De andere Jihad

Ten Have Nahas- de andere jihad-1 1 26-03-2007 10:25:59 Deze bladzijde is met opzet leeg gelaten Ten Have Nahas- de...

Author: Omar Nahas ; in samenw. met Miriam Bouwens.

15 downloads 676 Views 1MB Size Report

This content was uploaded by our users and we assume good faith they have the permission to share this book. If you own the copyright to this book and it is wrongfully on our website, we offer a simple DMCA procedure to remove your content from our site. Start by pressing the button below!
Report copyright / DMCA form

DOWNLOAD PDF

Ten Have Nahas- de andere jihad-1 1

26-03-2007 10:25:59

Deze bladzijde is met opzet leeg gelaten


26-03-2007 10:26:00

en w Bo er uw kin en g m s et

ia ir

M

in

sa m

s ha Na

m

ar Om Ten Have Nahas- de andere jihad-3 3

26-03-2007 10:26:00



26-03-2007 10:26:00

e r e nd a e D


d a h i J

26-03-2007 10:26:00

Wat ik deed Vooraf p. 9 Intro p. 15

Hoofdstuk

➊ p. 23

Wat kan ik weten? Hoofdstuk

➋ p. 37

A van Allah p. 40 B van Bekering p. 42 C van Cultuur p. 45 D van Denken p. 48 E van Ethiek p. 50 F van Fundamentalisme p. 52 G van Geloof p. 54 H van Hygiëne p. 56 I

van Islam p. 58

J

van Jihad p. 59

K van Koran p. 61 L van Liefde p. 63 M van Mensenrechten p. 66 N van Noord-Zuid p. 69 O van Opvang p. 71 P van Progressief p. 73 Q van Quatsch p. 75 R van Religie p. 76 S van Schepping p. 79 T van Theologie p. 81 U van Universeel p. 84 V van Vrijheid p. 86 W van Wereld p. 89 X van Xenofoob p. 92 Y van Y-chromosoom p. 94 Z van Zekerheid p. 96


26-03-2007 10:26:01

Wat moet ik doen? Hoofdstuk

➌ p. 99

Wat mag ik hopen? Hoofdstuk

➍ p. 111

Bijlage: Websites voor jou p. 115


26-03-2007 10:26:01



26-03-2007 10:26:01

Vooraf Moslim zijn in Europa aan het begin van de 21e eeuw. Hoe doe je dat? Je religie, je cultuur en je levensstijl staan voortdurend ter discussie. Hoe voelt dat? Niet-moslimvrienden stellen je vragen over je geloof. Wat zeg je? Zelf denk je anders over geloofskwesties dan je ouders. Wat geloof je zelf?


26-03-2007 10:26:01

Lamya (21) Lamya is een Nederlandse van Marokkaanse afkomst. Ze behoort tot de moslimjongeren die willen leven volgens de regels van de Koran, maar die wel een moderne hijab (sluier) aan willen. Ze zoekt in de islamitische bronnen – vooral de Koran en de Hadith – naar een uitleg van haar geloof die bij haar en deze tijd past. Ze is een slimme meid die kan relativeren, maar de kennis mist om vaak gehoorde beschuldigingen over de islam tegen te spreken. Hierdoor heeft ze moeite zichzelf staande te houden in deze tijd van verharding. Het lukt haar niet om op school en in haar vriendengroep mee te doen met het debat over de islam. Ze worstelt met zichzelf: ‘Mensen vragen me of ongehoorzame meisjes en vrouwen thuis volgens de Koran opgesloten moeten worden. Wat moet ik in godsnaam zeggen? Als ik ja zeg, zeggen ze: “Zie je wel de islam discrimineert vrouwen.” Als ik nee zeg dan lieg ik, want het staat in de Koran. Ik denk dan: laat me met rust, ik praat er niet over.’ Husain (19) Husain is geboren als Tom. Een Vlaamse christelijke jongen die zich bekeerd heeft tot de islam. Hij voelt zich aangetrokken tot een groep jongeren die in de ban van het islamitische fundamentalisme dreigen te raken. Hij heeft behoefte aan een alternatief. Husain heeft een enorme kennis van de islam, maar mist de vaardigheid om te relativeren. Hij denkt dat de radicale jongeren met wie hij bijna dagelijks optrekt, de waarheid in pacht hebben. Hij heeft ook moeite het gezag van zijn leraren op school te accepteren. ‘Ik ben nu een moslim. Moet ik naar een niet-gelovige leraar luisteren? Bij wis- en scheikunde lukt dat wel, maar bij godsdienst of geschiedenis niet. Die man heeft toch andere waarden en normen dan ik. Iets aannemen van een kafir? Ik zeg je ronduit dat ik daar moeite mee heb.’ Het idee dat er ook andere, tolerantere interpretaties van de

10


26-03-2007 10:26:02

islam bestaan, wuift hij weg. Zíjn uitleg van de Koran is de enig juiste. Denkt hij. Iedereen spreekt over dé islam, dé moslim. De moslim, dat ben jij! Iedereen, dat is de beleidsmaker in zijn prachtige kantoor op zijn ministerie, maar ook de halfdronken zwetser in een buurtcafé. De een vindt moslims hulpbehoevende stakkers met opgestapelde achterstand, lui met te veel tekortkomingen om als volwaardige burgers mee te kunnen draaien in de westerse maatschappij. De volgende roept dat de hedendaagse agressie en criminaliteit afkomstig zijn van moslimjongeren. En sommige mensen vinden elke jongen met een sporttas al verdacht. Dat beeld is misschien zwart-wit, maar het zegt wel iets over de manier waarop er over jou wordt gedacht en gesproken. Sla een krant open en lees hartverscheurende berichten over de zielige figuur die moslim heet en tussen wal en schip spartelt. Raadpleeg een rapport van de overheid over radicaliserende moslimjongeren en laat je hart terroriseren door het doemscenario van jonge moslims die met geweld de hele wereld willen veroveren. Klopt deze zwartgallige schets van de jonge generatie moslims? Herken jij jezelf in dit stereotype of juist helemaal niet? Heb jij het gevoel dat jouw religie, cultuur en levensstijl heel anders zijn dan hoe de media erover schrijven, maar dat je het niet krijgt uitgelegd? Moet jij je ook verantwoorden voor de hoofddoek van je zus, of uitleggen dat jij de moord op de Nederlandse filmmaker Theo van Gogh (2004) afkeurt, maar tegelijkertijd het beledigend vindt dat hij moslims ‘geitenneukers’ noemde? Kun jij je voldoende weren tegen onwaarheden en beschuldigingen? Gebrek aan kennis van de islam is bij de meeste niet-moslims

11


26-03-2007 10:26:02

groot. Maar misschien is het gebrek aan kennis van jouw kant wel bijna net zo groot en belemmert dát je om jouw visie en gevoelens goed over te kunnen brengen. Mijn beeld is anders. Ik zie Europese moslimjongeren als individuen met een inspirerend erfgoed, genoeg capaciteiten en een goed toekomstperspectief. Een bevolkingsgroep die een prachtige, vreedzame en tolerante wereld gaat opbouwen. Je kunt een voorbeeld vinden in de geschiedenis. In de achtste eeuw veroverden moslims delen van Zuid-Spanje. Latere generaties moslims lieten tussen de achtste en de vijftiende eeuw een bijzondere cultuur na in het Spaanse Andalusië. Denk maar eens aan het Alhambra, dat prachtige paleis in Granada! Moslims waren niet alleen goed in architectuur, wiskunde, medicijnen en filosofie. Ze werkten ook aan een tolerante maatschappij. De moslims van nu kunnen ook hun bijdrage leveren aan de westerse cultuur! Eén ding is zeker. Niets komt vanzelf. Er is werk aan de winkel. Daarom dit boek. Of je door anderen als ‘goede moslim’ wordt gezien is nu even niet van belang. Het gaat er om dat jíj weet waar je over praat als je het over de islam hebt, en vervolgens tot een keuze komt over wat jíj wenst te geloven. Jij moet jezelf een goede moslim vinden, niet anderen. Met andere woorden: vorm jóuw interpretatie van de islam, jóuw versie van de waarheid. Belangrijk is dat we samen – ik als schrijver en jij als lezer – met elkaar in contact komen door middel van woorden, zinnen en ideeën. Ik zal je mijn levensverhaal vertellen en mijn ervaringen met je delen. Ik ben een mens, net als jij. Ik heb mijn wereldbeeld, jij het jouwe. Of wij iets gemeenschappelijks hebben in onze manier van denken en in onze

12


26-03-2007 10:26:02

toekomstvisie, kun je ontdekken in dit boek. Denk erover na, praat erover met je omgeving. Dit is namelijk geen leesboek maar een doe-, praaten nadenkboek. Misschien is jouw verhaal anders dan dat van Lamya of Husain. Misschien is jouw manier van denken of zijn jouw zorgen anders dan die welke in dit boek aan de orde komen. Dat kan. Gelukkig maar dat dat kan. Het is het bewijs dat de ene moslimjongere de andere niet is. Lees het boek als het verhaal van een ander mens, met af en toe een uitstapje naar je eigen verhaal. Ideeën ontwikkelen zich door gesprek. Door te luisteren naar andere meningen, vorm je die van jezelf. Ik heb dit boek geschreven in de hoop dat een doe, praaten nadenkboek als dit je helpt bij het vormen van je eigen mening. En als je mening af en toe verandert, geeft dat aan dat je bent gegroeid. Mooi, zo hoort het. Zelfontwikkeling en zelfontplooiing, die wens ik je van harte toe. Wie nooit van opvatting is veranderd, heeft immers weinig geleerd. Omar Nahas ◆ Antwerpen, januari 2007

13


26-03-2007 10:26:03



26-03-2007 10:26:03

Intro Dit boek is bedoeld voor iedereen die openstaat voor een vernieuwende manier van denken over de islam en de emancipatie van moslims in Europa. In de eerste plaats is het een boek voor moslimjongeren. Maar ook voor niet-moslims, zoekers, doeners, denkers, wereldverbeteraars en voor iedereen die jong van geest is. Het is geschreven voor iedereen die de uitgangspunten van de islam respecteert en meer wil horen over ándere interpretaties. Voor iedereen die met een positieve blik de meerwaarde van deze religie wil ontdekken. Waarom zou je moeite doen om dit boek te lezen? Omdat dit jou en de maatschappij iets oplevert. Je wordt aan het denken gezet. Waar je vervolgens ook zult uitkomen, je zult gegroeid zijn. In je persoonlijke denkproces, in je persoonlijke ontwikkeling. Dit boek houdt zich niet bezig met de belangen van bepaalde groepen, bijvoorbeeld moslimvrouwen of imams in België en Nederland. Iedereen moet de kans krijgen zich te ontplooien. Jij, maar ook de ander, moet daarin een eerlijke kans krijgen. Hinder elkaar daarbij niet. Dat is de emancipatie van moslims die ik voor ogen heb. Kennis en dialoog zijn de middelen om aan die emancipatie te werken. En dat is hard werken. Emancipatie komt niet tot stand omdat die op papier zo goed klinkt. Er gebeurt pas iets als je iets met je kennis dóet. Ideeën uitproberen, bijschaven, gedachten weggooien die je afkeurt en ideeën koesteren die bij je passen. Luisteren, de dialoog aangaan, kennis opdoen en dan je keuzes maken. Idealen zijn mooi als je er een beter leven mee bereikt. Alleen dan komt de schoonheid van nieuwe ideeën tot haar recht.

15


26-03-2007 10:26:03

Ik schrok van mezelf toen ik een jaar of dertig werd. Ik begon namelijk anders te denken dan veel moslims om me heen en dat maakte me bang. Die angst is voorbij. Miljoenen moslimjongeren leven tegenwoordig in een vergelijkbare situatie als ik toen. Lang gekoesterde visies op de islam zijn vaak over hun houdbaarheidsdatum heen. Deze tijd vraagt om een nieuw recept voor levensvragen. Jouw generatie heeft vaak moeite met de beperkte vrijheid die je van je islamitische omgeving krijgt om je eigen mening te vormen en te uiten. Ze heeft ook moeite met de verhouding tussen jou als moslim en je vaak niet-islamitische omgeving. Hoe moet de islam omgaan met vraagstukken als gemengde relaties, migratie, atheïsme, de toegankelijkheid van internet, abortus enzovoorts? Net als jij zijn er miljoenen moslims die geen bevredigende antwoorden krijgen van de gevestigde islamitische geleerden. Een deel van hen ontwikkelt een nieuwe vorm van islam. Er zijn bijvoorbeeld jongeren die het onderscheid tussen soenniet en sjiiet niet meer willen maken. Zij zeggen: ‘Wij zijn allemaal moslims en daarmee uit.’ Weer anderen zeggen hun religie vaarwel en waaien met alle winden mee. Begrijp me goed: als je bewust kiest voor een andere visie op het leven en afscheid neemt van je geloof, is dat jouw keuze. Maar het is pijnlijk en jammer als je die keuze maakt, omdat je een starre religieuze kliek van je geloof wegduwt. Als je geen mogelijkheid ziet om de antwoorden op jouw vragen in de Koran terug te vinden en je daarom je geloof vaarwel zegt. Heb je het gevoel dat je je onbruikbare regels laat voorschrijven, dan wordt het tijd om met een andere bril naar de islam te kijken. Dit boek is het montuur voor die nieuwe bril. Afhaken is met dat nieuwe montuur misschien niet meer nodig. Laat ons moslims niet gebeuren wat er met veel van mijn

16


26-03-2007 10:26:04

katholieke vrienden hier in Europa is gebeurd. Hun kerk kwam stukje bij beetje steeds verder van de mensen af te staan. Ze hanteerde een andere taal en voelde de behoefte van de mensen niet meer aan. Dit leidde tot een kloof tussen de kerk en de gelovige die tot op de dag van vandaag nog bestaat. Ik wil hier geen kerken of kerkverlaters verdedigen. Feit blijft dat er fouten zijn gemaakt, die de band tussen de kerk en de (gelovige) mens ernstig hebben verzwakt. Ik heb het idee dat zich in de islam een vergelijkbare situatie aan het ontwikkelen is. De imams spreken de taal van jonge moslims vaak niet. Soms letterlijk, dan spreken zij geen Nederlands, maar vaker figuurlijk. Ze snappen jouw problemen niet en komen met dooddoeners waar je niks mee kunt. Die ontwikkeling baart mij als gelovige grote zorgen. Ik hoop dat wij het niet zover laten komen. Laten wij met beide benen in de werkelijkheid staan en tijdig inspelen op de ontwikkelingen in Europa. Het Europa waar wij wonen. Ik wil mij niet laten vervreemden van mijn eigen religie, door wie dan ook. Ik wil de islam zoals ik die ken, oppoetsen en opfrissen, zodat deze bron van goedheid weer zichtbaar wordt. Sinds mijn aankomst in Europa in 1989 heeft het emancipatievraagstuk van moslims in dit werelddeel mij beziggehouden. Ik wilde achterhalen hoe de relatie van deze groep tot de islam is te doorgronden en te verbeteren. Na talloze gesprekken met moslims, christenen, joden en atheïsten meen ik daar een model voor gevonden te hebben. De praktijk en de tijd zullen de toetssteen voor dat model zijn. Gesprekken zullen voor aanpassingen zorgen. Mijn geloof is niet statisch – mijn islam is dynamisch, is in beweging. Herken jij je in de volgende stellingen?

17


26-03-2007 10:26:04

◆ Ik vind dat ik te weinig weet. ◆ Ik vind dat mensen van mening mogen verschillen. ◆ Ik kan niet discussiëren met niet-moslims. Ja? Dan is dit boek geschikt voor jou. Ik leg de stellingen nog even kort uit. Ik vind dat ik te weinig weet Veel Europeanen, zowel moslims als niet-moslims, erkennen dat hun informatie ontoereikend is om een gefundeerde mening over de islam te kunnen vormen. Wil je over levensvragen iets zinnigs kunnen zeggen, dan zul je meer over de islam moeten weten. Lamya (zie voorwoord) wil dat. Ze is bewust op zoek naar kennis. Ze is een intelligente Marokkaanse studente en een gelovige moslima. Tijdens mijn colleges over ‘de islam en maatschappelijke vraagstukken’ aan haar hogeschool was zij vaak stil. Omar: ‘Lamya, waarom houd jij je zo afzijdig in onze discussies?’ Lamya: ‘Ik weet hier niet genoeg van om mee te discussiëren. Ik zwijg liever dan dat ik domme dingen zeg.’ Lamya heeft veel lotgenoten. Bruikbare kennis van de islam om een heldere visie te ontwikkelen op de vragen van deze tijd, is in Europa echt wel aanwezig. Maar die sijpelt niet door naar ‘gewone’ burgers zoals zij, haar niet-islamitische klasgenoten en vriendinnen. Het abc van hoofdstuk twee geeft je die nodige basiskennis van de islam in een nieuw jasje. Ik vind dat mensen van mening mogen verschillen Moslims in Europa vormen geen eenheid. Zij denken niet allemaal hetzelfde. Dat doen christenen ook niet, maar dat

18


26-03-2007 10:26:05

vergeten mensen vaak. Wat een ayatollah in Iran beweert, zal ook wel jouw standpunt zijn, denken ze. Dat dit lang niet altijd waar is, zien ze voor het gemak maar even over het hoofd. Het moet wel simpel blijven, toch? Thijs: ‘Ik dacht dat jullie moslims allemaal hetzelfde zijn, maar nu hoorde ik op de tv iets over sjiieten en soennieten. Zijn die verschillend?’ Husain: ‘Ja man, een katholiek en een protestant geloven toch ook niet hetzelfde, maar zijn beiden wel christenen.’ Dat er binnen de moslimwereld net zo goed verschillende stromingen of zuilen zijn als in de christelijke wereld, kon Husain als ex-katholiek goed uitleggen. Interpretaties kunnen en mogen immers verschillen. Dit boek houdt rekening met die meningsverschillen. Ik kan niet discussiëren met niet-moslims In de Europese multiculturele samenleving is er voortdurend contact tussen mensen met verschillende normen en waarden. Dat kan botsen. Hoe kun je zo’n botsing verzachten? Bijvoorbeeld door je eigen verhaal of dat van iemand anders in de groep als gespreksstof te nemen. Lamya: ‘Ik geloof dat ik het begin door te krijgen. Ze vroegen me op school wat er in de Koran staat over uithuwelijken. Ik heb ze verteld dat ik dat niet precies weet, maar dat ik ze wel kon vertellen hoe ík erover denk. Dat werd een goed gesprek. Geen gedram. De klas en ik stonden eigenlijk heel dicht bij elkaar in hoe we erover dachten.’ De Duitse filosoof Immanuel Kant (1724-1804) stelde voortdurend vragen. Volgens hem waren de drie belangrijkste

19


26-03-2007 10:26:05

vragen: Wat kan ik weten? Wat moet ik doen? Wat mag ik hopen? Ik heb die drie vragen gebruikt als leidraad voor de hoofdstukken twee, drie en vier. Maar ik begin met mijn eigen levensverhaal in hoofdstuk één. Ik geef een kort overzicht van wat je in de verschillende hoofdstukken kunt lezen. Hoofdstuk 1 — Wat ik deed In dit hoofdstuk vertel ik over mijn ervaringen toen ik in 1989 in België aankwam en later naar Nederland ging. De kans is groot dat jij in mijn verhaal iets van jouw eigen geschiedenis terugleest. Mijn ervaringen hebben mijn visie veranderd. Ik ben rijker en toleranter geworden door wat ik heb geleerd. Hoofdstuk 2 — Wat kan ik weten? Dit hoofdstuk is een abc van de islam. Dit abc heb ik samen met Lamya, Husain en vele andere jongeren samengesteld. Door meer te weten kun je op nieuwe gedachten komen. En met die nieuwe gedachten sta je sterker in je schoenen. Je kunt dan bewuster keuzes maken in je geloof. Hoofdstuk 3 — Wat moet ik doen? Met behulp van dit hoofdstuk kun je onderzoeken wat jíj kunt doen met bijvoorbeeld je vrienden, klasgenoten of mensen op je werk. Hoe jij van de islam weer een tolerante boodschap van vrede kunt maken en hoe jij kunt meewerken aan een samenleving waarin mensen elkaar accepteren, respecteren en elkaar het beste gunnen. Hoofdstuk 4 — Wat mag ik hopen? De eenentwintigste eeuw is nog maar net begonnen. In dit hoofdstuk geef ik mijn visie op de toekomst. Hoe we progressieve ideeën over de islam omzetten in daden. Niet praten, maar doen! 20


26-03-2007 10:26:05

Tot slot nog een opmerking. In dit boek gebruik ik meestal de Koranvertaling van Fred Leemhuis (Houten 2002). Soms heb ik voor een eigen vertaling van de Koran gekozen om de moderne betekenis van een tekst te benadrukken. Waar ik dat deed, heb ik dat duidelijk vermeld.

21


26-03-2007 10:26:05



26-03-2007 10:26:06

H o

de ed

o

st u k

W at

ik

fd

1 Mijn opvattingen zijn tussen mijn vijfentwintigste en veertigste jaar voortdurend veranderd. Omdat de kans groot is dat jij als moslimjongere (deels) dezelfde ontwikkeling doormaakt als ik, begin ik dit boek met mijn eigen verhaal. Waarom voelde ik steeds meer verwijdering van mijn moslimvrienden? En hoe ben ik omgegaan met mijn verdriet daarover? Leeftijd: 25 Op een zomerse avond in 1989 landde er een vliegtuig in Brussel met tientallen passagiers aan boord, van wie de meeste Arabieren waren. Het vliegtuig kwam uit Damascus, de hoofdstad van Syrië. Ik was een van de passagiers, vijfentwintig jaar oud, een jongeman die geen toekomst meer zag in zijn geboorteland, vol verwachting over wat er komen zou. Ik werd opgewacht door een landgenoot die in België woonde. Hij nam mij mee naar zijn appartement in het centrum van Brussel, toen nog in een straat met veel vervallen gebouwen en opvallend veel vreemdelingen. Na een warme maaltijd nam ik een frisse douche. Het stof van Damascus en

23


26-03-2007 10:26:06

het Arabische zweet gleed met de eerste druppels Europees water van mijn lijf. De volgende ochtend was ik klaar voor nieuwe westerse stoffigheid. Mijn kennis nam me mee naar zijn winkel in Molenbeek, een Arabisch-Marokkaanse wijk in Brussel. Dat was mijn eerste confrontatie met de getto’s in Europa. Getto Zwijgend slikte ik mijn verbazing in. In mijn hoofd galmde de vraag: ‘Hoe komt deze Noord-Afrikaanse wijk midden in Brussel terecht?’ Ik wist toen nog niet dat veel bewoners van die wijk zich afvroegen hoe de Belgische hoofdstad om hun wijk kwam te staan! Kinderen die in deze wijk opgroeiden, wisten niet dat er buiten hun wijk nog een ander België bestond. Een ander België met een ander soort mensen die – bij wijze van spreken om de hoek – zo anders leefden. Na een minutenlange stilte begon ik te vragen. In Damascus wonen de Europeanen en rijke Syriërs in dezelfde chique wijken. Waarom wonen deze Arabieren niet gewoon tussen de Belgen? Waren deze immigranten echt zo achtergesteld als ze eruitzagen? Mijn gastheer kon mijn vragen niet beantwoorden. Hij was tien jaar daarvoor vanuit Syrië naar Europa gekomen om arts te worden en alles wat hij mij te zeggen had was: ‘Het gaat er hier hard aan toe.’ Ik zweeg. Na een week vol verbazing en vertwijfeling besloot ik te vertrekken uit het milieu waarin ik beland was. Ik was naar Europa gekomen om vooruitgang in mijn leven te boeken. Dit Brusselse getto betekende een duidelijke achteruitgang. Ik pakte mijn spullen en ging naar Nederland. Nederlands Ik ging talen en culturen van het Midden-Oosten studeren aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Ik worstelde met

24


26-03-2007 10:26:06

het Nederlands en dat leverde een hoop frustraties op. Ik kon mijn gedachten niet meer in taal omzetten. Door een vreemde taal te moeten gebruiken, verloor ik de macht om genuanceerd te formuleren, iets wat ik wél kon in het Arabisch. Als jij ook bent grootgebracht in een andere taal dan die je op school moet spreken, zul je dit gevoel herkennen. Ik moest me neerleggen bij een onderwijssysteem dat niet de kennis toetst die je in je hoofd hebt, maar de correcte uiting van je ideeën in het Nederlands beoordeelt. Dat betekende een serie frustrerend lage cijfers. Maar niet voor lang. Ik wist dat ik aan het werk moest. De taal is het gezicht van je ideeën. Als je een kinderlijke taal spreekt, lijkt het algauw of je ook een kinderlijke gedachtewereld hebt. Ik besloot opnieuw kind te worden en al lerend te groeien in mijn nieuwe omgeving. Nieuwsgierig en onbevangen ging ik met woorden spelen en liet me graag corrigeren. Langzaam herstelde zich mijn vermogen om me uit te drukken. Ik begon me weer in staat te voelen om me te uiten op mijn eigen denkniveau. Het gezicht van mijn ideeën was weer volwassen geworden. Belangrijk voor mij en mijn omgeving, maar ook voor mijn studiedecaan. Samen met haar stelde ik toen een studieprogramma samen. Ik ging niet alleen colleges in Nijmegen volgen, maar studeerde ook sociologie aan de Universiteit van Amsterdam. Uiteindelijk ben ik in beide studierichtingen afgestudeerd. Litteken In 1990 brak de Eerste Golfoorlog uit. Irak viel Koeweit binnen en mijn wereld viel in duigen. Die oorlog werd een litteken voor de rest van mijn leven. Toen Irak een paar jaar eerder de oorlog verklaarde aan buurland Iran, was dat ook al heel pijnlijk geweest voor mijn trots als islamitische

25


26-03-2007 10:26:07

jongeman. Stel je voor: twee islamitische landen samen in gevecht! Het was voor mij, net als voor miljoenen andere moslims, niet te begrijpen. Het vage beeld dat veel niet-moslims in Nederland en Vlaanderen van de islam hadden, werd gekleurd door de oorlog tussen Irak en Iran en de eerste Golfoorlog. Ze werd een raar, allesvernietigend virus dat de mensheid herhaaldelijk in bloedbaden onderdompelt. Vooroordelen in de westerse maatschappij over de islam waren net een dikke puist die opeens openbarst door een onverwachte stoot. Net als menige andere moslim in Europa voelde ik me een ventilatieluik dat gebruikt werd voor het ongenoegen van anderen over de islam. Zin en onzin vulden de media. Artikelen en meningen van deskundigen en niet-deskundigen, al dan niet gefundeerd, begonnen Europa te overspoelen. Iedereen meende opeens precies te weten hoe de islam dacht over de positie van vrouwen, homo’s, ongelovigen of Joden. De islam en het liefst alle religies moesten een privézaak worden. Men dacht dat als de politiek zich niet meer met de godsdienst zou bemoeien en de godsdienst niet meer met de politiek, de problemen vanzelf zouden oplossen. Velen vonden de scheiding van religie en staat zoals Europa die kent, de enige oplossing voor alle kwalen van de beschaving. Achter de twee vechtende partijen Irak en Iran stonden immers gigantische religieuze apparaten die de oorlog rechtvaardigden. Volgens veel westerlingen zou de mens juist bevrijd moeten zijn van zijn religieuze ketenen. En dat gold ook, nee juist, voor de moslims in Europa. Uit die tijd stamt mijn besef dat het westerse idee van emancipatie weinig plaats laat voor andere vormen van bevrijding. En vanuit datzelfde besef groeide mijn vaste overtuiging dat

26


26-03-2007 10:26:07

er ernstige scheefgroei is tussen de islam waar ik veel van houd en het beeld dat veel Europeanen van de islam hebben. Theorie en praktijk Ik was vijfentwintig en zag om me heen het schrille contrast tussen de theorie van de islam en het gedrag van moslims in de praktijk. De islam zoals ik die toen opvatte, was de leidraad, de levensweg. Ik hanteerde hierbij twee principiële uitgangspunten: 1 Ik ging ervan uit dat islamitische geleerden in hun teksten en preken de Koran, de uitspraken van de profeet Mohammed en andere bronnen op een zuivere manier weergeven. 2 Ik noemde iemand moslim als hij getuigt dat God één is en Mohammed zijn boodschapper. Langzaam ging ik die uitgangspunten relativeren. Eerst dacht ik dat islamitische geleerden er niet verantwoordelijk voor zijn als mensen de regels van de islam niet toepassen en zich van de ziel van de islam verwijderen. Later ging ik beseffen dat de Koran heilig is, maar mensen, zowel geleerden als gewone moslims, iets verkeerd kunnen interpreteren. (Moslim)geleerden kunnen dus best af en toe een foutje maken. Zo waren er die in hun interpretatie van de Koran de ergste uitspraken deden over Joden, toen de staat Israël in 1948 werd gesticht. Maar de profeet Mohammed heeft in zijn tijd nooit gegeneraliseerd over Joden of over wie dan ook. Dat deden die geleerden wel. Niet goed, wel gebeurd. Het drong steeds meer tot mij door dat mensen onderling verschillen in de mate waarin zij de regels volgen en zij de kern van de islam interpreteren. Zij zijn geen lopende Korans. Helaas zijn niet alle moslims lieverdjes, dat weet ik inmiddels maar al te goed.

27


26-03-2007 10:26:07

Daden Een mens bekijkt de wereld om zich heen en ontwikkelt van daaruit zijn principes of uitgangspunten. Ooit dacht ik dat als je verklaarde dat je moslim bent, je daarmee volledig te vertrouwen was. Ik keek niet naar wat iemand deed. Als iemand zei dat hij of zij moslim was, was dat voor mij voldoende om van zijn of haar goedheid en eerlijkheid uit te gaan. Ik had beter naar iemands daden kunnen kijken en minder waarde moeten hechten aan het zinnetje: ‘Ik ben moslim.’ Ken je het Engelse spreekwoord Action speaks louder than words (daden zeggen meer dan woorden)? Hartstikke waar. Met de uitgangspunten die je in de loop van je leven ontwikkelt, kijk je met jóúw bril naar de wereld en met die bril kan je maar tot een bepaalde horizon zien. Met andere woorden, wat achter die horizon ligt, dus wat buiten je kader valt, zie je niet. Pas veel later kwam ik op het idee dat als ik eens een andere bril zou opzetten, ik misschien nieuwe ontdekkingen zou doen. Dat bleek zo te zijn. Ik las dezelfde teksten, maar zag dat er ook andere uitleg mogelijk was. Voor mij was dat: Wow! En dat is wat ik bedoel met échte emancipatie. Moslims stelen niet Het was in diezelfde tijd dat ik verbaasd was als ik moslims tegenkwam die zich misdroegen. Een moslim hoort zich immers goed te gedragen. Ze liegen niet, stelen niet en zijn altijd en tegen iedereen eerlijk. De waarheid was héél anders. Het gedrag van deze Europese moslims blijkt uit het relatief hoge percentage van hen dat in contact komt met politie en justitie voor (kleine) criminaliteit zoals diefstal of huiselijk geweld. Ik begon mensen die als moslim zijn geboren en opgevoed, maar op latere leeftijd los van God komen, als een potentieel

28


26-03-2007 10:26:08

gevaar voor de maatschappij te zien. Hoezo? Nou, het leek mij dat vrees voor God de enige leidraad is om je goed te gedragen. Ik dacht dat voor mensen bij wie die angst wegvalt er geen innerlijke rem meer bestaat om niet te stelen, te liegen en te bedriegen. Zo was volgens mij de situatie van ontspoorde moslimjongeren in Europa. Ze waren in een cultuur terechtgekomen waar de islam geen leidraad is. Sommigen waren daarom het morele spoor bijster geraakt. Zij hadden de islam niet vervangen door een andere set van waarden en normen en waren zo op sociaal onaanvaardbare wegen beland. Dat was mijn wereldbeeld toen ik vijfentwintig was. Naïef? Idealistisch? Ik had nog niet bedacht dat sommige islamitische geleerden allerlei onjuistheden kunnen vertellen en zo oneerlijkheid tegenover zowel moslims als niet-moslims in de hand werken. Nu weet ik dat informatie die wij van hen krijgen elementen kan bevatten die niet berusten op erkende bronnen. Toentertijd was ik nog niet op dat idee gekomen. Ik nam elk geschreven woord van imams en schriftgeleerden voor zoete koek aan en accepteerde kritiekloos hun visie. Ook had ik nog niet bedacht dat de theorie van de islam zelf aan verandering onderhevig is en dat die net als ieder mens in de loop van de tijd verandert. Leeftijd: 30 Op mijn dertigste begon mijn blik op de wereld zich te verbreden. Ik reisde veel en zag eerlijke en oneerlijke mensen uit diverse volkeren, culturen en religies. Ik begreep toen dat oneerlijk zijn heus niet alleen bij moslims voorkwam. Christenen, joden, humanisten of anderen maakten er net zo’n potje van. In die religies of levensbeschouwingen worden list en bedrog net zo hard afgekeurd. Er moesten dus meer en ingewikkelder factoren zijn die mensen oneerlijk of crimineel

29


26-03-2007 10:26:08

maken dan de mate waarin zij de islam aanhangen. Maar welke dan wel? Ik kwam tot de conclusie dat de praktijk van alledag, zeg maar iemands levensomstandigheden, belangrijker is voor een gezond functioneren dan zijn religieuze overtuiging. Ben je arm of rijk, leef je in oorlog of in vrede, word je in je sociale milieu gerespecteerd of niet, dat soort elementen beïnvloeden je leven meer en zijn van doorslaggevender belang dan je geloof. Die elementen bepalen hoe je omgaat met normen en waarden. Salaam Ook in de tijd van Mohammed woonden er op aarde mensen met verschillende religies en culturen. De Koran schrijft: Koran 22:40 ‘En als God de mensen elkaar niet had laten weerhouden dan waren kluizenaarsverblijven, kerken, synagogen en moskeeën waarin Gods naam vaak genoemd wordt, zeker verwoest.’ Imam Tabari, een bekende geleerde uit de negende eeuw, plaatste alle mogelijke betekenissen van deze passage naast elkaar en concludeerde dat het hier gaat om het stoppen van allerlei vormen van onderdrukking van mensen door andere mensen. En let op: de Koran spreekt over ‘mensen’. Níét over ‘gelovigen’. Mensen hebben andere mensen nodig, gelovig of niet. Is dat geen echte ontdekking? Ik kwam dus verder dan tussen mijn vijfentwintigste en mijn dertigste. Mijn wereldbeeld was completer. Ik was minder idealist en meer realist geworden. Me bewuster van het feit

30


26-03-2007 10:26:09

dat mensen in staat zijn goed én kwaad te doen. Elkaar kunnen helpen, maar elkaar ook kunnen onderdrukken of zelfs vermoorden. Dat geldt voor moslims onderling en voor relaties tussen moslims met niet-moslims. Dat neemt niet weg dat de kernboodschap van de islam het stichten van vrede is. Vrede met een hoofdletter V. Niet: vrede voor moslims. Vrede voor ieder mens: gelovigen, anders-gelovigen en niet-gelovigen. In vrede kan je als mens pas optimaal functioneren en pas dan kun je zelf kiezen of je de islam wilt aanhangen, een andere godsdienst of helemaal geen. Islam, vrede sluiten of in vrede leven, is afgeleid van Salaam: Vrede. Het woord moslim heeft de aartsvader Abraham uitgevonden: moslim, de vredige of de vredelievende. Leeftijd: 35 Inmiddels was ik vijfendertig, maar was ik met die nieuw opgedane kennis nog niet dichter bij mijn eigen innerlijke vrede gekomen. Ze zeggen dat een mens een product van zijn tijd en omgeving is. Daar zit wel een kern van waarheid in. In die tijd viel de Sovjet-Unie het noorden van Afghanistan aan. Alweer oorlog. Alweer jihad. Nachtenlang kon ik er niet van slapen. Die oorlog en later de aanslagen van 9/11 hebben mij mede gevormd. Wij zijn allemaal beïnvloed door 11 september 2001. Ik dus ook. Mijn visie als moslimdenker is na die aanslagen veranderd. In de maatschappelijke discussies die erop volgden, ontdekte ik bijvoorbeeld hoe bevooroordeeld sommige Europeanen zijn, of waren geworden, met betrekking tot de islam. Maar ik ontdekte ook hoe sommige gelovigen de heilige teksten scheef interpreteren. Dat was een pijnlijke ontdekking.

31


26-03-2007 10:26:09

De jihad, míjn jihad, heeft niets te maken met het doden van onschuldige mensen. Wie er ook verantwoordelijk is voor de aanslagen van 9/11, ik schrok van de goedkeurende geluiden van sommige imams in Europa. Voor mij is de ware jihad beschreven in: Koran 22:78 ‘En zet jullie voor God in met de inzet die hem toekomt.’ De Arabische tekst is preciezer. Die zegt: ‘Verricht de Jihad, de inzet, voor God, maar alleen de rechtvaardige Jihad.’ Gaat er bij jou dan ook een belletje rinkelen? De rechtvaardige jihad. Er bestaat dus blijkbaar ook een onrechtvaardige jihad. De Koran roept je op je in te zetten voor de rechtvaardige jihad. Time-out Ik wist al langer dat ik anders dacht dan de meeste moslims om mij heen, maar zoveel anders, nee dat wist ik niet. Ik was bang. Ik realiseerde me dat ik degene was die anders was en dat ik bij een minderheid hoorde. Ik voelde me alleen staan. Waren er wel soulmates voor mijn opvattingen? En zo ja, waar waren ze dan? En wat als ik tot de ontdekking zou komen dat ik degene was die verkeerd zat? Mijn wereld stortte in. Ik moest even weg uit deze bedreigende westerse maatschappij en vertrok voor een time-out naar Istanbul. Die retraite heeft me geholpen. Ik las profetenverhalen en zag mijn omgeving weer met andere ogen. Ik hoefde geen imams of geleerden te bezoeken maar ging bij mezelf te rade. Alleen met mijn God vond ik de waarheid. In hoofdstuk 12 van de Koran las ik over de profeet Yousuf die een waarheid zag die de rest niet zag. Mohammed was ook andersdenkend dan de meeste van zijn tijdgenoten en kende

32


26-03-2007 10:26:09

ook angst. Dat las ik in hoofdstuk 74. Ik was dus niet alleen. Lees die hoofdstukken 12 en 74 ook eens. Er valt dan zoveel op zijn plaats. Jouw waarheid Ik raadpleegde veel informatiebronnen naast de Koran. Die hielpen me om deze verwerkingsfase door te komen en mijn angst te overwinnen. Mijn conclusie was dat de Koran één is en dat de boodschap van God één is. Die boodschap was helder. Die heldere informatie werd toch ergens troebel. Waar dan? Volgens mij kwam dat omdat wij als mensen, de ontvangers, verschillen in de perceptie van die boodschap. Laat ik het anders zeggen: wij begrijpen elk iets verschillends als we de heilige teksten lezen. Daar is niets mis mee, al die reflecties zijn verschijningen van dezelfde religie. Er ontstaan alleen problemen als je jóúw waarheid tot énige waarheid verheft en die aan anderen wilt opleggen. Ik heb geleerd dat niet te doen. Daarom is dit boek een boek met míjn bevindingen, míjn reflectie, zonder te beweren dat het de enige waarheid is. Misschien denk je nu: dat klinkt ruimdenkend, maar is dat ook niet een beetje hypocriet? Voor mij niet, het betekent namelijk zeker niet dat een religie net zo veel interpretaties kent als zij volgelingen heeft. Dat zou nergens op slaan. Een godsdienst zonder beperkingen bestaat niet. Ze heeft een kern. Overstijgende waarden die voor alle gelovigen gelden. Dat zijn de geboden en verboden die eenduidig in de Koran en andere bronnen van de islam staan beschreven. Vaste regels waar geen islamitische geleerde of wie dan ook aan kan morrelen. Zoals het verbod op alcohol. Daarnaast zijn er zeeën van ruimte voor ieders

33


26-03-2007 10:26:10

persoonlijke visie, voor ieders persoonlijke geloof. Daar moet je echter wel iets voor over hebben. Je zult een grote zeef moeten pakken, je kennis daarin stoppen en net zo lang filteren en zeven tot je ‘goud’ overhoudt. Mét handhaving van de vaststaande geboden en verboden, krijg je zo jouw islam. Een geëmancipeerde islam. De ruime mogelijkheden die het geloof je daarvoor geeft, zal ik in dit boek duidelijk maken. Brussel Eenmaal terug uit Turkije bezocht ik nog een keer de straat in het Brusselse centrum waar ik ooit in Europa aankwam. Mijn Syrische kennis woonde er niet meer. Met alle andere buitenlanders was hij verdwenen naar elders. Naar een andere achterstandswijk van de hoofdstad of misschien wel de stad of het land uit. De vervallen gebouwen uit de wijk hadden plaatsgemaakt voor moderne Europese architectuur van waaruit over de eenheid van de Europese Unie wordt gewaakt. Het centrum van Brussel had afgerekend met het stof van de vreemdelingen om plaats te maken voor westerse stress. Leeftijd: 40 Eindelijk! Op mijn veertigste had ik het labyrint van zorgen over het lot van moslims in Europa achter me gelaten. Ik had een eigen visie ontwikkeld over hoe wij moslims zouden kunnen emanciperen en ik begon aan dit boek. Ik ben niet meer bang om anders en vernieuwend te denken. Eigenlijk had ik dat al veel eerder kunnen weten. Ik had gewoon de Koran beter moeten lezen. Daar staat immers dat God zelf zijn boek en religie behoedt.

34


26-03-2007 10:26:10

a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z

Koran 15:9 ‘Wij hebben de vermaning neergezonden en Wij waken erover.’ Dit betekent toch dat ik als moslimdenker niet bang hoef te zijn om ideeën van andere moslims tegen te spreken. De Koran zal daar niet onder lijden. Tegenwoordig verdien ik mijn brood met het geven van lezingen en trainingen en het schrijven van boeken met telkens hetzelfde centrale thema: de islam en maatschappelijke vraagstukken in Europa. Ik combineer kennis met persoonlijke ervaringen, vermeng nieuwe inzichten met wetenschappelijke kennis en literatuurstudie. Ik hoop op deze manier bij te dragen tot het rechtzetten van scheefgegroeide ideeën en intolerante denkbeelden.

35


26-03-2007 10:26:10



26-03-2007 10:26:10

o

k

W at

u

ka

st

n

ik

fd

w et

o

en

H

?

abc 2 37


26-03-2007 10:26:11

def jkl pqr vwx


26-03-2007 10:26:11

f ghi l mno r stu x yz 39


26-03-2007 10:26:12

A van ALLAH

A is de eerste letter van het alfabet. De eerste letter van Allah, God, de Ene en Enige. Een gesprek tussen mij en mijn allerbeste vriend en geesteskameraad Wilfried, aan het begin van onze vriendschap. Hij een gelovige katholiek, ik een gelovige moslim. Wilfried: ‘Omar, geloof jij?’ Omar: ‘Ja, en jij?’ Wilfried: ‘Ja, ik wel.’ Omar: ‘En waarín geloof jij dan wel?’ Wilfried: ‘Ik geloof in God, de enige, de schepper van hemel en aarde en van ons allen.’ Omar: ‘Ik ook.’ Dit korte gesprek was voldoende om een hechte verbondenheid te doen ontstaan. Wilfried en ik ontmoeten elkaar in gemeenschappelijkheid. Dat is voor ons het belangrijkste. Joden, christenen en moslims hebben dezelfde visie: God is de ene en enige. Het is dan ook hartstikke interessant om argumenten te verzamelen uit hun drie godsdiensten waarin wordt beweerd dat de God van de drie religies dezelfde God

40


26-03-2007 10:26:12

is. Interessant omdat je in hun boeken net zo gemakkelijk voorbeelden kunt vinden die het tegendeel bewijzen. Maar wat is geloof eigenlijk? Komt geloven alleen neer op argumenten? Op het kunnen overtuigen van de ander? Kom je bij het zoeken naar ‘bewijzen’ niet heel ver af te staan van je eigen gevoel? Koran 17:110 ‘Roept God of roept de Erbarmer aan. Waarmee jullie God ook aanroepen, Hij heeft de mooiste namen. En spreekt niet luidruchtig bij uw gebed en niet overdreven fluisterend. Zoekt naar een manier tussen beiden.’ Er staat ‘de mooiste namen’. Ik moet dan altijd weer denken aan dat gesprekje met Wilfried. Hij noemt God zo, ik noem hem anders. We hebben het echter over dezelfde God en dat is wat telt. Dezelfde God aan wie verschillende mensen verschillende namen geven. Allah heeft zelfs 99 namen. Ik denk niet dat je die allemaal kent. Maar misschien wel meer dan je denkt. Daar kwamen ze op de school van Husain ook achter. Ze speelden het spel ‘Waag de vraag’, een spel om meer over elkaars religie en cultuur te weten te komen. Husain: ‘Jan, kun je een paar namen van Allah noemen?’ Jan: ‘Hoe kan ik dat nou weten? Ik ben geen moslim.’ Husain: ‘Ik zal het je gemakkelijk maken. Ken je iemand van wie de naam begint met Abdul of Abdel?’ Jan: ‘Ik ken alleen Abdul Jabbar, de basketballer. Oh ja, ook nog de eigenaar van die snackbar. Die man heet Abdul Karim.’ Husain: ‘Dan ken je twee namen van Allah. De meeste namen die achter Abdul staan zijn namen van Allah. Abdul

41


26-03-2007 10:26:12

betekent in het Arabisch namelijk “de dienaar van” of “de aanbidder van”. Dus je kent Al Jabbar, dat betekent De Machtige en Al Karim De Vrijgevige.’ Jan: ‘Oh, dan weet ik meer dan ik dacht. Cool!’ Husain: ‘Man, dan moet je eens gaan googelen. Typ “99 namen van Allah” in en je krijgt de hele lijst.’

B van beker ing

Koran 17:110

‘Zegt: Roept God of roept de Erbarmer aan. Waarmee jullie God ook aanroepen, Hij heeft de mooiste namen.’ Als Allah, God, de Ene, de Machtige, de Verhevene één en dezelfde is voor moslims, christenen en joden, hoe zit het dan met sommige moslims en hun bekeringsdrang? Staat er in de Koran of in de uitspraken van Mohammed dat moslims anderen moeten proberen te bekeren? Laten we kijken naar de begrippen ‘bekering’ en ‘da’wa’ zoals die in de Koran worden gebruikt.

42


26-03-2007 10:26:13

Da’wa betekent uitnodiging. Moslims mogen anderen uitnodigen tot de islam. Dat betekent niet dat alle mensen moslim moeten worden. Als je het woord ‘islam’ niet leest als de naam van de religie maar in de betekenis van ‘vredesweg’, dan betekent da’wa dat we de plicht hebben uit te nodigen tot die vrede. Moslim betekent vredesmens of vredelievende. Lees de volgende passage eens: Koran 41:33 (vertaling Omar Nahas) ‘Degene die een positieve boodschap draagt, is degene die tot God uitnodigt, deugdelijk handelt en tegelijkertijd zich als vredelievend mens presenteert. Is er een betere mens dan deze?’ Ondertussen ging mijn vriend Husain als een gek tekeer om andere jongeren te bekeren. Hij vatte da’wa op als zijn plicht van mensen moslims te maken. Terwijl da’wa niets meer en niets minder betekent dan informatieverstrekking over de islam. De mensen moeten zelf beslissen wat ze ermee doen. Koran 5:69 ‘Zij die het jodendom aanhangen, de Sabiërs en de christenen die in God en de laatste dag geloven en deugdelijk handelen, zij hebben voorzeker niets te vrezen, noch zullen zij bedroefd zijn.’ Husain zag dat anders en was boos op mij. Husain: ‘Waar haal je het lef vandaan man, om de teksten zo uit te leggen?’ Omar: ‘Beste Husain, weet jij wel hoe je verschillende Koran-interpretaties kunt vinden?’ Husain: ‘Nee.’

43


26-03-2007 10:26:13

Omar: ‘Oké, dat is ook extra lastig als je geen Arabisch leest en je bent aangewezen op vertalingen in het Engels, Frans of Nederlands. Je zou samen met iemand die wel Arabisch leest op onderzoek kunnen gaan. Zo sta je niet alleen met je vragen. “Waag de vraag” dus.’ Hoe ga je met tegenstrijdige interpretaties om? Progressieve moslims kiezen voor de open benadering, terwijl voor conservatieve moslims de oude uitleg dé waarheid is. Beide kun je in de Koran terugvinden. Beide zijn mogelijk. Jíj kiest. Elke nieuwe uitgave van de Koran is een vertaling van dezelfde oorspronkelijke en in het Arabisch geschreven brontekst. Al die verschillende vertalingen laten je goed zien dat er ruimte is voor meerdere menselijke interpretaties. Benut die ruimte en tolerantie ontstaat vanzelf. Husain deed zo’n onderzoek en kwam tevreden terug. Hij had nu meer kennis en moest toegeven dat zijn uitleg van bepaalde Koranverzen niet de enige mogelijkheid was. Hij was zijn – vaak extreme – standpunten nog steeds trouw, maar erkende wel dat het inderdaad mogelijk is ook iets anders te lezen in de Koran dan hij doet. Toen ik later in Dubai was, trof ik een boek aan met verschillende interpretaties van dezelfde verzen. Ik kocht het en gaf het aan hem. Hij was er blij mee. Als het in een boek staat, zal het wel waar zijn, was zijn opvatting. Ach Husain, dacht ik. Zekerheid krijg je door zelf te ontdekken en te denken. De schrijver van dat boek had hersenen om mee te denken; die heb jij ook.

44


26-03-2007 10:26:13

C van CULT UUR

Koran 49:13

‘Wij hebben jullie tot volkeren en stammen gemaakt opdat jullie elkaar zouden leren kennen.’ Lamya was op vakantie geweest in Marokko en kwam verward terug. ‘Altijd weer die verwijzingen naar de Koran. Voor alles wat ze doen vinden ze een vers, ook als het puur cultuur is. In andere moslimlanden gelden weer andere regels. Hoe zit dat nou? Wat is geloof en wat zijn onze culturele tradities?’ We besloten het verschijnsel vrouwenbesnijdenis eens onder de loep te nemen. Wat is nou cultuur aan dat verschijnsel en wat geloof? Vrouwenbesnijdenis is een goed voorbeeld, omdat veel autochtonen in Europa denken dat dit gebruik bij de islam hoort. Ze komen dan tot de conclusie: die gewoonte is barbaars, dús de islam is barbaars. In werkelijkheid is vrouwenbesnijdenis een verschijnsel, waarbij de cultuur de religie opzij heeft gedrukt. De Koran verbiedt de mens de schepping van God te veranderen. Dat geldt al voor het couperen van oren bij een hond. Laat staan dat je vrouwen gaat besnijden!

45


26-03-2007 10:26:14

Volgens de Koran is het de satan die hiertoe aanzet. Koran 4:119 ‘Ik zal hen tot dwaling brengen, ik zal hun begeerte opwekken, ik zal hen bevelen en zij zullen de oren van hun vee afsnijden, ik zal hen bevelen en zij zullen Gods schepping veranderen.’ Maar vrouwenbesnijdenis komt toch in veel landen waar moslims wonen voor? Ja, dat klopt. Maar een mens handelt niet uit godsdienstige motieven alleen. Een mens en een gemeenschap putten hun regels uit meer dan alleen hun religie. In landen waar meisjes besneden worden, zijn culturele gewoonten op dit punt sterker dan de regels van de islam. Ook al weet een meisje uit een cultuur waar vrouwen worden besneden dat de islam het verbiedt, ze wil niet uitgestoten worden. En dat is precies wat er gebeurt, als ze zich niet zou laten besnijden. En dan is er nog het verschil tussen besnijdenis bij jongens en bij meisjes. Besnijdenis van mannen is volgens de islam geen verplichting. Iemand die niet besneden is, is daarom nog geen mindere moslim. Jongens worden besneden om het voorbeeld van Abraham en Mohammed te volgen. Het gebeurt ook uit hygiënische overwegingen. Besnijdenis heeft volgens sommigen nauwelijks, volgens anderen helemaal geen gevolgen voor de seksuele beleving van mannen. In ieder geval worden geen wezenlijke onderdelen van de geslachtsdelen verwijderd, wat wél het geval is bij vrouwenbesnijdenis. Bij vrouwen is er sprake van verminking. De seksualiteit van vrouwen wordt ernstig aangetast. Als jongere in Europa heb je vaak nog een extra moeilijkheid. Niet alleen voel je de spanning tussen je geloof en je eigen

46


26-03-2007 10:26:14

cultuur, maar ook nog eens de frictie tussen je eigen normen en waarden en de Europese. Dan wordt het nog moeilijker uit te leggen wat bij jouw normen hoort en wat bij die van autochtone Europeanen. Lamya had precies zo’n onderwerp waarbij de normen van haar cultuur, van haar opvattingen over de islam en de normen van de westerse samenleving met elkaar botsen. Ze had een vriendin van wie de moeder nooit getrouwd was. Lamya: ‘Annabel is een schat, maar wel geboren uit een buitenechtelijke seksuele relatie en die is verboden volgens de Koran. Mag ik eigenlijk wel met haar omgaan?’ Het is leuk om te zien hoe die twee meiden met elkaar omgaan! Dat is heus niet verboden. Lamya, maak je geen zorgen. Lees dit vers: Koran 6:164 ‘Niemand is belast met de last van een ander.’ De Koran is glashelder. Het gedrag van een ander wordt jou niet kwalijk genomen. Annabel is niet verantwoordelijk voor het gedrag van haar ouders. Het is puur cultureel bijgeloof dat sommige moslims zo slecht omgaan met buitenechte lijke kinderen. Lamya en Annabel: kwebbel maar gerust verder. Jullie vriendschap is onbelast. Koran 49:13 ‘ …de vroomste onder jullie is de edelmoedigste.’ Tolerantie wordt pas concreet als je elkaar leert kennen, de verschillen herkent en daarna de ander erkent. Kennen, herkennen, erkennen.

47


26-03-2007 10:26:14

D van DENKEN

Husain: ‘Als ik iets niet weet, vraag ik het gewoon aan een imam.’ Lekker gemakkelijk. Maar zo werkt het dus niet. Het is natuurlijk heel goed om iemand met kennis en een goed inschattingsvermogen om raad te vragen, maar de eindverantwoordelijkheid ligt bij jou. Zowel hier op aarde als bij God. Het werkwoord ‘denken’ en de afleidingen daarvan komen achttien keer voor in de Koran. Zegt dat niet genoeg? God beantwoordt vragen en benadrukt tegelijkertijd dat je zelf moet nadenken. Koran 2:219 ‘Zo maakt God aan jullie de tekenen duidelijk. Misschien zullen jullie nadenken.’ Verschuil je dus niet achter de mening van een imam. Sommige jongeren worden hijgerig van de woorden van een extremistische imam. Als die hijgerigheid wordt omgezet in het zaaien van onrust en provocaties, wie is daar dan verantwoordelijk voor? Die imam, die jongere of beiden?

48


26-03-2007 10:26:15

De jongeren die het hardst ‘Allah Akbar’ roepen, hebben hun mening vaak gevormd door halve waarheden en vooroordelen. Met hun geschreeuw, vernielingen en chaos doen zij niets anders dan het bevestigen van vooroordelen bij nietmoslims en in de media. Die horen: chaos en moslimjongeren. Conclusie: Islam is geweld. Bingo! Jij doet daar niet aan mee, maar krijgt daarna wel te horen dat jouw geloof niet deugt. Denken is een instrument dat je kritisch moet gebruiken. Denken alleen is niet genoeg. Start je met foute uitgangspunten dan eindig je met foute conclusies. Kijk maar naar Hitler. Hij was niet dom, maar door zijn verwerpelijke uitgangspunten kwam hij tot rampzalige conclusies. Met als resultaat moord en doodslag, en de Tweede Wereldoorlog. Denken kan dus net zo gevaarlijk zijn als blind achter een mening aan lopen. Koran 7:18 ‘Hij dacht en hij wikte; doodvallen kan hij, hoe hij wikte en hoe hij doodvallen kan, hoe hij wikte.’ Zo waarschuwt de Koran voor het gebruik van foute uitgangspunten of principes. En het boek gaat nog verder. Het is niet een kwestie dat je kritisch mág zijn. Het is juist voorgeschreven dat je zo zou móéten zijn. Koran 90:8 ‘Hebben wij hem niet twee ogen gemaakt en een tong en twee lippen?’ Weet je dat het eerste woord in de Koran dat Mohammed heeft ontvangen, het woord ‘lees’ was? Daarmee wordt niet

49


26-03-2007 10:26:15

het lezen van tijdschriften of websites bedoeld, maar lezen in de betekenis van weten en kennis vergaren. Koran 96:1 ‘Leest in de naam van uw Heer die heeft geschapen. Hij heeft de mens geschapen uit een klonter. Leest en weet dat uw Heer de Edelmoedigste is die onderwezen heeft met de pen. Hij heeft de mens onderwezen wat hij niet wist.’

E van ETHIEK

Voor Lamya is de Koran dé leidraad in haar leven. Ze neemt het boek heel serieus en neemt haar beslissingen op grond van wat volgens haar de bedoeling van de Koranverzen is. Daarom vroeg ze aan Annabel hoe zij dat doet. Lamya: ‘Jij leest de Koran of een ander heilig boek niet, hoe weet jij dan wat goed of slecht is? Waarop baseer jij de beslissing of je iets wel of niet zult doen? Hoe werkt dat bij jou?’ Annabel: ‘Nou, ik doe heus geen dingen zomaar, hoor. Ik

50


26-03-2007 10:26:15

denk echt wel na voordat ik iets doe. Of denk je soms dat ik met een gerust geweten iets zou pikken, alleen omdat ik geen boek heb waarin staat dat dat niet mag?’ Lamya: ‘Nee, ik weet wel dat jij dat nooit zou doen.’ Annabel: ‘Nou dan, ik vertrouw gewoon op mijn geweten.’ De Koran zegt dat er zoiets bestaat als een zuivere, instinctieve aanleg van mensen om te weten wat goed en wat verkeerd is. Elk mens wordt daarmee geboren. Moslims noemen dat ‘fitra’. Koran 30:30 ‘Wees integer in het belijden van de religie die intrinsiek is aan de mens.’ Zelfstandig denken vanuit deze zuivere aanleg kunnen we dus allemaal. Want ‘intrinsiek’ betekent: eigen aan de mens. Die aangeboren menselijke kwaliteit zorgt ervoor dat ook andersgelovigen en niet-gelovigen goed tot een humane ethiek in staat zijn. Dit voorval vertelde ik later een keer aan Husain. Hij stond meteen klaar met een andere vraag. Husain: ‘Ja, dat zal allemaal wel, maar als je lekker anoniem achter je computer zit, kun je surfen wat je wilt. Niemand die het ziet. Wie is er dan nog zo ethisch bezig?’ Ik moest Husain gedeeltelijk gelijk geven. Internet is niet alleen een fantastische bron van informatie. Het is ook waar dat er via dat medium onacceptabele dingen gebeuren. Ik denk bijvoorbeeld aan de sites met kinderporno. Een kwaal van deze tijd en een walgelijke zaak. Als ethische waarden alleen bepaald worden door wat de mensen om je heen van je denken, dan kom je niet ver. Dan volg je in de anonimiteit

51


26-03-2007 10:26:16

van het web gemakkelijk de verkeerde koers. Als je je fitra volgt, je innerlijke navigatie, dan vind je de goede weg, of er publiek is of niet. Dan kies je als je in je eentje bent ook voor het goede. Controlerende ogen of alleen op een zolderkamertje, het maakt dan geen verschil.

F

van FUNDAMENTALISME Weer zo’n begrip dat je waarschijnlijk vaak zult moeten uitleggen. Husain wordt er regelmatig naar gevraagd. Husain: ‘Ik loop vaak met een Koran bij me en word daar dan in de buurt mee gepest want dan vinden ze me een extremist. Mijn vrienden vinden me om diezelfde Koran juist cool. Ik word moe van die tegengestelde reacties!’ Fundamentalisme en extremisme zijn niet hetzelfde. Ze hebben wel iets gemeenschappelijks, namelijk hun zoektocht naar de bron van het geloof. Maar extremisten koppelen geweld aan hun overtuiging, fundamentalisten niet. Ook

52


26-03-2007 10:26:16

de orthodoxe joden in Antwerpen met hun pijpenkrullen en keppeltjes zijn fundamentalisten. Zij willen hun jood-zijn zo zuiver mogelijk beleven. Zij zijn echter absoluut geen extremisten. Zij bevechten andere niet-gelovigen en doen andersgelovigen geen kwaad. Omdat fundamentalistische en extremistische moslims beiden de Koran als bron hebben, worden ze vaak door elkaar gehaald. De Koran krijgt dan de schuld van het kwaad dat extremisten aanrichten. Als extremisten de bron verkeerd gebruiken, wordt er gezegd dat de Koran de bron van agressie is. Maar de bron is zuiver. Extremisten blazen naast een bus ook de publieke opinie op. Je hoort dan uitspraken als: ‘Heb je gehoord wat die extremisten hebben uitgevreten? Nou, als dat mag van de Koran, een mooie godsdienst is dat dan.’ Op zich is er niks mis mee om terug te gaan naar de bron. Ook westerse geleerden hebben dat gedaan en doen dat nog steeds. De beroemde Nederlandse geleerde Erasmus (14691536) was de grondlegger van het humanisme. Wat veel mensen niet meer weten, is dat hij de basis van het humanisme in de Bijbel vond. Terug naar een oude bron hoeft dus helemaal geen extreme of verwerpelijke ideeën tot gevolg te hebben. Hier de belangrijkste begrippen op een rijtje: Humanisme = Terug naar de bron + vooruitstrevende interpretatie van een tekst in dienst van alle mensen. Fundamentalisme = Terug naar de bron om de zuiverste vorm en de oorspronkelijke bedoeling van een tekst te vinden. Extremisme = Terug naar de bron + conservatieve interpretatie in dienst van één bepaalde groep mensen die alle andere vormen van geloof veroordeelt en – vaak met geweld – bevecht. 53


26-03-2007 10:26:16

Conclusie: het probleem ligt niet in de bron, de Koran, maar in de interpretatie van die bron. Mohammed B., de moordenaar van Theo van Gogh, interpreteerde de bron als een ware extremist. Niet de Koran is schuldig, maar Mohammed B. Koran 17:29 ‘Zoek de middenweg.’ Koran 2:143 ‘Zo hebben wij jullie gemaakt tot een evenwichtige gemeenschap.’ De Koran predikt de middenweg. En niet alleen jij als individu, maar de hele moslimgemeenschap wordt tot matigheid opgeroepen.

G van GELOOF

Lamya: ‘Mijn vriendinnen bedoelen het heus niet slecht, maar ze lachen me altijd uit als ik over mijn geloof praat. Voor mij is dat belangrijk. Dan is het toch niet zo gek dat ik

54


26-03-2007 10:26:17

het daar af en toe met ze over wil hebben?’ Omar: ‘Nee, inderdaad helemaal niet gek, alleen beleven veel christenen hun geloof anders jij. Wat betekent het geloof voor jou dan precies?’ Lamya: ‘Luister, ik begrijp niet alles wat er geschreven staat, maar geloof het gewoon en dat is voor mij genoeg. Ik kan er vrede mee hebben dat ik niet alle details snap.’ En daar had je het verschil met de meeste van haar Nederlandse vriendinnen. Voor veel christenen betekent geloof iets wat in detail uitgewerkt kan worden. Ze hebben behoefte aan veel uitleg. Veel moslims nemen genoegen met de gedachte: God weet het beter, de volledige waarheid kent God alleen. Zij accepteren gemakkelijker iets zonder het precies te begrijpen. Ik zeg niet dat alle christenen zus en alle moslims zo zijn, maar dat er een verschil is in wanneer en hoe ze iets accepteren, dat heb ik door de tijd heen wel geconstateerd. Koran 6:106 tot en met 6:108 ‘Volg wat jou door je Heer is geopenbaard. Er is geen God dan Hij. [...] En jou hebben we niet gemaakt tot iemand die over hen waakt en jij bent ook niet voogd over hen. En hoont niet hen die zij in plaats van God aanroepen. Zodat zij God niet uit vijandigheid gaan honen. Zo hebben Wij voor iedere gemeenschap hun werk mooi laten lijken.’ Kritiek op jouw religie maak je vast af en toe mee. Kritiek mag. Beledigen niet. Doe er zelf dan ook niet aan mee. Het is net als met pesten: stop ermee! Respect is het sleutelwoord. Beleef jouw geloof, wees tolerant en kritisch, dan ben je opbouwend bezig.

55


26-03-2007 10:26:17

H van HYGIËNE

Het was weer raak op school, vandaag. Een les over hygiëne ontketende een felle discussie over het eten van varkensvlees. Husain: ‘Man, hoe kun je varkensvlees door je strot krijgen? Dat vlees is zo onhygiënisch als wat. Ik zal er nooit een hap van eten.’ Paul: ‘Overdrijf je niet een beetje? In West-Europa worden etenswaren goed getest. Daar kun je gerust op vertrouwen. Lekker, zo’n frikadel.’ In deze discussie lopen de begrippen ‘hygiëne’ en ‘halal’ of ‘helal’’ door elkaar. Hygiënisch is iets wat schoon is, niet besmettelijk en niet schadelijk voor de gezondheid. Halal is Arabisch voor ‘toegestaan’. Het is een religieuze term die niet alleen gebruikt wordt als het over voedsel gaat. Neem alcohol. Die is helemaal steriel, ontsmet en hygiënisch maar niet halal. Inderdaad verbiedt de Koran varkensvlees. Bijvoorbeeld in dit vers:

56


26-03-2007 10:26:17

Koran 16:115 ‘Hij heeft voor jullie slechts verboden wat vanzelf is doodgegaan, bloed, varkensvlees en vlees van iets waarover iets anders dan God is aangeroepen, maar wie ertoe gedwongen wordt, niet uit begeerte of om te overtreden, God is vergevend en barmhartig.’ Sommige moslimjongeren brengen het argument in dat varkensvlees bepaalde wormen of bacteriën op mensen kan overbrengen. Anders-gelovigen komen met wetenschappelijk onderzoek dat bewijst dat dit onzin is. Menselijke verklaringen voor religieuze voorschriften zijn dus niet altijd juist. Vooral omdat de wetenschap ons met nieuwe resultaten blijft verrassen. Een ander moeilijk te begrijpen onderwerp over hygiëne is de islamitische rituele wassing voor het gebed. Bij gebrek aan schoon water ‘wassen’ moslims zich dan met zand. Veel Europeanen zullen dat niet erg hygiënisch vinden. In de tijd van Mohammed, die veel door de woestijn reisde, kwam het natuurlijk nogal eens voor dat er geen schoon water was. In zo’n geval, en alleen dan, wordt het ritueel aangepast en mag water vervangen worden door je armen en gezicht zachtjes met droog zand in te smeren. Zo wordt het wassen als het ware nagebootst en kan het gebed toch rein worden uitgevoerd.

57


26-03-2007 10:26:17

I van ISLAM

Islam komt van salaam: vrede. De groet ‘Salamalaikum’ betekent ‘Vrede zij met u’. En met de Marokkaans-Arabische groet ‘Bslama’ zeg je ‘Wees in vrede en veiligheid’. Deze groeten kun je voor iedereen gebruiken, gelovig of niet. Daarnaast betekent islam ook ‘overgave aan de wil van God’. Deze religieuze betekenis heeft dan alleen op moslims betrekking. Een niet-gelovige onderwerpt zich namelijk niet aan God. Het woord salaam en alle afleidingen daarvan komen zo vaak in de Koran voor, dat je kunt zeggen dat dit hét kernwoord van dit boek is. Als alle andere aardse waarden komen te vervallen, zullen we in het hiernamaals begroet worden met: ‘Vrede’. Koran 10:10 ‘Hun begroeting daarin zal zijn “Vrede”.’ In het woord ‘moslim’ herken je meteen het woord ‘islam’. Mohammed zegt in de Hadith: ‘De moslim is hij bij wie anderen zich vredig voelen. Zij zijn bij zijn woorden en zijn daden in vrede.’

58


26-03-2007 10:26:18

Vrede komt niet vanzelf. Vrede moet worden gesticht, nagestreefd en bewaakt. Dat deden Abraham (Ibrahiem), Mozes (Moesa), Jezus (Isa) en Mohammed. Hun overeenkomst is dat zij allemaal vredelievende mensen waren en volgens de Koran allemaal gelijk. Lees maar. Koran 2:136 ‘Wij geloven in God, in wat naar ons is neergezonden en in wat naar Ibrahiem, Ismaíel, Ishaak, Ja’koob en de stammen is neergezonden en in wat aan Moesa en Isa is gegeven en in wat de profeten door hun Heer gegeven is. Wij maken geen verschil tussen een van hen en wij hebben ons aan Hem overgegeven.’

J van JIHAD

Een telefoontje van Husain.

Husain: ‘Omar, ik wil naar Irak voor de jihad. Ik wil gaan vechten.’ Omar: ‘Husain, je betrokkenheid bij een volk dat het

59


26-03-2007 10:26:18

moeilijk heeft, bewonder ik, maar gaan vechten is niet nodig. Laten we een afspraak maken en rustig praten.’ Dat gesprek kwam er. Een gesprek over de jihad. Hét hete hangijzer. Als er één begrip uit de islam is ingeburgerd in Europa, dan is het wel het woord jihad. Jihad is synoniem geworden voor: de gewapende strijd, de Heilige Oorlog, aanslagen en terreur. Wie weet er nog wat jihad letterlijk betekent? Dat is namelijk: inspanning, je best doen, je inzetten. Ergens helemaal voor gaan. Maar hoe? Met wapens of met woorden? Ik vroeg Husain of dat alleen met geweld kan. Hij dacht van wel. Maar dat is helemaal niet waar. Natuurlijk niet. Een intellectuele jihad kan ook. Je inspannen om de oplaaiende conflicten om te zetten in vrede, door diplomatie bijvoorbeeld. Je kennis overdragen en zo bijdragen aan een positiever beeldvorming. De ándere jihad. Waarom kies je daar niet voor, Husain? Koran 22:78 ‘En zet jullie voor God in met de inzet die Hem toekomt. Verricht de jihad voor God, maar alleen de rechtvaardige jihad.’ Als er zo expliciet wordt gesproken over de RECHTVAARDIGE inspanning, dan betekent dit dat er ook een onware en onrechtvaardige inspanning of jihad bestaat. Daar waar het woord jihad gebruikt wordt voor ‘Heilige Oorlog’ is sprake van misbruik. Maar, zoals ik al zei, wie kent die andere betekenis nog? Koran 4:94 ‘Jullie die geloven, wanneer jullie op Gods weg rondtrekken

60


26-03-2007 10:26:18

zorgt dan dat jullie duidelijke inlichtingen inwinnen en zegt niet tot iemand die jullie een vredesgroet aanbiedt: u bent geen gelovige. Jullie doen dit als streven naar het stoffelijke gewin van het tegenwoordige leven. Bij God zijn er veel mogelijkheden tot buit.’ Gematigde moslimjongeren, waarom claimen jullie de term jihad niet? Waarom laten jullie toe dat extremisten zich deze term toe-eigenen? Laat die ándere jihad zien. Maak het woord los van bloed en wapens en laat zien dat je je ook in kunt spannen voor rechtvaardigheid zonder een kalasjnikov. Hoe dan? Dat komt aan de orde in hoofdstuk drie.

K van KORAN

Laat ik over een paar dingen heel duidelijk zijn. De Koran heeft niks met extremisme te maken. De uitleg van extremisten is de boosdoener, niet de inhoud van de Koran. Dat gezegd hebbende, gaan we kijken hoe het dan komt dat dezelfde teksten zo totaal verschillend worden begrepen. Lees je het boek met de volgende twee vuistregels in gedach-

61


26-03-2007 10:26:19

ten, dan kan het haast niet anders of je leest een vredelievend en waardevol boek dat een leidraad voor je kan zijn. Vuistregel één Elke soera of hoofdstuk begint met: ‘In de naam van God, de Erbarmer, de Barmhartige’. Dat is niet voor niets. Lees wat daarna komt in de naam van die Barmhartige, dan hoeven zij die het niet met je eens zijn niet bevochten te worden. Dat is immers niet barmhartig, niet vredelievend. Lees je om teksten te vinden die jouw oordelen en vooroordelen onderbouwen, dan ga je de fout in. Iets verder ga ik erop in waarom dat zo gemakkelijk kan. Vuistregel twee Iqra is het eerste woord dat Mohammed ontving. Iqra betekent ‘lees’. En dan lees in de betekenis van: sta open, neem waar, denk en bezin je. Is het jou wel eens opgevallen hoe de Koran is opgebouwd? Het is geen boek waarin het verhaal op pagina één begint en dan doorloopt tot de laatste bladzijde. Nee, in de Koran staan gebeurtenissen niet in hun historische volgorde of op thema gegroepeerd. Een verhaal kan over verschillende soera’s verspreid worden. Lastig lezen dus. Ook dat wordt bedoeld met iqra. Je zult zelf de moeite moeten doen om te lezen in de ware betekenis van het woord. Zojuist schreef ik over ‘de fout ingaan’. Als je de Koran opknipt in citaten en die zo gebruikt dat jouw (voor)oordeel bevestigd wordt, dan gaat het fout. Dat deden de voormalige Nederlandse politica Ayaan Hirsi Ali en de vermoorde filmmaker Theo van Gogh, maar ook Mohammed B., de moordenaar van Van Gogh. Die creëerden elk hun eigen ‘knip-en-plak islam’. De een uit naam van de emancipatie, de ander uit naam van vrije meningsuiting en de derde namens

62


26-03-2007 10:26:19

de agressieve jihad. Chaos en bloedvergieten waren het gevolg. Wanneer gaat het dan wel goed? Zie het begin van deze letter. Als je de Koran leest in naam van de Barmhartige en niet voor eigen gewin of gelijk. Onthoud dit: Wat er staat, staat er. De rest is wat jij verstaat.

L van LIEFDE

Safia: ‘Lamya, Lamya, luister. Het is aan met Ed. Ik ben super stapel verliefd op hem en hij op mij. Ben je blij voor me?’ Lamya: ‘Dat meen je niet, hè? Ben je helemaal gek geworden of zo? Je weet toch dat het verboden is voor een moslima om met een niet-moslim te trouwen? Ben jij wel goed bij je hoofd?’ Na dit voorval kwam Lamya weer bij mij. Wat ik ervan vond? Dit kon toch niet! Om dat goed aan haar te kunnen uitleggen, was wat meer achtergrondkennis nodig. Want waaróm zou deze relatie dan wel verboden zijn?

63


26-03-2007 10:26:19

De traditionele islamitische literatuur voorziet problemen voor de twee geliefden als: ◆ Ed niet gelooft dat er één God is. Misschien heeft Ed een andere naam voor God dan Allah, maar als hij gelooft dat er slechts één God bestaat dan is dit punt geen obstakel. ◆ Ed Mohammed niet als profeet erkent. Elke godsdienst heeft zijn profeten en voor moslims is Mohammed de belangrijkste. Als Ed Mohammed als profeet accepteert, is ook dit punt opgelost. ◆ Ed het Safia moeilijk maakt om haar geloof uit te oefenen. Als Ed, een moderne jongen die gelooft in de gelijkheid van man en vrouw, dat niet doet en Safia vrij is om in haar eigen huis te bidden, de regels van de ramadan en andere islamitische gebruiken te volgen, dan kent dit verliefde stelletje ook op dit punt geen moeilijkheden. Blijft over het punt van kinderen. Wat doen Ed en Safia als zij in de toekomst kinderen krijgen? In Europa is het niet zo dat je een kind automatisch met het geloof van de vader bij de burgerlijke stand inschrijft. De ouders zijn vrij om te kiezen met welk geloof zij hun kind willen opvoeden. Sharia-deskundigen bestuderen nog hoe dat in de 21e eeuw moet. Ik hoop dat ze een beetje opschieten en de moed zullen hebben het de Safia-en-Ed-paren van deze westerse samenleving wat makkelijker maken. Dat het de schriftgeleerden zoveel tijd kost om daar duidelijk over te zijn, laat wel zien dat er veel verschillende opvattingen zijn. Misschien is ook hier de opdracht: lees. Wees kritisch en beslis samen met je geliefde over wat in jullie situatie het beste is. Durf te vertrouwen op je gevoel en weet dat Allah barmhartig is.

64


26-03-2007 10:26:20

Koran 24:26 ‘Onbetamelijke vrouwen horen bij onbetamelijke mannen en onbetamelijke mannen horen bij onbetamelijke vrouwen. Goede vrouwen horen bij goede mannen en goede mannen horen bij goede vrouwen; zij zijn het die onschuldig worden verklaard aan wat zij zeggen. Voor hen is er vergeving en een voortreffelijke voorziening.’ Sta eens even stil bij dit vers. Ik lees: soort zoekt soort. Ik lees: de mens krijgt wat hij verdient. Ik lees: op ieder potje past een dekseltje. Voor mij genoeg redenen om het wat rustiger aan te doen jegens zuivere liefde die kan ontstaan tussen mensen van verschillende religies. Als Ed en Safia echt van elkaar houden en met elkaar verder willen, zullen ze het over deze punten dus eens moeten worden. Als Ed gelooft dat er maar één God is en Mohammed een profeet is, dan legt de Koran ze wat dat betreft niks in de weg. Het geloof hierin heet ‘kalima’. Als Ed Safia zelf laat beslissen wat ze aan haar geloof doet en haar daarbij niet hindert, is ook dat argument van tafel. Niet dat die twee met deze interpretatie geen tegenwerpingen zullen krijgen van hun ouders of anderen uit hun omgeving, maar de hier genoemde argumenten kunnen hopelijk wel helpen bij het vinden van een vorm waarin hun liefde kan groeien. Ondertussen was Lamya wat gekalmeerd. Wat haar vriendin deed, was dus helemaal niet zo zondig als zij wel gedacht had. En niet alleen haar vriendin… want zelf had ze al lang een oogje op Joris. Zou het toch iets kunnen worden?

65


26-03-2007 10:26:20

M

van MENSENRECHTEN Er zijn moslims die van mening zijn dat regels uit de Koran zwaarder horen te tellen dan de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Bestaat er tussen die twee een cruciaal verschil? Of benadrukken ze puntjes van ondergeschikt belang, en zijn moslims en niet-moslims het eigenlijk meer met elkaar eens dan we beseffen? Ik vraag me zelfs af: ís er wel verschil? Lees even artikel één van de Verklaring van de Rechten van de Mens: ‘Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en recht geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen.’ Leg dat artikel naast dit vers: Koran 49:13 ‘Oh mensen, Wij hebben jullie geschapen uit een mannelijke én een vrouwelijke oorsprong en Wij hebben jullie tot volkeren en stammen gemaakt opdat jullie elkaar zouden

66


26-03-2007 10:26:20

leren kennen. De voortreffelijkste van jullie is bij God de godvrezendste. God is wetend en welingelicht.’ Volgens dit vers is er gelijkheid tussen de verschillende volkeren. Een Turk, een Belg, een Chinees en een Amerikaan, ze zijn gelijk. Waar het woord ‘godvrezend’ staat, staat in het Arabisch het woord ‘tuka’. Dat betekent meer dan vrees of angst. Het betekent ook ‘rekening houden met de rechten en plichten die God jou als mens geeft’. Als je het religieuze begrip tuka nu praktisch bekijkt en dus rekening houdt met de rechten en plichten die God je heeft gegeven, hoe zou je je dan moeten gedragen hier op aarde, denk je? In broederschap misschien? Ik lees dan dezelfde boodschap in de Verklaring van de Rechten van de Mens en in de Koran. En jij? Moslims, anders-gelovigen en niet-gelovigen moeten elkaar steunen. Dat is in ieders belang. Koran 2:251 ‘Als God niet sommige mensen door anderen had laten weerhouden dan zou de aarde volledig verdorven zijn, maar God is vol goedgunstigheid.’ Mooie boodschap, vond Husain. Hij had die tekst vaker gelezen, maar er nog nooit eerder bij stilgestaan. Bedenk dat de Verklaring van de Rechten van de Mens een maakbaar document is. Ja, het is voornamelijk geschreven door niet-moslims, maar dat wil helemaal niet zeggen dat het niet waardevol is. Als je denkt dat het door ‘hen’ is bedacht, dan denk je in termen van ‘zij versus wij’. Pas als je denkt in een gezamenlijk ‘wij’, ben je positief bezig. Daarmee plaats je jezelf in het centrum van de samenleving en niet aan de rand. De Verklaring van

67


26-03-2007 10:26:21

de Rechten van de Mens is dan een document voor iedereen. Koran 22:40 ‘... en als God de mensen elkaar niet had laten weerhouden dan waren er kluizenaarsverblijven, kerken, synagogen en moskeeën waarin Gods naam vaak genoemd wordt, zeker verwoest.’ Er bestaat trouwens ook een Islamitische Verklaring van de Rechten van de Mens. Die werd in 1979 in Cairo opgesteld door de islamitische raad Al Majilis al Islami Al Alami, een raad die onderdeel uitmaakt van de Islamitische Alazhar Universiteit. De verklaring is niet een oud, gerenommeerd stuk papier, maar meer een document dat nog in ontwikkeling is. In 1990 kwam er dan ook al een verfijnde, tweede versie van die verklaring en die zal wel niet de laatste zijn. Al Majilis al Islami Al Alami zoekt samen met de Islamitische Raad van Europa aansluiting van de islamitische bronnen bij de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens. Er is veel werk aan de winkel. Wat is jouw bijdrage? Laat het nu niet lijken of er geen tegenstellingen zijn tussen de Verklaring van de Rechten van de Mens en de islamitische bronnen. Niet alles is even rooskleurig. Voor sommige vraagstukken is nog geen oplossing gevonden. Een voorbeeld? Het erfrecht van vrouwen. Volgens de Verklaring van de Rechten van de Mens zijn man en vrouw gelijk. Gelijke rechten, gelijke plichten en ook in gelijke delen erven. Volgens de Koran moet dat echter anders. Koran 4:11 ‘God draagt jullie met betrekking tot jullie kinderen op: voor een mannelijk kind evenveel als het aandeel van twee vrouwelijke.’ 68


26-03-2007 10:26:21

Hoe kunnen de Verklaring van de Rechten van de Mens en de Koran nu allebei gelijk hebben? De regel van de Koran is alleen rechtvaardig voor mensen die leven volgens de regels van de islam. In die gevallen voorziet de man in het levensonderhoud van de vrouw en is het daarom redelijk dat hij meer erft om in haar onderhoud te voorzien. Leef je echter in een maatschappij waarin de vrouw aan het einde van de maand haar eigen rekeningen betaalt en net zoveel kosten heeft als een man, dan is diezelfde regel opeens erg oneerlijk. Zo zie je dat een regel niet los gezien kan worden van de maatschappij waarin je leeft.

N van NOORD-ZUID

Noord-Zuid is de beeldspraak voor het verschil tussen arm en rijk. Het staat voor het vraagstuk van de verdeling van welvaart en armoede. En armoede is een hoofdoorzaak van migratie van Zuid naar Noord. Denk eens aan trekvogels die je in de herfst in zo’n haarscherpe V-vorm door de lucht ziet vliegen. Ze vertrekken dan van een gebied waar de hele zomer genoeg bessen, graan

69


26-03-2007 10:26:21

en insecten zijn, naar landen waarvan ze weten dat er de komende wintermaanden geen ijs, sneeuw en kale bomen zullen zijn. Die overlevingsdrang hebben mensen ook. Worden mensen ergens onderdrukt door een dictator, verdreven door aardbevingen of door een gebrek aan regen en dus voedsel, dan trekken mensen ook weg. Overlevingsdrang, het dierlijke én menselijke instinct om te zorgen voor het eigen voortbestaan. Veel moslims zijn naar West-Europa geëmigreerd. Dat gebeurt vaak uit armoede, maar ook om politieke redenen. Dat laatste lijkt men vaak te vergeten. Daardoor zou je gaan denken dat alle moslims arm zijn, wat natuurlijk niet zo is. In elk derdewereldland wonen stinkend rijke mensen. En armoede is ook te vinden in grote steden als Rotterdam en Antwerpen. Om ellendige omstandigheden te zien, hoef je heus geen ticket naar Verweggistan te kopen. Migratie bracht mensen van daar naar hier en die mensen hadden in hun koffers naast kleren en familiefoto’s ook hun cultuur en hun godsdienst. Die komst bracht de westerse maatschappij problemen én verrijking. Voor Lamya zorgde een discussie over dit onderwerp voor problemen op school. Lamya: ‘Volgens de klas zijn álle migranten economische vluchtelingen. Ja, en geloof het of niet: dat denken mijn klasgenoten ook van mij! Terwijl ik hier ben geboren. Daar word ik niet goed van. En in de Koran vind ik hier niks over.’ Omar: ‘Dat jij het even had gehad in die les, dat snap ik, want de zaak ligt heel wat gecompliceerder dan jouw klasgenoten denken. Maar Lamya, denk eens aan het verhaal van Yousuf.’ Lamya: ‘Wat heeft die nou te maken met economische

70


26-03-2007 10:26:22

vluchtelingen?’ Omar: ‘Hij groeide op in Egypte. Niet zijn land. Hij was dus een allochtoon. En deze allochtoon hielp met zijn rantsoeneringbeleid de Egyptenaren en vluchtelingen uit andere landen door de hongersnood heen. Economisch beleid, zou je nu zeggen.’ Lamya: ‘Oeps. Echt tijd om dat verhaal nog eens te lezen, maar nu door een andere bril.’

O van OPVANG

Het zal je al wel duidelijk zijn dat veroordelen en vooroordelen een tolerante samenleving behoorlijk in de weg staan. Laat je vooroordelen thuis. Druk je mening niet door, het werkt niet. Geloof me, zo krijg je je gelijk niet. Wat wél werkt? Dialoog. God zei het al tegen Mohammed. Koran 3:160 ‘Zou je een botte of hooghartige persoon tegenover hen zijn geweest dan zou je ze mijden. Maar juist door je zachte houding hebben ze je lief.’

71


26-03-2007 10:26:22

Ook profetenverhalen uit de Koran maken ons duidelijk wat God bedoelt met onvoorwaardelijke hulp en échte opvang. Lees maar eens Koran 12:36-41. Die verzen vertellen over hoe Yousuf handelde toen hij ten onrechte in de gevangenis zat tussen misdadigers van een ander geloof. Zij vroegen en kregen van hem de psychische steun die zij nodig hadden. Mensen die misdaden hadden begaan en geen moslims waren, werden door hem onvoorwaardelijk geholpen. Hetzelfde deed Yousuf in Egypte. Lees in de verzen Koran 12:43-49 en 12:54 hoe deze profeet de bewoners van een land dat niet het zijne was en waar ze een ander geloof aanhingen, hielp tijdens de hongersnood. Als je bedenkt dat Yousuf een allochtoon was in Egypte, dan begrijp jij, allochtone jongere, vast heel goed de meerwaarde van dit voorbeeld! Een andere vorm van opvang of hulp is wat je onder het woord zakaat verstaat. Het is de werklozenuitkering of de pensioenvoorziening van de islam. Iedere moslim wordt gevraagd een percentage van zijn inkomsten af te staan aan hen die het nodig hebben. Het weigeren van deze vorm van hulp wordt sterk afgekeurd. Lees maar onder de letter R. Als je weigert, is je gebed niet volwaardig.

72


26-03-2007 10:26:22

P van PROGRESS IEF

Dol op termen zijn we. De Nederlandse islam, de conservatieve islam, de progressieve islam. Brr! Al die woorden en termen. Ja, die lokken discussie uit en die kwam er ook. Husain: ‘Is er dan meer dan één islam?’ Omar: ‘Nee, volgens de Koran niet. Het geloof van Adam, Abraham, Mozes, Jezus en Mohammed is allemaal het geloof van de islam.’ Husain: ‘Wat zeg je nu? Jezus een moslim?’ Omar: ‘Ja, als je moslim begrijpt als moslim = islam = salaam = vrede.’ Husain: ‘Maar wat is er dan progressief of conservatief aan de islam?’ Omar: ‘Voor mij bestaat dat verschil ook niet. Interpretaties zijn mensenwerk. Als je progressief opvat als levend, als ‘al islam al hai’, dat betekent ‘levendige islam’, dan is de islam per definitie progressief.’ Progressief, conservatief of radicaal, geen van drieën zijn Korantermen. Het zijn woorden waar wij een betekenis aan hebben gegeven. En de clou is om niet de woorden, maar de

73


26-03-2007 10:26:22

intentie de doorslag te laten geven. Er zullen altijd mensen zijn die in de naam van een religie misdaden begaan, terrorist worden of zich te buiten gaan aan andere wandaden. Zo’n minderheid kent elke religie en die groepen doen de meerderheid van elke religie kwaad. Media brengen vooral slecht nieuws: bomaanslagen blijven in het geheugen van mensen lang hangen. Buitenstaanders denken al snel dat alle moslims achter die gruwelijkheden staan. Dat is allesbehalve waar, maar dat weten veel andersen niet-gelovigen niet. De goedwillende meerderheid wordt op een hoop gegooid met het handjevol extremisten. Zend daarom zelf de boodschap van ‘het doen van goede daden’, de musara’a bi Lkhayrat, uit in plaats van af te stemmen op de stoorzenders. Koran 3:114 ‘Zij geloven in God en de laatste dag, zij gebieden het behoorlijke, verbieden het verwerpelijke en wedijveren in goede daden. Zij zijn het die tot de rechtschapenen behoren.’ De echt progressieve moslim leest niet alleen in zijn Koran, maar brengt in praktijk wat hij gelezen heeft.

74


26-03-2007 10:26:23

Q van QUATSCH

In Nederland hoor je het woord ‘quatsch’ niet veel. Daar zeggen ze flauwekul, onzin of bullshit. In België heb je het dan over quatsch! Het nieuwe stel Safia en Ed werd al snel hét onderwerp van gesprek binnen het roddelcircuit van hun vriendengroep. En toch is roddel, achterklap, geklets, quatsch of namima verboden volgens de Koran. Koran 49:6 ‘Jullie die geloven. Als een fasik (onbetrouwbaar iemand) met een bericht tot jullie komt, zorgt dan dat jullie duidelijke inlichtingen inwinnen, opdat jullie niet in onwetendheid mensen treffen en wroeging krijgen over wat jullie gedaan hebben.’ Quatsch is niet alleen het gegrinnik op het schoolplein over wie-wat-doet-met-wie of heb-je-al-gehoord-dat. De media doen er ook aan mee. En jij leest, hoort of ziet die berichten. ‘De politie van Utrecht heeft vanmiddag een jongen met een Fries uiterlijk opgepakt wegens…’

75


26-03-2007 10:26:23

‘De politie van Utrecht heeft vanmiddag een jongen met een Noord-Afrikaans uiterlijk opgepakt wegens…’ Het eerste lees je nooit, het tweede regelmatig. Bij de meesten van ons blijft na zo’n berichtje hangen dat het om een allochtoon ging. Negatieve berichtgeving noemen we dat. Want áls er een misdrijf is gepleegd, maakt het in eerste instantie niet uit of dat gepleegd is door een autochtone of een allochtone Nederlander of Vlaming. Maar omgekeerd geldt ook: als een politieagent die Marokkaanse jongen terecht oppakt, schreeuw dan niet dat het discriminatie is wat hij doet. Fout gedrag wordt bestraft. Allochtoon of autochtoon, dat doet er niet toe. Wees je bewust van het effect van wat je zo nonchalant beweert. De impact kan veel groter zijn dan je ooit had bedoeld.

R van RELIGIE

Husain was bij mij op mijn logeeradres in Nederland op bezoek, om aan een debat over waarden en normen in de multiculturele samenleving deel te nemen. Een van de stel-

76


26-03-2007 10:26:23

lingen ging over religie en maatschappij. Daar zat Husain natuurlijk op te wachten. Hij laat geen gelegenheid voorbij gaan om voor zijn mening uit te komen. Hij en Lamya hadden elkaar al eerder ontmoet via mij en hij had haar overgehaald om mee te gaan. Toen ze terugkwamen, was Lamya gefrustreerd. Lamya: ‘Ja hoor, ik was er al bang voor. Het was weer het bekende liedje: De islam verwerpt de westerse waarden en normen.’ Husain: ‘Het werd de bekende welles-nietes discussie toen ik zei dat godsdienst een plaats hoort te hebben in het openbare leven en de autochtonen hun mening verdedigden dat religie iets privé is.’ Die twee hadden heel wat te spuien die avond. Het werd dan ook een latertje. Ik bracht de termen ‘din’ en ‘ibada’ in om hun duidelijk te maken dat je het begrip religie verschillend kunt interpreteren. Eerst het begrip din. Het staat voor godsdienst, religie, levenshouding en verantwoordelijkheid voor jezelf en anderen. Grote, belangrijke woorden. Zeker als je weet dat met dat laatste wordt bedoeld de verantwoordelijkheid voor jezelf én anderen. Met andere woorden, je netjes aan de salaat houden en daarna iemand belazeren is het verloochenen van de din. Je legt jouw verantwoordelijkheid dan naast je neer. Hoe serieus was je salaat van een uur geleden dan wel? Koran 107:1-7 ‘Heb je hem gezien die de din loochent? Dat is hij die de wees wegduwt en die er niet op aandringt de behoeftige voedsel te geven. En wee hen die de salaat bidden, die hun

77


26-03-2007 10:26:24

salaat veronachtzamen, die vertoon willen maken en die de hulpverlening weigeren.’ Het gaat hier om oprechtheid. Doen waar je in gelooft en geloven in wat je doet. Din, verantwoordelijkheid voor je eigen leven, heb je niet als je voor de buitenwereld loopt te pronken met je zogenaamde goede gedrag om daarna, als niemand kijkt, gauw het tegenovergestelde doet. Misschien maak ik het nog duidelijker met dit voorbeeld. De dag des oordeels wordt in de Koran ook wel genoemd: Youm al din. De dag dus waarop je verantwoording voor je daden aflegt. Als Lamya en ik om drie uur ‘s nachts bijna omvallen, is Husain nog klaarwakker. Hij vraagt me wat ibada is en wat het verschil is met din. Omar: ‘Din, Husain, gaat niet alleen over jou en God, maar gaat over dingen waar anderen bij betrokken zijn. Een voorbeeld is stelen. Met stelen benadeel je anderen. Din gaat dan ook verder dan geloof; het heeft met ethiek te maken. Ibada, ‘aanbieding’, daarentegen heeft alleen met jou en God te maken. Een voorbeeld daarvan is bidden. Of je dat doet of niet, is iets tussen jou en God. Dat gaat verder niemand iets aan. Dat is iets persoonlijks.’

Een mooi Koranvers in dit verband is: Koran 109:1-8 ‘Zeg: Oh ongelovige. Ik zal niet dienen wat jullie dienen en jullie dienen niet wat ik dien en ik dien niet wat jullie dienen en jullie dienen niet wat ik dien. Jullie hebben jullie din en ik heb mijn din.’

78


26-03-2007 10:26:24

Hier lees je weer eens duidelijk het bewijs van godsdienst vrijheid in de islam. Of je nou moslim bent, anders-gelovig of niet-gelovig, ieder mens heeft din, verantwoordelijkheid voor zichzelf en anderen.

S van SCHEPPING

Het scheppingsverhaal komt zowel in de Bijbel als in de Koran voor. Er zijn wel een paar verschillen. En die beginnen bij Adam en Eva en die verboden vrucht. Het begin van alle ellende, zoals altijd wordt beweerd, Adam en Eva mochten de vruchten van álle bomen eten behalve van één. En ja hoor, juist de vruchten van díé boom zagen er lekkerder uit dan de rest. In de Bijbel wordt Eva door een slang verleid om juist van die verboden boom te eten. Zij is daarmee de zondige. In de Koran staat het zo. Koran 2:35 ‘Toen liet de Satan hen beiden [uit het paradijs] daaruit afdwalen.’

79


26-03-2007 10:26:24

Dus zijn volgens de Koran, Adam en Eva beiden tegelijkertijd verleid en zijn zij beiden verantwoordelijk. Maar daarnaast is er nog een ander verschil. De islamitische versie van dit verhaal is dat de mens niet in het paradijs woont, omdat dat zo is voorbestemd. Christenen geloven echter dat de mens uit het paradijs is verdreven als gevolg van de erfzonde van Adam en Eva. Volgens moslims zijn we hier terechtgekomen door Gods wil en volgens christenen doordat we uit het paradijs werden verbannen. Oké, tot zover hoe we hier op aarde terechtgekomen zijn volgens de heilige boeken. Nu naar Darwin en zijn evolutietheorie. Volgens die theorie is de mens hier niet kant-en-klaar neergepoot, maar heeft die zich in de loop van miljoenen jaren ontwikkeld van een heel eenvoudig organisme via steeds complexere levensvormen tot de niet-behaarde, rechtoplopende homo sapiens (de moderne mens) die hij nu is. Lamya: ‘Moet ik dat Adam en Eva verhaal nou letterlijk nemen of symbolisch?’ Omar: ‘Ik kan je wel een paar Koranteksten geven die je zullen helpen bij het vormen van je mening.’ Koran 71:14 ‘Hij heeft jullie toch in fasen geschapen.’ Koran 35:11 ‘God heeft jullie uit aarde en uit een druppel geschapen en dan heeft Hij jullie tot echtgenoten gemaakt.’

80


26-03-2007 10:26:24

Koran 39:6 ‘Hij schept jullie in de buiken van jullie moeders, de ene schepping na de andere in drievoudige duisternis.’ Er is dus ruimte om te zeggen dat er sprake is van een evolutie, van een ontwikkeling van de mens als schepsel. En wie zit er dan achter de schepping? Dat is en blijft God.

T van THEOLOGIE

Is dat iets anders dan sharia? Nee. Lees even mee, dan snap je het zo. Theos is Grieks voor God. Logos betekent kennis, wetenschap. Samen betekenen die twee volgens de Van Dale: godgeleerdheid. Een theoloog is iemand die de bronnen van zijn of haar geloof heeft bestudeerd. Hier in het Westen wordt vaak gedacht dat een imam zo iemand is, terwijl dat niet zo hoeft te zijn. Dat zorgt dan soms voor misverstanden. Husain: ‘Dat was mooi niet eerlijk. Zo kun je geen goede

81


26-03-2007 10:26:25

discussie voeren. Waardeloos. Als het zo moet!’ Omar: ‘Waar wind jij je zo over op?’ Husain: ‘Over een debat op de tv. Nodigen ze een paar priesters uit en twee imams. Die priesters wisten op elke vraag een antwoord. Dat waren hoogopgeleide mannen, dat zag je zo. Die twee imams wisten haast niks, kwamen met een paar stomme voorbeelden en hadden geen tegenargumenten. Ze werden compleet afgedroogd in die discussie.’ Ik snapte meteen het probleem. De redactie van het programma had de verkeerde gasten uitgenodigd. Een imam kan immers iedereen zijn. Iedereen kan door zijn moskee gevraagd worden de oproep tot gebed te doen en voor te gaan in het gebed. De man in het discussiepanel kon vast wel de Koran lezen in het Arabisch, maar misschien niet de Volkskrant of De Morgen. In tegenstelling tot een imam heeft een priester altijd een theologische opleiding gevolgd. Dat geldt ook voor een sharia- deskundige: die heeft altijd gestudeerd. Als de redactie een theoloog en een sharia-deskundige had uitgenodigd was er gelijkheid geweest. Zoek je iemand om voor te gaan in het gebed, dan zoek je een imam. Degene uit jouw groep die dat het beste kan, doet dat op dat moment. In een moskee hebben ze voor die taak een vast iemand aangenomen, maar deze man hoeft geen sharia-deskundige te zijn. Sharia houdt meer in dan islamitische wetten. Eigenlijk betekent sharia de weg. Een sharia-deskundige zoekt die weg. En die vindt hij niet alleen in de Koran. Weer iets dat niet veel moslims weten. De Koran is wel de belangrijkste bron, maar absoluut niet de enige. Je kent vast wel de sunnah of hadith, de teksten over het leven en de uitspraken van Mohammed.

82


26-03-2007 10:26:25

Maar ooit gehoord van ijma? Daarin worden uitspraken van islamitische geleerden beschreven. Iets waarover overeenstemming is bereikt. Die uitspraken vormen ook een bron waaruit toekomstige geleerden kunnen en mogen putten. En over de kias? Ooit van gehoord? Dat is de logica die geleerden gebruiken om tot conclusies te komen over zaken waarover andere bronnen geen uitspraak doen. Logica wordt bijvoorbeeld gebruikt als er een vraag opduikt die niet in de Koran of andere bron beantwoord wordt. Dan wordt er een voorbeeld genomen dat wel helder is en van daaruit verder geredeneerd. Iets in de trant van: als dit mag, dan is het logisch dat dit ook kan. Analogie heet dat met een moeilijk woord. Een voorbeeld. De Koran zegt niks over het gebruik van cocaïne. Hoe komen de sharia-deskundigen dan aan het verbod op dit middel? Ze trekken een parallel met alcohol. In zo’n geval komt een groep sharia-deskundigen bijeen voor kias. Ze vragen zich dan bijvoorbeeld af: Wat zegt de Koran over alcohol? Heeft die dezelfde effecten op de mens als cocaïne? Door op deze manier te redeneren komen ze dan tot een conclusie, ijma en die conclusie wordt dan de te volgen regel. Zo bepaalden ze dat cocaïne verboden is. Er zijn nog tientallen andere bronnen en hoe lager in rang hoe minder mensen er ooit van gehoord hebben. Échte sharia-deskundigen heb je hier in het Westen nauwelijks. En er zijn nóg minder deskundigen die ook nog weten hoe de westerse samenleving in elkaar zit. Misschien een studie voor jou?

83


26-03-2007 10:26:25

U van UNIVER SEEL

Als iemand zegt dat een usb-stick een universeel stekkertje is, snap je dat je zo’n stick op elke computer kunt aansluiten. Het ding is niet merkgebonden en heeft een standaardmaat. Zo is het ook met heel veel religieuze en ethische boodschappen. Ze zijn universeel. Of je nu christen, jood of moslim, humanist of boeddhist bent. Heel veel boodschappen zijn universeel: algemeen geldend. De boodschappen over vrede, naastenliefde en barmhartigheid zijn daar goede voorbeelden van. Koran 22:107 ‘En Wij hebben u slechts als barmhartigheid voor de wereldbewoners gezonden.’ Deze boodschap van God aan Mohammed is universeel, want hij geldt ook voor elke weldenkende jood of christen, boeddhist en humanist. Die boodschap heeft een universele waarde. Dat geldt ook voor de boodschap van naastenliefde. Het is de bedoeling dat je elke naaste liefhebt en daar past arrogantie niet bij. Lamya was dan ook flink boos toen een jongen uit

84


26-03-2007 10:26:26

haar klas zich een air aanmat die zij ongepast vond. Lamya: ‘Zeg, hou jij even op. Wie denk je wel dat je bent?’ Bashar: ‘Wat moet jij nou? Ik ga tegen juf Verbeelen niet beleefd doen. Ik ben een moslim, zij niet. Wie is er dan beter?’ Lamya: ‘Zo werkt het dus niet. Als jij denkt dat jij je zo arrogant kunt opstellen alleen omdat je moslim bent, dan heb jij er niks van begrepen.’ Ja, daar kon ik Lamya alleen maar gelijk in geven. Net zoals ik haar gelijk moet geven, als diezelfde Bashar zich meer voelt dan zij, alleen omdat meneer een man is. Dat een niet-gelovige minder is dan een gelovige of een vrouw minder dan een man, staat nergens in de Koran. Een scheefgroei in het denken, misinterpretatie en hoogmoed van mensen. Niet van de Koran. Die kent geen minderwaardige of superieure mensen. Die erkent wel verschillen tussen bijvoorbeeld man en vrouw, maar dat betekent nog niet dat je op basis van die verschillen iets aan een vrouw – of een man – mag opleggen! Laat die ander zelf kiezen. Een voorbeeld: mannen kunnen geen kinderen baren, vrouwen wel. Maar dat betekent nog niet dat vrouwen thuis moeten blijven om voor de kinderen te zorgen en alleen mannen geschikt zijn om buitenshuis te werken. Moslims – en trouwens ook christenen – die dat vinden, laten zich leiden door denkbeelden die cultureel bepaald en tijdgebonden zijn, niet door de Koran (of de Bijbel). Verschillen tussen mannen en vrouwen zijn geen excuus om vrouwen (of mannen) als zwakker of minder te zien. Zwangere vrouwen en moeders die borstvoeding geven, mag je dus niet uitsluiten van het recht op werk. Tenminste als zij zelf willen werken en als hun gezondheid het toelaat. Werkende vrouwen – moslima’s en niet-moslima’s – in Midden-Afrika zijn niet anders gewend

85


26-03-2007 10:26:26

dan het kind op de rug overal mee naartoe te nemen. En in Maleisië en Iran zijn werkende vrouwen geen mindere moslims, als ze buitenshuis werken. De Koran promoot dus geen arrogantie jegens niet-moslims of hoogmoedigheid jegens vrouwen, integendeel. Lees maar zelf: Koran 25:73 ‘De dienaren van de Barmhartige zijn zij die met zachte treden op aarde lopen. Ze zijn zij die vrede zeggen, als ze door onwetenden worden aangesproken.’

V van VRIJHEID

Freedom! Wie wil het niet? De vrijheid om net zo lang in bed te liggen als je wilt. De vrijheid om om te gaan met wie je wilt. De vrijheid om te geloven wat je wilt, je te kleden zoals je wilt, te zeggen wat je wilt. Lang leve de vrijheid! Iedereen wil dus vrij zijn, dat is niet het probleem. Maar iedereen verstaat iets anders onder vrijheid en dat maakt het ingewikkeld. Ik liet 150 jongeren tekenen wat vrijheid voor

86


26-03-2007 10:26:26

hen betekent. Ik kreeg tekeningen met twee geboeide armen en een kapotte ketting. Ik zag een tiran met een X-teken over hem heen. Ik zag vogels en vlinders. Vrijheid en bevrijding. Ik zou graag willen weten waar jij het eerst aan denkt bij die woorden. Daarmee komen we eigenlijk vanzelf op het begrip ‘emancipatie’, dat veel met vrijheid te maken heeft. Want hoe bereik je die zo gewenste vrijheid? Tijdens discussies, colleges en in mijn contact met jongeren heb ik verschillen geconstateerd. Het komt in het kort op het volgende neer: meestal (dus niet altijd!) zal een jongere niet-moslim claimen dat wat hij wil, moet kunnen. Dat doet hij in de naam van de vrijheid waar ieder mens recht op heeft. Hij stelt dus eerst zijn wens centraal en kijkt pas daarna of hij daar anderen niet mee schaadt. Een jonge moslim zal meestal eerst kijken of er een theoretische, culturele en religieuze rechtvaardiging is voor wat hij wil. Hij zal eerst zoeken of zijn wens wel past binnen het kader van de Koran, zijn sociale milieu en zijn cultuur. Om dat duidelijk te maken neem ik weer de Nederlandse ex-politica Hirsi Ali en de filmmaker Theo van Gogh als voorbeelden. Samen maakten zij de film Submission. De film wilde de discriminatie van vrouwen binnen de islam aan de kaak stellen. Er kwamen onder andere – bijna – naakte vrouwen in beeld. Op hun lichamen waren Koranteksten geschilderd. Hirsi Ali en Van Gogh wilden met de film bijdragen aan de emancipatie van moslimvrouwen. Een film die een tsunami aan publiciteit kreeg. Maar helaas, de doelgroep, moslimvrouwen, werd amper bereikt. Zij voelden zich niet aangesproken door de filmmakers. Hirsi Ali en Van Gogh waren voorbijgegaan aan de belevingswereld van de doelgroep. Veel moslimvrouwen misten in de film een uitleg van de posi-

87


26-03-2007 10:26:27

tie van moslimvrouwen die hun aansprak. En ze vonden de combinatie van naakt en Koranteksten erg schokkend. De film paste niet in hun cultuur. Om een boodschap over te brengen, moet je wel de juiste toon treffen. Je gaat geen heavy metal-muziek draaien in een bejaardenhuis en je toont geen oorlogsfilm op een kleuterschool. Die muziek is misschien cool en die film fascinerend maar wel de verkeerde keuzes voor die speciale groepen. Wil je echt iets bereiken dan moet je doelgroep je horen. Daar gaat het toch om? Misschien kennen jullie koningin Noor van Jordanië. Zij wil de vrouwen in haar land ook emanciperen, maar pakt het anders aan. Zij bekijkt de wensen van de vrouwen binnen de mogelijkheden die hun cultuur biedt. Zo maakte ze gebruik van de eeuwenoude handwerktraditie van bedoeïenenvrouwen. Die kunnen prachtig weven en borduursels maken. Koningin Noor organiseerde handwerkgroepen die niet alleen mooie dingen maken om ze te verkopen, maar tijdens het weven en borduren werd er voorlichting en onderwijs gegeven, en er werd veel gepraat. Twee vliegen in één klap: er kwam geld in het laatje én de dames werden mondiger.

88


26-03-2007 10:26:27

W van WERELD

Dat Husain soms doorslaat in zijn wens een goede moslim te zijn, had ik al vaker meegemaakt. Een paar staaltjes hiervan heb je ook al meegekregen. Dit was er weer zo een. Husain: ‘Ik meen het deze keer serieus Omar, ik ga de Dar-ul-Harb bevechten. De wereld moet het nu maar eens weten.’ Omar: ‘Husain jongen, wat heb je je nu weer wijs laten maken?’ Husain: ‘Hoezo? Dar-ul-Harb is de wereld van de oorlog. Die is overal waar geen Dar-ul-Islam is, geen moslimwereld. En daar ga ik de jihad voor vechten. Dus hoezo: wijs laten maken?’ Oeps! Husain was weer eens op het verkeerde been gezet door zijn salafi-vrienden. (Salifi komt van het salafisme, een radicale stroming die de islam uit de tijd van de profeet en zijn metgezellen zonder compromissen in de moderne tijd wil invoeren.) Husain zelf is er trots op bij deze salafi’s te horen. Jongens en meisjes die stoere taal uitslaan, wat vaak niet meer is dan het papegaaien van halve waarheden die ze

89


26-03-2007 10:26:27

ergens hebben opgevangen. Maar goed, Husain zat bij mij en ik kon hem zijn hersens laten gebruiken. Zijn salafi-vrienden hadden twee termen besproken: Dar-ulIslam en Dar-ul-Harb. Dar betekent wereld en Dar-ul-Islam is dan de wereld van de islam of daar waar de islam is. Dar-ul-Harb betekent volgens de vrienden van Husain de wereld van de oorlog of daar waar de jihad nog gevoerd moet worden. Zijn radicale maten hadden twee zaken niet goed begrepen. Ten eerste staat er in de Koran niet Dar-ul-Islam, maar Dar-elSalaam. Koran 10:25 ‘En God roept op tot het oord van de vrede Dar-el-Salaam.’ Het tweede wat de vrienden van Husain niet begrepen hadden, betreft een taalkwestie. In het moderne standaardArabisch betekent harb oorlog. Maar in het oud-Arabisch betekent harb ook ‘scherp’. De ware betekenis van Dar-ul-Harb is dan ook ‘wereld van de scherpte’. Dit moet je begrijpen als de wereld, de plaats waar een moslim op zijn hoede moet zijn, scherp moet zijn om zichzelf en anderen geen kwaad te doen. Om de Dar-ul-Harb op te vatten als een plek waar oorlog gevoerd moet worden, is een wel erg extremistische opvatting. Ik gaf Husain nog wat meer stof tot nadenken. Husain, mijn grootouders zijn nog nooit buiten Syrië geweest. Voor jou en mij is de wereld veel groter. Was jij op het platteland van Marokko geboren, dan woonde je daar, leerde je Berbers, at je couscous, knoopte je oma vloerkleden, werkte je vader op het land en zat je ’s avonds bij een olielamp. Heel gewoon. Dan had je er geen idee van gehad

90


26-03-2007 10:26:28

dat er in België en Nederland jongeren wonen die net zo oud zijn als jij, Nederlands spreken, aardappelen eten en geen couscous, van wie de oma in een bejaardentehuis woont en van wie de vader elke dag met zijn auto naar zijn kantoor rijdt. Maar omdat jij in Vlaanderen geboren bent, weet je dat soort dingen wel over andere landen. Wat betekent een grens nog voor jou en mij? Een e-mailtje van je vriend die twee straten verderop woont, is er net zo snel als een bericht dat uit Egypte komt. De moderne wereld lijkt er eentje zonder grenzen. Het onderscheid tussen de wereld van de islam en van de Harb is verdwenen. Vrouwenhandel, kinderporno, drugs kennen geen grenzen. De Arabische én de westerse wereld hebben met deze verschijnselen te maken. Moslims zijn ook overal. Ze wonen niet meer alleen in hun land van oorsprong. Denken dat de wereld strikt gescheiden is in Dar-ul-Islam en Dar-ul-Harb is daarom net als op reis gaan met een verlopen paspoort.

91


26-03-2007 10:26:28

X van XENOFOBIE

Xenofobie betekent letterlijk de angst voor de vreemdeling, de onbekende. Die angst is vaak de oorzaak van discriminatie. Antwerpen – 11 mei 2006. Een man schiet op straat eerst een baby en haar zwarte babysitter neer en daarna een moslimvrouw. Vrouwen van een ander ras en een ander geloof. Beide vrouwen waren zichtbaar ‘anders’ dan de Vlaamse dader. Motief: xenofobie. De dader had een ongegronde angst voor alles wat hij niet kent. De uitdrukking ‘onbekend maakt onbemind’ geeft goed weer wat hier gebeurde. De dader kende de Afrikaanse vrouw en de moslimvrouw niet. Hij handelde puur uit opgebouwde angst. Zijn vooroordelen gingen met hem op de loop en op die fatale dag in mei flipte hij. Zijn gedachten moeten iets geweest zijn als: Zij zijn anders dan ik, dat vind ik eng, dat snap ik niet, ik weet niet wat ik met ze moet, dus moeten ze maar weg. Dit is een voorbeeld van een autochtone Belg die zich xenofoob gedroeg, maar er zijn net zo goed voorbeelden van allochtonen die zich schuldig maken aan vooroordelen en de autochtone bevolking onrecht aandoen. Wel eens meegemaakt?

92


26-03-2007 10:26:28

Wandaden zoals die in Antwerpen treffen vaak onschuldige mensen. Koran 8:25 ‘En wees op jullie hoede voor een verzoeking die niet speciaal hen uit jullie midden treft die onrecht plegen.’ Er staat ‘en wees op jullie hoede’. Oppassen dus. De Koran heeft het hier over het woord ‘ittaqu’ dat ‘vermijd’ of ‘tref voorzieningen’ betekent. Als je het woord ‘voorzieningen’ uitlegt als ‘kennis’, had het drama in Antwerpen voorkomen kunnen worden. Denk maar eens aan de affaire van de Deense cartoons over de islam (2005-2006). Daar speelde gebrek aan kennis ook een rol. Hadden de tekenaars meer geweten over de islam of hadden de Deense moslims meer informatie over hun geloof gegeven aan autochtone Denen, dan was de zaak misschien nooit zo uit de hand gelopen. Een onderdeel van ittaqu is dat je iets doet om dit soort wantoestanden te voorkomen. Daarom: communiceer! We laten dit onderwerp nu even rusten. In het volgende hoofdstuk kom ik terug op de noodzaak van informatie geven. Je weet dat een moslim de vredesboodschap moet uitdragen. Mohammed zei het zo:‘Bashiru wa la Tunaffiru.’ Dat kun je vertalen als: ‘Jij, brenger van het goede nieuws, schrik anderen niet af, want dan wordt je boodschap niet gehoord.’ Daarom: benader iemand altijd positief.

93


26-03-2007 10:26:29

Y

van Y-CHROMOSOOM Lamya: ‘Hé, moet je horen wat ik vandaag geleerd heb bij biologie. Wist je dat de kleur van je huid of je ogen bepaald wordt door erfelijkheidsmateriaal dat in jouw chromosomen zit?’ Omar: ‘Ja, dat weet ik.’ Lamya: ‘Maar luister, juf Verbeelen vertelde nog meer. Diezelfde chromosomen bepalen ook of je een jongen of een meisje wordt. Meisjes hebben twee X-chromosomen, jongens een X- en een Y-chromosoom. Eén Y-chromosoom meer en ik was een jongen geweest. Dat snap ik nog, maar dat er ook mensen bestaan die man zijn maar er als vrouw uitzien, dat snap ik niet. Daar heb ik in de Koran ook nooit iets over gelezen.’ Lamya bedoelde dat de Koran claimt op alle vragen een antwoord te bevatten. De vraag is alleen: waar? Volgens Lamya staat het antwoord ergens, maar kun jij het ook vinden? Kun jij het ook juist interpreteren? De Koran spreekt duidelijk over zakar en oensa. Het mannelijke en het vrouwelijke. Lees maar:

94


26-03-2007 10:26:29

Koran 49:13 ‘Oh mensen, Wij hebben jullie geschapen uit een mannelijke én een vrouwelijke oorsprong en Wij hebben jullie tot volkeren en stammen gemaakt opdat jullie elkaar zouden leren kennen.’ De natuur is grillig, wordt er gezegd. Dat klopt en dat gaat niet alleen op voor bomen, bergen en bavianen. Ook bij mensen gaan de wetten van de natuur niet altijd op. Weet je nog die Siamese tweeling uit Iran, die twee meisjes die met de hoofden aan elkaar vast waren geboren? Zo worden er ook baby’s met zes tenen geboren. De natuur lette even niet op en gaf hun een teentje meer. Zo kan het ook met geslachtshormonen gaan. Sommige kinderen worden geboren met aos: het Androgeen Ongevoeligheids Syndroom. Ze hebben net als jongens een Y-chromosoom, maar tegelijk zijn ze ongevoelig voor mannelijke hormonen, het ‘androgeen’. Zonder die ongevoeligheid hadden ze er als een jongen uitgezien. Maar door aos krijgen ze een vrouwelijk lichaam – en voelen ze zich ook vrouw – maar ze hebben geen eierstokken en baarmoeder. Lamya: ‘Maar nog even over dat verschil in chromosomen. Hebben homo’s dezelfde chromosomen als hetero’s?’ Omar: ‘Ja. Iemand met aos zit biologisch anders in elkaar dan jij of ik. Maar een homo of lesbo is lichamelijk hetzelfde als een hetero, alleen is zijn of haar geaardheid – of gerichtheid op mannen of vrouwen – verschillend.’ Iemand pesten of discrimineren keurt de islam af. Of het nu om een biologisch verschil of een verschil in geaardheid gaat: de islam discrimineert niet. Jij hopelijk ook niet!

95


26-03-2007 10:26:29

Z van ZEKERHEID

Tja, zekerheid. Wat is zeker? Dat je een keer doodgaat, ja dat is zeker. Dat je je diploma haalt? Dat kan variëren van ‘heel misschien’ tot ‘zeer waarschijnlijk’, maar absolute zekerheid vooraf? Nee. In het voorwoord van dit boek heb ik geschreven dat dit een doe-, praaten nadenkboek is. Bij de letter G staat dat het erom gaat dat jíj kiest wat je wilt geloven. In dit boek dus geen kant-en-klare waarheid over de islam. Jóuw visie op de werkelijkheid, jouw bril laat je jouw zekerheid zien. De een kiest voor een hip montuur, de ander voor een klassiek model. Dat maakt de bril van Hans anders dan die van Hassan. Dat maakt dat de zekerheden van Hans en die van Hassan verschillen. Over welke zekerheid hebben we het dan? Over jouw persoonlijke visie, jouw keuzes, jouw visie. En om die te krijgen moet je iets doen. Fastfood bestaat niet in het geloof. Kanten-klaarmaaltijden worden niet geserveerd. Je moet met dagverse ingrediënten aan de slag. Wat vandaag vers en lekker is, is over een paar dagen bedorven. Meningen en visies zijn soms net als eten. Je moet regelmatig controleren of ze niet over de houdbaarheidsdatum zijn. Of zoals je hebt gele-

96


26-03-2007 10:26:30

zen in het woord vooraf: Wie nooit van mening is veranderd, heeft immers weinig geleerd. Koran 17:85 ‘Zij vragen jou over de geest. Zeg: “De geest komt door de beschikking van mijn Heer. En van de kennis is jullie slechts weinig gegeven.”’ In dit abc zijn veel termen uit de Koran op een nieuwe manier uitgelegd. Toen je vier jaar was, geloofde je dat kinderen geboren werden uit een kool of gebracht werden door de ooievaar. Vandaag weet je beter. Toen je vier was, kon je slechts simpele verhaaltjes begrijpen. Nu is dat anders. Je bent gerijpt, hebt meer zelf nagedacht, gepraat met vrienden. Kortom, je hebt jezelf ontwikkeld. Je waarheid is mee ontwikkeld en ziet er nu anders uit dan tien jaar geleden. Er zijn vast ideeën in dit boek, waarvan je meteen zegt: ‘Ja, zo denk ik er ook over.’ Maar er zijn vast ook meningen, waarvan je denkt: ‘Nou, Omar, daar moet ik eerst nog eens heel stevig over nadenken.’ En dat is goed. Dat zet je aan het werk. Husain, Lamya en jij moeten met jullie vrienden de keuken in. Ga op zoek naar recepten van gerechten die jij lust en voeg er nog wat eigen ingrediënten aan toe. Smakelijk eten!

97


26-03-2007 10:26:30



26-03-2007 10:26:30

fd

do en ?

ka n

st

H o

u k 3

W at

ik

o

Het vorige hoofdstuk heeft je kennis vergroot. Dat was het ‘denkdeel’ van dit doe-, praaten nadenkboek. Nu wordt het tijd om te gaan kijken wat je met die kennis kan. Over tot het doe- en praatgedeelte. Tijd voor actie! Want tijd om te zeuren is er niet. De tijd dat je anderen de schuld kon geven, is voorbij en afwachten is zonde. Of wil je soms op de volgende rellen wachten of op de volgende moord of bomaanslag? Als jij de bus in komt met een sporttas, ga je naar de sportschool en ben je niet op weg naar de hemel. Dat soort negatieve associaties moet de wereld uit. Natuurlijk moeten de regeringen in Den Haag en Brussel iets doen, je burgemeester, je leraren, je buurman en natuurlijk moet de journalist nou eens met een positief bericht komen, allemaal hartstikke waar, maar nu: JIJ. President John F. Kennedy zei het zo: ‘Important is not what your country can do for you but what you can do for your country.’ Belangrijker dan wat je land voor jou kan doen, is wat jij kunt doen voor je land. Dat geeft mooi de eigen verantwoordelijkheid weer die er van jou verwacht wordt. Din, weet je nog? Lees anders nog even wat er onder de letter R in het abc over is geschreven. 99


26-03-2007 10:26:30

Nu je weet dat er een vooruitstrevende uitleg van de Koran mogelijk is, weet je dat je je religie niet hoeft te verloochenen om progressief te zijn. Je hebt gezien dat een moderne, eigentijdse interpretatie onderbouwd kan worden met Koranteksten. Jij hebt jouw recept, Husain heeft een ander recept en Lamya denkt er weer anders over. Drie keer moslim, drie keer anders, drie keer in beweging. Als je beslist om mee te doen aan een beter begrip, aan een grotere tolerantie en aan emancipatie van je geloof, bedenk dan eerst wat je wilt en wat je kunt. Daar zit namelijk een verschil tussen. Denk maar aan het voorbeeld van Koningin Noor. Bij haar missie om de Jordaanse vrouwen te emanciperen, houdt ze telkens voor ogen of wat ze wil ook kan. Kleine stapjes zijn vaak zinvoller dan een revolutie. Denk hierbij ook aan het verhaal van de profeet Yousuf. Hij werd in de gevangenis gezet voor iets wat hij niet gedaan had. Zijn onschuld was bewezen en toch zat hij daar. Tijdelijk machteloos om iets aan zijn situatie te veranderen. Het toppunt van onrechtvaardigheid. Hij bleef rustig, kreeg door zijn goede daden het vertrouwen van zijn medegevangenen en wachtte kalm zijn kans af. Toen die kwam, nam hij het woord en werd hij weer een vrije man. Yousuf maakte op het juiste moment de juiste keuzes in willen en kunnen. Toen hij niets aan zijn situatie kon veranderen, wachtte hij af en hielp daarna zijn gastland Egypte om de hongersnood te bestrijden. Egypte had een andere godsdienst dan hij. Yousuf vond dat onbelangrijk. Zijn eigen geloof behouden én anders-gelovigen helpen, konden prima naast elkaar bestaan. Goedheid is immers een universele waarde. Jij behoudt jouw eigenheid, jouw identiteit. Je buurman mag dat ook.

100


26-03-2007 10:26:31

We hebben het over da’wa gehad, het uitnodigen tot islam, tot vrede (zie voor da’wa ook onder de letter B). Dat is voorlichting geven. Niet alleen het professionele werk van voorlichters, pr-medewerkers, communicatiedeskundigen of imams, maar ook jouw werk. Jíj hoeft de premier niet te overtuigen. Heb jij een goed gesprek met je buurman over bijvoorbeeld cultuurverschillen, dan doe je iets heel waardevols. Vooroordelen bespreken tijdens een spreekbeurt op school leidt tot meer begrip voor elkaar en is da’wa. Je leert van elkaar, krijgt respect voor elkaar en bent waardevol voor elkaar. Kennen, herkennen, erkennen. Oké, genoeg gepraat. Let’s get started! De workshop Een uitstekende manier om met anderen in dialoog te treden, is een workshop. Husain organiseerde er een die faliekant mislukte. Hij deed het zo. Zijn opdracht luidde: Organiseer een themabijeenkomst waarin moslimjongeren kunnen leren hoe zij hun kans op een goede stageplaats en een baan kunnen vergroten. Ja, een pittige taak, dat vond ik ook. Husain bedacht dat hij een deskundige nodig had. Hij zocht op internet en belde met een paar uitzendbureaus. Zo kwam hij bij de heer Van Den Boogaerd. Die wilde wel een verhaal komen houden op school. Mooi, dacht Husain, hij vertelt, daarna laat ik de klas vragen aan hem stellen en hoef ik verder niks te doen. Easy! Mooi niet dus. Van Den Boogaerd wist werkelijk alles van het thema. De hele arbeidsmarkt inclusief statistieken, methodieken, conjunctuur, flexibiliteit, efficiency, pensioenbreuk, loopbaanregelingen, alles kwam aan bod. Van Den Boogaerd was niet te stoppen. Hij zou deze klas in een uurtje wel eens laten zien wat er allemaal bij een goede baan komt kijken. Hoe meer

101


26-03-2007 10:26:31

analyses en cijfers hij door het lokaal slingerde, hoe verder de jongeren onderuit zakten op hun stoel. Bij zijn laatste gelikte PowerPoint-dia had hij alleen nog de aandacht van Husain. Die had allang door dat hij een verkeerde keuze had gemaakt. En van de geplande discussie kwam natuurlijk niks meer terecht. Wat ging hier mis? Die Van Den Boogaerd wist genoeg. En dat hij vaker presentaties had gehouden, was overduidelijk. Genoeg ingrediënten voor een geslaagde morgen, zou je denken. Zijn presentatie was zo’n typisch voorbeeld van heavy metal-muziek in een bejaardenhuis. De gastspreker sloot totaal niet bij zijn luisteraars aan. Zijn analyses waren interessant voor een directeur van een fabriek, maar niet voor een groep jongeren die alleen een leuke stageplaats zoeken. Van Den Boogaerd stond voor de banken te praten, de jongeren hadden niks geleerd en Husain kreeg voor zijn opdracht een onvoldoende. Regel één is dan ook:

Stem je informatie af op je publiek.

Van Den Boogaerd had het met alleen deze regel nog niet gered. Ook als hij het op dit punt beter had gedaan, was een deel van de jongeren vast afgehaakt. Hij maakte namelijk een tweede fout. Hij wilde veel te veel informatie in één lezing proppen. Regel twee, je voelt hem al aankomen: In een workshop kun je beter één onderwerp goed bespreken dan er een half lesboek doorheen jagen.

102


26-03-2007 10:26:31

Taboe Lamya werd eens uitgenodigd om mee te discussiëren met een vrouwengroep in het buurthuis bij haar om de hoek. De autochtone vrouwen wilden wel eens uit de mond van moslimmeisjes iets horen over maagdelijkheid en de islam. Zoals met elk taboeonderwerp is het eng om over maagdelijkheid te praten. Maar ook erg nodig en nuttig om het taboe te doorbreken. Lamya vond het een moeilijke taak en dat was het ook. Ze vond dat ze duidelijk moest maken dat er twee meningen zijn: je blijft maagd tot je huwelijksnacht of je experimenteert en doet dat niet. Kies je voor het eerste, dan kan dat uit romantische opvattingen zijn of omdat je geloof dat zo voorschrijft. In beide gevallen is het essentieel dat het jóúw besluit is. Als dat het geval is, mag je best trots zijn op jouw mening. Dat geldt voor meisjes én jongens. Kies je voor vrijere seksuele omgang, dan zijn meisjes opeens in het nadeel. Van moslimmeisjes wordt verwacht dat ze als maagd het huwelijk ingaan. Jongens komen met eerdere vrijpartijen mooi weg. Hen moet je maar op hun woord geloven. Een meisje mag daarom nooit gedwongen worden of zich gedwongen voelen om geheime hersteloperaties te ondergaan of haar hele leven dit geheim met zich mee te dragen. Lamya: ‘Omar, ik ben hartstikke zenuwachtig. Ik ben bang dat ze me uitlachen als ik zeg dat sommige meisjes er echt zelf voor kiezen om niet met een jongen naar bed te gaan voordat ze getrouwd zijn.’ Omar: ‘Dat snap ik. Je moet dit goed voor ogen houden: praten we er niet openlijk over en blijven we steken in gesmiespel, dan is maagdelijkheid tegen de tijd dat jij met pensioen gaat nog steeds een taboe.’

103


26-03-2007 10:26:32

Jij mag jouw mening hebben, de groep hoeft het daar niet mee eens te zijn, maar daarom kun je nog wel naar elkaar luisteren, toch? Regel drie vraagt dus lef:

Ga taboes niet uit de weg!

Leren of beleren Er is een berengroot verschil tussen iemand iets willen leren of belerend tegen hem doen. Ken je het gezegde: Geef een hongerige geen vis, maar leer hem vissen? Voel je het verschil aan? Leer je iemand vissen, dan wordt hij zelfstandig. Dan gaat hij nadenken over een goede stek, welk aas en op welk uur ze het beste bijten. Dan heb je iemand iets geleerd. Ga dus alsjeblieft niet invullen wat iemand moet vinden. De relatie tussen Safia en Ed ís niet per definitie fout. Maar jij mag het er wel mee oneens zijn. Zeg dan niet: ‘Die relatie ís fout.’ Maar: ‘Ik ben het er niet mee eens.’ Zo laat je ruimte voor een andere mening. Dat brengt ons op regel vier: Probeer niet alles beter te weten of continu

je gelijk te halen.

Jij organiseert de workshop, maar dat betekent niet dat jij de antwoorden hebt op alle vragen. Waarom zou dat zo zijn? Het beste leer je namelijk van elkaar. Praat, discussieer, luister. Door andermans mening te horen, vorm je die van jezelf steeds duidelijker. Met deze vier vuistregels in de hand moet het beter gaan dan bij Husain. Een workshop opzetten doe je zo: Stap 1: Wat? Het onderwerp Neem een onderwerp dat dicht bij je staat. Dat kan een

104


26-03-2007 10:26:32

buurtruzie zijn tussen voor- en tegenstanders van een moskee in de wijk. Of de hoofddoek die je van plan bent te gaan dragen. Zoiets. Stap 2: Wie? De doelgroep Met wie wil je je onderwerp bespreken? Met je klas praat je anders dan met je oma. Wil je iets in je familie bespreken, dan moet je rekening houden met leeftijdsverschil en misschien met verschil in beheersing van de taal. In je klas moet je wellicht rekening houden met cultuurverschillen. Stap 3: Waarom? Het doel Als je alleen informatie wilt geven, is dat geen workshop. Dat is een lezing of spreekbuurt. Tussen die twee zit een groot verschil. Een lezing of spreekbeurt is een monoloog. Jij bent aan het woord, de rest luistert. Een workshop is een dialoog, jij brengt een onderwerp in, geeft summiere informatie en daarna is er een discussie waar de hele groep aan meedoet. Stap 4: Hoe? De Voorbereiding Ook, of misschien wel juist als je niet zoveel van het onderwerp weet, is een workshop nuttig. Je moet je namelijk voorbereiden en daarvan leer je. Meer leren doe je tijdens de bijeenkomst. Schrijf de punten op die je wilt bespreken. Denk eraan: niet te veel! Doe je dat wel, dan zul je geneigd zijn alles te willen bespreken wat je hebt, ook als de groep een andere kant opgaat. Je laat dan geen ruimte voor wat de deelnemers tijdens de workshop willen zeggen. Iedereen die meedoet, moet het gevoel krijgen belangrijk te zijn. Een half A4’tje met onderwerpen is genoeg. Stap 5: Go! Doen! Zorg voor een positieve sfeer en benadruk de vrijheid die

105


26-03-2007 10:26:32

iedereen heeft om te vinden wat hij of zij vindt, maar ook om van mening te veranderen. Lamya plande haar workshop op school zo. Onderwerp: Wanneer begon de geschiedenis van de islam in Europa? Doelgroep: Mijn klasgenoten. Doel: Discussie en meningsvorming. Voorbereiding: Ik heb drie deskundigen hun antwoord gevraagd op deze vraag. Die antwoorden deel ik mee tijdens mijn inleiding. Doen: 1 Inleiding van mij. Ik stel de vraag en geef de antwoorden van de drie deskundigen. 2 Ik deel de klas op in groepjes van zes en we gaan over de drie verschillende meningen discussiëren. 3 Na de discussie roep ik de klas weer bij elkaar en doet iemand uit elk groepje verslag van wat zij besproken hebben. 4 Ik vat de belangrijkste conclusies samen en sluit af. Wil je Lamya’s workshop ook een keer doen? Dit waren de antwoorden van de drie deskundigen. Op de vraag wanneer de geschiedenis van de islam begint in Europa, zei de een: ‘Dat was toen moslims in de 8e eeuw naar Andalusië – dat is Zuid-Spanje – kwamen en daar een tolerante samenleving stichtten waar christenen, joden en moslims in harmonie konden leven.’ ‘Nee’, zei de tweede, ‘die geschiedenis begint met de komst van gastarbeiders uit Turkije en Marokko in de jaren zestig van de vorige eeuw.’ De derde zei: ‘Welnee, die geschiedenis is veel ouder. Die begint al in de zesde eeuw. Toen stuurde de profeet Mohammed brieven naar Rome om

106


26-03-2007 10:26:33

de keizer tot de islam en de vrede uit te nodigen.’ Spreekt dit onderwerp je niet aan? Neem dan een onderwerp uit het abc dat jou wel prikkelt en waar je graag met anderen over wilt praten. Vind je wat onder de H van hygiëne staat interessant, dan is voor jou halal-voedsel misschien een geschikt thema voor een workshop. Sprak het bericht in de krant je aan over het verbod van een waarnemend griffier bij de rechtbank in Zwolle om een hoofddoek te dragen tijdens haar werk? Zoek dan uit hoe dat is geregeld in andere landen en leg de verschillende oplossingen voor aan je groep. Of doe verslag van een tv-debat over de vraag of het Suikerfeest een nationale feestdag moet worden, en open daarmee de discussie. Allemaal mogelijkheden om een groep aan te zetten tot gesprek en om te leren van elkaar. Naast een stevige workshop zijn er oneindig veel andere vormen te bedenken om voorlichting te geven. Het hoeft allemaal niet zo bloedserieus te zijn. Met creativiteit en spel kun je informatie op een leuke manier overbrengen en blijft die absoluut hangen bij de deelnemers. Bedenk het vooral lekker zelf, deze voorbeelden zijn dan ook vooral bedoeld om je fantasie te prikkelen. Pak-uit-de-zak Dit spel deed Lamya nadat er op zaterdagavond in de stad rellen waren geweest tussen Turkse en Nederlandse jongeren. In de dagen na dat weekend ging het op school over de multiculturele samenleving, of die mislukt was, of Nederland intoleranter was geworden enzovoorts. Lamya vond dat het tijd werd voor iets luchtigers.

107


26-03-2007 10:26:33

Lamya: ‘Luister. We hebben ook nog humor. Breng morgen allemaal een voorwerp mee van thuis dat op de een of andere manier belangrijk voor je is. Maakt niet uit wat het is, als het maar iets over jou zegt. Ik zorg voor een grote jute zak en daar stop je jouw ding in, ’s morgens voor je de klas in gaat.’ Nou, dat werd lachen. Latifa bracht een poster van Brad Pitt mee. Die vond ze leuk. Ali bracht het gebitbakje van zijn oma mee. Jessica een bak kralen, Jeroen zijn boksbalhandschoen en Lamya zelf een potje hennaverf. Lamya: ‘Oké, we gaan beginnen. Daphne, wil jij als eerste iets pakken? Je zeg gewoon: ‘Ik pak uit de zak…’ en dan ga je graaien. Als je iets hebt, dan maakt degene zich bekend die dát voorwerp in de zak heeft gestopt en vertelt erover.’ Veel gein en grappen. Veel lachen en lol, maar ze leerden elkaar wel beter kennen. En elkaar leren kennen draagt bij aan tolerantie. Want dat Ali’s oma bij hem in huis woont en dat dit normaal is in de Turkse cultuur, dat wisten de meesten niet. En alle meiden wilden wel een hennapatroon op hun handen. Durf iets van jezelf te laten zien, dat bevordert de sfeer in je klas of groep. Toiletdeur Husain vindt de teksten op de wc-deuren inspirerend. Alle deuren zijn volgekrast. Soms om je rot te lachen, soms om je rot te ergeren, maar inspireren doen ze in elk geval. Husain maakte daarom van behangpapier een wc-deur na en plakte die op een muur.

108


26-03-2007 10:26:33

Husain: ‘Jongens, ik heb op deze deur een krantenartikeltje geplakt. Ik zal het even voorlezen. Daarna krijgen jullie tien minuten om met stiften de hele deur te vullen met je gedachten en associaties bij dat artikel. Daarna gaan we de boel dan bespreken.’ Het artikel ging over een Turkse jongen die was opgepakt op verdenking van eerwraak. Goedemorgen! Dat leverde veel felle reacties op. Begrip en onbegrip. Gaat eerwraak niet veel te ver in deze tijd? Snap jij er wat van? Hoe kun je eerkwesties anders aanpakken? Discussie, discussie. Zelfs in de pauze gingen ze nog door. Goed gedaan, Husain! Of ga tekenen. Zoals je las onder de V in het vorige hoofdstuk, vroeg ik een groep te tekenen waar jongeren aan dachten bij het woord ‘vrijheid’. De meest uiteenlopende dingen kregen we te zien van elkaar. Boeiend. Interessant. Je laat dan al snel iets van jezelf zien, leert elkaar kennen en waarderen. Of speel een rollenspel. Laat Paul eens Bashar spelen en andersom. Laat Paul eens argumenten bedenken waarom hij alleen met een moslimmeisje wil trouwen. Laat Fatma eens doen alsof ze Claudia is. Kijken of ze zich kan verplaatsen in hoe Claudia denkt. Ja, je snapt het wel en je komt zelf vast op nog veel meer mogelijkheden. Wacht niet tot anderen iets organiseren. Doe het zelf. Als je zelf namelijk geen plan hebt, word je onderdeel van het plan van anderen.

109


26-03-2007 10:26:34



26-03-2007 10:26:34

fd

ho pe n?

ag

st

H o

k

W at

u

m

ik

o

4

Hopen op een wereld zonder islamofobie, dat doen we allemaal. Want aan het begin van de 21e eeuw is de wereld vol angst voor de islam. Er zijn ook betreurenswaardige, schokkende en catastrofale dingen gebeurd: de aanslagen van 11 september 2001 in New York en Washington, de Tweede Golfoorlog, de aanslagen op Bali, de bommen in Madrid en Londen, de moord op Theo van Gogh en het alsmaar escalerende conflict tussen Israël en de Palestijnen. Stuk voor stuk rampen die de hele wereld bezighouden en het beeld over de islam allesbehalve goed hebben gedaan. Voor de vrouw bij de bakker ben jij de islam. Sympathiseer jij vast en zeker ook met die bommengooiers en durft ze door jou niet meer met de metro te reizen. Als je een meisje bent en je een hoofddoek draagt, ben jij in haar ogen zielig, word je door je vader onderdrukt en heeft hij al een man voor je geregeld uit zijn geboortedorp. Ze heeft het je nooit gevraagd, maar ze weet het zeker. Een hoofddoek dragen uit eigen vrije wil? Kom nou. Dat gelooft ze niet. Ben je een jongen, dan doe jij je nu wel aardig voor, maar in de moskee sla je natuurlijk ook radicale taal uit en

111


26-03-2007 10:26:34

misschien ben je wel een geheim lid van de Hofstadgroep. Goed uit de buurt blijven dus, dat is wat ze denkt. Kom op, zo kunnen we toch niet blijven denken! Zo komen we toch niet verder met elkaar! En jij? Zie jij in een blond meisje met een kort rokje een gemakkelijke prooi voor jouw ongeëvenaarde charmes? Macho! Haantje! Misschien kreeg jij die baan niet omdat die andere sollicitant domweg beter was en had dat niks te maken met jouw Turkse achtergrond. Kom op, zo kunnen we toch niet blijven denken. Zo komen we toch niet verder met elkaar! Kijk naar het verhaal van de bevrijding van Yousuf. Hij werd ten onrechte verdacht van een misdrijf en kwam in de gevangenis terecht. Uiteindelijk zorgde hij zelf voor zijn bevrijding. Hoe? Niet door te schreeuwen en ook niet door het blijven herhalen van zijn onschuld. Hij vond het niet nodig zich te verdedigen. Hij had een plan en veel geduld. Hij toonde zich een ware moslim. Allereerst bleef hij goed voor anderen. Onvoorwaardelijk. Zo bouwde hij langzaam vertrouwen op. Toen het niet goed ging met de economie van Egypte en de koning zijn deskundigheid inriep, gaf hij naar eer en geweten advies. Zijn raad hielp en de hongersnood werd bedwongen. Als dank wilde de koning hem zijn vrijheid schenken, maar die weigerde Yousuf. Tot grote verbazing van de koning die niet begreep dat iemand die zei onschuldig te zijn en de gevangenis kon verlaten, koos om daar te blijven. Yousuf wilde echter eerst zijn naam gezuiverd zien. Hij zei tegen de koning: ‘Majesteit, eerst een nieuw onderzoek en als u dan overtuigd ben dat ik onschuldig ben, zal ik deze cel verlaten. Ik wil geen liefdadigheid maar gerechtigheid.’ Yousuf wilde geen woorden maar daden. Praten alleen was niet genoeg voor hem.

112


26-03-2007 10:26:34

Er is werk aan de winkel. Weg van het rood van bloed, op naar het wit van de vrede. Van de Bijbel óf de Koran naar de mens die de Bijbel én de Koran begrijpt. Van kiezen naar delen. Van schreeuwen naar praten. Van ‘zij’ naar ‘wij’. De andere jihad is een proces. Een proces waarin de islam bevrijd wordt van de massa vooroordelen van nu. Een proces van emancipatie en bevrijding. Een proces waarin de vredesboodschap hersteld wordt. Dat is jóúw andere jihad. Als je meedoet, is er hoop. Hoop dat de islam weer met vrede wordt geassocieerd. Hoop dat men moslims weer als boodschappers van vrede gaat zien. Moslimjongeren in Nederland en België, moslimjongeren in Europa, de wereld is rijp voor jullie vredesboodschap!

Salaam

113


26-03-2007 10:26:35


114


26-03-2007 10:26:35

jl ag W eb s

it

es

e

vo or jo u

bi

Moslimjongere van morgen, jij weet natuurlijk al hoe jonge moslims in de 21e eeuw de Koran lezen. Dat hoef ik je niet te vertellen. Je kijkt naar een tekst en zoekt op internet naar de bijbehorende interpretaties en leefregels. Handig toch! Zeker als je bedenkt dat vroeger moslims daarvoor speciaal naar een Koranleraar moesten. Met je pc heb je nu alle interpretaties en regels bij de hand. Het is aan jou om verantwoord te internetten: check wie achter de aangeboden informatie zit en welke bedoelingen de website heeft. Laat je niet zomaar iets wijs maken! Mijn lijst bevat enkele nuttige websites die vanuit diverse invalshoeken informatie over de islam geven. Ik heb de websites in alfabetische volgorde gerangschikt. Maar natuurlijk zijn er nog veel meer vergelijkbare websites.

115


26-03-2007 10:26:35

www.aaiiln.org Website van de Ahmadiyya-beweging in Nederland, promoot een gematigde islam.

www.aicongress.org The American Islamic Congress (AIC), besteedt veel aandacht aan het Iraakse vraagstuk.

www.altafsir.com Interpretaties van de Koran in het Engels en Arabisch.

www.amazigh.nl Veel informatie over de Berbercultuur en discussies over de islam en het leven van Berbers.

www.derwish.nl Met artikelen, vragen en antwoorden, columns over de islam. Het accent ligt op de soefi-benadering, een spirituele stroming binnen de islam.

www.flwi.ugent.be/cie/ Website van het centrum voor de islam in Europa in Gent.

www.hispanicmuslims.com/andalusia/ Een website over de geschiedenis van moslims in het zuidelijke gedeelte van Spanje tussen de achtste en de vijftiende eeuw, met foto’s en plattegronden.

116


26-03-2007 10:26:35

www.Islam21.net Moderne islamitische visies in het Engels.

www.islamenburgerschap.nl Promoot het debat over normen, waarden en burgerschap en de rol die islamitische organisaties hierbij spelen.

www.islamlinks.eigenstart.nl Portal voor islamitische organisaties en maatschappelijke organisaties die veel met de islam te maken hebben.

www.kuran.gen.tr Tekst van de Koran in verschillende talen. Je kunt de teksten ook beluisteren.

www.quran.al-islam.com Gezaghebbende Koraninterpretaties en andere islamitische literatuur in het Engels en het Arabisch.

www.maroc.nl Website voor Nederlandstalige Marokkanen.

www.marokkaansefederatie.com Website voor Nederlandstalige Marokkanen in België.

117


26-03-2007 10:26:36

www.mashriq.nl Website van een moslimstudentenvereniging.

www.meetingtheenemy.nl Ontmoetingplaats voor dialoog tussen Palestijnen en Israëliërs.

www.mixed-couples.nl Voor vrouwen met een niet-Nederlandse partner.

www.nmo.nl Website van de Nederlandse Moslim Omroep.

www.samv.be Het SAMV steunt het emancipatie- en participatieproces van allochtone meisjes en vrouwen in België.

www.spior.nl Website van Stichting Platform Islamitische Organisaties Rijnmond.

www.stichtingvangnet.nl Website van meiden voor meiden en moslimvrouwen; organisatie heeft een open karakter.

118


26-03-2007 10:26:36

www.turksforum.nl/links&adressen/organisaties.html Handige pagina met links naar talrijke Turkse organisaties.

www.whyislam.org Een website van moslims in de Verenigde Staten; open, progressieve strekking.

www.voem-vzw.be Website voor de Vereniging voor Ontwikkeling en Emancipatie van Moslims in België.

www.wijblijvenhier.nl Op de site delen Nederlandse moslims elke dag hun ervaringen.

119


26-03-2007 10:26:36


26-03-2007 10:26:36

nt ek en in ge n aa en ei g Ten Have Nahas- de andere jihad-121 121

26-03-2007 10:26:37


26-03-2007 10:26:37


26-03-2007 10:26:37


26-03-2007 10:26:37


26-03-2007 10:26:37



26-03-2007 10:26:38

n fo lo co De andere jihad Omar Nahas in samenwerking met Miriam Bouwens © 2007, Uitgeverij Ten Have Postbus 5018, 8260 GA Kampen www.uitgeverijtenhave.nl Voor België: Uitgeverij Van Halewyck, Leuven Omslag en typografie binnenwerk: De Ruimte · ontwerpers vof (Mark Schalken) Foto auteur: Wim van de Hulst ISBN-10: 90 7900110 4 ISBN-13: 978 90 259

3

d/2007/7104/31 NUR 717 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior written permission of the publisher.


26-03-2007 10:26:38

De andere Jihad

De Andere Jihad

De Andere Jihad

De andere Jihad

De Andere Jihad

De Verborgen Jihad

De Verborgen Jihad

De Verborgen Jihad

De Verborgen Jihad

De Verborgen Jihad

Jihad

De andere Trixi

De Andere Helft Leeft

De andere Trixi

De andere zoon

De andere helft leeft

Jihad

Jihad

Jihad

De andere zoon

De andere zoon

De Andere Zoon

Andere Helft Leeft, De

De andere helft leeft

De andere helft leeft

Jihad

Jihad

De hommel en andere beesten

Coördinaten Aan De Andere Kant

coördinaten aan de andere kant

De hommel en andere beesten

De andere Jihad

De Andere Jihad

De Andere Jihad

De andere Jihad

De Andere Jihad

De Verborgen Jihad

De Verborgen Jihad

De Verborgen Jihad

De Verborgen Jihad

De Verborgen Jihad

Jihad

De andere Trixi

De Andere Helft Leeft

De andere Trixi

De andere zoon

De andere helft leeft

Jihad

Jihad

Jihad

De andere zoon

De andere zoon

De Andere Zoon

Andere Helft Leeft, De

De andere helft leeft

De andere helft leeft

Jihad

Jihad

De hommel en andere beesten

Coördinaten Aan De Andere Kant

coördinaten aan de andere kant

De hommel en andere beesten

Recommend Documents