Ο Χριστιανισμός και η Ρώμη. Διωγμοί, αιρέσεις και ήθη

wi^mmm-

G.E.M. D E STE. CROIX

0 ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ KAI Η ΡΩΜΗ ΔΙΩΓΜΟΙ, ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΗΟΗ ΣΥΝΑΓΩΓΗ ΚΗΙΜΙΪΝΩΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ I. Κ Υ Ρ Τ Α Τ Α Σ 'ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

ΙΩΑΝΝΑ ΚΡΑΑΑΗ

ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΉΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ

,, • : ^ .ΛΙ

%

ο Χ Ρ Ι Σ Τ Ι Α Ν Ι Σ Μ Ο Σ ΚΑΙ Η Ρ Ω Μ Η

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ

Πρόεδρος

ΤΑΚΗΣ ΑΡΑΠΟΓΛΟΤ,

ΚΟΚΚΙΝΙΔΗΣ,

Γενικός Γραμματέας

Α. ΤΙΒΕΡΙΟΣ,

Μέλη

"Αντιπρόεδρος ΒΙΚΤΩΡ

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ

Θ. Μ Ε Λ Α ς , Ταμίας Mix.

ΑΝΝΑ ΑΒΡΑΜΕΑ, Ν Ι Κ Η Φ Ο Ρ Ο ς Δ Ι Α Μ Α Ν Τ Ο Τ Ρ Ο ς ,

ΙΑΚΩΒΟΣ Κ Α Μ Π Α Ν Ε Α Α Η ς , Κ . Β . Κ Ρ Ι Μ Π Α ς , Π Α Ν Α Γ Ι Ώ Τ Η ς Μ Ο Τ Α Α Α ς

Διευθυντής του 'Ιδρύματος

Υπεύθυνη εκδόσεων

ΔΊΟΝΤΣΗΣ ΚΑΨΑΑΗς

Α Ν Τ Ι Γ Ό Ν Η ΦΙΑΙΠΗΟΠΟΤΑΟΤ

G. Ε. M . D E S T E .

CROIX

Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ KAI H ΡΩΜΗ Δ Ι Ω Γ Μ Ο Ι , Α Ι Ρ Ε Σ Ε Ι Σ ΚΑΙ Η Θ Η ΣΥΝΑΓΩΓΗ

ΚΕΙΜΕΝΩΝ-ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ-ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Δ Η Μ Η Τ Ρ Η Σ I. Κ Τ Ρ Τ Α Τ Α Σ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

ΙΩΑΝΝΑ ΚΡΑΑΛΗ

ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ

ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ

Α Θ Η Ν Α

2005

ΤΡΑΠΕΖΗΣ

Tà στοιχεία για τα πρωτότυπα κείμενα του τόμου δίνονται στις Πρώτες Δημοσιεύσεις (σ. 409) και στον Πρόλογο του επιμελητή.

ISBN 960-250-301-7 © γιά την ελληνική Μορφωτικά

"Ιδρυμα 'Εθνικής

γλώσσα

Τραπέζης,

'Αθήνα 2005

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ TOT ΕΠΙΜΕΛΗΤΗ

1. Ή θρησκεία του ρωμαϊκού κόσμου

IX

1

2. Γιατί διώκονταν οΐ πρώτοι χριστιανοί 'Ανταπάντηση

27 103

3. Ή άναμέτρηση του χριστιανισμού μέ τή ρωμαϊκή αυτοκρατορική διοίκηση

117

4. "Οψεις του Μεγάλου Διωγμού Παραρτήματα

157 217

5. Ή στάση των πρώτων χριστιανών απέναντι στήν ιδιοκτησία και τή δουλεία

237

6. Ή Σύνοδος της Χαλκηδόνος, 451 μ.Χ

319

7. Οι "Ελληνες, οι Ρωμαίοι και ό τρόπος πού μιλούσαν, άπο τή σκοπιά τών κατώτερων τάξεων: μαρτυρολόγια, μύθοι, παραβολές και άλλα κείμενα

367

ΠΡΩΤΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

409

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ

411

ΠΡΟΛΟΓΟΣ TOT

ΕΠΙΜΕΛΗΤΗ

Ol μελέτες πού συγκεντρώνουμε στον τόμο αύτο άποτελοΰν κεφάλαια ένος βιβλίου για την ιστορία του πρώιμου χριστιανισμού, πού δεν γράφτηκε ποτέ. Γνωρίζοντας τούς ρυθμούς του και το χρόνο πού χρειαζόταν για την έπίλυση κάθε έπιμέρους προβλήματος, 6 Τζέφρυ ντέ Σαιντ Κρουά (Geoffrey Ernest Maurice de Sainte Croix) άρκέστηκε στην κατά καιρούς άναγγελία τριών ξεχωριστών βιβλίων πού θα κάλυπταν ορισμένες μόνο ένότητες του συνολικοΰ προγράμματος. Αύτο δεν σημαίνει οτι του διέφυγε ή έσωτερική συνοχή και ή αναγκαία συνάφεια ολων τών θεμάτων χριστιανικής ιστορίας μέ τά όποια καταπιάστηκε στή μακρά του έπιστημονική σταδιοδρομία. Σ τ ή διάρκεια τής ζωής του δεν πρόλαβε πάντως νά έκδώσει κανένα άπό τα βιβλία αύτά. Μεγάλο μέρος του χρόνου και τής ένεργητικότητάς του τά άπορρόφησαν ή διδασκαλία του και οι παράλληλες μελέτες του γιά τήν οικονομική, πολιτική και κοινωνική ιστορία του αρχαίου έλληνικοΰ κόσμου. Στήν άρχή τής δεκαετίας του 1960, μετά άπό δέκα περίπου χρόνια ερευνάς και συγγραφικής δραστηριότητας, 6 ντέ Σαιντ Κρουά είχε ήδη ολοκληρώσει τις μελέτες πού θά άποτελουσαν τό πρώτο του βιβλίο καΐ τις εθεσε στήν κρίση συναδέλφων και μαθητών. Σχεδόν όλες άναφέρονταν IX

ο Χ Ρ Ι Σ Τ Ι Α Ν Ι Σ Μ Ο Σ ΚΑΙ Η Ρ Ω Μ Η

στην αθηναϊκή Ιστορία, καΐ μάλιστα των άρχαϊκών χρόνων. Πριν προχωρήσει, στήν εκδοσή τους ωστόσο, καταπιάστηκε μέ τΙς αιτίες πού οδήγησαν στον πελοποννησιακό πόλεμο και άφιέρωσε τήν έπόμενη δεκαετία στή συγγραφή ένος άλλου βιβλίου, μέ τ ί τ λ ο The Origins of the

Peloponnesian

War.^ Τις μελέτες γιά τήν άρχαϊκή Ε λ λ ά δ α τις βρήκαν ετοιμες και τις έξέδωσαν μετά το θάνατο του οι μαθητές καΐ συνεργάτες του David Harvey και Robert Parker σέ έναν τόμο μέ τον τ ί τ λ ο Athenian Democratic Essays.^

Origins and Other

Μ ε τ ά τήν έκδοση του βιβλίου γιά τον πελοπον-

νησιακό π ό λ ε μ ο , ό ντέ Σ α ι ν τ Κρουά στράφηκε στή συγγραφή του βιβλίου του The Class Struggle of the Ancient Greek Worlds άφιερώνοντας σέ αυτό άλλα δέκα περίπου χρόνια έντατικής εργασίας.^ Τ ό τ ε μόνο έφθασε έπιτέλους ή

1. G. Ε. Μ. de Ste. Croix, The Origins of the Peloponnesian War, Duckworth, Λονδίνο 1972, 444 πυκνοτυπωμένες σελίδες, μεγάλου σχήματος (έλληνική μετάφραση Ελένης Άστερίου, Τα αίτια τον πελοποννησιακού πολέμου, 'Οδυσσέας, 'Αθήνα 2005). 2. "Οπως μας πληροφορούν οι έπιμελητές, ό τίτλος αύτος είναι δικός τους. Ό συγγραφέας σκόπευε να δώσει στο βιβλίο τον τίτλο Essays on Greek History. Βλ. G. Ε. M. de Ste. Croix, Athenian Democratic Origins and Other Essays (επιμέλεια David Harvey και Robert Parker), Oxford University Press, 'Οξφόρδη 2004, σ. 2. Πβ. τήν έργογραφία πού περιλαμβάνεται στον τόμο Crux: Essays presented to G. Ε. M. de Ste. Croix on his 75th birthday., πού επιμελήθηκαν ο P. Α. Cartledge και ό F. D. Harvey, Imprint Academic, Sidmouth, Devon 1985, σ. xii. 3. G. E. M. de Ste. Croix, The Class Struggle of the Ancient Greek

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ TOT Ε Π Ι Μ Ε Λ Η Τ Η

ώρα γ ι α να επιστρέψει σ υ σ τ η μ α τ ι κ ά στα π ρ ο σ φ ι λ ή του θέμ α τ α χριστιανικής ιστορίας. " Η δ η τ ο 1963 ό ντε Σ α ι ν τ Κρουά ά ν ή γ γ ε ι λ ε την έκδοση ενός βιβλίου γ ι ά τους δ ι ω γ μ ο ύ ς / Έ χ ο ν τ α ς ά σ χ ο λ η θ ε ΐ μέ τ ο θέμα γ ι ά δέκα περίπου χρόνια, αισθανόταν δτι δεν ά π έ μενε π α ρ ά ή τ ε λ ι κ ή σ υ γ γ ρ α φ ή μιας συνθετικής μ ε λ έ τ η ς . Διάφορες ευκαιρίες του έδωσαν μ ά λ ι σ τ α τ ή δ υ ν α τ ό τ η τ α νά δημοσιεύσει α ύ τ ο τ ε λ ώ ς π ο λ λ ά ά π ό τ α βασικά του πορίσ μ α τ α . "Οταν στή δεκαετία του 1980 αφοσιώθηκε όλοκλη-

Worldfrom the Archaic Age to the Arab Conquest, Duckworth, Λονδίνο 1981, διορθωμένη άνατύπωση 1983, 111 σελίδες μεγάλου σχήματος, άκόμα πιο πυκνοτυπωμένες άπο ο,τι στο προηγούμενο βιβλίο πού εξέδωσε (έλληνική μετάφραση Γιάννη Κρητικού, Ό ταξικός αγώνας στον αρχαίο ελληνικό κόαμο^ Ράππας, 'Αθήνα 1997· άξίζει νά σημειώσουμε δτι ή προετοιμασία της έλληνικης έκδοσης κράτησε δεκατρία περίπου χρόνια). Γιά το βιβλίο αυτό έχουν γραφτεί διεθνώς περισσότερες άπό 50 βιβλιοκρισίες καΐ βιβλιοπαρουσιάσεις, ορισμένες άπό τις όποιες είναι εξαιρετικά εύνοϊκές και ορισμένες άπολύτως καταδικαστικές. "Εχω έπιχειρήσει μιά δική μου άποτίμηση στο δημοσίευμά μου