A. Ü. İ LAR İ YAT FAKÜLTESI YAYINLARI : LXXIX
i DR. MEHMET MAKSUDO Ğ LU
ANKARA I
9
6
9
ANKARA UNIVERSITESI ILAHIY...
433 downloads
2212 Views
28MB Size
Report
This content was uploaded by our users and we assume good faith they have the permission to share this book. If you own the copyright to this book and it is wrongfully on our website, we offer a simple DMCA procedure to remove your content from our site. Start by pressing the button below!
Report copyright / DMCA form
A. Ü. İ LAR İ YAT FAKÜLTESI YAYINLARI : LXXIX
i DR. MEHMET MAKSUDO Ğ LU
ANKARA I
9
6
9
ANKARA UNIVERSITESI ILAHIYAT FAKULTES İ YAYINLARI LXXIX
ARAPÇA DILBILGISİ
Dr. Mehmet MAKSIJDO ĞLU
Pgık44: ile 9.
'")./ec4,10.„. L%.16,10 11J:N
.
.114.»..°).
BIRKAÇ SÖZ Bir Arapça Dilbilgisi yaz ınağa, 1960-61 öğretim y ılında, İmamHatip Okulunda meslek dersleri öğretmeni olarak bulunduğum Izmir'de başlamıştım. İmam-Hatip Okullar ı müfretat ına uygun olarak büyük bir bölümünü hazırladığı m taslak, araya başka uğraşıların girmesiyle tamamlanamamıştı . Bu kitap, eldeki eski malzemeden de yararlan ılarak, ancak, derlenen eski ve yeni malzeme, Arapçan ın bir bütün olarak verilmesini öngören bir plana göre, yenibir kahba dökülerek meydana gelmi ştir. Kitapta, başlıca üç bölüm vardır.
L Bölüm, harflerin söylenişleri ve yaz ılışları nt belirten, Arapça ile ilgili ilk ve temel bilgileri veren bir Giri ş niteliğindedir. Bölüm, kelimenin yap ısı , bölümleri, kelimenin u ğradığı değiş iklikleri inceleyen biçimbilgisi (sarf morfoloji) ne tahsis edilmi ştir. Burada, Arapçadaki kelime çe şidi sayısına (fal, isim, harf) uygun olarak 3 alt bölüm vardı r. Kelime, her bakımdan bu bölümde incelenmi ştir. .
Ses Uyumu ve Yumu şama Kaideleri (JylÇ y 1 3JUNI ) kelimenin yapısındaki değişiklikle ilgili oldu ğundan, sözgelişi, küçültme ( j k,, ad1) gibi, çokluk (
) gibi bir madde numarası altında, a)
harf b) teskin c) kalb şıklara ayrılarak incelenebilirdi. Ancak, geni şliği ve hususiyeti, bu konuyu, Sarf'a bir ek bölüm gibi almam ız ı gerektirdi.
Bölifan'de cümle kurulu ş u, kelimenin cümle içindeki durumu ve bu durumun kelime sonunda gerektirdiği değişiklikler gösterilmi ş, yani, bu son bölüm sözdizimi (nahv : sentaks) ne ayr ılm ıştır. 1 Cem karşılığı çoğul, mufred kar şılığı tekil sözleri kullanılagelmekte ise de, "çok" ve "tek" sözlerinin sonuna -1 eklenerek nisbet, aidiyet anlam elde etme iddias ının ne denli çürük ve temelsiz olduğu hakkında bkz.: Prof. Dr. Zeynep Korkmaz, Türkçede -1 Eki, Türk Dili, say ı 181 (Ekim 1966), s. 24 - 32, Ankara 1966.
I İİ
Sözdizimi, tamamen, dilin yap ısı riıhu ile ilgili olduğ undan, önce kesin, aç ık olarak bilinmesi gereken, okuyan ı n zihnine Arapça= bunye hususiyeti olarak nakşolunması istenen hususlar (cümle ve tamlama çeşitleri gibi) verilmiş, sonra cümle işlenmi ştir. Bu arada sırası geldikçe, Türkçe kaideler hat ırlatılm ış, okuyanda "dil ş uuru" uyanık tutulmağa çalışılm ıştır. Kitap gözden geçirilip alış tırmalar yapıldıktan, k ısası Arapçada belli bir seviye kazandı ktan sonra "içindekiler" şemas ına göz atmak, dilin yap ı hususiyetine olan aş inalığı yoğunlaştırabilir ümidindeyim. Kitabı n basım ıyla yak ı ndan ilgilenen Doç. Dr. Mehmed Hatiboğluna, Asis. M. Rami Ayas'a, provalar ın tashihinde çok eme ği geçen Asis. Mustafa Fayda'ya, çok değerli yardım ve tavsiyelelerde bulunan .Rü şid Rewih b. Muhammed'e ve kapa ğı hazırlayan Cevat ulger'e içten teşekktırlerimi sunmak, yerine getirilmesi zevkli bir vazifedir.
Mehmet E. Maksudo ğlu
Iv
IÇINDEKILER BİRİNCİ BÖLÜM GIRI Ş Elifbâ
Abeee: 1 - Harfler
1
I
2 - Harflerin Söyleni şi —
1
4
3 - Harekeler — 4 - Suktin — 5
4
1
5
5 - Hemze —
6 - Uzatma I şâreti —
;;
6
,L,J
7
- Bağlama I şâreti — e ,u..3 1 8 - Nunlama —
2
7
1
8
9 - Belirtme Takısı — (J)
İKINC/ BÖLÜM B İÇİMBİ LGİ S İ Morfoloji —
I(}- Fiillerin Kök Bakımından Ayrımlart—...4:i
V
• -5 a ... 5 . - 12
11 - Fiilerin Bölümleri —
14. 11
12 - Fiil Çekimi —
15
13 - Masdar
35
14 - Isinu'l
—
51 -4-'53
15 - Ismul Marül — Edilgen Fiil 4
16 - Etken Fiil (
3
j:ffijı.11
N
54 54
17 - Be ş Fiil
II -ISIM55
18 - İsimlerde Erlik, Di şilik — 19 - İsimlerde Teklik,
Ikilik, Cokluk — fi
20
59
•
66
Zamirler
-121 - Iş âret Isimleri —
72
22 - Ismu'l MaysöI —
76
23 - Zaman ve Yer isimleri — • •t 24 - Mim'li Masdar — _} J a ""'„,..„!4 25 - Bir Kez Oluş İsmi — 26
—
-
1
80 81 82
Durum İsmi
I
27 - Cins İsmi, Teklik Ismi —
28
78
ı:31:45
Alet İsmi
'
rD
82 83
—
84
29 - Obartma —
VI
lir
86
30 - Üstünlük ve Ye ğleme İsmi — J.J:,,: .'2.. .11 ft(
;,..;
31 - IlgiIsmi —
',..,1-.,:i.j ı j*
89
Tl
92
32 — Küçültme — ii...,.;:,2::iI
94
'4,,:31
33 - as-Sıfatu'l Muşabbahatu — 34 - Soru Isimleri —
96
35 — Sayı —
97
III -HARF 106
36 - Harfler — BAZI SES UYUMU VE YUMUŞAMA KAİDELER İ 37 - Idgam — (.0
,y
107 108
38 - Ibdâ1 39 -
j:3 - 1
kalb, teskin, hazf
I
109
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SOZDIZIMI Sentaks
—
_>,:::.11 > ıı
j e
115
40 - isim Tamlaması — 41 - Sıfat Tamlamas ı —
1 9 J:p.:3 ^'
3';C:42,2i
117
42 - Isim Cümlesi
119
43 - Fiil Cümlesi —
120
44 - Be ş Isim —
121
VII
MEBN İ ve MU'RAB 123
A – MEBNİ KELIMELER —
123
a – isim türünden : 45 – I şâret Isimleri —
-•-
123
46 – Zamirler —
124
47 – al İsmu'l Mavsûller —
126
48 – Ş art İsimleri
126
Joe :1;34 '0.C.J4
49 – Soru İ simleri —
127
50 – Baz ı Kinâyeler —
127
51 – Baz ı Zarflar — jojiWI
128
52 – Bazı Sayı İsimleri —
130
h
fiil türünden :
53 – Geçmi ş Zaman —
131 s • • j.," J -
131 131
54 — Buyruk Kipi — 55 – Peki ştirme Nununa Biti şik Geniş Zaman Fiili — -*J"ciJI
133
L., „47;,14 1.,L111
56 – Dişilik Nununa Bitişik Geniş Zaman Fiili —
j"Qi I 133
e – harf türünden:
133
57 – Bütün Harfler
133
B– MURAB KE L İ MELER — i'râb Hakk ında Umûmi Bilgiler 139
58 – Mahalli İ 'râb — VIII
140
59 - Nunlanmaz —
M.ARFULAR — 60 -
142
— iıj-PC:21- 1
61 - Sözde Fâ'll —
144
62 - Mubtedâ ve Haber —
145
63 - yvlj soyundan olanlar ın haberleri —
148
64 - ,:A5- soyundan olanlar ın ismi 65 - •
_{
152
soyundan olanların ismi — ):s.r..::1,1
66 - Leyse'ye benzeyen harfler — 67 - Öğme ve Yerme Fiilleri —
156 157 11158
70 - Lâ'mn Haberi
MANSUBLAR — 71 - Mutlak Mafill — 72 - al-Marölu Bihi —
> jtı:L.4:111
„„2.:1 4 .
159 162
4LJ
73 - Diyelik Mar -Mu
jj
164 165
74 - al-Mar-Mu Fihi — 75 — al-Mariilu Mdahu
153 155
5 - C- -4-
68 - 1 Ş Zamiri — 69 - Soru Harfleri
149
167
-
76 - Hâl
117
77 — Temyiz
169 IX
172
78 — Munâdâ — 79 - Görü ş ve De ğiş tirme Filleri — 80 - Ş aşma Fülleri 81
-• •
j_
.,k
-•
174 176
75C,i
178
Mustesnâ —
181
82 — igrâ — j,L1 J 83 - Tahzir
_9
181
''.›:JJ -1
84
istigase —
182
85
Ihtisas — 3,,,C.„2_;•:"T 1
183
=
86 - Nudbe — 87
184
1
184
Iştigal —
88 - Mansüb Geni ş Zaman Fiili —
' 1 1_411
... 186
MACZUM— rij,1 89 - Maezüm Geni ş Zaman Fiili —
187
M A CR UR LAR — 90 - isim Tamlaması —
190
91 - Çekim Harfleri —
192
92 - And Harfleri —
204
UYANLAR- -'ts1 93 - S ıfat —
206
94 - Peki ştirme
208 X
95 - Bedel —
209
96 -• Ba ğ — :_ja"Jı.J1
210
C 1..1 MLELER
ft4
97 - Basit Cümle —
215
98 - Bileşik Cümle —
216
99 - Cümlede Bir o ğe Olarak Bulunan Cümleler (J
T_.r-4-"
.
217
100 - Şart Cümlesi
220
101 - i`tiriizi Cümle —
220
102 - Açıklama Cümlesi —
.
XI
fi
•
•-
221
BIRINCI BÖLÜM GIRIŞ ABECE: ELIFB.A. I – Harfier:
c. Kelime b•Sonun da
J
lo
ii
-
:
,:-..
4'
1,
J.
ii
_Ii
4.-....
,.
, ayn
1
P
A
c..
ğ ayn
t_,
k.
;,
.....
fâ'
4-.3
il
.4
L.,
9..
2
,=.>
Cilii
C
P.-
bâ.-
c
›. ›.
e e.
h
c_
kâf
>'-
"•OrtaStIlda
tâ'
şâ'
hâ'
t Kelime
,-...
•,*
i.
Kelime t •Başında
19-eA
gıeMze)
u m§ ea .ıgt 2
"C!
elif
'PV
puge
WITRWX
trudm a
IP V
1111311
ZIPIEA
11
Kelime Sonunda
Arap alfabesinde 28 harf vard ır. Yaz ı, sağdan sola do ğru yaz ıhr. Arapça'daki sesleri gösteren bu harfler, yaln ız ba şlarına veya bir kelime içindeki yerlerinin ba şta, ortada, sonda olmas ına göre de ğişik biçimde yazılırlar. Harflerin 22 si, yaz ıda, hem kendinden önceki, hem de sonraki harfle birle şir, 6 sı ise, yalnız kendinden önceki harfle birle şir, kendinden sonra gelen, solundaki harfle birle şmez:
-3
—
-I,
kâf
zâ1
:3
—
—
:k
Mm
J
3
I
râ'
...,
—
...„-
mim
1
Kelime ba şındaki hemzenin harekesi esre ise, hemze, elif harfi ııin altına konur: başkan, önder — 1 , I
ad
I
insan, kiş i —
b – Hemze, kelime ortas ında veya sonunda gelirse, hen ızenin harekesi ile kendinden önceki harfin harekesi kar şılaştırılır; hangisi daha güçlü ise, hemze, o harekeyi temsil eden harf üzerine yaz ıhr. Harekelerin en güçlüsü , sonra ." d ır, en güçsüz ° say ılır. Misallerle görelim: ı yer — J S 1_,
Hemzeden önceki harfin (yâ'nu ı) harekesi üstün,
.
hemzeninki ise sukundur. Üstün daha güçlü say ıldığından, hemze, iistünü temsil eden 1 harfi üzerine konmu ştur. •ı inanır —
- Ya'n ın harekesi olan ötre, hemzenin harekesi olan
sukundan daha güçlü say ıldığı için, hemze, ötreyi temsil eden j harfi üzerine yaz ılmıştır. yapar —
Yâ'mn harekesi olan esre, hemzenin harekesi
olan ötreden daha güçlü say ıldığından, hemze, esreyi temsil eden cs üzerine yazılmıştır. e – Kelime sonundaki hemzeden önce uzun sesli veya sakin bir harf varsa, hemze yaln ı z ba şına yazılır:
,
karştltk
J •
parça —
ıe- o •
nesne,şey-
.
Abştırtna — Ş u kelimelerdeki hemzelerin böyle yazılı§ sebebini belirtiniz: ıe
soru — j13_,,, sorar, ister — J L,„„„_, 6 – Uzatma I şareti 6
okudu —
(al-Maddatu)
j.9
dolar —
if harfi yanyana bulunursa, bunlar tek harf olarak yaz ıhr, ifin uzun okunaca ğını göstermek için, üzerine e
LA
(maddatun)
denilen uzatma işareti konur: bir —
L>. I
(ash:
birler —
btrakınak, izin vermek —
(asli:
bildirmek
7 - Bağlama işareti:
)
(aş- Ş addatu)
.6 5
Bir harf, ardarda iki kez gelirse, tek harf olarak yaz ılır, üzerine şedde denilen - konur: yutmak, yarmak — r sevindirmek —
(okunu ş u
J
"'
)
„, (okunuşu j f N .
tstrmak — rv p (okunu şu uzatmak, yaymak —
2 )
(okunu şu
)
Ahştırma — Şu kelimeleri yüksek sesle okuyunuz: 3, 3 .,
• •
r
■■•••
4....
ai:j
ffl.LA-ffij
JJJJ 4
j j
Z
I
1!..L;
8 - Nunlama
J
• 5 •-•
4:3
(at-Tanvinu)
Kelimeler sonunda,bu kelimelerin belirsiz oldu ğunu göstermek üzere • ;.1 ) denir. harekesiz bir N(,:)) sesi bulunur. Buna nunlama ( .....7Yazılışı, son harfin harekesine göre de ğişir: Yazılı§
Okunuş
Nunlama işareti '"
•
t •
•
so
şeklindeki tenvin, yuvarlak e üzerinde oldu ğu z
tünde yazılmaz:
kalamun — sihhatun —
kalaman — L"; .■
ddrun
sihhaten
jb
dâran —
marhalatun
marhalaten — • 7„.
9 Belirtme Tak ım. —
•
Isim ve sıfatların belirli olduğunu göstermek üzere, ba şlarına e j- I getirilir, buna belirtme tak ısı je,
3 o
(harfu't tdrifi) denir:
(herhangi) bir kalem — eji-3 (bildiğimiz, belli) kalem — bir ev —
o. • -
(belli) ev —
bir mektep —
mektep —
bir kitap —
kitap — -
bir yazara— Şemsi Harfler
e:Ca:.r.1
• -
•
•
-
yana —
,S
•J-1 den sonra gelen kelime,
harflerinden biri ile başlarsa ji in J harfi okunmaz, kelimenin ilk harfi şeddeli okunur. Bu harflere Güne ş Harfleri : denir. Anlanu
Güneş sauct, tacir börü, kurt 8
Z
5
5 a
I
Kan:İleri
3 re
Harfler
_
~
• •-•
3 „
3
J İ den sonra gelen kelime kalan 14 harf yâni I
—
1 den biri ile ba şlarsa, JI in J harfi okunur. Bu harflere de Ay Harfleri: denir.
ata
ay —
ku şak ---
çizgi —
yaprak —
431_,n deve —
) nın 1 harfi, söz ba şında okunur:
Belirtme talus ı (
çocuk — j_o__123 1
yaprak —
j.3 1
söz aras ında ise okunmaz:
çocuk geldi — J1 den önce
1Si:U
yaprak düştü —
j"..S
gelirse, j1 in Î si yazılmaz:
43-)JiJ —
_ Özel Yazılışlı Sözler: Arapça'da bâzı kelimelerde I yazılmaksızın okunur. Bu kelimelerin başheaları şunlardır:
1.:kıh
e.4 >1
,!.US
Zil
'41
,
9
Mishima 1 — Şu belirsiz kelimeleri belirli yapuuz: ,
•
.
•
t_ •
2 — Yüksek sesle okuyunuz: fi
,
10
.11
si - 44
I
'CS-;;T
J-•
ı
r 5u1, ;1,1,231,
ı
İKİNci BÖLÜM
Biçim
BILGISI
MORFOLOJ İ
Sarf İ lm i (biçimbilgisi, morfoloji) kelimenin, istenilen mânâya göre biçim de ğiştirmesini ineeler. Arapçada üç çe şit kelime vard ı r ,
Türkçernizde sekiz çe şit kelime vardı r: 1- isim: Varl ıklara ad olan kelimelere isim denir. Türkçemizde isimler, türlü yönlerden çeşitlere ayr ılırlar: a- Adlarııı varlıklara verilişleri bakımından: 1- cins ismi Varhklardan bir cinse verilen isin ıdin kuzu, taş, ak ıl, su, ev.. 2- has isim-Bir tek varl ığa verilmiş isimdir: Ahmet, Konya, Fatih, Akdeniz.. b- Varlıkların oluşlarma göre: 1- madde ismi-Varl ıklar-1, duyularımula anlaşılan nesnelerin toprak, su, kitap, yaprak, kalem... 2- m'an'a' ismi-Varl ıkları ancak ak ı l yoluyla bilinebilen nesnelerin ad ı : terbiye, kahramanlık, hürriyet, cesaret... e- Varhklann say ılanna göre: 1- tekil-tek bir varlığı gösterir: kitan, kalem, b ıçak, k ı lı ç, tolga, börk, kalpak 2- ço ğul-Birden art ık varlığı gösteren isimdir: kitaplar, kalemler, bıçaklar, kılıçlar, tolgalar, bârklar, kalpaklar... Bir de Topluluk İsmi vardır. Kelime, tekcil oldu ğu halde birçok varlığı gösterir: boy, oymak, bölük, ordu, dernek-. 2- Sıfat: Varl ıklar' niteleyen veya belirten kelirnelerdir. Ba şlıca iki bölüme ayrılırlar: a- Niteleme Sıfatlan- Varl ığın nasıl olduğunu gösterir: büyük, sert, ye şil, b- Belirtme S ıfatlan- Varl ığı belirtir: bu, ş u, o, altı , dokuz, birtak ım, kaç?. 3- Zamir: Cümlede ismin yerini tutan kelimedir: ben, sen, o, şunu, sakın, herkes... 4- Fiil: Salm ve zamanla birlikte i ş , oluş bildiren kelimedin okuyorum, gelirsin, görecekler, inandık... gibi... Fiiller, zaman ve anlam özeillIüklerine göre çekindenirler. Bu çekimlenme şekline kip denir. Tiirkçernizde dokuz kip vard ır: 1- di'li geçmiş kipi - inandım 2- misli geçmi ş kipi - inanm ışsin
11
fai l (
)
harf (
isim (
1.0
O
)
fili: belli bir zamandaki durumu, olayı gösterir: ,ı t
okuyor —
yazdı —
isim: insan, hayvan, bitki, cans ız nesne veya anlam ı zamana ba ğlı olmayan bir işi gösteren kelimedir:
oda —
..- •
Ali —
bilgi —
°Ip
harf: başka bir kelime bulunmad ıkça tam bir anlam vermeyen gözdür: -den, -dan
ki, ceyedek —
-de, -da içinde — eri
I - FİİL — fi
10 - Fiillerin Kök Bakımından Böliimlenmesi: a 1) ve (harfi) arttiArapçada fiil, kök bakımından, yahu ( . rılmıi \ olmak üzere iki bölüme ayr ılır: ) •-•
3- Ş imdiki Zaman Kipi - inanıyorsun 4- Gelecek Zaman Kipi -
inanacaklar
5- Geniş Zaman Kipi - inanerız Bunlar Haber kipleridir. 6- Gereklik Kipi - inanmalıs ı n 7- Dilek- Ş art Kipi - inansalar 8- istek Kipi -
inanalanı 9- Emir Kipi - inan. Bunlar da Dilek kipleridir. 5- Zarf: Sıfatlardan, füllerden yahut cümledeki i şi kendininkine benzeyen kelimelerden önce gelerek o kelimelerin andamlar ım herkiten veya Insan kelimeler az yazd ı., çok, okudu, yarın gelecek, aşağ t, indi, geri çekildi. öne atıldı , için için yanıyor, sesizce 6 - Ed at: Sözler aras ında türlü anlam ilgileri kuran kelimedir: gibi, kadar, için, ile, karşı ... 7 - Ba ğ : Eşit görevli kelimeleri veya ilgili cümleri birbirine bağlar: ve, çünkü, halbuki, zira... 8 - İfnlem: Duygular ı daha canl ı anlatma ğa yarayan, birdenbire söylenen kelimedir: amahl ahl
12
oh! gibi
a-
JI •
Yahn Fili: .3 j..."..,11
J o
o
I
Yalın fiilin bütün kök harfleri, fiilin ashrıdandır, Bu harflerin sayısı geçmiş zaman kipinde umumiyetle üçtür, az say ıda dört harfli yahu fiil de vardır:
yazdı —
,
durdu —
açtı — ,„
gitti —
yaptı —
topladı-
yuvarladı — Üç harften kurulu fiile üçlü ( 4..s.;•92d
dört harflisine ise dörtlü
( Lvyr,":;_f) ) denir. Fiil kal ıbına ölçü (',;;;;11) ad ı verilir. Üç harfli yahn fiilin ilk harfine o fiilin ta's ı ( ,
fis.C.i) ikinci harfine fiilin ayni
I ."_.,,..r..) son harfine de fiilin Itım'ı ( :,,,,_;2°J 3 St ■ denir. - --5" '...‘-r J fiili - j-_,:i
L.„, "--;, fiili 1,, _ L..; __,.. j,,,..; fiili, . c .' . :76 ş 0 .5 fiili - J:1;i .f u.-, -- ' ölçüsiindedir denir. ,
ly- Arttırılmış (üremi ş) Fiil: 4„.i j.t., -.:JI 5 j_,,,_;t:S -1 Üç veya dört harfli bir köke, bir, iki yahut üç harf eklenerek elde edilen fiile art ırılmış fiil (.1,),1 L.,....oil) denir.
, ,, indi — J jj .
... .. 41 indirdi — J _.7-3 1.
yazd ı — -,...,::,:-.5"
yazıştı — L,.,-:;I:.T.
kesti — _1 2 §
parçaladı —
k ırdı — -j.,..... -5 .. -
k ırıldı
bağışladt, yarlıgadı — -_,,-_.a...C. yuvarladı — -c.:j_.... -
bağış diledi yuvarlandı —
-...r.”-...._; , - .., 0 J 2je ,_ —. I - - , . . .. C--7-'- -k-:;
Arapçada, fiilin ba şlıca 3 kipi vardır: geçmi ş zaman (
) geniş zaman
) ve buyruk
13
( > 1). Fiilin çekimi, onun geçmi ş zamandan geni ş zamana, geni ş zamandan buyruk kipine aktartl ınasıyla olur:
aç —
•
•
s, I açar —
açtı —
9
11 – Fiillerin Bölümleri Fiiller, kök harflerine göre bölümlere ayr ılırlar. Bu, ş öyle gösterilebilir:
Fil! Sayr ı
Sa
lefif nükıs ecvaf misfel
muza'af hemzeli sağlam
Bunları, sırayla inceleyelim:
.9
1 — Sağlam Fiil S"-
e
•
L,L;Li L'
Kökünü meydana getiren harfler içinde hemze veya sayr ılık harfi bulunmayan fiildir:
döndü — 2 – Hemzeli Fili —
oyna& — J
.3
gibi.
e e •-• ,..PrjLJ
Kökünü meydana getiren harflerden biri he ınze olan fiildir:
izin verdi —
*;t sordu, istedi —
I,
okundu — '‘s j_p
gibi. 3 – Muzdaf Fiil Kökünü meydana getiren harflerden son ikisi ayn ı harf olan fiildir:
yardt
serpti —
4 – Misül Fili — Kök harflerinin ilki 11
yahut
olan fiildir:
-— buldu — _t--,...!-._,
gerekti — :__;.-, . 9
mirasçt oldu — -,,,,, J;
yetim kaldt — ,,j -_,
kurudu —
söz verdi — ip, „-
cy,„ r,
F
5 - Ecvaf Fiil — ),_:i _rVl 1.1:04jı:1- 4 Kökünü meydana getiren harfIerden ortadaki harf sayr ıhk harfi ( ıS — 9 — I :;I:il ':-:9: 7-_,- ) olan fiildir: dedi
der —',,ji, ' ),,';_,,
yürüdü,gitti --JC,...., yiirür
6 - Milas Fiil Kök harflerinin sonuncusu sayrıhk harfleri ( olan fiildir: çağır& —
7
o J
korktu —
nden biri
.
Lefif Fiil
Lefif filin iki harfi birden illetlidir. Bu iki illetli harf biti şik olursa o fiil makrün lefif ( J
o
o
J
5
,. ."0.2.&1,31), ayrı olursa mafrük lefif
.
I) tı r.
korudu
dördü
Lrffl i
sözünde durdu — s i
ktzarttt —
12 - Fiil Çekimi — I - Üç Harfi Yalm Fiilin Çekimi —
ja i-Asj
Arapçada ba şhea üç kip C:k:L.0 ) vardır. a - Geçmi ş Zaman:
1_ 5
Bir işin geçmişte yap ıldığını veya olduğunu kesin olarak bildirir:
gitti —
öldü,
S
bildi
okudu — -17.3
..„Cp
b - Geniş Zaman — Bir işin yapılmakta oldu ğunu veya yap ılaca ğını gösterir, hem şimdiki zamanı, hem de geni ş zamanı ifade eder: gider, gidiyor —
ölür, ölüyor
j
. .,`.‹*'•
okur, okuyor — - Buyruk —
.7
Bir i şin yapılmas ını veya olmas ını buyurmak için kullanılır:
git
oku —
.1
yaz
•
>F
Arapçada fiiller, üçüncü şahıstan birinci şahsa do ğru olmak üzere çekilir (tasrif edilir)ler. Önce erkek (: >:5"--,f_.:4-4 ) sonra dişi kişinin yapt ığı iş andır: Geçmiş Zaman —
C,T. 4
çok ''''',:ş..,*J- iki (.9- 2",T1 tek) :,..* .;:.),..:n erkek
1.."-:•->
dişi
• C.1-"
erkek
• .0 • -. ..., ...Z..-A . .5 e .
dişi
• - "-A
1. ş . ortak
1:....A .5
3.
şahıs 2. şahıs
,
C...a:5
L....gb .5
..
—
1_:;-.....Aı
...'
,_....tUL1 1 ..
‘.:- -....A .3
ZS...j L.;.!
.1 o ... ... .'"..,Ç..."-"-A
4.:-..A.A .5
4.-..._bi.>r.-.1 J I
,...-._.ft, 5
iLio L:,,..1. 4
..* • .. .-
4,....._?._...a
1..',.......4 .5
.,
D ....
..,
.1, .):,-.1:.;
k . ..: - ,,,-1
C,:›3°,,,- I
l.....:,_-_1.4 ° -
,....1,1 1
.
F j :tic, 14
,;k11
1. ş ahıs l(713
:...:,,=-1:0 -4
3
Geni ş Zaman — 'lj1..,;211 çok
4.))
srge •£ sıqr;' . z 1. ş akir
26
,..,,I....S
,_..1,1 1 .41 ,t;
I,S...:.3-.1
I
_ . :42-...
iki —I
-
tek — .,,,,i.iA
_.. .41-•:.
-....
.,
bi,J,,,i...i"
:,) Ç_,...-1..02.-1 „
-. • 9 s—l.,Gifi.; L7 —
)1- «. , —)..41-
-
s
a
...
..1
.
•
.„
rr—L2-3 :.>"'” .. ,—I:4j fic...." .0 * 5İ
-7,12-'
erkek
Buyruk -
AT4
çok — L,...„1:1
iki —
41_,..-1..0-1
1,4
tek —.ş7;41
LC-...19
C>,-1:0 -1
h;
ğ
_....._ di şi
-
,..1. ...;,.04 .
D
O
"'
4.9.,7-£0:
li.R.14.0-)
Lor". >r»l'"4
.. . .-
I
Bu ölçüdeki fiiller de masdara göre adland ırıhr. Yani, bu ölçüdeki bir fiile: " Jlyl bab ındandır" denir. Bu ölçüdeki fiilin üçüncü harfi uzun sesli 4 olursa, masdar 'idi l olur: istemek, — 4.34 j eğmek, —
— s4 j I _.
—
3
izin vermek, — karşılık vermek, cevap vermek, —
L.,,
-
••-
—
-
.,•,
• gibi
3 - J:0.G kahin: Gayret ve süreklilik anlat ır. Aynı zamanda i şteşlik bildirir. a - süreklilik, gayret: yenmek, —
yenmeğe çalışmak, yensemek.
geçmek, —
yarışmak, geçme ğe çalışmak
istemek —
sürekli istemek.
—
( ) 27
b – işteşlik : yazmak — ,• -5•""
yazışmak — L,21,5*
öldürmek — L;
savaşmak — S.71:3
vurmak — vP içmek —
vuru şmak — birlikte içmek —
• .Ş«
Bu öiçünün, ayr ıca, de ğişik kullamlişIarı da vard ır: sert olmak —
sert davranmak — —
güzel olmak —
iyi davranmak —
—
çekimi:
.) 1.4.1 JC,Lis veya Z:12c.U-_a
lj 1.,,:zi,1
L5,,;k1A
jc.Ca,
jc.11
Beş Harfli ölçüler 1–
ölçüsü.
Çoklukla, üç harfli basit fiilin dönü şlüsiidür: kırılmak
karmak — -
açmak — çekmek — uJ r çevirmek, döndürmek — açıklamak — 28
açılmak — çekilmek —
£,.,e; 1
çevrilmek açılmak —
C-t"
„. bölünmek — „ :4L
bölmek —
-
kesmek — $32;
kesilmek. —
I
gibi Çekimi:
J ...k...4.1A
:; T-t
Li t.4.11
(.9 ,',15.1
, ,._
, , „.
1
Görüldüğü iizre, bu ölçüye giren fiillerin hepsi geçi ş siz dir.
2–
o
ölçüsü. Çekimi:
1-, L"
J ..),„.:21.1
°
T-t
.
,
'
„.,,
(...s.°• ul ..«,
..-.
....
0.
j
Bu ölçü de, esas olarak, üç harfli geçi şli fiillerin dönü ş lülük ölçüsüdür: yaymak — taşımak toplamak —gi r alıkoymak —
yay ılmak — taşınmak, götüriilmek — J.L..;.:.; 1 toplanmak — kaçınmak —
1 LA 4
gibi 29
Bu ölçüdeki fiillerin baz ısı, öznenin gayretini gösterir: s j ,,;,i
öğünmek —
toplanmak — J:L >.
toplant ı yapmak —
Ji
çabalamak —
1
öğünmek
çalış mak —
!
Ayrıca, bu ölçüdeki fiiller ist e ş lik de gösterebilir: geçmek —
- —
yar ışmak.
( L"9' .,
gibi •
3 - j5L,Li 1 ölçüsü, Çekimi:
j..k.,41.1
L9,:,114
t_JL"'1.
...J 11...:i 4
(...r1.....ui , ■
j_ık_s1—.1
Sıfatlar, bu ölçüye sokularak fiil yap ılır. Renk veya sakatlığı gösterir. Obartma (mübala ğa) vardır: ye şil — gök (mavi) —
s-• s
-1
yeşermek
•J.; I
göğermek — ;
-
kara —
.
•
kararmak —
sarı —
sararmak ... • 1 -
yağız(kahverengi)
ak —
yağızla ş mak — ...
1 fi
30
z
ağarmak
sağır — Lyt,
sağı rla şmak —
dilsiz — L
dilsizle şmek —
ım
1 •
I
kambur — u ,L>. aksak, topal —
se •
tek gözlü — 4-
fi
e
kamburlaş mak — aksaklasmak —
•
tek gözlü olmak —
p1 o
j j_P I
k-jj Ölçüsü. Çekimi:
.0
J..c- U.5
Anlamca,
cs,,,;411
1_,L,‘:
)-L,a1.1 ...
SPI:a....+
-
SPI-j;
ıı ü ş 1 ü 1 ü k ölçüsü
babındaki bir fillin d
olabilir:
öğünmek —
kendi kendine ö ğünmek
İşteşlik de gösterebilir: yardımlaşmak
—J
nesebini, kökünü söylemek — karsıltklt olarak birbiriyle ilgili olmak Bu ölçü, yapmacığı da gösterir:
sayrtlanmak, hastalanmak, —
o _re
hasta görünmek —
•
ölmek — vla ölmü ş gibi görünmek- 5—
ölçüsü. Çekimi:
J J,41A
'}:, --i2
e.,_) L„;i3,1 J.i,.
‘....4.,
11,1
J-z
Anlam bakımından, 1,,,,L; bab ımn dönü ş lü şeklidir. kullandışları : 31
a - Jâ
babındaki geçi şli bir fiilden, ayn ı anlamlı , dönüşlü
bir filiyap ılır: parçalamak — - j_ A
parça/anmak —
k ırmak —
b-
kınlmak
babındaki ettirgen fiilden, bu ölçüde öznenin gay-
retini gösteren dönü şlü fili yapılır: bilmek —
öğretmek —
öğrenmek —
i
fi
e - a şırılık anlamı verir: biiyümek —
büyültmek
1
:5""
büyüklenmek
Altı Harfli ölçüler
J-L411 a
,. .
.. o
o
.0—:—.. I JL.,..... .. ,
,..94;t1A
t___)L, 9e ... e
...
j_....g.:-...-i
1
.. o..
0
.j_.....d.,...., 1
isteyiş ölçüsüdür: bağ, ışlamak eyarlıgamak—
„
_k. bağış dilemek, yarl ıgansamak—
konu şmak — j":1 2; konuşmas ını istemek, sorguya çekmek — aeımak —
merhamet dilemek
.• - • •-• •
•
e j
Bu ölçünfin, de ğişik, çe şitli, kullandışları vardır: öğünmek — ağı r olmak — birinin yerine geçmek
32
erdemli saymak — .-
• • ağır bulmak —
halife seçmek, vekil tutmak
I
işlemek —
kullanmak —
çakmak, — C_-
j
çtkarmak —
)
..),,,,23. I
Ly..;A1.1
1-; '-'23. ' „-;
--
Pek az kullanılan bir ölçüdür. Bu ölçüdeki fiillerde obartma (mübalaga) vardır.
yaymak — 1,5:-
fazla uzatmak —
.L211
1) 4..wil. 1
u.,;l1A
J 1--fil
j.c.y..v.
jP..,,:i 1
j
e
Obartma gösteren bu ölçü de az kullan ılır:
kamburlaş mak —
kamburlaşmak •
yeşermek —
yeşermek —
göğermek
göğermek
topallaşmak
topallaşmak —
J -L,aii
d
L.) k.„,:p_1.1
gi jj.):3 1 j_p
‘...4,.; U.1
.-
J51..., l ölçüsündeki fiillerin daha obartmal ı anlamını verir: 33
gök —
göğermek — :‘j1 _*)
(J:59;1
ye şil — sarı —
yeşermek — fi
--
al, kızıl — yağızlaşmak :
sararm-alcI A.„0 1 J-
9
kızarmak — •
• -II”-
' ,ok 1 —
I
I
J
Dört Har fil Fiilden Türemi ş F'iiller Dört harfli basit fiilin ölçüsü şudur:
„LAU
'11A
s_9°
L-) Ls -U
;...›.....,_,.-
.,..,..›-
c... 7.-- .i._J
Tiireyiş için üç kalıp vardır: 1–
— kahin. Çekimi:
Bazı basit fillerin dönü şlü şeklidir: A
dağıtmak, saçmak — dağılmak, saçılmak
1.1
34
o
9o
•
9t
sarsmak — sarszlmak
o -•
-
->j ."!
Ao
JJ-J_;-; -
—
2-
I kalıbı. Çekimi: J ...Lal 4
4
1.) 1,•;:lA
J-Se".-.::+ 1 —
4
L9
J:1-_,:.4 —
,.:A.1.1
''‘ J.a ı i
Bu ölçüde türetilen fiiller geçi şsizdir. obartmal ı (mübalağalı) anlam verirler: rahat bulmak giivenç duymak iğrenmek
• •
L İ
- 4:7L 4
•
— ..31 .;2..........,.!,.., 1 _._. ....
1
. •- ••-
.7.4
r.-.--t- ..
1....II......., 1.
.....«.! — ...)
..-
--
...
5 .. ... • . 2 o .— ...,.."....t„..a..: — j.."....t...., 1 ..-
iirpermek — j1 .):.....!... İİ 1
3-
'Wı.
-!.
-12
kalıba. Çekimi:
J
.L2.11
j
:11
1.,,i14
,...;:,11,
L.
ft.-
:ii
-
Aş ağı yukarı hiç kullamlnıamakta olan bu ölçü, baz ı dört harf% basit, geçi şli fillerin d ö n ii ş 1 ü şekli sayılır: •toplamak — — • .
toplanmak — parmak çalatmak — p arma ğinçı
13 - Masdar —
—
j _; — ft-S 111
•
eı
•.- • , ,ı->- 1
• . •
— s
•
-
—
.."J
. •,-,
Masdar, zamana bağlı olmaksızın bir olayı, bir durumu anlatan sözdür. Çeştili yapılardaki fiillerin masdarlar ını sırayla inceleyelim: 35
▪
•
•-•
• 1-Üçlü Yahu Fillerin Masdarlar ı .3 _,31 J5k.j.I
I
Üçlü yalın fiillerin masdarları için çe şitli ölçüler vardır. Bunları ö ğrenmek üzere sözlüklere ba şvurmak gerekirse de, bu fiillerin anlamlarına göre baz ı belli masdar ölçülerinin kullan ıldığı kesin bir durum olduğundan, üçlü yal ın fiilin başlıca masdar ölçülerini ş öyleee
biliriz: a-
o
san'at, meslek, i ş anlatan üçlü yal ın fillerin masdar-
L•Li
ları bu ölçüdedir: ......
boyama, boyac ılık —
.., ., o -
boyar — ,,,., boyadı — .,„ (.._.. 9 fi o ,-.. odokuma, dokuyuculuk — : k.,..1.-_,,,; dokur — _—, ı _., dokudu — .__-_.; 4_,c., 1,_,.„4:1
tarım, çiftçilik —
tacirlik, alışveriş —
4
başkanlık —
tarhanlik, bakanlık, vezirlik —
halifelik —
° ..)1.-. _.ı _3 ‘ "'''--i CL;-
'Ii...-.
Ii
--
.
valilik —'' ',G'ji _, marangozluk — ;;) L,......,
,.. — -berberlik — Z_:45 ,L,- siinnetçilik — Zil.... ---
dem irc ilik —''.4 -.5 L,.. -
o— j i.,„.7
kaçmma, uzaklaş ma, çekindirme anlatan fillerin
masdarı bu ölçüdedir: -
kaçmak, kaç ış —
korkmak, ürkmek —
istememek, reddetmek —
-
ceza —
ut „
kaçmak, sapmak
hareket, k ıpırdanış , davranış anlatan fiillerin mas-
e-
darları bu ölçüdedir:
açmak, uçu ş— taş mak —
,s_1, dönmek, dola şmak—''{) akmak — evi,
„
•
kaynamak—,..39
k ıpırdanmak, çalkanmak
işaret etmek, parlamak, balk ımak, çakmak —
ı1k
d—
ı3t
ve
masdar ölçiisüdür: 36
ses ve hastal ık, rahats ızlık bildiren fiillerin
nezle
ki ş nemek, at ki şnemesi — çığlı k, hayk ı nş — 1
-
—
havlama
bağlı-İş , bağırmak —
ulumak, uluyu ş
çznlaınak, çınlaytş —
karganın ötüş ü
baş dönmesi — '_ ) 1;.5 su ş trıldayışt — öksürme —
kükreme böğürme
j_Ş1R
3
13
..- .3
.3
bağ ağrısı —
renk bildiren fiillerin amasdar ölçüsüdür:
e-
ye şillik
göklük, mavilik —
k ırmızılık — ...-
..3
• .3
sarılık — ö 1 A0
°
.
veya gjl y geçmi ş zamanı
‘..5.4g 1A )
if_"; ölçüsündeki
fiillerin masdarlar ı umumiyetle bu ölçüdedir: kolaylık — şerefli olmak cömertlik —
(-^
yerleşmi şlik, şehirlik, medeniyet — ,3 ' ,Q,12,
kahramanlık
ağırbaşhlık, ölçülülük—
g
,:
incelik —
güzellik —
oturmuşluk, kararhlık, sebat ölçüsünde olan geçişsiz (nesne
geçmiş zamanı
almayan) fiillerin masdarlar ı umumiyetle bu ölçüde olur: aptallık —
sevinç, sevinme
AL
kocaınışltk, ihtiyarlık
jb
başaramama
C :3 c; .24
12.;
susama, susuzluk —
h
■ — 1.
geçmiş zamanı j:,:,§
ölçüsünde olan geçi şsiz fiil-
lerin masdarları umumiyetle bu ölçüdedir: 37
ulaşmak —
girmek —
—
oturmak —
r
j
,.jıkj
3— j•-•›-
salchrmak—
j.fiti
çıkmak — 0,
,
geçmek — geçmiş zamanı
ve tai
— ç,:?L'b jj7.,
ölçüsünde olan fili-
]erin masdarlar ı umumiyetle bu ölçüde olur: kazanmak
11 • k••••••••r5 —
.
öldürmek —
zurmak,vuru ş — uv —
L..."'••■••,5».
S25
anlamak —
almak —
yarehm etmek—
2 - Dörtlü Yahn Fiillerin Masdarlar ı
I
"ama:•
Bu fiillerin masdarları için ba şlıca iki ölçü vard ır: a -
'fiLibe,ts }-) —
b
: .1
e
J—t
Bu masdarın tek ölçüsü vardır: d>
-1 •
j 38
,ı■
r
•q+
j 2'1
—
-•
3 - Dörtlü ürenüş Fiilin Masdarı
ı1
•
r
;Le:- .7,-
•••
f l-
upU .).11
.
•
4 — "üçlü Fiilden tiremiş Fiillerii Masdarlar ı
Bu masdarlarm herbiri kıyâsidir, kaidesi vard ır, yerinde ineelenınekle birlikte, burada bir cedvel halinde gösterilebilir: .3,:ij.....j
s'ı
3 ..-
e
fi.. e. ık •-• 1.31A 1
O
J
....
o ,-" ,
.,ı2 1.-.1
_.> ...
i
L-)
..- • 4...) t .,....5. 1
9
Q7.11
0 , ',.........SE....1.
Ls,G; U.1
-- ..- . •-• * S. 1
''''..-
(r h;51 7-
3
o
-.;
•-•
13
e
.3
..-
!-'-
.-
3
4: -
,...
sp
il
.C.1:Pi"....12.4,..J
3 j t._,„«..3 . . -i, 3
1
d, • ,
—^-.4—"J 1
r ...L:ii
. .-
J 3
... Z
-
9
3
eı.......:_... . . ,, ,. . ı
•-'
•
- ., J.; li,
3
‹.
ir-n--5' •,r-
J51....._
o
-l
,• -
„.,_......:;..,.....? L.. . . . r
1/4.:4_ :,:_.
—
p C;
„ -
,.
....... . . .1:-:
r İL;
-
•••
ğ •-•
J ,.....
.,, ._p. , --a "-
IiI ,
ı
4,
1
ıl,
i
o
.- „•
.,
.1
_)1—r-
.10„ . '' V' j.:Rj • ..
J..•
,
i
''uj.■
_.> -A 1-i.. -
'-' -
:e r • r
7; ,
ı
„, 9—*-.3.
).,—
1
0
-, . . , 0 ,..-., ,. , • , Lı, t_.,....._i ı ,....1...b...k.,- ı '''
3
-
.... ".";
5•••
. 1,
4.1:;1.2... .. _ J1..::_;
.4 İ j
.
-
ı......_,...,.
.%
j
.... e
t..,?-, ı
.« • .. . . . . . .. . , , ,._.,. _.3_, ,..ı.,.._.. ‘.....,... . ›.3 1._, ı
4
..1,.., I,
39
Kaide: Muza'af Fiil geçi ş li ise (nesne alıyorsa) umumiyetle, rnuzarisinde ş „ orta harfi ile harekelidir, yani babındandır. Geçişsiz (IAzım) ise muzarisinda orta harfi umumiytele — , ile harekelidir, yani fiil
babındandır. Misaller:
-
uzatmak — 3
yarmak, ytrimak —
;r•
geçi şli
3_4;
hafifle şmek, hafif olmak — iffetli olmk —
4
-
.c.
1
geçişsiz
Muzgaf filin çekimi :
11A ..., e 3. cü şahıs
2. inci şahıs
1. inci şallis
40
d
e
s ..„) e
o== ..; Z Z
e d
.7-
.:
•■,--..)
ki .5 j
...›
.9.4 0. = ,:,..J .Z .5 ..)
.5 j
z.,
-z-
L; i
1......1
, e ..- = i (.,e..:I .5
9 e .- = Cre..3 .3 .3
. .,
,. >
e = ..
k..--1» -5 -5 ..) e .. ..-
.C.> . s .5 ..}
. O
t ..; Z Z j
1 .; Z Z ...,
41.5.5
_.)
___)1'4.211
-4 J ..,
-
_..,—...
‘) —,
3. üncü ş ahıs
_
- . .4:) ) .5 j.. .i.
..)1
7■ ; t ... .5 -.1
9—
e
,3 J -I
J ...
.. s t'..)1 .5 .." -;
:i. ..,, -5_,2
5; ..4.-
4' t_
d __
-
i
-.!, _o (:31
, .5 jj
2. şahıs şahıs (.. ) .5 ,),j
-
dişi
2. inci
ş ahıs
s
e
..) -';
_:,"
4,34 .5 J .5
4
:Ş., s •.)-;
1. inci şahıs
J
C..7., ) J.;
4
fi -
)J.) ...:.
ft
o
)) 1
erkek
tek
ı veya 4_5
veya
o .9 •
j
p.
iki 2. inci ş ahıs
,«
veya
9 o 3o.
çok 2. inci şahıs
-« •
fi
ı S}
t.) > ,) j I
veya
.9 o 91
41
Misal Fiilin Çekimi -
s
-
Misal Fiil, vav'll ise, ,_, - ' bab ındandır.
_P-.`"
Geçmi ş Zaman
C,..:31 ." j:"..41.n
çok
iki
tek
1 ..P-1?-_,
LC-?:.,
-1?-_,
er
Cf-lri
— ,..:....s ..X....r.,
di şi
li-14:-.,
. L.-).-L':-.3
Cr
1, i .-1,:-.,
'-' . -1,?-_,
di şi
:J -b:-..,
('"1"j r.: L1"7 `b: -,
U. ..k -?,,,
çok
iki
tek
)_!•L -
,...)Lı4
..ı,....< ...*-
er
(..., -l...r.-, ,.. .
i)1.-1
..L.:.
di şi
_ ‘'..).,..1 . ,--;
-
, •
s
er
-
...
..
(.:7'....-t,.s
'-'t--
ortak
. .1-4 .
C-5‘4:
-
J,..x..;
-
C.) I ..1,.
-
Ç..) ..1-......7
42
s e ... .k.:...., ...L...-, j
U ,.1,:-.)
-
s
s
-
vermek- 1LP_, — -1-..t.- ) bulmak .A.. ..,_,),__. nitelemek ___. j A ,,,,,,,_,.."0„,2_, -
s öz
-. 1,a.-
di ş i ortak
.5 _r** dişi
erkek
ortak
..),..,..
1 -,..1_,-•
2 2
-,:f.x.„._
.., -1 ?-
Eevaf Fiirin Çekimi: a Vay% ecvaf fiilin çekimi:
iki
tek
4iJI;
.ili
j1;
erkek
Lr . L.
k:hi
::::.1 t;
di şi
a% t;
L.4..,..:-1-;
',..:„...L;
'. c.,21.>;
jc:ii
- c...,:).:i
1::_l:i
LI;
'',..',.1'i
çok
,.....ik;LO
.
el.‹.•:..ıı
erkek
3. şahıs
L1.1
u) ;.4 ...,ı
di şi ortak
1. ş ahıs
43
ç
t
_J
e d
.
L)
J2:4'
e d ortak
J
di şi
tek
44
ortak
erkek .. j .;
jij .'
iki çok
,4
2. ş ahıs
' İ.j;
--.:7,°,1_5;
2. ş ahıs
1 j i .., )
2. şahıs
h - Ya'lı eevaf fiilin çekinıic W
e
çok
iki
tek
li,j 1,
ULA
... t,... 3. ş alus
.
e
.s. e_7 J.,:,
-
d
;. ; .9 ...:. ,-...., J.-.. ...
-s İ .; .., - -r":
,..::.
li.._.
s ,....,
o
l'i y.
çok e d e
-, 2. şalus -I-f
.., 1. ş alus
.. "
tek
iki s
J- .9.i",—.1.
1,,,.., ,
3
- . ■:),).-....2.
i.31.)k•-j
s .ri:--+
") i .":;
Z)b-,..;
ua
2 d o
-
Z.7 •../.......-;
ı'. 5 bi.,..,.!
1:7,2::-.5 s
-I
45
.... - ./ / dişi
ortak
.
t
‘.5-iL--.4 --
i
ç
erkek
2
J4
2
_;" 1- -2...
.
9.
ı3j,....
2
1 :,...r--.'..
Nakıs Fiil'in Çekimi:
‘.9
„:, '
t3.!
çok
iki
tek
2 d
0
r;
$
e.
fi • — —
...
$ O ,..'
..
-
,...
4t
1.-:-..... .. j
1-.:—....)
—
o
ortak
..
...
-
... . - .' ,.......:-....)
1
t_-)L` iki
çok ..-
e
e ....
.5
:- ..9-4 J-1 ..r.
-
d
‘:))-• '' J-; d
:...r,...._;..7 ...
0
Lp........,..;
. . i.itz-A j.
tek
(...5" 5-:. 3. şahıs
-
‘;}4,.....)," -
_Z) 1......; (:.ı k......;
-44-1 1.94 rj. ,
-
2. ş alus -
.
L7.', -`-, -
41}
.94 -.)
1. şahls
j4
dişi 2
ortak
* A% ->--
(..S"-) 4
2
erkek
ı
iki
C.,:j 4
2
--
tek
fi . 4 J., j 4 ..
çok
47
Mafrilk Lefiyf Fiil'in Çekimi:
çok e d
iki
, ! ..".i ,,,
L_ ii
,:r- '-; J
...-s i
L5-i -, . ... 4.-.....i ,..9
I...J...ii)
‘.:..... ' .....ii
L .._:.... ...._ i .,
o-4.:-.-.j . _9 .. . , ,
. 5
p ... ,...
..•
r.....,....i _.,
e
z.
d
tek
9 . , ... C,j-----i J
3
.
, 0-
2 2
tiLiLU ...
1
3
. - . 4:»-':-
d
(:)1..f;
.., 4:7_, ;2..;
e
.. 4 "";
- ...i.31_....4ji
L?. ,i..; 2
d
.-.
c:ı C -
-4 ...ı
...., •-•
O
(..5i
;
fi ,•3
di şi
ortak
1
erkek ,. .
t_.,..!
i Ç 48
C.,-: :-"‘
ı e_..go
1
1
Makri'm Lefiyf Fiiiiııı Çekimi L9,,o. 11.1
ç I..,..,- J
e
i
t
...:,J
533 3. şahıs
d
- ,:).7.)-_.1
e,. -
::.;j3
1:::,3 j°- - J
---:...,-
"j.,-
....,
2. ş ahıs
d
.-: s •, ,.....g., ,,,)
C.4_.4. 3 -_;_i
:J);-..3
o
1..-.,. • ...,,3
C:_.,:i3
.0 • it:.„,,..,3
1. şahıs
t_-)L41 e
':5_,.,-1-:
, t:3U. . .j_1._,
(5A. 3. ş ahıs
d e
- Lr....., C -
.)lis...C:
::,.
cs.,17
i../ t, _, *G
45-,7
-:..)L, 71
2. şahıs d o
C). c.57 -.'
..4*.)b.. J.C;
,:)..".1-.7
(si...)..;
4s j:14 r
1. Şah'a
49
J J4'j
di şi t
erkek
ortak
_,-'S . .
LS. - „1
2. şahıs
l a rs 4
i
.
,".J 4
,. ., )5,1
Ç
2. ş ahıs
,
J.
2. ş ahıs
Değişikçe Misaller
4.9,;;U.4
e
çok
iki
tek
i L.‘..1
L.U İ
(.U1
3
d
- v-• '...:;-ti
t:::41:;(
:::_.ul .
e
.(:......; I
C..--......_i I
i:—.4,—;
d
cjJ.........; I
1.4:.$1'
‘;.:...g 4
0
C-,:...-ST
C.::..1.-1'
,..
50
',...ir
ı
Iji.aoil.1
,..
e d e d
.."
c:,) Coh....i«fiJ
... c. ...> ,....,-.4..a...)
_ ) ,:)L.........4_;
-
3
I4:74«.:1'
...
:..),,,-..,,...ii..; )
-
- c.)-,...,...f.; _ )
O
5
...,..,-°-...--4-?
-
3
. J' ..
(`:4-} . .,
:.)C.4........a..3-;
.,). .::4--1
..
(:)C.,...ja...i '-' " -...
1
J'
-,:, .4
3
ıı; '''''
-
;
2
) ;
.5.. i. / 6..': •
1
■
." o ••• ,...-
..,...4
dişi
I
ortak
erkek .»
t
il
2
-..-i
Ç
2
C.4-CI - .. ,_.....i ıi '-'
; ..9
.9 -
i;
-
2
14 - Ismul Fail - jp.C;ı3I Fiilden türeyip, bir i şi yapanı gösteren kelimeye
denir. -
Üçlü yalın (sulasi mucarrad) bir fiilin yazan, yaz ı.cı. — ı 1s
öldüren açan — C.:7b
ölçüsündedir:
yazmak
—
öldürmek — açmak
—
51
vuran —
yLp
vurmak —
oturan —l>
oturmak
-•
Diğer kalıplardaki fiillerin ismu'l filleri ise, bu fiillerin geni ş zamanlarındaki (.,.ç atılıp yerine harekesi .5 olan bir
.i,Ş ...1...›.....,•;LA
_
.
2.1.›,..,42..1 ..-
..
J (.,4 . .
..L.,•co..O;
L
-
... ... ...
,....-..A 1..›.a...1
.. S,.....-...Al. -.7-,
. ;..,A ı '' L Id-E-..13-
9 , ... o ... 71.....12-:0...:.....!
' - - '.12:4;
ı3 ..-...,,,.., J ‘..-.40.,-.4.›.,..4
5 .. o ......, f.....«.......Z.›...,1
J
. 4...~..ol.:>..-,4
, _ .. . .
,. .
.,. . -.7 ..
S
3
...
■
A
, A
-J- fi
;-;i-..-
1 .*...:-.,-
0
o. o 3 .„...12...1t............A
3
1.R
"; .. O
e .. e .. ,...12-3‘..:.,..,J
... ...
...
o .. e
,
--
3
..
j_pC.i.7
J51/4...:' _ -
.
,r 112....k.... AA. I
-..
--
J -0,-4-7
- ı.C.AbGe.:7
...
...
Li Cie.-::.*N
ii
o 7
....
5.- ...1,
.3
A
e. 3 7: .73.- L,
5
4_1_,L,...;
c9-,-
,--,
LPLI.A.:,...4
'
P2/'
V, A0 j1.4.Qj
Not: ismu'l fil, hazan isim olarak kullanılır: A
... ..• .5
öğretici, öğretmen — j,,,, .0 sürücü, şöför — -,_;,... '-', 52
5
Z..1.112_,.
''' ' f..3 1:-.A
le
-.: -
...
P..
'3 jC-R-0...1 .' > . il
...
-.)
..
. -.
Jl..i—
..
...LA C......Lı
J. . fi
.31
J
4.
1,
...1.-A ..-. ...L.;,....
.3
getirilerek yap ılır:
... .:,
öğretmek — Ip sürmek — - 4.3C,,
Alıştırma — Şu fiillerin ismu'l
bulunuz:
olmak, düşmek —
_j* göndermek
düş ünmek —
tokalaş mak —
_,L; yaklaşmak —
Ş R,•
..2.; izin istemek —
1
J
15 — ismu 1 Maffil -
Fiilden türeyip de yap ılan işten etkilenen ki şi veya nesneye delâlet ınaFıll denir. ısmu'l marûl, üç harfli yahn fiilden eden kelimeye , e ölçiisünde türetilir: r>
yazılmış, —
yazmak —
o ı..
kırılm ış,k ırık —
kırmak
bağlanmış, bağlı — bilinen, belli — (
—
bağlamak bilmek
bi
Diğer kalı plardaki fillerin ismu'l marûlleri ise, bu fiillerin ismu'l illerinin sondan bir önceki harfinin harekesi
gönderilen —
gönderen —
,
0
(J—J
yalanlanan— L , jt_5„,_,4 yalanlayan — kazandım§ —
kazanmak
büyük bulunan (iş, nesne) — •
göndermek — yalanlamak —
kazanan —
yuvarlanan —
ya çevrilerek yap ılır:
)
_.
k ıpırdatılan — c.j.--;i:f"--)
Not: 1 — Üçlü yalın fiil, geçi şsiz (lâzım: intransitive) ise, o filin ismu'l mafûlu olmaz. Not: 2 — Şu bâbların da ismu'l marûlu yoktur:
Jt
41 . ii
53
Not: 3 — İsnıu'l marid de hazan isim olarak kullan ılır:
deli —
çekmek — .-
bilinen, iyilik —
bilmek —
Alıştırma — şu fiillerin ismu'l maröllerini bulunuz: yazmak —
beklemek —
ulaşmak — l p ~i yardım istemek—
16 - Etken Fiili 5
-
güvenmek
1
azab etmek — -;,_;;Cp
...:J4 5 :,..21:J - 4 L.. -
Edilgen Ffil : fi
°
.
-1
.— 9 e
, e
'.!
o ....
I J j..4.......-U. . u.:......_,,:f .. FdiIi anılan fiil etkendir:
öğrenci kapıy ı açtı — cümlesindeki
7:2,1
fiilinin
kendir. Arapçada etken fiile
kapı açıldı — cümlesinde ise,
JU2J1 andmıştır,
olan 5,
5
fiili et-
j,,,2 denir. ,..
fiilini işleyen anılmamıştır, belirtilmenaistir. Böyle
fiile edilgen fiil (
) denir.
Geçmiş zamanı gösteren bir etken fiili edilgen yapmak, için, sondan bir önceki harfi — di ğer harekeli harfler ise —3 ile harekelenir.
yazdı —
yazıldı — sokuldu —
L,-
- .. .fi düzenlendi — ,___.; . . . ....) öğrenildi — çıkarıldı 54
... - 5, 5, .. ,.._1 _ol.,, f -- o. J e ... 7- ,-,..._:_..... 1. '•;-'
soktu — _ .. düzenlendi — ,,_,,„;..j öğrendi —
1.,,5
çıkardı — -c,..:;_;.,:_:_....,I
Geniş zaman kipindeki bir etken fiili edilgen yapmak için, ilk harfi
sondan bir önceki harfi ise
yazıhr —
ile harekelenir:
s
yazar -o
sokulur
J
diizenler
L—J; ..-
öğreniiir —
sokar
öğrenir
F
çıkarır —
çıkarılır —
18 — isinilerde Erlik, Di şilik
1:9
•
Arapçada, bir türdeki varl ığın erke ğine ve dişisine ayrı adlar verildiği olur:
dişi deve — ana —
diş i eşek —
deve —
s 4,:)12;1
•••
ata — v I
eşek —
Fakat, yaygın olarak, bir türdeki hem erkek, hem de di şi varlıklara aynı ad verilir, yalnız, dişiliği göstermek üzere, isimde baz ı dişilik belirteçleri bulunur:
kız öğrenci kitabı okuyor —
I
4a) 1.121
A.;
9 Bu cüm ledeki ;Z__51_12il sözünün sonundaki yuvarlak ö , di şilik belirteçlerinden biridir. Sözün asil ö ğrenci: LJUJI dir, e 5 dişiliği belirtmek için eklenmi ştir. 55
eS;' ,
şilik belirteçleri
Di
LA 5Cp ) nin sayısı üçtür.
=
a
-
yuvarlak tâ:
.0
D
0..L.d
-
Dişi sayılan varlıklarla bunların sıfatlar ının sonunda bulunur:
dişi
erkek
anlam ı
L,,is J ....
sayrı, hasta
,.,
.s , Z...;1:5"
yazıcı
,s ... ;ı11.1, '
çocuk
j:-.U,
ö ğretmen
......ı ' l '-A -
yoksul
1,2-0
. .,
..
s
o- jı.ji..1 o. „ Zj.....iL; ,s
arı, temiz
... Si......5"
büyük
,..■ ... Ö )4.-.1.4...0
küçük
Bu belirteç, en çok renk ve sakatl ığı gösteren kelimelerin di şisinde bulunur:
56
. 4..,-.4 ...
L.....;15-
o 4....4,--.; ..... ,ft ı ....:5 ..;
.7,- ,...0
ft
ı
.J...L.;I ölçüsündeki
dişi
anlamı
9 ı ..o. . S, 1....9....> _,,)
fi
fi
, g.!
..9
yeşil
sı , . r• ı j,..,...ı
kara
-ıı
oA J-.-w
... o . . .
dilsiz
kanbur
fi ,- . ır.ı..r.. .,..ıc
aksak,topal
. ...L..Ec' -
fi - . -
9
. .- o --
J -...-..... 1
,
- 0 .. ı. ,...„.....)....‹- ı
fi - e .. ,..... Laı- 4 5- 0C•J-
4
- .(-9 ,P 1
ölçüsündeki bu kelimler, yap ıları değişti-
ölçüsünde di şi yapılıyorlar, sonlarında e
4 bulunuyor.
o
Ld I jA,
—
Bu belirteç, en çok ölçüsünde;
lı
.5 j-ııııııo
kör
Görüldüğü gibi, jı
e
...
ak
5 , . 04.:J. o.X..,
rilerek
._
.ı -,-,:- I
yağız,kahve rengi
at_44 Jr
5
-
..?.- 1 3
.--
1 .7,,:i...-
, .. . 0.1.-4... - .._.,• 5
...- o ..-
(—, J). 1
al, kızıl
...--
o
9
gök, mavi
J.
o
erkek
... o
1 ölçüsündeki üstünlük s ıfatlar ı
ölçüsündeki fiilden üremi ş sıfatlar
ölçüsünde
dişi yapıldığında, dişi kelimenin sonunda bulunur:
57
dişi
anlamaı
erkek
- . 1 ...... ‘-5 -P-P
en büyük
J—:—'5" I
. , ... ..,
1.9 .....•.--,
daha güzel
Ls:1._.;ı5.-,
daha küçük
....
Ls-
..., • -,
daha küçük
(..5_,,-;,,,,,
. 1,,._,I
..)-''''' 1 , , L.• ,..... ›.- S , -.. j-il.....0, 1
daha iistiln,dalıa erdemli
.,,
- _.,.
J.,-3-
, • .c.} - 1 ' ."
9
daha uzun
'2.--'"
,
, -
susuz,susanuş
... e
-*
ıi i..Jo I
4:)C...t12:c-
Not: Bazı erkek adlar ının sonunda -kaideye ayk ırı olarak- ; bulunur: Hamza —
Talha —
Bazı dişi kelimlerin sonunda da ; bulunmaz: güne ş —
.9
eer
I
keser
(.1
Aliştirmalar: 1 - Türkçeye çeviriniz: P,,
—
o jl:o.
I
C}
—
_
02...›s...1
tI
_T" •
Zil7,
'
o
oı
1
u„.p _
LL:s.
-
58
er
.%
J""
J' • ""
2 - Arapçaya çeviriniz: Daha büyük kız öğrenciyi gördüm- Kanbur adam kitap okuyor. Hasta kadına su verdim- Küçük çocuk geldi- Büyük ö ğrenci dersine çalışıyor. 19 — Isimlerde Teklik, L.5 ;
A - Teklik ismi:
İkilik, Çokluk
-"
t4.-
•
I
3
. 1 tek bir varlığı, tek bir nesneyi
A
terir: çocuk —
cı
0
Lajil ; duvar —
B - İkilik Ismi: isminin sonuna
6
,n
1 adam —
.4
7,
-
1 ev —
trLı .. 1
iki varlığı, iki nesneyi gösterir, teklik
sjl eklenerek yapılır:
iki adam —
bir adam
•
iki kalem —
bir kalem —
iki k ız çocu ğu —
bir k ız çocuğu —
iki mektep —
bir mektep —
C - Çokluk
aynı cinsten birçok nesneyi, varl ığı ,
gösterir. Üç bölümde incelenebilir:
a - Erkek Çoklu ğu: Erkek olan veya say ılan varlıkların isimleri, sonlarına
ekle-
nerek çok kıhnır: iiğreticiler, öğretmenler —
s
öğretmen — 3
inantnışlar, ıniı'minler —
inanm ış, mümin
59
▪
•
suçlular — Halidler
a
3
suçlu —
Halid —
...L.51•• .3 e
b - Dişi Çokluğu : JLI
Dişi olan veya say ılan bir varlığı gösteren ismin sonuna
ekle-
nerek o kelime çokluk ismi yap ılır, çok varl ığı gösterir:
hanım öğretmenler mü'min hanımlar suçlu kadınlar
bir hanım öğretmen — .«';Z:„..:1_,L,a ) o .3
▪
e
▪
A..-
bir mü'min hanım —
3.
suçlu kadın —
La j ..?r,—.4
"fr
e
11
3 fr
c - Kırık Çokluk: Tek varlığı gösteren kelimenin yap ısı değiştirilerek elde edilen çokluktur. Azl ığı ve çoklu ğu gösteren çe şitli kalıpları vardır.
azlık çokluğu: ;L:,;:fl
Ş -
sadece birkaç nesneyi gösterir, dört ölçüsü vard ır: 1—
kollar
kol —
birkaç ay
ay
birkça nefis 2 -
nefis —
I yapraklar
L.9[7;1 yaprak —
çocuklar — . >1 LiCcı..10- 4 60
çocuk —
•• ,
_,
sebepler — kalemler
-
sebep —
i
N
bölümler —
kalem bölüm
i; I e
renk, boya —
•••
t
renkler
3-
yemekler —
L b
etş ,yemek
misaller —
t
misal
direkler
—
ıı
—
direk
sorular —
I
zamanlar —
soru zaman
4-
gençler —
genç — L5L9
çocuklar —
çocuk —
Çokluk Çokluğu: Pekçok nesneyi, varlığı gösterir, ba şlıca ölçüleri şunlardır: 13 o 3 1—
Erke ği
es •
Lkst dişisi
••••• o — ıL )ke et..i
ölçüsündeki kelimeler bu ölçüde ço-
ğaltıhrlar:
yeş illler körler — kirmızilar dilsizler —
IS
13
e
yeşil —
o 3
o 3
o J
kör — ot.„_fr
k
5 o
r MUZ, —
dilsiz —
ııı
61
2
fi
kitaplar
‘3,
s
L __;_s"
kitap, bitik
yollar
yol
yollar
yol
elçiler
▪J
elçi
3–
milletler
ümmet,millet
cümleler —
cümle —
dizler —
diz —
r."
9
4– En çok
kalıbındaki kelimeler bu ölçüde ço ğaltılırlar: ı
yaralılar—
yaralı
tutsaklar —
tutsak ölü
ölüller hastalar
4.9„0
hasta sayrı
5 j
En çok
ölçüsündeki ortaçlar (etken s ıfat - fiiller) bu ölçüde
ço ğaltılırlar:
tacirler — k ıskançlar — 62
tacir k ıskanç —
r
•
yaz ıcılar
us
yargıcılar
A L,.< N
Slr
yargıcı ' — -
r.
ahlâkstzlar —
yazıcı —
ahlâkstz
>4-; .7 •
6—
büyükler
A _,k,,S .
küçükler
o j üt,„,
adamlar denizler
,,Li t am,
o büyük — J,._5"
küçük — -1'-L ş adam —
'''(J-5.--) S, •
ıg
it›,.....$
0.
deniz — .."->'.
A J 7J
mezarlar —
sin, mezar —
kaipler — v ili yürek, kalp .9
bilgiler —
(,,,,j4.p bilgi, bilim
krallar — evler —
A
y
kral — 4,!,11,4 •
,1
ev —
'et
e
o o, günahlar — 4 _,j; yazık, günah —
8
—
bilginler —
..
bilgin —
akallalar — "05 şehidler — 59.1.4:1_,„'' başbuğlar
uslu, akıllı —
L; tp. L);
o , şehid — -1 :...r_:Z
o -. o 1.1 .7A1 baş buğ, emir —
-
I
1, hakim karşılığı h..?. . güçlü — 4.5 . .,..;
.13 1...J_, I veli, eren, ermi ş — i 4 ‘'': -"'
10 En çok
) ölçüsündeki üstünlük s ıfatları bu
(dişisi:
ölçüde ço ğalır:
daha büyükler —
daha büyük —
daha küçükler — 3- I daha küçük— daha üstünler
daha üstün
Bazı isimler de bu ölçüde ço ğaltılabilir:
-
parmaklar —
parmak uçları
•
-"
ij 1
I
parmak — parmak ucu
4
11 gayeler, erekler — yaz ıhaneler 64
gaye — 9
yaz ıhane —
^J. o
.3
••
katlar — ujti ı,. .9 „
çekiçler
batı. —
•,
çekiç —
12 — anahtarlar — cjt andlaşmalar, andlar
açgtç, anahtar— t
4 1_,, andlaşma, and— (3t2,•_„4
13 — çaşı t, casus — L749.vokr
çamlar — yakutlar —
yahut —
domuzlar
domuz —
— •
I. I ).
14 — mektuplar
mektup —
yapraklar, gazeteler —
yaprak, gazete—
kocakartlar
kocakart
15 fi atitlar — L.),,..) 1:i. meyveler —
,,, atlt — u., , j t_i
.9 „
.L5-1 ,„; meyve, yemi ş— 4_,„.5- 1.9 -I
65.
16 - 1,i parçalar
parça —
nimetler
nimet —
a
:f
frlaj 1ft
20 - Zanıirler
Zamir, eümlede ismin yerini tutan kelimedir. Türkçemizde dört çeşittir: 1 - ş ahıs Zamirleri, — Ben, sen, o, siz, biz, siz, onlar 2 - iş aret Zamirleri Varlıklar', i ş aretle göstererek isimlerin yerlerini tutan kelimelerdir: bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar 3 - Belgisiz Zamirler — Isimlerin yerlerini tutarken varl ıklar' kesin olarak de ğil de ş öyle böyle belirten kelimelerdir: baz ıları , kimisi, birço ğu, herkes, birkaç ı, öbürü.... 4 - Soru Zamirleri — Soru yoluyla, isimlerin yerini tutup onlar ı hatırlatan kelimelerdir: ne? kim? hangisi? kaç ı ? gibi...
Not: Mal, trıülk anlatıp bitişik yazıları -ki'ye türkçede Ilgi Zamiri denir: benimki, onunki, Yavuzunki, kom şununki gibi... Arapçada Zamir, şekilce üç çe şittir:
1—
e .9
Ayrı Zamir —
2 - Biti şik Zamir fi
.5 cı it 'ç
3 - Örtülü Zamir
1
—A.,
Sırayla ineeliyelim: 1 —
Ayrı Zamirler:
.9 iı
5
••
,,„,z.S I
Yaln ız ba şlarına kullanılabilen zamirlerdir. Say ıları 24 olup 12 si
özne 12 si de maful durumu içindir. 66
özne durumu için Ayrı Zamirler: Mufred: Tek Ş ahıs
Dişi
Ortak
1
Erkek
LA- ben -. d.
9
j •
sen
1
-
3
..,
o
‘•?:
- o -,I . 4...:-.;
...,-.4
Musenna : İki 1
• >,.; ikimiz .‘ . - ...
t- .j, 1
2
;
ikiniz
J
3
1,_,R, ikisi Cem: Çok
1
2
•
(J«
7:
L.
t o ••• o ,.....J
:ı■
3
, biz
siz
t
onlar
‘:.,-.4
....,
• t •
-
:—' 1 ;
oJ
r4
Not: Bu zamirler, cümlede ancak özne olarak bulunabilirler: s en ç(al şleanStn
•
•
.0
"L
ben yazd ım — o tacirdir —
J •
o temizdir — ifile ı içti
—
14
4.5:
67
Matul durumu için Ayrı Zamirler: Mufred: Tek Dişi
şahıs 1 2 3
Erkek
Ortak eri_, ‘si., 1 beni
.t ı,- l
seni
Lebt_A
onu
-
-
,t1-.J
c.C_..._I
Musenna: iki
ue, I ikimizi
1
5 („5-1_,....i ikinizi
2 3
4,-,_/,e, 1 ikisini Cem: Çok
ut, ı
1 2
bizi
sizi
5-5"1?
.
.5
..1:
_,1 S- L1 e
3
,.;
Not: Bu zamirler Sadece , landırlar: Allah bizi ve sizi korusun
(Ancak) sana tapar ı z
68
onları
c..,•_;3 1,1 s
_ok_LJ I
.fts,
"S e,
1j
G
1,..,:d_! I
(düz tiimleç) olarak kul-
--
2 — Bitişik Zamirler —
I
e
Bu zamirler, yalnız ba şlarına bir şey anlatmazlar, ba şka bir kelimeye eklenirler. • Tek şahıs
Dişi
Ortak
1
Erkek
(S ..sj beni, benim
2
L3
3
ba —
-J —
seni, senin
s s e 4—
onu, onun
İki 1
U ___
ikimizi
2
U— _, ikinizi, ikinizin
3
1,.> ....
ikisini, ikisinin Çok
1; ___
1 1r. s
,. , ,. .,
2 3
bizi, bizim . s c...
sizi, sizin
s...,..)' —
onları, onların
r
-
e .1
e
kullandışları : Fiil Ciimlesinde: a
Bir fiile eklenip merül (düz tümleç) olurlar:
seni gördüm—
1
e
onu dögdiin—
s
„; (o) seni döğdü-
69
b – Bir isme eklenip iyelik (mülkiyet) zamiri i şini görür:
evimiz —
kitabınız — kalemin (er) —
.5 •
kalemin (di ş i) — 3 3 • J
kedisi (di şi) —
bahçesi (er) — 4.;
c – Bir öntakıya eklenerek ismin çe şitli hallerinde bulunur: ona bir mektup yazd ım —
ikinizle birlikte yürüyorum —
tc.
onları esenledim (onlara selam verdim) —
.5 •
et Not:
harekeli te; I
-J
ikilik elifi ; çokluk
,;}
t
fi
;
I
diş ilik nun'u ;
.."»j
s•
muhatap yâ' 81 ;
s
5.4:
Bu harfler de, fiillerle biti ş erek onların ş ahısların gösterirler. Bu durum, fil çekiminde görüldü ğünden, burada uzunca tekrar ı gereksizdir. .. jt,„,„,j
3 – örtülü Zamirler: ;
Görülmeksizin fiile biti şen, onunla birlikte bulunan zamirlerdir:
it ürüdü
„;s•
adam geldi hanım öğretmen okula gidiyor — 70
}-)1
•._
-
(er için) mescide git —
L53
- Ş, )
(dişi) eve git — •■•
Kaide:
1-
Geçmi ş Zaman'da
veya
örtülü zamir ,
;,411
dir. 2 - Geni ş Zaman Ij k:pit da, örtülü zamir, kullan ılan muzari harflerine göre de ğişk. 3 - Buyruk Kipi'nde örtülü zamir, daima "sen" dir.
veya
Alıştırmalar:
Türkçelerini veriniz: Lg
-
..-
;4,17
j.„t;
°
14.3
0
5Li
4W_
kuvvet,güç
us, akıl — Sis
temiz —
dil — 4,:y1-_,,,J
çıkardı —
, küçük — ,,,.,.:;,,„,,,,
y ıkadı temizledi — j oi,„;
k ısa — j ,,,A; deniz —
. „_,
r.) 51
el — ‘ 1,_1,:, geniş — .... 5.1., büyük — . )„,7:5uzun —
J-!.., ı,
ağ — ”' Z-r-......i' 71
(kişinin gücü usunda ve dilindedir - elim temizdir - iki eliniz temizdir onun iki kızı vardır, yaşlısı uzun, genci kısa boyludur - onun iki o ğlu vardır, büyüğü kısa, küçüğü uzun boyludur - adam a ğını denize attı, sonra çıkardı - adam a ğını temizledi ve yıkadı - Abdullah evinden çıktı - eviniz geni ştir.)
21 - Işiret İaimleri - (J C.4')/
.9
Türkçede, bilindiği gibi, yakındaki bir nesneyi göstermek için "bu", az ötedekini göstermek için " şu", uzaktakini göstermek için de "o" kullanılır. Gösterilen, kendisine i ş aret olunan nesne çok ise,
bunlar, ş unlar,
onlar denir. Arapça'daki i ş aret isimleri' şunlardır: Dişi Tek İki
Çok
Ortak
L9 ; 4 cs.... c_e_.:.
‘'..)17 şunlar
Erkek I;
şu ikisi
13:\jı
.T
--'
.ı l."> şunlar
Arapça'daki esas i şaret isimleri bunlard ır. Ancak, yakın ve uzaktaki nesneleri göstermek üzere- bunlar ın ön veya sonlar ına takılar getirilir.
1 Tiirkçede ‘; şaret sıtatı' deniyorsa da, "her dilin kaideleri o dilin mant ığı na göre verilmelidir" diişlineesiyle, i ş aret isimleri deyimini kulland ık.
72
.
a - Yakın için işaret isimleri:
Dişi Tek
‘.5 Jc
p
İki
c;A:11.>
Çok
bunlar
Ortak
Erkek
bu
I ılıs,
( bu) ikisi
‘..5UA
„1-,),
,
ifiY3-%
bunlar
Görüldüğü gibi, başa uyarma için bir A ( d SI st A) eklenerek yap ıhrlar.
b - Uzak için i şaret isimleri:
Tek İki
Çok
Diş i
Ortak
! 1.:-.7 (.-,,il-;
o
- .4'''..
..1,.:4t..7 ..
(o) ikisi
L.-,4-.1.;1'.› -
...
onlar
Erkek
--,i.u--..)-iji (ctı."si -' J
onlar
Görüldüğü gibi, sona -!J eklenerek yap ıhrlar. I şaret isimleri ile, i ş aret olunan nesneler, erlik, di şilik, teklik, ikilik ve çokluk bakımından birbirine uyarlar. Göstermek (i şaret) için kullan ılan fi ,, o fi t fi kelimeye , -_,;„',.SJ denir. 1 gösterilen nesneye
73
Misaller: Anlamı
4:11 J I.::11
bu çocuk
-11>SI
1.1>
:ı.„.....),.kl.1
tii,),
bu kız ö ğrenci
4.,31.1ail •
o ,..lftş
bu iki ö ğrenci
4:,);...!li211
4)11%
bu mektep
fi
5
bu iki gül
,:ı b'_>.,i4
,:ı 1;1.4
şu sanatkarlar
-....,,431
s. ""j _..9 İ
şu kızlar
,.:Jl.•..,.fl
g..,
bu kızlar
., 4.:...., L.11
..') 3.4
bu çocuklar
'Çitil:Ni
ıı. ' 1 3A
o kız öğrenciler
'.,... dı uai l
c!:..1.;`_,
1.) 5k123 1
,i.. .15- i
o ö ğrenciler
Not: -,tjL
1 ç„.A
ö ..)L,'.:.
...,
-
■
kelimelerine J eklenerek daha uzak-
taki varl ık gösterilir: o saray
o kubbe
Z..;.;;13 '-'2.1:1.;
Arapça'da, yer göstermek için, ba şlıca dört i ş aret ismi kullanılır: burası, burada — 74
ş urası , şurada —
3
orası, orada —
I
A.14 Z.12
burası tren istasyonu —
„ ' LAS
şurası yaz ıhanem — orası vatanım ız Alıştırmalar 1 — Şu ibarelerdeki i şaret isimlerini ve mu ş arun ileyh'leri .1jUie — )L,,„;
-
2 — Boş yerlere uygun i şaret isimleri koyunuz: a — yak ın için:
... oda
_i )
. . . masa yaz ı.et
Eı
—
Orta uzaklık için:
. . . fotograf . . . metin, nas
— t'
. . . dürbün — 3e;
..
e — uzak için: ... k ılı ç —
•••
. kap ı — L4,11
. . . pencere —
... 75
J
22 — İsmisıl Mavsul
...
o ..- o h
.3'
L) J..4
Ş
hulul Mavsül, iki cümleyi birbirine ba ğlayan, anlamı ancak kendinden sonra gelen eümleyle tamam olan kelimedir, türkçedeki ilgi zamiri gibi iş görür. ismu'l Mavsül'den sonra gelen cümleye s ıla (, denir, s ıla'da, ismu'l mavsülle ilgili bir zamir bulunur, ,J,;1ç. adım alır:
gördügün (o adam ki gördün) gitti —
I
sözü, ismu'l mavsül, 4-'4) yan eihnieei ği
cümlesindeki
bu sıladaki e zamiri de ..kAp dir. Aid, hazan yukarıda görüldüğü gibi açık, hazan da örtülü olur:
Gökleri ve yeri yaradan Allaha tapartz — eiinalesinde:
(s,:01 ismu'l ınavsül, Sıla,
sıladır, ..1;10 müstetirdir.
"(iki durumun-
demektir, müstetir,
:;:jC,
.-
dadır. ) olmak üzere
İsınu'l nıavsürler, ayr ı ( u,4;,J1) ve ortak ( iki ana bölümde incelenebilirler. a - ayrı al-ismu'l mavsûl —
r.
J
b
76
-
:-.. -
iki
_,....):::,.131—..;_)l.
çok
j50 — j5k1I
9
J
öldürmek —
—
Lıkı0
Fiilin kök ikinci harfinin harekesi geniş zamanda — ile harekeli ise o filin mimli masdarı
dönmek — söylemek, konu şmak —
ölçüsünde olur:
—
•ıP
c;12;
Üçlü yahu füllerin mimli masdarlarma bir ; eklenir: öğüt vermek —
istemek, sormak — acınıuk, merhamet etmek — sevinmek — "
80
79: .9. —
Arttırılmış fiillerin mimli masdarları ise, ismu'l martilleri ile ayn ı ölçüde olur: J,
inanı r —
,
inandı bağlandı
-
5
inanç, inanılan şey — karşılaşmak — karşılaşı r —
cs,;::::1": karşılaştı —
(.921 -
Alıştırma: Şu fiillerin mimli masdarlarm ı bulunuz:
söz verdi — olur —
gelir
(-L ,
sona eren
yer — j:51,
düşer —
L.44.- •
25 — Bir Kez Oluş ismi —
J-
Masdarlar, yaln ızca, fiili, işi bildirirler, fiilin nasıl olduğunu, kaç kez oldu ğunu bildirmezler. Bir i şin bir kez oldu ğunu gösteren söze, bir kez oluş ismi „., 1 denir. Bir kez olu ş ismi, olan i şi gösteren fiilden
ölçüsiinde türer:
fi J 31 k—+
Adam h ı rsıza bir kez vurdu — ,„ çocuk bir kez yedi — mii'min bir kez secde yapt ı — açtı
bir açış —
dokundu —
bir oynayış
oynadı —
bir dokurı uş -
Arttırılmış fiillerden bir kez olu ş isıni yapmak için, bu fiillerin masdarlarının sonuna bir :; eklenir:
bir bakış —
—
bir gidiş — bir gülümseyiş — ;C,41:r ;
yüzünü çevirip bakmak Fırlamak, gitmek — gülümsemek
I ^
V 5k.„6:;1
»L...L 1 81
Arttırılmış fiilin masdarmın sonunda zaten ö varsa, bir kez olu şu belirtmek için sona
kelimesi eklenir:
karşılık vermek, yan ıtlamak, cevap vermek — bir yanıtlayış, bir cevaplanduış —
-
4,„j1_.- 1
eğmek bir eğiş Bir kez olu ş ismi, ikilenebilir, çogaltdabilir:
çocuk bir kez yedi —
JS- 1
çocuk iki kez yedi — çocuk birçok defalar yedi — °S- .CP
516.
j:.11
26 — Durum İsmi — ;1141!I Arapçada, durumu gösteren, fiilden türemi ş bir isim vardır, fülin olma tarz ını anlat ır. Türkçemizdeki durum zarfına benzer, üçlü yahu fiilden 1 ölçiisünde al ınır: :41
jr )31
°•
adam kapıy ı hırsız açışıyla (h ırsız gibi yavaşça) açtı
çocuk adam yürü ş üyle (adam gibi) yürüyor öğrenci, öğretmen gibi oturdu — •
27 - Cins İsmi, Teklik İsmi Cins Ismi (
1)
:11 -9 9
5
82
0,-.4.1:
bir cinsteki bütün nesnelere veri-
len isinıdir: ağaç (ağaç cinsi, ağaçlar) —
'{) denir. 37 — idgam — Bir harf tekerrür eder, ayni harf yanyana gelirse, kolayl ık, hafiflik için, bu iki harf şeddeli bir harf haline gelir, bu i şe idgam
c ruri,
denir. idgam için, aynı cinsten olan iki harften ilkinin sakin,
ikincisinin harekeli olmas ı gerektir:
beyin —
o .)
,ı
-• )
oturduk, ikamet ettik
Kaideler 1 - Ardarda gelen iki harf idgam yap ılır, yani bu iki harf birbirine katılırken, önceki harf harekeli ise, harekesi kald ırılır:
(asla:
L4 )
, ( asla:
) gibi.
2 - Ardarda gelen iki harf idgam yap ılır, yani birbirine katılırken, önceki harften önce uzun bir ses varsa, yine harekesi kald ırıhr: „ (asit : ) gibi. 107
3 – Ardarda gelen ayn ı cinsten iki harf idgam yap ılırken, bu iki harfıen önceki harf sahil olup harekesi sukün ise, idgam yap ılan harfin harekesi, bu sakin harfe aktaril ır: .3
y 3
•-•
(as/ı :
)
gibi..
Not: !cigara, aynı kelime içindeki iki harf aras ında olabildi ği gibi, iki kelime içinde bulunan iki harf aras ında da olabilir. Bu bak ı mdan, Şemsi harflerden önceki JI in, bu harflere dönü şen J i ile, bu J in, kendisine dönü ştüğü Şemsi' harf aras ında da idgam vardır: güneş — ışık —
-
.
azık, yiyecek
-
od, ateş
38 – Arapçada, bir harfin yerine ba şka bir harfin getirilmesine denir. liçlü yalan bir fiil,
harflerinden biri ile ba şhyorsa, bu
_
fiil cJll ölçüsüne girdi ğinda,
in c.J. si, 3 harfine dönü şür: z.,
JS.
)
"_1,4, ne?, neyi? — : Lı mektebe ne zaman gittim
L.5-::9
ne zaman —
s -°°kitab ın nerede? — ?,±..L'_5 .- L:"..1 ıerede?- t '- ,:i.,f :.s - ,. , I imtihan ne zaman? ___S: ;j1,,:...." ,:i1_,1 ne zaman? (gelece ğe ait) — -;>1...,,nasılsın? _ s.- 2,11.)..h-_,- 4-:A:::5-
nasıl
kaç kitab ı n var? — S' -- 1::.......c. hangi çocuk?
J: ,i-10
t* l:..'5- ' -.5-
— 1..„:n:-.5
kaç? —?' -hangi — is I
(_ç')
ismi mu'rabdır, sonu de ğişir: .
hangi çocuğu gördün? —
4s
kaz çocuğu hangi suçtan ötürü öldürüldü —
,z L5L,
A
50 - Baz ı Kinayeler
e
Belli bir nesneyi, aç ık olmayan, belirsiz bir sözle anlatmaya kinaye denir. Kinaye, türkçemizdeki belgisiz s ıfat ın gördü ğü işi görür. Kinaye sözlerinden mebni olanların sayısı altıdır:
Bunlardan ilk üçü (Lç
CS"-
belgisiz sayı sıfatı
olarak kullan ılır: nice, ne kadar çok anlam ına gelir:
nice kitap okudu!
°es127
nice mesele! ___. t ;,:C,t
' Lr
, 4s L3
şöyle şu kadar demektir: ş u kadar kitabım var
4:15 5-Ls,
ş öyle etti ___ şöyle Halid şöyle şöyle dedi —
-
J1;
şöyle — Abdullah şöyle şöyle etti — arada aktarma (at ıf) vav ı olmaks ızın da kullanılır:
Abdullah şöyle şöyle etti —
J";
Not: Mebni olmayıp mu'râb olan kinayeler de vard ır, ba şbeaları şunları dır ( ;L; L_.
(
)cJ
)
L_
kelimesi, 3-9 aras ındki sayılara, belirsiz olarak i ş aret eder:
odada birkaç çocuk var — 0
birkaç cetvel satın aldım
cı
birkaç gün önce bir mektup yazd ım— ıı L., 4 filan, filanca — ( fikin ı caddede gördük —
,j'yL; L.,U 5k"
filânın evinde toplandılar — Z;51/4.is
1, •
51 — Bazı Zarflar Zarf, yer ve zaman bildirmek için kullan ılan sözdür. Zarf olan sözlerin bir bölii ğü mebni, diğer bir bölü ğü mdrabdır. Mu'rab zarflar ı L4_,,,,tı.k4 maddesine b ırakarak, burada mebni olanlar ı görelim: 128
Mebni zarfların sayısı 16 dır, 6 sı yer, 9 u zaman, 1 i de hem yer, hem zaman için kullanılır. a – yer için kullanılan mebni zarflar:
— 4.5 —
—
yer zarfıdır, damme üzere mebnidir: .
ötekilerin yattığı yerde at
ve
yanında, katında —
1,11 LJ111 ıs..ıi
:.)15"
... Osmanlı Devleti kat ı nda Iran Elçisi idi ... • Salih nerede? —",,,J1,2,11• , k burası bir yazıhanedr — o r a dakiiçiatUrkulübevardır
-/z
b – zaman için kullan ılan mebni zarflar:
Jyl
-
-
-
_ ° -
-'
ı
.)I geçmi ş zaman bildirir:
Rabbin meleklere"Ben yeryüzünde bir halife var edeceğim" demişti. kesre üzre mabnidir, yâni son harfinin harekesi de ğişmez, dili= kesreli (meksûr) kalır: gemi dün açıldı —
_ ;L:„....,L11
...-
Not : .
4 den önce . J gelirse, kelime muirab olur: dün bir savaş oldu —
-•
°
129
O.5
ve j,
0 5
5 .0
..1.,;„4 veya onun hafifletilmi ş
denberi anlam ına gelir.
şekli olan p.hA zarf olarak kullan ıldığında, isimden önce gelirse, o isim ınarfü' olur:
9 .3
onu iki gündenberi görmedim — ..LLA veya
4.
• "I
J,-4 7
böyle zaman zarfı olarak de ğil de, cer harfi olarak
kullamlırsa, kendinden sonra gelen isim macrür olur: p0
onu, perşembe günündenberi görmedim—
Iz; — asla, hiç anlamına gelir, olumsuz geçmi ş zaman fiilinden sonra bulunur:
hiç görmedim —
3 e- •••.-
onu L.)
ntektebe hiç gitmedi — _k;
— ince, ınca anlamına olup, geçmi ş zaman fiilinden önce gelir: ikisi karştlaşznea musafaha ettiler — — şimdi demektir:
4-; 1
o, şimdi kahvede oturmaktad ır— c
— hem zaman hem yer için kullan ılan mebıai zarf: 4.9.; I
nerede durursan dururum
ja3 Ls;
bu sana nereden (geldi) — ne zaman ulaşttn?
—
4.5.;
52 - Bazı Sayı Adları 11-19 arası (11 ve 19 dahil) say ı isimlerinin iki bölümünün de son harekesi fetha'd ır, iki bölüm de fetha üzere mebnidir: 11 adam geldi —
...Lr 1 0-t›-
19 adam gördük — Not: Yalnız 12 sayısının ilk bölümü rnebni de ğil mdrabdır: ,
130
12 çocuk gördük — t.1.1
*4.;,;.J1
b - fili türünden 53 - Geçmiş Zaman
UA
çocuk kap ıyı açtı — çocuk kap ıy ı açtı — vLly çocuk kap ıy ı açtı mi?—
I ..0j4
,
Görüldüğü üzre, geçmi ş zaman kipinde olana
5
cümlenin
neresinde bulunursa bulunsun, sonu de ğişmiyor, çünkü fetha üzre mebnidir. kapıy ı açtım
", s e 1
kapıyı açtın kapıy ı açtık ikiniz kap ıy ı açtınız
L..)U
7.....d.J1
Görüldüğü gibi, geçmiş zaman kipinde, fiil köküniin sonuna harekeli -fi bir raf` zandri ( li gibi) biti şirse, geçmi ş zaman fiiili, sukun üzre mebni olur. kapıy ı açtılar —
mistdinde de görüldü ğü gibi, geçmi ş zaman fiilinin sonuna topluluk vavı (
.•
.
) gelince, geçmi ş zaman fiili, damme
üzre mebni
olur . 54 - Buyruk Kipi —
a - Fiili!' son harfi sahihse, buyruk, sukun üzre mebnidir :
I
kitabını oku — başını kaldır —
*6;°...5_1
131
) biti şirse, buyruk
Buyru ğun sonuna, di şilik nünu ( ;;;
yine sukun üzre mebni'dir. (hantmlar) kitaplarıntz ı okuyunuz — (hanımlar) başlarının kaldtrınzz —
. j_ı_I
u
7.
,
• 9
.2:31 (:).„; )
b - Sonunda pekiştirme nunu (
varsa, buyruk,
fetha üzre mebni'dir: kitabtrıt oku — kitabına mutlaka oku — e - Fiilin son harfi illet harfi ise, o fiilin buyru ğu, illlet harfinin
hazfi üzre mebnidir. kalmay ı çağır —
-
kaldırım üzerinde yürü — zulmun akibetinden kork —
u I ,
-F
Görülen buyruk sözlerinin hepsi, son harfi olan illet harfinin hazfi üzre nebidir.
,CPW-917 1 .
çokluk vâvl
)
d - Buyru ğun sonunda, ikilik elifi (
e sir) varsa, o
) veya di şi ikinci şahıs
buyruk, nunun hazfi üzre mebni olur :
T Jf
(ikiniz) kitaplartntzt okuyunuz — (ikiniz) l ıaşlartrıtzt aldırıntz kitaplartnızt okuyun
.3 -
44
4
başkartnızt kaldırtn — (hanım) için kitab ını. oku — (hanım için) başını. kaldır — 132
I
1
55 - Pekiştirme NiMuna Bitişik Geniş Zaman 9
9
:7;
ft
1,1.,11
.• 1LAJ
I
Geniş zaman kipinin sonuna pekiş tirme nunu
',•J;)
bitişirse, o fül feth üzre mebni olur:
dostlara muhakkak yardı m ederiz — 0.C; ....t:,‘›T I
-
yardım ederiz fiiliM peki ştirmek, anlamını güçlendirmek için ba şına -
J
sonuna da ,5 gelmi ştir. Misalde görüldü ğü üzre, fülin aslî harfi/ün
harekesi fetha - d ır ve fiil feth üzre mebnidir.
56 — Dişilik Nununa Bitişik Geniş Zaman
9
'•
j
f..„L:11
Sonunda dişilik nilnu bulunursa, geniş zaman, sukun üzre mebni
olur: kadınlar yiyorlar — yiyor
j
&L.J,J1
) fiiline, dişilik Minn. bitişmiştir, kelime sukun üzre meb-
nidir. e - Harf Türünden 57 - Mana Harfleri —
Le .)
Hece harflerinden ay ırdetmek için mânâ harfleri ad ı verilen lıarfler
j—tel
r*.:1 gibi ) in hepsi mebnidir, sonları
değişmez. Mânâ harflerinin bir bölüğü isimlere eklenir, bir bölü ğii fiillere eklenir, bir bölüğü de ortaktır, her ikisine eklenir. Mânâ harfleri ve eklendikleri kelime türleri şöyle gösterilebilir: 133
fiile özgü
134
ortak
isme özgü
B - MU'RAB KELIMELER: Ierâb Hakkında Umami Bilgiler: i'râh (
) kelimenin sonundaki harf ve hareke de ğişikliğine
denir. Harfler, mebni isim ve geçmi ş zaman dışı ndaki bütün isimler ve fiiller mu'rabd ır. Itrabda kullanılan alâmetler 4 tanedir: .....
fiil ve isimler
damme
için ortak
fetha
-°;C:„.:...: iyi ( - ) nasb için
yalnız isimler için
kesra
fi 5: ° .- .,:,1-1 (7 ) cer için
yalnız fiiller için
4.....,,;,J
( > ) raf için
sukun — -s ,:kLii ( ° ) cazm için
Birer misâlle görelim: bahçe geniştir —
fi 4.0j
bir mektup yaz ıyorum — bir mektup yazmayacag ı m — bir dostuma yazdım — dostumuza yazınadım —
4•45« .*
a - Fiillerde hah
Muerab olan fiil, yaln ız geniş zaman (muzari) kipidir. Muzari füllerde bulunan frab alâmetleri şunlardır: i - kelime sonunda aç ıkça görülen şekil (hareke veya sukun): ,p „
marangoz bir masa yapıyor —
1.35
marangoz bir masa yapmayacak — marangoz bir masa yapmada — görüldüğü gibi, üç harfli olup, son harfi sahib olan muzari fili damme •
9
marfu (
) ıı 4.>„::_„Li
9:
19
9
ç, _Oy° fetha (
—
'A .9
sukun ile maedim (
J
ı ile mansilb •
—
) olmaktad ır.
ii – ij harfinin bulunması veya düşmesi: Muzari`in, sonuna ikilik elifi, topluluk vavı ve muhâtabe yâ' ı bitişen ölçülerine, yâni
45j1jj _J
slygalarına be ş fiil
"s ji,,1i`V1) denir. Bu ölçülerdeki muzari
fiillerin raf hâlinde
durur, n as b ve e a z m hâlinde ise j j düş er:
muzari` fillerden herbiri, niinun duruşuyla marN ( dur. .11 o )
e
} j
muzari` fiillerden herbiri, nrınun kaldınşıyla mansiib' j:J1 )
136
dur.
)
5e
—
JX1' —
leM
J.C1 —
muzarr füllerin herbiri, ndnun kaldırıhşzyla rnacza ►n
..-
) dur.
iii – Sondan bir harf düşmesi: Muzari bir fiilin sonunda bir illet harfi varsa, cazm durumunda o harf dü şer, illet harfinin dü şmesi, muzarilin cazm alâmetidir:
ondan razı oluruz-
ondan razı olmadıkolmadı, akmadı, koşmadı-
olur,akar, koşar-
bağışlamadı-
bağışlar-
-51 ;
görüldüğü gibi, muzariTiil, jilet harfinin düşmesiyle maczum oluyor.
b – İsimlerde trab isimlerde i`rab alâmetleri şunlardır: i Ismin sonunda, aç ıkça görülen harekeler:
başbuğ
I
başbuğ ata bindi — başbuğu gördük — bağbuğu selümladılar — sözü, görüldü ğü gibi, rar hâlinde damme fthea (
)
,
(L)
, nasb hâlinde
cer hâlinde ise kesra ( —) ile harekelidir. 137
ii
9
—
(musennâ) ve erkek çoklu ğu ( 3 11-11 J
3
—. ) isim-
‘.5. harfleri kullan ılır:
lerinde, i`rab ala ınetleri olarak 1 iki hoca geldi — iki kitap yazd ım — •
o
i
U-2
-
iki kitab ı, götürdü—
görüldüğü üzre, ikilik isimlerinde fazladan
y 1 vardır, raf halinde
durmakta, nasb ve cer halinde ise 45 olmaktadır. L9i
mücahitler ölümü ararcasIna savaştilar
Allah mücahitleri (savaşa gitmeyip) oturanlara üstün ladt mücahitlere
'3 1
•
görüldü ğü gibi, çokluk isimleri j la marfü`, (.5 ile mansûb ve maerar olur.
Not: Beş isim kelimleri de
L\
-
I—
1
-1,4 si, (birinci şahıs ya'ı L,;) gibi den ba şka bir ke-
limeye muzaf oldu ğunda, j la marfd, 1 le mansûb, olurlar: baban sayrzlandl
3
I,..r-,•■ .74
hekim babam tedavi etti — J1 a 4 "Lai211 Sib hizmetçi babanlabirlikte geldi —
138
—
ile maerür
58 – Mahalli rrab – Mebni (kurulmu ş, sonu de ğişmez) bir kelime, okul-. içindQ, r f` nasb, cer,eaz ın gerektiren bir durumda olursa, sonu de ğişmez, o kelimeye raf` yerinde, nasb yerinde... denir. Meselâ:
tanıdığın ki şi geldi — k:i j ;_; J buSi~gÖrdiintiZ—,,,...." ...0
4.9› e ... ;1/4.Z
r "
sen, usta bir sanatkıirsın —
V_
1.A
bu adama uğradı k — J>l Li f: e j".. İlk eümiede °vw fâildir fakat sukun üzre mebni oldu ğundan son harfi .
değişmez. Bunun için °
Yine,
w fâildir, mi" yerinde sukun üzre kurulmu ştur
denir.
kelimesindeki
'4 4_iı "
zamiri de marûldur, fetha ile
harekelenmesi gerekti ği halde, mebni oldu ğu için barekesi de ğişmemektedir. o zamiri, marûldur, nasb yerinde damme üzre kurulmu ştur Ç....,,,,,ai
%.
L1,4 4,
s.r.‘,,,.■ 4j. 4 ,1_,,„;, denir.
..,,,ji (...,IP
eümlesinde ise, 4i,,e, nın, mansılb olması gerekmekte, ~k1,1 U:, "° -d" -) e' mebni olu şu bunu önlemektedir. Bundan ötürü, Lft, için, nasb yerinde, sukun üzre kurulmu ş '
L ,.
-
J4 U Y . t; J. cümlesinde, cer har) -]• -' finden sonra geldi ği için maerür olmas ı gerekirken, mebnili ğinden ötürü Ayni şekilde, Lbe, kelimesi
bu olmamakta 4,u, burada ancak mahallen maerür olmaktad ır. I cümlesinde ise, zamiri, mubteddlığ mdan da_ layı marfd olmas ı gerekti ği halde, mebni olu şu, bu de ğişikliği önleJ-A 1-4
rnektedix. Bu cümledeki muş (
J.4 j
1 L6L.
zamiri için: raf` yerinde feth iizre kurul) denir.
Bu çeşit rraba da mahalli i'rab denir. 139
59 - Nunlannıaz
' ,:r A
Nunlanmaz, sonuna, yaz ılmadığı halde okunan nun (tenvin) kabul etmeyen ve kesre yerine fetha ile mecr ı'ir olan isimdir. Nunlanmaz isimleri, ba şlıca üç toplulukta inceleyebiliriz: a - isimlerde, b - alemlerde, e - sıfatlarda
a - İsimlerde Tenvin ve kesre kabul etmeyen isim cinsinden kelimeler, sonunda dişilik elifi bulunan veya fi^pl â . _ 'il ölçülerine benzer öl^
^
çülerde olan çokluk isimleridir:
çölde • 3 /nava— 4s.),_.t.„,
çöl — hatıra —
cs-.75-*
mescitlerde namaz k ıldık — mekteplerde öğrendik —
4),
birçok anahtar satın aldın — kapıları anahtarlarla açar ız çocuk serçelere bakıyor
'.1,2;11
b - 'dem (özel isim) lerde i - Muennes özel isimler nunlanmaz ve kesre kabul etmez: 3. Zeynep yazd ı — Zeynebe selân ı verdiler — Kervan Mekke'ye gidiyor —
(..1 21; U.1
ii - Yabanc ı bir dilden arapçaya girmi ş isimler:
140
jel 1 özel
•
iii — Sonunda vj bulunan özel isimler:
ıv — Fiil kabb ında olan özel isimler: LS ✓ — Üç harfli olup ilk harfi damme (
) li, ikincisi fethal ı ( —
)
özel isimler.' ) isimler:
vı — Kelimeleri kayna şmış )4 e — sıfatlarda ı — Sonunda dişilik elifi bulunanlar: çok karanl ık bir gecede — çok karanlık — n — fi
gök, mavi
yeşil —
.),3
ölçüsündekiler: çok susam ış —
esrik, sarhoş — kızgın — L5L,„„a_p nı —
canı sıkkin —
I olçusundekiler:
ıv — Bazı sayılar(1-10 aras ı): dörder —
—
onar —
—
s ,
birer —
s
1
yedi şer
Not:
Nunlanmaz kelime, ancak muzaf olur veya bas ına J 4 gelirse, kesre kabul eder: 141
mescilerin en büyüğünde namaz k ıldınız — birçok mescitlere uğradık
MARFULAR — 60 –
— '}c.12
Fâ'il ciinalesindeki özne), fiilden sonra gelir, i şi yapan gösterir, hükmü rafdir, yâni fâil, marfü`dur: başbuğ geldi — adam öldü — kad ın kitab ı okudu — vl l 'El . 1.! J
eri , i
k ız oynuyor —
Fâil, yukarıdaki misâllerde görüldü ğü üzre, ayrı bir isim olabildi ği gibi, birinci, ikinci veya üçüncü ş ahıs zamiri de olabilir: cam ı lardım cam ı kardan — -clzr (erkek) cam ı k ırdı — (kadın) cam ı k ırdı — camı krrdrk — ikiniz cam ı k ırdı nız (erkekler) cam ı k ı rdılar (kadınlar) camı k ırdılar —
kelimelerindeki Û zamiri fâildir.
kelimesinde ise zamir örtülü (mustetir) dür, takdiri
dir.
kelimelerinde ise, s ırayla b' j
ve
142
fâildir.
Görüldüğü iizre, fâil zarnir olursa, zamirler mebni oldu ğundan, fail, mahallen marfü` oluyor. Bunu, geçen cümlelerden birinin i`rabun yaparak aç ıklayalım: fi eümlesinde, ckr ,
ıg
„d:41.4
geçmiş zaman fiilidir, sukun itzre kurulmuştur.
fâildir, raf yerinde ötre üzre kurulmuştur
C_ •
marülun
j.clffl
15
üstün ile mansi1bdur 4_, J
Fâ'il alâme ıl, ikilik isimlerinde 1
,
5p
-11
çokluk isimlerinde ve beş isimde
ise j dxr: iki hasım vuru ştu —
c,) •3 o 3_4_31
mirminler işitti — .5
babanız geldi —
5
•-•
.11.
""-j Fail, görünen, ayrı bir isim ise, fiil ona, erkeklik ve di ş ilik bakımından uyar, yani bu durumda fail erkekse fili de erkek, fail di ş i ise fili de diş i olur: çocuk oynad ı —
9
k ız oynad ı —
I °
adam gitti — kadı n gitti — f1).1
Fail, görünen, ayrı bir isimse, fiil ona erlik ve di şilik bakımından uymakla birlikte, ikilik ve çokluk bak ımından uymaz, teklik kahbuıda kalır: 143
çocuklar oynadı kızlar oynadı adamlar gitti kadınlar gitti Halbuki fâil, görünen ( iiall; ) bir isim değilse, fiil ona, her bak ımdan (erlik, disilik, teklik, ikilik, çoklukta) uyar:
çocuklar uynay ıp yoruldular — l
J'Jİ,i4
iki çocuk oynad ı ve yoruldu — k ızlar oynayıp yoruldular AlıştirınaIar 1 - Şu cümlelerdeki fâilleri söyleyiniz:
2 - Ş u fiillere görünen ve görünmeyen fâilller bulunuz:
61 - Sözde Fail
—
Fiili edilgen (mechül) olan cümlede özne bulunmay ıp, nesne (düz tümleç: marülun bih) onun yerine geçer ve özne (fâil) nin i'rab ıni alır. Böyle, gerçekte nesne olan, görünü şte özne yerine geçmi ş olan kelimeye sözde fâil ( jpU1 "ı_.„n; ) denir.
adam kapıy ı açtı — çocuk suyu içti — ,LU.1 'J ana çocuğunu döğdü — ana kızı döğdü — 144
j,-.)11
Bu cümlelerdeki özne ( jc-UID ) leri kaldırıp filleri edilgen yaparsak, nesne
ler sözde fail (J
lin L:J' )
olur:
kapı açıldı — - su içildi
• Ş«
çocuk döğüldü — kız döğiildü — Etken fiilli cümlede, birden fazla nesne varsa, fiil edilgen olduğunda, nesnelerin ilki sözde fail olup marfa< bulunur: öğretmen, öğrenciye okumaya ögretti
2. nesne 1. nesne facil fiil (etken) öğrenciye okuma ö ğretildi nesne
sözde fa'il fil (ediIgen)
Alıştırma : Şu cümlelerin fiillerini edilgen yaparak ortaya ç ıkan sözde failleri gösteriniz:
tj:;
'‘}aıail
62 — Mubteda ve Haber
j
..„;,11
... 5.-
„.„5-
•
I
a — Mübteda : Mubteda, isim cümlesinin kendisiyle ba şladığı isimdir ve marftı`dur: ilim faydand ır
.11
şehir geniştir — iki öğretmen gençtir — 145
iki mektep yenidir öğrenciler çalışkandır — k ız öğrenciler çalışkandır — Görüldü ğü üzere, mubteda'da as ıl, belirli ( 9Z:i i.1.1) olmakt ır. Mubteda, ş u hallerde belirsiz (
) olabilir:
ı — mubteda olan isim, nitelendi ği yani tavsif
değerli bir dost bizi ziyaret etti — ıı — nefy'den sonra gelince:
hapiste kimse yok —
L.
ni — soru edatından sonra gelince:
Müdürü, arayan (bir ziyaretçi) oldu mu? —
a J
.
ıv — zarf veya carr ve mecrûrdan ibaret olan haber, mubtedadan önce gelince;
odada bir güvercin vardır — çatıda bir kedi var — İL; — Haber : Haber, isim cümlesinin ikinci bölümüdür, mubteda' ın, nasıl, ne durumda oldu ğunu haber verir, marffi'dur:
öğrenci zekidir —
Ss J. 5
k ız öğrenci zekidir — iki öğrenci zekidir — iki k ız öğrenci zekidir öğrenciler zekidir — k ız öğrenciler zekidirler — 146
1.4
Görüldü ğü üzre haber, nekira (belirsiz kelime) dir, mubtedaya, teklik, ikilik, çokluk, erlik ve di şilik bakunından uymaktadır. Not: Mubteda, akıllı olmayan bir şeyi gösteren kelime olup çokluk ismi (
e- ) olursa, haber çokluk ismi olabilece ği gibi, dişi teklik ( ) ismi de olabilir: binalar büyüktür
1 .A.J4 veya
C. ..,hr."■;
Haber, 4 çe şit olabilir: ı - tek kelime: inanmış güçlüdür — (S Jıı
9
isim veya fili cümlesi: >bk
kom ş unun kitapları çoktur — biz mü m ınlert severiz —
xıı
- cârr ve macrür krığttlar dosyadadır —
L9
ıv - zarf: Cennet, analartn ayaklara altı ndadır—
: •
1 1 de denir.
Ahştırmallar 1 - Ş u cümledeki diyelik marüllerini belirtiniz:
: j (.,9ir ° ' ,p,
L9k,,
.4 er
),5_7,;.z
oL4 J.4; — 1. ve
dur, fiil işlenirken maröliin ne durumda oldu ğunu beirtmektedir.
meyve olgun olarak yenir —
sözde fâilin durumunu gösteren hâldir,
cümlesinde ise, mansübdur. Hâl'in sahibine miyetle belirli (
;45- 1.a
,
JU..1
veya
denir, unlu-
) olur. 167
Halin Çeşitleri — Hal, yaln ız belirsiz
Ç_.; bir kelimeden ibaret olabildi ği gibi,
isim cümlesi, fiil cümlesi, zarf,carr ve macrör da olabilir. a
-
isim cümlesi:
Hal olan isim cümlesinin ba şında bu cümleyi as ıl cümleye ba ğlayan, hal vay' C'4JC.:J1
denenn bir j bulunur:
subay, susam ış olarak savaştı—
sea
LPei
4,:jı,, o
başbuğ, elinde (k ınından) sıy — rılm ış bir kılıçla göründü
Görüldü ğü üzere, alt ı çizgili cümleler, hâ/dir. b - fiil cümlesi: imam, güneş doğmadan uyan& başkan, dinleyenlerin yüreğ ini —
U2_3 3
eritici bir konuşma yaptı
hoca mektebe girdi, bütün arka --
,3 o
I -..";
L- 12-;;
3
1 L9 :4_1 I 1 4
-1;3
daşları gelmişti c - zarf: müdürü, avlunun ortasında gördük — d ostumun sesini kap ı arkasından tanıdım —
.,„o •
- carr ve macrar: bir dal üstünde bir kuş gördük — Ahmet sevinç içinde bir mektup okudu—
1 I ji `r?
168
Abştırmalar 1 – Şu cümlelerdeki hâlleri ve sahiplerini gösteriniz: .,21' 1
(.7 .':
J
7 *
—
us
2 – Bo ş yerlere, uygun hâller koyunuz:
J;- ,s
...
, 4,4
77 – Temyiz — Temyiz, kendinden önce geçen bir isimle ne kasdedildi ğini açıklayan veya i şin ne bakımdan oldu ğunu belirten yahni belirsiz bir isimdir, mansübdur. Temyizin, anlam ını açıkladığı isme ise mumeyyez denir: bir sandık portakal satın aldı m — Ali, hafızaca kardeş inden daha güçlüdür — cümleleri üzerinde dural ım: s
.1
0
,
sj.* I jp °;_j_
"bir sandık satın aldım" sözünde müphenalik
y0
vardır, bir sandık elma m ı, üzüm mü, portakal m ı satın alındığı belli , o , değildir. kelimesini açıklamak üzere kullamlan .5 i smi temyiz, açıkladığı
ismi ise mumeyyezdir. Böyle, söylenmi ş olan
mumeyyeze, söylenmi ş mumeyyez ( İkinci eümlede
ise,
) denir.
Ali'nin, karde şinden hangi yönden, ne bakım-
dan daha güçlü oldu ğunu belirten '0'
kelimesi temyizdir. mumeyi yez ise söylenmemi ştir. Böyle mumeyyeze dü şünülmüş ( 1) denir. İnceleyelim: 169
a - Malffı z mumeyyez Malföz (söylenmi ş) Mumeyyez, cümlede kendisiyle a ğırlık, hacim, alan veya say ı belirtilen isimdir. Misâlleriyle görelim: a ğırlık:
bir kantar (44 .930 kg) odun sattım eümlesindeki, sat ılan bir kantar nesnenin ne oldu ğunu belirten (odun) temyiz,
T
;
ise mumeyyezdir. Murneyyezi söylenmi ş
olan ULŞtemyizi, üstünlü oldu ğu gibi, şu şekillerde de olabilir: • ten. S
3,-Ş-
veya L-3;t
0.
•
hacim için:
çocuk bir bardak süt içti —
t.:13
cümlesine, t: ::1 temyiz t..1:5" ise mumeyyezdir, malfözdur. Şöyle de ifade edilebilir: LJ
. veya
â•
uzunluk veya alan için:
Zeynep bir arşın ipek satın aldı — ciimlesinde
temyiz
tpl
j
„ ,,
1.41 j
ise mumeyyezdir. Şöyle de söy-
lenebilir: J.>
4-
°•• -
1. I veya
. J.,-
-,
o.
Lç'
Demek ki, a ğırlık, hacim, uzunluk ve alan ölçüsü temyizi mansöb (
) olabildiği gibi, isim tamlamas ı (Zil...„;14)nda tamlayan ) yap ılarak veya
den sonra getirilerek meerör da olabiliyor.
sayı için:
mektebin bahçesinde 90 çocuk var-
170
taksi 400 km. yol ald ı — kesede 1000 dinar var —
. tL.A...) I
Ly...4 1 15iı
Görüldü ğü üzere, say ıl ırdan sonra gelen teklik isimleri temyiz, sayıları ise mumeyyezdir. Sayının temyizi, hareke ve çokluk bak ımından ş öyle kaidelendirilehilir: u tS
9• •„,..
3 - 10 arasında çokluk ismi ve mecrilr
o
s
11
—
19 aras ında teklik ismi ve mansfı b — U.:5"
0 11 o
100 - 1000 aras ında teklik ismi ve macrar —
o
o 3 o
5 kitap satın aldım — 99 kitap satın aldılar — 999 kitap satın aldık
b Malhfiz Mumeyyezoda, havaca iyileş ti — adam, göğdece çocuktan — daha büyüktür Ahmet, ya şça senden —
'
5—(.1 .C.?" —I
daha büyüktür Osman, akılca babasın- —
ppi •
j
91-2...C. 4,i 1 •
.
o .9
j
•
dan daha üstündür Görüldü ğü gibi, mumeyyez mallıfiz oldu ğu zaman, temyiz, dâima manstibdur. 171
Alıştırmalar 1 — Şu ciimlelerdeki temyizleri gösteriniz:
2 — Şu isimleri birer cümlede temyiz olarak kullan ını z:
L:3 l
r
4 t:.??
78 — Munâda Arapçada birine ünlerken, isminin veya s ıfat ının ba şına L getirilir:
f5c,..: 3 ; t, dır. Ünleme edatmdan sonra
önleme edat ı (
gelen isme, yâni ünlenene edat ı
denir. En çok kullan ılan önlem
t, olmakla birlikte, yak ın için
° 51" uzak için LÎ edatlar ı da
kullanılır. Munâda,
şu durumlarda marfii` olur:
a — tek kelimeden yap ılmış özel ad ( ey Halil!—!'
eyHalid!
ey Ahmet!-!
ey Ali!-! fi., „,,,Cp L
) olduğunda:
b — Nekira (belirsiz) isim olmakla birlikte, kendisi kaydedilmi ş olunca:
172
Munâda, şu durumlarda mansüb olur: a - izâfet hâlinde olunca:
b - izâfete benzerse: ey akla yitmi ş !
! 3 422:j_
ey top oynayan! ___. ! ey Hieetz yoleusu!
1,_1 !
1.;41
e - ünlenen kesin olarak belli de ğilse: ey oruçlular iftar ediniz — ey (herhangibir) yanşçı Munüdanın başında J1 varsa, önleme edat ıyla arasına, erkek için
14„_ I
dişi için
.-
1 girer: z-
ey ilkokul ö ğretmeni (hanım) — ey millet — ey inannuşlar —
veya
3
o
;
fi 5; 1 ve 1.,4„..;_, ; kelimeleri daha çok, ça ğırılaın, kendisine iinleneni, saygıyla ve yumuşakça uyarmak için kullanılır. Yalnız ,&1 sözü önüne 1, edatı doğrudan do ğruya gelir: ' d:»1 1, Ço ğu zaman duada, -9 rine 1 1 kullanılır. Munâda, özel isim (
) veya
1 k. ye
fig.1, e muzaf olur, iinlenen
yakında bulunur veya hissedilirse, ünleme harfi kald ınlabilir: Ahmet, o i ş hakk ı nda ne dersin? —
3 fiJ ii; 15 14 173
Rabbim, göster bana, ölüleri nasıl diriltirsin
^
Rabbimiz, indirdiğine inandı,k, Peygambere uyduk —
L9)_,}
uJ
C
... ;_,),., )
/ Terhim
11
Munâdamn son harfi, bazan hafiflik sa ğlamak için hazfolunur, bu ) r..17) ile
işe terhim denir. Munâda alem ise veya di şilik tâ' ı bitımişse terhim (
)
)
(
(
)
Böyle, son harfi hazfolunmu ş munâdaya murabham denir. Mıştırmalar 1 – Şu cümlelerdeki munâdalar ı ve çe şitlerini belirtiniz: —
iri
—
U t, —
I ıy l
t).
-
_
2 – Şunları birer eümlede ınunâda olarak kullan ımz:
79 – Görüş ve Değiştirme Fiilleri
-
jUi4 ><J1....Li I
Görüş ve De ğiştirme Filleri, isimleri nasbederler. Ba şka bir deyimle, önüne bu fiillerden biri gelen isimler de mansüb olurlar. 174
a – Görüş Filleri: Görüş Fiilleri, fâilin görü şünü, kanaatını anlatır, isim cümlesinin önüne gelerek hem trıubteda' ı, hem de haberi nasbederler:
meseleyi kolay sand ık —
ZL.14
L,3_,1 4.! J).;41 '‘giSıjj,J Görüldüğü üzere, mubteda birinci nesne, haber ise ikinci nesne oluyor. Görüş Filleri, ba şlıca iki bölüme ayrılabilir. Bir bölümü, "görüş", "bilme", "bulma" anlat ır:
buldu _L.4..szi
gördü
bildi
c_51.)
insan, ilmi faydalı buldu (gördü)
(.51
cst,
Görüş Fiillerinin öteki bölümü ise, "sarmak", "saymak", "kendisine öyle gelmek" ifade eder:
cami dolu sandı nız —
– Değiştirme Filleri:
tı -
i jr:":;!
Değiştirme Fiilleri şunlardır: •
Bu fiiller "etti", "k ıldı", "değişik bir hale getirdi" anlamına kullanılır, iki marulû nasbeder: 175
mii'mirıleri kardeş yaptı
Kur'anı mürşit edindiler — iş i eksik b ıraktınız — Not: Değiş tirme fiilleri, mubteda ve haber durumunda olmayan iki ismi de nasbedebilir:
Allah, güçlüğü kolaylık k ıldi —
T
.ı11 -7..,„,o "
(değildi
)
Alıştırmaiar 1 - Ş u cümleleri inceleyerek görü ş ve de ğiştirme fiillerini, cümledeki etkilerini belirtiniz:
Tup
• •
5Lb 1;
,
■
2 - Bo ş yerlere uygun birer kelime koyunuz: )1 .
csj.Z.-.34
„.
80 - Şaşma Filleri —
-•
SCA j,
Arapçada, şaşma bildirmek için üçlü yahu fil ( -
I
L. veya
kalıbına dökiilür. jAjl
kalıbından sonra gelen isim, marülun bih oldu ğundan mansübdur: 176
- - • -431.1 . .k .~, . J' o ,. , ..•
inanmış ki şi ne mesuttur!
c ,z
:).-A —
L. • 0
',
.
:
__.-1;.4I -ciii.L.
başaran ne kadar sevinçlidir!
.....,-1.:Jk.i. *c...;;I '
1
karın yağışı ne giizeldir!
1
°
' -I 1,.. .L'zJ4 -Ji5 -‘.)--,..:›.° ,L'-'aJ4 .. _L.41:::.: '',..,—.:,-- 1
Fiil, üçlü olmayıp türemi ş fiil
j*.;:.41) ise, veya olumsuz
L. veya L., J,,i4 kah-
(menfi) veya edilgen ise, do ğrudan do ğruya
.. • bına dökülerek şaşma anlat ılamaz. Böyle füllerin masdarlar ından önce: 0
O
4 L.
L. kalıpları getirilerek ş aş ma anlatılır:
bombanın patlaması ne ş iddetlidirl
avcı ne çok av avl ıyor (avcının av/ar şt ne çoktur )
yoksullara ne az sadaka verilir!
Alıştırmalar 1 — Şu cümlelerdeki ş aşma fiillerini ba şka kalıplara dökünüz: 177
t. _L},:2
JSI 1•
L. _ 2 – Şu masdarlardan ş aşma fiili yaparak birer cümlede kulla ıumz: 4:9p:
LS5. 81 – Mustesna — Arapçada istisna, ba şlıca
edatlarından birinin kullanılmasıyla yapılır. İstisna, bu edatlardan sonra gelen ismin, önceki bölümün lıükmünden dış arıda bırakılmasıdır:
Halidden başka bütün öğrenciler geldi —
'11 -1..ı 3k1234 slr
haftanın geçmesine iki gün kald ı —
51;
birinden başka bütün mahpuslar kaçtı —
L;£.4
4'J I
Görüldüğü üzere '5i1 dan sonra gelen isimler, daha önceki isimlerin ba ğh olduğu hükmün dışında bulunuyor. İlk misâlde, ö ğrencilerin gelmiş oldukları belirtiliyor; ancak, dan sonraki kelimenin delâlet etti ği Halid, gelmemiştir, durumu, öteki ö ğrencilerin durumu dışı ndadır. Öbür misâllerdeki "iki gün" ve "bir" de yine )h dan önceki kelimelerin delâlet ettikleri kemiyetlerin hükmü d ışındadır. İstisna edatından sonra gelen isme mustesna, edattan önce gelen isme ise, mustesna mi ıı
h(..9"
bir ağaç dışında, bütün ağaçlar çiçek açtı—
) denir: %
4
j
j
Mustesna minh anilmışsa ve cümle olumlu ise,'))4 ile mustesna kılınan kelime rnansûbdur.:
başkandan başka bütün !arsızlar yaralandı —4 J -4)h-"« 178
C.;) •
Mustesna minh andmışsa ve cümle olumsuzsa, YI ile mustesna kılınan kelime mensüb da olabilir, harekete mustesna minhe ba ğlı da
olabilir:
„). e j-; biri hariç, hiçbir ağaç çiçek açmadı
o
o
.1
jth 1-Ar,
j'
Mustesna minh anılmamış ise, mustesna, sanki
-
I yokmu ş ç a-
s ı na cümledeki durumuna göre hareke al ır:
Gaybı Allah'tan başka kimse bilmez — 4:1)44 ava bir tavşandan baş ka av avlamadı yalnız Halife uğradık — ve
,
ile mustesna k ılınmış isim, bu iki edattan sonra geldi-
ğinden, izâfetten dolay ı macriır olur:
mümin, Allahtan ba şkasından korkmaz —
İ:r.p
nineden başka bütün dile hastalandı — ;;; )„..c. ve L59, kelimelerinin kendileri, yl dan sonra gelmi ş birer isim
gibi harekelenir:
bir müdürden başka, bakanlıktaki
ı...5);z1=D
vazifelilerin hepsi ç ıkt ı onu hapiste, çok yak ı n arkadaşın şka kimse ziyâret etmedi
L,j";.1.;.J . I Lso
,= J
danb
müslüman, Allahtan başkasına dayanmaz —
Not: kelimesi, belirsiz (
) bir ismin sıfatı olarak da kullanılır:
bundan başka bir kitap okudum — 1.1 ıt, 179
4,10
kelimeleri, fiil olarak, abaursa,kendilerinden sonra
gelen mustesnalar marfıl sayılaca ğından, mandibdur:
biri dışında, bütün velilerin kabirlerini ziyaret ettik
4..Xp
u Ji
j1
Bu üç istisna edat ı, harf say ılırsa, kendilerinden sonraki mustesnalar macrfır olur:
biri müstesna, bütün velilerin kabir-
e !
„,91
4.;
lerini ziyaret ettik
Bu üç edat ın başına gelirse, mustesna, ancak mansfılı olur, mustesna minh hazfolunamaz:
baş buğ dan başka bütün çeriler (askerler) döndü
Alıştırmalar 1 - Şu cümlelerdeki bo ş yerlere `4 koyunuz, mustesnan ın harekesini belirtiniz:
...47
jk,,P)11 11,c
I 4_.J101
2 - Şu cümlelerdeki ...Ii Ii;
ve
4£
—
kelimelerinin i`rabm ı belirtiniz: (1, — j i2i1
180
Ji30 i JÂ,
ji 4 W — Z.,46
—
4j
82 - igrâ
fig.1->,`T el
igrâ, muhatab ı iyi bir işi yapmağa te şvik etmek demektir, şu şekillerde olur: a - ba şına S1 gelmiş isim manstib kılınarak: •Burada, .76,11.-,31 kelimesi, düşünmeyi tavsiye ederim, dü şünmek gerekir, y.;„,.N1 ise, çalışmak gerekir, çalışmalısın anlamnaadır. Yap ılması istenen i ş , böyle, do ğrudan do ğruya, o işi gösteren fülin masdarının mansilb olarak anılmasıyla olduğu gibi, masdarın başına
veya
°." de getirilebilir: „
.o
b - yapılması istenen iyi işin ismi tekrarlanarak:
e - igrâ, at ıfla da olabilir: çalış ve sebat et —
j
hocadan ve ona saygıdan ayrılma —
1
Anlaşılaca ğı üzere, igrâ için kullan ılan isimler nesne ( ınaf'ûlun bih) durunıundadırlar, fâilleri (yapış , ayrılma
\
ji I) gibi mahzilf (kaldı-
rılmış, düş müş) fiilerdir. 83 - Saka:lu-ma Sakındırma (
muhatab ı, kötü bir nesne veya i şten sakın-
dırmaktır. Tahzir için kullanılır, şu şekillerde olur: -
a - sakındırılacak i ş veya nesnenin ba şına jl daha ba şa da '
s1 getirilerek:
- L.
yalandan sakın —
._
insanlara iftiradan sakın —
j .1JJ. 1
bi 1 jP.
j
181
'içi;
›.-11
Ş li
hasedden sakınınız çünkü hased, ate şin odunu yediğ i gibi iyilikleri yer (götürü") b - sakındırı lacak i ş veya nesnenin ba şına JI daha ba ş a da ..„), getirilerek: diiş manlıktan (birbirinize düşmanlık etmekten) sak ı nın — j4 ileiniz tartışmadan kaçı nın— — ;
e-
C..S s
I den sonra bir fiil cümlesi getirilerek:
çok konu şmaktan sakın — herhangi bir eve izinsiz girmekten kaçan —
1
,,;) O.- o
„7;;;"" ,
j-ş-
1 .LJL,
Not: Bir de muhatah (ikinci ş ahıs) a muzaf olan isim ve sak ındırılaeak nesne mensüb olarak ifade edilmekle tahzir olur; başınız ı taksinin kapısına „ j4:..-34 çarpmakdan sakının — -
UL
elini yağdan sakın —
84
—
İstigase
İstigase, yardıma çağırmaktır. Yardıma ça ğrılan L edatı ile çağ, .9.0"' diye adlamr. Kendisi için yard ım istenene ise rılır, 4_, 1,
e
.
o
fi o."
denir;
ey zengin, yoksullar ın, yardım ına yetiş l Burada
mustegas bihtir, önünde fethal ı bir
-"J vardır.
,1 )14 ise, mustegas lieelihtir, önünde kesral ı bir J vardır. Her iki ke182
lime J ile maertirdur, ancak, anlamca ınariıI oldukları için, mahallen mansüb durlar. ey tabibler, yaralıların imdachna yeti.şiniz
1!.
4ı.
,4-7)1 ey topluluk, ba şkanın yardım ına koş unuz —
4-
.1 1 Bazan, mustegas lieclihin önüne j yerine ° Q. _.,, getirilir, bu durumda mustegas lieclihten şikâyet ve ona kar şı yardıma ça ğırma vardır: ey polisler, hırsızlardan elaman! — t ey vezir, rüşvet alanlara ı karşı (bize) yarchm et! —
1.14
Not: Şaşma, hayret anlat ılmak için de L ve -J kullanılır: j
ne kahramanhk! — !
•
85
–
ub3 ).0 '
141
ihtisas —
Ihtisas, birinci veya ikinci ş ahıs zamirinin delâIet etti ği mânânın açıklanması demektir.Ba şka bir deyimle, birinci veya ikinci şahıs zamirinin mübteda olduğu eümlede, haberin bildirdi ği hükmün bir isme özgü (mahsus) k ılınmasıdır. Malısils (u„,,,„2 1) adı verilen bu isim, zamirden sonra gelir ve mansüb olur: .
7;
„ p —
biz -aydınlar topluluğu islcâma hizmeti dit şüniirüz 183
haber,
mubteda 9 —•
195
Doğruyu gösterici ve yar- . &mei olarak, Rabbin yeter — -
1,,,,u, , -.t,,,, -",,..i._:,-. .1 , ‘."5:i.: (, ;i5 1
)
harfleri: a
i l L...J'
Ma`tüf ve mdtiifun aleyh arasında bir ortak yönü an-
latır, sıra bildi ı mez, yani ma:t«, ma`tafun aleyb'den sonra gelebilece ği gibi, önce de gelebilir: 3,:.): 3L-JSI4 Ç... , 1.4 ata ve oğul öldü { ,,, '7.--1.4 ‘-:., h i 3,:y 211
Halid ve Ali geldi
j ''' .-kil,;. L;;-1 -111.,:. j ‘..91.-... L.;,1
ı
Müslüman araplar Eınevi ve Abbâsi devletlerini kurdular ,...J .),J4 ik;1
ı
;Li .32
L:g harfi ise, ba ğ olarak kullamld ığında, ma`tuf ve ma`tüfun
h
aleyh aras ındaki ortak bir yanla birlikte, s ıra da bildirir; demek ki, ma`tüfun aleyh den önce, ma`tfıf ise den sonra gelir:
kardeşine rastladım ve seni sordum - -2„1::p AJJ müdür ve öğretmenler oturdu — polis, husul buldu ve tevkif
116:-
,
.-Lfiri
etti
kullamldığında, ına`tilfım aleylıle ıria`tüf aras ında ardardal ık bulunduğu, araya uzun bir zaman ın girmediği görülüyor. e-
75
ise, yine sıra bildirir, js den aynl ığı, ma`tüfun aleyh
ile ma`tüf aras ına zaman girmi ş olduğunu anlatmas ı dır:
ata kız ıp oğlunu döğdü, sonra pişman oldu—
6.) ..r_4_' •
Birinci Selim Sultan oldu, sonra da Kanani Süleyman —
bahar, sonra da yaz gelir — • 9,
e
e-J
-)
( t I 212
Ls ;
Sizi yaradan, sonra rızıklandı ran, sonra öldüren daha sonra da dirilten Allah'tır. o 9 9
;L41.4.JJ
(si \
r;
0
9
o 9 ...
.CQ
I
•
De ki : "Sizi Allah diriltir, sonra öldürür, sonra ş üphe götürmez Kıyâmet Günü'ne toplar."
d - ":5 71 "yahut" demektir, tereddüt veya seçme bildirir: bir kitap yahut defter satın aldım
t».s'
—
Hasana veya Abdullaha rastladık
İ L. .1 vv l,,oll1; 4515. 1
onu kurş un veya b ıçakla öldürdüler — e-
"yoksa" anlamına gelir, bir i şin, bir nesnenin belirtilme-
sini istemek için kullanılır: uykuda m ısın, yoksa uyan ık m ısın? — Aliyi mi gördün, yoksa Halidi mi? —
f
- L,, t
1.,
4 rli
h - Mustesna' ınn Cümleden Meydana Geli şi: .0
3
, r .1,—.91-9 I j3
Fiil veya isim cümlesi, mustesna olarak kullan ılabilir: zarif ki şi, ancak sorulduğunI da başkasının söZüne kar ışır. -
k:-1
J
-.0 9 o -
219
Ordu bozuldu, ancak s — ait211 başbuğ direnmekte —
ı 34°
.
100 – Şart Cümlesi — Şart için kullan ılan başlıca edatlar şunlardır:
—9o
Bu edatlardan ba şka, şart anlatan iki harf vard ır: C,. °
°,:)
Ş art cümlesi, ş art edatlarmdan biriyle ba şlar, iki bölümden kuruludur. İlk bölüme ş a r t, ikinci bölüme kar şı l ı k (ceza veya cevâb) denir. Ikinci bölüm (ceza), ilk bölümün anlam ını tamamlar:
çalışırsan başarırsın
—
o cümlesinde şart edatı 4".) 1 ,
ş art, °
ise karşılık (cezCr) t ır.
Şart ve Karşılığın Çeşitleri Şart ve karşılık, başlıca şu şekillerde olabilir: a – Şart ve karşılığın ikisi de fiil cümlesi olur: doğru söyleyen kazan ır bana yazarsan, sanayazan yazanın —
,
I
1
101 – hirazi Cümle — hirazi Cümle, bir cümlenin iigeleri veya birbirine bağlı iki cümle arasında bulunur:
ctıb
, W
L
p
L9s, —
Günde iki sayfa okursan -ki bu sana güç değildir-, kitabı iki ay içinde bitirirsin.
eiimlesinde 220
i`tirazi eiiraledir.
1 02 - Açıklama Cümlesi — .
Müphem bir manay ı açıklayan veya ayr ıntılarını belirten cümleye açıklama cümlesi: Jz".,
ja
4
1 denir. Açıklama cümlesinin
A
c • , (veya zy kökünden bir kelime) D
başında umumiyetle bulunur:
ro-ki
Q...0
İnsanlar insanlar içindir : ydni bir kısmı ötekine hizmet eder. - Ş art veya karşılık, isim cümlesi olur: kitab ı okusayd ı , anlar& — 1 çocuk kapıy ı k ırarsa, güçlüdür (güçlü demektir)— (S-9 j
)')
r5 `I Y I .,1 -
„
_1
5 1""'"`" :J
c - Kar şılık (ceza), cümlesinin fiili, umumiyetle şart cümlesinin fiilinin- kipinde (s ıygasında) olur: ko şarsan yorulursun ko şarsan yorulursun d - Karşılık (ceza, cevap) cümlesi, şart cümlesi mazi veya muzari 'lale ba şlamış olsa bile, buyruk olabilir: ona rastlarsan selâm söyle — o kitab ı bulursan, satı n al
-o o -
C.> I dj,£) (
(..3 I
Şartla Karşılığın Bağlanışı Kar şılık cümlesi, şu durumlarda, şart cümlesine do ğrudan doğruya, yasıtasız ba ğlanır: ile başlayan ş art cümlesinin kar şılığında (cevabı/Ida), umumiyetle anlamı berkitmek peki ştirmek için -"" bulunur.
221
a-
Karşılık cümlesi, geçmiş zaman fiiliyle ba şlanuşsa: .
okuyan anlar —
--
I ,J
müslümanlara yardı m 4.ül o edene Allah yard ım eder —
42.:,
• 4...L.1.1 J-4-;
b - Kar şılık cümlesi, geni ş zaman fiiliyle ba şlamışsa: incelersen ö'grenirsin —
L»,
Kar şılık cümlesi, ş art cümlesine, şu durumlarda do ğrudan do ğruya, değil, ,:e ile ba ğlanır: a - Kar şılık cümlesi, geni ş veya geçmi ş zaman fiiliyle ba şlar ve önünde (nefy için) ••J harflerinden biri bulunursa:
.. (1 İ
51/4:. 12.
• -, Lı--4
a.0
• • •
)
Allah ın koydu ğu hadleri kim aşarsa, kendine yazık etmi ş olur. tembellik edersen basaramazs ı n — yalan söylersen sana inanmayacaklar
1
konusursan yalan söyleme —
b
•
Karşılık (cez,ei, cev ılb) cümlesi, buyruk ise:
e - Kar şılık, isim cümlesi olursa:
kitapçıya gidersen, ona resimli kitab ı sor — bu meseleyi çözerL9 5 sen, zekisin demektir— .„
222
•
3
.L1+•*ji
.
Ci
a:ub
3
d - Karşılık cümlesi, donmu ş (eamid, çekilmeyen) fiillerden biriyle başlarsa:
bir aç, ekmek parçası çalarsa, ona ayıp değildir —
• , `.j-1
— ja":" •
f A.. L
- P 9.0 L>:-
.9 Jk_h_ŞL
(.5
L.”:..4:9, 4_9
O, Halidin öz kardeşidir : yani atası ~din atan, anası da Hâlidin anasıdır. I de aç ıklama için kullanılır, ancak, ,3
. ın apklama görevinde bu-
lunması, yâni tefşir edatı olması için, kendinden sonra gelen fil, buyruk (emir) kipinde olmal ıdır:
şbuğ, "saldırın" diye i şaret etti — »Isa'ya, "değneğini , denize vur"diye vahyettik—
1 .9
e
Ba
Lid!
:1.9' 4
• • -1
_104' L)
L..4"...r
-•-• )
Onlann, -diişmanların demek istiyorum- saf ba ğlamış , savaşa hazır olduğ unu gördük.
o0o
223