Δοκίμια Για Την Τέχνη

*

Στην έκδοση αφτη περιέχονται τρώ δοκίμια του ΜΑΙΤΕΚ ΒΕΝϋΑΜΙΝ δημοσιεβμίνα μέσα στη δεκαετία 193Ο-194Ο.

*

Το δοκίμιο "ΟΑ5 ΚυΝ5ΤννΕΚΚ ΙΜ ΖΕΙΤΑΙΤΕΚ 5ΕΙΝΕΚ ΤΕ€ΗΝΙ$ΟΗΕΚ ΚΕΡΚΟΟυΖΙΕΚΒΑΚΚΕΙΤ" ("Το έργο τέχνηϊ στην εποχή τη« τεχνικηϊ αναπαραγωγιμοτητάϊ-του") δημοοχέφτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό ΖΕΙΤ50ΗΚΙΡΤ ΡθΚ 5ΟΖΙΑΙΡΟΚ50ΗΙΙΝΟ, Νο 1, 1936. -Το δοκίμιο "ΚΙΕΙΝΕ ΟΕ50ΗΙΟΗΤΕ ΟΕΚ ΡΗΟΤΟΟΚΑΡΗΙΕ" ("Συνοπτικη ιστορία τηϊ φωτογραφία!") δημοσιέφτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό 1.ΙΤΕΚΑΚΙ50ΗΕ ννΕΙΤ, βτιϊ 18.9, 25.9 και 2.ΙΟ.1931. -Το δοκίμιο "ΕΟυΑΚΟ Ρ1ΧΗ5, ΟΕΚ 5ΑΜΜΙΕΚ ΟΝΟ ΟΕΚ ΗΙ5ΤΟΚΙΚΕΚ" ("ΐντουαρντ Φουξ: ο συλίκτηε και ο ιστορικοί") δημοοχέφτηκε /ία πρώτη φορά στο περιοδικό ΖΕΙΤ50ΗΚΙΡΤ ΡΟΚ 5ΟΖΙΑΙ_ΡΟΚ$ΟΗυΝΟ, Νο 6, 1937.

* Η μετάφραση έγινε από το γερμανικό πρωτότυπο, και το κείμενο, στοιχειοθετημένο με το μονοτονικό σύστημα, είναι πλήρεϊ και χωριε συντομέφβειϊ.

ΒΕΝΙΑΜΙΝ

ΔΟΚΙΜΙΑ ΠΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ Το έργο τέχνης οτην εποχή της τεχνικής αναπαραγωγιμότητάς του · Συνοτττικη ιστορία της φωτογραφίας »·. Εντ. Φουξ: ο συλέκτης και ο ιστορικός ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ

εχδοσεις ΑΝΑΞΑΓΟΡΑ 1. ΑΘΗΝΑ Τηλ.: 5Μ624Ι

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

Ο Βάλτερ Μπέν/ιαμιν /ενήθηκε στιε 15 Ιουλίου 1892 στο Βερολίνο κι αφτοκτόνησε στιε 26 Σεπτεμβρίου 194Ο στα ισπανικά Ούνορα, για να μην πέσει στα χέρια της Γκεστάπο. Τα κυριότερα έρ/α-του είναι: ΟΟΕΤΗΕ5 νΥΑΗΐνΕΚννΑΝϋΤΒΟΗΑΡΤΕΝ (Οι εκλεκτικεε αυγγένειεε του Γκαίτε) υΚ5ΡΚυΝΟ ΟΕ5 ΟΕυΤδΟΗΕΝ ΤΚΑυΕΚδΡΙΕΙ,δ (προέλεφση τηε /ερμανικηε τρα/ωδίαε) ΟΑ5 ΚυΝ5ΤννΕΚΚ ΙΜ ΖΕΙΤΑΙ.ΤΕΚ 5ΕΙΝΕΚ ΤΕΟΗΝΙ50ΗΕΝ ΚΕΡΚΟΟυΖΙΕΚΒΑΚΚΕΙΤ (Το έργο τέχνηε στην εποχή τηε τεχνικηε αναπαρα/ω/ιμότητάε-του) ΕΙΝΒΑΗΝ5ΤΚΑ55Ε (Μονόδρομοε) ΒΕΚίΙΝΕΚ ΚΙΝΟΗΕΙΤ υΜ ΝΕυΝΖΕΗΝΗΙΙΝΟΕΚΤ (Η παιδική ηλικία του Βερολίνου γύρα στα 19ΟΟ) Και δκίφορα δοκίμια, που ανήκουν στην ημιτελή και αποσπασματική ερ/ασία-του ΡΑΚΙ5, 0!Ε ΗΑυΡ5ΤΑΟΤ ΟΕ5 19. ΗΙΙΝΟΕΚΤ5 (ΤΓαρίσι, η πρωτέβουσα του 19ου αιώνα)

Α'

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΜΟΤΗΤΑΣ ΤΟ\

Η θεμελίωση των καλών τεχνών και η καθιέρωση των διαφόρων τΰπων-τουε ανάγεται υ· μια εποχή που διέφερε ριζικά απ' τη δικη°-μαε, και σε ανθρώπους που η εξουσία τους πάνω στα πράγματα και τιε καταστάσειε ήταν μηδαμινή σε σύγκριση με τη βική-μαε. Ομωε η εκπληκτική ανάπτυξη, που χνώρισαν τα μέσα-μαε ωε προε την »ροσαρμοστική°-τουε ικανότητα και την ακρίβειά-τουε, μαε ανοίχει χια το εγγϋι «ρο μέλον την προοπτική των πιο ριζικών αλαχων στην αρχαία βιομηχανία του Ωραίου. Σ' όλεε τιε τέχνεε υπάρχει μια υλική πλεβρα, που δεν μπορεί πια ν' αντιμιτωπίζεται όπωε πρώτα* δεν μπορεί πια να ξεφΰ/ει απ' τιε επιδράσεις τηε αύγχρονηε επιστήμηε και τηϊ σΰχχρονηε πρακτικηε. Εδώ και είκοσι χρόνια ούτε η ΰλη, ούτε ο χώροι ούτε ο χρόνοε είναι πια αφτο που ανέκαθεν ήσαν. ΤΤρέπει να περιμένει κανειε πωε καινοτομίεε τόσο μεχάλεε θα μεταβάλουν ολόκληρη την τεχνική των τεχνών, θα επηρεάσουν έτσι ακόμα και την έμπνεφση και τελικά ίσωε φτάσουν στο σημείο ν* αλάξουν ακόμα και την ίδια την ένοια τηε τέχνηε κατά τον πιο χοητϊφτικο τρόπο. π«λ Βαλερυ, ΡΐΙθΕ5 5υΚ ί' ΑΚΤ, ΤΓαρίσι (ίΑ ΟΟΝαυΕΤΕ ΟΕ ί-'

υΒίαυιΐΕ)

Οταν ο Μαρξ επιχείρησε την ανΰη του καπιταλιστικού τρόπου παρα/ω/ηε, ο τρόπος αφτοε παρα/ω/ηε βρισκόταν στιε απαρχέε του. Ο Μαρξ κατέστρωσε το ε/χεφημυποθέσεις για την κατανόηση αφτου του συσχετισμού είναι εβ•Ίκότερεε. Κι αν οι αλα/εε στο μέσο τηε αισθητηριακηε αντίΊ|ψΐ]ε που ξεχωρίζει στην εποχή-μαε είναι δυνατό να κατανοηθούν ιΐκν παρακμή τηε αί/ληε, μπορεί κανειε να καταδείξει τιε κοινωνικές προϋποθέσεις αφτηε τηε παρακμηε. 1 1 ναι σκόπιμο να διασαφηνίσουμε την ένοια τηε αί/ληε, που προκιναμε παραπάνω για ιστορικά αντικείμενα, παραβάλοντάε-την \ιι την ένοια τηε αί/ληε των φυσικών αντικειμένων. Ορίζουμε την ι ι-.λεφταία αφτη ωε το ανεπανάληπτο όραμα ενοε χώρου που φαίνει ιιι μακρινοε, όσο κοντινοε κι αν είναι. Οταν ένα καλοκαιριάτικο απομεσήμερο κοιτάζουμε ακίνητοι μια οροσειρά στον ορίζοντα ή ένα κλαρί, που ρίχνει πάνω-μαε τη σκιά-του, ανασαίνουμε την αίγλη των βουνών, του κλαριού. Με τη βοήθεια αφτηε τηε περιγραφής έφκολα μπορούμε να καταλάβουμε την κοινωνική εξάρτηση ι ης Οημερινηε παρακμηε τηε αί/ληε. Βασίζεται σε δυο περιατάΟειε, που και οι δυο σχετίζονται με την όλο και με/αλύτερη σημασία των μαζών στη σημερινή ζωή. Δηλαδή, το να φέρουν πιο κοντά-τουε τα πρά/ματα από άποψη χώρου και ανθρώπινηε ε//ύιηταε είναι μια επιθυμία των σύ/χρονων μαζών (6) εξίσου φλο/ερη (ίσο και η τάση-τουε να ξεπεράσουν το ανεπανάληπτο μιαε δεδομένης κατάστασηε διαμέσου τηε αναπαρα/ω/ήε-τηε. Καθημερινά επιβάλεται όλο και πιο αναπότρεπτα η ανά/κη να διαφεντέβει κανεις το αντικείμενο με την εικόνα, ή μάλον με το αντί/ραφο τηε εικόναε, με την αναπαρα/ω/η. Και είναι σαφηε η διαφορά του αντί/ραφου, όπωε υλοποιείται με την εικονο/ραφημένη εφημερίδα και τα κινηματο/ραφικα επίκαιρα, απ' την εικόνα. Στην τελεφταία η μοναδικότητα και η διάρκεια είναι τόσο στενά συνυφασμένες μεταξύ-τουε όσο και η παροδικότητα και η επαναληπτότητα στο πρώτο. Η απο/Ομνωση του αντικειμένου απ το περίβλημά-του, η διάλυση τηε αί/ληε, αποτελούν τη σημειολο/ία μιαε αισθητηριακηε αντίληψηε, τηε οποίαε το αίσθημα για το ομοειδεε στον κόσμο έχει αφξηθει σε τέτοιο βαθμό που μπορεί, χάρη στην αναπαρα/ω/η, ν αποσπάσει αφτο το στοιχείο του ομοειδουε ακόμα κι απ' το ανεπανάληπτο. Έτσι εκδηλώνεται στον τομέα των αισθήσεων αφτο που στον τομέα τηε θεωρίας /ίνεται αντιληπτό σαν άφξηση τηε σημασίας τηε στατιστικής. Η προσαρμο/η τηε πρα/ματικότηταε στιε μάζεε και των μαζών στην πρα/ματικότητα είναι

-17-

ένα γεγονός με ανυπολόγιστη βαρύτητα τόσο για τη σκέφη όϋο και για τιε αισθήσειε.

*!·

Η μοναδικότητα του έργου τέχνηε ταφτίζεται με την ενσωμάτωση του στο πλέγμα τηε παράδοσηε. Βέβαια, η ίδια αφτη η παράδοση είναι κάτι το ολότελα ζωντανό και εξαιρετικά μεταβλητό. Ένα αρχαίο άγαλμα τηε Αφροδίτηε, για παράδειγμα, ήταν ενταγμένο Οε διαφορετικό πλέγμα παραδόσεων για τουε Έληνεε, που το έκαναν αντικείμενο λατρείαε, απ' Ο,τι για τουε κληρικουε του Μεσαίωνα , που το έβλεπαν σαν ένα απαίσιο είδωλο. Αφτο όμωε που αντιμετώπιζαν εξίσου και οι μεν και οι δε ήταν η μοναδικότητα του, μ' άλα λόγια η αίγλη-του. Ο πρωταρχικοε τρόποε ενσωμάτωσηε του έργου τέχνηε στο πλέγμα τηε παράδοσηε εκδηλωνόταν με τη λατρεία. Όπωε ξέρουμε, τα αρχαιότερα έργα τέχνηε δημιουργήθηκαν για να εξυπηρετήσουν μια τελετουργία, που πρώτα ήταν μαγική και κατόπιν έγινε θρησκεφτικη. Έχει αποφασιστική σημασία το γεγονοε πωε ο αγλαϊκοε αφτοε τρόποε ύπαρξηε του έργου τέχνηε ποτέ δεν απαλάσεται ολότελα απ' την τελετουργική λειτουργία-του (7). Μ' άλα λόγια: η μοναδική αξία του γνήσιου έργου τέχνηε θεμελιώνεται στο τελετουργικό, στο οποίο τοΰτο το έργο τέχνηε είχε την αρχική και πρώτη-του χρηστική αξία. "Οσο έμεσα κι αν εκδηλώνεται αφτη, μπορεί να εντοπιστεί ακόμα και στιε πιο κοσμικεε μορφεε τηε λατρείαε του ωραίου σαν μια αποθρησκεφτικοποιημένη τελετουργία (8). Η κοσμική λάτρευα του ωραίου, που εκδηλώνεται με την Αναγένηση για να κυριαρχήσει επί τρειε αιώνεε, αφήνει, μετά τη λήξη αφτηε τηε περιόδου και με τον πρώτο δυνατό κλονισμό που τη βρήκε, να φανούν καθαρά τα θεμέλια τούτα. "Οταν δηλαδή, με την εμφάνιση του πρώτου πραγματικά επαναστατικού αναπαραγωγικού μέσου, τηε φωτογραφίαε (ταφτόχρονα με τη χαραβγη του σοσιαλισμού), η τέχνη ένιωσε να πλησιάζει η κρίση, που έπειτα από άλα εκατό χρόνια έγινε πια έκδηλη, αντέδρασε με τη θεωρία τηε "τέχνηε για την τέχνη" (Ι' ΑΚΤ ΡΟΙΙΚ ί' ΑΚΤ), που είναι μια θεολογία τηε τέχνηε. Απ' αφτην προήλθε στη συνέχεια ακριβωε μια αρνητική θεολογία με τη μορφή τηε ιδέαε τηε "καθαρηε" τέχνηε, που αρνείται όχι μόνο κάθε κοινωνική λειτουργία, αλά και κάθε εξάρτηση από ένα υλικό αντικείμενο σαν μοτίβο (στην ποίηση ο Μαλαρμε ήταν ο πρώτοε που έφτασε σ' αφτο το σημείο).

-18-

II υηια προβάλει με τους ΊΕληνες για να σβήσει μαζί-τους και να ιιναβιώσει έπειτα από αιώνες μόνον ως προς τους κανόνες-της. Ιο ίττος, που η καταγωγή-του βρίσκεται στη νεανική ηλικία των λ