Äçâ³íêà ð³êà
1
ÄÓÌÊÈ ÏÐÎ ÏÎÅÒÅÑÓ «Âîíà âñþ ñåáå íåñå â ë³òåðàòóðó ».
Îëåñü Ãîí÷àð
«Ëþáëþ äâ³ ïîåòåñè: ˳íó Êîñòåíêî ìóæíþ, Ãàííó ×óáà÷ í³æíó ».
Ìèêèòà Øóìèëî
«Ìè â ïîáóò³ ÷àñòî ñåáå îáêðàäàºìî, ³ òîìó äóæå ö³ííå Âàøå ïîåòè÷íå îáäàðóâàííÿ, ÿñêðàâå ³ áàãàòîãðàííå
»
²âàí Êîçëîâñüêèé
«Â ñó÷àñí³é óêðà¿íñüê³é ïîå糿 Ãàííà ×óáà÷ ïðèðîäíèé ë³ðèê, ç íàéáàãàòøèõ. Ó ë³ðèö³ êîõàííÿ, ³íòèìí³é ë³ðèö³ Ãàííè ×óáà÷ â³ä÷óâàºø ïðàâäó æ³íî÷îãî ñåðöÿ ».
²âàí Äçþáà
«Ãàííà ×óáà÷ ñîíÿ÷íà, ï³ñåííà ³ âðîäëèâà, ÿê ¿¿ Ïîä³ëëÿ
»
Ñòåïàí Ïóøèê
«Ïîå糿 Ãàííè ×óáà÷ áëèçüê³ äî íàðîäíî¿ ï³ñí³ íå ëèøå çà ðèòìîì ÷è îêðåìèìè òðîïàìè, à é çà ìóäð³ñòþ äóìêè ».
Ëàðèñà Ìîðîç
«Ñâ³òëèé òàëàíò Ãàííè ×óáà÷ äàðóº íàì â³÷í³ ö³ííîñò³ çàãàëüíîëþäñüê³ é íàö³îíàëüí³ ó íàéâèùèõ çëåòàõ äóìêè é ñëîâà, äóø³ é ñåðöÿ ».
Ãàëèíà Ãîðäàñåâè÷
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà ˳ðèêà
Êè¿â Óí³âåðñèòåòñüêå âèäàâíèöòâî «Ïóëüñàðè » 2000
ÁÁÊ 84.4ÓÊÐ ×-81
Âèäàííÿ çä³éñíåíî çà ñïðèÿííÿ Êè¿âñüêîãî äèòÿ÷îãî ôîíäó
ISBN 966-7671-18-6
© ×óáà÷ Ã. Ò., 2000 © Ìÿñêîâñüêà Í. Â., Ñîëîâéîâ Â. Ñ., õóäîæíº îôîðìëåííÿ òà ìàêåò, 2000
ÊÐÅÄÎ Ùîáè ñâ³ò öåé íà êðàùå çì³íèòè, Ùîá íàñòàëà îìð³ÿíà ìèòü, Ìàëî ò³ëüêè ðîäèòèñü ³ æèòè, Ìàëî âìåðòè ³ ïàìÿòü ëèøèòü. Òðåáà çðàíêó äî ïðàö³ âñòàâàòè, Çíåâàæàþ÷è âòîìó ³ ë³íü, ² äîëàòè, äîëàòè, äîëàòè Áåçäóõîâí³ñòü óñ³õ ïîêîë³íü. À ÿê ñèëè äëÿ ïðàö³ íå ñòàíå, Ñâ³òëîì äóøó íàïîâíèòè âùåðòü: Ñêëàñòè ï³ñíþ, îäíó ³ îñòàííþ, Òà òàêó, ùî â³äñòóïèòü ³ ñìåðòü.
Äçâ³íêà ð³êà ó áåðåãè! À ÿ ñåáå ó äçâîíè ñë³â!
8
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÑÎËÎ Ñîëî, ñîëî
 õîð³ òà áåç õîðó. Ïî ñàäàõ ó ìåíå íà Âêðà¿í³ Ñëóõàþòü áåðåçè é îñîêîðè Íàâåñí³ äåáþòè ñîëîâ¿í³. Ìåí³ ìàëî ³ðèòü ÷è íå â³ðèòü, Ùî çàëåæèòü óñï³õ â³ä äåáþòó.  ñîëîâåéêà íåÿñêðàâå ï³ðÿ. ϳä íîãàìè êàëèíîâèé ïðóòèê. Ïàìÿòàþ, Çàâæäè ïàìÿòàþ, Ãîìîíþ ñëîâàìè íåáóäåííî: Ñîëîâ¿ çà ìîðå â³äë³òàþòü, Ñîëîâ¿ âìèðàþòü áåç³ìåííî. Íà îñîíí³ Âåñíÿíîãî êðàþ Ãîëîñè ÿñêðàâ³ àæ ïðîçîð³. Âïåðòó âäà÷ó ìîÿ Ìóçà ìàº: Ò³ëüêè ñîëî!  õîð³ òà áåç õîðó.
Äçâ³íêà ð³êà
9
ϲÂÎÍ²ß ÁÀËÀÄÀ
Çî¿ Ñëîáîäÿí
Îáñèïàëàñü ï³âîí³ÿ Íà ñêàòåðêó á³ëó. Îáñèïàëàñü äàðîâàíà, ßê ñîá³ õîò³ëà. Äâ³ ïåëþñòêè á³ëÿ âàçè, À òðåòÿ ïîîäàëü. ϳâîí³º, ï³âîí³éêî, Óêðà¿íñüêà âðîäî! ×îì òàê øâèäêî îáñèïàëàñü? ×îì öâ³ëà òàê ìàëî? Áî ìåíå æîðñòîê³ ëþäè Íà ñâ³òàíêó ðâàëè... Îáøìàãàëè çåëåí-ëèñòÿ, Çðàíèëè êîð³ííÿ. ², ÿê ìåí³ íå æóðèòüñÿ  êâ³òêó áåç íàñ³ííÿ? Ïîñëóõàëà òà é äóìàþ: ßê ìåí³ ïðîæèòè, Ùîá â³ä áîëþ îä âëàñíîãî Ñâ³ò íå ðîçëþáèòè? Ùîá íå ï³çíî ³ íå ðàíî, ´ À â ïîòð³áíó ïîðó Îáñèïàòèñü ïåëþñòêàìè Íà æèòòºâå ìîðå. Îáñèïàòèñü, ðîçâ³ÿòèñü Çàëèøèòü íàñ³ííÿ. Áî æîðñòîêèõ òàê áàãàòî Âèòîï÷óòü êîð³ííÿ. ² ñâÿòà çåìëÿ-çåìëèöÿ Çàáîëèòü, ÿê ðàíà. Ìîæå, áóäå ùå ðîäèòè, Òà íå áóäå ãàðíà.
10
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÍÀÉÂÈÙÀ ̲ÐÀ Êîëè ñêèäàþòü ³äîë³â ó âîäó, À âè íà íèõ ìîëèëèñÿ âåñü â³ê, Íå ïðîêëèíàéòå ³ìåíåì íàðîäó, Íå çàáóâàéòå ³ìåíåì íàðîäó, Íàðîä çàâæäè áåçïðàâíèé ÷îëîâ³ê. Ñõèëÿéòåñü íèçüêî ò³ëüêè ïåðåä Áîãîì. Ïèòàéòå íåáî, ÷îì âîíî ñóìíå. Ìîë³òüñÿ äîâãî. ² æóð³òüñÿ äîâãî. Ìîæëèâî, á³ëü òàê øâèäøå ïðîìèíå. Àëå áëàãàþ: «Íå êëîí³òü êîë³íà! Íå ãí³òü ó äóãè çëàìàí³ õðåáòè! ×åðåç êàì³ííÿ âëàñíîãî ñóìë³ííÿ Ùå òðåáà õðåñò íà Ãîðó äîíåñòè! » Êîëè äî ñîíöÿ çâåäåí³ ç³íèö³, Äî ïðàâäè ðîçóì, äî ëþäåé äóøà, Òî ùå é íà âîäó òðåáà ïîìîëèòüñÿ, Ùîá çà âîäîþ ñîâ³ñòü íå ï³øëà. Íå ï³äïóñêàéòå äî äóø³ äâîâ³ðíèõ. ² íå íàä³éòåñü íà ãó÷í³ ñëîâà. Íàðîä íå ñëîâî, à íàéâèùà ì³ðà, Çäîðîâå ò³ëî ³ äóøà æèâà.
Äçâ³íêà ð³êà
ÊÎËÅÑÀ ²ÑÒÎв¯ Áåç äîðîãè, áåç ñòåæêè, áåç êî볿 ×åðåç ïîëå êóäèñü íàâïðîñòåöü Ïðîêîòèëèñü êîëåñà ³ñòî𳿠² ó òðàâàõ çãóáèëèñÿ äåñü. Õî÷ äàâíî âæå ³ðæåþ ïîêðèëèñÿ, Âèðèíຠç êóòê³â çàáóòòÿ Òå, ÿê äîâãî ³ ñòðàøíî êîòèëèñÿ, Ïðèìèíàþ÷è â ïîë³ æèòà. ϳä â³òðàìè, ïðè ëþòîìó õîëîä³ Íå âòåêëè â³ä ñâ âèíè. ² â³òðè-âîðîãè ï³äðàõîâóþòü, Ñê³ëüêè äîëü çàãóáèëè âîíè. Âñòàëè äóø³, çàìó÷åí³ ãîëîäîì, Ðîçòðèâîæåí³, êâîë³ ³ çë³, ² ñêàçàëè êîëåñàì ³ñòîð³¿: Çàáåð³òüñÿ ç ö³º¿ çåìë³! Âñòàëè äóø³, ñêàòîâàí³ â³éíàìè, ² ñêàçàëè: «Ãîëîäí³ ïðàâ³! ² ç òàêèìè òÿæêèìè ïðîâèíàìè Âàì íå ì³ñöå ëåæàòè â òðàâ³! » ϳäâåëèñÿ êîëåñà ³ñòî𳿠Ïîêîòèëèñÿ â äàëå÷ â³ê³â. Îáåðåæíî! Ìîæëèâ³ ïîâòîðåííÿ! Áî í³õòî ¿õ ñïèíèòü íå ïîñì³â.
11
12
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ØËßÕ ÄÎ ÂÅÐØÈÍ Ïîë³òèêè áþòüñÿ çà ì³ñöå â Ïàðëàìåíò³, Ñïîðòñìåíè çà êóáêè çìàãàíü ñâ³òîâèõ. Íàïèñàí³ ãàñëà, áîë³ëüíèê³â ëåìåíòè Çàñóäæóþòü «³íøèõ», ï³äíîñÿòü «ñâî¿õ ». Íàéá³ëüøå áàæàííÿ âåðøèíè ñÿãíóòè: Ñâîþ ïåðåìîãó ó áèòâ³ çäîáóòü. ßêîþ ö³íîþ òî çîâñ³ì íå ñóòíº: ² ïðàïîð, ³ êóáîê âðî÷èñòî íåñóòü. À äîëÿ ïîåòà ðîêîâàíà ñâ³òîì. Ïðèòèõíå â ìîëèòâ³ íà¿âíà äóøà. ×è õòî æ áî çàõî÷å òîé á³ëü çðîçóì³òè? ×è â ìóêàõ ó òâîð÷èõ õòîñü áóäå âò³øàòü? Ìóçà äî ñåáå ïîêëè÷å (̳öí³øà ìåòàëó, ãíó÷ê³øà ëîçè). ² òèõî òà ñóìíî äîâ³ðëèâèì â³ðøåì dzéäå íà âåðøèíó ö³íîþ ñëüîçè. À òàì íå íàä³éñÿ, ùî ñëàâà çâåëè÷èòü. Òàê³ âæå çàêîíè âèñîêèõ âåðøèí: Õòî ïëàçîì íå ë³çå, à ñõîäèòü âåëè÷íî, Íà òîãî ÷åêຠíåñòðèìí³ñòü ëàâèí.
Äçâ³íêà ð³êà
ÍÀ ØÅÂ×ÅÍÊÎÂÈÕ ÑÂßÒÀÕ ²
Ãðèìëÿòü, ÿê ãðèìàþòü, îðêåñòðè. Ó ì³êðîôîí ï³ñí³ êðè÷àòü. ²äóòü, ³äóòü áðàòè ³ ñåñòðè Ïëå÷å òîðêàºòüñÿ ïëå÷à. À ÿ ñòîþ ïðè öüîìó ñâ³òë³, Íå ìîæó ³ñòèíè çáàãíóòü: Òà æ â³í ïðîñèâ ó «Çàïîâ³ò³ » Íåçëèì ³ òèõèì ïîìÿíóòü. ²²
Ïðèâîçÿòü âðàæåííÿ ç â³äðÿäæåííÿ. ß æ ïðèâåçëà ëèø òèõèé ñóì. Áî ìîðå çåëåííþ çàðàæåíå. À íàøà ñëàâà ò³ëüêè øóì. Á³ëÿ ìîãèëè âèñòóïàëè. Êàçàëè ïðèñòðàñí³ ñëîâà. ² çíîâ äî ì³ñòà ïîñï³øàëè Ñï³âö³ ñåëà. ²²²
Ðîçâîçÿòü âåðáè ç Êîñ-Àðàëó.  ëþáîâ äîðîãà áåç ê³íöÿ. À ÿ âåðáó ïîö³ëóâàëà, Íå ïîïðîñèâøè ïàã³íöÿ. Óñ³ ñüîãîäí³ ëþáëÿòü ñëàâó: Õòî ï³ä êîíåì, õòî íà êîí³. Àëå í³êîãî íå ö³êàâèòü, Ç ÿêîãî áîëþ éäóòü ï³ñí³.
13
14
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÍÅ ÇÀÑϲÂÀÉÌÎ ÓÊÐÀ¯ÍÓ! Ìè ï³äí³ìàºìîñü ç ðó¿íè ² â íàøó âèìð³ÿíó âîëþ Ðà䳺ì ñëîâîì «Óêðà¿íà », Íåìîâ äîùàìè ñïðàãëå ïîëå. Ñàì³ ñîá³ õâàëó ñï³âàºì. Áî, ÿê íå º, áàãàòî âàðò³. ² íåïîì³òíî ÷àñ âòðà÷àºì Ó äîâã³é ðàäîñò³ íà ñòàðò³. Áî âæå òàêèé çàêîí äîðîãè (Éîãî íå êîæíèé ïàìÿòàº): Äîïîêè õâàëèø ïåðåìîãó, Ïîðàçêà ô³í³øó ñÿãàº. ² ÿê ïîåò, ³ ÿê ëþäèíà Äîçâîëþ ùå ðàç íàãàäàòè: Íå çàñï³âàéìî Óêðà¿íó ¯¿ ïîòð³áíî áóäóâàòè! Äîëຠñèëó ò³ëüêè ñèëà. ×óæ³ îá³öÿíêè ïðèìàðè. Öå âæå áóëî, ùî íàñ ëþáèëè Çà ãîïà÷îê ³ øàðîâàðè.
Äçâ³íêà ð³êà
15
ßÍ ÃÓÑ ßí Ãóñ, îõîïëåíèé ïîëóìÿì, ñï³âàâ.
ßí Ãóñ ãîð³â! ßí Ãóñ ïàëàâ! ßí Ãóñ ó ïîëóì¿ ñï³âàâ!
Ç ³ñòîð³¿
ßêà òî ï³ñíÿ âñ³ çàáóëè. Àëå áóëà âîíà â îãí³. Âèñîêèì ïîëóìÿì ñÿãíóëà ² â ãðóäè âäàðèëà ìåí³. ² ÿ, êð³çü â³ä÷à¿ ³ ìóêè, Æèòòÿ ëþáëþ, à íå êëÿíó.  ê³íö³ äîð³ã, â ê³íö³ ðîçëóêè Çàëèøó ï³ñíþ íå îäíó. Ñïîê³éíî, âïåâíåíî ñï³âàþ. ² ò³ëüêè öèì â æèòò³ ïðàâà. À Ãóñ ãîðèòü! À Ãóñ ïàëàº! Íå ãàñÿòü ïîëóìÿ ñëîâà. Íåìà ïðîðîêà â ð³äí³ì êð࿠ͳõòî íå éäå âîãîíü ãàñèòü. À òóò ùå Ãàìëåò íàáðèäàº: Ñïèíèñÿ, ìèòü! Ñïèíèñÿ, ìèòü! ² ÿ ñàìà òåïåð íå çíàþ, Ùî êðàùå: âìåðòè ÷è òàê æèòü?
16
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÍÎÂÅ ÑÅÐÅÄÍÜβ××ß Äâàäöÿòèé â³ê íîâå ñåðåäíüîâ³÷÷ÿ. ß ëèø îäíå íàðîäæóþ äèòÿ. ² òàê áîþñÿ, ùî éîãî ñêàë³÷èòü Íåñòàòêàìè çíåäîëåíå æèòòÿ. Íå äóìàëà äâîòèñÿ÷íèé ïðîæèòè, À äîâåäåòüñÿ é ìåæó ïåðåéòè. Êîëèñü êàçàëè, ùî âæå íàø³ ä³òè Ïåðå³íàêøàòü äîë³ ³ ñâ³òè. Òåïåð çáóëîñÿ: çì³íè, ïåðåì³íè. Öâ³òå çåëåíèì ð³÷êà Áîðèñôåí. ² ñê³ôñüê³ áàáè ñòàëè íà êîë³íà Ïåðåä ïðîãðåñîì çâåäåíèõ àíòåí. Ëèøå çîðÿ ó ñèí³ì íåá³ ñâ³ä÷èòü, ßê âàæêî æèòè â ðîêè ïåðåì³í. Äâàäöÿòèé â³ê íîâå ñåðåäíüîâ³÷÷ÿ.  ì äîí³ ëèø ºäèíèé ñèí. Òâîðåöü çåìë³ ó íåá³ íå äîë³÷èòü Êàðì³÷íèõ Àãí³ ³ç ÿêèõ ïðè÷èí?
Äçâ³íêà ð³êà
ÊÐÈÊ ÏÎÊÎ˲ÍÍß Äóìêà çà äóìêîþ õîäèòü ³ õîäèòü: Òàê, ÿê ðàí³øå, ïîëå íå ðîäèòü. Ìîæå, âñ³ ñõîäè ãðàäîì ïîáèëî? Ìîæå, âòîìèëîñü òîä³, ÿê ðîäèëî? Ìîæå, ëþò³ø³ â çèìàõ ìîðîçè? Ìîæå, áðåõëèâ³ íàø³ ïðîãíîçè? Ìîæå?.. ² ÷óþ â³äïîâ³äü òèõó: Áäæîëè âìèðàþòü, â³òåð íå äèõàâ... ×óþ, ÿê ñòîãíóòü ç³ìÿò³ ñòåáëà: Ìàºì êîð³ííÿ! Äàéòå ùå íåáà!
17
18
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÃÎÄÈÍÍÈÊ ²Ç ÇÎÇÓËÜÊÎÞ Çá³æèòü ãîäèíà, ³ ñì³øíå «êó-êó » Çëåòèòü ç äâåðöÿòîê ï³ä âèñîêó ñòåëþ. Óì³ëüöå-ìàéñòðå, âèãàäêó òàêó Âè çìàéñòðóâàëè, ÿê áóëè âåñåëèì? ×è âàì â äèòèíñòâ³, ÿê êîëèñü ìåí³, Áóëî íåëåãêî íàâåñí³ çáàãíóòè: ×îìó áàáóñ³, òèõ³ àæ ñóìí³, Õóñòêè ñêèäàëè, ùîá çîçóëþ ÷óòè. À ùå ñêàæ³òü: âè çíàëè òå ÷è í³, Ùî öþ ïòàøèíó ó íàðîä³ ëþáëÿòü? Ùî âñ³ ï³ñí³ ïðî íå¿ ëèø ñóìí³. ² æîäíà ï³ñíÿ çà ä³òåé íå ñóäèòü. Çîçóëåíÿ çîçóëèòüñÿ é ìåí³, ßê äîáðèé ïðèêëàä äëÿ ëþäñüêî¿ äîë³: Íàðîäèòüñÿ â íåð³äíîìó ãí³çä³, Àëå ñï³âຠð³äíî¿ íà âîë³.
Äçâ³íêà ð³êà
ÏÐÎÇÎв ÒÓÌÀÍÈ Ï²ÑÍß-ÁÀËÀÄÀ
Âñòàþòü ³ç ëèìàíó Ïðîçîð³ òóìàíè. À â ïîë³ òóìàíè Òåìí³þòü, ìîâ äèì. Òóìàíè, òóìàíè, ß ï³ñíåþ ñòàíó, Ùîá â³òåð ³ò÷èçíè Øóì³â ìîëîäèé. Êîëèñü ó òóìàí³ Äâà âåðøíèêè âïàëè. Ñàìîòí³ ìîãèëè Ó ïîë³ ñòîÿòü. Îäèí çà ä³â÷èíó Äàðåìíî çàãèíóâ, À äðóãèé ³ò÷èçíó Õîäèâ çàõèùàòü. Ìå÷³ ïîðæàâ³ëè. ʳñòêè ïåðåòë³ëè. Ãóñòîþ òðàâîþ Ïîñõîäèëà êðîâ. ² ò³ëüêè òóìàíè Ïëèâóòü ó ëèìàíè. ² âåðøíèêè þí³ Ïðè øàáåëüêàõ çíîâ.
19
20
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÏÐÎ ÍÀÑ Ïîê³ðíî âîëþ çäîáóâàëè. Ïîê³ðíî òâîðèìî íîâå. Íå ëþáèì çâàòèñÿ ðàáàìè, Ïðèéíÿâøè ðàáñòâî ñâ³òîâå. Äîáðî ç íà¿âíèìè âóñòàìè ² íàñ ñàìèõ ïåðåæèâå! Êîëèñü: äóðèëè íàñ ñëîâàìè Âåëè äî ñâ³òëî¿ ìåòè. Òåïåð: ïóñòèëè ³ç òîðáàìè Ó íåçàõèùåí³ ñâ³òè. Î, áóäü òè ïðîêëÿòà, îìàíî! Òà äîêè ìîæíà òàê ³òè? Ìè âñ³ óÿðìëåí³ äîáðîì: Íàñ íàãîäóé ³ ìè ïîê³ðí³. À ùî, ÿê çàâòðà çà ðåáðî ϳäâ³ñÿòü ìàò³ð-Óêðà¿íó? Î, áóäüòå ïðîêëÿò³ ïîäâ³éíî, Áîðö³ çà ïðàâäó íåíàä³éí³!
Äçâ³íêà ð³êà
ÌÎÍÎËÎà ÄÂβÐÍÈÕ Ùå â÷îðà ìè ìîëèëèñÿ Äàæáîãó, À íèí³ Éñóñó â³ääàºì ÷îëîì. ² òÿæêî íàì, ³ ã³ðêî íàì â³ä òîãî, Ùî íàø³ äóø³ ì³÷åí³ äîáðîì. Ðîçóìí³ ãðåêè áèëèñÿ çà â³ðó. À íàì ¿¿ ó ðèçàõ ïðèíåñëè. Ñòàðèõ Áîã³â æîðñòîêî âæå ñïàëèëè, Òà â³ðè ùå â³äíÿòè íå çìîãëè. À Öåé òàêèé, ùî íå ëþáèòü íå ìîæíà Çà íàñ óñ³õ ðîçïÿâñÿ íà õðåñò³. ² òàê íàì íèí³ íà äóø³ òðèâîæíî, ßê íå áóëî í³êîëè ó æèòò³. ªäèíîâ³ðí³ ïîâò³êàëè âðàíö³. ² äåñü áëóêàþòü ïî ñòàðèõ ë³ñàõ. ßê íå øàë³þòü ó ïðàâ³÷íèõ òàíöÿõ, Òî õî÷ ï³ñíÿìè â³äãàíÿþòü ñòðàõ. À ìè çàêëÿêëè â Öåðêâ³ íà êîë³íàõ, ² ìîëèìîñü: «Î, Ãîñïîäè, ïðîñòè! Çà á³ëü äóø³ äîâ³ðëèâó äâîâ³ðí³ñòü, ßêó, ìîâ õðåñò, íåëåãêî íàì íåñòè ».
21
22
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ßÊ ÏÎ ÇÀÌÊÍÅÍÎÌÓ ÊÎËÓ Äîëå, äå òè! Äîëå äå òè? Íåìà í³ÿêî¿! Êîëè äîáðî¿ æàëü, Áîæå, Òî äàé çëî¿, çëî¿
Òàðàñ Øåâ÷åíêî
³ä íåâîë³ äî ñâàâîë³. ³ä ó÷îðà â çàâòðà. ßê ïî çàìêíåíîìó êîëó: Áóäí³ ï³ñëÿ ñâÿòà. ϳñëÿ çóñòð³÷åé ðîçëóêè. Ñïîê³é ï³ñëÿ ñìåðò³. ×îðíèé õðåñò íåíà÷å ðóêè, Áîëåì ðîçïðîñòåðò³. ³òåð ïîëåì, â³òåð äîëîì, ³òåð íàä ãîðîþ. ² Øåâ÷åíêî ïðîñèòü äîë³, Áîæå ì³é, õî÷ çëî¿! Íå íà äåíü íà â³êè â³÷í³. Íå ñîá³ íàðîäó. Ñèìâîë³÷íî àæ òðàã³÷íî Äîëÿ âåðõîâîäèòü.
Äçâ³íêà ð³êà
ÑËÎÂßÍÈ, ÑβÑÒÜ ² ÑËÎÂÀ ²
Ñëîâÿíñüêå íåáî ãîëóáå. ϳä íèì ïøåíèöÿ çîëîòàâà. À ÿ ïîñ³ÿëà ñåáå Äð³áíèìè êâ³òàìè ó òðàâàõ. Ïî⳺ â³òåð íàõèëþñü. Äî çâóê³â ïîëÿ äîñëóõàþñü. Íà êîæíó ãðóäî÷êó ìîëþñü. ² òàê öâ³òó, íåíà÷å êàþñü. Áî öÿ çåìëÿ òàêà ñâÿòà! Áî öÿ ëþáîâ òàêà ïðàâäèâà! Ìîÿ ñëîâÿíñüêà äîáðîòà Ìåí³ äàðîâàíà, ÿê äèâî. ³ä íå¿ äí³ ìåí³ ìàë³. Ëþäñüê³ ïå÷àë³ âñ³ ïîì³òí³. ³òðè ó ïòàõà íà êðèë³, ² ò³, ïðè í³é, ñòàþòü ïðèâ³òí³. ²²
Ñëîâÿíè, ñîâ³ñòü ³ ñëîâà. Òàê ïåðåêîíëèâî êðàñèâî, Ùî íàâ³òü ñêîøåíà òðàâà Ïåðåìîâëÿºòüñÿ ùàñëèâî. Ñëîâà, ÿê ëàã³äí³ äîù³, Ïåðåëèâàþòüñÿ ó çâóêè. ² âèðèâàºòüñÿ ç äóø³: Ó Áàòüê³âùèíè í³æí³ ðóêè! À ðîçóì êàæå: «Çà÷åêàé! Íå áóäü äîáðîì òàêà íà¿âíà! Æèòòÿì ³ ñëîâîì çàõèùàé Ñëîâÿíñüêó ñîâ³ñòü Óêðà¿íó! Ðîñòè ³ âïåâíåíî áîðèñü! Áî âæå áóëè ÷àñè êðèâàâ³ Óñ³ì, õòî ñ³ÿâñÿ êîëèñü Äð³áíèìè êâ³òàìè ó òðàâàõ ».
23
24
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
²²²
ßêùî ñòðàæäàòè, òî íå íàì. Ìè é òàê íåìàëî êðèâä çàçíàëè, Çà òå, ùî â³ðèëè áðàòàì, ³éíó «â³éíîíüêîþ » íàçâàëè. Çà òå, ùî ìàºì äîáðîòó ² â쳺ì òðåïåòíî ëþáèòè, ϳäñóíóòü ³ñòèíó ïðîñòó: À ÷èì âè áóäåòå ïëàòèòè? ² òè, ïðåêðàñíà ³ ñâÿòà, Ìàëåíüêà ãðóäî÷êî ó ïîë³, Ñòóëèâøè ñêðèâäæåí³ âóñòà, Çàìðåø â³ä õîëîäó íà âîë³. ² õàé ìåíå çåìëÿ ïðîñòèòü, Ùî â³äïîâ³ì ³ç íåëþáîâþ: À ìè âïðîäîâæ óñ³õ ñòîë³òü Òî õë³áîì ïëàòèìî, òî êðîâþ! IV
Òî õë³áîì ïëàòèìî, òî êðîâþ. ͳõòî íå ñêàæå: «Ìîëîäö³! » Òî ñåðöå äîâãî ðàíè ãî¿òü, Òî ñîõíóòü øðàìè íà ëèö³. ßêáè ñïî÷àòêó áîðîíèëèñü Íå ñëîâîì ùèðèì, à ìå÷åì, Òî á ³ òåïåð íå îïèíèëèñü Ëèñòêîì îñ³íí³ì ï³ä êóùåì. ² øè¿ ìàðíî á íå êðóòèëè: ×è òî íà Çàõ³ä, ÷è íà Ñõ³ä. ² çà â³òðàìè íå ïóñòèëè á Íàø çîëîòèé ñëîâÿíñüêèé ð³ä. Íå éøëè á ïðîñèòè ó ïîêîð³ Ñâî¿ æ (óêðàäåí³) ïðàâà. À íåçàëåæíî é äóæå ãîðäî Äóìêè ÷åêàíèëè â ñëîâà: «À áóäüòå ïðîêëÿò³ óñ³, Õòî ïíå Ðîñ³þ äî Ðóñ³! »
Äçâ³íêà ð³êà
ÀÍÀËÎò¯ Ñîðîê ïóñòåëåþ. Òðèñòà â ÿðì³. Ò³, ùî áîðîëèñÿ, Ãíèëè â òþðì³. Ò³, ùî çìèðèëèñÿ, Âàæêî æèëè. Ò³, ùî âñëóæèëèñÿ, Çðàäí³ áóëè. Êàæóòü: ìèíóëîñÿ. Çíàþ: äàðìà. Òèì, ùî ïðîñíóëèñÿ, ̳ñöÿ íåìà. Ïîëå çàñ³ÿëè. Äå òîé âðîæàé? Ìð³ÿ îñì³ÿíà. ³ðà ÷óæà. Äóø³ ðó¿íàìè. Ïëàêàòü íå ñì³é! Íàä Óêðà¿íîþ Âîë³ çàñò³é. ²íøîãî âèõîäó, Ìàáóòü, íåìà: Ñîðîê ïóñòåëåþ Âæå áåç ÿðìà.
25
26
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÇÄÎÃÀÄÈ ËÓÊÀ² Ðàóëþ ׳ëà÷àâ³
À ò³, ùî ïåðø³ ãðþêíóëè äâåðìè, Óæå äàâíî äîëàþòü ïåðåâàëè. À ìè ç òîáîþ òèõèìè êðèëüìè Âåñü á³ëèé ñâ³ò íàä³ÿìè îáíÿëè. Íåõàé âåçå ïðè ñð³áë³ ñèâèíè! Õàé Áîã äຠäîñòàòîê ¿ì ³ ñèëó! Àëå òîä³, ÿê ãðþêàëè âîíè, Ïî íàøèõ êðèëàõ ¿õí³ äâåð³ áèëè. À ùå ÿ ÷óëà
(ßê áóëî íå ÷óòü?) Ò³ ïðîòÿãè çà íàøèìè ïëå÷èìà. Íó, ùî æ? Íåõàé ðàä³þòü ³ æèâóòü Âèâåðøóþòü çíà÷èì³ñòü íåçíà÷èìó. Äóìêè ìîâ÷àòü, à ñîâ³ñòü íå ìîâ÷èòü Æåíå, ÿê õìàðè, çäîãàäè ëóêàâ³: Íàä ¿õ ñóìë³ííÿì íåáî íå âèñèòü Çàáðàâøè âëàäó, ðîçäóâàþòü ñëàâó. À ùå ìàéíå ó çäîãàäàõ ìî¿õ Òàêå, ùî âàæêî â³ðøàìè êàçàòè: Íå äîâåäè, ïîäóº â ³íøèé á³ê, Òî â ³íø³ äâåð³ áóäóòü ïîñï³øàòè. ² ñòàíóòü òàì, äå ïðîòÿã³â íåìà. ² ïåðåñÿäóòü ó çðó÷í³ø³ êð³ñëà. ² òàê îáëÿæå õîëîäîì çèìà, Ùî õðèïíå ãîëîñ. ² íå éäå íà ï³ñíþ. Çäàºòüñÿ: ìèòü ³ ç ðîçóìó ç³éäó; Ñâ³÷ó íà䳿 ï³äëèé ÷àñ çàäóº. Òè â³ä÷óâàºø, äðóæå, öþ á³äó? ×è òàê, ÿê ³íø³, êðèëà ïðèëàøòóºø?
Äçâ³íêà ð³êà
27
ÂÈÁÀ×ÒÅ, ͲÖØÅ! Õòî íàãîäóº ãîëîäíîãî, òîé âëàñíó äóøó ïîò³øèòü. Ôð³äð³õ ͳöøå
Õëîï÷èêè õîäÿòü ãîëîäí³ Ìèë³ñòü ïðîñèòè íå ãîäí³. Ñòóêàþòü â äâåð³ â³ä÷èíþ. Âð³æó îêðàé÷èê äèòèí³: ¯æ íà çäîðîâÿ! Êàæåòå: äóøó ïîò³øèëà? Ñåðöþ ïîã³ðøàëî. Äóìàëà: Ãîðå äåñü çà ãîðîþ Ñâ³òîì äàëåêèì íèïàº. À ãîðå: Ïîðó÷ ç³ ìíîþ Ó ãóðòîæèòêó õëèïàº. Áàòüêî ïÿíèöÿ, Ìàòè ïîâ³ÿ. ijòè ãîëîäí³, Ïðîñèòè íå âì³þòü. Òàê, áåç ïðè÷èíè Õòîñü òà â³ä÷èíèòü. Êíèãó ÷èòàëà â³äêëàëà. ijéñí³ñòü îä âèìèñë³â óðøà. ßê ãîäóâàëà, âò³õè íå ìàëà. Âèáà÷òå, ͳöøå! Âè ëèø ô³ëîñîô. Íå á³ëüøå!
28
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
 ʲÍÖ² ˲ÒÀ Ñòàëè â õàòó îñè çàë³òàòè Ñòàëî â ë³ò³ ìåíøàòè òåïëà. Ëàñò³âêè íàâ÷èëèñÿ ë³òàòè Ïîñï³øàþòü â èð³é â³ä ñåëà. ² ïîëÿ, â³äëóííÿìè áàãàò³, Ñòð³÷êàìè ñòåæèíîê ³ ñòåæîê Âñå í³ÿê íå âòîìëÿòüñÿ ïåòëÿòè Àæ òóäè, äå ð³÷êà ³ ñòàâîê. ², ïðîñòèâøè ëàñò³âÿ÷ó âòå÷ó, Áåðåãàìè çì³ëåíà ð³êà Ùå ñêëèêຠä³òâîðó ï³ä âå÷³ð Äî ñâîãî ºäèíîãî ñòàâêà. ² ãîëåíüê³, çáóäæåí³ õëîïÿòà ²ç ðîçá³ãó çàì³ðÿþòü äíî. ² ðà䳺 á³ëîñò³ííà õàòà, ßê â ñòàð³ì Äîâæåíêîâ³ì ê³íî. Çîðîì â³êîí ïðîâîäæຠë³òî. Äâåð³ â ñ³íè âòîìëåíî ðèïëÿòü: Âñÿ ðîäèíà ðîçáðåëàñü ïî ñâ³òó Õàé õî÷ îñè ãð³òèñÿ ëåòÿòü!
Äçâ³íêà ð³êà
29
ÄÀËÜͲ ÆÓÐÀÂ˲ Ñóðìëÿòü ïðîùàííÿ äàëüí³ æóðàâë³. Âàñèëü Ñòóñ
Âæå æóðàâë³ òðèâîæàòü íåáåñà ³äë³òíèé êëèí ïîâ³ëüíî â³äïëèâàº. Ãàðÿ÷å ë³òî âóñèêîì â³âñà Ó êîì³ð÷èí³ òèõî âèñèõàº. Âîäà â ñòàâêàõ ñïèíèëàñü ³ ñòî¿òü.  òÿæê³é çàäóì³ áåðåãè çåëåí³. Íà çëàì³ äâîõ íàòîìëåíèõ ñòîë³òü Öÿ ðàííÿ îñ³íü ïðîñóðìèòü êð³çü ìåíå.  ïðîùàíí³ ñåðöå âêîòðå çàáîëèòü. Ñóìíå «êóðëè» â³äëóííÿì îçîâåòüñÿ. ß ïðîøåï÷ó: «Ëþá³òü éîãî, ëþá³òü, Êîëè âàì â íåá³ ñòð³òèñü äîâåäåòüñÿ». ² çàñï³øó ó ìàìèíå ñåëî, Áî âæå äîðîãà äàëüíÿ íå ï³ä ñèëó. Òà, õî÷ áè ÿê ó ñâ³ò³ íàì áóëî, Ö³ æóðàâë³ ïîâåðíóòüñÿ, Âàñèëþ. ² ïðèíåñóòü íàä³þ íà êðèë³, Ó â³ê íàñòóïíèé êîæíîãî ïîêëè÷óòü. ² ïðîêóðëè÷óòü ðàä³ñí³é çåìë³ Òâî¿ ñëîâà, íà äèâî ïîåòè÷í³.
30
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÊÎËÈ ÑÎËÄÀÒÈ Ñ²ÍÎ ÊÎÑßÒÜ À íà çàñòàâ³ ñ³íî êîñÿòü! Íå ðîçáåðåø ³ç äàëèíè: ×è Ïðèäí³ñòðîâÿ ïðèêîðäîííå, ×è òî Ïîä³ëüñüê³ äîëèíè. ´ Ïîãîæå íåáî îá³öÿº Òðèìàòè ñîíöå ö³ëèé äåíü. ² êîñàð³ òàê³ ùå þí³, Òàê³ îõî÷³ äî ï³ñåíü. À íàâêðóãè òðàâà çåëåíà. Ïîíàä òðàâîþ ñèíü-áëàêèòü. Êîëè ñîëäàòè ñ³íî êîñÿòü, Çåìëÿ îä ðàäîñò³ äçâåíèòü. Àæ âèáèâàþñÿ ³ç ñèëè Õâàëþ öèõ þíèõ êîñàð³â: ßêáè âè òàê çàâæäè êîñèëè, Òî æàâ áè âîðîã âëàñíèé ãí³â!
Äçâ³íêà ð³êà
31
ÑÊÐÓÒÍÈÉ ×ÀÑ Ñêðóòíèé ÷àñ íå îäíîãî ñêðóòèâ. Íå îäíîãî ùå ñêðóòèòü ³ çâÿæå. Ó äîâ³ðëèâèõ ñë³â äóæå òèõèé ìîòèâ. Àëå â³í âàì áàãàòî ðîçêàæå.  äåâÿíîñòèõ ðîêàõ íå çàïëóòàâñÿ ñòðàõ  ïàâóòèíí³ ñòàðîãî ñòîë³òòÿ. À áðèíèòü íà â³òðàõ, ùî ïðè äâîõ ïðàïîðàõ ³÷íà ïðàâäà ñâ³÷îê íå çàñâ³òèòü. Ñòîãíå ð³äíà çåìëÿ. Ïëà÷å ñâ³ò íåìîâëÿì. Ñêðóòíèé ÷àñå, òàê á³ëüøå íå ìîæíà!  öþ õâèëèíó ñóìíó ìàþ äóìêó îäíó: Ñèíüî-æîâòîìó íåáî ïîãîæå!
32
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÊÐÈÂÄÈ ÅÏÎÕÈ 12 êâ³òíÿ 1998 ðîêó â òåëåïåðåäà÷³ «Áàð ×îðíèé ʳò » Ê. Ãíàòåíêî òà Î. Áóçèíà íàñì³õàëèñü ³ç òâîð÷îñò³ Ò. Ã. Øåâ÷åíêà.
 áàð³ êîòÿ÷³ì ââå÷åð³ â÷îðà Ñëîâîì ãàíüáèëè Òàðàñà. Âèðîäêè êâîë³, Ìàëî âàì ãîðÿ  öüîìó íåïåâíîìó ÷àñ³? Çðàäíî, ïðîäàæíî, Íîùíî ³ äåííî, Õðèñòîïðîäàâíèöüêà ðàñî, Ìîæåø ãàíüáèòè âñ³õ ïî³ìåííî, Òà íå ÷³ïàéòå Òàðàñà! «Îêî çà îêî »? Õòîñü òàêè âèðâå!  öüîìó æîðñòîêîìó ÷àñ³ Âèãîñòðþ ñëîâî Îá ëåçî ñîêèðè Ìóäðîãî áàòüêà Òàðàñà. Âàø³ íàñì³øêè Êðèâäè åïîõè. ³äïîâ³äü ìàþ ïî ñóò³: Ñì³øíî, «ïàíîâå »? Ñì³éòåñÿ òðîõè. Ò³ëüêè íà êóòí³! Ò³ëüêè íà êóòí³!
Äçâ³íêà ð³êà
Î Ö²É ÏÎв Ïðèéøëà ïîðà ìåí³ ïîâ³ðèòü, Ùî ÿ ñàìà òàêîæ íàðîä. ² âñå, ùî ð³äíå, òðåáà ì³ðÿòü Ñâÿòîþ ì³ðîþ âèñîò. Ìèíóëå òðåáà íå çàáóòè, Áî, õî÷ íå õî÷: âîíî áóëî. ² ïîñï³øàòè ó ìàéáóòíº, Âïóñòèâøè â³òåð ï³ä êðèëî. Ñêëàäàòü ñëîâà ³ç ð³äíèõ ë³òåð. Ñõèëÿòè íåáî äî ï³ñåíü. ² íåçàëåæí³ñòþ ðàä³òè Ó ãîëîñíèé ñåðïíåâèé äåíü. Áî âñå çì³íèëîñÿ â ïðèðîä³: Äîù³ ³ç ãðàäîì ÷àñòî éäóòü. ² âñ³ äåðæàâíèêè íàðîäí³ Çà äîëàð áàòüêà ïðîäàþòü. ͳõòî íå êàºòüñÿ â ìîëèòâ³ Óñ³ ïðàâäèâ³ íà ñëîâàõ. Î ö³é ïîð³, íåíà÷å â áèòâ³, Íåíà÷å â ñïåêó íà æíèâàõ.
33
34
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
Õ²ÁÀ ÖÅ ÌÅÍØÅ? ϳøëè â ïîë³òèêó ïîåòè Ìàõíóëà Ìóçà ¿ì êðèëîì. Ðèäàþòü â³ðø³ ³ ñîíåòè Äîùåì îñ³íí³ì çà ñåëîì. Ðèäàþòü â³ðø³ ³ ñîíåòè, Ïîåìè äóìàþòü ñóìíå: Áóëè â ïîåò³â òâîð÷³ çëåòè, À çàðàç â³òåð ¿õ æåíå. ² ïðèãèíàþòüñÿ íåçâè÷íî, ² ï³äá³ãàþòü ï³äòþïöåì. ² öå íå ñì³øíî, à òðàã³÷íî Ïåðåä Âñåâèøíüîãî ëèöåì. Áî âñ³ ïðèðå÷åí³ äî ñëàâè Ñåðåä óñ³õ çåìíèõ íåçãîä, Óñïàäêóâàëè â³÷íå ïðàâî Âìèðàòè ãîðäî çà íàðîä. Âìèðàòè ãîðäî, æèòè á³äíî, Àëå íå çðàäæóâàòü ñëîâà. ß íå ñêàçàëà ïðèíàã³äíî, Ùî ìîæó áóòè íåïðàâà. Âïàäó, ùîá çíîâ ìåí³ çëåò³òè ² âàñ ðîçðàäèòè ïëà÷åì. Õ³áà öå ìåíøå íèí³: âì³òè Ðóáàòè ñëîâîì, ÿê ìå÷åì?
Äçâ³íêà ð³êà
ÁÅÇ ²ËÞDzÉ! ²ëþ糿 ìóäðèõ íå ò³øàòü. Ìèíóëå íå çîâñ³ì ìèíóëî. Ïîåòè âèêðèêóþòü â³ðø³ Ó äóø³ ïîñíóë³. ̳íÿºòüñÿ êðèê íà øåï³ò. ̳íÿºòüñÿ á³ëü íà ïå÷àëü. Ïðèðå÷åíó äîëþ ïîåò³â ͳêîìó íå æàëü. Íå òðåáà í³ÿêèõ ³ëþç³é! Òå ì³ñöå îä êðîâ³ âîëîãå, Äå êðèëà ï³äð³çóþòü Ìóçàì Ðóêè ïðàêòè÷íîãî Áîãà.
35
36
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÍÅ ÇÂÈÍÓÂÀ×ÓÞ ÄÎÐÎÃÓ Íå çâèíóâà÷óþ äîðîãó, ßêà ÷îðí³º ñåðåä äíÿ: ßê ï³øêè éäåø, ëàìàºø íîãó, ßê íà êîí³, ïàäåø ç êîíÿ. Íå çâèíóâà÷óþ äîðîãó, Ùî ïî÷èíàºòüñÿ ç á³äè: Âàæëèâî, ¿äåìî äî êîãî ² ïîñï³øàºìî êóäè. Ç óñ³õ ñòîð³í ïèëþêà ñ³ðà ² çàñòåðåæëèâà ðóêà. Íå çâèíóâà÷óþ, à â³ðþ, Ùî ïîðÿòîâàí³ñòü ã³ðêà. Áî, õî÷ áè ùî òàì ãîâîðèëè, À âîçâåëè÷óº ñâ³òè Íå òà äîðîãà, ùî ñõîäèëè, À òà, ÿêîþ íàì ³òè.
Äçâ³íêà ð³êà
ÄDzÍÊÀ вÊÀ ß ñüîãîäí³ äóìêó íàìîâ÷àëà, ² òàêó, ùî âàðòà ïîõâàëè: Ùîá ïðîïàëè ñìóòêè ³ ïå÷àë³, Ñâ³òëó ðàä³ñòü â ñåðö³ çàïàëè. ³äðå÷èñÿ, êîëè ìàºø ñèëó, Îä ñâî¿õ íàáðèäëèâèõ æàë³â. Íà÷å ñóêíþ, ïðàâäó çàíîñèëè, Òè ãîðíèñÿ äî ïðàâäèâèõ ñë³â. ² êàæè ¿õ (â ðèìó ÷è áåç ðèìè), Àëå òàê, ùîá ãîëîñ òâ³é äçâåí³â. Ùîá çàâæäè ïðè çóñòð³÷³ ³ç íèìè Õòîñü ñì³ÿâñÿ, ïëàêàâ ÷è ðàä³â. Ùîá óñ³ íà ñâ³ò³ ïàìÿòàëè, Ùî ëèø ïðàâäà ïðàâäîþ ã³ðêà. Ëèø ð³êà, âèñîêà áåðåãàìè, Ìîæå áóòè âîäàìè äçâ³íêà. ˳ò ìèíóëèõ á³äè íå ìèíàëè, Òà äóøà çîñòàëàñü ìîëîäà. Îò ñüîãîäí³: äóìêó íàìîâ÷àëà, ² øóìëþ, íóðòóþ, ÿê âîäà.
37
38
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÂÈÍßÒÊÎÂÀ ÂÈÍßÒÊβÑÒÜ Ïîåò çàâæäè ñïàäêîâ³ ãåíè, Ïðèðîäè âèêëèê, á³ëü çåìë³. Âì³ùàòè â ðàìî÷êè äàðåìíî: Ïîåòàì ðàìî÷êè ìàë³. Âè ¿õ âï³çíàºòå â³äðàçó: Ó òåïë³ì ïîãëÿä³ çèìà. ² íå ñïðèéìàéòå çà îáðàçó Âîíè íà «òè» íå ç óñ³ìà. ² íå òîìó, ùî ãîðä³ äóæå ³ä áåçê³íå÷íî¿ õâàëè. À ëèø òîìó, ùî ¿õí³ äóø³ Íå ðàç îáìàíóò³ áóëè.  ïðîòåñò³, æåñò³ ãîëîñ êðîâ³. ², ÿê áè êðèòèê íå ñóäèâ, Öþ âèíÿòêîâó âèíÿòêîâ³ñòü ͳõòî í³÷èì íå çàì³íèâ. ², ÿê ïîåò, áîëþ÷èì ñëîâîì Öåé ñâ³ò í³õòî ùå íå ëþáèâ.
Äçâ³íêà ð³êà
39
² ϲÑËß ÎÑÂÅÍÖ²ÌÓ! ϳñëÿ Îñâåíö³ìó ïèñàòè â³ðø³ öå âàðâàðñòâî. Òåîäîð Àäîðíî
Ïèñàòè â³ðø³ æèòü íå ïðîñòî. Öå â³ä ðåàëüíîñò³ äî ñí³â Óñå âèì³ðþâàòè ðîñòîì ²ùå íå âèêàçàíèõ ñë³â. Ïèñàòè â³ðø³ êðàÿòü ñåðöå. ² ñâ³ò íåçàòèøíèé ëþáèòü. Þíàöüêèõ ìð³é ðîæåâ³ ñêåëüöÿ  òðàâ³ îñ³íí³é íå çãóáèòü. Ïèñàòè â³ðø³ â³ðèòü äóæå. Ç îñòàíí³õ ñèë òÿãíóòè æèëè. ² ðîçóì³òè: ïðàâäà äóøèòü, Àëå áåç ïðàâäè íåìîæëèâî. Ïèñàòè â³ðø³ éòè äî ñìåðò³ ² ùàñòÿ ³íøîìó ïðîñèòè. Òîìó çåìëÿ ñâî¿õ ïîåò³â Ïîâ³ê íå âòîìèòüñÿ ðîäèòè.
40
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÊÀÒÐÅÍÈ Â²Ä ÌÅÍÅ
Êàòðåíè â³ä ìåíå òî ñâÿòî áóäåííå. Êóäè íå ïîãëÿíü, çâ³äóñ³ëü: Äóìêè íåîáæèò³ æàðèíêè ç áëàêèò³, Ç ×óìàöüêîãî Øëÿõó ðîçñèïàíà ñ³ëü. L
Òðèâîæóñÿ çíîâó ïðî òå: Ñè⳺ ïîëèí íå â³ä ñóìó, Ñè⳺ òîìó, ùî íå äóìàâ, ×îìó â³í òàê ã³ðêî ðîñòå. L
² êð³çü õìàðèíêó ñîíöå áà÷èòü: Íà ðóáåæàõ óñ³õ ñòîë³òü Êâ³òóº ìàëüâà, êîíèê ñêà÷å ² Ñê³ôñüêà Áàáà ùå ñòî¿òü. L
ßêèé ïðåêðàñíèé âå÷³ð áóâ! ßê ñêðèïêà ñåðöå êðàº! Óñå, ùî òè óæå çàáóâ, Ùå â³òåð ïàìÿòàº. L
Äðîòè àæ ðâóòüñÿ â³ä íàïðóãè, À ÿ øåï÷ó òîá³: «Ïðîñòè! Òè ³ íå ïåðøèé, ³ íå äðóãèé, À òîé, ùî ìàâ êîëèñü ïðèéòè ». L
À ïîæàë³òè ùå íå ëþáèòè. Ñëüîçè ñîëîí³ íà ñìàê. Íàùî ò³ ìèò³ ëîâèòè? Êîæíà çóïèíèòüñÿ é òàê.
Äçâ³íêà ð³êà
L
Òè íå äàðóé òåíä³òí³ îðõ³äå¿. Âîíè ìåí³ íåíà÷å íåæèâ³. Ëþáëþ òåáå âå÷³ðíüîþ çîðåþ. Ëþáëþ òåáå ðîñîþ íà òðàâ³. L
Íåìà çàêîõàíèõ íåùàñíèõ. Áîã çà äîâ³ðó íå êàðàº. ² ïðàâäà òà, ÿêà íåâ÷àñíà, Íàì íàø³ äóø³ íå ñïàñàº. L
Óñå, ùî ìè çàìîâèëè, Ðóêà ðóö³ ïðîìîâèëà. Óñå, ÷îãî õîò³ëîñÿ, Ó ïîãëÿä³ çóñòð³ëîñÿ. L
 ê³íö³ äîð³ã, â ê³íö³ æèòòÿ Îñì³ëþñÿ ñêàçàòè: Íàñ íå îáìàíþº ëèø ñìåðòü ² î÷³ íåìîâëÿòè. L
Äçâ³íêà ð³êà ó áåðåãè! À ÿ ñåáå ó äçâîíè ñë³â! ² ëèø äåðåâà, ÿê Áîãè, Ñòîÿòü í³ì³ ñåðåä ñí³ã³â. L
À áóòè ÷åñíîþ ç òîáîþ Ìåíå íàâ÷èëà äîáðîòà. Ùå äåíü, ùå äâà ³ ñòàíó çëîþ, Ùîá òè ó áóäí³ íå âðîñòàâ.
41
42
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
L
Ñïî÷àòêó: ãð³ì ó íåá³ áëóäèòü. À ïîò³ì: äîù íà çåìëþ éäå. Ãðèìèø. ß ïëàêàòè íå áóäó. Îä ñë³ç í³÷îãî íå ç³éäå. L
Õàé íå õèçóþòüñÿ ñâ³òè, Ùî ïåðåæèòè íàñ óäàñòüñÿ. ßêáè íå ÿ, ÿêáè íå òè, Òî õòî á íàä³ÿâñÿ íà ùàñòÿ? L
Íåìຠâòîìè â ð³äí³ì äîì³. Òóò ³ êðîïèâà ñïðàâæíº äèâî. ² â³ëüíî-â³ëüíî ñåðöå äèøå, Äå â³÷íó êíèãó ñòåæêà ïèøå. L
Êîëè ñòðàæäຠñåðöå äîâãî, ß çàâäàþ äóìêàì æàëþ: ×è ñâ³ò ïîêðàùຠâ³ä òîãî, Ùî ÿ òåáå âåñü â³ê ëþáëþ? L
À âèñîòà äóø³ ïîòðåáà. Íå îñóäè õî÷ òè ìåíå. ß ï³äí³ìàþñÿ ó íåáî, Ùîá êðàùå áà÷èòè çåìíå. L
² ìè í³÷îãî íå ãîâîðèì, ² êàì³íü ãîëîñíî ìîâ÷èòü Ïåðåä îáâàëîì òîãî ãîðÿ, ßêå ñóäèëîñü ïåðåæèòü.
Äçâ³íêà ð³êà
43
L
Êîëè ìèíຠòåïëå ë³òî, ß ïîäóìêè êàæó: «Íó, ùî æ? Ó ö³ì ïðåêðàñí³ì á³ë³ì ñâ³ò³ Ìè òåæ ìèíàºìî, ÿê äîù! » L
Ç òâ òóðáîòè, ç òâ ëþáîâ³ Ó êîæíîìó â³ðø³ òåïë³øຠñëîâî. Ç òâ ïå÷àë³, ç òâ òðèâîãè Ó êîæíîìó ñëîâ³ óáîãî, óáîãî. L
Ùîáè óäâîõ íàì íå ïðîïàñòè, ß çãîäíà æèòü áåç òåáå. Çëåò³òü ÷è âïàñòè, ÷è ïðîêëÿñòè Îäíå îáðàòè òðåáà. L
Íå ïîìèëèñü íà ïåðø³ì ñëîâ³, Ñêàçàâøè â çóñòð³÷ ùîñü ñóìíå.  ìåí³ áàãàòî º ëþáîâ³. Áàãàòî! Á³ëüøå, í³æ ìåíå! L
̳é ãîðäèé äóõ òåáå âîçíîñèâ Íà ö³ëèé ñâ³ò òåáå ëþáèëà. À òè é ïðîáà÷åííÿ íå ïðîñèø, Ùî íàñòóïèâ íà á³ë³ êðèëà. L
Âè ïðîáà÷òå ìîâ÷àííÿ ìåí³. Ãàëàñëèâèì í³êîëè íå â³ðþ. Áàðàáàíè òîìó ãîëîñí³, Ùî âèëàçÿòü ³ç âëàñíî¿ øê³ðè.
44
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
L
Ëåòàðã³ÿ ñóïåðíèöÿ ñìåðò³ Ìîþ äóøó õîðîíèòü æèâöåì. ß íå çìîæó í³êîëè ïîìåðòè. Òà áîþñÿ êàçàòè ïðî öå. L
Ñê³ëüêè âñüîãî ïåðåæèòî! Ñê³ëüêè íå çä³éñíèëîñü ìð³é! Êîëîñîì æèòà âèöâ³ëî ë³òî  á³ê íåäîëþáëåíèõ äí³â. L
Òè ñëîâîì «ëþáëþ » íå ãð³øè! Ïðè ñîíö³ âèñîêî¿ ì𳿠 í³ì ðàä³ñòü ñâÿòî¿ äóø³ ² ãð³õ áåçíà䳿. L
Âîäà ó ð³÷ö³ ñòèãíå, ñòèãíå. Ëèñòîê íà äåðåâ³ çàñîõ. ß äóìàëà, ùî ÿ ºäèíà. À ÿ îäíà ³ç áàãàòüîõ. L
Ó ñåðö³ ñàä íå çàöâ³òå, Íå áóäå ïîëóìÿ ãîð³òè. Ñêàæè õî÷ ñëîâî çîëîòå, Ùîá ñð³áíèé ³í³é âïàâ íà â³òè. L
Ñï³øèòü äîðîãà, ùî çà íàìè. Ïèëþêà ñ³ð³ñòþ ïàäå.´ Ïðèõîäèòü â³ðà ò³ëüêè ñíàìè, Ùî êðàùå æèòè íàì áóäå.
Äçâ³íêà ð³êà
45
L
ϳä ñòåëåþ ð³äíî¿ õàòè Íàì õî÷åòüñÿ ð³äíèõ ñï³âàòè. Áî òàê âîíî, äðóæå, âåäåòüñÿ: Ñåðäå÷íå äîõîäèòü äî ñåðöÿ. L
Òå çíຠäîðîãà ³ ñòåæêà âóçåíüêà: Áðåõíÿ íå ñîëîäêà, à ïðàâäà ã³ðêà. Ó á³ëîìó ñâ³ò³ ÿ äóæå ìàëåíüêà. Àëå áåç êðàïëèíè íå ïîâíà ð³êà. L
Íå ïëà÷, íå æóðèñÿ, íà êðàùå íàä³éñÿ. Íà á³ëîìó ñâ³ò³ ìèíຠóñå. ² ãîðå, ÿê ìîðå. ² ïàìÿòü, ÿê ëèñòÿ. ² â³òåð ó ïðîñò³ð òâ³é ñóì â³äíåñå. L
ͳ, íå ñòèõຠãîëîñ êðîâ³ Ó ïîêîë³íí³ âñ³õ ñòîë³òü! Ó çàïåðå÷åíí³ ëþáîâ³ Ìè çàïåðå÷óºìî ñâ³ò. L
Äëÿ ñâîãî ìèëîãî òà äëÿ çðàäëèâîãî Ïîïðîøó â îñåí³ òóìàíó ñèâîãî. Íåõàé æèâå ñîá³ ³ ã³ðêî êàºòüñÿ. Íåõàé ç òóìàíàìè íå ðîçìèíàºòüñÿ. L
Äëÿ êîãîñü ÿ òàê ìàëî çíà÷ó. Äëÿ òåáå ñîíå÷êî â â³êí³. Íå ðâè êîíâàë³é íåõàé ïëà÷óòü. Âîíè êðàñèâ³, áî ñóìí³.
46
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
L
Ìàéáóòíº çíàº: ìè íå á³äí³, Ìè ëèø äîëàºì ðóáåæ³. ² íàø³ äîë³ â³êîì ð³äí³. ² ñâ³ò áåçìåæíèé äî ìåæ³. L
Îòóò, äå ñòð³÷àëèñÿ ìè, Îãëÿíüñÿ, ñïèíèñÿ íà ìèòü. Êîëèñü: ö³ êàøòàíè öâ³ëè, Òåïåð: êîæíà ñâ³÷êà äèìèòü. L
Ëèñòîê ÷³ïëÿºòüñÿ çà â³òåð. À â³òåð âîë³ ð³äíèé áðàò: Ëåòèòü, ñï³øèòü çà òåïëèì ë³òîì, ² íå âåðòàºòüñÿ íàçàä. L
´ Íå ïðîñòÿãàé ó ïðîñò³ð ðóêè. ² íå âèêàçóé ñëîâîì æàëü. Ëþáîâ íå ðàä³ñòü ³ íå ìóêà, Ñâ³ò³â ïîêèíóòà ïå÷àëü. L
Ùîá óì³ëè ìåíå ðîçóì³òè, ß á í³êîëè öèõ ñë³â íå ñêàçàëà: Îäöâ³ëî íàïîëîõàíå ë³òî, Ðàííÿ îñ³íü ³ùå íå íàñòàëà. L
Ñòàëî ñåðöþ âàæêî âèïóñòèëà ïòàøêó. Ñòàëî ñåðöþ ò³ñíî çàñï³âàëà ï³ñíþ. ² ìîëþñÿ Áîãó, ³ ç³òõàþ âàæêî Çà óñ³õ, ó êîãî í³ ï³ñåíü, í³ ïòàøêè.
Äçâ³íêà ð³êà
47
L
Áóäó ä³òÿì âàðèòè áîðù³. Ïè𳿠íà ãîðîä³ ñàïàòè. Íà àäðåñó ì äóø³ Áóäå â³òåð ï³ñí³ ïðèñèëàòè. L
Äå õîäèëî äèâî, òàì ðîñòå êðîïèâà. Äå á³äà õîäèëà, òàì îäí³ ìîãèëè. Íó, à äå òðîÿíäè ïåñòèâ í³æíèé â³òåð, Òàì çåìëÿ ùàñëèâà ïðîâîäæຠë³òî. L
ϳäòâåðäèòü ôàêò íà¿âíå ñåðöå, ßâèâøè ñèëüí³ ïî÷óòòÿ: Ùî ìåíøå æèòè çîñòàºòüñÿ, Òî á³ëüøå ëþáèòüñÿ æèòòÿ. L
ßê ðîêàìè æèòòÿ â³äáîëèòü, ß òóæèòèìó é òàì çà òîáîþ. ßê ïî÷óºø: øóìèòü ³ øóìèòü, Çíàé: ì³é ãîëîñ âåðíóâñÿ ð³êîþ. L
Ó õóðòîâèí³ íàøèõ äí³â Ìè âæå ç òîáîþ íå îäí³. ²ç íàìè ðàä³ñòü ³ ïå÷àëü. ² òå, ÷îãî äàâíî íå æàëü. L
Ëþäÿì ùàñòÿ íå íàñòà÷èòü Ïîðîçíîñÿòü ïî êóòêàõ. ² â³ä òîãî âåðáè ïëà÷óòü. ² ñóìóº êîæåí ïòàõ.
48
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
L
Æèâåø ç êîõàíèì ñâ³òëà äîëÿ: Âò³øàéñÿ ùàñòÿì ³ ìîëèñü. Æèâåø ñàìîòíüî â³ëüíà âîëÿ: Íàä³þ ìàºø íà êîëèñü. L
Äóøà ðå÷åé íåâèäèìî âåëè÷íà. Íå çàïåðå÷óé ³ñòèíó ïðîñòó: ʳìíàòíà ñòåëÿ íàâèñຠçâè÷íî ² çáåð³ãຠâèñîòó. L
ͳæíå ñåðöå òàê ÷àñòî áîëèòü, Áî íå ìîæå í³ÿê çðîçóì³òè: Íàùî ëþäÿì ñòðàæäàòè-ëþáèòü? Íàùî ñîíöå íåã³äíèêàì ñâ³òèòü? L
² òð³ñíóâ ë³ä, ³ ñòðåïåíóëîñü ñåðöå. ² çóïèíèëàñü òàºìíè÷à ìèòü. ß çðîçóì³ëà, îáºäíàâøè âñå öå: гêà ó êðèç³ â³÷í³ñòþ äçâåíèòü. L
Íå çàçäðèòè, íå ñï³â÷óâàòè, Íå íàð³êàòü íà âñÿêå ãîðå. Ïðîæèòü æèòòÿ, ÿê ïðîñï³âàòè ×è çàïëèâòè äàëåêî â ìîðå. L
Õàé íà âåðøèíó íå ï³äíÿëàñü. Íå âñ³ì äî íåáà äîðîñòè. Çàòå, êîëè ÿ ï³äí³ìàëàñü, ³ä÷óëà ðàä³ñòü âèñîòè.
Äçâ³íêà ð³êà
49
L
Ñêóï³øàþ.  ïðîñò³ð ðîñòó. Øóêàþ ñëîâàì ïðîñòîòó. Ìîâ÷àííÿ òðèìàþòü âóñòà: Íå çàâæäè ïðîñòà ïðîñòîòà! L
Î, ñëàâà Áîãó! Ñëàâà Áîãó! Ùî âæå ï³äòâåðäèëî æèòòÿ: Ïîåç³ÿ öå íå äîðîãà, Ãëèáîêà ïð³ðâà ïî÷óòòÿ. L
ßê äâ³ ïòàøèíè òà â îäí³ì ãí³çä³, ßê äâ³ ã³ëëÿ÷êè íà îäíîìó ïí³, Òàê³ áëèçüê³ ìè ³ òàê³ äàëåê³, Ùî, Áîæå ìèëèé, íàùî öå ìåí³? L
Á³ëà âîðîíà ïî á³ëîìó ñí³ãîâ³ Á³ãàëà, á³ãàëà, á³ãàëà
² íå òîìó, ùî çãàäàëîñü ¿é ë³òî: Á³ëå íà á³ëîìó âàæêî ïîì³òèòü. L
Ñõîâàâ êàæàí í³÷íó âåëèêó òèøó Íå â òåìí³ì ë³ñ³ â ñåáå ï³ä êðèëîì. Ïîåòè â³ðø³ áîëåì ñåðöÿ ïèøóòü. À ëþäè êàæóòü: «Ïèñàíî ïåðîì! » L
Íå éäè òóäè, êóäè òåáå íå êëè÷óòü! Íå â³ð òîìó, õòî ìîæå îáìàíóòü! Êðè÷èòü âåëè÷íî êîæåí çíàê îêëè÷íèé, Çáàãíóâøè ïðàâäè ñóòü.
50
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
L
Ìîÿ äî÷êà ìàëþº íå ñëîíà, À ëîïóõîâ³ çåëåíþù³ âóõà. ² ñåðäèòüñÿ, ³ æóðèòüñÿ âîíà, Ùî êîæíå âóõî íå ó쳺 ñëóõàòü. L
Íå áèé ñåáå â ãðóäè í³÷îãî íå áóäå! Óïåðòîñò³ ãí³â íå ïîïóñòèòü. Ùî âäàðèø ñèëüí³øå, òî ñòàíå ÿñí³øå: Òàì ïóñòî. L
ß òàê ãð³øíî æèâó íà ö³ì ñâ³ò³, Íå ìîë³òüñÿ çà ìåíå, ïàí-îò÷å! Õìàðÿòü íåáî ñìèðåíí³ ìîëèòâè. ß ëþáëþ, êîëè ñîíöå ðåãî÷å. L
²äåø ï³ä ãîðó ï³äòþïöåì, ß çà òîáîþ ãîðäî ëèíó. À äåíü ñ쳺òüñÿ ç íàñ îáîõ Îñ³íí³ì ëèñòÿì ó äîëèíó. L
Óñ³ äóìêè ìî¿ ïðîïàù³. À öÿ çáóâàºòüñÿ ó ñëîâî: Âñ³ áåçíà䳿 íàä³é êðàù³, Áî îáðèâàþòüñÿ ðàïòîâî. L
Ó ñâ³ò ï³òè öå ùå íå âòå÷à. Ïðèéòè íå çíà÷èòü: óæå áóòü. Ñóìíèì áóçîê ñòຠï³ä âå÷³ð Íå ìîæå ðàíê³â ïðèçàáóòü.
Äçâ³íêà ð³êà
L
Íå äóæå ãí³âàéòåñü íà ìåíå, Ùî ÿ ôàðáóþ ñâ³ò â çåëåíå. Ùî ÿ íà ñõèë³ âëàñíèõ ë³ò Ëþáëþ íå ñïîê³é, à ïîë³ò. L
Íå ïðîãàíÿþ âæå áåçñîííÿ Äóìêè, ìîâ ôàêåëè, ãîðÿòü: Íó, ÿê æå òàê, ùî âñ³ çàêîíè Íà áîö³ çëî÷èí³â ñòîÿòü? L
Ùå íå êàæó, âæå â³ä÷óâàþ. Ìî¿ òðèâîãè íå ìàë³: Äóøà â³äìîâèòüñÿ â³ä ðàþ, Áî ìຠïåêëî íà çåìë³. L
×èòàþ ãàñëà ãàëàñëèâ³. À ãîëîñ ìîâ÷êè ãîìîíèòü: Ãîðà ùå ìèø³ íå ðîäèëà, À âæå ïðî ïîäâèãè êðè÷èòü.
51
54
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÏÐÎÃÓËßÍÊÀ Ç ÂÅÑÍÎÞ Â³òðè õîëîäí³ â³äëåò³ëè. Çèìà ñïðîâàäèëà ñí³ãè. ² ëèø îäíà ñí³æèíêà á³ëà, ßê ï³çíÿ ïëàòà çà áîðãè: Ëåòèòü, êðóæëÿº, í³áè ïðîñèòü Íå çàáóâàòè, ùî âåñíà Çàìåðçíóòü ìîæå â íîãè áîñ³, Êîëè ãóëÿòèìå îäíà. Íå ïëà÷, ñí³æèíêî í³æíî-á³ëà, Òâîÿ ñëüîçà âæå ìàëî âàðòà. Àáè ëèø ñîíå÷êî ïðèãð³ëî, Âåñíà çíàéäå ³ç êèì ãóëÿòè. Îáí³ìå í³æíîþ ðóêîþ, Îãîðíå ëåãîòîì øîâêîâèì. ßêùî íå ç êèìîñü, òî ç³ ìíîþ Ïðîéäåòüñÿ ïàðêîì âå÷îðîâèì. ² âæå íå áóäå, âæå íå áóäå Òðèâîæíèõ ðîçäóì³â ïðî òå: ×è ñ³÷åíü õîëîäîì ïðîñòóäèòü, ×è ëþòèé ñí³ãîì çàìåòå.
Ïðè ñâ³òë³ êàøòàí³â
ÇÀ ÑÒÀÐÎÞ ÇÂÈ×ÊÎÞ Íå ïèòàéòå â áåðåñòà, ×îãî ðóêè âòîìëåí³ ² ÷îì öâ³ò ó êîòèê³â ͳæíî-ãîëóáèé. Òî âåñíà ó áåðåçí³ Ð³â÷àêàìè êîòèòüñÿ Ó ð³êó ï³ä Êèºâîì, Ó íåñïîê³é ì³é. Òî â³òðè ó áåðåçí³ ×åøóòü ãðèâè çëèâàìè. ² øóìèòü ï³ä âåðáàìè «Òîé, ùî ãðåáë³ ðâå ». Òî Äí³ïðî-íåòâåðåçåíü Íå âãàâຠõâèëÿìè Çà ñòàðîþ çâè÷êîþ Íà âåñü ñâ³ò ðåâå.
55
56
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÑÊÐÅѲÍÍß Âîñêðåñຠâîäà, âîñêðåñàº... À ïðîñò³øå òî ë³ä ðîçòàº.  ñâ³ò³ á³ëüøîãî ùàñòÿ íåìàº, ßê âåðòàòè ïðîçð³ííÿ ñâîº. ß ñòîþ íàä ö³ºþ ð³êîþ, Äå ÷îðí³þòü îáà áåðåãè. Ïðèêðèâàþ îáëè÷÷ÿ ðóêîþ, Ùîáè ëþäè âï³çíàòü íå ìîãëè. Ïîñï³øàþòü Ïîäîëîì òðàìâà¿. Åëåêòðè÷êà, ÿê ãóñ³íü, ïîâçå. Ìîæå, òóò ÿ íà êîãîñü ÷åêàþ, Òà íà çóñòð³÷ ìåí³ íå âåçå? Ìîæå, í³êóäè á³ëüøå ñï³øèòè? Ìîæå, äîñèòü ñåáå áåðåãòè? À òàêî: ³ç îáëè÷÷ÿì çàêðèòèì ϳä ðîçêîëîòó êðèãó ï³òè? Ò³ëüêè õòî öå ó áåðåã ðèäຠÏîâåðòຠïðîçð³ííÿ ñâîº? Âîñêðåñຠâîäà, âîñêðåñàº! À ïðîñò³øå òî ë³ä ðîçòàº. ßê ðîçòàíå, ñòð³ìêå ïîâíîâîääÿ Âäàðèòü â áåðåã, ó ìîðå ñïëèâå. À ïðîçð³ííÿ ìîéîãî íàðîäó Ïåðåëëºòüñÿ â ñòðåìë³ííÿ íîâå.
Ïðè ñâ³òë³ êàøòàí³â
57
ÂÅËÈÊÎÄͲ ÄÇÂÎÍÈ Êðàøàíêà, ÿê ñîíöå, ïàñî÷êà ðóìÿíà. ß ³äó äî Öåðêâè ó â³íî÷îê âáðàíà. Âåëèêîäí³ äçâîíè äçâîíÿòü ó âåñíó. ß íåñó äî Öåðêâè óñì³øêó ÿñíó. Êðàøàíêà, ÿê ñîíöå, ïàñî÷êà ðóìÿíà. ß ³äó äî Öåðêâè â á³ëó õóñòêó âáðàíà. Âåëèêîäí³ äçâîíè ïåðåéìຠâ³òåð. ß íåñó äî Öåðêâè ñâîº òåïëå ë³òî. Êðàøàíêà, ÿê ñîíöå, ïàñî÷êà ðóìÿíà. ß ³äó äî Öåðêâè â ÷îðíó õóñòêó âáðàíà. Âåëèêîäí³ äçâîíè ñïîãàäè ïðèíîñÿòü. ß íåñó äî Öåðêâè ñâîþ ï³çíþ îñ³íü. ² ïðîøó ó ñåðöÿ: «Íå æàëêóé çà ë³òîì. Êð³çü áåçëèñò³ â³òè äåíü ÿñí³øå ñâ³òèòü. ² ñòóïàòè ëåãøå âòîïòàíà äîðîãà Äî ñòàðî¿ Öåðêâè, äî ñóìíîãî Áîãà ». Â÷ó íà¿âíó äóøó ãëèáøå ðîçóì³òè: Âåëèêîäí³ äçâîíè íàéãó÷í³ø³ â ñâ³ò³. Âåëèêîäí³ äçâîíè íàéäèâí³øå äèâî. Äçâîíÿòü, äçâîíÿòü, äçâîíÿòü... Äçâ³íêî ³ êðàñèâî!
58
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÁÎà ÂÑÅ ÁÀ×ÈÒÜ Òî ñóìóþ, òî ðàä³þ, Òî ïðàöþþ äî óòîìè. Òàê âñüîãî áàãàòî âì³þ Ó ñâî¿ì ñ³ëüñüêîìó äîì³. Â÷îðà ãðÿäêó ïîñàäèëà. Íèí³ ãð³õ: ÿ íå êîïàþ. Ñòî ðîá³ò óæå çðîáèëà. Äâ³ñò³ ùå çðîáèòè ìàþ. Âñ³ ï³äëîãè ïåðåìèëà. Õî÷ó â³ðø öåé äîïèñàòè. Æàëü, ùî òðîõè íå ñïî÷èëà Ïåðåä öèì Âåëèêèì Ñâÿòîì. Æàëü, ùî æàëü... Àëå íå áóäó Ïîñèëàòèñü íà æàë³. Áîã íàñ ëþáèòü, à íå ñóäèòü Íà ðîçâåñíåí³é çåìë³. ³í, Ïðåìóäðèé, ðîçó쳺 Íåëåãêó æ³íî÷ó äîëþ: ² òîä³, ÿê ãðÿäêó ñ³þ, ², êîëè ³äó äî ñòîëó. Áîã âñå áà÷èòü, óñå çíàº. Òîé äëÿ Íüîãî ìíîãî çíà÷èòü, Õòî çà äîëþ ñâîãî êðàþ Ó äóø³ ï³ñíÿìè ïëà÷å.
Ïðè ñâ³òë³ êàøòàí³â
59
ÊȯÂÑÜÊÀ ÂÅÑÍÀ ϲÑÍß
ß çàáóäó ðîçëóêó ³ âòîìó. Êîëè ñîíöå íà îáð³é ç³éäå, Äîâãà ñòåæêà ïî ñõèëó êðóòîìó Äî ïðè÷àëó ìåíå ïðèâåäå. Äîâãî áóäó äèâèòèñü íà âîäó Ìèëóâàòèñü, ÿê õâèëÿ ïëèâå. Êîëè ñîíöå íà îá𳿠ñõîäèòü,  ìî¿ì ñåðö³ íàä³ÿ æèâå. À ïî òîìó, ïî òîìó, ïî òîìó Àæ äî Ëàâðè ñòåæêàìè ïðîéäóñü. Ó Ñîáîð³, îäâ³÷íî ñâÿòîìó, Çà ìàéáóòíº ñâîº ïîìîëþñü. ² íå áóäå, íå áóäå, íå áóäå  ìî¿ì ñåðö³ äàðåìíèõ òðèâîã. Çà ãð³õè íàñ îñóäæóþòü ëþäè, Àëå ìèëóº ïðàâåäíèé Áîã. Ïîâåðíóñÿ äî ð³äíîãî äîìó  òèõó ïðèñòàíü íàä³é ³ ñ³ì¿. ² ñêàæó, ùî óâåñü â çîëîòîìó Íàä ïðè÷àëàìè Êè¿â ñòî¿òü. ² ð³êà, ³ äóøà ïîâíîâîä³. ² âæå âèøí³ öâ³òóòü ó ñàäàõ. Íàä³ ìíîþ âåñíà âåðõîâîäèòü. ß äëÿ íå¿ çàâæäè ìîëîäà.
60
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÐÓÑÀͲÂÑÜÊÀ ÑËÎÁ²ÄÊÀ Êâ³òóº çíîâ Ðóñàí³âñüêà Ñëîá³äêà. Ñòàðèé Ñëàâóòà ìîëî䳺 çíîâ. ß íå ïèòàëàñÿ, äëÿ ÷îãî òè ³ çâ³äêè  ìîº ÷åêàííÿ áîë³ñíå ïðèéøîâ. Ñï³øèëè äí³ îñ³íí³ â³äïî÷èòè Çà îáð³ºì ëþäñüêî¿ ñóºòè. ² ÿ ñàìà, íåìîâ êàøòàí ðîçáèòèé, Êîòèëàñÿ ñòåæêàìè ñàìîòè. Ñïèíèñü! Êðè÷àëè êàìÿí³ ïðè÷àëè. Íàçóñòð³÷ á³ãëè ò³í³ ç äàëèíè. À ìè ñòð³÷àëèñü, íà÷å ïðîïàäàëè Ñåðåä ÷躿ñü çãóáíî¿ âèíè. À ùî ïî ò³ì? Íå ñêàæå íàâ³òü â³òåð, Êóäè ïëèâóòü â³òðèëà áåç íàä³é. Ëèøå ñëîâà íå âòîìëÿòüñÿ áîë³òè: «Â³ääàëåíèé », «ðîçãóáëåíèé », «íå ì³é ». Êâ³òóº çíîâ Ðóñàí³âñüêà Ñëîá³äêà. ²äåø. Ñïèíèñÿ. Òð³øå÷êè ïîñò³é.
Ïðè ñâ³òë³ êàøòàí³â
Ì²É Êȯ Êîëè ì³é Êè¿â Çâîäèâñü íàä â³êàìè, Ƴíêè õðåñòèëèñü Òèõèìè ðóêàìè. Êîëè ì³é Êè¿â Ñòàâ ñàìèì ñîáîþ, Ƴíêè ñâ³òèëèñü ͳæíîþ ëþáîâþ. Êîìóñü ùå þíèé. À êîìóñü âæå â³÷íèé. Ìåí³ äîñòàâñÿ Êè¿â ì³é òðàã³÷íèé. Òà, ïîêè ñîíöå Ó íåá³ ñèí³ì, Ìåí³ ì³é Êè¿â Çàâæäè ºäèíèé. Êëÿíóñü íà â³ðí³ñòü. ² ñëàâîñëîâëþ. ² òåæ ñâ³÷óñÿ ͳæíîþ ëþáîâþ.
61
62
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÄÀËÅͲª ËÀÂÐÀ Äàëåí³º Ëàâðà, äàëåí³º... À çà íåþ ãîðáëÿòüñÿ ìîñòè. Ãîñòðîâåðõà Êè¿âñüêà Ñîô³ÿ Íàêîëîëà õìàðè íà õðåñòè. Ãîëîñí³øå ìîëÿòüñÿ ìîíàõè Ñìóòêîì ñë³â íàïîâíþþòü âåñíó. Íà äçâ³íèöþ ïîñ³äàëè ïòàõè ² â÷èíèëè ìåññó ãîëîñíó. Ïî ìîëèòâ³ çîñòàºòüñÿ â³ðà, Ùî â äóø³ íàñòàíå áëàãîäàòü, ² ïòàõè, ùî ïîâåðòàþòü ç âèð³þ, Áóäóòü ëèø âåñåëî¿ ñï³âàòü. Äàëèíà òðèâîãîþ áåíòåæèòü Íåìîæëèâî â¿õàòè áåç â³ç: Ç öüîãî áîêó Âîëîäèìèð ñòåæèòü, Ç òîãî áîêó çèðèòü âåðáîë³ç. ² Äí³ïðî, ÿê áàòüêî íåçðàäëèâèé, Ïîâíîâîäî äóìຠâåñü äåíü: Ïðîöâ³òຠì³é îäâ³÷íèé Êè¿â Ñåðåä âåñåí ³ ãó÷íèõ ï³ñåíü!
Ïðè ñâ³òë³ êàøòàí³â
63
ÁÈÊÎÂÍß Íå âîðîøèòå ñòàðûå ìîãèëû, Îíè ÷ðåâàòû íîâîþ áåäîé! Âàñ³ë³é Ôåäîðîâ
² ðîçîðàëè, ³ ðîçêîïàëè, Êîñò³ çîòë³ë³ ïîäîñòàâàëè. Çåìëþ çð³âíÿëè ÿìè çàñèïàëè. Ïåðåì³øàëè íèöèõ ç âåëèêèìè. Ñâ³ò äèâóâàâñÿ: «Ùî öå âè ðîáèòå? Íàùî ìèíóëå â ñó÷àñíîìó ãðîáèòå?» ² â³äãóêíóëàñü òèøà äî òèø³: Âñ³ òóò øóêàþòü ïðàâäó êîëèøíþ! Êîæíà ìîãèëà, íàãëî ðîçðèòà, Ëþäÿì íå çìîæå êðèâäè ïðîñòèòè. ² çàæóðèëîñÿ õìàðàìè íåáî: Ëþäè íàêëè÷óòü á³äè íà ñåáå! Ëþäè, ÿê ä³òè, çíàòè íå çíàþòü: Ïðàâäó ïðèíîñÿòü, à íå øóêàþòü. ² çàñòîãíàëà ïåðøà ìîãèëà: Ëþäè óáèëè, ÿ ñõîðîíèëà! ² çàñòîãíàëà äðóãà ìîãèëà: Ëþäè çàáóëè, ÿ ïîëþáèëà! Òðåòÿ ìîãèëà âæå íå ñòîãíàëà. Òðåòÿ ìîãèëà ñóìíî ç³òõàëà: Áîæå ì³é, Áîæå! Ùî âîíî áóäå? Ëþäè íå ä³æäóòü Ñòðàøíîãî Ñóäó! ³òåð íàä ïîëåì äèõàâ æóðáîþ: Ìåðòâèõ ÷³ïàòè ã³ðøå ðîçáîþ! Ñëîâî Âñåâèøíº òåæ íå ìîâ÷àëî Ñëîâî äóìêè ö³ ìåí³ íàøåïòàëî: Ïîêè íå Äóõ ïîíàä íàìè, à ñèëà Áóäóòü íåïðàâäè, áóäóòü ìîãèëè! Ò³ëüêè íàðîä ì³é çîâñ³ì íå âèííèé:  íàøèõ ìîãèëàõ ³íøèõ ïðîâèíè.
64
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÂÅÑÍßͲ ÕÌÀÐÈÍÈ Ïàìÿò³ Þð³ÿ Ñåëåçíüîâà
Á³ëîãðèâ³ êîí³ âåñíÿí³ õìàðèíè ×åðåç íåáî ì÷àòüñÿ. Áîæå ì³é, êóäè? ß íå çóïèíÿþ. Òè öåé ñâ³ò ïîêèíóâ. Íó, à â³òåð â ïîë³ çàâæäè ìîëîäèé. Ãð³ì ãðèìèòü. Íå ñòðàøíî. Íàñòóïຠïîâ³íü. Î÷åðåò ó âîäàõ âæå íå øåëåñòèòü. Îò ³ ïî÷àëèñÿ í³÷åíüêè áåçñîíí³ Í³êîãî ÷åêàòè, í³êóäè ñï³øèòü. Íà êîë³íà âêëÿêíó ïîìîëþñÿ Áîãó: Õàé ãð³õè íå ãð³øí³ âñå-òàêè ïðîñòèòü. Àëå â õìàðíå íåáî íå äèâëþñÿ äîâãî Òàì ³ùå ÿñí³º ïîãëÿäó áëàêèòü. Ùå òðèâîæí³ çâóêè çâ³äóñþäè ëèíóòü Îæèâຠãîëîñ ïëåñêîòîì âîäè. ×îðíîãðèâ³ êîí³ âåñíÿí³ õìàðèíè ×åðåç äîëþ ì÷àòüñÿ. Áîæå ì³é, êóäè?
Ïðè ñâ³òë³ êàøòàí³â
65
ÏÐÈ Ñ²Ò˲ ÊȯÂÑÜÊÈÕ ÊÀØÒÀͲ Ïàìÿò³ Âÿ÷åñëàâà ×îðíîâîëà
Ïðè ñâ³òë³ êè¿âñüêèõ êàøòàí³â, Ïðè í³æí³ì çîëîò³ êóëüáàá Ìîÿ äóøà, ÿê ñâ³÷êà, òàíå. Çäàºòüñÿ, ñâ³ò ñïàñòè ìîãëà á ³ä çáàéäóæ³ííÿ äî ïðîçð³ííÿ Íà âæå ðîçâåñíåí³é çåìë³, ³ä òèõ äîð³ã, äå ÷îðí³ ò³í³ Õîâàþòü ñìóòêè ³ æàë³. ² ÿ, áåçâèííà, íà÷å âèííà: Éîãî íåìà, à ÿ æèâà. Ïîãëÿíó â íåáî: ñèíüî-ñèíüî Àæ çàõìå볺 ãîëîâà... Òàê óðî÷èñòî ³ ïðåêðàñíî Çåëåíå ëèñòÿ ìåðåõòèòü. Íåìîâ æèâó íå â öüîìó ÷àñ³, Äå ñòðàøíî âèæèòè, ùîá æèòü. Íåìîâ íå çðàäæåíà äîâ³ðà. Íåíà÷å ïðàâäà íå êðèâà. Íåìîâ äóìêè íå ×îðíî-â³ëüí³ ² íå íàáîëåí³ ñëîâà.
66
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÄÂÀÄÖßÒÜ ÏßÒÎÃÎ ËÈÏÍß 25 ëèïíÿ 1913 ðîêó íà Êè¿âñüêîìó âîêçàë³ ñòîÿâ âàãîí ³ç ò³ëîì Ëåñ³ Óêðà¿íêè. Ïðîùàííÿ òðèâàëî ç 12 äî 13 ãîäèíè. Ïîò³ì âàãîí çàêðèëè äî 26 ëèïíÿ äíÿ ïîõîðîí Ëåñ³.
Âåñü íàðîä ïîñï³øàº. ß ñêîðáîòíî ñòîþ. ² í³õòî íå ñïèòຠïðî òðèâîãó ìîþ. Ó â³äêðèò³ì âàãîí³ íà ãîäèíó îäíó Òóò êîëèñü îõîðîíà â³äêðèâàëà òðóíó. Äîâãî ïëàêàëè ð³äí³. Î, ãîäèíî ñóìíà, Òàæ âîíà ïî îá³ä³ çíîâ çîñòàëàñü îäíà. À íàçàâòðà íà öâèíòàð! Âñ³ áóêåòè í³ùî! Ò³ëüêè òèõà ìîëèòâà. Áîæå ìèëèé, çà ùî? Ùå æ ³ ñòàð³ñòü äàëåêî. ² ï³ñí³ ãîëîñí³. ³ä ëèïíåâî¿ ñïåêè ó äîñâ³òí³ âîãí³. Çîñòàëèñÿ â³ä ìóêè íåçðàäëèâ³ ñëîâà. Ïåðåä÷àñíà ðîçëóêî, òè çàâæäè íåïðàâà. Òî ëèø ò³ëî ñõîâàëè. À áåçñìåðòíà äóøà Äîâãî-äîâãî áëóêàëà. ² äî ìåíå ïðèéøëà. Ïðîøåïòàëà-ñêàçàëà: «ß ñóìíà, ÿê çèìà, Ùî êîëèñü íà âîêçàë³ íî÷óâàëà ñàìà ». ß äóø³ â³äêàçàëà, ÿê ï³äñóäíèé ñóää³: ß æ ³ùå, ìîÿ ìèëà, íå ðîäèëàñü òîä³! À âîíà ëèø ç³òõíóëà: «ßê áàãàòî â âàñ ñïðàâ, Ùî óñ³ âè çàáóëè, äå âàãîí òîé ñòîÿâ! ×è âè òàê îá³äí³ëè? ×è íå ïàõíóòü êâ³òêè? ×è óæå ïîñòàð³ëè ³ùå â þí³ ðîêè? Òàæ õ³áà ÿ íå ðàäà âàø ïîáà÷èòè äåíü? ×è íå âàì ÿ ó ñïàäîê íàñï³âàëà ï³ñåíü?»
Ïðè ñâ³òë³ êàøòàí³â
ÄÎ ÅÊÑÊÓÐѲ¯  ÕÐÀ̲ Åêñêóðñ³ÿ ó Õðàì³. Ãëÿíóëè. ϳøëè. ͳ÷îãî ùå íå âñòèãëè ïîëþáèòè. Äî ìîëèòîâ äóø³ íå ï³äíåñëè Âïóñòèëè ñìóòîê ³ ïðèãíàëè â³òåð. ² çíîâ ó çåìëþ: òóï, òóï, òóï... Àæ ïîêè íîãè íå çäîëຠâòîìà. Íå âñ³ ñòåæêè äî ïðàâäè äîâåäóòü, Õî÷ âñ³ ìàðøðóòè âèáðàí³ â³äîì³. ²øëè á ñîá³ ãóëÿòè ó ïîëÿ Òóäè çàâæäè ïðîãóëÿíêè äîðå÷í³. À òóò, ó Õðàì³, ñâ³òèòüñÿ çåìëÿ, Äî ñâÿòîñò³ îäâ³÷íî¿ ïðèðå÷åíà. ² òè ìåíå, ì³é Áîæåíüêó, ïðîñòè: ß íåäàðåìíî ãí³âàþñü ñüîãîäí³ Íà öèõ ëþäåé, áàéäóæèõ ³ ïóñòèõ, Ùî íàâ³òü ñâ³÷êè çàïàëèòü íå ãîäí³. ²äóòü ñîá³ îòàðîþ ³ âñå! Ö³êàâî òðîõè, á³ëüø íåçðîçóì³ëî. Íåíà÷å ÷àñ íå çàáóòòÿ íåñå? Íåíà÷å ñâ³ò íå ñâ³òèòüñÿ òàê á³ëî, Ùîáè õðåñòà âóñòàìè ö³ëóâàòü, Ñâÿò³ ìîëèòâè íåáåñàì øåïòàòè? ß éäó äî Õðàìó äóøó ë³êóâàòü. ² íå äîçâîëþ æóéêè òóò æóâàòè!
67
68
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÐÎÇÄÓÌ Ó ÒÅÀÒв Ãîâîð³ìî âèñîê³ ñëîâà! ³äêðèâàéìî íàáîëåí³ äóø³! Ïîêè ïðàâäà íà ñâ³ò³ æèâà. Ïîêè ñëàâó ïîãîðäà íå äóøèòü. Êîëè ãîëîñ íàïîâíþº çì³ñò, Çâè÷àéí³ñ³íüê³ æåñòè ÿñêðàâ³. Íå ïîòð³áíî í³ÿêèõ êóë³ñ, Òåàòðàëüí³ ï³äâèùåííÿ çàéâ³. Ãîâîð³ìî ñåáå äëÿ ëþäåé. Ãîâîð³ìî äîâ³ðëèâî, ïðîñòî.  ñâ³òë³ ðàìïè ³ â ñâ³òë³ ³äåé Ìè ç íàðîäîì îäíàêîâ³ ðîñòîì. Òàê ãàäàëà, à âèéøëî íå òå. Ò³ëüêè ñòàëà íà ïðèáðàí³é ñöåí³, ßê ïî÷óëà: «Íå òàì ñòî¿òå! » É îïóñòèëè êóë³ñè íà ìåíå. ß ñòîþ. ß ìîâ÷ó. ß í³ìà. Îñîðîìëþñü, àëå íå ïðèãíóñÿ. ßêùî â ìåíå òàëàíòó íåìà, Òî ï³ä çåìëþ íåõàé ïðîâàëþñÿ. Âèáóõàþ â äóìêè. À ñëîâà Çàïåêëèñÿ ï³ä ñåðöåì ÷óòëèâèì: Êîæåí ìຠâèñîê³ ïðàâà Áóòü àêòîðîì ÷è ïðîñòî ùàñëèâèì.
Ïðè ñâ³òë³ êàøòàí³â
69
ÃÅÐÁÅÐÈ-ʲÒÈ ¯õ ïðîäàþòü â ï³äçåìíèõ ïåðåõîäàõ, Äå âñ³ êóòêè íåùàñíèìè ò³ñí³. ѳëüñüê³ æ³íêè êðîâèíî÷êè íàðîäó Ïó÷êè öèáóë³ òèêàþòü ìåí³. ² ñòðàæ Çàêîíó ñåðäèòüñÿ çàêîííî: ²äåø ³äè! Ñïèíèëàñÿ ÷îãî? À ÿ äèâëþñü íà êâ³òè çàêîðäîíí³. Ïî÷óþ ö³íó é âèãóêíó: «Îãî! » Ãåðáåðè-êâ³òè çâ³äê³ëÿñü ïðèâîçÿòü. Ãåðáåðè-êâ³òè ñîíÿ÷íî ãîðÿòü. Ãåðáåðè-êâ³òè óðî÷èñòî íîñÿòü. Ìåí³ ãåðáåð íå òðåáà äàðóâàòü! ² íå òîìó, ùî æîâò³ íà ðîçëóêó, Ùî âèðîñëè íå ç ð³äíî¿ çåìë³, À ëèø òîìó, ùî â³äñàõíóòüñÿ ðóêè, ³ä÷óâøè äð³ò ïðè í³æíîìó ñòåáë³. Ç äóìîê áóêåòè áåðåæíî ñêëàäàþ: ×è íå á³äóºì ç âëàñíî¿ âèíè? Îò âîçÿòü êâ³òè ³ç ÷óæîãî êðàþ. À â íàñ õ³áà íå âèðîñëè á âîíè? À ìîæå, ìè öèáóëÿíî óïåðò³? À ìîæå, ìè íå â쳺ì òîðãóâàòü? À ìîæå, íàì í³êîëè íå äîïåðòè, ßê â í³æí³ êâ³òè äðîòèêè ñòðîìëÿòü?
70
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÌÎÍÎËÎà ÄÐÓÆÈÍÈ ÏÎÅÒÀ Äóøà ³ùå íà ïîäâèãè ÷åêàëà, À íàø³ äí³ âæå ïîäâèãîì áóëè. Áîðèñ Ìîçîëåâñüêèé
Îáñèïàâñÿ äåíü á³ëîöâ³òîì, Çàáóâøè ï³ä âå÷³ð óñå. ² ìð³ÿ ðîçâ³ÿëàñü â³òðîì, ² ñïîãàä ðîçðàä íå íåñå. ², ùî ìåí³ ìîâëåíå ñëîâî Ïðî äðóç³â, ïðî â³ðø³, ïðî ÷àñ, ßê á³ëüøå íå áóäå ëþáîâ³ Òàêî¿ ñâÿòî¿, ÿê â íàñ. Áàãàòòÿ äóø³ â³äãîð³ëî. À ïàìÿòü ëèõà áåðåæå: Ëåãê³ òâî¿ ðóêè, ìîâ êðèëà, Ùî â³÷í³ñòü çãîðíóëà óæå. Òàê ñóìíî îñ³íí³ äåðåâà Øóìëÿòü äî ñèðî¿ çåìë³. Ìèíóù³ ³ çîâñ³ì äàðåìí³ Ñàìîòíüîãî ñåðöÿ æàë³. ß ëþò³é çèì³ íå ï³ääàìñÿ. Íå ãîëîñ â³ùóº, à ãëàñ: Íå ìè ïðîïàäàºìî â ÷àñ³, À ÷àñ ïðîïëèâຠêð³çü íàñ. Ëþáîâ áåç âèçíàííÿ ëþáîⳠ̳ðàæ ó çàáóòîìó ñí³. Îñòàííº íåìîâëåíå ñëîâî Íàâ³ê çàí³ì³ëî â ìåí³. Òè º ùå! Íà çëàìàí³é äîë³ Íàä³ÿ äîëຠïå÷àëü. Òè ïðîñòî ó ñê³ôñüêîìó ïîë³ Øóêàºø ñâîþ ïåêòîðàëü. Íå ïåðøó, à äðóãó ³ òðåòþ. ² ê³íü òâ³é êîïèòàìè áº. Íå ìîæå äóøà òâîÿ âìåðòè, Äîïîêè ó ñâ³ò³ ÿ º!
Ïðè ñâ³òë³ êàøòàí³â
71
ÏÎÅÒÅѲ ÌÀÒ²ÎÑ Ñîíöå íîâå ùîäíÿ. Ãåðàêë³ò
Ìàò³îëè öâ³òóòü, ìàò³îëè! ¯õ çðèâຠñóìíà Ìàò³îñ. Íå ïèòàéòå ó æ³íêè í³êîëè ×è çàáóëà, ÷è ëþáèòü êîãîñü. Âè ¿é ïðîñòî, ÿê â쳺òå, â³ðòå. À, ÿê í³, íå äèâ³òüñÿ â òîé á³ê, Äå ñóêîíêà òð³ïî÷å íà â³òð³, Ïðèð³êàþ÷è ñïîê³é íàâ³ê. Äå ðóêà íàä êâ³òêàìè çàâèñëà Òàê íåïåâíî, ìîâ õî÷å ñêàçàòü: Íå ç³ðâó, à çîñòàâëþ íàâìèñíå Õàé äëÿ êîãîñü âåñü âå÷³ð ïàõòÿòü! ² ïðèáëóäÿòüñÿ ëóíè ç-ï³ä ë³ñó. Ïðèïëèâå ïîçàîáð³éíà ñèíü. Ùîá îáíÿòè íå æ³íêó, à ï³ñíþ. ×è õî÷ òèõó íàä êâ³òàìè ò³íü. ͳ÷ ïðî âå÷³ð ñïîê³éíî çàáóäå. Ïåðåìîæíî ç³òõíå Ãåðàêë³ò: Çàâòðà ñîíöå íîâå óæå áóäå ²íøà æ³íêà çðèâàòèìå öâ³ò!
72
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÅËÅÊÒÐÈ×ÊÀ ÄÎ ÊȪÂÀ Åëåêòðè÷êà äî Êèºâà: ñòóê-ñòóê
Êîæíà ðåéêà, ÿê âäàëèé ðÿäîê. ² í³÷îãî íå ìîæå çáàãíóòü Äîâãîâÿçèé Ïåòð³â Áàò³æîê. Íó, íàâ³ùî ñòàðàâñÿ îòàê: Ñèí³ êâ³òè ëèøàâ íà ñòåáë³, Êîëè ëþäè äî ì³ñòà ñï³øàòü, Íàâ³òü ò³, ùî ðîäèëèñü â ñåë³? ², ñõèëèâøè íà ñòåæêó ñâ³é æàëü, Áàò³æîê òèõî ïëà÷å ðîñîþ. Äîáðèé êîíèê îäâ³÷íèé ñêðèïàëü Éîãî ñëüîçè âò³øຠñòðóíîþ. À ìåòåëèêè á³ë³ ëåòÿòü ² íà ðåéêè ëèñêó÷³ ñ³äàþòü. ͳæí³ êðèëüöÿ òðèâîæíî òðåìòÿòü ϳä ò³ çâóêè, ùî ñêðèïî÷êà ãðàº. Ìè â äîðîç³. Íàì äóøíî ³ çëå. Ó âàãîíàõ çàâ³çíî íà ëàâàõ. Åëåêòðè÷êà âåçå ³ âåçå
Òà âñå äàë³ â³ä ñòåæêè ó òðàâàõ. Îáðèâàºòüñÿ âäàëèé ðÿäîê, Àëå äóìêà ùå õî÷å ïèòàòè: Õòî ðîçðàäèòü Ïåòð³â Áàò³æîê, ßê ñêðèïàëèê íàòîìèòüñÿ ãðàòè?
Ïðè ñâ³òë³ êàøòàí³â
ÊÈÖß Çà ãðèâåíêó öþ êèöþ ïðîäàþ! Ïîòð³áí³ ãðîø³, ùîáè ¿é ùàñòèëî! ², ïîëþáèâøè âèãàäêó ñâîþ, Ìàëå ä³â÷àòêî óñì³õíóëîñü ìèëî. ß íå ëþáëþ ëàñóí÷èê³â-êîò³â. Âîíè ìåí³ â äèòèíñòâ³ íàáðèäàëè: Òî ÿéöÿ êðàëè ç íàøèõ êóðíèê³â, Òî êðèêàìè ó áåðåçí³ ëÿêàëè. Äèòèíñòâà ÷àñ çîñòàâñÿ çà ñåëîì. À ÿ íà ñâ³ò äèâëþñÿ, ìîâ äèòèíà: Òî ïîä³ëþñÿ ñëîâîì, ÿê äîáðîì, Òî çà äîáðî â³ääÿ÷èòè ïîâèííà. Òà, ïîæàë³âøè ä³â÷èíêó ÷óæó, Êóïóþ êèöþ, çëÿêàíó, ãîëîäíó. Áàòüêè äîëàþòü á³äíîñò³ ìåæó Ñàì³ ñåáå óòðèìàòè íå ãîäí³. Óñ³ì ïîòð³áíî âèæèòè, ùîá æèòü. À ä³òÿì ùå ³ õî÷åòüñÿ ðàä³òè. Ìàëåíüêà êèöÿ æàë³áíî íÿâ÷èòü. ² ÿ íå çíàþ, äå ¿¿ ïîä³òè.
73
74
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÌÀÒÅÐÈÍÑÜÊÀ ÄËß ÊÀØÒÀͲ ßêèé òè êàðèé! Äèâèøñÿ çãîðè. Ãëÿäè, çàáºøñÿ, êîæóøîê çàãóáèø! À â³òåð êëåíàì áóäå ãîâîðèòü, Ùî ìè òåáå, ìàëåíüêîãî, íå ëþáèì. ßêèé òè ãàðíèé! ³äñâ³ò çîëîòèé. Òà ÿ òîá³ ïîâèííà íàãàäàòè: Òè áóäåø ùå ó âåðåñí³ ðîñòè, Ìåí³ ³ùå ³ â æîâòí³ ñóìóâàòè. ßêèé òè â³ëüíèé! Ñõî÷åø óïàäåø. Íå íà àñôàëüò, òî íà òðàâó ïðèâÿëó. ßê íå êîãîñü íà ñòåæö³ äîæåíåø, Òî á³ëÿ ìåíå ñïèíèøñÿ ïîìàëó. ² ÿ çðàä³þ: «Áîæå ì³é, öå òè?» Òåïëîì äîëîí³ ëàã³äíî ç³ãð³þ. À ïîêè ùî: äèâèñü ³ç âèñîòè, Óâàæíî ñëóõàé, ïðî ùî â³òåð ⳺. ² íå æóðèñü â îáëîç³ ñàìîòè, Êîëè òåáå íå êîæåí çðîçó쳺.
Ïðè ñâ³òë³ êàøòàí³â
ÇÀÌÎÂËßÞ ÌÓÇÈÊÓ ÑËÎÂÀÌ ÐÎÌÀÍÑ
Ìàðÿíîâ³ Ãàäåíêó
ß ñüîãîäí³ ïðèçíàþñÿ Âàì, Ùî äóøà íà ñïîãàäè áàãàòà. Çàìîâëÿþ ìóçèêó ñëîâàì, Çàìîâëÿþ óñï³õ íà â³äïëàòó. Çàìîâëÿþ êâ³òè íà ðîÿëü. ² ðîçìîâó òèõó ïîì³æ íàìè. ³÷íó ðàä³ñòü ³ îäâ³÷íèé æàëü ß ñàìà íå âèêàæó ñëîâàìè. Çàìîâëÿþ íåáî ó ç³ðêàõ. Òåïëèé âå÷³ð òàêîæ çàìîâëÿþ. Õàé Âàø ãîëîñ ³ ìî¿ ñëîâà  í³æí³é ï³ñí³ òèõî ñïî÷èâàþòü. Õàé ïëèâå ìåëîä³ÿ ëåãêà, ßê òóìàí íàä áèñòðîþ ð³êîþ. Õàé òðåìòèòü íà êëàâ³øàõ ðóêà Ïðè çâó÷àíí³ ìóçèêè òàêî¿. Ïðèãàäàþ òå, ùî â³äáóëî, Äîºäíàþ òå, ùî º ñüîãîäí³. ß êëÿíóñÿ íåáîì ³ êðèëîì: Âè ìåí³ â³äìîâèòè íå ãîäí³!
75
76
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ËÞÁËÞ ÐÎÌÀÍÑÈ! Ëàðèñ³ Íåä³í
Ëþáëþ ðîìàíñè! Öå íå ï³ñíÿ! Ó ñëîâ³ âèáóõ ïî÷óòòÿ! Òà âñå ïðî òå, ùî íàì íå ï³çíî Âóñòà äîâ³ðèòè âóñòàì. Áî, ÿê íå º: äóøà ñâÿòêóº Ñâîþ ëþáîâ, íåìîâ ïå÷àëü. ² â³ä÷àéäóøíî ðîìàíñóºì, Ïåðåñòóïèâøè âëàñíèé æàëü. Ïåðåñòóïèâøè á³ëü ðîçëóêè, Ïåðåîñìèñëèâøè æèòòÿ, Ïåðåëèâàºìî ó çâóêè Âñ³ ïîòàºìí³ ïî÷óòòÿ. ß íå âäàþñü äî ïåðåá³ëüøåíü. ² íå íàâÿçóþ ñâ³é ñìàê. Ëþáëþ ðîìàíñè! Âñå, ùî ³íøå, Ìåíå çâîðóøóº íå òàê.
Ïðè ñâ³òë³ êàøòàí³â
ÃÎÐÈ, ÌÎß Ñ²×ÊÎ! ²
Ãîðè, ìîÿ ñâ³÷êî, ãîðè! Áëàêèòíèì âîãíåì äîãîðè! ×óæ³ òåáå ðóêè ñóêàëè ²ç âîñêó ì ïå÷àë³. À ÿ òåáå, ñâ³÷êî, êóïèëà, Ùîá òè ìåí³ ÿñíî ãîð³ëà. Äóøà íå ïîïðîñèòü, Âîãîíü íå ðîçêàæå, Ùî òåìíî ó Õðàìàõ ³ä ÷îðíî¿ ñàæ³: ²ç íàøîãî ñìóòêó, ²ç íàøîãî ãîðÿ. Âîãîíü ò³ëüêè ãàñíå. Âîãîíü íå ãîâîðèòü. ²²
Ãîðè, ìîÿ ñâ³÷êî, ãîðè! Äî òî¿ ñòðàøíî¿ ïîðè, ßê ñòàíå ó ñâ³ò³ Íåðàä³ñíî æèòè, ßê ñèëè íå áóäå Òåáå çàïàëèòè. Îáâóãëåíà ñâ³÷êà Áåççàõèñíî ò볺. Ïîãàñíå, òî çãàñíå Îñòàííÿ íàä³ÿ. ʳíåöü íå ðèäàííÿ ×è ãðóäêà îá äîøêó, À ñêðó÷åíà íèòêà Áåç êðàïåëüêè âîñêó.
77
78
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
²²²
ʳíåöü êîëè â ãîñò³ Çáåðóñÿ äî ìàìè, Çàòèñíóâøè ñâ³÷êó ͳìèìè ðóêàìè. ³í áóäå íå ñêîðî. ³í ïðèéäå ç ðîêàìè. À íèí³, ì³é Áîæå, Òàê õî÷åòüñÿ æèòè! ªäíàòè ó Õðàì³ Áëàêèòü äî áëàêèò³. Õî÷ äóìêà â òðèâîç³ ² ñåðöå áîëèòü, Ãîðèòü ìîÿ ñâ³÷êà. ßñêðàâî ãîðèòü!
Ïðè ñâ³òë³ êàøòàí³â
²ÐØ-ÌÅÒÅËÈÊ Öåé â³ðø-ìåòåëèê âïåâíåíî ë³òຠØóêຠêâ³òêó í³æíî¿ äóø³. À ÿ ïî ñòåæö³ áåðåæíî ñòóïàþ, Ñàìà ñåáå âìîâëÿþ: «Íå ñï³øè! » Ìèíóâñÿ äåíü òóðáîòàìè ÷óæèìè. Ìèíåòüñÿ í³÷ ó ðîçïà÷³ áåçñîíü. Ðîñòóòü íà ñòåæêó ïðóòèêè îæèíè. Ó á³ê ìåæ³ ëåãåíüêî â³äñòîðîíü. Áî â³ðø-ìåòåëèê, ïîäèõó í³æí³øèé, Áî¿òüñÿ ò³í³ âëàñíîãî êðèëà. ³í òàê íå ñõîæèé íà ò³ ³íø³ â³ðø³, ßêèìè ÿ â³äîìà âàì áóëà. ² âè éîãî äîâ³ðëèâî â³òàéòå. Íà í³æí³ êðèëà ñóìí³â íå êëàä³òü. Ìîº ³ìÿ ïðè í³ì íå íàçèâàéòå, À ïðîñòî òàê ëþá³òü éîãî, Ëþá³òü!
79
80
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÇÃÀÄÀÉÌÎ ÂÈÁÎÐÈ ÌÈÍÓ˲ ßê³ æ âîíè äîáð³ áóëè ùå íåäàâíî! Êîëè îá³öÿëè çà ãîëîñ ëþáîâ. À íèí³
Íó, ùî ÿ? Õ³áà íå â³äîìî, ßêå íàñ ìàéáóòíº î÷³êóº çíîâ?! Ãîâîðÿòü ïîñëóõàé! Ïîâ³ð, êîëè â쳺ø! Ñëîâà íå ïîëîâà: âîãîíü íå òð³ùèòü! Íà âëàñíèõ íàä³ÿõ äóø³ íå íàãð³ºø Áåçëèê³ ïðèìóñÿòü áåçëèêî íàñ æèòü. Ïîãàíî ñóäèòè ïîåòàì íå ëè÷èòü. Òîìó ëèø çãàäàþ áåç ò³í³ âèíè: Áåçëèê³ñòü ë³ïèëà íà ñò³íè îáëè÷÷ÿ, Çàêðèâøè ñîáîþ ïî÷àòîê âåñíè. Òåïåð íå ïðèìóñèø íàðîä ñâ³é ëþáèòè. Îá³öÿíêè ìåðçíóòü ó ïîë³ çèìè. Áåçëèê³ ïëàêàòè äîùàìè ðîçìèò³. Çà â÷èíêè áåçëèêèõ âæå ïëàòèìî ìè. Äåðåâà íà â³òð³ ñàì³ âèñèõàþòü. Áåçëèê³ âäÿãíóëè çàìîðñüê³ ïëàù³. ² ñê³ëüêè ñåáå ÿ â æèòò³ ïàìÿòàþ, Ó íàñ íà Âêðà¿í³ äîù³ òà äîù³.
Ïðè ñâ³òë³ êàøòàí³â
81
ÏÐÈÊÐÀ ÏÎÌÈËÊÀ ÌÎÆËÈÂÅ
«Âåðõîâíà çÐàäà » ë³òåðó îäíó Ïðèí³ñ õîëîäíèé çàäí³ïðÿíñüêèé â³òåð. ² ñàì Òêà÷åíêî ãëàäèâ ñèâèíó: Òàêå íàïèøóòü! Âàæêî çðîçóì³òè! À Ìàò⳺íêî ãí³âàâñÿ: «Ãàíüáà! » Ñì³ëèâèé Çàºöü ãîëîñíî ñì³ÿâñÿ. ³òðåíêî â á³ê Ïàâëóø³ Ìîâ÷àíà: Íó, ùî, ïîåòå, â³ðø³ äîïèñàâñÿ? Àëå Ìîâ÷àí ó áîðîäó ìîâ÷àâ. ³í ðîçóì³â, ùî ïîìèëêà çàêðàëàñü. À çàë øóì³â! Íåãàéíî âèìàãàâ, Ùîá ðåäêîëåã³ÿ ïðèëþäíî âèáà÷àëàñü. Áî ñëîâî áèëî çì³ñòîì íàâ³äë³ã. Óñ³ ãàçåòè ìèòòþ ðîçêóïèëèñü. ² Ðàäà-çÐàäà, öèòüêíóâøè íà ñì³õ, Óæå «ñåðéîçí³ âèñíîâêè » ðîáèëà: Çàêðèòü ãàçåòó! Ñîðîì ³ ãàíüáà Íà ð³äíó âëàäó îòàêå ïèñàòè! ² äåïóòàòñüêà çáóðåíà þðáà Ïî÷àëà çíîâ çíà÷èìî çàñ³äàòè. Îäèí ³ç çàëè ïðàâäó ãîâîðèâ, À äðóãèé â çàëó ïðàâäîþ õâàëèâñÿ. À ôàêò äåôàêòîì: ï³çíüî¿ ïîðè Ñòàðèé êîðåêòîð ïðîñòî ïîìèëèâñÿ.
82
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÎѲÍÜ ² ÌÈ Êð³çü çîëîòàâó ïðîñèíü ² êð³çü òóìàí ³ìëèñòèé Ïðèéäå ñåëÿíêà-îñ³íü Ñïî÷èòü ó íàøå ì³ñòî. À ìè, òàê³ íåâäÿ÷í³, Óïåðò³ äî íåñòÿìè, Ïåðåïèòàºì ëÿ÷íî: Îòà, ÿêà ç äîùàìè? ², íå ñêàçàâøè é ñëîâà, Ïåðåáîðîâøè âòîìó, Âîíà âåðíåòüñÿ çíîâó Ó ïîëå, ÿê äîäîìó. ² ìè, òàê³ íåâäÿ÷í³, Óïåðò³ äî íåñòÿìè, Çà íåþ íå çàïëà÷åì ͳ ëèñòÿì, í³ ï³ñíÿìè.
Ïðè ñâ³òë³ êàøòàí³â
83
ÍÀÓÊÀ ÍÅ Â²Ä ÁÓÊÀ ßêùî âàøà êíèæêà íå ïðèáóòêîâà, òî íàùî ¿¿ âèäàâàòè? ßðîñëàâ Ñîëò³ñ
Âîíî á ³ òàê äîæèòè â³êó, ³äêëàâøè â³ðø³ òà ï³ñí³. Àëå äóøà, îä ñë³â âåëèêà, Âåñü ÷àñ íóðòóº ó ìåí³. ² ÿ, ùî çðîäó íå ïðîñèëà, Òàêè ïðîìîâèëà ñóìíå: Çÿâ³òü, ïàíîâå, Âàøó ìèë³ñòü: Íå äàéòå âèäàéòå ìåíå! Õ³áà Âè êëàñèê? ß íå çíàþ. Ó êëàñàõ ä³òè ùîñü âèâ÷àþòü. À ïàí ³çâèñîêà ïèòàº: Ùî? Âàø³ â³ðø³ ö³íí³ñòü ìàþòü? ß ãîðäî êèíóëà: «Áóâàéòå! » Ç ê³ìíàòè âèá³ãëà ïðîæîãîì. Êóäè Âè? Ïðîøó, çà÷åêàéòå! Óæå ïî÷óëà çà ïîðîãîì. Ñòàâ á³ëèé ñâ³ò ìåí³ íå ìèëèé. Ìîâ÷ó, ÿê ïòàøêà ï³ä êóùåì. Áóëè íåâäà÷³, ìåðçëè êðèëà. Òåïåð: ïðèíèçèëè ³ùå
Àëå íàóêà íå â³ä áóêà. Âîíà äàðåìíî íå ïðîéøëà: Íå ïðîñòÿãàé áëàãàëüíó ðóêó, Ùîáè íå ðàíèëàñü äóøà. Íå éäè ç áàãàòèì íà ðîçìîâó, Êîëè ó íüîãî íà óì³: Ñïî÷àòêó ãðîø³, ïîò³ì ñëîâî. Ñëîâà, ùî ïðîäàí³, í³ì³.
84
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÎÖÅ ÁÀÃÀÒÑÒÂÎ! Òîðãóºòå? ª ãðîøèêè ó âàñ? Òà ùî íà íèõ âè êóïèòå ó ñâ³ò³? Ñõîâàºòå ó Áàíêàõ ïðî çàïàñ? Ïîò³øèòåñü êóðîðòàìè ó ë³ò³? À ùî, ÿê Áàíêè «ëîïíóòü » ÷è «çãîðÿòü »? ϳâäåííå ñîíöå íå çàâæäè êîðèñíå. ² òå, ùî âàì âäàëîñÿ âòîðãóâàòü, Ðàïòîâèì ãîðåì ó æèòò³ çàâèñíå. Íåõàé íå òàê! Õàé Áîã âàñ áåðåæå! Àëå ï³ä â³÷íèì ³ âèñîêèì íåáîì Âàì íå ïîòð³áí³ â³ðø³ Áåðàíæå? Ïðàâäèâîãî Øåâ÷åíêà âàì íå òðåáà? À æàëü!  ïîåò³â ÷èñò³ ãîëîñè. ² ñêàðá äóø³ çàõîâàíî ó Ñëîâ³. ² ò³øèòü ñð³áëî â êðàïåëüö³ ðîñè, Ùî íà òðàâ³ âèäçâîíþº øîâêîâ³é. Ñòðóíêèõ òîïîëü ÷åðâ³íö³ çîëîò³ Ùîîñåí³ ó ïðîñòîð³ êðóæëÿþòü. Îöå áàãàòñòâî! Çàçäðèëè á «êðóò³ »! Ïðî öåé ïðèáóòîê ùå âîíè íå çíàþòü.
Ïðè ñâ³òë³ êàøòàí³â
ÅÒÞÄÈ Ð²ÄÍÎÃΠ̲ÑÒÀ
85
L
Á³æèòü äîðîãà ïðÿìî íà Ìàéäàí. ßê õî÷åø éäè, à í³ çãîðè äèâèñÿ. Âò³êàþòü íî÷³ â³ä ÿñíèõ ñâ³òàíü. ² òè çà äåíü ìàéáóòí³é ïîìîëèñÿ. Á³æèòü äîðîãà. Çíà÷èòü, êðóòèçíà Ïîòð³áíà ëþäÿì äëÿ ñâ äîë³. Ñóìíèõ ñí³ã³â ñâÿùåííà á³ëèçíà Ó ð³äí³ì ì³ñò³ íà÷å ñåðåä ïîëÿ. Ãóäóòü ìîòîðè. Ìóçèêà ìîâ÷èòü. Äâàäöÿòèé â³ê æèâå îñòàíí³ì ðîêîì. Äàé, Áîæå, âñ³ì íå ïðîñòî ëèø äîæèòü, Çì³öíèòè Äóõ, íåçëàìíèé ³ âèñîêèé. L
Íàðåøò³ ìè ïîçáóëèñÿ Êðåìëÿ Ãîäèííèê ì³ñòà áåç ôàëüøèâèõ äçâîí³â. ³ä íàøèõ í³ã âãèíàºòüñÿ çåìëÿ. Õîä³ìî øâèäêî, áî â³òðè äîãîíÿòü. Êîëè çà÷óþòü êðîêè âäàëèí³, Âîíè, ÿê ìè, íàðåøò³ çðîçóì³þòü: Ùî, íà÷å êâ³òè, îäöâ³òàþòü äí³, ², ÿê ï³ùèíêè, ãóáëÿòüñÿ íà䳿. Áî æèâåìî ó ïðîñòîð³ çèìè, Äå çàìåò³ë³ ñ³þòüñÿ íà î÷³. Ìîâ íà Ìàéäàí âèõîäèëè íå ìè Âåëèêå ùàñòÿ âîëåþ ïðîðî÷èòü.
86
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
L
Öåé òèõèé â³ðø, ÿê íåáî ãîëóáå. Ìîÿ äóøà ó íüîìó çàÿñí³ëà.  çèìîâ³ì ñêâåð³ çãàäóþ òåáå. ² êîæíà çãàäêà, ÿê ñí³æèíêà á³ëà. Îòà, ùî ìèòü äîëîíþ âåñåëèòü, À ï³ñëÿ òàíå òèõîþ âîäîþ. ² ÿ íå ñòàíó äîâãî ñí³ã ëîâèòü, Ùîá íå çòóæèòèñü áîëåì çà òîáîþ. Áî íå âåðíóòè âòðà÷åí³ æàë³. Ïåêó÷èé æàëü ºäèíî¿ ñëüîçèíè Ìåí³ ï³äêàæå: âñ³ ñâ³òè ìàë³ Ïåðåä ñòðàæäàííÿì êîæíî¿ ëþäèíè. L
Àíó ìîâ÷³òü, ñòîëè÷í³ áðåõóíè, Íåõàé ç³ ìíîþ ìóçèêà ãîâîðèòü! ß äîðîñëà äî âëàñíî¿ âèíè Ëþáèòè äåíü ï³ñíÿìè íåîçîðèé. Òàêèé êîíöåðò: ³ ñêðèïêà, ³ ñòðóíà Çëèëèñü â ºäèíî: ãîëîñ ³ ëþäèíà. «Áóäîâà ñâ³òó Ñê³ôñüêà ïåêòîðàëü ».*  ðóêàõ ïîåòà ñâ³òîâà ïåðëèíà. ** Òî â³äáóëàñü ãàðìîí³ÿ äóø³: Âèñîêà ìð³ÿ âñå-òàêè çáóëàñÿ. Àíó ìîâ÷³òü! Ó â³÷í³ñòü íå áðåø³òü! ß â³ðþ: Ïðàâäà â Ñëîâ³ çáåðåãëàñÿ. * Ðÿäîê ³ç â³ðøà Îêñàíè ×óáà÷³âíè ** Ñê³ôñüêó ïåêòîðàëü çíàéøîâ ïîåò Áîðèñ Ìîçîëåâñüêèé.
Ïðè ñâ³òë³ êàøòàí³â
87
L
Âîäèöþ ïþòü ç êàëþæ³ ãîëóáè, ² çíîâ êóäèñü òèõåíüêî â³äë³òàþòü. Òè ãîëóá³â çà öå íå ðîçëþáè Âîíè íå âèíí³, ùî êðèíèöü íå çíàþòü. Ñüîãîäí³ äåíü ïðîì³ííÿ çîëîòå. À çàâòðà äîù õîëîäíèìè ö³âêàìè. Ö³ ãîëóáè íå â³äàþòü ïðî òå, Ùî º äåðåâà ç í³æíèìè ðóêàìè. Æèâóòü ï³ä äàõîì, íà÷å êàæàíè. Çáèðàþòü êðèõòè ó ñòàðîìó ñêâåð³. Ñèâåíüê³ çëèäí³ íà çåìë³ âîíè, À, ÿê ó íåá³ ïòàõè ñð³áíîïåð³. L
Ìóçåé ñåëà çà ì³ñòîì ãîì³íêèì. Âîãîíü â îñåëÿõ çâè÷íî íå ïàëàº. Ëèø òðóñèòü íåáî çîëîò³ ç³ðêè Ó êðèíèö³,´ äå ëèñòÿ âèñèõàº. Àãîâ, ì³é ðîäå, ñòðà÷åíèé óâåñü! Àãîâ, íàðîäå, çìó÷åíèé äî êðàþ! Áóðøòèííèé ì³ñÿöü çàêîòèâñÿ äåñü. ͳõòî éîãî ó òðàâàõ íå øóêàº. Òóò ã³ðêî ïàõíå æîâòèé ìîëî÷àé. Òóò ïîñèâ³ëè ïîëèíè â³ä òèø³. Çà êîæíèì òèíîì äåñü ñóìóº ãàé. ² ÿ öåé ñóì ñëîâàìè íå îïèøó.
88
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
L
Âæå íå ³äó ñòóïàþ ïîìàëåíüêó. Ñêàçàòè ìîæíà: «Âñå âæå â³äáóëî! » Àëå ó ñêâåð³ ³ìåí³ Øåâ÷åíêà Ñòðóíêà òîïîëÿ ñòðóøóº êðèëî. ² äåíü ÿñíèé çà ìíîþ ïîñï³øàº. ² â³òåð í³æíî äèõຠâ ëèöå. ² ò³íü ïðîçîðà áåðåæíî ñïàäຠÍåíà÷å ïðîñèòü: «Äóìàé íå ïðî öå! » Òà ÿ ó ñêâåð³ ñïî÷èâàòü íå ñÿäó Çåëåí³ ëàâè á³ëî çàìåëî. Öå âæå ïîðà õîëîäíèõ ñí³ãîïàä³â? ×è ëèø òîïîëÿ ñòðóøóº êðèëî? L
Âîëîäèìèðñüêà óðêà öâ³òå Ó ïðîæåêòîð³ æîâòîãî êîëà. ß ñüîãîäí³ çãàäàëà ïðî òå, Ùî íå ìîæíà çàáóòè í³êîëè. Òè ùàñëèâèé. ² ÿ ìîëîäà. Êàðóñåë³ îçâó÷óþòü ì³ñòî. ² âåñíÿíà Äí³ïðîâà âîäà Ïåðåéìຠìåëîä³þ ˳ñòà. Îáï³êຠö³ëóíîê âóñòà... ß ñîðîìëþñü ³ ãîðäî âò³êàþ. Âå÷îðîâà àëåÿ ïóñòà... Êàðóñåë³ ÷îìóñü íå êðóæëÿþòü.
Ïðè ñâ³òë³ êàøòàí³â
89
L
À íàä áåðåãîì çíîâó òóìàí! ² äàðåìíî âñ³ ÷àéêè êðè÷àëè. Íå äî¿äå íàø áàòüêî Áîãäàí Äî ñàìîòí³õ Äí³ïðîâèõ ïðè÷àë³â. Çóïèíèâñÿ íà â³÷í³ â³êè Äî Âîð³ò Çîëîòèõ íå äîñêî÷èâ. ² íå áà÷èòü, ÿê áåðåã ð³êè Âå÷îðîâèé òóìàí çàìîðî÷èâ. ßê ï³ðíຠíåáåñíà áëàêèòü Ó õîëîäíó îòðóºíó âîäó. Âîëîäèìèð³â õðåñò âèñî÷èòü. ² çîðÿ íàä ×åðí³ãîâoì ñõîäèòü. L
Öâ³òóòü ðîçê³øí³ êàííè ó Ñàäó. À Ñàä íå ñàä, à íàçâà áîòàí³÷íà. Ç ìàëèì îíóêîì ïîãóëÿòè éäó. ßê äëÿ ïîåòà, òî çâó÷èòü íåçâè÷íî. ßêáè «ç êîõàíèì», ÷è «ç òîáîþ âäâîõ», Òîä³ á ñëîâà ³íòèìíîñò³ íàáðàëè. À òàê ëèø ñåðöå ñîëîâåéêîì «òüîõ», À òàê ëèø ñòåæêà ñë³ä íàø çàñï³âàëà. Òóï! Òóï! ϳä ãîðó í³æåíüêè ìàë³! Òóï! Òóï!  äîëèíó, õëîï÷èêó êîõàíèé! Òàêå âåëèêå ùàñòÿ íà çåìë³ Ëþáèòü îíóê³â ³ ðîçê³øí³ êàííè!
90
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
L
Ñòîÿòü äåðåâà â Áàáèí³ì ßðó. Çà íèìè ñòåæàòü ¿õí³ âëàñí³ ò³í³. Êóëüáàáêó ñèâó áåðåæíî ç³ðâó, ² çàïèòàþ: «Õòî òåáå ïîêèíóâ? » ² ì³ñÿöü òðàâåíü áóäå ãîìîí³òü Ðóäèì äæìåëåì, íàëÿêàíèì äî êðàþ: Óæå áàãàòî ïîìèíàëüíèõ ë³ò ß ö³ êóëüáàáè ñèâ³ ïîêèäàþ! À ÿ ç³òõíó: «Ì³é áîëþ íåçåìíèé, Ëþäñüê³ ïå÷àë³ íå ðîçâ³ÿâ â³òåð Æîðñòîêà ïàìÿòü äàâíüî¿ â³éíè Ç óñ³õ ÿð³â òðèâîãîþ ùå ñâ³òèòü ». L
Âåñíà õóäîæíèê. Íàìàëþº êâ³òêó. ßêùî íå á³ëó í³æíî-ãîëóáó. Öå çíຠâ³òåð. Öå ç óñüîãî âèäêî. Öå âèêëèêຠðàä³ñòü ³ æóðáó. ² Ãîëîñ³¿â ðàíêàìè ãîëîñèòü. Ñòàðèé Ïå÷åðñüê òîïîëÿìè øóìèòü. Íèçüêèé Ïîä³ë ïîäîëîì âîäó íîñèòü, Ùîá í³æíèì êâ³òàì íå õîò³ëîñü ïèòü. dzòõíå çåìëÿ, àñôàëüòàìè ïîêðèòà, ² ïîì³æ ïëèò ïðîð³æåòüñÿ òðàâà. Âåñíà õóäîæíèê äóæå çíàìåíèòèé: Âèñîêèé ñòèëü, òðàäèö³ÿ æèâà.
Ïðè ñâ³òë³ êàøòàí³â
91
L
Ëóæêîâ ïðî Êè¿â çãàäóº â Ìîñêâ³. Ïðî òåïëèé Êðèì âñ³ øîâ³í³ñòè ìð³þòü. ² ÿ äóìêè, ñòðèâîæåí³ òàê³, ͳÿê óæå ðîçðàäèòè íå âì³þ. ²ìïåðñüêà ñèëà êîð÷èòüñÿ âåñü ÷àñ Ñàìà â ñîá³, ÿê ãàääÿ ó ïðîâàëë³. À ùî, êîëè çàÿâèòüñÿ äî íàñ, ² çàâîëàº: «Ìû çàâîåâàëè! »? Áî â øîâ³í³ñòà ëîã³êà ïðîñòà: «Ìîº íàâ³êè» é «òàê ïîâèííî áóòè ». Âåëèêèé ÷àñ ³ñòî𳿠íàñòàâ. Ìîêâ³ * Ìîñêâè íåëåãêî öå çáàãíóòè. L
ß íå ëþáëþ ïîë³òèê³â ³ âñå! Õî÷ ³ âîíè íàä³þòüñÿ íà êðàùå. Òÿãàð æèòòÿ ïðîñòèé íàðîä íåñå: Óñå, ùî ìຠó äåðæàâíó ïàùó! ² «Àðñåíàë», «Ëåíêóçíÿ», «Á³ëüøîâèê», Êîëèøíÿ ãîðä³ñòü Êèºâà, ïðîïàëè. ² áåçðîá³òíèì õîäèòü ðîá³òíèê Íà ïðèì³ñüê³ îáøàðïàí³ âîêçàëè. Âàæê³ âàë³çè äàì³ ï³äíåñå ßêóñü êîï³éêó äëÿ ñ³ì¿ çàðîáèòü. ß íå ëþáëþ ïîë³òèê³â ³ âñå! Âîíè öåé ñâ³ò ³íòðèãàìè óãðîáëÿòü.
* Ìîêâà â³÷íå áîëîòî.
92
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
L
Ãóäå Ñâÿòîøèí ñîñíàìè ó í³÷. Ìàëà ²ðï³íêà äóøèòüñÿ ï³ä ëüîäîì. Íà áåðåãàõ îäâ³÷íèõ ïðîòèð³÷ Äâàäöÿòèé â³ê áåçáîæíî âåðõîâîäèòü. Ñòàð³ áóäèíêè ñèïëÿòüñÿ óæå. Íîâ³ òàê³, ùî äîâãî íå ïðîáóäóòü. Ïèòàþ â íî÷³: «Áîæå ì³é, íåâæå Íàñ íàø³ ä³òè çàâòðà íå îñóäÿòü?» Çà òå, ùî âì³ëè ïðîñ³êè ðóáàòü ² òàê áåçäóìíî ì³ñòî áóäóâàòè, Ùî í³ ñòåæîê ó òðàâàõ â³äøóêàòü, Àí³ áàëêîí îä â³òðó çàõîâàòè. L
Öþ ñòàíö³þ íàçâàëè: «Ë³ñîâà ». Íå «Ï³îíåðñüêà »! Äå ò³ ï³îíåðè? Íå íîâèçíîþ íàçâîþ íîâà, Âîíà îõî÷å â³äêðèâຠäâåð³. Àëå íå â ë³ñ, ÿêèé íå â³äøóì³â, ² íå ó ñòåï, äå âåðõîâîäèòü â³òåð. Ëèø âèéäåø, ãëÿíåø, ïðîñò³ð çàðÿñí³â Ç óñ³õ ñâ³ò³â íàâåçåíèì ëàõì³òòÿì. ² ïðÿìî ç ðóê óñå òóò ïðîäàþòü: Ïðîäóêòè, ñâåòðè ³ êîíþ ï³äêîâó. Ó íàçâ³, ñïðàâä³, ë³ñîâà º ñóòü: ×îãî ùå âàðòèé ´ëóçä íàø íåçäîðîâèé.
Ïðè ñâ³òë³ êàøòàí³â
93
L
Çá³ãຠ÷àñ âåñíÿíîþ âîäîþ. Íå ïîñï³øàé! Éîãî íå çäîæåíåø! Ëèøå ìàõíè ñïîê³éíîþ ðóêîþ, Ñêàæè ñëîâà. Àëå ñïîê³éí³ òåæ. Çàáóäü îáðàçè íà ñòàð³ì âîêçàë³ Íåõàé â òîðáè öèãàíè çàáåðóòü. Òðèìàéñÿ ñë³â, ÿêèõ ùå íå ñêàçàëè, Àëå, ÿê³ íàä³þ ïðèíåñóòü. Áî ÷àñ ô³ëîñîô. Íå ìóäðóº äîâãî, Êîëè íóðòóº ïîâ³íü âåñíÿíà. Íå ïîñï³øàé! Íåõàé ñï³øèòü äîðîãà. Äî Áåðêîâö³â* âîíà çàâæäè îäíà! L
Íåâ³äîìèé ñîëäàò íå â³äîìèé ³÷íèé ñèìâîë ïðè ³÷í³ì Âîãí³. Çà ð³êîþ, íà áåðåç³ òîìó, Ãîëóá³þòü ðóñàí³âñüê³ äí³. À òàì äàë³ ðîçêèíóâñÿ ïðîñò³ð. Êîëè ãëÿíóòè çîðîì äóø³, Çðîçó쳺ø, ùî çîâñ³ì íå ïðîñòî Ïðî çâèòÿãè ñëîâàìè ãð³øèòü. ³äñì³ÿëèñÿ ìàêè ó ïîë³ Ëèø éîìó íå òîá³, íå ìåí³. Áåç³ìåííî çàãóáëåí³ äîë³ Â³÷íèé äîê³ð ïðè ³÷í³ì Âîãí³.
* Áåðêîâö³ êè¿âñüêèé öâèíòàð
94
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
L
Íåä³ëüíèé äåíü. dzòõຠÑòàä³îí. À íà òàáëî ðàõóíîê íåáàãàòèé. Öåé Ñòàä³îí, ÿê òîé âåëèêèé ñëîí Êîãî çàâãîäíî ìîæå çàòîïòàòè. ³í ïðèòà¿â ìèíóëîãî æàë³ Çà òèì, ùî âàæêî âèêàçàòü ñëîâàìè. Ðóä³ äæìåë³ áîë³ëüíèêè ìàë³ Âåäóòü ðîçìîâó òèõó ç ãîëóáàìè. À ÿ êðè÷ó ³ç âëàñíîãî â³êíà Íàäðèâèñòî, çóõâàëî ³ òðèâîæíî: Óæå âåñíà! Âè, ÷óºòå? Âåñíà! Ñüîãîäí³ âàì íå âèãðàòè íå ìîæíà! L
ß òâåðäèòè ïîâ³ê íå ïåðåñòàíó (Çà âèãàäêó ïîåò³â íå êàðàþòü!): Íå îäöâ³òàþòü êè¿âñüê³ êàøòàíè Íàâ³òü òîä³, ÿê ëèñòÿ îïàäàº! Íàâ³òü òîä³, ÿê ñí³ãîì çàíåñå Áåçëþäí³ ïëîù³ ³ í³÷í³ òðàìâà¿, Êàøòàí ñâ³é öâ³ò äî íåáà ï³äíåñå, ², íà÷å ñâ³÷êó, áåðåæíî òðèìàº. Áîëèòü ðóêà-ã³ëëÿêà òî ïóñòå. Àáè ëèø ëþäè ïîì³÷àòè âì³ëè, ßê â³í äëÿ íèõ çàêîõàíî öâ³òå Ó â³ê äâàäöÿòèé, áîëåì íàáîë³ëèé.
Ïðè ñâ³òë³ êàøòàí³â
95
L
Öåé â³ê äâàäöÿòèé, áîëåì íàáîë³ëèé, Âæå íàòåðï³âñÿ êðèâäè ³ ïðèíóê. ßêùî öåé ñâ³ò ùå çîñòàºòüñÿ á³ëèì, Òî ëèø òîìó, ùî íå øêîäóºì ðóê. Áóäóºì Õðàìè, ñàäèìî äåðåâà. ² ñâ³òàíêîâ³ âóëèö³ ìåòåì. Î, ð³äíå ì³ñòî, çíàþ: íåäàðåìíî Íà ö³é çåìë³, ñòðàæäàþ÷è, æèâåì. Ìèíóòü ðîêè, çàáóäåòüñÿ íåìàëî. Òà â³äãóêíåòüñÿ â ãîìîí³ â³ê³â: Ìèõàéë³âñüêèé òàêè â³äáóäóâàëè! Ñòî¿òü ³ ñÿº çîëîòîì õðåñò³â!
ß ñâ³ò öåé äèâóþ Êðàñèâèì äèòÿì.
98
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ß Æ²ÍÊÀ! Íåõàé ìåí³ äîëÿ âãîòîâèëà ìóêè: Íå êàì³íü íà ïëå÷³, à ö³ëèé îáâàë. ß áóäó äî ùàñòÿ ïðîñòÿãóâàòü ðóêè. ß áóäó ìîëèòèñü íà ñâ³é ³äåàë. Íåõàé ìîÿ äîëÿ çíåäîëåíî ïëà÷å. Êàðຠ³ ìó÷èòü íåñòåðïíèì æèòòÿì. ß âñå-òàêè ñèëüíà! ß ùîñü-òàêè çíà÷ó! ß ñâ³ò öåé äèâóþ êðàñèâèì äèòÿì! Íàêîòÿòüñÿ á³äè òî ìóøó çäîëàòè. ϳäêîòèòüñÿ òóãà òî ìóøó ìîâ÷àòü. Íåìåðêíó÷å ñâ³òëî: ÿ æ³íêà, ÿ ìàòè! Çàïàëåíà Áîãîì îñòàííÿ ñâ³÷à. ², õòî ìåíå êèíå, ïîêèíóòèì áóäå. Õòî ñëîâîì îñóäèòü, îñóäèòüñÿ ñàì. Çåìíà ³ íåáåñíà. Òàêîþ ïðåáóäó. Òàêîþ äîñòàíóñü ãðÿäóùèì â³êàì.
³÷íà æ³íêà
99
ËÞÁÈ ÌÅÍÅ ÒÀÊÎÞ, ßÊ ÒÅÏÅÐ... Ëþáè ìåíå òàêîþ, ÿê òåïåð: Ç óòîìîþ ï³ä â³ÿìè ñóìíèìè. Ùîá íàçàâæäè äî ãóá ìî¿õ ïðèòåðï, Ùîá íàçàâæäè çîñòàâñÿ íåâòîëèìèì Ö³ëóíîê ïîãëÿäó òðèâîæíèé. Ùîá íå áóëî ÷è ìîæíà, ÷è íå ìîæíà. Ùîá íå æóðèòü çíåâ³ðîþ ñåðöÿ. Ëþáè ìåíå ñâÿòêîâî ³ ïîáîæíî, ßê ëþáèòü ï³ñíÿ ãàðíîãî ñï³âöÿ. Ëþáè ìåíå ³ í³æíî, ³ æîðñòîêî. Ëþáè áåç ñë³â, áåç êâ³ò³â ³ íàä³é. ßê ëþáèòü äåíü ñâ³òàíîê ñèíüîîêèé, ßê ëþáèòü áåðåã ñòèøåíèé ïðèá³é. Ëþáè ìåíå, ì³é ìèëèé, äîâã³ ðîêè. Íàâ³òü òîä³, êîëè óæå íå ì³é... ß â³÷íà æ³íêà, ïî÷óòòÿì ãëèáîêà. ² òè ìåí³ í³êîëè íå ì³ë³é!
100
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÃÐÀÍÈ×ÍÎ ÏÐÎÑÒÎ Ìåí³ çîñòàëîñü ìàëî æèòè. Ùå ìåíøå áóòè ìîëîäîþ. ² ÿ íå ñòàíó âîðîæèòè ϳäó íà çóñòð³÷ ³ç òîáîþ. ² òè ïðèéìåø ìåíå ÿê ãîñòþ: Ïîñàäèø â êð³ñëî, ìîâèø ñëîâî. ² âèéäå âñå ãðàíè÷íî ïðîñòî ³ä ïîö³ëóíê³â äî ëþáîâ³. À ï³ñëÿ... Áîæå ì³é, íàâ³ùî Áóëî ïðèõîäèòè ñþäè? Âèñîêà âëàäà ÷îëîâ³÷à ϳäêîðèòü ñåðöå íàçàâæäè. ² ñòàíå âàæêî, ñòàíå ã³ðêî. Àëå âæå í³êóäè âòåêòè. ² íîâîð³÷íó â íåá³ ç³ðêó Ìî¿ì ðóêàì íå äîñÿãòè. Íå â³äðåêòèñü, íå â³äìîëèòè, Òîãî, ùî ñêîºíî ëþáîâþ. ² ÿ çàõî÷ó äîâãî æèòè. Ùå äîâøå áóòè ìîëîäîþ.
³÷íà æ³íêà
ÙÅÏÀ Öÿ ùåïà ìàëåíüêà Óæå çåëåí³º! ßê âàæêî ðîñòè ¿é, Òå çíຠëèø ñàä. Öÿ ùåïà ºäèíà Ìåíå ðîçó쳺, Õî÷ òèì, ùî íå ìຠͳÿêèõ ðîçðàä. Òàêè ïðèæèëàñÿ  ÷óæîìó êîð³íí³! Íà ïåðø³ì ëèñòî÷êó Ìåòåëèê öâ³òå. ²äåø îãëÿíèñÿ! Ïîãëÿíü, ÿêà ãàðíà! ßê áîëÿ÷å çð³çàì Íå âçíàºø ïðî òå.
101
102
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
вÇͲ ÑÈÌÂÎËÈ ß Êîçåð³ã! Ìåí³ íå âñå îäíî, Ïðî ùî ñï³âຠíà âåðøèíàõ â³òåð. Ìåí³ òàêè ïðèðîäîþ äàíî: Ëþáîâ äî ñëîâà, ùî ó äóøó ñâ³òèòü. ² Ãîðîñêîï òàêè íå ïîìèëèâñü: Âîäà é Çåìëÿ íàéá³ëüø³ äâ³ ñòèõ³¿. ² òè ìåíå, ì³é Ðà÷åíüêó, íå á³éñü. Òåáå, ÿê ÿ, í³õòî íå çðîçó쳺. Ïîâçåø çàäêîì â ï³äâîäí³é òåìíîò³. Ñòàâêè ì³ë³þòü, ð³êè âèñèõàþòü. ̳é ãîðäèé äóõ âèòຠâ âèñîò³. Òâ³é ó íàìóë³ ÷åðâÿê³â øóêàº. Òà öÿ íåñõîæ³ñòü íå ëÿêຠíàñ. Ìåí³ êðàñèâå, à òîá³ êîðèñíå. Òîá³ íàä³þ ïîäàðóº ÷àñ. Ìåí³ íàä³éíî íàâ³òü ðàê íå ñâèñíå.
³÷íà æ³íêà
ÑÊÐÈÏÊÀ ÁÈ ÍÅ ÃÐÀËÀ
Ñêðèïêà áè íå ãðàëà, ´ ßêáè íå òîé ñìè÷îê. ×îëîâ³ê áè æ³íêè íå áèâ, ßêáè íå ÿçè÷îê. ²ç íàðîäíî¿ ï³ñí³
Áåç ìàëîãî ñìè÷êà ´ Ñêðèïî÷êà íå ãðàº. Êàæóòü, áåç ïå÷àë³ Ðàäîñò³ íåìàº. Ùî ìåí³ òîé ñìè÷îê? ´ ß íå âì³þ ãðàòè. Íàùî ìåí³ ðàä³ñòü, ßê ïå÷àë³ ìàòè? ² ñ쳺òüñÿ â³òåð: Ìîëîäà òà ðàííÿ! Íå áóâຠùàñòÿ, ßê íåìà ñòðàæäàííÿ. ß â³òðè äóìêàìè Áåðåæíî ñïèíÿþ: Ñê³ëüêè íå ñòðàæäàëà, Ðàäîñò³ íå ìàþ! À êîëè áóâàº, Òî ìèíຠøâèäêî. Íå çâó÷èòü ñòðóíîþ. À áðèíèòü, ÿê íèòêà.
103
104
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÄÓØÀ ×È ÑÊÐÈÏÊÀ? Ǻäíàâñÿ ãîëîñ ³ç ñòðóíîþ. ² òàê ñï³âàþòü, ìîâ ðèäàþòü. Íåíà÷å ñí³æíîþ þãîþ Çà ìíîþ ðîêè çàì³òàþòü. Íåíà÷å ñâ³ò óâåñü ³ç ìóêè ×è êðàþòü ñåðöå ãîñòð³ ëåçà. Öå ïåðåæèò³ âæå ðîçëóêè Ç óñ³õ áîê³â çà ìíîþ ñòåæàòü. Äóøà çä³éìàºòüñÿ çà õìàðè, ² òàì ñàìà ñåáå øóêàº. À ñêðèïêà ãðàº, ñêðèïêà ìàðèòü. Íåìîâ çà ùîñü êîãîñü êàðàº. ß â³äêëàäó íà ïîò³ì â³ðø³. Íåõàé õî÷ ñëîâî íå ñòðàæäàº, Ùî ÿ íå çíàþ, êîìó ã³ðøå: Äóø³? ×è ñêðèïö³, ùî ðèäàº?
³÷íà æ³íêà
Ò²ËÜÊÈ Á²ËÅ! Ò³ëüêè á³ëå! Ò³ëüêè á³ëå! Òà âòðó÷àºòüñÿ ñóñ³äêà: Òè á òåìí³øå ùîñü íàä³ëà! À íàâ³ùî? À íà ä³äüêà?! ×îðí³ íî÷³
÷îðíå ãîðå
Ç-ï³ä ìî¿õ ÷îðíþùèõ ë³ò Óòåêëà äóøà ï³ä çîð³, ² ó á³ëîìó ñòî¿òü... Ïëàòòÿ á³ëå øëþáíå ìàëà. ßê ïîìðó, â òàêå æ âäÿãí³òü: Ùîá óñ³ íà ñâ³ò³ çíàëè, ßê ëþáèëà á³ëèé ñâ³ò. ßê òóæèëà ëåáåäèíî, ßê ñòðàæäàëà: áîëåì-á³ëü. ßê íà âñ³õ ìî¿õ ïðîâèíàõ Âèñòóïàëà á³ëà ñ³ëü. Íå ïðî âñå ³ùå ñêàçàëà, Ïåðåáèëà çíîâ ñóñ³äêà: Òè á ñêðîìí³øîþ çäàâàëàñü! À íàâ³ùî? À íà ä³äüêà?!
105
106
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÒÎÍÅÍÜÊÀ ÏÀÂÓÒÈÍÊÀ ßêáè íå òè, òî íàùî êâ³òè? ßêáè íå êâ³òè, íàùî ñàä? Òàê³ äóìêè íàâ³ÿâ â³òåð, Òàê³ ñëîâà íàñòóêàâ ãðàä. Àëå òîíåíüêà ïàâóòèíêà Âåñü äåíü ì³æ â³òàìè äçâåíèòü, Ùî ÿ òîá³ ïîãàíà æ³íêà: Íå âì³þ ïîðàòü, ÿê ëþáèòü. Ñìóãàñòèé æóê ãîðîäîì áðîäèòü. Ïîðîæí³ â³äðà ñâ³òÿòü äíîì. À ÿ â³ä òîãî äóæå ãîðäà, Ùî ìàþ êâ³òè ï³ä â³êíîì. Íå ï³äãàíÿé êîðîòêå ë³òî Íå ãîâîðè ñóìí³ ñëîâà. ϳäè, ïîñëóõàé ïàâóòèíêó. Âîíà, ìàáóòü, òàêè ïðàâà.
³÷íà æ³íêà
107
² ÂÎÃÍÈÊ, ² ÄÈÌ Íà á³ë³é ïîäóøö³ ñìàãëÿâà ðóêà. ² âîãíèê öèãàðêè ïå÷àëüíèé. ßêà ÿ, ì³é ìèëèé? Ïðèçíàéñÿ, ÿêà? Áîþñÿ ïî÷óòè: «Çâè÷àéíà! » Òàê³ ìè íåäàâíî ùàñëèâ³ áóëè, Ùî ñåðöå çàõîäèòüñÿ áîëåì. Ñêàæè ìåí³, ìèëèé, Ïîêèíåø êîëè? ² õî÷ó ïî÷óòè: «Í³êîëè! » À í³÷ çà â³êíîì ðîçñèïຠç³ðêè. ² æîäíî¿ â äîëþ íå êèíå. ×îìó òè, ì³é ìèëèé, Çðàäëèâèé òàêèé? Òîìó, ùî íå ìîæó ïîêèíóòü! ² âîãíèê, ³ äèì íàâ³âàþòü ñóìíå. Ñòຠìåí³ òÿæêî ³ âáîãî. Íå ìîæåø ïîêèíóòü ¿¿ ÷è ìåíå? Òåáå ³ ¿¿, ³ í³êîãî!
108
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÑÈÍ²É ÂÅײРÑèí³é âå÷³ð. ͳ çîð³, ͳ ÿêîãîñü äèâà. Ò³ëüêè âèøíÿ ó äâîð³ Îäöâ³ëà êðàñèâî. ² ñòî¿òü ó ñèíÿâ³ Òèõî äîçð³âàº. Öâ³ò ðîæåâèé íà òðàⳠ³òåð íå ÷³ïàº. Äàëåí³º äàëèíà. Ñàìîò³º õàòà.  ñèí³é âå÷³ð ß îäíà Áóäó âèøí³ ðâàòè.
³÷íà æ³íêà
109
´ ÍÅ ÏËÀ×, ÌÎß ÂÅÐÁÎ! Íå ïëà÷, ìîÿ âåðáî! Íå ïëà÷, ìîÿ ìèëà! ´ Ñàìà ÿ ñüîãîäí³ ïëàêó÷à âåðáà. ³äòîä³, ÿê ìàòè ëåæèòü ó ìîãèë³, Íà ñåðö³ ìîºìó õìàðèííà æóðáà. ² â³òåð âåñíÿíèé ðîçêðèëþº êðèëà. ² êâ³òè íàéïåðø³ ó äóøó öâ³òóòü. Íå ïëà÷, ìîÿ âåðáî! Íå ïëà÷, ìîÿ ìèëà! ´ Áî ñëüîçè, ÿê ãðîçè, íà çåìëþ ïàäóòü. Ïðîêèíóëàñü òèøà. ² ìÿòà çàïàõëà. ² ÷óþ, ÿê øåï÷å âåðáà äî âåðáè: Íàì, âåðáàì, íà äîë³ ñóäèëîñÿ ïëàêàòü ³ä ãîðÿ ëþäñüêîãî é òâ æóðáè! Ùîíî÷³ çáèðàºì òóìàí âå÷îðîâèé. À ðàíîê íàñòàíå ìè ïëà÷åì â òðàâó: ßê ïòèö³ ó ï³ñíþ, ÿê ëþäè ó ñëîâî, Âèïëàêóºì â ñëüîçè âñþ äóøó ñâîþ.
110
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÍÀ ÇÃÈͲ ²ÐÍί ÐÓÊÈ Íåõàé áëóêຠì³ñÿöü â íåá³ ² ìåðåõòÿòü ñóìí³ ç³ðêè. À ÿ ïîçãàäóþ ïðî òåáå Íà çãèí³ â³ðíî¿ ðóêè. Áî, ÿê áè äîëÿ íå êðóòèëà, À òàê çâåëà, ìîâ çàâåëà: Óñ³õ, êð³ì òåáå, ðîçëþáèëà, Äëÿ âñ³õ, êð³ì òåáå, îäöâ³ëà. Óìðó ³ ç ïîïåëó âîñêðåñíó. Ñóõîþ âèéäó ³ç âîäè. Ëèø òè ìåíå, ÿê ðàíí³ âåñíè,  ìî¿ì æèòò³ íå ï³äâåäè. ßêùî òè ñïðàâä³ ìîÿ äîëÿ, Íå ïîì³÷àé ìî¿ ðîêè. Íå çàáóâàé ìåíå í³êîëè Íà çãèí³ â³ðíî¿ ðóêè.
³÷íà æ³íêà
111
ÃÀÐÒÓÞÑß! Ãàðòóþñÿ â ìîâ÷àíí³, ÿê â îãí³. Ìèõàéëî Øåâ÷åíêî
À ÿ íå çíàëà, ÷îì âåñü ÷àñ ìîâ÷ó ² òàê çàïåêëî áåðåæó ñâ³é ñïîê³é. Âèõîäèòü: äóøó íåðîçóìíó â÷ó Òðèìàòèñÿ ³ ãîðäî, ³ âèñîêî. Äóøà ìîâ÷èòü ³ ãîëîñíî ñòàº. Äóøà áîëèòü ³ ö³ëèé ñâ³ò íå ìèëèé. Ãàðòóþñÿ? À òàê âîíî ³ º! Òàêèõ æ³íîê í³êîëè íå ëþáèëè. Ñïàñèá³, äðóæå, çíàþ âæå òåïåð: Ìîâ÷àííÿ ãàðò, íå çîëîòî áëèñêó÷å. Òàêèõ êîëèñü ïóñêàëè äî ïå÷åð Íåõàé ³äå! Ìîæëèâî, çâ³ð çàìó÷èòü? Êîëè íå çâ³ð, òî çñóíåòüñÿ ñêàëà Ñêîíຠâ ìóêàõ ó ÿê³ìñü ïðîâàëë³. ß ñêð³çü ³ çàâæäè ïåðøîþ áóëà. Òàê îò ÷îìó öå ðóêè ö³ëóâàëè! ², íå òîðêíóâøèñü í³æíîãî êðèëà, Ó êîæí³ äâåð³ ïåðøîþ âïóñêàëè!
112
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÍÅÂ×ÀÑͲ ÌÎÐÎÇÈ Òàê äîâãî ïî êîëó äóìêàìè õîäèëà, Ùî äóøó âðàçëèâó çâåëà íàí³âåöü. ² ñàä ïîñàäèëà, ³ Âàñ ïîëþáèëà, À âïàëè ìîðîçè, òî âñüîìó ê³íåöü. Áåççàõèñí³ â³òè îêóòàþ äèìîì, À Âàì ïîâ³äîìëþ: «Âåðíóëàñü çèìà! » ßñêðàâî ³ ã³ðêî âñå ë³òî öâ³ñòèìó,  íà䳿 íà ùàñòÿ, ÿêîãî íåìà. Öå äîáðå: íå áà÷èòü, ÿê ïàäຠâå÷³ð Íà ðóêè, íà ïëå÷³, íà âòîìëåí³ äí³. Íåâ÷àñí³ ìîðîçè ïîä³áí³ äî âòå÷³: ªäèíèé ðÿòóíîê ³ Âàì, ³ ìåí³. À ùî, õ³áà êðàùå îáìàíè òâîðèòè Äàâàòè íà䳿 íà â³÷íå òåïëî? Íåâ÷àñí³ ìîðîçè âäàëîñÿ çãàñèòè. Òà âèéøëà ³ç ñàäó ³ç ñèçèì êðèëîì.
³÷íà æ³íêà
ÁÄÆÎËÈ Ì³é ÷îëîâ³ê òàêèé äèâàê: Ïîñòàâèâ âóëèê á³ëÿ õàòè. À áäæîëàì ùî? Äàâàé ë³òàòü! Äàâàé ùîäíÿ ìåíå êóñàòè! ßêáè ëèø öå áóëî ìåí³, ß áè íå ñòàëà â³ðø ïèñàòè. À òî ö³ áäæîëè ãîëîñí³ Âçÿëèñü ìèíóëå âèêëèêàòè. Îò: ÿ ì³æ êâ³òàìè ñòîþ. À îò: ìàòóñÿ ïðîñî âÿæå. ѳäຠñîíöå çà ìåæó. Ùîñü ìàìèí ãîëîñ ìåí³ êàæå. Íå â³äáèâàþñü â³ä áäæîëè Òîíåíüêå æàëî âèïóñêàº. Íó, ùî æ? Êóñàé! Íó, ùî æ? Æàëè! Ñîëîäêèé á³ëü â äóø³, Êîëè Äèòèíñòâî ñïîãàä ïîâåðòàº.
113
114
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ßÐÌÀÐÊÎÂÈÉ ÆÀÐÒ Íå ïðîäàéòå òàê â³ääàéòå! ß ãðîøåé íå ìàþ.  öüîìó ñâ³ò³ íåïðèâ³òí³ì ß ëèøå ñï³âàþ. Íå ñêóïóéòå ïîäàðóéòå! Íó, õ³áà âàì æàëêî: Æìåíüêó ïðîñà, äâà ãîð³õè ² ñòàðó êà÷àëêó? Ïðîñî ïòèöÿì-íåíàæåðàì. Äâà ãîð³õè ä³òÿì. À êà÷àëêà äëÿ íàâ÷àëêè Ñâîãî ÷îëîâ³êà.
³÷íà æ³íêà
115
ËÞÁÎÂ ÇËÀ Ëþáîâ çëà: ïîëþáèø ³ êîçëà.
Íàðîäíà ïðèêàçêà
ʳçêà òðàâêó õðóìàëà Òðàâêà íà ãóá³. Ìîæå, ÿ ïðèäóìàëà Öþ ëþáîâ ñîá³? ʳçêà ïîëåì á³ãàëà Äîãàíÿòü íå ñì³é. Ìîæå, ÿ ïîâ³ðèëà Âèãàäö³ ñâî¿é? ʳçêà áåç ãîñïîäàðÿ, ßê áåç ìàìè ñèí. ß äàâíî ïîãîäèëàñü Âæå íà ñòî ïðè÷èí. ² äàâíî ïîâ³ðèëà, Ùî ëþáîâ íå çëà, Ïîêè ê³çêà á³ãຠ ïîë³ áåç êîçëà.
116
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÌÈ Ç ÒÎÁÎÞ Ìè ç òîáîþ ëàã³äíî ãîâîðèì. À ñëîâà íå âÿæóòüñÿ í³ÿê. Òè ïðî ñ³íî. Íó, à ÿ ïðî çîð³. Çâåðõíº «í³ » ç³íàêøóþ íà «òàê ». ³º â³òåð. Ïàõíóòü îñîêîðè. Àëå ÿ òðèâîãîþ æèâó: Íó, êóäè õîâàòèìóòüñÿ çîð³, Êîëè çîâñ³ì âèêîñèø òðàâó? ², âõîïèâøè ìåòàëåâó êîñó, Çàõîâàâøè âïåðò³ñòü ó êóëàê, Àæ ï³ä îáð³é êîñèø, êîñèø. ² ñòàºø êîëþ÷èì, ÿê áóäÿê. Öþ ðîçìîâó ö³ íå äîãîâîðÿòü, Ó âîëîøîê ñèí³é ïåðåëÿê, ³í ïðî ñ³íî, à âîíà ïðî çîð³, À ïðî íàñ íå çãàäóþòü í³ÿê!
³÷íà æ³íêà
ÁÎÆÅ ÌÈËÈÉ, ßÊ ËÞÁÈËÀ! Áîæå ìèëèé, ÿê ëþáèëà Ïåëþñòêîâ³ âåñíè á³ë³! Áîæå ìèëèé, ÿê õîò³ëà, Ùîá íà êâ³òè ñîíöå ãð³ëî! Àëå òè ñêàçàâ: «Çäóð³ëà! Òâî¿ âåñíè îáëåò³ëè! » Àëå òè ñêàçàâ: «²äè! ² êàðòîïëþ ïîñàäè! » ß êàðòîïëþ ïîñàäèëà. Îáñàïàëà äî ïóòòÿ. Òàê âðîäèëà, ùî íå ç¿ëè, À çîñòàëàñü äëÿ ãíèòòÿ. ²ç ïàõó÷î¿ òðîÿíäè ß âàðþ òîá³ âàðåííÿ. ² ìèíຠáåçïðèíàäíî Êàðòîïëÿíå á³ëîäåííÿ. Òè ðà䳺ø. ß ñóìóþ. Äóìêó äóìàþ âåñü ÷àñ: Ùî, ÿê ë³òî â³äë³òóº ² çèìà âïàäå íà íàñ? Òè íàäì³ðíî áóäåø â³ðíèì. ß, çãîðíóâøè á³ë³ êðèëà, Áóäó á³äêàòèñü ïîê³ðíî: Áîæå ìèëèé! Áîæå ìèëèé!
117
118
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
Ç ÒÀÊÎÞ ËÞÁÎÂÞ ß ùå ìîëîä³þ ñâî¿ìè ë³òàìè. ²ùå ï³äí³ìàþñü íàä ãîðåì ñâî¿ì. Ìèíàþ íå äíÿìè, à òèìè äîùàìè, Ùî õìàðàìè âèñíóòü ó íåá³ òâî¿ì. ² òè ìåíå ëþáèø, íå çíàþ÷è çà´ ùî. ² òè ìåí³ â³ðèø, çàáóâøè ïðî âñå. À, ìîæå, ÿ ñïðàâä³ íà ñâ³ò³ íàéêðàùà, Òà âñ³, îêð³ì òåáå, íå çíàþòü ïðî öå? Íåëåãêî äîëàòè æèòòºâ³ íàïàñò³ Ó íàø áåçíàä³éíèé ³ ïðîêëÿòèé ÷àñ. Óñ³ ïîñï³øàþòü, øóêàþ÷è ùàñòÿ, Çàáóâøè, ùî ùàñòÿ çàâæäè ëèøå â íàñ. ͳêîëè í³ ðàçó ó ñíàõ íå ÿâëÿâñÿ. Çàá³ãëà ñòåæèíà íà âèáèòèé øëÿõ, ² òè çóïèíèâñÿ, ³ òè çäèâóâàâñÿ: Íó ÿê âîíà ìåðçíå îäíà íà â³òðàõ? ×è ãð³øíà, ÷è âèííà, ëþäåé íå ïèòàâñÿ. ßñíå ñâîº íåáî íà äâîõ ðîçä³ëèâ.  äóìêàõ íå âàãàâñÿ, ñëîâàìè íå êëÿâñÿ. Ç òàêîþ ëþáîâþ Áîã ñâ³ò öåé òâîðèâ.
³÷íà æ³íêà
ÄDzÍÊÈ ÁÅÇ ÃÎËÎÑÓ Õòîñü ïîäçâîíèâ. ×åêàâ íåäîâãî. ×è ÿ çàï³çíî ï³ä³éøëà? Ïîâ³ëüíî õîäÿòü ìî¿ íîãè. Òà øâèäêî ñåðäèòüñÿ äóøà. Âîíà ïèòàº, ìîâ êàðàº. Äóìêàì çàëàìóº êðèëî: ×îìó öå òè íå ïîñï³øàºø? Âàæëèâå, ìîæå, ùîñü áóëî? Íó é ùî? Áîðîíþñü, Ùå ïîäçâîíÿòü! Àëå äóøà ìîÿ òàêà, Ùî âñå íà ñâ³ò³ â³äñòîðîíèòü Çàðàäè äðóãîãî äçâ³íêà. ² ÿ êàæó äóø³ ÿê äðóãó: Íó, çàñïîêîéñÿ! Ãîä³ æäàòü! Ìîæëèâî, òî äçâîíèëà òóãà? ×è, Áîã ñïàñè, ÿêàñü á³äà? ² ò³ëüêè äóøó çàñïîêîþ, ϳðíó â ðîáîòó ÷è ó ñîí, ßê âäàðèòü ðàä³ñòþ äçâ³íêîþ Äîìàøí³é äåñïîò òåëåôîí. ² çíîâ çºäíàòèñÿ íå âäàñòüñÿ. ² ìó÷èòü äóøó êàÿòòÿ: Ùî ÿ îòàê äî ñâîãî ùàñòÿ Íå äîá³ãàëà âñå æèòòÿ.
119
120
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÀËÜÁÎÌÍÈÉ Â²ÐØ Ìè òàê ï³çíî çóñòð³ëèñü. ² íàì ã³ðêî îáîì. Âæå êóïëåòèêè ð³çí³ Íå çàïèøó â àëüáîì. Àëå î÷³ áëàêèòí³ Òàê çóõâàëî ãîðÿòü. Íå çàêàæåø ëþáèòè. Íå çàêàæåø ñòðàæäàòü. Îãîëîøóþ çâ³ñòêó, ßê ðàïòîâó á³äó: ̳é ðîçá³éíèêó, çâ³äñè ß í³êóäè íå éäó! Íå âñì³õàéñÿ: «Àÿêæå! », Íå ï³äòâåðäæóé: «Àòîæ! » À íà âëàñíó â³äâàæí³ñòü Ìîþ í³æí³ñòü ïîìíîæ. Íå ï³äëîâëþé íà ñëîâ³, Ïåðåâàãè íå æäè.  íåâåçó÷³é ëþáîâ³ ß âåçó÷à çàâæäè.
³÷íà æ³íêà
121
ÎÁ˲ÏÈÕÎ ÆÎÂÒÀ... Îáë³ïèõî æîâòà, âæå ìèíຠæîâòåíü! Âæå òðàâà ïîæóõëà ³ êðóãîì äèìè! Íà ãîðîä³ â ìåíå ê³í÷èëàñü ðîáîòà. Âñ³ ìî¿ òðèâîãè âæå çà âîð³òüìè. Îò ëèøå æîâòàâ³ñòü êð³çü ëèñòî÷êè ñâ³òèòü. ßê ¿¿ â³ääåðòè â³ä êîëþ÷èõ â³ò? Õîëîäíî ³ ñèðî, õî÷ ³ ñîíöå ñâ³òèòü. Îáë³ïèëè ðîêè ì³é êàçêîâèé ñâ³ò. Îáë³ïèëè ðîêè, îáñòóïèëè á³äè. ß æ ³ùå íå õî÷ó äóìàòè ñóìíå. Íà âðîæàé êàðòîïë³ çàçäðèëè ñóñ³äè. À íà öþ äîñàäó îêî íå ìîðãíå. Íèæ÷èìè íå ñòàëè âñ³ ìî¿ âèñîòè. Àëå äîñâ³ä ñóäèòü çâåðõí³ñòþ çèìè. Îáë³ïèõî æîâòà, âæå ìèíຠæîâòåíü! Âæå òðàâà ïîæóõëà ³ êðóãîì äèìè!
122
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÏÎIJËÜÑÜʲ ÒÎÂÒÐÈ Ë³òà´ ìåíå æîðñòîêî íå êàðàþòü: Íàä áåðåãàìè ÿ ëå÷ó íå éäó. Ïîä³ëüñüê³ Òîâòðè äîñ³ ïàìÿòàþòü Ìåíå òàêó íåñòðèìíî ìîëîäó. Ëåãåíüêèé â³òåð îáâ³âຠêðèëà. Íàñïðàâä³ õîëîä ³ ã³ðêà ïå÷àëü Çà òèì, êîãî íàâ³êè ðîçëþáèëà, Çà êèì óæå í³òð³øå÷êè íå æàëü. ² íå òîìó, ùî îáâàæí³ëè êðèëà, ² íå òîìó, ùî íàçáèðàëîñü ë³ò, À ëèø òîìó, ùî ñòðèìóâàòü íåñèëà  ã³ðê³é ñëüîç³ çàáóòèé äèâîñâ³ò. Øåï÷ó ñîá³: «Âò³øàéñÿ ïàäîëèñòîì, Ñïàëàõóé ñëîâîì â êîæíîìó ðÿäêó, Àëå í³êîëè â ñåáå íå äèâèñÿ, ßê ãîðè Òîâòðè äèâëÿòüñÿ â ð³êó! » Ðîçëóê íå ñêèíåø ó õîëîäíó âîäó Æîðñòîêà ïàìÿòü õâèëÿìè ñïëèâå. Ïîä³ëüñüê³ Òîâòðè íåïðèñòóïíî ãîðä³, ßê òå, ùî äîñ³ ó äóø³ æèâå.
³÷íà æ³íêà
ѲÌÅÉÍÈÉ ÂÀÇÎÍ ÊÀËÀÍÕÎÅ Íó, ùî òè, êîõàíèé, íàêî¿â, Ùî î÷³, ÿê õìàðè ñóìí³? ѳìåéíèé âàçîí êàëàíõîå dzâÿâ íà êóõîíí³ì â³êí³. ß ïëà÷ó. Ïðîñòè ìåí³ ñëüîçè. Ó êîæí³ì íàòîìëåí³ì äí³ Ñ³ìåéíèé âàçîí êàëàíõîå Ñâ³òèâñÿ ëèñòî÷êîì ìåí³. Íà¿âíî íà䳿 ïëåêàëà, Ùî ñêîðî ðîçïóñòèòüñÿ öâ³ò. Ùîðàíêó éîãî ïîëèâàëà Íå ð³ê, à äâ³ òèñÿ÷³ ë³ò. Íå æ³íêà, íå ïòèöÿ, à ãîðå. Çìàõíóâøè òðèâîæíî êðèëüìè, ˳òàëà ó ìð³ÿõ ï³ä çîð³ Êð³çü ñèç³ êóõîíí³ äèìè. ² ¿ëî çàïëàêàí³ î÷³, ² êðèëà âòîìèëèñü ë³òàòü. ² çàðàç óáèé, à íå õî÷ó ѳìåéíèé âàçîí ïîëèâàòü. ͳõòî íàñ óæå íå ðîçñóäèòü. Äâ³ òèñÿ÷³ ë³ò ïðîæèâåø, Ó òåáå òàêî¿ íå áóäå. Ó ìåíå, ì³é ãîëóáå, òåæ!
123
124
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
 ÁÀÁÈÍ²Ì Ë²Ò² ß íå îáä³ëåíà ïðèáóòêàìè: Íà äîâã³é ëàâö³ ï³ä â³êíîì Çëèâàþ ë³òî â á³ë³ áóòëèêè Ïàõó÷èì ñîêîì ³ âèíîì. Íàâïðîòè êèöÿ ñîííî ìðóæèòüñÿ. Áäæîëà äî ë³êòÿ ïðèñòàº. ² ðàä³ñòü º, ³ òðîõè òóæèòüñÿ Ìèíຠë³òî, ÿê íå º! Ìèíຠâñå, ùî ñåðöå ò³øèëî. Äóøà ðîçëóêîþ áîëèòü. ² ïàâóêè óæå ðîçâ³øàëè Øîâêîâ³ ñ³ò³ ïîì³æ â³ò. ̳æ ëîïóõàìè ëîïóõàòèìè Ñï³âຠñòåæêà äî âîð³ò, Ùî ÿ äàâíî óæå ïîòðàïèëà  íàä³éí³ ñ³ò³ çð³ëèõ ë³ò. ², ìîæå áóòè, ìîæå áóòè: Ñóìí³ â³äë³òí³ æóðàâë³ Êðè÷àòü ³ç íåáà á³ëèì áóòëÿì, Ùî äëÿ âèíà âîíè ìàë³. À âæå äëÿ ë³òà ãîä³ é ìîâèòü: Éîãî ó áóòë³ íå ñõîâàòü. Õ³áà ùî áäæ³ëêà â ëàïêè çëîâèòü, Òîä³ ùå âäàñòüñÿ âðÿòóâàòü. ß òåæ, ÿê ë³òî, áåçáîðîííà Ïåðåä òðàã³÷í³ñòþ ïðîùàíü. Îä áäæ³ëêè ë³êîòü ñâ³é áîðîíþ: Íó, îä÷åïèñü! Íó, ïåðåñòàíü!
³÷íà æ³íêà
125
ßËÈÖß ß ²âàíîâ³ Äçþá³
ßëèöÿ ÿ â Äðó¿äñüê³ì ãîðîñêîï³. Íà¿âíà â³ðà âèêëèêຠñì³õ. Àëå íàñïðàâä³ â ïîìèñëàõ âèñîêèõ Ìîÿ äóøà â³äêðèòà íå äëÿ âñ³õ.
«Âåëè÷íà », «ãîðäà », «âèêëþ÷íî ðîçóìíà» Àæ òðè ïîíÿòòÿ â ñèìâîë³ õðåñòà. ßê õî÷åø, äîëå, òàê ñîá³ ³ äóìàé, Òà äî ïîíÿòü ñëîâåñíèõ äîðîñòàé. Áî ëèø ñëîâà îö³íþþòü ³ ñóäÿòü. Êëÿíóñü çóõâàëî çàïàõîì ÿëèöü: ² â äåíü Ñòðàøíîãî ïðàâåäíîãî Ñóäó Äóøà îçâåòüñÿ ³ç ãëèáèí êðèíèöü. ² íà êðàº÷êó çîëîòîãî ïîëÿ Ó ñèí³õ êâ³òàõ çàáðèíèòü áäæîëà, Ùî ÿ ìèíóëàñü, ÿê í³õòî é í³êîëè, Ùî ÿ ïðåáóäó, ÿê óæå áóëà.
126
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÌÎß ÐÎÇÐÀÄÀ Ëþáèëà ñàä êâ³òó÷èé íàâåñí³. Ëþáèëà ë³òî ñîíå÷êîì â çåí³ò³. Ëþáèòè áóäó ³ îñ³íí³ äí³ Ëèñòêîì îñòàíí³ì íà âèñîê³ì â³òò³. Ïðèéäå çèìà, ïðèãîðíóñÿ äî ñë³â, À íå âïàäó çîòë³ëîþ çîðåþ. Ïî÷íó ä³ëèòèñü ðàä³ñòþ ñí³ã³â ² ò³øèòèñü ðîçðàäîþ ñâîºþ: Ùî ÿ íà ö³é îêðóãëåí³é çåìë³ Òîíåíüêà ã³ëêà ñâ³òó ãîì³íêîãî. Ìåíå ïðèí³ñ ìåòåëèê íà êðèë³ Ó ëþäíèé ïðîñò³ð ç íåáà ãîëóáîãî. À ñàì ïîìåð. Ó ïàìÿò³ ìî¿é Òðåìòÿòü ³ äîñ³ ìåðåõòëèâ³ êðèëà. ² ïî÷óòòÿ óïåâíåíèõ íàä³é  ìî¿é äóø³ ñîá³ ãí³çäå÷êî çâèëè.
³÷íà æ³íêà
127
À ÒÈ ÍÅ ÑÀÄ! ×óæ³ ïðèõîäÿòü â ÷àñ òâî¿õ ùåäðîò, à ÿ ïðèéøëà ó ÷àñ òâîéîãî ñìóòêó. ˳íà Êîñòåíêî
À òè íå ñàä, îñ³íí³é ³ ñóìíèé! Òè ïðîñòî çíàºø, ùî ìèíóëî ë³òî. Îñ³íí³é á³ëü òâ ñèâèíè ͳõòî, êð³ì ìåíå, â ñâ³ò³ íå ïîì³òèâ. Ñêàæó: «Çèìà! » çàÿâëÿòüñÿ ñí³ãè. Ñêàæó: «Ëþáëþ! » ³ çàñï³âàþòü ïòèö³. Ìè òàê áàãàòî âì³ëè ³ ìîãëè, Ùî íàì íå ãð³õ ñîáîþ ïîõâàëèòüñÿ. Òà äí³ â ïîêîñè, ÿê òðàâà, ëÿãëè. ² ÷àñ íå ìîæå íàìè çóïèíèòüñÿ. ß𳺠êðîâ êàëèíè íà â³òðàõ. Õîëîäí³ ò³í³ ïî ñàäàõ áëóêàþòü. Ðîçí³ñ âåñåë³ñòü ïî ÷óæèõ ñâ³òàõ, Òîìó é íå äèâíî, ùî âóñòà ç³òõàþòü. Àëå, ñêàæè, äëÿ ÷îãî ì³ðàæ³? Íàâ³ùî ñíè, êðàñèâ³ ³ òðèâîæí³? Àëå, ñêàæè
ͳ÷îãî íå êàæè! Öüîãî ñëîâàìè âèêàçàòü íå ìîæíà. Ñåðåä óñ³õ äîâ³ðëèâèõ ðîçìîâ, Ëèøå îäíà çâó÷àòèìå òàºìíî: Òè íå ñï³çíèâñÿ íà ìîþ ëþáîâ, Òî ïðîñòî ðàä³ñòü ï³çíÿ íå äëÿ ìåíå.
128
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
Ó Ö²Ì ÆÈÒÒ² ß çíàþ, æèçíü íå äàñò îòâåòà Òâîèì íåñáûòî÷íûì ìå÷òàì
Àôàíàñ³é Ôåò
Æèòòÿ, íå òðåáà ìåí³ çíàòè: ×è òè æîðñòîêå, ÷è ñòðàøíå. Ñüîãîäí³ º. Íå áóäå çàâòðà. Ñóìíå ³ ðàä³ñíå ìèíå. Àëå íàâ³ùîñü ÿ ðîäèëàñü? Íàâ³ùîñü õë³á ñâÿòèé æóþ? Íàâ³ùîñü Áîãîâ³ ìîëèëàñü Çà ñâ³òëó äîëåíüêó ìîþ? Íàéêðàù³ âèãàäêè í³êîëè Ìåíå â³ä äóìêè íå ñïàñóòü: Ùî öå æèòòÿ, ÿê ì³ííå ïîëå, Äå ìàêè ðàä³ñòþ öâ³òóòü. Äå â³òåð ⳺, äîùèê òðóñèòü ² ïåðåï³ëêè ãí³çäà âþòü. Õî÷ ³íø³ â³äïîâ³äü íå ïðîñÿòü. À òàê: ðîäèëèñü ³ æèâóòü. ² íåâ³äîìî, êîìó êðàùå, Êîìó ÿñí³øèé á³ëèé äåíü. Ó ö³ì æèòò³ ìè âñ³ ïðîïàù³: Ñï³âó÷³ é ò³, ùî áåç ï³ñåíü. Àëå óñå-òàêè íàä³þñü, Ùî ³ ê³íåöü íå âñüîìó êðàé. ² êîëî ì𳿠ñåðöåì ãð³þñü, Áî êîæíà ìð³ÿ ñåðöþ ðàé.
³÷íà æ³íêà
ÑÒ²ÍÀ ß ñòàëà òð³øå÷êè îáà÷íà, ² ïåðåä äðóçÿìè íå ïëà÷ó. Âîíè ðàä³þòü, êëè÷óòü â ãîñò³. Ñàì³ äî ìåíå çàá³ãàþòü. Îï³ñëÿ âèøóêàíèõ òîñò³â ² ÿ âåñåëî¿ ñï³âàþ. ² ñòàëî äðóç³â â ìåíå á³ëüøå. Âåñåëèì â³ðøàì ñëàâè á³ëüøå. ² ò³ëüêè ïóñòî, äóæå ïóñòî, ßê çîñòàþñü ñàìà ç ñîáîþ. Ó íî÷³ âèçîðåíó õóñòêó Òåïåð ÿ ïëà÷ó çà ñò³íîþ. Ñò³íà ìîâ÷èòü. Ñò³í³ áàéäóæå, ßêà á³äà ìåíå äîáº: ×è öÿ îáà÷í³ñòü, çì³ñòîì äóæà, ×è òà ïå÷àëü, ùî ñëüîçè ëëº.
129
130
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
Ìί ÄÎѲÄÈ Íàä â÷îðàøí³ì íå êàþñÿ, Ïåðåä çàâòðàøí³ì íèöü. Ìîæå, ùå çàêîõàþñÿ. Íå íàðîáëþ äóðíèöü. ²ç òðèâîãîþ äóìàþ Íà øëÿõó äî âåðøèí: Íå ñòèðàºòüñÿ ãóìîþ Á³ëü ëþäñüêî¿ äóø³. ßê ìîëèòèñü òî Ãîñïîäó. ßêùî â³ðèòü â dzðêè. Îò ³ âñ³ ìî¿ äîñâ³äè, ´ Ùî ïðèíåñëè ðîêè. Íåáàãàòî, íåìàëî. À ÿ ò³øóñü ³ öèì. Êîñè á³ëèìè ñòàëè ³ä ÿñêðàâîñò³ çèì.
³÷íà æ³íêà
131
ÌÎËÈÒÂÀ ÇÀ ÍÅÍÀÐÎÄÆÅÍÎÃÎ ÑÈÍÀ ÂÑÒÓÏ
Ïîìîëþñÿ Áîãó çà ñèíî÷êà ìîãî. Ñèíà íåðîæäåííîãî, ðàíî óᳺííîãî. Ìîæå, Ìàò³ð Áîæà ùå ìåí³ ïîìîæå? Áî Ñâÿòèé Ìèêîëà íå ïðîñòèòü í³êîëè. ßíãîëè êðèëàò³ áóäóòü ñóìóâàòè. Áóäóòü ãîìîí³òè, ÿê ìàëåíüê³ ä³òè. À ì³é ñèí (î, Áîæå!) ãîâîðèòü íå ìîæå: Ùå æ ³ íå ðîäèëà, ÿê óæå óáèëà. Áîæå âñåìîãóòí³é, Áîæåíüêó ºäèíèé, Ïîêàðàâ æîðñòîêî: ÿ íå ìàþ ñèíà. ÌÎËÈÒÂÀ
Áîæå, ïîìèëóé íàñ, Áîæå! Ñèí ì³é íå ìຠ³ìÿ. Äàé éîìó, Áîæå, ³ìÿ÷êî ãîæå. ² íå ñêàæè, ùî íå ÿ. ² çàïèòàéñÿ, ùî éîìó òðåáà,  íåá³ ÷è òóò, íà çåìë³: Ïàìÿò³ â ñëîâ³, Ñåðöÿ â ëþáîâ³ ×è áåçê³íå÷íèõ æàë³â? Áóäó êàðàòèñü, áóäó ñòðàæäàòè. Áóäó ìîëèòèñü ïðè âñ³õ. Áóäó â³äâåðòî âñ³ì ç³çíàâàòèñü, Ùî çàïîä³ÿëà ãð³õ.
132
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÐÎÇÄÓÌ Ï²ÑËß ÌÎËÈÒÂÈ
Òàê òåáå êîõàëà, ùî ó ãð³õ óïàëà. Òàê òåáå ëþáèëà, ùî ñèíî÷êà âáèëà. Öàðñòâî íåáåñíå, ÿíãîëè â³÷í³, Áà÷ó ìèíóëå ó ñíàõ... Ùî ìîþ äóøó áîëåì êàë³÷èòü: Ãð³õ ÷è ãð³õîâíîñò³ ñòðàõ? ×åñíî ïðîêëÿñòè âñå, ùî íå ÷åñíå, Ìàáóòü, íå âèñòà÷èòü ñèë. ² ïðîìèíàþòü ðàä³ñí³ âåñíè Ïîìàõîì ÿíãîëüñüêèõ êðèë. Ðîçäóì ïå÷àë³ ïðèñïàí³ ìíîæèòü. Çíîâó ³ çíîâó ìîëþñü: Áîæå ì³é, Áîæå! Ìîæå, ïîìîæåø? ßê íå ìåí³, òî êîìóñü...
³÷íà æ³íêà
ÏÎÊÀßÍÍß Ï²ÑÍß
ß çëà íå òâîðèëà, À êàÿòèñü áóäó. Çà òå, ùî ëþáèëà. Çà òå, ùî çàáóäó. Çà òå, ùî òÿãíóñÿ Äî ç³ðêè ðóêîþ. ² ñâ³ò îáðàæàþ Ñë³çüìè çà òîáîþ. Æèòòºâî¿ ñèëè Ñòຠâ ìåí³ ìàëî. ß çëà íå òâîðèëà, Äîáðî ïîêàðàëî. ͳõòî íå âðÿòóº. ͳõòî íå ïîìîæå. Õî÷ òðîõè òåðï³ííÿ Ïîøëè ìåí³, Áîæå! Õî÷ òðîõè òåðï³ííÿ! Õî÷ òðîõè ðîçðàäè! Íåõàé íå ðà䳺 Âåëèêà íåïðàâäà: Ùî â³ðèëà ìàðíî, Ëþáèëà äàðåìíî. Âðÿòóé ìåíå, Áîæå, ßê ìîæåø, îä ìåíå!
133
134
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÏÎÂÅÐÍÓÒÀ ÐÀIJÑÒÜ Îêñàí³ ×óáà÷³âí³
ijâ÷èíêà òèõà äîíÿ âäîâèíà Êîëèñü ìàëþâàëà ÷åðâîíó êàëèíó. À â³òåð ç-çà îáð³þ õîëîäîì äèõàâ. Íàâ³þâàâ äîë³: òî ãîëîä, òî ëèõî. Âîäà çà âîäîþ, á³äà çà á³äîþ Ðîçìèëàñü êàëèíà ã³ðêîþ ñëüîçîþ. À íèí³ íàñòàëè ùàñëèâ³ õâèëèíè: Õóäîæíèöÿ-äîíÿ ìàëþº êàëèíó. Ìàëþº íàä³éíî ìàëîþ ðóêîþ Óñå, ùî ðîçìèòî ã³ðêîþ ñëüîçîþ. Óñå, ùî ðîçìèòî, óñå, ùî çàáóòî Àáè Óêðà¿í³ ç êàëèíîþ áóòè. Ïîâåðíóòà ðàä³ñòü, ÿê çÿâëåíå äèâî. Ìîÿ ×óáà÷³âíî, ìàëþºø êðàñèâî!
³÷íà æ³íêà
ÑÂßÒÅ ÒÎÐÆÅÑÒÂÎ Ñîíöå-ñîíÿøíèê çíîâó öâ³òå: Íå â óÿâ³, à òóò, íà ãîðîä³, Äå õëîïÿòêî ìîº çîëîòå Çà äîíüêîþ êðàñèâîþ õîäèòü. Êàæóòü, ùàñòÿ íåìà íà çåìë³. Êàæóòü, âàæêî çðîáèëîñÿ æèòè. Êîëè òóïàþòü í³æêè ìàë³, ß íå ìîæó öåé ñâ³ò íå ëþáèòè. Áî íå ðàä³ñòü ñâÿòå òîðæåñòâî Ïåðåéìຠðîç÷óëåíå ñåðöå, Êîëè ñîíÿõà òåïëèé ëèñòîê Äî ì äîëîí³ òîðêíåòüñÿ. Îáë³òຠïåëþñòêàìè ìð³é Âæå ïðèòîìëåíå é ñêîøåíå ë³òî. Çîëîòåíüêèé, ìàëåñåíüêèé ì³é, Òè ï³ä ñîíÿõîì òðîõè ïîñò³é Íàé òåáå ñâî¿ì ñâ³òëîì îñâ³òèòü!
135
136
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÂÈÑÎÊÈÉ ÑÎÍßØÍÈÊ Òàêå öå ë³òî çîëîòå, Ùî çàáóâàþòüñÿ æàë³. Âèñîêèé ñîíÿøíèê öâ³òå Íà ðàä³ñòü ëþäÿì ³ çåìë³. Âèñîêèé ñîíÿøíèê öâ³òå, À íèæíº ëèñòÿ óæå âÿíå. Íåìîâ íàãàäóº ïðî òå, Ùî ñêîðî ðàäîñò³ íå ñòàíå. Ïî⳺ â³òåð. Çàäîùèòü. Áäæîëà òåíä³òí³ êðèëà çãîðíå. ß æ áóäó ñîíÿøíèê ëþáèòü, Äîïîêè ñâ³ò íå ñòàíå ÷îðíèì. Çåðíÿòêî âèëóùó ñóìíå. Ïåðåçèìóºìî â òðèâîç³. Íà öâèíòàð âèíåñóòü ìåíå, Éîãî ïîñ³þòü ïðè äîðîç³. ² çíîâó ñîíÿõ çàöâ³òå. ßñíîìó ñîíöþ íàãàäàº, ßê íå ïðî ìåíå, òî ïðî òå, Ùî âæå éîìó ìåíå íåìàº. ϳðíóâøè â ïîëóìÿ ðóäå, Áäæîëà âåñü äåíü áóäå ãóä³òè: Íó, äå âîíà? Íó, äå? Íó, äå? Îòà, ùî âì³ëà íàñ ëþáèòè? Ìàëåíüêèé õëîï÷èê ïðîá³æèòü. Ïî÷óº ãîëîñ îãëÿíåòüñÿ. À ïîêè ùî: áäæîëà äçâåíèòü, ² ñîíÿõ ãîðíåòüñÿ äî ñåðöÿ.
³÷íà æ³íêà
137
ÌÎËÈÒÂÀ ÇÀ IJÒÅÉ Ëèïíåâî¿ íî÷³ ëèïè çàïàõëè. Ëèïíåâî¿ íî÷³ çîð³ öâ³òóòü. Ëèïíåâî¿ íî÷³ ðóêè, ÿê ïòàõè: Ðàä³ñòü ïîëüîòó â ñîá³ áåðåæóòü. Ò³ëüêè íàâ³ùî êóäèñü íàì ëåò³òè? Áóäåì ãîðíóòèñü: êðèëî äî êðèëà.  ë³òåïë³ ë³òà ñïëÿòü íàø³ ä³òè. Ñâ³òå æîðñòîêèé, âä³ëè ¿ì òåïëà! Ñâ³òå æîðñòîêèé, ñâ³òå òðàã³÷íèé, Âñîòå, ÿê âïåðøå, ìîëþ: Äàé ìî¿ì ä³òÿì â³ðó ó â³÷í³ñòü! Ìíîãî ëþáîâ³ ³ ìàëî æàëþ! Ïîò³ì áëàãàþ: Ñïàñè ¿õ îä ìóêè! Ïîò³ì òèõåíüêî ó í³÷êó øåï÷ó: ² âáåðåæè â³ä ã³ðêî¿ ðîçëóêè! Ìóäðîñò³ æèòè, ìîæå, íàâ÷ó.
138
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ϲÑͲ ²Ç ²Ä×ÀÞ ÖÈÊË
ϲÑÍß ÏÅÐØÀ
Íå âÿíüòå, êâ³òè! ¯õ ëèøèëà äîíÿ. Íå âÿíüòå, êâ³òè Íà ìî¿ì ñòîë³! Áî âàñ òðèìàëè Òðåïåòí³ äîëîí³, Áî âàñ äóøà Íîñèëà íà êðèë³. «Äîëîí³ » «äîí³ » Ö³ ñëîâà äëÿ ðèìè.  ã³ðêó ðîçëóêó, Çðîøåíó ñë³çüìè, Ìîÿ æóðáà Ïîòÿãíåòüñÿ çà íèìè ×åðåç ïðîñòîðè ³÷íî¿ çèìè. Äî÷êà ³ ìàòè Íà÷å ð³êè çëèò³. Íå äàé íàì, Áîã, Öþ ºäí³ñòü ðîç³ðâàòü! À êâ³òè âÿíóòü. ² ìèíຠë³òî. ² çîñòàºòüñÿ: Ïëàêàòü ÷è ñï³âàòü.
³÷íà æ³íêà
ϲÑÍß ÄÐÓÃÀ
Öÿ ï³ñíÿ äðóãà Íåâèìîâíà òóãà. ͳõòî íå ÷óº, À âîíà çâó÷èòü. Ðîçòàëà â íå᳠˳òàêîâà ñìóãà. Âèñîêèé îáð³é Çà ãîðîþ ñïèòü. Øóìèòü çåìëÿ Äåðåâàìè í³÷íèìè. Ïîðîæí³ì ãí³çäàì Ñíÿòüñÿ ãîëîñè. ßêùî º ãð³õ íà ñâ³ò³ Íåïðîñòèìèé, Òî íàø³ ñêàðãè Íà âàæê³ ÷àñè. Òîìó íå ñòàíó Ãîâîðèòü ïðî âòðàòè. Õ³áà êîìóñü Âäàëîñÿ ¿õ âåðíóòü? Çà âñå íà ñâ³ò³ Íàø³ äóø³ ïëàòÿòü. É çà òå, ÷îãî Íå ìîæíà îñÿãíóòü.
139
140
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ϲÑÍß ÒÐÅÒß
Òðåòÿ îäâåðòà. Òðåòÿ òî ñâÿòî.  íå¿ ïîáîæíî Âèõëþïíó æàëü. Áóäíÿìè äóø³ Íàãëî ðîçïÿòî. Âñå òèì÷àñîâå. ³÷íà ïå÷àëü. Ðóêó ïðîñòÿãíåø Ëèñòÿ âï³éìàºø. Öâ³òó ðîæåâîãî Á³ëüøå íåìà. Çíîâó ïî êîëó Äóìêà êðóæëÿº:  ð³äíîìó êð࿠³÷íà çèìà.  ð³äíîìó äîì³ Çíîâó ïóñòåëÿ. Ò³íü ìîþ òèõó Êóòຠñòðàõ. Ãëÿíó íà â³êíà: Íåáî ÿê ñòåëÿ. Ãëÿíó íà ñòåëþ: Íåáî â ç³ðêàõ.
³÷íà æ³íêà
ϲÑÍß ×ÅÒÂÅÐÒÀ
Âðîäèëî ïîëå Çîëîòèì êîëîññÿì. Àëå í³õòî Íå âèæàâ, íå ç³áðàâ. ² â³òåð òóãó Ö³ëèé äåíü ãîëîñèòü, ² êîíèê ïëà÷å  ïîë³ ñåðåä òðàâ. ßêáè ùå äåíü, ßêáè ùå õî÷ ï³âäíèíè Òåïë³ëî ë³òî Íà ïîðîç³ äíÿ, À òî: ñïëåëèñÿ Ñèâ³ ïàâóòèíè, ², í³áè ñòðóíè, Ãîëîñíî äçâåíÿòü. Ïðîøó: «Íå òðåáà Ãîëîñíî äçâåí³òè! » Áî, õòî ïîñ쳺 ˳òî äîãàíÿòü? Êîëè âæå çåðíà Ïóùåíî íà â³òåð, Òî ùî ÿ ìàþ Ïðî æèòòÿ êàçàòü?
141
142
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ϲÑÍß ÏßÒÀ
Ó ïÿòíèöþ ʳí÷àºòüñÿ ðîáîòà. Äëÿ êîãîñü º Ùàñëèâ³ âèõ³äí³. Ó ìåíå áóäí³ Ëàñò³âêè íà äðîò³: Ïîãëÿíåø çáîêó ³ëüí³ àæ ñóìí³. Ïðî ùîñü ìîâ÷àòü. ² äèâëÿòüñÿ ó ïðîñò³ð, ² ÷îðíî-á³ëî Êðèëüöÿìè ñòðèæóòü. Íåíà÷å íåáî Âèäèâèòè õî÷óòü, Òàê, í³áè ùàñòÿ Ç áåçíà䳿 æäóòü. Ïðî âèð³é öèòü! Òî ãóñè â³äëåò³ëè. À äí³ ìî¿ Ùå áóäóòü ïðè ìåí³. Ïÿòü ëàñò³âêàìè Íà äðîòàõ ïðèñ³ëè. À äâà çëåò³ëè Ó ñóìí³ ï³ñí³.
³÷íà æ³íêà
ϲÑÍß ØÎÑÒÀ
Çðàíêó äî íî÷³ Çíîâó ìîðî÷óñü: ßê òàì, äàëåêî? Äîáðå ÷è í³? Êèìîñü æîðñòîêèì Ñêîºíî çëî÷èí: Ïòèöÿì íåáåñíèì Õìàðÿòüñÿ äí³. Áîæå, ì³é Áîæå, ßê âîíî áóäå? Îñ³íü õîëîäíà Âæå íà ïîð³. Ïòèö³ ó íåá³ Ëåòîì íå áëóäÿòü. Ïòèöÿì, ÿê ëþäÿì, Ñòðàøíî âãîð³. Íàùî ëàìàòè Êðèëà øèðîê³, ßê Áàòüê³âùèíà Çàâæäè îäíà? Ñò³ëüêè õîðîøèõ Ïðîæèòî ðîê³â Æàëêî îäíîãî Á³ëîãî äíÿ.
143
144
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ϲÑÍß ÑÜÎÌÀ
Ñüîìà, ÿê âòîìà. ϳñëÿ ñòðàæäàííÿ  ñåðö³ ïàíóº Ëèø ïóñòîòà. Âèéäó íà ñòåæêó Ç ð³äíîãî äîìó Âèäàñòüñÿ ñòåæêà Íàäòî êðóòà. Âèéäó ó ïîëå, Êðèêíó ó ïðîñò³ð. Ãîëîñ íå ÷óòè. ³òåð øóìèòü. Ç ë³òîì ïðîùàòèñü Çàâæäè íåïðîñòî: ³ä ãîëîñ³ííÿ Ñåðöå áîëèòü. ³òåð ãîëîñèòü. ϳñíÿ ãîëîñèòü. Ç íåáà íà çåìëþ Êàì³íü ïàäe:´ Äå ìî¿ ñ³ð³ Ãóñîíüêè-ãóñè? Äå ìî¿ ä³òî÷êè? Äå?
³÷íà æ³íêà
ϲÑÍß ÂÎÑÜÌÀ
Àãîâ! Êóäè âè, Ìî¿ ñ³ð³ ãóñè?  ÷óæèõ êðàÿõ Îá³éìè âàñ íå æäóòü. Àëå çë³òàþòü, Áî ëåò³òè ìóñÿòü. Ó ð³äí³ì êðà¿, Îé, íå ïðîæèâóòü! Äîðîãà äàëüíÿ. Âèáþòüñÿ ³ç ñèëè. Õîëîäíèé â³òåð Âèñòóäèòü êðèëî. ³äêîëè ñâ³òó, Òî ëèøå áåçêðèëèì Òàêîãî ëåòó  íåá³ íå áóëî. Ðàí³ø ëèø ïòàõè Ïîêèäàëè ãí³çäà. Òåïåð ³ ä³òè Âèáðàëè ìàðøðóò. ˳òàê ó íåá³ Ïîâåðíóòè ï³çíî. Äóìêè ³ õìàðè Áåçâ³ñòè ïëèâóòü.
145
²äóòü ñí³ãè íà íàø³ äóø³, Íà íàø³ ãîëîâè ³äóòü.
148
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÒÀÊÀ, ßÊ ª! Ñòàíü òàêèì, ÿêèì òè º! Ôð³äð³õ ͳöøå
ßê áóòè ùàñëèâîþ Ñåðåä íåùàñíèõ íà ð³äí³é çåìë³? Ñåðåä ìîð³â îáì³ë³ëèõ, Ñåðåä ñòåï³â ñïóñòîø³ëèõ, Ñåðåä íåáà ó õìàðàõ, Ñåðåä ðàíê³â â çàãðàâàõ, Ñåðåä
ß òèõà òðàâà. ß òèì ëèø ïðàâà, ùî: Çìàðíîâóþ íî÷³ ó ñíàõ, Ðîçòðà÷óþ äí³ ó òðóäàõ, Ëèøàþ äóìêè ó ñëîâàõ, ˳òàþ ó ìð³ÿõ, ÿê ïòàõ. Àõ! Òàêà, ÿê º!
Äåíü ñí³ãîïàäó
ÄÓÆÅ ÇÀÉÍßÒÀ ßê íå óáþòü, ÿê íå çàäóøàòü, Òî òàê íàáðèäíóòü íàáðèäàòü, Ùî ëÿæå êàìåíåì íà äóøó Óñå, ùî ìàëîñÿ ñï³âàòü. À ùå ñòàðå ïðèñë³âÿ ìîâèòü: «Ãîðøêè ë³ïèëè íå ñâÿò³! » Àëå, ÿê ë³ïëÿòü ³ç ëþáîâþ, Ñòàþòü ãîðøêè ò³ çîëîò³. À òóò íå ãîðùèê í³æíà ï³ñíÿ. Ó çâóêàõ ãîëîñ ñîëîâÿ. ² íå ë³ïèòü, à ñåðöåì òèñíóòü, ² òèõî ò³øèòèñü: «Ìîÿ! » Òîæ íå áëàãàþ çàêëèíàþ: Íå ë³çüòå â äóøó çàëþáêè! ß äóæå çàéíÿòà ñï³âàþ. Ñüîãîäí³ ãîëîñîì ð³êè. À çàâòðà äîùèêîì ³ â³òðîì. Õòî â쳺 ñëóõàòè ïî÷óé. Áðèíèòü ñòðóíà ó òåïë³ì ë³ò³, ×îìóñü ïîä³áíà äî ïëà÷ó. ×è òî â³ä òîãî, ùî ñòðàæäàþ? ×è òî â³ä òîãî, ùî ëþáëþ? ×è âæå òàêèé ÿ ãîëîñ ìàþ Óâåñü ³ç ï³ñí³ ³ æàëþ?
149
150
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÄÎ ×ÀÑÓ ×àñ ìåíå äîñîòóº, ÿê íèòêó. ß éîãî áëàãàþ: «Çà÷åêàé! Ç ìîãî ñìóòêó êèëèì³â íå âèòêàâ, Ç ìîãî áîëþ íå çáåðåø âðîæàé! » Àëå ÷àñ ñ쳺òüñÿ íàä³ ìíîþ. ß ìàëåíüêà, â³í âåëèêèé ÷àñ. Ïðîñòåëèâñÿ ïîëåì ³ ð³êîþ, ² çàìèñëèâñü, ÿê ïðîæèòü áåç íàñ. ßê òóìàí ñïàäàòèìå ðàíêîâèé Íà áåçëþäíèé ³ ñàìîòí³é äåíü. ßê ëóíà çâó÷àòèìå áåç ñëîâà, Áåç ìî¿õ ñòðèâîæåíèõ ï³ñåíü. ³ê ìàéáóòí³é ç ãîðèçîíòó âèäêî. ³ê ìèíóëèé íàçàâæäè ïðîùàé! ×àñ ìåíå äîñîòóº, ÿê íèòêó: ×è æóðèñü, ÷è ðåìñòâóé, ÷è ç³òõàé. ×è ñïèíèñü íà â³äñòàí³ ³ ñì³éñÿ: ß êëóáîê øîâêîâèé ³ òóãèé! Ïîêè ÿ ñîòàþñÿ, íàä³éñÿ, Ùî òîáîþ ïðîñò³ð ãîëóáèé.
Äåíü ñí³ãîïàäó
151
ÌÀËÀ ÑÈвÒÊÀ Ó ÂÅËÈÊ²Ì Ñ²Ҳ Í³í³ Ñåìåíþê
Âåëèêèé ñâ³ò âèðóº ³ øóìèòü. ² ìè äî íüîãî òÿãíåìîñü, ÿê â³òè. ßêáè â³í âì³â ëþáèòè ³ æàë³òü, Çãàäàâ áè íèí³ ïðî ìàëèõ ñèð³òîê. À â³í øóìèòü. Ìàøèíàìè ãóäå. Òàêèé âåëèêèé, ùî éîìó íå âèäêî, ßê á³äíèé õëîï÷èê ïî äîðîç³ éäå Áîñîí³æ ó ñòàðåíüêèõ ÷åðåâèêàõ.
Áóëà á ðîäèíà, áóâ áè äîðîãèì. Êîìóñü ó ñâ³ò³ ùîñü ³ â³í áè çíà÷èâ. À òàê... Íó, ùî æ: ³ ëþäè, ³ áîãè, Çóñòð³âøè á³äíèõ, ðîáëÿòüñÿ íåçðÿ÷³. Àãîâ! Íå ÷óþòü... ³òåð ³ ñí³ãè... ͳõòî íå ÷óº, ³ í³õòî íå áà÷èòü. Çåìëÿ ò³êຠç-ï³ä éîãî íîãè. À â³í, ìàëåíüêèé, íàâ³òü íå çàïëà÷å. Êóäè ³äå? Íà䳺òüñÿ íà ùî? Âåëèêèé ñâ³òå, ãëÿíü éîìó ï³ä ⳿! Íà ñõèë³ â³êó äóìàºø ïðî ùî, Êîëè ñèð³ò ñîáîþ âæå íå ãð³ºø? ×è ìè òîá³ çðîáèëèñÿ ìàë³? ×è òè îãëóõ â³ä îïëåñê³â ³ ñëàâè? Âåëèêèé, çãëÿíüñÿ! Áî ñâ³òè ìàë³ Íà òåáå ìàþòü ïðåäêîâ³÷íå ïðàâî.
152
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÍŠ²Ä˲ÒÀÉÒÅ, ËÅËÅÊÈ! ϲÑÍß
ijàí³ Ïåòðèíåíêî
Ìîðå îä ìåíå äàëåêî. Ðîêè ìî¿ âäàëèí³. Íå â³äë³òàéòå, ëåëåêè Ñóì íå ëèøàéòå ìåí³. Ìîðå ñë³çüìè íå äîëèòè, Íàùî îñ³ííÿ ïå÷àëü? Äàéòå ìåí³ äîëþáèòè Âñå, ùî ïîêèíóòè æàëü!
Ùàñòÿ íå âòîìèòüñÿ ñíèòèñü Öâ³òîì ðîæåâèì â ãàþ. Äàéòå ìåí³ íàäèâèòèñü Íà Óêðà¿íó ìîþ! Òàì âàñ, çà ìîðåì, áàãàòî. Âè òóò, äëÿ ìåíå îäí³. Õòî æ âàì òàì áóäå ñï³âàòè гäíîãî êðàþ ï³ñí³? Ïðèñï³â: Ãîðäî ðîçïðàâèëè êðèëà Íåáîì âèñîêèì ïëèâóòü. ß æ âàñ òàê í³æíî ëþáèëà! ß æ âàñ íå çìîæó çàáóòü!
Äåíü ñí³ãîïàäó
153
Ç ÐÎÊÀÌÈ Ï²ÑÍß
Îë³
Ó þíîñò³ äðóç³â ì³íÿºìî ÷àñòî, Áî ùå íàì çà êîãîñü òðèâîãè íåìà. ² ðàíêè ïîãîæ³, ³ íî÷³ ç³ð÷àñò³, ² äóæå äàëåêî õîëîäíà çèìà. Ç ðîêàìè, áóâàº, ïðî íàñ çàáóâàþòü. ² âèùå çà äðóæáó ö³íóºì ëþáîâ.  êîõàíí³ çãîðÿºì, ÷àñó íå ñòà÷ຠÍà òå, ùîá ³ç äðóãîì çóñòð³òèñÿ çíîâ. ² ò³ëüêè ï³ä îñ³íü äóøà çàãîëîñèòü. Ïðèëèíóòü ó ñïîãàä ìèíóë³ ðîêè. Íàòîìëåíå ñåðöå ó äîë³ ïîïðîñèòü ªäèíîãî äðóãà ì³öíî¿ ðóêè. Ïðèñï³â: Äðóæå ì³é, äðóæå, á³éìîñÿ ñòóæ³! Öâ³ò á³ëîï³ííèé çíîñÿòü ë³òà. Ãîðå çàâþæèòü. Ñåðöå çàòóæèòü. Âèæèòü ïîìîæå äðóæáà ñâÿòà.
154
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÄÀÂÍß Ï²ÑÍß Íå äî¿õàâ â³í äîäîìó Òàì ëåæèòü äîíèí³. Çáóäóâàëè ìîëîäîìó Õàòó íà ÷óæèí³. Îïóñòèëè êîçà÷åíüêà Ó ìîãèëó ÷îðíó. Ïîñàäèëè íà ìîãèë³ Êàëèíó ÷åðâîíó. Ïðèíåñëà äàëåêà ïòàøêà ³ñòî÷êó â³ä íåíüêè: Îé, ïîäàé ìåí³, ñèíî÷êó, Ïðàâóþ ðó÷åíüêó! Îé, ìàòóñåíüêî ð³äíåíüêà, Áà÷, ÿêà îáðàçà: Íàëÿãëà ñèðà çåìåëüêà Íà îá³ â³äðàçó!
Äåíü ñí³ãîïàäó
ÍÀ ÂÈÑÒÓÏÀÕ Ìåí³ áàéäóæ³ íå áàéäóæ³. ² ÿ ÷èòàþ! ß ÷èòàþ! Ñåðåä ëèñòîïàäíî¿ ñòóæ³ Ç ãðóäåé âàì ñåðäåíüêî âèéìàþ. ²ç ïîêîë³ííÿ â ïîêîë³ííÿ Ïðÿìà ïðîõîäèòü ÷åðåç Ñëîâî. Òîìó ö³ â³ðø³, ÿê ìîë³ííÿ, ßê âèÿâ í³æíî¿ ëþáîâ³. ² ÿ ÷èòàþ! ß ÷èòàþ! Ñàìà ñåáå òðÿñó, ÿê ãðóøó. ² òàê ñòðàæäàþ, ÿê âòðà÷àþ Õî÷à á îäíó óâàæíó äóøó.
155
156
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÂÀÇÎÍÍÀ ÄÎËß À â ïîë³ ëèñòêîâà ð³äíÿ Çàêîõàíî êâ³òè ãîéäàº. Âàçîííî¿ äîë³ íå çíàº. Îêñàíà ×óáà÷³âíà
Çàäçâîíèòü äçâ³íîê îá³ðâåòüñÿ äóøà. À ãîëîñ ïî÷óþ çàïëà÷ó. Íó, ùî òè, äèòèíî, ó ñâ³ò³ çíàéøëà, Ùî ÿ òîá³ ìàëî òàê çíà÷ó?! Íà íåáî, òàêå ãîëóáå, ´ Äóìêàìè òðèâîæíèìè ìoëþñü. À ò³ëüêè ïî÷óþ òåáå Çà ãîëîñ ÷³ïëÿþñü, çà ãîëîñ! À â³í, ÿê ó ñêðèïêè ñòðóíà, ßê â ë³ñ³ òîíêà ïàâóòèíà. Äèòèíî ìîÿ ãîëîñíà, Ó ö³ëîìó ñâ³ò³ ºäèíà. ϳð¿íêî ëåãêîãî êðèëà, Çîðèíêî âå÷³ðíüîãî íåáà, ßêà ÿ ùàñëèâà áóëà  äèòèíñòâ³ òâî¿ì á³ëÿ òåáå! À íèí³ â³äëóííÿ ãóäê³â Êð³çü â³äñòàíü äàëåêèõ êîðäîí³â. Íà ïîïåë³ ñïàëåíèõ äí³â Æåâð³þòü æàðèíêè ÷åðâîí³. Òî çóñòð³÷³ íàøèõ ïðîùàíü. Òî ïàìÿòü ³ç íàøîãî áîëþ. Òî êâ³òíå ïàõó÷à ãåðàíü Ç òâ âàçîííî¿ äîë³.
Äåíü ñí³ãîïàäó
´  ËÈÑÒÎÏÀIJ  ëèñòîïàä³ ´ ëèñòÿ ïàäàëî. ² çäàâàëîñü, íåíà÷å ââ³ ñí³, Ñèâîêîñà æ³íêà ðàäèëà Áåðåãòè â³äë³òàþ÷³ äí³. ´ ëèñòÿ ïàäàº.  ëèñòîïàä³ ² òðèâîãà áðèíèòü íà â³òðàõ. Ò³, ùî ðàäèëè íå ðîçðàäèëè, À ñàì³ ïðîïàäàþòü â ë³òàõ. ² íåìà, ³ íåìà... ² íåìàº!  ö³ì ïàä³íí³ ÿêî¿ñü ìåæ³. Ìóäðà îñ³íü íàâ³êè ºäíຠÍàø³ äóø³ ñàìîòíüî-÷óæ³. Äîâ³ðÿº? ×è, ìîæå, êàðàº? ×è â³äâîäèòü íàâìèñíó á³äó? Õî÷ ÿê òèõî ³ ñêðàäíî ñòóïàþ, Òà íà ñòåæêó çèìè ïîïàäó.
157
158
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÄÅÍÜ ÑͲÃÎÏÀÄÓ ²äóòü ñí³ãè íà íàø³ äóø³. Íà íàø³ ãîëîâè ³äóòü. Òàê³ õîëîäí³ òà áåçäóøí³ Îò-îò ³ äåíü ì³é çàìåòóòü. Îíóê ðà䳺: «Ïðîñòî êëàñíî! » Äî÷êà ï³ðíຠâ á³ëèé ïëèí. À ÿ áîþñü, ùî ìîæó âïàñòè ² íå ï³äâåñòèñü ³ç êîë³í. Ïåðåìåëî óñ³ äîðîãè
Òðèâîãà äèõàòü íå äàº
Òà, ñëàâà Áîãó, ñëàâà Áîãó, Ùî ïîðó÷ òè ç³ ìíîþ º! Õòîñü äàðóâàâ ëþáîâ ³ çðàäó. Õòîñü îá³öÿâ óñ³ ñâ³òè. À òè ïðèéøîâ ï³ä ñí³ãîïàäè Ìåíå â³ä ñòóæ³ áåðåãòè. Æèòòÿ íàä³é íå îáìàíóëî. ×è íå òîìó, ùî âì³ëà æäàòü? À òå, ùî ë³òî ïðîìèíóëî
Òàê âñå äëÿ òîãî, ùîá ìèíàòü.
Äåíü ñí³ãîïàäó
ÍÀÉÑÂßÒ²ØÅ ²Ìß Ñîô³º÷êî, ñîíå÷êî, ìàòè, Ñîíöåì îñÿÿíèé ñâ³ò, Çâ³äêè òåáå âèãëÿäàòè, Ñòàâøè íà áåðåç³ ë³ò? Ìàðíå íàø³ïòóº êîëîñ Âæå íå â³äëóíèòü ëóíà. Çâ³äêè ïî÷óºòüñÿ ãîëîñ, ßê îá³ðâàëàñü ñòðóíà? Ìàðíå çàëàìóâàòü ðóêè. Ïðàâäà æîðñòîêà ïðàâà: Âæå äî ö³º¿ ðîçëóêè Íå äîë³òàþòü ñëîâà. Ñòàíó ñêðàº÷êó äîðîãè Ïîðó÷ ³ç ìîêðèì êóùåì. Ìîâ÷êè ìîëèòèìóñü Áîãó, Íåáî ï³äïåðøè ïëå÷åì. Ñîíöå ïðîãëÿíå êð³çü â³òè Ñòàíóòü òåïë³øèìè äí³. Ãîðå òâîº ïåðåæèòå  ðàíí³é ìî¿é ñèâèí³. Áîë³ òâî¿ íåïîêðèò³  ñåðö³ ìîºìó íà äí³. Ñâ³òëèì ³ìÿì äîðîæèòè Âñå, ùî çîñòàëîñü ìåí³.
159
160
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÕÓÑÒÊÀ ÒÅÐÍÎÂÀ Ñëîâî äî ñëîâà: îñíîâà. Êâ³òêà äî êâ³òêè: âåñíà. Ñëóõຠâå÷³ð íàøó ðîçìîâó. Òó, ùî íà ñâ³ò³ îäíà. Äîíÿ ïèòàº, ñåðäåíüêî êðàº: ×îì íàçèâàºòüñÿ òàê? ³äïîâ³äàþ, í³áè ç³òõàþ: Äîë³ òåðíîâî¿ çíàê! Äîíÿ ñ쳺òüñÿ. Î÷³, ìîâ çîð³. Äîíÿ íå çíຠïðî òå: Ñê³ëüêè òåðíîâ³ áà÷èëè ãîðÿ, ßê áåçíàä³éíî òåðåí öâ³òå.
гê òðèäöÿòü òðåò³é: Êëÿòèé, õîëîäíèé
Ïóõíå ãîëîäíå ñåëî
Âæå ìîÿ ìàòè âñòàòè íå ãîäíà Ñìåðòü îïóñòèëà êðèëî. Áàáöÿ íå ïëà÷óòü, ò³ëüêè ç³òõàþòü. Õóñòêó ºäèíå äîáðî Ó Ìîãèëåâ³-Ïîä³ëüñüê³ì çì³íÿþòü. Áîæå, ÿê âäàëî: íà æèòà â³äðî! Ïîò³ì ðîáèëè, õóñòêó êóïèëè. Òà ïî÷àëàñÿ â³éíà. É ðàçó íà ñâÿòî ¿¿ íå îä³ëè.  ñêðèí³ ëåæàëà âîíà.
гê ñîðîê øîñòèé: Æèòè íåïðîñòî ï³ñëÿ òÿæêî¿ â³éíè. Õîäèòü íåïðîõàíèì ãîñòåì Áàòüêî óáèòèé ó ìàìèí³ ñíè. Áàáöÿ íå ïëà÷óòü, ò³ëüêè ç³òõàþòü. Ñåðöå çà äî÷êó áîëèòü. Ó Ìîãèëåâ³ õóñòêó çì³íÿþòü. Áîæå, ÿê áàáö³ íà îáì³í ùàñòèòü! Ïîò³ì ðîáèëè, õóñòêó êóïèëè. ß ïàìÿòàþ òîé äåíü:
Äåíü ñí³ãîïàäó
161
Áàáöÿ êóïèëè, ìàìà îä³ëè, ß äîòîðêíóëàñü ëèøåíü. Äîíÿ ñ쳺òüñÿ. Î÷³, ÿê çîð³. Ñâ³ò ì³é ïðè çãàäö³ îæèâ. Äîíÿ êåïêóº: «Äîâãî ãîâîðèø! Çíà÷åííÿ ñëîâà ñêàæè! » Âèáà÷! Íå çíàþ! Õóñòêà öÿ â ìîä³! Çíà÷åíü â³ä ñëîâà ³íøèõ íå æäè:  íàøîìó ðîä³, â íàø³ì íàðîä³ Äîëÿ ³ õóñòêà òåðíîâ³ çàâæäè.
162
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÂÅ×ÎÐÎÂÅ Í³í³ Ãíàòþê
Ùå âàã³òí³º îñ³íü äîùàìè. ² âæå ñ³þòüñÿ á³ë³ ñí³ãè. À çà íàìè, çà íàìè, çà íàìè Õèëèòü â³òåð äåðåâ êîðîãâè. Çà äåðåâàìè ò³í³ õîëîäí³. ß ïèòàþ: «Êóäè âè? Êóäè? ß æ í³ äíÿ ïîâåðíóòè íå ãîäíà Ïîêèäàþòü óñ³ íàçàâæäè». ×óþ ãîëîñ äàëåêèé ³ òèõèé. Íåâìîëèìî íàø³ïòóº õòîñü: Çàìåðçàòè ó çèìàõ íå ëèõî, Æàëü, ùî â ë³ò³ ñòðàæäàòü Äîâåëîñü
ß ëþòóþ: «Íå ñì³é ñï³â÷óâàòè! Ùå äîáðîì íå ï³äêîðåíî çëî. ² í³êîìó ó ñâ³ò³ íå çíàòè ×îãî âàðòå çèìîâå òåïëî ».
Äåíü ñí³ãîïàäó
ÁÅÐÅÇÎÂÀ ÇÈÌÀ Áåðåçè ìåðçíóòü! Íàãëî ³ ðàïòîâî. Áåðåçè ìåðçíóòü õèëèòüñÿ ã³ëëÿ. Äóøà ïðîãð³ëà íàéòåïë³øå ñëîâî. Àëå áåðåçà ñëîâà íå âçÿëà. ß çðîçóì³ëà: ñï³â÷óòòÿ äàðåìíå. Íå âñ³õ ðÿòóþòü ëàã³äí³ ñëîâà. Ñåðåä ñí³ã³â íåçàòèøíî æèâåìî Çèìà âñòóïèëà ó ñâî¿ ïðàâà. Çàõî÷å, ³í³é ³ç ã³ëëÿê îáñèïèòü. Çàõî÷å, â³òðîì îáïå÷å ëèöå. Ëþäèíà çóáè áîëÿ÷å çàö³ïèòü. Áåðåçà á³ëî ïðîìîâ÷èòü ïðî öå.
163
164
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÍÀØ Ä²Ì Íàø ä³ì â ñí³ãàõ ëèøèâñÿ çèìóâàòè. À ìè ó ì³ñò³ ãð³ºìîñü òåïëîì. ² ïî÷èíàºì òèõî ñóìóâàòè Çà íàøó âòå÷ó ñîðîìíî îáîì.  ñóõèõ ëèñòêàõ, çàëèøåíèõ ó ñ³íÿõ, Ëèøå ãîëîäí³ ìèø³ øàðóäÿòü. Ïðîñòè íàì, äîìå, çðàäó çàîñ³ííþ. Ìè áåç òåïëà íå â쳺ì âèæèâàòü. Ìè, ñèëüí³ äóõîì, âèçíàí³ ó ñâ³ò³, Çáåð³ãøè ã³äí³ñòü ³ ñâÿòó ëþáîâ, Çà ÷åñíó ïðàöþ ó ñâîºìó ë³ò³ Íå çàðîáèëè íà â³çî÷îê äðîâ. Ïðîñòè çà ñìóòîê ó âå÷³ðí³õ â³êíàõ. Ïðîñòè, ùî â³òåð õâ³ðòêîþ ðèïèòü. Ñòî¿ø ³ ìåðçíåø ïðè äîðîç³ â³êó. À íàì çèìà ðîçëóêîþ áîëèòü. Ìèíå çèìà, ç³òõíåìî: «Ñëàâà Áîãó! » Ìè âñå-òàêè òåðïëÿ÷³ñòþ ïðàâ³. ² áóäóòü á³ãòè êè¿âñüê³ äîðîãè Àæ äî ñòåæîê ó ðîñÿí³é òðàâ³.
Äåíü ñí³ãîïàäó
165
вÇÄÂßͲ ÐÎÇÄÓÌÈ ß óìðó â êðåùåíñêèå ìîðîçû. ͳêîëàé Ðóáöîâ
ß íå õî÷ó ïîìèðàòü â ìîðîçè! ßê òó çåìëþ ó ìîðîç êîïàòü? ² âåñíîþ, ÿê øàë³þòü ãðîçè: Áî æ òðóíó ïîòð³áíî íàêðèâàòü. ˳òîì áäæîëè çâåñåëÿþòü êâ³òè, Ãîìîíèòü ï³ñíÿìè äàëèíà. ß íå õî÷ó ïîìèðàòè ë³òîì! Îñ³íü òåæ êðàñèâà, õî÷ ñóìíà! Õî÷ó æèòè, â³ðèòü ³ ëþáèòè. ² ï³ñí³ ñï³âàòè ãîëîñí³. Íó, à ïîò³ì ïåðåéòè ó â³òåð, Ìàðåâîì ðîçòàíóòè ââ³ ñí³. ×è çãóáèòèñü ãîëîñîì ó ë³ñ³, ×è ñïèíèòèñü ò³ííþ ï³ä â³êíîì. ×åðâÿ÷êîì ñõîâàòèñü ó ãîð³ñ³, Íà ã³ëë³ ñêðóòèòèñÿ ëèñòêîì. Âñå îäíî öå êðàùå, ÿê âìèðàòè. ßê ãí³òþ÷³ ïîìèíêè ñïðàâëÿòü. ß íå çíàþ, ùî ³ùå ñêàçàòè, Ùîá ïðî ñìåðòü í³÷îãî íå ñêàçàòü. Ùîá íå ñóìíî çàâòðà, ÿê ñüîãîäí³. Ùîáè â³÷í³ñòü ö³íóâàëà ìèòü. Ãåí³àëüí³ âèçíà÷èòè ãîäí³, Ñê³ëüêè ¿ì çîñòàëîñÿ ùå æèòü. Íó, à ÿ ðàä³þ, ùî íå çíàþ, Äå é êîëè îá³ðâåòüñÿ ñòðóíà. ² ñì³þñÿ, é ïëà÷ó, ³ ñï³âàþ Ïîâíèòüñÿ â³äëóííÿì äàëèíà.
166
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÍŠ²РÇÈ̲ Ó ËÞÒ²Ì Çèìà îáìàíþº âåñíó Óñ³ ñí³ãè ðîçòàëè. Ïî÷àëè ëþäè ïîñ³âíó. ² ïòèö³ çàñï³âàëè. Ñòð³÷ຠñîíå÷êî òóìàí Íàä áèñòðîþ ð³êîþ. À ÿ æ òî çíàþ: öå îáìàí, Ïðèäóìàíèé çèìîþ. ßê ò³ëüêè âãð³ºòüñÿ çåìëÿ, Óñóïåðå÷ ïðîãíîçàì, Íà âæå çàñ³ÿí³ ïîëÿ Âïàäóòü ñòðàøí³ ìîðîçè. Áðóíüêè çàìåðçíóòü íà âåðá³. Íå ïîñï³øàé çàáóòè: Ùîáè íå ïëàêàòè òîá³, Íå â³ð çèì³ ó ëþò³ì.
Äåíü ñí³ãîïàäó
167
ÖÅÉ ÑͲà Ãåîðã³þ Æèâèö³
Öåé ñí³ã íå ðîçòàíå, áî â³í íå çèìîâèé. Óñóïåðå÷ äîë³ â³í ã𳺠ìåíå. ² ÿ íå ñêàçàëà, ùî â³í âå÷îðîâèé. Ùî â³í áåçíàä³éíî êîëèñü ïðîìèíå. ßê ìîâëåíà êàçêà, ÿê çÿâëåíå äèâî, Êð³çü íî÷³ áåçñîíí³ ³ âòîìëåí³ äí³, ³í í³æíî á³ë³º ó òåáå íà ñêðîíÿõ, ² ñïîê³é íàä³éíèé äàðóº ìåí³. Ëþáîâí³ íåâäà÷³ âåëüìîæíî ïðîáà÷èâ ͳÿêèõ ðàõóíê³â ç ìèíóëèì íåìà. ßê äîáðå, ùî âì³þ çàñí³æåí³ñòü áà÷èòü. ßê ã³ðêî, ùî çíàþ: íàñòàëà çèìà. Äî âëàñíî¿ äóìêè çâèêàòè íåçâè÷íî. ² ÿ, ïðèãîðíóâøèñü äî âòîìëåíèõ äí³â, Òèõåíüêî øåïî÷ó: «Â³í òàê òîá³ ëè÷èòü! ³í çîâñ³ì íå ñõîæèé äî ñïðàâæí³õ ñí³ã³â! »
168
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
Ç ÓßÂÈ Á²Ëί ÇÈÌÈ Çàìóðóâàëî ñèí³ì ëüîäîì ѳëüñüê³ ïîêèíóò³ ñòàâè. À ÿ ñîá³ áëóêàþ ãîðäî Ñåðåä çåëåíî¿ òðàâè. Ìî¿ì ëóãàì íå âèäêî êðàþ. Çâó÷èòü â³äëóííÿ ãîëîñíå. ² ÿ íå çíàþ, ÿ íå çíàþ: Íàâ³ùî äóìàòè ñóìíå? Âåñü ÷àñ â äóø³ ñïëèâຠñïîãàä, Íåìîâ êðóæå÷îê íà âîä³. ² ÿ øåïo÷ó: «Ñëàâà Áîãó! Ìî¿ ñâ³òè ùå ìîëîä³! » Çà íåîçîð³ ïåðåâàëè Äîðîãè âòîìëåíî á³æàòü. Âæå ñê³ëüêè çèì â³äçèìóâàëà, À íå âòîìèëàñÿ ñï³âàòü. Ëþáëþ ñëîâà íå ðàäè ñëàâè. Ùîá íå ñòåêòè ó ñí³ã ñë³çüìè, ß çíîâ ³ çíîâ ìàëþþ òðàâè Ç óÿâè á³ëî¿ çèìè.
Äåíü ñí³ãîïàäó
169
 ÏÎËÎͲ Ë²Ò Ñàäå ì³é, çàñí³æåíèé, çèìîâèé: ʳëüêà ÿáëóíü, ñëèâà ìîëîäà. ³ä ì í³æíî¿ ëþáîâ³ Âñå, ùî º, òî ð³÷êà ó ëüîäàõ. Òà ³ùå ïîñêðèïóº íà â³òð³ Âñèðîò³ëèé áåçòóðáîòíèé ë³ñ. Âñ³ ñòåæêè â³äá³ãàëè ó ë³ò³. Âñÿ òðàâà âëÿãëàñÿ ó ïîê³ñ. Ñèíÿ øèáêà äèâèòüñÿ ó ïðîñò³ð. ß êð³çü íå¿ âèäèâëÿþ ñâ³ò. Áîæå, Áîæå! ßê æå âîíî ïðîñòî Îïèíèòèñü ó ïîëîí³ ë³ò. Á³ëèçíà íà¿âí³ñòþ íå ìó÷èòü. Ñí³ã íå êàçêà: âèïàâ ³ ëåæèòü. Ñàäå ì³é, ÷îìó òè íåâåçó÷èé? Ïðîìèíó íå âñòèãíåø çàðîäèòü. Íàïåðåä æóðèòèñÿ íå òðåáà! Ãîìîíþ, à â³äïîâ³äü íå æäó. Ñàäå ì³é, íó, ÿê æå ÿ áåç òåáå Ç öüîãî ñâ³òó á³ëîãî ï³äó?!
170
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÒÀÊ ÆÈËÀ. ÒÀÊ ÏÎÌÐÓ ß íå çíàþ, íàâ³ùî æèâó. Íàùî äóøó ñëîâàìè ìîðî÷ó. Ìîæå, ïðîñòî ÷åêàþ òðàâó? Ìîæå, ñîíöÿ âåñíÿíîãî õî÷ó? Ìîæå, ïðîñòî òðèìàòèñÿ òðåáà Íà íîãàõ ³ íà ñòåðò³ì êðèë³? Ùîá äóøà âèçð³âàëà äëÿ íåáà, Äîâ³ðÿþ÷è ò³ëî çåìë³. Ìîæå, ðàíî çáèðàòèñü ó âèð³é? Ìîæå, ï³çíî ìîñòèòè ãí³çäî? Ìîæå, ïðîñòî â æèòòºâîìó âèð³ Íå â³ä÷óëà ì³ë³þ÷å äíî? Òà íå òðåáà, íå òðåáà ðîçðàäè! Âñå ïðÿìóº äî ñâîãî ê³íöÿ. Ç ãëèáèíè îáãîð³ëîãî ñàäó Áà÷ó â³ä÷àé òâîéîãî ëèöÿ. Á³ëüø í³÷îãî í³çâ³äêè íå áà÷ó Âñå çîñòàëîñü â ÿê³éñü òà¿í³. ͳ äëÿ êîãî áàãàòî íå çíà÷ó: Ó äóìêàõ, ó ñëîâàõ, óâ³ ñí³.  äåíü ðîçëóêè í³õòî íå çàïëà÷å (Òàê âìèðຠñàìîòí³é ïîåò). Ëèø îáñèïëåòüñÿ á³ëèé êàëà÷èê Ïåëþñòêàìè íà á³ëèé ïàðêåò. Ò³ëüêè òèøà îçâåòüñÿ äî òèø³: ³äñòðàäàëà íà¿âíà äóøà! Òàê ïðî ñåáå í³õòî íå íàïèøå: Ùîá õî÷ òðîõè ñåáå íå âò³øàòü. Ùîá í³÷óòü í³ çà ÷èì íå æàë³òè. ͳ â³ä êîãî í³÷îãî íå æäàòü. Òàê æèëà: ìîâ çìàãàëàñü ³ç â³òðîì. Òàê ïîìðó: ìîâ ñòîìèëàñü ñï³âàòü.
Äåíü ñí³ãîïàäó
ÍÀÉÁ²ËÜØÈÉ ÆÀËÜ Íå æóðþñü ³ íå ïëà÷ó. ´ ßê ïðèéøëà, òàê ï³äy. Äîð³êàþ íåâäà÷àì. Ïðîêëèíàþ á³äó. Ïîñï³øàþ. Ïàëàþ Ïî÷óòòÿìè â ñëîâà. Áî íàâ³ùîñü ÿ çíàþ, Ùî ñëîâàìè ïðàâà. Íå ìàõàéòå ðóêîþ ×àñ í³êîãî íå æäå. Æàëü, ùî ï³ñíÿ ç³ ìíîþ Òåæ â ìîâ÷àííÿ ï³äe. ´
171
172
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÏÐȲÒÀÉÒÅ ÌÅÍÅ Ç Þ²ËŪÌ! Íàðîäèëàñü çèìîþ ó ñòðàøí³ õîëîäè, ² ñëüîçîþ ã³ðêîþ ïðîìåðçàþ çàâæäè.  ãîëóáèõ îïîëîíêàõ çàñòèãàëà âîäà, ßê íåñëà ïîõîðîíêó óäîâà ìîëîäà. Ñë³ä ñí³ãè çàì³òàëè. ² ìîâ÷àëî ñåëî. ßê äèòÿ? Íå ñïèòàëè. Íå äî öüîãî áóëî. Õîëîä
ãîëîä
íåñòà÷³
Òàê äî ñàìèõ ñèâèí. Íå ñòà÷àëî ô³íàíñ³â äëÿ ìî¿õ ³ìåíèí. À òåïåð? Áîæå ìèëèé! Äî÷åêàëàñü òàêè! Çàñâ³òèëèñü âðî÷èñòî þâ³ëåéí³ ðîêè. Ñòàëî íåáîâ³ ñâ³òëî, õî÷ ³ âå÷³ð íàñòàâ. Ñê³ëüêè á³ä ïåðåæèòî òåæ í³õòî íå ñïèòàâ. Ñîðîêîâ³ âîºíí³, äåâÿíîñò³ ãó÷í³. Íà ñâî¿ì þâ³ëå¿ ÿ îäíà ïðè ñâ³÷³. Òà æóðèñü íå æóðèñÿ: íå â³äñòóïèòü çèìà. Ïðèâ³òàëà á ìàòóñÿ, òà ¿¿ âæå íåìà. ×îðí³ ò³í³ â³ä ðàìè, ÿê õðåñòè íà ñò³í³. Íå ïðèñëàâ òåëåãðàìè íàâ³òü âîðîã ìåí³. Êîëÿäóþ äóìêàìè ïåðåä òèõèì âîãíåì: Òàê áóâຠì³æ íàìè, êîëè á³äíî æèâåì. ß íå õî÷ó äàðóíê³â íèí³ ðå÷³ â ö³í³. ² îäíèõ ïîö³ëóíê³â áóëî á äîñèòü ìåí³. À, ÿê æàëü ïîö³ëóíê³â, òî çäèâóéòåñü: «Íåâæå?» Ìîæå, öèõ þâ³ëå¿â ÿ íå ìàòèìó âæå?
Äåíü ñí³ãîïàäó
173
ÍÀÄ²ß Çà âëàñí³ â÷èíêè ÷àñòî êàþñü. ßêùî íå êàþñü, òî áîþñü. Îò ñí³ã ³äå. ß óñì³õàþñü. Äóìêàìè í³æóñü íå ñí³æóñü. Ìåí³ ðàä³òè º ïðè÷èíà. ² ïðèçíàþñÿ, íåìàëà: ϳä ñí³ãîì ïîëå â³äïî÷èíå, ² çíîâ ðîäèòèìå çåìëÿ. À òå, ùî ñí³ã ìåíå çà⳺, Çàãîðíå â ñóìí³âè ñóìí³, Òàê òî íå ãîðå, à íàä³ÿ Íà òå, ùî áóäóòü êðàù³ äí³.
174
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÄÎÐÎÃÀ ÁÅÇ Ê²ÍÖß
Ïàìÿò³ ñèíà Ãåîðã³ÿ
ÑÊÎÐÁÎÒÀ ² ÃÎÐÅ Ñêîðáîòà ³ ãîðå óïàëè íà ìåíå
Ïñàëòèð, Ïñàëîì 118.
Ó òðàâí³, ïîãîæîãî ðàíêó, Êîëè ÿ ùàñëèâà áóëà, Ñêîðáîòà â³äêðèëà ô³ðàíêó Ðàïòîâèì óäàðîì êðèëà. ß ñêðèêíóëà: «Áîæå, ïîìèëóé! » ß ïëàêàëà ã³ðêî: «Ïðîñòè! » Äî öüîãî ÿ çíàëà, ùî êðèëà Ëèø ðàä³ñòü íåñóòü ç âèñîòè. Óäàðèëî ãîðå, ÿê êàì³íü Íå âèâ³ëüíèòü äóøó ç á³äè. Âîíî íå ìèíåòüñÿ ç ðîêàìè. Âîíî íå ç âîãíþ, à ç âîäè. Êð³çü ñëüîçè ³ â³ä÷àé ðàïòîâèé Ðîçâåñíåíèé ñâ³ò ïîòåìí³â. Ñêîðáîòà ³ ãîðå ó çìîâ³: Âïîäîáèëè öâ³ò äî ñí³ã³â.
Äåíü ñí³ãîïàäó
ÍÀ ÄÀײ À ìè òàêè ä³æäàëèñÿ âåñíè! Ãîðîä êîïàòè âçÿëèñü ÷îëîâ³êè. ² ñèâèé áàòüêî, ³ ùå þíèé ñèí ªäèíà ðàä³ñòü ó æèòò³ íàâ³êè. ß íàâàðèëà ç ùàâëèêîì áîðùó. ² ñèíüîöâ³òè ïðèíåñëà â ê³ìíàòó. Ñàìà ñîá³ í³êîëè íå ïðîùó, Ùî íå óì³þ ñëîâîì ïåðåäàòè: ßêå òî ñâÿòî áà÷èòè êðàñó, Êîëè ãîðîä îáêîïóþòü ìóæ÷èíè. À ÿ âðî÷èñòî ìèñî÷êó íåñó. ² òàê ñòóïàþ, íà÷å áàëåðèíà. Òðåìò³ëà ò³íü ëåãåíüêà íà ñò³í³. Äèâèëèñü â î÷³ í³æí³ ñèíüîöâ³òè. Õ³áà ìè çíàëè, ùî ïî ö³é âåñí³ Í³êîìó ç íàñ òàê ùèðî íå ðàä³òè. Ùî ÿ ñåáå ïèòàòèìó íå ðàç: Íàâ³ùî äîñ³ ñîëîâåé ñï³âàº? Íàâ³ùî ðîêè ï³äãàíÿº ÷àñ? Íàâ³ùî ìè, êîëè éîãî íåìàº?
175
176
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÄÎÂÃÀ ÑÒÅÆÊÀ  ìåíå íàñòð³é òðèâîæíèé òàêèé Íà÷å ïëà÷å íà öâèíòàð³ ñêðèïêà. ß ³ùå îçèðàþñü íà ãîëîñ, ÿêèé Âæå í³êîëè ìåíå íå îêëèêíå. Ñèâèé áàòüêî ïîïåðåäó éäå. ³òåð ñìóòîê íàä íàìè ãîéäàº. ß ðîçðàäæóþ äóìêó: «Ïðèéäå! ³í êîçàê, ³ äîï³çíà ãóëÿº! » Äîâãà ñòåæêà âåäå íàñ, âåäå. Á³ëÿ äîìó â êàíàë çàá³ãàº. Íà âîä³ ò³ëüêè ëèñòÿ ðóäå. ͳáè ñâ³ä÷èòü: íåìàº! Íåìàº! À ìàëåíüêå ñë³ïå êîøåíÿ Íà ïîðîç³ â ÷åêàíí³ äð³ìàº.
Äåíü ñí³ãîïàäó
177
ÄÎʲРÇÅÌ˲ ß íå ëþáëþ õîëîäíî¿ âîäè! Âîíà òðè íî÷³ õîëîäèëà ò³ëî. Âîíà ³ ñòðóì ï³äñèëèëà. ² âáèëà. À ïîò³ì òèõî õâèëåþ íàêðèëà. Ìàëåíüê³ ðèáêè ÷óéíèìè áóëè: Äî íüîãî, ìåðòâîãî, ïëèâëè. À ìè äàëåêî. Õî÷ áðàòè ïî êðîâ³. ², ïðèãàäàâøè ãîëîñ, ó ðîçìîâ³, ß âïåðøå ÷óþ õîëîä íåëþáîâ³. Øåï÷ó óïåðøå äîêîðè çåìë³: ×îìó äëÿ òåáå ìè òàê³ ìàë³, Ùî íå òðèìàºø, ÿê ñï³òêíóòüñÿ íîãè? Çà éîãî äóøó ïîìîëþñÿ Áîãó. Ëèø Áîã ºäèíèé äîñòåìåííî çíàº, Íàâ³ùî ðàíî íàñ çåìëÿ õîâàº.
178
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ßÊÁÈ ÒÈ ÁÓÂ... ² äåíü ìèíóâ, ³ íå íàñòàëî çàâòðà, ² íå òîðêíóâñÿ â³òåð äî êðèëà... Ëèø ÿ â òâîþ çàøòîðåíó ê³ìíàòó Äâ³ ÷îðí³ ñâ³÷êè òèõî çàíåñëà. Öå î÷åðåò! Öå î÷åðåò êâ³òóº! Î, ÿê äàëåêî ñâ³ò â³ä ïðàâîòè: Òåáå íåìà. Òâ³é ãîëîñ íå ïî÷óþ. À äåñü ïðî ùîñü øóìëÿòü î÷åðåòè. À äåñü óæå âåñ³ëüíî¿ ñï³âàþòü Ò³é ä³â÷èí³, ùî ìð³ºþ áóëà. Âîíà çãàäàº. ³ðþ, ùî çãàäàº, ßê âàøà ðàä³ñòü êâ³òàìè öâ³ëà. ², ÿê âîäà ï³ä ïðîìåíåì ñ³ÿëà. ², ÿê íà õâèëüö³ ïëàâàâ ïîïëàâîê. ßêáè òè áóâ, íåâæå á ÿ ïîð³âíÿëà Öåé äèâíèé âèöâ³ò äî ñóìíèõ ñâ³÷îê? ß á, ìîæå, íàâ³òü, íå çàéøëà â ê³ìíàòó. ß á, ìîæå, íàâ³òü, ãí³âàëàñü êîëèñü. ² òâ³é õîðîøèé ³ ñóâîðèé òàòî Íå òàê áè ñóìíî ó ì³é á³ê äèâèâñü.
Äåíü ñí³ãîïàäó
179
ÁÓÄÜÒÅ ÄÎÁвز! Ëþäè ïèòàþòü ëþäÿì ö³êàâî. Ëþäè äîðîñë³ ìîâ ä³òè. ͳáè âèïðîøóþòü ïðàâî Íåçàñòåðåæíî ðàä³òè. Ùîñü ïîÿñíèëà. Ùîñü ïðîÿñíèëà. Ùîñü çàìîâ÷àëà íàâìèñíå. Ëþäîíüêè äîáð³, áóäüòå ùàñëèâ³, Ïîêè âàñ ãîðå íå òèñíå. Ñëîâî äî ñëîâà: áóäå ðîçìîâà. Ñèëà ïîòð³áíà äëÿ íå¿. Çíàòè ¿ì òðåáà, ßê íàì ç òîáîþ ϳñëÿ á³äè îö³º¿. Äóæå íåëåãêî. Äóæå íåïðîñòî. Áîæå, ïîìèëóé íàñ ãð³øíèõ! Íàùî ðîçìîâè? Íàùî ö³ ãîñò³? Ñëîâî ðîçðàäè íå ò³øèòü. Íå ñï³â÷óâàéòå Áóäüòå äîáð³ø³!
180
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÍÅ ÍÀÇÂÀÍÀ Äëÿ òåáå «êîõàíà ». Äëÿ äîí³ «ìàòóñÿ». Äëÿ âíóêà ìàëîãî «áàáóñÿ Ãàííóñÿ». Ðîçùåäðåíà äîëÿ òàëàíò äàðóâàëà, ² «íàøà ï³ñíÿðêà » â íàðîä³ íàçâàëè. À ùå: ìîÿ äîëÿ, â³ä ùåäðîñò³ ëþòà, Ìåí³ ïðèñóäèëà ëàñêàâîþ áóòè ²ç òèì, õòî ìåíå ïîëþáèòè íå ì³ã. ͳÿê íå íàçâàâøè, â ìîãèëó ïîë³ã. Íå ìàþ ïðîâèíè, à âñå-òàêè âèííà:  äóìêàõ íàçèâàëà ñèíî÷êîì ³ ñèíîì. Çà òå, ùî ëþáèëà ³ ùèðî ïðèéìàëà, Ìåíå éîãî ìàòè íå ðàç ïðîêëèíàëà. ϳøîâ, íå ïðîñòèâøèñü. Óñ³õ íàñ ïîêèíóâ. Ìîâëÿâ, ðîçáåð³òüñÿ, õòî á³ëüøå ç âàñ âèíåí. Çåìëÿ íå ðîçêàæå, â³òðè íå íàâ³þòü: Áóëà ÿ äëÿ íüîãî ãàíüáà ÷è íàä³ÿ? Äëÿ òåáå «êîõàíà ». Äëÿ äîí³ «ìàòóñÿ ». Äëÿ âíóêà ìàëîãî «áàáóñÿ Ãàííóñÿ ». Äëÿ íüîãî äîâ³êó í³ÿê íå íàçâóñÿ. ² òèõî ñóìóþ, ³ ã³ðêî ðèäàþ, Êîëè ïðè ðîçìîâ³ ïðî öå ïðèãàäàþ. Ïèòàëà íå ðàç, êîëè â ãîñò³ ïðèõîäèâ: ß ìà÷óõà, ìîæå? Êàçàâ: «Íå ï³äõîäèòü! »
Äåíü ñí³ãîïàäó
181
ÒÈÕÈÉ Â²ÐØ Êòî çíàåò, êàê òèõî â äîìå, Êóäà íå âåðíóëñÿ ñûí. Àííà Àõìàòîâà
ϳñëÿ ãîðÿ, ï³ñëÿ ëèõà,  íàø³ì äîì³ òèõî-òèõî. ß øåï÷ó òèõåíüêî äîë³: Íàòîìèâñÿ â³òåð â ïîë³. ß ç³òõàþ òèõî â ïðîñò³ð: Çàáàðèëèñü íàø³ ãîñò³. Ïðèãîðòàþñÿ äî òèø³, ² ïèøó òèõåíüêî â³ðø³. ² òèõåíüêî á³ëü áîëèòü: Ñê³ëüêè ìàþ òèõî æèòü? Äåíü ³ äâà, ³ ð³ê ìèíàº. ² í³õòî, í³õòî íå çíàº
182
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ÄÎÐÎÃÀ ÁÅÇ Ê²ÍÖß Êîëè çðóéíîâàíî îñíîâè, ùî çðîáèòü ïðàâåäíèê? Ïñàëòèð, Ïñàëîì 10.
Ìèë³ñòþ òâîºþ, Ãîñïîäè, íàïîâíåíà çåìëÿ
Ïñàëòèð, Ïñàëîì 118.
Êîëè çðóéíîâàíî îñíîâè, Òî º ïðîçð³ííÿ ïðîñòîðîâå. Äå ëëþòüñÿ ñëüîçè ñõîäèòü ñì³õ. Äå õîäèòü ñâÿò³ñòü íèêíå ãð³õ. ³äëóííÿ ãîëîñ ñâ³é ãóêàº. Áåçâèõ³äü âèõîäó øóêàº. ² òàì, äå çàðàç ò³ëüêè ïîï³ë, Ç ðîêàìè äåðåâî âèñîêå. ² íà çðóéíîâàíèõ ìîãèëàõ Çàøåëåñòèòü òðàâà ïîõèëà. Óñå íàä³éí³ñòþ ïðîñòå: Çàãèíóâ áàòüêî ñèí ðîñòå. À, ÿê çàãèíå þíèé ñèí, Òî ëÿæå ïðîì³íü â ÷àñîïëèí. Ïåðåä âåëè÷í³ñòþ çåìë³ Óñ³ ðóéíàö³¿ ìàë³. Çåìëÿ óñ³ì ãð³õè ïðîùàº: Ñâÿòèõ ³ ãð³øíèê³â ïðèéìàº. Íàä³þ ìàº, ùî â ñïî÷èíêó ² ãð³øíèê êàºòüñÿ çà â÷èíêè.
Äåíü ñí³ãîïàäó
À ïðàâåäíèê ïîâèíåí çíàòè: Îñíîâ íå ìîæíà ðóéíóâàòè. Óñÿê ïîâèíåí ùîñü ðîáèòè, Ùîáè ó ñâ³ò³ êðàùå æèòè. ßê íå ñõèëÿòü âèñîêå íåáî, Òî, õî÷ íàä³ÿòèñü íà ñåáå. Âñåëÿòè â³ðó ó ñåðöÿ: Æèòòÿ äîðîãà áåç ê³íöÿ. Áî ñâ³ò òâîðèâñÿ íå äëÿ òîãî, Ùîáè ê³í÷àëèñÿ äîðîãè.
183
Íå ÿ çà ñâ³òîì, Ñâ³ò çà ìíîþ éäå.
186
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
Ñâ³ò ëîâèâ ìåíå, òà íå ñï³éìàâ. Ãðèãîð³é Ñêîâîðîäà
²
Ìåíå ñï³éìàâ! Îáïëóòàâ ³ çâÿçàâ. ² ñàì ñåáå, Ìîâ çäîáè÷÷þ, ïîò³øèâ. Çàëèøèâ ïðàâî Âèæèòè áåç ïðàâ. Ùå é íàñì³ÿâñÿ. Íà÷å ñàì íå ãð³øíèé! Ô³ëîñîô ùî? Òîðáèíó íà ïëå÷å.  òîðáèí³ êíèãè, Ç ì³ä³ õðåñò â³äëèòèé. Äîù ïî ñïèí³ Ïîëóïèòü ³ ñòå÷å Ó ïèë äîð³ã. Çà ùî éîãî âèíèòè? Íàòîìèòü íîãè, Ñÿäå ³ çàñíå, Îáíÿâøè êîñòóð, ßê ìàëó äèòèíó. Óñå ëèõå Ìèíåòüñÿ ³ ìèíå. Áåçäîìíèõ ñâ³ò ׳ïàòè íå ïîâèíåí!
Ñï³éìàíà ñâ³òîì
Òèõ³øå! Ñïèòü! Ó òðàâàõ çà ñåëîì. ² «Ñàä ï³ñåíü » ² ìàðèòüñÿ, ³ ñíèòüñÿ. Áî õî÷ áè ÿê Ó ñâ³ò³ òàì áóëî, Ô³ëîñîôàì Ëèø ô³ëîñîôñüêå ñíèòüñÿ. ßêùî áóëàíèé ê³íü ²ç âåðøíèêîì òî çíàê, Ùî äåíü ïðåáóäå Ëàã³äíèì ³ òèõèì. Áåç âåðøíèêà Äåíü çáóäåòüñÿ íå òàê: ͳõòî ïîä³é çíà÷èìèõ Íå ïîì³òèòü. À, ÿê ïðîñíåòüñÿ, Íèòî÷êà äóìîê  îäèí êëóáîê Ëåãåñåíüêî ç³âºòüñÿ: Öåé ñâ³ò, ÿê ÿ, Âòîìèâñÿ ³ ïðîìîê. ² çíîâ ìåí³ Âò³êàòè äîâåäåòüñÿ. Êîëè íå òàê, Òî âèáà÷òå ìåí³. Öå âñå â³ä òîãî, Ùî ÿ ïåâíî çíàþ: Ô³ëîñîôè, Óæå íå ìàíäð³âí³, Îä öüîãî ñâ³òó
187
188
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
À ÿ æèâó Ó ñâ³òó íà âèäó. Ãîðîä êîïàþ ² îá³ä ãîòóþ. Ïåðåæèâàþ Íå îäíó á³äó. ² ñâ³ò-ïðîéäèñâ³ò ³ðîþ ðÿòóþ. Ñ쳺òüñÿ äðóã ì³é: Ƴíêà íå áîðåöü! À íåäðóã ï³äëî Ïîäóìêè ãîðäóº. ßêèé í³ê÷åìíèé  ïîë³ â³òåðåöü, Àëå ³ â³í Íàä æ³íêîþ êåïêóº: ³éíå â îáëè÷÷ÿ Ùîêè îáïå÷å. Øàðïíå çà ïîëè ² âòå÷å ó êâ³òè. óðêà ñëüîçà Ðîñèíêîþ òå÷å Çà öþ íåð³âí³ñòü  áîãîð³âí³ì ñâ³ò³.
Ñï³éìàíà ñâ³òîì
ϳçíàé ñàìîãî ñåáå ³ òè ï³çíàºø âåñü ñâ³ò. Ãðèãîð³é Ñêîâîðîäà
²² ÇÀ ÖÞ ÍÅвÂͲÑÒÜ Â ÁÎÃÎвÂÍ²Ì Ñ²Ҳ
Ìåí³ íå ðàç Ëàìàëè âæå êðèëî. Àëå é òîä³, ßê ðîçñòàâëÿëè ñ³ò³,  ìî¿õ äóìêàõ Òðîÿíäîâî öâ³ëî: Àãà! Ñï³éìàëè! Ò³øòåñü ³ ðàä³éòå! Ìîÿ ïîêîðà Òî íå ñïðàâæíÿ ñóòü. Ó íåá³ ñîíöå ² äëÿ ìåíå ñâ³òèòü! À ìóäð³ äóø³  çëàãîä³ æèâóòü. Çà Áîãîì-ñèíîì Ïëàêàëà Ìàð³ÿ. ² Ñâ³ò Âåëèêèé Âèêîòèâ Çîðþ. Õ³áà ³ ÿ Îñìèñëèòè íå âì³þ Íàâ³ùî â Õðàì³ Ñâ³÷êîþ ãîðþ?
189
190
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
×îìó öå äåíü Ñõèëÿºòüñÿ äî íî÷³. ×îìó ºäíàþòü «áóäå » ²ç «áóëo´ ». Òà æ ÿ íå çîâñ³ì Âèïëàêàëà î÷³, Êîëè ×îðíîáèëü Âèáóõíóâ ÿê çëî. Êîëè íà Âîëþ Ìîëîäó ïîëþþòü ² ïðîäàþòü ³ò÷èçíó Çà áîðãè, Âèãóêóþ, õî÷ çíàþ Íå ïî÷óþòü: Àãîâ, ìóæ³! Âè äâ³÷³ âîðîãè! Òîìó, ùî êâîë³ Ó áîðí³ ³ Ñëîâ³. É òîìó, ùî Äóøó Âáèëè íå îäíó. ß íèí³ âàì ³äìîâëþ ó Ëþáîâ³. À çàâòðà âàñ Íàâ³êè ïðîêëÿíó. Áî â³ê äâàäöÿòèé Ìóäð³ñòþ îáæèòèé. À âè ³ äîñ³, ßê êîëèñü Àäàì, Âàãàºòåñü: Ëþáèòè íå ëþáèòè? Çóõâàëèé âèêëèê Êèíóâøè ñâ³òàì.
Ñï³éìàíà ñâ³òîì
Î, ÿê íåñòåðïíî Áà÷èòü íåð³øó÷³ñòü Ó ñïðèéíÿòò³ Âñåâèøíüîãî Äîáðà. Ïðîñòè, ì³é Áîæå, Òè äàðåìíî ìó÷èâñü: ß íå ç éîãî Ïîãàíîãî ðåáðà! ß, ìîæå, ç êâ³òêè? Ç ïàãîíó òîïîë³? ̳é á³ëü âèñîêèé. ² çàâæäè áîëèòü. Àëå íå ñòàíó Ïëàêàòèñü íà äîëþ, Ùî ñâ³ò ìåíå Çóì³â êîëèñü çëîâèòü. Õ³áà ÿ ã³ðøà? Äóìàòè íå õî÷ó, Ùî º ì³æ íàìè ³äñòàíü ÷è ðîçðèâ. ß, ìîæå, íàâ³òü Ùå çëîâèòèñü õî÷ó. Ùîá ñâ³ò ìåíå Íå ðàíèâ, à ëþáèâ.
191
192
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
Ðîçïîøèð óäàëü ñâ³é ç³ð, ÿê ³ ðîçóìó êîëî
Ãðèãîð³é Ñêîâîðîäà
óêðà¿íñüêà æ³íêà íå ñ쳺 çàìêíóòèñÿ â ñâîéîìó òåðåì³ ³ â³ä³ðâàòèñÿ â³ä ö³ëîãî ìíîãîáàðâíîãî ñâ³òó
Îëåíà Òåë³ãà
²²² ÙÎÁ ÑÂ²Ò ÌÅÍÅ ÍÅ ÐÀÍÈÂ, À ËÞÁÈÂ.
Ùîá â³í ìåíå, Æàë³þ÷è, ñïèòàâñÿ: ×îìó ñòåðíÿ ×îðí³º ñåðåä æíèâ, ßêî¿ ñåðï ͳêîëè íå òîðêàâñÿ. ×îìó òîïîë³ Êîíóñíî ðîñòóòü, À öâ³ò áóçêîâèé Ãîðèçîíòîì ïàõíå. ×îìó öå ëþäè Íà çåìë³ æèâóòü, À ñèíº íåáî Äîâ³ðÿþòü ïòàõàì. ×îìó öå ÿ Ìàíäðóþ ëèø ó ñí³. À âðàíö³ âñòàíó ² ðîáîòó ðîáëþ. ×îìó äóìêè Çÿâëÿþòüñÿ ñóìí³, Ùî ñâ³ò, ÿê äÿäüêà, Ðîçáèøàêè âãðîáëÿòü.
Ñï³éìàíà ñâ³òîì
×îìó öå äåíü Äî âå÷îðà ñï³øèòü. À í³÷ ç³ðêàìè Íà äåðåâà òðóñèòü. Ñïèòàéñÿ, ñâ³òå, Ùî ìåí³ áîëèòü. Áî õòîñü ïðî öå Ìåíå ñïèòàòè ìóñèòü. À ñâ³ò ìîâ÷èòü. ² äóìຠñâîº. Ìåí³ ó íüîìó Õîðîøå ³ äçâ³íêî. Óñå ìîº Í³êîëè íå ìîº: Ô³ëîñîô-÷àñ É õâèëèíè íå ïîçè÷èòü. Ô³ëîñîô-÷àñ Ìóäð³øèé çà ñëîâà: Óñ³õ â ìàéáóòíº Çà ñîáîþ êëè÷å. ß ìîæó ñëîâîì Áóòè íå ïðàâà. Àëå ÿ çíàþ, Ùî ñëîâà âåëè÷í³. ² êîæåí çâóê ³äëóííÿ íàñ ñàìèõ. ² êîæåí âèãóê Âæå êîìóñü îçâåòüñÿ. Äå õîäèòü ðàä³ñòü, Òàì ëóíຠñì³õ. ² ñîíöå ñõîäèòü ³ðîþ ó ñåðö³.
193
194
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
Áî ñâ³ò íàñ ëþáèòü. Íàìè â³í æèâå. ² ìè òàê³, ßê³ éîìó ïîòð³áí³. Ñòàðèé Äí³ïðî Äî Êàíåâà ïëèâå: Õîëîäí³ âîäè Áåðåãàìè ð³äí³. Ñòî¿òü Øåâ÷åíêî Ãëîáóñîì ÷îëî. Áåçñìåðòí³ «Äóìè » Íàñëóõຠâ³òåð. ßêáè Éîãî Âêðà¿í³ íå áóëî, Âîíà á çìàë³ëà Ó Âåëèê³ì Ñâ³ò³. À òàê öâ³òå Êàëèíîþ â ëóãàõ. Æàñìèíîì ïàõíå Äî í³÷íîãî íåáà. ² ÿ ïðè í³é Ìóæí³þ ó ñëîâàõ: Ðàá³â ïîê³ðíèõ Ìàòåð³ íå òðåáà!
Ñï³éìàíà ñâ³òîì
195
Âñÿê ìóñèòü ï³çíàòè ñâ³é íàðîä ³ â íàðîä³ ñåáå. Ãðèãîð³é Ñêîâîðîäà
IV ÐÀÁ²Â ÏÎʲÐÍÈÕ ÌÀÒÅв ÍÅ ÒÐÅÁÀ!
Äàé, Áîæå, âèæèòü, Ùîá íàä³éíî æèòü. Áî ÷îðíà õìàðà Çàëÿãëà â ï³âíåáà. ² êîòðèé ð³ê Òåìí³º íà áëàêèòü. ² ò³íü Áîãäàíà Ïðîïëèâà íàä íàìè. ² Ñê³ôñüêà Áàáà Îò-îò óïàäå. ² ñòåï êîçàöüêèé Ïàõíå ïîëèíàìè, Âïóñòèâøè â îñ³íü Ïîëóìÿ ðóäå. ´» Êàæó: «Áóëo! ´ » ³äëóíþº: «Ùå áyäå! Áî Ñëàâà Ñâ³òó ³÷íà, ÿê ïå÷àëü. Ðîçêàæå â³òåð, ßê çàáóäóòü ëþäè, Ùî ëèø Ïîåò Çíàõîäèòü ïåêòîðàëü. * * Ñê³ôñüêó ïåêòîðàëü çíàéøîâ óêðà¿íñüêèé ïîåò Áîðèñ Ìîçîëåâñüêèé.
196
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
Ùî äí³ ïëèâóòü Ëåëåêàìè ó âèð³é. ² âæå âîñêðåñëè Ñïîãàäè ñâÿò³. ² Ƴíêà-Îñ³íü ßáëóêà âðîäèëà. ² âñ³ ñòåæêè ³ä ëèñòÿ çîëîò³. Ïðî íàøå ùàñòÿ Ãîëóáè âîðêóþòü. Ïðî íàøó çóñòð³÷ Ïàõíå äàëèíà. Âåëèêèé Ñâ³ò âåëèêèé, Íå ïî÷óº: Ìîÿ äóøà Âåñåëà ÷è ñóìíà. Àëå ðóêà Óæå ðÿäêè ãîëóáèòü. Ó äíÿõ ïðèéäåøí³õ Ïðîñò³ð óæå º. Ò³ äí³ êîëèñü Ïðî ìåíå íå çàáóäóòü, Õî÷à á òîìó, Ùî äóìàþ ñâîº. Óñ³ òðèâîãè Íà ïîðîç³ â³êó Äàðåìíî ñõîæ³ Íà ã³ðê³ äèìè. Ö³êàâ³ ä³òè Äèâëÿòüñÿ ó â³êíà ²ç òåïëî¿ Ìàéáóòíüî¿ çèìè.
Ñï³éìàíà ñâ³òîì
Àëå íå âàðòî Íàïåðåä ðàä³òè. Äóìêè íîâ³, À ³ñòèíà ñòàðà: Ó쳺 Ƴíêà Ñâ³òîì öèì ðàä³òè ² ãîëóá³â Ïóñêàòè ç-ï³ä ïåðà. ß íå ñêàçàëà, Ùî «ïèñàòü ðÿäî÷êè ». ß íå ïðîñèëà: Òðåáà äðóêóâàòü! ß òà ð³êà,  ÿêó á³æàòü ñòðóìî÷êè, À õâèë³ ¿ì Ïðî â³÷í³ñòü ãîìîíÿòü.  ìåí³ Ëþáîâ Íàïîâíåíà ëþáîâþ. Âåëèêèé Ñâ³ò Çëèâàºòüñÿ ç Ìàëèì. ß ñòî â³ê³â Çîñòàíóñü ìîëîäîþ ϳä íåïðèâ³òíèì Íåáîì ãîëóáèì!
197
198
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
Áîã ïîìåð! Ôð³äð³õ ͳöøå
V Ï²Ä ÍÅÏÐȲÒÍÈÌ ÍÅÁÎÌ ÃÎËÓÁÈÌ
ª çàïîâ³ò Ñëîâàìè íà ìîãèë³. * Ñòîþ ³ ìåðçíó
Çíîâó íàä³ ìíîþ Îñ³íí³ õìàðè Ñîíå÷êî çàêðèëè. ² êð³çü ñëüîçèíó Áà÷ó, ÿê òóìàí  äîëèíó ñòåëèòü Ñìóòîê íåîçîðèé. Îáìàíè ñâ³òó Òî îäèí îáìàí: Éîãî îäâ³êó ×óþòü íå ãîâîðÿòü. ² â³í æèâå Ó êîæí³ì. ² â òîá³! ϳä íèì Çåìëÿ Ìîãèëàìè ïîõèëà. Ó íüîìó ïëà÷óòü Çîð³ ãîëóá³. ² í³æí³ ïòàõè Îáï³êàþòü êðèëà. * Íà ìîãèë³ Ãðèãîð³ÿ Ñêîâîðîäè ó ñåë³ Ñêîâîðîäèí³âêà çàïîâ³òîì º ñëîâà: «Ñâ³ò ëîâèâ ìåíå, òà íå ñï³éìàâ ».
Ñï³éìàíà ñâ³òîì
Ó «Ñàä ï³ñåíü », Ïðåìóäðèé ³ ÿñíèé, Ìîÿ äóøà Íà¿âíî ïîñï³øàº. Àëå òóìàí, Îáìàíàìè ãóñòèé, Êð³çü ãîë³ â³òè Ëåãêî ïðîïëèâàº. Òîìó êð³çü ïëèí, Íå ðîê³â, à â³ê³â, Îñì³ëþñÿ íåñì³ëî Çàïèòàòè: Âè ç-ï³ä â³íöÿ Ó ïàí³ö³ âòåêëè, Ùîá ìåíøå â ñâ³ò³ Êëîïîò³â âàì ìàòè? * Ó êëîïîòàõ Ðîçóìíà ãîëîâà Íå ñòâîðèòü êíèã ² íå ï³äòâåðäèòü ³ñòèí. À äîëÿ Ƴíêè Âèñòàâèòü ïðàâà: ϳäëîãè ìèòè ² âàðèòè ¿ñòè. Ƴíêàì ³ç íåáà Ìàííà íå ïàäe.´ Ñàìà ñòâîðèëà ß ñâîº âåç³ííÿ: * Ô³ëîñîô Ãðèãîð³é Ñêîâîðîäà ³ç-ï³ä â³íöÿ âò³ê. ²ñòîðè÷íèé ôàêò.
199
200
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
Íå ÿ çà ñâ³òîì Ñâ³ò çà ìíîþ éäå.  ïðîì³íí³ ñîíöÿ Ñõðåùóþòüñÿ ò³í³. ² â³ä÷óâàþ: Ïðîñòîðîì ðîñòó. Ìî¿õ íàä³é Ç ëèöÿ çåìë³ íå ñòåðòè. ² çà ³ò÷èçíó, гäíó ³ ñâÿòó, ß òåæ ãîòîâà: Âèæèòè ³ âìåðòè.  ìåí³ ì³é ñâ³ò Íàä³ÿìè öâ³òå. ² ÿ ó íüîìó Ðàä³ñòþ ÿñí³þ. ² âêîòðå çíîâ Ðîçêàçóþ ïðî òå, Ùî â³í ç ðîêàìè Çîâñ³ì íå ìà볺. ×óæèì ñëîâàì Íå â³ðèòüñÿ ìåí³. Ìî¿ äóìêè Íàä³éíî â³ä÷óâàþòü: Áîã íå ïîìåð! ³í âèæèâ ó ìåí³. Àëå ïðî öå Ô³ëîñîôè íå çíàþòü.
Ñï³éìàíà ñâ³òîì
ñïîðóäíèê âñåñâ³òí³é, ñòâîðèâøè Àäàìà íàéïåðøå, ªâó ïî òîìó ñòâîðèâ, ìåíøó â ëþáîâ³ éîãî
Ãðèãîð³é Ñêîâîðîäà
VI ÀËÅ ÏÐÎ ÖÅ Ô²ËÎÑÎÔÈ ÍÅ ÇÍÀÞÒÜ.
Âîäà íåçíàíü ϳä êàì³íü íå òå÷å. Òî ò³ëüêè Ƴíêà Çàâæäè â³ä÷óâàº, ßê ñâ³ò ï³ä ñåðöåì ͳæêàìè ñ³÷å.
ßêáè íå ÿ, Íå á³ãàëî á äèòÿ Ïî ö³é Çåìë³, Çàäèâëåí³é çà îáð³é. ßêáè íå ÿ (Çàòÿì ñîá³, çàòÿì!), Òîá³, ì³é ñâ³òå, Íå áóëî á òàê äîáðå. Ô³ëîñîôè, Ç ÿêèõ öå äèâíèõ äèâ Âè âàøó âèù³ñòü Ñòàëè ïðîñëàâëÿòè? ͳõòî ³ç âàñ Ó ìóêàõ íå ðîäèâ. ͳõòî íå çíàº, ßê äèòèíó ìàòè.
201
202
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
ßêùî óæå, Ïðèíèæåí³ â³ä ðîäó, Ñëàáê³ø³ â ñèë³, Âñå-òàêè çìîãëè Ïî âñ³é çåìë³ Ðîçìíîæèòè íàðîäè, Òî, ùî âæå íèí³, Áîæå ì³é, êîëè
Àëå íàâ³ùî? Õòî ìåíå ïî÷óº? À ÿê ïî÷óº, Îêîì íå ìîðãíå. Àäàì ÷àñòåíüêî Âäîìà íå íî÷óº. À ªâà ò³ëîì  ëàçí³ «òîðãîíå ». Õî÷ öå ïîì³òüòå, Ïðàâåäí³ ³ ãð³øí³. ² ïðèãàäàéòå, Ùî ïî÷àòîê çëà Çÿâèâñü òîä³, ßê Áîã ñåáå ïîò³øèâ, Ùî ªâà â Çì³ÿ ßáëóêî âçÿëà. Óñ³ì æ³íêàì, ³äòîä³ ³ äîíèí³, Íåìà îáðàçè Á³ëüøî¿ çà öþ. ¯ ¿ ñòâîðèëè, À âîíà ùå é âèííà.  óñ³õ ëåãåíäàõ Ñõîæà íà â³âöþ.
Ñï³éìàíà ñâ³òîì
Çàâæäè ïîê³ðíà. ² ñåáå íå çíàº. Ó Õðàì ùå ìîæíà. Ó Â³âòàð âæå í³. Àäàì äîíèí³ ßáëóêà âìèíàº. ² øê³ðèòü çóáè: Âñ³ æ³íêè äóðí³! Äóðíà ùîðàíêó. ² äóðíà ùîíî÷³. ² ö³ëèé äåíü Äóðíþùà, áî äóðíà. À, ÿê äóðíîþ Áóòè íå çàõî÷åø, Òî áóäåø òðè÷³, Äóðèùå, äóðíà! Îòàê, ì³é ñâ³òå,  äóðíÿõ ïðîæèâàþ: Õîâàþ á³ëü Çà óñì³øêó ÿñíó. Ïðè ñìóòêó ñåðöÿ ͳæíî¿ ñï³âàþ Àæ ïîêè ñíîì Äîâ³÷íèì íå çàñíó.
203
204
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
Ñëàâí³ ïðèêëàäîì ãåðî¿, òà ïîáèò³ íà ïîëÿõ
Ãðèãîð³é Ñêîâîðîäà
VII ÀÆ ÏÎÊÈ ÑÍÎÌ Äβ×ÍÈÌ ÍÅ ÇÀÑÍÓ,
Ìîº æèòòÿ Íå çì³íèòüñÿ íà êðàùå. Áî ÿ ñõîâàëà  óñì³øêó ÿñíó Íå ò³ëüêè á³ëü ²ñòîð³þ â÷îðàøíþ. Ó í³é ³ ñòðàõ, ² â³ä÷àé áîðîòüáè. ² òå, ùî ñëîâîì Âèìîâèòü íå ìîæíà. Áëàãàþ: «Ñâ³òå, Ùîñü óæå ðîáè, Ùîáè çíåâ³ðó Íà ãàíüáó íå ìíîæèòü! » Äâàäöÿòèé â³ê, Òðèâîæíèé ³ ò³ñíèé: Äâ³ ñâ³òîâ³ ²ç ïàìÿò³ íå ñòåðò³. Éîìó öåé ñâ³ò Ïîä³ÿìè ãó÷íèé. ² ìèðíèé àòîì Íàâèñຠñìåðòþ.
Ñï³éìàíà ñâ³òîì
Ãîðèòü ×å÷íÿ Ó ïîëóì¿ âîãíþ. Ãîðÿòü ìàëåíüê³ Áåçíåâèíí³ ñåëà. Ó þãîñëàâñüêó ×îðíó çàïàäíþ Íà òàíêàõ ¿äóòü Õëîï÷èêè âåñåë³. Àëëàõ ³ Áîã Îäâ³÷í³ âîðîãè. Õîðâàòè é ñåðáè Ò³ëüêè ¿õ òâîð³ííÿ. Áåçáîæíèêè Âáèâàòè ïîìîãëè, Íå çíàþ÷è, ùî â³éíè Íå ñïàñ³ííÿ. ² ìèðîòâîðåöü Âî¿í, íå ïîåò. Òàêèé æå âáèâöÿ, Ëèøå êðàùå âçóòèé. ² Ñâ³ò Âåëèêèé Òðîõè ϳíî÷åò, Êîëè äîçâîëèâ ³éíàì ñïàëàõíóòè. ² ä³òè ïëà÷óòü  ìàòåð³â íà ãðóäÿõ, Ñâÿòèì ìîëèòâàì Çàãóáèâøè ë³ê. Óñå íà ñâ³ò³ Á³ëèé ñâ³ò çàáóäå, Áî â³í, ïî ñóò³, Òàêîæ ÷îëîâ³ê.
205
206
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
Óõîïèòü õðåñò Íåñòèìå ³ íåñòèìå. Íà òå âåë³ííÿ, Áîæå ³ ñâÿòå. Ñóìíà Ìàð³ÿ Ó æàëîá³ éòèìå, ϳðíàþ÷è  ïðîì³ííÿ çîëîòå. Òàêà ïðåêðàñíà  ñîíÿ÷í³ì ïðîì³íí³! Òàêà âñåâèøíÿ, ßê ñàìà Ëþáîâ! Ùå ïåðåä íåþ Ñòàíóòü íà êîë³íà. ² Ƴíêó â æ³íö³ Çàïðèì³òÿòü çíîâ. Âåëèêèé Ñâ³ò Êîëèñü òà ñõàìåíåòüñÿ. Ìàëèé íàõèëèòü Âòîìëåíå ÷îëî. À ̳êðîñâ³ò Äîñëóõàºòüñÿ ñåðöÿ. ² òàê íå áóäå, ßê óæå áóëî!
Ñï³éìàíà ñâ³òîì
ϳçíàé ñàìîãî ñåáå ³ òè ï³çíàºø âåñü ñâ³ò. Ãðèãîð³é Ñêîâîðîäà
VIII ² ÒÀÊ ÍÅ ÁÓÄÅ, ßÊ ÓÆÅ ÁÓËÎ.
Ãàðìîí³ÿ Ó äóøàõ çàïàíóº. ϳäí³ìå ïòàõà Çëàìàíå êðèëî. Âñåâèøí³é Áîã Ìîëèòâè çàðàõóº. Ïðîðîê æèâå Ó êîæíîìó ³ç íàñ. ² ìè ïîâèíí³, ßê ïðîðîêè, æèòè. Êð³çü íàø³ äóø³ Ïðîïëèâຠ÷àñ. ² ìè ó íüîãî Çàïëèâåì òðàíçèòîì. À òàì íå ÿ, ², ìàáóòü, ùî é íå âè. À õòîñü òàêèé, Ó êîãî ðîçóì âèùèé, Ñïèòຠâ ñâ³òó: Òè ìåíå ëîâèâ. Òåïåð ç³çíàéñÿ, Öå òîá³ íàâ³ùî?
207
208
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
À ñâ³ò âñì³õíåòüñÿ óðêî íå ç³òõíå. Íå â³äïîâ³ñòü, Ëèøå ïî⳺ â³òðîì: Öå âè âåñü ÷àñ Ìîðî÷èòå ìåíå, Ñàì³ ñîá³ Ìàë³ òà íåïîì³òí³! Çàïëà÷å äåíü Ñëüîçàìè íå äîùåì. Çàïëà÷óòü ãîðè. ² çàïëà÷óòü ð³êè. ² öèì ñâÿòèì ² ïðàâåäíèì ïëà÷åì Âåëèêèé ñâ³ò Ìàëèé ïðîñòèòü íàâ³êè. À òîé, ùî â íàñ, Ìàë³øèé çà Ìàëèé * Íå ñõî÷å á³ëüøå Âæå êóäèñü ò³êàòè, À ñàì äî ñåáå Ïðîøåïî÷å: «Ñò³é! Ìåíå íå ïðîñòî Ó ìåí³ ñï³éìàòè! Âæå ñòî â³ê³â Ëîâèëè ³ ñ³êëè.  õîëîäí³ òþðìè Ëþòî çàãàíÿëè.
* Ìàºòüñÿ íà óâàç³ Ì³êðîñâ³ò .
Ñï³éìàíà ñâ³òîì
Óæå öåé äîñâ³ä, ßê ïîëèí ã³ðêèé, À ëþäè â ñâ³ò³ Êðàùèìè íå ñòàëè. Òåïåð ïîðà Ìèðèòèñÿ ³ íàì. ªäíàòè äóø³ Âñåìîãóòí³ì Ñëîâîì. ß ñàì ñîá³ Çàãèíóòè íå äàì. ß íå ëîâëþ! ² õàé ìåíå íå ëîâëÿòü! » Ó ö³é ïîãîí³ Íå áóëî ïðàâèõ. Äàðåìíî ñò³ëüêè Ñïèñàíî ïàïåðó. Ô³ëîñîôè? ß çàðàç íå ïðî íèõ. Âîíè â³äõîäÿòü Ó ìèíóëó åðó. ²ñòîðèêè, Ïîë³òèêè äóðí³, Öå âè âçÿëèñü Çà âñå â³äïîâ³äàòè. Òîæ ñòâåðäíå «òàê » ² çàïåðå÷íå «í³ » Ó Òðüîõ Ñâ³òàõ Çóì³éòå îáºäíàòè!
209
210
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
Âñ³ òðè ñâ³òè ñêëàäàþòüñÿ ç äâîõ ºäèíîñêëàäàþ÷èõ ñóòíîñòåé, íàçâàíèõ ìàòåð³ÿ ³ ôîðìà. Ãðèãîð³é Ñêîâîðîäà
²Õ Ó ÒÐÜÎÕ Ñ²ÒÀÕ ÇÓ̲ÉÒÅ ÎÁªÄÍÀÒÈ:
² ³÷íó Ïðàâäó, ² ìàëó áðåõíþ. Áî ³÷íà Ïðàâäà Áåçáîðîííà Ìàòè, Áðåõíÿ òî Ñèí, Çàêóòèé ó áðîíþ.
Éîìó ñêàçàëè: Òè ïðàâèé, ³ ãîä³! Òè â öüîìó ñâ³ò³ Âî¿í ³ áîðåöü! ² â³í ïîñëóõàâ. ² â³éíà íà Ñõîä³! ͳõòî íå çíàº, Äå ¿¿ ê³íåöü. ͳõòî íå õî÷å Äóìàòè íî÷àìè. Ïðîñò³øå áðàòè Ïðîñò³ð íà ïðèö³ë. À ùî çà âàìè? Ùî âæå òàì çà âàìè? Õ³áà íå ïîï³ë ²÷êåð³éñüêèõ ñ³ë?
Ñï³éìàíà ñâ³òîì
Õ³áà íå ãîðå ² ïåêåëüí³ ìóêè? ² ìåðòâ³ äóø³ Ïòàõàìè ÿ÷àòü. Ó öåíòð³ áîëþ, Íà ñòåæêàõ ðîçëóêè, Äîçâîëüòå âàì Ïðî ñïîê³é íàãàäàòü. À â³í òîä³, Êîëè äóøà ñï³âàº. Êîëè Çîðÿ Íà îâèä³ ãîðèòü. Êîëè í³õòî Çà ùîñü íå äîð³êàº. ͳõòî êóäèñü dz ñòðàõó íå á³æèòü. «Ñïèíèñÿ, ìèòü! » Ïðîñèâ ó ñâ³òó Ãàìëåò. «Ñïèíèñÿ, ìèòü! » Ïîïðîñèìî ³ ìè. «Ñïèíèñÿ, ìèòü! » Áëàãຠêëÿòà ïàìÿòü Íàä ìåðòâèìè  Îñâåíö³ì³ ä³òüìè. À ìèòü ëåòèòü, Íå ïîïðîùàâøèñü ç íàìè. Âîíà ëèøå Äëÿ â³÷íîñò³ ìàëà. À â íàñ æáóðëÿº Æîâòèìè ëèñòêàìè, Ìîâëÿâ, çãàäàéòå:
211
212
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
Ìîâëÿâ, ëþäîâå, Äóìàéòå ïðî ñåáå. Íà ñõèë³ â³êó Ãîðå, ÿê ãîðà. Ó ð³äí³ì êðà¿ Íàéÿñí³øå íåáî. Ó ð³äí³ì äîì³ Ïðèõèñòîê äîáðà. Êóäè ³ùå Ñïîëîõàíî ò³êàòè, Êîëè âîãîíü Ó ãðóáö³ ùå ãîðèòü? Ìàëå ïòàøà Íàâ÷àºòüñÿ ë³òàòè, Àáè êðèëîì Ïðèñêîðþâàòè ìèòü. Îöå ³ âñå! Ó ïîãëÿä³ íà â³÷í³ñòü ͳõòî ìåí³ Öåé ñâ³ò íå çàñëîíèâ. Òà çàïåðå÷ó Äîãìó ïðåäêîâ³÷íó: «Àäàìà Áîã Íàéïåðøèì ñîòâîðèâ ».
Ñï³éìàíà ñâ³òîì
Ïëîòü ³ ñâ³ò! Î ïðàâäî ëþòà! Âñå â òîá³ íàñêð³çü îòðóòà
Ãðèãîð³é Ñêîâîðîäà
Õ ÀÄÀÌÀ ÁÎÃ ÍÀÉÏÅÐØÈÌ ÑÎÒÂÎÐÈÂ.
² â³í ï³äòâåðäèâ ²ñòèíè æèòòºâ³: Êîëè ÿêóñü ðîáîòó Âæå ðîáèâ, Çà íèì òåðïëÿ÷å Ïðèáèðàëà ªâà.
Êîëè îðàâ, Òî êîíèêà âåëà. Êîëè ñï³âàâ, Òî ñëóõàëà é ðàä³ëà. Âîíà éîìó Ïîê³ðíîþ áóëà ² äîðîãî¿ ñóêí³ Íå íîñèëà. Âîíà éîìó Îá³äåöü ó ãîðøêó. Âîíà çà íèì Áîñîí³æ ó äîðîãó. Ïîíèí³ æ³íêó Ëþáëÿòü îòàêó. À ñõîæó ñòð³íóòü, Êàæóòü: «Ñëàâà Áîãó! »
213
214
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
Ñòàðàéñü! Ìîëèñü! ² âïðàâíî õàçÿéíóé! Çà âëàñíó äîëþ Íå âèíè í³êîãî. Êîëè îáðàçèòü Òåæ íå ïðîòåñòóé. ³í, áà÷òå, ïåðøèì Ñîòâîðåííèé Áîãîì! À ùî, êîëè ³í ïÿíèé ÷è äóðíèé? Àáî ùå ã³ðøå: Ç ³íøèìè ãóëÿº? Ïðîñòè ìåíå, ̳é Áîæåíüêó ñâÿòèé, Òâîº òâîð³ííÿ ² òàêèì áóâàº. À ùå, îñì³ëþñü ² òàêå ñêàæó: Ìëèíåöü, ùî ïåðøèé, ×àñòî âèêèäàþòü. ²ìåííÿì Áîãà Ñâÿòî äîðîæó. Àëå Àäàìà Çîâñ³ì íå ñïðèéìàþ. Ñåðåä óñ³õ Ïðèíèæåíü ³ íåñëàâ, Ìîÿ äóøà Çà ªâó çàáîë³ëà. Âîíà, êîëè Òå ÿáëóêî íåñëà, Òî á³ëèì ñâ³òîì Íà âåñü ñâ³ò ðàä³ëà.
Ñï³éìàíà ñâ³òîì
Ñïîêóñè ïë³ä ²ç í³æíî¿ ðóêè Óçÿâ ³ ç¿â. ² íàâ³òü íå ñêðèâèâñÿ! ßêùî â³í ëàñèé Áóâ òîä³ òàêèé, Òî, ùî òåïåð, Êîëè ó ñâ³ò³ âæèâñÿ? Êîëè â³ä÷óâ, Ùî ìຠâñ³ ïðàâà, Ùî âèùà âëàäà Òî âåëèêå áëàãî. Ó ïîâåä³íö³,  æåñòàõ ³ ñëîâàõ Àäàì íàõàáñòâî Ìຠçà â³äâàãó. ²ñòîð³ÿ, Õî÷ Áîæà íå ïðîñòà: Ïîê³ðíà ªâà Âèøèâຠðèçè. Îáíÿâøèñü, ãîðäî Ïîêèäàëè ðàé. À â ãð³øí³ì ñâ³ò³ Â³í ¿¿ ïðèíèçèâ.
215
216
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
Ïåðñòîì ìåíå íå òîðêàé Òàê íå âï³çíàºø
Ãðèãîð³é Ñêîâîðîäà
Õ² À  ÃвØÍ²Ì Ñ²Ҳ Â²Í ¯¯ ÏÐÈÍÈÇÈÂ.
Ìîâëÿâ, âîíà Íå ç äóõó, à ç ðåáðà. Íåíà÷å á â³í Îäèí ó ñâ³ò³ âèæèâ. Íåíà÷å ìîæíà Áåç ¿¿ äîáðà. Áóäîâà ñâ³òó ²ç òóðáîò ùåäðîòíèõ. Òà ç ìàòåðèíñüêèõ Ùèðèõ ñïîä³âàíü. Íå äàé íàì, Áîæå, Ùå é òàêó ñêîðáîòó: Ñïàñàòè ñâ³ò Îä âëàñíèõ íàð³êàíü! Áëàãàþ â ÷àñó, Ùîá ìóæ³ ìóæí³ëè. Ùîá ñèëüí³ ñâ³òó Ðîçóìó ä³éøëè. Áî äâà íà÷àëà Òàê, ÿê ÷îðíå ç á³ëèì: Àäàì ³ ªâà Ó æèòòÿ ïðèéøëè.
Ñï³éìàíà ñâ³òîì
Îäíó ëþáîâ Ñóäèëîñÿ ñï³çíàòè. (ßêà, ÷îìóñü, Ãð³õîâíà äîòåïåð?) Ëþáèòü ìóæ÷èíó ² äèòÿ çà÷àòè Çàñâ³ä÷èòè, Ùî Áîã ³ùå íå âìåð. Ìî¿ äóìêè Ô³ëîñîô çàïåðå÷èòü. ³í òåæ ìóæ÷èíà (Äóìàº, ùî Áîã). Àëå â³äíèí³ Ãîä³ ñàìîçðå÷åíü! Ïå÷àëü ³ ðàä³ñòü ijëèìî íà äâîõ! ² Ñâ³ò Âåëèêèé Âèäàñòüñÿ ùå á³ëüøèì. Ìàëèé ³ç Ìåíøèì Ñïîê³é â³äíàéäóòü. Ãàðìîí³ÿ Âèñîê³ äóø³ âò³øèòü: Ìè äâà íà÷àëà ² ºäèíà ñóòü. ßêáè íå òàê, ßêáè ñëîâà ãð³øèëè, ßêáè äóøà Îñêâåðíåíà áóëà, Ìî¿ ðÿäêè Çãîðíóëè á ñâî¿ êðèëà, ² ÿ ïðî öå
217
218
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
À òàê ïèøó. ² òîðæåñòâóº ïðàâäà. ² ñâ³òèòüñÿ Íåâèäèìà äóøà. Âåëèêèé Ñâ³ò Çà ãëèáèíîþ ñàäó. Ìàëèé îòóò, Äå ò³ëüêè ùî ïðîéøëà. À ̳êðî Òèõî ó ìåí³ ñâ³òàº. Ó í³ì íàä³é Íåãàñíó÷à ñâ³÷à. Ìîÿ ëþáîâ Óñ³õ ¿õ îáºäíຠ² ïîêëàäå íà÷àëî, ßê ïå÷àòü. Õàé êîæåí ç íèõ ßñí³º, à íå ëîâèòü. Íåñå äîâ³ðó Äî ìàéáóòí³õ äí³â. Áëàãîñëîâëÿº Íåïîðî÷í³ñòü Ñëîâà ² âñ³ çåìí³ Çà÷àòòÿ ó ìåí³.
Ñï³éìàíà ñâ³òîì
äâ³ ð³çí³ ïîñóäèíè õàé íàïîâíÿòüñÿ îäíèì íàïîºì, õàé áóäóòü ºäèíà äóøà ³ ºäèíå ñåðöå! Ãðèãîð³é Ñêîâîðîäà
Õ²² ² ÂѲ ÇÅÌͲ ÇÀ×ÀÒÒß Ó ÌÅͲ,
² âñ³ íåáåñí³ Â³÷í³ ñïîä³âàííÿ Õàé òîðæåñòâóþòü Ó ïîãîæ³ì äí³. Áî, ÿê íå º: Ìè ïåðø³ ó êîõàííÿ. Äëÿ íàñ çåìëÿ Äåðåâàìè ðîñòå. Âåëèê³ ð³êè Ðîçëèâàþòü âîäè. ² ñâ³ò çàâæäè Íà䳺òüñÿ íà òå, Ùî ñîíöå â íåá³ Ëèø äëÿ ùàñòÿ ñõîäèòü. Ùî â³òåð ⳺ Ïòàõàì ï³ä êðèëî. ² ñàä öâ³òå, Ùîá ÿáëóêà ðîäèëè. ͳêîìó ùå Ó ñâ³ò³ íå áóëî, Ùîáè éîãî Õî÷ òðîõè íå ëþáèëè.
219
220
ÃÀÍÍÀ ×ÓÁÀ× Äçâ³íêà ð³êà
Ëþäñüêà ïðè÷åòí³ñòü Âñþäè ³ çàâæäè. Ëþäñüêà äîâ³ðà Êâ³òàìè ó ïîë³. ß íå áëàãàþ: Ñâ³òîíüêó, ïðèéäè! ³í ó ìåí³: Òî ðàä³ñòþ, òî áîëåì.  ìåí³ ³ Õðàì, ² âñ³õ ñâÿòèõ Ëþáîâ.  ìåí³ Âîãîíü Íåìåðêíó÷èé ïàëàº. ß ìîæó âìåðòè ² âîñêðåñíóòü çíîâ. ̳é Áîã ìåíå ² ëþáèòü, ³ êàðàº. Ñóä³òü ìåíå Ëèø çà æèòòÿ çåìíå. Àëå çà Äóøó Äîð³êàòü íå ñì³éòå. Êîëè õâèëèííèé Ñóìí³â ïðîìèíå, Çåðíî íà䳿 Ó ñîá³ ïîñ³éòå. ² íå ïèòàéòå  êîãîñü, ÷è ç³éäå. Äóøà ìóæí³º Ç âëàñíîãî áàæàííÿ. Íîâèé Ìåñ³ÿ Âñå-òàêè ïðèéäå! ² Äåíü Íîâèé Óñå-òàêè íàñòàíå!
Ñï³éìàíà ñâ³òîì
² Òðè Ñâ³òè Ǻäíàþòüñÿ â îäèí. Âåëè÷íèì áóäå Öå ñâÿòå ºäíàííÿ. Ó ÷àñ³ ÷àñ ² â³÷íèé ÷àñîïëèí, ² òå, ùî çâåìî: Íàøå ñïîä³âàííÿ. ³ä÷óé ñåáå Ó ñâ³ò³ ãîëîñíèì. Àëå êðè÷àòè Ãîëîñíî íå òðåáà. ³ä÷óé ñåáå Ó çëàãîä³ ³ç íèì. Áî â³í, Âåëèêèé, Ïðîïàäå áåç Òåáå. Áëàãàþ â Áîãà: Çàáåðè âñ³ äí³, Àëå íå äàé Æóðèòèñÿ íî÷àìè, Ùî ì³é Àäàì Ïðîòèâèòüñÿ ìåí³ Íå âèçíຠÃàðìîí³¿ ì³æ íàìè.
221
Ç̲ÑÒ
ÄDzÍÊÀ вÊÀ Êðåäî 5. Ñîëî 8. ϳâîí³ÿ 9. Íàéâèùà ì³ðà 10. Êîëåñà ³ñòî𳿠11. Øëÿõ äî âåðøèí 12. Íà Øåâ÷åíêîâèõ ñâÿòàõ 13. Íå çàñï³âàéìî Óêðà¿íó! 14. ßí Ãóñ 15. Íîâå ñåðåäíüîâ³÷÷ÿ 16. Êðèê ïîêîë³ííÿ 17. Ãîäèííèê ³ç çîçóëüêîþ 18. Ïðîçîð³ òóìàíè 19. Ïðî íàñ 20. Ìîíîëîã äâîâ³ðíèõ 21. ßê ïî çàìêíåíîìó êîëó 22. Ñëîâÿíè, ñîâ³ñòü ³ ñëîâà 23. Àíàëî㳿 25. Çäîãàäè ëóêàâ³ 26. Âèáà÷òå, ͳöøå! 27.  ê³íö³ ë³òà 28. Äàëüí³ æóðàâë³ 29. Êîëè ñîëäàòè ñ³íî êîñÿòü 30. Ñêðóòíèé ÷àñ 31. Êðèâäè åïîõè 32. Î ö³é ïîð³ 33. Õ³áà öå ìåíøå? 34. Áåç ³ëþç³é! 35. Íå çâèíóâà÷óþ äîðîãó 36. Äçâ³íêà ð³êà 37. Âèíÿòêîâà âèíÿòêîâ³ñòü 38. ² ï³ñëÿ Îñâåíö³ìó! 39. Êàòðåíè â³ä ìåíå 40. ÏÐÈ Ñ²Ò˲ ÊÀØÒÀͲ Ïðîãóëÿíêà ç âåñíîþ 54. Çà ñòàðîþ çâè÷êîþ 55. Ñêðåñ³ííÿ 56. Âåëèêîäí³ äçâîíè 57. Áîã âñå áà÷èòü 58. Êè¿âñüêà âåñíà 59. Ðóñàí³âñüêà Ñëîá³äêà 60. ̳é Êè¿â 61. Äàëåí³º Ëàâðà 62. Áèêîâíÿ 63. Âåñíÿí³ õìàðèíè 64. Ïðè ñâ³òë³ êè¿âñüêèõ êàøòàí³â 65. Äâàäöÿòü ïÿòîãî ëèïíÿ 66. Äî åêñêóðñ³¿ ó Õðàì³ 67. Ðîçäóì ó òåàòð³ 68. Ãåðáåðè-êâ³òè 69. Ìîíîëîã äðóæèíè ïîåòà 70. Ïîåòåñ³ Ìàò³îñ 71. Åëåêòðè÷êà äî Êèºâà 72. Êèöÿ 73. Ìàòåðèíñüêà äëÿ êàøòàí³â 74. Çàìîâëÿþ ìóçèêó ñëîâàì 75. Ëþáëþ ðîìàíñè! 76. Ãîðè, ìîÿ ñâ³÷êî! 77. ³ðø-ìåòåëèê 79. Çãàäàéìî âèáîðè ìèíóë³ 80. Ïðèêðà ïîìèëêà 81. Îñ³íü ³ ìè 82. Íàóêàíå â³ä áóêà 83. Îöå áàãàòñòâî! 84. Åòþäè ð³äíîãî ì³ñòà 85.
²×ÍÀ ƲÍÊÀ ß æ³íêà! 98. Ëþáè ìåíå òàêîþ, ÿê òåïåð... 99. Ãðàíè÷íî ïðîñòî 100. Ùåïà 101. гçí³ ñèìâîëè 102. Ñêðèïêà áè íå ãðàëà... 103. Äóøà ÷è ñêðèïêà? 104. Ò³ëüêè á³ëå! 105. Òîíåíüêà ïàâóòèíêà 106. ² âîãíèê, ³ äèì 107. Ñèí³é âå÷³ð 108. Íå ïëà÷, ìîÿ âåðáî! 109. Íà çãèí³ â³ðíî¿ ðóêè 110. ´ Ãàðòóþñÿ! 111. Íåâ÷àñí³ ìîðîçè 112. Áäæîëè 113. ßðìàðêîâèé æàðò 114. Ëþáîâçëà 115. Ìè ç òîáîþ 116. Áîæå ìèëèé, ÿê ëþáèëà! 117. Ç òàêîþ ëþáîâþ 118. Äçâ³íêè áåç ãîëîñó 119. Àëüáîìíèé â³ðø 120. Îáë³ïèõî æîâòà... 121. Ïîä³ëüñüê³ Òîâòðè 122. ѳìåéíèé âàçîí êàëàíõîå 123.  áàáèí³ì ë³ò³ 124. ßëèöÿ ÿ 125. Ìîÿ ðîçðàäà 126. À òèíå ñàä! 127. Ó ö³ì æèòò³ 128. Ñò³íà 129. Ìî¿ äîñâ³äè 130. Ìîëèòâà çà íåíàðîäæåíîãî ñèíà 131. Ïîêàÿííÿ 133. Ïîâåðíóòà ðàä³ñòü 134. Ñâÿòå òîðæåñòâî 135. Âèñîêèé ñîíÿøíèê 136. Ìîëèòâà çà ä³òåé 137. ϳñí³ ³ç â³ä÷àþ 138. ÄÅÍÜ ÑͲÃÎÏÀÄÓ Òàêà, ÿê º! 148. Äóæå çàéíÿòà 149. Äî ÷àñó 150. Ìàëà ñèð³òêà ó âåëèê³ì ñâ³ò³ 151. Íå â³äë³òàéòå, ëåëåêè! 152. Ç ðîêàìè 153. Äàâíÿ ï³ñíÿ 154. Íà âèñòóïàõ 155. Âàçîííà äîëÿ 156.  ëèñòîïàä³ ´ 157. Äåíü ñí³ãîïàäó 158. Íàéñâÿò³øå ³ìÿ 159. Õóñòêà òåðíîâà 160. Âå÷îðîâå 162. Áåðåçîâà çèìà 163. Íàø ä³ì 164. гçäâÿí³ ðîçäóìè 165. Íå â³ð çèì³ ó ëþò³ì 166. Öåé ñí³ã 167. Ç óÿâè á³ëî¿ çèìè 168.  ïîëîí³ ë³ò 169. Òàê æèëà. Òàê ïîìðó 170. Íàéá³ëüøèé æàëü 171. Ïðèâ³òàéòå ìåíå ç þâ³ëåºì! 172. Íàä³ÿ 173. Äîðîãà áåç ê³íöÿ 174. Ñêîðáîòà ³ ãîðå 174. Íà äà÷³ 175. Äîâãà ñòåæêà 176. Äîê³ð çåìë³ 177. ßêáè òè áóâ... 178. Áóäüòå äîáð³ø³! 179. Íå íàçâàíà 180. Òèõèé â³ðø 181. Äîðîãà áåç ê³íöÿ 182. ÑϲÉÌÀÍÀ ѲÒÎÌ 184
˳òåðàòóðíî-õóäîæíº âèäàííÿ
×ÓÁÀ× ÃÀÍÍÀ ÒÀÍÀѲÂÍÀ Äçâ³íêà ð³êà ˳ðèêà
Ðåäàêòîð Ë. Ñ. Áîéêî Õóäîæíº îôîðìëåííÿ òà ìàêåò Í. Â. Ìÿñêîâñüêî¿, Â. Ñ. Ñîëîâéîâà Êîìïþòåðíèé íàá³ð À. Ò. Êàë³áåêîâî¿ Êîìïþòåðíà âåðñòêà Î. ß. Îñòàïîâà Êîðåêòîð ². Ã. ßðîøåíêî  îôîðìëåíí³ çá³ðêè âèêîðèñòàíî ìàëþíêè ôðàãìåíòè ç ðîá³ò Îêñàíè ×óáà÷³âíè òà ôîòîàðõ³â àâòîðà.
ϳäïèñàíî äî äðóêó 30.04.2001 ð. Ôîðìàò 84 ´ 100/32. Ãàðí³òóðà «Ëàçóðñüêèé ». Ïàï³ð îôñåòíèé ¹ 1. Äðóê îôñåòíèé. Óìîâí. äðóê. àðê. 10,92. Îáë³ê.-âèä. àðê. 12,5. Äîäàòêîâèé íàêëàä 1000 ïðèì. Çàì. 01-06. Óí³âåðñèòåòñüêå âèäàâíèöòâî «Ïóëüñàðè». 04071, Êè¿â-71, âóë. Ìåæèã³ðñüêà, 7/16. Òåë. 416-12-75. http://www.pulsary.com.ua e-mail:
[email protected] × 81
×óáà÷ Ã. Ò. Äçâ³íêà ð³êà. ˳ðèêà. Ê. : ÒΠÓí³âåðñèòåòñüêå âèäàâíèöòâî «Ïóëüñàðè », 2001. 224 ñ. : ³ë. ISBN 966-7671-18-6 «Äçâ³íêà ð³êà » íîâà êíèæêà ë³ðèêè Ãàííè ×óáà÷. Êîæíà ïîåç³ÿ â í³é ç³ãð³òà ñåðäå÷íèì òåïëîì, îñÿÿíà íàðîäíîþ ìóäð³ñòþ, â³äòâîðþº çâîðóøëèâ³ ìèò³ ñï³ëêóâàííÿ ç³ Âñåñâ³òîì ³ Ëþäèíîþ.
ÁÁÊ 84.4ÓÊÐ6
