ارزش و خوبي در جهان بدون خدا

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﻢ ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﭼﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﺪون ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺪ و ﺧﻮب‪ ،‬درﺳﺘﻜﺎري و ﺑﺪﻛﺎري‪ ،‬ﺧﻮﺑﻲ و ﺑﺪي ﺟﺎﻳﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﻫﻴﭻ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ -‬ﭘﺲ ﻣﺮدم ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ؟ ارﻳﻚ ج‪ .‬وﻳﻠﻨﺒﺮگ ﺑﺎور‬ ‫دارد ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﺳﺮاﺳﺮ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﭼﺮا‪ .‬وي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‬ ‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن داراي ﻣﻌﻨﻲ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮيﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ دارﻳﻢ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد درﺳﺘﻜﺎر ﺑﻮد‪ .‬آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا را ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ دﻳﺪه و دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ از ﻓﺮوﺗﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري و اﻣﻴﺪ‬ ‫را ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز اﺧﻼق در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن ﺑﺎ ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز اﺧﻼق در‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﮔﻴﺘﻲ ﺑﺪون ﺧﺪا ﮔﺸﺘﻲ‬ ‫در ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ در ﺣﺎل ﻛﺎوش ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ارﻳﻚ ج‪ .‬وﻳﻠﻨﺒﺮگ دﺳﺘﻴﺎر ﭘﺮوﻓﺴﻮر ﻓﻠﺴﻔﻪ در داﻧﺸﮕﺎه دﭘﺎو )‪ (DePauw‬ﻫﺴﺖ‪ .‬وي‬

‫ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎﻳﻲ در ﻧﺸﺮﻳﻪﻫﺎي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﮋوﻫﺶ دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺎور و ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﺎه ﻧﺎﻣﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﻗﻴﺎﻧﻮس‬ ‫آرام و ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي آﻛﺴﻔﻮرد در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪.‬‬

‫ش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن‬ ‫ارزش‬ ‫ﺧﺪا‬ ‫ﺑﺪون ﺧ‬

‫ارﻳﻚ ج‪ .‬وﻳﻳﻠﻨﺒﺮگ‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه ددﭘﺎو‬

‫ﺑﺮﮔﺮدان ‪ :‬ﺑﻬﻬﻤﻨﻴﺎر‬

cambridge university press Cambridge, New York, Melbourne, Madrid, Cape Town, Singapore, São Paulo

Cambridge University Press The Edinburgh Building, Cambridge cb2 2ru, UK Published in the United States of America by Cambridge University Press, New York

www.cambridge.org Information on this title: www.cambridge.org/9780521845656

© Cambridge University Press 2005

This book is in copyright. Subject to statutory exception and to the provision of relevant collective licensing agreements, no reproduction of any part may take place without the written permission of Cambridge University Press.

First published in print format 2005 isbn-13 978-0-511-10960-7 eBook (EBL) isbn-10 0-511-10960-1 eBook (EBL) isbn-13 978-0-521-84565-6 hardback isbn-10 0-521-84565-3 hardback isbn-13 978-0-521-60784-1 paperback isbn-10 0-521-60784-1 paperback Cambridge University Press has no responsibility for the persistence or accuracy of urls for external or third-party internet websites referred to in this book, and does not guarantee that any content on such websites is, or will remain, accurate or appropriate. The Scripture quotations contained herein are from the New Revised Standard Version Bible, copyright © 1989 by the Division of Christian Education of the National Council of the Churches of Christ in the United States of America. Used by permission. All rights reserved. The epigraph for chapter three is from Plato’s Republic, translated by G. M. A. Grube, copyright © 1992, Hackett Publishing Company. Used by permission. Some of the material in chapter four is from “Pleasure, Pain, and Moral Character and Development,” Pacific Philosophical Quarterly 83:3 (September 2002), 282–99. This material is copyright © 2002 Blackwell Publishers. Used by permission.

‫ﺑﻪ ﻣﺎرﮔﺎرت‪،‬‬ ‫ﻓﺮد ﻧﺨﺴﺖ ﻳﻚ ﮔﺮوه‬

‫"ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻛﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي ﺑﺮ ﺳﺮ دار رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي ﺑﺎﻳﺪ درﺳﺖ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن درﺑﺎره ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻧﺴﺎن در ﮔﻴﺘﻲ را ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺎ ﻳﺎد دﻫﺪ‪".‬‬ ‫‪ -‬ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺑﺎور دارم )‪(1925‬‬

‫ﺑﺮﮔﺮدان اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن دﻟﺴﻮز ﭘﻴﺸﻜﺶ ﻣﻲﺷﻮد‬

‫ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ درد ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻫﻤﻪي ﻣﺮدم‬ ‫ﺷﻴﻌﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮدﺑﺎري ﺑﺮاي ﺷﻨﻴﺪن اﻧﺘﻘﺎد در ﺟﺎﻣﻌﻪ را‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻴﭻ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از اﻳﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ اﻧﺴﺎن دﻳﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﮔﺎه ﻧﺎم از ﻋﻠﻲ‪،‬‬ ‫ﺣﺴﻴﻦ ﻳﺎ دﻳﮕﺮ ﺗﺎزﻳﺎن ﺑﻪ ﮔﻮش آنﻫﺎ ﻧﺨﻮرده و ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮﻓﺮازﺗﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺘﺶ‬ ‫دﻳﻮاﻧﻪوار اﻳﻦ اﻣﺎﻣﺎن از زﻣﺎن ﻧﻪ ﭼﻨﺪان دور‪ ،‬از زﻣﺎن ﺻﻔﻮﻳﻪ‪ ،‬در اﻳﺮان ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎري ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از دﺷﻮاريﻫﺎي ﺑﺰرگ اﻳﺮان اﺧﻼق اﺳﺖ‪ ،‬دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺎ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻴﺨﺪا را ﺑﻲ اﺧﻼق ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﺗﻮﺿﻴﺢﻫﺎي ﻗﺮون وﺳﻄﻲ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ را ﻫﺮ روز در رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻠﻐﻮر‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اراﺟﻴﻒ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه از دﻧﻴﺎي ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﺘﺎ ﺑﺮاي ﺗﺮﺳﺎﻳﺎن اﻣﺮوزي ﺟﻬﺎن ﻧﻴﺰ ﺧﻨﺪه‬ ‫دار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ و ﭼﻮن ﺑﺎور اﻳﻦ ﺳﻪ دﻳﻦ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﻮاﻧﺪن‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﭘﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺮاي ﮔﺰاره ﻫﺎي اﺳﻼم ﮔﺮاﻳﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪردﺧﻮر‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫دﻳﻦ داران ﻧﺎ آﮔﺎه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﻮاه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻮدن ﺧﺪا ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﻲ را داراي‬ ‫ﺧﻮﺑﻲ اﺧﻼق ﻧﻜﺮده ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﻦ و ﺧﺪا ﭘﺮواﻧﻪي ﻫﻤﻪي ﺑﺰهﻫﺎي دﻧﻴﺎ را‬ ‫ﺻﺎدر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ در اﻳﺮان اﺧﻼق ﺷﺪه اﺳﺖ ﺧﻮاﻧﺪن ﺣﺪﻳﺚﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺗﺎزﻳﺎن ﺑﺠﺎ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي درﻣﺎن ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ درﺑﺎرهي اﺧﻼق ﺑﺎﺷﺪ و اﺧﻼق را ﻧﺨﻮاﻫﺪ در آﻳﻨﻪ‬

‫ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬اﺧﻼق را ﻏﻴﺮ از ﻧﻴﻜﻲ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر آﻣﻮزش دﻫﺪ و ﭼﺸﻤﮕﻴﺮﺗﺮ‪،‬‬ ‫اﺧﻼق را ﺗﻨﻬﺎ در ﭘﻲ ﺣﻮري دوﻳﺪن‪ ،‬و اراﺟﻴﻒ ﺗﺎزﻳﺎن ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺪﻳﺪﻳﻢ‪ .‬ﻳﻜﻲ دو ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻫﻢ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻮد ﭘﻨﺪاري از ﺗﺎزي ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺳﺮ ﺗﺎ ﺗﻪاش دو ﺗﺎ واژه ﭘﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ‬ ‫ﻧﻤﻲﺧﻮرد‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﺧﻲ از آنﻫﺎ از ﻛﺘﺎبﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮﮔﺮدان ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﻓﺮاﮔﻴﺮ‬ ‫ﺷﺪن راﻳﺎﻧﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ )ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه در ‪ .(1976‬ﺑﺎور دارم ﻛﻪ‬ ‫راﻳﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻫﻤﻪي ﻣﺮدم روي زﻣﻴﻦ را دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺧﻼق را ﻧﻴﺰ‬ ‫دﭼﺎر دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﺎ رﺳﻴﺪ ﻳﻜﻲ از ﻧﻴﺎزﻫﺎي روز اﻳﺮان‪ ،‬ﻧﺒﻮد ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺑﺎ زﻣﻴﻨﻪ اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻫﻨﮓ ﺑﺮﮔﺮدان اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪم‪ ،‬اﻣﻴﺪوارم ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﻲ زﺑﺎﻧﻲ رﺳﺎ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺮان ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﻫﻤﻪي اﺑﺰارﻫﺎ‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﺣﺎل آﻣﻮزش زﺑﺎن ﺗﺎزي ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آنﻫﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﺗﻨﻬﺎ واژهﻫﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫زﺑﺎﻧﻲ را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر زﺑﺎن ﺑﺮ دوش ﺳﺪهﻫﺎ دراز ﭘﻴﺸﻴﻨﻪي ﻣﻠﺘﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ آن زﺑﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﮔﺰاره "اﺳﺘﻌﻤﺎل دﺧﺎﻧﻴﺎت اﻛﻴﺪاً ﻣﻤﻨﻮع"‬ ‫ﻫﻤﻪي از واژهﻫﺎي ﺗﺎزي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه وﻟﻲ ﺗﺎزي زﺑﺎﻧﺎن آن را در ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮ رو اﻳﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ‬ ‫ﻣﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ از زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﻲ ﭘﺎﺳﺪاري ﻧﻜﻨﻴﻢ‪ .‬ﭼﻜﻴﺪه ﺳﺨﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آنﻫﺎ‬ ‫درﺑﺎرهي زﺑﺎن ﭘﺎرﺳﻲ ﮔﻔﺘﮕﻮ داﺷﺘﻢ و ﻣﺮا رﻧﺠﻴﺪه ﺳﺎﺧﺘﻦ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻫﺮ واژه ارزﺷﻲ وﻳﮋه‬ ‫ﺑﺮاي ﺧﻮﻳﺶ دارد‪ ،‬ﭘﻨﺪاري ﺑﻪ ﭘﺎرﺳﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻲ ارزش ﻧﻤﻮدن واژهﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫واژه ‪=) being‬وﺟﻮد( اﮔﺮ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺮﮔﺮدان ﺷﻮد واژه ﺑﻲ ارزش ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﻳﺎ از ﺑﻲ‬ ‫آزرﻣﻲ ﮔﻮشﻫﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ واژه ﺑﻲ ارزش ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد؟ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ‪=) thing‬ﺷﻲ( اﮔﺮ‬ ‫ﭼﻴﺰ ﺑﺮﮔﺮدان ﺷﻮد! ﻫﺮﮔﺎه ﻛﺘﺎﺑﻲ از ﻓﻠﺴﻔﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻢ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﺎ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮ ﺗﺎزي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺮﮔﺮدان ﺷﺪ ﺗﺎ دﻳﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺷﻮد ﻓﻠﺴﻔﻪ و‬ ‫اﺧﻼق را ﭘﺎرﺳﻲ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺷﻜﺎف ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻛﻮﺷﻴﺪهام ﭼﻨﺎن ﻧﻨﻮﻳﺴﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺘﺎب ﺑﺪرد ﺧﻮدم ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﮔﺎﻫﻲ واژهﻫﺎي ﺗﺎزي را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻢ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﮔﺎﻫﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ )‪ (naturalism‬را ﺑﺎ ﺑﻴﺨﺪاﻳﻲ )‪ (atheist‬ﻫﻢ ﭼﻢ آورده‬ ‫اﺳﺖ و ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﻧﻪ‪ .‬در ﺑﺮﮔﺮدان‪ ،‬واژهﻫﺎي ﺑﺮاﺑﺮ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ و از آوردن ﺑﺮداﺷﺖ‬

‫ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻧﻤﻮدهام‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻤﺎره ﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﺳﺒﺰ رﻧﮓ ﻳﺎدداﺷﺖﻫﺎي ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺑﺎ ﻛﺞ ﺷﺪن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎدرﺳﺘﻲﻫﺎي ﺑﺮﮔﺮدان ﻫﻤﻪ‬ ‫ﺑﺮ دوش ﻣﻦ اﺳﺖ و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي آن ﻫﺴﺘﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﮔﺮدان اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻳﻚ ﺗﺎﭘﻴﻚ وﻳﮋه در ﺗﺎﻻر دﻓﺘﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻲ زﻳﺮ دارد و از ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر را ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق دﻟﺒﺴﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ دﻋﻮت‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﻴﺪوارم در آن ﺟﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ دﺳﺘﻲ در ﻓﻠﺴﻔﻪ داﺷﺘﻪ و ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي‬ ‫درﺧﻮري و ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﺑﺎ ﻫﻢ دﻳﮕﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪http://www.daftarche.com/showthread.php/351-%D8%A8%DB%8C%D8%AE%D8%AF%D8%A7‬‬‫‪%D9%88-%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C‬‬‫‪%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82%DB%8C‬‬

‫ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬از دوﺳﺘﺎﻧﻢ ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر دﻟﮕﺮم ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺳﻮﻧﻴﻜﺴﺎﻛﺲ و‬ ‫ﻣﻬﺮﺑﺪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارم‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ دوﺳﺘﺎن اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻲ ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﮔﺮ آن ﻫﺎ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﻛﺎر ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﺎه دﻳﺮﺗﺮ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫اﻳﺮان ‪ -‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1390‬‬ ‫ﺑﻬﻤﻨﻴﺎر‬ ‫‪[email protected]‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻫﺎ‬

‫‪iii‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر‬

‫‪1‬‬

‫‪ -1‬ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫‪18‬‬

‫‪ -1-1‬ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫‪18‬‬

‫‪ -2-1‬ﭼﻬﺎر اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ را ﺑﺪون ﺧﺪا ﺑﺪون ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎﻃﻨﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ‬

‫‪20‬‬

‫‪ -3-1‬راه ﮔﺮﻳﺰ رﻳﭽﺎرد ﺗﻴﻠﻮر‪ :‬ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را ﺧﻮد ﺑﺴﺎزﻳﺪ‬

‫‪23‬‬

‫‪ -4-1‬راه ﮔﺮﻳﺰ ﭘﻴﺘﺮ ﺳﻴﻨﮕﺮ‪ :‬ﻣﻌﻨﻲ دار ﻧﻤﻮدن ﺑﺎ زدودن رﻧﺞ‬

‫‪30‬‬

‫‪ -5-1‬راه ﮔﺮﻳﺰ ارﺳﻄﻮ‪ :‬ﻛﻨﺶ وري ﺧﻮب ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ‬

‫‪41‬‬

‫‪ -2‬ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫‪51‬‬

‫‪ -1-2‬ﺧﺪا ﻫﻢ ﭼﻮن ﻗﺎدري ﻣﺘﻌﺎل آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر اﺧﻼق‬

‫‪51‬‬

‫‪ -2-2‬اﻧﺘﻘﺎد از ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‬

‫‪55‬‬

‫‪ -3-2‬اﻧﺘﻘﺎد از ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺳﺴﺖ‬

‫‪64‬‬

‫‪ -4-2‬راه ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‬

‫‪68‬‬

‫‪-5-2‬ﺧﺪا ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه آﺳﻤﺎﻧﻲ‬

‫‪71‬‬

‫‪ -3‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﺮاي دادﮔﺮي درﺳﺖ‬

‫‪92‬‬

‫‪ -1-3‬ﭼﺮا اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ؟‬

‫‪92‬‬

‫‪ -2-3‬ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺨﺴﺖ‪ :‬ﭼﻮن اﺧﻼق و ﺳﻮد ﺷﺨﺼﻲ ﻫﻢ زﻣﺎن ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪95‬‬

‫‪ -3-3‬ﭘﺎﺳﺦ دوم‪ :‬ﭼﻮن ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﻴﺪ‬

‫‪105‬‬

‫‪ -4-3‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﺮاي دادﮔﺮي درﺳﺖ و اﺳﺘﺪﻻل اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺎﻧﺖ‬

‫‪109‬‬

‫‪ -5-3‬دادﮔﺮي ﺧﺪاﻳﻲ‪ ،‬از ﺧﻮد ﮔﺬﺷﺘﮕﻲ و ﭘﻮﭼﻲ اﺧﻼﻗﻲ‬

‫‪122‬‬

‫‪i‬‬

‫‪ -6-3‬ﺷﺮ ﻣﻄﻠﻖ و ﺑﺎور اﺧﻼﻗﻲ‬

‫‪129‬‬

‫‪-7-3‬ﻣﺎ اﻛﻨﻮن در ﻛﺠﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ‬

‫‪133‬‬

‫‪ -4‬ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫‪134‬‬

‫‪-1-4‬اﻧﮕﺎﺷﺘﻲ ﻧﻮ‬

‫‪134‬‬

‫‪-2-4‬ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ اﻧﺴﺎن‪ :‬ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ‬

‫‪135‬‬

‫‪ -3-4‬ﻓﺮوﺗﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ‬

‫‪140‬‬

‫‪ -4-4‬از ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﺗﺎ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري‬

‫‪153‬‬

‫‪ -5-4‬اﻣﻴﺪ و دﻻوري‬

‫‪158‬‬

‫‪ -6-4‬آﻣﻮزش اﺧﻼق و داﻧﺶ‬

‫‪174‬‬

‫‪ -5‬ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫‪194‬‬

‫‪ -1-5‬ﺑﺎورﻛﻨﻴﻢ ﻳﺎ ﺑﺎور ﻧﻜﻨﻴﻢ؟‬

‫‪194‬‬

‫‪-2-5‬ﺑﺎوري ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻴﻢ؟‬

‫‪206‬‬

‫ﻳﺎدداﺷﺖ ﻫﺎ‬

‫‪219‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫‪216‬‬

‫‪ii‬‬

‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاريﻫﺎ‬

‫ﻫﻴﭻ اﻧﺪازهاي از ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ﻳﻚ ﻧﻔﺮ دﺳﺘﺎوردي ﻧﺪارد‪ .‬و‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺑﻲ ادﻋﺎ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺴﺖ‪ .‬در ﻧﻮﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬از ﭼﺮﺧﺶﻫﺎي ﺷﺎد‬ ‫ﺑﺨﺖﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر و ﻫﻤﻜﺎري اﻓﺮاد و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﺑﺮدهام‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻛﻮﺷﺶ دارم‬ ‫از آنﻫﺎ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻧﻤﺎﻳﻢ و از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ از ﻗﻠﻢ اﻓﺘﺎده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺨﺸﺶ‬ ‫ﻛﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﺧﻄﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﭘﻴﺶ از ﭼﺎپ را ﺧﻮاﻧﺪه‪ ،‬و ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫آنﻫﺎ ﻧﮕﺮﻫﺎ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﺳﻮدﻣﻨﺪي دادﻧﺪ‪ .‬دوﺳﺖ دارم از ﻧﻮح ﻟﻤﻮس‪ ،‬ﻛﻴﺖ ﻧﺎﻳﺘﻨﻬﻠﺴﺮ‪،‬‬ ‫وﻳﻠﻴﺎم ﭘﻠﻴﭽﺮ‪ ،‬آرون وﻳﻠﻨﺒﺮگ‪ ،‬ﻣﺎرﮔﺎرت دوي وﻳﻠﻨﺒﺮگ‪ ١‬و ﺑﺮاي ﻫﻤﻜﺎري واﻳﺮﻳﺸﮕﺮﻫﺎ و‬ ‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﻛﻤﺒﺮﻳﺞ‪ ،‬از آنﻫﺎ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارم‪ .‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ از اﺳﻜﺎت‬

‫ﺳﻦ‪٢‬‬

‫ﺑﺮاي ﻫﻤﻜﺎري او در ﺑﺮﮔﺮدان ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺑﺨﺶ ‪ ،2‬ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارم‪.‬‬ ‫از اﻋﻀﺎي ﮔﺮوه ﺧﻮدم در ﮔﺮوه ﻓﻠﺴﻔﻪ و داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻛﻪ درس ﻣﺮا در داﻧﺸﮕﺎه‬

‫دﭘﺎو‪٣‬‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارم‪ .‬ﭘﻴﺶ ﻛﺴﻮﺗﺎن ﺟﻮ ﻫﻤﺪﻟﻲ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن ﻛﻨﻨﺪهاي و ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮش‬ ‫دورهﻫﺎي آﻣﻮزش ﻧﻮﻳﻦ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺖ ﻣﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري‬ ‫ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب آﻣﺪه‪ ،‬را ﮔﺴﺘﺮش دﻫﻢ‪ .‬داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن‪ ،‬ﺑﺎزﺧﻮرد درﺑﺎرهي اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و‬ ‫در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد اﻧﮕﻴﺰهاي ﺑﺮاي ﻛﺎوش در ﻛﺮاﻧﻪﻫﺎي وﻳﮋه دورﺗﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬را ﻓﺮاﻫﻢ آوردﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1. Noah Lemos, Keith Nightenhelser, William Placher, Aaron Wielenberg, Margaret‬‬ ‫‪Dewey Wielenberg‬‬ ‫‪2. Scott Senn‬‬ ‫دانشگاه خصوصی‪ ،‬اﯾندﯾانا‪ ،‬گرﯾن کاستل ‪3. DePauw University‬‬

‫ﻣﻦ ﺑﻪ وﻳﮋه از داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﺳﺎل ﻧﺨﺴﺖ ﻛﻪ در ﺳﻤﻴﻨﺎر ﻛﺎرﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺳﻲ‪ .‬اس‪ .‬ﻟﻮﺋﻴﺲ‪ ١‬در‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ 2002‬آﻣﺪﻧﺪ و داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻي دوره آﻣﻮزﺷﻲ ﻣﻦ در وﻳﮋﮔﻲ اﺧﻼﻗﻲ و‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻪي دﻳﻦ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارم‪.‬‬ ‫ﺟﺎن ﭘﺎردي‪ ،٢‬آﻣﻮزﮔﺎر زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻣﻦ در دﺑﻴﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ داﻧﺶ آﻣﻮز‬ ‫ﻧﺎﭘﺨﺘﻪ و ﺳﺮﮔﺮدان‪ ،‬در دﺑﻴﺮﺳﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻮدم ﮔﻔﺖ "ﻣﻲﺗﻮاﻧﻲ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﺶ‬ ‫ﺑﺮوي‪ ".‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎل از اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﮔﺬﺷﺖ ﺗﺎ ﻛﺎرﮔﺮ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﭘﺎردي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬ ‫ﻛﺴﻲ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﻔﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮي ﺑﺴﻴﺎر ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ در ﺷﻐﻞ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ﻣﻦ داﺷﺖ‪ .‬در‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه ﻻرﻧﺲ‪ ،‬ﺟﺎن درﻫﺮ‪ ،‬ﻧﺪ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺎن و ﺗﻴﻢ اﺳﭙﻮرﮔﻴﻦ‪ ٣‬ﻣﻦ را ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ آﺷﻨﺎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫و ﺗﻢ رﻛﻤﻦ دﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ داﻧﺶ آﻣﻮز ﻫﻨﻮز ﻛﻤﻲ ﮔﻤﺮاه و ﻧﺎﭘﺨﺘﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻛﺎﻟﺞ ﺑﻮدم‪،‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﺗﻮان ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﺪن ﻓﻠﺴﻔﻪ در ﺳﻄﺢ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ را دارد‪ .‬ﻣﻦ ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫ﺧﻮدم را در داﻧﺸﮕﺎه ﻣﺎﺳﺎﭼﻮﺳﺖ ‪ -‬اﻣﻬﺮﺳﺖ‪ ٤‬اﻧﺠﺎم دادم‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭼﻮن زﻳﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﭼﻨﺪ‬ ‫اﺳﺘﺎد زﺑﺮدﺳﺖ ﺑﻮدم‪ ،‬وﻟﻲ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام ﺑﻪ اﻧﺪازهي اﺳﺘﺎد راﻫﻨﻤﺎي ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﻓﺮد ﻓﻠﻤﻦ‪،‬‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲﻫﺎ و اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎي روﺷﻦ وي ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﭘﮋوﻫﺸﻲ در ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﻢ ﻛﻪ اﻣﺮوزه از آن ﺷﺮﻣﺴﺎر ﻧﺒﺎﺷﻢ‪ ،‬ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﺑﻮدم‪ .‬در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺎن‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪم ﭼﻮن ﻳﻚ داﻧﺸﺠﻮي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ﻳﻚ ﺳﺎل را در‬ ‫ﻛﺎﻧﻮن ﻓﻠﺴﻔﻪ دﻳﻦ در داﻧﺸﮕﺎه ﻧﺘﺮدام ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮدم‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﺑﻲ ﻛﺮاﻧﻲ از ﻛﻨﺶ‬ ‫و واﻛﻨﺶ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ اﻋﻀﺎي ﻛﺎﻧﻮن ﺑﻪ وﻳﮋه آﻟﻮﻳﻦ ﭘﻼﻧﺘﻴﻨﮕﺎ و ﺗﻢ ﻓﻠﻴﻨﺖ‪ ،‬ﺑﻪ راﻳﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه‬ ‫داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻨﺖ‪ ،‬دﺳﺘﻮر داده ﻛﻪ ﺑﺎ ارجﺗﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﻣﻦ در اﻳﻦ ﺟﺎ‬ ‫از ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه اﮔﺮ ﻫﻤﻜﺎري دو ﻧﻔﺮ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺎدر‬ ‫ﻣﻦ‪ ،‬ﭘﮕﻲ وﻳﻠﻨﺒﺮگ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وي ﺑﺮاي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺘﻮارش‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎي وي در‬ ‫ارزش آﻣﻮزش‪ ،‬و آن ﭼﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ داري اﺑﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ وي ﺑﻮده ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه دﻫﺪ ﻛﻪ راه‬ ‫نويسنده‪ ،‬نقاد ادبی‪ ،‬تاريخ شناس سده ھای ميانی )‪1. C. S. Lewis (١٨٩٨-١٩٦٣‬‬ ‫‪2. John Pardee‬‬ ‫‪3. John Dreher, Ned Markosian, and Tim Spurgin‬‬ ‫‪4. Massachusetts–Amherst‬‬

‫‪iv‬‬

‫ﺧﻮدم را ﺧﻮدم ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺳﭙﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪ .‬دوم‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺎرﮔﺎرت‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ از‬ ‫وي ﺑﺮاي ﻋﺸﻖ ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻲ اﺣﺴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﺷﺪﻧﻲ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﺑﺎور‬ ‫وي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻣﻦ در ﺣﺎل ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ﻫﺴﺘﻢ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫‪ ،2003‬ﻫﺮ روز ﺑﺮاي ﻛﺎر ﺑﻴﺮون ﻣﻲرﻓﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارم‪.‬‬ ‫ﺑﻲ ﭼﻮن و ﭼﺮا ﻣﻲداﻧﻢ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ از آنﻫﺎ ﻧﺎم ﺑﺮدهام‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در‬ ‫ﻛﺘﺎب ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻫﻢ راي ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﻛﺘﺎب را‬ ‫ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﺑﺎورﻫﺎي ژرﻓﻲ ﻛﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ آنﻫﺎ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﺑﺎ‬ ‫ﮔﻤﺎن ﻛﺎري ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﺑﺪون ﺷﻚ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮي ﻧﺎدرﺳﺘﻲﻫﺎ ﻛﻪ در‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻢ‪.‬‬ ‫ﭘﻠﻴﻦ ﻓﻴﻠﺪ‪ ،‬اﻳﻨﺪﻳﺎﻧﺎ‬ ‫ﻣﺎرس ‪2004‬‬

‫‪v‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﺎر‬ ‫ﻓﻴﻠﻢ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ‪ 1‬ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺮداﻧﻲام‪ .‬ﻧﺎﻳﺖ ﺷﻴﺎﻣﻼن‪ ،(2002) 2‬ﻓﻴﻠﻢ ارزﺷﻤﻨﺪي ﻫﺴﺖ ﭼﻮن ﻫﻢ‬ ‫زﻣﺎن‪ ،‬داﺳﺘﺎﻧﻲ درﺑﺎره ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎز ﺑﻪ زﻣﻴﻦ از ﺳﻮي ﻏﻴﺮ زﻣﻴﻨﻲﻫﺎ و آزﻣﺎﻳﺸﻲ از ﺑﺎور‬ ‫دﻳﻨﻲ‪ 3‬دارد‪ .‬ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺻﻠﻲ‪ ،‬ﮔﺮاﻫﺎم ﻫﺲ‪ ،4‬ﻳﻚ ﻛﺎرﻣﻨﺪ دوران ﻛﻨﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎور‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را در ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻣﺮگ ﻏﻢ اﻧﮕﻴﺰ ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮﻳﺶ از دﺳﺖ داده اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﺎﻳﻲ از ﻓﻴﻠﻢ‪،‬‬ ‫ﮔﺮاﻫﺎم و ﺑﺮادر وي ﻣﺮﻳﻞ در ﺣﺎل ﺗﻤﺎﺷﺎي ﮔﺰارشﻫﺎي ﺧﺒﺮي درﺑﺎرهي ﻛﻨﺶﻫﺎي‬ ‫ﻛﺸﺘﻲﻫﺎي ﺑﻴﮕﺎﻧﻪﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮاﻫﺎم ﺳﺨﻨﺎن زﻳﺮ را ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺮدم زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ دو دﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوه ﺷﻤﺎره‬ ‫ﻳﻚ آن را ﺑﻴﺶ از ﺷﺎﻧﺲ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﺗﺼﺎدف ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬آن را ﻫﻢ ﭼﻮن ﻧﺸﺎﻧﻪاي‪،‬‬ ‫ﮔﻮاﻫﻲ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ آن ﺑﺎﻻﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻮاي آنﻫﺎ را دارد‪ ،‬ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮوه‬ ‫ﺷﻤﺎره دو‪ ،‬آن را ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻮن ﺧﻮش ﺷﺎﻧﺴﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﺮﺧﺶ ﺧﻮﺑﻲ از‬ ‫ﺑﺨﺖ‪ .‬ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻫﺴﺘﻢ اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﮔﺮوه دﺳﺘﻪي دو ﺑﻪ اﻳﻦ ﭼﻬﺎرده ﻧﻮر ﺑﺎ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﻲ‬ ‫ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﭘﻨﺠﺎه‪-‬ﭘﻨﺠﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺧﻮب ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ در ژرﻓﺎي درون‪ ،‬ﺣﺲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻪ رخ دﻫﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ‬ ‫ﭘﺎي ﺧﻮدﺷﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ‪ ،‬آنﻫﺎ را ﻣﻲﺗﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬آنﻫﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮاواﻧﻲ از اﻧﺴﺎنﻫﺎ در ﮔﺮوه ﺷﻤﺎره ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ آنﻫﺎ اﻳﻦ ﭼﻬﺎرده ﻧﻮر را ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰه ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ .‬و در ژرﻓﺎي ﺧﻮﻳﺶ‪،‬‬ ‫آنﻫﺎ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ روي دﻫﺪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻛﻤﻚ‬

‫‪1. Signs‬‬ ‫‪2. Director M. Night Shyamalan‬‬ ‫‪3. religious faith‬‬ ‫‪4. Graham Hess‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ آنﻫﺎ را اﻣﻴﺪوار ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺒﻴﻦ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ از ﺧﻮد‬ ‫ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ از ﻛﺪام ﮔﻮﻧﻪ اﻓﺮاد ﻫﺴﺘﻴﺪ؟ آﻳﺎ ﺷﻤﺎ از ﮔﻮﻧﻪاي از اﻓﺮاد‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ؟ ﻣﻌﺠﺰه ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ؟ ﻳﺎ آﻳﺎ ﺑﺎور دارﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‬ ‫‪1‬‬

‫ﺷﺎﻧﺲ آوردهاﻧﺪ؟‬

‫ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ﮔﺮاﻫﺎم درﺑﺎرهي دو ﺳﻮي ﻳﻚ ﺷﻚ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬ ‫روﺷﻨﮕﺮي ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪي ﻏﺮب‪ ،‬دو ﺳﻮي اﻳﻦ ﺷﻚ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺧﺪاﺑﺎوران در ﻳﻚ ﺳﻮ و ﺑﻴﺨﺪاﻳﺎن در ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺪف اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب آزﻣﺎﻳﺸﻲ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺧﻼﻗﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ‪ 1‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ‬ ‫روي‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ درﺑﺎره آﻧﭽﻪ اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ‪ 2‬از اﻳﻦ اﺻﻄﻼح در ﻧﮕﺮ دارم‪ ،‬روﺷﻨﮕﺮي ﻛﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ادﻋﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻫﺴﺘﻲ‪ 3‬ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺘﻲ‬ ‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﺒﻮده و در آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺟﻮﻫﺮ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮاي واﻛﺎوي دﻗﻴﻖ‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ 4‬و ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﺖ‪ 5‬ﺧﺮج ﻛﻨﻢ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎور دارم اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺮاي‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺪﻓﻲ ﻧﻴﺎز ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ درﻳﺎﻓﺖ ﺷﻬﻮدي ﻣﺎ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﺎ‬ ‫دﻟﻴﻞ داراي وﻳﮋﮔﻲ ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي ﺧﺪاي ﻫﺮ ﺳﻪ دﻳﻦ ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺘﻲ )ﻳﻬﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ و اﺳﻼم( و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ روح ﻏﻴﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي دﻛﺎرت‪ 6‬و‬ ‫دﻳﮕﺮان اﺳﺘﺪﻻل ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﺑﺴﻨﺪه روﺷﻦ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻳﻚ از اﻳﻦﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آن ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ آن را درﻳﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﺷﺎره‬ ‫دارد ﻛﻪ ﻣﺮگ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺟﺎوداﻧﻲ ﺑﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﻮﺷﻴﺎري ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﻣﻴﺮد‪ :‬زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺲ‬ ‫از ﻣﺮگ ﻳﺎ ﺗﻨﺎﺳﺦ در ﮔﻴﺘﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮا ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫نوﯾسنده گه گاھی طبيعت گراﯾی را با بيخداﯾی ھم چم به کار گرفته است ‪Naturalism‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪Entity ; entities‬‬ ‫‪natural‬‬ ‫‪supernatural‬‬ ‫‪Descartes‬‬

‫‪٢‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬ ‫‪5.‬‬ ‫‪6.‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﺎر‬

‫ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻦ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ روي‪ ،‬در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي‬ ‫اﻧﮕﺎرهﻫﺎي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ وﻳﮋه‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ آن ﭘﻴﻮﻧﺪ داده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪،‬‬ ‫درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎي داﻧﺶ‪ 1‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﻤﻪ راﺳﺘﻲﻫﺎ را‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ زﺑﺎن داﻧﺶ روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل را‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻳﺎ داﻧﺶ‪ ،‬ﺳﺎده ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎري از‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎي ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ اﺷﺎره دارد ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ روش‬ ‫ﺳﺎده ﺷﺪﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ روي‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎي ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻛﻪ از دﻳﺪﮔﺎه اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ‬ ‫دروﻏﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ از ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ ﻫﻢ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اﺷﺎره ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺶ آﮔﺎﻫﻲ‪ 2‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﮔﻮﻧﻪاي از ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ دارم ﺑﻪ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﻓﺮﺿﻴﻪاي ﻫﺴﺘﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﻴﺘﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ‬ ‫رﺳﺘﺎﺧﻴﺰي‪ 3‬ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﻫﻴﭻ روح ﺟﺎوداﻧﻪاي ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫در ﺳﻮي ﻣﺜﺒﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ داراي ﮔﺰارش درﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲ آﻣﺪن‬ ‫اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭘﺎﻳﻪاي اﻳﻦ ﮔﺰارش از ﺳﻮي ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﺴﻴﺤﻲ آﻟﻮﻳﻦ ﭘﻼﻧﺘﻴﻨﮕﺎ‬

‫‪4‬‬

‫)‪ (2000‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺷﺮح داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﭘﺲ از ‪ . . .‬ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺳﺎل ﻓﺮﮔﺸﺖ ﺟﺎﻧﻮري‪ ،‬ﺑﺮ روي‬ ‫ﺳﻜﻮي ﻧﻤﺎﻳﺶ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ .‬در آﻏﺎز ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮاد ﺑﻲ ﺟﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺟﻮري‪،‬‬ ‫و ﺑﺎ ﻓﺮآﻳﻨﺪي ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻫﻴﭻ درﻛﻲ از آن ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺑﺰرﮔﻲ و‬ ‫ﺷﻜﻮه ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺧﻮدش‪ ،‬ﺣﺘﻲ در ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻮد‪ ،‬از ﻣﻮاد ﺑﻲ ﺟﺎن ﭘﺪﻳﺪار‬ ‫ﺷﺪه‪ ،‬و ﺑﺎ روﺷﻲ ﻛﻪ در ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﺷﻴﻤﻲ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺶ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ژﻧﺘﻴﻜﻲ و ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎي دوﻗﻠﻮي ﺑﺰرگ ﻓﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻴﭻ و ﺗﺎب ﺑﻪ ﻛﻨﺶ اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻬﺶﻫﺎي‬ ‫‪scientific facts‬‬ ‫از زمان کانت‪ ،‬آگاھی که از ھيچ تجربه وﯾژهای بدست نمی آﯾد‪a priori knowledge .‬‬ ‫‪afterlife‬‬ ‫‪Alvin Plantinga‬‬

‫‪٣‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ژﻧﺘﻴﻜﻲ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺼﺎدﻓﻲ اﻓﺰون ﺷﺪﻧﺪ‪ :‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﺳﻮي ﻛﺴﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﺸﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻏﺎﻳﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ 1‬ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﺎرﮔﺮداﻧﻲ ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ‪. . . .‬‬ ‫ﮔﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺷﻤﺎري‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺮﺗﺮي ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآورﻧﺪ؛ دارﻧﺪﮔﺎن آن در‬ ‫ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮي ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮده و اﻳﻦ ﺑﺮﺗﺮي را ﺑﻪ ﻧﺴﻞﻫﺎي ﺑﻌﺪي و ﭘﺲ از‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن‪ ،‬واﮔﺬار ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﻫﻤﻪي ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﻲ ﺷﻤﺎر ﮔﻴﺎﻫﻲ و‬ ‫ﺟﺎﻧﻮري ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻮد ﻣﺎ ‪. . . .‬‬

‫‪2‬‬

‫ﮔﺮﭼﻪ دودﻟﻲ ﭘﻼﻧﺘﻴﻨﮕﺎ درﺑﺎرهي درﺳﺘﻲ اﻳﻦ ﮔﺰارش از ﻣﻴﺎن ﺗﻮﺻﻴﻒ وي از آن‪ ،‬ﺳﺮك‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺎزﻧﻤﻮد وي از آن دﻗﻴﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺮ‬ ‫اﺳﺎس آﻣﻴﺰﺷﻲ از ﻧﻴﺎزﻫﺎ و ﺷﺎﻧﺲﻫﺎ و ﺑﺨﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي از ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻣﺎ ﻧﺎﭘﻴﺪا اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻦ از ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﻧﻘﺸﻲ در ﺑﺮ ﭘﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺌﻮري ﻛﻴﻬﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﺪف ﻣﺎ در اﻳﻦ ﺟﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ اﻧﺪازه ﺑﺴﻨﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﺷﺎره ﮔﺮدد‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ آﻓﺮﻳﺪه‬ ‫ﺷﺪن ﮔﻴﺘﻲ و ﻫﺮ ﭼﻪ در آن اﺳﺖ را ﺑﺪﺳﺖ ﺧﺪا‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺎن ﻳﺎ ﻫﺮ ﻫﺴﺘﻲ ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬رد‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب درﺑﺎره درﺳﺘﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬ﭘﺮوژه‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺷﺮط ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ :‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﭙﻨﺪارﻳﻢ ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫در اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ روي اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﻴﭻ درﺳﺖ و ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻜﺴﺮه‬ ‫ﺧﻮدﺧﻮاه ﺑﻮده و ﻛﻮﺷﺶ ﻛﺮدن ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻲ ﺧﻮد و ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﻪ اﺳﺖ؟‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا ﻫﺴﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺴﺖ؟ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ را ﭘﺎﺳﺦ داده و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ درﺑﺎره دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ و اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﺷﻤﺎري از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻪ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دﻳﺪﮔﺎه ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫‪1. teleology‬‬

‫‪٤‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﺎر‬

‫ﮔﺮاي ﻣﻦ ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺳﺎزﮔﺎري ﻳﺎ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ ﺑﺮ‬ ‫دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬ﭼﻮن در درﺟﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ را از آن دارم‪،‬‬ ‫ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﺑﺮﭘﺎﺷﺪه از ﺳﻮي ﺷﻤﺎر‬ ‫وﻳﮋهاي از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﻛﻮﺷﺶ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ را ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫ادﻋﺎ ﻛﻪ داراي ﻫﻤﻪي ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﺪ اﺧﻼﻗﻲ ﻫﺴﺖ‪ ،‬رد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ از‬ ‫راهﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ دﻻﻟﺖ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻧﻬﻴﻠﻴﺴﻢ‪ ،1‬ﻧﺴﺒﻲ ﮔﺮاﻳﻲ‪ ،2‬ﻫﺪوﻧﻴﺴﻢ‪،3‬‬ ‫اﮔﻮﺋﻴﺴﻢ‪ 4‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎ را رد ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ روي‪ ،‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ وﻇﻴﻔﻪي ﺑﻨﻴﺎدي ﻛﺘﺎب ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬دوﺳﺖ دارم‬ ‫روﺷﻨﮕﺮي ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ دو ﺳﻮﻳﻪ درﺑﺎره ﭼﺮا ﻣﺴﻴﺤﻲ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﺳﻮي ﻧﺨﺴﺖ‬ ‫روﺷﻨﮕﺮي ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺗﺎه روان ﺷﻨﺎﺳﻲ درﺑﺎره اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﺮا راﺳﺘﻴﻦ ﺑﻮدن ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ را‬ ‫ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮم‪ .‬ﺳﻮي دوم ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ از ادﻋﺎي ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﻮدن در ﭘﺎﻓﺸﺎري ﺑﺮ‬ ‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ ﺑﺎ آﻳﻴﻦ ﻟﻮﺗﺮي‪ 5‬ﺑﺰرگ ﺷﺪه و در ﻛﻠﻴﺴﺎي ﻟﻮﺗﺮي ﺗﻜﻠﻴﻒ‪ 6‬ﺷﺪم‪،‬‬ ‫وﻟﻲ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﺑﻪ ﻃﻮر واﻗﻌﻲ آﻣﻮزش ﻧﺪﻳﺪم‪ .‬ﻫﻤﻴﺸﻪ دﺳﺖ ﻛﻢ‪ ،‬ﺷﻚ ﻛﻮﭼﻜﻲ درﺑﺎره‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ از ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ و اﻧﺴﺎن‪ ،‬و ادﻋﺎي ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ درﺑﺎره ﻋﻴﺴﻲ‬ ‫ﻣﺴﻴﺢ داﺷﺘﻪام‪ .‬ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ از داﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻦ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺰرگﺗﺮ ﺷﺪه و در آﻣﻮزﺷﮕﺎه‪ ،‬اﺳﻄﻮره ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن را ﺧﻮاﻧﺪم‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮر ﻓﺰاﻳﻨﺪهاي در ﻧﮕﺮم روﺷﻦ ﻣﻲﮔﺸﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ اﻓﺴﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻢ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ واﻗﻊ راﺳﺘﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ‬ ‫‪3‬‬

‫ﻧﮕﺮ ﺑﺎورﻛﺮدﻧﻲ ﻧﻤﻲﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪nihilism‬‬ ‫‪relativism‬‬ ‫‪hedonism‬‬ ‫‪egoism‬‬ ‫‪Lutheran tradition‬‬ ‫‪Confirmed into the Lutheran church‬‬

‫‪٥‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬ ‫‪5.‬‬ ‫‪6.‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺎز دارم دﻓﺎع ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﭘﺎﻓﺸﺎري اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ ﺑﺮاي راﺳﺘﻴﻦ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻦ‬ ‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬دو ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﺪﻻل واﺑﺴﺘﻪ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‬ ‫ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻣﺮا در رد ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ 4.‬ﻧﺨﺴﺖ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺑﻮدن ﺧﺪا ﻫﺴﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ درﺑﺎره ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎﻳﻲ ﻳﻚ وﻇﻴﻔﻪ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﻮده و ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﻓﺮاﺗﺮ از ﮔﺴﺘﺮه اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪي آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ در‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ اﻧﺠﺎم دﻫﻢ ﺛﺒﺖ ﺑﺎور اﺳﺘﻮار ﻣﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎور اﺳﺘﻮاري ﺑﻪ ﺑﻮدن ﻳﻚ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر رﺣﻴﻢ و‬ ‫رﺣﻤﺎن‪ ،1‬ﺣﻜﻴﻢ‪ ،2‬ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل‪ 3‬ﺑﺴﺎزد‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‬ ‫ﻛﺎﻣﻴﺎب ﻫﻢ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ در ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﺑﻮدن ﻳﻚ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ روي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدن ﻫﺮ دﻟﻴﻞ و‬ ‫ﻓﺮﻧﻮدي ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل ﺣﻜﻴﻢ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ رﺣﻴﻢ و رﺣﻤﺎن‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ روﺑﺮو ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ دو اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ از آنﻫﺎ آﮔﺎه ﻫﺴﺘﻢ‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل ﻫﺴﺘﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺷﻤﺎري از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﮔﻤﺎن‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺘﺜﻨﺎﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي دﻟﻴﻞﻫﺎي دﻳﮕﺮي داراي ﻛﻤﺒﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪5‬‬

‫ﻳﻚ ﺟﻮر از اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ ﺑﺎ ارزش اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻠﻨﺪ آوازهي ﻃﺮاﺣﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻫﻤﻪي ﮔﺰارهﻫﺎي ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﺎ دﻳﺪن درﺑﺎرهي ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻛﻪ آﺷﻜﺎرا ﻓﺮﻧﻮد و‬ ‫دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﻃﺮاﺣﻲ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ ﻛﺎري در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ دارد‪ ،‬آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺷﻤﺎري از‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎي اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﺎ آﻣﻮزه ﻓﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ زﻳﺮ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﻪ ﻫﻤﻪي آنﻫﺎ‪ ،‬و‬ ‫از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻮر اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺟﺎﻟﺐﺗﺮﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﻮدن ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل "ﻣﻴﺰان ﺳﺎزي دﻗﻴﻖ"‪ ،4‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺟﺪي‬ ‫اﺳﺖ‪ 6.‬وﻟﻲ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻃﺮاﺣﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎ و ﮔﺰارهﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روي‬ ‫ﻓﺮﻧﻮدي ﺑﺮاي ﮔﻤﺎن ﺑﺮدن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻃﺮاح ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬رﺣﻴﻢ و رﺣﻤﺎن ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ‬ ‫‪morally perfect creator‬‬ ‫‪omniscient‬‬ ‫‪omnipotent‬‬ ‫”‪“fine-tuning‬‬

‫‪٦‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﺎر‬

‫ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺰارهﻫﺎﻳﻲ درﺑﺎرهي وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﻃﺮاح ﻫﻴﭻ ﺳﺨﻨﻲ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن ﺳﻪ‬ ‫ﮔﺰارهي آﻣﺪه در ﭘﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ ﻧﻘﺶﻫﺎﻳﻲ در ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ دارد‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺪﺳﺖ ﻫﺴﺘﻲ رﺣﻴﻢ و رﺣﻤﺎن‪ ،‬ﺣﻜﻴﻢ‪ ،‬ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺧﺪاي ﺗﺮﺳﺎﻳﺎن ﻫﺴﺖ‪ ،‬و ادﻋﺎﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن آنﻫﺎ در ﺑﺎره ﺗﺎرﻳﺦ و ﻋﻴﺴﻲ‬ ‫ﻣﺴﻴﺢ درﺳﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻜﺎف ﻣﻴﺎن ﮔﺰارهﻫﺎي )‪ (1‬و )‪ (2‬و ﻣﻴﺎن )‪ (2‬و )‪ (3‬ﺑﺰرگ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﮔﺰاره )‪ (1‬را ﺑﺪون ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ )‪ (2‬ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ .‬ﻓﻴﻠﺴﻮف اﺳﻜﺎﺗﻠﻨﺪي ﻗﺮن ﻫﺠﺪﻫﻢ‬

‫ﺑﻴﺨﺪاي واﻻ دﻳﻮﻳﺪ ﻫﻴﻮم‪ (1998 a) 1‬در ﻛﺘﺎب ﺑﻲ ﻫﻤﺘﺎي ﺧﻮدش‪ ،‬ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ درﺑﺎرهي دﻳﻦ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،2‬ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻓﻴﻠﻮ‪ 3‬را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮدش از آﻣﻴﺰش ﺧﻮب و ﺑﺪ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺮآﻳﻨﺪ زﻳﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﮔﻮﻧﻪ اﻧﮕﺎرهﻫﺎي ﻧﺨﺴﺖ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ دﻳﺪه ﺷﻮد‪ :‬ﻛﻪ آنﻫﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻠﻲ ﺧﻮب ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻠﻲ ﺑﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻛﻪ ﻣﺘﻀﺎد ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻢ‬ ‫ﺑﺪي دارﻧﺪ و ﻫﻢ ﺧﻮﺑﻲ؛ ﻛﻪ آنﻫﺎ ﺑﺪ ﺑﻮده و ﺧﻮب ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪه‪،‬‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن آﻣﻴﺨﺘﻪ ﻧﺸﺪه را ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﻨﺪ؛ و ﺑﻪ ﻧﮕﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ و ﺛﺒﺎت ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻛﻠﻲ در روﺑﺮو ﻗﻀﻴﻪ ﺳﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل را دارد‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻫﻴﻮم ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻫﺪف ﻣﻲﻛﻮﺑﺪ‪ .‬دﺷﻮار اﺳﺖ ﺗﺎ دﻳﺪه ﺷﻮد ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫وارﺳﻲ ﭘﺨﺶ ﺷﺪن ﺧﻮب و ﺑﺪ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮدن آﻓﺮﻳﺪﮔﺎري رﺣﻴﻢ و رﺣﻤﺎن‬ ‫‪1. David Hume‬‬ ‫‪2. Dialogues Concerning Natural Religion‬‬ ‫‪3. character Philo‬‬

‫‪٧‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫را روﺷﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﻮاهﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﺧﻮب و ﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‬ ‫ﻳﻚ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻳﺎ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺑﻲ ﺗﻔﺎوت اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻮدن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻮاه ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺑﺴﻨﺪه ﺳﻨﮕﻴﻦ در زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاي ﺑﺎور ﺑﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎري‬ ‫رﺣﻴﻢ و رﺣﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ ﭼﻨﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻢ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﮔﺰاره )‪ (2‬را ﺑﺪون ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﮔﺰاره )‪ (3‬ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ .‬در واﻗﻊ ﮔﺰاره )‪ (2‬ﻣﻴﺎن ﻳﻬﻮدي‪،‬‬ ‫ﻣﺴﻴﺤﻲ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻧﻤﻮدم‪،‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﺎﻣﻴﺎب‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﮔﺰاره )‪ (2‬را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و از آن ﺗﺎ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﮔﺰاره )‪ (3‬ﻫﻨﻮز راه‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر دوري ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﮔﺰاره )‪ (2‬را ﺑﺮﭘﺎ ﺳﺎزد‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي‬ ‫ﻧﻴﺎز اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻧﻪ دوم اﺳﺘﺪﻻل وارد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻧﻪي دوم اﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎره درﺳﺖ ﺑﻮدن ادﻋﺎﻫﺎي ﺗﺮﺳﺎﻳﺎن‬ ‫درﺑﺎره ﻋﻴﺴﺎ ﻣﺴﻴﺢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪي ﺧﺮده ﮔﻮاهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪،‬‬ ‫درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﮔﻮاﻫﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﻧﺠﻴﻞ و دﻳﮕﺮان و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﮔﻮاهﻫﺎي‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻳﻚ اﺳﺘﻨﺘﺎج از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روﺷﻨﮕﺮي‪ 1‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روﺷﻨﮕﺮي ﺑﺮاي اﻳﻦ ﮔﻮاهﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻛﻮﭼﻚ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ‬ ‫ﻋﻴﺴﺎ ﻣﺴﻴﺢ ﻣﻌﺠﺰهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ را اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ ،‬او ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ ﭘﺲ از ﻣﺮگ زﻧﺪه‬ ‫ﺷﺪه‪ ،‬و ﭼﺸﻤﮕﻴﺮﺗﺮ از ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﭘﺴﺮ ﺧﺪا ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﺪﻻل از‬ ‫ﺳﻮي ﻟﻲ اﺳﺘﺮوﺑﻞ )‪ (1998‬در ﻛﺘﺎب ﭘﺮﻓﺮوش وي‪ ،‬دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﻴﺢ‪ ،2‬ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻴﻮم )‪ (1998 b‬در ﻣﻘﺎﻟﻪي ﺧﻮدش "درﺑﺎره ﻣﻌﺠﺰهﻫﺎ" از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎ‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬وي ﻗﺎﻋﺪه ﻛﻠﻲ را ﺑﻨﻴﺎد ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ "ﻫﻴﭻ ﮔﻮاﻫﻲ ﺑﺮاي ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻳﻚ‬ ‫ﻣﻌﺠﺰه ﺑﺴﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻮاه از ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دروﻏﻴﻦ ﺑﻮدن آن‪ ،‬از واﻗﻌﻴﺘﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺎﻳﻴﺪ آن ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻌﺠﺰه آﺳﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ 8".‬ﻗﺎﻋﺪه ﻛﻠﻲ ﻫﻴﻮم درﺑﺴﺖ ﺑﻪ ﮔﻮاه‬ ‫ﻣﻲﭘﺮدازد‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﻜﺘﻪي ﺑﻨﻴﺎدي وي را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻫﻤﻪي ﮔﻮاهﻫﺎ و ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮔﺴﺘﺮش‬ ‫داد‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻫﻴﻮم ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي در ﻧﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺴﺒﺖ اﺣﺘﻤﺎلﻫﺎي دو ﺳﻨﺎرﻳﻮ ﭘﻴﺶ‬ ‫‪1. inference to the best explanation‬‬ ‫‪2. The Case forChrist‬‬

‫‪٨‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﺎر‬

‫ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬وي ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻫﺮ ﻣﻌﺠﺰه ﺑﻠﻨﺪ آوازه‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ از ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫آﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻣﻌﺠﺰه رخ داده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﮔﻮاه ﻣﻌﺠﺰه ﻳﻚ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺳﺮاﺳﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ‬ ‫دارد‪ .‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻫﻴﻮم اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﺷﺎﻣﻞ ﮔﻮاﻫﻲ از‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل دوم ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻴﺶ از اﺣﺘﻤﺎل ﻧﺨﺴﺖ اﺳﺖ‪ .‬وي ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ "ﻫﻴﭻ ﮔﻮاه اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﻮان ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻌﺠﺰه را ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺗﺎزه ﺑﺨﻮاﻫﺪ آن را ﻫﻢ ﭼﻮن‬ ‫‪9‬‬

‫ﺑﻨﻴﺎدي ﺑﺮاي ﻫﺮ ‪ . . . .‬ﺳﺎزﻣﺎن دﻳﻨﻲ ﺑﺴﺎزد‪".‬‬

‫ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ﻫﻴﻮم‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎه زﻳﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ادﻋﺎﻫﺎي ﺗﺮﺳﺎﻳﺎن درﺑﺎره ﻋﻴﺴﺎ ﻣﺴﻴﺢ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﺣﺘﻤﺎل رخ داد دو ﺳﻨﺎرﻳﻮ را ﺳﻨﺠﺶ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ادﻋﺎﻫﺎي ﺗﺮﺳﺎﻳﺎن درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬دوم‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢﻫﺎي ﺳﺮاﺳﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﮔﻮاﻫﻲﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ را اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ "دﻳﺪﮔﺎه‬ ‫ﻫﻴﻮﻣﻲ"‪ 1‬ﻣﻲﻧﺎﻣﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻫﺮ ﻣﻮردي ﺳﻨﺎرﻳﻮ دوم اﺣﺘﻤﺎل رخ داد ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد‪،‬‬ ‫و از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺮاي درﺳﺘﻲ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎﻣﻴﺎب‬ ‫‪10‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻛﺘﺎب ﻣﻌﺠﺰهﻫﺎ‪ 2‬اﭘﻮﻟﻮژﻳﺴﺖ‪ 3‬ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﺳﻲ‪ .‬اس‪ .‬ﻟﻮﻳﻴﺲ‪( 2001 c) 4‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪي ﻫﻴﻮم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺑﺨﺶ آﻏﺎزﮔﺮ ﻛﺘﺎب ﺑﻨﺪ زﻳﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰهاي‬ ‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ آزﻣﺎﻳﺶ ﺳﻨﺪﻫﺎ "ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎي ﻋﺎدي ﺟﺴﺘﺠﻮﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ"‬ ‫رخ داده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﺎدي ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل‬ ‫ﻣﻌﺠﺰه ﻫﺴﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه اﺣﺘﻤﺎل دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎر ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻮن اﮔﺮ آنﻫﺎ ﻧﺎﺷﺪﻧﻲ و ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﻴﭻ اﻧﺪازهاي از ﺳﻨﺪﻫﺎي‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را ﻗﺎﻧﻊ ﺳﺎزد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻌﺠﺰه ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﻲ اﻧﺪازه ﺑﺎ‬ ‫”‪“the Humean Position‬‬ ‫‪Miracles‬‬ ‫‪Apologist‬‬ ‫‪C. S. Lewis‬‬

‫‪٩‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫اﺣﺘﻤﺎل اﻧﺪك رﺧﺪاد‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻨﺪﻫﺎي اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻨﺪهي رﻳﺎﺿﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را‬ ‫ﻗﺎﻧﻊ ﺳﺎزد‪ :‬و ﭼﻮن ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﭼﻨﻴﻦ درﺟﻪاي از اﺳﻨﺎد را ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ رﺧﺪادي‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را ﻗﺎﻧﻊ ﺳﺎزد ﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰهاي رخ داده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻌﺠﺰهﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ ﻧﺎﺷﺪﻧﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‪ ،‬اﺳﻨﺎدي‬ ‫ﻛﻪ ﻫﺴﺖ ﺑﺮاي ﻗﺎﻧﻊ ﻧﻤﻮدن ﻣﺎ‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﻤﺎر ﺧﻮﺑﻲ از ﻣﻌﺠﺰهﻫﺎ رخ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻨﺪه‬

‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻛﻨﻜﺎش ﻣﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻓﻠﺴﻔﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﭘﻴﺶ‬ ‫از ﺣﺘﻲ ﻧﮕﺎه ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ اﺳﻨﺎد آن را دارﻳﻢ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ در آﻏﺎز‬ ‫‪11‬‬ ‫ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻳﻴﺲ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﺗﺎرﻳﺨﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ "ﭘﺮﺳﺶ ﻓﻠﺴﻔﻲ" ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﭘﺮﺳﺸﻲ‪ ،‬ﭼﻪ اﻧﺪازه اﺣﺘﻤﺎل رخ دادن ﻣﻌﺠﺰه در ﺟﻬﺎن ﻣﺎ ﻫﺴﺖ؟ ﭘﺲ‪ ،‬ﻫﻴﻮم و ﻟﻮﻳﻴﺲ در‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﺗﺎرﻳﺨﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل رخ دادن ﻣﻌﺠﺰه در ﺟﻬﺎن ﻣﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻢ داﺳﺘﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دﻳﺪﮔﺎه ﻫﻴﻮم اﻳﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ روﻳﺪاد ﻣﻌﺠﺰهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﺷﺪﻧﻲ ﻫﺴﺖ ‪ -‬ﻫﺮ‬ ‫آﻳﻨﻪ‪ ،‬آن اﻧﺪازه ﻧﺸﺪﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﻌﺠﺰه ﺗﺎرﻳﺨﻲ ادﻋﺎ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ داراي ﺳﻨﺪﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻛﻪ‬ ‫روﺷﻨﮕﺮي ﻧﺎب ﻃﺒﻴﻌﻲ دارد ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻣﻌﺠﺰه رخ داده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻣﻦ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻢ ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﺗﺎ دﻳﺪه ﺷﻮد اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ ادﻋﺎ ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻣﻌﺠﺰهاي رخ ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‪ ،‬ادﻋﺎ دارم‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺠﺰهاي رخ داده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﺎ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰهﻫﺎ رخ داده ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﺳﻨﺎد ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ‬ ‫ﮔﺎه اﺳﻨﺎد ﺗﺎرﻳﺨﻲ آن اﻧﺪازه ﻧﻴﺮو ﻧﺪارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪك ﭼﻨﻴﻦ روﻳﺪادﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬در ﻣﻮرد وﻳﮋه ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬ﻫﻢ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ و ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎر اﺳﻨﺎد در‬ ‫دﺳﺘﺮس ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺟﺎي ﭼﻮن و ﭼﺮا دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻛﺎرن آرﻣﺴﺘﺮاﻧﮓ‪ (1993) 1‬در‬ ‫ﻛﺘﺎب ﺧﻮدش ﺗﺎرﻳﺨﻲ از ﺧﺪا‪ 2‬ﻧﻮﺷﺘﻪ‪:‬‬

‫‪1. A History of God‬‬ ‫‪2. Karen Armstrong‬‬

‫‪١٠‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﺎر‬

‫ﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪك درﺑﺎره ﻋﻴﺴﺎ ﻣﺴﻴﺢ ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺷﺮح ﻛﺎﻣﻞ از زﻧﺪﮔﻲ او‪،‬‬ ‫اﻧﺠﻴﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﺎرك اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ ، 70‬ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﻣﺮگ‬ ‫وي‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در آن زﻣﺎن‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻓﺴﺎﻧﻪاي‬ ‫ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد و آﻣﻮزهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻋﻴﺴﺎ ﻣﺴﻴﺢ ﺑﺮاي ﭘﻴﺮوان ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺪﺳﺖ‬ ‫آورده ﺑﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﻨﺖ ﻣﺎرك ﺑﻪ ﺟﺎي‬ ‫‪12‬‬

‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺳﺮ راﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺎري‪ ،‬دﺷﻮاري ﺑﻨﻴﺎدي اﺳﺘﺪﻻل ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻳﻚ دﺷﻮاري ﻓﻠﺴﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻴﻔﻴﺖ اﺳﻨﺎد‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ درﺑﺎره راﺳﺘﻴﻦ ﺑﻮدن ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه اﻧﺪاﺧﺘﻦ‪ 1‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﺳﻨﺪي از اﻳﻦ دﺳﺖ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي را ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺳﺎزد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺠﺰهﻫﺎي ادﻋﺎ ﺷﺪهاي رخ داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻜﺘﻪاي ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺮ دو‪ ،‬ﻫﻢ ﻫﻴﻮم و ﻫﻢ ﻟﻮﻳﻴﺲ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ آن دارﻧﺪ از‬ ‫ﺳﻮي ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ‪ ،‬وﻳﻠﻴﺎم ﻟﻴﻦ ﻛﺎرﻳﮓ‪ ،2‬در ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺧﻮدش ﺑﺎ ﻟﻲ اﺳﺘﺮوﺑﻞ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻛﻪ در دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﻴﺢ‪ ،‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺮوﺑﻞ و ﻛﺎرﻳﮓ در ﺑﺎره اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر واﻗﻌﻲ ﻋﻴﺴﻲ ﻣﺴﻴﺢ ﭘﺲ از ﻣﺮگ زﻧﺪه ﺷﺪه ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﺮوﺑﻞ از‬ ‫ﻛﺎرﻳﮓ درﺑﺎرهي اﻧﮕﺎرهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‪ ،‬ﻛﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺸﻤﻜﺸﻲ ﺳﺨﺖ ﻛﻪ در آن ﻛﺎرﻳﮓ ﻧﺨﺴﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬داﻣﻦ ﻣﻲزﻧﺪ‪:‬‬ ‫"اﻳﻦ‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ "،‬و در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺧﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪" .‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺌﻮريﻫﺎ را ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪهاﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪،‬‬ ‫'ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺗﺌﻮريﻫﺎي ﻣﺎ ﺑﺎور ﻧﻜﺮدﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ آنﻫﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﻛﻪ‬

‫اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰهﻫﺎي ﺗﻤﺎﺷﺎﻳﻲ رخ داده‪ ،‬ﻧﺎﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ '.‬دراﻳﻦ ﺟﺎ‪ ،‬ﺟﺴﺘﺎر ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ اﺳﺖ درﺑﺎرهي اﻳﻦ ﻛﻪ رخ دادن ﻣﻌﺠﺰه ﺷﺪﻧﻲ‬ ‫ﻫﺴﺖ‪".‬‬ ‫‪1. red herring‬‬ ‫‪2. William Lane Craig‬‬

‫‪١١‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫"و ﺷﻤﺎ ﭼﻪ‪ "،‬ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ " ،‬ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺧﻮاﻫﻴﺪ داد؟"‬ ‫"ادﻋﺎ ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻳﻦ اﻧﮕﺎره ﻛﻪ ﺧﺪا ﻋﻴﺴﺎ ﻣﺴﻴﺢ را ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻴﭻ روي ﻧﺎﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪي ﮔﻮاه‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺮاي آن‬ ‫ﭼﻪ رخ داده ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ . . . .‬اﻧﮕﺎره ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻋﻴﺴﻲ ﻣﺴﻴﺢ ﭘﺲ از ﻣﺮگ از ﺳﻮي‬

‫ﺧﺪا ﺑﺎ ﻫﻴﭻ واﻗﻌﻴﺖ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺪه ﻳﺎ داﻧﺶ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ آﻧﭽﻪ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪،‬‬ ‫اﻧﮕﺎﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ دﻟﻴﻞﻫﺎي ﺧﻮب ﻧﺎ واﺑﺴﺘﻪاي‬ ‫‪13‬‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪا ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ دﻟﻴﻞﻫﺎي ﺧﻮب ﻧﺎ واﺑﺴﺘﻪاي ﺑﺮاي ﺑﺎور‬ ‫ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﺑﻮدن ﺧﺪا )ﺑﺎ درك روش وﻳﮋه ﮔﺰاره ]‪ ([2‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻴﻮم‪ ،‬ﻟﻮﻳﻴﺲ‪ ،‬و ﻛﺎرﻳﮓ ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻫﻢ داﺳﺘﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ آﻧﭽﻪ‬ ‫آنﻫﺎ در آن ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎرﻧﺪ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺳﺘﺪﻻل ﻓﻠﺴﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺸﻤﻜﺶﻫﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﻣﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻓﻠﺴﻔﻲ را ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﻛﻤﻲ‬ ‫ﺑﺮاي رخ دادن ﻣﻌﺠﺰهﻫﺎي ادﻋﺎ ﺷﺪه ﮔﺬاﺷﺘﻢ و در ﭘﻴﺎﻣﺪ اﺳﺘﺪﻻل ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﻧﻴﺰ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه‬ ‫ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻚ اﺳﺘﺪﻻل ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاي ﮔﺰاره )‪ (2‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﮔﻮاهﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را از )‪ (2‬ﺑﻪ ﺳﻮي )‪ (3‬ﺑﺒﺮد‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺪون ﺑﻮدن ﻓﺮﻧﻮد و دﻟﻴﻞ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﭘﺬﻳﺮش )‪ (2‬ﻫﻴﭻ اﻧﺪازه از ﮔﻮاهﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ )‪ (3‬ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﭽﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﻮد اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬روﺷﻨﮕﺮي ﻣﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا از ﭘﺎرهﻫﺎي‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﮔﻮاهﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ ﺗﺮﺳﺎﻳﺎن درﺑﺎره ﻋﻴﺴﺎ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺴﺖ؟ اﮔﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻋﻴﺴﺎ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻪ رخ ﻣﻲداد؟ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ‬ ‫ﻧﻤﻲداﻧﻢ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ ﻧﻤﻲداﻧﻢ‪ .‬رخ دادﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﮕﺮ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ دو ﻫﺰار ﺳﺎل‬ ‫ﭘﻴﺶ روي داده اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮردي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮدن دﻗﻴﻖ از روﻳﺪادﻫﺎي ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ‬ ‫اﺳﻨﺎدي ﻛﻪ اﻛﻨﻮن در دﺳﺘﺮس ﻣﺎ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺷﺪﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻴﻮم ﻧﻮﺷﺘﻪ "ﻓﺮوﻣﺎﻳﮕﻲ و ﻧﺎداﻧﻲ‬ ‫اﻧﺴﺎن آن ﭼﻨﺎن ﭘﺪﻳﺪهي ﻓﺮاواﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎور ﻛﻨﻢ ﺷﮕﻔﺖآورﺗﺮﻳﻦ‬ ‫رﺧﺪادﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻫﻤﺪﺳﺘﻲ آنﻫﺎ ﺑﻮده ﺗﺎ ﺑﭙﺬﻳﺮم از ‪ . . . .‬ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎي‬

‫‪١٢‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﺎر‬

‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ 14".‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺪن ﺷﺎﻳﻌﻪﻫﺎي داغ‬ ‫ﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،1‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻴﺴﺎ ﻣﻲزﻳﺴﺘﻪ‪ ،‬و ﭘﻴﺎم اﻣﻴﺪي ﻛﻪ ﻋﻴﺴﺎ‬ ‫ﻣﻲداد‪ ،‬را ﺑﻴﻔﺰاﻳﻢ ﺗﺎزه ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ از زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﻋﻴﺴﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ اﻓﺴﻮس ﻣﻲﺧﻮرم‪ ،‬اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ ﮔﻤﺎن‬ ‫وﻳﮋهي ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻳﻦ درﻳﺎﺑﻢ‪.‬‬ ‫ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺧﺮدهﮔﻴﺮي ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻏﻴﺮ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ را‪،‬‬ ‫ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﻢ ﻳﻚ روﺷﻨﮕﺮي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ وﻳﮋه ﺑﺴﻨﺪه ﺑﻴﺎورم‪ ،‬رد ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ .‬وﻟﻲ ﭘﺎﻳﻪاي‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﺮدهﮔﻴﺮي ﺑﺮ آن اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﺪه ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﻳﻚ‬ ‫روﺷﻨﮕﺮي ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ وﻳﮋهي ﺑﺴﻨﺪه در دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ رد ﮔﺮدد‪،‬‬ ‫ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬روش اﺳﺘﻨﺘﺎج ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻧﺎم "اﺳﺘﻨﺘﺎج از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روﺷﻨﮕﺮي" ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺑﺮﭼﺴﺐ دﻗﻴﻖﺗﺮ"اﺳﺘﻨﺘﺎج از ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺑﺴﻨﺪه ﺧﻮب و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ" ﺑﺨﻮرد‪ .‬ﺷﻤﺎري از‬ ‫روﺷﻨﮕﺮيﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ رد ﺷﻮﻧﺪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﻴﭻ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﺎﻣﻞ‬ ‫دﻳﮕﺮي در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻳﻜﻲ از راهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل‬ ‫رخ دادن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ آن اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻤﻮدن ﺑﺮ ﺑﺮﺧﻲ ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎ روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻣﺠﻠﻪﻫﺎ‪ 2‬ﭘﺮ از ﮔﺰارش رخ دادﻫﺎي ﺑﺎورﻧﻜﺮدﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي زﻣﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ‪،‬‬ ‫ﮔﺰارش ﻣﻲﺷﺪ اﻟﻮﻳﺲ ﭘﺮﻳﺴﻠﻲ‪ 3‬ﺑﻪ ﻓﺮاواﻧﻲ دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﺎ ﻫﻤﻪي اﺳﻨﺎد در‬ ‫دﺳﺘﺮس را‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﻮدن رد ادﻋﺎي رخ داد ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ در واﻗﻊ آن رخ‬ ‫داد اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‪ ،‬را آزﻣﺎﻳﺶ ﻛﻨﻴﻢ و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﺎﻣﻠﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻴﻢ؟ اﻟﺒﺘﻪ ﻛﻪ ﻧﻪ‪ .‬ﻣﺎ‬ ‫ﻧﻴﺎز ﻧﺪارﻳﻢ ﺑﺎ اﻓﺮاد ﮔﻮاه ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اﺳﻨﺎد ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ را وارﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﺑﺮاي رد اﻳﻦ‬ ‫ﮔﻤﺎن ﻛﻪ اﻟﻮﻳﺲ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ ﻛﻨﺎر ﻣﻴﺰ ﻗﻤﺎري‪ 4‬در ﻻسوﮔﺎس‪ 5‬دﻳﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﻨﺎرﻳﻮي‬

‫‪juicy gossip‬‬ ‫‪Tabloid magazines‬‬ ‫خواننده راک امرﯾکاﯾی ‪Elvis Presley‬‬ ‫‪Blackjack table‬‬ ‫‪Las Vegas‬‬

‫‪١٣‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬ ‫‪5.‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﺑﺴﺎزﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل زﻳﺮ را‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺮاي ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬دﻳﻦﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر در ﻛﻨﺎر ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از آنﻫﺎ ﻛﺘﺎبﻫﺎي‬ ‫ﻣﻘﺪس‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻣﻌﺠﺰهﻫﺎي ﺧﻮد ﺧﻮدﺷﺎن را دارﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ اﺳﻨﺎد ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻣﻌﺠﺰهﻫﺎﻳﻲ را آزﻣﻮدهاﻳﺪ و روﺷﻨﮕﺮي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﺎﻣﻠﻲ ﮔﺴﺘﺮش دادهاﻳﺪ؟ اﮔﺮ ﻧﻜﺮدهاﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺮ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻧﺒﻮدن ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻦ در ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ زﻣﺎن ادﻋﺎﻫﺎي ﻣﻌﺠﺰه دﻳﮕﺮ دﻳﻦﻫﺎ را رد ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻓﺸﺎري‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪي اﺳﺘﻔﻦ روﺑﺮﺗﺲ‪" ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ درﻳﺎﻓﺘﻴﺪ ﭼﺮا ﺷﻤﺎ ﻫﻤﻪي ﺧﺪاﻳﺎن اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‬ ‫‪15‬‬

‫دﻳﮕﺮ را رد ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬در ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻣﻦ ﺧﺪاي ﺷﻤﺎ را رد ﻣﻲﻛﻨﻢ‪".‬‬

‫اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎﺳﺘﺎن داراي ﮔﺰارشﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر از رﺧﺪادﻫﺎي ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﮔﺰارش ﭘﻠﻮﺗﺎرك‪ (1960) 1‬از زﻧﺪﮔﻲ دﻣﻴﺴﺘﻮﻛﺰ‪ 2‬داراي ﺷﺮح زﻳﺮ از‬ ‫ﻳﻚ رخ دادي ﻛﻪ ادﻋﺎ ﺷﺪه در زﻣﺎن ﻧﺒﺮد درﻳﺎﻳﻲ ﻣﻴﺎن ﻳﻮﻧﺎن و اﻳﺮاﻧﻴﺎن روي داده اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫در اﻳﻦ زﻣﺎن ﻧﺒﺮد ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻳﻚ ﻧﻮر ﺑﺰرگ ﻧﺎﮔﻬﺎن از اﻟﻮﺳﻴﻮس ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻴﺮون ﺗﺎﺑﻴﺪ و ﺑﻪ ﻧﮕﺮ رﺳﻴﺪ ﺻﺪاي ﻓﺮﻳﺎد دردﻧﺎك ﺑﻠﻨﺪي ﻫﻤﻪي ﭘﻬﻨﺎي دﺷﺖ‬ ‫ﺗﺮﻳﺴﻴﺎن در درﻳﺎ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻮدهي ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺖ دﺳﺘﻪ‬ ‫ﺟﻤﻌﻲ از آﻳﺎﻛﻮس راز آﻣﻴﺰ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ از ﺟﺎﻳﻲ‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻓﺮﻳﺎد‬ ‫ﺷﻨﻴﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬دﻳﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ اﺑﺮي ﺑﻪ آﻫﺴﺘﮕﻲ از زﻣﻴﻦ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي درﻳﺎ‬ ‫ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ روي ﻛﺸﺘﻲ ﺟﻨﮕﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎور داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﺪهاﻧﺪ‬ ‫ﺷﺒﺢﻫﺎ و رﻳﺨﺖﻫﺎي ﻣﺮدان ﻣﺴﻠﺤﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﺑﺎز ﻛﺸﻴﺪه ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺪاري از‬ ‫ﻛﺸﺘﻲﻫﺎي ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ‪ ،‬از اﻳﮕﻴﻨﺎ ﺑﻴﺮون آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬آنﻫﺎ ﺑﺎور دارﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺮدان ﻣﺴﻠﺢ‬ ‫ﭘﺴﺮان آﻛﻮس‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آنﻫﺎ درﺳﺖ ﭘﻴﺶ از ﻧﺒﺮد ﺑﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪه‬ ‫‪16‬‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1. Plutarch‬‬ ‫‪2. Themistocles‬‬

‫‪١٤‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﺎر‬

‫اﻛﻨﻮن‪ ،‬اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ ﻛﻢﺗﺮﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ در آن ﺟﺎ ﭼﻪ رخ داده اﺳﺖ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﮔﻤﺎﻧﻲ ﻧﺪارﻳﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻲ ﺧﺮداﻧﻪ ﺑﻮدن رد اﻧﮕﺎرهي‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﺷﺒﺢ ﭘﺴﺮان آﻛﻮس ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻧﻤﺎزﮔﺰاران‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ادﻋﺎﻫﺎي ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﺮﺳﺎﻳﺎن درﺑﺎره ﻋﻴﺴﺎ را‬ ‫ﺑﺪون داﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬رد ﻛﻨﻢ‪ .‬اﺳﺘﺪﻻل ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺮاي ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ واﺑﺴﺘﻪ‬ ‫ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﺮاي ﺑﻮدن ﺧﺪا ﻫﺴﺖ‪ .‬ﭼﻮن دوﻣﻲ را ﺑﺎورﻛﺮدﻧﻲ ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ را ﻧﻴﺰ‬ ‫رد ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ در ﭘﻲ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ .‬در ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ‬ ‫اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ ﺳﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﻫﻤﻪي اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺪون ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫اﺳﺖ را ﻧﻘﺪ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ و دﺳﺖ ﻛﻢ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮﺧﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻫﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ دوم‬ ‫درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﺘﻘﺎدي از اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ادﻋﺎ دارد ﺑﺪون ﺧﺪا زﻧﺪﮔﻲ ﻫﻤﻪي‬ ‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻲ ﻣﻌﻨﺎي اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬اﮔﺮ ﻛﺎﻣﻴﺎب ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ اﮔﺮ ﺧﺪا‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روي ﻫﻴﭻ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ از رد ﻛﺮدن اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻨﺪاري ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪودﺗﺮ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﭘﺲ از ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﺮﺧﻲ ﺳﺨﻨﺎن از ﺳﻮي آﻟﻴﻮﺷﺎ‬ ‫ﻛﺎراﻣﺎزوف‪ 1‬در داﺳﺘﺎن ﺑﺮادران ﻛﺎرﻣﺎزوف داﺳﺘﺎﻳﻮﻓﺴﻜﻲ‪"، 2‬آﻣﻮزهي ﻛﺎراﻣﺎزوف"‬

‫‪3‬‬

‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ادﻋﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﻤﻪي‬ ‫ﻛﻨﺶﻫﺎي از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ روا ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻦ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻢ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺤﺪودﺗﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻃﺮﺣﻲ ﻛﻠﻲ از آﻧﭽﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارم درﺑﺎره راﺑﻄﻪي ﻣﻴﺎن ﺧﺪا )اﮔﺮ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ( و درﺳﺘﻲﻫﺎ اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺰارش ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد‬ ‫درﺳﺘﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺎور دارم‪ ،‬ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1. Alyosha Karamazov‬‬ ‫‪2. Dostoevsky’s novel The Brothers Karamazov‬‬ ‫”‪3. “Karamazov’s Thesis‬‬

‫‪١٥‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫در ﺑﺨﺶ ﺳﻮم ﻣﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺪون ﺧﺪا را رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ دﻟﻴﻞ‬ ‫وﻳﮋهاي ﺑﺮاي دﻟﻮاﭘﺲ ﺑﻮدن درﺑﺎرهي اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮيﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‪ 1‬ﻣﺎ ﭼﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﺪارﻳﻢ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ وﻇﻴﻔﻪﻫﺎي وﻳﮋه اﺧﻼﻗﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﭼﺮا ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﭘﻴﻮﻧﺪ دارد‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻤﺎي ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ از ﭘﺎﺳﺦ اﻟﻬﻴﺎﺗﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ‬ ‫ﭘﻨﺪار ﺑﻮدن ﻳﻚ ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻟﻬﻲ ﺑﺮاي ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻲ دادﮔﺮاﻧﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻢ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ درﺑﺎرهي ﺷﻤﺎر اﻧﺪﻛﻲ از ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﻳﻜﻲ از آنﻫﺎ را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻛﺎﻧﺘﻲ‪ ،2‬و‬ ‫درﺑﺎرهي ﭘﺮﺳﺶ ﭼﺮا ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ ادﻋﺎ ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺣﺘﻲ در ﻳﻚ ﺟﻬﺎن‬ ‫ﺑﻴﻨﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا ﺑﻪ آن ﭘﺎﺳﺦ داد‪ .‬ﺑﺨﺶ ﺑﺎ وارﺳﻲ اﻧﺘﻘﺎدي ﺷﻤﺎري اﻧﺪﻛﻲ از اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎ‬

‫اﺧﻼﻗﻲ در ﺑﻮدن ﺧﺪا‪ ،‬درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي اﺳﺘﺪﻻل اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺎﻧﺖ )‪ (1997‬در ﺳﻨﺠﺶ ﺧﺮد‬ ‫ﻛﺎرﺑﺮدي‪ ،٣‬ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم ﺑﺮ وﻳﮋﮔﻲ ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫وﻳﮋه‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻮدن ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮوﺗﻨﻲ‪ ،4‬ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري‪ 5‬و اﻣﻴﺪ‪ ،6‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ رﺳﻴﺪﮔﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ و ﻛﻤﻲ درﺑﺎرهي اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺪون‬ ‫ﺑﻮدن ﺧﺪا‪ ،‬در ﺳﻜﻮي ﻧﻤﺎﻳﺶ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪ .‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪي‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻪ ﺧﻮﺑﻲ‪ ،‬ﺑﺎ رﻳﺨﺖ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ آنﻫﺎ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻮارد ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲ‬ ‫را ﻣﻴﺎن اﻣﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري و ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ و ﻫﻤﺘﺎي ﻣﺴﻴﺤﻲ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮرﺳﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬در ﺑﻨﺪﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﺨﺶ ﻣﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮدﻣﺎن را در ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﮔﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ‬ ‫درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وارﺳﻲ ﻧﻤﻮده و ﮔﺮاﻳﺶ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬را رﺳﻴﺪﮔﻲ‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﮕﻮ از اﻫﻤﻴﺖ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ‪ 7‬ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ راﻫﻲ‬

‫‪Moral obligations‬‬ ‫‪a Kantian answer‬‬ ‫‪Critique of Practical Reason‬‬ ‫‪humility‬‬ ‫‪charity‬‬ ‫‪hope‬‬ ‫‪ancient Platonic quest‬‬

‫‪١٦‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬ ‫‪5.‬‬ ‫‪6.‬‬ ‫‪7.‬‬

‫ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﺎر‬

‫ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﺮاي درﺳﺘﻜﺎر ﻧﻤﻮدن ﻣﺮدم ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻧﻤﻮده و ﻣﻦ راﻫﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲدﻫﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮا ﭘﻲﮔﻴﺮي ﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻣﻦ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد )ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺗﺎ‬ ‫اﻓﻼﻃﻮن ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺮدد( ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻢ ﻛﻢ ﭘﺬﻳﺮش ادﻋﺎﻫﺎي ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ را‪ ،‬ﻧﻪ ﭼﻮن آنﻫﺎ‬ ‫درﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻮن ﭘﺬﻳﺮش ﮔﺴﺘﺮدهي ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻫﺎﻳﻲ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺧﻮﺑﻲ دارد‪،‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﭘﺮدازم‪ .‬ﻣﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻋﻬﺪ ﻗﺪﻳﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻤﺌﻦ داراي‬ ‫ﻋﻨﺼﺮﻫﺎي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ دﺳﺘﮕﺎه آﻳﻴﻨﻲ آن را در ﺑﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺑﻲ ﻧﻮاﻳﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﭘﺨﺶ ﺷﺪن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ و ﻛﺘﺎب ﺑﺎ ﮔﻔﺘﮕﻮ درﺑﺎرهي اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ آﻳﺎ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ آﻳﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎري از ﻣﺮدم ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ آن زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮده و ﺷﻤﺎري‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ روي‪ ،‬آﻳﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ ﻳﻚ آﻳﻴﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ آﻳﺎ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬دو ﺟﺴﺘﺎر ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﻲ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫و ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ آن را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ارزﺷﺘﺮﻳﻦ ﻫﺪف اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﮔﻔﺘﻦ ﺟﺴﺘﺎري دﻟﭽﺴﺐ درﺑﺎره اﻳﻦ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺷﺎﻳﺪ اﺧﻼق ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺑﺨﺶﻫﺎي آﻏﺎزﻳﻦ ﻣﻦ در‬ ‫اﺻﻞ دﻟﻮاﭘﺲ ﻧﺸﺎن دادن اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ درﺳﺘﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ از‬ ‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺑﺨﺶﻫﺎي واﭘﺴﻴﻦ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺳﺎﺳﻲ ﻧﮕﺮان اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ‬ ‫آن درﺳﺘﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺪامﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺨﺶﻫﺎي آﻏﺎزﻳﻦ در ﺣﺎل‬ ‫رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ اﺧﻼق ﺑﺪون ﺑﻮدن ﺧﺪا ﺑﻮده و ﺑﺨﺶﻫﺎي واﭘﺴﻴﻦ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺳﺮﺷﺖ اﺧﻼق ﺑﺪون‬ ‫ﺧﺪا ﻫﺴﺖ‪.‬‬

‫‪١٧‬‬

‫ﻳﻚ‬

‫ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫‪ -1-1‬ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻣﺎنﻫﺎ در اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻳﺎوه‪ ١‬اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪﻳﻦ روش ﺑﺮاي ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ ادﻋﺎ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ آن‬ ‫ﭼﻪ را ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ وي ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬درﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ .‬در ﻳﻚ ﺗﻔﺴﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي داﺷﺘﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻫﺪﻓﻲ از ﺳﻮي ﻫﺴﺘﻲ ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن داده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻳﻚ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﻨﺎ دارد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ دارد‪ .‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﺳﻘﺮاط ﺑﺎور داﺷﺘﻪ زﻧﺪﮔﻲ وي داراي ﻫﺪﻓﻲ ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و درﺑﺎرهي آن ﻫﺪﻓﻲ‬ ‫ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ وي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ در دادرﺳﻲ ﺑﻠﻨﺪآوازه ﺧﻮدش ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﻣﻦ را ﺑﻜﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮي را ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ‪ . . .‬ﺑﻪ دوﻟﺖ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﺧﺮﻣﮕﺲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﺐ ﺧﻮب ﺑﺎﻟﻴﺪه ﺷﺪه و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻧﺪازه ﺧﻮدش‬ ‫ﻛﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪن دارد‪ ،‬ﻣﻲﭼﺴﺒﺪ‪ ،‬ﭼﺴﺒﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﮕﺮ‬ ‫ﻣﻦ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﺮا ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﻪ دوﻟﺖ ﭼﺴﺒﺎﻧﺪه‪ ،‬زﻳﺮا در ﻫﺮ ﮔﺎﻣﻲ ﻣﻦ ﺑﺎ اﺳﺘﻮاري‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ‪ ،‬وادار ﻧﻤﻮدن و ﻣﺘﻬﻢ ﻧﻤﻮدن ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ در ﻃﻮل روزﻫﺎي‬ ‫‪1‬‬

‫ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را راه اﻧﺪاﺧﺘﻪام‪.‬‬

‫‪1. meaningless‬‬

‫ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺳﻨﺖ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﻋﻴﺴﺎ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ داﺷﺘﻪ‪ :‬در ﻣﻴﺎن آﻣﺎجﻫﺎي ﺧﻮدش‬ ‫ﻛﻔﺎرهي ﮔﻨﺎﻫﺎن اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻮد‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ‬ ‫‪2‬‬

‫را در ﻳﻚ ﻫﺪف ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ :‬ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪا و ﺧﺸﻨﻮد ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺑﺪي وي‪.‬‬

‫در ﺗﻔﺴﻴﺮ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن ﻣﻌﻨﺎدار ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ آوردن ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ زﻣﺎﻧﻲ ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﻨﺎ دارد‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺟﺎي ﺑﻬﺘﺮي ﻣﻲﺷﻮد از‬ ‫ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻲ ﻧﺰﻳﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪ ١‬ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ .‬دوﺑﺎره ﺑﺮ‬ ‫ﭘﺎﻳﻪ ﺳﻨﺖ ﻣﺴﻴﺤﻲ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﻋﻴﺴﺎ‪ ،‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬ ‫ﻫﻢ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻴﺴﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﻳﺶ را در آن ﮔﺬراﻧﺪه‪،‬‬ ‫‪3‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻬﺘﺮ از دﻧﻴﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ زﻧﺪﮔﻲ در آن زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻃﺒﻖ ﻳﻚ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﺮاي آن ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﻨﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮب ﺑﻮدن و داﺷﺘﻦ‬ ‫ﻛﻨﺸﻲ ارزﻧﺪه‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آن زﻧﺪﮔﻲ را دارد‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ زﻣﺎﻧﻲ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎ دارد ﻛﻪ ﻓﺮد در ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻬﺘﺮي زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺪف ارزﻧﺪهاي ﺑﺪﺳﺖ آﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻜﺘﻪ دارد‪ .‬ﺳﻔﺎرش ﺷﺪه زﻧﺪﮔﻲ را ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﭼﻪ در اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آﺷﻜﺎر ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺰي‪" ،‬ﻣﻦ‬

‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ در زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮدم ﻛﺎري ﻛﻨﻢ‪ ".‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ زﻧﺪﮔﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫دروﻧﻲ‪ ٢‬دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ آنﻫﺎ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‬ ‫ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻌﻨﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻫﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﭙﻨﺪارﻳﺪ ﻛﺴﻲ در ﻛﻨﺸﻲ ارزﻧﺪه ﻛﻪ ﺑﺮاي او ﺧﻮﺷﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد و ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ او ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮم ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﻓﺰون‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﭙﻨﺪارﻳﺪ آن ﭼﻪ ﺑﻪ ﻛﻨﺶ وي ارزش ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻴﺎب ﺷﺪن در ﺷﻤﺎري از اﻫﺪاف‬ ‫ﻣﻌﻨﺎدار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻧﻔﺮ ﻫﺮﮔﺰ ﻫﺴﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺲ دﻳﮕﺮي در‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻫﺪفﻫﺎ ﻛﺎﻣﻴﺎب ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻧﻔﺮ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ در اﻳﻦ‬ ‫ﻫﺪفﻫﺎ ﺧﻮﺷﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ وي داراي ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻌﻨﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫‪1. external meaning‬‬ ‫‪2. internal meaning‬‬

‫‪١٩‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﭼﻮن ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺧﻮﺑﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ او ﻧﺰﻳﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻫﺴﺘﻲ وي ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫دروﻧﻲ دارد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺎﻳﺪ از ﺳﻮي ﻛﺴﻲ زﻳﺴﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺎدي ﺧﻮدش را ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﺸﻨﻮدي دﻳﮕﺮان ﮔﺬﺷﺖ و از ﺧﻮدﮔﺬﺷﺘﮕﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ‪ ،‬اﻳﻦﻫﺎ ﺳﻪ ﺗﺎ از ﻃﺒﻴﻌﻲﺗﺮﻳﻦ درﻳﺎﻓﺖﻫﺎي از ﻣﻌﻨﺎ داﺷﺘﻦ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫ﺑﻮدن اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ در ﭘﻴﺶ رو‪ ،‬آﻣﺎده ﻫﺴﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ادﻋﺎي ﺑﺎرﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺪون ﺧﺪا‪،‬‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﺪون ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ‪ ،‬رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ -2-1‬ﭼﻬﺎر اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺑﺪون ﺧﺪا ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ دارد‬

‫ﻳﻜﻲ از روشﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺘﻦ ادﻋﺎي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﺒﻮدن ﺧﺪا ﻣﺎﻳﻪي ﻳﺎوه ﺑﻮدن زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ اﻧﮕﺎرهي ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن داراي ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ داﻣﻨﻪي ﮔﺴﺘﺮدهاي از اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎ ﺑﺮاي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ اﻳﻦ اﻧﮕﺎره‬ ‫اراﺋﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آنﻫﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﭘﻴﺎﻣﺪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪ ١‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖ ﺟﺎن ﺳﺨﻦ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل ﺳﺨﻦﻫﺎي وﻳﻠﻴﺎم ﻟﻦ ﻛﺎرﻳﮓ )‪ ،(2004‬در ﻳﻚ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم "ﭘﻮﭼﻲ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺑﺪون ﺧﺪا"‪ ٢‬ﻛﻪ در آﻣﻮزﺷﮕﺎه اﭘﻮﻟﻮژﻳﺴﺖ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪه‪ ،‬را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪:‬‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ از ﻫﻢ دﻳﮕﺮ دورﺗﺮ و‬ ‫دورﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و ﻫﻢ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﻳﻦ رخ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺳﺮدﺗﺮ و ﺳﺮدﺗﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬و اﻧﺮژي آن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻫﻤﻪي‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺳﻮﺧﺖ و ﻫﻤﻪي ﻣﻮاد در ﻳﻚ ﺳﺘﺎرهي ﻣﺮده و ﺳﻴﺎه ﭼﺎﻟﻪ ﻓﺮو‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﻳﺨﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻧﻮري ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪاي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻴﭻ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻻﺷﻪي ﻛﻬﻜﺸﺎنﻫﺎ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺮده‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺑﻲ ﻛﺮان‪ ،‬و ﺳﺮﻣﺎي دﻧﺞ ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻳﺮاﻧﻪاي از‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻛﻞ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮔﻮرﺳﺘﺎن‬ ‫‪1. final outcome argument‬‬ ‫”‪2. “The Absurdity of Life Without God‬‬

‫‪٢٠‬‬

‫ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲرود‪ .‬ﭘﺲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪي اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﮋاد اﻧﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻧﺎﺑﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﺎﺑﻮدي ﺑﺪون ﭼﻮن و ﭼﺮاﻳﻲ در ﺣﺎل‬ ‫ﺷﻴﺮﺟﻪ زدن ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻧﺎﺑﻮدي در ﺳﺮاﺳﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر آن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ راه‬ ‫ﮔﺮﻳﺰي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ اﻣﻴﺪي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ ﭘﺲ اﻧﺴﺎن و ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‬ ‫ﻧﺎﺑﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﺤﻜﻮم در ﺑﻨﺪ اﻋﺪاﻣﻲﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎ اﻳﺴﺘﺎده و ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺎدﮔﻲ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راه ﻧﺎﺑﻮدي ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﻴﭻ ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺟﺎوداﻧﻪاي ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪش ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻳﻌﻨﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻳﺎوه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎ ﺑﺪون ارﺟﻤﻨﺪي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺪون ارزش ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ و ﺑﺪون‬ ‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻫﺪف دار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﻣﺎ درﺑﺎره زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺴﻲ ﻫﻢ ﭼﻮن ﺷﻤﺎري از رخ دادﻫﺎ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﻢ‪ .‬ﺷﻤﺎري از‬ ‫اﻳﻦ رخ دادﻫﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮد ﻓﺮد‪ ،‬و ﺷﻤﺎري دﻳﮕﺮ از ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ‪ ،‬ﻣﻲﺷﻮد ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ﻛﻞ ﻫﻤﻪي رخ دادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻧﺪه ﺑﻮده‪ ،‬روي داده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش اﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬ارزش‬ ‫ﺷﻤﺎري از رخ دادﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﻣﻮر ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻪ آن رخ‬ ‫دادﻫﺎ از راه ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﻲ ﻫﻤﻜﺎري داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬دارد‪ .‬اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﺎ ارزش ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬ ‫رخ دادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي آن ﻣﻘﺪﻣﺎت را ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده و ﻋﻠﺖ آن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬داراي ارزش ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ اﻣﻮر ﺗﻬﻲ از ارزش ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻪي رخ دادﻫﺎي‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻨﺪهي ﻣﻘﺪﻣﺎت‪ ،‬ﺑﺪون ارزش ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪون ﺧﺪا‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ و ﻣﻌﺎدي ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﻳﺴﺖ‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﻐﺰي و ﺗﺠﺮﺑﻪ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻓﺮد ) دﺳﺖ ﻛﻢ‪ ،‬ﻛﻨﺶﻫﺎي آﺷﻜﺎر(‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﺧﺪا‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺮ اﻧﺴﺎن در ﮔﻮر ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻧﺎﺑﻮدي آﮔﺎﻫﻲ از ﺧﻮد ﻫﺴﺖ‪.‬‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ ﮔﺎم ﻛﻪ در آن ﺳﻬﻢ زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻳﺦ زده‪ ،‬اﺳﺘﺮوﭘﻴﻜﻲ‪ ،١‬ﺑﺪون ﺣﻴﺎت‪،‬‬

‫ﯾعنی زندگی با انتروپی محدود نمی شود ‪1. Extropic; extropy‬‬ ‫‪entropy‬‬

‫‪٢١‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ اﻳﺴﺘﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از آن ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺪي ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ از ارزش ﺗﻬﻲ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود )ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺰاره و اﺳﺘﺪﻻل( ﻫﻤﻪي زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﺪون‬ ‫ارزش ﺑﻮده و از اﻳﻦ روي ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﻧﺪارد‪ .‬در ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺪون ﺧﺪا ﻛﻪ ﺑﺎ زوزهاي ﭘﺎﻳﺎن‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ارزش زﻳﺴﺘﻦ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫رده دوﻣﻲ از دﻟﻴﻞ آوري ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﺎﻳﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ دارد‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﻤﺎ ﺑﺪون ﻣﻌﻨﺎي ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﻳﻚ آﻗﺎ )ﻳﺎ ﺧﺎﻧﻢ( ﺑﺪون ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﺷﻮد ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺧﻮد اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻋﻠﺖ واﻻﺗﺮي ﺷﻤﺎ را ﺑﺮاي ﺧﺪﻣﺖ ﻧﺨﻮاﻧﺪه‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﺧﻮاﺳﺖ اﻟﻬﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺧﻮرد‪ .‬و اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﻌﻴﺎري ﺑﺮاي ارزش ﮔﺬاري ﻛﻪ آﻳﺎ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﺷﻤﺎ ﻛﺎﻣﻴﺎب ﺑﻮده ﻳﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده ﻧﻴﺴﺖ ‪ -‬و ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮي‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﻫﻴﭻ ﭼﻬﺎرﭼﻮب زﻧﺪﮔﻲ ﺷﻤﺎ ﻛﺎﻣﻴﺎب ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪون ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻫﺪاﻓﻲ در‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬آن ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﭼﻨﺪان ارزﺷﻤﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ :‬زﻧﺪﮔﻲ ﺷﻤﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺪون ﻫﺪﻓﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ از ﺑﻴﺮون اﻫﺪاﻓﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺪون ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺪون ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ‬

‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاي ﺑﺮاي دادن ﻫﺪﻓﻲ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻦ را اﺳﺘﺪﻻل‬ ‫‪5‬‬

‫ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻲ ﺧﻮد‪ ١‬ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ‪.‬‬

‫ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻮم از اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎ در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺳﻮزان وﻟﻒ‪" ٢‬ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲﻫﺎ"‪ ٣‬ﺷﺮح داده ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ )و ﺳﺮاﻧﺠﺎم رد ﻣﻲﺷﻮد‪ (.‬وﻟﻒ ﻧﻮﺷﺘﻪ‪:‬‬ ‫]ﻳﻚ[ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﻨﺎدار ﺑﺎﺷﺪ اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ آن زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي ﭼﻴﺰي ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﻪ ﺑﺮاي آن اﻧﺴﺎن‪ ،‬و ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﻛﺴﻲ ﺑﺎ ارزش ﻏﺎﻳﻲ و ذاﺗﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن اﻧﺴﺎن ‪ . . . .‬اﮔﺮ ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬

‫‪1. pointless existence argument‬‬ ‫‪2. Susan Wolf‬‬ ‫‪3. The Meanings of Lives‬‬

‫‪٢٢‬‬

‫ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﻫﻤﻪي اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ آﺷﻜﺎرا ﻳﺎوه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﮔﺮ ﺧﺪا‬ ‫‪6‬‬

‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻫﺴﺘﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮاي او ﻣﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻣﻌﻨﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻨﻴﺎد ﻣﻘﺪﻣﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪي دﻟﻴﻞ آور اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ دارد اﮔﺮ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ ارزﻧﺪهي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‪ ،‬دﻟﺒﺴﺘﻪ آن زﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪاي را ﺑﻪ آن زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي وﻳﮋهﺗﺮ ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ زﻣﺎﻧﻲ داراي ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ دارد ﻛﻪ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ رﺣﻤﺎن و‬ ‫رﺣﻴﻢ‪ ،‬داﻧﺎ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎ ﻣﻄﻠﻖ درﺑﺎره آن دﻟﻮاﭘﺲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺘﻲ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺘﻲ ﻧﮕﺮان ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از زﻧﺪﮔﻲﻫﺎ ﻧﺒﻮده‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻴﭻ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫دروﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻦ را اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺪون دﻟﻮاﭘﺴﻲ از ﺳﻮي ﺷﺨﺺ ارزﻧﺪهاي‪ ١‬ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل و اﺳﺘﺪﻻل و ﮔﺰارهي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﮔﺰاره ﺧﺪا ﭼﻮن‬ ‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي اﺧﻼق ﺑﻨﺎﻣﻢ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي اﺻﻠﻲ‬ ‫ﻫﻤﻪي ﺧﻮﺑﻲﻫﺎ و ﺑﺪيﻫﺎ و درﺳﺘﻲﻫﺎ و ﻧﺎدرﺳﺘﻲ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ‬ ‫ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﻫﻴﭻ ﺑﺪ ﻳﺎ ﺧﻮب ﻳﺎ درﺳﺖ و ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﮕﻮ در ﺑﺎرهي اﻳﻦ ﮔﺰاره ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭘﺲ از اﻳﻦ واﮔﺬار ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺎ ﺳﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﻧﺨﺴﺖ ﺳﺮو ﻛﺎر‬ ‫داﺷﺘﻪ و ﺷﻤﺎري از اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ -3-1‬راه ﮔﺮﻳﺰ رﻳﭽﺎرد ﺗﻴﻠﻮر‪ :‬ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را ﺧﻮد ﺑﺴﺎزﻳﺪ‬

‫دﺳﺖ ﻛﻢ ﺳﻪ راه دﻟﭽﺴﺐ ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﺳﻪ‬ ‫راه از ﺳﻮي رﻳﭽﺎرد ﺗﻴﻠﻮر‪ (2000) ٢‬در ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺘﺎب ﺧﻮدش ﺧﻮب و ﺑﺪ‪ ٣‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺨﺸﻲ ﻛﻪ "ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ" ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻴﻠﻮر درﺑﺎرهي ﺳﻴﺴﻲﻓﺲ‪ ،٤‬ﻧﻤﺎد‬ ‫اﻧﺪوه اﻧﮕﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ از ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎدآوري ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻴﺴﻲﻓﺲ ﺑﺎ آﺷﻜﺎرا ﻧﻤﻮدن رازﻫﺎي ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺮاي اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن‬ ‫‪nobody of significance cares argument‬‬ ‫‪Richard Taylor‬‬ ‫‪Good and Evil‬‬ ‫‪Sisyphus‬‬

‫‪٢٣‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻤﻮد و ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﻧﺎ اﻣﻴﺪي ﺟﺎوداﻧﮕﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺳﻴﺴﻲﻓﺲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺳﻨﮓ ﺑﺰرﮔﻲ را‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﺗﭙﻪاي ﻏﻠﺖ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﺳﻨﮓ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻮك ﺗﭙﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﻏﻠﺘﻴﺪ‪ ،‬و ﺳﻴﺴﻲﻓﺲ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ از ﻧﻮ آﻏﺎز ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻴﺴﻲﻓﺲ‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰي ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ ،‬ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲرود‪ .‬ﮔﻤﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪي‬ ‫‪7‬‬

‫ﺳﺨﺘﻲ از زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺪون ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻴﻠﻮر اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻴﺴﻲﻓﺲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﻪ او آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ وي را از ﺧﻮاﻫﺶ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻏﻠﺖ دادن ﺳﻨﮓ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﺗﭙﻪ ﭘﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺳﻴﺴﻲﻓﺲ ﺑﺎ ﻛﻨﺸﻲ ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد وي ﭘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬و او ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻛﻨﺸﻲ ﻛﻪ درﺳﺖ آن ﭼﻴﺰي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻮدش ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ راه ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ در دﺳﺘﺮس ﻫﺮ ﻛﺴﻲ )در اﺻﻞ دﺳﺖ‬ ‫ﻛﻢ( اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻴﻠﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﭼﮕﻮﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ را ﺑﺮاي زﻳﺴﺘﻦ ارزﺷﻤﻨﺪ ﺳﺎزﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬زﻳﺴﺘﻦ درﺳﺖ در راﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ دﻟﺨﻮاه ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺘﺎب و ﺑﺨﺶ ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫واژهﻫﺎي اﻣﻴﺪﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺪ‪:‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ دم را ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ارادهاي ﻛﻪ در ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪن‬ ‫ﺑﻮده‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ دادهاﻳﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﭙﺮﺳﻴﺪﻳﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ارزﺷﻤﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎ آﻳﺎ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي‪ ،‬ﻏﻴﺮ از ﻟﻮﻟﻴﺪن و دﺧﺘﺮ ﺑﺎزي‪ ،‬از آن ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻜﺘﻪ زﻳﺴﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ زﻧﺪه ﺑﻮدن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ رﻓﺘﺎري ﻛﻪ در ﺳﺮﺷﺖ ﻣﺎ ﺑﺮاي‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻤﻮدن اﺳﺖ ‪ . . . .‬ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ از درون ﺧﻮدﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪون آن‬ ‫ارزاﻧﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮاﺗﺮ از زﻳﺒﺎﻳﻲ و ﺟﺎوداﻧﮕﻲ ﻫﺮ ﺑﻬﺸﺖ‬ ‫آﺳﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺧﻮاب آن را دﻳﺪه ﻳﺎ آرزوي آن را داﺷﺘﻪ‬ ‫‪8‬‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺲ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺗﻴﻠﻮر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﻢ داﺳﺘﺎﻧﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﻛﺴﻲ‬ ‫ﺑﺎ ﻛﻨﺶﻫﺎي وي‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ارزش دروﻧﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺴﻲ‪ ،‬درﺳﺖ ﻫﻢ‬

‫‪٢٤‬‬

‫ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫اﻧﺪازهي درﺟﻪاي ﻛﻪ او در ﻛﻨﺸﻲ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮدش درﮔﻴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ 9.‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل ﭘﻴﺎﻣﺪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻴﻠﻮر ﭘﺎﺳﺦ را دوﺑﺎره ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮده‪ ،‬ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﮔﺎم ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺒﺒﻲ در آن اﺳﺖ‪ ،‬راه ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آن را‬ ‫زﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن ﺗﻤﺪنﻫﺎي ﺑﺎﺷﻜﻮه و ﻛﺎﻣﻴﺎب‪ ،‬ﺑﻪ روﺷﻲ‪ ،‬ﺑﻪ زﻣﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﺧﺮده رﻳﺰﻫﺎي ﻳﺎدﮔﺎر از آﻧﭽﻪ را آﻧﺎن ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﻛﻮﺷﺶ‬ ‫ﺳﺨﺘﻲ ﺑﺪﺳﺖ آورﻧﺪهاﻧﺪ‪ ،‬از زﻳﺮ ﺧﺎك ﺑﻴﺮون ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ‪ -‬ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﺧﺮده رﻳﺰهﻫﺎي‬ ‫دﻳﮓﻫﺎ و ﮔﻠﺪانﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺎر ﻛﻤﻲ از ﺗﻨﺪﻳﺲﻫﺎي ﺷﻜﺴﺘﻪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺸﺎنﻫﺎﻳﻲ‬ ‫از ﺑﺰرﮔﻲ و دوره دﻳﮕﺮي‪ -‬آنﻫﺎ در واﻗﻊ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﭙﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ارزش آنﻫﺎ ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﺎن اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ‬ ‫ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻮده‪ ،‬و ﻧﻪ آن ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻌﻨﺎ دادن ﺑﻪ‬ ‫‪10‬‬

‫زﻧﺪﮔﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در اﺳﺘﺪﻻل ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﻴﻠﻮر دوﺑﺎره ﺑﺎزﮔﻮﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺧﻮدﻣﺎن ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺪﻓﻲ را ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﺪﻫﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺮاي دادن ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻫﺪﻓﻲ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺪون دﻟﻮاﭘﺴﻲ از ﺳﻮي ﺷﺨﺺ ارزﻧﺪه‪ ،‬ﺗﻴﻠﻮر ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻣﺎ ﺧﻮدﻣﺎن ﻓﺮد ارزﻧﺪهي ﺑﺴﻨﺪه ﺑﺮاي ﻣﻌﻨﺎ دادن ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬آن ﭼﻪ‬ ‫ارﺟﻤﻨﺪ اﺳﺖ آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺧﺪا درﺑﺎرهي زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎ ﻧﮕﺮان اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫آﻳﺎ ﺷﻤﺎ )ﺑﺎ روﺷﻲ درﺧﻮر( ﻧﮕﺮان زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻴﺪ‪.‬‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻴﻠﻮر درﺑﺎره آن ﭼﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲدﻫﺪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺟﺎﻟﺐ‬ ‫ﺑﺮاي ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺧﻄﺮ واﻗﻌﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪهاي در ﺑﺎزﺗﺎب اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‬ ‫ﻛﻪ آﻳﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺴﻲ ﻫﻴﭻ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ دارد‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻄﺮ از ﺳﻮي ﻟﺌﻮ ﺗﻮﻟﺴﺘﻮي‪(2000) ١‬‬ ‫‪1. Leo Tolstoy‬‬

‫‪٢٥‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻋﺘﺮاف ﻣﻦ‪ ،١‬ﺗﻮﻟﺴﺘﻮي ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ‪ ،‬در ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ ادﺑﻲ ﺧﻮدش‪ ،‬در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ او "از ﻫﺮ ﺳﻮ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﺷﺎدي ﻛﺎﻣﻞ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد" ﺑﻪ ﻃﻮر روزاﻓﺰون اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬آﻳﺎ در زﻧﺪﮔﻲ وي ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻧﻜﺘﻪاي ﻫﺴﺖ‪ ،‬رﻧﺞ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺗﻮﻟﺴﺘﻮي اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ را ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ وارﺳﻲ‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺖ آنﻫﺎ را ﺑﺎ ارزﻧﺪﮔﻲ اﻓﺰون ﺷﻮﻧﺪهاي‪ ،‬ﺑﺒﻴﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﻪ‪ ،‬ﺳﺎده و ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آن‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﻮدم و ﻛﻮﺷﻴﺪم ﮔﺮه آن را ﺑﺎز ﻛﻨﻢ‪ ،‬در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺎم درﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ و ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ارزﻧﺪه و ژرف در‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و‪ ،‬دوم‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻜﻮﺷﻢ ﭼﻨﺪان ﻛﺎري ﻧﻜﺮدهام‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﻮان ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫ﮔﻮﻳﻲ ﺑﻪ آنﻫﺎ را ﻧﺪارم‪ .‬ﭘﻴﺶ از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ زﻣﻴﻦﻫﺎﻳﻢ در ﺳﺎﻣﺎرا‪ ،٢‬آﻣﻮزش‬ ‫ﭘﺴﺮم‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻢ ﭼﺮا آن ﻛﺎر را ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﻢ‪،‬‬ ‫ﭘﺲ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻢ ﭼﺮا‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﻛﺎري ﺑﻜﻨﻢ‪ .‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ زﻧﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷﻢ‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﺴﺘﻮي ﺷﺮح داده‪ ،‬ﺑﻪ وي اﺛﺒﺎت ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ارزش‬ ‫اﻧﺠﺎم دادن ﻧﺪارد و دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮدش را ﺑﻪ ﻫﻤﻪي ﻛﺎرﻫﺎ از دﺳﺖ داد‪ .‬ﺗﻮﻟﺴﺘﻮي ﺑﺎ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﺎري ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‪ ،‬داﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻒ دردﺳﺮ ﺧﻮدش ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺮدم ﺷﺮق از زﻣﺎن ﻛﻬﻦ داﺳﺘﺎﻧﻲ درﺑﺎره ﮔﺮدش ﮔﺮي ﻛﻪ در ﺑﻴﺎﺑﺎن‪ ٣‬ﮔﺮﻓﺘﺎر‬ ‫ﺟﺎﻧﻮر ﺧﺸﻤﮕﻴﻨﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﮔﺮدش ﮔﺮ ﺑﺮاي ﺟﺎن ﺑﺪر ﺑﺮدن از ﭼﻨﮕﺎل ﺟﺎﻧﻮر‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫درون ﭼﺎه ﺧﺸﻜﻲ ﭘﺮﻳﺪ‪ ،‬وﻟﻲ در ﺗﻪ ﭼﺎه‪ ،‬اژدﻫﺎﻳﻲ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﻠﻌﻴﺪن‬ ‫وي دﻫﺎﻧﺶ را ﺑﺎز ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮد ﺑﺪﺑﺨﺖ دل ﺑﻴﺮون آﻣﺪن ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫‪1. My Confession‬‬ ‫‪2. My Samara estate‬‬ ‫‪3. steppe‬‬

‫‪٢٦‬‬

‫ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫ﺟﺎﻧﻮر ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ وي را ﻣﻲدرﻳﺪ‪ ،‬دل رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺗﻪ ﭼﺎه را ﻫﻢ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫اژدﻫﺎ او را ﻣﻲﺑﻠﻌﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺳﺨﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻪي ﻧﺎزك ﺑﻮﺗﻪي وﺣﺸﻲ ﻛﻪ در درز‬ ‫دﻳﻮار ﭼﺎه روﻳﻴﺪه ﺑﻮد ﭼﻨﮓ زده و ﺧﻮد را ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬دﺳﺘﺎن وي ﺧﺴﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬و ﺣﺲ ﻣﻲﻛﺮد ﺑﻪ زودي در ﭼﻨﮕﺎل ﺧﻄﺮي ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺳﻮ ﻛﻤﻴﻦ اﺳﺖ‬ ‫رﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮد؛ وﻟﻲ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺑﻮﺗﻪ ﭼﺴﺒﻴﺪه ﺑﻮد و دو ﻣﻮش ﻣﻲدﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺳﻴﺎه و‬ ‫ﻳﻜﻲ ﺳﭙﻴﺪ‪ ،‬ﮔﺮداﮔﺮد ﺳﺎﻗﻪي اﺻﻠﻲ ﺑﻮﺗﻪاي ﻛﻪ وي ﺑﻪ آن آوﻳﺰان ﺑﻮد را ﺑﺎ‬ ‫اﻧﺪازهاي ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻨﺪه و ﻫﻤﻪي ﻛﻨﺎرهﻫﺎي آن را ﻣﻲﺟﻮﻧﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﺮ آن ﺑﻮﺗﻪ‬ ‫ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬و او ﺑﻪ دﻫﺎن اژدﻫﺎ ﻓﺮو ﻣﻲاﻓﺘﺎد‪ .‬ﮔﺮدش ﮔﺮ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ و ﻣﻲداﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻲ ﭼﻮن و ﭼﺮا ﻛﺸﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺑﻮﺗﻪ ﭼﺴﺒﻴﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﭼﻨﺪ ﭼﻜﻪ اﻧﮕﺒﻴﻦ از ﺑﺮگﻫﺎي آن آوﻳﺰان ﻫﺴﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺑﺎ زﺑﺎن ﺧﻮدش آنﻫﺎ را ﺑﺨﻮرد و ﺑﺮگﻫﺎ را ﻣﻲﻟﻴﺴﺪ‪ .‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪي زﻧﺪﮔﻲ ﭼﺴﺒﻴﺪهام‪ ،‬ﻣﻲداﻧﻢ ﻛﻪ ﺑﺪون ﭼﻮن و ﭼﺮا‬ ‫اژدﻫﺎي ﻣﺮگ‪ ،‬آﻣﺎده ﺑﺮاي ﭘﺎره ﭘﺎره ﻧﻤﻮدن ﻣﻦ‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻦ در‬ ‫ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻢ ﭼﺮا ﻣﻦ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ رﻧﺠﻲ اﻓﺘﺎدهام‪ .‬و ﻣﻲﻛﻮﺷﻢ اﻧﮕﺒﻴﻦ را ﻟﻴﺲ ﺑﺰﻧﻢ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﻮﺷﻲ ﻣﻲداده؛ وﻟﻲ اﻛﻨﻮن ﺑﺮاﻳﻢ ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ ‪. . . .‬‬ ‫اﻧﮕﺒﻴﻦ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺪون ﭼﻮن و ﭼﺮا ﺗﻨﻬﺎ اژدﻫﺎ و‬ ‫ﻣﻮش ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ و ﺗﻮان ﭼﺸﻢ ﺑﺮداﺷﺘﻦ از آنﻫﺎ را ﻧﺪارم‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺘﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺪون ﭼﻮن و ﭼﺮا و راﺳﺘﻴﻦ ‪ . . . .‬دو ﭼﻜﻪي اﻧﮕﺒﻴﻨﻲ‬ ‫ﻛﻪ درازﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﻣﻦ از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻲ دادﮔﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده دوﺳﺘﻲ و ﻧﻮﺷﺘﻦ‪،‬‬ ‫ﻛﻪ آن را ﻫﻨﺮ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪم‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﺴﺘﻮي‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ و اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻪ آن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪي داﺷﺘﻦ ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن وي ﺑﻮدﻧﺪ را از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻴﻠﻮر درﺑﺎرهي آﻧﭽﻪ ﺑﻪ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﻮر و اﻧﮕﻴﺰه زﻧﺪﮔﻲ از ﺗﻮﻟﺴﺘﻮي‪،‬‬ ‫وي را ﻧﺎﺗﻮان از زﻳﺴﺘﻦ در زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻴﻠﻮر راﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪،‬‬

‫‪٢٧‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻧﻜﺘﻪ اﺧﻼﻗﻲ داﺳﺘﺎن ﺗﻮﻟﺴﺘﻮي اﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ‪ ،‬درﺑﺎره ﻣﻌﻨﺎ داﺷﺘﻦ زﻧﺪﮔﻲ‪،‬‬ ‫ﻧﻴﻨﺪﻳﺶ‪ ،‬ﻳﺎ در ﻣﻲﻳﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻤﻮدن درﺑﺎره اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻣﻨﻔﻲ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ‪" .‬ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﭙﺮﺳﻴﺪﻳﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ارزﺷﻤﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎ آﻳﺎ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ‬ ‫ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي‪ ،‬ﻏﻴﺮ از ﻟﻮﻟﻴﺪن و دﺧﺘﺮ ﺑﺎزي‪ ،‬از آن ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ 14".‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ‬ ‫را ﭼﻮن ﺷﺮﺣﻲ از زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ آن را ﭼﻮن دﺳﺘﻮري ﺑﺮاي ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻤﻮدن ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ .‬ﺳﻘﺮاط ﺑﺮاي اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ‪" ،‬زﻧﺪﮔﻲ آزﻣﻮده ﻧﺸﺪه ارزش زﻳﺴﺘﻦ‬ ‫ﻧﺪارد"‪ 15‬و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻴﻠﻮر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮﻳﺶ را‬ ‫اﻓﺰون ﻛﻨﺪ‪ :‬زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺴﻴﺎر آزﻣﻮده ﺷﺪه‪ ،‬ارزش زﻳﺴﺘﻦ ﻧﺪارد‪ .‬وﻟﻲ آﻳﺎ اﻳﻦ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ‪،‬‬ ‫درﺳﺖ اﺳﺖ؟ ﺷﻤﺎري از ﺑﺪﮔﻮﻳﺎن ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ادﻋﺎ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از ﺧﻮد ﮔﺬﺷﺘﮕﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻪ راه ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﻳﺎوه ﺳﺎﺧﺘﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻲ آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﻪي ﻛﻨﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺷﻤﺎ را ﺑﻲ ارزش ﺳﺎزد؟‬ ‫ﻣﻦ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻲ ارزش ﻧﻤﻲﺳﺎزد؛ ﭼﻮن روﺷﻦ اﺳﺖ از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻴﻠﻮر درﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﺑﻪ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ دو‬ ‫ﺟﺴﺘﺎر روﺷﻦ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺟﺴﺘﺎر ﻧﺨﺴﺖ درﺑﺎرهي ﻧﻮﺷﺘﻪاي از اﺳﺘﻔﺎن درول‪ (1999) ١‬از‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه ارﺳﻄﻮ ﻫﺴﺖ‪ .‬درول درﺑﺎرهي ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻛﻪ از ﻧﻴﻮﻳﻮرك ﺗﺎﻳﻤﺰ‪ ٢‬ﺑﺮﻳﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﮔﺰارش ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻳﻚ ﭘﻴﺎﻧﻮﻧﻮاز‪ ،‬دﻳﻮﻳﺪ ﮔﻮﻻب‪ ،٣‬ﻫﻤﺮاه دو ﺧﻮاﻧﻨﺪه‪ ،‬وﻳﻜﺘﻮرﻳﺎ ﻟﻴﻨﮕﻮد‪ ٤‬و‬ ‫اري ﻣﻴﻠﺰ‪ ،٥‬در ﺟﺸﻦ ارج ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ ﻣﺎرﻟﻴﻦ ﻫﻮرن‪ ٦‬ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﺳﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ در‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺗﻮان ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻮﻳﺶ را در آﻣﺎدﮔﻲ ﻧﮕﻪ‬ ‫ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ روي دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ را ﻧﮕﻪ ﻣﻲداﺷﺘﻢ‪ ،‬ﭼﻬﺮهي آﻗﺎي‬

‫‪Stephen Darwall‬‬ ‫‪The New York Times‬‬ ‫‪David Golub‬‬ ‫‪Victoria Livengood‬‬ ‫‪Erie Mills‬‬ ‫‪Marilyn Horne‬‬

‫‪٢٨‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬ ‫‪5.‬‬ ‫‪6.‬‬

‫ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫ﮔﻮﻻب ﺑﻮد‪ .‬وي ﭘﻮزﺧﻨﺪ ﻣﺜﺒﺘﻲ ﻣﻲزد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻔﺖ‪" ،‬و‬ ‫‪16‬‬

‫آنﻫﺎ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﻮل ﻣﻲدﻫﻨﺪ؟"‬

‫ﻣﻮرد دﻳﻮﻳﺪ ﮔﻮﻻب را ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪاي از ﻣﻮرد ﺳﻴﺴﻲﻓﺲ ﺑﺴﻨﺠﻴﺪ‪ :‬ﻣﻮرد ﻣﺪﻓﻮع ﺧﻮار ﺧﻨﺪان‪.١‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺪﻓﻮع ﺧﻮار ﺧﻨﺪان ﺟﺎوداﻧﻪ ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﺧﻮردن ﻣﺪﻓﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ‬ ‫روي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺗﻴﻠﻮر آﻧﺎن را ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن اﻧﮕﺎﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻬﺮﺑﺎنﺗﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﻴﺴﻲﻓﺲ‪،‬‬ ‫ﺧﺪاﻳﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺷﻮر و آرزوي راﺳﺘﻴﻦ ﺑﺮاي ﺧﻮردن ﻣﺪﻓﻮع‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ‬ ‫ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺪﻓﻮع ﺧﻮار روز و ﺷﺐ ﻣﺪﻓﻮع ﻓﺮو ﻣﻲدﻫﺪ‪ -‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﺑﺴﻨﺪه ﺑﺪﺳﺖ‬ ‫آورد! ﻫﺮ دوي ﭘﻴﺎﻧﻮ ﻧﻮاز و ﻣﺪﻓﻮع ﺧﻮار‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎر در ﻛﻨﺸﻲ ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﺷﻮر راﺳﺘﻴﻦ آن‬ ‫ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻛﺎري را ﻛﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬درﺑﺎرهي اﻳﻦ دو‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ در ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻛﻪ درول دارد‪ ،‬ﭘﺮ از ﻛﻨﺸﻲ ﻛﻪ دﻳﻮﻳﺪ ﮔﻮﻻب ﺑﺎ‬ ‫آن ﺳﺮﮔﺮم اﺳﺖ‪ ،‬دوﻣﻲ ﺑﺎ ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ دﻟﺨﻮاه ﻣﺪﻓﻮع ﺧﻮار ﭘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ اﺳﺘﺪﻻل‬ ‫ﺗﻴﻠﻮر را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎرﻳﻢ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ دو اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲﻫﺎ ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ دارﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﺳﺨﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﻳﻜﻲ ﻧﺪارﻳﺪ؟ آﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﺷﻤﺎ ﻫﺮ دو ﮔﻮﻧﻪ زﻳﺴﺘﻦ ﻫﻢ‬ ‫ارزش ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ اﺳﺘﺪﻻل‬ ‫ﺗﻴﻠﻮر را رد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ داراي ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﺳﺮاﺳﺮ‬ ‫‪17‬‬

‫ﺟﺴﺘﺎري از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آن زﻧﺪﮔﻲ را ﻣﻲزﻳﺪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﮔﺰاﻓﻪ ﮔﻮﻳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻴﻠﻮر‪ ،‬ﺑﺎ روﺷﻲ ﻛﻪ وي آن را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ رﻳﺨﺖ آﻏﺎزﻳﻦ ﺑﺎورﻛﺮدﻧﻲ‬ ‫از آن ﺟﺪا ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از ﻣﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺳﻴﺴﻲﻓﺲ دﻟﺒﺎﺧﺘﻪ ﻏﻠﺘﺎﻧﺪن ﺳﻨﮓ را ﺑﺎ‬ ‫ﺳﻴﺴﻲﻓﺲ ﺑﻴﺰار از ﻏﻠﺖ دادن ﺳﻨﮓ ﺳﻨﺠﺶ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﭘﻨﺪار ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺰﻳﻨﺶ ﺳﻴﺴﻲﻓﺲ‪ ،‬ﻫﺮ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺧﺮدﻣﻨﺪي ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﻴﺴﻲﻓﺲ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺎن روي ﺧﻮش ﻧﺸﺎن داده و دﻟﺒﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﻏﻠﺖ دادن ﺳﻨﮓ ﻫﺴﺖ‪ ،‬دارد‪.‬‬

‫‪18‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬در ﭘﻨﺪار ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ ﻣﻴﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﭼﻮن‬

‫ﻳﻚ ﻣﺪﻓﻮع ﺧﻮار ﺑﻴﺰار از ﻣﺪﻓﻮع ﺧﻮردن و زﻧﺪﮔﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺪﻓﻮع ﺧﻮار ﺧﻨﺪان‪ ،‬ﻫﺮ اﻧﺴﺎن‬ ‫‪1. nning excrement-eater‬‬

‫‪٢٩‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺧﺮدﻣﻨﺪي دوﻣﻲ را ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﮔﻤﺎن اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺴﻲ ﺟﺎوداﻧﻪ ﺳﻨﮓ را ﻏﻠﺖ دﻫﺪ ﻳﺎ‬ ‫ﻣﺪﻓﻮع ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ آن ﻛﺲ از اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺎرﻫﺎ ﺧﻮﺷﺶ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﺗﻴﻠﻮر‬ ‫روﺷﻨﮕﺮي ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ از اﻳﻦ ﺑﻴﻨﺶﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲآورد‪ :‬ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻪ آﻳﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﻛﺎري را ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ دوﺳﺖ دارد‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬ ‫وﻟﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ وي ﺳﻨﺠﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮي اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ‪-‬ﻫﻢ ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻧﻮ ﻧﻮاز ﮔﻮﻻب و‬ ‫ﻣﺪﻓﻮع ﺧﻮار ﺧﻨﺪان‪ -‬روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﺗﻴﻠﻮر ﻧﺎرﺳﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺪﻓﻮع ﺧﻮار‬ ‫ﺧﻨﺪاﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﻮردن ﻣﺪﻓﻮع‪ ،‬از زﻳﺴﺘﻦ ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻧﻮ ﻧﻮاز ﺑﮕﺬرد‪ ،‬دﻳﻮاﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ‬ ‫ﺧﺪاﻳﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ و ﺷﻮري در ﺧﻮردن ﻣﺪﻓﻮع‪ ،‬وي را ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ‬ ‫اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺨﺸﺶ ﺧﺪاﻳﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻛﻨﺸﻲ از روي ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻮﺧﻲ‬ ‫ﺳﻨﮕﺪﻻﻧﻪاي اﺳﺖ‪ .‬ارﺟﻲ ﻧﺪارد ﻫﺮ اﻧﺪازه ﺷﻮر وي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ارﺟﻲ ﻧﺪارد ﭼﻪ اﻧﺪازه‬ ‫ﺧﻮﺷﻲ ﺑﺎ ﻓﺮو دادن ﻣﺪﻓﻮع ﺑﻪ وي دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﻴﺰار ﺑﻮدن از وي‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ دﻟﺴﻮزي‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ راﻫﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺮاي ﺳﺮ و ﻛﺎر داﺷﺘﻦ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺎي دﻳﮕﺮي را ﺑﮕﺮدﻳﻢ‪.‬‬

‫‪ -4-1‬راه ﮔﺮﻳﺰ ﭘﻴﺘﺮ ﺳﻴﻨﮕﺮ‪ :‬ﻣﻌﻨﺎي دار ﻧﻤﻮدن ﺑﺎ زدودن رﻧﺞ‬

‫در دو ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻛﺘﺎب ﺧﻮدش‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ؟ اﺧﻼق در دوره ﺳﻮد ﺧﻮاﻫﻲ‬ ‫ﺷﺨﺼﻲ‪ ،١‬ﭘﻴﺘﺮ ﺳﻴﻨﮕﺮ )‪ (1995‬ﻳﻚ ﻣﻔﻬﻮم ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ از ﭼﮕﻮﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫دروﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش داده و ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي روﺷﻨﮕﺮي درﺑﺎره دﻳﺪﮔﺎه‬ ‫ﺳﻴﻨﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮي ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﻮدﻣﺎﻧﻲ از ﻳﻚ ﺳﻮ ﻣﻴﺎن ارزش ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪ ٢‬و در‬ ‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ارزش ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ‪ ،٣‬ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺧﻮﺑﻲ )ﻳﺎ ﺑﺪي( ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ‬ ‫ﭼﻴﺰي‪ ،‬ﺧﻮﺑﻲ )ﻳﺎ ﺑﺪي( ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺳﺮﺷﺖ ﺧﻮدش‪ ،‬در درون ﻳﺎ از ﺧﻮدش‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ 19 .‬در‬ ‫ﻛﺘﺎب ﭘﺮ ارزش ﺧﻮدش‪ ،‬ج‪ .‬ا‪ .‬ﻣﻮر )‪ ،(1903‬اﺻﻮل اﺧﻼق‪ ،‬از روﺷﻲ وﻳﮋهاي آزﻣﺎﻳﺶ‬

‫‪1. How Are We to Live? Ethics in an Age of Self-Interest‬‬ ‫‪2. extrinsic value‬‬ ‫‪3. intrinsic value‬‬

‫‪٣٠‬‬

‫ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪي ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮدن ارزش ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ روش ﺑﻪ اﺻﻄﻼح "آزﻣﺎﻳﺶ ﺟﺪاﺳﺎزي"‬

‫‪١‬‬

‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه‪ ،‬و روﺷﻲ ﺑﺮاي "رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ارزﺷﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ]ﭼﻴﺰي[ دﻫﻴﻢ‪ ،‬اﮔﺮ آن‬ ‫در ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ درﺑﺴﺖ‪ ،٢‬دور از ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ"‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫در روي دﻳﮕﺮ‪،‬‬

‫ارزش ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪ ،‬ارزﺷﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺧﻮدش ﺑﺎ دﻳﮕﺮان دارد‪ .‬آﺷﻨﺎﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ارزش ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪ ،‬ارزش اﺑﺰاري ‪ -‬ارزﺷﻲ ﻛﻪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‬ ‫‪21‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ دوﻣﻲ ﺑﺎ ارزش اﺳﺖ‪ -‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻴﻨﮕﺮ دﻳﺪﮔﺎه "ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﻨﺎداري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ اﮔﺮ در راه ﻫﺪفﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮوﻧﻲ و دﻳﺪﻧﻲ ارزﺷﻤﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ" را دارد‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫وي رﻧﺞ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي‬

‫ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ ﺑﺪي داﻧﺴﺘﻪ و ﻛﺎﻫﺶ ﻛﻞ اﻧﺪازهي رﻧﺞ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﭘﺬﻳﺮ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮوﻧﻲ و دﻳﺪﻧﻲ را‪ ،‬ارزﺷﻤﻨﺪ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻧﮕﺮ ﺳﻴﻨﮕﺮ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻛﻞ اﻧﺪازهي رﻧﺞ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﭘﺬﻳﺮ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﺷﺮط ﺑﺴﻨﺪهاي ﺑﺮاي ﻣﻌﻨﺎداري دروﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﺳﻴﻨﮕﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺧﻮدش ﻳﺎدآوري ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ "ﺧﺮد ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ و ﺑﺎ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن راﻫﻲ ﺑﺮاي ﺷﺎدي و ﻳﺎ‬ ‫ﺧﻮﺷﻨﻮدي ﭘﺎﻳﺪار‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻫﺪف ﮔﻴﺮي ﻧﻤﻮده و ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ آن را‬ ‫اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ 23 ".‬ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺳﻴﻨﮕﺮ ﺑﻪ "ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ ﻋﻠﺘﻲ ﺑﺰرگﺗﺮ از ﺧﻮد‪ "٣‬اﺷﺎره‬ ‫‪24‬‬

‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺑﻨﺪ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻴﻨﮕﺮ‪ ،‬ﻛﺴﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي زﻳﺴﺘﻦ در زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ‬

‫ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ رﻧﺞ ‪ -‬آن ﻛﺲ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ را ﭼﻮن ﻫﺪف‬ ‫آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ‪ -‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﭘﻲ ﺧﻮﺷﻲﻫﺎي ﺧﻮدش ﻫﺴﺖ و ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﺗﺼﺎدﻓﻲ‪ ،‬اﻧﺪازهي ﻛﻞ رﻧﺞ در ﺟﻬﺎن را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﺳﻴﻨﮕﺮ ﺑﺪون ﭘﺮده ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬وﻟﻲ از ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي وي‪ ،‬روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد وي اﻳﻦ‬ ‫ﻧﮕﺮ را‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺴﻲ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻫﺪف ﻛﺎﻫﺶ رﻧﺞ درﺟﻪﻫﺎﻳﻲ از‬

‫”‪1. “isolation test‬‬ ‫‪2. absolute isolation‬‬ ‫‪3. self‬‬

‫‪٣١‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ را ﺑﺪﺳﺖ آورده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ 25 .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻛﺎﻧﻮن دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻴﻨﮕﺮ اﻳﻦ‬ ‫اﺻﻞ ﻫﺴﺖ‪:‬‬ ‫)‪ A (S‬ﻛﻨﺸﻲ ﺑﺮاي ‪ S‬ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﺑﺮاي ‪ S‬دارد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺮﮔﺎه )‪، S (1‬‬ ‫در اﻧﺠﺎم‬

‫‪A‬‬

‫ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﻛﻪ در ﻫﺪف‬

‫‪G‬‬

‫ﻛﺎﻣﻴﺎب ﺷﻮد‪(2) ،‬‬

‫ﺑﻴﺮوﻧﻲ و دﻳﺪﻧﻲ ﻫﺴﺖ‪ ،‬و )‪ A (3‬ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﺑﻪ ‪ G‬ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ‪.‬‬

‫‪G‬‬

‫ﻳﻚ ارزش‬

‫‪26‬‬

‫ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺳﻴﻨﮕﺮ ﻳﻚ راه ‪-‬در واﻗﻊ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه‪ -‬ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﺮاي‬ ‫زﻳﺴﺘﻦ‪ ،‬از ﺧﻮدﮔﺬﺷﺘﮕﻲ ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ رﻧﺞ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻴﻨﮕﺮ اﻳﻦ را‬ ‫"زﻧﺪﮔﻲ اﺧﻼﻗﻲ" ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ "زﻳﺴﺘﻦ در زﻧﺪﮔﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺎ را ﺗﻮاﻧﺎ ﻣﻲﺳﺎزد‬ ‫ﺗﺎ ﺧﻮدﻣﺎن را ﺑﺎ ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﻫﻤﻪ ﻋﻠﺖﻫﺎ ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ ‪ . . . .‬اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺎز ﺷﺪه ﺗﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﻨﺎداري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ 27".‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻴﻨﮕﺮ‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺴﺖ ﻛﺎﻫﺶ رﻧﺞ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﭘﺬﻳﺮ واﻗﻌﻲﺗﺮﻳﻦ ﻫﺪف ارزﺷﻤﻨﺪي ﺑﻮده و از اﻳﻦ‬ ‫رو ﻓﺪا ﻧﻤﻮدن زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺴﻲ ﺑﺮاي آن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه ﺑﺮاي ﻣﻌﻨﺎدار ﻧﻤﻮدن زﻧﺪﮔﻲ آن ﻓﺮد‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ رخ دﻫﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﺒﻮدن ﺧﺪا ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫‪28‬‬

‫زﻧﺪﮔﻲ ﻫﻤﻪي اﻧﺴﺎنﻫﺎ را از درون ﺑﺪون ﻣﻌﻨﺎ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﺳﻴﻨﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮﭘﺎﺳﺎﺧﺘﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﺧﻮدش‪ ،‬روﺷﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ روﺷﻲ ﻛﻪ ارﺳﻄﻮ در دو ﻫﺰار‬ ‫ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬در ﺷﺎﻫﻜﺎر ﺧﻮدش اﺧﻼق ﻧﻴﻜﻮﻣﺎﺧﻮس‪ ،١‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )‪ (1962‬را‬ ‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬در آﻏﺎز ﻛﺘﺎب اﺧﻼق‪ ،‬ارﺳﻄﻮ ﺳﻪ ﮔﻮﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ آن‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺰﻳﻨﺪ را ﭘﻴﺶ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ :‬زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻪ وﻳﮋه ﺧﻮﺷﻲ ﺟﺴﻤﻲ ﻣﻲﺷﻮد؛ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻪ وﻳﮋهي‬ ‫ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮد؛ و زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻪ وﻳﮋهي اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪29‬‬

‫ارﺳﻄﻮ ﻫﺮ ﻳﻚ از‬

‫اﻳﻦ ﺳﻪ ﮔﻮﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮده و ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ روﺷﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﺪام ﻳﻚ از آنﻫﺎ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺘﺎب اﺧﻼق‪ ،‬ارﺳﻄﻮ ﻛﻨﺶ ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬ ‫نيکوماخوس پدر ارسطو بوده است‪ ،‬ھم چنين پسر وی نيز بوده‪ ،‬از ‪1. Nicomachean Ethics‬‬ ‫اﯾن رو شاﯾد با کمی چشم پوشی اﯾن را بتوان اخالق پدر برگردان نمود‪.‬‬

‫‪٣٢‬‬

‫ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫ﮔﻮﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ )در ﻳﻚ ﮔﺮدش ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮاي دو ﻫﺰار و‬ ‫ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎل ﭼﻴﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺗﻔﺴﻴﺮﮔﺮان اﺳﺖ( ارﺳﻄﻮ ﺳﺮاﻧﺠﺎم زﻧﺪﮔﻲ وﻳﮋه ﺷﺪه ﺑﺮاي‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن را ﻫﻢ ﭼﻮن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪30‬‬

‫ﺑﻪ روﺷﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻴﻨﮕﺮ ﺷﻤﺎر‬

‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ از ﻛﻨﺶﻫﺎ را در ﻧﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ روﺷﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﺪام ﻳﻚ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد‪ .‬ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﻨﮕﺮ در ﻧﮕﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‬ ‫درﺑﺮدارﻧﺪهي ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮي اﻟﻜﻞ و ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‪ ،‬ﺧﺮﻳﺪ ﻛﺮدن‪ ،‬رﻗﺎﺑﺖ )ﻫﻢ ورزﺷﻲ‪ ،‬ﻫﻢ‬ ‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ(‪ ،‬روان درﻣﺎﻧﻲ‪ ،١‬و اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺳﻴﻨﮕﺮ‪ ،‬در وارﺳﻲ اﻳﻦﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﮕﺮان آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﻨﺸﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ ﺣﺲ‬ ‫ﭘﺎﻳﺪار ﺧﺸﻨﻮد ﺑﻮدن‪ ٢‬را ﺑﺴﺎزد‪ .‬ﺳﻴﻨﮕﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ را دارا اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ )ﺑﺎ ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺮدﻳﺪ( ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﺑﺒﺨﺸﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﺳﻴﻨﮕﺮ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﺸﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺑﺪ درﻳﺎﻓﺖ ﻧﺸﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻴﻠﻮر‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آﻧﭽﻪ ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺎدﮔﻲ ﻧﮕﺮش ﺑﻪ آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬وي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪ درﻳﺎﻓﺖ ﺷﻮد اﮔﺮ‬ ‫ﮔﻤﺎن ﺷﻮد آن ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﻲدﻫﺪ آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ‬ ‫ﺣﺲ ﺧﺸﻨﻮدي ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬وﻟﻲ دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻴﻨﮕﺮ زﻳﺮﻛﺎﻧﻪﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮرد دﻳﻮﻳﺪ ﮔﻮﻻب‬ ‫ﭘﻴﺎﻧﻮ ﻧﻮاز را ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎن درول ﺷﺮح داده و در ﺑﺨﺶ ‪ 3-1‬ﺑﺎزﮔﻮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬را ﺑﻪ ﻳﺎد‬ ‫آورﻳﺪ‪ .‬در آن ﮔﺰاره ﺑﻲدرﻧﮓ ﭘﺲ از ﺑﻨﺪي ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻤﻮدهام‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه "ﺧﻮﺷﻲ‬ ‫ﮔﻮﻻب ﻧﺸﺎﻧﻪاي از اﻋﺘﺒﺎر ﻛﺎر و ﺟﻨﺒﺶ وي ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻪ آن ﭼﻪ آن را ﺧﻮب ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫"‪ 31‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺳﻴﻨﮕﺮ دﻳﺪن ﻳﻚ ﺣﺲ ﺧﺸﻨﻮدي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ را ﭼﻮن ﻧﺸﺎﻧﮕﺮي ارزﻧﺪه‬

‫‪٣‬‬

‫از ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ درك ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬ﺑﺴﻴﺎر ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ روﺷﻲ ﻛﻪ دﻛﺎرت‪ (1960) ٤‬روﺷﻨﻲ و‬ ‫دﻗﺖ را در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻳﻚ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ارزﻧﺪه از راﺳﺘﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪32‬‬

‫وﻟﻲ ﭼﻪ اﮔﺮ‬

‫‪psychotherapy‬‬ ‫‪fulfillment‬‬ ‫‪Reliable indicator‬‬ ‫‪Descartes‬‬

‫‪٣٣‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻧﻮﺷﺪاروي ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﻴﺴﻲﻓﺲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺣﺲ ﺧﺸﻨﻮدي ﭘﺎﻳﺪار‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺳﻨﮓ را ﻏﻠﺖ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻫﺪ؟ و درﺑﺎرهي ﻳﻚ ﻣﺪﻓﻮع ﺧﻮار ﺧﺸﻨﻮد ﭼﻪ؟ ﺳﻴﻨﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﻮﭼﻲ ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎﻳﻲ داراي زﻧﺪﮔﻲ ارزﻧﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﺳﺘﺪﻻل وي ﺑﺮ اﻳﻦ ادﻋﺎ‬ ‫ﻛﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺣﺲ ﺧﻮﺷﻨﻮدي ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﭘﺎﻳﺪار و ﻣﻌﺘﺒﺮي در ﻫﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﻤﻜﻦ و ﺷﺪﻧﻲ ﻫﺴﺖ‪،‬‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‪ ،‬وي ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﮔﻔﺘﻪي ﻛﻢ ﺗﻮان‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﮕﺮي در ﺟﻬﺎن راﺳﺘﻴﻦ‪ ،١‬ﻧﻴﺎز‬ ‫دارد‪ .‬و در ﺟﻬﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻏﻠﺖ دادن ﺑﻲ ﺑﺮ و ﺑﺎر ﺳﻨﮓ ﻳﺎ ﻣﺪﻓﻮع ﺧﻮردن‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‬ ‫ﺣﺲ ﺧﺸﻨﻮدي ﭘﺎﻳﺪار ﻳﺎ ﺣﺲ دﻳﮕﺮي را ﻧﻤﻲﺳﺎزد‪.‬‬ ‫از زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر دور‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻏﺮب ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺪا ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺑﻬﺮه ﺑﺮدن از‬ ‫ﺧﻮﺷﻲ ﺟﺴﻤﻲ ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ارزﻧﺪه ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي‬ ‫ﻓﻠﻴﻮﺑﻮس اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ‪ ،٢‬ﺳﻘﺮاط‪ ٣‬ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ را در ﻛﻒ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻐﺰي‬ ‫ﺑﺴﻨﺪه ﺑﺮاي ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺮﻣﻪ ﺧﻮﺷﻲ دارد‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﺗﻮاﻧﻲ ﺑﺮاي ﺧﺮدورزي‪ ،‬ﻳﺎدآوري‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﺣﺘﻲ داﺷﺘﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﺑﺎور را ﻧﺪارد‪ .‬اﻓﻼﻃﻮن )‪ (1993‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺳﻘﺮاط ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ زﻧﺪﮔﻲ را دارد "زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺮم‬ ‫ﺗﻨﺎن ﻳﺎ ﺟﺎﻧﺪاري ﻛﻪ در ﭘﻮﺳﺘﻪ در ﻛﻒ درﻳﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﺴﺖ‪".‬‬ ‫"زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن" ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪34‬‬

‫‪33‬‬

‫ارﺳﻄﻮ ﭼﻨﻴﻦ زﻧﺪﮔﻲ را‬

‫در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ "ﺣﺘﻲ‬

‫ﻳﻚ ﺑﺮده ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﺧﻮﺷﻲ ﺟﻨﺴﻲ ﺑﻬﺮه ﺑﺮد ‪ . . .‬وﻟﻲ ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ادﻋﺎ ﻛﻨﺪ ﻳﻚ‬ ‫‪35‬‬

‫ﺑﺮده ﺳﻬﻤﻲ از ﺷﺎدي دارد‪".‬‬

‫ارﺳﻄﻮ ﺑﻪ ﺑﺮده ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ‪،‬‬

‫ﻣﻴﺎن دو ﺗﺎ از ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻫﻢ ﻧﮕﺮي ﻫﺴﺖ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺪا ﺷﺪه‬ ‫ﺑﺮاي ﺧﻮﺷﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺮاي ﻧﺮم ﺗﻨﺎن‪ ،‬ﮔﺎوﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ روﺷﻲ‬ ‫‪36‬‬

‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن آن ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺰﻳﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﻨﺖ در ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬

‫روﺑﺮت ﻧﻮزﻳﻚ )‪" (1977‬ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ"‪ ،٤‬ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه واﻗﻌﻴﺖ ﻣﺠﺎزي ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪ دﻟﺨﻮاه را در ﻣﻐﺰ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن وﺻﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪actual world‬‬ ‫‪Platonic dialogue Philebus‬‬ ‫‪Socrates‬‬ ‫”‪“the experience machine‬‬

‫‪٣٤‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬

‫ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫ﻧﻮزﻳﻚ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪" :‬ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬اﻓﺰون ﺑﺮ ﺗﺼﻮﻳﺮ دﻳﺪن ﺑﺎ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ‬ ‫‪37‬‬

‫ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ و ﺳﭙﺲ درﻳﺎﻓﺘﻴﻢ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ آن را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮﻳﻢ‪".‬‬

‫ﺣﺘﻲ آن ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﻨﺘﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻟﺬت ﮔﺮاﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺮان روﺷﻦ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﻴﮕﻴﺮي ﺧﻮﺷﻲ ﺟﺴﻤﻲ ﻟﮕﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آنﻫﺎ ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ اﭘﻴﻜﻮر‪ (1964) ١‬در "ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻮﺳﻮس"‪ ٢‬ﺧﻮدش ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪:‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﺧﻮﺷﻲ ﻫﺪف اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮕﺮ ﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﻮﺷﻲ ﺑﻲ‬ ‫ﺑﻨﺪ و ﺑﺎر ﻳﺎ آن ﭼﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺷﻲ ﺟﺴﻤﻲ اﺳﺖ‪ -‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻮن آﻣﻮزهﻫﺎي ﻣﺎ را درﻧﻴﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ آن ﻣﻲﺳﺘﻴﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮي‬ ‫ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ از آن دارﻧﺪ‪ -‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﺎ از ﺧﻮش ﺑﻮدن ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ در آن ﺑﺪن‬ ‫‪38‬‬

‫از درد و اﻧﺪﻳﺸﻪ از دﻟﻮاﭘﺴﻲ رﻫﺎ ﻫﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي‪ ،‬در ﺳﻮدﻣﻨﺪﮔﺮاﻳﻲ‪ ،٣‬ﺟﺎن اﺳﺘﻮارت ﻣﻴﻞ‪ (1979) ٤‬از ﺳﻮدﻣﻨﺪﮔﺮاﻳﻲ‬ ‫در ﺑﺮاﺑﺮ اﺗﻬﺎم "آﻣﻮزه ارزﺷﻤﻨﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي آزﻣﻨﺪان"‪ ،‬دﻓﺎع ﻣﻲﻛﻨﺪ وي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺧﻮﺷﻲ‬ ‫ﻛﻴﻔﻴﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ دارد‪ ،‬و ﺧﻮﺷﻲ ﺟﻨﺴﻲ ﻛﻢﺗﺮﻳﻦ ﻛﻴﻔﻴﺖﻫﺎ را داراﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ رو‪،‬‬ ‫ﻛﻢ ارزشﺗﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪي ﺧﻮﺷﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ‪" :‬ﻫﻴﭻ آﻣﻮزهي اﭘﻴﻜﻮري از زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﻮﺷﻲ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺲ و ﺗﺼﻮر‪ ،‬و اﺣﺴﺎﺳﺎت اﺧﻼﻗﻲ را ارزﺷﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ‪ ،‬ﻫﻢ‬ ‫‪39‬‬

‫ﭼﻮن ﺧﻮﺷﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺪﻫﺪ‪".‬‬

‫در اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻧﺘﻮان‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺮاي ﻫﺪفﻫﺎي ﮔﺰاره و اﺳﺘﺪﻻل ﺳﻴﻨﮕﺮ‪،‬‬ ‫ﻣﺪركﻫﺎي ﻫﻤﻪي اﻳﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮفﻫﺎ را ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﭼﻨﺪاﻧﻲ داد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬آنﻫﺎ ﻓﻴﻠﺴﻮف ‪-‬‬ ‫درﺳﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺪاي ﺧﻮﺷﻲ ﺟﺴﻤﻲ ﻧﻜﺮده اﻧﺪ‪ -‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬

‫‪Epicurus‬‬ ‫”‪“Letter to Menoeceus‬‬ ‫‪Utilitarianism‬‬ ‫‪John Stuart Mill‬‬

‫‪٣٥‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﮔﻮاﻫﻲ آنﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را وﻳﮋهي ﺧﻮﺷﻲ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﺮاي اﻳﻦ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬آﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺸﻨﻮدي ﻣﺎﻧﺪﻧﻲ ﺑﻴﺎورد‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻧﻜﺘﻪﻫﺎي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﺳﺘﺪﻻل ﺳﻴﻨﮕﺮ اﻳﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ وي ﮔﻮاه ﻫﺎ و ﻣﺪارك‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺧﻮدﺷﺎن را در ﻓﺪاي ﻛﻨﺶﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﻨﮕﺮ درﺑﺎرهي آن‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻦ ﻫﻤﻪي ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺳﻴﻨﮕﺮ را ﺗﻜﺮار‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﻳﻜﻲ از ﭼﺸﻤﮕﻴﺮﺗﺮﻳﻦ ﻣﺪارك از ﺳﻮي ﺗﻢ ﻻﻧﺪري‪ ١‬ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﺮﺑﻲ ﺣﺮﻓﻪاي ﻓﻮﺗﺒﺎل ﻛﺎﺑﻮيﻫﺎي داﻻس اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ . . .‬ﺣﺘﺎ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﺎزه ﺟﺎم ﺑﺰرگ را ﺑﺮدﻳﺪ ‪-‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﻲ درﻧﮓ ﭘﺲ از‬ ‫ﺑﺮدن ﺟﺎم ﺑﺰرگ‪ -‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﺎل دﻳﮕﺮي ﻫﻢ ﻫﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﻴﺮوزي ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫آن ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰ ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺴﺖ ‪ -‬ﭘﻮﭼﻲ‪ ،‬ﻛﺎﺑﻮس زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺪون‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪.‬‬

‫‪40‬‬

‫ﻳﻚ ﺑﻨﺪ از ﮔﻮاه ﻫﺎ و ﻣﺪارك ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﻛﻪ ﺳﻴﻨﮕﺮ درﺑﺎره آن ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ ،‬از‬ ‫ﻳﻚ ﻫﻮا ﺧﻮاه ﺑﺪﻧﺎم ﺧﻮﺷﻲ ﺟﺴﻤﻲ ‪-‬ﻣﺎرﻛﻮس دي ﺳﺎد‪ -(1992) ٢‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬او ﻣﺮدي اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﻧﮕﺮشﻫﺎﻳﻲ درﺑﺎرهي اﻳﻦ ﻛﻪ آﻳﺎ ﭘﻴﺮوي از ﺧﻮﺷﻲ ﺟﺴﻤﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺸﻨﻮدي‬ ‫ﻣﺎﻧﺪﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دارد! در داﺳﺘﺎن دي ﺳﺎد ژوﺳﺘﻴﻦ‪ ،٣‬ﺷﻴﺮ زن داﺳﺘﺎن در ﭼﻨﮕﺎل ﻫﺮزهي‬ ‫ﭼﻬﺎر آﺧﻮﻧﺪ‪ ٤‬ﻛﻪ وي را اﺳﻴﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻬﺮه ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬دي ﺳﺎد ﻫﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻳﻜﻲ از آن ﭼﻬﺎر آﺧﻮﻧﺪ ﻧﻜﺘﻪ زﻳﺮ را ﺑﻪ ژوﺳﺘﻴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﺬراﻧﺪن ﺷﺐ ﺑﺎ زﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺮا واﻣﻲدارد زن دﻳﮕﺮي را ﺑﺎﻣﺪاد ﺑﺨﻮاﻫﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻛﻠﻲ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ اﻧﺪازه ﺧﻮاﺳﺘﻪ‪ ،‬ﺳﻴﺮي ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻫﺪﻳﻪ ﺑﺰرگﺗﺮي ﺑﻪ آن‬ ‫‪Tom Landry‬‬ ‫‪Marquis de Sade‬‬ ‫‪Justine‬‬ ‫‪friars‬‬

‫‪٣٦‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬

‫ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺳﺨﺖﺗﺮ ﻣﻲﺳﻮزاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻢ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫وﻟﻲ ﻣﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ در ﮔﻮﺷﻪ و ﻛﻨﺎر ﻳﻜﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬دﻣﻲ ﻛﻪ‬ ‫آرزوﻣﻨﺪي ﻣﺎ ﺑﺮاي زﻧﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻫﻤﺎن دﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﮕﻴﺰش‬ ‫‪41‬‬

‫ﺧﻮاﻫﺶ ﻣﺎ را ﺑﺮاي زن دﻳﮕﺮي روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﻜﺘﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻢ ﻻﻧﺪري ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻫﺮ‬ ‫دو ﻣﻮرد ﻣﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪاي ﺳﺮﺳﺨﺖ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬دارﻳﻢ ﻛﻪ دوﺑﺎره‬ ‫در ﻫﻤﺎن دﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺮآورده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺮﻣﻌﻨﺎﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ ﻳﻚ ﺣﺲ ﺧﺸﻨﻮدي‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻧﺎﭘﻴﺪا ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ‬ ‫از ﭘﻴﺶ دوﺑﺎره ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ ﭼﻮن اﻧﺠﺎم ﺷﺪن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﺮاي داﺷﺘﻦ‬ ‫ﺑﺎزدﻫﻲ ﺧﺸﻨﻮد ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺳﻴﻨﮕﺮ درﺑﺎرهي ﻣﻮرد ﻫﻨﺮي ﺳﭙﻴﺮا‪ ،١‬ﻓﻌﺎل در ﻫﻤﻪي‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬و ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦ ﺗﻮﻧﺎﻧﺪ‪ ،٢‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮش‪ ،‬ﻫﺮ دو‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪي ﮔﺮان ﺑﻬﺎ ﺧﻮدش را ﻓﺮوﺧﺘﻪ‬ ‫و ﺑﺮاي ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﻛﺎر داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﻴﻨﮕﺮ‪،‬‬ ‫ﻫﺮ دو از ﺧﻮدﮔﺬﺷﺘﮕﻲ ﺧﻮﻳﺶ در زﻧﺪﮔﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﺧﺸﻨﻮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻴﻨﮕﺮ از ﺳﭙﻴﺮا ﻧﻮﺷﺘﻪ‪:‬‬ ‫"زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﻮﻳﻮرك ﻣﻲرﻓﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺎ وي و ﮔﺮﺑﻪي وي در آﭘﺎرﺗﻤﺎن اﺟﺎره‬ ‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ٣‬ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺎﻻي ﻏﺮﺑﻲ آﻗﺎ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪم‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ وي را در اﻧﺪﻳﺸﻪ درﺑﺎرهي راﻫﺒﺮدﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺶ ﺑﺮدن دﺷﻮاريﻫﺎ و ﺧﻮش ﺑﻮدن ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ دﻳﮕﺮ ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺳﺮﺣﺎل آﻧﺠﺎ را‬ ‫ﺗﺮك ﻣﻲﻛﺮدم‪".‬‬

‫‪42‬‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺘﺎب ﺗﺎﻳﻠﻮر‪ ،‬ﺳﻴﻨﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﻲ اﻣﻴﺪﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در‬

‫واﻗﻊ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﻨﮕﺮ در ﭘﻲ اﻧﻘﻼﺑﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ‪ 10‬درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻧﮕﺎه ﻛﻠﻲ ﻫﻮﺷﻴﺎراﻧﻪي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ داﺷﺘﻪ و ﺑﺮ‬ ‫ﭘﺎﻳﻪ آن ﻛﻨﺶ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ‪ ،‬ﭼﺸﻤﮕﻴﺮﺗﺮ از دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ دوﻟﺖ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫‪1. Henry Spira‬‬ ‫‪2. Christine Townend‬‬ ‫خانه ھاﯾی که کراﯾه آن ھا از سوی دولت کنترل می شود‪3. rent-controlled .‬‬

‫‪٣٧‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺑﻮد ‪ . . . .‬ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺨﺸﻲ از ﺗﻮده ﻣﻨﺘﻘﺪاﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺨﺘﻲ ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دﻫﻨﺪ‪ . . . .‬ﺷﻤﺎ ﺗﻮده‬ ‫ﺑﺰرﮔﻲ از ﻛﺎرﻫﺎي ارزﺷﻤﻨﺪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ‪ ،‬در زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬دل زده‬ ‫ﻳﺎ دﭼﺎر ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ‪ .‬از ﻫﻤﻪ ارزﻧﺪهﺗﺮ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﻴﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ و ﭘﻮچ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻜﺮده و ﻧﻤﺮدهاﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺷﻤﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﻨﺖ ﺑﺰرﮔﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﻬﺎن ﻳﻚ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬ﺑﻪ درد و‬ ‫رﻧﺞ ﻛﺸﻴﺪن ﭘﺎﺳﺦ دادهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺳﻴﻨﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎﻳﻠﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﻴﺎزي‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺪف ارزاﻧﻲ ﺷﺪهي ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻌﻨﻲ دروﻧﻲ داﺷﺘﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮدﻣﺎن‪ ،‬ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬وﻟﻲ‬ ‫ﺑﻨﻴﺎنﻫﺎي ادﻋﺎ ﺳﻴﻨﮕﺮ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن ﺑﺎ ﺑﻨﻴﺎنﻫﺎي ﺗﺎﻳﻠﻮر اﺳﺖ‪ .‬ادﻋﺎي ﺳﻴﻨﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻮدن ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﭘﺬﻳﺮ ﺑﺪي ذاﺗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ ﻫﻢ ﭼﻮن ﭼﻴﺰي‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎ ﻣﻌﻨﺎ دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪" :‬ﻃﻨﺰ ﻏﻢ اﻧﮕﻴﺰي در اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﻮدﻣﺎن را ﺑﺎ دﻗﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن درد و رﻧﺞ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﭘﺬﻳﺮ‬ ‫در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺟﻬﺎن ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪".‬‬

‫‪44‬‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ارزﺷﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻳﻚ ﻗﺎدر‬

‫ﻣﺘﻌﺎل آﮔﺎه ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻧﮕﺮان زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از رﻧﺞ ﻛﺸﻴﺪن‬ ‫ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺎ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻧﮕﺮان اﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪارد‪ ١‬ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬در‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﭘﻴﺎﻣﺪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﻴﻨﮕﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر دﻟﺨﻮاﻫﺎﻧﻪ‬ ‫ارزش ﺑﻲ اﻧﺪازهاي‪ -‬در واﻗﻊ ﻫﻤﻪ ارزش‪ -‬ﺑﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﻫﺒﺮي ﺷﺪن ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﺟﺎ‬ ‫داده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﭼﺮا ﺗﻨﻬﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺪ از ﻣﻴﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي‪ ،‬ارزﺷﻤﻨﺪ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ؟‬ ‫ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ در ﭘﺮوژهاي ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ اﻧﺠﻤﻦ ﻛﻮﭼﻚ در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر در‬ ‫ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮاي رﻫﺎ ﺷﺪن از وام و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﻮدﺑﺴﻨﺪﮔﻲ ﺧﻮرد و‬ ‫‪1. the nobody significant cares argument‬‬

‫‪٣٨‬‬

‫ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫ﺧﻮراك‪ ،‬درﮔﻴﺮ ﺷﺪهاﻳﺪ‪ .‬ﭘﺮوژه ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ ﺑﺰرﮔﻲ داﺷﺘﻪ‪ ،‬و روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن‬ ‫ﺗﻨﺪرﺳﺖﺗﺮ‪ ،‬ﺷﺎدابﺗﺮ‪ ،‬ﺑﺎ آﻣﻮزش ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد اﻣﻦ‪ ،‬و ﻛﻮدﻛﺎن ﻛﻤﺘﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻛﻨﻮن ﺷﺎﻳﺪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪‘ :‬ﭼﻪ ﻛﺎر ﺧﻮﺑﻲ ﻛﺮدﻳﺪ؟ ﺗﺎ ﻫﺰار ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﻫﻤﻪي‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺮدم‪ ،‬و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮادﮔﺎن آنﻫﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺮد‪ ،‬و ﻛﺎري ﻫﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻳﺪ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪ . . . ’.‬ﺑﻪ ﻫﺮ روي ﻣﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﭙﻨﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﻣﺎ‬ ‫ﺑﻴﻬﻮده ﺑﻮده ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻳﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺮاي زﻣﺎن ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫درازي زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻫﻢ ﭼﻮن ﺑﻌﺪ ﭼﻬﺎرم ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺲ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬در ﺳﺮاﺳﺮ ﻫﻤﻪي زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ داراي زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﻌﻮر‪ ١‬ﺑﻮده ﻫﻢ ﭼﻮن ﻳﻚ ﻧﻬﺎد‪ ٢‬ﭼﻬﺎرﺑﻌﺪي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻳﻚ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﭼﻬﺎرﺑﻌﺪي را ﺟﺎي ﺑﻬﺘﺮي‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﺟﺎي وﻳﮋهاي‪ ،‬در زﻣﺎن‬ ‫وﻳﮋهاي‪ ،‬ﻣﺎﻳﻪ درد و رﻧﺞ ﻛﺸﻴﺪن ﺑﻴﻬﻮدهاي ﻛﻤﺘﺮي‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر‬ ‫‪45‬‬

‫اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺸﻮﻳﻢ‪ . . .‬ﻣﺎ ﻛﺎراﻳﻲ ﻣﺜﺒﺘﻲ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ داﺷﺘﻪاﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ از ﭘﺬﻳﺮش ﻫﻤﻪي آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﺳﻴﻨﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﻣﺎ در ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ اﺳﺘﺪﻻل ﭘﻴﺎﻣﺪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﭼﻮن ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ آن‬ ‫ﭼﻪ ﻛﻪ ﭘﻞ ادواردز‪ " (2000) ٣‬ﻳﻚ ﺑﺮﺗﺮي دﻟﺒﺨﻮاه ﻛﻠﻲ و ﺷﮕﻔﺖ آور از آﻳﻨﺪه در زﻣﺎن‬ ‫ﻛﻨﻮﻧﻲ" ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲﺧﻮرد‪.‬‬

‫‪46‬‬

‫ﺷﻤﺎري از روشﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ارزش‬

‫ﻧﺴﺒﻲ زﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺳﻴﻨﮕﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ آنﻫﺎ را داراي ارزش ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ‪ .‬دﻳﺪﮔﺎه دﻳﮕﺮي اﻛﻨﻮن و آﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻚ را ﻫﻢ ﭼﻮن ﺑﺎ ارزشﺗﺮﻳﻦﻫﺎ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه در ﭘﺸﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﻴﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎدهي "روز را درﻳﺎب"‪ ٤‬ﺟﺎ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻠﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﺮگ در ﻛﻤﻴﻦ ﻫﻤﮕﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﺎ ﭼﻴﺰي‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺧﻮراك ﻛﺮمﻫﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد ‪-‬‬ ‫وﻟﻲ واﻛﻨﺶ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﻛﺮدن اﺳﺖ! ﻣﺎرﻛﻮس‬ ‫‪sentient life‬‬ ‫‪entity‬‬ ‫‪Paul Edwards‬‬ ‫‪seize the day‬‬

‫‪٣٩‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫اورﻟﻴﻮس‪ (1805) ١‬اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ را در ﺳﺪه دوم ﻣﻴﻼدي ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪" :‬ﭼﻨﺎن ﻛﺎر‬ ‫ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﻧﮕﺎر ‪ 10‬ﻫﺰار ﺳﺎل ﺑﺮاي ﺑﺎﺧﺘﻦ دارﻳﺪ‪ .‬ﻣﺮگ در ﻛﻨﺎر ﺷﻤﺎ اﻳﺴﺘﺎده اﺳﺖ‪".‬‬

‫‪47‬‬

‫دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﺳﻮم درﺑﺎرهي دم ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ زﻣﺎن )ﻳﺎ‪ ،‬اﮔﺮ زﻣﺎن ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪ (٢‬و‬ ‫ﻫﻢ ﭼﻮن ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ آنﻫﺎ‪ ،‬و در ﭘﺲ اﺳﺘﺪﻻل ﭘﻴﺎﻣﺪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ از اﻳﻦ ﺳﻪ‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن آﺧﺮﻳﻦ آنﻫﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺮده ﮔﻴﺮي ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﺮا اﻳﻦ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺮاي اﻛﻨﻮن‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺴﻨﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ دﻳﺪه ﺷﻮد آن ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﻴﻨﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺎر ﺧﻮﺑﻲ ﻛﺮدﻳﺪ؟ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺖ ﻣﻦ روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن را ﺷﺎدﺗﺮ از‬ ‫آن ﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻢ ‪-‬و ﭼﻴﺰﻫﺎ در ﻫﺰار ﺳﺎل دﻳﮕﺮ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو ﭘﻴﻮﻧﺪي ﺑﺎ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻧﺪارد‪ .‬آﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﺸﺪ ﻛﻪ ﻫﻮﻟﻮﻛﺎﺳﺖ ﻧﺎزي‬ ‫در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﺧﻮدش ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ -1970 ،‬ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ از اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ ﻳﺎد آورم زﻣﺎنﻫﺎﻳﻲ در‬ ‫دﺑﻴﺮﺳﺘﺎن ﻛﻼس آﻣﻮزش ورزﺷﻲ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺎزي ﺑﺴﻜﺘﺒﺎل ﻳﺎ واﻟﻴﺒﺎل داغ ﻣﻲﺷﺪ‬ ‫و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن از ﻛﻮره در ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮﺑﻲ ورزش ﻣﺎ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي رﺳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪" ،‬ده‬ ‫ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﻛﺪام ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﻧﮕﺮان اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺎزي را ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺮده اﺳﺖ ؟"‪،‬‬ ‫ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﺪ ﻣﺎ را آرام ﺳﺎزد‪ .‬ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ در ﻣﻦ ﻛﺎرﮔﺮ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪" ،‬آﻳﺎ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ اﻳﻦ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻳﻚ دﺷﻮاري‬ ‫ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ده ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﻧﮕﺮان آن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد؟" در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻫﻤﺴﺎن‪ ،‬ﺗﻮﻣﺎس ﻧﺎﮔﻞ‬ ‫)‪ (1979‬ﻧﺸﺎن داده ﻛﻪ "ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو ارزﺷﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ در ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻛﺎري ﻛﻪ‬ ‫اﻛﻨﻮن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ارزﺷﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪".‬‬

‫‪48‬‬

‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ از دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻴﻨﮕﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﻮد‪ .‬آﻳﺎ ﻳﻚ ﺣﺲ‬ ‫ﺧﺸﻨﻮدي ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﻪ ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﻫﺴﺖ؟ آﻳﺎ زﻧﺪﮔﻲ اﺧﻼﻗﻲ آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از‬ ‫ﺳﻮي ﺳﻴﻨﮕﺮ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه ﺑﺮاي دادن ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن ﻫﺴﺖ؟‬ ‫مارکوس اورليوس آنتونيوس از امپراتوران بزرگ روم است‪ .‬او در ‪ ٢٠‬آورﯾل ‪1. Marcus Aurelius‬‬ ‫‪.‬سال ‪ ١٢١‬ميالدی زادهشد و در ‪ ٩‬آورﯾل ‪ ١٨٠‬ميالدی به بيماری تيفوس درگذشت‬ ‫‪2. the final outcome‬‬

‫‪٤٠‬‬

‫ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫ﺑﺎ ارج ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ دو‪ ،‬ﺑﭙﻨﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻮدي ﺑﺪون درد ﻫﻤﻪي ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎري‬ ‫ﻣﻴﺰان رﻧﺞ و درد ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﭘﺬﻳﺮ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬را ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ -‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻲ‬ ‫ﮔﻤﺎن ﺳﻴﻨﮕﺮ اﻳﻦ را ﻫﻢ ﭼﻮن ﻳﻚ ﻫﺪف ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﺮوﻧﻲ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد! ﺷﺎﻳﺪ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻤﻲ ﺑﺎ دﻗﺖ ﺗﺮ ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻴﻨﮕﺮ دﺳﺖ ﻛﻢ در‬ ‫ﻳﻚ رخ از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﻴﻠﻮر‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ :‬دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻴﻨﮕﺮ ﻳﻚ اﻟﮕﻮي ﺳﺮ راﺳﺖ و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﺬارد ﻣﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﻧﺨﺴﺖ از ﺳﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ در ﺑﺨﺶ ‪ 2-1‬را رد‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﻛﺎﻧﻮن دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻴﻨﮕﺮ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ ﺳﺮ ﺳﭙﺮدن ﺷﺨﺼﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺟﺎي ﺑﻬﺘﺮ‪ -‬اﻓﺰاﻳﺶ اﻧﺪازه ﺧﻮب ذاﺗﻲ )ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ اﻧﺪازه‬ ‫ﺑﺪي ذاﺗﻲ و ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ( ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ آن ﺷﺨﺺ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮدش داراي ﻣﻌﻨﺎي ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ ﻧﺒﻮده‪ ،‬و ﻫﻴﭻ ﻫﺴﺘﻲ ﻗﺎدر‬ ‫و ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ ﻧﮕﺮان زﻧﺪﮔﻲ وي ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ در زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫آن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﻫﻤﻜﺎري ﻛﺮده ﺑﺪون ارزش ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺘﺪﻻل‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬و اﺳﺘﺪﻻل ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ‬ ‫ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ روﺑﺮو ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -5-1‬راه ﮔﺮﻳﺰ ارﺳﻄﻮ‪ :‬ﻛﻨﺶ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺧﻮب‪١‬‬

‫دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻮﻣﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ راه دﻳﮕﺮي را ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺰاره ﻫﺎ و اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎﻳﻲ ﻧﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻬﻦﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ و ﺷﺎﻳﺪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎ ﺑﻮده‪ ،‬در اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺨﺶ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬و در اﺧﻼق ﻧﻴﻜﻮﻣﺎﺧﻮس ارﺳﻄﻮ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد ‪-‬و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺑﻪ آن ﺑﺮﺳﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺧﻼق ﻧﻴﻜﻮﻣﺎﺧﻮس را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻛﺘﺎب اﺧﻼق ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﻨﺪ آﻏﺎز‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪1. intrinsically good activity‬‬

‫‪٤١‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻫﻨﺮ ﻳﺎ داﻧﺶ ﻛﺎرﺑﺮدي و ﻫﺮ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻤﻨﺪي‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮر ﻫﻤﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﻨﺶ و ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺮﺧﻲ ﺧﻮﺑﻲﻫﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ رﻓﺘﻪاﻧﺪ ‪. .‬‬ ‫‪ .‬و روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬در ﻫﺪفﻫﺎ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬در ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻳﻚ ﻛﻨﺶ ﻫﺴﺖ‪ ،‬در ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﻲ ﻓﺮاﺗﺮ‬ ‫از ﻛﻨﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪49‬‬

‫در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﺑﻨﺪ ارﺳﻄﻮ ﻛﻨﺶﻫﺎ را ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ‪-‬آنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮب ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﭼﻮن ﻓﺮاوري دارﻧﺪ‪ ،‬و آنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮدﺷﺎن ﺧﻮب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻨﺪ ﻛﻮﺗﺎه‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ارﺳﻄﻮ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻫﻴﭻ ﻛﺪام ﻧﻪ ﺗﻴﻠﻮر و ﻧﻪ ﺳﻴﻨﮕﺮ‬ ‫اﺷﺎره ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺳﺎده ﺑﻮده وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ژرف اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻧﮕﺮش ارﺳﻄﻮ‪ :‬ﺑﺮﺧﻲ ﻛﻨﺶﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺧﻮب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮاي درﮔﻴﺮ ﺷﺪن ارزﺷﻤﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﻴﭻ ارزﺷﻲ‬ ‫رﻫﺒﺮي ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ .‬آنﻫﺎ ارزﺷﻤﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﺪي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻳﻚ‬ ‫راه ﺳﻮم ﺑﺮاي آوردن ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬درﮔﻴﺮ ﺷﺪن‬ ‫در ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺧﻮب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم دادن آنﻫﺎ ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن ارزﺷﻤﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دادن ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺨﺸﻲ از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﭘﺎﻳﺎن ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ ﻛﺘﺎب اﺧﻼق ﺧﻮدش‪ ،‬ارﺳﻄﻮ ژرف اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن‪ ) ١‬آﻣﻮزه(‪ ٢‬را ﻫﻢ‬ ‫ﭼﻮن ﺑﺎ ارزشﺗﺮﻳﻦ ﻛﻨﺶ ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨﺪ‪ 50.‬اﻳﻦ ﻛﻨﺶ ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻫﻢ ﭼﻮن اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮﺷﺖ آﻏﺎزﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻨﺶ‪ ،‬ﻓﺮاﮔﻴﺮي داﻧﺶ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‪،‬‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ آﻧﭽﻪ ﺷﺨﺺ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن آن را ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي‬ ‫‪1. Contemplation‬‬ ‫)‪2. (theoria‬‬

‫‪٤٢‬‬

‫ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫دﻟﭽﺴﺐ ﻛﻪ ارﺳﻄﻮ ﺑﺮاي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ادﻋﺎي ﺧﻮدش ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻛﻨﺶ اﺳﺖ‪ ،‬اراﺋﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺎ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺎن در ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ درﺟﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ و ﺷﺎدﻛﺎﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﻣﺎ ﭼﻪ ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻴﻢ؟ ﻛﻨﺶ دادﮔﺮي؟ آﻳﺎ ﺧﻨﺪه‬ ‫دار ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻧﻤﻲرﺳﻨﺪ ﻛﻪ آنﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﻚ دﻳﮕﺮ داد و ﺳﺘﺪ داﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ را‬ ‫ﺑﺮﮔﺸﺖ داده و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت؟ ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻨﺶﻫﺎي دﻟﻴﺮاﻧﻪ ‪-‬ﭘﺎﻳﺪاري و ﺧﻄﺮ‬ ‫ﻛﺮدن‪ ،‬ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﺑﺰرﮔﻮاراﻧﻪ اﺳﺖ؟ ﻳﺎ ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﻲ؟ وﻟﻲ ﺑﻪ ﭼﻪ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﺑﺨﺸﻨﺪ؟ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﻢ آنﻫﺎ ﭘﻮل ﻳﺎ‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻣﺎﻧﻨﺪ آن دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﭼﻨﺪان دلﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آنﻫﺎ را ﺑﺮاي‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ﺑﺪ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﺳﺮاﺳﺮ ﺳﻴﺎﻫﻪ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﮕﺮاﻧﻲ درﺑﺎره ﻛﻨﺶﻫﺎ از ﺳﻮي ﺧﺪاﻳﺎن ﻧﺎﭼﻴﺰ و ﺑﻲ ارزش‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻣﺎ ﻫﻤﮕﻲ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و در ﭘﻴﺎﻣﺪ‬ ‫آن‪ ،‬آنﻫﺎ داراي ﻛﻨﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﭼﻮن ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﭙﻨﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ‬ ‫ﺧﺪاﻳﺎن در ﺧﻮاب ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ . . . .‬اﻛﻨﻮن‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﻛﻨﺶ را از ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ زﻧﺪه‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ ،‬ﻓﺮاوري ﻛﺮدن را‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺮﺟﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ژرف‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن؟ ﭘﺲ‪ ،‬ﻛﻨﺸﻲ اﻳﺰدي ﻛﻪ ﻧﻴﻜﺒﺨﺘﻲ آن ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻛﻨﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮي‬ ‫دارد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ژرف اﻧﺪﻳﺸﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻛﻨﺸﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي‬ ‫را ﺑﺎ آن دارد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺧﺸﻨﻮدي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪51‬‬

‫اﮔﺮ ﻛﻨﺸﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺎن در آن درﮔﻴﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪي ﻛﻨﺶ ﻫﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ در ژرف اﻧﺪﻳﺸﻲ درﮔﻴﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ژرف اﻧﺪﻳﺸﻲ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ از ﻛﻨﺶﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ارﺳﻄﻮ ﺑﺮاي ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺳﺘﺎﻳﺶ‪ ،‬ﻛﻨﺶ‬ ‫ﻓﻴﻠﺴﻮف ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪ را ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨﺪ ‪ -‬ژرف اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن درﺑﺎرهي آﻧﭽﻪ ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي‬ ‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﺳﺘﺎد ﺑﺰرگ ﺧﻮدش‪ ،‬اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٤٣‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫اﻓﻼﻃﻮن در ﻛﺘﺎب ﺟﻤﻬﻮر‪ ١‬ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺎه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ 52.‬وﻟﻲ ارﺳﻄﻮ ﻓﺮاﺗﺮ‬ ‫رﻓﺘﻪ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪاﻳﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﺗﻮده ﺑﺰرگ ﺑﻴﺰار ﻛﻨﻨﺪه‬ ‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ در ﻛﻮﺗﺎه زﻣﺎن‪ ،‬ﺗﻮان آن را دارﻧﺪ ﻛﻪ از ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮ اﻳﺴﺘﺎده و ﮔﻮﻧﻪاي از ﻛﻨﺶﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺮاي ﺧﺪاﻳﺎن ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن ارﺳﻄﻮﻳﻲ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻳﻚ ﺟﺎﻳﮕﺎه‬ ‫وﻳﮋه دارﻧﺪ!‬ ‫ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﻣﻴﺎن دﻳﺪﮔﺎه ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺑﺰرگ ﻛﺎﻓﺮ و ﺳﻨﺖ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ارزش ﮔﻔﺘﻦ دارد‪ .‬ارﺳﻄﻮ ﻛﻮﺷﺶ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺮدن ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮدش در ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻫﺴﺘﻲ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪا ﮔﺸﺘﻦ را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻳﻚ رﺷﺘﻪ از اﻧﺪﻳﺸﻪ در ﺳﻨﺖ‬ ‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺳﻨﺖ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﺑﻪ‬ ‫درﺳﺘﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ راﻧﺪه ﺷﺪن از ﺑﻬﺸﺖ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﻲ ﻫﻤﺘﺎي ﺟﺎن ﻣﻴﻠﺘﻮن‪ (1956) ٢‬ﺑﻬﺸﺖ ﮔﻢ ﺷﺪه‪ ،٣‬راﻓﺎﺋﻞ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﻪ آدم‪ ٤‬ﺑﺮاي ﺟﺴﺘﺠﻮي‬ ‫رازﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻫﺸﺪار ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﺧﻮاه اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ ‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﻪ آﻳﺎ‪ / ،‬ﭼﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در آﺳﻤﺎن ﭘﻴﺮوز ﺑﺎﺷﺪ‪ /‬در‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻃﻠﻮع ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ زﻣﻴﻦ در ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎﻻ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ / . . . ،‬ﻫﻴﭻ ﺧﻮاﻫﺸﻲ ﻧﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﭘﻨﺪار ﺗﻮ ﺑﺎ رازﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن؛‪ /‬آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺴﭙﺎر‪ ،‬او را ﺧﺪﻣﺖ ﻛﻦ و ﺑﺘﺮس؛ ‪.‬‬ ‫‪ /. .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﮕﺮاﻧﻲﻫﺎي ﺧﻮد و ﻫﺴﺘﻲ ﺧﻮدت ﺑﭙﺮداز؛‪ /‬درﺑﺎرهي ﺟﻬﺎنﻫﺎي‬ ‫دﻳﮕﺮ ﮔﻤﺎﻧﻪ زﻧﻲ ﻧﻜﻦ‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﻪ ﺟﺎﻧﻮراﻧﻲ آﻧﺠﺎﻳﻨﺪ‪ /‬ﺧﺸﻨﻮد ﺷﻮي ﻛﻪ آن ﭼﻨﺎن‬ ‫دور روﺷﻦ ﮔﺮدد‪ /‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي ﻋﺮش‪.‬‬

‫‪53‬‬

‫‪Republic‬‬ ‫‪John Milton‬‬ ‫‪Paradise Lost‬‬ ‫‪Adam‬‬

‫‪٤٤‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬

‫ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫ﺳﭙﺲ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﻮا ﻛﻪ "ﺷﻤﺎﻫﺎ ﻫﻢ ﭼﻮن ﺧﺪاﻳﺎن ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻮد‪ /‬ﺑﺪ و ﺧﻮب را ﻫﻢ‬ ‫ﭼﻨﺎن ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻴﺪ داﻧﺴﺖ"‪ ،‬وي را ﻓﺮﻳﺐ داد ﺗﺎ ﻣﻴﻮه درﺧﺖ داﻧﺶ را‬ ‫ﺑﺨﻮرد‪.‬‬

‫‪54‬‬

‫و ﺑﺪون ﺷﻚ ﺣﻮا اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﻮه را ﺧﻮرده و ﺑﻪ ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‬

‫اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎم روﺷﻦ اﺳﺖ‪ :‬دﺧﺎﻟﺖ ﺑﻴﺠﺎ ﻧﻜﻦ‪ ،‬از آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﺷﻜﺎر ﻧﻤﻮده‬ ‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار ﺑﺎش‪ ،‬و ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬در ﻫﻴﭻ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻧﻜﻮش ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮﻳﺶ را در‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺑﺮﺗﺮ ﻛﻨﻲ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ‪ ،‬ﻣﺎ درﺑﺎرهي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ارﺳﻄﻮ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻛﻨﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ؟‬ ‫رﻳﭽﺎرد ﺗﻴﻠﻮر‪ ،‬در ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺧﻮدش درﺑﺎرهي ﺳﻴﺴﻲﻓﺲ‪ ،‬ﺳﻨﺎرﻳﻮﻳﻲ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫در آن اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺮ رﻧﺠﻮر ﭼﻴﺰي را ﻓﺮاوري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻴﻠﻮر ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﻮﺷﺶ ﺳﻴﺴﻲﻓﺲ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺎه زﻳﺒﺎ و ﺟﺎوداﻧﻪاي اﺳﺖ‪ .‬وي ﻧﻮﺷﺘﻪ‪:‬‬ ‫و ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﻢ وي در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻛﺎﻣﻴﺎب ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از ﺳﺪهﻫﺎ ﻛﺎر ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺳﺨﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬وﻟﻲ دﺳﺖ ﻛﻢ ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺎه ﺧﻮﻳﺶ را‬ ‫ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﺎرش را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وي‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻴﺎﺳﺎﻳﺪ و از ﭘﻴﺎﻣﺪ آن ﺧﺸﻨﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﭼﻪ؟ اﻛﻨﻮن‬ ‫ﭼﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮي ﺧﻮدش را در ﻣﻐﺰ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ؟ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮي از‬ ‫ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن اﺳﺖ! ﻛﻪ ﺳﻴﺴﻲﻓﺲ ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ‬ ‫ﺑﺎ در ﻧﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ﭼﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن وي ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻴﺰي‬ ‫‪55‬‬

‫ﺑﻪ آن اﻓﺰون ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ در ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺟﺎوداﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻴﻠﻮر ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ درﺑﺎرهي ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺎه ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪه در ﺳﻨﺠﺶ ﺑﺎ ﻛﺎر ﺳﺨﺖ ﺑﺪون‬ ‫ﻫﺪف ﺳﻴﺴﻲﻓﺲ در روي ﺗﭙﻪي در داﺳﺘﺎن اﺻﻠﻲ‪ ،‬ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﻣﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ آن دارم‪ .‬واﻧﮕﻬﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﻛﻪ ارﺳﻄﻮ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻧﻜﺘﻪﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺴﻴﺎري‬ ‫ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺳﻴﺴﻲﻓﺲ درﺑﺎرهي ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺎه ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪه ﺧﻮدش دارد‪ .‬ﻣﻦ ﭼﻨﺪان ارزش‬ ‫ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ در ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻛﻨﺶﻫﺎ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪاﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﺴﻲﻓﺲ را ﻣﺤﻜﻮم‬

‫‪٤٥‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ از ﮔﻮﻧﻪي ﺧﺪاﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ارﺳﻄﻮ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻬﺘﺮ از‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي آن ﺳﻴﺴﻲﻓﺲ را ﻣﺤﻜﻮم ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺟﺰﻳﻴﺎت ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ارﺳﻄﻮ را رد ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻧﮕﺮش‬ ‫وي را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ در دوره زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد داراي ارزش‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﻢ ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬داراي ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺮاي دادن ﻫﺪف ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ‬ ‫ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺪاري از زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻮدن ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد‬ ‫ﺧﻮب‪ ،‬دادن ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮدﻣﺎن را ﺷﺪﻧﻲ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻤﺎري از اﻳﻦ ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺧﻮب‪ ،‬ﭼﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ اﺛﺒﺎت‬ ‫ﻛﻨﻢ ﺳﻴﺎﻫﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ آن دﻟﺒﺴﺘﻪام‪ ،‬ﺳﻴﺎﻫﻪي درﺳﺘﻲ اﺳﺖ؟ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻦ‬ ‫ﻧﻮ ﻳﺎ دﻳﺪﮔﺎه وﻳﮋهاي ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ ﻧﺪارم‪ :‬ﺳﻴﺎﻫﻪي ﻣﻦ از ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ ﻧﻴﻚ‬ ‫درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي ﻋﺎﺷﻖ ﺷﺪن‪ ،‬درﮔﻴﺮ ﺷﺪن در ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪي دل اﻧﮕﻴﺰ‪ ،‬آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﻲ‬ ‫‪56‬‬

‫ﺑﻪ روشﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺧﻮش داﺷﺘﻦ‪ ،‬و آﻣﻮزش دادن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻟﻴﺴﺖ ﻣﻦ اﻋﺘﺮاض ﺷﻮد ﻛﻪ‪ :‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ دوﺳﺖ دارﻳﺪ را‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﻜﺮدهاﻳﺪ؟ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﻨﺶﻫﺎ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ از اﻧﺠﺎم آنﻫﺎ ﻣﺮا‬ ‫ﺷﺎدﻛﺎم ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ وﻟﻲ ﻫﻢ ﭼﻮن ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ارزﺷﻤﻨﺪ دﻳﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﻦ ﺷﻚ ﻧﺪارم ﻛﻪ ﻛﻤﻲ ﺧﺮدورزي در اﻳﻦ ﺑﺎرهي‪ ،‬آﺷﻜﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﺎزيﻫﺎي راﻳﺎﻧﻪاي‪ ١‬آﺧﺮ ﺧﻮﺷﻲ ﻫﺴﺖ‪ .٢‬ﺗﺎ ﻛﻨﻮن‬ ‫ﺳﺎلﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻮر ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮاي ﺑﺎزيﻫﺎي راﻳﺎﻧﻪاي دارم‪ ،‬و ﺳﺎﻋﺖﻫﺎ ﭘﺸﺖ‬ ‫ﺳﺎﻋﺖﻫﺎ ﺑﺎ آنﻫﺎ ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺸﻲ ﻫﻢ ﭼﻮن ﻳﻚ ﻛﻨﺶ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد‬ ‫ارزﺷﻤﻨﺪ‪ ،‬ارج ﻧﻤﻲﮔﺬارم‪ ،‬و ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻢ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻪ ﺳﺮاﺳﺮ در اﻳﻦ راه ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺷﻮد ﻳﻚ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻴﻬﻮده ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﻚ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻦ از آنﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺷﻢ ﻣﻲآﻳﺪ و‬ ‫‪1. video games‬‬ ‫‪2. fits the bill‬‬

‫‪٤٦‬‬

‫ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد داراي ارزش ﻧﻤﻲداﻧﻢ‪ ،‬از ﻋﻤﺪ و داﻧﺴﺘﻪ از ﺧﺮﻳﺪ‬ ‫ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺎﻧﮕﻲ ﺑﺎزيﻫﺎي راﻳﺎﻧﻪاي و ﻧﺼﺐ ﺑﺎزيﻫﺎ روي راﻳﺎﻧﻪ ﺧﻮدم ﺧﻮدداري ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻲداﻧﻢ اﮔﺮ ﺑﺎزيﻫﺎي راﻳﺎﻧﻪاي ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ در دﺳﺘﺮس ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﺎﻋﺖﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري را در‬ ‫راه اﻳﻦ ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﻪ ﺗﺒﺎه ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻟﻴﺴﺖ ﻣﻦ از ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻛﻪ ﮔﻤﺎن‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻢ داراي ارزش ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺳﻴﺎﻫﻪي ﻣﻦ از ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دوﺳﺖ دارم ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ درﺑﺎرهي ﺳﻴﺎﻫﻪي و ﻟﻴﺴﺖ ﺧﻮدم از ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد‬ ‫ﻧﻴﻚ‪ ،‬داوري ﻧﻤﺎﻳﻢ؟ درﻳﻎ ﻛﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﺰاره ﻛﻪ ﻋﺎﺷﻖ ﺷﺪن ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺧﻮب اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﺛﺒﺎت ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﺪارم‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻣﺎنﻫﺎ اﺷﺎره‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ آنﻫﺎ درﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻳﻚ اﺛﺒﺎت ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻓﻠﺴﻔﻲ‬ ‫ﺑﺮاي درﺳﺘﻲ آنﻫﺎ ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪ .‬روﺷﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي درﺑﺎره ﻛﻨﺶ ﺑﻪ ﺧﻮدي‬ ‫ﺧﻮد ﻧﻴﻚ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﺴﺨﻪ از آزﻣﻮن ﺟﺪاﺳﺎزي‪ ١‬ﺟﻲ‪ .‬ا‪ .‬ﻣﻮر‪ ٢‬ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ‬ ‫‪ 4-1‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﺑﺮاي دﻳﺪن اﻳﻦ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻛﻨﺸﻲ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﻧﻴﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺷﻤﺎ آن را ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﺪي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن را ارزﺷﻤﻨﺪ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ‪،‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺧﻮب ﺑﺎﺷﺪ در دﺳﺖ‬ ‫دارﻳﺪ‪ .‬ادﻋﺎ درﺑﺎره اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ ﺧﻮب اﺳﺖ اﺻﻞﻫﺎي‪ ٣‬آﻣﻮزهي‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﻫﺴﺖ؛ آنﻫﺎ ﻧﻘﻄﻪ آﻏﺎز ﺑﻮده‪ ،‬اﺻﻞﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬آنﻫﺎ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫ﺷﻮد ﺷﻤﺎري از ﻛﻨﺶﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ داراي ارزش ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪-‬و ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎري از‬ ‫آنﻫﺎ ﻛﺪام اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻔﺎوت ﮔﺬاري ارﺳﻄﻮ ﻣﻴﺎن ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮب ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭼﻮن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ ﺑﺎ‬ ‫ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺧﻮب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ درﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﭼﺮا ﭘﻴﺎﻣﺪ‬ ‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﺑﺪ‬ ‫‪1. isolation test‬‬ ‫‪2. G. E. Moore‬‬ ‫‪3. axioms‬‬

‫‪٤٧‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﺪﻻل ﭘﻴﺎﻣﺪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺑﺮ ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ ﺧﻮب ﻧﺒﻮده‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺎور ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ در دﺳﺘﺮس ﻣﺎ ﻫﺴﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻨﺶﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭘﻴﺎﻣﺪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‬ ‫ﻫﻤﻪي اﻳﻦ ﻛﻨﺶﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ داراي ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ارزشﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ آن اﻳﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻊ‬ ‫ﺷﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎ را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺑﻲ ارزش ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﺎور ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ راﻫﻲ ﻛﻪ آنﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ارزش ﺑﺎﺷﻨﺪ آن ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﺎ ارزش ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬در آﻏﺎز اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻦ ﺳﺨﻦﻫﺎي وﻳﻠﻴﺎم ﻟﻦ ﻛﺎرﻳﮓ‪" ،‬ﭘﻮﭼﻲ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺪون ﺧﺪا" را ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻤﻮدم‪ .‬در ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻛﺎرﻳﮓ درﺑﺎره ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪي‬ ‫ﺑﻜﺖ‪ ،١‬ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راه ﮔﺎدات‪ ٢‬ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﻛﺎرﻳﮓ ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ را ﺑﺮاي روﺷﻨﮕﺮي‬ ‫درﺑﺎرهي اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ درﺑﺎره زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮد‪" :‬در‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮ ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬دو ﻣﺮد ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻧﺎﭼﻴﺰ‪ ،‬ﺧﺴﺘﻪ ﻛﻨﻨﺪهي ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎدهاي اداﻣﻪ‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راه رﺳﻴﺪن ﻣﺮد ﺳﻮﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ .‬و زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻜﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬و ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راه ﻣﺎﻧﺪن‪ ،‬زﻣﺎن را‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﭼﻪ؟ ﺧﻮدﻣﺎن ﻫﻢ ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ‪".‬‬

‫‪57‬‬

‫ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﺎﭼﻴﺰ‪ ،‬ﺧﺴﺘﻪ ﻛﻨﻨﺪهي ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎده ﻫﺴﺖ‪.‬‬ ‫آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻛﻪ ﺑﻜﺖ درﺑﺎره آنﻫﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺑﻲ ارزش‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬ﺗﻨﻬﺎ ارزﺷﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺪﺳﺖ آورد ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از آﻣﺪن ﮔﺎدات اﺳﺖ‪ .‬و ﭼﻮن ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫ﮔﺎدات ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪي ﻛﻨﺶﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻫﻢ‪ ،‬ﺑﻲ ارزش ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﭘﻴﻮﻧﺪ دادن ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ‬ ‫ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻫﻤﮕﺎن‪ ،‬ﻛﺎرﻳﮓ ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﻛﻨﺶﻫﺎي در دﺳﺘﺮس ﻣﺎ‬ ‫در اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ زﻣﻴﻨﻲ ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﺪون ارزش ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬در اﻳﻦ‪ ،‬ﭘﻨﺪار ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ‬ ‫اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ درﺑﺎره آن ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪي آن ﺳﻪ‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﻛﻨﺸﻲ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ارزش ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ در دﺳﺘﺮس ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﻨﺶﻫﺎي زﻣﻴﻨﻲ ارزﺷﻤﻨﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ارزﺷﻲ از ﺑﻴﺮون ‪-‬ﺑﺎ ﺑﻮدن ﺑﺨﺸﻲ از ﻃﺮح‬ ‫‪1. Beckett‬‬ ‫‪2. Waiting for Godot‬‬

‫‪٤٨‬‬

‫ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫اﻟﻬﻲ ﻳﺎ ﺟﺴﺘﺎري در ﺑﺨﺶ ﺑﺎ ارزش اﻟﻬﻴﺎت‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﺎ ارزش‬ ‫دﻳﮕﺮي‪ -‬ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺷﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻨﺪار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ رد ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫ﺑﺎزﻳﮕﺮان در ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راه ﮔﺎدات ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ وي ﺑﻴﺎﻳﺪ و آنﻫﺎ در روﻧﺪي ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺸﻖ ﻫﻢ دﭼﺎر ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻳﺎ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﮔﺎدات ﻫﺮﮔﺰ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﻨﺶ آﻧﺎن ﺑﻲ ارزش ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪-‬آﻳﺎ ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮي ﺑﻴﻬﻮده از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺨﺘﻲ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﻮﻟﺴﺘﻮي از ﻣﺴﺎﻓﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﺎه ﻣﻲاﻓﺘﺪ را ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺪ‪ .‬ﺳﺮﺷﺖ وﺿﻊ‬ ‫ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻣﺴﺎﻓﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ در دﺳﺘﺮس وي‪ ،‬در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در دام اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮي از داﺳﺘﺎن را ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﺎﻓﺮي ﭼﻨﺪ ﻗﻄﺮه ﻋﺴﻞ را ﻛﻪ از ﺳﺮ‬ ‫ﺷﺎﺧﻪاي آوﻳﺰان اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﺪه و ﺑﺮاي ﻣﻜﻴﺪن آن ﺧﻮدش را ﺑﻪ آن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﻴﻮﻧﺪ‬ ‫وﺿﻊ ﺧﻮدش ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮ در دام اﻓﺘﺎده ﺑﻨﺪي ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ "دﻳﮕﺮ ﻋﺴﻞ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﺮاي ﻣﻦ‬ ‫ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ" ‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻛﻨﺶﻫﺎي در دﺳﺘﺮس او ارزش ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪58‬‬

‫اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ را از ﺧﻮد ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺧﻮﻳﺶ را در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻣﺴﺎﻓﺮ‬ ‫ﺑﻴﺎﺑﻴﺪ‪ ،‬آﻳﺎ درﺑﺎرهي ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻧﺒﻮدن ﻋﺴﻞ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎري ﺧﻮاﻫﻴﺪ داﺷﺖ؟ اﮔﺮ اﺳﺘﺪﻻل‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ارزﺷﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﻣﻦ ﺷﻚ دارم ﻛﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻦ و ﺧﻮدﺗﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻲ ﺑﺮاي ﻋﺴﻞ دارﻳﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻮن ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ ﺷﺪﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎري‬ ‫از اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺗﻮان درﮔﻴﺮ ﺷﺪن در ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺧﻮب را ﻧﺪارﻧﺪ‪ :‬ﺷﺎﻳﺪ‬ ‫آنﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺎﻓﺮ در دام اﻓﺘﺎده در ﭼﺎه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﺴﻠﻲ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺨﺘﻲ وﻳﮋﮔﻲ ﺑﻨﻴﺎدي زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺘﻲ روﺑﺮو ﻧﺸﺪهاﻳﺪ‪ .‬در ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺷﻤﺎ ﻋﺴﻞ ﻫﺴﺖ؛ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي‬ ‫ﻟﻴﺴﻴﺪن ﺑﻪ آن ﺑﺮﺳﻴﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ داﺷﺘﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻴﺎز ﻧﺪارﻳﺪ‪.‬‬

‫‪59‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺻﻠﻲ ﻓﻴﻠﻢ ﺳﺎزﮔﺎري‪ ١‬از اﺳﭙﺎﻳﻚ ﺟﻮﻧﺰ‪ (2002) ١‬ﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﻳﺲ‬ ‫ﭼﺎرﻟﻲ ﻛﺎﻓﻤﻦ‪ ٢‬ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻛﺘﺎب ﺳﻮزان اورﻟﻴﻦ‪ ،٣‬دزد ارﻛﻴﺪه‪ ،٤‬ﻓﻴﻠﻢ ﻧﺎﻣﻪ‬ ‫‪1. Adaptation‬‬

‫‪٤٩‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ .‬در ﺟﺎﻳﻲ از ﻓﻴﻠﻢ‪ ،‬ﻛﺎﻓﻤﻦ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻛﺸﻤﻜﺶ ﺑﺮاي ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺧﻮدش اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻳﻚ ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻲ از ﻓﻴﻠﻢﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﻳﺲ ﻫﺎ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﻫﻨﮕﺎم ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻲ ﻛﺎﻓﻤﻦ دﺳﺖ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﻮده و ﭘﺮﺳﺶ زﻳﺮ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ‪ []" :‬ﭼﻪ ﻣﻲﺷﻮد اﮔﺮ ﻳﻚ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺑﻜﻮﺷﺪ‬ ‫داﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺪان روﻳﺪادي رخ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﭼﻨﺪان‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬آنﻫﺎ ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آنﻫﺎ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻛﺮده و ﺑﻲ اﻣﻴﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻴﺰي‬ ‫ﺣﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ از ﺟﻬﺎن واﻗﻌﻲ ‪ ". . .‬ﻛﺎﻓﻤﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺮﺳﺶ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﭘﺮﺳﺶ وي از ﺳﻮي رﻳﻴﺲ ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻲ ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫ﺳﺨﻨﮕﻮي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻢ ﭼﻮن ﭘﺎﺳﺨﻲ‪ ،‬در ﺳﺎﻳﻪي ﺳﻴﻨﮕﺮ و ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎرﻳﮓ و ﺗﻮﻟﺴﺘﻮي‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آن ﻫﻢ ﭼﻮن ﻳﻚ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻬﺮه ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻫﻴﭻ روﻳﺪادي در ﺟﻬﺎن واﻗﻌﻲ رخ ﻧﻤﻲدﻫﺪ؟ دﻳﻮاﻧﻪ ﺷﺪي؟ ﻣﺮدم ﻫﻢ روز ﻛﺸﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ! ﻧﺴﻞ ﻛﺸﻲ و ﺟﻨﮓ و ﻓﺴﺎد ﻧﻴﺴﺖ؟ ﻫﺮ روز ﻟﻌﻨﺘﻲ‪ ٥‬در ﺟﺎﻳﻲ از ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻛﺴﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮدش را ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت ﺟﺎن دﻳﮕﺮي ﻓﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ! ﻫﺮ روز ﻟﻌﻨﺘﻲ در‬ ‫ﮔﻮﺷﻪاي از ﺟﻬﺎن ﻛﺴﻲ ﻫﻮﺷﻴﺎراﻧﻪاي ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮي را‬ ‫ﺑﻜﺸﺪ! ﻣﺮدم ﻋﺎﺷﻖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﻋﺸﻖ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﺸﻨﻮدي‬ ‫ﻣﺴﻴﺢ! ﻛﻮدﻛﻲ ﻣﺎدرش را ﻛﻪ در ﺟﻠﻮي ﭘﻠﻪﻫﺎي ﻛﻠﻴﺴﺎي ﺗﺎ ﻣﺮگ ﻛﺘﻚ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮرد ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ! ﻛﺴﻲ ﮔﺮﺳﻨﻪ اﺳﺖ! ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دوﺳﺘﺶ ﺑﺮاي‬ ‫ﻳﻚ زن ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ! اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ اﻳﻦﻫﺎ را زﻧﺪﮔﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬ ‫دوﺳﺖ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ درﺑﺎره زﻧﺪﮔﻲ ﭼﻨﺪان ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ!‬

‫‪60‬‬

‫‪Spike Jonze‬‬ ‫‪Charlie Kaufman‬‬ ‫‪Susan Orlean‬‬ ‫‪The Orchid Thief‬‬ ‫‪f***ing‬‬

‫‪٥٠‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬ ‫‪5.‬‬

‫دو‬ ‫ﺧﺪا و اﺧﻼق‬ ‫"آﻧﭽﻪ ﺧﺪاﻳﺎن دوﺳﺖ دارﻧﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري‪ ،‬و آﻧﭽﻪ دوﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‬ ‫ﺧﺪاﻧﺸﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪".‬‬ ‫‪-‬اوﺛﻴﻔﺮون‪١1‬‬

‫‪ -1-2‬ﺧﺪا ﻫﻢ ﭼﻮن ﻳﻚ ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر اﺧﻼق‬

‫ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎور دارﻧﺪ اﺧﻼق‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺻﻮرت واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﻮدن و‬ ‫ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬راهﻫﺎي ﺑﻲ ﺷﻤﺎري ﺑﺮاي ﭘﻲ ﺑﺮدن ﺳﺮﺷﺖ دﻗﻴﻖ اﻳﻦ واﺑﺴﺘﮕﻲ‬ ‫ﻫﺴﺖ؛ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ درﺑﺎره ﺑﺮﺧﻲ از آنﻫﺎ اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺧﺪا ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر اﺧﻼق ﻫﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﮕﺬارﻳﺪ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﺟﺰﻳﻴﺎت ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻪي ﻫﺴﺘﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ دو دﺳﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬دﺳﺘﻪ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي‬

‫آنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺖ وﻟﻲ ﻧﺒﻮدن ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﻟﻮﺟﻮد‬

‫‪٢ 2‬‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﻲ را ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم دﻳﮕﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه آن ﭘﻴﺶ از ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺪﻳﻦ‬ ‫ﺳﺎن اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺑﻮد‪ .‬دﺳﺘﻪي دوم درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي ﻫﻤﻪي آنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺒﻮدن ﺑﺮاي‬

‫آنﻫﺎ ﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻳﻦ دﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭘﺲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد واﺟﺐ‬ ‫اﻟﻮﺟﻮد‬

‫‪٣ 3‬‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ آوردن از اﻳﻦ دﺳﺘﻪ ﻛﻪ در آن ﻛﺸﻤﻜﺸﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺖﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1. Euthyphro‬‬ ‫‪2. contingent existence‬‬ ‫‪3. necessary existence‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫اﻋﺪاد و ﺻﻮرتﻫﺎي اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ‪) ١‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ( ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر‬ ‫ﺳﺰاوارﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻳﻚ ﺳﻨﺖ ﺧﺮدورزي درﺑﺎرهي ﺧﺪا‪ ،‬ﺧﺪا در اﻳﻦ دﺳﺘﻪ ﺟﺎ دارد‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ‪ ،‬درﺳﺘﻲﻫﺎ‪ ٢‬را‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ درﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ )درﺳﺖ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﻣﻲﺷﻮد درﺳﺖ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ( و آنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻲ ﮔﻤﺎن درﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﺑﺎﻳﺪ درﺳﺖ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ(‪ ،‬دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻧﻤﻮد‪ .‬درﺳﺘﻲﻫﺎي ﺷﺎﻳﺪي‪ ٣‬ﻛﻪ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ داراي ﻧﻪ ﺳﻴﺎره ﻫﺴﺖ‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﮔﺮد ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬و ﻧﻮر ‪ 299792458‬ﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺷﺘﺎب دارد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ درﺑﺎرهي‬ ‫درﺳﺘﻲﻫﺎي ﺑﺎﻳﺪي‪ ،٤‬ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دﻳﮕﺮ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ‪ ،‬از ﻧﮕﺮ ﻣﻨﻄﻖ درﺳﺖ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪ p‬دﻻﻟﺖ دارد ﺑﺮ ‪ ( p‬و درﺳﺘﻲﻫﺎي رﻳﺎﺿﻲ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪.(2 + 2 = 4‬‬ ‫ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﺎور دارﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ‪ ،‬دﻻﻟﺖ دارد ﻛﻪ ﺧﺪا ﭼﻮن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي ﺑﻲ ﻛﺮان ﻫﻤﻪي‬ ‫ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي ﺷﺪﻧﻲ و درﺳﺘﻲﻫﺎي ﺷﺎﻳﺪي ﻫﺴﺖ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻴﺮو آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﺪا‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ و آن ﭼﻪ در آن اﻛﻨﻮن‬ ‫ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ارزشﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻓﻴﻠﻴﭗ ﻛﻮﻳﻴﻦ )‪ (1998‬درﺑﺎرهي اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ روﺷﻨﮕﺮي‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻣﺎنﻫﺎ ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﻣﻴﺎن ﺧﺪا و ﺟﻬﺎن‪،‬‬ ‫ﻣﻴﺎن آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر و ﺳﺮزﻣﻴﻦ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪهﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎي‬ ‫ﺳﻨﺘﻲ آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﺑﻘﺎ‪ ،‬ﻫﺮ ﻫﺴﺘﻲ ﺷﺪﻧﻲ ﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﻟﻮﺟﻮدي ﺑﺮاي ﺑﻮدن ﺧﻮدش‬ ‫ﻫﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي ﺧﺪا واﺑﺴﺘﻪ ﻫﺴﺖ‪ .‬در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻮدن‬ ‫ﺧﻮدش ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻫﺴﺘﻲ ﺧﺎرج از ﺧﻮدش واﺑﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺧﺪا‪ ،‬ﺳﺮوري‬ ‫‪Platonic forms‬‬ ‫‪Truths‬‬ ‫‪Contingent truths‬‬ ‫‪Necessary truths‬‬

‫‪٥٢‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬

‫ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫ﺳﺮاﺳﺮي ﺑﺮ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي ﺷﺪﻧﻲ دارد‪ . . . .‬ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎﻳﻲ از ﺳﺎزﮔﺎري ﺗﺌﻮرﻳﻚ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي آﺷﻨﺎ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﮔﺴﺘﺮش داﻣﻨﻪي ﺳﺮوري اﻳﺰد را دﻟﻨﺸﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ . . . .‬از‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ارزشﻫﺎ‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﻮﻧﻪ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﺷﺮح داده ﺷﺪه از ﺳﻮي ﻛﻮﻳﻴﻦ را دارﻧﺪ‪ ،‬ادﻋﺎ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﻨﺶ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﻲ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺗﻢﻫﺎ ﺑﻮدن و ﺑﻪ ﻧﻮر ﺷﺘﺎﺑﻲ را ﻛﻪ دارد‪،‬‬ ‫داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺶ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﻲ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻛﺪام ﺧﻮب و ﻛﺪام‬ ‫ﻳﻚ ﺑﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺪام ﻛﻨﺶ اﺧﻼﻗﻲ درﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ،‬و واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺪام وﻳﮋﮔﻲ‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻧﻴﻚ و ﻛﺪام ﺑﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺪام زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ارزش زﻳﺴﺘﻦ داﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦﻫﺎ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻳﻚ ﻧﺴﺨﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬ﺧﺪا ﻧﻴﺮو ﭼﻴﺪﻣﺎن اﺧﻼﻗﻴﺎت ﻫﻢ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ وي‬ ‫آن را روا ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬دارد؛ وي آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﻗﺎﻧﻮن اﺧﻼق ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪهي‬ ‫ﻗﺎﻧﻮنﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻮن او ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺤﺪودﻳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮن اﺧﻼق ﻛﻪ ﺧﻮدش آﻓﺮﻳﺪه ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺪ اﺣﺘﻤﺎل‪ ١‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ ادﻋﺎي اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫را ﭼﻮن ادﻋﺎﻫﺎﻳﻲ درﺑﺎرهي ﻛﺪام ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺧﻮب‪ ،‬ﺑﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﻼﻗﻲ درﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ‪،‬‬ ‫واﺟﺐ‪ ،‬ﻧﻴﻚ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﺒﺎﻫﻲ درك ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﮔﻮﻫﺮ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه را ﺑﺎ دوﺗﺎﻳﻲﻫﺎي‬ ‫‪5‬‬

‫زﻳﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪:‬‬

‫ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل‪ :‬ﻫﺮ ادﻋﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺳﺎزﮔﺎر درﺑﺎرهي‪ ، E ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا‬ ‫‪6‬‬

‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ‪ E‬را درﺳﺘﻲ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺰاره ﭘﻴﺮو‪ :‬ﻫﺮ ادﻋﺎي راﺳﺘﻴﻦ اﺧﻼق ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮﺧﻲ ﻛﻨﺶﻫﺎي ارادي از ﺳﻮي ﺧﺪا‪،‬‬ ‫راﺳﺘﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﮔﺰاره ﭘﻴﺮو‪ ٢‬ﻫﻢ ﭼﻮن ﻳﻚ درﺳﺘﻲ ﺷﺎﻳﺪي ﻳﺎ ﭼﻮن ﻳﻚ درﺳﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪي دﻳﺪه ﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﮔﺮ آن ﻳﻚ درﺳﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻮد‪ ٣‬درﺳﺘﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ درﺑﺮدارﻧﺪهي آن ﻫﺴﺖ‬ ‫‪1. limit of possibility‬‬ ‫‪2. Dependency Thesis‬‬ ‫‪3. presence‬‬

‫‪٥٣‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻛﻪ ﺧﺪا ﻫﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﮔﺰاره ﺑﺎﻳﺪ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺪون ﺧﺪا‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮب‪،‬‬ ‫ﺑﺪ‪ ،‬درﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﻚ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﺒﺎﻫﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻛﺎرﻳﮓ ﮔﻔﺘﻪ‪" ،‬در ﻳﻚ ﺟﻬﺎن‬ ‫ﺑﺪون ﺧﺪا‪ ،‬ﺧﻮﺑﻲ و ﺑﺪي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺮﻫﻨﻪ‪ ،‬ﺑﺪون ارزش ﻫﺴﺖ‪ 7".‬اﻳﻦ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﺪﻻل ‪ -‬از اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻛﻪ ﮔﺰاره ﭘﻴﺮو درﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪي اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ‬ ‫‪8‬‬

‫درﺳﺘﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ -‬اﺳﺘﺪﻻل ﺧﺪا ﻫﻢ ﭼﻮن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي اﺧﻼق‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺧﻲ ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﺧﺪا ﻫﻢ ﭼﻮن ﺳﺮ ﭼﺸﻤﻪي اﺧﻼق‪ ،‬در‬ ‫دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺳﺮاﺳﺮي ﺧﻮدش ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬ﻛﺎرﻳﮓ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از‬ ‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ وي‪ ،‬ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺪ ﺑﺎﺷﺪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ﺷﺮح ﻛﺎرﻳﮓ از درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻴﺮاﻳﻲ ﺧﻮدش را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﺴﻴﺎر‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر‪ ،‬زﻣﺎن ﻛﻮدﻛﻲ‪ ،‬ﭘﺪرم ﮔﻔﺖ‪ ،‬روزي ﻣﻦ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻢ ﻣﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ رو ﭼﻮن ﺑﭽﻪ ‪ ،‬ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪم ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاي ﻣﻦ رخ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داد‪،‬‬ ‫و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ وي ﺑﻪ ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﮕﺮاﻧﻲ و ﺗﺮس ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻠﻲ‬ ‫ﺧﻮرد ﺷﺪم‪ ،‬و ﮔﺮﻳﺴﺘﻢ و ﮔﺮﻳﺴﺘﻢ و ﮔﺮﻳﺴﺘﻢ‪ ،‬و اﮔﺮ ﭼﻪ ﭘﺪرم ﺑﺎرﻫﺎ ﻛﻮﺷﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﻃﻤﻴﻨﺎن دﻫﺪ اﻳﻦ روﻳﺪاد زﻣﺎﻧﻲ دوري ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو ارزﺷﻲ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬واﻗﻌﻴﺖ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﻣﻴﺮﻳﻢ و ﻫﻴﭻ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬و ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪاي‬ ‫‪9‬‬

‫ﻣﺮا ﺧﻮرد ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬

‫ﭘﺲ ﻛﺎرﻳﮓ اﺷﺎره ﺑﻪ "ﺗﺮس اﻧﺴﺎن ﻧﻮﻳﻦ" ‪ -‬از روﺑﺮو ﺷﺪن ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ )آن ﭼﻪ "اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻧﻮﻳﻦ" در ﺑﻮدن( در ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺪون ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﮔﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻫﻴﭻ ﺧﻮب ﻳﺎ ﺑﺪي‪،‬‬ ‫ﭼﻮن ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﺑﺪﻛﺎري ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺧﺪا‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭻ روﻳﺪاد ﺑﺪي ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ رخ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﺧﺪا ﻫﻢ ﭼﻮن‬ ‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي اﺧﻼق دﻻﻟﺖ دارد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﻲ ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ ‪ -‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬ ‫اﻧﺪازه دﻻﻟﺖ دارد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺑﺪي ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺟﺴﺘﺎر ﺑﺪ ﻳﺎ ﺗﺮس آوري درﺑﺎرهي ﺟﻬﺎن ﺑﻲ ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﺴﺨﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﭘﻴﺎم ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ‬

‫‪٥٤‬‬

‫ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫ﻛﺎرﻳﮓ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺖ "ﺑﺪون ﺧﺪا در ﺟﻬﺎن ﻫﻴﭻ ارزﺷﻲ ﻧﻴﺴﺖ ‪ -‬و ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ آن ﭼﻪ‬ ‫اﻧﺪازه ﺗﺮس آور اﺳﺖ!"‬ ‫وﻟﻲ ﻫﻨﻮز اﻳﻦ آﺷﻔﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺷﻜﺴﺘﻲ ﺑﺮ اﺳﺘﺪﻻل ﺧﺪا ﭼﻮن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي‬ ‫اﺧﻼق ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻘﺪ اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻦ دو دﻳﺪﮔﺎه را ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬دﻳﺪﮔﺎه‬ ‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ ﻫﺮ دو ﮔﺰارهي ﻛﻨﺘﺮل و ﮔﺰاره ﭘﻴﺮو را در ﺑﺮﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﮔﺰاره ﻛﻢ ﺗﻮان از‬ ‫ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل ﺧﺮده ﮔﻴﺮي ﻛﺮده‪ ،‬وﻟﻲ ﮔﺰاره ﭘﻴﺮو را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﻮاﻫﻢ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﮔﺰاره ﻧﺎدرﺳﺖ ﻫﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ادﻋﺎي ﻣﻦ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﺳﺘﺪﻻل ﺧﺪا‬ ‫ﭼﻮن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ اﺧﻼق ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲﺧﻮرد‪.‬‬ ‫ﭼﻮن اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﮔﺰارﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﺷﮕﻔﺖ زده ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﭼﺮا ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﻣﻦ رﻧﺞ ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻫﻤﻮار ﻧﻤﻮدهام‪ .‬ﻳﻚ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ‬ ‫ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺪﮔﻤﺎن ﻫﺴﺘﻢ ﭼﻮن ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﺎن ﮔﺰارهي ﻛﻨﺘﺮل را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﻪ ﮔﺰاره ﭘﻴﺮو را ﮔﻴﺮا ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﮔﺰاره ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺧﻤﻴﺮﻣﺎﻳﻪاي ﺑﺮاي ﮔﺰاره ﭘﻴﺸﻴﻦ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻌﺎرف ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ را ﭘﻴﺶ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺎدرﺳﺖ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ارزﺷﻤﻨﺪي از اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎ‬ ‫در درﻳﺎﻓﺖ ﺧﻮﺑﻲ از رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﺧﺪا و درﺳﺘﻲ اﺧﻼق ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻧﻘﺪ ﻫﺮ دو‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و ﻛﻢﺗﻮان‪ ،‬ﻣﻦ ﺷﺮﺣﻲ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ از رواﺑﻂ ﺧﺪا و درﺳﺘﻲ اﺧﻼق‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺶ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﺧﺮده ﮔﻴﺮي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻫﺮ دوي دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و ﻛﻢﺗﻮان در ﭘﻴﺸﺒﺮد‬ ‫ﺷﺮﺣﻲ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ -2-2‬ﻧﻘﺪ دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‬

‫ﻳﻜﻲ از دﺷﻮاريﻫﺎي ﮔﺰارهي ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪي ﺳﺎدهاي ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺎﺑﻘﻪاي را در ﻧﮕﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﺎداش آن ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺷﺪن ﺑﻲ ﻛﺮان اﺳﺖ‪ .‬دو ﻫﻤﺎورد در‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎورد ﻧﺨﺴﺖ آرزو دارد ﭘﺎداش را ﺑﺮده و ﻧﻴﺮوي ﺑﻲ ﻛﺮان‪ ١‬ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫‪1. Omnipotence‬‬

‫‪٥٥‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫را ﺑﺮاي ﺧﻮﺑﻲ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮد‪ .‬وي ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺻﻠﺢ‪ ،‬دادﮔﺮي و ﺧﻮﺷﻲ را‬ ‫در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﺮﭘﺎ ﺳﺎزد‪ .‬ﻫﻤﺎورد دوم اﻣﻴﺪ دارد ﭘﺎداش را ﺑﺮده و ﻧﻴﺮو ﺑﻲ ﻛﺮان ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫را ﺑﺮاي ﻫﺪفﻫﺎي ﺧﻮدﺧﻮاﻫﺎﻧﻪي‪ ،‬ﺑﺪﺧﻮاه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮد‪ .‬وي ﻧﻘﺸﻪ ﻛﺸﻴﺪه ﻛﻪ‬ ‫ﻛﺸﺘﺎر ﺑﺰرﮔﻲ راه اﻧﺪاﺧﺘﻪ و اﻧﺴﺎنﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه را ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ در ﭼﺎه دﺳﺖ‬ ‫ﺷﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺑﺮده ﺑﺮاي وي ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﺮگ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺪ و آنﻫﺎ‬ ‫اﻓﺮادي ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﻮد ﺑﺎ دﺳﺖﻫﺎي ﺧﻮدش آنﻫﺎ را ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﺎورد دوم ﭘﻴﺮوز‪ ،‬و ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬آﺷﻜﺎر ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ‬ ‫روﻳﺪاد‪ ،‬رخ داده اﺳﺖ ‪-‬ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﺪﻛﺎر ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ از ﻫﻤﻪي ﮔﺮدﻳﺪه و ﺟﻬﺎن در‬ ‫ﻟﺒﻪي ﭘﺮﺗﮕﺎه اﻓﺘﺎدن ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻮن آن ﭼﻪ ﺑﺮﻧﺪه از‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻴﺮوي ﺑﻲ ﻛﺮان ﺗﺎزهي ﺑﺪﺳﺖ آورده ﺧﻮدش ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ‬ ‫واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي وﻳﮋه اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وي ﭼﻨﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﺑﻲ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﮕﻔﺖ‬ ‫اﻧﮕﻴﺰي ﺧﻮب ﻫﺴﺖ‪ ،‬درد ﻛﺸﻴﺪن ﻧﺎروا دادﮔﺮي ﺑﻮده‪ ،‬و ﻓﺪاي زﻧﺪﮔﻲ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ وي ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ درﺟﻪي ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ را دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﻮدش را ﺑﺎ اﺧﻼقﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻫﺴﺘﻲﻫﺎ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬وي ﺳﺮﺷﺖ دروﻧﻲ ﺧﻮدش )ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎ‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎ‪ ،‬اﻫﺪاف و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﺑﻮده( را دﮔﺮﮔﻮن ﻧﻜﺮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﺳﺮﺷﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن را دﮔﺮﮔﻮن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﻴﻚ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ و ﻧﻘﺸﻪي‬ ‫دادﮔﺮاﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﻨﺪد‪ .‬وي ﺑﺴﻴﺎري از اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﻛﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ آنﻫﺎ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﺎه دﺳﺖ ﺷﻮﻳﻲ اﻧﺪاﺧﺘﻪ و ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺎ آﺧﺮ‪ .‬وﻟﻲ ﭼﻮن در آﻏﺎز وي‬ ‫واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ را دﮔﺮﮔﻮن ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬داﺳﺘﺎن ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮﺑﻲ دارد‪ .‬ﻫﻤﻪ اﻳﻦﻫﺎ ﺑﺪون‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪي ﺑﺪي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﻴﻠﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻨﺎرﻳﻮﻳﻲ ﺷﻤﺎ را ﭼﻮن ﺳﺒﻚ ﻣﻐﺰان‪،‬‬ ‫ﺧﻨﺪان از ﺳﺎﻟﻦ ﺳﻴﻨﻤﺎ ﺑﻴﺮون ﺧﻮاﻫﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬ ‫در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ دﺷﻮاري ﻫﺴﺖ‪ :‬داﺳﺘﺎن ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫آﻧﭽﻪ درﺑﺎرهي اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ آن ﭼﻨﺎن‬ ‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻦ ﺑﻲ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﮕﻔﺖ‬ ‫اﻧﮕﻴﺰي ﻛﺎر ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺸﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺎده ﻫﻴﭻ اﻧﺪازه از ﻧﻴﺮو ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ را‬

‫‪٥٦‬‬

‫ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮان و ﻧﻴﺮو ‪-‬ﺣﺘﻲ ﺑﻲ ﻛﺮان ‪ -‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺧﺪﻣﺖ ﻧﻴﻜﻲ ﻳﺎ ﺑﺪي‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻛﺎرﺑﺮد آن در ﭼﻬﺎرﭼﻮب اﺧﻼق‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻮدش ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻴﺮو ﻣﻮرد ﻧﮕﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪،‬‬ ‫ارزش ﮔﺬاري ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻛﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ زﻳﺮدﺳﺖ‬ ‫ﺗﻮان و ﻧﻴﺮو‪ ،‬ﺟﺴﺘﺎر را واروﻧﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﺑﺴﻨﺪه‬ ‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﭼﺎرﭼﻮب اﺧﻼﻗﻲ )ﮔﻤﺎﻧﻲ(‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﭼﻴﺪﻣﺎن دوﺑﺎرهاي ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬آن‬ ‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو ﻳﻚ ﭼﻬﺎرﭼﻮب اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪي اﺧﻼﻗﻲ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل داراي ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺑﺮﺗﺮ از ﻫﻤﻪي ادﻋﺎﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺷﺎﻳﺪ‬ ‫اﮔﺮ ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل داراي ﮔﻮﻧﻪاي از‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻫﺴﺖ‪ ،‬درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﮔﺰارهﻫﺎ آﻫﻨﮓ ﺗﺎب آوردن در اﻳﻦ ﺟﺎ را‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ داﺳﺘﺎن‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ ﺷﺎﻳﺪ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ دﺳﺖ ﻛﻢ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ دارد‪ ،‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﻣﻦ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ ﺑﺮاي ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﺎن دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﺧﺮده ﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫ﻫﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ دﺷﻮاري در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﺷﺮ و ﺑﺪي اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ دﻟﻴﻞ ﻣﻲآورد‪ ،‬ﻳﻚ ﺧﺪاي ﺑﺎ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل داﻧﺎي ﻛﻞ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﭘﺮواﻧﻪي ﺑﻮدن ﺷﺮ و ﺑﺪي را در ﺟﻬﺎن ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﺑﺪي در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﻧﻮﺷﺘﻪي ﮔﻔﺘﮕﻮ درﺑﺎره دﻳﻦ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﻫﻴﻮم اﻳﻦ دﺷﻮاري را در‬ ‫دﻫﺎن ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻓﻠﻴﭗ ﻣﻲﮔﺬارد‪" :‬آﻳﺎ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺟﻠﻮي ﺑﺪي را ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬وﻟﻲ ﺗﻮان آن را‬ ‫ﻧﺪارد؟ ﭘﺲ وي ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ؟ ﭘﺲ ﺧﺪا ﺑﺪ ﻧﻬﺎد اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ‬ ‫‪10‬‬

‫ﺧﺪا ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ و ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ؟ ﭘﺲ ﺑﺮاي ﭼﻪ ﺷﺮ و ﺑﺪي ﻫﺴﺖ؟"‬

‫در ﮔﺬﺷﺖ ﺳﺪهﻫﺎ‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ در ﺟﺴﺘﺠﻮي درﺳﺖ ﻧﻤﻮدن اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ اﻣﻴﺪﺑﺨﺶﺗﺮﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎ ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل ﭼﺮﺧﻴﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﺧﻲ از روشﻫﺎي ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ دﺷﻮاري ﺑﺪي را‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬

‫‪٥٧‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻳﻜﻲ از ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻣﺮدم ﭘﺴﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ دﺷﻮاري دﻓﺎﻋﻴﻪ آزادي اراده‪ ١‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﻧﺴﺨﻪي ﻛﻨﻮﻧﻲ دﻓﺎﻋﻴﻪ آزادي اراده‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻧﺴﺨﻪ آﻟﻮﻳﻦ ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ‪ ٢‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫)ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ ﻧﺴﺨﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﭼﻮن ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ادﻋﺎﻫﺎي ﺟﺎن ﻣﻴﻜﻲ‪(1992) ٣‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش داده‪ ،‬ﭘﺲ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ﻣﻴﻜﻲ آﻏﺎز ﻛﻨﻴﻢ(‪ .‬ﻣﻴﻜﻲ‪ ،‬آزادي‬ ‫اراده را ﭼﻮن ﻛﻮﺷﺸﻲ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪا ﭘﺮواﻧﻪ رخ دادن ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺪيﻫﺎ را‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ ،‬ﭼﻮن اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ راﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺷﻤﺎري از ﻫﺴﺘﻲﻫﺎ‬ ‫ﻛﻪ داراي آزادي اراده ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ‪ ،‬دﻳﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن اﺳﺖ ﭼﻮن آزادي اراده‬ ‫درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي ﺑﺪﻛﺮداري ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد و "روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ اﻧﺴﺎن آزاداﻧﻪ ﻛﻨﺶ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﮔﺎﻫﻲ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻛﻨﺶ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﻛﻪ آنﻫﺎ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮدﻛﺎر‪ ٤‬ﺑﺪون ﮔﻨﺎﻫﻲ‬ ‫‪11‬‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و در ﻳﻚ راه ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﻛﻨﺶ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪".‬‬

‫ﭘﺲ‪ ،‬ﻣﻴﻜﻲ ﭼﻨﻴﻦ درﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬دﻓﺎﻋﻴﻪ آزادي اراده درﺑﺮدارﻧﺪهي ادﻋﺎﻫﺎي )‪ (1‬ﺑﻮدن ﻳﻚ‬ ‫آﻓﺮﻳﺪهي ﺑﺎ آزادي اراده در ﺟﻬﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﻮدن ﺑﺪي در آن ﺟﺎ ﻫﺴﺖ‪ ،‬و )‪ (2‬آزادي اراده‬ ‫ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺰرﮔﻲ ﻫﺴﺖ و ﺑﻮدن آن در ﺟﻬﺎن ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ از اﻧﺪازهي وﻳﮋهاي از ﺑﺪي در ﺟﻬﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﺪي ﺑﻨﻴﺎدي ﻣﻴﻜﻲ از دﻓﺎﻋﻴﻪ آزادي اراده ﺳﺮ راﺳﺖ ﻫﺴﺖ‪" :‬ﺧﺪا روﺑﺮو‪ . . .‬ﻧﺸﺪه‬ ‫ﺑﺮاي ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻣﻴﺎن ﺳﺎﺧﺘﻦ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻮدﻛﺎر ﺑﻲ ﮔﻨﺎه و آﻓﺮﻳﺪن آﻓﺮﻳﺪهاي‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﻨﺶ‬ ‫ﮔﺮي آزاد ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ راه راﺳﺖ ﺑﺮود‪".‬‬

‫‪12‬‬

‫ﻣﻴﻜﻲ ﺑﺨﺶ )‪ (1‬دﻓﺎﻋﻴﻪ آزادي اراده‪،‬‬

‫آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ وي آن را درﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬رد ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﮔﺰارهي زﻳﺮ را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬ ‫ﻧﻘﺪ ﻣﻴﻜﻲ ﺑﺮ دﻓﺎﻋﻴﻪي آزادي اراده‬ ‫‪ -1‬ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻧﻪاي از ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آزاداﻧﻪ ﻣﻴﺎن ﺑﺪ و ﺧﻮب ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻛﺮده و‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ آزاداﻧﻪ ﻛﺎر ﺧﻮب را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻳﻚ ﺧﺪاي ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺮ ﺷﺮاﻳﻄﻲ را ﺷﺪﻧﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫‪free will defense‬‬ ‫‪Alvin Plantinga‬‬ ‫‪John Mackie‬‬ ‫فيلسوف اخالق‪ ،‬دﯾن و زبان شناس استرالياﯾی )‪(١٩١٧-١٩٨١‬‬ ‫‪innocent automata‬‬

‫‪٥٨‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬

‫ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫‪ -3‬ﭘﺲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺧﺪاي ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﺎن ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ آزاداﻧﻪ ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺑﺪ و ﺧﻮب ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻧﻤﻮده و ﻫﻤﻴﺸﻪ آزاداﻧﻪ ﻛﻨﺶ ﺧﻮب را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﺪ ﻣﻴﻜﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﺴﺨﻪ از دﻓﺎﻋﻴﻪي آزادي اراده ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن‬ ‫دﻫﻨﺪهي آن اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻣﻴﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪي ﻧﻘﺪ ﻣﻴﻜﻲ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ در ﭘﻲ ﺑﺮﭘﺎ‬ ‫ﺳﺎزي ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺰارهاي ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫آﻓﺮﻳﺪن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺟﻬﺎن در ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻪي ﺟﻬﺎنﻫﺎي ﺷﺪﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ 13.‬و ﻧﺴﺨﻪي ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ‬ ‫از دﻓﺎﻋﻴﻪ آزادي اراده دﻻﻟﺖ دارد ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ‪ ،‬در ﻫﺮ ﺷﺮاﻳﻄﻲ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫‪14‬‬

‫ﺣﺘﺎ ﻳﻚ ﺧﺪا ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﭘﻨﺪارﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدي ﻛﻠﻴﺪي دﻓﺎﻋﻴﻪ ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ‪ ،‬ﻫﻢ ﭼﻮن ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ ارزﻧﺪه‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﺮ آﻓﺮﻳﺪهاي ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ آﻓﺮﻳﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ آن‬ ‫آﻓﺮﻳﺪه‪ ،‬ﺧﻮﻳﺶ را در آن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪي آن ﭼﻪ را ﻛﻪ ﻫﺮ آﻓﺮﻳﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آزاداﻧﻪ اﻧﺠﺎم‬ ‫دﻫﺪ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻮرد ﻧﮕﺮ ﺑﻮده و آزاداﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻴﺎن ﺧﻮب و ﺑﺪ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ‪ 15.‬اﻓﺰون ﺑﺮ‬

‫اﻳﻦ‪ ،‬ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ ‪ -‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر درﺳﺘﻲ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺷﺮط ﺧﻼف واﻗﻊ‬ ‫از ﺟﺎﻧﺪاري آزاد‪ ،١‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه‪ -‬در ﻛﻨﺘﺮل ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻛﺪام ﻳﻚ درﺳﺖ ﻫﺴﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا‬ ‫ﻛﺎري ﻧﺪارد؛ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﺧﻮﻳﺶ را در ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي ﺧﻼف واﻗﻊ‪ ٢‬از آزادي ﻳﺎﻓﺘﻪ و‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻛﺎري ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﮔﻮﻫﺮ‬ ‫دﻓﺎﻋﻴﻪي آزادي اراده ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل آن ﻛﻪ ارزشﻫﺎي راﺳﺘﻴﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾﻫﺎﻳﻲ ﺑﺪان‬ ‫ﺳﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آزادي ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻣﻴﺎن ﺧﻮب و ﺑﺪ را ﺑﺪﻫﺪ‬ ‫ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﺎري ﺑﺪي اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺧﺪا ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آن آﻓﺮﻳﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ آزاداﻧﻪ ﻣﻴﺎن ﺧﻮب و ﺑﺪ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ و ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺑﺪي در ﻛﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺘﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ رخ دﻫﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪي‬ ‫ﺳﺎده زﻳﺮ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪1. counterfactuals of creaturely freedom‬‬ ‫‪2. counterfactuals‬‬

‫‪٥٩‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﺗﻨﻬﺎ دو آﻓﺮﻳﺪه‪ ،‬ﺑﻴﻞ و ﺗﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺪا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺮاﻳﻂ‪،‬‬

‫‪S1‬‬

‫و‬

‫‪ S2‬را ﻛﻪ در آن دو آﻓﺮﻳﺪه ﺟﺎ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در ‪ S1‬دو ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻨﺶ‪،‬‬ ‫‪ A1‬و ‪ ،A2‬و در ‪ S2‬دو ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻨﺶ دﻳﮕﺮ ‪ A3‬و ‪ A4‬ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻛﻨﺶﻫﺎي ‪ A1‬و ‪ A3‬از ﻧﮕﺮ‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎدرﺳﺖ؛ و ﻛﻨﺶﻫﺎي ‪ A2‬و ‪ A4‬درﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﺧﻼف واﻗﻊﻫﺎي زﻳﺮ‬ ‫درﺳﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اﮔﺮ ﺑﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ در ‪ S1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او آزاداﻧﻪ ﻛﻨﺶ ‪ A1‬را اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﮔﺮ ﺗﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ در ‪ S1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او آزاداﻧﻪ ﻛﻨﺶ ‪ A1‬را اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬ ‫‪ -3‬اﮔﺮ ﺑﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ در ‪ S2‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او آزاداﻧﻪ ﻛﻨﺶ ‪ A3‬را اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬ ‫‪ -4‬اﮔﺮ ﺗﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ در ‪ S2‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او آزاداﻧﻪ ﻛﻨﺶ ‪ A3‬را اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬ ‫‪ -5‬اﮔﺮ ﺑﻴﻞ و ﺗﺪ ﺑﺎ ﻳﻚ دﻳﮕﺮ در ‪ S1‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻞ آزاداﻧﻪ ﻛﻨﺶ ‪ A1‬را اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬ ‫‪16‬‬

‫‪ -6‬اﮔﺮ ﺑﻴﻞ و ﺗﺪ ﺑﺎ ﻳﻚ دﻳﮕﺮ در ‪ S2‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻞ آزاداﻧﻪ ﻛﻨﺶ ‪ A3‬را اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﻧﮕﺎﺷﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻼف واﻗﻊ‪ ،‬ﻫﻴﭻ راﻫﻲ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آزادي ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺧﻮب و ﺑﺪ را ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﺎري ﺑﺪي اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻫﺪ‪ 17.‬اﻧﺪﻳﺸﻪي ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪهي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ رخ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن واﻗﻌﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ -‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﻤﺎﻧﻲ داراي آﻓﺮﻳﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎ‪ ،‬و ﻛﻨﺶﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺑﻲ‬ ‫ﺷﻤﺎري ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮔﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﺧﺪا‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺪاران آزاد و ﺑﺪون ﺑﺪﻛﺎري ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺪا در‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ؛ ﺧﺪا ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺪاران آزاد و ﺑﺪون ﺑﺪي ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ‪) .‬ﺷﺎﻳﺪ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ ﺧﺪاﻳﻲ درﻣﺎﻧﺪه و ﺧﺴﺘﻪ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺧﻼف واﻗﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن را ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺳﺮش را‬ ‫ﺗﻜﺎن داده و ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در اﺣﺘﻤﺎلﻫﺎي ﺑﻲ ﻛﺮان ﭘﺎﻳﻴﻦ و ﺑﺎﻻ ﻣﻲرود‪ ،‬زﻳﺮ ﻟﺐ ﻏﺮﻏﺮ‬ ‫‪18‬‬

‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬را ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﻢ‪(.‬‬

‫وﻟﻲ‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﻦ ﭘﻨﺪاره ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ رو اﺳﺖ ﻛﻪ دﻓﺎﻋﻴﻪ اراده آزاد ﺑﺮ اﻳﻦ اﻧﮕﺎرهي ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎري از‬

‫‪٦٠‬‬

‫ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫درﺳﺘﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ وﻳﮋهاي ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻣﻬﺎر ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي درك آن‪ ،‬ﮔﺰاره ﻧﺨﺴﺖ‬ ‫دﻓﺎع از اراده آزاد ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻲ داراي آﻓﺮﻳﺪﮔﺎﻧﻲ آزاد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي آزادﻧﺪ )و آزاداﻧﻪ ﻛﻨﺶﻫﺎي‬ ‫ﺧﻮب ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺑﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ(‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺷﺮاﻳﻂ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮ از ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ آﻓﺮﻳﺪهي آزادي ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫ﺧﺪا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آﻓﺮﻳﺪهﻫﺎي آزادي آﻓﺮﻳﺪه‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻳﻪ‪ ١‬ﻳﺎ راﻫﺒﺮي‬

‫ﻛﻨﻨﺪه‪٢‬‬

‫آنﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻧﺠﺎم درﺳﺘﻲﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه آﻓﺮﻳﺪهﻫﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮر ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي آزاد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؛ آنﻫﺎ آزاداﻧﻪ ﻛﺎرﻫﺎي درﺳﺖ را اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪. .‬‬ ‫‪ . .‬ﺑﺎ ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ روﺷﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎري از آﻓﺮﻳﺪﮔﺎن ﻛﻪ ﺧﺪا‬ ‫آﻓﺮﻳﺪه‪ ،‬در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮي آزادي ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻲراﻫﻪ ﻣﻲروﻧﺪ؛ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي زﺷﺘﻲ اﺧﻼﻗﻲ‪ ٣‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎن آزاد‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ ﻛﮋ ﻣﻲروﻧﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﭘﺎد ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻮدن ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ‬ ‫ﺧﺪا ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﭼﻮن ﺧﺪا ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﭘﺎك ﻛﺮدن ﺧﻮﺑﻲﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬از رخ دادن زﺷﺘﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ آﻏﺎز ﺑﻨﺪ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ‪ .‬ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬آزادي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ )آزادي در ﮔﺰﻳﻨﺶ‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺧﻮﺑﻲ و ﺑﺪي( ﻳﻚ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬آن اﻧﺪازه ﺧﻮب اﺳﺖ ﻛﻪ ارزش‬ ‫دارد اﻧﺪازهي وﻳﮋهاي از ﺑﺪي در ﺟﻬﺎن رخ دﻫﺪ ﺗﺎ آزادي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ‬ ‫ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﺗﻮان دارد ﻛﻪ آن را ﭼﻨﺎن‬ ‫ﺳﺎزد ﻛﻪ آزادي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮب ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ -‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪،‬‬ ‫اﮔﺮ ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺧﺪا ﺗﻮان دارد ﭼﻨﺎن ﺳﺎزد ﻛﻪ ﻛﺎر درﺳﺖ اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﮔﺮﻳﺰﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬ﻳﻚ ﻛﻨﺶ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫‪1. cause‬‬ ‫‪2. determine‬‬ ‫‪3. moral evil‬‬

‫‪٦١‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﭘﺲ دﻓﺎﻋﻴﻪي اراده آزاد ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ ﺑﺮاي ﺑﺮﭘﺎ ﺳﺎزي اﻳﻦ ﮔﺰاره ﻛﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﺮواﻧﻪ دادن ﺑﻪ‬ ‫رﺧﺪادﻫﺎي ﺑﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﺗﻨﻬﺎ راﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺰرگ را‬ ‫ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ داوري ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬اﮔﺮ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺧﻮﺑﻲﻫﺎي‬ ‫ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﮔﺮﻓﺘﺎر اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آزادي ﺑﻬﺘﺮ از ﻛﻨﺶ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻋﻠﺖ دار‬ ‫ﻫﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ‪ ،‬دﻓﺎع ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا درﺑﻨﺪ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫اﮔﺮ ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻓﺎﻋﻴﻪي اراده آزاد ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ ﻛﺎﻣﻴﺎب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ دوم ﺑﻪ دﺷﻮاري ﺑﺪي‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ "ﺟﻬﺎن روح ﺳﺎزان‪ " ١‬ﺟﺎن ﻫﻴﻚ‪(1966) ٢‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ ﻫﻴﻚ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻪ ﻫﺪف ﺑﻨﻴﺎدي ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺷﺪﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي وﻳﮋه‬ ‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮاي ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪا ﺟﻬﺎن را ﭼﻨﺎن‬ ‫آﻓﺮﻳﺪه ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﺮاي دﮔﺪﮔﻮن ﺷﺪن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي وﻳﮋه‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻫﻴﻚ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ را‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪:‬‬ ‫][اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﻮن ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺧﺪا آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻣﺎده‬ ‫ﺧﺎم ﺑﺮاي ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪي و دﺷﻮارﺗﺮ ﻛﻨﺶ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﻲ ﺧﺪا ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ آزاد و ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد ﮔﺮدان‪ ،‬ﺑﺎ داد و ﺳﺘﺪي ﻛﻪ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ در ﺟﻬﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪا آنﻫﺎ را در آن ﺟﺎ آورده‪ ،‬دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻛﻴﻔﻴﺘﻲ از ﺑﻮدن ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪا ﻣﺤﺪود ﻫﺴﺖ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وﻳﮋﮔﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي‪ ،‬در‬ ‫ﺷﺨﺺ ﻋﻴﺴﺎ آﺷﻜﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪. . . .‬‬

‫‪20‬‬

‫آن ﭼﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪ -‬و آن ﻫﺪﻓﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا از آﻓﺮﻳﺪن ﺟﻬﺎن داﺷﺘﻪ ‪ -‬ﺑﺮاي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺰﻳﻨﺶ آزاداﻧﻪ ﺧﻮدﺷﺎن‪ ،‬ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻋﻴﺴﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪي‬ ‫دﮔﺮﮔﻮن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪن‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرتﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﭼﻴﺮه ﺷﺪن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي‬ ‫‪1. vale of soul-making‬‬ ‫‪2. John Hick‬‬

‫‪٦٢‬‬

‫ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن رﺧﺪادﻫﺎي ﺑﺪ ﻧﻴﺎز دارد؛ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺟﻬﺎن ﻣﺎ داراي ﺑﺪي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺎ ﻫﺪف راﺳﺘﻴﻦ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن را درﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬در ﺟﺎﻳﮕﺎه ارزﻳﺎﺑﻲ درﺳﺖ ارزش آن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫"اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺎﻳﮕﺎه روح ﺳﺎزان‪ ١‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ارزش آن ﺑﺎ اﻧﺪازه ﺧﻮﺷﻲ و رﻧﺞ‬ ‫رخ داده در درون آن داوري ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺳﺰاوار ﺑﻮدن آن ﺑﺮاي ﻫﺪف ﺑﻨﻴﺎدي‬ ‫ﺧﻮدش‪ ،‬ﻫﺪف روح ﺳﺎزان‪ ،‬داوري ﻣﻲﺷﻮد‪ 21".‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮرد دﻓﺎﻋﻴﻪي اراده آزاد ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ‪،‬‬ ‫ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬زﻳﺮ آب دﻳﺪﮔﺎه ﻫﻴﻚ را ﻣﻲزﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﻴﻚ‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﻨﺪارﻫﺎي واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺪارد‪ ،‬اﺳﺘﻮار ﮔﺸﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﻚ ﻧﻮﺷﺘﻪ‪:‬‬ ‫داوري ارزﺷﻲ آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﺴﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮاز وﺳﻮﺳﻪ‪ ٢‬رﻓﺘﻦ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭼﻴﺮه ﺷﺪن‬ ‫ﺑﺮ آن‪ ،‬ﻛﻮﺷﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي واﻗﻌﻲ‪ ،‬ﺑﺎ درﺳﺖ‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن‪ ،‬ﮔﺰﻳﻨﺶﻫﺎي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ دار‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از زﻣﻴﻨﻪ ﭘﺮ ارزشﺗﺮ و‬ ‫ﭘﺮ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎتﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ از آﻏﺎز آن ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺑﻲ ﮔﻨﺎه ﻳﺎ ﺧﻮﺑﻲ اﺧﻼﻗﻲ را‬ ‫‪22‬‬

‫در آن ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬

‫در ﭘﺎﺳﺦ ﻫﻴﻚ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﺎ آزادي ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از آﻏﺎز ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﮔﺰارهي ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﺎن ﻛﻨﺪ و ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ از آﻏﺎز ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر اﺳﺖ‪ ،‬از ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﮔﺰﻳﻨﺶ آزاداﻧﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ ﺳﺎزد‪ .‬ﭘﺲ ﭘﺎﺳﺦ ﻫﻴﻚ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎﺳﺦ ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻫﻴﻚ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻫﻴﻚ و ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ ﺑﻪ دﺷﻮاري ﺑﺪي )ﺷﺮ( در اﻟﮕﻮي زﻳﺮ ﭼﻔﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪1. soul–making‬‬ ‫‪2. temptations‬‬

‫‪٦٣‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﭼﻴﺰي ﻫﺴﺖ‪،‬‬

‫‪G‬‬

‫‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ‪) ،‬اﻟﻒ(‬

‫‪G‬‬

‫ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ و )ب( ﺷﺎﻳﺪ‬

‫زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ‪ G‬را ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﺎورد ﻣﮕﺮ آن ﻛﻪ اﺟﺎزه‬ ‫دﻫﺪ ﻛﻤﻲ ﺑﺪي در ﺟﻬﺎن ﺑﺎﺷﺪ )ﻳﺎ ﺑﻴﺎﻳﺪ(‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﺧﺪا‪ ،‬در آوردن ﺑﺪي در ﺟﻬﺎن‬ ‫‪23‬‬

‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻲ ﮔﻨﺎه ﺑﺎﺷﺪ )ﻳﺎ ﻫﺴﺖ(‪.‬‬

‫وﻟﻲ اﮔﺮ ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﮔﺰارهاي ﻛﻪ از اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺎر‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن؛ )‪ (1‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺰرگ ‪ ، G‬ﺧﺪا ﻧﻴﺮو آن را دارد ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪاي ﺑﺴﺎزد‬ ‫ﻛﻪ‬

‫‪G‬‬

‫ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺰرﮔﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ؛ و )‪ (2‬ﺑﺴﻴﺎر از ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ )ب( ﺑﺎﻻ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬

‫وﻟﻲ ﺧﺪا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺧﻮﺑﻲﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻋﻠﺘﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ‬ ‫ﺑﺪون آزادي ﻛﺎر درﺳﺖ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺴﺘﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از آﻏﺎز ﺧﻮب ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬از‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي‬ ‫اﺳﺘﻮار ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺰرگﺗﺮي‪ ،‬ﺑﺪي را ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﺎورد‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺮاي او ﻫﻤﻴﺸﻪ راهﻫﺎي‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺑﺮاي آﻓﺮﻳﺪن ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺑﺪون آوردن ﺑﺪي ﺑﻪ ﺟﻬﺎن و دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎي‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻫﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ -3-2‬ﻧﻘﺪ دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻢ ﺗﻮان‬

‫ﭘﺲ‪ ،‬دﻟﻴﻞﻫﺎي ﺧﻮﺑﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﺑﺮاي ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﺎن و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﺎن ﺑﺮاي ﺧﺮده ﮔﻴﺮي ﺑﻪ‬ ‫ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺑﻬﺮ رو‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﻳﻦ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﺪا را ﻫﻢ ﭼﻮن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل اﺧﻼﻗﻲ رد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪي ﮔﺰاره واﺑﺴﺘﮕﻲ‪ ١‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ‬ ‫اﻳﻦ‪ ،‬ﺷﻤﺎري از ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬راﻫﻲ ﺑﺮاي رد ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﮔﺰاره ﭘﻴﺮو را رد‬ ‫ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺎ اﻳﻦ را از روش رد ﻛﺮدن دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻛﻪ از ﺳﻮي‬ ‫راﻟﻒ ﻛﺎدورث )‪ (1976‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻜﺸﻴﻢ‪:‬‬ ‫‪1. Dependency Thesis‬‬

‫‪٦٤‬‬

‫ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از اﻟﻬﻴﺎت دان ﻫﺎي‪ ١‬ﻧﻮﻳﻦ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺟﺪي ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺟﺎنﻓﺸﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻲﺟﻨﮕﻨﺪ‪ . . . .‬ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﺪون ﭼﻮن و ﭼﺮا‪ ،‬دروﻧﻲ‪ ،‬و ﺳﺮﺷﺖ ﺧﻮب و‬ ‫ﺑﺪي‪ ،‬دادﮔﺮاﻧﻪ و ﺑﻴﺪاﮔﺮاﻧﻪ اي‪ ،‬ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺜﺒﺖ و ﻏﺪﻗﻦﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺒﻮده؛‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ اراده دﻟﺒﺨﻮاه و ﺧﻮاﺳﺘﻪي ﺧﺪا ﻫﺴﺖ‪ . . . .‬ﻓﺮﻣﺎن و ﻏﺪﻗﻦ او ﺗﻨﻬﺎ و‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮن و ﭘﻴﻤﺎﻧﻪي ﺳﻨﺠﺶ اﻳﻦﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬از آن ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي‬ ‫ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي دارد‪ ،‬و ﻫﻴﭻ ﮔﻤﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﺑﻜﺎرﺗﺮ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺘﻤﻜﺎراﻧﻪ ﻳﺎ ﻧﺎدرﺳﺖﺗﺮ‪ ،‬از‬ ‫آن ﻧﻤﻲ ﺗﻮان داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺷﻮد از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن داده ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﺑﻲ درﻧﮓ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺪاﻳﻲ‪ ،‬دادﮔﺮاﻧﻪ و‬ ‫‪24‬‬

‫درﺳﺖ ﺑﺸﻮد‪.‬‬

‫از دﻳﺪﮔﺎه ﻛﺎدورث ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻴﺰي‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ "ﺧﺪاﻳﻲ‪ ،‬دادﮔﺮاﻧﻪ‪ ،‬و درﺳﺖ" ﺑﺎﺷﺪ ‪ -‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻳﺎوه ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬دﺷﻮاري ﭘﻨﻬﺎن در‬ ‫ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻛﺎدورث آن را دﻳﺪه‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل رخ دادن درﺳﺘﻲﻫﺎي وﻳﮋه‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﺎ‪ ،‬ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل دﻻﻟﺖ دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺲ‬ ‫دﻳﮕﺮي را ﺑﺪون دﻟﻴﻞ ﺑﺎ ﻣﺸﺖ ﺑﺰﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ راﻫﺒﺮد ﻣﺮدم ﭘﺴﻨﺪ ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻋﺘﺮاض و ﺧﺮده ﮔﻴﺮي اﻳﻦ ﻫﺴﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎور ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﺮﺷﺖ ﺑﻨﻴﺎدي ﺧﺪا داﺷﺘﻦ ﮔﻮﻧﻪي وﻳﮋهاي از وﻳﮋﮔﻲ‬ ‫)ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺑﻮدن( ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎﺧﺘﻦ آنﻫﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮب ﻳﺎ درﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﺳﺮﺷﺖ ﺑﻨﻴﺎدي ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ادوارد‬

‫وﻳﺮﻳﻨﮕﺎ‪٢‬‬

‫)‪ (1983‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺧﺪا ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن‪ ٣‬اﺳﺖ‪" ،‬وي دﺳﺘﻮري ﻧﺨﻮاﻫﺪ داد‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺑﻲ دﻟﻴﻞ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺖ ﺑﺨﻮرد‪ 25".‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪا ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺮ ادﻋﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺘﻮار‪ ،‬را روا ﺳﺎزد‪ .‬ﺷﻤﺎري از ادﻋﺎي‬

‫‪1. theologers‬‬ ‫‪2. Edward Wierenga‬‬ ‫‪3. all-loving‬‬

‫‪٦٥‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺘﻮار ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪-‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻛﻪ ﻓﺮدي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ را ﺑﻲ دﻟﻴﻞ ﺑﺎ ﻣﺸﺖ ﺑﺰﻧﺪ‪-‬ﻛﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را روا ﺳﺎزد ﭼﻮن روا ﺳﺎزي‬ ‫آن ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﺳﺮﺷﺖ ﺑﻨﻴﺎدي ﺧﺪا ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻪي ادﻋﺎﻫﺎي درﺳﺖ اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﺑﺮ‬ ‫ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻛﻨﺶﻫﺎ از ارادهي ﺧﺪا‪ ،‬درﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻨﻮز ارادهي ﺧﺪاﻳﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﺪام ﻳﻚ از ادﻋﺎﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ درﺳﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ داﻣﻨﻪي اﻳﻦ ارادهي‬ ‫ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲ ﺧﺪاﻳﻲ ﻣﺤﺪود ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﻃﺮح‪ ،‬ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﭼﻮن آن ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ادﻋﺎي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪا داراي وﻳﮋﮔﻲ از ﮔﻮﻧﻪاي وﻳﮋه ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪،‬‬ ‫وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﮔﺰاره ﭘﻴﺮو درﺳﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ ﻃﺮح ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ در ﻃﺮح اﻳﻦ‬ ‫ﮔﻤﺎن ﭘﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻧﻴﺮوي روا ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻫﺮ ادﻋﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺘﻮار را‬ ‫داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ وﻳﮋﮔﻲ وي ﻫﺴﺖ ﻛﻪ وي را از ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮي اﻳﻦ ﻧﻴﺮو ﺑﺎزﻣﻲ دارد‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫دﻻﻟﺖ دارد ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ‪ ،‬ﻓﺮض ﻣﺤﺎل‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻬﺮﺑﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬او ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎري ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻧﺎﭼﺎر ﺷﻮد ﻛﺲ دﻳﮕﺮي را ﺑﺪون دﻟﻴﻞ ﺑﺰﻧﺪ‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫وﻟﻲ ﻣﻦ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ داﺳﺘﺎن‬

‫ﻫﻤﺎورد ﺧﻮب ‪ -‬ﻫﻤﺎورد ﺑﺪ ﻧﻬﺎد آورده ﺷﺪه در ﺑﺨﺶ ‪ 2-2‬ﺣﺘﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ اﻳﻦ ادﻋﺎي‬ ‫ﻓﺮوﺗﻨﺎﻧﻪﺗﺮ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در داﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﺧﻲ ادﻋﺎﻫﺎي راﺳﺘﻴﻦ‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻫﺴﺘﻲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ روا ﺳﺎﺧﺘﻦ آنﻫﺎ را ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫ادﻋﺎﻫﺎي راﺳﺘﻴﻦ اﺧﻼﻗﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ آن اﻧﺪازه ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آنﻫﺎ را روا‬ ‫‪27‬‬

‫ﺳﺎزد‪.‬‬

‫دوم‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﺰاره ﭘﻴﺮو دﻻﻟﺖ دارد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺟﺪا از ﺧﺪا ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫دروﻧﻲ ﺧﻮب ﻳﺎ ﺑﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ادﻋﺎي اﻳﻦ ﻛﻪ ﮔﺰاره ﭘﻴﺮو‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ درﺳﺖ اﺳﺖ دﻻﻟﺖ دارد‬ ‫ﻛﻪ ﻧﺸﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﺟﺪا از ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر دروﻧﻲ ﺧﻮب ﻳﺎ ﺑﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ارزش‬ ‫دروﻧﻲ )=ذاﺗﻲ( ﻫﺮ ﭼﻴﺰي‪ ،‬ارزﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﭼﻴﺰ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺳﺮﺷﺖ دروﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫دارد‪ 28.‬اﮔﺮ‪ ،‬ﻛﻨﺸﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اراده از ﺳﻮي ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ارزﺷﻲ‪ ،‬ﺟﺪا از ﺧﺪا ارزاﻧﻲ دارد‪،‬‬ ‫آن ارزش ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ دروﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ارزﺷﻲ ﻛﻪ آن ﭼﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﭼﻴﺰي‬ ‫ﺟﺪا از درون ﺧﻮد آن ﭼﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻢ اﻳﻦ دﻻﻟﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻧﻮد و دﻟﻴﻞ ﺳﺎدهاي ﻛﻪ‬

‫‪٦٦‬‬

‫ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺟﺪا از ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي دروﻧﻲ ﺧﻮب و ﺑﺮﺧﻲ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺑﺪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬درد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر دروﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﺑﺪ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬از درون و‬ ‫ﺑﻴﺮون ﺧﻮدش ﺑﺪ اﺳﺖ؛ ﭼﻮن ﺑﺪي ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﺮﺷﺖ دروﻧﻲ آن ﺑﻮده و ارزاﻧﻲ ﺷﺪه از‬ ‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪاي ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﺰاره ﭘﻴﺮو را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﻳﻦ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ ﻛﻪ درد ﺑﺪ اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻮن ﺧﺪا آن را ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫‪29‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﺎﻳﺪ ﭘﺎﺳﺦ داده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ادﻋﺎ‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ دﻟﺒﺨﻮاه‪ ،١‬از ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﮔﺰارهي واﺑﺴﺘﻪ را‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻤﻮدهام‪ .‬آﻳﺎ دﺳﺘﺎوﻳﺰي‪ ٢‬ﺑﺮاي ادﻋﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي دروﻧﻲ‬ ‫ﺑﺪ ﻳﺎ ﺧﻮب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬را دارم؟ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻳﻮرش‪ ،‬ﻣﻦ دﺳﺖ ﺑﻪ داﻣﻦ ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي‬ ‫رودرﻳﻚ ﺷﻴﺰم‪ (1973) ٣‬ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب دﺷﻮاري ﻣﻌﻴﺎر‪ ،٤‬آورده‪ ،‬ﻣﻲﺷﻮم‪ .‬ﺟﺴﺘﺎر ﺷﻴﺰم در‬ ‫آن ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ٥‬اﺳﺖ‪ ،‬و وي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺎن ﭘﺬﻳﺮش ﺑﺮﺧﻲ اﺻﻮل‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻲ درﺑﺎرهي داﻧﺶ ﻳﺎ ﭘﺬﻳﺮش ﺑﺮﺧﻲ راﺳﺘﻲﻫﺎي آﺷﻜﺎر‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻢ دﺳﺖ‬ ‫دارم‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ درﺳﺘﻲﻫﺎي آﺷﻜﺎر را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪ 30.‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎن‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺎن ﮔﺰاره ﭘﻴﺮو‬ ‫و اﻳﻦ ادﻋﺎي ﻛﻪ درد ﻛﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ ﺑﺪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻋﺎﺷﻖ ﺷﺪن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ‬ ‫و ذاﺗﻲ ﺧﻮب اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻦ اﻳﻦ ﮔﺰاره ﭘﻴﺮو ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻨﺎر‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ٦‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي اﻳﻦ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ درﻳﺎﺑﻨﺪ‬ ‫دﺳﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪ رد ﺷﻮد؛ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ٧‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪي‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﺎﺷﻖ ﺷﺪن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ ﺧﻮب ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻳﺎ درد ﻛﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ‬ ‫ﺑﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻧﻴﻠﺴﻮن ﻧﻮﺷﺘﻪ‪:‬‬

‫‪begging the question‬‬ ‫مصادره به مطلوب‬ ‫‪argument‬‬ ‫‪Roderick Chisholm‬‬ ‫‪The Problem of the Criterion‬‬ ‫‪epistemology‬‬ ‫‪epistemology‬‬ ‫‪metaphysics‬‬

‫‪٦٧‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬ ‫‪5.‬‬ ‫‪6.‬‬ ‫‪7.‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺑﺎ ﺧﺪا ﻳﺎ ﺑﻲ ﺧﺪا‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻛﺮدن ﻳﻚ ﺑﻲﮔﻨﺎه ﻛﺎر ﺑﺪي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺣﺘﻲ‬ ‫اﮔﺮ ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻧﮕﺮي درﺑﺎرهي ﺧﺪا ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺪون درﻧﮓ‬ ‫درﻳﺎﺑﻴﻢ‪ . . . .‬ﻛﻪ اﮔﺮ از ﺑﻨﻴﺎد ﭼﻴﺰ ﺑﺪي در ﺟﻬﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﺳﻴﺐ زدن و ﻣﺪاراي‬ ‫ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه و رﻧﺞ ﻛﺸﻴﺪن ﺑﻴﻬﻮده‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻮد درﺑﺎرهي آن‬ ‫ﻛﺎري ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺪ اﺳﺖ‪ . . . .‬ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ در ﺑﺎره آن ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺗﺎ آن‬ ‫اﻧﺪازه ﻛﻪ درﺑﺎرهي ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻜﺘﻪي اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﻳﺎ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮاي‬ ‫‪31‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﻚ ﺗﺌﻮري اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬

‫ﭘﺲ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮم ﮔﺰاره ﭘﻴﺮو ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ رد ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ اﻳﻦ‬ ‫درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ادﻋﺎي ﺧﺪا ﭼﻮن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي اﺳﺘﺪﻻل اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ادﻋﺎ‬ ‫‪32‬‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺰارهي واﺑﺴﺘﻪ ﻧﺎﭼﺎر درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ -4-2‬ﻳﻚ دﻟﻴﻞ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‬

‫رد اﻳﻦ دو ﮔﺰاره‪ ،‬ﻣﺎﻳﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ ﺑﺮﺧﻲ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﮔﺰاره ﭘﻴﺮو ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﺲ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ادﻋﺎﻫﺎي راﺳﺘﻴﻦ اﺧﻼﻗﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ درﺳﺖ ﺑﻮدن آنﻫﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫ﻛﻨﺶﻫﺎي ارادي از ﺳﻮي ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ اﻳﻦ ادﻋﺎﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ را راﺳﺘﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزد؟ اﮔﺮ ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮﺧﻲ ادﻋﺎﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫اﺳﺘﻮار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺧﺪا ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آنﻫﺎ را روا ﺳﺎزد‪ .‬ﭼﺮا ﺧﺪا ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ادﻋﺎﻫﺎﻳﻲ را روا ﺳﺎزد؟ آﻳﺎ اﻳﻦ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﺑﺎ ﻗﺎدر ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻮدن ﺧﺪا ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ؟‬ ‫دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫‪33‬‬

‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي درﺳﺖ اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ درﺳﺖ‪ 1‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬

‫ادﻋﺎي ﻛﻪ درد ﻛﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ ﺑﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻳﻚ ادﻋﺎي‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻲﭘﻨﺪارم ﻛﻪ اﻳﻦ ادﻋﺎي اﺧﻼﻗﻲ درﺳﺘﻲ ﺑﻮده‪ ،‬و‪ ،‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﺟﺴﺘﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن واﻗﻌﻲ درﺳﺖ اﺳﺖ‬ ‫حقيقت ضروری‪،‬‬

‫‪٦٨‬‬

‫‪1. Necessary truths‬‬

‫ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫ﺑﻠﻜﻪ در ﻫﺮ ﺟﻬﺎن ﻛﻪ ﺑﻮدن آن ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﻛﻪ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در آن ‪ 2 +2 =5‬ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در آن‬ ‫درد ﻛﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ ﺑﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬درد ﻛﺸﻴﺪن ﺑﺪ اﺳﺖ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪي ﺳﺮﺷﺖ دروﻧﻲ‬ ‫ﺧﻮدش ‪ -‬و اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر در ﻫﺮ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻮدن آن ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻳﻜﺴﺎن‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﺳﻮي ﺑﻴﺨﺪاﻳﺎن و ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬در‬ ‫ﻧﮕﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ادﻋﺎﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ را راﺳﺘﻴﻦ ﺳﺎزد؟ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺖ‪،‬‬ ‫آن دﺳﺘﻪ از ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ درﺳﺘﻲﻫﺎي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ را‪ ،‬راﺳﺘﻴﻦ ﻣﻲﺳﺎزد ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪،‬‬ ‫ﺳﺮﺷﺖ ﺑﻨﻴﺎدي ﻫﺴﺘﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ادﻋﺎﻫﺎ درﺑﺎره آنﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﺑﻨﻴﺎدي ﺷﻤﺎره‬ ‫‪ 2‬و ‪ 5‬و راﺑﻄﻪي اﻓﺰودﻧﻲ و ﭼﻴﺴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ‪ 2 +2‬را ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 5‬ﻧﻤﻲﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺮﺷﺖ ﺑﻨﻴﺎدي درد ﻫﺴﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ ﺑﺪ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ‪،‬‬ ‫روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﭼﺮا ﺧﺪا ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻫﺎي دروﻏﻴﻦ را واروﻧﻪ ﻧﻤﻮده و ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺟﺴﺘﺎر ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﻣﻄﻠﻖ وي ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪ .‬وي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آنﻫﺎ را دروﻏﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﭼﻮن‬ ‫آنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ‪ ،‬ﻫﻢ ﭼﻮن درﺳﺘﻲﻫﺎي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ دروﻏﻴﻦ ﮔﺮدﻧﻨﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﻳﻚ ارزش‪ ١‬ﺷﺪﻧﻲ و اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ دارﻧﺪ‪ -‬درﺳﺖ‪ .‬ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ اﻳﻦ ﺑﺎور ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل‬ ‫ﺑﻮدن درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ آن ﭼﻪ ﻧﺸﺪﻧﻲ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﺎدرﺳﺘﻲﻫﺎي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‪ ٢‬را درﺳﺖ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ‪ ،‬ﻧﺸﺪﻧﻲ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻧﻤﻮدن ﻛﻮدك را ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ روا ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ وي ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻴﺴﺖ دﻻﻟﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي درﺳﺘﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬درﺳﺘﻲﻫﺎي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬روﺷﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از درﺳﺘﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬درﺳﺘﻲﻫﺎي رخ دادﻧﻲ‪ ٣‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﭙﻨﺪارﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻪام ﻛﻪ در زﻣﺎن وﻳﮋهاي ﺑﺮاي ﻧﺎﻫﺎر ﺑﺎ ﺷﻤﺎ دﻳﺪار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﻫﻢ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﭙﻨﺪارﻳﺪ ﻛﻪ در زﻣﺎن وﻳﮋهي دﻳﺪار‪ ،‬ﻣﻦ ﻓﺮﻧﻮد و دﻟﻴﻞ ﮔﺮاﻧﺴﻨﮓ ﺑﺴﻨﺪهاي ﺑﺮاي‬ ‫ﺷﻜﺴﺘﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺪارم‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺮاي ﻧﺎﻫﺎر ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎ ﺷﻤﺎ‬ ‫دﻳﺪار ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬اﻳﻦ درﺳﺘﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﻫﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻲ درﺳﺘﻲ رخ دادﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ از آﻏﺎز ﺑﺎ‬ ‫‪1. Truth value‬‬ ‫‪2. Necessary falsehoods‬‬ ‫‪3. Contingent truths‬‬

‫‪٦٩‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺷﻤﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺮاي دﻳﺪار ﻧﺒﺴﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه زاده ﻧﻤﻲﺷﺪم‪ .‬ﺑﻬﺮ رو‪،‬‬ ‫ادﻋﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻮرد ﻧﮕﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻦ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ درﺳﺘﻲﻫﺎي رخ دادﻧﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ رﻳﺸﻪ در ﺷﻤﺎري از درﺳﺘﻲ )ﻳﺎ درﺳﺘﻲﻫﺎي(‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺧﻼﻗﻲ دارﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎره‪ ،‬درﺳﺘﻲ در ﺧﻮر ﭼﻴﺰي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ‪" ،‬از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﺷﻜﺴﺘﻦ ﭘﻴﻤﺎن درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ آن ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﻓﺮﻧﻮد ﮔﺮاﻧﺴﻨﮓ‬ ‫‪34‬‬

‫ﺑﺴﻨﺪهاي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪".‬‬

‫ﻣﻦ ﺑﺎور دارم‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ درﺳﺘﻲﻫﺎي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از اﺑﺰارﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‬ ‫ﻫﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ درﺳﺘﻲﻫﺎي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪﺳﺖ وي راﺳﺘﻴﻦ ﻧﺸﺪه و ﻧﻪ ﺑﺮاي‬ ‫راﺳﺘﻴﻦ ﺑﻮدن ﺧﻮد واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اراده وي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن‬ ‫ﭼﻨﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻧﻴﺮوي ﺑﺴﻨﺪه ﺑﺮاي دروﻏﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﺎن را ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ درﺳﺘﻲﻫﺎي‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪي اﺧﻼﻗﻲ ﻫﺮ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻮدن آن ﺷﺪﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﭼﻬﺎرﭼﻮب اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﻫﺴﺘﻲﻫﺎ و ﻛﻨﺶﻫﺎي آﻧﺎن‪ ،‬آﺳﻤﺎﻧﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻳﻜﺴﺎن‪ ،‬ارزش ﮔﺬاري ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﺑﺎز‪ ،‬آن ﺑﺎ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻪ ﺧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺶﻫﺎﻳﻲ در ﭘﻴﻜﺮﺑﻨﺪي ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﻤﺎﻳﻪ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دارد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻳﻚ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ از ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ دوﺳﺘﻲ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺰرﮔﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬او ﺧﻮﺷﻨﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮﺑﻲ ﻛﺮده‪ ،‬وﻟﻲ )ﺑﻪ درﺳﺘﻲ(‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ "ﺷﻤﺎ ﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪﻫﻜﺎرﻳﺪ‪ ".‬ﭼﻨﺪ ﻫﻔﺘﻪ دﻳﺮﺗﺮ‪ ،‬ﻣﻲﺷﻮد ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫دوﺳﺖ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺧﻮاﻧﺪه و آﮔﺎه ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻧﻴﺎز دارد اﻣﺮوز ﺧﻮدروي ﺷﻤﺎ‬ ‫را ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺧﻮدﺗﺎن ﻧﻴﺎز آﻧﻲ و ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﻪ ﺧﻮدرو ﻧﺪاﺷﺘﻪ و دوﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻛﺎر ﺧﻮﺑﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد را ﺑﺎ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎورﻛﺮدﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻄﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎ از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎﭼﺎر ﻫﺴﺘﻴﺪ ﺧﻮدروي ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ دوﺳﺖ ﺧﻮدﺗﺎن ﻗﺮض‬ ‫ﺑﺪﻫﻴﺪ‪ 35.‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ دوﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﻗﺮض ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﻮدرو‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﻧﺎﭼﺎر‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﻛﻪ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﺒﻮدﻳﺪ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬دوﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن‬ ‫و ﺗﻌﻬﺪ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن اﻓﺰون ﺑﺮ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻮدن ﺑﻪ ﻗﺮض دادن ﺧﻮدرو‪ ،‬ﺑﺮ دوش ﺷﻤﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻢ‬

‫‪٧٠‬‬

‫ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺎﻳﺪ او اﻧﺒﻮﻫﻲ دﻳﮕﺮ از درﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي آن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ‬ ‫ﻫﺮآﻳﻨﻪ دوﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻳﻚ داور ﻗﺎدر ﻣﻄﻠﻖ اﺧﻼق ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻬﺎرﭼﻮبﻫﺎي دﻗﻴﻖ‬ ‫درﺳﺘﻲﻫﺎي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﺳﺖ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﺎر ﺗﻌﻬﺪ ﺑﺮ دوش ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺳﺎﻣﺎﻧﻪي اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮدش ﮔﻮاﻫﻲﻧﺎﻣﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎ را در ﺷﺮاﻳﻂ وﻳﮋه‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮرد راﺑﻄﻪي دﻳﮕﺮ ﻣﻴﺎن ﺧﺪا و اﺧﻼق را ﭘﻴﺶ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ راﺑﻄﻪ‬ ‫ﺟﺴﺘﺎر ﺑﺨﺶ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻫﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ -5-2‬ﺧﺪا ﻫﻢ ﭼﻮن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه آﺳﻤﺎﻧﻲ‬

‫ﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻣﺎنﻫﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان دارﻳﻢ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ دوﺳﺖ ﻳﺎ ﻫﻤﺴﺮ ﻣﻦ ﻫﺴﺖ‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ‬ ‫دوش ﻣﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﺎ ‪ X‬ازدواج ﻛﻨﻢ‪ ،‬از‬ ‫ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ وي ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ و وﻓﺎدار ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺎ‬

‫‪X‬‬

‫ازدواج‬

‫ﻧﻜﺮده ﺑﻮدم‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻧﺒﻮدم‪ .‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﺑﺴﺘﮕﻲﻫﺎ در ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮدن اﻧﺴﺎن‪،١‬‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ داراي ﭘﺪر و ﻣﺎدر ژﻧﺘﻴﻚ‪ ٢‬ﻫﺴﺖ‪.‬‬

‫‪36‬‬

‫اﻳﻦ‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮدن وﻳﮋه اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮ دوش اﻧﺴﺎن ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬ﻛﻪ اﮔﺮ ﮔﻮﻧﻪي دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺑﻮد ﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺖ؛ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻣﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻧﺎﭼﺎر ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﻫﺴﺘﻲ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮاي دﻣﻲ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺌﻮري ﺧﻮد زادآوري‪ ٣‬اﻧﺴﺎن درﺳﺖ ﺑﻮد‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﻛﻪ زاده ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﺮ از ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد از‬‫زﻣﻴﻦ ﺳﺒﺰ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ژﻧﺘﻴﻜﻲ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎ در ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ در‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻣﺎ ﺳﺮاﺳﺮ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاه ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ‬

‫‪1. Human condition‬‬ ‫‪2. Genetic‬‬ ‫‪3. Spontaneous generation‬‬

‫‪٧١‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻳﻚ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر آﺳﻤﺎﻧﻲ‪ ١‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﺮ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎن دارد‪ ،‬ﻛﺎرﮔﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻣﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫دارﻳﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﺒﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ )ﮔﻤﺎن ﺷﻮد ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ‪ ٢‬درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ(‪ 37.‬ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ دو‬ ‫ادﻋﺎ در اﻳﻦ ﺟﺎ ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ادﻋﺎ ﻣﻴﺎﻧﻪ رو ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺑﻮدن ﺧﺪا ﺧﻤﻴﺮﻣﺎﻳﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﺎ آنﻫﺎ را ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ادﻋﺎي دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺑﻪ اﺻﻄﻼح "اﻧﮕﺎرهي‬

‫‪38٣‬‬ ‫ﻛﺎراﻣﺎزوف"‬

‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻧﮕﺎره ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻫﻤﻪي‬

‫ﻛﻨﺶﻫﺎي اﻧﺴﺎن از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ روا اﺳﺖ و ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﺧﺪا‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻛﺎري ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭼﺮا ﻛﺴﻲ ﺷﺎﻳﺪ اﻧﮕﺎرهي ﻛﺎراﻣﺎزوف را ﺑﭙﺬﻳﺮد؟ ﻳﻚ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ رﻳﺸﻪ در‬ ‫دﻳﺎﻟﻮگﻫﺎي اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ‪ (1977) ٤‬ﻓﻴﺪو‪ ٥‬دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ‪ ،‬ﺳﻘﺮاط ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ " ﺧﺪاﻳﺎن‬ ‫ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﻣﺎ ﺑﻮده و اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻳﻜﻲ از داراﻳﻲﻫﺎي آﻧﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪".‬‬

‫‪39‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﺧﻲ‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس‪ ،‬ﺑﻮدن اﻳﻦ رﺷﺘﻪ از ﻧﮕﺮش در ﺳﻨﺖ ﻳﻬﻮدي‪-‬ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ را ﻧﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬در ﻛﺘﺎب ﻋﻬﺪ ﻋﺘﻴﻖ‪ ،٦‬ﺧﺪا ﮔﺎﻫﻲ از ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ‪ ٧‬ﭼﻮن "داراﻳﻲ ارزﺷﻤﻨﺪ"‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﻳﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪40‬‬

‫ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺖ از اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺎروچ ﺑﺮادي‪ (1974) ٨‬ﺳﺨﻦ ﺷﻚ‬

‫دار زﻳﺮ را ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫][اﮔﺮ ﻣﺎ داراﻳﻲ ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎ ﻳﻚ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻫﺮ آن‬ ‫ﭼﻪ وي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬دارﻳﻢ‪ ،‬و ﭘﺲ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ‪ . . . .‬ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ را‬ ‫در ﻧﮕﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ‪ . . .‬اﻧﺠﺎم ﻛﻨﺶﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ درﺳﺖ )ﻧﺎدرﺳﺖ( ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻨﻬﺎ در‬ ‫دوراﻧﺪﻳﺸﻲ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺧﺪا‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ را آﻓﺮﻳﺪه و ﻣﺎﻟﻚ ﻣﺎ ﻫﺴﺖ و ﻛﺲ‬ ‫‪1. Divine creator‬‬ ‫‪2. Naturalism‬‬ ‫‪3. Karamazov’s Thesis‬‬ ‫‪4. Platonic (1977) dialogue‬‬ ‫فيلسوف ﯾونانی سده چھارم پيش از ميالد‪ ،‬ﯾکی از نوشته ھای ارزشمند ‪5. Phaedo‬‬ ‫افالطون‬ ‫‪6. Old Testament‬‬ ‫‪7. Israelites‬‬ ‫‪8. Baruch Brody‬‬

‫‪٧٢‬‬

‫ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫ﻛﻪ ﻣﺎ‪ ،‬ﭘﺲ‪ ،‬در ﭘﻴﺮوي‪ ،‬آن ﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎم داده )ﻳﺎ اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﻴﻢ( ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‬ ‫‪41‬‬

‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬

‫"ادﻋﺎي ﺷﻚ دار" ﺑﺮادي‪ ،‬روﺷﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﮕﺎرهي ﻛﺎراﻣﺎزوف ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ ﭼﻮن‬ ‫اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬دﺳﺖ راﺳﺖ ﮔﺰارهي ﺷﺮﻃﻲ دو ﺳﺮه‪ ١‬ﺑﺮادي‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ 42.‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪي‬ ‫اﺻﻞ ﺑﺮادي‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ‪ -‬وﻟﻲ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻫﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﻼﻗﻲ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎز‪ ،‬اﺻﻞ ﺑﺮادي دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺪون ﺧﺪا ﻫﻴﭻ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ ‪ -‬و اﻳﻦ ادﻋﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ‬ ‫آن را دارﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺮادي‪ ،‬رد ﻛﺮدن دارﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ "ﻛﻨﺸﻲ ﺑﻲ دادﮔﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺪف دار واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ ﺳﺮاﺳﺮ دادﮔﺮ ﺑﺎﺷﺪ" را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ 43.‬آن‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺮادي آن را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻨﻴﺎدي ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪" ،‬آﻳﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ داﺷﺘﻦ ﺑﺮ‬ ‫ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﺪا‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮﺗﺮ از ﻣﺎ ﺑﻮده و آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﻣﺎ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻴﺪادﮔﺮي اﺳﺖ؟"‬

‫‪44‬‬

‫وﻟﻲ ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪا‪ ،‬داﺷﺘﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎ دادﮔﺮي‬

‫اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ اﻣﻮال و داراﻳﻲ او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻦ ﻣﻲرﺳﺪ از اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺧﺪا‪ ،‬ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﻴﭻ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺪارﻧﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ رو اﺳﺖ ﻛﻪ ادﻋﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ )‪ (1‬ﻫﺴﺘﻲ‬

‫‪X‬‬

‫ﻣﺎﻟﻚ ﻫﺴﺘﻲ‬

‫‪Y‬‬

‫ﻫﺴﺖ دﻻﻟﺖ ﻧﺪارد ﺑﺮ‬

‫)‪ (2‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻪ ‪ Y‬دارد آنﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﻮي ‪ X‬ﺑﺮ دوش وي ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎز درﻳﺎﻓﺘﻲ ﺑﺮ روي ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﭘﻮچ ﮔﺮدان‪ ٢‬اﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬ﺑﺎز‬ ‫اﺳﺖ؛ ﺑﭙﻨﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ‪ X‬و ‪ Y‬ﻫﻤﺴﺮ ﻫﻢ دﻳﮕﺮ ﺷﺪه و ﻫﺮ دو اﻣﻮال ‪ Z‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪،‬‬ ‫‪ X‬و ‪ Y‬داراي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎ از ‪ Z‬دارﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ ‪ X‬و‬ ‫‪ Y‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ‪-‬وﻟﻲ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از ﭘﻴﻮﻧﺪ زﻧﺎﺷﻮﻳﻲ ﻣﻴﺎن ﺧﻮد‬

‫‪X‬‬

‫و‬

‫‪Y‬‬

‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ‬

‫داراﻳﻲ ‪ Z‬ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي ﻛﻤﺘﺮي در ﺳﻨﺠﺶ ﺑﺎ آن ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎ ﻛﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬داﺷﺘﻨﺪ ‪-‬‬ ‫‪1. Biconditional‬‬ ‫‪2. Counterexamples‬‬

‫‪٧٣‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫وﻟﻲ آنﻫﺎ ﻫﻨﻮز ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎﻳﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه آنﻫﺎ ﻫﻨﻮز ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻛﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ‬ ‫از واﻗﻌﻴﺖ ﻫﻤﺴﺮﮔﺰﻳﻨﻲ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎ ﻳﻚ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬دارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ادﻋﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‬ ‫داراﻳﻲ و ﻣﻨﺎل ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻧﮕﺎرهي ﻛﺎراﻣﺎزوف را ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﻲﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ادﻋﺎي ﺧﺪا اﺧﺘﻴﺎردار‪ ،‬ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮ دوش ﻣﺎ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ادﻋﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺎ داراﻳﻲ و ﻣﻨﺎل ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮادي اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ را‬ ‫‪45‬‬

‫ﻛﻪ "ﻣﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻫﺴﺘﻴﻢ از ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﺧﺪا ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﭼﻮن وي آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﻣﺎ اﺳﺖ"‬

‫را در ﻧﮕﺮ دارد‪ .‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺑﺮادي ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺖ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻣﺎ داراﻳﻲ ﺧﺪا ﻫﻢ ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻪ او آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﻣﺎ اﺳﺖ وي را ﺷﺎﻳﺪ در ﺟﺎﻳﮕﺎه ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮ‬ ‫دوش ﻣﺎ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ دوﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﻪ در ﺟﺎﻳﮕﺎه ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي وﻳﮋه‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫ﺷﻤﺎ "ﻳﻚ ﺑﺎر ﺑﻪ او ﺑﺪﻫﻜﺎر ﺑﻮدﻳﺪ" ﺑﺮ دوش ﺷﻤﺎ ﺑﻮد‪ ،‬را ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﻫﺴﺖ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﺑﻪ او "ﻳﻚ ﺑﺎر ﺑﺪﻫﻜﺎر ﺑﺎﺷﻴﻢ"‪ ،‬ﺑﺮاي آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﻮدﻣﺎن‪ ،‬و‬ ‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬او در ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ دوش ﻣﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎﻳﻲ ﺑﮕﺬارد‪.‬‬ ‫آداﻣﺰ‪ ،١‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا وام دارﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﮔﻮاﻫﻲﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮاي ﮔﺬاردن‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎ ﺑﺮ دوش ﻣﺎ را ﺑﻪ او ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در راﺳﺘﺎي دﻟﻴﻞﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮداري از ﺧﺪا دارد‪ ،‬آداﻣﺰ "دﻟﻴﻞﻫﺎي ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري" را ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ ﻛﻪ "ﺧﺪا آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﻣﺎ اﺳﺖ‪ . . .‬ﺧﺪا ﻣﺎ را دوﺳﺖ دارد‪. . .‬‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ را ﺑﺮاي ﺧﻮﺷﻲ ﻣﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده‪ [] . . . .‬ﭘﻴﻤﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﻮﺑﻲ ﺧﻮد ﻣﺎ اﺳﺖ‪ . . .‬ﻳﺎ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﺮده ﻛﻪ ﻣﺎ را ﻧﮕﻬﺪاري ﻛﺮده ﻳﺎ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺰرگﺗﺮي‬ ‫‪46‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺮﺳﺪ‪".‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎن‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ﺧﻮدش ﺧﺪا آن ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬رﻳﭽﺎرد‬

‫ﻣﻮو‪٢‬‬

‫)‪ (1996‬ﻧﻮﺷﺘﻪ‪:‬‬ ‫ﺧﺪا‪ ،‬او ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﺧﺮوج ‪ 20‬ﮔﻔﺘﻪ "ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻮ"‪ ٣‬ﻳﮕﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫دﺳﺘﻮرﻫﺎﻳﻲ را‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﺎدآوري آن ﻛﻪ ﻣﺎ از ﺑﻨﺪ زﻣﻴﻦ‪ ١‬آزاد ﮔﺸﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬آﻏﺎز ﻧﻤﻮده‬ ‫‪1. Adams‬‬ ‫‪2. Richard Mouw‬‬ ‫‪3. Thou shalts‬‬

‫‪٧٤‬‬

‫ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫اﺳﺖ‪ .‬و آن ﻛﻪ‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ﻋﻬﺪ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ده ﻓﺮﻣﺎن وي را ارج‬ ‫ﮔﺬارﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻫﻤﻪي ﻣﺎ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎر‬ ‫ﺑﻮدﻳﻢ وي ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﺮد‪ .‬ﺧﺪا او ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬آن اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻜﺴﺘﻦ اراﺑﻪﻫﺎي ﺟﻨﮕﻲ ﻣﺼﺮﻳﺎن را ارزاﻧﻲ داﺷﺖ و دﺳﺖ ﻣﻘﺪس ﺑﺎ ﻣﻴﺦ‬ ‫ﻛﻮﺑﻴﺪه ﺷﺪه ﭘﺴﺮ آﺳﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺛﺒﺎت ﺣﻖ داﺷﺘﻦ او اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﭼﻪ‬ ‫‪47‬‬

‫ﺑﻜﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫دوﻣﻴﻦ ﺷﺎﻟﻮدهي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻮدن ﺧﺪا ﭼﻮن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهي ﺳﺰاوار ﻣﺎ‪ ،‬ﭘﻴﻮﻧﺪي ﺑﺎ‬ ‫ﺳﭙﺎسﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﺪﻫﻜﺎرﻳﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻠﻜﻪ در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﺳﺮﺷﺖ دروﻧﻲ ﺧﺪا ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﺮدﻣﻨﺪ و داﻧﺎ اﺳﺖ‪ . . . .‬ﺧﺪا ﺧﻮدش ﺧﻮب اﺳﺖ‪ ،‬واﻻﺗﺮﻳﻦ‬ ‫زﻳﺒﺎﻳﻲ و دارا در ﻛﻤﺎﻻت ﻧﺎ اﺧﻼﻗﻲ و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ‪ . . .‬آن ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ارزش ﺑﺮﺗﺮ در دادﮔﺮي ﻫﺴﺖ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻳﮋﮔﻲ ﻧﻴﺮوي وادار ﻛﻨﻨﺪهي‬ ‫ﺧﺪا‪ ،‬ﭼﻮن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻛﻪ اراده اﻳﺰد دادﮔﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ارزش‬ ‫‪48‬‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ آداﻣﺰ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺧﻮد ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎي ﺧﺪا اﺷﺎره ﻧﻤﻮده و روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻛﻪ‪ []" ،‬ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫دﺷﻮار اﺳﺖ ‪ . . .‬ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎي ﺧﺪا ﺑﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ ﻳﺎ ﺑﺎ ﺑﻪ درد‬ ‫ﻳﻚ اﻟﮕﻮي زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻪ ﺧﻮب اﺳﺖ ﺧﻮردن‪ ،‬ﺧﻮب اﺳﺖ‪ 49".‬وﻟﻲ ﺑﺎز ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﺎ‬ ‫اﺳﻮﻳﻨﺒﺮن‪ ٢‬ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﺧﺪا آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺟﻬﺎن ﺑﻲ ﺟﺎن اﺳﺖ و‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﻨﻮن دﻳﺪه ﻧﺸﺪه ﺣﻖ دارﻧﺪﮔﻲ آن را‬ ‫ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ داوري ﺑﻪ دارﻧﺪه آن اﺳﺖ ‪ . . . .‬دارﻧﺪهي داراﻳﻲ ﺣﻖ‬

‫‪1. House of bondage‬‬ ‫‪2. Swinburne‬‬

‫‪٧٥‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫دارد‪ ،‬ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻛﻪ داراﻳﻲ را ﻗﺮض ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻳﺪ آنﻫﺎ در ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮي آن ﭼﻪ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﺣﻖ دارد ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ داراﻳﻲ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺑﻲ ﺟﺎن‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﭼﻪ‬ ‫ﻛﺴﻲ آن را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪا زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪه‪ ،‬او ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﺪام ﻳﻚ‬ ‫‪50‬‬

‫از ﻓﺮزﻧﺪان وي ﻛﺪام ﺑﺨﺶ آن را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ‪ ،‬داﻣﻨﻪي ﮔﺴﺘﺮدهاي از دﻟﻴﻞﻫﺎي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او‬ ‫ﺳﺰاواري ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي وﻳﮋه اﺧﻼﻗﻲ را ﺑﺮ دوش ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪.‬‬

‫‪51‬‬

‫ارزﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد اﻳﻦ دﺳﺘﻪ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ ﻛﻪ از ﺳﻮي آداﻣﺰ و‬

‫دﻳﮕﺮان ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻮدن ﺧﺪا ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﺪا ﺗﻮان‬ ‫ﺑﺮﭘﺎ ﺳﺎزي اﺧﻼق را ﺑﺎ ﻧﻴﺮوي اراده ﺧﻮدش دارد‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن دﻳﺪﮔﺎه در‬ ‫دﺳﺖ ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮﺧﻲ از وﻳﮋﮔﻲ ﻳﺎ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺧﺪا )ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ او( ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎ ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎن و ﺧﺪا )ﺧﺪا آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﮕﻬﺪار ﻣﺎ(‪،‬‬ ‫وي ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﮕﺮش‪،‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺳﺰاوار ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﺮ رو‪ ،‬ﻫﺮ دوي اﻳﻦ ﻧﮕﺮش را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ̕ﺗﺌﻮريﻫﺎي ﻓﺮﻣﺎن آﺳﻤﺎﻧﻲ̔ ﻧﺎﻣﻴﺪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻪ روشﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎ ﻫﻢ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﻫﻢ ﻣﻦ ادﻋﺎ داﺷﺘﻪام ﻛﻪ دﺳﺘﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻧﮕﺮش ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻛﻨﻮن ادﻋﺎ ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎه دﺳﺘﻪ دوم درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ اﻳﻦ ﺑﺎ اﻧﮕﺎرهي‬ ‫ﻛﺎراﻣﺎزوف ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺑﻮده و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺑﺮﭘﺎ ﺳﺎزي اﻳﻦ اﻧﮕﺎره ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪52‬‬

‫ﮔﻮﻧﻪي دوم ﺗﺌﻮري ﻓﺮﻣﺎن آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﭘﺎ‬

‫ﺳﺎزي اﻳﻦ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺎ از ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﺮ دوش ﻣﺎ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺑﺮﭘﺎ ﺳﺎزي ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﻤﻪي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﺎ از ﺳﻮي وي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎر رود‪.‬‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ زﻳﺮ از ﮔﺰاره و اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻦ ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰد‪ :‬ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻨﺪ؟ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﭙﻨﺪارﻳﺪ ﺧﺪا ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺳﺰاوار ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﺎ‬

‫‪٧٦‬‬

‫ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﭼﻪ روﻧﺪي ﺧﺪا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮ دوش اﻧﺴﺎن ﺑﮕﺬارد؟ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﻨﮕﺎم ﮔﻔﺘﮕﻮ درﺑﺎرهي دﻳﺪﮔﺎه ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﺧﺪا آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﺗﻮاﻧﺎي راﺳﺘﻲﻫﺎي‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬در آن دﻳﺪﮔﺎه ﺧﺪا ادﻋﺎﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ وﻳﮋه را روا ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن روﺷﻲ ﻛﻪ او ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﻳﮋه ﻓﻴﺰﻳﻚ را واﻗﻌﻲ ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ‬ ‫ﺑﺎ اراده ﻛﺮدن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ آنﻫﺎ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﻳﻚ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ درﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اراده ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﻫﺴﺖ ﺷﺪن ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻛﺴﻲ ﮔﺬارد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ اﮔﺮ ﻣﺎ درﺑﺎرهي ﺧﺪا ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ در ﺳﺮﺷﺖ روﻧﺪي ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ‬ ‫آن ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي را ﺑﺮ دوش ﻣﺎ ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬ﻛﻨﻜﺎش ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬در ﻛﺘﺎب ﺧﻮدش‪" ،‬ﻓﺮﻣﺎن اﻳﺰدي‪،‬‬ ‫اراده اﻳﺰدي‪ ،‬و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ" ﻣﺎرك ﻣﻮرﻓﻲ‪ (1998) ١‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﺳﻪ ﮔﺰﻳﻨﻪ‬ ‫ﭘﺎﻳﻪاي‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻓﺮد ‪ S‬را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ي اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺳﺎزد ﻛﻪ ﻛﻨﺶ ‪ A‬را اﻧﺠﺎم‬

‫دﻫﺪ‪ ،‬روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ (1) :‬ﺑﺎ دﺳﺘﻮر دادن ﺑﻪ ‪ S‬ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ‪ A‬؛ )‪ (2‬ﺑﺎ اراده ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫‪53‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ‪ A‬ﺑﺎﺷﺪ ؛ ﻳﺎ )‪ (3‬ﺑﺎ اراده ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ‪ A‬را ‪ S‬اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪S‬‬

‫ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻣﺎ اﻳﻦ ﺳﻪ ﮔﺰﻳﻨﻪ را از ﺗﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﻳﻜﻲ از دﺷﻮاريﻫﺎي رﻳﺸﻪاي ﺑﺮاي‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﮔﺰﻳﻨﻪي )‪ (3‬را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ‪' ٢‬اراده ﻧﻤﻮدن'‬ ‫در آن ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫دﺷﻮاري ﻛﻪ در ﻛﻤﻴﻦ روﺷﻦ ﺳﺎزي ﮔﺮاﻧﺒﺎري ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ‬ ‫ﮔﺮاﻧﻲ اراده را ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ در ﻧﮕﺮ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪ آن ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺷﺎﻳﺪ‬ ‫ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻳﻚ ﺑﺎﻳﺴﺘﮕﻲ اﺧﻼﻗﻲ را زﻳﺮ ﭘﺎ ﺑﮕﺬارد؛ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ آن را ﮔﺮاﻧﻲ اراده ﺑﺪاﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي ﺑﺎ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ و ﺳﺎده ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ اراده را روﺷﻦ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻛﺮاﻧﻪي ﻧﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ ﺟﺎ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪54‬‬

‫‪1. Mark Murphy‬‬ ‫‪2. Sense‬‬

‫‪٧٧‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻣﻮرﻓﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺎ وام ﮔﻴﺮي ﻧﺎﻫﻤﮕﻮﻧﻲ ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺶ آﻳﻨﺪ و ﭘﺲ آﻳﻨﺪ‬ ‫اراده از اﻛﻮﻳﻨﺎس‪ ،١‬ﺑﻪ ﺗﻨﺪي از آن ﻣﻲﮔﺬرد‪:‬‬ ‫آن ﭼﻪ اﻛﻮﻳﻨﺎس اراده ﭘﺲ آﻳﻨﺪ ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ آن ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺧﺪا در واﻗﻊ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ‪. .‬‬ ‫‪ . .‬اراده ﭘﻴﺶ آﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﻚ اﻧﺘﺰاع واﺑﺴﺘﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺎ‬ ‫ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ‪՚‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ‪ ،‬آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ ارادهي ﭘﻴﺶ آﻳﻨﺪ دارﻳﻢ‪ ̔.‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪،‬‬ ‫اﻛﻮﻳﻨﺎس ﺑﺎور دارد ﻛﻪ ﺧﺪا در ﭘﻴﺶ آﻳﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻫﻤﻪي اﻧﺴﺎنﻫﺎ رﺳﺘﮕﺎر‬ ‫‪55‬‬

‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ او اﻳﻦ را ﭘﺲ آﻳﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺎﻳﺪ ﻧﺎﻫﻤﮕﻮﻧﻲ ﻣﻴﺎن آنﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﺎدهاي ﺑﻬﺘﺮ روﺷﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻦ‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﺪ و ﮔﺎه ﮔﺎﻫﻲ دوﺳﺖ دارﻳﺪ از ﻗﺎچﻫﺎي ﻧﺎزك ﻛﻴﻚ ﭘﻨﻴﺮي‪ ٢‬ﺧﻮب ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﺷﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ اراده ﭘﻴﺶ آﻳﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﻴﻚ ﭘﻨﻴﺮي در دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻚ ﺗﻜﻪ از آن را‬ ‫ﺑﺨﻮرﻳﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮ رو‪ ،‬ﺧﻮدﺗﺎن را در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﺗﻜﻪ ﻛﻴﻚ ﭘﻨﻴﺮي در‬ ‫دﺳﺘﺮس زﻫﺮآﻟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬اراده ﭘﺲ آﻳﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮدداري از ﺧﻮردن آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻮرﻓﻲ در اﻳﻦ ﺧﻂﻫﺎ روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد ﭼﮕﻮﻧﻪ اراده ﭘﻴﺶ آﻳﻨﺪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﭘﻴﺶ آﻳﻨﺪ ‪ . . . .‬اﻧﺘﺰاعﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ و ﭼﻮن ﮔﺎمﻫﺎي‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ از اﻧﺘﺰاع ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺑﺎﻻ روﻧﺪه ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﭘﻴﺶ آﻳﻨﺪ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻣﺎ در‬ ‫ﭼﻬﺮهي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪ ٣‬ﺷﺨﺼﻲ ]ﻫﻤﻪ در[ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ روﺷﻦ ﺳﺎزﻳﻢ ‪ . . .‬ﭼﻮن‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﭘﻴﺶ آﻳﻨﺪ ﺧﺪا ﻫﺴﺖ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻓﺮدي در درون‬

‫‪1. Aquinas‬‬ ‫‪2. Cheesecake‬‬ ‫‪3. Ultima facie‬‬

‫‪٧٨‬‬

‫ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫ﻫﻤﻪ ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﻛﻨﺶ‪ ،‬ﺳﻮا از آن ﭼﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ واﻗﻊ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه‬ ‫‪56‬‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻛﻮدك ﺧﺮدﺳﺎل ﺑﻲ ﮔﻨﺎﻫﻲ را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ در ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ ﭘﺲ از‬ ‫ﻇﻬﺮ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪا آن را ﻣﻲداﻧﺪ و اراده ﭘﺲ آﻳﻨﺪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫از ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻛﻮدك ﺧﺮدﺳﺎل ﺧﻮدداري ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬وﻟﻲ وﻳﮋهﺗﺮﻳﻦ اراده ﭘﻴﺶ آﻳﻨﺪ وي ‪ -‬آن‬ ‫ﻳﻜﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺰﻳﻴﺎت ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻛﻮدك ﺧﺮدﺳﺎﻟﻲ را ﺷﻜﻨﺠﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد‪ ،‬را ﻣﻲﺳﻨﺠﺪ‪ -‬آن ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ از ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻛﻮدك ﺧﺮدﺳﺎل ﺧﻮدداري‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬در ﺷﺮح ﻣﻮرﻓﻲ اﻳﻦ ﻣﻮردي را ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻳﺪ از ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻛﻮدك‬ ‫ﺧﺮدﺳﺎل ﺧﻮدداري ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫آداﻣﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲﺧﻮرد ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‬ ‫ﻛﻪ در آن "ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎ ﻛﺎري ﺑﻜﻨﻴﻢ وﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺠﺎم آن ﻛﺎر را ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪".‬‬

‫‪57‬‬

‫آداﻣﺰ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﺑﺎ دﻗﺖ زﻳﺎد آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در زﻳﺮ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺷﺮح داده‪:‬‬ ‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞﻫﺎ و ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻣﺎنﻫﺎ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻣﺮدم را وادار‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ آن ﭼﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﺸﻢ داﺷﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪا‪،‬‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺧﻮدش را ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﺎري اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ دوش او‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻮدﻛﺎر‪،‬‬ ‫‪58‬‬

‫ﻳﻚ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم آن ﻛﺎر را ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ اﻳﻦ ﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺰﻳﻨﻪ )‪ (3‬دﻻﻟﺖ دارد ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺴﻲ ﻳﻚ ﻛﺎري وﻳﮋه اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ آن ﻓﺮد ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺠﺎم آن ﻛﻨﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ )‪ ،(3‬ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﺧﻮدش ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻳﻚ ﻣﻮرد ﺷﺪﻧﻲ و‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ از آن ﭼﻪ آداﻣﺰ در اﻧﺪﻳﺸﻪ دارد‪ ،‬در ﺑﻬﺸﺖ ﮔﻢﺷﺪه‪ ١‬ﻣﻴﻠﺘﻮن‪ ١‬رخ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ از‬ ‫‪1. Paradise Lost‬‬

‫‪٧٩‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫آﻓﺮﻳﻨﺶ آدم‪ ٢‬وﻟﻲ ﭘﻴﺶ از آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺣﻮا‪ ،٣‬آدم از ﺧﺪا درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺘﺎي ﻫﻢ‬ ‫ارج و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮاي او ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ‪ .‬در آﻏﺎز ﺧﺪا زﻳﺮ ﺑﺎر ﻧﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻮد ﻛﻪ آه و‬ ‫ﻧﺎﻟﻪي آدم ﺑﺮاي ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺠﺎ اﺳﺖ‪ ،‬و روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد "ﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻲ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ؟ آﻳﺎ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫زﻣﻴﻦ؟ ‪/‬ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺪاران ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و آﺳﻤﺎن‪ /‬ﺑﺎز ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﭘﺮ ﺷﺪه‪ ،‬و ﻫﻤﻪي در زﻳﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻮ‪/‬‬ ‫ﺗﺎ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و ﺳﺮﮔﺮم ﻛﻨﻨﺪ ﺗﻮ را؟"‬

‫‪59‬‬

‫آدم ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻧﻤﻮده و ﺳﭙﺲ ﺧﺪا ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬

‫ﺧﻮدش‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﻛﻤﺒﻮد ﻫﻤﺪﻣﻲ ﻫﻤﺘﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺎد اﺳﺖ؛ ﭘﺲ‪ ،‬ﭼﺮا‪ ،‬ﻛﻤﺒﻮد ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻫﻤﺪﻣﻲ ﺑﺮاي آدم او را از ﺷﺎدي ﺑﺎزﻣﻲ دارد؟‪ 60‬آدم ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬ ‫و اﻧﺴﺎن اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﭘﺲ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻣﻲ ﻫﻤﺘﺎ ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺧﺪا ﻧﺮم ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن دور از دﺳﺘﺮس ﺗﻮﺳﺖ‪ ،‬آدم‪ ،‬و دوﺳﺖ داﺷﺘﻢ‪ / ،‬و درﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ‬ ‫ﺑﻴﺶ از ﺟﺎﻧﺪاران ﻣﻲداﻧﻲ‪ / ،‬ﻛﻪ ﺗﺮا ﻧﺎم درﺳﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ از آنﻫﺎ ﺧﻮدﺷﺎن‪/ ،‬‬ ‫ﻧﺸﺎن دادي ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ آزاد ﺑﻮدن روح را در ﺧﻮدت‪ / ،‬ﮔﻤﺎن ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﻬﺮهاﻣﻨﺪ ﻧﻜﺮد‬ ‫ﺑﻲ ﺧﺮد؛ ‪ /‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺮوي ﭘﺲ‪ ،‬ﻧﺮﺳﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ‪ / ،‬دﻟﻴﻞ ﺧﻮب ﺑﻮد ﺗﺮا آزادي ﻛﻪ‬ ‫ﻧﺒﺎﻳﺪ دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻲ‪ / .‬و ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ذﻫﻦ ﺑﻲ ﺟﻨﺒﺶ‪ :‬ﻣﻦ‪ ،‬زودﺗﺮ از ﺗﻮ ﮔﻔﺘﻢ‪/ ،‬‬ ‫ﻣﻲداﻧﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﺧﻮب ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻮدن‪ / ،‬و ﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﻤﺪﻣﻲ آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻮ دﻳﺪي ‪ /‬ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي آزﻣﺎﻳﺶ ﺗﻨﻬﺎ آﻣﺪ‪ / ،‬دﻳﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻲ‬ ‫‪61‬‬

‫داوري ﻛﻨﻲ اﻧﺪازه و دﻳﺪار‪.‬‬

‫از اﻳﻦ روي روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺮاي آدم ﻫﻤﺪﻣﻲ ﻫﻤﺘﺎ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻪ ‪ -‬و ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻛﻪ‬ ‫آدم ﺧﻮد ﺧﻮدش اﻳﻦ ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ ﻫﻤﺪﻣﻲ را درﻳﺎﻓﺘﻪ و از ﺧﺪا درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاي او اﻳﻦ ﻫﻤﺪم را ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﺑﺎورﻧﻜﺮدﻧﻲ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﺷﻮد ﻛﻪ در اﻳﻦ‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﺑﺮ دوش آدم ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮاي درﺧﻮاﺳﺖ از ﺧﺪا ﺑﺮاي‬

‫‪1. Milton‬‬ ‫‪2. Adam‬‬ ‫‪3. Eve‬‬

‫‪٨٠‬‬

‫ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫ﻫﻤﺪﻣﻲ‪ ،‬را ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﻳﻚ دﺷﻮاري ﻛﻪ ﮔﺰﻳﻨﻪ )‪ (3‬دارد‪ ،‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﻨﮕﻨﺎﻫﺎﻳﻲ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ ﺑﺮ آن ﭼﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫دﺷﻮاري دﻳﮕﺮ )‪ (3‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﺎ ﻳﺎدآوري دوﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ او ﺑﺪﻫﻜﺎر ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬دﻳﺪه‬

‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻬﻮده اﺳﺖ ﮔﻤﺎن ﺷﻮد‪ ،‬دوﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اراده ﻧﻤﻮدن‬ ‫ﺷﻤﺎ را ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺳﺎزد ﺧﻮدرو ﺧﻮد را ﺑﻪ او ﻗﺮض دﻫﻴﺪ! اﮔﺮ وي در رﺳﺎﻧﺪن ﭘﻴﺎم اراده‬ ‫ﺧﻮدش ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرتﻫﺎﻳﻲ ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬و‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺴﺘﺎر درﺑﺎره ﺧﺪا ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ درﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ را دارد اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻤﻲآﻳﺪ ﻛﻪ وي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺑﺎ اراده ﻧﻤﻮدن ﻣﺮدم را ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻛﻨﺶ وﻳﮋهاي ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ آداﻣﺰ آن را‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪" :‬ﺑﺎزيﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن ﻳﻚ ﮔﺮوه‪ ،‬ﭼﻮن در ﮔﻤﺎﻧﻪ زﻧﻲ آرزوﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﻳﻜﻦﻫﺎي ﺧﻮﺑﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آنﻫﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ اﮔﺮ ﺧﺪا‬ ‫‪62‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﻤﺎن آنﻫﺎ ﭼﻮن ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪".‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪي آﺧﺮي ﺑﺮ ﭘﺎد و ﺿﺪ ﮔﺰﻳﻨﻪ )‪ (2‬ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﺰﻳﻨﻪ )‪ (2‬دﻻﻟﺖ دارد ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪا‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ را‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اراده ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﺑﺪون ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬دارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮ دوش ﻣﺎ‬ ‫ﮔﺬارد‪ .‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺎورﻛﺮدﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ؛ دوﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺷﻤﺎ را ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺳﺎزد‬ ‫ﺗﺎ ﺧﻮدروي ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ وي ﻗﺮض دﻫﻴﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬ ‫او درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ وارﺳﻲﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﮔﺰﻳﻨﻪ )‪ (1‬ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺬﻳﺮش ﺗﺮﻳﻦ در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﺳﻪ ﮔﺰﻳﻨﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ادﻋﺎ ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻬﺮ رو‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ راﻫﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ دوش ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ را ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺘﻮر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻛﻨﺶﻫﺎي وﻳﮋه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ داراي ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪ -‬و ﺳﺮﺷﺖ اﻳﻦ ﻛﺮاﻧﻪﻫﺎ و‬ ‫ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻓﺮﻧﻮد و دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي رد ﻧﻤﻮدن دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا را ﭼﻮن‬ ‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي ﻫﻤﻪي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺎ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪.‬‬

‫‪٨١‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫آداﻣﺰ ﻫﻮادار ﮔﺰﻳﻨﻪ )‪ (1‬ﺑﻮده‪ ،‬و وي ﻳﺎدآوري ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ارزﻳﺎﺑﻲ آن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻴﺰي‬ ‫درﺑﺎرهي دﺳﺘﻮري ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲدﻫﺪ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬آداﻣﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻪ ﺷﺮط وﻳﮋه دﻳﺪه ﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻳﻚ ﻓﺮﻣﺎن اﻳﺰدي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪا آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ آن را ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ‪ (2) .‬ﻫﻨﮕﺎم آﺷﻜﺎر ﺷﺪن ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺧﺪا‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن دادن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و آن ﭼﻪ دﺳﺘﻮر داده ﻣﻲﺷﻮد آن‬ ‫ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ آن دﺳﺘﻮر دﻫﺪ‪ (3) .‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن ﻫﺪف ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ١‬ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ آن را ﭼﻮن درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي ﻓﺮﻣﺎن دﻟﺨﻮاه‪،‬‬ ‫‪63‬‬

‫درﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬

‫روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﺮاﻳﺶ آداﻣﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻪ ﺷﺮط ﻫﻤﺮاه ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺑﺴﻨﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ را ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎن از راه ﻓﺮﻣﺎن اﻳﺰدي‪ ،‬ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ ﻛﻪ آداﻣﺰ ﻳﻚ ﺷﺮط ارزﺷﻤﻨﺪ را ﻧﺪﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺪ‬ ‫داﺳﺘﺎن دوﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ وي ﻧﻴﻚ ﺑﺪﻫﻜﺎر ﺑﻮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﭙﻨﺪارﻳﺪ دوﺳﺖ ﺷﻤﺎ )او را "دﻳﻮ‪"2‬‬ ‫ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ( ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻳﻚ ﻳﺎدداﺷﺖ ﺑﻲ ﻧﺎم و ﻧﺸﺎن ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ .‬در ﻳﺎدداﺷﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪" :‬‬ ‫ﺧﻮدروي ﺧﻮد را ﺑﻪ دﻳﻮ ﻗﺮض ﺑﺪه‪ ".‬در اﻳﻦ ﺑﺎره‪ ،‬دوﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻳﻚ ﻧﺸﺎﻧﻪ داده ﻛﻪ‬ ‫آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻨﺶ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮض دﻫﺪ ﻛﻪ ﺧﻮدروي ﺧﻮد را ﺑﻪ او‬ ‫ﻗﺮض دﻫﻴﺪ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ دﺳﺘﻮري ﻛﻪ در ﻳﺎدداﺷﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺧﻮدروي ﺧﻮد را ﺑﻪ دﻳﻮ ﻗﺮض ﺑﺪه‪ ،‬ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ .‬آﻳﺎ اﻛﻨﻮن ﺷﻤﺎ از ﻧﮕﺮ‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﺧﻮدرو ﺧﻮد را ﺑﻪ دﻳﻮ ﻗﺮض دﻫﻴﺪ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﺴﻨﺪه‪ ،‬ﻧﻪ اﺳﺖ‬ ‫و ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ دﻳﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﺮا‪ :‬ﻫﻴﭻ ﭘﻨﺪاري در ﺑﺎره دﺳﺘﻮر دﻫﻨﺪه ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫وﻳﮋه‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ دﺳﺘﻮر از ﺳﻮي دﻳﻮ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬دﻳﻮ )ﻣﺎ ﺷﺎﻳﺪ‬ ‫‪1. Intended audience‬‬ ‫‪2. Dave‬‬

‫‪٨٢‬‬

‫ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻄﻘﻲ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﻢ( ﻣﻲداﻧﺪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﭼﻨﻴﻦ دﺳﺘﻮري داده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬روﺷﻦ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ دﻳﻮ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي‬ ‫ﻗﺮض دادن ﺧﻮدرو را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﺷﻤﺎ ﮔﺬارد‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﺷﻜﺴﺖ‬ ‫ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ .‬او در ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده زﻳﺮا در وادار ﻛﺮدن ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬ ‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻓﺮﻣﺎن رﺳﻴﺪه‪ ،‬ﻛﺎﻣﻴﺎب ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻮو‪ ،‬در ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺧﻮدش از اﺳﺘﻮارﻧﺎﻣﻪي‪ ١‬ﺧﺪا ﭼﻮن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ارزش‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺮاي دﺳﺘﻮري ﻛﻪ ﻛﺴﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻧﻤﻮده‪:‬‬ ‫آن ﻓﺮد وﻳﮋه داراي ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮﻣﺎن راﻧﺪن ﺑﺮ ﺣﺮف ﺷﻨﻮي ﻣﺎ ﺟﺴﺘﺎري‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ آزﻣﺎﻳﺶ اﺳﺘﻮارﻧﺎﻣﻪي آن ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬روﺷﻦ‬ ‫ﮔﺮدد‪] . . . .‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ[ ﺑﺮاي ﻧﻴﺎز ﺑﻪ آزﻣﺎﻳﺶ اﺳﺘﻮارﻧﺎﻣﻪي دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ادﻋﺎ‬ ‫‪64‬‬

‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ اﺧﻼﻗﻲ را دارﻧﺪ‪ ،‬دﻗﻴﻖ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺮاي ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ از راه ﻓﺮﻣﺎن اﻳﺰدي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ درﺳﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬او‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن دﻟﺨﻮاه ﺧﻮدش را وادار ﺗﺎ درﻳﺎﺑﻨﺪ ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎ از ﺳﻮي وي ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻣﻮرد دﻳﻮ‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺘﻮارﻧﺎﻣﻪ درﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‪ ،‬او‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮداري ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ درﻳﺎﺑﻨﺪ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎ از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺎ‬ ‫اﻋﺘﺒﺎري ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬وﻟﻲ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺒﻮﻫﻲ از ﻣﺮدم – ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﺎن‪-2‬‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎور ﻧﺪارﻧﺪ ﺧﺪا ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ داده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا‪ ،‬ﺑﻮدن ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻲ ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻚ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا ﺑﺎور ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﺎ را‬ ‫آﻓﺮﻳﺪه‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﻴﻤﺎن درﺧﻮر ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮاي ﮔﻨﺎه ﻣﺎ ﻣﺮده ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺴﻴﺎر داﻧﺎ و آﮔﺎه و ﺧﻮب‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1. Credentials‬‬ ‫‪2. Naturalist‬‬

‫‪٨٣‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ دو ﮔﻮﻧﻪ ﻧﮕﺮش ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا را از ﻫﻢ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫ﮔﺮاي ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺮا‪ ١‬اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاي ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺮا‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ دارد‬ ‫ﻛﻪ ﺧﻮدداري از ﺑﺎور ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻫﺴﺖ‪ .‬دوم ﻳﻚ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاي ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺮﻳﺰ‪ ،٢‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه ﺗﺠﺮﺑﻲ دارد ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺧﻮدداري از ﺑﺎور ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﮕﺮ روﺷﻦ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي از راه ﻓﺮﻣﺎن دادن اﻳﺰدي ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫ﮔﺮاي ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺮا ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪65‬‬

‫ﻳﻚ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاي ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺮا ﺑﺎور ﻧﺪارد ﺧﺪا‬

‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاي ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺮا‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﺎور ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن داده ﺷﺪه ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺧﺪاﻳﻲ اﺳﺖ ﺧﻮدداري ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ‬ ‫ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻲ ﭼﻮن و ﭼﺮا ﺧﺪا ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي ﻫﺮ ﻓﺮﻣﺎن آﺳﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ اﮔﺮ اﻳﻦ درﺳﺖ‬

‫ﺑﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﻓﺮﻣﺎن اﻳﺰدي ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﺨﺼﻲ داده ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻮدن ﺧﺪا ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺷﺨﺺ آﺷﻜﺎر‬ ‫ﺑﻮد – ﻛﻪ آﺷﻜﺎرا ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آداﻣﺰ آنﻫﺎ را ﭼﻮن‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن اﻳﺰدي ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪا را ﭼﻮن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺑﺮاي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪:‬‬ ‫رﻳﺸﻪﻫﺎي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎي اﻳﺰدي ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪه‪ ،‬راﺳﺘﻲﻫﺎي‬ ‫ﺑﺪون زﻣﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن زﻣﺎن رخ دادهاﻧﺪ‪ ،‬داده‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ در ﭘﻬﻨﻪي ﻓﻀﺎ‪-‬زﻣﺎن ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺸﻤﻮل ﻓﺮﻣﺎن ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل؛ اﮔﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎي اﻳﺰدي‬ ‫داده ﺷﺪه اﺳﺖ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎ و اﺣﺴﺎﺳﺎت اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺰرگ ﺳﺎل ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻮن ﺑﺮﺧﻲ )ﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ( ﺑﻪ ﻓﺮﮔﺸﺖ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﺎ اﺷﺎره دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬ ‫‪66‬‬

‫ﺑﻴﺎﻳﻢ‪.‬‬

‫‪1. Reasonable naturalist‬‬ ‫‪2. Unreasonable naturalist‬‬

‫‪٨٤‬‬

‫ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫در اﻳﻦ ﺟﺎ‪ ،‬آداﻣﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ "اﺣﺴﺎﺳﺎت و اﻧﮕﻴﺰشﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ" ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ آن ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ را ﺻﺎدر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي آﺳﻤﺎﻧﻲ آن روﺷﻦ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺑﻲ ﻧﺎم و‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﺧﺪا از راه ﻓﺮﻣﺎن آﺳﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ دوش ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻫﺎي ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺮا ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ را ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺷﻮد ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻳﺎ )‪ (1‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﺎن ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺮا‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ )‪ (2‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ از ﺳﻮي‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن اﻳﺰدي ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺰﻳﻨﻪ )‪ (1‬ﺑﺎورﻛﺮدﻧﻲ ﻧﺒﻮده و ﻫﻴﭻ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻲ آن را‬ ‫ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﺑﺪون ﺷﻚ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫ﮔﺮاﻳﻲ ﺧﻮدش‪ ،‬ﭘﺮواﻧﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﺮ ﻛﺎري ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دﻫﺪ! ﺑﻠﻜﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎي ﺧﺪاﻳﻲ‬ ‫ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪا ﻫﻢ ﭼﻮن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي ﻫﻤﻪي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛‬ ‫ﺣﺘﻲ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﭙﺬﻳﺮد دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎ رﻳﺸﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮي دارد‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺮده ﮔﻴﺮي ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﺎن‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاي ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺮﻳﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﺑﺎز ﻫﻢ اﮔﺮ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﺷﻚ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﻲﺷﻮد ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ از ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﻳﺰدي ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ﺧﻮد و دﻳﻮ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ‪ .‬ﺑﭙﻨﺪارﻳﺪ ﻛﻪ دﻳﻮ ﻣﻲداﻧﺪ ﺷﻤﺎ از راه زﻳﺮ ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺮﻳﺰ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻠﻔﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ زﻧﮓ ﺑﺰﻧﺪ و ﺑﮕﻮﻳﺪ او ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮدش ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ را‬ ‫ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ داﻧﺴﺘﻦ اﻳﻦ‪ ،‬دﻳﻮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﻤﺎ را‪ ،‬از راه ﻓﺮﻣﺎن دادن ﺑﺎ ﺗﻠﻔﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺳﺎزد‪،‬‬ ‫ﭼﻮن ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ )ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺮﻳﺰاﻧﻪ( ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن از ﺳﻮي وي داده‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﺧﺪا از راه ﻓﺮﻣﺎن دادن آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاي ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫ﮔﺮﻳﺰ را ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺳﺎزد ﭼﻮن آنﻫﺎ )ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺮﻳﺰاﻧﻪ( ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ از ﺳﻮي‬ ‫ﺧﺪا داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ دو ﻧﻜﺘﻪ ارزش ﺑﺎزﮔﻔﺖ دارد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬ ‫دﻗﺖ از ﺟﺴﺘﺎري ﻓﺮدي ﻛﻪ درﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻓﺮﻣﺎن از ﺳﻮي ﺧﺪا آﻣﺪه وﻟﻲ از ﭘﺬﻳﺮش آن ﺳﺮﺑﺎز‬ ‫ﻣﻲزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر ﻳﻚ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاي ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺮﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ وي ﺑﻪ‬

‫‪٨٥‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫راﺳﺘﻲ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻓﺮﻣﺎن را ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬دوم‪ ،‬ادﻋﺎ در اﻳﻦ ﺟﺎ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاي ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺮﻳﺰ ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﺪون اﻧﺘﻘﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﭙﻨﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاي ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺮﻳﺰ وﻳﮋه ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ ﻛﻪ ﻛﻨﺶ ‪ A‬را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاي ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫ﮔﺮﻳﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺪا را ﭼﻮن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﻤﻮده و در اﻧﺠﺎم ﻛﻨﺶ ‪ A‬ﺷﻜﺴﺖ‬

‫ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ وي ﺧﺮده و اﻳﺮاد ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻦ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻓﺮﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻲ‬ ‫ﺧﺮدي اﺳﺖ‪ 67.‬وﻟﻲ ﺑﺎز ﻫﻢ‪ ،‬ﺧﺪا ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﻳﻚ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاي ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺮﻳﺰ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻛﻨﺶ‬ ‫‪A‬‬

‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺳﺎزد و ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻢ در اﻧﺠﺎم ﻧﺸﺪن ﻛﻨﺶ‬

‫‪A‬‬

‫ﺑﺰهاي اﻧﺠﺎم‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻳﻚ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﻨﺶ ‪ A‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞﻫﺎي دﻳﮕﺮي‬ ‫ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ(‪ .‬ﺑﻪ دﻳﻮ ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﺮده ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺮﻳﺰاﻧﻪ ﺑﺎور‬ ‫ﻧﻜﺮدﻳﺪ ﻛﻪ دﻳﻮ در ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺧﻂ ﻫﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺷﻤﺎ ﺧﻮدروي‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ دﻳﻮ ﻗﺮض ﻧﺪادﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ را زﻳﺮ ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻳﺪ‪ .‬دﻳﻮ ﺑﺮاي ﺗﺤﻤﻴﻞ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد ﭼﻮن ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎن آﻣﺪه از ﺳﻮي وي ﺑﺮاي ﻗﺮض‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﻮدروي ﺷﻤﺎ را‪ ،‬از ﺳﻮي وي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﻜﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ ﺑﻮدن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﺎن‪ -‬ﺧﻮاه ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫ﮔﺮا ﺧﻮاه ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺮﻳﺰ‪ -‬در ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻳﺎد ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺪا ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ را ﺑﺮ دوش‬ ‫ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﮕﺬارد‪ ،‬وﻟﻲ ﻫﻤﻪي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫رﻳﺸﻪي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻣﻦ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﮔﻔﺘﻪام ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺎ از رواﺑﻂ و ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ دارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﻣﻦ ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺎ از اﻳﻦ‬ ‫ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎ ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ رﻳﺸﻪ در ارزش دروﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ از اﻳﻦ ﻧﮕﺮش از ﺳﻮي ﻣﻮرو‪ ،١‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ " آﮔﻬﻲ‬ ‫'ﻣﻦ از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ اﻳﻦ ﻛﻨﺶ را اﻧﺠﺎم ﺑﺪﻫﻢ' ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ آﮔﻬﻲ ﻛﻪ‬ ‫'اﻳﻦ ﻛﻨﺶ ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ اﻧﺪازه اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻧﻴﻜﻲ در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪" '.‬‬

‫‪68‬‬

‫ﺑﻬﺮ رو‪ ،‬ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫‪1. Moore‬‬

‫‪٨٦‬‬

‫ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫ﺗﺎ ﻛﺴﻲ ﻧﻴﻚﭘﻴﺎﻣﺪﮔﺮاي‪ ،١‬ﻣﻮﺷﻜﺎف ﮔﻮﻧﻪاي از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻮرو‪ ٢‬ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ درﺳﺘﻲ اﻳﻦ ادﻋﺎ را‬ ‫درﻳﺎﺑﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺟﻠﻮ ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ ﺑﺪ را ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﺑﺪون‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪاي ﺑﺮاي ﺑﺪيﻫﺎي ﺑﺰرگﺗﺮي در ﺟﻬﺎن ﺑﺸﻮد ‪ -‬ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﺧﻮﺑﻲﻫﺎ را ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎ را زﻳﺮ ﭘﺎ ﺑﮕﺬارم‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﺮ ﺗﺒﻪ ﻛﺎري ﻏﻴﺮ اﺧﻼﻗﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﻢ‪ -‬ﭘﺲ ﻣﻦ ﻳﻚ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ دارم ﻛﻪ ﺟﻠﻮي ﺑﺪي ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه را ﺑﮕﻴﺮم‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﺘﻮاﻧﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﻠﻨﺪ‬ ‫ﻛﺮدن اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد ﺟﻠﻮي ﺷﻜﻨﺠﻪي ﻳﻚ ﻛﻮدك ﺑﻲ ﮔﻨﺎه را ﺑﮕﻴﺮم )و اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري‬ ‫ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﺪ ﺗﺒﻪ ﻛﺎراﻧﻪي ﻏﻴﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺪارد( ﭘﺲ از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮم ﻛﻪ از ﺷﻜﻨﺠﻪ‬ ‫ﻛﻮدك ﺑﻲ ﮔﻨﺎه ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي از ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪي ﻣﻴﺎن ﺧﻮدم و‬ ‫ﻛﻮدك‪ ،‬ﻳﺎ از ﻫﺮ ﭘﻴﻮﻧﺪي ﻣﻴﺎن ﺧﻮدم ﻳﺎ ﻛﻮدك و ﺑﺮﺧﻲ ﮔﺮوهﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺧﺎﺳﺘﻪ ﻧﺸﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻳﻚ ﻛﻮدك ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰي ﺑﺪ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻚ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﻛﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺳﻮدﻣﻨﺪ‬ ‫ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻫﺴﺘﻲ دﻳﮕﺮي ‪ -‬ﺣﺘﻲ اﻳﺰد آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر‪ -‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬دارم‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪﻫﺎ ﻣﻲﮔﺬارد ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺮﺧﻲ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﭘﻮچ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻛﺎرﻳﮓ‪(1996) ٣‬‬ ‫ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﺪه ﺑﺪﻫﻴﻢ‪" :‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ دﺷﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ وﻳﮋه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻛﻨﺶﻫﺎي اﺧﻼق آﻧﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر واﻗﻌﻲ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﺪه‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪،‬ﭼﺮا ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻫﻴﭻ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻫﺮ‬ ‫‪69‬‬

‫ﻛﺎري دارﻳﻢ؟ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻳﺎ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي وﻇﻴﻔﻪ اﺧﻼﻗﻲ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ؟"‬

‫ﭘﺎﺳﺦ درﺧﻮر ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﭘﻮچ ﻛﺎرﻳﮓ آن ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ را ﻛﻪ از رواﺑﻂ و ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﻣﺎ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ دﻳﮕﺮ از ارزش دروﻧﻲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬دارﻳﻢ‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ درﺧﻮر ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ دوم ﻛﺎرﻳﮓ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎري از وﻇﻴﻔﻪﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺎ آن ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ آنﻫﺎ‬ ‫را ﺑﺮ دوش ﻣﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﻛﺎرﻳﮓ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﺪ‬

‫دﺳﺘﻪي‪٤‬‬

‫‪Consequentialist‬‬ ‫‪Moorean variety‬‬ ‫‪Craig‬‬ ‫‪Set‬‬

‫‪٨٧‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ دارﻳﻢ ﺑﺎ دﺳﺘﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺷﺎﻧﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬ﻫﻤﺴﺎن‪ ١‬اﺳﺖ‪ .‬درﺳﺖ اﻳﻦ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻪ دوم ﻳﻚ زﻳﺮ‬ ‫دﺳﺘﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ از دﺳﺘﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي روا اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ واﻛﻨﺶ‬ ‫ﺑﺮون از اﻧﺪازه‪ ٢‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﮕﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻣﺮدي ﻛﻪ‪ ،‬ﺧﻮدش را از ﻳﻚ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ‬ ‫روزاﻓﺰون اﻧﺪوه آور رﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﺪ‪" ،‬آزاد ﻫﺴﺘﻢ! ﻫﺮ ﻛﺎري ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻜﻨﻢ!" ﻫﺮ آﻳﻨﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎي واﻗﻌﻲ واژه ﻧﮕﺎه ﺷﻮد‪ ،‬ادﻋﺎ درﺳﺖ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﮕﺮ او روا ﺑﻮدن ﻫﻤﻪي آن ﻛﻨﺶﻫﺎي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ او آن ﭘﻴﻮﻧﺪ را واﺑﺴﺘﮕﻲ را داﺷﺘﻪ‪ ،‬روا ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺪا ﺷﺪن از دوﺳﺖ دﺧﺘﺮ‬ ‫ﺧﻮدش ﺑﺮاي او ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻧﻤﻮدن ﻛﻮدﻛﻲ را ﺑﺮاي ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ روا ﻧﻤﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎن‪،‬‬ ‫اﮔﺮ اﻧﺴﺎن اﻣﺮوزي درﻳﺎﺑﺪ ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺪﻳﻦ رو‪ ،‬وي ﻛﺸﻒ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺎري دﻟﺒﺨﻮاﻫﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺎرﻫﺎ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﺎور داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي او روا ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬روا ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬او در ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ‪ ،‬اﺧﻼﻗﻲ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮه ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﮔﺬراﻧﺪن روز ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ دارد‪ .‬او‬ ‫ﻛﺸﻒ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي او روا اﺳﺖ ﺗﺎ روز ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ ﭘﺲ از ﻇﻬﺮ ﺑﺮاي ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻧﻤﻮدن‬ ‫ﻧﻮزادي ﺑﻲ اﻣﻴﺪ وﻳﮋه ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬درﺑﺎرهي رﻳﺸﻪﻫﺎي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻪ دارﻳﻢ و از ﺳﻮي ﺧﺪا ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻧﺸﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺑﻬﺮ رو‪ ،‬ﻫﺪف ﻣﻦ در اﻳﻨﺠﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﻚ ﺗﺌﻮري ﻓﺮا‬ ‫اﺧﻼق‪ ٣‬ﺑﻴﺨﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪70‬‬

‫ﻫﺪف ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻦ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ‬

‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺳﺮاﺳﺮ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻫﻤﻪي درﺳﺘﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي‬ ‫ﻫﻤﻪي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي دﺷﻮاري ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ و ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺎﻳﺪ رد‬ ‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1. Coextensive‬‬ ‫‪2. Overreaction‬‬ ‫فرااخالق که از سوی برخی نوﯾسندگان به کار می رود‪ ،‬رسا نيست‪3. Metaethical .‬‬

‫‪٨٨‬‬

‫ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫ﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻨﻮز ﺑﺎ ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﻲ درﺑﺎرهي ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﻴﺎن ﺧﺪا و اﺧﻼق درﮔﻴﺮ ﺷﻮم ﻛﻪ دﺳﺖ‬ ‫ﻛﻢ در دﻳﺎﻟﻮگ اوﺛﻴﻔﺮون‪ ١‬اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ )‪ (1948‬اﺷﺎره ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﻛﻪ ﺳﻨﺖ‬ ‫را ﺑﺸﻜﻨﻢ ﭘﺲ ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ آن ﮔﻔﺘﮕﻮ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ روﺑﺮو ﺷﺪن‬ ‫ﺳﻘﺮاط‪ ٢‬ﺑﺎ اوﺛﻴﻔﺮون در ﺗﺎﻻر ﺷﺎﻫﺎن آﻏﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺳﻘﺮاط ﺑﺮاي دﻓﺎع از ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﻬﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻠﺘﻮس‪ ،‬در دادﮔﺎﻫﻲ آﻏﺎز ﺷﺪه و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ اﻋﺪام ﺳﻘﺮاط ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬اوﺛﻴﻔﺮون ﺑﺮاي ﭘﻴﮕﺮد ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﭘﺪر ﺧﻮدش ﺑﺮاي ﻛﺸﺘﻦ ﻳﻚ از ﻛﺎرﮔﺮان ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن آن ﺟﺎ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻛﺎرﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﺑﺮدﮔﺎن ﺧﺎﻧﻮاده را در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺪ ﻣﺴﺘﻲ ﻛﺸﺘﻪ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و ﭘﺪر اوﺛﻴﻔﺮون ﻛﺎرﮔﺮ را ﺑﺴﺘﻪ و درون ﮔﻮداﻟﻲ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد ﺑﺎ وي‬ ‫ﭼﻪ ﺑﻜﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎرﮔﺮ از ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎ و ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ ﻣﺮده ﺑﻮد‪ .‬اوﺛﻴﻔﺮون ﺑﻪ ﺳﺘﻴﺰه ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎ‬ ‫آن ﭼﻪ او ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻜﻨﺪ ﻧﻤﻮده و ﺳﺨﻨﺎن زﻳﺮ را ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪" :‬آنﻫﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ‪ . . .‬ﻛﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺧﻮدم ﻧﮕﺮان ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺑﺎﺷﻢ ﭼﻮن ﺷﻜﺎﻳﺖ ﭘﺴﺮ از ﭘﺪر ﺑﺮاي ﻗﺘﻞ دﻳﻦداري ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻪ ﻛﻢ‪ ،‬ﺳﻘﺮاط‪ ،‬آﻧﺎن در ﺑﺎره ﻗﺎﻧﻮن اﻳﺰدي ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري و ﮔﻨﺎﻫﻜﺎري‪ ٣‬ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪".‬‬

‫‪71‬‬

‫ﭼﻮن ﻳﻚ ﭘﻴﺎﻣﺪ اﻳﻦ ادﻋﺎ‪ ،‬ﻛﻪ او درﺑﺎره ﺳﺮﺷﺖ دﻳﻦداري ﭼﻨﺪﻳﻦ ﭼﻴﺰ ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫زودي اوﺛﻴﻔﺮون ﺧﻮدش را ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻳﻚ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﺎ ﺳﻘﺮاط ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺳﻘﺮاط ﭘﺮﺳﺸﻲ را ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﭘﺮ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﺗﺮﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫اﻓﻼﻃﻮن در دﻫﺎن ﺳﻘﺮاط ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺷﺪه‪ ،‬را ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ‪" :‬آﻳﺎ ﺧﺪاﻳﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري را دوﺳﺖ‬ ‫دارﻧﺪ ﭼﻮن دﻳﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ دﻳﻨﻲ اﺳﺖ ﭼﻮن ﺧﺪاﻳﺎن آن را دوﺳﺖ دارﻧﺪ؟"‪ 72‬اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‬ ‫ﭘﺎﻳﻪاي ﺑﺮاي ﺑﻪ اﺻﻄﻼح "دﺷﻮاري اوﺛﻴﻔﺮون"‪ ٤‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ ﻛﻨﺶﻫﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﭼﻮن ﺧﺪا ﻣﺎ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آنﻫﺎ ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﻫﻤﻪي ﻛﻨﺶﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦ‬ ‫ﺧﻮب ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا آنﻫﺎ را دوﺳﺖ دارد‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ‬ ‫‪Euthyphro‬‬ ‫‪Socrates‬‬ ‫‪Piety and Impiety‬‬ ‫‪Euthyphro Dilemma‬‬

‫‪٨٩‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺧﻮب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ از ﮔﻮﺷﻪ دوم ﭼﻴﺴﺘﺎن ﺳﻘﺮاط ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪه ﻳﻚ دﻳﺪﮔﺎه‬ ‫ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي اﺧﻼق‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻲ از راﺳﺘﻲﻫﺎي ﺑﺎﻳﺴﺘﻪي آﺷﻜﺎر اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ درﺳﺘﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻳﺎ ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻧﺒﻮده ﻳﺎ ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﺑﺮ آنﻫﺎ‬ ‫‪73‬‬

‫ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﭘﺲ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﭼﺎرﭼﻮب آن را روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ‬ ‫درﺳﺘﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺎرﻛﺮد ﺗﺼﻤﻴﻢﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ و‪/‬ﻳﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻮاﻓﻖ و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻤﻪي درﺳﺘﻲ ﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻨﺶﻫﺎي اﻳﺰدي اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ‬ ‫ﻧﮕﺮش ﻫﻮاداران ﺧﻮﻳﺶ را دارد‪ .‬ﭼﺮا اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﺷﺎﻳﺪ دﻗﺖ ﻣﻮﺷﻜﺎﻓﺎﻧﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ وﻳﮋه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از درﺳﺘﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ دﺳﺖ ﻛﻢ در ﺑﺨﺸﻲ از ﺧﻮد‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﻳﻚ از ﻣﺎ ﺑﺮاي از دﺳﺖ راﺳﺖ راﻧﺪن ﻫﻨﮕﺎم راﻧﻨﺪﮔﻲ ﺧﻮدرو ) در ﺟﺎدهي دو ﻃﺮﻓﻪ( در‬ ‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه دارﻳﻢ‪ .‬ﻳﻚ دﻗﺖ ﻛﺎﻣﻞ درﺑﺴﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻛﺴﻲ را ﺑﺎ‬ ‫ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻛﻪ ﻫﻤﻪي درﺳﺘﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮﺧﻲ از راﺳﺘﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ‪،‬‬ ‫دﺳﺖ ﻛﻢ در ﺑﺨﺸﻲ از ﺧﻮد‪ ،‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﻨﺶﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺖﻫﺎ ﺧﻮدداري‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ 74.‬ﻳﻚ دﻗﺖ ﻛﺎﻣﻞ درﺑﺴﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻛﺴﻲ را ﺑﺎ ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻛﻪ ﻫﻤﻪي درﺳﺘﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﻨﺶﻫﺎي اﻳﺰدي اﺳﺖ‬ ‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮ روي‪ ،‬ﻫﺮ دوي اﻳﻦ ﻧﮕﺮشﻫﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﻳﻚ‪ ،‬ﭘﻴﻮﻧﺪي ﻛﻪ‬ ‫درﺑﺎره آن ﭘﺮﺳﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد در درﺳﺘﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻨﻴﺎديﺗﺮي رﻳﺸﻪ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪي ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ در ﻧﮕﺎه ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫ﺑﺮداري از ﻗﻮاﻧﻴﻦ رواي آﻣﺪ و ﺷﺪ )ﺗﺮاﻓﻴﻚ( ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪي دو‪ ،‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن‬ ‫ﻣﺎ دﻟﻴﻞﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮداري از دﺳﺘﻮرﻫﺎي ﺧﺪا دارﻧﺪ را‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ در ﻧﮕﺎه ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ دارﻳﻢ‬ ‫ﻛﻪ از ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻣﺎ ﻣﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮداري ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪٩٠‬‬

‫ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ را ﺑﺎ ﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﻳﻚ اﻧﮕﺎرهي ﺟﺴﻮراﻧﻪ از ﺟﺎن‬

‫ﻟﺴﻠﻲ‪١‬‬

‫)‪ (1989‬در ﻛﺘﺎب ﺟﻬﺎنﻫﺎ‪ ٢‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻛﻨﻢ‪:‬‬ ‫دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﺮا ﭼﻴﺰي ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺟﺎي آن ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻛﻪ از ﭘﻲ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮاي ﺑﻮدن ﭼﻴﺰﻫﺎ در ﺑﺮﺧﻲ زﻣﺎنﻫﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻮآوري ﻛﺎراﻳﻲ دارﻧﺪ‪ . . . .‬ﺧﺪا ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚ‬ ‫ﻃﺮاح ﺑﺴﻴﺎر آﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ ﺑﻮدن‪ ،‬داﻧﺶ‪ ،‬و ﻧﻴﺮوي ﺧﻮدش را در‬ ‫‪75‬‬

‫واﻗﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ اﻳﻦﻫﺎ ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻫﻜﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻟﺴﻠﻲ ﻳﻚ ﭘﻴﭽﺶ دﻟﭙﺴﻨﺪ ﺑﺮ دﺷﻮاري اوﺛﻴﻔﺮون ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﺸﻖ‬ ‫ﺧﺪا ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﺧﻮب ﻣﻲﺳﺎزد؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮﺑﻲ اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا را ﻫﺴﺖ ﻧﻤﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﻧﮕﺮش ﻟﺴﻠﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺷﺨﺼﻲ ﻫﺴﺖ ﭼﻮن از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻫﺴﺘﻲ و ﻣﻮﺟﻮدي ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮم‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﻟﺴﻠﻲ ﻣﻴﺎن ﺧﺪا ﺷﺨﺼﻲ و درﺳﺘﻲ اﺧﻼﻗﻲ روا ﺑﻮدن اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﻨﺪي ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﺲ از‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ درﺳﺘﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از آنﻫﺎ ﺑﺮ ﺳﻨﮓ ﺑﺴﺘﺮ واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ‬ ‫آنﻫﺎ را ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪه‪ ،‬در ﻣﻬﺎر ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬داوري آنﻫﺎ ﺑﺮ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎن و ﺧﺪا‬ ‫ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1. John Leslie‬‬ ‫‪2. Universes‬‬

‫‪٩١‬‬

‫ﺳﻪ‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬

‫"ﻛﺴﻲ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﮕﺮ آن ﻛﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﮔﺮدد‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﺑﺎور ﻧﺪارد ﻛﻪ داوري‬ ‫ﺧﻮب اﺳﺖ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻫﺮﮔﺎه ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﺪ ﺑﺪون ﻛﻴﻔﺮ‬ ‫ﺷﺪن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺪاد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬او ﺑﻴﺪاد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺎور دارﻧﺪ ﺑﻴﺪادﮔﺮي ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ از دادﮔﺮي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪".‬‬ ‫ﮔﻼﻛﻦ‬

‫‪11‬‬

‫‪ -1-3‬ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮد‬

‫ﮔﻤﺎن ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻦ ادﻋﺎ ﻧﻤﻮدم‪ ،‬ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ از ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﺎن ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‬ ‫وﻟﻲ ﻓﺮﻧﻮد ﻳﺎ دﻟﻴﻞ ﺑﻴﺎورﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺎ ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻞ ﻳﺎ ﻓﺮﻧﻮدي ﺑﺮاي ﻧﮕﺮان‬ ‫ﺑﻮدن در ﺑﺎرهي ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎﻳﻲ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا ‪ ،‬ﻛﻨﺶﻫﺎي وﻳﮋهاي ﺷﺎﻳﺪ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﺪ و دﻳﮕﺮ ﻛﻨﺶﻫﺎ از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه دﻟﺒﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻛﻨﺶﻫﺎ‪ ،‬در‬ ‫ﻛﺪام دﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺳﺮي ﺑﻪ وﻳﻠﻴﺎم ﻛﺎرﻳﮓ ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ در‬ ‫ﺧﻂﻫﺎي زﻳﺮ ﺑﺰﻧﻴﻢ‪:‬‬

‫برادر بزرگتر افالطون ﯾکی از سخنرانان بزرگ در جمھور‬

‫‪1. Glaucon‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬

‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ارزشﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ و ﻋﻴﻨﻲ و وﻇﺎﻳﻒ اﺧﻼق در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﻪ ﻧﺎروا ﻫﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮ ﻫﻴﭻ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﺴﺘﻲ در ﮔﻮر ﭘﺎﻳﺎن‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر ﻫﻴﭻ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ اﻣﺎم ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ ﻧﻤﻲﺳﺎزد ‪ . . .‬ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻤﺎ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲﻫﺎ و ﺑﻪ وﻳﮋه زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺧﺸﻨﻮدي ﻳﻚ ﻓﺮد دﻳﮕﺮ ﺗﺒﺎه ﻛﻨﻴﺪ؟ ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻞ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎزﮔﺎر‬ ‫ﺷﺪن ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ راﻫﻲ از ﺗﺒﺎه ﺳﺎزي ﺧﻮد در دﻳﺪﮔﺎه ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا از ﺟﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪. .‬‬ ‫‪ . .‬زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻨﺸﻲ ﻓﺮاﺗﺮ از دﻟﺒﺴﺘﮕﻲﻫﺎ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ‬ ‫‪2‬‬

‫ﺧﻄﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺷﺪن ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﺑﺨﺮدي اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻴﻤﻮن ﺑﻠﻜﺒﺮن‪ ،(1998) ١‬ﭘﻲ ﺑﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺰارهي‪ X ' ٢‬دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ‪ A‬دارد' ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ درك و درﻳﺎﻓﺖ ﺷﻮد "ﻳﻚ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ درﺑﺎرهي روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ‪ ، X‬ﻳﺎ ﻳﻚ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﻫﻨﺠﺎري در ﺑﺎرهي آن ﭼﻪ ‪ X‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﺮاي آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﺑﺪاﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﺪاﻧﺪ‪".‬‬

‫‪3‬‬

‫ﺑﮕﺬارﻳﺪ دﻟﻴﻞ ﺑﺨﺶ ﻳﻚ را دﻟﻴﻠﻲ روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و دﻟﻴﻞ ﻳﺎ ﻓﺮﻧﻮد ﺑﺨﺶ دو را ﻓﺮﻧﻮد‬ ‫ﻫﻨﺠﺎري ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ‪ 4.‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻦ از آﮔﺎه ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﺮش از ﻛﻴﻚ ﭘﻨﻴﺮي ﭘﻴﺶ از‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺎ آرﺳﻨﻴﻚ آﻏﺸﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪارم‪ .‬ﻣﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﻮدداري از ﺧﻮردن ﻛﻴﻚ ﭘﻨﻴﺮي ﻧﺪارم‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺷﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ‬ ‫دﻟﻴﻞ روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮدداري از ﺧﻮردن ﻛﻴﻚ ﭘﻨﻴﺮي ﻧﺪارم )ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﻫﻴﭻ اﻧﮕﻴﺰهاي‬ ‫ﺑﺮاي ﺧﻮدداري از ﺧﻮردن آن ﻧﺪارم(‪ ،‬ﻣﻦ ﻳﻚ دﻟﻴﻞ ﻫﻨﺠﺎري ﺑﺮاي ﺧﻮدداري از اﻧﺠﺎم‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري دارم )ﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ از ﺧﻮردن آن ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻧﻤﺎﻳﻢ(‪ .‬آن ﻛﻪ ﻛﻴﻚ ﭘﻨﻴﺮي زﻫﺮآﻟﻮد‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻳﻚ دﻟﻴﻞ )ﻫﻨﺠﺎري( ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ از ﺧﻮردن آن ﺧﻮدداري ﻧﻤﺎﻳﻢ –‬ ‫دﻟﻴﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻫﻮادار آن ﻧﻴﺴﺘﻢ‪.‬‬ ‫ﻛﺎرﻳﮓ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ در ﺑﺎرهي ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎي ﻫﻨﺠﺎري دارد‪ .‬ادﻋﺎ او اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ اﻧﮕﻴﺰهي اﻧﺠﺎم ﻛﺎر درﺳﺖ را ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪1. Simon Blackburn‬‬ ‫‪2. Statement‬‬

‫‪٩٣‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ادﻋﺎي او اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﻫﻴﭻ ﻛﺲ دﻟﻴﻞ ﻫﻨﺠﺎري ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﺎر‬ ‫درﺳﺖ را ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي در ﻧﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ﭼﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺷﻜﺴﺖ در‬ ‫‪5‬‬

‫ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻦ ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪ اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺎ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻧﮕﺮان ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻲ ﺗﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬

‫ادﻋﺎي ﻛﺎرﻳﮓ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻛﻬﻦﺗﺮﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ﻏﺮب ﭘﻴﻮﻧﺪ دارد‪.‬‬

‫اﻓﻼﻃﻮن اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ را‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎزﮔﻮﻳﻪ آﻏﺎزﻳﻦ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻛﺘﺎب‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري‪ ١‬در دﻫﺎن ﮔﻼﻛﻦ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻣﺎن در رﻳﺨﺖ ﻳﻚ ﭘﺮﺳﺶ ﭘﻴﺶ‬ ‫ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﭼﺮا ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ؟ ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در رﻳﺨﺖ ﻳﻚ ﮔﺰاره اراﺋﻪ‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ راهﻫﺎي ﺑﻲ ﺷﻤﺎري ﺑﺮاي ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪن اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻲ‬ ‫ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ آن ﺑﺮاي ﻫﺪفﻫﺎي ﻣﺎ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻳﻚ رﻳﺨﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻌﺎرف آن‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﭼﻮن ﻳﻮرش در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻳﻚ دﻟﻴﻞ‬ ‫ﻫﻨﺠﺎري ﺑﺮاي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮده‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ و درك ﺷﺪه‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ واﻗﻌﻴﺖ دادن ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ‪،‬‬ ‫ﺟﺎﮔﻴﺮي وﻳﮋﮔﻲ وارﺳﺘﮕﻲ در ﺧﻮدش‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻧﻴﻚ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺎر‬ ‫ﻛﺮدن ﻫﻤﮕﻲ‪ ،‬راهﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ در ﻧﮕﺮ داﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر‪،‬‬ ‫ﭼﺎﻟﺶ ﺑﻪ راه زﻳﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎرﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫ﭼﺎﻟﺶ اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫‪ -1‬ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻳﻚ دﻟﻴﻞ ﻫﻨﺠﺎري ﺑﺮاي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن دارد ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ وي ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ‬ ‫را ﺑﻪ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺴﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن را ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪ -3‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻫﺮﮔﺰ داراي دﻟﻴﻞ ﻫﻨﺠﺎري ﺑﺮاي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪1. Republic‬‬

‫‪٩٤‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬ ‫‪ 2-3‬ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺨﺴﺖ‪ :‬زﻳﺮا اﺧﻼق و دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﻫﻤﺮاه ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫ﻳﻚ راﻫﻜﺎر ﭘﺮ ﻫﻮادار ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﻳﻮرش ﺑﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ دوم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺘﻮان‬ ‫ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ‪ ،‬ﻳﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻣﺎنﻫﺎ ﻛﺴﻲ دوﺳﺖ‬ ‫دارد اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪-‬ﻳﻌﻨﻲ اﺧﻼق و دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻣﺎنﻫﺎ ﻫﻤﺮاه‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ -‬ﭘﺲ ﭘﺮﺳﺶ "ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ؟" ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺴﻨﺪه درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫راﻫﺒﺮد از ﺳﻮي ﺷﻤﺎري از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻏﺮب‪ ،‬در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ارﺳﻄﻮ‪ ،‬و‬ ‫‪7‬‬

‫ﻫﻴﻮم ﺑﻪ روشﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﭘﻲ ﮔﻴﺮي ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ راﻫﺒﺮد را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻛﻪ در آن ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺴﺎن اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﭘﺎداش ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﻧﺴﺎن ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﻲ ﻛﻴﻔﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﺗﻀﻤﻴﻨﻲ اﻳﺰدي‬ ‫ﺑﺮاي داوري دادﮔﺮاﻧﻪ ﻫﺴﺖ؛ در ﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻛﺴﻲ ﻛﻪ زﻣﺎﻧﻲ زﻧﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﻪ‬ ‫دﻗﺖ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ آورد‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻳﻚ‬ ‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻋﺎﻟﻲ ﻣﻴﺎن اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن و دﻟﺒﺴﺘﮕﻲﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻛﺎرﻳﮓ درﺑﺎره آن ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ زﻳﺮ روﺷﻨﮕﺮي ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫][در اﻧﮕﺎره ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﺪا ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم را از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﻛﻨﺶﻫﺎي‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﺖ ﺑﺪ و ﻧﺎدرﺳﺖ ﻛﻴﻔﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؛ درﺳﺘﻲﻫﺎ ﺳﺰا ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫داﺷﺖ‪ .‬ﺧﻮﺑﻲ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺮ ﺑﺪي ﭘﻴﺮوز ﺷﺪه‪ ،‬و ﻣﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﺟﻬﺎن اﺧﻼﻗﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺪادﮔﺮيﻫﺎ در اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬در‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ داوري ﺧﺪا ﺗﺮازﻣﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫‪8‬‬

‫ﻛﻪ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨﻴﻢ در ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ارج ﺟﺎوداﻧﻲ ﭘﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ارزﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﺎ دو ادﻋﺎ را از ﻫﻢ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ادﻋﺎي ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺎ دﻟﻴﻞ ﺑﺮاي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬دوم اﻳﻦ ادﻋﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﻣﺎ دﻟﻴﻠﻲ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ آن را ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬دارﻳﻢ‪ – .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ اﻳﺰد‬

‫‪٩٥‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫داوري را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ادﻋﺎي دوم درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎور دارم ﻛﻪ‬ ‫ادﻋﺎي ﻧﺨﺴﺖ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﭼﺮا ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از روشﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﺎن ﺑﺮاي رد ﻛﺮدن دوﻣﻴﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭼﺎﻟﺶ اﺧﻼق ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻧﺠﺎم دادن ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري آﻣﻮزﻧﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﭼﻮن ﻧﺸﺎن‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ داد ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎر ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎرﻳﮓ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي‬ ‫ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ را ﺗﻨﻬﺎ راه ﺑﺴﻨﺪه ﺑﺮاي روﺑﺮو ﺷﺪن ﺑﺎ اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﺮاي آن ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻴﺎب ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ آن ﻧﻴﺎز‬ ‫دارد–وﻟﻲ اﻳﻦ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ ﻛﻢ؛ ﻛﺎرﻳﮓ ﻛﻮﺷﺸﻲ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم آن ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻳﻮرش ﺑﻴﺨﺪاﻳﺎﻧﻪ ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ دوم ﭼﺎﻟﺶ اﺧﻼق‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ دوﺑﺎره ﺑﻪ‬ ‫ﻏﻮل اﺳﺘﮕﺮاﻳﻲ‪ ،1‬ارﺳﻄﻮ‪ ،‬رو ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ 1‬روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻢ‪ ،‬ارﺳﻄﻮ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن را ﭼﻮن ﺑﻬﺘﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻨﺶ ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ وي ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫وارﺳﺘﮕﻲ اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازهي اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﻧﮕﺮي ﻳﺎ ﻧﻈﺮي‪ ، 2‬را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ‬ ‫ﺧﻮب ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻢ ﮔﻮﻧﻪي ﺷﺪﻧﻲ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬آن زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن‬ ‫ﻧﮕﺮي ﭘﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻨﺶﻫﺎي وارﺳﺘﻪ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﺰ ﭘﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه زﻧﺪﮔﻲ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﺧﻮب ﻧﻴﺴﺖ‪ 9.‬ﭘﺲ‪ ،‬در دﻳﺪﮔﺎه ارﺳﻄﻮ‪،‬‬ ‫ﻛﻨﺶ وارﺳﺘﻪ ﭘﺎداش ﺧﻮد آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ارﺳﻄﻮ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﺑﺮاي روﺷﻨﮕﺮي درﺑﺎرهي اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻪ ﭼﺮا ﻳﻚ ﻓﺮد دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ درﮔﻴﺮ ﺷﺪن در ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﭼﻮن ﻛﻨﺶ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ‬ ‫ﺷﺪن ﺧﻮد دﻳﺪه ﺷﻮد‪ ،‬دارد‪:‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻳﻚ ]ﻓﺮد اﺧﻼﻗﻲ[ ﺑﺮاي ﺳﻮدرﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ دوﺳﺘﺎن و ﻛﺸﻮر‬ ‫ﺧﻮدش اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﻧﻴﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او ﺟﺎن ﺧﻮدش را در اﻳﻦ راه ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫داد‪ .‬او آزاداﻧﻪ ﭘﻮل‪ ،‬اﻓﺘﺨﺎر‪ ،‬و‪ ،‬ﻛﻮﺗﺎه ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻫﻤﻪي ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺧﻮب ﻛﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‬ ‫ﺑﺮاي آن ﻣﺒﺎرزه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ را ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮدش ﺷﺮاﻓﺖ ﺑﺪﺳﺖ‬ ‫استگرا شھر زاده شدن ارسطو بوده است ‪1. Stagiran giant‬‬ ‫‪2.theoretical contemplation‬‬

‫‪٩٦‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬

‫ﻣﻲآورد ‪ . . .‬ﻣﺮد ﺧﻮب ﭘﻮل ﺧﻮد را آزاداﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺨﺸﻴﺪ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫آن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دوﺳﺖ او ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ ،‬ﭼﻮن )ﺑﺪﻳﻦ روش( دوﺳﺖ‬ ‫وي دارا ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ وي ﺧﻮدش ﺷﺮﻳﻒ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﻮﺑﻲ‬ ‫ﺑﺰرگﺗﺮي ﺑﻪ وي داده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫ﻳﻚ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﻲ ﺑﻪ دوﺳﺘﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﭘﻮل ﻣﻲدﻫﺪ ﭘﻮل ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‬ ‫وﻟﻲ "ﺳﻮد ﻣﻲﺑﺮد" )ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ‪ ،‬درﮔﻴﺮ در( ﻛﻨﺶ ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ -‬و ﻛﻨﺶ‬ ‫ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﻲ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺰرگﺗﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ارزش ﭘﻮل ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻛﻨﺶ ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺸﻲ ﭼﻮن ﻛﻨﺶ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﺮدن ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬وﻟﻲ در دﻳﺪﮔﺎه‬ ‫ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﺷﺨﺺ آﮔﺎه ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻨﺪه در ﭘﺎﻳﺎن داد و ﺳﺘﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺎورد ﺑﻬﺘﺮي دارد‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫درﺳﺘﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻬﺘﺮ از درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدن اﺳﺖ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻪ ﻛﻨﺶ ﺑﺨﺸﻴﺪن‪ ،‬ﺳﻮد‬ ‫ﺑﺰرگﺗﺮي ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻨﺪه در ﺑﺮاﺑﺮ‪ ،‬ﺳﻮدي ﻛﻪ ﭘﻮﻟﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ ﮔﻴﺮﻧﺪهي ﭘﻮل‪ ،‬ﻣﻲدﻫﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ارﺳﻄﻮ ﺣﺘﻲ ﻛﻮﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﮔﺎﻫﻲ ﻓﺪا ﻛﺮدن زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺴﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ‬ ‫دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮدش اﺳﺖ‪:‬‬ ‫]ﻳﻚ ﺷﺨﺺ اﺧﻼﻗﻲ[ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﺎﺷﻜﻮه زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮدن ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻲ ﺗﻔﺎوت اﺳﺖ؛ و او ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﻳﻚ ﻛﻨﺶ‬ ‫ﺑﺰرگ و ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭼﻴﺰ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺷﺮاﻓﺖ ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و آنﻫﺎ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﺰرﮔﻲ را ﺑﺮاي‬ ‫‪11‬‬

‫ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﭙﻨﺪارﻳﺪ ﻣﺎ ﻧﻤﻮداري ﻛﻪ اﻧﺪازه ﻛﻨﺶﻫﺎي ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎراﻧﻪ را در ﺳﺮاﺳﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺮدي وﻳﮋه را‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻢ آوردهاﻳﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺤﻮر‬

‫‪x‬‬

‫زﻣﺎن و ﻣﺤﻮر‬

‫‪y‬‬

‫اﻧﺪازه ﻛﻨﺶﻫﺎي‬

‫ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎراﻧﻪ را ﺷﺨﺺ ﻛﻪ در زﻣﺎن وﻳﮋهي درﮔﻴﺮ آن اﺳﺖ‪ ،‬را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻳﻚ راه ﭘﻲ‬ ‫ﺑﺮدن ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﻛﻪ ﺗﺎزه ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮدم آن اﺳﺖ ﻛﻪ ارﺳﻄﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺟﻤﻊ ﻛﻞ ارزش‬

‫‪٩٧‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫زﻧﺪﮔﻲ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ )ﺑﺮاي آن ﺷﺨﺺ( ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻧﺎﺣﻴﻪ زﻳﺮ ﻣﻨﺤﻨﻲ در ﻧﻤﻮدار ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬ارﺳﻄﻮ ﺷﺎﻳﺪ دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻠﻲ ﻧﮕﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ آن ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺑﺎ ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﻗﻠﻪي ﺑﻠﻨﺪ از ﻛﻨﺶﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻬﺘﺮ از ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ آرام و ﻗﻠﻪﻫﺎي‬

‫ﻛﻮﺗﺎه اﺳﺖ‪-‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﻧﺪازهي ﻛﻨﺶﻫﺎي ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎراﻧﻪ در زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ دوم از ﻧﻤﻮﻧﻪي ﻧﺨﺴﺖ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻧﻤﻮدن ﺑﺰرﮔﻮاراﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮدش را‪ -‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﺮ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﻤﻪي ﻛﻨﺶﻫﺎي ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎراﻧﻪ آن ﺷﺨﺺ اﺳﺖ‪ -‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻳﻚ ﻗﻠﻪ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻠﻨﺪ از ﻛﻨﺶﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻠﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬ﺗﺎ ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫درازﺗﺮ ﺑﺪون اﻳﻦ ﻗﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آن زﻧﺪﮔﻲ اوﺳﺖ ﺑﺴﺎزد‪ .‬در اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬ﻣﺮگ در‬ ‫راه ﺑﺎور‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻛﻪ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺷﺨﺼﻲ را ﺑﻪ ﺑﻴﺸﻴﻨﻪ ﺷﺪﻧﻲ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ -‬ﺣﺘﻲ‬ ‫‪12‬‬

‫اﮔﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺲ از ﻣﺮﮔﻲ ﻧﺒﻮده و ﻣﺮگ ﻳﻚ ﭘﺎﻳﺎن ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﺑﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﻮﺷﻴﺎري ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ارﺳﻄﻮ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺎ ﻳﻚ ﺑﺎزﻧﮕﺮي ارزش ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ 1‬ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ‬ ‫اﺧﻼق ﭘﺎﺳﺦ داد‪ .‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ارﺳﻄﻮ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﺑﺎور دارﻧﺪ ﺑﺎ‬ ‫ارزشﺗﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ‪ ،‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﻮدن‪ ،2‬داراﻳﻲ‪ ،‬آﺑﺮو‪ ،3‬و ﺧﻮﺷﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻪ اﻳﻦﻫﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ -‬ﺧﻮﺑﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن را‬ ‫ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ -‬ارزش ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎر ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ‪ .‬ارﺳﻄﻮ ارزش ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻨﺠﺎر را رد ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺟﺎي آن اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪي وﻳﮋه‪-‬‬ ‫ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻳﻚ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر اﺧﻼﻗﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ -‬ﺑﻬﺘﺮ از ﻫﻤﻪ‬ ‫اﻳﻦﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫دارا ﺷﺪن ﺷﺨﺼﻴﺖ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر اﺧﻼﻗﻲ و درﮔﻴﺮ ﺷﺪن در ﻛﻨﺶﻫﺎي‬

‫وارﺳﺘﻪي اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راهﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮدن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در دﺳﺘﺮس اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻫﺴﺖ؛ و اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫راه ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ اﺧﻼﻗﻲ ‪ ،‬از ﺳﻮي دﻳﻮﻳﺪ ﻫﻴﻮم‬

‫‪4‬‬

‫)‪ (1998C‬ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺑﻴﺨﺪا در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻛﺘﺎب ﭘﺮس و ﺟﻮي درﺑﺎره رﻳﺸﻪﻫﺎي اﺧﻼق‪،5‬‬ ‫‪revisionist axiology‬‬ ‫‪power‬‬ ‫‪good reputation‬‬ ‫‪David Hume‬‬ ‫‪An Enquiry Concerning the Principles of Morals‬‬

‫‪٩٨‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬ ‫‪5.‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬

‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬در آن ﺟﺎ‪ ،‬ﻫﻴﻮم ﭘﺮﺳﺶ ﭘﺮ زرق و ﺑﺮق را ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ‪" ،‬آﻳﺎ اﻧﮕﺎره‬ ‫اﺧﻼق ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻫﺪف ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﺰﻳﻴﺎﺗﻲ وﻳﮋه‪،‬‬ ‫ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ وﻇﺎﻳﻔﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺌﻮري اﺧﻼق دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ راﺳﺘﻴﻦ‬ ‫اﻓﺮاد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؟"‪ 14‬ﻫﻴﻮم ﻛﻮﺷﺸﻲ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻫﺎي ﺗﺌﻮري ﺧﻮدش را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻴﺎﻳﺪ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﻢ ﻣﺮدي ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎﻣﺎن دادن ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫را دارد‪ ،‬و ﺑﮕﺬارﻳﻢ او داﻧﺴﺘﻪ آن ﭼﻪ ﮔﺮاﻳﺶ داﺷﺘﻪ ﻳﺎ دوﺳﺖ دارد ﺑﺮاي‬ ‫ﺷﺎﻟﻮدهي ﺧﻮﺷﻲ و ﺑﺮﺧﻮرداري ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪. . . .‬رﻓﺘﺎري ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪ ﺑﺎ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺧﻠﻮص ﻧﻴﺖ‪ ،‬و از آن ﻫﺮ ﺑﺮﺗﺮي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ را ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ آﮔﺎه‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻮﻧﻪاي‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﺑﺮاي ﺑﺮﺗﺮي دادن ﺑﺎﻻﺗﺮ از‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎري‪ ،‬ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪. . . .‬‬

‫‪15‬‬

‫ﻫﻴﻮم ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ آن وﻳﮋﮔﻲ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎراﻧﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺮاي ﺗﻮاﻧﺎ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ آنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آن را ﺑﺮاي ﺧﻮب زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮده ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬دارد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﻫﻴﻮم ﺑﺎور دارد ﻛﻪ اﺧﻼق و دﻟﺒﺴﺘﮕﻲﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﻮده‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻪ دادﮔﺮي در زﻧﺪﮔﻲ دﻳﮕﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻮن اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن در اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﺮ روي‪ ،‬ﻫﻴﻮم از ﻳﻚ راه ﺳﺮاﺳﺮ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن از ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﺎﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﻫﻴﻮم‪ ،‬ارزش ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﺮد ﻣﺘﻌﺎرف را رد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲ‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎري‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي دﻗﻴﻖ ﺑﻪ ارزش ﮔﺬاري ﭼﻴﺰﻫﺎ از ﺳﻮي ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎر رﻫﻨﻤﻮن‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬در روﺷﻨﮕﺮي ﻫﻴﻮم‪ ،‬ﻳﻚ ﺟﺰ و ﭘﺎرهي ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ از ﺷﺨﺼﻴﺖ‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر‪ ،‬رﻓﺘﺎري ﻛﻪ وي آن را "ﻧﻴﻚ ﺧﻮاﻫﻲ" ﻳﺎ "اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ‪ "،‬ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﮕﺮان‬ ‫ﺑﻬﺰﻳﺴﺘﻲ ﻫﻤﻪي اﻧﺴﺎن ﻫﺴﺖ‪ ،‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﻮم ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎري را از ﺳﻮي ﺷﺨﺺ ﺑﺮاي ﺧﺸﻨﻮدي‬ ‫ﻛﻪ آن ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ داراي آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲآورد‪ ،‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫‪٩٩‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺣﺲ آﻧﻲ ﻧﻴﻚ ﺧﻮاﻫﻲ و دوﺳﺘﻲ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺮﻳﻦ‪ ،‬آرام‪ ،‬ﮔﺮاﻣﻲ‪ ،‬و‬ ‫ﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ روﻳﺪادﻫﺎ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖﻫﺎ‪ ،‬اﺳﺖ‪ . . . .‬ﭼﻪ ﺣﺲ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻫﺴﺖ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ در آن ﭼﻨﺪ ﺑﻬﺮه ﺑﻬﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاي را ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ؛ ﻳﻚ‬ ‫‪16‬‬

‫ﮔﺮاﻳﺶ ﮔﺮاﻣﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺧﻮﺷﻨﻮدي ﻫﻮﺷﻴﺎراﻧﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﺎم ﻧﻴﻚ ﺑﻠﻨﺪآوازه؟‬

‫ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ در زﻣﻴﻨﻪي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي از ﺳﻮي ﺟﺎن اﺳﺘﻮرات ﻣﻴﻞ)‪ (1979‬ﺳﻔﺎرش‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﺑﺮاي آﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ و ﻧﻪ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﺷﺨﺼﻲ دارﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺷﻮر و ﺷﻮقﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺗﺎه اﺳﺖ‪ ،‬و در ﻫﺮ ﻣﻮردي ﭼﻮن زﻣﺎن ﻧﺰدﻳﻚ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﺧﻮاﻫﺶﻫﺎي ﺧﻮدﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﺮگ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﺑﺪ‪،‬‬ ‫از ارزش آن ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲﮔﺮدد؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ را‬ ‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮﻳﺶ رﻫﺎ ﻛﺮده‪ ،‬و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻳﻚ ﺣﺲ ﻧﻮع‬ ‫دوﺳﺘﻲ را ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻲ از دﻟﺒﺴﺘﮕﻲﻫﺎ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﺮورش دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻚ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ در‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ را‪ ،‬در ﺷﺎم ﻣﺮگ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻮر‪ ،‬ﭼﻮن ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻴﺮوي ﺟﻮاﻧﻲ و ﺗﻨﺪرﺳﺘﻲ‪،‬‬ ‫‪17‬‬

‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ و ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺮوزي ﻳﻚ ﺗﻴﻢ ﺣﺮﻓﻪاي ورزﺷﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﺎ ﭘﺲ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎ‬ ‫از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻦ ﺳﺮاﺳﺮ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ورزﺷﻲ ﺧﻮد ﻛﺴﻲ‪ ،‬ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﮕﻲ و ﺧﺸﻨﻮدي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻴﻔﺘﻪ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﺑﻮدن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﺎ ﭘﺲ از ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﻓﺮد در اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻛﻨﺶ ﺑﺴﻴﺎر در ﻫﺮ ﻛﺎري‪ ،‬ﺧﺸﻨﻮدي ﺑﻴﺎورد‪ 18.‬ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻴﻞ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻴﻔﺘﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﺑﺸﻮﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﻴﻮم ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن داراﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺮو‪ ،‬و‬ ‫ﺧﺸﻨﻮدي ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﺑﻮدن اﺳﺖ؛ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ‪ ،‬ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮ روي‪،‬‬

‫‪١٠٠‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬

‫ﭼﺎﻟﺶ ﺟﺪي ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪاي از اﻓﺮاد ﻛﻪ ﻫﻴﻮم آن را "ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ‬ ‫ﺧﺮدﻣﻨﺪ"‪ ١‬ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪:‬‬ ‫]ﻳﻚ[ ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻮد‪ ،‬در روﻳﺪاد وﻳﮋهاي‪ ،‬ﻳﻚ ﻛﻨﺶ‬ ‫ﻧﺎدرﺳﺖ و ﺗﺒﻪ ﻛﺎراﻧﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ وي را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون‬

‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬آن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه‪ ،‬درﺳﺘﻜﺎري‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻚ راه ﻛﻠﻲ ﺧﻮب ﺑﺎﺷﺪ؛ وﻟﻲ درﺑﺮدارﻧﺪهي اﺳﺘﺜﻨﺎﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬و او‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻠﻲ را در ﻧﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و از ﻫﻤﻪي اﺳﺘﺜﻨﺎﻫﺎ ﺳﻮد‬ ‫ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺸﻮد ﮔﻤﺎن ﻛﺮد‪ ،‬ﺧﻮدش را ﺑﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮزاﻧﮕﻲ اداره ﻧﻤﻮده‬ ‫‪19‬‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪ از راﻫﻜﺎر درﺳﺘﻜﺎر ﺑﻮدن ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻮده و ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﻬﺮه ﺑﺮدن ﺧﻮدش اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ او ﻣﻲداﻧﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ آن ﺑﮕﺮﻳﺰد‪ ،‬و اﻧﺠﺎم آن ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮد وي اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ و ﺗﺒﻪ ﻛﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ وي از ﻫﺮ دو ﺟﻬﺎن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ را ﻣﻲﺑﺮد‪ :‬ﭼﻮن‬ ‫وي ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﺪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺗﻘﻠﺐ و ﺗﺒﻪ ﻛﺎري ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﻮﺑﻲ‪ ،‬ﻧﺎم‬ ‫ﻧﻴﻜﻲ دارد‪ ،‬و ﭘﺲ ﻫﻤﻪي ﺑﻬﺮهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﻚ ﻧﺎﻣﻲ ﺑﺮﻣﻲ ﺧﻴﺰد را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآورد‪.‬‬ ‫اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻬﺮهﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻮدﻫﺎي ﻛﻼهﺑﺮداري ﻛﻪ ﺑﺮاي آن ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻧﻤﻲﺷﻮد را دارد‪ -‬ﻛﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر راﺳﺘﻴﻦ ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻤﻲآورد‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬ ‫دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻳﻚ ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﺑﻬﺘﺮ از ﻳﻚ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر راﺳﺘﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر راﺳﺘﻴﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪي ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻮان اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ را‬ ‫ﺑﺮاي راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮدش ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺧﻮب ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ؟ اﮔﺮ ﻣﺎ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ رﻳﺨﺖ دادن ﺑﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺧﻮد را ﻫﻢ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ آن را درﺧﻮر ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﺧﻮدﻣﺎن ﮔﻮﻧﻪي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ را ﺑﺮاي ﺷﺎدي ﻣﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬آﻳﺎ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر راﺳﺘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟‬ ‫‪1. Sensible knave‬‬

‫‪١٠١‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭼﺎﻟﺶ‪ ،‬ارﺳﻄﻮ ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮاﻫﺪ داد ﻛﻪ ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﻧﺎداﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺑﺪ ﻧﻬﺎد ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﻮل‪ ،‬ﻧﻴﺮو‪ ،‬داراﻳﻲ‪ ،‬ﻳﺎ اﻓﺘﺨﺎر ﺑﺪﺳﺖ آورده‬ ‫ﻛﻪ روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ‪ ،‬از اﻳﻦ راه ﺧﻮدش را ﺑﺪﺗﺮ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻛﻨﺶﻫﺎي‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎراﻧﻪ ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺗﻘﻠﺐ و دﻏﻞ ﺑﺎزاﻧﻪ ﻳﻜﻲ از‬ ‫ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺑﺪيﻫﺎ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻧﺠﺎم آن ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﺧﻮدش را ﺳﻴﻪ روز ﻣﻲﺳﺎزد‪ 20.‬وﻟﻲ‬ ‫ﻫﻴﻮم ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻮدﻣﻨﺪي اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻮن‪ ،‬ﺑﻪ واروﻧﻪي ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ارزش ﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫ﺧﺮد ﻣﺘﻌﺎرف را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮد ﻫﻴﻮم ﺑﻪ اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﻛﻮﺗﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻲ ﭘﺎﺳﺦ وي در اﻳﻦ ﺑﻨﺪ ﻳﺎﻓﺖ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‪ ،‬آﻧﺎن ]ﻓﺮوﻣﺎﻳﮕﺎن ﺧﺮﻣﻨﺪ[ ﻫﺪف ﻛﻼهﺑﺮداري ﺑﺎ ﻣﻴﺎﻧﻪ روي و ﭘﻨﻬﺎن‬ ‫ﻛﺎري دارﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻚ روﻳﺪاد ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه رخ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺳﺮﺷﺖ ﺷﻜﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و آنﻫﺎ ﺑﻪ‬ ‫دام ﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ؛ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮدﺷﺎن را از ﺷﺮﻣﺴﺎري‪ ،‬ﺑﺪون از‬ ‫دﺳﺖ دادن ﺳﺮاﺳﺮ ارج‪ ،‬و از دﺳﺖ دادن ﻫﻤﻪي آﻳﻨﺪه درﺳﺖ و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻪ‬ ‫‪21‬‬

‫ﮔﻮﻧﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬رﻫﺎ ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬

‫ادﻋﺎي ﻫﻴﻮم در اﻳﻦ ﺟﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﻳﻚ راﻫﻜﺎر ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار ﺑﺮاي ﻳﻚ‬ ‫راه ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ در ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺧﺸﻨﻮدي اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻳﺒﺎ ﺑﻮدن ﻛﻼهﺑﺮداري ﺣﺘﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫اﻧﺠﺎم آن ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺴﻴﺎر زورﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻫﻨﮓ ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪ‬ ‫ﺑﻮدن را دارﻧﺪ آﻣﺎده ﺑﺮاي ﻓﺮو اﻓﺘﺎدﻧﻲ ﻛﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﺑﻮدن ﺑﺴﻴﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺳﺨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪن‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻼهﺑﺮداري ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﻫﻴﻮم ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ درﺳﺘﻜﺎري‬ ‫راﺳﺘﻴﻦ ﻫﻨﻮز‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راﻫﻜﺎر‪ ١‬ﻫﺴﺖ‪ .‬ﭼﺮا‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ؟ ﭼﻮن اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺮاي اﺳﺘﻮار ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﻚ‬ ‫‪1. best bet‬‬

‫‪١٠٢‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬

‫زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺧﻮب اﺳﺖ )ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﭼﻨﻴﻦ زﻧﺪﮔﻲ را ﻧﻤﻲدﻫﺪ( ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ آﻳﺎ ﻫﻴﻮم درﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ؟ آﻳﺎ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻳﻚ ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﺑﻮدن ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار‬ ‫اﺳﺖ؟ ﻛﺴﻲ ﺷﺎﻳﺪ ﮔﻤﺎن ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﭘﺎره از ﭘﻨﺪاري آرزوﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﻮم‬ ‫ﻫﻴﭻ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮ روي‪ ،‬ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ﺗﺎزه ﮔﻮاه و ﺷﻮاﻫﺪي از روان‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ادﻋﺎي ﻫﻴﻮم‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﺮ ﻛﺮدن اﻳﻦ ﺟﺎ اﻓﺘﺎدﮔﻲ ﮔﺮانﺳﻨﮓ در‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل وي‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺘﺎب ﻣﻮرد ﻧﮕﺮ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺷﺪﻳﺪ در ﺧﺮد‪ ١‬از روﺑﺮت‬ ‫ﻓﺮاﻧﻚ‪ (1988) ٢‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮاﻧﻚ ﺑﺮاي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪ )ﻛﻪ ﻓﺮاﻧﻚ‬ ‫"ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺐ" ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ( از ﺳﻮي ﻫﻴﻮم‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ روان ﺷﻨﺎﺳﺎن "ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮر ﺑﻮدن"‬ ‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﻳﺎزﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮر ﺑﻮدن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ "ﻛﺸﺶ ﻳﻚ ﭘﺎداش ﺑﺎ واروﻧﻪي‬ ‫دﻳﺮ ﺷﺪن آن ﻫﻢ اﻧﺪازه اﺳﺖ‪ 22".‬ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ دادن ارزش ﺑﺰرگﺗﺮي ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺎداش و ﻛﻴﻔﺮي ﻛﻪ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ زودﺗﺮ‪ ،‬ﺗﺎ آنﻫﺎ ﻛﻪ زﻣﺎن دورﺗﺮي داده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﻴﻤﺎي روان ﺷﻨﺎﺳﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻳﻚ دﺷﻮاري ﺟﺪي ﺑﺮاي ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﭘﻴﺶ‬ ‫ﻣﻲآورد‪:‬‬ ‫دﺷﻮاري آن ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺖ دﺳﺘﺎورد ﻣﺎدي ﻛﻼهﺑﺮداري ﺑﻪ ﺗﻨﺪي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه‪،‬‬ ‫ﻛﻴﻔﺮ آن ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎن دورﺗﺮي ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ . . . .‬اﮔﺮ ﺳﺎزوﻛﺎر روان ﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫ﭘﺎداش ﻣﺎ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﭘﺎداشﻫﺎ در زﻣﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲدﻫﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ وي ﺗﻨﻬﺎ درﺑﺎره ﭘﺎداش ﻣﺎدي ﻧﮕﺮان اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺒﻪ‬ ‫ﻛﺎري ﺳﻨﺠﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺒﻪ ﻛﺎري ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮﻧﻮد ﻳﺎ دﻟﻴﻞ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻮر ﺑﻮدن‪ ،‬ﻓﺮاﻧﻚ ﮔﻤﺎﻧﻪ زﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﻚ ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺣﺘﺎ اﮔﺮ اﻧﺠﺎم آن دور از ﺧﺮد ﺑﻮده و دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻼهﺑﺮداري‬ ‫‪1. Passions Within Reason‬‬ ‫‪2. Robert Frank‬‬

‫‪١٠٣‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﺎ روﺷﻲ ﻛﻪ ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎن ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻣﺎ از ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﺑﻮدن‬ ‫دل ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ درﺳﺘﻜﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮﻳﺒﻨﺪﮔﻲ ﺗﺒﻪ‬ ‫ﻛﺎري در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻛﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺎﻳﺪاري ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻓﺮاﻧﻚ درﺑﺎرهي ﺳﺎز و ﻛﺎر‬ ‫روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻨﺶ‪ ،‬ﺑﺪان ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از ﭘﻲ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬روﺷﻨﮕﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ اﺳﻤﻴﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي اﺣﺴﺎﺳﻲ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻜﺎري را‬ ‫ﭼﻮن ﻛﻨﺸﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد اﻧﺪوه آور ﺑﺪاﻧﺪ‪-‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻪ‪ ،‬وي داراي وﺟﺪان‬ ‫اﺳﺖ‪ -‬وي در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮﻳﺒﻨﺪﮔﻲ ﻧﺎﺑﻜﺎري ﺑﻬﺘﺮ اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺎز و‬ ‫ﻛﺎر و ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﺎداش‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎداش در زﻣﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﭘﺎﻓﺸﺎري داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺎز و ﻛﺎر روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﭘﺎداش ﺑﻪ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﺑﺮ ﭘﺎداشﻫﺎي در دم‬ ‫ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻛﺮاﻧﻤﻨﺪ و ﻣﺤﺪود ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮﻧﻮد ﻳﺎ دﻟﻴﻞ ﺑﺮاي درﺳﺖ ﻧﻤﺎ‬ ‫ﺑﻮدن ﭘﺎداش ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از ﺗﺒﻪ ﻛﺎري و ﺗﻘﻠﺐ‪ ،‬داﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﺣﺲ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ‬ ‫‪24‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ در راﺳﺘﺎي واروﻧﻪ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬ﮔﻨﺎه ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺣﺴﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺴﻲ در ﭘﺎﻳﺎن دادن ﺑﻪ ﺗﺒﻪ ﻛﺎري و ﺗﻘﻠﺐ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم آن‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ دﻳﻮاﻧﮕﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﻮدش ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي از اﻓﺮاد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ درﺳﺘﻜﺎري ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮد درﺳﺘﻜﺎري ارزش ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻓﺮاﻧﻚ در ﺑﺮگﻫﺎي آﻏﺎزﻳﻦ‬ ‫ﻛﺘﺎب ﺧﻮدش آورده اﺳﺖ‪" ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ درﺳﺘﻜﺎر ﭘﺪﻳﺪار ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻧﻴﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ دﺳﺖ‬ ‫ﻛﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﻚ رﺳﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ درﺳﺘﻜﺎر ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ 25".‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه ﺑﺮاي اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﺷﺎدﻛﺎم‬ ‫ﺑﻮدن‪ ،‬داﺷﺘﻦ آﺑﺮوي ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎري اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه ﺑﺪﺳﺖ آوردن اﻳﻦ آﺑﺮو ﺑﻪ راﺳﺘﻲ‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﺑﻮدن اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راﻫﻜﺎر ﺑﺮاي ﺗﻀﻤﻴﻦ‬ ‫ﺷﺎدﻛﺎﻣﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫ﻫﻴﻮم‪/‬ﻓﺮاﻧﻚ ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود‪.‬‬ ‫ﭘﺲ‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ دو رد ﺑﺮ ﻣﻘﺪﻣﻪ دوم ﭼﺎﻟﺶ اﺧﻼق ﻫﺴﺖ‪ ،‬دو ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻴﺨﺪاﻳﻲ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ‬ ‫ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ؟ ﻣﻦ اﻳﻦ دو ﭘﺎﺳﺦ را ﺑﺎز ﻧﻤﻮدم ﭼﻮن ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﺮدم‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ‬

‫‪١٠٤‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬

‫ارزش ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺪي را دارد‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻮدن ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎﻳﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬ ‫ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﻨﻬﺎ دﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎري ﻛﻪ ﻛﺎرﻳﮓ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي درﺧﻮر ﺑﻪ اﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻛﺎر ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬ﺑﻬﺮ روي‪ ،‬ﻣﻦ رﺧﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻴﺦ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺨﻮاﻫﻢ آوﻳﺨﺖ‪ .‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺮاﺳﺮ‬ ‫ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ اﺧﻼق ﺑﺪﻫﻢ‪.‬‬

‫‪ -3-3‬ﭘﺎﺳﺦ دوم‪ :‬ﭼﻮن ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‬

‫ﻣﺎ راهﻫﺎي رد ﻣﻘﺪﻣﻪ دوم ﭼﺎﻟﺶ اﺧﻼق را ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ :‬ﭘﺎﺳﺦ دﻳﻦ؛ ﭘﺎﺳﺦ ارﺳﻄﻮ؛ و‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﻫﻴﻮم‪/‬ﻓﺮاﻧﻚ‪ .‬وﻟﻲ درﺑﺎره ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﭼﺎﻟﺶ ﭼﻪ؟ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﻓﺮﻧﻮد ﻳﺎ دﻟﻴﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﻛﻨﺶ وﻳﮋه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دل ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻛﻨﻨﺪهي ﻛﺎر‬ ‫ﻫﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻳﻲ ﻳﻜﺴﺮه ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎي‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﻛﻨﺶ وﻳﮋه ﻫﺴﺖ؛ ﻛﻪ دل ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻛﻨﻨﺪه آن ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻜﻲ‬

‫از آنﻫﺎ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻓﺮﻧﻮد و دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﻛﻨﺶ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﻛﺴﻲ در اﻧﺠﺎم آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻣﺎﻧﻮﺋﻞ ﻛﺎﻧﺖ‪" ،(1996) ١‬ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﻛﻤﺎل و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮد ﺑﺮاي وﻇﻴﻔﻪ اﺳﺖ )ﭼﻮن ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻌﻴﺎر ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻴﺶ‬ ‫ﺑﺮﻧﺪهي ﻛﻨﺶﻫﺎي وي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪"(.‬‬

‫‪26‬‬

‫از دﻳﺪﮔﺎه ﻛﺎﻧﺖ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ درﺳﺘﻜﺎر ﻛﺴﻲ اﺳﺖ‬

‫ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮيﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮدش را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آن را ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ﭼﻮن آنﻫﺎ وﻇﻴﻔﻪﻫﺎي او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪهﺗﺮﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ وي در ﺑﺎره‬

‫اﺧﻼق‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎنﻫﺎ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺧﻼق‪ ،٢‬ﻛﺎﻧﺖ )‪ (1964‬ﻣﺮزي ﺟﺪا ﻛﻨﻨﺪهاي ﻣﻴﺎن ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي‬ ‫ﭘﻨﺪاري‪ ٣‬از ﻳﻚ ﺳﻮ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﺑﻲ ﭼﻮن و ﭼﺮا‪ ٤‬ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ 27.‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﭘﻨﺪاري‬

‫‪Immanuel Kant‬‬ ‫‪Groundwork of the Metaphysic of Morals‬‬ ‫‪hypothetical imperatives‬‬ ‫‪categorical imperative‬‬

‫‪١٠٥‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻫﺪف وﻳﮋه روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ رﺳﻴﺪه ﺑﻪ‬ ‫ﻫﺪف ﻣﻮرد ﻧﮕﺮ را دارد ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪" .‬اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﺑﻴﺴﺖ‪ ١‬در آزﻣﻮن در ﭘﻲ‬ ‫ﺑﮕﻴﺮي‪ ،‬از ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺧﻮاﻧﺪن را آﻏﺎز ﻛﻦ" ﻳﻚ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﭘﻨﺪاري اﺳﺖ‪ ،‬از آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺸﻲ ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻴﺴﺖ در آزﻣﻮن ﺑﻌﺪي ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻧﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﺑﻲ ﭼﻮن و ﭼﺮا‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ‪ ،‬درﺑﺎرهي ﻫﻤﻪي ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﻓﺮا از‬ ‫آن ﭼﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ آﻧﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺧﻼق اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن روﻳﺪادي ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ رخ دﻫﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺮوي ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺮز ﺟﺪا ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻴﺎن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي‪ ،‬ﻳﻚ ﺟﺪا ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻴﺎن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي‬ ‫ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎ و دﻟﻴﻞﻫﺎ ﺑﺮاي ﻛﻨﺶ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻪ‪ ،‬راﺳﺘﺎي وﻳﮋهي‪ ٢‬ﻳﻚ ﻛﻨﺶ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪي ﺷﻤﺎ را ﺑﺮآورده ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﻜﻲ از ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﻛﻨﺶ اﺳﺖ؛ و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ راﺳﺘﺎي وﻳﮋهي دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﻛﻨﺶ اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬از دﻳﺪﮔﺎه‬ ‫ﻛﺎﻧﺖ‪ ،‬دوﻣﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪي ﻓﺮﻧﻮد ﻳﺎ دﻟﻴﻞ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻳﻚ‬ ‫ﻛﻨﺶ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﻣﻔﺮوض ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﻤﻪي ﻧﮕﺮشﻫﺎي‬ ‫ارزﺷﻤﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺸﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﻓﺮدي ﺑﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎري ﺑﻪ روش ﻛﺎﻧﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻨﻜﺎش درﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﻛﻨﺶ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ :‬آن ﭼﻪ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ در ﻧﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻛﺎﻧﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻦ‬ ‫ﮔﻔﺘﻦ از وﻇﻴﻔﻪ ﭼﻮن ﻧﮕﺮاﻧﻲ ژرف ﻳﻚ ﻣﻌﻴﺎر روﺷﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺷﺨﺼﻲ از ﻧﮕﺮ اﺧﻼق ﺧﻮب‪،‬‬ ‫و ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻛﺴﻲ از دﻟﺒﺴﺘﮕﻲﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﭼﻮن ارزﻧﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻧﮕﺮاﻧﻲﻫﺎ ﻳﻚ ﻣﻌﻴﺎر‬ ‫روﺷﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺷﺨﺼﻲ از ﻧﮕﺮ اﺧﻼق ﺑﺪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺟﺪاﻳﻲ ﻣﻴﺎن ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﺧﻮب و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻜﺎر اﺳﺖ‪ . . . .‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﺑﻪ‪ . . . .‬او از ﻛﺪام ﻳﻚ از دو اﻧﮕﻴﺰه‪ ،‬ﺷﺮﻃﻲ ﺑﺮاي دﻳﮕﺮي ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ اﻧﺴﺎن‪.‬‬ ‫‪ . . .‬ﻧﺎﺑﻜﺎر اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ او ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ و ﻧﻈﻢ اﺧﻼﻗﻲ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎ را ﺑﺮاي‬ ‫‪1. A‬‬ ‫‪2. a given course‬‬

‫‪١٠٦‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬

‫ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ﺧﻮدش واروﻧﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ . . . .‬وي اﻧﮕﻴﺰه را از روي دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ‬ ‫ﺧﻮدش و ﮔﺮاﻳﺶ آن ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ و ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﻴﺮوي از ﻗﺎﻧﻮن اﺧﻼﻗﻲ را ﻣﻲﺳﺎزد‪. .‬‬ ‫‪..‬‬

‫‪28‬‬

‫ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﻧﺎﺑﻜﺎر ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ وﺿﻴﻔﻪ ﻫﺎ ﺑﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲﻫﺎي‬ ‫ﺧﻮدش ﻫﻢ داﺳﺘﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮدش را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬وﻟﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺷﺨﺼﻲ‬ ‫ﺑﺎ وﻇﻴﻔﻪ ﻧﺎﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻧﺎﺑﻜﺎر از دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪29‬‬

‫اﻳﻦ‬

‫ﻧﮕﺮش ﻛﺎﻧﺖ در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻧﺎﺑﻜﺎر "از ﻋﺸﻖ ﺧﻮد اﻧﮕﻴﺰه ﺳﺎﺧﺘﻪ و‬ ‫ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ﺧﻮدش ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮداري از ﻗﺎﻧﻮن اﺧﻼق را‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﻲﺳﺎزد"‪ ،‬اﺳﺖ‪ .‬از‬ ‫ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺧﻮب‪ ،‬آن ﭼﻪ را ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮدش اﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ -‬وﻟﻲ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻧﻴﺎز اﺧﻼﻗﻲ او اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ‬ ‫ﺷﺨﺼﻲ و وﻇﻴﻔﻪ ﻧﺎﻫﻤﺨﻮان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن درﺳﺘﻜﺎر وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮﻳﺶ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫در ﻛﻞ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﻲ از ﮔﻮﻧﻪي ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ آﻏﺎزﻳﻦ ﻣﺎ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ روﻧﺪ ﻛﻨﺸﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺧﻮدش‬

‫ﻳﻚ دﻟﻴﻞ ‪ -‬در واﻗﻊ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪي ﭘﺎﺳﺦ‪ -‬ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﻨﺶ ﻣﻮرد ﻧﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪون‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻛﻨﺶ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺷﺨﺺ ﻫﺴﺖ ﻳﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲﺗﺮ‪ ،‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻳﻚ روﻧﺪ وﻳﮋه ﻛﻨﺶ ﮔﺮي راﻫﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻓﺮﻧﻮد ﻳﺎ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻛﻨﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﺮﺳﺶ "ﭼﺮا اﺧﻼق ﺑﺎﺷﻴﻢ؟" ﻳﻚ ﭘﺎﺳﺦ ﻋﺎﻟﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ "ﭼﻮن‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ"‪ ،‬اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ دﻗﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪،‬‬ ‫" ﭼﺮا آﻧﭽﻪ را ﻛﺴﻲ ﺑﻪ آن دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ دارد اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ؟" ﻳﻚ ﭘﺎﺳﺦ ﻋﺎﻟﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ اﻳﻦ‬ ‫ﻫﺴﺖ ﻛﻪ " ﭼﻮن دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ آن ﻧﻔﺮ اﺳﺖ"‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻧﺎﺟﻮر ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬روﺷﻨﮕﺮي ﺑﻴﺸﺘﺮي‬ ‫درﺑﺎرهي ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آنﻫﺎ ﻧﻴﺎز ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﺎﻧﺖ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻛﺴﻲ در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮي ﻛﻪ ﻛﻨﺶ‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ و دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﻫﻤﺨﻮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ ،‬آﺳﻴﺐ ﺑﻲ ﻛﺮاﻧﻲ را ﺑﻪ اﺧﻼق ﻣﻲزﻧﺪ‪:‬‬

‫‪١٠٧‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫اﺧﻼق ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺧﻮدش را ﻛﻮﭼﻚ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺳﻔﺎرشﻫﺎي وي ﺑﺎﻳﺪ از ﺳﺮﺷﺖ ﺧﻮدش‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﺣﺘﺎ ﭘﺎداش اﻳﺰدي‪ ،‬در ﻛﻨﺎر آن ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺴﺖ‪ . . . .‬ﺳﻨﮓ‬ ‫زﻳﺮﺳﺎﺧﺖ اﺧﻼﻗﻲ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺧﻮدﺷﺎن و ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﻤﺎﻳﺶ داده‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ . . . .‬ﺑﺎ ﻫﺮزﮔﻲ ﻛﺮﺷﻤﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻓﺮﻣﺎن دادن ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫اﺧﻼق ﻛﺮﺷﻤﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ او ﺑﺎ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ داوري ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬زﻳﺒﺎﻳﻲ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻫﻨﺮﻫﺎ و ﻓﺮﻳﺒﺎﻳﻲ ﻛﺮﺷﻤﻪ‪ ،‬ﺳﺎده و ﻓﺮوﺗﻦ اﺳﺖ‪ .‬آن در ﺳﺎدﮔﻲ ﻧﺎب‬ ‫ﺧﻮدش‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ و ﮔﻴﺮاﺗﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻳﺐ‪ ،‬ﺧﻮاه ﭘﺎداش‬ ‫‪30‬‬

‫ﺧﻮاه ﻛﻴﻔﺮ‪ ،‬آذﻳﻦ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻛﺎﻧﺖ‪ ،‬ﻛﻮﺷﺸﻲ را ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن آن ﻛﻪ ﻣﺎ ﻓﺮﻧﻮد ﻳﺎ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮدﻣﺎن دارﻳﻢ ﭼﻮن اﻧﺠﺎم آن دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮدﻣﺎن اﺳﺖ را ﻫﻢ ﭼﻮن‬ ‫ﺣﺮاج اﺧﻼق ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻛﺎﻧﺘﻲ را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ اﺧﻼق آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از‬ ‫ﭘﻲ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻮﻧﺪ دﻫﻴﻢ‪ :‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺎ ﻳﻮرش ﺑﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ دوم‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ راﺳﺘﻴﻦ ﺑﻮدن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﭘﺬﻳﺮش ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺬﻳﺮش آن ﭼﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ؛ از دﻳﺪﮔﺎه ﻛﺎﻧﺖ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮش ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﻴﺶ از آن ﻛﻪ ﻟﻐﺰش ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻳﻚ ﻛﻤﺒﻮد اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﮔﻤﺎن ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ دل واﭘﺴﻲ درﺧﻮر ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي درﺑﺎرهي اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد‪ ،‬آن اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﭼﻪ ﭼﻴﺰ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﻛﺴﻲ را ﺑﻴﺸﻴﻨﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دادن ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻲ ﻧﺎﺑﻜﺎراﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻧﺴﺎن درﺳﺘﻜﺎر دﺳﺘﻪاي از ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎ ﻳﺎ دﻟﻴﻞﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن ﺑﺎ ﺳﻮد ﺷﺨﺼﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‪ .‬او‪ ،‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎ و دﻟﻴﻞﻫﺎي دﺳﺘﻪ دوم را ﺑﺮﺗﺮ از دﺳﺘﻪ‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻲداﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﺎور داﺷﺘﻦ آن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎ ﻳﻚ ﻓﺮﻧﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﮕﺮاﻧﻲ درﺑﺎرهي اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﻣﺎ ﻛﺠﺎﺳﺖ‪ ،‬دارﻳﻢ‪ ،‬ﻛﺎرﻳﮓ ﻣﻲﭘﻨﺪارد ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﻨﻬﺎ ﮔﻮﻧﻪ دﻟﻴﻞ و ﻓﺮﻧﻮدي ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﻨﺸﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ و ﺳﻮد ﻛﺴﻲ در اﻧﺠﺎم آن اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﻳﺎ اﻳﻦ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﺎري ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ ﻛﻴﻔﺮ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬

‫‪١٠٨‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬

‫ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﺎري ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ ﭘﺎداش ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻧﻮد ﻳﺎ دﻟﻴﻠﻲ ﻛﻮﻓﺘﻲ‪ ١‬ﺑﺮاي‬ ‫ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن داﻧﺴﺘﻦ اﻳﻦ دو ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ درﺳﺖ ﻧﺒﻮده و ﻳﻚ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﭽﻪﮔﺎﻧﻪ از اﺧﻼق را‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺰرگ ﺳﺎﻻن اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻨﺶ در ﻧﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬در ﺧﻮدش ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻓﺮﻧﻮدي ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم را دارد‪ .‬ﻳﻚ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﻛﻨﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻛﺲ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ آن را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﭘﺎداش ﻳﺎ‬ ‫ﻛﻴﻔﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم آن ﭼﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ آنﻫﺎ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ دﻟﻴﻞ و ﻓﺮﻧﻮد ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم آن ﻛﻨﺶ را ﺑﺮ ﭘﺎ ﻧﻤﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﮔﺰاره ﻛﺎرﻳﮓ ﺷﻜﺴﺖ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮرد‪.‬‬

‫‪ -4-3‬ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﺮاي داوري درﺳﺖ و ﮔﺰارهي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺎﻧﺖ‬

‫ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺴﻴﺎر ارزﺷﻤﻨﺪ در ﮔﺰارهي ﻛﺎرﻳﮓ اﻳﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻮدن ﺧﺪا ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﻋﺎﻟﻲ ﭘﺮ از دادﮔﺮي را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻨﻜﺎش ﺑﺮﺧﻲ ﭼﻢﻫﺎ و ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ‬ ‫اﻧﮕﺎﺷﺖ را ﺑﺎ آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮي اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ از ﺳﻮي ﻛﺎﻧﺖ در ﻳﻚ ﮔﺰاره ارزﺷﻤﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺘﺎب ﺧﻮدش ﺳﻨﺠﺶ ﺧﺮد ﻛﺎرﺑﺮدي‪ ٢‬ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬آﻏﺎز ﻧﻤﺎﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﮔﺰارهاي ﻛﻪ در ﮔﻤﺎن ﻣﻦ اﺳﺖ در ﺑﺨﺸﻲ از ﻛﺘﺎب ﺑﺎ ﻓﺮﻧﺎم "ﺑﻮدن ﺧﺪا ﭼﻮن ﭘﺎﻳﻪاي‬ ‫ﺑﺮاي ﺧﺮد ﻛﺎرﺑﺮدي ﻧﺎب"‪ ،٣‬ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﺑﻨﻴﺎدي در اﻳﻦ ﮔﺰاره ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﺧﻮﺑﻲ‪ ٤‬ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﺖ آن را درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي دو ﭘﺎره رﻳﺸﻪاي ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ (1) :‬اﺧﻼق‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻤﻪي ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﻛﻪ از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻋﺎﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ را در ﺑﺮﻣﻲ ﮔﻴﺮد؛ و )‪ (2‬ﺷﺎدي‬ ‫درﺧﻮر و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ آن ﮔﻮﻧﻪ از اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫اﻳﻦ ﭘﺎرهي دوم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ‬

‫ﺧﻮﺑﻲ ﻛﺎر ﻛﺮده و ﻫﻤﻴﻦ در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري درﺳﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪Damn‬‬ ‫‪Critique of Practical Reason‬‬ ‫‪The Existence of God as a Postulate of Pure Practical Reason‬‬ ‫‪highest good‬‬

‫‪١٠٩‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﮔﺰاره ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮاي "ﻛﻮﺷﺶ ﻧﻤﻮدن در ﮔﺴﺘﺮش‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ" ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬آﻏﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪ 32.‬اﻳﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از‬ ‫ﻣﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻳﻢ ﻛﻮﺷﺶ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آن را ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻋﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﺑﺮده‪،‬‬ ‫و ﻫﺮ ﻛﺴﻲ آن اﻧﺪازه ﺷﺎدي ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن اﺳﺖ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ آن‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از ﭘﻲ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﺎﻧﺖ ﻓﺮﻧﻮد ﻳﺎ دﻟﻴﻞ آوري ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫از اﻳﻦ رو ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻫﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﻴﺶ ﮔﻤﺎن‬ ‫ﺷﺪﻧﻲ و اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺷﺮط ﺑﻮدن ﺧﺪا ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﮔﻤﺎن ﺑﻮدن ﺧﺪا ﺟﺪاﻧﺎﭘﺬﻳﺮ از وﻇﻴﻔﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪ دارد؛ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﻛﻪ از ﻧﮕﺮ‬ ‫‪33‬‬

‫اﺧﻼﻗﻲ ﮔﻤﺎن ﺑﻮدن ﺧﺪا ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺎ ﻧﺎﭼﺎر ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ در ﭘﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎور ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ‬ ‫دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﺑﺎور ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﻛﻮﺷﺶ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ را ﻫﺴﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪ -‬و ﺑﺎ ﻛﻤﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺴﺘﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﭘﻴﺮوز ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺪا ﻫﺴﺖ‪ .‬از اﻳﻦ روي ﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ در ﺟﺴﺘﺠﻮي‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎور ﻛﻨﻴﻢ ﺧﺪا ﻫﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺎ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮي‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﻮدن ﺧﺪا ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ؛ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﺖ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎوري "از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ و اﻟﺰاﻣﻲ" ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺎ دﻗﺖ روﺷﻦ‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي اﻳﻦ ﮔﺰاره اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ از ﻧﮕﺮ اﺧﻼق ﻧﺎﭼﺎر ﻫﺴﺘﻴﻢ ﺑﺎور‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ ﺧﺪا ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻮن "ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ وﻇﻴﻔﻪاي ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻮدن ﭼﻴﺰي ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ 34".‬ﺑﻪ ﺟﺎي‬ ‫آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﻛﺎﻧﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺰي در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﺧﻂﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ادﻋﺎي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻫﺴﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﻚ راﺳﺖ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ‬

‫‪١١٠‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬

‫ﺑﺎور آن ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬وﻟﻲ ادﻋﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاي ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ را زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺪﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ‪ ،‬ﮔﺰاره ﻛﺎﻧﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺨﺪاﻳﻲ‪ ١‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي‬ ‫آورده ﺳﺎزي ﻫﻤﻪي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﭘﺎدرﻣﻴﺎﻧﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﻴﺨﺪا ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻲ در ﭘﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬وﻟﻲ ﻫﻤﻪي ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﺧﻮﺑﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻴﺨﺪا ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻲ ﺧﺮداﻧﻪ ﻛﻨﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ )در ﭘﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎﺷﺪ در‬ ‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎور دارد دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ( ﻳﺎ ﺑﺎ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﻲ ﮔﻴﺮي ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ‪،‬‬ ‫ﻛﺎر ﻧﺎدرﺳﺘﻲ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﺰﻳﻨﻪي ﭘﻴﺸﻴﻦ از‬ ‫ﻧﮕﺮ روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺷﺪﻧﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﻪي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ اﮔﺮ او ﻳﻚ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺰاره ﻛﺎﻧﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ادﻋﺎ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ روي زﻣﻴﻦ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺎ ﺑﺪون ﺑﺎور داﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻛﻪ‬ ‫دادﮔﺮي از ﺳﻮي داور آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﺨﺶ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ را ﭘﻲ ﮔﻴﺮي‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﮔﺮاﻳﺶ دارم ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﭘﺸﺖ اﻧﺪﻳﺸﻪي‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﺎﻧﺖ ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ 35.‬اﻳﻦ‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي روﺷﻦ ﻧﻤﻮدن ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ارزﺷﻤﻨﺪ دﻳﺪﮔﺎه ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ درﺑﺎره‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺪرد ﺧﻮرده و ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﺎن‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﺰاره ﻛﺎﻧﺖ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ ﭘﺎره ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ درﺑﺎره ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻮدن اﺧﻼﻗﻲ اﻧﺴﺎن‬ ‫ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺪي از ﺑﻴﺮون اﻧﺪاﺧﺘﻦ اﻧﺴﺎن از ﺑﻬﺸﺖ‪ ٢‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺗﻮرات ﺧﺪا ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ "ﻗﻠﺐ‬ ‫اﻧﺴﺎن از ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺑﺪي دارد‪ 36".‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﻲ‪ .‬اس‪ .‬ﻟﻮﻳﻴﺲ )‪ (2001‬ﻳﻚ ﭘﻴﺎﻣﺪ‬ ‫راﻧﺪه ﺷﺪن از ﺑﻬﺸﺖ اﻳﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ "اﻧﺴﺎن اﻛﻨﻮن ﺗﺮﺳﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮدش و ﺑﺮاي ﺧﺪا‬ ‫ﻫﺴﺖ‪".‬‬

‫‪37‬‬

‫در دﻳﺪﮔﺎه ﻛﺎﻧﺖ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﮔﻨﺎه ﺗﻮان دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ‬ ‫‪1. Atheism‬‬ ‫‪2. Fall of Man‬‬

‫‪١١١‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ و ﻛﻤﺎل اﺧﻼﻗﻲ در اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪" :‬ﻫﻢ ﺳﺎزي ﻛﺎﻣﻞ اراده ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺧﻼق‪. .‬‬ ‫‪ . .‬ﺗﻘﺪس‪ ١‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ از ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻫﺴﺘﻲ ﺧﺮدﻣﻨﺪي از ﺟﻬﺎن ﻣﺎدي در‬ ‫‪38‬‬

‫زﻣﺎن ﺑﻮدن ﺧﻮدش ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ آن را ﻧﺪارد‪".‬‬

‫ﺗﻘﺪس در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي آزادي ﺳﺮاﺳﺮي از‬

‫ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را از راه اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ دور ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي‬ ‫ﻧﺎﺳﺎزي در اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪" :‬اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر‬ ‫ﺑﺎش‪ ،‬رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎﻳﻲ از ﻧﺎﺑﻜﺎري ﻫﺴﺖ‪ ،‬و او ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ آنﻫﺎ ﺑﺠﻨﮕﺪ‪".‬‬

‫‪39‬‬

‫ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ‬

‫ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﺎرهي ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﻛﺎﻧﺖ‪ -‬ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﻫﻤﻪي ﻫﺴﺘﻲﻫﺎ ﺧﺮدﻣﻨﺪ‪-‬‬ ‫در روي زﻣﻴﻦ دﺳﺖ ﻧﺎﻳﺎﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻨﮕﻨﺎي دوم ﺑﺮاي دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﻛﺎﻧﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﻴﺴﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺎ "][داوري ﻧﻜﻦ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ داوري ﻧﺸﻮي‪".‬‬

‫‪40‬‬

‫ﻟﻮﻳﻴﺲ ﻣﻲﭘﻨﺪارد ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ‬

‫درﺑﺎرهي وﻳﮋﮔﻲ دﻳﮕﺮان داروي ﻧﻜﻨﻴﻢ ﭼﻮن ﻣﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري را ﻧﺪارﻳﻢ‪.‬‬ ‫ارزﻳﺎﺑﻲ درﺧﻮر وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ داﺷﺘﻦ داﻧﺶ ﻛﺎﻣﻠﻲ از روان ﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫دروﻧﻲ‪ ،‬ارث‪ ،‬و ﭘﺮورش وي ‪-‬آن ﭼﻪ ﻟﻮﻳﻴﺲ ﻣﻮاد ﺧﺎم‪ ٢‬ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪ -‬دارد‪ .‬وﻟﻲ "ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﻴﺎﻣﺪ‬ ‫آن ﭼﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻮاد ﺧﺎم ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ‪ . . . .‬ﺧﺪا اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روي ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ‬ ‫‪41‬‬

‫ﻣﻮاد ﺧﺎم داوري ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ آن ﭼﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ آن اﻧﺠﺎم داده داوري ﻣﻲﺷﻮد‪".‬‬

‫ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ "][ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺒﻴﻨﺪ آﻳﺎ ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ﻣﺎ‬ ‫‪42‬‬

‫اﺧﻼﻗﻲ و ﻧﺎب اﺳﺖ‪".‬‬

‫ﻛﺎﻧﺖ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﺣﺘﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺣﺘﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ داوري درﺑﺎرهي‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺧﻮدﻣﺎن ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺎور دارد ﻛﻪ )‪ (1‬داﺷﺘﻦ اﻧﮕﻴﺰهي درﺳﺖ ﭘﺎرهي از‬ ‫درﺳﺘﻲ اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ؛ و )‪ (2‬ﻣﺎ ﺣﺘﺎ ﺳﺮﺷﺖ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﺧﻮدﻣﺎن را ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ‪:‬‬ ‫ژرﻓﺎي ﻗﻠﺐ اﻧﺴﺎن ﺳﻨﺠﺶ ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺧﻮدش ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺑﺴﻨﺪه‬ ‫ﺧﻮدش را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ اﻧﮕﻴﺰه ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮدش را‬ ‫‪1. Holiness‬‬ ‫‪2. raw material‬‬

‫‪١١٢‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬

‫ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه آن ﺳﺮاﺳﺮ از ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺧﻮاه ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎري‬ ‫اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ و درﺑﺎره ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﺴﻲ ‪ . . . .‬و آن ﻛﻪ‪ ،‬در‬ ‫‪43‬‬

‫ﺷﺮاﻳﻂ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻪ ﺑﺪي ﺧﺪﻣﺖ ﻛﻨﺪ؟‬

‫در آﻏﺎز ﻛﺘﺎب ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ اﺧﻼق‪ ،١‬ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺎ ﺷﻴﻮاﻳﻲ ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ‪" :‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ درازي‬ ‫و ﺑﺪون ﮔﻨﺎه داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ از ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎري از وﺳﻮﺳﻪﻫﺎ آزاد‬ ‫‪44‬‬

‫ﺷﻮﻧﺪ؟ "‬

‫اﻳﻦ ﭼﻬﺮه از دﻳﺪﮔﺎه ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي در داﺳﺘﺎن ﺑﻠﻨﺪ دل ﺗﺎرﻳﻜﻲ‪ ٢‬ﺟﻮزف‬

‫ﻛﻨﺮاد‪٣‬‬

‫)‪ (1976‬ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬داﺳﺘﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻛﻮرﺗﺰ‪ ،٤‬ﻳﻚ اروﭘﺎﻳﻲ ﻛﻪ در‬ ‫ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻋﺎج ﺑﻪ ﻛﻨﮕﻮ ﺑﻠﮋﻳﻚ‪ ٥‬ﻣﻲرود‪ ،‬ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻛﻮرﺗﺰ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮕﻞ‬ ‫ﺑﺮود‪ ،‬ﭼﻮن ﻳﻚ ﻣﺮد ﺑﺴﻴﺎر اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺪف وي از‬ ‫رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻛﻨﮕﻮ ﺗﻨﻬﺎ داﺷﺘﻦ درآﻣﺪ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻤﺪن‪ ٦‬را ﺑﺮاي وﺣﺸﻲﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻮر را‬ ‫ﺑﻪ دل ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺑﺒﺮد‪.‬‬ ‫ﻛﻨﺮاد داﺳﺘﺎن را از دﻳﺪﮔﺎه ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺎرﻟﻮ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در روﻧﺪ ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﻛﻨﮕﻮ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ‬ ‫او ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ روز اﻓﺰوﻧﻲ ﺑﺎ ﻛﻮرﺗﺰ ﭘﺮ ﺷﺪه و ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ وي را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪ .‬در ﺟﺎﻳﻲ ﻳﻚ‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻛﻮرﺗﺰ را ﺑﺮاي ﻣﺎرﻟﻮ آن ﭼﻪ از ﭘﻲ ﻣﻲآﻳﺪ ﺑﺎزﻧﻤﻮد و ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫"او ﻧﺎﺑﻐﻪ اﺳﺖ‪ "،‬دﺳﺖ آﺧﺮ ﮔﻔﺖ‪" .‬او ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي ﻫﻤﺪردي‪ ،‬و داﻧﺶ‪ ،‬و‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‪ ،‬و ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﭼﻪ اﺳﺖ‪ .‬او ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪" ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن آﻏﺎز ﺑﻪ‬ ‫دﻛﻠﻤﻪ ﻛﺮدن ﻧﻤﻮد‪ "،‬ﺑﺮاي راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻮردي ﻛﻪ از ﺳﻮي اروﭘﺎ ﺑﺮ دوش ﻣﺎ‬

‫‪Metaphysics of Morals‬‬ ‫‪The Heart of Darkness‬‬ ‫‪Joseph Conrad‬‬ ‫نوﯾسنده لھستانی )‪(١٨۵٧-١٩٢۴‬‬ ‫‪Kurtz‬‬ ‫‪Belgian Congo‬‬ ‫‪civilization‬‬

‫‪١١٣‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬ ‫‪5.‬‬ ‫‪6.‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺗﻴﺰﻫﻮﺷﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺪردي ﮔﺴﺘﺮده‪ ،‬ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ‬ ‫‪45‬‬

‫ﻫﺪف‪".‬‬

‫ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﻣﺎرﻟﻮ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﻛﻮرﺗﺰ را ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪:‬‬ ‫ﻳﻚ ﭘﺎرهي آراﺳﺘﻪ از ﻧﻮﺷﺘﻪاي ﺑﻮد‪ . . . .‬او ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﺰاره آﻏﺎز ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﺳﻔﻴﺪﻫﺎ‪ ،‬از ﻧﻘﻄﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ رﺳﻴﺪﻳﻢ ﺑﻪ‪" ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺮاي آنﻫﺎ ]وﺣﺸﻲﻫﺎ[ ﺑﺎ‬ ‫ﺳﺮﺷﺖ ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﺷﻮﻳﻢ‪ -‬ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن رو ﻣﻲآورﻳﻢ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻫﻢ ﭼﻮن‬ ‫ﺧﺪا‪ "،‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦﻫﺎ‪" .‬ﺑﺎ ﺗﻤﺮﻳﻨﻲ ﺳﺎده از اراده ﺧﻮدﻣﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻧﻴﺮوي ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺎرﺑﺮدي ﺑﻲ ﻛﺮان را ﺑﺮاي ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ "،‬و ﻏﻴﺮه و ﻏﻴﺮه‪ .‬از اﻳﻦ‬ ‫ﻟﺤﻈﻪ او اوج ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺮا ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮد‪ .‬ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮاي ﻳﺎد آوري‬ ‫دﺷﻮار اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲداﻧﻲ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻳﻚ ﺑﺰرﮔﻲ ﻧﺎﺷﻨﺎس ﻛﻪ از‬ ‫ﺳﻮي ﻳﻚ ﻧﻴﻚ ﺧﻮاه ﺑﺎ ﺷﻜﻮه ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﻦ از ﺷﻮق ﻣﻮر‬ ‫‪46‬‬

‫ﻣﻮرم ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻛﻮرﺗﺰ ﭼﻮن ﻣﺮد ﺷﮕﻔﺖ آور ﺑﺎ دﻳﺪي اﺧﻼﻗﻲ و آرﻣﺎنﻫﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻫﻢ از‬ ‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺧﻮد و ﻫﻢ از ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺧﻮدش ﺑﺮاي دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎﺧﺘﻦ دﻳﮕﺮان ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎري‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ داﺳﺘﺎن آﺷﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻮرﺗﺰ‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪن آرﻣﺎنﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬در‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ زﻣﺎن ﻣﺎرﻟﻮ ﻛﻮرﺗﺰ را ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬او ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ دﻳﻮاﻧﻪ ﺷﺪه‪ ،‬و ﺑﻪ ﻳﻚ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي‬ ‫ﺳﺘﻤﻜﺎر‪ ،‬ﺗﺸﻨﻪي ﺧﻮن‪ ،‬دﻳﻮاﻧﻪ ﻧﻴﺮو دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﻮﻣﻴﺎن او‬ ‫را ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪاي ﺧﺪاﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻛﻮرﺗﺰ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﺣﺘﺎ ﻛﻤﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎ "ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺑﺎﺷﻜﻮه" ﻧﺪارد‪ .‬ﻛﻮرﺗﺰ در ﺧﺎﻧﻪاي ﻣﻴﺎن ﺟﻨﮕﻞ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻫﺎي ﺑﺮﻳﺪه ﺷﺪه و روي ﭼﻮب ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه ‪ -‬ﺳﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮرﺗﺰ‬

‫‪١١٤‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬

‫ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ -‬ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎرﻟﻮ ﺳﺮﻫﺎ و ﻛﻮرﺗﺰ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺳﻮدﻣﻨﺪي در اﻳﻦ ﺳﺮﻫﺎ ﻛﻪ آن ﺟﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺳﺮﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﻤﺒﻮد‬ ‫ﺧﻮدداري از ارﺿﺎ ﺷﻬﻮتﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن آﻗﺎي ﻛﻮرﺗﺰ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﻴﺰي‬ ‫درون او اﺳﺖ ‪ -‬ﭼﻴﺰﻫﺎي ﻛﻮﭼﻜﻲ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي آن ﭘﺮﻓﺸﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮان در ﻣﻴﺎن ﺳﺨﻨﻮري ﺑﺎﺷﻜﻮه وي ﻳﺎﻓﺖ ﺷﻮد‪ .‬آﻳﺎ او اﻳﻦ ﻛﺎﺳﺘﻲ ﺧﻮدش‬ ‫را ﻣﻲداﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ ﻛﻪ دﺳﺖ آﺧﺮ او درﻳﺎﻓﺖ‪ -‬ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫در آﺧﺮﻳﻦ دم‪ .‬وﻟﻲ وﺣﺸﻲ ﮔﺮي ﺑﺴﻴﺎر زودﺗﺮ وي را ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و از او ﺑﺮاي‬ ‫ﻳﻮرﺷﻲ ﮔﻤﺎﻧﻲ اﻧﺘﻘﺎم ﺗﺮﺳﻨﺎﻛﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ ﺑﺮاي وي ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ درﺑﺎره‬ ‫ﺧﻮدش زﻣﺰﻣﻪ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ او ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺑﺰرگ راﻳﺰﻧﻲ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﮔﻤﺎﻧﻲ از آنﻫﺎ ﻧﺪاﺷﺖ ‪ -‬و اﻳﻦ زﻣﺰﻣﻪ‬ ‫اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻮد ﺧﻮاﻫﺶ آن ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮاﺳﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺰﻣﻪ در ﻣﻴﺎن وي ﭘﮋواﻛﻲ‬ ‫‪47‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻠﻨﺪ داﺷﺖ ﭼﻮن او از درون ﺧﺎﻟﻲ ﺑﻮد ‪. . . .‬‬

‫ﻛﻮرﺗﺰ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ اروﭘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻫﺮﻛﺲ و ﺧﻮدش ﺑﺴﻴﺎر اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪،‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻴﺮون از ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺟﻨﮕﻞ و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺷﺪه ﻫﻢ ﭼﻮن ﺧﺪا ﻳﺎﻓﺖ‪،‬‬ ‫ﭼﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺮس آوري در ﺑﺎره ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺧﻮدش ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اروﭘﺎﻳﻲ را ﺗﺮك‬ ‫ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ دراز و ﺑﺪون ﮔﻨﺎه را ﺳﭙﺮي ﻣﻲﻛﺮد‪ -‬وﻟﻲ وي در ﺳﺨﻨﺎن‬ ‫ﻛﺎﻧﺖ‪" ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﭼﻮن ﻓﺮار از وﺳﻮﺳﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر"‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪48‬‬

‫در ﺟﻨﮕﻞ وي‬

‫ﻧﺒﻮد ﺧﻮدداري‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﮔﺮاﻳﺶ ﺗﺎرﻳﻚ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺖ دارد را ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺎرﻟﻮ‪" ،‬روح وي دﻳﻮاﻧﻪ ﺑﻮد‪ . . . .‬ﺑﻪ درون ﺧﻮد ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‪ ،‬و‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬روح او دﻳﻮاﻧﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ 49".‬ﻛﻮﺗﺎه ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻛﻮرﺗﺰ درون ﺧﻮدش ﻗﻠﺐ ﺗﺎرﻳﻜﻲ را‬ ‫ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ .‬واﭘﺴﻴﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻠﻨﺪ آوازهي ﻣﻌﻨﺎدار ﻛﻮرﺗﺰ‪"-‬ﺗﺮس! ﺗﺮس!" ‪-‬ﻛﻪ ﻣﺎرﻟﻮ آن‬

‫‪١١٥‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫را ﭼﻮن "داوري ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳﻲ روح ]ﻛﻮرﺗﺰ[ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ" ﺑﺎزﻧﻤﻮد و ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮده‬ ‫‪50‬‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻮرد ﻛﻮرﺗﺰ ادﻋﺎي ﻛﺎﻧﺖ درﺑﺎرهي دﺷﻮار ﺑﻮدن داوري درﺑﺎره ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻮرﺗﺰ ﺑﻪ ﺟﻨﮕﻞ رﻓﺖ درﺑﺎره ﺧﻮدش ﭼﻴﺰي ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬او ﻛﺎﺳﺘﻲ در‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺧﻮدش ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ آن ﺟﺎ ﺑﻮده‪ ،‬وﻟﻲ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﺧﻮدش را ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ او‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺘﻤﺪن را ﺗﺮك ﻧﻜﺮده‪ ،‬آﺷﻜﺎر ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻟﻮﻳﻴﺲ‬ ‫در روﺷﻨﮕﺮي درﺑﺎره اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﻴﺴﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻓﺮﻣﺎن داده درﺑﺎره دﻳﮕﺮان داوري ﻧﻜﻨﻴﻢ؛ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺎدﮔﻲ ﻣﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﭼﻔﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻣﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ داوري ﺷﺨﺼﻴﺖ دﻳﮕﺮان‪ ،‬و ﺷﺎﻳﺪ ﺣﺘﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺧﻮدﻣﺎن‪ ،‬ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﭘﺲ‬ ‫ﻣﺎ ﺗﻮان ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﺎدي را ﻃﺒﻖ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬آن ﭼﻪ ﻣﺮدم ﺳﺰاوار آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫در ﺑﺨﺸﻲ ﺑﻪ ﺳﺮﺷﺖ وﻳﮋﮔﻲ اﺧﻼﻗﻲ آﻧﺎن واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ دﻗﺖ درﺑﺎرهي‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺖ دﻳﮕﺮان داوري ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن‪ ،‬آن ﭼﻪ را ﺳﺰاوار آﻧﺎن اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺪﻫﻴﻢ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﻛﺎﻧﺖ از ﺳﻮي ﻣﺮدم دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪا‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ ،‬داوري ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻮم از ﺗﻨﮕﻨﺎﻫﺎ ﺑﺮاي دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﻛﺎﻧﺖ در روي زﻣﻴﻦ از‬ ‫دﺷﻮاري ﺑﺪي و ﺷﺮ ﺑﺮ ﻣﻲﺧﻴﺰد‪ .‬در ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ دﺷﻮاري ﺑﺪي‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن رﻧﺞ ﺑﺮدن ﻧﺎرواي از ﺳﻮي اﻧﺴﺎنﻫﺎ‬ ‫ﻳﻚ وﻳﮋﮔﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬را ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪي‬ ‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪي اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر در ﻛﺘﺎب ﺑﻠﻨﺪ آوازهي ﻟﻮﻳﻴﺲ‪ ،‬دﺷﻮاري درﺑﺎرهي درد‪ ،١‬ﻛﻪ ﺑﻲ ﮔﻤﺎن‬ ‫ﭼﻮن ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮي درد و رﻧﺞ‪ ٢‬ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺘﺎب ﮔﻔﺘﮕﻮ درﺑﺎرهي دﻳﻦ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ٣‬ﻫﻴﻮم‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻟﻮﻳﻴﺲ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺑﻮدن ﺑﻴﻤﺎري در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن را ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬ ‫ﻛﻪ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺮﺧﻲ از رﻧﺞﻫﺎ را ﭼﻮن اﺑﺰاري ﺑﺮاي دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻫﺪفﻫﺎي وﻳﮋه‬

‫‪1. The Problem of Pain‬‬ ‫‪2. pain‬‬ ‫‪3. Dialogues Concerning Natural Religion‬‬

‫‪١١٦‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬

‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬روﺷﻦ ﺳﺎزد‪ .‬وي ﺑﺎ ﺳﺨﻨﻮري ﻳﻜﻲ از ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎري از ﺳﻮي ﺧﺪا را‬ ‫ﺑﺎزﻧﻤﻮد و ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺧﺪا‪ ،‬آن ﻛﻪ ﻣﺎ را آﻓﺮﻳﺪه‪ ،‬ﻣﻲداﻧﺪ ﻣﺎ ﭼﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ و ﺷﺎدي ﻣﺎ در او ﻫﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ‬ ‫ﺑﺎز ﻫﻢ‪ ،‬ﻣﺎ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ وي ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻫﺮ دﺳﺘﺎوﻳﺰي دﻳﮕﺮي ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻇﺎﻫﺮ درﺳﺖ ﺑﻮده و ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ آن را در آن ﺟﺎ ﺑﺠﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﺷﺎدي را در وي‬ ‫ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ 'زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮدﻣﺎن' ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ دﻟﭙﺴﻨﺪ‬ ‫ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ وي واﮔﺬار ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﺲ آن ﭼﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ‬ ‫دﻟﺒﺴﺘﮕﻲﻫﺎ ﻣﺎ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ 'زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮدﻣﺎن' را ﺑﺮاي ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺎ دور‬ ‫‪51‬‬

‫ﻧﻤﻮدن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ راﺳﺖ ﺷﺎدي دروﻏﻴﻦ‪ ،‬ﻛﻢﺗﺮ دل ﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬ﺳﺎزد؟‬

‫ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻮدﻛﻲ دارﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﺷﻖ ﺑﺎزيﻫﺎي راﻳﺎﻧﻪاي‪ ١‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺴﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻨﺎن ﻋﺎﺷﻖ‬ ‫ﺑﺎزيﻫﺎي راﻳﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ اﻧﺪﻳﺸﻪي دﻳﮕﺮي ﻧﺪارد؛ وي ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزي ﻛﺮدن‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ‪ ،٢‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎﻟﻲ ﺷﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺑﭙﻨﺪارﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻮدك ﺷﻤﺎ ﺷﺎدﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ -‬ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺎﻣﻞﺗﺮي راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ -‬اﮔﺮ ﺑﺎزيﻫﺎي راﻳﺎﻧﻪ را ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﻧﻴﺮوي ﺧﻮد را ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﺻﺮف ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ راه ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ وي ﻧﺎﭼﺎر ﺷﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺮاب ﻛﺮدن ﺑﺎزيﻫﺎي راﻳﺎﻧﻪاي وي‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ ﻳﻚ ﺟﻮري ﺑﺎزيﻫﺎي راﻳﺎﻧﻪ را ﺑﺮاي او ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و ﺧﺴﺘﻪ ﻛﻨﻨﺪه‬ ‫ﺳﺎزﻳﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﺎﻳﻪ آن ﺷﻮد ﻛﻪ ﭘﺴﺮك در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﻮﻳﺶ را ﺟﺴﺘﺠﻮ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻟﻮﻳﻴﺲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻮدك ﺑﺎزﻳﮕﻮش ﺑﺎزيﻫﺎي‬ ‫راﻳﺎﻧﻪاي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﮔﺮاﻳﺶ دارﻳﻢ ﺷﺎدي و ﺧﺸﻨﻮدي را ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﺪا‪ ،‬در ﭼﻴﺰﻫﺎي اﻳﻦ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﺧﺪا ﻣﻲداﻧﺪ ﺷﺎدي راﺳﺘﻴﻦ ﻣﺎ در ﺧﻮدش ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‬ ‫‪1. video games‬‬ ‫‪2. the cows come home‬‬

‫‪١١٧‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎي زﻣﻴﻨﻲ ﺧﺸﻨﻮد ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ او رو ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ آورد‪ .‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺎ‬ ‫ﺑﺮاي از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدن ﭼﻴﺰﻫﺎي اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ درد و رﻧﺞ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺎ را از ﭘﻨﺪار‬ ‫ﭘﻮچ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎي اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ و دﻧﻴﻮي ﺷﺎدي راﺳﺘﻴﻦ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ رﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻣﺎ را‬ ‫ﻧﺎﭼﺎر ﻣﻲﺳﺎزد ﺟﺎي دﻳﮕﺮ را ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﻳﻚ ﻛﺎرﺑﺮد ﻛﻪ ﺧﺪا از ﺑﻴﻤﺎري دارد‪،‬‬ ‫آﻣﻮزش آﻣﻮزهاي ﺑﻪ ﻣﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﻜﺎل آن را ﺑﻪ اﻳﻦ روش ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪" :‬ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ در‬ ‫ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺧﺸﻨﻮدي ﻣﺒﺎش‪ ،‬اﻣﻴﺪ ﭼﻴﺰي از اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫‪52‬‬

‫ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎدي در ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﺧﺪا‪ ،‬ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺷﺪن ﺑﺎ او ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﺟﺎوداﻧﮕﻲ اﺳﺖ‪".‬‬

‫ﻟﻮﻳﻴﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه دﻻﻟﺖ دارد ﻛﻪ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﻲآورد‪ ،‬دردﻫﺎي ﺳﺰاواري ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ اﻳﻦ ﻳﻜﻲ از ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻟﻮﻳﻴﺲ‪ ،‬ﭼﻮن راﻫﻜﺎري ﺑﺮاي دﺷﻮاري ﺑﺪي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﻛﻪ ﻳﻚ روﺷﻨﮕﺮي ﺑﺮاي‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﭘﺮدردﺳﺮﺗﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪي ﺷﺮ و ﺑﺪي ‪-‬رﻧﺞ ﺑﺮدن ﻧﺎﺳﺰاوار‪ -‬اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻟﻮﻳﻴﺲ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ‪:‬‬ ‫ﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎم دﻳﺪن ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻲ آزار‪ ،‬ﻧﺠﻴﺐ‪ -‬ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺎدران ﺗﻮاﻧﺎ‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﻛﻮش ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﻳﺎ ﻛﺎﺳﺐﻫﺎي ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮ‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﻛﻮش‪،‬‬ ‫ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺨﺖ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺴﻴﺎر درﺳﺘﻜﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺳﻬﻢ ﻓﺮوﺗﻨﺎﻧﻪي‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن از ﺷﺎدي‪ ،‬و اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻖ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬در ﺣﺎل ﺑﺮﺧﻮردار‬ ‫ﺷﺪن از آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮدان ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺎ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ‬ ‫ﺑﺴﻨﺪه‪ ،‬آن ﭼﻪ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﮕﻮﻳﻢ؟ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮاي آﻧﺎن و‬ ‫ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻮادهي آﻧﺎن ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺷﺎن و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﻴﺎزﻫﺎ اﻳﺴﺘﺎده اﺳﺖ؛ ﺧﺪا‬ ‫‪53‬‬

‫زﻧﺪﮔﻲ را ﺑﺮاي ﻛﻤﻲ ﺗﻠﺦ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﮔﺮاﻳﺶ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺎديﻫﺎي اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺧﺸﻨﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪-‬و ﭼﻮن‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪي ﺑﺮاي اﺧﺮاج از ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬آنﻫﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ -‬ﺧﺪا ﺑﺮ آﻧﺎن رﻧﺞﻫﺎي ﻧﺎﺳﺰاوار‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ آﻧﺎن را از ﺷﺎديﻫﺎي دروﻏﻴﻦ دور ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮدش‪ ،‬ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ‬

‫‪١١٨‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬

‫ﺷﺎدي راﺳﺘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺖ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﻤﻴﻦ رﻧﺞ ﺑﺮدن ﻧﺎﺳﺰاوار‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺮاﺳﺮ از ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻣﺎ رﺧﺖ ﺑﺮ ﺑﻨﺪد‪ -‬ﺧﺪا ﻧﻤﻲﮔﺬارد ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﭘﺲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎور ﻛﻨﺪ ﻫﺮ ﻳﻚ از آنﻫﺎ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ اﮔﺮ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﻪ ﺳﺎزي و اﺻﻼﺣﺎت در اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻣﺎ‬ ‫رخ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺸﺘﻲ در روي زﻣﻴﻦ در ﭘﻲ آن اﺳﺖ‪ . . . .‬ﺧﺪا‪ ،‬ﺷﺎدي ﺑﺮ ﭘﺎ ﺷﺪه و‬ ‫اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻤﮕﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺮﺷﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺟﻬﺎن از ﻣﺎ دور ﻧﮕﻪ‬ ‫ﻣﻲدارد‪. . . .‬اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻛﻪ آرزوي ﻣﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲآﻣﻮزد ﻛﻪ دل ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺳﭙﺮده‬ ‫و در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﭼﻪ ﺳﺪ رﺳﻴﺪن ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪ . . . .‬آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر‬ ‫ﻣﺎ‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﻣﺎ را در اﻳﻦ ﮔﺮدش ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻬﻤﺎن ﭘﺬﻳﺮهاي دل ﭘﺬﻳﺮ ﺗﺎزه ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪،‬‬ ‫‪54‬‬

‫وﻟﻲ ﭼﻨﺎن دﻟﮕﺮم ﻧﻤﻲﺳﺎزد ﻛﻪ آن را ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬

‫از دﻳﺪﮔﺎه ﻟﻮﻳﻴﺲ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﻛﺎﻧﺖ در روي زﻣﻴﻦ دﺳﺖ ﻧﺎﻳﺎﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﭼﻮن ﺧﺪا‬ ‫‪55‬‬

‫ﻧﻤﻲﮔﺬارد روي زﻣﻴﻦ رخ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﺎن درﺑﺎرهي ﮔﺰاره اﺻﻠﻲ ﻛﺎﻧﺖ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ؟ راﻫﻲ ﻫﺴﺖ ﺑﺮاي‬ ‫ﭘﺎﻳﺪاري در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻛﺎﻧﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮيﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮدش را ﺑﺮآورده ﺳﺎزد؟ ﻳﻜﻲ راه ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ‬ ‫ﮔﺰاره ﻛﺎﻧﺖ‪ ،‬رد ﻧﻤﻮدن ﻣﻘﺪﻣﻪ آن ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ در روي زﻣﻴﻦ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ راﻫﻜﺎر ﺑﻪ وﻳﮋه اﻣﻴﺪﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺣﺘﺎ در دﻳﺪﮔﺎه ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎ ﻛﻪ دورﻧﻤﺎي دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﻛﺎﻧﺖ را ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﺗﺎر ﻣﻲﺳﺎزد‪،‬‬ ‫ﻫﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺘﺎ اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻧﺖ درﺑﺎره ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﺷﺨﺼﻴﺖ‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮدﻣﺎن‪ ،‬دودل ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن در ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺎﻧﺖ و ﻟﻮﻳﻴﺲ اﻳﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ از‬ ‫داوري ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺑﺴﻨﺪه دﻗﻴﻖ و ﺑﺎ ارزش درﺑﺎره ﺷﺨﺼﻴﺖ دﻳﮕﺮان ﺑﺮاي ﺑﺮآورد دﻗﻴﻖ آن‬ ‫ﭼﻪ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ ﺳﺰاوار آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮان ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ 56.‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ درﺳﺖ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ دﺳﺖ و ﭘﺎي‬

‫‪١١٩‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ روي زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻣﺎ در ﺑﺮآورد درﺳﺖ ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻧﺎﭼﺎر‬ ‫دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دوم‪ ،‬دﺷﻮاري ﻛﻤﺒﻮد اﺧﻼق ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎري ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺑﻴﺮون از‬ ‫ﻣﻬﺎر و ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻬﺮ روي‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر در ﺑﺎره دﻳﺪﮔﺎه ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﺎن از ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻧﻴﺰ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ از دﻳﺪﮔﺎه ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻴﺮون از ﻣﻬﺎر ﻫﺮ ﻛﺴﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺳﺮاﻧﺠﺎم و در ﻧﻬﺎﻳﺖ در ﺟﻬﺎن ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪي‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎ در ﭘﺰﺷﻜﻲ و ﻓﻨﺎوري‪ ،‬و ﺑﺎ ﻫﻤﻪي داراﻳﻲ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﺑﻲ ﻛﺮان داراﺗﺮﻳﻦ و‬ ‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن زﻧﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ رخ دادﻫﺎي ﺑﺪي ﺑﺮاي‬ ‫اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺧﻮب رخ داده و ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﻛﺎري ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺸﺪﻧﻲ‬ ‫ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻣﻬﺎر ﺑﺴﻨﺪهاي ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﻫﺮ آﻗﺎ ﻳﺎ ﺧﺎﻧﻤﻲ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ آن ﭼﻪ ﺳﺰاوار او اﺳﺖ )ﺣﺘﺎ اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﺳﺰاواري ﻫﺮ ﻛﺲ ﭼﻪ اﻧﺪازه اﺳﺖ( را‬ ‫ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ واﺑﺴﺘﮕﻲ و ﻧﺒﻮد ﻣﻬﺎر و ﻛﻨﺘﺮل ﻳﻚ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ و ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻛﺘﻴﻨﮕﻬﺎم )‪ (2003‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫][ﺑﻬﺮ روي‪ ،‬ﻫﺮ اﻧﺪازه ﻛﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪي داﻧﺶ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﺒﺮد‪. . . .‬‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻨﻴﺎدﺗﺮﻳﻦ ﺳﻴﻤﺎي ﺷﺮاﻳﻂ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬واﺑﺴﺘﮕﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺪودﻳﺖ‪ ،‬و ﻣﺮدﻧﻲ‬ ‫ﺑﻮدن ﻣﺎ را از ﻣﻴﺎن ﺑﺒﺮد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﮔﺮاﻳﺶ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺑﻪ ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻮدن‬ ‫اﻳﻦ راﺳﺘﻲ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ از ﺧﻮﻳﺶ ‪ . . . .‬را ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪاي از ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺧﻮش ﺑﺎوراﻧﻪ‬ ‫درﺑﺎرهي ﻧﻴﺮوي ﺧﺮد اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ‪ .‬داﻧﺶ در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺗﺴﻜﻴﻦ دﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻫﺮ ﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺮاﺳﺮ رﻳﺸﻪ ﻛﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮي ﺑﻪ‬ ‫ارث رﺳﻴﺪه ﻣﺎ واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻫﺴﺖ و ﺟﻮري ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ از روﻳﺎروﻳﻲ‬ ‫‪57‬‬

‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺤﺪودﻳﺖ )و‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻧﺪازهاي‬ ‫در ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ( ﺑﻴﺸﻴﻨﻪ ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﺧﻮﺑﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ .‬دﺳﺖ ﻛﻢ‬

‫‪١٢٠‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬

‫آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺻﺪ‬ ‫و ﺳﻲ ﺳﺎل زﻧﺪﮔﻲ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﺗﻨﺪرﺳﺖ ﭘﺮ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻫﺮ آن ﭼﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ .‬وﻟﻲ دﺳﺖ ﻛﻢ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺮﺧﻲ ﭼﻨﺎن‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﺳﺰاوار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺎﻧﺪي‪ 1‬ﻳﺎ ﻣﺎدر ﺗﺮزا‪ 2‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ زﻣﻴﻨﻲ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ؟ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ رﺳﺘﮕﺎري اﺑﺪي ﻛﻪ دﻳﻦ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﻗﻮل‬ ‫داده‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﮔﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ دﺳﺘﻪ ﺟﺎ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ آن ﭼﻪ را ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﺳﺖ آورﻧﺪ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺑﺒﺨﺸﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺑﺴﻨﺪه ﺧﻮب ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻳﻚ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻬﺘﺮ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﮔﺰاره ﻛﺎﻧﺖ داد ﭘﺮﺳﻴﺪن اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬آﻳﺎ‬ ‫ﻣﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻳﻢ ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺮﺳﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﺖ ﺧﻮدش‬ ‫ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎ ﻧﺎﭼﺎر ﻫﺴﺘﻴﻢ "ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ را ﺗﺮوﻳﺞ دﻫﻴﻢ‪".‬‬

‫‪58‬‬

‫ﺑﺮ‬

‫ﭘﺎﻳﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﻛﺎﻧﺖ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﺑﺎ اﺻﻞ ﺑﻠﻨﺪ‬ ‫آوازه ﻛﺎﻧﺖ "ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻦ اﺳﺖ"‪ ،3‬ﻣﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ آن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي ﻣﺎ در ﺑﺨﺸﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن ﭼﻪ ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﻮده‪ ،‬و آن ﭼﻪ ﺷﺪﻧﻲ ﻫﺴﺖ در‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﻮدن ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﻲ ﺑﻮده‪،‬‬ ‫ﻣﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ آن ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬وﻟﻲ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي را‬ ‫ﻧﺪارﻳﻢ ‪ -‬وﻟﻲ ﻣﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ آن ﻧﺰدﻳﻚ ﮔﺮدﻳﻢ‪ .‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪا‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ دﺳﺖ ﻛﻢ دوﻣﻴﻦ ﭘﺎره و ﺟﺰ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﻛﺎﻧﺖ )داروي ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ(‬ ‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﻫﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ از وﻳﮋﮔﻲ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻲ ﻛﻪ در ﮔﺰارهي‬ ‫ﻛﺎرﻳﮓ‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺷﺪه در آﻏﺎز اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ -‬ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‪-‬‬ ‫ﻧﻘﺶ دارد‪ ،‬ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻀﻤﻴﻦ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺷﺪﻳﺪ را از‬ ‫ﻛﻨﺶﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺎﻫﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﺪون ﭼﻮن و ﭼﺮا ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﺧﺪا دادﮔﺮي ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺘﻲ‬ ‫‪1. Gandhi‬‬ ‫بنيانگذار امور خيرﯾه جھانی برنده صلح نوبل )‪2. Mother Teresa (١٩١٠-١٩٩٧‬‬ ‫‪3. ought implies can‬‬

‫‪١٢١‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫را در ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﻣﺎ ﻳﻚ ﻓﺮﻧﻮد ﻳﺎ دﻟﻴﻞ ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮاﻧﺪن دادﮔﺮي را‬ ‫از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎور ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﻓﺮﻧﻮد ﺳﻮد ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮاﻧﺪن دادﮔﺮي دارﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻮن ﺧﺪا ﭼﻪ ﺑﺴﺎ‬ ‫ﺑﺮاي دادﮔﺮ ﺑﻮدن ﭘﺎداش ﺑﺪﻫﺪ‪ 59.‬ﺑﺪون ﺧﺪا در ﭘﻨﺪار‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺗﻨﻬﺎ آن اﻧﺪازه ﻛﻪ ﻣﺎ‬ ‫دادﮔﺮي را ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﻲﺳﺎزﻳﻢ دادﮔﺮاﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻚ ﻧﻴﺎز ﺳﺨﺖ ﺑﺰرگﺗﺮي ﺑﺮاي‬ ‫ﭘﻲ ﮔﻴﺮي ﺑﺮ ﭘﺎ ﺳﺎزي دادﮔﺮي در اﻳﻦ ﺟﺎ‪ ،‬ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻀﻤﻴﻨﻲ ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ ﻫﺴﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺧﺸﻨﻮدي ﺑﻲ‬ ‫ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺑﻴﺪادﮔﺮي ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻀﻤﻴﻨﻲ ﻫﻢ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻳﻜﻲ از ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﻛﻨﺶﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ را‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ 5-3‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫دﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺪﻧﻲ و ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪ -5-3‬داوري اﻳﺰدي‪ ،‬ازﺧﻮدﮔﺬﺷﺘﮕﻲ‪ ،‬و ﭘﻮﭼﻲ اﺧﻼﻗﻲ‬

‫ﻛﺎرﻳﮓ ﮔﺰارش زﻳﺮ را از رﻳﭽﺎرد ورﻣﺒﺮاﻧﺪ‪ (1967) 1‬ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻤﻮده‪:‬‬ ‫ﺑﺎور ﻧﻤﻮدن ﺳﻨﮕﺪﻟﻲ ﺑﻴﺨﺪاﻳﻲ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎور دﻳﻨﻲ درﺑﺎره ﭘﺎداش ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﻮﺑﻲ ﻳﺎ ﻛﻴﻔﺮ ﺑﺮاي ﺑﺪي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻞ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن‬ ‫ﺑﻮدن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﺳﺪي در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺰرﮔﻲ ﻧﺎﺑﻜﺎري و ﺷﺮ درون اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻜﻨﺠﻪ ﮔﺮان ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪’،‬ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎدي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻛﻴﻔﺮي ﺑﺮاي ﺑﺪي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ آرزو دارﻳﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻜﻨﻴﻢ‪ ‘.‬ﺣﺘﺎ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻜﻨﺠﻪ ﮔﺮي ﻣﻲﮔﻔﺖ‪’ ،‬از ﺧﺪا‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺑﺎور ﻧﺪارم‪ ،‬ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارم‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺎﻋﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮده ﺗﺎ ﻫﻤﻪي ﺑﺪي ﻛﻪ در دﻟﻢ اﺳﺖ را ﺧﺎﻟﻲ ﻛﻨﻢ‪ ‘.‬او ﺑﺪي را ﺑﺎ‬ ‫‪60‬‬

‫وﺣﺸﻲ ﮔﺮي ﻧﺎﺑﺎوراﻧﻪ و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻧﻤﻮدن زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺧﺎﻟﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬

‫‪1. Richard Wurmbrand‬‬

‫‪١٢٢‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬

‫اﻳﻦ ﺷﺮح‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازهي داﺳﺘﺎن ﻛﺸﺘﺎر ﻫﻤﻪ اﻫﺎﻟﻲ ﺷﻬﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺑﺰﻳﻪ‪ 1‬در‬ ‫‪ 1209‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﺳﺨﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬار اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻬﺮ از ﺳﻮي ﺻﻠﻴﺒﻲﻫﺎي ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ‪ 2‬در ﺳﺎلﻫﺎي‬ ‫ﺟﻬﺎد آﻟﺒﻴﮕﺎﻳﻲ‪ ،3‬ﺑﺮ ﭘﺎ ﺷﺪه از ﺳﻮي ﭘﺎپ اﻳﻨﻮﺳﻨﺖ ﺳﻮم‪ 4‬در ‪ ،1208‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻬﺎد‬ ‫ﻳﻚ راﺳﺖ ﺑﺮ ﭘﺎد ﻛﺎﺗﺎرﻫﺎ‪ 5‬در ﺟﻨﻮب ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻛﺎﺗﺎرﻫﺎ ﺑﺪﻋﺖ ﮔﺬار ﺑﻮده آنﻫﺎ ﺑﺎور‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ ﻣﺎده ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﺪ و ﺷﺮ اﺳﺖ و دو ﺗﺎ ﺧﺪا ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﺧﺪاي ﺧﻮب ﻛﻪ‬ ‫‪61‬‬

‫ﺟﻬﺎن ﻧﺎدﻳﺪﻧﻲ و ﭘﻨﻬﺎن را آﻓﺮﻳﺪه و ﻳﻚ ﺧﺪاي ﺑﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن دﻳﺪﻧﻲ را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻬﺮ ﺑﺰﻳﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﺪي ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد و ﺻﻠﻴﺒﻴﻮن آن را ﺑﻪ ﺧﺎك و ﺧﻮن ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﻫﺎﻟﻲ ‪-‬‬ ‫ﻣﺮدان‪ ،‬زﻧﺎن‪ ،‬و ﻛﻮدﻛﺎن‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻲدﻳﻦ و ﻫﻢ دﻳﻦدار‪ -‬ﻛﺸﺘﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺟﻮﻧﺎﺗﺎن‬

‫ﺳﺎﻣﭙﺸﻦ‪٦‬‬

‫)‪ (1978‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﮕﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫ﻳﻚ راﻫﺐ آﻟﻤﺎﻧﻲ داﺳﺘﺎﻧﻲ را ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻛﺸﺘﺎر زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ از آرﻧﺎد‪-‬‬ ‫اﻣﻮري‪ ٧‬ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﺪه ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚﻫﺎ را از ﺑﻲدﻳﻦﻫﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫داده ﺑﻮد 'ﻫﻤﮕﻲ آنﻫﺎ را ﺑﻜﺸﻴﺪ؛ ﺧﺪا ﺧﻮدش ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ؛' و اﻳﻦ ﭘﻨﺪ‬ ‫ﭼﻮن ﭼﻜﻴﺪهي روح ﺟﻬﺎدي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﻮب آﻣﺪ‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺧﻮاه‬ ‫آرﻧﺎد‪-‬اﻣﻮري در راﻳﺰﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺘﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺣﺴﺎﺳﻲ را ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ ارزﺷﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﭘﺎپ ﮔﺰارش ﻛﺸﺘﺎر را ﺑﺪون ﻧﮕﺮي ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻨﻮﺳﺖ ﺳﻮم ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ 'ﻫﻴﭻ ﺳﻨﻲ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺟﻨﺴﻲ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﻘﺎﻣﻲ‪ ،‬از‬ ‫‪62‬‬

‫ﻛﺸﺘﺎر اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻧﺸﺪ'‪ ،‬رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪Beziers‬‬ ‫شھری در جنوب فرانسه‬ ‫‪Catholic crusaders‬‬ ‫‪Albigensian Crusade‬‬ ‫جھاد آغاز شده در ‪١٢٠٩-١٢٢٩‬‬ ‫‪Pope Innocent III‬‬ ‫در )‪ (١١۶٠-١٢١۶‬دراﯾتاليا زاده شده‪ ١١٩٨-١٢١۶ ،‬پاپ بوده است‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬

‫‪5. Cathars‬‬ ‫ﯾک از فرقه ھای ترساﯾی با باور به دو خدا و عرفانی در النگدوک‬ ‫فرانسه‪ ،‬سده ‪ ١٢‬و ‪ ١٣‬ميالدی‬ ‫‪6. Jonathan Sumption‬‬ ‫رﯾيس راھبان فرانسوی‪ ،‬مرگ ‪ ، ١٢٢۵‬اﯾن پرسش در ‪ ١٢٠٩‬از وی‬ ‫‪7. Arnald-Amaury‬‬ ‫شده است‪.‬‬

‫‪١٢٣‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻛﺎرﻳﮓ ﻧﻜﺘﻪاي را ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺨﺪا رﻓﺘﺎر ﺗﺒﻬﻜﺎراﻧﻪ را ﻣﻲ ﮔﺴﺘﺮاﻧﺪ؛ اﻳﻦ ﺟﺎ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ‪-‬‬ ‫ﺑﻪ روﺷﻨﻲ‪ ،‬ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻟﻬﻲ داوري‪ -‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻳﻜﺴﺎن اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪63‬‬

‫ﺑﻪ ﺟﺎي‬

‫ﺷﺎﻧﺲ دادن ﺑﻪ ﻓﺮار ﺑﻲ دﻳﻨﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪان‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﺎور )ﺑﻪ درﺳﺘﻲ‪ ،‬از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ(‬ ‫ﻫﻤﮕﻲ را ﺑﺮاي داوري ﺑﺪﺳﺖ ﺧﺪا ﺳﭙﺮده‪ ،‬ﭼﻮن ﺧﺪا ﻫﺮ ﻳﻚ را ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮر ﺧﻮد ﭘﺎداش‬ ‫داده ﻳﺎ ﻛﻴﻔﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ 64.‬اﺳﺘﻮن ﭘﻴﻨﻜﺮ‪ (2002) ١‬ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺎزهﺗﺮ را ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻮزان اﺳﻤﻴﺖ دو ﭘﺴﺮ ﺟﻮان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻪ درﻳﺎﭼﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬وﺟﺪاﻧﺶ‬ ‫ﺑﺎ درﻳﺎﻓﺖ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ "ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻫﺴﺖ‪ ،‬و اﻛﻨﻮن آن را‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ"‪ ،‬آﺳﻮده ﮔﺸﺖ‪ .‬در ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻫﻤﻪي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﻴﺶ از ﻛﺸﺘﻦ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﺷﺎره ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺎد ﭘﺲ از‬ ‫ﻣﺮگ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪. . . .‬‬

‫‪65‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻛﻪ ﻣﻲرﺳﺪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻟﻬﻲ ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺸﺘﺎر ﺑﺰﻳﻪ‪،‬‬ ‫زﻣﻴﻨﻪي داﺳﺘﺎن اﻧﺪوه آوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻨﻜﺮ ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ داوري ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ روي‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ دﺳﺘﺎوﻳﺰي ﺑﺮاي ﺑﺎورﻣﻨﺪان ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎ را ﻳﻚ راﺳﺖ در دﺳﺘﺎن‬ ‫ﺧﺪا ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻴﺨﺪا ﭼﻨﻴﻦ دﺳﺘﺎوﻳﺰي ﻧﺪارد‪ .‬در دﻳﺪﮔﺎه ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ از ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ آن‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﻣﻲﺳﺎزﻳﻢ‪ :‬ﻫﻴﭻ ﻫﺴﺘﻲ ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻳﻚ ﺟﻬﺎن دادﮔﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ آﮔﺎه ﻣﺘﻌﺎل ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ دﺷﻮاريﻫﺎي ﺑﺰرگ را ﺑﻪ وي ﺑﺴﭙﺎرﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻟﻬﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻧﮕﻴﺰهاي ﺑﺮاي ﺣﺲ ﻓﻮري ﺑﻮدن‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ دادﮔﺮي در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﺸﻮد‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ درﺑﺎره ﺟﺎن اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺎ‬ ‫اﺣﺘﻴﺎطﺗﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﻮدن ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﺮاي داوري ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را‬ ‫درﺑﺎرهي ﺟﺎن اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻲ اﺣﺘﻴﺎطﺗﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻛﻴﻔﺮﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺳﺮﺑﺎزان ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‪ ،‬و در ﻣﻮرد ﺳﻮزان اﺳﻤﻴﺖ و ﺟﻬﺎد ﺑﺰﻳﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﺸﺘﻦ ﺑﻲ‬ ‫‪1. Steven Pinker‬‬

‫‪١٢٤‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬

‫ﮔﻨﺎﻫﺎن‪ ،‬ﻣﺎ را ﭘﺮاﻧﮕﻴﺰه ﺗﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻴﺨﺪا اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي درﮔﻴﺮ ﺷﺪن در‬ ‫ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺗﺮس آور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻧﻜﺘﻪ اﻳﻦ ﺟﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻨﺶ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي از داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ‬ ‫ﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ دوش دﻳﮕﺮي ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ دوﻣﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮕﺬارد‪.‬‬ ‫در ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ارزﺷﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ‪ X‬ﺑﺎ ‪ Y‬ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا آن را دﻳﺪه‪ ،‬و در‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ‪ Y‬ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ آن را ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ .‬ﺣﺘﺎ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ‬ ‫ﻳﻚ ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ را ﺳﺮﺑﺎر ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﻗﺎﺗﻞ ﻣﺎﻳﻪ آن ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ دﺳﺖ داور ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻗﺖ‬ ‫ﺳﺰاﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن اﺳﺖ را ﺑﻪ وي ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ ،‬ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﻢ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ از ﺟﻬﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻚ آراﻣﺶ ﺑﺰرگ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﻫﻢ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻛﺸﺘﺎر ﺑﺰﻳﻪ رخ داد‪ ،‬وﺣﺸﻲ ﮔﺮي ﻫﺎي ﺑﺰرگ را‬ ‫ﺑﮕﺴﺘﺮاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻳﻚ ﻛﺎرﻛﺮد ارزﺷﻤﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎرﻛﺮد اﻳﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻳﻚ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺷﺪﻧﻲ و ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و اﻧﺠﺎم آن ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي را از ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﻮدن ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎزﻣﻲ دارد‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﮕﺮش دﻻﻟﺖ دارد ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺷﺪﻧﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ واﭘﺴﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﺗﺮ از آن ﭼﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن اﺳﺖ‪ ،‬را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬و ﺑﺎ اﻧﺠﺎم آن‬ ‫ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي را از ﺑﺮدﺑﺎري ﺑﺮاي ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﺪﺗﺮ از آن ﭼﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن اﺳﺖ ﺑﺎز‬ ‫داﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺎ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮدﺷﺎن را ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮي زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺷﮕﻔﺖ زده ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺎدري زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮدش را ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﺮزﻧﺪش ﺑﺘﻮاﻧﺪ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻟﻬﻲ ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ و‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ زﻧﺪه ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي ﺣﻔﻆ ﻧﺸﺪه و ﻧﻪ ﻣﺎدر‬ ‫ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮش ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ ﺑﺪﺗﺮ از آن ﭼﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﻲﻣﻴﺮد‪ .‬وﻟﻲ اﮔﺮ ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪-‬و‬

‫‪١٢٥‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﻴﭻ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﺮاي داروي ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ -‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬در ﻳﻚ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا‪ ،‬ﻣﺮگ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺗﺠﺮﺑﻪي آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﻮده‪ ،‬و ﺷﺨﺺ را از ﺧﻮﺑﻲﻫﺎي‬ ‫آﻳﻨﺪه ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ در زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ ،‬ﺑﻲ ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺳﺎزد‪ 66.‬ﺑﺪون ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺎﻧﻮﻳﻲ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺧﻮدش را ﺑﺮاي زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪن ﻛﻮدك ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ ﺑﺪﺗﺮ از آن ﭼﻪ‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن ﺑﻮده را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬و ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ آن ﺧﺎﻧﻢ ﻛﻮدك ﺧﻮﻳﺶ را از‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ ﺑﺪﺗﺮ از آن ﭼﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن ﺑﻮده‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ در ﻳﻚ ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺶ از ﺧﻮد ﮔﺬﺷﺘﮕﻲ ﺷﺪﻧﻲ و اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ در ﻳﻚ ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﭘﻴﺶﺗﺮ از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬ ‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ او اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮود‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺑﻮدن ﺧﺪا ﻛﻨﺶ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫را ﻓﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ دﻳﮕﺮان زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬درﺧﻮر ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺘﺎ درﺑﺎره ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﺑﺪون ﺷﻚ ﺑﻪ ﺳﻮي رﺳﺘﮕﺎري ﺟﺎوداﻧﻪ ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻨﺶ‬ ‫ﺗﮕﻨﺎﺗﺮس‪ ،1‬ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﺮس ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺳﻮار ﺷﺪن ﺑﻪ آﺳﺎﻧﺴﻮر ﺷﻠﻮﻏﻲ ﭼﻴﺮه ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﻴﺰ درﺧﻮر‬ ‫ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺗﺮس از روﺑﺮو ﺷﺪن ﺑﺎ ﻣﺮگ ﻳﻚ واﻛﻨﺶ ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﻮده‪ ،‬و ﻛﻨﺶ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﺮس ﭼﻴﺮه ﻣﻲﺷﻮد ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ اﺳﺖ ‪ -‬ﺣﺘﺎ اﮔﺮ ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺮس ﺑﻲ ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﺪ ﻣﺮگ ﭘﺎﻳﺎن اﺳﺖ و آن را‪ ،‬ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﺳﺘﺎﻳﺶ اﻧﮕﻴﺰﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺪون ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪي ﻛﻨﺶ ﺳﺘﺎﻳﺶ اﻧﮕﻴﺰ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬از ﺧﻮد ﮔﺬﺷﺘﮕﻲ‪ ،‬ﭼﻮن ﮔﺰﻳﻨﻪاي در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺪون ﺧﺪا ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ‪ -‬ﻣﻲداﻧﺪ ﻣﺮگ ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺴﺖ‪ ،‬و ﻫﻴﭻ اﻣﻴﺪي ﺑﻪ رﺳﺘﮕﺎري‬ ‫ﺟﺎودان و داوري دادﮔﺮاﻧﻪ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺑﺨﺘﻲ ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺧﻮﺑﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ -‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﺮگ را ﺑﺮاي ﺧﻮدش ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮان زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﭙﺬﻳﺮد‪.‬‬ ‫در ﺑﺮﭘﺎ ﺳﺎزي اﻳﻦ ﮔﺰاره ﻣﻲﻛﻮﺷﻢ‪ ،‬در ﺑﺮﺧﻲ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ را ﺑﻪ زﻳﺎن‬ ‫ﻛﺎرﻳﮓ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺰﻧﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ دﻳﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﻛﺎرﻳﮓ ﺑﺎور دارد ﻛﻪ ﺑﺪون ﺧﺪا ﻧﻪ راﺳﺖ و‬ ‫کسی از جاھای تنگ و تارﯾک می ترسد‬

‫‪١٢٦‬‬

‫‪1. Claustrophobe‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬

‫ﻧﺎراﺳﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﭘﺲ ﺑﺪون ﺧﺪا‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ ﻫﻴﭻ ﻛﻨﺶ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺗﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﻫﻢ‬ ‫ﻧﺸﺎن دادهام ﻛﻪ ﻛﺎرﻳﮓ در اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻳﻜﻲ از ﺳﺘﺎﻳﺶ اﻧﮕﻴﺰﺗﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻛﻨﺶ‪ ،‬ﺷﺪﻧﻲ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻧﺒﻮدن ﺧﺪا در ﺟﻬﺎن ﭘﺮ ارزشﺗﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪي ﻛﻨﺶ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ را ﺷﺪﻧﻲ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﮔﺰاره ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي وﻳﮋهاي از ﮔﺰاره ﺑﺮاي ﺑﻮدن ﺧﺪا ﻳﻮرش ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﮔﺰاره ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺰاره ﻛﺎﻧﺖ در ﻛﺘﺎب ﺳﻨﺠﺶ ﺧﺮد ﻛﺎرﺑﺮدي‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻟﻬﻲ ﺑﺮاي‬ ‫داوري درﺳﺖ و ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ را درﮔﻴﺮ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﮔﺰاره ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﺎ‪ ،‬در‬ ‫روي زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻲ از ﺑﻴﺪاد ﻫﺴﺖ‪ ،‬آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از درﺳﺘﻜﺎرﻫﺎ رﻧﺞ‬ ‫ﺑﺮده و ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﺎﺑﻜﺎرﻫﺎ ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺑﺪﺗﺮي را ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮد را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬از ﻧﺎﺑﻜﺎر ﺑﻮدن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻧﮕﺮش ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻗﻴﺎﻣﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي اﻳﻦ ﺑﻴﺪادﮔﺮيﻫﺎ‪ ،‬درﻣﺎن ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪون ﺧﺪا‬ ‫و ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬ﭘﺲ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﺑﻨﻴﺎدي ﻧﺎدادﮔﺮاﻧﻪ اﺳﺖ؛ در ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻜﺎر ﺑﻮده‬ ‫ﺑﺮ ﺷﺎﻧﻪي درﺳﺘﻜﺎر ﺳﻮار ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺨﻨﺎن ﺟﻮرج‬ ‫ﻣﺎوردس )‪ ،(1993‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻳﻜﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﮔﺰاره‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدي ﻧﺎدادﮔﺮاﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ روش "ﭘﻮچ ‪ . . . .‬ﻳﻚ ﺟﻬﺎن دﻳﻮاﻧﻪوار" اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪67‬‬

‫وﻟﻲ‬

‫ﭼﻮن ﺟﻬﺎن ﻣﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﻮچ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺪا و ﻗﻴﺎﻣﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺟﻬﺎن ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫داراي ﻳﻚ ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺑﻮدن وي و داوري ﺧﺪاﻳﻲ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را از ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫رﻳﺸﻪاي ﻧﺎدادﮔﺮاﻧﻪ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺑﺎزﻣﻲ دارد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﺰاره از ﺳﻮي ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ )‪ (1975‬در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻠﻨﺪآوازه ﺧﻮدش "ﭼﺮا‬ ‫ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺘﻢ"‪ ،‬رﻳﺸﺨﻨﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬راﺳﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ‪:‬‬

‫‪١٢٧‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺑﭙﻨﺪارﻳﺪ ﺷﻤﺎ ﻳﻚ ﺻﻨﺪوق ﭘﺮﺗﻘﺎل دارﻳﺪ ﻛﻪ آن را ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﺮﺗﻘﺎلﻫﺎي ﭼﻴﺪه ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ ﻫﻤﮕﻲ ﺧﺮاب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ادﻋﺎ ﻛﻨﻴﺪ "ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﭘﺮﺗﻘﺎلﻫﺎي زﻳﺮﻳﻦ ﺧﻮب ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ زﻳﺎن‪ ،‬ﺗﺮاز ﺷﻮد‪ ".‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ "ﻫﻤﻪي ﭘﺮﺗﻘﺎلﻫﺎ ﺧﺮاب ﻫﺴﺘﻨﺪ"؛ و اﻳﻦ آن ﭼﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻪ واﻗﻊ درﺑﺎره ﺟﻬﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﻔﺖ‪ .‬او ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﻔﺖ‪ " ،‬ﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﺎ‪،‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن اﻧﺪازه ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻲ از ﺑﻴﺪادﮔﺮي را دﻳﺪهاﻳﻢ‪ ،‬و ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ دﻳﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻓﺮﻧﻮد ﻳﺎ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن دادﮔﺮي ﻓﺮﻣﺎن رواﻳﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺖ؛ و ﭘﺲ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬داراي ﻳﻚ‬ ‫‪68‬‬

‫ﮔﺰاره اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺧﺪا و ﻧﻪ ﺑﺮاي ﺗﺎﻳﻴﺪ آن اﺳﺖ‪".‬‬

‫راﺳﻞ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﭘﻴﺶ درآﻣﺪ ﮔﺰاره ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻳﺪ دادﮔﺮاﻧﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ را ﻛﻨﻜﺎش ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ اﮔﺮ ﻣﺎ ﭼﻨﺪ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪي ﻧﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺮاي ﺑﻮدن ﺧﺪا داﺷﺘﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﺑﻨﻴﺎدي دادﮔﺮاﻧﻪ اﺳﺖ‪ -‬وﻟﻲ ﺑﺎز ﻫﻢ اﮔﺮ ﻣﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ داﺷﺘﻴﻢ اﻳﻦ ﮔﺰاره ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﺒﻮد‪ .‬و ﺑﺪون ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪاي‪ ،‬ﭼﻪ ﻓﺮﻧﻮدي‬ ‫ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﻮرد ﻧﮕﺮ ﻫﺴﺖ؟ ﮔﺰاره ﻳﺎ اﻓﺰون ﺑﺮ ﻧﻴﺎز و زاﺋﺪ ﻳﺎ ﺑﺎور ﻛﺮدﻧﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ روﺷﻨﮕﺮي ﮔﻔﺘﮕﻮي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻧﻘﺪ ﺑﺰرگﺗﺮي از اﻳﻦ ﮔﺰاره داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﻧﻘﺪ‬ ‫ﺑﺰرگﺗﺮ اﻳﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻮدن و وﺟﻮد ﺧﺪا در ﺟﻬﺎن ﺧﻤﻴﺮﻣﺎﻳﻪاي ﺑﺮاي ﻧﺎﺷﺪﻧﻲ ﺷﺪن آن‬ ‫ﮔﻮﻧﻪي از ﺧﻮد ﮔﺬﺷﺘﮕﻲ ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻣﻴﺰ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﻴﺶﺗﺮ درﺑﺎرهي آن ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻨﺶ در آن ﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲ ﺑﻴﻬﻮده ﺑﻮدن را ﻫﻢ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ اﮔﺮ اﻳﻦ ﮔﺰاره درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﺲ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻬﻮده اﺳﺖ ﭼﻮن از رﻳﺸﻪ ﻧﺎدادﮔﺮاﻧﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﺲ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻴﻬﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻫﺮ آﻳﻨﻪ از ﺧﻮد ﮔﺬﺷﺘﮕﻲ ﻫﺎي ﺳﺘﺎﻳﺶ اﻧﮕﻴﺰ‬ ‫ﺷﺪﻧﻲ و ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺰاره ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن از ﺑﺮﺧﻲ ﻧﮕﺮﻫﺎ ﺑﻴﻬﻮده‬

‫‪١٢٨‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﻬﻮده و ﭘﻮچ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻤﻪي ﺧﺮدﻣﻨﺪي‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ -6-3‬ﺑﺪي ﻣﻄﻠﻖ‪ ١‬و اﺧﻼق دﻳﻨﻲ‬

‫ﺑﺎز ﻫﻨﻮز ﮔﻮﻧﻪاي دﻳﮕﺮ از ﮔﺰاره ﻛﺎﻧﺖ در ﻛﺘﺎب ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﮔﻮردن‬

‫ﮔﺮاﻫﺎم‪٢‬‬

‫)‪ ،(2001‬ﻧﺎﺑﻜﺎري و اﺧﻼق ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ‪ ،٣‬ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﮔﺰاره ﮔﺮاﻫﺎم‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﮔﺮ ﭘﻴﺶ ﮔﻤﺎن و ﭘﻴﺶ ﻓﺮض ﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻫﺴﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﻮدن‬ ‫آن ﭼﻪ او آن را "ﺷﺮ ﻣﻄﻠﻖ" ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﺪي ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺑﻮدن آن را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﻣﺎ ﭘﻴﺶ ﮔﻤﺎن ﺑﻮدن ﺧﺪا را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺑﻪ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ‬ ‫ﻣﻲرﺳﻴﻢ‪.‬‬ ‫ادﻋﺎي ﮔﺮاﻫﺎم درﺑﺎره ﺑﻮدن ﺑﺪي ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬داراي دو ﭘﺎره ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﭘﺎرهﻫﺎ‬ ‫ادﻋﺎي ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ آﻳﻨﻪ روﻧﺪ ﻳﻚ ﻛﻨﺶ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻓﺮدي ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻳﺎ ﻓﺮض ﺷﺪه‬ ‫ﻧﺎﭼﺎري اﺧﻼﻗﻲ ﻫﺴﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ دﻻﻟﺖ دارد ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻳﻚ ﻓﺮﻧﻮد ﻳﺎ دﻟﻴﻞ ﭼﻴﺮه ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻨﺶ ﻣﻮرد ﻧﮕﺮ دارد ‪ -‬ﻓﺮﻧﻮدي ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ دﻟﻮاﭘﺴﻲﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺳﺮ اﺳﺖ‪ 69.‬اﻳﻦ ﻛﺎر‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻪي ﻛﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎرهي دوم ادﻋﺎ دارد ﻛﻪ دﺳﺖ‬ ‫ﻛﻢ ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮاي ﺷﺨﺼﻲ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻨﺸﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ را اﻧﺠﺎم‬ ‫دﻫﺪ )ﻳﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ دارد ﻛﻪ از اﻧﺠﺎم ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ‬ ‫از اﻳﻦ دﺳﺖ ﺧﻮدداري ﻧﻤﺎﻳﺪ(‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﺮاﻫﺎم ﮔﻔﺘﻪ‪" ،‬ﺑﺮﺧﻲ روشﻫﺎي رﻓﺘﺎر‬ ‫ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪".‬‬

‫‪70‬‬

‫ﮔﺮاﻫﺎم ﺑﺮده داري را ﭼﻮن ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭘﻴﺶ‬

‫‪71‬‬

‫ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬‬

‫اﯾن واژه برابری در اسالم نداشته و بيشتر در دﯾن ھاﯾی که دوگانه پرست ‪1. absolute evil‬‬ ‫ھستند‪ ،‬ھست مانند اھرﯾمن در زرتشت که ھمه ی بدی و نابکاری از او ھست‬ ‫‪2. Gordon Graham‬‬ ‫‪3. Evil and Christian Ethics‬‬

‫‪١٢٩‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ‪ ،‬ﮔﺰاره و ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮآوردي ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ از آن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ زﻳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪ :‬ﺑﻮدن ﺑﺪي ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﺧﻤﻴﺮﻣﺎﻳﻪ اﺣﺘﻤﺎل واﻗﻌﻲ آن اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم آن ﭼﻪ از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ‬ ‫ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻲ ﻓﺮدي و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺑﻼﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده‬ ‫ﺑﻴﻨﺠﺎﻣﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ در آن ﭘﻴﺮوي از‬ ‫ﻳﻚ روﻧﺪ ﻛﻨﺶ ﻛﻪ از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻲ ﻓﺮد و ﺑﻼﻳﺎي ﮔﺴﺘﺮده‬ ‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻮدن ﺑﺪي ﻳﺎ ﺷﺮ‬ ‫ﻣﻄﻠﻖ را ﺑﭙﺬﻳﺮد ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﺑﺎور دﻳﻨﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮاﻫﺎم وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آن را آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از‬ ‫ﭘﻲ ﻣﻲآﻳﺪ روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪" :‬درﺳﺘﻲ اﻳﻦ دو ﮔﺰاره از ﺑﺎور دﻳﻨﻲ اﺳﺖ‪) :‬ﻳﻚ( اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﺑﻮدن دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ اﻳﻦ را ﺑﺪاﻧﻢ؛ )دو( اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻫﺮ‬ ‫ﭼﻨﺪ ﻫﻢ ﭼﻮن ﻣﺨﺎﻟﻔﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎ ﺧﻮﺷﻲ ﺷﺨﺺ ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬ ‫‪72‬‬

‫ﺑﻮد‪".‬‬

‫ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﭘﺎرهي ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎور دﻳﻨﻲ اﺧﻼق ‪ -‬ﺑﺎور دﻳﻨﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن‬ ‫و ﺳﻮد ﺷﺨﺼﻲ ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ -‬را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ادﻋﺎ ﮔﺮاﻫﺎم اﻳﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻮدن ﺑﺪي ﻣﻄﻠﻖ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﻣﮕﺮ ﺑﺎورﻫﺎي دﻳﻨﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬و ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎور اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﺑﺎور دﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﺑﻮدن ﺧﺪا‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻓﺮﻧﻮد ﻳﺎ دﻟﻴﻠﻲ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻣﻲداﻧﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻚ‬ ‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻟﻬﻲ ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ ﻫﺴﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﭙﻮﺷﺎﻧﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن و دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ‬ ‫ﺷﺨﺼﻲ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺪون ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻀﻤﻴﻨﻲ ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درﺳﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻮاه ادﻋﺎي ﮔﺮاﻫﺎم درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮاه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ درﺳﺖ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ :‬آﻳﺎ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﺑﻲ ﺧﺮداﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺷﺎﻳﺪ ﻛﺴﻲ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را در ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﺑﻴﺎﺑﺪ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻤﻴﺮﻣﺎﻳﻪ ﺗﺒﺎﻫﻲ ﺧﻮدش ‪-‬روزﮔﺎر‬ ‫ﮔﺮدد؟ آﻳﺎ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﺑﻲ ﺧﺮداﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺳﻮد ﺷﺨﺼﻲ و وﻇﻴﻔﻪ ﺷﺎﻳﺪ‬ ‫ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ ﺧﻮب‪ ،‬ﺑﻲﺧﺮدي ﻛﺴﻲ‪ ،‬راﺳﺘﻲ ﺑﺪون ﭼﻮن و ﭼﺮاي‬ ‫ﻛﺲ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ؛ ﻫﻤﻪ آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ اﻧﺠﺎم دﻫﻢ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دادن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﮕﺮش‬

‫‪١٣٠‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬

‫ﻣﻦ ﻛﻢﺗﺮﻳﻦ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري را ﺑﺎ ﺧﺮد دارد‪ .‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬ﭘﻲ ﻣﻲﺑﺮم ﻛﻪ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻳﻜﻲ از‬ ‫آﺷﻜﺎرﺗﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻪ اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎز ﻫﻢ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن و دﻟﺒﺴﺘﮕﻲﻫﺎي‬ ‫ﺷﺨﺼﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در اﻳﻦ روش ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ روﺑﺮو ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻲ ﻓﺮدي ﺑﻴﻨﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﺮدش روزﮔﺎر‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ راﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪﻫﺎي ﻓﻀﺎﻳﻲ را از ﺑﺮده ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎي روي‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺑﺎزﻣﻲ دارد ﻓﺮوﺧﺘﻦ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺧﻮدﺗﺎن و دور رﻳﺨﺘﻦ ﭘﻮل‪ ،‬و زﻧﺪﮔﻲ در ﺧﻴﺎﺑﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﺑﺨﺖ ﺧﺸﻦ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭘﺲ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎدا ﺑﺎد! واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن دادن ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ و‬ ‫ﺷﺪﻧﻲ‪ ،‬از ﺧﻮدﮔﺬﺷﺘﮕﻲ ﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‪ ،‬ﻳﻜﻲ را ﺑﺮاي ﮔﺮوه ﺑﺮداﺷﺘﻦ ‪ -‬ﺳﺮﺷﺖ ﻛﻨﺶﻫﺎي‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﻪ در ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪﻧﻲ ﺑﻮدن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ‪ ،‬اﮔﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﻮدن آﻏﺎزﻳﻦ ادﻋﺎي ﮔﺮاﻫﺎم از اﻳﻦ‬ ‫ﮔﻤﺎن ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﻣﺎ درﺑﺎره ﻛﻨﺸﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮده و ﺗﺒﺎﻫﻲ ﻓﺮدي ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪،‬‬ ‫آﮔﺎه ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﺎﻳﺎب ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺎب ﻫﺴﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺎ‬ ‫ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﻨﺸﻲ از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻫﺴﺖ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﻣﺎ آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺎﭼﻴﺰي از اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫‪73‬‬

‫ﭼﺮا اﻳﻦ ﻛﻨﺶ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻫﺴﺖ دارﻳﻢ‪.‬‬

‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ درﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﺒﺎﻫﻲ‬

‫ﺷﺨﺼﻲ ﻣﻦ ﻧﺴﻞ اﻧﺴﺎن ﺣﻔﻆ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬آن ﮔﺎه ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺒﻴﻨﻢ ﭼﺮا ﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﺒﺎه ﺳﺎزم‪.‬‬ ‫وﻟﻲ درﺑﺎره ﺷﺪﻧﻲ ﺑﻮدن اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺴﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺒﺎﻫﻲ‬ ‫ﺧﻮدش ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻤﻴﺮﻣﺎﻳﻪاي ﺗﺒﺎﻫﻲ در اﻧﺪازهي ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮي ﺑﺸﻮد؟ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻦ در اﻳﻦ‬ ‫ﺟﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در واﻗﻊ اﮔﺮ آن ﺑﻼي ﻣﻮرد ﻧﮕﺮ اﻳﻦ اﻧﺪازه ﻓﺎﺟﻌﻪ آﻣﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﺎور ﻧﻤﻮدن اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺴﻲ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻼ ﺧﻴﺰد‪ ،‬ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ‬ ‫در اﻳﻦ ﺑﺎره ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﻫﺴﺘﻲ ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ روﺷﻨﮕﺮي‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد‪.‬‬ ‫در روﺷﻨﮕﺮي درﺑﺎرهي اﻧﺪﻳﺸﻪ "ﺑﺪي ﻣﻄﻠﻖ" ﮔﺮاﻫﺎم‪ ،‬ﻣﻦ دو ﭘﺎره از آن را ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫ﻧﻤﻮدم‪ .‬ﻓﺮﻧﻮد ﻳﺎ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﻛﻨﻮن روﺷﻦﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؛ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎرهي ﻧﺨﺴﺖ‬ ‫را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ وﻟﻲ ﭘﺎره دوم را رد ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎﻳﻪي آن ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺪي ﻳﺎ ﺷﺮ ﻣﻄﻠﻖ ﮔﺮاﻫﺎم‬

‫‪١٣١‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻫﺴﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻳﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬در آﻏﺎز ﻣﻦ درﺑﺎره ﻧﮕﺮش ﻛﺎﻧﺖ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻛﻪ ﻓﺮﻧﻮد‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎ و دﻟﻴﻞﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻛﻨﺸﻲ ﻓﺮﺿﻲ‬ ‫اﮔﺮ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ ﻳﻚ ﻓﺮﻧﻮد ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺷﺪن دارد‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﻤﻮدم‪.‬‬ ‫ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﭘﺎره از آن ﭼﻪ ﮔﺮاﻫﺎم "ﺷﺮ ﻳﺎ ﺑﺪي ﻣﻄﻠﻖ" ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‬ ‫راﺳﺘﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻳﺪ رد ﺷﻮد اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﻛﻨﺶ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ و در‬ ‫ﻫﺮ ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﻧﺠﺎم آن ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ آن ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﺑﺸﻮد ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ راﻫﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪﻫﺎي ﻓﻀﺎﻳﻲ را ﻛﻢ ﻛﻢ‪ ،‬از ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻧﻤﻮدن ﻫﺮ اﻧﺴﺎن دﻳﮕﺮي روي زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎزدارﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﺮده ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ آن ﻳﻜﻲ را ﺑﺮده ﺳﺎزﻳﺪ‪ .‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫ﻣﺤﻴﻂﻫﺎ ﺑﺮده داري ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﭼﻮن آﺧﺮﻳﻦ راﻫﻜﺎر دﺳﺖ ﺑﻪ داﻣﻦ آن‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﻴﻂﻫﺎ ﺑﺮده داري روا اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺑﺮده ﻧﺸﺪن ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺪازه ﺑﺴﻨﺪه ﺑﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮده ﺷﻮد‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺎز ﻧﺪارد ﻛﻪ ﭘﻴﺮو ﭘﻴﺎﻣﺪ‬ ‫ﮔﺮاﻳﻲ‪ 1‬ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺴﺘﺮﻫﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪،‬‬ ‫و در اﺻﻞ ﺧﻮﺑﻲ ﻳﺎ ﺑﺪي ﺑﺴﻨﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻨﺶﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺪ ﻳﺎ ﺧﻮب را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺪي ﻣﻄﻠﻖ ﮔﺮاﻫﺎم دو ﺳﻴﻤﺎي ﺳﻮاي از ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ﻛﺎﻧﺖ را در ﻫﻢ ﻣﻲآﻣﻴﺰد‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﺎز اﺧﻼﻗﻲ ﭼﻮن ﻓﺮﻧﻮد و دﻟﻴﻞ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ؛ دﻳﮕﺮي ﺑﻮدن آن ﭼﻪ ﻛﺎﻧﺖ‬ ‫"وﻇﻴﻔﻪ ﺑﺠﺎ"‪ ٢‬ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻛﺎﻧﺖ ادﻋﺎﻫﺎي ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاي ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬آن ﻛﻪ ﻣﺎ ﻳﻚ وﻇﻴﻔﻪ ﺑﺠﺎ دارﻳﻢ ﻛﻪ از دروغ ﮔﻔﺘﻦ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﻨﻴﻢ ‪ -‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ‪ ،‬در ﻫﺮ ﺷﺮاﻳﻄﻲ‪ ،‬از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ دروغ ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪74‬‬

‫ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻢ‪،‬‬

‫ﻛﺎﻧﺖ درﺑﺎره ﺳﺮﺷﺖ ﺑﺮﺗﺮ ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ درﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬وﻟﻲ درﺑﺎره ﺑﻮدن وﻇﻴﻔﻪ ﺑﺠﺎ‬ ‫ﻧﺎدرﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ادﻋﺎي ﻛﺎﻧﺖ درﺑﺎره ارج ﻣﻨﺪي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪ ،‬وﻟﻲ‬ ‫دﺳﺖ ﻛﻢ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﺧﻲ از ادﻋﺎﻫﺎي وي درﺑﺎره زﻣﻴﻨﻪي آن را رد ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫مکتبی در فلسفه اخالق که می گوﯾد پيامد و نتيجه کنش ھر کس پاﯾه ‪1. Consequentialist‬‬ ‫داوری درباره خوبی ﯾا بدی آن است‬ ‫‪2. perfect duties‬‬

‫‪١٣٢‬‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻳﺰدي ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬ ‫‪ -7-3‬اﻛﻨﻮن ﻛﺠﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ‬

‫ﺧﻮب اﺳﺖ ﻛﻪ درﻧﮓ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺑﺪﻧﻪ ﮔﺰاره‪ ،‬از آﻏﺎز ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻧﮕﺎه ﺑﻴﻨﺪازﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﮔﺰارهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺪف ﭼﺴﺒﺎﻧﺪن ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ اﺧﻼﻗﻲ را ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫ﮔﺮاﻳﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺪ ﻧﻤﻮدم‪ .‬ادﻋﺎ ﻧﻤﻮدم‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﺎز ﻫﻢ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮﺧﻲ از‬ ‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ داراي ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﺑﻮده و ﻣﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ دارﻳﻢ‪ .‬ﻣﻦ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﻣﻴﺎن ﺧﺪا و اﺧﻼق را ﻧﻘﺪ ﻧﻤﻮده و ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻲ را ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ‬ ‫دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ اﻣﻴﺪ ﺑﺨﺶ ﺗﺮي دارد‪ ،‬روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻢ‪ .‬ادﻋﺎ ﻧﻤﻮدم ﺣﺘﺎ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ دارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ واﻧﮕﻬﻲ ﻓﺮﻧﻮد و دﻟﻴﻞ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﭼﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ دارﻳﻢ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮﻧﻮد اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ درﺑﺎره ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﺧﻮدﻣﺎن ﻧﮕﺮان ﺑﺎﺷﻴﻢ ﭼﻮن آنﻫﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺎره از ﻓﻠﺴﻔﻪ‬ ‫اﺧﻼق ﻛﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر رﻳﺸﻪاي درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ دم ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﻢ‪،‬‬ ‫اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ‪" ،‬وﻇﻴﻔﻪ ﺑﺠﺎ" آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪ رد ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮﺳﺶ ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ رو ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻢ‬ ‫ﻧﻤﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ در ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮﺑﻲﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻲ‪ ،‬و اﻣﻴﺪ‬ ‫ﻫﺴﺖ‪ ،‬و ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻣﻦ درﺑﺎرهي وﻳﺮاﻳﺶ ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺧﻮﺑﻲﻫﺎ روﺷﻨﮕﺮي ﻧﻤﻮده و در روﻧﺪ آن ﭼﻬﺎرﭼﻮبﻫﺎي وﻳﮋه اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ را ﺑﺎزﮔﻮ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺮﺧﻲ از ﻫﻤﺴﺎﻧﻲﻫﺎ و ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲﻫﺎي ارزﻧﺪه ﻣﻴﺎن دﻳﺪﮔﺎه ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا و‬ ‫ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ را روﺷﻦ ﻧﻤﻮده و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﻮاﻫﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ آﻳﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ آن زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪١٣٣‬‬

‫ﭼﻬﺎر‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫‪ -1-4‬اﻧﮕﺎﺷﺘﻲ ﻧﻮ‬

‫ﺑﺮاي ﻫﺪف اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ اﻧﮕﺎره و ﻓﺮض ﻧﻮﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ از آن ﺳﺨﻨﻲ‬ ‫ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﮔﺮدد‪ :‬ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ارﺟﻤﻨﺪ و ﻣﻬﻢ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﺪه ﺷﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻮن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻲ ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺪف ﻣﻦ در اﻳﻦ ﺟﺎ‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮ درﺑﺎرهي راﺳﺘﻴﻦ ﺑﻮدن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﺮﺧﻲ از‬

‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ اﮔﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺴﺖ‪ -‬ﻧﻪ آن ﻛﻪ درﺳﺖ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻧﮕﺎﺷﺘﻪ‬ ‫ﺷﻮد ﻛﻪ درﺳﺖ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻛﺎﻧﻮن اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫آن دﺳﺘﻪ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﻮﺷﺪ ﺗﺎ در ﺧﻮدش و دﻳﮕﺮان ﭘﻴﺎده ﺷﻮد‪،‬‬ ‫در ﺑﺨﺸﻲ از ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ آن ﭼﻪ ﻛﻪ آن ﻛﺲ درﺑﺎره ﺳﺮﺷﺖ ﺟﻬﺎن ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از‬ ‫ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﺧﻮب ﺑﻮدن‪ ،‬ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﺟﺴﺘﺎري از ﺳﻮ ﮔﻴﺮي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻳﮋﮔﻲ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺧﻮﺑﻲ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ در‬ ‫ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮي ﺑﺪي ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ واروﻧﻪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻲﻛﻮﺷﻢ درﺑﺎرهي ﺑﺮﺧﻲ ﺧﻮﺑﻲﻫﺎ را‬ ‫در ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ راﺳﺘﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬روﺷﻨﮕﺮي ﻛﻨﻢ‪.‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬ ‫‪ -2-4‬راﻧﺪه ﺷﺪن اﻧﺴﺎن از ﺑﻬﺸﺖ‪ :‬ﻏﺮور و ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ‬

‫ﺟﻬﺎن ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﻢ و ﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ روﺷﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪا‬ ‫در ﺑﺎﻻي آن‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ‪ ،‬ردهﻫﺎي ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬و ﺟﺎﻧﻮران اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻫﺴﺘﻲ‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺎه وﻳﮋه و ﻧﻘﺸﻲ وﻳﮋه ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم دارد‪ .‬ﺧﺪا ﺑﺮﺗﺮ از ﻫﻤﻪي ﻫﺴﺘﻲﻫﺎ اﺳﺖ؛ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‬ ‫ﺑﺮﺗﺮ از "ﻣﺎﻫﻲﻫﺎي درﻳﺎ‪ . . . .‬ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن آﺳﻤﺎن‪ . . . .‬دام ‪ . . .‬و ﻫﻤﻪي ﺟﺎﻧﻮران وﺣﺸﻲ‬ ‫روي زﻣﻴﻦ‬

‫اﺳﺖ‪١1".‬‬

‫ﭘﺲ از راﻧﺪه ﺷﺪن از ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﻣﺮدان ﺑﺮ زﻧﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ 2.‬ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﺗﺮﺳﺎﻳﺎن ﺗﺎ اﻧﺪازهاي‪ ،‬ﺷﺮﺣﻲ از ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎن‬ ‫واﮔﺬار ﻛﺮده‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﮔﻤﺮاﻫﻲ از ﻧﻘﺶ داده ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻈﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي‬ ‫ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎه و ﻧﻘﺶ ﺧﻮدﺷﺎن در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ و ﻫﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫راﻧﺪه ﺷﺪن اﻧﺴﺎن از ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻫﻤﻴﻦ دﺳﺖ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺎزﮔﻮﻳﻲ اﻧﺠﻴﻞ‬ ‫از راﻧﺪه ﺷﺪن اﻧﺴﺎن از ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﻣﺎر ﺧﺪا را ﭼﻮن ﻳﻚ ﺷﺎه ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻓﺮﻳﺒﻜﺎري ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﻪ در ﻛﻮﺷﺸﻲ ﺑﺮاي ﭘﺴﺖ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ آنﻫﺎ‪ ،‬درﺑﺎره ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺧﻮردن از درﺧﺖ‬ ‫آﮔﺎﻫﻲ‪ ٢‬ﺑﻪ آدم و ﺣﻮا دروغ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫زن ﺑﻪ ﻣﺎر ﮔﻔﺖ‪" ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از ﻣﻴﻮه درﺧﺘﺎن در ﺑﺎغ ﺑﺨﻮرﻳﻢ؛ وﻟﻲ ﺧﺪا ﮔﻔﺘﻪ‪،‬‬ ‫'ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻣﻴﻮه درﺧﺖ ﻣﻴﺎن ﺑﺎغ ﺑﺨﻮرﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ آن ﺑﺰﻧﻴﺪ‪ ،‬وﮔﺮﻧﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﻴﺪ‬ ‫ﻣﺮد‪ " '.‬وﻟﻲ ﻣﺎر ﺑﻪ زن ﮔﻔﺖ‪" ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻣﺮد؛ ﭼﻮن ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ از آن ﺑﺨﻮرﻳﺪ ﭼﺸﻤﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪا ﺧﻮاﻫﻴﺪ‬ ‫‪3‬‬

‫ﺷﺪ‪ ،‬آﮔﺎه ﺑﻪ ﺧﻮب و ﺑﺪ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ‪".‬‬

‫اشراف مخلوقات بودن انسان اشاره به ھمين جستار دارد ‪1.‬‬ ‫‪2. the tree of knowledge‬‬

‫‪١٣٥‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫در ﺑﺎزﮔﻮﻳﻲ ﺑﺎ ﺟﺰﻳﻴﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ راﻧﺪه ﺷﺪن اﻧﺴﺎن از ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﻣﻴﻠﺘﻮن‪ ،1‬ﻣﺎر در واﻗﻊ ﺷﻴﻄﺎن‬ ‫و در ﭘﻮﺷﺸﻲ ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ روﻳﺎروﻳﻲ ﻳﻚ راﺳﺖ ﺑﺎ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻴﻬﻮده ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و‬ ‫دﺳﺖ ﺑﻪ داﻣﻦ ﻓﺮﻳﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬او ﺣﻮا را دﻟﮕﺮم ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ "ﺧﺪا ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ . . . .‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫آﺳﻴﺐ ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺪه دم ﺑﺎش" و ﺑﺮاي اﻳﻦ آدم و ﺣﻮا را از ﺧﻮردن ﻣﻴﻮه درﺧﺖ ﺑﺎزداﺷﺘﻪ‬ ‫ﻛﻪ "ﺷﻤﺎ را ﭘﺴﺖ و ﻧﺎدان ﻧﮕﻪ دارد‪ 4".‬ﻳﻚ ﻛﻢ دﻳﺮﺗﺮ‪ ،‬ﺷﻴﻄﺎن ﺣﺘﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫رﺷﻚ و ﺣﺴﺪ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ وي را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﻜﻮﺷﺪ ﺷﻤﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﺧﻮار ﺳﺎزد‪ 5.‬ﻫﻢ‬ ‫در ﺷﺮح راﻧﺪه ﺷﺪن اﻧﺴﺎن از ﺑﻬﺸﺖ ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس و ﻫﻢ ﺑﻬﺸﺖ ﮔﻢ ﺷﺪه‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻮا اﺳﺖ ﻛﻪ‬

‫ﺧﻮاﻫﺶ ﺑﺎﻻﺗﺮ رﻓﺘﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮﻳﺶ در ﺟﻬﺎن را دارد‪ -‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪا ﺑﻮدن ﺑﺎ داﻧﺴﺘﻦ‬ ‫ﺑﺪ و ﺧﻮب‪ -‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻼ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬در ﺷﺮح ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﻣﻴﻠﺘﻮن‪ ،‬ﻓﺮﻧﻮد اﺻﻠﻲ ﻫﻤﻪي ﺑﺪيﻫﺎ‬ ‫ﻛﻮدﺗﺎي ﺑﻲ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺷﻴﻄﺎن‪ 2‬اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻴﻄﺎن‪ 3‬و ﮔﺮوه اﻧﺒﻮﻫﻲ از دﻳﮕﺮ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺧﺪا ﺷﻮرش ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ؛ ﺟﻨﮕﻲ روي ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬و آﻏﺎز ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺷﻜﺴﺖ‬ ‫ﺧﻮرد و ﺑﻪ درون ﺟﻬﻨﻢ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎﻳﻪ آن ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﮔﻔﺘﻪي ﻧﺎﻣﻲ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ زﺑﺎن ﺑﺮاﻧﺪ‪" :‬در ﻣﻴﺎن ﺟﻬﻨﻢ ﺑﻲ ﻛﺲ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ از ﺧﺪﻣﺖ ﺷﺪن در ﺑﻬﺸﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪ 6".‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي ﻫﻤﻪي دﺷﻮاريﻫﺎ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه درﺧﻮر ﻛﺴﻲ در ﺳﻠﺴﻠﻪ‬ ‫ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﺎزﮔﻮﻳﻲ ﻟﻮﻳﻴﺲ از راﻧﺪه ﺷﺪن آدم و ﺣﻮا از ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﻛﻪ وي آن را ﭼﻮن "ﻳﻚ‬ ‫'اﻓﺴﺎﻧﻪ' در ﻣﻌﻨﺎي ﺳﻘﺮاﻃﻲ‪ ،‬ﻳﻚ داﺳﺘﺎن ﺑﺎور ﻛﺮدﻧﻲ‪ "،‬ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ اﻳﻦ رﺧﺪاد را ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺑﺮاي ﻛﻮﺷﺸﻲ از ﺳﻮي اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي ﺑﺎﻻﺗﺮ رﻓﺘﻦ از ﺟﺎﻳﮕﺎه درﺧﻮر ﺧﻮدﺷﺎن و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪا‬ ‫ﺷﺪن‪ ،‬ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ 7.‬وﻟﻲ ﻟﻮﻳﻴﺲ ﻳﻚ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ درﺑﺎره ﻛﻮﺷﺶ اﻧﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪا ﺷﺪن دارد‪:‬‬ ‫دﻳﺮ ﻳﺎ زود آﻧﺎن زﻣﻴﻦ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪.‬ﻛﺴﻲ ﻳﺎ ﭼﻴﺰي زﻣﺰﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ آنﻫﺎ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭼﻮن ﺧﺪا ﺷﻮﻧﺪ‪ -‬ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﺎن ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر‬ ‫جان ميلتون چامه سرای انگليسی‪1. Milton (١۶٠٨-٧۴) ،‬‬ ‫‪2. Devil‬‬ ‫‪3. Satan‬‬

‫‪١٣٦‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺧﻮد ﭘﺎﻳﺎن دﻫﻨﺪ‪ . . . .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺮد ﺟﻮاﻧﻲ ﻳﻚ ﭘﻮل ﺗﻮﺟﻴﺒﻲ ﻣﻨﻈﻢ از‬ ‫ﭘﺪرش ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ روي آن ﭼﻮن ﻣﺎل ﺧﻮدش‪ ،‬در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎي‬ ‫ﺧﻮدش را ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﺣﺴﺎب ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ . . . .‬ﭘﺲ آﻧﺎن ﺧﻮاﻫﺶ دارﻧﺪ ﺑﺮ ﭘﺎي ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﮕﺮان‪ ،‬ﺷﺎدي و اﻣﻨﻴﺖ آﻳﻨﺪه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ . . . .‬آنﻫﺎ‬ ‫ﺧﻠﻮﺗﻲ‪ ،‬ﮔﻮﺷﻪاي از ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪' ،‬اﻳﻨﺠﺎ‬ ‫‪8‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﺎر دارد‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻮ‪ '.‬وي ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻮﺷﻪاي ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫در ﺑﺎز ﮔﻮﻳﻲ ﻛﺘﺎب ﭘﻴﺪاﻳﺶ و ﺑﻬﺸﺖ ﮔﻢ ﺷﺪه از راﻧﺪه ﺷﺪن از ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎنﻫﺎ‬ ‫ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﺑﺎ داﻧﺴﺘﻦ ﺧﻮب و ﺑﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪا ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺎزﮔﻮﻳﻲ ﻟﻮﻳﻴﺲ از راﻧﺪه ﺷﺪن از‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﺧﻮدﺑﺴﻨﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻧﺎ واﺑﺴﺘﮕﻲ‪ ،‬و ﺧﻮد ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ‬

‫درﺑﺎره "ﮔﻮﺷﻪ دﻧﺠﻲ در ﺟﻬﺎن"‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪا ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻫﺮ دو رواﻳﺖ‪ ،‬ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ﺑﺎﻻﺗﺮ‬ ‫ﺑﺮدن ﺟﺎﻳﮕﺎه درﺧﻮر ﺷﺨﺺ در ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ از ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻮن ﻛﻴﻔﺮي ﺑﺮاي ﻛﻮﺷﺶ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﺮاي ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ‬ ‫آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬در آﻏﺎز ﻧﺎﻣﻴﺮا ﺑﻮدن‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﺮدﻧﻲ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺎزﮔﻮﻳﻪ ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس‪ ،‬ﭘﺎرهي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻴﻔﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺮگ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﮔﺮد و‬ ‫ﺧﺎك‪ ،‬آن ﭼﻪ از آن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‪ 9.‬در وﻳﺮاﻳﺶ ﻟﻮﻳﻴﺲ‪ ،‬ﭼﻮن ﻛﻴﻔﺮي ﺑﺮاي‬ ‫ﻛﻮﺷﺶ در راه ﺧﻮدﺑﺴﻨﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻬﺎر ﻛﺎﻣﻠﻲ ﺑﻪ را ﺑﺪن و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻮﻳﺶ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪي از راﻧﺪه ﺷﺪن از ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬آنﻫﺎ اﻳﻦ ﻣﻬﺎر را در ﺑﺮﺧﻲ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪:‬‬ ‫اﻧﺪامﻫﺎ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ زﻳﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮاﺳﺖ اﻧﺴﺎن ﻧﺒﻮده‪ ،‬و در ﻣﻬﺎر ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺘﻌﺎرف‬ ‫ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻲ اﻓﺘﺎده و ﻫﺮ ﮔﺎه ﻛﺎر ﻛﺮدن اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺎﻳﻪ ﺑﺮاي درد‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺮي‪ ،‬و ﻣﺮگ ﺑﺸﻮد‪ ،‬رﻧﺞ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬و ﺧﻮاﻫﺶﻫﺎ آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در اﻧﺪﻳﺸﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﺸﺎن داده‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎ و دﻟﻴﻞﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮدش ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨﺪ‪،‬‬

‫‪١٣٧‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻲ و ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ رخ دادن آنﻫﺎ‬ ‫‪10‬‬

‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺎﺳﻜﺎل‪ ،١‬از دﻳﺪﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬آن را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮدﺷﺎن را ﻛﺎﻧﻮن ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻧﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻛﻤﻜﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آنﻫﺎ ﺧﻮدﺷﺎن را از ﻓﺮﻣﺎن رواﻳﻲ ﻣﻦ دور ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﺷﺎدﻛﺎﻣﻲ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺪن ﺑﺎ ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺷﺎدي در ﺧﻮدﺷﺎن‪ ،‬ﺑﺠﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ آنﻫﺎ‬ ‫را ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن واﮔﺬار ﻧﻤﻮدم‪ .‬ﻣﻦ ﻫﻤﻪي ﺟﺎﻧﻮراﻧﻲ ﻛﻪ در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻮد‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ داده و آنﻫﺎ را ﺑﺮاي دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻢ‪ ،‬ﭘﺲ اﻣﺮوزه ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ددان ﺷﺪهاﻧﺪ‪. . . .‬‬

‫‪11‬‬

‫ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آﻏﺎز ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﻫﻤﻪي ﺟﺎﻧﻮران وﺣﺸﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺟﺎﻧﻮران وﺣﺸﻲ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺪي دﻳﮕﺮ راﻧﺪه ﺷﺪن‪ ،‬ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ 3‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺎﻫﻲ‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬آﻟﻮﻳﻦ ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ درﺑﺎرهي اﻳﻦ ﺗﺒﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﻓﺴﺎد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي زﻳﺮ‬ ‫روﺷﻨﮕﺮي ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺟﺪا از ﻛﻨﺶﻫﺎي ﭘﺮ ﻣﻬﺮ و وﻳﮋه ﺧﺪا‪ ،‬ﻏﺮق در ﮔﻨﺎه‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﻢ؛ ﻣﺎ آﻣﺎدﮔﻲ ﺑﺮاي ﻧﻔﺮت داﺷﺘﻦ از ﺧﺪا و ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﺧﻮدﻣﺎن دارﻳﻢ؛ دلﻫﺎي‬ ‫ﻣﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ارﻣﻴﺎي ﻧﺒﻲ ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺒﻜﺎرﺗﺮ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي و ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﺗﺒﺎه‬ ‫‪12‬‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ آﮔﻮﺳﺘﻴﻦ )‪ (1993‬اﻳﻦ ﺗﺒﺎﻫﻲ اﺧﻼﻗﻲ از زﻣﺎن زاده ﺷﺪن ﻫﺴﺖ‪" :‬ﺑﺪﻳﻦ‬ ‫ﺳﺎن ﺑﻲ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﻮدﻛﺎن در ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﺑﺪﻧﺸﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﻛﻴﻔﻴﺖ اﻧﺪﻳﺸﻪ آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪1. Pascal‬‬

‫‪١٣٨‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻣﻦ ﺧﻮدم ﻛﻮدك ﻛﻮﭼﻜﻲ را دﻳﺪهام ﻛﻪ رﺷﻚ و ﺣﺴﺎدت ﻣﻲورزﻳﺪ؛ ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ از آن‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬وﻟﻲ از ﺧﺸﻢ ﺳﻴﺎه ﺷﺪه ﺑﻮد ﭼﻮن ﻧﻮزاد دﻳﮕﺮي را ﻣﻲدﻳﺪ ﻛﻪ از ﺳﻴﻨﻪ‬ ‫ﻣﺎدر ﺷﻴﺮ ﻣﻲﺧﻮرد‪".‬‬

‫‪13‬‬

‫ﺑﺎ راﻧﺪه ﺷﺪن اﻧﺴﺎن از ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﭘﺲ‪" ،‬ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻮﻳﻦ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﺪا‬

‫ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻮدش را ﺑﺎ ﮔﻨﺎه ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲ آورد‪ 14".‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻮﻳﻦ "ﺗﺮﺳﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻫﺴﺖ‪".‬‬

‫‪15‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﺗﺒﺎه و ﺧﻮد ﻣﺪار اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺨﻦ ﻟﻮﻳﻴﺲ‪،‬‬

‫اﻧﺴﺎن "از ﺧﺪا روﮔﺮدان‪ ،‬و ﺑﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ 16".‬اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﺎ در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﻮﻳﺶ دﭼﺎر آﺳﻴﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ ‪ -‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﻪ ﺣﺘﺎ ﺑﺪون ﻛﻤﻚ ﺧﺪا‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ درﻳﺎﺑﻨﺪ ﺧﺪاﻳﻲ ﻫﺴﺖ‪".‬‬

‫‪17‬‬

‫ﺑﺪون ﻳﺎري ﺧﺪا ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺎﺳﻜﺎل‪" ،‬ﻫﻢ ارز‬

‫ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﺑﻲ ﺧﺮد" ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ 18.‬ﺑﺪون ﺧﺪا‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎد ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ درﺳﺘﻜﺎر ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ و‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﺑﺪﻛﺎري‪ ،‬ﺗﻴﺮه روزي و ﻧﺎداﻧﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺶ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ارزﺷﻤﻨﺪي ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮداري از ﺧﺪا در اﺧﻼق‬ ‫ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ و ﭼﺮا ﻏﺮور در ﻣﻴﺎن ﻫﻔﺖ ﮔﻨﺎه ﻣﺮﮔﺒﺎر ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ را درﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬ﺟﺮوم ﻧﻮ‬

‫‪1‬‬

‫)‪ (1999‬ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ ﻏﺮور "ﮔﻨﺎه ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮد و از آن روﮔﺮدان ﺑﻮدن اﺳﺖ‪ ،‬آن‪. .‬‬ ‫‪19‬‬

‫‪ . .‬ﮔﻨﺎه ﻓﺎوﺳﺖ‪ 2‬ﺟﺎه ﻃﻠﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺎ ﺧﺪا‪ -‬رﻓﺘﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮد اﺳﺖ‪".‬‬

‫ﮔﻨﺎﻫﻜﺎري ﺧﻮدﭘﺴﻨﺪي و ﻏﺮور ‪ -‬ﺑﺮآورد ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺷﺨﺼﻲ از ﺟﺎﻳﮕﺎه درﺧﻮر ﺧﻮدش در‬ ‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ﺑﺎﻻﺗﺮ رﻓﺘﻦ از آن ﺟﺎﻳﮕﺎه‪ -‬ﭘﻴﻮﻧﺪي ﺑﺎ از دﺳﺖ دادن ارج‬ ‫ﮔﺬاري ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬و ﭘﻴﺎﻣﺪ آن ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ از دﺳﺘﻮرﻫﺎي ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺟﺎﻧﺪاراﻧﻲ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺑﺪي و ﮔﻤﺮاﻫﻲ دارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﺧﻄﺮ از‬ ‫دﺳﺖ دادن ارج ﮔﺬاري ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن رواﻳﻲ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﻧﻮد ﻳﺎ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه‪ ،‬ﻛﺎﻧﻮن ارزﻧﺪه اﺧﻼق ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﻣﺴﻴﺤﻲ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺮاي ارج ﮔﺬاري ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﺮاي ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫ﺑﺮداري ﺑﻮده‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮاي درﺳﺘﻜﺎري‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺷﺎدي‪ ،‬و رﺳﺘﮕﺎري ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻛﻪ‬

‫‪1. Jerome Neu‬‬ ‫‪2. Faust‬‬ ‫نام چامه بلندی از گوته چامه سرای بلند آوازه ی آلمانی‪ -‬فاوست مردی بوده که‬ ‫روح خوﯾش را برای خوشی به شيطان فروخت‬

‫‪١٣٩‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﭘﻮﻟﺲ رﺳﻮل‪ 1‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪" ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮداري از ده ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ 20".‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮاي‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮﻳﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ‪:‬‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن اﺧﻼق ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺑﺎور ﻛﻪ درﺳﺘﻜﺎري‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي ﻫﻤﺮاه ﺷﺪن ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪا و ﭘﻴﺮوي از دﺳﺘﻮرات وي‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ آﻛﻮﻳﻨﺎس ﻫﻢداﺳﺘﺎن ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ .‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ آن را ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﭼﻴﺮه در ﻫﺮ ﺷﺮﺣﻲ ﺑﺮاي درﺳﺘﻜﺎري ﻛﻪ ادﻋﺎ و داو دارد ﺑﺨﺸﻲ از اﺧﻼق‬ ‫‪21‬‬

‫ﭘﺎك ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫و ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻓﺮﻧﻮد ﻳﺎ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ در ﺟﺴﺘﺠﻮ‬ ‫ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬آن را ﺳﺮاﺳﺮ در ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮداري از‬ ‫‪22‬‬

‫ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎي اﻳﺰدي ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -3-4‬اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ‬

‫ﭘﺲ‪ ،‬اﮔﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ راﺳﺘﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺟﺴﺘﺎر رواﻳﺘﻲ راﻧﺪه ﺷﺪن از ﺑﻬﺸﺖ‬ ‫ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻣﻘﺪس‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﻓﺖ‪ .‬ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از وي ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫ﺑﺮداري ﺷﻮد؛ ﻫﻴﭻ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﺎ را در آن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫در ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ و ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮداري ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻧﺪارد‪ .‬وﻟﻲ‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫ﭼﻴﺰي‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه را ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬آن ﮔﺎه ﭼﻪ؟ آﻳﺎ در ﻳﻚ ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺧﻮﺑﻲ‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ و ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮداري ﻣﺴﻴﺤﻲ ﻫﺴﺖ؟‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ آن ﭼﻪ ارﺳﻄﻮ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻛﺎﻓﺮ‪ ،‬درﺑﺎرهي ﻏﺮور و ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ روﻳﻜﺮدي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﺗﺎ ﻫﻤﻴﻦ دم‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﻣﻴﺎن‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه ارﺳﻄﻮ و دﻳﺪﮔﺎه ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ‪ ،‬را دﻳﺪهاﻳﻢ‪ .‬در ﺑﺨﺶ ﻳﻚ‪ ،‬ﻣﻦ ﻳﺎدآوري ﻧﻤﻮدم ﻛﻪ در‬ ‫ﯾکی از مبلغان آﯾين مسيحيت )‪ ۵-۶٧‬ميالدی( ‪1. Apostle Paul‬‬

‫‪١٤٠‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫دﻳﺪﮔﺎه ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دﺳﺘﻪ ﻛﻨﺶﻫﺎ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ‬ ‫اﻧﺠﺎم را دارﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﮕﺎرهاي و ﺗﺌﻮرﻳﻚ اﺳﺖ‪ -‬ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺪاﻳﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ درﮔﻴﺮ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻓﺮد در ﺟﻬﺎن را‬ ‫ﺑﺎﻻ ﺑﺮده و‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪا ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي آن ﻛﻮﺷﺶ ﻛﺮده و ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه‬ ‫ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ دﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬درﺳﺖ واروﻧﻪ اﻳﻦ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻮﺷﻴﺪن ﻛﺴﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺮدن ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮدش در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﮔﻨﺎه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺑﻬﺎﻳﻲ از آن‬ ‫دوري ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﺟﺴﺘﺎر روش ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺴﻲ ﺑﺎ ﺧﻮدش و ﺑﺎ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺧﻮدش ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري دﻳﮕﺮي‬ ‫ﻣﻴﺎن دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ و ارﺳﻄﻮﻳﻲ را روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎرﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲﻫﺎي‬ ‫ارﺳﻄﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺧﻮﺑﻲ "ﻓﺮا‪-‬اﻧﺪﻳﺸﻲ"‪ ١‬ﻳﺎ "ﺑﺰرﮔﻮاري روﺣﻲ"‪ (megalopsychia) ٢‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﻓﺮا‪-‬اﻧﺪﻳﺶ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ "ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎي‬ ‫ﺑﺰرگ و در واﻗﻊ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ آنﻫﺎ را دارد‪".‬‬

‫‪23‬‬

‫ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻛﺴﻲ‪ ،‬درﻳﺎﻓﺘﻦ آن ﭼﻪ‬

‫داراﻳﻲﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن ﻛﺲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ داراﻳﻲ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪ ،‬آﺑﺮو ﻳﺎ‬ ‫اﻋﺘﺒﺎر‪ ٣‬اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ‪ ،‬ﻓﺮا‪-‬اﻧﺪﻳﺸﺎن ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ آﺑﺮوﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﻓﺮا‪-‬اﻧﺪﻳﺶ‪ ،‬ﻛﺴﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﺑﺎور دارد ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻧﺪازه ﺑﺰرﮔﻲ آﺑﺮو اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪24‬‬

‫ﭼﻮن ﻛﺴﻲ‬

‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آﺑﺮوي ﺑﺴﻴﺎر‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﺮاﺳﺮ ﻳﺎ ﻛﺎﻣﻞ درﺳﺘﻜﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮﺑﻲ ﻓﺮا‪-‬اﻧﺪﻳﺸﻲ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ او ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﻤﻪي ﺧﻮﺑﻲﻫﺎي‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ دﻳﮕﺮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺮﻧﻮد ﻳﺎ دﻟﻴﻞ ارﺳﻄﻮ آﺷﻜﺎرا ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﻓﺮا‪-‬‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻲ "ﺗﺎج ﺷﺎﻫﺎﻧﻪي ‪ . . . .‬ﺧﻮﺑﻲﻫﺎﺳﺖ‪ :‬ﻓﺮا‪-‬اﻧﺪﻳﺶ آنﻫﺎ را ﺑﺰرگ ﻧﻤﻮده و ﺑﺪون‬ ‫آنﻫﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪".‬‬

‫‪25‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﭼﺸﻤﮕﻴﺮﺗﺮﻳﻦ ﺳﻴﻤﺎﻫﺎي ﮔﻔﺘﮕﻮ ارﺳﻄﻮ درﺑﺎرهي اﻳﻦ‬

‫ﺧﻮﺑﻲ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ "]ﻳﻚ[ ﻓﺮد ﻓﺮا‪-‬اﻧﺪﻳﺶ ﻓﺮﻧﻮد ﻳﺎ دﻟﻴﻞ راﺳﺘﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﻧﮕﺎه‬ ‫‪26‬‬

‫ﺑﻪ زﻳﺮ دﺳﺖ ﺑﺮ دﻳﮕﺮان دارد ﭼﻮن او ﭘﻨﺪار ﺑﻪ ﺣﻘﻲ از دﻳﮕﺮان دارد‪".‬‬

‫ﺑﺪون ﺷﻚ‬

‫‪1. high-mindedness‬‬ ‫‪2. Greatness of soul‬‬ ‫‪3. honor‬‬

‫‪١٤١‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي از اﻳﻦ دﺳﺖ اﻟﺴﺪاﻳﺮ ﻣﻚ اﻧﺘﺎﻳﺮ‪ (1998)١‬را ﺑﻪ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ارﺳﻄﻮ از‬ ‫‪27‬‬

‫ﻓﺮد ﻓﺮا‪-‬اﻧﺪﻳﺶ ﭼﻮن "ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺗﺮﺳﻨﺎك" راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ارﺳﻄﻮ را ﺑﺎ ﻳﻚ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺳﻜﻮﻻر ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ زﻣﺎن‬ ‫ﻛﻨﻮﻧﻲ از ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﻫﻢ ﺳﻨﺠﻲ ﻳﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪي ﺟﻮﻟﻴﺎ دراﻳﻮر‪(2001) ٢‬‬ ‫ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﻳﻚ ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و "ﻓﺮد ﻓﺮوﺗﻦ ارزش ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﻢ ﺑﺮآورد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ . . . .‬او‬ ‫ﺧﻮدش را دﺳﺖ ﻛﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬و ﭘﺲ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺸﻲ از اﻋﺘﺒﺎري ﻛﻪ درﺧﻮر وي‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻴﺮد‪".‬‬

‫‪28‬‬

‫دراﻳﻮر ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ "ﭼﻮن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻓﺮوﺗﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬

‫درﺑﺎرهي ارزش ﺧﻮدش ﻧﺎ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬او ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻛﻤﺘﺮ‪ ،‬ﻳﺎ ارزش‬ ‫ﻛﻤﺘﺮي دارد‪ ،‬آن ﮔﺎه او ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻓﺮوﺗﻦ ﻫﺴﺖ‪ 29".‬روﺷﻲ ﻛﻪ دراﻳﻮر "ﻓﺮوﺗﻨﻲ" ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻫﻤﺎن "ﻓﺮو‪-‬اﻧﺪﻳﺶ"‪ ٣‬ارﺳﻄﻮﻳﻲ )‪ (mikropsychia‬اﺳﺖ‪" :‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﻮدش را‬ ‫دﺳﺖ ﻛﻢ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﻮاه ارزش راﺳﺘﻴﻦ وي ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﺎ ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ‪...‬‬ ‫ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮو‪-‬اﻧﺪﻳﺶ اﺳﺖ‪".‬‬

‫‪30‬‬

‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دراﻳﻮر از اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﺑﺎ ﺷﺮح اﻓﺘﺎدﮔﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن‬ ‫اﺳﻜﺮوﺗﻴﭗ‪ ٤‬ﻧﻮهي ﺧﻮدش ورم وود‪ ٥‬را دﻟﮕﺮم ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ "ﺑﻴﻤﺎران )ﻗﺮﺑﺎﻧﻲﻫﺎ( ﺧﻮدش‬ ‫ﺑﭙﺬﻳﺮاﻧﺪ‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ﻧﺎﻣﻪي اﺳﻜﺮوﺗﻴﭗ‪ ٦‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻟﻮﻳﻴﺲ‪ ،(1996) ٧‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ از ﺑﻴﻤﺎران‪ ،‬ﻫﺪف راﺳﺘﻴﻦ اﻓﺘﺎدﮔﻲ را ﭘﻨﻬﺎن ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﮕﺬار‬ ‫وي درﺑﺎره آن‪ . . . .‬ﭼﻮن ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ وﻳﮋه ﭘﻨﺪار )ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﻳﻚ ﭘﻨﺪار ﭘﺴﺖ( از‬ ‫آﻣﺎدﮔﻲ ﻳﺎ اﺳﺘﻌﺪاد و وﻳﮋﮔﻲ ﺧﻮدش ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﺪ‪ .‬ﺣﺲ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ او ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ را دارد‪ .‬در ﻣﻐﺰ او اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﺑﻜﻮب ﻛﻪ اﻓﺘﺎدﮔﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻮﺷﺶ‬

‫‪Alasdair MacIntyre‬‬ ‫‪Julia Driver‬‬ ‫‪small-mindedness‬‬ ‫‪Screwtape‬‬ ‫‪Wormwood‬‬ ‫‪The Screwtape Letters‬‬ ‫سی‪ .‬اس‪ .‬لوﯾيس‪ ،‬نوﯾسنده انگليسی )‪Lewis (١٨٩٨-١٩۶٣‬‬

‫‪١٤٢‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬ ‫‪5.‬‬ ‫‪6.‬‬ ‫‪7.‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺑﺮاي ﺑﺎور ﺑﻪ ﻛﻢ ارزش ﺑﻮدن اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ‪ ،‬در ﺳﻨﺠﺶ ﻳﺎ آن اﻧﺪازهاي ﻛﻪ ﮔﻤﺎن‬ ‫‪31‬‬

‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ارزش دارﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻪ اﻫﺮﻳﻤﻦ ﻧﺎﺑﻜﺎري ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺪف اﺳﻜﺮوﺗﻴﭗ ﻓﺮﻳﺐ اﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﺮاﻳﺶ دارد ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ‬ ‫اﻓﺘﺎدﮔﻲ ﻣﻮرد ﻧﮕﺮ‪ ،‬دروﻏﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺪف اﻳﻦ ﻛﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﮕﺮﺷﻲ از اﻓﺘﺎدﮔﻲ داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺴﺖ؟ اﺳﻜﺮوﺗﻴﭗ روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪:‬‬ ‫ﻫﺪف ﺑﺰرگ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ وي ﻧﺎﭼﺎر ﺷﻮد اﻧﺪﻳﺸﻪاي را ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﭼﻨﺪيﻫﺎ و‬ ‫ﻛﻤﻴﺖﻫﺎ ﻏﻴﺮ از ﭼﻨﺪيﻫﺎي راﺳﺘﻴﻦ‪ ،‬ارزش ﮔﺬاري ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ‬ ‫ﻧﺎدرﺳﺖ ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه و ﺑﺎوري را در دل ﻛﺴﻲ‪ ،‬از آن ﭼﻪ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﺻﻮرت ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ درﺳﺘﻜﺎر ﺷﺪن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ روش ﻫﺰاران اﻧﺴﺎن‬ ‫وادار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻓﺘﺎدﮔﻲ ﻳﻌﻨﻲ زﻧﺎن زﻳﺒﺎ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻨﺪ زﺷﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫و ﻣﺮدان ﺑﺎﻫﻮش ﺑﺮاي ﺑﺎور ﻛﺮدن اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻬﻲ ﻣﻐﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻜﻮﺷﻨﺪ‪ .‬و ﭼﻮن‪ ،‬در‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد‪ ،‬آن ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﺑﺎور ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﺷﻜﺎرا ﻳﺎوه اﺳﺖ‪ ،‬آنﻫﺎ در ﺑﺎور‬ ‫ﻧﻤﻮدن آن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﺎﻣﻴﺎب و ﭘﻴﺮوز ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ ﺑﺨﺖ آن را دارﻳﻢ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ‬ ‫آنﻫﺎ را در ﭼﺮﺧﻪي ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﻳﺎ ﻧﺸﺪﻧﻲ‬ ‫‪32‬‬

‫ﻧﮕﻪ دارﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه )از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻜﺮوﺗﻴﭗ( ﺑﺮاي ﺗﺮوﻳﺞ ﻧﮕﺮش دروﻏﻴﻦ از ﻓﺮوﺗﻨﻲ در اﻳﻦ‬ ‫ﺟﺎ ﺑﺎزﻧﻤﻮد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬روﺷﻲ ﺑﺮاي ﮔﻤﺮاﻫﻲ روان ﻛﻪ اﺳﻜﺮوﺗﻴﭗ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻫﻤﻴﺸﻪ ورم‬ ‫وود را ﺑﺮاي ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮي آن دﻟﮕﺮم ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬آﻣﻮﺧﺘﻦ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ ﻧﮕﺮشﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ درﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي ﻓﺮﻧﻮد و دﻟﻴﻞﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫ﺑﺮ‬

‫ﭘﺎﻳﻪ ﺷﺮح دروﻏﻴﻦ اﺳﻜﺮوﺗﻴﭗ‪ ،‬اﻓﺘﺎدﮔﻲ ﺑﺮاي ﺑﻪ دﻗﺖ اﻧﺠﺎم دادن اﻳﻦ‪ ،‬درﮔﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و‬ ‫از اﻳﻦ رو ﻧﺎﭼﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ درﺳﺘﻜﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬راه‬ ‫ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﺗﺮوﻳﺞ رﻓﺘﺎر دﻟﺨﻮاه در وي اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٤٣‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫دوم‪ ،‬اﺳﻜﺮوﺗﻴﭗ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن اﻳﻦ ﻓﺮوﺗﻨﻲ و اﻓﺘﺎدﮔﻲ دروﻏﻴﻦ‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار ﻳﺎ ﻧﺸﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻛﻪ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه را‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺶ را در ﭼﺮﺧﻪي ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ﻓﺮوﺗﻦ ﺷﺪن‪ ،‬ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪" .‬ﺳﻮدﻣﻨﺪي"‬ ‫اﻫﺮﻳﻤﻨﻲ اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ :‬ﻳﻚ ﮔﻤﺮاﻫﻲ از ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺎب‪ ،‬و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺳﺮﺧﻮردﮔﻲ و‬ ‫ﻧﻮﻣﻴﺪي در ﭘﺎﻳﺎن‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺘﺎ اﮔﺮ اﺳﻜﺮوﺗﻴﭗ درﺑﺎرهي اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎ درﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻤﻲرﺳﺪ‬ ‫ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﻮرد ﻧﮕﺮ درﺑﺎرهي اﻓﺘﺎدﮔﻲ‪ ،‬دروﻏﻴﻦ اﺳﺖ )اﮔﺮ ﭼﻪ اﺳﻜﺮوﺗﻴﭗ ‪-‬و ﻟﻮﻳﻴﺲ‪-‬‬ ‫آﺷﻜﺎر ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ(‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻛﻪ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﺎدرﺳﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪي اﻓﺰون ﺷﺪه دﻳﮕﺮ در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﺧﻂﻫﺎ ﻧﻴﺎز دارﻳﻢ‪ :‬اﮔﺮ ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ از ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﻫﺎي آن ﺑﺪﺗﺮ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آن را‬ ‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﺷﺮح ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻦ ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻧﻮدي ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮش ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻢ؛ ﺷﺎﻳﺪ ﻳﺎدﮔﻴﺮي راﺳﺘﻲ ﻳﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻛﺴﻲ را ﺑﺪﺑﺨﺖ ﺳﺎزد؟‬ ‫ﭘﺲ‪ ،‬ﻣﺎ در ﻳﻚ ﺳﻮ ﻟﻮﻳﻴﺲ و ارﺳﻄﻮ و در ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬دراﻳﻮر را دارﻳﻢ‪ .‬دراﻳﻮر‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﻢ ﺑﺮآورد ﻛﺮدن ارزشﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ و آن ﭼﻪ آن ﻛﺲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻟﻮﻳﻴﺲ و ارﺳﻄﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪي اﺳﺖ )ﻳﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺧﻮﺑﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ(‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻟﻮﻳﻴﺲ و ارﺳﻄﻮ درﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻧﺎداﻧﻲ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻳﺎ ﻋﻴﺐ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬دراﻳﻮر دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﭘﺎرادوﻛﺴﻲ درﺑﺎرهي‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﺧﻮﺑﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺎداﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر رﻳﺸﻪاي درﮔﻴﺮ ﻛﺎﺳﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬دارد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﺳﺮاﺳﺮ درﺳﺘﻜﺎر ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر‪ ،‬از ﮔﻮﻧﻪاي وﻳﮋهاي از ﻛﻤﺒﻮد و‬ ‫ﻛﺎﺳﺘﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ 1‬رﻧﺞ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن در ﻧﮕﺎه ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ ﻓﺮﻧﻮدي ﺑﺮاي رد دﻳﺪﮔﺎه‬ ‫دراﻳﻮر ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬دﺳﺖ ﻛﻢ در ﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬ﻳﻚ ﮔﺰاره ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاي ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ‬ ‫ﭘﺬﻳﺮش ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮح ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﻪاي ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1. Cognitive‬‬

‫‪١٤٤‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫دوم‪ ،‬و ﺑﺴﻴﺎر ارزﻧﺪهﺗﺮ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪهي دراﻳﻮر درﺑﺮاﺑﺮ رد ﺷﺪن ﺑﺎ ﻣﺜﺎل‬ ‫ﻧﻘﺾ‪ ،1‬آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮرد "ﺑﺎب ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ"‪ 2‬را در ﻧﮕﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎب ﺷﮕﻔﺖ‬ ‫اﻧﮕﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎﻫﻮش ﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬ورزﺷﻜﺎرﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺧﻮش روﺗﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎن در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬وي ﻣﻲﮔﺬارد ﻣﺎ ارزشﻫﺎي ﺧﻮد وي را ﻛﻢ ﺑﺮآورد ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬وي ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺨﺘﻲ ﻳﻚ ﺻﺪم ﺑﺎﻫﻮش ﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬ورزﺷﻜﺎرﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬و ﮔﻴﺮاﺗﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎن ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻫﺴﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎب ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺑﺎﻫﻮش‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‪،‬‬ ‫ورزﺷﻜﺎر‪ ،‬و ﮔﻴﺮا اﺳﺖ ﻻف ﻣﻲزﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬وادار ﻧﻤﻮدن وي ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ و ﻳﺎ ﺣﺘﺎ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن درﺑﺎره ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻣﮕﺮ ﺑﺰرﮔﻲ ﺧﻮدش‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﺎه‬ ‫وي ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺗﺎزه را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪" ،‬درود‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎب ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰم! ﻣﻦ ﻳﻚ ﺻﺪم‬ ‫ﺑﺎﻫﻮش ﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬ورزﺷﻜﺎرﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬و ﮔﻴﺮاﺗﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎن ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻫﺴﺘﻢ! ﻣﻦ‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻫﺴﺘﻢ!" ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ دراﻳﻮر‪ ،‬ﺑﺎب ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ ﻓﺮوﺗﻦ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ‬ ‫آﺷﻜﺎرا اﻳﻦ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﺷﺎﻳﺪ ﻧﺸﺎن وﻳﮋه دراﻳﻮر را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻨﻮز ﺳﺮاﺳﺮ‬ ‫ﻻف ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬ﻧﺸﺎن وﻳﮋه دراﻳﻮر ﺧﻮﺑﻲ ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ روش اﺳﻜﺮوﺗﻴﭗ‪ ،‬ﻟﻮﻳﻴﺲ ﺑﺮداﺷﺖ ﺧﻮدش از راﺳﺘﻲ درﺑﺎرهي اﻓﺘﺎدﮔﻲ را ﻧﻤﺎﻳﺶ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬ ‫دﺷﻤﻦ ]ﺧﺪا[ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﻲ از اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺒﺮد ﻛﻪ در آن ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻛﻠﻴﺴﺎي ﺟﺎﻣﻊ‪ 3‬ﺟﻬﺎن را ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ آن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺷﺎدي ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون اﻓﺰون ﺑﻮدن )ﻳﺎ ﻛﻢ ﺑﻮدن( ﭼﻴﺰي‪ ،‬آن ﭼﻨﺎن‬ ‫ﻛﻪ در اﻧﺠﺎم آن ﺷﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮي اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺒﻮد‪ .‬دﺷﻤﻦ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ او ‪ . . . .‬از ﻫﺮ ﮔﺮاﻳﺶ ﺧﻮدش ﺳﺮاﺳﺮ آزاد ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ‬ ‫اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن راﺳﺘﻲ و ﺧﺸﻨﻮدي اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪاش ‪ -‬ﻳﺎ ﻓﻴﻠﻲ‬ ‫‪34‬‬

‫ﻳﺎ آﺑﺸﺎري در ﺑﺎﻻ آﻣﺪن ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ -‬ﺷﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1. Counterexample‬‬ ‫‪2. Amazing Bob‬‬ ‫‪3. cathedral‬‬

‫‪١٤٥‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫آن ﭼﻪ اﻳﻦ ﻧﮕﺮش در اﻳﻦ ﺟﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻲﻛﺸﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮوﺗﻦ ﺑﻮدن ﻳﻚ ﺟﺴﺘﺎر‬

‫ﻛﻢ ﺑﺮآوردن ﻧﻤﻮدن ارزشﻫﺎي و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺴﺘﺎري از دادن‬ ‫اﻋﺘﺒﺎر درﺧﻮر ﺑﻪ ارزشﻫﺎ و دﺳﺘﺎوردﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻢ ﻳﺎ آﻗﺎي ﻓﺮوﺗﻦ ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﺑﺮآورد‬ ‫درﺳﺖ از ارزشﻫﺎي ﺧﻮدش داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آن ﭼﻪ ﻓﺮد را ﻓﺮوﺗﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﺎور ﺑﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ در ﺑﺨﺶ ﮔﺴﺘﺮدهاي‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ اﻋﺘﺒﺎر داﺷﺘﻦ‬ ‫ﺑﺮاي ارزشﻫﺎ و دﺳﺘﺎوردﻫﺎ ﻓﺮد را دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎور‪ ،‬ﺧﻮﻳﺶ را در ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري از ﺧﺪا‬ ‫آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ ارزﺷﻤﻨﺪي ﺧﻂ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﻨﺪ اﺳﺖ‪ -‬ﻣﺮدﻣﺎن ﻓﺮوﺗﻦ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺳﺘﺎﻳﺶ‬ ‫اﻧﮕﻴﺰ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺴﺎن دﻳﮕﺮ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﺳﺘﺎﻳﺶ اﻧﮕﻴﺰ ﺟﻬﺎن ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﺑﻪ‬ ‫آنﻫﺎ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺧﻮدﺷﺎن و ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮدﺷﺎن ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻫﻤﻪي اﻋﺘﺒﺎر و‬ ‫ارزش ﺑﺮاي ارزشﻫﺎ و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮔﻤﺮاه ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ -‬و ﮔﻨﺎه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫دﺳﺖ ﻏﺮور ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪ اﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﺎﺷﻲ ﻫﻤﻪي اﻋﺘﺒﺎر و آﺑﺮو زﻳﺒﺎﻳﻲ را ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮدش ﺑﺪﻫﺪ و ﺑﻪ ﻧﻘﺎش ﺧﻮدش ﻧﺪﻫﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻧﮕﺮش ﺑﻪ ﻓﺮوﺗﻨﻲ‪ ،‬ﭘﻴﻮﻧﺪ ارزﺷﻤﻨﺪي ﻣﻴﺎن ﻓﺮوﺗﻨﻲ و ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮداري ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻳﻚ‬ ‫ﺷﺨﺺ ﻓﺮوﺗﻦ‪ ،‬واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻓﺮد را ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫داﺷﺘﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪهاي در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬آﮔﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﻓﺮوﺗﻦ‬ ‫آن اﻧﺪازه ﻧﺎدان ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺣﺴﺎﺳﻲ ﺳﺮاﺳﺮ ﺧﻮدﺑﺴﻨﺪﮔﻲ و ﺧﻮدﻛﻔﺎﻳﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻓﺰون‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﺮوﺗﻨﻲ و اﻓﺘﺎدﮔﻲ ﻣﺎﻳﻪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري از ﺧﺪا ﺑﺮاي دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ )ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺑﺮاي دﺳﺘﺎوردﻫﺎي دﻳﮕﺮان( ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ 2‬ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري از‬ ‫ﺧﺪا ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﭼﻮن ﻓﺮﻧﻮد ﭼﺮا ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ از ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ‪ ،‬ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎﻳﻪ ﭘﻴﺮوي از ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎي ﺧﺪا ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﻓﺮد ﺧﻮدﺧﻮاه ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻴﭻ ﺣﺲ‬ ‫واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻧﻮدي ﺑﺮاي ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري از وي ﻧﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬و از اﻳﻦ رو‪،‬‬ ‫ﻓﺮﻧﻮد ﻳﺎ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺮوي از ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪي اﻳﻦﻫﺎ ﻓﺮوﺗﻨﻲ را ﻳﻚ ﺧﻮﺑﻲ‬ ‫ﭘﺮ ارزش در اﺧﻼق ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪١٤٦‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺑﺎري‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﺎن ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻓﺮوﺗﻨﻲ را رد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ )ﻳﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ رد ﻛﺮدن‬ ‫ادﻋﺎي ﺧﻮﺑﻲ ﻓﺮوﺗﻨﻲ‪ ،‬آن را ﻧﺎﺗﻮان ﺳﺎزﻧﺪ(‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﺟﺪاﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺑﻪ ﺑﺎور ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻴﻮﻧﺪ‬ ‫ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺎ در دﻳﺪن ﻳﻚ‬ ‫دﺷﻮاري در دﻳﺪﮔﺎه ارﺳﻄﻮ ﻛﻪ ﻣﮕﺎﻟﻮﺳﺎﻳﻜﻴﺎ‪) 1‬ﻓﺮا‪-‬اﻧﺪﻳﺶ( ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻤﻚ ﻛﺮده و ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮي آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ ﻳﻚ اﻧﺪﻳﺸﻪ اﻣﻴﺪﺑﺨﺶ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ از ﺧﻮﺑﻲ ﻓﺮوﺗﻨﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ارﺳﻄﻮ آﺷﻜﺎرا ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ "ﭘﻴﺸﻜﺶ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ‪ . . . .‬ﺑﻪ ﻓﺮا‪-‬اﻧﺪﻳﺸﺎن ارزاﻧﻲ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺮدان اﺷﺮافزاده‪ ،2‬ﺑﺎ ﻧﻴﺮو‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ داراﻳﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي‪ ،‬در ﻧﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ 35".‬در‬ ‫اﻳﻦ ﺟﺎ‪ ،‬ارﺳﻄﻮ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﺧﻮﺑﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﻋﻮاﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫آنﻫﺎ ﻫﻴﭻ ﻣﻬﺎري ﺑﺮ آن ﻧﺪارد‪ -‬ﭼﻮن "ﭘﻴﺸﻜﺶ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ" ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﭙﻨﺪارﻳﺪ اﺳﻤﻴﺖ و‬ ‫ﺟﻮﻧﺰ در ﻫﻤﻪي وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﺴﺘﺪ ﺗﻨﻬﺎ اﺳﻤﻴﺖ ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﺑﻮده ﭼﻮن در ﻳﻚ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادهي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و دارا زاده ﺷﺪه‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺟﻮﻧﺰ در ﺧﺎﻧﻮادهاي ﮔﻤﻨﺎم و ﺑﻲ ﭼﻴﺰ زاده‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻧﻮد ﻳﺎ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو‪ ،‬اﺳﻤﻴﺖ‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي و ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻮﻧﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ارﺳﻄﻮ درﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬ ‫اﺳﻤﻴﺖ درﻳﺎﻓﺖ درﺳﺘﻲ در داﺷﺘﻦ ﺑﺮﺗﺮي و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي در ﺳﻨﺠﺶ‬ ‫ﺑﺎ ﺟﻮﻧﺰ‪ ،‬و اﻳﻦ درﺳﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ "اﺷﺮاف زادﮔﻲ" اﺳﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬دارد‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎداﻧﻲ‬ ‫و ﺧﻮدﭘﺮﺳﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬در دﻳﺪﮔﺎه ﻟﻮﻳﻴﺲ‪ ،‬اﺳﻤﻴﺖ درﺳﺘﻜﺎر ﺣﺲ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﻮﺑﻲ در ﺳﻨﺠﺶ ﺑﺎ ﺟﻮﻧﺰ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن آنﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺪارد؛ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ‪-‬‬ ‫و ﺑﺎﻳﺪ‪ -‬ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ ادﻋﺎ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﭘﺴﻨﺪﻳﺪهاي ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮد و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻳﻜﻲ ﭘﺎﺳﺦ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻫﻤﻪ آن ﺳﺮاﺳﺮ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﻧﺴﺎن‬ ‫در ﺑﺎﻻي ﭘﺸﺘﻪ ﺟﺎي ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎ دور ﻛﺮدن ﺧﺪا و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻛﻪ از‬ ‫‪1. megalopsychia‬‬ ‫‪2. noble birth‬‬

‫‪١٤٧‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺳﻮي ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻓﺮﻣﺎن رواﻳﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻮده و ﻣﺮﺟﻊ ﻓﺮﻣﺎن ﮔﺬاري ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي در آن‬ ‫ﺟﺎ ﻫﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﻪ اﺳﺖ؛ ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا ﻫﻤﺎن ﺟﻬﺎن ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺎدﮔﻲ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺎﻻي اﻧﺴﺎن ﺑﺮﻳﺪه ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻦ‪ ،‬در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ را ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﻴﭻ رده ﺑﻨﺪي اﻟﻬﻲ ﺑﺮاي دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﺎ ﻳﺎ‬ ‫ﺟﺎﻧﺪاران دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋهي آﻓﺮﻳﺪﮔﺎﻧﻲ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؛‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ ﺟﺎﻧﺪاري دﻳﮕﺮ روي زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﻛﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ ﻓﺮاﺗﺮ‬ ‫از ﻣﻬﺎر ﺧﻮدﻣﺎن ﭘﻴﻜﺮﺑﻨﺪي ﺷﺪهاﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ داﻧﺶ ﻣﺎ در ﺑﺎره‬ ‫ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ و ﻳﻚ ﻛﻢ ﺑﻪ دﻗﺖ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ از ﭘﻲ‬ ‫ﻣﻲآﻳﺪ را ﭘﻴﺶ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺎ‪ ،‬در ﻳﻚ دﺳﺘﻪ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺧﻮدﻣﺎن ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﺎ ارزاﻧﻲ‬ ‫ﺷﺪن وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي رواﻧﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﺑﺎﻟﻘﻮه از ﺳﻮي ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﻓﺮاﺗﺮ از ﻣﻬﺎر ﻳﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺎ‬ ‫ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺎن اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻳﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﮕﻔﺘﻪاﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻳﺎ در ﭼﻪ ﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﭼﻪ‬ ‫ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﺎ داده ﺷﻮد‪ .‬و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮔﻨﺠﺎﻳﺶﻫﺎي‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺎ‪ ،‬ﭼﻪ دﺳﺘﺎوردﻫﺎﻳﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪ ،‬ﻳﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﺑﺴﻴﺎري‪ ،‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‬ ‫آن ﭼﻪ را ﻛﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآورﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وراﺛﺖ روﺑﺮوي ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ‬ ‫ﻣﻲﺟﻨﮕﺪ‪ -‬وﻟﻲ آﻳﺎ ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪي ﭘﺮﺳﻴﺪه ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ دو ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻫﻢ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺎ را رﻳﺨﺖ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ؟ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﻮادهاي ﻛﻪ در آن‬ ‫زاده ﺷﺪهاﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﻛﻪ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن‬ ‫ﺷﻤﺎ را ﭘﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬آﻣﻮزﺷﮕﺎهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن ﻛﻮﺷﺶ ﻧﻤﻮدﻳﺪ‪ ،‬دوﺳﺘﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﺑﺮ‬ ‫ﭘﺎ ﺳﺎﺧﺘﻴﺪ‪ ،‬را ﺑﻪ ﻧﮕﺮ آورﻳﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮآورد ﺧﻮش ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ از ﺳﺮﺟﻤﻊ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ‬ ‫‪36‬‬

‫ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻛﻪ در ﻣﺴﻴﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺎرﺳﺎز ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ؟‬

‫ﺷﺎﻳﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ در ﺳﻨﺠﺶ ﺑﺎ ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﺎ زﻣﻴﻨﻪي ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺮآورد ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻛﺴﻲ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ‬ ‫دﻳﮕﺮي از ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﻣﻦ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰي در ﺷﻤﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن‬ ‫ﺷﺪﻳﺪ؟ آﻳﺎ ﺑﺎﻫﻮش ﺗﺮ ﺑﻮدﻳﺪ؟ ﭘﺮﻛﺎرﺗﺮ ﺑﻮدﻳﺪ؟ آﻳﺎ روش ﻣﺜﺒﺖﺗﺮي داﺷﺘﻴﺪ؟ و ﺳﭙﺲ اﻳﻦ‬

‫‪١٤٨‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﭘﺮﺳﺶ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ در ﺳﻨﺠﺶ ﺑﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم‪ ،‬ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺑﺎﻫﻮش‬ ‫ﺗﺮ‪ ،‬ﭘﺮﻛﺎرﺗﺮ‪ ،‬ﺧﻮش ﺑﻴﻦ ﺗﺮ ﺑﻮدهاﻳﺪ؟ آﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪي ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻫﻤﻪ اﻳﻦﻫﺎ ‪ -‬ﻳﺎ‬ ‫ﺣﺘﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ آن ‪ -‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺧﻮدﺗﺎن اﺳﺖ؟‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي در روان ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ 1‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬آن ﺳﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻧﺎﭼﻴﺰ‬ ‫در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺧﻮﻳﺶ را در آن ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﻣﺎ‬ ‫ﻛﺎرﮔﺮ ﺷﻮد‪ 37.‬آن ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺧﻮاه ﻛﻤﻚ ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻳﺎ ﻛﻤﻚ ﻧﻜﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ زﻳﺮ ﻛﺎراﻳﻲ‬ ‫زﻣﻴﻨﻪاي ﻛﻪ در آن ﻣﺮدم در ﺷﺘﺎب ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻠﻲ آنﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺪت زﻳﺮ ﻧﻔﻮذ رخ دادﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﭼﻮن ﻳﺎﻓﺘﻦ )ﻳﺎ ﺷﻜﺴﺖ در ﻳﺎﻓﺘﻦ( ﻳﻚ ﺳﻜﻪي ﻛﻢ‬ ‫ارزش در ﺻﻒ ﻳﻚ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ 38.‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎر‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎر‪،‬‬ ‫ﻧﺮم ﺧﻮ ﻛﻨﺶﻫﺎ آزارﮔﺮاﻧﻪ‪ 2‬و )آن ﭼﻪ آنﻫﺎ ﺑﺎور دارﻧﺪ( رﻧﺞﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪي از ﭘﺎﻓﺸﺎري ﺳﺨﺖ از ﺳﻮي ﻳﻚ ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﻛﺮدنﻫﺎي ﺑﺪﻧﺎم دﻳﮕﺮ‪ ،‬در‬ ‫‪39‬‬

‫اﺛﺮ داﺷﺘﻦ ﻧﻘﺶ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻧﮕﻬﺒﺎن در ﻳﻚ زﻧﺪان ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزي‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮ دﻳﮕﺮان ﻣﻲآورﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻨﻴﻦ آزﻣﺎﻳﺶﻫﺎﻳﻲ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪي اﻧﮕﺎرهي ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ آن ﭼﻪ ﺳﻨﮓ زﻳﺮﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻓﺮوﺗﻨﻲ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻦ ﮔﺴﺘﺮش ﺧﻮاﻫﻢ داد‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﺎراﻳﻲ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﺑﻴﺮون از ﻣﻬﺎر ﻣﺎ ﺑﺮ‬ ‫ﺧﻮدﻣﺎن و زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎ ﻫﻨﮕﻔﺖ ﺑﻮده و ﺑﺴﻴﺎر دورﺗﺮ از آن ﭼﻪ ﻣﺎ ﮔﺮاﻳﺸﻲ ﺑﺪون اﻧﺪﻳﺸﻪ‬ ‫ﺑﺮاي آن ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮدن دارﻳﻢ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪ درﺑﺎره ﭼﻨﻴﻦ آزﻣﺎﻳﺶﻫﺎي‬ ‫ﺟﺎن دورﻳﺲ را ﺑﻪ اﻳﻦ ادﻋﺎ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﺑﺎﻳﺪ در آﻟﻤﺎن‪ ،‬رواﻧﺪا‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﻤﺎري از ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ در زﻣﺎن ﻧﺎدرﺳﺖ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدم‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ زﻧﺪﮔﻲ را ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﻲداﺷﺘﻢ ﻛﻪ از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن دارم ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ‬ ‫‪40‬‬

‫ارزش ﻣﻴﺎﻧﻪاي در اﺧﻼق داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻟﻄﻒ ﺧﺪا‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬

‫‪1. social psychology‬‬ ‫‪2. Sadistic acts‬‬

‫‪١٤٩‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻟﻮﻳﻴﺲ ﭘﻲ ﺑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮوﺗﻨﻲ‪ ،‬در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دادن‬ ‫اﻋﺘﺒﺎر و آﺑﺮو ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﺮوﺗﻨﻲ‪ ،‬روﺷﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻧﮕﺮ ﻟﻮﻳﻴﺲ‪ ،‬ﻣﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬وﻟﻲ ﮔﻮﻧﻪاي از واﺑﺴﺘﮕﻲﻫﺎي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي‬ ‫در ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬در ﻫﺮ دو ﮔﻮﻧﻪي اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ )دﺳﺖ ﻛﻢ در اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ( ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﺮون از ﻣﻬﺎر اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ دﺳﺖ آﺧﺮ زﻳﺮ ﻣﻬﺎر و ﻛﻨﺘﺮل ﺧﺪا ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و از اﻳﻦ رو‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ آﺑﺮو و اﻋﺘﺒﺎر دﺳﺘﺎوردﻫﺎي اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا داده ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﻢ ﺳﻨﺠﻲ‪ ،‬در ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا‪ ،‬ﻣﻬﺎر اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ دﺳﺖ آﺧﺮ در دﺳﺘﺎن ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺴﺖ ‪ -‬و از اﻳﻦ رو ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫آﺑﺮو ﺑﺮاي ﻫﺮ دﺳﺘﺎورد اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ ‪ . . .‬ﺧﻮب‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا را ﺳﻜﻮي ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﻴﺮون رﻓﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪي اﻋﺘﺒﺎر دﺳﺘﺎوردﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي ﭘﻴﺶ ﭘﻨﺪار از ﺳﻮي اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ؛ اﻳﻦ دﺳﺘﺎوردﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻢ ﭼﻨﺎن‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﺮون از دﺳﺖ آنﻫﺎ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ دﺷﻮاري دﻳﺪﮔﺎه ارﺳﻄﻮ در ﺑﺎرهي ﻓﺮا‪-‬اﻧﺪﻳﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ آن‬ ‫درﺧﻮر اﻧﺴﺎنﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﭙﻨﺪارﻧﺪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮاي "ﭘﻴﺸﻜﺶ ﺑﺨﺖ" ‪-‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﺮون از‬ ‫ﻣﻬﺎر ﻓﺮد‪ -‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﭘﺎداش ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ وﻳﺮاﻳﺶ ﺳﺨﺖ و آﺷﻜﺎر از ﻟﻐﺰش و‬ ‫ﺧﻄﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻣﺮدم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻫﻤﻪي آﺑﺮو و اﻋﺘﺒﺎر‬ ‫ﺑﺮاي دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮدﺷﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺖ ‪-‬ﻧﺎدﻳﺪه اﻧﮕﺎﺷﺘﻦ ﻫﻤﻜﺎري ﮔﺴﺘﺮده‬ ‫ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻓﺮاﺗﺮ از ﻣﻬﺎر آﻧﺎن در ﭘﻴﺮوزي آنﻫﺎ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻨﺪ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺮاي ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻬﺎر آنﻫﺎ ﺑﻴﺮون از دﺳﺖ ﻓﺮد اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ در ﺑﺎره‬ ‫آن ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬آﺑﺮو و اﻋﺘﺒﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻟﻮﻳﻴﺲ ﭘﻲ ﺑﺮده ﻛﻪ اﻓﺘﺎدﮔﻲ و ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺎ از‬ ‫دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺧﻮد در ﻫﻢ ﺳﻨﺠﻲ ﺑﺎ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي دﻳﮕﺮان ﻛﺎر دارد‪ .‬ﻓﺮد ﻓﺮوﺗﻦ‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻟﻮﻳﻴﺲ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ از ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﺧﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬از‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻟﻮﻳﻴﺲ ﻣﻲﺷﻮد اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻓﺮوﺗﻦ درﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي‬ ‫در ﮔﺰاﻓﻪ ﮔﻮﻳﻲ درﺑﺎره دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺧﻮدش ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي دﻳﮕﺮان ﻫﻤﻪ‬

‫‪١٥٠‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ارزاﻧﻲ ﺷﺪه از ﺳﻮي ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻲﮔﺬارد ﻳﻚ ﺧﻮد‪-‬ﻧﮕﺮ ﺑﻲ ﻃﺮف‪ 1‬در ﺧﻮدﺳﺘﺎﻳﻲ‬ ‫ﮔﺰاف‪ ،‬ﭘﻴﺶ دﺳﺘﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﺎ اﮔﺮ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎب ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺷﺨﺺ ارزﻧﺪهاي‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮدﺳﺘﺎﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻮن ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻛﻪ آﭘﺴﺘﻞ ﭘﺎول‪ 2‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪" ،‬آﻳﺎ آن ﭼﻪ دارﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ؟ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫رﺳﻴﺪه‪ ،‬ﭼﺮا ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻜﺶ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺧﻮدﺳﺘﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟"‬

‫‪41‬‬

‫اﮔﺮ ﺑﺎب ﺷﮕﻔﺖ‬

‫اﻧﮕﻴﺰ ﻓﺮوﺗﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﻮدﺳﺘﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺨﺖﻫﺎي ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻛﻮر ﻓﺮاواﻧﻲ را در‬ ‫دﺳﺘﺎوردﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬و در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮردي ﺑﻴﺸﺘﺮ آﺑﺮو و اﻋﺘﺒﺎر ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ‬ ‫دﺳﺘﺎوردﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺨﺖ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻛﻮر ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﺧﺪا ﻳﺎ ﺑﺎ ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﺎد ﻛﺮدن ﻫﺮ ﻛﺲ در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﮕﺮ ﻣﺮدم ﻋﺎدي ﺑﺮاي دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺧﻮدش ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﻤﻜﺎري ﻣﺎ‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﺧﻤﻴﺮ ﻣﺎﻳﻪ ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ ﺧﻮدﻣﺎن ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻚ اﻧﺪازه ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگﺗﺮ ﻫﻤﻜﺎري از ﺳﻮي‬ ‫ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﺑﻴﺮون از دﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دردﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺪﺑﺨﺖﺗﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ‪ .‬در ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ درﺑﺎره ﺧﻮد اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ "اﻳﻦ ﻣﻬﺮ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺴﺘﻢ‪ "،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ "اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺑﺨﺖ ﻛﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺪهام" ‪ -‬ﻳﺎ ﺷﺎﻳﺪ "ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺧﻮش‬ ‫ﺑﺨﺘﻢ ﻛﻪ دﺳﺖ ﻛﻢ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻢ!"‪ -‬ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪ‪ .‬ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﺳﺮاﺳﺮ ﺧﻮد‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ، 3‬داﺳﺘﺎن ﺧﻨﺪه داري اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪي ﺑﺎ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻮدن و ﺳﺮﺷﺖ ارادهي آزاد اﻧﺴﺎنﻫﺎ دارد؟ اﮔﺮ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ روح ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ٤‬ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺧﻮد ﻣﺎدي‪ ٥‬و ﺧﻮد راﺳﺘﻴﻦ ﻏﻴﺮﻣﺎدي‪ ٦‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎز‪ ،‬ﺑﭙﻨﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﻲ در ﺧﻮدش‬ ‫اﺑﻬﺎم ﺑﺴﻨﺪهاي ﺑﺮاي ﺑﻮدن اراده آزاد ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ از "اﺧﺘﻴﺎر ﮔﺮاي"‪ ٧‬آزادي اراده ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‬ ‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ دارد‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻤﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ آزادي ﻛﻨﺶ ﺧﻮدﻣﺎن‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ را‬ ‫‪honest self-view‬‬ ‫‪Apostle Paul‬‬ ‫‪completely self-made individual‬‬ ‫‪extranatural soul‬‬ ‫‪physical self‬‬ ‫‪Nonphysical true self‬‬ ‫‪libertarian‬‬

‫‪١٥١‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬ ‫‪5.‬‬ ‫‪6.‬‬ ‫‪7.‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﭘﻴﻜﺮ ﺑﻨﺪي ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‪ ،‬ﻣﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﺑﺨﺸﻲ از ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺧﻮ و ﺣﺘﺎ ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺎري‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺎ آزادي اﺧﺘﻴﺎر دارﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭘﻴﺸﻜﺸﻲ اﻓﺰون ﺷﺪه از ﺳﻮي ﺑﺨﺖ ﻛﻮر ﻛﻪ از‬ ‫ﺧﻮش ﺷﺎﻧﺴﻲ در داﻣﻦ ﻣﺎ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﺘﺎ‬ ‫ﺑﺎ ﮔﻤﺎن داﺷﺘﻦ اﺧﺘﻴﺎر آزاد‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ درﺑﺎره ﻛﻨﺸﻲ ﻛﻪ در آن ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﺳﺮاﺳﺮ آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻫﻤﻪي ﭘﺎداش ﻳﺎ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺑﺮاي ﻛﺎراﻳﻲ آن‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ‬ ‫ﺧﻴﺎﻟﻲ و ﭘﻨﺪاري اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﻨﺸﻲ ‪-‬ﺧﻮاه ﻛﺎﻣﻴﺎب ﺧﻮاه ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده‪ -‬ﺑﺮاي رخ دادن‬ ‫ﺧﻮد در ﺑﺨﺶ ﮔﺴﺘﺮدهاي ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي ﻓﺮاﺗﺮ از ﻣﻬﺎر ﻛﺎرﮔﺰار و ﻣﺠﺮي آن واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ ﻛﻨﺸﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﻛﻪ در ﻣﻐﺰ ﻣﺎ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬در ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻲ رخ ﻣﻲدﻫﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺎ ﺧﻮدﻣﺎن آن را ﻧﺴﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻬﺎرﭼﻮب داﻣﻨﻪي ﺷﺪﻧﻲﻫﺎ و اﺣﺘﻤﺎﻻت را ﺑﺮاي ﻣﺎ‬ ‫ﭘﻴﻜﺮﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﺎ ﺑﺎ ﺑﻮدن اﺧﺘﻴﺎر آزاد در ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﺑﺮو و اﻋﺘﺒﺎر ﺑﺮاي‬ ‫دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﺑﻴﺮون از ﻣﻬﺎر و ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺎ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ زﻧﺪﮔﻲ از دﻳﮕﺮي ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ ﻳﺎ ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﻤﻪي‬ ‫ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرﺗﻲ ﻳﻜﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﻴﭻ ﻛﻨﺸﻲ از دﻳﮕﺮي ارزﻧﺪهﺗﺮ ﻳﺎ‬ ‫ﻛﺎراﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪاي ﻛﻪ ﺗﺎزه ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻠﻮي ﺷﺎﻫﻜﺎر ﻛﺸﻴﺪه ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﻮﺑﻲ‬ ‫ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺎﺷﻲ دﺳﺘﺎورد ﺑﺰرگﺗﺮي در ﺳﻨﺠﺶ ﺑﺎ ﮔﺬراﻧﺪن ﻳﻚ روز در ﻓﺎﺣﺸﻪ ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﻫﻜﺎر ﻧﻘﺎش ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮ ﺑﻮده و در ﺳﻨﺠﺶ ﺑﺎ ﻛﻨﺶ ﻳﻚ ﻣﻲﺧﻮاره‪،‬‬ ‫ﺳﺰاواري ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺷﺪن و ﭘﺎداش دارد‪ .‬آن ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫واﻛﻨﺶ ﺑﻴﺨﺪا ﺑﻪ ﻫﻤﻪي اﻳﻦﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺣﺲ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻳﺎ ﺣﺲ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮش ﺑﺨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪ ادﻋﺎ ﻣﻦ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﺴﻲ را ﺑﺮاي ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﺎ ﻛﻨﺶ ﻧﺎدرﺳﺖ‬ ‫ﻛﻴﻔﺮ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ‪ ،‬ارﺟﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﺟﺴﺘﺎر در ﻧﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﻳﻚ ﻛﻨﺶ ﺟﺴﺘﺎري داراي درﺟﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﻛﻤﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﻛﻨﺸﻲ وﻳﮋه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دوم‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﺮاي‬ ‫ﻛﻨﺶ وﻳﮋهاي ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻛﻴﻔﺮ دادن وي ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم‬

‫‪١٥٢‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻛﻨﺶ ﻣﻮرد ﻧﮕﺮ را ﻣﻨﻄﻘﻲ و دادﮔﺮاﻧﻪ ﻣﻲﺳﺎزد‪ :‬ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺧﻮدم ﺗﻔﻨﮓ و‬ ‫ﻓﺸﻨﮓ را ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺎﺷﻪ ﺣﺴﺎس را ﺧﻮدم ﻃﺮاﺣﻲ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬و ﭘﻨﺪار ﺑﺪي از‬ ‫ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﻴﻔﺮ دادن ﻣﻦ ﺑﺮاي ﻛﺸﺘﻦ روا و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺮح ﻣﻦ‬ ‫از اﻓﺘﺎدﮔﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ادﻋﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از آﺑﺮو و اﻋﺘﺒﺎر ﺑﺮاي دﺳﺘﺎوردﻫﺎي‬ ‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﺮون از ﻣﻬﺎر ﻣﻲرﺳﺪ؛ اﻳﻦ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ روي دﻻﻟﺖ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ روش ﻣﺎ ﺑﺮاي‬ ‫ﻛﻴﻔﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ ﻛﻨﺶﻫﺎي آﻧﺎن‪ ،‬ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻛﻨﺶﻫﺎي آنﻫﺎ ﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﺮون از ﻣﻬﺎر و‬ ‫ﻛﻨﺘﺮل آﻧﺎن اﺳﺖ ‪ -‬ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺧﻮاه ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮاه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ -‬ﻛﻪ ﻓﺮوﺗﻨﻲ را در ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫رﻳﺨﺖ ﻫﺎي آن ﻳﻚ رﻓﺘﺎر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬در ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ‬ ‫واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎﻳﻪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري از ﺧﺪا ﺷﻮد؛ در ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎﻳﻪ ﺑﺮ ﭘﺎ‬ ‫ﺷﺪن ﺣﺲ ﺧﻮش ﺑﺨﺖ ﺑﻮدن )در ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دﺳﺘﺎورد ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ( ﺑﺸﻮد‪ .‬در ﻫﺮ ﻳﻚ از‬ ‫اﻳﻦ ﻧﮕﺮشﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮاز ﻧﻤﻮدن آﺑﺮو ﺑﺮاي دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‬ ‫‪42‬‬

‫ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي‪ ،‬ﻫﻢ ﭼﻮن ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﻫﺴﺖ‪ ،‬و ﻳﻚ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -4-4‬از ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري‬

‫ﺑﭙﻨﺪارﻳﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﭼﺘﺮ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻳﻚ ﺳﻴﺎره ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز و ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺳﻄﺢ ﺳﻴﺎره ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻮده‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮهي‬ ‫ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮدﺷﺎن را در آن ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ در ﺷﻦﻫﺎي روان ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﺑﺮاي زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪن ﺧﻮﻳﺶ را در ﻣﺒﺎرزه‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ؛ ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮي ﺧﻮﻳﺶ را در ﺟﻨﮕﻞﻫﺎي ﭘﺮ ﺑﺎران ﻛﻪ ﺑﺎ درﻳﺎﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺴﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه و ﺑﺎ ﻣﻴﻮهﻫﺎي ﺧﻮﺷﻤﺰه ﻓﺮاوان ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻫﻢ در ﺑﻴﺎﺑﺎنﻫﺎي ﺧﺸﻦ و‬ ‫ﺑﺪون ﻛﺸﺖ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﺸﺴﺘﻪ‪ ،‬و ﺗﺎ آﺧﺮ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ در‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪ 3-4‬ﺑﻪ دﻗﺖ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ :‬آن ﭼﻪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎ‪ ،‬در ﻣﻘﻴﺎس ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺎ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻴﺮون از ﻣﻬﺎر ﻣﺎ اﺳﺖ‪ ،‬واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﺴﻴﺎري دارد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن ﻣﺎ ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺮﺧﻲ‬

‫‪١٥٣‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻣﻬﺎرﻫﺎ را ﺑﺮ ﻣﺴﻴﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﻳﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬وﻟﻲ داﻣﻨﻪي ﺷﺪﻧﻲﻫﺎ و اﺣﺘﻤﺎﻻت ﺑﺮاي ﻣﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﺑﻴﺮون از دﺳﺖﻫﺎي ﻣﺎ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﮕﺬارﻳﺪ دو راه ﮔﺴﺘﺮش اﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ و ﺳﻨﺎرﻳﻮ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﭼﺘﺮﺑﺎز ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺎ اﺧﻼق‪ ،‬ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل و آﮔﺎه ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ‪،‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي و ﻣﺴﺌﻮل ﻫﻤﻪي ﻛﺎرﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻲ ﺳﻴﺎره را ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﺮده و آﻓﺮﻳﺪه‬ ‫اﺳﺖ و ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﺠﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ .‬وي ﻳﻚ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺰرگ‬ ‫دارد و ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻳﻚ ﻧﻘﺶ ﻛﻮﭼﻚ وﻟﻲ ﭘﺮارزش در آن دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﮔﻤﺎنﻫﺎي اﻓﺰون ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ دوﺳﺖ دارم ﺑﺮ آن دﻗﻴﻖ ﺷﻮم اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻴﺰي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﺑﺮاي ﺑﻬﺘﺮ ﺷﺪن زﻧﺪﮔﻲ در ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﺑﺪﺗﺮ ﻛﺮدن زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ آﻳﺎ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺟﻨﮕﻞ ﭘﺮ ﺑﺎران زﻣﻴﻦ‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﺑﺪون آب و ﺧﺸﻚ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ آﻣﺪه ﻳﺎري‬ ‫رﺳﺎﻧﺪ؟‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻬﺘﺮي دارﻧﺪ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺪﺗﺮي دارﻧﺪ از ﺳﻮي ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ ﻋﺎﻟﻲ در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﺗﺮ اﺳﺖ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺪون داﺷﺘﻦ ﻓﺮﻧﻮد و دﻟﻴﻞ ﺧﻮﺑﻲ‪ ،‬اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﺑﺎ ﺑﺨﺖ‬ ‫ﻛﻤﺘﺮي را در ﺟﺎﻳﻲ ﻧﺎﮔﻮاري ﻧﻤﻲﮔﺬارد ‪ -‬و ﻣﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ در ﻧﻘﺸﻪ‬ ‫ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ ﻋﺎﻟﻲ دﺧﺎﻟﺖ ﻛﻨﻴﻢ؟ ﺑﺪون ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي‪ ،‬اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮي ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ‪ ،‬آن ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ آنﻫﺎ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار ﺑﻮدن از‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻮده و وﺿﻌﻴﺖ دﻳﮕﺮان را ﺑﻪ ﺧﻮد آنﻫﺎ واﮔﺬار ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‬ ‫اﺻﻞ "ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮدش‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ"‪ ،‬اﺻﻞ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺮاي ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﭘﻨﺪاري ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻳﻚ وﻳﮋﮔﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻨﺎرﻳﻮ اﻓﺰون ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ ﻓﺮﻣﺎن زﻳﺮ را ﺑﺮاي اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺻﺎدر ﻧﻤﺎﻳﺪ‪" :‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﭼﻮن‬ ‫‪43‬‬

‫ﺧﻮد دوﺳﺖ ﺑﺪارﻳﺪ‪".‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲ ﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺳﺮاﺳﺮ دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ‬

‫ﻓﺮض و ﮔﻤﺎن اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن‪ ،‬ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺑﺮاي‬

‫‪١٥٤‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻫﺴﺘﻲ ﻣﺘﻌﺎل ﺣﺲ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺮﺳﭙﺮدﮔﻲ دﮔﺮﮔﻮن ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎ دادن ﻓﺮﻣﺎن ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را دوﺳﺖ ﺑﺪار‪ ،‬اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﻳﻚ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﺑﺮاي‬ ‫ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺪﺗﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺴﺨﻪ ﮔﺴﺘﺮده اﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺮﺳﺎﻳﺎن ﺧﻮﻳﺶ را در آن‬ ‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ .‬دو ﺟﺴﺘﺎر وﻳﮋهي ﮔﻴﺮا در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﺪون ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ از‬ ‫ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﺮاي ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن‪ ،‬اﻧﺴﺎنﻫﺎ در ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد)ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻛﺸﻤﻜﺶ اﺳﺖ(‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪاي دﻳﮕﺮ از اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺮاي ﮔﺰاره‬ ‫ﻛﺎراﻣﺎزوف ‪-‬ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ﻛﻨﺶﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺒﺎح اﺳﺖ و ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي‬ ‫‪44‬‬

‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ -‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﻪ راﺳﺘﻲ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺰاره ﺑﺎ ادﻋﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺗﺎزه ﮔﻔﺘﻢ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ (1) ،‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﻪ اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﻧﺪاده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم آن ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﭼﻪ‬ ‫ﺑﺴﺎ اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر ﻓﺮاﺗﺮ ﺳﻨﺠﻴﺪه ﺷﻮد ﻛﻪ‪ (2) ،‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‬ ‫دﺳﺘﻮري ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬از اﻧﺪﻳﺸﻪ درﺑﺎرهي )‪ (1‬و )‪ (2‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺮﺳﻴﻢ‬ ‫ﺑﻪ )‪ (3‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﺧﻮدﻣﺎن ﻧﺪارﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي ﻣﺎ ﭘﻴﻮﻧﺪي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻳﻚ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻴﭻ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﻧﺪارﻳﻢ‪ -‬ﮔﺰاره ﻛﺎراﻣﺎزوف‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﮔﺰاره از )‪ (1‬و )‪ (2‬ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن )‪ (3‬ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻚ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫ﮔﻴﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻳﺨﺖ زﻳﺮ اﺳﺖ‪ (1) :‬اﮔﺮ ‪ Q‬درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ‪ R‬درﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ )‪(2‬‬ ‫اﮔﺮ ‪ P‬درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ‪ Q‬درﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ‪ (3) ،‬اﮔﺮ ‪ P‬درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﺲ ‪ R‬درﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ از ﻣﻘﺪﻣﻪﻫﺎ ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫از راه ﻧﻤﻮﻧﻪي ﻧﻘﺾ ﭘﻲ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬دﻳﺪه ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻫﻢ ﺧﻮن ‪-‬‬ ‫ﻳﻚ ﺑﺮادر‪-‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﻄﻲ ﻛﻪ در ﭘﻲ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ (1) :‬اﮔﺮ ﺑﺮادر ﻣﻦ ﻫﻨﻮز‬ ‫زاده ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﻮدك ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻮد؛ )‪ (2‬اﮔﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻣﻦ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﻫﻢ‬ ‫دﻳﮕﺮ را ﻧﺪﻳﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮادر ﻣﻦ زاده ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؛ ﭘﺲ‪ (3) ،‬اﮔﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻢ‬

‫‪١٥٥‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫دﻳﮕﺮ را ﻧﺒﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻮد‪ .‬ادﻋﺎ )‪ (1‬و )‪ (2‬ﻫﺮ دو درﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ‬ ‫ﻛﻪ )‪ (3‬آﺷﻜﺎرا درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬دﺷﻮاري اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻣﻦ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﻫﻢ را‬ ‫ﻧﺪﻳﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮادر ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ زاده ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰﻫﺎي وﻳﮋه‬ ‫دﻳﮕﺮي درﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ اﻳﻦ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺎﺷﻢ ‪-‬‬ ‫آﺷﻜﺎرا ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﺑﻮد‪ 45.‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ زودي ﺧﻮاﻫﻢ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺟﺴﺘﺎر‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ درﺑﺎره ادﻋﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﺎ دﺳﺘﻮر ﻧﺨﻮاﻫﺪ داد ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﻛﻤﻚ ﻛﻦ‪ ،‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ درﺳﺖ اﺳﺖ ‪-‬وﻟﻲ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎري‬ ‫ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي وﻳﮋه اﻳﻦ ﻣﻮرد را درﺳﺖ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﻛﻤﻚ رﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ از ﺳﻮي ﺧﻮد ﭼﻨﻴﻦ دﺳﺘﻮري ﻧﺪاده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫دوﻣﻴﻦ ﺟﺴﺘﺎر دل اﻧﮕﻴﺰ در ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻳﺎ ﺟﻨﮕﻞ‪ ،‬ﻣﻲﮔﺬارد ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻓﺘﺎدﮔﻲ و‬ ‫ﻓﺮوﺗﻨﻲ دﺳﺖ ﻛﻢ ﻳﻚ ﭘﺎره از ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري اﺳﺖ‪ 46.‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬ ‫از ﺟﺎﻳﮕﺎه درﺧﻮر ﺧﻮﻳﺶ در ﺟﻬﺎن را در ﺑﺮ داﺷﺘﻪ و ﻣﺎﻳﻪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري از ﺧﺪا ﺑﺮاي‬ ‫ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺧﻮﺑﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ دارد‪ ،‬ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬اﻓﺘﺎدﮔﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ را‬ ‫ﺳﺮﺳﭙﺮده ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ‪-‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎ دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ اﺳﺖ‪-‬‬ ‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪.‬‬ ‫اﻛﻨﻮن ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﺴﺨﻪ دوم ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺑﭽﺮﺧﻴﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻫﺴﺘﻲ ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ آنﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬آنﻫﺎ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﺼﺎدﻓﻲ در ﺳﻄﺢ ﺳﻴﺎره ﭘﺨﺶ ﺷﺪه‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﻮدش ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي‬ ‫ﺑﺪون ﻫﻮش ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪاي ﻛﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد اﻧﺴﺎﻧﻲ در آن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﻪ ﺑﺨﺖ ﺑﺴﺘﮕﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻫﺴﺘﻲ ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ و ﻣﺴﺌﻮل‬ ‫اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻮده ﻳﺎ ﻫﻴﭻ دﺳﺘﻮري ﺑﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬آنﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮدﺷﺎن را‬ ‫دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻨﺎرﻳﻮ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺧﻮدﻣﺎن را در ﻳﻚ ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫ﮔﺮا ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺎ دوﺳﺖ دارم روي اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ ﺷﻮم‪ :‬آن‬ ‫اﻧﺴﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻬﺘﺮي دارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺑﺎرهي‬ ‫اﻧﺴﺎنﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺪﺗﺮ دارﻧﺪ؟‬

‫‪١٥٦‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ در اﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ دوم‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﺗﺎ اﻧﺪازه اي ﺑﺮاي‬ ‫ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺪﺗﺮ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻮده‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ‬ ‫ﻛﺎر ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﭙﻨﺪارﻳﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺼﺎدﻓﻲ در ﺟﻨﮕﻠﻲ ﺳﺮﺳﺒﺰ و ﭘﺮ آب ﺑﻪ زﻣﻴﻦ‬ ‫آﻣﺪه اﻧﺴﺎن دﻳﮕﺮي را در ﺑﻴﺎﺑﺎن ﺑﺪون آب و ﻋﻠﻒ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺴﻨﺪهاي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ دﻳﺪ ﻛﻪ دوﻣﻲ در ﺟﺎﻳﻲ‪ ،‬ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺪي از ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﻴﺮون از ﻣﻬﺎر ﻫﺮ دو‪ ،‬ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪" .‬ﻣﻦ در ﺟﻨﮕﻞ ﺳﺮﺳﺒﺰي ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻢ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺎﺑﺎ در زﻣﻴﻦ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﺧﺸﻚ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﻫﺮ دو اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﻢ و ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﺎ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮﻧﮕﺰﻳﺪهاﻳﻢ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوي ﺑﺮﺗﺮي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻤﻚ ﻧﻜﻨﻢ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‪ ".‬اﻳﻦﻫﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎن ﺧﻮﺷﺒﺨﺖﺗﺮ‪،‬‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺪﺑﺨﺖﺗﺮ‬ ‫ﻛﻤﻚ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻧﺸﺪه ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ وﻳﮋه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻴﺎن وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻧﺒﻮد ﻣﻬﺎر و ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮدﺷﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﻮي وزش ﺑﺎد ﻛﻤﻲ ﭼﺮﺧﻴﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ‬ ‫واروﻧﻪ ﺷﻮد‪ .‬آﻳﺎ از ﻧﮕﺮ اﺧﻼق‪ ،‬رد ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻤﻜﻲ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﺖ ﻛﻤﺘﺮي داﺷﺘﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﺪون آن ﻛﻪ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺧﻮﻳﺶ را در ﻣﺤﻴﻄﻲ دﺷﻮار ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺎ‬ ‫ﻛﻤﻚ ﻧﻜﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن رﻧﺞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮد و ﺣﺘﺎ ﻧﺎﺑﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺸﺖ‪ ،‬روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ؟‬ ‫اﮔﺮ اﻳﻦ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮوﺗﻨﻲ‬ ‫ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮي از دﻳﮕﺮان ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ 3-4‬ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬اﻓﺘﺎدﮔﻲ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ﺳﻬﻢ ﻓﺮاوان ﺑﺨﺖ ﻛﻮري در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ در‬ ‫ﺑﺮدارد‪ ،‬و ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ دﻗﻴﻖ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ آﮔﺎﻫﻲ از ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﺑﺮاي‬ ‫ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﺨﺖ ﻛﻤﺘﺮي دارﻧﺪ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬ ‫ﺟﺎ‪ ،‬ﺟﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮاي ﺷﻚ درﺑﺎره ﮔﺴﺘﺮه دﻗﻴﻖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ در ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫ﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻧﺴﺎنﻫﺎ در ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺟﻨﮕﻞ‪ -‬ﻳﺎ‪-‬ﺑﻴﺎﺑﺎن و درﺑﺎرهي ﮔﺴﺘﺮه دﻗﻴﻖ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﻣﺎ در ﻛﻤﻚ رﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺑﺨﺖ ﻛﻤﺘﺮ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺑﺴﻨﺪه روﺷﻦ‬

‫‪١٥٧‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ از ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎ را دارﻳﻢ‪.‬‬

‫‪47‬‬

‫اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻴﭻ‬

‫دﺳﺘﻮري ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي ﻫﻢ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮيﻫﺎ دارﻳﻢ‪ ،‬وﻟﻲ از ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و در ﻫﺮ دو ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ‬ ‫ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﻓﺮوﺗﻨﻲ و اﻓﺘﺎدﮔﻲ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻦ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -5-4‬اﻣﻴﺪ و دﻻوري‬

‫در "ﭘﺮﺳﺘﺶ اﻧﺴﺎن آزاد‪ "،‬ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ‪:‬‬ ‫اﻧﺴﺎن ﻓﺮآورده ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ از دﺳﺘﺎوردﻫﺎي وي ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻟﻴﺪن ﺷﺪن‪ ،‬اﻣﻴﺪﻫﺎ و ﺗﺮسﻫﺎي‪ ،‬ﻋﺸﻖ و ﺑﺎورﻫﺎي وي‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻣﮕﺮ‬ ‫آراﻳﺶ ﺗﺼﺎدﻓﻲ اﺗﻢﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻫﻴﭻ آﺗﺸﻲ‪ ،‬ﻫﻴﭻ دﻻوري‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﻧﺪازه از ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ و اﺣﺴﺎس‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ زﻧﺪﮔﻲ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن را ﻓﺮاﺗﺮ از ﮔﻮر ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﻪ دارد؛‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻛﻮﺷﺶ ﻫﻤﻪي دوران‪ ،‬ﻫﻤﻪي ﻫﻮاداريﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻪي روﺷﻨﺎﻳﻲ ﻫﻮش‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ اوج ﺧﻮدش‪ ،‬ﻧﺎﺑﻮدي‪ ،‬در زﻣﺎن ﻣﺮگ ﺳﺮاﺳﺮي ﺳﺎﻣﺎﻧﻪي‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪي اﺳﺖ‪ ،‬و ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺎه ﺳﺮاﺳﺮ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ در آوار ﺧﺮاﺑﻪﻫﺎي‬ ‫ﻛﻴﻬﺎن دﻓﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ -‬ﻫﻤﻪ اﻳﻦﻫﺎ‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ‬ ‫ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ آن ﭼﻨﺎن ﺑﺪون ﭼﻮن و ﭼﺮا اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ ﻛﻪ آن را رد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻣﻴﺪي در ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺨﻮردن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب اﻳﻦ‬ ‫راﺳﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﻨﻴﺎد اﺳﺘﻮار اﻳﻦ ﻧﻮﻣﻴﺪي ﺑﻲ ﻛﺮان‪ ،1‬ﻣﻲﺗﻮان ﺟﺎﻳﮕﺎه روان را از‬ ‫‪48‬‬

‫اﻳﻦ ﭘﺲ ﺑﺎ آﺳﻮدﮔﻲ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫‪1. unyielding despair‬‬

‫‪١٥٨‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫اﻳﻦ ﺑﻨﺪ ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻮﺗﺎه و ﺳﺮ راﺳﺖ از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﺷﺎﻳﺎن ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮدن اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻪ )ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻃﻨﺰ ﺗﻠﺦ در آن ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد( و ﭘﺎﺳﺦ درﺧﻮر‬ ‫ﺑﻪ درﺳﺘﻲ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻃﺒﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﻧﻮﻣﻴﺪي ﺑﻲ ﻛﺮان اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ آﻳﺎ اﻳﻦ درﺳﺖ اﺳﺖ؟‬ ‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻠﻨﺪآوازهي ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﻛﺎﻧﺖ در ﻛﺘﺎب ﺳﻨﺠﺶ ﺧﺮد ﻧﺎب ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻫﺴﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﭼﻪ اﻣﻴﺪوارم؟ ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺮاي آن ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ را درﺳﺖ ﻣﻲداﻧﺪ‬ ‫اﻣﻴﺪي ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ اﺳﺖ؟ ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮدم‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻮﻣﻴﺪي ﺑﻲ ﻛﺮان ﭘﺎﺳﺦ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪاي ﺑﻪ آن اﺳﺖ؟‬ ‫ﺗﻮﻣﺎس آﻛﻮﻳﻨﺎس ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ "ﻛﻨﺶ اﻣﻴﺪ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راه ﺑﻮدن ﺑﺮاي‬ ‫ﺷﺎدي آﻳﻨﺪه از ﺳﻮي ﺧﺪا اﺳﺖ‪".‬‬

‫‪49‬‬

‫ﺑﺪون ﺷﻚ ﻫﻴﭻ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮاي اﻣﻴﺪﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ‬

‫دﺳﺖ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ را راﺳﺘﻴﻦ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻧﻮﺷﺘﺎر‬ ‫"ﻧﻮﻣﻴﺪي ﺑﻲ ﻛﺮان" وي ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻪ در دﻳﺪﮔﺎه راﺳﻞ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻮﻣﻴﺪي دﻳﺪﮔﺎه‬ ‫درﺧﻮر ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬رﻫﻨﻤﻮن ﺳﺎزد‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬راﺳﻞ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ اﻣﻴﺪي ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺮاي ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮب‪ ،‬ﺣﺘﺎ در ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ او‬ ‫آن را ﺟﻬﺎن ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬دارﻳﻢ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ راﺳﻞ‪ ،‬ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮب "زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫از ﻋﺸﻖ ﭘﺮ ﺷﺪه و ﺑﺎ داﻧﺶ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪".‬‬

‫‪50‬‬

‫و ﻳﻚ ﭘﺎره ارزﻧﺪه داﻧﺶ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ‬

‫راﺳﺘﻴﻦ ﺑﻮدن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ راﺳﺘﻴﻦ ﺑﻮدن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ‬ ‫ﭘﺎﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ راﺳﻞ در ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮب ﻫﻤﻜﺎري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ؟ ﻣﺎ در ﺳﺎﻳﻪ اﻳﻦ آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻪ اﺣﺴﺎﺳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬و ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﻨﻴﻢ؟‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ راﺳﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺖ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ دﻻوري ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ روﺑﺮو ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬وي‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ "اﻳﻦ ﺗﺮس از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ دﻳﻦﻫﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪".‬‬

‫‪51‬‬

‫ﻛﺎرﻛﺮد ﺑﺎور‬

‫ﺑﻪ ﺧﺪا "اﻧﺴﺎن ﻧﻤﺎ ﻧﻤﻮدن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺟﻬﺎن و وادار ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي اﺣﺴﺎس ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﻣﺘﺤﺪان او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪"،‬‬

‫‪52‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬آن ﻳﻚ ﺧﺮاﻓﻪ‬

‫اﻣﻴﺪﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻳﻚ راه ﺑﻨﺪ زودﮔﺬر ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و واﻗﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از روﺑﺮو ﺷﺪن ﺑﺎ در ﻫﺮاس‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬اﻛﻨﻮن‪ ،‬اﮔﺮ ادﻋﺎي راﺳﻞ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺗﺮس ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮي دﻳﻦ ﻣﻲﺑﺮد‪،‬‬

‫‪١٥٩‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ادﻋﺎ ﻧﺎدرﺳﺘﻲ اﺳﺖ؛ ﭼﻮن ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم‪ ،‬ادﻋﺎﻫﺎي وﻳﮋه دﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ در ﻣﻴﺎن‬ ‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر آنﻫﺎ را ﻳﺎد داده و ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻲ‬ ‫ﮔﻤﺎن راﺳﻞ درﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺗﺮس ﮔﺎﻫﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي دﻳﻦ دار ﺷﺪن ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﻔﺘﻪي ﻛﻬﻦ "ﻫﻴﭻ ﺑﻴﺨﺪاﻳﻲ در ﺳﻨﮕﺮ ﺣﻔﺮه روﺑﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ "،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎرك ﺟﻮرﮔﻨﻤﺎﻳﺮ‪ (2000) 1‬ﺑﻪ روﻳﺪادي ﻛﻪ در ‪ 1870‬رخ داده و در آن ﻳﻚ ﮔﺮوه از‬ ‫ﺳﺮخ ﭘﻮﺳﺘﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺳﻮاره ﻧﻈﺎم اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ "ﺑﺎ ﻣﺮاﺳﻢ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮدي رﻗﺺ و ﺧﻠﺴﻪ ﻫﻴﭙﻨﻮﺗﻴﺰم ﻛﻪ رﻗﺺ روح‪ 2‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ دادﻧﺪ"‪،‬‬ ‫‪54‬‬

‫اﺷﺎره ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ 53.‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ دﻳﻦ ﺑﺎ ﺗﺮس زاده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﺮس اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ رﻓﺘﻦ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي دﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﻧﺘﺮﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺎ را ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آزاد ﺳﺎزد‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪ راﺳﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد دﻻور اﻧﺪﻳﺸﻪ درﺳﺘﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫ﮔﺮا را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و در اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ "ﺟﻬﺎن ﺑﺰرگ‪ . . . .‬ﻧﻪ ﺧﻮب اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﺪ‪،‬‬ ‫و دﻟﻮاﭘﺲ آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺷﺎد ﻳﺎ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﺳﺎزد"‪ ،55‬روﺑﺮو ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬راﺳﻞ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ روﺑﺮو ﺷﺪن ﺑﺎ راﺳﺘﻲ در ﺑﺎره ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺧﻮدش ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺮوزي‪ ،‬ﻳﻚ ﻛﻨﺶ‬ ‫دﻻوراﻧﻪ ﻫﺴﺖ‪:‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﻠﺨﻲ ﺷﻮرش ﻧﺎﺗﻮان‪ ،‬ﻣﺎ ﻫﻢ واﮔﺬاردن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ در ﭘﻴﺶ و ﻫﻢ آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﻏﻴﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ارزش ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﺎ‬ ‫را ﻧﺪارد‪ ،‬را ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮاي دﮔﺮﺳﺎﻧﻲ و رﻳﺨﺖ‬ ‫ﺑﻨﺪي دوﺑﺎره از ﺟﻬﺎن ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه‪ ،‬ﺷﺪﻧﻲ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮاي دﮔﺮدﻳﺴﻲ در ﺑﻮﺗﻪ‬ ‫آزﻣﻮﻧﻲ ﺳﺨﺖ از ﭘﻨﺪار‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻃﻼي درﺧﺸﺎن ﺟﺎي ﺑﺖ ﻛﻬﻨﻪي ﮔﻠﻲ‪. . . .‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺮدن ﺑﻪ درونﺗﺮﻳﻦ ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺎه روح‪ ،‬ﻧﻴﺮوي ﻫﺎي ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ‬ ‫آن ﭼﻪ را ﻛﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺖ‪ ،‬را ﮔﺮﻓﺖ ‪-‬ﻣﺮگ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ‪ ،‬و ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﺎﻳﺎن‬

‫نوﯾسنده و پژوھش گر امرﯾکاﯾی ‪1. Mark Juergensmeyer‬‬ ‫‪2. Ghost Dance religion‬‬ ‫جنبش ھای دﯾنی بود که در چندﯾن سيستم از باورھای‬ ‫سرخپوستان امرﯾکا در سده ‪ ١٩‬راه ﯾافت‬

‫‪١٦٠‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬و اﻧﺴﺎن ﻧﺎﺗﻮان ﭘﻴﺶ از ﺷﺘﺎب ﻛﻮر ﺟﻬﺎن از ﺑﻴﻬﻮدﮔﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻴﻬﻮدﮔﻲ‪-‬‬ ‫‪56‬‬

‫ﺑﺮاي ﺣﺲ ﻛﺮدن اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ و داﻧﺴﺘﻦ آنﻫﺎ ﭼﻴﺮه ﺷﺪن ﺑﺮ آنﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺮوزي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي ﻣﻬﺎر ﻛﺴﻲ ﺑﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺧﻮدش‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ زﻳﺮ ﻣﻬﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﺑﻲ ﻃﺮف ﻓﺮاﺗﺮ از ﻣﻬﺎر آنﻫﺎ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي دﺳﺘﺎورد ﺑﺮﺗﺮ ﺑﺪﺳﺖ آوردن‬ ‫ﻣﻬﺎر اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺟﺴﺘﺎر ﭘﺬﻳﺮش ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺮوزي ﭼﻴﺮه ﺷﺪن ﺑﺮ ﺗﺮس‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎورﻣﻨﺪان دﻳﻨﻲ ﺑﺎ ﺗﺮس رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ در اﻳﻦ راه‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺎورﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬ ‫اﻧﺪازهي ﺑﺪن وي‪ ،‬زﻳﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻓﺮاﺗﺮ از ﻣﻬﺎر و ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺨﺺ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا‬ ‫ﻣﻬﺎر اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻮﻳﺶ را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﻤﻲﮔﺬارد ﺑﺎ ﺗﺮس ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺑﺸﻮد؛ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﭘﻴﺮوزي ﺑﺮ ﺟﻬﺎن دﺳﺘﺎورد ارزﺷﻤﻨﺪي در ﺧﻮدش و ﺑﺮاي ﺧﻮدش ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻬﺎر و ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﻛﻪ راﺳﻞ ﻣﻲﺳﺘﺎﻳﺪ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺎ‬ ‫آن ﭼﻪ ﻫﻮادار ﺑﺰرگ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﺳﻲ‪ .‬اس‪ .‬ﻟﻮﻳﻴﺲ ﭼﻮن ﮔﻮﻧﻪاي از ﺑﺎور دﻳﻨﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﺎور دﻳﻨﻲ ‪ . . .‬ﻫﻨﺮ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺮد ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي روﺣﻲ‪ ١‬ﺷﻤﺎ‪ ،‬آن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي روﺣﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪي‬ ‫دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺧﺮد ﺷﻤﺎ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬دﮔﺮﮔﻮن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ . . . .‬اﻛﻨﻮن ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻦ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻢ ﻣﻦ ﺣﺎﻟﺖ روﺣﻲ دارم ﻛﻪ ﻛﻞ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺎورﻛﺮدﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ‪ :‬وﻟﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺨﺪا ﺑﻮدم ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﺑﺎورﻛﺮدﻧﻲ‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ .‬دﮔﺮدﻳﺴﻲ ﺗﻨﺪ ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي روﺣﻲ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﭘﺎد ﺧﻮد راﺳﺘﻴﻦ ﺷﻤﺎ دور‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﻧﻮدي ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺑﺎور دﻳﻨﻲ ﻳﻚ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ آن ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي روﺣﻲ ﺧﻮد ﺑﻴﺎﻣﻮزﻳﺪ 'ﻛﺠﺎ ﺷﻤﺎ را رﻫﺎ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ' ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻳﻚ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﺧﻮب ﻳﺎ ﺣﺘﺎ ﻳﻚ ﺑﻴﺨﺪاي ﺧﻮب ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫‪1. Moods‬‬

‫‪١٦١‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻳﻚ اﻧﺴﺎن دودل‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در واﻗﻊ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آب و ﻫﻮا و ﺷﻜﻤﻲ‬ ‫‪57‬‬

‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و در ﺟﺎ ﻣﻲزﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻟﻮﻳﻴﺲ از "دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﺗﻨﺪ" ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي رواﻧﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ و ﺑﻪ ﺳﻮي‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎور دﻳﻨﻲ را ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻓﺮد ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﺮون از ﻣﻬﺎر وي‪ -‬ﺑﻪ‬ ‫وﻳﮋه آب و ﻫﻮا و ﺷﻜﻢ‪ -‬را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬راﺳﻞ و ﻟﻮﻳﻴﺲ در ﺳﺘﺎﻳﺶ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن ﻧﻤﻮدن ﺑﺎورﻫﺎي ﻛﺴﻲ ﺑﺎ ﺧﺮد‪ ،‬و ﻧﮕﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎورﻫﺎي آن‬ ‫ﺷﺨﺺ ﺑﺎ اﺣﺴﺎﺳﺎت و دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي رواﻧﻲ ﻣﻬﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻢداﺳﺘﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آن ﭼﻪ‬ ‫آنﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ راي ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺧﺮد ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻲ ﻳﺎ ﺑﻴﺨﺪاﻳﻲ‬ ‫اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ از اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ "دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﺗﻨﺪ ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي رواﻧﻲ" ﺑﻪ ﻧﮕﺮ روﺷﻦ ﻣﻲرﺳﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻟﻮﻳﻴﺲ ﺑﺎ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺮد ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺨﺪاﻳﻲ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭘﺬﻳﺮش ﭘﺎﻳﺪار آن ﻧﺸﺎن‬ ‫دﻫﻨﺪهي ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎري اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻢداﺳﺘﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ‪ -‬اﻳﻦ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎري را راﺳﻞ ﭼﻮن دﻻوري و‬ ‫ﻟﻮﻳﻴﺲ آن را ﺑﺎور دﻳﻨﻲ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ آﻳﺎ ﭼﻴﺰي‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻳﻦ‪ 1‬ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫ﮔﺮاﻳﻲ ﻫﺴﺖ؟‬ ‫ﺑﭙﻨﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻣﻴﺪ ﺑﺮاي ﮔﻮﻧﻪاي از ﭘﻴﺮوزي ﻛﻪ راﺳﻞ اﻧﮕﺎﺷﺘﻪ‪ ،‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ ﭘﺮﺳﺶ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ :‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪي اﻣﻴﺪ ﻣﺎ اﺳﺖ؟ ﺑﺮاي دﻳﺪن ﭼﻴﺰﻫﺎي‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ در دﻳﺪﮔﺎه ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ اﻣﻴﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻤﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺎوش‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﭼﻢﻫﺎ و ﻣﻌﻨﺎﻫﺎي ﺗﺎرﻳﻚ ﻧﻴﺰ دارد ‪ -‬ﭼﻢﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺶ از آن‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا اﻣﻴﺪ داﺷﺘﻪ ﻳﺎ ﻧﻮﻣﻴﺪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪،‬‬ ‫دﻗﻴﻖﺗﺮ ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫در ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﺪي‪ ، 2‬ﺟﺎن ﻛﻴﻜﺲ‪ (1990) 3‬ﺳﻪ ﺗﺎ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدي زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﻪ وﻳﮋﮔﻲ ﭼﺎره ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ از ﺷﺮاﻳﻂ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬را ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﺟﺎ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬ ‫آنﻫﺎ را ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻤﻮدهام ﻛﻪ "زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ روﻳﺪادﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮ‬

‫استاد بازنشسته فلسفه دانشگاه نيوﯾورک‬

‫‪١٦٢‬‬

‫‪1. faith‬‬ ‫‪2. Facing Evil‬‬ ‫‪3. John Kekes‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫اﺳﺖ‪ . . . .‬ﮔﺴﺘﺮهﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ از زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﻴﺮون از درك و ﻣﻬﺎر ﻣﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪".‬‬

‫‪58‬‬

‫دوﻣﻴﻦ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ "ﻃﺮاﺣﻲ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ اﻧﺴﺎن ﺟﺎﻧﺐ داراﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ‬ ‫داوري ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺳﺮاﺳﺮي ﻧﻴﺴﺖ ‪ . . . .‬ﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ و ﻧﻈﻢ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪. . .‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻲ ﻃﺮﻓﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ 59".‬دوﻣﻴﻦ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻀﻤﻴﻨﻲ اﻳﺰدي‬ ‫ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دو ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ در دﻳﺪﮔﺎه راﺳﻞ ﻧﻘﺶ ارزﻧﺪهاي دارد‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺳﻮم )ﻛﻪ‬ ‫ﻛﻴﻜﺲ آن را از راه ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻛﻮرﺗﺰ در داﺳﺘﺎن ﻗﻠﺐ ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﻛﻨﺮاد‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ(‪،‬‬ ‫"ﺑﻮدن ﮔﺮاﻳﺶ وﻳﺮاﻧﮕﺮي در اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ"‪ ،60‬ﻫﺴﺖ‪ .‬ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‬ ‫‪61‬‬

‫ﻛﻴﻜﺲ اﻳﻦ را ﭼﻮن ﻳﻚ وﻳﮋﮔﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ و اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ از ﺳﺮﺷﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫از اﻳﻦ ﺳﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‪ ،‬دوﻣﻴﻦ آنﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ‪ ،‬دﺷﻮار ﺳﺎزﺗﺮﻳﻦ آنﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ﮔﺮاﻫﺎم ﻫﺲ در ﻓﻴﻠﻢ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪي ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ دو ﮔﺮوه ﻛﻪ ﻫﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم را در آنﻫﺎ ﺑﺨﺶ و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﻣﻦ آن را در آﻏﺎز ﻛﺘﺎب ﺑﺎزﮔﻮ‬ ‫ﻧﻤﻮدم‪ ،‬در ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺧﻮدش ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دوﻣﻴﻦ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻛﻴﻜﺲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺮدم در ﮔﺮوه ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎور دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭘﻴﺸﺎﻣﺪي رخ دﻫﺪ " ﻛﺴﻲ آن ﺑﺎﻻ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻮاي آنﻫﺎ را دارد‪ "،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﮔﺮوه دوم ﺑﺎور دارﻧﺪ ﻛﻪ آنﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮدش را‬ ‫دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻣﺮدم ﮔﺮوه ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ اﻣﻴﺪ ﭘﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدم ﮔﺮوه دوم ﭘﺮ از ﺗﺮس‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﮔﻴﺘﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻨﻴﺎﻧﻲ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ و اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎور اﺳﺘﻮاري ﺑﻮده‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ در ﻣﻴﺎن اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﮔﺮاﻳﺶ دار ﺑﻪ ﺳﻮي دﻳﻦﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن دﻳﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺧﺮدﻣﻨﺪ و اﺧﻼﻗﻲ در ﻣﻴﺎن ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﺮاﻟﻜﻴﺘﻮﻳﺲ‪ 1‬و ﭘﺎرﻣﻨﻴﺪس‪ 2‬ﻫﺮ دو در ﺟﺴﺘﺠﻮي درﻳﺎﻓﺖ ﻟﻮﮔﻮس‪ ،3‬اﻟﮕﻮي ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ‬ ‫‪62‬‬

‫ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ آنﻫﺎ درﺑﺎرهي ﺳﺮﺷﺖ ﻟﻮﮔﻮس ﻫﻢداﺳﺘﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1. Heraclitus‬‬ ‫فيلسوف ﯾونانی )نزدﯾک به ‪ ۵۴٠ -۴٧٠‬پيش از ميالد(‬ ‫فيلسوف ﯾونانی )نزدﯾک به ‪ ۵١۵‬پيش از ميالد( ‪2. Parmenides‬‬ ‫لوگاس معنای فلسفی فراوانی داردو باﯾد برای درﯾافت درست پيشينه ﯾونانی و ‪3. Logos‬‬ ‫ﯾھودی آن بررسی گردد‬

‫‪١٦٣‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫آﻧﺎﻛﺴﻴﻤﺎﻧﺪروس‪ 1‬ﻣﻲﮔﻔﺖ زﻣﻴﻦ در ﻣﻴﺎن ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭼﻮن ﻓﺮﻧﻮد ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪63‬‬

‫ﺳﻘﺮاط‪ 2‬در دادﮔﺎه ﺟﺎن ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬دادﺧﻮاﻫﻲ ﺷﺪه‬

‫ﺑﺮاي ﻓﺮﻳﺐ‪ ،‬ﺑﻴﺨﺪاﻳﻲ‪ ،‬و ﮔﻤﺮاه ﻧﻤﻮدن ﺟﻮاﻧﺎن آﺗﻦ از ﺳﻮي آﻧﻴﺘﻮس‪ 3‬و ﻣﻴﻠﺘﻮس‪ ،4‬ﻓﺮﻧﻮدي‬ ‫ﻛﻪ در ﭘﻲ ﻣﻲآﻳﺪ را ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪" :‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﺑﺪاﻧﻴﺪ اﮔﺮ ﻣﺮا ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﻣﺮگ ﻧﻤﻮدﻳﺪ‪. . . .‬‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻦ آﺳﻴﺐ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬آﻧﻴﺘﻮس و ﻣﻴﻠﺘﻮس ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ آﺳﻴﺐ‬ ‫ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﺎﺷﺪﻧﻲ و ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﻣﻲداﻧﻢ اﺟﺎزه داده ﻧﺸﺪه ﻛﻪ اﻧﺴﺎن‬ ‫ﺧﻮﺑﻲ از ﺳﻮي ﻛﺴﻲ ﺑﺪﺗﺮ آﺳﻴﺐ ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ 64".‬در ﻛﺘﺎب ﻧﺨﺴﺖ اﺧﻼق ﻧﻴﻜﻮﻣﺎﭼﻴﻦ‪ ،5‬ارﺳﻄﻮ‬ ‫از اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ "در ﻗﻠﻤﺮو ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻃﺒﻴﻌﻲ در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺴﺎﻣﺎن و‬ ‫ﻣﻨﻈﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ "،‬دﺳﺘﺎوﻳﺰ ﻣﻲﺳﺎزد‪ 65.‬ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺳﺪه ﻫﻔﺪﻫﻢ ﻻﺑﻨﻴﺰ‪ (1985) 6‬ﺑﺮاي داﺷﺘﻦ ﻳﻚ‬ ‫ﻧﺴﺨﻪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ از اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻧﺎﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬وي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﭼﻮن ﺟﻬﺎن )ﻛﻪ او ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻫﻤﻪي‬ ‫ﻫﺴﺘﻲﻫﺎ در ﻫﻤﻪي زﻣﺎنﻫﺎ ﻣﻲداﻧﺪ( ﺑﺪﺳﺖ ﺧﺪاﻳﻲ ﻣﺘﻌﺎل آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪي‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺟﻬﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ 66.‬ﻣﻦ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺟﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻳﻚ ﻧﺴﺨﻪي دﺳﺖ ﻛﺎري ﺷﺪه از اﻳﻦ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺨﺶ ‪ ،2‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ﺟﺎن ﻟﺴﻠﻲ ﻛﻪ ﭼﻮن‬ ‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪيﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪا ﺷﺨﺼﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ ،‬را ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻤﻮدم‪ 67.‬در‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي اﺳﺘﻘﻼل ﻏﻨﺎ‪ ٧‬از ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ در ‪ ،1957‬ﻣﺎرﺗﻴﻦ ﻟﻮﺗﺮ ﻛﻴﻨﮓ ﻛﻮﭼﻚ‪ (1998) ،٨‬رخ‬ ‫داد را ﭼﻮن "ﮔﻮاهﻫﺎ و ﺷﻮاﻫﺪ ﭼﻔﺖ ﺷﺪه ﺑﺎ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﻴﺮوي دادﮔﺮ در‬ ‫ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺧﻮد ﺟﻬﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻮادار آزادي و دادﮔﺮي اﺳﺖ"‪،68‬‬ ‫دﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن را ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ و اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﺳﻮي‬ ‫ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﺎور اﺳﺘﻮار ﻛﻪ "ﻫﺮ‬ ‫ﭘﻴﺸﺎﻣﺪي ﻓﺮﻧﻮدي و دﻟﻴﻠﻲ دارد"‪ ،69‬ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫فيلسوف ﯾونانی )‪ ۶١١ -۵۴٧‬پيش از ميالد( ‪1. Anaximander‬‬ ‫‪2. Socrates‬‬ ‫فيلسوف ﯾونانی )‪ ۴٧٠-٣٩٩‬پيش از ميالد(‬ ‫‪3. Anytus‬‬ ‫‪4. Meletus‬‬ ‫نيکوماچين پدر ارسطو بوده )‪ ٣٩٣-٣۶٩‬پيش از ميالد( ‪5. Nicomachean Ethics‬‬ ‫‪6. Leibniz‬‬ ‫فيلسوف آلمانی )‪ ١۶۴۶-١٧١۶‬ميالدی(‬ ‫‪7. Ghana‬‬ ‫‪8. Martin Luther King, Jr‬‬ ‫کشيش و فعال صلح طلب امرﯾکاﯾی رھبر جنبش حقوق مدنی‬ ‫اﯾاالت متحده )‪(١٩٢٩-١٩۶٨‬‬

‫‪١٦٤‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫در ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻦ دﻳﺪﮔﺎه ارﺳﻄﻮ را ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪ‪-‬‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﻧﻈﺮي‪ -‬اﺳﺖ‪ ،‬را ﺑﺎزﮔﻮ ﻧﻤﻮدم‪ .‬ﻣﻦ درﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﺮده ﮔﻴﺮي ﻛﻪ‬ ‫داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻲآورﻧﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪي زﻧﺪﮔﻲ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﮔﺎﻫﻲ دﻳﺪﮔﺎه ارﺳﻄﻮ را ﭼﻮن‬ ‫"ﻧﺎدادﮔﺮاﻧﻪ"‪ ١‬ﻳﺎ "ﻧﺨﺒﻪ ﮔﺮا"‪ ٢‬دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺮده ﮔﻴﺮي را از ﺳﻮي‬ ‫ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻧﺪاﻧﻢﮔﺮاﻫﺎ‪ ،‬و ﺑﻴﺨﺪاﻳﺎن ﻳﻜﺴﺎن ﺷﻨﻴﺪهام‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺮده ﮔﻴﺮي از اﻳﻦ راه ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫ﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪ -1‬اﮔﺮ دﻳﺪﮔﺎه ارﺳﻄﻮ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ را‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬وﻟﻲ اﻳﻦ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﭘﺲ دﻳﺪﮔﺎه ارﺳﻄﻮ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي در ﺟﻬﺎن ﻣﻘﺪﻣﻪ دوم را ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﮔﻤﺎن ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪،‬‬

‫داﻧﺸﺠﻮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﺮده ﮔﻴﺮي را ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪهاﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺲ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ و اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن رﻳﺸﻪاي‬ ‫ﮔﻴﺘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي آﻏﺎز دﻳﺪن اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺮده ﮔﻴﺮي ﺑﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ و اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن ﺟﻬﺎن ﭼﻪ‬ ‫اﻧﺪازه ﺗﺮﺳﻨﺎك اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ دو ﺗﺎ از ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻨﻴﺎدي زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻴﻜﺲ ‪-‬‬ ‫ﭘﻴﺸﺎﻣﺪ و وﻳﺮاﻧﮕﺮي در ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﮕﻲ اﻧﺴﺎن‪ -‬ﭘﺎرهﻫﺎي دﻳﺪﮔﺎه ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ از ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ از ﮔﻔﺘﮕﻮ آﻏﺎزﻳﻦ ﻣﺎ درﺑﺎره راﻧﺪه ﺷﺪن آدم و ﺣﻮا از ﺑﻬﺸﺖ روﺷﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻧﺴﺎن ﭘﻴﺶ از راﻧﺪه ﺷﺪن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻮد؛ ﭘﺲ از راﻧﺪه ﺷﺪن از ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ واﺑﺴﺘﮕﻲ‬ ‫آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺸﺖ‪ .‬و ﺑﺨﺸﻲ از دﻳﺪﮔﺎه ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ‪ ،‬درﺑﺎره ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي راﻧﺪه ﺷﺪن از‬

‫‪1. unfair‬‬ ‫‪2. Elitist‬‬

‫‪١٦٥‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺑﻬﺸﺖ ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﺳﺮﺷﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻧﻤﻮدﻫﺎي آن اﻧﮕﻴﺰه وﻳﺮاﻧﮕﺮي ﻣﺎ‪،‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻓﺮﻧﻮد راﻧﺪه ﺷﺪن از ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﻗﻠﺐ ﺗﺎرﻳﻜﻲ در ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺎ ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﺑﻲ ﻃﺮﻓﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ را رد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺮﻧﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﺎور دارم‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ را ﭘﺮ اﻣﻴﺪ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ دو ﺗﺎ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲﻫﺎي‬ ‫دﻳﮕﺮ آن‪ ،‬ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺳﻴﻤﺎﻫﺎي ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻛﻢﺗﺮ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﻨﻨﺪه‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﻫﺴﺖ ﻛﻪ در ﻣﻬﺎر ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ -‬وﻟﻲ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ زﻳﺮ‬ ‫ﻣﻬﺎر ﻳﻚ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ ﺧﻮب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ دل ﺳﻴﺎﻫﻲ دارﻧﺪ‪ -‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ﺟﺎوداﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭼﻴﺮه ﺷﺪه و ﺳﺮاﻧﺠﺎم از ﺑﻨﺪ ﺷﻴﻄﺎن درون‪،‬‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ را رﻫﺎ ﺳﺎزﻳﻢ‪ -‬اﮔﺮ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﺟﻬﺎن ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻴﺘﻲ اﺧﻼﻗﻲ رﻫﻨﻤﻮن ﺷﺪه ﺑﺎ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎري ﺧﻮب‪ ،‬آﮔﺎه‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎي ﻣﻄﻠﻖ ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ‪،‬‬ ‫ﺧﺮدﻣﻨﺪ‪ ،‬را ﺑﺎ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﻲ ﺧﺮد‪ ،‬دل ﺳﻨﮓ‪ ،‬ﺑﻲ ﻃﺮف ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﺑﻴﺮون از ﻣﻬﺎر و‬ ‫ﻛﻨﺘﺮل ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ دو ﺗﺎ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺮﺳﻨﺎكﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﺗﻀﻤﻴﻨﻲ‪-‬‬ ‫ﻫﻴﭻ ﮔﺎه‪ -‬ﺑﺮاي ﭼﻴﺮه ﺷﺪن ﺑﺮ اﻫﺮﻳﻤﻦ درون ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ زﻳﺮ ﻣﻬﺎر ﻣﺎ‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ در ﻣﻬﺎر و ﻛﻨﺘﺮل ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ ﺧﻮب ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻦ‪ ،‬زﻳﺮ ﻣﻬﺎر ﻫﻴﭻ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دوﻣﻴﻦ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻛﻴﻜﺲ‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از‬ ‫ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲﻫﺎ ﻣﻴﺎن ﺑﻴﺨﺪاﻳﻲ و ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫ﭼﺮا اﺳﺘﺪﻻل اﺧﻼﻗﻲ ﺟﻮرج ﻣﺎوردس ﺑﺮاي ﺑﻮدن ﺧﺪا )در ﺑﺨﺶ ‪ 5-3‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺷﺪ( ﺑﻪ ﻫﻴﭻ‬ ‫رو ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ وي در ﻳﻜﻲ از ﻣﻘﺪﻣﻪﻫﺎي ﺧﻮدش‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺮﻧﻮدي ﺑﺮاي آن ﺑﻴﺎورد ﮔﻴﺘﻲ را ﺑﻪ ﻃﻮر رﻳﺸﻪاي دادﮔﺮاﻧﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬وﻟﻲ ﭼﻮن اﻳﻦ ﻳﻚ‬ ‫از ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي ﭘﺮ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻣﻴﺎن ﺑﻴﺨﺪا و ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺨﺪا اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي از اﻳﻦ‬ ‫دﺳﺖ را ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮه از ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﻓﺮﻧﻮد و دﻟﻴﻞ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮﻧﻮد ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺧﺪا ﭘﺮﺳﺖ و ﺑﻴﺨﺪا دﺷﻤﻨﻲ ﺑﻲ اﻧﺪازهاي در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻢ ﺣﺲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬ ‫ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺑﻴﺨﺪا ﺑﺪون ﭼﻮن و ﭼﺮا ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻧﻮد وﻳﮋه ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﺧﺮد ﺑﺮاي اﻳﻦ ﮔﻤﺎن‬

‫‪١٦٦‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻛﻪ رﻧﺞ ﺑﺮدن ﻳﺎ از زﻳﺎن دﻳﺪن‪ 1‬از ﺳﻮي ﻫﺮ ﻛﺴﻲ‪ ،‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ رﻧﺞ و زﻳﺎن دﻳﺪﻧﻲ ﻛﻪ از‬ ‫ﺳﻮي ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﺎن ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺨﺪا ﺷﺎﻳﺪ ﺣﺲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬رﻧﺞ ﺑﺮدن‬ ‫و ﻣﺮگ در راه ﻋﺸﻖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎ ﺧﺮد ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ در ارزش‬ ‫دادن‪ ،‬در داوري ﺳﺮاﺳﺮي ﻛﻪ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺑﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬ﺑﻴﺨﺪا ﺷﺎﻳﺪ‬ ‫ﺧﺸﻢ وﻳﮋهاي در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎور دﻳﻨﻲ ﺳﺴﺖ از ﺳﻮي ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺎﻣﺪ اﻧﺪوه آور داﺷﺘﻪ‪،‬‬ ‫ﺣﺲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﺴﻴﺎري از داﺳﺘﺎنﻫﺎي داﻧﺸﻲ‪-‬ﺗﺨﻴﻠﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد ﻳﻜﻲ از‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي اﺻﻠﻲ داﺳﺘﺎن روﺑﻮت‪ 2‬اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﭼﻨﻴﻦ آﺷﻜﺎر ﺷﺪﻧﻲ در ﻣﻮرد ﻛﺴﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ او ﻋﺸﻖ دارﻳﺪ‪ ،‬رخ دﻫﺪ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﭼﻴﺰي ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻓﺘﻦ از‬ ‫رد ﻣﻘﺪﻣﻪ دوم ﻛﻴﻜﺲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺬﻳﺮش آن را ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ دو ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﺷﻚ دارم‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﭘﻲ ﺑﺮدن ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻜﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻦ ﻛﻪ درﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻮا را‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻳﻚ ﺟﻮري ﻣﺎ را دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﺧﺮد ﺑﻲ ﻃﺮف ﺑﻮده و ﺑﻪ آن ﻟﻌﻨﺖ ﻫﻢ ﻧﻤﻲﻓﺮﺳﺘﺪ و ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﭘﺎﻓﺸﺎري ﺳﻘﺮاط ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺪان اﺟﺎزه آﺳﻴﺐ رﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﺎن را‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ ﻳﺎ ﭘﺎﻓﺸﺎري داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻣﻦ درﺑﺎره اﻳﻦ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻧﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺎر ﻛﻨﺪ را‬ ‫زﻳﺮﻛﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺳﺎده ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻦ ﮔﻤﺎن دارم ﻛﻪ ﻛﻤﻲ ﻛﺎوش ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺧﺮدورزي را در ﻫﻤﻪ ﻣﺎ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻳﻜﻲ از دﻻﻟﺖﻫﺎي راﺳﺘﻴﻦ دوﻣﻴﻦ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬ ‫ﻛﻴﻜﺲ اﻳﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪ ﻳﺎ ﺳﺘﻤﻜﺎراﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﻪ ﻓﺮﻧﻮد‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪ ﻳﺎ ﺳﺘﻤﻜﺎراﻧﻪ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺪ رخ دﻫﺪ‪ .‬و ﻫﻨﻮز آﻳﺎ ﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ در درون ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫آﻣﺎدﮔﻲ ﺑﺎور ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﭼﻴﺰﻫﺎ در ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺴﺘﺮي دﻗﻴﻘﻲ را ﭘﻴﺪا ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ؟ ﭼﻪ اﻧﺪازه‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎور ﻛﻨﻴﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ راﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺮﺳﻨﺎك‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد! وﻟﻲ اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ راﺳﺘﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮي ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎﻳﻲ از‬ ‫اﻳﻦ دﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ 70.‬و ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهي ﻗﺎﺑﻞ ﮔﻤﺎن‬ ‫‪1. loss‬‬ ‫‪2. robot‬‬

‫‪١٦٧‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮاي ﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮ روي دﻫﺪ‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﻴﺮون از دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﺣﺘﺎ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻛﻮﭼﻜﻲ ﺑﺮاي ﭘﻨﺪاﺷﺘﻦ ﻛﻪ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ را ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﻲﺳﺎزد‪.‬‬ ‫در ﻓﻴﻠﻢ ﺗﺮﻣﻴﻨﺎﺗﻮر‪ ،1984 1‬ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺻﻠﻲ ﻓﻴﻠﻢ ﺳﺎرا ﻛﺎرﻧﺮ‪ ،2‬ﺧﻮﻳﺶ را ﻫﺪف ﻧﺸﺎﻧﻪ‬ ‫ﮔﻴﺮي ﺷﺪه از ﺳﻮي روﺑﻮﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺪﻓﺶ ﻛﺸﺘﻦ وي ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬رﻳﺴﻲ‪ ،‬از ﺟﺎن‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪاي‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت ﻛﺎرﻧﺮ از دﺳﺖ ﺗﺮﻣﻴﻨﺎﺗﻮر ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه ‪ ،‬و ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺧﺎﻧﻢ را‬ ‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﺨﺘﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن ﻛﻮﺗﺎه در ﭘﻲ را ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪" :‬ﮔﻮش ﻛﻦ‪ .‬ﺑﻔﻬﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﻣﻴﻨﺎﺗﻮر اون ﺑﻴﺮوﻧﻪ‪ .‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺎ او ﺑﺎ ﻓﺮﻧﻮد و دﻟﻴﻞ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮد؛ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﮔﻔﺘﮕﻮ‬ ‫داﺷﺖ؛ اﻓﺴﻮس و اﻧﺪوه ﻳﺎ ﺗﺮس را ﺣﺲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؛ و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو ﻛﺎر را رﻫﺎ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﻤﻴﺮي‪".‬‬

‫‪71‬‬

‫اﮔﺮ ﻣﺎ "ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ" را ﺑﺎ "آن ﺗﺮﻣﻴﻨﺎﺗﻮر‪ "،‬ﺟﺎﺑﺠﺎ‬

‫ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن‪ ،‬آن ﭼﻪ را ﻛﻪ ﻣﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ درﺳﺖ‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎد ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن ﺑﺎ ﺗﺮﻣﻴﻨﺎﺗﻮر‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﮔﺮاﻳﺶ‬ ‫ﺑﻪ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدن ﺷﻤﺎ ﻧﺪارد‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻛﺎر ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻜﺸﺪ‪ ،‬وﻟﻲ‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻲ ﮔﻤﺎن‪ ،‬روﺑﺮو ﺷﺪن ﺑﺎ اﻳﻦ آﮔﺎﻫﻲ ﻛﻮﭼﻚ درﺑﺎرهي ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺟﺎي ﺗﺮس و‬ ‫دﺳﺖ ﻛﻢ ﻧﻮﻣﻴﺪي دارد‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ راﺳﻞ درﺳﺖ ﻣﻲﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﻮﺷﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﺮس ﭼﻴﺮه ﺷﻮد‪ ،‬و در اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻛﺎر دﺳﺘﺎوردي ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻤﺎن‬ ‫ﻛﻨﻢ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪي راﺳﻞ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺣﺘﺎ در ﻳﻚ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫ﮔﺮا‪ ،‬اﻣﻴﺪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻪ ارزش زﻳﺴﺘﻦ را دارد‪ ،‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪﻫﺎ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮي را ﭘﻴﺶ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺮ ﺗﺮس ﺧﻮد‬ ‫ﭼﻴﺮه ﮔﺸﺘﻪ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺳﻮ ﮔﻴﺮي دراز زﻣﺎن ﻣﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ﻛﻴﻜﺲ ‪-‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﻮرد دوم‪ -‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟ و اﻟﺒﺘﻪ ﻳﻚ ﭘﺮﺳﺶ دﺷﻮار ﻫﺴﺖ ﻛﻪ‬

‫در اﯾران به نام نابودگر ﯾک پخش شده است ‪1. Terminator‬‬ ‫‪2. Sarah Connor‬‬

‫‪١٦٨‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻲ ﺧﻄﺮي را در ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا ﺑﻪ راه اﻧﺪازﻳﻢ‪ .‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻳﻚ‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺮاي ﭘﺮﺳﺶ ﻧﺨﺴﺖ و ﻳﻚ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻢ ادﻋﺎ در ﺑﺎره دوﻣﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪.‬‬ ‫ﻫﻢ ﭼﻮن ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻨﻴﺎﻧﻲ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻛﻴﻜﺲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﺎ ﭼﻴﺰي‬ ‫ﻛﻪ وي "ﺧﻮي ﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ"‪ 1‬ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎر ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻮي ﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ ﻫﺮ دو ﭘﺎره ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﻲ را دارد‪ .‬ﭘﺎره ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه آن ﭼﻪ ﻛﻪ ﻛﻴﻜﺲ "درك ﮔﺴﺘﺮده" ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮش ﭘﺎﻳﺪار از ﺳﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﻨﻴﺎﻧﻲ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﭼﻪ راﺳﻞ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ و ﺑﺪون دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬آنﻫﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻓﻀﺎي ﺗﺎرﻳﻚ‪ 2‬ﻣﻐﺰ ﻛﺴﻲ راﻧﺪه ﺷﻮﻧﺪ؛ آنﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ در‬ ‫ﻓﻀﺎي روﺷﻦ ﻣﻐﺰ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺴﺎﻣﺎن و ﻣﻨﻈﻢ ﺧﺮدورزي ﺷﻮﻧﺪ‪ 72.‬ﺑﺎﻻﺗﺮ‬ ‫از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﺑﺎ ﺧﻮي ﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ از آن ﭼﻪ ﻛﻴﻜﺲ "وﺳﻮﺳﻪي ﻓﺮا روﻧﺪه" ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬و‬ ‫"ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ در ﭘﺲ آن ﭼﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدي زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ ﻳﻚ ﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ژرفﺗﺮ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎنﻫﺎ دﻟﻨﻮازﺗﺮ اﺳﺖ‪ 73"،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪي ﻛﻴﻜﺲ‪ ،‬ﺑﻬﺮه اﺻﻠﻲ ﺧﻮي ﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ‪" ،‬اﻓﺰودن ﻣﻬﺎر ﻣﺎ"‬

‫‪74‬‬

‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬

‫وﻳﮋه "آن ﭼﻪ ﻣﻲآﻣﻮزﻳﻢ ﻣﻬﺎر ﻧﻤﻮدن ﺧﻮدﻣﺎن‪ ،‬ﻫﻢ ﭼﻮن ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ و ﻫﻢ ﭼﻮن ﻣﺎﻣﻮر ﺑﺪي"‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ 75.‬ﻣﺎﻧﻨﺪ راﺳﻞ‪ ،‬ﻛﻴﻜﺲ ارج ﺑﺪﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻬﺎر ﺧﻮدﻣﺎن را ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬در‬ ‫ﻣﻴﺎن راهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮي ﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ ﻣﻬﺎر و ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺎ را ﺑﺮ ﺧﻮدﻣﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪" ،‬ﻧﮕﻪ‬ ‫داﺷﺘﻦ ﭼﺸﻢ داﺷﺖﻫﺎ ﺧﻮدﻣﺎن ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ‪ "،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫"ﺗﺎ از ﺷﻜﺴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻓﺮار ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ آﻣﺎده ﺳﺎزي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاي آنﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎر‬ ‫ﺷﻮﻳﻢ‪ 76".‬ﻧﮕﺮ ﻛﻴﻜﺲ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻳﻚ راﺳﺖ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺎ داﺷﺘﻦ درﻳﺎﻓﺖ دﻗﻴﻖ از‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮدن ﮔﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺎ ﺧﻮﻳﺶ را از ﻏﺮور و ﺗﻮﻫﻢ ﺑﻲ ﺟﺎ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺪاري ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬از دﺳﺖ‬ ‫رﻓﺘﻦ ﺑﺎور دﻳﻨﻲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺗﻜﺎن دﻫﻨﺪه اﺳﺖ؛ اﮔﺮ ﻣﺎ آن اﻧﺪازه ﻧﺎدان ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ در ﻧﮕﺎه‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎور ﻗﻠﺒﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان از اﻳﻦ آﺳﻴﺐ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻛﻴﻜﺲ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫"ﭼﺸﻢ داﺷﺖﻫﺎي ﻏﻴﺮ واﻗﻌﻲ از ﭼﺸﻢ داﺷﺖﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻮﻣﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ‬ ‫‪1. the reflective temper‬‬ ‫‪2. Back of one’s mind‬‬

‫‪١٦٩‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻧﻮﻣﻴﺪي اﺣﺘﻤﺎل آﺳﻴﺐ رﺳﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻣﺎدﮔﻲ آن را ﻧﺪارﻧﺪ در‬ ‫‪77‬‬

‫ﺳﻨﺠﺶ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮي ﺧﻮد را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬دارد‪".‬‬

‫در ﻧﮕﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﺗﺼﻮﻳﺮي از آن ﭼﻪ ﻛﻴﻜﺲ در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻮﻳﺶ دارد‪ ،‬روﺷﻲ ﻛﻪ‬ ‫از ﺳﻮي ﻣﻮﻧﺘﻨﻴﻪ ‪ (1966) 1‬در ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ "ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻪ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﺑﺮاي ﻳﺎدﮔﻴﺮي ﻣﺮدن"‪ ،‬ﭘﻴﺶ‬ ‫ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از ﻓﺮﻧﺎم ﻣﻲﺷﻮد درﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬دوﻣﻮﻧﺘﻨﻴﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه در ﺑﺎره ﻣﺮگ‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وي در ﺟﺴﺘﺠﻮي راﻫﻲ ﺑﺮاي آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺮدم ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮدن ﺧﻮد و‬ ‫ﻣﺮدن ﻋﺸﻖ آنﻫﺎ ﻫﺴﺖ ﺗﺎ از ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﻨﻔﻲ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ ﻣﺮگ ﭘﻴﻮﻧﺪ دارد‪،‬‬ ‫رﻧﺞ ﻧﺒﺮﻧﺪ‪ .‬وي ﻧﻮﺷﺘﻪ ‪:‬‬ ‫ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺴﺖ و ﺧﻴﺰ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲرﻗﺼﻨﺪ‪ -‬از ﻣﺮگ ﻫﻴﭻ ﺧﺒﺮي‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺧﻮب اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن ﻳﺎ ﻫﻤﺴﺮان‪،‬‬ ‫ﻛﻮدﻛﺎن‪ ،‬ﻳﺎ دوﺳﺘﺎن آﻧﺎن ﺑﺪون آﻣﺎدﮔﻲ و ﺑﻲ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن‪ ،‬ﺷﮕﻔﺖ زده ﺑﺮ ﺟﺎ‬ ‫ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ رﻧﺠﻲ‪ ،‬ﭼﻪ ﮔﺮﻳﻪﻫﺎ‪ ،‬ﭼﻪ ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﻮﻣﻴﺪي ﺑﺮ آنﻫﺎ ﭼﻴﺮه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد!‪ . . . .‬اﮔﺮ دﺷﻤﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ از آن ﺑﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﻳﻢ‪ ،‬ﺳﻔﺎرش‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدم ﻛﻪ ﺟﻨﮓ اﻓﺰار ﺗﺮس را وام ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ .‬وﻟﻲ ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺎ‬ ‫را ﺑﻪ ﻛﺎم ﺧﻮد ﻣﻲﻛﺸﺪ ﭼﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮﺳﻮﻫﺎ ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﭼﻪ ﭼﻮن ﻣﺮدان ﻛﻨﺶ ﻛﻨﻴﻢ‪. .‬‬ ‫‪ . .‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻳﺎد ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﺎ آن روﺑﺮو ﺷﺪه و ﺑﺠﻨﮕﻴﻢ‪ .‬و ﺑﺮاي‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺎ از آن‪ . . . .‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻣﺎ از ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي آن‬ ‫رﻫﺎ ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻳﻴﻢ آن را ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ .‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي در‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻮد ﺑﻴﺶ از ﻣﺮگ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬در ﻫﺮ آن‪ ،‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ آن در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻤﻪي ﺳﻴﻤﺎﻫﺎي آن‪ ،‬ﺑﻜﺸﻴﻢ‪ . . . .‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺼﺮﻳﺎن ﺑﺎ ﺷﻜﻮه‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫در ﻣﻴﺎﻧﻪي ﺟﺸﻨﻮارهﻫﺎ و ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎديﻫﺎ‪ ،‬اﺳﻜﻠﺖ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﻣﺮده را ﭘﻴﺶ‬ ‫‪78‬‬

‫روي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲآورده‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﻮن ﻳﺎدآوري ﺑﺮاي ﻣﻬﻤﺎنﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﯾکی از کارآمدترﯾن نوﯾسندگان رنسانس فرانسه‬

‫‪1. Montaigne OR Michel de Montaigne‬‬ ‫)‪(١۵٣٣-١۵٩٢‬‬

‫‪١٧٠‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫اﻧﺪﻳﺸﻪ دوﻣﻮﻧﺘﻨﻴﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﻣﺮگ ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﺎﻳﺪار در ﭘﻴﺶ‬ ‫روي ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﻬﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺧﻮدﻣﺎن اﻓﺰون ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﺎ‬ ‫از ﺗﺮس ﻣﺮگ آزاد ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﭼﻢ آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ آﮔﺎه ﺑﻮد ﻣﺮگ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺴﻲ را در ﻫﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﺎم ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺸﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ اﻳﻦ را ﻫﻤﻴﺸﻪ در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﻧﮕﻪ دارد‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﺑﺎ ﻣﺮگ ﺷﮕﻔﺖ زده ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ‪ .‬دوﻣﻮﻧﺘﻨﻴﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ "داﻧﺴﺘﻦ‬ ‫‪79‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺮدن‪ ،‬ﻣﺎ را از ﻫﻤﻪي ﺑﻨﺪﻫﺎ و ﭘﻴﺮويﻫﺎ آزاد ﻣﻲﺳﺎزد‪".‬‬

‫اﮔﺮ راﺳﻞ درﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﺮس اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮي دﻳﻦ ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬و ﺟﺴﺘﺎر‬ ‫اﺻﻠﻲ ﺗﺮس ﻣﺮگ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ روش دوﻣﻮﻧﺘﻨﻴﻪ را ﺑﺮاي آزاد ﻧﻤﻮدن ﺧﻮد از‬ ‫ﺗﺮس ﻣﺮگ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از وﺳﻮﺳﻪي ﻓﺮا روﻧﺪه و دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺎ ﺷﻜﻮﻫﻲ ﻛﻪ‬ ‫راﺳﻞ در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺧﻮد ﺑﺮ آن ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺒﺮﻳﻢ‪ .‬آﻳﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺖ ﻳﺎ‬ ‫‪80‬‬

‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬را ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه واﮔﺬار ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻛﻴﻜﺲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دﻳﮕﺮي درﺑﺎره ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﻮدن ﺧﻮي ﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬ ‫ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺎ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺳﻮم ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻗﻠﺐ ﺗﺎرﻳﻚ در ﻣﺎ‪ ،‬ﭘﻴﻮﻧﺪ دارد‪ .‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ از اﻧﮕﻴﺰه وﻳﺮاﻧﮕﺮي درون ﺧﻮﻳﺶ آﮔﺎه ﺑﻮده و ﻣﺮاﻗﺐ آﻧﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ"ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ آﮔﺎه ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن‪ ،‬درﺑﺎره ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺪ ﺑﻮدن‪ ،‬و‬ ‫ﭼﻮن ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﺧﻮﻳﺶ را دﮔﺮﮔﻮن ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪".‬‬

‫‪81‬‬

‫اﻳﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﺶ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬

‫ﻳﺎري دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺘﻴﻮن ﭘﻴﻦ ﻛﺮ‪ 1‬ﻧﻮﺷﺘﻪ‪:‬‬ ‫در ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي روان ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺎرﻛﺸﺘﮕﻲ‪،‬‬ ‫درﺳﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﻲ‪ ،‬و ﺧﻮد ﮔﺮداﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺮآورد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آنﻫﺎ‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري ﺧﻮدﺷﺎن را در ﻛﻮﺷﺶ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺮآورده ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﭘﻴﺮوزﻫﺎﻳﻲ‬ ‫را ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻛﺎرﻛﺸﺘﮕﻲ ﺧﻮد و ﺷﻜﺴﺖ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺑﺨﺖ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻴﺸﻪ‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﻬﺘﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺳﺎزش ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم اﻳﻦ ﺗﻮﻫﻢ‬ ‫روانشناس کارکشته امرﯾکاﯾی ‪-‬کاناداﯾی )زاده شده ‪1. Steven Pinker (١٩۵۴‬‬

‫‪١٧١‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺧﻮدﺧﻮاه را ﺣﺘﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺮس روﺷﻦ ﺷﺪن ﺑﺎ ﻳﻚ دروغ ﺳﻨﺠﺶ دﻗﻴﻖ را‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﮔﺮ دروغ‬ ‫‪82‬‬

‫ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ دروغ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ آﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻐﺰ ﻣﺎ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮔﻮﻧﻪ وﻳﮋه اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺮاي ﺧﻮدﻣﺎن‪،‬‬ ‫دارد‪ ،‬ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﺮاﻗﺐ آن ﺑﻮده و ﮔﺮاﻳﺶ ﺧﻮد را ﺑﺮاي آن درﺳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬درﺳﺖ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ داﻧﺴﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﺮازوﻳﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﭘﻨﺞ ﭘﻮﻧﺪ ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﺮاي ﭘﻲ‬ ‫ﺑﺮدن ﺑﻪ وزن واﻗﻌﻲ ﺧﻮدﻣﺎن ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬داﻧﺴﺘﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﻣﻐﺰ ﻣﺎ در ﺗﺤﺮﻳﻒ داده ﺑﺎ‬ ‫روش وﻳﮋهاي‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﺮاي ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﺷﺪن ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺑﺎ در ﻧﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﺞ ﺷﺪﮔﻲ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮرﺳﻲ‪ ،‬ﻳﺎري ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري و ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺪي از ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﮔﺮاﻳﺶ آن ﭼﻪ ﻣﻮرد ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﻴﻦ ﻛﺮ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻛﻤﻚ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﺑﺎ ﻫﻢ در آﻣﻴﺨﺘﻦ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي راﺳﻞ و ﻛﻴﻜﺲ‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ ﻛﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا‬ ‫از ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻮن ﻳﻚ دﻻور ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮآورده ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻧﻤﻮده و ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻓﺮاد و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دوﺳﺘﺸﺎن دارد‬ ‫در ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻮادار ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﺒﻮده و در ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻜﺴﺮه دﺷﻤﻦ‬ ‫ﻫﺮ دو روﻳﻜﺮد اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻲ ﺧﻄﺮ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا دﻻوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ داﻧﺴﺘﻦ "آنﻫﺎ‬ ‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺪي آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ اﻧﺪازه ﻫﻢ ﻛﻪ ]ﻣﻦ[ ﺳﺨﺖ و ﺧﻮب ﺑﺮاي ﭘﻴﺮوزي‬ ‫ﺑﺮ آنﻫﺎ ﺑﻜﻮﺷﻢ‪ ،‬ﻓﺮﻗﻲ ﻧﺪارد‪ 83".‬در ﭘﻲ اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎي ارزﺷﻤﻨﺪي اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ﭘﻴﺮوزي زودﮔﺬر ﺑﻮده‪ ،‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺸﻤﻜﺸﻲ ﻣﻲارزد‪ .‬ﻫﻤﺎن‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ راﺳﻞ ﮔﻔﺘﻪ "ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺷﺎدي‪ ،‬ﺷﺎدي راﺳﺘﻴﻦ اﺳﺖ ﭼﻮن اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه‪،‬‬ ‫ﻧﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻧﻪ ﻋﺸﻖ ارزش ﺧﻮﻳﺶ را ﭼﻮن ﺟﺎوداﻧﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از دﺳﺖ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪".‬‬

‫‪84‬‬

‫و‪،‬‬

‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻛﻴﻜﺲ ﭘﻴﺶ آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ‬ ‫واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدي از ﮔﻴﺘﻲ را در ﻣﻐﺰش ﻧﮕﻪ دارد‪.‬‬

‫‪١٧٢‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺑﺨﺸﻲ از ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ از ﮔﻴﺘﻲ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ در‬ ‫ﺟﻨﮕﻲ ﻣﻴﺎن ﺳﺘﺎرهاي‪ ١‬درﮔﻴﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﺎرهﻫﺎي رﻳﺸﻪاي ﭘﺲ زﻣﻴﻨﻪ اﻳﻦ درﮔﻴﺮي‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺳﻨﺖ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﭘﺮورده ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬در آﻏﺎز ﺳﺨﻦ از راﻧﺪه ﺷﺪن از ﺑﻬﺸﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺎزﻧﻤﻮد ﮔﺸﺖ‪ .‬اﻳﻦ درﮔﻴﺮي ﻓﺮد ﺑﺎ ﺧﻮدش اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻲ‪ .‬اس‪ .‬ﻟﻮﻳﻴﺲ ﮔﻔﺘﻪ‪،‬‬ ‫"ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﻣﺎ ﺟﺎﻧﺪاراﻧﻲ ﭘﺮ ﻋﻴﺐ و ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻮرﺷﻴﺎﻧﻲ ‪ . . . .‬ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺟﻨﮓ اﻓﺰارﻫﺎ را زﻣﻴﻦ ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪".‬‬

‫‪85‬‬

‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺳﻨﺖ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ‬

‫درﮔﻴﺮي درﻳﺎﻓﺖ و درك ﮔﺮدد‪ .‬ﮔﻮردن ﮔﺮاﻫﺎم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎرﻳﺦ را ﭼﻮن "ﺟﻨﮕﻲ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺮوﻫﺎي روﺷﻨﺎﻳﻲ و ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺗﺎرﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺟﻨﮕﻲ ﻛﻪ در آن ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ‬ ‫آزاد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﺮ ﺳﻮ را ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪ 86"،‬ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎي دﻳﺪﮔﺎه اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻨﻲ ﻓﺮد از ﺧﻮدش ﻫﻢ ﭼﻮن ﺳﺮﺑﺎزي در ﺟﻨﮓ ﻣﻴﺎن ﺧﻮﺑﻲ و‬ ‫ﺑﺪي‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا ﺧﻮدش درﮔﻴﺮ در ﻛﺸﻤﻜﺶ ﺑﺎ ﺟﺎﻧﻮر وﺣﺸﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﺸﻤﻜﺶ در ﻣﻴﺪان ﻛﺎرزاري‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺒﺮدي وﻳﺮاﻧﮕﺮ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺗﺎرﻳﻜﻲ و روﺷﻨﻲ‬ ‫ﻫﺴﺖ و ﭘﻴﺮوزي و رﺳﺘﮕﺎري ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﺳﻮي راﺳﺘﻴﻦ و ﻃﺮف ﺣﻖ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن‪ ،‬ﻧﺒﺮد ﺑﺮاي رام ﻧﻤﻮدن ﻳﻚ ﺟﺎﻧﻮر ﺑﻲ ﺧﺮد‪ ،‬ﺳﻨﮓ دل ﺑﻮده‪ ،‬و ﭘﻴﺮوزي‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻫﺴﺖ وﻟﻲ ﺑﻲ ﭼﻮن و ﭼﺮا ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻫﺮ ﻛﺲ درون ﺧﻮدش اﻳﻦ ﺟﺎﻧﻮر را دارد و‬ ‫ﻳﻚ ﺑﺨﺶ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﭘﻴﺮوزي‪ ،‬ﭼﻴﺮه ﺷﺪن ﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﻴﻮﻻ دروﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺳﻨﮕﺪل‪ ،‬ﺑﻲ‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ آوردﮔﺎه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺎ ﻫﺮ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻛﺎر‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻴﺎن رزﻣﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ وﻳﺮاﻧﮕﺮي‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي راﻧﺪه ﺷﺪن از ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻧﻮد ﻛﺎرﻛﺮد ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻛﻢ ﺷﺘﺎب و ﺑﺪون‬ ‫ﺧﺮد ﻓﺮﮔﺸﺘﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎن را رﻳﺨﺖ دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻨﮓ دروﻧﻲ و ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز‬ ‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺮوزي در آن‪ ،‬در ﺑﺨﺶ ‪ 4-6‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1. cosmic war‬‬

‫‪١٧٣‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬ ‫‪ -6-4‬آﻣﻮزش اﺧﻼق و داﻧﺶ‬

‫در ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻔﺖ و ﺷﻨﻮدﻫﺎي‪ ١‬اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ روش اﺳﺘﻮار و ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺰرگ ﺳﺎﻻن ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر‪ ،‬آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ .‬در اﻧﺪﻳﺸﻪ اﻓﻼﻃﻮن اﻧﺴﺎنﻫﺎي‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﮔﻔﺘﻪ زﻳﺮ در ﻣﻨﻮن‪ ٢‬از زﺑﺎن ﺳﻘﺮاط روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬از ﻃﻼ‬ ‫ﺑﺎ ارزشﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﺧﻮﺑﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ اﻳﻦ ﺳﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را داﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ در ﻣﻴﺎن ﺟﻮاﻧﺎن ﻛﺪام ﻳﻚ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ ﺧﻮب اﺳﺖ؛ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي آﻧﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ در آﻛﺮوﭘﻠﻴﺲ‪ ٣‬ﭘﺎﺳﺪاري‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬آنﻫﺎ را ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻨﻬﺎنﺗﺮ از ﻃﻼ ﻧﮕﻪ ﻣﻲداﺷﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ آنﻫﺎ‬ ‫را ﮔﻤﺮاه ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﺑﺮاي ﺷﻬﺮﺷﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪ‬ ‫‪87‬‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭼﺮا ﻣﺮدم ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﺑﺮاي اﻓﻼﻃﻮن اﻳﻦ اﻧﺪازه ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﻮدهاﻧﺪ؟ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬آنﻫﺎ‬ ‫ﻛﻠﻴﺪ ﺷﺎدي ﺟﺎوداﻧﻲ اﻧﺴﺎن‪ ٤‬ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻓﻼﻃﻮن ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﺎدي ﺟﺎوداﻧﻲ ﺗﻨﻬﺎ در‬ ‫ﻫﻤﺒﻮدﮔﺎه و ﺟﺎﻣﻌﻪاي دادﮔﺮ ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ؛ و ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ دادﮔﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺒﻮدﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫در آن ﮔﺮوه ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﻣﻬﺎر ﺗﻮدهﻫﺎ‪ ٥‬را در دﺳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬وي‬ ‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ را ﭼﻮن رﻳﺨﺘﻲ از دوﻟﺖ‪ ٦‬زﻳﺮ دﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮو رو ﻣﻲدﻳﺪ‪ .‬در ﺷﺎﻫﻜﺎر وي ﺟﻤﻬﻮري‪،‬‬ ‫اﻓﻼﻃﻮن ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻛﺎرﻛﺮدي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﺎﻟﻲ دادﮔﺮاﻧﻪ را ﺑﺎ ﺟﺰﻳﻴﺎت ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺒﻮدﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ در آن ﺷﺎدي ﺟﺎوداﻧﻲ اﻧﺴﺎن ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻔﺖ و ﺷﻨﻮد‪،‬‬

‫‪1. dialogue‬‬ ‫ﯾکی از گفت وشنودھای که افالطون به روش سقراطی آن را نوشته و در آن می ‪2. Meno‬‬ ‫کوشد پرھيزکاری را روشن سازد‬ ‫‪3. Acropolis‬‬ ‫‪4. lasting human happiness‬‬ ‫‪5. Masses‬‬ ‫‪6. Government‬‬

‫‪١٧٤‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫دﺳﺘﻮر ﻛﺎري ﺑﺮاي ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﺮورش و آﻣﻮزش دادن ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻫﺎي )ﭘﺎدﺷﺎه ﻓﻴﻠﺴﻮف( اﻳﻦ‬ ‫ﺷﻬﺮ آرﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﺨﻨﺎن ﻛﻪ از زﺑﺎن ﺳﻘﺮاط در ﭘﻲ ﻣﻲآﻳﺪ ارزﺷﻤﻨﺪي اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن‬ ‫را در ﻃﺮح اﻓﻼﻃﻮن روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪:‬‬ ‫ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﭼﻮن ﭘﺎدﺷﺎه ﻳﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﺷﺎﻫﺎن ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺮدان را ﺑﻪ ﻃﻮر واﻗﻌﻲ و ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺑﺴﻨﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭘﺮدازي‬ ‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺳﺮاﺳﺮ ﻳﻜﻲ‬ ‫ﻧﺸﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺮﺷﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن درﺑﺴﺖ ﭘﻴﮕﻴﺮ ﻳﻜﻲ‬ ‫از آنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زور از اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻬﺮﻫﺎ از ﺑﺪي‪. .‬‬ ‫‪88‬‬

‫‪. .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮ‪ ،‬آﺳﻮدﮔﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﭼﺮا ﻳﺎﻓﺘﻦ روﺷﻲ اﺳﺘﻮار و ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺮاي ﭘﺮورش اﻓﺮاد‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬آن ﭼﻪ ﺑﺮاي ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺎدي ﺟﺎوداﻧﻲ اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻳﻚ اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﺛﺎﺑﺖ از ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎران ﺑﺮاي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ﭘﻴﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ آنﻫﺎ ﻛﻨﺎر‬ ‫رﻓﺘﻪ ﻳﺎ ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ .‬در داﻧﺸﮕﺎه ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎر دﻳﮕﺮي از داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎي اﻳﺎﻻت‬ ‫ﻣﺘﺤﺪه‪ ،‬ﺟﻨﺒﺸﻲ ﺑﺰرگ‪ ،‬دﻟﺒﺴﺘﻪ ﺑﻪ آﻣﻮزش اﺧﻼق ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻳﻦ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﺨﺸﻲ‪ ،‬رﻳﺸﻪ در ﻳﻮرش ‪ 11‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 2001‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺷﺎﻳﺪ ﺳﺮ راﺳﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﻣﻮج‬ ‫وﻳﺮاﻧﮕﺮ ورﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ آنﻫﺎ ﻏﻮلﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫اﻧﺮون‪١‬‬

‫و وردﻛﺎم‪ ٢‬را درﮔﻴﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﻳﻦﻫﺎ‪ ،‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ درﺑﺎره ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻫﻤﺒﻮدﮔﺎه و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻧﻴﺮو دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬آن ﭼﻪ ﻣﺎ ﻧﻴﺎز دارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﺑﺎ روﺳﺎي ﻛﻞ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ٣‬ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻟﻬﻲ ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﮔﺴﺘﺮهاي ﻛﻪ در آن ﺳﻮد ﺷﺨﺼﻲ و ﺧﻮاﺳﺖ اﺧﻼﻗﻲ ﻫﻢ ﭘﻮﺷﺎﻧﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺴﺘﺎري ﺗﺼﺎدﻓﻲ‬ ‫شرکت پيشين خدمات و کاالھای انرژی امرﯾکاﯾی که در ‪ ٢٠٠١‬ورشکسته شد ‪1. Enron‬‬ ‫صناﯾع تلفن بزرگ امرﯾکاﯾی که در ‪ ٢٠٠٢‬ورشکسته شد ‪2. WorldCom‬‬ ‫‪3. CEOs OR Chief Executive Officer‬‬

‫‪١٧٥‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫اﺳﺖ‪ 89.‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﻫﻢ ﭘﻮﺷﻲ ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻛﻤﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ آرﻣﺎن ﺷﺪﻧﻲ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﭼﻮن اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻧﺪاري‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺒﻮدﮔﺎه و ﺟﺎﻣﻌﻪ دادﮔﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﺑﻨﻴﺎدي‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫آرﻣﺎن ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎنوار ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻛﻴﻜﺲ ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ آرﻣﺎﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﻳﻚ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن "ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬ﭼﺮا اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻳﺪ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺎﺳﺦ آﺷﻜﺎر‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ اﺧﻼﻗﻲ داﺷﺘﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪".‬‬

‫‪90‬‬

‫و‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬

‫اﻓﻼﻃﻮن درﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ رﻳﺸﻪاي ﻫﻤﺒﻮدﮔﺎه و ﺟﺎﻣﻌﻪ دادﮔﺮ‪ ،‬ﻣﻬﺎر آن از ﺳﻮي‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎران اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ در رد ﻛﺮدن دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ از اﻓﻼﻃﻮن‬ ‫ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻧﻴﺮو دارﻧﺪ؛ ﭘﺲ‪ ،‬اﮔﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ‪ ،‬ﻫﻤﺒﻮدﮔﺎﻫﻲ‬ ‫دادﮔﺮاﻧﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎﻓﺘﻦ روﺷﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ‬ ‫ﺷﻬﺮوﻧﺪاﻧﻲ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﭘﻴﺮوزيﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﻮﻧﻪي اﻧﺴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛‬ ‫اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي‪ ،‬ﺑﺪون در ﻧﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﮔﻮﻧﻪي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻫﻤﺒﻮدﮔﺎﻫﻲ را‬ ‫ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺨﺸﻲ از ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮده و‬ ‫ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮي روشﻫﺎي داﻧﺸﻴﻚ و ﻋﻠﻤﻲ آن را درﻳﺎﻓﺖ و‬ ‫درك ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﺳﻮدﻣﻨﺪي در رﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪي روح ﻏﻴﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻳﻌﻨﻲ "ﺧﻮد‬ ‫راﺳﺘﻴﻦ" و اﻳﻦ ﻛﻪ آن ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي و ﻣﺴﺌﻮل ﻛﻨﺶﻫﺎي اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﻣﺎ ﻫﺴﺖ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻐﺰ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﻣﺎ ﻫﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺳﺮﺷﺖ اﻓﺮاد‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺣﺎﻟﺖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻣﻐﺰ و‬ ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺼﺒﻲ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ و ﻣﺴﺌﻮل ﻛﻨﺶﻫﺎي اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﺑﻮده و‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ در داﻧﺶ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺗﻨﺪرﺳﺖﺗﺮ ﺑﻮدن )ﻫﺮ ﭼﻨﺪ‬ ‫ﻫﻤﻪ از آن ﺳﻮد ﻧﻤﻲﺑﺮﻧﺪ( ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ را ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺎ در ﺳﻨﺠﺶ ﺑﺎ ﻫﺮ ﭘﺎرهي دﻳﮕﺮ ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬داﻧﺶ و ﻓﻨﺎوري ﺑﺮاي زﻳﺴﺘﻦ درازﺗﺮ و ﺗﻨﺪرﺳﺖﺗﺮ را دارﻳﻢ‪ .‬در ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫ﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮي داﻧﺶ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻋﺼﺐ ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ وﻇﻴﻔﻪ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ‬ ‫اﻓﻼﻃﻮن در ﻳﺎﻓﺘﻦ روﺷﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺮدم ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر‪ ،‬ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬راﺳﻞ‬

‫‪١٧٦‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫در ﻣﻴﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ‪ 1925‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي داده اﺳﺖ‪ .‬وي ﺑﻪ وﻳﮋه دﻟﺒﺴﺘﻪ وﻇﻴﻔﻪي دﻻورﺗﺮ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺮدم ﺑﻮد‪ .‬وي ﻳﺎدآوري ﻧﻤﻮده ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ داﻧﺶ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﻘﺶ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي در اﻳﻦ‬ ‫وﻇﻴﻔﻪ داﺷﺘﻪ و ﻧﻜﺘﻪ در ﭘﻲ را ﮔﻔﺘﻪ‪" :‬ﺷﺎﻳﺪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ دﻻوري را ﺑﺘﻮان ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻢ ﺳﻨﺠﻲ ﺧﻮن ﻳﻚ ﮔﺮﺑﻪ ﺳﺎن‪ ١‬ﺑﺎ ﺧﺮﮔﻮش‪ ،‬ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮد‪ 91".‬دﺷﻮار اﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد راﺳﻞ‬ ‫ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﮔﺮاﻳﺶ داﺷﺘﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي وي ﺟﺪي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻲ‪ ،‬از زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ وي‬ ‫اﻳﻦ را ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﺴﻴﺎري در ﭘﻲ ﺑﺮدن ﺑﻪ زﻳﺮﺳﺎﺧﺖ ﻋﺼﺒﻲ‪ ٢‬ﺗﺮس ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه‪ ،‬و‪،‬‬ ‫ﻫﺮ آﻳﻨﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان در زادآوري ﻣﻮشﻫﺎي ﭘﺮ دل ﺗﺮ ﻛﺎﻣﻴﺎب ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ 92.‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ از آﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ راﺳﻞ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻮﺷﺶ ﻛﻨﻴﻢ داﻧﺶ را ﭼﻮن اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد اﺧﻼق ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮﻳﻢ ﺟﺴﺘﺎري‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺪي ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ ﺑﻲ ﮔﻤﺎن در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎري ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﺗﺮﺳﻨﺎﻛﻲ از‬

‫آﻣﻮزش اﺧﻼق ﺑﺎ داﻧﺶ ﻛﻪ در داﺳﺘﺎن ﻛﻼﺳﻴﻚ اﻟﺪوس ﻫﺎﻛﺴﻠﻲ‪ (1998) ٣‬ﺟﻬﺎن ﻗﺸﻨﮓ‬ ‫ﻧﻮ‪ ٤‬ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬را ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻢ ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬رﻣﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺒﻮدﮔﺎﻫﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در آن‬ ‫ﻫﺮ ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﻳﻚ ﻧﻘﺶ وﻳﮋه دارد‪ ،‬و ﺑﺎ آﻣﻴﺨﺘﻪاي از ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ژﻧﺘﻴﻚ‪ ،٥‬آﻣﺎده ﺳﺎزي‪ ،‬و‬ ‫"ﻫﻴﭙﻮﻧﻮﭘﺪﻳﺎ"‪ ،٦‬ﻳﺎ ﻳﺎدﮔﻴﺮي در ﺧﻮاب‪ ،‬ﻫﺮ ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪاي‪ ،‬اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫رﻳﺨﺖ ﺑﻨﺪي ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﺎ ﻧﻘﺶ ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻔﺖ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺪف از اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﻓﺘﻦ از‬ ‫ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﻳﻲ و ﺛﺒﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ٧‬اﺳﺖ‪ .‬از ارزﻧﺪﮔﻲﻫﺎ وﻳﮋه آن‪ ،‬ﺧﻮدداري ﻧﻤﻮدن ﺷﻬﺮوﻧﺪان از‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت وﻳﮋه اﺳﺖ؛ ﻳﻜﻲ از ﺷﻌﺎرﻫﺎي ﺗﻠﻘﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان "زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺒﻮدﮔﺎه ﮔﻴﺞ ﻣﻲﺷﻮد"‪ ،93‬ﻫﺴﺖ‪ .‬ﭼﻮن اﺑﺰاري ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻫﺪف‪ ،‬از‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت واﺑﺴﺘﮕﻲ وﻳﮋه ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮن اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از‬

‫‪cat‬‬ ‫‪neurological underpinnings‬‬ ‫‪Aldous Huxley‬‬ ‫نوﯾسنده انگليسی )‪(١٩٨۴-١٩۶٣‬‬ ‫‪Brave NewWorld‬‬ ‫‪genetic engineering‬‬ ‫‪hypnopadia‬‬ ‫‪social stability‬‬

‫‪١٧٧‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬ ‫‪5.‬‬ ‫‪6.‬‬ ‫‪7.‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫واﺑﺴﺘﮕﻲﻫﺎ ﺑﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت آﺗﺸﻴﻦ و ﻛﺸﻤﻜﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻬﺎر ﻳﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن )ﮔﺮوه ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ﺳﺮآﻣﺪ( ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺎدر‪ ،‬ﺗﻚ ﻫﻤﺴﺮي‪ ،‬ﻋﺸﻖ‪ .‬ﻓﻮران ﺑﻠﻨﺪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ؛ ﻟﮕﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ و ﻛﻒ آﻟﻮد‬ ‫ﺟﻮﺷﺎن وﺣﺸﻲ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ راه رﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﻣﻦ‪ ،‬ﻛﻮدك ﻣﻦ‪.‬‬ ‫ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻧﺪارد ﺑﻲ ﻧﻮاﻫﺎي ﭘﻴﺶ از دوران ﻧﻮﻳﻦ‪ ،‬ﻧﺎﺑﻜﺎر و ﺳﻴﻪ روز ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻬﺎن آنﻫﺎ ﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ را ﺳﺎده ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺖ‬ ‫ﺧﺮدﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮب‪ ،‬ﺷﺎد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ . . . .‬آنﻫﺎ وادار ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ داﺷﺘﻪ‬ ‫‪94‬‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ . . . .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﭘﺎ ﺑﺮ ﺟﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟‬

‫در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻗﺸﻨﮓ ﻧﻮ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻴﺴﻲ ﻓﻮس دﺳﺖ ﻛﺎري ﺷﺪه رﻳﭽﺎرد ﺗﻴﻠﻮر ﻛﻪ‬ ‫در ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻛﺘﺎب ﺧﻮدش ﺧﻮب و ﺑﺪ‪ ،‬در ﻧﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫﻤﻪي ﺷﻬﺮوﻧﺪان‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ وﻇﻴﻔﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن در ﻧﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﺷﻬﺮوﻧﺪ دﻟﺒﺴﺘﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺸﻖ اﻧﺠﺎم آن ﭼﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻴﺎز دارد‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﺎﻛﺴﻠﻲ ﻛﺎرﮔﺮدان ﺟﻮﺟﻪ‬ ‫ﻛﺸﻲ‪ ١‬روﺷﻨﮕﺮي ﻧﻤﻮده‪" ،‬اﻳﻦ راز ﺷﺎدي و ﺧﻮﺑﻲ ‪-‬دﻟﺒﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن ﭼﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﻲ‪-‬‬ ‫اﺳﺖ‪ 95".‬ﻳﻚ ﭘﻨﺪار وﻳﮋه ﺧﻨﺪه دار از اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎرﺑﺮ آﺳﺎﻧﺴﻮر در زﻣﺎن رﺳﻴﺪن‬ ‫ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﺑﺎم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪" :‬او درﻫﺎي را ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬آﻓﺘﺎب ﮔﺮم ﺷﻜﻮﻫﻤﻨﺪ وي را از ﺟﺎ ﭘﺮاﻧﺪه‬ ‫و ﻧﻤﻲﮔﺬرد درﺳﺖ ﺑﺒﻴﻨﺪ‪' .‬وا‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺑﺎم!' وي ﺑﺎ آواي از ﺧﻮد ﺑﻴﺨﻮدي ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن و ﺑﺎ ﺷﺎدي از ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﻧﺎﺑﻮدﻛﻨﻨﺪهاي آﮔﺎه ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪' .‬ﭘﺸﺖ ﺑﺎم!' "‬

‫‪96‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻦ "اﺧﻼق" )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻫﺴﺖ( و‬ ‫"ﺷﺎدي" )ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻛﻪ ﻫﺴﺖ( ﻫﻢ زﻣﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﺷﺎدي ﺑﻪ ﭼﻢ و ﻣﻌﻨﺎي ﺷﺎدي‪،‬‬ ‫ﻧﺮم ﺧﻮﻳﻲ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ؛ ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر در ﺟﻬﺎن ﻗﺸﻨﮓ ﻧﻮ‪ ،‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﻛﻮدﻛﻲ ﺧﻮدﻛﺎﻣﻪ‬ ‫اﺳﺖ؛ ﺧﺸﻨﻮدي دﻳﺮ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺟﺎي ﺳﻔﺎرش ﺷﺪن‪ ،‬ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1. Hatcheries‬‬

‫‪١٧٨‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ آن ﭼﻪ درﺑﺎره آﻣﻮزش اﺧﻼق در ﺟﻬﺎن ﻗﺸﻨﮓ ﻧﻮ‪ ،‬ﺗﺮﺳﻨﺎك اﺳﺖ در‬ ‫درﺟﻪ ﻧﺨﺴﺖ اﺑﺰاري ﻛﻪ اﺧﻼق ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ درون ﻣﺎﻳﻪ اﻳﻦ اﺧﻼق‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎ را ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﺪ ﭼﻮن از ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﺧﻮﺑﻲﻫﺎي در زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ رواﺑﻂ ﻣﻌﻨﺎدار ﺷﺨﺼﻲ و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻫﻨﺮي و‬ ‫ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از دﺷﻮاريﻫﺎي روش واﻛﺎوي ﺷﺪه در رﻣﺎن‬ ‫ﻫﺎﻛﺴﻠﻲ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آن اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر راﺳﺘﻴﻦ ﻧﻤﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ روﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫‪97‬‬

‫ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﺒﺎه ﺷﺪه ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫دوﻣﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ دﺷﻮار ﺳﺎز آﻣﻮزش اﺧﻼق ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه در داﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺮ ﺑﺎر ﻧﻤﻮدن‬ ‫آن از ﺳﻮي دوﻟﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻦ‪ ،‬دوﻟﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬درﺧﻮر اﻋﺘﻤﺎد ﻧﺒﻮده‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﻤﻴﻦ‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻢ واﮔﺬاري ﻧﻴﺮوي رﻳﺨﺖ دادن ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﻪ دوﻟﺖ‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن )ﺷﺎﻳﺪ ﺷﺪﻧﻲ ﺑﺸﻮد( ﺗﺮﺳﻨﺎكﺗﺮﻳﻦ اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻫﻢ‬ ‫آﺷﻜﺎر و ﻫﻢ ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ‪ ،‬در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﻦ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ داﻧﺶ ﺑﺮاي ﻳﺎري رﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮد اﺧﻼق‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎر ﺑﺮده ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﻫﺴﺖ؟ ﻣﻦ ﺑﺮاي ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪن ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﭘﻴﺶ ﻃﺮﺣﻲ ﺑﺎ‬ ‫رﻳﺰ دادهﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻤﺒﻮد آﮔﺎﻫﻲ داﻧﺸﻴﻚ دارم؛ ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻦ‪ ،‬اﻣﻴﺪوارم ﭘﻴﺶ ﻃﺮﺣﻲ درﺑﺎره‬ ‫راﺳﺘﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزم‪ .‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻦ رﻳﺸﻪ در اﻧﮕﺎرهﻫﺎي‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﺴﻴﺎري ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮدهام دارد ‪ -‬و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه درﻳﺎﻓﺖ ادﻋﺎ ﻣﺸﺮوﻃﻲ‬ ‫ﺑﻪ آن رﻳﺨﺖ ﻛﻪ از ﭘﻲ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ :‬اﮔﺮ اﻧﮕﺎره ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﻮرد ﻧﮕﺮ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‪،‬‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﻮ ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد ﻳﻚ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻮب اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ارﺳﻄﻮ و ﻛﺎﻧﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ دو ﺗﺎ از ﺑﺎﻧﻔﻮذﺗﺮﻳﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن اﺧﻼق در ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻏﺮب‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬درﺑﺎرهي ﺑﺴﻴﺎري از ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎ ﻫﻢداﺳﺘﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻫﺮ دو در ﭘﺬﻳﺮش ادﻋﺎي زﻳﺮ‬ ‫ﻫﻢ راي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪن ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮب‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺒﺎرزه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻣﻴﺎن ﺧﺮد ﻛﺎرﺑﺮدي )ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ درﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﻨﺶ‬ ‫داﺷﺘﻦ( از ﻳﻚ ﺳﻮ و اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬دو ﻓﻴﻠﺴﻮف درﺑﺎره‬ ‫ﺳﺮﺷﺖ دﻗﻴﻖ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻫﻢداﺳﺘﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در دﻳﺪﮔﺎه ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻣﻴﺎن اﺣﺴﺎﺳﺎت‬

‫‪١٧٩‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫اﻧﺴﺎن و دﻳﺪﮔﺎه او از ﺧﻮب زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮدن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﺑﺎ ﭘﻴﺮوزي‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه ﻓﺮد از زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮب دﻳﺪﮔﺎه درﺳﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻓﺮدي ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎه‬ ‫درﺳﺖ روي ﻳﻚ ﺧﻂ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﺳﺎزي ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺧﺮد و‬ ‫ﺷﻬﻮت ﺑﺨﺶﻫﺎي روح ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﺧﻮب ﻛﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد؛ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد "در او ﻫﺮ ﭼﻴﺰي‪ ،‬ﺑﺎ آواي ﺧﺮد‪ ،‬در ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ"‪ 98‬اﺣﺴﺎﺳﺎت ‪ ،‬ﺧﺸﻨﻮدي‬ ‫و دردﻫﺎ در ﻳﻚ ﻓﺮد ﺧﻮب ﺑﺠﺎ ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎ درﺑﺎره ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ درﺳﺖ اﺳﺖ‬ ‫و ﺑﺎورﻫﺎ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻫﻢ دﻳﮕﺮ را ردﻳﺎﺑﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﻛﺎﻧﺖ در ﺑﺎرهي وﻳﮋﮔﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ دروﻧﻲ ﻓﺮد ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﺮآورده ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮدش‪ ،‬ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮب ﺑﻮدن ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ‬ ‫ﭼﻴﺮه ﺷﺪن ﻛﺴﻲ ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺶﻫﺎي ﺳﺮﻛﺶ در اﻧﺠﺎم ﻛﻨﺶﻫﺎي از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎروا‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﺎﻧﺖ ﻳﻚ ﺑﺎر وﻳﮋﮔﻲ ﺧﻮﺑﻲ اﺧﻼﻗﻲ را ﭼﻨﻴﻦ "ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ و راه ﻛﺎر ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه‬ ‫‪99‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﺎب آوردن‪ . . . .‬ﺑﺮاي آن ﭼﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﺳﺖ اﺧﻼﻗﻲ در درون ﻣﺎ ﻣﻲاﻳﺴﺘﺪ‪"،‬‬

‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﻛﺎﻧﺖ درﺑﺎرهي دورﻧﻤﺎي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺮ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﺳﺮﻛﺶ ﻛﺴﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪﺑﻴﻦ اﺳﺖ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ "ﻧﻤﻮﻧﻪي ﺧﻮب )رﻓﺘﺎر اﻟﮕﻮ(‬ ‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﻮن اﻟﮕﻮ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻮن ﮔﻮاﻫﻲ ﺑﺮ ﺷﺪﻧﻲ ﺑﻮدن ﻛﻨﺶ در‬ ‫راﺳﺘﺎي وﻇﺎﻳﻒ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﺷﻮد‪".‬‬

‫‪100‬‬

‫آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺮﺗﺮي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ‬

‫ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ را از اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮدﻣﺎن دور ﻣﻲﺳﺎزد ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫ﮔﻮاﻫﻲ ﺑﺮاي آن ﻛﻪ ﺣﺘﺎ ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ! ﻛﺎﻧﺖ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﻌﻴﺎر‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮي ﺑﺮاي ﭘﻴﺮوزي ﻣﻴﺎن ﺧﺮد و اﺣﺴﺎس در ﺳﻨﺠﺶ ﺑﺎ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻛﺎﻧﺖ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪" :‬ﺧﻮﺑﻲ داراي ﻳﻚ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آوردن ﻫﻤﻪي‬ ‫ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ و ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ زﻳﺮ ﻣﻬﺎر )ﺧﺮد ﺧﻮدش( و ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮ ﺧﻮدش‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ 101".‬در دﻳﺪﮔﺎه ﻛﺎﻧﺖ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺎز ﻧﺪارد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ آواي ﺧﺮد در‬ ‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻫﻤﻪ آن ﭼﻪ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ ارﺑﺎب اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد ﺑﻮدن ﺗﺎ ﮔﺴﺘﺮهاي‬ ‫ﻛﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت از ﺑﺮآورده ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١٨٠‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﺧﺮد ﭘﻴﺮوز ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪهاي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻌﺎرف اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن آن را "ﺳﺴﺘﻲ اراده"‪ ١‬ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از روﺷﻨﮕﺮيﻫﺎي ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫از اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه را ﺣﻀﺮت ﭘﻮﻟﺲ ﮔﻔﺘﻪ‪" :‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ درﻳﺎﺑﻢ ﻛﺪام ﻛﺎر درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ آن را اﻧﺠﺎم دﻫﻢ‪ .‬ﭼﻮن ﻛﺎر ﺧﻮﺑﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻛﺎر ﺑﺪي را‬ ‫‪102‬‬

‫ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻢ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻢ‪".‬‬

‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻋﺼﺐ ﺷﻨﺎس ﺟﻮزپ ﻻدوﻛﺲ‪ ،(1996) ٢‬در‬

‫ﻛﺘﺎب ﺧﻮدش ﻣﻐﺰ اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ ‪ ،٣‬آن ﭼﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﻐﺰ ﺑﺮاي ﺳﺴﺘﻲ اراده در‬ ‫ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﺮس ﺑﺎﺷﺪ را ﺑﺎزﻧﻤﻮد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ارزﺷﻤﻨﺪي وﻳﮋه‪ ،‬ﻗﺸﺮ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﻧﺎﺣﻴﻪاي‬ ‫از ﻣﻐﺰ ﻛﻪ ﻳﻚ راﺳﺖ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ رده ﺑﺎﻻ‪ ،‬در‬ ‫ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي ﻣﻨﻄﻖ و ﻛﻨﺶﻫﺎي ارادي ﺑﻮده‪ ،‬و ﺑﺎداﻣﻪي ﻣﻐﺰ‪ ،٤‬ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﻬﻦﺗﺮ ﻣﻐﺰ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﺮ راﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ درﮔﻴﺮ ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ و رﻓﺘﺎري‬ ‫ﻛﻪ در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﺮس اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻻدوﻛﺲ ﻧﻮﺷﺘﻪ‪:‬‬ ‫ﺳﺴﺖﺗﺮ ﺑﻮدن ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻻﻳﻪ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي‪ ٥‬ﺑﺎ ﺑﺎداﻣﻪ ﻣﻐﺰ در ﺳﻨﺠﺶ‬ ‫ﺑﺎ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﺑﺎداﻣﻪ ﺑﺎ ﻻﻳﻪ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي‪ ٦‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ‬ ‫ﺑﺴﺎ اﻳﻦ روﺷﻦ ﺳﺎزد ﭼﺮا ﺑﺮاي دادهﻫﺎي اﺣﺴﺎﺳﻲ‪ ٧‬ﺑﺴﻴﺎر آﺳﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺧﻮدآﮔﺎه ﻣﺎ را ﺑﺮ ﻫﻢ زﻧﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﺎر‬ ‫‪103‬‬

‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺧﻮدﻣﺎن را ﺑﺪﺳﺖ آورﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﭘﻮﻟﺲ ﻓﻨﻲﺗﺮ‪ ،‬داﻧﺎﺗﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪" :‬ﻣﻦ ﻛﺎر ﺧﻮﺑﻲ ﻛﻪ ﻻﻳﻪ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻗﺸﺮ‬ ‫ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي ﻣﻐﺰ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ را ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺪي ﻛﻪ ﺑﺎداﻣﻪ ﻣﻐﺰ ﻣﻦ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬آن ﭼﻪ اﺳﺖ‬

‫‪weakness of will‬‬ ‫پروفسور دانشگاه نيوﯾورک )زاده ‪Joseph LeDoux (١٩۴٩‬‬ ‫‪The Emotional Brain‬‬ ‫‪Amygdala‬‬ ‫‪Cortical areas‬‬ ‫‪Cortex‬‬ ‫‪Emotional information‬‬

‫‪١٨١‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬ ‫‪5.‬‬ ‫‪6.‬‬ ‫‪7.‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻢ‪ ".‬ﭘﺲ ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﺑﺨﺶ از ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي داﻧﺶ‪ ،‬در ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﺑﺎ آن ﭼﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ دﺷﻮاري ﺳﺴﺘﻲ اراده ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي‬ ‫ﭼﻴﺮه ﺷﺪن ﺑﺮ اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻛﺸﻤﻜﺶ ﺑﺎ داوريﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺎ‪ ،‬درﺑﺎره ﺧﻮب و‬ ‫ﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎن ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮﻧﻮد ﻳﺎ دﻟﻴﻠﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ روﻳﻜﺮدي را اﻣﻴﺪﺑﺨﺶ ﻣﻲﺳﺎزد‪،‬‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﺎ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻛﻪ در دﺳﺖ اﺟﺮا اﺳﺖ‪ ،‬دارد‪ .‬ﺟﺴﺘﺠﻮ‬ ‫ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖ و ﻣﻬﺎر اﺣﺴﺎﺳﺎت وﻳﮋه ﻣﻨﻔﻲ ‪-‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺴﺮدﮔﻲ‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧﻲ‪ ،‬و ﺗﺮس‪ -‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن‬ ‫در دﺳﺖ اﻧﺠﺎم اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻋﺼﺐ ﺷﻨﺎس ﻛﻨﻮﻧﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬آﻧﺘﻮﻳﻮ دﻣﺎﺳﻴﻮ‪(2003) ١‬‬ ‫درﺑﺎرهي ﻛﺎراﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﺼﺐ ﺷﻨﺎﺳﻲ در اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺧﻮش ﺑﻴﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺗﺎ دو دﻫﻪ آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ زودﺗﺮ‪ ،‬ﻋﺼﺐ ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺣﺴﺎس و ﻫﻴﺠﺎن‪ ،‬ﺑﻪ داﻧﺶ‬ ‫ﺑﻴﻮﻣﺪﻳﻜﺎل‪ ٢‬ﭘﺮواﻧﻪي ﮔﺴﺘﺮش درﻣﺎن ﺑﺮاي درد و اﻓﺴﺮدﮔﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ داﻧﺴﺘﻦ‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮي ﭼﮕﻮﻧﻪ ژنﻫﺎ در ﺑﺨﺶﻫﺎي وﻳﮋه ﻣﻐﺰ ﺑﺎزﺗﺎب ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮده و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري اﻳﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎ در وادار ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺎ ﺑﻪ اﺣﺴﺎس و ﺣﺲ ﻛﺮدن اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬را ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ . . . .‬ﺑﺎ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﺎ ﭘﺎ در ﻣﻴﺎﻧﻲﻫﺎ و ﻣﺪاﺧﻼت روان‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬درﻣﺎنﻫﺎي ﻧﻮﻳﻦ‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﻲ در ﺗﻨﺪرﺳﺘﻲ رواﻧﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬درﻣﺎنﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ اﻛﻨﻮن در دﺳﺘﺮس ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻬﻠﻮي آنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻬﻨﮕﻲ و ﺑﺪ رﻳﺨﺘﻲ ﺟﺮاﺣﻲ‬ ‫‪104‬‬

‫ﺑﺪون ﻫﻮش ﺑﺮي ﺑﺮاي ﻣﺎ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ ﻓﻬﺮﺳﺖ اﺣﺴﺎﺳﺎت زﻳﺮ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮاي در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻔﺮت‪،‬‬ ‫رﺷﻚ‪ ،‬و ﺷﻬﻮت ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﺪف از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدن ﻫﻤﮕﻲ آنﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﻬﺎر آنﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺶ ﮔﺮاﻧﻲ ﻛﻪ در ﺟﺴﺘﺠﻮي درك ﺷﻴﻤﻲ ﻣﻐﺰ‬ ‫درﮔﻴﺮ در اﻓﺴﺮدﮔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻮﺷﺶ ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ داروﻳﻲ را ﭘﻴﺶ ﺑﺒﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي‬ ‫دانشمند پرتغالی‪ ،‬که در امرﯾکا زندگی می نماﯾد )زاده ‪1. Antonio Damasio (١٩۴۴‬‬ ‫آميخته پزشکی و شاخه ھای گوناگون دانش زﯾست شناسی مانند زﯾست ‪2. Biomedical‬‬ ‫شيمی پزشکی‬

‫‪١٨٢‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫اﺣﺴﺎﺳﺎت اﻧﺪوه را از ﻣﻴﺎن ﺑﺒﺮد؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎران ﻣﻬﺎر و ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮ‬ ‫ﺣﺲﻫﺎي اﻧﺪوه‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧﻲ و ﺑﻲ اﻣﻴﺪي ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻗﺮص ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺳﺎزي اراده ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ‬ ‫ﺧﻨﺪه دار ﺑﺮﺳﺪ و ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻢ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ زودي ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮد‪ -‬وﻟﻲ‬ ‫ﻓﺮآورده وﻳﮋهاي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ دوديﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﻬﺎر ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮاي ﺳﻴﮕﺎر‬ ‫ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه )ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ وﺻﻠﻪي ﻧﻴﻜﻮﺗﻴﻦ( از ﺧﺎﻧﻮاده اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ داروﻫﺎي ﭘﻨﺪاري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻣﻐﺰ اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻻدوﻛﺲ در ﺑﺎرهي ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﻴﻜﺮﺑﻨﺪي ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎن در‬ ‫آﻳﻨﺪه ﺑﺎ ﻓﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬ﮔﻤﺎﻧﻪ زﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ "ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﻻﻳﻪ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي ﺑﺎ ﺑﺎداﻣﻪ‬ ‫ﻣﻐﺰ در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦﻫﺎ در ﺳﻨﺠﺶ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ "،‬ﮔﻤﺎﻧﻪ زﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﻛﻮرﺗﻜﺲ در اﻧﺴﺎن ﺷﺎﻳﺪ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ در ﮔﺬر زﻣﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و "ﻛﻮرﺗﻜﺲ‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻢ ﻛﻢ ﻣﻬﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮ ﺑﺎداﻣﻪي ﻣﻐﺰ ﺑﺪﺳﺖ آورده‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﮕﺬارد اﻧﺴﺎنﻫﺎي آﻳﻨﺪه‬ ‫در ﻣﻬﺎر اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻬﺎر و ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻬﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪".‬‬

‫‪105‬‬

‫اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻲ ﭘﻨﺪاري و‬

‫ﻓﺮﺿﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻮرد ﻧﮕﺮ ﻛﺎﻧﺖ را در ﺳﻨﺠﺶ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻧﻮد و دﻟﻴﻞ روش‬ ‫ﺳﻴﻢ ﻛﺸﻲ ﻣﻐﺰ آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺎ آﺳﺎﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ آورد‪ .‬ﻻدوﻛﺲ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ دﻳﮕﺮي‬ ‫را ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎ ﻣﻴﺎن ﺑﺎداﻣﻪ و ﻻﻳﻪ‬ ‫ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻓﻴﺒﺮﻫﺎي ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه از ﻗﺸﺮ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي ﺑﻪ ﺑﺎداﻣﻪ را‬ ‫ﺳﺮﮔﺮم ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻴﺒﺮﻫﺎي ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه از ﺑﺎداﻣﻪ ﺑﻪ ﻻﻳﻪ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي ﻣﻐﺰ را ﻧﻴﺰ‬ ‫در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﻋﺼﺐﻫﺎ اﻳﻦ ﮔﺬر ﺑﻪ ﺗﺮازﻣﻨﺪي ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻣﻴﺎن اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﺧﺮد‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﺗﺮي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﺎي ﻻﻳﻪ‬ ‫ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي ﻣﻐﺰ ﺑﺮ ﻛﺎﻧﻮن اﺣﺴﺎس‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﺷﺪن ﺑﺴﻴﺎر ﻫﻤﺎﻫﻨﮓﺗﺮ از‬ ‫ﺧﺮد و اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ،‬ﺣﻞ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎ ﻣﻴﺎن ﻻﻳﻪ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي و ﺑﺎداﻣﻪ‬ ‫ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺟﺪا ﻛﺎر ﻛﺮدن‪ ،‬آﻏﺎز ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ‬ ‫ﻳﻚ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪106‬‬

‫‪١٨٣‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل دوم‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺧﻮﺑﻲ از ﻧﮕﺮ ﻛﺎﻧﺖ ﻫﻢﺧﻮاﻧﻲ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺧﻮﺑﻲ از ﻧﮕﺮ‬ ‫ارﺳﻄﻮ ﻧﻴﺰ ﻫﻢ ﺧﻮاﻧﻲ دارد‪ .‬اﻣﻴﺪ ﻻدوﻛﺲ ﺑﻪ "ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﺧﺮد و اﺣﺴﺎﺳﺎت"‬ ‫ﻳﺎدآور ﮔﻔﺘﻪ ارﺳﻄﻮ در ﺑﺎره اﻧﺴﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر‪" ،‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ در ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎ آواي ﺧﺮد"‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪107‬‬

‫ﮔﻤﺎﻧﻪ زﻧﻲ ﻻدوﻛﺲ اﻳﻦ را ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ در ﮔﺬر زﻣﺎن‪ ،‬ﺳﻴﻢ ﻛﺸﻲ ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎن‪،‬‬

‫ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﭼﻨﺎن راﻫﻲ دﮔﺮﮔﻮن ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻳﺎ ﺑﻪ آرﻣﺎن اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺎﻧﺖ ﻳﺎ آرﻣﺎن‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ از آن ﭼﻪ اﻛﻨﻮن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻓﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫زﻣﺎن ﺑﺴﻨﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺴﺘﻲ اراده را از ﻣﻴﺎن ﺑﺒﺮد‪ .‬وﻟﻲ ﭼﺮا ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راه ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ؟‬ ‫ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻧﺰدﻳﻚ دو و ﻧﻴﻢ ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻛﻪ ارﺳﻄﻮ ﭘﻴﻜﺎر ﻣﻴﺎن ﺧﺮد و اﺣﺴﺎﺳﺎت‬ ‫ﺑﺨﺶﻫﺎي روان را ﻧﺸﺎن داد‪ ،‬ﻣﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻐﺰي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي اﻳﻦ ﺳﻴﻤﺎي از ﺳﺮﺷﺖ اﻧﺴﺎن‬ ‫را آﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﺘﻮان‪ ،‬راﻫﻲ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ و ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﺑﺮاي اﻓﺰودن ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎ ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻻﻳﻪ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي ﻣﻐﺰ و ﺑﺎداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻲ ﺷﻚ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ دﺳﺘﺎوردي ﺑﺴﻴﺎر دور ﺑﻮده و ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻮﺷﻴﺎري اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ درﺑﺎره ﻣﻐﺰ ﻳﺎد ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﺷﺪﻧﻲﺗﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﮕﺎرهي ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﻣﻐﺰ ﻛﻪ ﻣﻦ در اﻳﻦ ﺟﺎ آوردم ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﻳﻚ راه ﺳﺮ‬ ‫راﺳﺖ ﺑﺮاي ﺷﻜﺴﺖ دادن ﺳﺴﺘﻲ اراده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫راهﻫﺎي ﻧﺎ ﺳﺮ راﺳﺖ را ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺳﺴﺘﻲ اراده دارﻳﻢ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ راهﻫﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻛﺎﻧﺖ از ﻧﻘﺶ ﻫﻤﺪردي در روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﻚ ﻓﺮد ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﮔﻠﭽﻴﻦ‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺑﻨﺪي اﻳﻦ روش ﻧﻴﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﺮخ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎي‬ ‫ﻛﺎﻧﺘﻲ ﺑﺰﻧﻴﻢ‪ .‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن دﻟﺒﺴﺘﻪ ﺑﻪ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻛﺎﻧﺖ درﺑﺎرهي ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ‬ ‫ﭘﺮت ﺷﺪن از ﺟﺴﺘﺎر را ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ؛ دﻳﮕﺮان ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ از ﭼﻨﺪ ﺑﺮگ ﺗﺎ ﺑﺮآﻳﻨﺪ و‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎﻧﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ‪:‬‬ ‫ﻫﻤﺪردي‪ 1‬ﻳﺎ ﻫﻤﺮاﻫﻲ در ﺷﺎدي‪ . . . .‬ﺣﺲﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ از ﺷﺎدي و اﻧﺪوه ‪. . .‬‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ دﻳﮕﺮي از ﺧﻮﺷﻲ ﻳﺎ درد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺖ در ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻦ‬ ‫‪1. Sympathy‬‬

‫‪١٨٤‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫را ﻛﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮي اﻳﻦ ﻫﻢ ﭼﻮن اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش‬ ‫‪108‬‬

‫ﻛﻨﺶ و ﻣﻨﻄﻖ ﻧﻴﻚ ﺧﻮاﻫﻲ ﻫﻨﻮز‪ . . . .‬ﻳﻚ وﻇﻴﻔﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﺰﻳﺪه ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻫﻤﺪردي در روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﻚ ﻓﺮد ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر‬ ‫ﻧﻘﺸﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎزي ﻛﺮدن دارد‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ اﻳﻦ ﻧﻘﺶ در دﻳﺪﮔﺎه ﻛﺎﻧﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺮاي ﺑﻲ آﺑﺮو ﻛﺮدن اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﮔﻔﺘﻦ آن ﭼﻪ وي آن را "اﻧﮕﻴﺰهي وﻇﻴﻔﻪ‪"،‬‬ ‫ﻛﺎﻧﻮن ﻓﺮﻧﻮد و دﻟﻴﻞ آوري از ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻧﺪه ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻋﺎﻣﻲ و داﻧﺸﻤﻨﺪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺠﺎم ﻧﻘﺶ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ وﻇﻴﻔﻪ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ اﻧﺠﺎم ﻛﻨﺸﻲ را در ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد ﭼﻮن ﻛﺴﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از اﻧﺠﺎم آن اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺟﻮﻫﺮ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫دﻗﻴﻖ ﭼﻪ اﻧﺪازه اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ از اﻧﮕﻴﺰه ﺑﺎﻳﺪ در ﻛﺎﻧﻮن ﻋﺎﻣﻞ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﻛﺎﻧﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺮف‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ 109.‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﺖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت‬ ‫ﻫﻤﺪردي ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻮن اﺑﺰاري ﺑﺮاي " ﻛﻨﺶ و ﻣﻨﻄﻖ ﻧﻴﻚ ﺧﻮاﻫﻲ‪ "،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪،‬‬ ‫آﻏﺎز ﺑﻪ ﻛﻤﻲ روﺷﻨﮕﺮي ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﻛﻤﻲ ﭘﺲ از اﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺎﻧﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ داﺷﺘﻦ ﺣﺲ‬ ‫ﻫﻤﺪردي "ﻫﻨﻮز ﻳﻜﻲ از ﺗﻜﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ در ﻣﺎ ﻛﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم آن ﭼﻪ‬ ‫‪110‬‬

‫ﻛﻪ ﺑﻮدن وﻇﻴﻔﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎﻣﻴﺎب ﺑﺎﺷﺪ‪".‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ادﻋﺎﻫﺎ را درﻳﺎﻓﺖ و‬

‫درك ﻛﻨﻴﻢ؟ ﻳﻚ اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﺎﻧﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺣﺲ ﻫﻤﺪردي‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ ﻛﻢ اﻧﮕﻴﺰه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﻛﺴﻲ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪن از‬ ‫ﺳﻮي وﻇﻴﻔﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺑﺴﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻲ ﮔﻤﺎن اﻳﻦ درﺳﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﺣﺲ ﻫﻤﺪردي‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻘﺶ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدن ﻛﻤﻲ‬

‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن دﻫﺪ‪ .‬در ﻧﮕﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ از دﻳﻦ در ﺣﻮزه‬ ‫ﺧﺮد ﻧﺎب‪:1‬‬ ‫ﻧﺎب ﻧﺒﻮدن و ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲ دل اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﭼﻪ ﻗﻮاﻋﺪ رﻓﺘﺎر ﻫﺮ‬ ‫آﻳﻨﻪ در ارج ﮔﺬاري ﺑﻪ ﻫﺪف ﺧﻮدش ﺧﻮب اﺳﺖ‪ . . .‬و ﺷﺎﻳﺪ ﺣﺘﺎ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺑﻪ‬ ‫‪1. Religion Within the Limits of Reason Alone‬‬

‫‪١٨٥‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫اﻧﺪازه ﺑﺴﻨﺪه ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎب‪ ،‬اﺧﻼق ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻪ‪،‬‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن را ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻢ ﭼﻮن اﻧﮕﻴﺰهي ﺑﺴﻨﺪه ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺎري‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻜﺮده‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ )ﺷﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ( ﺑﺮاي ﻧﻴﺎز ﺑﻪ دﻳﮕﺮ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي‬ ‫ﻓﺮاﺗﺮ از اﻳﻦ‪ ،‬در ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ اراده ﭼﻪ وﻇﻴﻔﻪاي را ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم دادن ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪،‬‬ ‫‪111‬‬

‫رﻓﺘﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﺎﻧﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﮔﺮﻣﻲ ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺰهاي ﻣﮕﺮ اﻧﮕﻴﺰه‬ ‫وﻇﻴﻔﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪهي ﮔﻮﻧﻪاي از ﺳﺴﺘﻲ اﺧﻼﻗﻲ‪ 1‬اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﺎ اﺣﺴﺎس ﻫﻤﺪردي ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﻫﻢ‬ ‫ﻧﻮع اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؛ داﻧﺴﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ وي از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻛﺎري اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ وي ﺑﺴﻨﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در دﻳﺪﮔﺎه ﻛﺎﻧﺖ‪،‬‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻫﻤﺪردي ﻫﻢ ﭼﻮن ﻳﻚ اﻧﮕﻴﺰه‪ ،‬در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻚ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن زودﮔﺬر اﺳﺖ در‬ ‫راه ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺎب ﺑﻮده و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺎب ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪ ﻳﻚ اﻧﮕﻴﺰه ﺑﻲ ﺟﺎ و زاﺋﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﭘﺲ ﭼﺮا‪ ،‬ﻫﻤﮕﺎن ‪ -‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر‪ -‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﻲ را ﺑﮕﺴﺘﺮاﻧﻨﺪ؟‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ زﻳﺮ از ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ درﺑﺎرهي اﺧﻼق‪ 2‬از ﻛﺎﻧﺖ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺖ‪" :‬ﻛﺎرﻛﺮد‬ ‫اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي اﺣﺴﺎﺳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮدن ﺑﺮ ﻣﻮاﻧﻊ اﺣﺴﺎﺳﻲ ﺑﺰرگﺗﺮ ﺑﻮده ﺗﺎ ادراك ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬ ‫دوﺑﺎره ﻗﺎﻧﻮنﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ 112".‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻳﻦ دﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ ﻛﺎﻧﺖ در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫داﺷﺘﻪ‪ ،‬در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ رﺳﺎﻟﻪي دﻛﺘﺮا ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮدم‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﻦ رخ داد‪ .‬ﻣﻦ در ﻣﻴﺎﻧﻪ زﻣﺴﺘﺎن در ﻣﻴﺎن ﻛﺎر دﻛﺘﺮا ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از‬ ‫ﺧﻮﻳﺸﺎن زﻧﮓ زد‪ .‬ﺑﺎﺗﺮي ﺧﻮدروي وي ﺧﺎﻟﻲ ﺷﺪه و او از ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ‬ ‫راه اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﺎﺗﺮي ﺑﺮوم‪ .‬در آﻏﺎز‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﮕﻴﺰه ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻲ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻦ داﺷﺘﻢ‪:‬‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻢ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮ روي رﺳﺎﻟﻪي دﻛﺘﺮا را ﺗﺎ ﺑﺨﺶ وﻳﮋهاي آن روز ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﻢ‪.‬‬ ‫‪1. moral weakness‬‬ ‫‪2. Lectures on Ethics‬‬

‫‪١٨٦‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫وﻟﻲ ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ دم‪ ،‬ﺣﺲ ﻫﻤﺪردي در ﻣﻦ ﺑﻴﺪار ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻧﻮع ﺑﻲ‬ ‫ﭼﺎره ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﺮﻣﺎ ﭘﻴﺎده ﺑﺮود‪ ،‬ﻧﺎ آﺳﻮده ﮔﺸﺘﻢ‪ .‬ﻳﻚ راه ﺷﺪﻧﻲ ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖ‬ ‫و ادراك آن ﭼﻪ ﭘﺲ از اﻳﻦ رخ داد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻛﺎﻧﺖ در ﺑﺎزﮔﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﺎزه آورده ﺷﺪ‪ ،‬را‬ ‫روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺣﺲ ﻫﻤﺪردي ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮا ﺑﺮاي ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻛﺎر ﺑﺮ روي رﺳﺎﻟﻪي دﻛﺘﺮا‬ ‫ﺳﺴﺖ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه ﺳﺮﻛﻮب ﻧﮕﺸﺖ ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮود‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﻛﻨﺶ ﻛﺮدم‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻦ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﻮع ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻤﻚ‬ ‫ﻛﻨﻢ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺑﺮاي ﭼﻴﺮه ﺷﺪن ﺑﺮ ﺧﻮاﺳﺖ )ﺳﺴﺖ ﺷﺪه( ﻣﻦ ﺑﺮاي ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻛﺎرم‪،‬‬ ‫ﺑﺴﻨﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و از اﻳﻦ رو ﻣﺮا ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪام را اﻧﺠﺎم دﻫﻢ‪ .‬در ﺟﻨﮓ ﻣﻴﺎن ﺧﺮد و‬ ‫اﺣﺴﺎس‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﺮد را ﻳﺎري دﻫﻨﺪ‪ .‬آنﻫﺎ ﻧﺨﺴﺖ ﻧﻪ ﻫﻢ ﭼﻮن‬ ‫اﻧﮕﻴﺰه‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي ﻧﻘﺶ ﺧﻮدﺷﺎن در ﺳﺴﺖ ﻛﺮدن اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻛﻨﺪن ﻣﺎ از راه‬ ‫‪113‬‬

‫اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ‪ ،‬ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫در دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻦ‪ ،‬آن ﭼﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮب ﺑﻮدن ﺑﻪ روش ﻛﺎﻧﺘﻲ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ اﻧﮕﻴﺰه اﻧﺠﺎم‬ ‫وﻇﻴﻔﻪ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر را ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﻨﺶ ﺧﻮدش ﺑﺮﻣﻲ اﻧﮕﻴﺰد‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻳﻚ‬ ‫اﻧﮕﻴﺰه ﺑﺴﻨﺪه در ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﻼف واﻗﻊ‪ 1‬زﻳﺮ اﺳﺖ‪ :‬ﺣﺘﺎ اﮔﺮ ﻫﻴﭻ اﻧﮕﻴﺰه ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن دﻳﮕﺮي در‬ ‫زﻣﺎن ﻛﻨﺶ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻢ ﻳﺎ آﻗﺎ وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮدش را ﺑﻪ ﻫﺮ روي اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬اﻧﮕﻴﺰهي‬ ‫اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﭼﻴﺮه ﺷﺪن ﺑﺮ ﻫﺮ اﻧﮕﻴﺰهي ﺟﻨﮕﻨﺪه دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ در زﻣﺎن ﻛﻨﺶ ﻣﻮرد ﻧﮕﺮ دارد‪ ،‬ﺑﺴﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪي ﺧﻮب ﺑﻮدن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ داﺷﺘﻦ اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ در ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻲ دﻳﺪن ﺷﺮح ﻛﺎﻧﺖ در روﺷﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از‬ ‫ﺳﺴﺘﻲ اراده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬آﺳﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﺎﻧﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ‪:‬‬ ‫ﭘﺲ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪ دوري ﻛﺮدن از ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮدن ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻲ ﭼﻴﺰان‪،‬‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻤﺒﻮد ﻛﻢﺗﺮﻳﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺣﻴﺎﺗﻲ دارﻧﺪ؛ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮي آﻧﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻓﺮار از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎران ﻳﺎ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﺪﻫﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﺮاي اﻳﻦ‬ ‫‪114‬‬

‫ﻛﻪ از اﻧﺒﺎزي و ﺷﺮﻳﻚ ﺷﺪن اﺣﺴﺎس درد‪ ،‬ﭼﻮن ﺷﺎﻳﺪ ﺗﺎب ﻧﻴﺎورد‪.‬‬

‫‪1. Counterfactual‬‬

‫‪١٨٧‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﺎﻧﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ در ﭘﻲ ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ دردﻣﻨﺪ و رﻧﺞ‬ ‫ﻛﺸﻴﺪه ﺑﺮاي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ‪ ،‬ﻧﻴﺮو و ﮔﺮاﻳﺶ ﺣﺲ ﻫﻤﺪردي‪ ،‬ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺣﺴﺎس‬ ‫ﻫﻤﺪردي ﺑﺮاي ﺳﺴﺖ ﻧﻤﻮدن ﺧﻮاﻫﺶﻫﺎي ﻛﻪ ﻣﺎ از ﺧﻮاﺳﺖ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮدن ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻚ روش ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻧﺎ ﺳﺮ راﺳﺖ و ﻧﺎ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺮاي ﺷﻜﺴﺖ دادن‬ ‫دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺳﺴﺘﻲ اراده ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ :‬اﺣﺴﺎس ﻫﻤﺪردي ﺧﻮدت را ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ‬ ‫ﺳﺎز و اﻳﻦﻫﺎ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺧﺮد در ﺟﻨﮓ ﻣﻴﺎن اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺳﻮي‬ ‫ﺳﻨﮕﺪﻟﻲ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺮوز ﺷﻮد‪ .‬وﻟﻲ‪ ،‬اﮔﺮ داﻧﺶ ﺑﺘﻮاﻧﺪ راﻫﻲ ﺑﺮاي ﺳﺴﺖ ﻧﻤﻮدن ﻳﺎ ﺑﺪﺳﺖ‬ ‫آوردن ﻣﻬﺎر ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﭼﻪ؟ ﻗﻄﻊ ﻋﻀﻮ آﺳﻴﺐ دﻳﺪه ﺑﺎ ﺟﺮاﺣﻲ‪ ،‬راﻫﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻣﺮدن ﺑﻴﻤﺎر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ -‬وﻟﻲ داﻧﺶ ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮ ﭘﻨﻲ ﺳﻴﻠﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺎ راﻫﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﺳﺨﺘﻲ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻫﺪف ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎن‪ ،‬داﻧﺶ راه ﺑﻬﺘﺮي‬ ‫ﺑﺮاي ﭼﻴﺮه ﺷﺪن ﺑﺮ اﺣﺴﺎس ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ و ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺸﻴﺪن ﺳﻴﮕﺎر ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬داﻧﺶ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ راهﻫﺎي ﺑﻬﺘﺮي ﺑﺮاي ﭼﻴﺮه ﺷﺪن ﺑﺮ ﺗﺮس‪ ،‬ﻧﻔﺮت‪،‬‬ ‫ﺑﺰدﻟﻲ‪ ،‬و ﺷﻬﻮت ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻬﺴﺎزي ﻣﻐﺰ ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ از ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي‬ ‫ﻻدوﻛﺲ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻜﻲ از ﻫﻤﻴﻦ راهﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺎ راه ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ در ﺑﺨﺸﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﺧﻮب ﺑﻮدن در ﺳﻨﺠﺶ ﺑﺎ ﭘﺮ اراده ﺑﻮدن‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ .‬داﻧﺶ‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺨﺶ ارزﺷﻤﻨﺪ از ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ‪ .‬و ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي داﻧﺸﻴﻚ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ از‬ ‫آن ﮔﻮﻧﻪ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲدﻫﻢ ﺑﺪﺳﺖ آﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﻳﻚ ﻣﻜﻤﻞ ﺑﺮاي ﺑﺨﺶﻫﺎي آﺷﻨﺎﺗﺮ دﻳﮕﺮ از ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﻬﺒﻮد اﺧﻼﻗﻲ ‪ -‬ﺑﺎر آوردن و ﺗﺮﺑﻴﺖ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ -‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ارﺳﻄﻮ اﻣﺮوز اﻧﺪازه دو ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻛﻪ وي آن‬ ‫را ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮازﻧﺪه اﺳﺖ‪" :‬اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر ﻛﻢ ارزﺷﻲ ﺧﻮاه اﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﻳﺎ آن رﻓﺘﺎر از آﻏﺎز‬ ‫ﻛﻮدﻛﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﻠﻘﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ واروﻧﻪ‪ ،‬آن ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺎﻳﻪ ﻫﻤﻪي‬ ‫‪115‬‬

‫ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪".‬‬

‫‪١٨٨‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻦ ﻛﻪ داﻧﺶ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﻚ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﺷﻮﻳﻢ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ‬ ‫"ﺧﻮش ﺑﻴﻨﻲﻫﺎي ﺳﺮ زﻧﺪه"‪ ١‬ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺟﺎن ﻛﺘﻴﻨﮕﻬﺎم ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﭘﺴﺖ ﺷﻤﺮده ﺷﺪه‪،‬‬ ‫آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﻮد‪ 116.‬ﻣﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن دارم ﻛﻪ ﺳﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﻨﻴﺎدي زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن ﻛﻴﻜﺲ‪ ،‬ﺣﺘﺎ از‬ ‫ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺑﻬﺸﺘﻲ روي زﻣﻴﻦ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﮔﺴﺘﺮه‬ ‫ﺑﺰرگﺗﺮي ﺑﺮاي اﻣﻴﺪ داﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺎرﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺑﺎزﻧﻤﻮد ﻛﺮدهام‪ ،‬دﺳﺖ‬ ‫ﻛﻢ در ﺳﻨﺠﺶ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ از ﭼﺸﻢ اﻧﺪازهاي ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در آﻏﺎز ﻛﺘﺎب ﮔﻔﺘﻢ‬ ‫ﭘﻴﺎم ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ از ﺑﻨﻴﺎد ﮔﻮﻧﻪاي اﻣﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻲ ﺑﺮده ﺷﻮد ﭼﻨﻴﻦ اﻣﻴﺪي‬ ‫ﺑﺎ ارج ﮔﺬاري ﺑﻪ آن ﭼﻪ ﻓﺮاﺗﺮ از اﻳﻦ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﻧﺪازهاي‪ ،‬ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ در ﺑﺎره‬ ‫آن ﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﺪﺳﺖ آورﻳﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﺘﺮ از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﺧﻮش ﺑﻴﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺮﺧﻲ وﻳﺮاﺳﺖﻫﺎي ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ دﻻﻟﺖ دارد ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫ﻣﻬﺎر ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮ ﻗﻠﺐ ﺳﻴﺎﻫﻲ ﻛﻪ درون ﺧﻮدﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﺳﺖ آورﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ دل ﺳﻴﺎه‬ ‫ﺑﺨﺶ از ﻛﻴﻔﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺪ راﻧﺪه ﺷﺪن از ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﺳﺮﺑﺎر ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺎ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﻬﺎر ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺎ داﻧﺶ ﺑﺮ آن‪ ،‬در ﺳﻨﺠﺶ ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮي داﻧﺶ ﺑﺮاي ﻧﺎﻣﻴﺮا‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﻢ‪ .‬ﺧﺪا ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ ﭘﻴﺮوز ﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﻳﻚ روﺷﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﻲ‪ .‬اس‪ .‬ﻟﻮﻳﻴﺲ‪ ،‬در ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ ﺧﺪا رﻧﺞ را در اﻳﻦ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺗﺎ از ﭼﺴﺒﻴﺪن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬درﺳﺖ‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﮔﺮ ﺟﺎن ﻫﻴﻚ در دﻳﺪﮔﺎه ﺧﻮدش ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻧﺨﺴﺖ "وادي روان‪-‬ﺳﺎزي"‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬درﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺷﺎدي و دادﮔﺮي ﺑﻲ ﮔﻤﺎن در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻳﻚ‬ ‫ﻛﺮاﻧﻪ و ﺣﺪ ﺑﺎﻻﻳﻲ دارد‪ .‬در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ واروﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺮاﻧﻪي ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻗﻄﻌﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺪون ﺧﺪا‪ ،‬ﻧﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺮﺗﺮي ﻣﺮاﻗﺐ ﻣﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ ﻣﺎ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻛﺮاﻧﻪ ﺑﺎﻻ دادﮔﺮي و ﺷﺎدي ﻣﺎﻧﺪه ﺗﺎ ﻳﺎﻓﺖ‬ ‫ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻜﺘﻪاي درﺑﺎره ﻧﻴﺎز ﺳﺨﺖ ﺑﺮاي ﭘﻲ ﮔﻴﺮي ﭘﺮوژه ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﭘﺎول ﻛﻮرﺗﺰ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪" :‬ﻧﻮع اﻧﺴﺎن اﻛﻨﻮن‪ ،‬ﺗﺎ ﻧﺎﺑﻮدي ﺧﻮدش‪ ،‬ﻓﻨﺎوري را ﭘﻴﺶ ﻣﻲﺑﺮد‪-‬‬ ‫‪1. jaunty optimism‬‬

‫‪١٨٩‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻣﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﺎ اﺑﺰار ﺧﺮد‪ ،‬ﺗﻮان دوﺑﺎره ﺳﻮ دﻫﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻛﻮري ﻛﻪ ﺑﻮدن وي‬ ‫را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻪ زور در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮﻳﺶ و آﻗﺎي ﺧﻮد ﺷﺪن‪،‬‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪".‬‬

‫‪117‬‬

‫ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﻛﻪ در آن داﻧﺶ ﮔﺎمﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻲ ﺷﻤﺎري در ﮔﺬر ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺴﺎن‬

‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺟﻨﮓ اﻓﺰاري ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ در ﻳﺎﻓﺘﻦ راهﻫﺎي‬ ‫ﻛﺎرا ﺑﺮاي ﻛﺸﺘﻦ ﻫﻢ دﻳﮕﺮ داﺷﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ درﺳﺘﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﺳﺮﮔﺮدان ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺟﻨﮓ‬ ‫اﻓﺰارﻫﺎﻳﻲ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻳﻚ دم‪ ،‬ﻣﻴﻠﻴﻮنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﻧﺎﺑﻮد‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮاي داﻧﺶ ﺟﻮﻳﺎن ﻧﻤﻮﻧﻪي ﺳﺎده زﻳﺮ را ﻣﻲزﻧﻢ‪ :‬ﺗﺼﻮر ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ در‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ دﮔﻤﻪاي دﺳﺘﺮﺳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﮔﺮ ﻓﺸﺎر داده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻲ درﻧﮓ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬ ‫زﻣﻴﻦ را ﻧﺎﺑﻮد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ را از ﻛﻴﻬﺎن ﺳﺮاﺳﺮ ﭘﺎك ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮد اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ زﻣﻴﻦ ﺗﺎ ﻛﻲ ﭘﺎ ﺑﺮ ﺟﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ؟ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‬ ‫ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﮔﻤﺎن زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﺶ از ده ﺛﺎﻧﻴﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻢﺗﺮﻳﻦ ﭘﻨﺪاري از ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ در‬ ‫آن ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻧﺪارد‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ دﮔﻤﻪﻫﺎ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﻫﻢ زﻣﺎن ﭘﺨﺶ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬روﻧﺪ دﺳﺖ ﻛﺎري آنﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺰدﻳﻚ آنﻫﺎ ﭘﻴﺶ از آن ﻛﻪ ﻛﺴﻲ دﮔﻤﻪ را‬ ‫ﺑﻔﺸﺮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻜﺘﻪ اﻳﻦ آزﻣﻮن اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬در ﺑﺴﺘﺮ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻮاري وﻟﻲ ﺑﻪ آﻫﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮي اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ آرﻣﺎﻧﻲ ﭘﻴﺶ ﻣﻲروﻳﻢ‪ .‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺮوي‬ ‫آﻏﺎز ﺟﻨﮕﻲ را ﻛﻪ در آن ﺑﺨﺖ ﻛﺸﺘﻦ ﻫﻤﻪي ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي روي زﻣﻴﻦ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺑﺮﺧﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻓﻨﺎوري ﺟﻨﮓ اﻓﺰارﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺘﺎب‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود‪،‬‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ وﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ در دﺳﺘﺮس ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓ اﻓﺰارﻫﺎي‬ ‫ﻣﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺮگ آورﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻠﻔﻦ ﺳﻠﻮﻟﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬آﺳﺎن‪ ،‬و ﻓﺸﺮدهﺗﺮ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺨﺸﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭘﺪﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح دوﻟﺖ ﺑﻮش را ﺑﻪ آﻏﺎز‬ ‫ﻛﻨﺶ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﮔﺴﺘﺮده ﭘﺲ از ﻳﻮرشﻫﺎي ‪ 11‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ،2001‬در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي ﺳﺘﻴﺰ‬ ‫‪118‬‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮاﻧﻪي ﻳﻮرش ‪ 2003‬ﺑﻪ ﻋﺮاق‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪١٩٠‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﺎورﻧﻜﺮدﻧﻲ ﻓﻨﺎوري ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻪ ﺑﺴﻴﺎر از دﺷﻮاريﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آن روﺑﺮو ﻫﺴﺘﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﻫﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﺧﻲ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي اﻣﻴﺪ را ﻧﻴﺰ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ داﻧﺶ را ﺑﺮاي‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدي در ﻣﻴﺪان ﺟﻬﺎن ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪ .‬اﻛﻨﻮن‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻮﺷﺶ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاي ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮي داﻧﺶ را ﺑﺮ ارﺑﺎب ﺷﺪن ﺑﺮ دل ﺳﻴﺎه درون‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ و ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬در ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻞ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﮔﻤﺎن‬ ‫ﻧﻤﻮدن اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺮوژهاي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎﻣﻴﺎب ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻟﻬﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺮوژهاي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﻫﻴﭻ دﺳﺘﻮري ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﺮاي ﻛﻮﺷﺶ ﻧﻜﺮدن در اﻳﻦ ﺑﺎره‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي دل ﺳﻴﺎه ﻣﺎ‪ -‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺼﺒﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ -‬ﺑﺨﺸﻲ از ﻃﺒﻴﻌﺖ‪،‬‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺳﺖ؛ ﻳﻚ روح ﻏﻴﺮﻣﺎدي‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﺮاي داﻧﺶ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎن ﺳﺮاﺳﺮ ﻳﻚ ﻓﺮآورده ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻛﻮر ﻛﻨﺶ ﮔﺮ در ﮔﺬر‬ ‫ﺳﺎلﻫﺎي ﺑﻲ ﺷﻤﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻣﻘﺪﺳﻲ در ﻃﺮاﺣﻲ آن ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﻘﺸﻪ ﺧﺪاوﻧﺪي‪،‬‬ ‫ﻳﺎ ﺳﺎزهاي اﻳﺰدي ﻛﻪ ﻣﺎ از دﺳﺖ ﻛﺎري در آن ﻧﻬﻲ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اون ﻓﻼﻧﺎﮔﻦ‬

‫‪1‬‬

‫)‪ (2002‬ﻧﻮﺷﺘﻪ‪:‬‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﭘﺎﻳﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﭼﻮن ﺳﺎزﮔﺎر ﺳﺎزي در ﻧﻴﺎﻛﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﻳﺎ در ﻣﺎ ﻓﺮﮔﺸﺖ‬ ‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ . . . .‬وﻟﻲ آﻳﺎ اﻳﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻛﺎرﻛﺮد ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﭘﻴﮕﻴﺮي ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺑﺴﺘﮕﻲ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺎﺷﻪﻫﺎي وﻳﮋه‪ ،‬و ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻣﺤﻴﻂﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻣﺎ در آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و آن ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺎزﮔﺎر ﺳﺎزيﻫﺎ از آن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬دارد‪ .‬ﻫﺮ رﻓﺘﺎري‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻨﺪار دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻣﺤﻴﻄﻲ‪،‬‬ ‫‪119‬‬

‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺎزﮔﺎر ﺷﺪﻧﻲ ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﺮﻳﻦﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮراﻛﻲ ﻣﻴﻮه ﺑﻮده و ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﻛﻤﻴﺎب ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫داﺷﺘﻦ ﮔﺮاﻳﺸﻲ ﺑﺮاي ﻣﺰهﻫﺎي ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﮔﻮﺷﺖ ﺷﺎﻳﺪ در دراز زﻣﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺎ دﺳﺘﺮﺳﻲ آﺳﺎن ﺑﻪ ﻛﻴﻚ‪ ،‬آب ﻧﺒﺎت‪ ،‬و ﮔﻮﺷﺖ ﻧﻤﻚ زده ﭼﻴﺰ‬ ‫فيلسوف و عصب شناس امرﯾکاﯾی )زاده ‪1. Owen Flanagan (١٩۴٩‬‬

‫‪١٩١‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺑﺮﮔﺮﻫﺎي دوﺑﻞ ﭘﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮآوردهي ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﺑﻴﻤﺎري ﭼﺎﻗﻲ در‬ ‫‪120‬‬

‫ﻣﻘﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﻫﺮﮔﺰ آن را ﻧﺪﻳﺪه‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دﺷﻮاري از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻦ ﺗﻨﺪرﺳﺘﻲ‪ ،‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎن‪ ،‬در ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻛﻪ در اﻧﺪازه ﺧﺮاﺑﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﺎر‬ ‫ﺑﻴﺎورد‪ ،‬ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎ و ﻛﺮاﻧﻪﻫﺎي روﺷﻨﻲ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺮس‪ ،‬ﺧﺸﻢ‪ ،‬و ﺷﻬﻮت ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻣﻬﺎر‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺮﺗﺮي در درازﻧﺎي زﻣﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﻫﻢ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺗﻮان ﻳﻚ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺗﻚ ﺑﺮاي وﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺪي از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻓﻨﺎوري‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺎ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻜﺶﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻛﻪ در راه ﻫﻤﺮاه ﻣﺎ ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﺸﻨﻮد ﻧﺸﺪهاﻳﻢ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺎ داﻧﺶ را‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﺎ دﺳﺖ و ﭘﻨﺠﻪ ﻧﺮم ﻛﺮدن‪ ،‬ﭘﻴﺸﻜﺶﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ .‬ﻣﺎ راه‬ ‫ﻧﻤﻲروﻳﻢ‪ .‬ﻣﺎ دوﭼﺮﺧﻪ‪ ،‬آﺳﺎﻧﺴﻮر‪ ،‬ﺧﻮدرو‪ ،‬راه آﻫﻦ‪ ،‬ﻣﺘﺮو‪ ،‬و ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ در ﻫﻮاي آزاد زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮاي ﺧﻮدﻣﺎن‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ درون ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮده و دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻧﻮر را‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي‬ ‫ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﻮدن‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮدﻣﺎن ﺳﺎﻣﺎﻧﻤﻨﺪ ﻣﻲﺳﺎزﻳﻢ‪ .‬ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫"ﻛﺸﻴﺪن دﻧﺪان‪ ،‬ﭼﻮن زﻣﺎﻧﻲ ﺑﭽﮕﻲ ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺴﺘﻦ ﻧﺦ ﺑﻪ دﻧﺪان و دﺳﺘﮕﻴﺮه در و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻫﻢ‬ ‫زدن در‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪".‬‬

‫‪121‬‬

‫ﻣﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬

‫ﻧﻤﻲﺳﭙﺎرﻳﻢ‪ .‬ﭼﺮا ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮدﻣﺎن را ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺼﺒﻲ ﺧﻮدﻣﺎن‬ ‫ﺑﺴﭙﺎرﻳﻢ؟ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺼﺒﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮان اﻓﺰوده ﺷﺪه ﻣﺎ ﺑﺮاي ﻧﺎﺑﻮد ﻧﻤﻮدن ﻫﻢ دﻳﮕﺮ‪،‬‬

‫ﻳﻚ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺟﺪي را آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﻨﺪه در ﺟﻬﺎن ﻗﺸﻨﮓ ﻧﻮ‬ ‫روﺷﻨﮕﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ از آن دﺳﺖ ﺗﻬﺪﻳﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮش‬ ‫ﻫﻤﺒﻮدﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻫﺎﻛﺴﻠﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎ را از آن ﺑﻴﺰار ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪" :‬ﺑﻬﺮهي‬ ‫راﺳﺘﻲ ﻳﺎ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻳﺎ داﻧﺶ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺎولﻫﺎي ﺳﻴﺎه زﺧﻢ از ﻫﺮ ﺳﻮ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺮون‬ ‫ﻣﻲزﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺴﺖ؟ آن زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر داﻧﺶ آﻏﺎز ﺑﻪ ﻣﻬﺮ و ﻛﻨﺘﺮل ﻛﺮدن ﻧﻤﻮد‪. .‬‬ ‫‪ . .‬ﻣﺮدم آﻣﺎده ﺑﻮدن ﻛﻪ ﺣﺘﺎ ﮔﺮاﻳﺶﻫﺎي آﺗﺸﻴﻦ ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﻬﺎر ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺮاي ﻳﻚ‬ ‫‪122‬‬

‫زﻧﺪﮔﻲ آرام‪".‬‬

‫‪١٩٢‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان در ﺟﻬﺎن ﻗﺸﻨﮓ ﻧﻮ‪ ،‬ﺑﺎ دادن ﭘﺮواﻧﻪ دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎزي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن‪،‬‬ ‫ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮﺑﻲ دروﻏﻴﻦ و ﺷﺎدي دروﻏﻴﻦ ﺗﻮاﻧﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺠﺎت ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﺎ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻛﺎر ﺑﻬﺘﺮي اﻧﺠﺎم دﻫﻴﻢ؟ ﺑﺪون ﺧﺪا‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺗﻀﻤﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺧﻮد را از دﺳﺖ‬ ‫ﺧﻮدﻣﺎن ﻧﮕﻪ دارﻳﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻫﻴﭻ ﺗﻀﻤﻴﻨﻲ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺧﻮرد‪ .‬ﺟﺎي‬ ‫ﻫﻴﭻ اﻣﻴﺪي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎراﻳﻲ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻮﺷﺶ ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪١٩٣‬‬

‫ﭘﻨﺞ‬ ‫ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي زﻳﺴﺘﻦ ﺑﺎ آنﻫﺎ‬

‫"ﮔﻤﺎن ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻣﻦ آﻣﺪهام ﺻﻠﺢ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻴﺎورم؛ ﻧﻴﺎﻣﺪهام ﺻﻠﺢ ﺑﻴﺎورم‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺷﻤﺸﻴﺮي‪".‬‬ ‫‪1‬‬

‫ ﻋﻴﺴﺎ‬‫‪ -1-5‬ﺑﺎور ﻛﻨﻴﻢ ﻳﺎ ﺑﺎور ﻧﻜﻨﻴﻢ؟‬

‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻂﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎن ﻓﺎﻳﺪورن‪ ١‬ﺳﻘﺮاط ﻳﻚ ﺷﺮح و ﺑﺎزﻧﻤﻮد ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﭘﺮ ﺟﺰﻳﻴﺎت از‬ ‫ﮔﻴﺘﻲ ﻛﻪ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺷﺮﺣﻲ از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺟﻬﺎن ﻣﺮدﮔﺎن و ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ ﻛﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺮدم ﺑﺎ آن روﺑﺮو ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲدﻫﺪ‪ 2.‬ﭘﺲ از ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﺷﺮح ﺑﻠﻨﺪ و ﺑﻲ درﻧﮓ‬ ‫ﭘﻴﺶ از آﺑﺘﻨﻲ ﻧﻤﻮدن ﺑﺮاي آﻣﺎده ﺳﺎزي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاي ﻧﻮﺷﻴﺪن ﺷﻮﻛﺮان‪ ،‬ﺳﻘﺮاط ﮔﻔﺘﻪ زﻳﺮ‬ ‫را ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻣﺮد ﺧﺮدﻣﻨﺪي ﺑﺮ اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎ‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻦ روﺷﻨﮕﺮي ﻧﻤﻮدم‪،‬‬ ‫ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ اﻳﻦ ﺑﺮاي ﻣﺮدي ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ در ﺑﺎره ﺑﺎور‬ ‫ﺧﻄﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﺧﻄﺮ ﻛﺮدن ﺑﺎ ارﺟﻲ اﺳﺖ‪ -‬و اﻳﻦ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ‪ ،‬درﺑﺎرهي روحﻫﺎي ﻣﺎ‪ ،‬و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺴﺘﻦ آﻧﺎن درﺳﺖ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﭼﻮن‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ‪ ،‬روح ﻧﺎﻣﻴﺮا اﺳﺖ‪ ،‬و ﻳﻚ ﻣﺮد ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ را ﺑﺮاي‬

‫ﯾکی از نوشتارھای افالطون درباره اخالق ‪1. Phaedo‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺧﻮدش‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﻛﻪ وردي اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻜﺮار ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻓﺮﻧﻮد و دﻟﻴﻞ آن اﺳﺖ‬ ‫‪3‬‬

‫ﻛﻪ داﺳﺘﺎن ﺧﻮد را دراز ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻳﻜﻲ از ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي آﻏﺎزﻳﻦ اﺳﺖ و ﻣﻦ از اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﻬﺮ روي آﮔﺎﻫﻲ از‬ ‫ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ ﻓﺮاﺗﺮ از ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ ﻣﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﻮﺷﺶ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺎورﻫﺎي وﻳﮋه‬ ‫در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﺪﺳﺖ آورﻳﻢ‪ ،‬آﮔﺎه ﺑﻮدم‪ .‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺳﻘﺮاط ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫داﺷﺘﻦ ﺑﺎورﻫﺎي روﺷﻦ درﺑﺎرهي ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺎ را در ﮔﺬر زﻧﺪﮔﻲ "ﺧﻮش ﺑﻴﻦ" ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺎ را در روﺑﺮو ﺷﺪن ﺑﺎ ﻣﺮگ‪ ،‬آن ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺳﻘﺮاط‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺮس‪ ،‬اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬و‬ ‫‪4‬‬

‫ﻣﺎ را ﻣﺮدم ﺑﻬﺘﺮي ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﺷﺎﻟﻮده ﺷﺮط ﺑﻠﻨﺪآوازهي ﭘﺎﺳﻜﺎل‪ ١‬ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﻛﻪ‬ ‫داﻧﺶ ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻧﺒﻮدن ﺧﺪا ﻓﺮاﺗﺮ از دﺳﺘﺮس ﺧﺮد اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺧﺪا ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻛﺪام ﺳﻮ ﻣﺎ ﮔﺮاﻳﺶ دارﻳﻢ؟ ﺧﺮد ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬آﺷﻔﺘﮕﻲ ﺑﻲ ﻛﺮاﻧﻲ ﻣﺎ را از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬در ﺳﺮ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻲ ﻛﺮان ﻳﻚ ﺑﺎزي ﺑﺮ ﭘﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺳﻜﻪ ﺧﻂ ﻳﺎ ﺷﻴﺮ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ .‬ﭼﻪ‬ ‫اﻧﺪازه ﺷﺮط ﻣﻲﺑﻨﺪﻳﺪ؟ ﺧﺮد ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﻤﺎ را وادار ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن اﻳﻦ ﻳﺎ آن ﻧﻤﺎﻳﺪ‪،‬‬ ‫‪5‬‬

‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﻤﺎ را وادار ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﺎﺳﻜﺎل‪ ،‬ﺷﺎدي ﺟﺎوداﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪﺳﺖ آورد اﮔﺮ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﺑﺎور‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻮدن ﺧﺪا داﺷﺘﻪ و اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﻮد دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎ ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ درﺳﺖ ﺑﺎور ﻛﺮدن‪،‬‬ ‫ﺑﻮدن ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺧﻮدﻣﺎن ﺗﻠﻘﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ ‪ -‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻲ ﺧﺮد ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎور ﻧﻜﻨﻴﻢ‪ -‬وﻟﻮ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺎ راه ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺧﺮد ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻮدن ﺧﺪا ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎور ﺑﻪ ﺑﻮدن ﺧﺪا ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺮط‬ ‫ﺑﺴﺘﻦ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺟﺎن ﻛﺘﻴﻨﮕﻬﺎم از ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ از‬ ‫ﮔﺰاره ﭘﺎﺳﻜﺎل ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬در وﻳﺮاﺳﺖ ﻛﺘﻴﻨﮕﻬﺎم‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ وﻳﺮاﺳﺖ ﺳﻘﺮاط‪ ،‬دﺳﺖ‬ ‫‪1. Pascal’s famous wager‬‬

‫‪١٩٥‬‬

‫ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي زﻳﺴﺘﻦ ﺑﺎ آنﻫﺎ‬

‫ﻛﻢ ﺷﻤﺎري ﺳﻮد از ﺑﺎور در اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻛﺘﻴﻨﮕﻬﺎم ﮔﺰاره ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺪﻳﻦ‬ ‫ﺳﺎن ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺳﻮدﻫﺎي آﺷﻜﺎري ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﻨﻮي ﭘﻴﻮﻧﺪ دارد‪ .‬دوم‪ ،‬آﻣﻮزهﻫﺎي‬ ‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ اﻳﻦ‪ ،‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﮔﺴﺘﺮه داﻧﺶ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ‬ ‫ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺳﻮم‪ ،‬آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎري ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻬﺮ‬ ‫روي‪ ،‬ﭼﻮن ﭘﺬﻳﺮش ﺷﻴﻮهﻫﺎي درﺧﻮر‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪي ﭘﺮﺷﻮر ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي‬ ‫داﺷﺘﻦ ﺑﺎوري اﺳﺘﻮار ﻣﻨﻄﻘﻲ از ﭘﻴﺶ را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ . . . .‬ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺎي ﺑﻴﺮون ﻣﺎﻧﺪن در ﻓﻀﺎي ﺳﺮد درون ﮔﺮاﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ راه ﭘﺎﺳﻜﺎل رﻓﺘﻪ‪،‬‬ ‫‪6‬‬

‫ﺧﻄﺮ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﺷﻴﻮهي ﺳﺰاوار راه ﺑﻴﻨﺪازﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺎ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن وﻳﺮاﺳﺖ ﻛﺎﻧﺖ از اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﻨﻴﺎدي را دﻳﺪهاﻳﻢ‪ :‬ﻓﺮﻧﻮد و دﻟﻴﻞ ﺑﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﺑﺎور‬ ‫ﺧﺪا ﺑﺎور اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﺗﻨﻬﺎ راه ﺑﺮاي ﺑﺮآورده ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻫﻤﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ از ﺳﻮي ﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬ارزﻧﺪه اﺳﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﺰارهﻫﺎ‪ ،‬ﺣﺘﺎ اﮔﺮ ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺎﻣﻴﺎب‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ رو اﺷﺎره ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻣﻮزهي ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻮرد ﻧﮕﺮ‪ ،‬درﺳﺖ اﺳﺖ‪ 7.‬ﺑﻠﻜﻪ‪ ،‬آنﻫﺎ‬ ‫ﮔﺮاﻳﺶ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎي دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮاي آن ﻛﻪ آنﻫﺎ درﺳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﻮزهاي ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻳﻚ وﻳﺮاﺳﺖ از اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ آن ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﺑﺎورﻫﺎي وﻳﮋه ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ را‪ ،‬ﭼﻮن از رﻳﺸﻪ ﭘﺬﻳﺮش ﮔﺴﺘﺮده آن ﺑﺮاي ﻣﺎ در ﻛﻞ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮي ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﺗﻠﻘﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬را ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﺧﺮد ﺧﻮدﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ دﻳﻦ‪ ١‬درﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ ﺧﻮد و‬ ‫دﻳﮕﺮان را ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮش دﻳﻦ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا اﻧﺠﺎم اﻳﻦ‪ ،‬در ﻛﻞ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﺎ را داراﺗﺮ‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪1. Christianity‬‬

‫‪١٩٦‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ارزﻳﺎﺑﻲ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﻧﻴﺎز ﺑﻪ آزﻣﺎﻳﺶ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﭘﺬﻳﺮش ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ دارد‪.‬‬ ‫اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻮن ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺷﺪﻧﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي‬ ‫ﭘﺬﻳﺮش ﮔﺴﺘﺮده اﻳﻦ رﻳﺨﺖ ﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن‪ ،‬ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺎﻣﻞ از‬ ‫ﻛﺎرﺳﺎزي ﻳﺎ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ در ﮔﺬر ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﻲ از رﻳﺨﺖ ﻫﺎي ﻓﺮاوان آن‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫روﺷﻨﻲ ﺑﻴﺮون از داﻣﻨﻪي اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ وﻳﮋهاي از اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ‬ ‫را ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﻋﻬﺪ ﻋﺘﻴﻖ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻤﻮده و ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻫﺮ ﺷﺎﺧﻪاي از ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ‬ ‫ ﻳﺎ ﻫﺮ ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ از ﺑﺎورﻫﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر‪ -‬ﻛﻪ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮي ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ‬‫ﻓﺮﻧﻮد‪ ،‬ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﭘﺬﻳﺮش آن ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪي ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎر از‬ ‫ﻣﺎ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ از اﻳﻦ‬ ‫ﻧﮕﺮ‪ ،‬ﻳﻚ آﻣﻮزه ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﻮﺷﺶ ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد ﻳﻚ ﻫﻢ ﺳﻨﺠﻲ ﺳﺮاﺳﺮي از‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﭘﺬﻳﺮش ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ و ﻧﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﻢ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﺪام ﺷﺎﺧﻪي ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﻋﻨﺎﺻﺮي ﻛﻪ ﻣﻦ آنﻫﺎ را ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫ﻧﻤﻮدم‪ ،‬ﺗﻬﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ آﻣﻮزه ﻣﻦ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﺴﺖ‪ :‬دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي وﻳﮋهاي از ﻋﻬﺪ‬ ‫ﻋﺘﻴﻖ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﻮده‪ ،‬و ﻫﺮ ﭼﻪ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎور ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﻣﺎ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮي ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺧﻄﺮﻧﺎك در اﻳﻦ دﺳﺘﻪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪي ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﮔﺮوه وﻳﮋه‬ ‫از ﻣﺮدم را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن وي ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﭼﺸﻤﮕﻴﺮﺗﺮﻳﻦ داﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻋﻬﺪ‬ ‫ﻋﺘﻴﻖ‪ ،‬داﺳﺘﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ‪ ،‬از ﻫﻤﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن روي زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺧﺪا ﻳﻚ ﮔﺮوه را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ ‪-‬‬ ‫ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﻳﻴﻞ‪ -١‬ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه وي ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﺨﺖ ﻧﻤﻮدن دل ﻓﺮﻋﻮن ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫"ﺑﻪ ]او[ ﻧﻴﺮوي ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﺸﺎن داده و ﻧﺎﭼﺎر ﺳﺎزم ﻧﺎم ﻣﻦ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﭘﮋواك داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ "،‬ﺧﺪا ﻣﻮﺳﺎ را ﺑﻪ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﺑﻴﺮون از ﻣﺼﺮ ﻧﺎﭼﺎر ﻣﻲﺳﺎزد‪ 8.‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﺑﻪ ﻛﻮه ﺳﻴﻨﺎ‪ ٢‬ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻮﺳﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﺑﺮاي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﻳﻴﻞ‬ ‫ﺑﺒﺮ‪" :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻧﺪاي ﻣﻦ ﭘﺎﺳﺦ داده و ﭘﻴﻤﺎن ﻣﺮا ﻧﮕﻪ دارﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﮔﻨﺞ ﻣﻦ ﺑﻴﺮون از‬ ‫‪1. the Israelites‬‬ ‫‪2. Mount Sinai‬‬

‫‪١٩٧‬‬

‫ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي زﻳﺴﺘﻦ ﺑﺎ آنﻫﺎ‬

‫دﺳﺘﺮس ﻫﻤﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ زﻣﻴﻦ از ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﻣﻦ‬ ‫‪9‬‬

‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ زاﻫﺪاﻧﻪ و ﻣﻠﺘﻲ اﻳﺰدي ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻮد‪".‬‬

‫ﻋﻨﺼﺮ دوم ﺧﻄﺮﻧﺎك‪ ،‬اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن وي ﺑﺮ ﻫﻤﻪي‬ ‫ﻧﮕﺮاﻧﻲﻫﺎ ﭼﻴﺮه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶﺗﺮ‪ ،‬ﻣﻦ ارزﺷﻤﻨﺪي ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮداري را در دﻳﺪﮔﺎه ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ از ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻧﺸﺎن دادم‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ‪ -‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﻨﺸﻲ ﭘﻨﺪاري ﻳﺎ ﻓﺮﺿﻲ ﻳﻚ‬ ‫ﻓﺮﻧﻮد ﭼﻴﺮه ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم آن ﻛﻨﺶ اﺳﺖ‪ -‬در ﻋﻬﺪ ﻋﺘﻴﻖ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮي درﺑﺎره ﺟﺴﺘﺎر ﺑﻴﻬﻮده اﺳﺖ؛ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎي اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ در ﻳﻚ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهي‬ ‫ﻋﻬﺪ ﻋﺘﻴﻖ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آن ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪن اﺳﺤﺎق‪ ١‬اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻜﺘﻪﻫﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ از‬ ‫اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﻫﺴﺖ‪:‬‬ ‫و واﻗﻊ ﺷﺪ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ وﻗﺎﻳﻊ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﺪا اﺑﺮاﻫﻴﻢ را اﻣﺘﺤﺎن ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﺪو ﮔﻔﺖ‪ :‬اي‬ ‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ! ﻋﺮض ﻛﺮد‪ :‬ﻟﺒﻴﻚ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻛﻨﻮن ﭘﺴﺮ ﺧﻮد را‪ ،‬ﻳﮕﺎﻧﻪ ﭘﺴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﻪ‬ ‫او را دوﺳﺖ ﻣﻲداري‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺤﺎق را ﺑﺮدار و ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻮرﻳﺎ ﺑﺮو‪ ،‬و او را در‬ ‫آن ﺟﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﻳﻜﻲ از ﻛﻮهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺳﻮﺧﺘﻨﻲ‬ ‫ﺑﮕﺬران‪ .‬ﺑﺎﻣﺪادان‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻻغ ﺧﻮد را ﺑﻴﺎراﺳﺖ‪. . . .‬ﭼﻮن ﺑﺪان‬ ‫ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺪو ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد‪ ،‬رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ در آن ﺟﺎ ﻣﺬﺑﺢ را ﺑﻨﺎ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﻫﻴﺰم ﺑﺮ ﻫﻢ ﻧﻬﺎد‪ ،‬و ﭘﺴﺮ ﺧﻮد را ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻻي ﻫﻴﺰم ﺑﺮ ﻣﺬﺑﺢ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬و اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪،‬‬ ‫دﺳﺖ ﺧﻮد را دراز ﻛﺮده‪ ،‬ﻛﺎرد را ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﭘﺴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ذﺑﺢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﺣﺎل‪،‬‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آﺳﻤﺎن وي را ﻧﺪا در داد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﺮاﻫﻴﻢ! اي اﺑﺮاﻫﻴﻢ!‬ ‫ﻋﺮض ﻛﺮد ﻟﺒﻴﻚ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬دﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﺮ ﭘﺴﺮ دراز ﻣﻜﻦ‪ ،‬و ﺑﺪو ﻫﻴﭻ ﻣﻜﻦ‪ ،‬زﻳﺮا‬ ‫ﻛﻪ آﻻن داﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ از ﺧﺪا ﻣﻲﺗﺮﺳﻲ‪ ،‬ﭼﻮن ﻛﻪ ﭘﺴﺮ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺧﻮد را از ﻣﻦ درﻳﻎ‬ ‫‪10 ٢‬‬

‫ﻧﺪاﺷﺘﻲ ‪.‬‬

‫از دﯾد ﯾھودﯾان اسحاق و از دﯾد مسلمانان اسماعيل برای قربانی برده ‪1. Binding of Isaac‬‬ ‫شد ‪.‬مانده داستان در ھر دو دﯾن کمابيش ھمانند است‪.‬‬ ‫‪2. www.txt.ir‬‬ ‫برگردان از کتاب مقدس فارسی از‬

‫‪١٩٨‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﺷﺎرهاي در داﺳﺘﺎن ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس درﺑﺎره اﻳﻦ ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻛﻪ ﭼﺮا‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ اﺳﺤﺎق را ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺸﻲ ﭘﺮﺳﻴﺪه‪ ،‬دودل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻜﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ از ﺧﺪا ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﻫﻴﭻ روﺷﻨﮕﺮي ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ‪ ،‬و ﺧﺪا ﻧﻴﺰ ﻫﻴﭻ روﺷﻨﮕﺮي‬ ‫ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﺎن‪ ،‬ﻗﺘﻞ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺴﺮش‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دوﺳﺘﺶ دارد‪،‬‬ ‫را داده‪ ،‬و ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ وي ﺑﺎﻣﺪاد روز ﭘﺲ از آن زودﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎﻣﺪاد‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ و رﻓﺘﻦ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم دﺳﺘﻮر ﺑﻮده‪ ،‬ﺟﺴﺘﺎر را ﭘﺎ ﺑﺮ ﺟﺎ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫دو ﻋﻨﺼﺮي ﻛﻪ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻤﻮدم ﺷﺎﻳﺪ اﮔﺮ ﺑﺎ دو ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ دﻳﮕﺮ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺗﺎ‬ ‫اﻳﻦ اﻧﺪازه ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻋﻨﺼﺮ از اﻳﻦ دو ﻋﻨﺼﺮ دﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬

‫ﺧﺪاﻳﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﻪ ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎز ‪ ،‬ﻛﺸﺘﺎر‪ ،‬و ﺑﺮاﻧﺪازي ﻧﮋادي ﻣﻲدﻫﺪ ‪-‬ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻓﺮﻧﻮد دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺶﻫﺎ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آن ﺧﺪا آن را ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻧﻤﻮدن‬ ‫اﺳﺤﺎق(‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬دوﻣﻴﻦ ﻋﻨﺼﺮ واﺑﺴﺘﻪ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺮدم ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ دادن‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﺳﻮي ﺧﺪا را دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭼﻮن روا‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ادﻋﺎي ﻛﺎرﺑﺮدي ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻣﻘﺪس‪ ،‬آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺧﺪا اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﺎ ﻳﺎدﮔﻴﺮي داﺳﺘﺎن ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ واﻛﻨﺶﻫﺎي ﺧﺪا در ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺴﺎن در ﮔﺬر ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻣﺎ درﺑﺎره‬ ‫ﺧﺪا ﭼﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺴﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎد ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪ .‬و ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻋﻬﺪ ﻋﺘﻴﻖ‪ ،‬ﻳﻚ وﻳﮋﮔﻲ‬ ‫ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﺧﺪاي اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ‪ ١‬اﻳﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ وي ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه‬ ‫وي‪ ،‬اﻧﺴﺎنﻫﺎي دﻳﮕﺮ را از روي ﭼﻬﺮي زﻣﻴﻦ درو ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻴﻤﺎن ﺧﺪا ﺑﺎ ﻣﻮﺳﺎ‬ ‫ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﻨﻌﺎن را در ﻛﺘﺎب ﻋﻬﺪ ﻋﺘﻴﻖ در ﻧﮕﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪:‬‬ ‫اﻳﻨﻚ ﻣﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﭘﻴﺶ روي ﺗﻮ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﻢ ﺗﺎ ﺗﻮ را در راه ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻧﻤﻮده‪،‬‬ ‫ﺑﺪان ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻬﻴﺎ ﻛﺮدهام‪ ،‬ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ . . . .‬اﮔﺮ ﻗﻮل او را ﺷﻨﻴﺪي و ﺑﻪ آن ﭼﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدي‪ ،‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ دﺷﻤﻦ دﺷﻤﻨﺎﻧﺖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﺖ ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫زﻳﺮا ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﺶ روي ﺗﻮ ﻣﻴﺮد و ﺗﻮ را ﺑﻪ اﻣﻮرﻳﺎن و ﺣﺘﻴﺎن و ﻓﺮزﻳﺎن و‬ ‫‪1. Judeo-Christian God‬‬

‫‪١٩٩‬‬

‫ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي زﻳﺴﺘﻦ ﺑﺎ آنﻫﺎ‬

‫ﻛﻨﻌﺎﻧﻴﺎن و ﺣﻮﻳﺎن و ﻳﺒﻮﺳﻴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﺎﻧﻴﺪ و اﻳﺸﺎن ﻫﻼك ﺧﻮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاﻳﺎن اﻳﺸﺎن را ﺳﺠﺪه ﻣﻨﻤﺎ و آنﻫﺎ را ﻋﺒﺎدت ﻣﻜﻦ و ﻣﻮاﻓﻖ ﻛﺎرﻫﺎي اﻳﺸﺎن‬ ‫ﻣﻜﻦ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ آنﻫﺎ را ﻣﻨﻬﺪم ﺳﺎز و ﺑﺖﻫﺎي اﻳﺸﺎن را ﺑﺸﻜﻦ‪ . . . .‬ﺧﻮف ﺧﻮد را‬ ‫ﭘﻴﺶ روي ﺗﻮ ﺧﻮاﻫﻢ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻫﺮ ﻗﻮﻣﻲ را ﻛﻪ ﺑﺪﻳﺸﺎن ﺑﺮﺳﻲ ﻣﺘﺤﻴﺮ ﺧﻮاﻫﻢ‬ ‫‪11 ١‬‬

‫ﺳﺎﺧﺖ و ﺟﻤﻴﻊ دﺷﻤﻨﺎﻧﺖ را ﭘﻴﺶ ﺗﻮ روﮔﺮدان ﺧﻮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻚ درﺑﺎره ﻧﮕﺮ ﺧﺪا زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ "اﻟﺒﺘﻪ آنﻫﺎ را ﻣﻨﻬﺪم‬ ‫ﺳﺎز‪ "،‬داﺳﺘﺎن ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس از ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﻬﺮ ارﻳﺤﺎ‪ ٢‬از ﺳﻮي ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﺟﺴﺘﺎر را روﺷﻦ‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورم ﻛﻪ در زﻣﺎن ﻛﻮدﻛﻲ‪ ،‬آوازي از داﺳﺘﺎن ﭘﻴﺮوزي ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﻳﻴﻞ در‬ ‫ﺟﻨﮓ ارﻳﺤﺎ را ﮔﻮش ﻣﻲﻛﺮدم‪ .‬آواز ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﻫﻔﺖ ﺑﺎر ﺑﻪ ارﻳﺤﺎ‬ ‫ﻳﻮرش ﺑﺮده‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﺮوش ﻛﺮده و در ﺷﻴﭙﻮرﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ دﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬ ‫دﻳﻮارﻫﺎي ﺷﻬﺮ ﻓﺮو رﻳﺨﺖ‪ .‬ﮔﻢ ﺷﺪه در اﻳﻦ آواز‪ ،‬ﺑﻬﺮ روي‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫آن ﮔﺎه ﻗﻮم ﺻﺪا زدﻧﺪ و ﻛﺮﻧﺎﻫﺎ را ﻧﻮاﺧﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﻗﻮم آواز ﻛﺮﻧﺎ را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ و‬ ‫ﻗﻮم ﺑﻪ آواز ﺑﻠﻨﺪ ﺻﺪا زدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺼﺎر ﺷﻬﺮ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎد و ﻗﻮم ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮ ﻛﺲ‬ ‫ﭘﻴﺶ روي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﺮآﻣﺪ و ﺷﻬﺮ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻫﺮ آن ﭼﻪ در ﺷﻬﺮ ﺑﻮد از‬ ‫ﻣﺮد و زن و ﺟﻮان و ﭘﻴﺮ و ﺣﺘﺎ ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و اﻻغ را ﺑﻪ دم ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻫﻼك‬ ‫‪12 ٣‬‬

‫ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﺪا ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺮ آدمﻫﺎي وي ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻨﮕﺪﻟﻲ را روا ﺳﺎزﻧﺪ ﺑﻮده‪ ،‬ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﻮﺳﺎ زﻣﺎن ﺑﺮﮔﺸﺖ وي از ﻛﻮه ﺳﻴﻨﺎ‪ ،‬را در‬ ‫ﻧﮕﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﻣﻮﺳﺎ ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖ دو ﻟﻮح ﺳﻨﮕﻲ ده ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﺑﻪ ﻛﻮه ﺳﻴﻨﺎ رﻓﺖ‪ .‬در ﻧﺒﻮد‬ ‫‪1. www.txt.ir‬‬ ‫برگردان از کتاب مقدس فارسی از‬ ‫نام شھری در کرانه ی باختری رود اردن ‪ ،‬در منطقه خودگردان پلستين ﯾا ‪2. Jericho‬‬ ‫فلسطين‬ ‫برگردان از کتاب مقدس فارسی از ‪3. www.txt.ir‬‬

‫‪٢٠٠‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫وي‪ ،‬ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﻳﻚ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ زرﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮﺳﺘﺶ آن را آﻏﺎز ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻛﻞ‪ ،‬از‬ ‫ﻣﻬﺎر و ﻛﻨﺘﺮل ﺧﺎرج ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﺳﺎ اﻳﻦ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ و وﺿﻌﻴﺖ را ﺑﺴﺎن زﻳﺮ ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن داد‪:‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻗﻮم را دﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻲ ﻟﮕﺎم ﺷﺪهاﻧﺪ‪ . . . .‬ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮ دروازهي اردو‬ ‫اﻳﺴﺘﺎده‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ آﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺟﻤﻴﻊ ﺑﻨﻲ‬ ‫ﻻوي ﻧﺰد وي ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬او ﺑﺪﻳﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻬﻮه‪ ،‬ﺧﺪاي اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﺮ ﻛﺲ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮ ران ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﺬارد‪ ،‬و از دروازه ﺗﺎ دروازه‬ ‫اردو آﻣﺪ و رﻓﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮادر ﺧﻮد و دوﺳﺖ ﺧﻮد و ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﻜﺸﺪ‪" .‬و ﺑﻨﻲ ﻻوي ﻣﻮاﻓﻖ ﺳﺨﻦ ﻣﻮﺳﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و در آن روز ﻗﺮﻳﺐ ﺳﻪ ﻫﺰار‬ ‫ﻧﻔﺮ از ﻗﻮم اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬و ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺮوز ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺨﺼﻴﺺ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ ﺣﺘﺎ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﭘﺴﺮ ﺧﻮد و ﺑﻪ ﺑﺮادر ﺧﻮﻳﺶ؛ ﺗﺎ اﻣﺮوز ﺷﻤﺎ را ﺑﺮﻛﺖ‬ ‫دﻫﺪ‪".١‬‬

‫‪13‬‬

‫ﺑﺎ ﻫﻢ‪ ،‬ﭼﻬﺎر رﺷﺘﻪ از اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻪ ﻣﻦ از دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬ﺧﺪاﻳﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﮔﺮوه وﻳﮋه از ﻣﺮدم را‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن وي ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن وي ﺑﺮ ﻫﻤﻪي ﻧﮕﺮاﻧﻲﻫﺎ ﭼﻴﺮه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ ﻓﺮﻣﺎن ﺑﻪ ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎز ‪ ،‬ﻛﺸﺘﺎر‪ ،‬و ﺑﺮاﻧﺪازي ﻧﮋادي ﻣﻲدﻫﺪ ‪-‬ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻧﻮد دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺶﻫﺎ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آن ﺧﺪا آن را ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ‪ ،‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫ﻣﺮﺟﻊ ﻓﺮﻣﺎن دادن ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻤﻮدم‪.‬‬ ‫ﺑﺎورﻫﺎي دﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻴﺮوي ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﻴﺎﻣﻮزد ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺳﺘﺎﻳﺶ اﻧﮕﻴﺰ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ؛ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻣﻴﺪ ﺑﻪ‬ ‫آنﻫﺎ دﻫﺪ و آنﻫﺎ را ﺑﺮاي ﺑﺮدﺑﺎري ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﺗﺤﻤﻞ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ؛ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻤﻴﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻋﺸﻖ‪ ،‬و ﻫﻤﺪردي ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﻛﺎرن آﻣﺴﺘﺮاﻧﮓ‪ (1993) 2‬ﻧﺸﺎن داده ﻛﻪ ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎي در آﻏﺎز ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ از ﺳﻮي ﻛﺎﻓﺮان‬

‫برگردان از کتاب مقدس فارسی از‬ ‫نوﯾسنده و مفسر انگليسی )زاده ‪(١٩۴۴‬‬

‫‪٢٠١‬‬

‫‪1. www.txt.ir‬‬ ‫‪2. Karen Armstrong‬‬

‫ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي زﻳﺴﺘﻦ ﺑﺎ آنﻫﺎ‬

‫ﺑﺮاي "ﺳﻴﺴﺘﻢ رﻓﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ‬ ‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ"‪ ،14‬ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ دﻳﻦﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ‪،‬‬ ‫ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺑﺎ اﻧﺪازه ﺑﺰرگ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻮاداري اﺳﺖ اﮔﺮ ﺑﻪ آﮔﺎﻫﻲ رﺳﺎﻧﺪه ﻧﺸﻮد در ﻣﻴﺎن‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺑﺎورﻫﺎي دﻳﻨﻲ‪ ،‬رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﺷﻚ‪ ،‬درﻳﺎﻫﺎ ﺧﻮن‪ ،‬و ﻛﻮهﻫﺎ از ﭘﻴﻜﺮﻫﺎي ﺑﻲ ﺟﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮح ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺎرك ﺟﻮرﮔﻨﺰﻣﺎﻳﺮ‪ 1‬از ﺟﻬﺎدﻫﺎي ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻧﻪ ﺟﻬﺎد ﺻﻠﻴﺒﻲ‪ -‬ﻛﻪ از ‪ 1065‬ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺖ ﭘﺎپ اورﺑﺎن دو‪ 2‬ﺑﺮاي ﺧﻴﺰش ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ‬ ‫و ﺑﺎز ﭘﺲ ﮔﻴﺮي ﻣﺤﺮاب ﻣﻘﺪس در اورﺷﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪،‬‬ ‫و ﺳﻪ ﺳﺪه ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬آﻏﺎز ﺷﺪ‪ -‬و ﺑﺎ ﻏﺮﻳﻮ ﺟﻨﮕﻲ ﺗﺮﺳﺎﻳﺎن ‪Deus‬‬ ‫‪") volt‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ"(‪ ،3‬ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺳﭙﺎه از ﻣﻴﺎن‬ ‫اروﭘﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻘﺪس ﻣﻲرﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳﺎن دون ﻛﻴﺸﻮﺗﻲ ﺑﻲ ﻧﻮا و ﺑﻲ‬ ‫اﻣﻴﺪ را ﮔﺮدآوري ﻧﻤﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻳﺎ ﺑﻪ ﻛﻢ ارزشﺗﺮﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي ﻧﻈﺎم ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻧﻴﻨﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮ روي‪ ،‬آنﻫﺎ ﻫﺰاران ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻳﻬﻮدي ﺑﻲ ﮔﻨﺎﻫﺎن را ﺑﻪ ﻣﺮگ‬ ‫‪15‬‬

‫ﻛﺸﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫آﻣﺴﺘﺮاﻧﮓ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺟﻬﺎد ﺻﻠﻴﺒﻲ را ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻪاي از ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ در ﺑﺎرهي‬ ‫آن ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮدم‪ ،‬ﭘﻴﻮﻧﺪ داده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫در زﻣﺎن رژه ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻠﻨﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي اورﺷﻠﻴﻢ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﻬﺎدﮔﺮان‬ ‫ﺻﻠﻴﺒﻲ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ از ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪن ﻓﺮار ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮﻧﻮد ﺑﺮاي زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪ ﺧﻮدﺷﺎن‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آنﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻮردار از ﭘﺎﺳﺪاري‬ ‫وﻳﮋه او ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وي آنﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي زﻣﻴﻦ ﻣﻘﺪس ﺑﺮده ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در‬ ‫پژوھش گر امرﯾکاﯾی برای بررسی ھای خوﯾش در خشونت دﯾنی ‪1. Mark Juergensmeyer‬‬ ‫شناخته شده است )زاده ‪(١٩۴٠‬‬ ‫‪2. Pope Urban II‬‬ ‫‪1035-1099‬‬ ‫‪3. God wills it‬‬ ‫ﯾا انشا‬

‫‪٢٠٢‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫روزﮔﺎر ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﻳﻴﻞ را ﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺧﺪاي آﻧﺎن ﻫﻨﻮز‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺧﺪاي ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺘﺎبﻫﺎي آﻏﺎزﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﺑﻮد‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1099‬اورﺷﻠﻴﻢ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺳﺎﻛﻦ‬ ‫ﺷﻬﺮ ﺑﺎ ﺗﻌﺼﺐ ﻳﻮﺷﻊ اﻓﺘﺎده و ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﺳﻨﮕﺪﻟﻲ ﻛﺸﺘﺎر ﻧﻤﻮدن ﻛﻪ ﺣﺘﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎي‬ ‫‪16‬‬

‫ﻫﻢزﻣﺎن ﺧﻮدﺷﺎن را ﻧﻴﺰ ﺷﻮﻛﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﭼﻪ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ از ﺳﻮي ﻣﻦ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راه‬ ‫ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺗﻌﺼﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﻴﺸﺘﺮي ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎﻳﻲ را ﺗﻠﻘﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ ﭼﻮن ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ رد‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬واروﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺨﺶ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﻣﻐﺰﻫﺎي ﻧﺎﭘﺨﺘﻪ‪ ،‬زﻫﺮآﮔﻴﻦ ﻧﻤﻮدن اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺟﻮان‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺬﻳﺮش راﺳﺘﻲ و ﺑﺎ ﻫﻤﻪي ﻫﺴﺘﻲ اﻳﻦ ﺑﺎورﻫﺎ ﺷﺨﺺ را ﺑﻪ ﻳﻚ ﻛﺸﻨﺪه و ﻗﺎﺗﻞ‬ ‫ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راه‪ 1‬دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲﺳﺎزد؛ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﭘﻴﻮﻧﺪ دادن آن ﺑﺎ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻢ ﻳﺎ آﻗﺎ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه )ﻛﻪ ﺑﻲ ﺷﻚ ﮔﻤﺎﻧﻲ وﺳﻮﺳﻪ اﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ( اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺧﺪا ﻳﺎ ﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻣﺮﺟﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻢ ﻳﺎ آﻗﺎ دﺳﺘﻮر ﻛﺸﺘﻦ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻐﺰي‪ ،‬اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ؛ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎورﻣﻨﺪان ﻣﻲآﻣﻮزد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮر دﻗﻴﻖ آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬و ﺳﺨﻦ ﺧﺪا را ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﮔﻮش ﻛﺮد‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮي دﻳﻨﻲ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻫﻤﻜﺎري ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ‬ ‫ﺷﺨﺺ ﺧﻮدﺷﻴﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺴﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮدش را ﺑﺮاي ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا از ﻣﻴﺎن ﺑﺒﺮد؟‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻚ ﺑﺎ ﭘﻴﻤﺎن دادن رﺳﺘﮕﺎري ﺟﺎوداﻧﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺷﺪن ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ داده‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم دﺳﺖ آﺧﺮ ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻟﻬﻲ ﺑﺮاي دادﮔﺮي ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ‪،‬‬ ‫ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻲ ﮔﻨﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﺳﺤﺎق ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻲ ﮔﻨﺎه‬ ‫ﻧﺒﻮد؟ و درك و درﻳﺎﻓﺖ ﻣﺎ در ﺳﻨﺠﺶ ﺑﺮاﺑﺮ درﻳﺎﻓﺖ ﺧﺪا ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺑﺨﺶ ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﻛﻞ‬ ‫را ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﺑﻨﻴﻢ؛ ﺧﺪا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﻤﺎي ﻛﻠﻲ را ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬درﻳﺎﺑﻲ ﻛﺴﻲ از ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ‪،‬‬

‫‪1. killer-in-waiting‬‬

‫‪٢٠٣‬‬

‫ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي زﻳﺴﺘﻦ ﺑﺎ آنﻫﺎ‬

‫ﭼﻮن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻋﺘﻤﺎد ﺷﻮد‪ .‬ﺟﻮرﮔﻨﺰﻣﺎﻳﺮ ﻧﻤﺎي زﻳﺮ را ﭘﻴﺶ‬ ‫ﻣﻲآورد‪:‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺴﺮ ﻧﻮﺟﻮان ﻛﻢ رو در دورﺑﻴﻦ ﻓﻴﻠﻢ ﺑﺮداري‪ ،‬روز ﭘﻴﺶ از آن ﻛﻪ در‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎت اﻧﺘﺤﺎري ﺣﻤﺎس‪ 1‬ﺷﻬﻴﺪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻨﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ او "اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﺮاي‬ ‫رﺿﺎي اﷲ" ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬وي ﻳﻚ از واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ درﺑﺎره ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺗﺮورﻳﺴﺘﻲ در اﻳﻦ زﻣﺎن در ﺟﻬﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪ‪:‬‬ ‫آنﻫﺎ اﮔﺮ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻨﺪ از ﺳﻮي اﻳﺰد روا ﺷﺪه ﻳﺎ در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﺪا ﭘﺨﺘﻪ ﮔﺮدﻳﺪه‪،‬‬ ‫‪17‬‬

‫ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻫﺮ ﻛﺎري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ از ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ ﺗﻬﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ‬ ‫ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدم ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋه ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﻧﺸﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ وﺿﻊ‬ ‫ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ دارﻳﻢ؛ ﮔﻴﺘﻲ ﻫﻮاي ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﺎ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺑﺮﺧﻮردي ددﻣﻨﺸﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﺮ‬ ‫ﻳﻚ از ﻣﺎ دارد‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه از ﺳﻮي اﻳﺰد ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﭼﻨﺪدﺳﺘﮕﻲ دارد؛ اﻳﻦ ﺣﺲ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺎ ﮔﺮوﻫﻲ از اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻨﻴﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎ دﻳﮕﺮ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن ﻫﺴﺘﻴﻢ‪،‬‬ ‫را ﺟﺎوداﻧﻲ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬راﺳﻞ روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ واروﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺣﺲ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ و دوﺳﺘﻲ ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﻣﺎن و اﻧﺴﺎنﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﻠﻨﺪ‬ ‫اﺳﺖ و ارزش ﺑﺎزﮔﻮﻳﻲ ﺳﺮاﺳﺮي ﺧﻮدش را دارد‪:‬‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﻮﻋﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﺑﺴﺘﮕﻲﻫﺎ‪ ،‬ﻳﮕﺎﻧﻪ ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬ ‫ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺮد آزاد درﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ اﻧﮕﺎرهاي ﻧﻮ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ وي ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫وﻇﻴﻔﻪ ﻫﺮ روزي وي را ﺑﺎ ﻧﻮر ﻋﺸﻖ روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن‪،‬‬ ‫راهﭘﻴﻤﺎﻳﻲ ﺳﺨﺘﻲ‪ ،‬ﭘﺮ ﺷﺪه از دﺷﻤﻦﻫﺎي ﻧﺎﭘﻴﺪا‪ ،‬در ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺐ‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ‬ ‫جنبش پاﯾداری اسالمی که در ‪ ١٩٨٧‬با رھبری شيخ احمد ﯾاسين براه افتاد‪ .‬اﯾن ‪1. Hamas‬‬ ‫سازمان شاخه پلستينی اخوان المسلمين بوده و ھدفش را از ميان بردن اسراﯾيل و بر پا‬ ‫ساختن کشور پلستين ﯾا فلسطين می داند‬

‫‪٢٠٤‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺧﺴﺘﮕﻲ و درد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﺪﻓﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻤﺎر ﻛﻤﻲ اﻣﻴﺪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آن را داﺷﺘﻪ‪،‬‬ ‫و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﭼﻨﺪان ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ ﭘﺲ از دﻳﮕﺮي‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ راه‬ ‫ﭘﻴﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬دوﺳﺘﺎن ﻣﺎ از ﺟﻠﻮي ﭼﺸﻢ ﺧﻮدﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮر آرام ﺗﻮاﻧﺎي‬ ‫ﻣﻄﻠﻖ ﻣﺮگ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ در زﻣﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺗﻮان ﻛﻤﻚ ﻛﺮدن ﺑﻪ آنﻫﺎ را‬ ‫دارﻳﻢ‪ ،‬در آن زﻣﺎن ﻛﻪ درﺑﺎره ﺷﺎدي ﻳﺎ ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ آﻧﺎن ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫ﺷﻤﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﻮراﻓﺸﺎن راه آﻧﺎن ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﻢ ﻛﺮدن اﻧﺪوه آﻧﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺮﻫﻢ ﻫﻤﺪﻟﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي دادن ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺧﻮﺷﻲ ﻣﻬﺮ ﻫﺮﮔﺰ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻳﺎﻓﺘﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي‬ ‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ دﻻوري ﻛﻢ آورده‪ ،‬ﺑﺮاي دﻣﻴﺪن ﺑﺎور در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻮﻣﻴﺪي‪ .‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ‬ ‫ﻣﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ و ﻛﺎﺳﺘﻲ آﻧﺎن را ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎر رﺷﻚ ﺳﺒﻚ و ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻧﻜﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ درﺑﺎره ﻧﻴﺎز اﻧﺪوه آﻧﺎن‪ ،‬ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻧﺎداﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ‬ ‫آﻧﺎن در زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ؛ ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﻪ ﻳﺎد ﺑﻴﺎورﻳﻢ آنﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻢ‬ ‫ﻧﻮﻋﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺎرﻳﻜﻲ رﻧﺞ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﺎزﻳﮕﺮ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﺳﻮﮔﻮارﻫﺎي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ روز آنﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﻮﺑﻲ و ﺑﺪي آنﻫﺎ ﺑﺎ ﺟﺎوداﻧﮕﻲ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺟﺎوداﻧﻪ ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را‬ ‫ﺣﺲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ رﻧﺞ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺎ ﻣﺎﻳﻪ آن ﻧﺒﻮد؛ وﻟﻲ‬ ‫ﻫﺮﮔﺎه اﺧﮕﺮي آﺳﻤﺎﻧﻲ در دل آﻧﺎن آﺗﺶ اﻓﺮوزد‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎ دﻟﮕﺮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﺪردي‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫‪18‬‬

‫دﻻوري‪ ،‬ﺑﺎ آﻓﺮﻳﻦﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻻوري ﺑﺎﻻﻳﻲ داغ ﺷﺪه‪ ،‬آﻣﺎده ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا ﻓﺮﻳﺎد ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻧﺪاز "ﻫﻴﭻ ﺧﺪاﻳﻲ ﻣﮕﺮ ﺧﺪا ﻣﺎ" )ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﺑﻴﺮون‬ ‫از آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ درون( را رد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و آن را ﺑﺎ ﻓﺮﻳﺎد "ﻫﻴﭻ ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ؛ در اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻫﻤﻪي ﻣﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ "،‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﻲﺳﺎزد؛ ﻛﻪ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻫﻤﻪي‬ ‫ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ دارد‪ .‬در ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه آﺳﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺑﻲ ﭼﻮن و ﭼﺮا ﺳﺨﻦ وي را ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن وي‪ ،‬ﻛﻪ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻓﺮﺿﻲ و ﭘﻨﺪاري‬ ‫ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺎر و ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ‪ ،‬ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا‪ ،‬ﻫﺮ‬ ‫ﻳﻚ از ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ واﭘﺴﻴﻦ ﺑﺎر آن ﭼﻪ را ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﭘﻨﺪاري اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺴﻨﺠﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬

‫‪٢٠٥‬‬

‫ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي زﻳﺴﺘﻦ ﺑﺎ آنﻫﺎ‬

‫ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ داوري ﺑﻲ ﻟﻐﺰش آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي دﺷﻮار را ﺑﻪ او رد‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺑﺪون ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺘﻲ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ‬ ‫ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻜﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﺎ آن ﻛﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻧﻴﺮو ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮدﻣﺎن ﻳﺎ اﺧﻼق ﺧﻮدﻣﺎن را ﺑﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺳﻮدﻣﻨﺪي را در‬ ‫آن ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬دارﻳﻢ‪ .‬ﺑﺨﺶﻫﺎي آﻏﺎزﻳﻦ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎ و اﺧﻼق‬ ‫ﺑﺪون واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ اراده ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺧﺪا )اﮔﺮ ﺑﺎﺷﺪ( ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻳﮋه و ﺗﺨﺼﻴﺺ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي و اﺧﻼق ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﺷﻮد‪ -‬وﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي وﺣﻲ آﺳﻤﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮي دﻗﻴﻖ ﺧﺮد اﻧﺴﺎﻧﻲ ﭘﻴﺪا و ﻛﺸﻒ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺟﻬﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﮔﺰﻳﻨﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ دارﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ آن ﭼﻪ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ادﻋﺎ ﻧﻤﻮدم ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎورﻫﺎي ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﮔﺴﺘﺮده آن در ﻛﻞ‪ ،‬ﺟﺴﺘﺎر ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻫﺮ دﺳﺘﻪ از ﺑﺎورﻫﺎي‬ ‫ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻛﺘﺎب ﻋﻬﺪ ﻋﺘﻴﻖ ﻛﻪ آنﻫﺎ را در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻧﺸﺎن‬ ‫دادم‪ ،‬در آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي ﺧﻮﺑﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ در اﻳﻦ دﺳﺘﻪ ﺟﺎ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2-5‬ﺑﺎوري ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ آن زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺴﺎزﻳﻢ؟‬

‫دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب از آن ﭘﺪاﻓﻨﺪ و دﻓﺎع ﻧﻤﻮدم ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﻧﺎم 'اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ' ﻧﺎﻣﻴﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺑﺨﺶ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﺑﺪي و اﺧﻼق ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﮔﻮردن ﮔﺮاﻫﺎم ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ "ﺑﺎوري ﻛﻪ ﺑﺸﻮد ﺑﺎ آن زﻧﺪﮔﻲ ﺳﺎﺧﺖ"‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﮔﺮاﻫﺎم ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﮔﺴﺘﺮدهاي از ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﻫﻤﻪي‬ ‫زﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ زﻣﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺪون ارزﺷﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻓﺮﻧﻮد‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲﻫﺎ داراي ﻛﻤﻲ ﻳﺎ ﻫﻴﭻ از آن ﭼﻪ‪ ،‬در دﻳﺪﮔﺎه اوﻣﺎﻧﻴﺴﺘﻲ‬ ‫‪19‬‬

‫ارزﺷﻤﻨﺪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ روي ﻧﺎﮔﻮار اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ ﻫﺴﺖ‪. . . .‬‬

‫‪٢٠٦‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫اﮔﺮ در اﻳﻦ ﺟﺎ رد و اﻧﻜﺎري ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﭼﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن را ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻣﺎنﻫﺎ در‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﮔﻔﺘﮕﻮي از ارﺳﻄﻮ درﺑﺎره ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺷﺪﻧﻲ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن‪ ،‬زﻣﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫ﺑﺮاي اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻈﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺎ ﻣﻲ ﺧﻴﺰاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ردي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اﮔﺮ اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻧﺴﺎنﻫﺎ از ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﺗﻬﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ از ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﺗﻬﻲ اﺳﺖ‪ ،‬درﺳﺖ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﭘﺲ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺑﻬﺎم و ﭘﻮﺷﻴﺪﮔﻲ در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻦ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﺑﮕﺬارم‬ ‫ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺴﺘﺎري درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا‪ ،‬رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ و ﻗﻴﺎﻣﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﻛﻪ در زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺖ در زﻧﺪﮔﻲ اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻳﺎﻓﺖ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺣﺘﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻧﺴﺎنﻫﺎ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ و‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺑﺪ‪ ،‬ﻛﻪ راه ﺑﻨﺪي ﺑﺮاي ﻣﻌﻨﺎدار ﺑﻮدن ﺑﺰرگ ﻳﺎ ﺣﺘﺎ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ‬ ‫در زﻧﺪﮔﻲ آنﻫﺎ ﺷﺪه‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺳﺴﺘﻲ راﺳﺘﻴﻦ در اﻳﻦ ﮔﺰاره‪ ،‬دوﻣﻴﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﻓﺮﻧﻮدي ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮش‬ ‫آن ﻫﺴﺖ؟ ﻫﻤﻪي ﮔﻮاهﻫﺎ و ﻣﺪارك ﺗﺠﺮﺑﻲ و آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﺮ ﭘﺎد آن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ؛ ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪،‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺨﺸﻲ از ﮔﻮاهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺨﺸﻲ از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎنﻫﺎي ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺮده‬ ‫ﮔﻴﺮي داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻣﻦ ﺑﻪ دﻳﺪﮔﺎه ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺧﺮده ﮔﻴﺮي و رد ﮔﺮاﻫﺎم ﺑﺮ‬ ‫ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ ﺣﺲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎر ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻓﺮﻧﻮد و‬ ‫دﻟﻴﻞ ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﮔﺰاره ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﻣﺼﺎدره ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﻳﺎ‬ ‫ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﭘﺮﺳﺶ‪ 1‬اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي‬ ‫ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ دارد‪ ،‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﻧﮕﺮان ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﮕﺮان ﻛﻨﻨﺪه‬ ‫ﺑﻮدن ﺑﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻮدن دو ﺟﺴﺘﺎر ﺟﺪا از ﻫﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1. begs the question‬‬

‫‪٢٠٧‬‬

‫ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي زﻳﺴﺘﻦ ﺑﺎ آنﻫﺎ‬

‫ﺑﻬﺮ روي‪ ،‬در ﺑﻨﺪ زﻳﺮ ﻛﻪ آن را ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮدهام‪ ،‬ﮔﺮاﻫﺎم ﻳﻚ ﺧﺮدهي ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﺗﺮ‬ ‫را ﭘﻴﺶ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪:‬‬ ‫اوﻣﺎﻧﻴﺴﺖ ﺑﺮﺧﻮردار و دارا‪ ،‬داراي ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ روي آن ﺳﺨﻦ‬ ‫ﮔﻔﺘﻦ از ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻪ ﻫﺪف ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﺟﻬﺎن ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎه ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن‬ ‫دادن ﺑﻪ ﺑﻲ ﭼﻴﺰان ﺑﺴﻴﺎر و ﻧﺎداﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ارزان اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺴﺘﺮﻫﺎ از ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ 'ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺸﺎن از‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ'؛ ﻫﺪف ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻛﻨﺶ ﻣﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺪﺳﺖ آﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﺑﺮ‬ ‫دوش ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم آنﻫﺎ ﻛﻮﺷﺶ ﻛﻨﻴﻢ‪ . . . .‬ﺧﻮﻧﺴﺮدي اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫اوﻣﺎﻧﻴﺴﺖ ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﺑﺎ ﻛﻨﺸﻲ ﻧﺎﺷﺪﻧﻲ‪ ،‬ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺪﺳﺖ‬ ‫آﻣﺪه از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺳﺎده ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﻲ ﻫﺴﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ در آن اﻳﻦ آﻗﺎ ﻳﺎ ﺑﺎﻧﻮ ﺑﺨﺖ واﻗﻌﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ارزش اﻧﺴﺎﻧﻲ در‬ ‫‪20‬‬

‫ﮔﺬر ﻋﻤﻮﻣﻲ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ دارد‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﺼﺎدﻓﻲ در ﺳﻄﺢ ﮔﺴﺘﺮده ﻧﺎﻫﻤﮕﻮن ﻳﻚ ﺳﻴﺎره ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ را ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﺸﺎن دادم ﻛﻪ اﻳﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎ در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‬ ‫در ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﻮع ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺎ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ در‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﻮده و ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي در ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﻮﻋﺎن‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ دارﻳﻢ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﺑﺨﺸﻲ‪ ،‬در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪهي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﻴﻤﺎي از ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮدﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻨﻴﺎد ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮي ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ و ﺳﻨﺎرﻳﻮ ﻳﻚ ﮔﺰارهي ﺷﺮﻃﻲ اﻓﺰون ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ‬ ‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ در روي ﺳﻴﺎره ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎري ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﻛﻞ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﻤﺎر‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر دﻳﮕﺮي از ﻣﺮدم ﺑﻬﺒﻮد ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ وﻳﺮاﺳﺖ از ﺳﻨﺎرﻳﻮ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي در‬ ‫ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ﺑﻬﺴﺎزي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم را ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬از آن ﺟﺎﻳﻲ‬

‫‪٢٠٨‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﻛﻪ‪ ،‬ﮔﺮاﻫﺎم ﻧﺸﺎن داده‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم آن ﭼﻪ آﺷﻜﺎر ﻧﺎﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﮔﺮاﻫﺎم‪ ،‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ در روي زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻫﻴﭻ ﻛﺎري‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد ﻛﻠﻲ ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎري از اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻜﻨﺪ؛ از اﻳﻦ روي اﮔﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ‬ ‫‪21‬‬

‫درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻫﻴﭻ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﺑﺮاي ﻛﻮﺷﻴﺪن ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺰاره‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ دو ادﻋﺎ را ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻛﺎري ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد زﻧﺪﮔﻲ ﻫﻤﻪي )ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ( اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬اﻧﺠﺎم‬ ‫دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻛﺎري ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از دﻳﺪﮔﺎه ﺧﻮدش‪ ،‬ﮔﺮاﻫﺎم درﺑﺎره ﻛﻮﺷﺶﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﻧﺪازه ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺮاي‬ ‫ﻳﺎري ﺑﻪ دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮده‪ ،‬و ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ آنﻫﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردهاﻧﺪ‪ .‬ﮔﺰاره‬ ‫وي ﻳﻚ ﮔﺰاره اﺳﺘﻘﺮاﻳﻲ‪ ١‬اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺎ دادن ﭘﻴﺸﻴﻨﻪي ﺛﺒﺖ ﺷﺪهي ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻛﻮﺷﺶﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد ﺷﺮاﻳﻂ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻣﻴﺪواري ﺑﻪ ﻛﺎﻣﻴﺎب ﺑﻮدن ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺎرﻳﻚ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮاﻫﺎم اﻧﻜﺎر ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻠﻲ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن در ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻮاﺣﻲ زﻣﻴﻦ ﺑﻬﺒﻮد‬ ‫ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬آن ﭼﻪ وي ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد اﻳﻦ ادﻋﺎي ﻛﻪ "ﺷﺮاﻳﻂ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺪي از ﮔﺮاﻳﺶ ﺧﻮدآﮔﺎه و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺑﻬﺘﺮ ﻛﺮدن آن"‪ ،‬اﺳﺖ‪ 22.‬وي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‬ ‫"ﻫﻴﭻ ﺗﺎرﻳﺨﺪان ﺟﺪي ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ اﻧﮕﺎرهي 'اﺑﺮﻣﺮد'‪ ،‬ﻛﻪ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲﻫﺎي ﺑﺰرگ‬ ‫ﻣﻘﻴﺎس را ﺑﻪ ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻓﺮدي واﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻢ راي ﻧﻴﺴﺖ‪ 23".‬وي ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ‬ ‫ﻛﻪ دوﻟﺖ )ﺑﻪ ﺟﺎي ﻓﺮد( ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲﻫﺎي ﺑﺰرگ اﻧﺪازه را ﺑﺮ ﭘﺎ ﺳﺎزد‪ ،‬را رد‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮﺗﺮﻳﻦ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﺮاي ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮي ﻧﻴﺮوي‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ دوﻟﺖ ﺑﻪ راﻫﻲ ﻛﻪ اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ ﺑﺮاي دﮔﺮﮔﻮﻧﻲﻫﺎ و ﺑﻬﺴﺎزيﻫﺎي‬ ‫ﺑﺰرگ ﻛﺎرا در ﮔﺮوهﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده از ﻣﺮدم ﻋﺎدي ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬را ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮده ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﺴﻴﺎر آنﻫﺎ ﻛﺞ رﻓﺘﻨﺪ ‪-‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي ﺑﻠﺸﻮﻳﻚ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ‬ ‫‪1. Inductive‬‬

‫‪٢٠٩‬‬

‫ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي زﻳﺴﺘﻦ ﺑﺎ آنﻫﺎ‬

‫در روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﻛﻮﺷﺶ ﻧﺎزيﻫﺎ ﺑﺮاي ﺑﺮﭘﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ راﻳﺶ ﺳﻮم از آﻟﻤﺎن ﺑﺰرگﺗﺮ‪،‬‬ ‫اﻧﻘﻼب ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺎﺋﻮ در ﭼﻴﻦ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻛﺎﺳﺘﺮو در ﻛﻮﺑﺎ‪ ،‬ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي‬ ‫ددﻣﻨﺸﺎﻧﻪي ﺧﻤﺮ ﺑﺮاي ﭘﺎكﺳﺎزي دوﻟﺖ در ﻛﺎﻣﺒﻮج‪ . . . .‬ﻧﻤﻮدارﻫﺎي‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﺑﻬﺴﺎزي اوﻣﺎﻧﻴﺴﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﺪهي ﺑﻴﺴﺘﻢ ﭼﻴﺰي ﺑﺮاي راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ‬ ‫‪24‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻨﺪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺪي دارد‪.‬‬

‫ﮔﺮاﻫﺎم ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ١‬رخ ﻣﻲدﻫﺪ‪" ،‬دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻃﺮاﺣﻲ آن ﺑﺮ آن‬ ‫‪25‬‬

‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ "،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي زﻳﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪:‬‬

‫ﻛﻨﺶﻫﺎي داﻧﺴﺘﻪ ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻜﻲ ﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ‬ ‫ﮔﺮوﻫﻲ در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺳﻴﻤﺎ دﺳﺘﺎورد ﻛﻤﻲ و در ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺳﻴﻤﺎ زﻳﺎن آور اﺳﺖ ‪. . . .‬‬ ‫دﺳﺖ داﺷﺘﻦ اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ در ﺗﺒﻪ ﻛﺎري‪ ،‬آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ .‬زﻧﺪﮔﻲ ﺷﻤﺎر ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﮔﺴﺘﺮدهاي از اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬داراي ﻛﻤﺒﻮد ارزشﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ را ﺑﺮاي زﻳﺴﺘﻦ‬ ‫ارزﺷﻤﻨﺪ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻮده‪ ،‬و ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎورﻣﻨﺪ‬ ‫اوﻣﺎﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﺎري درﺑﺎره آن‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮده‪ ،‬ﻳﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ راه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ . . . .‬ﺑﺎورﻫﺎي اوﻣﺎﻧﻴﺴﻢ ‪ . . . .‬ﻳﻜﻲ از ﺧﻮش ﺑﻴﻨﻲﻫﺎ روﺷﻦ اﻧﺪﻳﺸﻲ‬ ‫‪26‬‬

‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻳﺎ اﻋﺘﻤﺎدي ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ ﻳﺎ ﻧﻮﻣﻴﺪي روﺷﻦ اﻧﺪﻳﺸﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺮاﻫﺎم درﺑﺴﺖ ﺑﺮ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه از ﺳﻮي ﻓﺮد ﻳﺎ دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﺮاي ﻛﺎرا ﺑﺮ‬ ‫ﺑﻬﺴﺎزيﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﺰرگ ﻣﻘﻴﺎس‪ ،‬ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬دﻳﺪﮔﺎه وي ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي از اﻳﻦ دﺳﺖ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردهاﻧﺪ و ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ‬ ‫راه ﺷﻜﺴﺖﻫﺎي ﻫﻤﻪي ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎﻳﻲ در آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬اﻛﻨﻮن‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺷﻚ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻫﺴﺖ؛ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮده داري در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﺮﻧﻴﻔﺘﺎده‬

‫‪1. economic growth‬‬

‫‪٢١٠‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫اﺳﺖ؟ و اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻳﻚ دﮔﺮﺳﺎﻧﻲ ﺑﺰرگ ﻣﻘﻴﺎس ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﻣﺎﻳﻪ‬ ‫ﺑﻬﺒﻮد زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﺮدﮔﺎن و ﻧﻮادﮔﺎن آنﻫﺎ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﭘﻴﺶﺗﺮ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن دادم ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي را ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻧﻤﺎﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫ﭼﻮن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﺮاﻫﺎم ﻧﻘﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ 27.‬ارﺟﺎع ﻣﻲدﻫﻢ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮدم‪ ،‬در ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎر ﮔﻴﺮي داﻧﺶ ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ راﻫﻲ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻛﺎر آﻳﺪ‪.‬‬ ‫ردﮔﻴﺮي ﺛﺒﺖ ﺷﺪه داﻧﺶ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دادم‪ ،‬ﺟﺎي ﺑﺮﺧﻲ از اﻣﻴﺪﻫﺎ را در اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻮﺷﺶ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻣﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﻓﻨﺎوري و داﻧﺸﻴﻚ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻲ در‬ ‫ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن دﻳﺪهاﻳﻢ‪ .‬و ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺎ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ زﻳﺴﺘﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻨﺪرﺳﺖﺗﺮ و آﺳﻮدهﺗﺮ از آن ﭼﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﻲ ﺑﻮد‪ ،‬داده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎ داﻧﺶ ﻣﺎﻳﻪي ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ -‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ درﺳﺖ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺪﻓﻲ ﭼﻨﺪان ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﮔﻤﺎن ﻧﻜﻨﻢ‬ ‫آن ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻜﺴﺖﻫﺎ ﻛﻪ ﮔﺮاﻫﺎم ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺮاي ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺑﺪ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردن آن‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن دادم‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر رود‪ .‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ ﻣﻲﺗﻮان از ﻣﻴﺎن ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي‬ ‫ﻛﻪ ﮔﺮاﻫﺎم ﻧﺸﺎن داده ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي درﺧﻮري در آورد‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از دﺷﻮاري در ﺑﺎرهي‬ ‫"ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ" ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﻧﺎدرﺳﺖ از ﺳﺮﺷﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮده‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي‬ ‫دﻗﻴﻖ آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ در داﻧﺶ و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻋﺼﺐ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ‬ ‫‪28‬‬

‫از آن دوري ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫آﻧﺘﻮﻳﻮ داﻣﺴﻴﻮ‪ ،١‬در ﻛﺘﺎب ﺧﻮدش در ﭘﻲ اﺳﭙﻴﻨﻮزا‪ ،٢‬ﻧﻮﺷﺘﻪ‪" :‬ﺑﺪون‬

‫ﺷﻚ ﺷﻜﺴﺖ در آزﻣﻮنﻫﺎي ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬در ﺑﺨﺸﻲ‪ ،‬ﻛﮋ روي ﺳﺒﻚ ﺳﺮاﻧﻪ‬ ‫از ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ ﻳﺎ ﻧﺎدرﺳﺘﻲ در ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﻨﺪي آنﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺷﻜﺴﺖ در آﮔﺎﻫﻲ‬ ‫‪29‬‬

‫رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﭘﺮوژ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻧﻮد و دﻟﻴﻞ درﻳﺎﻓﺖ ﻧﺎدرﺳﺖ از ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎن ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪".‬‬

‫ﺧﺮده ﺑﻨﻴﺎدي ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻪ ﮔﺰاره ﮔﺮاﻫﺎم ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ اﻳﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﺰاره ﺑﻴﺸﻴﻨﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﻲﺳﺎزد‪ (1) :‬ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺑﻬﺴﺎزي زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﺎ‬ ‫ﻫﻤﻪي اﻧﺴﺎنﻫﺎ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ؛ وﻟﻲ ﻛﻤﻴﻨﻪ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ‪ (2) :‬ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ‬ ‫رفتارعصب شناس پرتغالی ‪-‬امرﯾکاﯾی )زاده ‪1. Antonio Damasio (١٩۴۴‬‬ ‫‪2. Looking for Spinoza‬‬

‫‪٢١١‬‬

‫ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي زﻳﺴﺘﻦ ﺑﺎ آنﻫﺎ‬

‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺑﻬﺴﺎزي زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮﺧﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭼﺘﺮ ﻧﺠﺎت ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺟﺴﺘﺎر ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻨﻴﺎدي و ﺑﻮم ﺳﻴﺎره دﮔﺮﮔﻮن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﺮ ﭼﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬ارﺟﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬ ‫و ﺧﻂ ﺳﻴﺮ ﭼﺘﺮﻫﺎي ﻧﺠﺎت ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮ روي‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري‬ ‫از اﻓﺮاد ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻫﻢ ﻧﻮﻋﺎن ﺧﻮﻳﺶ را دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻦﻫﺎ ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪-‬‬ ‫و ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻳﻚ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم آن دارﻧﺪ‪ .‬و ﻣﻦ ﮔﻤﺎن ﻛﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﺎ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪30‬‬

‫ﺷﺎﻳﺪ ﮔﺮاﻫﺎم درﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﺎ ﻫﻤﻪي ﻣﺎ‪،‬‬

‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﺑﺰرگ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻨﻴﺎدي اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ روﺷﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺎ )و ﻧﮕﺮ ﻣﻦ از "ﻣﺎ" ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آن ﮔﻮﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ دارد ﻛﻪ در آن‬ ‫زﻣﺎن ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي را ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﺪن ﻛﺘﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ‪ ،‬ﻛﻨﺎر ﻣﻲﮔﺬارد‪،‬‬ ‫ﻫﺴﺖ( در ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻛﻤﻚ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺧﺮده ﻧﺎﻣﻲ "ﺑﺴﻴﺎر دور از دﺳﺘﺮس اﻧﺴﺎن" ﺑﻪ ﺳﻮدﻣﻨﺪﮔﺮاﻳﻲ‪ ،١‬ﺟﺎن‬ ‫اﺳﺘﻮرات ﻣﻴﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ‪:‬‬ ‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﺧﻼق ﺳﻮدﻣﻨﺪﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻤﻮدن ﺷﺎدي ﻫﺪف ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﺑﻮدن‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ در آن ﻫﺮ ﻛﺴﻲ )ﻣﮕﺮ ﻳﻚ در ﻫﺰار( ﻧﻴﺮوي‬ ‫آن را دارد ﻛﻪ در ﻳﻚ اﻧﺪازه ﮔﺴﺘﺮده ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬وﻟﻲ اﺳﺘﺜﻨﺎﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ و در اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ‬ ‫ﺑﺮاي در ﻧﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻮدﻣﻨﺪي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ؛ در ﻫﺮ ﻣﻮرد دﻳﮕﺮ‪،‬‬ ‫ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﻏﻴﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ و ﺷﺎدي ﺷﻤﺎر ﻛﻤﻲ از ﻣﺮدم‪ ،‬ﻫﻤﻪي آن ﭼﻪ‬ ‫‪31‬‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ دارد‪.‬‬

‫‪1. utilitarianism‬‬

‫‪٢١٢‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﺮاﺧﻮان ﺳﻴﻨﮕﺮ ﺑﺮاي اﻧﻘﻼب اﺧﻼﻗﻲ را ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺪ‪ .‬ﺳﻴﻨﮕﺮ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‬ ‫"اﮔﺮ ‪ 10‬درﺻﺪ از ﻣﺮدم‪ ،‬ﻳﻚ دﻳﺪﮔﺎه آﮔﺎﻫﺎﻧﻪي اﺧﻼﻗﻲ در زﻧﺪﮔﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ آن‬ ‫ﻛﻨﺶ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺪ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ آن ﭼﺸﻤﮕﻴﺮﺗﺮ از دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻫﺮ دوﻟﺘﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪".‬‬

‫‪32‬‬

‫ﭘﺲ‪،‬‬

‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻦ ﺑﻪ ﮔﺰاره ﮔﺮاﻫﺎم اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻳﻚ ﺑﺎره ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻬﺒﻮد زﻧﺪﮔﻲ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ در ﻳﻚ زﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬آن ﭼﻪ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ ﻳﻚ‬ ‫رﻫﺎﻳﻲ ﺑﺨﺶ و ﻣﻨﺠﻲ‪ ،‬ﻳﻚ "ﺑﺰرگ ﻣﺮد" ﻳﺎ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺒﺎر آﻣﺪه ﺑﺎ اﺑﺰارﻫﺎي‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﻘﻼب اﺧﻼﻗﻲ ﺳﻴﻨﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫ﺣﺘﺎ در ﻳﻚ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ‬

‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻤﻚ ﻧﻤﻮده ‪ -‬و ﻣﺎ ﻧﺎﭼﺎر ﻫﺴﺘﻴﻢ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻛﻮﺷﺸﻲ را اﻧﺠﺎم دﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ ﺷﺎﻟﻮده اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎوري ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﻳﻚ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫از ﻧﮕﺮ روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺳﺮاﺳﺮي آن در ﺳﺮاﺳﺮ زﻧﺪﮔﻲ آنﻫﺎ‬ ‫ﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺪ ﮔﺮاﻫﺎم ﺑﺎ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ‬ ‫اﻳﻦ دارد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ زﻳﺴﺘﻨﻲ ﺑﺪون ارزش ﻳﺎ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﺑﺪون ارزش ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫دارد‪ .‬ﺟﺎ ﺑﺮاي ﺷﻚ در ﺑﺎره اﻳﻦ اﻧﺪازه در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻫﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺪون ﺷﻚ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ‬ ‫دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ دارد ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر از ﻣﺮدم ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ زﻧﺪﮔﻲ زﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ زﻳﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ‪،‬‬ ‫اﮔﺮ اﻳﻦ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﺑﺎور ﺑﻪ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ دﺷﻮار اﺳﺖ؛ آﻳﺎ ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺎوري زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ‬ ‫زﻳﺴﺖ در زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺪون ارزﺷﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ دﺳﺖ ﻛﻢ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﭘﺮواﻧﻪ‬ ‫ﺑﻮدن ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻧﺎب ﻧﻮﻣﻴﺪاﻧﻪ را ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻣﻴﺪ ﺑﺮاي رﺳﺘﮕﺎري اﺑﺪي‬ ‫ﻫﺴﺖ‪ .‬ﭘﺎﻳﺪاري در ﺑﺮاﺑﺮ وﺳﻮﺳﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ؛ اﮔﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ درﺳﺖ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﺷﺎﻳﺪ درﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ "واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫‪34‬‬

‫ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪".‬‬

‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﻦ ﺧﻮدم اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬آن ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎور ﻛﻨﺪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪،‬‬

‫‪٢١٣‬‬

‫ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي زﻳﺴﺘﻦ ﺑﺎ آنﻫﺎ‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻨﻴﺎدي‪ ،‬و دﺳﺘﻪاي از دﻳﮕﺮ ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﮕﺮ روﺷﻦ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺮدم ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺳﺮاﺳﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻮن ﻳﻚ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﻴﺪاﺳﺖ‪ ،‬راﺳﻞ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮوﻳﺪ‪ ١‬ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪35‬‬

‫دﻳﻮﻳﺪ ﻫﻴﻮم ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺎ دم ﻣﺮگ‬

‫ﺑﻴﺨﺪا ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ ﻫﻴﻮم در ﺑﻴﺨﺪاﻳﻲ ﻣﻨﺒﻌﻲ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺑﺮاي ﺟﻤﻴﺰ ﺑﺴﻮل‪،٢‬‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه زﻧﺪﮔﻴﻨﺎﻣﻪ ﺳﻤﻮﻳﻞ ﺟﺎﻧﺴﻮن‪ ،٣‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ زﻣﺎن درازي دوﺳﺖ ﻫﻴﻮم ﺑﻮد و ﺑﺎ وي‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﻮم در ﺑﺴﺘﺮ ﻣﺮگ ﺑﻮد‪ ،‬دﻳﺪار ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺴﻮل از اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﺮگ ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪ و ﺑﺎ‬ ‫ﺳﻴﻤﺎي آرام ﻫﻴﻮم در ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻣﺮگ ﺧﻮدش‪ ،‬ﻫﻢ ﺳﺮﺧﻮرده و ﻫﻢ ﺷﻴﻔﺘﻪ ﮔﺸﺖ‪.‬‬

‫‪36‬‬

‫ﮔﻮاهﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻛﻪ ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬در‬ ‫ﻛﺘﺎب ﭼﺮا ﺧﺪا ﻛﻨﺎر ﻧﻤﻲرود‪ ،٤‬ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮد‪ 37.‬ﻛﺘﺎب آزﻣﺎﻳﺶ از زﻳﺮﺳﺎﺧﺖ ﻋﺼﺐ ﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي وﻳﮋه ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋهاي ﺑﻪ ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ از ﺗﺠﺮﺑﻪ‬ ‫ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن دوﮔﺎﻧﻪ "ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺳﺮاﺳﺮي ﺑﺎ ﻫﺴﺘﻲ"‪ ،٥‬ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ رواﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ در آن "ﻫﻴﭻ ﺣﺴﻲ از ﻓﻀﺎ و ﮔﺬاﺷﺘﻦ زﻣﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺮاﻧﻪاي ﻣﻴﺎن ﺧﻮد و‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻧﺒﻮده‪ . . .‬ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻮد ﭘﻨﺪاري ﻧﻴﺴﺖ‪ . . . .‬ﺗﻨﻬﺎ ‪ . . . .‬ﻳﻚ ﺣﺲ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ‬ ‫ﻣﻄﻠﻖ ﻫﺴﺖ‪ 38".‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻛﺎرﻛﺮد ﻳﻚ‬ ‫ﻣﻐﺰ ﺗﻨﺪرﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎر ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ و ﻫﻤﻪي ﻫﺴﺘﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎر و ﻧﺮﻣﺎل اﺑﺰار ﻧﺮوﻧﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺳﺮاﺳﺮي ﺑﺎ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬دارﻧﺪ‪ .‬آنﻫﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر ﻛﻤﻚ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ روﺷﻨﮕﺮي ﺷﻮد ﭼﺮا ﺑﺎورﻫﺎي دﻳﻦ ﻛﻨﺎر ﻧﻤﻲروﻧﺪ‪" :‬اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ارﺛﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺷﺪن رواﻧﻲ‪ ،‬ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ راﺳﺘﻴﻦ ﺑﺮ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪن دﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎي‬ ‫دﻳﻨﻲ را در ﭼﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ژرفﺗﺮ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ از ﻫﻮش و ﺧﺮد ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارد؛ و آن ﺧﺪا را‬ ‫ﺟﺴﺘﺎري راﺳﺘﻴﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﺎﻛﺎرا ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﻛﻬﻨﻪ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪".‬‬

‫‪39‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻛﺘﺎب ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﺰارهﻫﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪" :‬و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻐﺰ ﻣﺎ‬

‫زﯾگموند فروﯾد روانپزشک اترﯾشی و بنيان گذار روانکاوی )‪Freud (١٨۵۶-١٩٣٩‬‬ ‫‪James Boswell‬‬ ‫‪Samuel Johnson‬‬ ‫نوﯾسنده و واژه دان انگليسی )‪(١٧٠٩-١٧٨۴‬‬ ‫‪Why God Won’t Go Away‬‬ ‫‪Absolute Unitary Being‬‬

‫‪٢١٤‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬ ‫‪5.‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻤﻨﺪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬آنﻫﺎ ‪ . . . .‬ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﺑﻪ رﻳﺨﺖ ﺑﻨﺪي ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ ،‬و ﺧﺪا ‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ درﺑﺎره آن روﺷﻨﮕﺮي ﺷﺪه اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﺑﺎ‬ ‫‪40‬‬

‫ﺷﻜﻮه‪ ،‬راز آﻣﻴﺰ‪ ،‬ﻛﻨﺎر ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪".‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻣﺎ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﺑﺮاي دﻳﻦ ﺑﺎوري‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﺳﺨﺖ اﻓﺰاري درﺳﺖ ﺷﺪهاﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ اﻳﻦ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ در اﻗﻠﻴﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ‪،‬‬ ‫ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﻳﻚ راﺳﺘﻲ ﺑﻨﻴﺎدي درﺑﺎره ﺟﻬﺎن اﺳﺖ و ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺮاي‬ ‫ﻳﻚ زﻣﺎن ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان آن را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ آن را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﺟﻮان‪ ،‬ﺗﻨﺪرﺳﺖ‪ ،‬و ﭘﻴﺮوز ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﻮدن ﺑﺮاي روﺑﺮو ﺷﺪن ﺑﺎ اﻳﻦ اﺻﻞ ﺑﻨﻴﺎدي درﺑﺎره ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺳﻮدﻣﻨﺪي‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﻮان‪ ،‬ﺗﻨﺪرﺳﺖ‪ ،‬و ﻛﺎﻣﻴﺎب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ "دﻳﻦﻫﺎ را ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ" ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺪي از رﻧﺞ ﻛﺸﻴﺪن‪،‬‬ ‫از دﺳﺖ دادن ﻧﺰدﻳﻜﺎن‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖ ﻣﺮﮔﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ زودي ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از ﺑﺪيﻫﺎي‪،‬‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﻳﺎ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻲ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺳﻲ‪ .‬اس‪ .‬ﻟﻮﻳﻴﺲ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﻔﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ ﺳﺮاﻧﺠﺎم آﻣﻮزهاي را ﻛﻪ ﺧﺪا‬ ‫ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﺪ ﺑﻪ وي ﻳﺎد دﻫﺪ‪ -‬ﻛﻪ ﺷﺎدي راﺳﺘﻴﻦ ﻧﻪ در ﭼﻴﺰﻫﺎي زﻣﻴﻨﻲ ﺑﻠﻜﻪ در ﺧﺪا ﭘﻴﺪا‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ -‬را ﻳﺎد ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪41‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﻔﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ از ﺗﺮس ﮔﺮدن‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺎ ﺑﻴﭽﺎرﮔﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎ ﺧﺮاﻓﺎﺗﻲ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻪ از راﺳﺘﻲ و واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ آن روﺑﺮو ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﻫﺪف اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ‬ ‫درﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﻛﻮﺷﻴﺪ ﭘﺮﺳﺸﻲ ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن دﻫﻢ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ‬ ‫ﻛﻪ دﻳﻦ دار را ﺑﻪ درﺳﺘﻲ دﻳﻦ رﺳﺎﻧﺪه ﻳﺎ دور ﻛﻨﻢ‪ .‬آن ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﻢ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﻧﺠﺎم‬ ‫دﻫﻢ ﻧﺸﺎن دادن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻣﺎنﻫﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي زﻧﻨﺪه اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫آن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﺷﻮد را ﻧﺪارد‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ و ﺣﺘﺎ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪهي ﭘﻮچ ﮔﺮاﻳﻲ‪،١‬‬ ‫‪1. nihilism‬‬

‫‪٢١٥‬‬

‫ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي زﻳﺴﺘﻦ ﺑﺎ آنﻫﺎ‬

‫ﻧﺴﺒﻲ ﮔﺮاﻳﻲ‪ ،١‬ﻟﺬت ﮔﺮاﻳﻲ‪ ،٢‬و ﺧﻮدﭘﺮﺳﺘﻲ‪ ٣‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮد‬ ‫ﻛﻪ دﺳﺖ ﻛﻢ در زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮﺧﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﻫﺴﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻓﺮد از‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺎه در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻫﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﮔﺰارهي ﻛﺎﻧﻮﻧﻲ ﭼﺮا‬ ‫ﺧﺪا ﻛﻨﺎر ﻧﻤﻲرود )ﻧﻴﻮﺑﺮگ‪ ،‬دآﻛﻮﻟﻲ‪ ،‬و راﻳﻮز‪ (2001 ٤،‬درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﭼﻪ ﺑﺴﺎ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﭘﺬﻳﺮش ﮔﺴﺘﺮدهاي ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻴﺎورد‪ .‬وﻟﻲ اﮔﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ رد‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ رد ﺷﺪن و ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺪي ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ را‬ ‫ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﭼﻮن ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪي زﺷﺘﻲﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻗﺖ‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺑﻨﺪي ﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ "ﺳﻮدﻣﻨﺪي دﻳﻨﻲ‪ ٥"،‬ﻣﻴﻞ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲدﻫﺪ ﻣﺎ ﺑﺎ آن ﭼﻪ وي "دﻳﻦ‬

‫اﻧﺴﺎﻧﻲ"‪٦‬‬

‫ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ ﺳﺎزﮔﺎر ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬آن "دﻳﻨﻲ" اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﻞ‬ ‫ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﻮﻫﺮ دﻳﻦ‪ ،‬ﺳﻮ ﮔﻴﺮي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و راﺳﺘﻴﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻳﻚ‬ ‫ﺟﺴﺘﺎر آرﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮش آن ﭼﻮن ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ‪ ،‬و ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ دادﮔﺮي ﺑﺮ ﻫﻤﻪي‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬دﻳﻦﻫﺎي ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﻧﻤﺎ ﺧﻮدﺷﺎن‪ ،‬و ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮاﺗﺮ از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺧﻮدﺷﺎن‪ ،‬دﻳﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎ‬ ‫‪42‬‬

‫درﺟﻪي ﺑﺎﻻ و ﺣﺴﻲ واﻻ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ را ﺑﺮآورده ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬

‫"ﺟﺴﺘﺎر آرﻣﺎﻧﻲ‪ "،‬دﻳﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻴﻞ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻧﺎم آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺧﻮد اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺎﻧﻮن اﻳﻦ "دﻳﻦ" ﻳﻚ "ﺣﺲ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺑﺎ ﻧﻮع اﻧﺴﺎن‪ ،‬و اﺣﺴﺎس ژرف ﺧﻮﺑﻲ‬ ‫ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ‪ ٧‬اﺳﺖ‪ 43".‬در اﻳﻦ ﺟﺎ‪ ،‬آن ﭼﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ ،‬ادﻋﺎ ﻣﻴﻞ درﺑﺎره دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ‬ ‫‪relativism‬‬ ‫‪hedonism‬‬ ‫‪egoism‬‬ ‫‪Newberg, D’Aquili, and Rause‬‬ ‫‪Utility of Religion‬‬ ‫‪the Religion of Humanity‬‬ ‫‪general good‬‬

‫‪٢١٦‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪2.‬‬ ‫‪3.‬‬ ‫‪4.‬‬ ‫‪5.‬‬ ‫‪6.‬‬ ‫‪7.‬‬

‫ارزش و ﺧﻮﺑﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫وي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻳﻚ دﻳﻦ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ وي ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺳﻮدﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدي دﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ دادن ﺧﻮدﭘﺮﺳﺘﻲ ﻫﺴﺖ‪ ،١‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﺳﻜﺎل در ﺑﺎره ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ "ﻫﻴﭻ دﻳﻦ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﺑﺎور ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ از ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﻴﺰار ﺑﺎﺷﻴﻢ‪".‬‬

‫‪44‬‬

‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ دﻳﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻢ‬

‫ﭘﺎﺳﻜﺎل و ﻫﻢ ﺳﻲ‪ .‬اس‪ .‬ﻟﻮﻳﻴﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺷﺎدي و ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺎب از ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدن ﺑﺮاي ﺧﺪا‬ ‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻟﻮﻳﻴﺲ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪" :‬ﺧﻮﺑﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺮاي ﻳﻚ آﻓﺮﻳﺪه‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﻮدن ﺧﻮدش‬ ‫ﺑﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺧﻮد‪ -‬ﺑﺮاي ﻛﻨﺶ ﻛﺮدن ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ‪ ،‬ارادي‪ ،‬و اﺣﺴﺎﺳﻲ و رواﺑﻄﻲ ﻛﻪ در‬ ‫ﻳﻚ اﺻﻞ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ از ﺑﻮدن ﺧﻮدش ﭼﻮن آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺴﺖ‪ -‬اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎد و‬ ‫‪45‬‬

‫ﺧﻮب اﺳﺖ‪".‬‬

‫راه ﺑﻨﺪ اﺻﻠﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن‪ ،‬ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻟﻮﻳﻴﺲ و ﭘﺎﺳﻜﺎل آن را‬ ‫ﭼﻮن ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي دﻗﻴﻖﺗﺮ‪ ،‬دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ ﺧﻮد ﺑﻴﺶ از ﺧﺪا درﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﻜﺎل ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﻣﻲآﻣﻮزد از ﺧﻮد ﺑﻴﺰار ﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬آن ﭼﻪ او از آن‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ آﻣﻮزش ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬راه ﺑﻨﺪ ﺑﻨﻴﺎدي ﺑﺮاي‬ ‫‪46‬‬

‫آن ﺧﻮد ﭘﺮﺳﺘﻲ ﮔﺰاﻓﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫وﻟﻲ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﺎﭼﺎر ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺪون ﺷﻚ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺘﺎ ﻛﻤﺘﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ‬ ‫درﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮدﭘﺮﺳﺘﻲ ﻫﻢ زﻣﺎن ﻳﻜﻲ از ﭘﺎ ﺑﺮﺟﺎﺗﺮﻳﻦ و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫زﻳﺎنﺑﺎرﺗﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﺳﺮﺷﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا و ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ ﻫﻢ دو ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ از ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آن روﺑﺮو ﻫﺴﺘﻴﻢ دل ﺳﻴﺎه درون‬ ‫ﺧﻮدﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﻴﻜﺎر ﺑﺎ اﻳﻦ دل ﺳﻴﺎه‪ ،‬ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﻮ؛ ﻣﻴﻞ‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲدﻫﺪ ﺣﺲ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﻮع اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺪه؛ ﻛﺎﻧﺖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲدﻫﺪ‬ ‫ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ را در ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺑﺮﺗﺮي ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﮕﺬارﻳﻢ؛ ﺳﻴﻨﮕﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﺴﻲ ﺧﻮدش را‬ ‫ﺑﺮاي ﻛﻢ ﻛﺮدن رﻧﺞ ﻓﺪا ﻛﻨﺪ؛ ﻣﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻢ داﻧﺶ را ﺑﺮاي ﺧﻮاﺳﺖ اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ در‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻦ راﻫﻲ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺮدم ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮﻳﻢ‪ .‬ﻫﻤﻪي اﻳﻦﻫﺎ رﻳﺨﺖﻫﺎﻳﻲ‬ ‫از ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ‪-‬ﻛﺸﻤﻜﺸﻲ ﺑﺮ ﭘﺎد ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻲ ﺑﻪ ارث رﺳﻴﺪه در ﺳﺮﺷﺖ اﻧﺴﺎن‪-‬‬

‫‪1. the defeat of selfishness‬‬

‫‪٢١٧‬‬

‫ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي زﻳﺴﺘﻦ ﺑﺎ آنﻫﺎ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺸﻤﻜﺸﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﻣﺎ در ﻳﻚ ﺳﻮ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬زﻧﺪه ﺑﺎد‬ ‫اﻧﻘﻼب اﺧﻼﻗﻲ‪.‬‬

‫‪٢١٨‬‬

‫ﻳﺎدداﺷﺖ ﻫﺎ‬

‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر‬

‫‪-1‬‬

‫‪M. Night Shyamalan, dir. Signs, Film. Touchstone Pictures,‬‬

‫‪ .(2002).‬آرﻣﺎﻧﺪ ﻧﻴﻜﻮﻟﻲ‪ ،‬ﺟﻮﻧﻴﻮر‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را در ﭘﺮﺳﺶ از ﺧﺪا‬ ‫)‪ (New York: Free Press, 2002‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪":7 ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺎ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو‬ ‫ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻳﺎ ﻓﺮض رﻳﺸﻪ اي را دارﻳﻢ‪ :‬ﻣﺎ ﺟﻬﺎن را ﭼﻮن رﺧﺪادﻫﺎي ﺗﺼﺎدﻓﻲ دﻳﺪه و‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ روي اﻳﻦ ﺳﻴﺎره را ﺑﺨﺖ ﻳﺎ ﺷﺎﻧﺲ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ؛ ﻳﺎ ا ﮔﻤﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻳﻚ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ‬ ‫ﻓﺮاﺗﺮ از ﺟﻬﺎن ﻛﻪ ﺟﻬﺎن را ﺑﺴﺎﻣﺎن و زﻧﺪﮔﻲ را ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪".‬‬ ‫‪Alvin Plantinga, Warranted Christian Belief (Oxford: Oxford Univ. -٢‬‬

‫‪ .Press,2000), 228‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻧﺴﺨﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺮ و ﻫﻨﻮز در دﺳﺘﺮس داﺳﺘﺎن ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪،‬‬ ‫‪(Ernst Mayr, What Evolution Is (New York: Basic Books, 2001‬‬

‫‪ -3‬اﻳﻦ ﺷﺮح ﻛﻮﺗﺎه روان ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺮ ﺿﺪ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﮔﺰاره ﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن از دو ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ را ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﻪ‬ ‫ﺳﺎزد‪ .‬ﻣﻦ‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ اي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ام‪.‬‬ ‫‪ -5‬اﻳﻦ ﮔﺰاره ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ درازي‪ ،‬ﻛﻪ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺗﺎ زﻣﺎن ﮔﻔﺖ و ﺷﻨﻮد اﻓﻼﻃﻮﻧﻲ ﺗﻴﻤﺎس ﺑﻪ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬دارد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺎرﻫﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ ارزﺷﻤﻨﺪ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه‪Richard :‬‬ ‫‪Dawkins, The Blind Watchmaker (New York: W.W.‬‬ ‫‪Norton & Company, 1996); Michael Behe, Darwin’s‬‬ ‫‪Black Box (New York: Touchstone, 1996); Robert‬‬ ‫‪Pennock, Tower of Babel (Cambridge, MA: MIT Press,‬‬

1999); and Del Ratzsch, Nature, Design, and Science ‫ﻛﺎرﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ در اﻳﻦ ﺟﺴﺘﺎر‬.((New York: SUNY Press, 2001 .‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‬ Peter van Inwagen, Metaphysics ‫ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‬،‫ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺳﻮدﻣﻨﺪ‬-6 (Boulder, CO: Westview Press, 1993), 132–48 David Hume, Dialogues Concerning Natural Religion, -7 ‫ ﺑﺮاي ﻳﻚ روﺷﻨﮕﺮي‬2nd ed. (Indianapolis: Hackett, 1998), 75 Paul Draper, “Pain and ‫ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‬،‫ﻛﻨﻮﻧﻲ درﺑﺎره دﻳﺪﮔﺎه اﻓﻼﻃﻮن‬ Pleasure: An Evidential Problem for Theists,”NOUS 23 (1989), 331–50 Hume, “Of Miracles,” in Dialogues, 112 -8 122 ‫ ﺑﺮگ‬،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-9 ‫ در‬،‫ ﻛﻮري واﺷﻴﻨﮕﺘﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﻴﻮم را ﺑﺎ رﺷﺘﻪ ﺧﻮﺑﻲ از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ‬،1995 ‫ ﻓﻮرﻳﻪ‬9 ‫ در‬-10 ‫ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬.‫ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺧﻮدش ﺑﺎ وﻳﻠﻴﺎم ﻟﻦ ﻛﺎرﻳﮓ در داﻧﺸﮕﺎه واﺷﻴﻨﮕﺘﻦ روﺷﻦ ﻣﻲ ﺳﺎزد‬ ‫ روﻧﻮﺷﺘﻲ از آن ﺑﺮ ﺧﻂ از‬،‫ﻫﺎ در ﭘﺎﻳﺎن دوﻣﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل رد واﺷﻴﻨﮕﺘﻦ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‬ www.infidels.org/library/modern/corey ،‫ﻧﺸﺎﻧﻲ در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ‬ washington/craigwashington/washington3.html ((accessed March 26, 2004 C. S. Lewis, Miracles (New York: HarperCollins, 2001), -11 .‫( ﻟﻮﻳﻴﺲ ﺑﺮاي اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻌﺠﺰه ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ رود‬2 (my emphasis Karen Armstrong, A History of God (New York:

-12

‫ ﺑﻲ ﻃﺮف داﻧﺶ وادار ﻣﻲ ﺳﺎزد ﺑﻪ آﮔﺎﻫﻲ‬Ballantine Books, 1993),79 The Case for Christ (Grand

٢٢٠

،‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﻟﻲ اﺳﺘﺮوﺑﻞ‬

‫‪ Rapids, MI: Zondervan, 1998), 34‬ﻛﺎرﻳﮓ ﺑﻠﻮﻣﺒﺮگ ادﻋﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ اﻧﺠﻴﻞ ﻣﺮﻗﺲ " ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﺗﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ‪ 60‬ﻣﻴﻼدي‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ در ﺳﺎل ﻫﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ دﻫﻪ‬ ‫‪ 50‬ﻣﻴﻼدي‪".‬‬ ‫‪ Strobel, Case for Christ, 222 -13‬اﻳﻦ ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﺑﺮگ ﻛﺘﺎب اﺳﺘﺮوﺑﻞ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪Hume, “Miracles,” 123 -14‬‬ ‫‪-15‬‬

‫]‬

‫‪www.brainyquote-com/quotes/authors/s/stephen‬‬

‫‪ [roberts.html‬ﺑﺎزدﻳﺪ ﺷﺪه در ‪ 12‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪2004‬‬ ‫‪Plutarch, The Rise and Fall of Athens: Nine Greek -16‬‬ ‫‪Lives, trans. I. Scott-Kilvert‬‬ ‫)‪.New York: Penguin Books, 1960), 92‬‬ ‫‪ -17‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ﮔﻔﺘﮕﻮي ارزﺷﻤﻨﺪ از ﮔﺰاره ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺮاي درﺳﺘﻲ وﻳﮋه ﺑﺮاي درﺳﺘﻲ‬ ‫ادﻋﺎﻫﺎي وﻳﮋه ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ درﺑﺎره ﻋﻴﺴﺎ از ﺳﻮي ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪،‬‬ ‫‪Plantinga, Christian Belief, 268–80‬‬

‫‪ -1‬ﺧﺪا و ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬

‫‪Plato, Euthyphro, Apology, Crito, trans. F. J. Church -1‬‬ ‫‪. (New York: Macmillian,1948), 37‬‬ ‫‪ -2‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻛﺘﺎب ﻛﻮﺗﺎه ﺗﺮ اﺻﻮل دﻳﻦ اﺳﻜﺎﺗﻠﻨﺪي‪ ،‬در ﻫﺮ ﺑﺨﺶ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ‪Alvin Plantinga, Christian Belief, 489 ،‬‬

‫‪٢٢١‬‬

‫‪William Lane Craig, “The Absurdity of Life Without God,” -4‬‬ ‫‪hisdefense.org/audio/wc audio.html (accessed March‬‬ ‫‪ .(26, 2004‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ ﻛﻪ در ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي ﻛﺎرﻳﮓ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ در‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﻴﺮوﺳﺎﻟﺖ‪ ،‬در ﭘﺎﻳﺎن داﺳﺘﺎن آﻟﺒﺮت ﻛﺎﻣﻮس‪ ،‬ﻏﺮﻳﺒﻪ ﺑﺮﮔﺮدان‬ ‫‪Stuart Gilbert (New York: Random House, 1946), 152‬‬ ‫‪ -5‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ﮔﻔﺘﮕﻮي ارزﺷﻤﻨﺪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ از اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﻨﺎ دار زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد در آن ﺑﺮآورده ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺮﺧﻲ ﻫﺪف ﻫﺎي آﻣﺪه از ﺳﻮي اﻳﺰد ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪Thaddeus Metz, “Could God’s Purpose Be the ،‬‬ ‫‪Source of Life’s Meaning?” Religious Studies 36 (2000),‬‬ ‫‪.293–313‬‬ ‫‪of‬‬

‫‪-6‬‬

‫‪“The‬‬

‫‪Meanings‬‬

‫‪SusanWolf,‬‬

‫‪Lives,”www.law.nyu.edu/clppt/program2003/readings/wo‬‬ ‫‪) lf.pdf‬ﺑﺎزدﻳﺪ ﺷﺪه در ‪ 26‬ﻣﺎرچ‪ (2004 ،‬و ‪21‬‬ ‫‪ -7‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎي ﻓﺮاﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺮاي ﻣﻌﻨﺎي دروﻧﻲ ﺑﺴﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﻴﺲ‬ ‫ﻓﺲ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺘﻲ از ﺳﻮي ﺧﺪاﻳﺎن واﮔﺬار ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﺗﺎ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫وي را از ﻫﺮ ارزﺷﻲ ﺧﺎﻟﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪Richard Taylor, Good and Evil (Amherst, NY:‬‬

‫‪-8‬‬

‫‪Prometheus Books, 2000),333–4‬‬ ‫‪ -9‬در‬

‫‪Atheism, Morality, and Meaning (Amherst, NY:‬‬

‫‪ Prometheus Books,2002), 201, Michael Martin‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‬ ‫ﭘﻴﺶ ﻃﺮح ﺗﺎﻳﻠﻮر در اﻳﻦ ﺟﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ "ﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﻨﺎدار اﺳﺖ اﮔﺮ و ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ‬ ‫آن زﻧﺪﮔﻲ از راه ﻃﺒﻴﻌﻲ زﻳﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ ".‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ رﻳﺨﺖ ﺑﻨﺪي ﺧﻮد ﻣﻦ ﺑﺮﺗﺮي دارد‬ ‫ﭼﻮن اﻳﻦ روﺷﻦ ﺗﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲ رﺳﺪﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺗﺎﻳﻠﻮر از ﺳﻴﺲ ﻓﺲ ﺑﻬﺘﺮ‬

‫‪٢٢٢‬‬

‫ﭼﻔﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺗﺎﻳﻠﻮر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺎن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻴﺲ ﻓﺲ ﺑﺎ‬ ‫اﻟﻘﺎ ﻧﻤﻮدن ﺧﻮاﺳﺖ ﻏﻠﺖ دادن ﺳﻨﮓ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪Taylor, Good and Evil, 332 -10‬‬ ‫‪Leo Tolstoy, “My Confession,” in The Meaning of Life, -11‬‬ ‫‪2nd ed., ed. E. D.Klemke (Oxford: Oxford Univ. Press,‬‬ ‫‪2000), 12‬‬ ‫‪ -12‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪12 ،‬‬ ‫‪ -13‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪13-14 ،‬‬ ‫‪Taylor, Good and Evil., 333 -14‬‬ ‫‪Plato, Apology, 45 -15‬‬ ‫‪-16‬‬

‫‪Stephen Darwall, “Valuing Activity,” in Human‬‬

‫‪Flourishing, eds. E. F.Paul, F. D. Miller, Jr., and J. Paul‬‬ ‫‪(Cambridge: Cambridge Univ. Press,1999), 176‬‬ ‫‪ -17‬ﻣﺎﻳﻜﻞ ﻣﺎرﺗﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺗﺎﻳﻠﻮر‬ ‫"ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺪارا" ﭼﻮن آن " ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﻲ ﮔﺬارد ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ ‪ . . .‬داراي ﻣﻌﻨﺎ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ".‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺎرﺗﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻴﺨﺪاﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺮگ ‪ . 205-6‬ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﻲ ﻫﻤﺴﺎن ﺑﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫ﮔﻴﺮي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ ‪John Cottingham, On the Meaning of‬‬ ‫‪.Life (New York: Routledge, 2003), 16–18‬‬ ‫‪Taylor, Good and Evil, 323 -18‬‬ ‫‪ -19‬ﻣﻦ اﺻﻄﻼح "ارزش ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ" را ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ آن ﭼﻪ ﺗﺎﻣﺲ ﻫﺎرﻛﺎ "ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﺮ‬ ‫راﺳﺖ" از ارزش ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻢ؛ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ ‪Thomas Hurka,‬‬ ‫‪“Two Kinds of Organic Unity,” The Journal of Ethics 2:4‬‬ ‫‪ .(1998), 301‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ اﺻﻄﻼح "ارزش ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ"‬

‫‪٢٢٣‬‬

‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﮔﻮﻧﻪ اي از ارزش ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ي اﻧﺤﺼﺎري ﺑﻪ‬ ‫وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻮرﻛﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎ ﺑﺎز اﺳﺖ و ﺷﺮﻟﻲ‬ ‫ﻛﺎﮔﺎن ﻳﻚ ﮔﺰاره ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺮي آن در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺧﻮدش “ ‪Rethinking Intrinsic‬‬ ‫‪ Value,” Journal of Ethics 2:4 (1998), 277–97‬اراﺋﻪ داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﺪف ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﺎدﻳﮕﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺬارم ﻛﻪ "ارزش ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ" در ﻳﻚ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮه ﻣﺤﺪود ﻣﻌﻨﺎي ارزش ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ دارد؛ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ارزش ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ ﺑﺮاي ﭘﺮوژه‬ ‫اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪G. E. Moore, Principia Ethica (Cambridge: Cambridge -20‬‬ ‫‪Univ. Press, 1903),91‬‬ ‫‪ -21‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺳﻮدﻣﻨﺪ از ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن ارزش ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ ‪Ben‬‬ ‫‪Bradley, “Extrinsic Value,” Philosophical Studies 91‬‬ ‫‪(1998), 109–26‬‬ ‫‪Peter Singer, How AreWe to Live? Ethics in an Age of -22‬‬ ‫‪Self–Interest (Amherst,NY: Prometheus Books, 1995),‬‬ ‫‪195‬‬ ‫‪ -23‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪) 213 ،‬ﺗﺎﻛﻴﺪ از ﻣﻦ اﺳﺖ(‬ ‫‪ -24‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪) 214 ،‬ﺗﺎﻛﻴﺪ از ﻣﻦ اﺳﺖ(‬ ‫‪ -25‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ 195 ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬در ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺟﺴﺘﺎر ﺳﻴﺲ ﻓﺲ‪ ،‬ﺳﻴﻨﮕﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﻴﺲ ﻓﺲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﻚ ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺎه ﺟﺎودان و زﻳﺒﺎ ﻣﻌﻨﺎ‬ ‫ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -26‬ﻳﻚ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ )اﮔﺮ ﭼﻪ ﻧﻪ دﻗﻴﻖ( از ﺳﻮي ووﻟﻒ )“‪(Meanings,” 6–12‬‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻴﻠﻮر‪ ،‬ووﻟﻒ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺎر ﻣﻌﻨﺎدار ﺑﻮدن ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ‬ ‫ﺑﺪون ﻣﻌﻨﺎي ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲ ﺷﻮد؛ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺳﻴﺲ ﻓﺲ‪ ،‬وي )ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮان( ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ‬

‫‪٢٢٤‬‬

‫ ﺑﺎ ﺧﻮردن‬،‫ را در ﺟﻠﻮي دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‬،‫ﻣﻮرد "ﺑﻠﻮب" ﻛﺴﻲ ﻛﻪ "روز ﻫﺎ و ﺷﺐ ﻫﺎ‬ ".‫آﺑﺠﻮ و ﺗﻤﺎﺷﺎي ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻫﺎي ﺧﻨﺪه دار ﺳﺒﻚ ﻫﺪر ﻣﻲ دﻫﺪ‬ Singer, How?, 218 -27 ‫ 'اﮔﺮ‬،‫ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ "ﻣﺮدي ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‬،‫ ﻳﻚ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ از ﺳﻮي ﻛﺎي ﻧﻴﻠﺴﻮن‬-28 ‫' ﻛﻮدﻛﻲ از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﻮع ﺧﻮد‬،‫ ﭼﻴﺰي ﻧﺸﺪه‬،‫ﺧﺪا ﺑﻤﻴﺮد‬ Ethics Wihout God,rev. ed. ) .‫" اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‬،‫ﺑﺎ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ‬ ((New York: Prometheus Books, 1990), 117–18 Aristotle, Nicomachean Ethics, trans. Martin Ostwald -29 (Englewood Cliffs,NJ: Prentice Hall, 1962), 8, NE 1095b15–20 NE 10.6–8 ،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-30 (‫ )ﺗﺎﻛﻴﺪ از ﻣﻦ اﺳﺖ‬Darwall, “Valuing Activity,” 176 -31 Rene

Descartes,

Discourse

on

Method

and

-32

Meditations, trans. L. J. Lafleur (New York: Macmillan, 1960), 92 Plato, Philebus, trans. D. Frede (Indianapolis: Hackett, -33 .1993), 16, 21d .Aristotle, Ethics., 8, NE 1095b20 -34 .NE 1177a5–10 ,288 ،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-35 see The Consolation of ) ‫ ﻓﻴﻠﺴﻮف روﻣﻲ ﺑﻮﻳﻲ ﺗﻴﻮس ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‬-36 Philosophy,trans. V. E. Watts (New York: Penguin, .(1969), 90

٢٢٥

Robert Nozick, Anarchy, State, and Utopia (New York: -37 .Basic Books, 1977),44 Epicurus, Letters, Principal Doctrines, and Vatican

-38

Sayings (New York:Macmillan, 1964), 57, 131b John Stuart Mill, Utilitarianism (Indianapolis: Hackett, -39 .1979), 8 Kohn, Alfie. (1986). No Contest: The case against

-40

.competition. (Boston:Houghtin Mifflin), 111 Marquis de Sade, The Misfortunes of Virtue and Other -41 Early Tales, trans. D. Coward (Oxford: Oxford Univ. .Press, 1992), 99–100 .Singer, How?, 220 -42 .235 ‫ ﺑﺮگ‬،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-43 .222 ‫ ﺑﺮگ‬،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-44 .231 ‫ ﺑﺮگ‬،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-45 Paul Edwards, “The Meaning and Value of Life,” in -46 .Meaning of Life, ed. E.D. Klemke, 140 Marcus Aurelius, Meditations, trans. J. Collier

-47

.(London:Walter Scott Publishing Co. Ltd., 1805), 52 Thomas Nagel, Mortal Questions (Cambridge:

-48

.Cambridge Univ. Press,1979), 11 . Aristotle, Ethics, 3, NE 1094a1–5 -49

٢٢٦

‫ وﻟﻲ ﺑﺮاي ﻳﻚ دﻓﺎع ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاي‬،‫ اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺗﺎ اﻧﺪازه اي ﻛﺸﻤﻜﺶ آﻓﺮﻳﻦ اﺳﺖ‬-50 Richard Kraut, Aristotle on the Human Good

‫آن ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‬

.((Princeton, NJ.Princeton Univ. Press, 1989 . Aristotle, Ethics, 292–3, NE 1178b10–25 -51 Plato, Republic, trans. G. M. A. Grube (Indianapolis: -52 Hackett, 1992), 148,473d John Milton, Paradise Lost (Chicago: The Great Books -53 . Foundation, 1956), 187, Book VIII, lines 160–80 Book IX, lines 708–9; also see Genesis ,222 ،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-54 . 3:4–5 .Taylor, Good and Evil, 331 -55 ‫ ﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ‬،‫ ﻛﻨﺸﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ي ﺳﺮﺷﺘﻴﻦ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺧﻮب ﺑﺎﺷﺪ‬-56 ‫ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﻣﻦ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدن ﭘﺎﺳﺦ ﻛﺎﻣﻠﻲ ﺑﺮاي ﭘﺮﺳﺶ "ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫ ﺑﻠﻜﻪ ﺷﺪﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺪون ﺧﺪا ﻧﻴﺰ داراي‬،‫زﻧﺪﮔﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟" ﻧﻴﺴﺖ‬ Paul ‫ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ‬،‫ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺷﺮح ﺳﺎﻣﺎﻧﻤﻨﺪﺗﺮ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪاﻧﻪ از ﻣﻌﻨﺎي زﻧﺪﮔﻲ‬.‫ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ‬ Kurtz,“The Meaning of Life,” in In Defense of Secular Humanism (Amherst, NY:Prometheus Books, 1983a), 153–68; and Owen Flanagan, The Problem of the Soul .(New York: Basic Books, 2002), 279–86 ”.Craig, “Absurdity of Life -57 .Tolstoy, “My Confession,” 14 -58 . See also Wolf, “Meanings,” 23 -59

٢٢٧

‫‪Spike Jonze, dir. Adaptation. Film. (Columbia Pictures, -60‬‬ ‫‪(2002‬‬

‫‪ -2‬ﺧﺪا و اﺧﻼق‬

‫‪. Plato, Euthyphro, 6e–7a, trans. Scott Senn -1‬‬ ‫‪ -2‬ﮔﻮﻧﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻﺗﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﺎ درﮔﻴﺮ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻳﻚ اﺻﻄﻼح آﺷﻨﺎ )ﻫﻨﻮز ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ راز‬ ‫آﻣﻴﺰ( "ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺣﺘﻤﺎل" ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه از ﺳﻮي آﻟﻮﻳﻦ ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ و‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ دﻳﻨﻲ اﺳﺖ‪See Alvin Plantinga, The Nature ) .‬‬ ‫‪ . (of Necessity (Oxford: Oxford Univ. Press, 1974), 1–9‬ﺑﺎ‬ ‫ﭘﻴﻮﻧﺪ دادن ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﺤﺘﻤﻞ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ‪ X‬ﻫﺴﺖ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ )‪ X (1‬در ﺟﻬﺎن‬ ‫واﻗﻌﻲ ﻫﺴﺖ و )‪ (2‬ﺑﺮﺧﻲ ﺟﻬﺎن ﻫﺎي )ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ( ﻫﺴﺖ ﻛﻪ در آن ﻫﺎ ‪ X‬ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ‪ X‬ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﺎره اﻳﻦ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن ﻣﻤﻜﻨﻲ ‪ X‬ﻫﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪Philip Quinn, “The Primacy of God’sWill in Christian -4‬‬ ‫‪Ethics,” in Christian Theism and Moral Philosophy‬‬ ‫‪.(Macon, GA: Mercer Univ. Press, 1998), 263‬‬ ‫‪ -5‬دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ دو آﻣﻮزه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه از دﻳﺪﮔﺎه ﭘﺴﻴﻦ ﻛﻪ ﻛﻮﻳﻴﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد داده‪،‬‬ ‫ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن اﺳﺖ؛ ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﻮﻳﻴﻦ ﮔﺰاره ﻛﻨﺘﺮل را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ‪.263-4‬‬ ‫‪ -6‬ﺳﺎزﮔﺎري ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻛﻢ ﺗﻮان ﺗﺮ از اﺣﺘﻤﺎل ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﮔﺴﺘﺮده ﻫﺴﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪،‬‬ ‫ﮔﺰاره ‪ P‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﻧﻮد از ﻧﮕﺮ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺳﺎزﮔﺎر ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺗﻨﺎﻗﺾ را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان‬ ‫ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻨﻄﻖ از آن ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎز ﻫﻢ‪ ،‬اﻧﮕﺎره ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻴﺮوي‬ ‫راﺳﺘﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ادﻋﺎي اﺧﻼﻗﻲ را ﻧﻤﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻛﻨﺶ ﮔﻤﺎﻧﻲ‬ ‫و ﻓﺮﺿﻲ از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ درﺳﺖ اﺳﺖ و از ﻧﮕﺮ اﺧﻼﻗﻲ درﺳﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ادﻋﺎﻳﻲ‬

‫‪٢٢٨‬‬

‫اﺧﻼﻗﻲ و ﻫﻢ از ﻧﮕﺮ ﻣﻨﻄﻖ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ؛ از اﻧﮕﺎره ﻛﻨﺘﺮل درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ‬ .‫ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻤﻲ دﻫﺪ‬،‫ﺧﺪا ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻳﻲ راﺳﺘﻴﻦ‬ William Lane Craig, “The Absurdity of Life Without God.” -7 Craig often argues from the existence of “objective moral values” to the existence of God. For transcripts of some

of

Craig’s

debates,

see

www.leaderu.com/offices/billcraig/menus/debates.html ((accessed March 26, 2004 ‫ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬،‫ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎور دارد ﻛﻪ ﮔﺰاره ي ﭘﻴﺮو ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻮن ﻳﻚ درﺳﺘﻲ ﺷﺎﻳﺪي ﻫﺴﺖ‬-8 ‫ﺑﺪون ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﭙﺬﻳﺮد درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﻫﻤﻪ ي درﺳﺘﻲ ﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ را ﺑﺮ ﭘﺎ‬ ‫ ﺟﻬﺎن ﻫﺎي ﺷﺎﻳﺪي و ﺷﺎﻧﺴﻲ ﺑﺎ درﺳﺘﻲ ﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺧﺪا در‬،‫ﻧﻤﻮده‬ .‫ در ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺎﻳﻲ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ي اﺧﻼﻗﻲ ﭼﻴﺰي ﻣﮕﺮ ﺧﺪا اﺳﺖ‬.‫آن ﻧﺒﺎﺷﺪ‬ ”.Craig, “Absurdity of Life -9 .Hume, Dialogues, 63 -10 John Mackie, “Evil and Omnipotence,” in The Problem -11 of Evil: Selected Readings, ed. M. L. Peterson (Notre Dame: Univ. of Notre Dame Press,1992), 97 .98 ‫ ﺑﺮگ‬،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-12 ‫ وﻳﺮاﺳﺖ ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ در ﭘﺪآﻓﻨﺪ از اراده آزاد در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد؛ ﻣﻦ‬-13 The FreeWill Defense,” Chapter 2 of The “ ‫ارﺟﺎع ﺧﻮاﻫﻢ داد ﺑﻪ‬ Analytic Theist: An Alvin Plantinga Reader, ed. J. F. Sennett (Grand Rapids: Wm.B. Eerdmans, 1998), 22– .49

٢٢٩

‫‪ -14‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ ‪.37 ،‬‬ ‫‪ -15‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ 43-4 ،‬؛ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺮﺧﻲ رﻳﺰه ﻛﺎري ﻫﺎي ﻓﻨﻲ را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ام‪ ،‬وﻟﻲ‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻪ از ﭘﻲ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن ﻫﺎ ﺑﺮﻧﻤﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪ -16‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ را در ﻧﮕﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ داراي اﻳﻦ ﺣﻜﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻫﺮ ﻫﺴﺘﻲ آزاد اﺳﺖ‬ ‫ﺗﺎ ﻫﺮ ﮔﺰﻳﻨﻪ ي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ‪ .‬دو ﮔﺰاره ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ رﻳﺰه ﻛﺎري ﻫﺎي ﻓﻨﻲ را ﻧﺎدﻳﺪه‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻴﻞ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬از وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻞ‬ ‫در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ آن روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﻮا اﺳﺖ‪ -‬وﻟﻲ ﺑﺎز ﻫﻢ‪ ،‬در اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻦ‬ ‫ﻫﻴﭽﻲ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺮﻧﻤﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪ -17‬ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ ﭘﺪاﻓﻨﺪ از اراده آزاد ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ اﺣﺘﻤﺎل آن ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻫﺮ ﻳﮕﺎﻧﻪ از ﻛﮋ‬ ‫روي ﻓﺮاﺟﻬﺎن رﻧﺞ )‪ (transworld depravity‬ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻟﺒﺴﺘﻪ رﻳﺰه‬ ‫ﻛﺎري ﻫﺎي ﻓﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ در ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺪل ﻣﻦ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ‬ ‫ادﻋﺎ ﺳﺴﺖ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ از ﻛﮋ روي ﻓﺮاﺟﻬﺎﻧﻲ‬ ‫رﻧﺞ ﺑﺒﺮد‪ ،‬اﻳﻦ دﻻﻟﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ ﻛﻪ در آن‬ ‫ﻫﺴﺘﻲ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺴﺖ و آزاد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در آن ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎري‬ ‫ﻧﺎدرﺳﺘﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ ﻣﻲ ﺗﺌﺎﻧﺪ از آن ب ﻳﻚ ادﻋﺎي ﺳﺴﺖ ﺗﺮ‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﺪﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻨﻔﺮدي ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ ﻛﻪ در آ» ﻫﺮ‬ ‫ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ و آزاد ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در آن ﻛﺴﻲ ‪ -‬وﻟﻲ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺷﺨﺺ در ﻧﮕﺮ‪ -‬ﻛﺎري ﻧﺎدرﺳﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﻳﻚ ﻣﺪل ﺳﺎده در دﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺗﺪ از ﻛﮋ روي ﻓﺮاﺟﻬﺎﻧﻲ رﻧﺞ ﻧﻤﻲ ﻛﺸﺪ؛ ﺑﺮ ﻫﻴﻤﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺧﺪا ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ ﻛﻪ داراي آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎي آزادي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام ﻛﺎر ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -18‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ آﺷﻨﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ وﻇﻴﻔﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺻﻨﺪﻟﻲ ﻫﺎ ﺑﺮاي‬ ‫ﻋﺮوﺳﻲ ﺧﻮدم روﺑﺮو ﺷﺪم‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮردم‪.‬‬ ‫‪.Plantinga, “Free Will Defense,” 27 -19‬‬

‫‪٢٣٠‬‬

‫‪-20‬‬

‫‪John Hick, Evil and the God of Love (New York:‬‬

‫‪.Macmillan, 1966), 290‬‬ ‫‪ -21‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﺮگ ‪.293‬‬ ‫‪ -22‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﺮگ ‪.291‬‬ ‫‪ -23‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﻴﻚ‪ ،‬ﺧﺪا ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ در ﻧﮕﺮ راﺑﺪون آوردن‬ ‫ﺑﺪي ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﺎورد ﭼﻮن ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ‪ ،‬ﺑﻮدن ﺑﺪي در ﺟﻬﺎن را در ﭘﻲ دارد‪ .‬ﭘﺲ‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻫﻴﻚ ﻧﺘﻴﺠﻪ وﻳﺮاﻳﺶ ﻧﻤﺎي ﻛﻠﻲ در ﭘﺮاﻧﺘﺰﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬در دﻳﺪﮔﺎه ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ‪ ،‬ﻣﻲ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﻮرد ﻧﮕﺮ را ﺑﺪون ﺑﻮدن ﺑﺪي ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺑﻴﺎورد‪ -‬ﻧﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ‪ ،‬ﺑﺪي را در ﭘﻲ دارد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬ ‫ﺗﺮي ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ روﺷﻦ ﮔﺸﺖ‪ .‬دﻳﺪﮔﺎه ﭘﻼﻧﺘﻴﮕﺎ از وﻳﺮاﺳﺖ ﺑﻴﺮون از ﭘﺮاﻧﺘﺰﻫﺎ ﭘﻴﺮوي‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪Ralph Cudworth, A Treatise Concerning Eternal and -24‬‬ ‫‪.Immutable Morality (New York: Garland, 1976), 9–10‬‬ ‫‪-25‬‬

‫‪Edward Wierenga, “A Defensible Divine Command‬‬

‫‪.Theory,” Nous 17 (September 1983), 394‬‬ ‫‪ -26‬ﺑﺮﺧﻲ ﺷﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺎﺷﺪﻧﻲ ﺑﻮدن ﻣﻘﺪﻣﻪ آن‪ ،‬ﭼﻴﺴﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻳﻦ را ﺧﻼف واﻗﻊ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ؛ روﺷﻨﻲ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻼف واﻗﻊ ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﺷﺪه از ﺳﻮي‬

‫‪Edward Wierenga, “A‬‬

‫‪Defensible Divine Command Theory,” Nous 17 (SLinda‬‬ ‫”?‪Zagzebski in “What If the Impossible Had Been Actual‬‬ ‫‪in Christian Theism and the Problems of Philosophy, ed.‬‬ ‫‪M. Beatty (Notre Dame: Univ. of Notre Dame Press,‬‬ ‫‪.1990), 165–83.ptember 1983), 394‬‬

‫‪٢٣١‬‬

‫‪ -27‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﺼﻮر از ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن داﺷﺘﻦ ﻧﻴﺮو ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻛﺎري و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻫﺮ ﭼﻴﺰي‪ ،‬ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪Thomas Morris, Our Idea of God (Notre ،‬‬ ‫‪.Dame: Univ. of Notre Dame Press,2000), 66–73‬‬ ‫‪ -28‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ارزش دروﻧﻲ را ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪم‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺎ آن ﭼﻪ ﻫﺎرﻛﺎ "ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ" از ارزش دروﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد؛ ﺑﺨﺶ ‪4-1‬‬ ‫را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪ -29‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ از ﺧﺮده ﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه از ﺳﻮي ﻛﻮﻳﻴﻦ ﻛﻪ‬ ‫راﺳﺘﻲ‬

‫ﻫﺎي‬

‫اﺧﻼﻗﻲ‬

‫واﺑﺴﺘﻪ‬

‫ﺑﻪ‬

‫ﺑﺎورﻫﺎي‬

‫ﺧﺪا‬

‫اﺳﺖ‪،‬‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‬

‫ﺷﻮد‬

‫)ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ (.Quinn,“Primacy of God’s Will,” 268،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻮﻳﻴﻦ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‬ ‫ادﻫﺎ ﻛﻨﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺪ ا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ درﺑﺎره اﻳﻦ روﻳﻜﺮد در‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن ﻫﻤﺎن ﺑﺨﺶ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪-30‬‬

‫‪Roderick Chisholm, The Problem of the Criterion‬‬

‫‪.(Milwaukee, WI: Marquette Univ. Press, 1973), 21‬‬ ‫‪.Kai Nielsen, Ethics Without God, 10 -31‬‬ ‫‪ -32‬اﻳﻦ ﮔﺰاره ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ روﺑﺮت آداﻣﺰ ﻛﻪ " ﻫﻤﻪ و ﺗﻨﻬﺎ آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺧﺪا‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻋﺎﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ" ﭘﻴﻮﻧﺪ دارد ) ‪Robert Adams, Finite and Infinite‬‬ ‫‪ .(Goods (Oxford: Oxford Univ. Press, 1999). 29‬آن ﭼﻪ آداﻣﺰ‬ ‫" ﻋﺎﻟﻲ" ﻣﻲ ﻧﺎﻣﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﮔﻮﻧﻪ اي از ارزش ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻮن ﺧﻮاه ﭼﻴﺰي آن‬ ‫را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ اﻧﺪازه اي ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﻮدن ﺑﺎ ﺧﺪا واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و اﻳﻦ‬ ‫ﻳﻚ راﺑﻄﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ وﻳﮋﮔﻲ دروﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﺰاره ﻛﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪم ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻋﺎﻟﻲ ﺑﻮدن ﺗﻨﻬﺎ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺧﻮﺑﻲ در ﮔﻴﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ -33‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻴﺎزي ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﺎ درﮔﻴﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﮕﻲ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻳﺎ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﺳﺨﺖ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٢٣٢‬‬

‫‪ -34‬اﻧﺪﻳﺸﻪ اي ﻛﻪ در ﺳﻪ ﺑﻨﺪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮔﺴﺘﺮش داده ﺷﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻔﺘﻪ از ﺳﻮي‬ ‫‪Richard Swinburne in “Duty and the Will of God,” in‬‬ ‫‪Divine Commands and Morality, ed. P. Helm (Oxford:‬‬ ‫‪.Oxford Univ. Press, 1981), 125–6‬‬ ‫‪ -35‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ دوﺳﺖ ﺷﻤﺎ اﻟﻜﻠﻲ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﮔﻮاﻫﻴﻨﺎﻣﻪ راﻧﻨﺪﮔﻲ وي ﺑﺮاي راﻧﻨﺪﮔﻲ‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺖ ﺑﻮده ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ وي ﺣﻤﻠﻪ ﺧﻮاب داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻳﺎ‪ . . .‬وﻟﻲ‬ ‫ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﻢ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﺤﻴﻂ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻲ ﻛﺮان از اﻳﻦ دﺳﺖ‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ درﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -36‬دﺷﺖ ﻛﻢ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻓﻨﺎوري ﻓﺮﺿﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ را در ﻣﻲ ‪ 2003‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻢ‪.‬‬ ‫‪ -37‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻧﺪارﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪ -38‬وﻳﺮاﻧﮕﺎ آن را "ﻓﺮﻣﺎن اﻳﺰدي" ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺮگ ‪.389‬‬ ‫‪Plato, Phaedo, trans. G. M. A. Grube (Indianapolis: -39‬‬ ‫‪.Hackett, 1977), 10, 62b‬‬ ‫‪ -40‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ‪.Exodus 19:5 and Deuteronomy 7:6 ،‬‬ ‫‪Baruch Brody, “Morality and Religion Reconsidered,” in -41‬‬ ‫‪Readings in the Philosophy of Religion, ed. B. Brody‬‬ ‫‪.(Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall, 1974), 601‬‬ ‫ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ ﺑﺮادي ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ "ادﻋﺎي ﺷﺪﻧﻲ" ﺑﻪ ﻃﻮر ﺿﺮوري درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻫﺮ‬‫روي درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﺑﺮاي ﻫﺪف ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺎ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻫﺴﺖ ﺧﻮاه ﺑﺮادي‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻳﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﻦ ادﻋﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺿﺮوري درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻻﻟﺖ‬ ‫ﺑﺮ آﻣﻮزه ﻛﺎراﻣﺎزوف دارد‪ .‬اﮔﺮ ادﻋﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺼﺎدﻓﻲ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬راه ﺷﺪﻧﻲ‬ ‫ﺑﻮدن را در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن واﻗﻌﻲ ﻫﻤﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ‬

‫‪٢٣٣‬‬

‫ﻣﺎل و ﻣﻨﺎل ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﻤﻜﻦ ﻛﻪ در آن ﺧﺪا‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ آن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺎ از ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬ ‫‪.Brody, “Morality and Religion,” 601 -43‬‬ ‫‪ -44‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.‬‬ ‫‪ -45‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.595 ،‬‬ ‫‪.Adams, Finite and Infinite, 252 -46‬‬ ‫‪-47‬‬

‫‪Richard Mouw, The God Who Commands (Notre‬‬

‫‪.Dame: Univ. of Notre Dame Press, 1996), 19–20‬‬ ‫‪.Adams, Finite and Infinite, 253–4 -48‬‬ ‫‪ -49‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.255 ،‬‬ ‫‪.Hick, God of Love, 132–3 -50‬‬ ‫‪ -51‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺷﺮح از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﺮﺧﻲ زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪Chapter 3 ،‬‬ ‫‪of John Hare’s God’s Call (Grand Rapids MI: Wm. B.‬‬ ‫‪.Eerdmans, 2001),particularly 110–11‬‬ ‫‪ -52‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن اﻳﻦ را ﻳﻚ ﺑﺎ روﺷﻲ ﺧﺴﺘﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎ ﺑﺮ اﺻﻮل وﻳﮋه اﺧﻼﻗﻲ‪ -‬اﺻﻮﻟﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺎ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ از ﻓﺮﻣﺎن ﻫﺎي ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺧﻮﺑﻲ را داده ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﻢ‪ -‬دﻻﻟﺖ دارد‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ اﺻﻮل ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺘﺎ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻫﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺎ اﺣﻤﻘﺎﻧﻪ ﺑﺎ آن ﻫﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﭘﺲ در ﺑﺮﺧﻲ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻫﺎ ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎ ﺣﺘﺎ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ دارﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ و ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺴﺘﻪ ﻛﻨﻨﺪه اي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﭼﻮن ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ‬ ‫ﻛﻨﺸﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ي ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻳﻚ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺸﻮد‪.‬‬

‫‪٢٣٤‬‬

‫‪Mark Murphy, “Divine Command, Divine Will, and Moral -53‬‬ ‫;‪Obligation,”Faith and Philosophy 15:1 (January 1998), 4‬‬ ‫‪.I have revised Murphy’s formulations slightly‬‬ ‫‪ -54‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.16 ،‬‬ ‫‪ -55‬ﭘﻴﺸﻴﻦ ‪.20‬‬ ‫‪ -56‬ﭘﻴﺸﻴﻦ ‪.20‬‬ ‫‪.Adams, Finite and Infinite, 260 -57‬‬ ‫‪ -58‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.261 ،‬‬ ‫‪.Milton, Paradise Lost, 192, Book VIII, lines 369–72 -59‬‬ ‫‪ -60‬ﭘﻴﺸﻴﻦ ‪ ،193-4‬ﻛﺘﺎب ‪ ،8‬ﺧﻂ ﻫﺎي ‪.399-411‬‬ ‫‪ -61‬ﭘﻴﺸﻴﻦ ‪ ،194-5‬ﻛﺘﺎب ‪ ،8‬ﺧﻂ ﻫﺎي ‪.437-48‬‬ ‫‪.Adams, Finite and Infinite, 261 -62‬‬ ‫‪ -63‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.265 ،‬‬ ‫‪.Mouw, God who Commands, 19–20 -64‬‬ ‫‪ -65‬اﻳﻦ ادﻋﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ راﻫﻲ ﺳﺰاوار ﮔﺮدد‪ .‬ﺧﺪا ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ را‬ ‫ﻧﺎﺳﺮ راﺳﺖ و ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﭼﻨﺎن ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻛﻨﺶ ‪ A‬ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﺧﺪا ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪﭼﻨﺎن ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ‬ ‫ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻛﺴﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ او را ﭼﻮن ﻫﺴﺘﻲ ﻣﺮﺟﻊ دﻳﺪه ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي وﻳﮋه اي را ﺑﺮ ﮔﺮدن ﺷﻤﺎ ﺑﮕﺬارد‪ -‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎن اﻧﺠﺎم ﻛﻨﺶ ‪ A‬را ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻲ ﺧﺪا ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎ را ﺑﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاي ﺧﺮدﻣﻨﺪ از راه ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﺳﺮ راﺳﺘﻲ‬ ‫ﻛﻪ آداﻣﺰ اﻧﮕﺎﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪.Adams, Finite and Infinite, 270 -66‬‬

‫‪٢٣٥‬‬

‫‪ -67‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاي ﻧﺎﺑﺨﺮد ﺷﺎﻳﺪ ﺣﺘﺎ در ﻧﻘﺪ اﺧﻼﻗﻲ آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ﺑﭙﻨﺪارﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺗﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا ﻳﻚ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ ﺑﻮده وﻟﻲ داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ از‬ ‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺧﺪا ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮا ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻲ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺸﻲ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﻧﻘﺪ اﺧﻼﻗﻲ آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.Moore, Principia Ethica, 147 -68‬‬ ‫‪William Lane Craig, “The Indispensability of Theological -69‬‬ ‫‪1996,‬‬

‫”‪Morality,‬‬

‫‪papers/craig.html‬‬

‫‪for‬‬

‫‪Foundations‬‬

‫‪Metaethical‬‬

‫‪home.apu.edu/∼CTRF/papers/1996‬‬

‫‪.((accessed March 26, 2004‬‬ ‫‪ -70‬ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻮﺷﺸﻲ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪Martin, Atheism, Morality, and ،‬‬ ‫‪.Meaning, Chapters 3 and 4‬‬ ‫‪.Plato, Apology, 4 -71‬‬ ‫‪ -72‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.11 ،‬‬ ‫‪ -73‬ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﮔﻴﺮا در ﺑﺮرﺳﻲ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﻛﻮدﻛﺎن از ﺳﻨﺖ ﻫﺎي‬ ‫دﻳﻨﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن درﺑﺎره ﺷﻤﺎري از ﻣﻮاردي ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪،‬‬ ‫‪Chapter 2 of Larry Nucci, Education in the Moral Domain‬‬ ‫‪ .(Cambridge: Cambridge Univ. Press, 2001), 33‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻧﻜﻴﺴﻲ‪ ،‬ادﻋﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ "ﺣﺘﺎ ﺑﺮاي ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺴﻴﺎر دﻳﻨﻲ ﺑﺎ زﻣﻴﻨﻪ‬ ‫اورﺗﻮدﻛﺴﻲ‪ ،‬اﺧﻼق ﺑﺪون واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﺎ واژه ﻫﺎي ﺧﺪا‪ ،‬درﺳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪".‬‬ ‫‪ -74‬ﺧﺮوج ‪. 20: 4-5‬‬ ‫‪John Leslie, Universes (New York: Routledge, 1989), -75‬‬ ‫‪labels‬‬

‫‪he‬‬

‫‪view‬‬

‫‪a‬‬

‫‪favors‬‬

‫‪himself‬‬

‫‪٢٣٦‬‬

‫‪Leslie‬‬

‫‪165–6.‬‬

‫‪“Neoplatonism,” according to which God is the ethical‬‬ ‫‪.requirements themselves‬‬ ‫‪ -76‬ﺑﻪ روﺷﻨﻲ "داوري ﮔﺬار" در اﻳﻦ ﺟﺎ از ﻧﮕﺮ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ي دﻗﻴﻖ ﺗﺮ‪ ،‬اﻳﻦ درﺳﺘﻲ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ درﺳﺘﻲ ﻫﺎي وﻳﮋه دﻳﮕﺮ درﺑﺎره ﻛﻨﺶ ﻫﺎي و‬ ‫وﻳﮋﮔﻲ ﺧﺪا )اﮔﺮ ﺑﺎﺷﺪ( و اﻧﺴﺎن ﻫﺎ دارد‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺗﻀﻤﻴﻦ اﻟﻬﻲ ﺑﺮاي داوري ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫‪.Plato, Republic, 36, 360c -1‬‬ ‫‪”.William Lane Craig, “Indispensability -2‬‬ ‫‪Simon Blackburn, Ruling Passions (Oxford: Oxford Univ. -3‬‬ ‫‪ .Press, 1998),265‬ﮔﺎﻫﻲ ﻣﺮز ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﻣﻴﺎن اﺻﻄﻼح ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎي ﻧﮕﺮي ﺑﺎ‬ ‫ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ -4‬اﺳﺘﺪﻻل ﭼﺮا ﻣﻦ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬در ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر‪ ،‬دو ﺑﺨﺶ دارد‪ .‬ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎي روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺮﺳﺎﻳﻲ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ ده؛ ﺑﺨﺶ‬ ‫دوم ﺑﺮﺧﻲ دﻟﻴﻞ ﻫﺎي ﺑﻬﻨﺠﺎر ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻣﻦ در رد آن ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻣﻲ ﻛﻨﻢ را‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﻣﮕﺮ ﺗﺎ آن ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺑﺎ دﻟﺒﺴﺘﮕﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺎ‬ ‫ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺧﻮرده ﺑﺎﺷﺪ؛ وﻟﻲ ﻛﺎرﻳﮓ ﮔﻤﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮارد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪي‬ ‫ﺑﺮ ﭘﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و در ﭼﻨﻴﻦ زﻣﺎن ﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬اﮔﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاﻳﻲ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي‬ ‫اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺪارﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪ -6‬از اﻳﻦ ﭘﺲ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ اﺻﻄﻼح 'ﺑﻬﻨﺠﺎر' را رﻫﺎ ﻧﻤﻮده و ﺗﻨﻬﺎ از ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري‪ ،‬ﮔﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ از ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎي ﺑﻬﻨﺠﺎر دارم‪ .‬در درﺟﻪ ي‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺮاي ﺳﺎﮔﻴﻮ روﺷﻦ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻣﻦ ﻳﻚ وﻳﺮاﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ از ﭼﺎﻟﺶ را در اﻳﻦ‬

‫‪٢٣٧‬‬

‫ ﭼﻮن دﺳﺖ ﻛﻢ‬،‫ﺟﺎ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ام؛ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺪون ﺷﻚ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﺳﺖ‬ ‫ ﻧﺸﺎن دادن ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬.‫در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮردﻫﺎ ﺳﻮد ﺷﺨﺼﻲ و اﺧﻼق ﻫﻢ زﻣﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‬ ‫ ﺑﻬﺮ روي ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﺑﻬﺘﺮي از‬،‫ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺎ روش ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ‬ .‫راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ آن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‬ In Republic, Nicomachean Ethics, and An Enquiry

-7

Concerning the Principles of Morals (Oxford: Oxford Univ. Press, 1998) respectively. Singer’s position in the final two chapters of HowAreWe To Live? (discussed in Chapter 1) is a contemporary example of this type of approach. Freud also apparently pursued this kind of strategy; see Armand Nicholi, Jr., The Question of God .(New York: Free Press, 2002), 72 ”.Craig, “Indispensability -8 Richard ،‫ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‬،‫ اﻳﻦ ﻓﺴﻴﺮ ﭼﺎﻟﺶ اﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ؛ ﺑﺮاي ﭘﺪاﻓﻨﺪ‬،‫ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﺶ‬-9 .Kraut, Aristotle on Good .Aristotle, Nicomachean Ethics, 262–3, NE1169a20–30 -10 .‫ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-11 ،‫ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‬،‫ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﺮﺑﺎرﺗﺮ و ﭘﺪاﻓﻨﺪ از اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ از دﻳﺪﮔﺎه ارﺳﻄﻮ‬-12 Egoism

and

Nicomachean

Eudaimonia-Maximization

in

Ethics,”

in

Oxford

Studies

the

“

Ancient

.Philosophy, Volume XXVI (2004), 277–95 NE 1.7 ‫( در‬ergon) ‫ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ادﻋﺎ ﮔﺰاره ﻛﺎرﻛﺮد ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺷﺪه‬-13 ‫ وﻟﻲ‬،‫ ﻣﻦ اﻳﻦ ﺟﺎ ﮔﻔﺘﮕﻮ درﺑﺎره اﻳﻦ ﮔﺰاره را اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲ دﻫﻢ‬.‫اﺧﻼق ارﺳﻄﻮ اﺳﺖ‬

٢٣٨

‫ارزﺷﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺣﺘﺎ اﮔﺮ اﻳﻦ ﮔﺰاره ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻤﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ارزش‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺳﻄﻮ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.David Hume, Enquiry, 153 -14‬‬ ‫‪ -15‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.155 ،‬‬ ‫‪ -16‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.‬‬ ‫‪.Mill, Utilitarianism, 13 -17‬‬ ‫‪ -18‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺧﻮاه اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ از ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻣﺎﻳﻪ ﺷﺎدي ﻳﺎ درد ﺷﻮد ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻛﻨﺶ‬ ‫ﺗﻴﻢ دارد‪.‬‬ ‫‪.Mill, Utilitarianism, 13-19‬‬ ‫‪ -20‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪.Aristotle, Ethics, 26, NE 1100b35 ،‬‬ ‫‪.Hume, Enquiry, 156 -21‬‬ ‫‪-22‬‬

‫‪Robert Frank, Passions Within Reason (New York:‬‬

‫‪.W.W. Norton, 1988), 78‬‬ ‫‪ -23‬ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﺗﺎزه ﺗﺮ و ﭘﺮ ﺟﺰﻳﻴﺎت ﺗﺮ از اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻤﺎري از‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي اﻧﺘﻘﺎدي ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪،‬‬

‫‪Jon Elster, Ulysses Unbound‬‬

‫‪.(Cambridge: Cambridge Univ. Press, 2000), Chapter 1‬‬ ‫‪.Frank, Passions, 82 -24‬‬ ‫‪ -25‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ .18 ،‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮاﻧﻚ ادﻋﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ در‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ ﻫﺎي ﻧﺎ ﺳﺮ راﺳﺖ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ دﻳﮕﺮان در دوره ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ از‬ ‫زﻣﺎن‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﻣﺎ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ اﺳﺘﺎدي ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻧﺎﺑﻜﺎر ﺧﺮدﻣﻨﺪ و ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﻧﺎب دارﻳﻢ؛ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ‪ ،2،3،5،6‬و ‪ 7‬ﻛﺘﺎب ﻓﺮاﻧﻚ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ادﻋﺎ‪ ،‬اﮔﺮ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻧﻮدي دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺧﻮﺑﻲ ﭘﺎك ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي‬ ‫ﺷﺎدي اﻣﻴﺪوار ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﺎﺑﻜﺎري ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ )ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺐ(‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬وﻟﻲ‬

‫‪٢٣٩‬‬

‫ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪،‬‬

‫‪John Doris, Lack of Character‬‬

‫‪ (،(Cambridge: Cambridge Univ. Press, 2002‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺨﺶ ‪،5‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻓﺮاﻧﻚ ﺷﺎﻳﺪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺑﺮازﻧﺪه ﺳﺎزي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ آن ﭼﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻓﺮاﻧﻚ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ آﺷﻜﺎر ﻣﻲ ﺳﺎزد اﻳﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺮدم ﺗﺎ اﻧﺪازه اي در ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ آراﻳﺶ ﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬وﻳﮋه ‪ -‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬آراﻳﺶ‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري )ﻳﺎ ﺗﻚ روي( زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎزي "ﭼﻴﺴﺘﺎن زﻧﺪاﻧﻲ"‪ ،‬ﺧﻮب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دورﻳﺲ ادﻋﺎ‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﺧﺮد درﺳﺖ درﺑﺎره ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎ ﻛﺎراﻳﻲ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر ﻣﺎ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎﻧﻮن آﻣﻮزه وي ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﻮاه‬ ‫ﻫﺎي در دﺳﺘﺮس ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﻫﺎي اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ي ﻛﺎﻣﻞ )ﻳﺎ‬ ‫ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻛﺎﻣﻞ( از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ آن ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻨﺘﻲ‬ ‫درﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻬﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺮاﺳﺮي از ﻛﺘﺎب دورﻳﺲ ﻓﺮاﺗﺮ از ﮔﺴﺘﺮه‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﮔﺰاره‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺪي‪ ،‬ارزﺷﻤﻨﺪ و ﮔﻴﺮا اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي اﻧﺘﻘﺎدري ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪Christian Miller, “Social ،‬‬ ‫‪Psychology and Virtue Ethics,”Journal of Ethics 7‬‬ ‫‪.(2003), 365–92‬‬ ‫‪Immanuel Kant, The Metaphysics of Morals, trans. M. -26‬‬ ‫‪.Gregor (Cambridge: Cambridge Univ. Press, 1996), 155‬‬ ‫‪-27‬‬

‫‪Immanuel Kant, Groundwork of the Metaphysic of‬‬

‫‪Morals, trans. H. J. Paton (New York: Torchbook, 1964),‬‬ ‫‪.82‬‬ ‫‪Immanuel Kant, Religion Within the Limits of Reason -28‬‬ ‫‪Alone, trans. T. M.Greene and H. H. Hudson (New York:‬‬ ‫‪.Harper & Row, 1960), 31–2‬‬

‫‪٢٤٠‬‬

‫‪-29‬‬

‫”‪It turns out, therefore, that Kant’s “evil man‬‬

‫‪corresponds closely to Hume’s sensible knave and‬‬ ‫‪.Frank’s opportunist‬‬ ‫‪Immanuel Kant, Lectures on Ethics, trans. L. Infield -30‬‬ ‫‪.(Indianapolis,Hackett: 1930), 76‬‬ ‫‪Immanuel Kant, Critique of Practical Reason, trans. M. -31‬‬ ‫‪Gregor (Cambridge:Cambridge Univ. Press, 1997), 104.‬‬ ‫‪John Hare discusses Kant’s argument in Chapter 3 of‬‬ ‫‪.The Moral Gap (Oxford: Clarendon Press, 1996),69–96‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﻴﺎن ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ در زﻣﻴﻨﻪ اي ﺑﺴﻴﺎر آرزوﻣﻨﺪ و ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ در زﻣﻴﻨﻪ‬ ‫اي ﻛﻤﺘﺮ آرزوﻣﻨﺪ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﻦ از ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ‬ ‫ﻛﺎﻧﺖ در اﻳﻦ ﺟﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ي ﺑﺴﻴﺎر آرزوﻣﻨﺪ ﻫﻴﺮا ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻴﺮا ادﻋﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه آﻏﺎز ﮔﺰاره اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺎﻧﺖ در ﻧﻘﺪ)‪،(Critique‬اﻳﻦ ادﻋﺎ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ي ﺑﺴﻴﺎر آرزوﻣﻨﺪ ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻢ داﺳﺘﺎن‬ ‫ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﻫﻴﺮا در زﻣﻴﻨﻪ ي ﻛﻤﺘﺮ آرزوﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ دوﻣﻴﻦ ﺑﺨﺶ‬ ‫از ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮﺑﻲ ﻛﺎﻧﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪.Kant, Critique, 104 -32‬‬ ‫‪ -33‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.33 ،‬‬ ‫‪ -34‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.‬‬ ‫‪ -35‬ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎرﻳﻨﮕﺮ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎي ﻣﻦ ﺑﺨﺸﻲ از ﮔﺰاره ﻛﺎﻧﺖ‬ ‫در ﺑﺨﺶ درﺧﻮري از ﻧﻘﺪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ -‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎ از ﺳﻮي ﻛﺎﻧﺖ در‬ ‫ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -36‬ﭘﻴﺪاﻳﺶ ‪.8:21‬‬

‫‪٢٤١‬‬

C. S. Lewis, The Problem of Pain (New York:

-37

.HarperCollins, 2001), 63 .Kant, Critique, 102 -38 .Kant, Lectures, 246 -39 .7:1 ‫ اﻧﺠﻴﻞ ﻣﺘﺎ‬-40 C.

S.

Lewis,

Mere

Christianity

(New

York:

-41

.HarperCollins, 2001), 91 Kant, Lectures, 80. For a quite different kind of

-42

argument for the conclusion that we ought not try to judge the character of others, see Doris, Lack of .Character .Kant, Metaphysics, 196 -43 Ibid., 155. Similar remarks may be found in Kant’s -44 .ReligionWithin Limits,33 Joseph Conrad, The Heart of Darkness (New York: -45 .Penguin Books, 1976),44 .92 ،‫ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-46 .107-8 ،‫ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-47 .Kant, Metaphysics, 155 -48 .Conrad, Darkness, 124–5 -49 ‫ دروﻳﺶ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺶ در روان ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬، ‫ در‬.130-1 ،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-50 ‫ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪه ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن ﭼﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺎ ﻛﻮرﺗﺰ ﻫﻤﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ؛‬

٢٤٢

‫ﻣﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻤﻪ ﺗﺎ اﻧﺪازه ﮔﺴﺘﺮده ي ﻣﺸﺨﺼﻲ‪" ،‬ﺳﻴﺎﻫﻲ در ﻫﺴﺘﻪ" ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﺑﺨﺶ ‪ 3‬ﻛﺘﺎب‬ ‫دروﻳﺲ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮداري ﻣﻴﻠﮕﺮم و ﺗﺠﺮﺑﻪ زﻧﺪان اﺳﺘﻨﻔﻮرد‬ ‫را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﺎ اﻳﻦ دو ﺗﺠﺮﺑﻪ اﻓﺮاط در زﻧﺪﮔﻲ واﻗﻌﻲ ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ از آن ﭼﻪ ﻛﻮرﺗﺰ ﭘﻴﺶ‬ ‫رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪.Lewis, Pain, 94 -51‬‬ ‫‪-52‬‬

‫‪Blaise Pascal, Pensees and Other Writings, trans.‬‬

‫‪Honor Levi (Oxford: Oxford Univ. Press, 1995), #182,‬‬ ‫–‪54. Also see Boethius, Consolation of Philosophy, 99‬‬ ‫‪.104‬‬ ‫‪ .Lewis, Pain, 94–5 -53‬در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻟﻮﻳﻴﺲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ "دﺷﻮاري ﺑﻨﻴﺎدي اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺮدم دﻟﺴﻮز‪ ،‬ﻫﻢ دردي ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﺎور دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم رﻧﺞ ﻣﻲ‬ ‫ﻛﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺑﺮﺧﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ (104) ".‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ اﻳﻦ ﻳﻚ‬ ‫دﺷﻮاري ﺑﻨﻴﺎدي در دﻳﺪﮔﺎه ﻟﻮﻳﻴﺲ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ي ﻃﻌﻨﻪ آﻣﻴﺰي‪ ،‬راه ﻛﺎر وي ﺑﺮاي‬ ‫دﺷﻮار درد‪ ،‬ﺷﻜﺎر ﺑﻪ ﭼﻨﮓ دﺷﻮاري ﻛﻤﺒﻮد درد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﻣﻦ آن را در اﻳﻦ ﺟﺎ‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪ -54‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.114-16 ،‬‬ ‫‪John Hick’s “vale of soul–making” theodicy (Evil and God‬‬ ‫)‪ of Love‬در اﻳﻨﺠﺎ در ﺑﺨﺶ دو ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫دﻻﻟﺘﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬ﺧﺪا رﻧﺞ ﻧﺎﺳﺰاواري را ﺑﺮ ﮔﺮده ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲ‬ ‫ﮔﺬارد ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ زﻣﺎﻧﻲ را ﺑﻪ آن ﻫﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ وﻳﮋﮔﻲ اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮدﺷﺎن‬ ‫را ﺑﺎ آزادي ﮔﺰﻳﻨﺶ‪ ،‬ﺑﻬﺒﻮد دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ -56‬ﺷﻤﺎري از ﮔﻮاه ﻫﺎي روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ درﺑﺎره ﺳﺮﺷﺖ اﻧﮕﻴﺰه ﻫﺎي‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ دﭼﺎر ﻧﺎدرﺳﺘﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬و در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ در ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻓﺮﻧﻮدﻫﺎي رﻓﺘﺎر‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﻨﻨﺪه ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪،‬‬

‫‪٢٤٣‬‬

Richard Nisbett and Timothy Wilson, “Telling More than We Can Know: Verbal Reports on Mental Processes,” Psychological Review 84 (1977), 231–59, and Richard Nisbett and Lee Ross, Human Inference: Strategies and Shortcomings of Social Judgment (Englewood Cliffs, NJ: .Prentice Hall, 1980), particularly 195–227 John Cottingham, On the Meaning of Life (New York: -57 .Routledge, 2003), 76–7 .(Kant, Critique, 104 (my emphasis -58 .‫ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارم‬،‫ از ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻧﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ك ﻣﺎﻳﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻦ از اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‬-59 Craig, “Indispensability.” The report is from Richard -60 Wurmbrand, Tortured for Christ (London: Hodder & .Stoughton, 1967), 34 Jonathan Sumption, The Albigensian Crusade (London: -61 .Faber and Faber, 1978), 48 .93 ،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-62 ‫ دو ﻣﻮرد‬،6: 15-21 ‫ و ﻳﻮﺷﻊ‬32: 25-9 ‫ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي دﻳﮕﺮ دﺷﻮار ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺧﺮوج‬-63 .‫ﺗﺮﺳﻨﺎك دﻳﮕﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‬ ‫ ﻧﮕﺮ ﻣﻦ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻛﻨﻢ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ دﻳﺪن ﭼﻴﺮﮔﻲ ﺑﺪ ﻛﻨﺶ ﻛﺮده‬-64 ‫اﺳﺖ؛ ادﻋﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺮﺳﺎﻳﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻪ ﭼﻴﺮﮔﻲ درﺳﺖ اﺳﺖ در اﻳﻦ‬ ‫ ﻛﺎرﻳﮓ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‬.‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻛﻴﻔﺮ ﻳﺎ ﭘﺎداش درﺧﻮر ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داد‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻴﺨﺪا ﺑﻪ اﻳﻦ دﻳﺪ ﻣﺘﻬﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﺎدرﺳﺘﻲ در ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻧﻤﻮدن ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ ﻛﺎرﻳﮓ ﺑﻴﺨﺪا را ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬،‫ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ دﻳﺪه اﻳﻢ‬،‫ ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‬.‫ﻫﺎ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‬

٢٤٤

‫ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ ﻣﺎ دﻳﺪه اﻳﻢ‬.‫ دارﻧﺪ‬،‫اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه را ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻛﻨﺪ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‬ .‫ﻛﻪ ﻛﺎرﻳﮓ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻧﺎدرﺳﺖ ﮔﻤﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬ Steven Pinker, The Blank Slate: The Modern Denial of -65 .Human Nature (New York: Penguin Putnam, 2002), 189 This is the so-called “deprivation view” about the

-66

badness of death; for a defense of this view, see Fred Feldman, Confrontations with the Reaper (Oxford: .(Oxford Univ. Press, 1992 George Mavrodes, “Religion and the Queerness of

-67

Morality,” in Moral Philosophy: A Reader, ed. L. Pojman .(Indianapolis: Hackett, 1993), 257 Bertrand Russell, “Why IAmNot a Christian,” in

-68

WhyIAmNot a Christian and Other Essays on Religion and Related Subjects, ed. P. Edwards (New York: .Simon & Schuster, 1957), 13 Gordon Graham, Evil and Christian Ethics (Cambridge: - 69 .Cambridge Univ. Press, 2001), 77 .88 ،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-70 ‫ ﮔﻮﻳﺎ اﻳﻦ ﺑﺮده داري ﻳﻜﻲ اﻧﺴﺎن از ﺳﻮي ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮاﻫﺎم‬.‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-71 .‫در اﻧﺪﻳﺸﻪ دارد‬ .93 ،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-72 ‫ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺑﺪون داﺷﺘﻦ آﻣﻮزه ي ﻛﺎﻣﻠﻲ‬،‫ و اﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‬-73 .‫از درﺳﺖ و ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‬

٢٤٥

‫‪.Kant, Metaphysics, 182–3 -74‬‬

‫‪ -4‬وﻳﮋﮔﻲ اﺧﻼﻗﻲ در ﮔﻴﺘﻲ ﺑﺪون ﺧﺪا‬

‫‪ ،1‬ﭘﺪاﻳﺶ ‪.1:26‬‬ ‫‪ -2‬ﭘﻴﺪاﻳﺶ‪ .3: 16 ،‬در آﻏﺎز زن از ﺳﻮي ﺧﺪا ﻫﻢ ﭼﻮن "ﻳﺎور" و "ﻫﻤﺮاه" ﺑﺮاي ﻣﺮد از‬ ‫ﺳﻮي ﺧﺪا ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد )ﭘﻴﺪاﻳﺶ ‪ .(2: 18‬ﮔﻮﻳﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺮان ﺑﺎﻳﺪ از ﺷﻮﻫﺮ‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﻛﻴﻔﺮ راﻧﺪه ﺷﺪن از ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن در ﻋﻬﺪ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬از ﺳﻮي ﭘﻮﻟﺲ رﺳﻮل ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﮔﺮدد؛ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪Ephesians ،‬‬ ‫‪5:22. For a defense of the view that the husband should‬‬ ‫‪have the final say in disagreements between husbands‬‬ ‫‪.and wives, see Lewis, Mere Christianity, 104–14‬‬ ‫‪ -3‬ﭘﻴﺪاﻳﺶ‪.3: 2-5‬‬ ‫‪.Milton, Paradise Lost, 222, Book IX, lines 700 and 704 -4‬‬ ‫‪ -5‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،223 ،‬ﻛﺘﺎب ‪ ،9‬ﺧﻂ ‪.729‬‬ ‫‪ -6‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،9 ،‬ﻛﺘﺎب ‪ ،1‬ﺧﻂ ‪.263‬‬ ‫‪ -7‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪا ﺑﻮدن‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد و ﺑﻴﺮون از ﺧﻮد ﮔﻨﺎه ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪،‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺧﺪا ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ )ﭘﻴﺪاﻳﺶ ‪ .(1:26‬ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮ رﻓﺘﻦ از ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻨﺎه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .Lewis, Pain 75 -8‬ﻟﻮﻳﻴﺲ ﻛﻪ ﺗﺎ آﻏﺎز ﺳﻲ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺨﺪا ﺑﻮده‪ ،‬ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﺎ‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﺧﻂ ﻫﺎ‪،‬ﻛﻪ ﺧﺪا را ﭼﻮن "ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ" آﺷﻨﺎ ﺑﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪see Nicholi, Jr., Question of God, 46, and C. ،‬‬ ‫‪S. Lewis, Surprised by Joy: The Shape of My Early Life‬‬ ‫‪.(New York: Harcourt, 1955), 172‬‬

‫‪٢٤٦‬‬

3 : 19 ‫ ﭘﻴﺪاﻳﺶ‬-9 .Lewis, Pain, 77–8 -10 .Pascal, Pensees, #182, 53–4 -11 .Plantinga, Christian Belief, 269 -12 Augustine,

Confessions,

trans.

F.

J.

Sheed

-13

(Indianapolis: Hackett, 1993), 8. Interestingly, the baby’s sin is envy – the very sin that lead Satan to revolt .against God’s rule .Lewis, Pain, 79 -14 .63 ،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-15 .78 ،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-16 .See Plantinga, Christian Belief, ch. 7 -17 .Pascal, Pensees, #164, 43 -18 Jerome Neu, “Pride and Identity,” in Wicked Pleasures, -19 ed. R. Solomon (Lanham, MD: Rowman & Littlefield, .1999), 76 .Corinthians 7:19 1 -20 .Philip Quinn, “Primacy of God’s Will,” 284–5 -21 .‫ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ‬2 ‫ ﺑﺨﺶ‬-22 .Aristotle, Ethics, 93, NE 1123b1–5 -23 .NE 1123b15–25 ,94 ،‫ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-24 .NE 1124a1–5 ,95 ،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-25

٢٤٧

‫‪ -26‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.NE 1124b5 ,96 ،‬‬ ‫‪Alasdair MacIntyre, A Short History of Ethics, 2nd ed. -27‬‬ ‫‪.(Notre Dame: Univ. of Notre Dame Press, 1998), 79‬‬ ‫‪Julia Driver, Uneasy Virtue (Cambridge: Cambridge -28‬‬ ‫‪.Univ. Press, 2001), 18‬‬ ‫‪ -29‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.19 ،‬‬ ‫‪.Aristotle, Ethics, 94, NE 1123b10–15 -30‬‬ ‫‪C. S. Lewis, The Screwtape Letters (New York: Simon -31‬‬ ‫‪.& Schuster, 1996), 59‬‬ ‫‪ -32‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.‬‬ ‫‪ -33‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ درﺧﻮر اﺳﺘﺪﻻل ﻫﺎي ﻣﺮزﺑﻨﺪي ﺷﺪه در ﺑﺨﺶ ﮔﺸﺎﻳﺸﻲ ‪ 5‬اﺳﺖ‪ -‬وﻟﻲ ﻣﻦ‬ ‫ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎ آن را در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺳﺰاوار ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﻪ آن ﻫﺎي ﻛﻪ ﻟﻮﻳﻴﺲ در ﺑﻨﺪﻫﺎي ﻧﻮﺷﺘﺎر‬ ‫ﺧﻮدش ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪Russell, “Can Religion Cure Our ،‬‬ ‫‪Troubles?” in Why I Am Not a Christian and Other‬‬ ‫‪Essays on Religion and Related Subjects, ed. P.‬‬ ‫–‪Edwards (New York: Simon & Schuster, 1957), 193‬‬ ‫‪.204, particularly 197‬‬ ‫‪ -34‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪) ،‬ﻣﻦ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻛﺮده ام(‪.‬‬ ‫‪.Aristotle, Ethics, 96, NE 1124a20–5 -35‬‬ ‫‪ -36‬اﮔﺮ ازدواج ﻛﺮده اﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻴﺮون از ﻣﻬﺎر ﺧﻮد ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫ﻣﻲ آورﻳﺪ ﺗﺎ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ دﻳﺪار را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬را ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺷﻤﺎ اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻫﺎ را ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻤﻲ آورﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٢٤٨‬‬

‫‪See Nisbett and Ross, Human Inference, and John -37‬‬ ‫‪.Doris, Lack of Character‬‬ ‫‪.Doris, ibid., 30–4 -38‬‬ ‫‪ -39‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.39-53 ،‬‬ ‫‪ -40‬ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.117 ،‬‬ ‫‪.Corinthians 4:7 1 -41‬‬ ‫‪ -42‬ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻜﺘﻪ ﻫﺎي ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺮاي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻜﺘﻪ ﻫﺎي‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه از ﺳﻮي‪،‬‬

‫‪Saul Smilansky in “Free Will and the‬‬

‫‪Mystery of Modesty,” American Philosophical Quarterly‬‬ ‫‪ .40:2 (April 2003), 105–17‬ﺑﻬﺮ روي‪ ،‬ﺳﻴﻤﻼﻧﺴﻜﻲ ﻧﺒﻮد آزادي اراده‬ ‫ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺧﻮدش‪ ،‬ﻣﻲ ﭘﻨﺪارد‪ .‬ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪،‬‬ ‫”‪Joseph Kupfer, “The Moral Perspective of Humility,‬‬ ‫‪.Pacific Philosophical Quarterly 84 (2003), 249–69‬‬ ‫‪.Matthew 22:39; Mark 12:31 -43‬‬ ‫‪ -44‬درﺑﺎره اﻳﻦ آﻣﻮزه در ﺑﺨﺶ ‪ 2‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -45‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ﮔﺮاﻳﺶ ﻓﻨﻲ ﺗﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ دﻻﻟﺖ ﺧﻼف واﻗﻊ ﻳﻚ ﭘﻴﻮﻧﺪ‬ ‫ﻓﺮاﮔﺬر ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‪ ،‬ﻗﻴﺎس ﭘﻨﺪاري ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺘﻨﺒﺎﻃﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﺧﻼف واﻗﻊ ﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ را دﻳﺪم در‪Ed Gettier’s ،‬‬ ‫‪graduate course in modal logic taught in the spring of‬‬ ‫‪.1995 at UMass–Amherst‬‬ ‫‪ -46‬ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻮﻣﺎس آﻛﻮﻳﻨﺎس‪ ،‬ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺪا را ﻧﻴﺮ در ﺑﺮﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ -‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪Treatise on the Virtues, trans. ،‬‬ ‫‪John A. Oesterle (Notre Dame: Univ. of Notre Dame‬‬

‫‪٢٤٩‬‬

‫‪ .Press, 1984), 147‬اﻳﻦ ﻫﻢ ارز ﺑﺎ ادﻋﺎي ﻋﻴﺴﺎ ﻛﻪ دو از ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن‬ ‫ﻫﺎي اﻳﺰدي ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪،‬‬ ‫‪Matthew 22:34–40. In Section 4.4 I am concerned just‬‬ ‫‪.with love for one’s neighbors‬‬ ‫‪ -47‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ را در ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪ ،‬ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه‬ ‫ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪Bertrand Russell, “A Free Man’s Worship,” in Not a -48‬‬ ‫‪.Christian, 107‬‬ ‫‪.Aquinas, Virtues, 146 -49‬‬ ‫‪Bertrand Russell, “What I Believe,” in Not a Christian, -50‬‬ ‫‪.56‬‬ ‫‪ -51‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.53 ،‬‬ ‫‪ -52‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.54 ،‬‬ ‫‪-53‬‬

‫‪Mark Juergensmeyer, Terror in the Mind of God‬‬

‫‪(Berkeley and Los Angeles: Univ. of California Press,‬‬ ‫‪.2000), 162‬‬ ‫‪،Andrew Newberg, Eugene D’Aquili, and Vince Rause -54‬‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻧﺌﺎﻧﺪرﺗﺎل ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺮاﺳﻢ دﻳﻨﻲ داﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻫﺎ ﺣﺲ ﻣﻬﺎر ﻧﻤﻮدن‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن را ﻣﻲ داده و ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﺮده ﺗﺎ ﺗﺮس از ﻣﺮگ را ﻛﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪Why God Won’t Go Away: Brain Science and the ،‬‬ ‫‪ .Biology of Belief (New York: Ballantine, 2001), 54–5‬ﺑﻬﺮ‬ ‫روي‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎه آن ﻫﺎ از ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ دﻳﻦ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ 7‬ﻛﺘﺎب آن ﻫﺎ ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻲ ﺑﻨﺪي‬ ‫ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮ از ﻧﮕﺮ راﺳﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از آﻣﻮزه ﻫﺎي ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺮ درﺑﺎره‬

‫‪٢٥٠‬‬

‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ دﻳﻦ از ﺳﻮي زﻳﮕﻤﻮﻧﺪ ﻓﺮوﻳﺪ ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﮔﻔﺘﮕﻮ‬ .Nicholi, Jr., Question, 69–71 ،‫ﺳﻮدﻣﻨﺪ از اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‬ Russell, “What I Believe,” in Not a Christian, 55. This is -55 the conclusion that the character of Philo reaches .toward the end of Part XI of Hume’s Dialogues, 75 Russell, “A Free Man’s Worship,” in Not a Christian, -56 .(112–4 (my emphasis .Lewis, Mere Christianity, 140–1 -57 John Kekes, Facing Evil (Princeton: Princeton Univ. -58 .Press, 1990), 23 .‫ ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي راﺳﻞ درﺑﺎره "ﺟﻬﺎن ﺑﺰرگ" ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‬. 23-4 ،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-59 .26 ،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-60 ‫ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ راﺳﻞ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻤﻮده‬61 .What I Believe,” in Not a Christian, 77“ ،‫ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‬،‫اﺳﺖ‬ Merrill Ring, Beginning With the Pre–Socratics, 2nd ed. -62 (Mountain View,CA: Mayfield Publishing Company, .2000), 62–3; 104–18 Jonathan Barnes, The ،‫ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‬،‫ ﺑﺮاي ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه آﻧﺎﻛﻴﺴﻤﺎﻧﺪر‬-63 Presocratic Philosophers: Volume 1 Thales to Zeno .(London: Routledge and Kegan Paul, 1979), 23–5 (Plato, Apology, 36 (my emphasis -64 .Aristotle, Ethics, 22, NE 1099b20–5 -65

٢٥١

Gottfried Wilhelm Leibniz, Theodicy, trans. E. M.

-66

.Huggard (La Salle, IL: Open Court, 1985), 128 .Leslie, Universes, 165–6 -67 Martin Luther King, Jr., The Autobiography of Martin -68 Luther King, Jr., ed. Clayborne Carson (New York: .Warner Books, 1998), 114–5 ‫ ﺑﺎ آن ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎر ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ رخ دﻫﺪ ﺑﺮاي‬-69 .‫دﻟﻴﻠﻲ ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ‬ Steven Pinker calls this type of reasoning “the

-70

.moralistic fallacy;” see Blank Slate, 162 James Cameron, dir. The Terminator. Film. MGM/UA -71 .(Studios (1984 .Kekes, Facing Evil, 202–5 -72 .27،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-73 .205 ،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-74 .‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-75 .206 ،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-76 .207 ،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-77 Michel de Montaigne, “That to Philosophize is to Learn -78 to Die,” trans. D. M. Frame, in Essays (Chicago: The Great Books Foundation, 1966),8–9. de Montaigne attributes the idea behind the title of the essay to Cicero, .but it originates with Plato; see Plato, Phaedo, 64a

٢٥٢

‫‪.de Montaigne, “Learn to Die,” 9 -79‬‬ ‫‪ -80‬روﺷﻦ ﺑﻪ ﻧﮕﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ روش آﺳﺎن ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻧﻴﻜﻮﻟﻲ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﻓﺮوﻳﺪ از ﻣﺮگ ﺧﻮدش ﻧﮕﺮان ﺑﻮد و در ﻛﺎرﻫﺎي روزﻣﺮه ﺑﺎزﺗﺎب داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﺮ‬ ‫روي‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﺑﺮاي وي دﻟﺪاري ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻠﻜﻪ واروﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؛‬ ‫ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪.Question of God, 216–30 ،‬‬ ‫‪.Kekes, Facing Evil, 211 -81‬‬ ‫‪.Pinker, Blank Slate, 265 -82‬‬ ‫‪.Kekes, Facing Evil, 186 -83‬‬ ‫‪.Russell, “What I Believe,” in Not a Christian, 54 -84‬‬ ‫‪.Lewis, Pain, 88 -85‬‬ ‫‪.Gordon Graham, Evil and Ethics, 118 -86‬‬ ‫‪-87‬‬

‫‪Plato, Meno, trans. G. M. A. Grube (Indianapolis:‬‬

‫‪.Hackett, 1981), 22, 89b‬‬ ‫‪.Plato, Republic, 148, 473d -88‬‬ ‫‪ -89‬ﺣﺘﺎ ارﺳﻄﻮ و ﻫﻴﻮم ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ در واﻗﻊ درﺟﻪ ي ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي از ﻫﻢ زﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎراﻳﻲ ﭘﻴﺸﺎﻣﺪي را در آن ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .Kekes, Facing Evil, 163 -90‬ﺑﺎﻳﺪ اﺷﺎره ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ دﻻﻟﺖ ﻧﺪارد ﻛﻪ در‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ آرﻣﺎﻧﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻛﺴﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ‪.‬دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻴﻜﺲ ﺑﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻛﺎﻧﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ در ﺑﺨﺶ ‪ 3-3‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدم‪ ،‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.Russell, “What I Believe,” in Not a Christian, 81 -91‬‬ ‫‪-92‬‬

‫‪Joseph LeDoux, The Emotional Brain (New York:‬‬

‫‪Touchstone, 1996),135. LeDoux’s book is an accessible‬‬

‫‪٢٥٣‬‬

account of the brain science of fear by a leading .researcher in the field Aldous Huxley, Brave New World (New York:

-93

.HarperCollins, 1998), 94 .41،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-94 .16 ،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-95 .59،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-96 ‫ ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ ﺟﺴﺘﺎري ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮي از ﻧﻤﻮﻧﻪ ادﺑﻴﺎت ﺑﻬﺒﻮد اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮي‬-97 ‫ ﺧﻮد ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬،‫ در ﻣﻮرد آﻟﻜﺲ‬.‫ ﻣﻮرد اﻟﻜﺲ در ﭘﺮﺗﻐﺎل ﻛﻮﻛﻲ‬-‫داﺷﻨﺶ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ وﻟﻲ اﻧﺘﻘﺎد ژرف ﺗﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻟﻜﺲ را ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ‬-‫ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﺑﻮد‬ ‫ ﻣﻦ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﺑﺎ ﺟﺰﻳﻴﺎت ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮده ام‬.‫ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎر ﻧﺎب دﮔﺮﮔﻮن ﻧﺴﺎﺧﺖ‬ Pleasure,

Pain,

Development,”

and Pacific

Moral

Character

Philosophical

and

“

Quarterly

‫در‬ 83

.(2002), 282–99 .Aristotle, Ethics, 31, NE 1120b25–30 -98 .Kant, Metaphysics, 146 -99 .223،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-100 .166 ،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-101 .Romans 7:18–9 -102 .LeDoux, Emotional Brain, 265 -103 Antonio Damasio, Looking for Spinoza: Joy, Sorrow, -104 and the Feeling Brain (Orlando, FL: Harcourt, 2003), .287–8

٢٥٤

.LeDoux, Emotional Brain, 303 -105 .‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-106 .Aristotle, Ethics, 31, NE 1120b25–30 -107 .Kant, Metaphysics, 204 -108 .65-8 ‫ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ درﮔﻴﺮي ﺑﺴﻴﺎر در ﺑﺨﺶ آﻏﺎزﻳﻦ ﺷﺎﻫﻜﺎر ﻛﺎﻧﺖ ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪه اﺳﺖ‬-109 Marcia Baron, “The ،‫ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‬،‫ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ در اﻳﻦ ﺑﺎره‬ Alleged Moral Repugnance of Acting From Duty,” Journal of Philosophy 81:4 (April 1984), 197–220; Richard Henson, “What Kant Might Have Said: Moral Worth and the Overdetermination of Dutiful Action,” Philosophical Review 88 (1979), 39–54; and Barbara Herman, “On the Value of Acting From the Motive of .Duty,” Philosophical Review 90 (1981), 359–82 .Kant, Metaphysics, 205 -110 .Immanuel Kant, Religion Within Reason, 25 -111 .Immanuel Kant, Lectures on Ethics, 76 -112 ‫ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺳﻮدﻣﻨﺪ در ﺑﺎره ﻧﻘﺶ ﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺷﺎﻳﺪ در‬-113 Nancy 4 ‫ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﺑﺨﺶ‬،‫روان ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺴﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻛﺎﻧﺘﻲ ﺑﺎزي ﻛﻨﺪ‬ Sherman’s Making a Necessity of Virtue (Cambridge: .(Cambridge Univ. Press, 1997 .Kant, Metaphysics, 205 -114 .Aristotle, Ethics, 34–5, NE 1103b20–5 -115 .John Cottingham, Meaning of Life, 76–7 -116

٢٥٥

Paul Kurtz, “Toward a Catholic/Humanist Dialogue,” in -117 Secular Humanism, 140. For a related worry, see Bill Joy, “Why the Future Doesn’t Need Us,” in Taking the Red Pill: Science, Philosophy and Religion in the Matrix, ed. G. Yeffeth (Dallas, TX: BenBella Books, 2003), 199– .232 Jeffrey Record,“Bounding ،‫ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‬،‫ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻧﻜﺘﻪ رﻳﺰ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن‬-118 the Global War on Terrorism,” www.carlisle.army.mil/ ssi/pubs/2003/bounding/bounding.pdf (accessed March .(26, 2004 .Flanagan, Problem of Soul, 311–12 -119 RobertWright, in The Moral ‫ ﻧﻜﺘﻪ درﺑﺎره ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺰه ﺷﻴﺮﻳﻦ از ﺳﻮي‬-120 Animal: Evolutionary Psychology and Everyday Life .(New York: Vintage Books, 1995), 67 Russell, “The New Generation,” in Not a Christian, -121 .160 .Huxley, Brave New World, 228 -121

‫ ﺑﺎورﻫﺎي ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ آن ﻫﺎ‬-5

.10 :34 ‫ ﻣﺘﺎ‬-1 .Plato, Phaedo, 58–64, 107e–114c -2

٢٥٦

‫‪ -3‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪114 ،64،‬ب‪ .‬ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ از ﺳﻮي ﺳﻘﺮاط درﺑﺎره ﻳﻚ دﻳﺪﮔﺎه‬ ‫ﻧﺎﻫﻤﺴﺎن ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ‪.Meno, 20, 86c ،‬‬ ‫‪.Plato, Phaedo, 64, 114d -4‬‬ ‫‪.Pascal, Pensees, #680, 153 -5‬‬ ‫‪.John Cottingham, Meaning of Life, 96–7 -6‬‬ ‫‪ -7‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﮔﺮاﻫﺎم‪ ،‬ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ 3‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺷﺪه‪ ،‬از ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺮاﻫﺎم ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﺪﻻل وي "ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﻮدش را اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﭘﻴﺶ ﮔﻤﺎن ﻛﺮدن درﺑﺎره درﺳﺖ ﺑﻮدن ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﻲ ﺳﺰد" )ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪Evil ،‬‬ ‫‪.(and Ethics, 96‬‬ ‫‪ -8‬ﺧﺮوج ‪.9:16‬‬ ‫‪ -9‬ﺧﺮج ‪.19: 5-6‬‬ ‫‪ -10‬ﭘﻴﺪاﻳﺶ ‪22: 1-12‬‬ ‫‪ -11‬ﺧﺮوج ‪.23: 23-7‬‬ ‫ﻳﻮﺷﻊ ‪) 6: 20-1‬ﺗﺎﻛﻴﺪ از ﺳﻮي ﻣﻦ اﺳﺖ(‬ ‫‪ -13‬ﺧﺮوج ‪32: 25-9‬‬ ‫‪.Karen Armstrong, A History of God, 105 -14‬‬ ‫‪.Juergensmeyer, Terror, 26 -15‬‬ ‫‪.Armstrong, History of God, 197 -16‬‬ ‫‪.Juergensmeyer, Terror, 216 -17‬‬ ‫‪Russell, “A Free Man’s Worship,” in Why I Am Not a -18‬‬ ‫‪.Christian, 115‬‬ ‫‪.Graham, Christian Ethics, 208 -19‬‬ ‫‪ -20‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.‬‬

‫‪٢٥٧‬‬

‫‪ -21‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﮔﺰاره ﮔﺮاﻫﻢ ﺑﺮﺧﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﻫﺎ ﺑﺎ ﮔﺰاره اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺎﻧﺖ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺷﺪه در‬ ‫ﺑﺨﺶ ‪ 3‬را دارا اﺳﺖ‪.‬در ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ﻛﺘﺎب ﺧﻮدش )ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،(13 ،‬ﮔﺮاﻫﺎم ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‬ ‫ﮔﺰاره او "ﺑﻪ ﻃﻮر ﺑﻨﻴﺎدي ﻳﻚ ﻧﺴﺨﻪ از ﮔﺰاره ﺑﻠﻨﺪآوازه ﻛﺎﻧﺖ درﺑﺎره ﮔﺰاره اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﻮدن ﺧﺪا" اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -22‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.211 ،‬‬ ‫‪ -23‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.‬‬ ‫‪ -24‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.212 ،‬‬ ‫‪ -25‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.213 ،‬‬ ‫‪ -26‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪.214-15 ،‬‬ ‫‪ -27‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در آﻏﺎز ﮔﻔﺘﮕﻮ از ﻫﺪف ﻣﻮرد ﻧﮕﺮ در ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎر ﺑﺎزﮔﻮ‬ ‫ﻧﻤﻮدم‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻮاداري ﻧﻴﺮوي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺳﺎزي را در دﺳﺘﺎﻧﻦ دوﻟﺖ ﻧﻤﻲ ﮔﺬارم‪ .‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ‪،‬‬ ‫ﮔﻤﺎن ﻛﻨﻢ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -28‬ﺑﺮاي ﻳﻚ ﮔﺰاره ﻛﺴﺘﺮده ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﭼﻮن ﺳﺮﺷﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺖ‪ ،‬و داﻧﺶ ﻣﻲ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ در درﻳﺎﻓﺖ آن ﻛﻤﻚ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪Pinker, The Blank ،‬‬ ‫‪.Slate‬‬ ‫‪.Damasio, Looking for Spinoza, 289 -29‬‬ ‫‪ -30‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ رﻓﺘﺎر ﻣﺎ اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﮔﻤﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ )‪(2‬‬ ‫ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ؛ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺪران و ﻣﺎدران ﻣﺎ‪ ،‬اﮔﺮ آن ﻫﺎ ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ‬ ‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ﺧﻮد ﺑﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﻨﺶ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﻧﻤﻮد؟‬ ‫‪.Mill, Utilitarianism, 19 -31‬‬ ‫‪ -32‬ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻳﻚ اﺳﺘﺪﻻل در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﺧﻂ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ در‬ ‫اﻳﻼت ﻣﺘﺤﺪه درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‪،‬‬

‫‪Howard Zinn, A People’s‬‬

‫‪٢٥٨‬‬

History of the United States (New York: HarperCollins, (1999 C. S. Lewis, A Grief Observed (New York:

-33

.HarperCollins, 2001), 28 ،‫ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‬،‫ ﺑﺮاي ﺷﺮﺣﻲ از اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻛﻪ ﻫﻴﻮم و ﺑﺴﻮل را درﮔﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬-34 Chapter 7 of E. C. Mossner’s The Forgotten Hume (New .York: Columbia Univ. Press, 1943), 169–88 Robert Sapolsky, “Circling ،‫ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‬،‫ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ‬-37 the Blanket for God,” in The Trouble with Testosterone (New York: Touchstone, 1998), 241–88; and Paul Kurtz, “Will Humanism Replace Theism?” in In Defense of Secular Humanism (Amherst, NY: Prometheus Books, .1983), 190–8 Newberg, D’Aquili, and Rause, Why God Won’t Go -38 .Away, 119 .139 ،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-39 .172 ،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-40 The Problem of Pain ،6 ‫ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﻳﻦ ﺳﻴﻤﺎي از دﻳﺪﮔﺎه ﻟﻮﻳﻴﺲ در ﺑﺨﺶ‬-41 ‫ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺧﻮب از ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ ﻛﻪ از ﺳﻮي‬.‫ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‬ Leo Tolstoy’s ‫ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪ‬،‫ﻟﻮﻳﻴﺲ ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه در آن ﺑﺨﺶ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‬ The Death of Ivan Ilyich, trans. L. Solotaroff (New York: .(Bantam Books, 1981

٢٥٩

John Stuart Mill, “Utility of Religion,” in Three Essays - 42 on Religion (Amherst, NY: Prometheus Books, 1998), .109 .110 ،‫ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﻴﺸﻴﻦ‬-43 .Pascal, Pensees, #253, 77 -44 .Lewis, Mere Christianity, 88 -45 ‫ ﻳﻜﻲ از اﺟﺰاي ﭘﺪﻳﺪه ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺎﺗﻨﻮﻧﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻳﮕﺎﻧﻪ‬،‫ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ي دل اﻧﮕﻴﺰ‬-46 .‫ ﻳﻚ ﻧﺎﺑﻮدي ﺳﺮاﺳﺮ از اﺣﺴﺎس ﺧﻮد اﺳﺖ‬،‫ﺷﺪن ﺑﺎ ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻄﻠﻖ‬

٢٦٠

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ Adams, Robert. 1999. Finite and infinite goods. Oxford: Oxford Univ. Press. Aquinas, Thomas. 1984. Treatise on the virtues. Trans. J. A. Oesterle. Notre Dame: Univ. of Notre Dame Press. Aristotle. 1962. Nicomachean ethics. Trans. M. Ostwald. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. Armstrong, Karen. 1993. A history of God. New York: Ballantine Books. Augustine. 1993. Confessions. Trans. F. J. Sheed. Indianapolis: Hackett. Aurelius, Marcus. 1805. Meditations. Trans. J. Collier. London: Walter Scott. Barnes, Jonathan. 1979. The presocratic philosophers: Volume I Thales to Zeno. London: Routledge and Kegan Paul. Baron, Marcia. 1984. The alleged moral repugnance of acting from duty. Journal of Philosophy 81: 197–220.

٢٦١

Behe, Michael. 1996. Darwin’s black box. New York: Touchstone. Blackburn, Simon. 1998. Ruling passions. Oxford: Oxford Univ. Press. Boethius. 1969. The consolation of philosophy. Trans. V. E. Watts. New York: Penguin. Bradley, Ben. 1998. Extrinsic value. Philosophical Studies 91: 109–26. Brody, Baruch. 1974. Morality and Religion Reconsidered. In Readings in the Philosophy of Religion, ed. B. Brody. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. Burgess, Anthony. 1986. A Clockwork Orange. New York: W.W. Norton& Company. Cameron, James, dir. 1984. The Terminator. Film. MGM/UA Studios. Camus, Albert. 1946. The stranger. Trans. S. Gilbert. New York: Random House. Chisholm, Roderick. 1973. The problem of the criterion. Milwaukee: Marquette

٢٦٢

Univ. Press. Conrad, Joseph. 1976. The heart of darkness. New York: Penguin Books. Cottingham, John. 2003. On the meaning of life. New York: Routledge. Craig,William

Lane.

1996.

“The

Indispensability

of

Theological Meta-ethical Foundations

for

Morality,”

home.apu.edu/∼CTRF/papers/1996 papers/ craig.html (accessed March 26, 2004.( Craig,William Lane. 2004. “The Absurdity of LifeWithout God,” hisdefense. org/audio/wc audio.html (accessed March 26, 2004.( Cudworth, Ralph. 1976. A treatise concerning eternal and immutable morality. New York: Garland. Damasio, Antonio. 2003. Looking for Spinoza: Joy, sorrow, and the feeling brain. Orlando, FL: Harcourt. Darwall, Stephen. 1999. “Valuing Activity.” In Human Flourishing, eds. E. F.

٢٦٣

Paul, F. D. Miller, and J. Paul. Cambridge: Cambridge Univ. Press. Dawkins, Richard. 1996. The blind watchmaker. New York: W.W. Norton& Company. Descartes, Rene. 1960. Discourse on method and meditations. Trans. L. J. Lafleur. New York: Macmillan. Doris, John.

2002.

Lack

of

character.

Cambridge:

Cambridge Univ. Press. Dostoevsky, Fyodor. 1984. The Brothers Karamazov. Trans. K. Mochulski. New York: Bantam. Draper, Paul. 1989. Pain and pleasure: An evidential problem for theists. NOUS 23: 331–50. Driver, Julia. 2001. Uneasy virtue. Cambridge: Cambridge Univ. Press. Edwards, Paul. 2000. “The Meaning and Value of Life.” In The Meaning of Life, ed. E. D. Klemke, 2nd ed. Oxford: Oxford Univ. Press. Elster,

Jon.

2000.

Ulysses

Cambridge Univ. Press.

٢٦٤

unbound.

Cambridge:

Epicurus. 1964. Letters, principal doctrines, and Vatican sayings. New York: Macmillan. Feldman, Fred. 1992. Confrontations with the reaper. Oxford: Oxford Univ. Press. Flanagan, Owen. 2002. The problem of the soul. New York: Basic Books. Frank, Robert. 1988. Passions within reason. New York: W.W. Norton. Graham, Gordon. 2001.

Evil

and

Christian

ethics.

Cambridge: Cambridge Univ. Press. Hare, John. 1996. The moral gap. Oxford: Clarendon Press. .2001 .———God’s call. Grand Rapids, MI: Wm. B. Eerdmans. Henson, Richard. 1979. What Kant might have said: Moral worth and the overdetermination of dutiful action. Philosophical Review 88: 39–54.

٢٦٥

Herman, Barbara. 1981. On the value of acting from the motive of duty. Philosophical Review 90: 359–82. Hick, John. 1966. Evil and the God of love. New York: Macmillan. Hume, David. 1998a. Dialogues concerning natural religion, 2nd ed. Indianapolis: Hackett. 1998 .———b. “Of Miracles,” in Dialogues Concerning Natural Religion, 2nd ed. Indianapolis: Hackett. 1998 .———c. An enquiry concerning the principles of morals. Oxford: Oxford Univ. Press. Hurka, Thomas. 1998. Two kinds of organic unity. Journal of Ethics 2:4: 299– .320 Huxley, Aldous. 1998. Brave new world. New York: HarperCollins. Jonze, Spike. 2002. Adaptation. Film. Columbia Pictures. Joy, Bill. 2003. “Why the Future Doesn’t Need Us,” in Taking the Red Pill:

٢٦٦

Science, Philosophy, and Religion in the Matrix, ed. G. Yeffeth. Dallas, TX: BenBella Books. Juergensmeyer, Mark. 2000. Terror in the mind of God. Berkeley and Los Angeles: Univ. of California Press. Kagan, Shelly. 1998. Rethinking intrinsic value. Journal of Ethics 2:4: 277– .97 Kant, Immanuel. 1930. Lectures on ethics. Trans. L. Infield. Indianapolis: Hackett. .1960 .———Religion within the limits of reason alone. Trans. T. M. Greene and H. H. Hudson. New York: Harper & Row. .1964 .———Groundwork of the metaphysic of morals. Trans. H. J. Paton. New York: Torchbook. .1996 .———The metaphysics of morals. Trans. M. Gregor. Cambridge: Cambridge Univ. Press.

٢٦٧

.1997 .———Critique of practical reason. Trans. M. Gregor. Cambridge: Cambridge Univ. Press. Kekes, John. 1990. Facing evil. Princeton, NJ: Princeton Univ. Press. King, Jr., Martin Luther. 1998. The autobiography of Martin Luther King, Jr,. ed. C. Carson. New York: Warner Books. Kohn, Alfie. 1986. No Contest: The case against competition. Boston: Houghton Mifflin. Kraut, Richard. 1989. Aristotle on the human good. Princeton, NJ: Princeton Univ. Press. Kupfer, Joseph. 2003. The moral perspective of humility. Pacific Philosophical Quarterly 84: 249–69. Kurtz, Paul. 1983a. “The Meaning of Life,” in In Defense of Secular Humanism. Amherst, NY: Prometheus Books. 1983 .———b. “Toward a Catholic/Humanist Dialogue,” in In Defense of

٢٦٨

Secular Humanism. 1983 .———c. “Will Humanism Replace Theism?” in In Defense of Secular Humanism. LeDoux, Joseph. 1996. The emotional brain. New York: Touchstone. Leibniz, Gottfried Wilhelm. 1985. Theodicy. Trans. E. M. Huggard. La Salle, IL: Open Court. Leslie, John. 1989. Universes. New York: Routledge. Lewis, Clive Staples. 1955. Surprised by joy: The shape of my early life. New York: Harcourt. .1996 .———The screwtape letters. New York: Simon & Schuster. 2001 .———a. A grief observed. New York: HarperCollins. 2001 .———b. Mere Christianity. New York: HarperCollins. 2001 .———c. Miracles. New York: HarperCollins. 2001

.———d.

The

problem

of

pain.

New

York:

HarperCollins. MacIntyre, Alasdair. 1998. A short history of ethics, 2nd ed. Notre Dame: Univ.

٢٦٩

of Notre Dame Press. Mackie, John. 1992. “Evil and Omnipotence,” in The Problem of Evil: Selected Readings, ed. M. L. Peterson. Notre Dame: Univ. of Notre Dame Press. Martin, Michael. 2002. Atheism, morality, and meaning. Amherst, NY: Prometheus Books. Mavrodes, George. 1993. “Religion and the Queerness of Morality,” in Moral Philosophy: A Reader, ed. L. Pojman. Indianapolis: Hackett. Mayr, Ernst. 2001. What evolution is. New York: Basic Books. Metz, Thaddeus. 2000. Could God’s purpose be the source of life’s meaning? Religious Studies 36: 293–313. Mill,

John

Stuart.

1979.

Utilitarianism.

Indianapolis:

Hackett. “ .1998 .———Utility of Religion,” in Three Essays on Religion. Amherst, NY: Prometheus Books.

٢٧٠

Miller, Christian. 2003. Social psychology and virtue ethics. Journal of Ethics .92–365 :7 Milton, John. 1956. Paradise lost. Chicago: The Great Books Foundation. Montaigne, de, Michel. 1966. “That To Philosophize Is To Learn To Die,” in Essays. Trans. D.M. Frame. Chicago: The Great Books Foundation. Moore,

George

Edward.

1903.

Principia

ethica.

Cambridge: Cambridge Univ. Press. Morris, Thomas. 2000. Our idea of God. Notre Dame: Univ. of Notre Dame Press. Mossner, Ernest Campbell. 1943. The forgotten Hume. New York: Columbia Univ. Press. Mouw, Richard. 1996. The God who commands. Notre Dame: Univ. of Notre Dame Press. Murphy, Mark. 1998. Divine command, divine will, and moral obligation.

٢٧١

Faith and Philosophy 15: 3–27. Nagel, Thomas. 1979. Mortal questions. Cambridge: Cambridge Univ. Press. Neu, Jerome. 1999. “Pride and Identity,” inWicked Pleasures, ed. R. Solomon. Lanham, MD: Rowman & Littlefield. Newberg, Andrew., Eugene D’Aquili, and Vince Rause. 2001. Why God won’t go away: Brain science and the biology of belief. New York: Ballantine. Nicholi, Jr., Armand. 2002. The question of God. New York: Free Press. Nielsen, Kai. 1990. Ethics without God, rev. ed. New York: Prometheus Books. Nisbett, Richard E., and Lee Ross. 1980. Human inference: Strategies and shortcomings of social judgment. Englewood Cliffs., NJ: Prentice Hall. Nisbett, Richard E., and Timothy D. Wilson. 1977. “Telling more than we can

know:

Verbal

reports

Psychological Review 84: .59–231

٢٧٢

on

mental

processes.”

Nozick, Robert. 1977. Anarchy, state, and utopia. New York: Basic Books. Nucci, Larry. 2001. Education in the moral domain. Cambridge: Cambridge Univ. Press. Pascal, Blaise. 1995. Pensees and other writings. Trans. H. Levi. Oxford: Oxford Univ. Press. Pennock, Robert. 1999. Tower of Babel. Cambridge, MA: MIT Press. Pinker, Steven. 2002. The blank slate: The modern denial of human nature. New York: Penguin Putnam. Plantinga, Alvin. 1974. The nature of necessity. Oxford: Oxford Univ. Press. “ .1998 .———The Free Will Defense,” in The Analytic Theist: An Alvin Plantinga Reader, ed. J. F. Sennett. Grand Rapids, MI: Wm. B. Eerdmans. .2000 .———Warranted Christian belief. Oxford: Oxford Univ. Press. Plato. 1948. Euthyphro, apology, crito. Trans. F. J. Church. New York:

٢٧٣

Macmillan. .1977 .———Phaedo. Trans. G. M. A. Grube. Indianapolis: Hackett. .1981 .———Meno, 2nd ed. Trans. G. M. A. Grube. Indianapolis: Hackett. .1992 .———Republic. Trans. G. M. A. Grube. Indianapolis: Hackett. .1993 .———Philebus. Trans. D. Frede. Indianapolis: Hackett. .2000 .———Timaeus. Trans. D. J. Zeyl. Indianapolis: Hackett. Plutarch. 1960. The rise and fall of Athens: Nine Greek lives. Trans. I. ScottKilvert. New York: Penguin Books. Quinn, Philip. 1998. “The Primacy of God’s Will in Christian Ethics,” in Christian Theism and Moral Philosophy. Macon, GA: Mercer Univ. Press. Ratzsch, Del. 2001. Nature, design, and science. New York: SUNY Press. Record, Jeffrey. 2003. “Bounding the Global War on Terrorism.” www.

٢٧٤

carlisle.army.mil/ssi/pubs/2003/bounding/bounding.pdf (accessed March .(2004 ,26 Ring, Merrill. 2000. Beginning with the Pre-Socratics, 2nd ed. Mountain View, CA: Mayfield Publishing Company. Russell, Bertrand. 1925. What I believe. New York: E. P. Dutton & Company. 1957 .———a. “A Free Man’sWorship,” in Why I AmNot a Christian and Other Essays on Religion and Related Subjects, ed. P. Edwards. New York: Simon& Schuster. 1957 .———b. “Can Religion Cure Our Troubles?” in Why I Am Not a Christian. 1957 .———c. “The New Generation,” in Why I Am Not a Christian. 1957 .———d. “What I Believe,” in Why I Am Not a Christian. 1957 .———e. “Why I Am Not a Christian,” in Why I Am Not a Christian.

٢٧٥

Sade, de, Marquis. 1992. The misfortunes of virtue and other early tales. Trans. D. Coward. Oxford: Oxford Univ. Press. Sapolsky, Robert. 1998. “Circling the Blanket for God,” in The Trouble with Testosterone. New York: Touchstone. Sherman, Nancy. 1997. Making a necessity of virtue. Cambridge: Cambridge Univ. Press. Shyamalan, M. Night., dir. 2002. Signs. Film. Touchstone Pictures. Singer, Peter. 1995. How are we to live? Ethics in an age of self-interest. Amherst, NY: Prometheus Books. Smilansky, Saul. 2003. Free will and the mystery of modesty. American Philosophical Quarterly 40: 105–17. Strobel, Lee. 1998. The case for Christ. Grand Rapids, MI: Zondervan. Sumption, Jonathan. 1978. The Albigensian crusade. London: Faber and Faber. Swinburne, Richard. 1981. “Duty and the Will of God,” in Divine Commands

٢٧٦

and Morality, ed. P. Helm. Oxford: Oxford Univ. Press. Taylor, Richard. 2000. Good and Evil. Amherst, NY: Prometheus Books. Tolstoy, Leo. 2000. “My Confession,” in The Meaning of Life, ed. E. D. Klemke, 2nd ed. Oxford: Oxford Univ. Press. Tolstoy, Leo. 1981. The death of Ivan Ilyich. Trans. L. Solotaroff. New York: Bantam Books. van Inwagen, Peter. 1993. Metaphysics. Boulder, CO: Westview Press. Wielenberg, Erik. 2002. Pleasure, pain, and moral character and development. Pacific Philosophical Quarterly 83: 282–99. .2004 .———Egoism and eudaimonia-maximization in the Nicomachean ethics. Oxford Studies in Ancient Philosophy 26: 277–95. Wierenga, Edward. 1983. “A defensible divine command theory.” NOUS 17: .408–387 Wolf,

Susan.

2003.

“The

www.law.nyu.edu/clppt/

٢٧٧

Meanings

of

Lives.”

program2003/readings/wolf.pdf

(accessed

March

26,

2004.( Wright, Robert. 1995. The moral animal: Evolutionary psychology and everyday life. New York: Vintage Books. Wurmbrand, Richard. 1967. Tortured for Christ. London: Hodder&Stoughton. Zagzebski, Linda. 1990. “What If the Impossible Had Been Actual?” in Christian Theism and the Problems of Philosophy, ed. M. Beatty. Notre Dame: Univ. of Notre Dame Press. Zinn, Howard. 1999. A people’s history of the United States. New York: HarperCollins.

٢٧٨