Büyük Türk Dilcisi Kaşgarlı Mahmut

TAN ITMA YAYIN LARI Tiirk Dil Kurumu'nun yayrmlamakta oldu!u "Tanrtma yrnbrr", yetiyen kulaklarda, geni! topluluLlardr dil ll5lni eoEaltma, dile 6zen duygusu ile anadili bilinclni 'klegclrme, dile sevgi ve saygryr SelitEirme, Dil Devnl'nin gereklillEini 6rnekleriyle gdsterme amacrnr Siitrktedir.

Trortma Yayrnlarr bet dizidir: 1- Radyo ve tele'/on konutmalarr dizisi, 2- Tilrk diline emek verenler tlsl, 3- Dll konulafl dizlsi, 4- Atrk oturumlar dizisi, ' Cetitli konular dizisi. Elinizdekl kltabrn da l!inde bulundugu "Tiirk diline rck verenler dizlsi"nde bug0ne deEin grkm!t yaPrtlar llardrr: Miitercim Astm (haz, 6. A. Aksoy), KAlgor,r Mdhm./t rz. M. 5, Ulkiitasrr), Ahmet Milfidt (haz. C. Kudret), yd 6dko,p (haz. C. Kudret), Mehmet Emin Yurdokul (haz. N. G6k9en), Thomsen (haz. A. Dilatar),omer Seyfettin rr. H. DlzdaroElu), Hiseyin Rohmi GLirprnor (haz. A. L-cvend), /r4tftitoflu Ahmet Hikmet (haz. H. Dizdarollu), orct Rosim (haz. A. S. Levend), Ahmet Vefrk Pdfo (haz. a,{lrry), 5€ms€ttir Sdmi (haz. A. S. Levend). Be,hget Kemo/ lirrr (haz. E. N. G6kten), Necip fiirkgii (haz. i. Olgun).

l(irk dilinin biiyilk anrtlanndan biri olan Divonij )tr-rr',ijrk, bilindiil ilzere, 1072'de yazrlmaya batlattr. Ilu yrl O'nun )'azrirgrnrn 900. yrlddniimiidiir. Bu rLlu oh/ dolayrstyle yayrmladr!rmrz bu kitap, O'nun lnfl biiyilk T0rk dilclsl Katgarlr Mahmut'u daha ya'rdnn tanrt3cdk, bu bnynk dil anrtrnrn 6nemini, bilim

TURK DIL KURUMU YAYINLARI

nynsindakl yerlnl daha derinlemesine 6Eretecel(tir.

Yrprtl, Kagtarlr Mahmut'!n ulu an,srna sunuyoruz. 10

-

Lira

.1

M.

ULKUTASIR

'AKIR

BUYUK TURK DILCISI

|(A$oARil

(2.

1llAillllUT

B.rh)

..-6.1ts1'

r#leiur.o>ifs

ANKARA ONIVERSITEST BASIMEVI - ANKARA I972

TDK TANITMA YAYINLARI TURK DILINE EMEK VERENLER DIZISI:

16

IqINDEKTLER S.yfu 6nsitziir Birkaq Siiz

7

dsitz: lkinci barh dolaysYle

11

I. Batum

KASGARLI MAHMUT'UN HAYATI K&s.!L Mahmut'un ga6 ve g'vBi

..

20

'

KISlLldl ... """""

' "" U ... KA$CARLI MAHMUT'UN DIVANU LOGAT'IT-TURK " "" Divanu L0gatln yazma niilhasr

KASGARTT MAr{MUT'UN

Divanii LngaCF yaz

19

tarihi .

Divad Lnsat lcr€de raz m4tr ? Divinii Lngat\n aslmdan gekilit tdihi ilc

"

""

"""

bilsileri

Lirgaftalj itzel .dlar . .. Divann Lngat'taki harita .. .. . DivAnii Logat'a gOre €sH Tiirk takvimi DivepU

TURK DiL KURUMU YAYINLARI

ix

I

' '

42 42 48

eek@r

50

Diranii Logat\n bilinci evfasnm d$hdaki vdt Divad LiAat'ta Tiirtlerc dair 8e!en hadi5ld Dilenn Logat €k iyle Dogu bium abFince bilinivordu Divatru Ltisat'n buiuuP borlq' " Divanu LnSat ve Ali Emiri Efcndi

Divanii Lnsat'taki coBra$b

35

47

"""

Ketgdtl Mahnut'a g6.e Tiilk lehgeleri KatSarlt MahDut'a Sijre Tiirk lehgele'inin itzcUiueri Divanu Lngat'ta kulan an harfla " Divenii Lilgat'tati mMum Pargalar ve svlar " Divan! Ligat'a gitr€ Tiirt znmreleri '

27

50

'

52

55 56 82

"

'

85

88

"

"

90 92

95 97

'

99 101

5 336

# Divinii Lirgat vc Tiirk etnografya-folkioru 108 Divinti L0gat'ta $amanizm ile ilgili sozciikler DIVANU LCGAT QEVIRII,ERI BIZDE VE BT\TI'DA DIVAN I 15 UZDRINE YAZILAN KI AP VD MAI{ALDLDI]. . t17 Divinii L0gat'r Ttirkqeye gevirmek isteyenler ve gevirenlcr r24 Ttirkiye dr$rndaki Tiirklerin Div6nti L0gat ile ilgile nmeleri t24 DoSu ve Batr bilim ileminde DivAnii Lirgat a. Trirkiye'deki yayrnlarr bibliyografyasr b. Batr'daki yayrnlann bibliyografvasr ....

r'

BiRKAq

125 152 F

i

KITAPTA GEqEN BAZI KT$I VE YER ADLARIYLE ILGILI KUQ{JK NOTLAR

ts7

$

Ozur

1Bl

it

DiVANU LCGAT-IT-lriiRK',TEN

SEQN4E

lki ulama EK: RESIMLER VE HARITALAR

PARQALAR

194

$

t

t f;

203

I $

207

Baskrnrn Onsiizii

t f E

I t

v,

[: ? !l ?, I 6

It ! ii

sOz

ile meydana SetirBu ktigtik kitapta, hayat vc kilili$i x)\t eseri hakkrnda derli dtgi Kitabii pi,'a'i i''igot-i'-Turk Kiqgarh Mahurut'u toplu bilgiler vermeg; gahqtrfrmrz de' 'tt"'"u"^yil zamand:r Tiirkoloji'nin ilk biiyiik Trirk dilcisi, olarak tanltlyoruz' Yin': bu alagl yukarl, lttt bakrmrndirn kapsr 'tnrnr esercikte, ttirlti bilim dallarr t:ski I'iirk incelccli$irrriz Kitttbii Diudttz I'tigat-it-Tiirk' liscrirrrizin cn o"etulilcrinden biridir'

dili yadiga.lu,tt""

Diudnii Lilgat belkemifi du.u**tia olan ]:u boliim'olan yazrl dan

yazllmrq ', iizerinde b,,, alanda qimcliye kadar kapsar' duhu g.r,iq, daha et'rafh bilgileli bilim ilernindc' llu l'iiyiik Memleke timizde, hatta Batr boyle bir kitap Ttirk bilgininin ttuyutt ve eseri.iizerinde belirtti;;inriz heniiz yoyt*to"*i*'gttt' Gerqi' yukandabirgol; qcvhakkrnda raisarh Mahmut ve hele eseri

giri

nihayet bir t'Lrafh' ler yazrhp b",il-;;;;" Fakat.bunlar' aqamaritrqtrr' ve oldukEa oy""ttlt birer rnakale Eerqevesini once' Ki ;garh Ben bu eserci$imin esaslarrnl daha tertiplediftmiz r;'..,'trbat Ivlalrmut,u orrrrru l,tnii olarak clostlanmln ofiirlcrine r946 igin tt.rt,to*tltrm' Irakat barzr geniqlettim' Bundan rjtirIiidiir uyarak otr, ,o"'uJilt; hayli igin miimki-ir"rldu' ki, eserin busrltp"yuy'*1t"*"Ii.,b:gti" ']]tittt bilginini anrr:adan biiyiik gu kadar varki, "';;;bu olurclu' F'sasen gt:rckli geEmek g.rg.ttt"'i tii' ttuai'filmczlik 7

M. EAKiR i.ir,r

er.

YArrn-ya{nn: Ki.irek kemi$i. Tiirklerin qdyle bir atalarsozii vardrr: Kiirek kemi$i karlqrrsa memleket kangrr

(III,

zr)aa.

nisan 1947). a3

Uriin$': Asrl anlamr beyaz, ak dernektir. G6gebe Trirk boylarr siite yai, kurut, ayran, krmrz gibi) "iirrin" derler. (K. Yudahin, Ktrgz Sdzlii!il s. 37). Yakutlarda da siit ve siitten

ve sritten elde edilen grda maddelerine (yoSurt,

yaprlan grda rnaddelcrinc "iir0nS as" derlcr (E. Pckarski, fakut SdzhiEij,,,as', srizcii$ii agrklamasrnda, s. 163). Anadolu'da bu s