زمانی کورد

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬ ‫ﺣﻪﮐﯿﻢ ﮐﺎﮐﻪوهﯾﺲ‬

‫ﻟﻪ ﻋﺎرهﺑﯿﯿﻪوه ﮐﺮدووﯾﻪﺗﯽ ﺑﻪ ﮐﻮردی‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/1‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﭼﺎﭘﯽ ﯾﻪﮐﻪم ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻋﺎرهﺑﯽ‬ ‫ﻟﺴﺎن اﻟﮑﺮد‬ ‫ﻣﺴﻌﻮد ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﻟﻪ ﺳﻪر ﺋﻪرﮐﯽ ﮐﺎک ﺋﻪﺣﻤﻪد وهﻟﯽ هﯿﻤﻤﻪت ﭼﺎپ ﮐﺮاوه‬ ‫ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪی ﺣﻪوادس‬ ‫ژﻣﺎرهی ﻣﯚ‪‬ﻪت ‪ 11‬ڕۆژی ﻣﯚ‪‬ﻪت ‪ 3‬ـ ‪ 1‬ـ ‪1987‬‬ ‫ژﻣﺎرهی ﺳﭙﺎردﻧﯽ ﺑﻪ ﮐﺘ‪‬ﺒﺨﺎﻧﻪی ﻧﯿﺸﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪﻏﺪا ‪ 74‬ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪1987‬‬

‫»زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد«‬ ‫ﺗﻪرﺟﻪﻣﻪی »ﻟﺴﺎن اﻟﮑﺮد«‬ ‫ﺣﻪﮐﯿﻢ ﮐﺎﮐﻪوهﯾﺲ‬ ‫هﻪوﻟ‪‬ﺮ ‪ /‬ﮐﻮردﺳﺘﺎن‬ ‫‪2008‬‬ ‫ﺳﺎﯾﺘﯽ ‪www.mamosta.net‬‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/2‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﭘ‪‬ﺸﻪﮐﯽ وهرﮔ‪‬‬ ‫وهرﮔ‪‬اﻧﯽ ﺑﻪرهﻪﻣﻪ ﻋﺎرهﺑﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎ ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد ﺑﯚ ﮐﻪﺳ‪‬ﮑﯽ ﮐﻪ ﻟﻪ زﻣﺎﻧﺰاﻧﯽ و ﺷﺎرهزاﯾﯿﺪا ﻟﻪ‬ ‫ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺧﯚﯾﻪوه ﻧ‪‬ﺰﯾﮏ ﻧﻪﺑ‪ ،‬ﮔﻪﻣﻪﮐﺮدﻧﻪ ﺑﻪ ﺋﺎﮔﺮ و ﻣﻦ ﺋﻪو ﮔﻪﻣﻪﯾﻪم ﮐﺮد‪ .‬ﺗﺮس داﯾﮕﺮﺗﻢ ﮐﻪﺗﻨﻢ ﮐﺮدﺑ‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م‬ ‫ﺋﻪﻣ‪‬ۆ ﺧﻮ‪‬ﻨﺪﻧﻪوهی ﮐﺘ‪‬ﺐ ﺑﻪ هﯚی ﺧﻮ‪‬ﻨﺪﻧﻪوهی هﻪوا‪‬ﻪ وهرزﺷﯿﻪﮐﺎن و ﺧﻪﺑﻪری ژﯾﺎﻧﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ ﯾﺎرﯾﺰاﻧﺎﻧﯽ‬ ‫دﻧﯿﺎ و ﺋﻪﺳﺘ‪‬ﺮهﮐﺎﻧﯽ هﯚ‪‬ﯿﻮود و ﮐﻪﻟﻮوی ﺑﻪﺧﺖ و ﺣﻪﺟﯽ ﮔﯚڕی ﺋﻮﻣﮑﻪﻟﺴﻮوم و ﺑﺎﺑﻪﺗﯽ ﺳﻪرﮔﻪرﻣﮑﺮدﻧﯽ‬ ‫ﺗﺮهوه‪ ،‬ﺧﻪرﯾﮑﻪ ﻟﻪ ﻧﺎو ﮐﻮرددا ﺑﺎوی ﻧﻪﻣ‪‬ﻨ‪ ‬و ﺗﺮﺳﯽ ﻣﻨﯿﺶ دهﺑ‪‬ﺘﻪ ﺗﺮﺳﯽ دواڕۆژ! ﮐ‪ ‬دهﭘﻪرژ‪‬ﺘﻪ ﺳﻪر دهق‬ ‫و ﺑﺎﺑﻪﺗﯽ وهرﮔ‪‬دراو و وهرﮔﻪڕ‪‬ﻨﺪراو و ﺑﻪراوردﮐﺎری و هﻪ‪‬ﺴﻪﻧﮕﺎﻧﺪن؟! ﻣﻦ ﯾﺎرﯾﻢ ﺑﻪ ﺋﺎﮔﺮ ﮐﺮدووه ﭼﻮﻧﮑﻪ‬ ‫هﻪر دهﺑ‪ ‬ڕۆژێ ﻟﻪ ڕۆژان‪ ،‬ﯾﻪﮐ‪ ‬ﺋﻪو ﯾﺎرﯾﯿﻪ ﺑﮑﺎ و ﺋﺎﻣﺎدهﺷﻢ ﺑﯚ ﺋﻪوهی دهﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﯿﻨﮕﻪوه ﺑﮕﺮم ﺑﯚ هﻪر‬ ‫هﻪ‪‬ﻪﯾﻪﮐﯽ ﮐﻪ دهرهﻪق ﺑﻪ ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎ ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد و ﺑﻪرهﻪﻣﻪ ﻋﺎرهﺑﯿﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﻢ داﺑ‪ .‬ﺧﯚ ڕهﻧﮕﯿﺸﻪ‬ ‫ﺋﻪم ﮐﺎرهی ﻣﻦ ﺑﺒ‪‬ﺘﻪ ﺑﻨﺎﻏﯿﻪک ﺑﯚ ﮐﺎر‪‬ﮑﯽ ﻟﻪﺧﯚی ﺑﺎﺷﺘﺮ و ﺗﻪواوﺗﺮ و ڕهواﻧﺘﺮ‪ ...‬ﺋﻪوهش ﺧﺮاپ ﻧﯿﯿﻪ‪.‬‬ ‫ﻧﻪﻣﺪهزاﻧﯽ ﺑﻪرهﻪﻣﻪ ﻋﺎرهﺑﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺋﻪو ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎ ﻧﻪﻣﺮه ﺑﯚ ﺋﻪوه دهﺑﻦ وهرﺑﮕ‪‬در‪‬ﻨﻪ ﺳﻪر زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م‬ ‫ﮐﻪ هﻪﻧﺪێ ﻟﻪو ﮔﻮﺗﺎره ﮐﻮرﺗﺎﻧﻪی ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎم ﮐﺮدﻧﻪ ﮐﻮردی ﮐﻪ ﻟﻪ )اﻟﻌﺮاق(دا ﺑ‪‬و ﮐﺮاﺑﻮوﻧﻪوه‪ ،‬هﻪﺳﺘﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻮوﻧﯽ ﺧﻮاوهﻧﺪی وهرﮔ‪‬ان ﮐﺮد ﺑﻪ ﺗﻪﻧﯿﺸﺘﻤﻪوه‪ ...‬هﻪﺳﺘﻢ دهﮐﺮد ﭘ‪‬ﻢ ده‪ ‬ﻟﻪ ﺟ‪‬ﯽ ﺋﻪو ڕﺳﺘﻪ ﻗﻮرﺳﻪ‬ ‫ﻋﺎرهﺑﯿﯿﺎﻧﻪ چ ﺑﻨﻮوﺳﻢ‪ .‬ﺋﺎﺧﺮ هﻪرﮔﯿﺰ‪ ،‬ﻟﻪ هﯿﭻ ﮐﺘ‪‬ﺒ‪‬ﮑﯽ ﻋﺎرهﺑﯿﺪا ﻧﻪﻣﺪﯾﻮه )رﺑﻂ ﻃﺎرﻓﮫﺎ ﺑﺘﻠﯿﺪهﺎ( ﺑﻪﮐﺎر ه‪‬ﻨﺪراﺑ‪‬‬ ‫و هﻪر ﺑﻪ زهﺑﺮی ﻗﺎﻣﻮوس زاﻧﯿﻢ ﺑﻪﺳﺘﻨﻪوهی ﮐﯚن و ﻧﻮ‪‬ﯿﻪ ﺑﻪ ﯾﻪﮐﻪوه و هﻪﺗﺎ زاﻧﯿﻢ ﮔﯿﺎﻧﻢ دهرﭼﻮو‪ ...‬ﺗﯚ ﺑ‪‬ﯽ‬ ‫زاﻧﯿﺒ‪‬ﺘﻢ؟! ﯾﺎ )هﺬا ﺣﺼﺮم راﯾﺘﻪ ﻓﯽ ﺣﻠﺐ( ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪﮐﯽ ﺋﺎﺳﺎﯾﯽ دهﮐﺮ‪‬ﺘﻪ )ﺋﻪﻣﻪ ﭘﻪرﺳﯿﻠﻪ ـ ﺑﻪرﺳﯿﻠﻪﯾﻪ ـ و‬ ‫ﻟﻪ ﺣﻪﻟﻪب دﯾﻮﻣﻪ( ﯾﺎ ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﯾﺎﺳﺎی وهرﮔ‪‬ان دهﺑ‪‬ﺘﻪ‪) :‬ڕ‪‬ﻮی دهﻣﯽ ﺑﻪ ﭘﻪرﺳﯿﻠﻪ ﻧﻪدهﮔﻪﯾﺸﺖ دهﯾﮕﻮت ﺗﺮﺷﻪ(‬ ‫ﯾﺎ )ﺋﻪم ﻧﺎﻧﻪ ﺑﻪو ڕۆﻧﻪ(؟ ﺑﻪ ڕای ﻣﻦ دووهﻣﯿﺎن ڕاﺳﺘﻪ ﯾﺎ ﻟﻪ ﻧﺎوهڕۆﮐﯽ ﺑﺎﺳﻪﮐﻪوه ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺘﺮه‪ .‬ﮐﺎﺑﺮای ﺷﺎﯾﻪر ﮐﻪ‬ ‫ه‪‬ﻨﺪهی ﻟﻪ ﺑﺎردا ﻧﯿﯿﻪ و ﺑﯚی هﻪ‪‬ﻨﺎﮐﻪوێ ﺑﮕﺎﺗﻪ دهرﺑﺎر‪ ،‬هﻪر دهﺑ‪ ‬ﺑ‪ :‬ﻣﻦ ﻟﻪوه ﮔﻪورهﺗﺮم ﻟﻪ دهرﺑﺎردا‬ ‫ﺑﮑﻪووم و ﻻی ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎش‪ ،‬ﺑﺎس ﺑﺎﺳﯽ ﺷﺎﯾﻪره ﻧﻪک زاﻧﺎ و ﺧﻪ‪‬ﮑﯽ ﺧﺎوهن هﻪ‪‬ﻮ‪‬ﺴﺘﯽ وهک ﺣﻪﯾﺪهری و ﻣﻪﻻ‬ ‫ﺋﻪﻓﻪﻧﺪی‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﯚی ﻟﻪم ﻧﻮوﺳﯿﻨﻪدا ﺑﺎﺳﯽ هﻪ‪‬ﻮ‪‬ﺴﺘﯽ ﮐﺮدوون‪ .‬ﺗﻪﯾﻤﻮور ﻟﻪﻧﮕﯿﺶ ﻟﻪم ﺑﺎرهﯾﻪوه‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫زﯾﺎدهڕۆﯾﯿﻪوه ده‪ :‬ﮔﻮﻣﺎﻧﯽ ﺗ‪‬ﺪا ﻧﯿﯿﻪ ﺳﻪدان زاﻧﺎ و داﻧﺎ و ﻓﻪرﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﮔﻮ‪‬اﯾﻪ‪‬ﯽ ﺟﻪﻧﮕﺎوهر‪‬ﮑﯽ وهک ﻣﻨﻦ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎ‪ ،‬هﻪو‪‬ﮑﯽ زۆری داوه ﺑﻪ ڕهگ و ڕﯾﺸﻪی وﺷﻪدا ﺑﭽﯿﺘﻪ ﺧﻮارێ و ﺧﺰﻣﺎﯾﻪﺗﯽ ﻧ‪‬ﻮان وﺷﻪی‬ ‫ﮐﻮردی و ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎﯾﯽ ﻟﻪ ﻻﯾﻪﮐﻪوه و ﮐﻮردی و زﻣﺎﻧﻪ هﻨﺪ و ﺋﻪوروﭘﯿﯿﻪﮐﺎن ﻟﻪ ﻻﯾﻪﮐﯽ ﺗﺮهوه ﺑﺪۆز‪‬ﺘﻪوه و‬ ‫ڕهﮔﯿﺎن ﺑﮕﻪڕ‪‬ﻨ‪‬ﺘﻪوه ﺳﻪر ﯾﻪک‪ .‬ﺋﻪم ﮐﺎرهی ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎ‪ ،‬ﻣﻨﯿﺸﯽ ﺧﺴﺘﻪ ﺳﻪر ﮐﻪ‪‬ﮑﻪ‪‬ﻪی دۆزﯾﻨﻪوهی ﺋﻪو‬ ‫ﺧﺰﻣﺎﯾﻪﺗﯽ و هﺎوڕهﮔﯿﯿﻪ و ﺋﻪﻣﻪش ﻧﻤﻮوﻧﻪﯾﻪﮐﻪ ﮐﻪ ﺑﯿﺮم ﮐﻪوﺗﻪوه‪ :‬ﻟﻪ ﺳﻪرهﺗﺎی ﻓ‪‬ﺮﺑﻮوﻧﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﺳﻮﯾﺪﯾﺪا‬ ‫ﺑﻮوم‪ ،‬ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎﮐﻪﻣﺎن وﺷﻪی )ﺋﻪﺳﺘ‪‬ﺮه(ی ﻟﻪ ﺳﻪر ﺗﻪﺧﺘﻪﮐﻪ‪ ،‬ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺳﻮﯾﺪی ﻧﻮوﺳﯽ و ﮔﻮﺗﯽ‪ :‬هﻪر‬ ‫ﯾﻪﮐﻪﺗﺎن ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺧﯚی ﺋﻪو وﺷﻪﯾﻪ ﺑﻨﻮوﺳ‪ .‬ﺋ‪‬ﻤﻪی ﺑ‪‬ﮕﺎﻧﻪ ﻟﻪ ﺳﻮﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻪ هﻪر ﯾﻪﮐﻪﻣﺎن ﺳﻪر ﺑﻪ و‪‬ﺗ‪‬ﮏ و‬ ‫زﻣﺎﻧ‪‬ﮏ ﺑﻮو‪ ،‬وﺷﻪﮐﻪﻣﺎن ﻧﻮوﺳﯽ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻮوﺳﯿﻢ‪ .( Estere ) :‬ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎﮐﻪش دهﺳﺘﯽ داﯾﻪ ﻣﺎﺟﯿﮏ و ﺧﻪﺗﯽ ﺑﻪ ﺑﻦ‬ ‫هﻪﻧﺪ‪‬ﮑﯿﺎﻧﺪا ه‪‬ﻨﺎ و ﮔﻮﺗﯽ‪ :‬ﺋﻪﻣﺎﻧﻪ ﺳﻪر ﺑﻪ هﻨﺪوﺋﻪوروﭘﯿﯿﻪﮐﺎﻧﻦ‪ ،‬ﭼﻮﻧﮑﻪ هﻪﻣﻮوﯾﺎن ) ‪ s‬و ‪ t‬و ‪( r‬ﯾﺎن ﺗ‪‬ﺪان‪.‬‬ ‫دواﯾﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ وﺷﻪی هﺎوﺑﻪﺷﯽ ﺗﺮﯾﺶ ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان زﻣﺎﻧﻪ ﺋﻪوروﭘﺎﯾﯿﻪﮐﺎن و ﮐﻮردﯾﺪا هﻪن ﮐﻪ هﻪزاران ﮐﯿﻠﯚﻣﻪﺗﺮ‬ ‫ﻟﻪ ﯾﻪﮐﻪوه دوورن و ﺧﻮاش دهزاﻧ‪ ‬ﮐﻪی ﻟﻪ ﮐﯚڕهوی ﮔﻪﻟﻪ ﺳﻪرهﺗﺎﯾﯿﻪﮐﺎﻧﺪا‪ ،‬ﻟﻪ ﻧﺎوهڕاﺳﯽ ﺋﺎﺳﯿﺎ‪،‬‬ ‫هﻨﺪوﺋﻪوروﭘﯽ و هﻨﺪوﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ ﻟ‪‬ﮑﺪاﺑ‪‬اوون‪:‬‬ ‫ﮔﯚل ﻟﻪ ﺳﻮﯾﺪﯾﺪا ‪ Göl‬ه و وهک ﮔﻮ‪‬ﻞ دهﮔﻮﺗﺮێ‪ ،‬ﮔﯚرگ ﻟﻪ زازاﮐﯿﺪا ) ‪ ( verg‬و ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺪی ‪ ، varg‬ڕ‪‬ﮋﻧﻪ‬ ‫)ﺑﺎران( ﻟﻪ ﺳﻮﯾﺪﯾﺪا ‪ ، regn‬دو‪‬ﺖ ﺑﻪ ﺳﻮﯾﺪی ‪ ، dotter‬ﺋﺎﻓﺮهت‪) ،‬ﺋﺎﻓﺮۆدﯾﺘﺎ(ﯾﻪ )ﺧﻮاوهﻧﺪی زاوزێ ﻻی‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/3‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫‪ tjur‬ﺳﻮﯾﺪﯾﻪ و هﻪر ﺑﻪ ﺷﻮور دهﺧﻮ‪‬ﻨﺪر‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬ﺟﮕﻪ ﻟﻪ هﻪﻧﺪێ ﻟﻪ ژﻣﺎرهﮐﺎن و‬ ‫زۆر وﺷﻪی دی‪ .‬داﺳﺘﺎﻧﻪ ﯾﯚﻧﺎﻧﯿﯿﻪﮐﺎﻧﯿﺶ‪ ،‬ﺋﻪﮔﻪر ﺑﻪ وردﯾﯽ ﺑﯿﺮﯾﺎن ﻟ‪ ‬ﺑﮑﻪﯾﻨﻪوه‪ ،‬دهﺑﯿﻨﯿﻦ هﻪﻧﺪێ ﺧﺰﻣﺎﯾﻪﺗﯿﯿﺎن‬ ‫ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪو داﺳﺘﺎﻧﺎﻧﻪدا هﻪﯾﻪ ﮐﻪ ﻟﻪ ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ ﻣﯿﺘﺮاﯾﯽ و زهردهﺷﺘﯿﺪا هﻪﺑﻮوه‪.‬‬ ‫ﺋﻪم ﻟﺴﺘﻪﯾﻪش ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺎﯾﻪﺗﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ و ﮐﻮردی دهردهﺧﺎ و ﺑﯚﭼﻮوﻧﻪﮐﻪی ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎ دهﺳﻪﻟﻤ‪‬ﻨ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﮐﻮردی ﺋﻪﻣ‪‬ۆ‬ ‫وﺷﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎﯾﯿﻪﮐﺎن‬ ‫دوو‬ ‫دوا‬ ‫ﭼﻮار‬ ‫ﭼﻪﺗﻮار‬ ‫ﭘ‪‬ﻨﺞ )ﭘﻪﻧﺞ(‬ ‫ﭘﺎﻧﺠﺎ‬ ‫ﺷﻪش‬ ‫ﺧﺸﻮاش‬ ‫ﺣﻪوت‬ ‫ﺋﺎﭘﺘﺎ‬ ‫هﻪﺷﺖ‬ ‫ﺋﺎﺷﺘﺎ‬ ‫ﻧﯚ‬ ‫ﻧﺎوا‬ ‫ده‬ ‫داﻧﺎ‬ ‫ﮔﯿﺎﻧﻢ )ڕهواﻧﻢ( ڕهﻧﮕﻪ )ﻗﻮرﺑﺎن( ﺧﺰﻣﯽ ﺑ‪‬‬ ‫ﺋﻮرواﻧﻪم‬ ‫دهدهم‬ ‫دهد‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎ‬ ‫ﺗﻪﭬﺎ‬ ‫ﮔﻪرهﮐﻤﻪ )ﺋﻪواﺗﻢ(‬ ‫ﺋﻪوهت‬ ‫ﮐﻪﻧﮕ‪) ‬ﮐﻪی(‬ ‫ﮐﻪت‬ ‫ﻣﺎﻧﮓ )هﻪﯾﭫ(‬ ‫ﻣﺎڤ‬ ‫و‪ ...‬زۆری ﺗﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪک ﻟﻪ ﺷ‪‬ﻮهﮐﺎن دهﭼﻨﻪوه ﺳﻪر ﯾﻪک‪.‬‬ ‫وهک ﺋﻪوهی ﻧﺎوی )ﮔﺎواﻧﯽ ﮐﻮردی( و )ﺳﻪﻟﻤﺎﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ( ﻟﻪ ﻗﻮرﺋﺎﻧﺪا هﺎﺗﺒ‪ ،‬ﻧﺎوی )ﻓﺮﯾﺎﻧﻪ(ی ﺗﻮوراﻧﯽ ﻟﻪ‬ ‫ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا هﺎﺗﻮوه ﮐﻪ ﯾﻪﮐ‪ ‬ﺑﻮوه ﻟﻪ ﺗﻮوراﻧﯿﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺑﺎﮐﻮوری ڕۆژهﻪ‪‬ﺗﯽ ﺋﻪو دهﻣﻪی ﺋ‪‬ﺮان و ﺗﻮرﮐﻪﮐﺎﻧﯽ‬ ‫ﺋﻪﻣ‪‬ۆ ڕهﮔﯽ ﺧﯚﯾﺎن دهﮔﻪڕ‪‬ﻨﻨﻪوه ﺳﻪرﯾﺎن‪ .‬دواﺗﺮ هﻪر ﺗﻮوراﻧﯿﻪﮐﺎن‪ ،‬ﮐﻪ وهک د‪‬ﻮﭘﻪرﺳﺖ ﻧﺎوﯾﺎن ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا‬ ‫هﺎﺗﻮوه‪ ،‬زهردهﺷﯿﺎن ﮐﻮﺷﺖ‪ .‬ﻟﻪوﺳﺎوه ﮐﻮرد د‪‬ﯽ ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎﻧﻪ ﺧﯚﺷﻪ و هﻪوڵ دهدا ﺑﺮاﯾﺎﻧﻪ ﻟﻪﮔﻪڵ ﺗﻮرﮐﺪا ﺑﮋێ‬ ‫و ﺋﻪم ﺗﻪﻣﺎﯾﻪ ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎﺷﺪا هﻪﯾﻪ‪ .‬ﺧﯚﺷﺒﻪﺧﺘﺎﻧﻪ دوای ‪ 26‬ﺳﻪده )ﺳﻤﺎﯾﻞ ﺑ‪‬ﺸﮑﭽﯽ(ی ﺗﺎک و ﺗﻪﻧﮫﺎ و‬ ‫ﺗﻪرﯾﮑﻤﺎن ﺑﻪ ﻻی ﺧﯚﻣﺎﻧﺪا ڕاﮐ‪‬ﺸﺎ و ﺑﻮوه ﺑﺮاﻣﺎن!‪ .‬دهﺑ‪ 26 ‬ﺳﻪدهی ﺗﺮ ﭼﺎوڕوان ﺑﯿﻦ ﺗﺎ ﯾﻪﮐ‪‬ﮑﯽ ﺗﺮﯾﺶ ﻟﻪ‬ ‫ﺗﻮوراﻧﯿﻪﮐﺎن ﺑﺒ‪‬ﺘﻪ ﺑﺮاﻣﺎن‪ ...‬ﮐﻪرو‪‬ﺸﮏ ﺑﻪ ﻋﺎرهﺑﺎﻧﻪ دهﮔﺮﯾﻦ!‬ ‫ﺑﻪ ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺘﯽ دهزاﻧﻢ ﺋﻪم دهﻗﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎﯾﯿﻪ ﺑﮕﻮازﻣﻪوه‪" :‬ﮐﺎﺗ‪ ‬ﺧﺰم و ﮐﻪﺳﯽ ﻓﺮﯾﺎﻧﻪی ﺗﻮوراﻧﯽ هﺎﺗﻨﻪ ﺳﻪر‬ ‫ڕ‪‬ﮕﺎ و ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ ڕاﺳﺘﯽ و ﺑﻪ ﺋﻪﺷﻖ و ﺋﯿﻤﺎﻧﻪوه ﺑﯚ ﮔﻪﺷﻪ و ﭘ‪‬ﺸﮑﻪوﺗﻨﯽ ﺟﯿﮫﺎن هﻪوڵ ﺑﺪهن ﻟﻪ ﺳﺎﯾﻪی‬ ‫ﺋﻪﻧﺪ‪‬ﺸﻪی ﭼﺎﮐﺪا دهﺑﻨﻪ ﯾﻪک و ﺳﻪرهﻧﺠﺎم ﺋﻪهﻮراﻣﻪزدا ﺋﺎراﻣﺶ و ﺋﺎﺳﺎﯾﺸﺘﯿﺎن ﭘ‪ ‬دهﺑﻪﺧﺸ‪ 1 "‬ﺋ‪‬ﺴﺘﺎش‬ ‫هﻪﻣﺎن ﺋﺎﯾﻪت ﯾﺎ ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪﮐﯽ ﺗﯿﯚرﯾﺰهﮐﺮاوی ﺳﻪردهﻣﺎﻧﻪی وهک ﺋﻪو ﺋﺎﯾﻪﺗﻪ ﺑ‪ ‬هﻮوده ﻟﻪ هﻪ‪‬ﭙﻪی ﺋﻪوهداﯾﻦ‬ ‫ﻟﻪﮔﻪ‪‬ﯿﺎﻧﺪا ﺑﺮا ﺑﯿﻦ‪ ...‬ﻟﻪو داه‪‬ﻨﺎﻧﻪ ﻣﻪزﻧﻪوهوه‪ ،‬ﺑﻪ هﻪﻣﺎن ﺷ‪‬ﻮه ﺑﺮاﯾﻪﺗﯽ ﻟﻪﮔﻪڵ ﻣﯿﻠﻠﻪﺗﺎﻧﯽ ﺗﺮﯾﺸﺪا دهﮐﻪﯾﻦ و‬

‫‪ 1‬ـ ﺑ‪‬واﻧﻪ‪ :‬ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ـ ﮔﺎﺗﺎ ـ ﮐﺎن ﻟﻪ ﻣ‪‬ﮋﯾﻨﻪﺗﺮﯾﻦ ﺳﺮوودی ﮐﻮردی‪ .‬ﺟﻪﻟﯿﻞ ﻋﻪﺑﺎﺳﯽ‪ .‬دهزﮔﺎی ﺋﺎراس ‪2003‬‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/4‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﻟﻪ ﮐﯚﺗﺎﯾﯿﺪا‪ ،‬دهﻣﻪوێ ﺳﻮﭘﺎﺳﯽ ﮐﺎک )ﺋﻪﻣﺠﻪد ﺷﺎﮐﻪﻟﯽ(ی ﺑﺮام ﺑﮑﻪم ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻮردﯾﯿﻪﮐﻪی ﺋﻪم وهرﮔ‪‬اﻧﻪدا‬ ‫ﭼﻮوهوه و زۆری ﻟﻪ هﻪ‪‬ﻪ و ﺧﻮاروﺧ‪‬ﭽﯽ دهﺳﺘﻨﯿﺸﺎن ﮐﺮد و ﻣﻨﯿﺶ ﺑﻪ ﺧﯚﺷﺤﺎ‪‬ﯿﯿﻪوه ڕهﭼﺎوی زۆرﺑﻪی‬ ‫زۆری ﺳﻪرﻧﺠﻪﮐﺎﻧﯿﻢ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺣﻪﮐﯿﻢ ﮐﺎﮐﻪوهﯾﺲ‬ ‫‪2008/2/5‬‬ ‫‪[email protected]‬‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/5‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫هﻪ‪‬ﻮ‪‬ﺴﺘﻪﯾﻪک‪:‬‬ ‫ﺑﻪﯾﻨ‪‬ﮑﻪ ﺷﻪﭘﯚﻟ‪‬ﮑﯽ ﺧﺎوی ﮔﻮﻣﺎن ﺑﻪ ﻧﺎو ﻧﻮوﺳﻪراﻧﯽ ﮐﻮرددا دهﮔﻪڕێ و هﯚﯾﻪﮐﻪﺷﯽ ﺋﻪو ﺑﯚﭼﻮوﻧﻪﯾﻪ ﮔﻮاﯾﻪ‬ ‫ﺑﻪﮐﺎره‪‬ﻨﺎﻧﯽ وﺷﻪی ﮐﻮردﯾﯽ هﺎوﺷ‪‬ﻮه و هﺎوﺗﻪرﺣﯽ وﺷﻪی ﻓﺎرﺳﯽ ﻟﻪ ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ ﮐﻮردﯾﯽ ﺳﻪردهﻣﺪا‪ ،‬ﺑﯚی‬ ‫هﻪﯾﻪ ﺧﺰﻣﻪﺗﯽ ﺋﻪدهﺑﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﮑﺎ‪ .‬چ ڕ‪‬ﻤﺎن ﻧﯿﯿﻪ ﺋﻪوه ﻧﻪﺑ‪ ‬ﺋﻪو ﺑﺎﺑﻪﺗﻪ ﺑﯚﭼﻮوﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﭘﺎﮐﯽ ﺧﺎوهﻧﻪﮐﻪی‬ ‫ﻟ‪‬ﮑﺒﺪهﯾﻨﻪوه‪ ،‬ﺋﻪوهش ﺑﻪ هﯚی ﺋﻪو ﮐﻪﺷﻮهﻪوا ﺧﺎو‪‬ﻨﻪوه ﮐﻪ ڕۆﺷﻨﺒﯿﺮﯾﯽ ﮐﻮردی هﻪﻧﺎﺳﻪی ﺗ‪‬ﺪا هﻪ‪‬ﺪهﻣﮋێ‪،‬‬ ‫ﺋﻪﻣﻪﺷﯿﺎن ﺑﻪ هﯚی ﻧﻪﺑﻮوﻧﯽ ﺧ‪‬ﺘﻮﺧﺎﺷﻪوه ﺑ‪ ‬ﯾﺎ ﺑﺎرودۆخ وا ﺑﺨﻮازێ ﺋﻪواﻧﻪی ﻟﻪ ﺑﻮاری ڕۆﺷﻨﺒﯿﺮﯾﯽ ﮐﻮردﯾﺪا‬ ‫ﮐﺎر دهﮐﻪن‪ ،‬ﻟﻪ هﻪﻣﻮو ڕووﺷﺎﻧﺪﻧ‪‬ﮏ ﺑﯿﭙﺎر‪‬ﺰن ﮐﻪ ڕ‪‬ﯽ ﺗ‪ ‬ﺑﭽ‪ ‬ﺑﯿ‪‬ووﺷ‪‬ﻨ‪ ‬و ﺣﻪزﻣﺎن ﭘ‪‬ﯽ ﻧﻪﺑ‪ .‬وای ﺑﯚ‬ ‫دهﭼﻢ ﺋﻪوه ﺑﻮوﺑ‪‬ﺘﻪ هﯚی ﺳ‪‬ﮑﺮدﻧﻪوه و دهﺳﺒﻪﮐﺎرﺑﻮون ﺗﺎ ﺑﯚ وﺷﻪی ڕهﺳﻪﻧﯽ ﮐﻮردی ﻟﻪ ﭘﺎر‪‬ﺰدا ﺑﻦ و ﻟﻪ‬ ‫ﻧﻮوﺳﯿﻨﺪا ﺑﯿﺎﻧﺴ‪‬ﻧﻪوه ﻧﻪوهک ﻟﯚﻣﻪ ﺑﮑﺮ‪‬ﻦ‪.‬‬ ‫وام هﻪﺳﺖ ﮐﺮد ﺋﻪرﮐﯽ ﻣﻦ دهﮔﺎﺗﻪ ﺋﺎﺳﺘﯽ واﺟﺒﯽ ﻧﻪﺗﻪوهﯾﯽ و ﻧﯿﺸﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑﯚ ﺋﻪوهی ﭼﺮا ﮐﺰهﮐﻪی ﺧﯚم ﭘ‪‬‬ ‫ﺑﮑﻪم و ﺗﯿﺸﮑ‪‬ﮏ‪ ،‬ﺋﻪوهﻧﺪهی هﻪﯾﻪ‪ ،‬ﺑﺨﻪﻣﻪ ﺳﻪر هﯚﮐﺎری ﺋﻪو ﮔﻮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺋﻪوهش ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﺋﺎﮔﺎدارﯾﻢ ﻟﻪ‬ ‫ﺳﻪرﭼﺎوهی ﮐﻮردی و ﻓﺎرﺳﯽ و زﻣﺎﻧﻪ ﺋﺎرﯾﺎﯾﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗﺮ‪ ،‬ﻟﻪ ﺳﻪﻧﺴﮑﺮﯾﺘﻪوه ﺑﮕﺮه ﺗﺎ دهﮔﺎﺗﻪ ﭘﻪهﻠﻪوی و هﯽ‬ ‫دی‪ ،‬ﮐﻪ ﮔﺎرﯾﮕﻪرﯾﯿﺎن ﻟﻪ ﺳﻪر ﺑﻨﯿﺎﺗﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوری ﺑﻪﺷﻪ ڕۆژهﻪ‪‬ﺗﯿﯿﻪﮐﻪی هﻨﺪ و ﺋﻪوروﭘﯽ ﮐﻪﻣﺘﺮه‪ ،‬ﻟﻪو‬ ‫دهﻣﻪوه ﮐﻪ ﺑﻪﺷﻪ ڕۆژاواﯾﯿﻪﮐﻪ ﻟ‪‬ﯽ داﺑ‪‬اوه و ﺗﺎ ﺋ‪‬ﺴﺘﺎ ﮐﻪس ﻧﺎزاﻧ‪ ‬چ ﺳﻪردهﻣ‪ ‬ﺑﻮوه‪ .‬ﺋﺎﺧﺮ زاﻧﯿﺎری ﻟﻪ ﺳﻪر‬ ‫ﺳﻪرﭼﺎوهی ﭼﻪﻧﺪ ﺟﯚﮔﻪ ﺋﺎو‪‬ﮑﯽ ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﯽ ﯾﻪک‪ ،‬هﻪق واﯾﻪ ﮔﻮﻣﺎﻧﯽ ﺗ‪‬ﮑﻪ‪‬وﺑﻮوﻧﯿﺎن ﺑ‪‬هو‪‬ﻨ‪‬ﺘﻪوه‪ .‬هﯿﻮای ﺋﻪوه ﺑﻪ‬ ‫زاﻧﺎ و زﻣﺎﻧﺰان و ﺋﻪدﯾﺒﻪ ﺑﻪرزه ﻋﺎرهﺑﻪﮐﺎن دهﮐﺮێ ﺑﺎﯾﯽ ﺋﻪوه ﺋﺎوڕ ﻟﻪو ﺑﺎﺑﻪﺗﻪ ﺑﺪهﻧﻪوه ﮐﻪ ﺟ‪‬ﯽ ﮔﺮﻧﮕﯽ‬ ‫ﭘ‪‬ﺪاﻧﯿﺎﻧﻪ و ڕهﻧﮕﻪ ﺳﻪرﻗﺎ‪‬ﯿﯿﺎن ﺑﻪ ﻣﻪﺳﻪﻟﻪی ﻋﺎرهﺑﺎﯾﻪﺗﯿﯿﻪوه‪ ،‬ﻟﻪ ڕووی ﺳﯿﺎﺳﯽ و ڕۆﺷﻨﺒﯿﺮی و‬ ‫ﺷﺎرﺳﺘﺎﻧﯿﯿﻪوه‪ ،‬ڕﯾﮕﺮ ﺑ‪ ‬ﻟﻪ ﺑﻪردهم ﺋﻪوهی ﺑﻪ ﺑﺎﺑﻪﺗ‪‬ﮑﻪوه ﺧﻪرﯾﮏ ﺑﻦ‪ ،‬ﮐﻪ ﻟﻪ ﭼﻪﻗﯽ ﺳﻪرﻗﺎ‪‬ﯿﯿﺎﻧﺪا ﻧﯿﯿﻪ و ﻟﻪ‬ ‫هﻪﻣﺎن ﮐﺎﺗﺪا ﭼﻪﻧﺪ زﻣﺎﻧ‪‬ﮑﯽ ﮐﯚن و ﺳﻪردهم‪ ،‬ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺘﯿﯿﺎن ﺑﻪ وردﺑﻮوﻧﻪوه هﻪﯾﻪ و ژﻣﺎرهﯾﻪﮐﯽ ﯾﻪﮐﺠﺎر ﮐﻪم‬ ‫ﻧﻪﺑ‪ ‬ﺑﯚﯾﺎن ﻧﻪﻟﻮاوه ﻟﻪ ڕاﺑﺮدوو و ﻻﯾﻪﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ورد ﺑﺒﻨﻪوه‪ .‬ﻟﻪواﻧﻪﯾﻪ ﺋﻪم هﻪو‪‬ﻪ ﺑﭽﮑﯚﻟﻪﯾﻪم ﺑﯚ ﻻﺑﺮدﻧﯽ‬ ‫ﺗﻪﻣﻮﻣﮋی ﺳﻪر ﺳﯿﻤﺎی ﻣﻪﺳﻪﻟﻪﮐﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﺪو‪‬ﺘﯽ ﻟ‪‬ﮑﯚ‪‬ﯿﻨﻪوه و ﺗﻮ‪‬ﮋﯾﻨﻪوهﯾﺎن ﻟﻪ ﮐﯚڵ ﺑﮑﺎﺗﻪوه و هﻪﻧﺪێ ﺣﻪﻗﯿﻘﻪﺗﯽ‬ ‫ﺷﺎراوهی وا ﻟﻪ ﺑﺎرهی ﺑﺎﺑﻪﺗﻪﮐﻪوه ﺑﻪ دهﺳﺖ ﺑ‪‬ﻨﻦ‪ ،‬ﺑﯚی هﻪﺑ‪ ‬ﺑﯿﺎﻧﮕﻪﯾﻪﻧ‪‬ﺘﻪ ﮐﻪﻧﺎری ڕهواﻧﺪﻧﻪوهی ﺗﻪﻣﻮﻣﮋ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻣﺎﻧﯽ ﻧﺎوێ ﮐﻪ ﺧﻮ‪‬ﻨﻪراﻧﯽ ﮐﻮرد ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪﮐﯽ ﮔﺸﺘﯽ ﺗﺎ ﺋﻪم ﺳﻪﻋﺎﺗﻪ ﺋﻪو ﭼﺮاﯾﺎﻧﻪﯾﺎن ﮐﻪﻣﻦ ﮐﻪ زﻣﺎن و‬ ‫ﻣ‪‬ﮋوو و ﺳﻪرﺟﻪﻣﯽ ﻻﯾﻪﻧﻪ ﮐﯚﻣﻪ‪‬ﯾﻪﺗﯿﯿﻪﮐﺎﻧﯿﺎن ڕووﻧﺎک ﺑﮑﺎﺗﻪوه‪ ،‬ﭼﻮﻧﮑﻪ دهﺳﺘﯿﺎن ﻟﻪ ﻟ‪‬ﮑﯚ‪‬ﻪرهوه و‬ ‫ﺗﻮ‪‬ﮋهرهوهی ﮐﻮردی وا ﮔﯿﺮ ﻧﺎﺑ‪ ‬ﺧﯚی ﺑﯚ ڕهواﻧﺪﻧﻪوهی ﺗﺎرﯾﮑﯿﯿﻪﮐﺎن ﺗﻪرﺧﺎن ﮐﺮدﺑ‪ ‬و ﻧﻪ ﺗﻮاﻧﺎ و ﻧﻪ ﭘﺎره و‬ ‫ﻧﻪ ﻣﻪودا و ﻧﻪ ﭘﺸﺘﮕﯿﺮی‪ ،‬هﯿﭽﯿﺎن‪ ،‬ﺑﻪ هﯿﭻ ﺟﯚرێ ﺷﺘ‪‬ﮑﯿﺎن ﻟﻪواﻧﻪ ﻧﻪﺑﻮو ﺑﯿﺨﺎﺗﻪ ﺳﻪر ﺋﻪو ڕ‪‬ﯿﻪی ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻪرﺑﻪﺳﺘﯽ وهک ﻣﻪﺣﺎ‪‬ﯽ ﻟﻪ ﭘ‪‬ﺶ ﺑﻮوه‪ .‬ﺗﻮاﻧﺎی ﻣﻨﯿﺶ ﻟﻪ ﺗﻮاﻧﺎی ﺋﻪوان ﺑﺎﺷﺘﺮ ﻧﻪدهﺑﻮو ﺋﻪﮔﻪر ﺑﺎرودۆخ وای‬ ‫ﻧﻪﮐﺮدﺑﺎ ﭼﺎووم ﻟﻪ ﮐﯚﯾﻪ هﻪ‪‬ﺒ‪‬ﻨﻢ و ﺑﺒﯿﻨﻢ و ﺑﻪراوردی ﮐﯚﻣﻪ‪ ‬ﺷﺘﯽ وا ﺑﮑﻪم ﮐﻪ هﯚﺷﯽ ﻣﺮۆﭬﯿﺎن ﺳﻪرﻗﺎڵ‬ ‫ﮐﺮدووه و ﻟﻪ ﭼﻪﻧﺪ ﺳﺎ‪‬ﮑﯽ ﺣﻪﻓﺘﺎﮐﺎﻧﺪا ﺳﻪرﭼﺎوه و ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ وام دهﺳﺘﮑﻪوﺗﻦ ﮐﻪ ﻟﻪ ﺳﻪر ﺋﺎرﯾﺎﯾﯽ و ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ‬ ‫ﭘﻪرهﯾﺎن ﺑﻪهﯚﺷﻢ دا و ﺋﻪواﻧﻪش‪ ،‬زۆرﺑﻪﯾﺎن ﻓﻪوﺗﺎن و د‪‬ﯽ ﺧﯚم ﺑﻪو ﮐﻪﻣﻪ ﺧﯚش دهﮐﻪم ﮐﻪ ﻣﺎوﻧﻪﺗﻪوه و‬ ‫ﺋﯿﺸﺘﯿﺎ دهﮐﻪﻧﻪوه و ﺗ‪‬ﺮﯾﺶ ﻧﺎﮐﻪن‪ .‬ڕهﻧﮕﻪ ﺧﻪ‪‬ﮑﯽ ﺗﺮ ﻟﻪ ﻣﻪﯾﺪاﻧﺪا هﻪﺑﻮوﺑﻦ و ﭘﻪﻧﺎﻣﻪﮐﯽ هﻪو‪‬ﯿﺎن داﺑ‪ ‬و‬ ‫ﮔﻮ‪‬ﻤﺎن ﻟﻪ دهﻧﮕﯿﺎن ﻧﻪﺑﻮوﺑ‪ ‬و ﻟﻪ ﮐﺎﺗﯽ ﺳﻮوڕاﻧﯽ ﺑﻪرداﺷﯿﺎن ﺑ‪ ‬ﺧﻪﺑﻪر ﺑﯿﻦ ﺋﺎﺧﯚ ﮐﻪی ﺋﺎردی ڕۆﺷﻨﺒﯿﺮی و‬ ‫زﻣﺎﻧﻪواﻧﯽ و ﻣ‪‬ﮋووﯾﯽ ﮐﻮرد ﺑﻪرهﻪم د‪‬ﻨ‪ ‬ﺗﺎ هﻪوﯾﺮ ﺑﯚ ﻋﻪﻗ‪ ‬ﺑﺸ‪‬ﻠ‪.‬‬ ‫ﻧﻮوﺳﻪراﻧﯽ ﻋﺎرهب ﻣﺎﻓﯽ ﺋﻪوهﯾﺎن ﺑﻪ ﺳﻪرﻣﻪوه هﻪﯾﻪ ﻟﻪم ﺟ‪‬ﯿﻪی ﺧﯚﻣﻪوه داﻧﯽ ﭘ‪‬ﺪا ﺑﻨ‪‬ﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ هﯚی‬ ‫هﻪو‪‬ﯽ درهﻧﮕﻮهﺧﺘﯽ ﺋﻪواﻧﻪوه ﻟﻪ ﺑﻪرﻓﺮهواﻧﮑﺮدﻧﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﻋﺎرهﺑﯿﺪا ﻟﻪ دوورﮔﻪی ﻋﺎرهﺑﯿﯿﻪوه‪ ،‬هﻪر زﻣﺎﻧ‪‬ﮑﯽ‬ ‫ﻣﺮدوو و ﺑ‪ ‬ﻻﯾﻪن و دوژﻣﻨﯽ ﺳﻪر ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻪ ﺳﺎﻣﯿﯿﻪﮐﺎن ﻟﻪ دوورﮔﻪی ﻋﺎرهﺑﯿﯿﻪوه هﺎﺗﺒ‪ ‬ﺋﺎزاﯾﺎﻧﻪ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/6‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﺋﻪو ﺳﻪرﭼﺎواﻧﻪی ﻟﻪ ﺑﻮاری ﺋﻪم ﺑﺎﺳﻪدا ﻟﻪ ﺑﻪر دهﺳﺘﺪان‪ ،‬وردهﮐﺎری و ﻟ‪‬ﮑﯚ‪‬ﯿﻨﻪوهی زﻣﺎﻧﻪواﻧﯽ و ﻣ‪‬ﮋووﯾﯽ‬ ‫و ﺷﻮ‪‬ﻨﻪوارزاﻧﯽ ﮐﯚﻣﻪ‪ ‬زاﻧﺎی ڕۆژاواﯾﯽ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺟﯿﺎواز و ﺷﻮ‪‬ﻨﯽ ﺟﯿﺎوازن و ﺷﻮ‪‬ﻨﻪوارﯾﺎن ﻟﻪ ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ‬ ‫دهﺳﺘﻪﯾﻪک ﻟﻪو ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﺎﻧﻪی ﮐﻪ ﮔﺮﻧﮕﯽ ﺑﻪ ﮐﻪﻟﻪﭘﻮور و ﻓﻪرهﻪﻧﮕﯽ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪﮐﯽ ﮔﺸﺘﯽ و ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ دهدهن‪ ،‬هﻪﯾﻪ ﺑﻪ‪‬م ﺑﻮوﻧﯽ ﮐﺘ‪‬ﺒ‪‬ﮏ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻪ‪‬ﮏ ﺑ‪ ‬و ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻪ ڕهﺳﻪﻧﻪﮐﻪی ﺧﯚی ﻧﻮوﺳﺮاﺑ‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫ﻋﯿﺮاﻗﺪا دهﮔﻤﻪن ﺑﻮوه و ﺑﯚ ﮐﻮردﯾﺶ ه‪‬ﻨﺎﻧﯽ ﮐﺘ‪‬ﺐ ﻟﻪو و‪‬ﺗﻪوه ﮐﻪ ﺗ‪‬ﯿﺪا ﻧﻮوﺳﺮاوه‪ ،‬ﻟﻪ ﺑﻪر ﺋﻪو هﯚﯾﺎﻧﻪی ﮐﻪ‬ ‫ﭘ‪‬ﺸﺘﺮ ﺑﺎﺳﻢ ﮐﺮدن‪ ،‬زهﺣﻤﻪت ﺑﻮوه و ﻟﻪ ﻣﻪودای ﻧ‪‬ﻮان ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ 1971‬و ‪1978‬دا‪ ،‬ﻟﻪو ﮐﺎﺗﻪدا ﮐﻪ ﻟﻪﮔﻪڵ‬ ‫ﺑﺮاﯾﺎﻧﯽ ﺗﺮی داﻣﻪزر‪‬ﻨﻪری ﮐﯚڕی زاﻧﯿﺎری ﮐﻮرد ﺑﻮوم ﻟﻪ ﺑﻪﻏﺪا و ﺑﻪ هﯚی ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺗﻮﻧﺪوﺗﯚ‪‬ﯽ ﮐﯚڕه‬ ‫زاﻧﯿﺎرﯾﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ڕۆژهﻪ‪‬ﺗﯽ ﻧﺎوهڕاﺳﺖ و ﺋﻪﻣﻪرﯾﮑﺎ و ﺋﻪوروﭘﺎوه‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﻪﮐ‪‬ﺘﯽ ﺳﯚﭬﯿﻪﺗﯿﺸﻪوه‪ ،‬هﻪﻧﺪێ ﻟﻪو‬ ‫ﺳﻪرﭼﺎواﻧﻪ ﭘ‪‬ﺸﮑﻪﺷﯽ ﻣﻦ ﮐﺮان و ﮐﺎﺗ‪ ‬ﻟﻪ ﻧﺎوهڕاﺳﺘﯽ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪1978‬دا ﻟﻪ ﮐﯚڕ داﺑ‪‬ام‪ ،‬زۆرﺑﻪﯾﺎﻧﻢ ﺑﯚ ﮐﯚڕ‬ ‫ﺑﻪﺟ‪ ‬ه‪‬ﺸﺖ و ژﻣﺎرهﯾﻪﮐﯽ زۆر ﮐﻪﻣﯿﺎن ﻻی ﻣﻦ ﻣﺎﻧﻪوه‪ ،‬ﻟﻪواﻧﻪ )ﻓﺮهﻨﮓ اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن(ی ﺧﻮاﻟ‪‬ﺨﯚﺷﺒﻮو‬ ‫ﭘﻮور داود و ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ )ﻣﺰدﯾﺴﻨﺎ وادب ﭘﺎرﺳﯽ(ی دﮐﺘﯚر ﻣﺤﻪﻣﻪد ﻣﻮﻋﯿﻦ و ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ )ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪء اردﺷﯿﺮ ﺑﺎﺑﮑﺎن(ی‬ ‫دﮐﺘﯚر ﺑﻪهﺮام ﻓﺮهوهرﺷﯽ و هﻪﻧﺪێ ﺳﻪرﭼﺎوهی ﺗﺮم ﺧﻮاﺳﺘﻨﻪوه‪ ،‬ﻟﻪواﻧﻪ هﻪر ﺳ‪ ‬ﺑﻪرﮔﯽ )ﺗﺎرﯾﺦ زﺑﺎن‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ(ی دﮐﺘﯚر ﭘﻪرو‪‬ﺰ ﻧﺎﺋﯿﻞ ﺧﺎﻧﻠﻪری و ﭼﻪﻧﺪ ژﻣﺎرهﯾﻪک ﮐﻪ ﻟﻪ ﺳﻪر ﺑ‪‬وﮐﺮاوه دهژﻣ‪‬ﺮدران و ﻧﺎوﯾﺎن‬ ‫)ﺑﻪرﺑﺎﻧﮓ( ﺑﻮو و ﻟﻪ ﺳﺘﯚﮐﮫﯚ‪‬ﻢ دهردهﭼﻮون و ‪ Tiraj‬ﺑﻪ ﺗﻪﻧﯿﺸﺘﯿﻪوه ﻧﻮﺳﺮاﺑﻮو و ‪ ، Izmir‬هﻪردووﮐﯿﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺷ‪‬ﻮهزاری زازاﯾﯽ ﮐﻮردی ﺑﻮون‪ .‬ﺋﻪو ﮐﺘ‪‬ﺒﻪ ﻧﺎوﺑﺮاواﻧﻪ‪ ،‬ﺟﮕﻪ ﻟﻪ ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪی ﺋﻪردهﺷﯿﺮ‪ ،‬ﭘﺸﺘﯿﺎن ﺑﻪ ژﻣﺎرهﯾﻪﮐﯽ‬ ‫زۆری ﺳﻪرﭼﺎوهی هﻪﻣﻪﺟﯚری ﮐﺎﺗﯽ ﺟﯿﺎوازی ﺳﻪردهﻣﻪ ﻧﻮ‪‬ﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺋﻪوروﭘﺎ و ﺋﻪﻣﻪرﯾﮑﺎ ﺑﻪﺳﺘﻮوه ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﮐﺮدﻧﻪوهی واژهو ﻧﻪﺧﺸﯽ ﮐﯚﻧﻪوه ﺧﻪرﯾﮏ ﺑﻮوﻧﻪ و ﺋﻪوروﭘﺎﯾﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗﺮﯾﺎن ﺧﻪرﯾﮑﯽ ﮐﺮدﻧﻪوه و ﻟ‪‬ﮑﺪاﻧﻪوهی‬ ‫واژهی هﯿﺮۆﮔﻠﯿﻔﯽ و ﺳﯚﻣﻪری و دوای ﺋﻪوان‪ ،‬ﺋﻪﮐﻪدی و ﺋﺎﺷﻮری و ﺑﺎﺑﻠﯽ و هﻪﻣﻮو زﻣﺎﻧﻪ ﮐﯚﻧﻪﮐﺎﻧﯽ وهک‬ ‫ﺳﺎﻣﯽ و ﺋﺎری و هﯽ ﺗﺮ ﺑﻮوﻧﻪ‪ .‬ﺑﻪ‪‬م ﻧﻮوﺳﻪره ﻓﺎرﺳﻪﮐﺎن ﻟﻪ ﺑﻮاری ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواره ﮐﯚﻧﻪﮐﺎﻧﺪا‪ ،‬زۆرﯾﺎن ﺧﺴﺘﯚﺗﻪ‬ ‫ﺳﻪر ﮐﺎری ڕۆژاواﯾﯿﻪﮐﺎن و هﻪﻣﻮو ﺳﻪرﭼﺎوه ﻣ‪‬ﮋووﯾﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺋﯿﺴﻼم‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﺑﺎﺳﮑﺮدن و ﮔ‪‬اﻧﻪوهی‬ ‫دهﻣﺎودهﻣﯽ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺧﯚﯾﺎن دهﺑﻪﺳﺘﻦ‪ .‬ﮔﻪﻟ‪ ‬ﺟﺎر ﻗﺴﻪی ﺋﻪو ﻟ‪‬ﮑﯚ‪‬ﻪره ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﺎﻧﻪ دهﺧﻮ‪‬ﻨﻤﻪوه و‬ ‫ﺑﯚﭼﻮوﻧﻪﮐﻪم ﺑﻪوه ﭘﺸﺘﺌﻪﺳﺘﻮور دهﺑ‪) ‬ﺷﺎﯾﻪد‪‬ﮏ ﻟﻪ ﺧﯚﯾﺎن ﺷﺎﯾﻪدﯾﯽ دا( ﯾﺎ داﻧﭙ‪‬ﺪاﻧﺎﻧﯽ ﻧﻪﯾﺎر‪ ،‬ﺋﻪوهش‬ ‫ﮐﯚﺷﺶ و ﮐﺎت ﭘﺎﺷﻪﮐﻪوت دهﮐﺎ‪ .‬ﯾﻪﮐ‪ ‬ﻟﻪواﻧﻪ ﺧﺎوهﻧﯽ )ﺗﺎرﯾﺦ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ( ﻟﻪ ﻻﭘﻪڕه ‪38‬ی ﺑﻪﺷﯽ دووهﻣﺪا‬ ‫و ﻟﻪ ﺳﻪر زﻣﺎﻧﯽ )ﻟﻮڕی و ﺑﻪﺧﺘﯿﺎری و ﺧ‪‬ﻪﮐﺎﻧﯽ ﻣﻪﺣﺴﻨﯽ و ﺑﻮﯾﺮ ﺋﻪﺣﻤﻪدی ڕۆژاوای ﺳﺘﺎﻧﯽ ﻓﺎرس( دهﯾ‪‬‬ ‫ﮐﻪ ﺧﺰﻣﺎﯾﻪﺗﯽ ﻟﻪﮔﻪڵ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮردﯾﺪا هﻪﯾﻪ و ﺑﻪﺷﯽ ﺋﻪوه دهﮐﺎ ﻗﺴﻪی هﻪﻧﺪێ ﻟﻪ ﺋﻪوروﭘﺎﯾﯿﻪﮐﺎن ﺑﮑﺎﺗﻪوه و‬ ‫ﺣﺎﺷﺎ ﺑﮑﺎ ﮐﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان ﮐﻮردی و ﺋﻪو ﺷ‪‬ﻮهزاراﻧﻪدا هﻪﺑ‪ .‬هﯽ ﺗﺮ ﻟﻪو ﻟ‪‬ﮑﯚ‪‬ﻪرهواﻧﻪ دهﺑﯿﻨﻢ هﻪﻣﺎن‬ ‫ﻗﺴﻪ ﻟﻪ ﺑﺎرهی زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮردﯾﯿﻪوه ده‪‬ﻨﻪوه و ﺟﺎرێ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻧﺎوی دهﺑﻪن و ﺟﺎرێ ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهزار و دﯾﺴﺎن‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/7‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﺋﻪو ﮐﺘ‪‬ﺒﺎﻧﻪی ﮐﻪ ﻧﺎووم ه‪‬ﻨﺎن و ﭘ‪‬ﺸﯿﻨﻪی ﺋﻪوروﭘﺎﯾﯿﺎن هﻪﯾﻪ‪ ،‬دهﺑﻨﻪ ﺳﻪرﭼﺎوهی ﺋﻪم ﺑﺎﺳﻪ و دهﺷ‪ ‬ﺑﯚﯾﺎن‬ ‫ﺑﮕﻪڕ‪‬ﯿﻨﻪوه‪ .‬چ ﺑﻪ ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺘﯽ ﻧﺎزاﻧﻢ ﻟﻪ هﻪﻣﻮو ﺑﯚﭼﻮوﻧ‪‬ﮑﺪا ﮐﻪ دهﻣﻪﺗﻪﻗ‪‬ﯽ ﻟﻪ ﺳﻪر دهﮐﻪم ﯾﺎ ﭘﺸﺘﯽ ﭘ‪ ‬دهﺑﻪﺳﺘﻢ‬ ‫ﺋﺎﻣﺎژه ﺑﻪ ﺳﻪرﭼﺎوهﮐﻪ ﺑﮑﻪم ﺋﻪوهش ﺑﯚ ﺧﯚﻻدان ﻟﻪ در‪‬ﮋدادڕی‪ .‬ﺗﻪﻧﮫﺎ ﻟﻪ ﺟ‪‬ﯿﻪ ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺘﻪﮐﺎﻧﺪا ﯾﺎ ﻟﻪو ﺟ‪‬ﯿﺎﻧﻪدا‬ ‫ﮐﻪ ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﺑﻪ‪‬ﮕﻪ ﺑﮑﻪن‪ ،‬ﺋﺎﻣﺎژه ﺑﻪ ﺳﻪرﭼﺎوهﮐﻪ و ﻻﭘﻪڕهﮐﻪ دهﮐﻪم‪ .‬ﭘ‪‬ﻢ ﺑﺎﺷﻪ ﺑﯚ د‪‬ﻨﯿﺎﯾﯽ ﻧﺎوی هﻪﻧﺪێ ﻟﻪو‬ ‫ﺳﻪرﭼﺎواﻧﻪ ﺗﯚﻣﺎر ﺑﮑﻪم ﮐﻪ ﺧﺎوهﻧﯽ ﺋﻪو ﮐﺘ‪‬ﺒﺎﻧﻪ ﭘﺸﺘﯿﺎن ﭘ‪ ‬ﺑﻪﺳﺘﻮون‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﯾﻪﮐﻪم ﮐﺘ‪‬ﺐ )ﻓﺮهﻨﮓ اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن(ی ﭘﻮور داود ﻧﺎوی ‪ 26‬ﺳﻪرﭼﺎوهی ﻋﺎرهﺑﯽ و ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﯚﻣﺎر ﮐﺮاوه‪،‬‬ ‫ﮐﻪ ﯾﺎرﻣﻪﺗﯿﺪهری داﻧﺎﻧﯽ ﮐﺘ‪‬ﺒﻪﮐﻪ ﺑﻮوﻧﻪ و ﺑﻪ ﺑﺎﺳﮑﺮدﻧﯽ )اﻻﺛﺎر اﻻراﻣﯿﺔ ﻓﻲ ﻟﻐﺔ اﻟﻤﻮﺻﻞ اﻟﻌﺎﻣﯿﺔ ـ ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواری‬ ‫ﺋﺎراﻣﯽ ﻟﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻧﺎوﭼﻪﯾﯽ ﻣﻮﺳ‪‬ﺪا" ـ داود اﻟﺠﻠﺒﯽ ‪1354‬هـ( دهﺳﺘﯽ ﭘ‪ ‬ﮐﺮدووه‪ .‬ﺳﻪرﭼﺎوهﮐﺎﻧﯽ ﺗﺮی ﺑﯿﺮوﻧﯽ‬ ‫و هﻪوا‪‬ﻪ دوورودر‪‬ﮋهﮐﺎﻧﯽ ﺑﯿﺮوﻧﯽ‪ ،‬ﺋﻪوﺟﺎ ﻧﺎوی ﮐﺘ‪‬ﺐ ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﺣﻪرﻓﯽ هﯿﺠﺎ و ﻟﻪ ﭘﯿﺘﯽ )ب( دا )ﺑﯿﺴﺖ‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ(ی ﻣﺤﻪﻣﻪد ﻗﻪزوﯾﻨﯽ‪ ،‬ﻧﻪﺳﮑﯽ‪ 2‬ﺗﺎران ‪1313‬ی ﺷﻪﻣﺴﯽ و ﻟﻪ )ت( دا ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﺮﺷﺤﯽ ـ ﻣ‪‬ﮋووی‬ ‫ﻧﻪرﺷﻪﺣﯽ ﻟﻪ ﺑﺎرهی ﺑﻮﺧﺎراوه ﮐﻪ ﻟﻪ ﺗﺎران ﭼﺎپ ﮐﺮاوه و ﻟﻪ )ج( دا )ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان ـ ﺑﺎرﺗﯚﻟﺪ‬ ‫وهرﮔ‪‬اﻧﯽ ﺳﻪردادوهر‪ ،‬ﺗﺎران ‪ (1308‬و ﻟﻪ )ح( دا )ﺣﺪود اﻟﻌﺎﻟﻢ‪ (....‬ﺋﯿﺪی ﺋﺎوهﺎ ﺗﺎ ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ ﻟﺴﺘﻪﮐﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫وهﻓﺎﺗﯽ ﺋﻪﻋﯿﺎﻧﯽ ﺋﯿﺒﻦ ﺧﻪﻟﻪﮐﺎن‪ ،‬ﭼﺎﭘﯽ ﺗﺎران ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ دێ‪ .‬ﻟﻪ هﻪر ﭘﯿﺘ‪‬ﮑﺪا ﻧﻤﻮوﻧﻪﯾﻪﮐﻢ ه‪‬ﻨﺎوهﺗﻪوه ﺟﮕﻪ ﻟﻪ‬ ‫هﻪﻣﺰه )‪ 3‬ﻧﻤﻮوﻧﻪ(‬ ‫دوای ﺋﻪوه د‪‬ﺘﻪ ﺳﻪر ﻧﺎوی ﺋﻪو ﮐﺘ‪‬ﺒﺎﻧﻪی ﮐﻪ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﻦ ﺑﻪ ﻟ‪‬ﮑﯚ‪‬ﯿﻨﻪوه ﻟﻪ ﺳﻪر ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ و ﺋﻪواﻧﻪش ﭘ‪‬ﻨﺠﻦ‪.‬‬ ‫ﺋﻪوﺟﺎ ﺧﻮ‪‬ﻨﻪر دهﺑﺎﺗﻪ ﺳﻪر ﺑﻪ دواداﭼﻮوﻧﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﻟﻪ ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ ﻧﻮوﺳﻪراﻧﺪا‪ :‬ﺑﺎرﺗﻮﻟﻮﻣﻪ ‪ Bartholomae‬و‬ ‫دارﻣﺴﺘﻪر ‪ Darmsteter‬و ده هﺎرﻟﻪ ‪ De Harlez‬و ر‪‬ﺨﻠﺖ ‪ Reichelt‬و هﯽ دی‪.‬‬ ‫ﺋﻪوﺟﺎ د‪‬ﺘﻪ ﺳﻪر ﺑﺎﺳﯽ ﺋﻪو ﮐﺘ‪‬ﺒﺎﻧﻪی ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﻪهﻠﻪوی ﻧﻮوﺳﺮاون و ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﺎن ﻟﻪﮔﻪڵ ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ وهک‬ ‫ﺋﻪرداو‪‬ﺮاﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺋﻪردهﺷﯿﺮ ﺑﺎﺑﮑﺎن و ﺑﻨﺪهﺶ و ﺑﯿﺴﺖ ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ ﺗﺮی ه‪‬ﻨﺎون‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﺗﯚﻣﺎرﮐﺮدﻧﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪت ﺑﻪ ﺑﻪرهﻪﻣﻪ ڕۆژاواﯾﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ﯾﻪﮐﻪم ﻧﺎو ژﻣﺎره ‪52‬ه و ﻟﻪ ژﻣﺎردﻧﺪا ﺑﻪردهوام دهﺑ‪ ‬ﺗﺎ‬ ‫دهﮔﺎﺗﻪ ژﻣﺎره ‪ 203‬و ﺋﻪوهش هﻪﻣﻮو ﺋﻪو ﺳﻪرﭼﺎواﻧﻪﯾﻪ ﮐﻪ ﺑﯚ ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ ﮐﺘ‪‬ﺒﻪﮐﻪی ﭘ‪‬ﯿﺎﻧﺪا ﭼﯚﺗﻪوه‪ .‬ﮐﯚﻧﺘﺮﯾﻦ‬ ‫ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ ڕۆژاوا ﮐﻪ ﻟﻪﮔﻪڵ ﭘ‪‬ﻨﺠﯽ ﺗﺮدا ﻧﺎوی هﺎﺗﻮوه‪ ،‬ﻣ‪‬ﮋووهﮐﻪی ﺑﯚ ‪ 1852‬ـ ‪ 1854‬دهﮔﻪڕ‪‬ﺘﻪوه و هﯽ‬ ‫وﯾﺴﺘﻪر ﮔﺎرده‪ .‬ﮐﯚﻧﺘﺮﯾﻦ ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ ﺗﯚﻣﺎرﮐﺮاوی ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ ژﻣﺎره ‪52‬ه و ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ 1853‬ـ ‪ 1854‬ه و هﯽ ﮐﺎرل‬ ‫ﺑﻮﺷ‪‬ﻠﻪ‪.‬‬

‫ﮐﻮرﺗﻪﯾﻪﮐﯽ ﻣ‪‬ﮋووﯾﯽ‬ ‫ﻟﻪ ﻣ‪‬ﮋوودا وا ﺑﺎوه ﮐﻪ دهﺳﺘﻪﯾﻪﮐﯽ ﮔﻪورهی ڕهﮔﻪزی ﺳﭙﯽ ﺑﻪﺷﻪر ﻟﻪ ﭼﻪﻧﺪ ﺷﻮ‪‬ﻨ‪‬ﮑﯽ ﺳﻪرزهﻣﯿﻨﯽ‬ ‫ﺑﺎﮐﻮوری دهرﯾﺎی ﺧﻪزهر ﻧﯿﺸﺘﻪﺟﯽ ﺑﻮوﻧﻪ و ﻣ‪‬ﮋووﻧﻮوﺳﻪﮐﺎن ﻟﻪ ﺳﻪر ﺟ‪‬ﯽ ڕاﺳﺘﯿﯿﺎن ﺟﯿﺎوازﯾﯿﺎن هﻪﯾﻪ‪.‬‬ ‫ﭘ‪‬ﺶ ﺋﻪوهی ﻣﻪﺳﯿﺢ ﻟﻪ داﯾﮏ ﺑ‪ ‬ﺑﻪ ﭘﺘﺮ ﻟﻪ هﻪزار ﺳﺎڵ‪ ،‬ﺑﻮوﻧﻪﺗﻪ دوو ﺑﻪﺷﻪوه و ﯾﻪﮐ‪‬ﮑﯿﺎن ﺑﻪرهو ڕۆژاوا‬ ‫ﭼﻮوه و ﻟﻪ ﺋﻪوروﭘﺎ ﺑ‪‬وهﯾﺎن ﻟ‪ ‬ﮐﺮدووه‪ .‬ﺑﻪﺷﻪﮐﻪی ﺗﺮﯾﺎن ﺑﻪرهو ڕۆژهﻪ‪‬ت ﭼﻮوه و ﺋﻪﻣﺎﻧﯿﺶ ﺑﻮوﻧﻪﺗﻪ دوو‬ ‫ﺑﻪﺷﻪوه‪ ،‬ﯾﻪﮐ‪‬ﮑﯿﺎن ﻟﻪ هﻨﺪ ﮔﯿﺮﺳﺎوهﺗﻪوه و ﺋﻪوی ﺗﺮﯾﺎن ﻟﻪو ﺟ‪‬ﯿﻪی ﮐﻪ ﺋ‪‬ﺴﺘﺎ ﭘ‪‬ﯽ ده‪‬ﯿﻦ ﺋ‪‬ﺮان‪ ،‬ﻧﯿﺸﺘﻪﺟ‪‬‬ ‫ﺑﻮوه‪ .‬ﻣ‪‬ﮋووﻧﻮوﺳﺎن ﺋﻪواﻧﻪﯾﺎن ﻟﻪ داﺑﻪﺷﺒﻮوﻧﯽ ﯾﻪﮐﻪﻣﺪا ﻧﺎو ﻧﺎ هﻨﺪ و ﺋﻪوروﭘﯽ و هﯽ دووهﻣﯿﺸﯿﺎن ﻧﺎوﻧﺎ هﻨﺪ‬ ‫و ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ‪ .‬ﻣﺎوهﯾﻪﮐﯽ دوور و در‪‬ﮋ ﺑﻪ هﻪﻣﻮوان دهﮔﻮﺗﺮا ﺋﺎری ﺑﻪ‪‬م دواﺗﺮ هﻪ‪‬ﻪی ﺋﻪم ﻧﺎوﻟ‪‬ﻨﺎﻧﻪ دهرﮐﻪوت و‬ ‫ﺗﻪﻧﮫﺎ ﺑﯚ هﻨﺪ و ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎن )ﺋﺎری ‪ ( arya‬ﺑﻪ ﮐﺎر ه‪‬ﻨﺪرا‪ .‬ﺋﻪو هﻨﺪﯾﯿﺎﻧﻪی ﺑﺎﮐﻮوری هﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺘﯽ‬ ‫داﺧﺎوﺗﻦ‪ ،‬ﻟﻪ ڕووی زﻣﺎن و ڕهﮔﻪزهوه ﺋﺎرﯾﻦ و ﻟﻪﮔﻪڵ دراﻓﯿﺪی و ﺋﻪواﻧﻪی ﻧﺎوهڕاﺳﺖ و ﺑﺎﺷﻮوری هﻨﺪدا‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/8‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫‪ .1‬ﺧ‪‬ﻪ هﻨﺪ و ﺋﻪوروﭘﯿﯿﻪﮐﺎن‪ ،‬ﻟﻪ ﭘ‪‬ﺶ ﯾﻪﮐﻪم داﺑﻪﺷﺒﻮوﻧﯿﺎﻧﺪا ﺑﻪ ﯾﻪک زﻣﺎن و ﭼﻪﻧﺪ ﺷ‪‬ﻮهزار‪‬ﮑﯽ ﻟ‪‬ﮑﭽﻮو و‬ ‫ﻟ‪‬ﮏ ﻧ‪‬ﺰﯾﮏ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ دوور و ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﯿﯿﺎﻧﻪوه ﻟﻪ ﯾﻪﮐﺘﺮ‪ ،‬داﺧﺎوﺗﻦ‪ .‬وﺷﻪ و زاراوه ﻟﻪ ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواری ﺋﻪم ﯾﻪﮐﻪ زﻣﺎﻧﯿﯿﻪ‬ ‫ﻣﺎوﻧﻪﺗﻪوه و هﻪﻧﺪ‪‬ﮑﯿﺎن هﻪر ﺋﻪوهﺗﺎ ﯾﻪک ﻧﯿﻦ و هﻪﻧﺪ‪‬ﮑﯿﺎن ﻟﻪ ﺑﻪﮐﺎره‪‬ﻨﺎﻧﯿﺎﻧﺪا ﻟﻪ ﯾﻪک دهﭼﻦ‪ .‬ﺋﻪوهش‬ ‫ﭼﺎوهڕوان دهﮐﺮێ ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺎﯾﻪﺗﯽ ﻧ‪‬ﻮان زﻣﺎﻧﯽ ﮔﻪﻻﻧﯽ ڕۆژهﻪ‪‬ت ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان ﺧﯚﯾﺎﻧﺪا ﻟﻪ ﯾﻪﮐﺘﺮ ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺘﺮ ﺑﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﭘ‪‬ﻮاﻧﻪ ﻟﻪﮔﻪڵ زﻣﺎﻧﯽ ﮔﻪﻻﻧﯽ رۆژاوادا‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م ﺋﻪوهش دهﺑ‪ ‬ﮐﻪ وﺷﻪﯾﻪﮐﯽ ﮔﻪﻟ‪‬ﮑﯽ ڕۆژهﻪ‪‬ﺗﯽ ﮐﯚن ﻟﻪ‬ ‫وﺷﻪﯾﻪﮐﻪوه ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺘﺮ ﺑ‪ ‬ﮐﻪ ڕۆژاواﯾﯽ ﺑﻪﮐﺎری د‪‬ﻨ‪ ،‬ﺑﯚ ﻧﻤﻮوﻧﻪ وﺷﻪی )ﺛﺮی ‪ ( Thri‬ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎﯾﯽ )ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ‬ ‫زهردهﺷﺖ( ﻟﻪ ﮐﻮردی ﺳﻪردهﻣﺪا واﺗﺎی ﺳ‪ ‬دهدا و ﻟﻪ ﺋﯿﻨﮕﻠﯿﺰﯾﺸﺪا ‪Three‬ﯾﻪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺎﯾﻪﺗﯽ ﻧ‪‬ﻮان ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺘﯽ و زﻣﺎﻧﮕﻪﻟﯽ ﮔﻪﻟﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎن ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﻪ زووهﮐﺎﻧﯽ داﺑﻪﺷﺒﻮوﻧﯽ‬ ‫ﺋﺎرﯾﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ﺑﯚ دوو ﮔﻪل‪ ،‬ﺋﺎﺷﮑﺮاﺗﺮ و زهﻗﺘﺮه‪ .‬ﺑﻪ هﯚی ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ )ﭬ‪‬ﺪا ‪(Veda‬ی هﻨﺪی و هﻪﻧﺪێ ﺑﻪﺷﯽ‬ ‫ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎوه ﺋﻪم ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺎﯾﻪﺗﯿﯿﻪ ﭘﺎر‪‬ﺰراوه و ﮐﯚﻧﺘﺮﯾﻦ ﺷ‪‬ﻮهی ﻧﻮوﺳﺮاوی ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺘﯽ و ﻟﻘﯽ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ زﻣﺎﻧﯽ‬ ‫ﺋﺎرﯾﯿﻪﮐﺎﻧﯿﺎﻧﯽ ه‪‬ﺸﺘﯚﺗﻪوه و وهﺧﺘﻪ ﻟ‪‬ﮑﭽﻮوﻧﯿﺎن وهک ﻟ‪‬ﮑﭽﻮوﻧﯽ دوو ﺟﻤﮏ ﺑ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﻟ‪‬ﮑﭽﻮوﻧﯽ ﺋﻪو زﻣﺎﻧﺎﻧﻪی ﮐﻪ ﻟﻘﯽ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ ﮔﻪﻟﻪ ﺋﺎرﯾﻪﮐﺎن ﻗﺴﻪﯾﺎن ﭘ‪ ‬ﮐﺮدووه‪ ،‬ﺑﻪردهوام ﻟﻪ ﻟ‪‬ﮑﭽﻮوﻧﯽ‬ ‫ﻧ‪‬ﻮان ﺋﻪو زﻣﺎﻧﺎﻧﻪ و ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺘﯽ ﻟﻪ ﻻﯾﻪﮐﻪوه‪ ،‬ﻟﻪﮔﻪڵ زﻣﺎﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ﻟﻘﯽ ﺋﻪوروﭘﺎ ﻟﻪ ﻻﯾﻪﮐﯽ ﺗﺮهوه زهﻗﺘﺮ و‬ ‫ﺋﺎﺷﮑﺮاﺗﺮ ﺑﻮوه‪ .‬وا ﭼﺎﮐﻪ ﺋﻪوهﺷﯽ ﺑﯚ زﯾﺎد ﺑﮑﻪم ﮐﻪ ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ زهردهﺷﺘﯽ‪ ،‬ﮐﻪ هﻪﻣﻮو ﮔﻪﻟﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﮔﺮﺗﺒﯚوه‪،‬‬ ‫ﯾﻪﮐ‪ ‬ﺑﻮوه ﻟﻪ هﯚﮐﺎری ﻣﺎﻧﻪوهی ﻟ‪‬ﮑﭽﻮون و ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺎﯾﻪﺗﯽ ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان زﻣﺎﻧﯽ ﺋﻪو ﮔﻪﻻﻧﻪدا‪ .‬واﺗﻪ ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺎﯾﻪﺗﯽ‬ ‫ﻧﯿﺸﺘﻤﺎﻧﯿﺎن ﻟﻪ ﯾﻪﮐﻪوه‪ ،‬ﺗﺎﮐﻪ هﯚﮐﺎری ﯾﻪﮐﻼﯾﯿﮑﻪرهوهی ﻟ‪‬ﮑﭽﻮوﻧﯿﺎن ﻧﻪﺑﻮوه‪.‬‬ ‫ﺋﻪوهی ﻟﻪم ﺑﻮارهدا ﺑﯚ ﺑﺎﺑﻪﺗﻪﮐﻪ ﮔﺮﻧﮕﻪ‪ ،‬ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﻧ‪‬ﻮان زﻣﺎﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ﮔﻪﻟﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﻪﮐﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﮐﻮرد و ﻓﺎرس‬ ‫ﻟﻪواﻧﻪن و دوای دووهﻪزار و ﭘ‪‬ﻨﺠﺴﻪد ﺳﺎڵ ﺗﻪﻓﺮوﺗﻮﻧﺎﺑﻮون و ﭘﺎﺷﮑﯚﺑﻮوﻧﯽ ﮐﻮرد‪ ،‬ه‪‬ﺸﺘﺎ ژﻣﺎرهﯾﻪﮐﯽ زۆری‬ ‫وﺷﻪ ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان ﮐﻮردی و ﻓﺎرﺳﯿﺪا ﻟ‪‬ﮏ دهﭼﻦ‪ .‬ﺑﯚ ﺋﻪوهی ﺋﻪم ﺑﺎﺳﻪ ﺋﻪوهﻧﺪه ﮐﻮرت ﺑﮑﻪﯾﻨﻪوه ﮐﻪ ﺑﺎﺑﻪﺗﻪﮐﻪ‬ ‫ﻧﻪﺷ‪‬ﻮێ‪ ،‬دهﺑ‪ ‬ﻟﻪ ﺑﻪﻧﺪی ﯾﻪﮐﻪﻣﯽ ﺳﻪرهوه ﺑﺒﯿﻨﻪوه و ﻟﻪو ﺟ‪‬ﯿﻪدا ﺑﯚی ﺑﮕﻪڕ‪‬ﯿﻨﻪوه ﮐﻪ ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺘﻤﺎن ﭘ‪‬ﯽ دهﺑ‪.‬‬ ‫دهﺑ‪ ‬ﺑﻪ ﮔﻮﺗﻪﯾﻪﮐﯽ زۆر ﮐﻮرت ﻟﻪ ﺑﻪﻧﺪی دووﻣﯿﺶ ﺑﺒﯿﻨﻪوه‪ ،‬ﺋﻪوهش ﺋﻪوهﯾﻪ ﮐﻪ ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺘﯽ هﻨﺪی ﺟﻤﮑﯽ‬ ‫ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎی ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪ‪ ،‬ﺋﻪوهش ﻟﻪوهدا دهردهﮐﻪوێ ﮐﻪ ﺋﻪو زﻣﺎﻧﻪی ﭬﯿﺮای ﭘ‪ ‬ﻧﻮوﺳﺮاوه‪ ،‬ﻟﻪو زﻣﺎﻧﻪ دهﭼ‪ ‬ﮐﻪ‬ ‫ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎی ﭘ‪ ‬ﻧﻮوﺳﺮاوه‪ .‬ﺋﻪم ﻟ‪‬ﮑﭽﻮوﻧﻪ دهﮔﺎﺗﻪوه ﺋﻪو وﺷﻪ و ڕﺳﺘﺎﻧﻪی هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯿﺎﻧﯿﺶ ﮐﻪ ﻟﻪ ﻧﺎوهڕاﺳﺘﯽ‬ ‫ﺳﻪدهی ﺷﻪﺷﻪﻣﯽ ﭘ‪‬ﺶ زاﯾﻨﻪوه ﭘﺎر‪‬ﺰراون‪ .‬ﺋﻪو ﻟ‪‬ﮑﭽﻮوﻧﻪ دهﮔﻪﯾﺸﺘﻪ هﻪﻣﻮو زﻣﺎﻧﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗﺮ ﮐﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﺳﻪر ﺷ‪‬ﻮازه ﮐﯚﻧﻪﮐﻪی ﺗﯚﻣﺎر ﮐﺮاﺑ‪ ‬و ه‪‬ﺸﺘﺎ هﯚﮐﺎری ﮔﻮاﺳﺘﻨﻪوه و ﮔﯚڕاﻧﮑﺎری‪ ،‬ﺧﯚﯾﺎن ﻧﻪﺧﺰاﻧﺪﺑ‪‬ﺘﻪ ﻧﺎو‬ ‫ﺑﻨﯿﺎد و دهرﺑ‪‬ﯾﻨﯿﻪوه‪ .‬ﻓﺎرﺳﯽ هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﺎوهﯾﻪﮐﯽ ﮐﻮرﺗﺪا ﺑﻪﺧﯚی‪ ،‬ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪک ﮔﯚڕاﻧﮑﺎری ﺑﻪ ﺳﻪردا‬ ‫هﺎت‪ ،‬ﮐﻪ زاﻧﺎﮐﺎﻧﯽ زﻣﺎن ﺑﯚی ﻧﺎﭼﻦ و هﯿﭻ ﻗﺴﻪﮐﻪر‪‬ﮑﯽ زﻣﺎﻧﯽ دی ﭼﺎوهڕواﻧﯽ ﻧﻪﺑﻮوه‪ .‬ﺑﺎﺳﯽ ﺋﻪوهش دێ‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫ﺑﻪر ﺋﻪوهی هﯿﭻ زﻣﺎﻧ‪‬ﮑﯽ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺟﮕﻪ ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ و هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ‪ ،‬ﺷ‪‬ﻮازی ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ ﻧﻪﺑﻮو ﺗﺎ ﻟ‪‬ﮑﭽﻮوﻧﻪ‬ ‫ﮐﯚﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ﻧ‪‬ﻮان ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ و هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ و ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺘﯽ دﯾﺎری ﺑﮑﻪﯾﻦ‪ .‬ﮔﯚڕاﻧﮑﺎری ﻧ‪‬ﻮان ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺘﯽ و‬ ‫ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﮔﯚڕاﻧﮑﺎری ﻟﻪ دهﻧﮕﻪﮐﺎﻧﯿﺎﻧﺪا ﺑﻮوه‪ .‬زۆر ﺟﺎر ﭘﯿﺘﯽ )س(ی ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺘﯽ ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا ﺑﯚﺗﻪ )هـ(‪،‬‬ ‫)‪ asura‬و‪ spata‬و ‪ (sndhu‬ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا ﺑﻮوﻧﻪﺗﻪ )‪ ahura‬و‪ hapta‬و ‪ (hindu‬و هﻪردوو وﺷﻪی‬ ‫)ﯾﻪﺳﻨﺎ و ﯾﻪزﻧﻪ( ﻟﻪ ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺘﯿﺪا ﺑﻮوﻧﻪﺗﻪ )ﯾﻪﺟﻨﻪ و ﯾﻪﺟﺘﻪ(‪ ...‬و ﺑﻪو ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪ‪ .‬ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺘﯿﺶ ﻟﻪ ﻻﯾﻪن ﺧﯚﯾﻪوه‪،‬‬ ‫ﺑﻪ دهم ڕۆژﮔﺎرهوه ﮔﯚڕا و ﺑﻮوه زﻣﺎﻧ‪‬ﮑﯽ ﻧﺎڕۆﺷﻦ‪ ،‬ﺋﯿﺪی ﺋﺎﺳﺎﯾﯿﻪ زﯾﺎﺗﺮ ﻟﻪ زﻣﺎﻧﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎن دوور‬ ‫ﮐﻪوﺗﺒ‪‬ﺘﻪوه‪.‬‬ ‫ﺗﺎ ﺋ‪‬ﺮه ﺑﯚ ﺋﻪم ﺑﺎﺑﻪﺗﻪ ﺑﻪﺳﻪ‪.‬‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/9‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﺧ‪‬ﺰاﻧﯽ زﻣﺎﻧﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎن‬

‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪو ﺳﻪرﭼﺎواﻧﻪی ﺑﻪردهﺳﺘﻤﻪوه‪ ،‬ﺑﻪ وردﯾﯽ ﺳﻪردهﻣﯽ ﮐﯚﭼﮑﺮدﻧﯽ ﺧ‪‬ﻪ هﻨﺪوﺋﻪوروﭘﯿﯿﻪﮐﺎن دﯾﺎری‬ ‫ﺑﮑﻪم‪ ،‬ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواری ﺗﯚﻣﺎرﮐﺮاو ﻧﯿﯿﻪ دهرﯾﺒﺨﺎ ﯾﺎ ﺑﻪ ڕاﺳﺘﯽ ﺑﺰاﻧ‪ ،‬ﺋﻪواﻧﻪ ﯾﻪﺋﺠﻮوج و ﻣﻪﺋﺠﻮوج ﻧﻪﺑﻮون‬ ‫ﮐﻪ ﻟﻪ ﮐﺘ‪‬ﺒﻪ ﺋﺎﺳﻤﺎﻧﯿﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ﺑﺎﺳﯿﺎن هﺎﺗﻮوه ﺗﺎ ﺑﯿﮑﻪﯾﻨﻪ ﺑﻪ‪‬ﮕﻪی ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﯿﯿﺎن ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺗﻪوراﺗﻪوه‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎﺳﯽ‬ ‫ﮐﺮدوون‪ .‬ﺋﻪوهﻧﺪهی ﻣﻦ ﺋﺎﮔﺎدار ﺑﻢ‪ ،‬ﺋﻪوهش ﻧﺎﺷ‪ ‬ﮐﺎﺗﯽ ﺋﻪوه دﯾﺎری ﺑﮑﻪﯾﻦ ﮐﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎن ﻟﻪو ﺟ‪‬ﯿﺎﻧﻪدا‬ ‫ﻧﯿﺸﺘﻪﺟ‪ ‬ﺑﻮون ﮐﻪ ﺑﯚی هﺎﺗﻦ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺋﻪو دهﻣﻪی ﺋﻪوه ڕووﯾﺪاوه‪ ،‬ه‪‬ﺸﺘﺎ ﺧ‪‬ﻪ هﻨﺪوﺋﻪوروﭘﯿﯿﻪﮐﺎن‪ ،‬ﯾﺎ‬ ‫ﺋﺎرﯾﻪﮐﺎن‪ ،‬ﻧﻮوﺳﯿﻨﯿﺎن ﻧﻪﺑﻮوه ﺗﺎ ﺑﯿﮑﻪﻧﻪ دهﻓﺮ‪‬ﮏ ﺑﯚ ڕووداو و ﺑﺎﺑﻪﺗﻪﮐﺎن و ﻟﻪ ﻓﻪوﺗﺎن و ﻟﻪﺑﯿﺮﭼﻮون‬ ‫ﺑﯿﺎﻧﭙﺎر‪‬ﺰێ‪ .‬وام ﭘ‪ ‬ﺧﯚﺷﻪ ﻟﻪ ﺟ‪‬ﯽ ﺧﯚﻣﻪوه‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻪر ﺋﻪو ﺳﻪردهﻣﻪدا ﺑﺎز ﺑﺪهم ﮐﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎن ﻟﻪ و‪‬ﺗﻪ‬ ‫ﺗﺎزهﮐﺎﻧﯿﺎﻧﺪا ﻧﯿﺸﺘﻪﺟ‪ ‬ﺑﻮوﻧﻪ و هﻪر ﯾﻪﮐﻪ ﻟﻪو ﺧ‪ ‬و ﮔﻪﻻﻧﻪ چ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﻤﻪﻧﺪﯾﯿﻪﮐﯽ ﻟﻪو و‪‬ﺗﻪدا هﻪﺑﻮوه ﮐﻪ‬ ‫ﺋﺎوهداﻧﯽ ﮐﺮدۆﺗﻪوه‪ ،‬ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺋﻪواﻧﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﺎن ﺑﻪ ﺳ‪‬ﯾﻨﻪوه و ﮐﺎرﯾﮕﻪری هﻪر ﯾﻪﮐﻪﯾﺎﻧﻪوه ﺑﻪ ﺳﻪر ﺋﻪوی‬ ‫ﺗﺮهوه ﻧﯿﯿﻪ‪ ،‬ﻣﻪﮔﻪر ﻟﻪ ﺳﻨﻮور‪‬ﮑﯽ ﺑﻪرﺗﻪﺳﮑﺪا ﮐﻪ دهﺷ‪ ‬ﭘﺸﺘﮕﻮێ ﺑﺨﺮێ‪ ،‬ﺋﻪوهش ﻟﻪ ﺑﻪر هﯚﮐﺎر‪‬ﮏ ﮐﻪ‬ ‫ﺧﻪرﯾﮑﯽ ڕووﻧﮑﺮدﻧﻪوهی ﻧﯿﻢ‪.‬‬ ‫ڕهوی ﻟﻘﯽ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ ﻟﻪ ﺧ‪‬ﻪ ﺋﺎرﯾﯿﻪﮐﺎن ﺑﻪرهو ﺑﺎﺷﻮور و ﺑﺎﺷﻮوری ڕۆژاوا ﻟﻪو دووڕ‪‬ﯿﺎﻧﻪدا ڕووی دا ﮐﻪ ﺑﻪر‬ ‫ﻟﻪ زﯾﺎﺗﺮ ﻟﻪ هﻪزار ﺳﺎڵ ﭘ‪‬ﺶ ﻟﻪداﯾﮑﺒﻮوﻧﯽ ﻣﻪﺳﯿﺢ ڕووی داوه و ﯾﻪﮐ‪‬ﮑﯿﺎن ﺑﻮوه هﻨﺪی و ﺋﻪوی دی ﺑﻮوه‬ ‫ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ‪ .‬ﻟﻪ ﺳﻪرهﺗﺎی هﻪزارهی ﯾﻪﮐﻪﻣﯽ ﭘ‪‬ﺶ زاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺎدهﮐﺎن‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﯿﺪﯾﻪﮐﺎن )ﺑﺎﭘﯿﺮاﻧﯽ ﮐﻮرد( و ﭘﺎرس‬ ‫)ﻓﺎرﺳﻪﮐﺎن( ﻟﻪ و‪‬ﺗﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺑﻪ ﺗﻪﻧﯿﺸﺖ ﯾﻪﮐﻪوه ﻧﯿﺸﺘﻪﺟ‪ ‬ﺑﺒﻮون و و‪‬ﺗﯿﺎن ﮔﻪﯾﺸﺘﺒﻮوه ڕۆژاوای ﺋﻪوهی‬ ‫ﺋ‪‬ﺴﺘﺎ ﻟﻪ ﻋﻮرﻓﯽ ﻧ‪‬ﻮﻧﻪﺗﻪوهﯾﯿﺪا ﭘ‪‬ﯽ ده‪‬ﻦ )‪ ،(Persia‬ﻟﻪ هﻪره ﺑﺎﮐﻮورﯾﻪوه ﺗﺎ ﺋﻪوﺳﻪری ﺑﺎﺷﻮوری و ﺑﻪﺷﻪ‬ ‫ﺑﺎﮐﻮورهﮐﻪی هﯽ ﻣﺎدهﮐﺎن ﺑﻮو و ﺑﻪﺷﻪ ﺑﺎﺷﻮورهﮐﻪﺷﯽ هﯽ ﻓﺎرﺳﻪﮐﺎن و دراوﺳ‪‬ﺘﯿﯿﻪﮐﯽ ﺗﻮﻧﺪﯾﺎن هﻪﺑﻮو ﮐﻪ‬ ‫ﻟﻪو ﺳﻪردهﻣﻪدا چ ﺳﻨﻮور و ﺑﻪرﺑﻪﺳﺖ ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان دراوﺳ‪‬ﺪا ﻧﻪﺑﻮوه و ﺧﻪ‪‬ﮏ و ﺑﻪرژهوهﻧﺪی ﺑﻪ ﺋﺎزادﯾﯿﻪﮐﯽ‬ ‫ﻣﻪﯾﻠﻪو ڕههﺎوه ﻟﻪ هﺎﻣﻮﺷﯚدا ﺑﻮون و ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی هﻪﻣﻪﭼﻪﺷﻨﻪی ﻧﺎوهڕۆک هﻪﻣﻪﺟﯚرﯾﺎن دروﺳﺖ دهﮐﺮد و‬ ‫ﺑﻪردهواﻣﯿﯿﺎن ﭘ‪ ‬دهدا و ﺋﻪو ﺷ‪‬ﻮازه ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﻪرهﺗﺎﮐﺎﻧﯽ ﺳﻪدهی ﺑﯿﺴﺘﻪم ﻟﻪ ڕۆژهﻪ‪‬ﺗﺪا ﺑﻪردهوام‬ ‫ﺑﻮو‪.‬‬ ‫ﻣﻪﺗﺮﺳﯿﺪارﺗﺮﯾﻦ و ﮔﻪورهﺗﺮﯾﻦ ﮐﺎرﯾﮕﻪری‪ ،‬ﻟﻪ ڕووی ﻣﺎددی و دهرووﻧﯿﯿﻪوه ﻟﻪ ﺳﻪر ﮔﻪﻟﯽ ﮐﻮرد‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻪرﺳﻮڕﻣﺎﻧﻪوه‪ ،‬ﺋﻪو ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺎﯾﻪﺗﯿﯿﻪ ﺗﻮﻧﺪوﺗﯚ‪‬ﻪی ﺑﻮوه ﻟﻪﮔﻪڵ ﭘﺎرﺳﻪﮐﺎﻧﺪا‪ .‬ﺣﻮﮐﻤﯽ ﻻوازی ﺑﻪ ﺳﻪردا داوه و‬ ‫ﭼﺎرهﻧﻮوﺳﯽ دﯾﺎری ﮐﺮدووه و ﺑﻪرهو ﺧﺮاﭘﺘﺮ ﭘﺎ‪‬ﯽ ﻧﺎوه‪ ،‬ﺋﻪوهش ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪک ﮐﻪ هﻪﺗﺎ ﺋﻪﻣ‪‬ۆﮐﻪی ﻧﻪﯾﺘﻮاﻧﯿﻮه‬ ‫ﻟ‪‬ﯽ ڕههﺎ ﺑ‪ ‬و ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺘﺮﯾﻦ ﺑﻪ‪‬ﮕﻪ ﺋﻪم ﺷﺘﻪﯾﻪ ﮐﻪ دهﯾﺨﻮ‪‬ﻨﯿﺘﻪوه ﻟﻪ ﺑﺎرهی ﺑ‪ ‬ﮔﻪردﯾﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮردﯾﯿﻪوه ﺗﺎ‬ ‫وﺷﻪی هﺎوﺷ‪‬ﻮهی ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا ﻧﻪﺑ‪‬ﺘﻪ ﺟ‪‬ﯽ ﮔﻮﻣﺎن‪.‬‬ ‫ﺋ‪‬ﻤﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺳﻪرﺟﻪم و ﺑﻪ در‪‬ﮋی ﺑﺎﺳﮑﺮدﻧﯽ ﺑ‪‬وﺑﻮوﻧﻪوهی ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎﻧﻪوه ﻟﻪ و‪‬ﺗﯽ ﺧﯚﯾﺎﻧﺪا ﻧﯿﯿﻪ‬ ‫ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺋﻪوه ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪ ﮔﻪﻻﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن و ﻓﻪرهﻪﻧﮓ و ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوری ﺧﯚﯾﺎﻧﻪوه هﻪﯾﻪ ﮐﻪ ڕۆ‪‬ﯽ ﻟﻪ داڕﺷﺘﻨﯽ‬ ‫زﻣﺎﻧﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎﻧﺪا‪ ،‬ﺑﻪو ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪ هﻪﺑﻮوه ﮐﻪ ﺑﻮوه‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ و ﻟﻪ ﻧﺎوﯾﺎﻧﺪا زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮردی و ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺑ‪‬‬ ‫ﺋﻪوهی ﺑﭽﯿﻨﻪ ﻧﺎو وردهﮐﺎری دهرهوهی ﺑﺎﺑﻪﺗﻪﮐﻪ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺘﻤﺎن ﺑﻪ هﻪ‪‬ﮑﯚ‪‬ﯿﻨﯽ ﺑﻠﻮﭼﯽ و ﺳﻪﻏﺪی و ﺳﮑﺎﺋﯽ‬ ‫و زﻣﺎﻧﯽ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ و ﺋﺎرﯾﺎﯾﯽ و ﺋﻪو ﺑﺎﺑﻪﺗﻪ زﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﻧﯿﯿﻪ ﮐﻪ ڕۆ‪‬ﯿﺎن ﻟﻪ ڕ‪‬هوی ﺋﻪم دوو زﻣﺎﻧﻪدا ﻟﻪ ﺑﯿﺮ ﭼﯚﺗﻪوه‪.‬‬ ‫ﺋﻪوهش ڕووﻧﻪ ﮐﻪ ه‪‬ﺰی زﻣﺎن ﻟﻪﮔﻪڵ ه‪‬ﺰی ﺋﻪو ﻣﯿﻠﻠﻪﺗﻪدا ﮐﻪ ﻗﺴﻪی ﭘ‪ ‬دهﮐﺎ هﺎوﺳﻪﻧﮕﻪ و ﺳﻪرﭼﺎوهی‬ ‫ه‪‬ﺰﯾﺶ دهﺳﻪ‪‬ت و ﺋﺎﯾﯿﻨﻪ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺋﺎﯾﯿﻦ‪ ،‬ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﻪ ﮐﯚﻧﻪﮐﺎﻧﺪا ﮐﻪﻟﻪﭘﻮور و ﻓﻪرهﻪﻧﮕﯽ ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪﮐﯽ ﮔﺸﺘﯽ‬ ‫ﻟﻪ ﺧﯚ دهﮔﺮت‪ .‬ﺑﻪم ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪ‪ ،‬ﺑﯚ هﻪو‪‬ﯽ ﺗ‪‬ﮕﻪﯾﺸﺘﻨﯽ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﻧ‪‬ﻮان ﮐﻮردی و ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺋﻪم زﻣﺎﻧﺎﻧﻪ هﯽ ﺋﻪوهن‬ ‫ﻟ‪‬ﯿﺎن ورد ﺑﯿﻨﻪوه‪:‬‬ ‫‪ .1‬زﻣﺎﻧﯽ ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ‪ .2‬زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺎدهﮐﺎن ‪ .3‬ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚن ‪ .4‬ﭘﻪهﻠﻪوی‪ .‬ﻟﻪ رﯾﺰﺑﻪﻧﺪﯾﺪا‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﭘ‪‬ﭽﻪواﻧﻪی ﻧﻮوﺳﻪری ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ )ﺗﺎرﯾﺦ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ـ ﻣ‪‬ﮋووی زﻣﺎﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ( زﻣﺎﻧﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎم ﭘ‪‬ﺶ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/10‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﺧﺴﺘﯚﺗﻪوه‪ .‬ڕهﻧﮕﻪ ﺋﻪو ﻟﻪ ڕووی ﮐﺎﺗﻪوه زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺎدی ﭘ‪‬ﺶ زﻣﺎﻧﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﺧﺴﺘﺒ‪‬ﺘﻪوه‪ .‬ﺑﻪ‪‬م چ هﯚﯾﻪﮐﻢ ﺑﯚ‬ ‫ﺋﻪوه ﻧﻪدﯾﺘﻪوه ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚﻧﯽ ﭘ‪‬ﺶ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﺧﺴﺘﯚﺗﻪوه‪ .‬هﻪرﭼﯚﻧ‪ ‬ﺑ‪ ،‬ﮐ‪‬ﺸﻪی ﺗ‪‬ﮑﻪ‪‬وﯾﯽ ﮐﻮردی و ﻓﺎرﺳﯽ ﻟﻪ‬ ‫ﺧﻪﯾﺎ‪‬ﺪا ﻧﻪﺑﻮوه و ﭘ‪‬ﻢ وا ﻧﯿﯿﻪ ﮔﺮﻧﮕﯿﯿﻪﮐﯽ ﺋﻪوﺗﯚی ﺑﻪ ڕﯾﺰﺑﻪﻧﺪی داﺑ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﯚ ﺋﻪوه ﭼﻮوم ﮐﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ڕۆ‪‬ﯽ‬ ‫ﮔﺮﻧﮓ و ﮐﺎرﯾﮕﻪری ﻟﻪ ﺳﻪر ﻗﺎ‪‬ﺒﺒﻪﻧﺪی ﮐﻪﻟﻪﭘﻮور و ﻓﻪرهﻪﻧﮕﯽ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﺪا هﻪﺑ‪ ،‬ﺋﻪوهش ﻟﻪ ﻣﻪوداﯾﻪﮐﺪا ﮐﻪ ﻟﻪ‬ ‫هﻪزار ﺳﺎڵ ﺗ‪‬ﯿﭙﻪڕاﻧﺪووه و ﺟﮕﻪ ﻟﻪوهی ﮐﯚﻧﺘﺮﯾﻦ ﺑﻪ‪‬ﮕﻪﻧﺎﻣﻪی ﻧﻮوﺳﺮاوی ﻣﯿﻠﻠﻪﺗﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎﻧﻪ و ﺋﻪﮔﻪر )ﭬ‪‬ﺪا‬ ‫‪(Veda‬ی هﻨﺪ ﻧﻪﺑﻮواﯾﻪ دهﺑﻮوه ﮐﯚﻧﺘﺮﯾﻦ ﺑﻪ‪‬ﮕﻪﻧﺎﻣﻪی ﻧﻮوﺳﺮاوی هﻪﻣﻮو ﮔﻪﻻﻧﯽ هﻨﺪ و ﺋﻪوروﭘﯽ‪ .‬ﺋﻪوﺟﺎ ﺋﻪو‬ ‫ﺑﻪﺷﻪی ﮐﻪ ﻧﺎوی )ﮔﺎﺗﺎ ‪(gatha‬ی ﻟ‪ ‬ﻧﺮاوه هﯽ ﺋﻪوهﯾﻪ ﺗﻪﻣﻪﻧ‪‬ﮑﯽ زۆر ﻟﻪو ﺗﻪﻣﻪﻧﻪ ﮐﯚﻧﺘﺮی هﻪﺑ‪ ‬ﮐﻪ زاﻧﺎﮐﺎﻧﯽ‬ ‫ﺑﺎﺑﻪﺗﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎن ﺑﯚ دهرﮐﻪوﺗﻨﯽ زهردهﺷﺘﯽ ﺧﺎوهﻧﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ داﯾﺎﻧﻨﺎوه و ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت ﺧﺎوهﻧﯽ ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ )ﻣﺰدﯾﺴﻨﺎ‬ ‫وادب ﭘﺎرﺳﯽ( ﻟﻪ ﻻﭘﻪڕهﮐﺎﻧﯽ ‪ 173‬ـ ‪ 177‬ی ﺑﻪﺷﯽ ﯾﻪﮐﻪﻣﺪا ﺋﻪو ﺟﯚره ڕاﯾﺎﻧﻪی دهرﺑ‪‬ﯾﻮه ﮐﻪ ﻟﻪ ﺳﻪر‬ ‫ﺷﺘﮕﻪﻟ‪ ‬وهﺳﺘﺎون ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا ﺑﺎس ﮐﺮاون و هﻪﻧﺪێ ﺷﺘﯿﺶ ﮐﻪ ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا ﺑﺎﺳﯿﺎن ﻧﻪﺑﻮوه‪ ،‬ﺑﯚ ﭘﺎﻧﺰه‬ ‫ﺳﻪدهی ﭘ‪‬ﺶ زاﯾﻦ دهﮔﻪڕ‪‬ﻨﻪوه و ﻧﻪ ﺑﺎﺳﯽ ﻣﺎدهﮐﺎن و ﭘﺎرﺳﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗ‪‬ﺪاﯾﻪ ﻧﻪ ه‪‬ﺸﺘﺎ دراو ﻟ‪‬ﺪراوه و ﻧﻪ چ‬ ‫ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواری ﺋﺎﺳﻦ و ﺧﻮێ ﻟﻪ دهﻗﻪﮐﺎﻧﯿﺪا هﻪﯾﻪ‪ ...‬ﻟ‪‬ﺮهوه‪ ،‬ﮐ‪‬ﺸﻪﯾﻪک ﻟﻪ ﺧﻪﯾﺎ‪‬ﻤﺪا ﭘﻪﯾﺪا ﺑﻮو و ﻟﻪ هﻪﻣﻮو ﺋﻪو‬ ‫ﺑﻪ‪‬ﮕﻪﻧﺎﻣﻪ ﻣ‪‬ﮋووﯾﯿﺎﻧﻪی ﮐﻪ ﺧﻮ‪‬ﻨﺪووﻣﻨﻪﺗﻪوه وه‪‬ﻣﯿﻢ دهﺳﺖ ﻧﻪﮐﻪوت‪ ،‬ﺋﻪوهش ﺋﻪوهﯾﻪ ﺋﻪﮔﻪر ﮔﺎﺗﺎﮐﺎن ﺋﻪوهﻧﺪه‬ ‫ﮐﯚن ﺑﻦ چ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﻪک ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان ﮔﺎﺗﺎﮐﺎن و زهردهﺷﺘﺪا هﻪﯾﻪ و ﺋﻪﮔﻪر ﻟ‪‬ﮑﯚ‪‬ﯿﻨﻪوه ﻣﺎوهی ﭼﻪﻧﺪ ﺳﻪدهﯾﻪک‬ ‫زهردهﺷﺖ ﻧﻪﮔﻪڕ‪‬ﻨ‪‬ﺘﻪ دواوه‪ ،‬ﺋﻪو ﻗﻪوﻣﻪ ﮐﺎﻣﻪﯾﻪ ﺷﺎرﺳﺘﺎﻧﻪﺗﯽ ﺋﻪوهﻧﺪه ﺑﻪه‪‬ﺰ ﺑﻮوه ﮔﻪﯾﺸﺘﺒ‪‬ﺘﻪ ﺋﺎﺳﺘﯽ‬ ‫ﺗﯚﻣﺎرﮐﺮدن و ﺧﻪﯾﺎڵ و ﻟ‪‬ﮑﺪاﻧﻪوه و دهﺳﺘﻮوری وا داڕ‪‬ﮋێ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻪرﯾﺎﻧﻪوه هﻪﺑ‪ ‬ﭘﻪره ﺑﺴ‪‬ﻨﻦ و ﻟﻪ‬ ‫ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا هﻪﺑﻦ؟ ﺑﻪ‪‬م ﻧﺎﺑ‪ ‬ﺋﻪم ﮐ‪‬ﺸﻪﯾﻪ ڕاﻣﺎﻧﺒﮕﺮێ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺋﻪﮔﻪر هﻪﻧﺪێ ﺑﻪﺷﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ‬ ‫زهردهﺷﺖ ﮐﯚﻧﺘﺮ ﺑ‪ ‬ﯾﺎ ﺑﺴﻪﭘ‪‬ﻨﺪرێ ﮐﻪ زهردهﺷﺖ ﻟﻪوه زووﺗﺮ ﺑﻮوه ﮐﻪ ﺑﯚی داﻧﺮاوه و ﺑﮕﺎﺗﻪوه ﺳﻪردهﻣﯽ‬ ‫ﮔﺎﺗﺎﮐﺎن‪ ،‬ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ هﻪر وهک ﺣﻪﻗﯿﻘﻪﺗ‪‬ﮑﯽ ﮔﺮدهﺑ‪ ‬و وهک ﺑﻪه‪‬ﺰﺗﺮﯾﻦ ﮐﺎرﯾﮕﻪر ﻟﻪ ﺳﻪر زﻣﺎن و ﻓﻪرهﻪﻧﮓ و‬ ‫ﺋﺎﯾﯿﻦ و ژﯾﺎﻧﯽ هﻪﻣﻮو ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﭘ‪‬ﺶ ﭘﻪﯾﺪاﺑﻮوﻧﯽ ﺋﯿﺴﻼم دهﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺘﻪوه‪ .‬دهﺑ‪ ‬ﻟ‪‬ﺮهدا ﺋﻪوهش ﺑﮕﻮﺗﺮێ ﮐﻪ‬ ‫داﻧﺎﻧﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺋ‪‬ﺮان‪ ،‬ﺟﯚره ﻟ‪‬ﺒﻮردهﯾﯿﻪﮐﯽ ﺗ‪‬ﺪاﯾﻪ ﺑﻪراﻧﺒﻪر ﺋﻪو زاﻧﺎﯾﺎﻧﻪی ﮐﻪ وای ﺑﯚ دهﭼﻦ‬ ‫ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺧﻪوارزﻣﯿﻪﮐﺎن ﺑ‪ ،‬ﻟﻪو ﺟ‪‬ﯿﻪدا )ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﺑﯚﭼﻮوﻧﯽ ﺋﻪوان( ﮐﻪ ﯾﻪﮐﻪم ﺟﺎر زهردهﺷﺖ ﺗ‪‬ﯿﺪا ﭘﻪﯾﺪاﺑﻮوه‪.‬‬ ‫ﺧﻪوارﯾﺰم‪ ،‬ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ دهﺳﺘﻨﯿﺸﺎﻧﮑﺮدﻧﯽ ﺧﺎوهﻧﯽ )ﺗﺎرﯾﺦ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ( ﮐﻪوﺗﯚﺗﻪ ﺑﺎﮐﻮوری دهرﯾﺎی )ﺋﺎرال(هوه ﮐﻪ‬ ‫هﻪردوو ڕووﺑﺎری ﺳﻪردارﯾﺎ و ﺋﺎﻣﻮدارﯾﺎ )ﺳﻪﯾﺤﻮن و ﺟﻪﯾﺤﻮن(ی ﺗ‪ ‬دهڕژ‪‬ﻦ )ل ‪ ،201‬ﺗﺎرﯾﺦ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﺑﻪﺷﯽ ﯾﻪﮐﻪم(‪ .‬ﺋﻪو ﻧﺎوﭼﺎﻧﻪش ﺋﻪﻣ‪‬ۆ ﻧﺎوﯾﺎن ﮐﺎزاﮔﺴﺘﺎﻧﯽ ﺳﯚﭬﯿﻪﺗﯿﯿﻪ‪ :‬ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﻟﻪ ﺟﻮوت ﻧﺎوی ‪Airyana‬‬ ‫‪ vaejah‬ﭘ‪‬ﮑﮫﺎﺗﻮوه ﮐﻪ ﺷﻮ‪‬ﻨﯽ ﺋﻪو ﺧﻪ‪‬ﮑﻪن ﮐﻪ ﺑﻪو زﻣﺎﻧﻪ ﻗﺴﻪﯾﺎن ﮐﺮدووه‪ .‬ﺋﻪوﺟﺎ زاﻧﺎی ﺑﺎﺑﻪﺗﻪ‬ ‫ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎن هﺎﺗﻦ و ﺋﻪو ﻧﺎوه و ﻧﺎوی ﺧﻪوارﯾﺰﻣﯿﺎن ﺑﻪ ﯾﻪک ﮔﺮت‪ ،‬ﺧﻪوارﯾﺰﻣﯿﺶ زۆر ﻟﻪ ﺳﻨﻮوری ﺋ‪‬ﺮاﻧﻪوه‬ ‫دووره‪ ،‬ﺋﻪﮔﻪرﭼﯽ دهﭼ‪‬ﺘﻪ رﯾﺰی واﺗﺎی )ﺋﺎری‪ ،‬ﺋﺎرﯾﺎ(وه‪ .‬ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﺑﯚﭼﻮوﻧﯽ ﺋﻪﻣﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺪاوﯾﺴﺘﯽ و زهروورهﺗﯽ‬ ‫ﻟﯚژﯾﮑﯽ واﯾﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻮوه ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺋﻪو ﺧﻪ‪‬ﮑﻪ ﺑﻮوﺑ‪ ‬ﮐﻪ ﻟﻪ ﻧﺎوﯾﺎﻧﺪا ﭘﻪﯾﺪا ﺑﻮوه و ﺧﻪ‪‬ﮑﯽ ﺗﺮﯾﺶ‬ ‫هﻪﺑﻮون‪ ،‬ﺑﻪو ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪی ﮐﻪ ڕووﻧﯽ دهﮐﻪﯾﻨﻪوه‪ ،‬ﺑﻪو ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﮕﯿﺮﯾﯿﻪ ڕازی ﻧﻪﺑﻮون‪.‬‬ ‫زاﻧﺎﮐﺎن ﺑﻪ ﮔﺸﺘﯽ ﺑﻪو د‪‬ﻨﯿﺎﺑﻮوﻧﻪ ﻧﻪﮔﻪﯾﺸﺘﻦ ﮐﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﺳﻪر ﺑﻪ ﮔﻪﻟ‪‬ﮑﯽ دﯾﺎرﯾﮑﺮاو ﺑ‪ ‬ﺋﻪﮔﻪرﭼﯽ ﻟﻪوه د‪‬ﻨﯿﺎ‬ ‫ﺑﻮون ﮐﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚن ﻧﯿﯿﻪ و دواﯾﯽ د‪‬ﯿﻨﻪ ﺳﻪر ﺑﺎﺳﯽ ﺋﻪوه‪ .‬ﺑﻪو ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﮕﯿﺮﯾﯿﻪش ﻧﻪﮔﻪﯾﺸﺘﻦ ﮐﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﺳﻪردهﻣ‪‬ﮑﯽ دﯾﺎرﯾﮑﺮاو ﻧﻮوﺳﺮاﺑ‪ ‬و ﻧﻪﺷﯿﺎﻧﺘﻮاﻧﯽ ﺗﻪﻣﻪﻧﯽ ﺑﻪﺷﻪﮐﺎﻧﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ‪ ،‬ﺑﻪ د‪‬ﻨﯿﺎﯾﯿﻪوه دﯾﺎری ﺑﮑﻪن و‬ ‫ﺑﯿﺎﻧﮕﻪڕ‪‬ﻨﻨﻪوه ﺳﻪردهﻣ‪‬ﮑﯽ دﯾﺎرﯾﮑﺮاو‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م ﻟﻪ ﺳﻪرهڕ‪‬ﯽ ﭼﺎرهﺳﻪری ﮐ‪‬ﺸﻪﮐﺎﻧﺪان و ﻣﻪوداﯾﻪﮐﯽ ﺑﺎﺷﯿﺎن ﻟﻪو‬ ‫ﺑﻮارهدا ﺑ‪‬ﯾﻮه‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺎﻧﺪووﺑﻮوﻧ‪‬ﮑﯽ ﮔﻪﻟ‪ ‬زۆر و ﻣﺎوهی ﺗ‪‬ﭙﻪڕﺑﻮوﻧﯽ ﭼﻪﻧﺪﯾﻦ ﻧﻪوهی وﯾﺴﺘﻮوه‪ .‬ﭘ‪‬ﻢ وا ﻧﯿﯿﻪ‬ ‫ﮐﺘ‪‬ﺒ‪‬ﮏ ﺑﻪ ﮔﺮﻧﮕﯿﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﺑﻮوﺑ‪ ‬و ﺗﻪﻣﻪﻧﯽ زۆر ﺑﻮوﺑ‪ ‬و ﺑﺎرودۆﺧﯽ هﻪﻣﻪﺟﯚری ﺑﻪ ﺳﻪردا ﺗ‪‬ﭙﻪڕ ﺑﻮوﺑ‪ ‬و‬ ‫دهﺳﺘﯽ ﺗ‪‬ﮑﺪاﻧﯽ ﭘ‪ ‬ﮔﻪﯾﺸﺘﺒﻦ‪ ،‬ﻟﻪ ﮐ‪‬ﺸﻪی ﺋﺎوهﺎ ﺧﻪﻟﻪﺳﺎﺑ‪.‬‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/11‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﮐﻮﺷﻨﺪهﺗﺮﯾﻦ ﮐﺎرهﺳﺎت ﮐﻪ ﻟﻪ هﻪﻣﻮو ﺳﻪردهﻣﻪﮐﺎﻧﺪا ﺑﻪ ﺳﻪر ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا هﺎﺗﺒ‪ ،‬هﻪو‪‬ﯽ ﺋﻪﺳﮑﻪﻧﺪهری‬ ‫ﻣﻪﮐﻪدۆﻧﯽ ﺑﻮو ﻟﻪ دهوروﺑﻪری ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪331‬ی ﭘ‪‬ﺶ زاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﯚ ﻓﻪوﺗﺎﻧﺪﻧﯽ‪ ،‬ﺋﻪوهش دوای ﺳﻪرﮐﻪوﺗﻨﯽ ﺑﻪ ﺳﻪر‬ ‫ﺋﻪﺧﻤﯿﻨﯽ )هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯿﯿﻪﮐﺎن(دا‪ ،‬ﭼﻮﻧﮑﻪ دهﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﻪر ﮐﺘ‪‬ﺒﺨﺎﻧﻪی ﺷﺎهﺎﻧﺸﺎهﯿﺪا ﮔﺮت ﮐﻪ هﻪﻣﻮو ﺑﻪﺷﻪﮐﺎﻧﯽ‬ ‫ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎی ﺗ‪‬ﺪا ﭘﺎر‪‬ﺰراو ﺑﻮون‪ .‬ﺋﻪو ﮐﺘ‪‬ﺒﺨﺎﻧﻪﯾﻪی ﺑﻪ هﻪﻣﻮو ﺋﻪو ﺑﻪ‪‬ﮕﻪﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮوﺳﺮاواﻧﻪﺷﻪوه ﺳﻮوﺗﺎﻧﺪ و ﻟﻪ‬ ‫ﮐﯚﺗﺎﯾﯿﺪا ﺟﮕﻪ ﻟﻪ هﻪﻧﺪێ ﺑﻪﺷﯽ ﮐﻪﻣﯽ هﯿﭽﯽ ﻟﻪ ﺳﻮوﺗﺎﻧﺪن دهرﺑﺎز ﻧﻪﺑﻮو ﮐﻪ ﮐﯚﯾﺎن ‪ 83000‬وﺷﻪ دهﺑﻮو و‬ ‫ﺑﻪﺷﻪ ﺳﻮوﺗﺎوهﮐﺎﻧﯽ ﺗﻪﻧﮫﺎ ﻟﻪ ﺑﯿﺮی ﻣﻮﺑﻪد و هﻪرﺑﻪدهﮐﺎﻧﺪا‪ ،‬ﻧﻪوه دوای ﻧﻪوه ﺗﺎ ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺳﻠﻮﮐﯽ‬ ‫)ﺳﻠﻮﮐﺲ ﯾﻪﮐ‪ ‬ﺑﻮو ﻟﻪ ﺳﻪرﮐﺮدهﮐﺎﻧﯽ ﺋﻪﺳﮑﻪﻧﺪهر( ﻣﺎﻧﻪوه ﺋﻪوهش ﺑﻪ ڕزﮔﺎرﮐﺮدﻧﯽ ﺑﻪش ﻟﻪ دوای ﺑﻪﺷﯽ‬ ‫دهو‪‬ﻪﺗﻪﮐﻪ ﻟﻪ دهوروﺑﻪری ‪147‬ی ﭘ‪‬ﺶ زاﯾﻦ‪) .‬ﺗﻪﻣﺎﺷﺎی ﺧﺸﺘﻪی ﮐﺎﺗﻪﮐﺎن ﻟﻪ ﻻﭘﻪره ‪226‬ی ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ ﻣﺰدﯾﺴﻨﺎ‬ ‫و ادب ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﮑﻪ(‪ .‬ﺋﻪوﺟﺎ هﻪو‪‬ﻪﮐﻪ ﺗﺎ ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺋﻪﺷﮑﺎﻧﯿﻪﮐﺎن‪ ،‬ﮐﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪226‬ی زاﯾﻨﯽ ﺑﻮو‪،‬‬ ‫در‪‬ﮋهی ﮐ‪‬ﺸﺎ و ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺸﺪا ﺗﺎ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺧﻪﺳﺮهو ﭘﻪرو‪‬ﺰ )‪ 590‬ـ ‪ 627‬ز( )ﻻﭘﻪڕه‬ ‫‪228‬ی هﻪﻣﺎن ﺳﻪرﭼﺎوه(‪ .‬ﺋﻪوﺟﺎ‪ ،‬دوای ﺋﻪوه ﺋﯿﺴﻼم هﺎت و هﻪو‪‬ﻪﮐﺎﻧﯿﺶ و‪‬ﺴﺘﺎن و ﺗﺎ ﻣﺎوهﯾﻪک ﻻﭘﻪڕهی‬ ‫ڕۆﺷﻨﺒﯿﺮی ﻓﺎرﺳﯽ داﺧﺮا‪ .‬دواﯾﯽ ﺋﻪو هﯚﯾﻪ دﯾﺎری دهﮐﻪﯾﻦ ﺑﯚﭼﯽ هﻪﻣﻮو ﻓﻪرهﻪﻧﮕﯽ ﺋﻪو ﺳﻪردهﻣﻪ ﺑﻪ هﯽ‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ داﻧﺮاوه‪.‬‬ ‫ﺋﻪو ﺑﺎﺑﻪﺗﺎﻧﻪی ﮐﻪ ﭘﻪﯾﻮهﺳﺘﻦ ﺑﻪ وردهﮐﺎری ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ زهردهﺷﺘﯿﯿﻪوه و ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا ﺗﯚﻣﺎر ﮐﺮاون‪ ،‬ﺋﻪوهﯾﻪ ﮐﻪ‬ ‫زهردهﺷﺖ ﺑﺎوهڕ‪‬ﮑﯽ ﻧﻮ‪‬ﯽ وای ه‪‬ﻨﺎﯾﻪ ﺋﺎراوه‪ ،‬ﮐﻪ ﮔﻪﻟﻪ هﻨﺪوﺋﻪوروﭘﯿﯿﻪﮐﺎن و ﺋﻪو ﺋﺎرﯾﯿﺎﻧﻪی ﮐﻪ ﺑﻪرهو‬ ‫ڕۆژهﻪ‪‬ت ﺟﯿﺎوهﺑﻮون‪ ،‬ﺋﺎﺷﻨﺎﯾﻪﺗﯿﯿﺎن ﻟﻪﮔﻪ‪‬ﯿﺪا ﻧﻪﺑﻮو‪ ،‬ﭼﻮﻧﮑﻪ ﻓﺮهﺧﻮاوهﻧﺪی و ﺳﻪرﺑﻪﺧﯚﯾﯽ ه‪‬ﺰی ﺧ‪‬ﺮ و‬ ‫ﺷﻪڕی ﻟﻪ ﺷ‪‬ﻮهی دواﻟﯿﺰم )دووﺧﻮاﯾﯽ( ڕهت ﮐﺮدهوه و ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت واﺗﺎی ﻧﺎوه ﮐﯚﻧﻪﮐﺎﻧﯿﺸﯽ ﮔﯚڕی و ﻧﺎوی‬ ‫)د‪‬ﻮ ‪(Daava‬ی ﮐﺮده ﻧﺎوی ﺷﻪﯾﺘﺎن ﮐﻪ ﭘ‪‬ﺸﺘﺮ ﻧﺎوی ﺧﻮاوهﻧﺪ ﺑﻮو‪ .‬ﻧﺎوی )ﻣﻪزده ـ ﻣﻪزدا ‪(Mazda‬ی ﮐﺮده‬ ‫ﺧﻮای ﺗﺎﮐﯽ ﺑﻪدﯾﮫ‪‬ﻨﯽ هﻪﻣﻮو ﺷﺘ‪ .‬هﻪﻣﯿﺸﻪش ڕاﻧﺎوی ‪ Ahura‬ﺑﻪ دواﯾﺪا دێ و دهﺑ‪‬ﺘﻪ ‪ Ahura mazda‬ﮐﻪ‬ ‫واﺗﺎی ﺳﻪروهری ﻣﻪزن دهدا‪.‬‬ ‫ﻣﻪﺳﻪﻟﻪی ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ و ﺋﻪو زﻣﺎﻧﻪی ﭘ‪‬ﯽ ﻧﻮوﺳﺮاوه و ﻟﻪ ﮐﻮێ دهرﮐﻪوﺗﻮوه و ﭼﯚن ﭘﻪرﺷﻮﺑ‪‬و ﺑﻮو و ﭼﯚن‬ ‫زﻧﺪوو ﮐﺮاﯾﻪوه و ﺳﯿﺎﺳﻪت ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﯿﻪﮐﺎﻧﺪا چ ڕۆ‪‬ﮑﯽ ﻟﻪ ﮔﯚڕﯾﻨﯽ هﻪﻧﺪێ ﻟﻪ ﺣﻮﮐﻤﻪﮐﺎﻧﯿﺪا‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﭘ‪‬ﯽ ﺑﻪرژهوهﻧﺪی دهﺳﻪ‪‬ت هﻪﺑﻮو ﺗﺎ دهﮔﺎﺗﻪ ﺋﻪوهی ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﺑﻮوه دوو‪ :‬ﯾﻪﮐ‪‬ﮑﯽ ڕهﺳﻤﯽ ﺑﻮو و ﺋﻪوی دی ﻟﻪ‬ ‫ﺳﯿﻨﮕﯽ ﭘﯿﺎوه ﺋﺎﯾﻨﯿﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ﻣﺎﯾﻪوه ﮐﻪ ﻧﻪوه دوای ﻧﻪوه دهﯾﺎﻧﮕﻮاﺳﺘﻪوه‪ .‬هﻪﻣﻮو ﺋﻪواﻧﻪ ﺷﺘﮕﻪﻟ‪‬ﮑﻦ ژاﻧﯿﺎن ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ‬ ‫ﻧﯿﯿﻪ و ﻟﻪ ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ ﻗﻪﺑﻪی دوور و در‪‬ﮋدا ﻧﻪﺑ‪ ‬ﺟ‪‬ﯿﺎن ﻧﺎﺑ‪‬ﺘﻪوه و ﺋﻪو ﺋﺎﻣﺎژاﻧﻪی ﭘ‪‬ﺸﻮوﺗﺮﯾﺶ ﻟﻪ ڕووی‬ ‫ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺘﯿﯿﻪوه ﺑﻮون‪ ،‬ﭼﻮﻧﮑﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﺎن ﺑﻪ ﺑﺎﺑﻪﺗﻪ ورووژاوهﮐﻪوه هﻪﺑﻮو ﻟﻪ ﺑﺎرهی وﺷﻪی ﮐﻮردﯾﯿﻪوه‪.‬‬ ‫هﻪر ﺑﯚ ڕهواﻧﺪﻧﻪوهی ﮐ‪‬ﺸﻪ ﺋﻪو زﻣﺎﻧﻪی ﮐﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎی ﭘ‪ ‬ﻧﻮوﺳﺮاوه ﻧﺎو ﻧﺮاوه )زﻣﺎﻧﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ( ﭼﻮﻧﮑﻪ‬ ‫ﺑﻪ‪‬ﮕﻪی ﮔﺮدهﺑ‪‬ی ﯾﻪﮐﻼﯾﯿﮑﻪرهوهﯾﺎن ﻧﻪﺑﻮوه ﺗﺎ ﺑﯿﺪهﻧﻪ ﭘﺎڵ ﻣﯿﻠﻠﻪﺗ‪‬ﮑﯽ دﯾﺎرﯾﮑﺮاو و ﻣﻮﺑﻪدهﮐﺎن ﻧﻮوﺳﯿﻨ‪‬ﮑﯽ‬ ‫ﺋﺎﺳﺎﻧﯿﺎن داه‪‬ﻨﺎوه ﺗﺎ ﺧﻮ‪‬ﻨﺪﻧﻪوهﯾﻪﮐﯽ ڕوون ﺑﯚ دهرﺑ‪‬ﯾﻨﯽ وﺷﻪ ﻧﻮوﺳﺮاوهﮐﺎن هﻪﺑ‪ ‬و ﺋﻪو ﻧﻮوﺳﯿﻨﻪﺷﯿﺎن‬ ‫ﻧﺎو ﻧﺎوه )دﯾﻦ دهﺑﯿﺮی( واﺗﻪ ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ‪ .‬وﺷﻪی )دهﺋﯿﻦ( ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا ﺑﻪ واﺗﺎی ﺋﺎﯾﯿﻦ هﺎﺗﻮوه ﺑﻪ‪‬م‬ ‫)دهﺑﯿﺮ‪ ،‬دهﺑﯿﺮی( ﺷﯿﮑﺮدﻧﻪوهﯾﻪﮐﯽ زﯾﺎﺗﺮی هﻪﯾﻪ‪ :‬ﺋﻪم وﺷﻪﯾﻪ ﻟﻪ ﺑﻨﻪڕهﺗﺪا ﻟﻪ )‪ Dub‬دوب(ی ﺳﯚﻣﻪرﯾﯿﻪوه‬ ‫هﺎﺗﻮوه ﮐﻪ واﺗﺎی )ﻟﻪوﺣﻪی ﭘﺎر‪‬ﺰراو( دهدا و دواﯾﯽ ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهی ) ‪ (tuppi duppu‬ﮔﻮازراﯾﻪوه ﻻی‬ ‫ﺋﻪﮐﻪدﯾﻪﮐﺎن و ﺋﻪوﺟﺎ دوای ﺋﻪوهی ﮔﯚڕا و ﺑﻮوه )دوب( ﭼﻮوه ﻧﺎو ﺋﺎراﻣﯿﯿﻪوه و ﻟﻪ ﻋﺎرهﺑﯿﺪا ﺑﻮوه )دوف(‪.‬‬ ‫ﮐﯚﻧﺘﺮﯾﻦ ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواری ﺋﻪو وﺷﻪﯾﻪ ﻟﻪ ﺑﻪری ﺋ‪‬ﺮاﻧﺪا ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهی )دﯾﭙﯽ ‪ (dipi‬دهﺑﯿﻨﯿﻦ ﺋﻪوهش ﻟﻪ ﺳﻪر ﺑﻪرده‬ ‫هﻪ‪‬ﮑﻪﻧﺪراوهﮐﺎﻧﯽ )ﺑﻐﺴﺘﺎن ـ ﺑ‪‬ﺴﺘﻮون(ی ﺳﻪردهﻣﯽ دارﯾﻮﺷﯽ ﯾﻪﮐﻪم‪ ،‬ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ﭼﻮارهم ﯾﺎ ﭘ‪‬ﻨﺠﻪﻣﯽ‬ ‫دهﺳﻪ‪‬ﺗﯿﺪا ﮐﻪ ﻟﻪ )‪ 522‬ﺗﺎ ‪ 488‬پ ز( ی ﺧﺎﯾﺎﻧﺪ هﻪ‪‬ﮑﻪﻧﺪراوه‪ .‬دوای ﺋﻪوه‪ ،‬ﺋﻪو وﺷﻪﯾﻪ ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ‬ ‫ﺧﺸﺎﯾﺎرﺷﺎی ﮐﻮڕﯾﺪا )‪ 486‬ـ ‪465‬پ ز( دهرﮐﻪوﺗﻪوه‪ ،‬ﺋﻪوهش ﻟﻪ ﺳﻪر ﺑﻪردی هﻪ‪‬ﮑﻪﻧﺪراوی ﻧﺎوﭼﻪی واﻧﯽ‬ ‫ﮐﻮردﺳﺘﺎﻧﯽ ﺗﻮرﮐﯿﺎ‪ .‬وﺷﻪﮐﻪ ﻟﻪ ﭘﻪهﻠﻪوﯾﺪا ﮔﯚڕا و ﺑﻮوه )دﭘﯿﺮﯾﻪ ‪ (dipiri‬و ﺋﻪوﺟﺎ دهﺑﯿﺮ و ﺗﺎ ﺋ‪‬ﺴﺘﺎ ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/12‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﺑﻪو ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪ ﻣﺎوهﺗﻪوه‪ .‬وﺷﻪﮐﻪ‪ ،‬ﺳﯚﻣﻪری ـ ﺋﻪﮐﻪدی ـ ﺑﺎﺑﻠﯽ ـ ﺋﺎراﻣﯽ ـ ﻋﺎرهﺑﯽ ـ هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ ـ ﭘﻪهﻠﻪوﯾﯿﻪ و ﻟﻪ‬ ‫هﻨﺪﯾﺪا )‪ lipi‬و ‪( dipi‬ﯾﻪ )ل‪ 111 ،110 ،109 .‬ﻟﻪ ﻓﺮهﻨﮓ اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن(‪ .‬ﻟﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮردﯾﺶ‪ ،‬وهک ڕووﻧﯽ‬ ‫دهﮐﻪﯾﻨﻪوه داﺑ‪‬ا‪.‬‬ ‫ﺋﻪو ﺑﺎﺳﻪی ﮐﻪ ﺑﯚی هﻪﯾﻪ در‪‬ﮋه ﺑﮑ‪‬ﺸ‪ ‬ﮐﻮرت دهﮐﻪﻣﻪوه و ده‪‬ﻢ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﺑﻪ هﻪﻣﻮو ﮐﻪﻣﻮﮐﻮڕﯾﯿﻪﮐﺎﻧﯿﻪوه‬ ‫ﻗﺎﻣﻮوﺳﯽ ﻟﻘﯽ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ ﮔﻪﻟﻪ ﺋﺎرﯾﻪﮐﺎﻧﻪ و ﮐﻪﻟﻪﭘﻮور‪‬ﮑﻪ ﻟ‪‬ﯽ دهوهﺷﺎﯾﻪوه ﺑﯚ ﺋﻪو هﻪﻣﻮو ﮔﻪﻻﻧﻪی ﺋﻪو ﻟﻘﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻪرﻓﺮهواﻧﯽ ﺑﻤ‪‬ﻨ‪ ،‬ﺟﺎ ﮐﻮردی ﺑ‪ ‬ﯾﺎ ﺑﻠﻮﺟﯽ ﯾﺎ ﻓﺎرﺳﯽ ﯾﺎ هﻪرﭼﯿﯿﻪﮐﯽ ﺗﺮ ﺑ‪ ،‬ﻟﻪﮔﻪڵ ﺳﻪرﻧﺠﺪاﻧﯽ ﺟﯿﺎوازی‬ ‫ڕ‪‬ﮑﻪوت و هﻪ‪‬ﮑﻪوﺗﯽ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی هﻪر ﯾﻪﮐ‪ ‬ﻟﻪو زﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎوه‪ ،‬ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺑﻪﺷﯽ ﺋﻪو زﻣﺎﻧﺎﻧﻪ‪ ،‬وهک‬ ‫دهردهﮐﻪوێ‪ ،‬ﻟﻪو ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﻪدا ﺟﯿﺎواز ﺑﻮوه‪.‬‬ ‫ﺋﻪوهی ﺟ‪‬ﯽ داﺧﻪ‪ ،‬وهک دهردهﮐﻪوێ‪ ،‬زاﻧﯿﺎری ﺑﺮا ﻋﺎرهﺑﻪﮐﺎن ﻟﻪ ﺳﻪر وردهﮐﺎری ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ و ڕۆ‪‬ﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ‬ ‫ﻟﻪ ﺑﺎرهی ﻓﻪرهﻪﻧﮕﯽ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ ﮐﯚﻧﻪوه‪ ،‬ﮐﻪ ﮐﻮرد ﯾﻪﮐ‪‬ﮑﯿﺎﻧﻪ‪ ،‬هﻪروههﺎ ﻟﻪ ﺑﺎرهی ﻧﺎوهڕۆﮐﯽ ﺋﻪو ﭘﻪﯾﺎﻣﻪوه ﮐﻪ‬ ‫زهردهﺷﺖ ﻟﻪو ﮐﺘ‪‬ﺒﻪدا ﮔﻪﯾﺎﻧﺪووﯾﻪﺗﯽ‪ ،‬ﺑﻪﺷﯽ ﺋﻪوه ﻧﺎﮐﺎ و‪‬ﻨﻪﯾﻪﮐﯽ ڕووﻧﯽ هﻪﺑ‪ .‬ﺑﯚم دهرﮐﻪوﺗﻮوه ﮐﻪ دووهم‬ ‫ﺧﻪﻟﯿﻔﻪ‪ ،‬ﻟﻪ ﺑﻪر زاﻧﯿﺎری ﻓﺮهواﻧﯽ ﻟﻪ ﺳﻪر هﻪﻧﺪێ ﺋﺎﻣﺎژهی ﻗﻮرﺋﺎن‪ ،‬ﯾﺎراﻧﯽ زهردهﺷﺘﯽ ﺑﻪ ﺋﻪهﻠﯽ ﮐﺘ‪‬ﺐ‬ ‫داﻧﻪﻧﺎوه‪ .‬ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﺑﺎﺳﯽ ﯾﻪﮐﺘﺎﭘﻪرﺳﺘﯽ و ﻗﻪﯾﺎﻣﻪت و زﻧﺪووﺑﻮوﻧﻪوه دهﮐﺎ و ﻣﮋدهی ﺑﻪهﻪﺷﺖ دهدا و‬ ‫هﻪڕهﺷﻪی دۆزهخ دهﮐﺎ و ﺋﻪوهش ﺑﯚ ﺋﻪواﻧﻪی ﺧﻮ‪‬ﻨﺪﻧﻪوهﯾﺎن ﺑﯚ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ هﻪﯾﻪ‪ ،‬ڕوون و ﺋﺎﺷﮑﺮاﯾﻪ و ﻟﻪ‬ ‫ﺑﺎزﻧﻪﮐﺎﻧﯽ دهرهوهی ﺧﻮ‪‬ﻨﺪﻧﻪوهﺷﯿﺪا زاﻧﺮاوه و ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ )ﺋﻪ‪(‬ی ﻋﻪﺑﺎس ﻣﻪﺣﻤﻮود ﻋﻪﻗﺎد ﻟﻪ ﻻﭘﻪڕهی‬ ‫‪88‬ﯾﺪا ده‪:‬‬ ‫"ﻣﻪﺟﻮوﺳﻪﮐﺎﻧﯿﺶ وهک ﻣﯿﺴﺮﯾﯿﻪﮐﺎن ﺑﺎوهڕﯾﺎن ﺑﻪ ﻗﻪﯾﺎﻣﻪت ﺑﻮوه‪ .‬هﻪروههﺎ ﺑﺎوهڕﯾﺎن ﺑﻪ ﭘﺎداﺷﺖ و ﺳﺰای‬ ‫ڕۆژی ﻗﻪﯾﺎﻣﺖ هﻪﺑﻮوه‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م ﺑﺎﺳﯽ زﻧﺪووﺑﻮوﻧﻪوه و ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ دﻧﯿﺎ و ڕۆﺣﺒﻪﺑﻪردا هﺎﺗﻨﻪوهﯾﺎن ﺑﯚ ڕۆژی‬ ‫ﻗﻪﯾﺎﻣﻪت ﮐﺮدووه" ﻟﻪﻣﻪدا وا دهردهﮐﻪوێ ﮐﻪ ﻣﯿﺴﺮﯾﯿﻪﮐﺎن ﺑﺎوهڕﯾﺎن ﺑﻪ ژﯾﺎﻧﯽ ﻗﻪﯾﺎﻣﻪت هﻪﺑﻮوﺑ‪ ‬ﺑﻪ‪‬م ﺑﺎﺳﯽ‬ ‫ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ دﻧﯿﺎ و ڕۆﺣﺒﻪﺑﻪردا هﺎﺗﻨﻪوهﯾﺎن ﻧﻪﮐﺮدﺑ‪.‬‬ ‫دواﺗﺮ ﻟﻪ هﻪﻣﺎن ﻻﭘﻪڕهدا ده‪:‬‬ ‫"ﺟﻮوﻟﻪﮐﻪﮐﺎن ﺑﺎﺳﯽ ﺷﻪﯾﺘﺎﻧﯿﺎن ﻟﻪ ﭘ‪‬ﺶ دﯾﻠﮑﺮدﻧﯿﺎن ﯾﺎ ﭘ‪‬ﺶ ﺑﻮوﻧﯿﺎن ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان ڕووﺑﺎراﻧﺪا ﻧﻪﮐﺮدووه‪ .‬دوای‬ ‫ﺋﻪوهی ﺑﻪ )اهﺮاﻣﺎن(ی ﻣﻪﺟﻮوﺳﯿﺎﻧﯿﺎن ﭼﻮاﻧﺪووه ﮐﻪ ﻧﯿﺸﺎﻧﻪی ﺷﻪڕ و ﺧﺮاﭘﻪﮐﺎرﯾﯿﻪ‪ ،‬ﺋﻪوﺟﺎ ﺑﺎﺳﯿﺎن ﮐﺮد"‬ ‫ﭘ‪‬ﺸﺘﺮ ﻟﻪ ﮔﯚﭬﺎر‪‬ﮑﯽ ﺋﯿﺴﻼﻣﯿﺪا‪ ،‬ﭘ‪‬ﻢ واﺑ‪ ‬ﺳﻪر ﺑﻪ وهزارهﺗﯽ ﺋﻪوﻗﺎف ﺑﻮو‪ ،‬ﺑﻪر ﻟﻪ ﭼﻪﻧﺪ ﺳﺎ‪‬ﮏ ﺧﻮ‪‬ﻨﺪﻣﻪوه‪،‬‬ ‫ﻣﻪﺳﻪﻟﻪی زﻧﺪووﺑﻮوﻧﻪوه ﻟﻪ ﻻی ﺟﻮوﻟﻪﮐﻪﮐﺎن ﺗﺎ ڕۆژﮔﺎری داﻧﯿﺎل ﭘ‪‬ﻐﻪﻣﺒﻪر ﺑ‪‬و ﻧﻪﺑﺒﯚوه‪ .‬ﮐﻪﭼﯽ دهﺑﯿﻨﻢ‬ ‫ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎ ﻋﻪﻗﺎد ﻟﻪ ﻻﭘﻪڕه ‪112‬ی ﺋﻪو ﮐﺘ‪‬ﺒﻪﯾﺪا ﺋﻪﻣﻪ ده‪:‬‬ ‫ﮐﺘ‪‬ﺒﻪ ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻠﯿﻪﮐﺎن ﺑﺎﺳﯽ ﻗﻪﯾﺎﻣﻪت و زﻧﺪووﺑﻮوﻧﻪوهﯾﺎن ﺗ‪‬ﺪا ﻧﻪﺑﻮوه و زهﻣﯿﻨﯽ ژ‪‬ﺮهوه ﯾﺎ ﺑﯿﺮ ﯾﺎ )ﺷﯿﻮل(‬ ‫ﺋﻪو هﻪ‪‬ﺪ‪‬ﺮه ﻗﻮو‪‬ﻪ ﺑﻮوه ﮐﻪ هﻪﺗﯿﻮان ﻟﻪ دوای ﻣﺮدﻧﯿﺎن ﭘﻪﻧﺎی ﺑﯚ دهﺑﻪن و ﺋﯿﺪی ﻟ‪‬ﯽ دهرﺑﺎز ﻧﺎﺑﻦ و )ﺋﻪوهی‬ ‫ﺑﻪرهو هﻪ‪‬ﺪ‪‬ﺮ داﺑﻪزێ ﺳﻪرﻧﺎﮐﻪو‪‬ﺘﻪوه(" و هﻪر ڕاﺳﺖ دوای ﺋﻪوه ده‪:‬‬ ‫"ﯾﻪﮐﻪم ﺋﺎﻣﺎژه ﺑﯚ ڕۆژی )ﮐﻪﯾﻮم ـ زﻧﺪووﺑﻮوﻧﻪوه( ﻟﻪ ﺋﯿﺴﺤﺎﺣﯽ ﺑﯿﺴﺘﻮﭼﻮارهﻣﯽ ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ )ﺋﻪﺷﻌﯿﺎ(دا هﺎﺗﻮوه‬ ‫ﮐﻪ ﻟﻪ ﺳﻪدهی ﺳ‪‬ﯿﻪﻣﯽ ﭘ‪‬ﺶ زاﯾﻨﺪا ژﯾﺎوه‪".‬‬ ‫ﻟﻪ ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ ﻻﭘﻪڕهی ﻧﺎوﺑﺮاودا ﺋﻪﻣﻪش ده‪:‬‬ ‫ﻟﻪ ﺋﯿﺴﺤﺎﺣﯽ دواﻧﺰههﻪﻣﯽ ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ داﻧﯿﺎﻟﺪا ﺋﺎﻣﺎژهﯾﻪﮐﯽ ﺗﺮ ﺑﯚ زﻧﺪووﺑﻮوﻧﻪوه و دادﮔﺎی ﻗﻪﯾﺎﻣﻪت ﮐﺮاوه و‬ ‫ﺋﻪﻣﻪﯾﺎن ﻟﻪ ﺋﺎﻣﺎژهﮐﺎﻧﯽ ﭘ‪‬ﺸﺘﺮ ﺋﺎﺷﮑﺮاﺗﺮه و ده‪" :‬زۆر ﻟﻪو ﮐﻪﺳﺎﻧﻪی ﻟﻪ ﻧﺎو ﺧﺎﮐﯽ زهوﯾﺪا ڕاﮐﺸﺎون‪،‬‬ ‫ﺑﻪﺧﻪﺑﻪر د‪‬ﻨﻪوه‪ .‬هﻪﻧﺪ‪‬ﮑﯿﺎن ﺑﯚ ژﯾﺎﻧﯽ هﻪﻣﯿﺸﻪﯾﯽ و هﻪﻧﺪ‪‬ﮑﯿﺎن ﺑﯚ ﺳﻪرﺷﯚڕی و ﺷﻪرﻣﻪزاری هﻪﻣﯿﺸﻪﯾﯽ"‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫ﺳﻪرهﺗﺎی ﻻﭘﻪڕه ‪113‬دا ده‪" :‬ﻣ‪‬ﮋووی ﺋﻪم ﭘ‪‬ﻐﻪﻣﺒﻪراﯾﻪﺗﯿﯿﻪ ﺑﯚ ﮐﯚﺗﺎﯾﯿﻪﮐﺎﻧﯽ )ﭘ‪‬ﻢ واﺑ‪ ‬ﻧﺎوهراﺳﺘﯽ ڕاﺳﺘﻪ‬ ‫ﭼﻮﻧﮑﻪ ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ هﻪ‪‬ﻪی ﭼﺎﭘﻪ‪ ،‬ﯾﺎ دهﺑ‪ ‬ﺳﺎ‪‬ﻪﮐﻪ ‪ 195‬پ ز ﺑ‪ .‬م‪.‬م( ﺳﻪدهی دووهﻣﯽ ﭘ‪‬ﺶ زاﯾﻦ‪ ،‬ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪195‬ی‬ ‫ﭘ‪‬ﺶ زاﯾﻦ دهﮔﻪڕ‪‬ﺘﻪوه‪ .‬ﭘ‪‬ﺸﺘﺮ ﭘﺎداﺷﺖ و ﺳﺰای ﺋﯿﺴﺮاﺋﯿﻠﯿﯿﻪﮐﺎن دهدراﻧﻪ ﭘﺎڵ دوژﻣﻦ‪"...‬‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/13‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﻟﻪ ﻗﺴﻪی ﺷﺎرهزاﯾﺎن وا دهردهﮐﻪوێ ﮐﺎرﯾﮕﻪری ﺑﺎوهڕی ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﻟﻪ ﺑﺎرهی ﻗﻪﯾﺎﻣﻪت و زﻧﺪووﺑﻮوﻧﻪوهوه‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫ﺳﻪر ﺟﻮوﻟﻪﮐﻪﮐﺎن هﻪﺑﻮوﺑ‪ ‬ﭼﻮﻧﮑﻪ ﻟﻪ دهﻣﯽ ﺑ‪‬وﺑﻮوﻧﻪوهی ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ زهردهﺷﺘﺪا ﺋﻪوان ﻟﻪ ﺑﺎﺑﻞ دﯾﻞ ﺑﻮون و‬ ‫ﮐﯚرﺷﯽ هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ ﮐﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ 539‬پ ز ﺑﺎﺑﻠﯽ داﮔﯿﺮ ﮐﺮد‪ ،‬ﺋﺎزادی ﮐﺮدن‪.‬‬ ‫ﺑﻪ‪‬م ﻧﺎوﻧﺎﻧﯽ ﻻﯾﻪﻧﮕﺮاﻧﯽ زهردهﺷﺖ ﺑﻪ )ﻣﻪﺟﻮوس( ﭼﯿﺮۆﮐ‪‬ﮑﯽ ﮐﻮرﺗﯽ هﻪﯾﻪ و ڕووﻧﯽ دهﮐﺎﺗﻪوه‪ :‬ﻻﯾﻪﻧﮕﺮاﻧﯽ‬ ‫زهردهﺷﺖ و ﺋﻪواﻧﻪی ﺑﺎوهڕﯾﺎن ﺑﻪ دﯾﻨﻪﮐﻪﯾﺎن هﻪﺑﻮو ﺑﻪ )ﻣﻮغ( ﻧﺎو دهﺑﺮان و ﯾﯚﻧﺎﻧﯿﯿﻪﮐﺎﻧﯿﺶ ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ دهرﺑ‪‬ﯾﻨﯽ‬ ‫وﺷﻪ ڕۆژهﻪ‪‬ﺗﯿﯿﻪﮐﺎن و ﭘ‪‬ﻮاﻧﻪی ﺧﯚﯾﺎن ﻟﻪ ﮔﯚڕﯾﻨﯽ وﺷﻪدا ﮐﺮدﯾﺎﻧﻪ )ﻣﺎﮔﯿﻮس( و ﺋﻪﻣﻪش ﮔﯚڕا و ﺑﻮوه‬ ‫)ﻣﻪﺟﻮوس(‪ .‬ﻻﯾﻪﻧﮕﺮاﻧﯽ زهردهﺷﺖ ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪﮐﯽ ﮔﺸﺘﯽ ﻧﺎو‪‬ﮑﯽ ﺗﺮﯾﺎن هﻪﯾﻪ و هﻪﻣﻮوﯾﺎن دهﮔﺮ‪‬ﺘﻪوه و ﺑﻪ‬ ‫ﺗﺎﮐﻪﮐﺎﻧﯿﺎن ﻧﺎﮔﻮﺗﺮێ‪ .‬ﺋﻪوان ﺑﻪ ﺧﯚﯾﺎﻧﯿﺎن دهﮔﻮت )ﺑﻪدﯾﻨﺎن( واﺗﻪ ﺧﺎوهﻧﯽ ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ ڕاﺳﺖ و ﺋﻪﻟﻒ و ﻧﻮوﻧﯽ‬ ‫)ﺑﻪدﯾﻨﺎن( ﻧﯿﺸﺎﻧﻪی ﮐﯚﯾﻪ‪ .‬ﻧﺎو‪‬ﮑﯽ ﺗﺮﯾﺸﯿﺎن هﻪﯾﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻻی ﺧﯚﯾﺎﻧﻪوه ﻧﺎﺳﻨﺎﻣﻪﯾﺎن ﺑﺎﺷﺘﺮ دهردهﺧﺎ‪ ،‬ﺋﻪوﯾﺶ‬ ‫)ﻣﻪزدﯾﻪﺳﻨﺎ(ﯾﻪ‪ .‬ﺋﻪم وﺷﻪ ﺗ‪‬ﮑﻪ‪‬ﻪش واﺗﺎی )ﻣﻪزدﭘﻪرﺳﺖ( دهدا و ﺑﻪراﻧﺒﻪرهﮐﻪﺷﯽ )د‪‬ﻮﯾﻪﺳﻨﺎ(ﯾﻪ‪ ،‬ﮐﻪ دهﮐﺎﺗﻪ‬ ‫ﺷﻪﯾﺘﺎﻧﭙﻪرﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺋﻪوه ﮐﻮرﺗﻪﯾﻪک ﺑﻮو هﻪر دهﺑﻮو ﺑﮕﻮﺗﺮێ ﺗﺎ ﺑﺎﺑﻪﺗﻪﮐﻪ ﻟﻪ ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺑ‪‬ﺘﻪ دهرێ‪.‬‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺎدهﮐﺎن‬

‫ﻣﺎدهﮐﺎن ﯾﺎ ﻣﯿﺪﯾﻪﮐﺎن ـ ﺑﺎوﺑﺎﭘﯿﺮاﻧﯽ ﮐﻮرد‪ ،‬ﻟﻪ ﺑﺎﮐﻮوری ڕۆژهﻪ‪‬ﺗﯽ و‪‬ﺗﯽ ﺋ‪‬ﺮان ﻧﯿﺸﺘﻪﺟ‪ ‬ﺑﻮون و ﺳﻨﻮور‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻨﻮوری و‪‬ﺗﯽ ﭘﺎرﺳﻪوه ﺑﻮون ﮐﻪ ﻟﻪ ﻻی ﺑﺎﺷﻮورﯾﺎﻧﻪوه ﺑﻮون‪ .‬ﯾﻪﮐﻪم ﭘﺎﺷﺎی ﺋﺎﺷﻮوری ﮐﻪ ﻧﺎوی‬ ‫ﻣﺎدهﮐﺎﻧﯽ ﻟﻪ ﻧﻮوﺳﯿﻨﺪا ه‪‬ﻨﺎوه ﺷﻪﻟﻤﺎﻧﺴﻪری دووهم ﺑﻮو ﮐﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ 844‬پ ز ﺳﻪرزهﻣﯿﻨﯽ ﻣﺎدهﮐﺎن‬ ‫)ﮐﻮردﺳﺘﺎﻧﯽ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ ﺋﻪﻣ‪‬ۆ(ی داﮔﯿﺮ ﮐﺮد و دواﺗﺮ‪ ،‬دوای ﺣﻪوت ﺳﺎڵ دﯾﺴﺎن داﮔﯿﺮی ﮐﺮدهوه و ﻟﻪ‬ ‫هﻪوا‪‬ﻪﮐﺎﻧﺪا ﺑﻪ )‪ (Made - Madai‬ﻧﺎوی ه‪‬ﻨﺎون‪ .‬ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺷﻪﻣﺲ ﺋﺎدادی ﭼﻮارهﻣﯿﺸﺪا‪ ،‬ﮐﻪ ﮐﻮڕی‬ ‫ﺷﻪﻟﻤﺎﻧﺴﻪری ﻧﺎوﺑﺮاو ﺑﻮو‪ ،‬ﻧﺎوﯾﺎن هﺎﺗﻮوه‪ .‬دوای ﺋﻪوه‪ ،‬ﺋﻪداد ﻧﯿﺮاری ﺳ‪‬ﯿﻪم ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ 810‬پ ز داﮔﯿﺮی ﮐﺮدن‬ ‫و ﺗﯿﮑﻼت ﺑﻠﯿﺴﻪری ﭼﻮارهم ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻪڕﮐﻪر ﻧﺎوﺑﺎﻧﮕﯽ هﻪﺑﻮو‪ ،‬ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ 744‬پ ز داﮔﯿﺮی ﮐﺮدن‪ .‬ﺳﻪرﺟﯚﻧﯽ‬ ‫ﺳ‪‬ﯿﻪﻣﯿﺶ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ 722‬پ ز ﭼﻮوه ﺳﻪرﯾﺎن و ﻣﺎدهﮐﺎن ﻟﻪو ﺳﻪروﺑﻪﻧﺪاﻧﻪدا ﺧﯚ‪‬ﺎن ﻟﻪ ﺣﮑﻮوﻣﻪﺗ‪‬ﮑﯽ ڕ‪‬ﮑﻮﭘ‪‬ﮑﺪا‬ ‫ﯾﻪﮐﻨﻪﺧﺴﺘﺒﻮو ﺗﺎ دﯾﺎﮐﯚ )دﯾﮑﯚ( ﯾﯚﻧﺎﻧﯿﻪﮐﺎن ﺑﻪ )‪ Deikos‬ﻧﺎوﯾﺎن دهﺑﺮد( ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ 713‬پ ز ﺑﯚی هﻪ‪‬ﮑﻪوت و‬ ‫دهو‪‬ﻪﺗ‪‬ﮑﯽ ﭘ‪‬ﮑﮫ‪‬ﻨﺎ و )هﻪﻣﻪدان(ی ﮐﺮده ﭘﺎﯾﺘﻪﺧﺖ و ﺋﻪوهش ﺗﺎ ﺋﻪو دهﻣﻪ‪ ،‬ﯾﻪﮐﻪم دهو‪‬ﻪﺗﯽ هﻪﻣﻮو ﮔﻪﻟﻪ‬ ‫ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﻪﮐﺎن ﺑﻮو‪ .‬ﺳ‪‬ﯿﻪم ﭘﺎﺷﺎی ﻣﺎدهﮐﺎن ‪ Hovakhshtra‬هﭭﻪﺧﺸﺘﺮا ﮐﻪ ﯾﯚﻧﺎﻧﯿﯿﻪﮐﺎن ﺑﻪ )‪(Cyaxares‬‬ ‫دهرﯾﺎﻧﺪهﺑ‪‬ی‪ ،‬ﯾﻪﮐ‪ ‬ﺑﻮو ﻟﻪ ﮔﻪوره ﺷﻪڕﮐﻪر و داﮔﯿﺮﮐﻪرهﮐﺎن و زۆر ﻟﻪ و‪‬ﺗﻪ دراوﺳ‪‬ﮑﺎﻧﯽ ﺧﺴﺘﻪ ژ‪‬ﺮ ڕﮐ‪‬ﻔﯽ‬ ‫ﺧﯚﯾﻪوه ﺗﺎ ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ 612‬پ ز ﺗﻮاﻧﯽ ﺑﻪ هﺎوﮐﺎری ﺑﺎﺑﻠﯿﻪﮐﺎن ﻧﻪﯾﻨﻪوای ﭘﺎﯾﺘﻪﺧﺘﯽ ﺋﺎﺷﻮورﯾﻪﮐﺎن داﮔﯿﺮ ﺑﮑﺎ و‬ ‫ﻧﺎوی ﺋﺎﺷﻮورﯾﻪﮐﺎن ﻟﻪ ﺗﯚﻣﺎری دهﺳﻪ‪‬ﺗﺪا ﺑﺴ‪‬ﺘﻪوه )ﺧﺎوهن ﺗﺎرﯾﺦ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺳﺎ‪610 ‬ی پ ز‬ ‫ﮔﻮﺗﻮوه(‪ .‬دوای ﺋﻪم داﮔﯿﺮﮐﺮدﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺎوی ﻣﺎدهﮐﺎن و ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎن ﺑ‪‬و ﺑﻮوهوه‪ .‬ﺋﻪو ﭘﺎﺷﺎﯾﻪ ﻣﺮد و ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ 584‬پ‬ ‫ز ﺋﻪو ﮐﻮڕهی ﺟ‪‬ﯽ ﮔﺮﺗﻪوه ﮐﻪ ﻟﻪ ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ ﺑﺎﺑﻠﯿﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ﺑﻪ )‪ 1 ( Ishtovygo‬ﻧﺎوی ﺑﺮاوه و )ﻟﻪ ﯾﯚﻧﺎﻧﯿﺪا‬

‫‪ .1‬ﺋﻪو ﻗﺴﻪﯾﻪ هﻪﯾﻪ ﮐﻪ ﺋﻪﺳﺘﯿﺎگ‪ ،‬هﻪﻣﺎن ﺋﻪو )ﺋﻪژدههﺎک(ه ﺑﻮوﺑ‪ ‬ﮐﻪ ﮐﺎوه )ﻟﻪ ڕاﺳﺘﯿﺪا ﮐﯚرش( ﮐﻮﺷﺘﻮوﯾﻪﺗﯽ و ﺑﻪ ﮐﻮژراﻧﯽ ﺋﻪوﯾﺶ‬ ‫ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ ﺑﻪ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺑﺎوﺑﺎﭘﯿﺮاﻧﯽ ﮐﻮرد هﺎﺗﻮوه و ﻟﻪوﺳﺎوه ﺋﺎهﻪﻧﮓ ﺑﯚ ﺋﻪو ﺗ‪‬ﮑﺸﮑﺎﻧﻪی ﺧﯚﻣﺎن دهﮔ‪‬ﯾﻦ‪ .‬ﻓﺎرﺳﻪﮐﺎن واﯾﺎن ﺑ‪‬وﮐﺮدهوه‬ ‫ﮐﻪ ﺋﺎﺳﺘﯿﺎگ ﺳ‪ ‬ﺳﻪری هﻪﺑﻮوه‪ ،‬دواﯾﯿﺶ دوو ﻟﻪو ﺳﻪراﻧﻪﯾﺎن ﻟ‪ ‬ﮐﺮده ﻣﺎر ﺑﻪ ﺳﻪر ﺷﺎﻧﯿﻪوه!! ﺋﺎهﻪﻧﮕﯽ ﻧﻪورۆزﯾﺶ ﺑﺎﺑﻪﺗ‪‬ﮑﯽ ﺋﺎﯾﻨﯽ‬ ‫ﺑﻮوه و ﺗﯿﺎﯾﺪا ﭘ‪‬ﺸﻮازی ﻟﻪ ڕۆﺣﯽ ﺑﺎوﺑﺎﭘﯿﺮان ﮐﺮاوه و ﻟﻪ ﺳﻪری ﺳﺎ‪‬ﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﺋﺎﮔﺮﮐﺮدﻧﻪوه‪ ،‬ﺑﻪرهو ﺑﻪهﻪﺷﺖ ﺑﻪڕێ ﮐﺮاوﻧﻪﺗﻪوه‪ .‬ح‪.‬ک‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/14‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫‪(Astyago‬ﯾﺎن ﭘ‪ ‬ﮔﻮﺗﻮوه‪ .‬ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺋﻪﻣﺪا‪ ،‬ﺑﻪ دهﺳﺘﯽ ﮐﯚرﺷﯽ ﮔﻪوره ﮐﻪ ﮐﭽﻪزای ﺋﺎﺳﺘﯿﺎگ ﺧﯚی ﺑﻮو‪،‬‬ ‫دهو‪‬ﻪﺗﯽ ﻣﺎد ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ هﺎت‪ .‬ﮐﯚرش ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ 539‬پ ز ﺑﺎﺑﻠﯽ داﮔﯿﺮ ﮐﺮد )ﻓﺮهﻨﮓ اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ل ‪ 103‬ـ ‪(106‬‬ ‫ﭘﺎﺷﺎﮐﺎﻧﯽ ﻣﺎد‪ ،‬هﯿﭻ ﺷﻮ‪‬ﻨﻪوار‪‬ﮑﯽ ﻧﻮوﺳﺮاوﯾﺎن ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺟ‪ ‬ﻧﻪه‪‬ﺸﺘﻮوه ﺗﺎ ﺑﯿﮑﻪﯾﻨﻪ ﺑﻪ‪‬ﮕﻪ و‬ ‫ﺧﻪﺳ‪‬ﻪﺗﻪﮐﺎﻧﯽ ﺋﻪو زﻣﺎﻧﻪ دهﺳﺘﻨﯿﺸﺎن ﺑﮑﻪﯾﻦ ﮐﻪ ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺋﻪواﻧﺪا ﻟﻪ ﻧﺎو ﺗﺎﮐﻪﮐﺎﻧﯽ ﮔﻪﻟﯽ ﻣﺎد ﯾﺎ ﮐﻮرد ﺑﺎو‬ ‫ﺑﻮوه و ﺟﮕﻪ ﻟﻪ هﻪﻧﺪێ ﻧﺎوی ﭘﺎﺷﺎﮐﺎﻧﯿﺎن ﮐﻪ ﻟﻪ ﻧﻮوﺳﺮاوی ﻣﯿﻠﻠﻪﺗﺎﻧﯽ ﺗﺮدا ﺑﺎﺳﯿﺎن هﺎﺗﻮوه‪ ،‬هﯿﭽﯿﺎن ﻟ‪ ‬ﺑﻪﺟ‪‬‬ ‫ﻧﻪﻣﺎوه‪ .‬ﻟ‪‬ﺮهوه ﺋﻪو ﺑ‪‬ﯾﺎره زهﺣﻤﻪت دهﺑ‪ ‬ﭼﻪﻧﺪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮردی و ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا هﻪﯾﻪ ﯾﺎ ﺗﺎ چ‬ ‫ﺋﺎﺳﺘ‪‬ﮏ دهﻗﺎودهﻗﻦ‪ .‬هﻪﻧﺪێ ﻟﻪ زاﻧﺎﮐﺎن ﺑﯚ ﺋﻪوه دهﭼﻦ ﮐﻪ ﺋﻪو ﻧﺎوه ﮐﻪﻣﺎﻧﻪی ﻣﯿﺪﯾﻪﮐﺎن ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﺎن ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ‬ ‫ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎوه ﻧﯿﯿﻪ و ده‪‬ﻦ دهﻗﺎودهق ﻧﯿﻦ‪ .‬ﻟﻪوهﺷﺪا ز‪‬ﺪهڕۆﯾﯿﺎن ﮐﺮدووه ﮐﻪ ﮔﻮﺗﻮوﯾﺎﻧﻪ زهردهﺷﺖ ﺑﻪﺧﯚی‬ ‫ﺧﻪ‪‬ﮑﯽ ﻧﺎوﭼﻪی ﺑﺎﮐﻮوری ڕۆژهﻪ‪‬ﺗﯽ ﺋ‪‬ﺮان ﺑﻮوه ﮐﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎی ﻟ‪ ‬دهرﮐﻪوﺗﻮوه و ﺑﻪوهش ﭘ‪‬ﻨﺎﺳﻪی ﻣﯿﺪﯾﯿﺎن‬ ‫ﻟ‪ ‬ﺳﻪﻧﺪۆﺗﻪوه‪ .‬ﺑﻪ‪‬م ﺳﻪرﺟﻪﻣﯽ ﻗﺴﻪﮐﺎﻧﯿﺎن هﯽ ﺋﻪوه ﻧﯿﯿﻪ ﺑﺎوهڕی ﭘ‪ ‬ﺑﮑﺮێ ﺑﻪ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ ﻟﻪ ﺑﺎرهی رهﭼﻪ‪‬ﻪﮐﯽ‬ ‫زهردهﺷﺘﻪوه ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﺑﯚﭼﻮوﻧﯽ ﮐﯚﻧﺘﺮﯾﻦ ﻣ‪‬ﮋووﻧﻮوﺳﺎﻧﯽ ﺋﻪو ﮔﻪﻻﻧﻪی ﮐﻪ ﺑﻪ دوای ﯾﻪﮐﺪا هﺎﺗﻮون‪،‬‬ ‫زهردهﺷﺖ ﺧﻪ‪‬ﮑﯽ ﺑﺎﮐﻮوری ڕۆژاوای ﺋ‪‬ﺮاﻧﻪ و ﻟﻪ ﻧﺎوﭼﻪی )ڕی ‪(Regha‬ی ﮐﯚن ﺑﻮوه و ﺋﻪوﺟﺎ ﮐﯚﭼﯽ‬ ‫زهردهﺷﺖ ﺑﻪرهو ﺋﻪو ﺷﻮ‪‬ﻨﻪی ﮐﻪ ﭘﺎﺷﺎﮐﻪی ﭘﻪﻧﺎی داوه و ﻟﻪوێ ﺋﺎﯾﯿﻨﻪﮐﻪی ﺑ‪‬و ﮐﺮدهوه‪ ،‬ﭘ‪ ‬دهﭼ‪ ‬ﻟﻪ‬ ‫ڕۆژاوای ﺋ‪‬ﺮاﻧﻪوه ﺑﻮوﺑ‪ ‬ﺗﺎ ڕۆژهﻪ‪‬ﺗﯽ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺎﮐﻮوری ڕۆژهﻪ‪‬ﺗﯽ‪ .‬ﻟﻪ ڕووی ﺑﻪ‪‬ﮕﻪی ﻧﺎوهﮐﺎﻧﯿﺸﻪوه‪ ،‬ﻧﺎوی‬ ‫ﺗﺮی ﻣﯿﺪی ﮐﻪ ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪو ﻧﺎواﻧﻪدا دهﻗﺎودهﻗﻦ و ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا ﺑﺎﺳﯿﺎن هﺎﺗﻮوه‪ ،‬وهک ﻧﺎوی )‪ (Koshtaspi‬ﮐﻪ‬ ‫ﻟﻪ ﻧﻮوﺳﺮاوه ﺑﺰﻣﺎرﯾﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ﻟﻪ هﻪﻧﺪێ ﻧﺎوﭼﻪی ﺋﺎﺳﯿﺎی ﺑﭽﻮوﮐﺪا هﺎﺗﻮوه ﮐﻪ ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواری ﺗﯿﮑﻼت ﺑﻠ‪‬ﺴﻪری‬ ‫ﺷﺎی ﺋﺎﺷﻮورﯾﺎن ﺑﻮوه ﺑﯚ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ 854‬پ ز دهﮔﻪڕ‪‬ﺘﻪوه‪ .‬ﺋﻪو ﻧﺎوه هﻪﻣﺎن )ﮔﻮﺷﺘﺎﺳﻪپ(ه ﮐﻪ ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا‬ ‫وهک ﭘﺎر‪‬ﺰهری زهردهﺷﺖ ﻧﺎﺳﺮاوه و ﺑﯚ ﺳﻪدهی ﺣﻪوﺗﻪﻣﯽ ﭘ‪‬ﺶ زاﯾﻦ دهﮔﻪڕ‪‬ﺘﻪوه و ﺧﻪ‪‬ﮑﺎﻧﯽ ﺗﺮﯾﺶ ﻟﻪ‬ ‫هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯿﻪﮐﺎﻧﯽ دوادواﯾﯽ ﺑﻪوهﯾﺎن زاﻧﯿﻮه‪ ،‬ﻟﻪواﻧﻪ ﺑﺎوﮐﯽ دارﯾﻮوﺷﯽ ﯾﻪﮐﻪم ﮐﻪ ‪ 521‬پ ز ﺗﺎ ‪ 485‬پ ز‬ ‫دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ هﻪﺑﻮوه‪.‬‬ ‫ﻧﺎو‪‬ﮑﯽ ﮔﺮدهﺑ‪‬ی ﺗﺮ هﻪﯾﻪ ﮐﻪ دهﻣﻪﺗﻪﻗ‪ ‬ﯾﻪﮐﻼﯾﯽ دهﮐﺎﺗﻪوه‪ ،‬ﺋﻪوهش ﻧﺎوی ﺑﺎوﮐﯽ زهردهﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﻟﻪﮔﻪڵ ﻧﺎوی‬ ‫داﯾﮑﯿﺪا ﻟﻪ ﻋﯿﺒﺎرهﺗ‪‬ﮑﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا هﺎﺗﻮوه و دهﺷ‪ ‬ﺋﺎوهﺎ وهرﯾﺒﮕ‪‬ﯾﻦ‪" :‬ﺋﻪی زهردهﺷﺖ ﭘﻮروﺷﭙﻪ و دۆﻏﺪۆ و‬ ‫هﻪرﺑﻪد ﺋﺎزار ﻣﻪده )ل ‪ 90‬ﻣﺰدﯾﺴﻨﺎ و ادب ﭘﺎردی( ﭘﻮروﺷﭙﻪ ﺑﺎوﮐﯽ زهردهﺷﺖ ﺑﻮوه و دۆﻏﺪۆ داﯾﮑﯽ ﺑﻮوه‬ ‫و ﻣﻪرﺑﻪدهﮐﺎن‪ ،‬ﭘﯿﺎوه ﺋﺎﯾﯿﻨﯿﻪ ﺷﺎرهزاﮐﺎن ﺑﻮوﻧﻪ‪ .‬ﭘﻮروﺷﭙﻪ ﻟﻪ دوو ﺑﻪش ﭘ‪‬ﮑﺪێ‪ ،‬ﯾﻪﮐﻪﻣﯿﺎن )‪Pouroush‬‬ ‫ﭘﻮروش(ه و ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﻗﺴﻪی زاﻧﺎﮐﺎن دوو واﺗﺎی هﻪﯾﻪ‪ ،‬ﯾﻪﮐ‪‬ﮑﯿﺎن )ﭘﯿﺮ(ه‪ .‬وﺷﻪی ﭘﻮروش ﮐﻮرت ﮐﺮاوهﺗﻪوه و‬ ‫ﮔﯚڕاوه ﺗﺎ ﺑﻪو واﺗﺎﯾﻪ ﺑﯚﺗﻪ )ﭘﯿﺮ(ی ﮐﻮردی و ﻓﺎرﺳﯽ‪ .‬واﺗﺎی دووهﻣﯽ‪ ،‬ڕهﻧﮕﯽ ﺗ‪‬ﮑﻪ‪‬ﯽ ڕهش و ﺳﭙﯿﯿﻪ و ﺋﻪﮔﻪر‬ ‫ڕهﺷﻪﮐﻪی زاڵ ﺑ‪ ،‬ﻟﻪ ﻋﺎرهﺑﯿﺪا دهﺑ‪‬ﺘﻪ )ادهﻢ( و ﺋﻪﮔﻪر ﺳﭙﯿﯿﻪﮐﻪی زاڵ ﺑ‪ ،‬ﻟﻪ ﻋﺎرهﺑﯿﺪا دهﺑ‪‬ﺘﻪ )اﺷﮫﺐ(‪.‬‬ ‫ﺳﻪرﭼﺎوهﮐﺎن ﻟﻪ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﭼﺎرهﻧﻮوﺳﯽ ﺋﻪو وﺷﻪﯾﻪدا ﺑﻪو واﺗﺎﯾﻪ‪ ،‬ﺑ‪ ‬دهﻧﮕﻦ و ﻧﺎ‪‬ﻦ ﺑﻪرهو ﭼﯽ ﮔﯚراوه‪ ،‬ﭼﻮﻧﮑﻪ‬ ‫هﺎوﺷ‪‬ﻮهی ﻟﻪ زﻣﺎﻧﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ﻧﺎزاﻧﻦ ﮐﻪ ﺧﻪرﯾﮑﯿﻦ و ﺋﻪﮔﻪر ﮐﻮردﯾﯿﺎن ﺑﺰاﻧﯿﺒﺎ و‪‬ﻨﻪﯾﻪﮐﯽ زﻧﺪووﯾﺎن دهﺳﺖ‬ ‫دهﮐﻪوت ﮐﻪ وﺷﻪی )ﺑﯚر(ی ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﯽ )ﺳﭙﯽ ﺑﯚر(ی )اﺷﮫﺐ(ی ﻋﺎرهﺑﯿﯿﻪ و )ڕهش ﺑﯚر(ﯾﺶ )ادهﻢ(ی ﻋﺎرهﺑﯿﯿﻪ‪.‬‬ ‫ﺋﻪوهش ڕووﻧﻪ ﮐﻪ وﺷﻪی )ﺑﯚر( ﻟﻪ )ﺑﻮروش(هوه وهک )ﭘﯿﺮ( ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﻪ‪ .‬وﺷﻪی دووهﻣﯽ ﻧﺎوهﮐﻪ‪) ،‬ﺋﻪﺳﭗ‪،‬‬ ‫ﺋﻪﺳﭙﻪ(ﯾﻪ ﮐﻪ واﺗﺎی )ﺋﻪﺳﭗ( دهدا و زاﻧﺎﮐﺎن ﮔﻮﺗﻮوﯾﺎﻧﻪ ﮐﻪ هﻪﻣﻮو وﺷﻪﮐﻪ دهﮐﺎﺗﻪ )ﺧﺎوهﻧﯽ ﺋﻪﺳﭙﯽ ڕهﺷﺒﯚر(‪.‬‬ ‫ﺟﮕﻪ ﻟﻪوهش ﺗﻪﻣﻪﻧﯽ ﺋﻪﺳﭙﯽ ﭘﯿﺮ ﺋﻪوهﻧﺪهی ﺑﻪ دهﻣﻪوه ﻧﺎﺑ‪ ‬و ﺋﻪوهﻧﺪهی ﻣﺎوهﺗﻪوه ﺑﺎﯾﯽ ﺋﻪوه ﻧﺎﮐﺎ ﺑﺒ‪‬ﺘﻪ‬ ‫ﻧﺎزﻧﺎو‪ .‬ﻟﻪ ﺳﻪر واﺗﺎی ﺋﻪو ﻧﺎواﻧﻪﺷﻪوه‪ ،‬ﮐﯚﭼﯽ زهردهﺷﺖ ﺑﯚ و‪‬ﺗﯽ ﺗﺮ‪ ،‬ﻟﻪ دهﻗﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا ﺗﯚﻣﺎر ﮐﺮاوه و‬ ‫ﺑﺎﺳﯽ ﺋﻪو دهردهﺳﻪرﯾﺎﻧﻪ ﮐﺮاوه ﮐﻪ ﺑﻪ دهﺳﺖ ﮐﻪﺳﻮﮐﺎری ﺑﻪ ﺳﻪرﯾﺪا هﺎﺗﻮون و ﺋﻪو ڕ‪‬ﯿﻪی ﺑﻪو‬ ‫ﺳﻪرﻣﺎوﺳﯚ‪‬ﻪی زﺳﺘﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﯚی و ﺋﺎژه‪‬ﻪﮐﺎﻧﯽ ﮔﺮﺗﻮوﯾﺎﻧﻪﺗﻪ ﺑﻪر‪ ،‬ﺑﻪ ڕ‪‬هوی زﺳﺘﺎن ‪pareto zemo‬‬ ‫)ﭘﻪرهﺗﯚزهﻣﯚ( ﻧﺎوی هﺎﺗﻮوه‪ .‬ﺋﻪو )ﮐﻪی ڕاﺳﺘﯿﯿﻪﮐﻪ ‪ kavi‬ﮐﻪﭬﯽ ﻧﺎزﻧﺎوی دهﺳﻪ‪‬ﺗﻪ( ﺟ‪‬ﯿﺎن ﻧﻪﮐﺮدۆﺗﻪوه و‬ ‫ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻮوه ﺑﻪ زهﻣﮫﻪرﯾﺮدا ﻟﻪ ﺳﻪر ﺳﻪﻓﻪر ﺑﻪردهوام ﺑ‪ ‬ﺗﺎ ﮔﻪﯾﺸﺘﯚﺗﻪ ‪) Tosa‬دواﯾﯽ ﺑﯚﺗﻪ ﺗﻮس(‪ .‬هﻪرﭼﯚﻧ‪‬‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/15‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﺑﻮوﺑ‪ ،‬ﮔﻪﯾﺸﺘﻪ ﺋﻪو ﺟ‪‬ﯿﻪی ﻟ‪‬ﯽ ﺑﻮوه ﻣﯿﻮان و ﻣﺎﯾﻪوه و ﺋﺎﯾﯿﻨﻪﮐﻪی ﺗ‪‬ﺪا ﺑ‪‬و ﮐﺮدهوه و چ ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺖ ﺑﻪ‬ ‫د‪‬ﻪڕاوﮐ‪ ‬ﻟﻪ ﺑﺎرهی ﺋﻪو ڕاﺳﺘﯿﯿﻪ ﻣ‪‬ﮋوﯾﯿﻪوه ﻧﺎﮐﺎ ﮐﻪ ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا دهﻗﺎودهﻗﻪ‪ .‬ﺋﻪﮔﻪر ﺑﺎﺳﻪ ﻣ‪‬ﮋووﯾﻪﮐﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﺑﺎرهی ﮐﯚﭼﻪﮐﻪوه ڕاﺳﺖ ﺑ‪ ،‬ﺑﯚﭼﯽ دهﺑ‪ ‬ﻧﺎوی ﺋﻪو ﺷﻮ‪‬ﻨﻪی ﻟ‪‬ﯽ ﻣﺎﯾﻪوه درۆ ﺑﯽ؟ ﺋﻪو زاﻧﺎﯾﺎﻧﻪی ﮐﻪ‬ ‫زهردهﺷﺖ ﺑﯚ ﻣﺎدهﮐﺎن دهﮔ‪‬ﻧﻪوه ﺑﻪو ﻻﯾﻪدا داﯾﺪهﺷﮑ‪‬ﻨﻦ ﮐﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﺋﻪو ﺑﻮوﺑ‪،‬‬ ‫واﺗﻪ ﺋﻪو و‪‬ﺗﻪی ﮐﻪ ﺗ‪‬ﯿﺪا ﭘﻪروهرده ﺑﻮوه‪ ،‬ﭼﻮﻧﮑﻪ ﻧﺎﺷ‪ ‬ﮐﻪﺳ‪‬ﮑﯽ ڕ‪‬ﭭﻨﮓ ﺑﮕﺎﺗﻪ ﻟﻮﺗﮑﻪی دهرﺑ‪‬ﯾﻦ ﺑﻪ ﭘ‪‬ﻮاﻧﻪی‬ ‫ﺋﻪو ﺳﻪردهﻣﺎﻧﻪی ﮐﻪ ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا هﻪﯾﻪ‪ .‬ﺋﻪﮔﻪر ﺧﺎوهﻧﻪﮐﻪی زﻣﺎﻧﯽ ﺧﻪ‪‬ﮑﯽ ﺗﺮی ﺑﻪﮐﺎره‪‬ﻨﺎﺑ‪ ‬ﺋﻪوهش‬ ‫ﺑﯿﺎﻧﻮوﯾﻪﮐﻪ ﺑﻪ هﺎﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪرﭘﻪرچ ﻧﺎدر‪‬ﺘﻪوه ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺟ‪‬ﺪهﺳﺘﯽ ه‪‬ﺰﻣﺎن دﯾﺖ ﮐﻪ زهردهﺷﺘﯽ ﻧﺎﭼﺎر ﮐﺮد‬ ‫و‪‬ﺗﻪﮐﻪی ﺧﯚی ﺑﻪﺟ‪ ‬ﺑﮫ‪ ‬هﻪر ﻟﻪ ﺑﻪر ﺋﻪوهی داوای ﻟﻪ ﺧﻪ‪‬ﮑﯽ ﮐﺮدﺑﻮو ﻧﻪﻓﺮهت ﻟﻪ ﺧﻮو و ڕهوﺷﺘﯽ زا‪‬ﻢ‬ ‫ﻟﻪ هﻪﻧﺪێ ﺑﻮاری ژﯾﺎﻧﺪا ﺑﮑﻪن و ﺑﻪ دهم ﮔﻪﯾﺎﻧﺪﻧﯽ ﭘﻪﯾﺎﻣﻪوه ﮐﯚﭼﯽ ﮐﺮد و ﺋﻪوهﻧﺪه ﻣﯚ‪‬ﻪﺗﯽ ﻧﻪﺑﻮو ﺑﻪ‬ ‫ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪک ﻓ‪‬ﺮی زﻣﺎﻧ‪‬ﮑﯽ ﺑ‪‬ﮕﺎﻧﻪ ﺑ‪ ‬ﭘﻪﯾﺎﻣﻪﮐﻪی ﭘ‪ ‬ﺑﮕﻪﯾﻪﻧ‪ .‬ﻟﻪ ﺳ‪‬ﺒﻪری ﮔﻮﺷﺘﺎﺳﭙﺪا ﻣﺎﯾﻪوه و دهﺳﺘﯽ ﮐﺮد‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻪﯾﺎﻧﺪﻧﯽ ﭘﻪﯾﺎﻣﻪﮐﻪی‪ .‬ﺋﻪﮔﻪر ﺋﻪم ﺑﻪ‪‬ﮕﺎﻧﻪ ﺋﻪواﻧﻪ ﺑ‪ ‬دهﻧﮓ ﻧﻪﮐﻪن ﮐﻪ ﺣﺎﺷﺎ دهﮐﻪن‪ ،‬چ ﺑﻪ‪‬ﮕﻪﯾﻪﮐﯽ دی ﺑﯚ‬ ‫ﭘ‪‬ﻨﺎﺳﻪی ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﻟﻪﻣﻪ ﮔﺮدهﺑ‪‬ﺗﺮ ﻟﻪ ﺋﺎرادا ﻧﯿﯿﻪ ﺗﺎ ﺑﺎوهڕ ﺑ‪‬ﻨﻦ‪ .‬ﺋﻪوهی دهﺑ‪ ‬ﻟ‪‬ﺮهدا ﺑﮕﻮﺗﺮێ ﺋﻪوهﯾﻪ وﺷﻪی‬ ‫‪ pareto‬ﮐﻪ دهﻻﻟﻪت ﻟﻪ ڕهﺗﺒﻮون دهﮐﺎ‪ ،‬ﻟﻪ ڕﯾﺸﻪدا )ﭘﺎر ‪(par‬ه ﻟﻪوه ﺗ‪‬ﻨﺎﭘﻪڕێ ﮐﻪ وﺷﻪی )ﭘﻪڕ(ی ﮐﻮردی ﺑ‪‬‬ ‫ﮐﻪ دهﮐﺎﺗﻪ )ڕهﺗﺒﻮون( ﺋﻪﮔﻪر )ﺗ‪(‬ی ﻟﻪ ﭘ‪‬ﺸﻪوه ﺑ‪ ‬ﺑﺒ‪‬ﺘﻪ )ﺗ‪‬ﭙﻪڕ(ی ﮐﻮردی‪ .‬ﺑﻪ‪‬م )‪ Zamo‬زهﻣﻮ( ﮐﻮردی و‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻟ‪‬ﯽ هﺎوﺑﻪﺷﻦ و ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا )زﻣﺴﺘﺎن(ه و ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا )زﻣﺴﺎن و زﺳﺘﺎن(ه ﺋﻪوهش ﺑﻪ ﮔﻮ‪‬ﺮه‬ ‫ﺟﯿﺎوازی ﺷ‪‬ﻮهزار و ﻟﻪ هﻪردوو زﻣﺎﻧﻪﮐﻪدا )ﺳﺘﺎن( ﺑﯚ زۆر وﺷﻪی ﮔﺮﻧﮓ دهﮐﻪﻧﻪ ﭘﺎﺷﮑﯚ )ﺋﻪم ﺑﻪ‪‬ﮕﺎﻧﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻨﻪوهن ﻧﻪک ﺳﻪرﭼﺎوهﮐﺎن(‬ ‫ﻗﺴﻪ ﻟﻪ ﺑﺎرهی ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ و ﭘﻪراو‪‬ﺰهﮐﺎﻧﯿﻪوه ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ ﻧﺎﯾﻪ ﺑﯚﯾﻪ هﻪر ﺑﻪو ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﻤﻪﻧﺪﯾﯿﺎﻧﻪی ﺳﻪرهوه واز د‪‬ﻨﻢ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ‪‬م ﻟﻪ ﺳﻪر ﮐﺎرﯾﮕﻪری و ڕووداوهﮐﺎﻧﯽ دهوروﺑﻪری و ﻗﺴﻪی زاﻧﺎﯾﺎن ﻟﻪ ﺑﺎرهﯾﻪوه ﺑﻪردهوام دهﺑﻢ و ﯾﻪﮐﻪم‬ ‫ﺟﺎر ده‪‬ﻢ زۆرﺑﻪی زاﻧﺎﮐﺎن ﺧﻮراﺳﺎﻧﯽ ﺑﺎﮐﻮوری ڕۆژهﻪ‪‬ﺗﯽ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﺎن ﺑﻪ و‪‬ﺗﯽ دووهﻣﯽ زهردهﺷﺖ داﻧﺎوه‪،‬‬ ‫ﺋﻪوهش دوای ﺋﻪوهی و‪‬ﺗﯽ ﺧﯚی )ﻣﺎد(ی ﺑﻪﺟ‪ ‬ه‪‬ﺸﺖ‪ .‬ﺧﻮراﺳﺎﻧﯿﺶ ﻟﻪ ﻧﺎوهڕاﺳﺘﯽ ﺳﻪدهی ﺳ‪‬ﯿﻪﻣﯽ ﭘ‪‬ﺶ‬ ‫زاﯾﻨﺪا و‪‬ﺗﯽ )ﭘﺎرت(هﮐﺎن ﺑﻮوه و دهو‪‬ﻪﺗﯽ ﺋﻪﺷﮑﺎﻧﯿﯿﺎن ﺗ‪‬ﺪا داﻣﻪزراﻧﺪووه‪ .‬ﺋﻪﮔﻪر ﺋﻪو ﺑﯚﭼﻮوﻧﻪی ﺋﻪوان‬ ‫ڕاﺳﺖ ﺑ‪ ،‬دهﺳﺒﻪرداری ﺋﻪوه دهﺑﻢ ﮐﻪ زهردهﺷﺖ و ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﻟﻪ ﺧﻪوارزم دهرﮐﻪوﺗﺒﻦ‪ .‬ﺑﻪ ڕای ﻣﻦ ﻟﻪ‬ ‫ﺑﺎرودۆﺧﯽ ﮐﯚﭼﯽ زهردهﺷﺘﺪا‪ ،‬ﺋﻪو ﻣﻪودا دوور و در‪‬ﮋه و ﺑﻪو ﭼﻠﻪی زﺳﺘﺎﻧﻪ ﻟﻪ و‪‬ﺗﯽ ﻣﺎدهوه ﻟﻪ ﺗﻮاﻧﺎی‬ ‫ﺧ‪‬ﺰاﻧ‪‬ﮑﯽ دهرﮐﺮاو ﺑﻪ دهره‪ .‬ﻣﻪودای ﻧ‪‬ﻮان و‪‬ﺗﯽ ﮐﻮرد و ﺧﻪوارﯾﺰﻣﻢ ﻟﻪ ﺳﻪر ﻧﻪﺧﺸﻪ ﭘﯿﻮا و ﺑﯿﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻟﻪﮔﻪڵ‬ ‫ﺳﻪرﻧﺠﺪاﻧﯽ ڕ‪‬ﮕﺎی ﭘﺎﺷﺎﯾﺎﻧﻪ دوو ﺟﺎر ﻟﻪ در‪‬ﮋاﯾﯽ ﻧﻪﺧﺸﻪی ﻋﯿﺮاق در‪‬ﮋﺗﺮه و ﻧﻪﺧﺸﻪ ﻧﻪ ﭘ‪‬ﭽﯽ ﺗ‪‬ﺪاﯾﻪ ﻧﻪ‬ ‫هﻪوراز و ﻧﺸ‪‬ﻮ ﯾﺎ ﺷﯿﻮ و ﺷﺎخ‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م ڕ‪‬ﮕﺎ هﻪﻣﻮو ﺋﻪواﻧﻪی ﺗ‪‬ﺪان‪ .‬ﻣﻪوداﮐﻪ ﺑﯚ ﺧﻮراﺳﺎن ﻧﯿﻮهی ﻣﻪودای‬ ‫ﺧﻪوارﯾﺰﻣﻪ و ﺋﻪﻣﻪش وا دهﮐﺎ ﮐﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﻧ‪‬ﻮان ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ و ﻓﻪرهﻪﻧﮕﯽ ﺋ‪‬ﺮان ﭘﺘﻪوﺗﺮ ﺑ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﺗﻤﺎن ﭘﺎﺷﺎﮐﺎﻧﯽ ﻣﺎد چ ﻧﻮوﺳﺮاو‪‬ﮑﯿﺎن ﻟﻪ ﭘﺎش ﺧﯚﯾﺎن ﺟ‪ ‬ﻧﻪه‪‬ﺸﺘﻮوه و زﻣﺎﻧ‪‬ﮑﯿﺶ دهﻗ‪‬ﮑﯽ وای ﻧﻪﺑ‪‬‬ ‫دهﺳﺘﻮوری زﻣﺎن و دهرﺑ‪‬ﯾﻨﯽ ﺑﭙﺎر‪‬ﺰێ ﺑﯚی هﻪﯾﻪ ﺑﻪ در‪‬ﮋاﯾﯽ ڕۆژﮔﺎر و ﺑﻪ هﯚی دووری ﺧ‪‬ﻪﮐﺎﻧﯽ ﻟﻪ‬ ‫ﯾﻪﮐﺘﺮهوه‪ ،‬ﻟﻘﻮﭘﯚی ﺷ‪‬ﻮهزاری ﻟ‪ ‬ﺑﮑﻪوﻧﻪوه ﺑ‪ ‬ﺋﻪوهی ﭘ‪‬ﻮاﻧﻪﯾﻪﮐﯿﺎن هﻪﺑ‪ ‬ﻟﻪ ﮐﺎت و دوورﯾﯽ ﺷ‪‬ﻮهزارهﮐﺎن‬ ‫ﻟﻪ ڕﯾﺸﻪی ﺧﯚﯾﺎﻧﻪوه‪ ،‬ﺑﯚی ﺑﮕﻪڕ‪‬ﻨﻪوه و ﺟﮕﻪ ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ هﯿﭽﯽ ﺗﺮﻣﺎن ﻧﯿﯿﻪ ﺑﯚی ﺑﮕﻪڕ‪‬ﯿﻨﻪوه ﺑﯚ ﺋﻪوهی ﺑﺰاﻧﯿﻦ‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺎده ﮐﻮردهﮐﺎن‪ ،‬ﻟﻪ ڕووی ﺷ‪‬ﮑﺮدﻧﻪوه و ﺟﯚرهوه چ ﮔﯚڕاﻧﮑﺎرﯾﯿﻪﮐﯽ ﺑﻪ ﺳﻪردا هﺎﺗﻮوه و ﻟﻪ ﻣﺎوهی‬ ‫ﺋﻪو ﺑﯿﺴﺘﻮﭘ‪‬ﻨﺞ ﺳﻪدهﯾﻪدا ﭼﯚن ﮔﻪﺷﻪی ﮐﺮدووه‪ .‬ﺋﻪﮔﻪر ﻣﺎوهﯾﻪک ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﻟﻪ ﺑﯿﺮ ﺑﮑﻪﯾﻦ‪ ،‬دوو ﺳﻪرﭼﺎوهی‬ ‫ﺗﺮﻣﺎن هﻪﯾﻪ ﮐﻪ ﺑﯚ ﺋﻪوه ﺑﺸ‪‬ﻦ ﺑﮑﺮ‪‬ﻨﻪ ﭘ‪‬ﻮاﻧﻪ ﺑﯚ زاﻧﯿﻨﯽ ڕادهی ﺋﻪو ﮔﯚڕاﻧﮑﺎرﯾﻪ ﭼﺎوهڕواﻧﮑﺮاواﻧﻪی ﮐﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﺳﻪردهﻣﯽ ﻣﺎدهﮐﺎﻧﻪوه ﺑﻪ ﺳﻪر زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮردﯾﺪا هﺎﺗﻮوه‪ .‬ﺋﻪو دوو ﺳﻪرﭼﺎواﻧﻪش ﭘﺎرﺳﯽ هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ و‬ ‫ﭘﻪهﻠﻪوﯾﻦ‪ :‬ﻓﺎرﺳﯽ ﺳﻪردهم ﮐﻪ ﺳﻪرﭼﺎوهﮐﻪی ﭘﺎرﺳﯽ هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯿﯿﻪ ﺋﻪوهﻧﺪه ﻟﻪ ڕهﮔﯽ ﺧﯚی دوور‬ ‫ﮐﻪوﺗﯚﺗﻪوه‪ ،‬ﺧﻪرﯾﮑﻪ ﻟ‪‬ﮑﭽﻮون ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮاﻧﯿﺎﻧﺪا ﻧﻪﻣ‪‬ﻨ‪ .‬هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ زۆر ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎوه ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﻪ‪ ،‬ﭼﻮﻧﮑﻪ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/16‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﺳﻪردهﻣﯿﺎن ﻟﻪ ﯾﻪﮐﻪوه ﻧ‪‬ﺰﯾﮏ ﺑﻮوه‪ ،‬زۆرﯾﺶ ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﺳﻪردهﻣﻪوه دووره ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺳﻪردهﻣﯿﺎن زۆر ﻟﻪ‬ ‫ﯾﻪﮐﻪوه دووره و ﺋﻪﮔﻪر ﭘﻪهﻠﻪوی ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚن )هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ( و ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﺎوهﻧﺪی و ﺗﺎزه ﻧﻪﺑﻮاﯾﻪﺗﻪ‬ ‫ﭘﺮد‪‬ﮏ‪ ،‬ﺟﯿﺎوازی ﻧ‪‬ﻮاﻧﯿﺎن ﺋﻪوهﻧﺪه زۆر دهﺑﻮو ﻟﻪ هﯿﭻ ﺑﯚﭼﻮوﻧ‪‬ﮑﺪا ﺟ‪‬ﯽ ﻧﻪدهﺑﻮو‪ .‬ﻟﻪ ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواره‬ ‫ﺗﯚﻣﺎرﮐﺮاوهﮐﺎﻧﯽ هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ‪ ،‬ﮐﻪﻣ‪ ‬ﻟﻪ ‪ 400‬وﺷﻪ ﭘﺘﺮ ﻣﺎوهﺗﻪوه‪ ،‬ﺋﻪوهش ﺑﯚ ڕووﻧﮑﺮدﻧﻪوهی زۆر ﻻﯾﻪن‬ ‫ﺑﻪش دهﮐﺎ‪ :‬ﯾﻪﮐﻪﻣﯿﺎن و ﮔﺮﻧﮕﺘﺮﯾﻨﯿﺎن ﺋﻪوهﯾﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﺟﯿﺎوازی ﻟﻪﮔﻪڵ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚﻧﺪا هﻪﯾﻪ و ﯾﻪک ﻧﯿﻦ‪.‬‬ ‫دووﻣﯿﺎن ﺋﻪوهﯾﻪ ﮐﻪ ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺎﯾﻪﺗﯽ ﻧ‪‬ﻮاﻧﯿﺎن‪ ،‬ﺋﻪو دهرﻓﻪﺗﻪ دهدا ﮐﻪ ﺑﯚ هﻪﻧﺪێ وﺷﻪ و داڕﺷﺘﻦ ﺑﯚ هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ‬ ‫وﻧﺒﻮو ﺑﮕﻪڕ‪‬ﯿﻨﻪوه‪ .‬ﺳ‪‬ﯿﻪﻣﯿﺎن‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﺎوهﯾﻪﮐﯽ ڕ‪‬ﮋهﯾﯽ ﮐﻮرﺗﯽ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺳﻠﻮﮐﯿﺪا ﮔﯚڕاﻧﮑﺎرﯾﯿﻪﮐﯽ ﮔﻪوره و‬ ‫ﺷﯿﻮ‪‬ﮑﯽ ﻗﻮوڵ ﮐﻪوﺗﻪ ڕﯾﺰﻣﺎن و ﺷﯿﮑﺎری ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚﻧﻪوه ﭼﻮﻧﮑﻪ ﭘﻪهﻠﻪوی دوای ﺳﻠﻮﮐﯿﯿﻪﮐﺎن ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪک‬ ‫دهرﮐﻪوت ﮐﻪ زۆر ﻟﻪ هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ و ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﺟﯿﺎواز ﺑﻮو و ﭘﻪهﻠﻪوی هﺎوﮐﻒ و دهﺳﺘﻪﺧﻮﺷﮑﯽ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻧﺎوهﻧﺠﯽ ﺑﻮو و دهﮐﺮا ﻓﺎرﺳﯽ ﻟﻪﮔﻪ‪‬ﺪا ﭘ‪‬ﻮاﻧﻪ ﺑﮑﺮێ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﺎوهﻧﺠﯽ ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺳﻠﻮﮐﯿﺪا و ﻟﻪ‬ ‫ﻣﺎوهی دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺋﻪﺷﮑﺎﻧﯿﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ﺷ‪‬ﻮازی ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ هﻪﺑﻮو‪ .‬ﺋﻪواﻧﻪش ﻣﻪﺳﻪﻟﻪﮔﻪﻟ‪‬ﮑﻦ ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺘﯿﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻟ‪‬ﮑﯚ‪‬ﯿﻨﻪوه هﻪﯾﻪ و ﻟ‪‬ﺮهدا ﺟ‪‬ﯽ ﻧﺎﺑ‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬ﺑﯚﯾﻪ هﻪر ﺑﻪوهﻧﺪه دهﺳﺒﻪردار دهﺑﻢ ﮐﻪ ﻟﻪو ﭼﻪﻧﺪ د‪‬هی ﺳﻪرهوهدا‬ ‫ﺑﺎﺳﻢ ﮐﺮد‪ ،‬ﺋﻪوهش ﺑﯚ ﺋﻪوهی ﺑﮕﻪﻣﻪ ﺋﻪو ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﻪی ﮐﻪ ﮐﻮردی‪ ،‬ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪوهﺷﺪا ﺑﻪ هﯚی ﻧﻪﺑﻮوﻧﯽ‬ ‫ﺳﻪرﭼﺎوهی ﻧﻮوﺳﺮاوهوه‪ ،‬ﻟﻪ ﺳﻪرﭼﺎوهی ﺗﯚﻣﺎرﮐﺮاوی ﺧﯚی داﺑ‪‬اوه )ﺑﻪو ﺣﺴ‪‬ﺒﻪی ﮐﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﮐﻮردی‬ ‫ﻧﻪﺑ‪ ،(‬ﭘ‪‬ﻮاﻧﻪﮐﺎری ﺋﻪو ﻣﺎﻓﻪ دهدا ﺑﻪ ﺟﯚرێ ﺑﯿﺮ ﻟﻪ ﺑﻨﻪﻣﺎی ﮐﻮردی ﺑﮑﻪﯾﻨﻪوه ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﻪدهر ﮔﻮﻧﺠﺎﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﮐﯚن ﻟﻪﮔﻪڵ ﺑﻨﻪﻣﺎﮐﻪﯾﺪا ﺑﮕﻮﻧﺠ‪ ‬و ﺋﻪو ﺳﻪرﻧﺠﻪﺷﯽ ﺑﯚ زﯾﺎد دهﮐﻪﯾﻦ ﮐﻪ ﮐﻮردی ﺑﯚی هﻪ‪‬ﻨﻪﮐﻪوﺗﻮوه‬ ‫ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪ ﺳﻪرﭼﺎوهی ﺧﯚﯾﻪوه ﺑﻤ‪‬ﻨ‪ ،‬وهک ﺑﯚ ﻓﺎرﺳﯽ هﻪ‪‬ﮑﻪوﺗﻮوه‪ ،‬ﺋﻪوهش ڕاﺳﺘﯿﯿﻪﮐﻪ ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ‬ ‫ﺗﻮ‪‬ﮋهرهوه دهدا ﮐﻪ ﻟﻪﮔﻪڵ ﮐﻮردﯾﺪا‪ ،‬ﮐﻪ ﻣ‪‬ﮋوو ﻣﺎوهی ‪ 25‬ﺳﻪده ﻏﻪدری ﻟ‪ ‬ﮐﺮدووه‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋدان ﺑﻦ‪ .‬ﺋﻪﮔﻪر‬ ‫ﮐ‪‬ﺸﺎﻧﻪ و ﭘ‪‬ﻮاﻧﻪ ﺑﮑﻪﯾﻦ دهﺑﯿﻨﯿﻦ ﺋﻪوهﻧﺪهی ﮐﻮردی ﺑﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎوه واﺑﻪﺳﺘﻪﯾﻪ‪ ،‬ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮێ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚﻧﻪوه‬ ‫واﺑﻪﺳﺘﻪ ﻧﯿﯿﻪ و ﺑﻪ‪‬ﮕﻪی ﺳﻪرﺑﺎرﯾﺸﻤﺎن ﺑﯚ ﺋﻪم ﺑﯚﭼﻮوﻧﻪ هﻪﯾﻪ ﮐﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﺎن ﻟﻪ ڕووی زﻣﺎﻧﻪواﻧﯽ و‬ ‫ﺷﯿﮑﺎرﯾﯿﻪوه ﭘﺮد ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان ﮐﻮردی و ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا دروﺳﺖ دهﮐﺎ‪.‬‬ ‫ﻟﻪواﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺎﺷﮕﺮی )ﻧﺎت( ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا ﮐﻪرهﺳﻪﯾﻪﮐﻪ ﻧﺎو دهﮐﺎﺗﻪ ﻧﺎوی واﺗﺎ )اﺳﻢ اﻟﻤﻌﻨﯽ(‪ .‬ﺷ‪‬ﻮهی ﺋﻪﻣﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﻓﺎرﺳﯿﺪا ﻧﯿﯿﻪ ﺑﻪ‪‬م ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا هﻪﯾﻪ و ﻟﻪ ﺷ‪‬ﻮهدا ﻟ‪‬ﯽ ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﻪ و ﻟﻪ ﺋﻪرﮐﺪا وهک ﯾﻪﮐﻦ‪ ،‬ﺋﻪوهش ﻧﺎوی واﺗﺎﯾﯽ‬ ‫)ﺋﻪﺗﯽ‪ ،‬اﯾﻪﺗﯽ‪ ،‬ﺗﯽ(‪ .‬ﺋﻪوه ﭘﺎﺷﮕﺮ‪‬ﮑﻪ ﺳ‪ ‬ﺷ‪‬ﻮهی هﻪﯾﻪ و ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪ ﭘ‪‬ﮑﮫﺎﺗﻪی ﺋﻪو وﺷﻪﯾﻪوه هﻪﯾﻪ ﮐﻪ ﻟﻪ‬ ‫ڕووی ڕ‪‬ﺰﻣﺎﻧﯿﯿﻪوه ﭘ‪‬ﺸﯽ دهﮐﻪو‪‬ﺘﻪوه‪ .‬وﺷﻪی )ﺋﺎﻣﺮ‪ ،‬ﺗﺎت( ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا دهﮔﯚڕێ و دهﺑ‪‬ﺘﻪ )ﻧﻪﻣﺮاﯾﻪﺗﯽ‪،‬‬ ‫ﻧﻪﻣﺮهﺗﯽ( ﺑﻪ واﺗﺎی ﻧﻪﻣﺮﯾﯽ‪) .‬ﺋﻪ(ی وﺷﻪی ﯾﻪﮐﻪم ﺑﯚ ﻧﻪﻓﯿﻪ و ﻟﻪ دووﻣﺪا )ﻧﻪ( ﺑﻪراﻧﺒﻪر‪‬ﺘﯽ و )ﻣﺮ( ﻟﻪ‬ ‫هﻪردوﮐﯿﺎﻧﺪا ﻣﺮدﻧﻪ و )ﺋﻪﻣﺮ‪ ،‬ﻧﻪﻣﺮ( دهﺑﻨﻪ ﻧﻪﻣﺮدن‪ .‬ﺋﻪوﺟﺎ )ﺗﺎت( ﻟﻪ ﯾﻪﮐﻪﻣﺪا و )اﯾﻪﺗﯽ‪ ،‬و هﯾﻪﺗﯽ( ﺑﯚ‬ ‫ﺟﯿﺎﮐﺮدﻧﻪوهﯾﻪ و واﺗﺎﮐﻪ دهﺑ‪‬ﺘﻪ )ﻧﻪﻣﺮﯾﯽ‪ ،‬ﻧﻪﻣﺮدن ـ ﻧﺎﻣﺮدن(‪ .‬ﻟﻪم دهرﻓﻪﺗﻪدا ﺋﻪوه ده‪‬ﻢ ﮐﻪ ﺋﻪو )ﺋﺎ(ی‬ ‫ﻧﻪﻓﯿﮑﺮدﻧﻪ ﻟﻪ ﺋﯿﻨﮕﻠﯿﺰﯾﺸﺪا هﻪﯾﻪ‪ sexual :‬و‪ asexual‬و هﯽ ﺗﺮﯾﺶ زۆرن و ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﭘ‪‬ﺶ داﺑﻪﺷﺒﻮوﻧﯽ‬ ‫ﺧ‪‬ﻪ هﻨﺪ و ﺋﻪوروﭘﯿﯿﻪﮐﺎﻧﻪوه ﻣﺎوﻧﻪﺗﻪوه‪ .‬ﺑﻪ‪‬م ﻧﺎﺗﻮاﻧﻢ ﺳﻪرم ﻟﻪوه ﺳﻮڕ ﻧﻪﻣ‪‬ﻨ‪ ‬ﮐﻪ ﺋﻪو )ﺋﻪ(ﯾﻪ ﻟﻪ ﻋﺎرهﺑﯿﺸﺪا‬ ‫ﻟﻪ ﺳﻪر ﺷ‪‬ﻮهی )اﻓﻌﻞ ـ ﺋﻪﻓﻌﻪﻟﻪ( دهﺳﺒﻪردان دهﮔﻪﯾﻪﻧ‪ ،‬وهک )اﻓﻠﺲ ـ ﺋﻪﻓﻠﻪﺳﻪ( و )اﻋﺬر ـ ﺋﻪﻋﺬهره( و ﺑﯿﺎﻧﻮو‬ ‫ﺑﻪ دهﺳﺖ ﭘﯿﺎوهوه ﻧﺎه‪ .‬ﺋﺎﯾﻪ ﺋﻪﻣﻪ ڕ‪‬ﮑﻪوﺗﻪ ﯾﺎ دراوﺳ‪‬ﺘﯽ ﺳﺎﻣﯽ و ﺋﺎری ﮐﺎرﯾﮕﻪرﯾﯽ ﺧﯚی هﻪﺑﻮوه؟‬ ‫ﻧﻤﻮوﻧﻪی ﺗﺮﯾﺶ ﻟﻪ ﺳﻪر ﭘﺎﺷﮕﺮ ﮐﻪ هﺎوﺷ‪‬ﻮهﯾﻪ‪ ،‬ﺋﻪوهﯾﻪ ﮐﻪ زۆر وﺷﻪی ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا ﻧﯿﻦ ﮐﻪﭼﯽ ﻟﻪ‬ ‫ﮐﻮردﯾﺪا هﻪن‪ ،‬وهک وﺷﻪی )‪ pasu‬ﭘﻪﺳﯚ( ﺑﻪ واﺗﺎی ﻣﻪڕ ﮐﻪ ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا ﻧﯿﯿﻪ و ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا ﻟﻪ ﺳﻪر ﺷ‪‬ﻮهی‬ ‫)‪ paz‬ﭘﻪز( هﻪﯾﻪ‪ .‬ﻟﻪ ﻻﭘﻪڕه ‪ 305‬و ‪306‬ی )ﻓﺮهﻨﮓ اﯾﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن(دا‪ ،‬ﭘﻮر داود ده‪ :‬وﺷﻪی ‪vareghan‬‬ ‫ﭬﺎر‪‬ﻐﺎن ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا )ﭘﺎ‪‬ﻪوان(ه ﺋﻪوهش ﻧﺎوی ﭘﻪﻟﻪوهر‪‬ﮑﯽ ﮔﯚﺷﺘﺨﯚره ﮐﻪ ﻟﻪ ﺑﺎز ﺑﭽﻮوﮐﺘﺮه و وﺷﻪی ﻟﻪو‬ ‫ﺑﺎﺑﻪﺗﻪ ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا ﻧﯿﯿﻪ‪.‬‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/17‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﻟﻪ ﺑﺎرهی )ﭬﺎر‪‬ﻐﺎن و ﭘﺎ‪‬ﻪوان(هوه‪ ،‬دهﺑ‪ ‬ﺋﻪوه ﺑﮕﻮﺗﺮێ ﮐﻪ دهﻧﮕ‪ (v) ‬ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا‪ ،‬ﻟﻪﮔﻪڵ ﺗ‪‬ﭙﻪڕﺑﻮوﻧﯽ ﮐﺎت‪،‬‬ ‫ﻟﻪ ﮐﻮردی و ﻓﺎرﺳﯽ و زﻣﺎﻧﯽ ﺗﺮدا ﮔﯚڕاوه و ﺑﯚﺗﻪ ﭼﻪﻧﺪ دهﻧﮕ‪‬ﮑﯽ وهک )ب(‪) ،‬ر(ﯾﺶ ﺑﯚﺗﻪ )ل(‪) ،‬غ(ﯾﺶ ﺑﯚ‬ ‫دهﻧﮕﯽ ﺗﺮی وهک )ز( و )ز(ی ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻟﻪ زۆر وﺷﻪدا و ﻟ‪‬ﺮه ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ دهﺳﺘﻮوری دهﻧﮕﮕﯚڕﯾﻦ ﮔﯚڕاوه‪) .‬و(‬ ‫ﺑﯚﺗﻪ )ﭬﺎرﻏﻦ( و )ﭘﺎ‪‬ﻪوان(‪ .‬ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎﯾﯿﺪا دهﻧﮕﯽ )ل( هﻪر ﻟﻪ ﺑﻨﯿﯽ ﻧﯿﯿﻪ و ﻟﻪ هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ و ﭘﻪهﻠﻪوﯾﺪا ﺑﻪر ﭼﺎو‬ ‫دهﮐﻪوێ و ﭘ‪ ‬دهﭼ‪ ‬دواﺗﺮ ﭘﻪڕﯾﺒ‪‬ﺘﻪ ﻧﺎو زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮردی و زﻣﺎﻧﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗﺮهوه‪ .‬ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت ﺷﺎﺧﯽ )ﺑﺮز(ی‬ ‫ﺑﺎﮐﻮوری ﺗﺎران ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا ﺑﻪ )‪ (Hara berezaiti‬هﺎﺗﻮوه و ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا وهک ﺧﯚی دهﺑ‪‬ﺘﻪ )هﻪره‬ ‫ﺑﻪرزاﯾﻪﺗﯽ( و ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا وهرﮔ‪‬اﻧﯽ ﻟﻪو ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪ ﻧﯿﯿﻪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮوﻧﻪی وﺷﻪی )‪ haurva‬هﻮرﭬﻪ( ﺑﻪ واﺗﺎی )ﺗﻪواو‪ ،‬ﺑ‪ ‬ﮐﻪﻣﻮزﯾﺎد(ه و ﺋﻪﻣﻪش ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎﯾﯿﻪ و و‪‬ﻨﻪﯾﻪﮐﯽ ﻟﻪ‬ ‫ﮐﻮردﯾﺪا ﻣﺎوه ﺑﻪ هﻪﻣﺎن واﺗﺎ‪ ،‬ﺋﻪوهش وﺷﻪی )ﺋﯿﺮۆ(ﯾﻪ‪ .‬ﻻﺑﺮدﻧﯽ وﺷﻪی )هـ( ﻟﻪ ﺳﻪرهﺗﺎی وﺷﻪی ﮐﻮردﯾﺪا‬ ‫دﯾﺎردهﯾﻪﮐﯽ ﺑﺎوه و ﮔﻪﻟ‪ ‬ﺟﺎر دهﺑ‪‬ﺘﻪ هﻪﻣﺰه و ﺑﻪو ﭘ‪‬ﯿﻪ‪ ،‬ﺋﻪو وﺷﻪﯾﻪ دهﺑ‪‬ﺘﻪ )‪ (aurva‬و )‪ (v‬دهﮔﻮﺗﺮێ و‬ ‫دهﺑ‪‬ﺘﻪ )و(‪ .‬ﺋﻪوهش ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ دهﺳﺘﻮور‪‬ﮑﯽ ﺗﺮی دهﻧﮓ و ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺎﯾﻪﺗﯽ ﻧ‪‬ﻮان ﺋﻪو وﺷﻪﯾﻪ و )ﺋﯿﺮۆ(دا‪ .‬وﺷﻪﯾﻪک ﮐﻪ‬ ‫ﺗﻪﻣﻪﻧﯽ ﺳ‪ ‬هﻪزار ﺳﺎڵ ﺑ‪ ‬ﺋﻪوهﻧﺪهی هﻪر ﺑﻪ ﺳﻪردا دێ و ﺋﻪو وﺷﻪﯾﻪ ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا ﻧﯿﯿﻪ‪.‬‬ ‫هﻪروههﺎ وﺷﻪی )‪ (vizm‬ﮐﻪ ﺑﻪ واﺗﺎی )ﺧﺰم( دێ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﮔﯚڕﯾﻨﯽ دهﻧﮕ‪ (v) ‬ﺑﯚ دهﻧﮕﯽ ﺗﺮ ﻟﻪ ﺑﺎﺑﻪﺗﻪ‬ ‫ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎﻧﺪا‪ ،‬ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا ﺑﯚﺗﻪ )‪ .(khizm‬دﯾﺘﯿﺸﻤﺎن ﭼﯚن )ﭬﺸﺘﺎﺳﭗ( ﮔﯚڕا و ﺑﻮوه )ﮔﺸﺘﺎﺳﭗ(‪ .‬و‪‬ﻨﻪی ﺋﻪم‬ ‫وﺷﻪﯾﻪش ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا ﻧﯿﯿﻪ‪.‬‬ ‫وﺷﻪی )‪ azan‬ﺋﻪزهن( ﺑﻪ واﺗﺎی )ﺧﯚر( ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا هﻪﯾﻪ و ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا ﺑﯚﺗﻪ )ﮔﺰﻧﮓ( ﺑﻪ واﺗﺎی ﺗﯿﺸﮑﯽ‬ ‫ﺧﯚر ﻟﻪ ﮐﺎﺗﯽ ﺑﻪﯾﺎﻧﯿﺪا و هﯿﭻ ﺷﺘ‪‬ﮑﯽ ﺗﺮ‪ ،‬ﺟﮕﻪ ﻟﻪ ﺧﯚر‪ ،‬ﺑﯚ ڕۆﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪﮐﺎر ﻧﻪهﺎﺗﻮوه‪ .‬ﻟﻪ و‪‬ﻨﻪی ﺋﻪﻣﻪش ﻟﻪ‬ ‫ﻓﺎرﺳﯿﺪا ﻧﯿﯿﻪ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ وﺷﻪی )‪(uzayeirina‬ی ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا ﮐﻪ ﺧﯚراواﺑﻮون دهﮔﻪﯾﻪﻧ‪ ،‬ﺳﻪرهﺗﺎﮐﻪی )‪ uz‬ﺋﻪز(ه هﻪﻣﺎن وﺷﻪی‬ ‫)وزه(ی ﮐﻮردی ﺳﻪردهﻣﻪ و واﺗﺎی وزهی ﺑﻪرزﮐﺮدﻧﻪوه دهدا و ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا ﺑﻪ هﻪﻣﺎن ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪ و ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا‬ ‫ﺑﻮوﻧﯽ ﻧﯿﯿﻪ‪.‬‬ ‫)‪ (shapik‬ﭼﺎﮐﻪﺗ‪‬ﮏ ﺑﻮوه ﮔﻪﻧﺠﯽ زهردهﺷﺘﯽ‪ ،‬ﮐﺎﺗ‪ ‬ﮔﻪﯾﺸﺘﻮوﻧﻪﺗﻪ ﺗﻪﻣﻪﻧ‪‬ﮑﯽ دﯾﺎرﯾﮑﺮاو ﻟﻪ ﺑﻪرﯾﺎن ﮐﺮدووه‪.‬‬ ‫ﺋﻪم وﺷﻪﯾﻪ ﺑﻪ هﻪﻣﺎن واﺗﺎ و ﺷ‪‬ﻮه ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا هﻪﯾﻪ ﺑﻪ‪‬م چ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪ ڕ‪‬ﻮڕهﺳﻤﯽ ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ زهردهﺷﺘﯿﯿﻪوه‬ ‫ﻧﯿﯿﻪ‪ ،‬ﭼﺎﮐﻪت و ﺑ‪‬اﯾﻪوه‪ .‬ﺋﻪﻣﻪ ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا ﻧﯿﯿﻪ و ﻧﻪﺑﻮوﻧﯽ زۆر ﺳﻪﯾﺮه‪.‬‬ ‫وﺷﻪی )دﺧﺘﺮ(ی ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﻪ ﻟﻪ ﺋﯿﻨﮕﻠﯿﺰﯾﺪا )‪ (doughter‬ﺑﻪراﻧﺒﻪر‪‬ﺘﯽ ﻟﻪ زﻣﺎﻧﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎﻧﺪا )‪(Dughdu‬‬ ‫ﺑﻮوه و ﻧﺎوی داﯾﮑﯽ زهردهﺷﺘﻪ و ﺋ‪‬ﻤﻪ ﻟ‪‬ﯽ ﺑ‪ ‬ﺑﻪﺷﯿﻦ و ﺟﮕﻪ ﻟﻪ ﻧﺎوﭼﻪﯾﻪﮐﯽ ﺑﻪرﺗﻪﺳﮏ ﮐﻪ )دۆت( ﺑﻪﮐﺎر‬ ‫د‪‬ﻨﻦ‪ ،‬ﺑﻪﮐﺎری ﻧﺎه‪‬ﻨﯿﻦ‪.‬‬ ‫وﺷﻪی )‪ rapithvina‬ڕاﭘﺜﭭﯿﻨﺎ( ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا دهﮐﺎﺗﻪ ﮐﺎﺗﯽ ﻧﯿﻮهڕۆ و ﭼﯽ دی‪ ،‬ﻧﻪ ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا ﺑﻪﮐﺎر دهه‪‬ﻨﺪرێ‬ ‫ﻧﻪ ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا وﺷﻪﯾﻪﮐﯽ ﺗﺮ هﻪﯾﻪ ﮐﻪ )ﻓﺮاﭬﯿﻦ(ه و دهﮐﺎﺗﻪ ژهﻣﯽ ﻧﯿﻮهڕۆ و ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺎﯾﻪﺗﯽ ﻟﻪﮔﻪڵ‬ ‫ﺋﻪو وﺷﻪﯾﻪدا ﺋﺎﺷﮑﺮاﯾﻪ‪:‬‬ ‫ﮐﺎﺗﯽ ﻧﯿﻮهڕۆ‬ ‫ڕاﭘﺜﭭﯿﻦ‬ ‫ژهﻣﯽ ﻧﺎﻧﺨﻮاردﻧﯽ ﻧﯿﻮهڕۆ‬ ‫ﻓﺮاﭬﯿﻦ‬ ‫ﺋﺎﺷﮑﺮاﯾﻪ وﻧﺒﻮوﻧﯽ ﯾﻪﮐﻪم ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا‪ ،‬وهک وﺷﻪی )ﺋﻪز ﺋﺎﯾﻪرﯾﻨﻪ( ﮐﻪ ﮐﺎﺗﯽ ﺋﺎﯾﻨﯿﯿﻪ و ﺑﻪ ژﻣﺎره ﭘ‪‬ﻨﺠﻪ‪ ،‬ﺑﯚ‬ ‫وﻧﺒﻮوﻧﯽ ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ زهردهﺷﺘﯽ دهﮔﻪڕ‪‬ﺘﻪوه‪.‬‬ ‫دهﺷ‪ ‬ﺑﻪو ﺟﯚره وﺷﺎﻧﻪ در‪‬ﮋه ﺑﻪ ﻟﺴﺘﻪﮐﻪ ﺑﺪهﯾﻦ ﺑﻪ‪‬م ﺋﻪوه ﺑﻪ ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺖ ﻧﺎزاﻧﯿﻦ و ﻟﻪ ﮔﯚﺷﻪﯾﻪﮐﯽ ﺗﺮهوه‬ ‫دهڕواﻧﯿﻦ ﮐﻪ ﺋﻪوهش ﮔﯚڕﯾﻨﯽ دهﻧﮕﻪ ﻟﻪ وﺷﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎن و زۆر وﺷﻪی ﺳﻪر ﺑﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ‪ ،‬دهﺑﯿﻨﯿﻦ هﻪﻧﺪێ ﻟﻪ‬ ‫دهﻧﮕﻪﮐﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﻟﻪ وﺷﻪ ﮐﻮردﯾﯿﻪ هﺎوﺷ‪‬ﻮهﮐﺎﻧﯿﺎﻧﺪا ﭘﺎراﺳﺘﻮوه‪ ،‬ﺋﻪوهش ﺑﻪ ﭘ‪‬ﭽﻪواﻧﻪی ﻓﺎرﺳﯿﯿﻪوه‪ .‬ﯾﻪﮐ‪‬‬ ‫ﻟﻪو وﺷﺎﻧﻪ )‪ zrayah‬زرهﯾﻪ(ﯾﻪ ﺑﻪ واﺗﺎی زهرﯾﺎ و ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا ﺑﯚﺗﻪ )زرﯾﻪ( و ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا ﺑﯚﺗﻪ )دهرﯾﺎ(‪.‬‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/18‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫وﺷﻪی )‪ zamatar‬زاﻣﺎﺗﻪر( ﮐﻪ زاواﯾﻪ‪ ،‬ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا ﺑﯚﺗﻪ )زاوا( و ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺸﺪا )داﻣﺎد(ه‪ .‬وﺷﻪی )‪(asu‬ی‬ ‫ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎﯾﯽ ﺑﻪ واﺗﺎی ﻣﺎﻣﺰ ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا ﺑﯚﺗﻪ )ﺋﺎﺳﮏ( و ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺸﺪا )اهﻮ(‪ .‬وﺷﻪی )ﻣﺴﯿﻪ(ش ﺑﻪ واﺗﺎی ﻣﺎﺳﯽ‪،‬‬ ‫ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا )ﻣﺎﺳﯽ(ﯾﻪ و ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا )ﻣﺎهﯽ(ﯾﻪ‪.‬‬ ‫وﺷﻪی )‪ vahrka‬ﭬﻪهﺮﮐﻪ( ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا ﮔﻮرگ دهﮔﻪﯾﻪﻧ‪ ‬و ﺋ‪‬ﺴﺘﺎ ﻧﺎوی ﮔﻮﻧﺪ‪‬ﮑﻪ ﻟﻪ ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﯽ هﻪوﻟ‪‬ﺮ و ﻧﺎوی‬ ‫)ﺑﻪﺣﺮﮐﻪ(ﯾﻪ‪ .‬ﺋﻪو وﺷﻪﯾﻪ ﮔﯚڕا و ﻟﻪ هﻪردوو زﻣﺎﻧﻪﮐﻪدا ﺑﻮوه ﮔﻮرگ‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م ﺷ‪‬ﻮهزاری زازاﯾﯽ ﮐﻮردی‬ ‫)ڤ(هﮐﻪﯾﺎن ه‪‬ﺸﺘﯚﺗﻪوه ﺑﻪ ) ‪ verg‬ﭬﻪرگ( دهﯾ‪‬ﻦ‪ .‬ﺗﻪﻣﺎﺷﺎی ﻻﭘﻪڕه ‪2‬ی ﺑﻪرﺑﺎﻧﮕﯽ ژﻣﺎره ‪ 7‬ﺑﮑﻪ ﮐﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﺳﺘﯚﮐﮫﯚ‪‬ﻢ دهردهﭼ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ‪‬م وﺷﻪ هﺎوﺑﻪش و هﺎوﺷ‪‬ﻮهﮐﺎﻧﯽ ﮐﻮردی و ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺋﻪواﻧﻪی ﺳﻪرﭼﺎوهﯾﺎن ﺑﯚ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ دهﮔﻪڕ‪‬ﺘﻪوه‪،‬‬ ‫ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎﯾﯿﻪﮐﺎن زﯾﺎﺗﺮ ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﯿﻪوه ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﻦ ﻧﻪک ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺋﻪوهش ﻟﻪ ﺑﻪر دوو هﯚ ﮐﻪ ﮐﻪﻣ‪ ‬ﺗﯿﺸﮑﻢ ﺧﺴﺘﻪ‬ ‫ﺳﻪرﯾﺎن ﺑﻪ‪‬م دووﭘﺎﺗﮑﺮدﻧﻪوهی ﺑ‪ ‬ﺳﻮود ﻧﯿﯿﻪ‪:‬‬ ‫هﯚی ﯾﻪﮐﻪم ﺋﻪوهﯾﻪ ﺑﻪ ﺑﻪ‪‬ﮕﻪ ﺳﻪﭘﺎوه ﮐﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﻟﻪﮔﻪڵ زﻣﺎﻧﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا ﺟﯿﺎوازه‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م ﺑﯚ زﻣﺎﻧﯽ‬ ‫ﮐﻮردی ﺋﻪوه ﻧﻪﺳﻪﭘﺎوه‪.‬‬ ‫هﯚی دووهم ﺋﻪوهﯾﻪ ﭘ‪‬ﻐﻪﻣﺒﻪری ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﮐﻮرد ﺑﻮوه و ﻟﻪ ﭘ‪‬ﻨﺎوی ﺑ‪‬وﮐﺮدﻧﻪوهی ﭘﻪﯾﺎﻣﻪﮐﻪﯾﺪا‪ ،‬ﺑﯚ دهرهوهی‬ ‫هﯚزهﮐﻪی ﺧﯚی ﮐﯚﭼﯽ ﮐﺮدووه‪.‬‬ ‫ﺋﻪﮔﻪر ﻟﻪ ﺧﺮاﭘﺘﺮﯾﻦ ﺣﺎ‪‬ﺪا ﺑﺴﻪﭘ‪‬ﻨﺪرێ ﮐﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﻟﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮردی ﺟﯿﺎﯾﻪ و زهردهﺷﺘﯿﺶ ﭘﯿﺎو‪‬ﮏ ﯾﺎ‬ ‫ﭘﻪﯾﺎﻣﺒﻪر‪‬ﮑﯽ ﻧﺎﮐﻮرد ﺑﻮوه‪ ،‬ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ هﻪر وهک ﮐﻪﻟﻪﭘﻮور‪‬ﮑﯽ ﮐﺮاوهی هﻪﻣﻮو ﮔﻪﻟﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎن دهﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺘﻪوه و‬ ‫ﻗﺎﻣﻮوﺳ‪‬ﮑﻪ هﻪر ﯾﻪﮐﻪ ﻟﻪو ﮔﻪﻻﻧﻪ ﮐﺎﺗ‪ ‬ﮐﻪﻣﻮﮐﻮڕی وا ﻟﻪ ﺧﯚﯾﺪا دهﺑﯿﻨ‪ ‬ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﻪ ﮐﻪﻟﻪﭘﻮورﯾﻪﮐﺎﻧﯽ ﻻﺳﻪﻧﮓ‬ ‫ﺑﮑﺎ‪ ،‬ﺑ‪ ‬ﻣﺮوهﺗﯿﯿﻪ ﺑﯚ ﮔﻪﻟ‪‬ﮏ دهﺳﺒﻪرداری ﺋﻪو ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوره دهو‪‬ﻪﻣﻪﻧﺪه ﺑ‪ ‬و ﺑﯚ ﺧﻪ‪‬ﮑﺎﻧ‪‬ﮑﯽ ﻟ‪‬ﮕﻪڕێ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻪرۆﮔﺮی ﻧﯿﻦ‪ ،‬ﯾﺎ هﻪر ﺑﻪ هﻪوهس دهﺳﺒﻪرداری ﺑﻪﺷﻪﮐﻪی ﺧﯚی ﺑ‪.‬‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻟﻪ ڕ‪‬ﯽ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ دهو‪‬ﻪﺗﯽ و ﺋﺎﯾﻨﯿﯿﻪوه دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﮐﻮردی و‪‬ﺮان ﮐﺮد و ﺑﯚ ﭘﺎرﺳﻪ‬ ‫هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯿﻪﮐﺎن ﮔﻮاﺳﺘﯿﻪوه و ﺗﺎ ﺋﻪﻧﺪازهی زهوﺗﮑﺮدن ﺑﯚ ﺑﻪرژهوهﻧﺪی ﺧﯚی دهﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﻪر ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا ﮔﺮت‬ ‫و ﺑﯚ هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﮔﻮاﺳﺘﻪوه و ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎوه ﭘﻠﻪوﭘﺎﯾﻪﯾﻪﮐﯽ وای ﻟﻪدهﺳﻪ‪‬ت و ﺧﯚڕ‪‬ﮑﺨﺴﺘﻦ ﺑﯚ ﺧﯚی‬ ‫داﺑﯿﻦ ﮐﺮد ﮔﻪﯾﺎﻧﺪﯾﻪ ﺋﻪوهی ﺑﭽ‪‬ﺘﻪ ڕﯾﺰی ﺳﻪروهت و ﮐﻪرهﺳﻪی هﺮﺳﮑﺮدﻧﯽ ﺧﯚراﮐﻪوه ﭼﻮﻧﮑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺎ‬ ‫ﻣﺎوهی ﭘﺘﺮ ﻟﻪ دووﺳﻪد ﺳﺎڵ ﻟﻪ دوای ڕووﺧﺎﻧﯽ دهو‪‬ﻪﺗﯽ ﮐﻮرده ﻣﺎدهﮐﺎن و دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯿﻪﮐﺎن‬ ‫ﺑﻪرۆﮔﺮی دهﺳﻪ‪‬ت و ﺋﺎﯾﻦ ﺑﻮو و هﻪرﭼﯿﯿﻪﮐﯽ ﻟﻪ ﺑﺎرهی ﺋﺎﯾﻦ و دﻧﯿﺎ ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا هﻪﺑﻮو ﺑﻪ ﮔﻮ‪‬ﺮهی‬ ‫ﺑﻪرژهوهﻧﺪی ﺧﯚی ﮔﻮاﺳﺘﯿﻪوه و ﻟﻪﮔﻪڵ ﻓﺎرﺳﯽ )ﭘﺎرﺳﯽ( ﻟﻪو ﻣﺎوهﯾﻪدا‪ ،‬وهک ﻋﺎرهﺑﯽ و ﻗﻮرﺋﺎن ﯾﻪﮐﺴﺎن‬ ‫ﺑﻮون و هﯿﭻ ﺷﺎ و ﻣﯿﺮ و وهزﯾﺮ‪‬ﮏ ﯾﺎ ﺳﻪرﮐﺮده و ﭘﺎر‪‬ﺰﮔﺎر‪‬ﮑﯽ ﻧﺎو دهﺳﻪ‪‬ت و هﯿﭻ ﻣﻮﺑﻪد و هﯿﺮﺑﺪ و‬ ‫زوت و ﺋﻪﺗﺮﯾﺎت و ﮐﻪﺳﯽ ﺗﺮ ﻟﻪ ﭘﯿﺎواﻧﯽ ﺋﺎﯾﻦ ﻧﻪﺑﻮو ﻓﺎرﺳﯽ ﺳﻪر ﺑﻪ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺷﺎهﺎﻧﺸﺎ ﻧﻪﺑ‪ ‬و هﻪرﭼﯿﯿﻪﮐﯽ‬ ‫دهﻧﻮوﺳﯽ ﯾﺎ دهﯾﮕﻮت ﯾﺎ دهﯾﺨﻮ‪‬ﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ واﻧﻪ دهﯾﮕﻮﺗﻪوه ﯾﺎ ﺟﺎڕی ﺑﯚ دهدا‪ ،‬هﻪﻣﻮوی‪ ،‬ﭘﯿﺎو و ﮔﻮﺗﻪ و‬ ‫ڕ‪‬ﻮڕهﺳﻢ‪ ،‬ﻣ‪‬ﮑﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚن ﺑﻮون‪ .‬ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت دوای ﺋﻪوهی ﻧﻪﮔﺒﻪﺗﯿﯿﻪﮐﻪی ﺋﻪﺳﮑﻪﻧﺪهر ڕووی ﻟﻪ‬ ‫هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯿﻪﮐﺎن ﮐﺮد و ﺧﺎوﺑﻮوﻧﻪوهی ﺷﺎرﺳﺘﺎﻧﻪﺗﯽ ﭘﺎرﺳﯽ ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺳﻠﻮﮐﯿﺪا ﻟ‪‬ﮑﻪوﺗﻪوه و‬ ‫هﻪرﭼﯿﯿﻪﮐﯽ ﻟﻪ دهﺳﻪ‪‬ت و ﺋﺎﯾﻨﯽ ﮐﯚن ﻣﺎﺑﯚوه ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮازی ﭘﺎرﺳﯽ داڕ‪‬ﮋران و ﺑﻪ ﺷﺎﻧﺎزی ﭘﺎرﺳﯽ‬ ‫دهژﻣ‪‬ﺮدران‪ .‬ﺋﻪوﺟﺎ ﻧﯚرهی ﭘﻪهﻠﻪوی هﺎت ﮐﻪ زﻣﺎﻧﯽ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺋﻪﺷﮑﺎﻧﯿﯿﻪﮐﺎن ﺑﻮو و ﺗ‪‬ﮑﻪ‪‬ﻪﯾﻪﮐﯽ ﭘﺎرﺗﯽ‬ ‫)زﻣﺎﻧﯽ ﺧﻮراﺳﺎن‪ ،‬و‪‬ﺗﯽ ﺋﻪﺷﮑﺎﻧﯿﻪﮐﺎن( و ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﻪﯾﯽ ﭘﺎرﺳﯽ )هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ( ﺑﻮو و دهﻓﺮێ ﺑﻮو ﺑﯚ‬ ‫ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوری ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ و ﻣﺎوهی ﭼﻮار ﺳﻪده ڕۆ‪‬ﯽ ﮔﻮاﺳﺘﻨﻪوهی دﯾﺖ ﺗﺎ ﻟﻪ ﭼﺎرهﮐﯽ ﯾﻪﮐﻪﻣﯽ ﺳﻪدهی ﺳ‪‬ﯿﻪﻣﯽ‬ ‫زاﯾﻨﺪا ﮔﻪﯾﺎﻧﺪﯾﻪ دهﺳﺖ ﻓﺎرﺳﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﻪﮐﺎن و ﻣﺎوهی ﭼﻮار ﺳﻪدهی ﭘ‪‬ﺶ هﺎﺗﻨﯽ ﺋﯿﺴﻼم‪ ،‬ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﺎوهﻧﺠﯽ‬ ‫ﺑﻮوه ﺑﻪرۆﮔﺮی هﻪﻣﻮو ﺷﺎرﺳﺘﺎﻧﻪﺗﯽ ﺋ‪‬ﺮان‪ .‬ﺋﻪﮔﻪر ﻟﻪ ﺳﻪر ﮔ‪‬اﻧﻪوهی ڕووﺧﺎﻧﯽ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ‬ ‫ﺑﻮهﺳﺘﯿﻦ ﯾﺎ ﺗﺎ ﺋﻪو دهﻣﻪی‪ ،‬دوو ﺳﻪده دوای ﻓﻪﺗﺤﯽ ﺋﯿﺴﻼﻣﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ه‪‬ﺰی ﺑﻪ ﺑﻪردا هﺎﺗﻪوه ﺑﻪ دواﯾﺪا‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/19‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﺑﭽﯿﻦ‪ ،‬ﺋﻪﻧﺠﺎم هﻪر ﯾﻪﮐ‪‬ﮑﻪ ﭼﻮﻧﮑﻪ رهﮔﻪزی ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺧﯚ و ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻪ ﻓﺎرﺳﯿﯿﻪ ﻧﻮ‪‬ﯿﻪﮐﻪﯾﻪوه وهک ﻧﻮ‪‬ﻨﻪری‬ ‫ﺷﺎرﺳﺘﺎﻧﻪﺗﯽ ﺋ‪‬ﺮان ﺑﻪ ﺑﻪرۆﮔﺮﯾﯽ ﺋﻪو ﺷﺎرﺳﺘﺎﻧﻪﺗﯿﯿﻪ ﻣﺎﯾﻪوه و زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮردﯾﺶ ﺗﺎ دوای هﻪزار ﺳﺎ‪‬ﯽ ﺑ‪‬‬ ‫ﺧﺎوهﻧﯽ‪ ،‬ﻟﻪ ڕووی ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺷﺎرﺳﺘﺎﻧﻪﺗﯽ و ﺋﺎﺑﻮورﯾﯿﻪوه ﻧﻪﯾﺘﻮاﻧﯽ ﻣﻠﻤﻼﻧ‪‬ﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﻟﻪ ﺳﻪر‬ ‫ﻣﯿﺮاﺗ‪‬ﮑﯽ وﻧﺒﻮو ﺑﮑﺎ ﮐﻪ ﭼ‪‬ﻧﯚﮐﯽ دهﺳﻪ‪‬ﺗﺪاری ﺗ‪‬ﺪا ﭼ‪‬ﻨﺪراﺑﻮو‪ .‬وهک ﭼﯚن ﮐﻮرد ﻟﻪ ﮔﯚﺷﻪی ﻟﻪﺑﯿﺮﭼﻮوﻧﻪوهدا‬ ‫ﻣﺎﯾﻪوه‪) ،‬ﮐﻮردی(ش وهﮐﯽ ﺧﯚی‪ ،‬ﻟﻪ ﭘﻪﻧﺎوﭘﻪﺳ‪‬ﻮی ﭘﺸﺘﮕﻮ‪‬ﺨﺴﺘﻨﺪا ﻣﺎﯾﻪوه‪ .‬ﻟﻪ ڕووی زﻣﺎن و‬ ‫ﺷﺎرﺳﺘﺎﻧﻪﺗﯿﯿﻪوه‪ ،‬ﺑﻪ هﯿﭻ ﺟﯚرێ ﻣﻪﺗﺮﺳﯽ ﻟﻪوهدا ﻧﯿﯿﻪ وهک دهﺑﯿﺴﺘﯿﻦ هﻪﻧﺪێ ﻟﻪ ﻣﯿﺮه ﮐﻮردهﮐﺎن دوای‬ ‫ﻟﻪﻧﺎوﭼﻮوﻧﯽ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ هﻪﺳﺘﯽ ﺣﻪﺳﺎﻧﻪوهﯾﺎن ﮐﺮدووه و وههﺎ ﺑﻮوه ﮐﻪ ﺑﻪﭘﯿﺮهوهﭼﻮوﻧﯽ ﮐﻮرد ﺑﯚ‬ ‫ﺋﯿﺴﻼم و ﺑﺎوڕ ﭘ‪‬ﮫ‪‬ﻨﺎﻧﯽ ڕاﺳﺘﮕﯚﯾﺎﻧﻪ ﺑ‪ ‬و ﻟﻪ ﭘ‪‬ﻨﺎوﯾﺪا ﻗﯚ‪‬ﯽ هﻪ‪‬ﻤﺎ‪‬ﯿﺒ‪ ‬و ﺋﯿﺴﻼم ﻟﻪو ﺑﺎوهڕه دووری ﺑﺨﺎﺗﻪوه‬ ‫ﮐﻪ ﻟﻪ ڕ‪‬ﻮڕهﺳﻤﻪ ﺋﺎﯾﻨﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ﺋﻪواﻧﻪی دهﮔﻮﺗﻪوه ﮐﻪ ﺳﻪرﭼﺎوهﯾﺎن ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎوه ﺑﻮو و ﺑﻪ ڕهﻓﺘﺎر و ﮔﻮﺗﻨﯿﺶ‬ ‫ﺧﻮاﭘﻪرﺳﺘﯽ زهردهﺷﺘﯿﯿﺎن ﻟﻪ ﺑﯿﺮ ﮐﺮدﺑﻮو و دوورﯾﺶ ﻧﯿﯿﻪ ﺑﻪ هﯚی داﺑ‪‬اﻧﯽ دواﻧﺰه ﺳﻪدهوه‪ ،‬ﻣ‪‬ﮋووی‬ ‫ﺧﯚﺷﯽ ﻟﻪ ﺑﯿﺮ ﭼﻮوﺑ‪ ‬و ﺑﻪ هﯚی ﻧﻪﺑﻮوﻧﯽ ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواری ﻧﻮوﺳﺮاوهوه ﮐﻪ ﺑﻪر ﭼﺎوی ﮐﻮرد ﮐﻪوﺗﺒ‪ ‬ﭘ‪ ‬دهﭼ‪‬‬ ‫ﻧﻪﺧﻮ‪‬ﻨﺪهواری هﻪﻣﻮو ﮐﻮن و ﮐﻪﻟﻪﺑﻪر‪‬ﮑﯽ ﻟﻪ ﮐﻮرد ﮔﺮﺗﺒ‪ ‬ﭼﻮﻧﮑﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪو ﺋﻪرﮐﻪ ﺋﺎﯾﻨﯽ و دﻧﯿﺎﯾﯿﺎﻧﻪوه‬ ‫ﻧﻪﺑﻮوه ﮐﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪ ﻧﻮوﺳﯿﻦ و ڕۆﺷﻨﺒﯿﺮﯾﯿﻪوه هﻪﺑﻮوه و هﯿﭻ ﺟ‪‬ﯽ ﮔﻮﻣﺎن ﻧﯿﯿﻪ ﮐﻪ ﯾﺎدی ﻣﺎدهﮐﺎن ﻣﺎوهی‬ ‫دواﻧﺰه ﺳﻪده ﻟﻪ ﺑﯿﺮهوهری ﮐﻮرددا ﻣﺎوهﺗﻪوه و ﻟﻪ ﺳﻪر زاران‪ ،‬ﻟﻪ ﻧﻪوهﯾﻪﮐﻪوه ﺑﯚ ﯾﻪﮐ‪‬ﮑﯽ دی ﮔﻮازراوهﺗﻪوه‬ ‫ﻟﻪ ﮐﺎﺗ‪‬ﮑﺪا ﻟﻪ ﻣ‪‬ﮋووی داﻧﭙ‪‬ﺪاﻧﺮاوی ﺳﻪردهﻣﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ﮐﻪ ﭘ‪‬ه ﻟﻪ داﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻪﻧﮫﺎ ﻧﺎوی ﺷﺎی ﻓﺎرﺳﻪﮐﺎن‬ ‫و ﺋﻪﺷﮑﺎﻧﯿﯿﻪﮐﺎن ﻟﻪ ﺳﻪر ه‪‬ﻠ‪‬ﮏ هﺎﺗﻮوه ﮐﻪ ﺑﻪردهوام ﻟﻪ ﺑﻪرزﺑﻮوﻧﻪوهداﺑﻮوه ﺗﺎ ﮔﻪﯾﺸﺘﯚﺗﻪ هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯿﻪﮐﺎن و‬ ‫ﻣﻮﺑﻪد و هﺮﺑﺪه ﮔﻪورهﮐﺎﻧﯽ وهک‪ :‬ﺗﻦ ﺳﺮ و ﺋﺎزدهﻣﯿﮫﺮاﺳﻨﺪان و هﯽ دی‪ .‬هﻪرﭼﯚﻧ‪ ‬ﺑ‪ ،‬ﮐﻮرد ﻟﻪ هﻪر‬ ‫ﮐﺎر‪‬ﮑﺪا ﮐﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪ دهﺳﻪ‪‬ت و ﺋﺎﯾﻦ و ﻣ‪‬ﮋووهوه هﻪﺑﻮوﺑ‪ ‬ﺣﺴ‪‬ﺒﯽ ﺑﯚ ﻧﻪﮐﺮاوه و وهک دارودهﺳﺘﻪی‬ ‫ﺷﺎﯾﻪﮐﺎن ﻧﻪﺑ‪ ‬ﻗﻪت ﺋﺎوڕی ﻟ‪ ‬ﻧﻪدراوهﺗﻪوه‪ .‬ڕهﻧﮕﻪ ﺟﺎروﺑﺎر‪‬ﮏ و ﻟﻪ هﻪﻧﺪێ ﺑﺎری ﻧﺎﺋﺎراﻣﯽ و ﻻﺳﻪﻧﮕﺒﻮوﻧﯽ‬ ‫دهﺳﻪ‪‬ﺗﺪا ﮐﻪ دوای ﺋﻪوهی ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﻮاﻧﺎی ﺧﯚی ﺑﻪ دهﺳﺖ ه‪‬ﻨﺎﯾﻪوه ڕووی دهدا‪ ،‬ﻣﻪودای ﻧﻪﻓﻪﺳﮑ‪‬ﺸﺎن ﺑﯚ‬ ‫ﮐﻮرد ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪک ﻟﻪ ﺷ‪‬ﻮهﮐﺎن رهﺧﺴﺎﺑ‪ ،‬هﻪرﭼﻪﻧﺪه ﻟﻪ هﻪﻣﺎن ﮐﺎﺗﺪا‪ ،‬ﺑﻪ هﯚی ﻧﻪﺑﻮوﻧﯽ ﺋﺎﺳﺎﯾﺸﻪوه ﮔﻪﻟ‪‬‬ ‫ﭘﻪﺗﭙﻪﺗ‪ ‬و ﻧﺎﺧﯚﺷﯿﺸﯽ ﺑﻪ ﺳﻪردا هﺎﺗﺒ‪ ،‬ﭼﻮﻧﮑﻪ ﭘﯿﻮاﻧﻪﮐﺎری ﻟﻪ ﭼﺎرهﻧﻮوﺳﯽ ﻧﻪﺗﻪوهﯾﯿﺪا ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪﮐﯽ ﮔﺸﺘﯽ‬ ‫ﺑﻪردهواﻣﯽ و ﻣﺎﻧﻪوهﯾﻪ ﺑﻪراﻧﺒﻪر ﮐﻪرهﺳﻪی ﻗﺮﺗﺎﻧﺪن و داﺑ‪‬ﯾﻦ و هﺮﺳﮑﺮدن‪ ،‬ﮐﻪ ﻟﻪ ﮐﺎﺗﯽ ﺋﺎراﻣﯽ و ﺑﻪه‪‬ﺰﯾﯽ‬ ‫دهﺳﻪ‪‬ﺗﺪا ﺑﯚ ﺋﻪو ﺑﻪه‪‬ﺰه ﺑﻪراﻧﺒﻪر ﺑﻪ ﻻواز دهڕهﺧﺴ‪‬ﻦ‪ ،‬ﮐﺎﺗ‪ ‬چ ﮐ‪‬ﺸﻪی ﻧﻪﺑ‪ ‬و هﻪر ﮐﺎﺗ‪ ‬وﯾﺴﺘﯽ ﺋﻪو‬ ‫ﺳﻪره ﺑﮫﻪﻧﺠ‪‬ﻨ‪ ‬ﮐﻪ ﺑﯚ ﺳﻪرﻓﺮازی ﺋﺎوڕ دهداﺗﻪوه دهﯾﮫﻪﻧﺠ‪‬ﻨ‪ ‬وﮐﻪﺳﯿﺶ دهﺳﺖ ﻧﻪﺧﺎﺗﻪ ﭘ‪‬ﺶ دهﺳﺘﯽ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﺳﯽ ﺋﻪو ﻻﯾﻪﻧﺎﻧﻪ ﺟ‪ ‬دهه‪‬ﻢ ﮐﻪ ﺑﯚ ﻣﺎﻧﻪوه ﯾﺎرﻣﻪﺗﯽ ﮐﻮردﯾﺎن داوه‪ ،‬وهک ﮔﻪﻟ‪‬ﮑﯽ ﺧﺎوهن ﺳﯿﻤﺎ و‬ ‫ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﻤﻪﻧﺪی و زﻣﺎﻧﯽ ﺧﯚی ﮐﻪ ﻣﺎوهی ‪ 25‬ﺳﻪده ﺧﯚی ﮔﯿﭫ ﮐﺮدۆﺗﻪوه و ﺗﻮوڕه ﺑﻮوه و ﺧﯚﺷﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎﺗﯽ‬ ‫ﺧﯚی ﻟﻪو ﮐﺎﺗﺎﻧﻪدا دﯾﻮه ﮐﻪ ﺑﺸ‪‬ﻮی و ﻧﺎﺋﺎراﻣﯽ هﻪﺑﻮوه و ﭼﻨﮕ‪ ‬دهﺳﻪ‪‬ﺗﺪاری ﺑ‪‬ﮕﺎﻧﻪ ﻟﻪ ﻧﺎﻗ‪‬ﮔﻪی ﺷﻞ ﺑﻮوه و‬ ‫ﺋﻪوهش ﻟﻪ ﭘ‪‬ﺸﮑﻪﺷﮑﺮدﻧﯽ واﻗﻌﯽ زﻣﺎﻧﻪﮐﻪﯾﺪا‪ ،‬ﻟﻪ ﮔﯚﺷﻪﻧﯿﮕﺎی ﺑﻪرﭼﺎوڕووﻧﯿﯿﻪوه ﻟﻪم ﮔﻮﺗﺎرهدا ﯾﺎرﻣﻪﺗﯿﻤﺎن ﻧﺎدا‪.‬‬ ‫ﺋﻪﮔﻪر ﺳﻪرﻧﺠﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮردی ﺑﺪهﯾﻦ ﮐﻪ ﭘ‪‬ﻨﺎﺳﻪ و دهﻓﺘﻪرﻧﻔﻮوس و ﺟﻨﺴ‪‬ﯿﻪﺗﯽ و وهک ﭘ‪‬ﺴﺖ‪ ،‬ﮔﯚﺷﺖ و‬ ‫ﺋ‪‬ﺴﮑﻪﮐﺎﻧﯽ داﭘﯚﺷﯿﻮه و دهﯾﭙﺎر‪‬ﺰێ‪ ،‬ﺳﻪرﻣﺎن ﻟﻪوه ﺳﻮڕ دهﻣ‪‬ﻨ‪ ‬ﮐﻪ ﭼﯚن وهک زﻣﺎﻧ‪‬ﮏ ﺑﻪ زﻧﺪووﯾﯽ‬ ‫ﻣﺎوهﺗﻪوه و ﺗﻮاﻧﺎی ﮔﻪﺷﻪﮐﺮدﻧﯽ هﻪﯾﻪ و ﮐﻪرهﺳﻪی ﺗﻪواوی درﺑ‪‬ﯾﻨﯽ هﻪﯾﻪ و ﺗﻮ‪‬ﺸﻪﺑﻪرهی ﻗﺎﻣﻮوس و‬ ‫ڕ‪‬ﺰﻣﺎن و ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی وای ﺗ‪‬ﺪان ﮐﻪ ﺑﯚ ﭘﻪرهﺳﻪﻧﺪن ﻟﻪ ڕووی ڕۆﺷﻨﺒﯿﺮﯾﯽ ﺳﻪردهم ﺋﺎوا‪‬ﻪ ﺑ‪ ‬ﺗﺎ ﺋﻪوهی‬ ‫ﺑﻪوﭘﻪڕی ﺑ‪ ‬ﻻﯾﻪﻧﯿﯿﻪوه‪ ،‬ﻟﻪ هﻪﻧﺪێ ﺟ‪‬ﯽ ﻧﻮوﺳﯿﻨﻪ ﮐﻮردﯾﻪﮐﺎﻧﻤﻪوه ﺑﯚ ﻋﺎرهﺑﯽ ﺗﺎﻗﯿﻢ ﮐﺮدۆﺗﻪوه و ﻟﻪ‬ ‫وهرﮔ‪‬اﻧﯽ ﺋﻪو دهرﺑ‪‬ﯾﻨﺎﻧﻪی ﮐﻪ ﻟﻪ ﻣﻨﺪا‪‬ﺪاﻧﯽ ﻣ‪‬ﮋووهوه ﭘ‪‬ﻮهی ﻟﮑﺎوه‪ ،‬ﻧﺎڕهﺣﻪﺗﯽ زۆرم هﺎﺗﻨﻪ ﭘ‪‬ﺶ و هﺎﻧﺎم ﺑﯚ‬ ‫ﻟ‪‬ﮑﺪاﻧﻪوهی واﺗﺎﮐﺎﻧﯿﺎن ﺑﺮد و ﺳﻪرﻟﻪﻧﻮێ داﻣ‪‬ﺷﺘﻨﻪوه‪ .‬ﺋﻪوه ﺧﻪﺳ‪‬ﻪﺗﯽ ﺋﻪو زﻣﺎﻧﺎﻧﻪﯾﻪ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎ و‬ ‫ڕهﺳﻪﻧﺎﯾﻪﺗﯿﯿﺎن ﺗ‪‬ﺪا ﺑﻪه‪‬ﺰن‪ .‬ﺋ‪‬ﺴﺘﺎ ﮐﻪ ﮔﻪﯾﺸﺘﻮوﯾﻨﻪﺗﻪ ﺳﻪردهﻣﺎﻧ‪‬ﮏ ﺋﻪو ﻣﮋدهﯾﻪی ﭘ‪‬ﯿﻪ ﮐﻪ ﮔﻪﻻﻧﯽ ﺗ‪‬ﺪا ﻟﻪﻧﺎو‬ ‫ﻧﺎﭼﻦ و هﯿﻤﻤﻪﺗﯽ ﻧﻪﺗﻪوهﮐﺎن ڕێ ﻧﺎدا ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت ﺟﯚری ﮔﯿﺎﻧﺪارهﮐﺎﻧﯿﺶ ﺑﻔﻪوﺗ‪‬ﻦ‪ .‬ﺋﻪﮔﻪر ڕ‪‬ﮑﻪوﺗﯽ ﺑﺎش و ﺑﻪﺧﺘﯽ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/20‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﯾﺎر ﺋﻪوه ﺑ‪ ‬ﮐﻪ هﻪﻧﺪ‪‬ﮑﻤﺎن ﻣﺎوهی ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﻪی دوو هﻪزار و ﭼﻮارﺳﻪد ﺳﺎڵ ﻟﻪﮔﻪڵ ﺑﺮا ﻋﺎرهﺑﻪﮐﺎﻧﻤﺎﻧﺪا ژﯾﺎوﯾﻦ‬ ‫و ﺋﻪﮔﻪر هﻪﻣﻮو ﺋﻪو ﻣﺎوهﯾﻪ ﺑﻪ ﺧ‪‬ﺮﯾﺶ ﺗ‪‬ﭙﻪڕ ﻧﻪﺑﻮوﺑ‪ ‬ﺗ‪‬ﮑﻪ‪‬ﮑ‪ ‬ﺧ‪‬ﺮ و ﺷﻪڕ ﺑﻮوه و ﺧ‪‬ﺮی ﻟﻪو ﺷﻪڕهی ﭘﺘﺮ‬ ‫ﺑﻮوه ﮐﻪ هﯿﭻ ﻣﯿﻠﻠﻪﺗ‪‬ﮏ ﻧﯿﯿﻪ ﺧﯚﺑﻪﺧﯚش ژﯾﺎﺑ‪ ،‬دووﭼﺎری ﻧﻪﺑﻮوﺑ‪ .‬ﻣﺎﻓﯽ ﺧﯚﻣﺎن ﺑﻪ ﺳﻪر ﺧﯚﻣﺎﻧﻪوه هﻪﯾﻪ و‬ ‫ﻣﺎﻓﯽ ﻋﺎرهﺑﯿﺸﻤﺎن ﺑﻪ ﺳﻪرهوهﯾﻪ ﺗﺎ ﺋﺎﻣ‪‬ﺰی ﺑﺮاﯾﻪﺗﯽ ﮐﻮرد و ﻋﺎرهب ﺑﻘﯚزﯾﻨﻪوه و ﺋ‪‬ﻤﻪی ﻗﻪ‪‬ﻪﻣﺒﻪدهﺳﺖ ﺑﻪو‬ ‫ﺋﻪرﮐﻪ ﻣ‪‬ﮋووﯾﯿﻪ هﻪﺳﺘﯿﻦ ﮐﻪ ﻟﻪ ﺋﻪﺳﺘﯚﻣﺎﻧﺪاﯾﻪ ﺗﺎ ﺑﻪﺷﻪ زهوﺗﮑﺮاوهﮐﺎﻧﻤﺎن وهرﮔﺮﯾﻨﻪوه و دوای ڕۆﺷﻨﺎﯾﯽ‬ ‫ڕۆﺷﻨﺒﯿﺮی ﺳﻪردهم‪ ،‬ﻣﯿﺮاﺗﯽ ﺷﺎرﺳﺘﺎﻧﯿﻤﺎن وهرﮔﺮﯾﻨﻪوه‪ ،‬ﺋﻪو ﺳﻪردهﻣﺎﻧﻪی ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺸﺘﺸﮑﺎﻧﺪن ﺗ‪‬ﭙﻪڕﯾﻦ و ﺑﻪ‬ ‫ﮐﻪراﻣﻪت و ﺑﻮون و زﻣﺎن و زهﻣﯿﻨﯽ ﺧﯚﻣﺎن ﻧﺮﺧﻤﺎن دا‪ ،‬ﻣﺎﻓﻤﺎن دهدهﻧ‪ ‬و هﻪﺳﺖ ﺑﻪو ﺋﻪرﮐﻪ دهﮐﻪﯾﻦ‬ ‫ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﺑﮑﻪﯾﻨﻪ ﺑﻪ‪‬ﮕﻪﻧﺎﻣﻪ و )ﺗﺎﭘﯚی ﮐﻮردی( و ﺧﺎوهﻧﺪار‪‬ﺘﯽ ﺧﯚﻣﺎن ﺑﯚ هﻪر وﺷﻪﯾﻪﮐﯽ ﮐﻪ ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا هﻪﯾﻪ‬ ‫و ﻓﺎرﺳﯽ زهوﺗﯽ ﮐﺮدووه و ﻟﻪ دادﮔﺎی ﻣ‪‬ﮋوودا دهﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﻪردا ﮔﺮﺗﻮوه‪ ،‬ﺑﺴﻪﻟﻤ‪‬ﻨﯿﻦ‪ .‬ﺋ‪‬ﻤﻪ ﺧﺎوهﻧﯽ ﺋﻪو‬ ‫زﻣﺎﻧﻪﯾﻦ ﮐﻪ ﻗﺴﻪی ﭘ‪ ‬دهﮐﻪﯾﻦ و دهﺳﺒﻪرداری ﺋﻪو وﺷﺎﻧﻪ ﻧﺎﺑﯿﻦ ﮐﻪ هﺎوﺷ‪‬ﻮه و هﺎوواﺗﺎﯾﺎن ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا هﻪﯾﻪ‬ ‫ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺋﻪو ﻟ‪‬ﮑﭽﻮون و هﺎوﺷ‪‬ﻮهﯾﯿﻪ ﺗﻪﻧﮫﺎ ﻟﻪ زﻣﺎﻧﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ﻧﯿﯿﻪ ﺑﻪ‪‬ﮑﻮ ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان زﻣﺎﻧﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﻪﮐﺎن و‬ ‫ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺘﯽ و ﺋﻪوان و زﻣﺎﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ﺋﻪوروﭘﺎﺷﺪا هﻪﯾﻪ ﮐﻪ ﻟﻪ ﺳﻪرﭼﺎوهی هﻨﺪوﺋﻪوروﭘﯽ ﮐﻪوﺗﻮوﻧﻪﺗﻪوه‪ .‬ﺋﻪو‬ ‫ﺑﻨﻪﻣﺎﯾﻪ ﻗﻪﺑﻮو‪‬ﻪ داوا ﻟﻪ داﮔﯿﺮﮐﻪر و زهوﺗﮑﻪر ﺑﮑﺮێ دهﺳﺖ ﻟﻪ داﮔﯿﺮﮐﺮاو هﻪ‪‬ﮕﺮێ و ﺑﯿﺪاﺗﻪوه ﺧﺎوهﻧﯽ ﺧﯚی‬ ‫ﻧﻪک ﻻﯾﻪﻧﯽ ﺗﺎ‪‬ﻧﮑﺮاو ﻧﺎﭼﺎر ﺑﮑﺎ دهﺳﺒﻪرداری ﺋﻪوهش ﺑ‪ ‬ﮐﻪ ﻟﻪ ﻻی ﻣﺎوهﺗﻪوه و دهﺳﺘﯽ ﻟﻪ ﺑﻨﯽ هﻪﻣﺎﻧﻪوه ﭘ‪‬‬ ‫دهرﺑﮑﺮێ‪ .‬ﺋﺎﯾﻪ ﮐﻪس ﻟﻪو ﺟﯿﮫﺎﻧﻪدا هﻪﯾﻪ ﻋﺎرهﺑﯽ داﮔﯿﺮﮐﺮاو ﻧﺎﭼﺎر ﺑﮑﺎ دهﺳﺖ ﻟﻪو وﺷﺎﻧﻪ هﻪ‪‬ﮕﺮێ ﮐﻪ‬ ‫هﺎوﺷ‪‬ﻮهﯾﺎن ﻟﻪ زﻣﺎﻧﯽ داﮔﯿﺮﮐﻪردا هﻪﯾﻪ‪ ،‬ﺋﻪوهش ﺑﯚ ڕهواﻧﺪﻧﻪوهی ﺗﯚﻣﻪت و ڕازﯾﺒﻮون ﺑﻪ داﮔﯿﺮﮐﺎری؟ ﺋ‪‬ﻤﻪ‬ ‫ﺧﺎوهﻧﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﺧﯚﻣﺎﻧﯿﻦ و هﻪرﭼﯿﻪﮐﯽ ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ و ﺋﺎﯾﻨﯽ زهردهﺷﺘﺪا هﻪﯾﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﺎن ﻟﻪﮔﻪڵ زﻣﺎﻧﯽ ﺋ‪‬ﻤﻪ‬ ‫ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺘﺮه و ﻟﻪ وﯾﮋداﻧﯽ ﭘﯿﺎو‪‬ﮑﯽ ﮐﻮردهوه هﻪ‪‬ﻘﻮ‪‬وه و ﺋﻪو ﻧﺎڕازﯾﺒﻮوﻧﻪی ﮐﻪ ﻻﻣﻠ‪‬ﮏ دهرﯾﺪهﺑ‪‬ێ ﮔﻮاﯾﻪ‬ ‫ﺧﯚﺑﻪﺳﺘﻨﻪوه ﺑﻪ زهﺧﯿﺮهﯾﻪک ﮐﻪ ﯾﻪﮐﻼﯾﯽ ﻧﻪﺑﯚﺗﻪوه‪ ،‬ﮐﺎر‪‬ﮑﻪ ڕهت ﮐﺮاوهﺗﻪوه‪ ،‬ﭼﻮﻧﮑﻪ ڕازﯾﺒﻮون ﺑﻪوه‬ ‫ڕاﮔﻪﯾﺎﻧﺪﻧﯽ ﺧﯚﺑﻪدهﺳﺘﻪوهداﻧﻪ و هﯿﭻ زﻣﺎﻧ‪‬ﮏ ﻧﯿﯿﻪ ﺋ‪‬ﺴﺘﺎی ﯾﻪﮐﻼﯾﯽ ﮐﺮاﺑ‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬ﻟﻪ ﮐﯚﻧﻪوه ﯾﻪﮐﻼﯾﯽ ﺑﻮوﺑ‪‬ﺘﻪوه‬ ‫و ﻋﺎرهب و ﮐﻮرد و ﺗﺮک و ﻋﻪﺟﻪم ﻟﻪم ﻻﯾﻪﻧﻪوه ﯾﻪﮐﺴﺎﻧﻦ‪ .‬ﻧﻪﺗﻪوهی ﮐﻮرد ڕهﮔﺪاﮐﻮﺗﺎوی ﻧﺎو ﺋﯿﺴﻼﻣﻪ و‬ ‫ﺑﺎوهڕی ڕاﺳﺘﯽ هﻪﯾﻪ و ﺑﻪ د‪‬ﺴﯚزی ﺧﺰﻣﻪﺗﯽ ﻗﻮرﺋﺎن و زاﻧﺴﺘﻪ ﻋﺎرهﺑﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﮐﺮدووه و ﮐﻪس ﻟﻪو ﻻﯾﻪﻧﻪوه‬ ‫ﭘ‪‬ﺸﯽ ﻧﻪﮐﻪوﺗﯚﺗﻪوه‪ ،‬ﺗﺎ ﺋﻪو ﺋﻪﻧﺪازهﯾﻪی ﺧﯚی ﺑﯿﺮﭼﯚﺗﻪوه و وهک ﻧﻪﺗﻪوهﮐﺎﻧﯽ دی دوای ﭼﺎوﮐﺮدﻧﻪوه و‬ ‫ﻓﺮهواﻧﺒﻮوﻧﯽ هﯿﻮاﮐﺎﻧﯽ ﭘ‪‬ﯽ ﺧﯚﺷﻪ زﻣﺎﻧﻪﮐﻪی ﺧﯚی ﺑﻪ زادی ﻣ‪‬ﮋووﯾﯽ ﺧﯚی دهو‪‬ﻪﻣﻪﻧﺪ ﺑﮑﺎ و ﺑﻪﺷﯽ ﺧﯚی‬ ‫ﻟ‪ ‬وهرﮔﺮێ‪ ،‬ﻧﻪک ﺑﻪ زﯾﺎدهوه‪ ،‬ﺑﻪ‪‬ﮑﻮ هﻪﻧﺪێ ﺑﻪ ﮐﻪﻣﯿﺸﻪوه‪ .‬ﻗﻪﯾﺪی ﻧﺎﮐﺎ‪ .‬وهرﮔﺮﺗﻨﻪوهی ﻣﯿﺮات ﻟﻪ ﺑﺎرودۆﺧﯽ‬ ‫ﮐﻮرددا وهک وهرﮔﺮﺗﻨﻪوهی ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواره ﻣ‪‬ﮋووﯾﯿﻪﮐﺎﻧﻪ ﺟﺎ ﭘﻪﯾﮑﻪر ﺑﻦ ﯾﺎ هﻪﯾﮑﻪل ﯾﺎ ﻧﻪﺧﺶ ﺑﻦ و ﻣﻪﺑﻪﺳﺘﯿﺶ‬ ‫ﭘﻪرﺳﺘﻦ ﻧﯿﯿﻪ ﺑﻪ‪‬ﮑﻮ ڕازاﻧﺪﻧﻪوهی ﺧﺎﻧﻪی ﺷﻮ‪‬ﻨﻪوار و ﮐﺮدﻧﯿﻪﺗﯽ ﺑﻪ ﺑﻪ‪‬ﮕﻪی دهو‪‬ﻪﻣﻪﻧﺪﯾﯽ ﻣ‪‬ﮋوﯾﯽ‪ .‬ﮐﻪس ﺑﯿﺮی‬ ‫ﻟﻪوه ﻧﻪﮐﺮدۆﺗﻪوه ﮔﺎی ﺑﺎ‪‬ﺪار ﺑﻪو ﺑﯿﺎﻧﻮوه ﺗ‪‬ﮑﺒﺸﮑ‪‬ﻨ‪ ‬ﮔﻮاﯾﻪ ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواری ﺑﺘﭙﻪرﺳﺘﯿﯿﻪ و ﮐﻪس ﻟﻪ ﺗﺮﺳﯽ‬ ‫ﮔﻪڕاﻧﻪوه ﺑﻪرهو ﺑﺘﭙﻪرﺳﺘﯽ و ﺧﺮاﭘﻪﮐﺎری ﺧﯚی ﻟﻪ ﻧﺎوی ﻻت و ﻋﻮزه و ﻣﻪﻧﺎت و ﺷﻪﯾﺘﺎن ﻻﻧﻪداوه‪ .‬ﺋﻪو‬ ‫ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواراﻧﻪی ﮐﻪ ﻟﻪ ﻓﺎ‪‬ﮕﺮی و ﺋﻪﺳﺘ‪‬ﺮهزاﻧﯽ ﻣﺎوﻧﻪﺗﻪوه ﻧﻪﺑﻮوﻧﻪﺗﻪ هﯚی ﻗﯚ‪‬ﮫﻪ‪‬ﻤﺎ‪‬ﯿﻦ ﺑﯚ ﻟﻪﻧﺎوﺑﺮدﻧﯿﺎن‪.‬‬ ‫ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت ﺷﯿﻌﺮی ڕووﺗﯿﺶ ﮐﻪ دهﮐﺮێ دهﺳﺘﺒﻪردارﯾﺎن ﺑﻦ‪ ،‬هﻪروههﺎ ﻗﺴﻪ ﻟﻪ ﺑﺎرهی ﻟﻪﺷﻔﺮۆﺷﯿﯿﻪوه ﻟﻪ ﮐﺘ‪‬ﺒﺎﻧﺪا‬ ‫ﺑﻪ ﺋﻪﻣﺎﻧﻪت ﭘﺎر‪‬ﺰراون ﭼﻮﻧﮑﻪ زهﺧﯿﺮهی داه‪‬ﻨﺎﻧﻦ و ﺟﻮان داڕ‪‬ﮋراوون ﻧﻪک ﺑﯚ دووﺑﺎرهﺑﻮوﻧﻪوهی ﻓﻪﺳﺎدی‪.‬‬ ‫ﻋﺎرهﺑﺎﯾﻪﺗﯽ ﻣﺎﻓﯽ ﺧﯚﯾﻪﺗﯽ ﺷﺎﻧﺎزی ﺑﻪو زﻣﺎﻧﻪ ﭘ‪‬ﺸﮑﻪوﺗﻮوهوه ﺑﮑﺎ ﮐﻪ ﺧﻪ‪‬ﮑﯽ ﺳﻪردهﻣﯽ )ﺟﺎهﯿﻠﯽ( ﻗﺴﻪﯾﺎن ﭘ‪‬‬ ‫ﮐﺮدووه و ﺷﯿﻌﺮﯾﺎن ﭘ‪ ‬ﻧﻮوﺳﯿﻮه و ﻗﻪﺷﻪ و رهﺑﻪن ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪک ﭘﻪﺧﺸﺎن و ﺷﯿﻌﺮﯾﺎن ﮔﻮﺗﻮوه ﮐﻪ ﻟﻪﮔﻪڵ‬ ‫ﺳﻪردهﻣﻪﮐﻪدا ﻧﻪﮔﻮﻧﺠﺎوه‪ .‬داوای ﻣﻪﺣﺎڵ ﻟﻪ ﻋﺎرهﺑﺎﯾﻪﺗﯽ ﻧﺎﮐﺮێ ﺟﺎهﯿﻠﯽ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﮑﺎ ﺑﻪ ﺟﯚرێ ﺷﯿﻌﺮ و ﭘﻪﺧﺸﺎن‬ ‫ﺑﻨﻮوﺳﻦ ﺋﻪﺑﻮ زهڕی ﻏﯿﻔﺎری ﻟ‪‬ﯿﺎن ڕازی ﺑ‪ ‬ﻟﻪ ﮐﺎﺗ‪‬ﮑﺪا ﺳﻪد ﺳﺎڵ دوای ﺟﺎهﯿﻠﯽ ﺑﻮوه‪ .‬ﺋﺎراﻣﯽ و ﺳﺮﯾﺎﻧﯽ‬ ‫ﻣﺎوهی ﭼﻪﻧﺪﯾﻦ ﺳﻪده ﺧﺰﻣﻪﺗﯽ دهرﺑﺎری ﻓﺎرﺳﯽ و ﺋﻪﺷﮑﺎﻧﯽ و ڕۆﻣﺎﻧﯿﯿﺎن ﮐﺮدووه و زۆر ﻟﻪ ﻧﻮوﺳﻪراﻧﯽ‬ ‫ﺷﺎﯾﻪﮐﺎن ﺋﺎراﻣﯽ ﺑﻮون و ﺑﻪ هﯚی ﻣﺎﻧﻪوهی زۆری ﺋﻪواﻧﻪوه ﻟﻪ ﺧﺰﻣﻪﺗﺪا‪ ،‬وﺷﻪی ﺋﺎراﻣﯽ ﭼﻮوﻧﻪ ﻧﺎو ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/21‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﭘﻪهﻠﻪوﯾﯿﻪوه و ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮازی ﭘﻪهﻠﻪوی دهﺧﻮ‪‬ﻨﺪراﻧﻪوه‪ .‬ﺋﻪوهش ﺑﻮوه هﯚی دروﺳﺘﺒﻮوﻧﯽ زﻣﺎﻧ‪‬ﮑﯽ ﺳﻪﯾﺮ و‬ ‫ﻧﺎوی )هﻮزﭬﺎرش( ‪ 1‬ی ﻟ‪ ‬ﻧﺮا ﮐﻪ ﻟﻪ هﻪزار وﺷﻪ زﯾﺎﺗﺮی ﻟﻪﺧﯚ دهﮔﺮت‪ .‬وﺷﻪی ﺗﺮی ﺋﺎراﻣﯽ هﻪﺑﻮون ﺷ‪‬ﻮازی‬ ‫ﺧﯚﯾﺎن ﭘﺎراﺳﺘﺒﻮو ﺑﻪ‪‬م ﻧﯿﺸﺎﻧﻪی ﭘﻪهﻠﻪوی ﻟﻪ ڕﯾﺰﻣﺎﻧﺪا ﺧﺮاﻧﻪ ﺳﻪرﯾﺎن‪ .‬ﺋﻪوهی ڕووی دا و ﺑﯚی هﻪﺑ‪‬‬ ‫ﻟﻪوهش زﯾﺎﺗﺮ ڕوو ﺑﺪا و ﮐﻪﺳﯿﺶ ﺋﺎراﻣﯿﯿﻪﮐﺎن ﺗﯚﻣﻪﺗﺒﺎر ﻧﺎﮐﺎ و ﮔﻮﻣﺎن ﻧﺎﺧﺎﺗﻪ ﺳﻪر زﻣﺎﻧﯽ ﺋﺎراﻣﯽ و داوا ﻧﺎﮐﺎ‬ ‫ﺋﻪو وﺷﺎﻧﻪ ﻻﺑﻪرن ﮐﻪ ﺑﻮوﻧﻪ ﮐﻪر ﺑﯚ ڕاﺑﻮاردﻧﯽ ﺷﺎﯾﻪﮐﺎن‪ .‬ﻋﺎرهﺑﯽ ﺑﻪه‪‬ﺰ و دهو‪‬ﻪﻣﻪﻧﺪ ڕ‪‬ﮕﺮ ﻧﻪﺑﻮو ﻟﻪوهی‬ ‫وﺷﻪی ﺋﺎراﻣﯽ ﺗ‪‬ﺪا ﺑﻦ ﭼﻮﻧﮑﻪ زﻣﺎﻧ‪‬ﮑﯽ ﺳﺎﻣﯽ ﺑﻮو و ﻟﻪ دوورﮔﻪی ﻋﺎرهﺑﯿﯿﻪوه هﺎﺗﺒﻮو‪ .‬ﻣﯿﻠﻠﻪﺗﺎن ﺑﻪو‬ ‫ﻣﻮﺳﯿﺒﻪﺗﺎﻧﻪﯾﺎن ﻟﻪﮔﻪ‪‬ﺪا ﻧﺎﮐﺮێ ﮐﻪ هﺎڕﯾﻮﻧﯽ و دواﯾﯽ‪ ،‬دوای هﺎڕﯾﻦ ﻟﻪ ﺳﻪر ﻧﺎﭘﺎﮐﮋی ﺳﺰای ﻧﺎدهن و ﺑﻪ ﺋﯿﻔﻼس‬ ‫ﭘ‪‬ﮑﺮدن ﭘﺎک ﻧﺎﮐﺮ‪‬ﺘﻪوه‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮردﯾﺶ ﮐﻪ داوای ﻣﺎﻓﯽ ﻣ‪‬ﮋووﯾﯽ و ﻣﯿﺮاﺗﯽ ﺧﯚی دهﮐﺎ‪ ،‬ﻟﻪ ڕووی‬ ‫هﻪﺳﺘﮑﺮدﻧﻪوه ﺑﻪ ﺑﻮوﻧﯽ ﺧﯚی و ﺑﻪ ﺋﺎﺷﮑﺮاﮐﺮدن و ڕاﭘﻪڕﯾﻦ دژی داﮔﯿﺮﮐﺮدن ﻧﻪک ﭘﺎڕاﻧﻪوه و دهرۆزهﮐﺮدن‬ ‫و ﺳﻮوﮐﺎﯾﻪﺗﯽ ﯾﺎ ورووژاﻧﺪﻧﯽ ﮔﻮﻣﺎن‪ .‬ﻣﻦ ﺋﻪﻣﻪ ده‪‬ﻢ و ﮐﻮرد‪‬ﮑﯿﺶ ﻧﻪﺑﻮوه هﻪو‪‬ﯽ داﺑ‪ ‬ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻪ ﮐﯚﻧﻪﮐﻪی‬ ‫ﭘﯿﻨﻪوﭘﻪڕۆی ﮐﺮدﺑ‪ ‬ﯾﺎ ﻟﻪ ﻧﻮوﺳﯿﻨﺪا ﺑﻪ )ﺑﺎز( و )ﺑﻪرﺳﻪم( ﺧﯚی هﻪ‪‬ﻨﺎﺑ‪ ‬و ﻧﻪﻣﺒﯿﺴﺘﻮوه ﮐﻮرد‪‬ﮏ ﺷﺘ‪‬ﮑﯽ‬ ‫ﮔﻮﺗﺒ‪ ‬و ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎی ﺳﻮﯾﺒ‪ ‬وهک ﺷﺎﻋﯿﺮ‪‬ﮏ ﺑﻪراﻧﺒﻪر ﻧﺎوی )زهﻣﺰهم( ﭘ‪‬ﺶ هﻪزار ﺳﺎڵ ﮔﻮﺗﻮوﯾﻪﺗﯽ‪:‬‬ ‫ﻓﺎرﺳﻪﮐﺎن ﻟﻪ ﺳﻪر زهﻣﺰهم زهﻣﺰهﻣﯿﺎن ﮐﺮد‬ ‫ﺋﻪوهش ﻟﻪ ﺑﺎوﺑﺎﭘﯿﺮاﻧﯽ هﻪره ﮐﯚﻧﯿﺎﻧﻪوهﯾﻪ‬ ‫ﺋﻪوه ﺋﺎﻣﺎژهﯾﻪ ﺑﯚ )ﺳﺎﺑﻮر( ﻟﻪ ﺣﻪﺟﻪ درۆﮐﻪﯾﺪا ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﺋﻪو ﺑﺎوهڕهی ﮐﻪ ﻟﻪ ﺳﻪری ڕاهﺎﺗﺒﻮو )زهﻣﺰهﻣﻪ(ی‬ ‫ﮐﺮدووه‪) .‬ل‪ 393‬ﻣﺰدﯾﺴﻨﺎ و ادﺑﯽ ﭘﺎرﺳﯽ ـ ﻗﺴﻪﮐﻪی ﻟﻪ ﯾﺎﻗﻮت و ﻣﻪﺳﻌﻮدﯾﯿﻪوه وهرﮔﺮﺗﻮوه(‬ ‫ﺑﻪ‪‬م ڕۆﺷﻨﺒﯿﺮی ﺳﻪردهﻣﺎﻧﻪی ﮐﻮردی ﻟﻪ ﺳﻪرهﺗﺎی ڕ‪‬ﮕﺎداﯾﻪ ﻟﻪ ﺑﻮاری ﺑﻪﺳﺘﻨﻪوهی ﻧﻮ‪‬ﯿﻪوه ﺑﻪ ﮐﯚﻧﯿﻪوه و‬ ‫ﭘ‪‬ﮐﺮدﻧﻪوهی ﺑﻪﺷﻪ ﺑﯚﺷﻪ ﻟ‪‬ﮑﺪوورهﮐﺎﻧﯽ ﻣﻪودای ﻣ‪‬ﮋووﯾﯽ و ﭘﺎﻧﺘﺎﯾﯽ ﻓﺮهواﻧﯿﺎن‪ .‬هﻪﺗﺎ ﺋ‪‬ﺴﺘﺎش ﻣ‪‬ﮋووﯾﻪﮐﯽ‬ ‫ﭘﻪﺳﻪﻧﺪﮐﺮاوی ﮐﻮردی ﻧﯿﯿﻪ ﻗﻮﺗﺎﺑﯽ ﮐﻮرد ﺑﯿﺨﻮ‪‬ﻨ‪ ‬و ﻟﻪ هﻪﻣﻮو ﺟﯿﮫﺎﻧﺪا‪ ،‬ﺋﻪوهﻧﺪهی ﻣﻦ ﺋﺎﮔﺎدار ﺑﻢ‪،‬‬ ‫ڕ‪‬ﮑﺨﺮاو‪‬ﮏ ﻧﯿﯿﻪ ﺗﻪﮐﻠﯿﻒ ﮐﺮاﺑ‪ ‬ﯾﻪک د‪‬ﯚﭘﻪ ﺋﺎو ﺑ‪‬ژ‪‬ﻨ‪‬ﺘﻪ ﺳﻪر ﯾﻪک داﻧﻪ ﺗﯚوی هﻪﻣﻮو ڕۆﺷﻨﺒﯿﺮﯾﯽ ﮐﻮردی ﮐﻪ‬ ‫ﺧﻪرﯾﮑﻪ هﻪﻣﻮو ﻧﯿﺸﺎﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ڕ‪‬ﮕﺎی ﻧ‪‬ﻮان ﮐﯚن و ﻧﻮ‪‬ﯽ ﺑﺰر دهﺑﻦ‪ .‬ﺧﯚ ﺋﻪﮔﻪر ﮐﻮرد‪‬ﮏ ڕووﺑﻪڕووی ﺋﻪم ﮐﺎره‬ ‫ﺑﺒ‪‬ﺘﻪوه ﮐﻪ ﻟﻪ ﺑﻪر ﻣﻪزﻧﯿﯿﻪﮐﻪی ﺳﺎﻣﯽ ﻟ‪ ‬دهﮐﺮێ ﺟﮕﻪ ﻟﻪوهی ﻣﻪﺗﺮﺳﯿﺪاره و ﺑﻪ ﮐ‪‬ﺸﻪ و ﺳﻪره‪‬ﺸﻪی واﯾﻪ‬ ‫هﯿﻤﻤﻪت دهﺑﺎ‪ ،‬ﻟﻪم هﻪﻣﻮو ﺟﯿﮫﺎﻧﻪدا ﯾﻪک دهﺳﺖ ﻧﺎﺑﯿﻨ‪ ‬ﺗﻪ‪‬ﻪ ﻗﺎﻣﯿﺸ‪‬ﮑﯽ ﺑﯚ هﻪوادا ﺗﺎ ﻟﻪو زهرﯾﺎ هﺎره دهرﺑﺎزی‬ ‫ﺑﮑﺎ ﮐﻪ ﺳ‪ ‬هﻪزار ﺳﺎ‪‬ﯽ ﻧﻪﺑﻮوﻧﯽ و ﭘﻪرده و ﺗﻪﻣﯽ ﺑﻪ ﺳﻪردا دراوه‪ ،‬ﮐﻪ ﻧﯿﺎزی واﯾﻪ ﻟ‪‬ﯽ ﺑﭙﻪڕ‪‬ﺘﻪوه و ﺑﮕﺎﺗﻪ‬ ‫ﮐﻪﻧﺎری ﺋﺎﺳﻮودهﯾﯽ‪ .‬ﻟﻪ ڕووی ﻧﺎڕهﺣﻪﺗﯽ ﭘﻪڕﯾﻨﻪوهوه ﺑﯚ ﮐﻪﻧﺎر ﻟﻪ ﺗﺎﻗﯿﮑﺮدﻧﻪوهی ﺧﯚم ﺋﻪﻣﻪت ﺑﯚ دهﮔ‪‬ﻣﻪوه‪:‬‬ ‫ﯾﻪﮐ‪ ‬ﻟﻪ ڕ‪‬ﻮڕهﺳﻤﻪﮐﺎﻧﯽ ڕ‪‬ﺰی ﺋﺎﮔﺮ ﻻی زهردهﺷﺘﯿﯿﻪﮐﺎن ﺋﻪوهﯾﻪ ﻧﺰاﺧﻮ‪‬ﻦ ﭼ‪‬ﻪدار‪‬ﮑﯽ )ﺑﻪرﺳﻪم(ی ﺑﻪ‬ ‫دهﺳﺘﻪوه ﺑ‪) ‬ﺗﺎ ﺋ‪‬ﺴﺘﺎ زاﻧﺎﮐﺎن ﭘ‪‬ﻨﺎﺳﻪی ﺋﻪو درهﺧﺘﻪﯾﺎن ﻧﻪزاﻧﯿﻮه‪ ،‬ﭘ‪‬ﻢ واﯾﻪ ﻣﻦ ﻟﻪ ﻧﻮوﺳﯿﻨ‪‬ﮑﺪا ﻧﺎﺳﺎﻧﺪووﻣﻪ(‪...‬‬ ‫ﭘﺎﻧﺎﯾﯽ هﻪر ﭼ‪‬ﮑﯽ‪ ،‬دهﺑ‪ ‬ه‪‬ﻨﺪهی دهﻧﮑﻪ ﺟﯚﯾﻪک ﺑ‪ .‬ﺋﻪم دهﻧﮑﻪ ﺟﯚﯾﻪش ﻧﺎوی ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ هﺎﺗﻮوه )‪yava‬‬ ‫ﯾﻪﭬﻪ( و وﺷﻪﮐﻪ ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﯾﺎﺳﺎﮐﺎﻧﯽ دهﻧﮕﮕﯚڕﯾﻦ ﮔﯚڕاوه و ﺑﻮوه ﺑﻪ )ﺟﻪو ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا و ﺟﯚ ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا( و‬ ‫وﺷﻪی )ﯾﻪﭬﻪ( ﻟﻪ ﺑﻨﻪڕهﺗﺪا هﻪﻣﻮو داﻧﻪو‪‬ﻪﯾﻪک دهﮔﻪﯾﻪﻧ‪ ‬ﻧﻪک ﺟﯚ ﺑﻪ ﺗﻪﻧﮫﺎ‪ .‬ﻟﻪم ﺑﺎﺑﻪﺗﻪ ﺷﺎراوهﯾﻪ زهﯾﻨﻢ ﺑﯚ‬ ‫وﺷﻪﯾﻪﮐﯽ ﺗ‪‬ﮑﻪ‪‬ﯽ ﮐﻮردی ﭼﻮو ﺋﻪوﯾﺶ )داﻧﻪو‪‬ﻪ(ﯾﻪ‪ .‬ﯾﻪﮐﻪم ﺑﻪﺷﯽ داﻧﻪی داﻧﻪ و ﺑﻪﺷﯽ دووهﻣﯽ ﮐﻪرهﺳﻪی‬ ‫ﺑﭽﻮوﮐﮑﺮدﻧﻪوهﯾﻪ‪ .‬ﻣﺎﯾﻪوه ﺑﻪﺷﯽ ﻧﺎوهڕاﺳﺖ )وێ( ﮐﻪ هﻪﻣﺎن )‪ yava‬ﯾﻪﭬﻪ(ﯾﻪ و ﮐﻪوﺗﯚﺗﻪ ژ‪‬ﺮ ﮐﺎرﯾﮕﻪری‬ ‫دهﻧﮕﯽ ﻧﺎوﭼﻪﮐﺎﻧﯽ ﮐﻮرد و )ڤ(ﯾﺎن ﺗ‪‬ﺪا دهﺑ‪‬ﺘﻪ )و( و وهک ﭼﯚن ﯾﻮﻧﺲ دهﺑ‪‬ﺘﻪ وﯾﻨﺲ و ﯾﯚﻧﺎن دهﺑ‪‬ﺘﻪ و‪‬ﻨﺎن‪،‬‬ ‫ﺋﻪوﯾﺶ ﭘ‪‬ﺶ )ی( دهﮐﻪو‪‬ﺘﻪوه‪ .‬ﻟﻪ ﺑﺮی )ﯾﯚ‪‬ﻪ( ﮔﻮﺗﻮوﯾﺎﻧﻪ )وێ ‪‬ﻪ ـ و‪‬ﻪ( و ﻧﺎوهﮐﻪش ﺋﺎوهﺎی ﻟ‪ ‬هﺎﺗﻮوه‪:‬‬ ‫داﻧﻪﯾﯚ‪‬ﻪ ﺑﯚﺗﻪ داﻧﻪو‪‬ﻪ‪.‬‬ ‫‪ .1‬ﭘ‪ ‬دهﭼ‪ ‬ﺋﻪو زﻣﺎﻧﻪ ﻟﻪ ﺷ‪‬ﻮهی ﻟﯿﻨﮕﻮا ـ ﻓﺮاﻧﮑﺎ ﺑﻮوﺑ‪ ‬ﮐﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪﺷﺘﯿﻪوان و ﺟﺎﻣﺒﺎز و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻪﮐﺎﻧﯽ و‪‬ﺗﺎﻧﯽ دهوروﺑﻪری دهرﯾﺎی‬ ‫ﺳﭙﯽ ﻧﺎوهڕاﺳﺖ ﺑﻮو و و‪‬ﺗﻪ ﻋﺎرهﺑﯿﯿﻪﮐﺎن ﺑﻪ ﺋﯿﺴﭙﺎﻧﯿﯿﺎن دهزاﻧﯽ و ﻓﻪرهﻧﺴﯿﯿﻪﮐﺎن ﺑﻪ ﻋﺎرهﺑﯿﯿﺎن دهزاﻧﯽ و ﺗ‪‬ﮑﻪ‪‬ﻪﯾﻪک ﺑﻮو ﻟﻪ وﺷﻪی‬ ‫ﻋﺎرهﺑﯽ و ﺋﯿﺴﭙﺎﻧﯽ و ﻓﻪرهﻧﺴﯽ‪ .‬ح‪.‬ک‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/22‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﺋﻪوهی ﮐﻪ ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺘﻪ ﻟ‪‬ﺮهدا ڕوون ﺑﮑﺮ‪‬ﺘﻪوه ڕ‪‬ﺰی ﺋﺎﮔﺮه ﻻی زهردهﺷﺘﯿﯿﻪﮐﺎن ﮐﻪ ﺧﻮدی )ﻧﻮور(ه و دﺷ‪‬ﻢ‬ ‫ﮐﻪ ڕ‪‬ﺰﮔﺮﺗﻦ ﭘﻪرﺳﺘﻦ ﻧﯿﯿﻪ‪ .‬ﮔﺎ و ﺋﻪﺳﭗ و ﻣﻪڕﯾﺶ ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا ڕ‪‬ﺰﯾﺎن هﻪﯾﻪ و ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت )ﮔﻮﺳﭙﻪﻧﺪه( ﮐﻪ وهک‬ ‫ﻧﺎو ﻟﻪ ﻣﻪڕ ﻧﺮاوه واﺗﺎی ﮔﯿﺎﻧﺪاری ﭘﯿﺮۆز دهدا و واژهی ﺳﭙﻪﻧﺘﻪ ﺧﯚی ﺳﭙﻪﻧﺘﻤﺎﻧﯽ ﻟ‪ ‬ﮐﻪوﺗﯚﺗﻪوه ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫زهدهﺷﺖ دهﮔﻮﺗﺮا‪ .‬ﺋﻪوهﺷﯽ ﺑﯚ زﯾﺎد دهﮐﻪم ﮐﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ وﺷﻪی ﺋﺎﺗﻪﺷﮕﻪی ﺗ‪‬ﺪا ﻧﯿﯿﻪ ﮐﻪ واﺗﺎی ﺧﺎﻧﻪی ﺋﺎﮔﺮ ﺑﺪا‬ ‫ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺋﻪو وﺷﻪﯾﻪ ﻟﻪ داه‪‬ﻨﺎﻧﯽ ﺳﻪردهﻣﻪﮐﺎﻧﯽ دواﺗﺮه‪ .‬ڕهﻧﮕﻪ زهوی ﭘﯿﺮۆزﯾﯿﻪﮐﯽ زﯾﺎﺗﺮی هﻪﺑﻮوﺑ‪ ‬و‬ ‫ﭘﯿﺴﮑﺮدﻧﯽ ﯾﻪﮐ‪ ‬ﺑﻮوه ﻟﻪ ﺗﺎواﻧﻪ ﮔﻪورهﮐﺎن و ﮐﻪﻓﺎرهﺗﻪﮐﻪی ﭘﯿﺎوی ﺑﻪ هﯿﻼک دهﺑﺮد‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻣﺎﻧﺪووﺑﻮون ﻟﻪ هﻪ‪‬ﮑﯚ‪‬ﯿﻨﯽ وﺷﻪدا‪ ،‬ﻓﻪرﻣﻮو ﺋﻪوهش ﯾﻪﮐ‪‬ﮑﯽ ﺗﺮ‪:‬‬ ‫ﯾﻪﮐ‪ ‬ﻟﻪ واﺗﺎﮐﺎﻧﯽ وﺷﻪی )‪(var‬ی ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎﯾﯽ دهرهﺎوﯾﺸﺘﻨﻪ‪ .‬دوای ﻣﺎوهﯾﻪﮐﯽ زۆری ژاﻧﯽ ﺑﯿﺮﮐﺮدﻧﻪوه‪،‬‬ ‫ﺳﻪرﻧﺠﻢ ﺑﯚ )ﮐﺮدار ـ ﻓﯿﻌﻞ(‪‬ﮑﯽ ﮐﻮردی ﭼﻮو ﮐﻪ ﻟﻪ ﺳ‪ ‬ﺑﻪش ﭘ‪‬ﮑﮫﺎﺗﻮوه ﺋﻪوﯾﺶ )هﻪڵ ـ ﺋﺎ ـ ورد(هﯾﻪ و )ن(ی‬ ‫ﺳﻪرﭼﺎوهﺷﯽ ﺑﻪ دوودا دێ و ﻟﻪ ﺷﯿﮑﺮدﻧﻪوهدا )د(هﮐﻪی ﻻدهﮐﻪوێ و ﺟ‪‬ﯿﻪﮐﻪی هﻪﻣﯿﺸﻪﯾﯽ ﻧﯿﯿﻪ‪ .‬ﺑﻪﺷﻪ‬ ‫ﻧﻪﮔﯚڕهﮐﻪی )وار(ه‪ .‬ﺑﻪ‪‬م )هﻪڵ( ﭘ‪‬ﺸﮕﺮه‪ ،‬هﻪروههﺎ )ﺋﺎ( ﮐﻪوﺗﯚﺗﻪ ﭘ‪‬ﮑﮫﺎﺗﻪی )ﮐﺮدار(هوه )ل‪ 86‬ﻓﺮهﻨﮓ اﯾﺮان‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن( )ﮐﺮدار(هﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﺸﺘﯽ هﻪ‪‬ﺒﮋاردن و ﺟﯿﺎﮐﺮدﻧﻪوه دهدا و دهرﮐﻪوت ڕهﮔﯽ )ﮐﺮدار( ﻟﻪ )وار(دا ﻟﻪ‬ ‫ﮐﺮداری ﺗ‪‬ﮑﻪڵ )هﻪڵ ﺋﺎوردن(‪ var ،‬ﺧﯚﯾﻪﺗﯽ ﮐﻪ ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا )ڤ( ﺑﯚﺗﻪ )و( ﺋﻪوهش ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ دهﻧﮕﮕﯚڕﮐ‪ ‬ﻟﻪ‬ ‫زﻣﺎﻧﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﻪﮐﺎﻧﺪا‪.‬‬ ‫ﺋﻪو دوو وﺷﻪﯾﻪ ﻟﻪو دوو ﻧﻤﻮوﻧﻪﯾﻪی ﺳﻪرهوهدا ﺑﻪ واﺗﺎ هﺎوﺗﺎﯾﻪﮐﺎﻧﯿﺎن ﻟﻪﮔﻪڵ واﺗﺎﯾﺎﻧﺪا ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا‪ ،‬و‪‬ﻨﻪﯾﺎن‬ ‫ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا ﻧﯿﯿﻪ و ﺗﻪﻧﮫﺎ ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﯽ ﺧﺰﻣﺎﯾﻪﺗﯽ ﻧ‪‬ﻮان ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎﯾﯽ و ﮐﻮردﯾﯿﻪ‪ .‬ﺑﻪ‪‬م ‪ var‬ﻟﻪ ﯾﻪﮐ‪ ‬ﻟﻪ واﺗﺎﮐﺎﻧﯽ‬ ‫ﺗﺮﯾﺪا دهﮐﺎﺗﻪ )ﺳﻮوڕاﻧﻪوه‪ ،‬ﺑﺰاوﺗﻦ( و ﮐﻮردی و ﻓﺎرﺳﯽ ﻟﻪو‪‬ﺪا و ﺑﻪو واﺗﺎﯾﻪ ﭘ‪‬ﮑﺪهﮔﻪن‪ ،‬ﺋﻪوهش دوای ﺋﻪوهی‬ ‫)ف(ی ﻓﺎرﺳﯽ ﻟﻪ ﺳﻪرهﺗﺎﯾﺪا ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ دهﺳﺘﻮور‪‬ﮑﯽ دهﻧﮕﮕﯚڕﯾﻦ ﮔﯚڕاوه و ﺑﯚﺗﻪ )گ( و ﺋﻪوﺟﺎ )ﮔﻪر(‪.‬‬ ‫ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪوهﺷﺪا ﺷ‪‬ﻮازی وﺷﻪﮐﻪ )‪ (var‬ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا ﻣﺎوهﺗﻪوه و ﺋﻪﮔﻪر ﺑﮑﺮ‪‬ﺘﻪ )وهر( ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺘﺮه‪ ،‬ﮐﻪ ﻟﻪ زۆر‬ ‫ﺑﻮاری ﺑﻪﮐﺎره‪‬ﻨﺎﻧﺪا واﺗﺎی ﺧﻮﻻﻧﻪوه ﯾﺎ ﺷﺘ‪‬ﮑﯽ وهک ﺧﻮﻻﻧﻪوه دهدا‪ .‬ﺋﻪوهش ڕووﻧﻪ ﮐﻪ )و( ﻟﻪ )ڤ(وه ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﻪ‬ ‫ﭼﻮﻧﮑﻪ هﻪردووﮐﯿﺎن ﭘﯿﺘﯽ ﻟ‪‬ﻮن‪.‬‬ ‫ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﮐﻪ ﺧﺎوهﻧﯽ ﮔﻪﻟ‪ ‬دهرﮔﺎی ﮐﺮاوهﯾﻪ ﺑﻪ ڕووی زﻣﺎﻧﻪ ﺋﺎرﯾﻪﮐﺎﻧﺪا ﺑﻪ ﮔﺸﺘﯽ‪ ،‬دهﺳﺘﻪﺧﻮﺷﮑﯽ‬ ‫ﺳﺎﻧﺴﮑﺮﯾﺘﯿﺸﻪ و هﻪر ﺋﻪوهﺗﺎ داﯾﮏ ﯾﺎ داﯾﺎﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚن و ﭘﻪهﻠﻪوی ﻧﯿﯿﻪ و ﺑﻪ ڕای ﺋ‪‬ﻤﻪ ﺳﻪرﭼﺎوهی‬ ‫ﮐﻮردﯾﺸﻪ و هﯿﭻ زﻣﺎﻧ‪‬ﮑﯽ ﺋﺎرﯾﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﺷ‪‬ﻮهزار‪‬ﮑﯽ ﺋﻪو زﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﻧﯿﯿﻪ ﻟﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯽ ﺑﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎوه ﺧﺎ‪‬ﯽ ﺑ‪‬‬ ‫ﻣﻪﮔﻪر ﮐﯚﻧﯿﯽ و ﻣﺎوهی دوور و در‪‬ﮋی ﻟ‪‬ﮑﺪاﺑ‪‬ان ﺋﻪو ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﺎﻧﻪی ﺷﺎردﺑ‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬ﺋﻪوهش ڕ‪‬ﯽ ﺗ‪ ‬ﻧﺎﭼ‪.‬‬ ‫ﻣﻪودای ﻓﺮهواﻧﮑﺮدﻧﯽ ﺋﻪو ﻻﯾﻪﻧﺎﻧﻪ ﻧﯿﯿﻪ ﭼﻮﻧﮑﻪ هﻪر ﯾﻪﮐﻪﯾﺎن در‪‬ﮋاﯾﯽ و ﭘﺎﻧﺎﯾﯽ و ﻗﻮو‪‬ﯾﯽ و ﻟﻘﯽ ﺗ‪‬ﮑﺌﺎ‪‬و و‬ ‫ﻟ‪‬ﮑﺪاﺑ‪‬اوی ﺧﯚی هﻪﯾﻪ و ﭼﺎر ﻧﯿﯿﻪ دهﺑﯽ دهﺳﺖ ﻟﻪ هﻪﻧﺪ‪‬ﮑﯿﺎن هﻪ‪‬ﮕﺮﯾﻦ ﺗﺎ ﻟﻪ ﮐﺎﺗ‪‬ﮑﯽ ﻟﻪﺑﺎردا ﺑﮕﻪﯾﻨﻪ ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ‬ ‫ﺑﺎﺑﻪﺗﻪﮐﻪ‪.‬‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﺋﻪم زﻣﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺳ‪ ‬ﭘﻠﻪی ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ هﻪﯾﻪ و هﻪر ﯾﻪﮐﻪﯾﺎن ﺧﻪﺳ‪‬ﻪﺗﯽ زۆر و ﺟﯿﺎوازی هﻪﯾﻪ‪:‬‬ ‫ﯾﻪﮐﻪم ﭘﻠﻪی‪ ،‬ﻧﺎوی ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚﻧﯽ ﻟ‪ ‬ﻧﺮاوه ﮐﻪ ﻧﺎو‪‬ﮑﻪ زاﻧﺎ ﭘﺴﭙﯚرهﮐﺎﻧﯽ ﺑﻮاری ﺑﺎﺑﻪﺗﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﻪﮐﺎن ﺑﯚ‬ ‫ﺋﺎﺳﺎﻧﮑﺮدﻧﯽ ﺑﺎﺑﻪت و ڕهﭼﺎوﮐﺮدﻧﯽ هﻪر ﯾﻪﮐﻪ ﻟﻪو ﭘﻼﻧﻪ ﻟﻪ ڕووی ڕ‪‬ﺰﻣﺎن و دهﺳﺘﻮوری زﻣﺎﻧﻪوه ﻟﻪ ﺳﻪری‬ ‫ﭘ‪‬ﮑﮫﺎﺗﻮون و ﻣﻪﺑﻪﺳﺘﯿﺶ ﻟﻪو ﻧﺎوﭼﺎﻧﻪ ﺑﻮوه ﮐﻪ داﻧﯿﺸﺘﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﻟﻪ ﺑﺎﺷﻮوری ڕۆژهﻪ‪‬ﺗﯽ ﺋ‪‬ﺮاﻧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻗﺴﻪﯾﺎن ﮐﺮدووه و ﻟﻪ ڕووی ﺋﺎﺳﺎﯾﺸﻪوه ﺣﮑﻮوﻣﻪﺗﯽ ﻧﺎوﭼﻪﯾﯿﺎن هﻪﺑﻮوه و ﺳﻪر ﺑﻪ ﻣﯿﺪﯾﻪﮐﺎن ﺑﻮوﻧﻪ ﺗﺎ ﺋﻪو‬ ‫ﮐﺎﺗﻪی ﮐﯚرﺷﯽ ﮐﻮڕی ﺋﻪرﺷﺎم ﭘ‪‬ﮕﻪﯾﺸﺖ و ﻣﺎدهﮐﺎﻧﯽ ﺗ‪‬ﮑﺸﮑﺎﻧﺪ و ﻟﻪ ﻧﺎوهڕاﺳﺘﯽ ﺳﻪدهی ﺷﻪﺷﻪﻣﯽ ﭘ‪‬ﺶ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/23‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫زاﯾﻦ و‪‬ﺗﻪﮐﻪﯾﺎﻧﯽ ﺧﺴﺘﻪ ژ‪‬ﺮ ڕﮐ‪‬ﻔﯽ ﺧﯚﯾﻪوه و دوای ﺋﻪوه ﺧﯚی ﺑﻮوه ﺷﺎهﺎﻧﺸﺎ‪ .‬ﭘﺎﺷﻤﺎوهی زﻣﺎﻧﯽ ﺋﻪو‬ ‫ﮔﻪﻟﻪش ﻟﻪ ﮐﯚﻧﻪواره ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ﮐﻪ ﺷﺎﯾﻪﮐﺎن ﺑﻪ ﺟ‪‬ﯿﺎن ه‪‬ﺸﺘﻮون‪ ،‬ﻟﻪ ﭼﻮارﺳﻪد و ﺷﺘ‪ ‬وﺷﻪ ﭘ‪‬ﮑﮫﺎﺗﻮوه ﮐﻪ‬ ‫ﻟﻪ وﺷﻪﮐﺎﻧﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎوه ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﻦ ﺑﻪ‪‬م ﭼﯿﺎوازﯾﺸﯿﺎن ﺋﻪوهﻧﺪه هﻪﯾﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ دوو زﻣﺎﻧﯽ ﺳﻪرﺑﻪﺧﯚ داﺑﻨﺪر‪‬ﻦ‪.‬‬ ‫ﮐﯚﻧﺘﺮﯾﻦ ﺷﺘ‪ ‬ﮐﻪ ﻟﻪو زﻣﺎﻧﻪوه ﺑﯚ زاﻧﺎ ﺋ‪‬ﺮاﻧﻨﺎﺳﻪﮐﺎن ﻣﺎوهﺗﻪوه ده د‪‬ی ﻧﻮوﺳﺮاوه ﻟﻪ ﺳﻪر ﭘﺎرﭼﻪ ز‪‬ﮏ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﯚ ﺳﻪردهﻣﯽ )ﺋﺎرﯾﺎ رهﻣﻪن( دهﮔﻪڕ‪‬ﺘﻪوه ﮐﻪ ﺑﺎﭘﯿﺮی ﮐﯚرﺷﯽ ﮔﻪوره ﺑﻮوه و ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ 610‬ی پ ز ﺣﻮﮐﻤﻪﮐﻪی‬ ‫دهﺳﺘﯽ ﭘ‪ ‬ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺋﻪوهی ﻟﻪ ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواری ﺋﻪرﺷﺎﻣﯽ ﺑﺎوﮐﯿﯿﻪوه )ﺑﺎوﮐﯽ ﮐﯚرش( ﻣﺎﯾﻪوه ﭼﻮارده د‪ ‬ﺑﻮو ﮐﻪ ﺋﻪوهش ﻟﻪ ﺳﻪر‬ ‫ﭘﺎرﭼﻪﯾﻪک ز‪ ‬ﻧﻮوﺳﺮاﺑﻮو‪ .‬ﺷﺎﯾﻪﮐﺎﻧﯽ دی ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواری ﺟﯿﺎوازی وﺷﻪﯾﺎن ﻟﻪ دوای ﺧﯚﯾﺎﻧﻪوه ﺟ‪‬ﮫ‪‬ﺸﺖ ﮐﻪ‬ ‫زۆرﺑﻪی هﯽ دارﯾﻮﺷﯽ ﮔﻪوره ﺑﻮو ﮐﻪ ﺑﺮازای ﮐﯚرش ﺑﻮو و ﻟﻪ ‪510‬ی پ ز ﺗﺎ ‪485‬ی پ ز دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ‬ ‫هﻪﺑﻮو و ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ ﺋﻪو ﻣﺎوهﯾﻪش ﺑﻪوه هﺎت ﮐﻪ ﺋﻪﺳﮑﻪﻧﺪهر ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪331‬ی پ ز دهﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﻪر ﭼﻪﻗﯽ‬ ‫دهﺳﻪ‪‬ﺗﺪا ﮔﺮت و ﺋﻪوﺟﺎ ﭘﻠﻪی دووهم دهﺳﺘﯽ ﭘ‪ ‬ﮐﺮد ﮐﻪ ﺳﯿﻤﺎی ﮐﻪﻣ‪ ‬ﻧﺎﺋﺎﺷﮑﺮاﯾﻪ ﭼﻮﻧﮑﻪ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ‬ ‫ﺳﻠﻮﮐﯽ هﺎت و ﮔﻪﺷﻪﮐﺮدﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚﻧﯽ ڕاﮔﺮت و ﮐﺎری ﺑﯚ ﺑ‪‬وﮐﺮدﻧﻪوهی ﻓﻪرهﻪﻧﮕﯽ هﯿﻠﯿﻨﯽ )ﮔﺮ‪‬ﮑﯽ( ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻧﺎوهڕاﺳﺘﯽ ﺳﻪدهی ﺳ‪‬ﯿﻪﻣﯽ ﭘ‪‬ﺶ زاﯾﻨﺪا ﺋﻪﺷﮑﺎﻧﯿﻪﮐﺎن‪ ،‬دهﺳﻪ‪‬ﺗﺪاراﻧﯽ ﭘﺎرﺗﯿﻪﮐﺎن ﺑﻪ ﺳﻪر ﺳﻠﻮﮐﯿﯿﻪﮐﺎﻧﺪا‬ ‫ﺳﻪرﮐﻪوﺗﻦ و ﭘﻪهﻠﻪوی )ﺑﻪدﮔﯚڕاﻧ‪‬ﮑﻪ ﻟﻪ ﭘﻪرﺗﻪوﯾﯿﻪوه هﺎﺗﻮوه( ﺑﻮوه زﻣﺎﻧﯽ ﻓﻪرهﻪﻧﮓ و دهﺳﻪ‪‬ت ﻟﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﺪا‪.‬‬ ‫ﭘﻪهﻠﻪوی‪ ،‬دوو ﺷ‪‬ﻮهزاری هﻪﺑﻮون‪ ،‬ﯾﻪﮐ‪‬ﮑﯿﺎن ﺑﺎﮐﻮوری ﮐﻪ زﻣﺎﻧﯽ دهﺳﻪ‪‬ت و دهرﺑﺎر ﺑﻮو‪ ،‬دووهﻣﯿﺎن‬ ‫ﺑﺎﺷﻮوری ڕۆژاواﯾﯽ هﺎوﺳﺎی ﭘﺎرﺳﯽ ﺑﻮو و ﻟﻪ ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ ﺑﺎﺷﻮورﯾﻪﮐﺎﻧﺪا وﺷﻪی )ﭘﻪهﻠﻪواﻧﯿﮏ( هﺎﺗﻮوه ﺑﯚ‬ ‫ﺋﺎﻣﺎژهﮐﺮدن ﺑﻪ ﭘﻪهﻠﻪوی ﺑﺎﺷﻮور ﺋﻪوهش ﻟﻪ درﯾﮋهﺑ‪‬ﮋﯾﯿﻪﮐﺪا ﮐﻪ ﺋ‪‬ﺮه ﺟ‪‬ﯽ ﻧﯿﯿﻪ و ﺑﺎﺳﯽ دهرﮐﻪوﺗﻨﯽ )ﻣﺎﻧﯽ(‬ ‫دهﮐﺎ ﮐﻪ ‪215‬ی پ ز ﻟﻪداﯾﮏ ﺑﻮوه و هﻪروههﺎ ﺋﺎﯾﯿﻨﻪ ﻧﻮ‪‬ﯿﻪﮐﻪی و ﺋﻪو زﻣﺎﻧﻪی ﭘ‪‬ﯽ ﻧﻮوﺳﯿﻮه‪ ...‬ﺑﻪ‪‬م ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻧﺎوهﻧﺠﯽ ﺑﻪ ﮔﻪﯾﺸﺘﻨﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﻪﮐﺎن ﺑﻪ دهﺳﻪ‪‬ت و ﻧﻪﻣﺎﻧﯽ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺋﻪﺷﮑﺎﻧﯿﻪﮐﺎن‪ ،‬ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ 226‬ی پ ز‪،‬‬ ‫دهﺳﺘﯽ ﭘ‪ ‬ﮐﺮد‪ .‬ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚن ﻟﻪو دهﻣﻪدا‪ ،‬واﺗﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺳﻪردهﻣﯽ هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ‪ ،‬دوای ڕووﺧﺎﻧﯽ دهو‪‬ﻪﺗﻪﮐﻪﯾﺎن‬ ‫ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ 331‬ی پ ز‪ ،‬ﻟﻪ ﻧﻮوﺳﯿﻨﺪا ﻧﻪﻣﺎﺑﻮو و ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ﺑﻪ ﮔﯚڕاﻧﮑﺎرﯾﯿﻪﮐﯽ زۆرهوه‬ ‫دهرﮐﻪوت و ﻟﻪ ڕاﺳﺘﯿﺪا‪ ،‬ﻟﻪ ﺳﻪر ﺷ‪‬ﻮازه ﮐﯚﻧﻪﮐﻪی ﺑﻪ ﻣﺮدوو دادهﻧﺪرێ و ﺋﯿﺪی ژﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺑﻪردا ﻧﻪهﺎﺗﻪوه‪.‬‬ ‫)ﭘﺎرﺳﯿﮏ( ﺑﻪو ﻓﺎرﺳﯿﻪ دهﮔﻮﺗﺮێ ﮐﻪ ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺪا ﺑﻪﮐﺎر ه‪‬ﻨﺪراوه ﺗﺎ ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚن و ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﺗﺎزه )ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪﺷﯽ دووهم( ﮐﻪ ﻟﻪ ﺳﻪدهی ﭼﻮارهﻣﯽ ﮐﯚﭼﯿﯿﻪوه دهﺳﺖ ﭘ‪ ‬دهﮐﺎ‪ ،‬ﺟﯿﺎ ﺑﮑﺮ‪‬ﺘﻪوه‪.‬‬ ‫ﻧﺎزاﻧﯿﻦ ﺋﻪﮔﻪر دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ دهو‪‬ﻪﺗﯽ هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ ﻣﺎﺑﺎﯾﻪ‪ ،‬ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚن ﺑﻪ چ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪک ﭘﻪرهی دهﺳﻪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م‬ ‫ڕ‪‬ﯽ ﺗ‪ ‬دهﭼ‪ ‬ﺑﻮوﻧﯽ ﺣﮑﻮوﻣﻪﺗ‪‬ﮏ ﮐﻪ زﻣﺎﻧ‪‬ﮏ ﻟﻪ ﻟﻪو زﻣﺎﻧﺎﻧﻪ و هﻪرﭼﯽ داڕﺷﺘﻦ و وﺷﻪی هﻪﯾﻪ ﻟﻪ ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ‬ ‫ﮐﺎروﺑﺎری ڕهﺳﻤﯽ و ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ و ﺋﻪدهﺑﯿﺪا ﺑﻪﮐﺎر ﺑ‪‬ﻨ‪ ،‬ﺧﻮازﯾﺎری ﺑﻪردهواﻣﺒﻮوﻧﯽ دهﺑ‪ ‬و ﭘﺎر‪‬ﺰﮔﺎری ﻟﻪ ڕﺳﺘﻪ‬ ‫و ﺷ‪‬ﻮازﯾﺸﯽ دهﮐﺎ‪ .‬ﺑﻪ‪‬م دهو‪‬ﻪﺗﯽ هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ ﻟﻪﻧﺎوﭼﻮو و زﻣﺎﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚن ﺗﻪﻧﮫﺎ ﺑﻮوه زﻣﺎﻧﯽ ﺋﺎﺧﺎوﺗﻦ‬ ‫و ﺋﻪو ﺧﻪﺳ‪‬ﻪﺗﺎﻧﻪی ﺗ‪‬ﺪا ﻧﻪﺑﻮون ﻟﻪ ﮔﯚڕاﻧﮑﺎری ﮔﻪوره ﺑﯿﭙﺎر‪‬ﺰن ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻪرﯾﺪا هﺎت و دواﯾﯽ ﻟﻪﮔﻪڵ‬ ‫داهﺎﺗﻮوﯾﺪا ﺑﻪراورد دهﮐﺮا‪ .‬ﺋﻪﮔﻪرﭼﯽ ﭘ‪‬ﮑﮫﺎﺗﻪﮐﺎﻧﯽ ﻟﻪ ﻧﻮوﺳﯿﻨﺪا ﻟﻪﻧﺎوﭼﻮون و ﺗﺎ ﺋ‪‬ﺴﺘﺎ ﻟﻪ ﺷﻮ‪‬ﻨﻪوارهﮐﺎﻧﺪا‬ ‫دهرﻧﻪﮐﻪوﺗﻮون‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﭘﻪهﻠﻪوی ﮐﻪ ﺑﻮوه زﻣﺎﻧﯽ ڕهﺳﻤﯽ و ﺋﻪدهﺑﯽ ڕهواﺟﺪاری ﻧﺎوهڕاﺳﺘﯽ ﺳﻪدهی ﺳ‪‬ﯿﻪﻣﯽ‬ ‫پ ز ﺗﺎ ﯾﻪﮐﻪم ﭼﺎرهﮐﯽ ﺳﻪدهی ﺳ‪‬ﯿﻪﻣﯽ زاﯾﻨﯽ و ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻧﺎوهﻧﺠﯽ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺋﻪو ﻣﺎوهﯾﻪ دادهﻧﺪرێ و ﺑﻪ‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚن دهﭼ‪ ‬و ﭘﺮد‪‬ﮑﻪ ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚن و ﻧﻮ‪‬ﺪا و دهﺷ‪ ‬ﺑﮑﺮ‪‬ﺘﻪ ﭘ‪‬ﻮاﻧﻪ ﺑﯚ ﺋﻪو ﮔﯚڕاﻧﮑﺎرﯾﺎﻧﻪی ﮐﻪ‬ ‫ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺳﻠﻮﮐﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ﺑﻪ ﺳﻪر ﻓﺎرﺳﯿﺪا هﺎﺗﻮوه ﺗﺎ دهرﮐﻪوﺗﻨﯽ ﯾﻪﮐﻪم ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ ﭘﻪهﻠﻪوی ﮐﻪ‬ ‫ﺷﻮ‪‬ﻨﻪوارﻧﺎﺳﺎن دهﺳﺘﯿﺎن ﮐﻪوﺗﻮوه‪ ،‬ﮔﻮاﯾﻪ ﭘﻪهﻠﻪوی ﺑﻪردهواﻣﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚﻧﻪ ﻟﻪﮔﻪڵ هﻪﻧﺪێ ﭼﺎوﭘﯚﺷﯿﺪا‪.‬‬ ‫ﺑﻪ‪‬م ﺋ‪‬ﻤﻪ ﻟ‪‬ﺮه‪ ،‬ﻟﻪ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﭘﻪهﻠﻪوﯾﺪا ﻧﺎوهﺳﺘﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻪ‪‬ﮑﻮ ﺋﻪو ﻣﻪودا ﮐﺎﺗﯿﯿﻪ دهﺑ‪‬ﯾﻦ و دهﮔﻪﯾﻨﻪوه ﺳﻪرهﺗﺎی‬ ‫ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﻪﮐﺎن ﺗﺎ ﺑﺰاﻧﯿﻦ چ ﮔﯚراﻧﮑﺎرﯾﯿﻪک ﻗﻪوﻣﺎوه‪ ،‬ﺑﮕﺮه زﯾﺎﺗﺮ دهڕۆﯾﻦ ﺗﺎ دهﮔﻪﯾﻨﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺎزه ﺗﺎ ﺑﻪ ﮔﻮ‪‬ﺮهی‬ ‫دوورﯾﯽ ﻧ‪‬ﻮان ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺎزه و ﮐﯚن ﺑ‪‬واﻧﯿﻦ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﻧﯿﮕﺎﻣﺎن ﻟﻪو ﺑﻪراوردﮐﺎرﯾﺎﻧﻪدا هﻪ‪‬ﺴﻪﻧﮕﺎﻧﺪﻧﯽ ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺎﯾﻪﺗﯽ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/24‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫و دوورﯾﯽ ﻧ‪‬ﻮان زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮردی و زﻣﺎﻧﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ و زاﻧﯿﻨﯽ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﻧ‪‬ﻮاﻧﯿﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺋﻪوهش ﺑﻪ ﮔﻮ‪‬ﺮهی‬ ‫ﺑﻪراوردی ﻣﻪودای ﻣﻪزهﻧﺪه ﺗﺎ دهﮔﻪﯾﻨﻪ ﺋﻪوهی چ ﮔﯚڕاﻧ‪‬ﮏ ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚن و ﻧﻮ‪‬ﺪا ڕووﯾﺪاوه‪ ،‬ﮐﻪ ﯾﻪک‬ ‫زﻣﺎﻧﻦ و ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﻧﻮوﺳﯿﻦ و ﺋﺎﯾﯿﻦ ﻟﻪ ﻧﯿﻮاﻧﯿﺎﻧﺪا ﺑﻪردهوام ﺑﻮوه و ﭼﻪﻧﺪﯾﻦ ﭘﻠﻪ ﻟﻪو ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﻪ‬ ‫ﭼﺎوهڕواﻧﮑﺮاوهی ﻧ‪‬ﻮان ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ و زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮردی ﺑﻪه‪‬ﺰﺗﺮ ﺑﻮوه‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺎوهی دهﯾﺎن ﺳﻪده ﺷ‪‬ﻮازی ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ‬ ‫ﻧﻪﺑﻮوه و دهو‪‬ﻪﺗﯽ ﻧﻪﺑﻮوه و ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺳﻪرﭘﻪرﺷﺘﯿﮑﺮدﻧﯽ ﺑﻪ ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ زهردهﺷﺘﯿﯿﻪوه ﻧﻪﺑﻮوه و ﺟﮕﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺎﯾﻪﺗﯿﯿﻪﮐﯽ ﺑﯚﻣﺎوهﯾﯽ ﻟﻪ ڕ‪ ‬ﺋﻪواﻧﻪوه ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻮردی ﻗﺴﻪﯾﺎن ﮐﺮدووه ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﻣﯿﺪﯾﻪﮐﺎﻧﻪوه‪ ،‬هﯿﭽﯽ‬ ‫ﺗﺮی ﻧﻪﺑﻮوه‪.‬‬ ‫زۆر ﺑﻪداﺧﻪوهم ﮐﻪ دهرﺧﺴﺘﻨﯽ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺟﯿﺎوازﯾﯽ ﻧ‪‬ﻮان ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚن و ﺗﺎزه ﻟﻪ ڕووی ﮐﻪﻟﻪﭘﻮور و‬ ‫ڕ‪‬ﺰﻣﺎﻧﻪوه زۆر زهﺣﻤﻪﺗﻪ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺑﺎﺑﻪﺗﻪﮐﻪ دهﺑ‪‬ﺘﻪ ﭼﻪﻧﺪ ﺑﻪﺷ‪‬ﮑﻪوه و ﮐﻪرهﺳﻪﮐﺎﻧﯽ ﺋﺎﺧﺎوﺗﻦ‪ ،‬ﻟﻪ ﻧﺎو و ﮐﺮدار و‬ ‫ﭘﯿﺖ و ﮐﻪرهﺳﻪی واﺑﻪﺳﺘﻪﯾﯽ و هﯽ دی ﭘ‪‬ﮑﺪ‪‬ﻦ و ﺑﻪ ﺋﺎﺳﺎﻧﯽ ﺷﻮ‪‬ﻨﭙ‪‬ﯿﺎن هﻪ‪‬ﻨﺎﮔﯿﺮێ ﺑﯚ ﮐﻪﺳﺎﻧ‪ ‬ﻧﻪﺑ‪ ‬ﮐﻪ‬ ‫ﺷﺘ‪ ‬ﻟﻪو زﻣﺎﻧﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﺎﻧﻪ ﺑﺰاﻧﻦ‪ .‬ژﻣﺎردﻧﯽ ﺷ‪‬ﻮازهﮐﺎﻧﯽ ﻧﺎو ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا ﺳﻮودی ﻧﯿﯿﻪ ﺗﺎ ﺑﯿﺎﻧﮋﻣ‪‬ﺮﯾﻦ و ﺑ‪‬ﯿﻦ‬ ‫ﺣﻪوﺗﻦ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﮐﺎﺋﯽ ‪ .2‬آﺋﯽ ‪ .3‬واﺑﺴﺘﮕﯽ ‪ .4‬راﺋﯽ ‪ .5‬ﺑﺎﺋﯽ ‪ .6‬ﺋﺎزی ‪ .7‬ﺋﻪﻧﺪری و ﻟﻪﮔﻪ‪‬ﯿﺸﯿﺎﻧﺪا ﺷ‪‬ﻮهی ﻧﺎو‬ ‫دهﮔﯚڕێ و ﭼﯽ دی ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮ‪‬ﺪا ﺋﻪوه ﻧﯿﯿﻪ‪ .‬چ ﺳﻮودﯾﺶ ﻟﻪوهدا ﻧﯿﯿﻪ دوای ﺟ‪‬ﻨﺎو و ﻓﺮﻣﺎن و ﺑﺎرودۆﺧﻪ‬ ‫ﺟﯿﺎوازهﮐﺎﻧﯿﺎن ﺑﮑﻪوﯾﻦ و ﺑﺰاﻧﯿﻦ ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮ‪‬ﺪا و ﻟﻪ ﺑﻮاری ﺷﯿﮑﺮدﻧﻪوه و ﻟ‪‬ﮑﺪاﻧﻪوهوه ﭼﯿﯿﺎن ﺑﻪ ﺳﻪردا‬ ‫هﺎﺗﻮوه و ﺋﻪم در‪‬ﮋه ﭘ‪‬ﺪاﻧﻪ ﺑﯚ ﮐﻪﺳﺎﻧ‪‬ﮏ ﺳﻪرﻧﺠﯽ ﺋﻪو زﻣﺎﻧﻪی ﻧﻪداﺑ‪ ‬هﻪر ﺳﻪره‪‬ﺸﻪی ﺑﻪ دواوهﯾﻪ‪ .‬ﻟﻪﺑﻪر‬ ‫ﺋﻪوه وام ﭘ‪ ‬ﭼﺎک ﺑﻮو ﺑﻪوهﻧﺪه واز ﺑ‪‬ﻨﻢ ﮐﻪ ﻧﺎو ﺣﺎ‪‬ﻪﺗﯽ ﺗﺎک و ﺟﻮوت و ﮐﯚ و ﻧ‪‬ﺮ و ﻣ‪ ‬و ﺑ‪ ‬ﻻﯾﻪﻧﯽ‬ ‫هﻪﺑﻮوه و ﺑﻮﻧﯿﻪ و ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ ﻟﻪ ﺷﯿﮑﺮدﻧﻪوهدا ﺑﻪ ﮔﻮ‪‬ﺮهی ﺟ‪‬ﯿﻪﮐﻪی ﻟﻪ ڕﺳﺘﻪدا دهﮔﯚڕا و هﻪﻣﻮو ﺋﻪواﻧﻪش ﻟﻪ‬ ‫ﺳﻪر ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮێ ﺑﻪﻧﺪه و ﺟﻮوت و ڕهﮔﻪزی ﺑ‪ ‬ﻻﯾﻪن و ﺟﻮداوازی ڕهﮔﻪز ﻟﻪ ڕووی زﻣﺎﻧﻪواﻧﯽ‬ ‫ﺷﯿﮑﺮدﻧﻪوهی ڕﺳﺘﻪوه ﻧﻪﻣﺎن و وﺷﻪﮐﺎﻧﯿﺶ وههﺎ ﮔﯚڕان ﺋﻪوهی زۆر ﻟﻪ ﺳﯿﻤﺎی ﮐﯚن و ﻧﻮ‪‬ﯿﺎن ورد ﻧﻪﺑ‪‬ﺘﻪوه‬ ‫ﻧﺎﯾﺎﻧﻨﺎﺳ‪‬ﺘﻪوه و ﻟ‪‬ﺮهدا ﻧﻤﻮوﻧﻪﯾﻪک ﻟﻪ ﺳﻪر ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚن ﺑﯚ ﺧﻮ‪‬ﻨﻪر دهه‪‬ﻨﻤﻪوه و دواﯾﯽ ﺷ‪‬ﻮهﮐﻪی ﻟﻪ‬ ‫ﻓﺎرﺳﯿﺪا د‪‬ﻨﻤﻪوه ﺗﺎ ﺑﺰاﻧ‪ ‬چ ﮔﯚڕاﻧﮑﺎرﯾﯿﻪک‪ ،‬ﮐﻪ زهﯾﻨﯽ ﺑﯚ ﻧﺎﭼ‪ ،‬ڕووی داوه‪:‬‬ ‫ﺋﻪﻣﻪ ڕﺳﺘﻪﯾﻪﮐﯽ ﮐﯚﻧﯽ هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯿﯿﻪ ﮐﻪ ﺑﯚ ﺳﻪردهﻣﯽ دارﯾﻮش )‪ 521‬و ‪485‬پ ز( دهﮔﻪڕ‪‬ﺘﻪوه‪:‬‬ ‫دارهﯾﻪوﺋﻮش‪ .‬ﺧﺎﯾﻪﺷﻪی‪ .‬وهزهرهک‪ .‬ﺧﻪﺷﺎﯾﻪﺷﻪ‪ .‬ﺧﺸﺎﯾﻪﻧﺴﯿﻪ ﻧﺎم‪ .‬ﺧﺸﺎﯾﻪﻧﯿﻪ دههﯿﻮ ﻧﺎم‪ .‬ﭬﯿﺸﺘﺎﺳﭙﻪ ﯾﻪهﯿﺎ‪.‬‬ ‫ﺑﻮﺳﯽ‪ .‬هﺨﺎﻣﻪﻧﺸﯽ ﺋﺎﺗﯽ‪ .‬دارﯾﻪوﺋﻪش‪...‬‬ ‫ﺋﻪﻣﻪﺷﯿﺎن ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮ‪‬ﺪا‪ :‬دارﯾﻮش‪ .‬ﺷﺎه ﺑﺰرگ‪ .‬ﺷﺎه ﺷﺎهﺎن‪ .‬ﺷﺎه ﮐﺸﻮرهﺎ‪ .‬ﭘﺴﺮ ﮔﺸﺘﺎﺳﭗ‪ .‬هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﯾﺪ‪ .‬دارﯾﻮش‪..‬‬ ‫واﺗﺎﮐﻪﺷﯽ‪ :‬دارﯾﻮش‪ .‬ﺷﺎی ﮔﻪوره‪ .‬ﺷﺎی ﺷﺎﯾﺎن‪ .‬ﺷﺎی و‪‬ﺗﺎن‪ .‬ﮐﻮڕی ﭬﯿﺸﺘﺎﺳﭗ‪ .‬دارﯾﻮش ده‪..‬‬ ‫ﻟﻪ ڕووی ﺑﻪراوردﮐﺎرﯾﯿﻪوه ده‪‬ﻢ وﺷﻪی )ﺋﺎﺗﯽ( ﮐﯚن )ﮔﻮﯾﻪد(ی ﻧﻮ‪‬ﯿﻪ‪.‬‬ ‫دوای ﺋﻪو دهﻗﻪ ﻗﺮﺗﺎوه وﺷﻪی )ﺧﻪﺷﻢ ﺗﯿﯽ( دێ ﮐﻪ ﻟﻪ دوو ﺑﻪش ﭘ‪‬ﮑﮫﺎﺗﻮوه‪ ،‬ﯾﻪﮐﻪﻣﯿﺎن )ﺧﻪﺷﻪم(ه ﮐﻪ‬ ‫و‪‬ﻨﻪﯾﻪﮐﯽ ﮔﯚڕاوی )ﺧﻪﺷﺎﯾﻪﺷﯽ(ﯾﻪ ﮐﻪ ﭼﻮار ﺟﺎر هﺎﺗﻮوه و واﺗﺎی )ﺷﺎ( دهﮔﻪﯾﻪﻧ‪ .‬دووﻣﯿﺸﯿﺎن )ﺗﯿﯽ(ه ﮐﻪ‬ ‫ﮐﻪرهﺳﻪی ﮔﯚڕﯾﻨﯽ ﻧﺎوه ﺑﯚ ﻧﺎوی واﺗﺎﯾﯽ و واﺗﺎی هﻪردوو ﺑﻪﺷﻪﮐﻪ دهﺑ‪‬ﺘﻪ )ﺧﺎوهﻧﺪار‪‬ﺘﯽ ﺷﺎهﺎﻧﻪ(‪ .‬ﺋﻪم‬ ‫ﭘﺎﺷﮕﺮه ﺑﻪراﻧﺒﻪر )ﺗﺎت(ی ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎﯾﯿﻪ و وهک ﮔﻮﺗﻢ ﮐﻪرهﺳﻪی ﻧﺎوی واﺗﺎﯾﯿﻪ و ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا ﭘﻪرهی ﺳﻪﻧﺪووه و‬ ‫ﺑﯚﺗﻪ )اﯾﻪﺗﯽ‪ ،‬ﺋﻪﺗﯽ‪ ،‬ﺗﯽ( و ﺑﺰو‪‬ﻨﯽ )ه( ﭘ‪‬ﺶ ﺋﻪوهی دواﯾﺎن دهﮐﻪو‪‬ﺘﻪوه‪ .‬ﺋﻪواﻧﻪ هﻪﻣﻮوﯾﺎن ﻧﺎوی واﺗﺎن و‬ ‫وﺷﻪی ﮔﻮﻧﺠﺎو ﭘ‪‬ﺸﯿﺎن دهﮐﻪوێ و ﺋﻪﮔﻪر وﺷﻪﮐﻪ )ﺧﻪﺷﻢ ﺗﯿﯽ( ﺑ‪ ‬ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا دهﺑ‪‬ﺘﻪ )ﺷﺎﯾﻪﺗﯽ( ﺑﻪ‪‬م ﻟﻪ‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮ‪‬ﺪا دهﺑ‪‬ﺘﻪ )ﺷﺎهﯽ(ﺋﻪوهش ﺑﻪ زﯾﺎدﮐﺮدﻧﯽ )ی( ﻟﻪ ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ وﺷﻪﮐﻪدا ﮐﻪ ﮐﻮرﺗﮑﺮاوهی )ﯾﻪ(ی‬ ‫ﭘﻪهﻠﻪوﯾﯿﻪ و ﻓﺎرﺳﯽ ﻟﻪوه زﯾﺎﺗﺮی ﻧﯿﯿﻪ ﮐﻪرهﺳﻪی واﺗﺎی ﻧﺎو ﺑ‪ .‬ﺑﻪو ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪ ﭘﺎﺷﮕﺮی )ﺗﺎت(ی ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎﯾﯽ ﻟﻪ‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚﻧﺪا ﺑﯚﺗﻪ )ﺗﯿﯽ( و ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا ﭼﺎﻻﮐﺎﻧﻪ و زرﭘﻮزﻧﺪوو و ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮازی هﻪﻣﻪﺟﯚر دهردهﮐﻪوێ و ﻟﻪ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/25‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮ‪‬ﺪا ﻣﺮدووه ﺋﻪﮔﻪرﭼﯽ ﮐﻮرد ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ ﻟﻪ ﺋﻪزهﻟﻪوه ﻧﻪﺑﻮوه‪ .‬ﺗﯚ ﺑ‪‬ﯽ ﻓﺎرﺳﻪﮐﺎن ﺋﻪﮔﻪر ﺑﺰاﻧﻦ‬ ‫ﭘﺎﺷﮕﺮﯾﺎن ﻟﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺋ‪‬ﻤﻪدا ﻣﺎوهﺗﻪوه‪ ،‬داوای ﻧﻪﮐﻪﻧﻪوه؟ ﺑﯚﭼﯽ ﻧﺎ؟ دهرﻓﻪﺗﯽ ﺋﻪوه هﻪﯾﻪ ﮔﻮﻣﺎن ﻟﻪ وﺷﻪﮐﺎﻧﻤﺎن‬ ‫ﺑﮑﺮێ!‬ ‫ﺋﻪﮔﻪر ﺧﻮ‪‬ﻨﻪر ﺑﯚ وهرﮔ‪‬ﺮاﻧ‪‬ﮑﯽ ﻧﻮ‪‬ﯽ دهﻗ‪‬ﮑﯽ ﮐﯚﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﮕﻪڕ‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬دهﺑﯿﻨ‪ ‬ﺧﺎوهﻧﯽ ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ )ﺗﺎرﯾﺦ زﺑﺎن‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ( وﺷﻪی )ﺷﻪهﺮﯾﺎر(ی ﻟﻪ ﺟ‪‬ﯽ )ﺧﺸﺘﻢ ﺗﯿﯽ( ﺑﯚ ﺋﺎﻣﺎژهﮐﺮدﻧﯽ ﺧﺎوهﻧﺪار‪‬ﺘﯽ داﻧﺎوه و وا ﭼﺎﮐﺘﺮ ﺑﻮو‬ ‫)ﺷﺎهﯽ( داﺑﻨ‪ ‬ﭼﻮﻧﮑﻪ )ﺷﺎه( وﺷﻪﯾﻪﮐﯽ ﭘﻪرهﺳﻪﻧﺪووی )ﺧﺸﺎﯾﻪﺷﯽ(ﯾﻪ‪ .‬ﺑﻪ‪‬م )ﺷﮫﺮﯾﺎر( ﻟﻪ )ﺷﮫﺮ‪ :‬واﺗﺎ ﺷﺎر( و‬ ‫)ﯾﺎر ﺑﻪ واﺗﺎی ﺧﺎوهن( دێ و هﻪﻣﻮو واﺗﺎﮐﻪ دهﺑ‪‬ﺘﻪ )ﺧﺎوهن ﺷﺎر(‪ .‬ﺷﺎرﯾﺶ ﻟﻪ ﮐﯚﻧﺪا )ﺧﺸﺘﺮه( ﺑﻮوه و ﺑﯚ‬ ‫)ﺷﮫﺮ(ی ﻓﺎرﺳﯽ و )ﺷﺎر(ی ﮐﻮردی ﮔﯚڕاوه‪ .‬وﺷﻪی )ﺧﺸﺘﺮهﭘﺎوهن(ﯾﺶ ﺑﻪ واﺗﺎی ﭘﺎر‪‬ﺰﮔﺎری ﺷﺎر داﺗﺎﺷﺮاوه‬ ‫و دواﯾﯽ ﺑﯚﺗﻪ )ﺷﮫﺮﺑﺎن( و ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا )ﺷﺎرهﺑﺎن(ه ﺑﻪ ﻧﺎو و واﺗﺎوه دهﮔﻮﺗﺮێ و ﺋﻪﮔﻪر وﺷﻪﯾﻪﮐﯽ ﻗﺎﻣﻮوﺳﯽ‬ ‫ﺑﻪﮐﺎر ﺑﮫ‪‬ﻨﺪرێ دهﺑ‪‬ﺘﻪ )ﺷﺎرهوان(‪) .‬ﺧﺸﺘﺮه ﺑﺎون( ﻟﻪ ﯾﯚﻧﺎﻧﯽ ﮐﯚﻧﺪا ﺑﯚﺗﻪ )ﺳﺎﺗﺮاب( ﺑﻪ واﺗﺎی دهﺳﻪ‪‬ﺗﺪاری‬ ‫ﻧﺎوﭼﻪ ﻟﻪ ﻻی ﻓﺎرﺳﻪ ﮐﯚﻧﻪﮐﺎن‪ .‬ﻟﻪ در‪‬ﮋهﭘ‪‬ﺪان داوای ﻟ‪‬ﺒﻮردن دهﮐﻪم و هﯿﻮام واﯾﻪ ﺳﻮودی ﺑﻮوﺑ‪.‬‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮهواﻧﯿﯽ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯿﻪوه ﻟﻪ زۆر ﻧﺎوﭼﻪی ﺋﺎﺳﯿﺎ و ﺑﯚ ﻣﺎوهی دوورودر‪‬ﮋ ﺑﻮوه ﺑﻪرۆﮔﺮی‬ ‫ﮔﻪورهی ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ و ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ زهردهﺷﺘﯽ و ﺗﻮاﻧﯽ ﻟﻪ زۆر و‪‬ﺗﺪا ڕهﮔﯽ ﻗﻮو‪‬ﺘﺮ داﮐﻮﺗ‪ ‬ﺗﺎ ﺑﯚﺗﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺧﻪ‪‬ﮏ و‬ ‫و‪‬ت‪ .‬ﻟ‪‬ﺮهدا ﻣﻪﺑﻪﺳﺖ ﻟﻪ زﻣﺎن وﺷﻪﮐﺎﻧﯽ ﻧﯿﯿﻪ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﻟﻪ ﮐﯚﻧﻪوه ﻣﻮ‪‬ﮑﯽ هﻪﻣﻮو ﮔﻪﻻﻧﯽ ﺋ‪‬ﺮان ﺑﻮوﻧﻪ و‬ ‫ﺋﻪوهﺷﯽ ﺗ‪‬ﯿﺪا ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎﯾﯽ ﺑﻮو ڕاﺳﺖ و دروﺳﺖ ﺋﻪوهﯾﻪ ﮐﻪ ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوری ﮐﻮرد ﯾﺎ ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوری ﻧ‪‬ﻮان ﮐﻮرد و‬ ‫ﻧﻪﺗﻪوهﯾﻪک ﺑﻮوه ﮐﻪ ﺋ‪‬ﺴﺘﺎ ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواری دﯾﺎر ﻧﯿﯿﻪ‪ .‬ﺑﻪ‪‬ﮑﻮ ﻣﻪﺑﻪﺳﺖ ﻟﻪ داڕﺷﺘﻦ و دهﺳﺘﻮور و زاﻧﺴﺘﯽ زﻣﺎن و‬ ‫ﺷﯿﮑﺮدﻧﻪوهﯾﻪﺗﯽ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﺟ‪‬ﯽ زۆر زﻣﺎﻧﯽ ﺗﺮی ﮔﺮﺗﻪوه ﮐﻪ ﻣﻪرﺟﯽ ﺑﻮوﻧﯿﺎن ﻧﻪﻣﺎ و هﻪﻧﺪێ ﺟﺎر ﺑﺰر‬ ‫دهﺑﻦ و هﻪﻧﺪێ ﺟﺎر ﺷﻮ‪‬ﻨﻪوارﯾﺎن ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا دهردهﮐﻪوێ‪ .‬ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻮوه ﯾﻪﮐ‪ ‬ﻟﻪو دوو زﻣﺎﻧﻪ ڕهﺳﻤﯿﯿﻪی‬ ‫ﺋﻪﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻣﺎوهی ﭼﻪﻧﺪﯾﻦ ﺳﻪده زﻣﺎﻧﯽ ﺋﻪدهب ودهرﺑﺎری ﺑﺎﮐﻮوری هﻨﺪﺳﺘﺎﻧﯿﺶ ﺑﻮو و زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪﺷ‪‬ﮑﯽ‬ ‫ﮔﺮﻧﮕﯽ ﺗﺎﺟﯿﮑﯽ و ﻻﯾﻪﻧﮕﺮاﻧﯿﺎن ﺑﻮو و هﻪﺗﺎ ﺋ‪‬ﺴﺘﺎش واﯾﻪ‪ .‬ﻓﺎرﺳﯽ ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﻪﮐﺎﻧﻪوه ﮐﻪرهﺳﻪی‬ ‫ﭘﻪهﻠﻪوی ﺑﻮو و ﭘﻪهﻠﻪوﯾﺶ ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺋﻪﺷﮑﺎﻧﯿﺪا ﺑﻪرۆﮔﺮی ﻓﻪرهﻪﻧﮕﯽ هﻪﻣﻮو ﺋ‪‬ﺮان ﺑﻮو و ﺋﻪو زﻣﺎﻧﻪش‬ ‫ﺑﻮو ﮐﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎی ﭘ‪ ‬ﺷﻪرح دهﮐﺮا و دهﻗﯽ ﺋﻪدهﺑﯽ ﭘ‪ ‬دهﻧﻮوﺳﺮا و ﻟﻪ ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ ڕهﺳﻤﯿﺪا ﺑﻪﮐﺎر دهه‪‬ﻨﺪرا‪.‬‬ ‫ﺳﻪﯾﺮ ﻟﻪوهداﯾﻪ ﮐﻪ )ڕهﻧﮕﻪ زهرهر ﻗﺎزاﻧﺞ ﺑ‪ (‬ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهی ﺧﯚی و ﺑﻪ ﭘ‪‬ﭽﻪواﻧﻪﺷﻪوه دهرﮐﻪوت )ڕهﻧﮕﻪ ﻗﺎزاﻧﺞ‬ ‫زهرهر ﺑ‪ (‬ﺋﻪوهش ﻟﻪو زﻣﺎﻧﺎﻧﻪدا ﮐﻪ دراوﺳ‪‬ﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻮون و ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﺎن ﭘ‪‬ﻮه هﻪﺑﻮو و ﻟﻪ هﻪر ﮐﻮ‪‬ﯿﻪﮐﯽ‬ ‫ﺣﮑﻮوﻣﻪت و ﻧﻮوﺳﯿﻦ و ﻧﺎوهﻧﺪی ﺷﺎرﺳﺘﺎﻧﻪﺗﯽ ﮔﻪورهی ﻧﺎوﭼﻪﮐﺎن ﻟﻪو ﺳﻪردهﻣﻪ ﮐﯚﻧﺎﻧﻪدا ﺑﻮوﺑ‪ ،‬ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﺟ‪‬ﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﺧﻪ‪‬ﮑﻪﮐﻪی ﮔﺮﺗﯚﺗﻪوه و )ﻗﺎزاﻧﺠﯽ زهرهرﺑﻪﺧﺶ( ﺑﻮوه‪ .‬ﺑﻪ‪‬م ﮐﻮردی ﻟﻪ دوای ﻟﻪدهﺳﺘﺪاﻧﯽ‬ ‫ﻧﺎوهﻧﺪی دهﺳﻪ‪‬ت )هﻪﻣﻪدان( ﺑﯚ هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯿﻪﮐﺎن‪ ،‬ﺑﻪ هﯚی دوورﯾﯿﻪوه ﻟﻪ ﻧﺎوهﻧﺪی دهﺳﻪ‪‬ﺗﻪوه و ﻧﻪﺑﻮوﻧﯽ‬ ‫ﻧﻮوﺳﯿﻦ و ﻧﺎوهﻧﺪی ﺷﺎرﺳﺘﺎﻧﻪﺗﯽ ﮔﻪوره ﻟﻪ داﮔﯿﺮﮐﺎری زﻣﺎﻧﯽ ﻓﺎرس دهرﺑﺎز ﺑﻮو و )زهرهرهﮐﻪی ﺑﻪ ﺳﻮود‬ ‫ﺑﻮو(‪ .‬ﺗﺎ ﺋ‪‬ﺴﺘﺎ ﺑﺎس ﺑﺎﺳﯽ زﻣﺎﻧﻪ ﻧﻪک ﭼﺎرهﻧﻮوس و ﻣﺎﻓﯽ ﻧﻪﺗﻪواﯾﻪﺗﯽ‪ ،‬ﭼﻮﻧﮑﻪ ﮐﻮرد ﻟﻪ ﭘﺎر‪‬ﺰﮔﺎرﯾﮑﺮدﻧﯽ‬ ‫زﻣﺎﻧﻪﮐﻪﯾﺪا زۆری ﻟﻪ زهﻣﯿﻦ و ﺧﻮ‪‬ﻦ و ﺧﯚﺷﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ژﯾﺎن و ﻣﻪرﺟﻪﮐﺎﻧﯽ ﺷﺎرﺳﺘﺎﻧﻪﺗﯽ ﻟﻪ دهﺳﺖ دا ﻟﻪ ﮐﺎﺗ‪‬ﮑﺪا‬ ‫ﺗﺎﺟﯿﮑﯽ ﺧﺎوهﻧﯽ ﻟﻪزهت و ﺧﺎک و ﮐﯿﺎﻧﻪ‪ ،‬هﻪر وههﺎ ﺋﻪﻓﻐﺎﻧﯽ و هﻨﺪی ﺑﺎﮐﻮور‪ .‬ﻟﻪم ﮔﯚﺷﻪﻧﯿﮕﺎﯾﻪوه ﮐﻮردی‬ ‫ﺷﺎرهزای ڕووداوه ﻣ‪‬ﮋووﯾﯿﻪﮐﺎن زﯾﺎﺗﺮ ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻪﮐﻪﯾﻪوه واﺑﻪﺳﺘﻪ دهﺑ‪ ‬و ﺑﯚ ﻓﺎرﺳﻪﮐﺎن دهﺳﺒﻪرداری هﯿﭽﯽ‬ ‫ﻧﺎﺑ‪ .‬ﺑﯚ ﻓﺎرﺳﻪﮐﺎن‪ ،‬دهﺳﺘﻤﺎن ﻟﻪ هﻪﻣﻪدان هﻪ‪‬ﮕﺮت ﮐﻪ ﭼﻪﻗﯽ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﮐﻮرد ﺑﻮو ﻟﻪ هﻪﻧﺪێ ﻟﻪ ﺳﻪدهی‬ ‫ﺷﻪﺷﻪﻣﯽ ﭘ‪‬ﺶ زاﯾﻦ و ﭼﻪﻧﺪ ﺳﻪدهﯾﻪﮐﯽ ﭘ‪‬ﺸﺘﺮ‪ .‬دهﺳﺘﻤﺎن ﻟﻪ ڕووﺑﻪری ﺑﻪرﯾﻨﯽ ﺗﺮﯾﺶ ﺑﻪردا‪ ،‬ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت ﺋﻪوﻟﯿﺎ‬ ‫ﭼﻪﻟﻪﺑﯽ ﮐﻪ ﭘ‪‬ﺶ ﺳ‪ ‬ﺳﻪده ﺑﻪر ﻟﻪ ﺋ‪‬ﺴﺘﺎ هﻪﻧﺪێ ﺷﻮ‪‬ﻨﯽ ﻟﻪ و‪‬ﺗﯽ ﮐﻮرد دﯾﻮه‪ ،‬ﺋ‪‬ﺴﺘﺎ ﺳﻪد ﮐﯿﻠﯚﻣﻪﺗﺮ ﻟﻪ‬ ‫ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺘﺮﯾﻦ ﺧﺎﮐﯽ ﮐﻮردهوه دووره‪ .‬هﻪر وههﺎ ﺑﻪ ﺷﺎﯾﻪدی هﻪﻧﺪێ ﻟﻪ ﺑﺮا ﮐﻮردهﮐﺎﻧﯽ ﺋ‪‬ﺮاﻧﻤﺎن ﮐﻪ ﺗﺎ ڕووﺧﺎﻧﯽ‬ ‫ﻣﺤﻪﻣﻪد ڕهزا ﭘﻪهﻠﻪوی ﻟﻪ ﻋﯿﺮاق ﭘﻪﻧﺎﺑﻪر ﺑﻮون‪ ،‬دهﺳﺘﻤﺎن ﻟ‪ ‬ﺑﻪردا و دهﺳﺘﻤﺎن ﻟﻪ دهﺳﻪ‪‬ت و ﺧﯚﺷﯽ و‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/26‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﺣﻪﺳﺎﻧﻪوه و ﺋﺎﺳﻮودهﯾﯽ و هﻪﻣﻮو ﺷﺘ‪ ‬ﺑﻪردا و ﺋﻪم داڕﺷﺘﻨﻪ ﮐﻮردﯾﯿﻪ ﻧﻪﺑ‪ ‬ﮐﻪ ﺑﻪ زارﻣﺎﻧﺪا دێ ﺑﻪ هﯿﭻ‬ ‫ﺷﺘ‪‬ﮏ ﺗﯚ‪‬ﻪﻣﺎن ﺑﯚ ﻧﻪﮐﺮاوهﺗﻪوه و ﺑﻪو ﻏﺎﯾﻪﻟﻪ و ﮔﻮﻣﺎﻧﺎﻧﻪی دهورﯾﺸﯽ دهﺳﺒﻪرداری ﻧﺎﺑﯿﻦ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﺗﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻮوه ﺑﻪرۆﮔﺮی هﻪﻣﻮو ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوره ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎن ﺋﻪوهش ﺑﻪ ﮔﻪﯾﺸﺘﻨﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﻪﮐﺎن )‪ 226‬پ‬ ‫ز(‪ .‬ﺧﻮ‪‬ﻨﻪر ﺳﻪری ﻟﻪوه ﺳﻮڕ دهﻣ‪‬ﻨ‪ ‬ﮐﻪ ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوری ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ هﻪﻣﻮوی ﺑﯚ ﻓﺎرﺳﻪﮐﺎن‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ دهﺳﻪ‪‬ت‬ ‫ﮔﻮازراﯾﻪوه ﺑﻪ‪‬م دوای ﺋﻪوهی ﻟﻪ هﯚﮐﺎره ﻣ‪‬ﮋووﯾﯿﻪﮐﺎن ورد دهﺑﯿﻨﻪوه‪ ،‬دهﺑ‪ ‬هﯚﯾﻪﮐﻪی ﺑﺨﻪﯾﻨﻪ ڕوو‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮوﻧﻪﯾﻪﮐﯽ ﺑﻪردهﺳﺘﻤﺎن ﻟﻪو ﺑﻮارهدا هﻪﯾﻪ ﮐﻪ دوو ﮐﻪس ﻧﯿﯿﻪ ﻟﻪﺳﻪری ﯾﻪﮐ‪‬ا ﻧﻪﺑﻦ‪ ،‬ﺋﻪوهش ﺋﻪوهﯾﻪ ﺗﻮرﮐﻪ‬ ‫ﻋﻮﺳﻤﺎﻧﯿﯿﻪﮐﺎن دهﺳﻪ‪‬ﺗﯿﺎن ﻟﻪ زۆرﺑﻪی و‪‬ﺗﻪ ﺋﯿﺴﻼﻣﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ﮔﺮﺗﻪ دهﺳﺖ و ﺧﯚﯾﺎن ﺑﻪ ﭘﺎر‪‬ﺰهری ﺋﯿﺴﻼم داﻧﺎ‬ ‫و ﺧﻪﻻﻓﻪﺗﯿﺎن ﮐﺮده ﭘﺸﺘﺎوﭘﺸﺖ و داﮔﯿﺮﮐﺮدﻧﯽ ﺋﯿﺴﺘﻪﻧﺒﻮو‪‬ﯽ ﭘﺎﯾﺘﻪﺧﺘﯽ ﺑﯿﺰهﻧﺘﯽ ﻣﻪﺳﯿﺤﯿﺶ ﻧﺎوهﻧﺪی‬ ‫دهﺳﻪ‪‬ﺗﯿﺎﻧﯽ ﺑﻪه‪‬ﺰﺗﺮ ﮐﺮد و ﮐﺮدﯾﺎﻧﻪ ﺑﻪ‪‬ﮕﻪی دروﺳﺘﯿﯽ ڕ‪‬ﺒﺎز و ﺧﻪﻻﻓﻪﺗﯽ ﺧﯚﯾﺎن‪ ،‬ﻟ‪‬ﺮهدا ﺑﺎﺳﯽ ﺋﻪواﻧﻪ‬ ‫ﻧﺎﮐﻪﯾﻦ‪ .‬ﻟﻪﮔﻪڵ هﻪﻣﻮو ﺋﻪواﻧﻪﺷﺪا‪ ،‬وهک ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﮔﻮازراﯾﻪوه ﻻی ﻓﺎرﺳﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﻪﮐﺎن‪ ،‬ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوری ﺋﯿﺴﻼم و‬ ‫زاﻧﺴﺘﯽ ﻗﻮرﺋﺎن ﻧﻪﮔﻮازراﻧﻪوه ﻻی ﻋﻮﺳﻤﺎﻧﯿﻪﮐﺎن‪ .‬ﺋﻪوهش دوو هﯚی هﻪﯾﻪ و ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺖ ﺑﻪ هﯚی ﺳ‪‬ﯿﻪم ﻧﺎﮐﺎ‪:‬‬ ‫ﯾﻪﮐﻪﻣﯿﺎن ﺋﻪوهﯾﻪ ﺋﯿﺴﻼم ﺑﻪ ﺟﻠﻮﺑﻪرﮔﯽ ﻋﺎرهﺑﯿﯿﻪوه ﻧﻪﺗﻪوهی ﻋﺎرهﺑﯽ ﻟﻪ دواوه ﺑﻮو ﮐﻪ ﺧﺎوهﻧﯽ ﻗﻮرﺋﺎن و‬ ‫ﭘ‪‬ﻐﻪﻣﺒﻪری ﻗﻮرﺋﺎن ﺑﻮو و هﻪرﮔﯿﺰ ﺑﯚ ﻋﻮﺳﻤﺎﻧﯿﻪﮐﺎن هﻪ‪‬ﻨﻪﮐﻪوت ﻧﻮ‪‬ﻨﻪراﯾﻪﺗﯽ ﻋﺎرهب ﺑﮑﻪن و ﻋﺎرهﺑﺎﯾﻪﺗﯽ‬ ‫هﺮس ﺑﮑﻪن و ﺑﯿﺨﻪﻧﻪ ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوره ﻧﻪﺗﻪوهﯾﯿﻪ ﻓﺸﻮﻓﯚ‪‬ﻪﮐﻪی ﺧﯚﯾﺎﻧﻪوه‪ .‬ﺋﻪو ﻧﻪهﻪﻧﮕﻪ زﻟﻪ ﺑﻪ هﻮﻧﻪری ﻋﺎرهب و‬ ‫زاﻧﺴﺘﯽ ﺋﯿﺴﻼم ﮔﻪوره ﺑﻮو و هﻪﻣﻮو ﺋﻪو ﻣﺎﺳﯿﯿﺎﻧﻪی ﻗﻮوت دان ﮐﻪ ﻟﻪ ﻧﺎو زهرﯾﺎی ﺋﻪو هﻮﻧﻪر و زاﻧﺴﺘﻪدا‬ ‫ﺑﻮون‪ .‬زۆری ﻧﻪﻣﺎﺑﻮو ﭘ‪‬ﭽﻪواﻧﻪی ﺋﻪوه ﺑﻘﻪوﻣ‪ ‬ﺋﻪوهش ﺗﻮاﻧﻪوهی ﻋﻮﺳﻤﺎﻧﯿﻪﮐﺎن ﺑﻮو ﻟﻪ ﻧﺎو ﺋﯿﺴﻼم و‬ ‫ﻋﺎرهﺑﺎﯾﻪﺗﯿﺪا‪ .‬ﻟ‪‬ﺮهدا ﻗﺴﻪﯾﻪﮐﻢ ﺑﯿﺮ د‪‬ﺘﻪوه ﮐﻪ ﺑﻪر ﻟﻪ ﭘﻪﻧﺠﺎ ﺳﺎڵ ﺧﻮ‪‬ﻨﺪووﻣﻪﺗﻪوه‪ ،‬ﻗﺴﻪﮐﻪش هﯽ ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎی‬ ‫ﻧﻪﻣﺮ ﻣﺴﺘﻪﻓﺎ ﺳﺎدق ڕاﻓﻌﯿﯽ ﺑﻮو ﻟﻪ ﺑﺎرهی ڕۆﺷﻨﺒﯿﺮﯾﯽ ﻋﺎرهﺑﯿﯿﻪوه ﻟﻪ ﻧﺎو ﻣﯿﻠﻠﻪﺗﻪ ﻣﻮﺳﻮ‪‬ﻤﺎﻧﻪ ﻧﺎﻋﺎرهﺑﻪﮐﺎﻧﺪا و‬ ‫ده‪ ‬ﺋﻪو و‪‬ﺗﻪی ﺗﻪﻧﮫﺎ ﻋﺎرهب ﺣﻮﮐﻤﯽ ﺑﮑﺎ ﻋﺎرهﺑﯽ ﺑﯚی دهﺑ‪‬ﺘﻪ ﮐﻪرهﺳﻪی ڕۆﺷﻨﺒﯿﺮی و ﺑﺎوهڕ‪ ،‬ﻟﻪ ﮐﺎﺗ‪‬ﮑﺪا‪،‬‬ ‫ﻟﻪ ﻣ‪‬ﮋووی ﮐﯚﻧﺪا ﺧ‪‬ﻪ ﺟﻪرﻣﺎﻧﯿﻪﮐﺎن ﺷﺎری ڕۆﻣﺎﯾﺎن داﮔﯿﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﭘﺎﯾﺘﻪﺧﺘﯽ ﺋﯿﻤﭙﺮاﺗﯚرﯾﺎی ڕۆﻣﺎﻧﯽ ﺑﻮو‪،‬‬ ‫دهﺳﻪ‪‬ﺗﯿﺎن ﮔﺮﺗﻪ دهﺳﺖ ﺑﻪ‪‬م ﻧﻪﯾﺎﻧﺘﻮاﻧﯽ زﻣﺎن و ﻓﻪرهﻪﻧﮕﯿﺎن ﺑﻪ ﺳﻪردا ﺑﺴﻪﭘ‪‬ﻨﻦ‪ ،‬ﺑﻪ‪‬ﮑﻮ ﺑﻪ ﭘ‪‬ﭽﻪواﻧﻪوه‪،‬‬ ‫ﭼﻮﻧﮑﻪ زﻣﺎن و ﻓﻪرهﻪﻧﮕﻪﮐﻪﯾﺎن ﻟﻪ ﭼﺎو ڕۆﻣﺎﻧﻪوه ﻻواز ﺑﻮو‪ .‬ﻗﺴﻪﯾﻪﮐﯽ ﻟﻪو ﺑﺎرهﯾﻪوه هﻪﯾﻪ و ﻟﻪ زهﯾﻨﻤﺪا ﻣﺎوه‪:‬‬ ‫)ﻟﻪرزی ﻣ‪‬ﮋوو ﮔﺮﺗﺒﻮوﻧﯽ و ﻟﻪ ﻧﺎو ڕۆﻣﺎﻧﯿﺪا ﮐﻪوﺗﺒﻮون(‪ .‬ﺧﯚ ﺋﻪﮔﻪر ه‪‬ﺰی ﺑﺎوهڕی ﺋﯿﺴﻼﻣﻤﺎن ﺧﺴﺘﻪ ﺳﻪر‬ ‫ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوری ﻋﺎرهب و زﻣﺎﻧﯽ ﻋﺎرهﺑﯽ‪ ،‬ﻗﺴﻪی ﺋﻪو ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎ ﻧﻪﻣﺮه دهﺑ‪‬ﺘﻪ ﺳﻪرهﺗﺎﯾﻪﮐﯽ ﺑﺎش ﺑﯚ ﺋﻪوهی ﺑﺎوهڕ‬ ‫ﺑ‪‬ﻨﯿﻦ ﺋﻪﮔﻪر ﺗﻪﻣﻪﻧﯽ ﻋﻮﺳﻤﺎﻧﯿﻪﮐﺎن در‪‬ﮋﺗﺮ ﺑﻮاﯾﻪ ﺗﺎ ﺋﻪو دهﻣﻪی ﻋﺎرهب دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﮐﯚﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺑﻪ دهﺳﺖ‬ ‫ﺑﮫ‪‬ﻨﺎﯾﻪﺗﻪوه‪ ،‬ﻣ‪‬ﮋوو ﺧﯚی دووﺑﺎره دهﮐﺮدهوه‪ .‬ﺷﺘ‪‬ﮑﯽ وهک ﺗﻮاﻧﻪوهی ﺟﻪرﻣﺎﻧﯽ ﻟﻪ ڕۆﻣﺎﻧﯿﺪا‪ ،‬ﻟﻪ ﮐﺎﺗﯽ‬ ‫ﻻوازﺑﻮوﻧﯽ ﻋﺎرهﺑﺪا ڕووی ﻧﻪدا و ﺷﺘ‪‬ﮑﯽ ﻟﻪو ﺑﺎﺑﻪﺗﻪ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﻪوهی ﺗﻮرک و ﻓﺎرس ﻟﻪ ﻋﺎرهﺑﺪا‪ ،‬ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ‬ ‫ﻋﻪﺑﺎﺳﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ڕووی دا ﺋﻪﮔﻪرﭼﯽ ﺑﻪ ﺳﻪرﯾﺪا زا‪‬ﯿﺶ ﺑﺒﻮون‪ .‬دوورﯾﯽ ﺳﻮ‪‬ﺘﺎﻧﯽ ﻋﻮﺳﻤﺎﻧﯽ ﻟﻪ و‪‬ﺗ‪ ‬ﻋﺎرهﺑﺎﻧﻪوه‬ ‫ﺟﯚره ﭘﺎر‪‬ﺰﮔﺎرﯾﯿﻪک ﺑﻮو ﺑﯚ ﺋﻪوهی ﻧﻪﺗﻮ‪‬ﺘﻪوه و ﺋﻪوهش هﺎﺷﺎ هﻪ‪‬ﻨﺎﮔﺮێ‪.‬‬ ‫هﯚی دووهم ﺋﻪوهﯾﻪ زﻣﺎن و ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوری ﻧﻪﺗﻪواﯾﻪﺗﯽ ﻋﻮﺳﻤﺎﻧﯿﯿﻪﮐﺎن ﻟﻪ ﺑﻨﺎﻏﻪ و ﺑﻨﻪﻣﺎ و ﺳﺮوﺷﺘﻪوه‬ ‫ﺟﯿﺎوازی ﻟﻪﮔﻪڵ ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوری ﺳﺎﻣﯿﺪا ﺑﻪ ﮔﺸﺘﯽ و ﻋﺎرهﺑﯿﺪا ﺑﻪ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ هﻪﺑﻮوه ﭼﻮﻧﮑﻪ ﻋﺎرهﺑﯽ زۆر ﺑﻪه‪‬ﺰ ﺑﻮو‬ ‫و ﺑﯚ ﺗﺮﮐﯽ دراوﺳ‪‬ﯽ ﻋﺎرهب زهﺣﻤﻪت ﺑﻮو ڕ‪‬هوی دوورودر‪‬ﮋی ﻋﺎرهﺑﯽ ﺑﻪ ڕاﺳﺘﯽ ﺑﮕﺮێ ﺋﻪوهش ﻟﻪ ﺑﻪر‬ ‫ڕووﻧﯽ ﻋﺎرهﺑﯽ و ﺷﯿﮑﺮدﻧﻪوه و ڕهواﻧﺒ‪‬ﮋی ﻗﻮرﺋﺎن‪ ،‬هﻪﻧﺪێ ﻟﻪو ﺗﻮرﮐﺎﻧﻪی ﮐﻪ ﻟﻪ ﻧﺎو ﻋﺎرهﺑﺪا ژﯾﺎن‪ ،‬ﺗﻮاﻧﻪوه‬ ‫و ﺳﻪرﭼﺎوهی ﺧﯚﯾﺎن ﻟﻪﺑﯿﺮ ﮐﺮد‪ .‬ﺟﯿﺎوازی ﮐﻪﻟﻪﭘﻮور‪ ،‬ﻟﻪ دوو ڕووهوه ﮐﺎرﯾﮕﻪرﯾﯽ ﮔﺮدهﺑ‪‬ی هﻪﺑﻮو‪ :‬ﻟ‪‬ﻨﻪﮔﻪڕا‬ ‫ﺣﻮﮐﻤﮑﺮاو ﻟﻪ ﻧﺎو دهﺳﻪ‪‬ﺗﺪاردا ﺑﺘﻮ‪‬ﺘﻪوه و ﻟ‪‬ﻨﻪﮔﻪڕا دهﺳﻪ‪‬ﺗﺪار ﻟﻪ ﻧﺎو ﺣﻮﮐﻤﮑﺮاودا ﺑﺘﻮ‪‬ﺘﻪوه‪ .‬ﺋﻪوهی ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻪر ﺟﻪڕﻣﺎﻧﯿﺪا هﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻪر ﺗﻮرﮐﺪا ﻧﻪهﺎت‪.‬‬ ‫ﺑﻪ‪‬م ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوری ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﻪرﭼﺎوهﮐﻪی ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ و زﻣﺎﻧﻪﮐﻪی ﺑﻮو‪ ،‬ﭘﺸﺘﯽ ﭼﯚڵ ﺑﻮو و ﮐﻪس ﻧﻪﺑﻮو‬ ‫ﺑﯿﭙﺎر‪‬ﺰێ و ﺑﯿﮕﺮ‪‬ﺘﻪ ﺧﯚی‪ .‬وهک ﮔﻪﻟ‪‬ﮑﯽ ﺑ‪ ‬ﭘﻪرژﯾﻦ هﻪرﭼﯽ دههﺎت ﺧﯚی ﭘ‪‬ﺪا دهﮐﺮد‪ .‬هﯿﭻ ﺳﻪﯾﺮ ﻧﯿﯿﻪ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/27‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ دهﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﻪر ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوری هﻪﻣﻮو ﺋ‪‬ﺮاﻧﺪا ﮔﺮﺗﺒ‪ ،‬ﻟﻪ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺋﻪﺧﻤﯿﻨﯿﯿﻪوه ﺗﺎ دهﮔﺎﺗﻪ ﺋﻪو دهﻣﻪی‬ ‫ﺋﻪﺳﮑﻪﻧﺪهر ﺑﻪ ﺳﻪرﯾﺎﻧﺪا زاڵ ﺑﻮو و دوای ڕووﺧﺎﻧﯽ ﻣﺎد و ﮔﻪﯾﺸﺘﻨﯽ ﺋﻪوان ﺑﻪ دهﺳﻪ‪‬ت‪ ،‬ﮐﻪس ﻧﻪﺑﻮو ﺑﯚ‬ ‫ﺧﯚی ﭘﺎر‪‬ﺰﮔﺎری ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﺑﮑﺎ‪ .‬ﺋﻪوهش ﺳﻪﯾﺮ ﻧﯿﯿﻪ ﭘﻪهﻠﻪوی‪ ،‬دوای ﺷﮑﺴﺘﯽ ﺳﻠﻮﮐﯿﻪﮐﺎن ﺑﻪراﻧﺒﻪر‬ ‫ﺋﻪﺷﮑﺎﻧﯿﻪﮐﺎن ﮐﻪ ﺧﺎوهﻧﯽ ﭘﻪهﻠﻪوی و ﺑﻪرۆﮔﺮی ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﺑﻮون دهﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﻪر ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوری ﺋ‪‬ﺮاﻧﺪا ﮔﺮت و‬ ‫ﺟﮕﻪ ﻟﻪ ﺋﻪﺷﮑﺎﻧﯿﻪﮐﺎن ﮐﻪس ﻟﻪ ﺋﺎرادا ﻧﻪﺑﻮو‪ .‬دوای ﺋﻪوهی ﻓﺎرﺳﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﻪﮐﺎن ﺋﻪﺷﮑﺎﻧﯿﻪﮐﺎﻧﯿﺎن ڕووﺧﺎﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺋﻪوهش ﺳﻪﯾﺮ ﻧﯿﯿﻪ ﻓﺎرﺳﯽ دهﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﻪر ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوری هﻪﻣﻮو ﺋ‪‬ﺮاﻧﺪا ﮔﺮﺗﺒ‪ ‬ﭼﻮﻧﮑﻪ ﮐﻪس ﻧﻪﺑﻮو ﻣﻠﻤﻼﻧ‪‬ﯽ‬ ‫دهﺳﻪ‪‬ﺗﯿﺎن ﻟﻪﮔﻪ‪‬ﺪا ﺑﮑﺎ‪ .‬دوای هﺎﺗﻨﯽ ﺋﯿﺴﻼم‪ ،‬ﺟﺎر‪‬ﮑﯽ دی هﻪر ﻟﻪ ﺳﻪر ﮐﻪﻻوهی ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﻪﮐﺎن‪ ،‬ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوری‬ ‫ﺋ‪‬ﺮان هﻪر ﺑﻪ ﺗﻪﺷﯿﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ڕ‪‬ﺴﺮاﯾﻪوه و هﯚﯾﻪﮐﻪش وهک ﺧﯚر ﺋﺎﺷﮑﺮاﯾﻪ‪ ،‬ﺋﻪوهش ﺋﻪوهﯾﻪ هﯿﭻ ﻣﯿﻠﻠﻪﺗ‪‬ﮑﯽ‬ ‫ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ ﺟﮕﻪ ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯽ و ﭘﻪهﻠﻪوی دهﺳﺘﻪﺧﻮﺷﮑﯽ‪ ،‬ﺧﺎوهﻧﯽ ڕۆﺷﻨﺒﯿﺮی و ﻧﻮوﺳﯿﻦ ﻧﻪﺑﻮو ﺗﺎ ﺑﻪرهﻧﮕﺎری‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺒ‪‬ﺘﻪوه‪ .‬ﭘﻪهﻠﻪوی ﺑﯚ ﺧﯚﺷﯽ ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺑ‪‬وﺑﻮوﻧﻪوهی ﺋﯿﺴﻼﻣﺪا ‪ 400‬ﺳﺎڵ ﺑﻮو ﺳﻪر ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﺑﻮو و ﺑﻪ هﯿﭻ ﭼﻪﻗ‪‬ﮑﯽ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ دهوروﺑﻪر ﭘﺸﺘﺌﻪﺳﺘﻮور ﻧﻪﺑﻮو‪ ،‬ﺑﻪ‪‬ﮑﻮ ﻟﻪ ڕووﺑﻪر‪‬ﮑﯽ ﺑﻪرﻓﺮهواﻧﺪا‪ ،‬ﮐﻪ‬ ‫هﻪﻣﻮوی ﻟﻪ ژ‪‬ﺮ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﻓﺎرﺳﯿﺪا وهک زﻣﺎﻧﯽ دووهﻣﯽ دهﺳﻪ‪‬ت ﺑ‪ ‬ﺧﺎوهن ﺑﻮو‪ .‬ڕ‪‬ﯽ ﺗ‪ ‬ﻧﻪدهﭼﻮو ﻟﻪ‬ ‫ﭘﺎﺷﻤﺎوهی ﺋ‪‬ﺮاﻧﺪا ﺷﺎن ﻟﻪ ﺷﺎﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺪا‪ .‬ﺧﻮراﺳﺎﻧﯿﺶ ﮐﻪ ﺑ‪‬ﺸﮑﻪی ڕهﺳﻪﻧﯽ ﭘﻪهﻠﻪوی ﺑﻮو‪ ،‬ﺑﺒﻮوه‬ ‫ﺳﺘﺎﻧ‪‬ﮑﯽ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬و ﭘﻪهﻠﻪوﯾﺶ چ هﯿﻮاﯾﻪﮐﯽ ﻧﻪﻣﺎﺑﻮو‪ .‬ڕهﻧﮕﻪ ﮔﻪﻟﯽ ﮐﻮرد و ﻟﻪﮔﻪ‪‬ﯿﺸﯿﺪا ﺑﻠﻮج ﮐﻪ ﻟﻪ ڕۆژاوای‬ ‫ﺋ‪‬ﺮاﻧﻪوه ﭼﻮوﺑﻮوﻧﻪ ڕۆژهﻪ‪‬ت و ﺑﺎﺷﻮوری ڕۆژهﻪ‪‬ت )ﺋﻪﻣﻪ ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺎﯾﻪﺗﯽ ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﯿﻪوه ڕوون دهﮐﺎﺗﻪوه(‪،‬‬ ‫ﺋﻪوﺟﺎ هﻪﻧﺪێ ﮐﻪرت و ﭘﺎرﭼﻪی ﭘﻪرﺷﻮﺑ‪‬وی زﻣﺎﻧﯽ ﺗﺮ ﻟ‪‬ﺮه و ﻟﻪوێ ﻣﺎﺑﻮوﻧﻪوه ﮐﻪ ﻟﻪ ﺗﻮواﻧﻪوه ﻟﻪ ﻧﺎو‬ ‫ﻓﺎرﺳﯿﺪا دهرﺑﺎز ﺑﺒﻮون‪ .‬ﺳﻪﯾﺮﯾﺶ ﻧﯿﯿﻪ زۆرﺑﻪی زۆری ﻣ‪‬ﮋووﻧﻮوﺳﺎﻧﯽ ﻋﺎرهب و ﻧﺎﻋﺎرهﺑﯽ ﺳﻪردهﻣﻪ‬ ‫ﺟﯿﺎوازهﮐﺎﻧﯽ ﺋﯿﺴﻼم هﻪﻣﻮو ﺋ‪‬ﺮان ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ داﺑﻨ‪‬ﻦ و ﻧﺎوه‪‬ﻨﺎﻧﯽ ﮐﻮرد ﻣﺎوهﯾﻪک دوای هﺎﺗﻨﯽ ﺋﯿﺴﻼم‬ ‫ﮐﻪوﺗﻪوه‪ ،‬ﺋﻪوهش ﺋﻪو دهﻣﻪی ﮐﻪ ﺗﻪﻣﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﻟﻪ ﺳﻪر ﻧﺎوﭼﻪ ﻧﺎﻓﺎرﺳﻪﮐﺎﻧﯽ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺋﯿﻤﭙﺮاﺗﯚری‬ ‫ﺋ‪‬ﺮان ڕهوﯾﯿﻪوه‪ .‬ﺋﻪوهش ﺳﻪﯾﺮ ﻧﯿﯿﻪ دواﺗﺮ ﺗﻮرک ﺑﺒﯿﻨﯿﻦ ﺑﻪرهو ﺋﻪدهﺑﯽ ﻓﺎرﺳﯽ داﯾﺒﺸﮑ‪‬ﻨﻦ ﺗﺎ ﺋﻪو ﺋﺎﺳﺘﻪی‬ ‫ﺋﻪدﯾﺒ‪‬ﮑﯽ ﺗﻮرک ﻧﺎﺑﯿﻨﯿﻦ ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﻋﻮﺳﻤﺎﻧﯿﺪا دهﺳﺘﯽ ﻟﻪ ﺋﻪدهﺑﯽ ﻓﺎرﺳﯿﺪا ﻧﻪﺑﻮوﺑ‪ ‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﻻی ﮐﻪﻣﻪوه‬ ‫ﺋﺎﮔﺎداری ﻧﻪﺑﻮوﺑ‪ ‬ﻟﻪ ﮐﺎﺗ‪‬ﮑﺪا ﺑﻪ دهﮔﻤﻪن ﻓﺎرس هﻪﺑﻮو ﺑﻪرهو ﺋﻪدهﺑﯽ ﺗﻮرﮐﯽ داﯾﺸﮑﺎﻧﺪﺑ‪ ‬هﻪرﭼﻪﻧﺪه‬ ‫ﺗﻪرازووی ه‪‬ﺰی ﻋﻮﺳﻤﺎﻧﯿﻪﮐﺎﻧﯿﺶ ﻗﻮرﺳﺘﺮ ﺑﻮو‪ ،‬ﺋﻪوهش ﻟﻪ ﺑﻪر ﺋﻪوه ﺑﻮو ﺋﻪدهﺑﯽ ﻧﻮ‪‬ﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ڕهﮔﯽ ﻗﻮوڵ‬ ‫ﺑﻮو و ﺗﻪﻣﻪﻧ‪‬ﮑﯽ در‪‬ﮋی ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﻪی ﭼﻮارده ﺳﻪدهی ﻟﻪ ﭘﺸﺘﻪوه ﺑﻮو ﺋﻪوﺟﺎ ﺗﻮرک ﭘ‪‬ﯽ ﺋﺎﺷﻨﺎ ﺑﻮون‪ .‬هﻪروههﺎ‬ ‫ﻟﻪ ﺳﺎی ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوری ﺋﯿﺴﻼﻣﯽ ﻋﺎرهﺑﯿﺪا ﭘﺘﺮ ﮔﻪﺷﻪی ﮐﺮدﺑﻮو و ﭘﻪرهی ﺳﻪﻧﺪﺑﻮو‪ ،‬ﺋﻪوهش ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﻗﺴﻪی‬ ‫هﻪﻧﺪێ ﻟﻪ ﺷﺎرهزاﯾﺎﻧﯽ ﻣ‪‬ﮋوو ﮐﻪ ﻟ‪‬ﻢ ﺧﻮ‪‬ﻨﺪووﻧﻪﺗﻪوه‪ .‬ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺎزه ﺋﻪﮔﻪر ﺑﻪ ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوری ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﺎوهﻧﺠﯽ‬ ‫ﺑﭙ‪‬ﻮرێ‪ ،‬ﺑﻪو ﮐﯿﮋه ﮔﻮﻧﺪﯾﯿﻪ دهﭼ‪ ‬ﭼﻮوﺑ‪‬ﺘﻪ ﭘﺎرﯾﺲ و ﺑﻪ دهﺳﺘﯽ )ﮐﻪواﻓﯿﺮ( و ﺑﺎدﯾﮑﯿﺮ و ﻣﺎﻧﯿﮑﯿﺮ‬ ‫ڕاز‪‬ﻨﺪراﺑ‪‬ﺘﻪوه‪ .‬ﺧﯚ ﺋﻪﮔﻪر هﻪرﭼﯽ ه‪‬ﺰ و ﺟﻮاﻧﯽ ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚﻧﺪا هﻪﯾﻪ ﮐﯚ ﺑﮑﺮ‪‬ﺘﻪوه ﻧﺎﮔﺎﺗﻪ دوو ﺑﻪﯾﺘﯽ‬ ‫ﺷﺎﻧﺎﻣﻪ ﯾﺎ )زﻣﺎﻧﯽ ﻏﻪﯾﺐ(ی ﺣﺎﻓﺰی ﺷﯿﺮازی‪ .‬ﻟﻪوهدا ﻣﻪودای ﺑﻪراوردﮐﺎری ﻧﯿﯿﻪ ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان ﭘﻪرهﺳﻪﻧﺪﻧﯽ‬ ‫ﺳﻪرهﺗﺎی ﻓﺎرﺳﯽ و ﺋﻪوهی ﻟﻪو دوادواﯾﯿﻪدا ڕووی دا‪ ،‬ﻟﻪﮔﻪڵ ﻋﺎرهﺑﯿﺪا ﮐﻪ دواﺗﺮ ﻟﻪ دوای ﺋﯿﺴﻼﻣﺪا ﺑﻮوه‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ ﺋﻪدهب و زاﻧﺴﺖ‪ .‬ﻋﺎرهﺑﯽ ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺟﺎهﯿﻠﯿﺸﺪا‪ ،‬ﻟﻪ ﺑﻮاری ه‪‬ﺰ و ﺟﻮاﻧﯿﺪا دهﺳﺘﻪﭘﺎﭼﻪ ﻧﻪﺑﻮوه و‬ ‫ﺷﺎﻋﯿﺮ و ﺋﻪدﯾﺒﺎن هﻪو‪‬ﯿﺎن دهدا ﺷﺎﻧﺒﻪﺷﺎﻧﯽ ڕهﺳﻪﻧﺎﯾﻪﺗﯽ ﻋﺎرهﺑﯽ هﻪﻧﮕﺎو ﺑﻨ‪‬ﻦ و ﺑﻪرهو زﻣﺎﻧﯽ ﭘﺎﮐﮋی ﺑﺎدﯾﻪ‬ ‫ﮐﻪ چ وﺷﻪی ﻋﻪﺟﻪﻣﯽ ﺗ‪‬ﺪا ﻧﻪﺑﻮوه‪ ،‬ﺑﮕﻪڕ‪‬ﻨﻪوه‪ .‬ﻗﻮرﺋﺎﻧﯿﺶ ﮐﻪ ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان ﺋ‪‬ﻤﻪ و ﺟﺎهﯿﻠﯿﺪا ﻟﻪﻟﻪﯾﻪ و ﻟ‪‬ﻤﺎﻧﻪوه‬ ‫ﻧﯿﺰﯾﮑﻪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ ﺋﻪم ﺑﺎﺑﻪﺗﻪ ﻟﻪ ﻟﻮﺗﮑﻪی ڕهواﻧﯽ و ڕهواﻧﺒ‪‬ﮋﯾﺪاﯾﻪ و هﻪر واش دهﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺘﻪوه‪.‬‬ ‫ﻟﻪم ﺑﯚﭼﻮوﻧﻪوه ﻟﻪ ﺑﺎرهی ﺧﻪﯾﺎ‪‬ﮑﺮدﻧﻪوه ﻟﻪ ﺟﻮاﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺎزه و ﺑ‪‬ﮕﻪردﯾﯽ ﻋﺎرهﺑﯽ ﺑﻪ ﮐﯚن و ﻧﻮ‪‬ﯿﻪوه‪،‬‬ ‫ﭘ‪‬ﺶ ده ﺳﺎڵ ﺑﻪ ﮐﻮردی ﻧﻮوﺳﯿﻮﻣﻪ ﮐﻪ ﺷﺎﻋﯿﺮهﮐﺎﻧﻤﺎن ﻟﻪ ﮐﻮردﺳﺘﺎﻧﯽ ﻋﯿﺮاق و ﺋ‪‬ﺮاﻧﺪا‪ ،‬ﮐﺎﺗ‪ ‬ﺑﻪر ﻟﻪ ‪160‬‬ ‫ﺳﺎڵ ﻟﻪ ﺳﻪر ﺳﻪﮐﯚی ﻓﻪرهزدهق و ﻣﻮﺗﻪﻧﻪﺑﯽ و ﺋﯿﺒﻦ ﻓﺎرز و ﺳﻪﻋﺪی و ﺣﺎﻓﺰ و ﻧﯿﺰاﻣﯿﯿﻪوه دهﺳﺘﯿﺎن ﮐﺮد ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻪزﻣﯽ ﮐﻮردی‪ ،‬ﺑﺎز‪‬ﮑﯿﺎن دا ﺋﻪﮔﻪر ﻟﻪ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺳﻔﺮهوه ﺋﻪو ﺑﺎزهﯾﺎن داﺑﺎ‪ ،‬ﻧﻪدهﮔﻪﯾﺸﺘﻨﻪ ﺋﻪو ﺟ‪‬ﯿﻪی ﮐﻪ ﭘ‪‬ﯽ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/28‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﮔﻪﯾﺸﺘﻦ‪ .‬ﺋﻪوهﺷﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﺑ‪ ‬ﻟﻪم ﺑﻮارهدا ﻟﻪ ﺑﯿﺮی ﺑﮑﻪﯾﻦ ﮐﻪ ﭘ‪‬ﺪاوﯾﺴﺘﯽ ه‪‬ﻨﺎوﯾﻪﺗﯿﻪ ﭘ‪‬ﺶ ﺋﻪوهﯾﻪ ﮐﻪ هﻪرﮔﯿﺰ‬ ‫ﺷﺎﻋﯿﺮ و ﻧﻮوﺳﻪری ﻋﺎرهب ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺘﯿﺎن ﺑﻪوه ﻧﻪﺑﻮوه ﭘﻪﻧﺎ ﺑﯚ هﻮﻧﻪری ﮐﻪﺷﮑﻪﺷﻪ و ﻧﻪﻣﻨﻪﻣﻪی ﺷﯿﻌﺮی‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪرن‪ ،‬ﻟﻪﺑﻪر ﺋﻪوهی زﻣﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺋﻪوهﻧﺪهی ﮐﻪرهﺳﻪ ﺗ‪‬ﺪا ﺑﻮوه ﭘﻪﻧﺎ ﺑﯚ ﺧﻮاﺳﺘﻨﻪوه ﻧﻪﺑﻪن ﺑﻪ‪‬ﮑﻮ‬ ‫هﻪﻣﻮو دهرﭼﻮوﻧ‪‬ﮏ ﻟﻪ ﭘ‪‬ﻮاﻧﻪی ه‪‬ﺰ و ﺟﻮاﻧﯿﯽ ﻟﻪ ﻻﯾﺎن‪ ،‬ﻻدان ﺑﻮوه ﻟﻪ ﺟﻮاﻧﯽ و ڕهواﻧﺒ‪‬ﮋی‪ .‬ﻟ‪‬ﺮهدا ﺟﯿﺎوازی‬ ‫ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان دهﺳﻪ‪‬ﺗﺪاری هﻪژاری ﻋﻮﺳﻤﺎﻧﯽ و ﻋﺎرهﺑﯽ ﺑﻨﺪهﺳﺘﻪی دهو‪‬ﻪﻣﻪﻧﺪ ﻟﻪ ﺑﻮاری ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوردا‬ ‫دهردهﮐﻪوێ‪ ،‬ﻟﻪﮔﻪڵ ﺟﯿﺎوازی هﻪ‪‬ﻮ‪‬ﺴﺘﯿﺎﻧﺪا ﺑﻪراﻧﺒﻪر ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوری ﻓﺎرﺳﯽ‪.‬‬ ‫ﭘ‪‬ﻢ وا ﻧﯿﯿﻪ ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺖ ﺑﻪ درﯾﮋهﭘﯿﺪان ﺑﮑﺎ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺋﻪوهی ﮔﻮﺗﺮا ﺑﻪﺷﯽ ﺋﻪوه دهﮐﺎ ﺑﻤﺎﻧﮕﻪﯾﻪﻧ‪‬ﺘﻪ ﯾﻪﻗﯿﻦ و‬ ‫هﻪو‪‬ﯿﺶ ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪواﻧﻪدا ﮐﻪ ﻧﺎﯾﺎﻧﻪوێ ﺑﺎوهڕ ﺑ‪‬ﻨﻦ‪ ،‬دهﺑ‪‬ﺘﻪ ﮐﻮﺗﺎﻧﻪوهی ﺋﺎﺳﻨﯽ ﺳﺎرد‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م ﻟﻪ ﺳﻪرﻣﻪ ﺷﺘ‪‬‬ ‫زﯾﺎد ﺑﮑﻪم ﺗﺎ ﺋﻪو ﺑ‪‬وﺑﯿﺎﻧﻮواﻧﻪ ﺑ‪‬هو‪‬ﻨﻤﻪوه ﮐﻪ ڕهﻧﮕﻪ ﺑ‪‬ﻨﻪ ﭘ‪‬ﺶ‪ .‬دهﮔﻮﺗﺮێ ﻓﺎرﺳﯽ ﻟﻪ ﻻﯾﻪن ﻗﻪ‪‬ﻪﻣﺒﻪدهﺳﺘﺎﻧﯽ‬ ‫ﮐﻮردهوه ﺑﻪﮐﺎر ه‪‬ﻨﺪراوه‪ ،‬هﻪر ﻟﻪواﻧﻪوه ﮐﻪ دهﻧﮕﯿﺎن ﭘ‪‬ﻤﺎن ﮔﻪﯾﺸﺘﻮوه ﺗﺎ ﺋﻪو ﻣﯿﺮزاﯾﻪی ﺑﻪ دهﻓﺘﻪری‬ ‫دهﺳﺘﯿﻪوه دهﮔﻪڕا و ﻧﺎﻣﻪی ﺑﯚ ﺋﻪم و ﺋﻪو ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ دهﻧﻮوﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺎ دهﮔﺎﺗﻪ ﺋﻪو دهﻣﻪی ﮐﻪ ﺑﻪﺗﻪﻣﻪﻧﻪﮐﺎﻧﻤﺎن ﻟﻪ‬ ‫ﺑﯿﺮﯾﺎﻧﻪ‪ .‬ﺋﻪوه ﻗﺴﻪﯾﻪﮐﯽ ڕاﺳﺘﻪ و هﯚﯾﻪﮐﻪﺷﯽ ﻟﻪ ﯾﻪک ﺋﺎڕاﺳﺘﻪ زﯾﺎﺗﺮه‪ :‬هﯚی ﯾﻪﮐﻪم ﺋﻪوهﯾﻪ ﮐﻪ ﻧﻪﺗﻪوهی ﮐﻮرد‬ ‫هﻪرﮔﯿﺰ ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ ﻧﻪﺑﻮوه و ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧﻪﺷﯽ ﻧﻪﺑﻮوه ﺗﺎ ﻓ‪‬ﺮی ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ ﮐﻮردی ﺑﮑﺎ و ﺑﯿﺮﯾﺸﯽ ﻟﻪوه‬ ‫ﻧﻪﮐﺮدۆﺗﻪوه ﺑﻪ ﮐﻮردی ﺑﻨﻮوﺳ‪ ،‬ﺑﻪ‪‬ﮑﻮ ﺑﻪ هﯚی ﮐ‪‬ﯚ‪‬ﯿﯿﻪ ﺋﻪزهﻟﯿﯿﻪﮐﻪﯾﻪوه ﺑﯿﺮی ﻟﻪوه ﻧﻪﮐﺮدۆﺗﻪوه ﻧﻪﺑﻮوﻧﯽ‬ ‫ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ ﮐﻮردی ﮐﻪﻣﺎﯾﻪﺗﯿﯿﻪ‪ ...‬ﻣﻦ ﺧﻪ‪‬ﮑﺎﻧ‪‬ﮑﻢ ﻟﻪ ﺑﯿﺮن ﺑﻪ ﺑﯿﺮﯾﺎﻧﺪا ﻧﻪدههﺎت ﺑﻪ ﮐﻮردی ﺑﻨﻮوﺳﺮێ ﯾﺎ‬ ‫ﺑﺨﻮ‪‬ﻨﺪرێ و ﻟﻪوهش زﯾﺎﺗﺮ ﻟﻪ ﺳﻪر ﺑ‪‬ﯾﺎرداﻧﯽ زهﻟﯿﻠﺒﻮون دهڕۆم ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻪرﻣﺎﻧﺪا ﺳﻪﭘﺎوه و ﻗﺴﻪﯾﻪک ﻟﻪ ﺳﻪر‬ ‫ﺳﻮوﮐﮑﺮدﻧﯽ زﻣﺎﻧﻪﮐﻪی ﺧﯚﯾﺎﻧﺪا دهﮔﻮازﻣﻪوه ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ دهﯾﺎﻧﮕﻮﺗﻪوه و ﻧﻪﻓﺎﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد دهﯾﺎﻧﺠﻮوهوه‪:‬‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺷﻪﮐﺮه و ﻋﺎرهﺑﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﭘ‪‬ﻐﻪﻣﺒﻪره و ﺗﻮرﮐﯽ ﻓﻪزﯾﻠﻪﯾﻪ و ﮐﻮردی ڕهزﯾﻠﻪﯾﻪ )وﺷﻪﮐﻪ ﻟﻪ ڕهزﯾﻠﻪ‬ ‫ﻗﻮرﺳﺘﺮه ﺑﻪ‪‬م ﺑﻪ وﺷﻪﯾﻪﮐﯽ ﺳﻮوﮐﺘﺮ ﮔﯚڕﯾﻢ( هﯿﭻ ﮔﻮﻣﺎﻧﻢ ﻧﯿﯿﻪ ﮐﻪ ﯾﻪﮐﻪم ﮐﻪس ﺋﻪو ﺷﻪﮐﺮاﻧﻪی ﺷﮑﺎﻧﺪووه‬ ‫ﯾﻪﮐ‪ ‬ﺑﻮوه ﻟﻪو ﮐﻮرداﻧﻪی هﻪﺳﺘﯽ زهﻟﯿﻠﯽ و ﭼﺮووﮐﯽ ﮔﻪﯾﺸﺘﯚﺗﻪ ﺑﻨﻪﺑﺎﻧﯽ هﻪﺳﺘﯽ و ﺧﻪرﯾﮑﻪ ﻟﯚﻣﻪی ﺋﻪو‬ ‫ﺟﯚره ﮐﻪﺳﺎﻧﻪ ﻧﻪﮐﻪم‪ .‬زاﻧﺎ و داﻧﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻪﻣﻪد ﺋﯿﺒﻦ ﺋﺎدهم ﭘﻪراو‪‬ﺰ‪‬ﮑﯽ ﺑﯚ ﻧﺎﻣﻪﯾﻪﮐﯽ ﺧﯚی ﻟﻪ ﺑﺎرهی ﭼﺎرهﺳﻪری‬ ‫ﺋﯿﺒﻦ ﮐﻪﻣﺎﻟﻪوه و ﻟﻪ ﺳﻪر ﺷﯿﮑﺮدﻧﻪوهی )ﻻ ﺗﺨﺸﻮن( ﻟﻪ ﯾﻪﮐ‪ ‬ﻟﻪ ﻣﺎﻧﮕﻪﮐﺎﻧﯽ ‪1205‬دا ﻧﻮوﺳﯿﻮه و ده‪ :‬ﺳﻪﯾﺮ‬ ‫ﻟﻪوهداﯾﻪ ﺑﯿﺴﺘﻮوﻣﻪ ﻟﻪ ﺳﻪر دﯾﺒﺎﺟﻪ ﮐﻮردﯾﻪﮐﻪ ﻗﺴﻪﯾﺎن ﭘ‪ ‬ﮔﻮﺗﻮوم و ﺑﻪوهش ﻣﻪﺳﻪﻟﻪ ﮐﻮردﯾﯿﻪﮐﻪ ﻟﻪ ﺳﻪرﯾﺎن‬ ‫دهﺳﻪﭘ‪ ‬ﮐﻪ ده‪) ‬وهک ه‪‬ﻠﮑﻪﯾﻪﮐﯽ ﻟﻪ ﺗﻮ‪‬ﮑ‪‬ﯽ ﺧﯚی دهرﭼﻮوﺑ‪ .(‬ﺋﻪوهی وهک ﺷﺎﯾﻪدﯾﯿﻪک ﻟﻪ ﺳﻪر‬ ‫ﮐﺎرهﺳﺎﺗﯽ ﺧﯚ ﺑﻪﮐﻪم زاﻧﯿﻨﯽ ﺋﻪواﻧﻪ ﮔﻮﺗﻮوه ﺷﻪرﻣﻪزارﯾﯿﺎن ﻟﻪوهدا دﯾﻮه ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﺑﻨﻮوﺳﻦ‪ .‬ﺑﻪ‪‬م ﻣﻦ‬ ‫ﻻﯾﻪﻧﮕﺮی ﻟﯚﻣﻪﮐﺮدﻧﯿﺎن ﻧﯿﻢ ﺋﻪوهش ﺑﻪ هﯚی ﺋﻪو هﻪﺳﺘﻪ ﺷﺎردراوهوه ﮐﻪ ﻣﺎوهی ﺑﯿﺴﺘﻮﺳ‪ ‬ﺳﻪده هﻪﺳﺘﯿﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﺟﯿﺎوازﯾﯽ ﺧﯚﯾﺎن ﮐﺮدووه ﺗﺎ ﺋﻪو ڕۆژهی ﺋﯿﺒﻦ ﺋﺎدهم ﭘﻪراو‪‬ﺰهﮐﻪی ﻧﻮوﺳﯿﻮه‪ .‬ﺟﮕﻪ ﻟﻪوهش‪ ،‬ﺋﻪواﻧﻪی‬ ‫ﻧﺎﻣﻪﯾﺎن دهﻧﻮوﺳﯽ و دهﻓﺘﻪر ﺑﻪ دهﺳﺖ ﺑﻮون‪ ،‬ﻟﻪ ﺷﺎر‪‬ﮑﺪا ژﻣﺎرهﯾﺎن ﻟﻪ ژﻣﺎرهی ﭘﻪﻧﺠﻪی دهﺳﺖ ﺗ‪‬ﭙﻪڕی‬ ‫ﻧﻪدهﮐﺮد‪ .‬ﺋﻪﮔﻪر ﺑﻪ ﮐﻮردی ﺑﯿﺎﻧﻨﻮﺳﯿﺒﺎ ﯾﺎ ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ واﻗﻮاق هﯿﭻ ﻧﻪدهﮔﯚڕا و ﮐﻪس ﻟﻪو ﺳﻪردهﻣﻪدا ﺑﯿﺮی ﻟﻪوه‬ ‫ﻧﻪﮐﺮدۆﺗﻪوه ﺋﺎﺧﯚ ﺋﻪواﻧﻪ ﭼﯽ دهﻧﻮوﺳﻦ و ﺑﻪ چ زﻣﺎﻧ‪‬ﮏ دهﻧﻮوﺳﻦ‪ .‬ﺑﻪ‪‬م زاﻧﺎ ﺋﺎﯾﻨﯿﯿﻪﮐﺎن واﻧﻪی ﻋﺎرهﺑﯿﯿﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻪرﺣﯽ ﮐﻮردی دهﮔﻮﺗﻪوه و ﮐﻪﻣﯿﺎن هﻪﺑﻮو ﻓﺎرﺳﯿﯿﺎن زاﻧﯿﺒ‪ ‬ﭼﻮﻧﮑﻪ ﻟﻪ ﺑﺎﺑﻪﺗﯽ ڕۆﺷﻨﺒﯿﺮﯾﯿﺎﻧﻪوه دوور ﺑﻮو‪.‬‬ ‫ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت ﺋﯿﺒﻦ ﺋﺎدهﻣﯽ زاﻧﺎ دهﻧﻮوﺳ‪ ‬و ده‪ ‬ﮐﻪ ﺧﯚی ﺑﯚ ﻓﯿﺮﺑﻮوﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﺋﺎﻣﺎده ﮐﺮد )ﺑﯚ ﺗﻪواوﮐﺮدﻧﯽ‬ ‫ﮐﻪرهﺳﻪی ڕۆﺷﻨﺒﯿﺮی ﺋﻪو ﺳﻪردهﻣﻪ( ﭼﻮوه هﻪﻧﺪێ ﺷﻮ‪‬ﻨﯽ ﺋ‪‬ﺮان و ﻟﻪوێ ﻧﯿﺸﺘﻪﺟ‪ ‬ﺑﻮو ﺗﺎ ﻓ‪‬ﺮی ﺑﻮو‪.‬‬ ‫دﯾﺎره ﻟﻪو ﻧﺎوﭼﻪﯾﻪدا ﮐﻪﺳﯽ دهﺳﺖ ﻧﻪﮐﻪوﺗﻮوه ﻟﻪو ﺋﺎﺳﺘﻪدا ﺑ‪ ‬ﻓ‪‬ﺮی ﺑﮑﺎ ﺑﯚﯾﻪ دهرﺑﻪدهری ﭘ‪ ‬ﺑﺎﺷﺘﺮ ﺑﻮوه‪.‬‬ ‫ﺋﯿﺒﻦ ﺋﺎدهم ﻟﻪو ﺑﻮارهدا ﺑ‪ ‬و‪‬ﻨﻪﯾﻪ دهﻧﺎ ﺧﻪ‪‬ﮑﯽ ﺗﺮ‪ ،‬ﺋﻪوهﻧﺪهی ﭘ‪‬ﯽ ﺑﺰاﻧﯿﻦ‪ ،‬ﺋﻪو هﻪو‪‬ﻪﯾﺎن ﻧﻪداوه‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻋﯿﺮهﮐﺎﻧﯿﺶ‪ ،‬ﻟﻪوهﺗﻪی ﺷﯿﻌﺮی ﮐﻮردی هﻪﯾﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮردی ﻧﻮوﺳﯿﻮﯾﺎﻧﻪ و ﮐﻪﻣ‪‬ﮑﯿﺎن ﻧﻪﺑ‪ ‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ و‬ ‫ﻋﺎرهﺑﯽ و ﺗﻮرﮐﯽ‪ ،‬ﻟ‪‬ﺮه و ﻟﻪوێ ﻧﻮوﺳﯿﻮﯾﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺋﻪﮔﻪر هﻪﻣﻮوﯾﺎن ﮐﯚ ﺑﮑﻪﯾﻨﻪوه ﺳﻪﻧﮕ‪‬ﮑﯽ ﺋﻪوﺗﯚﯾﺎن ﺑﻪراﻧﺒﻪر ﺋﻪو‬ ‫ﺷﯿﻌﺮاﻧﻪ ﻧﺎﺑ‪ ‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻮردی ﻟﻪ دﯾﻮاﻧﻪﮐﺎﻧﺪا ﻧﻮوﺳﺮاوون‪.‬‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/29‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﺋﻪوهﻧﺪهی ﭘ‪‬ﯽ ﺑﺰاﻧﯿﻦ ﮐﯚﻧﺘﺮﯾﻦ ﺷﯿﻌﺮی ﮐﻮردی ه‪ ‬ﺑﺎﺑﻪ ﺗﺎهﯿﺮی هﻪﻣﻪداﻧﯿﯿﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻮرﯾﺎن ﻧﺎﺳﺮاوه‪.‬‬ ‫ﺧﺎوهﻧﯽ )ﺗﺎرﯾﺦ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ( ﻟﻪ ﻟﻪ ﻻﭘﻪڕه )‪(38‬ی ﺑﻪﺷﯽ ﺳ‪‬ﯿﻪﻣﺪا‪ ،‬ﻟﻪ )ﻣﻌﺠﻢ اﻟﺒﻠﺪان(هوه ﺋﻪوه دهﮔﻮاز‪‬ﺘﻪوه‬ ‫ﮐﻪ )ﻧﻪوﺷﯿﺮوان ﺑﻪﻏﺪادی( ﻧﺎوی ﺷﺎﻋﯿﺮ‪‬ﮑﯽ ﮐﻮردی ﺳﻪدهی ﭘ‪‬ﻨﺠﻪﻣﯽ هﯿﺠﺮﯾﯿﻪ و ﺑﻪ ﺷﯿﻌﺮ‪‬ﮑﻪوه ﻧﺎوی‬ ‫دهرﭼﻮوه و ﺑﻪ ﺷﻪﯾﺘﺎﻧﯽ ﻋﯿﺮاق ﻧﺎﺳﺮاوه‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م ﺑﻪرﭼﺎوم ﻧﻪﮐﻪوﺗﻮوه‪ .‬ﻋﻪﻟﯽ ﺣﻪرﯾﺮی دهدر‪‬ﺘﻪ ﭘﺎڵ ﺳﻪدهی‬ ‫ﯾﺎﻧﺰه و دوای ﺋﻪو ﻓﻪﻗ‪‬ﯽ ﺗﻪﯾﺮان )‪ 1307‬ـ ‪ 1375‬ز( ﺋﻪوﺟﺎ ﻣﻪﻻی ﺟﻪزﯾﺮی )‪ 1408‬ـ ‪1481‬ی ز( و دوای‬ ‫ﺋﻪوﯾﺶ ﺋﻪﺣﻤﻪدی ﺧﺎﻧﯽ )‪ 1640‬ـ ‪1706‬ی ز( و هﯽ دی ﮐﻪ ﻧﺎوﯾﺎن زۆر ﺑ‪‬و ﻧﯿﯿﻪ‪.‬‬ ‫ﺳﻪرﭼﺎوهﮐﺎن ﺋﻪوهش دهﮔ‪‬ﻧﻪوه ﮐﻪ ﮐﺘ‪‬ﺒ‪‬ﮏ ﺑﻪر ﻟﻪ هﻪزار ﺳﺎڵ‪ ،‬ﻟﻪ ﺳﻪر دهره‪‬ﻨﺎﻧﯽ ﺋﺎو ﺑﻪ ﮐﻮردی هﻪﺑﻮوه‬ ‫ﮐﻪ ﺋﯿﺒﻦ وهﺣﺸﯿﻪ داﯾﻨﺎوه‪ ،‬ﺋﻪﻣﻪش ﮐﯚﻧﺘﺮﯾﻦ ﻧﻮوﺳﺮاوی ﮐﻮردﯾﯿﻪ ﮐﻪ ﺑﻪر ﮔﻮ‪‬ﻤﺎن ﺑﮑﻪوێ‪ .‬ﺋﻪوﺟﺎ هﯿﭻ ﻟﻪ‬ ‫ﺑﺎرهی ﭘﻪﺧﺸﺎﻧﻪوه ﻧﺎﺑﯿﺴﺘﯿﻦ ﺗﺎ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪1000‬ی ﮐﯚﭼﯽ ﮐﻪ ﻋﻪﻟﯽ ﺗﺮﻣﺎﺧﯽ ﮐﺘ‪‬ﺒ‪‬ﮏ ﺑﻪ ﮐﻮردی ﻟﻪ ﺳﻪر زﻣﺎﻧﯽ‬ ‫ﻋﺎرهﺑﯽ دادهﻧ‪ .‬ﻟﻪ ﭘﻪﺧﺸﺎﻧﺪا )ﻋﻪﻗﯿﺪهﻧﺎﻣﻪی ﮐﻮردی( هﻪﯾﻪ ﮐﻪ زﯾﺎﺋﻪددﯾﻦ ﻣﻪوﻻﻧﺎ ﺧﺎﻟﯿﺪی ﺷﺎرهزووری‬ ‫)‪ 1193‬ـ ‪1242‬ی ﮐﯚﭼﯽ‪ 1779 ،‬ـ ‪1828‬ز( داﯾﻨﺎوه‪ .‬ﺷﯿﻌﺮی ﺑﻪ ﻋﺎرهﺑﯽ و ﻓﺎرﺳﯽ هﻪﯾﻪ و هﻪﻣﻮوﺷﯽ‬ ‫ﺳﯚﻓﯿﮕﻪرﯾﯿﻪ و هﻪﻧﺪ‪‬ﮑﯿﺸﯽ ﻟﻪو ﺑﺎرهﯾﻪوه ﺑﻪ ﮐﻮردﯾﻦ‪) .‬ﺋﯿﺒﻦ ﺋﻪﻟﺤﺎج(ﯾﺶ ﺷﯿﻌﺮی ﮐﻮردی ﻟﻪ ﺳﻪر ﺑﺎوهڕ هﻪﯾﻪ‬ ‫و ﻧﺎوی )ﻣﻪهﺪﯾﻨﺎﻣﻪ(ﯾﻪ و ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ 1176‬ﮐﯚﭼﯽ داﯾﻨﺎوه‪.‬‬ ‫ﺷ‪‬ﺦ ﻣﺎرﻓﯽ ﻧﯚدی ﺷﯿﻌﺮی ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﻋﺎرهﺑﯽ ﻧﻮوﺳﯿﻮه و زۆرﺑﻪی ﭘ‪‬ﺪاهﻪ‪‬ﺪاﻧﻪ‪ .‬ﻗﺎﻣﻮوﺳ‪‬ﮑﯽ ﻋﺎرهﺑﯽ ـ‬ ‫ﮐﻮردﯾﺸﯽ ﺑﻪ ﺷﯿﻌﺮی ﮐﻮردی ﻧﻮوﺳﯿﻮه ﻧﺎوی ﻧﺎوه )ﺋﻪﺣﻤﻪدی( ﺋﻪوهش ﺑﻪ ﻧﺎوی )ﺋﻪﺣﻤﻪد(ی ﮐﻮڕﯾﻪوه ﮐﻪ‬ ‫دواﺗﺮ ﻟﻪ ﺗﻪرﯾﻘﻪﺗﯽ ﻗﺎدرﯾﺪا ﺗﺎﻗﺎﻧﻪی ﺳﻪردهﻣﯽ ﺧﯚی ﺑﻮو و ﺑﻪ )ﮐﺎک ﺋﻪﺣﻤﻪد( ﻧﺎوی دهرﭼﻮو و ﻟﻪ هﻪﻧﺪێ‬ ‫هﯚﺳﻪی ﺧﻪ‪‬ﮑﯽ ﺑﺎﺷﻮور ﺑﺎس دهﮐﺮا و دهﯾﺎﻧﮕﻮت )ﺛﻠﺜﻪ ﻟﮑﺎک اﺣﻤﺪ و اﮐﺮاده ـ ﺳ‪‬ﯿﻪﮐﯽ ﺑﯚ ﮐﺎک ﺋﻪﺣﻤﻪد و‬ ‫ﮐﻮردهﮐﺎﻧﯽ(‪ .‬ﺷ‪‬ﺦ ﻣﺎرﻓﯿﺶ هﺎوﺳﻪردهﻣﯽ ﻣﻪوﻻﻧﺎ ﺧﺎﻟﯿﺪ ﺑﻮوه و ﻟﻪ هﻪردوو ﺳﻪدهی دواﻧﺰه و ﺳﯿﺎﻧﺰهی‬ ‫ﮐﯚﭼﯿﺪا ژﯾﺎوه‪.‬‬ ‫ﺑﻪ‪‬م ﺷﯿﻌﺮی ﮐﻮردی ﮐﻪ ﺑﻪو دواﯾﯿﺎﻧﻪ ﻟﻪ دﯾﻮاﻧﺪا ﺑ‪‬و ﺑﻮﻧﻪوه‪ ،‬ﻟﻪ ﺑﻮاری ﺳﯚز و هﻪﺳﺖ و وهﺳﻒ و ﺷﺘﯽ‬ ‫ﻟﻪو ﺑﺎﺑﻪﺗﺎﻧﻪ ﺑﻮو و دواﯾﯽ ﺷﺎﻋﯿﺮهﮐﺎن ﻟﻪ ﮐﻮردﺳﺘﺎﻧﯽ ﻋﯿﺮاﻗﺪا و ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﻋﻪﺑﺪوﻟ‪‬هﺣﻤﺎن ﭘﺎﺷﺎی ﺑﺎﺑﺎﻧﺪا‬ ‫ﮐﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪1228‬ی ﮐﯚﭼﯽ ﮐﯚﭼﯽ دواﯾﯽ ﮐﺮد ﺧﺰاﻧﻪ ﻧﺎو ﮐﺎروﺑﺎری دﻧﯿﺎوه‪ .‬هﻪر ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺋﻪودا ﻧﺎﻟﯽ و‬ ‫ﺳﺎﻟﻢ و ﻣﺴﺘﻪﻓﺎ ﺑﻪﮔﯽ ﺳﺎﺣ‪‬ﺒﻘ‪‬ان ﮐﻪ ﻧﺎزﻧﺎوی )ﮐﻮردی( ﺑﻮو و ﮐﻪﻣ‪ ‬ﻟﻪ دوای دووهﮐﻪی ﺗﺮهوه ﺑﻮو‬ ‫دهرﮐﻪوﺗﻦ‪ ،‬ﺋﻪوﺟﺎ ﺣﺎﺟﯽ ﻗﺎدری ﮐﯚﯾﯽ و ﺷ‪‬ﺦ ڕهزای ﺗﺎ‪‬ﻪﺑﺎﻧﯽ و زۆری ﺗﺮ ﭘﻪﯾﺪا ﺑﻮون‪ .‬ﺋﻪوهم ﭘ‪ ‬ﺳﻪﯾﺮه ﺗﺎ‬ ‫ﻧﻪزﻣﯽ ﮐﻮردی ﺑ‪‬و ﻧﻪﺑﻮوهوه‪ ،‬ﺷﺎﻋﯿﺮاﻧﯽ وههﺎی ﮐﻮرد دهرﻧﻪﮐﻪوﺗﻦ دﯾﻮاﻧﯿﺎن هﻪﺑ‪ ‬و ﯾﻪک دوو ﺑﻪﯾﺖ ﯾﺎ‬ ‫ﯾﻪک دوو ﺷﯿﻌﺮ ﻟﻪ ﺳﻪرﺟﻪﻣﯽ ﻧﺎوﭼﻪﮐﻪدا ﺟ‪‬ﯽ هﯿﭻ ﻧﺎﮔ‪‬ﯾﺘﻪوه و ﻟﻪ هﯿﭻ زﻣﺎﻧ‪‬ﮑﺪا ﮔﯚڕاﻧﮑﺎری ﻧﺎﮐﺎ‪ .‬ﺋﻪوهش‬ ‫دهﻻﻟﻪﺗ‪‬ﮑﯽ ﻗﻮوڵ ﻟﻪوه دهﮐﺎ ﮐﻪ ﺑﻪڕ‪‬ﻮهﺑﻪراﯾﻪﺗﯽ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺷ‪‬ﺦ ﻣﻪﺣﻤﻮود ﻟﻪ ﺳﻠ‪‬ﻤﺎﻧﯽ ﻟﻪ ﺳﻪرهﺗﺎی‬ ‫ﺑﯿﺴﺘﻪﮐﺎﻧﺪا‪ ،‬ﻟﻪ ﯾﻪﮐﻪم ڕۆژﯾﻪوه ﺑﻪ ﮐﻮردی دهﺳﺘﯽ ﭘ‪ ‬ﮐﺮد و ڕۆژﻧﺎﻣﻪﮐﻪی و ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت ﻧﺎﻣﻪ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺷ‪‬ﺦ‬ ‫ﻣﻪﺣﻤﻮود ﻟﻪو ﺳﻪردهﻣﻪدا و ﻧﺎﻣﻪی ﺧﻪ‪‬ﮑﯽ ﺗﺮﯾﺶ ﺑﻪ ﮔﺸﺘﯽ ﺑﻪ ﮐﻮردی دهﻧﻮوﺳﺮان و ﺳﻤﺎﯾﻞ ﺋﺎﻏﺎی‬ ‫ﺷﮑﺎﮐﯿﺶ ﮐﻪ ﻧﺎزﻧﺎوی )ﺳﻤﮑﯚ(ی هﻪﺑﻮو ﻟﻪ ورﻣ‪ ‬ـ دواﺗﺮ ڕهزاﯾﯿﻪ و دﯾﺴﺎن ورﻣ‪ ،‬ﮐﻪ ﺟﯿﮫﺎدی ﻧﻪﺗﻪواﯾﻪﺗﯽ‬ ‫ﮐﺮد و دواﯾﯽ وهک هﻪﻣﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺘﻨﯽ ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ هﺎت‪ ،‬ڕۆژﻧﺎﻣﻪﮐﻪی‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﯿﺮی ﺧﯚی ﺗ‪‬ﺪا ﺑ‪‬و دهﮐﺮدهوه‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﮐﻮردی ﺑﻮو‪.‬‬ ‫دﯾﺎردهی ﻧﻪﺑﻮوﻧﯽ ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ ﮐﻮردی ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﺎﻧ‪‬ﮑﺪا ﮐﻪ ﻧﻪﺗﻪوهﮐﺎﻧﯽ ﺗ‪‬ﺪا ﻟﻪﻧﺎودهﭼﻮون‪ ،‬ﻟﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﻪ‬ ‫ﻓﻪرهﻪﻧﮕﯿﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ﮐ‪‬ﺸﻪی ﺑﯚ ﺑﻪﺟ‪ ‬ه‪‬ﺸﺘﻮﯾﻦ و ﺋ‪‬ﺴﺘﺎش ﺑﻪ دهﺳﺖ ﺋﻪو ﮐ‪‬ﺸﺎﻧﻪوه دهﻧﺎ‪‬ﻨﯿﻦ و ﺋﻪوهﻧﺪهش‬ ‫ﮔﻪورهن ﻣﻪودای ﺋﻪوه ﻧﺎدهن ﮐﻮرد ﻟﻪ داه‪‬ﻨﺎﻧﯽ ﮐ‪‬ﺸﻪدا ﺋﻪوﯾﻨﺪاری ﺧﯚی ﺑﮑﺎ‪ .‬زۆر ﺑﻪ ﻻﻣﻪوه ﻧﺎﺧﯚش ﺑﻮوه‬ ‫ﮐﻪ دﯾﻮﻣﻪ ﻟﻪ ﮔﯚﭬﺎر‪‬ﮑﯽ ﮐﻮردﯾﺪا وﺷﻪﯾﺎن ﻟﻪ ﻧﻮوﺳﯿﻨﻤﺪا ﻻﺑﺮدووه ﯾﺎ ﮔﯚڕﯾﻮه ﭼﻮﻧﮑﻪ ﮔﻮﻣﺎﻧﯿﺎن ﮐﺮدووه ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﺑﻮوﺑ‪ ‬و ﺋﻪو ﺗﺮﺳﻪﺷﯿﺎن ﺑﯚ ﺋﻪوه ﮔﻪڕاﻧﺪۆﺗﻪوه ﮔﻮﺗﻪﮔﻮت ﻟﻪ ﺳﻪر وﺷﻪی ﻟﻪو ﺑﺎﺑﻪﺗﻪی ﻧﻮوﺳﻪری ﺗﺮ‬ ‫هﻪﺑﻮوه‪ .‬ﻣﻦ هﻪر ﺑﻪ ﺳﺮوﺷﺘﯽ ﺧﯚم ﻻﯾﻪﻧﮕﺮی ﺋﻪوه ﻧﯿﻢ دهﺳﺒﻪرداری وﺷﻪی ﺑﺎو ﺑﻢ ﭼﻮﻧﮑﻪ هﻪﻣﻮو‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/30‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫وﺷﻪﯾﻪﮐﯽ ﺑﻪرﺑ‪‬و ﻟﻪ ﺳﻪر زاری ﺧﻪ‪‬ﮑﯽ ﮐﻮرد ﺑﻪ ﻻﻣﻪوه ﺑﻪﺧ‪‬ﺮهﺎﺗﻦ دهﮐﺮێ و دوو ﺷﺖ ﻧﻪﺑ‪ ‬هﯿﭽﯿﺎن ﺟﯿﺎ‬ ‫ﻧﺎﮐﻪﻣﻪوه‪ :‬ﯾﻪﮐﻪﻣﯿﺎن ﺋﻪوهﯾﻪ ﺋﺎوازهﮐﻪی ﮐﻮردی ﻧﻪﺑ‪ ‬و ﻟﻪ ﻗﻮڕﮔﺪا ﺗﻮﻧﺪ و ﺗﯿﮋ ﺑ‪ .‬ﺋﻪوی ﺗﺮﯾﺸﯿﺎن ﺋﻪوهﯾﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﺋﺎﺧﺎوﺗﻨﯽ ﮐﻮردﯾﺪا ﺑﺘﻔ‪‬ﻨﺪر‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬ﺧﯚم ﻟﻪوهﺷﯿﺎن ﻻدهدهم ﺑﺎ ﮐﻮردﯾﺶ ﺑ‪ .‬ﺋﻪوهی ﺗﻪﻣﺎﺷﺎی ﻗﺎﻣﻮوﺳﻪ‬ ‫ﻋﺎرهﺑﯿﯿﻪﮐﺎن ﺑﮑﺎ دهﺑﯿﻨ‪ ‬ﻗﺎﻣﻮوﺳﯽ زﻣﺎﻧﯽ هﻪﻧﺪێ زﻣﺎﻧﯽ ﺗﺮی ﻟﻪﺧﯚ ﮔﺮﺗﻮوه و هﻪﻧﺪ‪‬ﮑﯿﺎن ﺑﻪ ڕهو ﮐﯚﭼﯿﺎن‬ ‫ﮐﺮدووه و ﻧﻪﻣﺎون‪ .‬هﻪر وﺷﻪﯾﻪﮐﯽ ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا هﻪﺑ‪ ‬ﮐﻮردﯾﻪ و ﺑﻮوﻧﯽ ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا ﺑﻪ‪‬ﮕﻪﯾﻪ ﺑﯚ ڕهﺳﻪﻧﺎﯾﻪﺗﯽ‬ ‫ﺋﻪو وﺷﻪ ﮐﻮردﯾﯿﻪ و ﺑﻪ ﺑ‪ ‬هﯿﭻ دهﻣﻪﺗﻪﻗ‪‬ﯿﻪک ﭘ‪‬ﯽ دهﭼ‪ ،‬ﺟﺎ ﻟﻪ زﻣﺎﻧﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗﺮدا دهرﮐﻪوﺗﺒ‪ ‬ﯾﺎ‬ ‫دهرﻧﻪﮐﻪوﺗﺒ‪.‬‬ ‫ﺑﯚ ڕهواﻧﺪﻧﻪوهی ﮔﻮﻣﺎن و ﻧﻤﻮوﻧﻪ ﻟﻪ ﺳﻪر ﺋﻪوهی ﮐﻪ ﮔﻮﺗﻢ‪ ،‬ﮐﻮرد دوو وﺷﻪی ﺑﯚ )ڕهش( هﻪﯾﻪ‪ .‬ﺑﻪﺷ‪‬ﮑﯽ‬ ‫ﮐﻮرد )ڕهش( ﺑﻪﮐﺎر د‪‬ﻨ‪ ‬و ﮐﻪس ﻧﺎزاﻧ‪ ‬ﺳﻪرﭼﺎوهی ﭼﯿﯿﻪ و ﮐﻪﻧﮕ‪ ‬و ﭼﯚن ﭘﻪﯾﺪا ﺑﻮوه‪ .‬ﺑﻪﺷ‪‬ﮑﯿﺸﯽ )ﺳﯿﺎ(‬ ‫ﺑﻪ ﮐﺎر د‪‬ﻨ‪ ‬و وﺷﻪی ﺗﺮ ﻟﻪ ﺟ‪‬ﯿﺪا ﻧﺎزاﻧ‪ .‬ﺋﻪم )ﺳﯿﺎ(ﯾﻪ ﻟﻪ )ﺳﯿﺎه(ی ﻓﺎرﺳﯿﯿﻪوه ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﻪ و ﺋﻪوهش ﺳﻪﯾﺮ ﻧﯿﯿﻪ‬ ‫ﭼﻮﻧﮑﻪ ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا هﻪﯾﻪ و ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا ﻟﻪ )ڕهش( ڕهﺳﻪﻧﺘﺮه‪ .‬ﺋﻪوهی ﺟ‪‬ﯽ داﺧﯿﺸﻪ ﻣﺎ‪‬ﯽ ﺧﯚﻣﺎن ﻟﻪ ﻧﺎو ﻣﺎ‪‬ﻧﺪا‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻪر ﻧﺎﮐﻪﯾﻨﻪوه‪ ...‬ﺋﻪﻣﻪ ده‪‬ﻢ ﭼﻮﻧﮑﻪ زۆر ﻟﻪواﻧﻪی )ڕهش( ﺑﻪﮐﺎر د‪‬ﻨﻦ ﻧﺎزاﻧﻦ ﺳﯿﺎ ﮐﻮردﯾﯿﻪ و ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا‬ ‫ڕهﮔﯽ ﺋﻪوهﻧﺪه ﻗﻮو‪‬ﻪ‪ ،‬ﻟﻪ هﯿﭻ زﻣﺎﻧ‪‬ﮑﯽ ﺗﺮدا وا ﻧﯿﯿﻪ‪ ،‬ﺋﻪوهش ﺑﻪ هﯚی ﺑﻮوﻧﯿﻪوه ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا و ﺋﻪم‬ ‫ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﻪش ﺑﯚ ﮐﻮردﺑﻮوﻧﯽ ﺋﻪو وﺷﻪﯾﻪ ﺑﻪﺳﻪ‪.‬‬ ‫ﺋﻪواﻧﻪﯾﯽ ﺳﯿﺎ ﺑﻪﮐﺎر د‪‬ﻨﻦ‪ ،‬ﻣﺎ‪‬ﯿﺎن ﺋﺎوا ﺑ‪ ‬دهﺳﺒﻪرداری ﻧﻪﺑﻮوﻧﻪ و )ﺳﯿﺎﯾﯽ(ﺷﯿﺎن ﻟ‪ ‬داﺗﺎﺷﯿﻮه ﮐﻪ ﻟﺴﺘﻪی‬ ‫ﮐ‪‬ﯾﻦ و ﻓﺮۆﺷﺘﻨﯽ ﺑﺎﺑﻪت دهﮔﻪﯾﻪﻧ‪ .‬ﻓﺎرﺳﻪﮐﺎن ﺑﻪو واﺗﺎﯾﻪ )ﺳﯿﺎهﻪ( ﺑﻪﮐﺎر د‪‬ﻨﻦ و ﻟﻪو داﺗﺎﺷﯿﻨﻪدا ﻟﻪ ﮐﻮردی‬ ‫ﺟﯿﺎ دهﺑﻨﻪوه و ﺑﺎ هﻪر وا ﺑﮑﻪن‪ .‬ﺋﻪﮔﻪر ﺋ‪‬ﻤﻪ دهﺳﺒﻪرداری )ﺳﯿﺎﯾﯽ( ﺑﯿﻦ وﺷﻪﯾﻪﮐﯽ ﺗﺮ ﻧﺎﺑﯿﻨﯿﻦ ﺟ‪‬ﮕﺎی ﭘ‪‬‬ ‫ﺑﮑﺎﺗﻪوه‪ ،‬ﭼﻮﻧﮑﻪ ﻟﻪ )ڕهش( هﯿﭽﻤﺎن ﺑﻪو واﺗﺎﯾﻪ داﻧﻪﺗﺎﺷﯿﻮه و هﯚﯾﻪﮐﻪش ﺋﻪوهﯾﻪ ﮐﻪ وﺷﻪﯾﻪﮐﯽ ﺗﺎزهﯾﻪ و دوور‬ ‫ﻧﯿﯿﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪ )ڕهژوو(وهوه هﻪﺑ‪ ‬ﭼﻮﻧﮑﻪ وﺷﻪﮐﻪ‪ ،‬ﻧﺎوهﮐﻪ و واﺗﺎﮐﻪ ﻟﻪ ﺧﯚﯾﺪا ﮐﯚ دهﮐﺎﺗﻪوه‪ .‬ﺑﻪ‪‬م ﺗﻪﻣﻪﻧﯽ‬ ‫وﺷﻪﮐﻪی دی ﺑﯚ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ دهﮔﻪڕ‪‬ﺘﻪوه ﮐﻪ دووهﻪزار و ﺷﻪﺷﺴﻪد ﺳﺎ‪‬ﻪ و ﭼﻪﻧﺪ ﺳﻪدهﯾﻪک‬ ‫ﭘ‪‬ﺸﺘﺮﯾﺶ ﮐﻪ ﺳﻪرهﺗﺎﮐﻪی ﻧﺎزاﻧﯿﻦ ﺑﻪ‪‬م ﻟﻪ ﺳ‪ ‬هﻪزار ﺳﺎڵ ﭘﺘﺮه‪ .‬ﺧﯚ ﺋﻪﮔﻪر ﮐﻮرد‪‬ﮏ ﻟﻪ ﺗﺮﺳﯽ ﺗﻪ‪‬ﻪی‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺘﻮاﻧ‪ ‬واز ﻟﻪ )ﺳﯿﺎ و ﺳﺎﯾﯽ( ﺑ‪‬ﻨ‪ ،‬دهﺗﻮاﻧ‪ ‬ﺳﺒﻪی واﻣﺎن ﻟ‪ ‬ﺑﮑﺎ دهﺳﺒﻪرداری ﻟﻮوﺗﻤﺎن ﺑﯿﻦ ﺗﺎ‬ ‫ﺟﯿﺎوازﯾﻤﺎن ﻟﻪﮔﻪڵ ﻓﺎرﺳﺪا زﯾﺎﺗﺮ ﺑ‪ ‬و ﺋﻪوﺟﺎ ﺳﺎﻣﺎﻧﯽ ﻧﻮﮐﺘﻪی ﻣﯿﻠﻠﻪﺗﺎن دهو‪‬ﻪﻣﻪﻧﺪﺗﺮ دهﺑ‪ ‬و )ﮐﻮردهﮐﻪ! ﮐﻮا‬ ‫ﮐﻪﭘﻮوت؟(ﯾﺶ دهﭼ‪‬ﺘﻪ ﺳﻪر )ﮐﻮردهﮐﻪ! ﮐﻮا ﮔﻮ‪‬ﭽﮑﻪت؟(‪ ...‬ﻻﺣﻪوﻟﻪوهﻻ‪...‬‬ ‫ﮐ‪‬ﻧﯚﺷﺒﺮدن ﻟﻪ دهرﺑﺎری ﺳﻮ‪‬ﺘﺎﻧﺪا داه‪‬ﻨﺎﻧ‪‬ﮏ ﻧﯿﯿﻪ ﺑﻪ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ ﮐﻮرد ﯾﺎ ﻏﻪﯾﺮه ﮐﻮرد داﯾﮫ‪‬ﻨﺎﺑ‪ ،‬ﺑﻪ‪‬ﮑﻮ ﯾﻪﮐ‪‬ﮑﻪ‬ ‫ﻟﻪ ﺧﻪﺳ‪‬ﻪﺗﻪﮐﺎﻧﯽ دهروون و ﺟﯚر‪‬ﮑﻪ ﻟﻪ ﺧﯚﺑﻪﺳﺘﻨﻪوه ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻪوه ﺟﺎ ﺋﻪﮔﻪر ﺑﯚ ﺑﻪدهﺳﺘﮫ‪‬ﻨﺎﻧﯽ ﺳﻮود و‬ ‫دهﺳﮑﻪوت ﺑ‪ ‬ﯾﺎ ڕهواﻧﺪﻧﻪوهی ﻣﻪﺗﺮﺳﯽ‪ .‬ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪو ﺑﻪ‪‬ﮕﻪﻧﻪوﯾﺴﺘﻪ ﺑﺎوهدا ﮐﻪ ﻟﻪ ﺧﻮ‪‬ﻨﻤﺎﻧﺪاﯾﻪ ﻟﻪ ﻧﺎو ﺷﺎﻋﯿﺮان‬ ‫و ﻧﻮوﺳﻪراﻧﯽ ﭘﺎﺷﺎﮐﺎﻧﺪا ﯾﻪک ﮐﻮرد ﻧﺎﺑﯿﻨﯿﻦ و ﻧﻪﻣﺎﻧﺒﯿﺴﺘﻮوه هﯿﭻ ﯾﻪﮐ‪ ‬ﻟﻪ زاﻧﺎ ﮔﻪورهﮐﺎﻧﯽ ﮐﻮرد ﺑﯿﺎﻧﻮوی ﺑﯚ‬ ‫ﺑﻪرژهوهﻧﺪﯾﻪﮐﺎﻧﯽ ﺧﯚی ه‪‬ﻨﺎﺑ‪‬ﺘﻪوه‪ .‬ﺋﻪوهش ﻧﺎ‪‬ﻢ ﺋﻪوه ﺑﻪ هﯚی ﻧﻪﻓﺴﺒﻪرزی ﮐﻮردهوه ﺑﻮوه و ﻣﯿﻠﻠﻪﺗﺎﻧﯽ ﺗﺮ ﻟﻪ‬ ‫ﺧﯚﺗ‪‬ﮫﻪ‪‬ﺴﻮوﻧﺪا وا ﻧﻪﺑﻮون‪ ،‬ﺑﻪ‪‬ﮑﻮ ﺑﻪ هﯚی ﻟﻮوﺗﺒﻪرزی ﺷﺎﯾﻪﮐﺎﻧﻪوه ﺑﻮوه ﻟﻪ دا‪‬ﺪهﻧﻪداﻧﯽ ﮐﻮرد و هﻪروههﺎ‬ ‫ﮐﻪﻣﯿﯽ ڕۆ‪‬ﯿﺎن و دوورﯾﯽ ﻣﻪودای ﻧ‪‬ﻮاﻧﯿﺎن‪ .‬ﺋﻪﮔﻪر ﺋﻪدﯾﺒ‪‬ﮑﯽ ﮐﻮرد ﯾﺎ ﻧﺎﮐﻮرد ﺑ‪ ‬ﮐﻮرد ﺧﯚی ﻟﻪوه ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻪورهﺗﺮ زاﻧﯿﻮه ﻟﻪ ﺑﻪر ﺗﻪﻣﺎﺣﯽ ﺳﻮ‪‬ﺘﺎن و ﺷﺎﯾﻪﮐﺎن ﻧﻪرم ﺑ‪ ‬ﺗﺎ دهﺳﮑﻪوﺗﯽ ﻟ‪‬ﯿﺎن دهﺳﮑﻪوێ‪ ،‬ﺋﻪوه دهﮔﻮﺗﺮێ‬ ‫ﮐﻪ "ڕ‪‬ﻮی دهﻣﯽ ﺑﻪ ﭘﻪرﺳﯿﻠﻪ ﻧﻪدهﮔﻪﯾﺸﺖ دهﯾﮕﻮت ﺗﺮﺷﻪ"‪ .‬ﺑﻪ‪‬م ﺑﺎﺳﯽ زاﻧﺎﯾﺎن ﺷﺘ‪‬ﮑﯽ ﺗﺮه و ﻟﻪ ﭘﻪرﺳﯿﻠﻪدا‬ ‫ﺳﻨﻮوردار ﻧﺎﮐﺮێ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺋﻪواﻧﻪی ﺧﯚﯾﺎن ﻟﻪ ﺷﺎﯾﻪﮐﺎن ﺷﺎردهوه ﻟﻪ ڕووی ﺑﺎوهڕهوه ﺋﻪوهﯾﺎن ﮐﺮد و ﺑﺎﭘﯿﺮه‬ ‫ﮔﻪورهی ﺑﻨﻪﻣﺎ‪‬ﻪی ﺣﻪﯾﺪهری و ﻣﻪﻻ ﺋﻪﻓﻪﻧﺪی هﻪوﻟﯿﺮ ﺑﻪ هﯚی ﺳﻮور ﺑﻮوﻧﯽ ﺷﺎ ﺋﯿﺴﻤﺎﻋﯿﻠﯽ ﺳﻪﻓﻪوﯾﯿﻪوه ﺑﯚ‬ ‫ﮔﯚڕﯾﻨﯽ ﻣﻪزهﺑﯿﺎن‪ ،‬ﺧﯚﯾﺎن ﻟﻪ ﻣﺎڵ و ﺣﺎ‪‬ﯽ ﺧﯚﯾﺎن داﻣﺎ‪‬ﻧﺪ و ﮐﻮردﺳﺘﺎﻧﯽ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﺎن ﺑﻪﺟ‪ ‬ه‪‬ﺸﺖ و وﯾﮋداﻧﯽ‬ ‫ﺧﯚﯾﺎﻧﯿﺎن دهرﺑﺎز ﮐﺮد‪ .‬ﺋﻪوهی ﺋﻪوان ﮐﺮدﯾﺎن ﺳﻪﯾﺮ ﻧﻪﺑﻮو ﭼﻮﻧﮑﻪ ﭘ‪‬ﻤﺎن ﺳﻪﯾﺮ ﻧﯿﯿﻪ ﻣﺮۆﭬﯽ ﻧﯿﻪﺗ‪‬اﺳﺖ ﻟﻪ ﺳﻪر‬ ‫ﻣﻪزهﺑ‪‬ﮑﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ وا ﺳﻮور ﺑ‪ ‬ﮐﻪ ﻧﻪ ﭘﻪرﺳﺘﺮاوی ﺗ‪‬ﺪا ﺑ‪ ‬ﻧﻪ ﺑﻪهﻪﺷﺖ و ﻧﻪ ﺋﺎﮔﺮ‪ .‬ﻟﻪ ﻧﺎوهڕاﺳﺘﯽ ﭼﻠﻪﮐﺎﻧﯽ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/31‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﺳﻪدهی ﺑﯿﺴﺘﺪا ﮐﺎرهﺳﺎﺗﻪﮐﻪ دووﺑﺎره دهﺑ‪‬ﺘﻪوه و ﻻﭘﻪڕهﯾﻪﮐﯽ ﺗﺮی ﭼﺎرهﻧﻮوﺳﯽ ﮐﻮرد ﺑﻪ هﻪ‪‬ﻮاﺳﯿﻨﯽ ﻗﺎزی‬ ‫ﻣﺤﻪﻣﻪد و ﺧﻪ‪‬ﮑﯽ ﺗﺮ ﻟﻪ ﺧﺰﻣﻪﮐﺎﻧﯽ ﻟﻪ ﮔﯚڕهﭘﺎﻧﯽ )ﭼﻠﭽﺮا ـ ﭼﻮارﭼﺮا ح‪.‬ک(ی ﻣﻪهﺎﺑﺎد دادهﺧﺮ‪‬ﺘﻪوه و ﺋﻪواﻧﯿﺶ‬ ‫دهﺑﻨﻪ ﻗﻮرﺑﺎﻧﯽ ﺧﯚ هﻪ‪‬ﻮاﺳﯿﻨﯿﺎن ﺑﻪ ڕﯾﺸﻮوی ﻣﺎﻧﻪوهی ﻧﻪﺗﻪواﯾﻪﺗﯿﯿﻪوه‪ .‬ﻗﺎزﯾﯿﺶ ﻧﻮوﮐﯽ ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ ﺑﻨﻪﻣﺎ‪‬ﻪﯾﻪﮐﯽ‬ ‫ﮔﻪوره ﺑﻮو ﻟﻪ ﮐﻮردﺳﺘﺎﻧﯽ ﺋ‪‬ﺮاﻧﺪا ﮐﻪ ﺳﻪرﮐﺮداﯾﻪﺗﯽ ﺑﺰووﺗﻨﻪوهی داﺧﻮازی ﻣﺎﻧﻪوهی دهﮐﺮد و ﻻواﻧﯽ‬ ‫ﺧﻮ‪‬ﻨﮕﻪرم و ﮐﻮردی ﺧﺎوهن ﮐﻪراﻣﻪت ﺑﻪﺷﺪارﯾﯿﺎن ﺗ‪‬ﺪا ﮐﺮد و ﺑﻪ دهم دداﻧﯽ ﻣﺸﺎری ﻣ‪‬ﮋووهوه هﻪ‪‬ﻮهرﯾﻦ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﺳﯽ ﻣﺎﻣﻪﺣﻪﻣﻪﯾﯽ ﻟﻪ دهرﺑﺎردا‪ ،‬دهرﮔﺎﯾﻪک ﻟﻪ ﺳﻪر هﻪﻧﺪێ ڕووداوی زﻣﺎن دهﮐﺎﺗﻪوه و ڕهﻧﮕﻪ زاﻧﯿﻨﯽ‬ ‫ﺳﻪرﭼﺎوهی وﺷﻪﯾﻪﮐﯽ ﺑﻪﮐﺎره‪‬ﻨﺪراو ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان دوو ﻧﻪﺗﻪوهی ڕهﮔﻪزﺟﯿﺎدا ﺑﻪ زهﺣﻤﻪت ﺑﻨﺎﺳﺮ‪‬ﺘﻪوه‪ .‬ﺋﻪو‬ ‫ﭘ‪‬ﻮاﻧﻪﮐﺎرﯾﺎﻧﻪی ﺧﻪ‪‬ﮑﯽ ﺳﻪر ﺑﻪ وﺷﻪ ﭘﻪﻧﺎی ﺑﯚ دهﺑﻪن ﺋﻪوهﯾﻪ ﻟﻪ ﮔﯚﺷﻪی دهﺳﻪ‪‬ت و ﻣﻠﮑﻪﭼﯿﯿﻪوه ﺑ‪‬واﻧﻦ‬ ‫ﭼﻮﻧﮑﻪ زۆر ﺟﺎر‪ ،‬هﻪر ﺋﻪوهش ﭼﺎوهڕوان دهﮐﺮێ‪ ،‬ﮐﻪ وﺷﻪ ﻟﻪ ﺳﻪرهوه ﺑﻪرهو ﺧﻮار‪ ،‬واﺗﻪ ﻟﻪ دهﺳﻪ‪‬ﺗﻪوه‬ ‫ﺑﻪرهو ژ‪‬ﺮدهﺳﺘﻪ و ﻟﻪ ﺳﻪرﮐﻪوﺗﻮوهوه ﺑﻪرهو دۆڕاو دادهﺑﻪزێ‪ .‬ﻟﻪ ﺑﻮاری ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﻧ‪‬ﻮان ﻋﺎرهب و ﻓﺎرﺳﺪا‪،‬‬ ‫ﺳﻪرﮐﻪوﺗﻨﯽ ﭼﻪﻧﺪﯾﻦ ﺳﻪدهی دوور و در‪‬ﮋی هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ و ﭘﺎرﺗﯿﻪﮐﺎن و ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﻪﮐﺎن ﺑﻪ ﺳﻪر ﻋﯿﺮاﻗﺪا ﺑﯚﺗﻪ‬ ‫ﺟ‪‬ﯽ ﺑﺎوهڕی ﺋﻪوهی ﮐﻪ وﺷﻪی ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ ﺑﯚ ﻋﯿﺮاﻗﯽ ﺳﺎﻣﯽ ﮔﻮازراوﻧﻪﺗﻪوه‪ .‬زاﻧﺎ زﻣﺎﻧﻪواﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ﺋﯿﺴﻼم زۆرﺑﻪی‬ ‫ﺋﻪو وﺷﻪ هﺎوﺑﻪﺷﺎﻧﻪﯾﺎن ژﻣﺎردوون ﮐﻪ ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان ﻓﺎرﺳﯽ و ﻋﺎرهﺑﯿﺪا هﻪن و ﺑﻪ ﭘ‪‬ﻮاﻧﻪ و دهﺳﺘﻮوری‬ ‫ﻋﺎرهﺑﯿﯿﺎن ﻟﻪﮔﻪ‪‬ﺪا ﻧﺎﮐﺮێ ﻟﻪ ﺑﻮاری ﺷﯿﮑﺮدﻧﻪوه و ﺧﻮاﺳﺘﻨﻪوهدا ﺋﻪوهش ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﯾﺎﺳﺎی داﺑﻪزﯾﻦ ﻟﻪ‬ ‫ﺳﻪرهوهڕا‪ .‬ﮐﺎﺗ‪ ‬هﯚش ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺋ‪‬ﻤﻪدا و ﻟﻪ هﻪﻣﻮو ﺑﻮارهﮐﺎﻧﯽ دﯾﺪ و ﭘﯿﻮاﻧﻪﮐﺎری ﺗﺎزهﺑﺎﺑﻪﺗﯽ ﭘ‪‬ﻮاﻧﻪ و‬ ‫ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﮕﯿﺮی و ﺗﻮ‪‬ﮋﯾﻨﻪوه ﻟﻪ ﺑﻮاری زﻣﺎﻧﺪا ﮐﺮاﯾﻪوه‪ ،‬دهرﮐﻪوت زۆر ﻟﻪو وﺷﺎﻧﻪی ﮐﻪﻟﻪ ﺳﻪر ﻓﺎرﺳﯽ ﺣﺴ‪‬ﺐ‬ ‫دهﮐﺮان ﻟﻪ ﺑﻨﻪڕهﺗﺪا ﺑﺎﺑﻠﯽ ﯾﺎ ﺋﻪﮐﻪدی ﯾﺎ ﺋﺎﺷﻮورﯾﻦ و هﻪﻧﺪ‪‬ﮑﯿﺎن ﺳﯚﻣﻪرﯾﻦ و ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎ ﺗﺎهﺎ ﺑﺎﻗﺮی‬ ‫ﺧﻮاﻟ‪‬ﺨﯚﺷﺒﻮو ﮐﺘ‪‬ﺒ‪‬ﮑﯽ ﻟﻪ ﺳﻪر ﺋﻪو وﺷﺎﻧﻪ ﻧﻮوﺳﯽ ـ ڕهﻧﮕﻪ ﻧﻪﺧﺘ‪ ‬ﺑﻪرﻓﺮاوﻧﯽ ﺗ‪‬ﺪا ﮐﺮدﺑ‪ ‬ـ ﺳﻪرﭼﺎوه‬ ‫ﻧﺎﻓﺎرﺳﯿﻪﮐﺎﻧﯿﺎن و ڕهﭼﻪ‪‬ﻪﮐﯿﺎﻧﯽ ﺋﺎﺷﮑﺮا ﮐﺮدووه‪ .‬ﺋﺎﺷﮑﺮاﯾﻪ ﺑﻮوﻧﯽ ﺳﻪرﭼﺎوهی ﺋﻪو وﺷﺎﻧﻪ ﻟﻪ ﺋﻪﮐﻪدی و‬ ‫ﺑﺎﺑﻠﯿﺪا ﺑﻪ‪‬ﮕﻪﯾﻪﮐﯽ ﻧﻮ‪‬ﯿﻪ ﺑﯚ ﮔﻮاﺳﺘﻨﻪوهی وﺷﻪ ﺑﻪ ﺋﺎڕاﺳﺘﻪی ﺳﻪرهو ﺧﻮار و ﺟﯿﺎوازی ﺗﻪرازووی ه‪‬ﺰ ﻟﻪ‬ ‫ﻧ‪‬ﻮان ﻓﺎرﺳﯽ ﻻواز ﻟﻪ ﺳﻪرهﺗﺎدا ﻟﻪﮔﻪڵ ﺷﺎرﺳﺘﺎﻧﻪﺗﯽ ڕهﮔﺪاﮐﻮﺗﺎوی ﻋﯿﺮاﻗﯽ ﺋﻪو ﺳﻪردهﻣﺎﻧﻪی ﺳﺎﻣﯽ و‬ ‫ﺳﯚﻣﻪرﯾﺪا ﺋﺎﺷﮑﺮاﯾﻪ‪ .‬ﻟﻪ ﻻﭘﻪڕه ‪ 204‬و ‪205‬ی ﺑﻪﺷﯽ ﯾﻪﮐﻪﻣﯽ ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ )ﺗﺎرﯾﺦ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ(ی ﻧﺎوﺑﺮاودا ﺋﻪوه‬ ‫دهﺧﻮ‪‬ﻨﯿﻨﻪوه‪ :‬ﺋﻪو ﮐﺎروﺑﺎراﻧﻪی ﺑﻪ ﺑﻪڕ‪‬ﻮهﺑﻪراﯾﻪﺗﯽ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺳﻪردهﻣﯽ هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯿﯿﻪوه واﺑﻪﺳﺘﻪ ﺑﻮون‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺋﺎراﻣﯽ دهﻧﻮوﺳﺮان و هﻪﻧﺪێ ﺑﻪ‪‬ﮕﻪﻧﺎﻣﻪی ﺑﻪڕ‪‬ﻮهﺑﻪراﯾﻪﺗﯽ ﺋﻪو ﺳﻪردهﻣﻪ ﮐﻪ دهﺳﺖ ﮐﻪوﺗﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺋﺎراﻣﯽ ﻟﻪ‬ ‫ﺳﻪر ﭘ‪‬ﺴﺖ ﻧﻮوﺳﺮاﺑﻮون و هﯽ ﮐﯚﺗﺎﯾﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺳﻪدهی ﭘ‪‬ﻨﺠﻪﻣﯽ ﭘ‪‬ﺶ زاﯾﻦ ﺑﻮون‪ ،‬هﻪروههﺎ ﻟﻪ ﮐﯚﺷﮑﯽ‬ ‫ﺷﺎهﺎﻧﺸﺎی هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ ﻟﻪ ﺗﻪﺧﺘﯽ ﺟﻪﻣﺸﯿﺪ ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﻪی ﺳﯿﯽ هﻪزار ﻟﻪوﺣﻪ ﻗﻮڕ دۆزراﻧﻪوه ﮐﻪ ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ‬ ‫ﻋﯿﻼﻣﯽ ﻧﻮوﺳﺮاﺑﻮون‪ ،‬ﺋﻪوهش ﺑﻪوه ﻟ‪‬ﮑﺪهدر‪‬ﺘﻪوه ﮐﻪ دهﺳﻪ‪‬ﺗﺪاری هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ ﻟﻪ ﺳﻪرهﺗﺎوه و ﺗﺎ‬ ‫ﻣﺎوهﯾﻪﮐﯽ دوور و در‪‬ﮋ ﺗﻮاﻧﺎﯾﻪﮐﯽ ﺋﻪوﺗﯚی ﻧﻪﺑﻮوه ژﻣﺎرهﯾﻪﮐﯽ وا ﻟﻪ ﻧﻮوﺳﻪراﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚن ﮐﯚ ﺑﮑﺎﺗﻪوه‬ ‫ﺑﻪ‪‬ﮕﻪﻧﺎﻣﻪ ﺋﯿﻤﭙﺮاﺗﯚرﯾﻪﮐﺎن ﺗﯚﻣﺎر ﺑﮑﻪن ﮐﻪ ﻟﻪ ﻣﺎوهﯾﻪﮐﯽ ﮐﻮرﺗﯽ ﺳﻪرﺳﻮڕه‪‬ﻨﻪردا ﭘﻪرهی ﺳﻪﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻪ ﺑﻪر ﺋﻪوه‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎری ﭘﻪﻧﺎﯾﺎن ﺑﯚ ﻧﻮوﺳﻪراﻧﯽ ﻣﯿﻠﻠﻪﺗﺎﻧﯽ دی ﺑﺮد ﮐﻪ ﻟﻪو ﺑﻮارهدا ﺷﺎرهزاﯾﯿﺎن هﻪﺑﻮو‪ .‬ﺗﺎ دوای ﻗﺎدﺳﯿﻪی‬ ‫ﯾﻪﮐﻪم ﮐﻪ زهﻣﺎن ﮔﯚڕا و ﺑﺎرودۆخ ﺗ‪‬ﮑﭽﻮو و ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوری ﻗﻮرﺋﺎن هﻪرﭼﯽ ﮐﻪﻟﻪﭘﻮور‪‬ﮑﯽ ﮐﯚن هﻪﺑﻮو و هﺎﺗﻪ‬ ‫ﭘ‪‬ﺸﯽ ڕاﯾﻤﺎ‪‬ﯽ‪ .‬دهﺑﯿﻨﯿﻦ ﻓﺎرﺳﯽ ﺷﺎﻧﺎزی ﺑﻪو وﺷﺎﻧﻪوه دهﮐﺎ ﮐﻪ ﭼﻮوﻧﻪﺗﻪ ﻧﺎو ﻓﺎرﺳﯿﯿﻪوه و ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت ﻋﺎرهب‬ ‫ﺑﻪﺧﯚﺷﯿﺎن ﺑﻪ دهﮔﻤﻪن ﺑﻪﮐﺎرﯾﺎن دهه‪‬ﻨﺎ و ﻟﻪم ﺳﻪردهﻣﻪدا و ﻟﻪ و‪‬ﺴﺘﮕﻪی ﺑﻪﻧﺰﯾﻨﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﻻﻓﯿﺘﻪ‬ ‫دهﺧﻮ‪‬ﻨﯿﻨﻪوه ﻟ‪‬ﯽ ﻧﻮوﺳﺮاوه‪ :‬اﺳﺘﻌﻤﺎل دﺧﺎﻧﯿﺎت اﮐﯿﺪا ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪.‬‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮردﯾﺶ ﻟﻪو ﺑﻮارهدا وهک زﻣﺎﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗﺮه و ژﻣﺎرهﯾﻪﮐﯽ ﯾﻪﮐﺠﺎر زۆر ﻟﻪو وﺷﻪ ﻋﺎرهﺑﯿﯿﺎﻧﻪی‬ ‫ﺗ‪‬ﮑﻪوﺗﻦ ﮐﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﺎن ﺑﻪ ﺑﺎوهڕ و ﺧﻮاﭘﻪرﺳﺘﯽ و زاﻧﺴﺘﯽ ﺋﯿﺴﻼم و ﺳﻪرﺟﻪم ڕۆﺷﻨﺒﯿﺮﯾﯿﻪوه هﻪﯾﻪ و‬ ‫ﺑﻪﮐﺎره‪‬ﻨﺎﻧﯿﺎن ﺑﯚ ﮐﻪس ﮐﻪﻣﺎﯾﻪﺗﯽ ﻧﯿﯿﻪ ﺑﯚ ﺋﻪواﻧﻪ ﻧﻪﺑ‪ ‬ﺑﻪرهﻧﮕﺎری ﺑﺎو دهﺑﻨﻪوه‪ .‬ﺧﯚﺷﺒﻪﺧﺘﺎﻧﻪ ﻟﻪ هﻪﻧﺪێ ڕووی‬ ‫ﺑﻪﺧﺘﻪوه‪ ،‬ﻓﻪرهﻪﻧﮕﯽ ﮐﻮردی ﻟﻪو دهﻣﻪوه ﮐﻪ ﻟﻪ زهردهﺷﺘﯽ ﺟﯿﺎ ﺑﻮوهوه و ﺑﻪ هﯚی دوورﯾﯿﻪوه ﻟﻪ ﭼﻪﻗﯽ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/32‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫دهﺳﻪ‪‬ت و ﺷﺎرﺳﺘﺎﻧﻪﺗﯿﻪوه و ﺑﻪر ﻟﻪوهی ڕاﺳﺘﻪوﺧﯚ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯿﯿﻪوه هﻪﺑ‪ ،‬ﻟﻪ ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﺪا ﻗﺎﻣﻮوﺳﯽ‬ ‫ﺋﻪو وﺷﺎﻧﻪی ﻟﻪ دهﺳﺖ دا ﮐﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﺎن ﺑﻪ ﺋﺎﯾﯿﻨﻪ ﮐﯚﻧﻪﮐﻪﯾﺎﻧﻪوه هﻪﺑﻮو و ﺋﻪﮔﻪر وﺷﻪی وهک )‪(athaurva‬‬ ‫و )‪ (rathashta‬و )‪ (vastyo fshuyas‬ﺑﺪهﯾﻨﻪ ﺑﻪر ﺑﺎی ﮔﻮ‪‬ﯽ ڕۆﺷﻨﺒﯿﺮی ﮐﻮرد‪ ،‬ﻟﻪ ﺧﻪوﻧﯿﺸﺪا ﻧﺎزاﻧ‪‬‬ ‫ﺋﻪواﻧﻪ ﺳ‪ ‬ﭼﯿﻨﯽ ﮐﯚﻣﻪ‪‬ﮕﺎن و ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا هﺎﺗﻮون و ﻣﻪﺑﻪﺳﺘﯿﺶ ڕۆﺣﺎﻧﯽ و ﺳﻪرﺑﺎز و وهرز‪‬ﺮه و وﺷﻪی‬ ‫)ﺋﻪرﺗﻪش(ی ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﻪ ﺳﻪرﺑﺎزی دهﮔﻪﯾﻪﻧﯽ‪ ،‬ﺳﻪرهﺗﺎﮐﻪی وﺷﻪی دووهﻣﻪ و ﺳ‪‬ﯿﻪﻣﯿﺶ ﺳﻪرهﺗﺎی‬ ‫)ﮐﺸﺎورز(ی ﻓﺎرﺳﯿﻪ ﮐﻪ دهﮐﺎﺗﻪ وهرز‪‬ﺮ‪ .‬ﺑﻪ‪‬م ﯾﻪﮐﻪﻣﯿﺎن‪ ،‬ﺋﺎﺷﮑﺮاﯾﻪ ﻟﻪوهوه هﺎﺗﻮوه ﮐﻪ ﻟﻪ ﺳﻪرهﺗﺎی ﺋﻪم‬ ‫ﺑﺎﺳﻪدا ﺑﺎﺳﻤﺎن ﮐﺮد‪ haurva ،‬ﮐﻪ واﺗﺎی )ﺗﻪواو ـ ﮐﺎﻣﯿﻞ(دهدا و هﻪﻣﺎن )ﺋﯿﺮۆ(ی ﮐﻮردﯾﯿﻪ‪ .‬ﺋﻪو وﺷﺎﻧﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎی ﺗﺎزهدا هﻪن ﺑﻪ‪‬م )‪ (gatha‬ﮐﻪ ﮐﯚﻧﺘﺮﯾﻦ ﺑﻪﺷﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎﯾﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪﮐﯽ دی هﺎﺗﻮوه و زﯾﺎﺗﺮ ﺟ‪‬ﯽ‬ ‫ﺋﻪوهﯾﻪ ﮐﻮرد ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻪﮐﻪی ﺧﯚی ڕازی ﺑ‪ ،‬ﭼﻮﻧﮑﻪ وﺷﻪی ﯾﻪﮐﻪم )‪ (airyama‬ﺑﻪ واﺗﺎی هﺎوڕێ‪ ،‬هﻪﭬﺎڵ و‬ ‫هﻪﻣﺎن وﺷﻪی )ﯾﺎر(ی ﮐﻮردی ﻧﻮ‪‬ﯿﻪ‪ .‬دووهﻣﯿﺶ )‪ awetush‬ـ ﺧﭭﻪﺋﯿﺘﻮش( ﺑﻮو ﺑﻪ واﺗﺎی )ﺋﻪﻧﺪاﻣﯽ دهﺳﺘﻪ( و‬ ‫وهﺧﺘﻪ هﺎوﺗﺎی )ﺧﯚﯾﻪﺗﯽ( ﺑ‪ ‬ﺑﻪ هﻪﻣﺎن واﺗﺎ و دووﻣﯿﺶ ‪ verezeno‬ﭬﻪرهزهﻧﻮ ﺑﻪ واﺗﺎی )وهرز‪‬ﺮ(ی ﮐﻮردی‬ ‫ﺑﻪ دهﻧﮓ و واﺗﺎوه‪ .‬وﺷﻪی )‪ (gatha‬ﺧﯚی ﻟﻪ ﺑﻨﻪڕهﺗﺪا دوﻋﺎ و ﻧﺰا دهﮔﻪﯾﻪﻧ‪ ‬و ﻟﻪ ﺷ‪‬ﻮهزاری ﻋﻪﺷﺮهﺗﯽ‬ ‫دزهﯾﯽ دهوروﺑﻪری ﻣﻪﺧﻤﻮوردا ﺑﯚﺗﻪ )ﮔﺎس( ﺑﻪ واﺗﺎی ﺑﺎﻧﮕﮑﺮدن و )ث( ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا ﺑﺰر ﺑﻮوه و وهرﮔﻪڕا و‬ ‫ﺋﻪﮔﻪر ﮐﻮرد )‪ (gatha‬ﺑﺨﻮ‪‬ﻨ‪‬ﺘﻪوه دهﯾﮑﺎﺗﻪ )ﮔﺎﺳﺎ(‪ .‬ﺋﻪوهﻧﺪهی ﻣﻦ ﺑﺰاﻧﻢ دهﻧﮕﯽ )ث( ﻟﻪ و‪‬ﺗﯽ ﮐﻮرددا ﺗﻪﻧﮫﺎ ﻟﻪ‬ ‫ﻧﺎوﭼﻪی هﻪوراﻣﺎﻧﺪا ﻣﺎوهﺗﻪوه‪ .‬ﻟﻪ ﺑﺎرهی ﺋﻪم وﺷﺎﻧﻪوه ﺑﮕﻪڕ‪‬ﻮه ﺑﯚ )ﻣﺰدﯾﺴﻨﺎ و ادب ﭘﺎرﺳﯽ ل ‪(179 ،178‬‬ ‫ﺑﻪ‪‬م دهره‪‬ﻨﺎﻧﯽ ﺷ‪‬ﻮهﮐﺎﻧﯿﺎن ﺳﻪرﻧﺠﯽ ﺧﯚﻣﻦ‪.‬‬ ‫ﺋﻪوه هﻪﻧﺪێ ﺑﻮو ﻟﻪ ﻻﯾﻪن و ﭘﻪراو‪‬ﺰی ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﻧ‪‬ﻮان ﮐﻮردی و ﻧﺎﮐﻮردی زﻣﺎﻧﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﻪﮐﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻓﺎرﺳﯿﯿﻪوه‪ ،‬ﻟﻪﮔﻪڵ ﮐﻪﻣ‪ ‬ﻟﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﻪ ﺟﻪوهﻪرﯾﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﻧ‪‬ﻮاﻧﯿﺎن و ﺋﻪﮔﻪر ﻟ‪‬ﮑﯚ‪‬ﻪرهوهﯾﻪک ﺑﻪ ﻗﻮو‪‬ﯿﯽ و‬ ‫ﻓﺮهواﻧﯽ ورد ﺑ‪‬ﺘﻪوه ﺳﻪرﻧﺞ و هﻪواڵ و واﻧﻪی ﺳﻪﯾﺮ و ﺳﻪﻣﻪرهی زۆر دهﺳﺖ دهﮐﻪون و هﻪﻣﻮوﯾﺎن ﮔﻮﻣﺎن‬ ‫دهڕهو‪‬ﻨﻨﻪوه و ﺧﻪﯾﺎڵ ﺋﺎﺷﮑﺮا دهﮐﻪن‪ :‬ﮐﻮﺷﻨﺪهﺗﺮﯾﻦ ﺷﺖ ﻟﻪ ﻣ‪‬ﮋووی ﮐﻮرددا ﺋﻪوهﯾﻪ دهرﺑﺎزﺑﻮوﻧﯽ زﻣﺎﻧﻪﮐﻪی‬ ‫ﻟﻪ ﭼﻨﮕﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﻧﺮﺧﯽ ﭼﺎرهﻧﻮوس ﺋﻪﻧﺠﺎم درا ﮐﻪ ‪ 25‬ﯾﺎ ‪ 26‬ﺳﻪده در‪‬ﮋهی ﮐ‪‬ﺸﺎ‪ .‬ﺋﻪﻣ‪‬ۆش‬ ‫ﮐﻮﺷﻨﺪهﺗﺮﯾﻦ ﺷﺘﯽ زﻣﺎﻧﻪﮐﻪی ﺋﻪوهﯾﻪ ﺑ‪ ‬ﺗﺎواﻧﯿﻪﮐﻪی ﻟﻪ ﺗﯚﻣﻪت ﺑﻪ ﭘﺎﮐﮑﺮدﻧﻪوهﯾﻪک ﺑ‪ ‬ﮐﻪ ﻟﻪ ڕاﺳﺘﯿﺪا‬ ‫ﮐﻪو‪‬ﮑﺮدﻧ‪‬ﺘﯽ و ﺑﻪوهش ﮐﻮرد ﺑﻪ هﻪوهﺳﯽ ﺧﯚی ﺗﻪرﻣﯽ زﻣﺎﻧﻪﮐﻪی ﺧﯚی دهداﺗﻪ ﻓﺎرﺳﯽ و ﻟﻪوه ﺧﺎﺗﺮﺟﻪﻣﯽ‬ ‫دهﮐﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ در‪‬ﮋاﯾﯽ ﻣ‪‬ﮋوو ﻧﻪﯾﺘﻮاﻧﯿﻮه ﮐﻮردی ﺳﻪرﺑ‪‬ێ‪.‬‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﭘﻪهﻠﻪوی‬

‫دوای ﺋﻪوهی هﻪﻧﺪێ ﻣﻪﺳﻪﻟﻪی ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ و زﻣﺎﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎس ﮐﺮان‪ ،‬ﻗﺴﻪﮐﺮدن ﻟﻪ ﺑﺎرهی ﭘﻪهﻠﻪوﯾﯿﻪوه‬ ‫ﺗﻮ‪‬ﺸﻪﺑﻪرهی ﮐﻪﻣﻤﻪﺳﺮهﻓﺘﺮ دهﺑ‪ ‬ﭼﻮﻧﮑﻪ ﻟﻪ ﺗﻮ‪‬ﯽ ﻗﺴﻪﮐﺎﻧﻤﺎﻧﺪا ﺑﺎس و ﺋﺎﻣﺎژه ﺑﯚ ﭘﻪهﻠﻪوی هﻪﺑﻮون‪.‬‬ ‫ﺋﻪوهی ﻟﻪ ﺑﺎرهی ﺋﻪو زﻣﺎﻧﻪوه ﻧﻪﮔﯚڕه‪ ،‬ﻧﺎوهﮐﻪﯾﻪﺗﯽ ﮐﻪ ﻟﻪ ﺳﻪرﭼﺎوهی ﮐﯚﻧﺘﺮهوه هﺎﺗﻮوه و ﻟﻪ ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚﻧﺪا ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهی )ﭘﺮﺗﻮ ـ ﭘﻪرﺗﻪوه( ﺑﻪ ﻧﺎوﭼﻪی ﺧﻮراﺳﺎﻧﯽ ﺋﻪﻣ‪‬ۆ ﮔﻮﺗﺮاوه‪ ،‬ﮐﻪ ﮐﻪوﺗﯚﺗﻪ ﺑﺎﺷﻮوری‬ ‫ﺧﯚرهﻪ‪‬ﺗﯽ و‪‬ﺗﯽ ﻓﺎرﺳﻪوه و ﺋﻪوهش ﺋﻪو ﺧﺎﮐﻪﯾﻪ ﮐﻪ ﺣﮑﻮوﻣﻪﺗﯽ ﺋﻪﺷﮑﺎﻧﯽ ﻟﻪ ﻧﺎوهڕاﺳﺘﯽ ﺳﻪدهی ﺳ‪‬ﯿﻪﻣﯽ‬ ‫ﭘ‪‬ﺶ زاﯾﻦ ﺗ‪‬ﯿﺪا وهک زﻟﮫ‪‬ﺰ‪‬ﮏ ڕﺳﮑﺎ و ﺳﻠﻮﮐﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗ‪‬ﮑﺸﮑﺎﻧﺪ‪ .‬ﺋﺎﺷﮑﺮاﯾﻪ دوای ﺋﻪوهی دهﺳﻪ‪‬ت ﮐﻪوﺗﻪ‬ ‫دهﺳﺖ ﺋﻪﺷﮑﺎﻧﯿﻪﮐﺎﻧﻪوه )ﻧﺎوهﮐﻪ ﺑﯚ ﺋﻪﺷﮏ ﯾﺎ ﺋﻪرﺷﺎک دهﮔﻪڕ‪‬ﺘﻪوه ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻪر ﺳﻠﻮﮐﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ﺳﻪرﮐﻪوت(‬ ‫‪ 250‬پ ز زﻣﺎﻧﻪ ﭘﻪهﻠﻪوﯾﯿﻪﮐﻪﯾﺎن ﺑﻪه‪‬ﺰ ﺑﻮو )وﺷﻪﮐﻪ ﻟﻪ ﭘﻪرﺛﻪوهوه ﮔﯚڕاوه( زﻣﺎﻧﻪﮐﻪ ﻟﻪ هﻪﻣﺎن ﮐﺎﺗﺪا ﺑﻮوه‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ دﻧﯿﺎ و دﯾﻦ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺋﻪوهی دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ دﻧﯿﺎﯾﯽ هﻪﺑﻮوﺑ‪ ‬ﻟﻪو ﺳﻪردهﻣﺎﻧﻪدا دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ دﯾﻨﯿﺸﯿﺎن دهداﯾﻪ‬ ‫ﭘﺎڵ ﺧﯚﯾﺎن‪ .‬ﺋﻪوهی ﺑﻪ‪‬ﮕﻪ ﻧﻪوﯾﺴﺘﻪ ﺋﻪوهﯾﻪ ﭘﻪهﻠﻪوی ﺑﻪ ﭼﻪﻧﺪﯾﻦ ﺳﻪدهی دوورودر‪‬ﮋ ﺑﻪر ﻟﻪ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/33‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﺋﻪﺷﮑﺎﻧﯿﻪﮐﺎن ﺷﺎﻧﺒﻪﺷﺎﻧﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ و ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚن ﺑﻮوﻧ‪‬ﮑﯽ ﺗﯚﻣﺎرﮐﺮاوی هﻪﺑﻮو‪ ،‬ﺗﺎ دهﮔﻪﯾﺸﺘﻪ ﺳﻪرﭼﺎوهﮐﻪی‬ ‫ﻟﻪ ﺧ‪‬ﻪ هﻨﺪوﺋﻪوروﭘﯿﻪﮐﺎن ﮐﻪ وهک هﻪﻣﻮو ﮔﻪﻟﻪ ﺋﺎﺗﯿﻪﮐﺎن و ﺋﻪوروﭘﯿﻪﮐﺎن ﻟﻪ ﯾﻪک ﺋﺎﺳﺘﺪا ﺑﻮون ﭼﻮﻧﮑﻪ ﮔﻪﻟ‪‬ﮏ‬ ‫ﻧﻪﺑﻮو ﻟﻪ ﯾﻪﮐﻪم و دووهم داﺑ‪‬اﻧﺪا ﻟﻪ ﯾﻪﮐ‪ ‬ﻟﻪ زﻣﺎﻧﻪ ﮐﯚﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ﺋﻪو ﮔﻪﻻﻧﻪوه ﮔﻪﺷﻪی ﮐﺮدﺑ‪ .‬ﻟ‪‬ﮑﭽﻮوﻧﯽ‬ ‫ﺷ‪‬ﻮازی ﺗﯚﻣﺎرﮐﺮاوی ﭘﻪهﻠﻪوی و ﭘﺎرﺳﯽ و هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ ﻟﻪ ﻟ‪‬ﮑﭽﻮوﻧﯽ ﻧ‪‬ﻮان ﭘﺎرﺳﯽ هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ و ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﻧﻮێ زﯾﺎﺗﺮه و ﺋﻪﮔﻪر ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﮕﻪڕاﯾﻪﺗﻪوه دهﺳﺘﯽ دهﺳﻪ‪‬ت و ﻣﯿﺮاﺗﯽ ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوری ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ ﯾﻪﮐﺠﺎر زۆر‬ ‫زهﺣﻤﻪت دهﺑﻮو ﺋﻪو ﭘﺮداﻧﻪ دروﺳﺖ ﺑﮑﺎ و ﻟﻪ ﮔﺮ‪‬ﺪاﻧﯽ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺎﯾﻪﺗﯽ ﻧ‪‬ﻮان ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚن و ﻧﻮێ‬ ‫ﺑﻪردهوام ﺑ‪ ‬ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺋﻪﮔﻪر ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺑ‪ ‬ﺣﮑﻮﻣﻪت و ﺗﯚﻣﺎرﮐﺮدن ﺑﻤﺎﺑﺎﯾﻪﺗﻪوه دهﺑﻮوه ﭼﻪﻧﺪ ﺷ‪‬ﻮهزار‪‬ﮑﯽ‬ ‫ﻟ‪‬ﮑﺪاﺑ‪‬اوی ﺟﯿﺎواز و ﺟﯿﺎوازﯾﯿﺎن هﻪﻧﺪهی ﺟﯿﺎوازی ﺋﺎﺷﮑﺮای ﻧ‪‬ﻮان ﮐﻮردی ﺳﻪردهم و ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ‪ ،‬ﺑﮕﺮه‬ ‫زﯾﺎﺗﺮﯾﺶ دهﺑﻮو‪ :‬ﺋﻪوهش ﻟﻪﺑﻪر ﺋﻪوهی ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻨﻪﭼﻪﯾﻪﮐﯽ ﺗﯚﻣﺎرﮐﺮاوی ﮐﯚﻧﯿﻨﻪی ﻧﯿﯿﻪ ﺗﺎ ﻟﻪﮔﻪڵ ﭘﺎﺷﻤﺎوهی‬ ‫ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا ﺑﻪ ﯾﻪک ﺑﭙ‪‬ﻮر‪‬ﻦ و ﭼﻮارﺳﻪد وﺷﻪ ﻟﻪ ﮐﻮێ و ‪ 83000‬وﺷﻪ ﻟﻪ ﮐﻮێ؟ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﮐﯚﻧﯽ ﺋﻪم‬ ‫ﺷ‪‬ﻮازاﻧﻪ ﻟﻪ ﮐﻮێ و هﯽ ﺗﺎزهﯾﺎن ﻟﻪ ﮐﻮێ؟ ﮐﻮا ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﻧ‪‬ﻮان ﺋﻪم وﺷﻪ ﮐﯚﻧﺎﻧﻪی ﺧﻮارهوه ﻟﻪﮔﻪڵ وﺷﻪی‬ ‫ﻧﻮ‪‬ﺪا‪:‬‬ ‫ﺷ‪‬ﻮازی ﮐﯚن‬ ‫‪idiy‬‬ ‫ﺋﯿﺪی‬ ‫ﺋﻪداﺗﻮڤ ‪adatuv‬‬ ‫ﻣﻪﻧﯿﺎهﻪﺋﯽ‬ ‫ﺋﺎهﻪم‬ ‫ﭘﻪﺗﯽ ﭘﯿﻪ ﺧﻮﭬﺎ‬

‫ﺷ‪‬ﻮازی ﻧﻮێ‬ ‫ﺑﺮهو‬ ‫ﺑﺮهوهد‬ ‫ﺑﯿﻪﻧﺪﯾﺸﯽ‬ ‫ﺑﻮدهم‬ ‫ﺧﻮدرا ﻧﯿﮕﻪهﺪار‬

‫واﺗﺎﯾﺎن ﺑﻪﮐﻮردی‬ ‫ﺑ‪‬ۆ‬ ‫ﺑﺎ ﺑ‪‬وات‬ ‫ﺑﯿﺮ ﺑﮑﻪوه‬ ‫ﺑﻮوم‬ ‫ﺋﺎﮔﺎداری ﺧﯚت ﺑﻪ‬

‫ﺑﯚ ﺋﻪوه ﺗﻪﻣﺎﺷﺎی ﻻﭘﻪڕه ‪ 234‬و ‪235‬ی ﺗﺎرﯾﺦ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﺎوﺑﺮاو ﺑﮑﻪ‪.‬‬ ‫ﺋﻪﮔﻪر ﺑﺸ‪ ‬ﺋﻪو وﺷﺎﻧﻪ ﺑﯚ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚن ﺑﮕ‪‬ﯾﻨﻪوه‪ ،‬دهﺷ‪ ‬ﺑﯚ هﻪر ﺷ‪‬ﻮاز‪‬ﮑﯽ دی ﺑﯿﺎﻧﮕ‪‬ﯾﻨﻪوه هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ‬ ‫ﻧﻪﺑ‪ ‬ﮐﻪ ﻟﻪو ﺳﻪردهﻣﻪدا ﺑﻮوه‪ .‬ﻟﻪ ڕاﺳﺘﯿﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﺑﯚﭼﻮوﻧﯽ زۆرﺑﻪی ﻧﻮوﺳﻪره ﺋﯿﺴﻼﻣﯿﻪﮐﺎن‪ ،‬ﻓﺎرﺳﯽ و‬ ‫ﭘﻪهﻠﻪوی ﺗ‪‬ﮑﻪ‪‬وی ﯾﻪﮐﺘﺮ ﺑﻮوﻧﻪ و هﻪﻧﺪێ ﻟﻪو ﻧﻮوﺳﻪراﻧﻪ ﯾﻪﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﺮدوون و هﯽ ﺗﺮﯾﺎن ﻓﺎرﺳﯿﯿﺎن داﺑﻪش‬ ‫ﮐﺮدووه و ﭘ‪‬ﯿﺎن واﯾﻪ ﭘﻪهﻠﻪوی ﺑﻪﺷ‪‬ﮑ‪‬ﺘﯽ و هﯽ ﺗﺮﯾﺸﯿﺎن ﺑﻪ ﻻﯾﻪﮐﯽ ﺗﺮدا ﭼﻮوﻧﻪ ﮐﻪ ﺋ‪‬ﺮه ﺟ‪‬ﯽ ﺑﺎﺳﮑﺮدﻧﯽ‬ ‫ﻧﯿﯿﻪ و ﮐﻪﻣ‪‬ﮑﯽ زۆر ﮐﻪﻣﯿﺸﯿﺎن ﺑﻪ دوو زﻣﺎﻧﯽ ﺟﯿﺎوازﯾﺎن داﻧﺎون‪ .‬ﭘﻪهﻠﻪوی‪ ،‬ﺧﻪﺗ‪‬ﮑﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ ﺑﯚ ﻧﻮوﺳﯿﻦ ﻟﻪ‬ ‫ﺋﺎراﻣﯽ داﺗﺎﺷﯽ‪ .‬هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯿﻪﮐﺎن ﺧﻪﺗﯽ ﺑﺰﻣﺎرﯾﯿﺎن هﻪﺑﻮو ﺑﻪ‪‬م ﻟﻪ ﺑﻪر زهﺣﻤﻪﺗﯽ ﺑﻪﮐﺎره‪‬ﻨﺎﻧﯽ ﺋﻪو ﺧﻪﺗﻪ‪،‬‬ ‫ﺋﻪواﻧﯿﺶ ﭘﻪﻧﺎﯾﺎن ﺑﯚ ﺋﺎراﻣﯽ ﺑﺮد‪ .‬ﺋﻪوهی ﺗﺎ ﺋ‪‬ﺴﺘﺎ ﻟﻪ ﺑﻪ‪‬ﮕﻪﻧﺎﻣﻪی ﭘﻪهﻠﻪوی ﺳﻪردهﻣﯽ ﺋﻪﺷﮑﺎﻧﯿﻪﮐﺎن دهﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪوﺗﻮوه‪ ،‬زۆر ﮐﻪﻣﻪ و هﻪره ﮐﯚﻧﻪﮐﺎﻧﯿﺎن دوو )ﮔﺮ‪‬ﺒﻪﻧﺪ ـ ﻗﻪوا‪‬ﻪ(ی ﺋﺎ‪‬ﻮو‪‬ﺮن و ﻟﻪ هﻪوراﻣﺎن دهﺳﺖ ﮐﻪوﺗﻮون‬ ‫)هﻪوراﻣﺎن ﻧﺎوﭼﻪﯾﻪﮐﯽ ﮐﻮردﻧﺸﯿﻨﻪ ﮐﻪوﺗﯚﺗﻪ هﻪردوو ﺑﻪری ﺳﻨﻮوری ﻧ‪‬ﻮان و‪‬ﺗﯽ ﻓﺎرس و ﻋﯿﺮاﻗﻪوه و ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻪﻧﯿﺸﺖ هﻪ‪‬ﻪﺑﺠﻪوهﯾﻪ‪ ،‬ﻟﻪ ﭘﺎر‪‬ﺰﮔﺎی ﺳﻠ‪‬ﻤﺎﻧﯽ( ﻣ‪‬ﮋووی ﺋﻪو دوو ﮔﺮ‪‬ﺒﻪﻧﺪه ﺑﯚ ﯾﻪﮐﻪم ﺳﻪدهی پ ز‬ ‫دهﮔﻪڕ‪‬ﺘﻪوه و ﮐﯚﻧﻪﮐﻪﯾﺎن هﯽ ﺳﺎ‪‬ﯽ )‪88‬ی پ ز(ه و ﺗﺎزهﮐﻪﺷﯿﺎن ڕ‪‬ﯽ ﺗ‪ ‬دهﭼ‪ ‬ﺳﺎ‪‬ﯽ )‪ 12‬ی(پ ز ﯾﺎ‬ ‫)‪88‬ی(ز ﻧﻮوﺳﺮاﺑ‪) ‬ﺗﻪﻣﺎﺷﺎی ل ‪ 251‬و ‪252‬ی ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ ﺗﺎرﯾﺦ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﮑﻪ(‪ .‬ﯾﻪﮐﻪﻣﯿﺎن ﻟﻪ ﺑﻨﻪڕهﺗﺪا ﺑﻪ‬ ‫ﯾﯚﻧﺎﻧﯽ ﻧﻮوﺳﺮاوه و وﺷﻪی ﭘﻪهﻠﻪوی ﻟﻪ ﭘﺸﺘﻪﮐﻪی هﻪن‪ ،‬دووهﻣﯿﺸﯿﺎن هﻪﻣﻮوی ﭘﻪهﻠﻪوﯾﯿﻪ و ﺋﻪوهش ﺑﻪ‪‬ﮕﻪﯾﻪ‬ ‫ﺑﯚ ﺋﻪوهی زﻣﺎﻧﯽ ﺳﻠﻮﮐﯽ ﻟﻪو ﺳﻪردهﻣﻪدا ﺑﻪﮐﺎر ﻧﻪه‪‬ﻨﺪراوه‪ .‬ﺑﻪ‪‬م ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﻪﮐﺎن ﻣﺎوهﯾﻪﮐﯽ دوور و در‪‬ﮋ ﻟﻪ‬ ‫ﺳﻪر ﺑﻪﮐﺎره‪‬ﻨﺎﻧﯽ زﻣﺎن و ﺧﻪﺗﯽ ﭘﻪهﻠﻪوی ﻣﺎﻧﻪوه و ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواری زۆرﻣﺎن ﻟﻪواﻧﻪوه ﭘ‪ ‬ﮔﻪﯾﺸﺘﻮون‪ .‬ﮐﻪﭼﯽ‬ ‫ﺧﻪﺗﯽ ﭘﻪهﻠﻪوی داﺗﺎﺷﺮاو ﻟﻪ ﺋﺎراﻣﯽ ﺑﻪ ﺟﯚرێ ﮔﯚڕدرا هﻪﻧﺪێ ﻟﻪ زهﺣﻤﻪﺗﯿﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻟﻪ ﺧﻮ‪‬ﻨﺪﻧﻪوهدا هﻪﺑﻮون‬ ‫ﻻﮐﻪوﺗﻦ و ﺋﻪو ﺷ‪‬ﻮه ﮔﯚڕاوه ﻻی ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﻪﮐﺎن ﺑﻮوه ﺧﻪﺗﯽ ﺑﻪﮐﺎره‪‬ﻨﺪراو‪ .‬ﭘﻪهﻠﻪوی ﺑﻪﺧﯚی‪ ،‬ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/34‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﺑﯚﭼﻮوﻧﯽ زاﻧﺎ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﻪﮐﺎن ﺑﻮوه دوو ﺑﻪﺷﻪوه‪ :‬ﯾﻪﮐﻪﻣﯿﺎن ﺋﻪو ﭘﻪهﻠﻪوﯾﯿﻪ ﺑﻮو ﮐﻪ ﻟﻪ ﻧﺎوﭼﻪﮐﻪی ﺧﯚﯾﺪا‪ ،‬ﮐﻪ‬ ‫ﮐﻪوﺗﺒﻮوه ﺑﺎﮐﻮوری ڕۆژهﻪ‪‬ﺗﻪوه‪ ،‬ﺑﻪﮐﺎر دهه‪‬ﻨﺪرا‪ .‬دووهﻣﯿﺎن ﺋﻪو ﭘﻪهﻠﻪوﯾﯿﻪ ﺑﻮو ﮐﻪ و‪‬ﺗﯽ ﭘﺎرس‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫ﺑﺎﮐﻮوری رۆژاوای ﺋ‪‬ﺮان ﺑﻪ ﺗﻪﻧﯿﺸﺖ ﺋﻪو ﻓﺎرﺳﯿﯿﻪوه ﺑﻮون ﮐﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺋﺎﺧﺎوﺗﻨﯽ ﺋﻪو و‪‬ﺗﻪ ﺑﻮو‪ ،‬ﺑﻪﮐﺎر‬ ‫دهه‪‬ﻨﺪرا‪ .‬ﺋﻪم ﭘﻪهﻠﻪوﯾﯿﻪ ﺑﻪ )ﭘﺎرﺳﯿﮏ( ﻧﺎوی دهرﭼﻮوﺑﻮو ﺗﺎ ﻟﻪ ﭘﻪهﻠﻪوی ﯾﻪﮐﻪم و زﻣﺎﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﺳﻪرﭼﺎوهﮐﻪی هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯽ ﺑﻮو و ﭘﻪرﺗﻮﺑ‪‬و ﺑﺒﯚوه و ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮێ دهﻧﺎﺳﺮێ ﺟﯿﺎ ﺑﮑﺮ‪‬ﺘﻪوه‪ .‬ﺟﯿﺎوازی‬ ‫ﻧ‪‬ﻮان ﭘﻪهﻠﻪوی )ﻧﺎوﯾﺎن ﻧﺎ ﭘﻪهﻠﻪواﻧﯿﮏ( و )ﭘﺎرﺳﯿﮏ( زۆر ﮐﻪﻣﻪ ﺑﻪ‪‬م هﻪﯾﻪ‪ .‬ﺑﯚ ڕووﻧﮑﺮدﻧﻪوهی ﺋﻪو ﺟﯿﺎوازﯾﯿﻪ‬ ‫ﭘﻪﻧﺎﻣﺎن ﺑﯚ ﺋﻪم ڕﺳﺘﺎﻧﻪی ﺧﻮارهوه ﺑﺮد ﮐﻪ هﯽ ﭘﺎرﺳﯿﮏ و ﭘﻪهﻠﻪواﻧﯿﻦ و ﻟﻪ ﺷﻮ‪‬ﻨﻪوار‪‬ﮑﯽ ﺋﻪردهﺷ‪‬ﺮ‬ ‫ﺑﺎﺑﮑﺎﻧﻪوه )داﻣﻪزر‪‬ﻨﻪری دهو‪‬ﻪﺗﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ‪226‬ی پ ز( ﮔﻮازراوﻧﻪﺗﻪوه‪.‬‬ ‫‪ .1‬ﭘﺘﮑﺮا اﯾﻦ ﻣﺰدﯾﺴﻦ ﺑﻎ ارﺗﺨﺸﺘﺮ‬ ‫‪ .1‬ﭘﺘﮑﺮ ام ﻣﺰدﯾﺴﻦ ﺑﻎ ارﺗﺨﺸﺘﺮ‬ ‫‪ .2‬ﺷﺎهﺎن ﺷﺎه اﯾﺮان ﮐﯽ ﭼﮫﺮ‬ ‫‪ .2‬ﺷﺎهﯿﻦ ﺷﺎه ارﯾﺎن ﮐﯽ ﭼﮫﺮ‬ ‫‪ .3‬هﯿﭻ ﯾﺰدان ﭘﺲ ﺑﻎ ﭘﺎﭘﮏ ﺷﺎه‬ ‫‪ .3‬هﯿﭻ ﭘﺰﺗﺎن ﺑﻮهﺮ ﺑﻎ ﭘﺎﭘﮏ ﺷﺎه‬ ‫ﯾﻪﮐﻪم ﺷ‪‬ﻮازی هﻪر ڕﺳﺘﻪﯾﻪک ﭘﺎرﺳﯿﮑﻪ و دووﻣﯿﺶ ﭘﻪهﻠﻪواﻧﯿﮑﻪ‪ .‬واﺗﺎﺷﯿﺎن‪ :‬ﺋﻪﻣﻪ ﭘﻪﯾﮑﻪری ﺷﺎﯾﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﻪزدﯾﻪﺳﻨﺎ‪ ،‬ﺋﻪردهﺷﯿﺮ‪ ،‬ﺷﺎهﻪﻧﺸﺎی ﺋ‪‬ﺮان‪ ...‬هﺘﺪ‪ .‬ڕﺳﺘﻪﮐﺎﻧﯿﺸﻤﺎن ﻟﻪ ل ‪255‬ی ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ ﺗﺎرﯾﺦ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪،‬‬ ‫ﺑﻪﺷﯽ ﯾﻪﮐﻪﻣﻪوه ﮔﻮاﺳﺘﯚﺗﻪوه‪.‬‬ ‫دوای ﮔﺮ‪‬ﺒﻪﻧﺪهﮐﺎﻧﯽ هﻪوراﻣﺎن ﻧﻮوﺳﯿﻦ و ﺑﻪ‪‬ﮕﻪﻧﺎﻣﻪی زۆرﻣﺎن دهﺳﺖ ﮐﻪوﺗﻮون‪ ،‬ﻟﻪواﻧﻪ‪ ،‬ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪی‬ ‫ﺋﻪردهﺷ‪‬ﺮ ﺑﺎﺑﮑﺎﻧﻪ و )ﺋﻪرداﭬﯿﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ( و زهﻧﺪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ و ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ ﺗﺮی زهردهﺷﺘﯽ و ﻣﺎﻧﻪوی ﻟﻪﮔﻪڵ‬ ‫ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواری ﺋﻪدهﺑﯽ دهرهوهی ﺑﺎزﻧﻪی ﺋﺎﯾﯿﻦ‪ ،‬وهک دهﺳﻪ‪‬ت و ﻣ‪‬ﮋووی ﺗ‪‬ﮑﻪ‪‬ﯽ داﺳﺘﺎن و ﺷﺘﯽ ﺗﺮ‪...‬‬ ‫ڕهﻧﮕﻪ ﮐﻪ‪‬ﮑﯽ هﻪﺑ‪ ‬ﻟ‪‬ﺮهدا ﺋﻪوه ﺑ‪‬ﯿﻦ ﮐﻪ )زهﻧﺪﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ( ﺗﻪﻓﺴﯿﺮی ﭘﻪهﻠﻪوی ﺳﻪردهﻣﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﻪﮐﺎﻧﻪ و ﺑﯚ‬ ‫ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﮐﺮاوه و )ﺷﻪرﺣﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ دهﮔﻪﯾﻪﻧ‪ (‬و ﻟ‪‬ﮑﺪاﻧﻪوهﮐﻪش ﻟﻪ )‪ zanti‬زهﻧﺘﯽ( وهرﮔﯿﺮاوه ﮐﻪ ڕهﮔﻪﮐﻪی‬ ‫)‪ zan‬زهن(ی ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎﯾﯿﻪ و )‪ dan‬دهن(ی ﭘﺎرﺳﯽ ﮐﯚن ﺑﻪراﻧﺒﻪر‪‬ﺘﯽ ﮐﻪ واﺗﺎی زاﻧﺴﺖ و زاﻧﯿﺎری دهدا و‬ ‫هﻪردوو وﺷﻪی )زهن و دهن( ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮازی ﺧﯚﯾﺎن داﺑﻪزﯾﻮن و ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا ﺑﻮوﻧﻪﺗﻪ )زاﻧﯿﻦ و زان( ﮐﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎوه ﮔﻮازراوﻧﻪﺗﻪوه ﺑﻪ ﻧﯿﺸﺎﻧﻪی ﺟﯿﺎﮐﻪرهوهی )د(ی ﺳﻪرهﺗﺎﯾﻪوه هﺎﺗﻮوه‪ .‬ڕهﮔﯿﺶ ﻟﻪ هﻪردووﮐﯿﺎﻧﺪا‬ ‫)زان و دان(ه و ﺋﺎﺷﮑﺮاﯾﻪ ﭘﻪهﻠﻪوی ﺑﻪ ه‪‬ﺸﺘﻨﻪوهی )ز( ﻟﻪ )زهﻧﺪ(دا هﺎوﺑﻪﺷﯽ ﮐﻮردﯾﯿﻪ‪ .‬ﯾﻪﮐ‪ ‬ﻟﻪ ﺧﻪﺳ‪‬ﻪﺗﻪ‬ ‫هﺎوﺑﻪﺷﻪﮐﺎﻧﯽ ﭘﻪهﻠﻪوی و ﮐﻮردی ﺋﻪوهﯾﻪ ﮐﺮداری ڕاﺑﺮده ﻟﻪ ﭘﻪهﻠﻪوی و ﺷ‪‬ﻮهزاری ﺑﺎﮐﻮوری ﮐﻮردﯾﺪا ﺑﻪ‬ ‫ﭘ‪‬ﺸﺨﺴﺘﻨﯽ ﺟ‪‬ﻨﺎوی ﺑﮑﻪر ﺑﻪ ﺳﻪر ﮐﺮداردا و ﺋﯿﻨﮕﻠﯿﺰﯾﺶ ﻟﻪ هﻪﻣﻮو ﮐﺮدارهﮐﺎﻧﺪا وا دهﮐﺎ‪ .‬ﺋﻪوﺟﺎ ﮐﻮردی و‬ ‫ﭘﻪهﻠﻪوی ﺟ‪‬ﻨﺎوی ﺑﮑﻪر ﻟﻪ هﻪﻣﻮو ﮐﺮدار‪‬ﮑﯽ ڕاﺑﺮده و داهﺎﺗﻮودا دوا دهﺧﻪن و هﻪﻣﻮو زاراوه ﮐﻮردﯾﯿﻪ‬ ‫ﻧﺎﺳﺮاوهﮐﺎن ﻟﻪوهدا وهک ﯾﻪﮐﻦ‪ .‬وا ﺑﺎوه ﮐﻪ ﺷ‪‬ﻮازی هﻪوراﻣﯽ ﮐﻮردی ﻟﻪ ﭘﻪهﻠﻪوی دهﭼ‪ ‬و ﺑﯚم‬ ‫هﻪ‪‬ﻨﻪﮐﻪوﺗﻮوه ﻟﻪو ﻻﯾﻪﻧﻪ ورد ﺑﺒﻤﻪوه و ڕای ﮔﺮدهﺑ‪‬ی ﻟﻪ ﺳﻪر دهرﺑ‪‬م ﺑﻪ‪‬م ﺋﻪو دوو ﺑﻪراﻧﺒﻪرهی ﺳﻪرهوه‬ ‫ﻟﻪوهدا ﺑ‪ ‬ﺑﻪ‪‬ﮕﻪ ﻧﯿﻦ ﮐﻪ ﺳﻪر ﺑﻪ هﻪوراﻣﯿﻦ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺋﺎﺧﺎوﺗﻨﯽ ڕۆژاﻧﻪی ﺋﺎﺳﺎﯾﯽ ﺧﻪ‪‬ﮏ ﺗﯚﻣﺎر دهﮐﻪن ﮐﻪ چ‬ ‫ﺧﻪﺳ‪‬ﻪﺗ‪‬ﮑﯽ ڕهﺳﻤﯿﯿﺎن ﻧﯿﯿﻪ ﺗﺎ ﺋﻪو ﮔﻮﻣﺎﻧﻪ ﺑﮑﺮێ ﮐﻪ ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺑ‪‬ﮕﺎﻧﻪ ﺑﯚﯾﺎن ﻧﻮوﺳﺮاﺑ‪ .‬ﺋﻪوهی ﺋﻪم‬ ‫ﺑﯚﭼﻮوﻧﻪم ﭘﺘﺮ ﭘﺸﺘﺌﻪﺳﺘﻮور دهﮐﺎ ﻗﺴﻪﯾﻪﮐﯽ ﺷﻪﻣﺴﻪددﯾﻦ ﻣﺤﻪﻣﻪد ﮐﻮڕی ﻗﻪﯾﺲ ﺋﻪﻟ‪‬ازﯾﯿﻪ ﮐﻪ ﻟﻪ ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ‬ ‫)اﻟﻤﻌﺠﻢ ﻓﻲ ﻣﻌﺎﯾﯿﺮ اﺷﻌﺎر اﻟﻌﺠﻢ(دا ﻧﻮوﺳﯿﻮﯾﻪﺗﯽ و وهرﮔ‪‬اﻧﻪﮐﻪی دهﺑ‪‬ﺘﻪ‪ :‬ﺧﻪ‪‬ﮑﯽ ﻋﯿﺮاﻗﻢ دﯾﺖ ﺳﻪرﮔﻪرﻣﯽ‬ ‫داڕﺷﺘﻨﯽ ﺋﺎوازی ﺋﻪدهﺑﯿﺎﺗﯽ ﻓﻪهﻠﻪوی ﺑﻮون و ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت ﺑﻪ ﺋﺎواز‪‬ﮑﯽ ﻧﺎﺧﯚش ﮔﻮﺗﻪی ﻋﺎرهب و ﻏﻪزهﻟﯽ دری‬ ‫)ﻓﺎرﺳﯽ( دڵ و دهرووﻧﯽ دههﻪژاﻧﺪن‪ ،‬وهک‪:‬‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/35‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫"ﻟﺤﻦ اوراﻣﻦ و ﺑﯿﺖ ﭘﮫﻠﻮی"‬ ‫"زهﺧﻤﻪء رود و ﺳﻤﺎﻋﯽ ﺧﺴﺮوی"‬ ‫ﺑﯚ ﺋﻪﻣﻪ‪ ،‬ﺳﻪرﻧﺠﯽ ل ‪249‬ی ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ ﺗﺎرﯾﺦ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺪهن‪ ،‬دهﻗﻪﮐﻪﺷﻢ ﺑﻪرﭼﺎو ﻧﻪﮐﻪوﺗﻮوه ﺗﺎ ﺑﺰاﻧﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺎرهﺑﯿﯿﻪ ﯾﺎ ﻟﻪ ﻗﺎﻣﻮوﺳﻪوه‪ ،‬ﻟﻪ ﻧﺎﻋﺎرهﺑﯿﯿﻪوه ﮔﻮازراوهﺗﻪوه ﺑﯚ ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ )ﺗﺎرﯾﺦ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ( وهک ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا‬ ‫ﺑﺎوه‪ ،‬ﺑ‪ ‬ﺋﻪوهی ﻟﻪ ﻋﺎرهﺑﯿﯿﻪوه وهرﺑﮕ‪‬درێ‪.‬‬ ‫ﻧﯿﻮهی ﯾﻪﮐﻪﻣﯽ ﺑﻪﯾﺘﻪﮐﻪ ﮐﻪ واﺗﺎی "ﺋﺎوازی هﻪوراﻣﯽ و ﺑﻪﯾﺘﯽ ﭘﻪهﻠﻪوی" دهدا‪ ،‬ﭘ‪‬ﺪاهﻪ‪‬ﺪاﻧﯽ ﺗ‪‬ﺪاﯾﻪ ﺑﯚ ﺋﺎوازی‬ ‫هﻪوراﻣﯽ و ﺋﺎﺳﺎن ﻧﯿﯿﻪ ﺋﺎوازی ﮔﯚراﻧﯽ ﻟﻪ وﺷﻪﮐﺎﻧﯽ ﺟﯿﺎ ﺑﮑﺮ‪‬ﺘﻪوه و ﺋﻪﮔﻪر ﭘﻪهﻠﻪوی ﻟﻪوه زﯾﺎﺗﺮ ﺑ‪‬و‬ ‫ﺑﻮوﺑ‪‬ﺘﻪوه ﻟﻪ هﻪوراﻣﺎن ﮔﯿﺮی ﺧﻮاردﺑ‪ ‬ﺋﻪوه ڕ‪‬ﮕﺮ ﻧﯿﯿﻪ ﻟﻪ ﺑﻪردهم ﺋﻪوهی زﻣﺎﻧﯽ هﻪوراﻣﺎن ﭘﻪهﻠﻪوی ﺑﻮوﺑ‪‬‬ ‫و ﺋﺎوازهﮐﻪ ﺳﻪرﭼﺎوهی هﻪوراﻣﺎﻧﯿﯿﻪ و زﻣﺎﻧﻪﮐﻪش زﻣﺎﻧﯽ ﮔﺸﺘﯿﯽ ﺧﻪ‪‬ﮑﯽ و‪‬ﺗﻪ و ﺋﺎوازﯾﺶ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﻤﻪﻧﺪﯾﯽ‬ ‫ﻧﺎوﭼﻪﮐﻪﯾﻪ‪ ،‬وهک ﺑ‪‬ﯽ‪ :‬ﻓ‪‬ﻧﻪ ﮐﻪس ﺷﯿﻌﺮ‪‬ﮑﯽ ﻋﺎرهﺑﯽ ﺑﻪ ﺋﺎوازی ﺷﺎﻣﯽ ﯾﺎ ﻗﺎهﯿﺮی ﯾﺎ ﺑﻪﻏﺪاﯾﯽ ﮔﻮﺗﻮوه‪ .‬ﺋﻪوﺟﺎ‬ ‫هﻪوراﻣﺎن ﻧﺎوﭼﻪﯾﻪﮐﯽ ﺑﻪرﯾﻦ ﻧﯿﯿﻪ و ﺑﻪ دهﺳﻪ‪‬ﺗﺪارﯾﯽ ﻧﺎوی دهرﻧﻪﭼﻮوه ﺗﺎ ﺋﺎوازی ﺋﻪوهﻧﺪه ﺑﻪﻧﺎوﺑﺎﻧﮓ ﺑ‪‬‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ ﺗﺮ ﺳﻮاری ﺳﻪری ﺑ‪ .‬ﻟﻪ هﻪﻣﻮو ﺣﺎ‪‬ﮑﺪا‪ ،‬ﺋﻪو ﺳﻪرﺳﻮڕﻣﺎﻧﻪ دهﻣ‪‬ﻨ‪ ‬ﮐﻪ ﺋﺎوازی هﻪوراﻣﺎﻧﯽ ﺑ‪‬و‬ ‫ﺑ‪‬ﺘﻪوه و ﺑﻪﻧﺎوﺑﺎﻧﮓ ﺑ‪ ‬ﺗﺎ ﺷﯿﻌﺮی زﻣﺎﻧ‪‬ﮑﯽ ﺗﺮ ﺗﻪواو داﮔﯿﺮ ﺑﮑﺎ‪ .‬ﻟﻪم ڕۆژﮔﺎرهی ﺋ‪‬ﺴﺘﺎدا ﺋﺎوازی ﺗﺎﯾﺒﻪت ﺑﻪ‬ ‫ﺧﯚی هﻪﯾﻪ و وههﺎ ﻧﺎوی ﭘ‪‬ﻮه دهرﭼﻮوه هﯿﭻ ﺟ‪‬ﯿﻪﮐﯽ ﺗﺮی ﺋﻪم ﺟﯿﮫﺎﻧﻪ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﻤﻪﻧﺪی وای ﻟﻪ ﺋﺎوازدا ﻧﯿﯿﻪ‪.‬‬ ‫ﺋ‪‬ﺴﺘﺎ ﻣﻪودای ﺋﻪوه ﻧﯿﯿﻪ ﺑﺎﺳﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﻤﻪﻧﺪﯾﻪﮐﺎﻧﯽ ﺋﻪو ﺋﺎوازه ﺑﮑﻪﯾﻦ ﮐﻪ ﻟﻪرهﯾﻪﮐﯽ ﺗ‪‬ﺪاﯾﻪ هﯿﭻ ﻗﻮڕﮔ‪‬ﮑﯽ ﺗﺮ‪،‬‬ ‫ﺋﻪﮔﻪر ﻟﻪﮔﻪ‪‬ﯿﺪا ڕاﻧﻪهﺎﺗﺒ‪ ‬ﭘ‪‬ﯽ ﻧﺎوهﺳﺘ‪ ‬ﺗﺎ دهﮔﻪﯾﻨﻪ ﺋﻪوهی ﺑﭙﺮﺳﯿﻦ ﺋﺎﺧﯚ ڕ‪‬ﯽ ﺗ‪ ‬دهﭼ‪ ‬ﻟﻪره ﻟﻪ ﺋﺎوازی‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺳﻪردهﻣﺪا ﮐﻪ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﻤﻪﻧﺪﯾﯽ ﺧﯚی هﻪﯾﻪ‪ ،‬ﻟﻪ ﺋﺎوازی هﻪوراﻣﺎن وهرﯾﺎﻧﮕﺮﺗﺒ‪‬؟ ﻟﻪ ﮐﻮردﺳﺘﺎﻧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ هﻪﻣﻮو‬ ‫ﺑﻪﺷﻪﮐﺎﻧﯿﻪوه ﻟﻪ ﺷ‪‬ﻮهی ﺋﻪو ﺋﺎوازه ﻧﯿﯿﻪ! زهرهری ﻧﯿﯿﻪ ﺋﻪﮔﻪر ﺑ‪‬ﻢ ﺑﻪﺷ‪‬ﮏ ﻟﻪو ﺷ‪‬ﻮه ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯿﯿﻪی هﻪوراﻣﺎن ﻟﻪ‬ ‫دهﻧﮕﯽ ﻟ‪‬ﮫﺎﺗﻮاﻧﯽ ﺋﺎوازی ﻋﯿﺮاﻗﺪا ﺑﻪ ﺑﭽ‪‬اوی دهردهﮐﻪوێ ﺑﻪ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ ﻟﻪ دهﻧﮕﯽ ﻧﻪﺟﻤﻪددﯾﻦ ﺷ‪‬ﺨﻠﯽ و ﺑﻪ‬ ‫ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪﮐﯽ ﮐﻪﻣﺘﺮ ﻣﺤﻪﻣﻪد ﮔﻮﺑﺎﻧﭽﯽ و ﻟﻪ هﻪﻧﺪ‪‬ﮑﯽ ﺗﺮﯾﺸﻪوه ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪﮐﯽ ﺧﻨﮑﺎو و ﮐﻪرخ و ﮔ‪ ‬و‬ ‫ﻣﺎﻧﺪووﺑﻮون دهردهﮐﻪوێ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎی دهرﺑ‪‬ﯾﻨﯽ ﮐﻪﻣﺘﺮﯾﺎن هﻪﯾﻪ‪ .‬ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪوهﺷﺪا ﺑﺎﺑﻪﺗﻪﮐﻪ ﺑﯚ ﻟ‪‬ﮑﯚ‪‬ﯿﻨﻪوهی‬ ‫ﻓﺮهواﻧﺘﺮ ﺑﻪ ﮐﺮاوهﯾﯽ دهﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺘﻪوه ﺗﺎ ﺑﻪ ﺋﻪﻧﺠﺎﻣ‪‬ﮑﯽ ﮔﺮدهﺑ‪ ‬ﺑﮕﻪﯾﻦ‪ .‬ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﯽ وردﺑﻮوﻧﻪوهش هﻪرﭼﯿﯿﻪک ﺑ‪‬‬ ‫ﮔﻪرد ﻧﺎﺧﺎﺗﻪ ﺳﻪر هﻪوراﻣﺎن و ﻟﻪ ﺷﺘ‪‬ﮑﺪا ﻟﯚﻣﻪی ﻧﺎﮐﺮێ ﮐﻪ ﻟﻪ ﻣ‪‬ﮋوودا‪ ،‬ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪک ﻟﻪ ﺷ‪‬ﻮهﮐﺎن ڕووی‬ ‫داوه و ﮐﻮردﺳﺘﺎﻧﯽ ﻟﻪ ﭘﺸﺘﻪ و زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮردی ﺑﻪ ﭘﺎﮐﮋی و ﭘﺘﻪوی و ﺳﻪرﺑﻪﺧﯚﯾﯽ ﻟ‪‬ﯽ دهرهﺎﺗﻮوه‪ ،‬ﺟﮕﻪ‬ ‫ﻟﻪوهی ﮐﻪ ﭘﻪهﻠﻪوی ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﯿﯿﻪ و ﺳﻪرﺟﻪﻣﯽ ﺑﺎﺳﻪﮐﻪش ﺷﺎرﺳﺘﺎﻧﻪﺗﯿﯿﻪ ﻟﻪﮔﻪڵ هﻪﻧﺪێ ﺗﯿﺸﮑﺪاﻧﻪوهدا و چ‬ ‫ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺖ ﺑﻪ د‪‬ﻪڕاوﮐ‪ ‬ﻧﺎﮐﺎ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﭘﻪﻧﺎ و ﭘﻪﺳ‪‬ﻮی ﺧﻮ‪‬ﻨﺪﻧﻪوهﻣﺪا ﺑﯚ ﭘﻪهﻠﻪوی ﺑﯿﻨﯿﻮﻣﻪ‪ ،‬وهک ﺧﻪ‪‬ﮑﯽ ﺗﺮﯾﺶ دﯾﻮﯾﺎﻧﻪ‪ ،‬وﺷﻪی زۆر هﻪن‪،‬‬ ‫هﺎوﺷ‪‬ﻮهﯾﺎن ﻟﻪ ﮐﻮردی ﺳﻪردهﻣﯿﺸﯿﺪا هﻪﯾﻪ و ﻧﻪﻣﺰاﻧﯿﻮه ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا هﻪﺑ‪ ،‬ﯾﺎ ﺷ‪‬ﻮهﯾﺎن ﻟﻪ ﮐﻮردﯾﺪا ﻟﻪو‬ ‫ﺷ‪‬ﻮاﻧﻪ ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺘﺮه ﮐﻪ ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯿﺪا هﻪﯾﻪ‪ .‬دﯾﺎردهﯾﻪﮐﯽ ﺗﺮی هﺎوﺷ‪‬ﻮهم زاﻧﯽ ﮐﻪ ﻟﻪ هﻪﻧﺪێ ﺷ‪‬ﻮهزاری ﮐﻮردﯾﺪا ﻟﻪ‬ ‫ﮐﻮردﺳﺘﺎﻧﯽ ﻋﯿﺮاق ﮐﺮدارهﮐﺎن ﻟﻪ ﺳﻪر ﺷ‪‬ﻮهی ﭘﻪهﻠﻪوی دهﮔﯚڕ‪‬ﻦ ﺑﻪ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ ﺋﻪواﻧﻪی دهﻧﮕﯽ )د( ﺑﻪ دواﯾﺎﻧﺪا‬ ‫دێ‪ ،‬ﺋﻪو ﺷ‪‬ﻮهزاراﻧﻪ دهﯾﮑﻪﻧﻪ )ت( و ﻟﻪ ﭘﻪهﻠﻪوﯾﺸﺪا واﯾﻪ‪ .‬ﺋﻪو ﺷ‪‬ﻮهزاراﻧﻪ ﻟﻪ ﺑﺮی )ﮐﺮدن و ﻣﺮدن( ده‪‬ﻦ‬ ‫)ﮐﺮﺗﻦ‪ ،‬ﻣﺮﺗﻦ(‪ .‬ﺑ‪ ‬ﮔﻮﻣﺎن وردﺑﻮوﻧﻪوه هﻪﻧﺪێ ڕووی ﺗﺮی ﻟﻪو ﺑﺎﺑﻪﺗﻪ ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان ﺷ‪‬ﻮهزاره ﮐﻮردﯾﯿﻪﮐﺎن‪ ،‬ﯾﺎ‬ ‫هﻪﻧﺪ‪‬ﮑﯿﺎﻧﺪا ﻟﻪﮔﻪڵ ﭘﻪهﻠﻪوﯾﺪا دهردهﺧﺎ‪ ،‬ﺋﻪوهش ﺑﻪ هﯚی ﮔﻪڕاﻧﻪوهﯾﺎن ﺑﯚ ﯾﻪک ﺳﻪرﭼﺎوهی ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ و‬ ‫ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﺎﯾﻪﺗﯿﺸﯿﺎن ﻟﻪ ﯾﻪﮐﺘﺮهوه‪ ،‬ﺷﺘ‪‬ﮑﯽ ﺗﺮﯾﺶ هﻪﯾﻪ ﮐﻮردی و ﭘﻪهﻠﻪوی ﮐﯚ دهﮐﺎﺗﻪوه و ﻟﻪو دووهدا ﻧﻪﺑ‪ ‬ﺋﻪوه‬ ‫ﻧﯿﯿﻪ‪:‬‬ ‫ﺋﻪو دراوه هﺎوﺑﻪﺷﻪی ﻧ‪‬ﻮاﻧﯿﺎن‪ ،‬ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎﯾﻪ ﮐﻪ ﯾﺎ ﮐﻮردﯾﻪ و ﻟﻪ ﺧﺎﮐﯽ ﭘﻪهﻠﻪوﯾﺪا‪ ،‬ﻟﻪ ﺧﻮراﺳﺎن دهرﮐﻪوﺗﻮوه ﯾﺎ‬ ‫ﭘﻪهﻠﻪوﯾﯿﻪﮐﯽ ﮐﯚﻧﻪ و ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮردی ﻗﺴﻪﯾﺎن ﭘ‪ ‬ﮐﺮدووه و ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﻧ‪‬ﻮاﻧﯽ ﻟﻪﮔﻪڵ ﮐﻮردﯾﺪا ﻟﻪو دهﻗﻪ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/36‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﺋﺎﯾﻨﯿﺎﻧﻪدا ﺑﻪردهوام ﺑﻮوه ﮐﻪ ﮐﻮرد ﺑﺎوهڕی ﭘ‪‬ﺎن هﻪﺑﻮوه‪ .‬ﺋﻪﻣﻪ ڕاﺳﺘﯿﯿﻪﮐﯽ ﮔﻪورهﯾﻪ و ﮐﻪس ﺋﺎوڕی ﻟ‪‬‬ ‫ﻧﺎداﺗﻪوه ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺋﻪو دهﻧﮕﻪ زۆر ﮐﺰه ﮐﻪ هﻪق واﯾﻪ ﺑﻪرز ﺑ‪‬ﺘﻪوه‪ .‬ﻧﻪ ﭘﻪهﻠﻪوی ﻗﺴﻪﮐﻪر‪‬ﮏ ﺑﻪ ﻧﺎوﯾﻪوه هﻪﯾﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﺧﺎﮐﯽ ﺧﻮراﺳﺎﻧﻪوه دهﻧﮓ هﻪ‪‬ﺒ‪‬ێ و ﻧﻪ ﮐﻮرد ﮐﻪس ﮔﻮێ ﻟﻪ دهﻧﮕﯽ دهﮔﺮێ ﺋﻪﮔﻪر دهﻧﮕ‪‬ﮑﯽ ﻟ‪‬ﻮه ﺑ‪ ‬ﮐﻪ ﺗﺎ‬ ‫ﺋ‪‬ﺴﺘﺎ ﺷﺘﯽ وا ﻧﻪﺑﻮوه‪.‬‬ ‫ﮐﻮردی ﺑﻪ زﻧﺪووﯾﯽ ﻣﺎوهﺗﻪوه ﺑﻪ‪‬م ﭘﻪهﻠﻪوی ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواری ﺳﻪرﺑﻪﺧﯚی ﻧﻪﻣﺎوه ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﺟﯿﺎ ﺑ‪ ‬و ﺑﻪ‬ ‫هﯚی ﮔﻮاﺳﺘﻨﻪوهی دهﺳﻪ‪‬ﺗﻪوه ﺑﯚ ﻓﺎرﺳﻪﮐﺎن‪ ،‬هﻪﻣﻮو ﺋﻪو زﻣﺎﻧﺎﻧﻪی ﻧﻮوﺳﯿﻨﯿﺎن هﻪﺑﻮوﺑ‪ ‬ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ‬ ‫ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ﺑﻮوﻧﻪ ﺑﻪﺷ‪‬ﮏ ﻟﻪ ﮐﻪﻟﻪﭘﻮوری ﻓﺎرﺳﯽ و ﺧﻮراﺳﺎﻧﯿﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﯚی و ﮐﻪﻟﻪﭘﻮورﯾﻪوه ﻟﻪ ﻣﺎوهی‬ ‫ﭼﻮارﺳﻪد ﺳﺎ‪‬ﺪا ﮐﻪوﺗﻪ ﺑﻪر دهﺳﺘﯿﺎن و ﺗﺎ هﺎﺗﻨﯽ ﺋﯿﺴﻼم هﻪﻣﻮو ﺋﻪو زﻣﺎﻧﺎﻧﻪی ﺗ‪‬ﺪا ﺗﻮاﻧﻪوه‪ .‬ﺗﻮاﻧﺎی ﺋﻪوه ﻧﯿﯿﻪ‬ ‫ﻣﻪزهﻧﺪه ﻟ‪ ‬ﺑﺪرێ ﺋﺎﺧﯚ ﺑﻪ دووری و ﻧ‪‬ﺰﯾﮑﯽ ﻟﻪﮔﻪڵ ﮐﻮردﯾﺪا ﭼﯽ ڕووی دهدا ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺟﮕﻪ ﻟﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪﮐﯽ‬ ‫ﺗﯚﻣﺎرﮐﺮاوی ﭘﻪهﻠﻪوی ﮐﻪ ﻣﺎوهی ﭼﻪﻧﺪ ﺳﻪدهﯾﻪک وهک زﻣﺎﻧﯽ دهو‪‬ﻪﺗﯽ و ﻓﻪرهﻪﻧﮕﯽ ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺋﻪﺷﮑﺎﻧﯿﺪا‬ ‫و دواﯾﯽ ﻟﻪ ﻣﺎوهﯾﻪﮐﯽ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺪا ﺑﺮهوی هﻪﺑﻮو و دواﺗﺮ‪ ،‬ﭼﻪﻧﺪ ﺳﻪدهﯾﻪﮐﯽ دوای هﺎﺗﻨﯽ ﺋﯿﺴﻼم‬ ‫ﺷﺎﻧﺒﻪﺷﺎﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻮو و ﻟﻪ ﮐﺎروﺑﺎری ڕۆژاﻧﻪ و ڕ‪‬ﻮڕهﺳﻤﯽ ﺋﺎﯾﯿﻨﯿﯽ زهردهﺷﺘﯿﺪا ﺑﻪﮐﺎر دهه‪‬ﻨﺪرا و ﺋﻪوﺟﺎ‪،‬‬ ‫هﻪزار ﺳﺎ‪‬ﮏ دهﺑ‪ ،‬ﻟﻪ هﻪﻧﺪێ ﺷﻮ‪‬ﻨﯽ ﺑﻪرﺗﻪﺳﮑﺪا ﻧﻪﺑ‪ ‬ﮐﻪ هﻪﻧﺎﺳﻪی ﺗ‪‬ﺪا دهدا‪ ،‬ﻻﭘﻪڕهﮐﻪی داﺧﺮا‪ ،‬ﭘ‪‬ﻮاﻧﻪی‬ ‫ﺗﺮﻣﺎن ﺑﯚ ﺋﻪو ﺑﻪراوردﮐﺎرﯾﯿﻪ ﻟﻪ ﺑﻪر دهﺳﺘﺪا ﻧﯿﯿﻪ‪.‬‬ ‫ﭘﻪهﻠﻪوی ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺳﻪردهﻣﯽ ﻧﺎوهڕاﺳﺖ دادهﻧﺮێ‪ ،‬ﻧﻪﺧ‪‬ﺮ ﻟﻪ دوای ه‪‬ﺮﺷﯽ ﺋﻪﺳﮑﻪﻧﺪهرهوه‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺎﮐﻪ زﻣﺎﻧﯽ‬ ‫ﺳﻪردهﻣﯽ ﻧﺎوهڕاﺳﺖ دادهﻧﺮێ ﺗﺎ ﻣﺎوهﯾﻪﮐﯽ زۆر دوای داﻣﻪزراﻧﺪﻧﯽ دهو‪‬ﻪﺗﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ 331‬پ ز و‬ ‫هﻪﺗﺎ دوای ﺳﺎ‪‬ﯽ )‪ 226‬ی(ز‪ .‬ﺟﮕﻪ ﻟﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﺑﻪ ﭘﻠﻪی ﯾﻪﮐﻪم و ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚن )ﺋﻪﺧﻤﯿﻨﯽ( ﺑﻪ ﭘﻠﻪی‬ ‫دووهم‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﺗﺮﻣﺎن ﻧﯿﯿﻪ ﻧﻮ‪‬ﻨﻪراﯾﻪﺗﯽ زﻣﺎﻧﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺳﻪردهﻣﯽ ﮐﯚن ﺑﮑﺎ ﭼﻮﻧﮑﻪ هﻪر ﺋﻪو دووه ﺑﻪ ﺗﻪﻧﮫﺎ‬ ‫ﺧﯚﯾﺎن ﺷﻮ‪‬ﻨﻪواری ﻧﻮوﺳﺮاوی ﺳﻪردهﻣﯽ ﺳﻠﻮﮐﯿﯿﺎن هﻪﯾﻪ‪ .‬ﺋﻪﮔﻪر ﺧﻮازﯾﺎری وردهﮐﺎری ﺳﯿﻤﺎی ﻣ‪‬ﮋوو‬ ‫ﻧﻪﺑﻮوﯾﻨﺎﯾﻪ هﻪر ﺑﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ وهک ﺗﺎﮐﻪ ﻧﻮ‪‬ﻨﻪری زﻣﺎﻧﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎن وازﻣﺎن دهه‪‬ﻨﺎ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﮐﯚﻧﺘﺮﯾﻦ و‬ ‫دهو‪‬ﻪﻣﻪﻧﺪﺗﺮﯾﻦ دهﻗﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﺎوهﻧﯽ ‪ 83000‬وﺷﻪﯾﻪ و ﻟﻪﮔﻪڵ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﯚﻧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﯚی و ﭼﻮارﺳﻪد وﺷﻪوه‬ ‫ﺑﻪراورد ﻧﺎﮐﺮێ‪.‬‬ ‫دهﺑ‪ ‬و‪‬ﻨﻪﯾﻪﮐﯽ ﻧﻮوﺳﺮاوی زﻣﺎﻧﯽ ﺋ‪‬ﺮاﻧﻤﺎن هﻪﺑ‪ ‬و ﺑﯿﮑﻪﯾﻨﻪ ﭘ‪‬ﻮهر ﺑﯚ ﺋﻪو ڕۆ‪‬ﻪی دﯾﻮﯾﻪﺗﯽ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﮐﻮردی‬ ‫و زۆر زﻣﺎﻧﯽ ﺗﺮی ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ ﻧﻪ ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ ﮐﯚﻧﯿﺎن هﻪﯾﻪ ﻧﻪ ﻧﺎوهﻧﺠﯽ و هﻪﻣﻮوﺷﯿﺎن ﻟﻪ ﺳﻪر ﻟﺴﺘﯽ زﻣﺎﻧﻪ‬ ‫ﻧﻮ‪‬ﯿﻪﮐﺎن داﻧﺮاوون ﺋﻪﮔﻪرﭼﯽ ﺋﻪوهش زاﻧﺮاوه ﮐﻪ هﻪﻣﻮوﯾﺎن ﺑﻪر ﻟﻪوهی ﮔﻪﻻﻧﯽ هﻨﺪ و ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ ﺑﺒﻨﻪ دوو‬ ‫ﺑﻪﺷﻪوه‪ ،‬هﻪﺑﻮوﻧﻪ‪ .‬ﺋﻪﻣﻪ ﺷﺎﻧﺒﻪﺷﺎﻧﯽ ﺋﻪواﻧﻪ ده‪‬ﻢ ﮐﻪ ﺑﯚﯾﺎن ﻧﻪﺳﻪﻟﻤﺎوه ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻗﻪوﻣﻪ ﻣﯿﺪﯾﻪﮐﻪی‬ ‫زهردهﺷﺖ ﺑﻮوه و ﺋﻪﮔﻪر وا داﻧ‪‬ﯿﻦ زﻣﺎﻧﯽ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﻣﯿﺪی ﺑﻮوه ﮐﻮردی دهﭼ‪‬ﺘﻪ ﺧﺎﻧﻪی زﻣﺎﻧﻪ ﮐﯚﻧﻪ‬ ‫ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﻪﮐﺎﻧﻪوه‪ .‬ﺋﻪم ﻗﺴﻪﯾﻪ ﭘ‪‬ﭽﻪواﻧﻪی ﺋﻪوه ﻧﯿﯿﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎ ﺑﻪ ﭘﯿﺘ‪‬ﮏ ﻧﻪﻧﻮوﺳﺮاوه ﺗﺎﯾﺒﻪت ﺑﻮوﺑ‪ ‬ﺑﻪ ﻣﯿﺪﯾﻪﮐﺎن و‬ ‫ﺋﻪوهش ﺳﻪﻟﻤﺎﻧﺪﻧﯽ ﻧﺎوێ‪ .‬ﺋﻪو ﺳ‪ ‬ڕۆ‪‬ﻪ ﻟﻪ داه‪‬ﻨﺎﻧﯽ زاﻧﺎﯾﺎﻧﯽ ﺳﻪردهﻣﻦ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﺋﻪو ﭘ‪‬ﻮاﻧﻪﮐﺎرﯾﯿﻪ ﭘﻪهﻠﻪوی ﺳﺮوﺷﺘﯽ ﻧﺎوهڕاﺳﺘﯽ دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﺋﻪﺷﮑﺎﻧﯿﻪﮐﺎن و ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﻪﮐﺎن و ﺗﺎ‬ ‫ه‪‬ﺮﺷﯽ ﺋﯿﺴﻼﻣﯽ ﺗ‪‬ﺪاﯾﻪ و ﺧﻪﺳ‪‬ﻪﺗﯽ ﻧﻮ‪‬ﯽ دوای ﺋﯿﺴﻼﻣﯿﺸﯽ ﺗ‪‬ﺪاﯾﻪ ﺗﺎ ﺋﻪو ﺳﻪردهﻣﺎﻧﻪی ﮐﻪ ﭼﯽ دی ﺑﻪﮐﺎر‬ ‫ﻧﻪدهه‪‬ﻨﺪرا و ﺑﻮوه زﻣﺎﻧ‪‬ﮑﯽ ﮐﯚﻧﯿﻨﻪ و ﻟﻪ هﻪﻧﺪێ ڕ‪‬ﻮڕهﺳﻤﯽ ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ زهردهﺷﺘﯿﺪا‪ ،‬ﻟﻪ هﻪرﮐﻮێ ﺑﻮاﯾﻪن دهﮔﻮﺗﺮا‬ ‫و ﺋ‪‬ﺴﺘﺎش ﻟﻪ ﯾﻪزد و ﮐﺮﻣﺎن‪ ،‬ﻟﻪ ﺋ‪‬ﺮان و هﻪﻧﺪێ ﺷﻮ‪‬ﻨﯽ هﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﺮﻧﮕﺘﺮﯾﻨﯿﺎن )ﺑﯚﻣﺒﺎی(ه ﻣﻪﮐﯚﯾﺎن هﻪﯾﻪ و‬ ‫ﺋﻪواﻧﻪ ﻧﻪوهی ﭘﺎرﺳﻪﮐﺎﻧﻦ ﮐﻪ دوای هﺎﺗﻨﯽ ﺋﯿﺴﻼم ﮐﯚﭼﯿﺎن ﮐﺮد و ﺑﻪﺳﻪرهﺎﺗﯿﺎن ﺑﻪ ﺷﯿﻌﺮ و ﺑﻪ ﭘﻪﺧﺸﺎن‬ ‫ﭘﺎر‪‬ﺰراوه‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺘﯽ ﻧﺎزاﻧﯿﻦ ﻟﻪ ﺳﻪر ﺑﻪﮐﺎره‪‬ﻨﺎﻧﯽ ﭘﻪهﻠﻪوی ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺪا ﻓﺮهواﻧﺘﺮ ﺑﺪو‪‬ﯿﻦ ﻟﻪ دهﻗﯽ‬ ‫ﻣﺎﻧﻪوی ﻧﻪﺑ‪ ،‬وازﻣﺎن ﻟ‪ ‬ه‪‬ﻨﺎ‪ .‬ﭘ‪‬ﺸﺘﺮ ﺋﺎﻣﺎژه ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ هﻮزاوارش ﮐﺮا ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻪرﺑﻪرﯾﻨﯽ ﻟﻪ ﭘﻪهﻠﻪوﯾﺪا و ﺗﺎ‬ ‫ﺋﻪﻧﺪازهﯾﻪﮐﯿﺶ ﻟﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﺎوهڕاﺳﺘﺪا و ﻟﻪوهش ﮐﻪﻣﺘﺮ ﻟﻪ )ﻏﺪﯾﻪ(دا ﺑﻪﮐﺎر دهه‪‬ﻨﺪرا‪ .‬ﻏﺪﯾﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻟﻪ ﺋﺎﭬ‪‬ﺴﺘﺎدا ﺑﻪ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/37‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﺳﻮﻏﺪه ﻧﺎوی هﺎﺗﻮوه و ﻟﻪو وﺷﻪ ﺋﺎراﻣﯿﺎﻧﻪ ﭘ‪‬ﮑﮫﺎﺗﻮوه ﮐﻪ ﺑﻪ هﯚی ﭘ‪‬ﺪاوﯾﺴﺘﯽ ڕووﻧﮑﺮدﻧﻪوهوه ﭼﻮوﻧﻪﺗﻪ ﻧﺎو‬ ‫ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ ﭘﻪهﻠﻪوﯾﯿﻪوه و ﻧﯿﺸﺎﻧﻪی ﺷﯿﮑﺮدﻧﻪوهی ﭘﻪهﻠﻪوی ﻟﻪ ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ وﺷﻪ ﺋﺎراﻣﯿﻪﮐﺎن ﭘﺎر‪‬ﺰراو ﺑﻮوه وهک‬ ‫ﺋﻪوهی ﻧﯿﺸﺎﻧﻪی ﺳﻪرﭼﺎوهی ﭘﻪهﻠﻪوی )ﺗﻦ( ﺑﺨﻪﻧﻪ ﺳﻪر وﺷﻪی )دهﻧﻮوﺳﻦ( و ﺑﻪ )دهﻧﻮوﺳﻨﺘﻦ( ﺗﯚﻣﺎرﯾﺎن‬ ‫دهﮐﺮد و ﺧﻮ‪‬ﻨﻪری ﺋﻪو ﺳﻪردهﻣﻪ ﺑﻪ )ﻧﻮﯾﺸﺘﻦ( واﺗﻪ ﻧﻮوﺳﯿﻦ دهﯾﺎﻧﺨﻮ‪‬ﻨﺪهوه و ﺑﻪو ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‪‬م ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺖ‬ ‫ﺑﻪ در‪‬ﮋهﭘ‪‬ﺪان ﻧﺎﮐﺎ‪ .‬هﻪﻧﺪێ ﻟﻪ هﯚﯾﻪﮐﺎن ﺑﯚ ﺋﻪوه دهﮔﻪڕ‪‬ﻨﻪوه ﮐﻪ ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ ﭘﻪهﻠﻪوی ﺑﻪ ﺧﻪﺗﯽ ﺋﺎراﻣﯽ‬ ‫دهﻧﻮوﺳﺮا ﻧﻪﺧﺘ‪ ‬زهﺣﻤﻪت ﺑﻮو و ﺷ‪‬ﻮهی وﺷﻪ ﭘﻪهﻠﻪوﯾﯿﻪﮐﺎن ﻟﻪ ﯾﻪﮐﻪوه ﻧ‪‬ﺰﯾﮏ دهﺑﻮون و ﺋﻪﮔﻪر ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻪهﻠﻪوی ﺑﻨﻮوﺳﺮاﺑﺎ‪ ،‬دهﺑﻮو هﺎوﺷ‪‬ﻮه ﺋﺎراﻣﯿﯿﻪﮐﻪی ﺑﻨﻮوﺳﻦ و هﻪﻣﻮو ﺟﺎرێ ﻧﯿﺸﺎﻧﻪی ﭼﺎوﮔﯽ ﭘﻪهﻠﻪوی‬ ‫ﺑﺨﻪﻧﻪ ﮐﯚﺗﺎﯾﯿﻪﮐﻪی و ﺑﻪ ﭘﻪهﻠﻪوی دهﺳﮑﺎرﯾﮑﺮاو ﺑﯿﺨﻮ‪‬ﻨﻨﻪوه‪ .‬ﺑﻪ‪‬م ﭼﯚن زاﻧﺪرا وﺷﻪی ﺋﺎراﻣﯽ ﺑﻪ ﭘﻪهﻠﻪوی‬ ‫دهﻧﻮوﺳﺮان‪ ،‬ﺑﻪ زۆر ﺑﻪ‪‬ﮕﻪ ﺋﻪوه ﺳﻪﻟﻤ‪‬ﻨﺪراوه‪ ،‬ﻟﻪ هﻪﻣﻮان ﺑﻪه‪‬ﺰﺗﺮ ﮐﺘ‪‬ﺒ‪‬ﮑﯽ زﻣﺎﻧﻪواﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﺎوی )ﻓﺮهﻨﮓ‬ ‫ﭘﮫﻠﻮاﻧﯿﮏ ـ ﻗﺎﻣﻮوﺳﯽ ﭘﻪهﻠﻪوی(ی ﺳﻪردهﻣﯽ ﻧﺎوهﻧﺠﯽ ﻣﺎوهﺗﻪوه هﻪﻣﻮو ﺋﻪو وﺷﻪ ﺋﺎراﻣﯿﯿﺎﻧﻪی ﺗ‪‬ﺪان ﮐﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﺑﺮی ﭘﻪهﻠﻪوی ﺑﻪﮐﺎر ه‪‬ﻨﺪراوون‪ .‬ﺟﮕﻪ ﻟﻪوهی ﺑ‪‬ﯿﻦ ﺋﻪو ﺷ‪‬ﻮازه ﺋﺎ‪‬ﯚزه هﻪﻧﺪێ ﺟﺎر دهﺑﻮوه هﯚی ﮔﯚڕﯾﻨﯽ‬ ‫ﮔﻮﺗﻨﯽ وﺷﻪی ﭘﻪهﻠﻪوی ﮐﻪ ﺑﻪر ﮔﻪﻣﻪی )هﻮزوارش( ﮐﻪوﺗﺒﻮون‪ ،‬ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺖ ﻧﺎﮐﺎ زﯾﺎﺗﺮی ﻟﻪ ﺳﻪر ﺑ‪‬ۆﯾﻦ‪.‬‬ ‫ﻧﺎﺷﺰاﻧﻢ ﺋﻪم ﺷ‪‬ﻮازه ﭼﯚن ﺑﻪ هﻮزوارش ﻧﺎو ﻧﺮا‪.‬‬ ‫ﺋﻪوهﻧﺪهی ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪ ڕ‪‬هوی ﮐﻮردﯾﯿﻪوه هﻪﺑ‪ ،‬ﺋﻪوه هﻪﻣﻮو ﻗﺴﻪﮐﺎن ﺑﻮو ﻟﻪ ﺳﻪر ﭘﻪهﻠﻪوی‪،‬‬ ‫هﻪردووﮐﯿﺎن دوو داون ﻟﻪ ﯾﻪک ﺗﯿ‪‬ﮋی زﻣﺎﻧﻪ ﺋ‪‬ﺮاﻧﯿﯿﻪﮐﺎن و ﺑﻪ ﺗﻪﻧﯿﺸﺖ ﯾﻪﮐﻪوهن و ﺟﯿﺎوازی ﭼﺎرهﻧﻮوﺳﯿﺎن‬ ‫ﺋﻪوهﯾﻪ ﭘﻪهﻠﻪوی ﮔﻪﺷﻪی ﮐﺮد و ﻟﻪ ﮐﯚﺗﺎﯾﯿﺪا وهﺳﺘﺎ‪ ،‬ﮐﻮردﯾﺶ وهﺳﺘﺎ و دواﯾﯽ ﮔﻪﺷﻪی ﮐﺮد‪ .‬ﺋﻪﮔﻪر‬ ‫ﺑﺴﻪﻟﻤ‪‬ﻨﺪرێ ﻟﻘ‪‬ﮑﯽ ﮐﻮردی ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﻪﮐﯽ ﻟﻪ ﺋﺎﺳﺎﯾﯽ ﺗﻮﻧﺪﺗﺮی ﺑﻪ ﭘﻪهﻠﻪوﯾﯿﻪوه هﻪﯾﻪ ﺋﻪوه ﺑﯚ ﺗﺎﻣﻮﭼ‪‬ﮋی‬ ‫ﻣ‪‬ﮋووﯾﯽ ﺑﻮو و ﺑﺎﺷﺘﺮﯾﺸﻪ ﺑﺒ‪‬ﺘﻪ ﻣﻮژده ﺑﯚ ﮔﻮﻣﺎﻧﯽ ﺧﻪ‪‬ﮑﯽ ﮐﻪ ﭼﻪﻧﺪﯾﻦ ﺳﻪدهﯾﻪ زهوت ﮐﺮاوه و هﻪﻣﻮوﺷﯽ‬ ‫ﻗﺴﻪی ڕ‪‬ﺘ‪‬ﭽﻮوﻧﻪ و ﻧﻪﺳﻪﻟﻤ‪‬ﻨﺪراوه و ﭘ‪‬ﻢ وا ﻧﯿﯿﻪ ﺑﻪ ﯾﻪک ڕ‪‬ﮕﺎش ﺑﺴﻪﻟﻤ‪‬ﻨﺪرێ‪ ،‬ﺋﻪوهش ﺋﻪوهﯾﻪ ﮐﻪ ﻗﺴﻪی‬ ‫هﻪوراﻣﯽ وای ﺑﯚ هﻪ‪‬ﮑﻪوێ ﺧﻪﺳ‪‬ﻪﺗﯽ ﮐﯚﻧﯽ ﺗ‪‬ﺪا ﺑﮋێ ﺋﻪوﺟﺎ ﺟﯚره ﮔﻮﻣﺎﻧ‪‬ﮑﯽ ﮔﺸﺘﯽ د‪‬ﺘﻪ ﺋﺎراوه ﮐﻪ ﻟﻪ ﺳﻪر‬ ‫زاری ﺋﺎرﯾﻪﮐﺎن ﺑﻪ ﮔﺸﺘﯽ ﺳﻪرﻧﺞ دراوه و ﺑﻪﺷﯽ ﭘﻪهﻠﻪوی ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎری ﻟﻪ ﺑﻪﺷﯽ ﻓﺎرﺳﯽ زﯾﺎﺗﺮ دهﺑ‪ ‬ﭼﻮﻧﮑﻪ‬ ‫ﭘﻪهﻠﻪوی زﻣﺎﻧﯽ ﻧﺎوهڕاﺳﺘﻪ و ﺋﻪوهﻧﺪه دوور ﻧﻪﺑﻮوه ﻟ‪‬ﮑﭽﻮون ڕوو ﻧﻪدا وهک ﭼﯚن هﻪﺧﺎﻣﻪﻧﺸﯿﻪﮐﺎن ﮐﻪ‬ ‫ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻮ‪‬ﯽ ﮐﯿﮋی ﺧﯚﺷﯽ ﻧﻪدهﭼﻮو‪ .‬ﭘﺎﺷﻪڕۆژ ﺑﻪ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪک ﻟﻪ ﺷ‪‬ﻮهﮐﺎن ﮔﻮﻣﺎﻧﻤﺎن ﺑﯚ دهﮐﺎﺗﻪ‬ ‫ﯾﻪﻗﯿﻦ‪ .‬ﺑﻪ‪‬م ﺑﻪ‪‬ﮕﻪﯾﻪﮐﯽ ﻣ‪‬ﮋووﯾﯿﻤﺎن ﺑﻪ دهﺳﺘﻪوهﯾﻪ و هﻪﻧﺪێ ڕووﻧﺎﮐﺎﯾﯽ دهﺧﺎﺗﻪ ﺳﻪر ڕ‪‬هوی ﺷ‪‬ﻮهزاری‬ ‫هﻪوراﻣﯽ و ﺧﻪﺳ‪‬ﻪﺗﯽ ﭘﺘﻪوﯾﯽ دهردهﺧﺎ‪ .‬ﺋﻪو ﺑﻪ‪‬ﮕﻪﯾﻪ ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ )ﻧﻮر اﻻﻧﻮار(ه ﮐﻪ ﻋﻪﺑﺪوﻟﺴﻪﻣﻪدی ﺗﻮداری ﺳﺎ‪‬ﯽ‬ ‫‪1099‬ی ﮐﯚﭼﯽ ﻟﻪ ﺳﻪر ڕهﭼﻪ‪‬ﻪﮐﯽ ﺳﺎداﺗﯽ ﮐﻮردی ﻧﺎوﭼﻪی هﻪوراﻣﺎن و دهوروﺑﻪری ﻧﻮوﺳﯿﻮﯾﻪﺗﯽ و ﻟﻪ‬ ‫ﻧﺎوهڕۆﮐﻪﮐﻪﯾﺪا دوو ﺷﺖ ﺑﯚ ﺋ‪‬ﻤﻪ ﮔﺮﻧﮕﻪ ﮐﻪ ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪﯾﯿﺎن ﺑﻪ ﺑﺎﺑﻪﺗﻪﮐﻪوه هﻪﯾﻪ و ﯾﻪﮐﻪﻣﯿﺎن ﺷ‪‬ﻮهی ﮐ‪‬ﯾﻦ و‬ ‫ﻓﺮۆﺷﺘﻨﻪ ﻟﻪ ﮔﻮﻧﺪ و ﮔﻪڕهﮐﯽ ﺋﻪو ﻧﺎوﭼﻪﯾﻪ و دوای ﺑﯿﺴﻤﯿﻠﻼ و ﭘ‪‬ﺸﻪﮐﯽ و ﺳﻪ‪‬وات‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺎرهﺑﯿﯿﻪﮐﯽ هﺎﮐﻪزاﯾﯽ‬ ‫ده‪ :‬ﺋﻪوﺟﺎ ﻣﯿﺮزا ﻋﻪﺑﺪوﻟﮑﻪرﯾﻢ ﮐﻮڕی ﻣﯿﺮ ﺧﺎﻟﯿﺪ ﮐﻮڕی ﺋﻪﺣﻤﻪد ﺑﺎﺑﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﮐﻪﯾﻔﯽ ﺧﯚی ﻣﻮ‪‬ﮑﻪﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﮐﻪوﺗﺒﻮوﻧﻪ )ﭘﺸﺖ ری( و )ﮐﻮرهوز( ﻣﻪﺑﻪﺳﺘﻢ هﻪﻣﻪدان و ﻗﺸ‪‬ﻪﮐﺎﻧ‪‬ﺘﯽ و )اﺳﻔﺮﻧﮕﯿﻦ( و ﭘﺎرﭼﻪی )ﺑﻦ( و‬ ‫)ﮔﺎوران( و )ﻧﯿﻨﻪ( و )ﮔﻮ‪‬ن( و ﻗﺸ‪‬ﻪﮐﺎﻧﯿﺎن )ﻧﯿﺰل( و )ﮔﻠﯿﻪ( و )ﺑﯿﺪره( و )ﭼﻮﯾﻦ( ﺑﻪراﻧﺒﻪر دووﺳﻪد و ﯾﻪک‬ ‫ﻣﺴﻘﺎل ز‪ ‬ﺑﻪ ﺷ‪‬ﺦ زهﮐﻪرﯾﺎ ﮐﻮڕی ﺷ‪‬ﺦ ﻋﻪﺑﺪوﻟ‪‬هﺣﻤﺎن‪ ...‬هﺘﺪ‪ .‬ﺋﻪم ﮐ‪‬ﯾﻦ و ﻓﺮۆﺷﺘﻨﻪ‪ ،‬ﭼ‪‬ﺸﺘﺎﻧﯽ ڕۆژێ‬ ‫ﭘ‪‬ﻨﺠﺸﻪﻣﻤﻪی ﭘ‪‬ﻨﺠﯽ ڕهﺑﯿﻌﯽ ﯾﻪﮐﻪم‪ ،‬ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪675‬ی ﮐﯚﭼﯽ ﭘ‪‬ﻐﻪﻣﺒﻪری ﮔﻪوره دروودی ﻟ‪ ‬ﺑ‪ ،‬ﻣﯚر ﮐﺮا‪.‬‬ ‫ﻧﻮوﺳﻪری ﮔﺮ‪‬ﺒﻪﻧﺪهﮐﻪ ﻗﺎزی ﺋﻪﺳﻌﻪدی ﺧﻪ‪‬ﮑﯽ )ﺑﺎﯾﮕﻪ‪‬ن( ﺑﻮوه و ﻋﺎرهﺑﯿﻪﮐﻪی ﺗ‪‬ﮑﻪ‪‬ﮑﻪ ﻟﻪ ﻓ‪‬ﺮﺑﻮون و‬ ‫ڕاهﺎﺗﻦ‪ .‬زاﻧﯿﻨﯽ ﻋﺎرهﺑﯽ و ڕاهﺎﺗﻨﯽ ﮐﻮردی دهﻗ‪‬ﮑﯿﺎن ﺑﻪرهﻪم ه‪‬ﻨﺎوه هﻪم ه‪‬ﺰی ﺗ‪‬ﺪاﯾﻪ هﻪم دوو ﺑ‪‬ﻘﯽ‬ ‫هﻪ‪‬ﻘﻮ‪‬ﻧﯽ ڕاهﺎﺗﻦ‪.‬‬ ‫ﺗﻪﻣﻪﻧﯽ ﺋﻪو ﮔﺮ‪‬ﺒﻪﻧﺪه ﺋﻪﻣ‪‬ۆﮐﻪ ﺣﻪوﺗﺴﻪد و ﺳﯿﻮدوو ﺳﺎ‪‬ﻪ و دوو ﺷﺎﯾﻪدﯾﯽ ﻟﻪ ﺳﻪر دوو ڕاﺳﺘﯽ ﺗ‪‬ﺪان ﮐﻪ‬ ‫ﺑﯚ ﺋ‪‬ﻤﻪ زۆر ﺟ‪‬ﯽ ﺑﺎﯾﻪﺧﻦ‪ .‬ﯾﻪﮐﻪﻣﯿﺎن ﻧﺎوی ﮔﻮﻧﺪ و ﻗﺸ‪‬ﻪﮐﺎﻧﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺋﻪو دهﻣﻪ ﻧﯚزده ﺳﺎڵ ﺑﻪ ﺳﻪر ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/38‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫دهﺳﻪ‪‬ﺗﯽ ﻋﻪﺑﺎﺳﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ﺗ‪‬ﭙﻪڕﯾﻮه‪ ،‬ﮐﻮردی ﺑﻮوﻧﻪ و ﺑﻪ زاراوهی داﻧﯿﺸﺘﻮاﻧﯽ ﻧﺎوﭼﻪی هﻪوراﻣﺎن ﺑﻮوﻧﻪ و‬ ‫هﻪﻣﻮوﺷﯿﺎن ﺑﻪ ﮐﻪ‪‬ﮑﯽ ﺋﻪوه د‪‬ﻦ ﺋﻪﻣ‪‬ۆ ﻧﺎوی ﮔﻮﻧﺪی ﺋﻪو ﻧﺎوﭼﻪﯾﻪ ﺑﻦ‪ .‬ﺷ‪‬ﻮازی ﻧﺎوهﮐﺎن هﻪﺗﺎ ﺋﻪﻣ‪‬ۆ‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫ﻣﺎوهی ﺣﻪوت ﺳﻪده و ﭼﺎرهﮐﻪ ﺳﻪدهﯾﻪﮐﺪا‪ ،‬ﺑﻪ هﯿﭻ ﺷ‪‬ﻮهﯾﻪک ﮔﯚڕاﻧﯽ ﺑﻪ ﺳﻪردا ﻧﻪهﺎﺗﻮوه و‬ ‫ﺑﻪ‪‬ﮕﻪﻧﻪوﯾﺴﺘﯿﺸﻪ ﮐﻪ ﺋﻪو ﻧﺎواﻧﻪ ﻟﻪو ڕۆژهدا داﻧﻪﻧﺮاون ﮐﻪ ﮔﺮ‪‬ﺒﻪﺳﺘﻪﮐﻪی ﺗ‪‬ﺪا ﻧﻮوﺳﺮاوه و دهﺷ‪ ‬ﻟﻪ ڕووی‬ ‫ﭘ‪‬ﻮاﻧﻪﮐﺎرﯾﯿﻪوه ﺑ‪‬ﯿﻦ ﭼﻪﻧﺪ ﺳﻪدهﯾﻪک ﭘ‪‬ﺸﺘﺮ ﺑﻪو ﻧﺎواﻧﻪوه ﺑﻮوﻧﻪ و ﺗﻪﻧﺎﻧﻪت ﻣﺎﻧﻪوهﯾﺸﯿﺎن ﺑﻪو ﻧﺎواﻧﻪوه ﻟﻪ‬ ‫دوای ه‪‬ﺮﺷﯽ ﻣﻪﻏﯚل ﮐﻪ هﻪﻣﻮو ﺷﺘ‪‬ﮑﯿﺎن ژ‪‬ﺮوژوور ﮐﺮد‪ ،‬ﺋﻪو ﺑﯚﭼﻮوﻧﻪ ﭘﺸﺘﺌﻪﺳﺘﻮور دهﮐﺎ‪ .‬ﻣﺎﻧﻪوهی ﺋﻪو‬ ‫ﻧﺎواﻧﻪ ﻟﻪ دوای ﺋﻪو ﺑﺸ‪‬ﻮ‪‬ﻨﯿﺎﻧﻪش ﮐﻪ دوای ﺑﻮوﻣﻪﻟﻪرزهﮐﻪی ﻣﻪﻏﯚڵ ﻧﺎوﭼﻪﮐﻪی ﮔﺮﺗﻪوه ﺑﻪ‪‬ﮕﻪی ﺑﻪه‪‬ﺰﯾﯿﺎﻧﻪ و‬ ‫ﺋﺎﻣﺎژهﺷﻪ ﺑﯚ هﺎﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪردهواﻣﺒﻮوﻧﯿﺎن ﺑﻪ ﺧﯚﯾﺎن و واﺗﺎﯾﺎﻧﻪوه‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﺎوهی ﺋﻪو ﭼﻪﻧﺪ ﺳﻪدهﯾﻪدا ﮐﻪ‬ ‫ﺋﺎﺳﻮودهﯾﯿﺎن ﺗ‪‬ﺪا ﺑﺎ‪‬دهﺳﺖ ﺑﻮوه‪ .‬ﺗﺎ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺑﺎوهڕﭘ‪‬ﮑﺮدﻧﯽ ﮔﺮدهﺑ‪ ‬وا ﭘ‪ ‬دهﭼ‪ ‬ﺋﻪو ﻧﺎواﻧﻪ ﻟﻪ ﺳﻪردهﻣ‪‬ﮑﺪا‬ ‫هﻪﺑﻮوﺑﻦ ه‪‬ﺸﺘﺎ ﭘﻪهﻠﻪوی ﻟﻪ ﻧﺎوﭼﻪﮐﻪدا ﺑﺎ‪‬دهﺳﺖ ﺑﻮوﺑ‪ ‬و ه‪‬ﺰی ﮔﺮ‪‬ﺒﻪﻧﺪهﮐﻪی ﺗﺮی ﻓﺮۆﺷﺘﻦ ﺋﻪم ﺑﯚﭼﻮوﻧﻪ‬ ‫ﭘﺸﺘ‪‬اﺳﺖ دهﮐﺎ ﮐﻪ ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان دوو ﮐﻪﺳﺪا ﺑﻮوه و ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪ ﻣﻮ‪‬ﮑﺎﯾﻪﺗﯽ ﮔﻮﻧﺪ‪‬ﮑﻪوه ﺑﻮوه ﻧﺎوی )هﻪزار‬ ‫ﮐﻮڕه( ﺑﻮوه و ﺋﻪوﺟﺎ ﮐ‪‬ﯾﺎرهﮐﻪ ﭘ‪‬ﺸﮑﻪﺷﯽ ﺷ‪‬ﺦ ﺧﺎﻟﯿﺪی ﮐﻮڕی ﺷﺎذﻟﯽ دهﮐﺎ و ﺋﻪم ﺷ‪‬ﺦ ﺧﺎﻟﯿﺪه ﺑﺎﭘﯿﺮی‬ ‫ﺑﺎﭘﯿﺮی ﺋﻪو ﺷ‪‬ﺦ زهﮐﻪرﯾﺎﯾﻪ ﺑﻮوه ﮐﻪ ﻟﻪ ﮔﺮ‪‬ﺒﻪﻧﺪی ﯾﻪﮐﻪﻣﺪا ﻧﺎوی هﺎﺗﻮوه و ﮔﻮﻧﺪهﮐﻪش ﻟﻪ ﻧﺎوﭼﻪﮐﻪداﯾﻪ‪ .‬ﺑﻪ‪‬م‬ ‫ﮔﻮﻧﺪی )هﻪزارﮐﻮڕه( ﺋﻪوه دهﮔﻪﯾﻪﻧ‪ ‬هﻪزار ﮐﻮڕی ﺗ‪‬ﺪا ﺑﻮوه و ﺋ‪‬ﺴﺘﺎش ﺋﻪو ﺷ‪‬ﻮازه ﮔﻮﺗﻨﻪ ﻟﻪ زۆر ﺟ‪‬ﯽ‬ ‫ﮐﻮردﺳﺘﺎﻧﺪا ﺑﺎوه‪ .‬ﺟﺎ ﺑﺎ ﻟ‪‬ﮑﯽ ﺑﺪهﯾﻨﻪوه ﭼﻪﻧﺪ ﺳﺎڵ ﻟﻪ ﻧ‪‬ﻮان ﺑﺎﭘﯿﺮی ﺑﺎﭘﯿﺮ و ﻧﻪوهی ﻧﻪوهدا دهﺑ‪ .‬ﺑﻪ ﭘ‪‬ﻮاﻧﻪی‬ ‫ﺳﻪردهﻣﯽ ﺋﻪﻣ‪‬ۆی ﻣﻦ ﻣﺮدﻧﯽ ﺑﺎﭘﯿﺮی ﺑﺎﭘﯿﺮم )ﺋﻪﻟﻮاﺳﯿﻖ ﺑﯿﻠﻼ ﻋﻪﺑﺪو‪‬ی ﮐﻮڕی ﻋﻪﺑﺪوﻟ‪‬هﺣﻤﺎﻧﯽ ﺟﻪﻟﯽ( ﮐﻪ‬ ‫ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪1246‬ی ﮐﯚﭼﯽ ﺑﻮوه و ﻣﺎوهﮐﻪ ﺳﻪدوﺷﻪﺳﺖ ﺳﺎ‪‬ﻪ و ﺋﻪﮔﻪر ﺑﯚ ڕ‪‬ﮑﮑﻪوت ده ﺳﺎ‪‬ﯽ ﻟ‪ ‬ﮐﻪم ﺑﮑﻪﯾﻨﻪوه‪،‬‬ ‫ﺳﻪدوﭘﻪﻧﺠﺎ ﺳﺎڵ دهﺧﺮ‪‬ﺘﻪ ﺳﻪر ‪ 732‬و دهﺑ‪‬ﺘﻪ ‪ 882‬ﺳﺎڵ ﮐﻪ ﺗﻪﻣﻪﻧﯽ ﺋﻪو وﺷﻪﯾﻪﯾﻪ ﮐﻪ ﻟﻪ ڕ‪‬ﺰﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮردﯾﺪا‬ ‫ﺗ‪‬ﮑﻪڵ و هﺎوه‪‬ﻨﺎوه‪ .‬ﻣﺎﻧﻪوهی وﺷﻪی ﺗ‪‬ﮑﻪڵ ﺋﻪو ﻣﺎوه دوور و در‪‬ﮋه واﺗﺎی ﻗﻮو‪‬ﺘﺮی هﻪﯾﻪ و ﺑﻪ ڕاﺑﺮدوودا‬ ‫ڕۆﭼﻮوه‪ .‬ﮔﺮ‪‬ﺒﻪﻧﺪی دووهم ﮐﻪ ﻟﻪ ﯾﻪﮐﻪﻣﯿﺎن ﮐﯚﻧﺘﺮه‪ ،‬ﺑﻪ هﯚی زۆرﯾﯽ ﻧﺎوهﮐﺎﻧﯿﻪوه دواﻣﺨﺴﺖ ﺟﮕﻪ ﻟﻪوهی‬ ‫ﮔﻪڕاﻧﻪوهﻣﺎن ﻟﻪ دووهﻣﻪوه ﺑﯚ ﯾﻪﮐﻪم ﺑﻪ ﻣﻪﺑﻪﺳﺘﯽ ﮔﻪڕاﻧﻪوی ﺷ‪‬ﻮهزاری هﻪوراﻣﯿﯿﻪ ﺑﻪرهو ﺳﻪردهﻣﯽ‬ ‫ﭘﻪهﻠﻪوی‪ .‬ﺑﻪ‪‬ﮕﻪی ﭼﺎوهڕواﻧﻨﻪﮐﺮاو ﻟﻪ ﮔﺮ‪‬ﺒﻪﻧﺪی دووهﻣﺪا ﺋﻪوهﯾﻪ ﻓﺮۆﺷﯿﺎری ﺋﻪو ﮔﻮﻧﺪ و ﻧﺎوﭼﺎﻧﻪ ﻣﯿﺮزا‬ ‫ﻋﻪﺑﺪوﻟﮑﻪرﯾﻤﯽ ﮐﻮڕی ﻣﯿﺮ ﺧﺎﻟﯿﺪی ﮐﻮڕی ﺋﻪﺣﻤﻪد ﺑﺎﺑﺎن ﺑ‪ ‬و ﺑﺎﭘﯿﺮی ﺑﺎﺑﺎن ﺑ‪ ‬و ﺑﻪ دوو ﭘﺸﺖ ﻟﻪ ﭘ‪‬ﺶ‬ ‫ﻧﻪوهی ‪675‬ی ﮐﯚﭼﯽ ﺑ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘ‪‬ﯽ ﻟ‪‬ﮑﺪاﻧﻪوه دهﺑ‪ ‬ﺑﻪر ﻟﻪ ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪600‬ی ﮐﯚﭼﯽ ﻟﻪ داﯾﮏ ﺑﻮوﺑ‪ .‬ﺋﻪوهﻧﺪهی ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺰاﻧﻢ ﮐﻪس ﺑﯚ ﺋﻪوه ﻧﻪﭼﻮوه ﺑﺎﺑﺎﻧﻪﮐﺎن ﺋﻪو ڕهﮔﻪ ﻗﻮو‪‬ﻪﯾﺎن هﻪﺑﻮوﺑ‪.‬‬ ‫دووهم ﺷﺖ دوو ﺷﯿﻌﺮه ﺧﺎوهﻧﯽ ﻧﻮوﺳﯿﻨﻪﮐﻪ ﻟﻪ ﺷ‪‬ﺨﻪﮐﻪﯾﻪوه دهﯾﺎﻧﮕﻮاز‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬ﮐﻪ ﻟﻪ دوو ﺑﯚﻧﻪدا ﺑﻪ‬ ‫ﺷ‪‬ﻮهزاری )ﮔﯚران(ی داﯾﻨﺎون و ﺗﻪﻣﻪﻧﯽ ﺷﯿﻌﺮهﮐﺎن ﺗﺎ ﺋﻪﻣ‪‬ۆ ‪ 320‬ﺳﺎ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻟﻪﮔﻪڵ ڕهﭼﺎوﮐﺮدﻧﯽ ﺟﯿﺎوازی‬ ‫ﻣﻪودای ﻧ‪‬ﻮان ﻧﻮوﺳﯿﻨﯿﺎﻧﺪا ﮐﻪ ﺗﻪﻣﻪﻧﯽ ﮐﯚﻧﻪﮐﻪﯾﺎن ﻟﻪو ژﻣﺎرهﯾﻪی ﺳﻪرهوه زﯾﺎﺗﺮ دهﺑ‪ .‬ﯾﻪﮐ‪ ‬ﻟﻪ ﺷﯿﻌﺮهﮐﺎن‬ ‫ﺑﯚ ﭘ‪‬ﺪاهﻪ‪‬ﺪاﻧﯽ ﺑﺎﭘﯿﺮی‪ ،‬ﭘ‪‬ﻐﻪﻣﺒﻪری ﻋﺎرهﺑﯽ‪ ،‬ﻟﻪ ﮐﺎﺗﯽ زﯾﺎرهﺗﯽ ﻣﻪرﻗﻪدهﮐﻪﯾﺪا داﯾﻨﺎوه و ﺗﺎﮐﻪ ﺷﯿﻌﺮی‬ ‫)ﮔﯚران(ﯾﻪ ﻟﻪ ﺑﻨﻪﻣﺎی وهزﻧﯽ ﺧﯚی ﻻﯾﺪاﺑ‪ ‬و هﻪﻧﺪێ ڕهﭼﺎوی ﻋﻪرووزی ﮐﺮدووه‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﺋﻪو ﺷﯿﻌﺮه‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ‬ ‫ﺋﻪو ﺷﯿﻌﺮاﻧﻪﯾﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ )ﮔﯚران(ی‪ ،‬ﻟﻪوﺳﺎوه ﺗﺎ ﺋ‪‬ﺴﺘﺎ ﻧﻮوﺳﺮاون‪ .‬ﺳﻪﯾﺮ ﻧﯿﯿﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺋﻪدهب ﻟﻪ ﻣﻪودای ﭼﻪﻧﺪ‬ ‫ﺳﻪدهﯾﻪﮐﺪا ﺧﯚی ﺑﮕﻮﻧﺠ‪‬ﻨ‪ ،‬ﺑﻪ‪‬ﮑﻮ ﺳﻪﯾﺮ ﺋﻪوهﯾﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﺷﯿﻌﺮ ﺧﯚی ﻟﻪﮔﻪڵ زﻣﺎﻧﯽ ﺋﺎﺧﺎوﺗﻨﺪا ﺑﮕﻮﻧﺠ‪‬ﻨ‪ .‬ﺋﻪم‬ ‫دﯾﺎردهﯾﻪ هﻪﻣﻮو ﻟﻘ‪‬ﮑﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮردی ﮔﺮﺗﯚﺗﻪوه ﺑﻪ هﻪﻣﻮو ﺷ‪‬ﻮازهﮐﺎﻧﯿﻪوه‪ .‬ڕاﺳﺘﻪ هﻪ‪‬ﺒﻪﺳﺘﻨﯽ ﺷﯿﻌﺮ و‬ ‫داڕﺷﺘﻨﯽ ﮔﻮﺗﻪی ﺋﻪدهﺑﯽ ﺟﯿﺎوازﯾﯿﺎن ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﺎﺧﺎوﺗﻨﯽ ڕاﺳﺘﻪوﺧﯚدا هﻪﯾﻪ ﮐﻪ ڕهﻧﮕﻪ ﻟﻪ ﭘ‪‬ﻮاﻧﻪی دروﺳﺖ ﻻﺑﺪا‪،‬‬ ‫ﺑﻪ‪‬م ﺋﻪﻣﻪ ﯾﻪﮐ‪‬ﮑﯿﺎن ﻟﻪ ﺑﺎزﻧﻪی ﺋﻪوی ﺗﺮﯾﺎن دهرﻧﺎﮐﺎ ﭼﻮﻧﮑﻪ هﻪ‪‬ﻪ ﻟﻪ ﺋﺎﺧﺎوﺗﻨﺪا وهک هﻪ‪‬ﻪﮐﺮدﻧﻪ ﻟﻪ ﺷﯿﻌﺮ و‬ ‫ﺑﺎﺑﻪﺗﯽ ﺋﻪدهﺑﯿﺪا‪.‬‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/39‬‬

‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫ﺋﻪوهی ﺗﺎ ﺋ‪‬ﺴﺘﺎ ﮔﻮﺗﺮا ﺑﯚ زاﻧﯿﻨﯽ ﭘﻠﻪوﭘﺎﯾﻪی زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮردی ﻟﻪ ﻧﺎو ﺗﯿ‪‬ﮋی زﻣﺎﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ﻟﻘﯽ ﺋﺎری و ﺋ‪‬ﺮاﻧﯽ‬ ‫ڕۆژهﻪ‪‬ﺗﯽ ﮔﻪﻟﻪ هﻨﺪ و ﺋﻪوروﭘﯿﯿﻪﮐﺎﻧﺪا ﺑﻪﺳﻪ و ﺑﻪ ﺋﺎﻧﻘﻪﺳﺖ ﺑﺎﺳﻪﮐﻪم ﮐﻮرت ﮐﺮدهوه ﺗﺎ هﻪم ﮐﺎرهﮐﻪم ﺋﺎﺳﺎن‬ ‫ﺑ‪ ‬هﻪم ﮐﺎت و ﭘﺸﻮو ﺑﯚ ﺧﻮ‪‬ﻨﻪر ﺑﮫ‪‬ﻤﻪوه‪.‬‬ ‫ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﺪاﻧﯽ ﮐﺎر‪‬ﮑﯽ ﺗﻪواو و ﭘ‪‬ﮕﻪﯾﺸﺘﻮو ﻟﻪ ﺳﻪر ه‪‬ﮑﯽ ﺑﻪرﺑﻪرﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﻦ هﻪ‪‬ﻤﺒﮋاردووه هﯽ ﺋﻪوهﯾﻪ ﺳﺎ‪‬ﮏ‬ ‫ﯾﺎ دوو ﺳﺎڵ ﺑﺨﺎﯾﻪﻧ‪ ‬ﺗﺎ ﻟ‪‬ﺒ‪‬ﺘﻪوه و وهﺧﺘﯽ ﭼﺎپ و ﺑ‪‬وﮐﺮدﻧﻪوه ﺑﺒ‪‬ێ‪ ،‬ﺑﻪو ﮐﺎﺗﻪش ﺳﻮودی ڕاﺳﺘﻪوﺧﯚی ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻪردهﭼ‪ ‬و ﺟﮕﻪ ﻟﻪ ﺑﻪهﺎ ﺗﯿﯚری و ﺋﻪﮐﺎدﯾﻤﯿﻪﮐﻪی هﯿﭽﯽ ﺋﻪوﺗﯚی ﻧﺎﻣ‪‬ﻨ‪ :‬ﭘ‪‬ﻮﯾﺴﺘﻪ ﺋ‪‬ﻤﻪ ﺧﯚﻣﺎن ﻟﻪو ﺷﺘﺎﻧﻪ‬ ‫ﻻدهﯾﻦ ﮐﻪ ﺳﻮودﯾﺎن ﻧﯿﯿﻪ و ﺑﻪراﻧﺒﻪر ﺋﻪواﻧﻪ ﺑﻮهﺳﺘﯿﻨﻪوه ﮐﻪ زهرهرﯾﺎن هﻪﯾﻪ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺑﻪرﺑﻪﺳﺘﯽ ﺋﺎﺷﮑﺮا‬ ‫دهوره دراوﯾﻦ و دهﺑ‪ ‬ﺑﻪراﻧﺒﻪر ﺧﯚﻣﺎن ﺑﻪ وﯾﮋدان ﺑﯿﻦ و ﭘ‪‬ﯽ ﻧﺎوێ ﻧﯿﻪﺗﭙﺎﮐﯿﯽ ﺑﻪرهو ﮔﻮﻣﺎﻧﻤﺎن ﺑﻪرێ‪ .‬ﺋﻪﮔﻪر‬ ‫ﺋﻪم ﻧﻮوﺳﯿﻨﻪ ﺷﺘ‪‬ﮑﯽ ﻟﻪو ﺗﺎرﯾﮑﺎﯾﯿﻪی ﺑﻪرﭼﺎوی ﺧﻮ‪‬ﻨﻪراﻧﯽ ڕهواﻧﺪﺑ‪‬ﺘﻪوه ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻦ ڕووﻧﺘﺮ ﺋﻪو ﺷﺘﺎﻧﻪ ﺑﺒﯿﻨﻦ‬ ‫ﮐﻪ ڕوون ﻧﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻪﺳﻪ ﺑﯚ ﺋﻪوهی ﺑﺒ‪‬ﺘﻪ هﯚﮐﺎری ﺷﺎﻧﺎزی و د‪‬ﺨﯚﺷﯿﻢ‪ ،‬ﺋﻪﮔﻪرﻧﺎ دهﺳﺨﻪڕۆﯾﯽ ﺷﻮ‪‬ﻨﻪوار‪‬ﮑﯽ‬ ‫ﻗﻮو‪‬ﯽ دهﺑ‪ ‬و دهﺑ‪‬ﺘﻪ هﯚی ﺧﻪﻣ‪‬ﮏ ﮐﻪ ﺑﺎرودۆﺧﻪ ﺑﻪرﭼﺎوهﮐﺎن دهرﯾﺪهﺧﻪن‪.‬‬ ‫ﺳﻪرﻧﺞ‪:‬‬ ‫ﺑﯚ ﮔ‪‬اﻧﻪوهی ﮐﻮرد ﺑﯚ ﻣﯿﺪﯾﻪﮐﺎن ﺳﻪرﻧﺠﯽ ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ ﭘﺮۆﻓﯿﺴﯚر ﭬﻼدﯾﻤﯿﺮ ﻣﯿﻨﯚرﺳﮑﯽ ﺑﺪهن ﺑﻪ وهرﮔ‪‬ان و‬ ‫ﭘﻪراو‪‬ﺰی دﮐﺘﯚر ﮐﻪﻣﺎل ﻣﻪزهﻪر ﺋﻪﺣﻤﻪدهوه‪ ،‬ﮐﻪ ﻟﻪ ژﻣﺎره ﯾﻪﮐﯽ ﮔﯚﭬﺎری ﮐﯚڕی زاﻧﯿﺎری ﮐﻮرد‪ ،‬ﻟﻪ ﺑﻪﺷﻪ‬ ‫ﻋﺎرهﺑﯿﻪﮐﻪﯾﺪا‪ ،‬ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ 1973‬ﺑ‪‬و ﮐﺮاوهﺗﻪوه‪.‬‬ ‫ﺋﻪوهﻧﺪهی ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی ﺑﻪ ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ )ﻧﻮر اﻻﻧﻮار(ی ﻧﻮوﺳﻪری ﻓﺎرﺳﯿﯿﻪوه هﻪﯾﻪ‪ ،‬ﺑﻪڕ‪‬ﺰ ﻣﺤﻪﻣﻪدی ﻣﻪﻻ ﮐﻪرﯾﻢ ﺋﻪو‬ ‫ﻻﯾﻪﻧﺎﻧﻪی ﻟ‪ ‬دهره‪‬ﻨﺎون ﮐﻪ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯿﻦ ﺑﻪ ﻧﺎوﭼﻪی هﻪوراﻣﺎن و ﻣﻪرﯾﻮاﻧﻪوه و ﺳﺎ‪‬ﯽ ‪ 1970‬ﻟﻪ ﺑﻪﻏﺪا ﺑ‪‬وی‬ ‫ﮐﺮدهوه ـ ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪی ﺳﻪﻟﻤﺎن ﺋﻪﻋﺰهﻣﯽ "هﻪﻧﺪێ ﻟﻪ ﻣ‪‬ﮋووی هﻪوراﻣﺎن و ﻣﻪرﯾﻮان" ﭼﻪﻧﺪ ﻻﭘﻪڕهﯾﻪک ﻟﻪ ﮐﺘ‪‬ﺒﯽ‬ ‫ﻧﻮر اﻻﻧﻮاری ﻋﻪﺑﺪوﻟﺴﻪﻣﻪد ﺗﻮداری" ﻟﻪﮔﻪڵ ﭘ‪‬ﺸﻪﮐﯽ و ﭼﻪﻧﺪ ﭘﻪراو‪‬ﺰ‪‬ﮑﺪا‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻏﺪا ‪1986 /12/ 29‬‬ ‫ﻣﻪﺳﻌﻮود ﻣﺤﻪﻣﻪد‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮرد‬

‫‪40/40‬‬