ψυχολογία των μαζών
Ειδική έκδοση για mv εφημερίδο
το ΒΗΜΑ Εισαγωγή - Μετάφραση - Σχόλια: Ι.Σ. Χριστοδούλου Επιμέλει...
13 downloads
356 Views
7MB Size
Report
This content was uploaded by our users and we assume good faith they have the permission to share this book. If you own the copyright to this book and it is wrongfully on our website, we offer a simple DMCA procedure to remove your content from our site. Start by pressing the button below!
Report copyright / DMCA form
ψυχολογία των μαζών
Ειδική έκδοση για mv εφημερίδο
το ΒΗΜΑ Εισαγωγή - Μετάφραση - Σχόλια: Ι.Σ. Χριστοδούλου Επιμέλεια σειράς: Άννα Αστρινάκη Διεύθυνση σχεδιασμού: Γιάννης Καρλόπουλος / ΤΟ ΒΗΜΑ Σχεδιασμός εξωφύλλου: Βασίλης Γεωργ!ου / ΤΟ ΒΗΜΑ Σελιδοποίηση: APxεrYΠO - Γραφικές Τέχνες Εκτύπωση, βιβλιοδεσία: G. CANALE & S.p.A.
ISBN: 978-960-469-703-8 10 Εκδόσεις Ζήτρος / all ήghts reserved 10 2010 για αυτή mv έκδοση Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη Α.Ε_ Η πνευμαtική ιδιοκτησία αποκ-ιόται χωρ!ς καμία διατύπωσn και χωρlς την ανόγκn ρήτρας,
απαγορευτικής των προσβολών της. Επισημαίνεται, πόντως, όtι κατό τον Ν. 2387/20 (όπως έχει τροποποιπθεί με τον Ν. 2121/93 και ισχύει σήμερο) και κατό τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με τον Ν. 100/1975) απαγορεύεται π αναδπμoσίεuσn, π απoθήκεuσn σε κόποιο σύστnμα διόσωσnς, και γενικό π αναπαρoVΩγή του παρόντος έργου, με οποιονδήποτε τρόπο ή μορφή, τμηματικό ή περιλπntιKό στο πρωτότυπο ή σε μετόφροση ή όλλπ διασκευή, χωρlς γροπτή όδεια του εκδότη.
Γκυστάβ
Αε Μπον
ψυχολογία των μαζών
,
11εριεχομενα
Πρόλογος στην έκδoon από «Το Βήμα» Εισαγωγή
...............................................
9
19
.............................................................................................
Πρόλογος
............................................................................................
Εισαγωγή: Η εποχή των μαζών
.
...............
.
..............
.............................
23 25
ΠΡΩΤΟΜΕΡΟΣ ΗΨΥΧΗ ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ
ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γενικά χαρακτηριστικά των μαζών - ψυχολογικός νόμος mς διανοητικής τους ενόmτας .....................................................33 ΔΕΥ1ΈΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Αισθήματα και ηθικόmτα των μαζών ..................................................41 1. Παρορμnrισμόs, ασrάθεια και οξυθυμία των μα?ών 2. Poπiι σrπν υπoβoλiι και εuπισrία των μα?ών
..41
.......•...••
.43
•.......................•
3. Υ περβoλiι και μονομέρεια των αισθπμάτων των μα?ών
50
...•...•
.52
4. Μισαλλοδοξία, αυταρχικότπτα και συντnρnrισμόs
.....••.•....•...
των μα?ών 5. Η θικότπτα των μα?ών
.54
•..•...•.....•....•.................••...••..•....••.••..•.••
ΤΡΠΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ .57
Ιδέες, συλλογισμοί και φαντασία των μαζών
......................................
1. Οι ιδέεs των μα?ών
.57
•....••...••...••...•••..•••...••.•.•.••....••...•................
2. Οι συλλΟΥισμοί των μα?ών
3. Η φαντασία των μα?ών
60
••.••••..••....••...•.••....•...•...........•.........
61
••...••...••...••....•.....••..•..•.........................
ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
θρησκειπικές μορφές που καλύπτουν όλες τις πεποιθήσεις των μαζών . .
...................................
.
................................
.
..............
65
ΔEYlΈPO ΜΕΡΟΣ ΟΙ ΆποΨΕΙΣ ΚΑΙ οι ΠΕΠΟΙθΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Έμμεσοι παράγοντες των πεποιθήσεων και των απόψεων των μαζών .....................................................................................73
I. Η φυλΤι 2. Οι παρaΟΟσεls 3. Ο xpόvos 4. Οι πολιτικοί και κοινωνικοί θεσμοί 5. Η παιδεία και n εKπαίδευσn
74 75 76 77 8Ο
...................................•...................................................
•.....••.•...•.............•.••••..•.•..•....••••...••...•••.•.•.••...••...
..•....•.......•.......•......•.............•••.......•.•.••.•...••....•..•...••...
...................•..............•....•.
....................•.......................•........
ΔΕΥΊΈΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Άμεσοι παράγovι:ες των απόψεων των μαζών 1. Οι εlκόνεs, οι λέξεls και οι τύποι 89 2. Οι ψευδαισθnσεls 93 3. Η εμπειρία 95 4. Η λΟΥIΚn....................................................................................96 ....•..••.•.•.......•.••..•.....•....••......••
•••...•.•..••........••....•••••..•.••.•.•..••.••.....••.•.•••...••••
.......................................................•...............•........
ΊΡΠΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
99 99
Οι καθοδηγητές των μαζών και τα μέσα τους της πειθούς 1. Οι καθοδnΥnτέs των μαζών 2. Τα μέσα δράσΠΗων καθοδΠΥπτών: n διαβεβαίωση, n επανάλnψπ, n μετάδοσπ 3. Το κύροs
.•..•...••....•.•.
..............•.....•........................•........
103 106
.........••••..•••.•.•..••...••.•.•..•.•.•••...••••..•.
......•.....................................................•.......•.........••.
ΤΠΑΡτΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Όρια του ευμετόβλητου των πεποιθήσεων και των ιδεών των μαζών 1. Οι σrαθερέs πεποιθnσεls 2. Οl ασrαθείs lδέεs των μαζών
115 115 119
...•.............•.....•....••..•.••....••...•••....•••...•••
•....•.••.•..•....••...••••...••...••..•.••.....••....•.•
..•...••.•..•••...••..•.••••.•..•...••.•.•.••..•.•
ΊΡΠΟΜΕΡΟΣ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΚAΊl-ΠΌPIΩN ΤΩΝΜΑΖΩΝ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
127 128 129
Ταξινόμηση των μαζών 1. ΕτεΡΟΥεvείs μάζεs 2. ΟμΟΥεvείs μάζεs
.....•...•...•••..•••..•.•..•.....••..•••..•.•••...••....•.....••....
......•.••...•.........•....••.•.•••...••••..•••...••...•••••...••.
.•...•....•...........•.•....••...•••..•••.•.••••.•.•••..•••...•..•.
ΔΕΥΊΈΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Οι λεγόμενες εγκληματικές μάζες
..•....•...•.....•....•....••...•••....•••..•..•..•••.
131
ΊΡΠΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Οι ένορκοι του Κακουργιοδικείου
135
•...••.••••.••...••....•....••......•..•••......•..•.
τπΑΡτΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Οι εκλογικές μάζες
.••............•.•..••...•.......••...••..•••.••••...•.•..•..........•.••....
141
ΠEMJΠO ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Τα κοινοβουλευτικά συμβούλια Σχόλια του μεταφραστή
149
....••.....•.•.•.....•.•.•••..•.•....•••...•....•••....•
.••...••.•.•.......•.•.•••.•••..••...••...••.•.•••...•..•.••.•...••.••....
ρ όλογος
στην έκδοση
από «Το Βήμα» Ε
όν η μάζα (ή το πλftθοs, οι δύο αυτές λέξεις είναι ταυτόσημες από mv όποψη mς ΨUxoλoγίας) αποτελεί σήμερα (αυτονόηm, αλλό διόλου ξεκόθαρη) κατηγορία mς σκέψης μας και αντικείμενο επι σmμoνικής διερεύνησης, αυτό αρείλεται στο βιβλίο που κρατόμε στα χέρια μας. Έχει ενδιαφέρον να σχεδιόσουμε και να τοποθετήσουμε στον περίγυρό τους, έστω και με αδρές γραμμές, τις aσuνήθιστες (για KόπOΙouς αδιaμφισβήmτες, για KόΠOΙOυς UΠερτιμημένες, και οπωσδήποτε παρα γνωρισμένες και ταυτόχρονα μuθoΠOΙημένες) καριέρες του συγγραφέα και του έργου του. Ο Le Βοη γεννήθηκε σm γαλλική -αστική- επαρχία του 1841, εν μέ σω ενός 190υ αιώνα που αποτελούσε θέατρο mς πόλης μεταξύ Επανό στασης και Παλινόρθωσης. Ανδρώνεται και αναλαμβόνει mv επισm μονική-εκλαϊκευτική του δρόση, καθώς ανθεί η πρόοδος (και οι αντιφόσεις mς): βιομηχανική επανόσταση, επιστήμη και τεχνική, δη μοκρατία και Σοσιαλισμός, ανησυχητικό λαϊκό κινήματα, πόλεμοι και εμφύλιοι σπαΡαγμοί, κοινωνική και πολιτική αστόθεια - αναρίθμητες αλλαγές κυβερνητικών σχημότων, γαλλο-πρωσικοί πόλεμοι και Κομ μούνα, Boulanger και Dreyfus... ΠαpαKOλOUΘεί τις περιγραφές και τις ερμηνείες των ΡΙζικών κοινωνικών μεταβολών που οδηγούν σm δη μιουργία ενός κόσμου περίπου όπως τον ξέρουμε ως τα τέλη του 200ύ αιώνα (διαίρεση mς εργασίας, αστυφιλία, δημιουργία του έθνους-κρό τους, ενδuνόμωσn mς κεντρικής εξουσίας, γενίκεuσn του δικαιώματος Ψήφου, εξόπλωσn των δικτύων συγκοινωνιών και επικοινωνιών, σχη ματισμός mς «κοινής γνώμης»)... αλλό φυσικό και των ΨUXOKOινωνι κών, όπως θα λέγαμε σήμερα, επιmώσεων αυτών των μεταβολών: δια μελισμός των κοινωνικών σχέσεων, απoδυνόμωσn των πρωτογενών ομόδων όπως η ευρεία παραδοσιακή οικογένεια, αποπροσωποίηση,
10
Γκυστάβ Λε Μπον
απομόνωση και «αλλοτρίωσπ» των ατόμων σε ολοένα και διευρυνόμε να κοινωνικά σύνολα «χαλαρού κοινώνικού ελΈVXoυ», σπμασία των μα ζικών επικοινωνιών.. θα έλεγε σχεδόν κανείς ότι ο κόσμος mς εποχής του γινόταν ένα υπερβολικά πολύπλοκο μωσαϊκό και ότι περίμενε μια απλή ιδέα που να συνοψίζει και να ερμηνεύει mv πορεία που ακολου θούσε, αλλά και μια ιδέα η οπο[α, εφαρμΟζόμενη, να μπορεί να γιαιρέ ψει mv αδυναμία των κυβερνήσεων να διαχειριστούν mv πρωταρανή κοινωνικο-πολιτική αστάθεια. Η ιδέα aυτή -n σημασία των μα?ών σrπν Γαλλία rns εποχns και γενικότερα σroν μοvrέρνο κόσμο- ωρίμαζε εν δεχομένως πολλά χρόνια στο νου του υπερδραστήριου πανεπιστήμονα και πολυγραφόταιου αυτού τέκνου ενός είδους φιλελεύθερης, αντεπα ναστατικής, (και οιονεί «αντιλαϊκής» και «αντιπροοδευτικής») αστικής παράδοσης. Αφού εγκαιέλειψε mv ιατρική, ασχολήθηκε με τις (λιγότε ρα ή περισσότερα εκλοίκευμένες) πειραματικές μελέτες (για το κάπνι σμα, mv ασφυξία, mv αναιομική και μαθηματική διερεύνηση του κρα νιακού όγκου, mv ιππασία, τις συσκευές εγγραφής εικόνας και ήχου, m φυσική επιστήμη...), αλλά και με mv ανθρωπολογία και m λαογραφία. Μετά από ένα πλήθoςΣUΓΓραμμάτων, τα οποία του εξaσφόλ!ζαντα προς το ζην και mv ευρύτερη κοινωνική αναγνώριση, αλλά όχι και mv είσοδο στο Πανεπιστήμιο, που φέρεται ότι παρέμεινε το ανεκπλήρωτο όνειρό του, στράφηκε, τις αρχές mς δεκαετίας του 1880, σmν «ΨUxoλoγία των λaώv». Δημοσιεύει το 1881 τον Άνθρωπο και rιs Κοιvωνίεs, όπου σε δύο τόμους (Η Φυσική και NoπrιKή Aνάπruξπ του Ανθρώπου και Η Ανά πruξπ των Κοινωνιών), και παρά τις στερεότυπες αξιολοΥήσεις που σή μερα θα μας φαινόντουσαν ιδιαίτερα απωθητικές, συνοψίζει με αξιο θαύμαστο τρόπο τις ανθρωπολογικές γνώσεις mς εποχής του, σuντάσσoντάς τες σε ένα είδος κοινωνικής και πολιτισμικής ανθρωπο λογίας που ονομάζει «επιστήμη του ανθρώπου». Διαμορφώνει μια θεω ρία τουανορθολογικού (διερευνώντας μύθους και θρύλους) και, κυρίως, θέτει τα θεμέλια μιας ΨUxOKOινωνΙOλoγικής πρoσέγγισης, mv οποία συ νεχίζει στους Ψυχολογικούs Νόμουs τnsΕξέλιξns rων Λαών (1894) και αναπτύσσει πλήρως σmν Ψυχολογία των Μα?ών (1895) και σmν Πο λαική Ψυχολογία (1910). Μια πρώm παρένθεση εδώ ως προς m σπμaσία των εννοιών του αιό μου και mς κοινωνίας σm ΣUΓΚΡΌman mς πρώιμης ΨUXOKoινωνικής σκέψΩς: η αιομική omIm πριμοδοτεί mv ιδέα ενός ανθρώπου που συ νεργάζεται με τους άλλους είτε καιόmν ελεύθερης απόφασης είτε ωθού μενος από το ένστικτο, ενώ η κοινωνική omIm τείνει να τον αποστερή σει mς αΤOμΙKόmτάς ΤOυ και να τον αντιμετωπίζει ως «αιχμάλωτο» των κοινωνικών καταναγκασμών. Ο Διαφωτισμός έχει προαγάγει mv ιδέα ενός ορθολογικού αιόμου που μπορεί και πρέπει να απελευθερωθεί από τις σκοτεινές και υπόγειες δυνάμεις που τον υποδουλώνουν, βρίσκει .
ΨυχολογΙα των Μαζών
11
όμως ένα είδος ανιίστιξης στον εθνικισμό, ο οποίος εισηγείται mv επι στροφή στις παραδόσεις υλοποιώνιας τον κοινοτικό δεσμό στο λαό (volk), πνευματική οvrόmτα που ενώνει τα άτομα mς ίδιας φυλής, τα οποία μιλούνmν ίδια γλώσσα και έχουν τα ίδια σύμβολα, έθιμα, ήθη, πο λιτισμό. rmv Ψυχολογία ωs Eπισrr'ιμπ (1824-1825), ο Herbart θέτει τις βάσεις για m συστηματική μελέτη 'Iou volkgeίst (πνεύμα του λαού), ενώ ο Wundt, αν και γνωστός ως πατέρας mς ατoμικής πειρaματικής ΨUxo λογίας, διaτunώνει ξεκάθαρα mv άποψη ότι οι πλέον πολύπλοκες όψεις mς πνεuματικής ζωής όπως η γλώσσα και η σκέψη είναι κοινωνικά Πρ<XJ διορισμένες, πρέπει να μελεmθOύν στο πλώσιο μιας συλλογικής ΨUxO λογίας πρσστρέχOUΣας σε κοινωνικο-ιστορικές μεθόδους (π.χ., mv πα ρατήρηση). Να πούμε εδώ σε μια δεύτερη παρένθεση ότι η μάζα (αυτή m φορά περισσότερο μεmν έννοια που δίδουμε στη λέξη όχλοs) φτάνει στην πέ να του Le Βοη έχονιας μια επισmμOνική πρΟιστσρία ως αξιοπερίεργος (κυρίως όμως επικίνδυνος) κοινωνικός «ετώΡος»: άθροισμα ανένταχτων ατόμων προερχόμενο από mv αποσύνθεση mς παλιάς κοινωνικής δο μής (μοναχικοί, άνεργοι, περιθωριακοί. ..), ασταθής, ανορθολογική και εκτός επίσημου κοινωνικού ελέγχου «οργάνωση» (όπως, Π.χ., οι οπαδοί κάποιας σέκτας ή κάποιας ποδοσφαιρικής ομάδας) και που oδηγoύvrαι συνεπώς στην τρέλα και m βία. Τίθεται, λοιπόν, το θέμα του «ελέγχου» των μαζών, στο OπoίOΣUΝUΠάρXOυν (α) όψεις «KOινωνικής φUΣικής» (με λέτη του «μέσου ανθρώπου» με απαρχή τον οποίο μπορούν να αξιολο γηθούν τα παθολογικά φαινόμενα που εμφaνίζOνιαι σε μία κοινωνία και να υπάρξει μια πρόβλεΨη για m ροπή κάποιου ατόμου στην εγκληματι κόmτα, ανάλογα με τα ψυχοκοινωνικά του XαρακmριστΙKά), (β) όψεις «εγκληματολογικής ανθρωπολογίας» (βλ. Lombroso, σύμφωνα με τον οποίο τα πλήθη (φύσει εγκληματικά), απoτελoύvrαι από άτομα εγκλη ματικών τάσεων ή που ακολουθούν δυνητικούς εγκληματίες) και τέλος (γ) όψεις