Baburname: Babur'un hatıratı

BABURIVAMtr "

B e,b ur

'

Lt

tL H Atrr

att"

,': ..

o

T.C. KULTUR EAKAI'ILIGI / ANKARA - 2OOO ISBN 975 - 17 - 2404 - X Dizgi & l{apak Duzeni / TuQra Ajans'232 30 BB

Asil adt Zahireddin Muhammed olan Babilr (D. 15 $ub 1483, Fergana O. 26 Aralk 1530, Arga, Hindistan), Hi

-

distan'daki BabAdil Hanedant'nn lurucusu ve ilk imparator [abi.ir Babaurnare

: " Fabur'un hatrratr" / Babiir Rahmeti Arat. - 3' bsk' I Regit Hazrrlayan Ankara : Kiiltlir [takanl l0l ' 2Ul-ll]. V, 622 s. ; ?0 cm' - (Kiiltiir 8akan1r9r yayrnlarr I F.tr2. Yavrmlar Dairesi FagkanlrEt Itr00 tenel eser dizisi I 108) Yazarrn asrl adr : Zahireddin I'luhamned. ISSN 975-17"2404-X

I. k.a. II. Arat. ReSit Ralrnreti III. Seriler: . 9?3.1

dur.

Devlet adamlQtntn yanr s,ra segkin

asker, $a/r r yetenekli bir gilnl}k yazan olan Babilr, QaQatay edebiyailn Ali $ir Nevai'den sonraki en buy1k sanafg,s/ olarak bilinir.

Bab1rname adlt anilan, otobiyografi alantnda bir d1ny

klasi}i haline gelrnigtir. Bu anilar, ya1rna gdre ola}anusi y\ce gon1ltt), dosttuk duygulartyla dolu, do\at guzetliktet kary duyarh, kiilttirlil, esprili ve gen bir hilkilmdann kigili.Qi,

sergilemektedir. Tarihin Birinci Baskr, 1970

bir

i

bir donemtine rgtk tutan bu

deQerli .{'atryma,

ll
yet gekildi. Sultan Ahmed l\Iirza'nrn A5rge Sultan Begim adh lizrnr, babarn ve anlcaln daha hayatta iken, benimle rriganlarnr$lardr. *Sdban ayrnda, Hocend'e gel-

difi

zanran, er4enclirn.

tlk

zan:anlarcla ona liar-gr seV-

gim fena de.fildi. Fakat bu illi evlenmem icli. Ilaya ve hicabrnrdan, her orr, on be.5 ve yinni giincle bir defa kcndisinc' giclerdin. Sonralar.r ise, lru sevginr de kalmadr; fal mesg0l oldu. DAnismend oldufunu soylerlerdi. $6irliEi de varmrs. Bu rubai onundur: Btttun bir iimiir lcendimi ralih ile agdum ve ziihd yolunda giisterdim. Zuhd hangiei imit, aalih no gelince, Allaha giikiir olaun, kcndimi imig;

"lk

dcnedim.

Mollamn rubaisi ile tevartid olmu$tur. Sonralan hacca da gitti. Biideke Begim de Mirza'nrn ablast idi.'Kazaklrklarr da Ahmed Han llacr Tarhan'a vermigti. tki oElu olmugtu; Herat'a gelip, bir miiddet

Miua'ntn miilAzemetinde bulundular. $ekil ve $emaili. eekik gdzlii ve arslan boylu bir adamdt; belinden agirirsr ince idi. Yast gok ilerlemig ve sakalt aBarmtg oldufiu hAlde' ho$ 252

t505

-

24 MAYTS

1506}

renkli, krrmur ve yesil ipek elbise ve kara kuzu derisinden birrk veya kalpak giyerdi. Btnan bayramlarda kiigiik, tig dilimli sarrfrnr yam-yassr ve bigimsiz sararak, kapkara tiiyii takrp, namaza giderdi. Ahlak ve etvarr. O, tahta grktrgr zaman, on iki imamr hutbede (164 b) okutmafr di.i$UntiyormuS. Ali $ir Bey ve diger bdzrlan buna mAni olmuglar. Sonralarr ise, her hdli ve hareketi ehl-i s0nnet ve cemaat mezhebine uygundu. Mafsal hastah$r yiizi.i'nden, namaz krlamazdr. Orug da tutmazdr. $akacl ve hog tabiath bir adamdr. Mizact bir parqa tagkm, siizii de mizacr gibi idi. Bizr hususlarda geriate fevkalAde riayet ederdi. Bir defa ofiullarrndan birini, bir adamr tildiirdtigii igin, kan ddvacrlanntn eline verip, mahkemeye gcinderdi. Tahta erkttBt zaman, altr - yedi sene tiivbeli idi. Ondan son.ra, kendini igkiye verdi. Krrk seneye yakrn Horasan'da padisahhk etti ve cifle namaztndan sonra iqmedifi hig bir gi.in yoktu; fakat sabahlan hig igmezdi. OBullarr, sipahi ve gehir ahalisi hepsi bu vaziyette idi. ASrn derecede igret ve sefahat yaparlardt. $eci ve cesur bir adamdr. Bireok defa kendisi bizzat kthC kullanmrstrr. (205) Hatt6 her muharebede birkag defa krhg kullanmt5ttr. Timur Bey ne.slinden, Sultan Hiiseyin Mirza kadar krhg kullanmrg olan hig kimse m6l0m defildir. $dirliii vardt. Bir divan da tertip etmisti. Siirlerini tiirkee sciylerdi. Mahlast H ti s e y n i idi. Bdzt beyitleri fena degildir: fakat divanr hep aynr vezindedir. YaS ve saltanat itiban ile biiyi.ik bir padigah oldu!'u hAlde, gocuklar (165 a) gibi, kog besler, giivercinler oynatrrdt ve horoz dti. vustururou. 253

KI.BTL

Meydgn ve diEer mqharebeleri.

Kazakhk zamanrnda bir defa Giirgdn suyunu, at yi.izdttrrek, Begip, bir mikdar ozbefi iyice mafil0p ettl. Bir defa Sultan UbO Said Mirza, Muhanrmed All Bahsr kumanclasrnd;i, i.ig bin adarnr rlgar olarak giindermisti. Sultan Hiiseyin Mirza, altmrs yiEitle gelip, onlan hemen maEl0p etti. Sultan Hiiseyin Mirza'mn iyi ve parlak iglerinden biri budur. Bir defa da Ester6bAd'da Sultan.Hi.iseyin Mirza ile vurugarak, onu mdEl0p etti. Bir defa da EsterAbAd'da, so$dlu Sa'd b. Hiiseyin,Ti.inkmen'i vurugarak ma$0p etti. Bir de tahtr aldrktari' sonra, Qrndrdn'da Y&cligdr Muham. med Mirza ile vurugaraki onu mApl0p etti. Bir defa da Murg-Ab kdpriipilnden siiratle gelip, Ba$-r ZAeen da sarhos yatan Yddiglr Muhammed Mirza'yr ele gegirdi ve bununla Horasan'a hdkim oldu. Bir de Endeh0d ve $abtrrgan civannda bulunan Qikmen'de Sultan Mahmud Mirza ile yurugarak, ona gdlip geldi. Bir de EbA Bekir Mirza lrak'tan kara-kdyunlu ti.irkmenlerle birlikte gelip, Tek6ne ve HrmAr'da UluE BeV'i mafl0p ederek, Kabil'i almrstr; sonra Irak yilziinden Kabil'i brrakrp, Hayber'den agarak, HoS .Ab ile Miilt4n civarrndan geemek sureti ile, Sivi'ye gtktr ve oradan gelip Kerman'r aldr. Fakat orada da duramayarak, (165 b) Horasan viliyetine gitmisti. O zaman Sultan Hiiseyin Mina stir'atle gidip, onu ele gegirdi. Bir de, Piil-erraE'da, oBullartndan biri olan Bedii.izzaman Mirza'yr mdplfip etti. Bir de HalyaQegme'de iki oElunu - Ebiilmuhsin Mirza ile Kipek Mlrza'yr - mdBlfip etti. Bir defa da asker sevk edip, Kunduz'u muhasara etti; fakat alamadan, geri diindii. Bir defa (206) da Hisar't muhasara etti; fakat

2y

9t

I ({

FLAZ. lroS

_ 2{ MAYts

t506)

onu da alamadan, geri drindi.i. Bir defa da Ztinn0n'un vil&yeti lizerine ytirtidii. Bi.ist v8tisi Biist,i.i teslim etti; bagka hig bir Sey yapamach ve nihayet Biist,ii de brakrp geri crcindi.i. surtan Hiiseyin Mirza gibi, cesur ve biiyiik bir pacligah bu iki _ iie seferde p"ai_ gahane azmini yerine getiremeden ve hig bir iSi ta_ mamlayamadan geri ddndii. Bir de Nigin eayrrinda, Ziinn0n'un oEIu gah Bey ile birlikte gelen, ofilu Bedifizzaman ile vurugarak, onu maBl0p etti. Burada garip bir tesadi.if olur. Sultan Hiiseyin Mirza,nrn ya_ nrnda askeri azmls; askerinin gosunu Esterdbdd civarlna gdndermismis. Tam bu muharebe gtiniinde, Esterdb6d'a giden asker gelip iltihak eOer. Difer taraftan da Sultan Mes'ud Mirza, Hisar'r Baysunfur Mirza'ya teslim edip, Sultan Hiiseyin Wtirua y" gitiyormug; o da o gtin gelir.

Vilayeti, Horasan vilAyeti idi; garkr_Belh, garbr - BistAm (166 a) ve Damgan, gimAli _ Harezm ve cenubu - Kandahar ve Sistan'drr. Herat gibi bir gehir eline gegtiEi hdlde, gece gtindtiz isret ve sefa_ hattan baSka iSi yoktu; nattaltrat u"\*"iv";;l* bulunanlardan da igret ve sefahat etmeyen yoktu, cihangirlik ve asker iclaresinin eziyet ve zahmetini gekmediEi iqin, tabiatiyle, adamlan ve vildyeti gittikCe azaldr. Qoeuklarr. On dcirt ofilu ve bir krzr kalmrgtr. Ofiullanndan en bUyi.ipti Bediu.zzaman M i r z a idi. Annesi Sencer Mirza Mervi'nin krzr idi. $ah Garib Mirza. Kendi hizmetinde idi. G