افسانه زندگي: تحول جهاني تا ارتقا به نهايت ادراك

١

‫اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﭼﺎپ دوم ﺑﺎ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻛﺎﻣﻞ‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1386‬ﺷﻤﺴﻲ و ‪ 2008‬ﻣﻴﻼدي‬ ‫ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ :‬دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻰاﻓﻀﻞ ﺻﻤﺪى‬ ‫ﭼﺎپ اول‪1377 :‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد‪ 2000 :‬ﺟﻠﺪ‬ ‫دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﻪ وب ﺳﺎﻳﺖ زﻳﺮ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ‬

‫‪http://ali.afzal.samadi.free.fr/‬‬ ‫ﺑﺮاي ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﺎ اﻳﻤﻴﻞ زﻳﺮ ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪٢‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭼﺎپ دوم ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺘﺮ ﻧﺘﻲ‬

‫‪8‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭼﺎپ اول‬

‫‪9‬‬

‫ﻓﺼﻞ‬

‫‪1‬ـ‪13‬‬

‫اﺳﻄﻮرهﻫﺎﻳﻰ از ﺧﻠﻘﺖ·‬

‫‪ 1‬ـ‪13‬‬

‫ﺗﺼﺎدف ﻳﺎ ﻣﺸﻴ‪‬ﺖ اﻟﻬﻰ؟·‬

‫‪ 1‬ـ‪13‬‬

‫اﺳﻄﻮرهﻫﺎى ﻗﻮﻣﻰ·‬

‫‪ 1‬ـ‪17‬‬

‫اُﺳﻄﻮره ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻋﻠﻤﺎ···‬

‫‪ 1‬ـ‪26‬‬

‫ﻧﻮآورﻳﻬﺎ···‬

‫‪ 1‬ـ‪29‬‬

‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‬

‫‪ 1‬ـ‪31‬‬

‫از ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﻗﺪرت·‬

‫‪ 1‬ـ‪33‬‬

‫ﻳﺎدآورى‬

‫‪ 1‬ـ‪38‬‬

‫ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻓﺴﻴﻠﻰ···‬

‫‪ 1‬ـ‪38‬‬

‫‪2‬ـ‪42‬‬

‫ﻓﺼﻞ‬ ‫ﺳﻔﺮى در ﻓﻀﺎ ﺑﺮ روى اﻣﻮاج ﻧﻮر!‬

‫‪ 2‬ـ‪42‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫‪ 2‬ـ‪43‬‬

‫ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ‬

‫‪ 2‬ـ‪43‬‬

‫ﻣﺎﺷﻴﻨﻰ ﺑﺮاى ﻋﻘﺐ ﺑﺮدن زﻣﺎن‬

‫‪ 2‬ـ‪52‬‬

‫ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﺗﻼش و ‪ 1/35‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر ﻫﺰﻳﻨﻪ‬

‫‪ 2‬ـ‪62‬‬

‫‪٣‬‬

‫‪ 75‬دﻗﻴﻘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ!‬

‫‪ 2‬ـ‪62‬‬

‫ﻣﺤﺼﻞ اﺧﺮاج ﺷﺪه از ﻣﺪرﺳﻪ·‬

‫‪ 2‬ـ‪69‬‬

‫ﺿﺮﺑﻪ ﺷﻼق‬

‫‪ 2‬ـ‪73‬‬

‫اﻓﺴﺎﻧﻪ دوﻗﻠﻮﻫﺎ‬

‫‪ 2‬ـ‪75‬‬

‫‪3‬ـ‪77‬‬

‫ﻓﺼﻞ‬ ‫ﻋﻈﻤﺖ ﻛﻴﻬﺎن‬

‫‪ 3‬ـ‪77‬‬

‫رﻗﺺ ﺷﻴﻮا‬

‫‪ 3‬ـ‪78‬‬

‫در ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ‬

‫‪ 3‬ـ‪80‬‬

‫ﻣﻌﻤﺎﻫﺎ و ﺗﻨﺎﻗﻀﻬﺎ‬

‫‪ 3‬ـ‪84‬‬

‫ﮔﺴﺘﺮش و ﺗﺮاﻛﻢ‬

‫‪ 3‬ـ‪96‬‬

‫‪ 4‬ـ‪106‬‬

‫ﻓﺼﻞ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺎد‪‬ه و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ آن·‬

‫‪ 4‬ـ‪106‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫‪ 4‬ـ‪107‬‬

‫ﺑﻮﺗﻪ زرﮔﺮى ﺟﻬﺎن‬

‫‪ 4‬ـ‪107‬‬

‫ﻧﻴﺮوى ﻧﻬﻔﺘﻪ در درون ﻣﺎد‪‬ه‬

‫‪ 4‬ـ‪115‬‬

‫ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ‬

‫‪ 4‬ـ‪119‬‬

‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻳﺎ ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪه‬

‫‪ 4‬ـ‪121‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‬

‫‪ 4‬ـ‪123‬‬

‫‪5‬ـ‪131‬‬

‫ﻓﺼﻞ‬

‫‪ 5‬ـ ‪131‬‬

‫ﺗﻮﻟﺪ و ﻣﺮگ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬

‫‪٤‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫‪ 5‬ـ ‪132‬‬

‫ﺗﻮﻟﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬

‫‪ 5‬ـ ‪134‬‬

‫دوران ﺗﻌﺎدل ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬

‫‪ 5‬ـ ‪137‬‬

‫ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻔﻴﺪ و ﺳﻴﺎه·‬

‫‪ 5‬ـ ‪141‬‬

‫ﻣﺮگ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬

‫‪ 5‬ـ‪141‬‬

‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ‬

‫‪ 5‬ـ ‪143‬‬

‫ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ‬

‫‪ 5‬ـ ‪150‬‬

‫‪.6‬ـ‪159‬‬

‫ﻓﺼﻞ‬ ‫آﻳﺎ در ﺟﻬﺎن ﻏﻴﺮ از ﻣﺎ ﻛﺴﻰ ﻫﺴﺖ؟‬

‫‪ 6‬ـ‪159‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫‪ 6‬ـ‪159‬‬

‫ﻣﻘﺼﺪ ﻧﻬﺎﻳﻰ ﺟﻬﺎن‬

‫‪6‬ـ‪163‬‬

‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎى دﻳﮕﺮ در ﻓﻀﺎ‬

‫‪ 6‬ـ‪170‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ‬

‫‪ 6‬ـ ‪171‬‬

‫ارﺳﺎل ﻣﺎﻫﻮاره ﻛﻮروو ﺑﻪ ﻓﻀﺎ‬

‫‪ 6‬ـ‪179‬‬

‫ارﺳﺎل ﻣﺎﻫﻮاره و ﺳﻮﻧﺪ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺮﻳﺦ‬

‫‪ 6‬ـ‪186‬‬

‫اﺛﺮ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺑﺮ روي ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎ‪:‬‬

‫‪ 6‬ـ‪189‬‬

‫ﻓﺠﺮ ﻗﻄﺒﻲ‪:‬‬

‫‪ 6‬ـ‪189‬‬

‫ﭼﺮا ﻓﺠﺮ ﻗﻄﺒﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ؟‬

‫‪ 6‬ـ‪191‬‬

‫ﭼﻪ ﻣﻲ ﺟﻮﻳﻴﻢ؟‬

‫‪ 6‬ـ‪193‬‬

‫‪ 7‬ـ‪195‬‬

‫ﻓﺼﻞ‬ ‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‬

‫‪ 7‬ـ‪195‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫‪ 7‬ـ‪195‬‬

‫‪٥‬‬

‫ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻠﻖاﻟﺴﺎﻋﻪ‬

‫‪ 7‬ـ‪199‬‬

‫ﺗﺤﻮل ﺷﻴﻤﻰ ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ ﻣﺎد‪‬ه‬

‫‪ 7‬ـ‪204‬‬

‫اﻟﻔﺒﺎى زﻧﺪﮔﻰ‬

‫‪ 7‬ـ‪207‬‬

‫اﺑﺪاع ﺟﻨﺴﻴﺖ‬

‫‪ 7‬ـ‪216‬‬

‫زﺑﺎن زﻧﺪﮔﻰ‬

‫‪ 7‬ـ‪217‬‬

‫اوﻟﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه‬

‫‪ 7‬ـ‪222‬‬

‫ﻧﮕﺎﻫﻰ ﺗﺎزه ﺑﺮ دﻧﻴﺎى زﻧﺪﮔﺎن‬

‫‪ 7‬ـ‪224‬‬

‫ﻣﻴﺮاﺛﻰ از ﮔﺬﺷﺘﻪ دور‬

‫‪ 7‬ـ‪133‬‬

‫وﻳﺮوﺳﻬﺎ‬

‫‪ 7‬ـ‪238‬‬

‫ﺑﺎﻛﺘﺮﻳــﻬﺎ‬

‫‪ 7‬ـ‪240‬‬

‫آﻣﻴﺐ ﻫﺎ‬

‫‪ 7‬ـ‪241‬‬

‫اﻧﺴــﺎن‬

‫‪ 7‬ـ‪242‬‬

‫ﻣﻐــﺰ‬

‫‪ 7‬ـ‪245‬‬

‫ﻧﻘﺎﺷﻰ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻦ و اﻧﺘﺮﻧﺖ‬

‫‪ 7‬ـ‪249‬‬

‫‪ 8‬ـ‪253‬‬

‫ﻓﺼﻞ‬ ‫ﺗﻨـﻮع‬

‫‪ 8‬ـ‪253‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫‪ 8‬ـ‪254‬‬

‫رﻗﺎﺑﺖ ﻳﺎ ﻫﻤﻜﺎرى؟‬

‫‪ 8‬ـ‪257‬‬

‫ﺷﻜﺎر و ﺷﻜﺎرﭼﻰ‬

‫‪ 8‬ـ‪262‬‬

‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺗﻨﻮع‬

‫‪ 8‬ـ‪267‬‬

‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ‬

‫‪ 8‬ـ‪273‬‬

‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻫﻤﻮ‬

‫‪ 8‬ـ‪277‬‬

‫‪٦‬‬

‫اﻓﺴﺎﻧﻪاى از زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬

‫‪ 8‬ـ‪283‬‬

‫ﻓﺼﻞ‬

‫‪ 9‬ـ ‪292‬‬

‫آﻳﻨﺪه ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟‬

‫‪ 9‬ـ‪293‬‬

‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ زﻣﻴﻦ‬

‫‪ 9‬ـ‪293‬‬

‫دردِ دل ﺑﺎ ﺧﻮد‬

‫‪ 9‬ـ‪297‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫‪ 9‬ـ‪298‬‬

‫آﻳﻨﺪه زﻧﺪﮔﻰ؟‬

‫‪ 9‬ـ‪300‬‬

‫آﻳﻨﺪه اﻧﺴﺎن؟‬

‫‪ 9‬ـ‪305‬‬

‫آﻳﻨﺪه دﻧﻴﺎ؟‬

‫‪ 9‬ـ‪309‬‬

‫‪ 10‬ـ‪316‬‬

‫ﻓﺼﻞ‬ ‫ﻋﻠﻢ در ﺑﻮﺗﻪ آزﻣﺎﻳﺶ‬

‫‪ 10‬ـ‪316‬‬

‫ﺗﺎﺳﻒ‬

‫‪ 10‬ـ‪317‬‬

‫ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ‬

‫‪ 10‬ـ‪317‬‬

‫ﺗﻨﺎﻗﺾﮔﻮﻳﻴﻬﺎ‬

‫‪ 10‬ـ‪319‬‬

‫ﺳﻨﮓِ ﻣِﺤ‪‬ﻚ‪‬‬

‫‪ 10‬ـ‪324‬‬

‫ﮔﻔﺘﺎر ﻋﻠﻢ‬

‫‪ 10‬ـ‪329‬‬

‫آﻳﻨﺪه در ﺣﺎل ﻧﻈﺎم ﮔﻴﺮى‬

‫‪ 10‬ـ‪332‬‬

‫ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟‬

‫‪ 10‬ـ‪334‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻧﺴﺎن‬

‫‪ 10‬ـ‪342‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ اﺳﺎﻣﻰ·‬

‫‪349‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ اﺻﻄﻼﺣﺎت‬

‫‪367‬‬

‫‪٧‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭼﺎپ دوم ﺑﺮاي اﻧﺘﺸﺎر ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻧﺘﺮﻧﺖ‬ ‫‪.‬ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن و زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻲ را در ﺳﺎل ‪ 1371‬ﻧﻮﺷﺘﻢ در ﻫﻤﺎن ﺳﺎل دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ آﻧﺮا ﭼﺎپ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از دو ﺳﺎل ﺗﻤﺎم ﻧﺴﺦ آن ﺑﻪ ﻓﺮوش رﻓﺘﻪ ﺑﻮد در اﺛﺮ ﭘﺎ ﻓﺸﺎري ﻧﮕﺎرﻧﺪه‬ ‫آﻧﺮا در ﺳﺎل ‪ 1373‬ﺗﺠﺪﻳﺪ ﭼﺎپ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﺴﺦ ﭼﺎپ دوم ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻓﺮوش رﻓﺖ وﻟﻲ ﻧﺎﺷﺮ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﭼﺎپ ﻣﺠﺪد آن ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﺮ آن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﺘﺎﺑﻲ دﻳﮕﺮ در ﺑﺎره ي ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬ ‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺟﻬﺎن و ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﺑﻪ وﻳﮋه ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﻴﺪاﻳﺶ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ روي ﺳﻴﺎره زﻣﻴﻦ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻲ ﺳﺎده ﺗﺮ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻛﺘﺎب اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ را ﻧﻮﺷﺘﻢ در‬ ‫ﺳﺎل‪ 1377‬در ﻫﻤﺎن ﺳﺎل دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻲ آﻧﺮا ﭼﺎپ ﻛﺮد‪.‬از ﺳﺎل ‪ 1380‬ﺑﺎرﻫﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬ ‫ﻛﺮدم ﻛﻪ آﻧﺮا ﺗﺠﺪﻳﺪ ﭼﺎپ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن آﻧﺮا ﭼﺎپ ﻧﻜﺮده اﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﻦ از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ اﻧﺘﻔﺎﻋﻲ ﻧﺒﻮده و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻛﻨﻮن در اﻳﺮان ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫ﻛﺘﺎب ﺳﺮﺳﺎم آور اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺟﻮاﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ راﻳﺎﻧﻪ ﺳﺮو ﻛﺎر دارﻧﺪ و ﻛﻤﺘﺮ‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ دادم اﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎرا ﺑﺎ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ و اﻓﺰاﻳﺶ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺸﺮ از ﻓﻀﺎ و ﻣﻜﺎن در اﻳﻦ ده ﺳﺎﻟﻪ اﺧﻴﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده و ﺑﻴﻨﺶ ﻣﺎ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن و ﻫﺮ ﭼﻪ‬ ‫در آن اﺳﺖ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺮده ﺑﺮ آﻧﻬﺎ اﻓﺰوده و ﺑﻪ راﻳﮕﺎن در دﺳﺘﺮس ﻫﻢ وﻃﻨﺎن ﻋﺰﻳﺰ ﻗﺮار‬ ‫دﻫﻢ‪.‬اﻛﻨﻮن ﻛﺘﺎب اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ را ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻛﺮده و ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ﻛﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮي‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ در وراء ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ اﺳﺖ‪،‬ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ را ﺑﺮ آن اﻓﺰوده ام اﻣﻴﺪوارم ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل‬ ‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﺎرﻳﺲ دي ﻣﺎه ‪ 1386‬ﻋﻠﻲ اﻓﻀﻞ ﺻﻤﺪي‬

‫‪٨‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫در ﺟﻬﺎن ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﺑﺎ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻛﻨﻮﻧﻰ‪ ،‬ﺣﺪود ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻛﻬﻜﺸﺎن و درون‬ ‫ﻫﺮﻳﻚ‪ ،‬ﺻﺪ ﺗﺎ ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺘﺎره ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﺳﺘﺎره ﺧﻮرﺷﻴﺪى اﺳﺖ‬ ‫ﻧﻈﻴﺮﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ و ﻣﺤﺘﻤﻼً ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺳﻴﺎراﺗﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و‬ ‫ﺳﻴﺎرات آﻧﻬﺎ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد ﺳﻮزى و اﻧﻬﺪام ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻏﻮلﭘﻴﻜﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ روى‬ ‫ﺳﻴﺎرات آﻧﻬﺎ از اﺗﺤﺎد اﺗﻤﻬﺎ و ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻮاد ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﺑﻰﺟﺎن و ﺳﭙﺲ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه و درﭘﻰ‬ ‫ﺗﻨﻮعﻃﻠﺒﻰ و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻧﻮران و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻧﺴﺎن ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﻧﻈﺎم‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻧﺤﻮى ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ازﻟﺤﻈﻪ‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ در ﻧﻬﺎد ﻣﺎده ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮرﻫﺎى اوﻟﻴﻪ ﻃﻰ ﭘﺪﻳﺪهاى اﻧﻔﺠﺎرى ﻛﻪ ﻗﺪﻣﺎ آن راآﺗﺶ‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﻠﻤﺎى ﻛﻨﻮﻧﻰ آن را ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ )ﺑﻴﮓﺑﻨﮓ( ﻣﻰﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ذر‪‬ات ﻣﺎده‬ ‫ﺷﺪه و ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻮﺟﻮد و زﻧﺪﮔﻰ زﻣﻴﻨﻰ را ﺗﺸﻜﻴﻞ دادهاﻧﺪ )اﻟﺒﺘﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺎدر ﻣﻮرد‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺎور دارﻧﺪ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮدﺷﺮاﻳﻄﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ‬ ‫ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺗﻨﻬﺎ در ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ »راه ﺷﻴﺮى« ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺎر اﺳﺖ‪(.‬‬ ‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺑﻮده و اوﺳﺖ ﻛﻪ زاده اﻳﻦ ﺗﺤﻮل ﻫﺎي‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﺎﻣﺪاﺗﻰ ﭼﻮن ﻣﺲ‪ ،‬آﻫﻦ‪ ،‬آﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺳﻴﻠﻴﺴﻴﻢ‬ ‫و‪...‬اﺑﺰارﻫﺎى ﺳﺎده ﺗﺎ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎﻳﻰ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﻣﻰﺳﺎزد ﻛﻪ در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد اﻳﻦ‬ ‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎاز اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ دﻗﻴﻘﺘﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ؛ درواﻗﻊ او ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺷﻴﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ ﺳﺎﺧﺘﻦ آن را ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺮوز ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻰﻓﻬﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن از ﻣﻨﻄﻘﻰ ﻛﻠﻰ ﭘﻴﺮوى ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻚ ﺗﺼﺎدف ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪ 25‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ دﻛﺘﺮ ژاك ﻣﻮﻧﻮ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﭘﺰﺷﻜﻰ وﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژى‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ﻣﻌﺮوف ﺧﻮد‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﺼﺎدف و اﻟﺰام ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﻣﻨﺤﺼﺮا ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺼﺎدف اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ درﻛﻤﺘﺮ‬ ‫از ‪ 20‬ﺳﺎل دﻳﺪ ﻣﺎ از ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻰ ﺑﻪ ﻧﺤﻮى ﻋﻮض ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪ و ﻳﺎﭘﮋوﻫﺸﮕﺮى‬

‫‪٩‬‬

‫ﮔﻔﺘﻪﻫﺎى او را ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ و ﺣﺘﻰ اﮔﺮ ﺧﻮد او زﻧﺪه ﺑﻮد‪،‬ﺷﺎﻳﺪ از ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺎدم ﻣﻰﺷﺪ‪.‬اﻏﻠﺐ‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان )ﭼﻪ اﻓﺮاد ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﺖ و ﭼﻪ ﻣﻨﻜﺮان( اﻛﻨﻮن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ذر‪‬ات ﻣﺎد‪‬ه از آﻏﺎز ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺑﻪ ﻃﻮرذاﺗﻰ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و ﺗﻜﺎﻣﻞ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮ دو ﻫﺰاروﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎل ﺗﻼش ﻓﻜﺮى ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﻗﺪر ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﻨﺪ ﺟﻬﺎن و ﺷﮕﻔﺘﻴﻬﺎ و ﻋﻈﻤﺖ ﺧﻠﻘﺖ ﺑﺮاى ﻣﺎ آﺷﻜﺎرﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ازاﻳﻦ رو‪،‬‬ ‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه از ﻣﻌﻠﻤﻴﻦ ﻣﺤﺘﺮم ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻰ ﺗﻘﺎﺿﺎ دارد ﺑﺨﺸﻰ از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ دﻳﺪ وﺳﻴﻊ از ﺟﻬﺎن ﺑﻪ داﻧﺶآﻣﻮزان‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻰ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﺳﺎل ‪ 1371‬ﺷﻤﺴﻰ ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻣﻮرد‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻫﻤﻜﺎران و داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﺳﺎل ﻧﺴﺦ ﭼﺎپ اول آن ﻧﺎﻳﺎب ﺷﺪو ﺑﺎ‬ ‫وﺟﻮد ﻣﺸﻜﻼت ﻓﺮاوان ﻛﺎر ﻧﺸﺮ‪ ،‬ﺑﻪﺧﺼﻮص ﮔﺮاﻧﻰ و ﻛﻤﺒﻮد ﻛﺎﻏﺬ‪ ،‬ﺗﺠﺪﻳﺪ ﭼﺎپ آن در اواﻳﻞ ﺳﺎل‬ ‫‪ 1373‬ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ ﻧﺴﺦ ﭼﺎپ دوم ﺗﻤﺎم ﺷﺪه و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪزودى ﭼﺎپ ﺳﻮم آن ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺎزار ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻄﺢ ﻋﻠﻤﻰ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺮاى ﻋﻤﻮم ﻗﺪرى ﺑﺎﻻ و درك آن ﺑﺮاى ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ وﺷﻴﻤﻰ‬ ‫و ﻓﻴﺰﻳﻚ آﺷﻨﺎﻳﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ اﻧﺪﻛﻰ دﺷﻮار ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮرى ﻛﻪ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ از آن ﺑﻬﺮه‬ ‫ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬درواﻗﻊ ﭼﻨﺪ ﻓﺼﻞ اﺑﺘﺪاﻳﻰ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻋﻠﺖ داﺷﺘﻦ ﻓﺮﻣﻮﻟﻬﺎى رﻳﺎﺿﻰ ﺑﺮاى ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻋﺎدى‬ ‫اﻧﺪﻛﻰ ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﺑﻐﺮﻧﺞ اﺳﺖ و او را ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻣﻠﻮل و ﺧﺴﺘﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﺣﺎلآﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻮل‬ ‫ﺑﺎزﻛﻨﻨﺪه ﭘﻴﺎم اﺻﻠﻰ اﺳﺖ و اﺣﻴﺎﻧﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺘﺎب را از ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ آﻏﺎزﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺷﻮق اداﻣﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻓﺼﻮل در آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ در ﺷﺶ ﺳﺎﻟﻰ ﻛﻪ از ﻧﮕﺎرش‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻳﺎد ﺷﺪه ﻣﻰﮔﺬرد‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻔﻜﺮ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ درﺑﺎره ﻣﺒﺪأ زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬در ﻫﻤﻪ‬ ‫زﻣﻴﻨﻪﻫﺎى آن‪ ،‬از ﺗﻮﻟﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻄﻔﻪاى در ﺧﺎرج از رﺣﻢ ﻣﺎدر و اﻳﺠﺎد‬ ‫دوﻗﻠﻮﻫﺎى ﻫﻤﺴﺎن در درون ﻟﻮﻟﻪﻫﺎى آزﻣﺎﻳﺶ‪ ،‬اﻧﺠﺎم داده و ﺟﻮاﺑﻬﺎ و ﺳﺆاﻟﻬﺎﻳﻰ را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﻻزم اﺳﺖ درﺑﺎره آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪١٠‬‬

‫اﻣﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻛﺘﺎب ﻋﻠﻤﻰ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻋﻤﻮم ﻗﺎﺑﻞ درك ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﺷﻮارﺗﺮ از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻛﺘﺎب ﻋﻠﻤﻰ‬ ‫ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى اﺳﺎﺗﻴﺪ اﻳﻦ ﻓﻦ را ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮد و ﻳﺎ از ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎى آﻧﺎن ﺑﺮاى ﺑﻴﺎن‬ ‫ﺑﺮﺧﻰ از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺪد ﮔﺮﻓﺖ و اﻳﻦ روﺷﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﺑﻴﺎن ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪،‬‬ ‫زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺖ و در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ از ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﻧﻈﺮﻳﺎت اﺳﺎﺗﻴﺪ ﻣﻌﺮوﻓﻰ ﭼﻮن ﻫﻴﻮﺑﺮ‬ ‫رﻳﻮز‪ ،‬آﻟﺒﺮ ژﻛﺎر‪ ،‬ژوﺋﻞ دو روﻧﻪ و اﻳﻮ ﻛﻮﭘﻦ‪ ...‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1992‬آﻟﺒﺮ ژﻛﺎر‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﻣﺸﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻮى و ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﻴﻮﻟﻮژى اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪،‬ﻛﺘﺎﺑﻰ‬ ‫درﺑﺎره ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻗﺼﺪ داﺷﺖ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب راﺑﻪ‬ ‫ﻓﺎرﺳﻰ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﻌﺪ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﺗﺮﺟﻤﻪ آن ﺑﺮاى ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﻳﺮاﻧﻰ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺆﻟﻒ آن ﻛﺘﺎب آورده اﺳﺖ ﻫﻤﻪ از اﻣﺜﺎل و ﺣﻜﻢ و آﺛﺎرﻫﻨﺮى ﻏﺮب‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ اﻧﺲ و آﺷﻨﺎﻳﻰ ﭼﻨﺪاﻧﻰ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻏﺮﺑﻴﺎن ﻧﻴﺰادﺑﻴﺎت و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺎ را ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ درك ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ‪ 176‬ﺗﺼﻮﻳﺮ رﻧﮕﻰ ﺑﺰرگ )ﻏﺎﻟﺒﺎ‬ ‫ﺑﻪﻗﻄﻊ ‪ 16 × 20‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ( از آﺛﺎرى در ﻣﻮرد اﺳﻄﻮرهﻫﺎى ﺧﻠﻘﺖ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻗﻠﻢ‬ ‫ﻧﻘﺎﺷﺎن ﻣﻌﺮوﻓﻰ ﭼﻮن ﻣﻴﻜﻞ آﻧﮋ‪ ،‬راﻓﺎﺋﻞ و واﻧﮕﻮك و‪ ...‬اﺳﺖ و ﭼﻮن ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎ ﺣﺘﻤﺎ‬ ‫رﻧﮕﻰ ﭼﺎپ ﺷﻮﻧﺪ ﻟﺬا ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﻛﺘﺎب ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﻋﺎدى‬ ‫ﻣﻰﺷﺪ و ﻓﻘﻂ زﻳﺒﻨﺪه ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎى ﻛﻠﻜﺴﻴﻮﻧﺮﻫﺎ ﻣﻰﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺼﻞ اول اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻓﺮاﺳﺘﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ داد و آن اﻳﻨﻜﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪه را ﺑﺮ آن داﺷﺖ ﺗﺎ درﻋﻮض‬ ‫اﻣﺜﺎل و ﺣﻜﻢ ﻏﺮب از اﺷﻌﺎر و اﻣﺜﺎل و ﺣﻜﻤﻰ ﻛﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﻨﻰ ﻛﺸﻮرﻣﺎن وﺟﻮد دارداﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮد اﺷﻌﺎرى از ﻣﻮﻻﻧﺎ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ‪ ،‬ﻋﻄﺎر‪ ،‬ﺳﻌﺪى‪ ،‬ﻋﺮاﻗﻰ‪ ...‬در ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﻰ‪،‬ﺣﺎﻟﺘﻰ‬ ‫ﻋﺎرﻓﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب داده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻴﺪ دارد ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1996‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﻮى‪ ،‬ﻛﺘﺎب دوﻣﻨﻴﻚ ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺳﺮدﺑﻴﺮ دوم ﻣﺠﻠﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻮىاﻛﺴﭙﺮس و‬

‫ﺳﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﺸﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻮى ﻫﻴﻮﺑﺮت رﻳﻮز‪ ،‬ژوﺋﻞ دو روﻧﻪ و اﻳﻮ ﻛﻮﭘﻦ‪ ،‬را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮانزﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ ﺳﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﺨﺼﺺ ﺧﻮد ﮔﻮﺷﻪاى از اﻓﺴﺎﻧﻪ‬

‫‪١١‬‬

‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺟﻬﺎن و زﻧﺪﮔﻰ را ﺑﺎ ﺑﻴﺎﻧﻰ ﺳﺎده و ﻗﺎﺑﻞ درك ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﻋﺎدى ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‬ ‫ﻣﺘﻦ اﺻﻠﻰ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻫﻢ اﺳﺖ در ﺳﺎل ‪1989‬ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه و در‬ ‫ﺷﻤﺎره ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻣﺠﻠﻪ اﻛﺴﭙﺮس در ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1990‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪) .‬در آن ﺳﺎل ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ را در آﻏﺎز ﻓﺼﻮل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ آورده ﺑﻮد‪ (.‬اﻛﻨﻮن دوﻣﻨﻴﻚ‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ ﺳﺆاﻻت ﺟﺪﻳﺪى درﺑﺎره اﻛﺘﺸﺎﻓﺎﺗﻰ ﻛﻪ در ‪ 6‬ﺳﺎﻟﻪ اﺧﻴﺮ ﺷﺪه از ﻫﺮ ﻳﻚ ازاﻳﻦ ﺳﻪ‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﺧﻮر رﺷﺘﻪ ﺗﺨﺼﺼﻰ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻛﺮده و در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب آورده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﻠﺐ ﺗﺎزه وﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮىاى اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﺎﺳﺨﻬﺎى اﻳﻦ ﺳﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺳﺆال‪:‬‬ ‫»آﻳﻨﺪه زﻧﺪﮔﻰ؟ آﻳﻨﺪه اﻧﺴﺎن؟ آﻳﻨﺪه دﻧﻴﺎ؟« ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺎﻣﻞ آن را در‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺘﺎب آورده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺨﺸﻰ از اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﺘﻔﻜﺮ ﺑﻪﻣﺪ‪‬دﻫﻮش‬ ‫و ﻓﺮاﺳﺖ و ﺗﻼش ﺧﻮد‪ ،‬داﻧﺶ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺸﺮ را از دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﺑﺮده و ﺑﺨﺸﻰ ﭘﺮاﻫﻤﻴﺖ ﺑﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ‬ ‫زﻧﺪﮔﻰ اﻓﺰودهاﻧﺪ‪ .‬از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪاى ﻛﻪ آﺗﺶ را ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻓﻠﺰات را ﻛﺸﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ اﻃﻼع زﻳﺎدى‬ ‫در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻟﻰ اﻓﺮاد ﻧﺎﺑﻐﻪ ﻓﺮاواﻧﻰ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻓﻬﻢ‪،‬ادراك‪،‬‬ ‫داﻧﺶ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺧﺼﺎﻳﻞ اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﺸﺮى ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ‬ ‫ﻛﺘﺎب ﺷﺎﻣﻞ اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻰﮔﺮدد‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻌﺪ از ﻓﺼﻞ آﺧﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻨﺎﻣﻪاى اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ‬ ‫در آن ﺿﻤﻦ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻟﻐﺎت ﻋﻠﻤﻰ ﺑﻪﻛﺎر رﻓﺘﻪ در ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺮى از اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ اﻳﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى‬ ‫واﻗﻌﻰ ﻛﻪ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ذﻛﺮ ﺷﺪه‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬اﺳﺎﻣﻲ ﺧﺎص و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎ رﻧﮓ‬ ‫آﺑﻲ در ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب و ﻧﻴﺰ در ﻓﻬﺮﺳﺖ اﺳﺎﻣﻲ و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ رﻧﮓ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻰ اﻓﻀﻞ ﺻﻤﺪى‬ ‫ﭘﺎرﻳﺲ ـ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1376‬‬

‫‪١٢‬‬

‫ﻓﺼﻞ‪1‬‬ ‫اﺳﻄﻮرهﻫﺎﻳﻰ از ﺧﻠﻘﺖ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﮔﺮوه اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻫﺮ ﻗﺪر ﻫﻢ ﭘﺮت اﻓﺘﺎده و ﻣﻨﺰوى و ﻫﻴﭻ ﻗﺒﻴﻠﻪاى ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﻢ اﺑﺘﺪاﻳﻰ وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪارد ﻛﻪ ارﺗﺒﺎط ﺧﻮد را ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ اﻟﻬﻰ ﻧﺎﻣﺤﺴﻮﺳﻰ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ و آن را ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻮازﻳﻨﻰ‬ ‫ﻣﺪون ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫)ﻫﻴﻮﺑﺮ رﻳﻮز‪ ،‬ﺳﺎﻋﺖ ﺳﺮﻣﺴﺘﻰ(‬

‫ﺗﺼﺎدف ﻳﺎ ﻣﺸﻴ‪‬ﺖ اﻟﻬﻰ؟‬ ‫ﻣﻐﺰى ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﺮﻗﻰ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آن ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻰ ﮔﺬﺷﺘﻪ زﻳﺴﺘﻰ ﺧﻮد ﻛﺮد‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻄﻰ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن دﻳﮕﺮ آن ﺷﺮاﻳﻂ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻣﺪﺗﻬﺎﺳﺖ از ﺑﻴﻦرﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻐﺰ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ و ﺣﺠﻢ اﻃﻼﻋﺎت و ﻧﻴﺰ از ﻧﻈﺮ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺼﺒﻰ در ﻃﻰ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ‬ ‫ﺳﺎل ﺗﺤﻮل‪ ،‬ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﺟﺪاد اوﻟﻴﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ روى اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ واﻗﻌﺎ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻋﻤﻞ‬ ‫و ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻰدادﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ در ﻣﺤﻴﻄﻰ ﻣﺤﺪود زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﺷﺎن‬ ‫ﺑﺴﻴﺎرﻛﻮﭼﻚ و ﻣﺴﻄﺢ و ﻳﺎ در واﻗﻊ دو ﺑ‪‬ﻌﺪى ﺑﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ اﻃﻼﻋﺎت را در ﺣﺪود ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺧﻮدﺷﺎن‬ ‫درك‬

‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‬

‫و‬

‫ﻋﻤﻠﻜﺮدﺷﺎن‬

‫ﻧﻴﺰ‬

‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‬

‫ﺑﺎ‬

‫ﻫﻤﻴﻦ‬

‫ﻣﻘﺪار‬

‫ادراك‬

‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﻼً ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ دﻧﻴﺎ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ و اﺷﺒﺎح )ارواح‪ ،‬ﺟﻦ و ﭘﺮى( ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻐﺰى ﻛﻪ‬

‫‪١٣‬‬

‫اﻳﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ را داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺮوزه ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺣﻞ ﻇﺮاﻓﺘﻬﺎى ﻧﻬﻔﺘﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﻐﺮﻧﺞ رﻳﺎﺿﻰ و ﻓﻴﺰﻳﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺟﻬﺶ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻐﺰ ﻣﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﺎزه ﻣﻰدﻫﺪ اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ را از آﻏﺎز ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺎ دﻗﺘﻰ‬ ‫ﻧﺴﺒﺘﺎ زﻳﺎد ﻧﻘﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫در ﻃﻰ دو ﻗﺮن اﺧﻴﺮ ﺑﻴﻨﺶ اﻧﺴﺎن از زﻣﺎن ﺑﻪﻛﻠﻰ دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در آﻏﺎز ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﻓﻜﺮ‬ ‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻰ ﺑﻴﻦ ﺧﻠﻘﺖ و زﻣﺎن ﺣﺎل ﺑﻴﺶ از ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﺳﺎل ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن‬ ‫ﻧﻮزدﻫﻢ اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﭼﻬﻞ ﻫﺰار ﺳﺎل رﺳﻴﺪ و اﻛﻨﻮن در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﭘﺎﻧﺰده‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻏﻠﺐ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از درك اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻰ ﻋﺎﺟﺰﻧﺪ و ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫روزﻣﺮه زﻧﺪﮔﻰ از ﺗﻮﻟﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻣﺮگ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ زﻣﺎن زﻳﺴﺘﻰ‪ ،‬ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬و دﻳﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ آن‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ‪ ،‬دو ﺗﺎ ﺳﻪ ﻧﺴﻞ و اﺷﺨﺎﺻﻰ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻰ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﭼﻨﺪ‬ ‫ﻫﺰار ﺳﺎل ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮ را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪﻫﺎى زﻣﺎﻧﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﻰ را‬ ‫در اﻧﺴﺎن ﺑﺮﻧﻤﻰاﻧﮕﻴﺰد‪ .‬وﻟﻰ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻌﺪ از آﺷﻨﺎﻳﻰ ﻋﻤﻴﻖ ﺑﺎ اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ و ﺷﻨﺎﺧﺖ زﻳﺮ و ﺑﻤﻬﺎى‬ ‫ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻬﺎﻧﻰ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﻰ دﻳﮕﺮ در درون ﻣﺎ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﺣﺴﺎس را ﻣﻰﺗﻮان ﻧﻮﻋﻰ رﻫﺎﻳﻰ‬ ‫روﺣﻰ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮى ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻧﺒﻮدن‪ ،‬ﻣﺮگ ﻳﺎ زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬داﺷﺘﻦ و ﻳﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﻰدﻫﺪ و اﻧﺴﺎن ﺧﻮد را ذر‪‬هاى در درون ﻳﻜﻰ از ﺣﻠﻘﻪﻫﺎى زﻧﺠﻴﺮه ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻳﻞ‬ ‫ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻣﻰﺑﻴﻨﺪ و در اﻳﻦ زﻣﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎر ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻣﻄﻠﻖ و ﻳﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ درك ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از زﻣﺎﻧﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر دور‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ از زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮده ﺗﺎﻛﻨﻮن‬ ‫ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪ‪‬د آن ﺑﺸﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﭼﻴﺰﻫﺎى ﺑﻴﺶ از‬ ‫ﭘﻴﺶ ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻣﺘﻨﻮع ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻏﺎرﻧﺸﻴﻦ ﺷﺪه و از اﺷﺠﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺳﻴﻠﻪ دﻓﺎﻋﻰ و ﺳﭙﺲ‬ ‫از ﺳﻨﮓ ﺑﺮاى ﺳﺎﺧﺖ اﺑﺰارآﻻت ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﭼﻨﺪى ﺑﻌﺪ ﺑﻪ آﺗﺶ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻓﻠﺰات‬ ‫را ﻛﺸﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬ﻃﻮﻟﻰ ﻧﻤﻰﻛﺸﺪ ﻛﻪ اﺑﺰارﻫﺎى ﻓﻠﺰى ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ورزﻳﺪه و ﺷﻌﺮ و ﻫﻨﺮ را‬ ‫آﻓﺮﻳﺪه و در ﻧﻬﺎﻳﺖ درﻣﻮرد وﺟﻮد ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺆال ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٤‬‬

‫ﻛﻴﻬﺎن ﺑﺮاى ﻣﺎ ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ اﺳﺘﻔﻬﺎم اﺳﺖ‪ :‬ﺳﺆاﻟﻰ ﺑﺰرگ ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻬﺎ و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺳﻌﻰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‬ ‫ﺑﻪ آن آﺧﺮﻳﻦ ﺟﻮاب ﺧﻮد را ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬از آﻏﺎز اﻳﻦ ﻗﺮن ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻴﻨﺶ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﻛﻴﻬﺎن‬ ‫ﻟﻄﻴﻔﺘﺮ ﺷﺪه و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬وﻟﻰ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ و ﺑﻐﺮﻧﺠﺘﺮ ﻧﻴﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻋﺘﻘﺎد و اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻬﺪم ﺷﺪه و ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻪاﻧﺪ و ﭘﺮﺳﺸﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪى ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ‬ ‫ﺣﺘﻰ ﺗﺼﻮر آن را ﻫﻢ ﻧﻤﻰﻛﺮدﻳﻢ‪،‬ﭘﺪﻳﺪار ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد اﺳﺮار ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺻﻠﻰ ﻫﻤﭽﻨﺎن‬ ‫ﺑﺮﺟﺎى ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ واﻗﻌﻰ اوﻟﻴﻪ ﺟﻬﺎن ﭼﻪ ﺑﻮده و از ﻛﺠﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﺑﺮاى ﭼﻪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺴﺖ؟ آﻳﺎ آﻏﺎز و ﭘﺎﻳﺎﻧﻰ ﻫﻢ ﺑﺮاى آن وﺟﻮد دارد؟ اﻳﻦ ﺳﺆاﻻت اززﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺧﻮد را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و‬ ‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﺑﻪ اﻋﻤﺎق ﻓﻀﺎ ﺳﻔﺮ ﻛﺮده و ﺳﺘﺎرﮔﺎن وﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎﻳﻰ را ﻣﻰﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬ ‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ از ﻣﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﺳﺎل ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻓﻜﺮى‪ ،‬ﺑﺸﺮ در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ و آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ وﻳﻜﻢ‬ ‫ﻣﻴﻼدى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آﻏﺎز دﻧﻴﺎ ﺑﺎ اﻧﻔﺠﺎرى ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﺑﻪ آن آﺗﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ و‬ ‫ﻳﺎ ﺑﺎ ﺑﻴﺎﻧﻰ دﻳﮕﺮ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ .‬اﻏﻠﺐ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ در درون ذر‪‬ات‬ ‫ﻣﺎد‪‬ه از ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺗﻤﺎﻳﻠﻰ ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﻳﺎ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻣﻄﻠﻖ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺗﻢ‬ ‫اﻛﺴﻴﮋن و ﻫﻴﺪروژن ﺑﻪ ﻳﻚ دﻳﮕﺮ رﺳﻴﺪه و ﻣﻠﻜﻮل ﻣﻌﺠﺰهآﺳﺎى آب را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ و از ﻗِﺒﻞِ‬ ‫آن اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰﺷﻮد و در درون آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع و‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‪ ،‬ﮔﺮد ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه و ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪهاى را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ‬ ‫زﻳﺮﺳﺆال ﺑﺮده‪ ،‬دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﺧﻮد را ﺟﻮﻳﺎ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮى )ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ( ﺧﻴﻠﻰ‬ ‫از اﺑﻬﺎﻣﺎت ﻋﻠﻮم ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ را از ﺑﻴﻦ ﻣﻰﺑﺮد و ﺟﻮاﺑﮕﻮى اﺳﺘﻔﻬﺎﻣﻬﺎى آﻧﻬﺎ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬ ‫در ﻋﺼﺮ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺼﻮراﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬دﻧﻴﺎ از ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮ آب‪ ،‬ﺧﺎك‪ ،‬ﺑﺎد و آﺗﺶ درﺳﺖ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻦﺑﺴﺖ ﻓﻠﺴﻔﻰ آﻧﻬﺎ را درﺑﺎره ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺎد‪‬ه از ﺑﻴﻦ ﺑ‪‬ﺮد و آﻧﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺟﻮاﺑﻬﺎﻳﻰ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺠﻬﻮﻻت ﺟﻬﺎن ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪا ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﻬﺮوردى در ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮى ﺑﺎ دﻳﺪى ﺑﺴﻴﺎر‬

‫‪١٥‬‬

‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ دﻳﺪ اﻣﺮوز ﻣﺎ‪ ،‬ﺟﻬﺎن و ﻛﻠﻴﻪ ﻣﻮاد و ﻣﻮﺟﻮدات در آن را ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﻮراﻻﻧﻮار ﻣﻰداﻧﺴﺘﻪ و‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮرﻫﺎ را ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى ﻛﺮده ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﻧﻪ ﺳﭙﻬﺮ در ﺟﻬﺎن و دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﻋﻘﻞ‬ ‫و ادراك را در ﻣﻐﺰ ﺑﺸﺮ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﻨﺪ و ﭼﻮن ﮔﻔﺘﻪاش ﺟﻠﻮﺗﺮ از زﻣﺎن او ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺘﻌﺼﺒﺎن اﺳﺘﺪﻻل او را‬ ‫ﺑﻪ اﻟﺤﺎد ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮده و او رادر ﺳﻦ ‪ 38‬ﺳﺎﻟﮕﻰ در زﻧﺪان ﺧﻔﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻢ ﺑﺮاى ﺗﻮﺟﻴﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﻴﻬﺎن و ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪن اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻔﻜﺮ‪،‬اﺟﺒﺎراﺑﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﭘﻨﺎه‬ ‫ﻣﻰﺑﺮد و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺸﻮد ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ از ﺑﻴﻦ ﻧﺮود‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ دﻟﺨﻮاه ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬ ‫رﺳﻴﺪ‪ .‬وﻟﻰ در اﻋﺘﻘﺎد ﺟﺎﻳﻰ ﺑﺮاى ﺗﺮدﻳﺪ وﺟﻮد ﻧﺪارد واﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺒﺪأ اﻟﻬﻰ ﺟﻮاﺑﮕﻮى ﺗﻤﺎم‬ ‫اﺑﻬﺎﻣﺎت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺬاﻫﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺧﻮاه ﺗﻮﺣﻴﺪى و ﺧﻮاه ﭼﻨﺪ ﺧﺪاﻳﻰ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرت اﻟﻬﻰ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ و اﻳﻤﺎن دارﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻛﻴﻬﺎن و ﻣﻮﺟﻮدات روى زﻣﻴﻦ ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﺎﻟﻘﻰ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬و اﻣﺎ در ﻗﺮون اﺧﻴﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎى‬ ‫ﻋﻠﻤﻰ در ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﻮارد اﻋﺘﻘﺎدات ﺑﺮﺧﻰ از ﻣﺬاﻫﺐ‪ ،‬ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻣﺬاﻫﺐ ﭼﻨﺪ ﺧﺪاﻳﻰ را ﻣﺘﺰﻟﺰل‬ ‫ﻛﺮده و ﺣﺘﻰ ﭘﺎرهاى از ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎى ﻣﺬاﻫﺐ ﺗﻮﺣﻴﺪى را ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪان ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﻘﺪﺳﻪ دﻳﻦ ﺧﻮد را ﺑﺪ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﻤﺎﺟﺖ ﺑﻪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ‬ ‫ﻧﺎاﺳﺘﻮار ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺳﻌﻰ دارﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﺪرﻳﺲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺤﻮل در ﻣﺪارس‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺑﺮﺧﻰ از ﻣﺠﺎﻣﻊ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ دﻧﻴﺎ ﭼﻮن اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﻛﺴﺐ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ‬ ‫ﺗﻀﺎدﻫﺎﻳﻰ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎدات آﻧﻬﺎ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬در ﺳﺎل ‪ 1925‬ﻣﻴﻼدى در اﻳﺎﻟﺖ ﺗﻨﺴﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن رﺳﻤﻰ‪ ،‬ﺗﺪرﻳﺲ ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ در ﻣﺪارس اﻳﻦ اﻳﺎﻟﺖ ﻣﻤﻨﻮع اﻋﻼم ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از‬ ‫ﭼﻨﺪى اﻳﺎﻟﺘﻬﺎى دﻳﮕﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ارﻛﺎﻧﺰاس‪ ،‬ﻣﻴﺴﻰ ﺳﻴﭙﻰ و‪ ...‬ﻧﻴﺰ از آن ﭘﻴﺮوى ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﺣﺎل‬ ‫آﻧﻜﻪ ﺑﻴﺶ از ﺻﺪ ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻛﺜﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﻘﻂ در ﺳﺎل ‪ 1968‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن در اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻟﻐﻮ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ دﻳﮕﺮ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﮔﺮدﻳﺪﻛﻪ در ﻃﻰ آن ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻠﻘﺖ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺤﻮل ﺑﻴﻮﻟﻮژى در ﻣﺪارس ﺗﺪرﻳﺲ ﺷﻮد‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺧﻴﺮ در‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1987‬ﻟﻐﻮ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١٦‬‬

‫روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻣﺴﻴﺤﻰ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻋﻠﻤﻰ ارﺳﻄﻮ را ﻛﻪ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎى ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻮد ﻧﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺠﺮﺑﻪ‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدى ﺧﻮد ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎرى ازﻧﻈﺮﻳﺎت ﻛﻪ ﻣﻨﺘﺞ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻘﻠﻰ‬ ‫ﺑﻮد ﻧﻪ ﻋﻠﻤﻰ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻜﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺮﻛﺰ دﻧﻴﺎ و ﺳﺎﻛﻦ اﺳﺖ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻪ دور آن در‬ ‫ﮔﺮدش ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻳﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻘﻮط اﺷﻴﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﺟﺮم آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع دﻳﺪ از ﺟﻬﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺪت دوﻫﺰار ﺳﺎل ﻣﺎﻧﻊ از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ ﺷﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ دﻓﺎع ﻛﻠﻴﺴﺎ از ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻏﻠﻂ‬ ‫ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس ﺗﺎ ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﺰارﺳﺎل‪ ،‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻰ ﻧﻜﺮد وﺣﺘﻰ در ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ ﻛﻠﻴﺴﺎ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ را ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﻳﻚ ﺷﺨﺼﻴﺖ روﺣﺎﻧﻲ ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﺣﺒﺲ‬ ‫اﺑﺪ ﻛﺮد و ﻳﺎ ژﻳﻮر داﻧﻮ ﺑﺮﻳﻮ را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬در ﺳﺘﺎرﮔﺎن دﻳﮕﺮ ﻫﻢ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫زﻧﺪﮔﻰ زﻣﻴﻨﻰ وﺟﻮد دارد«‪ .‬در ﻣﻸﻋﺎم زﻧﺪه ﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﻋﻜﺲ ﻋﺪه ﻛﺜﻴﺮى از اﻋﺘﻘﺎدﻳﻮن ﺑﺎ ﻣﺪ‪‬د ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻋﻠﻮم ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ‪ ،‬ﺷﻴﻤﻰ‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻚ‪،‬‬ ‫اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ‪ ،‬اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﭘﺰﺷﻜﻰ‪ ،‬ﺳﻌﻰ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎى ﺑﻬﺘﺮ و ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮى از آﻳﺎت‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﻰ ﺧﻮد ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﻌﺘﻘﺪان و ﺣﺘﻲ واﺗﻴﻜﺎن )ﻣﺮﺟﻊ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ( راﺑﻄﻪ‬ ‫ﺑﻴﻦ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ و آﺗﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ را ﻛﻪ در اﻏﻠﺐ ادﻳﺎن ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و‬ ‫ﺑﺎور دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺒﻊ اوﻟﻴﻪ ﻧﻮر اﻟﻬﻲ اﺳﺖ و ﺧﺎﻟﻖ آن را ﺑﻪوﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﻋﻠﺖ‬ ‫و ﻣﻌﻠﻮل زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻰداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫در اﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬آﺳﻴﺎ‪ ،‬اروﭘﺎ و اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﻤﻮاره ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﻫﻤﻪ ادﻳﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﻄﻮرهﻫﺎى ﻗﻮﻣﻰ‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻤﺎم داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬آﻏﺎزى دارد؛ ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺼﻪ واﻗﻌﺎ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻳﻦ‬ ‫آﻏﺎز را ﺑﻪﻇﻬﻮر اوﻟﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را زﻧﺪه ﻣﻰﻧﺎﻣﻴﻢ ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه‬ ‫ﻧﻴﺰ از ﻋﻨﺎﺻﺮى ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را درﻛﻴﻬﺎن ﺑﺎز ﻣﻰﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ذرات ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ‬

‫‪١٧‬‬

‫ﻛﻮﭼﻚ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬در درون آﻧﻬﺎ اﺗﻤﻬﺎ و ذر‪‬اﺗﻰ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺟﺰاى ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن درﺧﺸﺎن و ﻳﺎﺧﺎﻛﺴﺘﺮﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت اﺑﺮﻫﺎﻳﻰ درون ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪﺑﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ رﺳﻴﺪ از اﻳﻦ روﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮوع اﻓﺴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺷﺮوع‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫از ﻟﺤﻈﻪاى ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﻃﺮاف ﺧﻮد ﻧﻈﺮ اﻧﺪاﺧﺖ و دﻟﻴﻞ وﺟﻮد اﺷﻴﺎ را از ﺧﻮدﭘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ‬ ‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮاى او ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ .‬آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﻣﺮوز وﺟﻮد دارﻧﺪ ﺣﺎﺻﻞ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫دﻳﺮوز وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﭼﻴﺰﻫﺎى دﻳﺮوز ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ روزﻫﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ آن اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﻴﺎس ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻘﺐ ﺑﺮوﻳﻢ آﻳﺎ ﺑﻪ روزى ﺧﻮاﻫﻴﻢ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ دﻳﺮوزى ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺗﻤﺎﻣﻰ ﻗﺒﺎﻳﻞ و ﺗﻤﺪﻧﻬﺎ ﺑﺮاى آن‬ ‫ﺟﻮاﺑﻬﺎﻳﻰ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪﻛﻪ اﻛﺜﺮ اوﻗﺎت ﺑﻪ ﺻﻮرت رواﻳﺘﻬﺎى ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ و ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﻧﻘﻞﻛﻨﻨﺪه‬ ‫ﻫﺰاراﻧﺤﻮادث ﻫﻴﺠﺎناﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ و ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﻣﺒﺎرزه ﻣﻴﺎن ﺧﻮﺑﻴﻬﺎ و ﺑﺪﻳﻬﺎ ﻣﻰﻛﻨﺪ)اﻫﻮرا و‬ ‫اﻫﺮﻳﻤﻦ(‪ .‬زﻳﺮا ﻫﻤﻮاره ﻛﺎرﻫﺎى ﺧﻮب در ﺗﻀﺎد ﺑﺎ ﻛﺎرﻫﺎى ﺷﻴﻄﺎﻧﻰ اﺳﺖ وﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺎرﺿﻬﺎ دﻧﻴﺎى‬ ‫ﻛﻨﻮﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ و ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺪى و ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ درآﻣﻴﺨﺘﻪاﻧﺪ‪.‬اﻏﻠﺐ اﻳﻦ‬ ‫رواﻳﺎت‪ ،‬ﺣﻮادث ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻰ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺧﻠﻘﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده و ﺧﺎﻟﻘﻲ را ﺑﺮاى آن اﻧﮕﺎﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﻘﻰ دﻧﻴﺎ را ﺑﻪوﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﺳﺆال اوﻟﻴﻪ ﭘﺎﺳﺦ داده‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد و ﻳﺎ ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬دﻧﻴﺎى ﻗﺒﻞ از ﺟﻬﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ را ﻣﺴﻜﻦ ﺧﺎﻟﻘﻰ ﻣﻰداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد‬ ‫آﻏﺎزى ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬درﺧﺎرج از دﻧﻴﺎى ﻇﺎﻫﺮى ﻣﺎ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻖ ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺎده‪ ،‬ﻓﻀﺎ و زﻣﺎن ﻗﺮار‬ ‫ﻧﻤﻰﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻏﺎز و ﭘﺎﻳﺎن ﺷﺎﻣﻞ او ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ .‬ﻣﻨﺰﻟﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﻬﻢ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺧﻮد او را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ‬ ‫ﻛﻪ از او دارﻳﻢ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ او و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ وﺣﻰاى اﺳﺖ ﻛﻪ او ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺧﻮد ﺑﺮاى‬ ‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻰ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻧﺎزل ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ ﺗﻤﺪن و ﻗﺒﻴﻠﻪاى‪ ،‬ﺧﻠﻘﺖ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاى ﺧﺎص ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻰﻛﻨﺪ وﻟﻰ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ در اﺻﻞ‬ ‫ﻣﺸﺘﺮكاﻧﺪ‪ :‬ﺧﺎﻟﻖ از ﻣﺨﻠﻮق ﺧﻮد دور ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاى ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﺮدم دوﮔﻮن اﻓﺮﻳﻘﺎى ﺳﻴﺎه‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ‬

‫‪١٨‬‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﻖ در آﻏﺎز ﺗﺨﻤﻰ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺟﻨﻴﻦ دو ﺟﻔﺖ دوﻗﻠﻮ ﺧﻠﻖ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اراده او ﻫﺮ‬ ‫ﻳﻚ از اﻳﻦ زوﺟﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﻧﺮ و ﻣﺎده ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از وﺟﻮد ﻗﻠﻤﺮو ﺳﺎزﮔﺎرى ﻛﻪ‬ ‫در اﺧﺘﻴﺎر آﻧﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ دو زوج ﺑﻪ اﻣﻴﺪ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ زودﺗﺮ درﭘﺪﻳﺪهاى ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰى ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬وارد ﺷﻮد و آن را ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮد‬ ‫ﺳﺎزد‪،‬ﺗﺨﻢ را ﻗﺒﻞ از زﻣﺎن ﻣﻘﺮر ﺷﻜﺴﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﺨﺸﻰ از ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﺗﺨﻢ‪ ،‬دﻧﻴﺎى ﺑﻪ‬ ‫ﻛﻤﺎل ﻧﺮﺳﻴﺪهاى را ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻴﻢ ﺑﻪ وﺟﻮد آوردﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﻖ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ اﻏﻔﺎل ﺷﺪه و در‬ ‫اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻮده‪ ،‬دوﻗﻠﻮﻫﺎ را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد رﻫﺎ ﻛﺮده و ﻣﻰﮔﺬارد داﺳﺘﺎن ﺑﺪون دﺧﺎﻟﺖ او اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻰ از ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻫﺮﮔﺰ درﺑﺎره ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺒﺪأ از ﺧﻮد ﺳﺆاﻟﻰ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ و ﻳﺎ اﻳﻦ ﺳﺆال ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻣﻄﺮح‬ ‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺴﺘﺮش زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ دوراﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﻳﻚ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﺒﻮر ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫در دﻳﺪ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاى اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻓﻌﻞ »ﺑﻮدن« ﻗﺎﺑﻞ ﺻﺮف ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﻴﺰى ﻛﻪ‬ ‫وﺟﻮد دارد ﻫﻤﻮاره وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ‪» :‬ﻫﺴﺘﻢ« و »ﺑﻮدهام« و‬ ‫»ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻮد« ﻣﺴﺌﻠﻪاىﻈﺎﻫﺮى و ﻗﺮاردادى اﺳﺖ‪ .‬ﺷﮕﻔﺘﻰ در ﺑﻮدن اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻰ؟ ﺑﺪون ﺷﻚ اﻳﻦ دﻳﺪ از دﻧﻴﺎ ﻧﺰد اﺳﻜﻴﻤﻮﻫﺎى »آﻣﺎﺳﺎﻟﻴﻤﻴﻮت« رواج ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫اﺳﻜﻴﻤﻮﻫﺎ ﻛﻪ در ﺳﻮاﺣﻞ ﮔﺮوﺋﻨﻠﻨﺪ از ﭼﻬﺎر ﻳﺎ ﭘﻨﺞ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ ﻣﺠﺰا از ﺑﻘﻴﻪ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎ در ﻣﺼﺐ‬ ‫رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﺮﻣﻴﻠﻴﻚ‪ ،‬واﻗﻊ در ﻛﻨﺎرهﻫﺎى ﺧﻠﻴﺞ ﻓﻴﻮرد در ﻧﺮوژ‪ ،‬درﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻳﺨﭽﺎﻟﻬﺎى ﻃﺒﻴﻌﻰ و‬ ‫ﺟﺰاﻳﺮى ﻳﺨﻰ ﺗﻤﺎﻣﻰ ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل را ﻣﻰﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪،‬زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آب رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﺮﻣﻴﻠﻴﻚ ﺑﻪ‬ ‫اﻗﻴﺎﻧﻮس اﻃﻠﺲ در ﻧﺎﺣﻴﻪاى رﻳﺨﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ در آن ﺟﺰﻳﺮهﻫﺎى ﻳﺨﻰ ﺷﻨﺎور و ﻋﻈﻴﻤﻰ وﺟﻮد‬ ‫دارد ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﺒﺐ وﺣﺸﺖ درﻳﺎﻧﻮرداﻧﻰ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻋﺒﻮر ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻮاﺣﻞ‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف ﺳﻮاﺣﻞ ﻏﺮﺑﻰ ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺳﺪﻫﺎى ﻳﺨﻰ ﻋﻈﻴﻤﻰ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1884‬ﻫﻴﭻ درﻳﺎﻧﻮردى ﺟﺮأت ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮاﺣﻞ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫درﻳﺎﻧﻮرداﻧﻰ از داﻧﻤﺎرك ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮاﺣﻞ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه و ﮔﺮوﻫﻲ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﺪ آﻧﻬﺎ از‬ ‫دﻧﻴﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت از ﺑﻘﻴﻪ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎى ﺑﺸﺮى ﺑﻮد‪ .‬درﺑﻴﻦ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺗﺮس از ﻣﺮگ اﺻﻼً ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ‬

‫‪١٩‬‬

‫ﻧﺪارد‪ .‬آﻣﺎﺳﺎﻟﻴﻤﻴﻮﺗﻬﺎ ﮔﻤﺎن دارﻧﺪ ﻛﻪ روح ﻳﻚ ﺣﺮﻛﺖ دوراﻧﻰِ ﺑﻰﭘﺎﻳﺎﻧﻰ از زﻧﺪه ﺑﻪ ﻣﺮده و از ﻣﺮده‬ ‫ﺑﻪ زﻧﺪه را ﻃﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﺑﭽﻪاى ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻰآﻳﺪ اﻣﺎﻧﺘﺪار‬ ‫روح ﻓﺮدى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﺗﺎزﮔﻰ ﻓﻮت ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎى رﺑﺮت ژﺳﻦ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ اروﭘﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻰ‬ ‫از ﻋﻤﺮ ﺧﻮد را در ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 1926‬در ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺳﭙﺮى ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬ ‫در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺧﻮدﻛﺸﻰ ﺑﺴﻴﺎر راﻳﺞ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدارى از آزادﻳﻬﺎى ﺷﺨﺼﻰ و ﻣﻮرد‬ ‫اﺣﺘﺮام ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺳﻮاﺣﻞ ﻓﻴﻮرد اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻴﺎد ﭘﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺎور دارد ﻛﻪ وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد را در زﻧﺪﮔﻰ اﻧﺠﺎم داده‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬روزى ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻳﺎ ﺑﻪ زﻳﺮ ﭼﺎدر ﻧﺰد اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻰآﻳﺪ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ و از آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻣﻰﭘﺮﺳﺪ‪ :‬آﻳﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻰ ﻓﻮك ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻤﻰآورﻧﺪ؟‬ ‫ﻫﻤﮕﻰ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ او ﻗﺼﺪ رﻓﺘﻦ )ﺧﻮدﻛﺸﻰ( دارد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ از اوﻗﺎت ﺑﻪ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻰ از‬ ‫زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد و از اﻋﻤﺎل ﺧﻮب و ﻳﺎ ﺑﺪى ﻛﻪ در زﻧﺪﮔﻰ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬ ‫ﺳﻮار ﺑﺮ ﻗﺎﻳﻖ ﺧﻮد ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺎﻫﻰ از اوﻗﺎت ﭘﺴﺮاﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اوﻛﻤﻚ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از ﻛﻨﺎرهﻫﺎ دور‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد و آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻗﺎﻳﻖ را واژﮔﻮن ﻛﺮده و دﻳﮕﺮ ﺗﻼﺷﻰ ﺑﺮاى ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن آن ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫زﻣﺎن ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻓﺮش ﮔﺴﺘﺮده و ﺑﺪون ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻓﻼﺧﻨﻰ در‬ ‫ﮔﺮدش اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﮔﺎه رﻫﺎ ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ .‬اﺧﺘﻼط زﻣﺎﻧﻬﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺎل وآﻳﻨﺪه ﺗﻤﺎم ﺳﺆاﻻت ﻣﺮﺑﻮط‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻮادث ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﻠﻘﺖ را ﻛﻪ ﭘﻰدرﭘﻰ ﺑﻮدن ﺳﺎﻋﺎت و روز و ﺳﺎل را در ﺑﺮﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ از‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺑﺮﻣﻰدارد‪.‬‬ ‫در آﻣﺎﺳﺎﻟﻴﻚ ﺟﺰ ﻳﺦ‪ ،‬ﻓﻮك و اﺳﻜﻴﻤﻮﻫﺎ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮى وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻳﺨﻬﺎ درﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺑﺮ روى آب‬ ‫ﺷﻨﺎور ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮى اﻗﻴﺎﻧﻮس ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و در آﻧﺠﺎ از ﺑﻴﻦ ﻣﻰروﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﭘﺮﺗﻮى ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺷﺪه و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﺑﺮ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪﺻﻮرت ﺑﺎران ﺑﺮ روى ﺟﺰاﻳﺮ ﻳﺨﻰ‬ ‫ﻣﻰﺑﺎرﻧﺪ و در زﻣﺴﺘﺎن دوﺑﺎره ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻳﺦ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻜﻴﻤﻮﻫﺎ روح اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و روح‬ ‫ﻓﻮﻛﻬﺎ از ﻧﺴﻠﻰ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر در ﭼﺮﺧﺶ اﺳﺖ‪ .‬روح ﺟﺴﻢ ﭘﻴﺮى را‬ ‫رﻫﺎ ﻛﺮده و در ﺟﺴﻢ ﺗﺎزهاى ﺣﻠﻮل ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬از اﻳﻦرو ﻣﺮگ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪٢٠‬‬

‫ﺑﺮاى ﺗﻤﺪﻧﻬﺎى دﻳﮕﺮ‪ ،‬زﻣﺎن ﺗﺸﺮﻳﺢﻛﻨﻨﺪه ﭼﺮﺧﺸﻰ ﻛﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ را از ﻧﻘﻄﻪ اﺑﺘﺪاﻳﻰ آﻏﺎز و‬ ‫در ﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬ﭼﺮﺧﺶ ﺟﺪﻳﺪى را ﺗﻜﺮار ﻛﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻣﺎن ﺑﻪﻃﻮر داﺋﻤﻰ ﺑﻴﻦ دو ﻗﻄﺐ ﻧﻮﺳﺎن دارد‪ .‬و‬ ‫ﺗﺼﻮر ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻋﻤﻖ دﻳﺪ ﭼﻴﻨﻴﻬﺎ از زﻣﺎن‪،‬ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﺣﺮﻛﺘﻰ ﺑﻴﻦ »ﻳﻦ« و »ﻳﺎﻧﮓ« را ﻣﻄﺮح‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻢ ﻧﻬﺎدن دو ﭼﻴﺰ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺎﻧﻨﺪ روﺷﻨﻰ و‬ ‫ﺗﺎرﻳﻜﻰ‪ ،‬ﮔﺮم و ﺳﺮد و ﻳﺎ ﻣﺆﻧﺚ و ﻣﺬﻛﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻬﻢ ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻰ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪.‬ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ وﺟﻮدى ﺧﻮد را در ﻛﻨﺎر دﻳﮕﺮى ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻰآورد‪» .‬ﺑﻮدن«‬ ‫ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺰ ﺑﺎ »ﻫﻢ ﺑﻮدن« ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻰ ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﻴﻮه از دﻳﺪ‪ ،‬زﻣﺎن ﺑ‪‬ﻌﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاى در‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﺷﻴﺎء ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺳﺆاﻟﻰ ﺳﻌﻰ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮدن زﻣﺎن ﺗﺎ ﻟﺤﻈﻪ اوﻟﻴﻪ ﻓﺮﺿﻰ را ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﺑﺎز ﻫﻢ در اﻳﻦ ﻧﻮع دﻳﺪ از دﻧﻴﺎ ﺳﺆال درﺑﺎره ﻣﺒﺪأ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫درواﻗﻊ در اُﺳﻄﻮرهﻫﺎى ﭼﻴﻦ ﺑﺎﺳﺘﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﻘﻴﻦ ﺷﻜﻮﻫﻤﻨﺪ وﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻰ از‬ ‫زﻧﺪﮔﻰ را در اﺣﻜﺎﻣﻰ ﻣﺒﺘﻨﻰ ﺑﺮ ﺗﻨﺎوب ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ ﭼﻮن اژدﻫﺎ‪ ،‬ﻻكﭘﺸﺖ‪ ،‬ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و‪ ...‬وﺣﻰ‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺗﻨﺎوﺑﻬﺎ ﻣﻰﺗﻮان روز و ﺷﺐ؛ زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎن؛ ﺟﻮﻫﺮ و ﻣﺎد‪‬ه؛ ﺳﺮد و ﮔﺮم؛‬ ‫ﻣﺎده و ﻧﺮ؛ زﻣﺴﺘﺎن و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و‪ ...‬را ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬اﻳﻦ دو ﻋﺒﺎرت در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭼﻴﻨﻰ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﻤﻴﻘﻰ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ اﻳﻦ دو ﻛﻠﻤﻪ ﺿﺪﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ وﻟﻰ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫درﺗﺤﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬درواﻗﻊ »ﻳﻦ« ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻴﺤﺴﻰ و »ﻳﺎﻧﮓ« ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺪرت ﻳﺎ ﻧﻴﺮو اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل »ﻳﻦ« ﺷﺐ اﺳﺖ و »ﻳﺎﻧﮓ« روز و اﻳﻦ دو در ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺤﻮل ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻛﻪ ﺻﺒﺢ ﻃﻠﻮع ﻣﻰﻛﻨﺪ ﺷﺐ ﺿﻌﻴﻒ ﺷﺪه و ﻳﺎﻧﮓ ﻗﺪرت ﻣﻰﮔﻴﺮد وﻟﻰ ﺗﻨﺎوب اﻳﻦ دو‬ ‫ﻇﺎﻫﺮى اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ دو ﺑﺎﻫﻢ ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻧﺴﺒﺖ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺳﻬﻤﻴﻪ »ﻳﻦ« در روز ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ و ﺳﻬﻤﻴﻪ »ﻳﺎﻧﮓ« ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ و ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺳﻬﻤﻴﻪ‬ ‫»ﻳﺎﻧﮓ« در ﺷﺐ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻛﻤﺘﺮ از ﺳﻬﻤﻴﻪ »ﻳﻦ« اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»رِ« ﺧﺪاى ﺑﺰرگ و ﻳﺎ ﺧﺪاى ﺧﻮرﺷﻴﺪِ ﻣﺼﺮﻳﺎن در ﻋﺼﺮ ﻓﺮاﻋﻨﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت آدﻣﻰ ﺗﺮﺳﻴﻢ و ﻳﺎ‬ ‫ﺣﺠﺎرى ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﺮ روى ﺳﺮﺻﻔﺤﻪاى از ﺧﻮرﺷﻴﺪ دارد‪.‬‬

‫‪٢١‬‬

‫ﻣﺼﺮﻳﺎن او را ﺧﺎﻟﻖ دوره ﭼﺮﺧﺸﻰ زﻣﺎن ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺎور داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ او ﺑﺎزدارﻧﺪه ﺟﻬﺎن از‬ ‫رﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﻋﺪم اوﻟﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬رِ را اوﻟﻴﻦ ﻓﺮﻋﻮن ﻣﺼﺮ ﺗﺼﻮر ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﻠﻤﻪ»راﻣﺴﺲ« از ﻧﺎم او‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺒﻴﻠﻪ آزﺗﻚ )ﻣﺮدﻣﺎن ﻗﺪﻳﻢ ﻣﻜﺰﻳﻚ( ﺑﻪ آﺗﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻨﻰ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﻖ دﻧﻴﺎ ﺑﻪوﺟﻮد‬ ‫آورده ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻠﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد را در آن ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺘﺎره ﺧﺪا‬ ‫ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﺮﺧﺶ ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺗﺤﻮل ﻣﺎد‪‬ه ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﺑﺎور‬ ‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎن از ﻫﺮج و ﻣﺮج اوﻟﻴﻪ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه و اﺟﺘﻤﺎع آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪن‬ ‫ﻏﻮﻟﻬﺎى درﻳﺎﻳﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻏﻮﻟﻬﺎ ﻧﺴﻞ ﺑﻌﺪ از ﻧﺴﻞ ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪه و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﻫﻨﺪوﻳﺴﻢ‪ ،‬ﺧﻠﻘﺖ دﻧﻴﺎ و ﻣﻮﺟﻮدات را از ﺑﺮﻛﺖ وﺟﻮد ﺳﻪ اﻟﻮﻫﻴﺖ‬ ‫ﻣﻰداﻧﻨﺪ‪» .‬ﺑﺮﻫﻤﺎ« ﺧﺪاى ﺧﺎﻟﻖ اﺳﺖ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن وﺳﻴ‪‬ﺎرات را ﺑﺮ روى ﻣﺪارﻫﺎﻳﻰ ﻧﮕﻪ ﻣﻰدارد‪.‬‬ ‫»وﻳﺸﻨﻮ« ﻧﻴﺮوﻳﻰ ﭘﻴﻮﻧﺪدﻫﻨﺪه و ﺟﺎذﺑﺪارد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم »ﺷﻴﻮا« ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻳﻰ ﻣﺨﺮّب و ﻣﺘﻼﺷﻰﻛﻨﻨﺪه‬ ‫را ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻏﻠﺐ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎى ﺑﺸﺮى از اﻓﺮاد ﺑﺮﺗﺮى ﻳﺎد ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ وﺣﻰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ اﻓﺮاد‬ ‫اذﻋﺎن داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺗﻤﺎﻳﻼت ﺧﺎﻟﻖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺧﻠﻘﺖ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻟﻬﺎم ﺷﺪه و آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺑﺮاى‬ ‫دﻳﮕﺮان آﺷﻜﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻦ و ﻳﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪاى ﺷﺨﺼﻰ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ‬ ‫»اﻳﻤﺎن« ﺟﺰو ﻟﻐﺎت ﻣﺘﻌﺎرف در ﻋﻠﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﻳﻚ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ »اﻳﻤﺎن«‬ ‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آن را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻰ و آزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬ ‫در ادﻳﺎن ﻳﻬﻮدى ﻳﺎ ﻣﺴﻴﺤﻰ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻧﻰ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺧﻠﻘﺖ را ﺑﻪ ﺑﻴﺎﻧﻰ زﻳﺒﺎ و ﺷﻴﻮا ﺗﻮﺻﻴﻒ‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در اوﻟﻴﻦ ﻓﺼﻞ ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻳﺎ ﺗﻜﻮﻳﻦ‪ (1) La Génés‬و ﻣﺮاﺣﻞ‬ ‫ﭘﻰدرﭘﻰ ﺧﻠﻘﺖ در ﻫﻔﺖﺑﺎب ﺷﺮح داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺶ روز ﻛﺎر ﭘﺮزﺣﻤﺖ ﺧﺎﻟﻖ ﺻﺮف ﺧﻠﻘﺖ‬ ‫ﻧﻮر‪ ،‬آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬زﻣﻴﻦ و ﻣﺎه‪،‬ﺣﻴﻮاﻧﺎت و در آﺧﺮ اﻧﺴﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﺮ‬ ‫اﻧﮕﺎره ﺧﻮد آﻓﺮﻳﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم روز ﻫﻔﺘﻢ ﻳﻌﻨﻰ روز اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﺨﺶ اﺻﻠﻰ ﺗﻮرات را ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻰ از ﻃﺮف ﺧﺎﻟﻖ اﮔﺮ واﻗﻊ را‬

‫‪٢٢‬‬

‫ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ رﻓﺘﺎر ﺑﺪﻳﻌﻰ را ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﻖ ﺑﻪ آدم و ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺪاران دﺳﺘﻮر ﻣﻰدﻫﺪ‪:‬‬ ‫»ﺑﺎرور و ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﻴﺪ و زﻣﻴﻦ را ﭘﺮﻛﻨﻴﺪ«‪ .‬وﻟﻰ در ﻣﻮرد آدم ﻣﻰاﻓﺰاﻳﺪ‪» :‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد درآور«‪ .‬دﺳﺘﻮر دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮدن ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ درآوردن و ارﺑﺎب ﺷﺪن‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺧﺎﻟﻖ ﻣﺤﻮ و از ﻣﺨﻠﻮق ﺧﻮد دور ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﺨﺸﻰ از ﻗﺪرت ﺧﻮد را ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺑﻪ آدم ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ در دﻳﻦ اﺳﻼم ﺧﺪاى ﻗﺎدر‪ ،‬ﺧﺎﻟﻖ ﺟﻬﺎن و ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن اﺳﺖ و اوﻟﻴﻦ دﺳﺘﻮر ﻗﺮآندر ﻃﻠﺐ ﻋﻠﻢ و‬ ‫داﻧﺶ ﺑﻮدن اﺳﺖ‪.،‬و ﻓﺮدوﺳﻰ ﻧﻴﺰ دﺳﺘﻮر ﻗﺮآن را زﻳﺒﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪» :‬زﮔﻬﻮاره ﺗﺎ ﮔﻮر داﻧﺶ‬ ‫ﺑﺠﻮ«‪.‬آﻳﺎت و دﺳﺘﻮرﻫﺎى ﻗﺮآن در ﻫﺮ ﻋﺼﺮ و زﻣﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻮده و ﻓﺮاﺧﻮر ﻓﻬﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ‬ ‫ﺗﻌﺒﻴﺮﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮد ﻧﻪ ﺑﺮاﺳﺎس درﻛﻰ ﻛﻪ ﭼﻬﺎرده‬ ‫ﻗﺮن ﭘﻴﺶ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰداد‪ .‬درواﻗﻊ در زﻣﺎن ﻧﺰول ﻗﺮآن ﻣﺮدم ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن دﺧﺘﺮان ﺧﻮد را زﻧﺪه ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻮر ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و دﺳﺘﻮرﻫﺎى ﻗﺮآن ﻣﺎﻧﻊ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺷﺪ‪ .‬در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ دﺳﺘﻮرﻫﺎى ﻗﺮآن و ﻳﺎ ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻰ دﻳﮕﺮ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ درﻣﻮرد ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻧﻘﺸﻰ ﻣﺜﺒﺖ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻊ از اﻧﺤﺮاف ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺑﻬﺮهدﻫﻰ ﻣﻄﻠﻖ ﮔﺮدد؛ از ﺗﺎراج ﺛﺮوﺗﻬﺎى زﻳﺮزﻣﻴﻨﻰ‬ ‫ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﻣﻴﺮاﺛﻰ ﺑﺮاى آﻳﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى ﻛﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻊ از دﺳﺘﻜﺎرﻳﻬﺎى ژﻧﺘﻴﻜﻰ ﺑﺎ ژﻧﻮم‬ ‫اﻧﺴﺎن )ﻳﻌﻨﻰ ﻣﻴﺮاث ژﻧﺘﻴﻜﻰ ﺑﺸﺮ( و‪ ...‬ﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻗﺒﺎل ﻻﻫﻮرى در ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ در اﻳﺮان )ﺗﺮﺟﻤﻪ آرﻳﺎنﭘﻮر‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ( ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫ﭘﻴﺮوان آﻳﻴﻦ ﻣﻐﻰ ﻛﻪ ﻧﻮر و ﻇﻠﻤﺖ را دو ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ و ﻣﺨﻠﻮق دو ﻋﺎﻣﻞ ﺧَﻼقَ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‬ ‫ﺑﺮ ﺧﻄﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﺑﺪان زردﺗﺸﻰ ﺑﻪﻋﻨﻮان آﻧﻜﻪ »ﻳﻚ« ﺟﺰ ﻳﻚ اﻓﺎﺿﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬روﺷﻨﺎﻳﻰ و‬ ‫ﺗﺎرﻳﻜﻰ را ﺑﻪ دو ﻣﺒﺪأ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺴﺒﺖ دادﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺣﻜﻴﻤﺎن اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﺎ دوﮔﺮاﻳﻰ آﻧﺎن ﻣﻮاﻓﻘﺘﻰ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻧﻮر و ﻇﻠﻤﺖ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺗﻀﺎد ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺎﺑﻞ وﺟﻮد و ﻻوﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺠﺎب ﻧﻮر‬ ‫ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺳﻠﺐ ﻧﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻰ ﻛﻪ ﻧﻮر ﺑﺮاى آﻧﻜﻪ ﺧﻮد را ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻇﻠﻤﺘﻰ ﻳﺎﺑﺪ و‬

‫‪٢٣‬‬

‫آن را روﺷﻦ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻧﻮر آﻏﺎزﻳﻦ ﻣﺒﺪأ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺮاد از ﺣﺮﻛﺖ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻜﺎﻧﻰ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﻮر ذاﺗﺎ ﻋﺎﺷﻖ ﭘﺮﺗﻮ اﻓﺸﺎﻧﻰ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﺸﻖ او را ﺑﺮﻣﻰاﻧﮕﻴﺰد ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺮﺗﻮ اﻓﺸﺎﻧﻰ ﺧﻮد‪،‬‬ ‫ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺷﻮر و زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﻧﻮر اﻧﻮاع ﺑﻰﺷﻤﺎر دارد‪...‬‬ ‫ﺳﻬﺮوردى ﻗﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﺻﺎﻟﺖ ﻣﺎﻫﻴﺖ اﺳﺖ و وﺟﻮد را اﻣﺮى اﻋﺘﺒﺎرى و ﻋﻘﻠﻰ ﻣﻰداﻧﺪ و ﻣﺎﻫﻴﺖ را ﻛﻪ‬ ‫اﺻﻞ اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ ﻋﺎﻟﻢ از آن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻗﺴﻢ ذﻛﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ :‬زﻳﺮا ﻳﺎ ﻧﻮر اﺳﺖ ﻳﺎ‬ ‫ﻇﻠﻤﺖ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﻳﺎ ﺟﻮﻫﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻋ‪‬ﺮض‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻮر ﺟﻮﻫﺮى ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻔﻮس )و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ‬ ‫ﺧﻮد او اﻧﻮار اﺳﻔﻬﺒﺪى( و ﻋﻘﻮل اﺳﺖ و ﻣﺮاﺗﺒﻰ دارد ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﻮراﻻﻧﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ‬ ‫اﺳﺎﻣﻰ ﻧﻮر ﻣﻘﺪس‪ ،‬ﻧﻮر ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﻧﻮر اﻋﻈﻢ‪ ،‬و ﻏﻴﺮه ﺧﻮاﻧﺪه‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ و ﻣﺒﺪأ ﻫﻤﻪ ﻧﻮرﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮراﻻﻧﻮار‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ ،‬و وراى آن ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻮراﻻﻧﻮار در واﻗﻊ ﻫﻤﺎن روﺷﻨﻰ‬ ‫ﺑﻰﭘﺎﻳﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در اوﺳﺘﺎ ﺑﺪان اﺷﺎره ﺷﺪه و از آن اﻫﻮرﻣﺰدا ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻧﻮراﻻﻧﻮار ﻋﻠﺖاﻟﻌﻠﻞ‪ ،‬ﻣﺒﺪأ ﻛﻞ و ﺧﺎﻟﻖ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ از اﺷﺮاﻗﺎت او ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺤﺘﺎج‬ ‫ﺑﺪو‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﺳﻬﺮوردى ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻴﺰى ﻧﺼﻴﺒﻰ از ﻧﻮر دارد وﻟﻰ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ آﻧﻜﻪ از ﻧﻮر ﺳﺮﺷﺎر‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭼﺸﻤﻪ اﺻﻴﻞ ﻧﻮر ﺗﻜﺎﭘﻮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬او ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪراﺳﺘﻰ ﻋﺎﻟﻢ ﭼﻴﺰى‬ ‫ﺟﺰ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺟﺎوداﻧﻰ ﻋﺸﻖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫از ﻗﺮن دوم ﻫﺠﺮى ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻏﺎﻟﺐ ﻋﺮﻓﺎى اﻳﺮان ﻧﻈﻴﺮ ﻓﺎراﺑﻰ‪ ،‬اﺑﻮﻋﻠﻰ ﺳﻴﻨﺎ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺳﻬﺮوردى‪،‬‬ ‫ﺑﻪ »ﻧﻮراﻻﻧﻮار« اﺷﺎره ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ دﻳﺪ و ﺗﻔﺴﻴﺮ از ادﻳﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻻﻧﺎ در ‪800‬‬ ‫ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻪ آﺗﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮕﻰ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ از راه ﺗﺠﺮﺑﻰ در ﭼﻨﺪ دﻫﻪ اﺧﻴﺮ ﺑﻪ‬ ‫آن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺷﺎره ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫زﻣـــﺎﻧﻲ ﻛﻪ ذر‪‬ات اﺷﻴﺎ ﻧﺒﻮد‬

‫ﺑـــﻪ ﺟﺰ ذات ﺣﻖ ﺗﻮاﻧﺎ ﻧﺒﻮد‬

‫ﺷﺪ از ﻧﻮر ذاﺗﺶ دو ﻋﺎﻟﻢ ﭘﺪﻳﺪ‬

‫ﺑﻪ ﺟﺰ ذات او ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺪا ﻧـﺒﻮد‬

‫‪٢٤‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ اﮔﺮ اﺻﻮل و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ادﻳﺎن درﺳﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ و دﺳﺘﻮرﻫﺎى اﻟﻬﻲ ﺧﻮب ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﺗﻀﺎدى ﺑﻴﻦ ﻋﻠﻢ و ادﻳﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﻰآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ دﻳﺪ ﻫﻤﻪ ادﻳﺎن از ﺟﻬﺎن ﻳﻜﺴﺎن و ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ دﻳﺪ‬ ‫ﻋﻠﻤﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﻣﺮوزه ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﺎرﻳﺦ دﻧﻴﺎ را دوﺑﺎرهﺳﺎزى ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﮔﻮﺷﻪاى از اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ در درون اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺟﻬﺎن ﻗﺮار دارد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاى ﻧﻘﻞ آن ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‪ ،‬در رﺷﺘﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻮم ﻣﺪد ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻴﻤﻰداﻧﺎن‪ ،‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن و زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﺎن در ﻃﻰ ﻗﺮن اﺧﻴﺮ اﻃﻼﻋﺎت و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎرى ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎت و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﭘﻴﺸﻴﻦ را رد ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺗﻤﺎم اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﺣﻮادث ﺳﺮﻳﻊ و ﻳﺎ ﻛﻨﺪ و ﮔﺎﻫﻰ ﺑﻐﺮﻧﺞ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻨﻮﻧﺪهاى ﻛﻪ از ﺑﺨﺸﻰ‬ ‫از اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻣﻠﻮل ﻣﻰﺷﻮد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺴﻤﺖ‬ ‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻰ ﺑﺎزﮔﻮﻛﻨﻨﺪه ﭘﻴﺎم اﺻﻠﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﮔﺎﻫﻰ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ را از ﻓﺼﻞ ﻧﻬﺎﻳﻰ آن ﺷﺮوع‬ ‫ﻛﺮد ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺷﻨﻮﻧﺪه ﺷﻮق دﻧﺒﺎل ﻛﺮدن ﺳﺎﻳﺮ ﻓﺼﻮل را ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺪاﻗﻞ آرزوى رواﻳﺘﮕﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺮن ﻣﺎ ﺳﺮﺷﺎر از ﺗﻨﻔﺮ و اﻧﺰﺟﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺟﻨﮕﻬﺎ آنﻫﻤﻪ ﻣﺮگ ﺑﻰﻣﻮرد ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻴﺎوردهاﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫ﻛﻴﻨﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻧﺪازه ﻗﺪرت ﺗﺨﺮﻳﺒﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ! ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻗﺮون آﻳﻨﺪه از ﻗﺮن ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‬ ‫دوره ﻧﻮزاﻳﻰ )رﻧﺴﺎﻧﺲ(‪ ،‬ﺷﺒﻴﻪ ﻗﺮون ﭼﻬﺎرده و ﭘﺎﻧﺰده در اروﭘﺎ‪ ،‬ﻳﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﮕﺎه اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﻘﻼﺑﻬﺎى ﻋﻠﻤﻲ و ﺛﺎﺑﺖﺷﺪه‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﻣﻔﻬﻮم زﻣﺎن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻧﺸﺘﺎﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻳﺪ درﺑﺎره ﻣﺎد‪‬ه ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻫﺎﻳﺰﻧﺒﺮگ و‬ ‫ﺑﻮﻫﺮ و ﺗﺤﻮل در اﻣﻮر ﺟﺒﺮﻳﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﭘﻮﻧﻜﺎره ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوز وﺟﻮد زﻧﺪﮔﻰ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻏﻴﺮﻋﺎدى ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻜﺎﻣﻠﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮا" ﻣﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﻴﺎن آﻏﺎز آن ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫زﻧﺪﮔﻰ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاى از ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى ﭘﻰدرﭘﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از آﻏﺎزى ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم )ﺑﺮاى ﻣﺎ( ﺷﺮوع‬

‫‪٢٥‬‬

‫ﺷﺪه‪ ،‬وﻟﻲ ﺟﻮاﻧﻪﻫﺎى آن در ﺟﻬﺎنِ ﺣﺎﺻﻞ از آﺗﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﻪ‬ ‫واﻗﻌﻴﺘﻬﺎى ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺮدﻳﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از اﻧﺴﺎن و داﺳﺘﺎن او ﺗﻮﺻﻴﻒ‬ ‫ﻣﺠﺬوبﻛﻨﻨﺪهاى ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺳﻌﻰ دارم ﺑﻪ ﻣﺪد »اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ« ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن را در ﺷﻴﺪاﻳﻰ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻬﻴﻢ ﻛﻨﻢ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اُﺳﻄﻮره ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻋﻠﻤﺎ‬ ‫اﮔﺮ ﺷﺨﺼﻰ دﻧﻴﺎ را از ﻗﺒﻴﻠﻪاى ﺑﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ دﻳﮕﺮ زﻳﺮﭘﺎ ﮔﺬارد‪ ،‬رواﻳﺘﻬﺎى ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﻨﻴﺪ‬ ‫و ﻣﺘﺤﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺣﻖ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﻰ اﺳﺖ؟ راوﻳﺎن ﻫﻤﻪ ﺻﺎدق ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﺣﻖ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﻳﻜﻰ داد ﻧﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮى؟‬ ‫ﭼﻨﺪ ﻗﺮن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺟﺪﻳﺪى ﺑﺎ رﺳﻮﻣﻰ ﻋﺠﻴﺐ ﻇﻬﻮر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻗﺒﻴﻠﻪاى واﺣﺪ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد آن داراى اﻳﻤﺎن ﻳﻜﺴﺎن و رﻧﮓ ﭘﻮﺳﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮدان و زﻧﺎﻧﻰ از اﻧﻮاع‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦاﻧﺪ‪،‬ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﺮف ﻣﻰزﻧﻨﺪ و آداب و‬ ‫رﺳﻮم ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ دارﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ در ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻓﻬﻢ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺷﻮر و ﻫﻴﺠﺎن‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻬﻰ دارﻧﺪ‪ .‬دوﺑﺎرهﺳﺎزى ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ ﮔﺸﺘﻪ و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮى از آﻳﻨﺪه ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻫﺪف آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬اﻓﺮاد اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﺮاى ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف‪ ،‬از‬ ‫ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﭘﻴﺮوى ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻗﻮاﻋﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه رﻓﺘﺎر و روش زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺤﻮه اﺳﺘﺪﻻل آﻧﻬﺎ را ﻫﻢ درﺑﺮدارد‪.‬‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﻗﺎﻋﺪه‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد زﺑﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻛﻠﻤﺎت ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﺎﻧﻰ واﺣﺪى داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺸﺮﻳﺢﻛﻨﻨﺪه ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان آن را‬ ‫ﺗﻜﺮار ﻛﺮد و ﻳﺎ اﺳﺘﺪﻻﻻﺗﻰ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ آن را دﻧﺒﺎل ﻧﻤﻮد‪ .‬دوﻣﻴﻦ ﻗﺎﻋﺪه‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﺎت اﻳﺮاد‬ ‫ﺷﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﺑﻞ آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﺎﻧﻰ ﻋﻠﻤﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ درﺳﺘﻰ ﻳﺎ ﻧﺎدرﺳﺘﻰ آن را ﺑﺘﻮان ﺑﻪﻛﻤﻚ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻳﺎ ﺗﺠﺎرب ﻋﻠﻤﻰ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻋﻮاﻣﻞ‬

‫‪٢٦‬‬

‫ﻣﺎوراى ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ را ﻧﻤﻰﺗﻮان رد ﻛﺮد‪ ،‬ﭼﻮن ﺧﻼف آن را‬ ‫ﻧﻤﻰﺗﻮان ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد و ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻰﺗﻮان آن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ زﻳﺮا ﻗﻮاﻋﺪى ﻣﺠﺎبﻛﻨﻨﺪه ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺪف ﻋﻠﻤﺎىﺳﻤﺞ‪ ،‬ﻓﻬﻢ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ رخ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ دوﺑﺎرهزاﻳﻰ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮﻟﺪى دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮ از ﺗﻮﻟﺪ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻮد‬ ‫اﺣﺘﻴﺎﺟﻰ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻧﺪارﻧﺪ وﻟﻰ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﺪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻳﺎ ﻣ‪‬ﺪﻟﻰ از دﻧﻴﺎدر روح ﺧﻮد ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ‬ ‫ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ دﻗﻴﻖ ﺷﺪه و ﺑﺨﺶ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ وﺳﻴﻌﻰ از دﻧﻴﺎ را درﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺗﻮﺟﻴﻪﻫﺎ ﺑﻴﺶ از‬ ‫ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده را ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺑﻴﺶ از ﻧﻘﺸﻪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺣﺪود و‬ ‫ﻣﺮزﻫﺎى ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻧﻴﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺪان‬ ‫ﺳﻌﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎﻳﻰ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ادﻋﺎ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻛﻮﻫﻬﺎ و‬ ‫رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ در ﻧﻘﺸﻪاش ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﺤﻞ ﻗﻄﻌﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﻠﻤﺎى‬ ‫ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻧﻴﺰ از ﺣﺪ اﻋﺘﺒﺎر ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎى ﺧﻮد ﺑﺎﺧﺒﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺮوزه ﺗﻌﺪاد ﻋﻠﻤﺎى ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻰ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ در ﺗﻤﺎم ﻗﺎرهﻫﺎى دﻧﻴﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻋﻠﻤﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﭘﮋوﻫﺸﻰ ﻣﺆﺛﺮ و ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰى در اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاى ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻰ‬ ‫ﺳﺆاﻻﺗﻰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﻜﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را از زﻣﺎﻧﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر دور ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻄﻮف داﺷﺘﻪ؛ در ردﻳﻒ‬ ‫اول آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ آﻏﺎز دﻧﻴﺎﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻤﺎى ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻓﺮﻣﻮﻟﻬﺎى رﻳﺎﺿﻰ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻘﻰ را ﺑﻪ ﻛﺎر‬ ‫ﺑﺮدهاﻧﺪ و ﻣﺎﺷﻴﻨﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻈﻴﻤﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ در ﭘﻰ ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن ﺷﺮاﻳﻄﻰ ﻧﻈﻴﺮ‬ ‫آﻧﭽﻪ در آﻏﺎز ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺟﻬﺎن اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻳﻘﻰ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺎ اﻣﺮوز ﺑﺮاى ﻣﺎ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻜﻦ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﺠﻴﺒﻰ را آﺷﻜﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ و آن اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻟﺤﻈﺎت اوﻟﻴﻪ دﻧﻴﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ آن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻳﻢ وﻟﻰ‬ ‫ﺑﻪ آن ﻧﻤﻰرﺳﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻰ ﺣﺘﻰ ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻟﺤﻈﺎت اوﻟﻴﻪ واﻗﻌﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬درواﻗﻊ اﮔﺮ زﻣﺎن را ﺑﻪ‬

‫‪٢٧‬‬

‫ﻟﺤﻈﺎت ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ و ﺑﺎز ﻫﻢ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪاىﻤﻰرﺳﻴﻢ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ اﻣﻜﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ‬ ‫ﻛﺮدن وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻗﺒﻼً اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ در ﻣﻮرد ﻣﺎد‪‬ه ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺛﺒﻮت رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻳﻚ ذره ﺷﻦ را‬ ‫ﻣﻰﺗﻮان اﺑﺘﺪا ﺑﻪ دو‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺻﺪ ﺑﺎر ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد وﻟﻰ ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺪ اﻧﺪازه‬ ‫ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻚ ذره ﺑﻨﻴﺎدى رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ آن دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﻣﻰﺷﻮد و ﻣﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد ذر‪‬ه‬ ‫ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺷﻜﺴﺘﻰ را ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاى زﻣﺎن ﻟﺤﻈﻪاى درﺣﺪود ده ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻴﻢ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﺎردﻳﻢ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻳﻢ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻳﻢ ﺛﺎﻧﻴﻪ )‪ 42‬ﺻﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ (10‬دﻳﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ‬ ‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﻤﻠﻰ ﻧﺒﻮدن آن ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺧﻮد زﻣﺎن‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺗﺎه‬ ‫اﺳﺖ‪) .‬در ﻣﺪ‪‬ت ﻳﻚ ﺛﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻤﻬﺎى زﻣﺎﻧﻰ ﻋﺒﺎرت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد از ‪ 10‬و ‪ 42‬ﺻﻔﺮ درﭘﺸﺖ آن و‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻣﻤﻴﺰ(‬

‫‪0/000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,0001.‬‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬اﺗﻢ زﻣﺎن ﺻﻔﺮ ﻧﻴﺴﺖ و در درون آن زﻣﺎن ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺒﻬﻤﻰ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺗﺼﻮر‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻦ و ﭘﺴﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﻤﺎم وﻗﺎﻳﻊ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺗﻌﻠﻖ‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ﻫﻢ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻼش در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﻴﺎهﭘﻮﺳﺖ‬ ‫اﻓﺮﻳﻘﺎﻳﻰ واﻗﻊ در ﻛﻼﻫﺎرى ﭘﻴﺎده ﺑﻪ راه ﺑﻴﻔﺘﺪ و دﻧﺒﺎل اﻧﺘﻬﺎى زﻣﻴﻦ ﺑﮕﺮدد‪ ،‬اﮔﺮ او واﻗﻌﺎ ﻃﻰ ﻃﺮﻳﻖ‬ ‫ﻫﻢ ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬آن را ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آنﻗﺪر ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻏﺎز ﺟﻬﺎن رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺎى ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻰ ﺑﺮاى دﻟﮕﺮﻣﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﻧﺎم ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ دادهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎرﻓﺎن و ﻋﺎﻟﻤﺎن‬ ‫ﻃﺮﻳﻘﺖ ﺑﻪ آن »ﻧﻮراﻻﻧﻮار« ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻌﺪى ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎ ﺳﺮوده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫درﻳﻦ ورﻃﻪ ﻛﺸﺘﻰ ﻓﺮو ﺷﺪ ﻫﺰار‬

‫ﻛﻪ ﭘـــﻴﺪا ﻧﺸﺪ ﺗﺨﺘﻪاى ﺑﺮﻛﻨﺎر‬

‫ﭼﻪ ﺷﺒﻬﺎ ﻧﺸﺴﺘﻢ در اﻳﻦ ﺳﻴﺮ ﮔﻢ‬

‫ﻛﻪ دﻫﺸﺖ ﮔﺮﻓﺖ آﺳﺘﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﻗُﻢ‬

‫‪٢٨‬‬

‫و ﻳﺎ ‪:‬‬ ‫ﺑﮕﻔﺘﺎ ﻓــﺮاﺗﺮ ﻣﺠﺎﻟﻢ ﻧﻤﺎﻧﺪ‬

‫ﺑﻤﺎﻧﺪم ﻛﻪ ﻧﻴﺮوى ﺑﺎﻟﻢ ﻧﻤﺎﻧﺪ‬

‫اﮔﺮ ﻳﻚ ﺳﺮ ﻣﻮى ﺑﺮﺗﺮ ﭘﺮم‬

‫ﻓــﺮوغ ﺗﺠﻠﻰ ﺑﺴﻮزد ﭘﺮم‬

‫ﻧﻮآورﻳﻬﺎ‬ ‫رواﻳﺖ ﭼﻨﺪ ﻫﺰارم ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻴﻢ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺷﺮوع ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮﻗﻲ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻗﺪر‬ ‫ﻫﻢ ﺑﻪ آن ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪه اﺻﻠﻰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻛﺎوش در آن‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه در ﭘﺸﺖ اﻓﻘﻰ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮد زﻣﺎن ﻫﻨﻮز‬ ‫ﻣﺘﺰﻟﺰل اﺳﺖ و ﻛﻨﻜﺎش در ﻛﺴﺮى از آن ﺷﺎﻳﺪ ﻋﻤﻠﻰ ﺣﺎدﺛﻪﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﻪﻃﻮر ﻗﻄﻊ‬ ‫ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن وﺟﻮد دارد‪.‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺸﺨﺼﺎت اﺻﻠﻰ آن ﻫﻤﮕﻦ ﺑﻮدﻧﺶ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺮى اﺳﺖ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮده و ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت آن در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ و از ﻫﻤﻪ ﺳﻮ‪ ،‬ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه آن ﺑﻰﺣﺮﻛﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻛﻪ از ﺗﺤﺮكِ ﺧﻮد ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻮل ﭘﻴﺪا‬ ‫ﻛﺮده و ﺑﺮ روى ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻰﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﭼﻬﺎر ﻧﻴﺮوى اﺻﻠﻰ آراﻳﺸﮕﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ‪ ،‬ﻧﻴﺮوى اﻟﻜﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ و ﻧﻴﺮوﻫﺎى ﻫﺴﺘﻪاى ﻗﻮى و ﺿﻌﻴﻒ‪.‬‬ ‫ذراﺗﻰ ﻛﻪ ﺟﺮم دارﻧﺪ ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪،‬ذراﺗﻰ ﻛﻪ ﺑﺎر دارﻧﺪ‬ ‫ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮوى اﻟﻜﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ ﺑﺎرﻫﺎى ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻰ دﻓﻊ ﻳﺎ ﺟﺬب ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ )ﺑﺎرﻫﺎى ﻫﻤﻨﺎم‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را دﻓﻊ و ﺑﺎرﻫﺎى ﻏﻴﺮﻫﻤﻨﺎم ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺟﺬب ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ (.‬ذراﺗﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻰ ﺑﻪﻫﻢ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮوى ﻫﺴﺘﻪاى ﻗﻮى ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻰﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ و ﻫﺴﺘﻪ ﺟﺪﻳﺪى را‬ ‫ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪،‬ﭘﺎﻳﺪارى و ﻧﺎﭘﺎﻳﺪارى ﻫﺴﺘﻪ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻴﺮوى ﻫﺴﺘﻪاى ﺿﻌﻴﻒ‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ آﮔﺎﻫﻰ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻣﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻴﺮو ﺗﻮﺻﻴﻒﻛﻨﻨﺪه ﻣﺠﻤﻮع وﺿﻌﻴﺖ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٩‬‬

‫ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﭼﻜﻰ ﺑﻌﺪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻴﺮوﻫﺎى ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﻓﻮق ﻇﺎﻫﺮ و ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﭘﺎﻳﺪارى ﺑﻪوﺟﻮد آﻳﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺘﻼﺷﻰ ﺷﺪه و ﻳﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ دﻳﮕﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﻳﻰ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻳﻨﺪه ﺗﻤﺎم اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ و ﺑﻰﻣﺼﺮف ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﻪ ﻧﺤﻮى ﻋﻤﻞ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﻗﺼﺪ دارد ﺗﻤﺎم اﺷﻴﺎى ﺟﺮم دار را درﻫﻢ ﻓﺮو ﺑﺮده‬ ‫و از آن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ و ﻣﻬﻴﺒﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن ﭘﺮ از وﻋﺪه را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺒﺮﺳﺘﺎﻧﻰ از ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻴﺮوى اﻟﻜﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ ﺳﻌﻰ دارد ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى ﭘﺎﻳﺪارى ﺷﺒﻴﻪ ﻣﻠﻜﻮل آب و ﻳﺎ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﮔﺎز‬ ‫ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ ﺑﻪوﺟﻮد آورد‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺮو ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻰ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻣﺒﺪ‪‬ل ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻏﻢاﻧﮕﻴﺰى‬ ‫ﻧﻈﻴﺮ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺑﺮﻫﺎى ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن و‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻧﻴﺮوى ﻫﺴﺘﻪاى ﻗﻮى و ﺿﻌﻴﻒ ﻧﻴﺰ ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﻳﻰ اﺛﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮ روى ﻣﺎده اﻋﻤﺎل ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﺪارى ﺑﻪوﺟﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ و درﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻠﻴﻪ ﻣﻮاد ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻪ آﻫﻦ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬و اﻣﺎ از ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺗﺸﻜﻴﻼت آن از ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎى آﻫﻦ درﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﭼﻪ‬ ‫اﻧﺘﻈﺎرى ﻣﻰﺷﻮد داﺷﺖ؟‬ ‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻴﺮو‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻋﻤﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻳﻜﻰ ﻣﻰﺳﺎزد دﻳﮕﺮى ﺧﺮاب ﻣﻰﻛﻨﺪ و‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺎزى داﻳﻤﻰ ﻳﻌﻨﻰ ﻧﻮآورﻳﻬﺎ‪ ،‬اﺻﻼﺣﺎت و ﺗﺨﺮﻳﺒﻬﺎ آﻧﻘﺪر اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﺗﺎ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻳﻜﻰ‬ ‫از اﻳﻦ ﭼﻬﺎرﻧﻴﺮو ﺑﺮ دﻳﮕﺮى ﻏﻠﺒﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻧﮕﺎه اول ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺮوزىاى اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰآﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﺷﺪت ﻳﻜﻰ ﺑﻪ اﻧﺪازهاى ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در درازﻣﺪت ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎى دﻳﮕﺮ را ﻧﺎﭼﻴﺰ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻰ ﭘﺎﻧﺰده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺎدل ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺣﻔﻆ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ دﻧﻴﺎﻫﺎى دﻳﮕﺮى‪،‬‬ ‫ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ دﻧﻴﺎى ﻣﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ داده‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ وﻟﻰ از‬ ‫ﻫﻢارزﺷﻰ و ﺗﻌﺎدل ﻧﻴﺮوﻫﺎى ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﻮده و در ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻰ ﻏﻢاﻧﮕﻴﺰ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺄﺛﻴﺮ‬

‫‪٣٠‬‬

‫ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻳﻜﻰ از ﭼﻬﺎر ﻧﻴﺮو واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺷﻴﺎﻳﻰ ﻋﺠﻴﺐ »ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ ﻓﻬﻤﻴﺪن و‬ ‫ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﺆال ﺑﺮدن« ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫دﻧﻴﺎى ﻣﺎ از ﺗﻌﺎدل ﺻﺤﻴﺢ و ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰى ﺑﻴﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎى ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و اﻳﻦ ﺗﺪاوم‬ ‫ﺗﻌﺎدل‪ ،‬آن را از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻏﻢاﻧﮕﻴﺰ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻰ رﻫﺎﻳﻰ ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫ﻣﺘﻨﻮع و ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬اﺷﻴﺎﻳﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه و ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدى اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻗﺎدر اﺳﺖ از ﺧﻮد ﺳﺆال ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻨﻮع و ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آﻳﺎ دﻧﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ در آن زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد اﺳﺖ؟ ﺷﺎﻳﺪ! اﻳﻦ دﻧﻴﺎ دﻧﻴﺎى ﻣﻮﻓﻘﻰ ﺑﻮده‪،‬‬ ‫زﻳﺮا در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ ﺑﺴﺎزد‪.‬‬

‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻓﻬﻢ و درك ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺘﻜﻰ ﺑﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﻳﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎى ﺗﺎزه و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎت و ﻋﻘﺎﻳﺪ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ‪ .‬واﻧﮕﻬﻰ ﻣﺎ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ دﻧﻴﺎ را ﺟﺰ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎى ﻧﻈﺮﻳﺎت از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﻢ و‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎت اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﻜﺎن دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى و ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺗﺒﺪﻳﻼت را ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬اﺣﺴﺎس‬ ‫ﻣﻨﺤﺼﺮا ﻳﻚ ﺳﻠﺴﻠﻪ از اﻧﻔﻌﺎﻻت ﻏﻴﺮﻣﺘﻮاﻟﻰ را در ذﻫﻦ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورد و ﻓﻬﻢ راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻫﻤﻪ‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت رﺳﻴﺪه را ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰﺳﺎزد‪.‬ﻣﺎداﻣﻰ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮﺧﻼف ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻏﻴﺮواﺿﺢ و ﻧﺎدرﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺜﺎل روﺷﻦ آن‪ ،‬ﺳﻘﻮط آزاد اﺟﺴﺎم‬ ‫اﺳﺖ‪.‬ارﺳﻄﻮ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎى ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺷﻴﺎى ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ از اﺷﻴﺎى ﺳﺒﻚ‬ ‫ﺳﻘﻮط ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻮﻗﻊ اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎى ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻛﺎرﮔﺮان و ﺳﺮﻛﺎرﮔﺮان ﺑﺎرﻫﺎ دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻨﮕﻬﺎى درﺷﺖ و‬ ‫رﻳﺰ از ﺑﺎﻻى ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻰاﻓﺘﻨﺪ و ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻘﻮط ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺟﺮﻣﺸﺎن اﺳﺖ و‬ ‫ﻣﻰدﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﻼً ﻧﺨﺎﻟﻪﻫﺎى رﻫﺎ ﺷﺪه از ﺑﺎﻻى ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ‬

‫‪٣١‬‬

‫آﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﻛﺎرﮔﺮان ﺳﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻈﺮﻳﺎت آﻧﻬﺎ اﻫﻤﻴﺖ ﭼﻨﺪاﻧﻰ ﻧﺪاﺷﺖ و ﻳﺎ ﺷﺎﻳﺪ اﺻﻼً ﻋﻼﻗﻪاى‬ ‫ﺑﻪﺑﺤﺚ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و وﻇﻴﻔﻪ اﺻﻠﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻮده و ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ ﺳﻘﻮط‬ ‫ﺳﻨﮓ و اﺷﻴﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و اﻣﺎ ﻣﺘﻔﻜﺮﻳﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﺳﺮﻛﺎرﻫﺎى ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻰ ﻧﺮﻓﺘﻪ و ﻧﻈﺮﻳﺎت‬ ‫ارﺳﻄﻮ درﺑﺎره اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ آﻧﻬﺎ را ﻗﺎﻧﻊ ﻣﻰﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺪت دو ﻫﺰار ﺳﺎل‬ ‫ﻳﻌﻨﻰ ﺗﺎ ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﺻﺒﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎه آﺷﻜﺎر و ﻣﻬﻢ ارﺳﻄﻮ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﺟﺮﺋﺖ ﻛﺮد ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﻧﻈﺮ ارﺳﻄﻮ را رد ﻛﻨﺪ‪ .‬او ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮدن ﺟﺮم را از ﺳﺮﻋﺖ‪ ،‬در‬ ‫ﺳﻘﻮط آزاد ﺑﻴﺎن داﺷﺖ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮد را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ رواﻳﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه‪،‬‬ ‫وى ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﻠﻮﻟﻪﻫﺎى ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ از روى ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﺷﻴﺒﺪار ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ رﻫﺎ ﻧﻤﻮد و ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺳﻨﮕﻬﺎﻳﻰ ﺑﻪ اﻧﺪازهﻫﺎى ﻣﺘﻔﺎوت از ﺑﺎﻻى ﺑﺮج ﻛﺞ ﭘﻴﺰ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﻧﺪاﺧﺖ و ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ارﺳﻄﻮ‬ ‫اﺷﺘﺒﺎه ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺷﺘﺒﺎه دﻳﮕﺮ ارﺳﻄﻮ ﻛﻪ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ آن را ﻧﻴﺰ رد ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺣﺎﻟﺖ آزادﺟﺴﻤﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻴﺮوﻳﻰ ﺑﺮ آن اﻋﻤﺎل ﻧﻤﻰﺷﻮد ﺑﻰﺣﺮﻛﺘﻰ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻳﻰ ﺑﺮ‬ ‫آن اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﻛﺎﻣﻼً ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪ :‬درواﻗﻊ ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ ﺟﺴﻤﻰ‬ ‫ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوﻳﻰ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺛﺎﺑﺖ اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮو ﺑﺮ ﺟﺴﻢ‬ ‫ﺳﺒﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺮﻋﺖ و ﻳﺎ ﺗﻮﻗﻒ آن ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻴﺮو در ﺟﻬﺖ ﻋﻜﺲ ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ را‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻰدﻫﺪ و اﮔﺮ در ﺟﻬﺖ ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﺮﻋﺖ را زﻳﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮﻛﺎﻣﻠﻰ‬ ‫درﺑﺎره ﻓﻬﻢ ﻧﻴﺮو ﺑﻪ وﺟﻮد آورد و ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد اﻳﻦ اﻧﻘﻼب ﻓﻜﺮى راه را ﺑﺮاى اﻋﺠﺎز ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺑﺎز‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺑﺎ در دﺳﺖ داﺷﺘﻦ درك ﺻﺤﻴﺤﻰ از ﻧﻴﺮو ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﺳﻴﺎرات را ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮده و‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﺎﻣﺪ ﻳﻚ وزﻧﻪ ي آوﻳﺨﺘﻪ )ﭘﺎﻧﺪول( ﻣﺴﺘﻘﻞ از داﻣﻨﻪ و وزن آن اﺳﺖ‪) .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد‬ ‫ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﭘﺲ از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻟﻮﺳﺘﺮ ﻛﻠﻴﺴﺎى ﭘﻴﺰا اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﻣﻐﺎﻳﺮ و ﺧﻼف واﻗﻊ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪(.‬‬ ‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬دﺷﻮار اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ راﻫﻰ ﻧﺎآﺷﻨﺎ را‬ ‫ﭼﺸﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺮوﻳﻢ ﻛﻪ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﺮﮔﺮداﻧﻰ و ﺻﺮف وﻗﺖ و اﻧﺮژى ﻓﻜﺮى زﻳﺎد اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺮ‬

‫‪٣٢‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ ﻋﻠﻤﻰ ﺑﺎ ﺗﺼﻮرﻫﺎى اﻧﺤﺮاﻓﻰ ﻛﻪ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎى اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺻﻠﻰ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺟﺪﻳﺪى ﻛﻪ در ﻫﺮ ﻋﺼﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺸﺨﻴﺺ آﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ واﻗﻌﺎ راه ﭘﺮاﻣﻴﺪى را‬ ‫ﻧﻮﻳﺪ ﻣﻰدﻫﻨﺪ از آﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺎب روز ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﺎرى دﺷﻮار اﺳﺖ‪ ،‬واﻧﮕﻬﻰ دﺳﺘﻪ اﺧﻴﺮ ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ‬ ‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫»ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‪ «1‬ﻛﻠﻤﻪاى اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎى زﻳﺎدى دارد؛ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ آن راﺑﺎرﻫﺎ و در‬ ‫ﻓﺮﺻﺘﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدهام‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺳﺨﻨﺮاﻧﻴﻬﺎى ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ رﺷﺘﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪﻛﺎر‬ ‫ﻣﻰرود‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻳﺎ ﻧﻈﺎم ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫از ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﻗﺪرت‬ ‫ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺟﺴﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام رﺷﺘﻪ ﺟﺎﻧﺒﻰ داﺷﺘﻪ و داراى ﻛﻨﺶ و واﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬درﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺟﺴﺎم ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺜﻞ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻳﺎ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎ ﻳﺎ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ‬ ‫ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﻜﻴﻚ و ﻳﺎ ﻫﺮ ﻛﺪام ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺟﺴﺎﻣﻰ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻓﺮد‪،‬‬ ‫واﺣﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﻳﻚ ﺷﻬﺮ و ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻳﻚ ﺷﻬﺮ‪ ،‬واﺣﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﻳﻚ ﻣﻠﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻛﻠﻤﻪ وﻛﻠﻤﻪ از اﺟﺘﻤﺎع ﺣﺮوف درﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ﻳﻚ ﭘﺎراﮔﺮاف و ﭼﻨﺪﻳﻦ ﭘﺎراﮔﺮاف ﻳﻚ ﻓﺼﻞ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺼﻮل‪ ،‬ﻛﺘﺎب را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫واﺣﺪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻰ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺳﻠﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪن ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه و ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از اﺟﺘﻤﺎع ﺻﺪﻫﺰار‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﻣﺘﻔﺎوت درﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻔﺖ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرى ﻣﺎدى ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻏﺸﺎﻳﻰ‬ ‫از ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎرج ﺟﺪا ﺷﺪه )وﻟﻰ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺮاوده ﻧﻴﺰ دارد( و از واﺣﺪﻫﺎى ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ درﺳﺖ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﻫﺮ ﻛﺪام از واﺣﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺼﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻰ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١. Complexité‬‬

‫‪١‬‬

‫‪٣٣‬‬

‫‪ .2‬ﻫﺮ ﻛﺪام از واﺣﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى در ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪدى ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ﻫﺮ ﻛﺪام از واﺣﺪﻫﺎ را ﻣﻰﺗﻮان در دﺳﺘﻪﻫﺎى ﻓﺮﻋﻰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺗﺮاز ﺳﺎزﻣﺎنﻳﺎﻓﺘﻪ‬ ‫ﮔﺮوهﺑﻨﺪى ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﻫﺮ ﻛﺪام از واﺣﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﺧﻮد راﺑﻄﻪ ﻛﻨﺶ و واﻛﻨﺶ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ دارﻧﺪ و ﺷﺪت آن ﻣﻨﺘﺞ از‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﺘﻌﺪد آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﻮق‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﭼﻮﻧﻰ )ﻛﻴﻔﻰ( دارد‪ .‬ﺳﻌﻰ زﻳﺎدى ﺑﺮاى ﺗﻌﺮﻳﻒ آن ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻛﻤ‪‬ﻰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﺜﻼً ﺟﻮاب ﻛﻤ‪‬ﻰ دادن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال‪ :‬آﻳﺎ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ﺳﺎﺧﺘﺎر دﻳﮕﺮ اﺳﺖ؟ واﻗﻌﺎ دﺷﻮار‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺷﺎﻳﺪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻣﻴﻤﻮن‪ ،‬ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ داﻧﺴﺘﻨﻴﻬﺎى اﻧﺴﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻴﻤﻮن اﺳﺖ؛‬ ‫وﻟﻰ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻤ‪‬ﻴﺖ آن ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ دﻧﻴﺎى ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ از دﻧﻴﺎى اوﻟﻴﻪاى اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻴﻢ وﻟﻰ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺟﻮاب ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺎﻧﻊ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ دﻧﻴﺎى‬ ‫اوﻟﻴﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪهاش ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮده وﻟﻰ ﺑﻪﻧﺤﻮ ﻫﻤﮕﻦ در آﺷﻰ ﺑﺪون ﻟﺨﺘﻪ‬ ‫)د‪‬ﻟَﻤ‪‬ﻪ( اوﻟﻴﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ اﻣﺮوز اﻳﻦ آش ﻟﺨﺘﻪﻫﺎﻳﻰ دارد ﻛﻪ‪ ،‬در ﺳﺮاﺳﺮ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻓﻀﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه و ﻫﺮ ﻛﺪام‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ را ﻣﻰﺗﻮان ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﻳﻨﻰ ﭼﻮن ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎ‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ زﻳﺎدهﮔﻮﻳﻰ ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ دﻧﻴﺎ را در ﺣﺎل ﭘﺮش ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬و ﺗﺄﻛﻴﺪ اﺳﺎﺳﻰ ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﺑﺮآﻳﻨﺪ ﭼﻬﺎر ﻧﻴﺮوى ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻛﻴﻬﺎن ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪهﺷﻮﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻄﻼح‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪهﺷﻮﻧﺪﮔﻰ ﻛﻠﻤﻪ ﻣﻌﺮوف ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ)‪ (1‬را ﻛﻪ در آﻏﺎزﻫﻤﻴﻦ ﻗﺮن‪ ،‬ﻫﺎﻧﺮى ﺑﺮﮔﺴﻮن‪،‬‬ ‫ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﻌﺮوف‪ ،‬ﺑﺮاى دﻟﻴﻞ وﺟﻮدى ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﻴﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻰآورد‪ .‬ﺑﺮﮔﺴﻮن ﺑﻨﺎﺑﺮ دﻳﺪ‬ ‫زﻣﺎن ﺧﻮدش وﺟﻮد ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪهرا ﺗﻨﺎﻗﻀﻰ ﺑﺎ اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻰ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬ ‫ﻣﻰداﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ درﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺎﺟﺮاى اﺑﺘﻜﺎرى ﺣﻀﻮر ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه در روى زﻣﻴﻦ‪،‬ﻧﺎﭼﺎر‬ ‫ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﺑﻪﺧﺎﺻﻴﺖ ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ ﭘﻨﺎه ﺑﺮد ﻛﻪ در ﻟﻮاى آن ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪,‬ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ از ﻗﻮاﻧﻴﻨﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮﻣﺎده ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺮوى ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻣﺨﺼﻮص را‪ ،‬ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪١. élan vital‬‬

‫‪١‬‬

‫‪٣٤‬‬

‫ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻣﺴﺘﺨﺮج از ﻫﻤﻴﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ اﺳﺖ وﺗﺸﺮﻳﺢﻛﻨﻨﺪه‬ ‫ﺑﺮآﻳﻨﺪ ﻣﺠﻤﻮع اﻋﻤﺎل آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻛﻨﺶ و ﺑﺮﻫﻢ ﻛﻨﺶ ﺑﻴﻦ اﺷﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪوﺟﻮد‬ ‫آورﻧﺪه ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎى ﺗﺎزه ﺑﻮده و ﻓﺮاوردهﻫﺎى ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻴﺰ آﻣﺎده ﺑﺮاى ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎى ﺑﻌﺪى‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از اوﻗﺎت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه ﺣﻘﻴﺮﺗﺮ از اﺷﻴﺎى ﻗﺒﻠﻰ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ‬ ‫ﺣﺘﻰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮد و ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬در اﺛﺮ ﺷﺎﻧﺲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻏﻨﻰ ﺷﻮد‪ :‬ﻳﻌﻨﻰ ﻋﻨﺎﺻﺮ و‬ ‫ﻳﺎ اﺷﻴﺎى ﺟﺪﻳﺪﺗﺮى ﺑﺪان اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺮازﻫﺎى ﺟﺪﻳﺪﺗﺮى از ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻰ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰﺷﻮد‪ :‬ﻳﻌﻨﻰ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻳﺎ اﺷﻴﺎى ﺟﺪﻳﺪﺗﺮى ﺑﺪان اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد‪ .‬و ﺑﺮﻫﻢ ﻛﻨﺸﻬﺎ و ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫ﺧﺎرج ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى ﭘﻴﭽﻴﺪهﺷﻮﻧﺪه در ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺘﻰ اﻟﺰاﻣﺎ رخ ﻧﻤﻰدﻫﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﮔﺎهﮔﺎه اﺗﻔﺎق ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ :‬در ﻃﻮل زﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺎى ﺷﻜﺴﺘﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪن و ﻳﺎ در‬ ‫ﺑﻦﺑﺴﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‪ .‬ﮔﺎﻫﻰ ﻧﻴﺰ اﺷﻴﺎﻳﻰ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺸﻰ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‬ ‫ﻣﻰدﻫﻨﺪ و از ﺑﺮﻛﺖ آن ﺟﻬﺶ ﻗﺪرﺗﻬﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﻰرﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از آن ﻫﺮﮔﺰ وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻻزم اﺳﺖ راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻗﺪرت و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺮد‪ :‬ﻏﺎﻟﺒﺎ دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬راﺑﻄﻪاى ﺑﺎ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه آن ﻧﺪارد‪ .‬روانﺷﻨﺎﺳﺎن‬ ‫ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﺗﻀﺎد ﺑﻴﻦرﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎع را ﺑﺎ رﻓﺘﺎر اﻓﺮاد ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه آن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﻨﺠﺎه‬ ‫ﺗﻦ اﻓﺮاد ﺻﻠﺢﺟﻮ و ﺳﻠﻴﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ را ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﺋﻘﻪ ﺧﺮاﺑﻜﺎرى‬ ‫دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻰ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪه و ﺣﺘﻰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻗﺘﻞ ﺑﺪون ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ)‪ (1‬ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪،‬‬ ‫اﻟﺰاﻣﺎ" ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺟﻤﻌﻲ اﺟﺰاى ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﺧﻮد را ﻧﺪارد‪ .‬ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻠﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ در ﻣﺪرﺳﻪ ﻳﺎد‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ ﻣﺎ را وا ﻣﻰدارد ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ اﺷﺘﺮاك ﮔﺬاﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﺮدن اﺳﺖ و‬ ‫ﺣﺎل اﻳﻨﻜﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ اﻳﻦ ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ ﺧﻄﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﻓﺰودن ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻮآورى‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻣﺜﺎل ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻦ و ﻣﺎدى ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﮔﺬاﺷﺘﻦ و ﺑﻪﻗﺪرت رﺳﻴﺪن‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫ﺳﻨﮕﻴﻦ در درون ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ ﻛﺮﺑﻦ در ﻛﻮزه داغ ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى‬ ‫‪١. lynchage‬‬

‫‪١‬‬

‫‪٣٥‬‬

‫ﺗﺸﻜﻴﻞ اﺗﻢ ﻛﺮﺑﻦ‪ ،‬ﻛﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﺳﻪ اﺗﻢ ﻫﻠﻴﻢ را در دﻣﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار داد‪ .‬ﻫﻠﻴﻢ‬ ‫ﺟﺰو ﮔﺎزﻫﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﻧﺪارد و در واﻛﻨﺸﻬﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ و آﻳﻨﺪهاى ﺑﺮاى آن‬ ‫ﻧﻤﻰﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﻛﺮﺑﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﻌﺎل و ﺑﻴﺶ از ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﻓﺮآورده ﻣﺨﺘﻠﻒ از‬ ‫اﺟﺘﻤﺎع آن ﺑﺎ ﻛﺮﺑﻨﻬﺎى دﻳﮕﺮ و ﭼﻨﺪ ﻋﻨﺼﺮ ﭼﻮن اﻛﺴﻴﮋن‪ ،‬ﻫﻴﺪروژن و ازت ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ از اﺟﺘﻤﺎع ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ اﺗﻤﻬﺎى ﻫﻠﻴﻢ ﺧﻨﺜﻰ و ﻧﺎزا‪ ،‬در دل ﻛﻮره اﺗﻤﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪،‬‬ ‫اﺗﻢ ﺑﺎرورِ ﻛﺮﺑﻦ ﺑﺎ ﻫﺰاران ﻧﻮﻳﺪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻠﻜﻮل ﻧﻤﻚﻃﻌﺎم‪ ،‬از‬ ‫اﺟﺘﻤﺎع اﺗﻤﻬﺎى ﻛﻠﺮ و ﺳﺪﻳﻢ درﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻠﺮ ﮔﺎز ﺳﺒﺰرﻧﮓ ﺳﻤﻰ و ﺳﺪﻳﻢ ﻓﻠﺰ ﻧﻘﺮه ﻓﺎم و‬ ‫ﻣﻨﻔﺠﺮ ﺷﻮﻧﺪهاى اﺳﺖ‪،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ دوﮔﺎﻧﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻚ ﻃﻌﺎمِ ﺑﻰﺧﻄﺮ و ﻻزم ﺑﺮاى ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ ﻣﺎ را‬ ‫ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﻫﺰاران ﭘﺪﻳﺪهاى اﺳﺖ ﻛﻪ داﻳﻤﺎ در دﻧﻴﺎى ﻣﺎ اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ و اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ‬ ‫ﺑﻪﻧﺤﻮى ﭘﻴﺶ ﻣﻰروﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎى ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﺎ ﻗﺪرﺗﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﻗﺪرﺗﻬﺎ از ﻫﻤﻪ ﻋﺠﻴﺐﺗﺮ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺧﻮدﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻰاى اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎى ﭘﻴﭽﻴﺪه‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻇﺮﻓﻴﺘﻰ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺮاى ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﻈﺎم دروﻧﻰ ﺧﻮد دارد‪ .‬در واﻗﻊ ﻗﺪرت‬ ‫اﺳﺮارآﻣﻴﺰى ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻳﻚ اﻟﺰام ﻣﻨﻄﻘﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺎدى ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﻌﺪدى‬ ‫را ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻰ ﺧﺎص ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻮده و ﻫﺮ ﮔﺮوه ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻦ ﺧﻮد رواﺑﻂ ﻣﺘﻨﻮع و‬ ‫دﻗﻴﻖ ﻛﻨﺶ و واﻛﻨﺶ دارﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻌﺮﻳﻔﻰ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﻧﻤﻮدﻳﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاى را‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻰﺗﻮان ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه اﮔﺮ ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎرج ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺿﺮﺑﻪ‪،‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮات دﻣﺎ و ﻳﺎ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻠﻰ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داد و ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻮد را ﺧﻮاه ﺑﺎ‬ ‫اﻧﺘﺸﺎر اﻧﺮژى و ﺧﻮاه ﺑﺎ ارﺳﺎل ﻋﻼﻳﻢ و ﺧﻮاه‪ ...‬ﻋﻮض ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﺪف ﻳﻚ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﺪ ﭼﺮا ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎرج ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻮادﺛﻰ را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ ﻓﻬﻤﻴﺪ‬ ‫ﻗﺎدر ﺑﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﺗﻐﻴﻴﺮات اﻋﻤﺎل ﺷﺪه ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در آﻏﺎز‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﭼﻴﺰى ﻧﻤﻰداﻧﺪ‬ ‫و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد ﺟﻌﺒﻪ ﺳﻴﺎﻫﻰ دارد و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﻧﻈﺎم‬

‫‪٣٦‬‬

‫دروﻧﻰ آن را ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ؛اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ را ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺮارى دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻗﻰ‬ ‫ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪ و ﺟﻌﺒﻪ ﺳﻴﺎﻫﻰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺳﺎﺧﺘﺎر و راﺑﻄﻪ آن را ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎرج ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﺪ و ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﺣﺎﻟﺖ آﻳﻨﺪه آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻄﻌﻴﺖ‬ ‫ﺑﺮاى او ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ اﮔﺮ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺳﺎﺧﺘﺎر‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻣﻴﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﻤﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰ ﺑﺮاى ﭘﮋوﻫﻨﺪه از دﺳﺖ ﺑﺮود‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪﻃﻮر ﻗﻄﻌﻰ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ اﻳﻦ و ﻳﺎ‬ ‫آن ﻋﻤﻞ را ﺑﺮ روى ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻰ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ رﻓﺘﺎر ﺷﻴﺌﻰ ﻳﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺮاى وى ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻰ ﺑﻪﺟﺎى آﻧﻜﻪ از زﻳﺮﺑﺎر ﺟﻮاب ﺷﺎﻧﻪ ﺧﺎﻟﻰ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﻨﻄﻖ ﭘﺎﺳﻜﺎل‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ اﺣﺘﻤﺎﻻت را ﻣﻰﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﺣﻮادث آﻳﻨﺪه را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻌﺪاد ﺣﻮادث ﻣﻤﻜﻦ را ذﻛﺮ ﻛﺮده و ﺑﺮاى ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﻘﺪار اﺣﺘﻤﺎل را ﻣﺸﺨﺺ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﻋﺪدى اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻰدﻫﺪ و ﻫﺮﻗﺪر‬ ‫اﻋﺘﻤﺎدش ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎدن ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﻋﺪد ارزش ﺑﻴﺸﺘﺮى ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺘﺎ اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﺗﺎﺑﻊ اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ از ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﺠﺮﺑﻰ ﺧﻮد از ﺳﺎﺧﺘﺎر‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻪ دﺳﺖ آورده اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺎه داده ﺟﺪﻳﺪﺗﺮى ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ ارزش اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺮﺣﺴﺐ آن ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ از ﻧﻈﺎم دروﻧﻰ ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺟﺰﺋﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻨﺤﺼﺮا ﻗﺎدر ﺑﻪ‬ ‫ﺟﺴﺘﺠﻮى اﺣﺘﻤﺎل واﻛﻨﺶ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬رﻓﺘﺎر و ﻋﻤﻠﻜﺮد او ﺑﻪﻧﺤﻮى اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ‬ ‫ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮﻧﻈﺎم دروﻧﻰ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﻧﻈﺎم ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس و ﻧﺎﻣﺮﻳﻰ‬ ‫دﻳﮕﺮى ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮل اﻓﺴﺎﻧﻪاى را ﻏﺎﻟﺒﺎ »ﺗﺼﺎدف« ﻣﻰﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺮوف دِﻣ‪‬ﻜﺮﻳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎم ﻛﺘﺎب ژاك ﻣﻮﻧﻮد‪ ،‬ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژى و ﭘﺰﺷﻜﻰ در ﺳﺎل‬ ‫‪ ،1965‬ﻧﻴﺰ از ﻫﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﭼﻪ در دﻧﻴﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻓﺮآورده ﺗﺼﺎدف و اﻟﺰام‬ ‫اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪٣٧‬‬

‫ﻳﺎدآورى‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﺠﺴﻤﻰ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ ﻋﻠﻤﻰ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰآﻳﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ‬ ‫رﻓﺘﺎر ﺳﺎﺧﺘﺎر از ﻳﻚ ﺳﻮ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻈﺎم دروﻧﻰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه آن و از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺮو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺮﻫﻢ‬ ‫ﻛﻨﺸﻬﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ آﻧﻬﺎ ﻧﺒﻮدهاﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪه »ﺧﻮد ﻧﻈﺎمدﻫﻨﺪه«‪ 1‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰآﻳﺪ‪.‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻫﻨﺮﭘﻴﺸﻪاى ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ از ﺧﻮد ﺑﺮ ﻧﻘﺸﻰ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻔﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﻳﺎ ارادهاى ﺧﺎص ﺑﻪ آن ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪﺳﺎدﮔﻰ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‬ ‫ﻛﻪ »ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﭘﻴﺶ ﻣﻰرود ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ« اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻓﺴﻴﻠﻰ‬ ‫دﻧﻴﺎى ﻣﺎ ﻫﻴﺠﺎنزده از ﺟﻬﺶ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‪ ،‬اﺷﻴﺎ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎﻳﻰ ﺑﺎ ﻗﺪرﺗﻬﺎى ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورد‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ دﺧﺎﻟﺖ در ﻧﻈﻢ دروﻧﻰ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺎ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ! وﻟﻰ اﻳﻦ راه ﻃﻮﻻﻧﻰ و ﺑﻄﻰ ﺑﻮده و ﭘﺎﻧﺰده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ ﺳﭙﺮى ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻓﻀﺎﻫﺎى ﺑﻴﻦﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و در درون اﺟﺮام ﺑﻰﺣﺲ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺮده ﻳﺎ در ﻗﺸﺮﻫﺎى ﺟﻮﺷﺎن‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن درﺧﺸﺎن‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن ﭼﻨﺪان ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪم‬ ‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ دﻟﻴﻞ ﺳﺎدهاى دارد‪ :‬ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ ﺷﻴﺌﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﺼﺎدف روزى ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ و ﻗﺪرﺗﻰ ﻛﻪ در آن ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﺎ او از ﺑﻴﻦ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ :‬ﻳﻌﻨﻰ راﻫﻰ ﻛﻪ ﺣﻮادث ﭘﻴﻤﻮده ﺑﻴﻬﻮده ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺑﻦﺑﺴﺖ ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ‬ ‫را از ﻧﻮ ﺷﺮوع ﻛﺮد‪ .‬در ﺑﺮﺧﻰ از ﻧﻘﺎط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻰ ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻣﺎ از آﻧﻬﺎ‪،‬‬ ‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﻛﻪ ﺟﻬﺶ ﺑﻪﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﻮﻧﺪﮔﻰ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮى‬ ‫‪١. Auto-organisateur‬‬

‫‪١‬‬

‫‪٣٨‬‬

‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻣﻴﻦ ﻣﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪاى از آن اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ درآﻳﻨﺪه و در اﺛﺮ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻰ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﻳﻦ دﻧﻴﺎى ﭘﺮ از ﻧﻮﻳﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﭘﺮ از ﺷﮕﻔﺘﻴﻬﺎ در ﺟﻨﮕﻰ اﺗﻤﻰ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود و ﻳﺎ‬ ‫ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ در آن ﺑﻪﺣﺪى آﻟﻮده ﮔﺮدد ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻰ در آن ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﺷﻮد و اﻳﻦ ﺧﻮد ﺑﺤﺚ‬ ‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاى اﺳﺖ‪.‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻣﺎ ﺷﺮوع ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﭼﻨﺪ ﻫﺰارم ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻫﻨﻮز ﺻﺤﺒﺖ از زﻣﻴﻦ‬ ‫و ﻳﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻳﻚ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر از آﺷﻔﺘﮕﻰ و ﻫﺮج و ﻣﺮج‪ ،‬ﻛﻪ در آن‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎ اﻧﺮژى ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮده و ﻧﺎﺑﻮد و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﭘﺮﺗﻮ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫آراﻣﺸﻰ ﻧﺴﺒﻰ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬دﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪه و از ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد درﺟﻪ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻬﺎن ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺳﺮد ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﻌﺪ از ﺣﺎدﺛﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪاى ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ‪ ،‬دﻣﺎى‬ ‫ﻛﻴﻬﺎن ﺑﻪ ده ﻣﻴﻠﻴﺎرد درﺟﻪ ﻣﻰرﺳﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺪ ﻫﺰار ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺻﺒﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻫﺰار درﺟﻪ‬ ‫ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬در زﻣﺎن ﻣﺎ ﻳﻌﻨﻰ ﭘﺎﻧﺰده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺑﻌﺪ‪ ،‬در ﻓﻀﺎﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ را از ﻫﻢ ﺟﺪا‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬دﻣﺎى ﺟﻬﺎﻧﻰ ‪ 2/7‬درﺟﻪ ﻣﻄﻠﻖ )ﻳﻌﻨﻰ ﺣﺪود ‪ 270‬ـ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد( اﺳﺖ‪ .‬دﻣﺎ ﺗﺸﺮﻳﺢ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪه آﺷﻔﺘﮕﻴﻬﺎى دروﻧﻰ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﺟﻬﺎن و ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻜﻰ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎى آن‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاى ﺗﺸﺮﻳﺢ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻴﻬﺎن در ﻟﺤﻈﺎت ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آن ﺑﺎﻳﺪ از ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻰ آن ﻧﺎم ﺑﺮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﺎﺧﺺ‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮى اﺳﺖ‪ .‬از ﻳﻚ ﻣﻜﺎن ﺑﻪ ﻣﻜﺎن دﻳﮕﺮ ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ اﺧﺘﻼﻓﻰ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ و ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﻨﻴﻦ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﻗﻄﻌﻰاى‪ ،‬ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ در دل ﺧﻮاﻧﻨﺪه راه ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ؛ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻰﺗﻮان ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن درﺑﺎره ﭘﺪﻳﺪهاى ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس و ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻰ ﺑﺴﻴﺎر دور اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ‬ ‫ﻛﺮد؟ ﺟﻮاب اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻓﺮﺿﻴﻪاى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ اﺟﺎزه داده ﺗﺎ ﻧﺘﺎﻳﺠﻰ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪات در زﻣﺎن ﺣﺎل ﺑﻪدﺳﺖ آورﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻇﻬﻮر دﻧﻴﺎ ﭘﺲ از اﻧﻔﺠﺎرى ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1965‬ﺑﺎ ﻛﺸﻒ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى‬ ‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه از آن‪ ،‬ﻛﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﻴﻬﺎن و در ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎت وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻧﺮژى اﻳﻦ‬ ‫ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺿﻌﻴﻒ و ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ دﻣﺎى ‪ 2/7‬درﺟﻪ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ را ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى‬

‫‪٣٩‬‬

‫ﻓﺴﻴﻠﻰ ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬وﺟﻮد ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻓﺴﻴﻠﻰ در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ‪ 15‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻛﺸﻒ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﺷﺪه و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﻈﺮى‪ ،‬دﻣﺎى آﻧﻬﺎ را در ﺣﺪود ‪ 4‬ﺗﺎ ‪ 6‬درﺟﻪ ﻣﻄﻠﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﺠﺮﺑﻰ ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ در‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ارزش واﻗﻌﻰ دﻣﺎ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ را ﺑﺮﺣﺴﺐ‬ ‫ﺑﺴﺎﻣﺪ اﻣﻮاج ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ‪ .‬در ﻓﺮﺿﻴﻪ دﻧﻴﺎى اوﻟﻴﻪ ﻫﻤﮕﻦ‪،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﻮزﻳﻊ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﻈﺮى ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اواﺧﺮ ﺳﺎل ‪ 1989‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻴﻬﺎ ﻣﺎﻫﻮارهاى ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻛﻮب« در ﻣﺪار زﻣﻴﻦ ﻗﺮار دادﻧﺪ ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪ‬ ‫اﺻﻠﻰ آن ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻨﺤﻨﻴﻬﺎى ﺗﻮزﻳﻊ واﻗﻌﻰ اﻣﻮاج اﻳﻦ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ ﺑﺎ اﻣﻮاج ﻧﻈﺮى آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ‬ ‫ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ دو ﻣﻨﺤﻨﻰ ﺑﺎ اﺷﺘﺒﺎه ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ درﺻﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻫﻤﮕﻦ‬ ‫ﺑﻮدن ﻛﻴﻬﺎن ﺑﻌﺪ از ﻟﺤﻈﺎت اوﻟﻴﻪ آﺗﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﻪ در اواﻳﻞ ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﺠﺮﺑﻰ ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﻗﺮن ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻛﺎﻣﻞ دارد‪ .‬در واﻗﻊ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺳﺆاﻟﻬﺎﻳﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺟﻮاﺑﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻰدﻫﺪ ﺑﺮﻣﻰاﻧﮕﻴﺰد‪.‬‬ ‫ﭘﺮﺗﻮﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﻣﺮوزه در ﻓﻀﺎ اﻧﺪازه ﻣﻰﮔﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﺣﻮادث رخ داده در زﻣﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﻴﻬﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻰ ﺳﺮد ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻰ ﻣﺎد‪‬ه ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن ﭘﺮوﺗﻮن‪،‬‬ ‫ﻧﻮﺗﺮون‪ ،‬اﻟﻜﺘﺮون و ﻧﻮرﻫﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﻓﺘﻮن ﺑﻮدهاﻧﺪ‪،‬ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻳﻜﻰ ﻣﺴﺘﻘﻞ از دﻳﮕﺮى ﺗﺤﻮل‬ ‫ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ دﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﻪ ﻫﺰار درﺟﻪ ﺑﻮده‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﻣﺎد‪‬ه ﺑﻪﺣﺪى‬ ‫ﻓﺸﺮده ﺑﻪﻫﻢ و ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻓﺘﻮﻧﻬﺎى ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه را ﺟﺬب ﺧﻮد ﻣﻰﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ دﻣﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از اﻳﻦ درﺟﻪ رﺳﻴﺪ ﭘﺮوﺗﻮن و اﻟﻜﺘﺮون ﺟﺬب ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺷﺪه و اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن را ﺑﻪوﺟﻮد‬ ‫آوردهاﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ اﺗﺼﺎل‪ ،‬ﻓﺘﻮﻧﻬﺎى ﻧﻮرى ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻣﺎ ﺑﺎﻗﻰﻣﺎﻧﺪه ﻓﺴﻴﻞﺷﺪه آﻧﻬﺎ را‬ ‫در ﻓﻀﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣ‪‬ﺪل ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬در دﻣﺎى ﺳﻪﻫﺰار درﺟﻪ‪ ،‬ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ ﺗﻤﺎم‬ ‫اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در ﻓﻀﺎ را ﺟﺬب ﺧﻮد ﻛﺮده و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻰ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺷﻔﺎف اﺳﺖ زﻳﺮا ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻣﺎد‪‬ه ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻨﺪ و در واﻗﻊ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در‬

‫‪٤٠‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺑﻮده و در ﺳﺮاﺳﺮ ﻓﻀﺎ و در ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺖ ﮔﺴﺘﺮش ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺎ اﻧﺮژى ﺑﺴﻴﺎر ﺿﻌﻴﻒ در ﺗﻤﺎم ﻧﻘﺎط ﻓﻀﺎ ﺑﻪﻃﻮر‬ ‫ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﻮد؛ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻓﺴﻴﻠﻰ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﮕﻦ ﺑﻮدن اﻳﻦ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن در ﻟﺤﻈﻪاى ﻛﻪ دﻣﺎﻳﻰ ﺣﺪود ﺳﻪﻫﺰار درﺟﻪ‬ ‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺑﻮده و ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ اﺛﺮى از ﻟﺨﺘﻪ در آن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺟﻬﺶ ﺑﻪﺳﻮى‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻫﻨﻮز آﻏﺎز ﻧﺸﺪه ﺑﻮد و اﻳﻦ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺴﻴﺎر ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺟﺪﻳﺪى ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻰ آﻧﻬﺎ را ﻋﺠﻴﺐ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‬ ‫ﻋﺪهاى از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان آن را ﺑﺎور داﺷﺘﻪ و از ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻫﻤﻜﺎران ﺑﺎﻛﻰ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﻮر اﺗﻤﻬﺎى ﻫﻴﺪروژن‪ ،‬ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻰ ﺟﻬﺎن ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ از‬ ‫ﺑﻴﻦرﻓﺘﻪ و ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻧﺰده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺑﺎ‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﮔﻮﺷﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﺼﺮى از ﻓﻀﺎ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻣﻄﻠﻮب‬ ‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٤١‬‬

‫ﻓﺼﻞ ‪2‬‬

‫ﺳﻔﺮى در ﻓﻀﺎ ﺑﺮ روى اﻣﻮاج ﻧﻮر!‬ ‫ﻧﻪ ﻫﺮﺟﺎى ﻣﺮﻛﺐ ﺗﻮان ﺗﺎﺧﺘﻦ‬

‫ﻛﻪ‬

‫وﮔﺮ ﺳﺎﻟﻜﻰ ﻣﺤﺮم راز ﮔﺸﺖ‬

‫ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ‬

‫ﺳﭙﺮ‬

‫ﺟﺎﻫﺎ‬ ‫ﺑﺮ‬

‫وى‬

‫ﺑﺎﻳﺪ‬

‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ‬

‫در‬

‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬ ‫)ﺳﻌﺪى(‬

‫‪٤٢‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﺗﻼﻃﻢ درﻳﺎﻫﺎ ﮔﺎﻫﻰ اﺛﺮ ﺟﺬر و ﻣﺪى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‬ ‫اﻋﻤﺎل ﻣﻰدارﻧﺪ‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺳﻮاﺣﻞ درﻳﺎﻫﺎ اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﻰ ژرف از ﻓﻀﺎ‬ ‫و ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺶ در ﻣﺎ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورد‪.‬ذر‪‬ات ﺑﺴﻴﺎر ﻇﺮﻳﻒ ﻣﺎﺳﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازهﻫﺎى ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬در ﺳﻮاﺣﻞ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﺻﺨﺮهﻫﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در دراز ﻣﺪت ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪه و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﻮ‪‬ى ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮﺧﻮرد داﺷﺘﻪ و اﻣﻮاج درﻳﺎ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ و در ﻃﻰ زﻣﺎن ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ آﻧﻬﺎ‬ ‫را ﺑﻪ ﺳﻮى ﺳﻮاﺣﻞ ﻣﻰراﻧﻨﺪ‪ .‬ﻇﺮاﻓﺖ ذر‪‬ات ﻣﺎﺳﻪ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﻰ از »زﻣﺎن« در درون ﻣﺎ ﺑﺮﻣﻰاﻧﮕﻴﺰاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺘﻰ از ﻣﺎﺳﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﺘﺸﻜﻞ از دهﻫﺰار ذر‪‬ه ﻣﺎﺳﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ ﻣﺎﺳﻪﻫﺎ ﺣﺘﻰ از ﺳﺘﺎرهﻫﺎﻳﻰ‬ ‫ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺷﺐ ﻏﻴﺮﻣﻬﺘﺎﺑﻰ و ﺑﺪون اﺑﺮ در آﺳﻤﺎن )اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ در ﺗﻬﺮان( دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻏﻴﺮﻣﺴﻠﺢ‪ ،‬ﻛﺴﺮى ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﭼﻚ از ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد در ﻓﻀﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ در ﺷﺐ ﻓﻘﻂ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﺰدﻳﻚ و ﺗﻌﺪادى از ﺳﻴ‪‬ﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ را‬ ‫ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬ﻋﻈﻤﺖ واﻗﻌﻰ ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﻴﻬﺎن ﺑﺎورﻧﻜﺮدﻧﻰ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎرش اﺳﺖ؛‬ ‫ﻫﻤﻴﻦﻗﺪر ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ از ﺗﻌﺪاد داﻧﻪﻫﺎى ﻣﺎﺳﻪ ﺳﺮاﺳﺮ ﺳﻮاﺣﻞ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻴﺰى ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺻﺪﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد در ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻳﻌﻨﻰ‪:‬‬

‫‪..... 100 000,000,000,000,000,000,000‬ﺳﺘﺎره‪.‬‬ ‫ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ‬ ‫اﺧﺘﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺐ در ﻧﻈﺮ ﻣﺎ آﻳﻨﺪ‬

‫ﭘﻴﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺪا آﻳﻨﺪ‬ ‫)ﺳﻌﺪى(‬

‫ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ ﻛﻪ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻃﺎﻟﻊﺑﻴﻨﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞِ ﺑﻪﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ‬

‫‪٤٣‬‬

‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ و ﻫﻤﺠﻮار ﺑﻮده ﻛﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺎوﻳﺮى ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺷﻜﺎل اﺷﻴﺎ و ﻳﺎ ﺣﻴﻮاﻧﺎت در آﺳﻤﺎن‬ ‫ﺑﻪوﺟﻮد آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﺎره و ﺗﺄﻣﻞ در اﻳﻦ ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ در دو ﺑ‪‬ﻌﺪ از آﺳﻤﺎن‪ ،‬در ﻫﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪ و ﻳﺎ‬ ‫ﺗﻤﺪﻧﻰ‪ ،‬اﺳﻄﻮرهﻫﺎﻳﻰ ﻣﺨﺘﻠﻒ و زﻳﺒﺎ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ :‬ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎع‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻗﺮاردادى اﺳﺖ و اﮔﺮ در ﺳﻪ ﺑﻌﺪ از ﻓﻀﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬آﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻧﻮر ﺑﻴﺸﺘﺮى دارﻧﺪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﺰدﻳﻜﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺎﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬ ‫ﻻ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬ ‫ﻋﻈﻤﺖ آﻧﻬﺎ و ﺑﺮﻋﻜﺲ آﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ درﺧﺸﺶ ﻛﻤﺘﺮ دارﻧﺪ اﺣﺘﻤﺎ ً‬ ‫دورى‪ ،‬ﻛﻢ ﻧﻮر ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﻳﻦ ﺻﻮرﺗﻬﺎى‬ ‫ﻓﻠﻜﻰ از ﻫﻢ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اﺳﺖ و ﺑﺮﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ درﻳﻚ ﺳﻄﺢ واﻗﻊ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﻘﺎط واﻗﻊ ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻋﻤﻼً ﺑﺎ ﻫﺮ ﺳﺘﺎرهاى ﻛﻪ در آﺳﻤﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﻢ ﻳﻜﺴﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮاه اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ در روﺳﻴﻪ و ﺧﻮاه در اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺧﻮاه در ﻛﻨﺎر درﻳﺎ و ﻳﺎ ﺑﺮ روى ﻗﻠﻪ اورﺳﺖ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ درﻫﻤﻪ ﺟﺎى دﻧﻴﺎ ﻳﻜﺴﺎن و در ﻳﻚ ﺳﻄﺢ دﻳﺪه‬ ‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﺷﻞ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻧﻘﻄﻪاى درآﺳﻴﺎى ﻣﺮﻛﺰى و ﻧﻘﻄﻪاى دﻳﮕﺮ در اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ دو ﻧﻘﻄﻪ‬ ‫ﺑﺮ روى ﻃﺮﻓﻴﻦ داﻧﻪاى ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ رﻳﺰ از ﻣﺎﺳﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻰآﻳﻨﺪ‪ .‬ﻓﻬﻢ اﻳﻦ ﺗﻤﺜﻴﻞ ﻣﺨﺘﺼﺮ‪ ،‬ﺑﺪون‬ ‫اﻃﻼع ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻛﻴﻬﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﻰ از ﻋﻈﻤﺖ ﻛﻴﻬﺎن در ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺮﻣﻰاﻧﮕﻴﺰد‪ .‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻫﺮ‬ ‫ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ ﺑﻪ ﻧﺤﻮى از ﻫﻢ دور ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻪ ﺑ‪‬ﻌﺪى آﻧﻬﺎ را در ﻓﻀﺎ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫روى زﻣﻴﻦ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻧﻤﻰﺗﻮان ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﭼﻨﺪﻳﻦ‬ ‫ﺳﺎل ﻧﻮرى اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﺳﺎل ﻧﻮرى ﺣﺪود ده ﺑﻠﻴﻮن ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻳﻚ ﺳﺎل ﻧﻮرى ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‪ 9 .461 .000,000,000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮﻧﻮر ‪ × 300,000‬ﺳﺎل ‪ × 365‬روز ‪ × 24‬دﻗﻴﻘﻪ ‪ × 60‬ﺛﺎﻧﻴﻪ‪60‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اي از ﻋﻈﻤﺖ ﺟﻬﺎن ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اي ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻋﺎﻟﻢ را در اﺷﻜﺎل زﻳﺮ‬ ‫آورده اﻳﻢ‬

‫‪٤٤‬‬

‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ‪،‬ﻣﺸﺘﺮي زﺣﻞ اوراﻧﻮس ﻧﭙﺘﻮن و زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻓﻨﺪﻗﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﻴﺎرات دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺳﻴﺎراﺗﺶ ﺑﺎ ﻫﻢ‪.‬در اﻳﻦ ﺣﺎل زﻣﻴﻦ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺳﺮ ﺳﻮزﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٤٥‬‬

‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻓﻨﺪﻗﻲ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺳﺘﺎره ﺳﻴﺮوس و ﭘﻮﻟﻮ و ارﻛﺘﻮرﻳﻮس‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺳﺘﺎره ارﻛﺘﻮرﻳﻮس ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺎر آن ﻧﻴﺰﺑﻪ اﻧﺪازه ﻓﻨﺪﻗﻲ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬ ‫آﻟﺪ ﺑﺮان و ﺑﺘﺎﻟﺠﻴﻮز و آﻧﺘﺎر‪.‬‬

‫ﺻﻮرﺗﻬﺎي ﻓﻠﻜﻲ ﻧﻘﻄﻪ ﻫﺎي ﻧﻮراﻧﻲ از ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻋﻈﻴﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻋﺎدي در آﺳﻤﺎن در‬ ‫ﺷﺐ ﻫﺎي ﺑﺪون اﺑﺮ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻧﻘﺎط ﻧﻮراﻧﻲ را ﺑﻪ ﻫﻢ وﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ در آﺳﻤﺎن‬

‫‪٤٦‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎي ﺧﻴﺎﻟﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان رﺳﻢ ﻛﺮد ‪.‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ در ﻗﺮﻧﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺧﺘﺮ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي ازاﻳﻦ ﺳﺘﺎرﻛﺎن ﻧﺎﻣﻬﺎي وﻳﮋه اي داده اﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺻﻮر ﻓﻠﻜﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺻﻮرﺗﻬﺎي ﻓﻠﻜﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪه اﺑﻌﺎد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﻘﻂ ﺗﺼﻮرات ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ‬ ‫اي از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻗﺎﺑﻞ روﺋﻴﺖ در ادوار ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻜﻞ ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ را ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻻاﻗﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺎﻓﺘﻰ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‬ ‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎل ﻧﻮرى ﻃﻰ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ اﮔﺮ ﻗﺼﺪ ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺎﻓﺘﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻃﻰ‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ در اﺷﻞ ﺳﺎل ﻧﻮرى ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﺮﺧﻰ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﺰدﻳﻚ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻰ از ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ‬ ‫ﺧﻮد ﺟﺪا ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻟﺬا ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻣﺎ دﻳﺪه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ دورﺗﺮ از ﻣﺤﻞ اوﻟﻴﻪ‬ ‫ﺧﻮد در ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﻣﻨﻈﺮه اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﻛﻠﻰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﻠﻢ‬ ‫و ﺻﻨﻌﺖ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﺟﺎزه ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻔﺮ ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳﺎﻧﻪاى را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻰدﻫﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻰ ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎى ﻗﻮى و ﺿﻌﻴﻒ ﺳﻪ ﺑ‪‬ﻌﺪى ﺗﻤﺎم ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﺰدﻳﻚ را داده ﺗﺎ اﻣﻜﺎن‬ ‫ﺳﻴﺎﺣﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ را ﺑﺮ روى ﺻﻔﺤﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻫﺮﮔﺎه ﮔﺮدﺷﻰ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن درﺧﺸﺎن د‪‬ب اﻛﺒﺮ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻇﺎﻫﺮى اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ را ﺑﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ ﺳﺘﺎرﮔﺎن را در ﻓﻀﺎ ﺑﺎ ﺧﻄﻮﻃﻰ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ وﺻﻞ‬ ‫ﻧﻤﻮده ﺗﺎ ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﺰﺋﻰ در دﻳﺪﮔﺎﻫﻤﺎن در ﻓﻀﺎ ـ اﻟﺒﺘﻪ در‬ ‫اﺷﻞ ﺳﺎل ﻧﻮرى ـ ﭘﻴﭻ ﺧﻮردﮔﻰ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاى در ﺷﻜﻞ ﻇﺎﻫﺮى آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺷﻜﻞ )‪ (1‬د‪‬ب اﻛﺒﺮ را در ﺳﻪ زاوﻳﻪ دﻳﺪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮ ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ در ﺑ‪‬ﻌﺪ ﻓﻀﺎ‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ در ﺑ‪‬ﻌﺪ زﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﻋﻮض ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺪﺗﻰ ﻃﻮﻻﻧﻰ ـ اﻟﺒﺘﻪ در اﺷﻞ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل ـ ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺻﻮرﺗﻬﺎ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪﻧﺤﻮى دﻳﮕﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪٤٧‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .1‬د‪‬ب اﻛﺒﺮ در ﺳﻪ زاوﻳﻪ دﻳﺪ ﻣﺘﻔﺎوت )ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪ :‬ﻛﻴﻬﺎن‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻛﺎرل ﺳﺎﮔﺎن(‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﻦ ﺻﻮرﺗﻬﺎ ﻣﺤﻞ ﺧﻮد را ﻋﻮض ﻛﺮده‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻰﻣﻴﺮﻧﺪ و ﭘﺲ از ﻣﺮگ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺟﺪﻳﺪى ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و ﮔﺮوﻫﻬﺎى دﻳﮕﺮى ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻰﮔﺮدد و ﻧﻴﺰ ﮔﺎﻫﻰ‬ ‫ﺷﺪت ﻧﻮر آﻧﻬﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑ‪‬ﻌﺪ زﻣﺎن ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ را ﻋﻮض ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬دﻻﻳﻞ ﻣﺮگ و‬ ‫ﻣﻴﺮ و ﺗﻮﻟﺪﻫﺎى ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮزاد و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺷﺪت ﻧﻮر را در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﻃﻮل‬ ‫ﻋﻤﺮ ﻣﺎ اﻣﻜﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻰ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻰدﻫﺪ‪ .‬در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺤﻮل اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﭼﻨﺪ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل‪ ،‬ﺗﺤﻮﻻﺗﻰ در اﻳﻦ ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ رخ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎى ﻗﻮى ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ در‬ ‫ﺑ‪‬ﻌﺪ زﻣﺎﻧﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑ‪‬ﻌﺪ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺟﻠﻮ و ﻳﺎ ﻋﻘﺐ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً در ﻣﻮرد ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ د‪‬ب اﻛﺒﺮ‪،‬‬ ‫اﮔﺮ ﻧﻴﻢ و ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل در زﻣﺎن ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ اﺷﻜﺎل دﻳﮕﺮى از آن ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻜﻞ )‪ (2‬ﺻﻮرت ﻇﺎﻫﺮى د‪‬ب اﻛﺒﺮرا در ﺳﻪ زﻣﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬در ﺣﻮاﻟﻰ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ اﻟﻔﺎ ﻗﻨﻄﻮرس اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﻧﻮرى از ﻣﺎ ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻟﻔﺎ‬ ‫ﻗﻨﻄﻮرس ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪاى اﺳﺖ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺳﻪ ﺳﺘﺎره ﻛﻪ دو ﺳﺘﺎره از آن ﺑﻪدور ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﭼﺮﺧﺶ داﻳﻤﻰ دارﻧﺪ و ﺳﻮﻣﻰ در ﻓﺎﺻﻠﻪ دورﺗﺮى ﺑﻪ دور دو ﺳﺘﺎره دﻳﮕﺮ ﻣﻰﭼﺮﺧﺪ‪ .‬ﻧﺎم ﺳﺘﺎره‬ ‫اﺧﻴﺮ ﭘﺮﻛﺴﻴﻤﺎ ﻗﻨﻄﻮرس اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻰ از ﻧﻘﺎط ﻣﺪارى ﭘﺮﻛﺴﻴﻤﺎ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ ﺳﺘﺎره ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ‬ ‫ﺷﻤﺴﻰ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻪ آن ﭘﺮﻛﺴﻴﻤﺎ ﻳﻌﻨﻰ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٤٨‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .2‬ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى د‪‬ب اﻛﺒﺮ را در دوراﻧﻬﺎى ﻣﺘﻔﺎوت ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬

‫)ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪ :‬ﻛﻴﻬﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ زﻧﺪه ﻳﺎد ﻛﺎرل ﺳﺎﻛﺎن(‬ ‫در آﺳﻤﺎن ﻏﺎﻟﺐ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺟﺰو ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎى دو‪ ،‬ﺳﻪ و ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺘﺎرهاى ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﻰ را ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﺳﺘﺎرهاى ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ درﺧﺸﺶ در ردﻳﻒ دوم ﻗﺮار ﻣﻰﮔﻴﺮد در‬ ‫ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ آﻧﺪروﻣﺪ و ﺑﺘﺎ آﻧﺪروﻣﺪ )اﻣﺮأت اﻟﻤﺴﻠﺴﻠﻪ( ﻧﺎم دارد‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺘﺎره در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 75‬ﺳﺎل‬ ‫ﻧﻮرى از ﻣﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ‪ 75‬ﺳﺎل ﻃﻮل ﻣﻰﻛﺸﺪ ﺗﺎ ﻧﻮرش ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮﺿﻰ ﻋﻤﻼً‬ ‫ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ‪ ،‬اﮔﺮ دﻳﺮوز اﻳﻦ ﺳﺘﺎره ﺑﻪ دﻟﻴﻠﻰ ﻣﻨﻔﺠﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ 75 ،‬ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﻳﻌﻨﻰ در ﺳﺎل‬ ‫‪1450‬ﺷﻤﺴﻰ ﺧﺒﺮ آن ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻧﻮر ﺣﺎﺻﻞ از اﻧﻔﺠﺎر ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻧﻮر ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﺳﺮﻋﺖ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر دارد‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ در ﻣﻌﻴﺎر ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺑﺮاى ﻃﻰ ﻃﺮﻳﻖ از ﻧﻘﻄﻪاىﻤﺸﺨﺺ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪاى دﻳﮕﺮ از‬ ‫ﻓﻀﺎى ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ‪ ،‬زﻣﺎن زﻳﺎدى ﻻزم دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﮔﺎه ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺎﻇﺮ‬ ‫وﻗﺎﻳﻊ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن و دوران ﺑﺎﺷﻜﻮه ﻣﺠﺪ و ﻋﻈﻤﺖ اﺟﺪاد ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ ﻛﻤﻚ‬ ‫ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺎﺷﻴﻨﻰ ﺑﺮاى ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎى دور‪ ،‬وﻗﺎﻳﻊ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ را ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻮرى ﻛﻪ از ﺳﺘﺎره ﺑﺘﺎ آﻧﺪروﻣﺪ‪ ،‬اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻰرﺳﺪ‪ 75 ،‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﻧﺸﺘﻴﻦ ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻋﺎم‬

‫‪٤٩‬‬

‫را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﻛﺮد از اﻳﻦ ﺳﺘﺎره ﺧﺎرج ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ اﻛﻨﻮن اﻧﺸﺘﻴﻦ دﻳﮕﺮ رﺧﺖ از اﻳﻦ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺑﺮﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻣﺸﺘﻰ از ﺧﺎك ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﻀﺎ و زﻣﺎن از ﻫﻢ ﺗﻔﻜﻴﻚﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﻓﻀﺎ ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮﻋﺖ‬ ‫ﻧﻮر زﻳﺎد وﻟﻰ ﻓﻀﺎ ﺧﺎﻟﻰ و ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ اﺳﺖ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن در آن در ﻓﻮاﺻﻞ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد از ﻫﻢ ﻗﺮار‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 75‬ﺳﺎل ﻧﻮرى در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻓﻮاﺻﻞ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ دﻳﮕﺮ ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ :‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﻣﺮﻛﺰ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ )راه ﺷﻴﺮى( ﺳﻰﻫﺰار ﺳﺎل ﻧﻮرى اﺳﺖ‪ .‬و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ ﺗﺎ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻳﻌﻨﻰ )‪ (M31‬ﻛﻪ ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ آﻧﺪروﻣﺪ )اﻣﺮأت اﻟﻤﺴﻠﺴﻠﻪ( در آن ﻗﺮار دارد‪ ،‬دو‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻧﻮرى اﺳﺖ و ﻧﻮرى ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎن اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻰرﺳﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻰ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن آن‬ ‫ﺧﺎرج ﺷﺪه ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻰ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﺤﻮل ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮﻳﻊ‬ ‫ﻧﮋاد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺟﺪاد ﻣﺎ در آن زﻣﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﺰه ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺗﺎ اﻧﺴﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺗﺎ دورﺗﺮﻳﻦ ﻛﻮازار دوازده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻧﻮرى اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ ﻣﺎ اﻣﺮوز از آن ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬ ‫زﻣﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ و ﺣﺘﻰ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ )راه ﺷﻴﺮى( ﻫﻢ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ اﺷﻴﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ ،‬در زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ دوﺳﺘﻰ ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻪ ﻣﺘﺮى‬ ‫از ﻣﻦ در ﺳﺎﻟﻦ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ داﻧﺸﻜﺪه ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﮕﺎه ﻣﻰﻛﻨﻢ ﺣﺎﻟﺖ او را ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻳﻚﺻﺪم‬ ‫ﻣﻴﻜﺮو ﺛﺎﻧﻴﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ‪ .‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻪ ﻣﺘﺮ را ﺑﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر ﻛﻪ‪3 00,000،000‬ﻣﺘﺮ در‬ ‫ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺳﺖ ﺑﺨﺶ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻋﺪد‪ 0/000،000،01‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﻳﻚﺻﺪم ﻣﻴﻜﺮوﺛﺎﻧﻴﻪ در‬ ‫اﺷﻞ اﺗﻤﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻰ وﻟﻰ در اﺷﻞ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺎ ﻧﺎﭼﻴﺰ و در اﺷﻞ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻰ‬ ‫ﺑﺮاى ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺎ ﺗﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﺪود ﻳﻜﺼﺪوﭘﻨﺠﺎه ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ ﻧﻮر آن ‪ 8‬دﻗﻴﻘﻪ و ‪20‬‬ ‫ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﻌﺪ ازﺧﺮوج از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ زﻣﺎﻧﻬﺎى ﻛﻮﺗﺎه ﻧﻪ دوﺳﺖ ﻣﻦ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻛﻮازارى ﻛﻪ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻣﺎ در آﺳﻤﺎن ﻣﻰﺑﻴﻨﺪ اﺣﺘﻤﺎﻻً دﻳﮕﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد و‬ ‫ﻣﺎ او را ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ‪ 12‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬در واﻗﻊ ﻋﺪهاى از‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻮازارﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى اﻧﻔﺠﺎرى اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاى ﺗﺎرﻳﺦ‬

‫‪٥٠‬‬

‫ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ رخ داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻗﺪر ﻳﻚ ﻛﻬﻜﺸﺎن دورﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ وﺿﻌﻴﺖ او را در اﺑﺘﺪاى‬ ‫ﺗﺤﻮﻻﺗﺶ ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻛﻮازار ﺑﻮده ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻫﺮ ﻗﺪر رﺻﺪﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻣﺎ ﻗﻮﻳﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫ﻛﻮازارﻫﺎى ﺑﻴﺸﺘﺮى در دﻳﺪرس ﻣﺎ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬دو ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻓﻀﺎﻳﻰ »ووﻳﺠﺮ« ‪ 1‬و ‪ 2‬ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻓﻀﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺪﻫﺰار ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻌﻨﻰ ﻳﻚ دهﻫﺰارم ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮﻧﻮر‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ‬ ‫دارﻧﺪ ﺷﻜﻞ )‪ (3‬ﻣﺴﻴﺮ و ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺮﻛﺖ اﻳﻦ دو ﺳﻔﻴﻨﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻪﺗﺮﺗﻴﺐ در ‪ 20‬اوت و اول ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1977‬ﺑﺮاى ﺗﺠﺴﺲ ﺑﻪﺳﻮى ﺳﻴﺎرات‬ ‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ و ﻣﺎﻫﻮارهﻫﺎى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ازﻣﺤﺪوده ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﺧﺎرج‬ ‫ﺷﺪه و در ﻓﻀﺎى ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﺮﻛﺴﻴﻤﺎ آﻧﺪروﻣﺪ در ﺣﺎل ﺣﺮﻛﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﭼﻬﻞ ﻫﺰار‬ ‫ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﺪوده آن ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬آﻳﺎ اﻣﻴﺪى ﻫﺴﺖ ﻛﻪ روزى ﺑﺸﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در زﻣﺎﻧﻰ ﻣﻌﺎدل‬ ‫ﺑﺎ دوره ﻋﻤﺮ ﻳﻚ ﻧﺴﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺘﺎره ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺮﺳﺪ؟ آﻳﺎ اﻣﻴﺪى ﻫﺴﺖ ﻛﻪ روزى ﺑﺸﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻛﻨﺪ؟‬

‫‪٥١‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .3‬ﻣﺴﻴﺮ ووﻳﺠﺮ ‪ 1‬در ﺣﺎل ﻋﺒﻮر از اُرﺑﻴﺖ ﻣﺸﺘﺮى اوراﻧﻮس و ووﻳﺠﺮ ‪ 2‬ﻛﻪ در ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ 1986‬ﺑﻪ آن رﺳﻴﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺧﺎرج ﺷﺪن آﻧﻬﺎ از ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ‪.‬‬

‫ﻣﺎﺷﻴﻨﻰ ﺑﺮاى ﻋﻘﺐ ﺑﺮدن زﻣﺎن‬ ‫ﺣﺴﻦ روي ﺗﻮ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺟﻠﻮه ﻛﻪ در آﻳﻴﻨﻪ ﻛﺮد‬

‫اﻳﻦ ﻫﻤـﻪ ﻧﻘﺶ در آﻳﻴﻨـﻪ اوﻫـﺎم اﻓﺘـﺎد‬

‫اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻋﻜﺲ ﻣﻲ و ﻧﻘﺶ ﻧﮕﺎرﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﻤﻮد‬

‫ﻳﻚ ﻓﺮوغ رخ ﺳﺎﻗﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﺟﺎم اﻓﺘﺎد‬ ‫)ﺣﺎﻓﻆ(‬

‫در ‪ 25‬آورﻳﻞ ‪ 1990‬ﺑﻌﺪ از ‪ 7‬ﺳﺎل ﺗﺄﺧﻴﺮ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاى ﻛﻪ در دوران ﭘﺮاﻓﺘﺨﺎر »ﻧﺎﺳﺎ« )آژاﻧﺲ‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻓﻀﺎﻳﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎ( ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰى ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎوت دﻳﺴﻜﻮرى‪،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ را ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺎم ﻫﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﻓﻀﺎ ﺑﺮده و در ﻣﺪارى در ﻣﺎوراى ﺟﻮ زﻣﻴﻦ ﻗﺮار داد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ‪ 13‬ﻣﺘﺮ ﻃﻮل و ‪4/3‬‬ ‫ﻣﺘﺮ ﭘﻬﻨﺎ و در آﺧﺮ ‪ 12‬ﺗﻦ وزن دارد‪ .‬آﻳﻴﻨﻪاى ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ‪ 2/4‬ﻣﺘﺮ دارد و ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﻠﺴﻜﻮﭘﻰ ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻋﻈﻤﺖ ﺑﻪ ﻓﻀﺎ ﭘﺮﺗﺎپ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻠﺴﻜﻮپ‪ ،‬ﻛﻪ از ‪ 400‬ﻫﺰار ﻗﻄﻌﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻰ و‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻰ درﺳﺖ ﺷﺪه ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ دو ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر ﺑﺮاى ﻧﺎﺳﺎ ﺧﺮج ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ 6 .‬ﺑﺎزوى‬ ‫ژﻳﺮوﺳﻜﭙﻰ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ ﺑﺮاى ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻫﺪف و ﻧﺸﺎﻧﻪ روى ﺑﺮ روى ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻳﺎ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫دور دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎزوﻫﺎ از ﻫﺮ ﺟﻬﺖ اﺗﻮﻣﺎﺗﻴﻚ ﺑﻮده و دﺳﺘﻮرﻫﺎﻳﻰ را ﻛﻪ از زﻣﻴﻦ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬اﺟﺮا ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺮﺗﺎب اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﺑﺎ ﺳﺮ و ﺻﺪاﻫﺎى ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻰ ﻓﺮاوان در ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن و ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد و ﺗﺎ‬ ‫ﻣﺪﺗﻰ ﺗﻴﺘﺮ اول اﺧﺒﺎر را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داد‪ .‬ﭘﺮﺗﺎب اﻳﻦ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪه ﻓﻀﺎﻳﻰ از زﻣﺎن ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ وﺳﻴﻠﻪاى ﺑﺮاى اﺣﻴﺎ و ﺑﺎزﺧﺮﻳﺪ‬ ‫اﻓﺘﺨﺎرات از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﻧﺎﺳﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻰرﻓﺖ‪ .‬ﻧﺎﺳﺎ در ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 80‬ﺗﺎ ‪ ،90‬ﺑﺎ ﻧﺎﻛﺎﻣﻴﻬﺎى ﻓﺮاوان‬ ‫روﺑﻪرو ﺷﺪه و ﺑﺴﻴﺎرى از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎى ﻓﻀﺎﻳﻴﺶ ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﺗﻮأم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻨﮕﺮه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪﺷﺪت‬ ‫ﻧﺎﺳﺎ را ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار داده و ﺑﻮدﺟﻪ آن را ﺗﻘﻠﻴﻞ داده ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪٥٢‬‬

‫وﻇﻴﻔﻪ اﺻﻠﻰ ﻫﺎﺑﻞ ﺑﺎز ﻛﺮدن اﻓﻖ دﻳﺪ ﻣﺎ از ﺟﻬﺎن در وراى ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﻴﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ‬ ‫دوردﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﻣﻜﺎن دﻳﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺟﻮ زﻣﻴﻦ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﻣﻰﻧﻤﻮد‪،‬و ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﭘﮋوﻫﺶ و‬ ‫ﻋﻘﺐ رﻓﺘﻦ در زﻣﺎن و دﻳﺪارى از ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ در اﻳﺎم ﺷﺒﺎب آﻧﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ دﻳﺪى از دﻧﻴﺎ‬ ‫در ﻟﺤﻈﺎت ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آن‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ )راه ﺷﻴﺮى(‪ ،‬دوران ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮد را ﻃﻰ‬ ‫ﻣﻰﻛﺮده و اﺟﺪاد ﺳﺘﺎره ﻣﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺷﻜﻞ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎ ﺷﻮق و ﺷﻌﻒ‬ ‫ﻓﺮاوان‪ ،‬در اﻧﺘﻈﺎر ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎ و اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﻫﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﻀﺎﻳﻰ‪،‬در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﻣﻰداد‪ ،‬ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺷﻮر و اﺷﺘﻴﺎق آﻧﻬﺎ زﻳﺎد ﻃﻮل ﻧﻜﺸﻴﺪ‪ .‬ﻛﻤﺘﺮ از دو ﻣﺎه ﺑﻌﺪ از ﭘﺮﺗﺎﺑﻤﺎﻫﻮاره‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‬ ‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﺳﺖ‪،‬ﻟﺮزش ﻧﻴﺰ دارد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺧﻴﻠﻰ زود ﻣﺘﻮﺟﻪ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻰ از ژﻳﺮوﺳﻜﻮﭘﻬﺎى ﭘﺎﻳﺪارﻛﻨﻨﺪه ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻋﻼﻳﻢ ﺿﻌﻒ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﻨﺪ و‬ ‫اﻧﺘﻘﺎل ﻓﺮاﻣﻴﻦ و دﺳﺘﻮرﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼﺗﻰ روﺑﻪروﺳﺖ‪ .‬ﺻﻔﺤﻪ آﻓﺘﺎﺑﻰ آن در ﻫﺮ ﭼﺮﺧﺶ ﺑﻪ دور‬ ‫زﻣﻴﻦ‪ ،‬در زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ از روز ﺑﻪ ﺷﺐ و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ اﺧﺘﻼف دﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﺎن‬ ‫ﻟﺮزﺷﻰ ﻣﻰاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﭘﻴﺮﻣﺮد ﺻﺪﺳﺎﻟﻪاى وزﻧﻪ ده ﻛﻴﻠﻮﮔﺮﻣﻰ را ﺑﻪ ﻃﻮر اﻓﻘﻰ در دﺳﺖ ﻧﮕﻪ‬ ‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻟﺮزﺷﻬﺎ ﺑﻴﺶ از دﻫﻬﺎ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﺤﻞ آﻳﻴﻨﻪ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺪف ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻰداد‪،‬‬ ‫ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﻗﺎدر ﻧﺒﻮد ﺑﻪدﻗﺖ ﺑﻪﺳﻮى ﻫﺪﻓﻬﺎىﻤﺸﺨﺼﻰ ﻛﻪ از ﻃﺮف زﻣﻴﻦ ﺑﺮاى آن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ رود و ﺳﺘﺎره و ﻳﺎ ﺗﻮدهﻫﺎى ﺳﺤﺎﺑﻰ ﺑﺴﻴﺎر دور را در دﻳﺪرس ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻫﻤﻪ اﺷﻜﺎﻻت‪ ،‬ﻫﺎﺑﻞ در ﺳﻪﺳﺎﻟﻪ اول ﻛﺎر ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرﻳﺘﻬﺎى ﻣﻬﻤﻰ را اﻧﺠﺎم داد‪ .‬از آن‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﻃﻮﻓﺎﻧﻬﺎى ﺷﺪﻳﺪى را ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﻰﺳﺎل ﻳﻜﺒﺎر در ﺟﻮ ﺳﻴ‪‬ﺎره زﺣﻞ )ﻛﻴﻮان( ﺑﻪوﻗﻮع ﻣﻰﭘﻴﻮﻧﺪد‪،‬‬ ‫ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ اورﻳﻮن‪) ،‬ﺑﺎزوى ﺷﻜﺎرى‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎزوى ﻏﺮﺑﻰ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎﺳﺖ و‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ در آن ﻗﺮار دارد( ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮد ﻛﻪ رؤﻳﺖ آﻧﻬﺎ از روى زﻣﻴﻦ اﻣﻜﺎن‬ ‫ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻰ از وﺟﻮد ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎى ﻋﻈﻴﻢ آﻧﺪروﻣﺪ و ﻳﺎ ‪ NGC 4261‬را در ﺗﻮده ﺳﻨﺒﻠﻪ‬ ‫ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪ .‬ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ از ﺣﻠﻘﻪﻫﺎى ﻣﻮاد ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﭘﺲ از اﻧﻔﺠﺎر ﺳﻮﭘﺮﻧﻮاى‬

‫‪٥٣‬‬

‫ﺳﺎل ‪ 1987‬را ﻛﻪ ‪ 7‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ در اﺑﺮﻫﺎى ﺑﺰرگ ﻣﺎژﻻن )ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻛﻮﭼﻜﻰ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻮاره ﻛﻬﻜﺸﺎن‬ ‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻰآﻳﺪ( اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن از روى زﻣﻴﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺸﺨﻴﺺ‬ ‫داده و ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻧﻤﻮد‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺮاﺑﻬﺎى ﮔﺮاﻧﺸﻰ را در ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻮازارى‪ ،‬در‬ ‫ﺗﻮدهﻫﺎى ‪ AC 114‬ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪.‬‬ ‫وﻟﻰ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺳﻪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻋﻈﻴﻢ ﺑﻪﻧﺤﻮ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاى ﻓﺮﺳﻮده ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺎﺟﻌﻪ‬ ‫ﺑﻴﺶ از ﭘﺎﻧﺼﺪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ و اروﭘﺎﻳﻰ را ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻰ ﺧﻮد را ﺑﺮﻣﺒﻨﺎى دادهﻫﺎى آن‬ ‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮده و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﻫﺎﺑﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻟﺬا ﻧﺎﺳﺎ اﻟﺰاﻣﺎ ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ و‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﺳﺮﻳﻌﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻗﺎﻃﻌﻰ ﺑﺮاى ﺗﻌﻤﻴﺮ آن ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ در ﻃﺮح اوﻟﻴﻪ اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره‬ ‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻴﻬﺎى ﻻزم ﺑﺎزرﺳﻰ و ﻣﻬﺎر ﻛﺮدن ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ از زﻣﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﻰ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ و اﺷﻜﺎﻻت ﺑﻌﺪى و ﺑﻪﺧﺼﻮص اﺟﺒﺎر ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻓﻀﺎﻳﻰ آن‪ ،‬از ﻧﻈﺮ اﻋﺘﺒﺎر‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺑﺮاى ﻧﺎﺳﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮان ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ در ﺳﺎل‪ 1991‬ﻧﺎﺳﺎ ﺑﺮاى ﺑﺎر دوم ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد‬ ‫ﺷﺪﻳﺪ ﻛﻨﻜﺮه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ وﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻮش ﺑﻮدﺟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻰ آن را از ‪ 106‬ﺑﻪ ‪ 96‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر‬ ‫ﺗﻘﻠﻴﻞ داد و ﺳﭙﺲ در دوره رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮرى ﻛﻠﻴﻨﺘﻮن ﺑﻪ ‪ 71‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر ﺗﻨﺰل داده ﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ درﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 90‬ﺗﺎ ‪ ،92‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺣﻮادث ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ ﻓﺮاوانِ دﻳﮕﺮى ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮ ﻧﺎﺳﺎ ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦﻣﻌﻨﻰ ﻛﻪ در اﺟﺮاى ﭘﺮﺗﺎب ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻫﻮاره ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻰ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻰ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻧﻈﺎﻣﻰ ﺑﺎ‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ روﺑﻪرو ﺷﺪه و ﺑﺎ از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻫﻮاره‪ ،‬ﭼﻬﺎرﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر ﺧﺴﺎرت وارد آﻣﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬و اﻛﻨﻮن ﻧﺎﺳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ‪ 700‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻرﺻﺮف ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ روﺑﻪرو ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻚ ﺧﺎل ﺑﺮﻧﺪهاى ﺑﺮاى ﻧﺎﺳﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ و‬ ‫ﺗﺎﺣﺪى اﻋﺘﺒﺎر از دﺳﺖرﻓﺘﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﻓﺮاوان ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻋﺎدت ﻫﻤﻴﺸﮕﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻴﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎوت »آﻧﺪﻳﻮور« در روز‬ ‫ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ‪ 2‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1992‬ﺑﺮاى ﺗﻌﻤﻴﺮ اﻳﻦ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﺑﺎ ‪ 7‬ﺗﻦ ﻓﻀﺎﻧﻮرد آزﻣﻮده و ﻣﺎﻫﺮ‪ ،‬ﻣﺘﺸﻜﻞ از‬ ‫‪ 6‬ﻣﺮد و ﻳﻚ زن ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻀﺎﭘﺮﺗﺎب ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٥٤‬‬

‫ﻓﻀﺎﻧﻮرداﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺠﺎرب ﺑﺴﻴﺎر و ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻣﻤﺘﺪ ﺧﺮوج از ﺳﻔﻴﻨﻪ‬ ‫در ﻓﻀﺎ را داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬از ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻬﻤﺘﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه اﻳﻦ ﮔﺮوه اﺳﺘﻮرىﻤﻮﺳﮕﺮاو‪ ،‬ﻧﺎﺑﻐﻪاى ‪ 58‬ﺳﺎﻟﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﺎﺑﻘﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﺒﺎن در ﻧﻴﺮوى ﻫﻮاﻳﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎﻛﺎر ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ اﻓﺮاد اﻳﻦ ﮔﺮوه اﻧﺘﺤﺎرى ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺗﺠﺎرب ﺑﺴﻴﺎرى در ﺧﺮوج از ﺳﻔﻴﻨﻪ در ﻓﻀﺎ و ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻣﺎﻫﻮارهﻫﺎ را داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎﺗﺮﻳﻦ ﺗﻮرﻧﺘﻮن‪،‬‬ ‫ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان‪ ،‬و ﺗﻮم آﻛﺮز‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪس‪ ،‬در اﻓﺘﺘﺎح ﻧﺎوت »آﻧﺪﻳﻮور« در ﺳﺎل ‪ 1992‬ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻪاﻧﺪ و‬ ‫ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﻧﺪازه ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻮد و در ﻃﻮل ﭘﺮواز ﭼﻬﺎر ﺑﺎر از ﻛﺸﺘﻰ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﺧﺎرج ﺷﺪه و‬ ‫ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﺨﺎﺑﺮاﺗﻰ ‪ VIF3‬را در ﻣﺪار ﺑﺎ دﺳﺖ ﺻﻴﺪ ﻛﺮده و وﺳﺎﻳﻞ ﺟﺪﻳﺪﺗﺮى ﺑﺮ روى آن ﻧﺼﺐ‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻨﺖ ﺑﺎورﺳﻮﻛﺲ ﻧﺎوتِ »ﻛﻠﻤﺒﻴﺎ« را در ﺳﺎل ‪1992‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده و ‪ 331‬ﺳﺎﻋﺖ در ﻓﻀﺎ‬ ‫ﺑﻪﺳﺮ ﺑﺮده ﺑﻮد‪ .‬رﻳﺸﺎرد ﻛﻮى‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻧﺎوتِ »دﻳﺴﻜﺎورى« در اوت ‪ 1985‬ﺑﻮده و در اﻳﻦ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﺨﺎﺑﺮاﺗﻰ ‪ IV3‬را ﻛﻪ در ﻣﺪار ﺑﺪى ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻓﻀﺎ ﺻﻴﺪ ﻛﺮده و در ﻣﺪار ﻣﻨﺎﺳﺐ‬ ‫ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪ .‬و ﻧﻴﺰ در ﺳﺎل ‪ 1984‬ﻣﺎﻫﻮاره ﭘﮋوﻫﺸﻰ »ﺳﻮﻻر ﻣﺎﻛﺲ« را ﺑﺎ زﺣﻤﺖ ﻓﺮاوان در ﻓﻀﺎ‬ ‫و ﺑﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺎوت ﻣﻬﺎر ﻧﻤﻮده و دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى ﻛﻨﺘﺮل آن را ﻛﻪ از ﻛﺎر اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬در‬ ‫ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮارهﻫﺎ وﺳﻴﻠﻪاى از ﻗﺒﻞ ﺑﺮاى ﺻﻴﺪ ﻓﻀﺎﻳﻰ آﻧﻬﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻰ در‬

‫‪٥٥‬‬

‫ﻣﺎﻫﻮاره ﻫﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺻﻴﺪ آن در ﻓﻀﺎ ﺑﻪراﺣﺘﻰ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وﻟﻰ‬ ‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮدن وﺳﺎﻳﻞ آن ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺗﻌﻮﻳﺾ ﺻﻔﺤﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪى‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞ و ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻓﻀﺎﻧﻮردان ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ‪ 7‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻃﻰ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺧﻮد اﻧﺠﺎم ﻣﻰدادﻧﺪ ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﻣﺸﻜﻠﺘﺮ‪،‬‬ ‫ﺗﻌﻮﻳﺾ دو ﺟﻔﺖ ﺑﺎزوى ژﻳﺮوﺳﻜﭙﻰ ﻫﺎﺑﻞ و ﺗﻌﻮﻳﺾ دورﺑﻴﻦ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﺑﻮد ﻛﻪ ‪ 280‬ﻛﻴﻠﻮ )اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮ‬ ‫روىﺰﻣﻴﻦ( وزن و دو ﻣﺘﺮ ﻃﻮل داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫در ﻃﻰ ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻟﻰ ﻛﻪ از ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻫﺎﺑﻞ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻧﻘﺺ ﻓﻨﻰ در آن رخ ﻧﺪاده و ﺑﻨﺎ ﺑﻪ آﻣﺎر‬ ‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه از ﻃﺮف ﻧﺎﺳﺎ ﺗﺎ ژوﻳﻪ ‪ 1996‬ﻫﺎﺑﻞ ﺻﺪﻫﺰار ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻬﺎ در ﺳﺎل ‪ 1996‬ﻧﺎﺳﺎ ﻣﺠﺪدا ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺗﻌﻤﻴﺮ و ﺗﻌﻮﻳﺾ ﺑﺮﺧﻰ از اﺟﺰاى‬ ‫ﻫﺎﺑﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ در آﻏﺎز ﺳﺎل ‪ 1997‬اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻗﺮار اﺳﺖ ﻳﻜﻰ از ﭼﻬﺎر‬ ‫ﭼﺮﺧﻰ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻮاره را ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮ روى ﭘﺎﻳﻪ ﺧﻮد ﻧﮕﻪ ﻣﻰدارد ﺗﻌﻤﻴﺮ ﺷﻮد‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻛﺎرﻫﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﻗﺮار‬ ‫ﺑﺮ ﺗﻌﻮﻳﺾ دورﺑﻴﻦ ﻓﻴﻠﻤﺒﺮدارى ﺑﺎ دورﺑﻴﻨﻰ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻗﻮﻳﺘﺮ و ﻣﺠﻬﺰﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻓﺮاﻗﺮﻣﺰ اﻣﻜﺎن‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮى ﺑﻪ ﻫﺎﺑﻞ ﺑﺮاى ﺗﺨﻤﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻬﺎن را ﺧﻮاﻫﺪداد‪2‬و ﻧﻴﺰ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﺮ ﺗﻌﻮﻳﺾ‬ ‫دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻴﻒ ﻧﮕﺎر ﺑﺎ ﻣﺪل ﺟﺪﻳﺪﺗﺮى‪ 3‬ﺑﺮاى ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﻬﺘﺮ اﺟﺮام ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ‬ ‫ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر وزﻳﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻓﺰودن دﺳﺘﮕﺎه ﺛﺒﺖ ﺧﺎﻃﺮه اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻰ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺑﻮد ﭼﻬﺎرﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺑﺎﻧﺪ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ ﻗﺒﻠﻰ اﻃﻼﻋﺎت را ﺿﺒﻂ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در آﻳﻨﺪه ﺳﻪ‬ ‫دورﺑﻴﻦ ﻫﺎﺑﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﻓﺮاﻗﺮﻣﺰ ﺑﻴﻦ ‪ 0/8‬ﺗﺎ ‪ 2/5‬ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮ )ﻳﻌﻨﻰ در ﻗﻠﻤﺮو اﻣﻮاﺟﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻗﺮﻣﺰ در آن ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻣﻰﺷﻮد( ﺳﺮﻋﺖ ﻓﺮار اﺷﻴﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ را ﺑﻬﺘﺮ‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻴﻒﻧﮕﺎر ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ در زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺳﺘﺎرهاى ﻧﺸﺎﻧﻪ‬ ‫‪ .١‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ‪ ٤ ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪.١٩٩٣‬‬ ‫‪١. Near infrared camera and Multiobject Spectromete‬‬ ‫‪Space Telescope imaging Spectrograpn .٢٣‬‬

‫‪٥٦‬‬

‫‪٢‬‬

‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻮرﻫﺎى ﺟﺬب ﺷﺪه را ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻛﺮده و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت آﻧﻬﺎ‪ ،‬دﻣﺎ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ و ﺧﻮاص ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ و‬ ‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ‪.‬اﻳﻦ دو دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ‪ 30‬ﺑﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬ ‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى ﻗﺒﻠﻰ ﻃﻴﻔﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ‪ 500‬ﺑﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻗﺒﻞ ﺑﻪ‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺪد اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪ و ﻗﺪرت ﺗﻤﻴﺰ و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﻬﺘﺮ‪،‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن‬ ‫اﻣﻴﺪوارﻧﺪ از ﻳﻚﺳﻮ‪ ،‬ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﺑﺰرگ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺮﻛﺰ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﺷﻴﺮى را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪ و‬ ‫از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮى راﺟﻊ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و دادهﻫﺎى ﺟﺪﻳﺪﺗﺮى درﺑﺎره ﻣﺪل‬ ‫ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت در ‪ 13‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ 1997‬آﻏﺎز ﺷﺪ و ﻧﺎوت »دﻳﺴﻜﺎورى«‪ 7 ،‬ﻧﻔﺮ ﻓﻀﺎﻧﻮرد ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ را ﺑﻪ‬ ‫ﻓﻀﺎ ﺑﺮد‪ .‬در آﻏﺎز ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺎﻫﻮاره و ﻧﺼﺐ آن ﺑﺮ روى ﻧﺎوت‬ ‫دﻳﺴﻜﺎورى‪ ،‬ﻓﻀﺎﻧﻮردان ﺑﺮاى اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﻴﺎت ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﻓﻮق‪ ،‬ﭼﻬﺎرﺑﺎر از ﺳﻔﻴﻨﻪ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫وﻟﻰ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﺗﻌﺪاد ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﻬﺎى آﻧﻬﺎ ﺷﺶ ﺑﺎر ﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻓﻀﺎﻧﻮردان در ﺿﻤﻦ ﺗﻌﻤﻴﺮات‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻫﻔﺪه ﻗﺸﺮ »ﺗﻔﻠﻮﻧﻰ« ﻛﻪ ﻣﺤﺎﻓﻆ ﻫﺎﺑﻞ از ﺗﻐﻴﻴﺮات دﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻋﻴﺒﻰ ﭘﻴﺪا‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﺗﻐﻴﻴﺮات دﻣﺎ ﺑﺮاى ﻫﺎﺑﻞ ﺑﻴﻦ ‪ 240‬درﺟﻪ زﻳﺮ ﺻﻔﺮ )در ﺷﺐ( ﺗﺎ ‪200‬درﺟﻪ ﺑﺎﻻى‬ ‫ﺻﻔﺮ )در روز( اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﻫﺎﺑﻞ در ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ‪ 27130‬ﺑﺎر ﺑﻪ دور زﻣﻴﻦ ﭼﺮﺧﻴﺪه و ﻣﺪار‬ ‫آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻏﺎز ﻗﺪرى ﻧﺰول ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻣﺪار ﺑﺎﻻﺗﺮى ﺑﺮاى ﻫﺎﺑﻞ در ﻧﻈﺮ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 1999‬و‪ 2002‬ﻓﻀﺎﻧﻮردان ﻣﺠﺪدا ﺑﺮاى ﺗﻌﻤﻴﺮ و ﻳﺎ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺗﻌﻮﻳﺾ‬ ‫ﺑﺮﺧﻰ از دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى ﻫﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﺑﺎﻟﻴﻦ آن ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﻓﺖ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﺗﻔﺼﻴﻼت‪ ،‬آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﻪ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﺎﻳﻖ و‬ ‫ﺷﻬﺎﻣﺖ اﻳﻦ اﻓﺮاد در ﺟﻠﻮ ﺑﺮدن ﻓﻬﻢ و داﻧﺶ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻼش آﻧﻬﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺎﻟﻰ داﺷﺖ و‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻈﻴﻢ در ﺗﻌﻤﻴﺮ اول‪ ،‬ﺑﻴﻨﺎﻳﻰ ﺧﻮد را ﺑﺎز ﻳﺎﻓﺖ و ﻟﺮزﺷﻬﺎى آن از ﺑﻴﻦ رﻓﺖ و از‬ ‫آن زﻣﺎن ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰى از ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻣﻰﻛﻨﺪ؛‬ ‫‪ ١‬و ‪ .٢‬ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻩهﺎى ‪ ١٣‬و ‪ ١٩‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪.١٩٩٧‬‬

‫‪٥٧‬‬

‫در ﻓﺼﻮل ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﻮﺷﻪ ي ﻣﺨﺘﺼﺮي از اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻫﺎﺑﻞ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﭘﻲ ﻣﻲ‬ ‫آﻳﻨﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬ﺑﺮاﯼ ﮐﻢ ﮐﺮدن ﺣﺠﻢ و ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻧﺸﺪن ﮐﺘﺎب ﺑﻪ وﻳﮋﻩ ﺑﺮاﯼ اﻳﺮاﻧﻴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﺮﻋﺖ‬ ‫اﻧﺘﺮﻧﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﻤﮑﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮهﺎ اوﭘﺘﻴﻤﻴﺰﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮﯼ ﮐﻪ هﺎﺑﻞ از ﻓﺎﺻﻠﻪ دﻩ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻧﻮرﯼ از ﮐﻬﮑﺸﺎن ﻣﺎ راﻩ ﺷﻴﺮﯼ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮﻩ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٥٨‬‬

‫از ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﮏ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻧﻮرﯼ ﮐﻬﮑﺸﺎن ﻣﺎ راﻩ ﺷﻴﺮﯼ دﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺻﺪ ﺑﻴﻠﻴﻮن ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮﯼ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﯽ ﺁﺷﮑﺎر ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫در دﻩ ﺑﻴﻠﻴﻮن ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮﯼ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﯽ ﺁﺷﮑﺎر ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٥٩‬‬

‫در ﻳﮏ ﺑﻴﻠﻴﻮن ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮﯼ ﻣﺪار ﺧﺪاﻳﺎن‪،‬ﻋﻄﺎرد‪،‬زهﺮﻩ‪،‬زﻣﻴﻦ و ﻣﺮﻳﺦ دﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫در دﻩ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮﯼ ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﺪار زﻣﻴﻦ دﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٦٠‬‬

‫در ﻳﮏ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮﯼ ﻣﺪار ﻣﺎﻩ دﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﺻﺪ هﺰار ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮﯼ زﻣﻴﻦ هﻨﻮز ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٦١‬‬

‫در دﻩ هﺰار ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮﯼ ﻧﻴﻢ ﮐﺮﻩ اﯼ از زﻣﻴﻦ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮهﺎ از ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﻀﺎﻳﯽ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﻧﺎﺳﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬

‫ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﺗﻼش و ‪ 1/35‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر ﻫﺰﻳﻨﻪ ‪:‬‬

‫‪ 75‬دﻗﻴﻘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ!‬

‫‪1‬‬

‫در ﺳﺎل ‪ 1977‬آژاﻧﺲ ﻓﻀﺎﻳﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎ )ﻧﺎﺳﺎ( و ﭼﻨﺪ ﻛﺸﻮر اروﭘﺎﻳﻰ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﭘﺮﺗﺎب ﺳﻔﻴﻨﻪ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻰ در ﻣﺪار ﺳﻴﺎره ﻣﺸﺘﺮى‪ ،‬ﺑﺮاى ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﻮ‪ ‬اﻳﻦ ﺳﻴﺎره ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻰﺗﻮان آن را ﺳﺘﺎره ﻧﺎﻛﺎم ﻟﻘﺐ داد‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪) .‬اﮔﺮ ﺟﺮم اﻳﻦ ﺳﻴﺎره ﻗﺪرى ﺑﻴﺶ از آﻧﭽﻪ اﻛﻨﻮن‬ ‫دارد ﻣﻰﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪى دﻳﮕﺮ در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﻣﻰﺷﺪ‪ (.‬اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ در زﻣﺎﻧﻰ اﺗﺨﺎذ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﺳﺎ دوران ﭘﺮاﻓﺘﺨﺎر ﺧﻮد را ﻃﻰ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﻗﺮار ﺑﻮد اﻳﻦ ﺳﻔﻴﻨﻪ ﺣﺎﻣﻞ ﺳﻮﻧﺪ اﻧﺘﺤﺎرى‪،‬‬ ‫ﺑﺮاى ارزﻳﺎﺑﻰ و ﭘﮋوﻫﺶ در اﻋﻤﺎق ﺟﻮ ﻣﺸﺘﺮى‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﺑﺘﺪا ﻗﺮار ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻔﻴﻨﻪ در ﺳﺎل‬ ‫‪ 1983‬ﺑﻪ ﺳﻮى ﻣﺸﺘﺮى ﭘﺮﺗﺎب ﺷﻮد و در ﺳﺎل ‪ 1985‬ﺑﻪ آن ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺗﺎ ﺳﺎل‪1986‬ﻫﺰﻳﻨﻪ‬ ‫‪ ١١‬و ‪ ٢‬ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ‪،‬ﺷﻤﺎرﻩ هﺎﯼ ‪ ١٣‬و ‪) ١٩‬ﻓﻮرﻳﻪ‪( ١٩٩٧‬‬

‫‪٦٢‬‬

‫ﻫﻨﮕﻔﺖ آن ﻣﺎﻧﻊ از اﺟﺮاى اﻳﻦ ﻃﺮح ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺎدﺛﻪ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ دﻳﮕﺮى ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺷﻜﺎل اﻓﺰود‪ ،‬اﻧﻔﺠﺎر وﺣﺸﺘﻨﺎك ﻧﺎوِت اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‬ ‫»ﭼﻠﻨﺠﺮ«)‪ ( Challenger‬ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻃﻰ آن ﺗﻤﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎى ﻧﺎﺳﺎ ﻣﻮرد ﺑﻰﺗﻮﺟﻬﻰ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ و‬ ‫اﻣﻜﺎن اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﭘﺮوژه را ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1989‬ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﺗﻠﺨﻜﺎﻣﻰ و ﺷﻜﺴﺖ‬ ‫در ‪ 18‬اﻛﺘﺒﺮ ﺳﺎل ‪ 1989‬اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﻤﻞ درآﻣﺪ‪ .‬ﺳﻔﻴﻨﻪ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﺮاواﻧﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮاى ﻣﺴﻴﺮ آن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻣﻮﺷﻚ »اﺗﻼﻧﺘﻴﺲ« ﺑﻪ ﻓﻀﺎ ﭘﺮﺗﺎب ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻴﺮى ﻃﻮﻻﻧﻰ وﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ اﻣ‪‬ﺎ ﻛﻢﺧﺮجﺗﺮ‪ ،‬ﻛﻪ در آﺧﺮ ﺳﻔﻴﻨﻪ را ﺑﻌﺪ از ‪ 6‬ﺳﺎل ﺑﻪ ﻣﺪار‬ ‫ﻣﺸﺘﺮىﻤﻰرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺎم اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ وِﮔﺎ ‪ (Vega)1‬ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم آن را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ اﺳﺘﻔﺎده ازﻧﻴﺮوى‬ ‫ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺳﻴﺎره زﻫﺮه و زﻣﻴﻦ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻓﻼﺧﻦ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺑﺮاى اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﺘﺎب ﺳﻔﻴﻨﻪ‪ .‬در واﻗﻊ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﻔﻴﻨﻪ در ﺳﺎل ‪ 1990‬ﺑﻪ ﺣﻮاﻟﻰ ﺳﻴﺎره زﻫﺮه رﺳﻴﺪه و ﺳﭙﺲ ﺑﺎدو ﺑﺎر ﺟﻬﺶ آزاد ﺑﻪ ﺳﻮى زﻣﻴﻦ‬ ‫ﭘﺮﺗﺎپ ﺷﺪ‪) 2.‬در دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1990‬و دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ (1992‬ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰِ اﻳﻦ دو ﺳﻴﺎره ﭼﻮن ﻓﻼﺧﻨﻰ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﻔﻴﻨﻪ را ﺑﺎ اﻧﺮژى و ﺳﺮﻋﺖ زﻳﺎد ﺑﻪ ﺳﻮى ﻣﺸﺘﺮى ﭘﺮﺗﺎب ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﻃﻰ ﭘﺮواز ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻧﺎﻛﺎﻣﻴﻬﺎى‬ ‫ﻣﺘﻌﺪدى ﺑﻪ ﺑﺎر آﻣﺪ‪ :‬در آورﻳﻞ ‪ 1991‬ﺳﻔﻴﻨﻪ از دﺳﺘﻮرﻫﺎى زﻣﻴﻦ ﺑﺮاى ﺑﺎز ﻛﺮدن آﻧﺘﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﺘﺮى‬ ‫اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻰﻛﺮد‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻳﻦ اﺗﻔﺎق ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ را ﻧﻴﺰ ﺗﺤﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ‪29‬‬ ‫اﻛﺘﺒﺮ ‪ 1991‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰى از آﺳﺘﺮوﺋﻴﺪ »ﮔﺎﺳﭙﺮا« ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﺮد‪ .‬ﮔﺎﺳﭙﺮا‬ ‫ﺻﺨﺮهاى ﭘﺮ از ﺣﻔﺮه‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ 52‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ‪ 28‬اوت‪1992‬ﺑﻪ آﺳﺘﺮوﺋﻴﺪ دﻳﮕﺮى ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫»آﻳﺪا« رﺳﻴﺪ و ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﺑﻰﻧﻈﻴﺮى از آن ﺑﻪﺳﻮى زﻣﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬آﻳﺪا‪ ،‬اﺳﺘﺮوﺋﻴﺪى اﺳﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮل ‪ 60‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﻋﺠﻴﺐ آﻧﻜﻪ ﻣﺎﻫﻮارهاى ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ‪ 1500‬ﻣﺘﺮ دارد ﻛﻪوﺟﻮد آن ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ و ﻧﺎم آن را »داﻛﺘﻴﻞ« ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ارﺳﺎل ﺗﺼﻮﻳﺮ‬ ‫‪١. Venus. Earth. Gravity. Assist‬‬

‫‪١‬‬

‫‪ .٢‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ‪ ٩ ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪.١٩٩٧‬‬

‫‪٦٣‬‬

‫اﺷﻴﺎى ﻛﻮﭼﻚ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ را ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ اﺟﺮا ﻧﻤﻮد و راه ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮى ﻣﺸﺘﺮى‬ ‫اداﻣﻪ داد ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻌﺪ از ‪ 6‬ﺳﺎل ﺳﻔﺮ و ﻃﻰ ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻛﻪ ‪ 2/5‬ﺗﻦ وزن‬ ‫دارد ﺑﻪ ﺣﻮاﻟﻰ ﻣﺸﺘﺮى رﺳﻴﺪ‪ .‬در ‪ 12‬ژوﺋﻴﻪ ‪ 1995‬ﺳﻮﻧﺪﻛﻮﭼﻚ ‪ 240‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮﻣﻰ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮى‬ ‫ﺟﻮ‪ ‬ﻣﺸﺘﺮى رﻫﺎ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻮﻧﺪ در ‪7‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﺟﻮ‪ ‬ﻣﺸﺘﺮى ﻛﻪ ﻗﻄﺮى ﻳﺎزده ﺑﺮاﺑﺮ و ﺟﺮﻣﻰ ‪218‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ زﻣﻴﻦ دارد‪ ،‬رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ و ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﺳﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﺳﺎﻋﺖ ‪ 6‬روز ﺟﻤﻌﻪ ‪ 8‬دﺳﺎﻣﺒﺮ‪1995‬آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ و‬ ‫در آن ﻟﺤﻈﻪ ﺳﻮﻧﺪ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﻣﻌﺎدل ‪ 64000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺳﺎﻋﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺮﻋﺖ در ﺟﻮ‪‬‬ ‫ﻣﺸﺘﺮى ﻓﺮو ﻣﻰرﻓﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل در اﺛﺮ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰِ ﻣﺸﺘﺮى در ﻟﺤﻈﺎت اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ آن‬ ‫ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﻪ ‪ 170500‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ درﺳﺎﻋﺖ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺳﭙﺮ ﺣﺮارﺗﻰ آن در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺟﻮ ﻣﺸﺘﺮى ﻣﻘﺎوﻣﺖ و‬ ‫از ﺳﻮﻧﺪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻛﺮد‪ .‬در اوﻟﻴﻦ ﻗﺸﺮ ﺟﻮى ﻣﺸﺘﺮى‪ ،‬دﻣﺎى اﻳﻦ ﺳﭙﺮ ﺑﻪ ‪ 15500‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد‬ ‫رﺳﻴﺪ و ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺑﺮﺧﻮرد‪ ،‬ﭼﺘﺮ ﻧﺠﺎت اول آن در ارﺗﻔﺎع ‪ 90‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮى ﺑﺎز ﺷﺪ و ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻮﻧﺪ‬ ‫در ﻛﻤﺘﺮ از دو دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻪ ‪ 170‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺳﺎﻋﺖ ﻧﺰول ﻛﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ در اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺳﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺘﺎب‬ ‫ﻣﻨﻔﻰاى ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ‪ 230‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم ﺧﻮد ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪى ﭼﺘﺮ ﻧﺠﺎت دوم ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﺎز ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻣﻜﺎن ﺳﻘﻮط آرام آن را ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزد و در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﭙﺮ ﺣﺮارﺗﻰ از‬ ‫ﺳﻮﻧﺪ ﺟﺪا ﺷﺪه و در ﺟﻮ ﻣﺸﺘﺮى ﺳﻘﻮط ﻛﺮد‪.‬‬ ‫در ﻃﻰ ﺳﻘﻮط آرام‪ ،‬ﺳﻮﻧﺪ ﺑﻪ اوﻟﻴﻦ اﺑﺮﻫﺎى ﺳﻔﻴﺪ رﻧﮓ ﻣﺸﺘﺮى ﻛﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺑﻠﻮرﻫﺎى آﻣﻮﻧﻴﺎﻛﻰ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ دﻣﺎﻳﻰ ﻣﻌﺎدل ‪ 163‬ـ درﺟﻪ و ﻓﺸﺎر ‪ 0/1‬ﺟﻮ‪ ‬دارﻧﺪﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻗﺸﺮ دوم اﺑﺮﻫﺎى‬ ‫ﻗﻬﻮهاى ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﺮخ‪ ،‬ﻛﻪ از ذرات ﺳﻮﻟﻔﻮر‪ ،‬اﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻓﺴﻔﺮدار و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت آﻟﻰ ﻛﺮﺑﻨﻪ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﺸﺎرى در ﺣﺪود ﻳﻚ ﺟﻮ‪ ‬دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮد‪ .‬ﻗﺸﺮ ﺑﻌﺪى اﺑﺮﻫﺎى ﻓﺸﺮده ﻣﺘﺸﻜﻞ‬ ‫از ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى آب اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺸﺮ درواﻗﻊ‪ ،‬ﺗﺎﻣﭙﻮﻧﻰ ﺑﻴﻦ ﻗﺸﺮﻫﺎى ﻓﻮﻗﺎﻧﻰ ﻧﺴﺒﺘﺎ آرام و ﭘﺎﻳﻴﻨﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﺟﻮ‪ ‬ﻣﺸﺘﺮى اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻮ‪ ‬اﺧﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻼﻃﻢ و ﻧﺎآرام و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻃﻮﻓﺎﻧﻬﺎى وﺣﺸﺘﻨﺎك و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﺗﺼﻮر ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻛﺮه زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٦٤‬‬

‫ﭼﻪ ﻣﻘﺪار اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ ﺳﻮﻧﺪ اﻧﺘﺤﺎرى‪ ،‬در ﻣﺪت ‪ 75‬دﻗﻴﻘﻪ ﺳﻘﻮط ﺑﻪ ﺳﻮى ﺟﻬﻨﻤﻰ اﻳﻦ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ارﺳﺎل داﺷﺘﻪ و ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؟ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار اﻃﻼﻋﺎت در ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻣﺎدر ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت دو‬ ‫ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺪار ﻣﺸﺘﺮى ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﺟﻤﻊ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺳﻮى زﻣﻴﻦ ارﺳﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟ اﻳﻨﻬﺎ‬ ‫ﺳﺆاﻻﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ و ﻓﺮاﻧﺴﻮى ﻛﻪ در ﻃﻮل ﻣﺪت ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل درﺑﺎره‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻣﺨﺘﺼﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﮔﺮدﺷﻰ در ﺣﻮﻣﻪ ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻣﺎ »ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ« اﻧﺠﺎم‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ! ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﻛﺘﺸﺎﻓﻰ ﺳﻔﻴﻨﻪ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ در ﻣﺪت دو ﺳﺎﻟﻰ ﻛﻪ‬ ‫در ﻣﺪار ﻣﺸﺘﺮى ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺷﻮق ﻓﺮاواﻧﻰ ﺑﺮاى‬ ‫دﻳﺪار ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﺑﻬﺘﺮى از دو ﻣﺎﻫﻮاره ﺟﺎﻟﺐِ ﻣﺸﺘﺮى »اوروپ« و ﺑﻪوﻳﮋه از »اﻳﻮ« دارﻧﺪ؛‬ ‫)ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﺟﺎﻟﺒﻰ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎى آﺗﺸﻔﺸﺎﻧﻰ ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ اﻳﻮ را ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦﺑﺎر در ﺳﺎل ‪1979‬‬ ‫ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎى »ووﻳﺠﺮ ‪ 1‬و‪ «2‬ﻛﺸﻒ و ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ (.‬وﻟﻰ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮوز‬ ‫اﺗﻔﺎﻗﺎت ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ ﻓﺮاوان در اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻓﻀﺎﻳﻰ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﭘﺎﻧﺰده ﺳﺎل اﻧﺘﻈﺎر و ﺷﻮق درﻳﺎﻓﺖ اﻳﻦ‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در ‪ 11‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ 1995‬ﺣﺎدﺛﻪ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ دﻳﮕﺮى رخ داد و ﻧﻘﺎﻳﺼﻰ در‬ ‫دﺳﺘﮕﺎه ﺛﺒﺖﻛﻨﻨﺪه دادهﻫﺎى ﺗﺼﻮﻳﺮى ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان از ﻛﻤﺒﻮد ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺧﺎﻃﺮه‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮى آن ﻧﮕﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻗﺼﺪ دارﻧﺪ ﻋﺠﺎﻟﺘﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻗﺪرت ﺣﺎﻓﻈﻪاى آن را ﺻﺮف دادهﻫﺎى‬ ‫ﺟﻮ‪ ‬ﻣﺸﺘﺮى ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻮ‪‬ى اﻳﻦ ﺳﻴﺎره و ﻳﺎ اﻳﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﺎﻛﺎم ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻣﻬﻤﺘﺮ از‬ ‫ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﻣﺎﻫﻮارهﻫﺎى آن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻴﺎره ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻰ از ﻫﻴﺪروژن و ﻫﻠﻴﻢ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻴﺪان ﮔﺮاﻧﺸﻰِ ﻋﻈﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﮔﺎزﻫﺎى اوﻟﻴﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاى ﺗﺸﻜﻴﻞ آن در ‪4/5‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻮده‪ ،‬ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ از ﺟﻮ‪ ‬اﻳﻦ ﺳﻴﺎره اﻣﻜﺎن ﺑﺴﻴﺎرى ﺑﺮاى‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر اوﻟﻴﻪ ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻤﻚ ﺑﺰرﮔﻰ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ درﺷﺖ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى آﻟﻰ و ﺳﭙﺲ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬ ‫در ‪ 7‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ،1995‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ دوﺑﺎر از روى ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﺸﺘﺮى »اﻳﻮ« ﻋﺒﻮر ﻛﺮد‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻛﻤﺒﻮد‬ ‫ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮى ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻰ از آﺗﺶﻓﺸﺎﻧﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎى اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ارﺳﺎل دارد‪.‬‬

‫‪٦٥‬‬

‫در ‪ 27‬ژوﺋﻦ و ‪ 6‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1996‬ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﺸﺘﺮى »ﮔﺎﻧﻴﻤﺪ« ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ‪ .‬و در ‪19‬‬ ‫دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1996‬از ‪ 692‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮى ﺳﻄﺢ ﻣﺎﻫﻮاره »اُروپ« ﻋﺒﻮر ﻛﺮد‪ .‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ‬ ‫ﻣﺎﻫﻮارهﻫﺎى ﻣﺸﺘﺮى را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﺮد‪ .‬از اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﻛﺸﻒ ﻣﻴﺪان‬ ‫ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ»اﻳﻮ« و »ﮔﺎﻧﻴﻤﺪ« اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از آن ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ روى دو ﺳﻴﺎره‬ ‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ زﻣﻴﻦ و ﻋﻄﺎرد ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬زﻫﺮه ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻰ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ و‬ ‫ﻣﺮﻳﺦ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﻣﻌﺎدل زﻣﻴﻦ ﻣﻰﭼﺮﺧﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ ﻣﺎﻫﻮاره ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‬ ‫»ﻣﺎه« ﻫﻢ ﻓﺎﻗﺪ ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ »اﻳﻮ« و »ﮔﺎﻧﻴﻤﺪ« ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬ ‫وﺟﻮد ﻣﺎده ﻣﺬاب دروﻧﻰ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ در ﻣﺮﻛﺰ زﻣﻴﻦ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻫـﻦ و ﻳﺎ ﺳﻮﻟﻔـﻮر آﻫـﻦ‬

‫‪Masse volumique١‬‬ ‫)‪(g/cm³‬‬

‫‪Diamètre moyen١ Masse١‬‬ ‫)‪(km‬‬ ‫)‪(kg‬‬

‫ﭼﮕﺎﻟﯽ‬

‫ﺟﺮم‬

‫ﻗﻄﺮ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬

‫‪١،٩٤٢ ± ٠،٠٠٥‬‬

‫‪١،٤٨×١٠٢٣‬‬

‫‪Ganymède ٥٢٦٢،٤ ± ٣،٤‬‬

‫‪١،٨٣٤ ± ٠،٠٠٤‬‬

‫‪١،٠٨×١٠٢٣‬‬

‫‪٤٨٢٠،٦ ± ٣،٠‬‬

‫‪Callisto‬‬

‫‪٣،٥٢٨ ± ٠،٠٠٦‬‬

‫‪٨،٩٣×١٠٢٢‬‬

‫‪٣٦٤٣،٢ ± ١،٠‬‬

‫‪Io‬‬

‫‪٣،٠١٣ ± ٠،٠٠٥‬‬

‫‪٤،٨×١٠٢٢‬‬

‫‪٣١٢١،٦ ± ١،٠‬‬

‫‪Europe‬‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻫﻮاره ﺑﺰرگ ﻣﺸﺘﺮي‬

‫‪٦٦‬‬

‫‪Lune‬‬

‫ﻣﺬاب‪ .‬ﭼﮕﺎﻟﻰ »اﻳﻮ«‪ 65‬درﺻﺪ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﻘﺪار ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪاى آب دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﺦ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﺎﻟﻰ »ﮔﺎﻧﻴﻤﺪ« ﻳﻚ ﺳﻮم زﻣﻴﻦ اﺳﺖ و اﺣﺘﻤﺎﻻً‬ ‫ﻣﻘﺪار آب ﻣﻮﺟﻮد در آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﺦ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎﻻت ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ‪12‬‬ ‫دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1996‬در ﻣﺠﻠﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ ﭼﻬﺎرﻣﺎﻫﻮاره از ‪ 16‬ﻣﺎﻫﻮاره‬ ‫ﻣﺸﺘﺮى داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻧﺪازه ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻫﻮاره ﺑﺰرگ از‪ 16‬ﻣﺎﻫﻮاره ي ﻣﺸﺘﺮي‬

‫‪٦٧‬‬

‫ﮔﺎﻧﻴﻤﺪ ﺑﺰرﻛﺘﺮﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﺸﺘﺮي‬

‫اﻳﻮ ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﺸﺘﺮي ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬

‫ﻛﺎﻟﻴﺴﺘﻮ دوﻣﻴﻦ ﻣﺎﻫﻮاره‬

‫ُُاورپ ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﺸﺘﺮي‬

‫آﺗﺶ ﻓﺸﺎﻧﻲ دارد‬ ‫اﺷﻜﻞ ‪ .4‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﺸﺘﺮى ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬ ‫دادهﻫﺎى ﻓﻮق ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ از ﺟﻤﻠﻪ اﺷﻴﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺠﻴﺐ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٦٨‬‬

‫]ﺑﺎ ﺗﺨﻴﻼﺗﻰ ﻛﻪ ﻋﺠﺎﻟﺘﺎ‪ ،‬از ﻣﺤﺪوده داﻧﺶ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺑﺸﺮ ﺧﺎرج اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮان ﺗﺼﻮرﻛﺮد ﻛﻪ روزى‬ ‫ﺑﺸﺮ ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ اﻳﻦ ﺳﺘﺎره ﻧﺎﻛﺎم را ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺳﺘﺎرهاى ﻓﻌﺎل ﻧﻈﻴﺮﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﻨﺪ! ﻣﺜﻼً اﻧﻔﺠﺎر‬ ‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ در درون اﻳﻦ ﺳﺘﺎره ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭼﺎﺷﻨﻰِ ﺷﺮوع واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺗﻤﻬﺎى‬ ‫ﻫﻴﺪروژن در درون ذﺧﻴﺮه ﺑﻰﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﺳﻴﺎره‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل دو ﺧﻮرﺷﻴﺪ در آﺳﻤﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ درﺧﺸﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 1/5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮى از ﻣﺎ و دﻳﮕﺮى‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪى ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ و دورﺗﺮ‪ ،‬در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 600‬ﺗﺎ ‪ 900‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮى‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺮﻋﻜﺲ‬ ‫ﻣﺎﻫﻮارهﻫﺎى ﻣﺸﺘﺮى »اﻳﻮ«‪» ،‬اُروپ«‪» ،‬ﮔﺎﻧﻴﻤﺪ« و »ﻛﺎﻟﻴﺴﺘﻮ« از ﺑﺮﻛﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ درﺧﺸﺎﻧﻰ ﻛﻪ در‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﻰ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻛﺎﻧﻮن دﻳﮕﺮى در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﺑﺮاى زﻧﺪﮔﻰ‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﭼﻴﺰى ﺟﺰ ﻳﻚ ﺗﺨﻴﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬زﻳﺮا ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ واﻗﻌﺎ واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت زﻧﺠﻴﺮهاى و ﺧﻮد ﻛﻨﺘﺮل ﺷﻮﻧﺪه درآﻳﺪ‪ ،‬ﺟﺮم ﻣﺸﺘﺮى)ﻛﻪ ‪ 0/2‬ﺟﺮم ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ(ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺧﻴﻠﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺟﺮم ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﻣﺤﺼﻞ اﺧﺮاج ﺷﺪه از ﻣﺪرﺳﻪ‬ ‫ﻋﺎﺷﻘﺎن ﭼﻮن ﺑﺮ درِ دل ﺣﻠﻘﻪ ﺳﻮدا زﻧﻨﺪ‬ ‫آﺗﺶ ﺳﻮداى ﺟﺎﻧﺎن در دل ﺷﻴﺪا زﻧﻨﺪ‬ ‫از ﺳﺮ ﻣﺴﺘﻰ ﻫﻤﻪ درﻳﺎى ﻫﺴﺘﻰ درﻛﺸﻨﺪ‬

‫ﭼﻮن ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ از ﻣﻼﻣﺖ ﺧﻴﻤﻪ ﺑﺮ ﺻﺤﺮا زﻧﻨﺪ‬ ‫)ﻋﺮاﻗﻲ(‬ ‫اﮔﺮ در ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 1890‬در ﺟﺎدهﻫﺎى ﻓﺮﻋﻰ ﺑﻴﻦ ﻣﺰارع اﻃﺮاف ﺷﻬﺮ ﺗﻮﺳﻜﺎن واﻗﻊ دراﻳﺘﺎﻟﻴﺎ‪ ،‬ﻗﺪم‬ ‫ﻣﻰزدﻳﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً در ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺤﺼﻞ ﺟﻮاﻧﻰ ﻛﻪ از ﻣﺪرﺳﻪ اﺧﺮاج ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد‬

‫‪٦٩‬‬

‫ﻣﻰﻛﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﻌﻠﻤﻴﻦ او در آﻟﻤﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻮان در آﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ و ﻻزم‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ ،‬ﺳﺆاﻻت او ﻣﺰاﺣﻢ وﻗﺖ ﻛﻼس ﻣﻰﺷﻮد و ﻻزم اﺳﺖ از ﻣﺪرﺳﻪ‬ ‫اﺧﺮاج ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ داﻧﺸﺠﻮ ﺑﺮاى ﭼﺸﻴﺪن ﻃﻌﻢ آزادى ﺑﺎ ﭘﺎى ﭘﻴﺎده و ﻏﺮق در ﺗﻔﻜﺮات ﺧﻮد در‬ ‫ﻣﺴﻴﺮ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎى ﺷﻤﺎﻟﻰ ﻃﻰ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻰﻛﺮد و ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺧﺮه از ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت اﻧﻈﺒﺎﻃﻰ ﺳﺨﺖ‬ ‫و اﺟﺒﺎرى ﭘﺮوﺳﻬﺎ )آﻟﻤﺎن( ﻓﺎرغ و آزاد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻮان آﻟﺒﺮت اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻔﻜﺮات او‬ ‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب ﻋﻠﻤﻰ در ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻋﻮض ﺷﺪن دﻳﺪ ﻣﺎ از ﺟﻬﺎن ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﺸﺘﻴﻦ ﻣﻔﺘﻮن ﻛﺘﺎب ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺑﺮﻧﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻰ را ﺑﺮاى ﻋﻮام ﺗﺸﺮﻳﺢ‬ ‫ﻣﻰﻛﺮد و در ﺻﻔﺤﺎت اول آن‪،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺮق در داﺧﻞ ﺳﻴﻤﻬﺎى رﺳﺎﻧﺎ و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر در ﻓﻀﺎ ﻣﻄﺮح ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺆﻟﻒ از ﺧﻮد ﺳﺆال ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮ‬ ‫روى اﻣﻮاج ﻧﻮر ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬دﻧﻴﺎ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ دﻳﺪ؟ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﻣﻌﺎدل ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر!‬ ‫ﺗﺼﻮرى اﻓﺴﻮنﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺑﺮاى ﻣﺤﺼﻞ ﺟﻮاﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻰ ﻣﺰارع ﭘﺮ از ﺗﭙﻪ و ﻣﺎﻫﻮر را در‬ ‫ﭘﺮﺗﻮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ زﻳﺮﭘﺎ ﻣﻰﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺠﺴﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ روى ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻰ ﻛﻮﻫﺎن ﺷﺘﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﻮاج‬ ‫ﻧﻮر ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ او را ﺑﻪ ﺗﻌﻤﻖ واﻣﻰداﺷﺖ‪ .‬ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ در ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻔﺮى از اﺑﺘﺪا ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎ‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮ روى ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻰ ﻣﻮج ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺣﺮﻛﺖ‬ ‫زﻣﻴﻦ را ﺑﻪدور ﺧﻮرﺷﻴﺪ در زﻳﺮ ﭘﺎى ﺧﻮد ﺣﺲ ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﺣﺮﻛﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬وﻟﻰ در‬ ‫ﻋﻮض ﺗﻤﺎم دﻧﻴﺎ را در ﺣﺎل ﺣﺮﻛﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ‪ .‬زﻣﻴﻦ و ﺳﺎﻳﺮ ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ و ﺣﺘﻰ‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ را در ﺣﺎل ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻄﻰء ﺑﻪ دور ﺧﻮد و ﺑﻪ دور ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ و ﻧﻴﺰ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ را‬ ‫ﺑﻪ دور ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ وﻟﻰ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ‪ «.‬و ﻧﻴﺰ ﺑﺎ‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اﺣﺴﺎس ﻧﻜﺮدن ﺣﺮﻛﺖ اﻧﺘﻘﺎﻟﻰ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎ زﻳﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻧﻴﺎﻛﺎن ﻣﺎ ﺑﻪﻣﺪت ﭘﻨﺞ ﻫﺰار ﺳﺎل ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺳﺎﻛﻦ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و‬ ‫ﺳﻴﺎرات و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻪدور آن ﻣﻰﭼﺮﺧﻨﺪ‪«.‬‬ ‫اﻧﺸﺘﻴﻦ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﺆاﻻت ﺳﺎدهاى را در ﻧﻈﺮ ﻣﺠﺴﻢ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﺳﺆاﻻﺗﻰ ﻛﻪ ﻗﺮﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻰﺷﺪ‪،‬‬

‫‪٧٠‬‬

‫ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮد وﻟﻰ ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺒﻞ از او ﺑﻪ ﻓﻜﺮ ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﻢ دو ﭘﺪﻳﺪه‬ ‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم آن ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺣﺴﻦ ﺳﻮار ﺑﺮ دوﭼﺮﺧﻪاى از ﺳﻮى ﺷﻤﺎل ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ در ﺟﻨﻮب ﻳﻚ ﭼﻬﺎرراﻫﻰ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬در ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻪ ﭼﻬﺎرراه‪،‬‬ ‫ﺗﺮس از ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﻪ ﺗﺮاﻛﺘﻮرى ﻛﻪ از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ او ﻣﻰآﻳﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ او ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺣﺮﻛﺘﻰ‬ ‫اﻧﺤﺮاﻓﻰ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﺮاﻛﺘﻮر ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﺪ دوﭼﺮﺧﻪ و ﺗﺮاﻛﺘﻮر ﻫﺮ دو ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﺗﺎﺑﺶ ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺣﺴﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮى از او‬ ‫ﺑﻪﻋﻼوه ﺳﺮﻋﺘﺶ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻰدﻫﺪ؟ آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺗﺮاﻛﺘﻮر را‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺑ‪‬ﺮدارِ ﺳﺮﻋﺘﺶ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺴﻴﺮ دﻳﺪ ﺷﻤﺎ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻓﺰوده ﺷﺪن ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻧﻮرى آن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻰ دﻳﺮﺗﺮ از ﺣﺴﻦ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ؟ آﻳﺎ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻﻟﻰ‪ ،‬از اﻧﺤﺮاف ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ ﺣﺴﻦ ﺗﻌﺠﺐ ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد؟ از دﻳﺪ ﺷﻤﺎ‬ ‫آﻳﺎ ﺣﺴﻦ ﺑﻪ ﺗﺮاﻛﺘﻮر ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻳﺎ ﻧﻪ؟‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﺳﺆاﻻﺗﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻄﺮح ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬او ﺧﻴﻠﻰ زود ﺟﻮاب اﻳﻦ ﺳﺆاﻻت را‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ! ﮔﻔﺖ ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ و ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ از ﻧﻮر ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﺴﻦ و ﺗﺮاﻛﺘﻮر را‬ ‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺧﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ‪ .‬ﺳﺮﻋﺖ ﺣﺴﻦ ﺑﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮش اﺿﺎﻓﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺎل ﻣﺜﺎﻟﻰ را ﻛﻪ اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ آن ﻋﻼﻗﻪ داﺷﺖ و ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻰﻛﺮد ﺑﻴﺎن‬ ‫ﻣﻰدارم‪ .‬ﻗﻄﺎرى را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ در ﻣﺴﻴﺮى ﺑﻪ ﻣﻮازات ﺗﭙﻪاى ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺛﺎﺑﺖ ‪ 108‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ‬ ‫در ﺳﺎﻋﺖ و ﻳﺎ ‪ 30‬ﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ در ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﭙﻪ در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻓﻀﺎى ﺷﺎﻫﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﻄﺎرى‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺖ اﻧﺘﻘﺎﻟﻰ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ درﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎ ﺧﻮد ﻗﻄﺎر ﻫﻢ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻰﺣﺮﻛﺖ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺣﺮﻛﺖ اﻧﺘﻘﺎﻟﻰ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﻣﻌﺎدل ﺑﻰﺣﺮﻛﺘﻰ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ زﻣﻴﻦ را زﻳﺮﭘﺎى ﺧﻮد ﺣﺲ ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻮن زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺛﺎﺑﺖ ‪30‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در‬ ‫ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ‪) .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺻﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻮﺋﻴﻨﮓ ‪747‬‬ ‫ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎى ﻫﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻰ در اﻳﻦ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺷﻤﺎ ﺣﺮﻛﺖ را ﺣﺲ ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﺪ و ﮔﻤﺎن دارﻳﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﺑﺮﻫﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ(‪ .‬ﺣﺎل ﻣﺴﺎﻓﺮى ﻛﻪ در ﺑﺎﻻى ﻳﻜﻰ از واﮔﻨﻬﺎ ﻗﺮار دارد ﺑﺎ‬

‫‪٧١‬‬

‫ﺗﻔﻨﮕﻰ ﻛﻪ در دﺳﺖ دارد درﺟﻬﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﻗﻄﺎر ﺗﻴﺮى ﺷﻠﻴﻚ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮﻋﺖ ﮔﻠﻮﻟﻪ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ‪800‬‬ ‫ﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﺎﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﻇﺮى ﻛﻪ ﺑﺮ روى ﺗﭙﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻧﺴﺒﻴﺖ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ و ﻧﻴﻮﺗﻦ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ‬ ‫ﮔﻠﻮﻟﻪ را ﻣﻌﺎدل ‪ 830‬ﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ اﻧﺪازه ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺠﻤﻮع ﺳﺮﻋﺖ ﻗﻄﺎر ﺑﻪﻋﻼوه‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﮔﻠﻮﻟﻪ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﺗﻴﺮاﻧﺪازى در ﺟﻬﺖ ﻋﻜﺲ ﻣﺴﻴﺮ ﻗﻄﺎر‪ ،‬ﺗﻴﺮى ﺷﻠﻴﻚ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﻗﻄﺎر را از ﺳﺮﻋﺖ ﮔﻠﻮﻟﻪ ﻛﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻧﺎﻇﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﮔﻠﻮﻟﻪ را ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪770‬‬ ‫ﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ اﻧﺪازه ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﺗﻴﺮاﻧﺪاز ﺗﻔﻨﮓ ﺧﻮد را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارد و ﻣﺸﻌﻠﻰ را روﺷﻦ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻮر ﻣﺸﻌﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ در ﺟﻬﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر ﺑﻪﻋﻼوه ﺳﺮﻋﺖ ﻗﻄﺎر ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫و ﭼﻮن ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر ‪ 300,000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺮﻋﺖ ﻗﻄﺎر را ﺑﺮﺣﺴﺐ‬ ‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺣﺴﺎب ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل ‪ 0/03‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬﺎ ‪300،000/03‬‬ ‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ و در ﺧﻼف ﺟﻬﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﻗﻄﺎر ﺳﺮﻋﺖ آن را ﺑﺎﻳﺪ از ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر ﻛﻢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ‬ ‫ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﺎﻳﺪ ‪299،999/97‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺮاﺳﺎس آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﺸﻬﻮرى ﻛﻪ در ﺳﺎل‬ ‫‪ 1894‬ﻣﻴﻜﻠﺴﻮن و ﻣﻮرﻟﻰ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ و در آن زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﻄﺎر و ﻓﻀﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﭙﻪ و ﻧﻮر‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﺸﻌﻞ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ دﻻﻳﻞ ﻓﻮق در ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﻛﺎﻣﻼً ﻏﻠﻂ اﺳﺖ و ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 300,000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در‬ ‫ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ زﻣﻴﻦ ﻳﺎ ﻗﻄﺎر ﺑﻪ ﻫﺮ اﻧﺪازه ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺘﻰ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1905‬اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺎﻛﺴﻮل درﺑﺎره ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻧﻮر ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر در‬ ‫ﺧﻸ ﺛﺎﺑﺖ و ﺗﻐﻴﻴﺮﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺟﺰو اﺣﻜﺎم ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻﻛﺲ و ﻳﺎ ﻫﻴﭻ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪهاى ﻗﺎدر ﺑﻪ دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف در آن ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر »ﻛﻮازارى« ﻛﻪ ‪ 12‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻃﻰ ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺮده ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮرى ﻛﻪ از ﭼﺮاغ اﺗﺎق‬ ‫ﻛﺎر ﺷﻤﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوزه ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺳﺮﻋﺖ اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫ﻧﻮرﻫﺎ را در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺖ و ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺮاى ﻫﺮ ﭼﻴﺰ و در ﻫﺮ زﻣﺎن و ﻫﺮ‬

‫‪٧٢‬‬

‫ﻣﻜﺎن ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ و اﺧﺘﻼف آﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ در ﻃﻮل ﻣﻮج و ﻳﺎ ﺑﺴﺎﻣﺪ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ‬ ‫از ﻗﺒﻴﻞ رﻧﮓ و ﻳﺎ اﻧﺮژى ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻮد ﻣﺴﺌﻠﻪ دﻳﮕﺮى را ﻧﻴﺰ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ و آن اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫در ﻃﻰ ‪12‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺛﺎﺑﺘﻬﺎى ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ ﻋﻮض ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻗﻄﺎر و ﮔﻠﻮﻟﻪ در ﻣﺴﻴﺮ و ﻳﺎ ﺧﻼف ﻣﺴﻴﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ‪ 830‬و ‪ 770‬ﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼً‬ ‫درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺳﺮﻋﺖ اﺷﻴﺎ‪ ،‬ذره ﻳﺎ ﮔﻠﻮﻟﻪ و ﻳﺎ ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻓﻀﺎﻳﻰ از ‪ 100,000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در‬ ‫ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻧﻴﻮﺗﻦ در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده و درﺳﺖ اﺳﺖ وﻟﻰ در ﺳﺮﻋﺘﻬﺎى‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺴﺒﻴﺖ اﻧﺸﺘﻴﻦ را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن‬ ‫ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻧﻴﻮﺗﻦ در ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى ﻋﺎدى ﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﺣﺮﻛﺖ ﻗﻄﺎرﻫﺎ و ﻳﺎ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻬﺎﻳﻰ ﭼﻨﺪﻳﻦ‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﺻﻮت ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬در اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ و اواﻳﻞ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬اروﭘﺎﻳﻴﻬﺎ‬ ‫ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ و آﻟﻤﺎن ﻧﻈﺎم ﺷﺎﻫﺪﻫﺎى اﻣﺘﻴﺎز داده ﺷﺪه را در ﻧﻈﺮ ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻰ و ﺗﻤﺪﻧﺸﺎن ﺧﻮد را ﺑﺮﺗﺮ از ﻣﻠﺘﻬﺎى دﻳﮕﺮ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ارﺟﺤﺘﺮ از ﻣﻤﺎﻟﻚ‬ ‫ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه ﺧﻮد ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺟﻮان‪ ،‬ﻋﻠﻴﻪ ﻧﻈﺎم ﺷﺎﻫﺪﻫﺎى اﻣﺘﻴﺎز داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﻮاه ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ و ﺧﻮاه ﺳﻴﺎﺳﻰ‪ ،‬ﻗﺪﻋﻠﻢ‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻤﻠﻮ از ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻴﺮﻫﺎ در ﺣﺮﻛﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﻜﺎﻧﻰ‬ ‫در ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻜﻮن ﻳﺎ آراﻣﺶ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺑﺮاى ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن دﻳﺪى از ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﺎﻫﺪﻫﺎى ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻤﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از دﻳﮕﺮى ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ‬ ‫دﻳﺪ از ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﺤﻞ ﺑﺎ ﻣﺤﻞ دﻳﮕﺮ ارزﺷﻰ ﺑﺮاﺑﺮ داﺷﺘﻪ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻧﻴﺰ در ﻫﻤﻪﺟﺎ ﻳﻜﺴﺎن‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺿﺮﺑﻪ ﺷﻼق‬ ‫ﺻﺪاى ﺿﺮﺑﻪ ﺷﻼق ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﻬﺎى ﺷﻼق ﺣﺮﻛﺘﻰ ﺑﻴﺶ از ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﺻﻮت دارد و‬ ‫ﻣﻮﺟﻰ در ﻫﻮا اﻳﺠﺎد ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﻌﻤﻮل دﻳﻮار ﺻﻮت را ﻣﻰﺷﻜﻨﺪ‪ .‬رﻋﺪى ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺑﺮق‬

‫‪٧٣‬‬

‫در آﺳﻤﺎن از ﺑﺮﺧﻮرد اﺑﺮﻫﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻰ ﻓﻜﺮ‬ ‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﺮﻋﺖ ﺻﻮت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ‬ ‫اﻣﺮوزه ﺳﺮﻋﺖ اﻛﺜﺮ ﭘﺮوازﻫﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻴﺮ ﺻﻮت اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ دﻳﻮار ﺻﻮﺗﻰ اﺻﻼً ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ‬ ‫دﻳﻮار ﻧﻮر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ روش ﻋﻤﻠﻰ و ﺻﻨﻌﺖ ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻃﺒﻴﻌﺖ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻜﻢ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺎذﺑﻪ ﻋﻤﻮﻣﻰ و ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﺎرﻫﺎى ﻏﻴﺮﻫﻤﻨﺎم و‬ ‫داﻓﻌﻪ ﺑﺎرﻫﺎى ﻫﻤﻨﺎم )ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻠﻮﻣﺐ( و ﻳﺎ ﺛﺎﺑﺘﻬﺎى دﻳﮕﺮ ﺣﻜﻢ ﺷﺪه ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ وﺟﻮد‬ ‫دارﻧﺪ و ﻛﺴﻰ و ﻳﺎ ﭘﺪﻳﺪهاى ﺣﻖ دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف در آﻧﻬﺎ را ﻧﺪارد‪ .‬ﺻﻮت در ﻣﺤﻴﻄﻰ ﻣﻨﺘﺸﺮ‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ در آﻧﺠﺎ ﻫﻮا وﺟﻮد دارد و ﺑﺮﺧﻮرد اﻧﺘﻬﺎى ﺷﻼق ﻣﻮﺟﻰ در آن اﻳﺠﺎد ﻣﻰﻛﻨﺪ و‬ ‫ﺻﺪاى آن ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﺎ ﻣﻰرﺳﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ در ﺧﻸ ﺻﺪاﻳﻰ ﺷﻨﻴﺪه ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‬ ‫اﻧﻔﺠﺎرﻫﺎى ﻣﻬﻴﺐ ﺳﻄﺢ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﺎ ﻧﻤﻰرﺳﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﭼﻮن ﻧﻮر در ﺧﻸ ﺣﺮﻛﺖ‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﺣﺎﺻﻞ از اﻳﻦ اﻧﻔﺠﺎرﻫﺎ را از ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﻜﺼﺪوﭘﻨﺠﺎه ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮى ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ‬ ‫ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻮر ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺤﻴﻄﻰ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ و آن ﻣﺤﻴﻂ را »اﺗﺮ«‬ ‫ﻣﻰﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ آزﻣﺎﻳﺸﻬﺎى ﻣﻴﻜﻠﺴﻮن و ﻣﻮرﻟﻰ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ »اﺗﺮ«ى وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫در ﺷﺘﺎبدﻫﻨﺪهﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﻗﻮى ﺑﻪ ذر‪‬ات و ﺣﺘﻰ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎى ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺷﺘﺎﺑﻰ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ‬ ‫ﻧﻮر ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬و در اﻳﻦ آزﻣﺎﻳﺸﻬﺎ ﻧﺴﺒﻴﺖ ﺧﺎص اﻧﺸﺘﻴﻦ ﻫﻤﻮاره از ﻣﺤﻚ آزﻣﺎﻳﺶ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ ﺑﻴﺮون‬ ‫آﻣﺪه و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﻋﺖ اﻳﻦ ذرات ﻫﻴﭻﮔﺎه ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺘﻦ دﻳﻮار ﻧﻮر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻋﺖ‪ ،‬زﻣﺎن ﻛﻨﺪ ﺟﻠﻮ ﻣﻰرود‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺮم ذرات اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻰﺷﻮد و‬ ‫ﻃﻮل ﻳﺎ درازاى اﺟﺴﺎم ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻰﮔﺮدد‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻳﻚ ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪90‬‬ ‫درﺻﺪ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر دارد‪ .‬ﺟﺮم اﻳﻦ ﺳﻔﻴﻨﻪ در ﺣﺎل ﺳﻜﻮن ‪ 1000‬ﺗﻦ و ﻃﻮل آن ده ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ‪ 90‬درﺻﺪ ﻧﻮر ﻣﻰرﺳﺪ ﺟﺮم آن دو ﻫﺰار ﺗﻦ وﻟﻰ ﻃﻮل آن ﻧﺼﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و‬ ‫در ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻋﺘﻬﺎى روى زﻣﻴﻦ ﻋﻘﺐ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮﻗﻊ اﻧﺘﺸﺎر ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﺴﺒﻴﺖ ﺧﺎص‪ ،‬اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 26‬ﺳﺎل ﻧﺪاﺷﺖ و ﺧﻴﻠﻴﻬﺎ‬

‫‪٧٤‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎى او را ﺑﺎور ﻧﻤﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ را در ﺑﻮﺗﻪ آزﻣﺎﻳﺸﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪد ﻗﺮار دادﻧﺪ و‬ ‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﻤﻪ ﺳﺮاﻓﺮاز ﺑﻴﺮون آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در آﻳﻨﺪه ﻛﺴﻰ ﻧﻈﺮﻳﻪاى ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﺪ و‬ ‫اﻣﻜﺎن ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﺑﻴﺶ از ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻫﺪﻳﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫اﻓﺴﺎﻧﻪ دوﻗﻠﻮﻫﺎ‬ ‫ﻧﺴﺒﻴﺖ اﻧﺸﺘﻴﻦ در ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺳﺒﺒﻴﺖ‪ ،‬ﺻﻔﺖ اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮى ﺑﻪ زﻣﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬زﻣﺎن اﻧﺪازهﮔﻴﺮى ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﺎﻋﺘﻰ ﻛﻪ در ﺳﻔﻴﻨﻪ وﺟﻮد دارد »زﻣﺎن ﺧﺎص« ﻧﺎم داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ ﺳﺎﻋﺘﻰ ﻛﻪ روى زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻣﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﻧﺴﺒﻰ دارد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎ اﻳﻦ اﺧﺘﻼف در ﺳﺮﻋﺘﻬﺎى ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺎ در روى زﻣﻴﻦ ﺑﺎ آن ﺳﺮوﻛﺎر دارﻳﻢ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﺎﭼﻴﺰ و ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻧﺪازه آن ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ در‬ ‫ﺳﺮﻋﺘﻰ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر آنﻗﺪر زﻳﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻄﻰ وﺻﻒﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻰﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎﻟﻰ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻳﻚ دوﻗﻠﻮ و ﺳﻔﺮ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ و ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪن دﻳﮕﺮى ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺮاى‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮى زﻣﺎن زده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻨﺠﺎل زﻳﺎدى در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﻪ ﭘﺎ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﺮﻛﺐ زﻳﺎدى در ﻣﻮرد آن ﻣﺼﺮف ﺷﺪ‪ .‬ﻓﻴﻠﻤﻬﺎى ﺗﺨﻴﻠﻰ ﻓﺮاوان از آن ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬دوﻗﻠﻮﻫﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ‬ ‫‪ 20‬ﺳﺎل داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎن ﺧﺎص ﺑﺮاى ﻣﺴﺎﻓﺮت ‪ 6‬ﺳﺎل ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ اﻳﻦ رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ‪297000‬‬ ‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ )ﻳﻌﻨﻰ ‪ 99‬درﺻﺪ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر( ﺑﻪ ﺳﻮى ﺳﻴ‪‬ﺎرهاى ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 20‬ﺳﺎل ﻧﻮرى از‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻗﺮار داﺷﺖ ﺑﻮد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮت ‪ 6‬ﺳﺎل ﺑﺮاى ﺑﺮادر ﻣﺴﺎﻓﺮ ﻃﻮل ﻣﻰﻛﺸﺪ‪ .‬ﺑﺮ‬ ‫روى زﻣﻴﻦ‪ ،‬زﻣﺎن ﺑﺮاى ﺑﺮادر دﻳﮕﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 40‬ﺳﺎل ﻣﻰﮔﺬرد‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﻮﻗﻌﻰ ﻛﻪ دو ﺑﺮادر روى زﻣﻴﻦ‬ ‫ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻓﻀﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻓﻘﻂ ‪ 26‬ﺳﺎل دارد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﺑﺮادرى ﻛﻪ در‬ ‫روى زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ‪ 60‬ﺳﺎل از ﻋﻤﺮش ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ زﻣﺎن واﻗﻌﺎ آن ﻣﺪﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻃﺮﻓﻴﻦ در آن زﻧﺪﮔﻰ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻰ ﻋﻤﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ زﻣﺎن ﺧﺎص ﻫﺮ ﻳﻚ از آن‬ ‫دو اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮادرى ﻛﻪ ‪ 26‬ﺳﺎل دارد واﻗﻌﺎ ﺟﻮان ﻣﺎﻧﺪه و ﻗﻠﺒﺶ ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 6‬ﺳﺎل در اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮت‬ ‫ﺗﭙﻴﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺑﺮادر دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ ﻣﺪت ﭘﻴﺮ ﺷﺪه و ﻗﻠﺒﺶ ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 40‬ﺳﺎل ﻛﺎر ﻛﺮده‬

‫‪٧٥‬‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻰﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﺷﺎﻳﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ )اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ اﺟﺴﺎم ﺑﻪ ﺣﺪ‪ ‬ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر( ﻣﺴﺎﻓﺮت در ﻓﻀﺎ و ﺑﻪ ﻧﻘﺎط دور ﻛﻴﻬﺎن ﭘﻬﻨﺎور ﻣﻴﺴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮى زﻣﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎﻳﻰ ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬وﻟﻰ واﻗﻌﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮى زﻣﺎن را ﺑﻪﻃﻮر ﻋﻤﻠﻰ آزﻣﺎﻳﺶ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﻋﺘﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ اﺗﻤﻰ را در‬ ‫ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺎﻋﺘﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺎﻋﺘﻬﺎى ﻣﺸﺎﺑﻪ روى زﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪﺗﺮ ﻛﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮدار ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده راﺑﻄﻪ اﻧﺸﺘﻴﻦ ﻫﻤﺎن ﻓﺮﻣﻮل ﻣﺸﻬﻮر ‪ E=MC2‬اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1905‬ﺳﺒﺐ‬ ‫ﺣﻴﺮت ﺑﺴﻴﺎرى از داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻓﻼﺳﻔﻪ آن زﻣﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از ﻓﻼﺳﻔﻪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﻫﺎﻧﺮى‬ ‫ﺑﺮﮔﺴﻮن ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮد ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮى در ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮد ﻛﻨﺪ و ﺣﺘﻰ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻧﺸﺘﻴﻦ را ﻧﺎﺷﻰ از اﺧﺘﻼل‬ ‫ﺣﻮاس و ﺑﻴﻤﺎرى ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﻏﻢاﻧﮕﻴﺰ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ! ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﺴﺒﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬ ‫اﺧﺘﺮاع ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ »ﻳﻌﻨﻰ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺟﺮم ﺑﻪ اﻧﺮژى« و اﻧﻔﺠﺎر آن ﺗﻮﺳﻂ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻴﻬﺎ در ﻫﻴﺮوﺷﻴﻤﺎ و‬ ‫ﻧﺎﮔﺎزاﻛﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﺮگ ﭼﻨﺪ ﺻﺪﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﮔﺮدﻳﺪ و ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻓﻼﺳﻔﻪ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪ‪ .‬در آن زﻣﺎن ﺑﺮﮔﺴﻮن زﻧﺪه ﻧﺒﻮد ﺗﺎ ﻧﺒﻮغ ﻋﻠﻤﻰ او را ﺑﺎور‬ ‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٧٦‬‬

‫ﻓﺼﻞ ‪3‬‬

‫ﻋﻈﻤﺖ ﻛﻴﻬﺎن‬ ‫اﻳﻦ ﭼﺮخ ﻓﻠﻚ ﻛﻪ ﻣﺎ در او ﺣﻴﺮاﻧﻴﻢ‬

‫ﻓﺎﻧـﻮس ﺧﻴـﺎل از او ﻣﺜﺎﻟﻰ داﻧﻴﻢ‬

‫ﺧــﻮرﺷﻴﺪ ﭼﺮاغ دان‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ ﻓﺎﻧﻮس‬

‫ﻣﺎ ﭼﻮن ﺻﻮرﻳﻢ ﻛﺎﻧﺪر او ﮔﺮداﻧﻴـﻢ‬

‫)ﺧﻴﺎم(‬

‫‪٧٧‬‬

‫رﻗﺺ ﺷﻴﻮا‬ ‫ﻛﻮﻫﻬﺎى ﺑﻴﺴﺘﻮن‪ ،‬ﭘﺮُو )ﭘﺮآب( و ﻃﺎق ﺑﺴﺘﺎن ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه ﺑﺮاى ﻣﻦ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺧﺎﻃﺮهاﻧﮕﻴﺰﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﻜﺎﻧﻬﺎى دﻧﻴﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ در اﻳﺮان ﻫﺴﺘﻢ ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﻳﺪﻧ‪Ĥ‬ﻧﻬﺎ ﺑﺮوم‪ ،‬دوﺳﺘﻰ ﻣﻦ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺳﺎﺑﻘﻪ دﻳﺮﻳﻦ دارد‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺧﺎﻃﺮات ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﺑﻪﻧﺪرت ﺗﻠﺦ‪ ،‬در ﻣﻦ ﺑﺮﻣﻰاﻧﮕﻴﺰﻧﺪ‪ .‬در ﺟﻮاﻧﻰ ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻗﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺻﻌﻮد ﻛﺮدهام‪ ،‬ﻫﺮ ﺻﺨﺮه و ﻫﺮ ﺷﻜﺎف ﺧﺎﻃﺮهاى در ﻣﻦ زﻧﺪه ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ در ﻣﻴﺪان‬ ‫ﻣﺴﻄﺤﻰ ﻛﻪ در ﻗﻠﻪ ﺑﻴﺴﺘﻮن اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻋﺎﻟﻢ را زﻳﺮﭘﺎى ﺧﻮد ﺣﺲ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ و ﻧﺎم‬ ‫ﺑﻴﺴﺘﻮن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺤﻞ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ دارﻳﻮش ﻛﺒﻴﺮ ﻧﻴﺰ روزى ﺑﻪ ﻗﻠﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻮه ﺻﻌﻮد ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻈﻤﺖ ﺑﻮده ﻛﻪ دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ ﻛﺘﻴﺒﻪ‬ ‫ﻣﺸﻬﻮر او را ﻛﻪ ﺷﺮح ﻓﺘﻮﺣﺎﺗﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻨﺞ زﺑﺎن ﻣﺘﺪاول ﻋﻬﺪ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻰ ﺑﺮ دﻳﻮارهﻫﺎى ﺳﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﻓﻠﻚ ﻛﺸﻴﺪه اﻳﻦ ﻛﻮه‪ ،‬در ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻧﺮدﺑﺎﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ آن ﻧﻤﻰرﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺠﺎرى ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻞ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺮاى رﺻﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺳﺖ و ﻣﻦ ﻣﺘﻌﺠﻢ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺗﺎﻛﻨﻮن رﺻﺪﺧﺎﻧﻪاى در‬ ‫ﻗﻠﻪ ﻣﺴﻄﺢ اﻳﻦ ﻛﻮه ﻧﺴﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺪان ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ درازﻛﺶ ﺧﻮاﺑﻴﺪه ﺑﺎﺷﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﮔﻤﺎن ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن واﻗﻊ ﺷﺪهاﻳﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﻗﻠﻪ اﻳﻦ ﻛﻮه ﺑﻰاﺧﺘﻴﺎر اﻳﻦ ﻏﺰل‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎى ﺳﻌﺪى را زﻣﺰﻣﻪ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺧُﺮّم از آﻧﻢ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﺧُﺮّم از اوﺳﺖ‬

‫ﻋﺎﺷﻘﻢ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﺎﻟـﻢ از اوﺳﺖ‬

‫ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﻤﺮ اى دوﺳﺖ دم ﻋﻴﺴﻰ ﺻـﺒﺢ‬

‫ﺗﺎ دل ﻣﺮده ﻣﮕﺮ زﻧﺪه ﻛﻨﻰ ﻛﻴﻦ دم از اوﺳﺖ‬

‫ﻣﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﻗﻠﻪ اﻳﻦ ﻛﻮه ﺻﻌﻮد ﻛﺮدم و ﺷﺐ را ﻧﻴﺰ در آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪم‪ .‬ﺑﺎ ﺻﺨﺮهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮف و‬ ‫ﺑﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﮔﻔﺘﮕﻮى ﻫﻤﻴﺸﮕﻰ ﺧﻮد را آﻏﺎز ﻧﻤﻮدم‪ .‬ﻧﺎﮔﺎه در ﺳﻜﻮت و ﺗﺎرﻳﻜﻰ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﺿﻤﻦ درك‬ ‫آﻫﻨﮓ ﺗﻨﻔﺴﻢ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻧﻈﺮى ﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﺷﻴﻤﻰ اﺗﻤﻰ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺮى اﺗﻤﻬﺎ و‬ ‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﺗﻮأم ﺑﺎ ﻳﻚ رؤﻳﺖ ﻋﺮﻓﺎﻧﻰ از ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎن در ﻧﻈﺮم ﺟﻠﻮهﮔﺮ ﺷﺪ و ﺣﺲ ﻛﺮدم‪ ،‬ﻣﻦ و ﻫﺮ‬ ‫ﭼﻪ در ﺣﻮل و ﺣﻮﺷﻢ وﺟﻮد دارد در ﻳﻚ رﻗﺺ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻰ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﺷﺮﻛﺖ ﺟﺴﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬ذر‪‬ات‬ ‫ﺑﺮف‪ ،‬ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى اﻛﺴﻴﮋن ﻫﻮا‪ ،‬ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﺑﺪن‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ و ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى ﺻﺨﺮهﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺎزﻫﺎى‬

‫‪٧٨‬‬

‫ﺳﻮزان درون ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﺧﻮد ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﺳﻴﺎرات آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ ﺑﻪ دور ﺧﻮد و ﺑﻪ دور ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫و ﺑﻪ دور ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دور ﻫﻢ در ﺣﺎل ﭼﺮﺧﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﻟﻜﺘﺮون ﺑﻪ دور ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎ در ﺣﺎل ﭼﺮﺧﺶ و ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎ در درون ﺧﻮد در ﺣﺎل ﻧﻮﺳﺎن‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ذرات ﺑﺮف از ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى آب و ﺑﺪن ﻣﻦ از ﻣﺸﺘﻘﺎت اﺗﻤﻬﺎى ﻛﺮﺑﻦ و ﭼﻨﺪ ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺳﻨﮕﺮﻳﺰهﻫﺎ و ﺻﺨﺮهﻫﺎ از ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺟﺎﻣﺪ و‬ ‫ﺑﻰﺣﺮﻛﺖ وﻟﻰ در ﺑﺎﻃﻦ دروﻧﻰ ﭘﺮﺟﻮش و ﺧﺮوش دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮات‪ ،‬ﺑﻪﻧﺎﮔﺎه ﻋﺒﺎرﺗﻰ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻬﻮر از ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎى ﺗﻴﺎر دو ﺷﺎردن روﺣﺎﻧﻰ دﮔﺮاﻧﺪﻳﺶ ﻧﻴﻤﻪ اول ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ در ﻛﺘﺎب‬ ‫ﻧﻴﺎﻳﺶ ﻋﺎﻟﻢ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻗﺪرت روﺣﻰ ﻣﺎد‪‬ه ﺑﻪ ﻳﺎدم آﻣﺪ‪:‬‬ ‫»ﻫﺮﮔﺰ ﻣﮕﻮ ﻛﻪ ﻣﺎده ﻓﺮﺳﻮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎد‪‬ه ﻣﺮده اﺳﺖ! ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﺎت ﻗﺮﻧﻬﺎى آﻳﻨﺪه ﻣﺎد‪‬ه‬ ‫ﺟﻮان اﺳﺖ و ﺳﺮﺷﺎر از اﺣﺴﺎس‪ .‬ﻫﺮﮔﺰ ﻣﮕﻮ ﻣﺎد‪‬ه ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدى اﺳﺖ‪ .‬و ﭼﻮن ﻣﺎده ﭘﺮده از‬ ‫ﻧﻘﺎب ﺗﺤﺮﻛﺎت ﻣﺘﻌﺪد دروﻧﻰ ﺑﺮﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺷﻜﻮه وﺣﺪت از ﭘﺲ ﻫﺮج و ﻣﺮج آﺷﻜﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪«.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻫﻤﺎن رﻗﺺ ﺷﻴﻮا ﺧﺪاى ﻫﻨﺪوﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ؟‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮي از ﺷﻴﻮا ﺧﺪاي ﻫﺮج و ﻣﺮج از ﺧﺪاﻳﺎن ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﻫﻨﺪوﻳﺴﻢ‬

‫‪٧٩‬‬

‫در ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ‬ ‫آن ﺳﻘﻒ ﺧﻴﻤﻪ را ﺑﻪ ﺳﺘﺎره ﺑﺴﻮزﻧﻴﺪ‬

‫ﺷﺐ ﺧﻴﻤﻪ ﺳﻴﻪ زد و در آن ﺑﻴﺎرﻣﻴﺪ‬

‫)ﺑﻬﺎر(‬ ‫در ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ ﺳﺘﺎرﮔﺎن از راه دور ﺑﻪ ﻣﺎ ﭼﺸﻤﻚ ﻣﻰزﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ ﻇﺎﻫﺮا ﻧﺰدﻳﻚ و ﻳﺎ ﻧﻮراﻧﻰﺗﺮ از‬ ‫ﺑﻘﻴﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﺘﺮى از آﻧﻬﺎ ﻳﺎ ﺑﺴﻴﺎر دورﻧﺪ و ﻳﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻚاﻧﺪ و ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﺿﻌﻴﻔﻰ‬ ‫از ﺧﻮد ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ اﮔﺮ ﺑﺎ ﺗﻠﺴﻜﻮپ و ﻳﺎ دورﺑﻴﻦ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﭘﺨﺶ‬ ‫ﺷﺪه در ﻓﻀﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪد و دﺳﺘﻪﻫﺎى ﻫﺰارﺗﺎﻳﻰ ﭘﺮاﻛﻨﺪه در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎت و در‬ ‫ﺳﻄﺢ وﺳﻴﻌﻰ از آﺳﻤﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻋﺎدى و ﻏﻴﺮﻣﺴﻠﺢ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺣﺪود‬ ‫‪ 6000‬ﺳﺘﺎره در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﻮ‪‬ى و در ﺷﺐ ﻏﻴﺮﻣﻬﺘﺎﺑﻰ رؤﻳﺖ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻘﻄﻪ دﻳﺪ را ﺑﺮ‬ ‫روى ﻣﺤﻞ ﻣﺸﺨﺼﻰ از ﺳﻄﺢ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﺘﺮ از‪2000‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ‬ ‫ﻛﻤﺘﺮ از ﻧﺼﻒ‪ .‬زﻳﺮا از ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﻤﻰ از آﺳﻤﺎن زﻳﺮ دﻳﺪ ﻣﺎ ﻗﺮار ﻣﻰﮔﻴﺮد و ﻧﻴﺰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬ ‫ﻛﻢ ﻧﻮر واﻗﻊ در اﻓﻖ‪ ،‬دﻳﺪه ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺎ دورﺑﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ در ﻧﻘﻄﻪ‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﻰ از ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ‪ 50000‬و ﺑﺎ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ورودى ‪ 5‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮى‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد‬ ‫ﺑﻪ ﺑﻴﺶ از ‪ 300000‬ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﻏﺎﻟﺐ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎى دو‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﻪ و ﻳﺎ ﭼﻨﺪﺗﺎﻳﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﺪاراﺗﻰ اﻃﺮاف ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در‬ ‫ﺣﺮﻛﺖاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ در ﺗﻮدهﻫﺎى اﻧﺒﻮه‪ ،‬ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺻﺪﻫﺎ ﺳﺘﺎره ﺟﻮان‪ ،‬ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﻴﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬ ‫ﺑﺎزوى ﺷﻜﺎرى )اورﻳﻮن( و ﻳﺎ ﭘﺮوﻳﻦ )ﭘﻠﺌﻴﺎد(‪ 1‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﻞ و ﺑﻮﺗﻪﻫﺎى زرق و ﺑﺮقدار‬ ‫ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ و ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻧﻮاﺣﻰ ﭘﻴﺮﺗﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺗﻮده‬ ‫ﺳﺤﺎﺑﻰ ﺳﺮﻃﺎن و ﻳﺎ ﺗﻌﺪاد دﻳﮕﺮى ﺟﺰو ﺧﻮﺷﻪﻫﺎى ﻛﺮوى ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪(1‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬ ‫‪١. Pleiade‬‬

‫‪١‬‬

‫‪٨٠‬‬

‫ﺗﻤﺎم ﺳﻄﺢ آﺳﻤﺎن را ﻧﻤﻰﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻘﺎط درﺧﺸﺎن و ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻳﺎد از ﻫﻢ‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﻜﻰ‬ ‫ﻣﻄﻠﻖ ﺷﺐ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺮاى ﻫﺮ ﻛﺲ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻳﻚ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس‪ ،‬ﺗﺎرﻳﻜﻰ‬ ‫آﺳﻤﺎن در ﺷﺐ و دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪﻫﺎى ژرف و ﺳﻴﺎه از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬واﻗﻌﺎ ﭼﺮا‬ ‫آﺳﻤﺎن در ﺷﺐ ﺗﺎرﻳﻚ اﺳﺖ؟ در ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه و ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﻣﻰداﻧﻴﻢ‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﻮﺟﻮد در ﻋﺎﻟﻢ از ﺗﻌﺪاد داﻧﻪﻫﺎى ﻣﺎﺳﻪﻫﺎى ﺳﻮاﺣﻞ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا‬ ‫ﺑﺎز آﺳﻤﺎن در ﺷﺐ ﺗﺎرﻳﻚ اﺳﺖ؟‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻌﻤﺎ از ‪ 30‬ﻗﺮن ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺮاى ﺑﺸﺮ و ﺑﻪﺧﺼﻮص اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﻄﺮح ﺑﻮده و در ﻃﻰ ﻗﺮون‬ ‫و اﻋﺼﺎر ﺑﻪ آن ﻓﻜﺮ ﻛﺮده و ﺟﻮاﺑﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺟﻮاﺑﻬﺎ ﻣﺪت‬ ‫زﻣﺎﻧﻰ آﻧﻬﺎ را ﻗﺎﻧﻊ ﻧﻤﻮده‪ ،‬وﻟﻰ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ ﺟﻮاب ﻋﻠﻤﻰ و ﺗﺎ اﻧﺪازهاى ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﻮده ﻛﻪ در‬ ‫ﻧﻴﻤﻪ اول ﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اول ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﺣﺪ‪ ‬و ﻣﺮزى ﻧﺪارد و ﻣﺮﺗﺒﺎ ﺑﺮ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش آن اﻓﺰوده ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮض ﻣﺰاح ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮزى ﺑﺮﺳﺪ و ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﻮد‪ .‬و ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﻈﺮى و ﺗﺠﺮﺑﻰ‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .1‬ﺗﺼﻮﻳﺮى از ﻛﻬﻜﺸﺎن ‪ NGC1232‬ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ اﺳﺖ‬

‫‪٨١‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ از ﻣﻜﺎن ﻣﺎ در ﺣﻮاﻟﻰ ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى ﻧﻤﻰﺗﻮان ﺗﺼﻮﻳﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﻮﺑﻰ از درون آن ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ آورد‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن درﺧﺸﺎن را در درون ﺣﻠﺰون )ﻣﺎرﭘﻴﭻ( و ﺣﻮاﻟﻰ آن‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬اﺧﻴﺮا اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ‬ ‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ اﺧﺘﻼف ﻣﺨﺘﺼﺮى ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﻛﻬﻜﺸﺎن وﺟﻮد دارد و آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى‪،‬‬ ‫ﻣﺎرﭘﻴﭽﻰ ﻣﻴﻠﻪاى اﺳﺖ ]ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪ :‬ﻣﺠﻠﻪ آﺳﻤﺎن و ﻓﻀﺎ‪) ،‬ژوﺋﻦ ‪[(1996‬‬

‫ﻓﺮض ﺑﻌﺪى اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﻣﺮز‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﺎز‬ ‫در اﻳﻦ ﻓﺮض ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺐ آﻧﻬﺎ در درون ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎﻳﻰ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬و‬ ‫از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻘﺎط ﻫﻨﺪﺳﻰ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﺑﻌﺎدى ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﺤﺪود‬ ‫ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﺧﻮرﺷﻴﺪ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﺎت ﻛﺎﻓﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺤﻈﻪاى ﺑﻪ ﺟﻬﺖ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد ﻧﻈﺮ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .2‬ﻣﺴﻴﺮ ﻧﮕﺎه ﻣﺎ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺣﺘﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﺘﺎرهاى ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫)ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ‪ :‬از ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ(‬

‫ﺑﻴﻨﺪازﻳﺪ‪ ،‬در آﺧﺮ ﻣﺴﻴﺮ ﻧﮕﺎه ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﺘﺎرهاى ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮرد‪ .‬ﻗﺒﻮل و ﻓﻬﻢ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮاى‬

‫‪٨٢‬‬

‫ﺑﺮﺧﻰ از ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺷﺎﻳﺪ دﺷﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻰ اﮔﺮ ﻓﻀﺎ ﺣﺪ ﻣﺮزى ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد‬ ‫ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ در ﻓﻀﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪهﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻰ از ﺳﻮى زﻣﻴﻦ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﺑﻪ ﺳﺘﺎرهاى‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاى درك ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﺧﻮد را اﻳﺴﺘﺎده در درون ﺟﻨﮕﻞ وﺳﻴﻌﻰ ﻣﺠﺴﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﻃﺮف ﻛﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻴﻨﺪازﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭼﺸﻢ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻪ درﺧﺘﻰ ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﺟﻨﮕﻞ وﺳﻴﻊ و اﻧﺒﻮه ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﺷﻤﺎ در ﻛﺮاﻧﻪ آن‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﻮﺷﻪاى از اﻓﻖ را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬وﻟﻰ در اﻳﻦ ﻓﺮض واﻗﻌﺎ ﺟﻨﮕﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎر وﺳﻴﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺎل ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻰ درﺧﺘﺎن و ﻧﺤﻮه ﺗﻮزﻳﻊ آﻧﻬﺎ و اﻧﺒﻮه ﺑﻮدن و ﻳﺎ ﻧﺒﻮدن آن ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل در ﻣﻮرد‬ ‫ﺟﻨﮕﻞ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺟﻬﺎن ﭘﺮ ﺳﺘﺎره ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ وﺳﻴﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻓﺎﺻﻠﻪ آﻧﻬﺎ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن زﻣﻴﻨﻪاى ﻣﺘﻮاﻟﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ‪ 3‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل اﻣﺘﺪاد ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮر را در ذﻫﻦ ﻣﺎ ﺑﺮﻣﻰاﻧﮕﻴﺰد ﻛﻪ آﺳﻤﺎن ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎﻣﻼً روﺷﻦ و‬ ‫درﺧﺸﺎن ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻛﺜﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻔﺤﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬ ‫ﺑﺪرﺧﺸﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻧﻮر ﺷﺪﻳﺪى از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺗﺎﺑﻴﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را در‬ ‫ﻛﻮرهاى ﻛﻪ ﺑﺎ دﻣﺎى ﺳﻔﻴﺪ ﮔﺮم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻗﺮار داده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم آﺳﻤﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را‬ ‫اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده ﺑﺎﻳﺪ ‪ 180000‬ﺑﺎر درﺧﺸﺎﻧﺘﺮ از ﺻﻔﺤﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻬﻨﻤﻰ ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ در ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ از ﺑﻴﻦ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ و در ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ ﺗﻤﺎم آﺑﻬﺎى اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺷﺪه و ﺧﻮد زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺰ در ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪ ﺗﺼﻌﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .3‬آﺳﻤﺎن ﻣﻤﻠﻮ از ﺳﺘﺎره ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮕﻠﻰ اﻧﺒﻮه )ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪ :‬ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ(‬

‫‪٨٣‬‬

‫ﻣﻌﻤﺎﻫﺎ و ﺗﻨﺎﻗﻀﻬﺎ‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1952‬ﻫﺮﻣﺎن ﺑﻮﻧﺪى ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎى ﺷﺐ را ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻰ ﺳﭙﺮده ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬دوﺑﺎره در اذﻫﺎن زﻧﺪه ﻛﺮده و ﻛﺘﺎﺑﻰ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺒﺎل زﻳﺎدى روﺑﻪرو‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1987‬ادوارد ﻫﺎرﻳﺴﻮن‪ ،‬اﺳﺘﺎد اﺧﺘﺮﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬از داﻧﺸﮕﺎه »ﻣﺎﺳﺎﭼﻮﺳﺖ« ﻧﻴﺰ ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺎم ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و در ﺳﺎل ‪ 1990‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﺸﺮ‪ Seuill‬در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﺆﻟﻒ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎى ﺳﻴﺎﻫﻰ‬ ‫آﺳﻤﺎن را از زﻣﺎن ارﺳﻄﻮ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺎ رواﻳﺘﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ‬ ‫ﻫﺮ رواﻳﺘﻰ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ دﻳﮕﺮى اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﺮﻛﺪام ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎر‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞﻗﺒﻮل‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬در زﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ و ﺑﺎ وﺟﻮد ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ‪ ،‬ﺟﻮاب اﻳﻦ ﻣﻌﻤﺎ‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﻬﺎن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .4‬ﻣﺸﺨﺼﺎت زﻣﻴﻦ ﻣﺮﻛﺰى ﻧﻈﺮﻳﻪ ارﺳﻄﻮ و ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس‪.‬‬

‫‪٨٤‬‬

‫دﻳﺪ ارﺳﻄﻮ و ﺳﭙﺲ ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس از ﺟﻬﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﻣﺮﻛﺰى ‪ Géocentrique‬ﺑﻮده‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬ ‫اﻓﻼك آﺳﻤﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﻼك ﻛﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ‪ 7‬ﺳﭙﻬﺮ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻳﻚ‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ ﺗﺒﺎهﻧﺸﺪﻧﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺗﺮ ﻏﺮق ﺷﺪه ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻰرود و ﺑﺮﺧﻮردار از ﺗﺤﺮك دوراﻧﻰ‬ ‫ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﻼك ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﻈﺎم ﺻﻌﻮدى ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻛﻮاﻛﺐ وﻟﮕﺮد )ﻣﻔﻬﻮم آن ﺳﻴﺎرات‬ ‫ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ و ﺧﻮد ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ( ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻬﺎى ﻣﺘﻔﺎوت در اﻃﺮاف ﻣﺤﻮر‬ ‫ﺧﻤﻴﺪهاى ﻣﻰﭼﺮﺧﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮر اﺗﺮى ﻓﻀﺎى آﺳﻤﺎﻧﻰ را ﭘﺮ ﻛﺮده و ﺧﺎرج از اﻳﻦ ﺳﭙﻬﺮﻫﺎى ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻓﻀﺎ‪،‬‬ ‫زﻣﺎن و ﺧﻸ وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﺣﺼﺎر ﻣﺤﺪودﻛﻨﻨﺪه ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در وراى آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ وﺟﻮد ﻧﺪارد‬ ‫در ﺷﻜﻞ ‪ ،4‬ﻛﻪ از ﻛﺘﺎب ﺳﭙﻬﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ادوارد ﺷﺮﺑﻮرن‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ ،1675‬اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎت زﻣﻴﻦ ﻣﺮﻛﺰى ﻧﻈﺮﻳﻪ ارﺳﻄﻮ و ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪،‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺳﭙﻬﺮ ﻣﺤﻴﻄﻰ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺤﻞ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺛﺎﺑﺖ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﭙﻬﺮ ﺧﺎرﺟﻰ را‬ ‫اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن اﻳﺮاﻧﻰ و ﻋﺮب ﺑﺎ دﻳﺪ ﻋﺮﻓﺎﻧﻰ از ﻋﺎﻟﻢ در ﻗﺮون وﺳﻄﻰ ﺑﻪ آن اﻓﺰودهاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ‬ ‫ﻫﺎرﻳﺴﻮن در ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ آن را ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺑﻪ اﻋﺮاب ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬در ﻳﻜﻰ از رﺑﺎﻋﻴﺎت‬ ‫ﺧﻴﺎم اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻮن ﭼﺮخ ﺑﻪ ﻛﺎم ﻳﻚ ﺧﺮد ﻣﻨﺪ ﻧﮕﺸﺖ‬ ‫ﺗﻮﺧﻮاه ﻓﻠﻚ ﻫﻔﺖ ﺷﻤـﺮ ﺧﻮاﻫﻲ ﻫﺸﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻮن ﺑﺎﻳﺪ ﻣـﺮد و آرزوﻫﺎ ﻫﻤــﻪ ﻫِﺸﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻪ ﻣﻮرﺧﻮرد ﺑﻪ ﮔﻮر وﭼﻪ ﮔﺮگ ﺑﻪ دﺷﺖ‬

‫وﻟﻰ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻌﺮ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻓﻠﻚ ﻫﺸﺘﻢ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﺮﻓﺎ درﺑﺎره آن‬ ‫اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫از ﭼﻬﺎروﭘﻨﺞﺑﮕﺬر در ﺷﺶ و ﻫﻔﺖ ﻣﻨﮕﺮ‬

‫ﭼﻮن از زﻣﻴﻦ ﺑﺮآﻳﻰ ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن ﺑﺒﻴﻨﻰ‬

‫ﻫﻔﺖآﺳﻤﺎنﭼﻮدﻳﺪىدرﻫﺸﺘﻤﻴﻦﻓﻠﻚﺷﻮ‬

‫ﭘﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻜﺎن ﻧﻪ ﺗﺎ ﻻﻣﻜﺎن ﺑﺒﻴـــﻨﻰ‬

‫در ﻻﻣﻜﺎن ﭼﻮ دﻳﺪى ﺟﺎﻧﻬﺎى ﻧﺎزﻧﻴﻨــﺎن‬

‫ﺑﻰﺗﻦ ﻧﻬﺎده ﺳﺮﻫﺎ در آﺳﺘﺎن ﺑﺒﻴـــﻨﻰ‬

‫‪٨٥‬‬

‫ﻳﻜﺪم زﺧﻮد ﻧﻬﺎن ﺷﻮ او را ﻋﻴﺎن ﺑﺒﻨـﻲ‬

‫ﺑﺮ ﺑﻨﺪ ﭼﺸﻢ دﻋﻮى ﺑﮕﺸﺎى ﭼﺸﻢ ﻣﻌﻨﻰ‬

‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ اول ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻬﺮوردى ﺟﻬﺎن را ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻧﻪ ﻓﻠﻚ ﻣﻰداﻧﺪ و ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻧﻴﺰ‬ ‫در ﻣﺜﻨﻮى )دﻓﺘﺮ ﭘﻨﺠﻢ( از ﭼﺮخ ﻧﻬﻢ ﻛﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺑﺎرى ﺗﻌﺎﻟﻰ اﺳﺖ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺷﻌﻠﻪ در ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺴﺎﻧﻰ زﻧﻴﻢ‬

‫ﺧﺎر را ﮔﻠﺰار روﺣﺎﻧﻰ ﻛﻨﻴﻢ‬

‫ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺘـﺎدﻳﻢ از ﭼﺮخ ﻧﻬﻢ‬

‫ﻛﻴﻤﻴﺎ ﻳﺼﻠﺢ ﻟﻜﻢ اﻋﻤﺎﻟﻜﻢ‬

‫اﻳﻦ دﻳﺪ از ﺟﻬﺎن ﺗﺎ آﻏﺎز ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﻗﻰ ﺑﻮد‪ .‬ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ ﺳﺎﻟﻬﺎى ﻣﺘﻤﺎدى‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﭘﮋوﻫﺶ ﻛﺮد و آﺛﺎر زﻳﺎدى از ﺧﻮد ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﺎر ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬در ﻏﺎﻟﺐ اﻳﻦ آﺛﺎر ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺮس از‬ ‫ﻛﻠﻴﺴﺎ‪ ،‬اﺳﻢ ﻣﺴﺘﻌﺎر ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻰﺑﺮد‪ .‬ﻳﻚ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻣﺮﮔﺶ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ در ﺳﺎل ‪ 1543‬آﺧﺮﻳﻦ اﺛﺮ ﺧﻮد‬ ‫را ﺑﻪﻧﺎم ‪De Revolutionibus Orbium Coelestium‬درﺑﺎره ﭼﺮﺧﺶ ﻣﺪارات آﺳﻤﺎﻧﻰ ﻣﻨﺘﺸﺮ‬ ‫ﻛﺮد و ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ اﺛﺮ‪ ،‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن و رﻳﺎﺿﻴﺪاﻧـﺎن آن زﻣﺎن را ﻣـﺎت و ﻣﺒﻬﻮت ﻧــﻤﻮد و ﻧـﺎﻣﻰ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .5‬ﻣ‪‬ﺪل ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺮﻛﺰى ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ‪) .‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪ :‬ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ(‬

‫‪٨٦‬‬

‫ﺟﺎوداﻧﻰ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎى ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻤﺐ ﺳﺎﻋﺘﻰ‪ ،‬ﭼﻨﺪ دﻫﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬اﺛﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺧﻮد‬ ‫را آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺖ و اﻧﻔﺠﺎرى در ﺷﻴﻮه ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺸﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪوﺟﻮد آورد‪ .‬ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬ ‫را ﻣﺮﻛﺰ ﺟﻬﺎن ﻗﺮار داد و ارزش و اﻋﺘﺒﺎر زﻣﻴﻦ و اﻓﻼك ﺛﺎﺑﺖ را ﭘﺎﻳﻴﻦ آورد‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪ (5‬ﻣﺪل‬ ‫ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺮوزه ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﻛﻪ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﺮﻛﺰ ﺟﻬﺎن ﻧﺒﻮده و‬ ‫ﻣﻜﺎن ﺣﻘﻴﺮى در ﺑﺎزوى ﺷﻜﺎرى »اورﻳﻮن« در ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى دارد و اﻳﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻰ‬ ‫از ﭼﻬﺎرﺻﺪﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﻴﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻮﻣﺎس دﻳﮕﺰ‪ ،‬ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس و رﻳﺎﺿﻴﺪان ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬از ﻣﺪل ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬ ‫ﻣﺮﻛﺰى ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ دﻓﺎع ﻛﺮده و ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﻣﻄﺎﻟﺐ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ و ﻃﺮز ﻓﻜﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮﺧﻼف‬ ‫ﻣﺮﺳﻮم ﻛﻪ ﺑﻪ ﻻﺗﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد و اﻳﻦ دﻳﺪ ﺟﺪﻳﺪ از ﺟﻬﺎن را‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاى ﻋﺎم ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ درﺑﺎره ﺧﺪا و اﻣﻜﺎن او و آﻧﭽﻪ در ﺧﺎرج از ﺳﭙﻬﺮ ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫ﻧﻬﺎﻳﻰ ﻗﺮار دارد ﭼﻴﺰى ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻰ ﺷﺎﻫﻜﺎر دﻳﮕﺰ در اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﭙﻬﺮ ﺛﺎﺑﺖ را ﺑﺮداﺷﺘﻪ و‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن را در ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻧﻤﻮد و ﺑﺎ ﻓﺮوﺗﻨﻰ و ﻳﺎ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺗﺮس از ﻛﻠﻴﺴﺎ ﻧﺎﻣﻰ از‬ ‫ﺧﻮد ﻧﺒﺮده ﺑﻮد و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ اﻳﻦ دﻳﺪ اﺑﺘﻜﺎرى را ﺑﻪ ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮدارى از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻓﻬﻢ ﺑﺸﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ در ﻓﻀﺎ در ﺷﻜﻞ‬ ‫)‪ (6‬ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺗﻮﻣﺎس دﻳﮕﺰ رﺳﻢ ﺷﺪه دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺪارات ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ‪ ،‬ﻓﻀﺎى‬ ‫ﺑﺪون ﭘﺎﻳﺎﻧﻰ ﺑﺮاى ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه و ﺳﭙﻬﺮ ﺛﺎﺑﺖ را در ﭼﻬﺎر ﻋﺒﺎرت ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺪارات ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺎ اﺑﺪﻳﺖ ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه‪ ،‬ﻗﺼﺮﻫﺎى ﺧﻠﻞﻧﺎﭘﺬﻳﺮﺳﻌﺎدتاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى‬ ‫درﺧﺸﺎن ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎرﺷﻰ از ﺷﻮﻛﺖ و اﻓﺘﺨﺎر اﺑﺪى ﺗﺰﻳﻴﻦ ﺷﺪه و ﺑﺎرﮔﺎه ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن آﺳﻤﺎﻧﻰ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻈﻤﺘﻰ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺻﻴﻒ دارﻧﺪ واز ﻧﻈﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ و ﻛﻤﻴﺖ واﻻﺗﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻋﺎرى‬ ‫از درد و رﻧﺞ‪،‬ﺳﺮﺷﺎر ازﺷﺎدى ﻣﻄﻠﻖ و اﺑﺪى‪ ،‬ﻗﺮارﮔﺎه ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٨٨‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .6‬اوﻟﻴﻦ ﻧﻤﻮدار ﻧﺴﺒﺘﺎ درﺳﺖ از ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ )ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪ :‬ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ(‬

‫در ﺟﺎى دﻳﮕﺮ ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺣﻘﺎرت ﻣﻜﺎن ﻣﺎدى و ﺧﻠﻞﭘﺬﻳﺮ ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻟﻬﻰ‪،‬درك ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ وﻟﻰ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻈﻤﺖ واﻗﻌﻲ اﻳﻦ اﻓﻼك ﻛﻪ در ﻣﺪارات ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺘﻌﺪد ﻧﻮراﻧﻰ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ‪ .‬از ﻣﻜﺎن ﺧﻮد ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻓﻘﻂ اﻧﻮارى را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ از ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﺪارات اﻳﻦ اﻓﻼك ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ‪ ،‬از ﻳﻚ ﺳﻮ اوﻟﻴﻦ اﺷﺎره ﺑﻪ دور ﺑﻮدن ﻣﺪارات ﺳﺘﺎرﮔﺎن و اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻮرآﻧﻬﺎﻳﻰ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫رؤﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﻣﺪارات را اﺷﻐﺎل ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ اوﻟﻴﻦ ﺟﻮاب ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎى ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻧﻤﻮدارى از ﺷﺮوع ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻓﻬﻢ و داﻧﺶ ﺑﺸﺮ و‬ ‫آﻏﺎز ﺷﻨﺎﺧﺘﻰ از ﻋﻈﻤﺖ ﻛﻴﻬﺎن و آﺷﻜﺎر ﺷﺪن اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ وﺟﻮد و ﻣﻜﺎن ﻣﺎ در ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دﻳﺪ از ﺟﻬﺎن از ﺗﻔﻜﺮات و اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﻋﻠﻤﻰ ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ ﻣﻨﺘﺞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ‬ ‫‪ 20‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ او ﺑﺮاى ﻏﺎﻟﺐ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان روﺷﻦ ﺷﺪ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﻜﻤﻴﻞ آن ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ زﻣﻴﻨﻪ‬ ‫را ﺑﺮاى اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت و ﻧﻈﺮﻳﺎت ارزﻧﺪه ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻛﭙﻠﺮ‪ ،‬ﻧﻴﻮﺗﻦ و‪ ...‬ﺑﺎز ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ و‬

‫‪٨٩‬‬

‫ﺳﭙﺲ دﻳﮕﺰ دﻧﻴﺎى ﻣﺤﺪودﺷﺪه زﻣﻴﻦ ﻣﺮﻛﺰى اﭘﻴﻜﻮر‪ ،‬ارﺳﻄﻮ و ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس و ﺧﻼﺻﻪ دﻧﻴﺎى ﻓﻼﺳﻔﻪ‬ ‫و اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن ﻗﺮون وﺳﻄﻰ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮده و دﻧﻴﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻋﻈﻴﻤﺘﺮ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى ﭘﮋوﻫﺶ و‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪﮔﺬارى ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1609‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﺑﻌﺪ از اﻃﻼع از ﻛﺸﻒ دورﺑﻴﻦ و ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺻﻮل آن‪ ،‬ﺷﺨﺼﺎ ﺑﺎ ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار‬ ‫دادن دو ﻋﺪﺳﻰ ﻣﺤﺪب و ﻣﻘﻌﺮ‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﻚ ﻃﺮف ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ ﺻﺎف ﺑﻮد‪ ،‬دورﺑﻴﻨﻰ ﺳﺎﺧﺖ و‬ ‫ﺷﺮوع ﺑﻪ رﺻﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﺳﻴﺎرات ﻛﺮد‪ .‬در روى ﻛﺮه ﻣﺎه ﻛﻮه و ﺻﺨﺮهﻫﺎ را ﺗﺸﺨﻴﺺ داد و ﭼﻨﺪى‬ ‫ﺑﻌﺪ ﭼﻬﺎرﻣﺎه از ﻣﺸﺘﺮى ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎى»اﻳﻮ«‪» ،‬اروﭘﺎ«‪» ،‬ﮔﺎﻧﻴﻤﺪ« و »ﻛﺎﻟﻴﺴﺘﻮ« را ﻛﺸﻒ ﻛﺮد‪ .‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ در‬ ‫ﺳﻦ ‪ 68‬ﺳﺎﻟﮕﻰ‪ ،‬ﭘﺮارزﺷﺘﺮﻳﻦ اﺛﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺎم ﮔﻔﺘﮕﻮ درﺑﺎره دو ﻧﻈﺎم ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ در ﺳﺎل ‪1632‬‬ ‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﻤﻮد‪ .‬وى در اﻳﻦ اﺛﺮ‪ ،‬ﻧﻈﺎم زﻣﻴﻦ ﻣﺮﻛﺰى ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻈﺎم ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺮﻛﺰى‬ ‫ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺴﻴﺎرى از ﻋﻘﺎﻳﺪ ارﺳﻄﻮﻳﻰ را ﻛﻪ در داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎ ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدى ﻣﺬﻫﺐ ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻜﻬﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎد ﺗﻤﺴﺨﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻻﺗﻴﻦ‬ ‫ﻧﻨﻮﺷﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺎم ﻛﻪ در آن ﻋﻬﺪ ﺑﺮاى ﻣﺬﻫﺒﻴﻮن و داﻧﺸﮕﺎﻫﻴﺎن ﻳﻚ زﺑﺎن ﻣﺒﺘﺬل ﻗﻠﻤﺪاد‬ ‫ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﻜﻪ اﺛﺮ او را اﻓﺮاد ﻣﺘﻌﺪدى از ﻫﺮ ﻃﺒﻘﻪ و ﻗﺸﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎرى را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ اﺛﺮ دادﮔﺎه ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ 1‬ﺑﺮاى او ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ واو را‬ ‫ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ اﺳﺘﻐﻔﺎر در ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ و ﮔﻔﺘﺎر ﻛﻔﺮآﻣﻴﺰ ﺧﻮدﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ او را ﺑﻪ‬ ‫زﻧﺪان اﺑﺪ ﻣﺤﻜﻮم ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ او را ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﭘﻴﺮى و ﺑﻴﻤﺎرى ﺗﻘﻠﻴﻞ داده و او را در‬ ‫ﻗﺮﻳﻪ »آرﻛﺘﺮى« ﻧﺰدﻳﻚ ﻓﻠﻮراﻧﺲ در اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ‪ ،‬ﺗﺎ روز ﻣﺮﮔﺶ ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ‪ 1642‬ﺗﺤﺖﻧﻈﺮ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ در ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻛﺴﺎﻟﺖ‪ ،‬اﺛﺮ ﭘﺮارزﺷﻰ ﺑﺎ ﻧﺎم اﻫﻤﻴﺖ ﻋﻠﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﻣﺨﻔﻰ در ﺳﺎل‪ 1638‬در ﻫﻠﻨﺪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻧﺒﻮغ ﻧﻈﺮى ﺗﺠﺮﺑﻰ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻛﭙﻠﺮ اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت دﻳﮕﺮى ﻛﺮد و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ راه را ﺑﺮاى ﻇﻬﻮر‬ ‫ﻧﺒﻮغ ﺗﺤﻠﻴﻠﻰ ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺑﺎز ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻇﺎﻫﺮا ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺎت‪ ،‬در ﻳﻚ ﺷﺐ ﻣﻬﺘﺎﺑﻰ ﻧﻴﻮﺗﻦ در زﻳﺮ درﺧﺖ‬ ‫‪١. Inquistion‬‬

‫‪١‬‬

‫‪٩٠‬‬

‫ﺳﻴﺒﻰ در ﺗﻔﻜﺮ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎى ﮔﺮدش ﻣﺎه ﺑﻪ دور زﻣﻴﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه اﻓﺘﺎدن‬ ‫ﺳﻴﺒﻰ از درﺧﺖ ﺗﻮﺟﻪ او را ﺟﻠﺐ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺳﻘﻮط ﺳﻴﺐ را از درﺧﺖ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺮد‬ ‫و از ﺧﻮد ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﻣﺎه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻴﺐ ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺶ زﻣﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺰاﻣﺎ ﻫﺮ دوى‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺶ زﻣﻴﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﻴﻦ دو ﺟﺴﻢ ﻣﺎد‪‬ى را ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﺟﺮم آن دو و ﻧﺴﺒﺖ ﻋﻜﺲ ﺑﺎ ﻣﺮﺑﻊ ﻓﺎﺻﻠﻪ آﻧﻬﺎ دارد‪،‬ﺣﺪس زد و ﺑﺎ ﺧﻮد‬ ‫ﮔﻔﺖ ﭼﻮن ﻣﺎه ‪ 60‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﺮﻛﺰ زﻣﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﻴﻦ زﻣﻴﻦ و ﻣﺎه‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ‪ 60 × 60 = 3600‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻴﺐ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد ﻗﻮاﻋﺪى‬ ‫ﻛﻪ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺣﺴﺎب ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺐ ﺑﻌﺪ از ‪ 1‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺳﻘﻮط‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻣﺎه ‪ 60‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮاى ﺳﻘﻮط ﻻزم دارد‪ .‬ﮔﺮدش ﻣﺎه ﺑﻪ دور زﻣﻴﻦ ﻛﺎﻣﻼً‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮد و از آﻧﺠﺎ ﻧﻴﻮﺗﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻮﻣﻰ ﮔﺮاﻧﺶ را ﻛﺸﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﻧﻴﻮﺗﻦ ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻰ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﮔﺮاﻧﺶ ﮔﺴﺘﺮش و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ ،‬اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻰ زﻣﺎن ﺧﻮد را ﻋﻤﻴﻘﺎ ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﻗﺮار داد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻟﺒﺘﺮﻳﻦ ﻧﺒﻮغ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل و اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻫﻤﮕﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ ﻗﺮن ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻻﭘﻼس‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪ و رﻳﺎﺿﻴﺪان ﻣﻌﺮوف ﻓﺮاﻧﺴﻮى و ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﺻﻮل رﻳﺎﺿﻰ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻃﺒﻴﻌﻰ ﻧﻴﻮﺗﻦ‪ ،‬ﭘﻰ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ وﺟﻮد اﺟﺴﺎم ﺳﻴﺎه ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ‬ ‫ﻣﻰﺑﺮد‪ ،‬اﻗﺮار ﻣﻰﻛﻨﺪ‪» :‬ﻛﺸﻒ ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮاورده ﻫﻮش و ادراك ﺑﺸﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫ﺷﻮق و ﺗﺤﺴﻴﻦ رﻳﺎﺿﻴﺪان ﻣﺸﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ "،‬ﻻﮔﺮاﻧﮋ"ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻴﻮﺗﻦ از اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ و‬ ‫اذﻋﺎن ﻣﻰدارد‪» :‬در اﻳﻦ دﻧﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ در آن زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﭼﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﭼﻪ در آﻳﻨﺪه‪،‬‬ ‫ﻛﺴﻰ ﻗﺎدر ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﺸﻔﻰ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻛﺎر ﻋﻠﻤﻰ ﻧﻴﻮﺗﻦ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺧﻮﺷﺒﺨﺖﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد‬ ‫روى زﻣﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ «.‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺑﺮاى ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪاى ﺟﺎﻣﻌﺘﺮ درﺑﺎره ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﻧﻴﺮوﻫﺎى‬ ‫ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ آن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در اﻧﺘﻈﺎر ﻇﻬﻮر اﻧﺸﺘﻴﻦ و ﺷﻜﻞ دادن ﻗﻄﻌﻰ او ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻓﻀﺎ‪ ،‬زﻣﺎن و ﻓﻬﻢ‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎى ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺷﺪ‪» .‬اﻛﺘﺸﺎﻓﺎﺗﻰ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻛﺎﻣﻠﺘﺮ از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎى ﻧﻴﻮﺗﻦ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮدارى از ﻧﺒﻮغ ﺧﺎرقاﻟﻌﺎده ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در دو ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‬

‫‪٩١‬‬

‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻴﻤﻮﻧﻬﺎ در اﻓﺮﻳﻘﺎ ﺑﺮ روى درﺧﺘﺎن زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮده )اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى اُﺳﺘﺮاﻟﻮﭘﻴﺘﻚ( و ﻛﻤﺘﺮ از‬ ‫ﺳﻰﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﺒﻪاﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻧﻴﻤﻪوﺣﺸﻰ )ﻫﻤﻮﺳﺎﭘﻴﻦ( ﻏﺎرﻧﺸﻴﻦ ﺑﻮده و ﻓﻘﻂ‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ دهﻫﺰارﺳﺎل ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻣﺪﻧﻰ درآﻣﺪه و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ ﺗﻤﺪن ﻛﻨﻮﻧﻰ و‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻋﺎم اﻧﺸﺘﻴﻦ‪ ،‬اﺑﺪاع ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ‪ ،‬ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﺎه و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻄﻔﻪ اﻧﺴﺎﻧﻰ در ﺧﺎرج از رﺣﻢ‬ ‫ﻣﺎدر و‪ ...‬رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬ ‫ﻗﻠﻤﺮو ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻴﻮﺗﻦ‪ ،‬ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ آن اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺎذﺑﻪ ﻋﻤﻮﻣﻰ ﺧﻮد‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﻴﻤﻪﺗﺠﺮﺑﻰ و ﻧﻈﺮى ﻛﭙﻠﺮ را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﺪ و دﻟﻴﻞ ﮔﺮدش ﺳﻴﺎرات را ﺑﻪ دور‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻴﺎن دارد‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﭘﻴﺮوزى ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ادﻣﻮﻧﺪ ﻫﺎﻟﻪ درﺑﺎره ﺳﺘﺎره‬ ‫دﻧﺒﺎﻟﻪدار ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ‪ Cométe de Halley‬ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺳﺘﺎره دﻧﺒﺎﻟﻪدار ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺘﻰ در‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1759‬در آﺳﻤﺎن دﻳﺪه ﺷﻮد«‪.‬‬ ‫ﺳﺘﺎره ﻣﺰﺑﻮر در ‪ 25‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1758‬ﻳﻌﻨﻰ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ‪ 5‬روز اﺧﺘﻼف در آﺳﻤﺎن ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻴﻮﺗﻮن‬ ‫آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺣﺮﻛﺖ ﺳﻴ‪‬ﺎرات ﺗﻮﺳﻂ ﻛﭙﻠﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﻰ دارﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺮ ﺳﻴ‪‬ﺎره در ﻣﺪارى ﺑﻴﻀﻰ ﺷﻜﻞ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﺳﻴ‪‬ﺎرات‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﺮ روى ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪاى اﻋﻤﺎل ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻧﺤﺮاف آﻧﻬﺎ از ﻣﺴﻴﺮ ﺑﻴﻀﻮى ﻛﺎﻣﻞ‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺳﻴ‪‬ﺎره ﻋﻈﻴﻢ ﻣﺸﺘﺮى ﺑﺮ روى ﺳﺎﻳﺮ ﺳﻴ‪‬ﺎرات ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﺳﺎل ‪ 1846‬اورﺑﻦ ﻟﻮورﻳﻪ و ژون آداﻣﺲ وﺟﻮد ﺳﻴ‪‬ﺎره دﻳﮕﺮى را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻴﺮوى‬ ‫ﮔﺮاﻧﺸﻰ اِﻋﻤﺎل ﺷﺪه در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﻛﺮد و ﻛﺸﻒ ﺳﻴ‪‬ﺎره ﻧﭙﺘﻮن در ﺳﺎﻋﺖ و ﻣﺤﻞ‬ ‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﺷﺪه ﻧﻤﻮدارى از اوج و ﻋﻈﻤﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻴﻮﺗﻦ درﺑﺎره ﺟﺎذﺑﻪ ﻋﻤﻮﻣﻰ در ﺟﻬﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫در اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﻳﻚ ﻛﺸﻴﺶ ﻣﺴﻴﺤﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ژان ﻣﻴﺸﻞ و ﻻﭘﻼس رﻳﺎﺿﻰدان اواﺋﻞ ﻗﺮن‬ ‫ﻧﻮزدﻫﻢ ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﻓﻀﺎﻫﺎى ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ اﺟﺴﺎم ﻏﻴﺮﻣﺮﺋﻰ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاى وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺎدل ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﺳﻤﺎن ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬ﻳﻚ ﺳﺘﺎره ﻧﻮراﻧﻰ ﺑﻪ ﭼﮕﺎﻟﻰ‬

‫‪٩٢‬‬

‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ زﻣﻴﻦ و ﻗﻄﺮى ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 250‬ﺑﺮاﺑﺮ آن‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪاش ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺮوج‬ ‫ﻧﻮر از آن ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ در آﺳﻤﺎن ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬ ‫و ﺑﺎز ﺟﻮاﺑﻰ دﻳﮕﺮ درﺑﺎره ﻣﻌﻤﺎى ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از اﻳﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ واﻗﻌﻰ‬ ‫ﻣﻌﻤﺎى ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ ﻧﺸﺪه و اﻳﻦ ﻣﻌﻤﺎ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ اواﺧﺮ ﻧﻴﻤﻪ اول ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‬ ‫اداﻣﻪ داﺷﺖ و ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﻣﺎ در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﻮع ﻣﺪﻟﻰ ﻛﻪ از ﺟﻬﺎن در‬ ‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻀﺎدﻫﺎى ﻣﺨﺘﺼﺮى در ﺟﻮاﺑﻬﺎ ﺑﺮوز ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺎرﻳﺴﻮن در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد‪ ،‬ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ‪ ،‬در آﻏﺎز دو ﺗﻌﺒﻴﺮ از ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ را ﺑﻴﺎن ﻣﻰدارد‪:‬‬ ‫‪ .1‬ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺎ‪ ،‬ﻓﻀﺎﻫﺎى ﺗﺎرﻳﻚ آﺳﻤﺎن ﻣﻤﻠﻮ از ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺮﻣﻮزى‬ ‫ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻃﺮز ﺑﻴﺎن را »آﺳﻤﺎن اﺷﺒﺎع ﺷﺪه« ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻌﻤﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ ﺑﻮدن‬ ‫ﻧﻮر ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدى از ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺳﺖ )ﺷﻜﻞ ‪.(7‬‬ ‫‪ .2‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺎ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎر در ﻧﻮاﺣﻰ ﺳﻴﺎه آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﺳﺘﺎرهاىﻮﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﻋﺪم ﺣﻀﻮر ﺳﺘﺎرﮔﺎن در اﻳﻦ ﻧﻮاﺣﻰ را ﻓﻬﻤﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ را »آﺳﻤﺎن ﻛﻢ ﺳﺘﺎره« ﮔﻮﻳﻨﺪ و‬ ‫ﻣﻌﻤﺎ ﻋﺪم وﺟﻮد ﺳﺘﺎره در آن اﺳﺖ )ﺷﻜﻞ ‪.(8‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪7‬ـ آﺳﻤﺎن ﻣﻤﻠﻮ از ﺳﺘﺎره ﻛﻪ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺮﻣﻮزي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ روﺋﻴﻨﺪ)ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺎﻫﻲ ﺷﺐ(‬

‫‪٩٣‬‬

‫اﮔﺮ اﻳﻦ دو ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻌﻤﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﻓﺮﺿﻴﻪ اول ﭼﻮن ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﻄﻠﺒﻰ ادا ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫را ﺗﻨﺎﻗﻀﮕﻮﻳﻰ ﻳﺎ »ﭘﺎرادﻛﺲ« ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎ اﻳﻦ ﻣﻌﻤﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎم »ﭘﺎرادﻛﺲ اوﻟﺒﺮز« ﻳﺎ آﺳﻤﺎن اﺷﺒﺎع‬ ‫ﺷﺪه از ﺳﺘﺎره ﻧﺎﻣﮕﺬارى ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮ دوﻣﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﻌﻤﺎى آﺳﻤﺎن ﻛﻢ ﺳﺘﺎره ﺗﺮﺟﻴﺢ‬ ‫داده ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .8‬آﺳﻤﺎن ﻛﻢ ﺳﺘﺎره‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ دﻟﻴﻞ ﻋﺪم ﺣﻀﻮر ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﻓﻬﻤﻴﺪ‪) .‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪ :‬ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ(‬

‫ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮات ﻧﻮﻋﻰ ﺟﻮاب دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﻌﻤﺎى اول‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢِ دﻳﺪ را‬ ‫ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻴﻢ ﻧﻮر ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ در اﻋﻤﺎق آﺳﻤﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺮﻣﻮزى ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻰرﺳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻻزم ﺑﺮاى ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﺳﻄﺢ آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺪد ﻳﻚ و ‪60‬‬ ‫ﺻﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﻓﻬﻢ و ﺗﺠﺴﻢ اﻳﻦ ﻋﺪد ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ذرات ﻣﺎﺳﻪﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ در‬ ‫ﻛﻮﻳﺮﻫﺎ و ﺳﻮاﺣﻞ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺪد ﻳﻚ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ 22‬ﺻﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ .‬در ﺗﻤﺎم‬ ‫ﺟﻮاﺑﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ آﺳﻤﺎن را اﺷﺒﺎع ﺷﺪه از ﺳﺘﺎره ﻣﻰداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ دﻟﻴﻞ ﻧﺮﺳﻴﺪن ﻧﻮر اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن را‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﺷﺪ در ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺗﻮﻣﺎس دﻳﮕﺰ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫»ﻧﻮر ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ در اﻋﻤﺎق آﺳﻤﺎن واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ دور ﺑﻮدن ﺑﺴﻴﺎر آﻧﻬﺎ از ﻣﺎ‪ ،‬ﺿﻌﻴﻒ‬ ‫اﺳﺖ و ﭼﺸﻢ ﻣﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ آن ﻧﻴﺴﺖ‪ «.‬در اواﻳﻞ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ اوﻟﺒﺮز ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪» :‬دﻟﻴﻞ‬

‫‪٩٤‬‬

‫ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ ﺑﻮدن ﺳﺘﺎرﮔﺎن دور‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻏﺮق ﺷﺪن آﻧﻬﺎ در ﻣﺎد‪‬ه ﺣﺎﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم ﻓﻀﺎﻫﺎى‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ وﺟﻮد دارد‪ «.‬ﺑﻮﻧﺪى در ﺳﺎل‪ 1952‬ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ ﺑﻮدن ﺳﺘﺎرﮔﺎن دور را ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮔﺮﻳﺰ آﻧﻬﺎ و ﺗﻤﺎﻳﻞ‬ ‫اﻣﻮاج ﻧﻮرى آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﺮا ﻗﺮﻣﺰ داﻧﺴﺘﻪ و ﺑﺎور دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﻣﻮاج ﻧﻮرى آﻧﻬﺎ در‬ ‫ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻃﻴﻒ ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ ﻗﺮار ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﻮاﺑﻬﺎى دﻧﻴﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﺟﺪﻳﺪ ﺗﻄﺎﺑﻖ‬ ‫دارد‪ .‬ﺗﻌﺒﻴﺮات ﻧﻈﺮﻳﻪ دوم ﻛﻪ ﻣﺘﻜﻰ ﺑﺮ اﺳﺘﺪﻻل ﺧﺎﻟﻰ ﺑﻮدن ﻧﻮاﺣﻰ ﺳﻴﺎه آﺳﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎدهﻟﻮﺣﺎﻧﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺮاد ﺑﺴﻴﺎرى ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ درﺑﺎره آن دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺤﺚ درﺑﺎره آن واﻗﻌﺎ ﺑﻰﻓﺎﻳﺪه اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺪر ﻣﻰﺗﻮان‬ ‫ﺟﻮاب داد ﻛﻪ‪ ،‬ﺗﻠﺴﻜﻮﭘﻬﺎى ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻗﻮﻳﺘﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪﺳﻮى اﻳﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎى ﺧﺎﻟﻰ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻰروﻧﺪ و ﻫﺮﺑﺎر در‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮاﺣﻰ ﺗﻌﺪاد ﺗﺼﺎﻋﺪى از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻣﺪاﻓﻌﺎن اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ادﻋﺎ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﺻﻮرت اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره و ﻳﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺟﺪﻳﺪا ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﺪه و ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﻓﻀﺎﻫﺎى ﺧﺎﻟﻰ دﻳﺪه‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ آﻧﻜﻪ در ﺑﻴﻦ ﻫﺰاران ﺟﻮاب ﺑﺮاى ﻣﻌﻤﺎى ﺳﻴﺎﻫﻰ آﺳﻤﺎن در ﺷﺐ‪ ،‬دو ﺟﻮاب از ﻫﻤﻪ‬ ‫ﺻﺤﻴﺤﺘﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺟﻮاب ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻮان ﺷﺎﻋﺮى ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻗﺮن ‪ 19‬ﻣﻰزﻳﺴﺖ و در‬ ‫‪ 40‬ﺳﺎﻟﮕﻰ ﻓﻮت ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻮان ﻛﻪ ادﮔﺎر آﻟﻦ ﭘﻮ ﻧﺎم داﺷﺖ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ ﻏﻴﺮﺣﺮﻓﻪاى‪ ،‬وﻟﻰ‬ ‫ﺷﺎﻋﺮى ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻮاب او ﺑﻪﻧﺤﻮ ﻏﻴﺮواﺿﺢ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭼﻮﻧﻰ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﭙﺲ در‬ ‫اواﻳﻞ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻟﻮرد ﻛِﻠﻮن آن را ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻠﻤﻰ و دﻗﻴﻘﺘﺮ و ﺑﻪﻧﺤﻮ ﻛﻤﻰ ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬ ‫اﺳﺘﺪﻻﻻت آﻧﻬﺎ ﺗﺎ اواﺳﻂ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺪﺗﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻰ ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪ .‬در‬ ‫اواﺳﻂ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﭼﻨﺪان ﺗﻮﺟﻬﻰ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎى ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ ﻧﻤﻰﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺤﺚ و ﺟﺪل در ﻣﻮرد‬ ‫ﻣﺪﻟﻬﺎﻳﻰ از ﺟﻬﺎن و ﻓﻬﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ و رﻳﺎﺿﻰ دﻧﻴﺎى ﻛﺮوى و در ﺣﺎل ﺗﺤﻮل‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آن‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻓﻬﻢ و داﻧﺶ ﺑﺸﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ و ﻣﺪﻟﻬﺎى ﻛﻴﻬﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ ﻣﺘﻌﺪدى ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت و ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻓﻀﺎﻳﻰ آﺷﻜﺎر ﻣﻰﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ در ﺟﻬﺎﻧﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻏﺮق‬ ‫در ﻧﻮرﻫﺎى ﺿﻌﻴﻔﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻣﺪل اﻳﺴﺘﺎده »ﻳﺎ ﻣﺪل‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﺮ« از ﺟﻬﺎن را ﻛﻪ »ﻫﻮﻳﻞ و ﺑﻮﻧﺪى« ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎى ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ را زﻧﺪه ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٩٥‬‬

‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻰ دﻟﻴﻞ ﺑﺎرز ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻬﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺐ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﻫﻰ آﺳﻤﺎن ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺑﻴﻔﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﺟﻬﺎن را در ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻴﺪ؟ اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻﻟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﺟﻬﺎن در‬ ‫ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش و ﺗﻮﻟﻴﺪ داﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻃﺮﻓﺪاران »دﻧﻴﺎى اﻳﺴﺘﺎده« ﺑﻴﺎن ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻧﻈﺮﻳﻪ آﻧﻬﺎ در‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1965‬ﺑﺎ ﻛﺸﻒ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻓﺴﻴﻠﻰ ﻣﻄﺮود و ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻧﻔﺠﺎر اوﻟﻴﻪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آن ﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﺪﻻل‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﻰ ﺑﺮﻛﻤﺒﻮد اﻧﺮژى در ﺟﻬﺎن ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﻴﺪ آﺳﻤﺎن روﺷﻦ و درﺧﺸﺎن اﺳﺖ و ﺗﺎ‬ ‫ﺳﺎل‪ 1994‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﻮاب ﻗﻄﻌﻰ ﻣﻌﻤﺎى ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ را داده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺎ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در اﻳﻦ ﺳﺎل و ﺳﺎل ‪ 1995‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ‬ ‫ﺑﻌﺪى اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﻣﺪل ﺟﻬﺎﻧﻰ زﻳﺮ ﺳﺆال رﻓﺖ و اﺑﻬﺎﻣﺎﺗﻰ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺎ اﻃﻼع ﺑﻌﺪى ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﺎى ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺒﻬﻢ و ﻧﺎﻣﻌﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎﻗﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺴﺘﺮش و ﺗﺮاﻛﻢ‬ ‫ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻰ اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ادوﻳﻦ ﻫﺎﺑﻞ‪ ،‬دﻳﺪ ﻛﻴﻬﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ دﻧﻴﺎ رادﮔﺮﮔﻮن ﻛﺮد‪ .‬وى در‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1923‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﺟﺪﻳﺪ »ﻣﻮﻧﺖ وﻳﻠﺴﻮن« ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮ »ﻗﻴﻔﺎووﺳﻰ« را در ﺗﻮده‬ ‫ﺳﺤﺎﺑﻰ ﻏﺒﺎرآﻟﻮد ‪ M31‬آﻧﺪروﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻰ ﻛﺮد و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر وﺟﻮد ﻧﻈﺎم ﺳﺘﺎرهاى‬ ‫ﺧﺎرج از ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ )راه ﺷﻴﺮى( را آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى او ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪاى درﺑﺎره‬ ‫دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺷﻜﻞ ﻇﺎﻫﺮى آﻧﻬﺎ )ﺑﻴﻀﻮى‪ ،‬ﻣﺎرﭘﻴﭽﻰ ﻳﺎ ﺣﻠﺰوﻧﻰ‪ ،‬ﻋﺪﺳﻰ و‬ ‫ﺑﻰﻧﻈﻢ( ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻫﺎﺑﻞ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى وﻳﻠﻴﺎم دو ﺳﺘﻴﺮ در ﻣﻮرد ﮔﺮاﻳﺶ رﻧﮓ‬ ‫ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺳﺮخ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه را ﻧﺘﻴﺠﻪاى از ﭘﺪﻳﺪه »دوﭘﻠﺮ ـ ﻓﻴﺰوو« ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮد‪ .‬و ﺑﻪﻧﺤﻮى‬ ‫اﻋﺠﺎزآﻣﻴﺰ ﮔﺮﻳﺰ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻰ ﻛﺮده و ﮔﻔﺖ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎن دورﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﮔﺮﻳﺰش ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﻧﻈﺮﻳﻪ »دﻧﻴﺎى در ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش« را ﻣﻄﺮح ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﺪﻳﺪه »دوﭘﻠﺮ ـ ﻓﻴﺰوو« ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻃﻮل ﻣﻮج ﺳﺘﺎره ﻣﺘﺤﺮك را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﺘﺎرهاى ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻃﻮل ﻣﻮج ﻧﻮرش ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻮر آن ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ رﻧﮓ آﺑﻰ اﺳﺖ و‬

‫‪٩٦‬‬

‫ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺳﺘﺎرهاى ﻛﻪ از ﻣﺎ ﻣﻰﮔﺮﻳﺰد ﻃﻮل ﻣﻮج ﻧﻮرش ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ و ﻟﺬا ﺳﺮخ دﻳﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺎﺑﻞ از ﮔﺮﻳﺰ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن در ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ اﻳﻦ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش و ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ »ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎﺑﻞ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺟﻬﺎن را در‬ ‫ﺣﺪود ‪ 1/8‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺗﺨﻤﻴﻦ زد‪ .‬ﺧﻴﻠﻰ زود اﻳﻦ ﻋﺪد ﻣﻮرد ﺗﻌﺮض ﻫﻤﮕﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺗﻠﺴﻜﻮﭘﻬﺎ اﻣﻜﺎن داد ﺗﺎ »ﺛﺎﺑﺖِ ﻫﺎﺑﻞ« را دﻗﻴﻘﺘﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺎﻟﻬﺎى‬ ‫‪ 1950‬دو ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺘﻔﺎوت و ﻣﺘﻀﺎد درﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ آﻏﺎز و ﻋﻤﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ ،‬وﻛﻮﻟﺮ ﻋﻤﺮ ﺟﻬﺎن را ده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺗﺨﻤﻴﻦ زد‪ .‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻣﻜﺘﺐ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ‬ ‫اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ﺳﺎﻧﺪاژ ﻃﺮﻓﺪارى ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺟﻬﺎن را دو ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﻰداﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻋﻤﺮ ﺟﻬﺎن ﺗﺎﺑﻊ ﺳﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .1 .‬ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻛﻪ ارزش ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫ﻣﻰدﻫﺪ؛ ‪ .2‬ﭼﮕﺎﻟﻰ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻛﻪ اﮔﺮ ارزش ﺑﺎﻻ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬روزى ﻣﺎﻧﻊ از ﮔﺴﺘﺮش داﻳﻤﻰ ﺟﻬﺎن‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻋﻜﺲ در ارزﺷﻬﺎى ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‬ ‫ﭼﮕﺎﻟﻰ ارزش ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰدﻫﺪ؛ ‪ .3‬ﺛﺎﺑﺖِ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ اﻧﺸﺘﻴﻦ‪.‬‬ ‫از ﺳﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﻓﻮق‪ ،‬ﺛﺎﺑِﺖ ﻫﺎﺑﻞ ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻛﻤﺘﺮى دارد‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1994‬ارزش آن را در ﺣﺪود ‪ 50‬ﺗﺎ ‪55‬‬ ‫ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﺧﻴﺮا ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬ارزﺷﻰ ﺑﻴﻦ ‪ 69‬ﺗﺎ‬ ‫‪ 87‬ﺑﺮاى آن ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ دوم ﻛﺎﻣﻼً ﺗﻘﺮﻳﺒﻰ و ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﺨﻤﻴﻦ زده‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ‪ 90‬درﺻﺪ ﺟﺮم ﺟﻬﺎن ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت رﻳﺎﺿﻰ ﺑﺮاﺳﺎس‬ ‫ﺟﺮم ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و ﺗﻮدهﻫﺎى ﺳﺤﺎﺑﻰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ‪ ،‬ارزش ﭼﮕﺎﻟﻰ در ﺣﺪود ‪ 3‬ﻫﺴﺘﻪ‬ ‫اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن ﻳﺎ ﻧﻮﺗﺮون در ﻫﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﻓﻀﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰآﻳﺪ‪) .‬ﺑﺮاى ﺗﺠﺴﻢ و ﻓﻬﻢ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻰ‬ ‫ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﺗﻌﺪاد ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى اﻛﺴﻴﮋن و ازت ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻮ زﻣﻴﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 2/7 × 2510‬ﻳﻌﻨﻰ‬ ‫ﻋﺪد ‪ 27‬و ‪ 24‬ﺻﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن اﺳﺖ‪ (.‬ﺗﻌﺪاد ‪ 3‬ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ در ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﻓﻀﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‬ ‫و ارزش ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﻣﺠﻤﻮع ﺟﻬﺎن را ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻰآورد و ﻧﺘﻴﺠﻪاى ﻛﻪ از آن ﻣﻰﺗﻮان‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﭼﮕﺎﻟﻰ ﺗﺎ اﺑﺪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺧﻮد اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬و اﻳﻦ ﺧﻼف‬

‫‪٩٧‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻳﺎ آﺗﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺟﻬﺎن در آﻏﺎز ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺸﺮده ﺑﻮده و در ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﭼﻚ‪،‬‬ ‫ﻣﻨﻔﺠﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﻌﺪ از ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﻴﻪ رﺟﻌﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ارزش‬ ‫ﭼﮕﺎﻟﻰ ﺑﻴﺶ از ده اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن و ﻳﺎ ﭘﺮوﺗﻮن در ﻓﻀﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪» :‬روزى ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺗﺮاﻛﻢ ﺷﺮوع و ﺗﻤﺎﻣﻰ ﻣﺎد‪‬ه ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن در ﻧﻘﻄﻪاى ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﭙﻰ‬ ‫ﻓﺸﺮده و ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ «.‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺗﺮاﻛﻢ زﻣﺎﻧﻰ اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻳﻰ دﻳﮕﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﻗﺪﻋﻠﻢ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻰ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻮاد ﺳﻮﺧﺘﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن در‬ ‫ﻛﻮره اﺗﻤﻰ آﻧﻬﺎ ﻣﺼﺮف ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻔﻴﺪ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ و‬ ‫ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺧﻴﺮ ﺳﺮد ﺷﺪه و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺗﻚ ﺑﻠﻮرﻫﺎى ﺑﺰرگ »ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻴﺎه« ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺎل ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻄﻠﻖ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻰﮔﺮدد و ﻫﻤﻪ اﺟﺮام ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن را در ﻧﻘﻄﻪاى‬ ‫ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﭙﻰ ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺿﺮﻳﺐ ﺳﻮم ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ ﻧﻈﺮى ﻣﻔﺼﻠﻰ اﺳﺖ و در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت رﻳﺎﺿﻰ ﺑﺤﺚ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ در ﻣﻮرد آن‬ ‫اداﻣﻪ دارد‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﺣﺘﻰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ارزش ﭘﻮچ ﻫﻢ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺗﺄﺳﻒ ﻣﻰﺧﻮرد‬ ‫ﻛﻪ ﭼﺮا اﻳﻦ ﺛﺎﺑﺖ را وارد در ﻣﻌﺎدﻻت ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻋﺎم ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و دﻟﻴﻞ آن را اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺬﻫﺒﻰ‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻰداﻧﺴﺖ‪ .‬در واﻗﻊ اﮔﺮ اﻧﺸﺘﻴﻦ اﻳﻦ ﺛﺎﺑﺖِ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ را در ﻣﻌﺎدﻻت وارد ﻧﻜﺮده ﺑﻮد اﻣﻜﺎن‬ ‫داﺷﺖ ﺧﻴﻠﻰ زودﺗﺮ از ﻫﺎﺑﻞ ﮔﺴﺘﺮش ﻛﻴﻬﺎن و دور ﺷﺪن ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻮرد ﻛﻤﺒﻮد ﺟﺮم ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻧﻴﻢﻗﺮﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن‪،‬ﺧﻮاب راﺣﺖ ﻧﺪارﻧﺪ و‬ ‫در ﻻﺑﻼى ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺟﺮم ﻣﻔﻘﻮد ﺷﺪه‪ ،‬اﺑﺰارﻫﺎى ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻪ و ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﺮاى ﺗﻮﺟﻴﻪ دﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺗﻌﺎدﻟﻰِ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺟﺮم ﻣﻔﻘﻮد ﺷﺪه ﻣﻌﻤﺎﻳﻰ درﺳﺖ‬ ‫ﻛﺮده و اﻟﺰاﻣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ‪ .‬در اواﺧﺮ ﺳﺎل ‪ 1993‬ﻳﻚ ﮔﺮوه ﭘﮋوﻫﺸﻰ ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪،‬‬ ‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ و اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎﻳﻰ‪ ،‬ﻣﺘﻔﻘﺎ ادﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى‪» ،‬ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎ ﻗﻬﻮهاى« رﻧﮓ‬ ‫ﻓﺮاوان ﻛﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ و ﺳﻘﻂ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ اﺑﻌﺎدى ﺣﺪواﺳﻂ ﺑﻴﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺳﻴ‪‬ﺎره‬

‫‪٩٨‬‬

‫ﻣﺸﺘﺮى‪ ،‬را ﺗﺸﺨﻴﺺ دادهاﻧﺪ )در واﻗﻊ ﺳﻴﺎر‪‬ه ﻣﺸﺘﺮى ﺳﺘﺎرهاى ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ و ﻳﺎ ﺳﻘﻂ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫ﺟﺮم آن ﺑﻪ اﻧﺪازهاى ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺗﻤﻬﺎى ﻫﻴﺪروژن را اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ(‪ .‬اﻳﻦ ادﻋﺎ‬ ‫ﻓﻘﺪان ﺟﺮم را ﺗﺎ اﻧﺪازهاى ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫از »اﻧﺴﺘﻴﺘﻮى ﺑﺎﻟﺘﻴﻤﻮر ﻣﺎرﻳﻼﻧﺪ« دو ﮔﺮوه اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﺑﺎور دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺮم ﻣﻔﻘﻮد ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﺗﻮدهﻫﺎى ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻋﻈﻴﻢ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى ﻫﻴﺪروژن اﺳﺖ ﻛﻪ از اﺗﺤﺎد دو اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫ﺷﺪه و در ﺑﻴﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ دﻣﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ وﺟﻮد دارﻧﺪ و اﻣﻜﺎن ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻄﻮط ﻃﻴﻔﻰ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺮدى‪ ،‬ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه اﺑﺰارﻫﺎى ﻃﻴﻒﻧﮕﺎرى ﺧﻮد را ﺗﺎ‬ ‫ﻗﺪرت ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻤﻜﻦ‪ ،‬ﺑﺮ روى ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎى ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر آﻟﻮد ﻛﻬﻜﺸﺎن آﻧﺪروﻣﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ رﻓﺘﻪ و در‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺧﻄﻮط ﻃﻴﻔﻰ ﻣﻨﻮاﻛﺴﻴﺪﻛﺮﺑﻦ )‪ (CO‬را ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻚ‪،‬‬ ‫ﻣﻨﻮاﻛﺴﻴﺪﻛﺮﺑﻦ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺷﺎﻫﺪى ﺑﺮاى ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻫﻴﺪروژن ﻣﻠﻜﻮﻟﻰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .9‬ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى‪،‬ﻋﺪهاى از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎوردارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﺪروژن ﻣﻠﻜﻮﻟﻰ را در ﻻﺑﻼى اﻳﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎن‬ ‫ﺗﺸﺨﻴﺺ داده اﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ‪ 90‬درﺻﺪ ﻣﻮاد ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ از ﻫﻴﺪروژن ﻣﻠﻜﻮﻟﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬ ‫و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺳﺮدى ﻓﺮاوان آﻧﻬﺎ )‪ 270‬ـ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد( ﺑﺎ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ‬ ‫‪ .١‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ‪ ١٥ ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪.١٩٩٣‬‬

‫‪٩٩‬‬

‫دارﻳﻢ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﻧﻬﺎ اﻣﻴﺪوارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪزودى دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى ﻗﻮﻳﺘﺮ ﻛﺸﻒ ﺷﻮد‬ ‫ﻛﻪ وﺟﻮد ﻗﻄﻌﻰ آﻧﻬﺎ را ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺷﻜﻞ )‪ (9‬ﺗﺼﻮﻳﺮى از ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪدرﻛﻬﻜﺸﺎن )ﺗﺼﻮﻳﺮراﺳﺖ( ﺑﺎ ﻓﻠﺶ زرد ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻗﻄﺮ ﻛﻬﻜﺸﺎن در ﺗﺼﻮﻳﺮ‬ ‫)ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ(ﺳﻤﺖ ﭼﭗ آورده اﻳﻢ‪ .‬ﺑﺰرگ ﻧﻤﺎﻳﻲ دو ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ اﺧﺘﻼف دارد‬

‫اﻣﺮوزه ﺑﺤﺚ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ در ﻣﻮرد ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻋﺎﻟﻢ در ﺗﻤﺎم ﻣﺠﺎﻣﻊ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن اداﻣﻪ‬ ‫دارد‪ .‬از ﺳﺎل ‪ 1990‬ﻛﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ را ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﺰاران ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫ﻣﻮاﻓﻖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ از ﻃﺮف ﻣﺪاﻓﻌﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از زﻣﺎن ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ و‬ ‫ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ ﺗﺎﻛﻨﻮن‪ ،‬ﺑﻴﻦ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن‪ ،‬درﺑﺎره ﻓﻠﺴﻔﻪ وﺟﻮد ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬در ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻋﻠﻤﻰ‬ ‫آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺤﺮاﻧﻰ ﺑﻪ اﻳﻦ درﺟﻪ از اﻫﻤﻴﺖ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ دو ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻛﻪ‬ ‫اﻛﻨﻮن رو در روى ﻫﻢ‪ ،‬درﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﭘﻴﺪاﻳﺶ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪاى ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ و ﺗﺎ اﻧﺪازهاى اﻏﻠﺐ داﻧﺸﻤﻨﺪان آن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺪل‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه از ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻳﺎ آﺗﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ آﺑﻪﻟﻮﻣﺘﺮ‪ ،‬ﻛﺸﻴﺶ و اﺧﺘﺮ‬ ‫ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﺑﻠﮋﻳﻜﻰ‪ ،‬و ﻓﺮﻳﺪﻣﻦ‪ ،‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس روﺳﻰ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻖ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ آﻧﻬﺎ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ده‪ ،‬ﭘﺎﻧﺰده‬ ‫و ﻳﺎ ﺑﻴﺴﺖ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬در ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻜﻨﻴﻜﻰ ﻛﻪ در آن ﺗﻤﺎم ﻣﻮاد ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﺑﺎ ﭼﮕﺎﻟﻰ‬ ‫ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬در ﻧﻘﻄﻪاى ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﭙﻰ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن اﻧﻔﺠﺎرى رخ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻳﻦ ﻣﺪل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻓﺮد ﻫﻮﻳﻞ‪ 1‬ﺑﺮاى ﺗﻤﺴﺨﺮ آن را ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ)ﺑﻴﮓ ﺑﺎﻧﮓ( ﻣﻰﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺷﮕﻔﺖ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎم ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻣﺪل ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ اﻧﻔﺠﺎر‪ ،‬ﻧﻮر و ذر‪‬ات اوﻟﻴﻪ ﻣﺎده ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ‬ ‫در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬در ﻛﻤﺘﺮ از ﻛﺴﺮى از ﺛﺎﻧﻴﻪ دﻣﺎى ﺟﻬﺎن رو ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻰﮔﺬارد و‬ ‫ﻧﻴﺮوﻫﺎى ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻛﻮارﻛﻬﺎ و ﺿﺪﻛﻮارﻛﻬﺎ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﻨﺪ و دوﺑﺎره ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه و از ﺑﻴﻦ ﻣﻰروﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﭼﻮن ﺗﻌﺪاد ﻛﻮارﻛﻬﺎ ﻗﺪرى ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺿﺪﻛﻮارﻛﻬﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺬا‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻫﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺗﻌﺪادى ﻛﻮارك ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در ﻟﺤﻈﺎت اوﻟﻴﻪ ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪﺷﺪن ﻫﺎ و از‬ ‫‪١. Fred Hoyle‬‬

‫‪١‬‬

‫‪١٠٠‬‬

‫ﺑﻴﻦرﻓﺘﻨﻬﺎ آنﻗﺪر اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ دﻳﮕﺮ ﺿﺪذر‪‬هاى ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺟﻬﺎن‬ ‫ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻤﻠﻮ از ﻛﻮارﻛﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻟﭙﺘﻮن ﻫﺎ )ﺧﺎﻧﻮاده اﻟﻜﺘﺮون( ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰ ﻛﻪ دﻣﺎ ﺑﺎزﻫﻢ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻨﺘﺮ ﻣﻰآﻳﺪ ﻛﻮارﻛﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﭘﺮوﺗﻮن و ﻧﻮﺗﺮون را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت اﺑﺮﻫﺎى ﻋﻈﻴﻢ و ﻳﻚ ﻧﻮاﺧﺖ‪ ،‬ﺟﻬﺎن اوﻟﻴﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪ (10‬ﺗﺠﺴﻤﻰ از‬ ‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﻟﺤﻈﺎت اوﻟﻴﻪ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ‪ 10-43‬ﺛﺎﻧﻴﻪ را‪» ،‬دوران‬ ‫ﭘﻼﻧﻚ« ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ‪ ،‬ﻧﻮﺳﺎﻧﺎﺗﻰ ﻏﻴﺮﻣﻨﻈﻢ و ﻧﺎﻣﻄﻤﺌﻦ درﺑﺎﻓﺖ ﻓﻀﺎ و‬ ‫زﻣﺎن ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪..‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .10‬ﺷﻜﻞ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ و ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻬﺎن‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻰ ﭼﻮن ﻫﺎوﻛﻴﻨﻚ درﺻﺪد اﻟﺤﺎق ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻋﺎم اﻧﺸﺘﻴﻦ و‬ ‫ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫‪١٠١‬‬

‫ﺑﻌﺪ از دوره ﭘﻼﻧﻚ »دوره ﺗﻮرم«‪ 1‬ﺷﺮوع ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ دوره ﺟﻬﺎن ﮔﺴﺘﺮش ﭘﻴﺪاﻛﺮده و‬ ‫ﻧﻮﺳﺎﻧﺎﺗﻰ دﻳﮕﺮ آﻏﺎز ﻣﻰﮔﺮدد و ﻫﻴﭻ ﭘﺮﺗﻮﻳﻰ از اﻳﻦ ﺗﻮدهﻫﺎى اﺑﺮى ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ و ﻳﺎ‬ ‫ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى ﻫﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﺧﺎرج ﻧﻔﻮذ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا در اﻳﻦ دوره اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ ﻫﻨﻮز ﺟﺬب اﺗﻤﻬﺎ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ و‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت آزاد وﺟﻮد دارﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻊ از ﺧﺮوج ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻧﻮرى ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ 300 .‬ﻫﺰار ﺳﺎل ﺑﻌﺪ دﻣﺎى‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻧﺤﻮى ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻰآﻳﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ و ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى ﻫﻠﻴﻢ ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت دروﻧﻰ ﭼﻨﺪاﻧﻰ‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ و اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ را ﺟﺬب ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﺗﻤﻬﺎى ﺧﻨﺜﻰ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺟﻬﺎن‬ ‫ﺷﻔﺎف اﺳﺖ و ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در دوره ﺗﻮرم ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻜﻰ از‬ ‫اﻳﺮادات وارده ﺑﻪ ﻣﺪل ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ آن ﺑﺮاى ﺗﺸﺮﻳﺢ اﻳﻦ دوران اﺳﺖ‪ .‬ژرژ اﺳﻤﻮت‪،‬‬ ‫اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‪ ،‬ادﻋﺎ دارد ﻛﻪ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت دوره ﺗﻮرم را ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺸﻜﻴﻞ‬ ‫ﺟﻮاﻧﻪﻫﺎى ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻮاره ﻓﻀﺎﻳﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ﻛﻮب‪2‬ﺗﺸﺨﻴﺺ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم ﻛﻮب از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ‪Cosmic Backround. Explorer‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺪل دﻳﮕﺮ از ﺟﻬﺎن ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺳﻪ اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎى ﻫﻮﻳﻞ‪ ،‬ﺑﻮﻧﺪى و ﮔﻠﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺪل ﺣﺎﻟﺖ اﻳﺴﺘﺎدهاى را ﺑﺮاى ﺟﻬﺎن در ﻧﻈﺮ ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﺻﻮل آن‬ ‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺧﻠﻖ ﻣﻮاد و ﮔﺴﺘﺮش آن ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻮأم ﺑﻮده و اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻫﻤﻴﺸﻪ اداﻣﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪل ﻇﺮﻳﻒ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪1965‬ﻃﺮﻓﺪاران ﺑﺴﻴﺎر داﺷﺖ‪ .‬وﻟﻰ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﭘﻨﺰﻳﺎس‬ ‫و وﻳﻠﺴﻮن ﭘﺮﺗﻮﻫﺎﻳﻰ ﻓﺴﻴﻠﻰ ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ‪ 0/6‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺗﺎ ‪ 60‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ و ﺑﺎ اﻧﺮژى ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬در ﺣﺪود ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﻫﺰارم اﻟﻜﺘﺮون وﻟﺖ‪ ،‬را ﻛﺸﻒ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ‬ ‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﮔﺎﻣﻮ در ﻣﺪل ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ،1989‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ اول اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﻣﺎﻫﻮاره ﻛﻮب ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﻈﺮى ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ درﺻﺪ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻓﺴﻴﻠﻰ اﻣﻜﺎن ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳﻴﺎﻫﻰ آﺳﻤﺎن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬از ﻳﻚ ﺳﻮ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ‬ ‫‪١. inflation‬‬ ‫‪١. Cobe‬‬

‫‪١‬‬

‫‪٢‬‬

‫‪١٠٢‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻮر ﺳﺮخ را دارد و از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ وﺟﻮد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺒﻚ ﻧﻈﻴﺮ ﻫﻴﺪروژن‬ ‫و دو ﺗﺮﻳﻢ و ﻫﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ 99‬درﺻﺪ و ﻧﻴﺰ وﺟﻮد ذرات ﺑﻨﻴﺎدى در ﻓﻀﺎ را ﻛﻪ از ﺧﻴﻠﻰ ﭘﻴﺶ‬ ‫ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن ﻛﺸﻒ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﺪل ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ‪ ،‬ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ اﻳﻦ ﻣﺪل‬ ‫ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻟﺤﻈﺎت اوﻟﻴﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺎﺳﻰ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ اوﻟﻴﻦ ﻟﺤﻈﺎت ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻰ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎﻟﺘﻮن آرپ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻤﺒﻮد را ﺑﺮاى ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣﺪل‬ ‫ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ دﺳﺖآوﻳﺰ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﻮﻳﻞ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ از ﻣﺪل ﺧﻮد دل ﻧﺒﺮﻳﺪه اﺳﺖ؛ در ﺳﺎل ‪1993‬‬ ‫ﻣﺪل ﺣﺪ واﺳﻄﻰ ﺑﻴﻦ »ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ« و ﻣﺪل »ﺟﻬﺎن اﻳﺴﺘﺎده« را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺻﺒﺮ ﻛﺮد‬ ‫ﺗﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻟﺤﺎق ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ و ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﺎﻓﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺠﻬﺰ ﻓﻀﺎﻳﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻋﻤﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 15‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻋﻤﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺪﻳﻤﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻗﺖ‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه‪ 16 ،‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺑﻦﺑﺴﺘﻰ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﻈﺮى ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎﺑﻞ را ﺑﻴﻦ ‪30‬ﺗﺎ ‪ 100‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﻗﺪرى ﻛﻤﺘﺮ از‬ ‫‪ 50‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﻣﺘﻔﺎوت اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان‪ ،‬ارزﺷﻬﺎى ‪ 69‬و ‪ 87‬را‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ دادهاﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوه اول ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻰ ﻣﻴﻜﺎﺋﻞ ﭘﻴﺮس از داﻧﺸﮕﺎه اﻳﻨﺪﻳﺎﻧﺎى اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد‬ ‫ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﺮاﻧﺴﻮى ﻛﺎﻧﺎداﻳﻰ ﻛﻪ در ﺟﺰاﻳﺮ ﻫﺎواﻳﻰ ﻗﺮار دارد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن »ﻣﺘﻐﻴﺮ‬ ‫ﻗﻴﻔﺎووﺳﻰ ‪ « Céphéides NGC4571‬در ﺗﻮدهﻫﺎى ﺳﻨﺒﻠﻪ‪،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ آﻧﻬﺎ را ‪ 48/6‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل‬ ‫ﻧﻮرى ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺳﺮخ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎى ﺗﻮده ﺳﻨﺒﻠﻪ ‪Vierge‬‬ ‫ارزش ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎﺑﻞ را ﻣﻌﺎدل ‪ 87‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬و ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﻈﺮى ﻣﻨﺘﺞ‬ ‫از آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ‪ 8‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى آﻧﻬﺎ در‬

‫‪ .١‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻟﻴﺒﺮاﺳﻴﻮن‪ ١٧ ،‬ژوﺋﻦ ‪.١٩٩٢‬‬

‫‪١٠٣‬‬

‫‪29‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1994‬در ﻣﺠﻠﻪ ﻋﻠﻤﻰ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ 1‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ ﻓﺮﻳﺪﻣﻦ از‬ ‫رﺻﺪﺧﺎﻧﻪ ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺠﻠﻪ‪ ،‬اذﻋﺎن داﺷﺖ‪» :‬ﻛﻪ رﺻﺪ ﺑﺮ روى ﻗﻴﻔﺎووﺳﻰ‪ M 100‬ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻰ‬ ‫دﻳﮕﺮ از ﺗﻮده ﺳﻨﺒﻠﻪ آن را در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 55/8‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻧﻮرى از ﻣﺎ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﺪ‪ «.‬اﻳﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪات‬ ‫ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ و ارزﺷﻬﺎى ﺣﺎﺻﻞ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎدﺗﺮ از ﮔﺮوه‬ ‫ﻗﺒﻠﻰ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﻴﺰ ﻋﻤﺮ ﺟﻮاﻧﺘﺮى ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻊ اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن ﺑﺎ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ دادهﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ روﺷﻬﺎى ﺑﻪﻛﺎر‬ ‫ﺑﺮده ﺷﺪه ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻔﻰ در ﺑﺮدارﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﮔﻮﻳﺎ اﻳﻦ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺪﻳﺪى ﻛﻪ ﮔﺮوه‬ ‫»ﻧﻴ‪Ĥ‬ل ﺗﺎﻧﻮﻳﺮ« از اﻧﺴﺘﻴﺘﻮى اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﻣﺠﻠﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ 7 ،‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1995‬ﻣﻨﺘﺸﺮ‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻧﻴﺰ از ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده و آن را ﺑﻪ ﺳﻮى ‪ Leo1‬ﺗﻮده ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎى دﻳﮕﺮى ﺳﻮق دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫آﻣﺪه ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎﺑﻞ را ‪ 69‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺎز ﻫﻢ اﻳﻦ ﺛﺎﺑﺖ ارزش ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻬﺎن را ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از‬ ‫ﻣﻘﺪار ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﺗﻮده ﺳﻨﺒﻠﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺪل اﺳﺘﺎﻧﺪارد زﻳﺎدﺗﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺟﺮوﺑﺤﺜﻬﺎ در ﺳﺎل ‪ 1988‬ﻫﺎوﻛﻴﻨﮓ ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻓﻴﺰﻳﻚ درﺑﺎره ﻓﻀﺎ ﺗﺎ‬ ‫آﺧﺮ اﻳﻦ ﻗﺮن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ دو ﻧﻘﻞﻗﻮل از دو‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﺸﻬﻮر را آورده ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺗﻜﺮار ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫در آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﺮﺗﻠﻮ‪ ،‬ﺷﻴﻤﻰدان ﻣﺸﻬﻮر‪ ،‬ﻣﻰﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻤﺎﻳﻰ ﻧﺪارد و ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫ﻣﺠﻬﻮل ﻋﺎﻟﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻠﻤﺎت‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺴﻴﺎرى را ﻧﺎراﺣﺖ و ﻣﺒﻬﻮت ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‬ ‫اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺑﺎ ﻗﺪﻣﺖ ﺳﻪ ﻗﺮﻧﻰ ﺧﻮد ﺑﺎز ﻫﻢ ﻧﻮﺳﺖ‪:‬‬

‫‪١. Nature‬‬

‫‪١‬‬

‫‪ .٢‬ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ‪ ١٥ ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪.١٩٩٥‬‬

‫‪١٠٤‬‬

‫ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻫﻤﻮاره ﺑﭽﻪاى ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر ﺳﺎﺣﻞ ﺑﺎ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺳﻨﮕﻬﺎى ﮔﺮد و ﻣﺪور و‬ ‫ﻳﺎ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن ﺻﺪﻓﻰ ﺟﺎﻟﺒﺘﺮ از ﺻﺪﻓﻬﺎى ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎزى ﻣﻰﻛﻨﻢ و در ﻣﻘﺎﺑﻞروﻳﻢ‬ ‫اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎى وﺳﻴﻊ ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﺮاى ﻣﻦ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٠٥‬‬

‫ﻓﺼﻞ ‪4‬‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺎد‪‬ه‬ ‫و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ آن‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﺎده در ﺟﻬﺎن ﺗﺼﻮﻳﺮي از ﺣﻠﻘﻪ ﻫﺎ ي ﻣﺎد‪‬ه ي ﺳﻴﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ي ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻫﺎﺑﻞ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ‪Hubble anneau matière noire‬‬

‫‪١٠٦‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻧﺎآﮔﺎ ﻫﻲ ﻫﺎى ﻓﺎﺿﻼﻧﻪ‪ ،‬آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺪان واﻗﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﺳﺆاﻟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﻮاب آن را ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ‪ .‬درواﻗﻊ ﻧﺎآﮔﺎﻫﻲ ﻫﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﻣﻌﻤﺎﻫﺎﻳﻰ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ از درون ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﻣﻰﻛﺸﺪ و ﺑﻪ آن ﻣﻰﭘﺮدازد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ اﻳﻦ ﺑﻰاﻃﻼﻋﻲ ﻫﺎ‬ ‫ﺑﺨﺸﻰ از ﻛﺎرﻫﺎى ﻋﺎدى ﻋﻠﻤﻰ و ﻣﺮﺣﻠﻪاى از ﭘﮋوﻫﺶ و ﭘﻴﺸﺎﻫﻨﮓ اﺑﺪاﻋﺎت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺎآﮔﺎﻫﻰ ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﻫﺮﻗﺪر ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ و ﺗﻮﻛﻞ و ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺑﻰﺛﻤﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻧﺎآﮔﺎﻫﻰ‬ ‫ﻓﺎﺿﻼﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻧﺪه‪ ،‬ﻣﺤﺮك و وﺳﻴﻠﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎى ﺑﻜﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫ﻛﺎرآﮔﺎﻫﺎن دادﮔﺴﺘﺮى‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻋﻮارض ﻧﻤﺎﻳﺸﻰ و ﺑﺎز ﻛﺮدن ﮔﺮهﻫﺎى ﭘﻴﭽﻴﺪه و‬ ‫ﺧﻴﺮهﻛﻨﻨﺪه ﭼﺸﻢ ﻫﻤﻜﺎران و ﺧﻼﺻﻪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺻﻨﺪﻟﻰ‪ ،‬ﻛﺮﺳﻰ اﺳﺘﺎدى‪ ،‬ﺟﺎ و ﻣﻘﺎم‪ ،‬ﮔﺸﺎﻳﺶ‬ ‫اﻋﺘﺒﺎر وﺳﻴﻠﻪ ﻛﺴﺐ ﺷﻮﻛﺖ و اﻓﺘﺨﺎر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﺎآﮔﺎﻫﻰ ﻓﺎﺿﻼﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﻧﻴﺮوى ﻣﺤﺮﻛﻪ اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت اﺳﺖ و ﻧﻘﺶ ﺳﺎزﻧﺪه در ﺗﻬﺬﻳﺐ ﻋﻠﻢ‬ ‫آنﭼﻨﺎن اﻫﻤﻴﺖ دارد ﻛﻪ ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ از آن در ﻛﻼس درس ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﺎﻳﻖ در‬ ‫اﺟﺘﻤﺎع ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ رواﻳﺘﻬﺎى ﻛﻢارزش در ﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺣﻘﻴﺮ ﺷﻤﺮدن آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺪ‬ ‫ﻓﺮﺟﺎﻣﻴﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﻣﻬﻤﻰ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻰآورد؛ زﻳﺮا ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺑﺎ ﻣﻬﻢ ﺷﻤﺮدن ﻣﻌﻤﺎﻫﺎى ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﻳﻪ و‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮان ﺟﻮاب آﻧﻬﺎ را ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻗﻴﺎس ﺑﻪ روﺷﻬﺎى ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻛﺮد‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻛﻢارزش‬ ‫ﺷﻤﺮدن اﻳﻦ ﻧﺎآﮔﺎﻫﻴﻬﺎى ﻓﺎﺿﻼﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺪﻓﺮﺟﺎﻣﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و اﻧﺴﺎﻧﻰ در ﺑﺮﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ‬ ‫ﺣﻘﻴﺮ ﺷﻤﺮدﻧﻬﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮارى ﺳﻜﻮت ﺑﻴﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻳﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻋﺎدى ﻣﻰﺷﻮد‬ ‫و در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻋﻠﻢ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاى ﺧﻮدﺧﻮاه در ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﺧﻮد ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻰﺷﻮد و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ را در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﺎآﮔﺎﻫﻴﻬﺎى ﻋﺎدى و ﻧﺎﭼﻴﺰ زﻧﺪﮔﻰ روزﻣﺮه ﺑﻪ ﻃﻐﻴﺎن ﻣﻰﻛﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻮﺗﻪ زرﮔﺮى ﺟﻬﺎن‬ ‫آﻳﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻮﺷﻪ ﭼﺸﻤﻰ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻨﻨﺪ‬

‫آﻧﺎن ﻛﻪ ﺧﺎك را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻛﻴﻤﻴﺎ ﻛﻨﻨﺪ‬

‫)ﺣﺎﻓﻆ(‬

‫‪١٠٧‬‬

‫در ﻃﻰ ﻗﺮون ﻣﺘﻤﺎدى‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻣﺘﻔﻜﺮان ﻋﻬﺪ ﻗﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬اﻓﻼﻃﻮن و داﻧﺸﻤﻨﺪان‬ ‫اﻳﺮاﻧﻰ ﭼﻮن اﺑﻮﻋﻠﻰ ﺳﻴﻨﺎ و زﻛﺮﻳﺎى رازى‪ ... ،‬و ﺧﻼﺻﻪ ﻛﻠﻴﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻗﺮون وﺳﻄﻰ و‬ ‫ﻛﻴﻤﻴﺎﮔﺮان‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﺎد‪‬ه را ﺑﺮاﺳﺎس وﺟﻮد ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻰ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از آﺗﺶ‪ ،‬ﻫﻮا‪ ،‬آب و ﺧﺎك‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻜﻤﺎ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ‬ ‫ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻠﻴﻪ اﺟﺴﺎم ﻣﻮﺟﻮد در ﻃﺒﻴﻌﺖ را اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ و در ﺿﻤﻦ اﻳﺠﺎد‪ ،‬آﺛﺎرى از‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎت اوﻟﻴﻪ ﺧﻮد را در ﻧﻬﺎد ﺟﺴﻢ ﺣﺎﺻﻞ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻰ ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻫﻮا ﻣﺸﺨﺼﺎت ﮔﺎزى‪ ،‬ﺧﺎك‬ ‫ﺻﻔﺖ ﺟﺎﻣﺪى و آب ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﺎﻳﻌﻰ و در آﺧﺮ آﺗﺶ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺳﻮﺧﺘﻰ را ﺑﻪ اﺟﺴﺎم ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺗﻤﻰ آﻧﻬﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻚ ﺑﺤﺚ ﻋﻘﻼﻧﻰ ﺑﻮد‪ .‬از ﻳﻚ ﺳﻮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﻳﻘﻴﻦ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﺎد‪‬ه ﭼﻴﺰى ﺛﺎﺑﺖ و داﻳﻤﻰ ﻧﻴﺰ‬ ‫وﺟﻮد دارد‪ .‬آﻧﻬﺎ درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ اﺗﻢ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ را ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪،‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻦﺑﺴﺖ ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺑﺮﻃﺮف ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫وﻟﻰ اﻛﻨﻮن ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻛﻠﻴﻪ اﻋﻤﺎل ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ از ﻗﺒﻴﻞ ذوب‪ ،‬ﻣﻴﻌﺎن‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،‬اﻧﺤﻼل و اﻧﺠﻤﺎد و ﺧﻼﺻﻪ‬ ‫ﻛﻠﻴﻪ واﻛﻨﺸﻬﺎى ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻮاد ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﻳﺎ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ آﻧﻬﺎ و ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫آوردن ﺟﺴﻢ ﺳﺎده را ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ دﻗﻴﻖ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﺗﻤﻰ و ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﻜﻞ‬ ‫ﺳﺎدهاى از اﺗﻢ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻋﻘﻴﺪه ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻳﻚ ﺟﺴﻢ ﺧﺎﻟﺺ‬ ‫ﺳﺎده ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺑﻪ روﺷﻬﺎى ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ‪ .‬از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺟﺴﺎم ﻣﺮﻛﺐ ﺑﻪوﺟﻮد‬ ‫ﻣﻰآﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫آﻛﺎدﻣﻰ ﻋﻠﻮم ﭘﺎدﺷﺎﻫﻰ ﺳﻮﺋﺪ در ‪ 11‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ 1995‬ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﻓﻴﺰﻳﻚ را ﺑﻪ دو اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎى‬ ‫ﭘﺮل)‪ ،( Martin.L.Perl‬ﺑﺮاى اﻛﺘﺸﺎف ذرات ﺑﻨﻴﺎدى ﻧﻮﺗﺮﻳﻨﻮ )ﺳﺎل ‪ (1965‬و رﻳﻨﺰ ‪(Frederick‬‬ ‫)‪ Reines‬ﺑﺮاى ﻛﺸﻒ ﻟﭙﺘﻮن )ﺳﺎل ‪ (1976‬اﻋﻄﺎ ﻛﺮد‪ .‬ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ در اﻳﻦ ﺳﺎل‬ ‫ﺳﺮاﻓﺮاز ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬از ﻳﻚ ﺳﻮ‪ ،‬اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ دو ﺗﻦ از ﻫﻤﻜﺎراﻧﺸﺎن ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﺟﺎﻳﺰه‬

‫‪١٠٧‬‬

‫ﻧﻮﺑﻞ‪ 1‬ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻫﻤﮕﻰ اذﻋﺎن داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﻧﻔﺮ واﻗﻌﺎ ﻟﻴﺎﻗﺖ درﻳﺎﻓﺖ اﻳﻦ اﻓﺘﺨﺎر را داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل اﻧﺘﻈﺎر و ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﻛﺸﻒ‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ ذره ﺑﻨﻴﺎدى از ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﻮارك ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻛﺸﻒ اﻳﻦ ذره ﺑﻨﻴﺎدى‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان و‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻪ ﻇﺮﻳﻔﺘﺮﻳﻦ ﺗﺸﻜﻴﻼت دروﻧﻰ ﻣﺎده ﭘﻰ ﺑﺮده و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺟﻬﺎن در‬ ‫ﻟﺤﻈﺎت اوﻟﻴﻪ آن‪ ،‬ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ آﺷﻜﺎر ﻣﻰﺷﻮد‪.‬ﺷﻜﻞ )‪ (1‬ﻧﻤﻮدارى از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﺎد‪‬ه را در‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺑﺮﺣﺴﺐ آﺧﺮﻳﻦ آﮔﺎﻫﻰ ﺑﺸﺮ از ﻣﺎد‪‬ه ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺮوﺗﻮن↓ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ↓‬

‫اﺗﻢ↓‬

‫ﻣﺎد‪‬ه↓‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .1‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﺎد‪‬ه در ﺟﻬﺎن‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﺪ ﻣﺎد‪‬ه از اﺟﺘﻤﺎع ذر‪‬ات ﺑﻨﻴﺎدى‬ ‫‪ .١‬ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ‪ ١٣ ،‬اآﺘﺒﺮ ‪.١٩٩٥‬‬

‫‪١٠٨‬‬

‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اواﻳﻞ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺗﺸﻜﻴﻼت ﻣﺎد‪‬ه را از اﺗﺤﺎد ﭘﺮوﺗﻮن و ﻧﻮﺗﺮون و اﻟﻜﺘﺮون ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫رادرﻓﺮد و ﺳﭙﺲ ﺑﻮﻫﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر دروﻧﻰ ﻣﺎد‪‬ه را از اﺟﺘﻤﺎع ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ و ﻧﻮﺗﺮوﻧﻬﺎ در ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎ و اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ در‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر دور‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺪارات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ و در ﺣﺎل ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ دور آن ﺗﻌﺮﻳﻒ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﺎﻻي ﺷﻜﻞ‪.‬‬

‫در اواﻳﻞ ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺮن ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﺮوﺗﻮن و ﻧﻮﺗﺮون ﻧﻴﺰ از اﺟﺘﻤﺎع ذر‪‬اﺗﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﻛﻮارك ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ذر‪‬ات از اﺟﺘﻤﺎع ﺳﻪ ﻛﻮارك ﺑﺎ ﻫﻢ‪،‬‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﭘﺮوﺗﻮن ﻣﺘﺸﻜﻞ از دو ﻛﻮارك »ﺑﺎﻻ«و ﻳﻚ ﻛﻮارك »ﭘﺎﻳﻴﻦ« اﺳﺖ و ﻧﻮﺗﺮون از‬ ‫اﺟﺘﻤﺎع دو ﻛﻮارك »ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ «1‬و ﻳﻚ ﻛﻮارك»ﺑﺎﻻ‪ «2‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘــﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ ﻋﻨﺎﺻﺘـﺮ‪ ،‬از‬

‫‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﺪول و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻃﺮز دﻳﺪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻣﺎ از ﺟﻬﺎن‪ ،‬آﻳﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ‬ ‫ﺣﻴﺮت واﻧﻤﻰدارد؟‬ ‫‪ ١‬ﭘﺎﻳﻴﻦ ‪Down‬‬ ‫‪ ٢‬ﺑﺎﻻ‪up‬‬

‫‪١٠٩‬‬

‫اﺟﺘﻤﺎع ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ ﭘﺮوﺗﻮن وﻧﻮﺗﺮون ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدﻳﺪه و اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﺟﺬب ﺗﻌﺪادى اﻟﻜﺘﺮون‬ ‫ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﺗﻌﺪادﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﺗﻢ ﺧﻨﺜﻰ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﺎرﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ ﻣﺜﺒﺖ‬ ‫وﺑﺎر اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ ﻣﻨﻔﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺗﻤﻬﺎى ﻋﻨﺎﺻﺮ از ﻧﻈﺮ ﺑﺎر ﺧﻨﺜﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺟﺪول زﻳﺮ ﺑﻌﺪ‬ ‫اﺳﺎﻣﻰ و ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻇﺮﻳﻔﺘﺮﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺎد‪‬ه‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺸﺪاده ﺷﺪاﺳﺖ‪.‬ﻓﻚر ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﻓﻬﻢ‬ ‫از ﻛﺠﺎ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻰﮔﻴﺮد؟ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ داﻧﺶ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ رﻓﺖ؟ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺗﺎ ﺳﻪ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ داﻧﺸﻤﻨﺪان را ﺟﺎدوﮔﺮ ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ آﺗﺶ ﻣﻰاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﻳﺎ آﻧﻬﺎ را‬ ‫ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﻴﻨﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ! در ﻓﺼﻮل ﺑﻌﺪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ اوﻟﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه را در‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ﻣﺤﻴﻂ اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﺧﻮاﻫﻢ داﺷﺖ و در آﻧﺠﺎ ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى‬ ‫ﺷﺮوع زﻧﺪﮔﻰ ﭼﻪ ﻣﻮاﻧﻌﻰ در ﺳﺮ راه ﺑﻮده و ﺑﺮاى ﺗﺸﻜﻴﻞ اوﻟﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﺳﻪ و‬ ‫ﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻣﺒﺎرزه ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﻪ ﺑﻴﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﺮﻧﺪه زﻧﺪﮔﻰ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺮب آن وﺟﻮد‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﺮﻗﻰ و ﭘﻴﺶﺑﺮﻧﺪه ﭘﻴﺮوز ﺷﺪهاﻧﺪ و اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزى ﺑﻪ ﺑﻬﺎى ﺳﻪ و ﻧﻴﻢ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺗﻼش ﺑﺎز ﻫﻢ ارزﻧﺪه و ﮔﺮاﻧﻘﻴﻤﺖ اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺪر آن را داﻧﺴﺖ‪ .‬از ﭘﺲ اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزى‪،‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺷﮕﻔﺘﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﺷﻜﻮﻓﺎ ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ اﻧﺴﺎن ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ اﻧﺴﺎن ﺧﻮد‬ ‫ﻫﻤﻮاره ﻗﻮه ﻣﺤﺮﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺶ ﺑﻮده و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺮب اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺟﻬﺶ زﻧﺪﮔﻰ »ﻳﻌﻨﻰ ﺻﻌﻮد ﺑﻪ ﻓﻬﻢ و ﻛﻤﺎلﻣﻄﻠﻖ« ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎد ﻋﻠﻤﺎى واﻗﻌﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﭘﺎﺳﺘﻮر‪ ،‬ادﻳﺴﻮن‪ ،‬اﻧﺸﺘﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﻧﻴﻮﺗﻦ ‪ ،‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ و ﻫﺰاران داﻧﺸﻤﻨﺪ دﻳﮕﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﺗﻮﺟﻬﻰ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم و ﻳﺎ ﻣﺎدﻳﺎت ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﻫﻢ و‬ ‫ﻏﻢ ﺧﻮد را ﺻﺮف ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ و از ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎى ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪان ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻛﻰ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺎدي ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺛﺮوت و ﻛﺴﺐ ﻗﺪرت در ﺣﺎل از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫زﻳﺴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ وﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﻤﺎري از ﻣﻮ‪.‬ﺟﻮدات روي زﻣﻴﻦ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮده و ﻳﺎﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮد‪.‬وﻟﻲ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و آﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺑﺎ ﺷﺮف را ﺑﻪ ﻣﺪد ﺧﻮد ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ و‬ ‫اﻳﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺗﻼش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻊ از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬

‫‪١١٠‬‬

‫ﻣﺨﺘﻮم زﻧﺪﮔﻲ زﻣﻴﻨﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺎﺗﻒ اﺻﻔﻬﺎﻧﻰ ﻣﻌﺠﺰه ﻋﺸﻖ را درﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺟﺎن ﮔﺪازى اﮔﺮ ﺑﻪ آﺗﺶ ﻋﺸﻖ‬ ‫ﻋﺸﻖ را ﻛﻴﻤﻴﺎى ﺟﺎن ﺑﻴﻨﻰ‬ ‫از ﻣﻀﻴﻖ ﺟﻬﺎت درﮔﺬرى‬ ‫وﺳﻌﺖ ﻣﻠﻚ ﻻﻣﻜﺎن ﺑﻴﻨﻰ‬

‫و ﻫﻤﻴﻦ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺸﺘﻴﻦ و داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻰ ﻧﻈﻴﺮ او را ﺑﻪﺟﺎﻳﻰ رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫وﺳﻌﺖ ﻣﻠﻚﻻﻣﻜﺎن را دﻳﺪه و از ﻗﺒﻞِ آن ﻓﻬﻢ ﺑﺸﺮ را ﺑﻪ ﻣﺎوراى ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ رﺳﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ از ﻗﺪرت ﻛﻠﻴﺴﺎ ﻣﻰﺗﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ داروﻳﻦ و ﻳﺎ ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ از ﻗﺪرت ﻛﻠﻴﺴﺎ ﻫﺮاس‬ ‫ﻣﻰداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺸﺮ ﺗﺎﻛﻨﻮن از ﻧﻈﺮ ﻓﻬﻢ در ﻫﻤﺎن ﺳﻄﺢ ﻗﺮون وﺳﻄﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻧﺸﺘﻴﻦ و‬ ‫ﺑﺴﻴﺎرى از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻧﻈﻴﺮ اوﭘﻦ ﻫﺎﻳﻤﺮ و زﻳﻼرد و‪ .........‬ﻛﻪ ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ را ﺑﺮاى اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در اﺛﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬ ‫ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺎﻣﻰ آن ﻣﻮرد ﻛﻢ ﻟﻄﻔﻰ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻛﻰ ﻫﻢ از اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻋﺘﺮاﺿﺎت آﻧﻬﺎ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻬﺎﻳﺸﺎن را در ﻛﺘﺎب ﺳﺎﻋﺖ ﺳﺮﻣﺴﺘﻰ‪ 1‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻛﻪ در ﺧﻴﻞ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻋﺎرف و داﻧﺸﻤﻨﺪ‪ ،‬اﺑﺎﻃﻴﻠﻰ ﻫﻢ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ ﻛﻪ ﻣﺰاﺣﻤﺘﻬﺎى‬ ‫زودﮔﺬرى در اﻳﻦ راﻫﮕﺬر ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬ﺗﺎ ﻗﺮون وﺳﻄﻰ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺟﻮد ﻣﺸﺘﻰ‬ ‫اﻓﺮاد ﺧﺮاﻓﺎﺗﻰ و ﻣﺘﻜﻰ ﺑﻪ اﺻﻮﻟﻰ ﺧﺸﻚ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻰ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﻓﺮاد ﻫﻨﻮز ﻫﻢ در‬ ‫ﺑﻴﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮى ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ‪ .‬ﺳﻪﻗﺮن از ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﻣﻰﮔﺬرد و ﭼﻪﺑﺴﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪان ارزﻧﺪهاى‬ ‫از ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﺗﺎﻛﻨﻮن واﺳﻄﻪ ﺷﺪه و ﺗﻼش ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﺴﺎ ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ را ﺑﺎﻃﻞ و‬ ‫ﻣﺮدود ﺑﺸﻤﺎرد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ در ﺳﺎل ‪ 1992‬ﻣﻴﻼدى ﻛﻠﻴﺴﺎ رأى ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺮاﺋﺖ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ داد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت ﻗﻮه ﻣﺤﺮﻛﻪ ﻓﻬﻢ‪ ،‬ﻣﺰاﺣﻤﻴﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ داﻧﺶ را ﻃﺮد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و‬ ‫ﺟﺰ ﺑﺪﻧﺎﻣﻰ ﭼﻴﺰى از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﺎر ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬ ‫وﻟﻰ ﺑﺎز در زﻣﺎن ﺣﺎل ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻰ دﻳﮕﺮ از اﺑﺎﻃﻴﻞ در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪدارى ﻇﻬﻮر ﻛﺮده و‬ ‫‪ .١‬هﻴﻮﺑﺮ رﻳﻮز‪ ،‬ﺳﺎﻋﺖ ﺳﺮﻣﺴﺘﻰ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻴﺮوس ﺳﻬﺎﻣﻰ و ﻓﺮﻧﻮد‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬ﻧﺸﺮ ﻗﻄﺮﻩ‪.‬‬

‫‪١١١‬‬

‫ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎى ﻣﺎدى ﺧﻮد‪ ،‬ﻗﺼﺪ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﺗﻌﺎدل ﻣﻌﺠﺰهآﺳﺎى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻫﻤﻪ‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﺑﺎﻃﻞ و زودﮔﺬرﻧﺪ و ﺧﻮاه ﻧﺎﺧﻮاه از ﺳﺮ راه ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﻗﺮون وﺳﻄﻰ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر اﻓﺮاد ﻓﻬﻤﻴﺪهاى ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﻬﻮدﮔﻰ اﺳﺘﺪﻻﻻت ﻣﺎدى ﻓﻠﺴﻔﻰ اﻓﺮادى ﭼﻮن‬ ‫ارﺳﻄﻮ و ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس ﺗﻦ در ﻧﻤﻰدادﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺣﺎﻓﻆ ﻛﻪ ﺧﺴﺘﻪ از اﺳﺘﺪﻻﻻت ﻋﻠﻤﻰ زﻣﺎن‬ ‫ﺧﻮد ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻄﺮب وﻣﻰ ﮔﻮ و راز دﻫﺮ ﻛﻤﺘﺮ ﺟــﻮ‬ ‫ﻛﻪ ﻛﺲ ﻧﮕﺸﻮد وﻧﮕﺸﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﻜﻤﺖ اﻳﻦ ﻣﻌﻤﺎرا‬

‫و ﺣﺘﻰ ﺧﻴﺎم اﺳﺘﺪﻻﻻت زﻣﺎن ﺧﻮد را ﻛﻪ ﻣﻨﺘﺞ از ﺗﻔﻜﺮات‬ ‫ارﺳﻄﻮ و ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس ﺑﻮده ﺑﻪ ﺑﺎد ﺗﻤﺴﺨﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﺎوى اﺳﺖ در آﺳﻤﺎن و ﻧﺎﻣﺶ ﭘﺮوﻳﻦ‬ ‫ﻳﻚ ﮔﺎو دﮔﺮ ﻧﻬﻔﺘﻪ در زﻳﺮ زﻣﻴﻦ‬ ‫ﭼﺸﻢ ﺧﺮدت ﺑﺎز ﻛﻦ از روى ﻳﻘﻴﻦ‬ ‫زﻳﺮ و زِﺑ‪‬ﺮ دو ﮔﺎو ﻣﺸﺘﻰ ﺧﺮﺑﻴﻦ‬

‫ﺣﺎﺷﻴﻪ رﻓﺘﻢ و رﺷﺘﻪ ﻛﻼم از دﺳﺖ رﻓﺖ‪ .‬ﻋﺠﺎﻟﺘﺎ ﺑﻪﺑﺤﺚ ﻋﻠﻤﻰ ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از‬ ‫دادن ﺟﺪول ﻓﻮق درواﻗﻊ ﺑﺮاى اراﺋﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻰ از ﻋﻈﻤﺖ ﺟﻬﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و‬ ‫ﺑﺮاى ﺑﻪدﺳﺖ آوردن دﻳﺪى از ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﭼﻚ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺷﻴﺎﻳﻰ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺰرگ ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ده ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﭘﺮوﺗﻮن و ﻳﺎ ﻧﻮﺗﺮون را ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﮕﺬارﻳﻢ ﻃﻮل آن ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻰﺷﻮد‬ ‫و ﻧﻴﺰ اﮔﺮ ﺳﻪﺑﺎر دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺗﻜﺮار ﻛﺮده و ﻫﻤﻪ را ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ ﺗﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮﺑﻌﻰ ﺑﻪ اﺿﻼع ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺳﭙﺲ درون اﻳﻦ ﻣﺮﺑﻊ را ﻫﻢ ﺑﺎ ﭘﺮوﺗﻮن ﺑﻪﻧﺤﻮى ﭘﺮ‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻰ ﺧﺎﻟﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪ؛ آﻳﺎ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ درون اﻳﻦ ﻣﺮﺑﻊ ﭼﻨﺪ ﻋﺪد ﭘﺮوﺗﻮن وﺟﻮد‬ ‫دارد؟ اﮔﺮ ﺗﻌﻤﻖ ﻧﻜﻨﻴﺪ و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺟﻮاب ﺑﺪﻫﻴﺪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺮﺧﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ ﭼﻬﻞ ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد!‬

‫‪١١٢‬‬

‫وﻟﻰ اﻳﻦ ﺟﻮاب درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﺟﻮاب ﺻﺤﻴﺢ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ده ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد در‬ ‫ده ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺻﺪﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻴﻠﻴﺎرد‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﺪد ﻳﻚ و ‪ 26‬ﺻﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ .‬ﺣﺎل‬ ‫ﺣﺴﺎب ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻜﻌﺒﻰ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ از ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻨﺪ ﭘﺮوﺗﻮن ﻣﻰﺷﻮد؟ ﺗﻌﺪاد‬ ‫ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‪ ،‬ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻴﻠﻴﺎرد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ‪،‬‬ ‫ﻋﺪدى ﻛﻪ ‪ 40‬رﻗﻢ دارد ﻳﻌﻨﻰ ﻋﺪد ﻳﻚ و ‪ 39‬ﺻﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ .‬و ﺗﻌﺠﺐ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻢ‬ ‫وزن اﻳﻦ ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﭘﺮوﺗﻮن‪ ،‬ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ! آﻳﺎ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻓﻜﺮ ﻛﺮدهاﻳﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﭼﻨﺪ ﭘﺮوﺗﻮن و ﻧﻮﺗﺮون در ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ آﻫﻦ وﺟﻮد دارد؟ ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ آﻫﻦ‬ ‫ﻓﻘﻂ‪ 7/9‬ﮔﺮم وزن دارد و در درون آن ﻓﻘﻂ ﺻﺪ ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﭘﺮوﺗﻮن و ﻧﻮﺗﺮون وﺟﻮد‬ ‫دارد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻋﺪد ﻳﻚ و ‪ 23‬ﺻﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ .‬اﻳﻦ اﺧﺘﻼف ده ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﻴﻠﻴﺎرد را در ﺗﻌﺪاد‪،‬‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ؟ آﻳﺎ ﺟﺰ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬اﺗﻢِ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﻮ ﺧﺎﻟﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬ ‫ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﺎل ﻧﻮرى ده ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺴﺎﻓﺖ اﺳﺖ و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺎ ﺗﺎ ﻣﺮﻛﺰ ﻛﻬﻜﺸﺎن‬ ‫راه ﺷﻴﺮى ﺳﻰﻫﺰار ﺳﺎل ﻧﻮرى اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺣﺴﺎب ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻳﻚ‬ ‫ﻋﺪد ‪ 22‬رﻗﻤﻰ ﺧﻮاﻫﻴﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻋﺪد ‪ 3‬و ‪ 22‬ﺻﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ ،‬و ﻳﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺎ ﺗﺎ دورﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻛﻮازار ﻛﻪ دوازده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻧﻮرى اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ‪ ،‬ﻋﺪد دوازده و ‪ 27‬ﺻﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﻄﺮ ﻳﻚ ﭘﺮوﺗﻮن و ﻳﺎ ﻳﻚ ﻧﻮﺗﺮون ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻋﺪدى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻤﻴﺰ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ‪ 12‬ﺻﻔﺮ ﺑﻪ آن اﻓﺰود ﺳﭙﺲ ﻳﻚ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ »‪ 0/0000000000001‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ« ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺨﺶ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬ ‫ﻛﻮازار ﺑﺮ ﻗﻄﺮ ﭘﺮوﺗﻮن ﻳﻚ ﻋﺪد ﭼﻬﻞ رﻗﻤﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ‬ ‫دور را ﺑﺎ ﻋﺪد ‪ 1‬و ‪ 39‬ﺻﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﻣﺠﺴﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻋﻠﻤﺎى ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﺣﺪ از‬ ‫ﺟﻬﺎن در ﺣﺎل ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ داﻧﺸﻤﻨﺪان آﻳﻨﺪه‪ ،‬ذراﺗﻰ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻛﻮارﻛﻬﺎ ﭘﻴﺪا‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه در ﻃﺒﻴﻌﺖ ‪ 92‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﺪروژن اوﻟﻴﻦ و ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ و ﻓﺮاواﻧﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ )‪ 75‬درﺻﺪ ﻣﻮاد ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن از ﻫﻴﺪروژن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ( و ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﭼﻪ از‬

‫‪١١٣‬‬

‫ﻧﻈﺮ ﺳﺎدﮔﻰ و ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﻛﻤﻴﺖ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻠﻴﻢ ﻗﺮار دارد )‪ 24‬درﺻﺪ ﺟﺮم ﺟﻬﺎن از ﻫﻠﻴﻢ اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫ﻳﻚ درﺻﺪ ﺑﻘﻴﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﻛﺮﺑﻦ‪ ،‬ازت و اﻛﺴﻴﮋن و‪ ...‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم آﺧﺮﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎره ‪ 92‬ﻛﻪ ﻋﻨﺼﺮ اوراﻧﻴﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﺧﻴﺮا ﺑﺸﺮ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺷﺪه و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪﻃﻮر‬ ‫ﻣﺼﻨﻮﻋﻰ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ واﻛﻨﺸﻬﺎى ﻫﺴﺘﻪاى‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ 93‬ﺗﺎ ﻋﻨﺼﺮ ‪ 108‬را ﻧﻴﺰ ﺳﻨﺘﺰ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻤﺎم‬ ‫اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺼﻨﻮﻋﻰ‪ ،‬ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار و رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﻫﻢ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬در اﺛﺮ‬ ‫ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ و ﺳﭙﺲ ﻧﻴﺮوى ﻫﺴﺘﻪاى ﻗﻮى در داﺧﻞ ﺗﻮدهﻫﺎى ﺳﺤﺎ ﺑﻰ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬ ‫ﻓﺮاواﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ در آﺳﻤﺎن ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه و در اﺛﺮ ﻣﺒﺎرزه داﻳﻢ اﻳﻦ دو ﻧﻴﺮو ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در‬ ‫درون ﺑﻮﺗﻪ زرﮔﺮى اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ 92 ،‬ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ از اﺗﺤﺎد ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن ﺑﺎ ﻫﻢ و ﻳﺎ‬ ‫ﺑﺎ ﻧﻮﺗﺮون ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از اﺗﻤﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ درﺳﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ اﻳﻦ اﺗﻤﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﺧﻮاص‬ ‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ و ﻓﻘﻂ از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد ﻧﻮﺗﺮون ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮﺗﺮون از ﻧﻈﺮ ﺑﺎر‬ ‫ﺧﻨﺜﻰ و در واﻛﻨﺸﻬﺎى ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﻧﻘﺸﻰ ﻧﺪارد‪ .‬اﺗﻤﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ را اﻳﺰوﺗﻮپ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﺰوﺗﻮﭘﻬﺎى ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﻓﻘﻂ از ﻧﻈﺮ ﺟﺮم و ﻳﺎ ﭘﺎﻳﺪارى ﺑﺎ ﻫﻢ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻫﻴﺪروژن ﺳﻪ‬ ‫اﻳﺰوﺗﻮپ دارد ﻛﻪ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﻫﻴﺪروژن ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﻳﺎ ﺳﺒﻚ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻪ آن‬ ‫ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﭘﺮوﺗﻮن دارد و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻫﻴﺪروژن ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻛﻪ آن را دوﺗﺮﻳﻢ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﭘﺮوﺗﻮن و ﻳﻚ‬ ‫ﻧﻮﺗﺮون در ﻫﺴﺘﻪ دارد‪ .‬اﻳﺰوﺗﻮپ ﺳﻮم رادﻳﻮ اﻛﺘﻴﻮ اﺳﺖ و ﺗﺮﻳﺘﻴﻮم ﻧﺎم دارد و ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻳﻚ‬ ‫ﭘﺮوﺗﻮن و دو ﻧﻮﺗﺮون اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ اﻳﺰوﺗﻮپ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻓﺰوﻧﻰ ﺗﻌﺪاد ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻰ ﺑﺮﺧﻰ از‬ ‫ﻧﻮﺗﺮوﻧﻬﺎ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﭘﺮوﺗﻮن ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﻫﺴﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ از ﺧﻮد ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺤﻮل ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﻳﺰوﺗﻮپ ﻫﻠﻴﻢ ﺳﺒﻚ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ آن را اﻳﺰوﺗﻮپ رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ‬ ‫ﻣﻰﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﻪ ﻧﻮع اﻳﺰوﺗﻮپ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻳﻚ اﻟﻜﺘﺮون وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎر دور در‬ ‫ﻣﺪارﻫﺎى ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﺤﺪودى در ﭼﺮﺧﺶ ﺑﻪ دور ﻫﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻨﺼﺮ اوراﻧﻴﻢ دو ﻧﻮع اﻳﺰوﺗﻮپ‬ ‫وﺟﻮد دارد و در اﻳﻦ اﻳﺰوﺗﻮﭘﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﻌﺪاد ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ ﻳﻜﺴﺎن و ﻣﻌﺎدل ‪ ،92‬وﻟﻰ ﺗﻌﺪاد ﻧﻮﺗﺮوﻧﻬﺎ‬

‫‪١١٤‬‬

‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺰوﺗﻮپ ﺳﺒﻚ ‪ 143‬ﻧﻮﺗﺮون و در اﻳﺰوﺗﻮپ ﺳﻨﮕﻴﻦ ‪ 146‬ﻧﻮﺗﺮون وﺟﻮد دارد‪ .‬در‬ ‫اﻳﻦ اﻳﺰوﺗﻮﭘﻬﺎ ‪ 92‬اﻟﻜﺘﺮون وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در ﻗﺸﺮﻫﺎى ﺧﺎرﺟﻰ و ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد از ﻫﺴﺘﻪ در‬ ‫ﺣﺎل ﮔﺮدش ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﺳﺎدهﺗﺮ ﻛﺮدن ﻓﻬﻢ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺗﻤﻰ ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬آراﻳﺶ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ را در‬ ‫ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ؛ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﺴﺘﻪ و ﺳﻴ‪‬ﺎرات ﻋﻄﺎرد‪ ،‬زﻫﺮه‪ ،‬زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺮﻳﺦ‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮى‪ ،‬زﺣﻞ‪ ،‬اوراﻧﻮس‪،‬‬ ‫ﻧﭙﺘﻮن و ﭘﻠﻮﺗﻮن در اﻃﺮاف آن ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪ ﻧﻴﻮﺗﻮﻧﻰ در ﻣﺪارﻫﺎى ﻣﺸﺨﺺ و ﺛﺎﺑﺘﻰ در‬ ‫ﺣﺎل ﺣﺮﻛﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻴﺮوى ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺳﻴ‪‬ﺎرات آن از ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪ ﻋﻤﻮﻣﻰ و‬ ‫ﻧﻴﺮوى ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰ ﭘﻴﺮوى ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ در اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ و ﻫﺴﺘﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻴﺮوى‬ ‫ﺟﺎذﺑﻪ ﻛﻠﻮﻣﺒﻴﻦ )ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺟﺬب ﺑﺎرﻫﺎى ﻏﻴﺮﻫﻤﻨﺎم( و ﻧﻴﺮوى ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰ در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در‬ ‫ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪ (2‬ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻟﻜﺘﺮوﻧﻰ ﺳﻪ اﺗﻢ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ .1‬ﻫﻴﺪروژن؛ ‪.2‬‬ ‫اﻛﺴﻴﮋن؛ ‪ .3‬اوراﻧﻴﻮم را ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻮﻫﺮ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ وﺿﻊ‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ در اﺗﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺎدﮔﻰ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻣﻮﺟﻰ ﭘﻴﺮوى‬ ‫ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .2‬ﻧﻤﺎﻳﺸﻰ از ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻪ اﺗﻢ‪ ،‬ﻫﻴﺪروژن‪ ،‬اﻛﺴﻴﮋن و اوراﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮﻃﺒﻖ ﻣﺪل اﺗﻤﻰ ﺑﻮﻫﺮ‪.‬‬

‫ﻧﻴﺮوى ﻧﻬﻔﺘﻪ در درون ﻣﺎد‪‬ه‬ ‫دل ﻫﺮ ذره را ﻛﻪ ﺑﺸﻜﺎﻓﻰ‬ ‫آﻓﺘﺎﺑﻴﺶ در ﻣﻴﺎن ﺑﻴﻨﻰ‬ ‫)ﻫﺎﺗﻒ(‬

‫‪١١٥‬‬

‫‪ 92‬ﻋﻨﺼﺮ ﻃﺒﻴﻌﻰ و اﻳﺰوﺗﻮﭘﻬﺎى آﻧﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﻗﺪرت ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻰ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً در‬ ‫ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎى ﻫﻠﻴﻢ ﺳﺒﻚ ﻛﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از دو ﭘﺮوﺗﻮن و ﻳﻚ ﻧﻮﺗﺮون اﺳﺖ‪ ،‬اﺗﺼﺎل دو ﭘﺮوﺗﻮن ﺑﺎ‬ ‫ﻳﻚ ﻧﻮﺗﺮون‪ ،‬ﺿﻌﻴﻒ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ در ﻫﻠﻴﻢ ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺗﺼﺎل دو ﭘﺮوﺗﻮن ﺑﻪ دو ﻧﻮﺗﺮون ﻣﺤﻜﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻠﻴﻢ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﭘﺎﻳﺪارﺗﺮ از ﻫﻠﻴﻢ ﺳﺒﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ‬ ‫ﻛﺮﺑﻦ‪ ،‬اﺗﺼﺎل ‪ 6‬ﭘﺮوﺗﻮن و ‪ 6‬ﻧﻮﺗﺮون ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺤﻜﻤﺘﺮ از اﺗﺼﺎل آﻧﻬﺎ در ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻠﻴﻢ ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى ﺳﺒﻚ ﻧﻈﻴﺮ دوﺗﺮﻳﻢ )ﻫﻴﺪروژن ﺳﻨﮕﻴﻦ(‪ ،‬ﺗﺮﻳﺘﻴﻢ )ﻫﻴﺪروژن رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ(‪،‬‬ ‫ﻫﻠﻴﻢ ﺳﺒﻚ و ﺣﺘﻰ ﻫﻠﻴﻢ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﺎ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﺗﻤﻬﺎى ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ وﻟﻰ ﭘﺎﻳﺪارﺗﺮ‬ ‫از ﺧﻮد ﺑﻪوﺟﻮد آورﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻣﺨﺘﻠﻒ از اﻳﻦ ﻧﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻬﺎ در ﺑﻮﺗﻪ زرﮔﺮى‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬از اﺗﺤﺎد ﻫﺴﺘﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﻳﻜﻰ ﺑﻌﺪ از دﻳﮕﺮى ﺗﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوه آﻫﻦ اداﻣﻪ دارد‪.‬‬ ‫ﺑﻮﺗﻪﻫﺎى زرﮔﺮى ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺟﺮم ﺳﺘﺎره ﻣﺘﻔﺎوت از ﻫﻢ ﻋﻤﻞ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻄﻰ ﭼﻮن ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬در دوران زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺘﻌﺎدﻟﺸﺎن ﻓﻘﻂ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ ﻫﻠﻴﻢ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬وﻟﻰ در اواﺧﺮ ﻋﻤﺮ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ و اﻛﺴﻴﮋن‬ ‫اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬وﻟﻰ در ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻛﺮﺑﻦ‪ ،‬ازت و اﻛﺴﻴﮋن ﺑﺎﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ ﻧﻈﻴﺮ آﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‪ ،‬ﺳﻴﻠﻴﺴﻴﻢ‪ ...،‬و در آﺧﺮ آﻫﻦ را ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ در اﻳﻦﺑﺎره ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫وﻟﻰ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺑﻌﺪ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوه آﻫﻦ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻰ دروﻧﻰ ﻫﺴﺘﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻛﻤﺘﺮ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮى‬ ‫ﻛﻪ ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ از آﻫﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﭘﺎﻳﺪارﺗﺮﻧﺪ و ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪن دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﭘﺎﻳﺪارى ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻮاده آﻫﻦ ﺟﺰء آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاى درك ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﺑﺮﺣﺴﺐ‬ ‫ﺟﺮم ﺻﻌﻮدى آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻳﻜﻰ ﺑﻌﺪ از دﻳﮕﺮى در ﻣﺤﻮر ﻃﻮﻟﻬﺎ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺮژى اﺗﺼﺎل‬ ‫ﭘﺮوﺗﻮن و ﻧﻮﺗﺮون در درون ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﺠﺮﺑﻰ و ﻃﻴﻒ ﻧﮕﺎر ﺟﺮﻣﻰ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬ ‫ﻧﻤﻮده و ارزش آن را در ﻣﺤﻮر ﻋﺮﺿﻬﺎ ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻰ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ )‪ (3‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰآﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﺪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوه آﻫﻦ )‪ (Ni, Co, Fe‬در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﻴﻨﻴﻤﻢ ﻣﻨﺤﻨﻰ‬

‫‪١١٦‬‬

‫ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار اﻧﺮژى اﺗﺼﺎل ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻰ دارد‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژى از درون ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در ﻣﻮﻗﻊ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﺎرج ﺷﺪه اﺳﺖ )اﻳﻦ ﻃﺮز ﻋﻼﻣﺖ ﮔﺬارى ﺷﺒﻴﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دﺧﻞ و ﺧﺮج‬ ‫در ﺑﺎزار اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻮﻟﻰ ﻛﻪ وارد ﺻﻨﺪوق ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺜﺒﺖ و ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺑﻪ ﭘﻮﻟﻰ ﻛﻪ از ﺻﻨﺪوق‬ ‫ﺧﺎرج ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻰ ﻣﻰدﻫﻨﺪ(‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻰ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫ﺳﺒﻜﺘﺮ ازآﻫﻦ )‪ (Fe‬در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ آن و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪارﺗﺮ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ واﻗﻊ در دﺳﺖ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .3‬ﻧﻤﻮدارى از اﻧﺮژى ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺟﺮم اﺗﻤﻰ آﻧﻬﺎ‬

‫راﺳﺖ ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ و آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪارﺗﺮ ازآﻫﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺧﻴﺮ ﺑﺎ واﻛﻨﺶ ﺷﻜﺴﺖ ﻫﺴﺘﻪاى‪،‬‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﭘﺎﻳﺪارى ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﺰوﺗﻮپ ﺳﺒﻚ اوراﻧﻴﻮم ﺑﻌﺪ از ورود ﻳﻚ ﻧﻮﺗﺮون ﺑﻪ‬ ‫درون ﻫﺴﺘﻪاش ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از ﺷﻜﺴﺖ دو ﻋﻨﺼﺮ ﺳﺒﻚ )ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در اواﺳﻂ ﻣﻨﺤﻨﻰ‬

‫‪١١٧‬‬

‫ﭘﺎﻳﺪارى ﻗﺮار دارﻧﺪ( ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﺷﻮد ﻣﺜﻼ دراﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﻨﺼﺮ ﻛﺰﻧﻮن)‪ (Xe‬ﺑﺎ ﻋﺪد اﺗﻤﻲ‪ 54‬و ﻋﺪد‬ ‫ﺟﺮﻣﻲ ‪ 139‬و ﻋﻨﺼﺮ‪.‬اﺳﺘﺮاﻧﺴﻴﻮم)‪(Sr‬ﺑﺎ ﻋﺪد اﺗﻤﻲ ‪ 38‬و ﻋﺪد ﺟﺮﻣﻲ‪ 94‬ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪاى ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰآﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺒﻜﺘﺮ از آﻫﻦ ﻳﺎ ﻧﻴﻜﻞ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ داﺷﺘﻪ و ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﭘﺎﻳﺪارى ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺪﻳﺪه ﭘﻴﻮﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺟﺮم ﻋﻨﺼﺮى ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰآﻳﺪ ﭘﺲ از ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ از ﺟﺮم ﻣﺠﻤﻮع دو ﻋﻨﺼﺮى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺧﺘﻼف ﺟﺮم ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺮژى ﺣﺮارﺗﻰ ﻳﺎ ﻧﻮراﻧﻰ‪ ،‬از ﻫﺴﺘﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﺣﺎﺻﻞ از‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺎرج ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺎ ذﻛﺮ ﻣﺜﺎﻟﻰ روﺷﻨﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻠﻴﻢ ﺳﻨﮕﻴﻦ‪ ،‬از‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ دو ﭘﺮوﺗﻮن و دو ﻧﻮﺗﺮون در داﺧﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬ﺟﺮم ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻠﻴﻢ ﻛﻤﺘﺮ از‬ ‫ﻣﺠﻤﻮع ﺟﺮم ﭼﻬﺎر ﭘﺮوﺗﻮن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮع ﺟﺮم دو ﭘﺮوﺗﻮن و دو ﻧﻮﺗﺮون ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺟﺮم اﺗﻢ ﻫﻠﻴﻢ اﺳﺖ‪،‬اﺧﺘﻼف ﺟﺮم ﻃﺒﻖ راﺑﻄﻪ‬ ‫اﻧﺸﺘﻴﻦ)‪ ( E=MC2‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ اﻧﺮژي ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ اﺧﺘﻼف ﺟﺮم ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺮژى ﺣﺮارﺗﻰ و ﻧﻮراﻧﻰ از درون ﻫﺴﺘﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻰآﻳﺪ و در واﻗﻊ ﻧﻮر‬ ‫و ﺣﺮارت ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﻨﺤﺼﺮا از ﻫﻤﻴﻦ واﻛﻨﺶ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺎدﮔﻰ اﺳﺖ‪ .‬و در ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺑﺸﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪه اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ‪ .‬در ﻣﻮﻗﻊ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﭼﻬﺎر ﮔﺮم ﻫﻠﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﺧﻮاه در درون ﺳﺘﺎرهاى و ﺧﻮاه در ﻳﻚ ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ‪ ،‬ﻣﻌﺎدل ‪ 4/26‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮ ژول اﻧﺮژى‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژى ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻘﺪار ﺑﺮق ﻣﺼﺮﻓﻰ ﻳﻚ ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﺗﻬﺮان و‬ ‫ﺣﻮﻣﻪ آن اﺳﺖ‪ .‬از ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻳﻚ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﭘﺮوﺗﻮن ﺑﻪ ﻫﻠﻴﻢ اﻧﺮژىاى ﻣﻌﺎدل ﺳﻮﺧﺘﻦ ‪ 200‬ﻫﺰار ﺗﻦ‬

‫‪١١٨‬‬

‫زﻏﺎل ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﮔﺮدد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﺮژى آن ﻣﻰﺗﻮان ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻻﻣﭗ ‪ 100‬واﺗﻰ را ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﺳﺎل‬ ‫روﺷﻦ ﻧﻤﻮد )ﻣﺜﻼً اﮔﺮ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ روﺷﻨﺎﻳﻰ ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎى ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻻﻣﭗ ‪ 100‬واﺗﻰ‬ ‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﺳﺎل ﺷﺒﺎﻧﻪروز روﺷﻦ ﻧﮕﻪ داﺷﺖ( وﻟﻰ در ﻗﻠﺐ‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻳﻚ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﻫﻴﺪروژن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ‪ 600‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ‬ ‫ﭘﺮوﺗﻮن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻫﻠﻴﻢ ﻣﻰﮔﺮدد و اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ‪ 4/6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ اداﻣﻪ دارد و ﺗﺎ ‪ 5‬و ‪6‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬از اﻳﻦ‪ 600‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ ﻫﻴﺪروژن ﻣﺼﺮﻓﻰ در ﻫﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ‪،‬‬ ‫ﭼﻬﺎر ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ از آن ﺑﺮﻃﺒﻖ راﺑﻄﻪ ﻣﺸﻬﻮر اﻧﺸﺘﻴﻦ ‪ (E=MC2)1‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ اﻧﺮژى ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮى ﺳﻴ‪‬ﺎرات و در ﻓﻀﺎى ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺠﺴﻢ ﻛﻨﻴﺪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﻰﺗﻮان ﺷﺶ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺷﻬﺮ ﺑﺰرگ ﭼﻮن ﺗﻬﺮان را ﺑﻪ ﻣﺪت ﺻﺪ ﺳﺎل‪ ،‬روز و ﺷﺐ روﺷﻦ‬ ‫ﻧﮕﻪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1929‬اﺳﺘﺮاﺳﻤﻦ و ﻫﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن آﻟﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬واﻛﻨﺶ ﺷﻜﺴﺖ اوراﻧﻴﻮم را ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ‬ ‫ﻧﻮﺗﺮون ﻛﺸﻒ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در ﻋﻨﺼﺮ اوراﻧﻴﻮم ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻰ ﭘﺮوﺗﻮن و ﻧﻮﺗﺮون‬ ‫درون ﻫﺴﺘﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪن دارد؛ ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ ورود ﻳﻚ‬ ‫ﻧﻮﺗﺮون ﻛﻢاﻧﺮژى ﺑﻪ درون ﻫﺴﺘﻪ اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻛﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻪ را ﺑﻪ دو ﻧﻴﻤﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﺴﺎوى‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪ .‬از ﺷﻜﺴﺖ ﻫﺮ اﺗﻢ اوراﻧﻴﻢ ﭼﻨﺪ ﻧﻮﺗﺮون و دو ﻓﺮاورده ﺷﻜﺴﺖ و ‪ 200‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‬ ‫اﻟﻜﺘﺮون وﻟﺖ اﻧﺮژى ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻧﻮﺗﺮوﻧﻬﺎ ﺑﻪ ازاى ﺷﻜﺴﺖ ‪ 100‬اﺗﻢ اوراﻧﻴﻮم ﺣﺪود ‪ 248‬ﻧﻮﺗﺮون اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻮﻋﻰ واﻛﻨﺶ‬ ‫‪ .١‬در راﺑﻄﻪ اﻧﺸﺘﻴﻦ‪ C ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر و ‪ M‬ﻣﻘﺪار ﺟﺮم ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪﻩ و ‪ E‬اﻧﺮژى ﺁزاد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان‬ ‫ﻼ اول ﺗﻴﺮﻣﺎﻩ ﻣﻌﺎدل ﺳﺎﻋﺖ ‪ ١٢‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و از ﺁﻧﺠﺎ ﻣﻘﺪار‬ ‫ﺳﺮﮔﺮﻣﻰ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﺑﺮاى ﻳﻚ روز‪ ،‬ﻣﺜ ً‬ ‫اﻧﺮژى ﺗﺎﺑﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ را ﺣﺴﺎب آﻨﻴﺪ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺎ ﺗﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ‪ ١٤٩‬ﻣﻴﻠﻴﻮن آﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﻗﻄﺮ زﻣﻴﻦ ‪١٢٧٠٠‬‬ ‫آﻴﻠﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١١٩‬‬

‫زﻧﺠﻴﺮهاى در داﺧﻞ ﺗﻮده اوراﻧﻴﻢ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪ (4‬ﻧﻤﻮدارى از اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ واﻛﻨﺶ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫وﻟﻰ اﮔﺮ ﻧﻮﺗﺮوﻧﻬﺎى اﺿﺎﻓﻰ را ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪاى از داﺧﻞ ﺗﻮده اوراﻧﻴﻢ ﺧﺎرج ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﺑﻪ ازاىِ ﻫﺮ‬ ‫ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬اﺗﻤﻰ دﻳﮕﺮ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬راﻛﺘﻮر اﺗﻤﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬وﻟﻰ اﮔﺮ ﻧﻮﺗﺮوﻧﻬﺎ ﻣﺮﺗﺐ‬ ‫اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﺗﺼﺎﻋﺪى اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ و ﺗﻤﺎم ﺗﻮده اوراﻧﻴﻢ در ﻇﺮف ﭼﻨﺪ‬ ‫ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻣﻨﻔﺠﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻚ ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .6‬ﻧﻤﻮدارى از واﻛﻨﺶ زﻧﺠﻴﺮهاى ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻮﺗﺮون در ﺗﻮده اوراﻧﻴﻢ‪.‬‬ ‫در ﻳﻚ ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 5‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم اوراﻧﻴﻢ و ﻳﺎ ﭘﻠﻮﺗﻨﻴﻢ وﺟﻮددارد‪ .‬اﻧﺮژى آزاد ﺷﺪه از‬ ‫اﻧﻔﺠﺎر آن ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ‪ 400‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮ ژول‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 12‬ﻫﺰار ﺗﻦ دﻳﻨﺎﻣﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻤﺒﻰ‬ ‫در ﻛﻤﺘﺮ از ﭼﻨﺪ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻳﻜﺼﺪﻫﺰار اﻧﺴﺎن را از ﺑﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﺑﻤﺒﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫روزﻫﺎى ﺷﺸﻢ و ﻧﻬﻢ اوت ﺳﺎل ‪ 1945‬در ﺷﻬﺮﻫﺎى ﻫﻴﺮوﺷﻴﻤﺎ و ﻧﺎﮔﺎزاﻛﻰ ﺻﺪﻫﺎ ﻫﺰار ﺗﻦ را ﻛﺸﺖ‬ ‫و ﭼﻨﺪ ﺻﺪﻫﺰار اﻓﺮاد ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﺳﺮﻃﺎن و ﺳﻮﺧﺘﮕﻰ ﺑﻪ ﺟﺎى ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﺮآوردهﻫﺎى ﺣﺎﺻﻞ از ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭘﺎﻳﺪارى ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻌﺪاد ﻧﻮﺗﺮون در آﻧﻬﺎ‬ ‫زﻳﺎدﺗﺮ از ﺣﺪ ﻣﻌﻤﻮل اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻮده و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﺮوﺗﻮن ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا اﻳﻦ ﻓﺮآوردهﻫﺎ‬ ‫رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪارى را ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﺑﺘﺎ و ﮔﺎﻣﺎ از ﺧﻮد دﻓﻊ‬

‫‪١٢٠‬‬

‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮآوردهﻫﺎى ﺣﺎﺻﻞ از ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻨﻮع و ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎكاﻧﺪ و ﺳﺎﻟﻴﺎن دراز از ﺧﻮد ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻴﻤﻪ ﻋﻤﺮ ﻳﻚ ﻣﺎده رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از زﻣﺎن ﻻزم ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻴﻤﻰ از اﺗﻤﻬﺎى رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ‬ ‫آن ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﻤﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﺮﺧﻰ از ﻓﺮآوردهﻫﺎى ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ‬ ‫رادﻳﻮاﻳﺰوﺗﻮپ ﺳﺰﻳﻢ و اﺳﺘﺮاﻧﺴﻴﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺷﺪه و از ﺧﻮد ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﺑﺘﺎ و‬ ‫ﮔﺎﻣﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺮﺗﻮ ﺑﺘﺎ ‪ +‬ﭘﺮﺗﻮ ﮔﺎﻣﺎ →ﺑﺎرﻳﻢ →ﺳﺰﻳﻢ‬ ‫)ﻧﻴﻤﻪ ﻋﻤﺮ ﺳﺰﻳﻢ ‪ 30‬ﺳﺎل اﺳﺖ(‬

‫ﭘﺮﺗﻮ ﺑﺘﺎ ‪ +‬ﭘﺮﺗﻮ ﮔﺎﻣﺎ→ اﻳﺘﺮﻳﻢ→ اﺳﺘﺮاﻧﺴﻴﻢ‬ ‫)ﻧﻴﻤﻪ ﻋﻤﺮ اﺳﺘﺮاﻧﺴﻴﻢ ‪ 28‬ﺳﺎل اﺳﺖ(‬ ‫‪ 90‬درﺻﺪ رادﻳﻮ اﻳﺰوﺗﻮپ ﺳﺰﻳﻢ در ﻃﻰ ﺻﺪ ﺳﺎل و ‪ 90‬درﺻﺪ اﻳﺰوﺗﻮپ اﺳﺘﺮاﻧﺴﻴﻢ در ﻃﻰ ‪96‬‬ ‫ﺳﺎل از ﺑﻴﻦ ﻣﻰرود‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزده ﺑﺎﻻﻳﻰ ﻛﻪ واﻛﻨﺶ ﺷﻜﺴﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻳﻦ دو رادﻳﻮ اﻳﺰوﺗﻮپ‬ ‫دارد‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻰﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﻧﻴﺮوﮔﺎﻫﻬﺎى اﺗﻤﻰ ﺑﺮاى ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ ﺧﻄﺮﻧﺎكاﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻔﺼﻞ در اﻳﻦﺑﺎره ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻳﺎ ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪه‬ ‫آن ﻛﻪ ﭘﺮ ﻧﻘﺶ زد اﻳﻦ داﻳﺮه ﻣﻴﻨﺎﻳﻰ‬ ‫ﻛﺲ ﻧﺪاﻧﺴﺖ ﻛﻪ در ﮔﺮدش ﭘﺮﮔﺎرﭼﻪ ﻛﺮد‬

‫)ﺣﺎﻓﻆ(‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در درون ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻳﺎ ﻫﺮ ﺳﺘﺎره دﻳﮕﺮى اﺗﻤﻬﺎى ﺳﺒﻚ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ‬ ‫ﻫﻴﺪروژن و ﻳﺎ دوﺗﺮﻳﻢ و ﺗﺮﻳﺘﻴﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ وﻟﻰ ﭘﺎﻳﺪارﺗﺮ ﺑﻪ‬ ‫وﺟﻮد آورﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ واﻛﻨﺸﻬﺎ از ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺳﺒﻜﺘﺮﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺧﺎﻧﻮاده آﻫﻦ اداﻣﻪ دارد‪.‬‬

‫‪١٢١‬‬

‫درواﻗﻊ دﻟﻴﻞ اﻳﺠﺎد ﭼﻨﻴﻦ واﻛﻨﺸﻬﺎﻳﻰ در درون ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﻣﺎده ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻴﻞ دارد ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ را در ﻫﻢ ﻓﺮو ﺑﺮد‪ .‬ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎ ﺑﺮاى روﻳﺎروﻳﻰ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺮوى‬ ‫اﺳﺘﺜﻤﺎرﻛﻨﻨﺪهاى ﻗﺪ ﻋﻠﻢ ﻛﺮده و ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ )ﺑﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻰ ﻋﻤﻮﻣﻰﺗﺮ واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ(‬ ‫ﺑﺎ آن ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻣﺒﺎرزه ﺗﻌﺎدﻟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﻧﻴﺮو ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻰ ﻧﻴﺮوى اﻧﻔﺠﺎرى واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺶ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﺎﻣﻞ‬ ‫ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻳﺎ ﻫﺮ ﺳﺘﺎرهاى ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪهاى ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺸﺮ ﺑﺎ ﻓﻬﻢ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻣﻬﺎر ﻛﺮدن اﻳﻦ ﺑﻤﺐ ﺑﺎ‬ ‫روﺷﻰ ﺻﻨﻌﺘﻰ اﻗﺘﺼﺎدى دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى اﻳﺠﺎد اﻧﻔﺠﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻤﺒﻰ ﺑﺸﺮ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از‬ ‫ﻓﺮآورده ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺜﻼً از دوﺗﺮﻳﻢ و ﺗﺮﻳﺘﻴﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬واﻛﻨﺶ دروﻧﻰ ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ‬ ‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ 17/6‬ﻣﻴﻠﻴﻮن اﻟﻜﺘﺮون وﻟﺖ ‪ +‬ﻧﻮﺗﺮون ‪ +‬ﻫﻠﻴﻢ → دوﺗﺮﻳﻢ ‪ +‬ﺗﺮﻳﺘﻴﻢ‬ ‫‪ 22/2‬ﻣﻴﻠﻴﻮن اﻟﻜﺘﺮون وﻟﺖ ‪ +‬ﻫﻠﻴﻢ ‪ +‬ﻫﻠﻴﻢ → دوﺗﺮﻳﻢ ‪ +‬ﻟﻴﺘﻴﻢ‬ ‫و اﻣﺎ ﺑﺮاى اﺟﺮاى ﭼﻨﻴﻦ واﻛﻨﺸﻰ ﺑﺎﻳﺪ اﺗﻤﻬﺎى ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪه در واﻛﻨﺶ را ﺗﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﻮن درﺟﻪ‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد ﮔﺮم ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺮاى اﻳﺠﺎد ﭼﻨﻴﻦ دﻣﺎﻳﻰ‪ ،‬از ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺒﻚ‬ ‫ﻧﻈﻴﺮ دوﺗﺮﻳﻢ و ﻟﻴﺘﻴﻢ را در ﻣﺮﻛﺰ ﻳﻚ ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ‪ ،‬ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﺗﻤﻬﺎى اوراﻧﻴﻮم و ﻳﺎ ﭘﻠﻮﺗﻮﻧﻴﻢ ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاى اﻧﻔﺠﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻤﺒﻰ اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ ﻣﻨﻔﺠﺮ ﻣﻰﺷﻮد و دﻣﺎﻳﻰ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن درﺟﻪ اﻳﺠﺎد ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ دﻣﺎ اﺗﻤﻬﺎى دوﺗﺮﻳﻢ و ﻟﻴﺘﻴﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻼﺳﻤﺎﻳﻰ درﻣﻰآﻳﻨﺪ‬ ‫و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از ﭘﻴﻮﺳﺖ آﻧﻬﺎ اﻧﻔﺠﺎرى ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﻬﻴﺒﺘﺮ از ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ‬ ‫اﻳﺠﺎد ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻤﺒﻬﺎى ﻫﻴﺪروژﻧﻰ ﺷﺎﻣﻞ دو ﻗﺎرچ اﻧﻔﺠﺎرى اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﻴﻦ‬ ‫ﻗﺎرچ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ اﺗﻤﻬﺎى اوراﻧﻴﻮم ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ و دوﻣﻴﻦ ﻗﺎرچ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺗﻤﻬﺎى ﺳﺒﻚ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫از ﺗﺮﻛﻴﺐ دو ﮔﺮم دوﺗﺮﻳﻢ و ﺷﺶ ﮔﺮم ﻟﻴﺘﻴﻢ ﻃﺒﻖ راﺑﻄﻪ اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺣﺪود دو ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮ ژول‬

‫‪١٢٢‬‬

‫اﻧﺮژى ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﺷﻮد و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺑﺮاى اﻳﺠﺎد ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژى‪ ،‬ﺻﺪ ﺗﻦ زﻏﺎل و ﻳﺎ ‪ 26‬ﮔﺮم‬ ‫اوراﻧﻴﻮم ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮﺧﺘﻦ ﺻﺪ ﺗﻦ زﻏﺎل ‪ 360‬ﺗﻦ ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ و ‪ 0/6‬ﺗﻦ اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﮔﺎزﻫﺎى‬ ‫ﺳﻤﻰ از ﻗﺒﻴﻞ اﻛﺴﻴﺪﻫﺎى ازت‪ ،‬ﮔﻮﮔﺮد و ﻣﻨﻮاﻛﺴﻴﺪﻛﺮﺑﻦ و ذرات ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬و ﻳﺎ از‬ ‫ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪن ‪ 26‬ﮔﺮم اوراﻧﻴﻮم ‪ 1366‬ﻛﻮرى رادﻳﻮ اﻛﺘﻴﻮﻳﺘﻪ ﺳﺰﻳﻢ و اﺳﺘﺮاﻧﺴﻴﻢ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﻳﻚ ﻛﻮرى رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮﻳﺘﻪ ﻣﻌﺎدل ‪ 37‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﭘﺮﺗﻮ رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ از اﻳﻦ اﺗﻤﻬﺎ‬ ‫ﺧﺎرج ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ‪ 30‬ﺳﺎل ﺻﺒﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ اﻳﻦ ﻣﻘﺪار رادﻳﻮ اﻛﺘﻴﻮﻳﺘﻪ ﻧﺼﻒ ﺷﻮد و ﻳﺎ ‪ 300‬ﺳﺎل‬ ‫ﺻﺒﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻋﻤﻼً از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود‪.‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺟﻬﺎن ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺗﻮده ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻰ از ذر‪‬ات )ﻛﻮارﻛﻬﺎ‪،‬‬ ‫اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻮﺗﺮﻳﻨﻮﻫﺎ و ذر‪‬ات دﻳﮕﺮ و ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻧﻮرى( ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫آزاد در ﺗﻤﺎم اﺑﻌﺎد ﺟﻬﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﻮده و ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻧﻮرى را ﺟﺬب ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﻴﭻ ﭘﺮﺗﻮاى از‬ ‫ﺗﻮدهﻫﺎى ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﻣﺎده ﺧﺎرج ﻧﻤﻰﺷﺪه و ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ در اﻳﻦ دوران ﺟﻬﺎن ﺷﻔﺎف ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪن دﻣﺎ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ آراﻣﺶ ﻧﺴﺒﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده و ﺑﺎزى ﻧﻴﺮوﻫﺎى اﺻﻠﻰ ﺷﺮوع‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻴﺮوﻳﻰ ﻛﻪ ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻰ ﻛﺮده‪ ،‬ﻧﻴﺮوى ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻫﺴﺘﻪاى ﻗﻮى ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ذر‪‬ات‬ ‫را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﻧﺪ داده‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ از اﺗﺤﺎد ﺳﻪ ﻛﻮارك ﺑﺎﻫﻢ‪ ،‬ﻧﻮﺗﺮون و ﻳﺎ ﭘﺮوﺗﻮن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﮔﺮدﻳﺪه و‬ ‫اﻳﻦ ﻋﻤﻞ آنﻗﺪر اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻛﻠﻴﻪ ﻛﻮارﻛﻬﺎ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﭘﺮوﺗﻮن و ﻳﺎ ﻧﻮﺗﺮون ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺪﺗﻰ ﺑﻌﺪ )ﻛﻪ‬ ‫ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ زﻣﺎن آن ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ( ﺑﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪن دﻣﺎى ﺟﻬﺎن و از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت دروﻧﻰ‬ ‫ذر‪‬ات‪ ،‬ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪ ﻛﻠﻮﻣﺒﻴﻦ وارد ﻋﻤﻞ ﺷﺪه و در اﺛﺮ آن ﺑﺎرﻫﺎى ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﻰ ﺟﺬب ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و‬ ‫اﺗﻤﻬﺎى ﺧﻨﺜﻰ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭘﺮوﺗﻮن ﻳﻚ اﻟﻜﺘﺮون را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﺗﻢ‬ ‫ﻫﻴﺪروژن ﺷﺪه اﺳﺖ‪) ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ 75‬درﺻﺪ ﺟﺮم ﺟﻬﺎن(‪ .‬در زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻛﻮارﻛﻬﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﺮوﺗﻮن و‬ ‫ﻧﻮﺗﺮون ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪادى از ذر‪‬ات اﺧﻴﺮ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﻫﺴﺘﻪﻫﺎﻳﻰ ﻣﺮﻛﺐ از ﻧﻮﺗﺮون و ﭘﺮوﺗﻮن‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﻴﺮ‪ :‬دوﺗﺮﻳﻢ )ﻳﻚ ﭘﺮوﺗﻮن و ﻳﻚ ﻧﻮﺗﺮون(‪ ،‬ﺗﺮﻳﺘﻴﻢ )ﻳﻚ ﭘﺮوﺗﻮن و دو ﻧﻮﺗﺮون(‪،‬‬

‫‪١٢٣‬‬

‫ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻠﻴﻢ ﺳﺒﻚ ﻣﺘﺸﻜﻞ از )دو ﭘﺮوﺗﻮن و ﻳﻚ ﻧﻮﺗﺮون( و در آﺧﺮ ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻠﻴﻢ ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﻣﺮﻛﺐ از‬ ‫)دو ﭘﺮوﺗﻮن و دو ﻧﻮﺗﺮون(‪ .‬ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى اﺧﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﻳﺎ دو اﻟﻜﺘﺮون ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻌﺪاد ﺑﺎرﻫﺎى ﻣﺜﺒﺖ‬ ‫ﺧﻮد ﺟﺬب ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﺗﻤﻬﺎى ﺧﻨﺜﻰ دوﺗﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺮﻳﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻠﻴﻢ ﺳﺒﻚ و ﻫﻠﻴﻢ ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ زﻣﺎن ﻋﻤﻼً ﻫﻴﭻ ذر‪‬ه ﺑﺎردارى در ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ 25‬درﺻﺪ ﺟﺮم‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﺗﻤﻬﺎى اﺧﻴﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ (.‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺪادى از داﻧﺸﻤﻨﺪان از آن‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎوﻛﻴﻨﮓ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﺟﺮم ﺟﻬﺎن در ﻟﺤﻈﺎت اوﻟﻴﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻣﻴﻜﺮو‬ ‫ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ و ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى آﻳﻨﺪه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ وﺟﻮد ﻣﻴﻜﺮو ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ را‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﻮﺑﻞ وﺟﻮد ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪاى را در ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى‬ ‫ﺗﺸﺨﻴﺺ داده اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ در ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‬ ‫و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﺟﺴﺎد ﺳﺘﺎرهﻫﺎﻳﻰ ﻏﻮلﭘﻴﻜﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺼﺮف ﺗﻤﺎم ﻣﻮاد ﺳﻮﺧﺖ دروﻧﻰ ﺧﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻰ ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺷﺪهاﻧﺪ؟ )در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﺟﺬب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن و ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻧﻮرى‬ ‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ از درون ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ در اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺷﻔﺎف ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬درواﻗﻊ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از ﺟﻬﺎن از اﻳﻦ زﻣﺎن ﺷﺮوع ﻣﻰﺷﻮد و ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى‬ ‫ﻓﺴﻴﻠﻰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ زﻣﺎناﻧﺪ‪ .‬در دﻣﺎﻫﺎى ﺑﺎﻻ ذر‪‬ات و اﺗﻤﻬﺎ ﺟﻨﺒﺶ ﻓﺮاوان دارﻧﺪ و ﺗﺤﺮﻛﺎت‬ ‫ﺣﺮارﺗﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺮژى ﺟﻨﺒﺸﻰ ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻰ ﻛﺮده و ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮوى ﻣﺘﺮاﻛﻢﻛﻨﻨﺪه‬ ‫ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﻣﻰﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻰﻛﻪ ﺗﻮدهﻫﺎى ﺳﺤﺎﺑﻰ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻰ ﺳﺮد ﺷﺪﻧﺪ دوران ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺶ ﺷﺮوع ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺮو اﺗﻤﻬﺎى ﺳﺮد و ﻓﺎﻗﺪ اﻧﺮژى ﺟﻨﺒﺸﻰ را ﺑﻪ ﺳﻮى ﻫﻢ‬ ‫ﻛﺸﻴﺪه و از آﻧﻬﺎ ﺗﻮدهﻫﺎى ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮدهﻫﺎى اﺑﺮﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻛﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻓﻀﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺮو ﺑﻪﺻﻮرت ﻟﺨﺘﻪﻫﺎﻳﻰ از ﻣﺎد‪‬ه ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﺑﺮاى ﻣﺎ در روى‬ ‫زﻣﻴﻦ‪ ،‬درآﻣﺪه و ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻰ اوﻟﻴﻪ آﻧﻬﺎ از ﺑﻴﻦ ﻣﻰرود و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‬

‫‪١٢٤‬‬

‫آﻏﺎز ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﻛﺪام از اﻳﻦ ﻟﺨﺘﻪﻫﺎ ﻛﻪ اﺑﻌﺎدى در ﺣﺪود ﺻﺪﻫﺎ ﻫﺰارﺳﺎل ﻧﻮرى داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬در اﺛﺮ‬ ‫ﻧﻴﺮوى ﺟﺬب ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ‪ ،‬ﺣﺮﻛﺎت دوراﻧﻰ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﮔﺮدﺑﺎدى ﻋﻈﻴﻢ ﭼﺮﺧﺶ ﺑﻪ دور ﺧﻮد‬ ‫را آﻏﺎز ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در اﺛﺮ اﻳﻦ ﭼﺮﺧﺶ ﺗﻮدهﻫﺎى ﻣﺮﻛﺰى ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺷﺪه و اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬ﻓﺸﺎرى‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻓﺸﺎر ﺟﻮ زﻣﻴﻦ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در اﺛﺮ اﻳﻦ ﻓﺸﺎر‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺪازهاى ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﺎرهاى ﺟﺰ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و از اﻳﻦ ﭘﻴﻮﺳﺖ‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در آﻏﺎز ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ اﻧﺮژى ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺎد‪‬ه ﻣﺒﺎرزه ﺧﻮد را ﺑﺎ‬ ‫ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺷﺮوع ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه در درون ﻟﺨﺘﻪ‪ ،‬اﻧﻔﺠﺎرى ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ در ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﺎر‬ ‫ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ از ﻗﻮﻳﺘﺮﻳﻦ ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺑﺸﺮ‪ ،‬اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ‬ ‫اﻧﻔﺠﺎر‪ ،‬ﻣﻮج ﺣﺎﺻﻞ از آن در ﺑﻘﻴﻪ ﻟﺨﺘﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﺷﻮد و در ﭘﻰ آن ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ و ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ‬ ‫اﻧﻔﺠﺎر ﭘﻰ در ﭘﻰ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪﺗﻰ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ اﻧﻔﺠﺎرﻫﺎ و ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل رﺳﻴﺪن ﻧﻴﺮوى واﻛﻨﺶ‬ ‫ﻫﺴﺘﻪاى ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ‪ ،‬آراﻣﺸﻰ ﻧﺴﺒﻰ ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮدﻳﺪه و ﺗﻮده ﺳﻴﺎهرﻧﮓ و ﻏﻢاﻧﮕﻴﺰ اوﻟﻴﻪ‬ ‫ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﭘﺮورﺷﮕﺎﻫﻰ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮزاد ﺑﺎ اﻧﺪازهﻫﺎ و درﺧﺸﻨﺪﮔﻰ ﻣﺘﻔﺎوت و ﻧﻮﻳﺪدﻫﻨﺪه از آﻏﺎز‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﻛﻬﻜﺸﺎن و ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺳﺘﺎره‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ در ﻓﻀﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ اﻛﻨﻮن آﻧﻬﺎ را در آﺳﻤﺎن ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ در‬ ‫دوران ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﻛﻪ ده ﺗﺎ ﭘﺎﻧﺰده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل و ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪) ،‬ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى آﻳﻨﺪه ﺑﺸﺮ آن را‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد( ﺗﺤﻮﻻﺗﻰ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬ ‫ﺗﺤﻮل ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺪﻳﺪه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ را ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ داﻧﻪﻫﺎى ﺑﺎران در درون ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎى ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮدهﻫﺎى اﺑﺮ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى آب ﺑﻪﺻﻮرت ﺑﺨﺎر اﺳﺖ‪ ،‬در اﺛﺮ ﻓﺸﺮدﮔﻰ‬ ‫زﻳﺎد‪ ،‬ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ درون آﻧﻬﺎ ﻧﻔﻮذ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺳﻴﺎهرﻧﮓ و دﻣﺎى دروﻧﻰ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﺻﺎﺑﺖ ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺑﺘﺪا ﺑﺮق و ﺳﭙﺲ رﻋﺪ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورد و در ﭘﻰ آن‬ ‫ﺗﺮاﻛﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻟﺤﻈﺎﺗﻰ ﺑﻌﺪ از ﺷﻨﻴﺪن ﺻﺪاى رﻋﺪ‪ ،‬ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى ﺑﺨﺎر آب ﻛﻪ ﺳﺮد ﺷﺪهاﻧﺪ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ‬

‫‪١٢٥‬‬

‫آب و ﺑﻪﺻﻮرت ﻗﻄﺮات ﺑﺎران ﺑﻪ ﺳﻮى زﻣﻴﻦ ﺟﺎرى ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻟﺨﺘﻪ ﺳﺤﺎﺑﻬﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن از ﺗﺮاﻛﻢ و ﻓﺸﺮدﮔﻰ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى ﮔﺎز ﻫﻴﺪروژن و ﻫﻠﻴﻢ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻰآﻳﻨﺪ‪ .‬در‬ ‫درون ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﺨﺎر ﺑﻪ ﻣﺎﻳﻊ اﺗﻔﺎق ﻧﻤﻰاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺗﻤﻬﺎى ﺳﺒﻚ ﺑﺎ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻧﺮژى ﻓﺮاوان اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻰﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﮔﺮدﺷﻰ در ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن درﺑﺎره ﻛﻴﻬﺎن‬ ‫ﮔﻔﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬آﻳﺎ ﻧﮕﺎﻫﻰ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﻫﻴﺠﺎﻧﻰ در ﺷﻤﺎ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ؟ ﻋﻈﻤﺖ و وﺳﻌﺖ ﻛﻴﻬﺎن از ﻗﻮه‬ ‫ادراك ﺑﺸﺮ ﺧﺎرج اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻴﺎره ﻣﺎ در زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﮔﻤﺸﺪهاى اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻮﺷﻪاى ﭘﺮت در ﻓﻀﺎى‬ ‫ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺎ اﺑﺪﻳﺖ‪ ،‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﻴﺎس ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺸﻐﻮﻟﻰ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﮔﺮ‬ ‫ﻧﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﺎﻣﻼً ﻋﺎرى از اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻰﻣﻌﻨﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻧﮋاد ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ‬ ‫ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪه و ﻫﻨﻮز ﺟﻮان‪ ،‬ﻛﻨﺠﻜﺎو‪ ،‬ﺑﺎﺟﺮﺋﺖ و ﺑﺎﻫﻤﺖ اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﻤﺘﺮ از ﭼﻨﺪ ﻫﺰارﺳﺎل‪،‬‬ ‫اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ و ﺑﺴﻴﺎر ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﺮه درﺑﺎره ﻛﻴﻬﺎن و ﻣﺤﻞ ﺧﻮد در آن اﻧﺠﺎم‬ ‫دادهاﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻣﺴﺤﻮرﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺗﺤﻮل و دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ ﺗﺎ‬ ‫ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ زﻳﺮﺳﺆال ﺑﺒﺮﻳﻢ و ﺑﺮاى ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺎ ﻓﻬﻢ ﻣﺴﺮت ﺑﺨﺶ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻻزﻣﻪ اداﻣﻪ‬ ‫ﺣﻴﺎت اﺳﺖ‪ .‬آﻳﻨﺪه ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﻬﺎن ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻛﻪ در آن‬ ‫ﺳﻴﺎره ﻣﺎدرى ﻣﺎ در ﺣﺪ ذر‪‬ه ﻏﺒﺎرى ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ و از ﻧﻈﺮ زﻣﺎﻧﻰ دوران ﺗﺤﻮل ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و در ﭘﻰ‬ ‫آن ﻣﻬﻠﺖ زﻳﺴﺖ ﻓﺮدﻳﻤﺎن ﺑﺮ روى اﻳﻦ ﻏﺒﺎر ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻴﻢ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻰآﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد‬ ‫ﺧﻴﺎم در ﻗﺮﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﺟﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ ﻗﻄﺮه آب ﺑﻮد ﺑﺎ درﻳﺎ ﺷﺪ‬ ‫ﻳﻚ ذر‪‬ه ﺧﺎك ﺑﺎ زﻣﻴﻦ ﻳﻜﺘﺎ ﺷﺪ‬ ‫آﻣﺪ ﺷﺪن ﺗﻮ اﻧﺪرﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﭼﻴﺴﺖ‬ ‫آﻣﺪ ﻣﮕﺴﻰ ﭘﺪﻳﺪ و ﻧﺎﭘﻴﺪا ﺷﺪ‬

‫اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎ و اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻧﻴﺮوى وﻫﻢ و ﺗﺼﻮر ﻻزم داﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ و‬ ‫دﻳﺮﺑﺎورى‪ .‬ﻧﻴﺮوى وﻫﻢ و ﺗﺼﻮر‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮى دﻧﻴﺎﻫﺎى وﻫﻤﻰ و ﺧﻴﺎﻟﻰ ﺳﻮق ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ‬

‫‪١٢٦‬‬

‫ﻫﺮﮔﺰ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺑﺪون آن ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ راه ﻧﻤﻰﺑﺮﻳﻢ‪ .‬ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ و دﻳﺮﺑﺎورى‬ ‫اﻣﻜﺎن ﺗﻤﻴﺰ ﺑﻴﻦ اﻓﻜﺎر واﻫﻰ را از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﺎ را در ﺑﻮﺗﻪ آزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ داﻧﻪ ﻣﺎﺳﻪاى از اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻛﻴﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﭽﻪ از ﻛﻴﻬﺎن ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﺑﺮ روى‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ذره ﻣﺎﺳﻪ آﻣﻮﺧﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻰ ﺟﺮﺋﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻓﺮو ﺑﺮدن ﺷﺴﺖ ﭘﺎﻳﻤﺎن را در‬ ‫اﻳﻦ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬ﺑﺮ روى ﻛﺮه ﻣﺎه ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴىﺴﻔﻴﻨﻪﻫﺎﻳﻰ‬ ‫ارﺳﺎل داﺷﺘﻪاﻳﻢ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ وﺳﺎﻳﻞ ﭘﮋوﻫﺸﻰ را از اﻳﻮان ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﺸﺖﺑﺎم ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﺷﺪ ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎى ﻛﻮب و ﻫﺎﺑﻞ و ﻫﺰاران ﻣﺎﻫﻮاره ﭘﮋوﻫﺸﻰ را‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺪارت زﻣﻴﻦ و ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎى ﻣﺘﻌﺪد دﻳﮕﺮى ﻧﻈﻴﺮ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ و ووﻳﺠﺮ ‪ 1‬و ‪ 2‬و‪ ...‬را ﺑﻪ اﻃﺮاف ﺳﻴﺎرات‬ ‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ ﻛﻪ اﺧﻴﺮا ووﻳﺠﺮﻫﺎ ﭘﺎ را از درب ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ و در ‪ 40‬ﻫﺰار‬ ‫ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اوﻟﻴﻦ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻣﺎ ﻛﻪ در ﭼﻬﺎرﺳﺎل ﻧﻮرى از ﻣﺎ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻً در‬ ‫ﺳﻨﻮات آﻳﻨﺪه ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﭘﺸﺖﺑﺎم را ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﺟﻨﮕﻰ ﺧﺎﻧﻤﺎﻧﺴﻮز ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮى‬ ‫را ﻧﺎﺑﻮد ﻧﺴﺎزد‪ ،‬ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ ﻣﺎ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﻜﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﻗﺮن دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل‬ ‫ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﺧﻮد ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻧﻮرى از ﻣﺎ ﻗﺮاردارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻓﺘﺢ ﺑﺎبِ آﺷﻨﺎﻳﻰ ﺑﺮوﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻫﺮ ﺻﻮرت آﺑﻬﺎى اﻳﻦ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻓﻀﺎ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻛﻴﻬﺎن ﻣﺎ را ﺻﺪا ﻣﻰزﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰى از‬ ‫درون ﻣﺎ ﻧﺪا ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ از او ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻳﻢ و ﺟﺎن ﻣﺎ از ﺷﻮق رﺟﻌﺖ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻣﺸﺘﻌﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﻻﻧﺎ اﻳﻦ ﺷﻮق ﭘﮋوﻫﺶ را ﺟﺰو ﻓﻄﺮت ذاﺗﻰ ﺑﺸﺮ داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﮔــﻮﻳــﺪ اى اﺟﺰاى ﭘﺴﺖ ﻓﺮﺷﻴﻢ‬ ‫ﻏﺮﺑﺖ ﻣﻦ ﺗﻠﺨﺘﺮ ﻣـﻦ ﻋــﺮﺷﻴﻢ‬ ‫ﻣﻴﻞ ﺟﺎن اﻧﺪر ﺣﻴﺎت و در ﺣﻰ اﺳﺖ‬ ‫زاﻧﻚ ﺟﺎن ﻻﻣﻜﺎن اﺻﻞ وى اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻴﻞ ﺟﺎن در ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ و در ﻋﻠﻮم‬ ‫ﻣﻴﻞ ﺗﻦ در ﺑﺎغ و راﻏﺴﺖ و ﻛﺮوم‬

‫)ﻣﺜﻨﻮى‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﺳﻮم(‬

‫‪١٢٧‬‬

‫اﺑﻌﺎد ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ در ﭼﻨﺎن ﺣﺪى اﺳﺖ ﻛﻪ واﺣﺪﻫﺎى ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده در ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺮ‬ ‫و ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ‪ ،‬ﺑﺮاى اﻧﺪازهﮔﻴﺮى آﻧﻬﺎ ﺑﻰﻣﺼﺮف اﺳﺖ و ﺑﺪﻳﻦ ﻋﻠﺖ در اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﺮاى ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻳﺎ‬ ‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮى ﻣﺴﺎﻓﺘﻬﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ از ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬در ﻳﻚ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻳﻚ ﺷﻌﺎع ﻧﻮر‬ ‫ﺳﻴﺼﺪ ﻫﺰار ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ را ﻃﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺮﺗﻮ ﻧﻮرى در ﻳﻚ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ‪ 7‬ﺑﺎر ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را‬ ‫دور ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬در ﻳﻚ ﺳﺎل ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﭘﺮﺗﻮ ﻧﻮر ده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻃﻰ ﻃﺮﻳﻖ‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ واﺣﺪ ﻓﻮاﺻﻞ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ را ﺑﺎ ﺳﺎل ﻧﻮرى ﺑﻴﺎن ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف ﻃﺒﻴﻌﺖ آن‪ ،‬زﻣﺎن را‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﻰدﻫﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺸﺨﺺﻛﻨﻨﺪه ﻓﺎﺻﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻣﻜﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻜﺎﻧﻬﺎى دﻳﮕﺮ و ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺸﺨﺼﻰ ﻫﻢ ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از‬ ‫ﺳﻴﺎرات‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻜﺎن ﻣﺸﺨﺼﻰ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻴﻬﺎن‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﮕﻞ اﻧﺒﻮﻫﻰ از ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻓﻀﺎﻫﺎى ﺧﺎﻟﻰ ﺑﻴﻦ‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن آنﻗﺪر وﺳﻴﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ؛ ﺟﻬﺎن ﺧﺎﻟﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻜﺎن ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻛﻴﻬﺎن‪ ،‬ﻓﻀﺎﻫﺎى ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ وﺳﻴﻊ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻰ و ﺳﺮد ﺑﻴﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در‬ ‫ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺒﻰ ﻛﻪ ﺗﺎ اﺑﺪﻳﺖ اداﻣﻪ دارد ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﺼﺎدف از ﺳﻔﻴﻨﻪ ﺧﻮد‪ ،‬در ﻓﻀﺎﻫﺎى ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ ﻛﻴﻬﺎن رﻫﺎ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل‬ ‫رﺳﻴﺪن ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻴﺎرهاى و ﻳﺎ ﺣﺘﻰ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺳﻴﺎرهاى ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ در ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﻴﻠﻴﻮن‬ ‫ﺑﻴﻠﻴﻮن )ﻳﻌﻨﻰ ﺑﻌﺪ از ﻣﻤﻴﺰ ‪ 33‬ﺻﻔﺮ و ﺳﭙﺲ ﻳﻚ( اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم و ﺣﺘﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره و ﻳﺎ ﺳﻴﺎرهاى ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻟﺤﻈﻪاى ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﺴﺘﻪ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﺎر اﻧﺪازﻳﺪ‪ ،‬وﺳﻌﺖ ﻛﻴﻬﺎن ﺷﻤﺎ را ﻣﺘﺤﻴﺮ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ؟ اﮔﺮ ﻣﺎ‬ ‫در ﻧﻘﻄﻪاى اﻧﺘﺨﺎﺑﻰ در ﻓﻀﺎﻫﺎى ﺑﻴﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﻜﻰ اﺑﺪى ﻏﺒﺎرﻫﺎى اﺑﺮ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪى را ﺑﺮ روى اﻣﻮاج ﻓﻀﺎ ﺑﺎ زرق و ﺑﺮﻗﻬﺎى ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎرش ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﺮوه از آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻰ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ در ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﭼﻨﺪﺗﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﭼﺴﺒﻴﺪه و ﻏﻠﻄﺎن ﺑﺮ روى ﻫﻢ در اﻋﻤﺎق ﺗﺎرﻳﻚ ﻛﻴﻬﺎن ﻓﺮو ﻣﻰروﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١٢٨‬‬

‫دورﺗﺮﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ از ﻋﺎﻟﻢ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن رؤﻳﺖ ﺷﺪه‪ ،‬در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻧﻮرى ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در‬ ‫دو ﺳﻮم راه ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از ﻋﻤﺮ ﻛﻴﻬﺎن در ﺗﻮده ﺳﺤﺎﺑﻬﺎى اﺑﺮﻣﺎﻧﻨﺪى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ‪ 1500‬ﺗﺎ‬ ‫‪ 2000‬ﻛﻬﻜﺸﺎن واﻗﻊ در ﻧﻮاﺣﻰ دبِ اﻛﺒﺮ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در اواﻳﻞ ژاﻧﻮﻳﻪ ﺳﺎل‬ ‫‪ 1996‬ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ ارﺳﺎل داﺷﺘﻪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد اﻳﻦ اﻧﺘﻬﺎى ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻠﺴﻜﻮپ‬ ‫ﻫﺎﺑﻞ ﻣﻰﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ دورﺗﺮﻳﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﻣﺨﺎﺑﺮه ﺷﺪه ﺑﻪ اﻃﻼع ﻣﺎ‬ ‫رﺳﻴﺪه‪) .‬ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى اﻳﻜﺲ )‪ (x‬و ﮔﺎﻣﺎ وﺟﻮد ﻛﻮازارﻫﺎﻳﻰ را ﻛﻪ در ‪ 16‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻧﻮرى از ﻣﺎ ﻗﺮار‬ ‫دارﻧﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ رؤﻳﺖ آﻧﻬﺎ در ﻃﻴﻒ ﻣﺮﺋﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪(.‬‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻮﺷﻪ از آﺳﻤﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت ده روز ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ ﺑﻪ آن ﺧﻴﺮه ﺷﺪه ﭼﻬﻞ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﺎر‬ ‫ﻛﻢ ﻧﻮرﺗﺮ از ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺳﺘﺎرهاى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻋﺎدى ﻏﻴﺮﻣﺴﻠﺢ ﻣﻰﺗﻮان دﻳﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى‬ ‫ﻫﺎﺑﻞ از ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﺷﻪ ﺗﺎرﻳﻚ آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﺧﺮﻣﻨﻰ از اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت‬ ‫ﻣﻨﺘﺞ از ‪ 342‬ﺗﺼﻮﻳﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻫﺎﺑﻞ اﺳﺖ‪ .‬در ‪ 15‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ 1996‬در ﺳﺎن آﻧﺘﻮﻧﻴﻮ واﻗﻊ در‬ ‫ﺗﻜﺰاس ‪ 1200‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس‪ ،‬درﺑﺎره اﻳﻦ رؤﻳﺖ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻣﻨﺘﻈﺮه ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و اذﻋﺎن داﺷﺘﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت ارﺳﺎﻟﻰ از ﻧﻈﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﻧﻴﻤﻪ آﺧﺮ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ اﺳﺖ و‬ ‫ﺑﺎور دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎوش ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ دورﺗﺮﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﻀﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺸﺮ در ﻃﻴﻒ‬ ‫ﻣﺮﺋﻰ اﻧﺠﺎم داده و ﻣﺸﺎﺑﻪ رؤﻳﺖ ﻗﺼﺮ اﺳﻄﻮرهاى در دور اﻓﺘﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﮔﻮﺷﻪ ﻛﻴﻬﺎن اﺳﺖ‪ 1.‬اﻳﻦ‬ ‫درﻳﭽﻪاى ﻛﻪ ﻫﺎﺑﻞ ﺑﺮ روى ﻓﻀﺎﻫﺎى دور ﮔﺸﻮده‪ ،‬وﺳﻌﺖ آن ﻓﻘﻂ ‪ 0/04‬درﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺷﺒﻴﻪ‬ ‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻳﻚ ذره ﻣﺎﺳﻪ را در روى اﻧﮕﺸﺖ ﺳﺒﺎﺑﻪ ﻗﺮار داده و ﺑﺎ دﺳﺖ ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺑﺪان‬ ‫ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻫﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ از ﻛﻮﭼﻚ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﺰرگ‪ ،‬از ﺟﻮان ﺗﺎ ﭘﻴﺮ‪ ،‬از رﻧﮕﻬﺎى آﺑﻰ ﺗﺎ ﺳﺮخ و ﺑﺎاﺷﻜﺎل ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﺑﻴﻀﻮى ﻳﺎ ﻛﺮوى‬ ‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ در ﻟﺤﻈﺎت اوﻟﻴﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺗﺸﻜﻴﻞ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮى از دادهﻫﺎى ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻫﺎﺑﻞ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎل وﻗﺖ ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از‬ ‫‪ .١‬ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ‪ ١٨ ،‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪.١٩٩٦‬‬

‫‪١٢٩‬‬

‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺣﺎﺿﺮ در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ ﺗﻜﺰاس ﺑﺎور دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻳﻦ دادهﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ دﻗﻴﻘﺘﺮى از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺑﻪدﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬ ‫ﻋﺠﺎﻟﺘﺎ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﻛﻪ در ﻫﻤﻴﻦ ‪ 0/04‬درﺟﻪ از دﻳﺪ ﺟﻬﺎن‪ ،‬در ﻛﻠﻴﺸﻪﻫﺎى ﻫﺎﺑﻞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ 1500 ،‬ﺗﺎ ‪ 2000‬ﻛﻬﻜﺸﺎن رؤﻳﺖ ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺪاد ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن‬ ‫را ﻛﻪ ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ در ﺣﺪود ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﻰزدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ ﻳﻜﻰ از ‪ 50‬ﺗﺎ ‪ 100‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺘﺎره ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى اﺳﺖ‬ ‫و ﺧﻮد ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺘﻮﺳﻄﻰ از ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎى ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻋﺪاد از ﺣﺪ ﺗﺼﻮر‬ ‫ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻓﺮاﺗﺮ اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﺎ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺎﺳﻪﻫﺎى ﺳﺮاﺳﺮ زﻣﻴﻦ را ﭼﻪ‬ ‫در ﻛﻮﻳﺮﻫﺎ و ﭼﻪ در ﺳﻮاﺣﻞ درﻳﺎﻫﺎ و ﻳﺎ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺸﻤﺎرﻳﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻤﺎﻣﻰ ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻛﺮه‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻫﻢ ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻛﺎر اﺳﺘﺨﺪام ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل زﻣﺎن ﺑﺮاى اﻳﻦ ﺷﻤﺎرش‬ ‫ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﺳﻴﺎره داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب اﻋﺪاد‬ ‫ﻣﺬﻛﻮر در ﻓﻮق ﻳﻚ ﻋﺪد ‪ 22‬ﻳﺎ ‪ 23‬رﻗﻤﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻗﺒﻮل ﻛﺮد ﻛﻪ‬ ‫در اﻳﻦ دﻧﻴﺎى ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺐ از ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺘﺎره اﺳﺖ ﻓﻘﻂ ﺳﺘﺎره ﻣﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﺷﺎﻧﺲ داﺷﺘﻦ ﺳﻴﺎره ﻣﺴﻜﻮﻧﻰ ﻳﻌﻨﻰ زﻣﻴﻦ را داﺷﺘﻪ‪ .‬و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻮﺷﻪاى ﭘﺮت از‬ ‫اﻳﻦ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﺑﻰاﻧﺘﻬﺎ ﻛﻪ ﺗﺎ اﺑﺪﻳﺖ ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺎﻧﺴﻰ را داﺷﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ‬

‫ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﻛﺮات ﻣﺴﻜﻮﻧﻰ و ﻣﻤﻠﻮ از زﻧﺪﮔﻰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪،‬‬ ‫زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﻳﻚ ﺳﺮى ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت درﺑﺎره اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﮋوﻫﮕﺸﺮان ﻧﺎﺳﺎ در‬ ‫ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 1980‬ﻣﻴﻼدى اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﺬﻛﻮر ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى دادهﻫﺎى‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻰ ﭘﺎﻧﺰده ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ »راه ﺷﻴﺮى« اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد‬ ‫ﺷﺮاﻳﻄﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ از ده ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﺠﺎوز ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در آن ﺳﺎﻟﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺸﺮ ﻫﻨﻮز ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ‬ ‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ از ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮ از زﻣﻴﻦ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬وﻟﻰ اﻛﻨﻮن ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎى ﻗﻄﻌﻰ از وﺟﻮد ﺳﻴﺎرات در اﻃﺮاف ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ »راه ﺷﻴﺮى« ﺑﻪ ﻣﺎ داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٣٠‬‬

‫ﻓﺼﻞ‪5‬‬ ‫ﺗﻮﻟﺪ و ﻣﺮگ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬

‫)‪Nébuleuse de Hélice(NGC7293‬‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﻮﻧﺪ ﻓﻀﺎﻳﻲ اﺳﭙﻴﺘﺰر) ‪ (Spitzer‬در ﻣﺄدون ﻗﺮﻣﺰ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪،‬ﮔﺮد وﻏﺒﺎرﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از‬ ‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺳﺘﺎره ﻋﻈﻴﻤﻲ را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ در آن ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺟﺪﻳﺪ و ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻫﺎي ﺳﻴﺎره اي در ﺣﺎل ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫اﺳﺖ و اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل ﻃﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﻴﺪ ﺗﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺳﻴﺎراﺗﻲ در ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل در ﻛﻨﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﻪ و‬

‫‪١٣١‬‬

‫ﺟﻮد آﻳﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻ"ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﻧﻴﺰ در ﭘﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮاﺣﻠﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫در زﻧﺪﮔﻰ روزﻣﺮه ﺧﻮد ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﻓﻨﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﺴﻠﻰ ﺑﻌﺪ از ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ‬ ‫دﻧﻴﺎ آﻣﺪه و ﻣﻰﻣﻴﺮﻧﺪ و زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاى ﻧﻮادﮔﺎن ﻣﺎ اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬رﻳﺰش ﺑﺮف و‬ ‫ﺑﺎران ﻛﻮﻫﻬﺎ و ﺻﺨﺮهﻫﺎ را ﺳﺎﻳﻴﺪه و ﻣﺴﻴﺮ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬ﻗﺼﺮﻫﺎى ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ و‬ ‫ﻛﻬﻦ ﻓﺮو ﻣﻰرﻳﺰد و اﻣﭙﺮﺗﻮرﻳﻬﺎى ﻋﻈﻴﻢ از ﺑﻴﻦ ﻣﻰرود و ﺟﺰ ﺧﺎﻃﺮه و ﻧﺸﺎﻧﻰ اﻧﺪك ﺑﺮ ﺻﻔﺤﺎت‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮى ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪ‪.‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﺎن رﻓﺘﻨﺪ و ﻫﺴﺘﺎن ﻣﻰرﺳﻨﺪ‬

‫اﻧﺪك اﻧﺪك زﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺖ و ﻧﻴﺴﺖ‬

‫و ﻳﺎ ﺧﻴﺎم در ﺗﻤﺎم رﺑﺎﻋﻴﺎت ﺧﻮد اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪارى ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣـــﺮﻏﻰ دﻳﺪم ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺮ ﺑﺎره ﻃﻮس‬

‫در ﭘﻴﺶ ﻧﻬــﺎده ﻛﻠّـﻪ ﻛﻴﻜﺎوس‬

‫ﺑﺎ ﻛﻠّﻪ ﻫﻤﻰ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻓﺴﻮس اﻓﺴﻮس‬

‫ﻛﻮ ﺑﺎﻧﮓ ﺟﺮﺳﻬﺎ و ﻛﺠﺎ ﻧﺎﻟﻪ ﻛﻮس‬

‫وﻟﻰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺗﺎرﻳﺦ ده ﻫﺰار ﺳﺎﻟﻪ ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮى‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺳﻴﺎرات‬ ‫آن ﻃﻮﻻﻧﻰ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺗﺎ آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ آﻧﻬﺎ را اﺑﺪى و ﺑﺮﻋﻜﺲ زﻧﺪﮔﻰ زﻣﻴﻨﻰ را‬ ‫ﻓﻨﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮدوﺳﻰ اﺑﺪى ﺑﻮدن اﻓﻼك را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﻨﺎﭘﺬﻳﺮى ﻣﺎ ﺑﻪﻧﺤﻮى ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎ و‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻰدارد‪.‬‬ ‫ﻧﮕﻪ ﻛﻦ از اﻳﻦ ﮔﻨﺒﺪ ﺗﻴـﺰﮔﺮد‬

‫ﻛﻪ درﻣﺎن ازوﻳﺴﺖ و از اوﺳﺖ درد‬

‫ﻧـﻪ ﮔﺸﺖ زﻣﺎن ﺑﻔﺮﺳﺎﻳـﺪش‬

‫ﻧـﻪ اﻳﻦ رﻧﺞ و ﺗﻴﻤﺎر ﺑﮕﺰاﻳـــﺪش‬

‫ﻧﻪ از ﺟﻨﺒﺶ آرام ﮔﻴﺮد ﻫﻤﻰ‬

‫ﻧــﻪ ﭼﻮن ﻣﺎ ﺗﺒﺎﻫﻰ ﭘﺬﻳﺮد ﻫــﻤﻰ‬

‫‪١٣٢‬‬

‫ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻣﻮرد اﺷﺎرات ﺑﺴﻴﺎرى دارد از آن ﺟﻤﻠﻪ در ﻣﺜﻨﻮى دﻓﺘﺮ ﺷﺸﻢ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻗﺮﻧﻬﺎ ﺑﮕﺬﺷﺖ و اﻳﻦ ﻗﺮن ﻧـﻮﻳﺴﺖ‬

‫ﻣﺎه آن ﻣﺎﻫﺴﺖ‪ ،‬آب آن آب ﻧﻴﺴﺖ‬

‫ﻗــــﺮﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻗﺮﻧﻬﺎ رﻓﺖ اى ﻫﻤـﺎم‬

‫وﻳﻦ ﻣﻌـﺎﻧــﻰ ﺑﺮﻗــﺮار و ﺑﺮ دوام‬

‫آب ﻣ‪‬ﺒ‪‬ﺪل ﺷﺪ درﻳــﻦ ﺟﻮ ﭼﻨﺪﺑﺎر‬

‫ﻋﻜﺲ ﻣﺎه و ﻋﻜﺲِ اﺧﺘﺮ ﺑـــﺮﻗﺮار‬

‫ﭘـﺲ ﺑﻨﺎﻳﺶ ﻧﻴﺴﺖ ﺑــﺮ آب روان‬

‫ﺑﻠﻚ ﺑـﺮ اﻗﻄﺎر ﻋــــﺮض آﺳﻤﺎن‬

‫اﻳﻦ ﺻﻔﺘﻬﺎ ﭼﻮن ﻧﺠﻮم ﻣﻌﻨﻮﻳـﺴﺖ‬

‫دان ﻛﻪ ﺑﺮ ﭼﺮخ ﻣﻌﺎﻧﻰ ﻣﺴﺘﻮﻳﺴﺖ‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮاى اﺟﺪاد ﻣﺎ اﻓﻼك ﺗﺒﺎهﻧﺸﺪﻧﻰ ﺑﻮده و ﻫﻤﻮاره آﻧﻬﺎ را ﭘﺎﻳﺪار ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از آﻏﺎز ﻗﺮن‬ ‫ﻫﻔﺪﻫﻢ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻛﭙﺮﻧﻴﻚ‪ ،‬دﻳﮕﺰ‪ ،‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ و ﻧﻴﻮﺗﻮن دﻳﺪ ﻣﺎ را از ﺟﻬﺎن ﻋﻮض ﻛﺮدﻧﺪ و دﻧﻴﺎى »زﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﺮﻛﺰى« ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس و ارﺳﻄﻮ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 22‬ﻗﺮن اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدى ﻣﺬاﻫﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪﺧﺼﻮص‬ ‫ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻜﻬﺎ ﺑﻮد‪ ،‬از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدﻧﺪ و ﻋﻈﻤﺖ ﻛﻴﻬﺎن و ﺣﻘﻴﺮ ﺑﻮدن ﻛﺮه زﻣﻴﻦ و ﻣﻜﺎن ﻣﺎ را در ﺟﻬﺎن‬ ‫آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻓﻜﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد و ﺣﺘﻰ ﺗﺼﻮر آن را ﻫﻢ ﻧﻤﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن آﺳﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﻓﻨﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮده و ﺗﻮﻟﺪ و ﻣﺮﮔﻰ در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﺴﺒﻴﺖ ﺧﺎص اﻧﺸﺘﻴﻦ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺟﺮم و اﻧﺮژى ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻮده و اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ راﺑﻄﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻬﻮر ﺧﻮد ‪ E=mc2‬ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ در ﻛﻠﻴﻪ‬ ‫واﻛﻨﺸﻬﺎى اﻧﺮژىزا ﻣﻘﺪارى از ﺟﺮم ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﻧﺮژى ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ در‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻼت ﻫﺴﺘﻪاى ﻛﻪ در درون ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪارى از ﺟﺮم اﺗﻤﻬﺎى ﮔﺎز ﻣﻮﺟﻮد در‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ اﻧﺮژى ﻣﻰﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪١٣٣‬‬

‫ﺗﻮﻟﺪ و ﻣﺮگ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪.‬‬

‫ﺗﻮﻟﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬ ‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران از اﺟﺘﻤﺎع ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى ﮔﺎزى آب در داﺧﻞ ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎى ﺳﺮد ﺟﻮ زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰﮔﺮدد‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺘﺎره ﻧﻴﺰ از ﺗﺮاﻛﻢ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى ﮔﺎز ﻣﻮﺟﻮد درﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﺳﺮد ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﺣﺪود دوﻳﺴﺖ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد زﻳﺮﺻﻔﺮ( اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫اﺑﺮﻫﺎ اﮔﺮ اﺗﻔﺎﻗﻰ در آﻧﻬﺎ رخ ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﺑﺪ ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﭘﺎﻳﺪار ﻣﻰﻣﺎﻧﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا در دﻣﺎ و ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ )ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪10‬ﻣﻠﻜﻮل ﻳﺎ اﺗﻢ در ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ(‪ 1‬ﺳﺮﻋﺖ و ﺟﻨﺒﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ‬ ‫ﺑﻮده و ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ اﺛﺮى ﺑﺮ روى ﺗﻌﺎدل داﻳﻤﻰ آﻧﻬﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﻣﻮﻗﻌﻰ ﻛﻪ در‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎ اﺧﺘﻼﻟﻰ اﻳﺠﺎد ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺜﻼً اﻧﻔﺠﺎر ﺣﺎﺻﻞ از رﻣﺒﺶ )ﻓﺮوﭘﺎﺷﻰ( ﺳﺘﺎرهاى و ﻳﺎ‬ ‫ﭼﺮﺧﺶ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﺑﻪ دور ﺧﻮد و ﻳﺎ در آﺧﺮ ﺗﺼﺎدف دو ﻛﻬﻜﺸﺎن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺑﻰﺷﻤﺎرى‬ ‫ﺳﺘﺎره ﻧﻈﻴﺮ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران‪ ،‬در درون اﻳﻦ ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻤﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ ﺑﺮاى اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻟﻬﺎ و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﺘﺎرﮔﺎن در درون ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻠﺰوﻧﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮده وﺳﻴﻊ اﺑﺮﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻠﻮﻟﻪاى در ﻣﺮﻛﺰ و‬ ‫ﺑﺎزوﻫﺎى ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻋﻈﻴﻢ در اﻃﺮاف آن در ﺣﺎل ﭼﺮﺧﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ »راه ﺷﻴﺮى« اﻳﻦ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﻳﻜﻰ از ﺑﺎزوﻫﺎى آن‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎزوى ﺷﻜﺎرى ﻳﺎ اورﻳﻮن ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺮار‬ ‫دارد‪ .‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﺮ دوﻳﺴﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﮔﺮدﺷﻰ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ دور ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺮﻛﺰى ﻛﻬﻜﺸﺎن دارد و از‬ ‫زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ 22‬ﺑﺎر ﺑﻪ دور ﻛﻬﻜﺸﺎن ﭼﺮﺧﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﺛﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﭼﺮﺧﺸﻬﺎ ﭼﮕﺎﻟﻰ‪ ،‬ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎى ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﻬﻜﺸﺎن ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و اﺗﻤﻬﺎ و ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮ اﺛﺮ اﻳﻦ ﻧﺰدﻳﻜﻰ‪ ،‬ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ در ﻫﺮﭼﺮﺧﺸﻰ ﺑﻌﺪ از ﭼﺮﺧﺶ دﻳﮕﺮ‬ ‫‪١‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ در ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎي ﻛﻴﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ و ﮔﺮﻧﻪ ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺟﻬﺎن ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 10‬اﺗﻢ ﻳﺎ ﻣﻠﻜﻮل در ﻫﺮ ﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻜﻌﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٣٤‬‬

‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ و ﻓﺸﺮدﮔﻰ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺷﺪه و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﺗﻮده ﻣﺘﺮاﻛﻤﻰ از اﺗﻤﻬﺎ ﮔﺮد ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎر و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻤﺎس اﺗﻤﻬﺎ و ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ‪ ،‬دﻣﺎى دروﻧﻰ‬ ‫ﺗﻮده ﮔﺎزﻫﺎ ﺑﺎﻻ ﻣﻰرود و ﺑﻪﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﻮن درﺟﻪ ﻣﻰرﺳﺪ و ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺗﻤﻬﺎ آﻏﺎز و‬ ‫ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﺘﺎرهاى ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻰﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﮔﻮﺷﻪاى ﭘﺮت اﻓﺘﺎده و در اﻧﺘﻬﺎى ﻳﻜﻰ از ﺑﺎزوﻫﺎى ﺣﻠﺰوﻧﻰ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ »راه ﺷﻴﺮى«‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﺮاﻛﻢ ﺳﺘﺎرﮔﺎن در اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﺎ در آﺳﻤﺎن ﻓﻘﻂ ﻳﻚ‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬وﻟﻰ ﺳﺎﻛﻨﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎﻟﻰ ﺳﻴﺎرات ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ در ﻣﺮﻛﺰ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺮاﻛﻢ زﻳﺎد ﺳﺘﺎرﮔﺎن در اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ از ﻛﻬﻜﺸﺎن‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺻﺪﻫﺎ ﺗﺎ ﻫﺰاران‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎ اﻧﺪازهﻫﺎى ﻣﺘﻔﺎوت و درﺧﺸﺶ ﻣﺘﻨﻮع‪ ،‬در آﺳﻤﺎن ﺧﻮد ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪(1‬‬ ‫ﺑﺮﺷﻰ از ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى و ﻧﺤﻮه ﺗﻮزﻳﻊ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻣﺤﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را در آن ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ↑‬ ‫ﺷﻜﻞ ‪ .1‬ﻧﻤﻮدارى از ﺑﺮش ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ »راه ﺷﻴﺮى«‪ .‬ﭘﺮاﮔﻨﺪﮔﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن در درون آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﻔﺤﻪاى اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ آن ﻗﺪرى ﻣﺘﻮرم و ﻧﻮراﻧﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﭘﺎﻳﻴﻦ)ﺑﺨﺶ ﺟﻨﻮﺑﻲ( و در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 38000‬ﺳﺎل ﻧﻮرى از‬ ‫ﻣﺮﻛﺰ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪.‬‬

‫روش ﺟﺎﻟﺐ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاى ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﺳﺘﺎره‪ ،‬ﻣﺮگ ﺳﺘﺎره دﻳﮕﺮى اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮج ﺣﺎﺻﻞ از اﻧﻔﺠﺎر‬

‫‪١٣٥‬‬

‫ﺳﺘﺎرهاى ﻛﻪ رﻣﺒﺶ )ﻓﺮوﭘﺎﺷﻰ( ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺗﺮاﻛﻢ را در ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده و ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺎﮔﺎه ﻫﺰاران ﺳﺘﺎره در ﭘﻰ آن ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ 1995‬ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ‪ 1‬ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﺑﻰﻧﻈﻴﺮى از اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺗﻮده ﻋﻈﻴﻤﻰ از ﮔﺎزﻫﺎ و ﮔﺮدوﻏﺒﺎرﻫﺎى ﻗﻬﻮهاى رﻧﮓ در ﺳﺤﺎﺑﻬﺎى ﺧﻮﺷﻪ ﺑﺎز ‪ M16‬دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﻛﻪ در درون آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺶ از ‪ 50‬ﻧﻘﻄﻪ درﺧﺸﺎن ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﭘﺮورﺷﮕﺎﻫﻰ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮزاد اﺳﺖ‪ ،‬رؤﻳﺖ‬ ‫ﻣﻰﮔﺮدد‪ .‬ﺳﺤﺎﺑﻬﺎى‪ M16‬در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 7000‬ﺳﺎل ﻧﻮرى از زﻣﻴﻦ واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ زﻳﺒﺎﻳﻰ‬ ‫ﺑﻰﺣﺪ اﻳﻦ ﺗﺼﺎوﻳﺮ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻋﻠﻤﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎاﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺴﻴﺎرى از آﻧﻬﺎ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻋﻠﻤﻰ‬ ‫در ﻣﻮرد ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﻮﻟﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﻧﻘﺎط درﺧﺸﺎن ﮔﻠﻮﻟﻪﻫﺎﻳﻰ ﻇﺎﻫﺮا"‬ ‫آرام ﺑﻪ اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ ﺷﺒﻴﻪ ﺗﺨﻢﻣﺮغ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﻜﻬﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ و ﻳﺎ ﻧﻄﻔﻪ »‪«Eggs‬‬ ‫ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﻮدهﻫﺎﻳﻰ ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺘﻮن ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ﻳﻚ ﺳﺎل ﻧﻮرى و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﺮﺧﻰ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻛﺎﻣﻼً ﺟﺪا از ﺑﻘﻴﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺳﻰﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﭘﻴﺮ ﻻك و ژان وﻳﺪال در رﺻﺪﺧﺎﻧﻪ ﺟﻨﻮب‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ واﻗﻊ در ﻛﻮﻫﻬﺎى ﭘﻴﺮﻧﻪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺷﻜﻬﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ را در ﺑﺎزوﻫﺎى ﺷﻜﺎرى اورﻳﻮن دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻮده ﮔﺎزﻫﺎ و ﮔﺮدوﻏﺒﺎرﻫﺎى اﻃﺮاف آﻧﻬﺎ در اﺛﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى زﻳﺮﺑﻨﻔﺶ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺠﺎور ﺗﺎ‬ ‫‪10000‬درﺟﻪ ﮔﺮم ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻰ دﻣﺎى اﺷﻜﻬﺎ از ‪ 250‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻨﻮز‬ ‫ﭘﺪﻳﺪه ﮔﺮﻣﺎزاﻳﻰ در درون آﻧﻬﺎ ﺷﺮوع ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻧﻈﺮى ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫اﺷﻜﻬﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ در اﻧﺘﻈﺎر ﻓﺮوﭘﺎﺷﻰ ﺳﺘﺎرهاى ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺘﺮﺻﺪ ﻧﺸﺎﻧﻪاى از‬ ‫ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﺟﻮاب ﻋﻤﻠﻰ در ﺳﺎل‪ 1993‬ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺗﻠﺴﻜﻮپ‬ ‫ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻓﻀﺎﻳﻰاش ارﺳﺎل داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎ‬ ‫اﺷﻜﻬﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻰ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎ ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻧﺸﺎن ﻣﻰدادﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬ ‫ﺟﻮان ﻏﺮق ﺷﺪه در ﺻﻔﺤﺎﺗﻰ از ﮔﺮدوﻏﺒﺎر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﻰﺷﺪ ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ از ﮔﻠﻮﻟﻪﻫﺎ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ در ﺗﺼﺎوﻳﺮى ﻛﻪ ﻫﺎﺑﻞ در ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ 1995‬ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﺮد ﺑﻪﻃﻮر واﺿﺢ ﺗﻤﺎم‬ ‫‪ .١‬هﻤﺎن‪ ٧ ،‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪.١٩٩٥‬‬

‫‪١٣٦‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﻠﻮﻟﻪ )اﺷﻜﻬﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ( ﺑﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪ و اﻳﻦ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎرى اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺸﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﺑﺮ روى ﻛﻠﻴﺸﻪﻫﺎى ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ ﻣﻰﺑﻴﻨﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻛﺘﺎب‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪﻃﻮر ﻧﻈﺮى و ﺗﺎ اﻧﺪازهاى ﺗﺨﻴﻠﻰ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را در ﭼﻬﺎر‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده و در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻤﻮداري واﻗﻌﻲ ﺗﺮ از ﺗﻮﻟﺪ و ﻣﺮگ ﺳﺘﺎرﮔﺎن آورده اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن‬ ‫اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺑﻪﻃﻮر ﻧﻈﺮي ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﺳﺘﺎره و ﻣﺮگ ﺳﺘﺎره ﻏﻮل ﭘﻴﻜﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ آﺧﺮ‬ ‫ﻋﻤﺮش رﺳﻴﺪه را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬

‫دوران ﺗﻌﺎدل ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬ ‫ﻳﻚ ﺳﺘﺎره‪ ،‬ﮔﻠﻮﻟﻪ ﻋﻈﻴﻤﻰ از ﮔﺎزﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮم اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺪام از ﻛﻠﻤﺎت اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ و ﻣﻌﻨﻰ ﺑﺴﻴﺎر دارد‪ ،‬ﮔﻠﻮﻟﻪ ﻋﻈﻴﻤﻰ از ﮔﺎز‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﺗﺠﺴﻢ از ﮔﺎزﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ و در ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻠﻮﻟﻪ ﮔﺎزى اﺳﺖ از ‪4/6‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﻌﺎدﻟﺶ ﺑﻪﻫﻢ ﻧﺨﻮرده و ﺗﻤﺎم ﮔﺎزﻫﺎى درون آن و در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و‬ ‫در ﺣﺎل ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ وﺟﻮد دارﻧﺪ و اﺣﺘﻤﺎﻻً اﻳﻦ ﺗﻌﺎدل ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل دﻳﮕﺮ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻌﺠﺐآور دﻳﮕﺮ اﻳﻦاﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم ذر‪‬ات و اﺗﻤﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ‬ ‫ﺳﺘﺎره ﻛﺸﻴﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻳﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻳﻦ ﺗﺤﺖ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ‬ ‫ﻓﺸﺮده و ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﻧﻤﻰﺷﻮﻧﺪ؟ در ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻮق ﻛﻠﻤﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮم‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاى‬ ‫دارﻧﺪ و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮى اﻳﻦ ﺳﺆال ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﻢ ﮔﺎزﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮم‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم آن‬ ‫اﻳﻦاﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺮژى دروﻧﻰ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﮔﺎز ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اﺳﺖ و ﺑﺪﻳﻦوﺳﻴﻠﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٣٧‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .2‬ﻧﻤﻮدارى از ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻳﺎ ﻫﺮ ﺳﺘﺎره دﻳﮕﺮ‪ .‬ﺗﻮدهﻫﺎى ﮔﺎز ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺷﺪه در ﻧﻄﻔﻪ و ﻳﺎ اﺷﻚ‬ ‫ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ)‪ ،(1‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﻮج اﻧﻔﺠﺎر ﺳﺘﺎرهاى ﻛﻪ در ﺣﺎل ﻓﺮوﭘﺎﺷﻰ اﺳﺖ)‪ ،(8‬ﻣﺘﺮاﻛﻤﺘﺮ ﺷﺪه و در اﺛﺮ ﺗﺮاﻛﻢ زﻳﺎد دﻣﺎى‬ ‫آن ﺑﺎﻻ ﻣﻰرود‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺗﻤﻬﺎى ﻫﻴﺪروژن در آن ﺷﺮوع ﻣﻰﺷﻮد)‪ ..(2‬ﺧﺮوج ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ از ﻣﺮﻛﺰ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت اﻧﻔﺠﺎر ﻋﻈﻴﻤﻰ ﺻﻮرت ﻣﻰﮔﻴﺮد ‪ ..‬ﻣﻮاد ﻗﺸﺮ ﺳﻄﺤﻰ ﺑﻪ اﻃﺮاف ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪه و ﺑﻪﺻﻮرت ﮔﺮد ﺑﺎد ﻋﻈﻴﻤﻰ‬ ‫اﻃﺮاف ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺮﻛﺰى ﺑﻪ دوران ﻣﻰاﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ در ﺳﺎل ‪ 1995‬ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﺮده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪاى را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ‪ ..‬ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﻫﺴﺘﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰ ﮔﺮد و ﻏﺒﺎرﻫﺎ‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﺮده و ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﻟﺨﺘﻪﻫﺎى ﻣﺎد‪‬ه در ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺟﺮم و ﺳﺮﻋﺘﺸﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰﮔﺮدد ‪ ..‬ﺑﻌﺪ از‬ ‫ﻣﺪﺗﻰ واﻛﻨﺶ ﻫﺴﺘﻪاى ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل ﻣﻰرﺳﺪ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻳﺎ ﻫﺮ ﺳﺘﺎره اي دﻳﮕﺮ‬ ‫دوره اﺻﻠﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد را آﻏﺎز ﻣﻰﻛﻨﺪ)‪ .(3‬از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰ ﻟﺨﺘﻪﻫﺎىﻤﺎده ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى‬ ‫ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻳﺎ ﺳﺘﺎره ﺑﻪ ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل ﻣﻰرﺳﺪ و ﺳﻴﺎراﺗﻲ ﻣﺜﻞ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ در ﻣﺪارات ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﺎل‬ ‫ﺗﻌﺎدﻟﻰ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﻨﺪ و اﻳﻦ ﺗﻌﺎدل در ﻣﻮرد ﺧﻮرﺷﻴﺪ ‪ 4/6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ اداﻣﻪ دارد و ‪.‬ﺑﻌﺪ از ‪ 5‬ﺗﺎ ‪6‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮش ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪه اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﻮل ﻗﺮﻣﺰ رﻧﮓ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮد)‪(3‬و ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻋﻤﺮ دوﺑﺎره ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻧﺒﻮﻟﻮس ﺳﻴﺎره اي)‪ (5‬ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬وﻟﻲ در ﻣﻮرد ﺳﺘﺎره‬ ‫اي ﻛﻪ ده ﻫﺎ ﺑﺎر ﺣﺠﻴﻢ ﺗﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ اﺑﺘﺪا ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﻮﭘﺮ ﻏﻮل ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﺘﺎره اﺧﻴﺮ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺟﺮﻣﺶ‬ ‫ﻳﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﻮﭘﺮ ﻧﻮا )‪ (8‬و ﻳﺎ ﻧﻮا)‪ (7‬ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬ﺳﻮﭘﺮ ﻧﻮا ﻫﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺟﺮﻣﺸﺎن در ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ ﻳﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره‬

‫‪١٣٨‬‬

‫ﻧﻮﺗﺮوﻧﻲ )‪ (9‬وﻳﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ)‪..(10‬‬

‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺳﻴﺎرات آن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻋﻄﺎرد‪،‬زﻫﺮه‪ ،‬زﻣﻴﻦ‪،‬ﻣﺮﻳﺦ‪،‬ﻣﺸﺘﺮي ‪،‬زﺣﻞ‬ ‫‪،‬اوراﻧﻮس و ﻧﭙﺘﻮن‪ .‬ﭘﻠﻮﺗﻮن را اﺗﺤﺎدﻳﻪ اﺧﺘﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎن از ﻣﺎه اوت ‪ 2006‬ﺟﺰو ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲ‬ ‫آورﻧﺪ‪.‬‬

‫از ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺗﻤﻬﺎى ﺳﺒﻚ در ﻣﺮﻛﺰ ﺳﺘﺎره‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎى ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻘﺪارى از ﺟﺮم‬ ‫اﺗﻤﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻣﺬﻛﻮر ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻧﻮرى ﺷﺪه و در ﺳﻄﺢ ﺳﺘﺎره‬ ‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻠﻰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ‬ ‫ﺳﻌﻰ ﺑﻪ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻛﺮدن دارﻧﺪ و ﺑﺮﺧﻼف آن‪ ،‬اﻧﺮژى ﺣﺎﺻﻞ از ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺳﻌﻰ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻛﺮدن دارد‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺶ‪ ،‬ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﻪوﺟﻮد‬ ‫ﻣﻰآورد‪ ،‬ﻛﻪ در ﻃﻰ آن ﺳﺘﺎره در ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺘﻘﺮار و ﻧﺴﺒﺘﺎ ﭘﺎﻳﺪار ﻗﺮار ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ﺗﻌﺎدل ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل )در ﻣﻮرد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺠﻴﻢ( و ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺳﺎل )در ﻣﻮرد‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﻈﻴﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ( اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ از ‪ 4/6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدﻟﻰ اﺳﺖ و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ذﺧﻴﺮه ﺳﻮﺧﺖ دارد‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﻗﻰ‬

‫‪١٣٩‬‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺨﻤﻴﻨﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى ذﺧﻴﺮه ﺳﻮﺧﺘﻰ ﺧﻮرﺷﻴﺪ زده ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮان ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﻛﺮد‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﺗﺎ ﺣﺪود ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل دﻳﮕﺮ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﺎدام ﻛﻪ ذﺧﻴﺮه ﺳﻮﺧﺘﻰ ﺳﺘﺎره ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﺮ ﻧﻴﺮوى ﺣﺎﺻﻞ از واﻛﻨﺶ‬ ‫ﻫﺴﺘﻪاى ﻏﺎﻟﺐ آﻣﺪه و ﺳﺘﺎره را ﻣﺘﺮاﻛﻤﺘﺮ ﻣﻰﺳﺎزد‪ .‬در اﺛﺮ اﻳﻦ ﺗﺮاﻛﻢ‪ ،‬ﺳﺘﺎره ﺗﻼش ﺟﺪﻳﺪى را‬ ‫ﺑﺮاى ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ آﻏﺎز ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در اﺛﺮ ﻓﺸﺮدﮔﻰ ﺑﺴﻴﺎر‪ ،‬دﻣﺎى دروﻧﻰ ﺳﺘﺎره ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻣﻰرود و ﻓﺮآوردهﻫﺎى ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى اﺗﻢ ﻫﻠﻴﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬داغ و ﺳﻮزان و ﻧﺰدﻳﻚ‬ ‫ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻛﺮده و اﺗﻤﻬﺎى ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً از ﭘﻴﻮﺳﺖ دو‬ ‫ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻠﻴﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ ﺑﺮﻟﻴﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﺷﻮد و از ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻠﻴﻢ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺑﺮﻟﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ ﻛﺮﺑﻦ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬از ﭘﻴﻮﺳﺖ دو اﺗﻢ ﺑﺮﻟﻴﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ اﻛﺴﻴﮋن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﺷﻮد‪،‬‬ ‫واﻛﻨﺸﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪدى در ﺗﻮده ﻣﺮﻛﺰى اﻧﺠﺎم ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮى ﺑﻴﺶ ازﭘﻴﺶ ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ ﺑﻪوﺟﻮد‬ ‫آﻳﺪ‪ .‬ﻋﻤﻞ ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﻳﺎ ﺑﻪﻋﺒﺎرﺗﻰ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﻣﺎد‪‬ه ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ وﻟﻰ‬ ‫ﺑﻪﻫﺮ ﺻﻮرت ﻋﺎﻗﺒﺖ ﭘﻴﺮوزى ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻌﻰ ﺑﺮ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻛﺮدن ﺟﻬﺎن در ﻧﻘﻄﻪاى‬ ‫ﻓﺸﺮده ﻧﻈﻴﺮ ﻗﺒﻞ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ دارد‪ .‬از ﺑﻘﺎﻳﺎى ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻌﺪ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻰ ﮔﺮاﻧﺸﻰ‪ ،‬ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى‬ ‫ﺳﻔﻴﺪ‪،‬ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻴﺎه‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ و در آﺧﺮ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ .١‬در ﺳ ﺎل ‪ ١٩٩٣‬دو ﭘﮋوه ﺸﮕﺮ از داﻧ ﺸﮕﺎﻩ ﭘﻨ ﺴﻴﻠﻮاﻧﻰ اﻣﺮﻳﻜ ﺎ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻧﺎﻣﻬ ﺎى آ ﻦ آﺎﻟ ﺪﻳﺮا )‪ (ken Caldeira‬و‬ ‫ﺟﺎﻣﺰآﺴﺘﺮﻧﻴﮓ )‪ .(Jams Kastring‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻰ آﻪ ﺑﻪ آﻤﻚ آﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺻ ﺖ اﻣﻜ ﺎن‬ ‫زﻧ ﺪﮔﻰ ﺑ ﺮ روى زﻣ ﻴﻦ را در ﺣ ﺪود ‪ ٩٠٠‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﺗ ﺎ ‪ ١/٥‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد ﺳ ﺎل ﺗﺨﻤ ﻴﻦ زدﻩاﻧ ﺪ و ﺑ ﺎور دارﻧ ﺪ آ ﻪ ﭘ ﺲ از اﻳ ﻦ‬ ‫زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬زﻣ ﻴﻦ ﻣﺒ ﺪل ﺑ ﻪ ﺻ ﺤﺮاﻳﻰ ﺧ ﺸﻚ و دﻣ ﺎﻳﻰ در ﺣ ﺪود ‪ ١٠٠‬درﺟ ﻪ ﺳ ﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد‬ ‫ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪] .‬ﻣﺠﻠﻪ ﺁﺳﻤﺎن و ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻩ ‪ ٢٨١‬ژوﺋﻦ ‪[١٩٩٣‬‬

‫‪١٤٠‬‬

‫ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻔﻴﺪ و ﺳﻴﺎه‬ ‫ﻣﺮگ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬ ‫از ﺑـــــﺮج دﮔـﺮ آن ﺷﻪ اﻧﻮار ﺑﺮآﻣﺪ‬

‫ﮔﺮ ﺷﻤﺲ ﻓﺮو ﺷﺪ ﺑﻪ ﻏﺮوب او ﻧﻪ ﻓﻨﺎ ﺷﺪ‬

‫)ﻣﻮﻻﻧﺎ(‬

‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻧﻬﺎﻳﻰ ﻫﺮ ﺳﺘﺎره در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺟﺮﻣﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺘﺎرهاى ﻣﺘﻮﺳﻂ ﭼﻮن ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﭘﺎﻳﺎن‬ ‫ﻋﻤﺮ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺳﺘﺎره ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ و‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻈﻴﻤﺘﺮ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺠﺎﻟﺘﺎ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را دﻧﺒﺎل‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ؛ درﺑﺎره ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻌﺪا ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ‪ 5‬ﻳﺎ ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل‬ ‫ﻛﻪ ذﺧﻴﺮه ﺳﻮﺧﺘﻰ )ﻫﻴﺪروژن( ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻧﻮن ﻣﺮﻛﺰى ﻳﺎ ﻛﻮره اﺗﻤﻰ ﻛﻪ در ﻗﻠﺐ آن‬ ‫ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮارى ﺗﻌﺎدل ﺑﻴﻦ ﻧﻴﺮوى ﻫﺴﺘﻪاى و ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در اﺛﺮ ﺑﺮﺗﺮى‬ ‫ﻧﻴﺮوى اﺧﻴﺮ ﺗﻤﺎم ﻫﻠﻴﻤﻬﺎى ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ از ﻫﻴﺪروژﻧﻬﺎى ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﺮﻛﺰ ﺟﻤﻊ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺸﺎر ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺮ روى آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻰﮔﺮدد‪.‬‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎر ﺳﺒﺐ اﻓﺰاﻳﺶ دﻣﺎ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت ﺣﺮارﺗﻰ ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى ﻫﻠﻴﻢ‬ ‫ﻣﻰﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ ﻛﻪ ﺷﺘﺎب زﻳﺎدى ﭘﻴﺪا ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺻﺎﺑﺖ ﻛﺮده و از ﭘﻴﻮﺳﺖ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى ﺑﺮﻟﻴﻢ‪،‬ﻛﺮﺑﻦ‪ ،‬ازت و اﻛﺴﻴﮋن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در اﺛﺮ واﻛﻨﺸﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪد و اﻧﺮژىزا‪،‬‬ ‫دﻣﺎى دروﻧﻰ ﺑﺎﻻ ﻣﻰرود و اﻧﻔﺠﺎرﻫﺎى ﻣﻬﻴﺐ و ﻣﺘﻮاﻟﻰ ﺑﻪوﻗﻮع ﻣﻰﭘﻴﻮﻧﺪد‪ ،‬ﻣﻮاد ﺳﺒﻚ ﻧﻈﻴﺮ‬ ‫ﻫﻴﺪروژن و دوﺗﺮﻳﻢ در اﺛﺮ اﻳﻦ اﻧﻔﺠﺎرﻫﺎ در ﻓﻀﺎ ﭘﺮﺗﺎب ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻰ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬ ‫ﺑﻪﺻﻮرت ﻏﻮل ﺳﺮخ رﻧﮕﻰ ﻛﻪ ﺷﻌﺎع آن ﺗﺎ ﻧﺰدﻳﻜﻴﻬﺎى ﺳﻴﺎره ﻋﻄﺎرد‪ ،‬ﻛﻪ در ‪ 60‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮى‬ ‫آن اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫در اﺛﺮ واﻛﻨﺸﻬﺎى ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺟﺪﻳﺪ در ﻗﻠﺐ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﺗﺎزهاى ﺑﻴﻦ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ و ﻧﻴﺮوى‬ ‫اﺗﻤﻰ ﺑﺮﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﻳﻦ ﺗﻌﺎدل دوره ﻋﻤﺮ ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺧﻮاﻫﺪ‬

‫‪١٤١‬‬

‫داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎز ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻋﻤﺮ دوﺑﺎره ﻳﺎﻓﺘﻪاى ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻰ ﺑﺮ روى‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻟﺒﺨﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ زد‪ .‬وﻟﻰ اﻳﻦ ﻟﺒﺨﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﻟﺒﺨﻨﺪ ﻗﺒﻠﻰ ﻧﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺮه ﺧﻮنآﻟﻮدش ﭼﻨﺪ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از دوران ﺷﺒﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻧﻤﻮدارى از واﭘﺴﻴﻦ ﻣﺒﺎرزه ﻣﺮداﻧﻪ او ﺑﺎ‬ ‫ﻧﻴﺮوى وﺣﺸﺘﻨﺎك ﮔﺮاﻧﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻨﺒﺴﻂ ﺗﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﺳﻌﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﺮآوردهﻫﺎى ﺧﻮد را ازدﺳﺖ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﻪ‬ ‫رﻫﺎﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ اﻧﺒﺴﺎط ﺣﺠﻢ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﺮاﺑﺮﺣﺠﻢ اوﻟﻴﻪاش ﻣﻰﮔﺮدد‪ .‬اﺛﺮ ﻧﻴﺮوى‬ ‫ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﺮ روى ﻣﺮﻛﺰ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ وﻟﻰ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺑﺮ روى ﺗﻮدهﻫﺎى ﻣﻨﺒﺴﻂ‬ ‫ﺷﺪه ﻛﻤﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻰ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻳﺎ ﻫﺮ ﺳﺘﺎرهاى را ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﻋﻤﺮ‬ ‫ﺧﻮد رﺳﻴﺪه‪ ،‬ﻏﻮل ﺳﺮخ ﻣﻰﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮﻛﺰ ﻓﺸﺮدهﺷﺪه ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻗﻄﺮى ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﻌﺎدل ﻗﻄﺮ زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﭼﻮن واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺗﻤﻬﺎى ﺳﻨﮕﻴﻦ در دﻣﺎﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ اﻧﺠﺎم ﻣﻰﮔﻴﺮد )ﭼﻨﺪ‬ ‫ﺻﺪﻣﻴﻠﻴﻮن درﺟﻪ( ﻣﺮﻛﺰ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻔﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻦرو آن را ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﺳﻔﻴﺪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻔﻴﺪ واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺗﻤﻬﺎى ﻛﺮﺑﻦ‪ ،‬ازت و اﻛﺴﻴﮋن اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ و‬ ‫ﻣﻮﻗﻌﻰ ﻛﻪ ذﺧﻴﺮه ﺳﻮﺧﺘﻰ آﻧﻬﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺳﺮد ﺷﺪن ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﭘﺲ از ﭼﻨﺪﻳﻦ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺳﺮد ﺷﺪه و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺗﻚ ﺑﻠﻮر ﺳﻴﺎه رﻧﮕﻰ ﺑﺎ ﭼﮕﺎﻟﻰ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺎل آﻧﻬﺎ را ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﺳﻴﺎه ﻣﻰﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻴﺎه اﺑﻌﺎدى ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻛﺮه ﻣﺎه دارﻧﺪ و‬ ‫ﭼﮕﺎﻟﻰ آﻧﻬﺎ ﺣﺪود ‪ 800‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم در ﻫﺮ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎن زﻧﺪﮔﻰ‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ ﻫﺮﻛﺴﻰ و ﻫﺮ ﻧﻈﺎﻣﻰ‪ ،‬ﻋﻤﺮى ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد‬ ‫دارد و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ در ﺟﻬﺎن ﻓﻨﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ؛ ﻣﻨﺘﻬﻰ زﻣﺎن آن ﻓﺮق ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف ﺗﺼﻮر‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻪاﻧﻮار و ﻳﺎ ﺷﻤﻊ ﺧﺪا ﻛﻪ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻧﺎم ﺑﺮده‪ ،‬ﻓﻨﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و آرزوى‬ ‫ﺧﻔﺎش ﺑﺮآورده ﻣﻰﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻫـــﺮ ﻛﻪ ﺑـــﺮ ﺷﻤﻊ ﺧﺪا آرد ﭘﻔﻮ‬

‫ﺷﻤﻊ ﻛﻰ ﻣﻴـﺮد ﺑﺴﻮزد ﭘﻮز او‬

‫ﭼﻮن ﺗﻮ ﺧﻔﺎﺷﺎن ﺑﺴﻰ ﺑﻴﻨﻨﺪ ﺧﻮاب‬

‫ﻛﻴﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﺎﻧﺪ ﻳﺘﻴﻢ از آﻓﺘﺎب‬

‫‪١٤٢‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﺠﺴﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﺟﺴﺎم ﻓﺸﺮدهاى در روى زﻣﻴﻦ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫زﻳﺮا ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﻓﻠﺰاﺗﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ در روى زﻣﻴﻦ ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻴﻢ از ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﻼﺗﻴﻦ‪ ،‬ﺳﺮب و اوراﻧﻴﻢ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﮕﺎﻟﻰ آﻧﻬﺎ در ﺣﺪود ‪ 20‬ﺗﺎ ‪ 22‬ﮔﺮم در ﻫﺮ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﭼﻬﻞ ﻫﺰار ﺑﺎر ﻓﺸﺮدهﺗﺮ از ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﻓﻠﺰات روى زﻣﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺟﺮﻣﻰ ﺑﻴﻦ ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 8‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم ﺧﻮرﺷﻴﺪ دارﻧﺪ‪،‬آﺧﺮ ﺳﺮ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻔﻴﺪ و‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻴﺎه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد و ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ده در ﺻﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى از آﻧﻬﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ﺣﺪود ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 20‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد‪ .‬وﻟﻰ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺣﺠﻢ ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﻧﻮر آﻧﻬﺎ ﺑﻪ زﺣﻤﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻣﻰرﺳﺪ و ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ ﻫﺰارﺗﺎﻳﻰ از آﻧﻬﺎ را ﺗﺸﺨﻴﺺ دادهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ‬ ‫ﭼﻮن ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام ﺗﺎ دﻳﺮزﻣﺎﻧﻰ ﻛﺎﻧﻮﻧﻬﺎى زﻧﺪﮔﻰ را ﺑﺮ روى ﺳﻴﺎرات ﺧﻮد ﺑﻪوﺟﻮد‬ ‫آورده و در ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ و در ﻣﺮﺣﻠﻪاى ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻏﻮﻟﻬﺎى ﺳﺮخ درآﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺎرات ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﻠﻌﻴﺪه و آﻧﻬﺎ را ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺑﺨﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺗﻤﺪن ﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺳﻴﺎرات اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻪوﺟﻮد‬ ‫آﻣﺪه و ﺑﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪن ﻋﻤﺮ ﺳﺘﺎره‪ ،‬از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻰ از اﻳﻦ‬ ‫ﺗﻤﺪن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ و ﻗﺪرﺗﻰ ﺑﻴﺶ از آﻧﭽﻪ ﻣﺎ اﻛﻨﻮن دارﻳﻢ رﺳﻴﺪه و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﻤﺪن ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻴﺎرات دﻳﮕﺮى ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮر زﻳﺎد دور از واﻗﻌﻴﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺮﺧﻰ از‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻫﻨﻮز ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ داﻧﻪﻫﺎى زﻧﺪﮔﻰ در ﺧﺎرج از ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه و ﺑﻌﺪا‬ ‫ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ‪ ،‬دادهﻫﺎى ﺟﺪﻳﺪ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻰ و ﺑﻴﻮﻟﻮژى‬ ‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ اﻳﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ را ﺗﺎ ﺣﺪي ﻃﺮد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ‬ ‫در ﻛﻴﻬﺎن ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻈﻴﻤﻰ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺮم آﻧﻬﺎ از ‪ 8‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻣﺘﻌﺎدل ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻋﻜﺲ ﺑﺎ ﺟﺮم‬ ‫آﻧﻬﺎ دارد‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻤﺮ ﻣﺘﻌﺎدل ﺧﻮرﺷﻴﺪ ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 12‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺳﺘﺎرهاى ﻛﻪ ﺟﺮﻣﺶ ده‬

‫‪١٤٣‬‬

‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ ﻫﺰار ﺑﺎر ﻛﻤﺘﺮ ﻳﻌﻨﻰ در ﺣﺪود ده ﺗﺎ دوازده ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫در اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻨﻜﻪ در ﺳﻴﺎراﺗﺸﺎن زﻧﺪﮔﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﻌﺪا ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻰ در روى زﻣﻴﻦ ﺑﻪوﺟﻮد آﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻚ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل و ﺑﺮاى ﺗﺸﻜﻴﻞ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺘﻨﻮع ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﺎر ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل زﻣﺎن ﻻزم داﺷﺖ‪ .‬و اﻣﺎ‬ ‫ﺑﺮﻋﻜﺲ در اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺣﺠﻴﻢ در ﻃﻰ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻤﺮ ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﻛﻠﻴﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻮﺟﻮد در ﻋﺎﻟﻢ از ﻫﻠﻴﻢ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻋﻨﺼﺮ ‪ 92‬ﻛﻪ اوراﻧﻴﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻫﺮ ﭼﻪ در روى زﻣﻴﻦ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﻓﺮآوردهﻫﺎى‬ ‫ﺳﻮﺧﺖوﺳﺎز اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﺟﺪاد ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ‬ ‫ﺷﻤﺴﻰ در ﺑﻮﺗﻪ زرﮔﺮى ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﺴﻞ از اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﻮره اﺗﻤﻰ واﻗﻊ در ﻗﻠﺐ اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن در اﺑﺘﺪا ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى ﻫﻴﺪروژن را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻫﻠﻴﻢ ﻛﺮده و‬ ‫ﭼﻮن ﺟﺮم ﺳﺘﺎره ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اﺳﺖ ﻟﺬا ﻓﺸﺎر ﻣﺮﻛﺰى ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ ذﺧﻴﺮه‬ ‫ﻫﻴﺪروژن ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ و ﺑﻪﻧﺎﭼﺎر‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى ﻫﻠﻴﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮده و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻛﺮﺑﻦ واﻛﺴﻴﮋن ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬دو ﻋﻨﺼﺮ اﺧﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻮاد‬ ‫ﺳﻮﺧﺘﻰ ﺟﺪﻳﺪ ﺳﺘﺎره را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬دﻣﺎى دروﻧﻰ در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪاى از زﻧﺪﮔﻰ ﺳﺘﺎره ﺑﻪ‬ ‫‪ 600‬ﻣﻴﻠﻴﻮن درﺟﻪ ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬در دﻣﺎﻳﻰ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎى ﻛﺮﺑﻦ و اﻛﺴﻴﮋن ﺗﺤﺮﻛﺎت‬ ‫ﺣﺮارﺗﻰ ﺷﺪﻳﺪ داﺷﺘﻪ و در اﺛﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ‬ ‫ﻧﻈﻴﺮ ﺳﺪﻳﻢ‪ ،‬آﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ و‪ ...‬را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪ .‬زﻧﺠﻴﺮهﻫﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ از اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‬ ‫واﻛﻨﺸﻬﺎى ﭘﻴﻮﺳﺖ ﭘﻰدرﭘﻰ اﻧﺠﺎم ﻣﻰﮔﻴﺮد و در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬دﻣﺎى دروﻧﻰ ﻛﻮره اﺗﻤﻰ ﺑﺎﻻ ﻣﻰرود‬ ‫ﺗﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﺎرد و ﻧﻴﻢ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل اﺗﻤﻬﺎى اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻪﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺷﺪه و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ ﻧﻈﻴﺮ ﮔﻮﮔﺮد و ﺳﻴﻠﻴﺴﻴﻢ و ﻓﺴﻔﺮ را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎزﻫﻢ دﻣﺎ‬ ‫ﺑﺎﻻ ﻣﻰرود ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد درﺟﻪ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﺎل اﺗﻤﻬﺎى ﮔﻮﮔﺮد و ﻳﺎ ﺳﻠﻴﺴﻴﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻢ‬ ‫ﻣﻰﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ و در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺻﺪ ﻧﻮع واﻛﻨﺸﻬﺎى ﭘﻴﻮﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻰﮔﻴﺮد و ﺣﺮارت دروﻧﻰ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻮره ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ را ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﺳﺘﺎرهاى ﻛﻪ ﺟﺮﻣﺶ ‪ 25‬ﺑﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺟﺮم‬

‫‪١٤٤‬‬

‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬زﻣﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎى ﻛﺮﺑﻦ ﻳﺎ ازت‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻠﻴﻢ ‪ 600‬ﺳﺎل و زﻣﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻛﺮﺑﻦ‬ ‫و ﻳﺎ ازت ﺑﺎ ﻫﻢ ﻳﻚ ﺳﺎل و زﻣﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى اﻛﺴﻴﮋن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ‪ 6‬ﻣﺎه و زﻣﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ‬ ‫ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎى ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ ﻧﻈﻴﺮ ﮔﻮﮔﺮد و ﻳﺎ ﻓﺴﻔﺮ ﻳﻚ روز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻃﻮل ﻧﻤﻰﻛﺸﺪ‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻬﺎﻳﻰ‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده آﻫﻦ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺧﻮد آﻫﻦ ﺧﺘﻢ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً‬ ‫اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺧﺎﻧﻮاده آﻫﻦ )ﻧﻴﻜﻞ‪ ،‬ﻛﺒﺎﻟﺖ و آﻫﻦ( در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻨﺤﻨﻰ ﭘﺎﻳﺪارى )ﺷﻜﻞ‬ ‫‪ 3‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺑﺨﺶ اول( واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻣﻴﻠﻰ ﻧﻪ ﺑﺮاى ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﺮاى ﺷﻜﺴﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا‬ ‫واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ اﻧﺮژىزا ﻧﺒﻮده و دﻣﺎى ﻛﻮره اﺗﻤﻰ را ﺑﺎﻻ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮد‪ .‬و از آن‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﻋﻨﺼﺮ آﻫﻦ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ‪ 56‬ﭘﺮوﺗﻮن و ﻧﻮﺗﺮون ﭼﻨﺎن ﺟﺎدو و اﻓﺴﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫دﻣﺎى ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد درﺟﻪ ﻛﻮره اﺗﻤﻰ ﻧﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ آن و ﻧﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺗﻤﻰ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﺮ روى آن اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﺎر دروﻧﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺘﺎرهاى ﻧﻈﻴﺮ ﺷﻜﻞ دروﻧﻰ ﭘﻴﺎز از ﭘﻮﺳﺘﻪﻫﺎى‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻮﺳﺘﻪﻫﺎى ﻓﻮﻗﺎﻧﻰ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺒﻚ ﻧﻈﻴﺮ ﻫﻠﻴﻢ و ازت‪ ،‬ﭘﻮﺳﺘﻪ دوم از‬ ‫ﻛﺮﺑﻦ و اﻛﺴﻴﮋن‪ ،‬ﭘﻮﺳﺘﻪ ﺳﻮم از ﻧﺌﻮن و اﻛﺴﻴﮋن‪ ،‬ﭘﻮﺳﺘﻪ ﭼﻬﺎرم از اﻛﺴﻴﮋن و ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‪ ،‬ﭘﻮﺳﺘﻪ‬ ‫ﭘﻨﺠﻢ از ﺳﻴﻠﻴﺴﻴﻢ و ﮔﻮﮔﺮد و ﺑﺎﻻﺧﺮه در ﻣﺮﻛﺰ اﺗﻤﻬﺎى آﻫﻦ ﺟﻤﻊ و ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺛﺮ‬ ‫واﻛﻨﺸﻬﺎى ﭘﻰدرﭘﻰ ﭘﻮﺳﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ذﺧﻴﺮه آﻫﻦ در ﻗﻠﺐ ﺳﺘﺎره اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺘﺎرهﻫﺎ‬ ‫را اﺑﺮﻏﻮل‪ 1‬ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻋﺎﻟﻢاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ ﺳﺘﺎرهﻫﺎ را در ﻣﺤﻞ ﻛﻨﻮﻧﻰ‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﺗﺎ ﭘﻠﻮﺗﻮن در آن ﻗﺮار ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﺷﻌﺎﻋﻰ ﻣﻌﺎدل‬ ‫ﺑﺎ ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪ (2‬ﻧﻤﻮدارى از آراﻳﺶ دروﻧﻰ اﻳﻦ ﺳﺘﺎره ﻫﻴﻮﻻﻳﻰ ﻋﻈﻴﻢ را‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻗﻄﺮ اﻳﻦ ﺳﺘﺎره ‪ 500‬ﺑﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬ ‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺻﻠﻰ زﻧﺪﮔﻴﺶ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﺑﺮﻏﻮل ﺳﺮخ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻌﺎﻋﻰ‬ ‫در ﺣﺪود ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻛﻪ ﻗﺸﺮﻫﺎى ﺳﻄﺤﻰ آن‪ ،‬ﻣﻮاد ﺳﻮﺧﺘﻰ را‬ ‫ﻣﺼﺮف ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﻗﻠﺐ اﻳﻦ ﺳﺘﺎره‪ ،‬آﻫﻦ ذﺧﻴﺮه ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻟﺤﻈﻪاى ﻓﺮا ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﻓﺸﺎر دروﻧﻰ‬ ‫‪١. supergeantes‬‬

‫‪١‬‬

‫‪١٤٥‬‬

‫ﺑﻪ ﺣﺪ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮرى اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ و در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى اﺗﻢ آﻫﻦ ﻛﻪ در درﻳﺎﻳﻰ از‬ ‫اﻟﻜﺘﺮون ﻏﺮق ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم واﻛﻨﺶ ﻫﺴﺘﻪاى ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى ﺗﺤﻤﻞ اﻳﻦ ﻓﺸﺎر ﻧﺎﭼﺎرﻧﺪ‬ ‫اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ را ﺟﺬب ﺧﻮد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ در روى زﻣﻴﻦ اﺗﻔﺎق ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻬﺎى ﻃﻮﻻﻧﻰ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ از واﻛﻨﺶ دروﻧﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬ ‫ﻏﻮل ﭘﻴﻜﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻢ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻧﻴﺰ در اواﺳﻂ ﻧﻴﻤﻪ اول ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه‬ ‫ﻧﺒﻮد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪.2‬ﻧﻤﻮداري از آراﻳﺶ دروﻧﻲ ﻳﻚ ﺳﻮﭘﺮ ﻏﻮل ﻛﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﭘﻮﺳﺘﻪ ﭘﻴﺎز از ﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ درﺳﺖ ﺷﺪه و در‬ ‫ﻫﺮ ﻻﻳﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ دﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و از ﭘﻴﻮﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺗﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬آﺧﺮ ﺳﺮ در ﻣﺮﻛﺰ اﺗﻤﻬﺎي آﻫﻦ ﻛﺒﺎﻟﺖ و ﻧﻴﻜﻞ ﻛﻪ ﺟﺰو ﭘﺎﻳﺪارﺗﺮﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺪول ﺗﻨﺎوﺑﻲ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮﻧﺪ‪،‬ذﺧﻴﺮه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬در ﺑﺎﻻي ﻻﻳﻪ ﻫﺎ ‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﺮ ﻻﻳﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ درﺟﻪ ﻛﻠﻮن آورده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫درﻣﺮﻛﺰ‪5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد درﺟﻪ و ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﺑﻌﺪي ‪ 3‬و ‪ 2‬و ﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﺎرد و دﻣﺎي ﻻﻳﻪ آﺧﺮ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﻮن درﺟﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٤٦‬‬

‫اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﻫﺎ ﻓﻘﻂ ‪ 10000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻗﻄﺮدارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت داﻳﺮه ﻛﻮﭼﻜﻲ درﻣﺮﻛﺰﺳﺘﺎره ﻛﻪ ‪700‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ‬ ‫ﻗﻄﺮدارد ﻗﺮار دارد‪.‬ﻣﺎﺑﻘﻲ ﺳﺘﺎره از ‪ 70‬در ﺻﺪ ﻫﻴﺪروژن ‪ 28‬درﺻﺪﻫﻠﻴﻢ و ‪ 2‬در ﺻﺪ ﮔﺎزﻫﺎي اﻛﺴﻴﮋن ازت و‬ ‫ﻛﺮﺑﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫آرﺗﻮر ادﻳﻨﮕﺘﻮن ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان آن زﻣﺎن ﻛﻪ از ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﺳﺮﺳﺨﺖ ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻋﺎم‬ ‫اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ را ﺑﻴﻬﻮدهﮔﻮﻳﻰ و ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﻣﻰداﻧﺴﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﻳﺪ در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻊ از آن ﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﺘﺎرهاى ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ «.‬ادﻳﻨﮕﺘﻮن ﺑﻪﻃﻮر‬ ‫ﻣﺼﻨﻮﻋﻰ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﺎده را ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻓﺮﻣﻰ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ ﻛﺸﻒ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ داد ﺗﺎ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬اﻧﺸﺘﻴﻦ ﻧﻴﺰ در‬ ‫ﻣﻮﻗﻊ اﻧﺘﺸﺎر ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻋﺎم دﭼﺎر ﭼﻨﻴﻦ اﺷﺘﺒﺎﻫﻰ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻻت ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻋﺎم ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻬﺎن را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ اﻧﺸﺘﻴﻦ ﻧﻤﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺒﻮل ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣ‪‬ﺸﻚ‬ ‫ﺳﺎدهاى ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﺐ آن را ﺑﺎد ﻛﻨﻨﺪ و ﺣﺠﻤﺶ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬وى اﻗﺮار ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى‬ ‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از اﻳﻦ اﻧﺒﺴﺎط ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ را وارد ﻛﺮدم‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻛﺘﺸﺎف ﻫﺎﺑﻞ در ﻣﻮرد‬ ‫ﮔﺮﻳﺰ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻧﺪاﻣﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ و اﻋﺘﺮاف ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻓﺰودن اﻳﻦ ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﺷﺘﺒﺎه‬ ‫در زﻧﺪﮔﻰ ﺷﻐﻠﻴﺶ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻢ و ﻓﻬﻢ ﺑﺸﺮ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻰرود و ﻛﺴﻰ ﻗﺎدر‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻮﻗﻒ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ آن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ و ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ در اواﺧﺮ ﻧﻴﻤﻪ اول ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از اﻳﻦ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪه ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻨﻄﻘﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺮازﻫﺎى ﻣﻤﻨﻮع و ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ ﺷﺪه اﺗﻤﻬﺎى‬ ‫آﻫﻦ در اﺛﺮ ﻓﺸﺎر ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺧﻴﻠﻰ زﻳﺎدى ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﻰدﻫﻨﺪ و اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ ﺑﻪ داﺧﻞ ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى‬ ‫اﺗﻢ آﻫﻦ ﻧﻔﻮذ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و در اﺛﺮ آن ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻧﻮﺗﺮون ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬دﻳﮕﺮ اﺗﻢ آﻫﻨﻰ‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺮﻛﺰى ﺳﺘﺎره ﻣﻨﺤﺼﺮا از ﻧﻮﺗﺮون ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻏﻮل ﭘﻴﻜﺮ را ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮﺗﺮوﻧﻬﺎ ﺑﺎر اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻰ ﻧﺪارﻧﺪ‬ ‫و ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﻧﻴﺮوى داﻓﻌﻪاى اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫در ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ‪ ،‬اﻳﻦ ذرات ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ﻫﻢ‪ ،‬درﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ‬

‫‪١٤٧‬‬

‫ﺣﺎﻟﺘﻰ دﻳﮕﺮ ﻓﻀﺎى ﺧﺎﻟﻰ ﺑﻴﻦ اﺗﻤﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﭼﮕﺎﻟﻰ ﻣﺮﻛﺰ ﺳﺘﺎره ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ زﻳﺎد‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ آن ﺑﻴﺶ از ‪ 100‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ وزن دارد‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻟﻜﺘﺮون‬ ‫ﺟﺬب ﻛﺮده و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻧﻮﺗﺮون ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺗﺮوﻧﻬﺎى ﺣﺎﺻﻞ‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﮔﺎﻣﺎ ﺑﺎ اﻧﺮژى زﻳﺎد از ﺧﻮد‬ ‫دﻓﻊ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و در اﺛﺮ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﺧﺮوج اﻳﻦ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ از ﺳﻄﺢ ﻗﺸﺮ دروﻧﻰ ﺳﺘﺎره‪ ،‬ﺗﻮأم ﺑﺎ‬ ‫اﻧﻔﺠﺎر وﺣﺸﺘﻨﺎﻛﻰ ﻣﻰﮔﺮدد ﻛﻪ ﺗﺠﺴﻢ آن ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﺑﺮاى ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺸﺮﻫﺎى ﺳﻄﺤﻰ ﺳﺘﺎره ﺑﻪ اﻃﺮاف ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪه و ﻧﻮرى ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﺠﻤﻮع ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬ ‫ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﮔﺮدد )ده ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ(‪ .‬اﺑﺮﻏﻮل ﺑﻌﺪ از اﻧﻔﺠﺎر‪،‬‬ ‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻮاد ﻣﺼﺮف ﻧﺸﺪه در ﻗﺸﺮﻫﺎى ﻣﺎﻗﺒﻞ آﺧﺮ ﺧﻮد را از ﻗﺒﻴﻞ ﻫﻴﺪروژن‪ ،‬ﻫﻠﻴﻢ‪،‬‬ ‫اﻛﺴﻴﮋن‪ ،‬ﺳﻴﻠﻴﺴﻴﻢ‪ ،‬ﮔﻮﮔﺮد و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ را ﺑﻪ اﻃﺮاف ﭘﺨﺶ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺴﺘﻪ‬ ‫ﻣﺮﻛﺰى ﻛﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮا ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻧﻮﺗﺮون اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﮕﺎﻟﻰ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ زﻳﺎد و ﺟﺮم اﺗﻤﻰ در ﺣﺪود )ﻋﺪد‬ ‫ﻳﻚ و ‪ 56‬ﺻﻔﺮ ﻣﻘﺎﺑﻞ آن( ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪100,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000‬‬ ‫ﺷﻌﺎع آن ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻚ ﻳﻌﻨﻰ در ﺣﺪود ﺳﻰﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ )ﻣﺜﻼً ﻛﻮه اﻟﺒﺮز را در ﻧﺎﺣﻴﻪ دﻣﺎوﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﻛﺮهاى ﻣﺪور ﻣﺠﺴﻢ ﻛﻨﻴﺪ( وﻟﻰ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺟﺮم آن ده ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺗﻦ ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ‬ ‫ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم ﺗﻤﺎم ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﺮﻛﺰ ﺗﻮدهﻫﺎى ﺳﺤﺎﺑﻰ ﺧﺮﭼﻨﮓ )‪(Crabe‬ﺳﺘﺎره‬ ‫ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ ﺑﺎ ﺣﺠﻤﻰ ﻣﻌﺎدل ﻛﻮه ﻣﺘﻮﺳﻄﻰ )ﻣﺜﻼً ﻛﻮﻫﻬﺎى ﺗﻮﭼﺎل( در ﻫﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺳﻰﺑﺎر ﺑﻪ دور ﺧﻮد‬ ‫ﻣﻰﭼﺮﺧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻚ ﻗﺎﺷﻖ ﭼﺎﻳﺨﻮرى )ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ( از ﻣﻮاد اﻳﻦ ﻛﻮه در دﺳﺖ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ )ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ وﻟﻰ در ﻣﺜﻞ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻧﻴﺴﺖ( و آن را ﺑﺮ روى ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ از ﺳﻄﺢ ﻛﺮه‬ ‫زﻣﻴﻦ رﻫﺎ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻠﻮﻟﻪاى ﻛﻪ ﻫﻮا را ﺷﻜﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬در ﻗﻠﺐ زﻣﻴﻦ ﻓﺮو ﻣﻰرود و از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺑﻴﺮون زده و ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮد را در ﻓﻀﺎى ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺘﺎره ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻌﺪ‬ ‫از اﻧﻔﺠﺎر اﺑﺮ ﻧﻮاﺧﺘﺮ را ﺳﺘﺎره ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ و ﻳﺎ ﺗﺐ اﺧﺘﺮ‪ 1‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﮕﺬارى ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﭙﺸﻬﺎى‬ ‫‪١. Pulsar‬‬

‫‪١‬‬

‫‪١٤٨‬‬

‫ﻣﻨﻈﻢ اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﺮ ‪ 25‬ﻳﻚ ﺑﺎر ﺑﻪ دور ﺧﻮد ﻣﻰﭼﺮﺧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ‬ ‫در ﻫﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﻴﻦ ‪ 30‬ﺗﺎ ‪ 660‬ﺑﺎر )ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺟﺮم و ﺷﺪت ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ و ﻋﻤﺮ آﻧﻬﺎ( ﺑﻪ دور ﺧﻮد‬ ‫ﻣﻰﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺷﻜﻞ )‪ (3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﺑﻌﺎد ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ )در دوران زﻧﺪﮔﻰ اﺻﻠﻰ‬ ‫)ﺗﻌﺎدﻟﻲ( ﻛﻪ ﻗﻄﺮ آﻧﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺣﺪ اﺑﻌﺎد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻗﺮار داده اﻧﺪ) ‪ ( DS‬و زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺳﺘﺎره اي‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﻮﭘﺮ ﻏﻮل ﺳﺮخ ﻳﺎ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻏﻮل ﺳﺮخ و ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻳﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺎ ﻣﺘﻌﺎدل آﺧﺮ ﻋﻤﺮي‬ ‫ﺧﻮد ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﺳﻔﻴﺪ ‪،‬ﺳﺮخ و ﻳﺎ ﺳﻴﺎه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻳﺎ ﺳﻮﭘﺮ ﻏﻮﻟﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره‬ ‫ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ آورده اﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻤﻮدار ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ) ‪ ( Nicolas Bouchilloux‬ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﺑﻌﺎد ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ :‬ﻧﻤﻮداري ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻦ از اﺑﻌﺎد و ﺷﺪت ﻧﻮر ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪،‬در ﺧﻂ اﻓﻘﻲ دﻣﺎي‬

‫‪١٤٩‬‬

‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺮﺣﺴﺐ درﺟﻪ ﻛﻠﻮن آورده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﮔﺮﻣﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻧﻤﻮدار ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬در ﺧﻂ‬ ‫ﻋﻤﻮدي ﺷﺪت ﻧﻮر ﺳﺘﺎرﮔﺎن آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬ﭘﺮﻧﻮرﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ در ﺑﺎﻻي ﻧﻤﻮدار ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬ﻗﻄﺮ داﻳﺮه ﻫﺎ اﺑﻌﺎد‬ ‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اي ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪،‬اﺑﻌﺎد ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻗﻄﺮ ﺧﻮرﺷﻴـــﺪ ﻛﻪ واﺣﺪ آن ) ‪ ( DS‬اﺳﺖ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ‬ ‫ﻫﺎي ﺳﻔﻴﺪ و ﻳﺎ ﺳﺮخ ‪ 0,001‬واﺣﺪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻏﻮﻟﻬﺎي ﺳﺮخ ‪ 1000‬ﺑﺮاﺑﺮ واﺣﺪ ﺧﻮرﺳﻴﺪ ﻗﻄﺮ دارﻧﺪ و ﺳﻮﭘﺮ ﻏﻮﻟﻬﺎ‬ ‫ﺑﺎزﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ .‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻃﻴﻒ ﻧﻮري آﻧﻬﺎ و ﺑﺎ ﺣﺮوﻓﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪) .‬‬ ‫‪ ( WOBAFGKMLT‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ در ﺣﺪ واﺳﻂ و زرد رﻧﮓ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺣﺮف ) ‪ ( G‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮد‪.‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻤﺮ ﺧﻮد را در ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺻﻠﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮﭘﺮ ﻏﻮﻟﻬﺎ‬ ‫ﻋﻤﺮ ﻛﻮﺗﺎه ﺗﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ‬ ‫ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻔﻴﺪ و ﻳﺎ ﺳﻴﺎه و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ‪ ،‬ﻻﺷﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﻋﻈﻴﻤﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﺎﻟﻴﺎن دراز در آﺳﻤﺎن آﺑﻰ درﺧﺸﻴﺪه و ﺑﻪاﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد ﻛﺎﻧﻮﻧﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪد زﻧﺪﮔﻰ را در ﺷﻌﺎع اﻧﻮار‬ ‫ﺧﻮد روﺷﻦ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺶ ﺳﺮاﻧﺠﺎم در درون آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺮوز ﺷﺪه و ﺑﻌﺪ از ﻣﺤﻮ و ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدن‬ ‫ﺳﻴﺎرات ﺧﻮد و از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﻤﻼً در آﻧﻬﺎ ﻣﺴﻜﻮن ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻧﻬﺎﻳﻰ‬ ‫ﺧﻮد رﺳﻴﺪه و ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺟﺴﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻏﻮلﭘﻴﻜﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻰ از ﻣﺠﻬﻮﻻت ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﭘﮋوﻫﺶ داﻧﺸﻤﻨﺪان اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان و ﻋﻠﻤﺎى ﻓﻴﺰﻳﻚ‬ ‫ﻧﻈﺮى اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻳﻚ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﺤﻮل ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻋﺒﺎرت از ﭘﻴﺮوزى ﻧﻴﺮوى‬ ‫ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﺮ ﻣﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن‪ ،‬ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﻣﺤﻠﻰ ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ از ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻰ از ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت دروﻧﻰ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم ﻣﺠﻬﻮﻻت ﻋﺎﻟﻢ را روﺷﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﻠﻢ اﻣﺮوز ﻓﻬﻤﻴﺪه‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﺨﺎﻧﻪ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ و ﺗﻤﺎم اﻃﻼﻋﺎت و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ در آن‬ ‫ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺶ ﻋﻈﻴﻤﻰ ﻛﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎدرﻧﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ در اﻃﺮاف‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﺳﻮى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻜﺸﻨﺪ و آن را ﺑﺒﻠﻌﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﺧﻮد ﺳﺘﺎرﮔﺎن و‬ ‫ﺣﺘﻰ ﻧﻮر را ﻣﻰﺑﻠﻌﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮﺗﮕﺎﻫﻬﺎﻳﻰ وﺣﺸﺘﻨﺎك ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﻠﻌﻴﺪن ﻧﻮر ﺳﻴﺎه و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و در ﻓﻀﺎ ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﺷﻨﺎﺧﺘﻰ از‬

‫‪١٥٠‬‬

‫ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ‪ ،‬اﻟﺰاﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ درﺑﺎره ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻧﺮژى دروﻧﻰ‪ ،‬ﻫﺮج و ﻣﺮج )ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ ﻳﺎ‬ ‫آﻧﺘﺮوﭘﻰ( و ﻣﻌﻴﺎرى از ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ در درون آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎن دارﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻮم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ در ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬در آﻏﺎز ﺗﻮﺟﻪ و دﻗﺖ در آن ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺟﻨﺒﻪ‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ داﺷﺖ و ﺑﺮاى اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهدﻫﻰ ﻣﺎﺷﻴﻨﻬﺎى ﺑﺨﺎر ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻰ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻣﺘﻜﻰ ﺑﺮاﺳﺎس ﻛﺎرﺑﺮد اﻗﺘﺼﺎدى آن‪ ،‬درك و ﻓﻬﻤﻰ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻗﺎدر‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺤﻮﻻت اﻏﻠﺐ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ ﻛﻴﻬﺎن را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬دو اﺻﻞ ﻣﻬﻢ ﻛﻪ از ﻛﺎرﺑﺮد ﺑﻬﺮهدﻫﻰ‬ ‫ﻣﺎﺷﻴﻨﻬﺎى ﺑﺨﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﺻﻞ اول و دوم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﻣﺸﻬﻮرﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺻﻞ اول ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﻘﺎى ﺟﺮم و اﻧﺮژى اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻞ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻰﻓﻬﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻪ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﺟﻬﺎﻧﻰ‬ ‫ﺗﻤﺎﻳﻞ و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺣﺎﻟﺘﻰ ﻳﺎ اﻧﺮژى و ﻳﺎ ﺟﺮم ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ دارﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﭼﻮب و ﻳﺎ زﻏﺎل در ﻫﻮاى‬ ‫آزاد ﻣﻰﺳﻮزد ﺑﻪ ﻣﺎ اﻧﺮژى ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﭼﻮب و ﻳﺎ زﻏﺎل ﻧﺎﭘﺎﻳﺪارﻧﺪ و ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺳﻮﺧﺘﻦ دارﻧﺪ؟‬ ‫اﺗﻤﻬﺎى ﻛﺮﺑﻦ ﻣﻮﺟﻮد در زﻏﺎل و ﻳﺎ ﭼﻮب ﺑﺎ اﻛﺴﻴﮋن ﻫﻮا ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﺮم ﮔﺎزﻛﺮﺑﻨﻴﻚ ﻛﻤﺘﺮ از ﺟﺮم ﻣﺠﻤﻮع ﻛﺮﺑﻦ و اﻛﺴﻴﮋن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻦ ﺳﻮﺧﺘﻦ‬ ‫ﻣﻘﺪارى از ﺟﺮم از ﺑﻴﻦ ﻣﻰرود و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ اﻧﺮژى ﻣﻰﮔﺮدد‪ .‬ﮔﺮﻣﺎى ﺣﺎﺻﻞ از ﺳﻮﺧﺘﻦ ﭼﻮب و ﻳﺎ‬ ‫زﻏﺎل و ﻳﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﻫﺮ ﻣﺎدهاى ﻛﻪ ﻣﻰﺳﻮزد‪ ،‬در اﺛﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻘﺪارى از ﺟﺮم ﺑﻪ اﻧﺮژى اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫آﻏﺎز اﺷﺎرهاى ﺑﻪ واﻛﻨﺶ دروﻧﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬درواﻗﻊ واﻛﻨﺶ دروﻧﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻴﺰ ﻧﻮﻋﻰ‬ ‫ﺳﻮﺧﺘﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻃﻰ آن ﻣﻘﺪارى از ﺟﺮم ﻋﻨﺎﺻﺮى ﻛﻪ در ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﺴﺘﻪاى ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ از‬ ‫ﺑﻴﻦ ﻣﻰرود‪ .‬ﺳﻮﺧﺖ و ﺳﺎز دروﻧﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﺟﺴﺎد آﻧﻬﺎ ﻳﻌﻨﻰ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻔﻴﺪ و ﺳﻴﺎه‬ ‫و ﻳﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ و در ﺟﺮﻣﻬﺎى ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻮده ﮔﺎزﻫﺎى ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ‪ ،‬ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ‬ ‫اﺟﺴﺎم ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺸﺮده و ﭘﺎﻳﺪار ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ و ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻳﺎ‬ ‫در آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺻﻞ اول ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺟﻬﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻤﺎﻳﻞ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﺗﺮاز اﻧﺮژى ﺑﺮآورده ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﺟﺴﺎد ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﺣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻰ ﭘﺎﻳﺪارى را دارﻧﺪ و ﻫﻤﺎنﻃﻮر‬

‫‪١٥١‬‬

‫ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺪ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﺒﺪﻳﻼت ﻋﻨﺼﺮى در درون ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪،‬‬ ‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ آﻫﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﺪار و در ﻗﻠﺐ ﺳﺘﺎره ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎز ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺮدﮔﻰ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﻚ ﺑﻠﻮر ﻓﺸﺮده ﺳﺨﺘﻰ از اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻮﺗﺮوﻧﻬﺎى ﺑﺪون ﺑﺎر و ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬درﻣﻮرد ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻓﺸﺮدﮔﻰ دروﻧﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫ﺟﺮم آﻧﻬﺎ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺛﺮ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ در درون آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت زﻳﺎدى از ﺗﺸﻜﻴﻼت دروﻧﻰ آﻧﻬﺎ ﻧﺪارﻳﻢ وﻟﻰ ﺑﻪﻃﻮر ﺣﺘﻢ درون آﻧﻬﺎ از اﺟﺘﻤﺎع ذرات‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدى ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ داده ﺷﺪه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺻﻞ دوم‪ :‬ﻛﺸﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى اﻧﺮژى ﻳﺎ ﺟﺮم ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺗﻮأم و ﺑﺮﺧﻰ اوﻗﺎت در رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻳﻞ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻰ دﻳﮕﺮى اﺳﺖ ﻛﻪ آن را اﺻﻞ دوم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻛﻠﻴﻪ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﺟﻬﺎﻧﻰ و ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ و ﻳﺎ ﻫﺮج و ﻣﺮج ﺗﻤﺎﻳﻞ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻴﺎر اﻳﻦ ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ را ﺗﻐﻴﻴﺮات آﻧﺘﺮوﭘﻰ ﻳﺎ درﺟﻪ ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ‬ ‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ در ﻛﻼس درس ﻣﻨﻈﻢ و ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺮ روى ﺻﻨﺪﻟﻴﻬﺎى ﺧﻮد ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن‬ ‫ﻣﻌﻠﻢ ﮔﻮش ﻓﺮا ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬درﺟﻪ ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ اﻳﻦ ﻛﻼس ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻠﻢ ﺑﻪراﺣﺘﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺨﺘﺼﺎت‬ ‫ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻋﻠﻰ در ردﻳﻒ اول و ﺻﻨﺪﻟﻰ ﻧﻬﻢ ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﻳﺎ ﺣﺴﻦ در‬ ‫ردﻳﻒ ﺳﻮم و ﺻﻨﺪﻟﻰ ﭘﻨﺠﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺠﺮد آﻧﻜﻪ زﻧﮓ ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺎﻋﺖ زده ﻣﻰﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﻮى در ﺧﺮوﺟﻰ ﻣﻰدوﻧﺪ و ﻫﺮج و ﻣﺮج اﻳﺠﺎد ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ درﺟﻪ‬ ‫ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ ﻛﻼس اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﻌﻠﻢ دﻳﮕﺮ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ را‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻛﻤﺒﻮد اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ دروﻧﻰ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاى اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺳﺮوﻛﺎر دارﻳﻢ‪ .‬ﺧﻮاه ﻛﻼس درس ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاه ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﻋﻄﺮﭘﺨﺶ ﺷﺪه در ﻓﻀﺎ‪ .‬در‬ ‫واﻗﻊ ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ درِ ﺷﻴﺸﻪ ﻋﻄﺮ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﻋﻄﺮ ﻣﺮﺗﺐ و ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻴﺮوى‬ ‫ﺑﻴﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ در داﺧﻞ ﺷﻴﺸﻪ ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ درِ ﺷﻴﺸﻪ ﻋﻄﺮ ﺑﺎز‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﻧﺮژى ﺑﻴﺸﺘﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوى ﺑﻴﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ را ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﺑﻪ ﺧﺎرج ﻓﺮار‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺸﺎم ﻣﺎ ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ درِ ﺷﻴﺸﻪ ﻋﻄﺮ ﻣﺪﺗﻰ ﻃﻮﻻﻧﻰ ﺑﺎز ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﺧﻮد‬

‫‪١٥٢‬‬

‫ﺑﻪﺧﻮد ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺷﺪه و ﭼﻴﺰى در ﺷﻴﺸﻪ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﭘﺨﺶ‬ ‫ﺷﺪه در ﻓﻀﺎى اﺗﺎق‪ ،‬ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻮى ﺷﻴﺸﻪ ﻋﻄﺮ رﻓﺘﻪ و در آن ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﻮﻧﺪ؟ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎد ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ وﺟﻮد دارد و آﻧﻬﺎ را وادار ﺑﻪ ﺧﺮوج از ﺷﻴﺸﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺗﻤﺎﻳﻞ در ﻧﻬﺎد ﻛﻠﻴﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻰ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﭼﻪ در ﻛﻼس درس و ﭼﻪ در ﻳﻚ ﻋﻄﺮدان و‬ ‫ﭼﻪ در درون ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ .‬اﺗﻤﻬﺎى ﻫﻴﺪروژن در داﺧﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻳﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻰﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ و‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻮر‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ذراﺗﻰ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻓﺘﻮن‬ ‫ﻣﻰﻧﺎﻣﻴﻢ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭘﻴﻮﺳﺖ دو ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻴﺪروژن ﺑﺎ ﻫﻢ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ آن اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﻧﺰده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻓﺘﻮن ﻫﺎﻳﻰ را در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎت در ﻓﻀﺎﻫﺎى ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺘﻮن ﻫﺎ را‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻓﺴﻴﻠﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از اﻧﻔﺠﺎر‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﻧﻔﺠﺎر ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ از ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺸﺮده اوﻟﻴﻪاى ﺷﺮوع ﻧﺸﺪ؟ ﺑﻨﺎﺑﺮ‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻰ ﮔﺴﺘﺮش ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ )اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل‬ ‫دﻳﮕﺮ( و ﺗﻤﺎم ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻴﺎه‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ و ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوى‬ ‫ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻄﻠﻖ ﺟﻬﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ‪ ،‬اﺟﺴﺎد ﺳﺘﺎرﮔﺎن را در ﻫﻢ‬ ‫ﻓﺸﺮده ﻛﺮده و ﻫﻤﻪ را در ﻧﻘﻄﻪاى ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و از ﻧﻮ ﻣﻬﺒﺎﻧﮕﻰ دﻳﮕﺮ ﺷﺮوع ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪاى ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد اداﻣﻪ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻧﻬﺎﻳﻰ‬ ‫ﻋﺎﻟﻢ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﭼﮕﺎﻟﻰ ﻣﺎد‪‬ه در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻰﻛﻪ ﺗﻌﺪاد و ﺟﺮم واﻗﻌﻰ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬ ‫ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺮآورد ﭼﮕﺎﻟﻰ ﺟﻬﺎن ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ از ﻧﻈﺮ ﻳﻚ اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﭘﻴﺮوزى ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﺮ ﻣﺎد‪‬ه و‬ ‫ﻣﻮﺿﻊ ﻳﺎ ﻣﺤﻞ ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰى از ﺟﻬﺎن ﻛﻪ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ در آن ﻓﺮو رﻓﺘﻪ و ﻧﻬﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮر را‬ ‫ﺑﻠﻌﻴﺪه و اﻃﻼﻋﺎت در آن ﻧﻬﻔﺘﻪ و ﻣﺨﻔﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺧﻰ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﻣﺨﺰن‬ ‫آﻧﺘﺮوﭘﻰ ﺟﻬﺎناﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١٥٣‬‬

‫ﺑﺮاى ﻓﻬﻢ و اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ در درون ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و‬ ‫زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺜﺎﻟﻰ ﻓﺮﺿﻰ و ﺗﺎ اﻧﺪازهاى ﺗﺨﻴﻠﻰ آورده ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺗﻜﺮار آن ﺑﻰﻣﻮرد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻗﺒﻞ از‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺮﻋﺖ رﻫﺎﻳﻰ اﺟﺴﺎم را ﺑﻴﺎن داﺷﺖ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺳﻨﮕﻰ را ﺑﻪ ﻫﻮا ﭘﺮﺗﺎب ﻛﻨﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﺳﻨﮓ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺳﻘﻮط ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻘﻮط ﺳﻨﮓ ﭘﺮﺗﺎب ﺷﺪه در ﻫﻮا ﺑﺴﺘﮕﻰ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوى ﺑﺎزوﻳﻰ‬ ‫ﻛﻪ آن را رﻫﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻧﺪارد و ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪ ﮔﺮاﻧﺸﻰ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ روى ﻗﻤﺮ‬ ‫ﻛﻮﭼﻚ ﺳﻴﺎره ﻣﺮﻳﺦ ﻳﻌﻨﻰ ﻓﻮﺑﻮس ﻛﻪ اﺑﻌﺎدى ﺑﻴﺶ از ‪ 27‬در ‪ 20‬در ‪ 19‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻧﻴﺮوى‬ ‫ﺑﺎزوى اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺳﻨﮓ ﻛﻮﭼﻚ ﻳﺎ ﺑﺰرﮔﻰ را در ﻣﺪار آن ﻗﺮار دﻫﺪ و ﻳﺎ ﺣﺘﻰ ﺳﻨﮓ را ﺑﻪ‬ ‫‪ 9000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮى آن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ در ﻣﺪار ﺳﻴﺎره ﻣﺮﻳﺦ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻗﺪرى‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﭘﺮﺗﺎب ﺳﻨﮓ ﺑﺮاى ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻣﺪار زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ از ﺳﻰﻫﺰار ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در‬ ‫ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺮﻋﺖ آن ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻰ ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎى ﺟﺖ ﻫﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﻻزم ﺑﺮاى ﻗﺮار دادن ﻣﺎﻫﻮارهﻫﺎ در ﻣﺪارات زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻧﻴﺮوى ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰ‬ ‫ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﺣﺎﻣﻞ ﻣﺎﻫﻮاره‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ زﻣﻴﻦ ﻣﻰﮔﺮدد و ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺎدل‬ ‫ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻣﺎﻫﻮاره را در ﻣﺪار رﻫﺎ ﻣﻰﺳﺎزد و ﺧﻮد ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﺮﻣﻰﮔﺮدد ﺳﺮﻋﺖ رﻫﺎﻳﻰ در‬ ‫روى زﻣﻴﻦ ‪ ،11/2‬ﺑﺮ روى ﻛﺮه ﻣﺎه ‪ 2/4‬و ﺑﺮ روى ﺧﻮرﺷﻴﺪ ‪620‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺳﺖ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ‬ ‫ﺑﺮ روى ﻗﻤﺮ ﻣﺮﻳﺦ ﻓﻘﻂ ‪ 5‬ﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻋﺪاد اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ را درك‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاى ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪاى ﻣﻌﺠﺰهآﺳﺎ دارﻳﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ را ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﻋﻘﺮﺑﻪاى را ﺑﺮ روى ﺻﻔﺤﻪ دﺳﺘﮕﺎﻫﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﻗﺎدر اﺳﺖ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ را ﻛﻢ و ﻳﺎ زﻳﺎد ﻛﻨﺪ در ﻧﻈﺮ ﻣﺠﺴﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰ ﻛﻪ ﻋﻘﺮﺑﻪ را ﺑﻪ روى ‪g‬‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﻴﺪ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد در روى زﻣﻴﻦ اﺳﺖ و ‪ g‬ﻋﻼﻣﺖ اﺧﺘﺼﺎرى ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ اﺳﺖ و‬ ‫ﺑﺮاى زﻣﻴﻦ اﻳﻦ ﻧﻴﺮو ﻳﻚ ‪ g‬اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدى ﺧﻮد را دارد و ﻣﺎ ﺑﻪراﺣﺘﻰ در‬ ‫روى زﻣﻴﻦ راه ﻣﻰروﻳﻢ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎ ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ ﺑﻮده و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪﺳﻬﻮﻟﺖ در ﻫﻮا ﭘﺮواز ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‬

‫‪١٥٤‬‬

‫وﮔﻴﺎﻫﺎن رﻳﺸﻪ در زﻣﻴﻦ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻪ و ﺳﺎﻗﻪ و ﺑﺮﮔﻬﺎى ﺧﻮد را رو ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و از ﻧﻮر‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻬﺮه ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺳﺨﺎوت و در ﻣﺴﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻮر ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮى ﻣﺎ‬ ‫ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻘﺮﺑﻪ را ﺑﺮ روى ‪ 0/2g‬ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﺎى راه رﻓﺘﻦ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺮش ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫ﻛﺮد و ﻫﺮ ﻗﺪم ﻛﻪ ﺑﺮﻣﻰدارﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻬﺶ ‪ 5‬ﻣﺘﺮى ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪﺳﻬﻮﻟﺖ در ﻫﻮا ﻣﻌﻠﻖ زده و در‬ ‫اﻓﺘﺎدن ﭼﻨﺪان ﺻﺪﻣﻪاى ﺑﻪ ﻣﺎ وارد ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ .‬در ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺧﺘﻼﻟﻰ وارد ﻧﺸﺪه و ﻫﻤﭽﻨﺎن در‬ ‫ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻄﻰ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻰﺗﺎﺑﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺮﻋﻜﺲ اﮔﺮ ﻋﻘﺮﺑﻪ را ﺑﺮ روى ‪ 2g‬ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬راه رﻓﺘﻦ ﻣﺎ ﻣﺸﻜﻞ و‬ ‫ﮔﺮدش ﺧﻮن در ﺑﺪن ﻣﺎ ﺑﻪﺳﺨﺘﻰ اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻠﻨﺪ ﻛﻢ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺷﺪه‬ ‫و ﺧﺮاب ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﻤﻮاره ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻄﻰ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻘﺮﺑﻪ را ﺑﺮ‬ ‫روى ‪ 10g‬ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎ ﻓﺮو ﻣﻰرﻳﺰﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﭘﻬﻦ ﺷﺪه و زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮاى ﻣﺎ و‬ ‫ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻰ ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭘﻴﺪا ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻄﻰ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﻣﺎ ﻋﻘﺮﺑﻪ را ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ از ‪ 10g‬ﺑﻪ ‪ 100g‬و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ‪ 1000g‬ﺑﺒﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوى‬ ‫ﮔﺮاﻧﺸﻰ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺧﻮدروﻫﺎ و درﺧﺘﺎن ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ورﻗﻪ ﻧﺎزﻛﻰ از ﻛﺎﻏﺬ ﻛﻪ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ و ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﻧﺎزﻛﺘﺮ و ﻧﺎزﻛﺘﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫آﺑﻬﺎى اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ در ﻗﻠﺐ زﻣﻴﻦ ﻓﺮو ﻣﻰروﻧﺪ و ﮔﺎزﻫﺎى ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻮ‪ ،‬ﺟﺬب زﻣﻴﻦ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ‬ ‫در ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻄﻰ ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺧﺘﻼﻟﻰ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻰﮔﺮدد‪ .‬از ‪ 100000g‬ﺑﻪ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻛﻮﻫﺎ و ﺻﺨﺮهﻫﺎ ﺧﺮد‬ ‫ﺷﺪه و دﻳﮕﺮ در زﻣﻴﻦ ﭘﺴﺘﻰ و ﺑﻠﻨﺪى وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻓﺸﺎر زﻳﺎد‪ ،‬دﻣﺎﻳﻰ‬ ‫ﻣﻌﺎدل ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن درﺟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻮاد ﻣﻮﺟﻮد در ﻗﻠﺐ زﻣﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ داده و ﺷﺒﻴﻪ‬ ‫درون ﺳﺘﺎره ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ اﺗﻤﻬﺎى آﻫﻦ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻧﻮﺗﺮون ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﻮاد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺬاب و در ﺣﺎل ﺟﻮﺷﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺎزﻫﻢ ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬ ‫ﺑﻮده و ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻄﻰ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫وﻟﻰ اﮔﺮ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﻪ ﺣﺪود ده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ‪ g‬ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﻢ اﻧﺤﺮاف ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و ﺧﻮد‬

‫‪١٥٥‬‬

‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺳﺎﻳﺮ ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻠﻌﻴﺪه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻣﺜﻞ‬ ‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻧﻴﺴﺖ و اﻳﻦ ﻓﺮض دﻳﮕﺮ درﻣﻮرد زﻣﻴﻦ ﺻﺎدق ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻰ ﺣﺠﻢ‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻛﻤﺘﺮ از ﺣﺠﻢ ﻳﻚ ﭘﺮﺗﻘﺎل ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﺟﺴﻢ ﻣﺎدى ﻣﻮﻗﻌﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ دارد ﻛﻪ‬ ‫ﺣﺪاﻗﻞ ﺟﺮﻣﺶ ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﻨﻮﻧﻰ و ﺣﺠﻤﻰ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﻳﻚ ﻫﺰارم ﺣﺠﻢ زﻣﻴﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و‬ ‫اﻳﻦ ﺟﺴﻢ ﺑﺮ اﺛﺮ داﺷﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ در ﻓﻀﺎ ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ ﻣﻰﺷﻮد زﻳﺮا ﻧﻮر ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ از آن‬ ‫ﺧﺎرج ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬در ﺷﻜﻞ )‪ (4‬اﻧﻬﺪام ﮔﺮاﻧﺸﻰ‬ ‫ﻳﻚ ﺳﺘﺎره ﻛﺮوى را در ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺸﺎن دادهاﻳﻢ‪ .‬ﺳﺘﺎرهاى را ﻛﻪ ﺟﺮﻣﺶ از ده ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪) ،‬اﻟﻒ ﻫﻼﻟﻰ از ﺣﺠﻢ اوﻟﻴﻪ ﺳﺘﺎره( ﻧﻮرﻫﺎ ﺑﻪراﺣﺘﻰ از اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺘﺎره ﺧﺎرج ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻋﺎم اﻧﺸﺘﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻴﺪان ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺳﺘﺎره اﺛﺮ ﻣﺨﺘﺼﺮى ﺑﺮ‬ ‫روى ﺑﺎﻓﺖ ﻓﻀﺎ ـ زﻣﺎن دارد و ﻧﻮرﻫﺎى ﺧﺎرج ﺷﺪه از ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎت اﻓﻖ ﺳﺘﺎره و در‬ ‫ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻄﻰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺳﺘﺎره در دوره اﺻﻠﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد ﺑﻮده و واﻛﻨﺸﻬﺎى‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻣﺮاﺣﻞ اﺑﺘﺪاﻳﻰ ﺗﺒﺪﻳﻞ اﺗﻤﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺒﻚ ﻧﻈﻴﺮ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﻴﺪروژن و ﻳﺎ ﻫﻠﻴﻢ را ﻃﻰ‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫)ت(ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ )پ( اداﻣﻪ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ‬

‫)ب( آﻏﺎز ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ‬

‫)اﻟﻒ(ﺳﺘﺎره ﻗﺒﻞ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .4‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ‪.‬‬

‫)ﺷﻜﻞ از ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ(‬

‫در )ب( ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺻﻠﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺳﺘﺎره ذﺧﻴﺮه ﻫﻴﺪروژن و ﻫﻠﻴﻢ ﺧﻮد را ﻣﺼﺮف‬ ‫ﻧﻤﻮده و ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺳﺘﺎره را ﻣﺘﺮاﻛﻤﺘﺮ ﻛﺮده و رﻣﺒﺶ )ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ( ﺷﺮوع ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬در اﺛﺮ اﻳﻦ‬

‫‪١٥٦‬‬

‫ﺗﺮاﻛﻢ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﺳﺘﺎره ﻛﻢ وﻟﻰ ﺑﺮﻋﻜﺲ دﻣﺎى دروﻧﻰ آن ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺻﺪﻣﻴﻠﻴﻮن درﺟﻪ ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺎل واﻛﻨﺸﻬﺎى ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻨﮕﻴﻦ آﻏﺎز ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻧﺤﻨﺎ در ﺑﺎﻓﺖ ﻓﻀﺎ‪-‬زﻣﺎن آﻏﺎز ﻣﻰﮔﺮدد و‬ ‫ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻧﻮرى ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا ﻣﺴﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺒﻴﻪ ﻓﻮارهاى ﻛﻪ‬ ‫ﺳﻮراﺧﻬﺎى وﺳﻂ آن آب را ﺑﻪﺷﺪت در ﻫﻮا ﭘﺮﺗﺎب ﻣﻰﻛﻨﺪ وﻟﻰ ﺳﻮراﺧﻬﺎى ﻛﻨﺎرهاى ﻓﻮاره ﻗﺪرت‬ ‫ﭼﻨﺪاﻧﻰ ﻧﺪارﻧﺪ و آب را ﺑﻪ اﻃﺮاف ﻣﻰﭘﺎﺷﻨﺪ‪) .‬پ( زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ رﻣﺒﺶ ﺳﺘﺎره ﺑﻪ ﺣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻰ ﺧﻮد‬ ‫ﻣﻰرﺳﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻧﻮرى‪ ،‬ﺣﺘﻰ آﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻋﻤﻮدى از ﺳﺘﺎره ﺧﺎرج ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻛﺎﻣﻼً‬ ‫ﻣﻨﺤﺮف ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﻪ داﺧﻞ ﺳﺘﺎره ﻧﻔﻮذ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪) .‬ج( در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺧﺎﻣﻮﺷﻰ ﺳﺘﺎره ﺷﺮوع‬ ‫ﻣﻰﮔﺮدد و ﺳﺘﺎره ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ دﻟﻴﻞ ﻗﻄﻌﻰ و ﻗﺎﻧﻊﻛﻨﻨﺪهاى از وﺟﻮد ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪاى را در ﻓﻮرﻳﻪ ﺳﺎل ‪1994‬‬ ‫در ﻣﺮﻛﺰ ﻛﻬﻜﺸﺎن ‪ M87‬در ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ ﺳﻨﺒﻠﻪ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬درواﻗﻊ در ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺎﺑﻞ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪاى ﺑﻪ ﺟﺮم ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد و اﮔﺮ اﻳﻦ ﻫﻴﻮﻻ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺟﺪﻳﺪى درﺑﺎره ﻫﻮﻳﺖ‬ ‫اﻳﻦ ﺟﺴﻢ ﻋﻈﻴﻢ ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ‪ ،‬وﺟﻮد ﮔﺮدﺑﺎد ﻋﻈﻴﻤﻰ از ﮔﺎزﻫﺎى ﮔﺮم و ﻳﻮﻧﻴﺪه‬ ‫ﺷﺪه را‪ ،‬ﻛﻪ ﺻﻔﺤﻪاى ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ‪ 120‬ﺳﺎل ﻧﻮرى را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬در ‪ M87‬ﺗﺸﺨﻴﺺ داده اﺳﺖ‪.1‬‬ ‫ارزﺷﻬﺎى ﻃﻴﻔﻰ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ دو ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ دور‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻰﭼﺮﺧﺪ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ وﺟﻮد ﺳﺘﺎره ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻨﮕﻴﻨﻰ ﺑﺎ ﺟﺮﻣﻰ دو و ﻳﺎ ﺳﻪ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﻮﺟﻴﻪﻛﻨﻨﺪه ﺳﺮﻋﺖ زﻳﺎد اﻳﻦ ﭼﺮﺧﺶ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺮﻛﺰ اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﺳﺘﺎره درﺧﺸﺎﻧﻰ در ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﻫﺎﺑﻞ ﺑﻪﭼﺸﻢ ﻧﻤﻰﺧﻮرد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن‬ ‫ﻓﺮﺿﻴﻪ وﺟﻮد ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪاى را ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﻣﺮﻛﺰ اﻳﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎن در ﻧﻈﺮ ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ‬ ‫و دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻃﻴﻔﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻈﻴﻢ در ﻣﺮﻛﺰ آن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ اﻣﻮاج رادﻳﻮﻳﻰ‪ ،‬زﻳﺮ‬ ‫ﺑﻨﻔﺶ و ﭘﺮﺗﻮ اﻳﻜﺲ )‪ ، (x‬ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﺎر اﻧﺮژى ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺧﻮد ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده و‬ ‫‪ .١‬ﻣﺠﻠﻪ ﺁﺳﻤﺎن و ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻩ ‪ ،٢٨٩‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪.١٩٩٥‬‬

‫‪١٥٧‬‬

‫از ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻓﻮراﻧﻬﺎى ﭘﻼﺳﻤﺎ‪ ،‬در ﺷﻌﺎﻋﻰ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ‪ 5000‬ﺳﺎل ﻧﻮرى ﺑﻪ‬ ‫اﻃﺮاف ﺧﻮد ﭘﺨﺶ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻧﻈﺮﻳﻪ وﺟﻮد ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺸﺮدهاى از‬ ‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻛﻮﭼﻚ و ﻓﺸﺮده از ﻗﺒﻴﻞ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬ﻗﻬﻮهاى وﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ‬ ‫را در ﻣﺮﻛﺰ ‪ M87‬ﻋﻨﻮان ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١٥٨‬‬

‫ﻓﺼﻞ ‪6‬‬ ‫آﻳﺎدرﺟﻬﺎن ﻏﻴﺮازﻣﺎ ﻛﺴﻰ ﻫﺴﺖ؟‬

‫ﻣﻜﺎن ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮي‪،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت آﻣﺎري ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد ﺳﺘﺎره اي ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ و داﺷﺘﻦ ﺳﻴﺎره اي ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻲ در آن در اﻳﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﺑﻪ ده ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫اﮔﺮ ﺑﺮﺣﺴﺐ اﺗﻔﺎق ﮔﺬرﺗﺎن ﺑﻪ ﭘﺎرﻳﺲ اﻓﺘﺎد‪ ،‬از روى رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻦ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻨﻮب ﭘﺎرﻳﺲ رﻓﺘﻪ و‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻪ ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ و آدرس ﻛﻮﭼﻪ »ﻟﺪﻳﻮن« را در اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬در اواﺳﻂ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻮﭼﻪ ﻛﻢﻋﺮض ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻰﺷﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺎم آن ﻋﻮض ﺷﺪه و ﺑﺮ روى ﺗﺎﺑﻠﻮ ﻣﻰﺧﻮاﻧﻴﺪ‬ ‫ﻛﻮﭼﻪ »ژﻳﻮرداﻧﻮ ﺑﺮﻳﻮﻧﻮ«‪ .‬ﺑﺮ روى دﻳﻮار ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﻛﻪ ﺧﻂ راهآﻫﻦ ﻣﺘﺮو را ﻣﺤﺼﻮر ﻛﺮده اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺗﺎﺑﻠﻮﻳﻰ زرﻧﮕﺎر از ﺑﺮﻧﺰ ﺧﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ روى آن ﺟﻤﻼت زﻳﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪١٥٩‬‬

‫)‪Giordano Bruno (1548-1600‬‬ ‫‪Philosophe de la Renaissance défenseur‬‬ ‫‪de la liberté de conscience.‬‬ ‫ژﻳﻮرداﻧﻮ ﺑﺮﻳﻮﻧﻮ ‪1548-1600‬‬ ‫ﻓﻴﻠﺴﻮف دوره رﻧﺴﺎﻧﺲ )دوره ﺷﻜﻔﺘﮕﻰ در ﻋﺎﻟﻢ ﻫﻨﺮ و ادب(‬ ‫ﻣﺪاﻓﻊ آزادى ﻋﻘﻴﺪه و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1600‬اﻳﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮف اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻰ را ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻛﻠﻴﺴﺎى ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ ﺑﺮ روى ﻫﻴﺰﻣﻬﺎى ﺧﺸﻚ‬ ‫ﻣﺸﺘﻌﻞ‪ ،‬در ﻣﻸ ﻋﺎم زﻧﺪه در آﺗﺶ ﺳﻮزاﻧﺪن‪ .‬ﭼﻪ ﺟﻨﺎﻳﺘﻰ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد؟ ژﻳﻮرداﻧﻮ‪ ،‬ﺟﺮﺋﺖ ﻛﺮده‬ ‫و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬در ﺟﻬﺎن ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ ﻛﻪ ﺗﺎ اﺑﺪﻳﺖ ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺗﻨﻬﺎ‬

‫ﺳﻴﺎرهاى ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻰ در آن ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ «.‬در ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺑﻪﻧﺎم در ﺟﻬﺎن ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬دﻧﻴﺎﻫﺎى‬ ‫ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ‪ 1‬ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫"ﺗﻌﺪاد ﺑﻰﺷﻤﺎرى ﺧﻮرﺷﻴﺪﻫﺎ و ﺗﻌﺪاد ﺑﻰﺷﻤﺎرى زﻣﻴﻦ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ اﻃﺮاف‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪﻫﺎى ﺧﻮد در ﺣﺎل ﭼﺮﺧﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻴﻨﺎ ﺷﺒﻴﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﻣﺎ ﺑﺎ ‪ 7‬ﺳﻴﺎرهاى ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺧﻮد ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ‪) ".‬اﻟﺒﺘﻪ در زﻣﺎن او ﻫﻨﻮز دو ﺳﻴﺎره ﻧﭙﺘﻮن و ﭘﻠﻮﺗﻮن‪ ،‬از ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ‬ ‫ﺷﻤﺴﻰ ﻛﺸﻒ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد(‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﺮاى رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮف اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻰ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ و ﻣﻘﺎﻻت ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ را ﻛﻪ در زﻣﺎن او‬ ‫اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺎ دﻗﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﺣﺘﻤﺎ ﻣﻘﺎﻻت ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً‬ ‫درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﺤﺚ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬در او اﺛﺮى ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ در ﻣﻘﺎﻻت ﺧﻮد ﭼﺮﺧﺶ‬ ‫دوﮔﺎﻧﻪ ﺳﻴﺎرات را ﺑﻪ دور ﺧﻮد و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ اﺟﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ ﻣﺠﺎل ﻣﻰداد او را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ژﻳﻮرداﻧﻮ ﻣﻰﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ!‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻐﻔﺎر و زاﻧﻮ زدن ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ در ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻋﻤﻮﻣﻰ او را از زﻧﺪه ﺳﻮزاﻧﺪه‬ ‫‪١‬‬

‫‪١. De I'nfinito universo e mondi‬‬

‫‪١٦٠‬‬

‫ﺷﺪن ﻧﺠﺎت داد‪ .‬ﻣﻰﺗﻮان ژﻳﻮرداﻧﻮ را اوﻟﻴﻦ ﺷﻬﻴﺪ »ﭘﮋوﻫﺶ زﻧﺪﮔﻰ در ﻓﻀﺎ« داﻧﺴﺖ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻً‬ ‫اﻓﺮاد ﺑﺴﻴﺎرى ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻰ دﭼﺎر ﺷﺪهاﻧﺪ و ﭼﻮن ﺟﺰء داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﻌﺮوف ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان‬ ‫ﺟﺎدوﮔﺮ ﺑﻪ آﺗﺶ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1982‬ﭘﺲ از ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﺤﺚ و ﺟﺪل رﺷﺘﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻰ ﺑﻪﻧﺎم »اﻛﺰوﺑﻴﻮﻟﮋى« ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫رﺷﺘﻪ ﺟﺪﻳﺪ از اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ رﺷﺘﻪﻫﺎى اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ و ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﺷﻴﻤﻰ ﻓﻀﺎﻳﻰ و‬ ‫زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻰ و ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻰ ﺳﻴﺎرهاى‪ ،‬ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ زﻧﺪﮔﻰ در ﻓﻀﺎ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬ ‫اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن ﺟﻬﺎن ﻗﺒﻮل ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮى زﻧﺪﮔﻰ در ﻛﻴﻬﺎن ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﻮم و ﻓﻴﻠﻤﻬﺎى‬ ‫ﺗﺨﻴﻠﻰ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﺟﺪى ﻣﺴﺌﻠﻪ وﺟﻮد زﻧﺪﮔﻰ در ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬ ‫و ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﻤﻮد و رﺷﺘﻪاى از ﻋﻠﻮم ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آن اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﻮد و ﻧﺎم آن اﻛﺰوﺑﻴﻮﻟﻮژى و ﻳﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻓﺎرﺳﻰ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ آن »اﺧﺘﺮ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻰ« ﮔﻔﺖ‪) .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺎﻳﺪ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﻌﺎدل‬ ‫ﺑﻬﺘﺮى ﺑﺮاى آن ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ(‪.‬‬ ‫ﺗﺎ آن ﺣﺪى ﻛﻪ ﺧﺎﻃﺮات ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﺑﺸﺮﻳﺖ در ﺻﻔﺤﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻮر اﻣﻜﺎن‬ ‫وﺟﻮد زﻧﺪﮔﻰ در ﻧﻘﻄﻪاى ﺧﺎرج از ﺳﻴﺎره زﻣﻴﻦ ﻫﻤﻴﺸﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻗﺪﻳﻤﻰ و در اوﻟﻴﻦ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻫﻨﺪوﻳﺴﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ارواح ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻧﺴﺎن ﺑﺮ‬ ‫روى ﺳﻴﺎره ﻣﺎ »زﻣﻴﻦ« ﺣﻠﻮل ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﺑﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن آﺳﻤﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬در ﺗﻤﺪن ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﺎرج از ﻛﺮه زﻣﻴﻦ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻏﺎﻟﺐ‬ ‫ﻓﻼﺳﻔﻪ و رﻳﺎﺿﻴﺪاﻧﺎن ﻳﻮﻧﺎن ﻧﻈﻴﺮ ﺛﺎﻟﺲ )ﻃﺎﻟﺲ( و ﻓﻴﺜﺎﻏﻮرس در ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد‪ ،‬ﻗﺒﻮل‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﺑﺮ روى ﻛﺮه ﻣﺎه زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد دﻧﻴﺎﻫﺎى دﻳﮕﺮ‪،‬‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻪ دﻧﻴﺎى زﻣﻴﻨﻰ‪ ،‬ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻓﻴﻠﺴﻮف و ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻌﺮوف ﻗﺮن ﻳﻜﻢ ﻗﺒﻞ از ﻣﺴﻴﺢ‪ ،‬ﻟﻮﻛﺮس در ﻛﺘﺎب‬ ‫ﻣﺸﻬﻮر ﺧﻮد ‪ De natura rerum‬ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬

‫"ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ ﻣﺎد‪‬ه‪ ،‬ﻣﺤﻴﻄﻰ ﺑﺮاى رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﺑﻴﺎﺑﺪ و ﻣﻮاﻧﻌﻰ ﺑﺮاى ﺗﻮﺳﻌﻪ در راه آن‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﺸﻮد‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ در درون آن و ﺗﺤﺖ اﺷﻜﺎل ﻣﺘﻨﻮع ﺷﻜﻮﻓﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ"‪.‬‬

‫‪١٦١‬‬

‫ﺑﻌﺪ از دوران ﻃﻮﻻﻧﻰ ﻗﺮون وﺳﻄﻰ )م ‪ (395-1453‬ﻓﺮﺿﻴﻪ وﺟﻮد زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺘﻨﻮع و ﻣﺘﻌﺪد در‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ زﻧﺪه ﺷﺪ‪ .‬از اﺑﺘﺪاى ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ ﺑﻪ ﻣﺪد روﺷﻬﺎى اﻧﻘﻼﺑﻰ اﺑﺪاع‬ ‫دورﺑﻴﻦ و ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد؛ وﻟﻰ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﻗﺮن ﺑﺎ زﻧﺪهﺳﻮزى ژﻳﻮر داﻧﻮ ﺧﺎﻃﺮه‬ ‫ﺗﻠﺨﻰ در ﻗﻠﻤﺮو ﻋﻠﻢ اﺧﺘﺮ زﻳﺴﺘﻰ در ﺻﻔﺤﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎﻗﻰ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﻗﺮن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى‬ ‫ﻣﺘﻌﺪدى درﺑﺎره وﺟﻮد دﻧﻴﺎﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮ از زﻣﻴﻦ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻣﻘﺎﻻت ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‬ ‫ﻣﺸﻬﻮر‪ ،‬ﻟﻮﺑﻮﻳﻪ دوﻓﻮﻧﺘﻨﻞ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1686‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬و ﻛﺘﺎب ﭘﺮاﻫﻤﻴﺖ ﻋﻠﻤﻰ ﻛﻮﺳﻤﻮﺗﺌﻮر‬ ‫‪Cosmotheors‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻫﻠﻨﺪى‪ ،‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﺎن ﻫﻴﮋﻧﺰ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1696‬ﻳﻌﻨﻰ ﻳﻚ ﺳﺎل‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮان و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮن ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬ ‫ﻛﺜﺮت دﻧﻴﺎﻫﺎى ﻣﺴﻜﻮﻧﻰ را ﭼﻪ در اﺷﻌﺎر و ﭼﻪ در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎى ﻋﻠﻤﻰ و ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻋﻠﻤﻰ ﺧﻮد ﻧﺎم‬ ‫ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ دادن اﺳﺎﻣﻰ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از آﻧﻬﺎ اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻛﺎﻧﺖ‪ ،‬ﻛﻮﺗﻪ‪ ،‬ﻻﭘﻼش و ﻓﻼﻣﺎرﻳﻮن‪.‬‬ ‫ﺑﻪﺧﺼﻮص داﻧﺸﻤﻨﺪ اﺧﻴﺮ ﻛﻪ ﻫﻢ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس و ﻫﻢ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه زﺑﺮدﺳﺘﻰ ﺑﻮد و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪدى‪،‬‬ ‫ﺧﻮاه ﻋﻠﻤﻰ و ﺧﻮاه ﻋﺎﻣﻪﭘﺴﻨﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وى ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺑﺮادرش دﻓﺘﺮ اﻧﺘﺸﺎراﺗﻰ ﻓﻼﻣﺎرﻳﻮن را‬ ‫ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﺮد و ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻰ ﺑﻪ ﻧﺸﺮ ﻋﻠﻮم ﺑﺮاى ﻫﻤﮕﺎن ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﻨﻮز اﻧﺘﺸﺎرات‬ ‫ﻓﻼﻣﺎرﻳﻮن ﺟﺰو ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و ﭘﺮﻣﺎﻳﻪﺗﺮﻳﻦ دﻓﺘﺮﻫﺎى اﻧﺘﺸﺎراﺗﻰ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ در ادﺑﻴﺎت ﻛﺸﻮرﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ )ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﻃﻼع دارد(‪ ،‬ﻫﻴﭻﮔﺎه دﻧﻴﺎى ﻣﺎدىاى‬ ‫ﻏﻴﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺘﺼﻮر ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺧﻴﺎم اﺷﺎرهاى ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻫﻤﻮاره ﻋﺮﻓﺎ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﻋﺮﺑﻰ ﻳﺎ ﻓﺎرﺳﻰ زﺑﺎن‪ ،‬دﻧﻴﺎﻫﺎى ﺧﺎرج از ﻣﻨﻄﻘﻪ زﻣﻴﻦ را ﻗﻠﻤﺮو ﺧﺪا و و ﻣﺤﻞ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن ارواح‬ ‫زﻣﻴﻨﻰ ﻣﺎ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ و در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﺎ اوﻟﻴﻦ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ ﻫﻨﺪوﻳﺴﻢ ﻫﻤﻌﻘﻴﺪه ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﻻﻧﺎ در‬ ‫ﻣﺜﻨﻮى ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺎز ﻫﻤﺎن ﺟﺎ روﻳﻢ ﺟﻤﻠﻪ ﻛﻪ آن ﺷﻬﺮ ﻣﺎﺳﺖ‬

‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﻓﻠﻚ ﺑﻮدهاﻳﻢ ﻳﺎر ﻣﻠﻚ ﺑﻮدهاﻳﻢ‬

‫و ﻳﺎ در دﻳﻮان ﺷﻤﺲ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﭼﻨﺪ روزى ﻗﻔﺴﻰ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ از ﺑﺪﻧﻢ‬

‫ﻣﺮغ ﺑﺎغ ﻣﻠﻜﻮﺗﻢ ﻧﻴﻢ از ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺎك‬

‫‪١٦٢‬‬

‫و ﻳﺎ ﻋﻄﺎر داﺳﺘﺎن ﺷﻴﺦ ﺻﻨﻌﺎن را ﺑﺎ اﻳﻦ اﺑﻴﺎت ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻰآورد‪:‬‬ ‫ﮔﺸﺖ ﭘﻨﻬﺎن آﻓﺘﺎﺑﺶ زﻳﺮ ﻣﻴﻎ‬

‫ﺟﺎن ﺷﻴﺮﻳﻦ زو ﺟﺪا ﺷﺪ اى درﻳﻎ‬

‫ﻗﻄﺮهاى ﺑــﻮد درﻳﻦ ﺑﺤﺮ ﻣﺠﺎز‬

‫ﺳﻮى درﻳـــﺎى ﺣﻘﻴﻘﺖ رﻓﺖ ﺑﺎز‬

‫وﻳﺎ ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻗﻔﺲ ﻧﻪ ﺳﺰاي ﭼﻮ ﻣﻦ ﺧﻮش اﻟﺤﺎﻧﻴﺴﺖ‬ ‫روم ﺑـﻪ ﮔﻠﺸﻦ رﺿـﻮان ﻛﻪ ﻣـﺮغ آن ﭼﻤﻨـﻢ‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در ﻋﺮﻓﺎن‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ زﻣﻴﻨﻰ را ﻣﺠﺎزى ﻣﻰداﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ و رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ‬ ‫دﻳﮕﺮ را رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺼﺪ ﻧﻬﺎﻳﻰ ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻓﻬﻢ‬ ‫ﻛﻤﺘﺮ از ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ دﻛﺘﺮ ژاك ﻣﻮﻧﻮد‪ ،‬ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ‪ ،‬در ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﺼﺎدف و اﻟﺰام‬

‫‪1‬‬

‫ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﻣﻨﺤﺼﺮا ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻚ ﺗﺼﺎدف اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﭼﻨﺪ ﻗﺮن ﻗﺒﻞ از او‪ ،‬ﭘﺎﺳﻜﺎل در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﻜﻮت اﺑﺪى ﻓﻀﺎى ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ و ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫وﺟﻮد اﻧﺴﺎن در اﻳﻦ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﭘﻬﻨﺎور ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﺳﺮﮔﻴﺠﻪ ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ .‬در ﻧﻈﺮ ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ دو داﻧﺸﻤﻨﺪ‪،‬‬ ‫اﻧﺴﺎن در ﺟﻬﺎن ﺗﻨﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﻟﻰ در اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ اﺧﻴﺮ زﻣﺎن ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ را ﻋﻮض ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻﻛﺪام از اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻳﺎ‬ ‫ﻫﻴﭻﻛﺪام از زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن و ﺷﻴﻤﻰداﻧﺎن اﻣﺮوزه ﺟﺮﺋﺖ ﮔﻔﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻰ را‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در آﻏﺎز ﮔﻔﺘﻴﻢ؛ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﺤﻮل و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ در ﻧﻬﺎد ﻣﺎده ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه و ﺣﺘﺎ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻨﻜﺮان ﺧﻠﻘﺖ ﻧﻴﺰ ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﻞ در ﻧﻬﺎد ذر‪‬ات ﻣﺎده وﺟﻮد دارد‪ .‬در‬ ‫ﮔﻮﺷﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻀﺎ‪ ،‬روز ﺑﻪ روز ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻬﻜﺸﺎن و درون‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺘﺎره ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻫﺮ روز ﻣﺘﺠﺎوز از ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺘﺎره ﺟﺪﻳﺪ در درون‬ ‫‪١‬‬

‫‪١. Le Hasard et La Nécessité‬‬

‫‪١٦٣‬‬

‫ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﻳﺎ ﻣﻰﻣﻴﺮﻧﺪ و ﻓﺮآوردهﻫﺎى ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﺑﻪﺻﻮرت‬ ‫ﮔﺮدوﻏﺒﺎر در ﻓﻀﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮدوﻏﺒﺎرﻫﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ در اﻃﺮاف ﺳﺘﺎرﮔﺎن در ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ‪ ،‬ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺷﺪه و‬ ‫ﺳﻴﺎرات ﺳﺘﺎره ﻧﻮزاد را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪ .‬در ﻃﻰ زﻣﺎن و در ﻣﺪارات اﻃﺮاف اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و در زﻳﺮ ﭘﺮﺗﻮ ﭘﺮﻋﻨﺎﻳﺖ آﻧﻬﺎ‪،‬‬ ‫زﻧﺪﮔﻰ از اﺗﺤﺎد اﺗﻤﻬﺎ و ﺳﭙﺲ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﻜﻞ ﻣﻰﮔﻴﺮد و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺻﺤﻨﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺣﻮادﺛﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻣﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮدات ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺘﻰ ﺷﺎﻳﺪ در ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻰ ﻣﺴﻦ ﺗﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻮل ﺣﻴﺎﺗﻰ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ و ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺳﺎل‬ ‫زودﺗﺮ از ﺗﺤﻮل ﺣﻴﺎﺗﻰ زﻣﻴﻦ ﺷﺮوع ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺗﻤﺪﻧﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎرى ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻳﺎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﻳﺎ‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ از ﻣﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه و اﺟﺘﻤﺎﻋﺎﺗﻰ ﻣﺘﻨﻮع ﺗﺮ از ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻛﻨﻮن ﺑﺮاى ﻣﺎ ﻣﺒﺮﻫﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻴﻮﺑﺮ رﻳﻮز‪،‬‬ ‫اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان‪ ،‬ﺑﺎور دارد ﻛﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻧﻬﺎﻳﻰ ﺟﻬﺎن در ﻫﻤﻪ ﺣﺎل ﺗﺤﻮل از ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺎده ﺑﻪ ﺳﻮى‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻣﺘﻨﻮع اﺳﺖ و ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ را در ﻧﻮﻋﻰ ﻫﺮم ﺗﻜﺎﻣﻠﻰ ﺟﺎى ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬او ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‬ ‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻟﻔﺒﺎ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮان ﻛﻠﻤﻪ و از اﺟﺘﻤﺎع ﻛﻠﻤﺎت ﺟﻤﻠﻪ و از اﺟﺘﻤﺎع ﺟﻤﻠﻪﻫﺎ ﻋﺒﺎرت‬ ‫و از ﻣﺠﻤﻮع ﺻﻔﺤﻪﻫﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺘﺎب ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻧﻴﺰ از ﻧﻮﻋﻰ ﻫﺮم ﺗﻜﺎﻣﻠﻰ ﭘﻴﺮوى‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮم ﺗﻜﺎﻣﻠﻰ ﺟﻬﺎن او )ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮى ﻛﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪه در آن داده اﺳﺖ(‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت زﻳﺮ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﺳﺎﻋﺖ ﺳﺮﻣﺴﺘﻰ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺷﻜﻞ)‪ 1‬ـ ‪.( 6‬‬ ‫دو ذر‪‬ه ﺑﺎ ﺑﺎرﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻛﺸﺸﻰ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻫﻢ اﻋﻤﺎل ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺟﺬب ﻫﻢ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و‬ ‫اﺗﻤﻰ ﺧﻨﺜﻰ را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه و ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻰﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ و درﺷﺖ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ و ﺳﭙﺲ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ اول اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎد‬

‫‪١٦٤‬‬

‫ﻓﻬﻢ‬ ‫ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻧﻮران‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدات ﭼﻨﺪ ﺳﻠﻮﻟﻰ‬ ‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ‬ ‫ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‬ ‫اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ‬ ‫ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ‬ ‫اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻛﻮارﻛﻬﺎ‪ ،‬اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻛﻮارﻛﻬﺎ‪ ،‬اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻛﻮارﻛﻬﺎ‪ ،‬اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻛﻮارﻛﻬﺎ‬

‫؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟‬ ‫؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟‬ ‫ﺷﻜﻞ)‪ 1‬ـ ‪ .( 6‬ﻫﺮم ﺗﻜﺎﻣﻠﻰ )اﻗﺘﺒﺎس از ﻛﺘﺎب ﺳﺎﻋﺖ ﺳﺮﻣﺴﺘﻰ( در رأس اﻳﻦ ﻫﺮم ﻗﻮه ﻓﻬﻢ و ادراك ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫و ﻫﺮ ﻃﺒﻘﻪ ﻛﻪ ﻧﺰول ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﺗﻌﺪاد اﺷﻴﺎء در آن زﻳﺎدﺗﺮ و زﻳﺎدﺗﺮ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ﺗﻌﺪاد اﺗﻤﻬﺎ‬ ‫ﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر اداﻣﻪ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ذرات اوﻟﻴﻪ ﺑﺮﺳﻴﻢ و ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺳﻴﺎرات آﻧﻬﺎ ﻣﻬﺪ زﻧﺪﮔﻰ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻤﺘﺮ از ﻛﻞ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ وﻟﻰ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻮل ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺤﻮل در ﺗﻤﺎم ﻛﻴﻬﺎن اﺗﻔﺎق‬ ‫اﻓﺘﺎده و اﻳﻦ ﻫﺮم ﺗﻜﺎﻣﻠﻰ در ﻫﻤﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و در ﻏﺎﻟﺐ ﺳﺘﺎرﮔﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻪوﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ در‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻰ زودﺗﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﺎﻻى ﻛﻠﻤﻪ ﻓﻬﻢ‪ ،‬ﻛﻠﻤﺎت دﻳﮕﺮى وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻗﻮه ﻓﻬﻢ و ادراك ﻣﺎ ﺑﻪ آن ﻧﻤﻰرﺳﺪ‪.‬‬

‫ذر‪‬ات و اﺗﻤﻬﺎ و ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه و اﻳﻦ ﻋﻤﻞ دﻗﻴﻘﺎ ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻫﺮج‬ ‫و ﻣﺮج اﺳﺖ ﻛﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺮﺧــﻼف‬ ‫دادهﻫﺎى ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‪» ،‬اﺻﻞ اول و دوم« ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه‪ ،‬از ﻳﻚ ﺳﻮ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار و از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ درﺟﻪ ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻨﻰ دارﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﺸﺶ ﺑﻪﺳﻮى اﻧﺮژى ﻳﺎ ﺟﺮم ﭘﺎﻳﻴﻦ در ﻧﻬﺎد ﻛﻠﻴﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻰ وﺟﻮد دارد‬

‫‪١٦٥‬‬

‫و ﻧﻴﺰ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻫﺮج و ﻣﺮج ﻳﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ ﻧﻴﺰ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻰ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وﺟﻮد ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﺎ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار و ﻧﻈﻢ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف اﻳﻦ اﺻﻮل اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻓﺼﻞ دوم‪ ،‬ﮔﻔﺘﻴﻢ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺮاى ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﺪم ﭘﻴﺮوى‪ ،‬ﻧﺎم ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ را‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه دادهاﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ دﻳﮕﺮى ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻰآﻳﺪ و آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻟﻢ‬ ‫ﻫﺮﺟﺎ ﻣﺎد‪‬ه وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ ﺟﻬﺶ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻬﺎد ﺗﻤﺎم ذرات و اﺗﻤﻬﺎ‬ ‫و ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در ﻋﺎﻟﻢ ﻋﺸﻖ ﻳﺎ ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ داﻧﻪ ﻣﺎﺳﻪاى ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﭼﻚ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻈﻤﺖ ﻣﻮاد ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﻴﻬﺎن‬ ‫اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ زﻣﻴﻦ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ از ﺑﻘﻴﻪ ﻛﻴﻬﺎن ﻣﺴﺘﺜﻨﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﻄﻖ ﺣﻜﻢ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ رخ داده اﺳﺖ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﺎﻳﺪ در ﺟﺎﻫﺎى دﻳﮕﺮ از ﻓﻀﺎ ﻧﻴﺰ رخ داده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻤﺎل ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ و ﻣﻮﺟﻮدات آن از ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﺗﺎ اﻧﺴﺎن‬ ‫ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ وارث ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫درون ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻳﺎ ﻫﺮ ﺳﺘﺎره دﻳﮕﺮي اﺗﻢ ﻫﺎي ﻫﻴﺪروژن ﺑﺎ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺖ )ﮔﺪاﺧﺖ( ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﺗﻢ‬ ‫ﻫﻠﻴﻢ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬اﻳﻦ اﺗﻢ از ﻧﻈﺮ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﻧﺪارد و آﻳﻨﺪه اي ﺑﺮاي آن ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺗﺼﻮر‬ ‫ﻛﺮد‪.‬ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻳﺎن ذﺧﻴﺮه ﻫﻴﺪروژن ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺗﻤﻬﺎي ﻫﻠﻴﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ ﮔﺪاﺧﺖ ﻳﺎ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﺴﺘﻪ اي‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺗﺎ اﺗﻤﻬﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮي را ﺑﻪ و ﺟﻮد آورﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﻛﺮﺑﻦ ﻛﻪ از اﺗﺤﺎد ﺳﻪ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ‬ ‫ﺑﻲ ﺣﺲ ﻫﻠﻴﻢ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻴﻢ و ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻣﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﭘﻲ ﻧﺒﺮده اﻳﻢ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورد‪.‬از ﮔﺪاﺧﺖ ﭼﻬﺎر اﺗﻢ ﻫﻠﻴﻢ ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻢ اﺗﻢ اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ ﺗﺮﻛﻴﺐ آن ﺑﺎ ﻫﻴﺪروژن ﻣﻌﺠﺰ آﺳﺎﺗﺮﻳﻦ ﻣﻠﻜﻮل ﺟﻬﺎن‪ ،‬آب را‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آن زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ و اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ را در روي ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‬ ‫اﻳﺠﺎدﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬از ﮔﺪاﺧﺖ ﺳﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻠﻴﻢ وﻳﻚ اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن اﺗﻢ ازت ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ‬ ‫آﻳﺪ‪.‬ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﺳﺎﺧﺘﺎر دروﻧﻲ ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﺎﻟﻢ از اﻳﻦ ﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ درﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎور ﻛﺮد ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع اﺳﺖ ﻛﻪ از ﮔﺪاﺧﺖ اﺗﻢ ﺧﻨﺜﻲ و ﺑﻲ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻫﻠﻴﻢ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﻨﻮع ﺑﻪ‬

‫‪١٦٦‬‬

‫وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ و اﮔﺮ اﻳﻦ ﻣﻴﻞ ﻧﺒﻮد ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﺗﻤﻬﺎي ﺑﻲ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻫﻠﻴﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻲ ﺑﻮد؟‬ ‫رﻫﺒﺮان دﻳﻨﻲ ﺟﻬﺎن ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﻛﺮه ي زﻣﻴﻦ ﻓﻜﺮ ﻛﺮده و ﺧﻮد را ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺧﺎﻟﻘﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻧﺴﺎن آﻓﺮﻳﺪه وﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻛﻪ آﻧﺮا اﺷﺮف ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬ ‫ﻧﺎﻣﻴﺪه اﻧﺪ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻗﺒﻮل داﺷﺘﻦ و ﻳﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻘﻂ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺣﺴﺎس ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ‬ ‫و ﺑﺎ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي ﻋﻠﻤﻲ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﺪارد‪ .‬وﻟﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﻓﻘﻂ در ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮي ﺑﻴﺶ از‬ ‫ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺘﺎره وﺟﻮد دارد و در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎره ‪ 40‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ‬ ‫ﺷﻤﺴﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺎ اﺣﺘﻤﺎل ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ده ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﻴﺎره ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ زﻣﻴﻦ‬ ‫وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬دﺷﻮار ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﻢ دﻧﻴﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺸﺘﻲ اﻧﺴﺎن ﺧﻮد ﺧﻮاه‬ ‫ﻛﻪ در ﺣﺎل از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﺳﻴﺎره ي زﻣﻴﻦ و ﻣﻮﺟﻮدي ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ!‬ ‫ﻓﻼﺳﻔﻪ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻋﺎرﻓﺎن ﺗﺎ اواﻳﻞ ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ اﻃﻼع زﻳﺎدى از وﺟﻮد ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و ﺳﺎﺧﺘﺎر‬ ‫دروﻧﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﻮﻧﺪﮔﻰ و ﺗﻜﺎﻣﻞ را‬ ‫ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ در ﻧﻬﺎد ﻣﺎد‪‬ه ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ‪ ،‬از ‪ 600‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد ﻣﺴﻴﺢ ﺗﺎ اواﺧﺮ‬ ‫ﻗﺮون وﺳﻄﻰ‪ ،‬ﺟﻬﺎن از اﺟﺘﻤﺎع ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮ درﺳﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬آب‪ ،‬ﺑﺎد‪ ،‬ﺧﺎك و آﺗﺶ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﺑﻴﻦ‬ ‫اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮ‪ ،‬ﺟﻬﺎن و ﺗﺸﻜﻴﻼت آن را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورد‪ .‬ﻣﻮﻻﻧﺎ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﭼﻬﺎر ﻣﺮغاﻧﺪ اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﭘﺎ‬

‫ﻣـﺮگ و رﻧﺠﻮرى ﻋﻠﺖ ﭘﺎﮔﺸﺎ‬

‫ﭘﺎﻳﺸﺎن از ﻫـﻤﺪﮔﺮ ﭼﻮن ﺑﺎز ﻛﺮد‬

‫ﻣﺮغ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﻳﻘﻴﻦ ﭘﺮواز ﻛﺮد‬

‫ﺣﻜﻤﺖ ﺣﻖ ﻣﺎ ﻧﻊ آﻳﺪ زﻳﻦ ﻋﺠﻞ‬

‫ﺟﻤﻌﺸﺎن دارد ﺑﻪ ﺻﺤﺖ ﺗﺎ اﺑﺪ‬

‫در اﻳﻦ اﺑﻴﺎت ﮔﻮﻳﻰ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺑﻪ اﺻﻞ دوم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ واﻗﻒ ﺑﻮده و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻫﺮج و ﻣﺮج را در ﻧﻬﺎد‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮﭼﻬﺎر ﮔﺎﻧﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده اﺳﺖ و ﺑﺎور دارد ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺧﺎﻟﻖ ﺟﻬﺎن ﻣﺎﻧﻊ از ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻰ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺗﺎ روز اﺟﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮى ﻛﻪ ﺑﺪن ﻣﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻨﻈﻢ وﻟﻰ‬

‫‪١٦٧‬‬

‫ﻧﺎﭘﺎﻳﺪارى دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ از ﻫﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺧﺎك‪ ،‬آب و ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫در واﻗﻊ اﻣﺮوزه داﻧﺶ ﻣﺎ ﮔﺎﻣﻰ ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﻬﺎده و ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن از اﺟﺘﻤﺎع ذر‪‬ات ﺑﻨﻴﺎدى و ‪92‬‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ ﻃﺒﻴﻌﻰ و ﺑﺴﻴﺎرى ﻋﻨﺎﺻﺮ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺼﻨﻮﻋﻰ ﺳﻨﺘﺰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ )‪ 4‬ﻳﺎ ‪ 92‬ﻋﻨﺼﺮ( ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭼﻨﺪان ﻓﺮﻗﻰ ﻧﺪارد‪ .‬ﻋﺸﻖ‬ ‫ﺑﻴﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎد ﺳﻪ ﻛﻮارك و اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎى ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ‬ ‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ از اﺗﺤﺎد اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ذر‪‬ه ﺑﻨﻴﺎدى ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﺳﺎﻟﻬﺎى آﻳﻨﺪه ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻮارﻛﻬﺎ و اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ از ذر‪‬ات ﺑﻨﻴﺎدىﺗﺮى ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺟﻬﺎﻧﻰ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻓﺮدوﺳﻰ‪،‬‬ ‫ﺑﻰﺧﺒﺮ از ﻓﺮﺿﻴﻪ داروﻳﻦ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﻛﻴﻬﺎن و ﻣﻮﺟﻮدات آن‪ ،‬ﻓﻘﻂ از ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮ ﺷﻜﻞ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬درﺑﺎره آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺑﻪﻧﺤﻮى ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ و ﺗﻤﺎم اﻃﻼﻋﺎت‬ ‫اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ زﻣﺎن ﺣﺎل و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻓﻠﻜﻬﺎ )ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ(‪ ،‬ﺳﺮد ﺷﺪن زﻣﻴﻦ و ﭘﻰ درﭘﻰ‬ ‫ﺑﻮدن ﺗﺤﻮل ﻣﺎد‪‬ه‪ ،‬از ﺟﻤﺎد ﺑﻪ ﮔﻴﺎه و از ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﺣﻴﻮان و در آﺧﺮ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻣﻰﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫زآﻏـﺎز ﺑــﺎﻳـﺪ ﻛﻪ داﻧـﻰ درﺳﺖ‬

‫ﺳــﺮ ﻣﺎﻳﻪ ﮔﻮﻫﺮان از ﻧﺨﺴﺖ‬

‫ﻛﻪ ﻳــﺰدان زﻧﺎﭼﻴﺰ ﭼﻴﺰ آﻓﺮﻳـﺪ‬

‫ﺑــﺪان ﺗﺎ ﺗـﻮاﻧﺎﻳﻰ آﻣﺪ ﭘﺪﻳـﺪ‬

‫و زوﻣــﺎﻳﻪ ﮔــﻮﻫﺮ آﻣـﺪ ﭼﻬـﺎر‬

‫ﺑــﺮآورده ﺑﻰرﻧـﺞ و ﺑﻰروزﮔﺎر‬

‫ﻳﻜﻰ آﺗﺸﻰ ﺑـــﺮ ﺷﺪه ﺗﺎﺑﻨـﺎك‬

‫ﻣﻴﺎن ﺑﺎد و آب ز ﺑﺮ ﺗﻴـﺮه ﺧﺎك‬

‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﻪ آﺗﺶ زﺟﻨﺒﺶ دﻣﻴﺪ‬

‫زﮔﺮﻣﻴﺶ ﭘﺲ ﺧﺸﻜﻰ آﻣﺪ ﭘﺪﻳﺪ‬

‫ﭼـﻮ اﻳﻦ ﭼﺎرﮔﻮﻫﺮ ﺑﻪ ﺟﺎى آﻣﺪﻧﺪ‬

‫زﺑﻬﺮ ﺳﭙﻨﺠﻰ ﺳﺮاى آﻣـﺪ ﻧــﺪ‬

‫ﭘــﺪﻳــﺪ آﻣـﺪ اﻳﻦ ﮔﻨﺒﺪ ﺗﻴﺰرو‬

‫ﺷــﮕﻔﺘﻰ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻧـﻮ ﺑﻪ ﻧــﻮ‬

‫ﻓﻠﻜﻬﺎ ﻳـﻚ اﻧﺪر دﮔﺮ ﺳﺨﺘﻪ ﺷﺪ‬

‫ﺑﺠﻨﺒﻴﺪ ﭼﻮن ﻛﺎر ﭘﻴـﻮﺳﺘﻪ ﺷـﺪ‬

‫ﺳﺘـﺎره ﭘﺴﺮ ﺑـــﺮ ﺷﮕﻔﺘﻰ ﻧﻤﻮد‬

‫ﺑﻪ ﺧﺎك اﻧﺪرون روﺷﻨـﺎﻳﻰ ﻓﺰود‬

‫ﻫﻤﻰ ﺑـﺮ ﺷﺪ آﺗﺶ ﻓﺮود آﻣﺪ آب‬

‫ﻫـﻤﻰ ﮔﺸﺖ ﮔــﺮد زﻣﻴﻦ آﻓﺘﺎب‬

‫ﮔﻴﺎ رﺳﺖ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﮔﻮﻧــﻪ درﺧﺖ‬

‫ﺑـﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﺮآﻣﺪ ﺳﺮان ﺷﺎن زﺑﺨﺖ‬

‫‪١٦٨‬‬

‫وزآن ﭘﺲ ﭼﻮ ﺟﻨﺒﻨﺪه آﻣﺪ ﭘﺪﻳﺪ‬

‫ﻫـﻤﻪ رﺳﺘﻨﻰ زﻳﺮ ﺧﻮﻳﺶ آورﻳﺪ‬

‫ﭼﻮ زﻳـﻦ ﺑﮕﺬرى ﻣﺮدم آﻣﺪ ﭘﺪﻳﺪ‬

‫ﺷﺪ اﻳـﻦ ﺑﻨﺪﻫﺎ را ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﻠﻴﺪ‬

‫اﻣﺮوزه ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﭘﺲ از ﭘﺪﻳﺪه ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ )ﺧﻮاه ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ و ﺧﻮاه ﻣﺪﻟﻬﺎى دﻳﮕﺮى ﻛﻪ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن‬ ‫از ﺟﻬﺎن در ﻧﻈﺮ ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ( ذر‪‬ات ﻧﻮر ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ذر‪‬ات ﻣﺎد‪‬ه ﺷﺪه و از اﺗﺤﺎد‬ ‫ذرات اﺧﻴﺮ اﺑﺘﺪا ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و درآﺧﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻳﻌﻨﻰ ﺑﻮﺗﻪ زرﮔﺮى ﺟﻬﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اداﻣﻪ‬ ‫ﻳﻚ ﺗﺤﻮل زﻧﺠﻴﺮهاى در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن از اﺗﻢ ﺳﺎده ﺷﺮوع و ﺑﻪ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ و‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻓﻬﻢ و اﺣﺴﺎس ﺧﺘﻢ ﻣﻰﺷﻮد و اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ اﺳﺖ زﻳﺮا دﻻﻳﻞ ﻓﺮاواﻧﻰ در دﺳﺖ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻛﺴﻴﮋن‪ ،‬ﻛﺮﺑﻦ‪ ،‬ازت و ﻫﻴﺪروژن در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻫﻨﻮز از ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ‬ ‫ﭘﺎ ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬وﻟﻰ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى ﻃﻴﻒ ﻧﮕﺎر ﻧﻮر‪ ،‬ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻮرﻫﺎى ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه از‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﺗﺸﺨﻴﺺ داده و ﻧﻮع ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻮﺟﻮد در آﻧﻬﺎ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻋﻠﻢ ﺷﻴﻤﻰ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺗﻤﻬﺎ و ﻳﺎ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﺣﺎﺻﻞ از اﺗﺤﺎد آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى‬ ‫ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ و در اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى درﺷﺖﺗﺮ آﻟﻰ )ﻣﺸﺘﻘﺎت ﻛﺮﺑﻨﻪ( را‬ ‫ﻣﻰﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪ 80‬ﻣﻮﻟﻜﻮل آﻟﻰ در ﻓﻀﺎﻫﺎى ﺑﻴﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺐ آﻧﻬﺎ در‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺘﺎره دﻧﺒﺎﻟﻪدار »ﻫﺎﻟﻰ« و ﻳﺎ در درون ﺳﻨﮕﻬﺎى آﺳﻤﺎﻧﻰ‬ ‫و ﻳﺎ در ﺟﻮ ﺳﻴﺎرات دﻳﮕﺮ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ‪ ،‬اﻳﻦ ‪ 80‬ﻧﻮع ﻣﻮﻟﻜﻮل آﻟﻰ دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻨﮓ‬ ‫آﺳﻤﺎﻧﻰ ﻣﺸﻬﻮر »ﻣﻮرﺷﻴﺴﻮن« ﻛﻪ در اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 55‬اﺳﻴﺪ آﻣﻴﻨﻪ در آن‬ ‫ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ 8 .‬اﺳﻴﺪ آﻣﻴﻨﻪ آن از ‪ 20‬اﺳﻴﺪ آﻣﻴﻨﻪاى اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ‬ ‫اﻧﺴﺎن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اوﻟﻴﻦ ﺣﺮوف زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ اﺳﻴﺪﻫﺎى آﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت آزاد در ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫و ﻛﻴﻬﺎن و در ﺑﻴﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﮔﺮدش ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ ﭘﻴﺪا‬ ‫ﻛﺮده و در آﻧﺠﺎ ﮔﺮد ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ و از ﺣﺎﻟﺖ ﺟﻤﺎدى ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻟﻮﻛﺮس‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﻗﺮن ﻳﻜﻢ ﻗﺒﻞ از ﻣﺴﻴﺢ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻰآورد ﻛﻪ در آﻏﺎز ﺑﺪان اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ‪.‬‬

‫‪١٦٩‬‬

‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎى دﻳﮕﺮ در ﻓﻀﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﻮر ﻓﺮاوان ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺳﻴﺎرات آﻧﻬﺎ از روى زﻣﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫وﺟﻮد‪ ،‬ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺗﻮﻟﺪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎﻳﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ از ﻛﺎرﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺴﺠﻞ اﺧﺘﺮ‬ ‫ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن اﺳﺖ و ﺣﺘﻰ از ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﻮﻟﺪ ﺟﻬﺎن را ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻤﺌﻦﺗﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻠﺴﻜﻮﭘﻬﺎى زﻣﻴﻨﻰ و ﻳﺎ ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﻣﺪارات زﻣﻴﻦ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ‪ ،‬در ﭼﻨﺪ‬ ‫ﺳﺎﻟﻪ اﺧﻴﺮ در ﻏﺎﻟﺐ ﻧﻘﺎط آﺳﻤﺎن ﺻﻔﺤﺎت ﮔﺮدوﻏﺒﺎرﻫﺎﻳﻰ را ﻛﻪ در درون آﻧﻬﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺘﻮﻟﺪ‬ ‫ﺷﺪه و ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﺑﻪوﺿﻮح ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ده ﺗﺎﻳﻰ از اﻳﻦ ﺻﻔﺤﺎت را در‬ ‫ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﺎزوى ﺷﻜﺎرى )اورﻳﻮن(‪ ،‬در ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ ﺛﻮر و ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ اﻓﻌﻰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻬﻨﺴﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺳﻴﺎراﺗﻰ را ﺗﺸﻜﻴﻞ داده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺻﻔﺤﺎت ﮔﺮدوﻏﺒﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪاى ﻛﻪ در اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره ﺑﺘﺎ ﭘﻴﻜﺘﻮرى و در ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ ﻛﺎرﮔﺎه ﻧﻘﺎﺷﻰ و‬ ‫در اﭘﺴﻴﻠﻮن ﻧﻬﺮاﻻردن و در ﺳﻔﻴﻨﻪ دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺻﻔﺤﺎت در ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪AY tauri, Dr, DL, DO, HL, LYnd16419, L1551, IRs5, Haro6- :‬‬ ‫‪ 13, 51 Ophiuch Fu Orionis,‬وﺣﺘﻰ در ﻣﻮرد ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ اﻓﻌﻰ ‪ 1623‬ﻫﻨﻮز ﺧﻮرﺷﻴﺪش‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎى ﻓﻀﺎﻳﻰ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ را اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫﻨﺪ و در آﻏﺎز ﻗﺮن‬ ‫آﻳﻨﺪه ﺣﺘﻤﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮى از ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪ .‬در زﻣﺎن ﻧﮕﺎرش‬ ‫ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎ ﻛﺸﻒ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد وﻟﻰ اﻛﻨﻮن ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻓﻀﺎ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎرى ﺷﺒﻴﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ وﺟﻮد دارﻧﺪ و اﺣﺘﻤﺎﻻً‬ ‫ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﻴﺎرات ﻣﺘﻌﺪدى دارﻧﺪ‪ .‬ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻣﻰﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ را ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ و ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻰدارد ﻛﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪاى‬ ‫ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ در ﺟﻬﺎن ﭘﺪﻳﺪهاى ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺎدى اﺳﺖ و ﺣﺘﻰ در ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ راه ﺷﻴﺮى‪ ،‬ﻫﺮ‬ ‫ﺻﺪ ﺳﺎل ﻳﻚ ﺑﺎر ﺳﺘﺎره ﻋﻈﻴﻤﻰ ﻣﻨﻔﺠﺮ ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﻘﺎﻳﺎى آن ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎى ﻣﺘﻌﺪدى را ﺑﻪوﺟﻮد‬ ‫ﻣﻰآورﻧﺪ‪.‬در دوﺗﺼﻮﻳﺮي رﺳﻢ ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ در اﻃﺮاف‬

‫‪١٧٠‬‬

‫ﺳﺘﺎره اي ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ اﺳﺖ را آورده اﻳﻢ‪.‬‬ ‫در زﻣﺎن ﭼﺎپ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺗﻌﺪاد اﻛﺰوﺳﻴﺎرات ﻛﺸﻒ ﺷﺪه ﻧﻈﻴﺮ ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ از‪20‬‬ ‫ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻲ ﻛﺮد ‪،‬وﻟﻲ اﻛﻨﻮن ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺮاي اﻧﺘﺸﺎر اﻧﺘﺮﻧﺘﻲ آن ﻫﺴﺘﻢ‬ ‫ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎرات از ‪ 270‬ﻫﻢ ﺗﺠﺎوز ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا در اﻳﻨﺠﺎ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ و ﺗﺤﻮل ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي‬ ‫ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ را ﻣﻲ آورﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ در ﻓﻀﺎ‬ ‫ﺳﺎل ‪1983‬‬ ‫ﻣﺎﻫﻮاره اﺧﺘﺮ ﺷﻨﺎﺳﻲ در ﻣﺄدون ﻗﺮﻣﺰ) ‪( IRAS‬‬ ‫)‪(Infrared astronomical satellite‬‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺳﺘﺎره وِﮔﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺻﻔﺤﻪ اي از ﻣﻮاد ﺟﺎﻣﺪ اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ) و اﻳﻦ اوﻟﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻔﺤﻪ اي از ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر در اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره اي ﻛﺸﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬

‫ﺳﺎل ‪1995‬‬ ‫در اﻛﺘﺒﺮ اﻳﻦ ﺳﺎل اوﻟﻴﻦ اﻛﺰوﭘﻼﻧﺖ) ‪ ( Exoplanète‬ﻳﺎ ﺳﻴﺎره ﺧﺎرج از ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﻛﻪ از‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﺎ آﻧﺮا اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﻢ در اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره اي ﻧﻈﻴﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﺸﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ‬ ‫اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺧﻮرﺳﻴﺪش در ﺣﺎل ﭼﺮﺧﺶ ﺑﻪ دور آن اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ در ‪ 4‬روز ﺳﺘﺎره‬ ‫را دور ﻣﻲ زﻧﺪ) زﻣﻴﻦ در ‪ 365‬روز و ﻣﺸﺘﺮي در ‪ 12‬ﺳﺎل‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ را دور ﻣﻲ زﻧﻨﺪ(‪.‬‬

‫ﺳﺎل ‪1996‬‬ ‫دوﻣﻴﻦ ﺳﻴﺎره ﺷﺒﻴﻪ ﻣﺸﺘﺮي ﻛﻪ آﻧﻬﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره اش در ﺣﺎل ﭼﺮﺧﺶ اﺳﺖ در اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺎل ﻛﺸﻒ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎل ‪1997‬‬ ‫روﻛﻮروﻧﺎ ﺑﻮراﻟﻲ ب ) ‪( Rho Coronae Borealis - b‬‬

‫‪١٧١‬‬

‫ﺳﻴﺎره اﻳﺴﺖ ازﻧﻮع ﻣﺸﺘﺮي وﻟﻲ ﮔﺮم ﻛﻪ ﺟﺮم آن ‪ 1/13‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم ﻣﺸﺘﺮي اﺳﺖ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪0/25‬‬ ‫واﺣﺪ ﻃﻮل آﺳﺘﺮوﻧﻮﻣﻲ‪ 1‬اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره اش در ﺣﺎل ﮔﺮدش اﺳﺖ‪.‬ﻣﺪار ﺧﻮد را ﺑﻪ دور ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر‬ ‫در ‪ 40‬روز ﻃﻲ ﻣﻴﻜﻨﺪ و ﺳﺘﺎره آن ﻧﻴﺰ ﻧﻈﻴﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و در ﺣﺪود ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل‬ ‫ﻋﻤﺮ دارد و در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 55‬ﺳﺎل ﻧﻮري از ﻣﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﺎل ‪1998‬‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﺳﺘﺎره ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه در اﻃﺮاف ﻳﻚ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﺳﺮخ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﺮوه اﺧﺘﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻮي و‬ ‫ﺳﻮﻳﺴﻲ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻛﺸﻒ ﺷﺪ اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره دو ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﺘﺮي ﺟﺮم دارد‪.‬‬

‫ﺳﺎل ‪1999‬‬ ‫اوزرﻳﺲ) ‪ ( Osiris‬ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﺻﻮر ﻓﻠﻜﻲ ﭘﻜﺎس ) ‪ ( Pégase‬و در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 153‬ﺳﺎل‬ ‫ﻧﻮري‪،‬اﻛﺰوﺳﻴﺎره اﻳﺴﺖ ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ‪ 0/045‬واﺣﺪ آﺳﺘﺮوﻧﻮﻣﻲ از ﺳﺘﺎره اش ﻗﺮار دارد ﺟﺮم آن در‬ ‫ﺣﺪود ‪0/ 69‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم ﻣﺸﺘﺮي و در ‪3/52‬روز ﺳﺘﺎره اش را دور ﻣﻲ زﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎل ‪2000‬‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭼﻬﺎر ﺳﺘﺎره اي ﺑﻪ ﻧﺎم ) ‪ ( HD160691‬در ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻲ اوﺗِﻞ ) ‪ ( Autel‬ﻛﺸﻒ ﺷﺪ‬

‫ﺳﺎل‪2001‬‬ ‫در اﺛﺮ ﭘﮋوﻫﺶ دوﺑﺎره ﺑﺮ روي اوزرﻳﺲ‪،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره ي ﻋﻈﻴﻢ‪ ،‬اﻛﺴﻴﮋن و ﻛﺮﺑﻦ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎزي در ﺟﻮش ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺳﺎل ‪2002‬‬ ‫ﻛﺸﻒ ﺻﻔﺤﻪ اي ﺗﺎر ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﺷﻔﺎف‪ ،‬ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر ﻛﻪ در آن ﺳﻴﺎراﺗﻲ در اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره اي‬ ‫ﺷﺒﻴﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ در ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ را در ﻧﻈﺮ‬ ‫‪ 1‬واﺣﺪ ﻃﻮل آﺳﺘﺮوﻧﻮﻣﻲ ﻳﺎ ﻧﺠﻮﻣﻲ )‪(Au‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﻴﻦ ﺗﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﻌﺎدل ‪ 149/5985‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‬ ‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٧٢‬‬

‫ﻣﺘﺠﺴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎل‪2004‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺳﺎل اﻛﺰو ﺳﻴﺎره ) ‪ ( 2M1207b‬و ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر ﻛﻪ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﻗﻬﻮه اي رﻧﮓ )‪( 2M1207a‬‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﻮﺑﻞ در ﻣﺎه آورﻳﻞ ﻋﻜﺲ ﺑﺮداري ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺎﺋﻴﺪ وﺟﻮد و ﻣﺸﺨﺎت آن در ﺳﺎل ‪ 2005‬اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺟﺮم آن ‪ 5‬ﺑﺮاﺑﺮ و ﻗﻄﺮ‬ ‫آن‪ 1/5‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﺘﺮي اﺳﺖ‪.‬اي اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﮔﺎزي اﺳﺖ و در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 200‬ﺳﺎل ﻧﻮري از ﻣﺎ و در ﺻﻮرت‬ ‫ﻓﻠﻜﻲ ﻫﻴـــﺪر )‪ ( Hydre‬ﻗﺮار دارد‪.‬ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﺳﺎل در ﺣﺪود ‪ 120‬اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻛﺸﻒ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻏﺎﻟﺐ اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺳﺮﻋﺖ ﭼﺮﺧﺸﻲ و ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت اﻳﺠﺎد ﺷﺪه در‬ ‫ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر در اﺛﺮ ﻧﻴﺮوي ﮔﺮاﻧﺸﻲ ﻛﺸﻒ ﺷﺪه اﻧﺪ‬

‫ﺳﺎل ‪ 2005‬ﻣﺎه ژوﺋﻴﻪ‬ ‫‪.‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﭽﺮ ) ‪ ( Nature‬ﻛﺸﻒ اﻛﺰو ﺳﻴﺎره ) ‪ ( HD188753ab‬را ﺧﺒﺮ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬اﻳﻦ‬ ‫اﻛﺰوﺳﻴﺎره در ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﻪ ﺳﺘﺎره اي و در ‪ 149‬ﺳﺎل ﻧﻮري از ﻣﺎ ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫ﺳﺎل ‪ 2005‬ﻣﺎه اوت‪.‬‬ ‫اﻛﺰوﺳﻴﺎره)‪( Mu Arae c‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم زﻫﺮه ﻣﻮ آرﺋﺎ )‪( Vénus de Mu Arae‬ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪه ‪14‬‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺟﺮم دارد و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺟﻨﺲ آن ﺧﺎﻛﻲ ) ‪ ( tellurique‬ﻣﺜﻞ زﻣﻴﻦ ‪،‬ﻣﺮﻳﺦ ‪ ،‬ﻋﻄﺎرد‬ ‫و‪.‬زﻫﺮه ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﺳﺎل ‪ 2005‬ﻣﺎه اﻛﺘﺒﺮ‪.‬‬ ‫ﻛﺸﻒ اﻛﺰوﺳﻴﺎره) ‪( HD189733b‬ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دو روش ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ 365،‬ﺑﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺗﺮ از زﻣﻴﻦ اﺳﺖ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﻌﺎدل ‪ 1/15‬ﻣﺸﺘﺮي اﺳﺖ و ﺷﻌﺎع آن ‪ 14‬ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﺷﻌﺎع زﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر را در ‪ 2/2‬روز دور ﻣﻲ زﻧﺪ)ﻣﺸﺘﺮي ﺧﻮرﺳﻴﺪ را در ‪ 12‬ﺳﺎل‬ ‫دور ﻣﻲ زﻧﺪ از آﻧﺠﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮدن اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره را ﺑﻪ ﺳﺘﺎره اش ﺣﺪث ﺑﺰﻧﻴﺪ(‪.‬‬

‫‪١٧٣‬‬

‫ﺳﺎل ‪ 2005‬ﻣﺎه ﻧﻮاﻣﺒﺮ‪.‬‬ ‫ﻛﺸﻒ اﻛﺰو ﺳﻴﺎره اي ﺑﺎ ﺟﺮﻣﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺟﺮم ﻧﭙﺘﻮن در اﻃﺮاف ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﺳﺮخ‪.‬اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻗﺒﻼ‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1998‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﺮوه ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺳﻮﻳﺴﻲ ﻛﺸﻒ ﺷﺪه ﺑﻮد‪،‬اﻛﻨﻮن ﻣﺸﺨﺼﺎت‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺎ روش ﻃﻴﻒ ﻧﮕﺎري از آن ﺑﻪ دﺳﺖ آورده اﻧﺪ ﻣﺜﻼ ﺟﺮم آن ‪ 16/6‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‬ ‫و در ‪ 5/4‬روز ﺳﺘﺎره اش را دور ﻣﻲ زﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎل ‪ 2006‬ﻣﺎه ژاﻧﻮﻳﻪ‬ ‫ﻛﺸﻒ اﻛﺰوﺳﻴﺎره اي ﺧﺎﻛﻲ) ‪ ( OGLE-2005-BLG-390Lb‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ روش) ‪Optical‬‬ ‫‪ ( Gravitational Lensing‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره در‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ‪ 2/5‬واﺣﺪ آﺳﺘﺮوﻧﻮﻣﻲ از ﺳﺘﺎره اش ﻗﺮار دارد و ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﺳﺮﺧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﺻﻮر ﻓﻠﻜﻲ ﺳﺎﺟﻴﺘﺮ ) ‪ ( Sagiter‬و در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 22000‬ﺳﺎل ﻧﻮري از ﻣﺎ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺳﺘﺎره ﺧﻮد را در‬ ‫‪ 10‬ﺳﺎل دور ﻣﻲ زﻧﺪ و ﺟﺮم آن‪ 5,5‬ﺟﺮم زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫زﻳﺮا دﻣﺎي ﺳﻄﺤﻲ آن ‪220‬ـ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد اﺳﺖ و در واﻗﻊ اوﻟﻴﻦ ﺳﺘﺎره ﺧﺎﻛﻲ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻛﺸﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﺎل ‪ 2006‬ﻣﺎه آورﻳﻞ‬ ‫دو ﺳﺘﺎره اﺑﺮ ﻏﻮل ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻈﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺻﻔﺤﻪ اي از ﮔﺮد و ﻏﺒﺎرﻫﺎي ﻓﺸﺮده دﻗﻴﻘﺎ‬ ‫ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺎراﺗﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪن ﻫﺴﺘﻨﺪ در اﻳﻦ ﻣﺎه ﻛﺸﻒ ﺷﺪ‪.‬ﺗﺸﺨﻴﺺ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ‬ ‫ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻲ )‪ ( Spitzer‬اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻌﺠﺐ و ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻓﺮاوان اﺧﺘﺮ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺎن ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ در ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻈﻴﻢ ﺗﺸﻜﻴﻞ‬ ‫ﺳﻴﺎرات ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺑﺮ ﻏﻮل ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮم ﻫﺴﺘﻨﺪ و درﺧﺸﺶ ﻓﺮاوان دارﻧﺪ و ﺑﺎدﻫﺎي ﺷﺪﻳﺪ از‬ ‫ذرات ﺑﺰرك و ﻛﻮﭼﻚ اﺗﻤﻲ ﺑﻪ اﻃﺮاف ﺧﻮد ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ‬ ‫را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻫﺎ ي ﺳﻴﺎره اي زﻳﺮ ﺳﺌﻮال ﺑﺮده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ‬

‫‪١٧٤‬‬

‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﺳﻴﺎره اي ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮ و ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ اﻳﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي در اﻃﺮاف اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﻌﺮف آﻏﺎز ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﻴﺎراﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺷﻜﻞ) ‪ 2‬ـ‪ (6‬ﺗﺼﻮﻳﺮي از اﻳﻦ اﺑﺮ ﻏﻮل در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﻣﺎ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪي آﻧﺮا ﻧﻘﺎﺷﻲ ﻛﺮده آورده اﻳﻢ‪.‬در اﻃﺮاف ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺻﻔﺤﻪ اي ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ‬ ‫از اﻳﻦ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮﻫﺎ وﺟﻮد دارد و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ اﻳﻦ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﻫﺎ و ﺧﺮده ﺳﻨﮕﻬﺎ ﭘﺲ ﻣﺎﻧﺪه‬ ‫ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه اﻧﺪ اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ را ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﻛﻮﻳﭙﺮ ) ‪ ( Kuiper‬ﻣﻲ‬ ‫ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻛﻮﻣﺖ ﻫﺎ و ﻗﻄﻌﺎت رﻳﺰ و‪ .‬درﺳﺖ ﺻﺨﺮه اﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﺷﺒﻴﻪ و اﻧﺪازه‬ ‫ﭘﻠﻮﺗﻮن)‪0/ 002‬ﺟﺮم زﻣﻴﻦ(ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬ﻣﻨﺒﻊ ﺷﻜﻞ اول ﻓﺼﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺘﺎره و در ﻣﺄدون‬ ‫ﻗﺮﻣﺰ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﺧﺒﺮ از ) ‪ ( Gilbert Javaux,PGJ Astronomic‬و ﺗﺼﻮﻳﺮ از ﻧﺎﺳﺎ‬ ‫ا) )‪ ( NASA/JPL-Caltech/R.Hurt(SSC‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ)‪ 2‬ـ‪( 6‬ﻛﺸﻒ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﻴﺎره اي در ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ آن ﺑﺎ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ‪.‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬

‫‪١٧٥‬‬

‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻧﻘﺎﺷﻲ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪه و ﻫﻤﺎن ﺷﻜﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﮔﺮدوﻏﺒﺎري را ﻛﻪ در ﻣﺄدون ﻗﺮﻣﺰ در آﻏﺎز اﻳﻦ ﺑﺨﺶ آورده‬ ‫اﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎل ‪ 2006‬ﻣﺎه ﻣﻪ‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﺎه ﺳﻪ اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﺑﻪ ﺟﺮﻣﻬﺎﻳﻲ ‪ ، 12 ، 10‬و ‪ 18‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم زﻣﻴﻦ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﺮوه‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻓﺮاﻧﺴﻮي ) ‪ ( CNRS‬ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد ﻃﻴﻒ ﻧﮕﺎر )‪ ( HARPS‬واﻗﻊ در ﺷﻴﻠﻲ ﻛﺸﻒ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬اﻳﻦ اﻛﺰو ﺳﻴﺎرات در اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره ) ‪ ( HD69830‬ﻛﻪ ﻗﺪري ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ اﺳﺖ‬ ‫در ﮔﺮدش ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 40‬ﺳﺎل ﻧﻮري از ﻣﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ 2.‬ﺳﻴﺎره ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر‬ ‫و ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺨﺮه اي ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺳﻴﺎره ﺧﺎرﺟﻲ ﺗﺮ ﺟﻮي ﮔﺎزي دارد و ﻓﺎﺻﻠﻪ اش از ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺪازه اﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد اﻣﻜﺎن زﻧﺪﮔﻲ در آن ﻣﻴﺴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻣﻜﺎن وﺟﻮدآب ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﺎﻳﻊ در ﺳﻄﺢ آن ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﺎل ‪ 2006‬ﻣﺎه ژوﺋﻦ‪.‬‬ ‫ﻛﺸﻒ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺘﺎره اي در ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻈﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ در ﻧﻬﻢ ژوﺋﻦ اﻳﻦ ﺳﺎل در‬ ‫ﺳﺎﻋﺖ ‪ 16‬و ‪ 34‬دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﺮوه ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮي‬ ‫ﺟﺎن ﻛﻠﻮد ﺑﻮره ) ‪ ( Jean-Claude Bouret‬از آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه اﺧﺘﺮ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺎرﺳﻲ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‬ ‫ﺷﺎﻳﺎﻧﻲ در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان داد‪.‬وﺟﻮد ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻋﻈﻴﻤﻲ‬ ‫از ﻛﺮﺑﻦ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎزي در ﺻﻔﺤﻪ اي ﻏﺒﺎر آﻟﻮد در اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره ﺑﺘﺎ ﭘﻴﻜﺘﻮري ) ‪Beta-Pictoris‬‬ ‫( ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺮدﻳﺪ و اﻳﻦ اﻛﺘﺸﺎف ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺎﻫﻮاره ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻓﻴﻮز ) ‪ ( Fuse‬ﻛﻪ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﻣﺎورأ‬ ‫ﺑﻨﻔﺶ را ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲ دﻫﺪ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺘﺎ ﭘﻴﻜﺘﻮري ﺳﺘﺎره اﻳﺴﺖ ‪ 1/8‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺰرﻛﺘﺮ از‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ﻓﺎﺻﻠﻪ‪ 60‬ﺳﺎل ﻧﻮري از ﻣﺎ ﻗﺮار دارد‪.‬‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺎزي در ﺳﺎل ‪ 1984‬دﻳﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد و در ﺑﺎره ي آن ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي ﻓﺮاوان اﻧﺠﺎم‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و از آن زﻣﺎن داده ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻴﻦ ‪ 8‬ﺗﺎ ‪ 20‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‬ ‫ﺳﺎل ﻋﻤﺮ دارد‪.‬ﺑﺘﺎﭘﻴﻜﺘﻮري ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﻴﺎره اي ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺳﻴﺎرات ﻣﺘﻌﺪد را‬

‫‪١٧٦‬‬

‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ وﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺨﻮﺑﻲ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ‬ ‫ﺷﻤﺴﻲ را ﺷﻨﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪات اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻛِﭻ) ‪ ( Kech‬و ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ )‪ (Hubble‬ﻣﺸﺨﺺ‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﻴﺎرات اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره اي ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﮔﺮدش ﻣﻮاد ﺑﺎ ﭼﻜﺎﻟﻲ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت در‬ ‫اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره اﺻﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ در اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﺳﻴﺎره اي ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﺘﺮي وﻟﻲ ﮔﺮم و‬ ‫ﻳﻚ ﺳﻴﺎره ﺧﺎﻛﻲ ) ‪ ( Tellurique‬ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ در اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺮدو ﻏﺒﺎري در ﺣﺎل‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﻴﺎره در اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺘﺎﭘﻴﻜﺘﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ‬ ‫اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره اي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻃﻮل ﺑﻜﺸﺪ و ﺳﻴﺎرات ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در اﻳﻦ‬ ‫دوره ﺑﺴﻴﺎر ﻓﻌﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬ﻣﺜﻼ در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﺸﺘﺮي اﻳﻮ)‪ ( Io‬ﺑﻌﺪ از ‪ 4,5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬ ‫ﺳﺎل ﻫﻨﻮز ﻓﻌﺎل ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻫﻮاره ﻓﻴﻮز ) ‪ ( Fuse‬ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻧﺎﺳﺎ ) ‪ ( NASA‬و ﻣﺮﮔﺰ ﻣﻠﻲ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻪ )‬ ‫‪ ( CNES‬و آژاﻧﺲ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﺎﻧﺎدا در ﺳﺎل ‪ 1999‬ﺑﻪ ﻓﻀﺎ ﭘﺮﺗﺎپ ﺷﺪ‪.‬ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره در ﻃﻴﻒ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﻲ )‪ ( Spectroscopy‬ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ و در داﻣﻨﻪ ي ﻃﻴﻒ ﻣﺎورأ ﺑﻨﻔﺶ و ﺑﻪ‬ ‫وﻳﮋه ﻃﻴﻒ ﻃﻴﻒ ﻫﻴﺪروژن ﻣﻠﻜﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ 90‬درﺻﺪ اﺗﻤﻬﺎي ﺟﻬﺎن را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬در‬ ‫ﺷﻜﻞ )‪ 3‬ـ ‪ (6‬ﺗﺼﻮﻳﺮي ﺗﺨﻴﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻧﻘﺎﺷﻲ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬ﻣﺸﺨﺼﺎت اﻳﻦ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺎزي در ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﻴﺎره ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ در آورده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٧٧‬‬

‫ﺷﻜﻞ)‪ 3‬ـ ‪(6‬ﺗﺼﻮﻳﺮي ﺗﺨﻴﻠﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪي‪ ،‬از ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺎزي ﺳﺘﺎره ﺑﺘﺎ ﭘﻴﻜﺘﻮري ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺳﻴﺎره اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﺎل ‪ 2006‬ﻣﺎه ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﮔﺮوه اﺧﺘﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎن اﺳﻤﻴﺖ ﺳﻮﻧﻴﺎ ) ‪ ( Smithsonia‬از ﻛﺸﻒ اﻛﺰوﺳﻴﺎره اي ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت از‬ ‫ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ اﺳﺖ ﺧﺒﺮ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬ﺷﻌﺎع اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره‪1/ 38‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﺘﺮي وﻟﻲ ﺣﺘﻲ ﺟﺮﻣﺶ ﻧﺼﻒ‬ ‫ﺟﺮم ﻣﺸﺘﺮي ﻫﻢ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﭼﮕﺎﻟﻲ آن از ﭼﻮپ ﭘﻨﺒﻪ ﻫﻢ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ اﺳﻢ آن را )‬ ‫‪ ( HAT-P-1‬ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 450‬ﺳﺎل ﻧﻮري از ﻣﺎ ودرﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻲ ﺳﻮﺳﻤﺎر‬ ‫) ‪ ( Lézard‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﺎل ‪ 2006‬ﻣﺎه اﻛﺘﺒﺮ‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﺎه ‪ 5‬اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮﻳﻊ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻫﺎﺑﻞ ﮔﺮوه ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‬ ‫آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ از داﻧﺸﮕﺎه ﺑﺎﻟﺘﻴﻤﻮر ) ‪ ( Baltimore‬و ﻫﻤﮕﺎرن آﻧﻬﺎ در ﺷﻴﻠﻲ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲ‬ ‫و ﺳﻮﺋﺪي ﻛﺸﻒ ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻫﺎ در ﻧﻮع ﺟﺪﻳﺪي از ﺳﻴﺎرات ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫اﻛﺰوﺳﻴﺎر ﺑﺎ ﺗﻨﺎوب ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺗﺎه و ﺳﺮﻋﺖ ﭼﺮﺧﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ ﮔﻮﻳﻨﺪ )‪ (USPP‬ﻳﺎ ) ‪Ultera-shrt-‬‬

‫‪١٧٨‬‬

‫‪( period planet‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﺳﻴﺎره ﻣﺎدر را در ﻛﻤﺘﺮ از ده ﺳﺎﻋﺖ دور ﻣﻲ زﻧﻨﺪ) زﻣﻴﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را در ‪ 365‬روز‬ ‫دور ﻣﻲ زﻧﺪ(‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻫﺎ از ﮔﺎز اﺳﺖ و ﭼﻜﺎﻟﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﺒﻴﻪ ﻣﺸﺘﺮي دارﻧﺪ و‬ ‫ﺑﻪ دور ﺳﺘﻨﺎره اي ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ دوران دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻫﺎ ﺳﻮﻓﻲ ) ‪ ( Sophie‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﺑﻮدﺟﻪ اﻧﺴﺘﻴﺘﻮي ﻣﻠﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬ ‫در ﻋﻠﻢ ﻛﻴﻬﺎﻧﻲ)‪ ( INSU‬و ﺷﻮراي ﻣﺤﻠﻲ آﻟﭗ و ﺳﻮاﺣﻞ ﻻﺟﻮردي ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺷﺪه ﻣﺸﺨﺼﺎت‬ ‫دو اﻛﺰوﺳﻴﺎره را ﺑﺎ دﻗﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺘﺎره ) ‪ ( WASP-1‬ﻗﺪري ﮔﺮﻣﺘﺮ و ﻧﻴﺰ ﻗﺪري ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ در ‪ 1000‬ﺳﺎل‬ ‫ﻧﻮري از ﻣﺎ و در ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻲ آﻧﺪروﻣﺪ )‪(Andromede‬ﻗﺮار دارد‪.‬ﺳﺘﺎره دﻳﮕﺮ ) ‪WASP-2‬‬ ‫(ﺑﺮﺧﻼف ﻛﻤﻲ ﺳﺮد ﺗﺮ و ﻧﻴﺰ ﻛﻢ ﺣﺠﻢ ﺗﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ اﺳﺖ و در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 500‬ﺳﺎل ﻧﻮري از ﻣﺎ و‬ ‫در ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻲ دوﻓﻴﻦ ) ‪ ( Dauphin‬ﻗﺮاردارد‪.‬اﻳﻦ دو ﺳﺘﺎره ﺑﺎ ﭼﺸﻢ دﻳﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻏﻴﺮ ﺣﺮﻓﻪ اي دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻫﺎي آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ) ‪ ( WASO-1b‬و )‬ ‫‪ ( WASP-2b‬ﻧﺎم ﮔﺬاري ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬اﻳﻦ دو اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺠﻴﻢ و از ﻧﻮع ﻣﺸﺘﺮي ﮔﺮم‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر در دوران ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺮﻣﺘﺮ از ﻋﻄﺎرد)‪390‬‬ ‫درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد در روز( ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬ﺳﻴﺎره اول ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر را در ‪ 2/5‬روز دور ﻣﻲ زﻧﺪ و ﺳﻴﺎره دوم‬ ‫ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر را در ‪ 2/2‬روز دور ﻣﻲ زﻧﺪ )ﻣﺸﺘﺮي ﺧﻮرﺷﻴﺪ را در ‪ 12‬ﺳﺎل دور ﻣﻲ زﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﺑﺴﻴﺎر دور از ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮد اﺳﺖ ‪140‬ـ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد(ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻫﺎ را ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺸﺘﺮي وﻟﻲ ﮔﺮم ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎل ‪ 2006‬ﻣﺎه دﺳﺎﻣﺒﺮ‪.‬‬ ‫ارﺳﺎل ﻣﺎﻫﻮاره ﻛﻮرو )‪( CoRoT‬ﺑﻪ ﻓﻀﺎ‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1995‬ﺑﺎ ﻛﺸﻒ اوﻟﻴﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺳﻮﻳﺴﻲ ﻣﻴﺸﻞ ﻣﺎﻳﺮ) ‪Michel‬‬ ‫‪(Mayor‬و دﻳﺪﻳﻪ ﻛﺌﻮﻟﻮز)‪ (Didier Queloz‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي و ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮ روي ﻣﺎﻫﻮاره اي ﻛﻪ‬

‫‪١٧٩‬‬

‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻛﺰو ﺳﻴﺎره ﻫﺎ را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﺮده و ﻳﺎ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺷﻜﺎر ﻛﻨﺪ در ﺑﻴﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﺮﮔﺰ ﻣﻠﻲ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬ ‫) ‪ ( Centre National d’étude spatials‬ﺟﻮاﻧﻪ زد و ﺧﺎﻧﻢ آﻧﻲ ﺑﺎﮔﻠﻦ )‪( Annie Baglin‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ رﺻﺪ ﺧﺎﻧﻪ ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﺎ ﻫﻤﺖ و ﭘﺸﺖ ﻛﺎر ﻓﺮاوان اﻳﺪه ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺎﻫﻮاره اي ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن را در زﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﺛﺎﺑﺖ رﺻﺪ ﻛﺮده و از ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺨﺘﺼﺮي ﻛﻪ در ﻟﺮزﺷﻬﺎي ﮔﺮاﻧﺸﻲ‬ ‫و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﭼﻚ در ﻧﻮر آﻧﻬﺎ ﻛﻪ در اﺛﺮ ﻋﺒﻮر ﺳﻴﺎرات اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن از ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺘﺎره‬ ‫ﻣﺎدر در اﻳﻦ زﻣﺎن ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻋﻜﺲ ﺑﺮداري ﻛﻨﺪ‪ ،‬را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد‪ :‬ﻣﺎﺟﺮاي اﺑﺘﻜﺎري اﻳﻦ اﻳﺪه‬ ‫ﺑﺎ زﻳﺮوﺑﻢ ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻓﺮاوان و ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 11‬ﺳﺎل ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻮرو ﻫﻢ ﻣﺨﻒ ﻛﻠﻤﺎت ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫اﻳﺪه اﺳﺖ‪ ( Convection,Rotation et Transits planétaires ).‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬ ‫آﺳﺘﺮوﺳﻴﺴﻤﻮ ﻟﻮژي) ‪ ( Astérosismologie‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﺒﻮر اﻛﺰوﺳﻴﺎره از ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺘﺎره‬ ‫ﻣﺎدر اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﻮدﺟﻪ ﻻزم ﺑﺮاي اﺟﺮاي اﻳﻦ ﭘﺮوژه ‪ 170‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻳﻮرو ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ 70‬در ﺻﺪ آن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ي‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻫﺎ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺷﺪه و ﻣﺎﺑﻘﻲ را آژاﻧﺲ ﻓﻀﺎﻳﻲ اروﭘﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪).‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪه‬ ‫در اﻳﻦ ﭘﺮوژه ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬اﻃﺮﻳﺶ ‪،‬ﺑﻠﮋﻳﻚ‪،‬آﻟﻤﺎن‪،‬اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ و ﺑﺮزﻳﻞ(‪.‬‬ ‫در ‪ 27‬دﺳﺎﻣﺒﺮ اﻳﻦ ﺳﺎل و در ﺳﺎﻋﺖ ‪ 15‬و ‪ 23‬دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻪ وﻗﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره از ﭘﺎﻳﮕﺎه‬ ‫ﺑﺎﻳﻜﻮﻧﻮر ) ‪ ( Baikonour‬ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻮﺷﻚ ﺳﺎﻳﻮز ) ‪ ( Soyouz 2-1.B‬روﺳﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻀﺎ‬ ‫ﭘﺮﺗﺎپ ﺷﺪ و ﺑﻌﺪ از ﺳﺎﻋﺘﻲ در ﻣﺪار وﻳﮋه اي واﻗﻊ ﺑﺮ روي ) ﺣﻔﺮه ﮔﺮاﻧﺸﻲ( ﻗﻄﺒﻲ زﻣﻴﻦ و در‬ ‫ارﺗﻔﺎع ‪ 896‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي از زﻣﻴﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﺎل ﺗﻌﺎدال دﻳﺎﻓﺮاﮔﻢ ﺗﻠﺴﻜﻮپ آﻧﺮا‬ ‫ﻓﻘﻂ در ‪ 17‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ 2007‬ﺑﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺪار ﻗﻄﺒﻲ ﺑﺮاﯼ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺎﻧﺪن ﻣﺎﻫﻮاره ﺑﺮ روي ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬ ‫و ﺑﻪ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ را ﻫﻢ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ‬ ‫‪ ١‬ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺰﻓﻮق ﻟﻴﺴﺎن و ﺳﭙﺲ دﮐﺘﺮاﯼ ﭘﺴﺮﻧﮕﺎرﻧﺪﻩ هﻤﻴﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺳﺎل‪١٩٩٥‬ﺷﺮوع و دردﺳﺎﻣﺒﺮ ﺳﺎل‬ ‫‪ ٢٠٠٠‬ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ و از ﺁن زﻣﺎن ﺑﺮ روﯼ هﻤﻴﻦ ﭘﺮوژﻩ دررﺻﺪ ﺧﺎﻧﻪ ﭘﺎرﻳﺲ ﭘﮋوهﺶ و در داﻧﺸﮕﺎﻩ ﭘﺎرﻳﺲ ‪٦‬‬ ‫ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬ﺑﺮاﯼ اﻃﻼع ﺑﻴﺸﺘﺮ وب ﺳﺎﻳﺖ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺑﻴﻨﻴﺪ‪http://reza.samadi.٩online.fr .‬‬

‫‪١٨٠‬‬

‫آورد و آن اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ ﺷﺶ ﻣﺎه ﻳﻚ ﺑﺎر ﻣﺎﻫﻮاره ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺸﺖ و رو ﺷﻮد ﺗﺎ ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻧﻮر ﻫﺎي‬ ‫ﻣﺰاﺣﻢ زﻣﻴﻨﻲ ﻣﺎﻧﻊ از روﺋﻴﺖ ﻣﻄﻠﻖ در ﺗﺎرﻳﻜﻲ آن ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻫﻮاره ‪ 630‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم وزن دارد و داراي ﺻﻔﺤﻪ اي ﺣﺎﻣﻞ اﺳﺖ و ﺑﺎر ﻣﻔﻴﺪ آن ‪ 300‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻠﺴﻜﻮﭘﻲ و دورﺑﻴﻨﻲ ﻧﻮﻣﺮﻳﻚ ﺑﺎ ﻣﻴﺪان دﻳﺪ وﺳﻴﻊ)‪ 2/7‬در‪ 3‬درﺟﻪ (ﻛﻪ در ﻗﻠﻤﺮو ﻧﻮر‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻗﺎﺑﻞ روﺋﻴﺖ و ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺴﺎس ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﺰﻳﻲ ﻧﻮر‪ .‬درﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ‬ ‫آن)‪(CCD‬از ﭼﻬﺎر ﮔﻴﺮﻧﺪه ‪ 8‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﭘﻴﻜﺴﻞ)ﻫﺮ ﻳﻚ( دو ﻋﺪد از ازاﻳﻦ ﮔﻴﺮﻧﺪه ﻫﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬ ‫درﻳﺎﻓﺖ داده ﻫﺎي آﺳﺘﺮوﺳﻴﺴﻤﻮﻟﻮژي‪ 1‬و دو ﻋﺪد ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ)ﻳﺎ ﺷﻜﺎر( اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻫﺎ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬دﻗﺖ در ﻫﺪف ﮔﻴﺮي ﮔﻴﺮﻧﺪه ﻫﺎ ﻣﻌﺎدل‪ 0/2‬ﺛﺎﻧﻴﻪ در آرك اﺳﺖ ‪.‬ﻣﺎﻫﻮاره وﻇﻴﻔﻪ دارد ﻫﺮ‬ ‫ﺑﺎر ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 6‬ﻣﺎه دو ﻧﺎﺣﻴﻪ از ﻓﻀﺎ را در ﺻﻔﺤﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻴﻲ‪ .‬و ﺧﻂ اﺳﺘﻮاﻳﻲ رﺻﺪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ دﻗﺖ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺧﻴﺎﺑﺎن ﺷﺎﻧﺰه ﻟﻴﺰه ﭘﺎرﻳﺲ را ﺑﺮاي ﺟﺸﻦ ﻧﻮﺋﻞ‬ ‫ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﭼﺮاغ ﺗﺰﺋﻴﻦ ﻛﺮده اﻧﺪ و ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﺼﺎدف ﻳﻜﻲ از ﭼﺮاﻏﻬﺎ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﭼﺸﻤﻚ زدن‬ ‫ﻛﻨﺪ اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره از ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 900‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي اﻳﻦ ﻻﻣﭗ ﭼﺸﻤﻚ زن را ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫اﮔﺮﺳﻴﺎره اي ﺑﺎ ﺣﺠﻤﻲ ﻣﻌﺎدل وﻳﺎ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻛﺮه زﻣﻴﻦ از ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪش ﻋﺒﻮر ﻛﻨﺪ و در‬ ‫ﻣﺴﻴﺮ دﻳﺪرس اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻗﺮا ﮔﻴﺮد اﺧﺘﻼف اﻳﺠﺎد ﺷﺪه در ﻧﻮر ﺳﺘﺎره را ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺎﻧﺲ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻳﻚ ﺑﺮ روي ده ﻫﺰار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ روش در ﺳﺎل ‪ 2007‬دو‬ ‫اﻛﺰوﺳﻴﺎره را ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻛﻪ در ﺳﻄﻮر ﺑﻌﺪ در ﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬ﻛﻮرو)‪( CoRoT‬‬ ‫ﻗﺎدر اﺳﺖ اﺧﺘﻼف ﻧﻮري ﻣﻌﺎدل‪)0/00001‬ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮاز ده ﻫﺰار ﻓﺘﻮن ﻧﻮري ﺳﺘﺎره ﻳﻜﻲ ﻛﻢ ﺷﻮد‬ ‫ﻛﻮرو‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻦ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻲ ﺷﻮد(‪.‬‬ ‫‪.‬اﻧﺮژي ﻻزم ﺑﺮاي ﺛﺒﺖ و ارﺳﺎل ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎ)‪ 380‬وات(‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ دو ﺻﻔﺤﻪ ﺟﺬب ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﻛﻪ در ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻗﺮار دارﻧﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻗﺮار اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺪت دو‬ ‫ﺳﺎل وﻧﻴﻢ ﻫﺮ روز ‪ 900‬ﻣﻜﺎﺑﺎﻳﺖ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﻨﺪ و ﻛﻨﺠﺎﻳﺶ ﺣﺎﻓﻈﻪ دروﻧﻲ آن ﻧﻴﺰ ‪2‬‬ ‫‪ Astérosismologie ١‬ﻋﺒﺎرت از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻮع ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت دروﻧﯽ ﻳﮏ ﺳﺘﺎرﻩ اﺳﺖ‪.‬ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺮﮐﻴﺐ‬ ‫دروﻧﯽ‪،‬ﭼﺮﺧﺶ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر و دﻣﺎﯼ دروﻧﯽ ﺳﺘﺎرﻩ را ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬

‫‪١٨١‬‬

‫ژﻳﻜﺎﺑﺎﻳﺖ اﺳﺖ‪.‬رﺻﺪ ﺑﻴﺶ از ‪ 120000‬ﻫﺰار ﺳﺘﺎره در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻗﺮار دارد‪.‬‬ ‫در ﺷﻜﻞ)‪3‬ـ‪(6‬دﻋﻮت ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﺷﺎي ارﺳﺎل ﻣﺎﻫﻮاره ﻛﻮرو ﺑﻪ رﺻﺪ ﺧﺎﻧﻪ ﭘﺎرﻳﺲ)ﻣﺪون( و‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺗﺨﻴﻠﻲ آن در اﻃﺮاف زﻣﻴﻦ‪. .‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺷﻜﻞ)‪4‬ـ‪(6‬ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻲ ﺗﺮﺳﻴﻤﻲ از ﻣﺎﻫﻮاره ﻛﻮرو)‪( CoRoT‬‬ ‫‪ ١‬اﻃﻼﻋﺎت ﻓﻮق از ﻣﻨﺒﻊ ) )‪ ( http://fr.wikipedia.org/wiki/Corot_(satellite‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٨٢‬‬

‫ﺳﺎل ‪ 2007‬ﻣﺎه ﻣﻪ‬ ‫آژاﻧﺲ ﻓﻀﺎﻳﻲ اروﭘﺎ‪ ( ESA )0‬در ‪ 3‬ﻣﻪ اﻳﻦ ﺳﺎل اﻃﻼع داد ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻮاره ﻛﻮرو اوﻟﻴﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره را‬ ‫در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 1500‬ﺳﺎل ﻧﻮري از ﻣﺎ ﻛﺸﻒ ﻛﺮده و آﻧﺮا )‪ ( CoRot-exo-2b‬ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬اﻳﻦ‬ ‫اﻛﺰوﺳﻴﺎره در اﻃﺮاف ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ زرد رﻧﮕﻲ در ﭼﺮﺧﺶ اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ ﺳﺘﺎره در ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻲ ﻟﻴﻜﻮرن‬ ‫)‪ (Licorne‬ﻗﺮاردارد ‪.‬ﺷﻌﺎع ﺳﻴﺎره ‪1/ 78‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﺘﺮي و ﺟﺮم آن ‪ 1/3‬ﺟﺮم ﻣﺸﺘﺮي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎل ‪ 2007‬ﻣﺎه دﺳﺎﻣﺒﺮ‬ ‫دوﻣﻴﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﻮرو ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه) ‪ ( CoRot-exo-2b‬ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻴﺎره در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 800‬ﺳﺎل ﻧﻮري و در ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻲ ﻣﺎر ) ‪ ( Serpent‬ﻗﺮار دارد و ‪ 1/4‬ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻣﺸﺘﺮي اﺳﺖ و ﺟﺮم آن ‪ 3/5‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﺘﺮي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ وﭼﻜﺎﻟﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ اﻳﻦ ﻏﻮل‬ ‫ﮔﺎزي‪ 1/5‬ﮔﺮم در ﻫﺮ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭼﻜﺎﻟﻲ آن از ﻣﺸﺘﺮي ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ )ﭼﻜﺎﻟﻲ‬ ‫ﻣﺸﺘﺮي ‪ 1/3‬ﮔﺮم در ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫دو اﻛﺰوﺳﻴﺎره دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ در زﻳﺮ رﺻﺪ ﻛﻮرو ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺰودي آژاﻧﺲ ﻓﻀﺎﻳﻲ اروﭘﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت‬ ‫آﻧﻬﺎ را در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺸﺮﻳﺎت ﺧﻮ‪.‬اﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬ ‫آﻧﻲ ﺑﮕﻠﻦ) ‪ ( Annie Baglin‬ﻣﺴﺌﻮل واﻗﻌﻲ ﭘﺮوژه ﻛﻮرو ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪1‬ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﺎره‬ ‫دارﻧﺪ آﻧﻘﺪر زﻳﺎد اﺳﺖ و ﺑﻪ زودي) ﻛﻮرو( ﺧﺮﻣﻨﻲ از اﻃﻼﻋﺎت در ﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫داد‪.‬در ‪ 300‬روزي ﻛﻪ از ﭘﺮﺗﺎپ اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﻲ ﮔﺬرد ﻛﻮرو اﻣﻜﺎن ﺗﺮﺳﻴﻢ ‪ 12000‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي‬ ‫ﻧﻮري را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﺮده اﺳﺖ و ‪ 40‬ﺳﺘﺎره ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎز رﺳﻲ را در ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺧﻮد ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﻧﻴﺰ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮرو ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻫﻮاره ﻓﻀﺎﻳﻲ در‬ ‫دﻧﻴﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون ﺣﺮﻛﺖ و ﺑﻪ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ و در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﻣﻄﻠﻖ ﺳﺘﺎره اي را ﺗﺤﺖ‬ ‫دﻳﺪرس ﺧﻮد ﻗﺮاردﻫﺪ‪.‬اﻳﺸﺎن اﻇﻬﺎر ﻣﻲ دارد ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﺎره دارﻧﺪ آﻧﻘﺪر زﻳﺎد اﺳﺖ‬ ‫‪ ١‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ) ‪flashespace.com(CoRoT,un télescope zen‬‬

‫‪١٨٣‬‬

‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ زودي در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﺎر دروﻧﻲ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺗﻌﺪاد اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻫﺎ از ‪ 270‬ﺗﺠﺎوز ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻛﻮرو ﻓﻘﻂ ‪ 27‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻗﻄﺮ دارد ‪،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدن ﻛﻮرو آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻬﺎ ﻗﺼﺪ دارﻧﺪ در‬ ‫ﺳﺎل‪ 2008‬ﻣﺎﻫﻮاره اي ﺑﺰرﻛﺘﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﭙﻠﺮ)‪ ( Kepler‬و ﺑﺎ ﺗﻠﺴﻜﻮﭘﻲ وﺳﻴﻌﺘﺮو ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ﻳﻚ ﻣﺘﺮ و‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ ﺗﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﻣﺪار اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﺗﺮ از ﻣﺪار ﻛﻮرو ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻀﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪5‬ـ‪(6‬ﻣﺎﻫﻮاره ﻛﭙﻠﺮ ﻛﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ ﻧﺎﺳﺎ) ‪ (NASA‬در ﺳﺎل ‪ 2008‬ﺑﺮاي ﺷﻜﺎر و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﻴﺎراﺗﻲ دراﺑﻌﺎد‬

‫زﻣﻴﻦ در اﻃﺮاف ﺳﺘﺎرﻛﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪.‬‬ ‫داوﻳﺪ ﻫﻮﮔﺰ‪ ،‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻣﻌﺮوف اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت اﺣﺘﻤﺎﻟﻰ ﺧﻮد ﺑﺮ روى ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎى‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ 4‬درﺻﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺎراﺗﻰ در ﻣﺪارات آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ و در ﺻﻔﺤﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺘﺎره ﺑﺎﻳﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ‪40‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﺒﻴﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ را ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻐﻴﺮى از ﺳﻴﺎرات در ﻣﺪارات آﻧﻬﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ‬ ‫ﻣﻰدﻫﻨﺪ و ﻳﺎ داده اﻧﺪ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬و ﺑﺎور دارد ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎ در ‪ 20‬ﺳﺎل‬ ‫ﻧﻮرى از ﻣﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﻤﻼً در آن ﻛﺎﻧﻮﻧﻰ ﺑﺮاى ﻧﻤﻮ زﻧﺪﮔﻰ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪١٨٤‬‬

‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت اﺣﺘﻤﺎﻟﻰ وﺟﻮد ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه در‬ ‫ﻛﻴﻬﺎن را ﻛﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 1980‬ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﺮاﻧﻚ دراك اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ‪،‬‬ ‫آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﻨﻬﺎ در ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﺑﻴﺶ از ده ﻣﻴﻠﻴﻮن‬ ‫ﺗﻤﺪن ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ از ﺗﻤﺪن ﻣﺎ‪ ،‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﺪ واﻗﻌﻰ زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﺳﻴﺎرهاى اﺳﺖ ﻛﻪ در آن آب وﺟﻮد دارد و ﺟﻮ‪ ‬اﺣﻴﺎﻛﻨﻨﺪه در آن ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻻزﻣﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻬﻮارهاى ﺑﺮاى ﻧﻤﻮ زﻧﺪﮔﻰ درﺟﻪ ﺣﺮارﺗﻰ ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺮ ﺗﺎ ﺻﺪ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد اﺳﺖ‪ .‬و‬ ‫اﻳﻦ دﻣﺎ در ﺣﺎﻟﻰ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﻴﺎره در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﺨﺼﻰ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺣﺘﻰ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ 5‬درﺻﺪ‪ ،‬از ﻣﺤﻞ ﻛﻨﻮﻧﻰ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻮد‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ در آن ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ‬ ‫ﻣﻰﺑﻮد و در ﮔﺮﻣﺎى زﻳﺎد اﺣﺘﻤﺎﻻً زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﻧﻮع دﻳﮕﺮ اداﻣﻪ ﻣﻰﻳﺎﻓﺖ‪ .‬و ﻧﻴﺰ اﮔﺮ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﻣﻘﺪار دورﺗﺮ از ﻣﺤﻞ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺧﻮد ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﻴﺎره ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮدى ﻣﻰﮔﺮدﻳﺪ و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻧﻮع ﺗﺤﻮل ﺑﻪﻛﻠﻰ‬ ‫ﻋﻮض ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺪل ﻧﺎﺳﺎ )ﻣﺮﻛﺰ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻓﻀﺎﻳﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎ( ﻣﺮﻳﺦ و زﻫﺮه ﻛﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﺳﻴﺎره زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﺎ ﻧﻮارى ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺪ زﻧﺪﮔﻰ در آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻣﺪ‪ .‬ﻣﺨﺘﺼﺮ اﺧﺘﻼﻓﻰ در ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ و ﻳﺎ ﻣﺨﺘﺼﺮ اﺧﺘﻼﻓﻰ در ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ‬ ‫آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺳﻴﺎره ﻣﺮﻳﺦ را ﻳﺨﺰده و ﺳﻴﺎره زﻫﺮه را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻛﻮره ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮﻣﻰ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮﻳﺦ ﺑﻌﺪ‬ ‫از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺳﺮد ﺷﺪه و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳﺨﺰدهاى ﺑﺪون ﺟﻮ ﮔﺎزى ﮔﺮدﻳﺪه و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ‬ ‫زﻫﺮه ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻓﺪاى ﺟﻮ‪‬ى ﺧﻔﻪﻛﻨﻨﺪه از ﺗﻮده ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻈﻴﻢ ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ ﺷﺪه و اﻳﻦ ﺗﻮده ﮔﺎزﻫﺎ‬ ‫»ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاى« ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻳﺪى در آن اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻣﺎ‪ ،‬دﻣﺎ‪ ،‬ﺟﻮ و آب‪،‬‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ اﻟﺰاﻣﻰ ﻧﻤﻮ‪ ‬زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻮده وﻟﻰ ﻣﺤﺪودﻛﻨﻨﺪه آن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1993‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‪ ،‬در‬ ‫ﻋﻤﻖ ‪ 3000‬ﻣﺘﺮى آﺑﻬﺎى اﻗﻴﺎﻧﻮس آرام‪ ،‬ﻛﺮﻣﻬﺎى ﻋﻈﻴﻤﻰ را ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ در دﻣﺎى ﺑﻴﺶ از ‪ 100‬درﺟﻪ‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد ﭼﺸﻤﻪ ﺟﻮﺷﺎﻧﻰ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻋﻤﻖ و در ﻓﺸﺎر ‪ 250‬ﺟﻮ‪ ‬وﺟﻮد دارد‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪،‬ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻧﻤﻮﻧﻪاى ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﻮﺳﻌﻪ زﻧﺪﮔﻰ در ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫دﺷﻮار ﻧﻈﻴﺮ ﺷﺮاﻳﻂ اوﻟﻴﻪ ﺟﻮ‪ ‬و دﻣﺎى زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٨٥‬‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﺣﺘﻰ در ﺳﻴﺎرات و ﻳﺎ ﻣﺎﻫﻮاره ﻫﺎي ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﺷﻜﻞ اﺑﺘﺪاﻳﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﻳﺎ وﺟﻮد دارد و ﻳﺎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻓﺴﻴﻞ آن ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺎﻗﻰ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺻﺮف ﻣﺨﺎرج ﺑﺴﻴﺎر‪ ،‬ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎى ﻣﺘﻌﺪدى ﺑﻪ ﻓﻀﺎ و ﺑﻪ اﻃﺮاف اﻳﻦ ﺳﻴﺎرات‬ ‫ارﺳﺎل ﻣﻰدارﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل‪ 1976‬ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎى »واﻳﻜﻴﻨﮓ« را ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺴﻄﺤﻰ از ﻛﺮه ﻣﺮﻳﺦ ارﺳﺎل‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻬﻰ ﺑﻪدﺳﺖ ﻧﻴﺎﻣﺪ‪.‬‬

‫ارﺳﺎل ﻣﺎﻫﻮاره وﺳﻮﻧﺪ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺮﻳﺦ‬ ‫در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺳﺎل ‪» 1996‬ﻧﺎﺳﺎ« ﺑﺎ ﺳﺮوﺻﺪاى ﻓﺮاوان اﻋﻼم داﺷﺖ‪ :‬در ﺳﻨﮕﻬﺎى آﺳﻤﺎﻧﻰ ﻛﻪ از ﻛﺮه‬ ‫ﻣﺮﻳﺦ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎده ﻧﻮﻋﻰ زﻧﺪﮔﻰ در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺎره ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ‬ ‫ﺧﻴﻠﻰ زود ﻣﻮرد اﻋﺘﺮاض ﻏﺎﻟﺐ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان واﻗﻊ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻴﺸﻞ ﻣﻮرت‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪،‬‬ ‫ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ از ‪ 37000‬ﺳﻨﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ ﺟﻤﻊآورى ﺷﺪه در ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻓﻘﻂ ‪ 12‬ﻋﺪد آن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺮه‬ ‫ﻣﺮﻳﺦ اﺳﺖ و ﻧﺴﺒﺖ درﺻﺪ ﮔﺎزﻫﺎى ﻣﻮﺟﻮد در آﻧﻬﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﺷﺒﻴﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻨﮕﻬﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎى واﻳﻜﻴﻨﮓ در ﺳﺎل ‪ 1976‬در روى اﻳﻦ ﺳﻴﺎره آزﻣﺎﻳﺶ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻓﻀﺎﻳﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎ »ﭘﺎﺗﻔﻴﻨﺘﺮ« در ‪ 4‬ژوﺋﻴﻪ ‪ 1997‬در روى ﻛﺮه ﻣﺮﻳﺦ )ﻣﺎرس( ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﺸﺴﺖ و‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﻛﻠﻴﺸﻪ از ﺳﻄﺢ ﻣﺮﻳﺦ را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ارﺳﺎل داﺷﺘﻪ‪ ،‬روﺑﺎت ﻛﻮﭼﻜﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه اﻳﻦ ﺳﻔﻴﻨﻪ ﺑﻮد‬ ‫ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ‪ 36‬ﻣﺘﺮ در ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ در ﺳﻄﺢ اﻳﻦ ﺳﻴﺎره ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد و از ﺻﺨﺮهﻫﺎ و‬ ‫ﺳﻨﮕﻬﺎى ﺑﺰرگ روى اﻳﻦ ﻛﺮه ﻓﻴﻠﻤﺒﺮدارى ﻧﻤﻮد‪ 2.‬ﺑﺮرﺳﻰ ﻛﻠﻴﺸﻪﻫﺎ ﻫﻨﻮز اداﻣﻪ دارد‪ ،‬ﺑﻪﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﻰرﺳﺪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ )‪ 3/8‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻗﺒﻞ( آب در روى اﻳﻦ ﺳﻴﺎره وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و اﻣﺎ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﺒﺨﻴﺮ آﺑﻬﺎ و ﻳﺎ اﻧﺠﻤﺎد آﻧﻬﺎ‪ ،‬آﻳﺎ ﺷﻜﻠﻰ از زﻧﺪﮔﻰ اﺑﺘﺪاﻳﻰ در اﻳﻦ ﺳﻴﺎره ﺑﻮده اﺳﺖ ﻳﺎ‬ ‫ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﺑﻌﺪى ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ .١‬ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ‪ ٨ ،‬اوت ‪.١٩٩٦‬‬ ‫‪ .٢‬هﻤﺎن‪ ١٠ ،‬ژوﺋﻴﻪ ‪.١٩٩٧‬‬

‫‪١٨٦‬‬

‫در ‪ 3‬ژوﺋﻴﻪ ‪ 1998‬ژاﭘﻮﻧﻲ ﻫﺎ ﺳﻮﻧﺪي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻮزوﻣﻲ)‪ ( Nzomi‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﻮ ﻣﺮﻳﺦ ارﺳﺎل‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ روﺑﺮو ﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 2001‬ﻧﺎﺳﺎ ) ‪ ( NASA‬ﺳﻮﻧﺪ ﻣﺎرس اودﻳﺴﻲ را در ‪ 7‬آورﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺮﻳﺦ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫در ‪ 24‬اﻛﺘﺒﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺑﻪ ﻣﺪارﺳﻴﺎره رﺳﻴﺪ و در ‪ 19‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ 2002‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري از‬ ‫ﺳﻄﺢ ﻣﺮﻳﺦ ﻧﻤﻮد‪.‬اﺳﭙﻜﺘﺮوﻣﺘﺮ ﻛﺎﻣﺎي آن وﺟﻮد ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي از آب را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﺦ در‬ ‫ﻋﻤﻖ ﺳﻪ ﻣﺘﺮ ي زﻣﻴﻦ ﻣﺮﻳﺦ ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪.‬‬ ‫در ‪ 2‬ژوﺋﻦ ‪ 2003‬ﺳﻮﻧﺪ اروﭘﺎﻳﻲ ﻣﺎرساﻛﺴﭙﺮس)‪ ( Mars Express‬از ﭘﺎﻳﮕﺎه ﭘﺎﻳﻜﻮﻧﻮر ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﻦ ﺳﻴﺎره ﭘﺮﺗﺎپ ﺷﺪ‪،‬در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺎرس اﻛﺴﭙﺮس ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻣﺪاري اﻃﺮاف ﻣﺎرس وﺳﻴﻠﻪ اي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻴﮕﺎل‪ ( Beagle2 ) 2‬ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﻦ ﺳﻴﺎره‬ ‫ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﻔﺮ ﻛﻨﻨﺪه و ﻳﻚ اﺳﭙﻜﺘﺮوﻣﺘﺮ ﺟﺮﻣﻲ و دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﺮ روي‬ ‫ﺑﺎزوﻫﺎي اﻳﻦ روﺑﺎت ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ روﺑﺎت ﻫﺮﮔﺰ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻧﻜﺮد وﻟﻲ ﻣﺎرس‬ ‫اﻛﺴﭙﺮس وﺟﻮد ﻳﺦ و ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺮف در ﻗﻄﺐ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻣﺮﻳﺦ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮد‪.‬و‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺒﻲ از ﺳﻄﺢ ﻣﺎرس و ﺻﺨﺮه ﻫﺎي آن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ دوﮔﺎﻧﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺎرس اﻛﺴﭙﻠﻮراﺳﻴﻮن رور ) ‪Mars Exploration‬‬ ‫‪ ( Rover‬ﺷﺎﻣﻞ دو ﺳﻮﻧﺪ دوﻗﻠﻮ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي))‪ ( MER-A(Spirit‬و ) ‪MER-B(Opportunity‬‬ ‫( ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ‪ 10‬ژوﺋﻦ و ‪ 7‬ژوﺋﻴﻪ‪ 2003‬ﭘﺮﺗﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪.‬اوﻟﻲ روﺑﺎت اﺳﭙﺮﻳﺖ را در ‪ 3‬ژاﻧﻮﻳﻪ‪2004‬‬ ‫در دﻫﺎﻧﻪ آﺗﺶ ﻧﺸﺎن ) ‪ ( Gusev‬ﻛﻪ ﻓﺮض ﻣﻲ ﺷﺪ در آن درﻳﺎﭼﻪ اي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺮار داد‬ ‫و دوﻣﻲ روﺑﺎت اوﭘﺮﺗﻮﻧﻴﺘﻲ را در ‪ 24‬ژاﻧﻮﻳﻪ در ﻧﺎﺣﻴﻪ اي ﻛﻪ )‪ (Meridiani Planum‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ‬ ‫ﺷﺪ و ﻓﺮض ﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻫﻤﺎﺗﻴﺖ ﻳﻌﻨﻲ اﻛﺴﻴﺪ آﻫﻦ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺮار‬ ‫داد‪.‬ﻫﻤﺎﺗﻴﺖ ﻳﺎ اﻛﺴﻴﺪ آﻫﻦ ﺳﻪ ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ)ﻓﺮﻳﻚ( در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ آب ﻳﺎ ﺑﺨﺎرات آب وﺟﻮد دارد‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻳﻦ دو روﺑﺎت ﻋﻜﺴﻬﺎي ﺑﻲ ﻧﻈﻴﺮي از ﻧﻮاﺣﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻴﺎره ﻣﺮﻳﺦ ارﺳﺎل داﺷﺘﻪ‬ ‫اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ و دﻳﺪﻧﻲ اﺳﺖ ‪ 134‬ﻛﻠﻴﺸﻪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﭘﺎﻧﻮ راﻣﻴﻚ ﺑﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎت زﻳﺮ را ﻣﻲ‬

‫‪١٨٧‬‬

‫ﺗﻮاﻧﻴﺪ در اﻧﺘﺮﻧﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪508http://www.futura-sciences.com/galerie_photos/showgallery.php/cat/‬‬

‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎ را در ﭘﻲ ﻣﻲ آورﻳﻢ‬

‫ﺻﺨﺮه ﻫﺎﻳﻲ در ﻣﺎرس ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﻮﻧﺪ)‪( Opportunity‬ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﺷﺪه‬

‫ﺗﭙﻪ اي در ﻣﺮﻳﺦ ﻛﻪ ﺳﻮﻧﺪ اﺳﭙﺮﻳﺖ) ‪ (Spirit‬ارﺳﺎل داﺷﺘﻪ‬

‫و ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﺸﺘﺮي از روي ﻣﺮﻳﺦ‬

‫دﻫﺎﻧﻪ آﺗﺶ ﻧﺸﺎﻧﻲ در ﻣﺮﻳﺦ‪.‬‬

‫ﻏﺮوب ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﺳﻴﺎره ﻣﺮﻳﺦ‬

‫ﺷﻜﺎل)‪6‬ـ‪(6‬ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻲ از ﺳﻴﺎره ﻣﺮﻳﺦ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﻮﻧﺪﻫﺎي اوﭘﺮﺗﻮﻧﻴﺘﻲ واﺳﭙﺮﻳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‬

‫ﻳﻚ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ زودي ﺑﺮ روي ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل ﻣﺮﻳﺦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬در ﻣﺎه اﻛﺘﺒﺮ‬

‫‪١٨٨‬‬

‫‪ 2007‬آژاﻧﺲ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﺎﻧﺎدا ﻗﺮار داد ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻري ﺑﺮاي‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ اﻳﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‪ .‬دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد ﻣﻲ‬ ‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺳﻄﺢ ﺳﻴﺎره اي دﻳﮕﺮ ﻳﻌﻨﻲ زﻣﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﻮي‪،‬ﻓﺸﺎرﺟﻮ ‪،‬ﻣﻘﺪار ﮔﺮد وﻏﺒﺎرﻫﺎ و دﻣﺎ را‬ ‫در ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﻣﺮﻳﺦ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﻧﺎﺳﺎ) ‪( NASA‬ﻣﺴﺌﻮل ارﺳﺎل اﻳﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺛﺮ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺑﺮ روي ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎ‪:‬‬ ‫ﻓﺠﺮ ﻗﻄﺒﻲ‪:‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻳﻢ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻳﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻛﻮره ي زرﮔﺮي ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و در درون آﻧﻬﺎ از‬ ‫ﮔﺪاﺧﺖ ﻫﺴﺘﻪ اي اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ )‪ 92‬ﻋﻨﺼﺮ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﻳﻢ( ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ و‬ ‫اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ)رﻣﺒﺶ( ﺑﻪ ﻓﻀﺎ ﻫﺎي ﺑﻴﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‬ ‫ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺎزي و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺎﻛﻲ ) ( ﺳﻴﺎراﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ را اﻳﺠﺎد ﻛﺮده و ﻳﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﺳﻴﺎرات در اﺛﺮ ﻧﻴﺮوي ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮگ و ﻧﻴﺮوي‬ ‫ﮔﺮاﻧﺸﻲ ﺟﺬب ﺑﻪ ﻣﺮﮔﺰ در ﻣﺪاري اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ و از ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر ﺑﻬﺮه‬ ‫ﻣﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺳﻴﺎره اي ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ از ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر اﺳﺖ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻣﻴﻦ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﻧﻮﻋﻲ از زﻧﺪﮔﻲ را در ﺧﻮد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ ‪.‬اﻣﻜﺎن دارد ﻓﻮاﺻﻞ اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮي‬ ‫ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از زﻧﺪﮔﻲ در آﻧﻬﺎ ﺟﺮﻳﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت‬ ‫ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻳﺎد ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺛﺮ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر ﺑﺮ روي ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻮ ﺳﻴﺎرات ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎﻳﻲ‬ ‫اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻴﻢ آﺟﺮﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ زﻣﻴﻨﻲ ﻣﺎ ﻛﻪ اﺳﻴﺪ ﻫﺎي آﻣﻴﻨﻪ اﺳﺖ‬ ‫از اﺗﺤﺎد ﺳﻪ ﺗﺎ ﭼﺎر اﺗﻢ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻫﻴﺪروژن‪ ،‬ازت‪،‬اﻛﺴﻴﮋن و ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺗﻤﻬﺎﻳﻲ‬ ‫ﻧﻈﻴﺮ ﮔﻮﮔﺮد و ﻳﺎ ﻓﺴﻔﺮ و ﻳﺎ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ درﺳﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪.‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻃﻴﻒ ﻧﮕﺎري و ﺟﻮد ‪80‬‬ ‫ﻧﻮع اﺳﻴﺪ آﻣﻴﻨﻪ را در ﻓﻀﺎي ﺑﻴﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻛﺸﻒ ﻛﺮده اﻧﺪو ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد زﻧﺪﮔﻲ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻗﻴﺮ از زﻧﺪﮔﻲ زﻣﻴﻨﻲ ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ زﻳﺎد اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮔﺮد و ﺑﺎ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎي ﻓﻀﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﻤﺎس‬

‫‪١٨٩‬‬

‫ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺻﺤﺒﺖ از ﺗﺎﺛﻴﺮ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺮ روي اﺗﻤﻬﺎ و ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎي ﺳﺎزﻧﺪه ﺟﻮ ﺳﻴﺎرات ﻛﺮدﻳﻢ در‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺪ ﻧﻴﺴﺖ اﺛﺮ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﺧﻮرﺳﻴﺪي را ﺑﺮ روي ﺟﻮ زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﺟﻠﻮه اي ﺷﮕﻔﺖ اﻧﻜﻴﺰ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﺠﺮ ﻗﻄﺒﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲ آورد در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎي ﺧﻴﺮه ﻛﻨﻨﺪه آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪.‬‬ ‫از زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻓﺠﺮ ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﻳﺎ ﺟﻨﻮﺑﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫)‪(Aurores Australe) (Aurores Boréales‬‬ ‫ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰي در ﺳﻴﺎره زﻣﻴﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد آورده ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻌﺠﺐ ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬و‬ ‫اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺸﺮﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺗﺎﺑﻊ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﻴﺪان‬ ‫ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ زﻣﻴﻦ اﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ ‪ 70‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﺸﺮ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺠﺮ ﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﻌﻜﺎس ﻧﻮر‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮ روي ﻳﺨﻬﺎي ﻗﻄﺒﻬﺎي زﻣﻴﻦ اﺳﺖ وﻟﻲ اﻣﺮوزه ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﻛﻪ در واﻗﻊ ﻣﻨﺒﻊ اﻳﻦ‬ ‫ﻓﺠﺮ ﻫﺎ اﺛﺮ ﻃﻮﻓﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺳﻄﺢ ﺑﺴﻴﺎر آﺷﻔﺘﻪ و ﻃﻮﻓﺎﻧﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬ ‫ذرات اﺗﻤﻲ را در ﻓﻀﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ )ﭘﺮوﺗﻮن و اﻟﻜﺘﺮون(‪.‬ﻣﺎداﻣﻴﻜﻪ ﻃﻮﻓﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪي آﻏﺎز‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ زﻳﺎدي ازاﻳﻦ ذرات درﻓﻀﺎ و درﻫﻤﻪ ي ﺟﻬﺎت ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻲ ﮔﺮدد ﺑﺨﺶ‬ ‫اﻧﺪﻛﻲ ازآﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻮزﻣﻴﻦ روي ﻣﻲ آورﻧﺪ‪.‬ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ واﻟﻜﺘﺮون ﻫﺎ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎي ازت واﻛﺴﻴﮋن‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻮ را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬اﻳﻦ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎ ﺑﺮاي دﻓﻊ ﺗﺤﺮﻳﻚ از ﺧﻮد اﻧﺮژي درﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪه را‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻮر از ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎي ﺟﻮ‪ ‬ﻧﻮر از ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪) .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻫﻤﺎن اﺗﻔﺎﻗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در داﺧﻞ ﻳﻚ ﻻﻣﭗ ﻧﺌﻮﻧﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد( ﻧﻮرﻫﺎي ﻣﻨﺘﺸﺮه از ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎي‬ ‫ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺷﺪه ازت و اﻛﺴﻴﮋن ﺑﺮﺣﺴﺐ داﻣﻨﻪ ﺗﺤﺮﻳﻜﻲ آﻧﻬﺎ رﻧﮕﻬﺎي ﻣﺘﻔﺎﺗﻲ از ﺧﻮد ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ و زﻳﺒﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﻓﺠﺮﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ رﻧﮕﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺖ‪.‬در ﻛﻠﻴﺸﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﭘﻲ‬ ‫ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﻮر ﭘﺎﺷﻲ ﻫﺎ را در ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل آورده اﻳﻢ‬

‫‪١٩٠‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪7‬ـ‪(6‬ﻓﺠﺮ در ﻧﺎﺣﻴﻪ اي از ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل‪.‬‬

‫ﭼﺮا ﻓﺠﺮ ﻗﻄﺒﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ؟‬ ‫ﻣﺎداﻣﻴﻜﻪ ذرات اﻟﻜﺘﺮون ﺑﺎ ﺑﺎر ﻣﻨﻔﻲ و ﭘﺮوﺗﻮن ﺑﺎ ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ وارد در ﺟﻮ زﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺤﺖ‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ زﻣﻴﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺠﺒﻮر ﺑــــﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻄﺒﻬﺎي زﻣﻴﻦ ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪.‬در ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل ﻓﺠﺮ ﺷﻤـﺎﻟﻲ و در ﻗﻄﺐ ﺟﻨــﻮب ﻓﺠﺮ ﺟﻨـﻮﺑﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﻄـﻮر‬

‫‪١٩١‬‬

‫ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ زﻳـــﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬ﻓﺠــﺮﻫﺎ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﺎﻧـﺪ ﺑﻴﻀــﻮي ﺷﻜﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨــﺪ ﻛﻪ در‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 700‬ﻣﺘﺮي از ﻗﻄﺐ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ زﻣﻴﻦ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨــﺪ‪.‬ﺷﺪت و ﻳﺎ ﺿﻌﻒ آﻧﻬﺎ در ارﺗﺒﺎط‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﻃﻮﻓﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪي اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﻗﺪر ﻃﻮﻓﺎن ﺷﺪﻳﺪ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ ﻓﺠﺮﻫﺎ ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ و‬ ‫ﻧﻮراﻧﻲ ﺗﺮﻧﺪ و ﻫﺮ ﻗﺪر ﺷﺪت ﻃﻮﻓﺎن ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ رﻧﮓ و ﺷﺪت اﻳﻦ ﻓﺠﺮ ﻫﺎ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪8‬ـ‪ (6‬اﺛﺮ ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ زﻣﻴﻦ ﺑﺮ روي ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪي‪.‬‬

‫در واﻗﻊ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻳﻚ ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺰاران ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺎرﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻗﻮي ﺗﺮﻳﻦ ﺑﻤﺐ‬ ‫ﻫﻴﺪروژﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪.‬دﻣﺎي ﺳﻄﺤﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﺣﺪود ‪ 6000‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮا و ﺣﺎل‬ ‫آﻧﻜﻪ دﻣﺎي دروﻧﻲ آن از ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ درﺟﻪ ﺗﺠﺎوز ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬در اﺛﺮ دﻣــــﺎي ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ زﻳﺎد دروﻧﻲ‬ ‫اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ از اﺗﻤﻬﺎي ﻫﻴﺪروژن ﺟﺪا ﺷﺪه اﻧﺪ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ از ﻣﺎده را ﭘﻼﺳﻤــﺎ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ﻫﺴﺘﻪ ﻫﺎي اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺻﺎﺑﺖ ﻛﺮده ﮔﺎه‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ دو ﭘﺮوﺗﻮن در ﻫﻢ ﻓﺮوﻣﻲ روﻧﺪ و ﻳﻜﻲ از ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻـﻮرت اﻟﻜﺘﺮون‬ ‫ﻣﺜﺒـﺖ از دﺳﺖ ﻣـﻲ دﻫـﺪ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑـﻪ ﻧﻮﺗﺮون ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﻫﺴﺘﻪ ﺣﺎﺻﻞ را اﻳﺰوﺗﻮپ ﺳﻨﮕﻴﻦ‬ ‫ﻫﻴﺪروژن ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻧﺎم آن دوﺗﺮﻳﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ در اﺛـﺮ اﺻﺎﺑﺖ ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﭘـﺮوﺗﻮن دﻳـﮕﺮ ﺑﻪ دوﺗـﺮﻳﻢ‬ ‫ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ ﻫﻠﻴﻢ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪ 2‬ﭘﺮوﺗﻮن و دو ﻧﻮﺗﺮن اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳــﺪه را ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر‬

‫‪١٩٢‬‬

‫ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ اول ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﺮدﻳﻢ ﮔــﺪاﺧﺖ ﻫﺴﺘﻪ اي ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻫﻤﺎن واﻛﻨﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درون ﺑﻤﺐ‬ ‫ﻫﻴـﺪروژﻧﻲ اﺗﻐﺎق ﻣﻲ اﻓﺘـﺪ‪.‬در اﺛـﺮ اﻳﻦ ﮔﺪاﺧﺖ دﻣــــﺎ ﺑﺎﻻ ﻣﻴـﺮود و اﻧﻔﺠﺎرات وﺣﺸﺖ ﻧـﺎﻛﻲ‬ ‫در درون ﺧﻮرﺷﻴـﺪ ﺻﻮرت ﻣــﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎن ﺻﺪاي اﻧﻔﺠﺎر در ﺧﻼء اﻧﺘﺸﺎر ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﺪ و‬ ‫ﮔﺮﻧـــﻪ از ﺻﺪاي اﻧﻔﺠﺎرات ﺧﻮرﺷﻴﺪ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻃﻮﻓﺎﻧـﻬﺎي‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴـﺪي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﻧﻔﺠﺎرات اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻼﺳﻤﺎ ) ﭘﺮوﺗـﻮن و اﻟﻜﺘﺮون ﺑﺎ دﻣـﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ‬ ‫( را ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻧــﻮر ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﻪ ﻓﻀﺎي ﺑﻴﻦ ﺳﻴﺎرات و ﺣﺘﻲ ﺗﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎن دور‬ ‫دﺳﺖ ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي زﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺗﺎﺑــﺪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ در اﺛﺮ ﻣﻴﺪان‬ ‫ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻄﺒﻬﺎي زﻣﻴﻦ راﻧــﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻓﺠﺮ ﻗﻄﺒﻲ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ‬ ‫آورﻧﺪ‪.‬ﭼﻨﺪ ﺗﺼﻮﻳﺮ دﻳﮕﺮ از اﻳﻦ ﻓﺠﺮ ﻫﺎ را در ﭘﻲ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪.‬‬

‫ﭼﻪ ﻣﻲ ﺟﻮﻳﻴﻢ؟‬ ‫دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﭘﮋو‪.‬ﻫﺶ و ﻛﻨﺠﻜﺎوي ﺑﺮاي ﭼﻴﺴﺖ؟ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ دﻧﺒﺎ ل رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﻳﺎ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﻫﻢ ﺑﺎ ﻧﻤﻮدار ﻫﻴﺒﺮت رﻳﻮز داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻛﺎﻧﺎدﻳﻲ آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻳﻢ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ)‬ ‫ﻓﻬﻢ(ﺑﺎﻻ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﻬﺎن و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن اﻳﻦ ﻛﻴﻬﺎن ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ‬ ‫در آﻏﺎز ﮔﻔﺘﻴﻢ در ﺳﻪ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ داﻧﺸﻤﻨﺪان و روﺷﻨﻔﻜﺮان آن زﻣﺎن را در آﺗﺶ زﻧﺪه ﺳﻮز ﻣﻲ‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻏﻴﺮ از دﻧﻴﺎي زﻣﻴﻨﻲ دﻧﻴﺎ ﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ در ﺟﻬﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫‪.‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪١٩٣‬‬

‫" زﻣﻴﻦ ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻧﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ دور زﻣﻴﻦ"‬ ‫ﺑﻪ اﻋﺪام ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن روﺣﺎﻧﻲ ﻋﺎﻟﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ اي ﺑﻮد ﺑﻌﺪ از اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﮔﻨﺎه و ﺳﺠﺪه ﺑﺮ‬ ‫زﻣﻴﻦ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺣﺒﺲ اﺑﺪ ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬زﻳﺮا ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﻣﺬﻫﺒﻲ اﺟﺎزه ﻧﻤﻲ دادﻧﺪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺗﺼﻮراﺗﻲ‬ ‫ﻛﻪ آﻧﻬﺎ از ﺧﺪا و زﻣﻴﻦ و ﺧﻠﻘﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي در ﺑﺎره ي ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺑﻨﺪه ﮔﺎن ﺧﺪا و‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪.‬ﺑﺸﺮ از آﻏﺎز ﺗﺤﻮل و از زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ روي دو ﭘﺎ اﻳﺴﺘﺎد و ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺧﻮد ﻧﮕﺎه ﻛﺮد و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﻨﺪاﻳﺸﺪ و ﺑﺎ ﻫﻤﻨﻮع ﺧﻮد ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺧﻮد و دﻟﻴﻞ وﺟﻮد اﺷﻴﺎء‬ ‫ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺳﺌﻮال ﻛﺮد و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺪرت ﻓﻬﻤﺶ دﻟﻴﻞ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه اي ﺑﺮاي ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺗﻔﺎﻗﺎت‬ ‫روزﻣﺮه )ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬آﻣﺪن ﺑﺮف و ﺑﺎرن ‪،‬آﻣﺪن ﺷﺐ و روز‪ ،‬ﻣﺮدن و ﻳﺎ ﺣﻮادث ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ ﻣﺜﻞ زﻟﺰﻟﻪ‬ ‫آﺗﺶ ﻓﺸﺎﻧﻲ و ﻏﻴﺮه و ﻏﻴﺮه‪ . (. .‬ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ آﺳﻤﺎﻧﻲ را ﻣﺴﺌﻮل ﻫﻤﻪ ي اﻳﻦ اﺗﻔﺎﻗﺎت ﻣﻲ‬ ‫داﻧﺴﺖ‪.‬ﺣﺘﻲ در زﻣﺎن ﻣﺎ ﻫﻢ در اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ ﻫﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻮم ﻏﻴﺒﻲ و ﺟﻮد دارد ﻣﺜﻼ"‬ ‫زﻟﺰﻟﻪ ﻣﻲ آﻳﺪ و در ﺑﻢ ‪ 40000‬ﻧﻔﺮ را ﻣﻲ ﻛﺸﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺼﻮر‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺟﺒﺎر اﺳﺖ و ﺑﺪي ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﻮد ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ و ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ؟ﭼﺮازﻟﺰﻟﻪ اي ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺪرت زﻟﺰﻟﻪ ﺑﻢ‪ ،‬در ژاﭘﻦ ﻛﺴﻲ را ﻧﻤﻲ ﻛﺸﺪ‪.‬در ﺑﻢ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ را از ﮔﻞ‬ ‫ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ و در ژاﭘﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻣﺤﻞ زﻧﺪﮔﻲ آﻧﻬﺎ زﻟﺰﻟﻪ ﺧﻴﺰ اﺳﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎرا‬ ‫ﻃﻮري ﺑﻨﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ زﻟﺰﻟﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ آﺳﻴﺒﻲ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﺪ اﮔﺮ زﻟﺰﻟﻪ اي در ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻬﺮان‬ ‫اﺗﻔﺎق ﺑﻴﻔﺘﺪ ﭼﻨﺪ در ﺻﺪ از اﻳﻦ ﺑﺮﺟﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺧﻴﺮا ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ و ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻻزم ﻧﻜﺮده‬ ‫اﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺮاب ﺧﻮاﻫﺪﺷﺪ؟ ﺟﻮاب را ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه واﮔﺬار ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻢ ﻋﺪدي ﻛﻪ ﻣﻦ ﺣﺪث ﻣﻴﺰﻧﻢ‬ ‫ﻛﻤﺘﺮ از ﻋﺪدي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﺤﺘﺮم ﻛﻪ در اﻳﺮان زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ در ذﻫﻦ داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ اﺗﻔﺎﻗﺎت دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ در ﺧﺮاﻓﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ و اﻣﻜﺎن اﺻﻼح‬ ‫ﺷﺪن اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺎ ﭘﻴﺶ ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫‪١٩٤‬‬

‫ﻓﺼﻞ ‪7‬‬ ‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‬

‫اﻳﻦ ﺑﺤﺮ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻴﺮون زﻧﻬﻔﺖ‬

‫ﻛﺲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻫﺮﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺴﻔﺖ‬

‫ﻫﺮﻛﺲ ﺳﺨﻨﻰ از ﺳﺮ ﺳﻮدا ﮔﻔﺘﻨﺪ‬

‫زان روى ﻛﻪ ﻫﺴﺖ‪،‬ﻛﺲ ﻧﻤﻰداﻧﺪ ﮔﻔﺖ‬

‫)ﺧﻴﺎم(‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫از آﻏﺎز اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺧﻠﻘﺖ ﺗﺎﻛﻨﻮن‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﺣﻮادث ﻛُﻨﺪ و ﺑﻄﻰء ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰآﻳﻨﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺑﺮﺧﻼف‬ ‫ﺗﺼﻮر ﻣﺎ‪ ،‬ﺗﺎﻛﻨﻮن دوﺳﻮم از اﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل از ﻋﻤﺮ ﻛﻴﻬﺎن ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ‬ ‫ﺳﭙﺮى ﺷﺪه و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎرى در اﻳﻦ دوره ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪﻫﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬ ‫ﻣﺎ و ﺳﻴﺎرات ﻣﺘﻌﺪدى ﻧﻈﻴﺮ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه و از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺘﻮﻓﻰ در آﺧﺮﻳﻦ‬ ‫دﻗﺎﻳﻖ ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﺳﻌﻰ ﺑﻪ ﻓﺮار دادن ﻓﺮاوردهﻫﺎى ﺧﻮد از دﺳﺖ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﻛﺮده‪ ،‬ﮔﺎزﻫﺎ و‬ ‫ﺧﺎﻛﺴﺘﺮﻫﺎى ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه از آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻫﺎي ﺳﻴﺎراﺗﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ‪.‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬ ‫ﻣﺎ و ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﺷﺎﻳﺪ ﻧﺴﻞ دوم و ﻳﺎ ﺳﻮم از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻛﻴﻬﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١٩٥‬‬

‫ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻻزم ﺑﺮاى ﺷﺮوع ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﮔﺮد ﻳﻚ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪92 ،‬ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ﮔﺎز‪ ،‬ﺟﺎﻣﺪ و ﻣﺎﻳﻊ در ﺳﻴﺎرهاى ﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ و ﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر دور از ﺳﺘﺎرهاى‪ ،‬ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﺧﻮد را ﺑﺮ روى ﺟﻮ زﻣﻴﻦ رﻫﺎ ﻛﺮد‪ .‬ﺧﺮوج ﮔﺎزﻫﺎ از دﻫﺎﻧﻪ‬ ‫آﺗﺸﻔﺸﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮات دﻣﺎ و ﭼﺮﺧﺶ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ دور ﺧﻮد و ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻓﺎﻧﻬﺎى وﺣﺸﺘﻨﺎﻛﻰ‬ ‫در ﺟﻮ ﮔﺎزى زﻣﻴﻦ ﺑﻪوﺟﻮد آوردﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻮرد ﺗﻮدهﻫﺎى ﻋﻈﻴﻢ ﮔﺎزﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻮﻓﺎﻧﻬﺎى ﺷﺪﻳﺪ و رﻋﺪ و‬ ‫ﺑﺮﻗﻬﺎﻳﻰ وﺣﺸﺘﻨﺎك )ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﺑﺮاى ﻣﺎ در زﻧﺪﮔﻰ ﻛﻨﻮﻧﻰ( اﻳﺠﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﺧﺘﻼف ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ‬ ‫اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﭘﺲ از ﻫﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﺘﺠﺎوز از ﺻﺪﻫﺎ ﻫﺰار ﺗﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﻮن وﻟﺖ ﺑﻮد )اﺧﺘﻼف‬ ‫ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺑﺮﻗﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎزل ﻣﺎ وارد ﻣﻰﺷﻮد ‪ 220‬وﻟﺖ اﺳﺖ(‪.‬در ﻫﺮ رﻋﺪ و ﺑﺮﻗﻰ ﻛﻪ در ﺟﻮ‪ ‬اوﻟﻴﻪ‬ ‫زﻣﻴﻦ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد از اﺗﻤﻬﺎ و ﻳﺎ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﻦ ﺟﻮ‪ ‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ‬ ‫ﺷﺪه و ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ و ﻣﺘﻨﻮع ﺗﺮى ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از اﺗﺼﺎل ﻛﺮﺑﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻴﺪروژن ﮔﺎز ﻣﺘﺎن‪ ،‬از ﭘﻴﻮﻧﺪ ازت ﺑﺎ ﻫﻴﺪروژن ﮔﺎز آﻣﻮﻧﻴﺎك‪ ،‬از ﭘﻴﻮﻧﺪ اﻛﺴﻴﮋن ﺑﺎ ﻫﻴﺪروژن‬ ‫ﻣﻮﻟﻜﻮل آب ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎز و از ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻛﺮﺑﻦ و ازت ﺑﺎ اﻛﺴﻴﮋن‪ ،‬اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم اﻛﺴﻴﺪﻫﺎى اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه و ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻤﺎم اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻮ‪ ‬اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ از ﺑﻴﻦ رﻓﺖ‪ .‬ﮔﺮدش زﻣﻴﻦ ﺑﻪ‬ ‫دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺷﺐ و روز را ﺑﺎ اﺧﺘﻼف دﻣﺎ اﻳﺠﺎد ﻛﺮد‪ .‬در ﺷﺒﻬﺎى ﺳﺮد ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﮔﺎزى آب ﻣﺒﺪل‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺎران و ﺑﻪﺻﻮرت ﺳﻴﻼﺑﻬﺎى ﻋﻈﻴﻢ در ﺳﻄﺢ داغ و ﺳﻮزان اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ ﺟﺎرى ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و در اﺛﺮ‬ ‫دﻣﺎى ﺑﺎﻻ ﻣﺠﺪدا ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺑﺨﺎر ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺟﻮ‪ ‬ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﺒﺪﻳﻼت ﮔﺎزﻛﺮﺑﻨﻴﻚ و ﮔﺎز‬ ‫آﻣﻮﻧﻴﺎك و اﻛﺴﻴﺪﻫﺎى ازت ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻮ‪ ،‬در آب ﺣﻞ ﺷﺪه و ﺑﻪﺻﻮرت ﺑﺎران ﺑﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺟﺎرى ﺷﺪﻧﺪ‪.‬ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﻴﻼﺑﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در روى زﻣﻴﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮى ﮔﻮدﻳﻬﺎى زﻣﻴﻦ‬ ‫روان ﺷﺪ و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ اﺑﺘﺪا درﻳﺎﭼﻪﻫﺎ و ﻣﺪﺗﻰ ﺑﻌﺪ اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎى ﻛﻢﻋﻤﻖ اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ را ﺗﺸﻜﻴﻞ داد‪.‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎىِ آب ﺑﺎ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﺧﻮد ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ اﻋﺠﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻫﺮ ﺗﺒﺪﻳﻠﻰ از ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ﻣﺎﻳﻊ ﺑﻪ ﺑﺨﺎر در روى زﻣﻴﻦ و ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺑﺨﺎر ﺑﻪ ﻣﺎﻳﻊ در ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮاد ﻣﺤﻠﻮل در‬ ‫اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ را اﻓﺰاﻳﺶ دادﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻣﻮاد‪ ،‬ﺧﻮاه در ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎزى و ﺧﻮاه ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺤﻠﻮل‪ ،‬ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ‬

‫‪١٩٦‬‬

‫ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى زﻳﺮﺑﻨﻔﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻳﺎ ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﺮﻗﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ از ﺑﺮﺧﻮرد اﺑﺮﻫﺎ ﭘﺪﻳﺪ‬ ‫ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪه و دوﺑﺎره ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎى ﻣﺘﻨﻮع دﻳﮕﺮى ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآوردﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻗﺮع و اﻧﺒﻴﻘﻰ ﺑﺮاى اﻧﺠﺎم واﻛﻨﺸﻬﺎى ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﺑﻮده و از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬ ‫ﺗﺨﻤﻪ اوﻟﻴﻪ ﺣﻴﺎت در درون اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫از ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻳﻚ اﺗﻢ اﻛﺴﻴﮋن ﺑﺎ دو اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮل آب ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻛﺴﻴﮋن ﺑﺮاى‬ ‫ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ و ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى اوﻟﻴﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺣﻴﺎت‪ ،‬ﮔﺎز ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻰ ﺑﻮده اﺳﺖ و اﮔﺮ در ﺟﻮ‪ ‬اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ وﺟﻮد‬ ‫ﻣﻰداﺷﺖ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه ﺑﻪوﺟﻮد آﻳﻨﺪ‪ .‬و ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در آﻏﺎز اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﻤﺎﻣﻰ اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻮ‪ ‬اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ در ﺿﻤﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﺎ ﻫﻴﺪروژن‪ ،‬ازت و ﻛﺮﺑﻦ‪،‬‬ ‫ﻣﺼﺮف ﺷﺪ‪ .‬ﮔﺎز ﻫﻴﺪروژن ﺳﺒﻚ و ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻔﺠﺎر اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ اﺟﺘﻤﺎع اﻳﻦ دو ﮔﺎز ﺑﺎ ﻫﻢ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى‬ ‫آب را ﺑﺎ ﻫﺰاران ﻧﻮﻳﺪ از ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و ﺗﻨﻮع‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻰآورﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﺑﺪن در ﻣﺤﻴﻄﻰ از آب‬ ‫ﺷﻨﺎور اﺳﺖ و ‪ 90‬درﺻﺪ ﺑﺎﻓﺘﻬﺎى ﺑﺪن ﻣﺎ از آب ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻣﻌﺪﻧﻰ ﻣﻮﺟﻮد در‬ ‫ﻣﺎﻳﻌﺎت ﺑﻴﻦﺳﻠﻮﻟﻰ ﺑﺪن ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﻰ ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ درﺻﺪ ﻋﻴﻨﺎ ﺷﺒﻴﻪ ﻣﻮاد ﻣﺤﻠﻮل در آب‬ ‫درﻳﺎﻫﺎﺳﺖ‪) .‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎى ﺑﺎﻓﺘﻬﺎى اﺳﺘﺨﻮاﻧﻰ(‪ .‬ﺟﺪوﻟﻬﺎي زﻳﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را آﺷﻜﺎر ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻳﻮﻧﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در ﭘﻼﺳﻤﺎى ﺧﻮن در ﺟﺪول ‪ 1‬و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻳﻮﻧﻰ ﻣﺘﻮﺳﻂ آب درﻳﺎﻫﺎ در‬ ‫ﺟﺪول ‪ 2‬آورده ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ )ﮔﺮم در ﻟﻴﺘﺮ(‬

‫ﻛﺎﺗﻴــﻮن‬

‫ﻏﻠﻈﺖ )ﮔﺮم در ﻟﻴﺘﺮ(‬

‫آﻧﻴــﻮن‬

‫‪3/3‬‬

‫‪Na‬‬

‫‪3/65‬‬

‫‪Cl‬‬

‫‪ 0/19‬ﺗﺎ ‪0/18‬‬

‫‪K‬‬

‫‪1/65‬‬

‫‪HCO3‬‬

‫‪0/1‬‬

‫‪Ca‬‬

‫‪ 0/106‬ﺗﺎ ‪0/095‬‬

‫‪PO4‬‬

‫‪ 0/12‬ﺗﺎ‪0/018‬‬

‫‪Mg‬‬

‫‪0/045‬‬

‫‪SO4‬‬

‫ﺟﺪول ‪ .1‬ﻣﻘﺪار ﻳﻮﻧﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﺮ ﻟﻴﺘﺮ ﭘﻼﺳﻤﺎ‪.‬‬

‫‪١٩٧‬‬

‫ﻏﻠﻈﺖ )ﮔﺮم در ﻟﻴﺘﺮ(‬

‫ﻛﺎﺗﻴــﻮن‬

‫ﻏﻠﻈﺖ )ﮔﺮم در ﻟﻴﺘﺮ(‬

‫آﻧﻴــﻮن‬

‫‪10/70‬‬

‫‪Na‬‬

‫‪19/26‬‬

‫‪Cl‬‬

‫‪0/39‬‬

‫‪K‬‬

‫‪0/15‬‬

‫‪HCO3‬‬

‫‪0/41‬‬

‫‪Ca‬‬

‫‪2/69‬‬

‫‪SO4‬‬

‫‪1/29‬‬

‫‪Mg‬‬

‫‪0/07‬‬

‫‪Br‬‬

‫ﺟﺪول ‪ .2‬ﻏﻠﻈﺖ ﻳﻮﻧﻬﺎى ﻣﻬﻢ ﻣﻮﺟﻮد در آب درﻳﺎﻫﺎ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺷﮕﻔﺘﻰ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻓﺮاواﻧﻰ در ﺟﺪوﻟﻬﺎى ‪ 1‬و ‪ 2‬دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﺎز ﺟﺎﻟﺒﺘﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﻌﺪ از‬ ‫‪ 3/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻛﻪ از ﺗﺤﻮل زﻧﺪﮔﻰ در روى زﻣﻴﻦ ﻣﻰﮔﺬرد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ درﺻﺪ اﻣﻼح ﻓﺎز ﻣﺎﻳﻊ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه اﻋﻀﺎى ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ درﺻﺪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮاد در آب درﻳﺎ‪ ،‬ﺷﺒﺎﻫﺖ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮان ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺴﺒﺖ درﺻﺪ اﻣﻼح ﻣﻮﺟﻮد در‬ ‫ﺑﺎﻓﺘﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه از آب درﻳﺎ ﻧﺸﺌﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺟﺪول ‪ 3‬اﻳﻦ ﺗﺸﺎﺑﻪ را ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻧﻤﺎﻳﺶ‬ ‫ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻳﻌﺎت آﻟﻲ‪ /‬ﻳﻮﻧﻬﺎ‬

‫‪SO4‬‬

‫‪Cl‬‬

‫‪Mg‬‬

‫‪Ca‬‬

‫‪K‬‬

‫‪Na‬‬

‫آب درﻳﺎ‬

‫‪7/2‬‬

‫‪120‬‬

‫‪12‬‬

‫‪2/3‬‬

‫‪2/2‬‬

‫‪100‬‬

‫ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران‪/‬اﻧﺴﺎن ‪1/7‬‬

‫‪70‬‬

‫‪0/83‬‬

‫‪1/7‬‬

‫‪3/5‬‬

‫‪100‬‬

‫ﻏﻮرﺑﺎﻏﻪ‬

‫‪0‬‬

‫‪72‬‬

‫‪1/2‬‬

‫‪1/9‬‬

‫‪2/4‬‬

‫‪100‬‬

‫ﻣﻠﺦ درﻳﺎﻳﻲ)ﻣﻴﮕﻮ(‬

‫‪2/2‬‬

‫‪110‬‬

‫‪1/0‬‬

‫‪2/3‬‬

‫‪1/9‬‬

‫‪100‬‬

‫ﺻﺪف درﻳﺎﻳﻲ‬

‫‪5 /9‬‬

‫‪120‬‬

‫‪5 /7‬‬

‫‪2/2‬‬

‫‪1/7‬‬

‫‪100‬‬

‫ﺟﻮﺟﻪ ﺗﻴﻐﻲ‬

‫‪7 /2‬‬

‫‪120‬‬

‫‪12‬‬

‫‪2/2‬‬

‫‪2/3‬‬

‫‪100‬‬

‫ﺟﺪول ‪ .3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ آب درﻳﺎﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺎﻳﻌﺎت آﻟﻰ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه‪.‬‬

‫‪١٩٨‬‬

‫در ﻣﻮرد آب و ﻗﺪرت ﺧﻼﻗﻪ آن ﺳﻌﺪى زﻳﺒﺎ ﺳﺮوده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫زﻣﺸـﺮق ﺑﻪ ﻣﻐﺮب ﻣﻪ و آﻓﺘﺎب‬

‫روان ﻛــﺮد و ﺑﻨﻬﺎد ﮔﻴﺘﻰ ﺑﺮآب‬

‫دﻫﺪ ﻧﻄﻔﻪ را ﺻﻮرﺗﻰ ﭼﻮن ﭘﺮى‬

‫ﻛﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﺮ آب ﺻﻮرﺗﮕﺮى؟‬

‫زِاﺑــﺮ اﻓﻜﻨﺪ ﻗﻄﺮهاى ﺳﻮى ﻳﻢ‬

‫زِﺻﻠﺐ آورد ﻧـﻄﻔﻪاى در ﺷﻜﻢ‬

‫از آن ﻗﻄﺮ ﻟُـﻮﻟُـﻮى ﻻﻻ ﻛﻨــﺪ‬

‫و زﻳﻦ ﺻـﻮرﺗـﻰ ﺳﺮوﺑـﺎﻻ ﻛﻨﺪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻠﻖاﻟﺴﺎﻋﻪ‬ ‫ﺑﻴﺶ از ﺑﻴﺴﺖ ﻗﺮن‪ ،‬ﻓﻼﺳﻔﻪ و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮد ﺷﻜﻞ ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﻣﻮاد ﺟﺎﻣﺪ ﻫﻢ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬از ﻋﻬﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺎ ﻗﺮون وﺳﻄﻰ ﻓﻜﺮ‬ ‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻰ از اﺧﺘﺼﺎﺻﺎت دروﻧﻰ ﻣﺎد‪‬ه ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻻزم ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد از ﻗِﺒﻞ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻠﻮهﮔﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ را‬ ‫»ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻠﻖاﻟﺴﺎﻋﻪ«‪ 1‬ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺮم ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد از ﮔﻞ و ﻻى وﻣﮕﺲ از‬ ‫ﮔﻮﺷﺖ ﻓﺎﺳﺪ ﺷﺪه ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬در ﻗﺮن ﻫﺠﺪﻫﻢ ﺣﺘﻰ ﻳﻚ ﭘﺰﺷﻚ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻠﮋﻳﻜﻰ‪،‬‬ ‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻰ را ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻮش در ‪ 24‬روز‪ ،‬از ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار دادن داﻧﻪﻫﺎى ﮔﻨﺪم و ﭘﺎرﭼﻪﻫﺎى‬ ‫ﻛﺜﻴﻒ داده ﺑﻮد‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪1‬ـ‪ (7‬ﻧﻤﻮدارى از اﻳﻦ ﻃﺮز ﺗﻔﻜﺮ ﺳﺎدهﻟﻮﺣﺎﻧﻪ را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬ ‫در اواﺳﻂ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺮن ﭘﺰﺷﻜﻰ از اﻫﺎﻟﻰ ﺷﻬﺮ ﺗﻮﺳﻜﺎن اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﺮاﻧﺴﺴﻜﻮ ردى ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف اﻳﻦ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﻮاد ﻛﺜﻴﻒ و ﻳﺎ ﻓﺎﺳﺪ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﺮم و ﻣﮕﺲ از ﮔﻮﺷﺖ ﻓﺎﺳﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ آﻟﻮدﮔﻰ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺮم و ﻣﮕﺲ ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد از ﻣﻮاد ﮔﻨﺪﻳﺪه ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺧﺘﺮاع ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮپ در ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬اﻣﻜﺎن رؤﻳﺖ دﻧﻴﺎى ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﭼﻜﻰ را‬ ‫‪١. Génération Spontanée‬‬

‫‪١‬‬

‫‪١٩٩‬‬

‫ﻛﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﺮاى ﺑﺸﺮ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬ﻛﺸﻒ ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮپ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻠﻖاﻟﺴﺎﻋﻪ‬ ‫را ﺑﺎﻃﻞ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .1‬ﻧﻤﻮدارى از دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﭘﺰﺷﻚ ﺑﻠﮋﻳﻜﻰ ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻮش از داﻧﻪﻫﺎى ﮔﻨﺪم و ﭘﺎرﭼﻪﻫﺎى ﻛﺜﻴﻒ‪.‬‬

‫)ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪ :‬ﻛﺘﺎب ﺗﺤﻮل ﺷﻴﻤﻰ(‬

‫ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺪ‪ ‬آن را ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ذرهﺑﻴﻨﻰ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻮد ﺑﻪﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺎ اواﺳﻂ‬ ‫ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﺑﻪﺷﺪت از آن ﻃﺮﻓﺪارى ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺗﺤﻮل اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎت‪ ،‬ﺗﻀﺎد دﻳﮕﺮى ﺑﻴﻦ‬ ‫ﺷﻴﻤﻰداﻧﺎن اﻳﻦ دوره‪ ،‬درﺑﺎره اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ ﻣﻮادى ﻛﻪ از ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰآﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﻮادى‬ ‫ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻌﺪﻧﻰ ﻣﻰﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪار ﮔﺸﺖ‪ .‬و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻮاد ﻣﺸﺘﻖ از ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه را ﻛﻪ‬ ‫در درون ﺧﻮد ﻧﻴﺮوى ﻣﺮﻣﻮزى ﻧﻬﻔﺘﻪ دارﻧﺪ )ﻧﻴﺮوى زﻧﺪﮔﻰ(‪ ،‬ﻣﻮاد آﻟﻰ ﻧﺎﻣﮕﺬارى ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ‬ ‫»ﺷﻴﻤﻰ آﻟﻰ« ﺣﺎﺻﻞ از اﻳﻦ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ ،‬ﻣﻮاد ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﻣﻌﺎدن را‬ ‫ﻣﻌﺪﻧﻰ و ﺷﻴﻤﻰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ را »ﺷﻴﻤﻰ ﻣﻌﺪﻧﻰ« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻮاد »آﻟﻰ« در‬ ‫آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﻴﻤﻰدان آﻟﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻓﺮدرﻳﺶ وﻫﻠﺮ اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﻰ‪ ،‬ﻣﺎده آﻟﻰ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬او ﺗﻮاﻧﺴﺖ اوره را ﻛﻪ ﻳﻚ ﺗﺮﻛﻴﺐ آﻟﻰ و ﻣﺴﺘﺨﺮج از ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه و ﻣﻮﺟﻮد در‬

‫‪٢٠٠‬‬

‫ادرار آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﻰ ﺑﺎ ﻫﻢ در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ‬ ‫»ﻧﻴﺮوى زﻧﺪﮔﻰ« ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮاد ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه ﺑﻰﻣﻌﻨﻰ اﺳﺖ‪ .‬و از‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺷﻴﻤﻰداﻧﺎن ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﺮﻛﻴﺐ آﻟﻰ در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻬﺎ ﺳﻨﺘﺰ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ‬ ‫روز ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻣﺮوزه ﺷﻴﻤﻰآﻟﻰ را ﺷﻴﻤﻰ ﻣﺸﺘﻘﺎت ﻛﺮﺑﻦ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻰﺳﺎل ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﭼﺎرﻟﺰ داروﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﺒﺪأ اﻧﻮاع را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻧﻘﻼﺑﻰ در ﻓﻬﻢ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻰ‬ ‫ﺑﻪوﺟﻮد آورد‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮاى زﻳﺴﺘﻦ در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن‪ ،‬ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫ﮔﻔﺘﻪﻫﺎى داروﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﺎت او ﺑﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮدات اوﻟﻴﻪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻣﺘﻔﻜﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬داروﻳﻦ در ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺧﻮد ﺣﺘﻰ ﺑﻪ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى اوﻟﻴﻪ ﻧﻴﺰ اﺷﺎره داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ زﻣﺎن‪ ،‬دﻟﻴﻞ وﺟﻮدى و ﺗﻨﻮع ﻓﺮاوان ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ آﺷﻜﺎر ﻣﻰﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺷﻜﻞ )‪2‬ـ‪ (7‬ﺑﻪﻃﻮر ﻓﻜﺎﻫﻰ ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ را ﻣﺠﺴﻢ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫از ﺳﺎل ‪ 1859‬ﻛﻪ ﻛﺘﺎب داروﻳﻦ در دﺳﺘﺮس ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬دﻟﻴﻞ وﺟﻮدى ﻣﻮﺟﻮدات‬ ‫ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﭙﻰ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ و ﺗﺠﺴﺲ درﺑﺎره ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ آﻛﺎدﻣﻰ ﻋﻠﻮم ﭘﺎرﻳﺲ ﺟﺎﻳﺰهاى ﺑﺮاى ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮر‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻰ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات را ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺳﻪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﻟﻮى ﭘﺎﺳﺘﻮر )‪،(1822-1895‬‬ ‫ﺑﺮﻧﺪه اﻳﻦ ﺟﺎﻳﺰه ﺷﺪ‪ .‬آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﺸﻬﻮر او ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ وﺟﻮد ﻣﻮﺟﻮدات‬ ‫ذرهﺑﻴﻨﻰ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬

‫‪٢٠١‬‬

‫ﺷﻜﻞ) ‪2‬ـ‪ (.7‬ﺗﺤﻮل ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ‪) .‬از ﻛﺘﺎب ﺗﺤﻮل ﺷﻴﻤﻰ(‬

‫ﭘﺎﺳﺘﻮر ﻣﺎﻳﻌﻰ ﺷﺒﻴﻪ آب ﮔﻮﺷﺖ از ﺟﻮﺷﺎﻧﺪن ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮد و در دو ﻇﺮف ﺷﻴﺸﻪاى‬ ‫ﺷﺒﻴﻪ آﻣﭙﻮﻟﻬﺎى ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻗﺮار داد‪ ،‬ﺳﭙﺲ آﻣﭙﻮﻟﻬﺎ را در دﻣﺎى ﺑﺎﻻﺗﺮ از‪ 100‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد ﺣﺮارت‬ ‫داد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات ذرهﺑﻴﻨﻰ ﻣﻮﺟﻮد در دو آﻣﭙﻮل ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دﻫﺎﻧﻪ ﻳﻜﻰ از‬ ‫آﻣﭙﻮﻟﻬﺎ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺣﺮارت ﻣﺴﺪود ﻛﺮده و دﻫﺎﻧﻪ آﻣﭙﻮل دوم را ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺗﻜﻪاى از ﭘﻨﺒﻪ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ روز‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ ﻣﻮﺟﻮد در آﻣﭙﻮل دوم ﻓﺎﺳﺪ ﺷﺪه و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ ﻣﻮﺟﻮد در آﻣﭙﻮل اول ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮى ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪3‬ـ‪ (7‬آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﺸﻬﻮر ﭘﺎﺳﺘﻮر را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢٠٢‬‬

‫ﺷﻜﻞ) ‪3‬ـ‪ .( 7‬ﻧﻤﻮدارى از آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﺸﻬﻮر ﭘﺎﺳﺘﻮر‪) .‬از ﻛﺘﺎب ﺗﺤﻮل ﺷﻴﻤﻰ(‬

‫) ‪Louis Pasteur (1822 – 1895‬‬

‫ﭘﺎﺳﺘﻮر ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻇﻬﻮر ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه در ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ ﭘﺎﺳﺘﻮرﻳﺰه ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻠﺖ آﻟﻮدﮔﻰ اﻳﻦ ﻣﻮاد ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻮا وﺟﻮد دارﻧﺪ و ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ ﭘﺎﺳﺘﻮرﻳﺰه ﻧﻴﺰ از ﻫﻤﻴﻦ آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﺸﻬﻮر ﭘﺎﺳﺘﻮر ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وى ﺑﺪﻳﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﻠﻢ ﺑﻄﻼن ﺑﺮ اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎى ﻗﺪﻳﻢ ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻠﻖاﻟﺴﺎﻋﻪ ﻛﺸﻴﺪ و ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪﻫﺎى ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﭙﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﻮاﻟﻰ‬ ‫ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻣﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺗﻜﺜﻴﺮ ﺷﺪه و ﺑﺎﻋﺚ ﻓﺴﺎد اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻮاد ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ دوران ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻨﺤﺼﺮا از زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪.‬‬

‫‪٢٠٣‬‬

‫ﺗﺤﻮل ﺷﻴﻤﻰ ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ ﻣﺎد‪‬ه‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1924‬زﻳﺴﺖ ﺷﻴﻤﻰﺷﻨﺎس ﻣﺸﻬﻮر روﺳﻰ‪ ،‬اﻟﻜﺴﺎﻧﺪر اوﭘﺎرﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﻰ درﺑﺎره ﻣﺒﺪأ اﻧﻮاع‬ ‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ او درﺑﺎره ﻣﺒﺪأ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده و ﻣﺒﺘﻨﻰ ﺑﺮ ﺗﺤﻮل ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﻣﺎد‪‬ه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ او زﻧﺪﮔﻰ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ زﻧﺠﻴﺮهاى از ﺗﺤﻮﻻت ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬ ‫زﻧﺠﻴﺮه ﺗﺤﻮﻻت زﻳﺴﺘﻰ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ً)‪Alexander Oparin(1894-1980‬‬ ‫در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺘﻰ اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ را ﺑﻪﻛﻠﻰ ﻣﺘﻔﺎوت از آﻧﭽﻪ اﻛﻨﻮن ﻫﺴﺖ‬ ‫ﻣﻰداﻧﺴﺖ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﻮ زﻣﻴﻦ ﻓﺎﻗﺪ اﻛﺴﻴﮋن و ﺑﻪﻋﻜﺲ ﻣﻤﻠﻮ از ﮔﺎزﻫﺎى ﻣﺘﺎن‪ ،‬آﻣﻮﻧﻴﺎك و‬ ‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﺳﺎده آﻟﻰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﻮل اﻳﻦ ﮔﺎزﻫﺎ در ﺟﻮ زﻣﻴﻦ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺤﻠﻮل در‬ ‫اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎى ﻛﻢ ﻋﻤﻖ اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى درﺷﺖ آﻟﻰ )ﻣﺎﻛﺮوﻣﻮﻟﻜﻮل( اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٠٤‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎس اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ‪ ،‬ﺑﻮرﺗﻦ ﻫﺎﻻﻧﺪ ﺑﺪون اﻃﻼع از ﻛﺘﺎب اوﭘﺎرﻳﻦ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻟﻪاى‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎت وى ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪ .‬او ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻣﻮاد آﻟﻰ در ﺷﺮاﻳﻂ اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﺧﻴﻠﻰ زودﺗﺮ از ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت در دراز ﻣﺪت‬ ‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه را ﺑﻪوﺟﻮد آوردﻧﺪ‪ .‬ﻛﺘﺎب اول اوﭘﺎرﻳﻦ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ زﺑﺎن روﺳﻰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد و‬ ‫ﭼﻨﺪان ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان واﻗﻊ ﻧﺸﺪ‪ .‬وﻟﻰ وى ﻣﺠﺪدا ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮد را ﺑﺴﻂ و ﺗﻮﺳﻌﻪ داد و‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1926‬ﻛﺘﺎﺑﻰ ﻣﻔﺼﻠﺘﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺎم ﺑﻪ زﺑﺎن روﺳﻰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد و اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در ﺳﺎل ‪1938‬‬ ‫ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ و ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان واﻗﻊ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ اوﭘﺎرﻳﻦ اوﻟﻴﻦ‬ ‫ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد و در ﻃﻰ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى ﺗﺤﻮل ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ و ﺷﻴﻤﻰ ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺗﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ واﻛﻨﺶ ﺷﺪﻳﺪ و ﻧﺎﺑﺎورى ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻮاﺟﻪ‬ ‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ ،40‬ﺷﻴﻤﻰ آﻟﻰ ﻫﻨﻮز ﭼﻨﺪان ﺗﻮﺳﻌﻪاى ﻧﺪاﺷﺖ و ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى آﻟﻰ‬ ‫ﺑﻪﺳﺎدﮔﻰ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﺒﻮد و ﻓﻘﻂ در ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 50‬روﺷﻬﺎى ﺗﻬﻴﻪ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻦ ﻣﻮاد ﻣﺘﺪاول‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﺼﺎدف‪ ،‬داﻧﺸﺠﻮى ﺟﻮاﻧﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﺘﺎﻧﻠﻰ ﻣﻴﻠﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﺗﻬﻴﻪ ﺗﺰ‬ ‫دﻛﺘﺮاى ﺧﻮد در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه »ﻫﺎروﻟﺪ اورى« از داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻴﻜﺎﮔﻮ ﺑﻮد‪ .‬او ﺷﺮاﻳﻄﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﺷﺮاﻳﻂ‬ ‫اوﻟﻴﻪ ﺟﻮ زﻣﻴﻦ ﺑﻪوﺟﻮد آورد و ﺑﻪﻃﻮر ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ اوﭘﺎرﻳﻦ را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬او ﮔﺎزﻫﺎى‬ ‫ﻣﺘﺎن‪ ،‬آﻣﻮﻧﻴﺎك‪ ،‬ﻫﻴﺪروژن و ﺑﺨﺎر آب را )ﻧﻈﻴﺮ ﮔﺎزﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً در آﻏﺎز ﺗﻮﻟﺪ ﺳﻴﺎره زﻣﻴﻦ در‬

‫‪٢٠٥‬‬

‫ﺟﻮ‪ ‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪاﻧﺪ( در ﺑﺎﻟﻨﻰ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻳﻚ ﺟﻮ ﻗﺮار داد و ﺳﭙﺲ در ﺑﺎﻟﻦ ﺟﺮﻗﻪﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺷﺪﻳﺪ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ رﻋﺪ و ﺑﺮﻗﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺟﻮ اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺎده اﻳﺠﺎد ﻛﺮد و ﻧﻴﺰ‬ ‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻰ ﺑﺮاى ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﻧﻤﻮدن ﺑﺨﺎر آب و ﺗﺒﺪﻳﻞ آن ﺑﻪ ﻣﺎﻳﻊ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎراﻧﻬﺎى دوراﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻌﻰ ﺑﻪ رﻧﮓ ﻗﺮﻣﺰ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﺮﺗﻘﺎﻟﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ﻛﻪ درآن‬ ‫اﺳﻴﺪﻫﺎى آﻣﻴﻨﻪ‪،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت اﺻﻠﻰ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه را ﭘﻴﺪاﻛﺮد‪ .‬ﺷﻜﻞ)‪4‬ـ‪ (7‬ﻧﻤﻮدارى‬ ‫ازدﺳﺘﮕﺎه اﺳﺘﺎﻧﻠﻰ ﻣﻴﻠﺮﺑﺮاى اﺛﺒﺎت ﻧﻈﺮﻳﻪ اوﭘﺎرﻳﻦ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪.4‬ـ‪ (7‬د ﺳﺘﮕﺎه اﺳﺘﺎﻧﻠﻰ ﻣﻴﻠﺮ ﺑﺮاى اﺛﺒﺎت ﻧﻈﺮﻳﻪ اوﭘﺎرﻳﻦ‪) .‬از ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ(‬

‫اﻳﻦ آزﻣﺎﻳﺶ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﻮﻟﻴﺪ درﺷﺖ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى آﻟﻰ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰدﻫﺪ وﻟﻰ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ‬ ‫ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﻟﻜﻮل زﻧﺪه ﻛﺸﻒ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ اﻳﻦ‬

‫‪٢٠٦‬‬

‫آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﺷﺮح داده ﺷﺪه و ﻓﺮﻣﻮل ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻧﻴﺰ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و اﻣﺎ ﺳﺆال در ﻣﻮرد ﭘﻴﺪاﻳﺶ اوﻟﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻫﻨﻮز ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻮاﺑﻬﺎ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺒﺪأ ﻣﻠﻜﻮﺗﻰ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺣﻴﺎت‪ ،‬دوم ﻣﺒﺪأ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻣﺎوراى زﻣﻴﻦ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺳﻨﮕﻬﺎى‬ ‫آﺳﻤﺎﻧﻰ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ از ﺳﻴﺎر‪‬ات دﻳﮕﺮ ﺗﺨﻤﻪ زﻧﺪﮔﻰ را از ﻓﻀﺎ ﺑﺎ ﺧﻮد آورده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺸﻬﻮر دﻛﺘﺮ ژاك ﻣﻮﻧﻮ‪ ،‬ﺗﺼﺎدف و اﻟﺰام‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ را ﺑﻪوﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﺮ ﺣﺎل ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺣﻞ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺳﺆال را ﻳﻚ ﻣﺮﺣﻠﻪ دورﺗﺮ ﻣﻰﺑﺮد‪.‬‬

‫اﻟﻔﺒﺎى زﻧﺪﮔﻰ‬ ‫‪ .‬ﻣﺒﺪأ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﻓﻀﺎﻳﻰ ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ و ﻳﺎ ﭼﺮا ﺗﺼﺎدف ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﻣﺎ ﺑﺎرﻫﺎ‬ ‫ﻧﻘﻞ ﻗﻮل داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻣﺒﺘﻨﻰ ﺑﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺗﻜﺎﻣﻠﻰ ﻣﺎد‪‬ه‪ ،‬در ﻓﺼﻮل ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‬ ‫آوردهاﻳﻢ‪ .‬رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﻄﻠﻖ در ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﻰ رﻗﻢ زده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪان‪ ،‬ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﻳﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺎت دﻛﺘﺮ ژاك ﻣﻮﻧﻮ را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻧﺪ و اﮔﺮ ﺧﻮد اﻳﺸﺎن‬ ‫ﻫﻢ زﻧﺪه ﺑﻮد ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﻌﺪ از اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ده ﺳﺎﻟﻪ اﺧﻴﺮ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺑﺎب اﺣﺘﻤﺎﻻ" ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﻘﻴﺪه داده‬ ‫ﺑﻮد‪.‬از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده و ﺧﻠﻘﺘﻲ را ﻛﻪ ادﻳﺎن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ آن رﺑﻂ داد‬ ‫‪.‬ﻗﺒﻼ"ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻴﻢ اﻋﺘﻘﺎدات دﻳﻨﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺣﺴﺎﺳﻲ اﺳﺖ و رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫در زﻣﺎن ﻣﺎ ﻋﻠﻢ ﺷﻴﻤﻰ و زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻰ و ﺑﻪﺧﺼﻮص زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻰ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﺮاواﻧﻰ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﺪى ﺟﻮاﺑﮕﻮى ﺳﺆال ﻓﻮق ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺪود ﺳﻪ ﻳﺎ ﭼﻬﺎر ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬در‬ ‫درﻳﺎﻫﺎ و ﺑﺎﺗﻼﻗﻬﺎى زﻣﻴﻨﻰ ﻛﻪ در روز ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮم و در ﺷﺐ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮد ﺑﻮده‪ ،‬آن ﻫﻢ در ﺟﻮ‪‬ى ﻓﺎﻗﺪ‬ ‫اﻛﺴﻴﮋن و ﻣﻤﻠﻮ از ﮔﺎزﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬از ﺗﺮﻛﻴﺐ اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﻴﻂ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬رﻋﺪ و ﺑﺮﻗﻬﺎى ﻋﻈﻴﻢ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى زﻳﺮ ﺑﻨﻔﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻬﻮﻟﺖ از ﺟﻮ‪ ‬اوﻟﻴﻪ ﻛﻢ ﺿﺨﺎﻣﺖ زﻣﻴﻦ ﻋﺒﻮر ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻃﻰ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﻳﻚ دﺳﺘﻪ از اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اوﻟﻴﻦ و‬

‫‪٢٠٧‬‬

‫ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ از ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻜﺜﻴﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎي زﻧﺪه از ﻧﻈﺮ‬ ‫زﻳﺴﺖ ﺷﻴﻤﻰ‪ ،‬زﻳﺴﺖ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ و ﺑﻪﺧﺼﻮص وراﺛﺖ ﺧﻴﻠﻰ ﭘﻴﭽﻴﺪه اﻧﺪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدات ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﻛﻨﻮﻧﻰ‪ ،‬واﻗﻌﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﻘﻴﺮ و ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪5‬ـ‪ (7‬ﻧﻤﻮدارى از‬ ‫ﺗﺤﻮﻻت را در ﺟﻮ‪ ‬و در آﺑﻬﺎى اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪ 5‬ـ‪ (7‬ﻧﻤﻮدارى از ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺟﻮ‪ ‬اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ و ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ در آن و در آﺑﻬﺎى اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ‪.‬‬ ‫ﺟﻮ اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ اوﭘﺎرﻳﻦ و ﻫﺎﻟﺪان ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ﺟﻮ ﻛﻨﻮﻧﻲ زﻣﻴﻦ دارد و ﻧﻴﺰﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي‬ ‫ﺧﻮرﺳﻴﺪي ﺑﺮ روي ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎ و اﻧﺘﺸﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي زﻣﻴﻦ‪.‬‬

‫‪٢٠٨‬‬

‫در ﺳﺎل ‪ 1980‬دو ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎى ﺗﻮﻣﺎس ﺳﺶ و ﺳﻴﺪﻧﻰ آﻟﺘﻤﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻳﻚ دﺳﺘﻪ از ﻣﺎﻛﺮوﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ )ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى درﺷﺖ( را ﻛﺸﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪﻛﻪ در ﺳﺤﺮﮔﺎه زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺒﺪأ‬ ‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻜﺜﻴﺮ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ در واﻗﻊ اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﻫﻢ ﻣﺮغ و ﻫﻢ ﺗﺨﻢﻣﺮغ‬ ‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬ﻛﺸﻒ اﻳﻦ دو داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺗﺤﻮل ﻓﺮاواﻧﻲ در زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸﺮ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ و در واﻗﻊ ﻣﻲ‬ ‫ﺗﻮان اﻳﻦ ﻛﺸﻒ را ﻣﻌﺎدل ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﭘﺎﺳﺘﻮر و اﻧﺸﺘﻴﻦ در ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﻓﻬﻢ ﺑﺸﺮ داﻧﺴﺖ‪ .‬در اﻛﺘﺒﺮ‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1989‬ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﺷﻴﻤﻰ را ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻛﺸﻒ ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دو ﺷﻴﻤﻴﺪان اﻋﻄﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪Sidney Altman 1939 canada Thomas R.Sech 1947 USA‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﺸﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ ‪ RNA‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎدهﺗﺮ از ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎﻳﻰ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎد وراﺛﺘﻰ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮدات ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻰ و ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻳﻌﻨﻰ ‪ ،DNA‬را‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪) DNA‬ﻳﺎ دزاوﻛﺴﻰ رﻳﺒﻮﻧﻮﻛﻠﺌﻴﻚ اﺳﻴﺪ(ﻣﻮﻟﻜﻮل اﺳﺎﺳﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ‬ ‫روى زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﺷﺒﻴﻪ ﻧﺮدﺑﺎﻧﻰ در ﻫﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻠﻪﻫﺎى آن ﭼﻬﺎر ﻣﻮﻟﻜﻮل‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت از ﻫﻢ دارد‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﺑﺎ ﻳﻜﻰ از ﭼﻬﺎر ﺣﺮف ﻛﺪﻫﺎى وراﺛﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه و ﻫﺮ ﻛﺪام‬ ‫ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل وراﺛﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻋﻀﻮ ﺑﻪﺧﺼﻮﺻﻰ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﻮﻟﻜﻮل ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺑﺎ‬ ‫ﺣﺮوف‪ A.C.G.T‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎم ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬آدﻧﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﺳﻴﺘﻮزﻳﻦ‪ ،‬ﮔﻮاﻧﻴﻦ و ﺗﻰﻣﻴﻦ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه روى زﻣﻴﻦ ﻓﻬﺮﺳﺘﻰ از اﻳﻦ اﻋﻤﺎل را ﻓﺮاﺧﻮر‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در ﺑﺮدارﻧﺪ‪ .‬وﻇﺎﻳﻒ ﺿﺒﻂ ﺷﺪه در ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮدى ﺑﺎ وﻇﺎﻳﻒ ﻣﻮﺟﻮد دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت‬

‫‪٢٠٩‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻣﺤﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﺣﺮف در روى ﭘﻠﻪﻫﺎى ﻧﺮدﺑﺎن ‪ DNA‬ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ و‬ ‫در اﺛﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺧﺘﻼف ﺟﺰﻳﻰ‪ ،‬اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻣﻮﺟﻮدات روى زﻣﻴﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم وﻇﺎﻳﻒ‬ ‫ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ زﺑﺎن ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﭼﻬﺎر ﺣﺮف ‪ ، A.C.G.T‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﺣﺘﻰ در‬ ‫اﻧﺪاﻣﻬﺎى ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﺑﻪﺧﺼﻮص‪ ،‬دﺳﺘﻮرﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﺣﺮف ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫دﺳﺘﻮرﻫﺎى ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻋﻀﻮ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺮوف راﻧﻮﻛﻠﺌﻮﺗﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ‬ ‫ﻳﺎ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ در ﻧﮋادﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺤﻞ ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﺣﺮف ﺑﺮ روى ﭘﻠﻪﻫﺎى‬ ‫ﻧﺮدﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺤﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت ارﺛﻰ در ﻧﺴﻠﻬﺎى ﺑﻌﺪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻧﻮﺑﻪ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺴﻠﻬﺎى ﺑﻌﺪى ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪6‬ـ‪ (7‬ﻧﻤﻮدارى از ﻳﻚ ﻧﺮدﺑﺎن ‪ DNA‬را ﻧﻤﺎﻳﺶ‬ ‫ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪6‬ـ‪ 7‬ﻧﻤﺎﻳﺸﻰ از ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪DNA‬‬

‫اﻋﻀﺎى ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ از دﻳﮕﺮ اﻋﻀﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ‪)DNA‬ﻧﻮﻛﻠﺌﻴﻚ اﺳﻴﺪ(ﻫﺎى‬ ‫آﻧﻬﺎ وﻇﺎﻳﻒ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﻣﺘﻔﺎوت از ﻫﻢ دارﻧﺪ‪ .‬دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﻳﺎ ﺟﻬﺶ‪ ،‬ﻓﺮاورده ﺗﺼﺎدف اﺳﺖ‪ ،‬اﻏﻠﺐ‬ ‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎ ﻣﺨﺮب و ﻳﺎ ﻣﻀﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛُﺪ ﺗﺤﻮل ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ آﻧﺰﻳﻤﻰ ﺑﻰﻓﺎﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻣﺪﺗﻬﺎى زﻳﺎدى ﺻﺒﺮ ﻛﺮدﺗﺎ ﺟﻬﺶ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻛﺮدن ﻋﻀﻮ ﺷﻮد اﻳﻦ ﺗﺤﻮل ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮﻣﺤﻞ ﻣﺨﺘﺼﺮ‬ ‫در ﻳﻚ ﻧﻮﻛﻠﺌﻮﺗﻴﺪى ﻛﻪ ﻃﻮﻟﺶ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮﻫﻢ ﻧﻤﻰ رﺳﺪ‪،‬ﺗﻜﺎﻣﻞ وﻳﺎ ﺣﺘﻰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻮع‬

‫‪٢١٠‬‬

‫درﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰآورد‪ .‬ﻣﻠﻜﻮل ) ‪ (DNA‬اﻧﺤﺼﺎري ﺑﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آن‬ ‫ﻣﻲ ﺗﻮان اﻓﺮاد را ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ وﻳﮋه در ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ از آن ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮد‪.‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺑﺰاق آب دﻫﺎن ﻣﺠﺮﻣﻲ ﺑﺮ روي ﺗﻪ ﺳﻴﮕﺎري ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻠﻜﻮل ﻣﻲ ﺗﻮان ﻓﻬﻤﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﮕﺎر از ﻛﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ وراﺛﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻲ‬ ‫ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺴﺒﻴﺖ اﻓﺮاد را ﺑﻪ ﻫﻢ ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪.‬‬ ‫از ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻰ واﻗﻌﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ؟ ﻻزﻣﻪ ﺟﻮاب ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻠﻤﻪ زﻧﺪﮔﻰ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻔﺎت ﻣﺘﻌﺪدى را ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻧﺴﺒﺖ داد‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺧﻮدﻛﻔﺎﻳﻰ‪ ،‬دﻓﺎع از ﺧﻮد و‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﻠﻮر ﺟﺎﻣﺪ در ﻣﺤﻠﻮل ﻏﻠﻴﻆ در ﺳﻪ ﺑ‪‬ﻌﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪﺳﺎزى ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮدﻛﻔﺎﻳﻰ آن ﺗﺎ‬ ‫ﺣﺪى اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎﻳﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ آن وﺟﻮد دارد‪ .‬وﻟﻰ اﻳﻦ ﺑﻠﻮر ﻗﺎدر ﺑﻪ دﻓﺎع از ﺧﻮد‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﻤﻰﺗﻮان ﺑﻪ آن ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از وﻳﺮوﺳﻬﺎ را ﻣﻰﺗﻮان ﻣﺒﺪل ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎل ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً وﻳﺮوس ﺑﻴﻤﺎرى ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ را ﻣﻰﺗﻮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻜﺮ و ﻳﺎ ﻧﻤﻚ ﻣﺘﺒﻠﻮر ﻛﺮد و در‬ ‫ﻇﺮف ﺷﻴﺸﻪاى درﺑﺴﺘﻪاى ﺑﻪ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻰ )ﺳﺎﻟﻬﺎ( ﻧﮕﻬﺪارى ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻛﻨﺪ و‬ ‫ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ دﻫﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻠﻤﻪ زﻧﺪﮔﻰ در ﻣﻮرد وﻳﺮوﺳﻬﺎ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ ﻧﺪارد‪ .‬اﮔﺮ روزى‬ ‫ﻣﻘﺪارى آب در ﺷﻴﺸﻪ رﻳﺨﺘﻪ و ﻗﺪرى از ﻣﺤﻠﻮل ﺣﺎﺻﻞ را ﺑﺮ روى ﺑﺮگ ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻋﻼﺋﻢ‬ ‫ﺑﻴﻤﺎرى و ﻓﺴﺎد ﺑﺮ روى ﺑﺮگ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرى از وﻳﺮوﺳﻬﺎى دﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺸﺨﺼﺎﺗﻰ را‬ ‫دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً وﻳﺮوس اﻳﺪز‪ ،‬ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﻳﻰ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﻣﻮاد‬ ‫دروﻧﻰ ﮔﻠﺒﻮل ﺳﻔﻴﺪﺧﻮن اﻧﺴﺎن دارد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪﺳﺎزى ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ وﻳﺮوﺳﻬﺎ‬ ‫ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از آراﻳﺸﻰ از ﻳﻚ ﺳﺮى ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﺗﺤﻮلﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﻣﻮاد ﻻزم ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ ﻧﺪارﻧﺪ‪،‬‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻻً اﻳﻦ ﻣﻮاد را در ﺣﻴﻦ ﺗﺤﻮل و ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﺼﺎدف از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ‪ .‬زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﺎن ﺗﺎ ﻣﺪت‬ ‫زﻳﺎدى ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ وﻳﺮوﺳﻬﺎ ﺷﻜﻞ اوﻟﻴﻪ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﻣﺮوزه ﺧﻼف آن‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻳﺮوﺳﻬﺎ ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻣﺤﺘﺎج ﺑﻪ اﻧﺪاﻣﻬﺎى زﻧﺪه دﻳﮕﺮى ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫ﻧﻤﻰﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺳﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻳﻌﻨﻰ »ﺗﻐﺬﻳﻪ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ و‬

‫‪٢١١‬‬

‫دﻓﺎع از ﺧﻮد و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮد دﻳﮕﺮ« را ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬وﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﻌﺪي‪:‬‬ ‫) ﺧﻮر و ﺧﻮاب و ﺧﺸﻢ وﺷﻬﻮت ( اﻳﻦ دﺳﺘﻮر زﻧﺪﮔﻰ ﺗﺎ اﻃﻼع ﺛﺎﻧﻮى‪ ،‬ﻧﺰد ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه‬ ‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻌﺪى ﺑﺸﺮ ﻧﻮﻋﻰ دﻳﮕﺮ از زﻧﺪﮔﻰ را در آﻳﻨﺪه ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﭼﻬﺎرﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﻣﻤﻠﻮ از ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻛُﭙﻴﻪ‬ ‫ﻛﺮدن و ﻳﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪﺳﺎزى ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﺟﺮﻫﺎى اوﻟﻴﻪ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه اﻃﺮاف آﻧﻬﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮده و‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻪﺳﺎزى اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺤﻮل ﺑﺎﻋﺚ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﺑﺨﺸﻬﺎى ﻏﻴﺮﻻزم ﻣﻰﺷﻮد و ﻓﺎﻛﺘﻮر‬ ‫زﻣﺎن در اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻰ دارد )ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل( اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ اوﻟﻴﻦ ﺳﻠﻮل زﻧﺪه ﻣﻰﮔﺮدد‪ .‬ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدى‬ ‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻠﺮوﭘﻼﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ در ﺑﺮدارﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻮر‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ و آب و ﻛﺮﺑﻦ اﻛﺴﻴﺪ را ﺑﻪ ﻛﺮﺑﻦ ﻫﻴﺪرات و اﻛﺴﻴﮋن اﻧﺠﺎم ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﺧﻮن‬ ‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدى از ﻧﻮﻋﻰ ﻣﻮﻟﻜﻮل دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻴﺘﻮﻛﻨﺪرى دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺎدرﻧﺪ اﻛﺴﻴﮋن را ﺑﺎ ﻣﻮاد‬ ‫ﻏﺬاﻳﻰ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﺮده و از آن اﻧﺮژى ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﻛﻪ در ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻋﺼﺮ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً در آﻏﺎز ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﻔﺮادى ﻫﺮ‬ ‫ﻳﻚ اﻋﻤﺎل ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﻓﻮق را اﻧﺠﺎم ﻣﻰدادهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﻌﺪادى از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﻚﺳﻠﻮﻟﻰ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻰ ﻛﺮده و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﻋﻀﻮ ﭼﻨﺪ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﺑﺪن ﻣﺎﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى اوﻟﻴﻪاى‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﻔﺮادى و ﺟﺪا از ﻫﻢ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ وﻟﻰ اﻛﻨﻮن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪهاى را ﺗﺸﻜﻴﻞ داده و ﺑﻪ ﻃﻮر اﺷﺘﺮاﻛﻰ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﺸﺨﺼﻰ را ﺑﻪﻋﻬﺪه‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪن ﻣﺎ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺻﺪﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﻠﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ" اوﻟﻴﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى زﻧﺪه در ﺳﻪ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻋﻤﻞ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ اﻧﺠﺎم ﻣﻰدادهاﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺟﻮ اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ ﻓﺎﻗﺪ اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻮده و‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻰ اﻳﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ و در ﻃﻰ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ دو ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻮﺟﻮد در‬ ‫ﺟﻮ را ﺑﻪ وﺟﻮد آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺸﻰ از ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى اﻛﺴﻴﮋن )‪ (O2‬ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ و‬

‫‪٢١٢‬‬

‫زﻳﺮﺑﻨﻔﺶ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪه و اﺗﻤﻬﺎى ﻣﺠﺮد اﻛﺴﻴﮋن )‪ (O‬را ﭘﺪﻳﺪ آوردهاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺗﻤﻬﺎى اﻛﺴﻴﮋن‬ ‫ﺟﺬب ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى )‪ (O2‬ﺷﺪه و ﻣﻮﻟﻜﻮل اوز‪‬ون )‪ (O3‬را ﺑﻪوﺟﻮد آوردهاﻧﺪ‪ .‬او‪‬زون در ﻗﺸﺮ‬ ‫اﺳﺘﺮاﺗﻮﺳﻔﺮﻳﻚ و در ارﺗﻔﺎع ‪ 15‬ﺗﺎ ‪ 70‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮى از ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺧﻮد وﺳﻴﻠﻪ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ ﺑﺮاى ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻗﺸﺮ او‪‬زون ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻬﻮﻟﺖ وارد ﺟﻮ زﻣﻴﻦ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه را ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ اﻳﻦ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ ﺟﺬب ﻣﻮﻟﻜﻮل او‪‬زون ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﺗﺤﻮل زﻧﺪﮔﻰ در روى زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﻣﻰرود‪.‬‬ ‫آﻣﻮﻧﻴﺎك↓‬

‫آدﻧﻴﻦ↑‬

‫ﮔﺎز ﻣﺘﺎن↓‬

‫ﻗﻨﺪ) ﺑﺎ‪ 6‬اﺗﻢ ﻛﺮﺑﻦ(↑‬

‫آب↓‬

‫ﻗﻨﺪ) ﺑﺎ ‪ ٥‬اﺗﻢ ﮐﺮﺑﻦ(↑‬

‫ﺗﻚ اﺗﻤﻬﺎي اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﺮ روي ﻣﻠﻜﻮل ﻫﻴﺪروژن اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ آب را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ‬ ‫آورد‪.‬اﺗﻤﻬﺎي ﮔﺎزي ﺷﻜﻞ و ﻓﻌﺎل ﻛﺮﺑﻦ ﺑﺎ ﻫﻴﺪروژن ﮔﺎز ﻣﺘﺎن را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﺗﻚ اﺗﻤﻬﺎي ازت ﺑﺎ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮ روي اﺗﻤﻬﺎي ﻫﻴﺪروژن ﮔﺎز آﻣﻮﻧﻴﺎك را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬از اﺗﺤﺎد اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﻠﻜﻮل‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻢ اﺳﻴﺪ ﺳﻴﺎﻧﻴﺪرﻳﻚ و ﻓﺮم آﻟﺪﻳﻴﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد و از ﭘﻴﻮﻧﺪ اﻳﻦ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ اﻧﻮاع ﻗﻨﺪﻫﺎ و‬

‫‪٢١٣‬‬

‫آدﻧﻴﻦ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﺳﻴﺪ آﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در آﺟﺮﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪.‬درﺷﻜﻞ‬ ‫ﻓﻮق ﭼﻜﻮﻧﮕﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ اﻳﻦ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﻫﻴﺪروژن ﺑﻪ رﻧﮓ آﺑﻲ آﻛﺴﻴﮋن ﺑﻪ رﻧﮓ‬ ‫زرد ازت ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳﺮخ و ﻛﺮﺑﻦ ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳﻴﺎه ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در درون آب درﻳﺎﻫﺎ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ .1‬دﺳﺘﻪاى ﻛﻪ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻮر و ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ را ﺟﺬب و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آب ﻣﻮاد ﻗﻨﺪى ﻣﻰﺳﺎزﻧﺪ‬ ‫و ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺧﻮد را ﻛﻪ اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎرج ﭘﺲ داده و زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد را ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻪﺳﺎزى اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻴﻠﻰ ﺳﺮﻳﻊ ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ‬ ‫ازدﻳﺎد وﻳﺮوﺳﻬﺎ در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺜﻼً ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﻮﻟﻜﻮل زﻧﺪه و ﻳﺎ ﻳﻚ ﺑﺎﻛﺘﺮى‪ 2 ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮل ﻳﺎ‬ ‫‪ 2‬ﺑﺎﻛﺘﺮى ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺧﻮد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ‪ 2‬ﺑﻪ ‪ 4‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﻌﺪ از آن از ‪ 4‬ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪8‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻜﻮل ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه از ‪ 16 ،8‬و از ‪ 32 ،16‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 64‬و ‪ 128‬و ‪ ...256‬و ﺑﻌﺪ‬ ‫از زﻣﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﺪى‪ .‬ﻛﺜﺮت ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎرش آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ از ارﻗﺎم‬ ‫ﻧﺠﻮﻣﻰ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﭼﻮن در آن زﻣﺎن ﻣﻮﺟﻮدى ﻳﺎ ﭼﻴﺰى ﺑﺮاى ﺗﺨﺮﻳﺐ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻜﺜﻴﺮ‬ ‫ﺷﺪه و ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در زﻣﺎن ﻣﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻼش ﺑﺮاى اﻳﺠﺎد ﻧﻮﻋﻰ دﻳﮕﺮ از زﻧﺪﮔﻰ‪،‬‬ ‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﺑﻴﻦ ﻣﻰرود‪ .‬ﺷﻴﻮع اﻧﻮاع ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﻳﺎ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻬﺎ در ﻗﺮون ﮔﺬﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮﻳﻊ ﺑﻮد و ﺳﺒﺐ ﻣﺮگ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﻛﻨﻮن ﻣﺎ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﺨﺮﻳﺐ آﻧﻬﺎ را‬ ‫دارﻳﻢ‪ ،‬داﻧﺶ ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى زﻳﺎنآور ﺑﺮاى اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻫﻠﻰ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﻗﺮن‪ ،‬ﺑﺸﺮ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻰ وﻳﺮوس ﻛﻪ در ﺧﻮن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺗﻜﺜﻴﺮ ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﺑﻴﻤﺎرى اﻳﺪز دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎ درآﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻜﻰ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﺨﺮﻳﺐ آن را ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ .2‬دﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮ ﻋﻤﻞ ﺗﻨﻔﺴﻰ اﻧﺠﺎم داده‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ اﻛﺴﻴﮋن و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﺴﺪ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى‬ ‫دﺳﺘﻪ اول را ﺟﺬب ﻛﺮده و زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد را ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺳﺘﻪ ﻗﺒﻞ‬

‫‪٢١٤‬‬

‫ﺗﻜﺜﻴﺮ ﻣﻰﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﺘﻬﻰ دﺳﺘﻪ اﺧﻴﺮ ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺣﻴﻮاﻧﺎت را ﺑﻪوﺟﻮد آوردهاﻧﺪ زﻧﺪﮔﻰ اﻧﮕﻠﻰ‬ ‫داﺷﺘﻪ و از ﻣﻮاد زاﻳﺪ دﺳﺘﻪ اول ﺑﺮاى اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫در آﺧﺮ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه ﺑﻪ ﻧﺎم »اوﻛﺎرﻳﻮت« ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫اﻛﺴﻴﮋندار ﻋﺎدت ﻛﺮده و ﻋﻤﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻠﻮﻟﻰ در آﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻌﺪ‪ ،‬در درون اﻳﻦ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﺗﺤﻮﻻﺗﻰ ﭘﻰ در ﭘﻰ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‪ .‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ‬ ‫ﻣﻰﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﻛﻠﺮوﭘﻼﺳﺖ در درون ﺧﻮد ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﮔﻴﺎه ﻳﺎ ﻣﻴﻜﺮوﺧﺰه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬دﺳﺘﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ اﻛﺴﻴﮋن ﻣﺤﻠﻮل در آب را ﺟﺬب ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬درون ﺧﻮد ﻣﻴﺘﻮﻛﻨﺪرى ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﭙﻰ را آﻧﻬﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آوردهاﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻋﻤﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﺑﺎ‬ ‫ﻇﻬﻮر ﺟﻨﺴﻴﺖ ﺷﻜﻞ و روش ﺗﺎزهاى ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺗﺤﻮﻻت ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫و از آﻧﺠﺎ اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪7‬ـ‪(7‬‬ ‫ﻧﻤﻮدارى از درﺧﺖ ﺳﺎده ﺷﺪه ﺗﺤﻮل زﻳﺴﺘﻰ را در ‪3/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .7‬درﺧﺖ ﺗﺤﻮل زﻳﺴﺘﻰ‪) .‬از ﻛﺘﺎب ﺗﺤﻮل ﺷﻴﻤﻰ(‬

‫‪٢١٥‬‬

‫اﺑﺪاع ﺟﻨﺴﻴﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻧﺮ وﻣﺎده و ﻳﺎ اﺑﺪاع ﺟﻨﺴﻴﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪1/5‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از آن ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻇﻬﻮر اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﺟﻬﺸﻬﺎى‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺼﺎدف ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ اﻧﺘﺨﺎب ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﻚ ﺣﺮف ﺑﺎ ﺣﺮف دﻳﮕﺮ در ﺣﺎﻓﻈﻪ ارﺛﻰ‬ ‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻮع ﺟﺪﻳﺪى را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورده و ﺗﺤﻮل ﺑﺎ روﺷﻰ ﺑﺴﻴﺎر آﻫﺴﺘﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻰرﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺎﮔﺎه ﺑﺎ اﺑﺪاع ﺟﻨﺴﻴﺖ ﻳﺎ ﻧﺮ و ﻣﺎده ﺑﻮدن و از آﻧﺠﺎ اﻣﺘﺰاج دو ﻋﻀﻮ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎى ﻋﻮض ﺷﺪن‬ ‫ﺣﺮوف‪ ،‬ﺟﻤﻼت ﻛﺘﺎب ﺧﻠﻘﺖ و ﺳﭙﺲ ﺻﻔﺤﺎت آن و ﻗﺪرى ﺑﻌﺪ ﻛﻠﻴﻪ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻛﺘﺎب ﻣﺘﺸﻜﻞ از‬ ‫ﻛُﺪﻫﺎى ‪ DNA‬ﻋﻮض ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮاوردهﻫﺎى ﺟﺪﻳﺪ و اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻏﺮﺑﺎل اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ ﻋﺒﻮر‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ در اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﺟﻔﺖ ﺷﺪن را داﺷﺘﻨﺪ‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪه و آﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﻨﺴﻴﺖ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻄﺮح ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ از ﻋﺮﺻﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺤﻮ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ و ﻳﺎ ﻣﻮﺟﻮدات ﭼﻨﺪ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﻛﻪ دو ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‬ ‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى زﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬در ﺗﻌﻮﻳﺾ ‪DNA‬ﻫﺎى ﺧﻮد ﺑﺎ ﻓﺮدى‬ ‫ﻛﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺴﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﺷﻮﻗﻰ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﺗﺸﻜﻴﻞ اوﻟﻴﻦ ﺳﻠﻮل‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ ﻛﺎر دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻰ ﺧﻮد ﻣﺤﻴﻂ و ﺟﻮ زﻣﻴﻦ‬ ‫را ﺑﻪﻛﻠﻰ ﻋﻮض ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺳﺒﺰ ﻣﻮﻟّﺪ اﻛﺴﻴﮋن‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺳﻄﺢ آﺑﻬﺎى روى زﻣﻴﻦ را ﭘﺮ ﻛﺮده و‬ ‫ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻰ ﺧﻮد‪ ،‬اﻛﺴﻴﮋن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻮ زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﻣﻤﻠﻮ از ﮔﺎز‬ ‫ﻫﻴﺪروژن‪ ،‬ﻣﺘﺎن و آﻣﻮﻧﻴﺎك ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﭘﺮ از اﻛﺴﻴﮋن ﺷﺪ‪ .‬وﺟﻮد اﻛﺴﻴﮋن در ﺟﻮ اﻋﻤﺎل‬ ‫ﻏﻴﺮﺑﻴﻮﻟﮋﻳﻜﻰ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻛﺮده و ﺣﺘﻰ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻗﺪرت دﻓﺎﻋﻰ و ﻳﺎ ﻏﺸﺎى ﻣﺪاﻓﻊ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﻋﻼﻗﻪ زﻳﺎدى ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه )ﺣﻴﻮاﻧﺎت( ﺑﻪ اﻛﺴﻴﮋن دارﻳﻢ‪،‬‬ ‫اﻛﺴﻴﮋن ﻧﻮﻋﻰ ﺳﻢ ﺑﺮاى ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﺑﻰدﻓﺎع اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻮزﻣﻴﻦ ﻛﻪ در ﺑﺪو اﻣﺮ اﺣﻴﺎﻛﻨﻨﺪه و ﻳﺎ ﺑﻰاﺛﺮ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺟﻮد اﻛﺴﻴﮋن در آن اﻛﺴﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﺷﺪه و ﺑﺤﺮاﻧﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ در زﻧﺪﮔﻰ‬ ‫زﻣﻴﻨﻰ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ و ﻳﺎ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻗﺪرت ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻛﺴﻴﮋن را ﻧﺪارﻧﺪ‪،‬‬

‫‪٢١٦‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻰ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ازت ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻮ زﻣﻴﻦ از ﻧﻈﺮ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻨﺜﻰ و در‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻰﺧﻄﺮﺗﺮ از اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻮده و آن ﻧﻴﺰ در اﺛﺮ واﻛﻨﺸﻬﺎى زﻳﺴﺘﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﻼً ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ‪99‬درﺻﺪ ﮔﺎزﻫﺎى ﻣﻮﺟﻮددر ﺟﻮ زﻣﻴﻦ از واﻛﻨﺸﻬﺎى ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ و زﻳﺴﺘﻰ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ و ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻰﺗﻮان اد‪‬ﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ آﺳﻤﺎن آﺑﻰ رﻧﮓ ﻣﺎ‬ ‫ﻣﺤﺼﻮل زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫زﺑﺎن زﻧﺪﮔﻰ‬ ‫در زﺑﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﺑﻪ ﻏﻠﻂ ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﻳﺎ ﺣﺘﻰ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ اﻧﺴﺎن‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻖ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ دﻗﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﺮدى ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻳﻚ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻓﺘﻮﻛﭙﻰ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺳﻨﺪى را‬ ‫ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺗﻜﺮار ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ آﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﻣﺎﺷﻴﻨﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺧﻮد ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫ﻛﻨﺪ؟ در دﻧﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺣﺘﻰ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮا ﮔﻴﺎه‪،‬‬ ‫ﺣﻴﻮان و ﻳﺎ اﻓﺮادى ﻧﻈﻴﺮ ﺧﻮد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ وﻟﻰ ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻓﺮآوردهﻫﺎى ﻣﺎ ﭼﻪ در‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﭼﻪ در آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺒﻮده و ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺎ ﺣﺘﻰ اﮔﺮ دوﻗﻠﻮى ﻳﻜﺴﺎن ﻫﻢ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺎ و ﻧﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬در دﻧﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‬ ‫ﻣﻨﺤﺼﺮا و ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ DNA‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪﺳﺎزى از ﺧﻮد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎى ادراﻛﻰ ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه راﺑﻄﻪاى ﺑﻴﻦ دو ﻣﺠﻤﻮع اﺷﻴﺎ ﻳﺎ ادراﻛﺎت ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺘﻔﺎوت‬ ‫را ﻣﻄﺮح ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪ رﻣﺰ ﻳﺎ ﻛُﺪ را ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰﺳﺎزﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺗﻠﻔﻆ ﻛﻠﻤﻪ ﭘﺎرﻳﺲ‪ ،‬ﮔﻮش ﻣﺎ آن را ﺑﺎ‬ ‫دو ﻫﺠﺎى )ﭘﺎ( و )رﻳﺲ( ﻣﻰﺷﻨﻮد و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﺎ دﻧﺒﺎﻟﻪاى از ﭘﻨﺞ ﺣﺮف )پ‪ ،‬ا‪ ،‬ر‪ ،‬ى‪ ،‬س‪ (،‬را‬ ‫ﻣﻰﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪن و ﻳﺎ دﻳﺪن اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ در ذﻫﻦ ﻣﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاى از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺧﻴﺎﺑﺎن ﺷﺎﻧﺰهﻟﻴﺰه‪،‬‬ ‫ﻣﻮزه ﻟﻮور‪ ،‬ﺑﺮج اﻳﻔﻞ‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﻛﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ را ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻰآورد‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ ﻣﺎدر در ذﻫﻦ ﻣﺎ‬ ‫راﺑﻄﻪاى ﻣﺒﻬﻢ اﻳﺠﺎد ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﻳﻚ ﺑﭽﻪ‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﺑﻪﺧﺼﻮﺻﻰ ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺎدر او را ﺗﺪاﻋﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫وﻟﻰ ﺑﺮاى دﻳﮕﺮان راﺑﻄﻪ ﻓﺎﻣﻴﻠﻰ را ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻰﺳﺎزد‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎى ادراﻛﻰ ﻣﺎ‬

‫‪٢١٧‬‬

‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﻴﻦ ﻛُﺪﻫﺎ ﭘﺎﻳﻪﮔﺬارى ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺮاى ﻳﻚ رﻳﺎﺿﻴﺪان ﻋﺒﺎرت )‪ (Y = 2x‬و ﺑﺮاى ﻳﻚ‬ ‫ﺷﻴﻤﻴﺪان ﻋﺒﺎرت ﻣﻠﻜﻮل آب‪:‬‬ ‫‪ H2 + O = H2O‬و ﻳﺎ ﺑﺮاى ﻳﻚ ﺷﺎﻋﺮ ﻋﺒﺎرت »ﻓﻌﻼﺗﻦ ﻓﻌﻼﺗﻦ ﻓﻌﻼﺗﻦ ﻓﻌﻠﻦ« و ﻳﺎ ﺑﺮاى ﻳﻚ‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان اﺻﻄﻼﺣﺎت )د‪ ،‬ر‪ ،‬ﻣﻰ‪ ،‬ﻓﺎ‪ ،‬ﺳﻮ‪ ،‬ﻻ‪ ،‬ﺳﻰ( ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ‬ ‫اﺷﻴﺎ و ﻳﺎ ادراﻛﺎت را ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫»ﻛُﺪ وراﺛﺖ« ﻗﻠﻤﺮو ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ DNA‬را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎى ‪T.C.G.G.A.T‬ﺑﻪﻗﻠﻤﺮو ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎ‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﻣﻰدﻫﺪ و ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻣﺆﺛﺮ اﻳﻦ ﻛُﺪﻫﺎ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ‪ RNA‬اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‬ ‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﻪ ﻣﺮاﻗﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ اﺷﺘﺒﺎﻫﻰ در ﻛﭙﻰ دﺳﺘﻮرﻫﺎ و اﻧﺘﻘﺎل آﻧﻬﺎ رخ‬ ‫ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ژﻧﺘﻴﻚ‪ ،‬ﻛُﺪﻫﺎى وراﺛﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪوﻟﻬﺎى ﺑﻰروح و زﻧﻨﺪه داده ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻰ‬ ‫ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان روﺳﻰ از اﻧﺴﺘﻴﺘﻮى ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻰ »آﻛﺎدﻣﮕﺮودوك« واﻗﻊ در ﺳﻴﺒﺮى‪ ،‬ﺑﺮاى‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ زﻳﺒﺎﺗﺮ و ﻣﺘﻘﺎرن اﻳﻦ ﻛُﺪﻫﺎ از ﺷﻜﻞ ﭼﺮﺧﻰ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﺮﻛﺰ آن اوﻟﻴﻦ ﺣﺮف‬ ‫از ﺳﻪ ﺣﺮف ﻛُﺪ وراﺛﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺮف دوم در وﺳﻂ ﭼﺮخ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺣﺮف ﺳﻮم در‬ ‫ﺧﺎرﺟﻴﺘﺮﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﭼﺮخ واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮ ﻳﻚ اﺳﻴﺪآﻣﻴﻨﻪ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ‬ ‫)‪8‬ـ‪ (7‬اﻳﻦ ﭼﺮﺧﻪ را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﻮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺮوف ‪ TCA‬ﻳﺎ ‪ TCG‬اﺳﻴﺪآﻣﻴﻨﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬ ‫آن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ »ﺳﺮﻳﻦ«‪ . 1‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺳﻴﺪآﻣﻴﻨﻪ ﭘﺮوﻟﻴﻦ‪2‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪ از‬ ‫ﺣﺮوف ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ‪ GGA, GGG, GGT, GGC‬ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ DNA‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮاى ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه‬ ‫ﺣﺮوف‬

‫‪١. Serine‬‬

‫‪١‬‬

‫‪Proline .٢٢‬‬

‫‪٢١٨‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .8‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻛُﺪﻫﺎى وراﺛﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭼﺮخ اراﺑﻪ‪) .‬از ﻛﺘﺎب اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ آﻟﺒﺮ ژﻛﺎر(‬

‫ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه ﺣﺮوف ﺳﻪﮔﺎﻧﻪاى از ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ RNA‬ﭘﻴﺎﻣﺮﺳﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪CCG, CCA,‬‬ ‫‪ CCU, CCC‬وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﺮﺧﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻰﺗﻮان‬ ‫ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﺮﺧﻰ ﺑﺪﻳﻨﺼﻮرت در روى ﺳﻴﺎرهاى ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ دﻳﮕﺮى در ﻛﻴﻬﺎن وﺟﻮد‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﻛُﺪﻫﺎى وراﺛﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ اﮔﺮ ﺟﻮاب ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺒﺪأ ﻫﻤﮕﻰ ﻳﻜﻰ ﺑﻮده و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺪﻳﺪه ﭘﻴﭽﻴﺪهﺷﻮﻧﺪﮔﻰ و اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ؟‬ ‫اﮔﺮ ﺟﻮاب ﻫﻢ ﻣﻨﻔﻰ ﺑﺎﺷﺪ آﻳﺎ اﺧﺘﻼف ﻛُﺪﻫﺎى وراﺛﺖ در ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و ﺗﻜﺎﻣﻞ اﺛﺮى‬

‫‪٢١٩‬‬

‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ؟ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺟﻮاﺑﻰ ﺑﺮاى ﺳﺆاﻻت ﻓﻮق ﻧﺪارﻳﻢ وﻟﻰ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻛﻠﻤﻪ‬ ‫»ﻣﺎدر« ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺜﻼً »اُم‪ «Mother» «‬و ﻳﺎ »‪ «Maman‬و ﻳﺎ »‪ «Muter‬آﻳﺎ ﺟﺮﻳﺎن‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮى را ﺗﻐﻴﻴﺮ داده اﺳﺖ؟‬ ‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺸﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﻣﻮﻟﻜﻮل آﻟﻰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﻳﺎ ﺳﻨﺘﺰ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻓﻘﻂ در ﺣﺪود‬ ‫‪ 50‬ﻣﻮﻟﻜﻮل از آﻧﻬﺎ در ﻛﺎرﻫﺎى اﺻﻠﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ آراﻳﺸﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﭘﻰدرﭘﻰ‬ ‫ﺑﻪﻧﺤﻮى ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎﻫﺮاﻧﻪ ﺗﻜﺮار ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و اﻋﻤﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻰ را ﺑﻪﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪ .‬در ﺟﺮﻳﺎن‬ ‫زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬در داﺧﻞ ﭘﺮوﺗﻴﻨﻬﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ و در داﺧﻞ ﻧﻮﻛﻠﺌﻴﻚ اﺳﻴﺪﻫﺎ‪،‬‬ ‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻬﺎى ارﺛﻰ ﺿﺒﻂ ﺷﺪه و اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ اﺳﺎﺳﺎ در ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻰ ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر دور ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ اﺟﺪاد ﻣﺸﺎﺑﻬﻰ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎى ﺳﻔﻴﺪ ﻛﻪ اﻣﺮوز در ﺧﻮن ﻣﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ در زﻣﺎﻧﻬﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ در داﺧﻞ ﮔﻴﺎﻫﺎن وﺟﻮد‬ ‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در ﺣﻔﺮهﻫﺎى دروﻧﻰ آﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻰ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاى ﺗﺸﻜﻴﻞ آراﻳﺶ دروﻧﻰ ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ‪ ،‬ذﺧﻴﺮه ﻛﺮدن اﻧﺮژى و ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ دﻳﺪن درون اﻳﻦ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻟﻜﻪﻫﺎى ﺳﻔﻴﺪ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ را ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻰ از آﻧﻬﺎ در ﻛﻤﻴﻦ ﺷﻜﺎر و ﺑﺮﺧﻰ ﺑﺎ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر و ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ در ﺣﺎل اﻧﺘﻈﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎى ﻣﻬﻢ‪ ،‬آﻧﺰﻳﻤﻬﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ واﻛﻨﺸﻬﺎى ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﺳﻠﻮل را‬ ‫ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺰﻳﻤﻬﺎ ﺷﺒﻴﻪ ﻛﺎرﮔﺮاﻧﻰ ﻛﻪ در ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر زﻧﺠﻴﺮهاى و ﭘﻰدرﭘﻰ ﻫﺮ ﻳﻚ‬ ‫ﻛﺎر ﺑﻪﺧﺼﻮﺻﻰ را ﺑﺮﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً آﻧﺰﻳﻤﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﻃﺒﻘﻪ ﭼﻬﺎرم ﻛﺎر‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻣﺄﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻮﻛﻠﺌﻮﺗﻴﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ آﻧﺰﻳﻤﻬﺎى ﻃﺒﻘﻪ دوم ﻣﺄﻣﻮر ﺗﺨﺮﻳﺐ‬ ‫ﻣﻮﻟﻜﻮل ﻗﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺮژى آن را اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﺮده و اﻳﻦ اﻧﺮژى را ﺻﺮف ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺎرﻫﺎى ﻻزم‬ ‫ﺑﺮاى ﺑﻘﻴﻪ ﺳﻠﻮل ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺰﻳﻤﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﻣﺠﺮى ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ را ﻧﻴﺰ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮان ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺪﻳﺮ ﻛُﻞ‪،‬‬ ‫ﻧﻮﻛﻠﺌﻴﻚ اﺳﻴﺪﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ در ﻳﻚ ﻣﺤﻠﻪ ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ در اﻋﻤﺎق ﺳﻠﻮل ﺟﺎى دارﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺮﻛﺰ ﺳﻠﻮل‬

‫‪٢٢٠‬‬

‫زﻧﺠﻴﺮهﻫﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ از ﻣﺎرﭘﻴﭽﻬﺎى ‪ DNA‬را ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻰداﻧﻨﺪ ﭼﻪ ﻛﺎرى را ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ RNA‬ﻫﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﻬﺎى ‪ DNA‬ﻫﺎ را ﺑﻪﻧﻮاﺣﻰ دﻳﮕﺮ ﺳﻠﻮل ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ در‬ ‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﭘﻴﭽﻴﺪهﺷﻮﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎد اﺗﻤﻬﺎى اوﻟﻴﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻛﻪ روز ﺑﻪ روز و‬ ‫ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪ و در ﻃﻰ ﭼﻬﺎر ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺗﺤﻮل‪ ،‬دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻬﺎى ﻻزم ﺑﺮاى زﻧﺪﮔﻰ ﻳﻚ ﺳﻠﻮل‪،‬‬ ‫ﻳﻚ ﮔﻴﺎه و ﻳﺎ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن را در درون رﺷﺘﻪﻫﺎى ﻣﻮﻟﻜﻮل ﻃﻮﻳﻞ ‪ DNA‬ذﺧﻴﺮه ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ را ﻛﻪ در ﻳﻚ ‪ DNA‬اﻧﺴﺎن ﺿﺒﻂ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻰ ﺑﺮ روى ﻛﺎﻏﺬ‬ ‫ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺰاران ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب ﻗﻄﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﺧﻪاى از ﮔﻞ ﺳﺮخ و ﻳﺎ ﺷﻤﻌﺪاﻧﻰ و ﻳﺎ ﺗﻌﺪاد‬ ‫ﺑﺴﻴﺎرى از اﻧﻮاع ﮔﻴﺎﻫﺎن را ﺑﺮﻳﺪه و در ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻳﻴﺰ در ﺧﺎﻛﻰ ﻣﺮﻃﻮب ﻧﮕﻪ دارﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﻰ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﻪﻫﺎى ﺳﺒﺰى از اﻳﻦ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ ﺳﺮﺑﺮآوردهاﻧﺪ ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺎﻳﻪ ﺟﺪﻳﺪى از‬ ‫ﮔﻴﺎه ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻴﺪ آورد‪ .‬ﺧﻮن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﮔﺮوه ﺧﻮﻧﻰ آﻧﻬﺎ در ﺷﻴﺸﻪﻫﺎى اﺳﺘﺮﻟﻴﺰه‬ ‫ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ و در ﻣﻮﻗﻊ اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى دﻳﮕﺮ ﺗﺰرﻳﻖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﺎﺧﻪ‬ ‫ﮔﻴﺎه و ﻳﺎ در داﺧﻞ ﺧﻮن از ﺟﺴﻤﻰ ﺑﻪ ﺟﺴﻢ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻛﺒﺪ‪ ،‬ﻛﻠﻴﻪ و ﻗﻠﺐ اﺷﺨﺎﺻﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﻓﻮت ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺣﺘﻰ زﻧﺪه )در ﻣﻮرد ﻛﻠﻴﻪ( را ﺑﺎ اﻋﻀﺎى ﻓﺮد ﻣﺮﻳﻀﻰ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻰزﻧﻨﺪ و آن ﺷﺨﺺ‬ ‫ﺳﺎﻟﻴﺎن دراز ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻰ و ﻳﺎ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ DNA‬و ‪ RNA‬اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ اداﻣﻪ ﺣﻴﺎت ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا در ﻓﺮﻫﻨﮕﻨﺎﻣﻪ ارﺛﻰ )ژﻧﺘﻴﻚ( آﻧﻬﺎ‪ ،‬دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻬﺎى زﻧﺪﮔﻰ‬ ‫از ﭼﻬﺎر ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺿﺒﻂ ﺷﺪه و ﻫﺮ روز ﻣﺤﻔﻮﻇﺎت آن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭘﻴﺶ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ )‪6‬ـ‪ (7‬دﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ DNA‬ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻧﺮدﺑﺎن ﻣﺎرﭘﻴﭽﻰ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻧﻮﻛﻠﺌﻮﺗﻴﺪﻫﺎ در ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺎﻻ روﻧﺪه اﻳﻦ ﻧﺮدﺑﺎن ﺑﺎ ﻧﻈﻢ ﻛﺎﻣﻠﻰ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻛُﺪﻫﺎى زﺑﺎن زﻧﺪﮔﻰ را‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬دو ﺷﺎﺧﻪ ﻧﺮدﺑﺎن از ﻫﻢ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬ ‫ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ ﭘﻴﭽﻬﺎى آﻧﻬﺎ از ﻫﻢ ﺑﺎز ﺷﺪه و ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ ﻳﻚ ﻛﭙﻴﻪ‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد ﻣﻰﺳﺎزﻧﺪ و در ﻣﺎﻳﻊ ﻏﻠﻴﻆ ﻫﺴﺘﻪ ﺳﻠﻮل ﺷﻨﺎور ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﻧﺰﻳﻢ‬ ‫ﺟﺎﻟﺒﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﻠﻰ ﻣﺮاز ‪ RNA‬ﻋﻤﻞ ﻣﺸﺎﺑﻪﺳﺎزى را ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢٢١‬‬

‫اوﻟﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه‬ ‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ اوﻟﻴﻦ ﺷﻴﺌﻰ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان آن را ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻧﺎﻣﻴﺪ در ‪ 3/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﭘﺪﻳﺪ‬ ‫آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﭼﻮن ﺣﺒﺎب ﻛﻮﭼﻜﻰ ﺑﻮده ﻛﻪ در ﺷﻮرﺑﺎى ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه درﻳﺎﭼﻪﻫﺎ و‬ ‫اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎى اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ ﻋﻠﺖ داﺷﺘﻦ ﻏﺸﺎى ﻣﺤﺎﻓﻈﻰ ﻛﻪ داﺷﺘﻪ‬ ‫ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻮده و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺷﺒﻴﻪ ﻗﻄﺮات ﭼﺮﺑﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ روى آﺑﮕﻮﺷﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ از‬ ‫ﻣﺎﺑﻘﻰ ﻣﻮاد ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺠﺰا ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻴﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪهاش ﺷﺎﺧﻪاى از‬ ‫‪ DNA‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺿﺒﻂ ﺷﺪه در ﻻﺑﻼى‬ ‫ﭘﻠﻪﻫﺎى ﻧﺮدﺑﺎﻧﻰ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ اﺑﻌﺎد ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﭙﻰ ﻳﻌﻨﻰ در ﺣﺪود ﻣﻴﻜﺮون )ﻫﺮ‬ ‫ﻣﻴﻜﺮون ﻳﻚﻫﺰارم ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ( داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﭘﻠﻮروﭘﻨﻴﻮﻣﻮﻧﻴﺎ« ﻳﺎﻓﺖ‬ ‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﻌﺎد آﻧﻬﺎ از ﻳﻚدﻫﻢ ﻣﻴﻜﺮون ﻫﻢ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد از آﻧﻬﺎ را اﮔﺮ ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬وزن‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻴﻢ ﮔﺮم ﻫﻢ ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ .‬در ﺑﻴﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى زﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ »اﺷﺮﻳﺸﻴﺎﻛﻠﻰ« از ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ DNA .‬اﻳﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮى ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻫﺰاران ﭘﺎﻳﻪ از ﺑﺎزﻫﺎى ‪ A.C.G.T‬اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﺳﻨﺘﺰ ﻫﺰاران ﻧﻮع‬ ‫ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى اوﻟﻴﻪاى ﻛﻪ در ﺳﻪ و ﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ در آﺑﻬﺎى زﻣﻴﻦ زﻧﺪﮔﻰ‬ ‫ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ؟ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﺟﻮاب ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪﺧﺼﻮص از ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 1950‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه‬ ‫ﻣﻴﻜﺮو ارﮔﺎﻧﻬﺎﻳﻰ را ﺑﻪ ﻧﺎم »اﺳﺘﺮوﻣﺎﺗﻮﻟﻴﺘﻬﺎ« ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ؛ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﺸﺮﻫﺎى ﭘﻰدرﭘﻰ از ﻻﺷﻪ اﻳﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺗﭙﻪﻫﺎى‬ ‫ﻋﻈﻴﻤﻰ را در اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪9‬ـ‪ (7‬ﻓﺴﻴﻠﻬﺎى ﭘﻴﺪا ﺷﺪه را ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 3/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬ ‫در ﺷﻜﻞ ‪ 1‬ﻗﺸﺮﻫﺎى ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮ روى ﻫﻢ اﺳﺘﺮوﻣﺎﺗﻮﻟﻴﺘﻬﺎ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻗﺸﺮﻫﺎ ﻻﺷﻪ ﺳﻴﺎﻧﻮ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ‪ 2/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻋﻤﻞ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘـﺰ را ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫ﮔﻴـﺎﻫﺎن ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜـﻮﭘﻰ اﻣﺮوزى اﻧﺠﺎم ﻣﻰدادهاﻧﺪ‪ .‬اﻧﺪازه اﻳﻦ ﻗﺸﺮﻫﺎ از ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺗﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ‬ ‫ﻣﺘﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺷﻜﻞ ‪ 2‬ﻣﻴﻜﺮوﻓﺴﻴﻞ) واراووﻧﺎ ‪(Warrawoona‬را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ‬

‫‪٢٢٢‬‬

‫در اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﭘﻴﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 3/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى اﺳﺘﻮاﻧﻪاى و‬

‫ﺑﻪ ﺻﻮرت رﺷﺘﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭼﺴﺒﻴﺪهاﻧﺪ‪) .‬از ﻛﺘﺎب زﻧﺪﮔﻰ(‬

‫ﺷﻜﻞ )‪9‬ـ‪ .(7‬ﻧﻤﻮدارى از ﻓﺴﻴﻠﻬﺎى ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ‪ 3/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﻰزﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﺷﻜﻞ )‪10‬ـ‪ (7‬ﻧﻤﻮدارى از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دروﻧﻰ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺳﺤﺮﮔﺎه زﻧﺪﮔﻰ در روى زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻰ ﺧﻮد ﺟﻮ زﻣﻴﻦ را ﺑﻪﻛﻠﻰ ﻋﻮض ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪10‬ـ‪ .(7‬ﻧﻤﻮدارى از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دروﻧﻰ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﭘﺮوﻛﺎرﻳﺖ و اوﻛﺎرﻳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ دو دﺳﺘﻪ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدادهاﻧﺪ‪ .‬دﺳﺘﻪ اول را ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى‬

‫‪٢٢٣‬‬

‫»ﭘﺮوﻛﺎرﻳﺖ«)‪ ( Procaryote‬ﮔﻮﻳﻨﺪ و دﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮ را ﻛﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪﺗﺮ از دﺳﺘﻪاولاﻧﺪ و ﺷﺒﺎﻫﺖ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎرى ﺑﺎ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى اﻣﺮوزه دارﻧﺪ‪» ،‬اوﻛﺎرﻳﺖ« )‪( Eucaryot‬ﻣﻰﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﮕﺎﻫﻰ ﺗﺎزه ﺑﺮ دﻧﻴﺎى زﻧﺪﮔﺎن‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ DNA‬در ﺳﺎل ‪ 1952‬اﻧﻘﻼﺑﻰ در ﺗﺸﺨﻴﺺ واﻛﻨﺸﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در درون‬ ‫اﻧﺪاﻣﻬﺎى زﻧﺪه اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ ﺑﻪوﺟﻮد آورد و ﻓﻬﻤﻰ در ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﻧﻈﺎﻣﮕﻴﺮى ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ در ﺗﺮازﻫﺎى‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻇﺮﻳﻒ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ داد‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً دﻳﺪﻳﻢ اَﻫﻢ اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ‪ ،‬ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎ )‪(DNA‬‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت زﻧﺠﻴﺮهﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻳﻠﻰ ﻛﻪ داﻧﻪﻫﺎى آن از اﺳﻴﺪﻫﺎى آﻣﻴﻨﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪،‬‬ ‫وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻳﻚ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ در واﻗﻊ ﻧﺎﻣﮕﺬارى ﻣﻨﻈﻢ و ﻳﻜﻰ ﺑﻌﺪ از دﻳﮕﺮى‬ ‫اﺳﻴﺪﻫﺎى آﻣﻴﻨﻪ آن ﺑﺮ روى زﻧﺠﻴﺮه ﻃﻮﻻﻧﻰ آن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﺳﺎل ‪ 1970‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ‬ ‫ﺗﺤﻮل ﻣﻮﺟﻮدات و ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻧﮋادى ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮد دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻓﺴﻴﻞ و اﺳﻜﻠﺘﻬﺎﻳﻰ اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ از ﻻﺑﻼى رﺳﻮﺑﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬وﻟﻰ از اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ داﻧﻪﻫﺎى‬ ‫زﻧﺠﻴﺮ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ‪ DNA‬دﻳﺪﮔﺎﻫﻰ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮ روى دﻧﻴﺎى ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﮔﺸﻮده ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻮع‬ ‫دﻳﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻧﺪاﻣﻬﺎ و ﻳﺎ اﺳﺘﺨﻮاﻧﺒﻨﺪى اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻄﺮح ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ داﻧﻪﻫﺎى زﻧﺠﻴﺮ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎى ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮد دﻳﮕﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺴﻴﺎر وﺳﻴﻌﻰ را در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻛﻪ ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎى ﻗﺮﻣﺰ ﺧﻮن را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪،‬‬ ‫در ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع ﻣﻬﺮهداران وﺟﻮد دارد و ﻋﻤﻼً از ﭼﻬﺎر زﻧﺠﻴﺮه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﺗﺎى آن‬ ‫زﻧﺠﻴﺮه آﻟﻔﺎ و دوﺗﺎى دﻳﮕﺮ زﻧﺠﻴﺮه ﺑﺘﺎ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺰد ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ زﻧﺠﻴﺮه آﻟﻔﺎ از ﺻﺪوﭼﻬﻞ‬ ‫و ﻳﻚ و زﻧﺠﻴﺮه ﺑﺘﺎ از ﺻﺪو ﭼﻬﻞ و ﺷﺶ اﺳﻴﺪآﻣﻴﻨﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﺳﺐ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻧﺪاﻣﻬﺎ و ﻳﺎ وزن و اﺳﺘﺨﻮانﺑﻨﺪى آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‬ ‫زﻧﺠﻴﺮﻫﻬﺎى آﻟﻔﺎ و ﺑﺘﺎى آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ زﻧﺠﻴﺮه آﻟﻔﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﺻﺪوﺳﻰ و‬ ‫ﺳﻪ ﻣﺤﻞ )داﻧﻪﻫﺎى زﻧﺠﻴﺮ( ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﺳﻴﺪﻫﺎى آﻣﻴﻨﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ در اﺳﺐ و اﻧﺴﺎن اﺷﻐﺎل ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺧﺘﻼف ﻓﻘﻂ در ﺑﻴﻦ ‪ 18‬اﺳﻴﺪآﻣﻴﻨﻪ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺧﻮن اﻧﺴﺎن و اﺳﺐ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ‬

‫‪٢٢٤‬‬

‫ﺑﺮ وﺟﻮد ﻣﺒﺪأ ﻣﺸﺘﺮك اﻳﻦ دو ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ اﻳﻦ دو ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺮﻫﻪاى از زﻣﺎن اﺟﺪاد‬ ‫ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺮوزه دﻳﮕﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ در ﺣﺎﻓﻈﻪ ژﻧﺘﻴﻜﻰ‬ ‫اﺟﺪاد اﻳﻦ دو ﻣﻮﺟﻮد )و ﻳﺎ در ﺑﻴﺘﻬﺎى اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ذﺧﻴﺮه ﺷﺪه در ﻛﺮوﻣﻮزﻣﻬﺎ( دﺳﺘﻮر ﺗﻬﻴﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﺗﺎ اﺳﻴﺪﻫﺎى آﻣﻴﻨﻪ ‪ 133‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺿﺒﻂ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ و از آن ﭘﺲ در اﺛﺮ ﺟﻬﺸﻬﺎ‪،‬‬ ‫دﺳﺘﻮرﻫﺎﻳﻰ ﻣﺘﻔﺎوت در ﻧﺴﻠﻬﺎى ﺑﻌﺪى ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﻳﺎ ﺟﻬﺶ ﻋﺒﺎرت از‬ ‫اﺷﺘﺒﺎﻫﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮﻗﻊ ﻛﭙﻰ ﻳﻚ ﭘﺎﻳﻪ از ﻣﻠﻜﻮل ‪ DNA‬ﭘﻴﺶ ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬و ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ در ﻃﻰ ‪70‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ‪) 9‬ﻳﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺠﻤﻮع در ﻫﺮ دو ﻧﻮع ‪ (18‬ﺟﻬﺶ ﻳﺎ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ در زﻧﺠﻴﺮه آﻟﻔﺎ اﺗﻔﺎق‬ ‫اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از ﺟﻬﺸﻬﺎ در ﺣﻴﻦ ﺗﺤﻮﻟﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﺪ ﻣﺸﺘﺮك را ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﺳﺐ ﻣﻰﻛﺮده رخ‬ ‫دادهاﻧﺪ و ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ در ﺣﻴﻦ ﺗﺤﻮﻟﻰ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺟﺪ ﻣﺸﺘﺮك را ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻰﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮضاﻳﻨﻜﻪ آﻫﻨﮓ ﺟﻬﺸﻬﺎ در ﻃﻮل اﻳﻦ دو زﻧﺠﻴﺮه ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ‪9‬‬ ‫ﺟﻬﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ اﻧﻮاع ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﻋﻤﻼً ﻳﻚ ﺟﻬﺶ ﻳﺎ ﻳﻚ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ در ﻫﺮ ‪8‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ ﺗﺎ ﻳﻜﻰ را ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﺳﺐ ﻛﻨﻮﻧﻰ و دﻳﮕﺮى را ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﻓﻮق ﻣﻰﺗﻮان ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات را دو ﺑﻪ دو‪ ،‬ﻣﺜﻼً در زﻧﺠﻴﺮه‬ ‫آﻟﻔﺎ و ﻳﺎ ﺑﺘﺎى ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺧﻮن ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﺟﺪول زﻳﺮ ﺗﻌﺪاد اﺳﻴﺪآﻣﻴﻨﻪﻫﺎى ﻣﺘﻔﺎوت از‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را در اﻧﺴﺎن‪ ،‬اﺳﺐ‪ ،‬ﮔﺎو و ﻧﻮﻋﻰ از ﻣﺎﻫﻰ آب ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻫﻲ ﮔﺎو‬

‫اﺳﺐ‬

‫‪68‬‬

‫‪16‬‬

‫‪18‬‬

‫اﻧﺴﺎن‬

‫‪66‬‬

‫‪18‬‬

‫ـ‬

‫اﺳﺐ‬

‫‪65‬‬

‫ـ‬

‫‪18‬‬

‫ﮔﺎو‬

‫ﻣﻨﻄﻘﻰ اﺳﺖ ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات در ﺟﺮﻳﺎن ﺗﺤﻮل از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰﺷﺪهاﻧﺪ و ﻫﺮ ﻗﺪر‬ ‫اﺧﺘﻼف در اﺳﻴﺪﻫﺎى آﻣﻴﻨﻪ آﻧﻬﺎ زﻳﺎدﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه زﻣﺎن ﺟﺪا ﺷﺪن دو ﻧﻮع از ﺟﺪ‬

‫‪٢٢٥‬‬

‫ﻣﺸﺘﺮك دورﺗﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از ﻗِﺒﻞ اﻋﺪاد ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﺪول ﻣﻰﺗﻮان ﺷﺠﺮه ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ ﭼﻬﺎر ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫ﻓﻮق را ﺑﻪﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻰﺗﻮان ﺗﻌﺪاد ﺟﻬﺸﻬﺎى اﻳﺠﺎد ﺷﺪه در روى ﺷﺎﺧﻪﻫﺎى ﺷﺠﺮه ﻧﻴﺎﻛﺎن را ﻣﺸﺨﺺ‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﭘﮋوﻫﺶ را ﻣﻰﺗﻮان ﺑﺎ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎى دﻳﮕﺮ )ﻏﻴﺮ از ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ( ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫اﻧﺠﺎم داد‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه زﻣﺎﻧﻰ ﺑﻬﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در اﻧﻮاع ﻣﺘﻔﺎوت‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدات‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺴﺒﻰ ﺑﺴﻴﺎر دور از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻰ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﭘﺮاﻃﻼﻋﺎتﺗﺮﻳﻦ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺳﻴﺘﻮﻛﺮوم ‪ C‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻬﻤﻰ در ﺳﻴﺴﺘﻢ‬ ‫ﺗﻨﻔﺴﻰ ﻣﻮﺟﻮدات دارد‪ .‬ﺑﻴﺶ از ﺳﻰ ﻧﻮع از اﻳﻦ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻛﺸﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮاواﻧﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﻧﻮع آن‪ ،‬ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺘﻮﻛﺮوﻣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در درون‬ ‫‪DNA‬ﻫﺎى ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه )ﺟﺎﻧﻮران‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﻗﺎرﭼﻬﺎ و ﻳﺎ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ( وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ در‬ ‫درون ‪ DNA‬ﻣﻮﺟﻮدات ﻓﻮق از ﻧﻮﻋﻰ ﺑﻪ ﻧﻮع دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﺑﺮﺧﻰ از ﻧﻮاﺣﻰ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎرى ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻢ و در ﻧﻮاﺣﻰ دﻳﮕﺮ آراﻳﺸﻰ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت از ﻫﻢ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺠﻤﻮع ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫ﺻﺪوﻫﻴﺠﺪه اﺳﻴﺪآﻣﻴﻨﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﻴﺪﻫﺎى آﻣﻴﻨﻪ در ﭼﻬﺎرده وﺿﻌﻴﺖ در ﻛﻠﻴﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﻓﻮق‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ از ﺑﺎﻛﺘﺮى ﺗﺎ ﺟﺎﻧﻮران اﻳﻦ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ در‪ 98‬وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺘﻔﺎوت‬ ‫ﺑﺮ روى ﭘﻠﻜﺎن ‪ DNA‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ اﮔﺮ ﺟﺎﻧﻮران را ﺑﺎ ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﮔﻴﺎﻫﺎن را ﺑﺎ ﻗﺎرﭼﻬﺎ و دﺳﺘﻪ‬

‫‪٢٢٦‬‬

‫اﺧﻴﺮ را ﺑﺎ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺘﻬﺎى ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﻴﺪﻫﺎى آﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮ روى زﻧﺠﻴﺮ ﻣﻮﻟﻜﻮل‬ ‫‪ DNA‬ﺑﻪﺻﻮرﺗﻰ ﻛﻪ در ﺟﺪول زﻳﺮ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻋﺪاد زﻳﺮ ﻣﻰﺗﻮان ﺷﺠﺮه ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات را ﺑﻪﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻗﺎرﭼﻬﺎ‬

‫ﮔﻴﺎﻫﺎن‬

‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬

‫‪49‬‬

‫ـ‬

‫‪40‬‬

‫ﮔﻴﺎﻫﺎن‬

‫ـ‬

‫‪49‬‬

‫‪45‬‬

‫ﻗﺎرﭼﻬﺎ‬

‫‪69‬‬

‫‪66‬‬

‫ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ‬

‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﻓﻮق و ﻳﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﭘﺲ ﻣﻰآﻳﻨﺪ ﻇﺎﻫﺮا ﺛﻘﻴﻞ وﺧﺴﺘﻪﻛﻨﻨﺪه‬ ‫ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺣﻘﻴﻘﺖ زﻧﺪﮔﻰ در آﻧﻬﺎ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ و ﻓﻬﻢ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ وﺳﻴﻠﻪاى اﺳﺖ ﺑﺮاى ﻧﺠﺎت‬ ‫از ﺧﺮاﻓﺎت و ﻛﻮﺗﻪاﻧﺪﻳﺸﻴﻬﺎ و ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻦ از ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﻓﻬﻢ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬

‫‪٢٢٧‬‬

‫دﻧﻴﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻘﺎى ﻓﻬﻤﻰ ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﻛﻤﻚ ﺑﻪ درك ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﻰ‪،‬‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ارﻣﻐﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ ﻫﻤﻮﻃﻨﺎن ﻋﺰﻳﺰ داد‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ ﻫﻤﻜﺎران ﻣﻘﻴﻢ در اﻳﺮان در ﺣﺎﺷﻴﻪ‬ ‫ﻛﺎرﻫﺎى داﻧﺸﮕﺎﻫﻰ ﺧﻮد ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﻰ را ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻰ ﺳﺎده ﺑﺮاى ﻋﻤﻮم ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪.‬در ﻏﺮب‬ ‫اﺳﺎﺗﻴﺪ داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﺸﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﻰ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاى ﻋﻤﻮم ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آﻫﻨﮓ ﺟﻬﺶ )دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ( از ﻧﻮﻋﻰ ﺑﻪ ﻧﻮع دﻳﮕﺮ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺤﻮل‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻫﻤﻮاره ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻰﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ درﺧﺖ ﺷﺠﺮه ﻧﻴﺎﻛﺎن ﻣﻮﺟﻮدات‬ ‫زﻧﺪه ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ در ﺑﺮﻫﻪاى از زﻣﺎن ﺑﻪ دو ﺷﺎﺧﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ از ﻫﻢ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه‪ ،‬ﻳﻚ‬ ‫ﺷﺎﺧﻪ آن ﻣﺴﺘﻘﻼً ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ را ﺑﻪوﺟﻮد آورده و ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮ اﺟﺪاد ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮدات زﻣﻴﻨﻰ را‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ داده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﺧﻪ اﺧﻴﺮ در ﻃﻰ ﻳﻚ ﺗﺎ ﻳﻚ و ﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺟﻬﺶ و ﻳﺎ‬ ‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﭼﻨﺪاﻧﻰ ﻧﺸﺪه و ﻓﻘﻂ دوﻳﺴﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از اﻧﻔﺠﺎر ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﺤﻮل‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪) .‬در ﻓﺼﻞ ﺑﻌﺪ درﺑﺎره اﻳﻦ دوره و دﻟﻴﻞ ﻛﺎرﺑﺮد ﻛﻠﻤﻪ اﻧﻔﺠﺎر ﻛﻪ درواﻗﻊ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻌﺪاد‬ ‫زﻳﺎد و ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ ﺟﻬﺸﻬﺎ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎى ﭘﻰدرﭘﻰ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده در اﻳﻦ زﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫ﻛﺮد‪(.‬‬ ‫در اﻳﻦ آﻣﺎرﮔﻴﺮﻳﻬﺎ از اﻧﻮاع ﻣﺘﻌﺪد ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮى ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰدﻫﻨﺪ اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﺷﺪه و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه را ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى ﻛﺮدهاﻧﺪ و‬ ‫ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺴﺒﻰ ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮدى ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮد دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮاى‬ ‫دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى ﻣﻮﺟﻮدات از ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻇﺎﻫﺮى آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﺷﺪ و ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻳﻦ ﻣﺸﺨﺼﺎت‬ ‫دﺳﺘﻪﺑﻨﺪﻳﻬﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰآﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮدرﮔﻢ و ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﻛﻨﻮن ﺑﻴﺶ از‬ ‫ﻳﻚ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى ﻧﻤﻰﺗﻮان در ﻣﻮرد ﻣﻮﺟﻮدات ﺷﻨﺎﺧﺖ و آنﻫﻢ ﺷﺠﺮه ﻧﻴﺎﻛﺎن آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺷﺠﺮه‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ ﻣﻬﺮهداران ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ زﻳﺮ آورده ﺷﺪه ﺷﺎﻣﻞ ‪ 18‬ﮔﺮوه از ﺟﺎﻧﻮران اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﺲ از‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎت زﻧﺠﻴﺮه آﻟﻔﺎ و ﺑﺘﺎى ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ‪ ،‬ﺳﻴﺘﻮﻛﺮوم ‪ C‬و ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫»ﻓﻴﺒﺮﻳﻨﻮﭘﺘﻴﺪ ‪ «A‬ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﻧﺪ )ﻓﻴﺒﺮﻳﻨﻮﭘﺘﻴﺪ ‪ A‬ﻣﺎده اﺻﻠﻰ ﻻزم ﺑﺮاى اﻧﻌﻘﺎد ﺧﻮن ﺟﺎﻧﻮران‬

‫‪٢٢٨‬‬

‫اﺳﺖ(‪ .‬ﻫﺮ ﻗﺪر اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ دو ﻧﻮع از ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻧﻘﻄﻪ اﻧﺸﻌﺎب از‬ ‫اﺟﺪاد ﻣﺸﺘﺮك دورﺗﺮ )ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ( ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﮔﺮ آﻫﻨﮓ ﺟﻬﺶ از ﺷﺎﺧﻪاى ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮ در اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات و در ﺗﻤﺎم ﺷﺎﺧﻪﻫﺎى اﻳﻦ درﺧﺖ‬ ‫ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪﻫﺎى ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬زﻣﺎن ﻃﻰ ﺷﺪه ﺑﺮاى ﻫﺮ اﻧﺸﻌﺎب را ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻓﻮاﺻﻞ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺪاد ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎى زﻳﺎدﺗﺮى را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺷﺠﺮه ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى ﻣﻮﺟﻮدات را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ‬ ‫ﺗﺤﻮﻟﻬﺎﻳﻰ را ﻛﻪ در ﻃﻰ زﻣﺎن و در ﺗﺎرﻳﺨﻬﺎى ﻣﺸﺨﺺ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫واﺣﺪ ﻣﻄﻠﻘﻰ ﺑﺮاى ﻃﻮل زﻣﺎن ﻃﻰ ﺷﺪه ﺑﻴﻦ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ ﻧﻤﻰﺗﻮان ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮد‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﻰﺗﻮان ﻣﻘﻴﺎﺳﻰ‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس واﺣﺪى ﻧﺴﺒﻰ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺴﺒﻰ اﻧﺸﻌﺎب )ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ـ ﺧﻮك ـ اﺳﺐ( را ﺑﺎ‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺴﺒﻰ )اﻧﺴﺎن ـ ﻣﻴﻤﻮن( در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و از آﻧﺠﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ارﺛﻰ آﻧﻬﺎ را ﺣﺪس ﺑﺰﻧﻴﺪ‪ .‬ﻳﺎ در‬ ‫ﺷﺎﺧﻪ ‪ A‬ﻓﺎﺻﻠﻪﻫﺎى زﻣﺎﻧﻰ ﭼﻬﺎر ﺗﺎ ﭘﻨﺞ ﺑﺎر ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻓﺎﺻﻠﻪﻫﺎى زﻣﺎﻧﻰ ‪ B‬اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻰ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬ ‫ارﺛﻰ ﻣﻮﺟﻮدات در ﺷﺎﺧﻪ ‪ A‬ﭼﻬﺎر ﺗﺎ ﭘﻨﺞﺑﺎر ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻓﺎﺻﻠﻪ ارﺛﻰ ﻣﻮﺟﻮدات ﺷﺎﺧﻪ ‪ B‬اﺳﺖ( و‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﻮد ﻧﻘﻄﻪ اﺧﻴﺮ ﻣﺤﻞ ﺟﺪا ﺷﺪن ﻫﻤﻪ اﻧﻮاع ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران از ﻣﺎﻫﻴﻬﺎ و‬ ‫دوزﻳﺴﺘﺎن و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻨﻜﻮروﻫﺎ اﺑﺘﺪا از اﺟﺪاد‬

‫‪٢٢٩‬‬

‫ﻣﺸﺘﺮك ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﺟﺪا ﺷﺪه و ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻰ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻃﻮﻻﻧﻰ ﺗﺤﻮل در اﺟﺪاد ﺳﺎﻳﺮ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران در‬ ‫ﻧﻘﻄﻪ ‪ A‬ﺷﺮوع و دو ﺷﺎﺧﻪ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ از ﻫﻢ ﺗﺸﻜﻴﻞ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﺎﺧﻪ ﺑﻌﺪ از زﻣﺎن ﻧﺴﺒﺘﺎ‬ ‫ﻃﻮﻻﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺗﺤﻮل ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ را ﺑﻪوﺟﻮد آورده و ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮ ﺧﺎﻧﻮاده درﻧﺪﮔﺎن و ﺳﮓ‬ ‫و ﮔﺮﺑﻪ و ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن را ﺗﺸﻜﻴﻞ داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻰداﻧﺎن از زﻣﺎﻧﻬﺎى ﭘﻴﺶ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻓﺴﻴﻠﻬﺎ و اﺳﻜﻠﺖ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ آﻧﻬﺎ را‬ ‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻳﻦ درﺧﺖ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺎﻫﻴﻬﺎ و دوزﻳﺴﺘﺎن از ﺷﺎﺧﻪ اﺻﻠﻰ‬ ‫ﺧﻮد در ﺣﺪود ‪ 260‬و ﻳﺎ ‪ 280‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ ﺟﺪا ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻳﻦ‬ ‫زﻣﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ دادهﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ از ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪى ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ )دﻗﺖ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎ( ﺣﺎﺻﻞ آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر‬ ‫ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰى ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ و ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪى ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮا ﺟﻨﺒﻪ ﻧﻈﺮى‬ ‫دارد و ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﻧﻴﺴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﺮد و ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻫﻤﮕﺮاﻳﻰ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﻴﺶ از‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻧﺒﻮغ ﻓﻜﺮى ﺧﻮد را در اﺧﺘﻴﺎر‬ ‫ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺑﻪدﻧﺒﺎل ﺑﻬﺮهدﻫﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﮕﺬارﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻟﺤﻈﺎﺗﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﻢ رادﻳﻮﻫﺎ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻬﺎ ﻫﻨﺮﻧﻤﺎﻳﻰ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ را‬ ‫ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﭙﻰاى ﻣﻌﺎدل اﺻﻞ از ﻳﻚ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻛﻪ در ﻟﻮﻟﻪ آزﻣﺎﻳﺶ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮزوﺋﻴﺪ♂ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻧﺮ ﺑﻪﻋﻨﻮان وﺳﻴﻠﻪ‬ ‫ﺷﺮوع ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮزوﺋﻴﺪ را وارد اوول♀ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎده‬ ‫ﻛﺮده‪،‬ﺗﺨﻤﻚ ﻳﺎ ﻧﻄﻔﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻫﺴﺘﻪ ﻧﻄﻔﻪ را ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻜﻰ از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى‬ ‫ﭘﺴﺘﺎن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎده )ﻣﻘﺒﻮل ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ( ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟﻨﻴﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻠﻴﻪ‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ اﺧﻴﺮ را ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و در واﻗﻊ دو ﻗﻠﻮى ﻫﻤﺴﺎن اوﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از اﻳﻦ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪى اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺸﻢ ﻣﺮﻏﻮﺑﺘﺮ دارد و ﺷﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻰدﻫﺪ و‪ ...‬اﮔﺮ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻫﻴﺘﻠﺮ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ )ﻛﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در زﻣﺎن او ﻋﻠﻢ‬ ‫ﻫﻨﻮز آنﻗﺪر ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد( ﺑﻪزودى ﻛﭙﻴﻬﺎﻳﻰ از اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ‬

‫‪٢٣٠‬‬

‫ﻣﻰﺗﻮان ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ادﻋﺎ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﻢ دارد اﻧﺠﺎم اﻳﻦ‬ ‫ﻛﺎر ﺑﺮ روى اﻧﺴﺎن ﺑﺎزﻫﻢ ﺳﺎدهﺗﺮ از اﻧﺠﺎم آن ﺑﺮ روى ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻗﻠﻤﺮو ارﺛﻰ اﻧﺴﺎن‬ ‫)ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻠﻜﻮل ‪ (DNA‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻬﺘﺮ از ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران دﻳﮕﺮ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻬﺘﺮ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﺑﺘﻜﺎر اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻄﻔﻪ‪ 8،‬ﻣﻴﻤﻮن ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺎﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬از ﺗﺠﺴﻢ آﻳﻨﺪه ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﻋﺮق ﺑﺮ ﭘﻴﺸﺎﻧﻴﻢ ﻣﻰﻧﺸﻴﻨﺪ و ﻣﻮى ﺑﺮ اﻧﺪاﻣﻢ ﺳﻴﺦ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﺸﺮﻳﺢ روش دوﻗﻠﻮﺳﺎزى ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻔﺼﻞ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻛﺘﻔﺎ ﻛﺮده و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬ ‫زﻳﺮ ﻛﻪ از روزﻧﺎﻣﻪ ﻟﻮﻣﻨﺪ ‪ 25‬ﻓﻮرﻳﻪ‪ 1997‬اﻗﺘﺒﺎس ﺷﺪه‪ ،‬روش ﻋﻤﻞ ﺗﺎ اﻧﺪازهاى ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٢٣١‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺎرج از ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰآﻳﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﻰ ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﻣﮕﺮ ﺑﻴﺎن اﻓﺴﺎﻧﻪ‬ ‫زﻧﺪﮔﻰ زﻧﺪﮔﺎن ﻧﻴﺴﺖ! اﻳﻦ ﻫﻢ ﮔﻮﺷﻪاى از اﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺪرى زودﺗﺮ ﺑﺮ روى ﭘﺮده آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻮق راروزﻧﺎﻣﻪ ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ﻳﺎزده ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺒﺮ اول روزﻧﺎﻣﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‬ ‫روز ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ در اﻳﻦ ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻮدم ﺗﻴﺘﺮ اول روزﻧﺎﻣﻪ ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ﺑﻪ زودي آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ در در ﺑﺸﻘﺎﺑﻬﺎي ﺧﻮد ﮔﻮﺷﺖ ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳﺎزي ﺷﺪه را ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﺧﻮرد)روزﻧﺎﻣﻪ ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ‪(Le Monde 15/01/2008‬‬ ‫روزﻧﺎﻣﻪ ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ ﺧﺒﺮ ﻓﻮق را از روزﻧﺎﻣﻪ واﺷﻨﻜﺘﻦ ﭘﺴﺖ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ وزﻳﺮ ﻛﺸﺎورزي‬ ‫آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺎ ‪ 5‬ﻣﺎه دﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻮﺷﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ آن از ﮔﺎو و ﺗﻌﺪادي از ﺑﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳﺎزي ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ در وﻳﺘﺮﻳﻦ ﺳﻮﭘﺮﻣﺎرﻛﺖ ﻫﺎي آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬ﭼﻮن ﺗﻌﺪاد ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳﺎزي‬ ‫ﺷﺪه اوﻟﻴﻪ ﻫﻨﻮز از ‪ 570‬راﺋﺲ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ و ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺮ راﺋﺲ از آﻧﻬﺎ از ده ﻫﺎ ﻫﺰار دﻻر ﺗﺠﺎوز‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬اﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت درداﻣﺪاري ﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد و ﺳﭙﺲ ﮔﻮﺷﺖ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان آﻧﻬﺎ در ﭘﺸﻘﺎب ﺷﻤﺎ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺋﺴﺴﻪ ﻣﺸﺎوره ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ در ﻣﻮرد ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ اذﻋﺎن دارﻧﺪ ﻛﻪ ‪ 65‬در ﺻﺪ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬ﻧﺴﺒﺖ در ﺻﺪ اروﭘﺎﻳﻴﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در آﻣﺮﻳﻜﺎ ذرت ﺗﻐﻴﻴﺮ ژن داده ﺷﺪه را ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ در اﻳﻦ روزﻫﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ﻛﺸﺎورزي‬ ‫اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ ﻛﺸﺖ آن را ﻣﺤﺪود ﻛﺮد و ﺳﺒﺐ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ ﻣﺒﺎرزان ﻣﻌﺘﺮض ﺑﻪ ﻛﺸﺖ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻮاد ﺷﺪه وﺗﻘﺎﺿﺎي آزادي اﻓﺮادي ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﺖ ﻫﺎرا ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮده و در زﻧﺪان ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻴﺒﺮﻧﺪ را‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ‬

‫‪٢٣٢‬‬

‫ﻣﻴﺮاﺛﻰ از ﮔﺬﺷﺘﻪ دور‬ ‫در ﺳﻴﺎﻫﻰ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﭘﻬﻨﺎور ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻰﺷﻤﺎرى ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻰ ﺳﻴ‪‬ﺎرات ﺧﻮد ﭼﺸﻤﻚ‬ ‫ﻣﻰزﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﻬﺎ ﺟﻮاﻧﺘﺮ و ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺮﺗﺮ از ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪى ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻰﺗﻮان‬ ‫ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪه و ﺗﺤﻮﻟﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻣﺎ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻧﺪﮔﻰ‬ ‫ﺗﻮأم ﺑﺎ ﺷﻌﻮر ﺷﺪه‪ ،‬در آﻧﻬﺎ و در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻛﻴﻬﺎن ﻧﻴﺰ ﺟﺮﻳﺎن داﺷﺘﻪ و دارد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ‬ ‫راه ﺷﻴﺮى ﺷﺎﻳﺪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﻴﺎره ﻣﺴﻜﻮﻧﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در آن‬ ‫ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻣﺘﻔﺎوت و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺧﻴﻠﻰ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ از ﻣﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫داﻧﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﺷﻌﻮر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻻزﻣﻪ ﻓﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬داﺷﺘﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻗﻀﺎوت و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﻛﺎرﺑﺮد آن اﻃﻼﻋﺎت و داﻧﺴﺘﻨﻴﻬﺎ ﻣﻬﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺣﺠﻢ‬ ‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ آن دﺳﺘﺮﺳﻰ دارﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻌﻴﺎرى از ﻓﻬﻢ ﻣﺎ را آﺷﻜﺎر ﻣﻰﺳﺎزد‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻴﺖ )‪، (Bit‬‬ ‫ﻣﺨﻔﻒ ﻛﻠﻤﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ‪ ، Binary digit‬ﻣﻌﻴﺎر واﺣﺪ اﻃﻼﻋﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻠﻰ و ﻳﺎ ﻧﻪ در ﭘﺎﺳﺨﻰ‬ ‫ﺻﺮﻳﺢ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﺆال اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻳﻚ ﻻﻣﭗ روﺷﻦ و ﻳﺎ ﺧﺎﻣﻮش اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ‬ ‫ﺑﻴﺖ اﻃﻼع ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدن ﻳﻜﻰ از ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎى ﻓﺎرﺳﻰ ﭘﻨﺞ ﺑﻴﺖ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻓﻰ‬

‫اﺳﺖ‪(2 × 2 × 2 × 2 × 2 = 32) :‬‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت و اﺧﺒﺎرى ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﭘﺨﺶ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ در ﺣﺪود ده‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺗﺎ ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﻴﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت و اﺧﺒﺎر ﻣﻨﺪرج در ﺗﻤﺎم ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺷﺎﻳﺪ در ﺣﺪود ده ﻫﺰار ﺑﻠﻴﻮن ﺗﺎ ﺻﺪﻫﺰار ﺑﻠﻴﻮن ﺑﻴﺖ )ﻋﺪد ﻳﻚ و ‪17‬‬ ‫ﺻﻔﺮ ﻣﻘﺎﺑﻞ آن(‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ارزش ﻛﻠﻴﻪ ﺑﻴﺘﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺖ و از آن ﮔﺬﺷﺘﻪ‬ ‫ﺗﻜﺮارﻫﺎ و دوﺑﺎرهﮔﻮﻳﻴﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﻋﺪاد ﻓﻮق ﻧﻤﻮدارى از داﻧﺴﺘﻨﻴﻬﺎى ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺳﻴ‪‬ﺎراﺗﻰ ﻗﺪﻳﻤﻴﺘﺮ از زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺳﺎل زودﺗﺮ از ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ و‬ ‫ﺗﻤﺪﻧﻰ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ از ﺗﻤﺪن ﻣﺎ دارﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻧﻮع و ﺷﻜﻞ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت از آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺗﻤﺪن ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً در ﻛﻴﻬﺎن ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻴ‪‬ﺎرهاى ﻧﺎدر و‬

‫‪٢٣٣‬‬

‫ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﺟﻮ‪‬ى ﮔﺎزى و اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎﻳﻰ وﺳﻴﻊ و ﻣﻤﻠﻮ از آب‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﻮاد آﻟﻰ و‬ ‫ﻣﻌﺪﻧﻰ ﻣﺤﻠﻮل در ﺧﻮد دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺤﻴﻂ ﺳﻴﺎل و ﻏﻨﻰ‪ ،‬اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻣﻮﺟﻮدات ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ‬ ‫ذىﺷﻌﻮر وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﺸﺖ دﺳﺘﮕﺎه ﻳﺎ ﺑﺮآﻣﺪﮔﻴﻬﺎى درﻛﻰ ﺧﻮد و ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻧﮓ ﻟﻜّﻪﻫﺎى ﺑﺮاق روى ﭘﻮﺳﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮده و ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺤﺚ ﺧﻮد را ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻓﻬﻤﻴﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات درﻳﺎﻳﻰ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﺗﺤﻮل ﺳﻴﺎره زﻣﻴﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از اﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻳﺠﺎد ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺎﻟﻦ آﺑﻰ رﻧﮓ ﺑﺎﻟﻎ‪،‬‬ ‫ﺣﺪود ﺳﻰﻣﺘﺮ ﻃﻮل و ﻳﻚﺻﺪوﭘﻨﺠﺎه ﺗﻦ وزن دارد ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻰ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ‬ ‫ﺑﻴﺶ از ‪ 70‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﺟﺪاد آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﮔﻮﺷﺘﺨﻮار زﻣﻴﻨﻰ‬ ‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ و ﺑﻪ ﻛﻨﺪى ﺑﻪ ﺳﻮى درﻳﺎﻫﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬ ‫ﻣﺎدهﻫﺎى آﻧﻬﺎ ﻧﻮزادان ﺧﻮد را ﺷﻴﺮ ﻣﻰدﻫﻨﺪ و ﺗﺎ درازﻣﺪت ﺑﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﻰﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻋﻤﻞ از ﻣﺸﺨﺼﺎت اﻏﻠﺐ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﺑﻮده و اﻟﺰاﻣﺎ ﺑﺮاى ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎ و رﺷﺪ ﻗﻮه ادارك ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬آب درﻳﺎﻫﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻛﺪر و ﺗﺎرﻳﻚ اﺳﺖ و ﺣﻮاس ﺑﻴﻨﺎﻳﻰ و ﺑﻮﻳﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران‬ ‫زﻣﻴﻨﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺿﺮورى اﺳﺖ‪ ،‬در اﻋﻤﺎق اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ ﺑﺮاى ﺣﻴﻮاﻧﺎت درﻳﺎﻳﻰ اﺳﺘﻌﻤﺎل و ﻣﺼﺮﻓﻰ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫اﺟﺪاد ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺣﻮاس ﺑﺮاى ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺟﻔﺖ ﺧﻮد و ﻳﺎ ﻧﻮزادان و ﻳﺎ ﺗﺸﺨﻴﺺ دﺷﻤﻨﺎن‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮادﮔﺎﻧﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺗﺤﻮل ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﮔﺮوه در‬ ‫درون درﻳﺎﻫﺎ و اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ ﺣﺲ دﻳﮕﺮى‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺷﻨﻮاﻳﻰ را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺑﻮﻳﺎﻳﻰ و ﺑﻴﻨﺎﻳﻰ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺲ ﺑﻪﻧﺤﻮى ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ وﺳﻴﻠﻪاى ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺆﺛﺮ و ﺧﺎرقاﻟﻌﺎده ﺑﺮاى ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ ﮔﺮدﻳﺪه‪ .‬ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ ﺑﺎ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و آواز ﻣﻰﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت و ﻃﺒﻴﻌﺖ اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺲ واﻗﻒ ﻧﺸﺪهاﻳﻢ‪ .‬اﻣﻮاج ﺻﻮﺗﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ روى ﻃﻴﻒ وﺳﻴﻌﻰ ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه و ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻨﺘﺮ از‬ ‫اﻣﻮاﺟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮش ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ آن اﺳﺖ‪ .‬آواز ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﻳﻚ ﺑﺎﻟﻦ ﺑﻴﻦ ﻳﻚ رﺑﻊ‬ ‫ﺗﺎ ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ اداﻣﻪ دارد‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺗﻜﺮارﻫﺎى ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ اﻧﺪازهﻫﺎى ﻛﺎﻣﻼً ﻳﻜﺴﺎن و ﻧُﺘﻬﺎى ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺎﺑﻪ‬ ‫دارﻧﺪ‪ .‬اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻨﻰ آواز ﺧﻮد را ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮت از آﺑﻬﺎى زﻣﺴﺘﺎﻧﻰ ﻗﻄﻊ ﻛﺮده و‬

‫‪٢٣٤‬‬

‫ﺳﭙﺲ ﺷﺶ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ از ﻣﺮاﺟﻌﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن آواز را دﻗﻴﻘﺎ از ﻧُﺘﻰ ﻛﻪ ﻗﻄﻊ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺠﺪدا ﺷﺮوع ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ ﺣﺎﻓﻈﻪاى ﺑﺴﻴﺎر ﻗﻮى دارﻧﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎ اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ ﺑﻪﻃﻮر دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻰ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫آواز ﻣﻰﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻔﻬﻤﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت وﺳﻴﻠﻪ و اﺑﺰار ﻧﻤﻰﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ زﻧﺪﮔﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ را ﻛﺎﻣﻼً ﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺷﻜﺎر‪ ،‬رﻗﺺ‪ ،‬ﺟﻔﺘﮕﻴﺮى‪ ،‬ﺑﺎزى و ﻓﺮار از دﺷﻤﻦ را ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻣﻰداﻧﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺧﻮد ﮔﻮﻳﺎى ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎرى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ روى ﻧُﺘﻬﺎى ﻣﻮﺳﻴﻘﻰ از راه ﺷﻨﻮاﻳﻰ و ﮔﻮﻳﺎﻳﻰ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در ﻣﻴﺎن‬ ‫ﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮع اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺧﻄﺮ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ‪،‬ﺣﻴﻮاﻧﺎت دوﭘﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺎ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪﺗﺎزﮔﻰ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﻃﻮل ‪99/99‬‬ ‫در ﺻﺪ از دوران زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺗﻜﻤﻴﻞ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﺻﻮﺗﻰ و ارﺗﺒﺎﻃﻰ ﺧﺎرقاﻟﻌﺎده‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺰاﺣﻢ زﻧﺪﮔﻰ آﻧﻬﺎ ﻧﺒﻮده‪ ،‬وﻟﻰ اﻛﻨﻮن‪ ،‬ﻧﺎوﺑﺮﻫﺎ و ﻧﻔﺘﻜﺸﻬﺎ‪،‬‬ ‫ﻛﺸﺘﻴﻬﺎى ﺻﻴﺪ ﻣﺎﻫﻰ و زﻳﺮدرﻳﺎﻳﻴﻬﺎ ﺑﺎ اﻣﻮاج ﺻﻮﺗﻰ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﻮد زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ را درﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪه و‬ ‫ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻰ آﻧﻬﺎ را ﻣﺨﺪوش ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬دو ﺑﺎﻟﻦ‪ ،‬ﻳﻜﻰ در وﺳﻂ آﺑﻬﺎى ﻗﻄﺒﻰ ﻛﻨﺎرﻫﺎى اﻗﻴﺎﻧﻮس‬ ‫اﻃﻠﺲ و دﻳﮕﺮى در آﺑﻬﺎى آﻻﺳﻜﺎ در ﻓﺎﺻﻠﻪاى ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ‪ 15‬ﻫﺰار ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬و در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺤﻮل ﺧﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ‪ 70‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل‪ ،‬اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﺟﻬﺎﻧﻰ‬ ‫ﻣﻜﺎﻟﻤﻪاى را داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺎﺷﻴﻨﻬﺎى درﻳﺎﻳﻰ ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﺟﻬﻨﻤﻰ اﻳﺠﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬دوﻳﺴﺖ‬ ‫ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﺎﻟﻨﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ده ﻫﺰار ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ از ﻫﻢ ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ارﺗﺒﺎط‬ ‫ﺻﻮﺗﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﭘﺎرازﻳﺘﻬﺎى ﺻﻮﺗﻰ ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻮﺗﻮر ﻛﺸﺘﻴﻬﺎ و‬ ‫زﻳﺮدرﻳﺎﻳﻴﻬﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﺑﺪﺗﺮ‪ ،‬ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮ روى‬ ‫اﺟﺴﺎد ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل ﻓﻬﻢ و ادراك ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪاى داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻗﺪم ﻣﻰﮔﺬارﻳﻢ و‬ ‫وﺟﺪان ﻣﺎ از اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﭼﻨﺪان رﻧﺠﻰ ﻫﻢ ﻧﻤﻰﺑﺮد‪ .‬ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻓﻬﻤﻴﺪه را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫ﻓﺮوش ﺧﻮن آﻧﻬﺎ ﺑﺮاى ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺎﺗﻴﻚ ﺧﺎﻧﻤﻬﺎ‪ ،‬ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و در ﺣﺎل از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻧﺴﻞ آﻧﻬﺎ‬

‫‪٢٣٥‬‬

‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣﻠّﺘﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻰداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﺎر دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻰ و وﺣﺸﻴﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻓﻬﻤﻴﺪه ﻛﺎر‬ ‫ﻓﺠﻴﻌﻰ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ژاﭘﻨﻴﻬﺎ‪ ،‬ﻧﺮوژﻳﻬﺎ و روﺳﻬﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖ دﺳﺖ ﻣﻰزﻧﻨﺪ‪ .‬از‬ ‫ﺳﻮﻳﻰ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎ دﺷﻮارﻳﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر در ﭘﻰ اﻳﺠﺎد ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﺎﻛﻨﺎن اﺣﺘﻤﺎﻟﻰ ﺳﻴ‪‬ﺎراﺗﻰ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ از ﻣﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارﻧﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮدات ﻓﻬﻤﻴﺪه‬ ‫زﻣﻴﻦ را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪدارى ﻛﺮّه زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺳﻌﻰ در اﺳﺘﻔﺎده ﺣﺪاﻛﺜﺮ و‬ ‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻣﻮﺟﻮدات ﻓﻬﻤﻴﺪه زﻣﻴﻨﻰ دارد‪ .‬ارﺗﺒﺎط و ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ و ﻣﺮاوده ﺑﺎ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎى‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺧﺘﻼف رﻧﮓ ﭘﻮﺳﺖ و زﺑﺎن و ﻳﺎ ﻣﺬﻫﺐ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻠﻞ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﺘﺮﻗﻰ ﺑﺎ ﺗﻔﺎﺧﺮ و ﻏﺮور و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺑﺮاى ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدى ﺧﻮد‪ ،‬اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺳﻮم را ﻟﮕﺪﻣﺎل ﻛﺮده و ﺳﻌﺎدت ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﺑﺮ روى اﺟﺴﺎد آﻧﺎن و ﺷﻬﺮﻫﺎى وﻳﺮان‬ ‫ﺷﺪه آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﺑﻨﻴﻪ و ﻋﻤﺎرات اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ روى اﺟﺴﺎد‬ ‫ﺳﺮخﭘﻮﺳﺘﺎﻧﻰ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪاى از ﺗﺤﻮل ﺗﻜﺎﻣﻞﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎى دﻳﮕﺮ اﻧﻮاع و‬ ‫اﻗﺴﺎم ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻫﻠﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ را ﺑﺎ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻓﻬﻤﻴﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﻢ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮدهاﻧﺪ وﻟﻰ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻓﻬﻤﻴﺪه و ﺑﻪاﺻﻄﻼح اﺷﺮف ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻫﻤﻪﮔﻮﻧﻪ ﺳﺘﻢ ﺑﺮ‬ ‫آﻧﻬﺎ وارد آورده و ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺑﻪ ﻧﻴﺮوى ﻓﻬﻢ و ادراك ﺧﻮد ﻣﻰﺑﺎﻟﻴﻢ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﺷﻌﺎر‬ ‫ﺑﺴﻴﺎرى از ﻋﺮﻓﺎى ﺑﺰرگ را ﻛﻪ در ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ و اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ واﻗﻌﻰ ﺳﺮودهاﻧﺪ آورده اﺳﺖ‪ ،‬در‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ اﮔﺮ ﭼﻪ از ﺑﺤﺚ اﺻﻠﻰ ﺧﻮد ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﻴﺮاﺛﻰ و ﻳﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﺿﺒﻂ ﺷﺪه در ‪DNA‬‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه اﺳﺖ ﻗﺪرى دور ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺎﻟﻰ از ﻟﻄﻒ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺮﻳﻔﻰ از اﺷﺮف‬ ‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﻛﻪ زﻧﺪه ﻳﺎد دﻛﺘﺮ اﺣﻤﺪ رﺟﺎﺋﻰ ﺑﺨﺎراﺋﻰ ﺑﻪ ﻧﻈﻢ درآورده اﺳﺖ و ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﺗﺎﻛﻨﻮن‬ ‫درﺟﺎﻳﻰ دﻳﮕﺮ ﻧﻘﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺎورم‪ .‬در ﺳﺎﻟﻬﺎى ﺗﺤﺼﻴﻠﻰ در ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﺎ زﻧﺪه ﻳﺎد دﻛﺘﺮ رﺟﺎﺋﻰ‬ ‫ﺑﺨﺎراﺋﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻰ ﺑﻪ ﭘﺎرﻳﺲ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻜﻦ ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ داﺷﺘﻴﻢ و در ﻫﻤﺎن‬ ‫زﻣﺎن اﻳﻦ اﺑﻴﺎت ﻧﻐﺰ را در ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺮ و ﺑﺮﺗﺮى او ﺑﺮ »اﺷﺮف ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت« ﺳﺮود‪:‬‬

‫‪٢٣٦‬‬

‫اﺷﺮف ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬ ‫اى ﺧﺮ ﻛﻪ ﺑﺴﺘﻪاﻧـــﺪ ﺑـﻪ ﮔﺮدوﻧـﻪاى ﺗﻮ را‬

‫وﻧــﺪر ﺑﻬﺎى ﻣﺸﺖ ﺟـﻮى ﺑـﺎر ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬

‫ﺑﻬﺘﺎن ﺑﺲ ﺑـــﺰرگ ﻛﻪ ﺑـــﺮ ﻣﺎ ﻧﻬﺎدهاﻧـﺪ‬

‫داﻧـﻢ ﺗـﻮ ﻧـﻴﺰ زﻳـﻦ ﺳﺒﺐ آزار ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬

‫ﻧــﺎم ﻣﻦ اﺳﺖ اﺷﺮف ﻣـﺨﻠﻮق و ﺗــﻮ زﭘـﻰ‬

‫ﻧـــــﺎم ﺣﻤـﺎر ﻣﺤﻤﻞ اﺳﻔـﺎر ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬

‫اﺷﺮف ﺗـــﻮﻳﻰ ﻛﻪ در ﭘﻰ رﻧـﺞ ﻛﺴﺎن ﻧﺌـﻰ‬

‫ﮔﺮﭼــﻪ ﺳﺘﻢ زﺧـﻠﻖ ﺑـﻪ ﺧﺮوار ﻣﻰﻛﺸﻰ‬

‫ﻧﺸﻨﻴﺪهام ﻛﻪ ﻧـﻮع ﺗـﻮ رﻳﺰﻧــﺪ ﺧﻮن ﻫــﻢ‬

‫ﻧﺸﻨﻴﺪهام ﻛﻪ ﻛﻴﻨـﻪ ﺑـﻪ ﻫـﺮﻛﺎر ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬

‫ﭘﺸﺖ ازﻓﺸﺎررﻳﺶ ودل ازﭼﻮب ﻛﻴﻦ ﻏﻤـﻴﻦ‬

‫ﺑــﺎر ﺑﺸﺮ ﺑـــﺪﻳـﻦ ﺗـﻦ اﻓﮕﺎر ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬

‫ﻣـﺎ و ﺗـﻮ ﺳﺨﺮهاﻳﻢ در اﻳـﻦ ﻛﺎرﮔـﺎه ﺻـﻨﻊ‬

‫ﺗـﻨﻬﺎ ﻧـﻪ ﺑـﺎر دﻫـﺮ ﺗـﻮ دﺷـﻮار ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬

‫ﻣﻦ رﻧــﺞ ﻣﻰﺑــﺮم ﺗـﻮ اﮔﺮ ﺑـﺎر ﻣـﻰﺑـﺮى‬

‫ﻣـﻦ ﺧﻮار ﻣـﻰزﻳـﻢ ﺗﻮ اﮔـﺮ ﺧﺎر ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬

‫ﺻــﺪ ﻛﻮه ﻏﻢ ﺑـﺮ اﻳﻦ دل ﻧـﺎزك ﻧﻬـﺎدهاﻧﺪ‬

‫ﺧُـﺮّم ﺗﻮﻳﻰ ﻛﻪ ﺑـﺎر ﺑـﻪ ﻫـﻨﺠﺎر ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬

‫ﺗــﻮ ﻧﻴـﻚﺑﺨﺖﺗـﺮ ﻛﻪ ﻏﻢ ﺣﺎل ﻣﻰﺧـﻮرى‬

‫ﻧــﻰرﻧـﺞ ﻧـﺎﻣـﺪه و ﻧـﻪ ﻏﻢ ﭘﺎر ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬

‫آزادﺗــﺮ زﻣـﻦ ﺑــﻪ زﻣﻴﻦ ﮔـﺎم ﻣـﻰﻧﻬـﻰ‬

‫ﻫــﺮ دم ﻣـﻼﻣﺘـﻰ ﻧـﻪ ز اﻏـﻴﺎر ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬

‫ﻣــﻦ ﻟﺐ زﺑـﻴـﻢ ﺑﺮ ﻧـﺘـﻮاﻧـﻢ ﮔﺸﺎد و ﺗــﻮ‬

‫ﻓـــﺮﻳـﺎدﻫﺎ ﺑـﻪ ﻫـﺮ ﺳﺮ ﺑـﺎزار ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬

‫ﺟﺎﻧـﺖ زِدﺳﺖ ﻣـﺮدم دون ﻧﻴﺴﺖ درﻋـﺬاب‬

‫ﻫـﺮ رﻧـﺞ ﻣـﻰﻛﺸﻰ ﺑـﻪ ﺗﻦ زار ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬

‫ﭘـﺎﻳـﺎن ﻛـﺎر اﮔـﺮ ﻧـﮕﺮى ﻫـﻢ ﺗـﻮ ﺑﻬـﺘﺮى‬

‫زآن رو ﻛـﻪ ﺑـﺎر ﻋﻤﺮ ﻧـﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬

‫اﻓـﺰون زﺑﻴـﺴﺖ ﺳﺎل ﻧـﻤﺎﻧﻰ و زان ﺳﭙـﺲ‬

‫ﻧــﻪ اﻧــﺘﻈﺎر ﺟﻨﺖ و ﻧــﻪ ﻧـﺎر ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬

‫در ژرﻓﻨـﺎى ﻣـﻠﻚ ﻋـﺪم ﻓــﺎرغ از ﺣﺴﺎب‬

‫ﺧـﻮش ﻣﻰ ﭼﻤﻰ وﺧﻴﻤـﻪﺑــﻪﮔﻠﺰارﻣﻰﻛﺸﻰ‬

‫‪٢٣٧‬‬

‫ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﻴﺖ ﻳﺎ اﻃﻼﻋﺎت ارﺛﻰ در اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺟﻮدات روى زﻣﻴﻦ ـ از وﻳﺮوﺳﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ و ﻳﺎ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﺘﻔﻜﺮ ـ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺟﻮاﺑﻬﺎى ﺑﻠﻪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻳﺴﺘﻰ در زﺑﺎن زﻧﺪﮔﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؟‬ ‫ﻣﻮاد ارﺛﻰ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ )وﻳﺮوﺳﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ‪ ،‬ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران زﻣﻴﻨﻰ و درﻳﺎﻳﻰ‪ ،‬ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ و‬ ‫ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ( ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ روى ﭘﻠﻜﺎن ﭘﻴﭻ در ﭘﻴﭻ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ‪ ، DNA‬ﻳﻌﻨﻰ ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺒﻨﺎى آﺟﺮﻫﺎى ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﺳﻴﺪﻧﻮﻛﻠﺌﻴﻚ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت ﺛﺒﺖ ﺷﺪه در ﻣﺎرﭘﻴﭻ‬ ‫‪ DNA‬ﻳﻚ اﻧﺴﺎن و ﻳﺎ ﻳﻚ ﺑﺎﻟﻦ و ﻳﺎ ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮد دﻳﮕﺮى ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‪) ،‬ﺣﻴﻮان و ﻳﺎ ﮔﻴﺎه(‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ در زﺑﺎن ﺷﻴﻤﻰ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﭼﻬﺎر ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ A.C.G.T‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫وﻳﺮوﺳﻬﺎ‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻳﻚ وﻳﺮوس در دهﻫﺰار ﺑﻴﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه در ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻨﺎﻣﻪ ارﺛﻰ ﻳﻚ وﻳﺮوس ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ در‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪن آن ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻤﻮد‪ .‬وﻳﺮوس اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت را ﺑﺮاى ﻋﻔﻮﻧﻰ ﻛﺮدن ﻳﻚ ﻋﻀﻮ‬ ‫ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻣﺜﻼً ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﻛﺒﺪى و ﻳﺎ ﺑﺮاى ﻋﻔﻮﻧﻰ ﻛﺮدن ﻳﻚ ﺑﺎﻛﺘﺮى و ﻳﺎ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﻣﺴﺘﻘﻠﻰ ﭼﻮن‬ ‫ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎى ﺳﻔﻴﺪ ﺧﻮن ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻰﺑﺮد و اﻳﻦ ﻋﻤﻞ در واﻗﻊ وﺳﻴﻠﻪاى ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ‬ ‫ﺑﻪ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮى و ﻳﺎ ﮔﻠﺒﻮل ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫وﻳﺮوﺳﻬﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪﺧﺼﻮﺻﻰ از زﻧﺪﮔﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬درواﻗﻊ در ﺣﺪ ﺑﻴﻦ ﺟﺎﻣﺪ و زﻧﺪه ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻋﺒﺎرت از ﻧﻈﺎﻣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ دﻓﺎع از ﺧﻮد و‬ ‫ﺧﻮدﻛﻔﺎﻳﻰ و ﻣﺸﺎﺑﻪﺳﺎزى ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻳﺮوﺳﻬﺎ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻛﺎر اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ‬ ‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﺳﺎﺧﺘﺎر آﻧﻬﺎ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻰﺷﻮد و ﺑﺮاى دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﺪﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬اﻧﮕﻞ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدات دﻳﮕﺮ ﺷﺪه و از اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﻛﻪ در ﻗﻠﻤﺮو ارﺛﻰ ﻣﻴﺰﺑﺎن وﺟﻮد دارد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢٣٨‬‬

‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ وﻳﺮوس ﺑﻴﻤﺎرى ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ را ﻣﻰﺗﻮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻜﺮ ﻳﺎ ﻧﻤﻚ ﻣﺘﺒﻠﻮر ﻧﻤﻮده و‬ ‫در ﻇﺮف ﺷﻴﺸﻪاى ﻣﺴﺪود‪ ،‬ﺳﺎﻟﻬﺎى زﻳﺎد ﻧﮕﻬﺪارى ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻛﻨﺪ و ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ دﻫﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ وﻳﺮوس ﺟﺎﻣﺪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺘﻪ و ﻛﻠﻤﻪ زﻧﺪﮔﻰ در ﻣﻮرد آن‬ ‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ ﻧﺪارد‪ .‬ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﻤﺒﻬﺎى ﻣﻴﻜﺮوﺑﻰ از وﻳﺮوﺳﻬﺎى ﺑﻪﺧﻮاب رﻓﺘﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬وﻳﺮوس‬ ‫ﺑﻴﻤﺎرى اﻳﺪز ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1983‬ﻛﺸﻒ ﺷﺪ‪،‬ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﺑﻪ ﮔﻠﺒﻮل ﺳﻔﻴﺪ ﺧﻮن اﻧﺴﺎن اﺣﺘﻴﺎج‬ ‫دارد‪ .‬اﻳﻦ وﻳﺮوس از ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺘﻘﺎل ﺧﻮن و ﻳﺎ آﻣﻴﺰش ﺟﻨﺴﻰ از ﺷﺨﺼﻰ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬در اﻓﺮﻳﻘﺎ و اروﭘﺎ اﻳﻦ وﻳﺮوس اﻓﺮاد ﺑﺴﻴﺎرى را آﻟﻮده ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ وﻳﺮوس اﺑﺘﺪا در‬ ‫ﻫﻤﺠﻨﺲﮔﺮاﻳﺎن و ﺳﭙﺲ در اﻓﺮاد ﻣﻌﺘﺎد ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر )در اﺛﺮ ﻛﺎرﺑﺮد ﺳﺮﻧﮕﻬﺎى آﻟﻮده ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ(‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ‪ .‬در ﺷﻜﻞ )‪11‬ـ‪ (7‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اي ﺑﺰرگ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﭗ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻲ از وﻳﺮوس اﻳﺪز را‬ ‫ﺑﻌﺪ از رﻧﮓ آﻣﻴﺰي آوده و در ﻛﻨﺎر آن ﺑﺮﺷﻲ از اﻳﻦ وﻳﺮوس را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ‬

‫ﺷﻜﻞ )‪11‬ـ‪ (7‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از وﻳﺮوس اﻳﺪز و ﺑﺮش رﻧﮓ آﻣﻴﺰي ﺷﺪه اش‪.‬‬

‫ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎى ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬ﺳﺮﺑﺎزان ﻣﺪاﻓﻊ ﺑﺪن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ و ﭘﺎرازﻳﺘﻬﺎ و ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﺳﺮﻃﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻳﺮوس اﻳﺪز داﺧﻞ ﻳﻚ ﮔﻠﺒﻮل ﺳﻔﻴﺪ ﺷﺪه و ﺑﻪﺣﺎﻟﺖ ﺧﻮاب در ﻻﺑﻼى ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ DNA‬آن ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ .‬و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻋﻔﻮﻧﺖ دﻳﮕﺮى در ﺑﺪن ﺷﺨﺺ ﻣﺒﺘﻼ ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬وﻳﺮوس ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻮاب ﺑﺎﻗﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ )ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ وﻳﺮوس ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ در ﺷﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺸﻚ و در ﺑﺴﺘﻪ(‬ ‫وﻟﻰ اﮔﺮ ﺑﺪن ﻓﺮد ﻣﺒﺘﻼ‪ ،‬دﭼﺎر ﻋﻔﻮﻧﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎى ﺳﻔﻴﺪ ﺑﺮاى ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﻔﻮﻧﺖ ﺷﺮوع ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﻤﺒﻮد اﻓﺮاد ﺧﻮد را در ﺣﻴﻦ ﻣﺒﺎرزه ﺟﺒﺮان ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﻠﺒﻮل ﺳﻔﻴﺪى ﻛﻪ آﻟﻮده‬ ‫ﺑﻪ وﻳﺮوس اﻳﺪز ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﺠﺮد اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪﺳﺎزى ‪ DNA‬ﺧﻮد ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻳﺮوس ﺑﻴﺪار‬

‫‪٢٣٩‬‬

‫ﺷﺪه و ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد در‪ DNA‬ﮔﻠﺒﻮل ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﺪ و در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪﺟﺎى ﻫﺮ وﻳﺮوس ﻫﺰاران وﻳﺮوس اﻳﺪز ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﺟﻮﺷﻬﺎﻳﻰ از ﺳﻄﺢ ﮔﻠﺒﻮل ﺧﺎرج و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻠﺒﻮل ﺳﻔﻴﺪ در اﺛﺮ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻼﺷﻰ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫وﻳﺮوﺳﻬﺎى ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎى ﺳﻔﻴﺪ دﻳﮕﺮ ﻧﻔﻮذ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﻜﻪ ﻧﻈﺎم دﻓﺎﻋﻰ ﺷﺨﺺ‬ ‫ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﻳﺪز‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼً از ﺑﻴﻦ ﻣﻰرود‪ .‬ﮔﺮﻳﭗ‪ ،‬ﻫﭙﺎﺗﻴﺖ )ﻳﺮﻗﺎن(‪ ،‬وارﻳﻮل )آﺑﻠﻪ(‪ ،‬ﻫﺮﭘﺲ )ﻧﻮﻋﻰ ﺗﺒﺨﺎل(‬ ‫و ﭘﻠﻴﻮﻣﻠﻴﺖ )ﻓﻠﺞ اﻃﻔﺎل( از اﻧﻮاع ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎى وﻳﺮوﺳﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﻛﺘﺮﻳــﻬﺎ‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻳﻚ ﺑﺎﻛﺘﺮى ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ از وﻳﺮوس اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﻴﺖ‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت در ﻻﺑﻼى ﻧﺮدﺑﺎن ‪ DNA‬ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺻﺪ ﺗﺎ ﻫﺰار ﺻﻔﺤﻪ ﻛﺘﺎب‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻜﻞ ﺑﻨﻴﺎدى آﻧﻬﺎ ﺳﻠﻮل اﺳﺖ و در واﻗﻊ ﺣﺪ‬ ‫ﻗﺮاردادى ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻧﻮاع ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدى ﺑﺎﻛﺘﺮى ﺑﺎ ﺷﻜﻠﻬﺎى ﻣﺘﻔﺎوت از‬ ‫ﻫﻢ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ در ﻫﻮاﻳﻰ ﻛﻪ اﺳﺘﻨﺸﺎق ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬در آب‪ ،‬در زﻣﻴﻦ در اﻏﻠﺐ ﻏﺬاﻫﺎى‬ ‫ﺳﺮد و ﺑﻪﺧﺼﻮص در درون ﺑﺪن و داﺧﻞ روده ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﻠﻮر ﻣﻌﺪى وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺑﺮاى‬ ‫اﻧﺴﺎن و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻔﻴﺪﻧﺪ‪ .‬وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﺮاى اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ اﻟﺰاﻣﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از‬ ‫ﻣﺼﺮف آﻧﺘﻰﺑﻴﻮﺗﻴﻜﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى ﻣﻌﺪه و روده از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ را ﻣﺠﺪدا ﺗﺄﻣﻴﻦ‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻫﻤﺮاه آﻧﺘﻰﺑﻴﻮﺗﻴﻚ ﻧﻮﻋﻰ ﻣﺨﻤﺮ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﻛﺘﺮى اﺳﺖ و ﻳﺎ در‬ ‫ﺻﻮرت ﻧﺒﻮدن ﻣﺨﻤﺮ‪ ،‬ﻣﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎر ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺨﻤﺮ و ﻳﺎ در ﻣﺎﺳﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻛﺮده و دوﺑﺎره ﻓﻠﻮر ﻣﻌﺪى را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﻦ ﻫﺰاران ﻋﻤﻞ دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﻣﻰﺗﻮان ﻋﻤﻞ ﺗﺼﻔﻴﻪ آﺑﻬﺎ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻗﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺮاب و ﺷﺮاب ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺮﻛﻪ و ﻳﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﺎﻗﻰﻣﺎﻧﺪه ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ و ﮔﻴﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﻛﻮدﻫﺎى ﻃﺒﻴﻌﻰ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺟﺴﺪ‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت را ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬اﻣﺮوزه ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻴﻮژﻧﻰ‪ ،‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪاى‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰى ﺷﺪ ﺑﺮاى ﻣﺼﺎرف ﭘﺰﺷﻜﻰ و ﺻﻨﻌﺘﻰ و ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٤٠‬‬

‫اﻣﺎ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى ﻣﻀﺮى ﻧﻴﺰ ﻧﻈﻴﺮ ﺑﺎﻛﺘﺮى دﻳﻔﺘﺮى‪ ،‬وﺑﺎ و ﻛﺰاز وﺟﻮد دارﻧﺪ؛ اﻳﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﺑﻌﺎد‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر رﻳﺰ‪ ،‬ﻗﺪرﺗﻰ ﺧﺎرقاﻟﻌﺎده و ﺳﺮﻳﻊ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ دارﻧﺪ و ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻄﺮﻫﺎى ﺟﺪ‪‬ى ﺑﺮاى‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﺸﺮى اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎرﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﺎﻛﺘﺮى ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬ ‫ﻛﺎرﻫﺎى ﻳﻚ وﻳﺮوس اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف وﻳﺮوﺳﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ اﻧﮕﻞ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد را‬ ‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪن ﺑﻪ دو‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻗﺮون ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﻴﻮع‬ ‫اﻧﻮاع ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮﻳﻊ ﺑﻮد و ﺳﺒﺐ ﻣﺮگ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﻣﻰﺷﺪ وﻟﻰاﻛﻨﻮن ﻣﺎ وﺳﻴﻠﻪ‬ ‫ﺗﺨﺮﻳﺐ آﻧﻬﺎ را دارﻳﻢ و ﻣﺎﻧﻊ از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎ ﻣﻰﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﺑﻴﻤﺎرى اﻳﺪز ﻣﺒﺎرزه‬ ‫ﺑﺎ آن ﻗﺪرى دﺷﻮارﺗﺮ اﺳﺖ وﻟﻰ ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺸﺮ راﻫﻰ ﺑﺮاى ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ آن ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﺪ‬ ‫ﻣﻠﻴﺘﻲ ﻫﺎي ﺳﺎزﻧﺪه دارو اﺟﺎزه دﻫﻨﺪ‪.‬در ﺷﻜﻞ )‪12‬ـ‪ (7‬ﺑﺮش ﻳﻚ ﻳﺎﻛﺘﺮي رﻧﮓ آﻣﻴﺰي ﺷﺪه را ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮر ﺷﻤﺎﺗﻴﻚ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪12‬ـ‪(7‬ﺑﺮﺷﻲ ﺷﻤﺎﺗﻴﻚ از ﻳﻚ ﺑﺎﻛﺘﺮي‪.‬‬

‫آﻣﻴﺐ ﻫﺎ‬ ‫ﻳﻚ آﻣﻴﺐ ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر آزاد در آب ﺷﻨﺎور اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدى ﺑﻪﻣﺮاﺗﺐ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ از‬ ‫ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎﺳﺖ و ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ ﭼﻬﺎرﺻﺪﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﻴﺖ اﻃﻼﻋﺎت در درون‪ DNA‬ﻫﺎﻳﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻣﻴﺒﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﺸﺘﺎد ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺻﻔﺤﻪاى اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺮﻛﺰ‬

‫‪٢٤١‬‬

‫ﺳﻠﻮل آﻣﻴﺒﻬﺎ ﻫﺴﺘﻪاى ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺷﺒﻴﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮدات ﭼﻨﺪ ﺳﻠﻮﻟﻲ )ﭘﻠﻰﺳﻠﻮﻟﻰ(وﺟﻮد‬ ‫دارد ﻛﻪ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﻓﺎﻗﺪ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪13‬ـ‪(7‬ﺑﺮﺷﻲ ﺷﻤﺎﺗﻴﻚ از ﻳﻚ آﻣﻴﺐ‪ ،‬ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎي)‪( DNA‬در درون ﻫﺴﺘﻪ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺴــﺎن ﻫﺎ‬ ‫ﺑﺮاى ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﻚ ﺳﻠﻮل از ﺑﺪن ﻫﺮ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻫﺰار ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺻﻔﺤﻪاى اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫زﻳﺮا در ﻓﺮﻫﻨﮕﻨﺎﻣﻪ ارﺛﻰ‪ ،‬درون ﻫﺴﺘﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﺑﺪن ﻣﺎ ﭘﻨﺞ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﻴﺖ دﺳﺘﻮر ﺛﺒﺖ‬ ‫ﺷﺪه وﺟﻮد دارد‪ .‬و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺪن ﻣﺎ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺻﺪﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﻠﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻴﺎل‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد راه ﻧﺪﻫﻴﺪ )اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﻣﻌﺎدل ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﺘﺎب ﻻزم دارد(‪.‬‬

‫‪٢٤٢‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪14‬ـ‪ (7‬ﺗﺼﻮﻳﺮي از اﻧﺸﺘﻴﻦ در ﺣﺎل ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﻣﺸﻬﻮر ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺟﺮم ﺑﻪ اﻧﺮژي‬

‫‪.‬ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮدي ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﻴﺖ ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﺑﺪن ﻣﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ از ‪ 46‬ﻛﺮوﻣﻮزم ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﺟﻨﺴﻰ ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺪام ‪ 23‬ﻛﺮوﻣﻮزوم ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 23‬ﻛﺮوﻣﻮزم ﻣﺎدر ﺑﺎ ‪ 23‬ﻛﺮوﻣﻮزم‬ ‫ﭘﺪر اوﻟﻴﻦ ﺳﻠﻮل ‪ 46‬ﻛﺮوﻣﻮزﻣﻰ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﻮﻗﻌﻰ ﻛﻪ ﺳﺮ ﻳﻚ اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮزﺋﻴﺪ‬ ‫ﺑﻪ داﺧﻞ اُوﺳﻴﺖ )اوول‪(Ovule‬ﻧﻔﻮذ ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺪ ﻫﺴﺘﻪاش ﺑﺎ ﻫﺴﺘﻪ اُوﺳﻴﺖ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪه و ‪23‬‬ ‫ﻛﺮوﻣﻮزم آن ﺑﺎ ‪ 23‬ﻛﺮوﻣﻮزم اُوﺳﻴﺖ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪاى ﺑﺎ ‪ 46‬ﻛﺮوﻣﻮزم را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﻪ در ﻻﺑﻼى ﻧﺮدﺑﺎن ‪ DNA‬وﺟﻮد دارد و ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪن آﻧﻬﺎ در درون ﻧﻄﻔﻪ‬ ‫ﺑﺮاى ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﻠﻮل ‪ 46‬ﻛﺮوﻣﻮزﻣﻰ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺗﺮﻛﻴﺒﻬﺎى )اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ (Combinaison‬ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫را ﺗﺠﺴﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻋﻤﻞ ﻟﻘﺎح ﻧﻮﻋﻰ ﺑﺨﺖ آزﻣﺎﻳﻰ وراﺛﺘﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد اﻓﺮاد‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت از ﻫﻢ را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده ﻳﺎ در آﻳﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺪام از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﺑﺪن ﻣﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻤﻬﺎى ﭘﻰدرﭘﻰ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻠﻮﻟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺗﺨﻤﻪ ﺑﺎرور ﺷﺪه واﻟﺪﻳﻦ ﻣﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺨﻤﻪ‬ ‫ﺑﺎرور ﺷﺪه ﺗﻤﺎم ﺧﺎﻃﺮات ارﺛﻰ را از ﺳﺤﺮﮔﺎه زﻧﺪﮔﻰ ﺗﺎﻛﻨﻮن درون ﺧﻮد ﻧﻬﻔﺘﻪ دارد و ﻣﻄﺎﺑﻖ آن‬ ‫ﺟﻠﻮ ﻣﻰرود‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﺳﺎده ﺷﺒﻴﻪ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ‪ 2‬ﺑﻪ ‪ 4‬و ‪ 4‬ﺑﻪ ‪ 8‬و ‪ 8‬ﺑﻪ ‪ 16‬و ‪ 16‬ﺑﻪ ‪ 32‬و‬ ‫‪ 32‬ﺑﻪ ‪ 64‬و‪ ...‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه و ﻋﻤﻞ اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ ‪.‬ﻣﻮﻗﻌﻲ ﻛﻪ ذﺧﻴﺮه ﻏﺬاﻳﻲ داﺧﻞ اوول ﺗﻤﺎم‬ ‫ﺷﺪ‪،‬ﺑﻪ دﻳﻮاره رﺣﻢ وﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد و از ﺑﺪن ﻣﺎدر ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬دراﻳﻦ ﺣﺎل ﻫﺮ‬ ‫دﺳﺘﻪ از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺳﺎﺧﺖ ﻋﻀﻮي از ﺑﺪن ﻧﻄﻔﻪ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﻴﻦ در ﻣﺤﻴﻂ‬

‫‪٢٤٣‬‬

‫ﻣﺎﻳﻌﻰ ﺷﺒﻴﻪ آب اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎى اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺟﻨﻴﻦ از ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ زﻧﺪﮔﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدات درﻳﺎﻳﻰ اوﻟﻴﻪ ﺗﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران زﻣﻴﻨﻰ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ اﻧﺴﺎن ﻃﻰ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﻮر‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدى ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺨﻨﺪد‪ ،‬ﮔﺮﻳﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻄﺴﻪ ﻛﻨﺪ و ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ را‬ ‫ﺣﺲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم دﺳﺘﻮرﻫﺎى ﻗﺪﻳﻤﻰ در زﺑﺎن ﺷﻴﻤﻰ ﻛﻪ از ﺳﻪوﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن در‬ ‫ﻻﺑﻼى ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ DNA‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه و ﺗﻜﺎﻣﻞ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﺟﺮا ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ورود ﻳﻚ اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮ زوﺋﻴﺪ ﺑﻪ داﺧﻞ اوول و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻄﻔﻪ‪،‬ﺑﻌﺪ از ورود اوﻟﻴﻦ اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮزوﺋﻴﺪ ﺑﻪ درون اوول و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻄﻔﻪ‪ .‬اوول از‬ ‫ﺧﻮد آﻧﺰﻳﻤﻲ ﺗﺮﺷﺢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ورود اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮزوﺋﻴﺪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬واﻳﻦ ﻋﻤﻞ در ﻛﺴﺮي از ﻣﻴﻜﺮو ﺛﺎﻧﻴﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ‬ ‫ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺧﻮردن ﻳﻚ ﻣﻴﻮه ﭘﺪﻳﺪه ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪهاى اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻳﻚ ﺑﺎﻛﺘﺮى و ﻳﺎ ﻳﻚ‬ ‫ﺣﻴﻮان ﺟﻨﮕﻠﻰ و ﻳﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻴﻮه را ﻫﻀﻢ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻳﻚ ﺳﻴﺐ درﺧﺘﻰ ﻓﺎﺳﺪ‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎر ﺑﺎﻛﺘﺮى اﺳﺖ ﻛﻪ از آن اﻧﺮژى ﻻزم ﺑﺮاى اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ آورده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺟﻨﮕﻠﻰ و ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ و ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺻﻔﺤﺎت ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ ﺑﺎ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ و ﻣﻴﻜﺮوﺑﻬﺎ در‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻨﺎﻣﻪ ارﺛﻰ ﺧﻮد دارﻳﻢ و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻳﻚ ﻳﺎدآورى از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ ﺧﻴﻠﻰ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﺮدهاﻳﻢ و ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻧﻮزادان آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻰ و ﻳﺎ ﺣﺘﻰ ﻛﭙﻰاى‬ ‫از ﻳﻚ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﻳﺎ ﻛﭙﻴﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪدى از ﻳﻚ ﻣﻴﻤﻮن در درون ﻟﻮﻟﻪﻫﺎى آزﻣﺎﻳﺶ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬وﻟﻰ‬ ‫ﻫﻨﻮز ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﺟﺰﺋﻰ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﭼﻚ از ﻛﺎرﻫﺎى ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻳﻚ ﺳﻠﻮل را اﻧﺠﺎم دﻫﻴﻢ‪ .‬ﻛﺎرﻫﺎﻳﻰ‬ ‫ﻛﻪ در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه اﻧﺠﺎم ﻣﻰدﻫﻴﻢ ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ و ﺧﺎرقاﻟﻌﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﻰ درواﻗﻊ‬

‫‪٢٤٤‬‬

‫ﺑﻴﺶ از ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﻛﺮدن آﺟﺮﻫﺎى ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻐــﺰ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدات ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﺷﺒﻴﻪ وﻳﺮوﺳﻬﺎ و ﻳﺎ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‬ ‫ﻧﺎﺗﻮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن در ﻓﺮﻫﻨﮕﻨﺎﻣﻪ ژﻧﺘﻴﻜﻰ آﻧﻬﺎ دﺳﺘﻮرﻫﺎﻳﻰ ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺷﺮاﻳﻄﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﭘﻠﻰ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﻓﺮﻫﻨﮕﻨﺎﻣﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻋﻀﻮى از ﺑﺪن آﻧﻬﺎ ﺗﻜﻤﻴﻞ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻀﻮ‪ ،‬ﻣﻐﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮاﺧﻮر ﺑﺎ ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﻴﺶآﻣﺪﻫﺎ‬ ‫ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻓﺎﺣﺶ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎرى از اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات‬ ‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻐﺰ ﺧﻮد ﭼﺎرهاى ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً در ﺳﺎﻧﺤﻪاى ﻛﻪ ‪ 65‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‬ ‫ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺠﻴﻢ و وزﻳﻦ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﺪﺗﻦ وزن‪ ،‬ﭼﻮن داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻐﺰﻫﺎى ﻛﻮﭼﻚ داﺷﺘﻨﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻐﺰ ﺧﻮد ﭼﺎرهاى ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻨﺪ‪ ،‬از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و‬ ‫ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﭼﻮن ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ ﻛﻪ وزن آﻧﻬﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻰﻛﺮد‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﻐﺰ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪﻳﺎﻓﺘﻪﺗﺮى داﺷﺘﻨﺪ زﻧﺪه ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه و ﺑﻪ ﺗﺤﻮل ﺧﻮد اداﻣﻪ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺧﺘﻢ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻐﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻀﺎى ﺑﺪن ﻣﺎ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ از ﻣﻮﺟﻮدى ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮد دﻳﮕﺮ ﺗﺤﻮل ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و ﻇﺮاﻓﺖ ﺿﺒﻂ اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ آن در ﻃﻮل ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺷﻜﻞ آن‬ ‫ﻧﻤﻮدارى از ﻣﺮاﺣﻞ ﻃﻰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻐﺰ از ﻣﺮﻛﺰ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺧﺎرج ﺗﺤﻮل ﻧﻤﻮده و در اﻋﻤﺎق آن ﺷﺎﺧﻪ‬ ‫اﺻﻠﻰ ﻣﻐﺰى وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻰ اﺳﺎﺳﻰ ﺑﺪن ﻣﺎ از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﭙﺶ ﻗﻠﺐ و ﺗﻨﻔﺲ را اداره‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨﺸﻬﺎى ﻓﻮﻗﺎﻧﻰ ﻣﻐﺰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻮﺷﺸﻰ ﺑﺮ روى ﺷﺎﺧﻪ اﺻﻠﻰ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬در ﺳﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺤﻮل ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاى ﻛﻪ در ﻣﺮﻛﺰ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺧﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬دﻓﺎع از ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮد‪،‬‬ ‫درك ﻣﻘﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و آﻳﻴﻦ و ﻣﺬﻫﺐ و اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ از دﺳﺘﻮرﻫﺎى ﻣﺎﻓﻮق )دﺳﺘﻮرﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻐﺰ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ آﻧﻬﺎ را از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻤﻴﺰ دﻫﺪ( اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٤٥‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪15‬ـ‪(7‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻐﺰ در ﺣﻴﻮاﻧﺎت‪ ،‬در ﺑﺎﻻ و ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻌﻴﺎر اﺑﻌﺎد ﻣﻐﺰ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﺧﻂ ﺗﻴﺮه ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ‬ ‫اﺳﺖ ) ـ ‪( 1Cm‬ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه‪.‬‬

‫ﺗﺤﻮل اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴــﻪ از ﻣﻐﺰ در ﻃﻰ دوﻳﺴﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل از اﺟﺪاد ﻣﺎ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن و ﺳﭙﺲ ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ‬ ‫ﺗﺎﻛﻨﻮن اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ و دارد‪ .‬ﺑﺎ ﺟﺴﺘﺠﻮى دﻗﻴﻖ در اﻋﻤﺎق ﻣﻐﺰ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪهاى از ﻣﺎﻫﻴﻬﺎ‪،‬‬ ‫ﺗﻤﺴﺎح‪ ،‬دوزﻳﺴﺘﺎن و ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران اوﻟﻴﻪ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ وﺣﺸﺖزده از ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺟﻨﮕﻠﻰ را‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮس ﻟﻌﻨﺘﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه از اﺟﺪاد دور ﻣﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﺑﺮﺧﻰ از اﻓﺮاد‬ ‫ﺑﺸﺮ ﻫﺮ ﺷﺮاﻳﻄﻰ را در زﻧﺪﮔﻰ ﻗﺒﻮل ﻛﺮده و ﺗﻦ ﺑﻪ ﺑﻰﺷﺮﻣﺎﻧﻪﺗﺮﻳﻦ ﻓﺠﺎﻳﻊ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮس در‬ ‫ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻋﻤﻴﻖ ﻣﻐﺰ ﻗﺮار دارد و از ﻳﺎدﮔﺎرﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺪﻳﻤﻰ ﻣﻮﺟﻮدات اﺳﺖ‪ .‬در اﺑﺘﺪاى ﺗﺤﻮل‪ ،‬ﺗﺮس‬ ‫از ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ و ﺣﻴﻮاﻧﺎت وﺣﺸﻰ وﺟﻮد داﺷﺖ و اﻛﻨﻮن در زﻣﺎن ﻣﺎ‪ ،‬ﺗﺮس از ﻫﻤﻨﻮﻋﺎن‬ ‫ﺧﻮد ﻓﺮوﺧﺘﻪاى وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﺟﻴﺮ اﻫﺮﻳﻤﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎى ﻣﺎدى‬

‫‪٢٤٦‬‬

‫ﺧﻮد ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ و ﻫﻤﻪﻛﺲ و ﺣﺘﻰ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را ﻫﻢ ﻓﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﻧﺰد اﻓﺮاد‬ ‫ﻋﺎﻗﺒﺖاﻧﺪﻳﺶ‪ ،‬در واﻗﻊ ﺗﺮس از اﺑﺰارﻫﺎى ﺟﻨﮕﻰ اﺗﻤﻰ‪ ،‬ﺗﺮس از ﻧﻴﺮوﮔﺎﻫﻬﺎى اﺗﻤﻰ‪ ،‬ﺗﺮس از ﻣﻮاد‬ ‫زاﻳﺪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺮس از آﻟﻮدﮔﻰ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺮس از ﺑﻤﺒﻬﺎى ﻣﻴﻜﺮوﺑﻰ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ و ﺗﺮس از‬ ‫دﺳﺘﻜﺎرى در ژﻧﻬﺎى اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻳﻌﻨﻰ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻣﻴﺮاث ژﻧﺘﻴﻜﻰ ﺑﺸﺮ )ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ‪ 3/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل‬ ‫ﺗﻼش ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻮده( وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺗﺮس از ﻣﺮگ ﺣﻘﻴﻘﺘﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺎ از ﻣﺮگ ﻣﻰﺗﺮﺳﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﺗﺮس دﻳﺮزﻣﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ درون ﻧﺮوﻧﻬﺎى ﻣﻐﺰى ﻣﺎ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺪن و زﻧﺪﮔﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‬ ‫ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ ﺗﺮس ﻛﻤﺘﺮى از ﻣﺮگ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻣﺮدن اﻣﺮى ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻫﺮ آن ﺑﺮاى اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺒﺎرزه ﻛﻨﻨﺪ و‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺮگ دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﺑﻴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺳﻜﻴﻤﻮﻫﺎ از ﻣﺮگ ﻫﺮاﺳﻰ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﮔﻤﺎن دارﻧﺪ ﻛﻪ روح آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ در ﺟﺴﻢ ﺗﺎزهاى ﺣﻠﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﻜﻴﻤﻮﻫﺎى ﭘﻴﺮ ﺑﻪراﺣﺘﻰ‬ ‫ﺧﻮدﻛﺸﻰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺸﻰ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺮﻛﺰى ﻣﻐﺰ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮى ﻧﺰد ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران دارد و‬ ‫ﻣﻰﺗﻮان آن را ﭘﻮﺳﺘﻪ ﻣﻐﺰ دروﻧﻰ ﻧﺎﻣﻴﺪ و ده ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎﻟﻰ اﺳﺖ اﻳﻦ ﭘﻮﺳﺘﻪ ﻧﺰد اﺟﺪاد‬ ‫ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه و ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻮﺳﺘﻪ ﻣﻐﺰ دروﻧﻰ‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ‬ ‫ﺧُﻠﻖ و ﺧﻮ و اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﺗﻮﺟﻪ و ﻋﻄﻮﻓﺘﻰ را ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان و ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﺧﻮد اﻋﻤﺎل‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﺧﺎرﺟﻴﺘﺮﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻐﺰ ﭘﻮﺳﺘﻪاى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ روى ﭘﻮﺳﺘﻪ ﻗﺒﻠﻰ ﻗﺮار‬ ‫دارد و ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎﻟﻰ اﺳﺖ در اﺟﺪاد ﻣﺎ ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه و روزﺑﻪروز ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از دو ﺳﻮم ﺟﺮم ﻛﻠﻰ ﻣﻐﺰ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺎدﻟﻰ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺎ ﻗﺴﻤﺘﻬﺎى ﻋﻤﻴﻘﺘﺮ‬ ‫دارد‪ ،‬زﻳﺮا در اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺎد‪‬ه ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ و ادراك ﻣﻰﺷﻮد و ﻧﻘﻄﻪ ﺟﺪاﻳﻰ ﻣﺎ از دﻧﻴﺎى ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬ ‫و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺿﻤﻴﺮ ﺑﺎﻃﻦ و اﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬ﺧﻼﻗﻴﺖ و ﺗﺠﺰﻳﻪ و‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و اﻧﺘﻘﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ و ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻳﺎﺿﻰ‬ ‫را ﺣﻞ ﻛﻨﻴﻢ و ﻳﺎ ﺷﻌﺮ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻰ و ﻧﻘﺎﺷﻰ و ﺳﺎﻳﺮ ﻫﻨﺮﻫﺎ را ﺧﻠﻖ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬درواﻗﻊ اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻗﻠﻤﺮو‬

‫‪٢٤٧‬‬

‫اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬ ‫زﺑﺎن ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت از زﺑﺎن ‪ DNA‬و ژﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻰداﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺿﺒﻂ ﺷﺪه در‬ ‫ﺳﻠﻮﻟﻬﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﺮون اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺮوﻧﻬﺎ ﻧﻈﺎم ﻋﺼﺒﻰ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ و ﺑﻪﻧﺤﻮ اﻟﻜﺘﺮوﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﺑﻪ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺼﻞاﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻧﺮوﻧﻬﺎى ﻣﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ از ﻫﺰاران اﺗﺼﺎل ﺑﺎ ﻧﺮوﻧﻬﺎى ﻣﺠﺎور ﺧﻮد دارد‬ ‫و ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ از ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻧﺮون داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﻛﻠﻴﻪ اﻋﻤﺎل ارادى و ﻏﻴﺮارادى ﻣﺎ‬ ‫ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ اﺗﺼﺎﻟﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻐﺰ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ در ﺧﻮاب‪ ،‬ﻧﺮوﻧﻬﺎى ﻣﺎ ﻓﻌ‪‬ﺎل اﺳﺖ و ﻣﻐﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻗﻠﺐ در ﺷﺐ و در ﺣﺎل ﺧﻮاب ﻣﻰﺗﭙﺪ‪ ).‬ﺧﻮاﺑﻬﺎ‪ ،‬اﻓﻜﺎر‪ ،‬روﻳﺎﻫﺎ و ﻫﻮﺳﻬﺎى ﻣﺎ ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ‬ ‫و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ اﺳﺖ(‪ .‬ﻳﻚ ﻓﻜﺮ ﺣﺎﺻﻞ از ﻫﺰاران ﺟﺮﻗﻪ اﻟﻜﺘﺮوﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺸﻤﺎم ﻋﻄﺮ ﻳﺎس‬ ‫ﻣﺜﻼً ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻳﺎد ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻄﺮ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ده ﺳﺎل و ﻳﺎ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ در ﻣﺤﻠﻰ و ﻳﺎ‬ ‫ﺟﺎﻳﻰ ﺑﻪﺧﺼﻮص اﺳﺘﻨﺸﺎق ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻣﻰاﻧﺪازد‪ .‬اﻳﻦ ﻳﺎدآورى ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺻﺪﻫﺎ ﻫﺰار ﺟﺮﻗﻪ‬ ‫اﻟﻜﺘﺮوﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ در ﺑﻴﻦ ﻧﺮوﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﻮﺳﺘﻪ ﺧﺎرﺟﻰ ﻣﻐﺰ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺧﺎرقاﻟﻌﺎدهﺗﺮﻳﻦ‬ ‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى ﺑﺮﻗﻰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺸﺮ‪ ،‬اﻧﺘﺮﻧﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺒﻜﻪ آن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺒﻜﻪ‬ ‫اﻟﻜﺘﺮوﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﻣﻐﺰ ﻛﺎﻫﻰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻮﻫﻰ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﭘﺮواﺿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻐﺰ ﻣﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺻﺪﻫﺎ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ اﺳﺖ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺻﺪﺳﺎﻟﻰ اﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﺎ اﻟﻜﺘﺮﻳﺴﻴﺘﻪ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬ ‫اﻟﻜﺘﺮوﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ آﺷﻨﺎ ﺷﺪهاﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت ﺛﺒﺖ ﺷﺪه در ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎن اﮔﺮﺑﺮﺣﺴﺐ ﺑﻴﺖ ﺑﻴﺎن ﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻛﻞ ﻧﺮوﻧﻬﺎ ﺿﺮب در ﺗﻌﺪاد اﺗﺼﺎﻟﻬﺎى ﻫﺮ ﻧﺮون ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﺮوﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻋﺪدى در ﺣﺪود‬ ‫ﻳﻜﺼﺪﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد )ﻋﺪد ﻳﻚ و ﭼﻬﺎرده ﺻﻔﺮ ﻣﻘﺎﺑﻞ آن(‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﻌﺎدل ﺑﻴﺴﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺻﻔﺤﻪاى ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ در ﻣﻐﺰ ﻫﺮ ﻳﻚ‬ ‫از ﻣﺎ ﺑﻴﺶ از ﻣﺤﺘﻮى ﺑﻴﺴﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻛﺘﺎب‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺛﺒﺖ ﺷﻮد وﻟﻲ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﻣﺎ ﻓﻘﻂ از‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻛﻮ‪.‬ﭼﻜﻲ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻳﻢ ﻇﺮﻓﻴﺖ واﻗﻌﻲ آن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺪه ﺷﺪه‬ ‫اﻓﺮادي ﻗﺎدرﻧﺪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻗﻄﻮري را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ ﺳﭙﺎرﻧﺪ ﺣﻔﻆ ﻛﺮدن ﻗﺮآن ﺑﺪون ﻓﻬﻢ آن ﻛﻪ ﻛﺎري‬

‫‪٢٤٨‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ روزﻫﺎ ﻣﺘﺪاول ﺷﺪه و ﻳﺎ ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻘﺎﻻن ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮدوﺳﻲ‬ ‫را از ﺑﺮ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺣﺘﻲ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺟﺎي ﭘﺮﻧﺸﺪه ﺑﺎز ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻏﻠﺐ اﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ در‬ ‫ﭘﻮﺳﺘﻪ ﺧﺎرﺟﻰ ﻣﻐﺰ ﺿﺒﻂ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫در اﻋﻤﺎق اﻳﻦ ﭘﻮﺳﺘﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻴﻦ اﺟﺪاد ﺧﺰﻧﺪه‪ ،‬ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران دﻳﮕﺮ و ﺧﻮد ﻣﺎ وﺟﻮد‬ ‫دارد‪ .‬ﺧﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬ﺗﺮس‪ ،‬ﺷﻬﻮت‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻃﻔﺎل‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﻏﻴﺮارادى و ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه و اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ‬ ‫از دﺳﺘﻮرﻫﺎى ﻣﺎﻓﻮق در اﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻋﻤﻮﻣﻰ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﻣﺤﺎوره‪،‬‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ در ﺧﺎرﺟﻴﺘﺮﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﭘﻮﺳﺘﻪ ﻣﻐﺰى ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ﺗﻤﺎم‬ ‫ﻗﺴﻤﺘﻬﺎى ﻣﻐﺰ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻘﺎﺷﻰ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻦ و اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ‬ ‫ﺑﺮاى ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺘﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﺣﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ و ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت ﺿﺒﻂ ﺷﺪه در درون ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ‪ DNA‬ﻛﺎﻓﻰ ﻧﻴﺴﺖ و اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل‬ ‫دروﻧﻰ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ و اﻧﺪاﻣﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ در ﻣﻮﺟﻮدات ﭘﻠﻰﺳﻠﻮﻟﻰ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻣﻐﺰ‬ ‫ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ و از ﺟﻬﺸﻰ ﺑﻪ ﺟﻬﺶ دﻳﮕﺮ و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺗﻜﻤﻴﻠﺘﺮ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻐﺰ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﻪوﺟﻮد‬ ‫آورد‪ .‬زﻣﺎﻧﻰ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ؛ ﺷﺎﻳﺪ ﺳﻰﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ﻛﺮدﻳﻢ ﻣﻐﺰ ﻣﺎ دﻳﮕﺮ ﻗﺎدر ﺑﻪ‬ ‫ﻧﮕﻬﺪارى ﻫﻤﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻟﺰام ﺑﺮاى ﻧﮕﻬﺪارى ﺧﺎﻃﺮات و ﻣﺸﺎﻫﺪات‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﺮآن داﺷﺖ ﺗﺎ‬ ‫داﻧﺴﺘﻨﻴﻬﺎى ﺧﻮد را در ﺧﺎرج از ﻣﻐﺰ اﻧﺒﺎر ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬از آﻧﺠﺎ اﺑﺘﺪا ﻫﻨﺮ ﻧﻘﺎﺷﻰ ﺑﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻰ ﻛﻪ‬ ‫در ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬ﻧﻘﺎﺷﻴﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﻏﺎر ﻻﺳﻜﻮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 16‬ﻫﺰار‬ ‫ﺳﺎل ﭘﻴﺶ و ﻏﺎر دﻳﮕﺮى ﻛﻪ در دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1994‬در ﺟﻨﻮب ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﺸﻒ ﺷﺪ و ﻋﺠﺎﻟﺘﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻳﺎﺑﻨﺪه‬ ‫آن »ﺷُﻮِت« ﻣﻌﺮوف ﮔﺮدﻳﺪه و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‪ 30‬ﻫﺰارﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﻴﻦ اﺛﺮ از ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎزى‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 25‬ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﺳﺖ و ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪ 17‬ﻣﺠﺴﻤﻪ ﻛﻮﭼﻚ ﻛﻪ در »ﺑﺎد ـ‬ ‫وورﺗﻤﺒﺮگ« آﻟﻤﺎن ﻛﺸﻒ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻧﻘﺎﺷﻰ و ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎزى اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ زﺑﺎن و ﻧﻮﺷﺘﻦ‪ ،‬داﻧﺴﺘﻨﻴﻬﺎى ﺧﻮد را ﺑﺮاى دﻳﮕﺮان‬

‫‪٢٤٩‬‬

‫ﺑﺎﻗﻰ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﮔﻬﺎى ﻳﻚ ﻛﺘﺎب اﺑﺘﺪا از ﭘﻮﺳﺖ ﺣﻴﻮاﻧﺎت و در زﻣﺎن ﻣﺎ از ﻣﻮاد دروﻧﻰ ﮔﻴﺎﻫﺎن‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻰ ﺳﻠﻮﻟﺰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺮ روى آن ﺣﺮوﻓﻰ ﺧﻮاه ﺑﺎ دﺳﺖ و ﺧﻮاه ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﭼﺎپ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎز ﻛﺮدن ﻫﺮ ﻛﺘﺎﺑﻰ ﻣﺜﻞ ﺷﻨﻴﺪن ﺻﺪاﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮﻧﻬﺎ ﻗﺒﻞ از ﻣﺎ در آن ﺿﺒﻆ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺎﺷﺎن‪ ،‬ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎزان و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﻣﺎ از وراى ﻗﺮﻧﻬﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و از درون ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻛﻤﻚ ﻧﻘﺎﺷﻰ ﻳﺎ ﻛﺘﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﻣﻐﺰ ﻣﺎ ﺗﻤﺎس ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻳﻜﻰ از اﺑﺪاﻋﺎت ﺧﺎرقاﻟﻌﺎده و‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺧﻮد دﻧﺒﺎﻟﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺟﻬﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ ﻫﻢ‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و اﻃﻼﻋﺎت ﻳﻜﻰ را ﺑﻪ دﻳﮕﺮى ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﺑ‪‬ﻌﺪ زﻣﺎن را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰ‬ ‫ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرزﻫﺎى ﺳﻌﺪى و ﻳﺎ ﻏﺰﻟﻰ زﻳﺒﺎ از ﺣﺎﻓﻆ و ﻳﺎ ﺣﻤﺎﺳﻪاى از ﻓﺮدوﺳﻰ را‬ ‫ﻣﻰﺧﻮاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ و در زﻣﺎن آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺳﻌﺪى ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺳﺎﻟﻬﺎ اﻳﻦ ﻧﻈﻢ و ﺗﺮﺗﻴــﺐ‬

‫زﻣﺎ ﻫﺮ ذر‪‬ه ﺧﺎك اﻓﺘﺎده ﺟﺎﻳﻰ‬

‫ﻏﺮض ﻧﻘﺸﻰ اﺳﺖ ﻛﺰ ﻣﺎ ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪ‬

‫ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻰ را ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻢ ﺑﻘﺎﻳـﻰ‬

‫ﺗﻌﺪاد اﻃﻼﻋﺎت ﺛﺒﺖ ﺷﺪه در ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ي ﺟﻬـــﺎن از ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﻴﺖ‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت ﻳﺎ ﻛﻠﻤﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ از ﺑﺪو ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮى ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﻤﺎم ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى دﻧﻴﺎ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ‬ ‫ﻧﺪ و دﺳﺘﺨﻮش آﺗﺶﺳﻮزﻳـــﻬﺎى وﺣﺸﻴﺎﻧـﻪ ﻧﻤﻰﺷﺪﻧﺪ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻘﺪار اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺮاى‬ ‫ﺑﺸﺮ ﺑﻴﺶ از ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﻴﺖ ﻳﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑــﻪ ﻋﻠﺖ ﺟﻬﻞ‪ ،‬ﺧﺸﻮﻧﺖ و‬ ‫ﺗـﻌﺼﺐ ﻗﺴﻤﺖ زﻳﺎدى از ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺸﺮى در آﺗﺶ ﺧﺸﻢ ﺳﺮداران ﺑـﻰﺧﺮد ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎى ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻴﺴﻔﻮن‪ ،‬ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر‪ ،‬اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ و آﺗﻦ و‪ ...‬ﻫﻤﻪ وﻫﻤﻪ ﺑﻪ آﺗﺶ‬ ‫ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻰ از ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﺗـﻌﺮﻳﻔﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ از ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣـﻰﻛﻨﺪ وﻟﻰ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ﻫﻢ از ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى اﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺑﺰرگ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﭼﻨﺪى ﭘﻴﺶ ﻧﺎزﻳﻬﺎ ﺟﺸﻦ ﻛﺘﺎب ﺳﻮزى راه ﻣﻰاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ‪ ،‬ﻋﺪهاى ﺑﻰﺧﺮد‬

‫‪٢٥٠‬‬

‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ را ﺑﻪﻋﻠﺖ آﻧﻜﻪ ﻓﻘﻂ در ﺻﻔﺤﻪ اول آن ﻋﻜﺲ ﺳﺮان رژﻳﻤﻬﺎى ﻗﺒﻠﻰ ﺑﻮد آﺗﺶ ﻣﻰزدﻧﺪ و‬ ‫ﺣﺎل آﻧﻜﻪ در درون ﻏﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﺣﺘﻰ ﻧﺎﻣﻰ ﻫﻢ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮده ﻧﺸﺪه ﺑﻮد و ﻓﻘﻂ ﻧﺎﺷﺮ ﺑﺮاى ﺗﻤﻠﻖ‬ ‫و ﻳﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺟﺎزه ﭼﺎپ‪ ،‬ﻋﻜﺴﻰ را اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﺻﺪﻫﺰارم از آﺛﺎر داﻧﺸﻤﻨﺪان و‬ ‫ﺷﻌﺮا و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﻳﺮاﻧﻰ ﺑﻌﺪ از ﺣﻤﻠﻪ اﻋﺮاب‪ ،‬ﻣﻐﻮﻟﻬﺎ و ﻳﺎ ﭼﻨﮕﻴﺰ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻰ ﻣﺨﺘﺼﺮى ﺑﻪ روى ﻣﺤﺘﻮاى ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻰﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺳﻌﻰ در اراﺋﻪ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز داﺷﺘﻪ و راﻫﻨﻤﺎى ﺑﺸﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﻪ در ﻫﺰار و‬ ‫ﻳﺎ ﺣﺘﻰ در ﺳﻪ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﻰزﻳﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺪون اﻃﻼع از آراﻳﺶ و ﻧﻈﺎم دروﻧﻰ ﻣﻐﺰ و‬ ‫ﺑﻰاﻃﻼع از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻏﺮﻳﺰه و ﺗﺠﺎرب اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ واﻗﻒ ﺑﻮده ﻛﻪ در ﻻﺑﻪﻻى‬ ‫ﻣﻐﺰﻫﺎى ﻣﺎ‬ ‫ﻳﺎدﮔﺎرﻫﺎﻳﻰ از زﻣﺎن ﺗﻮﺣﺶ و ﻏﺮاﻳﺰ ﺣﻴﻮاﻧﻰ وﺟﻮد دارد و ﺑﺎ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرزﻫﺎى ﺧﻮد ﺳﻌﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‬ ‫ﭘﻮﺷﺸﻰ ﺑﺮ روى اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺳﻴﺎه ﻣﻐﺰ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﻛﺘﺎب ﻛﻠﻴﻠﻪ و دﻣﻨﻪ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﺻﺪﻫﺎ ﻫﺰار‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از دﺳﺘﺒﺮد زﻣﺎن ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﺪه را ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬داﺳﺘﺎن اﻧﺴﺎن ﺑﺎ زﺑﺎن‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﺳﺖ و ﻣﻌﺎﻳﺐ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را در ﻗﺎﻟﺐ ﺣﻴﻮاﻧﺎت آورده و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﺧﻮاﻧﻨﺪه را ﭘﻨﺪ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺣﻴﻮان و ﻳﺎ دﻳﻮى ﻛﻪ ﻓﺮدوﺳﻰ و ﻳﺎ ﺳﻌﺪى از آن ﻧﺎم ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺿﻤﻴﺮ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه‬ ‫ﻣﺎﻧﺪه از اﺟﺪاد ﺑﺴﻴﺎر دور ﻣﺎ ﻳﻌﻨﻰ ﺧﺰﻧﺪه ﮔﺎن‪ ،‬ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺟﻨﮕﻠﻰ و در آﺧﺮ ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎاﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣـﻜﻦ آﺷﻨـﺎ دﻳـﻮ را ﺑـﺎ روان‬

‫ﭼﻮ ﺧﻮاﻫﻰ ﻛﻪ ﺑﺨﺘﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺟــﻮان‬

‫ﺗﻮ ﻣـﺮ دﻳﻮ را ﻣﺮدم ﺑـﺪﺷﻨﺎس‬

‫ﻛﺴﻰ ﻛــﻮ ﻧﺪارد زﻳـﺰدان ﻫﺮاس‬

‫ﻫـﺮآن ﻛﻮ ﮔﺬﺷﺖ ازره ﻣﺮدﻣﻰ‬

‫زدﻳــﻮان ﺷﻤــﺮ ﻣﺸﻤﺮش آدﻣـﻰ‬ ‫)ﻓﺮدوﺳﻰ(‬

‫ﺧﻮر و ﺧﻮاب و ﺧﺸﻢ و ﺷﻬﻮت‪ ،‬ﺷﻐﺐ اﺳﺖ و ﺟﻬﻞ ﻇﻠﻤﺖ‬ ‫ﺣﻴــﻮان ﺧﺒــﺮ ﻧـﺪارد زﺟﻬــﺎن آدﻣﻴـﺖ‬ ‫اﮔـﺮ اﻳــﻦ درﻧـﺪه ﺧـﻮﻳـﻰ زﻃﺒﻴـﻌ‪‬ﺘﺖ ﺑــــﻪ ﻣﻴـﺮد‬ ‫ﻫـﻤﻪ ﻋـﻤﺮ زﻧـﺪه ﺑـﺎﺷﻰ ﺑـﻪ روان آدﻣﻴـﺖ‬ ‫)ﺳﻌﺪى(‬

‫‪٢٥١‬‬

‫ﺗﺤﻮل) ﻋﻠﻤﻰ ـ ﺻﻨﻌﺘﻰ( ﺻﺪﺳﺎﻟﻪ اﺧﻴﺮ ﺑﺸﺮ‪ ،‬دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ وﺳﻴﻌﻰ در ﻧﺤﻮه اﻧﺘﻘﺎل اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪوﺟﻮد‬ ‫آورده اﺳﺖ‪ ،‬رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن و اﺧﻴﺮا اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﻣﺎ را از دور اﻓﺘـﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ‬ ‫ﻣﻌﺎدل ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﻛــﺮده و راﺑﻄﻪاى ﺑﻴﻦ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻣﻐﺰﻫﺎى ﻓﺮﺳﺘﻨﺪه ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻐﺰ ﻣﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰﺳﺎزد‪ .‬ﻣﺤــﺘﻮﻳﺎت ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎى ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن ﺑﺮ روى ﺷﺒﻜﻪ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه‬ ‫و ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬در ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ و ﻫﺮ ﻛﺠﺎ از ﺟﻬﺎن ﻣــﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺎ آن ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزﻳﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎ و ﺗﺠﺎرب داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺟﻬﺎن ﺑــﺮ روى اﻳـﻦ ﺷﺒﻜﻪ و در دﺳﺘﺮس ﺳﺎﻳﺮ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻗﺮار ﻣﻰﮔﻴﺮد و ﺑﺎ ﻣﺮاﺟــﻌﻪ ﺑﻪ آن از ﻫـﺰاران ﻛﻴـﻠﻮﻣﺘﺮ ﻓﺎﺻﻠـﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫را دﻧﺒﺎل ﻛﺮده ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ﺑﺮ آن ﺑﻴﻔﺰاﻳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ در ﺳﻨﻮات آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ داﻧﺶ‬ ‫ﺑﺸﺮ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎى ﺑﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﺳﻰ ﺟﻠﺪى و داﻳﺮهاﻟﻤﻌﺎرﻓﻬﺎى‬ ‫)آﻧﺴﻴﻜﻠﻮﭘﺪى( ‪ 24‬ﺟﻠﺪى را ﺑﺮ روى ﺻﻔﺤﻪﻫﺎى ﻟﻴﺰرى ﻛﻪ ﻗﻄـــﺮ آﻧﻬﺎ از ‪ 15‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺗﺠﺎوز‬ ‫ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ ﺿﺒﻂ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ راﻳﺎﻧﻪ ﺑﻪراﺣﺘﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬در ده ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل‬ ‫اﺧﻴﺮ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ »اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ« و ﻗﺒﻞ از آن ﺑﻪ ﻛﻤﻚ »ﻣﻴﻨﻰﺗﻞ« ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻛﺎرﻫﺎى ادارى ﻳﺎ ﺑﺎﻧﻜﻰ و ﻳﺎ‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﻰ و ﺧﺮﻳﺪ ﺑﻠﻴﻂ ﻣﺴﺎﻓﺮت و رزرو ﺟﺎ در ﻫﺘﻞ‪ ،‬و‪ ...‬را ﺑﺪون ﺧﺮوج از ﻣﻨﺰل‪ ،‬اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﻣﻐﺰ ﻣﺸﺘﺮك ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪزودى ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻫﻴـﻮﻻى واﺣـﺪى ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و‬ ‫ﻣﻐﺰ ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ ﺧﻮاﻫﻨــﺪ داﺷﺖ و ﻫــﻢ اﻛﻨﻮن اﻳﻨـﺘﺮﻧﺖ ﺟﻨـﻴﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﻴــﻮﻻﻳﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﮕﺎرﻧﺪه‬ ‫اﻛﻨـﻮن در ﭘﺎرﻳﺲ ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻮﺷﺘـﻦ اﻳـﻦ ﻛﺘﺎب ﻫﺴﺘﻢ زﻳﺮا در اﻳــﺮان ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﻣﺮدم از‬ ‫داده ﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﻋﻠﻢ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﻮﻧﺪ وﻟـﻲ ﺑـﻪ ﻫــﺮ ﺻﻮرت اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﻣﻦ ﺑﺮ روي اﻧﺘﺮ ﻧﺖ ﻣﻲ‬ ‫آورم ﺗﺎ ﻓﻬﻢ ﺟﻮاﻧﺎن وﻃﻦ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮم و ﻣﺎﻧﻊ از آن ﺷـﻮم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺮاﻓﻪ روي ﺑﻴﺎورﻧـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ ﺑﺎره در‬ ‫ﻓﺼﻞ آﺧـﺮ ﻧﻈﺮﻳﺎت ژوﺋﻞ دو روﻧــﻪ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨــﺪ و زﻳﺴﺖﺷﻨﺎس ﻣﻌﺮوف ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ ،‬را ﺧﻮاﻫﻢ آورد‪.‬‬

‫‪٢٥٢‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﺗﻨــــﻮع‬

‫‪٢٥٣‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫از آﻏﺎز ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻣﻴﻦ )ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ 4/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل(ﺗﺎ ‪ 500‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ در ﻻﺑﻼي رﺳﻮﺑﺎت‬ ‫ﻛﻒ درﻳﺎ ﻫﺎ اﺛﺮي از ﻓﺴﻴﻠﻬﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮ رﺳﻲ دﻳﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه اي ﻛﻪ در‬ ‫اﻳﺎم ‪ 4‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل از ﻋﻤﺮ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ازﺧﺰه ﻫﺎي درﻳﺎﻳﻲ و ﻳﺎ اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺎﻛﺘﺮي ﻫﺎ‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺮم ﺗﻦ ﺑﻮده اﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﻧﺪاﻣﻬﺎي اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ و ﺳﺨﺖ‪ ،‬اﺛﺮي از‬ ‫ﺧﻮد در ﻻﺑﻼي رﺳﻮﺑﺎت ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻪ ﻧﻬﺎده اﻧﺪ‪ .‬از ‪ 500‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه در درون رﺳﻮﺑﺎت و‬ ‫در ﻻﺑﻼي ﺳﻨﮕﻬﺎي ﺳﺮ زده از زﻳﺮ اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ در اﺛﺮ ﻋﻤﻞ ﺗﻜﺘﻮﻧﻴﻚ ﻓﺴﻴﻠﻬﺎي ﻓﺮاوان از ﻣﻮﺟﻮدات‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ دوره از ﻋﻤﺮ زﻣﻴﻦ را اﻧﻔﺠﺎ ر ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ)‪Cambrienne‬‬ ‫( ﻧﺎم ﻧﻬﺎده اﻧﺪ‪ .‬زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻨﻲ ﻛﻪ در‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره اش )ﺧﻮرﺷﻴﺪ( و ﺑﺎ دﻣﺎي ﻣﻌﺘﺪل و ﺑﺎ ﺟﻮ‪‬ي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬وﻟﻲ ‪ 3/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺗﺎ ‪ 4‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد‬ ‫آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻨﻮع ﺑﺮﺳﺪ‪.‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اي ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻲ و‬ ‫ﻳﺎ ﺧﺰه ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده ﺑﻮده‪ ،‬وﻟﻲ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ واﻗﻌﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﻧﺪاﻣﻬﺎي ﻣﺸﺨﺺ زﻣﺎن‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻻزم داﺷﺘﻪ و ﺣﺼﻮل ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ دﺷﻮاري ﻫﺎي ﻓﺮاوان روﺑﺮو ﺑﻮده و زﻳﺮو ﺑﻤﻬﺎي‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬در دوران ﻋﻤﺮ زﻣﻴﻦ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮ ﻧﺎك ﭘﻴﺶ آﻣﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﻣﺮﺑﻮط‬ ‫ﺑﻪ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ 90‬در ﺻﺪ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺧﺰه ﻫﺎ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻓﺘﻮ ﺳﻨﺘﺰ ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺬب ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ و ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻘﺪار اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻮﺟﻮ در ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ را ﺑﺎﻻ‬ ‫ﺑﺮده و ﺳﺒﺐ ﻣﺮگ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﺧﻮد ﺷﺪﻧﺪ‪،‬زﻳﺮا اﻛﺴﻴﮋن ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺳﻢ ﻛﺸﻨﺪه اي ﺑﻮد‪.‬دﺳﺘﻪ اي‬ ‫از اﻳﻦ ﺧﺰﻫﺎ ﮔﺮدﻫﻢ آﻣﺪه‪،‬ﺧﺰﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ ﻓﺪاي ﺑﻘﻴﻪ ﺷﺪه و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻧﺪﮔﻲ را ازﺧﺎﻣﻮﺷﻲ‬ ‫ﻧﺠﺎت دادﻧﺪ‪.‬آﺳﻤﺎن آﺑﻲ زﻣﻴﻦ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ازت و اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺰه ﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻓﺘﻮ ﺳﻨﺘﺰ )ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻛﺴﻴﮋن (و ﺳﭙﺲ ﻣﺮگ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ آﻧﻬﺎ)ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﺎز ازت( ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٥٤‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪي زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ ازﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬و اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ در زﻣﺎن ﺣﺎل ﻣﺎ‬ ‫اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﺎﻣﻞ و ﻣﻐﺰ ﻛﺎﻣﻼ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ در ﺣﺎل ﻧﺎﺑﻮدي ﻛﺎﻣﻞ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪) .‬اﻳﺠﺎد ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ اي و ﮔﺮم ﺷﺪن ﻛﺮه ي زﻣﻴﻦ در اﺛﺮ ﮔﺎزﻫﺎي ﻣﻨﺘﺸﺮه از ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ‬ ‫و ﺧﻮدروﻫﺎي ﻣﺎ و اﻳﺠﺎد ﺣﻔﺮه اي در ﻗﺸﺮ اُورون) ﻣﺤﺎﻓﻆ زﻧﺪﮔﻲ( و اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ اﻗﺪام ﻧﻪ ﻛﻨﻴﻢ‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ زﻧﺪﮔﻲ زﻣﻴﻨﻲ را ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎزﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻲ و در‪ 15‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﻓﺮا رﺳﻴﺪن ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ را ﺑﺎ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﻮد وروزﻧﺎﻣﻪ اﻃﻼﻋﺎت در ‪ 11‬ﺷﻤﺎره ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﭘﺎورﻗﻲ ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺿﺎﻳﻌﺎت اﻳﺠﺎدﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺸﺮ ﺑﻮد ﺑﻪ ﭼﺎپ‬ ‫رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺑﻪ واﻗﻊ اﻏﻠﺐ ﻣﻠﺖ ﻫﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﺧﻄﺮ ﺷﺪه و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬وﻟﻲ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ‬ ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻛﺮه ي زﻣﻴﻦ ﻣﺎﻧﻊ از اﻗﺪام ﺟﺪي در ﺑﺮ ﻃﺮف ﻛﺮدن اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﺑﺸﺮ‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و از ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه زﻧﺪﮔﻲ ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﻤﺎري از ﻣﻮﺟﻮدات زﻣﻴﻨﻲ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و‬ ‫ﻳﺎ ﺑﺰودي از ﺑﻴﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﻓﺖ و اﻳﻦ ﻧﺎﺑﻮدي ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻮع ﺑﺸﺮ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺪﺷﺪ‪.‬‬ ‫از دوران اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ‪ 17‬ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي زﻧﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ اﺗﻔﺎق‬ ‫اﻓﺘﺎده اﺳﺖ در اوﻟﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 80‬در ﺻﺪ اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻨﺪ وﻟﻲ اﻳﻦ ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﺳﺒﺐ‬ ‫ﺷﺪ ﻛﻪ درﺧﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﮕﻮﻓﺎﻳﻲ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻤﺎﻳﻲ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬آﺧﺮﻳﻦ دوره‬ ‫ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻳﺨﺒﻨﺪان دوران ﭼﻬﺎرم زﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 11000‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‬ ‫اﺳﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در آن دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ و ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻬﺮه داران ﻋﺎﻟﻲ را ازﺑﻴﻦ ﺑﺮده اﻧﺪ ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ‬ ‫ﻣﺎﻣﻮﺗﻬﺎ‪ ،‬رﻳﻨﻮﺳﺮوﺳﻬﺎ و ﺑﻴﺰون ﻫﺎ و ﺑﺴﻴﺎري ازﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺣﻴﻮاﻧﺎت راﺳﺘﻪ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران اﻫﻠﻲ را از‬ ‫ﺑﻴﻦ ﺑﺮده و ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ و اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﻬﺮه‬ ‫ﻛﻤﺘﺮي ﻣﻲ داده ازﺑﻴﻦ ﺑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻣﻮرد ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮده اﻳﻢ‪ .‬ﺗﺎﻗﺮن ﭘﻴﺶ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ از ‪ 2000‬ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺳﻴﺐ درﺧﺘﻲ وﺟﻮد داﺷﺖ وﻟﻲ اﻣﺮوزه در ﺑﺎزارﻫﺎي ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ زﺣﻤﺖ ده ﻧﻮع ﺳﻴﺐ درﺧﺘﻲ‬

‫‪٢٥٥‬‬

‫ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ و ﻳﺎ در ﻣﻮرد اﻧﮕﻮر ﺷﻌﺮاي اﻳﺮان ﺻﺤﺒﺖ از ‪ 300‬ﺗﺎ ‪ 400‬ﮔﻮﻧﻪ اﻧﮕﻮر ﻣﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ‬ ‫وﻟﻲ اﻛﻨﻮن در اﻳﺮان ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ده ﺗﺎ ﭘﺎﻧﺰده ﻧﻮع اﻧﮕﻮر ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬از ﻗﺮن‪ 15‬ﺗﺎ ﻗﺮن ‪19‬‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺑﻴﺶ از ‪ 151‬ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻬﺮه دار ﻋﺎﻟﻲ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮده اﺳﺖ‪.‬در دوران زﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﺮ ‪ 50‬ﺗﺎ ‪100‬‬ ‫ﺳﺎل ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ از ﻣﻮﺟﻮدات ﺧﺎﻣﻮش ﻣﻲ ﺷﺪه و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آن ﻣﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ وﻟﻲ‬ ‫در اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻗﺮﻧﻲ ﻛﻪ از آن ﻧﺎم ﺑﺮدﻳﻢ در ﻫﺮ ﺳﺎل‪ 2/7‬ﻧﮋاد از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﻲ اﻛﻨﻮن در ﻗﺮن‬ ‫ﺑﻴﺴﺘﻢ و ﺑﻴﺴﺖ وﻳﻜﻢ اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪه و اﮔﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ اي زﻣﻴﻦ ﺷﺪﻳﺪ ﺗﺮ‬ ‫ﺷﻮد در اﺛﺮ ﺗﻮﻓﺎﻧﻬﺎ وﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﺎﻛﻬﺎﻧﻲ ﺟﻮ‪‬ي در اﺛﺮ ﮔﺮم ﺷﺪن زﻣﻴﻦ اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﺑﻪ ‪ 1000‬ﺗﺎ ‪10000‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﻫﺮ ﺳﺎل ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫دو ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﺸﻬﻮر آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ‪ James Kirchner‬از داﻧﺸﮕﺎه ﺑﺮﻛﻠﻲ ﻛﺎﻟﻴﻔﻮرﻧﻴﺎ و ﺧﺎﻧﻢ ‪Anne‬‬ ‫‪Well‬آﻧﺘﺮوﭘﻮﻟﻮك)دﻳﺮﻳﻨﻪ ﺷﻨﺎس( از داﻧﺸﮕﺎه ﻛﺎروﻟﻴﻦ ﺷﻤﺎﻟﻲ در ﻣﻘﺎﻟﻪ اي ﻛﻪ در ﻣﺠﻠﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬اﻇﻬﺎر ﻣﻲ دارﻧﺪ ﺑﺰودي ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﻤﺎري از اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه از ﺑﻴﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫رﻓﺖ و ﺗﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ‪ 5‬ﻧﺎﺑﻮدي ﻳﺎ ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ‬ ‫اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات ﻛﻪ در ‪ 200‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل اﺧﻴﺮ رخ داده ‪،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺗﺎ ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺼﻮر‬ ‫ﻣﻲ ﺷﺪ اﮔﺮ ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎﻳﻲ از درﺧﺖ زﻧﺪﮔﻲ زﻣﻴﻨﻲ ﻗﻄﻊ ﺷﻮﻧﺪ درﺧﺖ ﺟﻮاﻧﺘﺮ ﺷﺪه و ﺟﻮاﻧﻪ ﻫﺎي‬ ‫ﺷﮕﻮﻓﺎﻳﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ را ﻛﻪ در ‪ 65‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‬ ‫ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﻌﺪ از ﻧﺎﺑﻮدي دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ درﺧﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ‬ ‫روي زﻣﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻮﻓﺎ ﺷﺪ و اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران از ﺗﺤﻮل ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪.‬اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻮع ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﮔﻮﻧﻪ ي ﻣﻮﺟﻮدات ﻳﺎ ﻧﮋاد در روي ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮد و‬ ‫اﮔﺮ ﻧﻮﻋﻲ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ رﻓﺖ اﻧﻮع دﻳﮕﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ آن ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ .‬در ﺳﻄﻮر آﻳﻨﺪه ﻣﺜﺎل ﺑﺰ و وﺟﻮد‬ ‫ﮔﺮﮔﻬﺎ را ﺑﺎ دﻗﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ‪.‬وﺟﻮد ﮔﺮﮔﻬﺎ در ﺟﺰﻳﺮه اي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده اﻳﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻔﻊ ﺑﺰﻫﺎ و ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺗﻌﺎدل ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺟﺰﻳﺮه اﺳﺖ‪.‬وﻟﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﺣﺎل ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدن ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬ ‫ﺗﻌﺎدل ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺨﻮﺑﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪه و ﺳﺮدم داران دوﻟﺖ ﻫﺎ‬

‫‪٢٥٦‬‬

‫را ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻛﺮده اﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺴﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪي از ﺳﺎل ‪ 1990‬ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﭼﻪ در ﻟﻨﺪن‪،‬ﭼﻪ در‬ ‫رﻳﻮدوژاﻧﻴﺮو و ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻛﻴﻮﺗﻮ ژاﭘﻦ ﺑﺮ ﻗﺮار ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻮﺧﺖ‬ ‫ﻫﺎي ﻓﺴﻴﻠﻲ را ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2020‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ 20‬درﺻﺪ ﻛﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪..‬وﻟﻲ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻧﻴﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ در آﻟﻮده ﻛﺮدن ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺳﻬﻢ دارد ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻜﺮده و ﻫﻤﭽﻨﺎن‬ ‫ﺑﻪ آﻟﻮده ﻛﺮدن ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻛﺸﻮر ﺧﻮدﻣﺎن را ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﻌﺪاد ﺧﻮدرو در اﻳﺮان‬ ‫ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب ﻳﻚ ﻫﺰارم ﺗﻌﺪاد ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻫﻢ ﻧﺒﻮد و ﻟﻲ اﻛﻨﻮن آﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻦ ﺷﻨﻴﺪه ام و اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻫﻢ‬ ‫ﺻﺤﺖ دارد ﻫﺮ روز ‪ 2000‬ﺧﻮدرو در ﺗﻬﺮان ﺷﻤﺎره ﮔﺬاري ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺣﺘﻲ ‪ 10‬ﺧﻮدروي ﻓﺮﺳﻮده‬ ‫ﻫﻢ در روز از رده ﺧﺎرج ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬آﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪه ام اﻏﻠﺐ اوﻗﺎت ﺑﻪ ﻋﻠﺖ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮاي ﺗﻬﺮان‬ ‫دﺑﺴﺘﺎﻧﻬﺎ و دﺑﻴﺮﺳﺘﺎﻧﻬﺎ را ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻛﺘﺎب "ﺳﺘﺎرﮔﺎن زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻲ" در اﻳﻦ ﻣﻮرد و در ﻣﻮرد ﺿﺎﻳﻌﺎت ﺟﺒﺮان ﭘﺬﻳﺮ و ﺟﺒﺮان‬ ‫ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮده ام در اﻳﻨﺠﺎ ﻓﻘﻂ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻚ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺳﺎده در ﻣﻮرد ﻣﺼﺮف ﺑﻨﺰﻳﻦ و ﻳﺎ‬ ‫ﮔﺎز در ﺧﻮد روﻫﺎ را ﻣﻲ آورم‪.‬‬ ‫ﺧﻮد روﻳﻲ ﻛﻪ ‪ 100‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در روز در ﺗﻬﺮان ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ ‪ 10‬ﻟﻴﺘﺮ ﺑﻨﺰﻳﻦ و ﻳﺎ ‪ 9‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم)ﭼﮕﺎﻟﻲ‬ ‫ﺑﻨﺰﻳﻦ ‪ 0/9‬اﺳﺖ( وﻳﺎ ﻫﻤﻴﻦ وزن ﮔﺎز ﻣﻲ ﺳﻮزاﻧﺪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﺧﻮد‬ ‫رو ‪ 27‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﮔﺎز ‪ CO2‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد اﮔﺮ ﺿﺮب در ﺗﻌﺪاد ﺧﻮدروﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺗﻬﺮان در‬ ‫رﻓﺖ و ﺷﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻜﻨﻴﺪ و ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮔﺎز آزاد ﺷﺪه در ﺟﻮ‪ ‬ﺗﻬﺮان ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﻋﺪدي ﻧﺠﻮﻣﻲ ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ 44 .‬ﮔﺮم ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻴﻚ)‪ 22/2 ( CO2‬ﻟﻴﺘﺮ ﺣﺠﻢ دارد(‪.‬ﻳﻚ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ‪ 5/8‬ﺗﻦ و‬ ‫ﻳﻚ ﻛﺎﻧﺎداﻳﻲ ‪ 4/8‬ﺗﻦ و ﻳﻚ اروﭘﺎﻳﻲ‪ 3/3‬ﺗﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺧﻮدروش در‬ ‫ﺳﺎل ﺑﻪ ﻓﻀﺎ ﭘﺨﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺗﻬﺮان و ﻳﺎ ﺷﻬﺮﻫﺎي‬ ‫ﺑﺰرگ اﻳﺮان را ﺑﺎ ﺧﻮدروﻫﺎي ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻓﺮﺳﻮده و ﭘﺮ ﻣﺼﺮف ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﺤﺘﺮم ﻣﻲ ﺳﭙﺎرم‪.‬‬

‫رﻗﺎﺑﺖ ﻳﺎ ﻫﻤﻜﺎرى؟‬ ‫دو ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه را در ﻣﺤﻴﻄﻰ ﺑﺎ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ ﻣﺤﺪود در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ؟ در ﺗﻤﺪن‬

‫‪٢٥٧‬‬

‫ﻏﺮب ﺟﻮاب واﺿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ دو ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ اﻓﺘﺎده و ﻳﻜﻰ ﺑﺮﻧﺪه ﺷﺪه و دﻳﮕﺮى را از ﺑﻴﻦ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻃﺮز ﺗﻔﻜﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ ﻣﻔﻬﻮم ﮔﺰﻳﻨﺶ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﻗﻮﻳﺘﺮﻳﻦ را ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻮﺟﻮدى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻪ در ﺑﺮﺧﻰ از‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﻪ آن ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻜﺮار ﺳﺎده و ﺑﻴﻬﻮده ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻣﻨﺘﺞ‬ ‫از ﺗﺤﻮل ﺻﺪﺳﺎﻟﻪ اﺧﻴﺮ ﻏﺮب ﺑﻪ ﺳﻮى ﺑﻬﺮهدﻫﻰ و ازدﻳﺎد ﻗﺪرت اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮ‬ ‫اﺳﺖ؟‬ ‫در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺎدﮔﻰ اﺗﻔﺎق ﻧﻤﻰاﻓﺘﺪ‪ .‬ﺑﻰﻣﻮرد ﻧﻴﺴﺖ واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﻜﺎﻣﻞ را ﭼﻪ‬ ‫در ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﭼﻪ در ﻧﺤﻮه ﺗﻔﻜﺮﻣﺎن ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﺆال ﺑﺮﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ از اواﺳﻂ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﭼﺎرﻟﺰ داروﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ و از آن زﻣﺎن ﺗﺎﻛﻨﻮن در‬ ‫ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻠﻰ ﻏﻴﺮ از آﻧﭽﻪ داروﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻰﻛﺮد ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻻزم اﺳﺖ در‬ ‫ﻣﻮرد ﺗﻌﺮﻳﻒ آن ﺟﺪي ﺗﺮ ﻗﻀﺎوت ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺳﺆاﻟﻰ ﻛﻪ داروﻳﻦ ﺑﺪان ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻮل اﻧﻮاع در‬ ‫ﻗﻠﻤﺮو ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻋﺼﺮ او در ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻮد‪ .‬از ﻗﺮن ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻋﺠﻴﺒﻰ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺮﺧﻰ‬ ‫از اﻧﺪاﻣﻬﺎى ﮔﻮﻧﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮا از ﻧﻈﺮ ﻧﮋادى ﺑﺴﻴﺎر دور از ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻃﺒﻴﻌﻰداﻧﺎن آن زﻣﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻄﻮف داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﻜﻠﺖ ﻳﻚ ﺳﮓ و ﻳﻚ‬ ‫ﺧﻮك آﺑﻰ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ وﺟﻮد اﺟﺪاد ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ را ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﺗﺪاﻋﻰ ﻣﻰﻛﺮد و ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺜﻼً‬ ‫اﺟﺪاد ﺑﺴﻴﺎر دورى اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺎق ﭘﺎ )ﺗﻴﺒﻴﺎ( و ﻳﺎ اﺳﺘﺨﻮان ﻛﺘﻒ )ﻫﻤﻮﭘﻼت( ﻣﺸﺎﺑﻬﻰ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﻰ اﺳﺖ ﻳﻜﻰ در آب زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ و دﻳﮕﺮى ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‪ .‬اﻛﻨﻮن‬ ‫ﻣﻰداﻧﻴﻢ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺧﺘﻼﻓﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﻰ ﺳﺎﻟﻬﺎى ﻣﺘﻤﺎدى و ﻧﺴﻠﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪد و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ‬ ‫ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻃﺒﻴﻌﻰداﻧﺎن در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﺗﺸﺎﺑﻬﺎت دﻗﻴﻘﺘﺮ ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫وﺟﻮد ﻣﺒﺪء ﻣﺸﺘﺮك ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮاى ﮔﻮﻧﻪﻫﺎى ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪﻫﻢ ﻣﺴﺠﻞ و آﺷﻜﺎر ﮔﺮدﻳﺪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ دﻧﻴﺎى زﻧﺪﮔﺎن ﺑﺮﺧﻼف ﮔﻔﺘﻪﻫﺎى ﺗﻮرات‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻧﻮاع ﺛﺎﺑﺘﻰ از ﺑﺪو ﺧﻠﻘﺖ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬

‫‪٢٥٨‬‬

‫ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺤﻮل ﻧﻮﻋﻰ ﺑﻌﺪ از ﻧﻮع دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌﻰداﻧﻰ ﻛﻪ ﺟﺮﺋﺖ ﻛﺮد ﺑﻪﺷﺪت و ﺑﺎ‬ ‫ﺷﻬﺎﻣﺖ اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ ﺷﻮاﻟﻴﻪ دوﻻﻣﺎرك ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »اﻧﺘﻘﺎل‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎت اﻛﺘﺴﺎﺑﻰ« ﺑﻴﺎن داﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اﻛﻨﻮن ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺤﻮل او ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺷﺪﻳﺪ ﻛﻠﻴﺴﺎ روﺑﻪرو ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس آﻳﺎت ﺗﻮرات‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪاى از اﻧﻮاع‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه و از ﺑﺪو ﺧﻠﻘﺖ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎ‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻻﻣﺎرك ﺣﺘﻰ ﻣﺒﺪأ ﻣﺸﺘﺮك اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮى از ﺧﺎﻟﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻮرد ﺷﻚ ﻗﺮار‬ ‫داده ﺑﻮد‪ .‬ﻻﻣﺎرك ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻖ ﻛﻠﻤﻪ »زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻰ« ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪.‬‬

‫)‪Jean-Baptiste Lamark( 1744-1829‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﺴﻠﺴﻞ ﻧﺴﺒﻰ ﭘﻰدرﭘﻰ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از زﻣﺎن آدم و ﻫﻮا ﺗﺎ ﺗﻮﻟﺪ ﻣﺴﻴﺢ‪،‬‬ ‫دوران ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را در ﺑﺮﻣﻰﮔﻴﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﺑﻬﺸﺖ زﻣﻴﻨﻰ ﺑﻴﺶ از ﺷﺶ ﻫﺰار ﺳﺎل‬ ‫ﻃﻮل ﻧﻜﺸﻴﺪه اﺳﺖ! ﺑﺪﻳﻬﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در دوراﻧﻰ ﺑﺪﻳﻦ ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ‪ ،‬ﺗﺤﻮل ﻧﮋادى ﻛﻪ ﻋﻤﻼً ﭘﺪﻳﺪهاى‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻨﺪ اﺳﺖ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺎﺣﺶ ﺑﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‬ ‫اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﺎ اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺷﺶ ﻫﺰار ﺳﺎﻟﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻳﺎت ﺗﻮرات‪،‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺤﻮﻟﻰ ﻻﻣﺎرك را ﺑﻴﻬﻮدهﮔﻮﻳﻰ ﺟﻠﻮه داد‪ .‬ﻻﻣﺎرك در ﺳﺎل ‪ 1829‬ﻓﻮت ﺷﺪ و ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺤﻮﻟﻰ او ﻫﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻰ ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻴﻬﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﻧﺼﻴﺐ داروﻳﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﻴﻢﻗﺮن ﺑﻌﺪ از ﻻﻣﺎرك‪ ،‬دﻻﻳﻞ‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻓﺮاواﻧﻰ در ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮد ﺑﻴﺎورد‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ اﺷﺨﺎص ﻣﻨﺼﻒ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ آن را رد ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢٥٩‬‬

‫)‪Charl Darwin(1809-1882‬‬

‫در ﺳﻦ ‪ 22‬ﺳﺎﻟﮕﻰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻃﺒﻴﻌﻰدان ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻰ ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﻰ »ﺑﻴﮕﻞ« ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﻰ ﺑﻪ دور دﻧﻴﺎ‬ ‫را ﺷﺮوع ﻛﺮد‪ .‬داروﻳﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ در داﻧﺸﮕﺎه ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﺞ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎى ﺗﻮرات ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‬ ‫و ﺑﺎور داﺷﺖ ﻛﻪ اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات روى زﻣﻴﻦ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺗﺤﻮﻟﻰ در آﻧﻬﺎ اﻳﺠﺎد‬ ‫ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻰ در ﺣﻴﻦ ﺑﺮرﺳﻴﻬﺎ و ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻃﻮﻻﻧﻰ و ﻓﺮاوان‪ ،‬ﺧﻼف آن ﺑﺮاﻳﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﺧﺼﻮص در اﻳﺎم اﻗﺎﻣﺘﺶ در ﺟﺰاﻳﺮ ﮔﻼﭘﺎﮔﻮس)‪ ( Glapagos‬در ﭼﻨﺪ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮى ﭘﺮو‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪات‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻰ ﺑﻪ او ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﺒﺎدى ﻣﺸﺘﺮك دارﻧﺪ و اﺧﺘﻼف ﻇﺎﻫﺮى‬ ‫ﻛﻨﻮﻧﻰ آﻧﻬﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻄﻰء ﺗﺤﻮل اﺳﺖ ﻛﻪ در دوران زﻧﺪﮔﻰ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات اﺗﻔﺎق‬ ‫اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ ﺟﺰاﻳﺮ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﺎﻟﻢ در آن ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻮﻧﺴﻜﻮ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻣﻴﺮاث ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺷﺎﻣﻞ ‪ 13‬ﺟﺰﻳﺮه اﺳﺖ ﺷﻜﻞ ‪1‬‬ ‫داروﻳﻦ از ﺧﻮد ﺳﺆال ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ ﻗﻮه ﻣﺤﺮﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 20‬ﺳﺎل‬ ‫ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺑﺮ روى ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ از ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺎ ﺧﻮد آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت او ﺑﻴﺶ از‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺗﺤﻮﻻت اﻧﻮاع را ﺑﻪ او ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬وﻟﻰ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ در آن زﻣﺎن ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ؟ اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﻗﺪرت ﻛﻠﻴﺴﺎ از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ او را ﻣﺠﺒـﻮر‬ ‫ﻛﺮدﻛﻪ ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ ﺗﻮرات را ﺑﺨﻮاﻧﺪ؛ ﺳﭙﺲ او ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷـﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﺸﺎﻫـــﺪات و‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻴﺎﺗﺶ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻘﺎﻻت ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺳﺖ و ﻛﺴﻰ آﻧﻬﺎ را ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺨﺎﻃﺮاﺗﻰ در ﭘﻰ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮاى اﻗﻨﺎع ﻫﻤﻜﺎران‪ ،‬ﻻزم ﺑﻮد ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﺮاﺣﻞ‬

‫‪٢٦٠‬‬

‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺒﺪﻳﻼت‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﺑﻴﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﺠﺮﺑﻰ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫ﺷﻜﻞ) ‪(1‬ﺟﺰاﻳﺮ ﮔﻼﭘﺎﮔﻮس ﻛﻪ اﻧﻮاع ﻣﺘﻌﺪدي از ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﺎﻟﻢ در آﻧﻬﺎ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪو‪.‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ داروﻳﻦ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﺮ روي‬

‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﻦ ﺟﺰاﻳﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪.‬‬

‫»در ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه در دوران ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﻧﻮزادان زﻳﺎدى ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻰآورﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻴﺎرى از‬ ‫ﻧﻮزادان از ﺑﻴﻦ ﻣﻰروﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادى ﻛﻪ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪه و ﺑﻪ ﺳﻦ ﺧﻮدﻛﻔﺎﻳﻰ و ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎﻳﻰ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ وﻓﻖ داده و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ از ﺧﻮد دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺼﻨﻮﻋﻰ ﻛﻪ داﻣﺪاران اﻧﺠﺎم ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻼً ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ را ﺑﺮﻣﻰﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﻞ ﻛﺮد ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻫﺎ‬ ‫آﻧﻬﺎﻳﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﻠﻰ ﺑﻌﺪ از ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ ﺗﻄﺒﻴﻖ دﻫﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ داﻣﺪار ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﻬﺮهدﻫﻰ ﻧﺒﻮده و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪاش ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪاى ﺷﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬

‫‪٢٦١‬‬

‫داروﻳﻦ و ﺑﺴﻴﺎرى از ﻃﺒﻴﻌﻰداﻧﺎن زﻣﺎن او و ﺣﺘﻰ ﺑﺴﻴﺎرى از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻫﻨﻮز‬ ‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻬﻢ » وﺟﻮد ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع« در ﻧﻬﺎد ﻣﺎد‪‬ه ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺎرﻫﺎ ﺗﻜﺮار ﻛﺮده‬ ‫و ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﻜﺮار ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺟﻬﺎن از ﻣﻨﻄﻘﻰ ﭘﻴﺮوى ﻣﻰﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻖ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻓﻬﻢ و ﻳﺎ ﭼﻴﺰى‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻓﻬﻢ ﻣﺎ ﺑﻪ آن ﻧﻤﻰرﺳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮﭼﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﺮد ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺮ‬ ‫ﻣﺒﻨﺎى اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﻳﺠﺎد ﺗﻨﻮع و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ‪،‬اﺳﺎﺳﻰﺗﺮﻳﻦ ﻫﺪف ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪،‬ﭼﻪ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن وﭼﻪ ﺑﺪون‪.‬‬

‫ﺷﻜﺎر و ﺷﻜﺎرﭼﻰ‬ ‫اﺻﻮل وراﺛﺘﻰ داروﻳﻦ ‪ ،‬ﺑﺮاى ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻴﻦ واﻟﺪﻳﻦ و ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى ﭼﻪ ﺣﻘﻴﻘﻰ اﺳﺖ؟‬ ‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﭼﻪ ﺧﺼﻠﺘﻰ را ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻪوﺟﻮد آﻳﺪ؟ داروﻳﻦ‬ ‫در آن زﻣﺎن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆاﻻت ﭘﺎﺳﺦ دﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻰ در زﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺟﻮاب ﺑﻪﻧﺤﻮى اﻧﻘﻼﺑﻰ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻰ ﻣﻔﻬﻮم اﺻﻮل وراﺛﺖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ داروﻳﻦ را دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻰﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاى آﻧﻜﻪ آﺛﺎر اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺑﺮ روى اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ؛ اوﻻً‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺮاد ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﻛﺎﻣﻼً‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت از ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺛﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ ﻣﺘﻜﻰ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع آن اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﻨﻮع اﻓﺮاد‬ ‫و ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﻨﻮع اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ آﻧﻬﺎ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻴﻦ ﮔﺮوه و ﻳﺎ ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﮔﺮوه رﻗﺎﺑﺖ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪ .‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺗﺮازﻫﺎى ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻰ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻌﺪد ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از اوﻗﺎت‪،‬‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ رﻗﺎﺑﺘﻬﺎ آﺷﻔﺘﻪ و ﻋﺠﻴﺐ ﺑﻪﻧﻈﺮ آﻳﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻣﺒﺎرزه ﺑﻴﻦ دو ﻧﻮع از‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدات‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﻳﻜﻰ ﺷﻜﺎر و دﻳﮕﺮى ﺷﻜﺎرﭼﻰ ﻛﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻰ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دارﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬ ‫ﺣﺎل ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻫﺮ دو ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‪ .‬و اﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺮوف ﮔﺮگ و ﺑﺰﻛﻮﻫﻰ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺰﻳﺮهاى را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ در اﺛﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻰ ﻛﺎﻓﻰ‪ ،‬ﻧﻤﻮ ﻋﻠﻮﻓﻪ و ﮔﻴﺎه ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺤﻮى ﺛﺎﺑﺖ و داﻳﻤﻰ در آن اﻧﺠﺎم ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ .‬ﻛﺴﻰ ﻳﺎ ﻣﻮﺟﻮدى در اﻳﻦ ﺑﻬﺸﺖ زﻣﻴﻨﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ از‬ ‫آن ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﻼﺣﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﺰﻳﺮه را دﻳﺪه ﺑﺮاى ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮدن اﻳﻦ ﻧﻘﻴﺼﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺟﻔﺖ ﺑﺰ ﻛﻮﻫﻰ‬

‫‪٢٦٢‬‬

‫وارد ﺟﺰﻳﺮه ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮاواﻧﻰ ﻋﻠﻮﻓﻪ و ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﻮى ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺰﻫﺎ ﺑﻪراﺣﺘﻰ زاد و وﻟﺪ‬ ‫ﻛﺮده و ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ ﻣﺮﺗﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪ .‬روزى ﻓﺮا ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ﺑﺰﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬ ‫ﻋﻠﻔﻬﺎ و ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﺰﻳﺮه ﻣﻰروﻳﻨﺪ و ﻋﻠﻔﻬﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺗﺨﻢ ﻧﻨﺸﺴﺘﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺑﺰﻫﺎ‬ ‫ﺧﻮرده ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺟﺰﻳﺮه ﺧﺸﻚ و ﺑﺎﻳﺮ ﻣﻰﺷﻮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺰﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻮاد‬ ‫ﻏﺬاﻳﻰ از ﺑﻴﻦ ﻣﻰروﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه در ﭼﺮاﮔﺎﻫﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﺳﺘﻔﺎده را ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ‬ ‫ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬و ﻧﻴﺰ در ﻣﻮرد ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﻗﺮون آﻳﻨﺪه ﻣﺼﺪاق ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬زﻳﺮا ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻠﺖ وﺟﻮد واﻛﺴﻨﻬﺎ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬روزﺑﻪروز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ و آﻟﻮده‬ ‫ﺷﺪن ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ زﻣﻴﻨﻰ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻼ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻼح دﻳﮕﺮى ﺑﺮاى ﻣﺰاح ﺑﺎ ﻣﻼح اول‪،‬‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ دﻳﮕﺮى ﺑﺮاى ﺟﺰﻳﺮه ﻣﺠﺴﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺜ ً‬ ‫ﻳﻚ ﺟﻔﺖ ﮔﺮگ وارد ﺟﺰﻳﺮه ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ اﻳﻦ ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺑﺰرﮔﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮ‬ ‫ﺑﺰﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﮔﺮﮔﻬﺎ ﮔﻮﺷﺘﺨﻮار و ﻗﻮﻳﺘﺮ از ﺑﺰﻫﺎ ﺑﻮده و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮرد‪.‬‬ ‫ﮔﺮﮔﻬﺎ ﺑﺮاى ﺗﻐﺬﻳﻪ ﺑﺰﻫﺎ را ﺧﻮرده و در اﺛﺮ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﺧﻮب ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ زﻳﺎد ﻣﻰﺷﻮد و از‬ ‫ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﺗﻌﺪاد ﺑﺰﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ و در اﺛﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻌﺪاد ﺑﺰﻫﺎ زاد و وﻟﺪ ﮔﺮﮔﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺪود‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ﻫﺮ دو ﻧﮋاد ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺮ دو ﻧﮋاد در ﻛﻨﺎر‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻰ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪ .‬ورود ﮔﺮﮔﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﺑﺮاى ﺑﺰﻫﺎ ﻣﺼﻴﺒﺖ ﻳﺎ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻰ‬ ‫اﺳﺖ؟ اﻳﻦ واﻗﻌﻪ از ﻧﻈﺮ ﻓﺮدى ﺑﺮاى ﺑﺰﻫﺎ وﺣﺸﺘﻨﺎك اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻫﺮ ﺑﺰ ﺧﻮرده ﺷﺪن‬ ‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﺮﮔﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺮﻋﻜﺲ از ﻧﻈﺮ اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺰﻫﺎ‪ ،‬ورود ﮔﺮﮔﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺰﻳﺮه‬ ‫ﻧﻌﻤﺘﻰ اﺳﺖ ﭼﻮن ﺗﻌﺎدﻟﻰ در ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ و ﻣﻘﺪار ﻋﻠﻮﻓﻪ اﻳﺠﺎد ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪن ﺗﻌﺪادى از‬ ‫ﺑﺰﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﮔﺮﮔﻬﺎﺳﺖ زﻳﺮا ﺗﻌﺎدﻟﻰ درﺗﻌﺪادآﻧﻬﺎ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻣﻰﺗﻮان اﻟﮕﻮﻫﺎى ﻣﺸﺎﺑﻬﻰ ﺑﺮاى ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدى از اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات روى زﻣﻴﻦ و در ﺣﺎل‬ ‫ﺗﻌﺎدل در ﻧﻈﺮ ﻣﺠﺴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت رﻳﺎﺿﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻛﺎرﺑﺮد‬ ‫ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﻗﻮى‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺠﻰ ﻣﺘﻔﺎوت از آن ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﺣﻜﻢ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬

‫‪٢٦٣‬‬

‫دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎره ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ اﻧﺠﺎم ﻣﻰﺷﻮد و ﺣﺘﻰ ﻣﺠﻠﻪاى ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻈﺮﻳﻪ‬ ‫ﺑﻴﻮﻟﻮژى اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت‪1‬در داﻧﺸﮕﺎه اﺳﺘﺎﻧﻔﺮد ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎ اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬از ﺑﺮﻛﺖ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﺗﻌﺎدﻟﻰ ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺗﺎﺣﺪى روﺷﻦ ﺷﺪه و ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﻳﺪه ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎ ﺑﻪﺣﺪى ﭘﻴﭽﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ داروﻳﻨﻰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده و‬ ‫ﻏﻴﺮواﻗﻌﻰ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬ﺧﻮاه راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد و ﻳﺎ ﺑﻴﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻪﻃﻮر اﺻﻮﻟﻰ ﻫﻤﻜﺎرى و ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺟﻨﮓ و ﻣﺒﺎرزه و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ اﺻﻮﻻً ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻠﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﻫﻤﻜﺎرى و ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﻣﺪت ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى اوﻟﻴﻪ روى ﻛﺮه‬ ‫زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ زﻧﺪﮔﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﻌﺎدﻟﻰ ﺑﻪ وﺟﻮد آوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در آﻏﺎز ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﺳﺎده ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ‬ ‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ از ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد دو ﻣﻮﺟﻮد ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﺷﺪ و ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻰﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫در اﺛﺮ ﺗﺼﺎدف‪ ،‬در ﺣﻴﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﺟﻬﺶ و ﻳﺎ دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎﻳﻰ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﻮاع‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ روى زﻣﻴﻦ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺮاﺳﺮ‬ ‫ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪﺻﻮرت ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﻣﺸﺘﺮك در ﺗﻤﺎم ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻰ از ﮔﺮوﻫﻬﺎ در ﻣﺤﻴﻂ ﺳﺮد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ در ﻧﻮاﺣﻰ ﮔﺮم‪،‬ﺑﺮﺧﻰ در ﻣﺤﻴﻂ اﺳﻴﺪى و ﺑﺮﺧﻰ در ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫ﻗﻠﻴﺎﻳﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و از ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف ﺧﻮدﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ را ﺟﺬب ﻛﺮده و ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫وﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻌﺎدﻟﻰ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﻇﻬﻮر ﻧﻮﻋﻰ ﺑﺎﻛﺘﺮى ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻴﺎﻧﻮ ﺑﺎﻛﺘﺮى ﻳﺎ ﺧﺰه آﺑﻰ ﻇﺎﻫﺮا ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺑﺰرﮔﻰ ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺑﻪوﺟﻮد آورد و ﺗﻤﺎم ﺗﻌﺎدﻟﻬﺎى ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه در ﻃﻰ ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل را ﺑﻪﻫﻢ رﻳﺨﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ و آب را ﺟﺬب ﻛﺮده و ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻮاد ﻗﻨﺪى‬ ‫در درون ﺧﻮد ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰآوردﻧﺪ و ﻣﺎده زاﻳﺪ ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﺧﻮد را ﻛﻪ اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻮد‪ ،‬در ﻓﻀﺎ رﻫﺎ‬ ‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در آﻏﺎز‪ ،‬ﻣﻘﺪار اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻮ‪ ‬ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ در ﻫﺮ ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ‬ ‫‪١. Theoretical population biology‬‬

‫‪١‬‬

‫‪٢٦٤‬‬

‫ﺑﻮد)ﻳﻚ ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ‪1000000‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ اﺳﺖ( ﺑﻌﺪ از ﻋﻤﻞ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ ﺳﻴﺎﻧﻮﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﻣﻘﺪار‬ ‫آن ﺑﻪ ‪ 210000‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮﻣﻜﻌﺐ در ﻫﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮرﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﻫﻢ اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ‪،‬‬ ‫اﻛﺴﻴﮋن ﺳﻢ ﻣﻬﻠﻜﻰ ﺑﺮاى ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى ﻏﻴﺮﻫﻮازى اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺗﺤﻮل و دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ‪ ،‬ﻓﺎﺟﻌﻪاى ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻓﺎﺟﻌﻪ ﻧﺎﺑﻮدى داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﺑﻪوﺟﻮد آورد و ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﺗﻌﺎدﻟﻬﺎى‬ ‫زﻣﻴﻨﻰ را ﺑﻪﻫﻢ رﻳﺨﺘﻪ و ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺤﻮل را ﻋﻮض ﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل آﻳﺎ ﺑﺎز ﻣﻰﺗﻮان اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ را ﻳﻚ‬ ‫ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺧﻮاﻧﺪ؟ در واﻗﻊ اﮔﺮ از ﻧﻈﺮ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى ﻏﻴﺮﻫﻮازى ﻣﺴﺌﻠﻪ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ‬ ‫وﺟﻮد اﻛﺴﻴﮋن در ﻫﻮا ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺑﻮده‪ ،‬وﻟﻰ از ﻧﻈﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﻨﻮع و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻇﻬﻮر‬ ‫ﺳﻴﺎﻧﻮ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ در روى زﻣﻴﻦ اﻧﻘﻼﺑﻰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬آﺳﻤﺎن آﺑﻰ ﻛﻪ ﻣﺨﻠﻮط ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ از اﻛﺴﻴﮋن و‬ ‫ازت اﺳﺖ از ﺑﺮﻛﺖ وﺟﻮد ﺳﻴﺎﻧﻮ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ در ﺣﺪود ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺑﺎ ﺗﻼش‬ ‫دﺳﺖﺟﻤﻌﻰ ﺧﻮد ﺟﻮ‪‬ى ﻣﺮﻛﺐ از ‪ 21‬درﺻﺪ اﻛﺴﻴﮋن و ‪ 79‬درﺻﺪ ازت ﺑﻪ وﺟﻮد آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻼوه‬ ‫در ﻗﺸﺮﻫﺎى ﻓﻮﻗﺎﻧﻰ ﺟﻮ از اﺛﺮ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ ﻗﻮى ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮ روى اﻛﺴﻴﮋن‪ ،‬ﻣﻠﻜﻮل اوزون‬ ‫ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى اﺧﻴﺮ ﻛﻪ در ارﺗﻔﺎع ‪ 15‬ﺗﺎ ‪ 70‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮى از‬ ‫ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺸﺮ ﻣﺤﺎﻓﻆ زﻧﺪﮔﻰ ﻧﺎم دارﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻊ از ﻧﻔﻮذ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﺧﻄﺮﻧﺎك‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺧﻴﺮا ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎى ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺸﺮ ﺣﻔﺮهاى در‬ ‫آن ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻮﺟﻮدات زﻣﻴﻨﻰ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدى ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪1979‬‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﻔﺮهاى در اﻳﻦ ﻗﺸﺮ در ﻧﻮاﺣﻰ ﻗﻄﺐ ﺟﻨﻮب و در ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر ﻗﻄﺒﻰ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﻧﻘﺼﺎن اﻳﻦ ﻗﺸﺮ از ﺳﺎل ‪ 1989‬ﺗﺎﻛﻨﻮن در ﺣﺪود ﻧﻴﻢ درﺻﺪ در ﻫﺮ ﺳﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ و‬ ‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﭘﻴﺶ رود روزى اﻳﻦ ﻗﺸﺮ ﺑﻪﻛﻠﻰ از ﺑﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬ﻣﺴﺒﺐ اﺻﻠﻰ اﻳﻦ‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ‪ ،‬ﮔﺎز ‪ CFC‬اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻤﺒﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻌﻄﺮﻛﻨﻨﺪهﻫﺎى ﻫﻮا‪ ،‬ﺣﺸﺮهﻛﺸﻬﺎ‪ ،‬رﻧﮓ ﻣﻮى ﺧﺎﻧﻤﻬﺎ‪ ،‬ﮔﺎز‬ ‫ﻓﺮﺋﻮن ﻳﺨﭽﺎﻟﻬﺎ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﺻﻨﻌﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ﻣﺼﺮف دارد‪ .‬در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺳﺎل ‪ 1990‬ﻟﻨﺪن‪،‬‬ ‫ﻗﺮار ﺷﺪ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2000‬ﻣﺼﺮف اﻳﻦ ﮔﺎز ﺑﻪﻛﻠﻰ در ﺟﻬﺎن ﻣﻤﻨﻮع ﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻮرد ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ اﻳﺠﺎد‬ ‫ﺣﻔﺮهاى در ﻗﺸﺮ اوزون‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺎ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدهام‪.‬‬

‫‪٢٦٥‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﺪت ﺳﻪ و ﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى اوﻟﻴﻪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ و ﺳﻴﺎﻧﻮ‬ ‫ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ و در ﭘﻰ آن ﺣﻴﻮاﻧﺎت درﻳﺎﻳﻰ و ﺟﺎﻧﻮران درﻳﺎﻳﻰ و زﻣﻴﻨﻰ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪن‬ ‫داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻋﻠﻔﺨﻮار ﻋﻈﻴﻢاﻟﺠﺜﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﻨﻮع و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺣﺎدﺛﻪاى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ آﻧﻬﺎ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد و ﺗﻌﺎدﻟﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪى ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﺑﻪوﺟﻮد آورد و از ﺑﺮﻛﺖ اﻳﻦ‬ ‫ﺗﻌﺎدﻟﻬﺎ‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻳﻌﻨﻰ اﻧﺴﺎن ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻗﻮه ﻣﺤﺮﻛﻪ ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و ﺗﻨﻮع ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺗﻨﻮع را ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﻣﻰﺑﺮد‪.‬‬ ‫اﺷﻴﺎ و ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻣﻰﺳﺎزد ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻳﻚ ﺳﺆال ﭘﻴﺶ ﻣﻰآﻳﺪ؛ آﻳﺎ واﻗﻌﺎ ﻣﺎ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺷﺪهاﻳﻢ و ﻳﺎ ﻣﺨﺮب آن ﻫﺴﺘﻴﻢ؟‬ ‫ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ ﻣﺎ ﻛﻪ ﻣﺘﻜﻰ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهدﻫﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬آﻳﺎ در ﻓﻜﺮ ﺣﻔﻆ ﺗﻌﺎدل ﻣﻌﺠﺰهآﺳﺎﻳﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﻴﺎﻧﻮ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺑﻪوﺟﻮد آوردهاﻧﺪ اﺳﺖ؟ ﻧﺪاى داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺎوﺟﺪان ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ و ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻰزﻧﻨﺪ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاى زﻣﻴﻦ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺣﻔﺮهاى در ﻗﺸﺮ اوزون ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه و ﺑﻪزودى ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى‬ ‫ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮدات را ﻛﺒﺎب ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻰزﻧﻨﺪ ﺗﻌﺎدل ﺟﻤﻌﻴﺘﻰ ﻛﺮه‬ ‫زﻣﻴﻦ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬دﻛﺘﺮ‬ ‫ژاك ﻣﻨﻮ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﺸﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻮى و ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﭘﺰﺷﻜﻰ‪ ،‬ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺎ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﺷﻴﻤﻴﺪاﻧﺎن و ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ را ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﻣﻮرد ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻗﺮار دادﻳﻢ‪،‬‬ ‫ﻏﺎﻓﻞ از آﻧﻜﻪ ﺧﻮد ﻣﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ واﻛﺴﻨﻬﺎ ﺑﻤﺐ اﻧﻔﺠﺎرى ﺟﻤﻌﻴﺖ را ﻓﺮاﻫﻢ آوردهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪزودى‬ ‫ﻣﻨﻔﺠﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و زﻧﺪﮔﻰ در روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را ﻣﺸﻜﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺗﻌﺎدل ﻣﻌﺠﺰه‬ ‫آﺳﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪد ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺳﺎل ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه‪ ،‬از ﺑﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﺎر را دﻛﺘﺮ ژاك ﻣﻨﻮ دراواﺋﻞ ده ي آﺧﺮ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﻴﺎن داﺷﺖ وﻟﻲ اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﻛﻨﺘﺮل‬ ‫ﺟﻤﻌﻴﺖ در ﻫﻨﺪ و ﺑﻪ وﻳﮋه در ﭼﻴﻦ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن در ﺣﺪود ده ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺗﻌﺪاد ﺑﻲ ﺷﻤﺎري از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ را ﻧﺎﺑﻮد ﻧﺴﺎزد‪.‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎز ﻫﻢ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻰزﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﻤﻰ از اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات زﻣﻴﻨﻰ و درﻳﺎﻳﻰ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﻳﺎ‬

‫‪٢٦٦‬‬

‫در ﺣﺎل از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ اﻓﺮاد ﻣﻌﺪودى ﻛﻪ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدى ﺟﻬﺎن را در ﻗﺒﻀﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ اﻳﻦ ﻧﺪاﻫﺎ را ﻣﻰﺷﻨﻮﻧﺪ؟ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻰزﻧﻨﺪ دﺳﺘﻜﺎرى ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ‪،‬‬ ‫دﺳﺘﻜﺎرى در ژﻧﻮم اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ دﺧﺎﻟﺖ در ﻣﻴﺮاث ژﻧﺘﻴﻜﻰ ﺑﺸﺮﻳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬آﻳﺎ ﻛﺴﻰ ﺑﻪ ﻧﺪاى آﻧﻬﺎ‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻰدﻫﺪ؟‬

‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺗﻨﻮع‬ ‫ﺑﻪدﻧﺒﺎل ﺟﻬﺸﻬﺎى ﭘﻰدرﭘﻰ در درون ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى اوﻟﻴﻪ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻨﻮﻋﻰ از ﻣﻮﺟﻮدات‬ ‫ﭘﻠﻰ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﺑﺎ اﻧﺪاﻣﻬﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﻣﻘﺪﻣﻪ اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ ﺗﻨﻮع و‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ در ‪ 500‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﻪ اوج ﺧﻮد رﺳﻴﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ دوران از ﻋﻤﺮ‬ ‫زﻣﻴﻦ را اﻧﻔﺠﺎر ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬دوران زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻰ از اﻳﻦ ﺑﻪﺑﻌﺪ ﺑﻪ دو دوره ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ از ﻫﻢ‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت و دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در درون درﻳﺎﻫﺎ ﺑﻪ‬ ‫وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ و دوران ﺑﻌﺪ از ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ در درون درﻳﺎﻫﺎ و در روى زﻣﻴﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در آﻏﺎز اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬در روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻛﻪ اﻧﺪاﻣﻬﺎى ﻧﺮم داﺷﺘﻪاﻧﺪ اﺛﺮ ﭼﻨﺪاﻧﻰ از‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻰ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻧﻔﺠﺎر ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ اﻧﻮاع ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻳﻜﻰ ﺑﻌﺪ از‬ ‫دﻳﮕﺮى در ﻻﺑﻼى ﻗﺸﺮﻫﺎى رﺳﻮﺑﻰ ﻇﺎﻫﺮ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺤﻮل آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ آﺷﻜﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ﻛﻪ اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻧﺮمﺗﻨﺎن و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ اوﻟﻴﻦ ﻧﻮع ﻣﺎﻫﻰ در درﻳﺎﻫﺎ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬ ‫زﻣﺎﻧﻰ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اوﻟﻴﻦ ﻣﻬﺮهداران و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ زﻣﺎن ﻓﻘﻂ در اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﻢﻛﻢ ﺑﺮ روى ﺧﺸﻜﻴﻬﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺸﺮات ﺟـﺰو اوﻟﻴﻦ ﺣﻴـﻮاﻧﺎﺗﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ زﻧــﺪﮔﻰ در‬ ‫ﺧﺸﻜﻰ را ﺷﺮوع ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺣﻴﻮاﻧﺎت دوزﻳﺴﺘﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ ﺑﻪوﺟﻮد‬ ‫آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن درﺧﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪﻧـﺪ و از ﺗﺤــﻮل و دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ دﺳﺘﻪ اﺧﻴﺮ‬ ‫داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران اوﻟﻴﻪ )ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ( اﺟﺪاد ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﻛﻨﻮﻧﻰ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ اوﻟﻴﻦ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده از درﺧﺘﺎن ﮔﻠﺪار ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ‬

‫‪٢٦٧‬‬

‫‪.‬‬ ‫ﺷﻜﻞ)‪( 2‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ‪ .‬در ﺑﺎﻻي ﺷﻜﻞ ﻓﻠﺶ ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه ﻗﺴﻤﺖ اول ﻛﻪ‬ ‫از ‪ 4/55‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد‪،‬در اﺑﺘﺪا زﻣﻴﻦ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار و رﻋﺪ و ﺑﺮﻗﻬﺎ وﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﻔﺮه ﻫﺎ در دﻫﺎﻧﻪ آﺗﺶ ﻧﺸﺎﻧﻬﺎي‬ ‫ﺧﺎﻣﻮس و ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن درﻳﺎﭼﻪ ﻫﺎي ﻛﻢ ﻋﻤﻖ و ﺳﭙﺲ در‪ 3/85‬ﭘﻴﺪاﻳﺶ اوﻟﻦ ﺳﻠﻮل زﻧﺪﮔﻲ آورده ﺷﺪه و در ﭘﻲ آن ﭘﻴﺪاﻳﺶ‬ ‫ﺑﺎﻛﺘﺮي ﻫﺎ و ﺧﺰه ﻫﺎ وﻋﻤﻞ ﻓﺘﻮ ﺳﻨﺘﺰ ﺧﺰﻫﺎ ﺗﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻮ‪‬ي ﻣﺘﺸﻜﻞ از ‪ 21‬درﺻﺪ اﻛﺴﻴﮋن و ‪ 79‬در ﺻﺪ ازت‪.‬در‪ 2/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي زﻣﻴﻦ ﻟﺮزه اي و ﭘﺪﻳﺪه ﺗﻜﺘﻮﻧﻴﻚ ﻳﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻛﻒ درﻳﺎﻫﺎ و ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﻗﺎره ﻫﺎ و ﺗﺸﻜﻴﻞ اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ ﺷﺮوع‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮد اﻳﻦ دوره ﻛﻪ در ﺣﺪود‪ 2‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻃﻮل ﻣﻲ ﻛﺸﺪ اﺛﺮي از ﻓﺴﻴﻞ ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﻳﺎ ﻛﻴﺎﻫﺎن در ﺻﺨﺮه ﻫﺎ و رﺳﻮﺑﺎت دﻳﺪه‬ ‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻌﺪي ﺷﻜﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوره اﻧﻔﺠﺎر ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ‪ 545‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﺗﺤﻮﻻت و‬ ‫ﺷﮕﻮﻓﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﻓﺮاوان اﻳﻦ دوره وﻇﻬﻮر ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﻛﻴﺎﻫﺎن در داﺧﻞ ﺷﻜﻞ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺑﺨﺶ اﺧﻴﺮ ﺷﺎﻣﻞ‪ 5‬دوره ﻛﺎﻣﻼ"‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ از دوراﻧﻬﺎي زﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ و ﻓﺴﻴﻞ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن درون ﻫﺮ دوره ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨﺪه زﻣﺎن ﻇﻬﻮر و زﻣﺎن از‬ ‫ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺎﻧﺪار اﺳﺖ‪.‬در ﭘﺮﻳﻤﺮ دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﻨﺪ و درﺗﺮﻳﺎس زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ 65) .‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ( در‬ ‫ژوراﺳﻴﻚ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ وﺑﻪ ﻣﺪت‪ 150‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ ﺗﺤﻮل و دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده واﻧﻮاع ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد‬ ‫ﻣﻲ آﻳﻨﺪ در دوره ﺑﻌﺪي ﻛﻪ ﻛﺮﺗﺎﺳﻪ ﻧﺎم دارد ﮔﻠﻬﺎ ﻇﻬﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬

‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺗﻨﻮع و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‪ ،‬دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻪوﺟﻮد آورد و از اﺟﺘﻤﺎع اﻳﻦ‬

‫‪٢٦٨‬‬

‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎ ﺷﺎﻫﻜﺎرﻫﺎﻳﻰ ﻇﺎﻫﺮ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪاى از آﻧﻴﻢ‪ .‬از زﻣﺎن ﻇﻬﻮر ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﺮ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدى ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف ﺧﻮد ﺗﻌﺎدﻟﻰ ﺑﻪوﺟﻮد آورد و اﮔﺮ اﻧﻮاﻋﻰ ﻗﺎدر ﺑﻪ اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﻰ در اﻳﻦ‬ ‫ﺗﻌﺎدل ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﻳﺎ ﺗﻌﺎدل ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ آﺳﻴﺒﻰ ﻣﻰرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺤﻮ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و‬ ‫ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن و ﻳﺎ ﺷﺎﺧﻪاى از ﻧﮋاد آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺟﻬﺶ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﻣﻰﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﺟﺪﻳﺪى ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﻃﺮاف ﺧﻮد ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﭼﻪ در درون درﻳﺎﻫﺎ و ﭼﻪ ﺑﺮ‬ ‫روى ﺧﺸﻜﻴﻬﺎ ﻣﻮﺟﻮدات و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺘﻨﻮع‪ ،‬ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻪدﻧﺒﺎل ﻣﻨﻈﻮر اﺻﻠﻰ ﺧﻮد‬ ‫ﻳﻌﻨﻰ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻋﻈﻴﻢ وﻟﻰ ﻓﺎﻗﺪ ادراك ﻋﺎﻟﻴﻪ ﭼﻮن‬ ‫داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ را ﺑﻪوﺟﻮد آورد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻋﻠﻔﺨﻮار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 150‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل‬ ‫ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻄﻠﻖ ﺧﺸﻜﻴﻬﺎى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺟﻮدى ﻗﺪرت ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ آﻧﻬﺎ را ﻧﺪاﺷﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﻬﺎ در آﺳﻤﺎن و ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ در روى زﻣﻴﻦ و ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮدات زﻣﻴﻨﻰ و ﻣﺎﻧﻊ‬ ‫رﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و ﺗﻨﻮع ﻋﻤﻼً ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺪت ‪ 150‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﭼﻨﺪاﻧﻰ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺟﻮدى ﻗﺪرت ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻰ در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ را ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬در ﺷﻜﻞ)‪ (3‬اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ را آورده اﻳﻢ و اﻧﺪاﻣﻬﺎي آﻧﻬﺎ‬ ‫را ﺑﺎ اﻧﺪام ﻓﻴﻞ ﻛﻨﻮﻧﻲ و اﻧﺴﺎن ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪(3‬ﻧﻤﻮداري از اﻧﺪازه و اﻧﻮاع دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ و در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻧﺪام آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻓﻴﻠﻬﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ و اﻧﺴﺎن‪.‬‬

‫‪٢٦٩‬‬

‫ﻓﻘﻂ ‪ 30‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺪاﻳﺶ دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ‪ ،‬اﻧﻮاع ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻜﻰ از ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﺑﻪوﺟﻮد‬ ‫آﻣﺪﻧﺪ و ﺗﺤﻮل ﭼﻨﺪاﻧﻰ ﻫﻢ ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﻋﻤﻼً ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن دوران زﻧﺪﮔﻰ دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ و از ﺗﺮس آﻧﻬﺎ در‬ ‫ﺳﻮراﺧﻬﺎى درﺧﺘﺎن و ﻳﺎ ﺣﻔﺮهﻫﺎى رﻳﺰى ﻛﻪ در ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻬﺎ ﻣﻰﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺨﻔﻰ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮات‬ ‫ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ در ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ ﻛﻪ دﻟﻴﻞ آن ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻌﻰ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺎﺟﻌﻪاى ﺑﺮ روى‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺑﻪوﺟﻮد آورد و ﺗﻌﺎدل دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ از ﺑﻴﻦ رﻓﺖ و ﻛﻠﻴﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ‬ ‫ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﺳﺎﻧﺤﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎى ﻣﺘﻌﺪدى‬ ‫ﺗﺎﻛﻨﻮن دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺑﺮﺧﻮرد ﺳﻨﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ و ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﺳﺘﺎره دﻧﺒﺎﻟﻪدارى ﺑﺎ زﻣﻴﻦ از ﺳﺎﻳﺮ‬ ‫ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮلﺗﺮ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬ﺿﺮﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه آنﭼﻨﺎن ﺷﺪﺗﻰ داﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش ﺗﻮدهﻫﺎى ﮔﺮدوﻏﺒﺎر ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﻓﺮاوان در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻮ‪ ‬ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﻰ را‬ ‫ﺑﺮاى ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻋﻈﻴﻢاﻟﺠﺜﻪاى ﭼﻮن دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮاواﻧﻰ ﮔﺮدوﻏﺒﺎر در ﺟﻮ‪‬‬ ‫آنﭼﻨﺎن ﺑﻮده ﻛﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻰ ﺳﻴﺎه و ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻬﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﻤﻰرﺳﻴﺪه و در‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ دﻣﺎى زﻣﻴﻦ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ ﻧﺒﻮده و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﺸﻚ و ﻓﺎﻗﺪ‬ ‫ﺑﺮگ ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻋﻠﻒﺧﻮار ﺑﻪﺧﺼﻮص داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ در ﺳﺮﻣﺎ و ﻣﺤﺮوم از ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ از ﺑﻴﻦ‬ ‫رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات ﺣﻴﻮان ﻳﺎ ﮔﻴﺎه ﭘﺪﻳﺪه اي اﺻﻮﻟﻲ از ﺗﺤﻮل ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺟﻬﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫دﻧﻴﺎ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف ﺧﻮد ﺳﺎزش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺳﺮ آﺧﺮ ازﺑﻴﻦ ﻣﻲ روﻧﺪ‬ ‫و ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﺮدد و اﻳﻦ اﺻﻮل اﺻﻠﻲ ﺗﻨﻮع ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪.‬اﻣﺎ دﻟﻴﻞ‬ ‫ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ي دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻮراﻧﻬﺎي آﺗﺶ ﻧﺸﺎﻧﻲ در آﻏﺎز‬ ‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ و ﺣﻮادث ﺟﻮ‪‬ي ‪،‬آﺳﻤﺎﻧﻲ ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻲ ﺷﻜﺎر زﻳﺎد ﮔﻮﻧﻪ اي ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﻮﻧﻪ ي دﻳﮕﺮ‬ ‫رﻗﺎﺑﺖ در ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ و ﻳﺎ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ دﺧﺎﻟﺖ ﺑﺸﺮ در ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺑﺎ اﻧﻮاع ﻓﺮاورده ﻫﺎي‬ ‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺧﻄﺮﻧﺎك واﻧﺘﺸﺎر ﮔﺎزﻫﺎي ﺳﻤﻲ در ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ و ‪ . .‬و ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﻣﻘﺪﻣﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ آوردﻳﻢ ‪ 5‬دوره ﻣﻬﻢ ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﻌﺪ از اﻧﻔﺠﺎر ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ‬

‫‪٢٧٠‬‬

‫ﻳﻌﻨﻲ ‪ 500‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﻛﻪ در ﺟﺪول زﻳﺮ زﻣﺎن و ﻣﺸﺨﺼﺎت ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي‬ ‫از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ را ﻣﻲ آورﻳﻢ‪.‬اﺳﺎﻣﻲ ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ را ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل ﻓﺎرﺳﻲ آن را ﻧﺪارﻳﻢ و ﻳﺎ ﻣﻦ ﻧﻤﻲ‬ ‫داﻧﻢ ﺑﻪ ﻻﺗﻴﻦ آورده ام‪.‬‬ ‫دوران زﻣﻴﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻃﻮل‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل‬

‫ﭘﺎﻳﺎن دوره‬ ‫‪Ordovicie‬‬ ‫‪n‬‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن دوره ‪ 365‬ـ‬ ‫‪Dévonien‬‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن دوره ‪ 205‬ـ‬ ‫‪Permien‬‬

‫‪ 440‬ـ‬

‫زﻣﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ از ﺑﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ‬

‫ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ‪.‬‬

‫رﻓﺘﻪ‬

‫در‬

‫ﺻﺪ‬

‫)ﻣﻴﻠﻴﻮن‬

‫ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ‬

‫ﺳﺎل(‬

‫ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ‬

‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻪ ‪% 60‬‬

‫‪0/5‬‬

‫وﻳﮋه درﻳﺎﻳﻲ‬

‫‪7‬‬

‫ﻣﺎﻫﻲ و ﺧﺰه ﻫﺎ‬

‫‪% 60‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن‪،‬دوزﻳﺴﺘﻲ‬

‫‪% 90‬‬

‫ﻫﺎ و ﺣﺸﺮات‬

‫ﭘﺎﻳﺎن دوره‬ ‫‪Trias‬‬

‫‪ 145‬ـ‬

‫‪ 0/1‬ﺗﺎ ‪5‬‬

‫ﭘﺎﻳﺎن دوره‬ ‫‪Crétacé‬‬

‫‪ 65‬ـ‬

‫‪ 10‬ﺗﺎ ‪5‬‬

‫ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن‬ ‫‪Gasteropodes,‬‬ ‫‪Bivalves‬‬ ‫دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ‪،‬آﻣﻮﻧﻴﺖ ﻫﺎ ‪% 50‬‬ ‫ﺳﺮﺧﺴﻬﺎي ﻏﻮل ﭘﻴﻜﺮ‬

‫‪% 20‬‬

‫در ﻃﻮل اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ زﻣﻴﻨﻰ‪ ،‬ﺳﻮاﻧﺤﻰ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪﻛﺮّات اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ و ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ‬ ‫از ﻫﻤﻪ وﺣﺸﺘﻨﺎﻛﺘﺮ ﺣﺎدﺛﻪاى ﺑﻮده ﻛﻪ در ‪ 205‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و در ﻃﻰ آن در‬ ‫ﺣﺪود‪ 90‬در ﺻﺪ از اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات زﻣﻴﻨﻰ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎدﺛﻪاى ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ‬ ‫داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ ﺷﺪ‪ ،‬در ‪ 65‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ رخ داده و در اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﻓﻘﻂ ده درﺻﺪ اﻧﻮاع‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدات از ﺑﻴﻦرﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ )از ﻧﻈﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ( در اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﻛﻠﻴﻪ‬ ‫داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﻛﺮه زﻣﻴﻦ از دﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺖ و زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاى ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و‬

‫‪٢٧١‬‬

‫ﻧﻮآورﻳﻬﺎى ﺑﻌﺪى ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻰ ﻛﻪ ﮔﺮدوﻏﺒﺎر ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻓﺮوﻛﺶ ﻛﺮد‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻟﺒﺨﻨﺪ ﻧﻮﻳﺪ ﺑﺨﺶ ﺧﻮد را ﺑﺮ روى‬ ‫زﻧﺪﮔﻰ زﻣﻴﻨﻰ از ﻧﻮﮔﺴﺘﺮاﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻰ ﻛﻪ در اﻋﻤﺎق زﻣﻴﻦ از ﺳﺮﻣﺎ ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﻪ زدن ﻛﺮدﻧﺪ و دوﺑﺎره ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺳﺒﺰى ﻟﺬتﺑﺨﺶ و ﻧﻮﻳﺪدﻫﻨﺪه زﻧﺪﮔﻰ را‬ ‫ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ در ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﻈﻴﻢاﻟﺠﺜﻪاى ﭼﻮن داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺪرت ﻋﺮض اﻧﺪام ﭘﻴﺪا‬ ‫ﻛﺮده و در ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﺎ آزادى ﻣﻄﻠﻖ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎ و زاد و وﻟﺪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻧﻮاع‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺟﻬﺸﻬﺎ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪدى ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺳﺮﻋﺖ ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺗﻨﻮع و‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ از زﻣﺎﻧﻬﺎى ﻗﺒﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ 65‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﻮل ﺑﻌﺪ از‬ ‫ﺗﺤﻮل ﺑﺪون وﻗﻔﻪ اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ و ﭼﻨﺪ ﺻﺪﻫﺰار ﺳﺎﻟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و در ﺻﺪ‬ ‫ﺳﺎل اﺧﻴﺮ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﺧﺘﻴﺎر ﺗﺤﻮل و دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ را از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺳﻠﺐ ﻛﺮده و ﺧﻮد ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ آن ﮔﺸﺘﻪاﻳﻢ اﻟﺒﺘﻪ در ﻗﺮن اﺧﻴﺮ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺧﻮد ﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﻟﺠﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ‪.‬‬ ‫اﻧﺴﺎن ﻓﺮاورده ﺗﺤﻮل ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﻗﻮه ﻣﺤﺮﻛﻪ ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ ﮔﺸﺘﻪ و اﺧﺘﻴﺎرﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺟﻬﺸﻬﺎ و‬ ‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎى ﺟﻬﺎن را ﺑﻪدﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﻮاع ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﻮﺟﻮدات زﻣﻴﻨﻰ را ﻳﺎ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮده و‬ ‫ﻳﺎ دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎﻳﻰ در آﻧﻬﺎ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده ﻛﻪ ﺑﺎز ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎ از اﺟﺪادﺷﺎن دﺷﻮار و ﻳﺎ اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﻰ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﺪون ﻛﻤﻚ اﻧﺴﺎن ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪).‬ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻫﻠﻰ و ﮔﻴﺎﻫﺎن دﺳﺖ ﭘﺮورده ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﺪون ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﻳﺎ ﺑﺪون واﻛﺴﻦ‪ ،‬و ﻳﺎ ﺑﺪون ﻛﻮدﻫﺎ و ﻳﺎ ﺳﻢ دﻓﻊ آﻓﺎت‪ ،‬ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ‬ ‫زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ‪ (.‬اﺟﺪاد ﮔﺎوﻫﺎ در ﻫﺰارﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻪ زﺣﻤﺖ ﭼﻨﺪ ﻟﻴﺘﺮ ﺷﻴﺮ در روز ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﮔﺎوﻫﺎى اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه و دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺸﺮ در ﺣﺪود ‪ 30‬ﺗﺎ ‪60‬‬ ‫ﻟﻴﺘﺮ در روز ﺷﻴﺮ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮده ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺎدر‬ ‫ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﻫﺎ وﮔﺎوﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ )دوﻗﻠﻮﻫﺎى واﻗﻌﻰ( و‬ ‫ﻳﺎ ﻣﻴﻤﻮﻧﻬﺎﻳﻰ را از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﻄﻔﻪ در داﺧﻞ ﻟﻮﻟﻪ آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﻪوﺟﻮد آورده اﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼً‬

‫‪٢٧٢‬‬

‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻮده و از ﻗِﺒﻞ ﻫﺮ ﻧﻄﻔﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ‪ 8‬ﻣﻴﻤﻮن ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬واﻛﻨﻮن در آﻣﺮﻳﻜﺎ ‪ 570‬ﮔﺎو و‬ ‫ﺑﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳﺎزي ﺷﺪه وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ‪ 5‬ﻣﺎه دﻳﮕﺮ ﻓﺮزﻧﺪان آﻧﻬﺎ در ﺳﻔﺮه ي آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻗﺮار‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ)ﻣﺮاﺟﻊ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺑﺨﺶ دوم ﻓﺼﻞ ‪ ( 7‬در ﺑﻴﻦ درﺧﺘﺎن ﻣﻴﻮه‪ ،‬آﻧﻬﺎﻳﻰ را ﻛﻪ ﻣﻴﻮه‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻳﺎ ﺗﻜﺜﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ دارﻧﺪ ﻧﺰد ﺧﻮد ﻧﮕﻪ ﻣﻰدارد و در ﺗﻮﺳﻌﻪ آﻧﻬﺎ و ﺑﺎز ﻫﻢ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻬﺘﺮ در‬ ‫ﻧﻮزادان و ﻳﺎ ﻓﺮاوردهﻫﺎى آﻧﻬﺎ اﻗﺪام ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻰ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻴﺶ از دو ﻫﺰاران ﻧﻮع ﻣﻴﻮه‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲ وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻧﻈﺮ داروﻳﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ و ﻳﺎ ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮي از ﻧﻮﻋﻲ‬ ‫ﻣﺮض ﺑﺎﺷﺪ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﻣﻴﻮﻫﺎي درﺷﺖ ﺑﺎ ﭘﻮﺳﺖ ﺿﺨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﺪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻳﻢ‪ ..‬اﻧﻮاع درﺧﺘﺎن و ﻳﺎ ﻣﻮﺟﻮدات از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ آﻧﻬﺎﻳﻰ ﺑﻮده‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻬﺮه ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻰداده و از‬ ‫ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدى ﻣﻘﺮونﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ اﻣﺮوزه ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﻮاع ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬ ‫ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه در ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﺑﻴﻬﻮده ﻧﺒﻮده و ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﻣﻜﻤﻞ اﻧﻮاع ﻃﺒﻴﻌﻰ دﻳﮕﺮ ﺑﻮده و‬ ‫وﺟﻮدﺷﺎن ﺑﺮاى ﺗﻌﺎدل در ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻻزم ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﺪف ﻃﺒﻴﻌﺖ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻫﺪف اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﻪﺧﺼﻮص در‬ ‫ﺳﺪه اﺧﻴﺮ‪ ،‬رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﺗﺮﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺣﺘﻰ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ‬ ‫را ﺑﺪ درك ﻛﺮده و ﺑﺎ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ ﻏﺮﺑﻰ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﻢ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻧﻴﺰ ﻗﻮﻳﺘﺮﻳﻦ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺑﺎرﻫﺎ در ﻛﻼﺳﻬﺎى درس ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺷﻨﻴﺪه و ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ در اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻠﻤﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎ اﻗﺘﺒﺎس از ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻏﺮب ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ را ﺗﻜﺮار ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ‬ ‫در آﻏﺎز دوره »ﻛﺮﺑﻨﻴﻔﺮ« )‪ 360‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ( ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪهاى در روى ﺧﺸﻜﻴﻬﺎى زﻣﻴﻦ‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺨﻢ ﺑﺮﺧﻰ از ﻣﺎﻫﻴﻬﺎ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‪ ،‬اﺑﺘﺪاﻳﻰﺗﺮﻳﻦ دوزﻳﺴﺘﺎن را ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‬ ‫و از ﺗﺤﻮل و ﺟﻬﺸﻬﺎى ﭘﻰدرﭘﻰ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن زﻣﻴﻨﻰ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﺧﻪاى از اﻳﻦ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮده و ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻛﻨﺪى‬ ‫ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺳﻰ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺑﻌﺪ در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ ﺑﻪ اوج ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺧﻮد‬

‫‪٢٧٣‬‬

‫رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﺗﺤﻮل و دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﻣﺨﺘﺼﺮى ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﭙﺲ اوﻟﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪار از آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻣﻨﺸﻌﺐ ﺷﺪ‪ .‬در ﻃﻰ دوران زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﺰوزوﺋﻴﻚ« ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻪ‬ ‫دوره ﻣﺘﻔﺎوت از ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎى »ﺗﺮﻳﺎس‪ ،‬ژوراﺳﻴﻚ و ﻛﺮﺗﺎﺳﻪ« ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺟﻮد داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ ﺗﺤﻮل ﭼﻨﺪاﻧﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻓﻘﻂ ﭼﻬﺎر ﺷﺎﺧﻪ ﻣﺠﺰا از ﻫﻢ و ﺑﺎ اﺧﺘﻼف‬ ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ .‬داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ در ﭘﺎﻳﺎن دوره ﻣﺰوزوﺋﻴﻚ ﻛﻪ ﻛﺮﺗﺎﺳﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬از‬ ‫ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در دوره ﺑﻌﺪى ﻛﻪ »ﺳﻨﻮزوﺋﻴﻚ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻰﺷﻮد )‪ 70‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ( ﺟﻬﺶ و‬ ‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬در ﭼﻬﺎردﺳﺘﻪ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران زﻣﻴﻨﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺗﺤﻮﻻت ﻓﺮاواﻧﻰ ﭘﺪﻳﺪ آورد‪،‬‬ ‫ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﻫﺰاران ﻧﻮع ﭘﺴﺘﺎﻧﺪار ﻣﺨﺘﻠﻒ از آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﺷﺪ‪ .‬دﻳﺮﻳﻨﻪﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬دﺳﺘﻪ ﺑﻪﺧﺼﻮﺻﻰ‬ ‫از اﻳﻦ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران را در ﻧﻈﻢ و ﻳﺎ ﺷﺎﺧﻪ ﭘﺮﻳﻤﺎت ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﻬﺎ در ﺟﻨﮕﻠﻬﺎى ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﺎره‬ ‫زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و از اﺧﺘﺼﺎﺻﺎت آﻧﻬﺎ ﻗﺪرت ﭘﺮش از ﺷﺎﺧﻪاى ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻮده و اﻧﮕﺸﺖ‬ ‫ﺷﺴﺖ آﻧﻬﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﮕﺸﺘﺎن دﻳﮕﺮ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﺑﻪﺟﺎى ﭼﻨﮕﺎل ﻧﺎﺧﻦ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻤﺎن آﻧﻬﺎ در‬ ‫دو وﺿﻌﻴﺖ ﭘﻴﺸﺎﻧﻰ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﺑﺮﺧﻼف ﺳﺎﻳﺮ ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران‪ ،‬اﺷﻴﺎ را از روﺑﻪرو‬ ‫ﻣﻰدﻳﺪﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻴﻬﺎ را ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻰداﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا در وﺿﻌﻴﺖ دﻳﺪ روﺑﻪرو‪ ،‬ﺷﻴﺌﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﭼﺸﻢ راﺳﺖ دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻴﺌﻰ ﻛﻪ در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﭼﭗ دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪،‬‬ ‫اﺧﺘﻼف ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬از ﻳﻚ ﺳﻮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺷﻰء ﺗﺎ ﭼﺸﻢ و از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻴﻬﺎى‬ ‫آن ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻣﻰﺷﻮد‪) .‬اﻳﻦ دﻗﻴﻘﺎ ﻫﻤﺎن ﻛﺎرى اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى »ﺗﻠﻤﺘﺮى« ﻣﻬﻨﺪﺳﻴﻦ‬ ‫ﺑﺮاى ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺴﺎﻓﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪(.‬‬ ‫ﺑﺮاى ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻰ اﺷﻴﺎ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺴﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻋﺼﺐ ﻣﺮﻛﺰى ﻣﺠﻬﺰ وﺟﻮد‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى درﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪه ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ دو ﭼﺸﻢ را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ رﺑﻂ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﻧﺰد ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ‪،‬‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﻋﺼﺒﻰ ﻣﺮﻛﺰى در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ دﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺮﻋﻜﺲ اﻋﺼﺎب ﺑﻮﻳﺎﻳﻰ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ .‬زﻧﺪﮔﻰ ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ ﺑﺮ روى درﺧﺘﺎن ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﭘﺮورش اﻃﻔﺎل ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬ ‫دﺷﻮارﻳﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ ﺑﻮد و ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ در اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﺟﺎﻧﻮران ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ زاد و وﻟﺪ ﻛﻢ ﺷﺪ و‬

‫‪٢٧٤‬‬

‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ در ﺳﻨﻴﻦ ﺑﺎﻻ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ و ﺑﻪﺧﺼﻮص آﻧﻬﺎ در ﻫﺮ زاﻳﻤﺎن ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺑﭽﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ‬ ‫ﻧﻤﻰآوردﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮﺑﻪ و ﺟﻐﺪ ﭼﺸﻤﺎﻧﻰ در وﺿﻌﻴﺖ ﭘﻴﺸﺎﻧﻰ دارﻧﺪ و ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻓﺎﺻﻠﻪ اﺷﻴﺎ را ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ‬ ‫ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻨﺪ وﻟﻰ در ﮔﺮوه ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ ﻗﺮار ﻧﺪارﻧﺪ زﻳﺮا ﻓﺎﻗﺪ ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﺸﺨﺼﺎت آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺟﻬﺸﻬﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ ﺷﺪه و اﻧﻮاع ﻣﺘﻨﻮﻋﻰ )ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ از ﻫﺰار ﻧﻮع( را ﺑﻪوﺟﻮد‬ ‫آوردهاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ در زﻣﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺑﻴﺶ از ‪ 185‬ﻧﻮع از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬در زﻣﺎن ﻣﺎ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﭘﺮﻳﻤﺎت ﻣﻴﻜﺮوﺳِﭗ ﻧﺎم دارد ﻛﻪ وزن آن از ﺻﺪ ﮔﺮم ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﮔﻮرﻳﻠﻬﺎ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﺻﺪ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﻴﺸﺘﺮ وزن دارﻧﺪ‪) .‬وزن درﺻﺪ ﻣﺨﺘﺼﺮى از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪﺧﺼﻮص‬ ‫در ﺑﻴﻦ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻴﻬﺎ‪ ،‬از ﺻﺪ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ (.‬ﻏﺎﻟﺐ ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ در ﺟﻨﮕﻠﻬﺎى ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﺎره‬ ‫زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻌﺘﺪﻟﻪ ﺧﻮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮع ﺑﻪﺧﺼﻮﺻﻰ از ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ‬ ‫ﺗﺤﻤﻞ ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را داﺷﺘﻪ و ﻃﺒﻴﻌﻰداﻧﺎن آﻧﻬﺎ را »ﻫﻤﻮ« )ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎن( ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫در زﻣﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻧﻮع از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﻛﻪ در روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ و در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻋﺠﺎﻟﺘﺎ ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ در ﺣﺪود ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد و اﮔﺮ ﺟﻨﮓ و ﻳﺎ ﺳﺎﻧﺤﻪاى اﺗﻔﺎق ﻧﻴﻔﺘﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن‬ ‫ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ!‬ ‫ﻣﺎداﻣﻰ ﻛﻪ ﻧﺎم »ﻫﻤﻮ« )ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎن( را ﻣﻰﺷﻨﻮﻳﻢ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻧﻈﻴﺮ اﻧﺴﺎن اﻣﺮوزى‬ ‫ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬درواﻗﻊ ﻫﻤﻮﻫﺎ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎ و ﺟﻬﺸﻬﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ در‬ ‫زﻣﺎﻧﻬﺎى ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻃﻮﻻﻧﻰ ﺗﺤﻤﻞ ﻛﺮده و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻧﻮاﻋﻰ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎى اوران اوﺗﺎن‬ ‫)ﻧﻮﻋﻰ ﻣﻴﻤﻮن ﺑﺰرگ(‪ ،‬ﮔﻮرﻳﻞ )ﻧﻮﻋﻰ دﻳﮕﺮ از ﻣﻴﻤﻮﻧﻬﺎ(‪ ،‬ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﺰه و در آﺧﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﺒﺎرﺗﻰ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﻪ داروﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻰﺷﻮد »اﻧﺴﺎن از ﻧﺴﻞ ﻣﻴﻤﻮن اﺳﺖ« ﻛﺎﻣﻼً ﻏﻠﻂ‬ ‫اﺳﺖ و ﺧﻮد داروﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰى را ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺮﻋﻜﺲ و ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ‬ ‫اﻧﻮاع ﻣﻴﻤﻮﻧﻬﺎ و ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و )ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه آﻧﻬﺎ( اﻧﺴﺎن‪ ،‬اﺟﺪاد ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫در زﻣﺎن داروﻳﻦ و ﻳﺎ ﺣﺘﻰ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻓﺴﻴﻠﻬﺎ اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ و ﻏﺎﻟﺒﺎ اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن در ﻻﺑﻼى رﺳﻮﺑﺎت و ﻓﺴﻴﻠﻬﺎى ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺣﻠﻘﻪﻫﺎى‬

‫‪٢٧٥‬‬

‫ﻣﻔﻘﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ اﻛﻨﻮن ﻋﻠﻢ ﺷﻴﻤﻰ و ﺷﻴﻤﻰزﻳﺴﺘﻰ و ﺷﻴﻤﻰ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻌﺠﺰهآﺳﺎﻳﻰ در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺷﻴﻤﻰ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ‪ ،‬درون ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ DNA‬را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﻣﻴﺮاث‬ ‫ﻧﺴﺒﻰ را در ﻻﺑﻼى ﻣﺎرﭘﻴﭻ ﻧﺮدﺑﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ درﺷﺖ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻣﻰﺗﻮان ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ‬ ‫روﺷﻬﺎى ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﻣﻰﺗﻮان ﭘﺎﻳﻪﺑﻪﭘﺎﻳﻪ )ﭘﻠﻪﺑﻪﭘﻠﻪ( اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮل را ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻛﺮده و ﻣﺜﻼً ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ آﻣﺪه از ﺑﺮرﺳﻰ دو ﻧﻮع از ﻣﻮﺟﻮدات را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮد و ﺑﺎ دﻗﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫دو ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎ ﭼﻪ ﻧﺴﺒﺘﻰ ﻣﻴﺮاث ﻧَﺴﺒﻰ ﻣﺸﺘﺮك دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﺗﺠﺴﻢ اﻧﻮاﻋﻰ ﻛﻪ از اﺟﺪاد ﻣﺸﺘﺮك‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺠﺮهاى را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ درﺻﺪ ﻣﺸﺨﺼﺎت ارﺛﻰ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻤﻮد ﺷﻜﻞ )‪.(4‬‬ ‫ﺗﻨﻪ درﺧﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه اﺟﺪاد ﻣﺸﺘﺮك اﻧﻮاع ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺷﻜﻞ‪ ،‬ﻓﻮاﺻﻞ ﻧَﺴﺒﻰ )ارﺛﻰ( در ﻣﻴﺮاث ژﻧﺘﻴﻜﻰ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع را از ‪15‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﺎ‬ ‫دﻗﺖ دوﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺑﺎﻻ ﻳﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در آﻏﺎز‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع‪ ،‬از ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ‬ ‫ﻣﻨﺸﻌﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ‪ 15‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﻰزﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﺪ ﻣﺸﺘﺮك اﻳﻦ‬ ‫ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﻳﻚ ﺷﺎﺧﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اوران اوﺗﺎن ﺷﺪه و ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮ ﺟﺪ‪ ‬ﻣﺸﺘﺮك ﮔﻮرﻳﻞ‪،‬‬ ‫ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﺰه و اﻧﺴﺎن را ﭘﺪﻳﺪ آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﺧﻪ اﺧﻴﺮ ﺑﻌﺪ از ﭘﻨﺞ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻣﺘﺤﻤﻞ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ‬ ‫ﺷﺪه و آن ﻧﻴﺰ دو ﺷﺎﺧﻪﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﺎﺧﻪ آن ﮔﻮرﻳﻠﻬﺎ و ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮ ﺟﺪ‪ ‬ﻣﺸﺘﺮك ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﺰه و‬ ‫اﻧﺴﺎن را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪٢٧٦‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪ .(4‬ﺷﺠﺮه ﻧﮋادى ﭼﻬﺎر ﻧﻮع از ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺷﺎﺧﻪاى از آن ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺧﺘﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﺧﻪاى ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﻧﺌﺎﻧﺪرﺗﺎل ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻰﺷﺪه ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه در ‪ 30‬ﻫﺰار ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و دﻟﻴﻞ آن ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺷﺎﺧﻪ اﺧﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻌﺪ از ﭘﻨﺞ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﺪه‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﺎﺧﻪ آن ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﻧﻮاﻋﻰ از ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﺰهﻫﺎ و‬ ‫ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮ ﻫﻤﻮﻫﺎ )ﻳﻌﻨﻰ اﻧﻮاع ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ( را ﺑﻪوﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻇﺎﻫﺮى ﻛﻪ در اﻳﻦ‬ ‫ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﻣﻮﺟﻮد دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﺟﻬﺸﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪدى اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﺴﻠﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪد‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات و در ﻃﻰ ‪ 15‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آﻫﻨﮓ اﻳﻦ ﺟﻬﺸﻬﺎ‬ ‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺑﺮاى ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ و اﮔﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﻓﺴﻴﻠﻬﺎى ﻗﺪﻳﻤﻰ را‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮان اﻳﻦ ﺷﻜﻞ را ﺷﺠﺮه ﻧﮋادى اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع داﻧﺴﺖ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار‬ ‫درﺻﺪ ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ آن ﻣﻰﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﺑﺮ روى ﻫﺮ ﻛﺪام از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎى اﻳﻦ درﺧﺖ اﻧﺸﻌﺎﺑﺎت‬ ‫ﻓﺮاواﻧﻰ درﮔﺬﺷﺘﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﺑﺮﺧﻰ را ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻣﻮرد ﺷﺎﺧﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻰﺗﻮان ﺷﺎﺧﻪﻫﺎى اُﺳﺘﺮاﻟﻮﭘﻴﺘﻚﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﻮﻫﺎﺑﻴﻠﻴﺴﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻮارﻛﺘﻮﺳﻬﺎ و ﻫﻤﻮﺳﺎﭘﻴﻨﻬﺎ را ﻧﺎم ﺑﺮد ﻛﻪ ﺷﺎﺧﻪ اﺧﻴﺮ ﻧﻴﺰ اﻧﺸﻌﺎﺑﺎﺗﻰ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎى‬ ‫ﻧﺌﺎﻧﺪرﺗﺎﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻛﺮوﻣﺎﻧﻴﻮﻧﻬﺎ و ﻫﻤﻮﺳﺎﭘﻴﻦ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﻫﻨﻮز از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺴﻴﺎر دور ﻫﺴﺘﻴﻢ وﻟﻰ‬ ‫ﺗﻼﺷﻰ ﺑﺮاى ﺑﻴﺎن اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻛﻪ در ﺧﻮرﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻫﻤﻮ‬ ‫ﻣﺎداﻣﻰ ﻛﻪ ﺟﻬﺸﻰ ﺑﺮ روى ﺷﺎﺧﻪاى از ﺷﺠﺮه ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻇﺎﻫﺮى‬ ‫ﺑﺴﻴﺎرى ﺑﺎ ﻫﻢ و ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻦ ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻰ ﺟﻬﺶ واﻗﻌﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻔﺘﮕﻴﺮى ﺑﻴﻦ‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺟﻬﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺟﻬﺶ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ اﺧﺘﻼف ﻓﺎﺣﺸﻰ در ﻧﻈﺎم‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻳﺎ ﮔﺮدش ﺧﻮن و ﻳﺎ در ﻧﻈﺎم دﻓﺎﻋﻰ دو ﻧﻮع ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت زﻳﺎدى در‬ ‫ﻣﻮرد اﺟﺪاد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﺰه ﻫﺎ ﻛﻪ در ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﻣﻰزﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻧﺪارﻳﻢ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻰﺗﻮان ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺟﻬﺸﻰ را ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﺎﺧﻪاى ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬ ‫)ﻫﻤﻮ( و ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﺰهﻫﺎ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ در آﻏﺎز و در ﻃﻰ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ‬ ‫ﻫﺰار ﺳﺎل‪ ،‬اﺻﻮﻻً ﻣﺤﺴﻮس ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﺧﺘﻼف ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺎﺧﺼﻰ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ اﻧﺴﺎن و ﺳﺎﻳﺮ‬

‫‪٢٧٧‬‬

‫ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬وﺟﻮد اﺳﺘﺨﻮان ﺑﻪﺧﺼﻮﺻﻰ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺑﺎﻛﻮﻟﻮم« ﻛﻪ در دﺳﺘﮕﺎه‬ ‫ﺗﻨﺎﺳﻠﻰ ﻧﺮ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران دﻳﮕﺮ وﺟﻮد دارد وﻟﻰ در دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻨﺎﺳﻠﻰ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻧﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬و‬ ‫ﭼﻮن اﻳﻦ اﺧﺘﻼف در ﻧﻈﺎم ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻰﺗﻮان اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻬﻢ ﺑﻌﺪى را ﻛﻪ ﺑﻴﻦ‬ ‫اﻳﻦ دو ﻧﮋاد اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن داﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺪﻳﻤﻰﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه ﻓﺴﻴﻠﻰ ﺷﺎﺧﻪ ﻫﻤﻮ )ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎن( ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻳﻌﻨﻰ‬ ‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﺟﺪا ﺷﺪن آﻧﻬﺎ از ﺷﺎﺧﻪ اﺻﻠﻰ ﻣﻴﻤﻮﻧﻬﺎى ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎﻟﻬﺎى‬ ‫‪ 1970‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه و ﻟﻮﺳﻰ)‪ ( Lucy‬ﻧﻤﻮﻧﻪاى ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻛﺎﻣﻞ از آن اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ در ‪ 24‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ 1974‬در اﻓﺮﻳﻘﺎى ﺷﺮﻗﻰ )اﺗﻴﻮﭘﻰ( ﭘﻴﺪا ﺷﺪه و آن را ﺟﺰو ﺷﺎﺧﻪ اﺳﺘﺮاﻟﻮﭘﺘﻴﻜﻬﺎ‬ ‫ﻗﺮار دادهاﻧﺪ ﺷﻜﻞ )‪ (5‬اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎي ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه از ﻟﻮﺳﻲ را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪(5‬اﺳﺘﺨﻮان ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻟﻮﺳﻲ ﻣﺎدر ﺑﺰرگ ﻫﻤﻪ ي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ ﭘﻴﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻏﺎﻟﺐ ﻣﺸﺨﺼﺎت آﻧﻬﺎ ﺷﺒﻴﻪ دﻳﮕﺮ ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ اﻣﺘﻴﺎزى ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داﺷﺘﻪاﻧﺪ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ روى دو ﭘﺎ راه ﻣﻰرﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮرﻳﻞ و ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﺰه ﻧﻴﺰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ روى دو ﭘﺎ راه ﺑﺮوﻧﺪ وﻟﻰ‬ ‫در ﻣﺴﺎﻓﺘﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺎﻫﻴﭽﻪﻫﺎى ران و ﺑﺎﺳﻦ آﻧﻬﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺘﺨﻮان ﺑﻨﺪى آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻮﻋﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاى ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻰ ﺑﻪ روى دو ﭘﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ زود ﺧﺴﺘﻪ‬ ‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﻗﻬﺎى آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﺎق ﭘﺎى اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺑﻴﺮون اﺳﺖ و در ﻫﺮ ﻗﺪم ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮﻛﺰ‬ ‫ﺛﻘﻞ ﺑﺪن را ﺑﺎ ﭘﺎ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻟﻨﮕﺎن ﻟﻨﮕﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﻧﺤﻮ راه رﻓﺘﻦ‬

‫‪٢٧٨‬‬

‫اﻧﺮژى زﻳﺎدﺗﺮى ﻻزم دارد‪ .‬اﺳﺘﺨﻮان زاﻧﻮ ﺑﻪﺷﻜﻠﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﮔﺸﺎﻳﺶ ﻛﺎﻣﻞ ﺳﺎق ﭘﺎ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻧﻤﻰدﻫﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻰ در زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﻳﺴﺘﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ زاﻧﻮى آﻧﻬﺎ ﺧﻤﻴﺪه اﺳﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ زود ﺧﺴﺘﻪ‬ ‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ زﻳﺎد ﺑﺮ روى دو ﭘﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ روى درﺧﺘﺎن‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺘﻰ در روى زﻣﻴﻦ ﻣﺴﻄﺢ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻰدﻫﻨﺪ ﭼﻬﺎر دﺳﺖ و ﭘﺎ‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺶ ﻧﺰد اﺟﺪاد اوﻟﻴﻪ ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ )ﻫﻤﻮ( اﻳﻦ ﻣﺸﺨﺼﺎت را ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻋﻮض‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﺑﺎﺳﻦ ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و زاﻧﻮﻫﺎ ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ﻛﺸﻴﺪﮔﻰ ﻛﺎﻣﻠﻰ ﺑﻪ ﺳﺎق ﭘﺎ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻫﻴﭽﻪﻫﺎى ﻗﻮى ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻰ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺪم زدن‬ ‫ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژى را ﻣﻰﻃﻠﺒﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻓﻮاﺻﻞ ﻃﻮﻻﻧﻰ را ﺑﺪون ﺧﺴﺘﻪ ﺷﺪن‬ ‫ﻃﻰ ﻛﻨﻨﺪ وﻟﻰ ﺑﺮﻋﻜﺲ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى درﺧﺘﺎن ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ دﺷﻮار اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﮕﺸﺖ ﺷﺴﺖ ﭘﺎ ﺗﺤﺮك‬ ‫ﭼﻨﺪاﻧﻰ ﻧﺪارد و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺎﻳﺮ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﻮز ﺑﻌﻀﻰ از اﻧﻮاع ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ در‬ ‫ﺟﻨﮕﻠﻬﺎى ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﺎره اﻓﺮﻳﻘﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺶ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺎ‬ ‫ﺣﺘﻰ ﻣﻨﻔﻰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺮ روى دو ﭘﺎ ﺣﺮﻛﺖ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ وﻟﻰ در ﺟﻨﮕﻠﻬﺎى اﻧﺒﻮه ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﺎره راه رﻓﺘﻦ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺮﻋﻜﺲ در دﺷﺘﻬﺎى وﺳﻴﻊ‬ ‫راه رﻓﺘﻦ ﺑﺮ روى دو ﭘﺎ ﻣﺰﻳﺘﻰ اﺳﺖ و ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺴﺎﻓﺘﻬﺎى ﻃﻮﻻﻧﻰ راﻫﭙﻴﻤﺎﻳﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺸﺖ ﻳﺎ ﻫﻔﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻗﺒﻞ اﺟﺪاد ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﺰه و ﻫﻤﻮﻫﺎ در ﺟﻨﮕﻠﻬﺎى اﻧﺒﻮﻫﻰ ﻛﻪ ﺳﺮاﺳﺮ اﻓﺮﻳﻘﺎ‬ ‫را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﻛﻨﺎرهﻫﺎى دره رﻳﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ درﻳﺎى ﺳﺮخ و ﻣﻮزاﻣﺒﻴﻚ‬ ‫واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﺮاﺛﺮ ﺣﺮﻛﺎت زﻣﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻰ )ﺗﻜﺘﻮﻧﻴﻚ( ﺑﺎﻻ آﻣﺪه و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻓﻼﺗﻰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺮﻫﺎى‬ ‫ﺑﺎرانزا ﻛﻪ ﺑﺮ روى اﻗﻴﺎﻧﻮس اﻃﻠﺲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰﺷﺪ و ﻗﺒﻼً ﺑﻪروى ﺗﻤﺎم اﻓﺮﻳﻘﺎ ﻣﻰﺑﺎرﻳﺪ ﺑﺮ اﺛﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﺷﻜﺴﺘﮕﻰ ﻓﻘﻂ در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻏﺮب اﻳﻦ ﺷﻜﺎف ﺑﺎرﻳﺪ و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻣﻘﺪار ﺑﺎرﻧﺪﮔﻰ در ﺷﺮق ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺖ‬ ‫و ﺟﻨﮕﻠﻬﺎى اﻧﺒﻮه در اﺛﺮ ﻛﻤﺒﻮد آب از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻓﻼت ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دﻳﺮﻳﻨﻪﺷﻨﺎﺳﺎن‬ ‫»ﭘﻼﻧﺘﻮﻟﻮگ« ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﮕﻠﻬﺎ در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺷﺮق اﻓﺮﻳﻘﺎ ـ‬ ‫ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٢٧٩‬‬

‫ﻳﺎدآورى ﻣﻬﻢ‪ :‬در ﻣﻮرد ﺗﺤﻮﻻت و وﻗﺎﻳﻌﻰ ﻛﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺣﻴﻮاﻧﻰ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن و ﻳﺎ ﻧﺎﺣﻴﻪاى ﺟﻨﮕﻠﻰ ﻣ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ل ﺑﻪ ﻓﻼﺗﻰ ﺷﻮد‪ ،‬زﻣﺎن را ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ و در ﻣﻘﻴﺎس ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ‬ ‫ﺳﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻳﺎد ﺑﺮد‪.‬‬ ‫اﺟﺪاد ﻋﻠﻔﺨﻮار ﻣﺎ در ﻏﺮب‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى درﺧﺘﺎن ﺟﻨﮕﻠﻰ و ﻋﻠﻔﺨﻮارى ر ا اداﻣﻪ دادﻧﺪ و ﺟﻬﺶ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ‬ ‫در آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺪان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ آﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺷﺮق از ﺑﻘﻴﻪ ﺟﺪا ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺑﺎ‬ ‫دﺷﺘﻬﺎ و ﭼﻤﻨﺰارﻫﺎ روﺑﻪرو ﺷﺪه و ﺑﺮاى ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬اﺟﺒﺎرا ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪه و‬ ‫در آﻧﻬﺎ دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎى ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰى ﺑﻪوﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ ﺑﺮ‬ ‫روى دوﭘﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﺧﻮارى‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺠﻢ ﻣﻐﺰ و اﺧﺘﺮاع اﺑﺰارﻫﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻟﺰام ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫ﺧﺸﻚ ﺷﺮق اﻓﺮﻳﻘﺎﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ اﺧﺘﻼف ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻔﺎوت در ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻛﻪ در‬ ‫اﻳﻦ دو ﻗﺴﻤﺖ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﺤﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺠﻢ ﻣﻐﺰ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ از ﺷﺎﺧﻪ اي ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﺳﺖ‪.‬ﻣﻐﺰ ﻟﻮﺳﻲ و ﺧﺎﻧﻮاده‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻛﻪ اﺳﺘﺮاﻟﻮﭘﻴﺘﻚ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ در ﺣﺪود ‪ 500‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺗﺎ ﻫﻤﻮ‬ ‫ﻫﺎﺑﻠﻴﺲ)‪ ( Homo Habilis‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬ﻫﻤﻮ ﻫﺎﺑﻠﻴﺲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﻳﻲ اوﻟﻴﻪ اي ﺑﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ از دﺳﺘﺎن ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ و اﺑﺰار ﺳﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﺳﺎزﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ آﻧﻬﺎ را ﺷﺒﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﻣﺎﻫﺮ ﻧﺎم ﻧﻬﺎده اﻧﺪ‪.‬در ﺷﻜﻞ )‪(6‬ﻧﻤﻮدار ﺣﺠﻢ ﻣﻐﺰ ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي اوﻟﻴﻪ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺎ اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻛﻨﻮﻧﻲ آورده اﻳﻢ‪.‬‬ ‫از آﻏﺎز ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺣﺠﻢ ﻣﻐﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺼﺎﻋﺪي اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‬ ‫ﺗﺎﺑﻪ ﻫﻤﻮ ارﻛﺘﻮس)‪ ( Homo Erectus‬ﻳﺎ اﻧﺴﺎن ﻗﺪ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ ﻣﻲ رﺳﺪ ﺳﭙﺲ از ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ‬ ‫اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و در ‪100‬ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اوﻟﻴﻦ دﺳﺘﻪ از ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﻤﻮ ﺳﺎﭘﻴﻦ‬ ‫ﻫﺎ )‪ ( Homo Sapiens‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺑﺎ ﻓﻬﻢ در روي ﻛﺮه ي زﻣﻴﻦ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٢٨٠‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪(6‬ﻧﻤﻮداري از ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻐﺰ در ﺷﺎﺧﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي اوﻟﻴﻪ‪،‬آﻏﺎز ﻣﻨﺤﻨﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺠﻢ ﻣﻐﺰ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده‬ ‫اوﺳﺘﺮاﻟﻮﭘﻴﺘﻚ)‪( Australopithecus‬ﻳﻌﻨﻲ اﺟﺪاد ﻟﻮﺳﻲ و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻛﻪ در واﻗﻊ آﻧﻬﺎ را ﭘﺮﻳﻤﺎت ﻣﻴﺘﻮان‬ ‫ﻧﺎﻣﻴﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﺳﭙﺲ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 7‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﻮﺳﻲ ﻫﻢ ﺟﺰو آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬ﺑﻴﻦ‬ ‫‪ 3‬ﺗﺎ ‪ 2‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬از ‪ 1/7‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﺣﺠﻢ ﻣﻐﺰ ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺷﺮوع‬ ‫ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و از‪ 700‬ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﻳﻦ ﺟﻬﺶ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺳﺮﻳﻊ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ اﻣﺮوز ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺠﻢ ﻣﺎﻛﺰﻳﻤﻢ ﺧﻮدﻳﻌﻨﻲ ‪1450‬‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﻧﺰد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﻮ ﺳﺎﭘﻴﻦ ﺳﺎﭘﻴﻦ )‪ ( Homosapien sapien‬ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪،‬ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎﻫﺎرت و ﻓﻬﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻮأم ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻧﺎ ﮔﻬﺎﻧﻲ و ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺗﺼﺎﻋﺪي ﺣﺠﻢ ﻣﻐﺰ در ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﻓﺰاﻳﺶ‬ ‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﺎ ﺣﺠﻢ ﻣﻐﺰي ﻣﻌﺎدل ‪ 1450‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﻤﻮ ﺳﺎﭘﻴﻦ‬ ‫ﺳﺎﺑﻴﻦ)‪ ( Homo Sapiens Sapiens‬ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد و اﺧﺘﻴﺎردﻧﻴﺎو اداﻣﻪ ي ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬ﻛﻠﻤﻪ ﻫﻤﻮ ﺳﺎﭘﻴﻦ ﺳﺎﭘﻴﻦ را ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﺸﻬﻮر ﻫﺎﻧﺮي‬ ‫ﺑﺮﻛﺴﻮن) ‪ (Henry Bergson‬در آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻧﺴﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻓﻬﻤﻴﺪه ﺑﻪ ﻛﺎر‬

‫‪٢٨١‬‬

‫ﺑﺮد ﻛﻪ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻗﺮﻧﺎﺧﻴﺮ ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﺮده اﻳﻢ وﻟﻲ‬ ‫ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎدﻳﺎت ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻳﻢ و در ﺣﺎل از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن اﻳﻦ‬ ‫ﺗﻌﺎدل ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺪاد ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﺑﺮ اﺛﺮ ﺟﻬﺸﻬﺎ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻣﺰﻳﺘﻬﺎﻳﻰ ارﺛﻰ ﺑﺮاى اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﻰ در دﺷﺘﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫وﺟﻮد آورد ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮان از آنﺟﻤﻠﻪ ﺳﺮﭘﺎ اﻳﺴﺘﺎدن ﺑﺮاى راه رﻓﺘﻦ‪ ،‬دﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺮاى‬ ‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺷﻜﺎر و ﻳﺎ دﺷﻤﻦ و ﻛﺎرآﻳﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ دﺳﺘﻬﺎ ﺑﺮاى ﺣﻤﻞ و ﺳﺎﺧﺖ را ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬دﺳﺘﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﺮاى راه رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﻤﻰرﻓﺘﻨﺪ اﻣﻜﺎن ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺑﺰار را ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬اﻳﻦ دﺳﺘﻬﺎ ﭘﻴﺎم را از ﻣﻐﺰ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ﻋﻤﻞ در ﻣﻲ آوردﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﻬﺎ اﺑﺘﺪا از ﺳﺎﻗﻪ درﺧﺘﺎن ﭼﻮب دﺳﺘﻰ و وﺳﻴﻠﻪ‬ ‫دﻓﺎﻋﻰ‪ ،‬ﺳﭙﺲ از ﺳﻨﮕﻬﺎى ﻧﺘﺮاﺷﻴﺪه اﺑﺰارﻫﺎى ﺳﻨﮕﻰ ﺗﺮاش داده ﺷﺪه و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﻧﻴﺰه و ﺗﻔﻨﮓ و‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﻴﻢ ﻗﺮﻧﻰ اﺳﺖ ﺑﻤﺒﻬﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ‪ ،‬ﻣﻴﻜﺮوﺑﻰ‪ ،‬اﺗﻤﻰ‪ ،‬ﻫﻴﺪروژﻧﻰ‪ ،‬ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ و‪...‬‬ ‫ﻣﻰﺳﺎزد‪.‬‬

‫در ﻣﻮرد دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﻧﭽﻪ در اﻳﻨﺠﺎ آورده ﺷﺪه درﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪،‬‬ ‫زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ؛ در ﺻﻮرت ﻋﻼﻗﻪ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪان ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در آن ﻛﺘﺎب ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻫﻤﻪ از ﻳﻚ ﭘﺪر و ﻣﺎدر وﻟﻰ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﺘﻔﺎوت از‬ ‫دﻳﮕﺮى« درﺑﺎره ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻰ ﻛﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎى‪ 91‬ﺗﺎ ‪ 93‬ﻣﻴﻼدى در ﻣﻮزه اﻧﺴﺎن ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﺮﮔﺬار ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺎه ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎرى ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ و اﻛﻨﻮن در ﺷﻬﺮ ﺑﻮردو ﺑﻪ ﺻﻮرت داﻳﻤﻰ و در‬ ‫ﺷﻬﺮﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ادوارى ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺎه ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺟﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ‬ ‫وﺳﺎﻳﻞ ﺳﻤﻌﻰ ـ ﺑﺼﺮى دو ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻛﻪ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﺿﺪ و ﻧﻘﻴﺾ ﻣﻰآﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﺷﺎﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ اﻧﺪازه اﻧﺪاﻣﻬﺎ و رﻧﮕﻬﺎ )رﻧﮓ ﻣﻮ‪ ،‬ﭼﺸﻢ و ﭘﻮﺳﺖ( ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﺧﺘﻼف ﻧﮋادى وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻫﻤﻪ ﻣﺎ از ﭼﻴﻨﻰ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ و‬ ‫ﻳﺎ ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪاى و ﻳﺎ ﻫﻨﺪى و ﻳﺎ ﺳﺮخﭘﻮﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ و ﻳﺎ اﺳﻜﻴﻤﻮﻫﺎ از ﻳﻚ ﻧﮋاد و از ﺗﻌﺪاد‬

‫‪٢٨٢‬‬

‫ﻣﺤﺪودى ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻫﻤﻮارﻛﺘﻮس ﻣﻘﻴﻢ در اﻓﺮﻳﻘﺎ ﻛﻪ در ﺣﺪود ﺻﺪﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﻰزﻳﺴﺘﻪ‬ ‫ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪهاﻳﻢ و اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻇﺎﻫﺮى ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﮋادى ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮ‬ ‫روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ از ﻧﻈﺮ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻰ و ﺗﺸﻜﻴﻼت دروﻧﻰ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻴﻢ و اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع در ﻣﻮﻗﻊ اﻧﺘﻘﺎل ﺧﻮن و ﻳﺎ ﻋﻀﻮى از ﺑﺪن ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﻛﺮهاى ﺑﺎ‬ ‫ﭘﻮﺳﺖ زرد‪،‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮن و ﻳﺎ ﻋﻀﻮى از ﺑﺪن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻳﻚ ﻓﺮد ﺳِﻨﮕﺎﻟﻰ ﺑﺎ رﻧﮓ ﭘﻮﺳﺖ ﺳﻴﺎه و ﻳﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻳﻚ اروﭘﺎﻳﻰ ﺑﺎ رﻧﮓ ﭘﻮﺳﺖ ﺳﻔﻴﺪ و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬اﻳﻦ ﺗﻨﻮع در ﮔﻮﻧﻪ ي اﻧﺴﺎن را در ﺗﺼﻮﻳﺮ زﻳﺮ‬ ‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ درك ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ)‪( 7‬ﻫﺮﻛﺪام از ﺷﻤﺎ ﻫﺎ ﺟﺰﻳﻲ از ﺗﻨﻮع ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪،‬ﻫﻤﻪ از ﻳﻚ ﭘﺪر و ﻣﺎدر اوﻟﻴﻪ وﻟﻲ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﺘﻔﺎوت از دﻳﮕﺮي و اﻳﻦ‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫آﻧﺪره ﻻﻧﮕﺎﻧﻰ)‪ ،( André Langaney‬ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻋﻠﻢ وراﺛﺖ و رﺋﻴﺲ آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ‬ ‫ﻣﻮزه اﻧﺴﺎن ﭘﺎرﻳﺲ ﻛﻪ ﻛﺎرﮔﺮدان ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺎه »ﻫﻤﻪ از ﻳﻚ ﭘﺪر و ﻣﺎدر وﻟﻲ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﺘﻔﺎوت از‬ ‫دﻳﮕﺮي« ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻨﺤﺼﺮا از‬ ‫ﮔﺮوه ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ از دﻫﻬﺎ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻰﻛﺮده و در ‪ 30‬ﻳﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪60‬‬ ‫ﻫﺰارﺳﺎل ﭘﻴﺶ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﻳﺮﻳﻨﻪﺷﻨﺎس و ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻋﻠﻢ وراﺛﺖ‬

‫‪٢٨٣‬‬

‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪ ﻋﻠﻢ وراﺛﺖ )ژﻧﺘﻴﻚ( و زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﻰ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪه و ﻣﺘﻔﻖاﻟﻨﻈﺮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ از ﮔﺮوه ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ زﺑﺎن ﻣﺎدرى‬ ‫ﻣﺸﺘﺮك داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ «.‬ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻧﮋادﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪاى را ﻛﻪ در ﻛﺸﻮرﻫﺎى‬ ‫ﻏﺮﺑﻰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﻳﺎ ﻫﻨﻮز ﻧﺰد ﺑﺮﺧﻰ از ﮔﺮوﻫﻬﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺌﻮﻧﺎزﻳﻬﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﻄﺮود‬ ‫ﻣﻰﺷﻤﺎرد‪ .‬درواﻗﻊ ﺑﺮﺧﻰ از ﻏﺮﺑﻴﻬﺎ ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻳﺎ اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ ﻋﺪه ﻣﺤﺪودى ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫اروﭘﺎﻳﻴﻬﺎ از ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﺰه و ژاﭘﻨﻴﻬﺎ از ﺷﺎﺧﻪ اوراﻧﮓ اوﺗﺎن و اﻓﺮﻳﻘﺎﻳﻴﻬﺎ از ﺷﺎﺧﻪ ﮔﻮرﻳﻠﻬﺎ ﻣﺸﺘﻖ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ ﻣﺪﺗﻬﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺾﻧﮋادى و ﺗﻔﺨﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﻮد و ﭘﺴﺖ ﺷﻤﺮدن‬ ‫دﻳﮕﺮان و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه ﻛﺮدن اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻓﺴﺎﻧﻪاى از زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬ ‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺶ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ‪ 5000‬ﺗﺎ ‪ 6000‬ﻧﻮع زﺑﺎن و ﻳﺎ ﻟﻬﺠﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻜﻠﻢ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻌﺪ از ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر و ﺑﺤﺚ و ﺟﺪﻟﻬﺎى ﺑﻰﭘﺎﻳﺎن ﻛﻪ‬ ‫ﮔﺎﻫﻰ ﺧﺎﻟﻰ از ﻧﮋادﭘﺮﺳﺘﻰ ﻫﻢ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻗﺒﻮل ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎى راﻳﺞ در روى ﻛﺮه‬ ‫زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺸﺘﻖ از دوازده زﺑﺎن اوﻟﻴﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﺎﻳﺪ از ﺗﻼﺷﻬﺎى زﺑﺎنﺷﻨﺎس ﻣﺸﻬﻮر‬ ‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‪ ،‬ﻫﺎروﻟﺪ ﮔﺮﻳﻨﺒﺮگ ﻗﺪرداﻧﻰ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻳﻦ زﺑﺎنﺷﻨﺎس در ﻣﻮرد ﻫﻢ رﻳﺸﻪ ﺑﻮدن زﺑﺎﻧﻬﺎ‪،‬‬ ‫ﺑﺎرﻫﺎ ﻣﻮرد ﻣﺴﺨﺮه دﻳﮕﺮ ﻫﻤﻜﺎران واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﻧﻈﺮﻳﻪ او ﺗﻤﺎم ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻗﺒﻠﻰ را ﻛﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ‬ ‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ ﺑﺮاﺳﺎس آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻮار ﺑﻮد و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺑﻪ زﺑﺎن ﻫﻨﺪ و اروﭘﺎﻳﻰ )و از آﻧﺠﺎ ﻧﮋادﭘﺮﺳﺘﻰ(‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ ﻓﻮقاﻟﻌﺎدهاى ﻣﻰداد‪ ،‬ﺑﻪﻫﻢ ﻣﻰرﻳﺨﺖ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﻈﺮﻳﻪ ﮔﺮﻳﻨﺒﺮگ در زﻣﺎن ﺣﻴﺎﺗﺶ از ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫ﻫﻤﮕﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و ﺣﺘﻰ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﺷﺎﮔﺮدان اﻳﻦ زﺑﺎنﺷﻨﺎس ﻣﻌﺮوف‪ ،‬ادﻋﺎ‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم زﺑﺎﻧﻬﺎى راﻳﺞ ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻣﺴﺘﺨﺮج از ﻳﻚ زﺑﺎن ﻣﺎدرى اوﻟﻴﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻣﺤﺪودى از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ‪ 20‬ﺗﺎ ‪ 60‬ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ در اﻓﺮﻳﻘﺎ ﻣﻰزﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺪان ﺗﻜﻠﻢ‬

‫ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬زﺑﺎنﺷﻨﺎس اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺮﻳﺖ روﻟﻦ ﻧﺎم دارد ﻛﻪ ﻛﺘﺎﺑﻰ ﻫﻢ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺒﺪأ‬

‫‪٢٨٤‬‬

‫زﺑﺎﻧﻬﺎ‪1‬ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﭘﻴﺮ ﺑﺎﻧﺴِﻞ زﺑﺎنﺷﻨﺎس ﻣﻌﺮوف ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺤﺚ در اﻳﻦ ﻣﻮرد را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺆال ﻣﻄﺮح ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬آﻳﺎ اﺟﺪاد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻛﻨﻮﻧﻰ‪ ،‬ﻫﻤﻮ ﻫﺎﺑﻴﻠﻴﺴﻬﺎ و‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻫﻤﻮارﻛﺘﻮﺳﻬﺎ ﻧﻮﻋﻰ زﺑﺎن اﺑﺘﺪاﻳﻰ ﺑﺮاى ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ داﺷﺘﻪاﻧﺪ؟ و ﻧﻴﺰ آﻳﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى‬ ‫ﻧﺌﺎﻧﺪرﺗﺎل ﺑﺮادران ﻗﺒﻞ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺎ ﻛﻪ ﻧﮋاد آﻧﻬﺎ در ‪ 30‬ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﻨﻘﺮض ﺷﺪه و ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه‬ ‫ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻓﻬﻢ و ادراك از ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺧﻮد ﻓﻬﻤﻴﺪهﺗﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ‬ ‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ؟ اﮔﺮ ﺣﺘﻰ ﺟﻮاﺑﻬﺎ ﻫﻢ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺛﺮى از زﺑﺎﻧﻬﺎى اﺑﺘﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ ﻧﻪ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻰرﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﺒﺪء زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ‪،‬‬ ‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن وﺳﻴﻠﻪاى ﺟﺰ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ اﺟﺰاى ﻗﺪﻳﻤﻰ زﺑﺎﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﺮدم ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺑﺪان ﺗﻜﻠﻢ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى اﻳﻦ زﺑﺎﻧﻬﺎﺑﺮاﺳﺎس اﺻﻄﻼﺣﺎت و ﻛﻠﻤﺎت و‬ ‫دﺳﺘﻮرﻫﺎى زﺑﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻫﻢ و ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را درﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎى ﻣﺸﺘﺮك ﻗﺮار داده ﺗﺎ ﺷﺎﺧﻪ اﺻﻠﻰ‬ ‫ﺷﺠﺮه ﻫﺮ زﺑﺎن ﺑﻪدﺳﺖ آﻳﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎﻃﻰ از رﻳﺸﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎ ﻳﺎ زﺑﺎن اوﻟﻴﻪاى ﻛﻪ اﺟﺪاد ﻣﺎ‬ ‫ﺑﺪان ﺗﻜﻠﻢ ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪدﺳﺖ آﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮﻳﺖ روﻟﻦ‪ ،‬اﺳﺘﺎد زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ داﻧﺸﮕﺎه اﺳﺘﺎﻧﻔﺮد ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‪ ،‬و ﻋﺪه زﻳﺎدى از ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ ﺑﻌﺪ از‬ ‫ﺗﻼش و ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻓﺮاوان ﺑﺪﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ رﻳﺸﻪ اﺻﻠﻰ دوازده ﺧﺎﻧﻮاده زﺑﺎﻧﻬﺎى ﻛﻨﻮﻧﻰ‬ ‫ﻣﺮدم روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻳﻚ زﺑﺎن ﻣﺎدرى اوﻟﻴﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻠﻤﺎﺗﻰ ﻧﻈﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺎدر‪ ،‬آدم‪،‬‬ ‫ﺑﭽﻪ‪ ،‬ﺳﮓ‪ ،‬زﻣﻴﻦ‪ ،‬آب و‪ ...‬از ﺑﻴﻦ ﻛﻠﻤﺎت ﻣﻌﺎدل در دوازده ﮔﺮوه زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻣﻰدارﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻜﻞ و ﺗﻠﻔﻆ اﻳﻦ ﻟﻐﺎت از ﺧﺎﻧﻮادهاى ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده دﻳﮕﺮ از ﮔﺮوه زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻫﻢ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ادﻋﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده وﻟﻰ ﺑﺎور ﻛﺮدن آن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ‪،‬‬ ‫زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪاى ﻛﻪ از ﻧﻮاﺣﻰ ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻧﻴﺎ در دﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﻛﻠﻤﺎت ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﺎدﮔﻰ ﻛﻪ ﺗﻠﻔﻆ آﻧﻬﺎ از زﺑﺎﻧﻰ ﺑﻪ زﺑﺎن دﻳﮕﺮ ﻋﻮض ﻣﻰﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﺎت ﻫﻢ رﻳﺸﻪ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫‪١. Meritt Ruhlen, L Origin des langues, (Paris Edition Bellin, ١٩٩٧).‬‬

‫‪٢٨٥‬‬

‫‪١‬‬

‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ از زﺑﺎﻧﻰ ﺑﻪ زﺑﺎن دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً در زﺑﺎﻧﻰ ﺣﺮوف ﺻﺪادار ﮔﺎﻫﻰ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ داده و ﻳﺎ ﺑﻪﻛﻠﻰ از ﺑﻴﻦ ﻣﻰروﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﺣﺮوف ﺑﻰﺻﺪا ﮔﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه و‬ ‫ﻳﺎ ﺑﻪﻛﻠﻰ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸﻮﻧﺪﻫﺎﻳﻰ اﺿﺎﻓﻪ ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﻳﺎ ﺑﺮﻋﻜﺲ‬ ‫ﺟﺎى آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻋﻮض ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻣﻌﻨﻰ ﻛﻠﻤﺎت ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﻮض ﺷﺪﻧﻬﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاى ﻓﻬﻢ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه دو ﺟﻤﻠﻪ زﻳﺮ را در ﻧﻈﺮ ﻣﻰﮔﻴﺮﻳﻢ‪:‬‬ ‫»‪) «mako maliq a aja‬ﺑﭽﻪ ﻣﺎدرش را ﻣﻰﻣﻜﺪ(‪ .‬و ﻳﺎ‪:‬‬ ‫»‪) «kuan mana tika‬ﺳﮓ ﺑﺪون ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﻣﺎﻧﺪه(‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ »‪ «mako‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﺑﭽﻪ‪،‬‬ ‫رﻳﺸﻪاش در زﺑﺎن ﺑﺎﻧﺘﻮ )رﻳﺸﻪ زﺑﺎن اوﻟﻴﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاى از اﻗﻮام اﻓﺮﻳﻘﺎى ﺟﻨﻮﺑﻰ( ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫»‪ «manku‬اﺳﺖ و ﻳﺎ در رﻳﺸﻪ اﺻﻠﻰ زﺑﺎﻧﻬﺎى ﻫﻨﺪ و اروﭘﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت »‪ «maghos‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ‬ ‫ﺟﻮان اﺳﺖ‪ ،‬در اﻧﻮاﻋﻰ از ﻟﻬﺠﻪﻫﺎى ﻗﻔﻘﺎزى ﺑﻪ ﺻﻮرت »‪ «moki‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﺟﻮان )ﻛﻮﭼﻚ( و در‬ ‫رﻳﺸﻪ زﺑﺎن ﮔﻴﻨﻪ ﺟﺪﻳﺪ »‪ «mak‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﺑﭽﻪ و ﻧﺰد ﺳﺮخﭘﻮﺳﺘﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎى ﺷﻤﺎﻟﻰ و ﺟﻨﻮﺑﻰ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت »‪ «maku‬ﻣﻌﻨﻰ ﭘﺴﺮ را ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺟﻤﻠﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﻠﻤﻪ ﺳﮓ »‪ «kuan‬در رﻳﺸﻪ اﺻﻠﻰ ﻫﻨﺪ و اروﭘﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت »‪ «kwon‬اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻌﺪا در زﺑﺎن ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت »‪ «kuon‬درآﻣﺪه و ﺳﭙﺲ در زﺑﺎن ﻻﺗﻴﻦ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ »‪«canis‬‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﺗﺤﻮﻻت زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﻣﻌﻨﻰ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎى »‪ «kene» ،«kana» ، kano ، kin‬و ﻳﺎ ﺣﺘﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫»‪ «kunano‬در ﻣﻰآﻳﺪ و ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت »‪ «kuan‬ﻧﻴﺰ درآﻳﺪ‪.‬ﻛﻠﻤﻪ »‪ «aja‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ‬ ‫ﻣﺎدر‪ ،‬در زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎى‪ «ajad, ja, ajal, aija» :‬در ﻣﻰآﻳﺪ و ﻳﺎ ﺣﺘﻰ »‪ «aji‬ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨﻰ ﺧﻮاﻫﺮ ﺑﺰرگ ﺷﻮﻫﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ »آب« ﻛﻪ ﻣﺎده ﺣﻴﺎﺗﻰ و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﺑﺮاى اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬ ‫در ﺗﻤﺎم دوراﻧﻬﺎ ﺑﻮده‪ ،‬در ﻧﻈﺮﻳﻪ روﻟﻦ ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﺷﺠﺮهاى ﺑﻮدن زﺑﺎﻧﻬﺎ را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬در آﻏﺎز و‬ ‫در زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪﺻﻮرت »‪ «aqwa‬ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻻﺗﻴﻦ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ »‪ «aqua‬ﺷﺪه و در‬ ‫رﻳﺸﻪ اﺻﻠﻰ زﺑﺎن ﺳﺮخﭘﻮﺳﺘﺎن اوﻟﻴﻪاى ﻛﻪ در ﻣﺮﻛﺰ اﻣﺮﻳﻜﺎى ﺷﻤﺎﻟﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫‪٢٨٦‬‬

‫»‪ «akwa‬و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت »‪ «okho‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در زﺑﺎﻧﻰ از ﮔﺮوﻫﻬﺎى زﺑﺎن ﻫﻨﺪى و ﺟﺰاﻳﺮ اﻗﻴﺎﻧﻮس‬ ‫آرام و ﻳﺎ در زﺑﺎﻧﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻓﺮﻳﻘﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎى »‪ «aqw‬در ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬ﻧﺰد ﺳﺮخﭘﻮﺳﺘﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ‬ ‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎى »‪ « jaku, uaka,kwa‬و در زﺑﺎن آﻟﻤﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت »‪ «quelle‬ﻣﻌﻨﻰ ﭼﺸﻤﻪ‬ ‫را ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در رﻳﺸﻪ اﺻﻠﻰ زﺑﺎﻧﻬﺎى ﻣﻨﻄﻘﻪ اورال ﻣﺒﺪل ﺑﻪ »‪ «youka‬ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم رودﺧﺎﻧﻪ و در‬ ‫ﺑﺮﺧﻰ از زﺑﺎﻧﻬﺎى ﻫﻨﺪى »‪ «aka‬ﻣﻔﻬﻮم درﻳﺎﭼﻪ را ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﺼﺎدف اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫در رﻳﺸﻪ زﺑﺎن اﺻﻠﻰ ﺳﺎﻛﻨﻴﻦ ﺳﻮاﺣﻞ ﻧﻴﻞ ‪ agud‬اﺑﺮ و ﻳﺎ در ﻗﺒﺎﻳﻞ اﻣﺮﻳﻜﺎى ﺟﻨﻮﺑﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫‪oko‬ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎران را ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪﻫﺎى ﻓﻮق ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه و ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻧﻈﺮﻳﻪ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ ﻣﺮﻳﺖ روﻟﻦ ﺑﺮ‬ ‫اﺳﺎس اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در آﻏﺎز زﺑﺎﻧﻰ ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻰ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻘﺎﻳﺴﺎت داده‬ ‫ﺷﺪه در ﻛﺘﺎب اﻳﻦ زﺑﺎنﺷﻨﺎس‪ ،‬ﺑﺮاى ﻗﺒﻮل و ﺑﺎور ﻛﺮدن ﻓﺮﺿﻴﻪاش ﻛﺎﻓﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻰ ﻋﻠﻢ‬ ‫وراﺛﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت »ژﻧﺘﻴﻚ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت« ﺑﻪ ﻣﺪد او آﻣﺪه و ﻧﻈﺮﻳﻪ او را ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻃﻰ‬ ‫ده ﺳﺎل اﺧﻴﺮ ﻛﺎرﻫﺎى ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﻋﻠﻢ وراﺛﺖ اﻗﻮام‪ ،‬ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ ﻟﻮﻛﺎ ﻛﺎواﻟﻰ اﺳﻔﻮرزا‪ ،‬از‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه اﺳﺘﺎﻧﻔﺮد ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ و ﻳﺎ آﻧﺪره ﻻﻧﮕﺎﻧﻰ از ﻣﻮزه اﻧﺴﺎن ﭘﺎرﻳﺲ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در واﻗﻊ‬ ‫راﺑﻄﻪاى آﻣﺎرى ﺑﻴﻦ ﺗﻨﻮع ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻰ اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺗﻨﻮع زﺑﺎن آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬در ﭘﻰ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ روى وراﺛﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﺎواﻟﻰ اﺳﻔﻮرزا و ﻋﺪهاى از ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ‬ ‫آﺷﻜﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﺨﺼﻰ ﺑﻴﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﻗﺒﻴﻠﻪاى اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ )ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎﻳﻰ ﻣﺘﻜﻰ ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻰ ﮔﺮوهﻫﺎى ﺧﻮﻧﻰ و ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ آﻧﻬﺎ( ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده زﺑﺎﻧﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺪان ﺗﻜﻠﻢ ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺮاى ﻓﻬﻢ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ در ﻗﺮون‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺜﻼً‪ ،‬آﻓﺮو آزﻳﺎﺗﻴﻜﻰ )ﺧﺎﻧﻮادهاى از دوازده زﺑﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم اﻓﺮﻳﻘﺎ آﺳﻴﺎﻳﻰ( ﺗﻜﻠﻢ‬ ‫ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ و در زﻣﺎن ﺣﺎل ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ اﻗﻮام در ﻓﺎﺻﻠﻪﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر دور از ﻫﻢ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه در‬ ‫اﻓﺮﻳﻘﺎ و ﻳﺎ در آﺳﻴﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎ و ﻟﻬﺠﻪﻫﺎى ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ دارﻧﺪ‪،‬از ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻰ ﻫﻢ ﮔﺮوه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﻜﻪ دوازده ﺧﺎﻧﻮاده زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ‬

‫‪٢٨٧‬‬

‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻰ ﺑﺎ دوازده ﻗﺒﻴﻠﻪ اوﻟﻴﻪ از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ دارﻧﺪ و اﻳﻦ اﻓﺮاد و‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎى آﻧﻬﺎ اﻛﻨﻮن در ﺗﻤﺎم دﻧﻴﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دوازده ﮔﺮوه زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻨﺎﻃﻖ‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‪ ،‬در ﺷﻜﻞ )‪ (7‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮت‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را در ﻫﺰاره ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎت ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ اﻋﺪاد ﻣﻮﺟﻮد در آن ﺗﻌﺪاد ﻫﺰاره ﻫﺎي ﺳﭙﺮي‬ ‫ﺷﺪه را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻠﻢ ژﻧﺘﻴﻚ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺘﻮ ﻛﻮﻧﺪري ﻫﺎ در‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺸﺮي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ و در واﻗﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ دوازده زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎن دﻧﻴﺎ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬ﻣﺒﺪأ اوﻟﻴﻪ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ زﺑﺎﻧﻬﺎ در آﻓﺮﻳﻘﺎ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺷﻜﻞ‬ ‫)‪ (8‬آﻧﺮا ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ)‪(7‬ﻧﻤﻮداري از ﻣﻬﺎﺟﺮت اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻠﻢ وراﺛﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه و وﺟﻮد ‪ 12‬زﺑﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در دﻧﻴﺎ را از آﻓﺮﻳﻘﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮي ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ژﻧﻬﺎ و ﻛﺮوﻣﻮزﻣﻬﺎ راﺑﻄﻪاى ﺑﺎ زﺑﺎن ﻧﺪارﻧﺪ و ﻧﺎﻗﻞ آن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫ﻫﺮ ﺑﭽﻪاى زﺑﺎﻧﻰ را ﻳﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ او آﻣﻮﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺷﺒﺎﻫﺘﻬﺎى ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻫﺮ دو‬ ‫ﮔﺮوه از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎ ﺗﺨﺼﺺ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت )زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﻋﻠﻢ وراﺛﺖ‬ ‫از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ( ﺑﺴﻴﺎر ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ و ﻣﺸﺨﺺﻛﻨﻨﺪه اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎى رﻳﺸﻪ‬ ‫زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ و اﻗﻮام اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺞ از ﺣﺎدﺛﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻰ ﻣﺸﺎﺑﻬﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻗﻮاﻣﻰ ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻰ ﻳﻜﺴﺎن و زﺑﺎن اوﻟﻴﻪ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ ازﻣﺤﻠﻰ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ‬

‫‪٢٨٨‬‬

‫دﻳﮕﺮ ﻛﻮچ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ اوﻟﻴﻪ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎى اوﻟﻴﻪ‪ ،‬اﻓﺮﻳﻘﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮى آﺳﻴﺎ‪ ،‬اروﭘﺎ و دﻧﻴﺎى ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ)‪(8‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﮔﺴﺘﺮش زﺑﺎن و ﻳﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻫﻤﻮﺳﺎﭘﻴﻦ ﺳﺎﭘﻴﻦ ﻫﺎ در ﺟﻬﺎن‪.‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪاى ﻛﻪ ﻟﻮﻛﺎ ﻛﺎواﻟﻰ اﺳﻔﻮرزا در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ژن‪ ،‬اﻗﻮام و زﺑﺎﻧﻬﺎ‪ 1‬ﺑﻪ دﺳﺖ آورده اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ژﻧﻬﺎ و زﺑﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎى اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ اﻗﻮاﻣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﮔﺮوﻫﻬﺎى اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ ﺟﺪا‬ ‫ﺷﺪه و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺷﺮوع ﻛﺮده و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ زﺑﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﮔﺮوه اوﻟﻴﻪاى ﻛﻪ از‬ ‫آن ﺟﺪا ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﻗِﺒﻞ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎ ﻣﻰﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬ ‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻫﻤﻪ از اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت اوﻟﻴﻪ و ﻣﺤﺪودى از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺎدرى‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻪاى ﺗﻜﻠﻢ ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺸﻌﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮ روى ﭘﺎﻳﻪﻫﺎى ﻣﻠﻜﻮل‬ ‫‪ DNA‬اﻗﻮاﻣﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻪ ﻣﺸﺨﺼﻰ از ‪ 12‬ﮔﺮوه زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ ﺗﻜﻠﻢ ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ‬ ‫اﺟﺪاد ﺷﻜﺎرﭼﻰ و رﻳﺸﻪ ﺧﻮارِ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﺪرن در ﺑﺮﻫﻪاى از زﻣﺎن ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮان آن را ﺑﻴﻦ ‪ 20‬ﺗﺎ ‪60‬‬ ‫ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﺼﻮر ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﺧﺎﻣﻮﺷﻰ ﻧﺴﻞ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه و ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ‬ ‫ﺗﻨﺰل ﻛﺮده و ﺑﻪ دﻫﻬﺎ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ روﻟﻦ ﻛﻪ زﺑﺎن ﻣﺎدرى اوﻟﻴﻪ‬ ‫ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ را ﺑﺮاى ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺗﺠﺴﻢ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰآﻳﺪ‪.‬در ﺷﻜﻞ )‪ (9‬ﻣﻬﺎﺟﺮت‬ ‫ﻫﻤﻮ ﺳﺎﭘﻴﻦ ﺳﺎﭘﻴﻦ )اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ( را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ‬ ‫ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ ﻣﺒﺪاء اﺻﻠﻲ آﻓﺮﻳﻘﺎ و ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﻴﻦ ‪ 130‬ﺗﺎ ‪ 195‬ﻫﺰار ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫‪١. luca Cavalli sforza, Genes, peupleset lenques, Edition odile lacob paris, ١٩٩٧‬‬

‫‪٢٨٩‬‬

‫‪١‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪ (9‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻬﺎﺟﺮت اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﻢ زﻣﺎن ﺑﺎ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻫﻤﻮ ﺳﺎﭘﻴﺖ ﺳﺎﭘﻴﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮت از‬ ‫آﻓﺮﻳﻘﺎ ﺑﻪ ﺧﺎور ﻣﻴﺎﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﺪﻳﻤﻰﺗﺮﻳﻦ ﻓﺴﻴﻠﻬﺎى ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﺪأ اﺻﻠﻰ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻛﻨﻮﻧﻰ در ﻧﻮاﺣﻰ اﻓﺮﻳﻘﺎى ﺷﻤﺎﻟﻰ‬ ‫و ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻰ و ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ آاﻓﺮﻳﻘﺎى ﺟﻨﻮﺑﻰ و ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻰ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻰ دﻳﺮﺗﺮ و ﺷﺎﻳﺪ در‬ ‫ده ﻫﺰاره اﺧﻴﺮ ﻣﺴﻜﻮﻧﻰ ﺷﺪه‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و دادهﻫﺎى اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ و ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ و ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺸﻰ ﻓﺮﺿﻰ از اﻧﺘﺸﺎر زﺑﺎن اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت درﺧﺘﻲ ﺑﺎ ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي ﻓﺮاوان ﻛﻪ رﻳﺸﻪ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ دارﻧﺪ در‬ ‫ﺷﻜﻞ )‪ (10‬داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٩٠‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪ (10‬ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ زﺑﺎﻧﻬﺎي دﻧﻴﺎ از درﺧﺘﻲ ﮔﻬﻦ ﺳﺎل ﺑﺎ ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي ﻓﺮاوان ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي آن زﺑﺎن ﻫﻨﺪو اروﭘﺎﻳﻲ را‬

‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ) زﺑﺎن ﻣﺎ و ﻫﻨﺪوﻫﺎ و ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن از ﺷﺎﺧﻪ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﺷﺪه‪(.‬‬

‫‪٢٩١‬‬

‫ﻓﺼﻞ ‪9‬‬ ‫آﻳﻨﺪه‬ ‫ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟‬

‫‪٢٩٢‬‬

‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ زﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﺎه ﺳﺎﻟﻲ ‪ 2‬ﺗﺎ ‪ 3‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ از زﻣﻴﻦ دور ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬و ﻧﻴﺰ ﮔﺮدش زﻣﻴﻦ ﺑﻪ دور ﺧﻮدش ﮔﺎﻫﺶ ﻣﻲ‬ ‫ﻳﺎﺑﺪ‪،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در آﻳﻨﺪه زﻣﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﻛﻤﺘـﺮي ﺧﻮاﻫــﺪ داﺷﺖ و ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﻜﻪ روزﻫﺎ و ﺷﺒﻬﺎي‬ ‫ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺗــﺮي ﺧﻮاﻫﻴــﻢ داﺷﺖ‪.‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﺮاي ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎزﻳﺎد ﻣﺤﺴﻮس ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪ‬ ‫ﻫﺎﻳــﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨﺪه ﭼﻮن‪ :‬زﻟﺰﻟﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد‪،‬آﺗﺶ ﻓﺸﺎﻧﻲ ﻫـــﺎ‪،‬اﻳﺎم ﺧﺸﻚ ﺳﺎﻟﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ و‬ ‫آﺧﺮ ﺳﺮ ﺗﻮﻓﺎﻧﻬﺎي ﻣﺨﺮب اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات را ﺗﺄﻳﻴـﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪.‬ﺑﻪ ﺗـﺪرﻳـﺞ ﻓﺼـﻮل از ﺑﻴﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫رﻓﺖ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن دوران ﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دور ه ﻫـﺎي " ﺷﺐ و روزي" ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭘﻴﺶ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬اﻧﺴﺎن ﻣﺠﺒﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺑـﺮاي ﻧﺠﺎت از ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﻮ‪‬ي ﺷﻬﺮﻫﺎي زﻳﺮ زﻣﻴﻨﻲ و ﻳﺎ زﻳﺮ‬ ‫درﻳﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﺧﺎرج از اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺎﻳﺪ از ﺧﻮد ﺳﺌﻮال ﻛﺮد ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺎه ﻣﺪار ﺧﻮ‪.‬دش را ﺗﺮك ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﭼﻪ‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬آﻳﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺳﻴـﺎره ﻛﻬﻦ را ﺗــﺮك‬ ‫ﻛـﺮده و در ﻓﻀﺎﻫـﺎي دور دﺳﺖ آﺷﻴﺎﻧـﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﺧﻮد دﺳﺖ وﭘﺎ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ در ﺣﺎل ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑــﺎ ﺻﻨﻌﺖ ﭘﻴﺶ رﻓﺘـﻪ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ واﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ‬

‫‪٢٩٣‬‬

‫ﻧـﺎﮔﻬﺎﻧﻲ‪)،‬در ﻗﺮن ﻧـﻮزدﻫﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎره ي زﻣﻴﻦ ﻛﻤﺘﺮ از دو ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻧﻔﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ اﻛﻨﻮن‬ ‫ﺑﻴﺶ از ‪ 6/671‬ﻣﻴﻠﻴـﺎرد ﻧﻔﺮ درﺳﺎل ‪ 2007‬ﻣﻴﻼدي ﻫﺴﺘﻴﻢ و ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﻗﺮن از ده ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬ ‫ﺗﺠﺎوز ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد(‪.‬ﻧﻤﻮدار اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ را در ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن از ﺳﺎل ‪ 1950‬ﺗﺎ ‪ 2007‬ﻣﻴﻼدي‪.‬ﺑﺮاي ﺗﻐﺬﻳﻪ و ﭘﻮﺷﺎك و ﺣﻤﻞ وﻧﻘﻞ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎت ﻧﺴﺎﺟﻲ ‪،‬ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪،‬ﺧﻮدرو ﺳﺎزي و ‪ . . .‬ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻃﺒﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﺟﻤﻌﻴﺖ در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﺑﺴﺖ و ﻳﻜﻢ‬ ‫در ‪ 10‬ﻣﻠﻴﺎرد ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﻧﻘﻞ و اﻧﺘﻘﺎل اﻳﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ و در دﺳﺘﺮس ﻗﺮار دادن ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ و ﭘﻮﺷﺎك‬ ‫اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي روز ﺑﻪ روز ﺑﻴﺸﺘﺮ دارد‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري وﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن‬ ‫ﺗﺠﺎرت در ﺟﻬﺎن و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف از ﺻﺒﺢ ﺗﺎ ﺷﺎم ﺑﺮ روي رﺳﺎﻧـﻪ ﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ‪،‬آﻳﻨـﺪه ﺳﻴﺎره‬ ‫زﻣﻴﻦ را در ﻧﻈﺮ ﻣﺠﺴﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫در ﺗﺼﻮﻳﺮ زﻳﺮ ﻧﻘﺸﻪ ﺟﻬﺎن آورده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﻤﻮدار ﺗﻮزﻳﻊ ﺟﻤﻌﻴﺖ در آن ﺑﺎ رﻧﮕﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٩٤‬‬

‫‪██ ١ ٠٠٠ ٠٠٠‬‬

‫‪██ +١ ٠٠٠ ٠٠٠٠٠٠ ٠٠٠ ██ +١٠ ٠٠٠ ٠٠٠‬‬ ‫‪██ +١٠٠ ٠٠٠ ٠٠٠‬‬ ‫‪██ +١ ٠٠٠ ٠٠٠‬‬

‫در ‪ 2007‬ﺗﻮزﻳﻊ ﺟﻤﻌﻴﺖ در در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫آﺳﻴﺎ ‪ 4/03‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد‪ 60/5‬در ﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن‪.‬‬ ‫آﻓﺮﻳﻘﺎ‪ 965‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ‪ 14‬درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن‪.‬‬ ‫اروﭘﺎ ‪ 731‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‪ 11/3‬درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن‪.‬‬ ‫آﻣﺮﻳﻜﺎي ﻻﺗﻴﻦ و ﻛﺎراﺋﻴﺐ ‪ 572‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ‪ 8/6‬در ﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن‪.‬‬ ‫آﻣﺮﻳﻜﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ‪ 339‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‪ 5/1‬در ﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن‪.‬‬ ‫اوﺳﺎﻧﻴﻚ) اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ و ﺟﺰاﻳﺮ واﻗﻊ در اوﻗﻴﺎﻧﻮس آرام(‪ 34‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ‪ 5/0‬در ﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن‪.‬‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ در ﻗﺎره آﺳﻴﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ در ﺣﺎل ﭘﻴﺶ رﻓﺖ اﺳﺖ‪.‬اﮔﺮ در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻫﺮ ﭼﻴﻨﻲ ﻳﻚ‬ ‫دوﭼﺮﺧﻪ داﺷﺖ ‪،‬در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ او ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اروﭘﺎﻳﻲ ﻳﺎ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺣﺪ اﻗﻞ ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻳﻚ ﺧﻮدرو داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ) .‬ﻋﺪدي ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺧﻮدرو(‪ .‬در ‪ 50‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ در ﺳﺮاﺳﺮ‬ ‫اﻳﺮان ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار ﺧﻮدرو وﺟﻮد داﺷﺖ وﻟﻲ اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺷﺎﻳﺪ در ﺗﻬﺮان و‬ ‫ﺣﻮﻣﻪ ﺑﻴﺶ از ده ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺧﻮدرو وﺟﻮد دارد‪.‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼ اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ ﻫﺮ ﺧﻮدرو ﺑﻌﺪ از ﻃﻲ‬ ‫ﻣﺴﺎﻓﺘﻲ در ﺣﺪود ‪ 100‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ‪ 27‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم دي اﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ و ‪ 500‬ﺗﺎ ‪ 1000‬ﮔﺮم ﮔﺎزﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ‬ ‫اﻛﺴﻴﺪ ازت و اﻛﺴﻴﺪ ﮔﻮﮔﺮد در ﻫﻮا ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ روز ﺑﻪ روز ﻏﻨﻲ ﺗﺮ از اﻳﻦ‬

‫‪٢٩٥‬‬

‫ﮔﺎزﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺗﺸﻌﺸﻌﺎت ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ اززﻣﻴﻦ ﺑﻴﺮون روﻧﺪ ودر ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ اي در ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‬ ‫)ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ ﻣﺤﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻴﺸﻪ ﻫﺎي دو ﺟﺪاره ازﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎرج ﺟﺪا ﺷﺪه ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪي‬ ‫وارد آن ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ وﻟﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲ ﺗﻮان در زﻣﺴﺘﺎن ﺧﻴﺎر و ﮔﻮﺟﻪ‬ ‫ﻓﺮﻧﮕﻲ در آن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮد(‬ ‫ﮔﺮم ﺷﺪن زﻣﻴﻦ در اﺛﺮ ﻣﺼﺮف اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺳﻮﺧﺖ ﻫﺎي ﻓﺴﻴﻠﻲ و ﺗــﻮﻟﻴﺪ ﮔﺎزﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﻪ اﺟﺒﺎر‬ ‫دﻣﺎي زﻣﻴﻦ در ﺣﺎل ﺑﺎﻻرﻓﺘﻦ اﺳﺖ و ﻳـﺦ ﻫﺎي ﻗﻄﺒـﻲ در ﺣﺎل ذوب ﺷﺪن ﻫﺴﺘﻨﺪ و از آﻧﺠﺎ‬ ‫ﺳﻄﺢ درﻳـﺎ ﻫﺎ ﺑﺎﻻ ﺧﻮاﻫـﺪ آﻣـﺪ و ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ ازﺳــﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﻛـﻢ ارﺗﻔﺎع ﺑﻪ زﻳـﺮ آب‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﻓﺖ‪.‬در اﺛـﺮ اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ دﻣـﺎ ﺗﻌﺎدﻻت ﺟﻮ‪‬ي ﺑﻬـﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮرد واﻛﻨﻮن ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺪ آن ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜـﺎل ﺗﻮﻓﺎﻧﻲ ﻛـﻪ در ‪ 26‬ﺗﺎ ‪ 28‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1999‬در ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬ ‫اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﺑﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻴﺶ ازﻳﻚ ﻣﻠﻴﻮن و ﺳﻴﺼﺪ ﻫﺰار درﺧﺖ رﻳﺸﻪ ﻛﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬ﻧـﮕﺎرﻧﺪه‬ ‫ﺧـﻮد ﺷـﺎﻫﺪ اﻳﻦ ﺗـﻮﻓﺎن وﺣﺸﺘﻨﺎك ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ درﺧﺘﻬﺎ ﺑﻴﺶ از ﺻﺪ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ داﺷﺘﻨﺪ‬ ‫و رﻳﺸﻪ آﻧﻬﺎ درﻋﻤﻖ زﻣﻴﻨﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﻴﺪان ﻓﺮدوﺳﻲ ﺗﻬﺮان ﻓﺮو رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻤﻖ ﺑﺮﺧﻲ از ﺣﻔﺮه‬ ‫ﻫﺎي اﻳﺠﺎد ﺷﺪه در اﺛﺮ رﻳﺸﻪ ﻛـﻦ ﺷﺪن درﺧﺘـﺎن ﭼﻨﺪ ﻣﺘﺮ و ﻗﻄﺮ آﻧﻬﺎ از‪ 10‬ﻣﺘــﺮ ﺗﺠﺎز ﻣﻲ ﻛﺮد‬ ‫‪.‬آﻧﻄﻮري ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺟﻨﮕﻞ ﺑـﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ اﮔﺮ درﺧﺘﺎن ﻛﻨـﺪه ﺷﺪه را در ﻛﻨـﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻗـﺮار ﻣﻲ دادﻳـﺪ ﭘـﺎرﻳﺲ را ﺑﻪ ﺳﻨﮕﺎﭘﻮر وﺻﻞ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫در ﻣﺎه اوت ‪ 2003‬دﻣﺎي ﻫﻮا ﺑﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ در ﺳﻪ روز از ﻣﺎه اوت ﺑﻪ ﺷﺪﺗﻲ ﺑﺎﻻ رﻓﺖ ﻛﻪ ‪ 3000‬ﻧﻔﺮ در‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻪ روز ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮔــﺮﻣﻲ ﻫﻮا ﻓـﻮت ﻛـﺮدﻧﺪ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ﻫـــﻮا ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣـﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ در ‪50‬‬ ‫ﺳﺎل اﺧﻴـﺮ ﻓـﺮاﻧﺴﻪ ﺷـﺎﻫﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻧـﮕﺎرﻧﺪه ﺷﺎﻫـﺪ آن ﺑﻮده و ﻧﻴــﺰ ﻫﻤﻴـﻦ دو ﻫﻔﺘﻪ ﭘﻴﺶ)‪ 20‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ( 2008‬ﺑـﻮد ﻛﻪ در ﺑﻐﺪاد‬ ‫ﺑـﺮف ﻓـﺮاوان ﺑﺎرﻳـﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻫﺮﮔﺰﻛﺴﻲ ﺑﺮف در ﺑﻐﺪاد ﻧﺪﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮوز)‪31‬‬ ‫ژاﻧﻮﻳﻪ‪ ( 2008‬در اﺧﺒﺎر آﻣﺪ ﻛﻪ در ﭼﻴﻦ آﻧﻘﺪر ﺑﺮف ﺑﺎرﻳﺪه ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ي ﻛﺎرﻫﺎ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪه و دوﻟﺖ‬

‫‪٢٩٦‬‬

‫ﺑﺮاي ﺑﺎز ﻛﺮدن راه ﻫﺎ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺮﺑﺎز را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻤﺎرده ﺗﺎﻛﻨﻮن ‪ 60‬ﻧﻔﺮ در اﺛﺮ ﺑﺮف ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻓﻮت‬ ‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬در ‪ 50‬ﺳﺎل اﺧﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻓﻲ در ﭼﻴﻦ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﺤﺘﺮم ﺣﺘﻤﺎ‬ ‫در ﺳﻨﻮات اﺧﻴـﺮ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺴﻴﺎري از اﻳـﻦ ﺣـﻮادث ﺑﻮده اﻳـﺪ ‪.‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﺮاﻳــﻂ زﻧﺪﮔﻲ ﺑـﺮ‬ ‫روي زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﺎﺣﺸﻲ روﺑـﺮو اﺳﺖ واﮔﺮ از اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻓﻜﺮ ﭼﺎره ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ‪،‬وﺿﻌﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫در ﻓﻮق ﺑـﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫درد دل ﺑﺎ ﺧﻮد‬ ‫ذر‪‬ه ي ﭘﻨﻬﺎن دروﻧﻲ ﺗﻮام‪،‬‬ ‫در ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ي ﻗﻠﺒﺖ زاده ﺷﺪم‪.‬‬ ‫آﻳﺎ ﺑﺮﺧﻲ از اوﻗﺎت وﺟﻮد ﻣﺮا ﺣﺲ ﻣﻲ ﻛﻨﻲ؟‬ ‫ﺗﻤﻨﺎ داري ﺗﻮ را ﻧﺠﺎت دﻫﻢ و ﺗﻮ را ﭘﺪﻳﺪه اي از ﺧﻮد ﺷﻤﺎرم؟‬ ‫ﺻﺒﻮر ﺑﺎش!‬ ‫درﺣﺎل ﺧﻮد ﺳﺎزي ﺧﻮد و ﻧﻤﻮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻫﺴﺘﻢ‪،‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺤﻮﻻت را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﻲ‪.‬‬ ‫از رﻫﺎﻳﻲ ﺳﭙﺮ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻴﺖ ﻧﺘﺮس‪.‬‬ ‫دﻳﺮ ﻳﺎ زود ﺳﺒﺐ ﻧﺎﺑﻮدﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺗﻮ‪،‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺎ ‪ ،‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻦ‪،‬‬

‫‪٢٩٧‬‬

‫از اﻳﻦ دور ﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‬ ‫آﻳﺎ ادراك ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ‪ 1‬ﺗﻮ را ﺑﻪ وﻫﻢ وا ﻣﻴﺪارد؟‬ ‫ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻲ اﻳﻦ ﻣﺨﻠﻮق ﺟﺪﻳﺪ ﻓﺎﻗﺪ ﻋﺸﻖ و اﺣﺴﺎس اﺳﺖ‪.‬؟‬ ‫ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻧﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮده؟‬ ‫ﻣﺮا ﺑﺎور ﻛﻦ‪ ،‬ﺗﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺎﻧﺪه اي ‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﺧﻮاﻫﻲ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻮاﺣﻲ دور دﺳﺘﻲ از ﻓﻀﺎ ﻣﻨﺘﻈﺮﺗﻮﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﺮا ﺑﺮاي رﻓﺘﻦ ﺻﺒﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻲ؟‬ ‫ﺑﻪ وﻳﮋه ﻓﺮاﻣﻮﺷﻢ ﻣﻜﻦ ﻣﺮا ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺒﺮ‪.‬‬ ‫زﻳﺮا ﻫﻤﺎن ذر‪‬ه ي ﭘﻨﻬﺎن ﺗﻮام‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ ﻛﻪ دﻧﻴﺎ و ﺑﻪ‬ ‫دﻧﺒﺎل آن زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ درﺟﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺑﺤﺜﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮى از دادهﻫﺎى ﺗﺠﺮﺑﻰ و ﻧﻈﺮى‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺆال ﻣﻄﺮح ﻣﻰﺷﻮد‬ ‫ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺣﺪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺧﺘﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻓﺮاوردهﻫﺎى او ﻳﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻓﻬﻴﻢ ﺗﺮ از او؟ ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﺳﺆال اﻟـﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺮاﻗﻰ در اﻳﻦ ﻣﻮرد زﻳﺒﺎ ﺳﺮوده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪Intelligence artificielle ١‬‬

‫‪٢٩٨‬‬

‫راه ﺑﺎرﻳﻜﺴﺖ و ﺷﺐ ﺗﺎرﻳﻚ و ﻣﺮﻛﺐ ﻟﻨﮓ و ﭘﻴﺮ‬

‫اي ﺳﻌﺎدت رخ ﻧﻤﺎي و اي ﻋﻨﺎﻳﺖ دﺳﺖ ﮔﻴﺮ‬

‫ﺗـﺎب ﻧـﻮر او ﻧــــﺪارد ﭼﺸﻢ ﻋـﻘﻞ دورﺑﻴـﻦ‬

‫ﻃﺎﻗﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧـﺎرد ﭼﺸﻢ ﺧﻔﺎش ﺿﺮﻳــﺮ‬

‫ﺟـﺰ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ او ﻧـﺪا ﻧـﺪ ذات او را ﻫـﺮ ﻋﻠﻴـﻢ‬

‫ﺟـﺰﺑـﻪ ﻧـﻮر او ﻧﺒﻴﻨـﺪ روى او را ﻫـﺮ ﺑﺼﻲ‬

‫ﺟـﻠﻮه داده از ﻛـﺮم ﺧـﻮد را زِ ﻫـﺮ ذر‪‬ه ﻋﻴﺎن‬

‫ﮔﺸﺘﻪ ﻧـﻮر او ﺣﺠﺎب دﻳـﺪه ﻫـﺎى ﻣﺴﺘﻨﻴﺮ‬

‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺣﺘﻰ ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ ﻛﺴﻰ ﺑﻪدرﺳﺘﻰ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺟﻮاب ﺳﺆال ﻓﻮق ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻌﺪى در ﻫﻤﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫درﻳﻦ ورﻃﻪ ﻛﺸﺘﻰ ﻓﺮو ﺷﺪ ﻫﺰار‬

‫ﻛﻪ ﭘﻴـﺪا ﻧﺸﺪ ﺗﺨﺘـﻪاى ﺑـﺮ ﻛﻨﺎر‬

‫ﭼﻪ ﺷﺒﻬﺎ ﻧﺸﺴﺘﻢ در اﻳﻦ ﺳﻴﺮﮔُﻢ‬

‫ﻛﻪ وﺣﺸﺖ ﮔﺮﻓﺖ آﺳﺘﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﻗﻢ‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺑﺮاى ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮِ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎى زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﻻزم ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺪﻛﻪ ﻧﻈﺮ ﭼﻨﺪاﺳﺘﺎد و‬ ‫ﻣﺘﺨﺼﺺ دراﺧﺘﺮﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﻫﻴﻮﺑﺮ رﻳﻮز )‪ (Hubert Reeves‬و ﻣﺘﺨﺼﺺ در ﺑﻴﻮﻟﻮژى ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ و‬ ‫ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻰ‪ ،‬ژوﺋﻞ دوروﻧﻪ )‪ (Joel de Rosnay‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﺘﺨﺼﺺ در اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ‪،‬‬ ‫اﻳﻮﻛﻮﭘ‪‬ﻦ)‪ (Yves Coppens‬را ﺑﺮاى ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﻴﺎن دارﻳﻢ ﺗﺎ دﻟﻴﻞ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ ﻧﮕﺎرﻧﺪه و ﺑﺴﻴﺎر اﻓﺮاد‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﺟﻮاب ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﻫﺮ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ ﺳﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ‬ ‫را ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺼﺎﺣﺒﻪاى در ﻣﺠﻠﻪ اﻛﺴﭙﺮس )ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ (1990‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه‪ ،‬آورده ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ ﻛﻤﻚ ﺑﺰرﮔﻰ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪاى در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﻰ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‬ ‫ﻣﻰﻛﺮد و اﻣﻜﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻘﻴﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻛﺘﺎب را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰآورد‪ .‬در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺳﺎل ‪ 1996‬اﻧﺘﺸﺎرات‬ ‫‪ seuil‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ ي زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﺼﺎﺣﺒﻪاى‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻴﻦ ﺳﺮدﺑﻴﺮ ﻣﺠﻠﻪ اﻛﺴﭙﺮس‪ ،‬آﻗﺎى دوﻣﻨﻴﻚ ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ و ﺳﻪ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻣﺸﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻮى ﻛﻪ‬ ‫در ﺳﻄﻮر ﻗﺒﻞ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ در ﻋﻠﻢ و ﺑﻪﺧﺼﻮص‬

‫‪٢٩٩‬‬

‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻰ ﺑﺎ زﺑﺎﻧﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده و ﺑﺮاى ﻫﻤﮕﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﻬﺎرﺗﻰ ﺑﻪﺧﺼﻮص در اﻳﻦ ﻛﺎر دارﻧﺪ و‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﮔﺎه رادﻳﻮﻫﺎ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻬﺎى ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺮاى ﺑﺤﺚ درﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺟﻬﺎن‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ و‬ ‫اﻧﺴﺎن آﻧﻬﺎ را دﻋﻮت ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﻛﺪام از آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﺨﺼﺺ ﺧﻮد ﮔﻮﺷﻪاى از اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺟﻬﺎن را‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻦ اﺻﻠﻰ ﻛﺘﺎب اﺧﻴﺮ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1990‬در ﺷﻤﺎره ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻣﺠﻠﻪ اﻛﺴﭙﺮس ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻛﻨﻮن دوﻣﻴﻨﻚ ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ﺳﺆاﻻت ﺟﺪﻳﺪى درﺑﺎره اﻛﺘﺸﺎﻓﺎﺗﻰ ﻛﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﻴﺮ ﺷﺪه از ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺳﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻓﺮاﺧﻮر رﺷﺘﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻰ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻮده و ﺟﻮاﺑﻬﺎى آﻧﻬﺎ راﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻗﺒﻠﻰ اﻓﺰوده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﻠﺐ ﺗﺎزه و‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮى از ﺑﺤﺚ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻣﻨﻴﻚ ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ﺑﻪﺻﻮرت ﺳﻪ ﺳﺆال ﻣﻬﻢ در ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺘﺎب آورده اﺳﺖ‪ :‬آﻳﻨﺪه زﻧﺪﮔﻰ؟‪ ،‬آﻳﻨﺪه اﻧﺴﺎن؟ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬ ‫آﻳﻨﺪه دﻧﻴﺎ؟‬ ‫در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ ﻛﻪ درﺑﺎره ﺳﻪ‬ ‫ﺳﺆال ﻓﻮق ﭘﻴﺶ ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را درﺑﺎره اﻧﺤﺮاﻓﺎﺗﻰ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫﺪ و ﻧﻴﺰ درﺑﺎره ﺿﺎﻳﻌﺎﺗﻰ ﻛﻪ در آن وارد آورده‪ ،‬ﺑﻴﺎن داﺷﺖ‪،‬‬ ‫اﻛﻨﻮن ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰآﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه را ﺑﺎ ﻧﻈﺮ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ارزﻧﺪه آﺷﻨﺎ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه در زﻳﺮ‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﻓﺼﻞ آﺧﺮ ﻛﺘﺎب‪ :‬زﻳﺒﺎ ﺗﺮﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ ي زﻧﺪﮔﻰ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮى ﺗﻘﺪﻳﻢ‬ ‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫آﻳﻨﺪه زﻧﺪﮔﻰ؟‬ ‫دوﻣﻨﻴﻚ ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ‪ 15‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺗﺤﻮل و ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺲ از ﭼﻨﺪﻫﺰاره زﻧﺪﮔﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻨﻮﻧﻰ از ﺗﻤﺪن رﺳﻴﺪهاﻳﻢ‪ .‬ﺗﺤﻮﻟﻰ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪ آوردن ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﺑﻴﺶ از‬ ‫ﭘﻴﺶ ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ و ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮاورده ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ )اﻛﻨﻮن ﺑﻴﺶ از ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻧﻔﺮﻳﻢ و ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ ﺑﻴﺶ از ده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫ﺷﺪ( ﺑﻪﻃﻮر ﻓﺸﺮده و ﻣﺘﺮاﻛﻢ‪ ،‬ﺑﺮ روى ﺳﻴﺎره ﻛﻮﭼﻜﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم زﻣﻴﻦ و در ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻗﺪرﺗﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ‬

‫‪٣٠٠‬‬

‫ﺧﻮد در ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪوﺟﻮد آوردهاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﺸﻤﺎﻧﻰ ﻧﮕﺮان ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺧﻴﺮه ﺷﺪه و از ﺧﻮد‬ ‫ﻣﻰﭘﺮﺳﻴﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎى زﻧﺪﮔﻰ از اﻳﻦ ﭘﺲ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ؟‬

‫‪Joel de Rosnay‬‬ ‫ژوﺋﻞ دوروﻧﻪ‪ :‬ذر‪‬ات‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى درﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى اوﻟﻴﻪ ﺗﺎ اﻧﺪاﻣﻬﺎى زﻧﺪه‬ ‫ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﻠﻮل‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﺎﺗﻰ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﭼﻨﺪﻳﻦ اﻧﺪام زﻧﺪه و ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺘﻰ ﻛﻪ از‬ ‫اﺟﺘﻤﺎع ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻮق ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻧﺴﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﻮه ادراك ﻓﻮقاﻟﻌﺎده‬ ‫در رأس ﻫﻤﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺧﻮد ﻧﻴﺮوى ﻣﺤﺮﻛﻪ ﺗﺤﻮل در روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .،‬وﻟﻰ‬ ‫اﻛﻨﻮن ﺗﺤﻮل دﻳﮕﺮ زﻳﺴﺘﻰ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺗﺤﻮل ﺻﻨﻌﺘﻰ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪ ،‬ﻫﻨﺮى و ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﭼﺮﺧﺸﮕﺎه ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺤﻮل واﻗﻊ ﺷﺪه و ﺑﻪ دو راﻫﻰ ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻰ ﺑﻴﻦ دﻧﻴﺎى‬ ‫ﻣﺎد‪‬ه و دﻧﻴﺎى ادراك‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ آﻧﭽﻪ در آﻏﺎز ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﺑﻴﻦ دﻧﻴﺎى ﻣﺎده ﺑﻰﺟﺎن و‬ ‫دﻧﻴﺎى زﻧﺪه اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬رﺳﻴﺪهاﻳﻢ؟‬ ‫دوروﻧﻪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺤﻮل ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﺤﻮل زﻳﺴﺘﻰ‪ ،‬ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﭘﺮده‬ ‫ﭼﻬﺎرم از ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺧﻠﻘﺖ را ﺷﺮوع ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ .‬اﻧﺴﺎن در ﻫﺰارهﻫﺎى آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻧﻘﺸﻰ اﺳﺎﺳﻰ در اﻳﻦ‬ ‫ﭘﺮده از ﻧﻤﺎﻳﺶ اﺟﺮا ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪاى از درك ﻋﻤﻮﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮان آن را‬ ‫ﻓﻬﻢ ﻳﺎ ادراك ﻣﺸﺘﺮك ﻧﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬اﻳﻦ ﭘﺮده از ﻧﻤﺎﻳﺶ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ؟‬

‫‪٣٠١‬‬

‫دوروﻧﻪ‪ :‬ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﻛﻨﻮن در ﺣﺎل ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻮﻋﻰ دﻳﮕﺮ از زﻧﺪﮔﻰ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻧﻮﻋﻰ‬ ‫زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺸﺘﺮك ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻧﺎﻣﻰ ﺑﻪ آن دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ »ﻛﻼن ﻣﻮﺟﻮد ﺳﻴﺎرهاى« ﻛﻪ ﺗﻤﺎم‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺳﻴﺎره و ﻓﺮاوردهﻫﺎى ﻋﻠﻤﻰ‪ ،‬ﺻﻨﻌﺘﻰ و ﻫﻨﺮى ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى آن را ﺗﺸﻜﻴﻞ‬ ‫ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﮕﺮ ﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻏﺎز ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ و از‬ ‫اﺟﺘﻤﺎع آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﻮدات ﭼﻨﺪ ﺳﻠﻮﻟﻰ و ﺳﭙﺲ از اﺟﺘﻤﺎع ﻣﻮﺟﻮدات ﭼﻨﺪ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﺑﺎ‬ ‫اﻧﺪاﻣﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ و ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؟ اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ از اﺟﺘﻤﺎع اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬ ‫و ﻛﻠﻴﻪ ﻣﻮﺟﻮدات روى زﻣﻴﻦ و دﺳﺘﺎوردﻫﺎى ﻋﻠﻤﻰ ـ ﺻﻨﻌﺘﻰ ﺑﺸﺮ‪» ،‬ﻛﻼن ﻣﻮﺟﻮدى ﺳﻴﺎرهاى« در‬ ‫ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در اﻳﻦ »ﻛﻼن« در ﺣﻜﻢ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﻋﺼﺒﻰ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬و اﻛﻨﻮن‬ ‫اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﺟﻨﻴﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺧﺎرقاﻟﻌﺎدهاى را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎﺿﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﻰ را ﺑﺎزﺳﺎزى ﻛﺮده و در ﭼﺮﺧﻪ ﻣﺼﺮف ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻐﺰ ﻫﻤﮕﺎﻧﻰ‬ ‫ﻧﻈﺎم ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر دروﻧﻰ را ﺑﻪوﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آورد و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ اﻟﻜﺘﺮون‬ ‫ﺑﻪﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﻛﺮده و ﻧﺤﻮه ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻰ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط و ﻣﺒﺎدﻻت ﻣﺎ را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دﮔﺮﮔﻮن ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬اﮔﺮ در ﺗﺼﻮرات ﻣﺠﺎزى ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻰ ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﻰﺗﻮان از اﻧﺘﺨﺎﺑﻰ ﻧﻪ زﻳﺴﺘﻰ ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﻧﺎم ﺑﺮد؟‬ ‫دوروﻧﻪ‪ :‬ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ اﺧﺘﺮاﻋﺎت ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺑﺸﺮ ﻣﻌﺎدل ﺟﻬﺸﻬﺎﻳﻰ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ در ﻃﺒﻴﻌﺖ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺟﻬﺶ ﻳﺎ ﺗﺤﻮﻟﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﺻﻨﻌﺘﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﺸﺮ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫از ﺟﻬﺸﻬﺎى زﻳﺴﺘﻰ داروﻳﻨﻰ دارﻧﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن »اﻧﻮاع« ﻣﻮﺟﻮدات ﺟﺪﻳﺪى ﻧﻈﻴﺮ ﺗﻠﻔﻦ‪ ،‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‬ ‫ﺧﻮدروﻫﺎ‪ ،‬راﻳﺎﻧﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻮارهﻫﺎ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻐﺰ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻳﻌﻨﻰ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ را در ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﻗﺮن ﺧﻠﻖ‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬آﻳﺎ ﺧﻮد اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﺧﻮد را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻰﻛﻨﺪ؟‬

‫‪٣٠٢‬‬

‫دوروﻧﻪ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﺑﺮاى ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺑﻮرس را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻫﻤﺎن ﻧﻈﺎم داروﻳﻨﻰ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺮد ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻜﺜﻴﺮ ﺑﺮﺧﻰ از اﺑﺪاﻋﺎت را ﺗﺸﺪﻳﺪ و ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺗﺤﻮل و ﻳﺎ‬ ‫ﺗﻜﺜﻴﺮ ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ را ﻛﻨﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﻗﻄﻊ ﻣﻰﻛﻨﺪ؟ اﻳﻦ ﭘﺮﺗﻘﺎل و ﻳﺎ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﻴﺐ را ﻛﻪ‬ ‫ﺗﺤﻮﻟﻰ در آن اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ ﻣﺮﻏﻮب ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و اﻧﻮاع ﻃﺒﻴﻌﻰ دﻳﮕﺮ از اﻳﻦ ﻣﻴﻮهﻫﺎ را ﻃﺮد و‬ ‫ﺣﺘﻰ از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺤﻮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻳﺎ وﻳﺪﺋﻮ و ﻳﺎ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ و ﻳﺎ اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻰ ﻛﻪ در آن‬ ‫ﺗﺤﻮل ﺟﺪﻳﺪى اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ و در آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎى ﻓﻮقاﻟﻌﺎدهﺑﻬﺘﺮ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﻗﺮار داده و ﻧﺴﻠﻬﺎى ﻗﺒﻠﻰ را از ﮔﺮدوﻧﻪ ﺧﺎرج ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﺧﺘﻼف ﻣﻬﻢ ﺑﺎ ﺗﺤﻮل زﻳﺴﺘﻰ در اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در ﻣﻔﻬﻮم آﻧﻘﺪر اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻣﻮﺟﻮد را ﻛﻪ آرزو ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻣﻰﺳﺎزد‪ .‬ﺗﺤﻮل ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻮﻋﻰ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻰ ﻣﺎد‪‬ه ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده و ﻧﻘﺶ ﻣﺎدى ﺧﻮد را اﻳﻔﺎ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺤﻮل‬ ‫ﺟﺪﻳﺪى ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪوﺟﻮد آوردهاﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﻴﻦ دﻧﻴﺎﻫﺎى واﻗﻌﻰ و دﻧﻴﺎﻫﺎى واﻫﻰ دﻧﻴﺎى ﺟﺪﻳﺪى ﺑﻪوﺟﻮد آورده ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻰﺗﻮان آن را دﻧﻴﺎى ﺗﺼﻮﻳﺮى ‪ Virtuel‬ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎﻫﺎى ﻣﺼﻨﻮﻋﻰ ﺳﻴﺮ و ﺳﻴﺎﺣﺖ ﻛﺮده و‬ ‫ﺣﺘﻰ اﺷﻴﺎء ﻳﺎ ﻣﺎﺷﻴﻨﻬﺎﻳﻰ در آن ﺧﻠﻖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺣﺘﻰ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺤﻚ آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻧﻮﻋﻰ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺤﻮل ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ‪ ،‬ﻫﻨﺮى و ﺻﻨﻌﺘﻰ ﺑﺸﺮ از ﻫﻤﺎن ﻣﻨﻄﻖ ﺗﺤﻮل ﻃﺒﻴﻌﻰ ﭘﻴﺮوى ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻰ ﺑﺎز ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﺪن اداﻣﻪ دارد؟‬ ‫دوروﻧﻪ‪ :‬ﺑﻠﻰ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺗﺤﻮل از ﻟﺒﺎده ﻣﺎد‪‬ى ﺧﻮد ﺧﺎرج ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﻪﺳﻮى ﻣﻔﻬﻮم‪،‬‬ ‫ﻳﺎ آﻧﭽﻪ ﻋﺮﻓﺎ ﺑﻪ آن »ﺣﻘﻴﻘﺖ« ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه و ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻳﺎ آﺗﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﺰدﻳﻚ‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ در ﺟﻬﺘﻰ ﻋﻜﺲ آﻧﭽﻪ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ اﻧﻔﺠﺎر اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻳﺎ در واﻗﻊ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ »ﻧﻘﻄﻪ‬ ‫اُﻣﮕﺎ« ﻧﻮﻋﻰ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻰ روح آزاد ﺷﺪه از ﻣﺎد‪‬ه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ زﻣﺎن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﻨﻴﻢ اﻳﻦ دو ﭘﺪﻳﺪه ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻧﻤﻰﺗﻮان زﻣﺎن را از ﻳﺎد ﺑﺮد و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دوره ﻛﻮﺗﺎه زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺎ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ .‬آﻳﺎ ﻫﺮ ﻓﺮد از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻧﺪام ﺳﻴﺎرهاى وارد ﻣﻰﺷﻮد و ﻧﻘﺶ ﺳﻠﻮﻟﻰ‬ ‫را اﺟﺮا ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬آﻳﻨﺪهاى ﻫﻢ ﺑﺮاى او ﻣﻰﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻮد؟‬

‫‪٣٠٣‬‬

‫دوروﻧﻪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎ‪ .‬و ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻫﺮ ﻓﺮد از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻛﺎﻣﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻰﮔﺬراﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﺟﻮد واﺣﺪى را ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻴﺘﻰ ﻣﻬﻤﺘﺮ از‬ ‫زﻣﺎن اﻧﻔﺮادى ﺧﻮد دﺳﺖ ﻣﻰﻳﺎزﻧﺪ و ﻣﺮگ اﻧﻔﺮادى ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪاى ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺳﻴﺎره اﻧﺪام واﺣﺪى را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﺧﻄﺮ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺷﺪن‬ ‫ﺳﻴﺎره را درﭘﻰ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﻪﻫﺎى ﺗﻨﻮع ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺗﺤﻮل‬ ‫زﻳﺴﺘﻰ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ ﺑﻪوﺟﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﻫﺮ اﻧﺪازه ﺳﻴﺎره ﻫﻢ دﺳﺖ و ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﺎناﻧﺪازه‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺗﻨﻮع ﺑﻪوﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺷﻤﺎ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺑﺸﺮ را ﺑﺎ دﻳﺪ ﻳﻚ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎس ﻣﻰﻧﮕﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ از ﺗﺤﻮل ﻣﻐﺰ و‬ ‫ﺟﻬﺸﻬﺎ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﺎ اﺳﺘﻌﺎرات ﺧﻮد را ﺣﻘﻴﻘﻰ ﻣﻰﭘﻨﺪارﻳﺪ؟‬ ‫دوروﻧﻪ‪:‬‬

‫دﻳﺪ‬

‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‬

‫را‬

‫ﻧﻤﻰﺗﻮان‬

‫از‬

‫ﺗﻈﺎﻫﺮات‬

‫زﻳﺴﺘﻰ‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ‬

‫ﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬

‫اﮔﺮ‬

‫ﺧﻼف اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﻢ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬وﻟﻰ در ﻋﻮض‬ ‫زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ ﻣﺎ را ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻳﺴﺎت ﺣﺮﻛﺘﻰ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﭼﺮﺧﻬﺎ‪،‬‬ ‫ﺳﺎﻋﺘﻬﺎ در اواﻳﻞ اﻳﻦ ﻗﺮن دﻳﺪ ﺟﻬﺎﻧﻰ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻄﻮف ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺘﻌﺎره ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﺗﻌﻠﻴﻢ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺧﻮد را در‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮب ﻛﻠﻤﻪ ﻣﻘﻴﺪ ﻧﻜﻨﻴﻢ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎرهاى ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺧﻠﻖ آن ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬اﻋﻤﺎل و ادراﻛﺎت ﻣﺎ‬ ‫را ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﺧﻮد ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬دﻳﺪ ﻣﺎ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﺎ در اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ و‬ ‫ﺑﺎﻻﺧﺮه ﭘﺎﻫﺎى ﻣﺎ در اﺧﺘﻴﺎر وﺳﺎﻳﻞ ﻧﻘﻠﻴﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺳﺆال ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﺎ زﻧﺪﮔﻰ را‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻌﺎوﻧﻰ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﻴﺎره در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻧﮕﻠﻰ ﺑﺮ روى ﺳﻴﺎره ﺷﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪزودى ﺑﺮ روى آن ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎى ﻣﺨﺮب اﻗﺘﺼﺎدى‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و زﻳﺴﺘﻰ ﺑﻪوﺟﻮد ﺧﻮاﻫﻴﻢ آورد‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫دوروﻧﻪ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ در زﻣﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ در ﺣﺎل ﺧﺸﻚ ﻛﺮدن ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژى و ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﻰ زﻣﻴﻦ‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﻢ و ﻣﻮاد زاﻳﻴﺪ ﺧﻮد را در ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺪاﻓﻊ ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺮاغ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻗﺸﺮ اوزون‬

‫‪٣٠٤‬‬

‫ﻣﺤﺎﻓﻆ زﻧﺪﮔﻰ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮده و ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺎزﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ از اﻛﺰوز ﻣﺎﺷﻴﻨﻬﺎ و دودﻛﺶ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‬ ‫ﺧﺎرج ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاى را در روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻧﮕﻞ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺷﺪه‪،‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎرى از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه را ﻛﻪ ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده از ﺑﻴﻦ ﻣﻰﺑﺮﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺣﺘﻰ ﺑﺮﺧﻰ از اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺻﻨﻌﺘﻰ ﺑﺮاى ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻗﺘﺼﺎد ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﻤﻮ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت دﻳﮕﺮ را‬ ‫ﻛﻨﺪ و ﻳﺎ ﻣﺘﻮﻗﻒ و ﻳﺎ ﺣﺘﻰ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻣﻰدﻫﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﻢ درواﻗﻊ‬ ‫اﻧﮕﻞ ﺳﻴﺎره زﻣﻴﻦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰﺗﻮان ﻣﺎﻧﻊ آن ﺷﺪ و ﺳﻴﺎره را در اﻣﺎن ﻧﮕﻪ داﺷﺖ؟‬ ‫دوروﻧﻪ‪ :‬ﺑﺮﺧﻼف ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺮﺧﻰ از ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺪارى ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎى دﺳﺖ‬ ‫ﻧﺨﻮرده از ﻓﺮاوردهﻫﺎى ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ در ﭘﺎرﻛﻬﺎى ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺷﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻮﻋﻰ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻰ‬ ‫ﺑﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺻﻨﻌﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ و اﻗﺘﺼﺎد ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﺑﺮاى ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺗﺤﻮل و از ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻛﻪ در ﻃﺒﻴﻌﺖ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده درس ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﻬﻤﻴﺪن اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎى ﻣﺎ در ﺷﻨﺎﺧﺖ راه ﺻﺤﻴﺢ و ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﺟﻬﺖ دار زﻧﺪﮔﻰ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺨﺼﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﻬﻢ ﻋﻤﻮﻣﻰ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻢ و ﺑﻪ ﺻﻨﻌﺘﻰ ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺷﺪ ﺑﺎور دارم‪ .‬اﻣﻴﺪوارم‪ ،‬اﮔﺮ واﻗﻌﺎ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪى اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﺑﻪ آراﻣﻰ ﻣﻮاﺟﻪ‬ ‫ﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬

‫آﻳﻨﺪه اﻧﺴﺎن‬ ‫دوﻣﻨﻴﻚ ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻣﺎ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ژوﻧﻞ دوروﻧﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺮده ﭼﻬﺎرم ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻰ‬ ‫ﺗﺤﻮل ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ؟‬

‫‪Yves Coppens‬‬

‫‪٣٠٥‬‬

‫اﻳﻮ ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬روزى ﺑﻪ ﻛﺎﺷﻔﻰ ﻛﻪ از ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل ﺑﺮﻣﻰﮔﺸﺖ ﮔﻔﺘﻢ ﺣﺘﻤﺎ در آﻧﺠﺎ ﺳﺮدﺗﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﺳﺎدﮔﻰ ﺟﻮاب داد ﻛﻪ ﻧﻪ‪ ،‬ﻟﺒﺎس ﻛﺎﻓﻰ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮدم‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪاى از ﺗﺤﻮل ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﻣﺎ را‬ ‫ﻣﻰرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻔﻜﺮ و اﺑﺪاع‪ ،‬ﻫﺮ روز ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﺑﺪن و ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻛﻨﻮن دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺮ آن ﻣﺴﻠﻂ ﺷﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺤﻮل ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬ ‫ﺗﺤﻮل زﻳﺴﺘﻰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﺪﺗﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﻮل ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ و داﻧﺶ ﻣﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‬ ‫ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ اذﻋﺎن داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﺮﺧﻰ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻰ از ﻗﺒﻴﻞ زﻟﺰﻟﻪ و‬ ‫آﺗﺸﻔﺸﺎﻧﻬﺎ و ﮔﺮدﺑﺎدﻫﺎ و ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻰ از وﻳﺮوﺳﻬﺎ ﻧﻈﻴﺮ وﻳﺮوس اﻳﺪز‪ ،‬آﺳﻴﺒﻬﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﺑﺸﺮ وارد‬ ‫ﻣﻰآورﻧﺪ وﻟﻰ آﺛﺎر آﻧﻬﺎ ﻣﻨﻄﻘﻪاى اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﺤﺎر ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺪن ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻫﻤﻮﺳﺎﭘﻴﻦ ﺳﺎﭘﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﺤﻤﻞ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟‬ ‫ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬ﭼﺮا‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺴﻴﺎر آﻫﺴﺘﻪ‪ .‬ﺑﺮاى ﻣﺸﺎﻫﺪه دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﺑﺎﻳﺪ آﻳﻨﺪه ﺑﺴﻴﺎر دورى را در ﻧﻈﺮ ﻣﺠﺴﻢ‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر دورﺗﺮ از ﻫﺰارهﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ‪ .‬در ده ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺟﻤﺠﻤﻪ‬ ‫ﻣﺎ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻰ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ و ﻣﺘﻔﺎوت از آﻧﭽﻪ اﻛﻨﻮن دارﻳﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﺨﻮاﻧﺒﻨﺪى ﺑﺪن ﻣﺎ ﺑﺎرﻳﻚ‬ ‫و ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ و ﻣﻐﺰ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮى ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬و آﻳﺎ اﻳﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺘﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪﺗﺮى را ﺑﻪوﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آورد؟‬ ‫ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬ﺑﺎ ﺑﺰرگ ﺷﺪن ﺳﺮ ﺟﻨﻴﻦ‪ ،‬زﻣﺎن ﺑﺎردارى ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮ و ﻣﺎدر اﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﻓﺮدا در ﺷﺶ ﻣﺎﻫﮕﻰ‬ ‫وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و دوران ﻛﻮدﻛﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻃﻮﻻﻧﻴﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻃﻼع زﻳﺎدى از دوره‬ ‫ﺑﺎردارى اﺟﺪاد ﺧﻮد ﻧﺪارﻳﻢ وﻟﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺤﻮل در ﻃﻰ زﻣﺎن و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻓﺰاﻳﺶ‬ ‫ﺣﺠﻢ ﺟﻤﺠﻤﻪ ﺟﻨﻴﻦ‪ ،‬اﻳﻦ دوره ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻛﻮﺗﺎه و ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ زﻣﺎن ﺑﺎردارى ﻛﻨﻮﻧﻰ‬ ‫ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺤﻮل زﻳﺴﺘﻰ ﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟‬ ‫ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬ﻛﻨﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ وﻟﻰ اداﻣﻪ دارد‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺪن ﻣﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ زﻳﺴﺘﻰ و ﻣﻠﺰم ﺑﻪ اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ‬

‫‪٣٠٦‬‬

‫آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬وﻳﺮوﺳﻬﺎ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﻣﻰﻳﺎﺑﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺴﺎﺋﻠﻰ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪ‪ .‬در‬ ‫ﭘﻨﺎه از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻰ و ﻳﺎ ﺣﻮادث ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻛﻪ روزى ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ را ﺧﺮاب ﻛﻨﺪ‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ .‬وﻟﻰ در ﻋﻮض ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن دﻳﮕﺮ در ﻗﻠﻤﺮو اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ واﻗﻊ ﻧﻴﺴﺖ و ﺷﺎﻳﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺰاره ﺳﻮم ﻣﻴﻼدى اﮔﺮ ﺟﻨﮕﻰ ﺧﺎﻧﻤﺎﺳﻮز ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را از ﺑﻴﻦ ﻧﺒﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻄﻔﻪ اﻧﺴﺎﻧﻰ را‬ ‫در ﮔﻮﺷﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻀﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬آﻳﺎ ﺟﻬﺸﻬﺎى ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮى ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در درون ژﻧﻬﺎى ﻣﺎ ﺑﻪوﺟﻮد آﻳﺪ ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﻧﻮع‬ ‫ﻣﺎ را ﻋﻮض ﻛﻨﺪ؟‬ ‫ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺟﻬﺶ اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ وﻟﻰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻮع و ﻳﺎ ﻧﮋاد ﻣﺴﺌﻠﻪ دﻳﮕﺮى اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻛﻨﻮﻧﻰ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ آﻣﻴﺨﺘﮕﻰ ژﻧﻬﺎ داﻳﻤﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﻣﺠﺰا از دﻳﮕﺮان وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫در درون آﻧﻬﺎ اﻧﺤﺮاف ﻧﮋادى ﺑﻪوﺟﻮد آﻳﺪ و ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ ﺑﺮوز ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﻗﺎدر‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت در ﻓﻀﺎ ﺷﻮد و اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ در ﻧﻘﺎﻃﻰ ﻣﺠﺰا از ﻛﻴﻬﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﻮﻧﺪ و اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن روزى ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﻴﺎرات دﻳﮕﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪى را در ﻓﻀﺎ ﺑﻪوﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﺟﺪاد ﻣﺎ در ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺣﺮﻛﺖ‬ ‫ﺧﻮد را از اﻓﺮﻳﻘﺎ ﺷﺮوع ﻛﺮدﻧﺪ و در زﻣﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﺗﻤﺎم ﺳﻴﺎره زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﺧـﻮد درآوردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﭼﻪ اﺗﻔﺎق ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد؟‬ ‫ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬اﺟﺘﻤﺎع ﻛﻮﭼﻜﻰ ﻛﻪ در روى ﺳﻴﺎرهاى دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻰ و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬ ‫ﺑ‪‬ﻌﺪ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻣﺠﺰا از ﺑﻘﻴﻪ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻧﺤﺮاف و اﺧﺘﻼف ﺑﺮوز ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫زﻳﺴﺖ و ﻓﺮﻫﻨﮓ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻔﺎوت از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮِ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺮ روى ﺳﻴﺎره زﻣﻴﻦ ﺗﺤﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪،‬‬ ‫ﺣﺘﻰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎى ﻣﺘﻨﻮع و ﺣﺘﻰ اﻧﻮاع ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮ روى ﺳﻴﺎرات دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻌﺪ‬ ‫از ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل اﻧﺰوا از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪوﺟﻮد آﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬آﻳﺎ اﮔﺮ در ﻓﻀﺎ ﺳﻔﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺪن ﻣﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاى ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد؟‬ ‫ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬اﻗﺎﻣﺖ ﻃﻮﻻﻧﻰ ﻓﻀﺎﻧﻮردان در ﻣﺪارﻫﺎى اﻃﺮاف زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎى‬

‫‪٣٠٧‬‬

‫اﺳﻜﻠﺖ آﻧﻬﺎ ﺿﻌﻴﻒ و ﻧﺎزك ﺷﺪه و اﻧﺪاﻣﻬﺎى آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻧﺤﻮ ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﻄﺮ اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﺠﺰا ﺷﺪه در ﻓﻀﺎ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻧﺮم ﺗﻨﻬﺎى داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻃﻼع زﻳﺎدى از‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ زﻧﺪﮔﻰ در ﻓﻀﺎ را ﻧﺪارﻳﻢ وﻟﻰ ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﻛﻪ در ﺑﻰوزﻧﻰ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺷﻜﻞ ﺑﺪن ﻣﻬﻢ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻌﺪﻧﻰ ﻣﻮﺟﻮد در اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺤﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ و ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺘﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺤﻞ‬ ‫اوﻟﻴﻪ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺗﺒﻌﻴﺪ در ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﭘﺴﺮﻋﻤﻮﻫﺎى ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت از ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان از اﺧﺘﻼف ﻧﮋادى واﻗﻌﻰ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و در‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺎل اﻣﻜﺎن ﺗﻨﻮع در اﻧﻮاع اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪوﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬در روزﮔﺎر ﻣﺎ ﺗﻨﻮع در ﺣﺎل از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻳﻚ دﺳﺖ و‬ ‫دﻧﻴﺎ ﻳﻚ ﻧﻮاﺧﺖ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺘﻘﺎﻻت و ارﺗﺒﺎﻃﺎﺗﻰ ﻛﻪ‬ ‫در ﺳﺪه اﺧﻴﺮ ﻛﺴﺐ ﻛﺮدهاﻳﻢ ﺗﺤﺮك و درﻧﺘﻴﺠﻪ اﺧﺘﻼط ژﻧﻬﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻰﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺘﻰ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻔﺮ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و از ﻧﻈﺮ زﻳﺴﺘﻰ و ﻣﻨﻄﻘﺎ از ﻧﻈﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺑﺎ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻳﻚ ﻧﻮاﺧﺘﻰ در ﺑﻴﻦ ﺗﻤﺪن و ﻓﺮﻫﻨﮓ و آﻣﻴﺨﺘﮕﻰ در‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻇﺎﻫﺮى رﻧﮓ ﭘﻮﺳﺖ و ﻣﻮ و ﭼﺸﻢ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬وﻟﻰ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ »ﺑﻮﺷﻤﻦ«ﻫﺎ و ﻳﺎ‬ ‫»آﻣﺮﻳﺪﻳﻦ«ﻫﺎ )ﺳﺮخ ﭘﻮﺳﺘﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ( ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺷﺪه در ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎﻫﻬﺎى اﺟﺒﺎرى را ﻛﻪ ﺑﺎ وﻗﺎﺣﺖ ﺑﻪ آن »ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ‬ ‫ﺷﺪه«‪ 1‬ﮔﻮﻳﻨﺪدر ﻧﻈﺮ ﻣﻰﮔﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﺧﻮد ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ ﻧﮕﻪداﺷﺘﻦ اﻳﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت در ﺳﻨﺘﻬﺎى ﻗﺪﻳﻤﻰ ﺧﻮد ﭼﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎﻳﻰ دارد؛ آﻳﺎ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ آﻧﻬﺎ در زﺑﺎن و آواز ﺳﻨﺘﻰ و ﻳﺎ آداب رﺳﻮم ﻗﺒﻴﻠﻪاى‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻤﺪن‬ ‫ﻛﻨﻮﻧﻰ و دﻧﻴﺎى ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ را ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻣﻤﻨﻮع ﻛﺮدهاﻧﺪ؟ »ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﻔﺎﻇﺖﺷﺪه« ﺟﺰاﻳﺮ ﻧﺨﺴﺘﻴﻨﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺮاى‬ ‫ارﺿﺎى ﺗﻤﺎﻳﻼت ﺧﻮد ﻣﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد آوردهاﻳﻢ و ﻧﻪ ﺑﺮاى ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻧﻬﺎ‪ .‬ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ اﻳﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﭼﺎرهاى ﻧﺪارﻧﺪ ﺟﺰ ﻣﺤﻮ‬ ‫ﺷﺪن و ﻳﺎ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪن ژﻧﺘﻴﻜﻰ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﺸﺮى‪ .‬اﻳﻦ اﺧﺘﻼط ﺑﺮاى ﻣﺎ و آﻧﻬﺎ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ و ﻧﺒﺎﻳﺪ‬ ‫از آن اﺣﺴﺎس اﻓﺴﺮدﮔﻰ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬آﻳﺎ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻛﻪ از آﻏﺎز ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺷﺮوع ﺷﺪه‪ ،‬اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؟‬ ‫‪١. Reserves‬‬

‫‪١‬‬

‫‪٣٠٨‬‬

‫ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن اﻃﻼﻋﺎت و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﺴﻴﺎرى ذﺧﻴﺮه ﻣﻰﻛﻨﺪ و در ﺣﺎل ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﺳﻮى‪ ،‬داﻧﺶ‬ ‫ﻋﻈﻴﻢ‪ ،‬آزادى ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﻏﻨﻰﺗﺮ و ﺷﺎﻳﺪ ﻃﺒﻴﻌﺘﻰ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﻫﻤﺎن راﻫﻰ‬ ‫را اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺎد‪‬ه و زﻧﺪﮔﻰ در ﻃﻰ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺳﺎل ﻃﻰ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺷﻤﺎ از اﻓﺮاد ﺧﻮﺷﺒﻴﻦ ﻫﺴﺘﻴﺪ؟‬ ‫ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻰ و ﻧﻈﺎﻣﮕﻴﺮى اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﺸﺮى ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺑﻬﺘﺮ‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺪارى ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺧﻮد اﺣﺴﺎس وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‬ ‫ﻣﺘﺤﺪ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎى اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻊ ﺑﺎ اﺷﻜﺎﻻت ﻓﺮاواﻧﻰ روﺑﻪرو ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻧﮕﺎه ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 70‬ﺳﺎل ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ دﻧﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ در آن‬ ‫زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و اﻳﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ زﻣﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ‪،‬‬ ‫ﻟﺤﻈﻪاى ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬در واﻗﻊ زﻣﺎﻧﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺗﺎه وﻟﻰ از ﻧﻈﺮ ﻓﺮدى ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻰ‪.‬‬ ‫ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد‪ ،‬دوران ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮ از دهﻫﺰار ﺳﺎل ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ و اﻳﻦ دهﻫﺰار ﺳﺎل در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺤﻮل زﻳﺴﺘﻰ ﻣﺎ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪه ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮع ﺑﺸﺮ‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺗﺮاز ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاى از درك و ﻣﻌﺮﻓﺖ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ وﻟﻰ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻫﻨﻮز ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺟﻮان اﺳﺖ‪ .‬اﻛﺜﺮ اﺗﻔﺎﻗﺎت و اﺷﻜﺎﻻﺗﻰ ﻛﻪ در ﻗﺮن ﻣﺎ رخ ﻣﻰدﻫﺪ ﺑﺪﻳﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت‬ ‫اﻏﻠﺐ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﺸﺮى ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻧﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ در آن زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫آﻳﻨﺪه دﻧﻴﺎ‬ ‫دوﻣﻨﻴﻚ ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻳﻮﻛﻮﭘﻦ دوران زﻧﺪﮔﻰ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن در ﻣﻌﻴﺎر ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭼﻴﺰ و ﺣﺘﻰ‬ ‫ﻣﻀﺤﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﺎ در ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗﺎرﻳﺦ واﻗﻌﻰ ﺑﺸﺮﻳﺖ و ﺣﺘﻰ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗﺎرﻳﺦ دﻧﻴﺎ‬ ‫ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬دوران ﻋﻤﺮ واﻗﻌﻰ ﺟﻬﺎن ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫‪٣٠٩‬‬

‫‪Hubert Reeves‬‬ ‫ﻫﻮﺑﺮ رﻳﻮز‪ :‬ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﺠﺮﺑﻰ ﺟﺪﻳﺪ ﻇﺎﻫﺮا ﻣﺴﺘﺪل ﻣﻰﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ دﻧﻴﺎ در ﺣﺎل اﻧﺒﺴﺎط داﻳﻤﻰ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺗﺎ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﮔﺴﺘﺮده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻋﻤﺮش ﻧﻴﺰﺗﺎ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺳﺮدﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و دﻣﺎﻳﺶ ﺑﻪ آراﻣﻰ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺻﻔﺮ ﻣﻄﻠﻖ ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد )‪273‬ـ‬ ‫درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد(‪ .‬اﻳﻦ ادﻋﺎﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻗﻄﻌﻰ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻴﻬﺎى ﻣﺎ ﻣﺒﺘﻨﻰ ﺑﺮ‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻣﻨﺘﺞ از ﭼﻬﺎر ﻧﻴﺮوﻳﻰ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺸﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﺳﻨﻮات‬ ‫و ﻳﺎ ﻗﺮون آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺮوﻫﺎى دﻳﮕﺮى را ﻛﺸﻒ ﻛﻨﻴﻢ و اﻳﻦ اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻴﻬﺎى ﻣﺎ را‬ ‫ﻋﻮض ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬از ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻬﺎن ﺗﺎ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﻀﺎ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺧﺎﻟﻰ و اﺟﺮام‬ ‫ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮش ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﺎﻳﺪ از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺎ ﺑﺮ روى‬ ‫زﻣﻴﻦ آﺳﻤﺎن ﻛﺎﻣﻼً ﺳﻴﺎه دﻳﺪه ﺷﻮد؟‬ ‫رﻳﻮز‪ :‬ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ آﺳﻤﺎن ﺷﺒﺎﻧﻪ ﻣﺎ را روﺷﻦ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ در ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻬﺎن دﺧﺎﻟﺘﻰ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺤﻠﻰ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺠﻤﻮع از ﻣﺎ دور ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﮔﺴﺘﺮش ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎﺳﺖ و اﺟﺮام‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد در آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻼً در ﻣﺤﻞ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰﻣﺎﻧﻨﺪ و ﮔﺴﺘﺮش ﺷﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ .‬ﺳﺘﺎره ﻣﺎ‬ ‫)ﺧﻮرﺷﻴﺪ( و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى در ﮔﺴﺘﺮش ﺷﺮﻛﺖ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎﻳﻰ دﻳﮕﺮ از ﻫﻢ ﻣﻰﮔﺮﻳﺰﻧﺪ و ﻓﺎﺻﻠﻪ آﻧﻬﺎ از ﻫﻢ‬ ‫زﻳﺎدﺗﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﺣﺴﺐ زﻣﺎن اﻳﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ در ﺗﻠﺴﻜﻮﭘﻬﺎى ﻣﺎ ﺿﻌﻴﻔﺘﺮ دﻳﺪه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ ﻓﺮﺿﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا در اﻳﻦ زﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﻰ اﻧﺴﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﺮاى ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻰ‬

‫‪٣١٠‬‬

‫وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ! ﺑﺮﺧﻰ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺮد‪ ،‬ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ ﺳﺘﺎره ﻣﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻧﻪ؟‬ ‫رﻳﻮز‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻢ در زﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﻴﻤﻰ از ذﺧﻴﺮه ﻫﻴﺪروژن ﺧﻮد را‬ ‫ﺳﻮزاﻧﺪه و در ﻧﻴﻤﻪ راه ﻋﻤﺮش ﻗﺮار دارد‪ .‬در ﭘﻨﺞ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺗﻤﺎم ﻫﻴﺪروژن آن ﻣﺼﺮف‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻏﻮل ﺳﺮﺧﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺮﻛﺰﻳﺶ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻓﺸﺮده و ﺣﺎل‬ ‫آﻧﻜﻪ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺟﻮ‪ ‬آن در ﻓﻀﺎ ﮔﺴﺘﺮده و ﺗﺎ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت‪ ،‬رﻧﮓ ﺧﻮرﺷﻴﺪ از زرد ﺑﻪ ﺳﺮخ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬آﻳﺎ در اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺳﻮﺧﺖ؟‬ ‫رﻳﻮز‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﻫﺰار ﺑﺎر ﻧﻮراﻧﻰﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ و اﮔﺮ از روى زﻣﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﻢ‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ آﺳﻤﺎن را ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪) .‬اﻟﺒﺘﻪ از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺎ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ( دﻣﺎى روى زﻣﻴﻦ ﺗﺎ‬ ‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻫﺰار درﺟﻪ ﺑﺎﻻ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﻛﻠﻰ ﻧﺎﺑﻮد و ﺧﻮد زﻣﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬ ‫ﺗﺒﺨﻴﺮ زﻣﻴﻦ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻃﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﺳﺘﺎره ﻣﺎ در واﭘﺴﻴﻦ دم‪ ،‬ﺳﻴﺎرات ﺧﻮد‪،‬‬ ‫ﻋﻄﺎرد‪ ،‬زﻫﺮه‪ ،‬زﻣﻴﻦ و ﺣﺘﻰ ﻣﺮﻳﺦ را ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺳﻴﺎرات دورﺗﺮ ﻣﺜﻞ ﻣﺸﺘﺮى و زﺣﻞ ﻛﻪ‬ ‫ﺟﻮى ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻫﻴﺪروژن و ﻫﻠﻴﻢ دارﻧﺪ آن را از دﺳﺖ داده و ﻓﻘﻂ ﻫﺴﺘﻪ ﻋﻈﻴﻢ ﺻﺨﺮهاى آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﺎﻗﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮد ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﻰ ﺗﻤﺎم ذﺧﺎﻳﺮ ﺳﻮﺧﺖ اﺗﻤﻰ را ﻣﺼﺮف ﻛﺮده و ﺑﻪ‬ ‫ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﺳﻔﻴﺪى ﺑﺎ اﺑﻌﺎدى در ﺣﺪود ﻛﺮه ﻣﺎه ﺗﺒﺪﻳﻞ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺳﺮد‬ ‫ﺷﺪه و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﺳﻴﺎه )ﻳﻌﻨﻰ ﺟﺴﺪ ﺳﺘﺎره ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﻧﻮر اﺳﺖ( ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﻣﻮادى ﻛﻪ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ؟‬ ‫رﻳﻮز‪ :‬در ﻓﻀﺎﻫﺎى ﺑﻴﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه و ﺷﺎﻳﺪ در آﻳﻨﺪهاى ﺑﺴﻴﺎر دور در ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﺘﺎره‬ ‫ﺟﺪﻳﺪ و ﺳﻴﺎراﺗﻰ اﻃﺮاف آن ﻣﺼﺮف ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬و زﻧﺪﮔﻰ ﺟﺪﻳﺪى را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ؟‬ ‫رﻳﻮز‪ :‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻧﻪ‪ .‬اﺗﻤﻬﺎى ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﺑﺪن ﻣﺎ ﺷﺎﻳﺪ روزى در ﺗﺸﻜﻴﻞ اﻧﺪاﻣﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه‬ ‫دﻳﮕﺮى ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٣١١‬‬

‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎ اﻧﺴﺎن ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﺎر ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل دﻳﮕﺮ روى زﻣﻴﻦ زﻧﺪﮔﻰ ﻛﻨﺪ؟‬ ‫رﻳﻮز‪ :‬ﺑﻠﻰ‪ .‬وﻟﻰ ﻣﻰﺗﻮان ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﻮﻛﻮﭘﻦ ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺧﻴﻠﻰ ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ زﻣﺎن ﻣﻘﺪر‪ ،‬ﻗﺎدر‬ ‫ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺳﻔﺮﻫﺎى ﻃﻮﻻﻧﻰ ﺑﻴﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺤﻈﻪاى ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻰ ﻛﻪ در ﻃﻰ زﻣﺎﻧﻰ‬ ‫ﻣﻌﺎدل ﻋﻤﺮ دو ﻳﺎ ﺳﻪ ﻧﺴﻞ از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ و در ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬در روى زﻣﻴﻦ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﺎدرﺑﺰرﮔﻬﺎى ﻣﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ 50‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎى ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ‪ 50000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺳﺎﻋﺖ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫روزى ﺳﺮﻋﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر ﺷﻮد و ﻧﻮادﮔﺎن ﻣﺎ ﺑﺮاى اﺳﺘﻔﺎده از روﺷﻨﺎﻳﻰ‪ ،‬ﺧﻮد‬ ‫را ﺑﻪ ﺳﻴﺎرهاى ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﺣﻮاﻟﻰ ﺳﺘﺎره ﺟﻮاﻧﻰ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﺗﺼﻮرات ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎى ﭘﺪر اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ روﺳﻴﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬زﻣﻴﻦ ﮔﻬﻮاره ﻣﺎﺳﺖ وﻟﻰ ﻧﻤﻰﺗﻮان ﺗﺎ اﺑﺪ در ﮔﻬﻮاره ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪ «...‬ﻣﻔﻬﻮم اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و ﺗﻨﻮع و ﺗﺤﻮل ﺑﺎ اﻧﺴﺎن اداﻣﻪ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ و ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﺣﺘﻰ ﺑﺪون او ﻫﻢ ﺑﻪ راه ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ .‬و ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺧﻠﻘﺖ و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮى ﺗﻨﻮع و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﻘﺶ اول را داده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫رﻳﻮز‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ روزى ﻧﻮع اﻧﺴﺎن ﻣﺤﻮ ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻰ از‬ ‫ﺑﻴﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﺮﺧﻰ از ﺣﺸﺮات ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻘﺎوﻣﺘﺮ از ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻘﺮﺑﻬﺎ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫در ﻣﻌﺮض ﺣﺪ‪‬ى از ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺣﺪ‪ ‬ﻻزم ﺑﺮاى ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺎ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻌﺪ از ﻳﻚ ﺟﻨﮓ اﺗﻤﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪه و ﻓﻬﻢ وادراك ﺧﻮد را ﺗﻮﺳﻌﻪ داده ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ آﻟﻮدﮔﻰ ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫زﻳﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﻛﻨﻮن ﻣﺎ در ﭘﻴﺶ دارﻳﻢ‪ ،‬روﺑﻪور ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬در ﻃﻮل اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺗﻤﺎﻳﻠﻰ ﺑﺮاى ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺟﻬﺘﻰ در ﻣﻮرد اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﺪاده و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ‬ ‫دﻳﺪﮔﺎﻫﻰ ﺟﺒﺮى را ﻫﻢ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬وﻟﻰ اﺟﺒﺎرا ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻫﻴﭻﮔﺎه ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﺸﺪه‬ ‫و ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺧﻮد اداﻣﻪ داده اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﺎ اﺑﺪﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ؟‬

‫‪٣١٢‬‬

‫رﻳﻮز‪ :‬دو ﺟﻠﻮه از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺮا ﻣﺘﺤﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﺟﻠﻮه ﻫﻤﻴﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺒﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫از آﻏﺎز اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻴﻢ و اﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻣﺎ اﺟﺎزه ﻣﻰدﻫﺪ ﺗﺎ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺷﮕﻔﺘﻴﻬﺎ ﺟﻬﺖ دار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دوﻣﻴﻦ ﺟﻠﻮه از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻏﻢاﻧﮕﻴﺰﺗﺮ اﺳﺖ و ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‬ ‫ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﺑﺎ ﺟﻮ‪‬ى ﻛﻪ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ آﻧﻬﺎ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده‬ ‫ﺳﺎزش داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ ﺗﻔﺎﻫﻢ زﻧﺪﮔﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓ و ﺗﺨﺮﻳﺐ از آﺷﻨﺎﻳﺎن ﻗﺪﻳﻤﻰ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﻰ‬ ‫در ﻟﺤﻈﻪاى ﺑﻪﺧﺼﻮص از ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺤﻮل ﻫﺮج و ﻣﺮج ﻳﺎ واﻗﻌﻪاى ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﺮه اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬و ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﻤﺎ از اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫رﻳﻮز‪ :‬ﭼﺮا در دﻧﻴﺎى ﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺑﻪﺻﻮرﺗﻰ ﺧﻮب ﭘﻴﺶ ﻣﻰرود و در دﻧﻴﺎى‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻰ ﺑﺪ؟ آﻳﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ در ﺣﻴﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﺗﺮازى از ﺑﻰﻛﻔﺎﻳﺘﻰ‬ ‫ﺧﻮد رﺳﻴﺪه اﺳﺖ؟‬ ‫ﺗﺼﻮر ﻣﻰﻛﻨﻢ ﺗﻌﺒﻴﺮى ﻣﺘﻜﻰ ﺑﺮ اﺳﺎس »اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ« ﺑﺎ دﻳﺪى داروﻳﻨﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻰ اﮔﺮ‬ ‫ﺑﺮﻋﻜﺲ ﻣﻨﻈﻮر از ﺗﺤﻮل‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻓﺮاوردهاى ﻻزم ﺑﺮاى ﻇﻬﻮر ﻣﻮﺟﻮدى آزاد ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺎ در‬ ‫ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻬﺎى اﻳﻦ آزادى ﻫﺴﺘﻴﻢ؟ اﮔﺮ ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻰﺗﻮان ﻓﺎﺟﻌﻪ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ‬ ‫را در ﺳﻪ ﻋﺒﺎرت ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮد‪ :‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ را اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻧﻴﺮوى ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ و‬ ‫ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدن را اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮده و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻰ ﭼﻪ؟‬ ‫رﻳﻮز‪ :‬در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ دو وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮد ﻧﺎﺑﻮدى اﺑﺪاع ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ :‬ﺟﻨﮓاﻓﺰار اﺗﻤﻰ و‬ ‫ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪ .‬آﻳﺎ در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻰ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ؟ آﻳﺎ ﻣﻨﻈﻮر ﻋﺎﻟﻰ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﺪى از ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺑﻮده ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺎﺑﻮدى ﮔﺮدد؟ آﻳﺎ ﻓﻬﻢ ﻫﺪﻳﻪاى‬ ‫زﻫﺮآﻟﻮد اﺳﺖ؟‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬و ﺟﻮاب ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫رﻳﻮز‪ :‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺳﻴ‪‬ﺎره ﺧﻮد روﺑﻪور ﺷﺪهاﻳﻢ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ده ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬

‫‪٣١٣‬‬

‫اﻧﺴﺎن را ﺑﺎ ﺗﻔﺎﻫﻢ در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﮕﻪ داﺷﺖ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﺳﻴ‪‬ﺎره و ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ را ﺧﺮاب ﻛﻨﺪ؟‬ ‫ﺣﺘﻰ اﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﺎﺑﻐﻪ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﺮاّت اﻳﻦ ﻧﺒﻮغ را ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺘﻦ اﺗﻢ و ﺑﺎ اﻛﺘﺸﺎﻓﺎﺗﻰ ﻛﻪ‬ ‫در ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ( وﻟﻰ وﻇﻴﻔﻪ اﺧﻴﺮ ﻳﻌﻨﻰ زﻧﺪﮔﻰ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻔﺎﻫﻢ و ﺑﺪون ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺸﻜﻠﺘﺮ از ﻛﺎرﻫﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻧﺠﺎم‬ ‫دادهاﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ آرﻣﺎن ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻗﺘﺼﺎدى را رﻫﺎ ﻛﺮده و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪﻫﺎﻳﻰ ﻣﺪاوم رﻓﺖ‪ .‬ﻓﻬﻤﺎﻧﺪن اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را اداره ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻣﺸﻜﻠﺘﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻰ اداره ﻛﺮدن ﺳﺎزﻣﺎﻧﻰ ﺳﻴﺎره‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ژوﺋﻞ دوروﻧﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ؟‬ ‫رﻳﻮز‪ :‬در اﻧﺪاﻣﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻧﻈﺎﻣﻰ ﺑﺮاى اﻋﻼم ﺧﻄﺮ و ﺑﺮاى ﺗﺮﻣﻴﻢ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﺟﺮاﺣﺘﻰ در ﺑﺪن ﭘﻴﺪا ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺑﺪن ﺑﺮاى ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻋﻔﻮﻧﺖ ﺑﺴﻴﺞ ﻣﻰﮔﺮدد‪ .‬در ﻧﻈﺎم ﺳﺎزﻣﺎﻧﻰ‬ ‫ﺳﻴﺎره زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻴﺰى ﺷﺒﻴﻪ ﻧﻴﺮوى داﻓﻌﻪ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه اﺑﺪاع ﻛﺮد‪ .‬ﻧﻈﺎم ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‬ ‫ﻣﺘﺤﺪ و اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت اﻧﺴﺎﻧﻰ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺪان ﻃﺮح اﺑﺘﺪاﻳﻰ آن اﺳﺖ وﻟﻰ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻴﻠﻰ از اﻳﻦ ﺟﻠﻮﺗﺮ‬ ‫رﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬آﻳﺎ اﻳﻦ اﺷﻜﺎﻻﺗﻰ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ زﻳﺎد ﺧﻴﺮه ﺷﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻚ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪه زودﮔﺬر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؟ آﻳﺎ زﻳﺎد ﺑﻪ ﻗﺮﻧﻰ ﻛﻪ در آن زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﭼﺸﻢ ﻧﺪوﺧﺘﻪاﻳﻢ؟ اﮔﺮ‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ را از دﻳﺪﮔﺎه ﻳﻚ ﺑﺮه ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺣﻼﺟﻰ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎى اﻣﻴﺪوارﻛﻨﻨﺪهاى‬ ‫ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮد‪ ،‬وﻟﻰ از دﻳﺪﮔﺎه اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ؟ ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ اﻳﻮﻛﻮﭘﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﻴﻠﻰ ﺳﺎده ﺑﺎﺷﺪ و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﺎ در اﺑﺘﺪاى ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ؟ ﺷﺎﻳﺪ‬ ‫وﻗﺖ زﻳﺎدى ﺑﺮاى رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻠﻮغ ﻋﻘﻠﻰ و ﺗﺤﻮل ﻛﺎﻣﻞ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫رﻳﻮز‪ :‬ﻣﻦ ﭼﻨﺪان ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ .‬ﻣﻰﺗﻮان درﺑﺎره آن ﻣﻔﺼﻞ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻬﺎى‬ ‫ﻣﺜﺒﺘﻰ از ﻧﻈﺮ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ در ﻗﺮون اﺧﻴﺮ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ ﻣﺜﻼً اﻟﻘﺎى ﺑﺮدﮔﻰ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻰ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬ ‫و‪ ...‬وﻟﻰ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد ﻛﻪ ﺳﺮخﭘﻮﺳﺘﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪاى ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ از اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ رﺳﻴﺪه‬

‫‪٣١٤‬‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻣﻘﺮرات و رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺎﻳﻪﮔﺬارى‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪» .‬ﻛﻠﻮد ﻟﻮى اﺳﺘﺮوش« ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮدﮔﻰ ﻣﻨﺘﺞ از ﺗﻤﺪﻧﻬﺎى ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ اﺧﻼق در اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎر واﺿﺤﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺆال در ﺳﻴﺎراﺗﻰ دﻳﮕﺮ ﻣﻄﺮح ﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫رﻳﻮز‪ :‬ﺗﻤﺪن ﻣﺎ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎرى از ﺗﻤﺪﻧﻬﺎى ﺟﻬﺎﻧﻰ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺤﻮل ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﻴﺎراﺗﻰ دﻳﮕﺮ و ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎى دﻳﮕﺮى از زﻧﺪﮔﻰ و ادراﻛﺎت ﺷﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻰﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎى ﻓﺮازﻣﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻣﺎ در‬ ‫روى زﻣﻴﻦ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ روﺑﻪرو ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬دﻳﺪار اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ دﻧﻴﺎﻫﺎ دو ﺣﺎﻟﺖ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت را‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺳﻴﺎراﺗﻰ ﺧﺸﻚ و ﭘﻮﺷﻴﺪه از ﺧﺎﻛﺴﺘﺮﻫﺎى رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ ﺑﺮاى ﺗﻤﺪﻧﻬﺎﻳﻰ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻧﺮﺳﻴﺪهاﻧﺪ و ﻳﺎ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺳﻴﺎراﺗﻰ ﺳﺒﺰ و ﺧﺮم و دﻟﭙﺬﻳﺮ ﻧﺰد ﺗﻤﺪﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎزش‬ ‫رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬اﻳﻦ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ را ژوﺋﻞ دوروﻧﻪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﺮگ ﻣﺸﺘﺮك و ﻳﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺸﺘﺮك‬ ‫ﻧﺎﻣﻴﺪ و ﻧﻴﺰ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ در ﺣﺎﻟﺖ اول اﻧﺘﻘﺎم ﻣﺎده ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﺎﺑﻮدى ﻣﻄﻠﻖ و در ﺣﺎﻟﺖ دوم‬ ‫ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ ﻣﻄﻠﻖ ﻳﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫رﻳﻮز‪ :‬اﻛﻨﻮن اﻳﻦ ﺳﺆال اﺳﺎﺳﻰ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬آﻳﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻰ ﺑﺎ ﻗﺪرﺗﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺧﻮد‬ ‫اﻳﺠﺎد ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ اﮔﺮ ﺟﻮاب ﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻮل ﺑﺪون ﻣﺎ اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻣﺜﻞ‬ ‫داﺳﺘﺎن »ﺳﻴﺴﻴﻒ« در اﺳﺎﻃﻴﺮ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻨﮓ را ﺑﺎ زﺣﻤﺖ ﺑﻪ ﻗﻠﻪ ﻛﻮه ﺑﺮده و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ در آﻧﺠﺎ‬ ‫رﻫﺎ ﻛﺮده ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺳﻘﻮط ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻗﺪرى اﺣﻤﻘﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ وﺧﺎﻣﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻣﺎ را ﻛﻮر و ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﻛﻨﺪ وﻟﻰ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪﺑﻴﻦ و‬ ‫ﻣﺤﺘﺎط ﺑﻮد و ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻴﻠﻰ دﻳﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم ﻫﻤﺖ ﺧﻮدﻣﺎن را ﺑﺮاى ﻧﺠﺎت ﺳﻴﺎره ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎر اﻧﺪازﻳﻢ‪ .‬ﻣﺎ وارث ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺳﺎل ﺗﺤﻮل و در ﻧﻬﺎﻳﺖ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻫﺴﺘﻴﻢ و وﻇﻴﻔﻪ‬ ‫ﻣﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ زﻳﺒﺎ ﺗﺮﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪﻧﺤﻮى دلاﻧﮕﻴﺰ اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪٣١٥‬‬

‫ﻓﺼﻞ ‪10‬‬ ‫ﻋﻠﻢ در ﺑﻮﺗﻪ آزﻣﺎﻳﺶ‬

‫ﮔﺎو ﻛﻴﻬﺎﻧﻲ ﺷﻴﻮا ‪ :‬آرزوﻫﺎ را ﺑﺮ آورده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺟﺰو اﻋﺘﻘﺎدات ﺷﻴﻮاي ﻛﺸﻤﻴﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻨﺪي از ﻫﻨﺪوﻳﺴﻢ‪:‬‬ ‫دﻳﻮاﻧﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻴﺪاري ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﺗﺪرﻳﺠﻲ اﺳﺖ اﺑﺪي ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪.‬ﺧﺎﻟﻖ راه ﻧﻮﻳﻨﻲ )ﻓﻬﻢ و‬

‫ادراك ( را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ و روش او ﺑﺮﻫﺎن ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺣﺬف ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﺎﻃﻞ دارد‪.‬‬

‫‪٣١٦‬‬

‫ﺗﺄﺳﻒ‪:‬‬ ‫ﺷﻮر و ﻫﻴﺠﺎن اﺑﺘﺪاﻳﻰ‪ ،‬ﻓﻬﻤﻴﺪن و ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آوردن در ﻃﻰ ﭘﺪﻳﺪهاى ﻫﻤﺰاﻳﻰ‪ ،‬اﺑﺪاع ﻣﺪﻟﻰ از دﻧﻴﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻮازات دﻧﻴﺎى ﻣﺎدى‪ ،‬دﻧﻴﺎﻳﻰ از ادراك ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻇﻮاﻫﺮ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬وﺗﻼش ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻋﺮﻓﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺰد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﺟﺘﻤﺎع اﻣﺮوزى‬ ‫اﻳﻦ ﻫﻴﺠﺎن ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه و ﺣﺘﻰ ﻏﺎﻟﺐ اوﻗﺎت ﻣﻮرد ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ‬ ‫در اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ و رﺑﻊ اول ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن و ﺷﻴﻤﻴﺪاﻧﺎن ﺳﺎﺧﺘﺎر دروﻧﻰ اﺗﻤﻬﺎى‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﻣﺸﺨﺺ و دﻳﺪ ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‪ :‬ﻣﻮادى ﻛﻪ ﺣﻮل و ﺣﻮش ﻣﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺪن ﻣﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮدات را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ و در آﺧﺮ اﺟﺮاﻣﻰ ﻛﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و‬ ‫ﺳﻴﺎرات از آن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻮض ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻜﺒﺮ و ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺮﺧﻰ از‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ در آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺷﻴﻤﻴﺪاﻧﺎن ﻣﺸﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻮى ﺑﺮﺗﻠﻮ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫»ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻤﺎﻳﻰ ﻧﺪارد و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺠﻬﻮل ﻋﺎﻟﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ!«‬ ‫ﻇﻬﻮر اﻧﺸﺘﻴﻦ و اﻧﺘﺸﺎر ﻧﻈﺮﻳﺎت »ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻣﺤﺪود« و »ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻋﺎم« و ﺳﭙﺲ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺗﺠﺮﺑﻰ آﻧﻬﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﻏﺮور و ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻰ را دو ﭼﻨﺪان ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻨﻮز رﺑﻊ اول ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻠﻮم‬ ‫ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﺷﻴﻤﻰ ﻣﺤﺾ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻦﺑﺴﺘﻬﺎى ﻧﻈﺮى ﻣﻮاﺟﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ اﺑﻬﺎم در ﻓﻬﻢ رﻓﺘﺎر ﺧﺎرقاﻟﻌﺎده‬ ‫و ﻋﺠﻴﺐ ذرات و اﻣﻮاج ﻧﻮرى‪ ،‬در ﺑﺮﻫﻢ ﻛﻨﺸﻬﺎى ﻣﺎدى در درون اﺗﻤﻬﺎ و ﻧﻈﺎم دروﻧﻰ ﻣﺎد‪‬ه‪ ،‬ﭘﻴﺶ‬ ‫آﻣﺪ‪ .‬در ﭘﻰ آن ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ و داﻧﺸﻤﻨﺪان را وادار ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺠﺴﺲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﻟﻮى دو ﺑﺮوﮔﻠﻰ‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻣﺸﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1924‬ﺑﺮﺧﺎﺻﻴﺖ دوﮔﺎﻧﮕﻰ‬ ‫ﻣﻮج و ذر‪‬ه اﻧﮕﺸﺖ ﮔﺬاﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ذرات ﻣﺎد‪‬ه ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮج ﻧﻮرى در ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ وارد‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬اﻣﻮاج ﻧﻮرى ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻛﻨﺸﻬﺎى ذر‪‬هاى ﺑﻮده و ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ را از اﺗﻤﻬﺎ‬ ‫ﺟﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ «.‬در ﭘﻰ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ دوﮔﺎﻧﮕﻰ ﻣﻮج و ذر‪‬ه‪ ،‬ﻫﺎﻳﺰﻧﺒﺮگ‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻣﺸﻬﻮر آﻟﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﺻﻞ‬ ‫ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ‪،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻋﺪم اﻣﻜﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻫﻮﻳﺖ ﻗﻄﻌﻰ رﻓﺘﺎر ﻣﻮج و ذر‪‬ه را در ﻧﻈﺎم دروﻧﻰ ﻣﺎده ﺛﺎﺑﺖ‬

‫‪٣١٧‬‬

‫ﻣﻰﻛﻨﺪ و در ﭘﻰ آن ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد ذره و ﻳﺎ اﻟﻜﺘﺮون در دو ﻧﻘﻄﻪ از‬ ‫ﻓﻀﺎ ﺗﻜﻴﻪ دارد‪ ،‬ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺸﺮ از ﺟﻬﺎن و ﻣﺎد‪‬ه ﺑﺎ اﻳﻦ اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻊ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻰ)ﺗﺼﺎﻋﺪي( ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﻣﻰرود‪ ،‬وﻟﻰ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﻠﺴﻔﻰ از ﺟﻬﺎن روز ﺑﻪروز ﺑﺎ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫ﺗﻮأم ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﭘﻮل دﻳﺮاك‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ و ﺧﺎﻟﻖ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ‪ ،‬در ﻛﺘﺎب‬ ‫اﺻﻮل ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ ﺧﻮد‪ ،‬ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1931‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫ﺗﺎﻛﻨﻮن دﻧﻴﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ رﺳﻮم ﻗﺒﻠﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺷﻴﺎﻳﻰ ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ )ﻧﻈﻴﺮ ذر‪‬ات‪ ،‬ﺳﻴﺎﻟﻬﺎ‪،‬‬ ‫ﻣﻴﺪاﻧﻬﺎ و ﻏﻴﺮه( و ﻣﺘﺤﺮك ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎى ﻣﺸﺨﺺ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻄﻰ اﻣﻜﺎن ﻧﻤﺎﻳﺶ آن در ﻓﻀﺎ و زﻣﺎن ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﺼﻮﻳﺮى ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻣﻴﺴﺮ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬در ﺳﻨﻮات اﺧﻴﺮ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ آﺷﻜﺎر ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ از ﻋﻤﻠﻜﺮدى ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت‬ ‫ﭘﻴﺮوى ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﻰ آن ﺑﺮ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﻗﺒﻠﻰ ﻛﻪ از دﻧﻴﺎ داﺷﺘﻪاﻳﻢ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺘﻰ ﻧﻬﻔﺘﻪ در اﻋﻤﺎق ﭘﻴﻜﺮ آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺪون دﺧﺎﻟﺖ ﭼﻴﺰﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﻛﻪ‬ ‫راﺑﻄﻪاى ﺑﺎ ﻋﻤﻖ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮى از ﻓﻀﺎ و زﻣﺎن ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫و ﻧﻴﺰ ﻟﻮﻳﻰ دوﺑﺮﮔﻠﻰ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻖ ﻧﻈﺮﻳﻪ دوﮔﺎﻧﻜﻰ ﻣﻮج و ذر‪‬ه‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ﻣﺸﻬﻮر ﺧﻮد ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪1941‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺎم آﻳﻨﺪه ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﮕﻮ درﺑﺎره ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺳﺎدهﺗﺮ از ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد آﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺘﺒﻠﻮر ﺷﺪه‬ ‫و ﺷﻜﻞ ﻗﻄﻌﻰ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪ‪‬ى ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺎزﻳﺎﺑﻰ ﻣﺪارك و ﺷﻮاﻫﺪى از ﮔﺬﺷﺘﻪ و در ﺣﺪ‪‬ى ﻛﻪ ﻣﻬﺎرت ﻣﺎ اﺟﺎزه‬ ‫ﻛﺎرﺑﺮد آﻧﻬﺎ را ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺳﻌﻰ ﺑﻪ دوﺑﺎرهزاﻳﻰ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﻛﺮده و ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺮﺳﻴﻢ‬ ‫ﺧﻄﻮط اﺻﻠﻰ ﺳﺎﺧﺘﺎر آن ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﺘﺎﻳﺠﻰ از آن اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬اﻟﺰاﻣﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻼش ﺑﺮاى ﺗﺠﺴﺲ در آﻳﻨﺪه ﻣﺸﻜﻞ و ﮔﺴﺘﺎﺧﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰى ﻛﻪ درﺑﺎره آن ﻣﻰداﻧﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اززﻣﺎن ﺣﺎل ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه و ﺣﺘﻰ ﺑﺎز ﻫﻢ‬

‫‪٣١٨‬‬

‫ﻧﻤﻰداﻧﻴﻢ )زﻳﺮا ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ درﺑﺎره آن ﺑﺤﺚ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ (.‬ﻛﻪ آﻳﺎ آﻳﻨﺪه ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺣﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎى ﻛﺎﻣﻼً ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﻧﺸﺪه و اﺳﺎﺳﺎ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮ آن‬ ‫اﻓﺰوده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ در ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺑﺮاى ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ آﻳﻨﺪه‪ ،‬آﻧﻜﻪ آﻳﻨﺪه را ﺣﺎﺻﻞ از‬ ‫ﺑﺎزﻳﻬﺎى ﻧﺎآرام ﺟﺒﺮﻳﻪ ﺑﻰﭼﻮن و ﭼﺮا ﻣﻰداﻧﺪ و ﺣﻜﻢ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮدا از ﺑﻄﻦ اﻣﺮوز ﺧﺎرج ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى آﻳﻨﺪه در ﺗﻌﺪاد ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎرش آﻧﻬﺎ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‬ ‫ﻛﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬از ﺗﻤﺎم ﺗﻼﺷﻬﺎى ﻓﻜﺮى روح اﻧﺴﺎن ﺗﺠﺎوز ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﻓﻬﻤﻰ‬ ‫ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻓﻬﻢ ﻣﺎ!‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻰ اﮔﺮ ﻳﻚ اﻟﺰام ﺑﻰﭼﻮن و ﭼﺮا‪ ،‬آﻳﻨﺪه را ﺑﻪ زﻣﺎن ﺣﺎل ﻣﺮﺑﻮط ﻛﺮده‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮان درﺑﺎره آﻳﻨﺪه ﮔﻔﺖ ﻛﻪ از اﺳﺮاري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺎ ﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻛﻨﻪ آن ﭘﻲ ﻧﺒﺮده اﻳﻢ و ﻳﺎ‬ ‫ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺧﺎﻟﻘﻲ دارد‪. .‬‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻰ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﻦﺑﺴﺘﻬﺎﻳﻰ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر‬ ‫آﻧﻬﺎ اﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎرﺷﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎى ﻣﺘﻌﺪدى از اﻳﻦ دوﮔﺎﻧﮕﻴﻬﺎ را اﺑﺘﺪا ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮده و ﺳﭙﺲ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﻜﺮى و روﺣﻰ آﻧﻬﺎ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺗﻨﺎﻗﺾﮔﻮﻳﻴﻬﺎ‬ ‫آﻟﺒﺮ ژﻛﺎر ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﻴﻮﻟﻮژى اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺮدى ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ واﻗﻌﻰ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و داﻳﻢ‬ ‫در ﺗﻼش و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮاى اﺣﻘﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﻠﺘﻬﺎى ﺟﻬﺎن ﺳﻮم و از ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﺳﺮﺳﺨﺖ دﻓﺎع از ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫زﻳﺴﺖ اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ اﺧﻴﺮا در ﻓﺮاﻧﺴﻪ دوﺷﺎدوش آﺑﻪﭘﻴﺮ و ﻣﻮﻧﺴﻨﻴﻮرﮔﻴﻮ )ﻣﺮد روﺣﺎﻧﻰ ﻃﺮد ﺷﺪه ﺑﻪ‬ ‫وﺳﻴﻠﻪ ﻛﻠﻴﺴﺎ( ﺑﺮاى ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺑﻰﺑﻀﺎﻋﺖ و ﺑﻰﺟﺎ و ﻣﻜﺎن ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداران ﻣﺒﺎرزه ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬آﺑﻪ‬ ‫ﭘﻴﺮ در ﺳﺎل ‪ 2007‬ﻓﻮت ﻧﻤﻮد وﻫﻤﻮاره وﺣﺘﻲ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﺟﺰواﻓﺮاد ﻣﻘﺒﻮل ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻛﺘﺎب اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1992‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ در ﻣﻮرد ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎى‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﺑﻪ ﺑﻦﺑﺴﺖ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮى از رﻓﺘﺎرﻫﺎى اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬

‫‪٣١٩‬‬

‫‪Albert Jacquard‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻨﺮﭘﻴﺸﻪاى ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰآﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ازﺧﻮد ﺑﺮ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﻳﺎ ارادهاى ﺧﺎص ﺑﻪ آن ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﺑﻪﺳﺎدﮔﻰ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ »ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﭘﻴﺶ ﻣﻰرود ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ!؟« ﺳﺎﺧﺘﺎر در ﺗﺤﻮﻻت‬ ‫دروﻧﻰ ﺧﻮد ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺎرﺟﻰ ﺷﺮوع ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻘﺸﻰ اﻳﻔﺎ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﻜﻪ ﻋﻠﻢ‬ ‫ﻗﻠﻤﺮو »ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﭘﻴﺶ ﻣﻰرود ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ؟!« اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ وﺻﻮل ﺑﻪﻓﻬﻢ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻪﺟﺎى ﻋﻼﻣﺖ ﺳﺆال و ﻳﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﺗﻌﺠﺐ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻴﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻨﻮع و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ در ﻧﻬﺎد ﻣﺎده از ﻟﺤﻈﻪ ﻧﺨﺴﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع و‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‪ ،‬ﺟﻮاﺑﮕﻮى ﺗﻤﺎم ﻧﺎرﺳﺎﻳﻴﻬﺎى ﻋﻠﻢ ﻣﻰﮔﺮدد‪ .‬دﻗﻴﻘﺎ دو ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﻧﺸﺮ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻓﻬﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻰﺷﻮد و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آﺑﻪﭘﻴﺮ ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ و در آﻧﺠﺎ اﻗﺮار ﻣﻰﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫»ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ و ﺣﺘﻰ زﻣﺎن را ﻫﻢ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ «.‬در ﺳﻄﻮر ﺑﻌﺪ درﺑﺎره آن ﺻﺤﺒﺖ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻫﻴﻮﺑﺮ رﻳﻮز‪ ،‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻣﺸﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ ،‬را ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى واﻗﻌﻰ‬ ‫ﻛﻠﻤﻪ و از ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮﺳﺨﺖ دﻓﺎع از ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣﻪاى ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر‬ ‫ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻃﻰ ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﻰ ﺑﺎ او در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ و‬ ‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن در ﺻﻮرت ﻋﻼﻗﻪ ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺘﺎب ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺎ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ او آﺷﻨﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ ﻧﻈﺮﻳﺎت او را درﺑﺎره آﻳﻨﺪه دﻧﻴﺎ آوردﻳﻢ‪ .‬وى ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻰﺗﻮان از ﻛﺘﺎب ﺳﺎﻋﺖ ﺳﺮﻣﺴﺘﻰ )آﻳﺎ ﺟﻬﺎن ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ دارد؟( ﻛﻪ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ‬

‫‪٣٢٠‬‬

‫ﺟﺎﻳﺰه ﺑﻠﺰ ﭘﺎﺳﻜﺎل ﻧﺎﻳﻞ آﻣﺪه‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آن را ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺎ‬ ‫اﺷﻌﺎرى از ﺑﻮدﻟﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﻼل ﭘﺎرﻳﺲ« ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻰرﺳﺪ‪.‬‬ ‫"ﮔﺎه اﮔﺮ ﺑﺮﻓﺮاز ﭘﻠﻪﻫﺎى ﻳﻚ ﻗﺼﺮ‪ ،‬در داﻣﺎن ﻋﻠﻔﻬﺎى ﺳﺒﺰ ﻛﻨﺎره ﻳﻚ ﮔﻮدال و ﻳﺎ در اﻧﺰواى اﺗﺎق‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه از ﺧﻮاب ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻴﺪ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻴﺘﺎن ﺗﺨﻔﻴﻒ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻳﺎ از ﺳﺮ ﭘﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪،‬‬ ‫از ﺑﺎد‪ ،‬از ﻣﻮج‪ ،‬از ﭘﺮﻧﺪه‪ ،‬از ﺳﺎﻋﺖ دﻳﻮارى‪ ،‬از ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮔﺮﻳﺰد‪ ،‬از ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﻧﺎﻟﺪ‪ ،‬از ﻫﺮ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻣﻰﺷﺘﺎﺑﺪ‪ ،‬از ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ و از ﻫﻤﻪ آﻧﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﭼﻪ ﺳﺎﻋﺘﻰ اﺳﺖ؟ و‬ ‫ﺑﺎد و ﻣﻮج و ﺳﺘﺎره و ﭘﺮﻧﺪه و ﺳﺎﻋﺖ دﻳﻮارى ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ »زﻣﺎن ﺳﺮﻣﺴﺘﻰ ﻓﺮا‬ ‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ «.‬ﺑﺮاى آﻧﻜﻪ ﺑﺮده ﺷﻜﻨﺠﻪ دﻳﺪه زﻣﺎن ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬در ﺳﺮﻣﺴﺘﻰ ﺑﻜﻮﺷﻴﺪ! ﻣﺪام ﺧﻮد را‬ ‫ﺳﺮﻣﺴﺖ ﻛﻨﻴﺪ!‪ :‬وﻟﻰ ﺳﺮﻣﺴﺖ ﭼﻪ؟ ﺳﺮﻣﺴﺖ ﺷﺮاب ﻳﺎ ﺷﻌﺮ ﻳﺎ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻳﺎ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﺎﻳﻠﻴﺪ وﻟﻰ‬ ‫زﻧﻬﺎر ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺳﺮﻣﺴﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪".‬‬ ‫ﻫﻴﻮﺑﺮ رﻳﻮز ﺑﻪ ﺧﻠﻘﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻃﺮزﻓﻜﺮ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﻴﺴﺖ وﻟﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪﻋﺮﻓﺎى ﺗﺼﻮف‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪﺑﻪ‬ ‫ﺳﺮﻣﺴﺖ ﺷﺪن ازﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪون اﻃﻼع ازﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮى ﻫﻴﻮﺑﺮ رﻳﻮز‪ ،‬ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻫﻢ‬ ‫ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ را ﺑﺎ ﺷﻌﺮى ازﺣﺎﻓﻆ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن آورده ﺑﻮدﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﺸﺎﺑﻬﻰ‬ ‫دارد‪:‬‬ ‫ﺑﻴﺎ ﺗﺎ ﮔﻞ ﺑﺮاﻓﺸﺎﻧﻴﻢ و ﻣﻲ در ﺳﺎﻏﺮ اﻧﺪازﻳـﻢ‬ ‫ﻓﻠﻚ را ﺳﻘﻒ ﺑﺸﻜﺎﻓﻴﻢ و ﻃﺮﺣﻲ ﻧﻮ در اﻧﺪازﻳﻢ‬ ‫اﮔﺮ ﻏﻢ ﻟﺸﻜﺮ اﻧﮕﻴﺰد ﻛﻪ ﺧﻮن ﻋﺎﺷﻘﺎن رﻳﺰد‬ ‫ﻣﻦ و ﺳﺎﻗﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺳﺎزﻳﻢ و ﺑﻨﻴﺎدش ﺑﺮ اﻧﺪازﻳﻢ‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ ﻋﺪن اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻲ ﺑﻴﺎ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺨﺎﻧﻪ‬ ‫ﻛﻪ از ﭘﺎي ﺧﻤﺖ روزي ﺑﻪ ﺣﻮض ﻛﻮﺛﺮ اﻧـﺪازﻳﻢ‬

‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﻰ ﺑﺎ اﻳﻮﻛﻮﭘﻦ‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻰ‬

‫‪٣٢١‬‬

‫ﻣﻮزه ﻣﻠﻰ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬آورده اﺳﺖ؛ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاى آﺷﻨﺎﻳﻰ ﺑﺎ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ او ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻣﺬﻛﻮر ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ ﻧﻈﺮﻳﺎت او را درﺑﺎره آﻳﻨﺪه اﻧﺴﺎن ﺑﻴﺎن‬ ‫داﺷﺘﻴﻢ‪ .‬وى دﻧﻴﺎ را ﺑﺎ دﻳﺪى ﻣﻨﺤﺼﺮا ﻋﻠﻤﻰ ﻣﻰﻧﮕﺮد‪ .‬در ﺟﻮاب ﺳﺆاﻟﻰ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻧﻤﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ‪ ،‬ﻣﺤﺮك ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﺟﻬﺸﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻫﺮ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ و ﺑﺪان ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﻧﻮﻋﻰ از ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﻤﻮﻧﻪاى ﺗﺤﻮل‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻛﺎﻣﻞ ﻓﺮاﺧﻮر اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات از ﭘﻴﺶﺳﺎﺧﺘﻪ دارﻧﺪ! ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ اﻳﻦ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ دﺧﺎﻟﺖ در ژﻧﻬﺎى ﮔﻴﺮﻧﺪه را ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻮد ﺳﺆاﻟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت آﻳﻨﺪه ﺑﺸﺮ آن را روﺷﻦ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎرل داروﻳﻦ ﻧﻴﺰ در ﺳﺎل ‪ 1859‬در ﻛﺘﺎب ﻣﺒﺪأ اﻧﻮاع ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﺗﻤﺎم ارﮔﺎﻧﻬﺎى زﻧﺪه ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪﮔﺎه ﺑﺮ روى اﻳﻦ زﻣﻴﻦ زﻧﺪﮔﻰ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻓﺮاورده ﺷﻜﻞ‬ ‫اوﻟﻴﻪاى ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آن زﻧﺪﮔﻰ دﻣﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺷﺎﻳﺪ ﺗﺮس از ﻛﻠﻴﺴﺎ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺎوﻛﻴﻨﮓ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﻌﺮوف اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ﻛﻪ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻧﻈﺮى اواﺧﺮ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﺎﻫﺎى‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ اﻳﻦ ﻗﺮن را در ﻻﺑﻼى ﻣﻌﺎدﻻت رﻳﺎﺿﻰ ﺧﻮد ﻗﺮار داده و اﻣﻴﺪوار ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪزودى‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮى ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻫﺎوﻛﻴﻨﮓ ﺑﻪﻧﺤﻮى ﺣﻜﻤﺖ اﻟﻬﻰ را در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﺧﻮد‬ ‫وارد ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻰ ﭼﻮن ﻫﻴﻮﺑﺮ رﻳﻮز‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و ﺗﻨﻮع و‬ ‫ﻧﻈﺎم دادن را ﻧﻮﺷﺘﻪ در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ذر‪‬ات ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻣﻰداﻧﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎى ﻫﺎوﻛﻴﻨﮓ را‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺪ ﻧﻤﻰﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1994‬آﻟﺒﺮ ژﻛﺎر ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آﺑﻪ ﭘﻴﺮ ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﺤﺎورهاى‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻴﻦ آن دو درﺑﺎره ﻛﻠﻤﻪ »ﻣﻄﻠﻖ«‪ .‬از ﻧﻈﺮ آﻟﺒﺮت ژﻛﺎرد ﻛﻠﻤﻪ ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻈﻴﻢ‬ ‫دارد و ﺗﺮﺳﻰ در او اﻳﺠﺎد ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪاى ﻛﻪ ﺑﺎ روزﻧﺎﻣﻪ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻬﺎى ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﺟﻤﻌﻪ ﺷﻤﺎره اول آورﻳﻞ ‪ 1994‬ﻛﺮده‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫‪٣٢٢‬‬

‫ﻛﻠﻤﻪ ﻣﻄﻠﻖ ﺟﻮﻫﺮ زﻧﺪﮔﻰ و ﻳﺎ ﺑﻰدرﻧﮓ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺗﻮﺻﻴﻒﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻌﺮﻳﻔﻰ از ﺧﺪاﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاى ﻳﻬﻮدﻳﺎن درواﻗﻊ ﺗﻮﺻﻴﻒﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ از او ﺳﺆال ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻰ؟ ﺟﻮاب‬ ‫ﻣﻰدﻫﺪ »ﻫﺴﺘﻢ« و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ دﻧﺒﺎل دﻟﻴﻞ رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ او ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻛﺎرى‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻰدﻫﻢ‪ .‬ﻣﺎداﻣﻰ ﻛﻪ ﺳﻌﻰ در ﻓﻬﻢ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ و‬ ‫ﻳﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ دارم‪ ،‬ﻣﻰداﻧﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮز ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻰ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻣﻬﻢ رﺳﻴﺪن‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫دﺳﺘﺮسﺗﺮ از ﻛﻠﻤﻪ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را دﺳﺘﻜﺎرى ﻧﻤﻮده و در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺧﻮد وارد‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﺮ آﻧﻘﺪر »ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ« ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻰﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ :‬ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ در اﻋﺪاد و ﻳﺎ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ‬ ‫ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺮ روى ﻳﻚ ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﺑﺴﻴﺎرى ﻣﺜﺎﻟﻬﺎى دﻳﮕﺮ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ‪ ،‬و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻣﺎ در ﻣﻮرد‬ ‫ﻛﻠﻤﻪ »ﻣﻄﻠﻖ« ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﻣﺜﺎﻟﻰ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫از او ﺳﺆال ﻣﻰﺷﻮد ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ را اﮔﺮ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻴﻢ‪ ،‬آﻳﺎ اﺑﺪﻳﺖ ﻣﻰﺷﻮد؟ﺟﻮاب ﻣﻰدﻫﺪ‪:‬‬ ‫اﺑﺪﻳﺖ زﻣﺎﻧﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪه ﺳﻘﻮط ﻓﻀﺎﻧﻮرد را در ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﻛﻪ‬ ‫ﻏﺎﻟﺒﺎ در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﻮردﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﻨﺪ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻓﻀﺎﻧﻮرد اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه‬ ‫در ﻛﺴﺮى از ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ و ﺑﻪﺳﻮى ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻰﺷﻮد و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ در اﻋﻤﺎق آن ﻏﺮق‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺑﺮاى ﻧﺎﻇﺮﻳﻦ ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻛﻪ ﻧﮕﺮان او ﻫﺴﺘﻨﺪ و در وراى اﻓﻖ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ اﻳﻦ ﺳﻘﻮط ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻃﻮل ﻣﻰﻛﺸﺪ‪.‬‬ ‫از او ﺳﺆال ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﺎ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ‪ ،‬دوران ﻗﺒﻠﻰ ﻫﻢ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﺟﻮاب‬ ‫ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ در ﺗﻠﻪ ﻛﻠﻤﻪ واﻗﻊ ﺷﺪهاﻳﻢ‪ .‬ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ آﻏﺎز ﺟﻬﺎن اﺳﺖ! ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﻠﻤﻪ‬ ‫آﻏﺎز ﻳﺎ اﺑﺘﺪا را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻰﺑﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪ ﭘﻴﺶ از آﻏﺎز ﻳﺎ اﺑﺘﺪا ﻣﻄﺮح ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ‬ ‫دﺳﺘﺮس اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ‪» :‬ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ« ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎد‪‬ه را ﺧﻠﻖ ﻛﺮده ﺑﻠﻜﻪ زﻣﺎن را ﻫﻢ‬ ‫آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣٢٣‬‬

‫ﻋﻠﻢ در واﻗﻊ وﺳﻴﻠﻪاى ﺑﺮاى ﻓﻬﻤﻴﺪن ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻮاﻋﺪ و ﺑﺮرﺳﻴﻬﺎى ﻣﺤﻜﻢ دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﻜﺎن‬ ‫ﭘﻴﺸﺮوى در ﺟﻬﺖ ﻣﺸﺨﺼﻰ را ﻣﻰدﻫﺪ و اﮔﺮ اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺧﻄﺮﻫﺎﻳﻰ ﺑﺮاى ﻋﻤﻮم‬ ‫ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺑﻪ ﺑﺎر ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ .‬ﻋﻠﻢ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻋﻠﺖ ﻏﺎﻳﻰ را ﻃﺮح ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻓﺘﻮﺣﺎت ﺧﻮد ﻗﺎﻧﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻮن از‬ ‫اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪﻗﺪرت ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻰ دﺳﺖ ﻣﻰﻳﺎزﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ آﻳﻨﺪه ﻣﺒﻬﻤﻰ در اﻧﺘﻈﺎر‬ ‫ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﺗﺪارك دﻳﺪه ﺷﺪه در ﺧﺎرج از رﺣﻢ ﻣﺎدر‪ ،‬و ﭼﻪ در‬ ‫دﺳﺘﻜﺎرىِ ﻣﻴﺮاث ژﻧﺘﻴﻜﻰ ﺑﺸﺮ در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻬﺎ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮﺑﺮﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺧﺎﻟﻖ ﻣﺪل ﺟﺎذﺑﻪ ﻋﻤﻮﻣﻰ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ دو ﺟﺮم ﺑﻪ ﺳﻮى ﻫﻢ‬ ‫ﻛﺸﺸﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪﻧﻈﺮ او اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ﻣﻰآﻣﺪ‪ .‬در ﻋﻠﻢ اﻳﻤﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬از اﻳﻦ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ دﻟﻢ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﻫﻴﭻ ﺟﺎى دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻦ ﻛﻪ ﻣﺴﻴﺢ ﭘﺴﺮ ﺧﺪا و ﻣﺎدرش‬ ‫ﺑﺎﻛﺮه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪاى را ﺣﻞ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻦ ﻣﻄﺮح ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺸﻖ ورزﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻦ ﺧﻮد را ﻣﺴﻴﺤﻰ ﻣﻰداﻧﻢ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻮل و اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺬﻫﺐ ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ را ﻗﺒﻮل‬ ‫دارم‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮﺧﻰ از ﻛﻠﻤﺎت ﻣﺴﻴﺢ را ﻗﺒﻮل ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﺜﻼً ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را دوﺳﺖ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺮا ﻗﺎﻧﻊ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻋﺸﻖ ورزﻳﺪن ﻣﻬﻤﺘﺮ از اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻨﮓِ ﻣِﺤ‪‬ﻚ‪‬‬ ‫ژان ﻣﺎرك ﻟﻮى ﻟﻮﺑﻠُﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ اﺳﺖ و در داﻧﺸﻜﺪه ﻋﻠﻮم ﻧﻴﺲ در ﺟﻨﻮب‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﻧﻴﺰ ﺳﺮ دﺑﻴﺮ ﻣﺠﻠﻪ آﻟﻴﺎژ و ﻣﺴﺌﻮل ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﻰ ﻧﺸﺮ ‪Seuil‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪدى ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﺘﺎب اﺧﻴﺮ او ﺳﻨﮓ ﻣﺤﻚ »ﻋﻠﻢ در ﺑﻮﺗﻪ‬ ‫آزﻣﺎﻳﺶ« اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﺸﺎرات ﮔﺎﻟﻴﻤﺎر ﻓﺮاﻧﺴﻪ آن را در دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1996‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺪون دﻟﻴﻞ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ژان ﻣﺎرك ﻟﻮى ﻟﻮﺑ‪‬ﻠﻨﺪ ﻋﻨﻮان ﺳﻨﮓ ﻣﺤﻚ را ﺑﺮاى اﺛﺮ ﺧﻮد ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺟﺪﻳﺪ‬ ‫را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻰ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﻴﻤﻴﺎﮔﺮان ﻗﺪﻳﻢ اﻗﺘﺒﺎس ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﻴﻤﻴﺎﮔﺮان ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺳﻨﮓ ﻣﺤﻚ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ آزﻣﺎﻳﺸﻬﺎى آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﻠﻮب‬

‫‪٣٢٤‬‬

‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ .‬ﻟﻮى ﻟﻮﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻋﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺳﻨﮓ ﻣﺤﻚ ﺧﻮد ﺑﻪ زﻳﺮﺳﺆال ﺑﺮده و‬ ‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻔﻬﻤﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ واﻗﻌﺎ ﻋﻠﻢ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﺪرن اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ آﻳﺎ اﻧﻘﻼب ﻋﻠﻤﻰ‬ ‫اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ آﻳﺎ واﻗﻌﺎ از ﺗﺎرﻳﻜﻰ )اُﺑﺴﻜﻮراﻧﺘﻴﺴﻢ( ﻋﻠﻢ ﻣﺨﻔﻰ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ روﺷﻨﺎﻳﻰ ﻋﻠﻢ‬ ‫واﻗﻌﻰ رﺳﻴﺪهاﻳﻢ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ ﺑﺮﺧﻼف ﻧﻈﺮ ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺷﻜﺎف ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو دوره آنﻗﺪر ﻫﻢ آﺷﻜﺎر و ﻗﻄﻌﻰ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻰرﺳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا دﻻﻳﻞ ﺑﺴﻴﺎرى ﺑﺮاى ﺗﺮدﻳﺪ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ در ﻗﻠﻤﺮو ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻰ‪،‬‬ ‫ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﺳﻴﻨﻤﺎ و ﻧﻤﺎﻳﺶ‪ ،‬ﻧﻘﺪ و اﻧﺘﻘﺎد وﺟﻮد دارد ﭼﺮا ﻧﻘﺪ از ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ در ﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻟِﻮى ﻟﻮﺑﻠُﻨﺪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻋﻠﻢ ﺟﻮاﺑﮕﻮى دو اﻧﺘﻘﺎدى ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﻛﻴﻤﻴﺎﮔﺮان و ﻳﺎ‬ ‫ﻃﺎﻟﻊﺑﻴﻨﺎن ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺖ؟ اﻳﻦ دو اﻧﺘﻘﺎد ﻳﺎ ﺳﺮزﻧﺶ را ﻣﻰﺗﻮان در ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮد‪:‬‬ ‫ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ و ﺳﺮى ﺑﻮدن اﻋﻤﺎل و ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﺎدﻳﮕﺮاﻳﻰ ﻛﺎرﻫﺎى آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﻰ و ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدى‪ .‬ﻛﺘﺎب ﻟﻮى ﻟﻮﺑﻠُﻨﺪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ‪21‬ﻣﻘﺎﻟﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 1988‬ﺗﺎ ‪ 1995‬در‬ ‫ﻧﺸﺮﻳﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎزﮔﻰ اﻳﻦ اﺛﺮ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻻت را در ﭼﻬﺎر ﺗﻔﻜﺮ‬ ‫ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻧﻈﺎم داده ﺗﺎ ﺟﻮاﺑﮕﻮى ﭼﻬﺎر ﺗﻨﺎﻗﻀﻰ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻋﻠﻢ ﺑﺎ آن دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎن اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درواﻗﻊ در زﻣﺎن ﺣﺎل‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﻋﻠﻢ ﺑﻪﺣﺪى ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻣﺒﻬﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺮس از ﻋﺪم‬ ‫اﻣﻜﺎن ﻣﺤﺎر آن در آﻳﻨﺪه وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﺗﻔﻜﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻗﺘﺼﺎدى اﺳﺖ‪ ،‬ﻟِﻮى ﻟﻮﺑﻠُﻨﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺑﺎور‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺸﺮو اﻣﺮوز ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدى در ﺑﺮ ﻧﺪارد و ﻟﺬا ﺑﺎﻳﺪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬ ‫ﺑﻬﺮهدﻫﻰ ﺑﺎﺷﺪ! »ﻳﻌﻨﻰ در ﻋﻤﻞ ﺑﺎﻳﺪ رﻫﺒﺮى ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ در اﺧﺘﻴﺎر ﺳﺮﻣﺎﻳﻪدار ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﺳﭙﺲ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ را ﺑﻪ آن ﺳﻮﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺳﻮق دﻫﺪ‪ «.‬ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﺎداﻣﻰ ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎى ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ‬ ‫دﻧﻴﺎ ﺑﻮدﺟﻪ ﻛﺎرﻫﺎى ﭘﮋوﻫﺸﻰ دوﻟﺘﻰ و ﻋﺎماﻟﻤﻨﻔﻌﻪ را ﻛﻢ و ﻳﺎ ﻗﻄﻊ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻰ ﭼﻮن‬ ‫ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن و ﺑﺮزﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﻣﺮدﻣﻰ ﺧﻮد اداﻣﻪ داده و ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻗﺘﺼﺎدى آن را‬ ‫ﻣﻰﭼﺸﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺴﻴﺎر وﺣﺸﺘﻨﺎك و ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﺻﻮل ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻋﻠﻢ‬ ‫ﻫﺪﻓﻰ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﻮداﮔﺮى دارد‪ .‬ﻋﻤﻼً ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ دوم ﺟﻬﺎﻧﻰ‪ ،‬در ﺑﻴﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎى ﺟﻬﺎن ﻏﺮب‬

‫‪٣٢٥‬‬

‫ﺑﺮاى ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدى و ﺗﺮﻣﻴﻢ ﺧﺮاﺑﻴﻬﺎى ﺣﺎﺻﻞ از ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺑﻘﻪاى ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ آﻏﺎز‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻏﺎﻟﺐ ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻛﺎر ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻰ‬ ‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺸﻮرﻫﺎى اروﭘﺎﻳﻰ ﺑﻴﺶ از دوازده درﺻﺪ ﻣﺮدم ﻓﻌﺎل‪ ،‬ﺑﻰﻛﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻣﻴﺪى‬ ‫ﻫﻢ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻧﺒﺎﻳﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻨﺎﻗﺾ دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎرآﻳﻰ ﻗﺪﻣﺎ ﺑﺎ ﺑﻴﻨﺶ ﻣﺤﺪود و ﻣﺨﺘﺼﺮى ﻛﻪ از ﺟﻬﺎن‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻮاﺑﮕﻮى اﺣﺘﻴﺎﺟﺎت اﻛﺜﺮﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﺸﺮى از ﻧﻈﺮ ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ و ﻣﺴﻜﻦ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺑﻪ اوج ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ ﺻﻨﻌﺘﻰ ﻋﻠﻤﻰ ﺧﻮد رﺳﻴﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻮاﺑﮕﻮى اﺣﺘﻴﺎﺟﺎت اﻛﺜﺮﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﺸﺮى ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻠﻤﻰ‬ ‫ﺑﺸﺮ ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺮاز و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﻣﻬﺎرت اﻣﺮوز را ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﻣﻬﻤﺘﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و‬ ‫ﻇﺮاﻓﺖ ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺑﺎ ﮔﺴﻴﺨﺘﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻏﻠﻂ ﻗﺒﻠﻰ ﻛﻪ از دﻧﻴﺎ داﺷﺘﻴﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬از زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺸﺮ ﻗﺪرت ﺗﻔﻜﺮ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻫﺪف اﺻﻠﻰ ﺗﻤﺎم ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻓﻜﺮى او ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻼﺳﻔﻪ و داﻧﺸﻤﻨﺪان از ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﻫﺪف ﻋﺎﻟﻰ ﺑﻮده و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‬ ‫ﻋﻠﻤﻰ ﺑﺸﺮ از ﺑﺮﻛﺖ اﻳﻦ ﻛﻨﺠﻜﺎوى ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ از ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺑﻬﺮهدﻫﻰ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖﻃﻠﺒﻰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺳﻮم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ارزش ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ را ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ‬ ‫دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬دﺳﺘﻪ اول آﻧﻬﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداران ﭼﻨﺪ ﻣﻠﻴﺘﻰ‬ ‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر اﺻﻠﻰ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺑﻬﺮهدﻫﻰ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ارزﺷﻬﺎى اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻋﺪه ﻣﺤﺪودى از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﻨﺰوى و در ﺟﺴﺘﺠﻮى ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻰﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى دﺳﺘﻪ اول‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺳﻮق ﻣﻰدﻫﻨﺪ )ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاى‬ ‫و ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪن ﺣﻔﺮهاى در ﻗﺸﺮ اوزون ﻣﺤﺎﻓﻆ زﻧﺪﮔﻰ و دﺳﺘﻜﺎرى در ﻣﻴﺮاث ژﻧﺘﻴﻜﻰ ﺑﺸﺮ و‪(...‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى دﺳﺘﻪ دوم ﻫﻤﺎن ﻫﺪﻓﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﻋﺮﻓﺎ از دﻫﻬﺎ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪدﻧﺒﺎل‬ ‫آن ﺑﻮدهاﻧﺪ )ﺗﺼﻮر ﻣﺪﻟﻬﺎﻳﻰ ﻣﻌﻨﻮى از ﺟﻬﺎن و دوﺑﺎرهزاﻳﻰ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮاى رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬

‫‪٣٢٦‬‬

‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻄﻠﻖ(‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻠﻢ در زﻣﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ از ﻗِﺒﻞ اﻳﻦ دو ﻧﻮع دﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻓﺎﺣﺸﻰ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ارﻧﻴﮕﻮ‬ ‫ﻓﺮﻣﻰ‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻣﻌﺮوف اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻰ و ﻣﺨﺘﺮع اوﻟﻴﻦ ﻧﻴﺮوﮔﺎه اﺗﻤﻰ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 7) 1938‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از‬ ‫اﻧﻔﺠﺎر ﺑﻤﺒﻬﺎى ﻫﻴﺮوﺷﻴﻤﺎ و ﻧﺎﻛﺎزاﻛﻰ( ﻣﻔﺘﺨﺮ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﺑﺮاى ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى اﺗﻤﻰ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ در ﺳﺎل ‪ 1995‬روﺗﺒﻼت‪ ،‬ﻣﻔﺘﺨﺮ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﺑﺮاى ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎﻳﺶ در‬ ‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﻼﺣﻬﺎى اﺗﻤﻰ‪ ،‬ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﻀﻬﺎ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰﺗﻮان ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﻓﻴﺰﻳﻚ‬ ‫اﻣﻜﺎن ﺧﻮد ﻧﺎﺑﻮدى را در اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺸﺮ ﻧﻬﺎده و ﻋﻠﻮم زﻳﺴﺘﻰ اﻣﻜﺎن ﺧﻮد دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ )ﺟﻬﺶ ﻳﺎ‬ ‫ﻣﻮﺗﺎﺳﻴﻮن( ﺑﺮاى او ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪﻧﺎم ﭼﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﻣﻰﺗﻮان از ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ و ﻳﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪﺳﺎزى در‬ ‫درون ﻟﻮﻟﻪﻫﺎى آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻛﺮد و ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻊ از اداﻣﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﮋوﻫﺸﻰ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻨﺎﻗﺾ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوز ﻋﻠﻢ ﺗﺄﺛﻴﺮى ﺑﺮ روى ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺗﻼش ﻛﻤﻰ ﺑﺮاى‬ ‫ﺑﻪوﺟﻮد آوردن و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﻮ‪‬ى اﻧﺘﻘﺎدى ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد دارد‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ اﮔﺮ ﻋﻠﻢ اﻣﺮوز ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻰﺗﻮان آن را »ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ« و ﻳﺎ ﺣﺘﻰ »ﻋﻠﻢ ﻫﻴﻮﻻﻳﻰ« ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺑﻠﻮغ ﺧﻮد ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫در ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻋﺠﻴﻦ ﺷﻮد و ﻣﻮاﺟﻬﻪ داﻳﻤﻰ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺎل و آﻳﻨﺪه اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺧﺮاﻓﺎت و ﺳﻴﺎهاﻧﺪﻳﺸﻴﻬﺎ و ﻛﻮﺗﻪﻧﻈﺮﻳﻬﺎى ﻗﺮون وﺳﻄﺎﻳﻰ ﻣﺒﺎرزه ﻛﺮده و‬ ‫ﺳﺪى در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ ﭼﻨﻴﻦ اﻓﻜﺎرى ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻋﻠﻢ اﻣﺮوز ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ رادﻳﻮ‪،‬‬ ‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬ﻣﺎﻫﻮاره و اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ در اﺧﺘﻴﺎر ﺳﻮداﮔﺮان ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻗﺮار داده ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﺳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎن‬ ‫ﺧﻮد از ﻳﻚ ﺳﻮ ﺑﺮاى ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺑﻬﺮه اﻗﺘﺼﺎدى‪ ،‬اﻓﺮاد ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮى را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف‪ ،‬اﻓﺮاط‪،‬‬ ‫ﺗﻔﺮﻳﻂ‪ ،‬ﻟﻬﻮ و ﻟﻌﺐ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﺑﺮاى ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از اﻧﺘﺸﺎر ﻋﻘﺎﻳﺪ ﭘﻴﺸﺮو‪ ،‬ﺧﺮاﻓﺎت و‬ ‫ﺳﻴﺎهاﻧﺪﻳﺸﻴﻬﺎ را ﺗﺮوﻳﺞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﺷﻚ ﻟُﻮى ﻟﻮﺑﻠُﻨﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺄﺳﻒ ﻣﺘﻮﺟﻪ‬ ‫ﺷﺪه ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﻰ از آﺛﺎر ﺗﺠﺪد ﻛﻪ اﻧﺘﻘﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺘﺎﺑﺶ ﻧﺎم‬ ‫ﺑﺴﻴﺎرى از اﺳﺎﺗﻴﺪ ﻣﺸﻬﻮر ﺟﻬﺎن را ﻣﻰﺑﺮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ وى ﺳﻌﻰ ﺑﺮ اﻳﻦ دارﻧﺪ ﺗﺎ اﻧﺘﻘﺎدات‬ ‫ﺧﻮد را از ﺣﺪ اﻧﺘﻘﺎد ﺳﺎده و ﻣﺤﺪود ﻋﻠﻢ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺮوﻧﻰ اﺳﺖ و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺤﺪود دارد‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮى‬

‫‪٣٢٧‬‬

‫اﻧﺘﻘﺎدى دروﻧﻰ »ﻋﺎﻟﻢ از ﻋﻠﻢ« ﻛﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺗﻔﻜﺮى در درون ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻮق‬ ‫دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮه اﺻﻠﻰ اﺛﺮ ﻟِﻮىﻟﻮﺑﻠُﻨﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺳﻪ اﻟﺰام ﺿﺮورى ﺑﺮاى اﻳﻦ »اﻧﺘﻘﺎد از ﻋﻠﻢ« اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اوﻟﻴﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﻳﺎ اﻟﺰام ﺑﺎرور درﻣﻮرد ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺳﻮم‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ »ﻣﻔﻬﻮم ﻳﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ« ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺮﻳﻔﻰ‬ ‫ﺻﺤﻴﺢ از ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ از اﻧﺤﺮاف ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﺼﺎدف و ﻳﺎ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎى ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎى ﻻزم‬ ‫ﺑﺮاى اﻗﺘﺼﺎد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪدارى‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬اﻳﻦ دوراﻧﺪﻳﺸﻰ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻰ ﻣﺆﺛﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ داﻧﺶ ﻋﻠﻤﻰ‬ ‫ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺑﺸﺮ ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﺑﻴﻦ ﺗﻤﺎم ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮزﻳﻊ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻋﻠﻢ ﺑﺮاى ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺳﻄﺤﻰ و ﻓﻘﻂ درﺑﺎره اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻤﻴﻖ و درﻣﻮرد ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫واﻗﻌﻰ ﻋﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪﻧﺤﻮى اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان زﺑﺎن ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻓﻬﻤﻴﺪه و ﻧﻘﺪى دروﻧﻰ و‬ ‫ﺳﺎزﻧﺪه در ﺑﻴﻦ ﺧﻮد آﻏﺎز ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻫﺪف اﺻﻠﻰ از ﭘﮋوﻫﺶ ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬درواﻗﻊ در‬ ‫ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺳﺮﻳﻊ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻏﻠﺐ داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎى دﻧﻴﺎ ﻛﻪ در‬ ‫رﺷﺘﻪﻫﺎى ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﺴﺌﻮل ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻠﻰ ﺑﻪ آﺷﻨﺎﻳﻰ ﺑﺎ ﻛﺎرﻫﺎى ﺗﺤﻘﻴﻘﻰ ﻫﻤﻜﺎران ﺧﻮد‬ ‫در رﺷﺘﻪﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﻰﻣﻴﻠﻰ از ﻳﻚ ﺳﻮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻫﻤﺎن ﻣﻴﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺳﺮﻳﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﺴﻠﻬﺎى ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ دوم ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ و از‬ ‫ﺳﻮى دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻠﺖ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى و ﺗﻘﺴﻴﻢ رﺷﺘﻪﻫﺎى ﺗﺤﺼﻴﻠﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﺸﺠﻮ ﻳﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ را‬ ‫ﻳﻚﺳﻮﻧﮕﺮ ﺑﺎر آورده و ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺟﻬﺎن را ﻓﻘﻂ از درﻳﭽﻪ رﺷﺘﻪ ﺗﺨﺼﺼﻰ ﺧﻮد ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در زﻣﺎن ﺣﺎل‪ ،‬ﻳﻚ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎس در ﺟﺮﻳﺎن ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻳﺎ ﺷﻴﻤﻴﺪان ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ .‬در اﻏﻠﺐ داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎ اﺳﺎﺗﻴﺪ ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺣﺘﻰ اﺳﺎﺗﻴﺪ رﺷﺘﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻳﻚ‬ ‫ﮔﺮوه‪ ،‬ﻓﻘﻂ در ﺟﻠﺴﺎت ﮔﺮوه درﺑﺎره ﻛﺎرﻫﺎى ادارى ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺪام ﻳﺎ ﺗﺮﻓﻴﻊ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‬ ‫و از ﻋﻤﻖ ﻛﺎرﻫﺎى ﭘﮋوﻫﺸﻰ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﻃﻼﻋﻰ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻰاﻃﻼﻋﻴﻬﺎ ﻧﻘﺪ و اﻧﺘﻘﺎد ﺳﺎزﻧﺪه دروﻧﻰ‬ ‫را ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﻣﻰﺳﺎزد‪.‬‬ ‫دوﻣﻴﻦ اﻟﺰام اﻧﺘﺸﺎر ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﻘﺪ و اﻧﺘﻘﺎد دروﻧﻰ »ﻋﻠﻢ از ﻋﻠﻢ« ﺑﺮاى ﻫﻤﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺑﻪ ﺛﻤﺮ‬ ‫رﺳﻴﺪن اﻟﺰام اول ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻟﺰام اﺧﻴﺮ اﺣﺘﺮام ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ‬

‫‪٣٢٨‬‬

‫و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻰ اداﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺶ را در ﺟﻬﺖ ﺳﺎزﻧﺪه ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬ ‫اﻟﺰام ﺳﻮم ﻧﻘﺪ و اﻧﺘﻘﺎد ﺳﻴﺎﺳﻰ از ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ﺑﻘﻴﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻤﻮاره ﻋﻠﻢ را‬ ‫ﺳﺮﻣﺸﻖ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﻣﺪاﻓﻊ اﺻﻮل دﻣﻜﺮاﺗﻰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬ﺷﻬﺎﻣﺖ و از ﺧﻮد ﮔﺬﺷﺘﮕﻰ داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻰ‬ ‫ﭼﻮن اﻧﺸﺘﻴﻦ و اﭘِﻦ ﻫﺎﻳﻤﺮ و زﻳﻼرد و‪ ...‬در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﻧﻔﺠﺎر ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻫﻴﺮوﺷﻴﻤﺎ و‬ ‫ﻧﺎﻛﺎزاﻛﻰ ژاﭘﻦ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪاى از ﻧﻘﺶ اﻧﺘﻘﺎدى و ﺳﺎزﻧﺪه ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان در ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻰ دﻧﻴﺎﺳﺖ‪ .‬ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ در آن زﻣﺎن ﻫﻤﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﻓﻮق‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺧﻮد را اﻳﻔﺎ ﻧﻜﺮدﻧﺪ و‬ ‫ﺑﻤﺒﻬﺎ ﻣﻨﻔﺠﺮ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﺎر ﻋﻠﻢ‬ ‫در ﻧﻴﻤﻪ دوم ﺳﺎل ‪ 1995‬آﻟﺒﺮ ژﻛﺎر رﺳﺎﻟﻪاى ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎى ﻋﻠﻢ« ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه‬ ‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﺧﻮد ژﻛﺎرد را آورده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ژﻛﺎر ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻓﻼﺳﻔﻪ را ﻧﻘﻞ ﻛﺮده و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮ ﻋﺒﺎرت ﻧﻴﺰ ﻧﺎم ﮔﻮﻳﻨﺪه را ذﻛﺮ ﻧﻤﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻦ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ اﺳﺎﻣﻰ را در داﺧﻞ ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﻗﺮار دادهام‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻟﻴﺎﻗﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﻮدن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻢ از ﻣﺎ ﺧﺪا ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﻛﻴﻬﺎن ﺑﺮاى ﻣﺎ ارﺳﺎل ﻣﻰدارد‪ ،‬اﺑﻬﺎماﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻧﻮرى ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ‬ ‫رؤﻳﺖ‪ ،‬اﻣﻮاج ﺻﻮﺗﻰ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮا ﺑﻪﺻﻮرت دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎﻳﻰ ﺑﻰﻧﻈﻢ ﺑﺮ ﻗﻮه ادراك ﻣﺎ ﻣﻰﺗﺎزﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻴﻦ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻮع ﻣﺎ )اﻧﺴﺎن( ﺳﻌﻰ ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮارى ﻧﻈﻤﻰ در اﻳﻦ ﻫﺮج و ﻣﺮج و ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﻈﺎم و‬ ‫ﻓﻬﻢ ﺗﺸﻜﻴﻼت دروﻧﻰ آن دارد‪ .‬ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﺼﻮر ﻣﺪﻟﻬﺎى ﻣﻌﻨﻮى از ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺗﻼش ﻓﺮاواﻧﻰ ﺑﺮاى‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى ﻃﺒﻴﻌﻰ و ﺳﻌﻰ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻳﻦ دوﺑﺎرهزاﻳﻰ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺑﺮ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺪﻟﻬﺎ اﻓﺰوده ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ دﻗﻴﻘﺘﺮ و ﻇﺮﻳﻔﺘﺮ ﮔﺮدﻳﺪه ﺗﺎ اﻣﻜﺎن‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﺮدن روان ﻣﺎ را ﺑﻪﺣﻘﻴﻘﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺪام از ﻣﺎ ﻣﻰﮔﺮﻳﺰد‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﻗﺮن ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻗﺒﻠﻰ از ﺟﻬﺎن را ﺑﻪﻛﻠﻰ واژﮔﻮن ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻏﺎﻟﺐ ﻛﻠﻤﺎت ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه ﺑﺮاى‬ ‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺣﻮلوﺣﻮش ﻣﺎ ﻣﻰﮔﺬرد‪ ،‬ﻣﻌﺎﻧﻰ ﺧﻮد را ﻋﻮض ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻣﻰداﻧﻴﻢ‬

‫‪٣٢٩‬‬

‫ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ دﺳﺖﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ )دﻳﺮاك(‪ .‬ﻛﻪ آﻳﻨﺪه ﺑﻪﻃﻮر ﻗﻄﻌﻰ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ اﺳﺖ‬ ‫)دوﺑﺮوﮔﻠﻰ(‪ .‬ﻛﻪ ﻧﺎ آﮔﺎﻫﻰ و ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ ﻗﻮه ﻣﺤﺮﻛﻪ اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت اﺳﺖ )ﻓﻮراﺳﺘﻴﻪ و ﻣﻮرن(‪ .‬ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻀﺎد ﺑﻴﻦ زﻣﺎن و اﺑﺪﻳﺖ‪ ،‬ﺑﺎزوﻫﺎى زاﻳﻨﺪهاى ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ )ﭘﺮﻳﮕﻮژﻳﻦ و اﺳﺘَﻨﺠﺮ(‪ .‬ﻛﻪ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ‬ ‫ﻣﺮاﺣﻞ اﻟﺰاﻣﻰ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ )دوﺑﺮه(‪ .‬ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻗﻄﻌﻰ روﺷﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﺑﺮاى ﺑﺮﺧﻰ‪،‬‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺘﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ )ﭘﻮﻧﻜﺎره(‪ .‬ﺑﺮاى ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ ﺳﺆاﻻﺗﻰ ﺑﺪون ﺟﻮاب‬ ‫ﺑﺮﻣﻰاﻧﮕﻴﺰد ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺮ آن ﺳﺮﭘﻮش ﮔﺬارﻧﺪ‪) .‬ﻛﺎﭘﺮا(‪.‬‬ ‫دردﻧﺎكﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ را اﺣﺎﻃﻪ‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﻇﺮ دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺰﻳﻰ از آﻧﻴﻢ و از آن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ و‬ ‫ﻣﺤﺼﻮل »ﻣﻨﻄﻘﻪاى« ﭘﺎﻧﺰده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻰ ﻣﺪاوم ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻫﺴﺘﻴﻢ )ﺑﻴ‪‬ﻔﻮن(‪.‬‬ ‫اﻳﻦ »زﻧﺪﮔﻰ« ﻛﻪ ﺑﺮ روى ﺳﻴ‪‬ﺎره ﻣﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺑﺪﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ؟ در ﺟﻮاب ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺳﺆال‪ ،‬رواﻧﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﻇﺮﻳﻒ ﺗﺎ ﭼﻨﺪى ﭘﻴﺶ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺟﻮاب ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮﺧﻰ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ ﻣﻄﺮح‬ ‫ﻛﺮدن ﺳﺆال را ﺑﻪروﺷﻨﻰ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪) .‬ﻣﻮﻧﺘﺎﻳﻦ(‪ .‬اﻣﺮوزه ﻣﻌﻤﺎى زﻧﺪﮔﻰ و اﻧﺘﻘﺎل آن ﻣﺴﺘﺘﺮ در ﺑﺮﻫﻢ‬ ‫ﻛﻨﺶ ﻋﺎدى ﺑﻴﻦ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ دﻳﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ارﮔﺎﻧﻬﺎى زﻧﺪه از آﻣﻴﺐ ﺗﺎ اﻧﺴﺎن ﻣﻌﻄﻮف‬ ‫ﻣﻰدارد )ﻣﺎﮔﻴ‪‬ﻮﻟﻴﺲ(‪ .‬واﻧﮕﻬﻰ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﻠﻢ ﻣﻨﺤﺼﺮا ﻣﺘﻜﻰ ﺑﺮ ﺗﺤﺮك دروﻧﻰ آن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا‬ ‫آﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺪان ﻣﺸﻐﻮلاﻧﺪ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت آن ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎى ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ را‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده و از آن ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮى ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ )ﮔﻮﻟﺪ(‪.‬‬ ‫درﺑﺎره اﻋﻤﺎل ﻓﺠﻴﻊ ﻧﺎزﻳﻬﺎ‪ ،‬ﺷﻬﺎدت آﻟﺒﺮت اﻧﺸﺘﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻳﻬﻮدى ﺑﻮدن از ﻛﺸﻮرش ﻃﺮد‬ ‫ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم واﺑﺴﺘﮕﻰ روﺷﻨﻔﻜﺮان را ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻰرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎزﻫﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭘﺮﻣﻌﻨﺎى دﻳﮕﺮ ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫ﺷﺎﻋﺮى ﻣﻰﺷﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﻞ واﻟﺮى‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻨﻔﺮ ﺧﻮد را از ﻓﺠﺎﻳﻊ ﻧﺎزﻳﻬﺎ‪ ،‬اﺑﺮاز ﻣﻰدارد‪ .‬ﺗﻨﻔﺮاﻧﮕﻴﺰﺗﺮ‬ ‫زﻣﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﺑﺮﻳﺖ را ﺑﺮﻣﻰﮔﺰﻳﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻰدﻫﻢ ﺻﻔﺤﻪاى وﺻﻒﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬ ‫از ﻛﺎرﻫﺎى اﻟﻜﺴﻰ ﻛﺎرل را ﺗﻜﺮار ﻧﻜﻨﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺸﻤﺌﺰﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ﻣﺸﻬﻮر او ﻛﻪ ﺑﻪﻏﺎﻟﺐ‬ ‫زﺑﺎﻧﻬﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه و ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﺴﺨﻪ از آن ﺑﻪﻓﺮوش رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻳﻜﻰ از‬

‫‪٣٣٠‬‬

‫آرزوﻫﺎى اﻳﻦ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﺴﺖ ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ‪ ،‬ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﻘﺮرات اﻳ‪‬ﻮﺗﺎﻧﺎزﻳﻚ‪ 1‬اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪1935‬‬ ‫ﮔﺎزى ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﻗﺮارﮔﺎه اوﺷﻮﻳﺖ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬ ‫ﻧﻔﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ ﮔﺎز‪ ،‬آﻏﺎز ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﮕﺮاﻧﻰ اوﻟﻴﻪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ »اﻧﺴﺎن«‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺪل ﺑﻪ زوال و اﻧﺤﻄﺎط روح ﻣﻰﮔﺮدد و ﺑﺮاى روﺑﻪرو ﺷﺪن ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ وﻳﺮاﻧﻪاى ﺷﻬﺎﻣﺖ‬ ‫ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺮوزه از ﻫﺮ زﻣﺎﻧﻰ اﻟﺰاﻣﻲ ﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ را ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﻗﺮار دﻫﻴﻢ )ﺗﺴﺎرد(‪ .‬و‬ ‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻛﺎرﺑﺮد ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ آن را ﺑﺮاى ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در آﻣﺎدهﺳﺎزى آزادﻳﻬﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮﻳﻢ‬ ‫)ﺷﺎﺗﺰﻣﻦ و ﻣﻮﻧﻮ(‪ .‬اﻫﻢ اﻳﻨﻬﺎ روﺷﻦﺑﻴﻦ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪن و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﺮاﻧﻪﻫﺎى ﻓﻬﻢ ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ‬ ‫ﻋﻠﻢ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺷﻮد‪ ،‬راﻫﻰ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﮔﺎﺳﺘﻮن ﺑﺎﺷﻼرد‪ ،‬را ﺑﻪ ﺳﻮى ﻓﻠﺴﻔﻪ‬ ‫ﻳﻌﻨﻰ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ آﻧﻬﺎ در زﻧﺪﮔﻰ راﻫﻨﻤﺎﻳﻰ ﻛﺮد‪ ،‬درواﻗﻊ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﺨﺼﺺ او در ﻋﻠﻢ ﺷﻴﻤﻰ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺆال واﻗﻌﻰ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ در‬ ‫آﻳﻨﺪه ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺪ اداﻣﻪ داد و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ »ﺣﻘﻴﻘﺖ«‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﺼﻮرى ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ‬ ‫ﻛﻪ ﻓﻼﺳﻔﻪ در ﻃﻰ ﻗﺮون ﺑﻪ آن اﻧﺪﻳﺸﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ‪ .‬اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺎﻳﺪ در ﺧﺪﻣﺖ ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻪ ﻣﺪرﺳﻪ در ﺧﺪﻣﺖ اﺟﺘﻤﺎع‪.‬‬ ‫اﻳﻠﻴﺎ ﭘﺮﻳﮕﻮژﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﺷﻴﻤﻰ ﺳﺎل ‪ ،1977‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭼﻨﺪ دﻫﻪ اﺧﻴﺮ ﻧﻮع‬ ‫و ﻣﻔﻬﻮم ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻴﻬﺎى ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬او ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪى ﻛﻪ از ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﻏﻴﺮﺗﻌﺎدﻟﻰ درﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ آﻳﻨﺪه دﻳﮕﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻣﺸﺨﺺ‬ ‫و از ﭘﻴﺶﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﻧﻴﺎﻳﻰ در ﺣﺎل ﻧﻈﺎﻣﮕﻴﺮى داﻳﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫دﻧﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ در آن ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪ ﭘﻰدرﭘﻰ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺒﺪع و ﺧﻠﻖﻛﻨﻨﺪه را ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫در ﻛﻠﻴﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ زﻣﺎن ﺣﺎل را ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬در زﻳﺮ‬ ‫ﺧﻼﺻﻪاى از ﻋﻘﺎﻳﺪ اﻳﺸﺎن را ﻛﻪ در ﺻﻔﺤﺎت ‪ 92‬و ‪ 93‬ﺷﻤﺎره ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻣﺠﻠﻪ ﻋﻠﻢ و آﻳﻨﺪه ﺗﺤﺖ‬ ‫‪ Euthanasiaques .١‬؛ ﺧﺎﺗﻤﻪ داد ﻧﺒﻪ زﻧﺪﮔﻰ آﺴﺎﻧﻰ آﻪ اﻣﺮاض دردﻧﺎك و درﻣﺎنﻧﺎﭘﺬﻳﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٣٣١‬‬

‫ﻋﻨﻮان »آﻳﺎ آﻳﻨﺪه ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ اﺳﺖ؟«‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 106‬ﻣﻪ و ژوﺋﻦ‪ 1996‬آﻣﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﻴﺎن‬ ‫ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫آﻳﻨﺪه در ﺣﺎل ﻧﻈﺎم ﮔﻴﺮى‬ ‫آﻳﺎ آﻳﻨﺪه ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ اﺳﺖ؟ اﻳﻦ ﺳﺆال را ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ دو ﺻﻮرت ﻣﻄﺮح ﻛﺮد‪.‬ﻳﻜﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﻋﻤﻠﻰ و دﻳﮕﺮى ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻈﺮى‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻠﻰ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺟﻮاب ﻣﻨﻔﻰ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﻧﻈﺮى ﺟﻮاب ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﻳﻚ ﻗﺮن ﻗﺒﻞ از ﻻﭘﻼس‪ ،‬ﻟﻴﺒﻨﻴﺘﺰ ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬در ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺟﺰء از ﻣﺎده‪ ،‬ﭼﺸﻤﺎﻧﻰ ﺑﻪ دﻗﺖ‬ ‫ﭼﺸﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺗﺪاوم اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻰ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن رخ ﻣﻰدﻫﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد و‬ ‫ﻳﺎ داده ﺷﺪهاﻧﺪ را ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ «.‬و اﻳﻦ ﺟﻮاب ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﻋﻠﻢ ﻓﻴﺰﻳﻚ از زﻣﺎن ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺗﺎ اﻧﺸﺘﻴﻦ درﺑﺎره‬ ‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ آﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﻰ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻌﺎدﻻت دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﻰ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﺮاﻳﻂ اوﻟﻴﻪ ﻧﻈﺎم‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﺟﻮاﺑﻰ ﺑﺮاى زﻣﺎﻧﻬﺎى ﺑﻌﺪى ﻳﻌﻨﻰ‪) t>0‬آﻳﻨﺪه( و ﻳﺎ زﻣﺎﻧﻬﺎى ‪t