﺳﻮد ﺷﻮد ﺳﺒﺐ ﺧﻮﺷﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫ﺧﻮﺷﻲ ﻫﻢ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺳﻌﺎدت اﺳﺖ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﺴﺐ ﺳﻮد و اﻧﺠﺎم ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺎري ﻛﻪ داﻣﻨﻪ ﺳﻮد را ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﺪ ﻛﺎري اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺟﺮﻣﻲ ﺑﻨﺘﺎم ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1748‬ﻣﻴﻼدي در ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ وي ﻛﺘﺎب »درآﻣﺪي ﺑﺮ اﺻﻮل اﺧﻼق و‬

‫ﺣﻘﻮق« را ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل ‪ 1780‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺟﺎن اﺳﺘﻮارت ﻣﻴﻞ در ﺳﺎل ‪ 1806‬ﻣﻴﻼدي در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ واز اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻗﺮن ‪ 19‬ﻣﻴﻼدي ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻣﺤﺴﻮب‬

‫ﻣﻲ ﺷﻮد وي از ﺳﺎل ‪ 1823‬روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎري را آﻏﺎز ﻛﺮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1824‬ﻫﻢ ﺟﺎن ﺑﻪ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ در وﺳﺖ ﻣﻴﻨﺴﺘﺮ رﻳﻮﻳﻮ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ؛ ﻧﺸﺮﻳﻪاي ﻛﻪ ﺟﺮﻣﻲ ﺑﻨﺘﺎم ﻳﻚ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ راهاﻧﺪازي ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي آﻏﺎزﻳﻦ او در ﻣﻮرﻧﻴﻨﮓ ﻛﺮوﻧﻴﻜﻞ ﻣﻨﺘﺸﺮ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﺟﺎن از ﺳﺎل ‪ 1825‬ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲاش را آﻏﺎز ﻛﺮد‪ .‬او آﺧﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪاش را در وﺳﺖ ﻣﻴﻨﺴﺘﺮ‪ ،‬در ﺑﻬﺎر ﺳﺎل‬ ‫‪ 1828‬ﻧﻮﺷﺖ؛ ﻣﻘﺎﻟﻪاي درﺑﺎره اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ اﻳﺎم ﻣﻴﻞ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﮕﺎرش ﭘﻨﺞ رﺳﺎﻟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺗﺤﺖ‬ ‫ﻋﻨﻮان »رﺳﺎﻟﻪﻫﺎﻳﻲ در ﺑﺎب ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻧﺸﺪه اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ« ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬آﺷﻨﺎﻳﻲ او ﺑﺎ ﻫﺮﻳﺖ ﺗﻴﻠﻮر در‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1830‬ﻫﻢ در ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲاش ﺑﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﺒﻮد؛ ﺗﻴﻠﻮر ﻫﻤﺎن زﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﭘﺲ از ﻣﺮگ‬ ‫ﻫﻤﺴﺮش ﺑﻪ ﻋﻘﺪﺟﺎن اﺳﺘﻮارت ﻣﻴﻞ درآﻣﺪ و ﺗﺎ آﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﺑﺎ او ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬او در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﻘﺎﻻﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »روح زﻣﺎﻧﻪ« در‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1831‬ﻧﮕﺎﺷﺖ‪ ،‬ﻛﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺗﺎزهاش در ﺑﺎب ﺣﻜﻮﻣﺖ را ﻣﺪون ﻛﻨﺪ‪ .‬وي ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻛﺘﺎب »ﻧﻈﺎم ﻣﻨﻄﻖ« را در‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1840‬ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮد‪ .‬ﭘﺲ ﭘﺲ از ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺳﺎل ‪ 1873‬درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬


‫ﺑﻨﺘﺎم در ﺳﺎل ‪ 1776‬ﻣﻴﻼدي در ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﺑﻪ ﻧﺎم »درﺑﺎره ﺣﻜﻮﻣﺖ« اﻳﻦ اﺻﻞ‬ ‫را ﺑﻪﻋﻨﻮان اﺻﻞ ﻋﻤﺪه ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫»ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ درﺟﻪ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪي و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ ﺑﺮاي ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﻓﺮاد اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻌﻴﺎر درﺳﺘﻲ و ﻧﺎدرﺳﺘﻲ اﺳﺖ«‬

‫در اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺳﻌﺎدت ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻗﺪرت ﻏﻠﺒﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮ ﻏﻢ و درد در ﻧﻈﺮ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪﺷﺪه و ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻓﺎﻳﺪهﻣﻨﺪي را ﺷﻜﻞ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ‬ ‫ﺟﺮﻣﻲ ﺑﻨﺘﺎم اﺑﺪاعﻛﻨﻨﺪه و ﻣﺆﺳﺲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﻧﻴﺴﺖ ﭼﺮاﻛﻪ ﭘﻴﺶ از‬ ‫وي در ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬اﭘﻴﻜﻮر و در ﻗﺮن ﻫﺠﺪﻫﻢ‬ ‫ﻫﻠﻮﺳﻴﺒﻮس در ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﻫﺎرﺗﻞ و ﺗﺎﻛﺮ در‬ ‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن از آن دﻓﺎع ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻧﻘﺶ‬ ‫ﻋﻤﺪه ﺑﻨﺘﺎم ﻧﻪ در اﺑﺪاع ﺳﻮدﮔﺮوي ﺑﻮد و ﻧﻪ در‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻟﺬتﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﺳﺎﻣﺎن دادن اﺻﻞ‬ ‫ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﻪوﻳﮋه در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاري و‬ ‫ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ و ﺟﻨﺎﻳﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس اﺻﻞ ﻛﻠﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻨﺘﺎم ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻨﻔﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ و ﺳﻮدﺟﻮﻳﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻨﻴﺎد اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان و ﻣﻌﻴﺎر ﻛﺮدار‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﻚ و ﺑﺪ و ﻣﻮﺟﺒﺎت آﻧﭽﻪ در‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ اﺧﻼق و ﭼﻪ در ﻋﺎﻟﻢ ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬رﻧﺞ‪ ،‬ﺧﻮﺷﻲ و ﻟﺬت اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻋﻤﻠﻲ را اﺧﺘﻴﺎر و اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺧﻮﺷﻲ و ﻟﺬت ﺣﺎﺻﻞ از آن‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺑﺎدوامﺗﺮ و ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ و ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻤﻞ ﺷﺮ و‬ ‫ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از آن دوري ﺟﺴﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ رﻧﺠﻲ از آن ﺑﺮآﻳﺪ و ﻓﺎﻳﺪه‬


‫و ﻟﺬﺗﻲ را ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن در ﭘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان اﻳﻦ اﺻﻞ را‬ ‫ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﭼﺮاﻛﻪ ﺳﻮد و ﺧﻮﺷﻲ اﻓﺮاد ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﻓﺎت و‬ ‫ﻣﺰاﺣﻤﺖ ﻧﺒﺎﻳﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ازاﻳﻦرو ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺎ ﻏﻴﺮ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻲ ﻛﺎﻣﻼً‬ ‫ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﻠﻜﻪ ﻻزم و ﻣﻠﺰوم ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪.1‬‬ ‫ﺟﺎن اﺳﺘﻮارت ﻣﻴﻞ‪ 2‬ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ از ﻃﺮﻓﺪاران و ﺗﻮﺳﻌﻪدﻫﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﻮدﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻮد اﻟﺒﺘﻪ در ﻣﻮرد ذات اﺣﺪﻳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺗﻼش‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري ﻛﺮد آﺛﺎري ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد اﻣﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺮوف را در ﻣﻮرد‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫»ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ‪«.‬‬

‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ اﺻﻞ ﺳﻮدﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎدﻳﺪ ﻣﺜﺒﺖﺗﺮ و از زاوﻳﻪ ﺧﺎﺻﻲ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﺷﻮد‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﻧﻈﺮ اﺳﻼم را در ﺧﺼﻮص ﻣﻘﺪس داﻧﺴﺘﻦ ﻛﺎر و ﺟﻬﺎد ﺑﻮدن‬ ‫ﻛﺴﺐ روزي ﺣﻼل و ﻳﺎ ﺷﻬﻴﺪ ﺷﻤﺮدن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﭘﻲ روزي ﺣﻼل رﻓﺘﻪ‬ ‫و از دﻧﻴﺎ ﻣﻲرود در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮد اﻣﺎ در اﺳﻼم و ﻓﺮﻣﺎﻳﺸﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬ ‫اﻋﻈﻢ )ص(‪ ،‬روزي و ﻛﺴﺐوﻛﺎر ﺑﻪﺷﺮط ﺣﻼل ﺑﻮدن ﻣﻘﺪس ﺷﻤﺮدهﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ و در ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻧﺎﻗﺺ ﺟﺮﻣﻲ ﺑﻨﺘﺎم و ﺟﺎن اﺳﺘﻮارتﻣﻴﻞ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ‬ ‫ﻓﺮاﻣﻮشﺷﺪه اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ آﺷﻔﺘﮕﻲ ﺑﺎزار ﻛﺴﺐوﻛﺎر و‬ ‫ﻣﺨﺪوش ﺷﺪن ﻣﺒﺎﻧﻲ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﻮدﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ‬

‫‪www resalat news com‬‬ ‫‪John Stuart Mill‬‬

‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬


‫ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ و ﺣﻼل ﺑﻮدن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ اﻳﻦ دﻗﻴﻘﺎً ﻫﻤﺎن اﻧﺤﺮاﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ آﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﺑﻴﻦ ﻛﺎرﺗﻞﻫﺎي ﺑﺰرگ اﻗﺘﺼﺎدي‪،‬‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدﻣﺤﻮران و ﻣﻤﺎﻟﻚ ﺑﺎ اﻗﺘﺼﺎد آزاد رخداده اﺳﺖ و ﺳﺒﺐ ﭘﺎﻳﻤﺎل ﺷﺪن‬ ‫اﺧﻼﻗﻴﺎت و ﻓﺪا ﺷﺪن آن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﺴﺐ ﺳﻮدﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪه و اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻤﺎﻟﻚ را واداﺷﺘﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﺧﻼﻗﻴﺎت را ﺑﻪﺻﻮرت ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎي اﺟﺒﺎري‬ ‫درآورﻧﺪ ﻣﺜﻞ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﭙﻲراﻳﺖ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻖ ﺛﺒﺖ و ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي اﻧﺤﺼﺎري‬ ‫ﻣﺨﺘﺮع از اﺧﺘﺮاع‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﭘﻮلﺷﻮﻳﻲ و‪...‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺤﺒﺖ‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻓﻮق‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺘﻔﻜﺮان ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از‬ ‫اﺧﻼق و رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ و ﻧﺤﻮه ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻮب و ﺑﺪ آن اراﺋﻪ دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق و رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺧﻼق ﻋﺒﺎرت از ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﺠﺎد و‬ ‫رواج ﻣﺤﺒﺖ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم و اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻃﺮﻓﺪاران ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮد را از اﻧﺠﻴﻞ درآوردهاﻧﺪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺤﺒﺖ‬ ‫ﻣﺤﻮر ﺑﻮدن رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ‪ 2016‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ در اﻧﺠﻴﻞ‬ ‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﺷﺎرات ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ در ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫اﻣﺎ ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻﮔﺎه ﻣﺤﺒﺖ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺤﻮر‬ ‫اﻧﺤﺼﺎري اﺧﻼق ﺑﻴﺎن ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬


‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻗﺪرت ﻫﺎﺑﺲ و ﻧﻴﭽﻪ‬ ‫ﻫﺎﺑﺲ‪ 1‬و ﻧﻴﭽﻪ ﻫﺮ دو ﻃﺮﻓﺪار و ﭘﻴﺮو و اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪﻧﻮﻋﻲ ﻣﺒﺪع »ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻗﺪرت«‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﻫﺎﺑﺲ ﻧﻈﺮﻳﻪاي را ﻋﻨﻮان ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺑﻮد وي ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮد اﺧﻼق ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺄﻣﻴﻦﻛﻨﻨﺪه ﻗﺪرت ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﻳﮕﺮ ﻫﺎﺑﺲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻫﺮ ﻛﺎر و ﻫﺮ رﻓﺘﺎري ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪي‬ ‫ﺷﻮد اﺧﻼﻗﻲ و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اﺳﺖ و ﺟﺰو ﻣﻜﺎرم اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود و‬ ‫ﺑﺮﻋﻜﺲ ﻫﺮ ﻛﺎري ﻛﻪ اﻧﺴﺎن را ﺿﻌﻴﻒ ﺟﻠﻮه ﻛﻨﺪ و ﻳﺎ ﺳﺒﺐ ﺿﻌﻒ و‬ ‫ﺗﺴﻠﻴﻢ وي ﺷﻮد ﻛﺎري ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻧﻴﭽﻪ‪ ،‬ﺗﻨﺪروﺗﺮ از‬ ‫ﻫﺎﺑﺲ ﻃﺮﻓﺪار اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺷﺪ و ﺗﺌﻮري ﻗﺪرت را اﺳﺘﺤﻜﺎم ﺑﺨﺸﻴﺪ و در‬ ‫ﻛﺘﺎب اﺑﺮﻣﺮد ﺑﺮﺧﻲ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻓﺴﺎﻧﻪاي و ﺧﻴﺎﻟﻲ ﺧﻮد را‬ ‫‪1‬‬

‫ﺗﻮﻣﺎس ﻫﺎﺑﺲ ﻳﺎ ﻫﺎﺑﺰ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺳﺎل ‪ 1588‬ﻣﻴﻼدي و ﻳﻜﻲ از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻛﺸﻮر اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬

‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﺎرﻫﺎﻳﺶ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻛﺘﺎب ﻟﻮوﻳﺎﺗﺎن )‪ (Leviathan‬ﻳﺎ دوﻟﺖ ﻫﺎﺑﺴﻲ ﺷﻬﺮت دارد‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻛﺘﺎب در ﺳﺎل ‪ 1651‬ﻣﻴﻼدي ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ و اﺳﺎس و ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻗﺮارداد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را در‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻫﺎﺑﺲ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ »ﺟﻨﮓ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﺳﺖ« و دوﻟﺖ وﺳﻴﻠﻪ‬ ‫ﺿﺮوري ﭘﺎﻳﺎنﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬دوﻟﺖ زﻧﺪﮔﻲ و اﻣﻮال اﻓﺮاد را ﺑﻪ ﺑﻬﺎي اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻄﻠﻘﻲ ﻛﻪ از آنﻫﺎ اﻧﺘﻈﺎر‬ ‫دارد‪ ،‬ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬دﺳﺘﻮرات اﻣﺮ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﺧﻴﺮ اﺳﺖ و ﻧﻬﻲ دوﻟﺖ ﺷﺮ؛ اراده‬ ‫دوﻟﺖ ﻋﺎﻟﻲﺗﺮﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺎﺑﺲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻳﺎ ﺟﻤﻬﻮري را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآورد ‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ آدﻣﻜﻲ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻛﻪ داراي زﻧﺪﮔﻲ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ اﺳﺖ و ﻧﺒﻮغ اﻧﺴﺎﻧﻲ آن را ﻃﺮح ﻛﺮده و ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ‪» -‬ﻟﻮوﻳﺎﺗﺎن« ﻧﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‬ ‫از ﻧﺎم ﻣﻮﺟﻮد اﻓﺴﺎﻧﻪاي و اﺳﺮارآﻣﻴﺰ ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﺘﺎب اﻳﻮب اﺗﺨﺎذ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺎﺑﺲ »ﻟﻮوﻳﺎﺗﺎن« را در‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻌﺮوف ﭼﺎپ اول اﺛﺮ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪ :‬ﻏﻮﻟﻲ ﺗﺎجدار ﻛﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮي در ﻳﻚ دﺳﺖ و ﻳﻚ ﻋﺼﺎ‪ -‬از آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﭘﺎپ در‬ ‫دﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ -‬در دﺳﺖ دﻳﮕﺮ دارد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪» ،‬ﻟﻮوﻳﺎﺗﺎن« ﻧﻴﺮوي ﻧﻈﺎﻣﻲ و روﺣﺎﻧﻲ را در اﺧﺘﻴﺎر دارد ﻛﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﺑﺮ‬ ‫اﺷﻴﺎ و زﻣﻴﻦ و وﺟﺪانﻫﺎ را ﺑﻪ او داده اﺳﺖ‪ .‬روح ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ »ﻟﻮوﻳﺎﺗﺎن« از ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ؛ ﻣﻔﺎﺻﻞ او از ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﻨﺎﺻﺐ؛‬ ‫اﻋﻀﺎي او ﻗﻮاي ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ و ﻣﺠﺮﻳﻪ؛ اﻋﺼﺎب او ﭘﺎداش و ﻣﺠﺎزات؛ ﻧﻴﺮوي او رﻓﺎه و ﺛﺮوت ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎء ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص؛‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ او از رﺳﺘﮕﺎري ﻣﺮدم؛ ﺣﺎﻓﻈﻪ او از ﻣﺸﺎوران؛ ﻋﻘﻞ و اراده او از ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﺼﻮﺑﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻼﻣﺖ او از اﺟﻤﺎع‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫او از ﺷﻮرش‪ ،‬ﻣﺮگ او از ﺟﻨﮓ داﺧﻠﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﺟﻮاد ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ‪» ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺎﻣﺲ ﻫﺎﺑﺰ« )ﻓﺎرﺳﻲ(‪ .‬داﻧﺸﻨﺎﻣﻪ آﺛﺎر‬ ‫ﺳﺮوش(‪.‬‬


‫ﻛﻪ ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ازﻧﻈﺮ وي ﺑﺎﻳﺪ آن را اﻟﮕﻮ ﻗﺮار دﻫﺪ را ﺗﻮﺿﻴﺢ داد‪ .‬ﻫﺎﺑﺲ‬ ‫ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﺟﺒﻦ را ﻣﺜﺎل زد ﻛﻪ ﺷﺠﺎﻋﺖ ﭼﻮن ﻗﺪرت را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‬ ‫ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اﺳﺖ و ﺗﺮﺳﻮ ﺑﻮدن ﻛﻪ ﺿﻌﻒ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ ﻳﺎ‬ ‫ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﻲ و ﺟﻮد و ﻛﺮم ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻗﺪرت ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ وي‬ ‫اﺟﺎزه اﺳﺘﻴﻼ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻧﻴﺰ از رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود و‬ ‫ﺑ‪‬ﺨﻞ و ﺧﺴﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺿﻌﻒ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪي و ﻓﻘﺮ ﻛﻪ اوﻟﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻗﺪرت ﺑﻮده و ﻳﺎ آن را اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬ ‫دوﻣﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺿﻌﻒ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﺎﺑﺲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ازآﻧﺠﺎﻛﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‬ ‫ذاﺗﺎً و ﻣﺎﻫﻴﺘﺎً در ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﺑﺎﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫ﻫﺮ ﻛﺲ ﺣﻖ دارد ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﺤﻮ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ‬ ‫ﻛﻨﺪ و ﻣﺠﺎز اﺳﺖ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاﻓﺶ ﻫﺮ‬ ‫اﻗﺪاﻣﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻔﻜﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﻧﮕﺎه ﺳﻄﺤﻲ ﻳﻚ ﻧﻮع ﺟﺎﻣﻌﻪ رﻗﺎﺑﺖﺟﻮ را اﻧﺴﺎن ﻣﺘﺼﻮر ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺮاﺗﺮ از اﻳﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺟﺎزه ﺟﻨﮓ ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻫﻤﻪ را ﺻﺎدر‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣﺨﻞ اﻣﻨﻴﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻮده و ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﻫﺮجوﻣﺮج‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ اﻓﺮاد ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻣﺠﺎز ﺑﻪ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺎن و ﻣﺎل دﻳﮕﺮان ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﺪ و دﺳﺘﺎورد‬ ‫ﻣﺘﻤﺪﻧﺎﻧﻪ و اﺧﻼق ﻣﺤﻮري در ﭘﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫رﺳﻴﺪ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺗﺮس ﻣﺪاوم و ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﺑﻴﻢ ﭘﺎﻳﺪار و ﺧﻄﺮ ﻣﺮگ اﺳﺖ ﻛﻪ‬


‫زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن را ﻣﻬﺠﻮر‪ ،‬ﻓﻼﻛﺖﺑﺎر‪ ،‬ﭼﻨﺪشآور‪ ،‬ﺣﻴﻮاﻧﻲ و ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪ دﻳﮕﺮ »ﺟﻨﮓ ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻫﻤﻪ« اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ ﻧﺎﻋﺎدﻻﻧﻪاي‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺼﺪاق ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬زﻳﺮا درﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺪرﺗﻲ‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻴﺴﺖ و در آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮﻗﺮار‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﻲ و ﻇﻠﻢ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﺪارد‪ .‬اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﺠﺎز ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫از زﻧﺪﮔﻲﺷﺎن ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻛﻨﺪ و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﻛﺎرﺑﺮد ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻫﺎﺑﺲ‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎً در وﺿﻌﻴﺖ ﺟﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﻧﻴﺮﻧﮓ »دو‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺻﻠﻲ« ﻫﺴﺘﻨﺪ و ازآﻧﺠﺎﻛﻪ در ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻫﺮ ﻛﺲ از اﻳﻦ ﺣﻖ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻣﻮردﻋﻼﻗﻪي ﺧﻮد ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﮔﺮدد‪،‬‬ ‫ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ واﻗﻌﺎً ﺻﺎﺣﺐ ﭼﻴﺰي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺗﻨﻬﺎ ﺻﺎﺣﺐ‬ ‫آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ زور ﻳﺎ ﻧﻴﺮﻧﮓ ﺑﻪ ﭼﻨﮓ آورده و ﻓﻘﻂ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ آن را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺼﺮف دﻳﮕﺮان ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻧﻴﭽﻪ‪ 2‬ﭘﺎ را ﻓﺮاﺗﺮ ﮔﺬاﺷﺖ و ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪ اﻧﺴﺎن ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻃﺮﻓﺪار‬ ‫ﺿﻌﻔﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﺮاﻛﻪ وي را ﺿﻌﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻟﺬا از اﻋﻤﺎل ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺣﻤﺎﻳﺖ و‬ ‫ﻃﺮﻓﺪاري از ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪان و ﻧﻔﺮات اول و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن اﺳﺖ و از‬

‫‪1‬‬

‫)ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از دوﻳﭽﻪ وﻟﻪ‪ -‬ﺑﻬﺮام ﻣﺤﻴﻲ(‬

‫‪2‬‬

‫ﻓﺮﻳﺪرﻳﺶ وﻳﻠﻬِﻠﻢ ﻧﻴﭽﻪ )‪ (Friedrich Wilhelm Nietzsche‬در ﺳﺎل ‪ 1844‬ﻣﻴﻼدي ﻣﺘﻮﻟﺪ و در ﺳﺎل ‪1900‬‬

‫ﻣﻴﻼدي وﻓﺎت ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬وي در ﺳﺎل ‪ ،1869‬ﺑﻪ ﻛُﺮﺳﻲ اﺳﺘﺎدي ﻓﻴﻠﻮﻟﻮژي ﻛﻼﺳﻴﻚ در داﻧﺸﮕﺎه ﺑﺎزل دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻧﻴﭽﻪ‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﺳﺘﺎد ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻮد ﻳﻚ ﺷﺎﻋﺮو آﻫﻨﮕﺴﺎزﻫﻢ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﺪ و ﺑﻪ زﺑﺎن ﻫﺎي ﻻﺗﻴﻦ و ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﻣﺴﻠﻂ ﺑﻮد‪ ،‬آﺛﺎر‬ ‫وي ﺗﺄﺛﻴﺮي ژرف ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﺑﻌﺎد ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻏﺮب ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﺛﺎرش ﻣﻤﻠﻮ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﺧﻼق‪ ،‬زﻳﺒﺎﻳﻲﺷﻨﺎﺳﻲ‪،‬‬ ‫ﺗﺮاژدي‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺧﺪاﻧﺎﺑﺎوري و ﺧﻮدآﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﭽﻪ اﺳﺎس و ﺑﻨﻴﺎن اﺧﻼق را زﻳﺮ ﺳﻮال ﺑﺮده اﺳﺖ و ﺑﺎ دﻳﺪ‬ ‫ﺷﻜﺎك ﺑﻪ ارزش ﻫﺎ و ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري آن ﻫﺎ را ﻻﻳﺘﻐﻴﺮ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬


‫ﺻﻔﺎت ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ در ﻧﻈﺮ ﻧﻴﭽﻪ ﻃﺮﻓﺪاري از ﺳﺘﻢ دﻳﺪه‪ ،‬ﻓﻘﻴﺮ و‬ ‫ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آﭘﻮﻟﻮﻧﻲ و دﻳﻮﻧﻴﺴﻲ‪ 1‬ﻳﻚ ﻣﻔﻬﻮم دو‪-‬وﺟﻬﻲ‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﻤﺎري از ﭼﻬﺮهﻫﺎي‬ ‫اﺳﻄﻮرهاي ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻳﻌﻨﻲ آﭘﻮﻟﻮ و‬ ‫دﻳﻮﻧﻴﺴﻮس ﺷﻜﻞﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﭽﻪ در ﻛﺘﺎب‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »زاﻳﺶ ﺗﺮاژدي« ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫اﺷﺎرهﻛﺮده اﺳﺖ ﻧﻴﭽﻪ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬ ‫ﻛﺘﺎب زاﻳﺶ ﺗﺮاژدي داﺳﺘﺎﻧﻲ اﺳﻄﻮرهاي را از ﻳﻮﻧﺎن آورده ﻛﻪ در آن‬ ‫ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺗﻼشﻫﺎي ﺷﺎه ﻣﻴﺪاس در ﺟﻨﮕﻞ ﺑﺮاي ﺷﻜﺎر ﺳﻴﻠﻨﻮس‪ ،‬ﻫﻤﺰاد‬ ‫دﻳﻮﻧﻴﺴﻮس‪ ،‬رواﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ از ﺳﺎلﻫﺎ ﺗﻼش‪ ،‬ﺷﺎه ﻣﻴﺪاس ﺳﻴﻠﻨﻮس‬ ‫را در ﺟﻨﮕﻞ ﺑﻪ ﭼﻨﮓ ﻣﻲآورد و از او اﻳﻦ ﺳﺆال را ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﻲﺗﺮﻳﻦ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰ در زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺳﻴﻠﻨﻮس‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬آه‪ ،‬اي ﻧﮋاد‪ ‬ﻣﺼﻴﺒﺖزده ﻓﺎﻧﻲ… ﭼﺮا ﻣﺮا وادار ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﭼﻴﺰي‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻼح ﺷﻤﺎﺳﺖ آن را ﻧﺸﻨﻮﻳﺪ؟ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺸﻨﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﻲﺗﺮﻳﻦ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰ ﻣﻄﻠﻘﺎً از دﺳﺘﺮسِ ﺷﻤﺎ ﺧﺎرج اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ دﻧﻴﺎ‬ ‫ﻧﻴﺎﻣﺪن‪ ،‬ﻧﺒﻮدن‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺑﻮدن‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻨﻲﺗﺮﻳﻦ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰ در دﻧﻴﺎ؛‬ ‫اﻣﺎ در درﺟﻪ دوم ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﺧﻮاﺳﺘﻨﻲﺗﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﺎ… ﻫﺮ ﭼﻪ زودﺗﺮ‬ ‫ﻣ‪‬ﺮدن اﺳﺖ‪ «...‬ﻧﻴﭽﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ‬ ‫‪Appollonian- Dionysian‬‬

‫‪١‬‬


‫»وﺣﺸﺖ ﻫﺴﺘﻲ و وﺟﻮد« را درك ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ از ﻫﻤﻴﻦ رو ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن‬ ‫اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻠﺦ )ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻳﻮﻧﻴﺴﻲ ﻫﺴﺘﻲ(‪ ،‬ﻫﻨﺮﻫﺎي زﻳﺒﺎ و ﺧﺪاﻳﺎن اﻟﻤﭙﻲ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﻫﻤﭽﻮن ﻳﻚ ﻟﻔّﺎﻓﻪ و اﺳﺘﺘﺎرِ روﻳﺎﮔﻮﻧﻪ )وﺟﻪ آﭘﻮﻟﻮﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ( آﻓﺮﻳﺪﻧﺪ‪ 1.‬ﻃﺮف‪ ‬آﭘﻮﻟﻮﻧﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ روﻳﺎﮔﻮﻧﻪ و ﻣﻤﻠﻮ از ﺗﻮﻫﻤﺎت‬ ‫اﺳﺖ؛ و ﻃﺮف‪ ‬دﻳﻮﻧﻴﺴﻲ ﺣﺎﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﺳﺮﻣﺴﺘﺎﻧﻪ ﻛﻪ آزادي ﻏﺮاﻳﺰ و ﻛﻨﺎر‬ ‫زدن ﻣﺮزﻫﺎ و ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎ را ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﻘﺎﺑﻼت‬ ‫آﭘﻮﻟﻮﻧﻲ‬

‫و‬

‫دﻳﻮﻧﻴﺴﻲ‬

‫در‬

‫ﺑﻄﻦ‬

‫ﻛﺸﻤﻜﺶﻫﺎ و ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺗﺮاژدي ﻣﺒﺮﻫﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺗﺮاژﻳﻚ‪ ‬درام ﻳﺎ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻧﺨﺴﺖ داﺳﺘﺎن‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ‬

‫دﻳﻮﻧﻴﺴﻮس‬

‫دﻧﺒﺎل اﻳﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬ ‫ﭘﺮآﺷﻮب و ﻧﺎﻣﺘﻌﺎدل )وﺟﻪ دﻳﻮﻧﻴﺴﻲ ﻫﺴﺘﻲ او( ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﻌﺎدل و ﻧﻈﻢ‬ ‫)وﺟﻪ آﭘﻮﻟﻮﻧﻲِ ﻫﺴﺘﻲ او( اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ؛ اﻣﺎ درﻧﻬﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﺗﻼش ﻣﺴﺘﻤﺮ وي‬ ‫ﺑﻲﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﺮگ ﻫﻢآﻏﻮش ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻴﭽﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ‬ ‫ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد ﻛﻪ ﺑﺨﺶ دﻳﻮﻧﻴﺴﻲ‪ 2‬ﺑﺪون ﭼﺎﺷﻨﻲِ آﭘﻮﻟﻮﻧﻲ‪ 3‬ﻓﺎﻗﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎري‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر اﻳﺠﺎد و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻫﻨﺮي ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﺨﺶ‬ ‫‪1‬‬

‫ﻓﺮﻳﺪرﻳﺶ ﻧﻴﭽﻪ‪ ،‬ﺳﭙﻴﺪهدم‪ ،‬ﻛﺘﺎب اول‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر ‪14‬‬

‫‪2‬‬

‫دﻳﻮﻧﻴﺴﻮس اﻳﺰد ﺷﺮاب و ﻛﺸﺎورزي در ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎ اﺻﻠﻴﺖ ﺗﺮاﻛﻴﻪاي )اﻫﻞ ﺗﺮاس( ﺑﻮد‪ .‬دﻳﻮﻧﻴﺴﻮس ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﺰد‬

‫ﺷﺮاب ﺑﺎ ﻗﺪرت ﻣﺴﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﻲاش‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻤﺎد ﺗﻤﺎم آﻳﻴﻦﻫﺎ و آﺛﺎر ﺷﺮاب در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮد‪ .‬در اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎي ﻳﻮﻧﺎن‪ ،‬دﻳﻮﻧﻴﺴﻮس‬ ‫ﻳﻚ ﺟﺎم ﺧﺮﮔﻮﺷﻲ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ از آن ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪ ﻫﻴﭻﮔﺎه ﺧﺎﻟﻲ ﻧﻤﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪3‬‬

‫اﺻﻮل آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺧﺮدورزي و ﻓﺮدﻣﺪاري در ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي‪.‬‬


‫آﭘﻮﻟﻮﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺪون ﭼﺎﺷﻨﻲِ دﻳﻮﻧﻴﺴﻲ از ﺷﻮر و وﺟﺪي ﺿﺮوري در ﺑﻄﻦِ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻲﻧﺼﻴﺐ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﻘﻖ ﺷﺪنِ ﺗﻌﺎدﻟﻲ زﻳﺒﺎ و ﻇﺮﻳﻒ‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺪ‪ ‬ﻇﻬﻮرِ ﻫﻨﺮي اﺻﻴﻞ ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻴﭽﻪ در ﻛﺘﺐ و رﺳﺎﻻت‬ ‫ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﺳﺎده ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻓﺮﻳﺪرﻳﺶ وﻳﻠﻬِﻠﻢ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫ﻧﺎﺗﻮان و ﺿﻌﻴﻒ از درد و رﻧﺞ رﻫﺎ ﺷﻮد و ﺑﻪ آﺳﻮدﮔﻲ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﺎﻳﺪ او را‬ ‫رﻫﺎ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻧﻴﭽﻪ در ﻣﻔﻬﻮم »اﺑﺮﻣﺮد‪ «2‬ﻳﺎ »اﺑﺮ اﻧﺴﺎن‪ «3‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ در رگﻫﺎي‬ ‫ﻳﻚ ﻣﺮد ﻗﻮي ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺠﺎي ﺧﻮن‪ ،‬ﻧﻴﺘﺮوﮔﻠﻴﺴﻴﺮﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺮد ﻗﻮي ﻧﺒﺎﻳﺪ درراه‬ ‫ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ و ﻟﺬات ﻃﺒﻴﻌﻲ از ﭼﻴﺰي ﻫﺮاس داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ‬ ‫ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ و ﻗﻬﻘﻬﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ ﭼﺮاﻛﻪ ﻧﺎراﺣﺘﻲ و ﻏﻢ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺿﻌﻒ اﺳﺖ و‬ ‫ﻛﺎري ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه اﺳﺖ از ﻣﺒﺎرزه ﻧﺘﺮﺳﺪ ﭼﺮاﻛﻪ ﺗﺮس ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺿﻌﻒ‬ ‫ﺑﻮده و ﻛﺎري ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ و ﻏﺮاﻳﺰ ﺧﻮد را از ﺗﺮس و ﻳﺎ از‬ ‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺳﺮﻛﻮب ﻧﻜﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﻟﻘﺐ ﻣﺮد ﻗﻮي و اﺧﻼﻗﻲ را ﺑﻪ‬ ‫وي داد‪.‬‬

‫‪١‬‬

‫‪2‬‬

‫‪The Birth of Tragedy Summary‬‬ ‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻓﺮدرﻳﺶ ﻧﻴﭽﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﻮي وي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺪﻓﻲ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ زرﺗﺸﺖ‬

‫ﺑﻴﺎن ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪Übermensch‬‬

‫‪٣‬‬


‫ﻧﻴﭽﻪ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺧﻮد ﺳﻪ ﻣﻔﻬﻮم‪:‬‬

‫)واﭘﺴﻴﻦ‬ ‫را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮاد ﻧﻴﭽﻪ از‬

‫)اﻧﺴﺎن(‪Mensch،‬‬

‫‬

‫)اﺑﺮاﻧﺴﺎن(‪Ubermensch‬‬

‫‬

‫اﻧﺴﺎن(‪der letzte Mensch‬‬

‫‬

‫‪Ubermensch‬‬

‫ﻫﻤﺎن ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺴﺘﺘﺮ در‬

‫»اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ« اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪراﺳﺘﻲ از ﺗﺮس و‬ ‫ﺧﺮاﻓﻪ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﺸﺮ رﻫﺎﺷﺪه اﺳﺖ از ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ ﻫﺮاﺳﻲ ﺑﻪ دل راه ﻧﻤﻲدﻫﺪ و‬ ‫آزادي راﺳﺘﻴﻦ را درﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻧﺴﺎن ازﻧﻈﺮ ﻣﻌﻨﻮي ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ و‬ ‫ﻫﺴﺘﻲ را ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﻮﺟﻮدات اﻓﺴﺎﻧﻪاي‪،‬‬ ‫ﺑﺎورﻫﺎي ﺧﺮاﻓﻲ و ﺟﻬﺎنﻫﺎي ﺧﻴﺎﻟﻲ را ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻛﻨﻮن اﻳﻦ اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻣﻞ در ﻏﻴﺒﺖ ﺧﺪا »ﻣﻌﻨﺎي ﻫﺴﺘﻲ« را ﺑﺮ ﮔﺮدن ﻣﻲﮔﻴﺮد‬ ‫و اراده ﺧﻮد را ﺑﺎ اراده ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻳﻜﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﺮ اﻧﺴﺎن ِ ﻧﻴﭽﻪ دو اﺻﻞ ﺑﻨﻴﺎدي ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻧﻴﭽﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ »ﺧﻮاﺳﺖ‪ ‬ﻗﺪرت«‬ ‫ »ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺟﺎوداﻧﻪ‪ ‬ﻫﻤﺎن«‬ ‫را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد و ﺣﻘﺎﻳﻘﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.1‬‬

‫‪١‬‬

‫ﻓﺮدرﻳﺶ ﻧﻴﭽﻪ‪ ،‬ﺣﺎﺷﻴﻪﻫﺎي ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ زرﺗﺸﺖ ‪.‬ﺗﺮﺟﻤﻪ دارﻳﻮش آﺷﻮري ‪.‬ﭼﺎپ ‪ .15‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ آﮔﻪ‪،‬‬

‫‪ .1379‬ص‪.350-351 .‬‬


‫»ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺑﺮرﺳﻲ اﺟﻤﺎﻟﻲ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻓﻮق در ﻣﻮرد اﺧﻼق«‬ ‫ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﻌﺎدت و اﻋﺘﺪال‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺴﺎن دﻧﺒﺎل ﺳﻌﺎدت و‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺮﻗﻲ در ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ازﺟﻤﻠﻪ‬ ‫در ﻣﺤﻞ ﻛﺎر و در داﺧﻞ ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫اﺳﺖ ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻟﺬا ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﺴﻲ را در ﺟﻬﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺠﺎي‬ ‫ﺳﻌﺎدت‪ ،‬دﻧﺒﺎل ﺷﻘﺎوت و ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ ﺑﺮود‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ اذﻋﺎن ﻛﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻋﺘﺪال‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻨﻜﻪ در ﺑﺴﻴﺎري از اﻣﻮر ﺻﺎدق و ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻟﺬا در ﻧﮕﺎه ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﻋﻘﻞ ﭘﻨﺪاﺷﺖ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان و‬ ‫ﻣﻨﺘﻘﺪاﻧﻲ ﻫﻢ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﻧﻘﺪ ﻛﺮده و آن را ﻧﺎﻗﺺ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‬ ‫و ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن ﻧﻘﺺ آن‪ ،‬ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﻧﻘﺾ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ آوردهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻛﺴﺐ داﻧﺶ و ﺻﺪاﻗﺖ و ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬وﻓﺎي ﺑﻪ ﻋﻬﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺮب و اﻣﺜﺎل‬ ‫آن را ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ اﻓﺮاط در آنﻫﺎ اﺗﻔﺎﻗﺎً ﺟﺎﻳﺰ و ﺧﻮب اﺳﺖ و‬ ‫ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪاﻋﺘﺪال ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻧﺼﻒ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ دروغ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﺗﺎ ﻧﺼﻔﻪ دﻧﺒﺎل ﻋﻠﻢ ﺑﺮود ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ‬ ‫اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺑﻪ ﺑﺤﺚﻫﺎي ارﺳﻄﻮ ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﻲﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‬ ‫ﺣﺮف از ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻣﻲزﻧﺪ و اﻇﻬﺎر ﻣﻲدارد ﻧﻘﻄﻪ اﻋﺘﺪال ﻫﺮ ﺷﺨﺺ ﻣﺘﻔﺎوت‬


‫اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺷﺨﺺ ﺗﻮان دارد‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ اﻋﺘﺪال وي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻧﻘﻄﻪ‬ ‫اﻓﺮاط ﺳﺎﻳﺮ اﺷﺨﺎص ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻟﺬا ﺑﺤﺚ ﺗﻮان واﻗﻌﻲ ﺷﺨﺺ را در ﻧﻈﺮ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ و اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ارﺳﻄﻮ دﻧﺒﺎل ﻧﺸﺎن دادن راه ﺳﻌﺎدت ﻫﻤﻪﺟﺎﻧﺒﻪ‬ ‫اﺳﺖ و ﻧﻪ راه ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻮدن و ﺻﺎدق ﺑﻮدن‪ ،‬ﻣﻌﺼﻮم ﺑﻮدن و‪ ...‬رﺷﺪ ﺑﻴﺶ‬ ‫اﻧﺪازه در ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﺳﺒﺐ ﻧﻘﺼﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺳﺎﻳﺮ اﻣﻮرات‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﻪﻋﻨﻮانﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﻓﺮدي ﻛﻞ زﻧﺪﮔﻲ را ﻓﻘﻂ دﻧﺒﺎل ﻋﻠﻢ‬ ‫ﺑﺮود و اﻓﺮاط ﻛﻨﺪ از رواﺑﻂ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬اﺣﺴﺎن ﺑﻪ واﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻋﺒﺎدات‪،‬‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده و‪ ...‬ﺑﺎزﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ وي ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ ﻫﻴﭻﮔﺎه ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ و ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻟﺬتﮔﺮاﻳﻲ‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻟﺬتﮔﺮاﻳﻲ ﻳﻜﻲ از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪي را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ‬ ‫از ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ و ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻋﺎﻃﻔﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ واﻟﺪﻳﻦ‬ ‫از ﺟﺎن ﺧﻮد ﺑﮕﺬرﻧﺪ ﺗﺎ ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن را ﻧﺠﺎت دﻫﻨﺪ ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎدران و‬ ‫ﭘﺪراﻧﻲ ﻛﻪ از ﻏﺬاي ﺧﻮد و ﻟﺬات ﺧﻮد ﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺗﺎ ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن ﺻﺎﺣﺐ‬ ‫ﻟﺬات ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎه ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه از ﺟﺎن ﺧﻮد ﻣﻲﮔﺬرد ﺗﺎ ارﺗﺶ وي ﭘﻴﺮوز ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﺎه ﺳﺮﺑﺎز از ﺗﻤﺎم ﻟﺬاﻳﺬ ﻣﺎدي دﺳﺖ ﻣﻲﻛﺸﺪ ﺗﺎ ﺧﺎﻧﻮادهاش‪ ،‬وﻃﻦ و ﻣﻴﻬﻦ‬ ‫و ﺣﺘﻲ دﻳﻨﺶ را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬


‫در ﻧﻈﺮﻳﺎت اﭘﻴﻜﻮر ﻫﻢ ﺗﻨﺎﻗﺾ وﺟﻮد دارد ﮔﻮﻳﻲ وي ﻫﻤﻪ را ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫و ﻳﻚ ﻧﺴﺨﻪ واﺣﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻲ اﻓﺮاد‬ ‫ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ ﻟﺬت ﻣﺤﺒﺖ و ﺧﻮردن و آﺷﺎﻣﻴﺪن را ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ و دﻧﺒﺎل ﻟﺬات‬ ‫ﺟﺎهﻃﻠﺒﻲ ﻛﻪ آن را ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﺑﺮوﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺿﺮر و‬ ‫ﺗﺒﻌﺎت ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﻲ ﻛﻤﺘﺮ از ﺟﺎهﻃﻠﺒﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺻﻞ ﻗﻀﻴﻪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺪش‬ ‫ﻧﻤﻲآﻳﺪ دﻧﺒﺎل ﻟﺬات ﻫﻢ ﺑﺮود ﺻﺤﺖ‬ ‫دارد ﻟﻜﻦ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺳﺆاﻻت و‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺒﻬﻢ زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ‬ ‫ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﻪﺗﻨﺎﺳﺐ داﺷﺘﻪﻫﺎﻳﺶ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫اﺑﺘﺪاي اﻣﺮ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺳﺆاﻻت ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻴﺎﺑﺪ ﺑﺪون ﻳﺎﻓﺖ ﭘﺎﺳﺦ‪ ،‬دﭼﺎر اﻧﺤﺮاف ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻣﺜﻼً ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬ ‫ﻟﺬات و ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﻌﻨﻮي و ﻣﺎدي آن و ﻧﻴﺰ ﻧﻈﺎم ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ آن در ﻫﺮ ﻓﺮد و‬ ‫ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ در ﻧﻈﺮﻳﺎت اﭘﻴﻜﻮر و‬ ‫آرﻳﺴﺘﻴﭙﻮس ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻣﺒﻬﻢ و اﻳﻦ ﺳﺆاﻻت‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫ﻟﺬتﮔﺮاﻳﻲ دﭼﺎر اﻧﺤﺮاف اﺳﺎﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﻣﻨﺘﻘﺪان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ اﮔﺮ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺳﺒﺐ رواج اﺧﻼق ﻣﻲﺷﺪ ﭘﺲ‬ ‫ﭼﺮا ﺳﺎرﻗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺿﺮر و ﺑﻲاﺧﻼﻗﻲ دزدي و ﺳﺮﻗﺖ ﻣﻌﺘﺮف اﺳﺖ دﺳﺖ‬


‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺷﺮ و ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﻲزﻧﺪ؟ ﻳﺎ ﻓﺮد ﻛﺬاب و دروغﮔﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺻﺪاﻗﺖ‬ ‫را ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺻﻔﺖ اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﭼﺮا اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‬ ‫ﻣﻨﺘﻘﺪان ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﻧﻜﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫اوﻻً اﻓﻼﻃﻮن رﻓﺘﺎر و اﻋﻤﺎل ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از اراده و اﺧﺘﻴﺎر را ﻛﺮدار اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﺎدات ﺷﻜﻞﮔﺮﻓﺘﻪ از دوران ﻛﻮدﻛﻲ‪ ،‬ﻓﺮدي‬ ‫دﺳﺖﻛﺞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ دروغﮔﻮﻳﻲ و اﻣﺜﺎل آن را ﭘﻴﺸﻪ ﺧﻮدﺳﺎﺧﺘﻪ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺜﺎل و ﻣﻼﻛﻲ ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻓﻼﻃﻮن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر رود‪ ،‬ﭼﺮاﻛﻪ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل‬ ‫از ﺣﺎﻟﺖ ارادي ﺧﺎرجﺷﺪه اﺳﺖ و ازﻧﻈﺮ اﻓﻼﻃﻮن آن ﺧﺎﺻﻴﺖ را ﻧﻤﻲﺗﻮان‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻌﻴﺎر اﺧﻼﻗﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺛﺎﻧﻴﺎً اﻓﻼﻃﻮن در ﺧﺼﻮص رواج آﻧﻲ اﺧﻼق ﺳﺨﻨﻲ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ و آن را‬ ‫ﺗﺎﺑﻊ ﺷﺮاﻳﻂ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺳﺒﺐ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻧﺴﺎن راه ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ را در اﺧﻼق ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺳﻌﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ در‬ ‫آن ﮔﺎم ﺑﮕﺬارد اﻳﻦ ﮔﺎم ﮔﺬاﺷﺘﻦ در ﺑﺮﺧﻲ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﻘﺪور ﻧﺒﻮدن‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ آرزو ﻣﻲﺷﻮد ﻫﻤﺎن ﺳﺎرق را ﻣﺜﺎل ﻣﻲزﻧﻴﻢ اﮔﺮ ﺷﺮاﻳﻂ‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮد آن ﺳﺎرق ﺑﻪﻫﻴﭻﻋﻨﻮان ﺑﺎﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺮ ﺷﺮ ﺑﻮدن ﺳﺮﻗﺖ‪،‬‬ ‫دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻗﺖ ﻧﻤﻲزد‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ اﺧﻼﻗﻴﺎت ﺗﻚﺗﻚ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺎري‬ ‫و ﺟﺎريﺷﺪه و رواج ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻓﻼﻃﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮي ﻧﺪاده ﻛﻪ ﻣﺜﻼً ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮاي ﻣﻌﺮﻓﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن در ﺧﺼﻮص ﺷﺮارت ﺳﺮﻗﺖ‪ ،‬در ﻳﻚ ﻣﺎه‬ ‫ﻳﺎ ﺳﺎل ﺑﺨﺼﻮص‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﺮ ﺑﻮدن ﺳﺮﻗﺖ ﭘﻲ ﺑﺒﺮﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮﻗﺖ ﺑﻪﻳﻚﺑﺎره‬ ‫ﺣﺬف ﺷﻮد و در ﻣﺎه و ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﺑﻪ دروغﮔﻮﻳﻲ و ﺷﺮ ﺑﻮدن آن ﻣﻌﺮﻓﺖ‬


‫ﻳﺎﺑﻨﺪ و آن ﺣﺬف ﺷﻮد و ‪ ...‬ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺑﺎﻫﻢ رخ دﻫﻨﺪ و ﺗﻘﻮﻳﺖﻛﻨﻨﺪه ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﮔﺮ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﺎر و‬ ‫ﺛﺮوت و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻲﺗﻮان اﻣﻴﺪوار ﺑﻮدن ﺳﺮﻗﺖ ﻫﻢ از ﺑﻴﻦ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ رود و رﻳﺎ ﺣﺬفﺷﺪه و ﺻﺪاﻗﺖ رواج ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‬ ‫ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﻳﮕﺮ ﺑﺪون رواج ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر ﺣﺬف ﺳﺮﻗﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﻣﻌﺮﻓﺖ‬ ‫ﺑﺮ آن و ﺗﺒﻌﺎت آن‪ ،‬ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻜﺘﻪ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﻼﻃﻮن وﻗﺘﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﭘﻴﺪا‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮرش ﻳﻚ ﻓﺮد ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺗﻤﺎﻣﻲ‬ ‫اﻧﺴﺎنﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪﺗﻤﺎﻣﻲ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﺧﻼﻗﻲ و آﺛﺎر و ﺗﺒﻌﺎت آن‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﮔﺮ ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻻزم را ﻳﺎﺑﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﺷﺮاﻓﺖ و ﺻﺪاﻗﺖ و‪ ...‬در ﻛﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮي‪ ،‬رواج ﭘﻴﺪاﻛﺮده و‬ ‫ﻇﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﻲ‪ ،‬ﺳﺮﻗﺖ و‪ ...‬رﻳﺸﻪﻛﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻠﺒﻴﻮن‬ ‫در ﻗﺎﻟﺐ ﻳﻚ ﻧﮕﺮش ﺑﺪﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ و ﺣﺘﻲ ﺑﺎ ﻧﮕﺎه واﻗﻊﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎﺋﻨﺎت ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ و اﻧﺴﺎن ﻣﺼﻴﺒﺖ زا ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺷﻜﻲ در آن ﻧﻴﺴﺖ ﭼﺮاﻛﻪ‬ ‫ﻫﻴﭻوﻗﺖ از آﺳﻤﺎن ﻃﻼ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺎرﻳﺪ و ﻫﻴﭻ زﻟﺰﻟﻪاي ﺳﺒﺐ آﺑﺎدي‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻃﻮﻓﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﺧﺎﻧﻪاي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ اﻟﺒﺘﻪ‬ ‫ﻣﻨﺘﻘﺪان ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺎواﺳﻄﻪ ﺗﻔﺎﺳﻴﺮي اراﺋﻪ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻠﻪ زﻟﺰﻟﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬


‫ﻣﺼﺎﻟﺢﻓﺮوﺷﺎن را ﻏﻨﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎران ﺧﻮد ﻃﻼﺳﺖ اﮔﺮ زراﻋﺖ ﺑﺎﺷﺪ و‪...‬؛‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﺧﻴﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪون واﺳﻄﻪ ﺧﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ ﺧﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ وﮔﺮﻧﻪ‬ ‫ﻫﺮ ﺷﺮي در ﮔﺎمﻫﺎ و ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي ﺧﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد ﻣﺜﻞ‬ ‫ﺳﺮﻗﺖ و دﺳﺘﮕﻴﺮي و زﻧﺪان ﻣﻲﺗﻮان ﺳﺒﺐ ﺗﺄدﻳﺐ ﻓﺮد ﺷﻮد و ﻣﺜﻞ آن‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻮع اﺳﺘﺪﻻل ﺷﺒﻴﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻓﻼﻧﻲ ﻣﻌﺘﺎد ﺷﺪ و اﻋﺘﻴﺎد ﺳﺒﺐ‬ ‫ﻧﺸﺌﻪ وي ﺷﺪ و از ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻋﺒﻮر ﻧﻜﺮد و ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺑﻪ او ﻧﺰد ﭘﺲ اﻋﺘﻴﺎد‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮب ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ! و اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ؛ اﻣﺎ ﻛﻠﺒﻴﻮن در‬ ‫ﻧﺎاﻣﻴﺪي از اﺻﻼح و ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ زﻣﺎم اﻣﻮر و اﺧﻼﻗﻴﺎت ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ و اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻴﺮ از اﻧﺴﺎن و ﻃﺒﻴﻌﺖ راه را ﺑﻪاﺷﺘﺒﺎه رﻓﺘﻪاﻧﺪ ﭼﺮاﻛﻪ‬ ‫ﺗﻤﺪن و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان اﻣﻴﺪوار ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺨﺮب ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻮد و اﻣﻴﺪوار ﺑﻪ آﻣﻮزش و ﻳﺎدﮔﻴﺮي اﺧﻼﻗﻴﺎت‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺨﺸﻲ از اﺧﻼق را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫اﻟﺰاﻣﻲ ﻛﺮد و ﺟﻮاﻣﻊ اﻣﻦ و اﺧﻼﻗﻲ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا اﺷﻜﺎل اﺻﻠﻲ ﻛﻠﺒﻴﻮن و ﻧﻈﺮﻳﺎت آنﻫﺎ در اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪ‬ ‫ﻛﻠﺒﻴﻮن وﺿﻊ ﮔﺬﺷﺘﻪ و وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺟﻮاﻣﻊ آن زﻣﺎن ﺑﻮد و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻌﻤﻴﻢ‬ ‫در ﻣﺴﻴﺮ زﻣﺎن را ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﻛﻪ در آﺗﻴﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ رخ‬ ‫دﻫﺪ ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻛﺮده و ﻳﺎ ﺑﻪ آن ﺑﻲﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬


‫ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ رواﻗﻴﻮن‬ ‫رواﻗﻴﻮن ﺑﺤﺚ اﺧﺘﻴﺎر و اراده و ﺟﺒﺮ و اﺧﺘﻴﺎر و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ را درﻫﻢآﻣﻴﺨﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ از ﻃﺮﻓﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺟﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ اراده ﺑﺮاي ﭘﻲ ﮔﻴﺮي‬ ‫ﺷﻬﻮات را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻧﺎاﻣﻴﺪي اﻳﻦ ﮔﺮوه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎاﻣﻴﺪي از ﻣﻤﻜﻦ ﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮدن اﺻﻼح اﻣﻮر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد‬ ‫ﻣﺮدم ﻛﻪ ﻳﺎ ﺑﻪ دﻳﺪه ﺗﻘﻠﻴﻠﻲ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ دﻳﺪ ﺗﺮﻓﻴﻌﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺸﻜﻼت اﺧﻼﻗﻲ ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ .‬ﻟﺬا ﭼﺎرهاي ﺟﺰ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ از ﭘﻴﺶ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪن ﺳﺮﻧﻮﺷﺖﻫﺎ ﻧﻤﻲدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﭙﻴﻨﻮزا‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﭙﻴﻨﻮزا ﺟﻤﻊ و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻄﺮحﺷﺪه‬ ‫ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان رواﻗﻴﻮن و ﻧﻈﺮﻳﺎت دﻛﺎرت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻪ ﺟﺒﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺟﺒﺮ رﻓﺘﺎر اﺷﺎرهاي ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻧﻤﻲآﻳﺪ و اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻴﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ و‬ ‫ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺘﻔﺎوت وﺟﻮد ﺟﺒﺮ رﻓﺘﺎر را ﻣﺮدود ﺷﻤﺮدهاﻧﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ وﺟﻮد و‬ ‫ﺣﺪوث ﺑﺮﺧﻲ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺟﺒﺮي را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﭼﺮاﻛﻪ اﺧﻼق و رﻓﺘﺎر در‬ ‫ذات ﺧﻮد ﺑﺎ اﺧﺘﻴﺎر و اراده ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺟﺒﺮ رﻓﺘﺎر ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ‬ ‫ذات اﻧﺴﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان اﺷﺮف ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺳﺖ ﭼﺮاﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن را‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدي ﺿﻌﻴﻒ ﻣﻲاﻧﮕﺎرد ﻛﻪ در داﺧﻞ ﺟﺒﺮ اﻳﺠﺎدي و ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻣﺠﺎز ﺑﻪ‬ ‫اﻋﻤﺎل اراده و اﺧﺘﻴﺎر اﺳﺖ درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺘﻌﺪدي ﻣﻲﺗﻮان‬


‫آورد‪ ،‬ﮔﺎه ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺪهﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ را وﻳﺮان ﻧﻤﻮده و ﺑﻨﺎﻳﻲ ﺟﺪﻳﺪ‬ ‫و ﺳﻠﺴﻠﻪاي ﻧﻮﻳﻦ ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎده اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ درﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮده ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ وي را‬ ‫ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ اداﻣﻪ دادن ﻫﻤﺎن راه از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦﺷﺪه ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﭼﻨﺎن‬ ‫ﺷﮕﻔﺘﻲآوريﻫﺎﻳﻲ رخداده ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را ﻧﻴﺰ ﺟﺰو ﻧﻮﺷﺘﻪﺷﺪه ﻫﺎ‬ ‫اﻧﮕﺎرد‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻗﺪرت‬ ‫در اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺪرت ﺧﻮب اﺳﺖ ﺟﺎي ﻫﻴﭻ ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪاي ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﻗﺪرتﻃﻠﺒﻲ و ﻗﺪرت ﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﻋﺪاﻟﺖ و اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬ ‫ﻗﺪرت ﻫﺎﺑﺲ و ﺑﻪوﻳﮋه ﻧﻴﭽﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻏﻴﺮاﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ و ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ‬ ‫و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در آن ﻟﺤﺎظ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺻﻼﺣﺎﺗﻲ ﺑﺘﻮان از آنﻳﻚ‬ ‫ﺗﺌﻮري ﺧﻮب و ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ اﺻﻮل اﻧﺴﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﺎﺧﺖ اﻣﺎ در ﺣﺎل‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎاﻳﻨﻜﻪ ﻗﺪرت ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻗﺪرت ﺑﺪﻧﻲ‪ ،‬ﻗﺪرت ﺗﻔﻜﺮ‪ ،‬ﻗﺪرت ﺑﺨﺸﺶ‪،‬‬ ‫ﻗﺪرت ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻗﺪرت ﺗﻬﻮر و‪ ...‬ﺻﻔﺎت ﺧﻮب و ﻧﻜﻮﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ اﺳﺎس‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻧﺤﺮاﻓﺎﺗﻲ دارد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ از زورﮔﻮﻳﺎن و ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺮده و روﻧﻖ و رواج آن‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ آﺷﻔﺘﮕﻲ ﺟﻮاﻣﻊ ﺷﺪه و ﻣﻔﻬﻮم ذاﺗﻲ اﻧﺴﺎن و اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ را زﻳﺮ ﺳﺆال‬ ‫ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬وﻟﻲ آﻧﭽﻪ در ﻣﻮرد ﻗﺪرت ﻣﻌﻴﺎر اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ ﻋﺒﺎرت از ﺣﻖ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺣﻖ ﺑﺎ ﻗﻮي ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺤﺘﺮم اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺣﻖ ﺑﺎ ﺿﻌﻴﻒ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫اﺣﺘﺮام دارد‪.‬‬


‫ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺤﺒﺖ‬ ‫ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ و ﻣﺤﺒﺖ‪ 1‬از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮردﺑﺤﺚ در ادوار ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻲﻣﺎﺑﻴﻦ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺣﻮزه دﻳﻦ و اﺧﻼق ﺑﻮده و ﻫﻤﻮاره ﺳﺒﺐ ﺑﺮوز اﺧﺘﻼﻓﺎت و‬ ‫ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪوﻳﮋه زﻣﺎﻧﻲ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺤﺚﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﺷﺪه ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ‪ 2‬و ﻳﺎ ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻨﻔﻮر ﻣﻄﺮحﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺤﺒﺖ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺗﻮﺳﻂ دﻳﻦ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ 3‬و‬ ‫ﺣﻮارﻳﻮن ﺣﻀﺮت ﻋﻴﺴﻲ ﻣﺴﻴﺢ ع ﻣﻄﺮح ﺷﺪ ﻟﻜﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‬ ‫ﻃﺮﻓﺪاران ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺤﺒﺖ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻣﻘﺼﻮد واﻗﻌﻲ ﺧﻮد را از آن ﺑﻴﺎن‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻳﺎ ﻳﻚ ﺑﻲﺗﻮﺟﻬﻲ ﻛﻠﻲ ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎ و ﺗﺒﻌﺎت اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ در‬ ‫ﺣﺎﻻت ﺧﺎص دارﻧﺪ و داﻣﻨﻪ اﺑﺮاز ﻣﺤﺒﺖ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ﻛﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﺠﺎز‬ ‫ﺑﻪ اﺑﺮاز ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﺸﻮد ﺗﻠﻘﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺮ ﻫﻤﮕﺎن‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺸﺄ اﺧﻼﻗﻴﺎت ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻨﺸﺄ اﻧﺤﺮاف ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١‬‬

‫‪Charity and Love‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫آﮔﻮﺳﺘﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ دروﻧﻲ را ﺗﺎ ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺻﻠﺢ و آراﻣﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺘﺮم ﻣﻲ ﺷﻤﺎرد‪ .‬ﻣﺎﻫﻴﺖ‬

‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺤﺒﺘﻲ ﻓﻘﻂ روﺣﺎﻧﻲ اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ داﺷﺘﻦ روح ﻣﺤﺒﺖ آﻣﻴﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﺎﻧﻲ آﮔﻮﺳﺘﻴﻦ‪ ،‬در اﺑﺮاز‬ ‫ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻣﺴﻴﺢ ﻣﺜﻠﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ‪‬ﻣﺜَﻞ در ﻣﻮرد ﻛﺸﺎورزي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺨﻤﻲ را ﻣﻲ‬ ‫ﻛﺎرد و ﻫﻨﮕﺎم درو در ﻣﺤﺼﻮل ﺧﻮد ﻫﻢ ﮔﻨﺪم و ﻫﻢ ﻋﻠﻒ ﻫﺮز ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻴﺮون آوردن ﻋﻠﻒ ﻫﺎي ﻫﺮز‪ ،‬ﭘﻴﺶ از درو ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻨﺪم ﻫﺎ آﺳﻴﺐ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﺟﺪاﺳﺎزي آﻧﻬﺎ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ )ﻣﺘﻲ ‪ 24 :13‬ـ ‪.(30‬‬ ‫‪٣‬‬

‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ و ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎ و ﻧﻈﺮات ﭘﻮﻟﺲ‪ ،‬آﮔﻮﺳﺘﻴﻦ و آﻛﻮﺋﻴﻨﺎس را ﻓﻮق اﻟﻌﺎده اﺳﺎﺳﻲ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‬

‫و ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺤﺒﺖ رااﻣﺘﻴﺎز ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ دﻳﻦ ﻣﺴﻴﺤﻲ را دﻳﻦ ﻣﺤﺒﺖ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺿﻤﻨﺎ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي اﻟﻬﻴﺎت‬ ‫ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ‪ ،‬ﺑﺪون درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﺳﻪ‪ ،‬ﺑﻲ رﻳﺸﻪ و ﺑﻲ اﺻﻞ و ﻧﺴﺐ اﺳﺖ )رودرﻳﮕﻴﺲ و ﻫﺎردﻳﻨﮓ‪ ،1390 ،‬ص ‪94-92‬؛‬ ‫ﻛﻮﻧﮓ‪ ،1384 ،‬ص ‪94‬؛ دوراﻧﺖ‪ ،1371 ،‬ص ‪ 1109‬ـ ‪.(1110‬‬


‫دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﻣﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺳﺘﺪﻻل‪ 1‬ﻋﻘﻼﻳﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،2‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪،‬‬ ‫ﻣﺤﺒﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻢ ﺑﺮ ﻇﺎﻟﻢ و ﻫﻢ ﺑﺮ ﻣﻈﻠﻮم و ﺳﺘﻤﺪﻳﺪه ﺟﺎري ﺷﻮد‬ ‫ﺑﺎﻻﺧﺮه اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻘﻄﻪاي ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺧﻮد را ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﺪ و درﻳﻜﻲ از اﻳﻦ‬ ‫دو ﮔﺮوه ﺟﺎي ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﻳﮕﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﺎﻧﺖ و اﻓﻼﻃﻮن را اﮔﺮ‬ ‫ﺑﺎﻣﺤﺒﺖ ﮔﺮاﻳﻲ در ﻫﻢ آﻣﻴﺰﻳﻢ ﻧﻮاﻗﺺ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدي‬ ‫ﺑﺮﻃﺮف ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺒﺖ ﻛﺮدن و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﺳﺒﺐ ﻛﺎﻫﺶ اﺧﻼﻗﻴﺎت ﺑﺪ و رﻓﺘﺎر ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ‬ ‫دﻳﮕﺮان ﺑﻪوﻳﮋه در ﺳﺎزﻣﺎن و ﻣﺤﻞ ﻛﺎر ﻣﻲﺷﻮد و اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ را ﻛﻪ در‬ ‫اﺷﻌﺎر ﻣﻮﻟﻮي ﻫﻢ ﺑﻪ آن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺟﺰو‬ ‫ﻧﻘﺎط ﻗﻮت اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﺎﺗﻞ ﻛﻮدك‪ ،‬ﺧﻔﺎش‬ ‫ﺷﺐ‪ ،‬ﻗﺎﺗﻞ زﻧﺠﻴﺮهاي دﺧﺘﺮان ﺟﻮان و اﻣﺜﺎل آن ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻼوه ﺑﺎﻳﺪ ذﻛﺮ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻣﺤﺒﺖ ﻓﺮاﺗﺮ از اﺣﺘﺮام و ﻓﺮاﺗﺮ از ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎري ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان اﺣﺘﺮام ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﺎ آنﻫﺎ ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎي‬ ‫ﻣﻨﻔﻮري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻋﺪاﻟﺖ رﻓﺘﺎر ﻛﺮد اﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ اﻧﺴﺎن و ﻋﻘﻞ و ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫اﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬دﻟﻴﻞ آوردن و دﻟﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻦ اﺳﺖ و دو ﻧﻮع رﺳﻤﻲ و ﻏﻴﺮ رﺳﻤﻲ دارد‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل رﺳﻤﻲ ﺳﻪ ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﺗﻤﺜﻴﻞ‪،‬‬

‫اﺳﺘﻘﺮا و ﻗﻴﺎس‪ .‬ﺗﻤﺜﻴﻞ ﺳﺮاﻳﺖ دادن ﺣﻜﻢ ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ آن دو ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﻘﺮا‬ ‫ﻧﻮﻋﻲ اﺳﺘﺪﻻل اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ذﻫﻦ از ﺟﺰء ﺑﻪ ﻛﻞ ﺳﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد ﺟﺰﺋﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﻳﻚ‬ ‫ﺣﻜﻢ ﻛﻠﻲ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻗﻴﺎس ﻳﺎ اﺳﺘﻨﺘﺎج‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﺟﺰﺋﻲ از ﻗﻀﻴﻪ ﻫﺎي ﻛﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬در اﺳﺘﺪﻻل ﻗﻴﺎﺳﻲ از ﺣﺪاﻗﻞ دو‬ ‫ﻋﺒﺎرت درﺳﺖ‪ ،‬ﺿﺮورﺗﺎ و ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﺗﺮدﻳﺪي ﻋﺒﺎرت درﺳﺖ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫داﻧﺶ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و اراﺋﻪ روش درﺳﺖ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن )ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮدن و اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮدن( اﺳﺖ‪ .‬از ﻓﻮاﻳﺪ آن ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻧﺪﻳﺸﻪ‬

‫درﺳﺖ از اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ؛ و از ﻟﻮازم آن اﻧﺘﻘﺎل اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ زﺑﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ از آنﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻨﻄﻖ ﻫﻢ‬ ‫ﺑﻬﺮه ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬


‫ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻓﺮدﮔﺮاﻳﺎن و ﺟﺎﻣﻌﻪﮔﺮاﻳﺎن‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪﮔﺮاﻳﺎن و ﻓﺮدﮔﺮاﻳﺎن ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻓﺮد در ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻘﺶ ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﺗﻜﺎﻣﻞ‬ ‫اﺧﻼﻗﻴﺎت ﻓﺮدي و ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي اﺧﻼﻗﻴﺎت ﺑﻪ اﺧﻼﻗﻴﺎت ﻓﺮدي و‬ ‫اﺧﻼﻗﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻣﻮﺿﻮع را ﻳﻚﺑﻌﺪي دﻳﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺤﺚ‬ ‫ﻧﻴﺖ ﻧﻴﺰ از ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎت ازﻗﻠﻢاﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺮاد ﻧﻪ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺪاﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﻮر و اﻟﻘﺎ ﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪.‬‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼم‬ ‫در ﻧﻈﺎم اﺧﻼﻗﻲ اﺳﻼم‪ ،‬ارزشﮔﺬاري اﻣﻮر و اﺧﻼق‪ ،‬ﺗﻘﺮب ﺑﻪ ﺧﺪا و‬ ‫ﻛﺴﺐ رﺿﺎﻳﺖ او ﺑﺎﺗﻘﻮاﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴﺐ ﻟﺬات و دﻧﺒﺎل ﻟﺬت رﻓﺘﻦ در اﺳﻼم‬ ‫ﺟﺎﻳﺰ و واﺟﺐ اﺳﺖ اﻣﺎ اﺳﻼم ﻟﺬات ﻣﻌﻨﻮي و اﺧﺮوي را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده و‬ ‫ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻟﺬات ﻣﺎدي ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬ ‫ﻟﺬات ﻣﻌﻨﻮي و اﺧﺮوي ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮد را از ﺷﺮ ﻟﺬات ﻣﺎدي ﺑﺮﻫﺎﻧﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ‬ ‫ﻟﺬات ﻣﺎدي و اﺳﺘﻔﺎده از روزي ﺣﻼل و ﻃﺒﻴﻌﺖ و آﻧﭽﻪ در آن ﻧﻬﺎده و‬ ‫آﻓﺮﻳﺪهﺷﺪه اﺳﺖ را ﻫﻢ ﻣﺒﺎح ﻣﻲداﻧﺪ ﺑﻪﺷﺮط ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر ﻋﺪاﻟﺖ رخ‬ ‫دﻫﺪ‪ .‬رواﻳﺎت ﻓﺮاواﻧﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺑﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺑﻪ داﺷﺘﻦ اﺧﻼق ﺣﻤﻴﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺒﻮي‬ ‫ﻣﻨﺪرج در ﺟﻠﺪ دﻫﻢ ﺑﺤﺎر‪:‬‬


‫ﻟﻮ ﻳﻌﻠﻢ اﻟﻌﺒﺪ ﻣﺎ ﻓﻲ ﺣﺴﻦ اﻟﺨﻠﻖ ﻟﻌﻠﻢ اﻧﻪ ﻳﺤﺘﺎج آنﻳﻜﻮن ﻟﻪ ﺧﻠﻖ ﺣﺴﻦ‬ ‫اﮔﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻠﻢ آن را داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﺣﺴﻦ ﺧﻠﻖ ﭼﻪ ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ دارد‪ ،‬ﻳﻘﻴﻦ ﭘﻴﺪا‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﺎج ﺑﻪ اﺧﻼق ﺣﻤﻴﺪه و ﺣﺴﻦ ﺧﻠﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺳﻼم ﻣﺒﺤﺚ اﺧﻼق را از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﺳﺎﺳﻲ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي و از‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻮردﻋﻼﻗﻪ ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﺪ و ﻣﺴﻠﺢ ﺑﻮدن ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻜﺎرم اﺧﻼﻗﻲ را‪ ،‬از اﺻﻮل و ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدي اﻳﻤﺎن داﻧﺴﺘﻪ و اﻓﺮاد را‬ ‫ﺑﻪﻧﻮﻋﻲ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ اﺧﻼﻗﻴﺎت ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ دﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺎرﻫﺎ و اﻋﻤﺎل و ﻛﻨﺶﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ را ﺣﻮل ﻣﺤﻮر ﻋﺪاﻟﺖ و‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﺮده و ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻜﺎرم اﺧﻼﻗﻲ را ﺣﻮل ﻣﺤﻮر‬ ‫ﺣﻖ ﺑﻪﻋﻨﻮان اﺑﺰار ﺳﻨﺠﺶ ﺧﺼﻠﺖ ﻧﻴﻚ و ﺑﺪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ازﻧﻈﺮ اﺳﻼم ﺣﻖ اﮔﺮ ﺑﺎ ﺳﺘﻤﮕﺮ و زورﮔﻮ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺤﺘﺮم اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﺎ‬ ‫ﺳﺘﻤﺪﻳﺪه ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎز ﻣﺤﺘﺮم اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻗﻮي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﺮم ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﺮم اﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﺮ دو ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎاﺧﻼق رﻓﺘﺎر ﻧﻤﻮد اﻣﺎ‬ ‫ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻓﺮدي ﻛﻪ ﻧﺎﺣﻖ اﺳﺖ اﻟﺰاﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻮره ﺷﻤﺲ ﻗﺮآن آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻗﺪ اﻓﻠﺢ ﻣﻦ زﻛﻴﻬﺎ و ﻗﺪ ﺧﺎب ﻣﻦ دﺳﻬﺎ‪.‬‬ ‫ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺰﻛﻴﻪ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎﻃﻦ ﺧﻮد را از ﭘﻨﺪار ﺑﺪ و اﺧﻼق ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه ﭘﺎك‬ ‫ﻛﻨﺪ‬


‫ﻧﺴﺒﻴﺖ در اﺧﻼق‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﭼﺎﻟﺶﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﺗﺮﻳﻦ ﺑﺤﺚﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ اﺧﻼق و‬ ‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻄﻠﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﺴﺒﻲ؟ ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﻳﮕﺮ آﻳﺎ ﺷﺮاﻳﻂ‬ ‫اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮدي اﺧﻼﻗﻴﺎت را زﻳﺮ ﭘﺎ ﺑﮕﺬارد و ﻳﺎ در دو ﺷﺮاﻳﻂ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬دو ﻧﻮع ﻣﺘﻔﺎوت از ارزشﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺎﺷﺪ و رذﻳﻠﻪاي در‬ ‫ﻳﻚ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺧﺎص ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺷﻮد و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ؟ ﺑﻪ ﻛﻼم ﻛﺎﻣﻞﺗﺮ‬ ‫آﻳﺎ اﺧﻼق ﻧﺴﺒﻲ اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﺻﻔﺎت ﺧﻮب اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺜﻞ ﺻﺪاﻗﺖ و‬ ‫راﺳﺖﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻜﺎرم اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات زﻣﺎن و ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﻜﺎن‪ ،‬دﮔﺮﮔﻮن ﺷﻮد و ارزش و ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ؟ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻪ‪ .‬اﺧﻼق ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ و ﺗﺎﺑﻊ ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﻣﻜﺎرم اﺧﻼﻗﻲ در ﻫﻤﻪ ﺟﺎي دﻧﻴﺎ و در ﺗﻤﺎﻣﻲ زﻣﺎنﻫﺎ و ﻣﻜﺎنﻫﺎ و ﺷﺮاﻳﻂ‪،‬‬ ‫ﺧﺎﺻﻴﺖ ذاﺗﻲ ﻣﻜﺮم ﺑﻮدن ﺧﻮدﺷﺎن را ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟‬


‫ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان اﺧﻼق را ﻧﺴﺒﻲ و ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬اﺳﺎﺗﻴﺪ‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻪ آن را ﻧﺴﺒﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻣﻌﻴﺎر ﻣﻜﺎرم اﺧﻼﻗﻲ را ﺑﺸﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ اﻳﻨﺎن ﻋﻨﻮان ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﮔﺮ ﻛﺎري در ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪاي‪ ،‬ﻳﻚ ﻛﺎر اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد آن ﻛﺎر ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر در‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪاي دﻳﮕﺮ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﺸﺪه و ﭼﻪﺑﺴﺎ ﻛﺎر ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎر آﻳﺪ ﻟﺬا در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺧﻴﺮ آن ﻛﺎر ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫در ﺑﻌﺪ زﻣﺎن ﻫﻢ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل زﻣﺎﻧﻲ در ﺟﻮاﻣﻊِ ﺑﺸﺮي‪،‬‬ ‫ﺟﻨﮕﺠﻮ ﺑﻮدن ﺧﻮب ﺑﻮده و ﻛﺸﻮرﮔﺸﺎﻳﻲ ﻛﺎري اﺧﻼﻗﻲ و از وﻇﺎﻳﻒ‬ ‫اﺻﻠﻲ ﭘﺎدﺷﺎن و ﻣﻠﻮك ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻫﺮ ﭘﺎدﺷﺎه و ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﺸﻮرﮔﺸﺎﻳﻲ و ﺟﻨﮓ ﻧﻤﻲﻛﺮد ﻣﺮدم وي را ﭘﺴﺖ ﺷﻤﺮده و او را ﻓﺮدي‬ ‫ﺗﺮﺳﻮ و ﻏﺮق در ﺷﻬﻮات ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ اﻣﺎ اﻣﺮوزه ﺳﻼﻃﻴﻦ و ﻣﻤﺎﻟﻚ‬ ‫ﺟﻨﮓﻃﻠﺐ اﻓﺮادي ﻓﺎﻗﺪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﺧﻼﻗﻲ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ در ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻜﺎر ﺑﻮدن و ‪‬ﺳ ‪‬ﻴﺎس ﺑﻮدن رذﻳﻠﺖ ﺑﻮده و اﻣﺮوزه‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد ﻳﺎ ﻻاﻗﻞ اﮔﺮ ﻫﺪف ﻓﺮد ﻧﺠﺎت ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد؛ اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺣﺴﻦ و ﻗﺒﺢ اﻓﻌﺎل‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ ﻗﻀﺎوت ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻛﻮﭼﻚ واﮔﺬار ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺰﻟﺰل ﻓﻀﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﻲ از ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪاي دﻳﮕﺮ و از زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺷﺪه و ﻧﺴﺒﻴﺖ در اﺧﻼق را‬ ‫ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ ﺧﻄﺎﻳﻲ در ﺳﻨﺠﺶ و ﻗﻀﺎوت ﺟﻮاﻣﻊ وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻗﻀﺎوت در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﺧﻼق را‬


‫ﻫﻢ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار داده و اﻧﮓ ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻮدن ﺑﻪ آن ﺑﭽﺴﺒﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﺳﻢ ﺧﻄﺎ در ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻓﻌﺎل اﺧﻼﻗﻲ را ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻮدن ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺣﺴﻦ و ﻗﺒﺢ اﻓﻌﺎل اﺧﻼﻗﻲ ذاﺗﻲ اﺳﺖ و اﮔﺮ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﺒﻮد ﻓﺮدي ﭘﻴﺪا‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ و ﺷﺠﺎﻋﺖ را و ﺧﻮﺑﻲ دﻓﺎع از ﺣﻖ و ﺻﺪاﻗﺖ را زﻳﺮ ﺳﺆال ﻣﻲﺑﺮد‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻓﻌﺎل اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻻﻳﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﺎﺑﻴﺪه و راه درﺳﺖ را ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ اﺧﻼق ﺗﺎﺑﻊ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺷﺮاﻳﻂ و ﻗﻀﺎوت اﻓﺮاد آن ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻧﺤﺮاف و ﻓﺴﺎد را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫و اﻳﻦ ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ﻣﻐﺎﻳﺮاﺳﺖ ﻛﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﻳﺪ داراي وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي‬ ‫ذاﺗﻲ ﺗﺒﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه ﺧﻮﺑﻲ و ﺑﺪي ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻨﻔﻚ از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻘﺶ ﻫﺪاﻳﺘﮕﺮ و‬ ‫روﺷﻦﻛﻨﻨﺪه راه را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در دﻳﻦ اﺳﻼم ﻣﻌﻴﺎر اﺧﻼﻗﻴﺎت از ﺳﻮي‬ ‫ﺧﺪا ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد و ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ از آن ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﺮده و آن را ﭼﺮاغ‬ ‫راه ﻗﺮار دﻫﻨﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ذات اﻓﻌﺎل اﺧﻼﻗﻲ را ﺑﺎ ﻗﻀﺎوت و رأيﮔﻴﺮي‬ ‫و اﻣﺜﺎل آن ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎم اول ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻲ ع در ﺧﻄﺒﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻴﺎن‬ ‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻮل و ﻳﺎ رد ﻓﻌﻠﻲ از ﻃﺮف ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺣﺘﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ذات آن ﻓﻌﻞ و ﺧﻮﺑﻲ و ﺑﺪي آن ﺑﻲﺗﺄﺛﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در اﺳﻼم‬ ‫ﻫﻢ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎء وﺟﻮد دارد ﻣﺜﻼً دروغ اﺳﻴﺮ ﺟﻨﮕﻲ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺎن ﺑﺴﻴﺎري از ﻫﻢوﻃﻨﺎﻧﺶ را ﻧﺠﺎت دﻫﺪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ و ﻳﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دروغ ﺳﺒﺐ آﺷﺘﻲ دو ﻧﻔﺮ و اﺻﻼح اﻣﻮر ﻣﻴﺎن آن دو‬


‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﺎري اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد اﻣﺎ اﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻣﺤﺴﻮب‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد و در اﺻﻞ ﻣﻄﻠﺐ ﺧﻠﻠﻲ وارد ﻧﻤﻲآورد‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻗﺘﻀﺎﺋﺎت زﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻲ اﻣﻮر ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﺑﻨﺪ ﻟﺬا‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﻄﻠﻖ و ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻮدن اﺧﻼق ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ‬ ‫اﺳﺎس ﺷﺮاﻳﻂ در ﺧﺼﻮص آن ﺑﺤﺚ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎﺻﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﻧﺸﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺮ ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻮدن و ﻳﺎ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻮد اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ‬ ‫ﻗﻄﻌﻲ ﻛﺮد‪ .‬اﺧﻼق ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ و در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻳﺎ ﺷﺮاﻳﻂ‪،‬‬ ‫اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮد اﻳﻦ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎت ﻫﻢ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻗﻄﻌﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺘﺜﻨﺎء ﻛﻪ‪:‬‬ ‫»دروغ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ و اﺻﻼح ﻣﻴﺎن دو ﻛﺲ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد ﻣﺒﺎح اﺳﺖ«‬

‫ﺧﻮد ﻳﻚ اﻣﺮ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ و ﺑﺎرأي ﮔﻴﺮي از ﻣﺮدم اﺳﺘﺜﻨﺎء ﺑﺮ ﻗﺎﻋﺪه اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫وارد ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه در ذات ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺪ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎﺗﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫و دارد و از ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ دﻳﮕﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﻃﻮل زﻣﺎن‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ َﺗ َﻘ ‪‬ﻴﺪ ﺑﺮ ﻋﺪم ورود ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق‪ ،‬ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ وارد ﺑﺤﺚ ﻧﺴﺒﻲ ﮔﺮي در‬ ‫اﺧﻼق ﻧﺸﺪه و ﻛﻔﺎﻳﺖ ﺑﺤﺚ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬اﻋﻼم‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد اﻣﺎ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻧﻈﺮات ﻫﺮ دو ﮔﺮوه و دﻗﺖ در ﺗﺒﻌﺎت ﻛﺎر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫راﻫﮕﺸﺎي ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬


‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم – اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬


‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬ ‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫»اﻫﺪاف رﻓﺘﺎري«‬ ‫اﻧﺘﻈﺎرات ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‬ ‫‪ -1‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم و ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫‪ -2‬ﺗﻔﺎوت اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﺑﺎاﺧﻼق ﻓﺮدي‬ ‫‪ -3‬ﺷﻨﺎﺧﺖ رﻳﺸﻪﻫﺎ و ﺑﻨﻴﺎن اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫‪ -4‬ﻧﻈﺮﻳﻪ دراﻛﺮ در ﺧﺼﻮص اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫‪ -5‬ﮔﺎمﻫﺎي ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي در ﻋﻤﻞ‬ ‫‪ -6‬اﺟﺮاي ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫‪ -7‬اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﻳﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬


‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫اﻣﺮوزه ﻣﺪﻳﺮان و اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ و‬ ‫ﻗﻮي اﺧﻼق در ارﺗﻘﺎي ﺑﻬﺮهوري‬ ‫و ﻧﻴﻞ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ واﻗﻒ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻛﺎر‬ ‫ﭼﻪ در ﺣﻮزه ﻓﻨﻲ و ﭼﻪ در ﺣﻮزه‬ ‫ارﺗﺒﺎﻃﻲ و ﻗﻠﺒﻲ و ﺗﻌﻬﺪ ﻣﻲﺗﻮان‬ ‫ﺳﺒﺐ اﻓﺰاﻳﺶ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ و ﻓﺰوﻧﻲ‬ ‫ﻛﺎراﻳﻲ ﺷﺪه و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ را اراﺋﻪ دﻫﺪ ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﻨﺎﺑﻊ در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺠﻬﻴﺰات‪،‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺎﺷﻴﻦآﻻت‪ ،‬ﭘﻮل‪ ،‬زﻣﺎن‪ ،‬اﻧﺮژي‪ ،‬ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ و‪ ...‬اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‪ 1‬ﻓﺮد ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده درﺳﺖ از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺖ ﻓﻠﺬا ﺳﺒﺐ‬ ‫ارﺗﻘﺎي ﻛﻴﻔﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺧﺪﻣﺎت و ﺣﺘﻲ ارﺗﻘﺎي ﻛﻤﻲ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‬ ‫ازاﻳﻦرو ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﺟﻨﺒﻪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﭘﻴﺪا‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻓﺮدي ﻛﻪ ﻣﺘﺨﻠﻖ ﺑﻪ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ و ﻛﻢﻛﺎري‬

‫‪professional ethics‬‬

‫‪١‬‬


‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﺪ ﻧﻬﺎﻳﺖ در ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺧﻮﺑﻲ دارد‪،‬‬ ‫ﺷﺎﻳﻌﻪﭘﺮاﻛﻨﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻲﻛﻴﻔﻴﺖ را رواﻧﻪ ﺑﺎزار ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻮق‬ ‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﻛﺎر درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺒﺨﻨﺪ ﺑﻪ ﻟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺮام و ﺣﻼل را‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ارزش اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﻣﺘﻔﻜﺮ را ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻫﻤﻪ اﺣﺘﺮام‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬ﭘﺎي ﺑﻨﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺳﺎﻻري اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻜﺮﻳﻢ و اﺣﺘﺮام ﺷﻴﻮه ﺑﺮﺧﻮرد‬ ‫وي اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻤﻚﺣﺎل رﻗﺒﺎ و ﺗﺄﻣﻴﻦﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺎور ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮا‬ ‫دﺳﺘﺎن و ﻓﺮودﺳﺘﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﺧﻮب و روزآﻣﺪي دارد‪ ،‬دﻧﺒﺎل‬ ‫ﻛﺘﺎبﺧﻮاﻧﻲ و ارﺗﻘﺎي ﻋﻠﻢ و ﻣﻬﺎرت ﺧﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺶازﺣﺪ ﻣﻘﺮر و ﻳﺎ‬ ‫ﻛﻤﺘﺮ از آن ﻛﺎر ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺣﺪ اﻋﺘﺪال را رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و‪ ...‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‬ ‫اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم واﻗﻌﻲ اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺳﻌﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي‬ ‫ﺑﺮوز و ﻣﻨﺎﻓﻊ آن و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻛﺎرﺑﺮدي ﻧﻴﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫اﺧﻼق ﺑﻪ دو ﻗﺴﻤﺖ آﻣﺎﺗﻮر و ﺣﺮﻓﻪاي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻨﻈﻮر از‬ ‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي اﺧﻼﻗﻴﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺮﻓﻪ و ﻣﺸﺎﻏﻞ اﺳﺖ و ﺗﺎ‬ ‫ﺣﺪود زﻳﺎدي ﺑﺎ ﺧﻠﻘﻴﺎت ﻓﺮدي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺧﻼق ﻧﻴﻚ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‬ ‫ﺗﻔﺎوت دارد‪ ،‬ﻋﻤﺪه ﻫﺪف در ﺟﺎريﺳﺎزي اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢ‬ ‫ﻛﻴﻔﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺧﺪﻣﺎت و ﺗﺠﺎرت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺷﺎﻳﺪ ﻓﺮد ﻋﺒﻮﺳﻲ در‬ ‫ﺷﺮﻛﺖ ﺧﻮدروﺳﺎزي ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ وي ﻣﺴﻠﺢ ﺑﻪ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺷﻮد ﭼﺮاﻛﻪ از ﻗﻄﻌﺎت اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻋﻴﺒﻲ را در‬


‫ﺳﺎﺧﺖ ﻗﻄﻌﺎت و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮدرو ﺑﺮﻧﻤﻲﺗﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ‬ ‫ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن و ﻣﻘﺮرات و اﺻﻮل اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﺷﻮد‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺣﺴﻦ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺸﺘﺮي ﺧﻮدرو ﺳﺎﺧﺘﻪﺷﺪه ﻣﻬﻢ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺎزﻧﺪه و ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﻟﺒﺨﻨﺪ ﺑﺰﻧﺪ آﻧﭽﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ و‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ رﻋﺎﻳﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ اﺳﺖ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪازاﻳﻦ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ و در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻓﺮوش‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ ادب و اﺣﺘﺮام و ﺧﻮشﺧﻠﻘﻲ ﻣﺮﺳﻮم‬ ‫ﻫﻢ اﻟﺰاﻣﻲ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻧﻴﺎز ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﺎرﮔﺮ ﺧﻂ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺣﻴﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻟﺒﺨﻨﺪ‬ ‫ﺑﺰﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ وي ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻌﻬﺪاﻧﻪ و ﻣﺴﺌﻮﻻﻧﻪ ﻛﺎر ﻛﻨﺪ و اﻳﻦ رﻋﺎﻳﺖ اﺧﻼق‬ ‫ﺣﺮﻓﻪاي اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎرﮔﺮ ﻣﺬﻛﻮر ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺻﺎﺣﺐﻛﺎر و ﻫﻢ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬ ‫ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﺪ و اﺻﻮل اﻧﺴﺎﻧﻲ را در ﻛﺎرﻫﺎﻳﺶ ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮار داده‬ ‫و ﺑﻪ آن ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﻳﻌﻨﻲ دﻗﺖ‬ ‫در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ آن و رﻋﺎﻳﺖ ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮان ]اﻋﻢ از‬ ‫ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ‪ ،‬ذﻳﻨﻔﻊ‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮي‪ ،‬ﺗﺄﻣﻴﻦﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬رﻗﻴﺐ‪ ،‬ﻃﺮف ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻫﻤﻜﺎر‪،‬‬ ‫زﻳﺮدﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻣﺘﻴﺎز‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎع‪ ،‬آﻳﻨﺪﮔﺎن و‪ ،[...‬ﺷﻨﺎﺧﺖ و‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺣﺮﻓﻪ ﻣﻮردﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ و دﻗﺖ در ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي‬ ‫ﻛﻠﻤﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ ارﺗﺒﺎﻃﻲ در ﻛﺎر و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻛﺎري‪.‬‬ ‫از ﻃﺮﻓﻲ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﻓﻘﻂ رﻋﺎﻳﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺟﺒﺎري ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻮش‬ ‫دادن ﺑﻪ ﻧﺪاي وﺟﺪان و ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق دﻳﮕﺮان و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ دﻳﮕﺮان‬ ‫درزﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺣﻀﻮر ﻧﺪارﻧﺪ و ﻫﻴﭻ اﺟﺒﺎر و ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺒﻮر ﻛﻨﻨﺪه‬ ‫و ﺗﻮﺑﻴﺦ ﻛﻨﻨﺪه دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ و ﻓﺮد ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪﺑﺮ ﻓﻄﺮت و ﻃﻴﻨﺖ‬


‫ﭘﺎك ﺧﻮد اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزم را ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ارادي و اﺧﺘﻴﺎري ﺑﻪ اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ دراﻛﺮ در ﺧﺼﻮص اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫ﭘﻴﺘﺮ دراﻛﺮ‪ 1‬را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﺪر ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ .‬دراﻛﺮ در ﺑﺎزﺗﻌﺮﻳﻒ‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‪ ،‬داﻣﻨﻪ آن را از رﻫﺒﺮي ﺟﺪا‬ ‫ﻛﺮده و اﺑﺮاز ﻣﻲدارد ﺧﻮد ﻣﺪﻳﺮ ﻫﻢ‬ ‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﻘﻂ ادارهﻛﻨﻨﺪه ﺻﺮف ﺑﺎزار و‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن و اﻣﻮر ﻣﺎﻟﻲ و ﻓﺮوش و اﻣﺜﺎل‬ ‫آن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﺪﻳﺮي داﺷﺘﻦ‬ ‫ﻳﻚ دﻳﺪﮔﺎه اﻧﺴﺎنﻣﺤﻮر اﻟﺰاﻣﻲ اﺳﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﻘﻂ اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﻌﺮوف ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺪﻳﺮ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻛﻴﻔﻴﺖ و‬ ‫ﺑﺎزار ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان‬ ‫اﺻﻠﻲﺗﺮﻳﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻋﻨﺎﻳﺖ وﻳﮋهاي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﭘﻴﺘﺮ دراﻛﺮ ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪ 1909‬ﻣﻴﻼدي آﻟﻤﺎن در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 2005‬ﻣﻴﻼدي از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ،‬وي از ﺷﻬﻴﺮﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان ﻋﻠﻢ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ در دﻧﻴﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﺛﺮ او ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ« ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ و در آن‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﻬﻢ ﺧﻮد درﺑﺎره ﻋﻠﻢ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺳﺎزﻣﺎن را ﺷﺮح داده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺘﺮ دراﻛﺮ ﺑﻴﺶ از ‪ 70‬ﺳﺎل از ﻋﻤﺮ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺑﻴﻨﺶ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﮕﺎه ﺳﻴﺴﺘﻤﻴﻚ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬او را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺪر ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر ﻧﻮﻳﻦ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫‪ management by objectives‬از ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دراﻛﺮ وارد ادﺑﻴﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻧﻤﻮد‪) .‬ﭘﺎﻳﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﻲ‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ‪(1396 :‬‬


‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺧﻼق ﻣﺤﻮر‪ ،‬ﺑﻲﺷﻚ دﻧﺒﺎل ﻛﺴﺐ‬ ‫رﺿﺎﻳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن و ﻫﻤﻪ ذﻳﻨﻔﻌﺎن و ﺗﺄﻣﻴﻦﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺣﺘﻲ‬ ‫ﻫﻤﻜﺎران ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ را ﺣﻔﻆ ﻛﺮده‪،‬‬ ‫اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي ﺧﻴﺮﻳﻪ را ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺳﺒﺐ رﺷﺪ و ارﺗﻘﺎي‬ ‫ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺑﺎزار‪ ،‬رﻗﺒﺎ و ﻣﺸﺘﺮﻳﺎﻧﺶ ﺷﻮد ﺑﺎ دﻳﺪه ﺑﺮد‪ -‬ﺑﺮد ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ‬ ‫و ﭘﻲ ﮔﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫دراﻛﺮ ﻗﻮﻳﺎً ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻣﺪﻳﺮ واﻗﻌﻲ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﻫﻤﻪ اﺑﺰارﻫﺎ‪،‬‬ ‫اﻣﻜﺎﻧﺎت و زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در داﺧﻞ و ﻳﺎ ﺧﺎرج ﺳﺎزﻣﺎن اﻋﻢ از‬ ‫زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺣﺘﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮاي‬ ‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ وﻇﺎﻳﻒ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ و وﻇﺎﻳﻒ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻛﺎرﻛﻨﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ و ﺷﺮط ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻪ ﻋﺎﻣﻞ ازﻧﻈﺮ دراﻛﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﺧﻼق ﻣﺤﻮر در‬ ‫ﺣﻮزه اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﻳﮕﺮ ﭘﻴﺘﺮ دراﻛﺮ ﺗﺌﻮري وﻇﻴﻔﻪ‬ ‫ﻣﺪاري در اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺷﺮط اﺧﻼق ﻣﺤﻮري را اﻧﺠﺎم‬ ‫وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺤﻮﻟﻪ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻼﻛﻲ ﺑﺮاي ﺗﻤﻴﻴﺰ و ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻛﺎرﻫﺎي‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ و ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ داﺧﻞ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد‪.‬‬


‫ﺗﻔﺎوت اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﺑﺎاﺧﻼق ﻓﺮدي‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺘﻔﻜﺮان ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ و ﻣﺎﻗﺒﻞ آن‪ ،‬داﻣﻨﻪ اﺧﻼق را در ﺣﺪ‬ ‫ﺧﻠﻖوﺧﻮ و رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻓﺮدي ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ اﻣﺎ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻓﺮدي وﻗﺘﻲﻛﻪ‬ ‫در ﺳﻄﺢ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻳﺎ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺴﺮي ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫و ﺷﻴﻮع ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﺑﻪﻧﻮﻋﻲ ﺑﻪ اﺧﻼق ﺟﻤﻌﻲ و اﺧﻼق ﮔﺮوﻫﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫ﻛﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﺎري‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺧﻼق ﻓﺮدي ارﺗﺒﺎط‬ ‫ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻓﺮد در ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫و ﻳﺎ ﺳﺎزﻣﺎن و ﻣﺤﻞ ﻛﺎر وي‬ ‫ﻧﺪارد و ﻓﺮد ﭼﻪ در ﻣﺤﻞ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ در ﻣﺤﻞ ﻛﺎر ﺑﺎﻳﺪ آنﻫﺎ‬ ‫را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ اﺧﻼق ﻓﺮدي‬ ‫ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻓﺮد در ﻣﻴﺎن‬

‫ﺷﺮط داﺷﺘﻦ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪ اي ﺣﻤﻴﺪه‬ ‫در ﺳﺎزﻣﺎن و ﻣﺤﻞ ﻛﺎر‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﺳﺮﻳﻊ‪،‬‬ ‫دﻗﻴﻖ و دﻟﺴﻮزاﻧﻪ و ﻛﻢ ﻫﺰﻳﻨﻪ وﻇﺎﻳﻒ‬ ‫ﻣﺤﻮﻟﻪ در ﻗﺎﻟﺐ اﺳﺘﺎﻧﺪارﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫و اراﺋﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ و‬ ‫دﻟﺴﻮزاﻧﻪ ﺑﺮاي ﺑﻘﻴﻪ اﻣﻮر اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻳﮕﺮ آنﻫﻢ ﻧﺪارد ﻓﻠﺬا ﻛﺪﻫﺎي‬ ‫اﺧﻼق ﻓﺮدي درزﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺗﻨﻬﺎﺳﺖ و در ﺧﻠﻮت ﺧﻮد زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬراﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻻزماﻻﺟﺮا و ﻻزم اﻟﺮﻋﺎﻳﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺧﻮد و‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻛﻪ در آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻓﺮدي‬ ‫را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در اﻣﻮراﺗﻲ ﻣﺜﻞ ﺧﻮر و ﺧﻮاب و ﺷﻬﻮت و آز‪ ،‬ﻣﻮاﻇﺐ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻮده و ﻋﻨﺎن اﺧﺘﻴﺎر از ﻛﻒ ﻧﻨﻬﺪ اﻓﺮاطوﺗﻔﺮﻳﻂ ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﺻﺎدق‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺜﻞ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪ روزﮔﺎر ﺑﮕﺬراﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮدش را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‬


‫آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر و ﺧﺎﻟﻖ ﺧﻮد را ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﭘﻴﺮاﻣﻮن را ﺑﻬﺘﺮ از آنﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاري ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ادب را در ﺧﻠﻮت رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﻨﺪار ﺑﺪ و ﻇﻦ و ﮔﻤﺎن و ﻗﻀﺎوت را از ﺧﻮد و اﻓﻜﺎرش دور ﻛﻨﺪ و‪...‬‬ ‫اﻳﻦﻫﺎ ﻣﻮارد و ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از اﺧﻼق ﻓﺮدي اﺳﺖ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺪون ﺗﺴﻠﻴﺢ ﻓﺮد‬ ‫ﺑﻪ اﺧﻼﻗﻴﺎت ﻓﺮدي ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ در رﻋﺎﻳﺖ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﺎم و ﻣﻮﻓﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درواﻗﻊ ﻓﺮد در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﺪا‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻛﺪﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ و ﻣﻘﻴﺪ ﺑﻪ اﺻﻮل اﺧﻼق ﺣﻤﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫اﺧﻼق ﻓﺮدي ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﺨﺸﻲ از ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺣﻮزهﻫﺎي‬ ‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت دروﻧﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﻗﻀﺎوت و اﻣﺜﺎل‬ ‫آن در اﻳﻦ ﺣﻮزه واﻗﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ اﻣﺎ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺮ ﻗﻴﻮد اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر‪ ،‬ﻫﻤﻜﺎران‪ ،‬رﻗﺒﺎ‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن‪ ،‬ذﻳﻨﻔﻌﺎن‪ ،‬ﺳﻬﺎﻣﺪاران و‬ ‫ارﺑﺎبرﺟﻮع و ‪ ...‬دﻻﻟﺖ دارد‪.‬‬ ‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﻳﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي و رﻋﺎﻳﺖ اﻧﺼﺎف و اﺳﺘﺎﻧﺪارد و ﻧﻴﻚﺧﻮﻳﻲ در ﻣﺤﻞ ﻛﺎر‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ وﻇﻴﻔﻪ ﻓﺮدي ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺳﺎزﻣﺎن و دوﻟﺖﻫﺎ ﻫﻢ‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎن ﺑﺰرگ ﻣﺴﺌﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﺎناﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻣﻄﺎﻟﻌﻪ رﻓﺘﺎر‪،‬‬ ‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎ و ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ را وﺿﻊ و ﻛﺪﻫﺎي اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي را ﺑﻪ ﻣﻮاد‬ ‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮده و ﺑﺮاي ﻋﺪم رﻋﺎﻳﺖ آنﻫﺎ ﻋﻘﻮﺑﺖ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﻳﮕﺮ رﻋﺎﻳﺖ اﺻﻮل اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﻓﺮاﺗﺮ از ﻛﺎرﻫﺎي ﻓﺮدي ﺑﻮده‬


‫و ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺷﻮد ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻛﺎرﻣﻨﺪ اداره »اﻟﻒ« ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻗﺎﻟﺐ‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ اﺧﻼق را از ﺳﺎزﻣﺎن »ب« ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺷﻮد‪.‬‬ ‫در داﺧﻞ ﺳﺎزﻣﺎن )ﭼﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪي‪ ،‬ﺗﺠﺎري و ﭼﻪ ﺳﺎزﻣﺎن و ﻣﻮﺳﺴﻪ‬ ‫ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ و ﺧﻴﺮﻳﻪ و‪ (...‬رﻋﺎﻳﺖ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي در رﻋﺎﻳﺖ ﻋﺪل و اﻧﺼﺎف‬ ‫و اﺳﺘﺎﻧﺪارﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه و ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه و ﻧﻴﺰ ﮔﺎم ﮔﺬاري در‬ ‫ﻣﺴﻴﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻓﺮاﮔﻴﺮ و ﻛﻴﻔﻴﺖ و ﺑﻬﺒﻮد ﻣﺴﺘﻤﺮ اﺳﺖ اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﭘﻮﺳﺘﻪ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺠﺰﻳﻪ‬ ‫ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﺷﻮد اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮدن ﺣﺮﻛﺎت و‬ ‫واﻛﻨﺶﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ اﻋﺘﻤﺎد و‬ ‫اﻃﻤﻴﻨﺎن در ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲﺷﻮد و درﻧﻬﺎﻳﺖ آﺳﺎﻳﺶ را در ﻛﻨﺎر‬ ‫آراﻣﺶ را ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﻣﻲآورد ﭼﻮن ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن در ﻗﺒﺎل‬ ‫اﻓﺮاد و اﺗﻔﺎﻗﺎت و ﺣﻮادث ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ و ﻛﻨﺶ و واﻛﻨﺶﻫﺎ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي اﺳﺖ اﻋﺘﻤﺎد و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﺸﺘﺮي و ارﺑﺎبرﺟﻮع و ﺣﺘﻲ‬ ‫ﺳﻬﺎﻣﺪار و ذﻳﻨﻔﻊ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﻚ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺴﻴﺎر ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺛﺮوت و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ و رﺿﺎﻳﺖ دروﻧﻲ ﻣﺪﻳﺮان و ﻛﺎرﻛﻨﺎن را ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺪﻳﺮ ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻳﺪ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي روزﻣﺮه ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي و‪...‬‬ ‫ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ »ﺗﻌﻬﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ« ﺧﻮد را ﺑﻪﺟﺎ آورده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﻳﮕﺮ‬


‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺧﻮد را در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ دﺧﻴﻞ‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ درواﻗﻊ ﻫﻤﺎن ﺳﺎزﻣﺎن در ﺣﺎل ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ 1‬ﺧﻮد‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻣﺪﻳﺮ در ﮔﺎم دوم ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻌﺪ از ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ ﭘﺎ را ﻓﺮاﺗﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﻓﺮاﺗﺮ از ﻗﺎﻧﻮن و ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬ ‫اﻫﺪاف ﺑﻠﻨﺪﻣﺪﺗﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي‪ ،‬رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آن اﻫﺪاف ﺑﺮاي ﻛﻞ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ و اﻟﺒﺘﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﻬﺎرتﻫﺎي‬ ‫ادراﻛﻲ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻧﻴﺰ دارد ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮان ارﺷﺪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ واﺟﺪ آن ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻬﺒﻮد وﺿﻊ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲﺷﻮد و اﺟﺘﻨﺎب از ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ وﺿﻊ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫را ﺑﺪﺗﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﻴﻄﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬در ﻛﻨﺎر اﻳﻦ دو ﻣﻔﻬﻮم‪،‬‬ ‫اﻧﻄﺒﺎقﭘﺬﻳﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ 2‬ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و آن ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي اﻧﻄﺒﺎق و‬ ‫ﭘﺬﻳﺮش ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺣﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺷﺎره دارد‪ .‬اﻧﻄﺒﺎقﭘﺬﻳﺮي‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻋﻤﻞﮔﺮا اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺮ اﺑﺰارﻫﺎ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﺳﺖ و ﺑﺮ‬ ‫واﻛﻨﺶﻫﺎ و رﺧﺪادﻫﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻧﻄﺒﺎقﭘﺬﻳﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﻮﺗﺎهﻣﺪت و‬ ‫ﻣﻴﺎنﻣﺪت ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻣﻔﻴﺪ و ﻻزم ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺪﻳﺮ وﻗﺘﻲ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎن او در اﻧﺠﺎم‬ ‫وﻇﺎﻳﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﻮددﻫﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ در‬ ‫‪Social obligation‬‬

‫‪١‬‬

‫‪Social adaptability‬‬

‫‪٢‬‬


‫ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﺪﻳﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان اذﻋﺎن ﻛﺮد ﺑﺎ ﻃﺮح ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ در ﺣﻮزه ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﭼﺎرﭼﻮب اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﺰ ﺿﻤﻴﻤﻪ آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر‪ ،‬رﻓﺘﺎري‪ ،‬ﺑﻪروز ﻛﺮدن‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ و ﺧﻂﻣﺸﻲﻫﺎ و روﻳﻪﻫﺎ و راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ و اﻣﺜﺎل آن را‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﺳﺒﺐ‬ ‫ﻛﺎرﻛﺮد ﺑﺎاﻧﮕﻴﺰه‪ 1‬ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻣﻲﺷﻮد ﭼﺮاﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ارﺗﺒﺎط‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهوري‪ 2‬و ﻛﺎراﻳﻲ‪ 3‬و اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ‪ 4‬دارد ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻼﻗﻪ‬ ‫ﻛﺎرﻣﻨﺪان ﺣﺮﻓﻪاي را ﺑﺮاي ﻛﺎر در ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻮﺻﻮف و ﺣﺘﻲ ﻣﻴﺰان‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻣﻮﺟﻮد را ارﺗﻘﺎ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد و اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ 5‬ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻈﻢ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪه و ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ و ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺗﺪوﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻻزم در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل‬ ‫)ﻛﺎﻻ( و ﻳﺎ اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﺧﺪﻣﺖ‪.‬‬

‫‪١‬‬

‫‪Motivation‬‬ ‫‪Efficiency‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪proficiency‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫‪Effectiveness‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪Standard‬‬ ‫‪٢‬‬


‫ﻣﺜﻼً اﺳﺘﺎﻧﺪارد زﻣﺎن اراﺋﻪ ﻳﻚ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﺴﺘﻲ و ارﺳﺎل ﻣﺮاﺳﻼت در دﻧﻴﺎ‬ ‫ﺣﺪود ‪ 18‬دﻗﻴﻘﻪ اﺳﺖ و ﻳﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪارد وزن ﻫﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﻓﻮﻻد ‪ST37‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 7850‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم اﺳﺖ و ﻳﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺗﻨﺶ ﻗﺎﺑﻞﻗﺒﻮل ﻫﺮ ﻣﻴﻠﻪ داﺧﻞ‬ ‫ﻳﻚ اﺳﺒﺎبﺑﺎزي ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺜﻼً ‪ 14‬ﻛﻴﻠﻮ ﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺮ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ اﺳﺖ ﻳﺎ‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻛﺎر ﻫﺮ ﻛﺎرﮔﺮ در ﻫﻔﺘﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 44‬ﺳﺎﻋﺖ اﺳﺖ و اﻣﺜﺎل آن‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﺤﺼﻮل و ﺧﺪﻣﺎت‬ ‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺑﻴﺎن دارد و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﻧﺠﺎم ﻓﺮآﻳﻨﺪ‬ ‫ﺟﻠﺐ و ﺟﺬب ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬار و اﻧﺠﺎم ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در دﻧﻴﺎ ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬درواﻗﻊ ﺣﺪ ﻳﺎ ﺣﺪود ﻗﺎﺑﻞﻗﺒﻮل از ﺷﺎﺧﺺ و ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﻳﮕﺮ‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ ،‬ﺧﻂ ﻗﺮﻣﺰ ﺷﺎﺧﺺ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﺧﺺ‪ 1‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ازﻧﻈﺮ رﻋﺎﻳﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ﭼﻪ درﺟﻪاي ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ﻫﻤﻪ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬در رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﻣﻨﺶ‪ ،‬ﺗﺪوﻳﻦ اﻫﺪاف‪ ،‬ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ‪،‬‬ ‫ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎ و ‪ ...‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ وﺿﻌﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ و‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ روﺑﻪﺟﻠﻮي آن ﺳﺮﻋﺖ و اﻣﻨﻴﺖ ﻛﺎﻓﻲ دارد؟ ﺑﻪ ﺟﺮأت ﻣﻲﺗﻮان‬ ‫ﮔﻔﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان اﻣﻴﺪوار ﺑﻮد اﻫﺪاف و‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻘﻖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﻴﺎر‪ ،2‬ﻧﻜﺎت‬ ‫ﻗﺎﺑﻞاﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ درﺟﻪ ﻣﺠﺎورت ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ‬ ‫و ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ ارزش‪ 3‬ﻓﺮق دارد‪ .‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻗﺎﺑﻞاﻧﺪازهﮔﻴﺮي‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬ ‫‪١‬‬

‫‪Index‬‬ ‫‪Metric‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪value‬‬ ‫‪٢‬‬


‫ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه ﻃﻲ ﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻋﺪاد و ارﻗﺎم‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖﻫﺎ و درﺻﺪﻫﺎي‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ‪ ،‬رﻛﻮردﻫﺎ و ﺷﺎﺧﺺﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺑﻪ آنﻫﺎ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرداﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺳﻪ‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺎﺧﺺ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪارد و ﻣﻌﻴﺎر ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوتاﻧﺪ ﻟﻜﻦ‬ ‫ﺳﻨﺠﺶ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺳﻨﺠﺶ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻛﺎرﻫﺎ ﺿﺮوري‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ و ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻫﺮ ﺗﺨﺼﺼﻲ‪،‬‬ ‫در ﻫﻤﻪي ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﻛﺎري آن ﺑﺎﻳﺪ رﻋﺎﻳﺖ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺎرﻛﻨﺎن‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﻣﺆﺛﺮ را ﻣﻲﺗﻮان در ﺳﻪﻃﺒﻘﻪ ﻛﻠﻲ ﺟﺎي داد‪:‬‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺮ رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺎرﻛﻨﺎن را‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان در ﺳﻪﻃﺒﻘﻪ ﻛﻠﻲ ﺟﺎي داد‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( ﺳﻄﺢ ﻛﻼن‪ :‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎرﺟﻲ ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و از ﺳﻮي‬ ‫ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻓﺮادﺳﺖ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ب( ﺳﻄﺢ ﻣﻴﺎﻧﻲ‪ :‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي ﺳﻄﺢ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ دارد‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻗﺪرت ﻣﺎﻧﻮر ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮ روي اﻳﻦ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎ دارﻧﺪ و اﻛﺜﺮ آنﻫﺎ از‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻗﺎﺑﻞﻛﻨﺘﺮل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬


‫ج( ﺳﻄﺢ ﺧﺮد‪ :‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي ﺳﻄﺢ ﻓﺮدي دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎ در‬ ‫درون ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﺎي دارﻧﺪ و ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن‬ ‫ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي ﺳﻄﺢ ﻣﻴﺎﻧﻲ‪ ،‬روي ﺑﻌﻀﻲ از ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي اﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﻧﻴﺰ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﺑﮕﺬارد‪.‬‬ ‫در اداﻣﻪ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﺮ ﺳﻄﺢ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي ﺳﻄﺢ ﻛﻼن اﺛﺮﮔﺬار ﺑﺮ رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻓﺮﻫﻨﮓ در ﺳﻄﺢ ﻛﻼن‪ ،‬ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﻮﻣﻴﺖ اﻓﺮاد‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺰدﻳﻜﻲ دارد‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎﻫﻤﮕﻮن و‬ ‫ﻧﺎﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻗﺘﺼﺎد‪ :‬ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﺘﺼﺎدي ﺳﺎزﻣﺎن )ﻣﺜﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺎﻟﻲ( ﻣﻮﺟﺐ رﻓﺘﺎر‬ ‫ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ در ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺑﺎ‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت اﺧﻼﻗﻲ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي دارﻧﺪ‪ .‬ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻲﺛﺒﺎت و‬ ‫ﻓﺸﺎرﻫﺎي رﻗﺎﺑﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ در ﺳﺎزﻣﺎن داﻣﻦ ﺑﺰﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻴﻂ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ :‬ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻲﺛﺒﺎت ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﺑﮕﺬارد‪.‬‬ ‫ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي‪ :‬ﻓﻨّﺎوري ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاﻓﺰاﻳﺶ رﻓﺘﺎر ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﻣﺜﻞ ﺷﻨﻮد ﻣﻜﺎﻟﻤﺎت‪ ،‬ﺿﺒﻂ ﭘﺴﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ و‪...‬‬ ‫ﻣﺬﻫﺐ‪ :‬ﺗﻤﺎﻳﻼت ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻳﻜﻲ از ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪهﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻬﻢ ﻣﺮدﻣﻲ‬


‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن‪ :‬ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺒﻬﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻓﺮاد ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت روزﻣﺮه ﺑﺎ آنﻫﺎ درﮔﻴﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﻴﻠﻲ وﻗﺖﻫﺎ ﻣﺮدم ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭼﻮن ﻛﺎرﺷﺎن ﻣﺸﻜﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻧﺪارد‪،‬‬ ‫ﭘﺲ اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻮدن و اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن ﺿﺮورﺗﺎً ﺑﺎﻫﻢ ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪(Ingrid Naude, 2004) .‬‬ ‫ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي ﺳﻄﺢ ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺛﺮﮔﺬار ﺑﺮ رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ اﺻﻮل رﻓﺘﺎري‪:‬‬ ‫ﺧﻂﻣﺸﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪﺻﻮرت ﻗﺎﺑﻞﻣﻼﺣﻈﻪاي ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت‬ ‫ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫اﻫﺪاف ﺳﺎزﻣﺎن‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﻧﺮخ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻮد‪،‬‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻫﺪف ﻓﺮﻋﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫رﻓﺘﺎر ﻣﺪﻳﺮ‪ :‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ارﺷﺪ ﺧﻮدش ﻳﻚ ﻣﺪل ﻧﻘﺶ اﺳﺖ و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭘﻴﺎمﻫﺎي‬ ‫ﻣﺒﻬﻢ ارﺳﺎل ﻛﻨﺪ و درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ از اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﺳﺨﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬در ﻋﻤﻞ ﺗﺎﺑﻊ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ارﺷﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ‬ ‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ را ﺗﺮوﻳﺞ ﻛﻨﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺷﺮﻛﺖ و‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺎﻳﺪ ارﺗﻘﺎء دادهﺷﺪه و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد‪ :‬اﻫﺪاف ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺪﻧﻲ و ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﻮده و ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ‬ ‫اﻧﺘﻘﺎل داده ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎزﮔﻮﻛﻨﻨﺪه اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻓﺸﺎر و‬ ‫اﻧﺘﻈﺎرات ﺑﻲدﻟﻴﻞ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬


‫اﻓﺮاد ﻣﺮﺟﻊ‪ :‬آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻫﻤﻜﺎران‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي ﺑﺮ‬ ‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ اﻓﺮاد دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺷﺪﻳﺪي ﺑﺮ‬ ‫رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ و اﺧﻼﻗﻴﺎت زﻳﺮدﺳﺘﺎﻧﺶ دارد‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ دوﺳﺖ دارﻧﺪ‬ ‫ﺑﺮ رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ اﻋﻀﺎﻳﺸﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ اﻓﺮاد ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻨﺎﺳﺐ‬ ‫ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﻮﻧﺪ و آن رﻓﺘﺎر ﺧﺎص را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﺸﺎر ﻫﻤﻜﺎران‪ ،‬ﻳﻜﻲ از‬ ‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﻬﻢ در ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ رﻓﺘﺎر اﻧﺤﺮاﻓﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪(Ingrid Naude, 2004‬‬

‫ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي ﺳﻄﺢ ﺧﺮد اﺛﺮﮔﺬار ﺑﺮ رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﻧﮕﺮش‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ اﻓﺮاد ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه درﮔﻴﺮ ﺷﺪن در ﻳﻚ رﻓﺘﺎر ﺧﺎص را ﺧﻮب‬ ‫ﻳﺎ ﺑﺪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻓﺮد رﻓﺘﺎر را ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫اﺟﺮاي آن رﻓﺘﺎر از ﺧﻮد ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺼﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮﻧﺪﮔﺎن ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ رﻓﺘﺎر ﻛﺮدن ﺑﻪ ﺷﻴﻮه اﺧﻼﻗﻲ را داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺗﻀﻤﻴﻨﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ آنﮔﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ آنﻫﺎ‬ ‫ﻗﺼﺪ اﺧﻼﻗﻲ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺪرت ﻧﻔﺲ‪ :‬اﻓﺮادي ﻛﻪ از درﺟﻪ ﺑﺎﻻي ﻗﺪرت ﻧﻔﺲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻗﺪرت ﻧﻔﺲ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮي دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎ‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻋﻘﻴﺪه ﺧﻮد ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻗﺪرت ﻧﻔﺲ‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮي دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺧﻼﻗﻲ و ادراﻛﻲ از ﺧﻮدﺳﺎزﮔﺎري‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻً آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ درﺳﺖ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬


‫ﻣﺮﻛﺰ ﻛﻨﺘﺮل‪ :‬اﻓﺮاد ﺑﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻛﺎرﻫﺎي‬ ‫ﺧﻮد را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ و ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺮ ﻛﻨﺘﺮلﻛﻨﻨﺪهﻫﺎي دروﻧﻲ رﻓﺘﺎر ﺧﻮب و ﺑﺪ‬ ‫ﺗﻜﻴﻪدارﻧﺪ‪ .‬اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﻛﻨﺘﺮل دروﻧﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺑﺮﻫﺎن اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﭘﺎﻳﺒﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ارزشﻫﺎ‪ :‬ارزشﻫﺎي ﻓﺮدي ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮﻧﺪه ﺑﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي وي ﺗﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬در زﻧﺪﮔﻲ ﺣﺮﻓﻪاي‪ ،‬ارزشﻫﺎي ﻓﺮدي ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻴﺮوﻫﺎي دﻳﮕﺮي‬ ‫ﻛﻪ در درون ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻓﺸﺎرﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻘﺶ ارزشﻫﺎي ﻓﺮدي در ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي‬ ‫ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎورﻫﺎ‪ :‬ﺑﺎورﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞﻣﻼﺣﻈﻪاي ﺑﺮ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت اﺧﻼﻗﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﻴﺎن اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي در ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮ روي ﺑﻨﻴﺎﻧﻲ ﻫﺸﺖﮔﺎﻧﻪ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﻳﻚ از اﻳﻦ رﻳﺸﻪﻫﺎ ‪ -‬ﻧﻪ ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺎﻫﻢ ‪ -‬ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ اﺳﺎس و ﺳﻨﮓ‬ ‫زﻳﺮﺑﻨﺎي ﻣﺴﺘﺤﻜﻤﻲ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﻛﺪﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ را اﺳﺘﻮار ﻧﮕﻪداﺷﺘﻪ و‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن و ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪي و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ آن را ﺑﻪواﺳﻄﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﻫﺸﺖ ﻣﻮرد ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬


‫ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﺑﻨﻴﺎنﻫﺎي اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫دﭼﺎر ﺳﺴﺘﻲ و ﺗﺰﻟﺰل ﺷﻮد ﺳﺒﺐ ﻧﺎﺑﻮدي ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﻛﻞ زﻳﺮﺑﻨﺎي اﺧﻼق‬ ‫ﺣﺮﻓﻪاي ﺷﺪه و آن را ﺑﻪ اﺿﻤﺤﻼل و ﻧﺎﺑﻮدي ﻛﺸﺎﻧﺪه و در اداﻣﻪ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؛ ﻟﺬا ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺗﺼﻮر ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺪﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد از رﻳﺸﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺿﺎﻣﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﺷﻮد و‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﻨﻴﺎنﻫﺎي اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﺗﻮﺟﻪ ﺟﺪي ﺷﺪه و ﺣﻔﻆ آنﻫﺎ‬ ‫ﺟﺰو ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎري ﺷﺮﻛﺖ و ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎن اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫ﺑﺮرﻳﺸﻪﻫﺎي ذﻳﻞ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -8‬ﺑﻨﻴﺎنﻫﺎي اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي )ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﻣﻬﺪيزاده ﻣﻼﺑﺎﺷﻲ‪(1392 ،‬‬


‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي در ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ در ﺑﺎب اﺧﻼق ﮔﻔﺘﻪﺷﺪه و ﻫﻤﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎت اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان و‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻳﻚ ﻫﺪف را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و آن ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي‬ ‫ﻣﺒﺎﺣﺚ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي در ﻋﻤﻞ اﺳﺖ اﺧﻼﻗﻴﺎت را‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﺮد و ﺑﺪون ﻛﺎرﺑﺮدي ﺳﺎزي ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻧﺘﺰاﻋﻲ و‬ ‫ﺗﺌﻮري‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻧﺘﻈﺎر ﻣﺜﺒﺘﻲ از اﻳﻦﻫﻤﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازي و ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﻳﮕﺮ اﺧﻼق در ذﻫﻨﻴﺎﺗﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺎور و ارزش و اﻋﺘﻘﺎد‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد و اﻓﺮاد ﺑﺎﻳﺪ در ﻋﻤﻞ آن را ﭘﻴﺎده ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫ﮔﺎمﺑﻪﮔﺎم ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن اﺳﺖ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﺷﻮد‪ .‬اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻧﺤﻮه ارﺗﺒﺎط در ﻣﺤﻴﻂ ﺳﺎزﻣﺎن را‬ ‫ﺑﻴﺎﻣﻮزد و ارﺗﺒﺎط را ﺑﺎزﺳﺎزي ﻛﻨﺪ‪ .‬روﻳﻜﺮد ﻋﻤﻞﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻓﺮاﺗﺮ از ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ‬ ‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺪﻳﺮان ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ دوﺳﺖ دارﻧﺪ روي ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎ‬ ‫ﻣﺘﻤﺮﻛﺰﺷﺪه و آنﻫﺎ را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻟﻜﻦ در اﻣﻮرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺧﻼق‬ ‫ﺣﺮﻓﻪاي ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎه اﻗﺪام و ﻋﻤﻞﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮ اﻣﻮرات‬ ‫روزﻣﺮه و ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎي روزﻣﺮه ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻧﻤﻮد و اﻳﻦ اﻣﻮرات را ﻣﺒﻨﺎي‬ ‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮارداد‪ .‬ﻫﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪﺗﻨﺎﺳﺐ اﻓﺮاد ﺷﺎﻏﻞ در آن ﺑﻪﺗﻨﺎﺳﺐ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ و ﻣﺸﺘﺮﻳﺎﻧﺶ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ روال روزﻣﺮه اﻣﻮرات ﺣﺎﻛﻢ را ﻣﻮرد‬ ‫ﺗﻔﺤﺺ و رﻳﺰﺑﻴﻨﻲ ﻗﺮار داده و رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎ را ﻣﻮﺷﻜﺎﻓﻲ ﻛﺮده و‬ ‫ﺑﻨﻴﺎن و رﻳﺸﻪﻫﺎي اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﻛﻪ ذﻛﺮش ﮔﺬﺷﺖ را آﻧﺎﻟﻴﺰ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﺿﻤﻦ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻣﻮﺿﻮع و وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻌﻠﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﮔﺎمﻫﺎي‬


‫ﺑﻬﺒﻮد اﻣﻮر را ﺟﺰﺋﻲ از اﻣﻮر روﺗﻴﻦ ﺳﺎزﻣﺎن درآورده و ﺑﻬﺒﻮدي ﺣﺎﺻﻞ از‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ ﻛﺪﻫﺎي اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي را در ﻋﻤﻞ ﻧﻈﺎرهﮔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از روشﻫﺎي ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‬ ‫در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ‪ ،‬دﻗﺖ در رﻓﺘﺎر‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﻮﻓﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬

‫ﻣﺪﻳﺮان ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ دوﺳﺖ‬

‫داﺷﺘﻦ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﺷﻬﺮت‬

‫دارﻧﺪ روي ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎ‬

‫دارﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي دﻧﺒﺎﻟﻪرو ﺑﺎﻳﺪ از‬

‫ﻣﺘﻤﺮﻛﺰﺷﺪه و آنﻫﺎ را‬

‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮو درس ﮔﺮﻓﺘﻪ و‬

‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻟﻜﻦ در‬

‫ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ رﻫﺒﺮان و ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي‬

‫اﻣﻮرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺧﻼق‬

‫ﻣﻮﻓﻖ ﭼﻪﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‬

‫ﺣﺮﻓﻪاي ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ‬

‫آنﻫﺎ‬

‫اﻗﺪام و ﻋﻤﻞ در ﻛﺎر‬

‫ﭼﻴﺴﺖ؟ ارﺗﺒﺎﻃﺎت را ﭼﮕﻮﻧﻪ‬

‫روزاﻧﻪ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬

‫روﻳﻪﻫﺎي‬

‫ﻛﺎري‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻬﺒﻮد‬ ‫ﺑﺨﺸﻴﺪهاﻧﺪ؟ ﺳﭙﺲ ﺑﻪﻋﻨﻮان اوﻟﻴﻦ‬ ‫ﮔﺎم‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻮﻣﻲﺳﺎزي رﻓﺘﺎرﻫﺎ و‬ ‫ﻛﻠﻴﺪﻫﺎي اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي رﻫﺒﺮان و ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﻮﻓﻖ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را ﺷﺮوع و ﺑﺎزﺧﻮرد ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺻﻼح اﻧﺠﺎم داده و‬ ‫ﮔﺎمﻫﺎي ﺗﺼﺤﻴﺢﺷﺪه را ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭘﺲ از ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﻮﻓﻖ ﻣﺴﻠﺢ ﺑﻪ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي و ﺑﻮﻣﻲﺳﺎزي رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﻓﺮآﻳﻨﺪ‬ ‫ذﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﻮرداﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬


‫ﺷﻜﻞ ‪ -9‬اﺟﺮاي ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي در ﻋﻤﻞ‬ ‫)ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﻣﻬﺪيزاده ﻣﻼﺑﺎﺷﻲ‪(1392 ،‬‬

‫داﻧﺴﺘﻦ ﻛﺪﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ و ﺑﻨﻴﺎن و ارﻛﺎن اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻀﻤﻦ‬ ‫ﻣﺘﺨﻠﻖ ﺑﻮدن اﻓﺮاد و ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺪﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر در ﻋﻤﻞ ﭘﻴﺎده ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬روشﻫﺎي ﭘﻴﺎدهﺳﺎزي اﺧﻼق‬ ‫ﺣﺮﻓﻪاي در ﻋﻤﻞ در ﺣﻮزه ﺳﺎزﻣﺎن ذﻛﺮ ﮔﺮدﻳﺪ ﻟﻜﻦ در ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﻲﺗﻮان‬ ‫ﮔﺎمﻫﺎي ذﻳﻞ را ﺑﺮﺷﻤﺮد‪:‬‬


‫ﮔﺎم اول – ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﺒﻚ ﺧﺎص و وﻳﮋهاي از ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫ﮔﺎم دوم‪ -‬اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻴﻦ ﻛﺎرﻛﻨﺎن و ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن و‬ ‫ذﻳﻨﻔﻌﺎن‬ ‫ﮔﺎم ﺳﻮم‪ -‬ﺑﺮﮔﺰاري دورهﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ و ﻛﺎرﮔﺎهﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ ﺗﻘﺮﻳﺐ‬ ‫ﺑﺎورﻫﺎ‬ ‫ﮔﺎم ﭼﻬﺎرم – ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺳﺒﻚ وﻳﮋهاي از زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺎري‬ ‫ﮔﺎم ﭘﻨﺠﻢ ‪ -‬اﺳﺘﺨﺮاج اﺳﺘﺎﻧﺪارﻫﺎي ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر )ارﮔﻮﻧﻮﻣﻲ( و رﻋﺎﻳﺖ‬ ‫آنﻫﺎ‬ ‫ﮔﺎم ﺷﺸﻢ‪ -‬رﻋﺎﻳﺖ ﻋﺪاﻟﺖ در ﻫﻤﻪ ﭘﺮداﺧﺖﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن و ﻧﻴﺰ رﻋﺎﻳﺖ‬ ‫ﻋﺪاﻟﺖ در ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﺰاﻳﺎ‬ ‫ﮔﺎم ﺷﺸﻢ – ﻛﺎﻫﺶ زﻣﺎن اﻧﺠﺎم ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎ‬ ‫ﮔﺎم ﻫﻔﺘﻢ‪ -‬ﺳﻌﻲ در ﻛﺎﻫﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻴﻦ و ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن‬ ‫ﮔﺎم ﻫﺸﺘﻢ‪ -‬ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ‬ ‫ﮔﺎم ﻧﻬﻢ‪ -‬رﻋﺎﻳﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺳﺘﺎﻧﺪارﻫﺎي ﻛﺎر )ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ‪،‬‬ ‫ﻣﺸﺎوره و‪(...‬‬ ‫ﮔﺎم دﻫﻢ‪ -‬ﺑﻬﺒﻮد ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪات و ﺧﺪﻣﺎت‬ ‫ﮔﺎم ﻳﺎزدﻫﻢ‪ -‬رﻧﮓ‪ ،‬ﻧﻮر‪ ،‬ﻋﻄﺮ‪ ،‬آراﻳﻪﮔﺮي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر‬ ‫ﮔﺎم دوازدﻫﻢ‪ -‬اﺧﺬ ﺑﺎزﺧﻮرد ﺳﺮﻳﻊ از ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن و ارﺑﺎبرﺟﻮع‬


‫ﮔﺎم ﺳﻴﺰدﻫﻢ‪ -‬رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺳﺮﻳﻊ ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺎت و اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ از‬ ‫ﻃﺮف ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﻳﺎ ﺗﺄﻣﻴﻦﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪.‬‬ ‫ﮔﺎم ﭼﻬﺎردﻫﻢ‪ -‬ﺗﻨﻮع در اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺗﻮﻟﻴﺪي‬ ‫ﮔﺎم ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ – ﺑﺮﮔﺰاري دورهﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ ارﺗﺒﺎط ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎ زﺑﺎن ﺑﺪن‬ ‫ﮔﺎم ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ – اﻳﺠﺎد اﻧﮕﻴﺰه و ﻣﻮج ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ دروﻧﻲ در ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻛﺎرﻛﻨﺎن و ﻣﺪﻳﺮان‬ ‫ﮔﺎم ﻫﻔﺪﻫﻢ – اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺣﺮﻳﻢ ﻛﻠﻴﻪ اﺷﺨﺎص و ﻣﺮاﺟﻌﻴﻦ اﻋﻢ از‬ ‫ﻛﺎرﻛﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮان‪ ،‬ﺗﺄﻣﻴﻦﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎران‪ ،‬ﻣﺸﺎوران‪ ،‬ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ارﺑﺎبرﺟﻮع‪ ،‬ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن و ﺳﻬﺎﻣﺪاران ﺧﺮد و ﻛﻼن‪.‬‬ ‫ﮔﺎم ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ – ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺗﺒﻌﻴﺾ در ﻫﺮ زﻣﻴﻨﻪاي از ﺣﻘﻮق و ﻣﺰاﻳﺎي‬ ‫ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن و ﻳﺎ ﺗﺒﻌﻴﺾ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬ ‫ﻣﻴﺰان درآﻣﺪ ﻣﺮاﺟﻌﻴﻦ و ﭘﺴﺖ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ آنﻫﺎ‪.‬‬ ‫ﮔﺎم ﻧﻮزدﻫﻢ –رﻋﺎﻳﺖ ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم و ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ و آﻳﻨﺪﮔﺎن‬ ‫در ﻛﺴﺐ ﺳﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﺎم ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ -‬ﺳﻌﻲ در اﻓﺰاﻳﺶ رﺿﺎﻳﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻛﺎرﻛﻨﺎن و ذﻳﻨﻔﻌﺎن و‬ ‫ﺷﮕﻔﺖزده ﻛﺮدن ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن و ارﺑﺎبرﺟﻮع و اﻓﺰاﻳﺶ اﻧﮕﻴﺰش‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ و ارﺗﺒﺎط‪.‬‬


‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‬ ‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‪ ،‬از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﻋﻠﻢ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎﺳﺖ ﻟﻜﻦ ﺗﺎ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ اواﺧﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي را زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫ﻋﻠﻮم ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ اﻣﺮوزه اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ روﺷﻦ و واﺿﺢ‬ ‫ﺷﺪه و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﻮردﺗﻮاﻓﻖ ﻫﻤﻪ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي‬ ‫ﺳﺎﺑﻖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي دﻳﺪﮔﺎه روﺷﻦ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﮔﺎه‬ ‫ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي ﺑﺮﻋﻜﺴﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ آن در ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ اﺻﻮل و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن در ﻣﺴﻴﺮ‬ ‫درﺳﺖ ﮔﺎم ﺑﺮدارد و ﻫﻤﻴﻦ رﻋﺎﻳﺖ اﺻﻮل و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ در ﻫﻤﻪ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﻣﺜﻞ ﻳﻚ‬ ‫ﭼﺮاغ راه‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ را روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد و ﻫﻢزﻣﺎن اﺑﺰارﻫﺎ و اﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ‬ ‫در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺪﻳﺮان و ﻛﺎرﻛﻨﺎن و ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮﻧﺪﮔﺎن ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﻴﺮ‬ ‫روﺷﻦ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﺪه را ﺑﻪﺳﺎدﮔﻲ و ﺑﺎ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻃﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻﻳﻚ از‬ ‫ﺗﺌﻮريﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﭘﺮوﺳﻪﻫﺎي ﻣﺴﻴﺮﻳﺎﺑﻲ در راﺳﺘﺎي‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن اراﺋﻪ ﻧﺪادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﻮده و ﻧﻴﺖ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺟﻮﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻛﻢﻫﺰﻳﻨﻪ و‬ ‫ﻟﺬتﺑﺨﺶ ﺑﺮاي ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ ﺣﺎﻻت را ﻓﻘﻂ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻗﻮي و ﻓﻮق ﺗﺼﻮر ﺑﺸﺮي اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ درواﻗﻊ اﺧﻼق‬ ‫از آن دﺳﺘﻪ ﺻﻔﺎت اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ زوديﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﺷﻴﻦﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﻛﭙﻲﺑﺮداري ﻧﻴﺴﺖ و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﺳﺎلﻫﺎي ﺳﺎل ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان‬


‫وﺟﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮدات و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺼﻨﻮﻋﺎت و رﺑﺎتﻫﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻄﻠﺐ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي و رﻋﺎﻳﺖ آن ﺑﻪﺷﺪت ﺑﺮ آن ﺗﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارد اﺧﻼق ﻛﺎرﻛﻨﺎن در ﺧﺎرج از ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻢ‬ ‫ﺟﺰو ﻣﻌﺪود ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﻛﺮدار‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر و ﺣﺘﻲ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﺎرﻛﻨﺎن و ﻣﺪﻳﺮان ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬دﺳﺘﻮرات اﺧﻼﻗﻲ در‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻴﻮهﻫﺎي درﺧﺘﺎن ﺳﺘﺮﮔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ درﺧﺘﺎﻧﻲ ﻣﺜﻞ ﻧﻈﺎم ارزشﻫﺎ و‬ ‫ﺑﺎﻳﺪﻫﺎ و ﻧﺒﺎﻳﺪﻫﺎ و ﻫﻤﻴﻦ درﺧﺘﺎن و رﻳﺸﻪﻫﺎي اﻋﺘﻘﺎدي آنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﻮب و ﺑﺪﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن را ﻣﺸﺨﺺ و اﻗﺪام ﺳﺮه از ﻧﺎﺳﺮه ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ داراي ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺧﺎص اﺧﻼﻗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدار آنﻫﺎ را ﭼﺎرﭼﻮبﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺮاد وﻗﺘﻲ در‬ ‫ﻳﻚ ﭘﺴﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﻳﺎ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻠﻲ‪،‬‬ ‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﻌﻀﺎً ﻣﺘﻔﺎوت‪ .‬اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺑﻪﻫﺮﺣﺎل‬ ‫ﺑﺮ روي ﻣﻴﺰان ﻛﺎراﻳﻲ و اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺳﺎزﻣﺎن در ﻫﺮ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫در ﺑﺤﺚ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺪلﻫﺎي ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺤﺚﻫﺎي اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﭘﺮداﺧﺘﻪ و آن را ﺟﺰو ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻛﺎر‬ ‫ﻗﻠﻤﺪاد ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺪون اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﺑﺤﺚ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻄﺮح ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﺪون آن اﻣﻜﺎن ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‬


‫ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻳﻦ ﻣﺪلﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺪل ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺎﻟﻜﻮم ﺑﺎﻟﺪرﻳﺞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺮح ذﻳﻞ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1987‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻋﻄﺎي ﺟﺎﻳﺰه ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﻪﻋﻨﻮان‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﺗﺪاﺑﻴﺮي ﻛﻪ در اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻧﻘﺶ ﻣﺆﺛﺮي اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﻨﮕﺮه اﻳﺎﻻتﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ رﺳﻴﺪ و ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ ﺧﺎﻃﺮه‬ ‫ﺗﻼﺷﮕﺮ ﻣﻌﺮوف »ﻣﺎﻟﻜﻢ ﺑﺎﻟﺪرﻳﺞ«‪ ،‬وزﻳﺮ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻣﺘﻮﻓﺎي آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ اﺣﻴﺎي ﺻﻨﺎﻳﻊ آﻣﺮﻳﻜﺎ اﺑﺮاز ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﺎﻳﺰه‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰه »ﺑﺎﻟﺪرﻳﺞ«‬ ‫ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻣﻬﻢ اﻳﻦ ﻣﺪل ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ ﺣﻮزه ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ و‬ ‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺳﻌﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﻮزه‬ ‫ﺑﻪﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺎن ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺪل ﻣﺎﻟﻜﻮم ﺑﺎﻟﺪرﻳﺞ در ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻤﺎﺗﻴﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺎ ذﻛﺮ ﺟﺰﺋﻴﺎت و‬ ‫ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

136 ‫ ﺻﻔﺤﻪ‬................‫ﺗﻮرج ﻣﻬﺪيزاده ﻣﻼﺑﺎﺷﻲ‬.......................................‫ ﺿﺎﻣﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬،‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬

Customer and Market Focused Strategy and Action Plans ٢ Strategic Planning

٥ Human Resource Focus

٧ Business Results

١ Leadership ٣ Customer and Market Focus

٦ Process Management

٤ Measurement, Analysis&knowledge Management

‫ ﻣﺪل ﻣﺎﻟﻜﻮم ﺑﺎﻟﺪرﻳﺞ‬-10 ‫ﺷﻜﻞ‬

‫ ﻣﻌﻴﺎر‬19 ‫ ﻣﻌﻴﺎر اﺻﻠﻲ و‬7 ‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻣﺪل ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ ﺟﺎﻳﺰه از‬ ‫ﻓﺮﻋﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮح آنﻫﺎ در ﺟﺪول ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪﺗﻔﺼﻴﻞ‬ .‫آﻣﺪه اﺳﺖ‬


‫ﺟﺪول ‪ - 9‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ ﺟﺎﻳﺰه ﻣﻠﻲ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﺎﻟﻜﻮم ﺑﺎﻟﺪرﻳﺞ‬ ‫ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ‬

‫ردﻳﻒ‬

‫اﻣﺘﻴﺎز‬

‫رﻫﺒﺮي‬

‫‪1‬‬

‫‪-1-1‬‬

‫رﻫﺒﺮي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬

‫‪-2-1‬‬

‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬

‫‪120‬‬

‫ﻃﺮحرﻳﺰي اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ‬

‫‪2‬‬

‫‪-3-1‬‬

‫اﺳﺘﺮاﺗﮋي‬

‫‪-4-1‬‬

‫ﮔﺴﺘﺮش اﺳﺘﺮاﺗﮋي‬

‫‪85‬‬

‫ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ ﻣﺸﺘﺮي و ﺑﺎزار‬

‫‪3‬‬

‫‪-1-2‬‬

‫داﻧﺶ و آﮔﺎﻫﻲ در ﻣﻮرد ﻣﺸﺘﺮي و ﺑﺎزار‬

‫‪-2-2‬‬

‫رﺿﺎﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮي و رواﺑﻂ ﺑﺎ وي‬

‫‪85‬‬

‫اﻃﻼﻋﺎت و ﺗﺠﺰﻳﻪوﺗﺤﻠﻴﻞ آن‬

‫‪4‬‬

‫‪5‬‬

‫‪-1-3‬‬

‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﺎزﻣﺎن‬

‫‪-2-3‬‬

‫ﺗﺠﺰﻳﻪوﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﺎزﻣﺎن‬

‫ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ‬ ‫‪-3-3‬‬

‫ﻛﺎري‬

‫‪90‬‬

‫‪85‬‬


‫‪-4-3‬‬

‫آﻣﻮزش‪ ،‬ﭘﺮورش و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺎرﻛﻨﺎن‬

‫‪-5-3‬‬

‫رﺿﺎﻳﺖ و رﻓﺎه ﻛﺎرﻛﻨﺎن‬

‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﺮآﻳﻨﺪ‬

‫‪6‬‬

‫‪-1-4‬‬

‫ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﻣﺤﺼﻮل و ﺧﺪﻣﺖ‬

‫‪-2-4‬‬

‫ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ‬

‫‪85‬‬

‫ﻧﺘﺎﻳﺞ و ﻛﺴﺐوﻛﺎر‬

‫‪7‬‬

‫‪-1-5‬‬

‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺸﺘﺮيﮔﺮاﻳﻲ‬

‫‪-2-5‬‬

‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت‬

‫‪-3-5‬‬

‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺎﻟﻲ و ﺑﺎزار‬

‫‪-4-5‬‬

‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ‬

‫‪-5-5‬‬

‫ﻧﺘﺎﻳﺞ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺳﺎزﻣﺎن‬

‫‪-6-5‬‬

‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬ ‫ﺟﻤﻊ اﻣﺘﻴﺎزات‬

‫‪450‬‬

‫‪1000‬‬


‫اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﺪل ﻣﺎﻟﻜﻮم ﺑﺎﻟﺪرﻳﺞ ﻳﺎ ﻫﻤﺎن ﺟﺎﻳﺰه ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﻟﺪرﻳﺞ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﺻﻮل‬ ‫و ﻣﺒﺎﻧﻲاي ﺗﺪوﻳﻦﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ارزشﻫﺎي ﻣﺤﻮري ﺟﺎﻳﺰه ﻧﺎﻣﻴﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﺻﻮل ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬ ‫‪ -1‬رﻫﺒﺮي دوراﻧﺪﻳﺶ‬ ‫‪ -2‬ﻣﺸﺘﺮي ﻣﺪاري‬

‫‪1‬‬

‫‪2‬‬

‫‪ -3‬ﺳﺎزﻣﺎن و ﭘﺮﺳﻨﻞ ﻳﺎدﮔﻴﺮﻧﺪه‬

‫‪3‬‬

‫‪ -4‬ارزش داده ﺑﻪ ﻛﺎرﻛﻨﺎن و ﺷﺮﻛﺎ‬ ‫‪ -5‬ﺗﺤﺮك و ﭼﺎﻻﻛﻲ‬ ‫‪ -6‬ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ آﻳﻨﺪه‬

‫‪4‬‬

‫‪5‬‬

‫‪6‬‬

‫‪ -7‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻧﻮآوري‬

‫‪7‬‬

‫‪ - 8‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي واﻗﻌﻴﺎت‬

‫‪8‬‬

‫‪ - 9‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺷﻬﺮوﻧﺪي‬ ‫‪ -10‬ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺮ ﻧﺘﺎﻳﺞ و اﻳﺠﺎد ارزش‬

‫‪9‬‬

‫‪1‬‬

‫‪١‬‬

‫‪- Visionary Leadership‬‬ ‫‪- Customer Driven excellence‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪- Organizational and Personal Learning‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫‪- Valuing Employees and Partners‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪- Agility‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪- Focus on the Future‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪- Managing for Innovation‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪- Management by Fact‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪- Public(social) Responsibility and Citizenship‬‬ ‫‪٢‬‬


‫‪ - 11‬ﻧﮕﺮش ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ‬

‫‪2‬‬

‫****‬

‫ﺣﻮزه ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﻣﺪل و ﺟﺎﻳﺰه ﻣـﺎﻟﻜﻮم ﺑﺎﻟـﺪرﻳﺞ‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺪل اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺣﻮزه‪ ،‬اﻋﻄﺎﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺟﺎﻳﺰه ﺑﺎﻟﺪرﻳﺞ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬ ‫ﻧﻈــﺎمﻫــﺎي ﻛــﺎري‪ ،‬ﻳــﺎدﮔﻴﺮي و اﻧﮕﻴــﺰش‪ ،‬ﻛﺎرﻛﻨــﺎن را ﺑــﺮاي ﺗﻮﺳــﻌﻪ و‬ ‫ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي ﺑـﺎﻟﻘﻮه ﺷـﺎه ﻫﻤﺴـﻮ ﺑـﺎ اﻫـﺪاف ﻛﻠـﻲ ﺳـﺎزﻣﺎن و‬ ‫ﻃﺮحﻫﺎي ﻛﺴﺐوﻛﺎر آن‪ ،‬ﻗﺎدر ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺣﻮزه ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ ﺗﻼشﻫـﺎي ﺳـﺎزﻣﺎن ﺑـﺮاي‬ ‫اﻳﺠﺎد‪ ،‬ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاري ﻳـﻚ ﻣﺤـﻴﻂ ﻛـﺎري ﻣﻨﺎﺳـﺐ و ﺟـﻮ ﺣﻤﺎﻳـﺖ از‬ ‫ﻛﺎرﻛﻨﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد و رﺷﺪ ﺷﺨﺼﻲ و ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﻓـﺮاﻫﻢ‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزد‪) .‬ﭘﻮر ﺻﺎدق و دﻳﮕﺮان‪(1389 ،‬‬

‫‪- Focus on Results and Creating Value‬‬ ‫‪- Systems Perspective‬‬

‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬


‫ﺗﻔﻜﺮ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ و اﺑﻌﺎد اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫اﺧﻼق ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﻧﻘﺶ آن در ﺗﺪوﻳﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋي‪ ،1‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﻬﺪ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ‬ ‫و ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن ﻧﻘﺶ ﻛﺎرﻛﻨﺎن زن و اﻗﻠﻴﺖﻫﺎ در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ دو ﻣﺤﻮر‬ ‫اﺳﺎﺳﻲ در ﺗﻔﻜﺮ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﻨﺪ اﻧﺴـﺎن ﻏﺮﺑـﻲ در دﻧﻴـﺎي ﻣﺎﺷـﻴﻨﻲ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﺎرﺷﺪه و ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ ﭼﺎرهاي ﺟﺰ روي آوردن ﺑﻪ اﺧﻼق و ﻣﻌﻨﻮﻳـﺖ‬ ‫ﻧﺪارد ژاﭘﻨﻲﻫﺎ در ﺑﻜﺎر ﮔﻴﺮي اﺑﻌـﺎد اﻧﺴـﺎﻧﻲ در ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻮﻓـﻖﺗـﺮ ﻋﻤـﻞ‬ ‫ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ اﻳﺠﺎد ﭼﻨﻴﻦ اﺣﺴﺎﺳﻲ در ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎ ﺑـﺮاي ﻛﺴـﺐ ﻣﻮﻓﻘﻴـﺖ و‬ ‫اﺟﺮاي اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻻزم اﺳﺖ اﺣﺴﺎﺳﺎت اﻧﺴﺎن داراي اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻮده و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ‬ ‫اﻳﺠﺎد ﺑﻴﻨﺶ وﺳﻴﻊ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و رﻫﺒﺮي ﺑﻬﺘﺮ اﻟﺰاﻣﻲ اﺳﺖ ﺗﻔﻜـﺮ‬ ‫اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﺑﻪﻋﻨﻮان روش اﻧﺪﻳﺸﻪ درﺑﺎره ﻣﺎﻫﻴـﺖ رﻫﺒـﺮي ﺑﻜـﺎر ﻣـﻲآﻳـﺪ‬ ‫ﻣﺪﻳﺮان ﻣﻮﻇﻒاﻧﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻞ و ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ در اﺧﻼق و ﻓﻠﺴﻔﻪ‬ ‫ﻛﺴﺐوﻛﺎر ﺧﻮد ﺑﭙﺮدازﻧﺪ ﻗﻀـﺎوت اﺧﻼﻗـﻲ در ﻗﺒـﺎل آﻧﭽـﻪ اﻓـﺮاد اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ از ﺗﻔﻜﺮ اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﺟﺪاﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴـﺖ ﺗﺒﻌـﻴﺾ ﻣﻮﺿـﻮﻋﻲ ﻣﻬـﻢ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺑﻪوﺿﻮح وﺟـﻮد دارد ﻻزم اﺳـﺖ ﺟﻬـﺖ ﻧﻬﺎدﻳﻨـﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮدن ﺗﺒﻌﻴﺾ در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﭘﻲ آﻣﺪهاي آن از ﻃﺮﻳـﻖ ﻗـﺎﻧﻮنﮔـﺬاري و‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﺪﻳﺮان و ﻓﺮﻫﻨﮓﺳﺎزي و رﻳﺸﻪﻛـﻦ ﻧﻤـﻮدن آن در ﻣﺤـﻴﻂ ﻛـﺎر‬ ‫اﻗﺪام ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻳﺎ راﻫﺒﺮد‪ ،‬راه رﺳﻴﺪن ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت و ﻛﻢ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺳﺎزﻣﺎن را ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﺳﺘﺮاﺗﮋي از ﺟﻨﺲ‬

‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ روﻳﻜﺮدي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮔﺮا ﻧﺪارد و آﻳﻨﺪه ﮔﺮاﺳﺖ و ﻧﻴﺰ اﺳﺘﺮاﺗﮋي را ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺧﻼﻗﺎﻧﻪ راﻫﺒﺮدي‬ ‫داﻧﺴﺖ‪.‬‬


‫اﺧﻼق در ﺳﺎزﻣﺎن و اﺳﺘﺮاﺗﮋي‬ ‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺮدار و رﻓﺘﺎر ﻣﺪﻳﺮان رده ﺑﺎﻻي ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮ رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗـﻲ‬ ‫ﻛﺎرﻛﻨﺎن و ﺷﺮاﻳﻂ اﺧﻼﻗﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر ﻣﺆﺛﺮ اﺳـﺖ اﻣـﺎ ﻧﻜﺘـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اوﻟﻮﻳـﺖ ﻫـﺎي اﻫـﺪاف اﺳـﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻛﺮدن ﻓﺮوش‪ ،‬ﻣﺎﻛﺰﻳﻤﻢ ﺳـﺎزي‬ ‫ﺳﻮد‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﺿﺎﻳﻌﺎت‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻬﻢ‬ ‫ﺑﺎزار‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ و ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ در اﻫﺪاف‬ ‫اوﻟﻴﻪ و ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ ﺳـﺎزﻣﺎن‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ زﻳـﺎدي در اﺧـﻼق و رﻓﺘـﺎر‬ ‫ﻣﺪﻳﺮان و ﻛﺎرﻛﻨـﺎن دارد و ﺑـﺪون ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮات ﺷﮕﺮف و ﻋﻤﻴﻖ آن ﻫﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺳﺎزﻣﺎن را ﻳـﻚ ﺳـﺎزﻣﺎن اﺧـﻼق‬ ‫ﻣﺤــﻮر ﺳــﺎﺧﺖ‪ .‬اﺳــﺘﺮاﺗﮋيﻫــﺎي ﻛــﻼن و اﺳــﺘﺮاﺗﮋيﻫــﺎي ﺧــﺮد و ﻧﻴــﺰ‬ ‫اﺳﺘﺮاﺗﮋيﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن و ﻫﻤﻪ اﻧـﻮاع اﺳـﺘﺮاﺗﮋيﻫـﺎ و راﻫﺒﺮدﻫـﺎي ﺟـﺎري در‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﺄﺛﺮ از اﺧﻼﻗﻴﺎت ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎﻳﻲ از ﻛﺪﻫﺎي اﺧﻼﻗـﻲ‬ ‫در آنﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞردﻳﺎﺑﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ روي ﻫﻤﻪ راﻫﺒﺮدﻫـﺎ‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮات ﺧﺎﺻﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن را ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﻜﺮ و ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪﺳﻮي اﻫﺪاف ﻛﻮﺗﺎهﻣﺪت و‬ ‫ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺑﺎﻳﺪ در ﭼﺎرﭼﻮب اﺧﻼﻗﻴﺎت رخ دﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪﺳﻮي ﻫﺪف از ﻧﻴﺖ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻂﻣﺸﻲ ﺗﺎ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي رﻓﺘـﺎر ﻛـﻪ‬ ‫در ﻛﺴــﺐوﻛــﺎر ﺑــﻪ ﻳﻜﭙــﺎرﭼﮕﻲ ﺳــﺨﺖ و ﻧــﺮم ﻣﻌــﺮوف اﺳــﺖ ﭘﺮوﺳــﻪ‬


‫ﻫﻤﮕﻦﺳﺎزي ﺑﺎﻫﻢ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻋﺎﻟﻲ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐوﻛـﺎر ﻓـﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ آورد ﺑﻠﻜـﻪ‬ ‫ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺳﺒﺐ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﻔﻜﺮات اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻜﻲ ﻣﺪﻳﺮان ﻋﺎﻟﻲرﺗﺒﻪ ﺑﺮاي ﺣﺮﻛـﺖ‬ ‫در ﻣﺴﻴﺮ اﺧﻼﻗﻴﺎت ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻲﺗـﻮان ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫـﺎﻳﻲ ﺧـﺎص از ﻧﺤـﻮه ورود ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﺑﻴـﺎن ﻛـﺮد‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮانﻣﺜﺎل‪ ،‬ﭘﺮوﺳﻪ ﮔﺎمﺑﻪﮔﺎم ذﻳﻞ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺆﻟﻔﻴﻦ ﺗـﺪوﻳﻦﺷـﺪه اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ رﻋﺎﻳﺖ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪ (1‬ﺧﻂﻣﺸﻲ اوﻟﻴﻪ و وﻳﮋن و ﻣﻴﮋن )ﭼﺸﻢاﻧﺪاز و ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ( ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﺎ‬ ‫داراي اﻫﺪاف اﺧﻼﻗﻲ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ (2‬ﻣﺪﻳﺮان ارﺷﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺳﺘﺮاﺗﮋيﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ (3‬ﻗﺒﻞ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺪوﻳﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺧﻼﻗﻴﺎت‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴـﺖ‬ ‫در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﻛﻤﻴﺘﻪاي ﺗﺸﻜﻴﻞ و ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي زﻣﻴﻨﻪ را اﻧﺠـﺎم‬ ‫داده و ﺑﺎ آﻣﺎدﮔﻲ و اﻃﻼﻋـﺎت ﻛﺎﻣـﻞ در ﺗـﻴﻢ ﺗـﺪوﻳﻦ اﺳـﺘﺮاﺗﮋي‬ ‫ﺣﻀﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻋﻀﺎي ﻧﺎﻇﺮ ﻫﺮﻛﺠﺎ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎن از ﺧـﻂ‬ ‫اﺧﻼﻗــﻲ ﺧــﺎرج ﻣــﻲﺷــﻮد ﮔﻮﺷــﺰد ﻧﻤﺎﻳﻨــﺪ ﺗــﺎ اﺳــﺘﺮاﺗﮋيﻫــﺎي‬ ‫ﺗﺪوﻳﻦﺷﺪه ﻣﻨﺎﺳﺐ و اﺧﻼﻗﻲ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ (4‬ﺗﻴﻢ ﺗﺪوﻳﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋي از اﻓﺮاد ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ (5‬ﺳــﺎزﻣﺎن ﺷﺎﻳﺴــﺘﻪﺳــﺎﻻري را ﺑــﻪﻋﻨــﻮان اوﻟــﻴﻦ ﮔــﺎم اﺧﻼﻗﻴــﺎت‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺑﺤﺚﻫﺎي ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪاي و ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺤﺚﻫﺎي ﻧﮋادﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ‬ ‫ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬


‫‪ (6‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺪوﻳﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ (7‬ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣـﺪﻳﺮان ﻫﻤـﻪ ردهﻫـﺎي ﺳـﺎزﻣﺎن اﺑـﻼغ‬ ‫ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪ (8‬در اﺳﺘﺮاﺗﮋيﻫﺎ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻳﻦ ﻧﻘﺶ ﺑـﻪ‬ ‫آنﻫﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ (9‬ﻣﻤﻴﺰي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﺑﻨﺪ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻫﺎي ﺗﺪوﻳﻦ ﺷـﺪه ﺻـﻮرت‬ ‫ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫‪ (10‬ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺧﻼﻗﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻤﻮﻧﻪﮔﻴﺮي و ﺑـﺎ ﻣﺸـﻮرت و دﺧﺎﻟـﺖ‬ ‫داده ﻫﻤﻪ ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‬ ‫‪ (11‬ﻫﻤﻪ ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺑﺎﻳـﺪ در ﺟﺮﻳـﺎن اﺧﻼﻗـﻲ ﺳـﺎزي اﺳـﺘﺮاﺗﮋيﻫـﺎي‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻲﺗﻮان ﻫﻢاﻧﺪﻳﺸﻲاي ﺗﺮﺗﻴـﺐ‬ ‫داد و ﺑﺪون ﺑﻴﺎن ﺟﺰﺋﻴﺎت اﺳﺘﺮاﺗﮋيﻫﺎ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﻫـﺎي اﺧﻼﻗـﻲ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺗﻮﺿﻴﺢ اراﺋﻪ داد‪.‬‬ ‫‪ (12‬اﺟﺮاي اﺳﺘﺮاﺗﮋيﻫﺎي ﺗﺪوﻳﻦﺷﺪه ﺑﺎﻳﺪ داراي ﭘﺎداش ﺑﺎﺷـﺪ و ﻫـﺮ‬ ‫ﻛﺎرﻣﻨﺪي ﻛﻪ در راﺳﺘﺎي وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد اﺳﺘﺮاﺗﮋيﻫـﺎي اﺧﻼﻗـﻲ را‬ ‫ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮارداد‪ ‬و اﺟﺮا ﻣﻲﻧﻤﺎﻳـﺪ ﺑﺎﻳـﺪ ﻣﺴـﺘﺤﻖ درﻳﺎﻓـﺖ ﭘـﺎداش‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد اﻳﻦ ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﭘﻮﺷﺶ رﺳﺎﻧﻪاي داده ﺷﻮد ﺗـﺎ‬ ‫ارﺑﺎبرﺟﻮع ﻧﻴﺰ از ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت و ﺧﻂﻣﺸﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺑـﻮده و‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺧﻮد را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬


‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم – ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي در ﻋﻤﻞ‬


‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي در ﻋﻤﻞ‬ ‫»اﻫﺪاف رﻓﺘﺎري«‬ ‫اﻧﺘﻈﺎرات ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‬ ‫‪ -1‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺸﻢ و ﭼﻴﺴﺘﻲ آن‬ ‫‪ -2‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺮوز ﺧﺸﻢ و ﻋﻮارض ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‬ ‫‪ -3‬ﺷﻤﺮدن ﮔﺎم ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺧﺸﻢ‬ ‫‪ -4‬ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻜﻤﻞ ﻣﻬﺎر ﻏﻀﺐ‬ ‫‪ -5‬ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ و ﻛﻨﺘﺮل آن‬ ‫‪ -6‬دﻻﻳﻞ ﺑﺮوز و درﻣﺎن ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ‬ ‫‪ -7‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ در ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫‪ -8‬دروﻏﮕﻮﻳﻲ در ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫‪ -9‬دﻻﻳﻞ دروﻏﮕﻮﻳﻲ‬ ‫‪ -10‬راﻫﻬﺎي درﻣﺎن دروغ در ﺳﺎزﻣﺎن‬


‫ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي در ﻋﻤﻞ‬ ‫)‪ (1‬ﺧﺸﻢ و ﻛﻨﺘﺮل آن‬ ‫ﭼﻴﺴﺘﻲ ﺧﺸﻢ‬ ‫ﺧﺸﻢ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺧﺎص و ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ و ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎي ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ و ﻳﺎ در زﻣﺎن ﺑﺮوز ﻧﺎﻛﺎﻣﻲﻫﺎ و‬ ‫ﻣﻮاﻧﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻧﺎﺣﻖ و ﺧﺎرج از ﻛﻨﺘﺮل وي اﻳﺠﺎدﺷﺪه و زﻧﺪﮔﻲ و ﺷﺨﺼﻴﺖ‬ ‫او را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان درﺟﺎت ﺧﺸﻢ را ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻪ درﺟﻪ ﺧﺸﻢ‪ ،‬ﻏﻀﺐ و ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺮ ﺳﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺧﺸﻢ ﺑﻜﺎر ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬ﻓﺮد در ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ و‬ ‫ﺑﻲاﺣﺘﺮاﻣﻲ ﻳﺎدﺷﺪه‪ ،‬ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺎ ﺑﺮوز ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺸﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻣﻮاﻧﻊ‬ ‫را رﻓﻊ و ﻳﺎ ﺑﺎ رﻓﺘﺎر و ﮔﻔﺘﺎر ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻠﻪﺑﻪﻣﺜﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬درﻫﺮﺣﺎل ﺧﺸﻢ‬ ‫ﺳﺒﺐ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﻟﺬت از رﻧﺪﮔﻲ و ﻓﺮﺻﺖ ﻛﺎر ﻟﺬتﺑﺨﺶ در‬ ‫ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ از آن ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻧﻤﻮد و ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜﺎن ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫آن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺘﻮان ﺑﺨﺸﺶ را ﺑﻪﻋﻨﻮان اوﻟﻮﻳﺖ‬ ‫اول ﺑﻜﺎر ﺑﺮد ﺑﺎﻳﺪ راهﻫﺎي دﻳﮕﺮي را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ اﺣﻘﺎق ﺣﻖ و ﻳﺎ ﺗﻼﻓﻲ‬ ‫ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ دﻳﮕﺮان ﻧﻤﻮد‪.‬‬


‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺮوز ﺧﺸﻢ‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺮوز ﺧﺸﻢ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﺎرﻫﺎ اﺛﺒﺎتﺷﺪه‬ ‫وﺟﻮد ﻏﺪهاي در ﺳﺮ ﺳﺒﺐ ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖﻫﺎي روزﻣﺮه ﻓﺮدي ﺑﻮده ﻛﻪ ﭘﺲ از‬ ‫ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﻲ ﺑﻬﺒﻮدﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻮردن ﻏﺬاﻳﻲ ﺧﺎص‪ ،‬ﺑﻲﺧﻮاﺑﻲ و ‪ ...‬ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ ﻓﺮد را ﻋﺼﺒﻲ و ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ؛ اﻣﺎ ﺟﺪا از اﻳﻦ ﺣﺎﻻت‬ ‫ﺧﺎص‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﺮح ذﻳﻞ ذﻛﺮ ﻛﺮد‪:‬‬ ‫ وﺟﻮد اﻧﺘﻈﺎرات ﻧﺎﺑﺠﺎ‬ ‫ ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻫﺪاف ﺑﺰرگ و ﺳﺨﺖ و دﺳﺖﻧﻴﺎﻓﺘﻨﻲ‬ ‫ ﺣﻖ ﻛﺸﻲ‪ ،‬ﺗﺒﻌﻴﺾ و ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﻲ‬ ‫ ﺧﻮدﺷﻴﻔﺘﮕﻲ و ﻋﺪم ﺗﺎﺋﻴﺪ ﮔﺮﻓﺘﻦ از دﻳﮕﺮان‬ ‫ ﺑﻲاﺣﺘﺮاﻣﻲ و ﺑﻲﺣﺮﻣﺘﻲ‬ ‫ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺎدن داراﻳﻲ‬ ‫ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲﻫﺎ و ﺷﻜﺴﺖﻫﺎ‬ ‫ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺎدن ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﻋﺰتﻧﻔﺲ‬ ‫ ﻣﺸﻜﻼت روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ ﻣﺜﻞ ﺣﺮص ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺗﻮﻫﻢ‬ ‫ﺷﻜﺴﺖﻧﺎﭘﺬﻳﺮي‪ ،‬داﺷﺘﻦ آرزوﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮس از اﺷﺘﺒﺎه و ﺧﻄﺎ‬ ‫در ﻛﺎر‪ ،‬اﺣﺘﻴﺎج ﻣﺒﺮم ﺑﻪ ﺗﺎﺋﻴﺪ دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﺗﺮس از ﺷﻬﺮت‪ ،‬ﺗﺮس از‬ ‫ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﺮس از ﺗﺤﻘﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺮس از ﻣﻮرد ﺗﻤﺴﺨﺮ و ﺧﻨﺪه ﻣﺮدم ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬داﺷﺘﻦ اﻋﺘﻤﺎدﺑﻪﻧﻔﺲ ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺮس از اﻧﺘﻘﺎد‪.‬‬ ‫ﻋﻮارض ﺧﺸﻢ‬


‫ﺧﺸﻢ و ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ ﺟﺪا از اﻳﻨﻜﻪ داراي ﭼﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﻨﺸﺄ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻌﺪ ﺑﺮوز ﺗﺒﻌﺎت ﻳﻜﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﻳﮕﺮ ﭼﻪ‬ ‫ﺣﻖ ﺑﺎ ﻓﺮد ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ او اﺷﺘﺒﺎه ﻛﺮده و ﺣﻖ ﺑﺎ او ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻫﺮ‬ ‫دو ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺸﻢ و ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ ﻋﻮارض ﺟﺒﺮانﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻋﻮارض در ﺣﻮزهﻫﺎي ﺟﺴﻤﻲ و روﺣﻲ و رﻓﺘﺎر ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ در اﻓﺮاد‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫****‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از آﺛﺎر و ﺗﺒﻌﺎت ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻏﻀﺐ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬ ‫ ﺗﺮﺷﺢ آدرﻧﺎﻟﻴﻦ و ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﺪن ﭼﻬﺮه و ﻫﻢزﻣﺎن ﺑﺎ آن‪،‬‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎرﺧﻮن و ﺿﺮﺑﺎن ﻗﻠﺐ‪.‬‬ ‫ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﺪرت ﻋﻀﻼت ﺷﺨﺺ ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ و ﺳﻔﺖ ﺷﺪن‬ ‫ﻣﺎﻫﻴﭽﻪﻫﺎي دﺳﺖوﭘﺎ و اﻓﺰاﻳﺶ دﻗﺖ در ﺣﺲﻫﺎي ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ و‬ ‫ﺷﻨﻮاﻳﻲ‪.‬‬ ‫ دوري از ادب و اﺣﺘﺮام و ﭘﺮدهدري ﺑﻲاﺧﺘﻴﺎر و ﺑﻜﺎر ﺑﺮدن‬ ‫ﻛﻠﻤﺎت ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻳﺎ اﻧﺠﺎم ﺣﺮﻛﺎت ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ‪.‬‬ ‫ ﺧﻮاري و رﺳﻮاﻳﻲ ﺑﻌﺪ از ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ‪.‬‬ ‫ ﺳﺮدرد ﺑﻌﺪ از ﺧﺸﻢ و ﺻﺪﻣﺎت ﻗﻠﺒﻲ و ﻋﺮوﻗﻲ‪.‬‬ ‫ ﻏﻠﺒﻪ ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت روﺣﻲ‪ ،‬ﭘﻤﭙﺎژ ﺧﻮن ﺑﻪ ﻣﻐﺰ و ﻳﺎدآوري ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎت و ﺳﺨﻨﺎن ﺧﺎص‪.‬‬


‫ اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻬﺎﻣﺖ و ﺟﺮأت و ارﺗﻜﺎب ﺑﻪ رﻓﺘﺎر و اﻗﺪامﻫﺎي‬ ‫ﺑﻲاﻧﺪﻳﺸﻪ و ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ آور‪.‬‬ ‫ ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺳﺨﻨﺎن و اﻗﺪاﻣﺎت‪.‬‬ ‫ ﺗﺴﺮﻳﻊ و ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺣﺮﻛﺎت و ﮔﻔﺘﺎر و رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻋﺼﺒﻲ و ﺗﻨﺪ‪.‬‬ ‫ ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ و ﻧﺪاﻣﺖ آزاردﻫﻨﺪه ﺑﻌﺪ از ﺧﺸﻢ‪.‬‬ ‫ اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻏﻴﺮﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻏﻴﺮﻣﻌﻘﻮل‪.‬‬ ‫ﮔﺎمﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺧﺸﻢ‬ ‫زﻳﮕﻤﻮﻧﺪ ﻓﺮوﻳﺪ‪ 1‬رواﻧﻜﺎو و اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎه وﻳﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻓﺮوﺑﺮدن‬ ‫ﺧﺸﻢ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ و داراي ﻋﻮارض اﺳﺖ و اذﻋﺎن داﺷﺘﻪ‬ ‫ﻓﺮوﺑﺮدن ﻏﻀﺐ و ﺧﺸﻢ‪ ،‬آﺛﺎر ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ و‬ ‫‪1‬‬

‫زﻳﮕﻤﻮﻧﺪ ﺷﻠﻮﻣﻮ ﻓﺮوﻳﺪ )‪ (Sigmund Schlomo Freud‬اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎه در رﺷﺘﻪ ﻧﻮروﭘﺎﺗﻮﻟﻮژي داﻧﺸﮕﺎه وﻳﻦ و‬

‫ﻋﺼﺐ ﺷﻨﺎس ﺷﻬﻴﺮ اﺗﺮﻳﺸﻲ در ﺳﺎل ‪ 1856‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ و در ﺳﺎل ‪ 1939‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري او را ﭘﺪر ﻋﻠﻢ رواﻧﻜﺎوي‬ ‫ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮوﻳﺪ ﺗﻜﻨﻴﻚﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜﻞ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺪاﻋﻲ آزاد )ﺑﻪ روﺷﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در آن ﺑﻴﻤﺎر ﻫﺮآن ﭼﻪ را ﺑﻪ ذﻫﻨﺶ‬ ‫ﺧﻄﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ( و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺸﻒ اﻧﺘﻘﺎل )ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﻛﻪ در آن ﺑﻴﻤﺎر و رواﻧﺸﻨﺎس ﺧﺎﻃﺮات ﻛﻮدﻛﻲ ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻢ درﻣﻴﺎن ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ( و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ را اراﺋﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎزﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﺮوﻳﺪ از ﺗﻤﺎﻳﻼت ﺟﻨﺴﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ اﺷﻜﺎل ﻧﻮزادي ﻫﻢ ﻣﻲﺷﺪ ﺑﻪ او اﺟﺎزه داد ﻛﻪ ﻋﻘﺪه ادﻳﭗ )اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺟﻨﺴﻲ ﺑﭽﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬ ‫ﺧﻮد( را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺻﻞ ﻣﺮﻛﺰي ﻧﻈﺮﻳ‪‬ﻪ رواﻧﻜﺎوي درآورد‪ .‬ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ او از ﺧﻮد و روﻳﺎﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎراﻧﺶ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ‬ ‫آرزوي ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ او را ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺪل ﺑﺮاي ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﻼﺋﻢ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ و ﺳﺎزﻛﺎر ﺳﺮﻛﻮب رﺳﺎﻧﻴﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﺴﻂ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻳﻚ ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد اﺧﺘﻼل در ﺧﻮدآﮔﺎه اﺳﺖ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﻓﺮوﻳﺪ‬ ‫وﺟﻮد زﻳﺴﺖ ﻣﺎﻳﻪ )ﻟﻴﺒﻴﺪو( را ﻗﻄﻌﻲ ﻣﻲداﻧﺴﺖ )ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او ﻟﻴﺒﻴﺪو اﻧﺮژي رواﻧﻲ ‪-‬ﺟﻨﺴﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺒﻊ آن اروس ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮع ﻏﺮاﻳﺰ زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻴﺒﻴﺪو ﺑﺎ ﻣﺮگ ﻣﻴﺠﻨﮕﺪ و ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ اﻧﺴﺎن را در ﻫﺮ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺮو را‬ ‫ﺷﻬﻮت ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬زﻳﺴﺖﻣﺎﻳﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻣﻌﻨﺎي ﺟﻨﺴﻲ دارد( ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺳﻮءﺗﻔﺎﻫﻢ ﺑﺴﻴﺎري در ﻣﻮرد اﻏﻠﺐ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬ ‫ﻓﺮوﻳﺪي وﺟﻮد دارد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻔﻬﻮم »ﻟﻴﺒﻴﺪو« ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻬﻮت ﻳﻜﻲ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ و اﻳﻦﻃﻮر ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ او‬ ‫ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻜﺲ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻪاﺳﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺳﻮءﺗﻔﺎﻫﻢ واﻗﻊ ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ :‬ﻛﺪﻳﻮر‪ ،‬ﻣﻴﺘﺮا‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ ﻟﻜﺎن‪ ،‬رواﻧﻜﺎوي در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ‪ ،‬رواﻧﻜﺎوي در ﻣﻜﺘﺐ ﻟﻜﺎن‪ :‬ﻳﻚ ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻃﻼﻋﺎت‪(1381 ،‬‬

‫)ﺑﺮاي‬


‫ﺗﺒﻌﺎت ﺑﻌﺪي ﺟﺴﻤﻲ و روﺣﻲ ﺑﺮ ﺷﺨﺺ ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻣﻨﻈﻮر از ﻛﻨﺘﺮل ﺧﺸﻢ‪ ،‬ﻓﺮوﺑﺮدن و ﺳﺮﻛﻮب ﻛﺮدن آن ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‬ ‫اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻳﻚ ﻟﻴﻮان ﻗﻬﻮه داغ در دﺳﺘﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻟﻴﻮان آن ﺷﻜﺴﺘﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﻣﻬﺎرت ﺧﺎﺻﻲ آن را درﺟﺎﻳﻲ ﺑﻲﺧﻄﺮ ﺑﺎ‬ ‫ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻌﺪﻫﺎ در ﻣﻮرد‬ ‫ﻋﻠﻞ ﺷﻜﺴﺖ ﻟﻴﻮان و داغ ﺷﺪن ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه‬ ‫ﻗﻬﻮه ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﻻزم را اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ‪ .‬ﻓﺮوﻳﺪ‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻟﻴﻮان ﻗﻬﻮه داغ را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬ ‫دﻫﺎن ﺧﻮد ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ و ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻄﺤﻲ ﻧﮕﺮان‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ زﻳﮕﻤﻮﻧﺪ ﻓﺮوﻳﺪ را ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻈﻢ ﻏﻴﻆ‪ 1‬ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﺮدهاﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ درﺳﺖ و ﻣﻮﺷﻜﺎﻓﺎﻧﻪ ﻧﺒﻮده و ﻳﻚ ﻧﮕﺎه ﺳﻄﺤﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ دو‬ ‫ﻗﻀﻴﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﺳﻼم ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻬﺎر و ﻛﻨﺘﺮل ﺧﺸﻢ ﺗﻮﺻﻴﻪﺷﺪه اﺳﺖ ﺣﻀﺮت‬ ‫اﻣﻴﺮ )ع( ﺧﺸﻢ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺴﻲ ﻧﺸﻨﻴﺪ در ﭼﺎه ﻣﻲﮔﻔﺖ‬ ‫‪1‬‬

‫»اﻟﻜﺎﻇﻤﻴﻦ اﻟﻐﻴﻆ و اﻟﻌﺎﻓﻴﻦ ﻋﻦ اﻟﻨﺎس واﷲ ﻳﺤﺐ اﻟﻤﺤﺴﻨﻴﻦ؛ )آل ﻋﻤﺮان‪ (134.‬ﻣﻮﻣﻨﺎن در ﻫﻨﮕﺎم ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ ﺧﺸﻢ ﺧﻮد‬

‫را ﻓﺮو ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ و ازﺧﻄﺎي ﻣﺮدم در ﻣﻲ ﮔﺬرﻧﺪ وﺧﺪا ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران را دوﺳﺖ دارد‪» «.‬ﻛﻈﻢ« در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺴﺘﻦ ﺳﺮ‬ ‫ﻣﺸﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از آب ﭘﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻨﺎﻳﻪ در ﻣﻮرد ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ ﭘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ وﻟﻲ از اﻋﻤﺎل‬ ‫آن ﺧﻮدداري ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪» .‬ﻏﻴﻆ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺪت ﻏﻀﺐ وﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﮕﻲ و ﻫﻴﺠﺎن ﻓﻮق اﻟﻌﺎده روﺣﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺎﻣﻼﻳﻤﺎت ﺑﻪ اﻧﺴﺎن دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ از ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺗﺮﻳﻦ ﺣﺎﻻت اﻧﺴﺎن‬ ‫اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺟﻠﻮي آن رﻫﺎ ﺷﻮد‪ ،‬در ﺷﻜﻞ ﻳﻚ ﻧﻮع ﺟﻨﻮن و دﻳﻮاﻧﮕﻲ و ازدﺳﺖ دادن ﻫﺮ ﻧﻮع ﻛﻨﺘﺮل اﻋﺼﺎب ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري ازﺟﻨﺎﻳﺎت و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎك از اﻧﺴﺎن ﺻﺎدر ﺷﻮد ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻳﻚ ﻋﻤﺮ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻛﻔﺎره و ﺗﺎوان آن را ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬

‫‪1‬‬


‫اﮔﺮ ﻣﻘﺼﻮد وي درد دل ﺑﻮد ﻛﻪ او اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﺎ ﺧﺪا ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﻋﺎﺷﻖ‬ ‫ﺧﺪاﻳﺶ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺪف وي درد دل ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲرود اﻳﺸﺎن‬ ‫ﺧﺸﻢ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎر درون ﭼﺎه‪ ،‬ﺗﺨﻠﻴﻪ و ﻣﻬﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺎر ﺧﺸﻢ و ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ و ﺣﻔﻆ ﺧﻮﻧﺴﺮدي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻗﻮي و‬ ‫ﻣﺴﺘﺤﻜﻤﻲ از اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﮕﺬارد ﻫﺮﭼﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﻣﻮردي ﻧﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻨﺘﺮل ﺧﺸﻢ ﺑﺮاي آﻗﺎﻳﺎن ﺳﺨﺖﺗﺮ از ﺧﺎﻧﻢﻫﺎﺳﺖ )ﻣﻬﺪيزاده‪،‬‬ ‫‪ ،(1395‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل روﺷﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﻣﻲﺷﻮد ﻳﻚ‬ ‫روش ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪه و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﺮ دو ﻗﺸﺮ ﻣﻮرداﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫روشﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﻣﺜﻞ »روش ﻣﺎﻧﺘﺮا«‪ 1‬ﻧﻴﺰ ﻣﻔﻴﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﺻﻮرت آﺷﻨﺎﻳﻲ‬ ‫و آﻣﻮزش ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻮرداﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ آﻣﻮزش ﻛﺎرﺑﺮدي اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﺑﺎﻳﺪ رودررو اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ‬ ‫ﺑﺎزدﻫﻲ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺻﺮف ﻧﻮﺷﺘﻦ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ و ﺧﻮاﻧﺪن ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺐ‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻣﻮزش رودررو و‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺗﻤﺮﻳﻦ و ﻣﻤﺎرﺳﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺗﺴﻬﻴﻞﻛﻨﻨﺪه ﻣﺪﻧﻈﺮ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫»ﻣﺎن« ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺗﻔﻜﺮ و »ﺗﺮا« ﻳﻌﻨﻲ رﻫﺎﺳﺎزي‪ .‬ﻣﺎﻧﺘﺮا ﻳﻌﻨﻲ رﻫﺎﺳﺎزي اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ .‬اﻳﻦ روش ﺑﺎ آوازﺧﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻜﺮار ﻳﻚ‬

‫ﻛﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺗﻜﺮار ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ در ﺧﺼﻮص آراﻣﺶ و ﺑﻲ ارزﺷﻲ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎزﻳﭽﻪ ﺑﻮدن دﻧﻴﺎ و ﻳﺎ ﺗﻜﺮار اﺻﻮات ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم ﻣﻲ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺪ رخ داده و ﺧﺸﻢ و ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ را ﻓﺮوﻛﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬


‫روش ﻻﻧﻴﺰ‬ ‫روش ﻻﻧﻴﺰ‪ 1‬داراي ﻣﺮاﺣﻞ ﺷﺶﮔﺎﻧﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﺧﺸﻢ در ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫ﻛﺎراﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻞ آن در ذﻳﻞ اﺷﺎرهﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺎم ‪ -1‬ﺗﺮك ﻣﺤﻞ و ﻗﺪم زدن در ﻓﻀﺎي آزاد‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ روي ﺧﺸﻢ ﺧﻮد ﻧﺪارﻳﺪ و ﻫﻴﭻ آﻣﻮزش ﺣﻀﻮري‬ ‫ﻣﺆﺛﺮي ﻫﻢ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻧﺪﻳﺪهاﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺮك ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ در آن ﺧﺸﻢ رويداده‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﺳﺮﻳﻊﺗﺮﻳﻦ ﻛﻤﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﻮد و اﻋﺼﺎﺑﺘﺎن ﺑﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ در ﺳﺎزﻣﺎن و ﭘﺸﺖ ﻣﻴﺰ ﻛﺎرﺗﺎن ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪهاﻳﺪ ﺳﺮﻳﻊ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪه و‬ ‫آﻧﺠﺎ را ﺗﺮك ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺮﺟﻴﺤﺎً ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻓﻀﺎي آزاد ﻳﺎ ﺑﺎﻟﻜﻦ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ و ﻛﻤﻲ‬ ‫ﺗﺤﺮك داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻏﻀﺐ ﻓﺮوﻛﺶ ﻧﻜﺮده ﺑﺮﻧﮕﺮدﻳﺪ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺪت ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ﭘﺎﻧﺰده دﻗﻴﻘﻪ ﻃﻮل ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮوز ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ‪ ،‬ﻫﺮ‬ ‫واﻛﻨﺸﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ و ﻫﺮ ﺣﺮﻓﻲ ﺑﺰﻧﻴﺪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺑﻪ ﺿﺮرﺗﺎن ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻠﻲ از ﺧﻮد ﺑﺮوز داده و ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ و‬ ‫ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﺮﻓﻲ ﺑﺰﻧﻴﺪ ﺳﺮﻳﻊ ﻣﺤﻞ را ﺗﺮك ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ اﻓﺮاد‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﺸﻢ ﺧﻮد را ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲرﺳﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ‬ ‫ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎرﺷﺎن زودﺗﺮ ﺣﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻋﻤﺪاً ﭼﻬﺮه ﺧﺸﻢآﻟﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫و ﻃﻮري واﻧﻤﻮد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﻛﻨﺘﺮل ﺧﺸﻢ ﺗﺒﺤﺮي ﻧﺪارﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺮك‬ ‫ﻣﺤﻞ و ﻗﺪم زدن ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﺴﺎب ﻛﺎر دﺳﺖ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻴﺎﻳﺪ! ﺟﺪا‬ ‫‪) 1‬ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﻣﻬﺪي زاده ﻣﻼﺑﺎﺷﻲ‪LANIEZ ،(1395:55 ،‬‬


‫از اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ‪ ،‬ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ﻛﺮدﻳﺪ ﻃﻌﻨﻪ و ﻳﺎ ﺗﻬﻤﺖ و‬ ‫ﺑﻲاﺣﺘﺮاﻣﻲ و ﻳﺎ ﺣﻖ ﻛﺸﻲ ﺷﻤﺎرا ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺳﺮﻳﻌﺎً ﻣﺤﻞ را ﺗﺮك‬ ‫ﻛﺮده و ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 15‬دﻗﻴﻘﻪ ﭘﻴﺎدهروي ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻗﺪم زدن‪ ،‬ورزش‪ ،‬دوﻳﺪن و ﻫﺮ‬ ‫ﻧﻮع ﺣﺮﻛﺎت ﺑﺪﻧﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺮﺷﺢ ﻫﻮرﻣﻮنﻫﺎي ﺷﺎديﺑﺨﺶ ﺷﺪه و‬ ‫ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺘﺘﺎن را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﭘﺲازآن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺎ ﺧﻴﺎل راﺣﺖ دادهﻫﺎ را‬ ‫ﺟﻤﻊ ﻛﺮده ﻋﻠﺖ را ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﺪ آﺛﺎر ﻫﺮ‬ ‫ﻧﻮع ﺧﺸﻢ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ روز در ﻓﺮد و ﺗﻔﻜﺮات و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي او‬ ‫ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮ ﻧﺎﭼﺎر ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ روز‬ ‫زﻣﺎن ﺑﮕﺬرد و ﺑﻌﺪ آن ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت را ﺑﻲﻃﺮﻓﺎﻧﻪ ارزﻳﺎﺑﻲ و ﻧﻘﺪ ﻛﻨﻴﺪ و اﮔﺮ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺟﺮاﻳﺶ ﻛﻨﻴﺪ ﻳﻌﻨﻲ از ﻗﺎﻋﺪه‬ ‫‪ 24‬اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺎم ‪ -2‬ﻗﺎﻋﺪه ‪24‬‬ ‫اﮔﺮ اﻣﺮوز ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﺷﺪﻳﺪ دﻳﮕﺮ ﺣﻖ ﻧﺪارﻳﺪ ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮوز ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‬ ‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ ﺷﻤﺎ ﻓﺮوﻛﺶ ﻛﺮده ﺑﺎز ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﻓﺮدا ﺻﺒﺮ‬ ‫ﻛﺮده و ﺳﭙﺲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ اﮔﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻲﺗﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﺗﺎ ﻓﺮدا‬ ‫ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ اﻣﺎ اﺟﺮاﻳﺶ را ﺑﺮاي ﻓﺮدا ﻣﻮﻛﻮل ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻮرﻣﻮنﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ ‪ 8‬ﺳﺎﻋﺖ وﻗﺖ ﺑﺮاي ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ﺗﻌﺎدل ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ و ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚﺷﺐ ﺧﻮاب آﺳﻮده ﺑﺎﻳﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬


‫ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدي ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و ﺑﺎ ﻛﺎرﻛﺮد ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻐﺰ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﺗﺎ ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﻌﺪي ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﺘﺎن ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﻗﺎﻋﺪه ‪ 24‬ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺸﻢ و ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ‬ ‫ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و ﺑﺮاي درد و ﻏﻢ و ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﮔﺎم ‪-3‬ﻧﻮﺷﻴﺪن ﭼﻨﺪ ﻟﻴﻮان ﻣﺎﻳﻌﺎت‬ ‫ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﺪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ ﺧﻮﻧﺘﺎن ﺳﻤﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺮاي‬ ‫ﭘﺎكﺳﺎزي ﺧﻮن ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﺪ ﻟﻴﻮان ﻣﺎﻳﻌﺎت ﺑﺪون اﻟﻜﻞ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻫﻢ ﺑﺨﻮرﻳﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﻛﻠﻴﻪﻫﺎ ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ ﺧﻮن را ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪ و ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدي ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ‬ ‫ﺷﻮﻳﺪ‪ .‬ﺧﻮردن ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﻤﺎ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﮔﻮارش ﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫و ﺣﻮاﺳﺘﺎن ﭘﺮت ﺷﺪه و ﺧﺸﻤﺘﺎن ﻓﺮوﻛﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ اﮔﺮ آبﺧﻨﻚ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﮕﻲﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﺴﻜﻴﻦ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺎم ‪-4‬ﻗﺎﻋﺪه ‪ 4‬و ‪8‬‬ ‫ﺗﻨﻔﺲ ﻋﻤﻴﻖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ رﺳﻴﺪن اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻪ ﺷﺶﻫﺎ و ﺧﻮن ﺷﺪه و آن‬ ‫را ﺷﻔﺎفﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺧﺸﻤﺘﺎن را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻔﺲ ﻋﻤﻴﻖ‬ ‫ﺑﻜﺸﻴﺪ و در ﺣﻴﻦ آن ﺗﺎ ﺷﻤﺎره ‪ 4‬ﺑﺸﻤﺎرﻳﺪ و در ﺑﺎزدم ﻧﻔﺲ ﺧﻮد را ﺑﻪﻃﻮر‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻴﺮون داده و ﺗﺎ ﺷﻤﺎره ‪ 8‬ﺑﺸﻤﺎرﻳﺪ ﺗﺎ ﻫﻴﭻ ﻫﻮاﻳﻲ در ﺷﺶﻫﺎ ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫ﻧﻤﺎﻧﺪ ﺑﻌﺪ از ﻫﺸﺖ ﺑﺎر ﺗﻨﻔﺲ و دم و ﺑﺎزدم اﺣﺴﺎس ﺳﺒﻜﻲ و راﺣﺘﻲ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد‪.‬‬


‫ﮔﺎم ‪ -5‬ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدن‬ ‫در ﻣﻮرد ﺧﺸﻢ و ﺣﺎﻟﺖ و دﻟﻴﻞ آن ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﺣﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺎ ﺧﻮدﺗﺎن‬ ‫ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺧﻮدش راﺑﻄﻪ دوﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﺪ و‬ ‫ﺑﻪاﺻﻄﻼح ﺧﻮدش را ﺑﺮاي ﺧﻮردن ﻳﻚ ﻓﻨﺠﺎن ﻗﻬﻮه ﺑﻪ ﻛﺎﻓﻲﺷﺎپ دﻋﻮت‬ ‫ﻧﻜﻨﺪ ﭼﻄﻮر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ارﺗﺒﺎﻃﺶ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان را ﭘﺎﻳﺪار ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻣﻮرد ﺧﺸﻤﺘﺎن دﻻﻳﻞ آن و ﻋﻠﻞ ﺑﺮوز آن ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻴﺪ‬ ‫ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ ادب را ﺣﻔﻆ ﻛﺮده و اﻧﮕﺸﺖ اﺗﻬﺎم را ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‬ ‫)ﻓﻘﻂ از اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺖ ﻛﻪ زود ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ( ﺗﺎ از ﺷﺪت آن ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﺎم ‪ -6‬ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‬ ‫ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻫﻤﻮاره ﺳﺒﺐ آراﻣﺶ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻟﻴﻮانﻫﺎ در‬ ‫ﺷﻬﺮﺑﺎزي و ﻳﺎ ﺗﻴﺮاﻧﺪازي ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺷﻴﺸﻪاي را‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﻘﺪر ﻟﺬتﺑﺨﺶ اﺳﺖ دﻟﻴﻞ‬ ‫آن‬ ‫ﻳﻚ‬

‫ﻓﻘﻂ‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ‬

‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫»ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺳﺒﺐ‬ ‫آراﻣﺶ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻧﺠﺎم و‬ ‫ﭘﻴﮕﻴﺮي اﻳﻦ ﻧﻮع ﻛﻨﺶﻫﺎ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺧﺸﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ در‬ ‫ﻣﺤﻞ ﻛﺎر ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺎرغ از دﻟﻴﻞ ﺑﺮوز و ﻇﻬﻮر آن‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻣﺮاﺣﻞ روش‬


‫ﻻﻧﻴﺰ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ از ﮔﺎم اول ﺗﺎ ﭘﻨﺠﻢ اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﭘﻨﺞ ﮔﺎم ﻓﻮق‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﮔﺎم رﺟﻮع ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﭼﻪ ‪ 5‬ﮔﺎم ﻗﺒﻠﻲ در ﻛﻨﺘﺮل ﺧﺸﻢ و ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﻣﺆﺛﺮ ﻧﺒﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﺎﻛﺎرﻫﺎي ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ ﻓﻮق‬ ‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻴﺪ ﺧﺸﻢ ﺧﻮد را ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﻴﺪ اﻳﻦﻳﻚ راه را اﻣﺘﺤﺎن ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﻪ‬ ‫ورزﺷﮕﺎه و ﺑﺎﺷﮕﺎه رﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻛﻴﺴﻪﺑﻮﻛﺲ‬ ‫ﻣﺸﺖ ﺑﻜﻮﺑﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﺮف ﺳﻴﺒﻞ ﺗﻴﺮاﻧﺪازي‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻇﺮف ﺑﺸﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬داد ﺑﺰﻧﻴﺪ و ﻓﺮﻳﺎد‬ ‫ﺑﻜﺸﻴﺪ و اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺸﻢ‬ ‫ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺷﻮد اداﻣﻪ دﻫﻴﺪ‪ .‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ ﺷﺪﻳﺪ را‬ ‫ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ روي ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﺑﺪﻧﺘﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻣﻨﻔﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و‬ ‫ﺳﻼﻣﺘﻲﺗﺎن را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻧﺪازد‪.‬‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻜﻤﻞ ﻣﻬﺎر ﻏﻀﺐ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺎرﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﺧﺸﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و‬ ‫ﺧﺸﻢ را ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدي‬ ‫ﺳﻄﺤﻲ ﺟﻠﻮه داده و از ﺷﺪت‬ ‫آن ﻣﻲﻛﺎﻫﻨﺪ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻤﺮﻳﻦ‬

‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬

‫ﺑﻪﻃﻮر‬

‫اﺗﻮﻣﺎﺗﻴﻚ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﺪ ﺑﺮوز داده ﺷﻮد ﺗﺎ آﺳﻴﺒﻲ ﺑﻪ ﺧﻮدﺗﺎن و دﻳﮕﺮان وارد ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻣﺜﻼً در‬


‫زﻣﺎنﻫﺎي ﻋﺎدي ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻠﻤﺎت اﻋﺘﺮاضآﻣﻴﺰي را ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎر‬ ‫ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻓﺤﺶ و ﻧﺎﺳﺰا و ﺗﻮﻫﻴﻦآﻣﻴﺰ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﻄﻌﺎً در زﻣﺎن ﺧﺸﻢ اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻠﻤﺎت و ﺟﻤﻼت ﺑﻪ دردﺗﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮرد ﻳﺎ ﺳﻌﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﺑﺎ دوﺳﺘﺘﺎن‬ ‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ از‬ ‫دوﺳﺘﺎن ﻧﻴﺎز دارﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ او ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻣﺤﻞ ﻛﺎرﺗﺎن را ﺗﺮك ﻛﺮده و ﻗﺪم ﺑﺰﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﺧﻮدﺗﺎن آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﻗﺒﻞ از ﺧﺮاب ﻛﺮدن ﻛﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ‬ ‫ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن و ﻳﺎ ارﺑﺎبرﺟﻮع ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﺣﺎل ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺪارﻳﺪ و ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﺪ و ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ دﻳﮕﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺣﺘﻲاﻟﻤﻘﺪور از ﻛﺎر ﺑﺎ‬ ‫دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎك ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدي ﺑﺮﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻌﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻗﺪر ﻫﻢ ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻟﺒﺨﻨﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﺑﺰﻧﻴﺪ‬ ‫در ﺻﺪم ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺣﺎﻟﺘﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد و اﺣﺴﺎس ﻧﻴﺎز‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻨﻔﺲ ﻋﻤﻴﻖ و ﻳﺎ ﺧﻤﻴﺎزه ﻧﺸﺎن از ﻛﻨﺘﺮل ﻛﺎﻣﻞ‬ ‫ﺧﺸﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻓﺮﺻﺘﻲ دﺳﺖ دﻫﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﺑﺮوز ﺧﺸﻢ ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮاﻗﺒﻪ‪ ،1‬ﺗﻤﺮﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ ذﻫﻨﻲ‪ ،2‬ﺑﻪ ﻳﺎدآوردن‬ ‫اﻓﺮادي ﻛﻪ دوﺳﺘﺸﺎن دارﻳﺪ و ‪ ...‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در‬

‫‪Meditation‬‬ ‫‪Phantasm‬‬

‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬


‫ﻛﺎﻫﺶ ﺧﺸﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺎي آرام و دﻧﺠﻲ را ﺑﻴﺎﺑﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻫﺎﻳﺘﺎن‬ ‫را ﻫﻢﺳﻄﺢ ﺑﺪﻧﺘﺎن ﻗﺮار داده و ﭼﺸﻢﻫﺎ ﺑﺒﻨﺪﻳﺪ و روي ﺻﺪاي ﺗﻨﻔﺲ ﺧﻮد‬ ‫ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از اﺻﻮل ﻛﻠﻴﺪي ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﺪﻳﺮ و ﻛﺎرﻣﻨﺪي ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﺧﻮد‬ ‫ﭘﺮورش دﻫﺪ اﻳﻦ اﺻﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻣﺸﺖ و ﺿﺮﺑﻪ دﺳﺖوﭘﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺒﺐ‬ ‫اﻳﺠﺎد درد و آﺳﻴﺐ ﺷﻮد اﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﺣﺮف و ﺻﺤﺒﺖ و ﻧﻘﻞﻗﻮﻟﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻦ آﺳﻴﺐ ﺑﺰﻧﺪ« ﺑﺎ اﻳﻦ آﻣﻮزه ﺑﺎﻳﺪ درﺟﻪ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ‪ 1‬ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺮفﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ زده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻢ ﻛﺮد ﺗﺎ از آﺳﻴﺐ اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮ‬ ‫در ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر ﻛﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﺠﺎد ﺧﺸﻢ در اﻧﺴﺎن ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي از ﺗﺒﻌﺎت‬ ‫آن ﻫﺴﺘﻨﺪ در اﻣﺎن ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﻛﺲ را ﻳﺎراي آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺳﺎزد اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻫﻮش ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ‪ 2‬اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﻳﮕﺮ در ﻫﺮﻟﺤﻈﻪ و ﺗﺤﺖ ﻫﺮ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻛﻨﺘﺮل اﻓﺴﺎر‬ ‫ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ و ﺧﺸﻮﻧﺖ در دﺳﺖ ﺧﻮد اﻧﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‬ ‫ارﺳﻄﻮي ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﺷﺪن آﺳﺎن اﺳﺖ؛ ﻫﻤﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ‬ ‫ﺷﺪن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺨﺺِ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬در زﻣﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺑﻪ روش ﻣﻨﺎﺳﺐ – آﺳﺎن ﻧﻴﺴﺖ!«‬

‫‪Degree of sensitivity‬‬ ‫‪Emotional Intelligence‬‬

‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬


‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻫﻮش ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي ﻫﻮش ﻋﺎﻃﻔﻲ و اﺣﺴﺎﺳﻲ ﻫﻢ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻛﻨﺘﺮل ﻋﻮاﻃﻒ و ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت دروﻧﻲ ﻣﺜﻞ ﺧﺸﻢ و‬ ‫ﻋﺸﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﺑﻴﺎندﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻓﺮدي ﻛﻪ ﻫﻮش ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎﻻﻳﻲ دارد‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﺆﻟﻔﻪ‬ ‫ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت را ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰي ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ادﻏﺎم ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ‬ ‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ازاﻳﻦﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﻫﻮش ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻧﺴﺎن در‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎﻻ ﻣﻲرود ﻟﺬا آن را اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ ﺗﺎم ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺳﻪ‬ ‫ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬ ‫ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪،‬‬ ‫ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‪،‬‬ ‫ ﻣﺆﻟﻔﻪ رﻓﺘﺎري‪.‬‬

‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻫﻮش ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ‬ ‫ﺧﻮد و دﻳﮕﺮان را ﻣﻬﺎر ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﻴﻦِ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﻲ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه‬ ‫و از ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد و ﻳﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻮردﻋﻼﻗﻪ ﺧﻮد ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬


‫)‪ (2‬ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ و ﻛﻨﺘﺮل آن‬ ‫ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ‪ 1‬در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮشﺑﻴﻨﻲ‪ 2‬واﻗﻊﺷﺪه اﺳﺖ ﻓﺮد ﺑﺪﺑﻴﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‬

‫‪3‬‬

‫ﺧﻮد را ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﭘﻨﺪارد و ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد و ﻫﻤﻪ اﻣﻮر رو‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻲ در ﺣﺎل ﺣﺮﻛﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻴﭻ اﻣﻴﺪ ﻧﺠﺎت و روﺷﻨﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‬ ‫و اﻧﺴﺎنﻫﺎ ازﻧﻈﺮ اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﻓﺎﺳﺪ و ﺧﺎﺋﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ و‬ ‫ﻫﺮﻟﺤﻈﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻜﺮ و‬ ‫ﺣﻴﻠﻪاي را ﺑﻜﺎر ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﺎن‬ ‫اﮔﺮ دﻳﺪﮔﺎه ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ‬ ‫دﻧﻴﺎ را ﭘﻮچ و ﺑﺪون ﻣﺪﻳﺮ و‬ ‫ﻣﺪﺑﺮ‬

‫ﻣﻌﺮﻓﻲ‬

‫و‬

‫ﺗﺼﻮر‬

‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺻﻔﺖ در ﻣﺤﻞ ﻛﺎر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر‬ ‫و ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت دﻳﮕﺮ ﻫﻤﻜﺎران و ﻳﺎ ارﺑﺎبرﺟﻮع ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫ﻛﺎر‪ .‬درواﻗﻊ ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻲ و ﺳﻮءﻇﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از‬ ‫ﺑﻲاﻋﺘﻤﺎدي ﻧﺸﺄت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در ﺣﺎﻻت ﺧﺎص و ﺣﺎد‪ ،‬ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ و ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻲ‬ ‫ﺷﺨﺺ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﻫﻢ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﻴﺎز‬ ‫اﺳﺖ ﺳﺮﻳﻌﺎً اﻗﺪاﻣﺎت ﺟﺪي رواندرﻣﺎﻧﻲ آﻏﺎز ﺷﻮد اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫‪١‬‬

‫‪Pessimistic‬‬ ‫‪Optimism‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪Success‬‬ ‫‪٢‬‬


‫ﺧﻮدﺷﻴﻔﺘﮕﻲ و ﻧﺎرﺳﻴﺴﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻮءﻇﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد اﻧﺴﺎن ﻫﺮﻟﺤﻈﻪ دﺷﻤﻦ و ﺣﺮﻛﺎت وي را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮد و ﻳﻚ آن‬ ‫از ﻣﻜﺮ و ﺣﻴﻠﻪ وي ﻏﺎﻓﻞ ﻧﺒﻮده و ﺑﻪ اﻇﻬﺎر دوﺳﺘﻲﻫﺎي وي ﻧﻴﺰ ﺑﺪﮔﻤﺎن‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ )ع( در ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻚ اﺷﺘﺮ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﻣﻮاﻇﺐ و ﻣﺮاﻗﺐ دﺷﻤﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎش! ﺑﻪﺧﺼﻮص ﭘﺲ‬ ‫از آﺷﺘﻲ ﻛﺮدن؛ زﻳﺮا ﮔﺎﻫﻲ دﺷﻤﻦ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ‬ ‫ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﻛﻨﺪ ﭘﺲ دوراﻧﺪﻳﺶ ﺑﺎش و ﺣﺴﻦ ﻇﻦ ﺧﻮد را‬ ‫ﻣﺘﻬﻢ ﻛﻦ«‬

‫‪1‬‬

‫اﮔﺮ ﻓﺴﺎد ﻫﻤﻪﮔﻴﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻫﻢ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻲ ﺗﻮﺻﻴﻪاي‬ ‫ﻋﻘﻼﻳﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل وﻗﺘﻲ زورﮔﻴﺮي و دزدي و ﻏﺎرت ﺑﻪ ﺣﺪ ﻧﻬﺎﻳﺖ‬ ‫رﺳﻴﺪه و ﻫﻤﻪﮔﻴﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ اﻧﺴﺎن ﺧﻮشﺑﻴﻦ ﺑﺎ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺎل‬ ‫و اﻣﻮال ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺪاﺧﺖ و ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﺳﺒﺐ ﺳﻼﻣﺖ وي از‬ ‫دﺳﺖ ﻓﺎﺳﺪان و دزدان و ﻏﺎرﺗﮕﺮان ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻰ )ع( ‪-‬‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻈﺮ اﺳﻼم در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص‪ -‬ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫»ﻫﺮﮔﺎه ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﻬﻜﺎرى ﺑﺮ روزﮔﺎر و اﻫﻠﺶ ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮد و‬ ‫ﻫﻤﻪﮔﻴﺮ ﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ در آن زﻣﺎن ﻓﺮدي ﺑﻪ ﻓﺮد دﻳﮕﺮى‬ ‫ﺧﻮشﺑﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺐﺧﻮرده و ﻧﺎداﻧﻰ ﻛﺮده اﺳﺖ«‪.2‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻤﺎره ‪.53‬‬

‫‪2‬‬

‫ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،72‬ﺻﻔﺤﻪ ‪.196‬‬


‫دﻻﻳﻞ ﺑﺮوز و درﻣﺎن ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ‬ ‫ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺮﺗﺒﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ واﺟﺪ آن ﻧﮕﺮش‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ و‬ ‫ﺑﻪﺗﺒﻊ آن زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺎري و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻋﻴﻨﻜﻲ ﺑﻪﺷﺪت ﻏﻴﺮ‬ ‫ﺧﻮشﺑﻴﻨﺎﻧﻪ و ﺑﺪﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﻣﻲﻧﮕﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎص در ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد ﺑﺎﻫﻮش‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻛﺴﺎﻧﻲ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻬﺮه ﻫﻮﺷﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ دارﻧﺪ‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻓﺮاد ﺗﻴﺰﻫﻮش و ﺑﺎﺳﻮاد ﺑﺎوﻗﻮف ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻮشﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺑﺪﺑﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭘﻮچاﻧﮕﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ اﺻﺎﻟﺖ‬ ‫وﺟﻮد ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺎور آنﻫﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻫﻴﭻ ارزش ﻳﺎ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ آنﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﻴﭻﻳﻚ از رﻓﺘﺎرﻫﺎي رواﻧﻲ در ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر ﻧﻤﻲﺗﻮان دﻻﻳﻞ ﻗﻄﻌﻲ را‬ ‫ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد ﭼﺮاﻛﻪ اﻳﻦ رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻣﺮﻛﺐ از ﻧﮋاد‪ ،‬ژن‪ ،‬ﻏﺬاﻫﺎي‬ ‫ﻣﺼﺮفﺷﺪه‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻮردﺑﺤﺚ در آنﻫﺎ ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﺪارس‪،‬‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺖ واﻟﺪﻳﻦ و ﻣﺮﺑﻴﺎن و آﻣﻮزﮔﺎران‪ ،‬ﻧﻮع و ﺗﻴﭗ ﺷﺨﺼﻴﺖ دوﺳﺘﺎن‪،‬‬ ‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻣﺤﺘﻮاﻫﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪهﺷﺪه‪ ،‬ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺧﻮاﻧﺪهﺷﺪه‪ ،‬آﺛﺎر‬ ‫ادﺑﻲ و ﻫﻨﺮي و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﻪ ﻓﺮد ﮔﻮش ﻛﺮده‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ زﻣﺎﻧﻲ و ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺗﻮﻟﺪ‬ ‫و زﻧﺪﮔﻲ و ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ در ﺑﺮوز رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻴﭗ‬ ‫ﻫﻤﻜﺎران‪ ،‬ﻧﻮع ﻛﺎر و رﻓﺘﺎر ﻣﺪﻳﺮان ﻫﻢ در ﻣﺤﻞ ﻛﺎر ﺗﺄﺛﻴﺮات ﺧﻮد را‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺳﺒﺐ ﺑﺮوز اﺧﻼق ﻇﺎﻫﺮي ﺧﺎﺻﻲ ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻮارد‬ ‫ﻛﻠﻲ را ﺑﻪﻋﻨﻮان دﻻﻳﻞ ﺑﺮوز ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ذﻛﺮ ﻧﻤﻮد‪:‬‬


‫‪ -1‬اﻓﻜﺎر ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ‪:‬‬ ‫ﺗﻔﻜﺮات و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي دروﻧﻲ و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺧﻴﺎﻧﺖ و ﺑﺪﺧﻮاﻫﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﻓﺮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺪﺑﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮدي ﻛﻪ ﺧﻴﺮﺧﻮاه ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪،‬‬ ‫ﺧﻮد ﺣﻼل و ﺣﺮام ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ و ﻋﺎﺷﻖ ﭘﻮل ﻛﺜﻴﻒ اﺳﺖ داﺋﻢ در اﻳﻦ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان در ﺣﺎل ﻛﺴﺐ ﭘﻮل ﺣﺮام و ﻛﺜﻴﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﺛﺮوت و ﻛﺴﺐ و درآﻣﺪﺷﺎن ﺑﺪﺑﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد داﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ‬ ‫درﺳﺖ و اﻫﻤﻴﺖ دادن ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺷﺮاﻓﺖ و زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ و اﻟﺒﺘﻪ‬ ‫ﻗﻨﺎﻋﺖ و ﺳﺎدهزﻳﺴﺘﻲ‪ ،‬در ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺮوز‬ ‫ﺳﻮءﻇﻦ را ﺧﻨﺜﻲ ﻧﻤﻮده و اﻓﺮاد ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻲ را درﻣﺎن ﻧﻤﺎﻳﺪ در اﻳﻦ‬ ‫ﺻﻮرت ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ا اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪﻫﺎي‬ ‫ﻛﻼن درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺛﺮوت ﺧﻮد را ﺑﺠﺎي ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﺠﻤﻼت‪ ،‬در ﻛﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫و اﺣﺪاث ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﻳﺎ اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻖ و‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ و ﻳﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ در ﻣﻘﻮﻻت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻓﻴﻠﻢﺳﺎزي و اﻣﻮر رﺳﺎﻧﻪاي‬ ‫ﺑﻜﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪-2‬ﻫﻢﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ اﻓﺮاد ﺧﺎﺋﻦ و ﻓﺎﺳﺪ‪:‬‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺎدات ﻧﻴﺰ ﺳﺒﺐ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ اﻧﺴﺎن ﺗﺼﻮر ﻛﻨﺪ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﭘﻴﺮاﻣﻮن وي‬ ‫ﻓﺎﺳﺪ و ﺧﺎﺋﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭘﺲ اﻧﺘﺨﺎب دوﺳﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫ﻣﻮارد ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ را درﻣﺎن ﻛﻨﺪ دوﺳﺘﻲﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﻫﺪف ارﺗﻘﺎي‬ ‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮﻧﺪ درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﻓﺮاد ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ﻧﺸﺖ‬ ‫و ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﻛﻨﺪ ﭼﺸﻤﺶ اﻓﺮاد ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﻗﺎﺑﻞاﻋﺘﻤﺎد را ﻧﺨﻮاﻫﺪ دﻳﺪ‪.‬‬


‫‪-3‬زﻧﺪﮔﻲ در ﻓﻘﺮ و ﺣﻘﺎرت‪:‬‬ ‫ﻓﻘﺮ و ﺣﻘﺎرت و ﺣﺘﻲ ﺗﻮﻟﺪ در ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﺜﻞ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ‪،‬‬ ‫ﺣﻠﺒﻲآﺑﺎدﻫﺎ و ﺣﺘﻲ روﺳﺘﺎ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺒﺐ ﺑﺮوز ﻧﻮﻋﻲ ﻋﻘﺪه رواﻧﻲ ﺑﺮاي ﺑﻪ‬ ‫ذﻟﺖ ﻛﺸﺎﻧﺪن دﻳﮕﺮان ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻓﺮد ﺗﺤﻘﻴﺮﺷﺪه ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧﻮد آراﻣﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺪهﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎزﻧﺪهﻫﺎ ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺪه ﺑﻪ‬ ‫ذﻫﻦ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﮔﺴﺘﺮش داده و ﻓﺮوغ ‪‬ﺑﺮد وي را ﻛﻢﻧﻮر ﺳﺎزﻧﺪ و‬ ‫ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن آنﻫﺎ را ﻧﻴﺰ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻲﺳﻮادان ﺑﻪ ﺑﺎﺳﻮادان ﺑﻪ دﻳﺪه ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ‬ ‫ﻣﻲﻧﮕﺮد و ﻓﻘﺮا ﺑﻪ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ﺑﻪ دﻳﺪهاي ﺑﺪﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﻳﻚ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ و ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻫﻢ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺑﻴﻦ ﻛﺎرﻣﻨﺪان‬ ‫دونﭘﺎﻳﻪ ﺑﺎ ﻣﺪﻳﺮان اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺪ‪ .‬ﺷﺨﺺ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد را ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺑﻪ دﻳﮕﺮان‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻧﻜﺎت ﻣﺜﺒﺖ زﻧﺪﮔﻲ آﻧﺎن را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﻮده و اﻓﻜﺎر ﺧﻮد‬ ‫را اﺻﻼح ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﻣﺸﻜﻼت دروﻧﻲ و اﻧﺪﻳﺸﻪاي‪:‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮع از ﻣﺸﻜﻼت‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ و زﻣﺎن ﺑﺪﺑﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻖ در ﻓﻠﺴﻔﻪ زﻧﺪﮔﻲ راه درﺳﺖ را ﺗﺸﺨﻴﺺ داده و ﻣﺜﺒﺖ‬ ‫ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﺪ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ و ﺗﻔﻜﺮ ﺧﻮد رﺟﻮع ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦﭼﻴﻨﺎن را از ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺧﻮد‬ ‫دور ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬از ﺗﻜﺒﺮ و ﻏﺮور دوري ﮔﺰﻳﻨﺪ و اﺻﻞ را ﺑﺮ ﻛﺮاﻣﺖ ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﻪوﻳﮋه اﻧﺴﺎنﻫﺎ و در رأس آنﻫﺎ ﻫﻤﻜﺎران و ارﺑﺎبرﺟﻮع ﻗﺮار‬ ‫دﻫﺪ و اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺴﺘﻠﺰم آﻣﻮزشﻫﺎي ﻣﻨﻈﻢ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬


‫ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻃﻲ ﺳﻠﺴﻠﻪ درس ﮔﺮوﻫﻲﻫﺎ و ﻫﻢاﻧﺪﻳﺸﻲﻫﺎي‬ ‫درونﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮ آنﻫﺎ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﻣﻮاﺟﻬﻪ و ﻛﺎر ﺑﺎ ﻣﺪﻳﺮان ﻧﺎﻻﻳﻖ‪:‬‬ ‫وﺟﻮد ﻣﺪﻳﺮ ﺑﻲﻟﻴﺎﻗﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮگ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺳﺎﻻري‪ ،‬ﻋﺪم‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺳﺎﻻري در ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖ اﺧﺒﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ از اﺧﺘﻼس ﻣﺪﻳﺮان‪،‬‬ ‫ﺑﻲﺗﻮﺟﻬﻲ ﻣﺪﻳﺮان ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻛﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺣﺮﻛﺎت ﻗﺒﻴﻠﻪاي‬ ‫و ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻃﻠﺒﺎﻧﻪ و ﻧﻴﺰ رﻳﺎﻛﺎراﻧﻪ در ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺒﺐ‬ ‫ﺑﺮوز ﻋﺎرﺿﻪ ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ و ﺷﻴﻮع آن در ﻣﻴﺎن ﻛﻠﻴﻪ ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ در ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ و ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ دارد ﻛﻪ اﮔﺮ در ﻻﺑﻪﻻي ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن دﻳﺪه ﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺮﻳﻌﺎً ﻣﻮردﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ و رﻳﺸﻪﻛﻦ ﺷﻮد‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﺗﻬﻤﺖ و ﻏﻴﺒﺖ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻏﻴﺒﺖ و ﺗﻬﻤﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در ﺑﻴﻦ ﻫﻤﻜﺎران ﺑﺎﻻﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫و ﻣﻴﺰان آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻻت ﻋﺎدي ﮔﺴﺘﺮشﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﺸﺎن از ﺷﻴﻮع‬ ‫ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن را زﻳﺮ ﺳﺆال‬ ‫ﺑﺒﺮد‪.‬‬


‫‪-2‬ﺧﺪﺷﻪدار ﺷﺪن اﺣﺘﺮاﻣﺎت‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﺣﺮﻣﺖﻫﺎ در ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻲﺷﻮد و اﮔﺮ ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻋﺎدي ﺑﻪ اﻓﺮاد‬ ‫ﺑﺎﺳﻮاد و ﺑﺎاﻧﮕﻴﺰه و ﭘﻴﺶﻛﺴﻮﺗﺎن و ﻣﺪﻳﺮان اﺣﺘﺮام وﻳﮋهاي ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺳﺎزﻣﺎن دﭼﺎر ﺑﻴﻤﺎري ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ و ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪-3‬اﻋﺘﻤﺎد و اﻃﻤﻴﻨﺎن‪:‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ دﻳﮕﺮ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬زوال اﻋﺘﻤﺎد و اﻃﻤﻴﻨﺎن در ﺷﺨﺺ ﺑﺪﺑﻴﻦ‬ ‫و ﻛﺎﻫﺶ اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد‪ ،‬ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ و‬ ‫رﻓﺘﺎر و ﮔﻔﺘﺎرﺷﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﺗﺠﺴﺲ دﻳﮕﺮان‪:‬‬ ‫ﻛﻨﺘﺮل و در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺮاﻳﻂ و ﻛﻴﻔﻴﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺨﺼﻲ دﻳﮕﺮان و ﺳﺮك‬ ‫ﻛﺸﻴﺪن ﻣﺴﺘﻤﺮ در ﺣﺮﻳﻢ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﻘﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ درآﻣﺪ و ﻫﺰﻳﻨﻪ دﻳﮕﺮان‪،‬‬ ‫ﺗﺠﺴﺲ در زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﻫﻤﻜﺎران و ارﺑﺎبرﺟﻮع و ﺳﻠﺐ آزادي ﻋﻤﻞ‬ ‫آﻧﺎن در اﻧﺘﺨﺎب ﻫﻤﺴﺮ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺎﺷﻴﻦ‪ ،‬ﻟﺒﺎس و ‪ ...‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي‬ ‫ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﻓﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺧﻮشﺑﻴﻦ در ﻛﺎر و زﻧﺪﮔﻲ دﻳﮕﺮان ﺳﺮك‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﺸﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻼﻗﻪاي ﻧﺪارد‪.‬‬


‫‪-5‬ﻛﻤﺮﻧﮓ ﺷﺪن ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ و دوﺳﺘﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ ﺳﺒﺐ ﺑﺮوز ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺜﻞ ﭼﺸﻢ و ﻫﻢﭼﺸﻤﻲ‪ ،‬ﺣﺴﺎدت‪،‬‬ ‫ﺑﺨﻞ‪ ،‬ﺣﺮص و ﻃﻤﻊ و ‪ ...‬ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻤﻪ اﻳﻦﻫﺎ ﻣﺜﻞ ﻣﻮرﻳﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﻨﻪ درﺧﺖ دوﺳﺘﻲ و ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ را از درون ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -6‬وﻓﻮر ﺷﺎﻳﻌﻪ‪ 1‬در ﺳﺎزﻣﺎن‪:‬‬ ‫وﺟﻮد و رواج ﺷﺎﻳﻌﻪ در ﺳﺎزﻣﺎن از‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺮاد ﺑﺎ‬ ‫ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻲ در ﺧﺼﻮص دﻳﮕﺮان اﺑﺘﺪا‬ ‫دﺳﺖ ﺑﻪ ﻏﻴﺒﺖ و ﺗﻬﻤﺖزده و ﺳﭙﺲ‬ ‫اﺧﺒﺎري را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺷﺎﻳﻌﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ و‬ ‫در ﺳﻄﻮح ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﺨﺶ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎري ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﺻﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎه ﺧﻮد ﻓﺮدي ﻛﻪ ﺷﺎﻳﻌﻪ را‬ ‫درﺳﺖ ﻛﺮده ﺧﻮد آن را ﺑﺎور ﻣﻲﻛﻨﺪ و رواﺑﻂ ﺧﻮد را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺎﻳﻌﻪ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﻧﺒﺎﻳﺪ ازﻧﻈﺮ دور داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي رواﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ دﺳﺘﺎوﻳﺰ ﺑﺮﺧﻲ از اﻓﺮاد ﺣﻴﻠﻪﮔﺮ و ﻣﻜﺎر و‬ ‫ﻳﺎ ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﺎمﻳﺎﻓﺘﻪ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ و اﻳﺸﺎن در ﺟﻬﺖ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬ ‫ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد و ﻳﺎ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﺧﺎص و دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﭘﺴﺖﻫﺎي‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺣﺴﺎس‪ ،‬از اﻳﻦ روشﻫﺎ و ﺷﮕﺮدﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪Rumor‬‬

‫‪١‬‬


‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ وﺟﻮد زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ و ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻲ در ﺟﻮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﺎزﻣﺎن و‬ ‫ﻳﺎ رواج ﺗﺒﻌﻴﺾ‪ ،‬ﻇﻠﻢ و ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻲ ﻣﺪﻳﺮان و ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺳﺎﻻري ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺴﺘﺮ ﻻزم ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻧﻮع از ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎدهﻫﺎ را‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻛﺎرﮔﺮوهﻫﺎي ﻧﻈﺎمﻳﺎﻓﺘﻪ را ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫)‪ (3‬دروغﮔﻮﻳﻲ در ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫آﺳﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﻲﺻﺪاﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن و اﻫﺪاف آن ﻣﻲزﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻜﻨﻨﺪهﺗﺮ از‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ‬

‫ﺑﻲاﺧﻼﻗﻲﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫دروغﮔﻮﻳﻲ‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻨﻴﺎن ﻫﻤﻪ ﺑﻲاﺧﻼﻗﻲﻫﺎ از‬ ‫ﭼﺎﭘﻠﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻏﻴﺒﺖ و ﺗﻬﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺷﺎﻳﻌﻪ‬ ‫و ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻲ و ﺑﺪدﻟﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دروغﮔﻮﻳﻲ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬

‫ﮔﺴﻞﻫﺎي‬

‫ﺑﻲاﻋﺘﻤﺎدي‬

‫و‬

‫ﺑﺪاﺧﻼﻗﻲ و اﻟﺒﺘﻪ رﻳﺎ را در ﻛﻞ ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫ﻓﻌﺎل ﻧﻤﻮده و ﺳﺎزﻣﺎن را ﺑﺎ ﺑﻲاﻋﺘﻤﺎدي و ﻧﻔﺎق ﭘﺮﻛﺮده و رﻳﺸﻪاش را‬ ‫ﺑﺴﻮزاﻧﺪ‪.‬‬ ‫دروغﮔﻮﻳﻲ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ دارد ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان در ﻳﻚ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي‬ ‫ﺳﺎده دروغﮔﻮﻳﻲ را ﺷﻔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻛﺘﺒﻲ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺮي و ﺑﺎ ﻋﻼﺋﻢ و‪ ...‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻓﺮدي ﻛﻪ در ﺳﺎزﻣﺎن از ﺟﻨﺲ ﻏﻴﺮاﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ و آرم‬

‫‪Lying‬‬

‫‪١‬‬


‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻪ ﺟﻨﺲ ﻧﺼﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ دروغﮔﻮﺳﺖ و ﻳﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻤﺎﻧﺎمﻫﺎي‬ ‫ﺧﺎص )ﺑﺮﻧﺪ( ﺑﺪون ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎ ﺻﺎﺣﺐاﻣﺘﻴﺎز ﺑﺮﻧﺪ ﻧﻮﻋﻲ دروغﮔﻮﻳﻲ و‬ ‫ﺑﻲﺻﺪاﻗﺘﻲ در اﻣﺮ ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻓﺮوش اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪﻳﺮي ﻛﻪ در ﺑﻴﺎن‬ ‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺧﻮد ﻏﻠﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻳﺎ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﺜﻼً آب ﺗﻮﻟﻴﺪي را ﻋﺎﻟﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﺧﻼف واﻗﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دروغﮔﻮﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺼﺎدﻳﻖ رواج دروغ در ﺑﺪﻧﻪ ﺳﺎزﻣﺎن و ﻳﺎ در ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دادن‬ ‫ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﻫﻤﻮاره رو ﺑﻪ ﺑﺎﻻ و ﺗﻜﺬﻳﺐﻫﺎي ﭘﻲدرﭘﻲ اﺳﺖ وﻗﺘﻲ ﺗﻜﺬﻳﺐ‬ ‫رخ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ دروغﮔﻮﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﺟﻮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺎزﻣﺎن آﺷﻔﺘﻪ و ﻣﺴﻤﻮم اﺳﺖ و ﻣﺪﻳﺮ ﻻﻳﻖ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺳﺮﻳﻌﺎً از ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﺮاي درﻣﺎن اﻳﻦ ﻣﺮض ﻳﺎري ﺑﺠﻮﻳﺪ‪ ،‬ﭼﺮاﻛﻪ‬ ‫ﺗﻜﺬﻳﺐ‪ 1‬آن اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ دروغ ﻧﺴﺒﺖدﻫﻲ و ﺑﮕﻮﻳﻲ دروغ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﮔﺮ ﺗﻜﺬﻳﺐ راﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ دروغ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺗﻜﺬﻳﺐ‬ ‫ﺑﻴﺠﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎز ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﺑﻲﺻﺪاﻗﺘﻲ‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘﻠﺐ از اﻋﻤﺎل اﺟﺮاﻳﻲ دروغ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻣﻦ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎي‬ ‫اﻳﺮاﻧﻲ را در ﺗﻘﻠﻴﺪ از ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺘﻘﻠﺐ آﺳﻴﺎﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺸﺘﺮي را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪﻋﻨﻮان‪ ،‬ﻛﻴﻔﻴﺖ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺪ و ﻣﺤﻞ ﺳﺎﺧﺖ و اﻣﺜﺎل آن‬ ‫ﺳﻠﺐ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﻫﺎي ﮔﺮانﻗﺪر ﻫﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﺎدﮔﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻛﻠﻴﺪ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ آن ﺻﺪاﻗﺖ اﺳﺖ‬ ‫‪1‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ واژه ﻛﺬب در ﻟﻐﺖ ﻓﻘﺪان ﺗﻄﺎﺑﻖ اﺳﺖ‪.‬‬


‫و روش ﺧﺮاب ﻛﺮدن و از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ‪،‬‬ ‫دروغ ﺑﻪ ﻣﺸﺘﺮي و ﻣﺨﺎﻃﺐ و ﺗﻘﻠﺐ در ﻛﺎر اﺳﺖ‪ .‬از ﻣﻨﻈﺮ ﻓﺮدي‪ ،‬دروغ‬ ‫ﺣﻴﺜﻴﺖ ﻓﺮد را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬دروغ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻔﻊ ﺷﺨﺼﻲ در‬ ‫آن ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﻔﻊ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﻫﻴﭻ ﺿﺮري ﻫﻢ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﻜﻨﺪ‬ ‫ﻣﺜﻞ ﻧﻘﻞﻗﻮل ﺧﻮﺑﻲ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﺎﻫﺪف اﺻﻼح رواﺑﻂ آنﻫﺎ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ زﻣﺎﻧﻲ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻗﻄﻌﺎً ﭘﻲ ﻣﻲﺑﺮد اﮔﺮ راﺳﺖ‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﺪ و ﺻﺪاﻗﺖ را ﭘﻴﺸﻪ ﺧﻮد ﺳﺎزد‪ ،‬ﻓﺘﻨﻪاي ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻟﺬا ﺑﺠﺎي‬ ‫راﺳﺖ ﻓﺘﻨﻪاﻧﮕﻴﺰ‪ ،‬دروغ ﻣﺼﻠﺤﺖآﻣﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﻨﺸﻲ ﻻزم‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺪوﺑﻴﺮاه ارﺑﺎبرﺟﻮع را ﻋﻴﻨﺎً ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮ اﻧﺘﻘﺎل دﻫﺪ ﭼﺮاﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر وي‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺪﻳﺮ ﻧﺎﻻﻳﻖ را ﻋﺼﺒﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻣﻐﺮﺿﺎﻧﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد و ﺣﻖ‬ ‫ارﺑﺎبرﺟﻮع ﺿﺎﻳﻊ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ و ﻣﻮردﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺴﻴﺎري از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دروغ در ﺳﺎزﻣﺎن و دروغﮔﻮﻳﻲ ﻣﺪﻳﺮان‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن را ﻧﺎﺑﻮد‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻟﺬا ﻣﺪﻳﺮان ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺎدق ﺑﻮده و دروغﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ را ﻫﻢ ﺗﺮك‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻲﺻﺪاﻗﺘﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎﻧﻊ از رﺳﻴﺪن ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺧﻮد‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻓﺮوش و ﺳﻮد را در ﭘﻲ داﺷﺘﻪ و ﺻﺪﻣﺎت و آﺳﻴﺐﻫﺎي‬ ‫زﻳﺎنﺑﺎر ﻣﺘﻌﺪدي در ﺣﻮزه ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ اﻓﺮاد و ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻣﺘﻴﺎز ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﻢ وارد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮت‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن را ﺧﺪﺷﻪدار ﻛﺮده از ارزش ﺑﺮﻧﺪ ﻛﺎﺳﺘﻪ و ﺷﻜﺴﺖﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻪ‬


‫ﺑﺎر ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دوﻣﻴﻨﻮ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺻﺪاﻗﺖ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﺸﻮد اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺎزﻧﺪﮔﻲﻫﺎ اداﻣﻪدار و ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺪﻳﺮان ﺑﺎﻫﻮش و زرﻧﮓ‪ ،‬ﺻﺪاﻗﺖ را ﭘﻴﺸﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻴﻮه‬ ‫ﮔﺮانﺑﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻋﺘﻤﺎد و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻗﻠﺒﻲ را ﺑﭽﻴﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫دﻻﻳﻞ دروغﮔﻮﻳﻲ‬ ‫ﻣﻨﺸﺄ و دﻟﻴﻞ زاﻳﺶ دروغ در ﺑﻴﻦ ﻣﺪﻳﺮان و ﻛﺎرﻛﻨﺎن و ﺣﺘﻲ ﻣﺮدم ﻋﺎدي ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺎرج از ﺑﺪﻧﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺘﻨﻮع اﺳﺖ اﻣﺎ آﻧﭽﻪ در اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ‬ ‫ﻣﻮردﺑﺤﺚ اﺳﺖ ﺑﻲﺻﺪاﻗﺘﻲ در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻣﻮردﺑﺤﺚ‬ ‫اﺳﺖ و اﻳﻨﻜﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻛﺬب و دروغ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﺬب‬ ‫و دروغ و ﺑﻲﺻﺪاﻗﺘﻲ ﻛﻼﻣﻲ و ﻳﺎ ﺑﻲﺻﺪاﻗﺘﻲ ﻏﻴﺮﻛﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از دﻻﻳﻞ‬ ‫زﻳﺮ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺑﮕﻴﺮد‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﺗﺮس از ﻛﺎﻫﺶ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ‪:‬‬ ‫ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪﻫﺎي‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻲ و اﺿﺎﻓﻪﻛﺎري در ﺳﺎزﻣﺎن و‬ ‫ﺗﺮس از ﻛﺎﻫﺶ درآﻣﺪ‪ ،‬در ﺧﺼﻮص‬ ‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺧﻮد دروغ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و ﺳﻌﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻫﻴﭻ اﺷﺎره ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪاي ﺑﻪ‬ ‫ﻛﻢﻛﺎريﻫﺎ و اﺷﺘﺒﺎﻫﺎﺗﺸﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﺒﺐ اﺻﻠﻲ ﺑﺮوز‬


‫اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎري‪ ،‬ﻧﺎﻻﻳﻖ ﺑﻮدن ﻣﺪﻳﺮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﺪاﻗﺖ اﻫﻤﻴﺖ ﻛﻤﺘﺮي‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻃﺎﻟﺐ و ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﺷﻨﻴﺪن دروغﻫﺎي ﺷﻴﺮﻳﻦ از زﺑﺎن ﻛﺎرﻛﻨﺎن‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺗﻠﺦ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺟﻠﺐ ﺗﺎﺋﻴﺪ‪:‬‬ ‫اﻓﺮاد ﺑﺮاي ﺟﺬب دﻳﮕﺮ ﻫﻤﻜﺎران ﺑﻪ ﺧﻮد و اﻳﺠﺎد اﻧﮕﻴﺰه در آﻧﺎن ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر‬ ‫ﺷﻨﻴﺪن ﺻﺤﺒﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻧﺎﺷﻲ از ﻳﻚ ﻧﻮع ﺗﺮس از اﻧﺰوا و ﺗﺮس‬ ‫از ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺪن اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺖﺑﻪﺳﺮ ﻫﻢ ﻛﺮدن دروغﻫﺎ و اﺧﺒﺎر ﻧﺎدرﺳﺖ ﺟﺬاب‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪-3‬اﻏﺮاق در ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪيﻫﺎ‪:‬‬ ‫ﺗﺮس از دﺳﺖ دادن ﻣﻘﺎم‪ ،‬ﭘﺴﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ و اﻋﺘﻤﺎد دﻳﮕﺮان‪،‬‬ ‫ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﻧﺎﺷﻲ را ﺗﺮﻏﻴﺐ ﺑﻪ دروغﮔﻮﻳﻲ در ﺧﺼﻮص ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪيﻫﺎ و‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎت و رواﺑﻂ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﺜﻼً ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺪﻳﺮان ﺧﻮد را در ارﺗﺒﺎط ﺻﻤﻴﻤﻲ‬ ‫ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ و ﻳﺎ وزﻳﺮان ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده ﻣﺎﻟﻲ‪:‬‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺑﺪدل‪ ،‬ﺑﺮاي ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻮﻋﻲ ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از ارﺑﺎبرﺟﻮع و‬ ‫ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن‪ ،‬در ﺧﺼﻮص ﻗﺪرت اﻣﻀﺎﻳﺸﺎن دروغ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و ﮔﺎه در ﻣﻮرد‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﺑﺪﻫﻨﺪ دروغﮔﻮﻳﻲ‬ ‫و اﻏﺮاق را ﭘﻴﺸﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬


‫‪ -5‬ﻓﺮار ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮاﻗﻊ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮان ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮاي ﻓﺮار از ﻣﺎﻟﻴﺎت و ﻳﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻋﻮارض‬ ‫دوﻟﺘﻲ و ﻳﺎ ﺳﻬﻢ ﺑﻴﻤﻪ و اﻣﺜﺎل آن‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺎﻟﻲ ﺧﻮد را و ﻳﺎ اﻃﻼﻋﺎت‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد و ﺣﻖاﻟﺰﺣﻤﻪ ﻛﺎرﻛﻨﺎن را دﺳﺖﻛﺎري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‬ ‫ﺳﻮد را ﻛﻢ ﻧﺸﺎن داده و ﺑﺠﺎي آن ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺟﺎري را زﻳﺎد ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‬ ‫ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﻳﮕﺮ ﻓﺎﻛﺘﻮرﺳﺎزي و ﺣﺴﺎبﺳﺎزي ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ از ﭘﺮداﺧﺖ‬ ‫ﻣﺎﻟﻴﺎت و ﻳﺎ ﻋﻮارض ﺑﻴﻤﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻓﺮار ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﻧﻴﺰ از دروغﻫﺎي‬ ‫ﺣﺮﻓﻪاي ﺷﻴﻮع ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﻣﺪﻳﺮان ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ و ﻛﺴﺒﻪ ﺑﺎزار ﻣﺤﺴﻮب‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻲﺻﺪاﻗﺘﻲ را داﻣﻦ ﻣﻲزﻧﺪ ﻗﻄﻌﺎً ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎﻳﻲ آﺳﻴﺐﻫﺎي‬ ‫ﺟﺪي ﺑﻪ ﺑﺪﻧﻪ ﺳﺎزﻣﺎن وارد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﭼﻪﺑﺴﺎ ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﻛﺴﺐ و‬ ‫ﺣﺼﻮل ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺑﻲﺻﺪاﻗﺘﻲﻫﺎ ﻛﻪ داراي آﺛﺎر زﻳﺎنﺑﺎر‬ ‫و ﺗﺒﻌﺎت ﻗﻄﻌﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫راهﻫﺎي درﻣﺎن دروغ در ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺸﻜﻞﺗﺮﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﺻﻼح اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫در ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﺻﺪاﻗﺖ و ﺣﺬف دروغ در ﺑﻴﻦ ﻛﺎرﻛﻨﺎن‬ ‫ﺑﻪوﻳﮋه ﻣﺪﻳﺮان اﺳﺖ اﻣﺎ راهﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي درﻣﺎن اﻳﻦ ﻣﻌﻀﻞ ﻫﻢ وﺟﻮد دارد‬ ‫ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻛﺎﻣﻼً دروغ را از ﺟﻮ ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﺬف ﻛﻨﺪ ﻟﻜﻦ ﻗﻄﻌﺎً ﺷﻴﻮع‬ ‫ﺑﻴﺶازﭘﻴﺶ آن را ﻛﺎﺳﺘﻪ و ﻣﻮﺿﻮع را ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدي ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬


‫ﺑﺮﺧﻲ از روشﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل و ﻛﺎﻫﺶ دروغ و ﺑﻲﺻﺪاﻗﺘﻲ در ﺳﻄﺢ ﺳﺎزﻣﺎن‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬ ‫ ﭘﺮورش ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻛﺎرﻛﻨﺎن و ﻣﺪﻳﺮان‬ ‫ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﺗﻔﻜﺮ و اﻳﻤﺎن ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ‬ ‫ اﻳﺠﺎد رﻏﺒﺖ ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ در ﻣﺪﻳﺮان‬ ‫ اﺻﻼح ﻓﻀﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻛﺎرﻛﻨﺎن‬ ‫ ارﺗﺒﺎط ﻣﺪﻳﺮان ﺑﺎ اﻓﺮاد ﺻﺎﻟﺢ و ﺻﺎدق‬ ‫ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪﻳﺮان ﺑﺮاي ارزش دادن ﺑﻪ ﺻﺪاﻗﺖ ﺑﻴﺶ از ﻋﻤﻠﻜﺮد‬ ‫دروغ و ﮔﺰارشﻫﺎي دروغ‬ ‫ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻣﺴﺘﻨﺪﻫﺎ و ﻓﻴﻠﻢﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه از ﻋﻮارض و ﺗﺒﻌﺎت‬ ‫دروغﮔﻮﻳﻲ و ذﻛﺮ داﺳﺘﺎنﻫﺎي واﻗﻌﻲ از ﺷﻜﺴﺖ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ در‬ ‫اﺛﺮ رواج ﺑﻲﺻﺪاﻗﺘﻲ در آنﻫﺎ و ﺳﻠﺐ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺮدم‬


‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ – ﻣﺼﺎدﻳﻖ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬


‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫ﻣﺼﺎدﻳﻖ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫»اﻫﺪاف رﻓﺘﺎري«‬ ‫اﻧﺘﻈﺎرات ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‬ ‫‪ -1‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭼﻴﺴﺘﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫‪ -2‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻘﻮﻟﻪ اﻣﺎﻧﺖداري و اﻟﺰاﻣﺎت ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‬ ‫‪ -3‬ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﺷﺮاﻓﺖ ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫‪ -4‬ﻋﺪم ﺗﺤﺮﻳﻒ اﻃﻼﻋﺎت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬ ‫‪ -5‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻣﺮدم و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ‬ ‫‪ -6‬ﺻﺪاﻗﺖ و درﺳﺘﻜﺎري‬ ‫‪ -7‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻋﺰتﻧﻔﺲ و اﺑﻌﺎد آن‬ ‫‪ -8‬اﺻﻮل ﻧﻬﺎﻳﻲ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪ اي ﺑﺮاي ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن‬


‫ﻣﺼﺎدﻳﻖ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫)‪ (1‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻄﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ در ﻣﺤﻞ ﻛﺎر ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ آن را اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﻳﮕﺮ ﻫﺮ ﺷﺎﻏﻞ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎع و ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﺴﺎس ﺑﻮده و واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ و رﻓﺘﺎر‬ ‫ﺷﻐﻠﻲ وي ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﺟﺘﻤﺎع و رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻄﺮ اﻧﺪازد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﺳﺎزﻧﺪه ﺑﺎزيﻫﺎي راﻳﺎﻧﻪاي اﮔﺮ‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺣﺴﺎس ﻛﻨﻨﺪ از ﺗﺮوﻳﺞ ﺧﻮﻧﺮﻳﺰي و ﺧﺸﻮﻧﺖ‬ ‫درﺑﺎزيﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد ﻳﺎ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻮاد ﺷﻮﻳﻨﺪه ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺻﺤﻴﺢ زﺑﺎﻟﻪﻫﺎي‬ ‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ آﺳﻴﺒﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ وارد ﻧﺸﻮد ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺑﺎزﻳﮕﺮان ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬اﺳﻄﻮرهﻫﺎي ورزﺷﻲ‬ ‫و‪...‬؛ ﻛﻪ در ﺻﻮرت اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻧﻮع رﻓﺘﺎر و ﭘﻮﺷﺶ و‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر اﺳﺘﺎﻧﺪارد را ﭘﻴﺸﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻋﺮﺿﻪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﻟﺒﺎس و ﭘﻮﺷﺎك ﻛﻮدﻛﺎن و اﺳﺒﺎبﺑﺎزي‪ ،‬ﺑﺎاﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از‬ ‫ﻣﻮاد و رﻧﮓﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺧﻮد را ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي‬ ‫ﻃﺮاﺣﻲ و ﻋﺮﺿﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن را دﭼﺎر‬


‫ﺳﺮدرﮔﻤﻲ رواﻧﻲ ﻧﻜﻨﺪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺮﺧﻲ از اﺧﺒﺎر ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ را در رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي‬ ‫ﺟﻤﻌﻲ ذﻛﺮ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد ﺗﺎ آﺳﻴﺒﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺸﻮد ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﺧﻮدرو ﺗﻤﺎم ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ آﻟﻮدﮔﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ واﺑﺴﺘﮕﻲ‪ ،‬ارزان‬ ‫ﺑﻮدن ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻮﻟﻴﺪي و‪ ...‬اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ در ﻛﻨﺎر اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ و ﻛﺴﺐ ﺳﻮد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻀﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻮده و ﮔﺮﻫﻲ از‬ ‫ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺮدم را ﺑﺎز ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺮﻣﺎن ﻣﻠﻮﻳﻞ‪ 1‬درﻳﻜﻲ از ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد‬ ‫ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺿﺮورت آن‬ ‫اﺷﺎرهﻛﺮده آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ دﻳﮕﺮان ﺑﻲﺗﻔﺎوت‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺰاران رﺷﺘﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻣﺘﺼﻞ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و‬ ‫ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ‪ 2‬ﻳﺎ ‪CSR‬ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻮﻳﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚﺻﺪ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ‬ ‫دارد‪ .‬ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻤﭙﺎﻧﻲﻫﺎ ﺗﻌﻬﺪ ﭘﺎﻳﺪاري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮان‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺮﻛﺖ و ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﺎ ﺗﺮوﻳﺞ و‬ ‫ﺗﺨﻠﻖ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻣﻨﺶ و ﺧﻂﻣﺸﻲ‬ ‫‪1‬‬

‫ﻫﺮﻣﺎن ﻣﻠﻮﻳﻞ )‪ ،(Herman Melville‬اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ در ﺳﺎل ‪ 1819‬در ﻣﺤﻠﻪ ﻣﻨﻬﺘﻦ ﻧﻴﻮﻳﻮرك ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ و در‬

‫ﺳﺎل ‪ 1891‬دار ﻓﺎﻧﻲ را وداع ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎ و ﻛﺘﺐ ﻫﺮﻣﺎن ﻣﻠﻮﻳﻞ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺟﺪي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ‪ 29‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از وﻓﺎﺗﺶ‪،‬‬ ‫رﻣﺎن ﻣﻮﺑﻲدﻳﻚ او ﻳﻜﻲ از ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎﻫﻜﺎرﻫﺎي ادﺑﻴﺎت آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺟﻬﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪Corporate Social Responsibility‬‬

‫‪٢‬‬


‫ﺧﻮد و در ﺗﻮﻟﻴﺪات و ﺧﺪﻣﺎﺗﺶ ﺑﻪ ﻓﻜﺮ ﺑﻬﺒﻮد ﻛﻴﻔﻴﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻴﺮوي ﻛﺎر و‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻋﻢ از ﺣﻔﻆ اﻳﻤﻨﻲ‬ ‫داﺧﻞ ﺳﺎزﻣﺎن و ﺧﺎرج از ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻲﺿﺮر و ﺑﻲﺧﻄﺮ‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬دﻓﻊ ﺻﺤﻴﺢ‬ ‫زﺑﺎﻟﻪ و ﺷﻴﺮاﺑﻪ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ و ﻋﺪم آﻟﻮدﮔﻲ آبوﺧﺎك و‬ ‫ﻫﻮا و ﻧﻴﺰ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري در آﻣﻮزش و ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را درﺑﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻻزﻣﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺳﺎﻻري و اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪﻳﺮاﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﻣﻬﺎرتﻫﺎي راﻳﺞ ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻬﺎرت و ﺗﺒﺤﺮ ﻛﺎﻓﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻣﻮارد ﻣﻄﺮوﺣﻪ در آن را ﻧﻴﺰ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻻزم اﺳﺖ در راﺳﺘﺎﻳﻲ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻣﻮازﻳﻦ اﺧﻼق‬ ‫ﺣﺮﻓﻪاي‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻓﻌﺎل در ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫روﻳﺪادﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻮادث و ﺑﺤﺮانﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺤﺘﻤﻞ رويداده در ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ﻣﺴﺌﻮل داﻧﺴﺘﻪ و ﻫﺮﻳﻚ وﻇﻴﻔﻪاي را ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و‬ ‫ﺑﺨﺶﻫﺎ ﻋﻬﺪهدار ﺷﺪه و درزﻣﻴﻨﻪ ﺣﻞ ﺑﺤﺮانﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺗﻼش ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزيﻫﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺣﺎﻟﺖ و ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺎدي ﻗﺒﻞ از وﻗﻮع ﺑﺤﺮان‬ ‫ﻣﺠﺪداً ﺣﺎﻛﻢ و ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ 1‬ﻋﻨﻮان ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬در ﭘﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻬﺎﻧﻲﺷﺪن‪،‬‬ ‫ﻣﺎ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺧﺮﻳﻢ ﻫﻮﺷﻴﺎرﺗﺮ ﺷﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮه‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻧﻴﺰ آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي‬ ‫‪ISO‬‬

‫‪١‬‬


‫ﭘﻴﺪاﻛﺮدهاﻳﻢ‪ .‬ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ ﻛﻪ ازﻧﻈﺮ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﻀﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺎر ﻛﻮدﻛﺎن‪،‬‬ ‫ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻛﺎري و ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻏﻴﺮاﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫و ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫دﻧﺒﺎل ﺳﻮد و اﻋﺘﺒﺎر ﻃﻮﻻﻧﻲﻣﺪت ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻢﻛﻢ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي درﺳﺖ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬

‫‪1‬‬

‫)‪ (2‬اﻣﺎﻧﺖداري در ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫ﻫﺮ ﻛﺎرﻣﻨﺪ و ﻫﺮ ﻣﺪﻳﺮي ﭼﻪ در ﺑﺨﺶ دوﻟﺘﻲ و ﭼﻪ در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪي و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد را از ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺖ اﻣﺎﻧﺖدار ﻣﺮدم‬ ‫ﺑﺪاﻧﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎﻧﺖداران ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬اﻣﻮري ﻛﻪ ﻣﻘﺮر اﺳﺖ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ اﺻﻮل اﻣﺎﻧﺖداري اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺧﻴﺎﻧﺖ‪ ،‬ﻛﺘﻤﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ‪،‬‬ ‫ﺻﺤﺒﺖﻫﺎي ﻧﺎروا و ‪ ...‬ﻫﻢ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﻴﺎﻧﺖدراﻣﺎﻧﺖ اﺳﺖ ﭼﺮاﻛﻪ زﺑﺎن و‬ ‫اﻋﻀﺎ و ﺟﻮارح در ﺣﻜﻢ اﻣﺎﻧﺖﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ در راه‬ ‫درﺳﺖ از آنﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻖ‬ ‫ﻛﺸﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻇﻠﻤﻲ را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﻮد اﺑﺘﺪاي اﻣﺮ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﺮده‬ ‫واﻣﺎﻧﺖ دار ﺧﻮﺑﻲ از ﺟﺴﻢ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد داﻳﺮه اﻣﺎﻧﺖداري ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگﺗﺮ ازآﻧﭽﻪ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻮم‬ ‫ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎﻧﺖداري در ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺎراﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﺑﺎﻻ و‬ ‫ﺑﻬﺮهوري ﺣﺪاﻛﺜﺮي در ﻫﺮ زﻣﻴﻨﻪاي‪ .‬ﺑﻪﺑﻴﺎندﻳﮕﺮ اﻣﺎﻧﺖداري ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫‪http://www.mardoman.net‬‬

‫‪١‬‬


‫ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﻨﻄﻘﻲ از ﺗﻤﺎم داﺷﺘﻪﻫﺎ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﻫﺎ اﻋﻢ از ﺑﺪن‪ ،‬زﻣﺎن‪،‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬دوﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺳﻮاد‪ ،‬ﻋﻠﻢ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ و ‪ ...‬اﻣﻴﻦ ﺑﻮدن از ﺻﻔﺎت‬ ‫ﺑﺎرز و از ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي اوﻟﻴﻪ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي و رﻓﺘﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ در ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎس اﻋﺘﻤﺎد و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‬ ‫و ﺑﺮ ﺗﻌﻬﺪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ دارد‪ .‬اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺻﻔﺖ اﻣﺎﻧﺖداري‬ ‫را در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺪي ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ در داﺧﻞ ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺳﻮ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞاﻋﺘﻤﺎدي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬ ‫ﺑﺎ آنﻫﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ در ردهﻫﺎي ﺑﺎﻻي ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺪﻳﺮ‬ ‫ﻳﺎ ﻣﻌﺎون ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺻﻔﺖ در ﺣﻮزهﻫﺎي اداري و ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم‬ ‫و ﺣﺘﻲ در رﻋﺎﻳﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺑﻮدﺟﻪﻫﺎ و داﺷﺘﻪﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮردﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﺼﺪاق دﻳﮕﺮ اﻣﺎﻧﺖداري در ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬رازداري و ﺣﻔﻆ اﺳﺮار‬ ‫ﻫﻤﻜﺎران‪ ،‬ارﺑﺎبرﺟﻮع‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن و ﻣﺪﻳﺮان اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮدن ﺳﺮ و راز‬ ‫دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﺧﻴﺎﻧﺖدراﻣﺎﻧﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻬﺮه ﻓﺮد ﺧﺎﺋﻦ را‬ ‫ﻣﺨﺪوش ﻛﺮده و از ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ وي ﺑﻜﺎﻫﺪ و ﺑﺎ ﺗﻜﺮار اﻳﻦ ﻛﺎر در اﻓﺮاد‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻧﺪازد‪ .‬وﻓﺎي ﺑﻪ ﻋﻬﺪ و‬ ‫اﻧﺠﺎم ﺗﻤﺎم ﻣﻔﺎد ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎوره و ﻗﺮاردادﻫﺎي ﭘﻴﻤﺎﻧﻜﺎري‪ ،‬ﻧﻈﺎرت‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻔﺎد ﻗﺮارداد از ﻣﺼﺎدﻳﻖ دﻳﮕﺮ اﻣﺎﻧﺖداري در ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮاردادﻫﺎ و ﺗﻔﺎﻫﻢﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﺣﺘﻲ ﭘﺴﺖﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﻣﺎﻧﺖﻫﺎﻳﻲ در‬ ‫دﺳﺖ ﻣﺪﻳﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺣﺴﻦ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد آن ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬


‫)‪ (3‬ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﺷﺮاﻓﺖ ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫ﻣﺪﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺠﺎع و ﻧﺘﺮس ﺑﺎﺷﺪ و از ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺟﺰ ﭘﺮوردﮔﺎر واﻫﻤﻪاي در‬ ‫دل ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺪرت رﻳﺴﻚﭘﺬﻳﺮي ﻣﺪﻳﺮان و ﻛﺎرﻣﻨﺪان را‬ ‫ﺑﺎﻻﺑﺮده و راهﻫﺎي ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻃﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و درﻧﻬﺎﻳﺖ ﺿﻤﻦ ﻛﺎﻣﻞ‬ ‫ﺷﺪن ﺣﺎﻓﻈﻪ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺧﻼﻗﻴﺖ و ﺧﻮد ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﺑﻪ اوج ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫رﺳﻴﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ ﺷﺮاﻓﺖ ﺣﺮﻓﻪاي اﻗﺘﻀﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻫﺮ ﺷﺎﻏﻞ در ﺷﻐﻞ ﺧﻮد‬ ‫ﺷﺠﺎﻋﺖ داﺷﺘﻪ و آﻧﭽﻪ درﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻋﻤﻮم ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ را ﺑﺪون ﺗﺮس‬ ‫اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫)‪ (4‬ﻋﺪم ﺗﺤﺮﻳﻒ اﻃﻼﻋﺎت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬ ‫دﺳﺖﻛﺎري و ﺗﺤﺮﻳﻒ اﻃﻼﻋﺎت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻗﻮاﻋﺪ اﺧﻼﻗﻲ اﺳﻼم ﻣﺨﺎﻟﻒ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ اﺧﺒﺎر و‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪﺻﻮرت دﻗﻴﻖ و ﺑﺪون‬ ‫دﺳﺖﻛﺎري ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔﺰارش‬ ‫دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻤﻜﻦ‬

‫اﺳﺖ‬

‫ﺑﺮﺧﻲ‬

‫اﻃﻼﻋﺎت ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮدن ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮدن آن ﺧﻄﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺘﻲ‬ ‫در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﻴﺰ ﻣﺪﻳﺮ ﻳﺎ ﻛﺎرﻣﻨﺪ ﺣﻖ ﻧﺪارد اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺎدرﺳﺖ اراﺋﻪ دﻫﺪ‬ ‫ﺻﺮﻓﺎً ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮدن اﻃﻼﻋﺎت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺧﻮدداري ﻛﻨﺪ او ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺣﺎﻓﻆ اﻃﻼﻋﺎت ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺜﻞ ﺟﺎن ﺧﻮد از آن ﻧﮕﻬﺪاري ﻛﻨﺪ‪.‬‬


‫)‪ (5‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ و ﻣﺮدم ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﻮاﻣﻊ در ﻫﺮﻛﺠﺎي دﻧﻴﺎ و ﻳﺎ در ﻫﺮﻛﺠﺎي‬ ‫ﻛﺸﻮر ﻛﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ ﻣﺪﻳﺮان و ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺳﺎزﻣﺎن از ارزش ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده و ﺑﺎ دﻳﺪه اﺣﺘﺮام ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ اﺣﺴﺎس ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﻣﻮرداﺣﺘﺮام ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪﻳﺮ ﺑﻪﻫﻴﭻروي‬ ‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ و ﻣﺮدم دﻳﮕﺮ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺗﻮﻫﻴﻦآﻣﻴﺰ و زﻧﻨﺪه‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﺮه ﮔﺮﻓﺘﻦ دﻳﮕﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻛﺎري ﻏﻴﺮﺣﺮﻓﻪاي و‬ ‫ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎن و ﻫﻤﻪ ﺷﺎﻏﻼن در آن اﻋﻢ از ﻛﺎرﻣﻨﺪان و‬ ‫ﻣﺪﻳﺮان ﺑﺎﻳﺪ از آن ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫)‪ (6‬ﺻﺪاﻗﺖ و درﺳﺘﻜﺎري‬ ‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﭘﻴﺶﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺻﺪاﻗﺖ و درﺳﺘﻜﺎري ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺮ ﻧﻮع‬ ‫اﻋﺘﻤﺎد دوﻃﺮﻓﻪ و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻗﻠﺒﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﺻﺪاﻗﺖ و ﺑﺪون‬ ‫ﺟﺎريﺳﺎزي درﺳﺘﻜﺎري ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻧﺘﻈﺎر اﻋﺘﻤﺎد از دﻳﮕﺮان داﺷﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫از ﺑﻨﻴﺎنﻫﺎي ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي در ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد و‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن داراي اﻓﺮاد و اﻋﻀﺎﻳﻲ ﺑﺪون اﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞﺗﺤﻤﻞ اﺳﺖ‪.‬‬


‫)‪ (7‬ﻋﺰتﻧﻔﺲ در ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫ﻋﺰتﻧﻔﺲ ﻳﻚ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ در ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻓﺮاد اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻘﺪار‬ ‫ارزﺷﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻴﻢ و ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ دﻳﮕﺮان ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻗﺎﺋﻞ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻗﺪﻣﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎ و‬ ‫ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ درﮔﺬﺷﺘﻪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در ﻃﻮل ﺻﺪﺳﺎل‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺴﻴﺎري از روان ﺷﻨﺎﺳﺎن اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن داراي‬ ‫ﻳﻚ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻋﺰتﻧﻔﺲ اﺳﺖ )آدﻟﺮ‪.(1390،1‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازان اﻇﻬﺎر ﻣﻲدارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ ارزشﮔﺬاري ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﻣﻲﺗﻮان ﻋﺰتﻧﻔﺲ ﻧﺎﻣﻴﺪ )آﻟﭙﻮرت‪ ،1937 2‬راﺟﺮز‪،1959 3‬‬ ‫ﺳﺎﻟﻴﻮان‪ ،1953 4‬ﻃﺎرن ﻫﻮرن‪ ،1937 5‬ﺟﻴﻤﺰ‪ ،1890 6‬ﻣﺎزﻟﻮ‪.(1970 7‬‬ ‫اﺳﻤﻴﺖ ﻫﺎرﺗﺮ و روزﻧﺒﺮگ ﻋﺰتﻧﻔﺲ را ﻋﻨﺼﺮي از ﺧﻮد ﭘﻨﺪاره ﻣﻲداﻧﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻀﺎوت ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه و ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ دﻻﻟﺖ دارد‪ .‬ﻓﺮدي‬ ‫ﻛﻪ ﻋﺰتﻧﻔﺲ ﺑﺎﻻﻳﻲ دارد ﺧﻮدﭘﺬﻳﺮا و ﺧﻮد ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﺰتﻧﻔﺲ را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﻲ از ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ‬ ‫ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد ﻋﺰتﻧﻔﺲ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺑﺎﺛﺒﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﺰتﻧﻔﺲ‬ ‫‪١‬‬

‫‪Adler‬‬ ‫‪Allport‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪Rogers‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫‪Sullivan‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪Horn‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪James‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪Maslow‬‬ ‫‪٢‬‬


‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﺣﺴﺎس ﻛﻠﻲ از ﺧﻮد ارزش و ﻛﻔﺎﻳﺖ ﺷﺨﺼﻲ ﻳﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮش ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻮﺑﻲ و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺧﻮد ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫)ﻛﻮﭘﺮ اﺳﻤﺖ‪ ،1967 1‬واﻳﻠﻲ‪ ،1990 2‬ﺷﻬﺮآراي‪ .(1387 ،‬ﻋﺰتﻧﻔﺲ ﻳﺎ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺧﻮد ﺑﺰرﮔﻮاري ﻳﻜﻲ ا ز ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﻬﻢ و اﺳﺎﺳﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺮ‬ ‫ﻓﺮدي را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﻪﻃﻮر ﺣﺘﻢ روي ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ‬ ‫اﻧﺴﺎن اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارد و ﻛﻤﺒﻮد ﻳﺎ ﻓﻘﺪان آن ﺑﺎﻋﺚ ﻋﺪم رﺷﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻳﺎ ﻧﺎﻣﻮزوﻧﻲ آنﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺣﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﺎﻳﻪﮔﺬار‬ ‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي رواﻧﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺴﺮدﮔﻲ‪ ،‬ﻛﻤﺮوﻳﻲ و ﺗﺮس و‪ ...‬ﺷﻮد‬ ‫)ﺑﻴﺎﺑﺎنﮔﺮد ‪ .(1373‬ارزﺷﻴﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارزﺷﻤﻨﺪي ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫دارد درواﻗﻊ ﻋﺰتﻧﻔﺲ ﻗﻀﺎوت ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ارزﺷﻤﻨﺪي وﺟﻮد و ﻳﻚ‬ ‫ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ و در ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ وﺟﻮد دارد و ﻧﻪ ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ﻣﺤﺪود ﮔﺬرا ﺑﻠﻜﻪ ﺛﺎﺑﺖ و داﺋﻤﻲ اﺳﺖ )ﺷﺎﻣﻠﻮ ‪.(1372‬‬ ‫ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﻋﺰتﻧﻔﺲ‬ ‫ﻋﺰتﻧﻔﺲ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﻬﻢ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﻣﺤﺴﻮب‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﭼﺮاﻛﻪ ﺳﻼﻣﺖ روان و ﺳﻼﻣﺖ ﻧﻔﺲ را ﺑﺮاي ﻣﺪﻳﺮان و ﻛﺎرﻛﻨﺎن‬ ‫ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﺧﻮاﻫﺪ آورد ﻳﻜﻲ از راهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻋﺰتﻧﻔﺲ را در ﺧﻮد‬ ‫و در ﺑﻴﻦ ﻫﻤﻜﺎران و ﻣﺪﻳﺮان ﭘﺮورش داﺷﺖ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي آن اﺳﺖ‬

‫‪Asmet‬‬ ‫‪Veilly‬‬

‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬


‫ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒﻫﺎي ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﻋﺰتﻧﻔﺲ ﻣﻲﺗﻮان اﻣﻴﺪوار‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺎري ارﺗﻘﺎ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻓﺮد و ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﻢزﻣﺎن ﺑﺎﻫﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ دﺳﺖ ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻣﻄﺮح ﺷﻮد اﻳﻨﻜﻪ ﺻﻔﺖ ﻋﺰتﻧﻔﺲ داراي ﻧﻤﺮهاي ﺑﻴﻦ ﻳﻚ ﺗﺎ ﺻﺪ اﺳﺖ و‬ ‫ﻓﺮد در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﻤﺮات ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد اﻣﺎ‬ ‫درﻫﺮﺣﺎل ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻧﻤﺮهاش از ﭘﻨﺠﺎه ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در‬ ‫زﻣﺎن ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺮي‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎري و ﺑﻲﭘﻮﻟﻲ و‪ ،...‬ﻧﻤﺮه ﻋﺰتﻧﻔﺲ ﻓﺮد ﺑﺎزﻣﺎن‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‪ ،‬روﻧﻖ ﻛﺴﺐوﻛﺎر و ﺳﻼﻣﺖ و ﺟﻮاﻧﻲ و ‪ ...‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺰتﻧﻔﺲ را ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺧﻮدﺷﻴﻔﺘﮕﻲ و ﻳﺎ ﺗﻜﺒﺮ و ﻏﺮور اﺷﺘﺒﺎه‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻋﺰتﻧﻔﺲ ﻳﻜﻲ از ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻛﺎر در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﻮﻓﻖ‬ ‫اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺪي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎ اﻳﻨﺮوﻧﺮ )‪ (1982‬ﻃﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ روي اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﭘﻨﺞ ﻣﺆﻟﻔﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻋﺰتﻧﻔﺲ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬ ‫اﻳﻨﺮوﻧﺮ‪ ،‬ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ‪ 5‬ﮔﺎﻧﻪ و اﻟﺒﺘﻪ اﺣﺴﺎﺳﻲ ﻋﺰتﻧﻔﺲ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬ ‫‪ (1‬اﻣﻨﻴﺖ‪،‬‬ ‫‪ (2‬ﺧﻮدﭘﺬﻳﺮي‪،‬‬ ‫‪ (3‬ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺟﻮﻳﻲ‪،‬‬ ‫‪ (4‬ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ‪،‬‬ ‫‪ (5‬ﺗﻌﻬﺪ و رﺳﺎﻟﺖ‬


‫ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﺑﻌﺪازاﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺑﺎ )‪ (1989‬ﺿﻤﻦ ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ روي اﻳﻦ‬ ‫ﭘﻨﺞ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﺑﻴﺎنﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻨﺮوﻧﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻫﺮﻛﺪام‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺮات وي ﺿﻤﻦ ﺳﺎدهﺳﺎزي‪ ،‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ درج‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد‪:‬‬ ‫‪-1‬اﻣﻨﻴﺖ‬ ‫اﻣﻨﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺣﺴﺎس اﻣﻦ ﺑﻮدن و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲﻫﺎ را‬ ‫داﺷﺘﻦ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﻢ ﻳﻚ ﻧﻮع‬ ‫اﺣﺴﺎس دروﻧﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺪﻳﺮان و ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺳﺎزﻣﺎن اﺳﺖ اﺣﺴﺎس ﺗﻮأم ﺑﺎ‬ ‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﺷﺎﻣﻞ‪:‬‬ ‫ اﺣﺴﺎس راﺣﺘﻲ و آراﻣﺶ دروﻧﻲ و ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪،‬‬ ‫ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ اﻓﺮاد و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎ‪،‬‬ ‫ درك ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎ‪،‬‬ ‫ اﺣﺴﺎس ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن داﺷﺘﻦ و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﺪن‪.‬‬ ‫ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺑﺎ )‪ (1989‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻋﺰتﻧﻔﺲ ﻛﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس و ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎن »ﻣﺆﻟﻔﻪ اﻣﻨﻴﺖ« ﭘﺎﻳﻪرﻳﺰي ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺆﻟﻔﻪ اﻣﻨﻴﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺪﻳﺮان و ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻛﻞ ﺻﻔﺖ ﻋﺰتﻧﻔﺲ اﻳﺸﺎن دﭼﺎر ﺷﻜﺴﺖ و ﻧﻘﺼﺎن‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻛﺎرﻛﺮد و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﺎزﻣﺎن و‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖﻫﺎي آن را ﺗﺤﺖاﻟﺸﻌﺎع ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬


‫‪-2‬ﺧﻮدﭘﺬﻳﺮي‬ ‫ﺧﻮدﭘﺬﻳﺮي ﻳﻌﻨﻲ دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ ﺧﻮد و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺧﻮد ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻫﺴﺖ‬ ‫و ﺑﻲﻛﻢوﻛﺎﺳﺖ‪ .‬ﻻزﻣﻪ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﻋﺰتﻧﻔﺲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﺑﻴﺎندﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺧﻮدﭘﺬﻳﺮي ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ اﺑﺘﺪا ﻛﺎرﻣﻨﺪان و ﻣﺪﻳﺮان ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮد و ﺗﻤﺎم اﺑﻌﺎد وﺟﻮدي ﺧﻮد‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻻزم را ﭘﻴﺪاﻛﺮده و‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺿﻤﻦ ﺑﺮﺧﻮرداري از ﻣﻬﺎرت ﺗﻮﺻﻴﻒ دﻗﻴﻖ و واﻗﻊﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﺮ‬ ‫اﺳﺎس ﻧﻘﺶﻫﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﺻﻔﺖ و ﺳﺠﺎﻳﺎ‪ ،‬اﺳﻨﺎد و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺑﺪﻧﻲ و‬ ‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﻏﻴﺮه‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ اﺣﺴﺎس ﺧﺎﺻﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﭘﺬﻳﺮش آﻧﭽﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬ ‫ﻛﻨﺎر آﻣﺪن ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﻣﺪﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ واﺟﺪ‬ ‫ﺧﻮدﭘﺬﻳﺮي ﻗﻮي ﺑﺎﺷﻨﺪ داراي اﺣﺴﺎس ﻓﺮدﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ‪ ،‬ﻛﻔﺎﻳﺖ و‬ ‫ﺗﺤﺴﻴﻦ از ﺧﻮددارﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ دﻗﺖ ﻛﺮد ﺧﻮدﭘﺬﻳﺮي ﺑﺎ ﺧﻮدﺷﻴﻔﺘﮕﻲ و‬ ‫ﻧﺎرﺳﻴﺴﻢ‪ 1‬ﺗﻔﺎوت دارد ﺧﻮدﭘﺬﻳﺮي ﻻزﻣﻪ ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﺗﻮأم ﺑﺎ ﻋﺰتﻧﻔﺲ‬ ‫اﺳﺖ و ﺧﻮدﺷﻴﻔﺘﮕﻲ ﻳﻚ اﺧﺘﻼل رواﻧﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً داﻣﻦ‬ ‫‪1‬‬

‫واژه ﻧﺎرﺳﻴﺴﻴﺴﻢ از ﻧﺎم ﻧﺎرﺳﻴﺴﻮس‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﺳﻄﻮره ﻫﺎي ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن اﺧﺬ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎم ﮔﻞ ﻧﺮﮔﺲ از اﻳﻦ واژه‬

‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎرﺳﻴﺴﻮس ﻣﺮد زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺴﻴﺎري از زﻧﺎن ﺑﻮد اﻣﺎ او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻲ ﺗﻔﺎوت‬ ‫ﺑﻮد و ﺳﺒﺐ اﻧﺪوه آﻧﺎن ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺠﺎزات او ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﻴﺮﺣﻤﻲ ﻫﺎﻳﺶ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺘﻲ ﺑﻪ وي ﻧﺪاﻧﺪ و او را ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮدن‬ ‫ﻣﺪام ﺑﻪ ﭼﻬﺮه ﺧﻮد ﺑﻨﮕﺮد و ﻧﺎرﺳﻴﺴﻮس ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻧﺪ و در ﻣﻴﺎن ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺘﺶ ﻳﻚ روز اﺣﺴﺎس ﻛﺮد ﻋﺎﺷﻖ ﺧﻮد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ درﻳﺎﻓﺖ دﻳﮕﺮان ﭼﻪ اﺣﺴﺎﺳﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺷﺪ‪ .‬او ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻧﮕﺎه از ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺧﻮد‬ ‫در آب ﺑﺮﮔﻴﺮد‪ ،‬دﭼﺎر ﻏﻢ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﺪ و در ﻛﻨﺎر ﺑﺮﻛﻪ از اﻳﻦ اﻧﺪوه ﺟﺎن داد‪ .‬آﻧﭽﻪ اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺧﺘﻼل‬ ‫رواﻧﭙﺰﺷﻜﻲ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬اﺧﺘﻼل ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺧﻮدﺷﻴﻔﺘﮕﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺧﺘﻼل از ﺟﻤﻠﻪ اﻧﻮاع اﺧﺘﻼل ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ از‬ ‫ﺳﻨﻴﻦ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﻳﺎ اواﻳﻞ ﺟﻮاﻧﻲ آﻏﺎز ﻣﻴﺸﻮد و اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺎﻳﺪار در ﺳﺮاﺳﺮ ﻋﻤﺮ اﻧﺴﺎن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﺪﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺪام از ﺧﻮد ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده و ﻧﻤﻮدارﻫﺎي رو ﺑﻪ رﺷﺪ را ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎر ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺪون آن ﻫﺎ ﺳﺎزﻣﺎن وﻳﺮان ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ در واﻗﻊ دﭼﺎر اﻳﻦ اﺧﺘﻼل رواﻧﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺪﻳﺮان ﺧﻮدﺷﻴﻔﺘﻪ ﻛﻢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬


‫ﻣﺪﻳﺮان را ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﺪﻳﺮان ﺧﻮدﺷﻴﻔﺘﻪ و ﻧﺎرﺳﻴﺴﺖ ﺑﻪﺷﺪت دﻧﺒﺎل ﺗﺎﺋﻴﺪ‬ ‫دﻳﮕﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﮔﺮ دﻳﮕﺮان آنﻫﺎ و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺗﺎﺋﻴﺪ ﻧﻜﻨﺪ دﭼﺎر‬ ‫اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ اﻣﺎ اﻓﺮاد ﺧﻮدﭘﺬﻳﺮ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﺎﺋﻴﺪ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ ﻧﻈﺮ دﻳﮕﺮان ﺑﻪﻫﻴﭻروي ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه و ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ آنﻫﺎ‬ ‫ﻓﻘﻂ در ﻣﻮرد ﺧﻮدﺷﺎن ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺧﻮدﺷﺎن را ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﺑﺎ اﺗﻤﺎم ﺿﻌﻒﻫﺎ و ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮدﭘﺬﻳﺮي ﺑﺎ درﺟﺎت ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﺳﺒﺐ ﺿﻌﻒ اراده ﻓﺮد در‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺷﺪه و ﻗﻄﻌﺎً ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﻛﺎري و ﻧﻴﺰ ﻋﻤﻠﻜﺮدش ﺗﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﻛﻞ ﺳﺎزﻣﺎن را دﭼﺎر‬ ‫ﻧﻮع ﺧﺎﺻﻲ از ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪-3‬ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺟﻮﻳﻲ‬ ‫ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺟﻮﻳﻲ ﻳﻌﻨﻲ اﺣﺴﺎس دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺷﺪن و اﺣﺴﺎس ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻦ‪.‬‬ ‫ﺑﻼﺷﻚ اﻳﻦ اﺣﺴﺎس در ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ﺷﺪت و ﺿﻌﻒ ﻣﺘﻔﺎوت وﺟﻮد‬ ‫دارد‪ ،‬از ﻃﺮﻓﻲ اﻳﺠﺎد رواﺑﻂ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻻزﻣﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻮﻓﻖ و آرام ﻫﺮ ﺷﺨﺼﻲ‬ ‫اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ در زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺎرﻣﻨﺪان و ﻣﺪﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫ﺗﺴﺮي ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺟﻮﻳﻲ اﺣﺴﺎس ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪي را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ در آن ﺣﺲ ﻏﺮق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﻼﺋﻢ و‬


‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﻣﻌﺸﻮق ﺑﻮدن‪ ،‬دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺷﺪن و ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﺖ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫دﻳﮕﺮان و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮان را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻣﻬﻢ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﻳﺎ ﻓﺮد ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ‬ ‫راﺑﻄﻪ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ از ﻃﺮف ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﺗﺠﺴﻢ و ﻗﻠﻤﺪاد ﺷﻮد اﺣﺴﺎس‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ و داغﺗﺮ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﺗﻮأم‬ ‫ﺑﺎﻋﺰت ﻧﻔﺲ آن ﻓﺮد ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» .‬اﺣﺴﺎس ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن« و »ﺣﺲ‬ ‫ﻣﻮرداﺣﺘﺮام ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮان«‪ ،‬ﻫﻢ ﻧﻮع ﺿﻌﻴﻔﻲ از »اﺣﺴﺎس‬ ‫دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺷﺪن« اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر و ﻳﺎ در ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم‬ ‫ﻧﻪﭼﻨﺪان ﺻﻤﻴﻤﻲ رخ ﻣﻲدﻫﺪ و اﺣﺴﺎس ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬ ‫ﺷﻐﻠﻲ ﻓﺮد در ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻣﺤﻞ ﻛﺎر اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻛﻞ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ‬ ‫دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺷﺪن و ﻣﻌﺸﻮق ﺑﻮدن ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻗﺪرت ﻣﻲدﻫﺪ و دوﺳﺖ‬ ‫داﺷﺘﻦ ﺑﻪ وي ﺟﺮأت و ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ؛ و ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻴﺰان اﻳﻦ‬ ‫ﻗﺪرت و ﺷﺠﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺧﻮاﺳﺘﻦﻫﺎ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد ﺑﻪ ﻣﻴﺰان دوﺳﺖ‬ ‫داﺷﺘﻦﻫﺎ و ﺗﻌﻠﻖﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻦﻫﺎ‪.1‬‬ ‫ﻣﻨﺸﺄ ﻗﺪرت ﺣﺘﻲ در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﺎزﻣﺎن و در ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﻛﻠﻴﺪي‬ ‫»دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺷﺪن و ﻣﻮرداﺣﺘﺮام ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ« اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺪﻳﺮان ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﻛﺎرﻛﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ داراي اﺣﺴﺎﺳﺎت ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺟﻮﻳﻲ ﻗﻮي‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد راﺑﻄﻪ ﺳﻬﻞ و ﺳﺮﻳﻊ و ﺻﻤﻴﻤﻲ ﺑﺎ‬ ‫دﻳﮕﺮان ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎلآﻧﻜﻪ اﺣﺴﺎس ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺟﻮﻳﻲ ﺿﻌﻴﻒ ﻳﻚ ﺣﺲ‬ ‫‪1‬‬

‫ﻫﺮ او ﭼﻪ او ﻋﺎﺷﻘﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻦ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺴﺖ ﺗﺮ‪ ،‬ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺗﺮ‪ ......‬ﻫﺮ ﭼﻪ او دل ﻧﺎزك ﺗﺮ‪ ،‬ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﻲ رﺣﻢ ﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻲ وﻓﺎﺗﺮ‪.‬‬


‫ﻋﺠﻴﺒﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻜﻪ »ﻛﺴﻲ ﻣﺮا دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺘﻢ و‬ ‫ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ« در ﻓﺮد اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻧﺰواﻃﻠﺒﻲ و‬ ‫اﺣﺴﺎس ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﻲ وي و آﺳﻴﺐ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻋﺰتﻧﻔﺴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ ﺟﺪي ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎن در ﻣﺴﻴﺮ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮدن و‬ ‫ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﮔﺎم در راه اﻫﺪاﻓﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪-4‬ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺻﻔﺖ ﻳﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺻﻔﺎت ﻓﺮدي اﺳﺖ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲ‬ ‫زﻳﺮﺑﻨﺎﻳﻲ ﺷﺨﺺ اﺳﺖ ﺧﺼﻮﺻﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻜﺮد و ارزش‬ ‫ﻓﺮد در ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮد‬ ‫ﺷﻐﻠﻲ و ﻛﺎري ﻧﻴﺰ ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﺮﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﺷﻐﻠﻲ دودﺳﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲﻫﺎي ﭘﺎﻳﻪ‪ :‬ﻣﻬﺎرتﻫﺎ و ﻟﻴﺎﻗﺖﻫﺎي ﻣﻮردﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺗﺼﺪي ﺷﻐﻞ‬ ‫ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر داﺷﺘﻦ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﻨﺎﺳﺐ در اﻧﺠﺎم ﻳﻚ وﻇﻴﻔﻪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲﻫﺎي ﻋﺎﻟﻲ‪ :‬ﺑﺎاﻳﻦﺣﺎل ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻋﻤﻠﻜﺮد از ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﺧﻮب‬ ‫ﺑﻪ درﺟﻪ ﻋﺎﻟﻲ و ﺧﻴﻠﻲ ﺧﻮب ﻣﻲرﺳﺪ و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻫﻤﻮاره ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺆﻟﻔﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ و ﻟﻴﺎﻗﺖ ﻣﻮردﺑﺤﺚ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ‬ ‫ﻋﺰتﻧﻔﺲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺪﻳﺮ و ﻛﺎرﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮدش ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻓﺮد ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و‬ ‫ﻻﻳﻖ و داراي ﻣﻬﺎرتﻫﺎي ﺧﺎص و وﻳﮋهاي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎورش ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ‬


‫وي ﻛﺎراﻳﻲ ﻻزم را ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﺎري ﻛﻪ در دﺳﺖ دارد و ﺑﻪ وي‬ ‫ﺳﭙﺮدهﺷﺪه اﺳﺖ و ﻳﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮد را داراﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ و ﻳﺎ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪﺑﺮ ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﻗﺒﻠﻲ و ﻳﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻬﺎرتآﻣﻮزيﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ ﺷﻜﻞ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ اﻧﺴﺎن‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻻزم را در ﻛﺎرش دارد‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً ﺑﺎ اﻋﺘﻤﺎدﺑﻪﻧﻔﺲ ﺑﺎﻻ‬ ‫ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻛﺎر و ﺧﺪﻣﺖ در ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﭘﻴﺮو آن ﻣﻮﺟﺒﺎت‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ را ﻧﻴﺰ ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ‬ ‫ﻣﻮردﺑﺤﺚ‪ ،‬ﻃﻲ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪن ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻮد ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ در وي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬اﻣﺎ ﻳﻘﻴﻦ دارد ﻛﻪ در ﻋﺮض ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺿﻌﻒﻫﺎﻳﺶ را ﭘﻮﺷﺶ داده و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻻزم را در ﺧﻮد اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‬ ‫و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ردﻳﻒ داﺷﺘﻦ اﺣﺴﺎس ﻟﻴﺎﻗﺖ و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫»ﻣﺆﻟﻔﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ« ﺑﺎ اﻳﺠﺎد اﺣﺴﺎس ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ و ﻛﺎراﻳﻲ‪ ،‬ﺳﺒﺐ آﮔﺎﻫﻲ و‬ ‫وﻗﻮف ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺪﻳﺮان و ﻛﺎرﻣﻨﺪان ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻣﻬﺎرت‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪيﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪيﻫﺎي ﺧﻮد ﺷﺪه و ﻫﻢزﻣﺎن ﺳﺒﺐ آﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﻧﻮع و ﻣﻴﺰان ﺿﻌﻒﻫﺎ‬ ‫و ﻧﻘﺼﺎنﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺪﻳﺮان و ﻛﺎرﻛﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﺑﺎﻻﻳﻲ دارﻧﺪ رﻳﺴﻚﭘﺬﻳﺮي‬ ‫ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ ﭼﺮاﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ اﻳﺸﺎن ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻌﺎرﺿﺎت اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ و ﺣﺘﻲ ﺧﻄﺮات ﭘﻴﺶ رو را دارﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﺧﻮد‬ ‫واﻗﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺘﻲ از ﺿﻌﻒﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺧﺒﺮﻧﺪ و ﻣﻲداﻧﻨﺪ‬


‫ﭼﮕﻮﻧﻪ آنﻫﺎ را ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﺳﺘﻪﺷﺎن دﭼﺎر آﺳﻴﺐ‬ ‫ﻧﺸﻮد‪ .‬ﻟﺬا اذﻋﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺧﻄﺮات ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﺮده و ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ را در آﻏﻮش ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و از ﻋﻬﺪه ﻛﺎر ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﺤﻮ‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮآﻳﻨﺪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﻓﺮاد ﻗﺎدر ﺑﻪ اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺗﻮﺳﻌﻪاي و ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪن آنﻫﺎ را ﻧﻴﺰ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ ارﺗﻘﺎي ﻋﺰتﻧﻔﺲ‬ ‫ﺷﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪-5‬ﺗﻌﻬﺪ و رﺳﺎﻟﺖ‬ ‫ﻣﺆﻟﻔﻪ ﺗﻌﻬﺪ و رﺳﺎﻟﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ در زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﻛﺎري و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﺜﻞ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺨﺼﻲ داراي ﻫﺪف ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎ‬ ‫ﭼﺸﻢاﻧﺪازي ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﻨﺪه و اﻏﻮاﻛﻨﻨﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻫﺮ زﻣﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﻳﺎد ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰهاي ﻗﻮي در وي ﺑﺮاي ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﮔﺎمﻫﺎي‬ ‫ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﺑﻪﺳﻮي اﻫﺪاﻓﺶ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد اﻫﺪاف ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ و ﻃﺒﻘﻪ‬ ‫ﭼﻴﺪه ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﺑﻞدﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻮده و ﻧﻪ آنﻗﺪر ﻛﻮﭼﻚ و ﻛﻢاﻫﻤﻴﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ ارزش ﭘﻴﮕﻴﺮي ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﻪ آنﻗﺪر ﺑﺰرگ و دﺳﺖﻧﻴﺎﻓﺘﻨﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮد را ﺧﺴﺘﻪ و ﺑﻲاﻧﮕﻴﺰه ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻼوه ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﻮارد‪،‬‬ ‫اﻫﺪاف ﺑﺎﻳﺪ واﻗﻊﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﺑﻮده و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي ﻓﺮد ﺗﻨﻈﻴﻢﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ در ﻗﺒﺎل ﻫﺪفﮔﺰﻳﻨﻲ ﺧﻮد و ﻫﺮ‬ ‫اﻗﺪام ﺧﻮد ﻛﻪ در راﺳﺘﻲ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آن اﻫﺪاف ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ‬


‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮ و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻤﺎم ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ و ﺗﺒﻌﺎت آن را‬ ‫ﺑﭙﺬﻳﺮد‪.‬‬


‫اﺻﻮل ﻧﻬﺎﻳﻲ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺤﺚ ﻧﻬﺎﻳﻲ در ﻣﻘﻮﻟﻪ »اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖﻫﺎي‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ«‪ ،‬اﺻﻮﻟﻲ ﺗﺪوﻳﻦﺷﺪه و اراﺋﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ اﺻﻮل‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻧﻮﺷﺖ؛ از ﻃﺮﻓﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺷﺪن ﺑﺤﺚ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮان از ذﻛﺮ آنﻫﺎ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﻌﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﺿﻤﻦ ﺑﻴﺎن ﻧﺎم‬ ‫اﺻﻮل‪ ،‬ﺟﻤﻼت ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪاي ﻫﻢ در ﺑﻴﺎن آنﻫﺎ ذﻛﺮ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻜﺘﻪ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺎرﻣﻨﺪ و ﻫﺮ ﻣﺪﻳﺮي در ﻫﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎر‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ در درﺟﻪ اول ﻳﻚ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن‬ ‫ﺑﻨﮕﺮد و ﺳﻌﻲ ﻛﻨﺪ ﻣﺜﻞ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪ ﺟﺪاي از اﺑﻌﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺎري ﺧﻮد را ﭘﻴﺶ ﺑﺒﺮد‪.‬‬ ‫از زﻣﺎن ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺷﺪن ﻛﻪ ﺷﺘﺎب ﻓﻨّﺎوري ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ را در ﺧﻮد ﻏﺮق‬ ‫ﻛﺮده‪ ،‬اﻳﻦ ﻏﺮق ﺷﺪنﻫﺎي ﭘﻲدرﭘﻲ اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ و ﭘﺲ از ﻏﺮق اﻧﺴﺎن در‬ ‫اﻗﻴﺎﻧﻮس اﻃﻼﻋﺎت اﻛﻨﻮن در دﻧﻴﺎﻫﺎي ﻣﺠﺎزي او را ﺑﻪ ﺑﺎﺗﻼق اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ‬ ‫اﻳﻦ ﻏﺮق ﺷﺪنﻫﺎي ﻣﺴﺘﻤﺮ‪ ،‬ﻫﻨﺮ و ادﺑﻴﺎت و اﺧﻼق و ﻫﻤﻪ آﻧﭽﻪ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ‬ ‫اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺛﺒﻮت ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ ﻟﮕﺪﻣﺎل ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻮرﺳﻮﻳﻲ از اﺧﻼق را‬ ‫ﺑﻬﻨﺎم اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻳﻢ ﺗﺎ اﻣﻴﺪي ﺑﻪ ﺷﻌﻠﻪور ﺷﺪن اﻳﻦ ﺧﺼﻴﺼﻪ‬ ‫اﻧﺤﺼﺎري اﻧﺴﺎن در آﺗﻴﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدد در آﻳﻨﺪهاي ﻛﻪ دﻧﻴﺎ از ﺗﺐوﺗﺎب‬


‫ﻓﻨّﺎوري ﺑﻴﻔﺘﺪ و ﺗﺮﻣﺰدﺳﺘﻲ را ﻛﺸﻴﺪه و ﻳﻚﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد آﻳﺪ و ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﺪ ﺑﻲﮔﻤﺎن درﻳﺎ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎ و ﺗﻔﺮﻳﺢ و ﻗﺎﻳﻘﺮاﻧﻲ ﺧﻮب‬ ‫اﺳﺖ و ﻣﻔﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ »ﻏﺮق ﺷﺪن«‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ ﻫﻮﻟﻨﺎك اﺳﺖ و ﺑﻪﺧﺼﻮص در‬ ‫درﻳﺎي ﻓﻨّﺎوريﻫﺎي دمدﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﺮﺷﺎن ﻫﻢ ﻛﻮﺗﺎه اﺳﺖ اﻣﺎ در ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻤﺮ‬ ‫ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬داﺷﺘﻪﻫﺎي ﺑﺎارزﺷﻤﺎن را از ﻣﺎ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺗﻤﺪن‬ ‫ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺑﺎﻳﺪ دﻧﺒﺎل ﭘﻴﻮﻧﺪ دادن اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﺑﺎ ﻓﻨﺎوري ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ از ﻫﺮ دو ﺑﻬﺮه‬ ‫ﺟﻮﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻘﻄﻪاي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان اﻳﻦ دو را ﺑﻪ ﻫﻢ ﮔﺮه زد؛ اﻣﺎ ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ‬ ‫ﺑﻪ اﺻﻮل ﺗﺪوﻳﻦﺷﺪه اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي ﺑﺎﻫﺪف ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪:‬‬ ‫اﺻﻞ اول‪ -‬اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﺧﻮد‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﻓﺘﺪ و داﻧﻲ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲﻫﺎ و‬ ‫ﺷﻜﺴﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻀﺎﺋﻞ اﺧﻼﻗﻲ ﭘﺸﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬درﺟﻪ اﻳﻦ ﭘﺸﺖ ﻛﺮدنﻫﺎ ﺑﻪ‬ ‫ژرﻓﺎي ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‪ ،‬واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺰتﻧﻔﺲ‬ ‫ﺷﺨﺺ‪ ،‬اﻓﻮل ﻛﺮده و وي اﻋﺘﻤﺎدﺑﻪﻧﻔﺲ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫اﻣﺮ اﮔﺮ ﺳﺮﻳﻊ و ﺑﻪدرﺳﺘﻲ درﻣﺎن ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ او را در ﻟﺒﻪ ﭘﺮﺗﮕﺎه ﺳﻘﻮط‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮد را آزار داده و ﻣﻲرﻧﺠﺎﻧﺪ‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ اﻃﺮاﻓﻴﺎن را ﻫﻢ ﺑﻪﺷﺪت اذﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﻮد و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي‬ ‫ﺧﻮد اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮد را ﺑﺎور ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺑﺎزﺗﻮاﻧﻲ ﺧﻮد‬ ‫اﻋﺘﻤﺎد ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ دوﺑﺎره از ﻧﻘﻄﻪ ﺻﻔﺮ آﻏﺎز ﻛﺮده‪ ،‬دوﺑﺎره ﺗﻼش ﻧﻤﻮده‬ ‫و زﺧﻢ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد اﻋﺘﻤﺎد دارد ﺑﻪ‬ ‫آﻳﻨﺪه اﻣﻴﺪوار ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﺎ دﻳﮕﺮاﻧﻲ ﻛﻪ در دور و ﺑﺮش ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻬﺮﺑﺎنﺗﺮ رﻓﺘﺎر‬


‫ﻛﺮده و اﺧﻼق ﺣﺴﻨﻪ را ﺑﻪوﻳﮋه در ﻣﺤﻞ ﻛﺎر ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺑﺪﺧﻠﻘﻲﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ‬ ‫از ﺷﻜﺴﺖ و ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺪﻳﺮان آﮔﺎه و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖﻫﺎي ﺗﻀﻤﻴﻦﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‪ ،‬ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪﻣﻮﻗﻊ‪،‬‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺎﻻت را در ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺗﺸﺨﻴﺺ داده و ﻗﺪرت ﺑﺎزﺗﻮاﻧﻲ را در آنﻫﺎ‬ ‫اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ دﻳﺎﭘﺎزوﻧﻲ از ﺑﺪاﺧﻼﻗﻲ و ﻛﺞﺧﻠﻘﻲ داﻣﻦ ﺳﺎزﻣﺎن را ﻧﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫اﺻﻞ دوم‪ -‬ﻫﻮش ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻮش ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ‬ ‫زﺑﺎن ﺳﺎده ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺴﺎن ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻨﺘﺮل ﻫﻴﺠﺎﻧﺎﺗﻲ ﭼﻮن ﺧﺸﻢ‪،‬‬ ‫ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﻣﺴﺮت‪ ،‬ﻏﻢ‪ ،‬ﻧﺎراﺣﺘﻲ و اﻣﺜﺎل آن را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و در راﺳﺘﺎي‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد از آنﻫﺎ ﺑﻬﺮه ﺑﺒﺮد‪ .‬ﻫﻮش ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎﻻ ﻳﻌﻨﻲ ﺻﺒﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮدﻫﻨﺪهﻫﺎي ﻫﻮرﻣﻮﻧﻲ‪ .‬ﺑﻲدﻟﻴﻞ ﻧﻴﺴﺖ اﻳﻦﻫﻤﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺻﺒﺮ و ﺻﺒﻮر ﺑﻮدن‪ .‬ﺻﺒﺮي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺴﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺎﻣﻼﻳﻤﺎت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ داراي ﻫﻮش ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎﻻ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺸﻢ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻫﻴﻦﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي‬ ‫ﺗﺒﻌﻴﺾآﻣﻴﺰ و ﻧﺎﻛﺎﻣﻲﻫﺎ و ﻏﻴﺮه ﺻﺒﺮ را ﭘﻴﺸﻪ ﺧﻮد ﺳﺎزد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺳﺒﺐ‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ وي ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﭼﺮاﻛﻪ اﺗﺨﺎذ ﻫﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢ در ﻫﻴﺠﺎﻧﺎت ﺑﺎﻻ‪ ،‬اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻫﺮ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺑﺮوز ﻫﺮ ﻛﻨﺶ و واﻛﻨﺸﻲ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫آﺳﻴﺐ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﺻﺒﺮ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻧﺴﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ‬ ‫ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﻜﻮت اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮده ﻛﻨﺘﺮل ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و در آراﻣﺶ‬


‫و ﺑﻌﺪ از ﻓﺮوﻛﺶ ﻛﺮدن اﻣﻮاج ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت درﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و‬ ‫ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﻌﻘﻮل اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫اﺻﻞ ﺳﻮم‪ -‬ﻣﻬﺎر ﺗﻌﺼﺐ‬ ‫ﺗﻌﺼﺐ از ﺟﻬﺎﻟﺖ ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰد‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺟﺮج ﺳﺎﻧﺘﺎﻳﺎﻧﺎ‪ 1‬ﺗﻌﺼﺐ‬ ‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬ ‫دو ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺮدن ﺗﻼش ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺪف ﻓﺮاﻣﻮشﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه وﻳﻨﺴﺘﻮن ﭼﺮﭼﻴﻞ‪:2‬‬ ‫ﻣﺘﻌﺼﺐ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ ﻳﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ را ﻋﻮض ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﻫﺮ دو ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬ﺗﻌﺼﺐ ﻣﺬﻣﻮم اﺳﺖ و ﻓﺮد‬ ‫ﻣﺘﻌﺼﺐ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ از رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬ ‫ﻫﻮش ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ دارد‪ .‬آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺗﺤﻤﻞ وي ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ‬ ‫و ﻫﺪف اﺻﻠﻲ را در ﻣﺴﻴﺮ راهﮔﻢﻛﺮده و دﻧﺒﺎل‬ ‫اﻫﺪاف دﻳﮕﺮان رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺧﻮرﺧﻪ اﮔﻮﺳﺘﻴﻦ ﻧﻴﻮﻛﻼس روﺋﻴﺰ د ﺳﺎﻧﺘﺎﻳﺎ اي ﺑﻮراس ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺟﺮج ﺳﺎﻧﺘﺎﻳﺎﻧﺎ )‪ (George Santayana‬ﻓﻴﻠﺴﻮف‬

‫آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ در ‪ 1863‬ﻣﻴﻼدي در اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ ﻣﺘﻮﻟﺪ و در آﻣﺮﻳﻜﺎ زﻧﺪﮔﻲ و در ‪ 1952‬در اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺳﺎﻧﺘﺎﻳﺎﻧﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي‬ ‫ﺟﻤﻼت ﻗﺼﺎرش ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺟﻤﻠﻪ »آﻧﺎن ﻛﻪ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻳﺎد ﻧﺴﭙﺎرﻧﺪ ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﺗﻜﺮار آن‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪) «.‬ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻲآﻣﺪﻫﺎي ﺗﻜﺮارﺷﻮﻧﺪه ﺳﺎﻧﺘﺎﻳﺎﻧﺎ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد(‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺤﻮ ﺟﻤﻠﻪاي از ﺳﺎﻧﺘﺎﻳﺎﻧﺎ‪» :‬ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﻣﺮدﮔﺎن ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ را دﻳﺪهاﻧﺪ‪ «.‬ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﺑﻪ اﻓﻼﻃﻮن ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺳ‪‬ﺮ وﻳﻨﺴﺘﻮن ﻟﺌﻮﻧﺎرد اﺳﭙﻨﺴﺮ ﭼﺮﭼﻴﻞ )‪ (Sir Winston Leonard Spencer-Churchill‬در ‪ 1874‬ﻣﺘﻮﻟﺪ و در‬

‫‪ 19656‬درﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬وي ﺳﻴﺎﺳﺖﻣﺪار و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﺑﺎر‪ ،‬ﻳﻜﺒﺎر در ﻃﻮل ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دوم‬ ‫ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺑﻮد‪ .‬او ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ادﺑﻴﺎت در ﺳﺎل ‪ 1953‬را ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎﻳﺶ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮد‪.‬‬


‫ﻧﻴﻞ ﭘﺴﺘﻤﻦ‪ 1‬در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﺻﺤﺒﺖ دﻳﻮاﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﺻﺤﺒﺖ اﺣﻤﻘﺎﻧﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺪ ﺗﻤﺎم ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺘﻌﺼﺒﺎﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺧﻮد را‬ ‫در ﻣﻘﺎم ﻳﻚ ﺗﺄﻳﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ و ﺑﺎورﻫﺎي ﺣﺘﻲ درﺳﺖ‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎﻛﺴﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺧﺪﺷﻪاي ﺑﺮ آن وارد ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻤﻴﺪ رﺟﺎﻳﻲ )‪ (1389‬در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﻌﺼﺐ را ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺑﻪ ﻣﻨﺸﺄ ﺑﺮوز‬ ‫آن ﻧﻴﺰ اﺷﺎراﺗﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺗﻌﺼﺐ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﭘﺎراداﻳﻢ ﺧﻮدآﮔﺎه ﻳﺎ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻔﻜﺮ ﺧﻄﻲ‬ ‫اﻓﺮاﻃﻲ‪ ،‬رﻛﻮد ﻓﻜﺮ‪ ،‬ﻣﻨﻔﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺧﻮد را از ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻋﻠﻢ ﺳﺎﺧﺘﻲ در اﻣﺎن ﻣﻲدارد‬ ‫و در ﺑﺴﺘﺮ ﻋﻠﻢ و ﻓﺮﻫﻨﮓ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻨﻄﻖ اﻛﺘﺸﺎف و اﻗﺘﻀﺎﺋﺎت زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫***‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺿﻤﻦ ﺣﻔﻆ ﺗﻌﻠﻖﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﻌﺼﺐ و ﺑﻪوﻳﮋه از ﻧﻮع ﻛﻮر آن‬ ‫را ﻣﻬﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺳﺒﺐ ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي ﺷﺪه و ﺗﻤﺎﻣﻲ‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت و اﻗﺪاﻣﺎت وي را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻧﻴﻞ ﭘﺴﺘﻤﻦ )‪ (Neil postman‬در ﺳﺎل ‪ 1931‬ﻣﻴﻼدي ﻣﺘﻮﻟﺪ و در ﺳﺎل ‪ 2003‬ﻣﻴﻼدي درﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬وي ﺑﻬﻤﺪت ‪ 40‬ﺳﺎل‬

‫اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎه ﻧﻴﻮﻳﻮرك در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺴﺘﻤﻦ از ﻣﻨﺘﻘﺪان و ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان ﻣﺸﻬﻮر در زﻣﻴﻨﻪ رﺳﺎﻧﻪ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي‬ ‫اﺳﺖ و ﺟﻮاﻳﺰ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﺴﻴﺎري درﻳﺎﻓﺖ داﺷﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﺎﻳﺰه ‪ ،Christian Lindback‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻋﺎﻟﻲ در‬ ‫ﺗﺪرﻳﺲ و آﻣﻮزش و ﻧﻴﺰ ﺟﺎﻳﺰه ﺟﻮرج اورول )‪ ،(1987‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﻴﺎن و ﻗﻠﻢ ﺷﻔﺎف و روﺷﻦ‪.‬‬


‫اﺻﻞ ﭼﻬﺎرم‪ -‬درك اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫درك ﻓﺮاﺗﺮ از ﺣﻮاس ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻮاس ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ درﻳﺎﻓﺖ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﺑﻪدرﺳﺘﻲ ﭘﺮدازش ﺷﻮد ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﻲﺷﻮد و‬ ‫درك در ﺣﻮزه ﻧﺎﻣﺤﺴﻮﺳﺎت اﺳﺖ و ﻓﺮاﺗﺮ از ﺣﻮزه ﻣﺤﺴﻮﺳﺎت‪ .‬ﻟﺬا درك‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻮﻋﻲ درﻳﺎﻓﺖ اﻃﻼﻋﺎت و ﭘﺮدازش درﺳﺖ آنﻫﺎ از اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت‬ ‫ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﻮب اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺪ ﺳﺒﺐ اﻳﺠﺎد ﺟﻮ ﺻﻤﻴﻤﻲ ﺷﺪه و‬ ‫ﻣﻘﺼﺮان اﺻﻠﻲ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲﻫﺎ و ﺗﺒﻌﻴﺾﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و اﻓﺮاد‬ ‫در ﺳﺎزﻣﺎن داﻣﻦ ﻫﻢ را ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬درك اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﺷﺨﺺ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻣﻬﻤﻲ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺨﺶ ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﺎرتﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮان داﺷﺘﻦ ﻗﻮه ادراك اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﺘﺰ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ در ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ اﻟﺰاﻣﺎً ﻣﻬﺎرت‬ ‫ادراﻛﻲ ﻣﺪﻳﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﺻﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ -‬ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﺟﺴﻢ‬ ‫اﻧﺴﺎن اﮔﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ وﻗﻮف داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ و دوﺳﺖ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺷﺪن‪ ،‬ﺗﻌﻠﻖﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬داﺷﺘﻦ ﻧﻴﺖ ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺸﺶ‪ ،‬وﻗﻒ و اﻣﺜﺎل‬ ‫آن ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺪن و ﺟﺴﻢ وي را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ –‬ ‫ﺟﺪاي از ﺑﺤﺚﻫﺎي ﺛﻮاب و ﻋﻘﻮﺑﺖ‪ -‬ﻗﻄﻌﺎً ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ درﺑﻪدر دﻧﺒﺎل‬ ‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ارﮔﺎﻧﻴﻚ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺳﻼﻣﺘﻲ ﻣﻲﮔﺮدد دﻧﺒﺎل اﻳﻦ اﻣﻮر ﻫﻢ رﻓﺘﻪ‬ ‫و از ﺗﺒﻌﺎت اﺻﻠﻲ آنﻛﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻓﺮدي و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﻬﺮه ﺧﻮاﻫﺪ‬


‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻟﺒﺨﻨﺪ زدن ﻛﻤﺘﺮ از روﻏﻦزﻳﺘﻮن ﺑﺮاي‬ ‫ﺣﻔﻆ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺪن ﺗﺄﺛﻴﺮ دارد؟ ﺑﺮﻋﻜﺲ اﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺑﺪﺧﻠﻘﻲ‪ ،‬ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ‪ ،‬ﻛﻴﻨﻪ‪،‬‬ ‫ﻧﻔﺮت‪ ،‬ﺳﻮءﻇﻦ‪ ،‬ﻏﻴﺒﺖ و ﺗﻬﻤﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻦﭼﻴﻨﻲ ﭘﺸﺖ ﻫﻤﻜﺎران ﻣﻮﻓﻖ‪،‬‬ ‫ﺣﺴﺎدت ﻣﺪﻳﺮان ﺑﻪ ﻛﺎرﻣﻨﺪان ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﻣﻮﻓﻖ و ‪ ...‬ﺳﺒﺐ ﺑﺮوز اﻧﻮاع‬ ‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮي اﻃﻤﻴﻨﺎن داده ﺷﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﺗﺒﻌﻴﺾ و ﻟﻪ ﻛﺮدن ﻫﻤﻜﺎران ﻣﻮﻓﻖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺮﻃﺎنزا ﺑﺎﺷﺪ ﭼﺮاﻛﻪ ﻧﻔﺮت‬ ‫ﻣﻮﺟﺪ ﺳﺮﻃﺎن اﺳﺖ‪ ،‬واﻗﻌﺎً اﮔﺮ ﻛﺴﻲ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺑﭙﺬﻳﺮد و ﻳﺎ ﺣﺘﻲ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎل آن را ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﺴﺪ ﻣﺜﻼً ﻣﻮﺟﺪ ﺳﺮﻃﺎن ﻣﻌﺪه اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﺗﻨﻔﺮ و ﺣﺴﺪ را ﭘﻴﺸﻪ ﺧﻮد ﺳﺎزد؟ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎرﻛﻨﺎن‬ ‫را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮد ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ اﺻﻮل اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي و ﻣﺘﺨﻠﻖ ﺷﺪن ﺑﻪ اﺧﻼق‬ ‫ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه‪ ،‬ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻢ و ﺟﺎن ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺻﻞ ﺷﺸﻢ‪ -‬ﻧﺴﻴﺎن‬ ‫ﺑﺪون ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻧﺴﻴﺎن و ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺳﺒﺐ ﻣﺜﺒﺖ ﻧﮕﺮي و اﻗﺪام ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺨﺸﻨﺪه ﺑﻮدن‪ ،‬ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻔﺮت و ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزي ﺳﻴﺎهﭼﺎﻟﻲ اﺳﺖ اﻧﺴﺎن را‬ ‫ﺷﺎﻳﻌﻪﺳﺎز و ﺳﺎزﻣﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎ وﻗﺖ و اﻧﺮژي ﻛﻪ از ﻣﺪﻳﺮان‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد آنﻫﺎ را در ﮔﺮداب ﺗﺒﺎﻫﻲ ﻏﺮق ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ ﺳﻌﻲ‬ ‫ﻛﻨﺪ رﻓﺘﺎر و ﻛﺮدار و ﺣﺘﻲ ﮔﻔﺘﺎر دﻳﮕﺮان را در ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر ﺳﺮﻳﻌﺎً ﻓﺮاﻣﻮش‬ ‫ﻛﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻲاﺣﺘﺮاﻣﻲﻫﺎ و ﺑﻲﺣﺮﻣﺘﻲﻫﺎ را از ﻳﺎد ﺑﺮد‪ ،‬دﻳﮕﺮان را ﺑﺒﺨﺸﺪ و‬ ‫ﻣﻬﻢﺗﺮ از آن‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ دﻳﮕﺮان را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮور ﻣﺪاوم ﺻﺤﻨﻪﻫﺎ و‬ ‫ﺳﺨﻨﺎن ﭼﻨﺪشآور و ﺣﺴﺪآﻟﻮد و ﻣﻐﺮﺿﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺎﺑﻮدﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ‬


‫ﻫﻢﺳﺨﻦ و ﻫﻢ ﮔﻮﻳﻨﺪه را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد‪» ،‬ﻧﺴﻴﺎن ارادي« ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺰرگ و‬ ‫ﺑﻲﻣﺜﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي وﻗﻮف ﺑﺮ آن‪ ،‬ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻛﺮد و آﻣﻮزش دﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع در رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي دﻳﮕﺮ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ در‬ ‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ روي وﺿﻌﻴﺖﻫﺎ و ﺷﺮاﻳﻂ و ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ و در ﺑﺤﺚ ﻧﺴﻴﺎن‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﺸﺨﻴﺺ دادﻳﻢ اﻳﻦ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻣﻮﺟﺒﺎت‬ ‫آﺳﻴﺐ را ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ آورد ﺳﺮﻳﻌﺎً درونﮔﺮا ﺷﺪه و ﻫﺮ وﺿﻌﻴﺖ و‬ ‫ﻣﺨﺘﺼﺎﺗﻲ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻮده و از ﺣﻮزه رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﺎرج و‬ ‫داﺧﻞ داﻳﺮه رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﻓﺮدي زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﻮﻓﻖ ﺧﻮد را رﻗﻢ‬ ‫ﺑﺰﻧﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺘﺮادف ﺑﺨﺶ از ﻣﻔﻬﻮم ﻋﻤﻴﻖ »ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ«‬ ‫اﺳﺖ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻨﻈﻴﻢ رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ‬ ‫ﺷﺨﺺ ﻋﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً واﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ و ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻣﻔﻴﺪ از ﻃﺮفﻫﺎي‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﺻﻞ ﻫﻔﺘﻢ‪ -‬ﻫﻮش ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻫﻮش ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪيﻫﺎ و اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ‪ 1‬دارد‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎن ﺳﺎده‪ ،‬ﻫﻮش ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬ ‫ﺑﺎﻻ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﭘﺬﻳﺮش و زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ اﻓﺮادي از ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪،‬‬ ‫‪١‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ واژه »ﻫﻮش« ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮرد ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻔﻬﻮم ﺿﺮﻳﺐﻫﻮﺷﻲ‬

‫)‪(IQ‬‬

‫را ﺗﺼﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻫﻮش ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ‬

‫ﻋﻨﻮان ﺗﻮاﻧﺎﺋﻲﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻋﻘﻼﻧﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ آن زاده ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي اﺳﺖ و‬ ‫ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن آن دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ﺎ در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻮش ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ‬ ‫از اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﻮش ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﺎوارد ﮔﺎردﻧﺮ‪ ،‬روانﺷﻨﺎس داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎوارد‪ ،‬اراﺋﻪ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ‬ ‫ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي روانﺳﻨﺠﻲ ﺳﻨﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻮش‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪود و ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎردﻧﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪاش را‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در ﻛﺘﺎب »ﻗﺎبﻫﺎي ذﻫﻨﻲ‪ :‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﻮش ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ«‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1983‬اراﺋﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه او ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ داراي‬ ‫اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﻫﻮش ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬او در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﺸﺖ ﻧﻮع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻮش را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮده و اﺣﺘﻤﺎل داده اﺳﺖ ﻛﻪ‬


‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﺣﺘﺮام ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ آداب و آﺋﻴﻦﻫﺎ و ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﻫﻤﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻗﺪرﺗﻲ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ داﻳﺮه ارﺗﺒﺎﻃﺎت و‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺧﻮد را روزﺑﻪروز ﮔﺴﺘﺮش داده از دام ﺗﻌﺼﺐ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺧﻮد را‬ ‫رﻫﺎﻧﻴﺪه و زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺎد و آراﻣﻲ را ﭼﻪ در ﺣﺮﻳﻢ ﺷﺨﺼﻲ و ﭼﻪ در ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫ﻛﺎر ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﺣﺘﺮام ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و اﺣﺘﺮام در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻲاﺣﺘﺮاﻣﻲﻫﺎ و‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﺮ دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ داﺷﺘﻦ ﻫﻮش ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎﻻﺳﺖ‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫»ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻣﻴﺎن ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ« ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻬﺎرت اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل ﻣﺆﺛﺮ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت‪.‬‬ ‫اﺻﻞ ﻫﺸﺘﻢ‪ -‬ﺗﺮك ﻗﻀﺎوت ﭘﻴﺸﮕﻲ‬ ‫ذﻫﻦ ﻓﻌﺎل اﻧﺴﺎن داﺋﻢ دﻧﺒﺎل ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي و ﺑﺨﺶﺑﻨﺪي اﺳﺖ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي‬ ‫اوﻟﻴﻦ و ﺳﺮﻳﻊﺗﺮﻳﻦ راه ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ ﭘﺮدازش اﻃﻼﻋﺎت اﺳﺖ از‬ ‫ﻫﻤﺎن دوران ﻣﺪرﺳﻪ ﻛﻪ ﺟﺪوﻟﻲ ﭘﺎي ﺗﺨﺘﻪ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪ و ﺧﻮب و ﺑﺪﻫﺎ از‬ ‫ﻫﻢ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﮔﺮدﻳﺪ ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن دﭼﺎر ﻳﻚ اﻧﺤﺮاف در ﺗﻔﻜﺮ ﺷﺪ اﻧﺤﺮاف‬ ‫ﺗﻔﻜﺮ ﺻﻔﺮ و ﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ ﺟﺒﺮ ﺑﻮﻟﻲ ﻛﻪ در زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺨﺮب‬

‫ﻧﻮع ﻧﻬﻤﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﻫﻮش ﻫﺴﺘﻲﮔﺮا« وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﮔﺎردﻧﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﺗﻤﺎم ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎ و‬ ‫اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﻳﻚ ﻓﺮد‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺿﺮﻳﺐ ﻫﻮﺷﻲ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻠﻜﻪ اﻧﻮاع ﻫﻮشﻫﺎي دﻳﮕﺮ او ﻣﺜﻞ ﻫﻮش‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻫﻮش درون ﻓﺮدي‪ ،‬ﻫﻮش ﺗﺼﻮﻳﺮي‪-‬ﻓﻀﺎﻳﻲ و ﻫﻮش ﻛﻼﻣﻲ‪ -‬زﺑﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪) .‬ﻧﻘﻞ ﻗﻮل‬ ‫از اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺮزﻛﺎر‪ (1388 ،‬ﺑﺠﺰ ﻫﻮش‬

‫)‪(IQ‬‬

‫ﺑﻘﻴﻪ اﻧﻮاع ﻫﻮش اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻓﺮاد در ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ از زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﻣﻲ‬

‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ آﻣﻮزش ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺷﺪه ﻫﻮش ﺧﻮد را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﻨﺪ‪.‬‬


‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪام درﺑﺎره دﻳﮕﺮان ﻗﻀﺎوت‬ ‫ﻛﺮده و ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ آنﻫﺎ را در دوﻃﺒﻘﻪ ﺟﺎي دﻫﺪ‪ :‬ﺧﻮب‪ /‬ﺑﺪ و ﻳﺎ در‬ ‫ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﻣﺜﻞ دﺷﻤﻦ‪/‬دوﺳﺖ؛ درﺳﺘﻜﺎر‪ /‬ﺑﺪﻛﺎر؛ ﺧﻮشاﺧﻼق‪ /‬ﺑﺪاﺧﻼق؛‬ ‫ﻣﺎﻫﺮ‪ /‬ﻧﺎﺷﻲ و اﻣﺜﺎل آن‪ .‬ﺗﻔﻜﺮ واﻗﻌﻲ و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻔﻜﺮ ﻓﺎزي‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺗﺮ ﺷﺮح ﻣﺨﺘﺼﺮي ﺑﺮ آن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻗﻀﺎوت ﭘﻴﺸﮕﻲ را از ﺧﻮد دور ﻣﻲﻛﻨﺪ و آرام و ﻣﺘﻴﻦ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬


‫ﻛﺘﺎﺑﻨﺎﻣﻪ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬


‫اﻟﻒ‪ -‬ﻓﺎرﺳﻲ‬ ‫‪-1‬‬

‫اﺑﻦ اﺑﻲﺟﻤﻬﻮر‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ زﻳﻦاﻟﺪﻳﻦ )‪ .(1405‬ﻋﻮاﻟﻲ اﻟﻠﺌﺎﻟﻲ اﻟﻌﺰﻳﺰﻳﺔ ﻓﻲ اﻷﺣﺎدﻳﺚ اﻟﺪﻳﻨﻴﺔ‪ ،‬ﻗﻢ‪،‬‬ ‫دار ﺳﻴﺪاﻟﺸﻬﺪاء ﻟﻠﻨﺸﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪.‬‬

‫‪-2‬‬

‫اﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﺣﺮاﻧﻰ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻰ )‪ .(1363/1404‬ﺗﺤﻒ اﻟﻌﻘﻮل ﻋﻦ آل اﻟﺮﺳﻮل ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ و‬ ‫آﻟﻪ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﺪرﺳﻴﻦ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،1‬ﭼﺎپ دوم‪.‬‬

‫‪-3‬‬

‫اﺑﻦ ﻣﺴﻜﻮﻳﻪ )‪ .(1381‬ﺗﻬﺬﻳﺐاﻻﺧﻼق و ﺗﻄﻬﻴﺮاﻻﻋﺮاق‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻋﻠﻲاﺻﻐﺮ ﺣﻠﺒﻲ‪،‬‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﺜﻘﺎﻓﻪ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ‪.‬‬

‫‪-4‬‬

‫ارﺳﻄﻮ )‪ .(1385‬اﺧﻼق ﻧﻴﻜﻮﻣﺎﺧﻮس‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻦ ﻟﻄﻔﻲ ﺗﺒﺮﻳﺰي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻃﺮح‬ ‫ﻧﻮ‪.‬‬

‫‪-5‬‬

‫اﺳﺘﺮاﺗﺮن‪ ،‬ﭘﻞ )‪ .(1389‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﺳﭙﻮﻧﻮزا‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﻬﺮام ﺣﻤﺰهاي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭼﺎپ ﻋﻼﻣﻪ ﺣﻠﻲ‪.‬‬

‫‪-6‬‬

‫ﺑﺪوي‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن )‪ .(1376‬اﻻﺧﻼقاﻟﻨﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،1‬ﺑﻲﭼﺎ‪ ،‬ﻛﻮﻳﺖ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات وﻛﺎﻟﺔ‬ ‫اﻟﻤﻄﺒﻮﻋﺎت‪.‬‬

‫‪-7‬‬

‫اﻟﺠﺎﺑﺮي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﻋﺎﺑﺪ )‪ .(2001‬اﻟﻌﻘﻞ اﻻﺧﻼﻗﻲ اﻟﻌﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ دراﺳﺎت اﻟﻮﺣﺪه اﻟﻌﺮﺑﻴﻪ‪.‬‬

‫‪-8‬‬

‫ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ )‪ .(1380‬ﺗﺤﺮﻳﺮ ﺗﻤﻬﻴﺪاﻟﻘﻮاﻋﺪ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﺮاء‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪.‬‬

‫‪-9‬‬

‫ﺟﻮادي آﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ )‪ .(1388‬ﺗﺴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺔ اﺳﺮاء‪ ،‬ﭼﺎپ ﻫﺸﺘﻢ‪.‬‬

‫‪ -10‬دﻳﻠﻤﻰ‪ ،‬ﺣﺴﻦﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ )‪ .(1412‬إرﺷﺎد اﻟﻘﻠﻮب إﻟﻰ اﻟﺼﻮاب )ﻟﻠﺪﻳﻠﻤﻲ(‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬اﻟﺸﺮﻳﻒ اﻟﺮﺿﻲ‪،‬‬ ‫ﺟﻠﺪ ‪ ،2‬ﭼﺎپ اول‪.‬‬ ‫‪ -11‬راﺳﻞ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ )‪ .(1373‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻏﺮب‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻧﺠﻒ درﻳﺎﺑﻨﺪري‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻛﺘﺎب‬ ‫ﭘﺮواز‪.‬‬ ‫‪ -12‬راﻏﺐ اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ )‪ .(1412‬ﻣﻔﺮدات اﻟﻔﺎظ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،1‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬داراﻟﻘﻠﻢ‬ ‫اﻟﺪاراﻟﺸﺎﻣﻴﺔ‪.‬‬ ‫‪ -13‬رﺟﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺣﻤﻴﺪ )‪ .(1389‬آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ ﺟﺎﻧﺒﻲ و ﺑﺎور دﻳﻨﻲ )درآﻣﺪي ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ(‪ .‬ﭼﺎپ اول‪ .‬اﺻﻔﻬﺎن‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺷﻬﺮ ﻣﻦ‪.‬‬ ‫‪ -14‬ژان ﺑﺮن )‪ .(1373‬ارﺳﻄﻮ و ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺸﺎء‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﺳﻴﺪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﭘﻮرﺣﺴﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬ ‫اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.‬‬


‫‪ -15‬ژﻛﺲ )‪ .(1355‬ﻓﻠﺴﻔﺔ اﺧﻼق )ﺣﻜﻤﺖ ﻋﻤﻠﻲ(‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﭘﻮرﺣﺴﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬ ‫اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪.‬‬ ‫‪ -16‬ژﻛﺲ )‪ .(1362‬ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق‪ :‬ﺣﻜﻤﺖ ﻋﻤﻠﻲ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﭘﻮرﺣﺴﻴﻨﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬ ‫اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﻴﺮ ﻛﺒﻴﺮ‪.‬‬ ‫‪ -17‬ﺻﺎﻧﻊ ﭘﻮر‪ ،‬ﻣﺮﻳﻢ )‪ .(1382‬ﻓﻠﺴﻔﺔ اﺧﻼق و دﻳﻦ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬آﻓﺘﺎب ﺗﻮﺳﻌﻪ‪.‬‬ ‫‪ -18‬ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ )‪ .(1417‬اﻟﻤﻴﺰان ﻓﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮاﻟﻘﺮآن‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬دﻓﺘﺮ اﻧﺘﺸﺎرات اﺳﻼﻣﻲ ﺟﺎﻣﻌﺔ‬ ‫ﻣﺪرﺳﻴﻨﺤﻮزةﻋﻠﻤﻴﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ‪.‬‬ ‫‪ -19‬ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬ﺧﻮاﺟﻪﻧﺼﻴﺮاﻟﺪﻳﻦ )‪ .(1364‬اﺧـﻼق ﻧﺎﺻﺮي‪ .‬ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﻌﻠﻴﻖ ﻣﺠﺘﺒﻲ ﻣﻴﻨﻮي‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ‬ ‫ﺣﻴﺪري‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺧﻮارزﻣﻲ‪.‬‬ ‫‪ -20‬ﻓﺮاﻧﻜﻨﺎ وﻳﻠﻴﺎم ﻛﻲ )‪ .(1376‬ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻫﺎدي ﺻﺎدﻗﻲ‪ ،‬ﻗﻢ‪ :‬ﻃﻪ‪.‬‬ ‫‪ -21‬ﻓﺮوﻏﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﻲ )‪ .(1372‬ﺳﻴﺮ ﺣﻤﺖ در اروﭘﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات زوار‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪.‬‬ ‫‪ -22‬ﻓﻴﻮﻣﻲ‪ ،‬اﺣﻤﺪﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ )‪ .(1414‬اﻟﻤﺼﺒﺎحاﻟﻤﻨﻴﺮ ﻓﻲ ﻏﺮﻳﺐ اﻟﺸﺮحاﻟﻜﺒﻴﺮ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺔ داراﻟﻬﺠﺮة‪،‬‬ ‫ﭼﺎپ دوم‪.‬‬ ‫‪ -23‬ﻓﻮﻟﻜﻴﻪ‪ ،‬ﭘﻞ )‪ .(1378‬ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺳﻲ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻳﺤﻴﻲ ﻣﻬﺪوي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺮﻛﺰ ﻧﺸﺮ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ‪.‬‬ ‫‪ -24‬ﻓﻮﻟﻜﻴﻪ‪ ،‬ﭘﻞ )‪ .(1362‬دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺼﻄﻔﻲ رﺣﻴﻤﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ آﮔﺎه‪.‬‬ ‫‪ -25‬ﻓﻮﻟﻜﻴﻪ‪ ،‬ﭘﻞ )‪ .(1362‬اراده‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺳﺤﻖ ﻻﻟﻪ زاري‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻧﺴﺎﻧﻲ )ﺑﻴﺘﺎ(‪.‬‬ ‫‪ -26‬ﻋﺎﺑﺪي‪ ،‬اﺣﻤﺪ )‪ .(1386‬آﻻداب اﻟﺪﻳﻨﻴﻪ ﻟﻠﺨﺰاﻧﺔ اﻟﻤﻌﻴﻨﻴ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات زاﺋﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪.‬‬ ‫‪ -27‬ﻋﺎﻣﺮي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ )‪ .(1336‬اﻟﺴﻌﺎدة و اﻻﺳﻌﺎد‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬داراﺣﻴﺎء اﻟﺘﺮاث‪.‬‬ ‫‪ -28‬ﻛﻠﻴﻨﻰ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻳﻌﻘﻮبﺑﻦ اﺳﺤﺎق )‪ .(1407‬اﻟﻜﺎﻓﻲ )ط ‪ -‬اﻹﺳﻼﻣﻴﺔ(‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬داراﻟﻜﺘﺐ‬ ‫اﻹﺳﻼﻣﻴﺔ‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪.‬‬ ‫‪ -29‬ﻛﻮﻳﻦ‪ ،‬واﻳﺖ )‪ .(1391‬درآﻣﺪي ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻼﻣﺖ و ﺑﻴﻤﺎري‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﺴﻦ ﻧﺎﺻﺮي راد‪،‬‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ -‬ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺳﻴﻨﺎ‪.‬‬ ‫‪ -30‬ﻣﺠﻠﺴﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ )‪ .(1403‬ﺑﺤﺎراﻻﻧﻮار‪ ،‬ج ‪ ،67‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬داراﻹﺣﻴﺎء اﻟﺘﺮاث اﻟﻌﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪.110‬‬ ‫‪ -31‬ﻣﺼﺒﺎح ﻳﺰدي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﻲ )‪ .(1387‬ﻧﻘﺪ ﻣﻜﺎﺗﺐ اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات آﻣﻮزﺷﻲ و ﭘﮋوﻫﺸﻲ‪.‬‬ ‫‪ -32‬ﻣﺼﻄﻔﻮى‪ ،‬ﺣﺴﻦ )‪ .(1360‬اﻟﺘﺤﻘﻴﻖ ﻓﻲ ﻛﻠﻤﺎت اﻟﻘﺮآن اﻟﻜﺮﻳﻢ‪ ،‬ج ‪ ،9‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻨﮕﺎه ﺗﺮﺟﻤﻪ و‬ ‫ﻧﺸﺮﻛﺘﺎب‪.‬‬

209 ‫ ﺻﻔﺤﻪ‬................‫ﺗﻮرج ﻣﻬﺪيزاده ﻣﻼﺑﺎﺷﻲ‬.......................................‫ ﺿﺎﻣﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‬،‫اﺧﻼق ﺣﺮﻓﻪاي‬

‫ ﻣﺆﺳﺴﺔ‬،‫ اﺻﻔﻬﺎن‬،1 ‫ ج‬،‫ﺔ‬‫ دراﺳﺎت ﻓﻲ اﻻﺧﻼق و ﺷﺌﻮناﻟﺤﻜﻤﺔ اﻟﻌﻤﻠﻴ‬.(1387) ‫ ﺣﺴﻴﻦ‬،‫ ﻣﻈﺎﻫﺮي‬-33 .‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻰ اﻟﺰﻫﺮا‬ .‫ ﻗﻢ‬،‫ ﺑﺨﺶ اول‬.‫ ﻧﻘﺶ اﺧﻼق در ﻓﻘﻪ و ﺣﻘﻮق آﻳﺖاﷲ‬.(1393) ‫ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ‬،‫ ﻣﻮﺳﻮي ﺑﺠﻨﻮردي‬-34 .‫ اﺳﻔﻨﺪﻣﺎه‬24 .‫ روزﻧﺎﻣﻪ اﻃﻼﻋﺎت‬،cgie.org.ir .‫ ﻣﺆﺳﺴﺔ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﺎن‬،‫ ﺗﻬﺮان‬،1 ‫ ج‬،‫ ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺴﻌﺎدات‬.(1383) ‫ ﻣﻬﺪي‬،‫ ﻧﺮاﻗﻲ‬-35

‫ ﻻﺗﻴﻦ‬-‫ب‬ ٣٦- Augustine (٢٠٠٣). City of God, ed. G. R. Evans, trans. Henry Scowcroft Bettenson, London: Penguin Books. ٣٧- Bertrand Russell (١٩٧٢). A History of Western Philosophy. Simon & Schuster. ٣٨- Descartes, René. (٢٠٠٩). Encyclopedia Britannica. Encyclopedia Britannica ٢٠٠٩ Deluxe Edition, Chicago: Encyclopedia Britannica. ٣٩- James E. White (٢٠٠٦). (Ed) Contemporary Moral Problems, Thomason Wadsworth. ٤٠- Johnson, James Turner (٢٠٠٣). Theoretical Context of Studies on Peace and Just War, In Mehdi Faridzadeh (Ed). ٤١- Weithman, Paul (٢٠٠٢). Augustan's Political philosophy. In: The Cambridge Companion to Augustine, Edited by Eleonore Stump and Norman Kretzmann. Cambridge university press.

Ethics in work, Guarantee of success in the organization

The Social Organization of Work

Ethical Issues in Social Work (Professional Ethics)

The Specialist in Ethics

The Specialist in Ethics

Education, Leadership and Business Ethics - Essays on the Work of Clarence Walton (Issues in Business Ethics)

Diversity in the Work Force, Volume 14 (Research in the Sociology of Work) (Research in the Sociology of Work)

Critically Constituting Organization (Advances in Organization Studies)

Succulent Success In the garden

The Civilized Organization: Norbert Elias and the Future of Organization Studies (Advances in Organization Studies)

The Principles of Success in Literature,

Business Success in China

Success in evolutionary computation

The Civilized Organization: Norbert Elias and the Future of Organization Studies (Advances in Organization Studies)

The Ethics of Peacebuilding (Edinburgh Studies in World Ethics)

The Social Organization of Work (The Sociology Reference Guide Series)

Deep Work: Rules for Focused Success in a Distracted World

The Ethics of Reading in Manuscript Culture

Ethics in the Alcohol Industry

Ethics in the Alcohol Industry

Foucault: The Art of Ethics (Continuum Studies in Ethics)

The Ethics of Reading in Manuscript Culture

Success in Agricultural Transformation

Medical Ethics in the Renaissance

The Ethics of Reading in Manuscript Culture

The Ethics of Reading in Manuscript Culture

The Emergence of Leadership: Linking Self-Organization and Ethics

Skepticism in ethics

Ethics in work, Guarantee of success in the organization

The Social Organization of Work

Ethical Issues in Social Work (Professional Ethics)

The Specialist in Ethics

The Specialist in Ethics

Education, Leadership and Business Ethics - Essays on the Work of Clarence Walton (Issues in Business Ethics)

Diversity in the Work Force, Volume 14 (Research in the Sociology of Work) (Research in the Sociology of Work)

Critically Constituting Organization (Advances in Organization Studies)

Succulent Success In the garden

The Civilized Organization: Norbert Elias and the Future of Organization Studies (Advances in Organization Studies)

The Principles of Success in Literature,

Business Success in China

Success in evolutionary computation

The Civilized Organization: Norbert Elias and the Future of Organization Studies (Advances in Organization Studies)

The Ethics of Peacebuilding (Edinburgh Studies in World Ethics)

The Social Organization of Work (The Sociology Reference Guide Series)

Deep Work: Rules for Focused Success in a Distracted World

The Ethics of Reading in Manuscript Culture

Ethics in the Alcohol Industry

Ethics in the Alcohol Industry

Foucault: The Art of Ethics (Continuum Studies in Ethics)

The Ethics of Reading in Manuscript Culture

Success in Agricultural Transformation

Medical Ethics in the Renaissance

The Ethics of Reading in Manuscript Culture

The Ethics of Reading in Manuscript Culture

The Emergence of Leadership: Linking Self-Organization and Ethics

Skepticism in ethics

Recommend Documents