اصول و ضوابط واژه گزینی

‫اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻂ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت‬ ‫وﯾﺮاﯾﺶ ﺳﻮم‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ‬

‫ﻣﺼﻮ‪‬ب ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﮔﺮوه واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‬

‫ﺧﺮداد ‪1388‬‬



‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻂ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‬

‫ﺷﺮح اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻂ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‬ ‫‪ .1‬ﺗﻌﺎرﯾﻒ‬

‫‪ 1 .1‬واژه‬

‫‪ 2 .1‬واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫‪7‬‬

‫‪9‬‬

‫‪15‬‬ ‫‪16‬‬

‫‪18‬‬

‫‪ 3 .1‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪19‬‬

‫‪ 5 .1‬زﺑﺎن ﻋﻠﻢ‬

‫‪23‬‬

‫‪ 4 .1‬واژة ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ .2‬اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ‬

‫‪ .3‬ﻣﻨﺎﺑﻊ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‬

‫‪ .4‬ﺷﯿﻮهﻫﺎي واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‬ ‫‪ 1 .4‬ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺶ‬

‫‪ 2 .4‬ﻧﻮﮔﺰﯾﻨﺶ‬

‫‪ 3 .4‬ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺻﻄﻼح‬

‫‪ 4 .4‬وامﮔﯿﺮي‬

‫‪ .5‬روشﻫﺎي ﻣﻌﺎدلﯾﺎﺑﯽ‬ ‫‪ .6‬ﺿﻮاﺑﻂ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‬

‫‪21‬‬

‫‪25‬‬

‫‪29‬‬ ‫‪34‬‬

‫‪35‬‬

‫‪35‬‬ ‫‪39‬‬

‫‪41‬‬

‫‪43‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﮥ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳـﯽ‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ وﻇـﺎﯾﻒ ﻓﺮﻫﻨﮕـﺴﺘﺎن‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻮراي ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﺑﻪﺣﮑﻢ وﻇﯿﻔﻪاي ﮐﻪ در اﻣـﺮ واژهﮔﺰﯾﻨـﯽ ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪه دارد‪ ،‬از ﻫﻤـﺎن‬

‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺟﻠﺴﺎت اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را در دﺳﺘﻮر ﮐﺎر ﺧﻮد ﻗﺮار داد و ﻻزم دﯾﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از اﻧﺘﺨﺎب و‬

‫ﺗﺼﻮﯾﺐ واژه ﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻟﻐﺎت ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‪» ،‬اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻄﯽ« وﺿﻊ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺒﻨﺎ و ﻣﯿـﺰان‬

‫و راﻫﻨﻤﺎي ﮐﺎر آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻨﻈﯿﻢ و ﺗﺼﻮﯾﺐ اﯾﻦ اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻂ ﻣﺪتﻫﺎ ﻃﻮل ﮐﺸﯿﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬

‫ﺷﻮراي ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﺤﺚﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽ و ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ و راﯾﺰﻧﯽﻫﺎي ﻣﻔﺼﻞ‪ ،‬ﮐﻪ ﻧـﺎﻇﺮ ﺑـﺮ‬ ‫ﺳﺎﺑﻘﮥ دﺳﺖﮐﻢ ﺷﺼﺖﺳﺎﻟﮥ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ در اﯾـﺮان ﺑـﻮد‪ ،‬در ﺟﻠـﺴﺎت ﭘﻨﺠـﺎه و ﻫـﺸﺘﻢ )ﻣـﻮرخ‬

‫‪ (73/7/11‬و ﯾﮑﺼﺪ و ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ )ﻣﻮرخ ‪» (76/4/2‬اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻂ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ« را در ﻗﺎﻟﺐ ﻧـﻪ‬

‫اﺻﻞ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺮوه واژهﮔﺰﯾﻨﯽ در ﻃﯽ ﺑﯿﺶ از ده ﺳﺎل ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ و ﺗﺼﻮﯾﺐِ در ﺣﺪود ‪ 10‬ﻫﺰار ﻣﻌﺎدل ﺑﺮاي‬

‫ﻟﻐﺎت ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﮐﻪ در ﭼﻬﺎر دﻓﺘﺮ اﻧﺘﺸﺎر ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره اﯾﻦ اﺻﻮل ﻧﻪﮔﺎﻧﻪ را ﻣﺒﻨـﺎ و راﻫﻨﻤـﺎي ﮐـﺎر‬

‫ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه در ﺳﺎل ‪ 1384‬ﺑﺎ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي ﺑﺤﺚﻫﺎ و ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﮔﺮوهﻫﺎي‬

‫ﺗﺨﺼﺼﯽ و ﺷﻮراي واژهﮔﺰﯾﻨﯽ و ﮔﺎه در ﺷﻮراي ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﺪ ﻻزم دﯾﺪ در اﺻﻮل‬

‫و ﺿﻮاﺑﻂ ﺧﻮد ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺎرﮔﺮوﻫﯽ ﺑﻪ رﯾﺎﺳﺖ دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻦ ﺣﺒﯿﺒـﯽ‪ ،‬رﺋـﯿﺲ‬

‫وﻗﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن و ﻣﺪﯾﺮ ﮔﺮوه واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ‪.1‬‬

‫اﻋﻀﺎي اﯾﻦ ﮔﺮوه در ﺟﻠﺴﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ درﺑﺎرة اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻂ ﭘﯿﺸﯿﻦ‬

‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭘﯿﺶﻧﻮﯾﺲ اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻂ ﺟﺪﯾﺪ را ﺗﻬﯿﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاي اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن و اﻋﻀﺎي ﮔﺮوهﻫﺎي ﺗﺨﺼﺼﯽ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ و ﺣﺪود ‪ 50‬ﺗﻦ از دﯾﮕﺮ ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان‪،‬‬ ‫ﺟﻬﺖ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ارﺳﺎل داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎرﮔﺮوه ﭘﺲ از درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻈﺮ اﻋﻀﺎي ﭘﯿﻮﺳﺘﮥ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‬

‫‪ .1‬دﯾﮕﺮ اﻋﻀﺎي اﯾﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻟﻔﺒﺎ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﻧﺴﺮﯾﻦ ﭘﺮوﯾﺰي )ﻣﻌﺎون ﮔﺮوه واژهﮔﺰﯾﻨﯽ و‬

‫ﻋﻀﻮ ﺷﻮراي واژهﮔﺰﯾﻨﯽ و ﻫﯿﺌﺖ ﻓﻨﯽ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﻬـﺪي ﺳـﻤﺎﺋﯽ )ﻋـﻀﻮ ﻫﯿﺌـﺖ ﻓﻨـﯽ(‪ ،‬دﮐﺘـﺮ ﻋﻼءاﻟـﺪﯾﻦ‬

‫ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ )ﻋﻀﻮ ﺷﻮراي واژهﮔﺰﯾﻨﯽ و ﻫﯿﺌﺖ ﻓﻨﯽ(‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪس ﻋﻠﯽ ﮐﺎﻓﯽ )ﻋﻀﻮ ﺷﻮراي واژهﮔﺰﯾﻨﯽ(‪ ،‬دﮐﺘﺮ‬

‫ﺷﻬﯿﻦ ﻧﻌﻤﺖزاده )ﻋﻀﻮ ﺷﻮراي واژهﮔﺰﯾﻨﯽ و ﻫﯿﺌﺖ ﻓﻨﯽ(‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫و دﯾﮕﺮ اﺻﺤﺎب ﻧﻈﺮ در ﭘﯿﺶﻧﻮﯾﺲ ﻣﺬﮐﻮر اﺻﻼﺣﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد و در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ 86/2/6‬ﺑﺮاي‬

‫ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﻫﻢاﻧﺪﯾﺸﯽ ﯾﮏروزهاي ﺑﺮﮔﺰار ﮐﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﮑﺎت‬

‫و ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻣﻄﺮحﺷﺪه در ﻫﻢاﻧﺪﯾﺸﯽ‪ ،‬در ﻣﺘﻦ ﭘﯿـﺸﻨﻬﺎدي ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗـﯽ اﯾﺠـﺎد ﮐـﺮد‪ .‬اﺻـﻮل و‬

‫ﺿﻮاﺑﻂ ﺟﺪﯾﺪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ 86/9/26‬در ﺳﯿﺼﺪوﺳﯽ وﯾﮑﻤﯿﻦ ﺟﻠﺴﮥ ﺷﻮراي ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‬

‫ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺟﺰوة ﺣﺎﺿﺮ اﺑﺘﺪا ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ در اﺳﻔﻨﺪ ‪ 86‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ و اﮐﻨﻮن ﭘﺲ‬ ‫از وﯾﺮاﯾﺶ و اﺻﻼﺣﺎت ﻧﻬﺎﯾﯽ در اﺧﺘﯿﺎر واژهﮔﺰﯾﻨﺎن و ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﮔﺮوه واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‬ ‫ﺧﺮداد ‪1388‬‬

‫‪8‬‬

‫اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻂ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‬ ‫ﻣﺼﻮ‪‬ب ﺟﻠﺴﮥ ﺳﯿﺼﺪوﺳﯽوﯾﮑﻢ )ﻣﻮرخ ‪(86/9/26‬‬ ‫ﺷﻮراي ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫‪ .1‬ﺗﻌﺎرﯾﻒ‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ درﺑﺎرة ﺑﺮﺧﯽ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺑﻪﮐﺎررﻓﺘـﻪ در ﻣـﺘﻦ اﺻـﻮل و ﺿـﻮاﺑﻂ واژهﮔﺰﯾﻨـﯽ‬ ‫ﻧﻈﺮات ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺮاد ﻣﺎ در اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﻪوﺿﻮح ﺑﯿﺎن ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 1 .1‬واژه‬

‫واژه در اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ دو ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪:‬‬ ‫‪ 1 .1 .1‬ﻟﻔﻈﯽ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺟﺰء ﻣﻌﻨﯽدار ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ازﻟﺤـﺎظ دﺳـﺘﻮري ﺑـﻪ‬ ‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻫﺎي اﺳﻢ ﯾﺎ ﺿﻤﯿﺮ ﯾﺎ ﺻﻔﺖ ﯾﺎ ﻗﯿﺪ ﯾﺎ ﻓﻌﻞ ﯾﺎ ﻋﺪد ﯾﺎ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﯾﺎ ﺣﺮف رﺑـﻂ‬ ‫ﯾﺎ ﺻﻮت ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﻟﻔﻈﯽ از ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺴﯿﻂ ﯾﺎ ﻣﺸﺘﻖ ﯾﺎ ﻣﺮﮐّﺐ ﯾﺎ ﻣﺸﺘﻖ ـ ﻣﺮﮐّﺐ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ 2 .1 .1‬ﻟﻔﻈﯽ ﮐﻪ دﺳﺖِﮐﻢ در ﯾﮑﯽ از رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﻨﯽ و ﺣﺮﻓـﻪاي و ﻫﻨـﺮي داراي‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﻟﻔﻈﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﮏ واژه )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ‪ (1 .1 .1‬ﯾﺎ ﯾﮏ ﻋﺒﺎرت ﯾﺎ‬ ‫ﯾﮏ ﺻﻮرت اﺧﺘﺼﺎري ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واژه در اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ اﺻﻄﻼح اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﻟﻔﻆ واژه در ﮐﻠﻤﻪﻫﺎي »واژهﮔﺰﯾﻨﯽ« و »واژهﻧﺎﻣﻪ« و در ﻋﺒﺎرت »واژه‪ /‬واژهﻫﺎي‬ ‫ﻣﺼﻮ‪‬ب« در ﻣﻌﻨﯽ دوم ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 2 .1‬واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‬

‫واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﻓﺮاﯾﻨﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻃﯽ آن ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺨﺺ ﻋﻠﻤﯽ ﯾﺎ ﻓﻨﯽ ﯾﺎ ﺣﺮﻓﻪاي ﯾﺎ‬ ‫ﻫﻨﺮي ﻣﻌﻤﻮﻻً ﯾﮏ و در ﻣﻮاردي ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻟﻔﻆ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 3 .1‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ زﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻢاﮐﻨﻮن در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﯾﺮان )ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﺎرﺳﯽ( و ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن )ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﺗﺎﺟﯿﮑﯽ( ﺗﻨﻬﺎ زﺑﺎن رﺳﻤﯽ‪ ،‬و در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )ﺑﻪ ﻧﺎم دري( ﯾﮑﯽ از دو زﺑﺎن رﺳـﻤﯽ اﺳـﺖ و در‬ ‫‪9‬‬

‫ﺑﺮﺧﯽ ﺟﻮاﻣﻊ ﮐﻪ در ﺣﻮزة ﻧﻔﻮذ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﯾﺮان ﻗﺮار داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﯽ از ﻣﺮدم ﺑﺪان ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﻨﺪ‬ ‫و ﺗﮑﻠﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬از ﻗﺮن ﺳﻮم ﻫﺠﺮي ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮن ﻧﻮﺷﺘﺎري ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ زﺑﺎن ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ 4 .1‬واژة ﻓﺎرﺳﯽ‬ ‫ﮔﻨﺠﯿﻨﮥ واژﮔﺎﻧﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﻪ در واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗـﺮار ﻣـﯽﮔﯿـﺮد از ﻋﻨﺎﺻـﺮ زﯾـﺮ‬ ‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ 1 .4 .1‬ﻫﻤﮥ واژهﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽﺗﺒﺎر ﮐﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ اﻣﺮوز ﺿﺒﻂ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 2 .4 .1‬ﻫﻤﮥ واژه ﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽﺗﺒﺎري ﮐﻪ ﯾﺎ در ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوز ﺗﺪاول دارﻧﺪ و‪ /‬ﯾﺎ دﺳـﺖِﮐـﻢ در‬ ‫ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻦ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻈﻢ و ﻧﺜﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺗﺎ اواﺧﺮ ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 3 .4 .1‬ﻫﻤﮥ واژه ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﺒﺎر ﻫﻨﺪي ﯾﺎ ﺗﺮﮐﯽ ﯾﺎ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﻣﻐﻮﻟﯽ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ دارﻧﺪ و در‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوز ﻣﺘﺪاولاﻧﺪ ﯾﺎ در ﻣﺘﻮن ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 4 .4 .1‬ﻫﺮ واژة اروﭘﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ زﯾﺮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫‪ 1 .4 .4 .1‬در ﻣﯿﺎن ﻋﻤﻮم ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﺎن ﻣﺘﺪاول ﺑﺎﺷﺪ؛‬ ‫‪ 2 .4 .4 .1‬در زﺑﺎن ﻣﺒﺪأ واژهاي ﺑﺴﯿﻂ ﺑﺎﺷﺪ و در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺻﺮﻓﯽ آن ﭼﻨﺎن‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ از اِﻋﻤﺎل ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژهﺳﺎزي ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮ روي آن ﻧﺸﻮد؛‬ ‫‪ 3 .4 .4 .1‬ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺘﺨﺼـﺼﺎن‪ ،‬ﺑـﻪ دﻻﯾﻠـﯽ ﻣﻌـﺎدل ﯾـﺎﺑﯽ ﺑـﺮاي آن را‬ ‫ﺿﺮوري ﻧﺪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ 5 .1‬زﺑﺎن ﻋﻠﻢ‬ ‫زﺑﺎن ﻋﻠﻢ ﮔﻮﻧﻪاي از زﺑﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺶ اﺻﻠﯽ آن ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن اﻫﻞ ﻋﻠـﻢ و ﺑﯿـﺎن ﻣﻄﺎﻟـﺐ‬ ‫ﻋﻠﻤﯽ در ﮔﻔﺘﺎر و ﻧﻮﺷﺘﺎر اﺳﺖ و ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي زﺑﺎن و ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از واژﮔـﺎن و‬ ‫ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژهﺳﺎزي آﻧﻬﺎ‪ ،‬داراي واژﮔﺎن وﯾﮋه و روشﻫﺎي ﺧﺎص ﺧﻮد در واژهﮔﺰﯾﻨﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .2‬اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ‬

‫ﻣﺮاد از اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ اﺻﻮﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻔﯽ ﮐﻪ در اﺳﺎﺳـﻨﺎﻣﻪ ﺑـﺮ‬

‫ﻋﻬﺪهاش ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻓﺮاوان آﻧﻬﺎ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻧﻪ ﺑـﺮاي‬ ‫‪10‬‬

‫ﻫﻤﯿﺸﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ‪ ،‬درﺳﺘﯽ ﯾـﺎ ﻧﺎدرﺳـﺘﯽ آﻧﻬـﺎ را در درون ﻓﺮﻫﻨﮕـﺴﺘﺎن ﻗﺎﺑـﻞ ﺑﺤـﺚ‬ ‫ﻧﻤﯽداﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻮل ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬

‫‪ 1 .2‬ﺗﻮﺳﻌﮥ ﻋﻠﻤﯽ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ؛‬

‫‪ 2 .2‬زﺑﺎن ﻋﻠﻢ در اﯾﺮان زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ؛‬

‫‪ 3 .2‬زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮاي ﺑﻘﺎ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ و روﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻣﻨﺎﺑﻊ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‬

‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﻨﺎﺑﻊ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ واژه ﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗـﻮان در واژهﮔﺰﯾﻨـﯽ از آﻧﻬـﺎ ﺑﻬـﺮه‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬

‫‪ 1 .3‬ﻫﻤﮥ واژهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ‪ 4 .1‬آوردهاﯾﻢ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺮفﻧﻈﺮ از‬

‫ﺗﺒﺎر آﻧﻬﺎ‪.‬‬

‫ﺗﺒﺼﺮه‪ :‬در اﻧﺘﺨـﺎب واژه اوﻟﻮﯾـﺖ ﺑـﺎ واژه ﻫـﺎﯾﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑﺘـﻮان آﻧﻬـﺎ را در ﻓﺮاﯾﻨـﺪﻫﺎي‬

‫واژه ﺳﺎزي ﺑﺎ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕـﺮ‪ ،‬اﺷـﺘﻘﺎقﭘـﺬﯾﺮي و ﺗﺮﮐﯿـﺐﭘـﺬﯾﺮي و‬ ‫ﺗﺼﺮﯾﻒﭘﺬﯾﺮي ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎ در اﻧﺘﺨﺎب ﯾﮏ واژه از ﻣﯿﺎن ﮔﻨﺠﯿﻨﮥ واژهﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ 2 .3‬واژهﻫﺎي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎ و ﮔﻮﯾﺶﻫﺎي زﻧﺪة اﯾﺮاﻧﯽ؛‬

‫‪ 3 .3‬واژهﻫﺎ و رﯾﺸﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ زﺑﺎنﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ و ﻣﯿﺎﻧﮥ اﯾﺮان؛‬

‫‪ 4 .3‬واژه ﻫﺎ و ﺻﻮرتﻫﺎي ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ‪ 2‬اروﭘﺎﯾﯽ ﮐﻪ دﺳﺖِﮐﻢ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻨﺪرج در ﺑﻨـﺪﻫﺎي ‪.4 .1‬‬

‫‪ 2 .4‬و ‪ 3 .4 .4 .1‬را دارا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫ـ در زﺑﺎن ﻣﺒﺪأ واژهاي ﺑﺴﯿﻂ ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺻﺮﻓﯽ آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ از اِﻋﻤﺎل ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژهﺳﺎزي ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮ روي آﻧﻬﺎ ﻧﺸﻮد؛‬

‫ـ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﻣﻌﺎدلﯾﺎﺑﯽ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ را ﺿﺮوري ﻧﺪاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .4‬ﺷﯿﻮهﻫﺎي واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‬

‫واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر روش اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪:‬‬

‫‪ 1 .4‬ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺶ‪ :‬اﻧﺘﺨﺎب ﯾﮏ واژه ﯾﺎ ﻋﺒﺎرت از ﻣﯿﺎن واژهﻫﺎ و ﻋﺒﺎرتﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در زﺑﺎن؛‬ ‫‪2 . combining forms‬‬

‫‪11‬‬

‫‪ 2 .4‬ﻧﻮﮔﺰﯾﻨﺶ‪ :‬اﻧﺘﺨﺎب ﯾﮏ واژة ﻣﻮﺟﻮد در زﺑﺎن و دادن ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ آن‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮريﮐﻪ‬

‫ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم اوﻟﯿﻪ ﺑﯽارﺗﺒﺎط ﻧﺒﺎﺷﺪ؛‬

‫‪ 3 .4‬ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺻﻄﻼح‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺻﻄﻼح ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﯿﻮة زﯾﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪:‬‬

‫‪ 1 .3 .4‬واژهﺳﺎزي‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﯾﮏ واژة ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺸﺘﻖ ﯾﺎ ﻣﺮﮐّﺐ ﯾﺎ ﻣﺸﺘﻖ ـ ﻣﺮﮐّﺐ‪.‬‬

‫‪ 2 .3 .4‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮔﺮوه ﻧﺤﻮي‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﯾﮏ ﮔﺮوه ﻧﺤﻮي ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن دﺳـﺖِﮐـﻢ دو واژه‬

‫ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ واژهﻫﺎ ﺑﺎ ﮐﺴﺮة اﺿﺎﻓﻪ ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 3 .3 .4‬اﺧﺘﺼﺎرﺳﺎزي‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺧﺘﺼﺎر ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از روشﻫﺎي ﺳﺮواژه ﺳﺎزي ﯾﺎ آﻣﯿﺰهﺳﺎزي‬

‫)ﻧﺤﺖ( ﯾﺎ اﺧﺘﺼﺎر ﺣﺮفﺑﻪﺣﺮف اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 4 .4‬وامﮔﯿﺮي‪ :‬اﺧﺬ ﯾﮏ واژه از زﺑﺎنﻫﺎي ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ )ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻏﺮﺑﯽ( ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﻔﻬـﻮﻣﯽ ﮐـﻪ در‬

‫زﺑﺎن ﻣﺒﺪأ دارد‪.‬‬

‫وامﮔﯿﺮي ﻋﻤﺪﺗﺎً در ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪:‬‬

‫‪ 1 .4 .4‬واﺣﺪﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﯿﺮي و اﺳﺎﻣﯽ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و ﻧﺎم داروﻫﺎ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ‪.‬‬

‫‪ 2 .4 .4‬واژه ﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﻣﯿﺎن ﻋﻤﻮم ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﺎن ﻣﺘﺪاول ﻧﯿـﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷـﺮاﯾﻂ‬

‫ﻣﻨﺪرج در ﺑﻨﺪﻫﺎي ‪ 2 .4 .4 .1‬و ‪ 3 .4 .4 .1‬واژهﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ را دارﻧﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫ـ در زﺑﺎن ﻣﺒﺪأ واژهاي ﺑﺴﯿﻂ ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺻﺮﻓﯽ آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﮐـﻪ‬ ‫ﻣﺎﻧﻊ از اِﻋﻤﺎل ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژهﺳﺎزي ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮ روي آﻧﻬﺎ ﻧﺸﻮد‪.‬‬

‫ـ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن‪ ،‬ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﻣﻌﺎدلﯾﺎﺑﯽ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ را ﺿﺮوري ﻧﺪاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .5‬روشﻫﺎي ﻣﻌﺎدلﯾﺎﺑﯽ‬

‫ﻣﻌﺎدل ﯾﺎﺑﯽ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﺮﮔﺰﯾﺪن ﯾﮏ واژه ﯾﺎ ﻋﺒﺎرت ﯾﺎ ﺻﻮرت اﺧﺘﺼﺎري در ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﯾـﮏ‬

‫ﻟﻔﻆ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺎدلﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ دو ﺻﻮرت اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪:‬‬

‫‪ 1 .5‬ﻣﻌﺎدلﯾﺎﺑﯽ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ‪ :‬در اﯾﻦ روش ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺻﻄﻼح ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و ﻓﻘﻂ ﺑـﺎ‬

‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻌﻨﯽ و ﺗﻌﺮﯾﻒ آن در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل ﯾﺎﻓﺘﻪ ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد؛‬

‫‪12‬‬

‫‪ 2 .5‬ﮔﺮدهﺑﺮداري‪ :‬در اﯾﻦ روش ﻣﻌﺎدل ﯾﺎﺑﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺻﻄﻼح ﺑﯿﮕﺎﻧـﻪ ﺻـﻮرت‬

‫ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮ ﺟﺰء ﻣﻌﻨﯽدار اﺻﻄﻼح ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﯾـﮏ ﺟـﺰء ﻣﻌﻨـﯽدار در‬ ‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻗﺮار داده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻌﺎدل ﯾﺎﺑﯽ ﺑﺎ ﻫﺮﯾﮏ از دو روش ﺑـﺎﻻ ﮐـﻪ ﺻـﻮرت ﮔﯿـﺮد‪ ،‬در ﻗﺎﻟـﺐ ﯾﮑـﯽ از ﺷـﯿﻮهﻫـﺎي‬

‫واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﻣﯽﮔﻨﺠﺪ‪.‬‬

‫‪ .6‬ﺿﻮاﺑﻂ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‬

‫ﻣﺮاد از ﺿﻮاﺑﻂ واژهﮔﺰﯾﻨـﯽ ﺑﺎﯾﺪوﻧﺒﺎﯾـﺪﻫﺎ و اوﻟﻮﯾـﺖﻫـﺎﯾﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺷﺎﯾـﺴﺘﻪ اﺳـﺖ در اﻣـﺮ‬ ‫واژهﮔﺰﯾﻨﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 1 .6‬در ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺻﻄﻼح ﺑﺎﯾﺪ ﻗﻮاﻋﺪ دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد؛‬

‫‪ 2 .6‬در واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ اﺻﻄﻼﺣﯽ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺘﻮان آن را‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺿﺮورت‪،‬‬

‫در ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژهﺳﺎزي ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﻧﻮاع اﺷﺘﻘﺎق و ﺗﺮﮐﯿﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد؛‬

‫‪ 3 .6‬در واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﻮاﻋﺪ آواﯾﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﺑﺎﯾـﺪ ﺗﻠﻔﻈـﯽ از‬

‫وامواژه ﻫﺎ اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﻮاﻋﺪ واجآراﯾﯽ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺠﺎﯾﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ ﻣﻄﺎﺑﻘـﺖ داﺷـﺘﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ 4 .6‬در اﻣﻼي واژهﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ از دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﭘﯿﺮوي ﺷﻮد‪ .‬در ﺻﻮرت ﻧﯿﺎز ﻣﯽﺗﻮان‬

‫از ﺑﺮﺧﯽ ﻋﻼﺋﻢ ﺳﺠﺎوﻧﺪي ﮐﻪ ﻫﻨﻮز در ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﻗﺒﻮل ﻋﺎم ﻧﯿﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ 5 .6‬ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺿﺮورت‪ ،‬از ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژهﺳﺎزي ﮐﻢﺳﺎﺑﻘﻪ ﯾﺎ ﺑﯽﺳﺎﺑﻘﻪ در‬

‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ؛‬

‫‪ 6 .6‬ﻫﺮ واژهاي را ﮐﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﺗﺒﺎر آن‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان در ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي‬

‫واژه ﺳﺎزي ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد و ﺑﺎ ﭘﯿﺸﻮﻧﺪﻫﺎ و ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎ و واژهﻫﺎي اﺻﯿﻞ ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮐﺮد و ﺑـﺎ آن‬ ‫واژه ﯾﺎ واژهﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺳﺎﺧﺖ؛‬

‫‪ 7 .6‬در ﻣﻮرد اﺷﺘﺮاك ﻟﻔﻈﯽ و ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ در واژهﻫﺎي ﺑﯿﮕﺎﻧـﻪ و ﻣﻌـﺎدلﻫـﺎي ﻓﺎرﺳـﯽ آﻧﻬـﺎ از‬

‫ﺿﻮاﺑﻂ زﯾﺮ ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪13‬‬

‫‪ 1 .7 .6‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ ﻟﻔﻆ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﮐﻪ داراي ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬

‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺣﻮزه ﻫﺎ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل ﻓﺎرﺳﯽ اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ در ﺣـﻮزهﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ از دﯾﺮﺑـﺎز‬

‫ﻣﻌﺎدلﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﻟﻔﻆ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﮐﺎﻣﻼً ﺗﺪاول ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛‬

‫‪ 2 .7 .6‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ ﻟﻔﻆ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ در ﯾﮏ ﺣﻮزة ﻣﺸﺨﺺ ﻓﻘﻂ ﺑﺎﯾـﺪ ﯾـﮏ ﻣﻌـﺎدل ﻓﺎرﺳـﯽ‬

‫اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ آن ﻟﻔﻆ در ﻫﻤﺎن ﺣﻮزه داراي ﭼﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ؛‬

‫‪ 3 .7 .6‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮏ اﺻﻄﻼح ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ داراي ﭼﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺑﯿﺎن دﻗﯿـﻖ ﻣﻘـﺼﻮد‪،‬‬

‫ﺑﺮاي ﻫﺮﯾﮏ از ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﯽﺗﻮان ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل ﻓﺎرﺳﯽ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮد؛‬

‫‪ 4 .7 .6‬در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﭼﻨﺪ ﻟﻔﻆ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم واﺣـﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ در زﺑـﺎن‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺿﺮورت‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ و رواج‪،‬‬

‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮاي ﻫﺮﯾﮏ از اﻟﻔﺎظ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺎدﻟﯽ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ؛‬

‫‪ 5 .7 .6‬اﺳﺘﻔﺎده از ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ اﺻﻄﻼح ﺑﯿﮕﺎﻧـﻪ در ﺣـﻮزهﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬

‫ﻣﺠﺎز اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫ﺷﺮح اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻂ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‬

16

‫‪ .1‬ﺗﻌﺎرﯾﻒ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ درﺑﺎرة ﺑﺮﺧﯽ اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﯽ ﮐﻪ در اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻂ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ‬

‫اﺳﺖ ﻧﻈﺮات ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻻزم دﯾﺪﯾﻢ ﻣﺮاد ﺧﻮد را از آﻧﻬﺎ ﺑﻪوﺿﻮح ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ 1 .1‬واژه‬

‫واژه در اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ دو ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪:‬‬ ‫‪ 1 .1 .1‬ﻟﻔﻈﯽ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺟﺰء ﻣﻌﻨﯽدار ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ازﻟﺤﺎظ دﺳﺘﻮري ﺑﻪ‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻫﺎي اﺳﻢ ﯾﺎ ﺿﻤﯿﺮ ﯾﺎ ﺻﻔﺖ ﯾﺎ ﻗﯿﺪ ﯾﺎ ﻓﻌﻞ ﯾﺎ ﻋﺪد ﯾﺎ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﯾـﺎ ﺣـﺮف‬ ‫رﺑﻂ ﯾﺎ ﺻﻮت ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﻟﻔﻈﯽ ازﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑـﺴﯿﻂ ﯾـﺎ ﻣـﺸﺘﻖ ﯾـﺎ‬

‫ﻣﺮﮐّﺐ ﯾﺎ ﻣﺸﺘﻖ ـ ﻣﺮﮐّﺐ ﺑﺎﺷﺪ؛‬

‫‪ 2 .1 .1‬ﻟﻔﻈﯽ ﮐﻪ دﺳﺖِﮐﻢ در ﯾﮑﯽ از رﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤـﯽ و ﻓﻨـﯽ و ﺣﺮﻓـﻪاي و ﻫﻨـﺮي‬

‫داراي ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﻟﻔﻈﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﮏ واژه )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ‪ (1 .1 .1‬ﯾﺎ ﯾﮏ‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﯾﺎ ﯾﮏ ﺻﻮرت اﺧﺘﺼﺎري ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واژه در اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ اﺻﻄﻼح اﺳﺖ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﻟﻔﻆ واژه در ﮐﻠﻤﻪ ﻫﺎي »واژهﮔﺰﯾﻨـﯽ« و »واژهﻧﺎﻣـﻪ« و در ﻋﺒـﺎرت »واژه‪/‬‬

‫واژهﻫﺎي ﻣﺼﻮ‪‬ب« در ﻣﻌﻨﯽ دوم ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫واژه در اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻪ دو ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﻣﻌﻨﯽ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣـﺮوز ﻋﻤـﻮم‬

‫ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﺎن ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ »ﮐﻠﻤﻪ« و »ﻟﻐـﺖ« اﺳـﺖ و ﻧﯿـﺰ در ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎي‬

‫ﻗﺪﯾﻤﯽ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﻫﺎن ﻗﺎﻃﻊ( و ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﻐﺖﻧﺎﻣـﮥ دﻫﺨـﺪا و ﻣﻌـﯿﻦ و ﻓﺎرﺳـﯽ‬

‫اﻣﺮوز و ﺳﺨﻦ( ﺑﻪ ﻫﻤـﯿﻦ ﻣﻌﻨـﯽ آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻫـﺮ واژه ﺑـﺎ اﯾـﻦ ﻣﻌﻨـﯽ‪ ،‬ﺑﻨـﺎ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻏﺎﻟـﺐ‬

‫دﺳﺘﻮرﻧﻮﯾﺴﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻫﺎي ﻧﻪﮔﺎﻧﮥ زﯾﺮ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ :‬اﺳﻢ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺻﻨﺪﻟﯽ‪ ،‬ﭘﺮوﯾﺰ(‪،‬‬

‫ﺿﻤﯿﺮ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻦ‪ ،‬او‪ ،‬آﻧﻬﺎ(‪ ،‬ﺻﻔﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮب‪ ،‬درﺷﺖ‪ ،‬زﯾﺒﺎ(‪ ،‬ﻗﯿﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮﮔﺰ‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ‪ ،‬دﯾﺮ(‪،‬‬

‫ﻓﻌﻞ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﯽروم‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪﯾﻢ(‪ ،‬ﻋﺪد )ﻣﺎﻧﻨﺪ دو‪ ،‬ﻫﺸﺖ‪ ،‬ﻧﻪ(‪ ،‬ﺣﺮف اﺿـﺎﻓﻪ )ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺑـﺎ‪ ،‬از‪،‬‬ ‫در(‪ ،‬ﺣﺮف رﺑﻂ )ﻣﺎﻧﻨﺪ و‪ ،‬ﮐﻪ‪ ،‬ﺗﺎ(‪ ،‬ﺻﻮت )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻪﺑﻪ!‪ ،‬آه‪ ،‬واي(‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻫﺮﯾﮏ از اﯾﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎي‬

‫دﺳﺘﻮري ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻧﻮاﻋﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪17‬‬

‫واژه در اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ازﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﭼﻬﺎر ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺴﯿﻂ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﮐﺘﺎب‪ ،‬زن‪ ،‬ﻣﺮد(‪ ،‬ﻣﺸﺘﻖ‬

‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻠﺪان‪ ،‬داﻧﺶ‪ ،‬ﻣﺎدراﻧﻪ(‪ ،‬ﻣﺮﮐّﺐ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻨﺮﭘﺮور‪ ،‬ﺧﻮشﻣﻨﻈﺮ(‪ ،‬ﻣﺸﺘﻖ ـ ﻣﺮﮐّـﺐ‬

‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ داﻧﺶﭘﺮور‪ ،‬ﺧﻮشاﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬وﻃﻦدوﺳﺘﺎﻧﻪ(‪ .‬ﺷﺮح اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع واژه در ﺑﺨﺶ »ﺷﯿﻮهﻫﺎي‬

‫واژهﮔﺰﯾﻨﯽ« در ذﯾﻞ روشﻫﺎي »واژهﺳﺎزي« آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫»واژه« در اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﺮادف ﺑـﺎ »اﺻـﻄﻼح« ﯾﻌﻨـﯽ‬

‫ﻣﻌﺎدل ‪ term‬اﺳﺖ و ﻣﺮاد از آن ﻟﻔﻈﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دﺳﺖِﮐﻢ در ﯾﮑﯽ از رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﯾﺎ ﻓﻨﯽ ﯾﺎ‬

‫ﺣﺮﻓﻪاي ﯾﺎ ﻫﻨﺮي ﺑﺮ ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺨﺺ دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬واژه در اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ازﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﺮ‬

‫ﺷﺶ ﻧﻮع اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع آن ﻫﻤﺎن اﻧﻮاع ﻣﺮﺑﻮطﺑﻪ واژه در ﻣﻌﻨﯽ اول اﺳﺖ و دو ﻧﻮع دﯾﮕﺮ‬

‫ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از ﮔﺮوه ﻧﺤﻮي و ﺻﻮرت اﺧﺘـﺼﺎري‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬واژه ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﯽ »اﺻـﻄﻼح« ازﻧﻈـﺮ‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺷﺎﻣﻞ اﻧﻮاع ﺷﺶﮔﺎﻧﮥ زﯾﺮ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺴﯿﻂ )ﺑﻠﻮر‪ ،‬ﮐﺎﻧﻮن(‪ ،‬ﻣﺸﺘﻖ )ﻓﺮﺷﯿﻨﻪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﺎر(‪ ،‬ﻣﺮﮐّﺐ‬

‫)ﺑﺰرﮔﺮاه‪ ،‬دارﺑﺴﺖ(‪ ،‬ﻣﺸﺘﻖ ـ ﻣﺮﮐّﺐ )ﺑﮑﺮزاﯾﯽ‪ ،‬ﺑـﯽﻫـﻮازي(‪ ،‬ﮔـﺮوه ﻧﺤـﻮي )ﻓﺎﺻـﻠﮥ ﮐـﺎﻧﻮﻧﯽ‪،‬‬

‫ﭘﺮدازش از دور(‪ ،‬ﺻﻮرت اﺧﺘﺼﺎري )ﻧﺎﮐﺎ = ﻧﺸﺎﻧﮕﺎن اﮐﺘﺴﺎﺑﯽ ﮐﻤﺒﻮد اﯾﻤﻨﯽ‪ ،‬ﺷﺎﺑﮏ = ﺷـﻤﺎرة‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﮐﺘﺎب(‪.‬‬

‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ واژه ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ دوم ﮐﻪ ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ اﺻﻄﻼح اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﯿﺶ از‬

‫ﯾﮏ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﮔﺮوه ﻧﺤﻮي‪ ،‬ﯾﺎ ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﺻﻼً ﮐﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺻـﻮرت‬

‫اﺧﺘﺼﺎري‪.‬‬

‫ﺷﺎﯾﺎن ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ واژه در ﻣﻔﻬﻮم اﺻﻄﻼح‪ ،‬ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺎل ﺳﺎﺑﻘﻪ دارد‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕـﺴﺘﺎن‬

‫اﯾﺮان )ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن اول( ﻣﺼﻮ‪‬ﺑﺎت ﺧﻮد را ﮐﻪ ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ واژه )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮش‪ ،‬ﺑﺮاتﮔﯿﺮ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ(‬ ‫و ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﮔﺮوه ﻧﺤﻮي )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺠﻤﻦ ﭘﯿﺸﺎﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬دادﮔﺎه اﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎرﻧﺎﻣﮥ ﮐﺸﺘﯽ( ﺑﻮد ﺑﺎ ﻋﻨـﻮان‬

‫»واژهﻫﺎي ﻧﻮ« ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و در ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن اﯾﺮان )ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن دوم( ﻧﯿﺰ ﻓﺮاﯾﻨﺪي ﮐﻪ‬ ‫ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ اﺻﻄﻼحﮔﺰﯾﻨﯽ ﺑﻮد‪ ،‬واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﺮﮐﺰ ﻧـﺸﺮ داﻧـﺸﮕﺎﻫﯽ ﻫـﻢ در دﻫـﮥ‬

‫‪ 1360‬ﻣﻌﺎدلﯾﺎﺑﯽ ﺑﺮاي اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﻠﻤﯽ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ را واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﻣﯽﻧﺎﻣﯿﺪ‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻨﺪ ‪ 1‬ﻣﺎدة‬

‫‪ 2‬اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﮥ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ )ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﺳﻮم( ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ از وﻇﺎﯾﻒ اﯾﻦ ﻧﻬﺎد را‬

‫»ﺗﺄﺳﯿﺲ واﺣﺪﻫﺎي واژه ﺳﺎزي و واژهﮔﺰﯾﻨﯽ« ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ازاﯾﻦرو‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ اﯾـﻦ‬

‫ﺳﻨّﺖ ﻫﻔﺘﺎدﺳﺎﻟﻪ ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد و ﺑﻪﺟﺎي »واژهﮔﺰﯾﻨﯽ« ﻣﺜﻼً »اﺻﻄﻼحﮔﺰﯾﻨﯽ« ﺑﻪ ﮐﺎر رود‪.‬‬ ‫‪18‬‬

‫ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﻫﻢ ﺟﺎﻧﺐ اﯾﻦ ﺳﻨّﺖ ﻫﻔﺘﺎدﺳﺎﻟﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد و ﻫﻢ ﺟﺎﻧـﺐ ﻣﻌﻨـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﻋﻤـﻮم‬

‫ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﺎن از ﮐﻠﻤﮥ »واژه« درﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﺘﻦ ﮐﻠﻤﮥ »واژه« ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ دو ﻣﻌﻨـﯽ اول ﺑـﻪ‬

‫ﮐﺎر ﻣﯽرود‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻢ ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ »ﮐﻠﻤﻪ« و »ﻟﻐﺖ«‪ ،‬و ﻫﻢ ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ اﺻﻄﻼح‪.‬‬ ‫‪ 2 .1‬واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‬

‫واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﻓﺮاﯾﻨﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻃﯽ آن ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﻔﻬـﻮم ﻣـﺸﺨﺺ ﻋﻠﻤـﯽ ﯾـﺎ ﻓﻨـﯽ ﯾـﺎ‬ ‫ﺣﺮﻓﻪاي ﯾﺎ ﻫﻨﺮي ﻣﻌﻤﻮﻻً ﯾﮏ و در ﻣﻮاردي ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻟﻔﻆ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫واژهﮔﺰﯾﻨﯽ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺳﺎﺑﻘﻪاي ﺑﺴﯿﺎر دﯾﺮﯾﻨﻪ دارد و ﻗﺪﻣﺖ آن دﺳﺖِﮐﻢ ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ‬

‫ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬در ﻣﺘﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ اﺻـﻄﻼﺣﺎت زﯾـﺎدي در زﻣﯿﻨـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﭘﺰﺷﮑﯽ و ﺳﺘﺎرهﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﺑﺴﻨﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬ ‫‪) xrad dōšagī‬ﺧﺮددوﺳﺘﯽ( = ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫‪) zamīg-paymānīh‬زﻣﯿﻦﭘﯿﻤﺎﯾﯽ( = ﻫﻨﺪﺳﻪ‬ ‫‪) čim gōwāgīh‬ﭼﻢﮔﻮﯾﺎﯾﯽ( = ﻣﻨﻄﻖ‬

‫‪) dēn dānišnīh‬دﯾﻦداﻧﺸﯽ( = اﻟﻬﯿﺎت‬ ‫‪) axtarāmār‬اﺧﺘﺮآﻣﺎر( = ﻣﻨﺠﻢ‬

‫اﯾﻦ ﺳﻨّﺖ در زﺑﺎن دري اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺖ و داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻦﺳﯿﻨﺎ و ﻏﺰاﻟﯽ و ﻧﺎﺻﺮﺧـﺴﺮو و‬

‫اﻓﻀﻞاﻟﺪﯾﻦ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﻫﺮﮐﺪام در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻣﻌﺎدلﻫـﺎي ﻓﺎرﺳـﯽ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ واژهﻫـﺎي‬ ‫ﻋﺮﺑﯽ ﻫﻤ‪‬ﺖ ﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﻣﺜﺎلﻫﺎي زﯾﺮ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫ﻏﺰاﻟﯽ‬

‫اﺑﻦﺳﯿﻨﺎ‬

‫ادراك = اﻧﺪرﯾﺎﻓﺖ‬

‫ﺑﺼﯿﺮ= ﺑﯿﻨﺎ‬

‫ذوﺟﻬﺖ = ﺟﻬﺖﮔﺮ‬

‫ﻣﻌﺪوم = ﻧﺎﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫ﻣﻮﺟﻮد = ﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫ﻣ‪‬ﺪ‪‬ر‪‬ك = اﻧﺪرﯾﺎﻓﺘﻪ‬

‫‪19‬‬

‫اﻓﻀﻞاﻟﺪﯾﻦ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‬

‫ﻧﺎﺻﺮﺧﺴﺮو‬

‫ﺧﻠﻂ = آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ‬

‫ﺳﺎﮐﻦ = آرﻣﯿﺪه‬

‫ﺻﻌﺐاﻟﻮﺻﻮل = دﺷﺨﻮارﯾﺎب‬

‫ﮐﯿﻔﯿﺖ = ﭼﻮﻧﯽ‬

‫ﻋﻠﻢ = داﻧﺴﺘﮕﯽ‬

‫ﻋﻠﺖ = ﭼﺮاﯾﯽ‬

‫اﻣﺎ از ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ اﯾﻦ ﺳﻨّﺖ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪ و وامﮔﯿﺮي ﺑﯽﺣﺪوﺣـﺴﺎب از زﺑـﺎن‬

‫ﻋﺮﺑﯽ ﺟﺎي واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﯽ را ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑـﻪ ﺳـﺮاﻧﺠﺎم ﭘـﺲ از اﻧﻘـﻼب ﻣـﺸﺮوﻃﻪ ﺑـﺎ‬

‫ﺗﺤﻮﻻت ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﻪ در ﻋﺮﺻﮥ اﺟﺘﻤﺎع ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ و ﮐﺎرﮐﺮدﻫـﺎي ﺟﺪﯾـﺪي ﮐـﻪ ﺑـﺮ دوش زﺑـﺎن‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﻬﺎده ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﺑﺮاي ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻮﻟﺪي دوﺑﺎره ﯾﺎﻓﺖ و ﺑـﺎ ﺗﺄﺳـﯿﺲ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن اول ﻧﻈﻢ و ﺳﺎﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﻓﺮاﯾﻨﺪي ﺳﻨﺠﯿﺪه و ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﯾﺎﻓﺘﻦ ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﯾﮏ اﺻﻄﻼح ﺑﺮاي ﯾﮏ‬

‫ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺨﺺ در ﯾﮑﯽ از ﺣﻮزه ﻫﺎي ﻋﻠﻢ و ﻓﻦ و ﺣﺮﻓﻪ و ﻫﻨﺮ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬

‫ﯾﺎ دﻻﯾﻞ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ اﺻﻄﻼح اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ در اﯾـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ ﺑـﺎ‬

‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﺘﺮادف ﺳﺮوﮐﺎر دارﯾﻢ و اﮔﺮ ﺷﻤﺎر اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺘﺮادفﻫﺎ زﯾﺎد ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻣﺨﻞ ارﺗﺒـﺎط‬

‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬دراﯾﻦﺑﺎره و ﻧﯿﺰ درﺑﺎرة دﯾﮕﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮطﺑﻪ واژهﮔﺰﯾﻨـﯽ در ﺑﺨـﺶﻫـﺎي »ﺷـﯿﻮهﻫـﺎي‬

‫واژهﮔﺰﯾﻨﯽ« و »ﺿﻮاﺑﻂ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ« ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫‪ 3 .1‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ زﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻢاﮐﻨﻮن در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﯾﺮان )ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﺎرﺳـﯽ( و ﺗﺎﺟﯿﮑـﺴﺘﺎن‬

‫)ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﺎﺟﯿﮑﯽ( ﺗﻨﻬﺎ زﺑﺎن رﺳﻤﯽ و در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )ﺑﻪ ﻧﺎم دري( ﯾﮑﯽ از دو زﺑـﺎن رﺳـﻤﯽ‬

‫اﺳﺖ و در ﺑﺮﺧﯽ ﺟﻮاﻣﻊ ﮐﻪ در ﺣﻮزة ﻧﻔﻮذ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﯾﺮان ﻗﺮار داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﮔﺮوﻫﯽ از ﻣـﺮدم‬ ‫ﺑﺪان ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﻨﺪ و ﺗﮑﻠﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦ زﺑﺎن‪ ،‬از ﻗﺮن ﺳﻮم ﻫﺠﺮي ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮن ﻧﻮﺷـﺘﺎري‬ ‫ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ زﺑﺎن ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ از ﺧﺎﻧﻮادة زﺑﺎنﻫﺎي ﻫﻨﺪواروﭘﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ زﺑﺎنﻫﺎ از ﺣﺪود ﻫﺰارة اول ﭘﯿﺶ از‬

‫ﻣﯿﻼد ﻣﺴﯿﺢ در ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﯽ از اروﭘﺎ و ﺟﻨﻮب و ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﯽ آﺳﯿﺎ راﯾﺞ ﺑﻮدهاﻧﺪ و از ﻧﯿﻤﮥ دوم‬

‫ﺳﺪة ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻣﯿﻼدي در اﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻓﺮﯾﻘﺎ و اﻗﯿﺎﻧﻮﺳﯿﻪ ﻫﻢ رواج ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوه ﻫﻨﺪي و اﯾﺮاﻧﯽ دو‬ ‫‪20‬‬

‫ﺷﺎﺧﮥ ﻫﻨﺪي و اﯾﺮاﻧﯽ دارد‪ .‬ﺷـﺎﺧﮥ اﯾﺮاﻧـﯽ در ﻫـﺰارة اول ﭘـﯿﺶ از ﻣـﯿﻼد ﻣـﺴﯿﺢ در اﯾـﺮان و‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻨﻮﻧﯽ و در ﺷﻤﺎل در ﻣﻨﻄﻘﮥ ﻣﯿﺎن ﻣﺠﺎرﺳﺘﺎن و ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن ﭼﯿﻦ راﯾﺞ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺗﺮﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي اﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪ‪ ،‬اوﺳﺘﺎﯾﯽ و ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن اﺳـﺖ‪ .‬ﻓﺎرﺳـﯽ ﺑﺎﺳـﺘﺎن زﺑـﺎن‬

‫رﺳﻤﯽ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن و زﺑﺎن ﻗﻮم ﭘﺎرس ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬دورة ﻣﯿﺎﻧﮥ زﺑﺎنﻫﺎي اﯾﺮاﻧـﯽ را از ﺳـﺎل ‪331‬‬

‫ﻗﺒﻞ از ﻣﯿﻼد ﺗﺎ ‪ 867‬ﻣﯿﻼدي ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 254‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي ﮐﻪ ﯾﻌﻘﻮب ﻟﯿﺚ ﺻﻔﺎري‬

‫ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ رﺳﯿﺪ و زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ دري رﺳﻤﯿﺖ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻓﺎرﺳﯽ دري دﻧﺒﺎﻟﮥ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﮥ زردﺷﺘﯽ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪﺗﺪرﯾﺞ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ دﯾﮕﺮ زﺑﺎنﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺳ‪‬ﻐﺪي و ﺳﮑﺎﯾﯽ و ﺧﻮارزﻣﯽ و ﺑﻠﺨﯽ‬ ‫ﺷﺪ و در ﻣﻨﻄﻘﮥ وﺳﯿﻌﯽ از ﺟﻬﺎن‪ ،‬از ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺗﺎ اروﭘﺎ و از درﯾﺎي ﺧﻮارزم ﺗﺎ ﺧﻠﯿﺞ ﻓـﺎرس‪،‬‬

‫راﯾﺞ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫در ﻓﺎﺻﻠﮥ ﻣﯿﺎن ﺳﻘﻮط ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﺎن ﺗﺎ روي ﮐﺎر آﻣﺪن ﺻﻔﺎرﯾﺎن‪ ،‬زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽ زردﺷـﺘﯿﺎن اﯾـﺮان‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﮥ زردﺷﺘﯽ و زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺎﻧﻮﯾﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﮥ ﻣﺎﻧﻮي و ﭘﻬﻠـﻮي اﺷـﮑﺎﻧﯽ ﻣـﺎﻧﻮي و‬

‫ﺳ‪‬ﻐﺪي ﻣﺎﻧﻮي و زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻮد‪.‬‬

‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در درﺑﺎر ﻣﻐﻮﻟﯽ ﻫﻨﺪ زﺑﺎن رﺳﻤﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻠﺠﻮﻗﯿﺎن زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ را در آﺳـﯿﺎي‬

‫ﺻﻐﯿﺮ رواج دادﻧﺪ و در درﺑﺎر ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ رواج داﺷﺖ‪ .‬ﺗﺴﻠﻂ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑﺮ ﮐـﺸﻮرﻫﺎي‬ ‫ﺷﺮق ﺳﺒﺐ ﮔﺮدﯾﺪ از رواج زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﺎرﺳﯽ دري اﻣﺮوزه در اﯾﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬ ‫و ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن راﯾﺞ اﺳﺖ‪ .‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در اﯾﻦ ﺳﻪ ﮐﺸﻮر از اواﯾﻞ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﻣﯿﻼدي ﺑﻪﺗﺪرﯾﺞ‬

‫از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ دور ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺎﺟﯿﮑﯽ از زﺑﺎن روﺳﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و واژﮔﺎن ﺑﺴﯿﺎري از آن ﺑﻪ‬

‫وام ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن واژهﻫﺎي ﭘﺸﺘﻮ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ دري راه ﯾﺎﻓـﺖ و در اﯾـﺮان واژهﻫـﺎي‬

‫روﺳﯽ و ﻓﺮاﻧﺴﻮي و در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﯿﺮ واژهﻫﺎي اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ وارد زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺷﺪ‪ .‬در ﻫﺮﯾﮏ از‬

‫اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺗﺎزه واژهﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪.‬‬

‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در ﺟﺮﯾﺎن ﮔﺴﺘﺮش ﺧﻮد ﺑﺴﯿﺎري از ﻋﻨﺎﺻﺮ زﺑﺎنﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ ﺷﻤﺎﻟﯽ و ﺷـﺮﻗﯽ‪،‬‬

‫ﺑﻪوﯾﮋه ﭘﺎرﺗﯽ و ﺳ‪‬ﻐﺪي‪ ،‬را وام ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و درﻋﯿﻦﺣﺎل ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺴﯿﺎري ﻧﯿﺰ ﺗﻘﺴﯿﻢ‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﺮان و ﺗﺎﺟﯿﮑﺴﺘﺎن و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺻﻮرتﻫـﺎي ﮐﻤـﺎﺑﯿﺶ ﻣﺘﻔـﺎوﺗﯽ از اﯾـﻦ زﺑـﺎن‬ ‫ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد ﻣﺸﺨﺼﺎت واژﮔﺎﻧﯽ و آواﯾﯽ و دﺳﺘﻮري ﺧﺎص ﺧﻮد‬

‫را دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪21‬‬

‫از زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ دري‪ ،‬ﺣﺪوداً از ﻗﺮن ﺳﻮم ﻫﺠﺮي ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮن ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﻢ و ﻧﺜﺮ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه‬

‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺘﻮن‪ ،‬ﻋﻠﯽرﻏﻢ ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ ﮐﻪ در ﻧﻈﺎم آواﯾﯽ و واژﮔﺎن و دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ ﭘﺪﯾـﺪ‬

‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺮاي ﻋﻤﻮم ﺗﺤﺼﯿﻞﮐﺮدﮔﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢاﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﺻﺪ ﺳﺎل اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔـﺴﺘﺮش ﺳـﻮاد در ﻣﯿـﺎن ﻋﻤـﻮم ﻣـﺮدم و ﺑـﺎ ﭘﯿـﺪاﯾﺶ ﻣﻄﺒﻮﻋـﺎت و‬

‫رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻓﺮاﮔﯿﺮ رادﯾﻮ و ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن‪ ،‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ رﺳـﻤﯽ‪ ،‬ﮐـﻪ درواﻗـﻊ زﺑـﺎن راﯾـﺞ در ﻣﯿـﺎن‬

‫ﺗﺤﺼﯿﻞﮐﺮدﮔﺎن اﺳﺖ‪ ،‬در ﺳﺮاﺳﺮ اﯾﺮان در ﻣﯿﺎن ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم‪ ،‬و از ﺟﻤﻠﻪ در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدﻣﯽ ﮐﻪ ﺑـﺎ‬

‫زﺑﺎنﻫﺎ و ﮔﻮﯾﺶﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ ﺧﻮد ﺗﮑﻠﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻂ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ 4 .1‬واژة ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﮔﻨﺠﯿﻨﮥ واژﮔﺎﻧﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﻪ در واژهﮔﺰﯾﻨﯽ از آن اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﯽﺷـﻮد از ﻋﻨﺎﺻـﺮ زﯾـﺮ‬

‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ 1 .4 .1‬ﻫﻤﮥ واژهﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽﺗﺒﺎر ﮐﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺿﺒﻂ ﺷﺪهاﻧﺪ؛‬

‫‪ 2 .4 .1‬ﻫﻤﮥ واژه ﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽﺗﺒﺎري ﮐﻪ ﯾﺎ در ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوز ﺗﺪاول دارﻧﺪ و‪ /‬ﯾﺎ دﺳﺖِﮐـﻢ‬

‫در ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻦ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻈﻢ و ﻧﺜﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺗﺎ اواﺧﺮ ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﻧﺪ؛‬

‫‪ 3 .4 .1‬ﻫﻤﮥ واژه ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﺒﺎر ﻫﻨﺪي ﯾﺎ ﺗﺮﮐﯽ ﯾﺎ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﻣﻐﻮﻟﯽ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﻬﺎ دارﻧﺪ و‬

‫در ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوز ﻣﺘﺪاولاﻧﺪ ﯾﺎ در ﻣﺘﻮن ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﻧﺪ؛‬ ‫‪ 4 .4 .1‬ﻫﺮ واژة اروﭘﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ زﯾﺮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫‪ 1 .4 .4 .1‬در ﻣﯿﺎن ﻋﻤﻮم ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﺎن ﻣﺘﺪاول ﺑﺎﺷﺪ؛‬

‫‪ 2 .4 .4 .1‬در زﺑﺎن ﻣﺒﺪأ واژه اي ﺑﺴﯿﻂ ﺑﺎﺷﺪ و در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺻـﺮﻓﯽ آن‬

‫ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ از اِﻋﻤﺎل ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژهﺳﺎزي ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮ روي آن ﻧﺸﻮد؛‬

‫‪ 3 .4 .4 .1‬ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﻣﻌـﺎدل ﯾـﺎﺑﯽ ﺑـﺮاي آن را‬

‫ﺿﺮوري ﻧﺪاﻧﺪ‪.‬‬

‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ زﺑﺎن داراي ﻗـﺪﻣﺖ دﯾﺮﯾﻨـﻪ و ﺻـﺎﺣﺐ ادﺑﯿـﺎت ﮔـﺴﺘﺮده‪ ،‬از زﺑـﺎنﻫـﺎي‬

‫ﻣﺨﺘﻠﻒ واژه ﺑﻪ وام ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وامواژه ﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ زﺑﺎنﻫﺎي زﯾﺮ ﺗﻌﻠﻖ دارﻧـﺪ‪ :‬ﻋﺮﺑـﯽ‪،‬‬

‫ﺗﺮﮐﯽ‪ ،‬ﻣﻐﻮﻟﯽ‪ ،‬ﻫﻨﺪي‪ ،‬اروﭘﺎﯾﯽ‪) ،‬ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺷﺎﻣﻞ ﻓﺮاﻧﺴﻮي‪ ،‬اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‪ ،‬روﺳﯽ(‪ .‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻤﮥ واژهﻫﺎي‬ ‫‪22‬‬

‫دﺧﯿﻞ ﻧﻤﯽﺗﻮان روﯾﮑﺮد واﺣﺪي اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﻘﺶ و ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻫﻤـﮥ آﻧﻬـﺎ در ﻓﺎرﺳـﯽ اﻣـﺮوز‬ ‫ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ در ﻃﻮل ﭼﻬﺎرده ﻗﺮن ﺑﺎ زﺑﺎن و ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ ﻋﻤﯿﻘﺎً درآﻣﯿﺨﺘﻪ اﺳﺖ و ﮐﻠﻤﻪﻫﺎي‬

‫ﺑﺴﯿﺎري از اﯾﻦ زﺑﺎن وارد ﻓﺎرﺳﯽ ﺷﺪه و ﺑﺮ ﻏﻨﺎي آن اﻓﺰوده اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ ورود ﻫﻤـﮥ واژهﻫـﺎي‬ ‫ﻋﺮﺑﯽ در اﺛﺮ ﻧﯿﺎز ﻧﺒﻮده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻗﻮل اﺳﺘﺎد ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ ﺑﻬﺎر )ﻣﻠﮏاﻟﺸﻌﺮا( »از ﻗﺮن ﭘـﻨﺠﻢ ﺑـﻪ‬

‫ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺗﻔﻨﻦ در ﺗﻘﻠﯿﺪ ادﺑﺎي اﯾﺮاﻧﯽ از ﺗﺎزي زﯾﺎدﺗﺮ از اﻧﺪازه و ﺣﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ رواج ﮔﺮﻓﺖ‪ ...‬اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ‬ ‫ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺜﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﻪ در ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم و ﻧﯿﻤﮥ اول ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ﺻﺪي ﭘﻨﺞ ﻟﻐﺖ ﺗﺎزي ﺑﯿﺶ‬

‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬در ﻧﯿﻤﮥ دوم ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ )ﺷﻤﺎر ﻟﻐﺎت ﺗﺎزياش( از ﺻﺪي ﭘﻨﺠﺎه ﻧﯿﺰ ﺗﺠـﺎوز ﮐـﺮد‪ «.‬ﺑـﻪ‬

‫ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‪ ،‬در اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻂ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮاي ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮدن واژهﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ ﯾﮑـﯽ از اﯾـﻦ‬

‫دو ﺷﺮط را ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪهاﯾﻢ‪ :‬ﯾﺎ در ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوز ﺗﺪاول داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ در ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻦ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻈﻢ‬

‫و ﻧﺜﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺎ اواﺧﺮ ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از واژه ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﺎرﺳﯽ از ﻫﻨﺪي )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﮕﻞ‪ ،‬ﻧﯿﻠـﻮﻓﺮ‪ ،‬ﻧﺎرﮔﯿـﻞ( و ﺗﺮﮐـﯽ )ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬

‫اﺗﺎق‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎق‪ ،‬ﯾﻮﻧﺠﻪ( و ﻣﻐﻮﻟﯽ )آﻗﺎ‪ ،‬اردو‪ ،‬ﺳﻮﻏﺎت( ﺑﻪ وام ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﮐﻨـﻮن در ﻓﺎرﺳـﯽ‬

‫رواج دارﻧﺪ‪ ،‬آﺳﯿﺒﯽ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ و ﻫﻮﯾﺖ ﻣﻠﯽ وارد ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا از ﯾﮏ ﺳﻮ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻗﺪﻣﺖ‬

‫دﯾﺮﯾﻨﻪ ﺷﺎن ﺑﻪﺻﻮرت ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺑﺪﻧﮥ واژﮔﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و از ﺳـﻮي دﯾﮕـﺮ‪ ،‬اﮐﻨـﻮن‬

‫وامﮔﯿﺮي از اﯾﻦ زﺑﺎنﻫﺎ ﺑﻪﮐﻠﯽ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫وﺿﻌﯿﺖ ﻟﻐﺎت اروﭘﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺳﻪ دﻟﯿﻞ ﺑﺎ دو ﮔﺮوه ﺑﺎﻻ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﻗﺪﻣﺖ ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ اﯾﻦ ﻟﻐﺎت ﭼﻨﺪان ﻧﯿﺴﺖ و ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻗﺮن ﻣﯽرﺳﺪ؛‬

‫‪ .2‬وامﮔﯿﺮي از اﯾﻦ زﺑﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎ ﻗـﻮ‪‬ت اداﻣـﻪ دارد و ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ‬

‫ﺗﻼش ﺟﺪ‪‬ي درزﻣﯿﻨﮥ ﻣﻌﺎدل ﯾﺎﺑﯽ ﺑﺮاي واژهﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﻨﯽ اﯾﻦ زﺑﺎنﻫﺎ ﺻﻮرت ﻧﮕﯿﺮد‪ ،‬ﭼﻬﺮة‬

‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ در ﭼﻨﺪ دﻫﮥ آﯾﻨﺪه ﺑﻪﮐﻠﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛‬

‫‪ .3‬ﺑﺮﺧﯽ واژهﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ ﺑـﻪﺻـﻮرت ﺧﻮﺷـﻪ اي وارد ﻓﺎرﺳـﯽ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ و ﻓﺮاﯾﻨـﺪﻫﺎي‬

‫واژه ﺳﺎزي ﻓﺎرﺳﯽ را ﻣﺨﺘﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ »واﻟﯿﺒﺎل«‪» ،‬واﻟﯿﺒﺎﻟﯿﺴﺖ« و ﻫﻤﺮاه ﺑـﺎ »ﭘﯿـﺎﻧﻮ«‪،‬‬

‫»ﭘﯿﺎﻧﯿﺴﺖ« ﻫﻢ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪدﻻﯾﻞ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮدن ﻟﻐﺎت اروﭘﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺪاول در زﺑـﺎن‪ ،‬دو‬

‫ﺷﺮط دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪23‬‬

‫ﻧﺨﺴﺖ اﯾﻨﮑﻪ واژه ﻫﺎي ﻣﺤﻞ ﺑﺤﺚ در زﺑﺎن ﻣﺒﺪأ واژهاي ﺑـﺴﯿﻂ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و اﮔـﺮ ﻫـﻢ ﺑـﺴﯿﻂ‬

‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺻﺮﻓﯽ ﺷﺎن ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮان ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژهﺳﺎزي ﻓﺎرﺳﯽ را ﺑﺮ روي آﻧﻬﺎ‬ ‫اِﻋﻤﺎل ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺎ واژة »ﯾﻮن« ﮐـﻪ ﺑـﺴﯿﻂ اﺳـﺖ ﻣـﯽﺗـﻮان واژهﻫـﺎي »ﯾﻮﻧﯿـﺪه« و »ﯾـﻮﻧﺶ« و‬ ‫»ﯾﻮﻧﺶﭘﺬﯾﺮ« را ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﺑﺎ واژة »ﺗﻠﻔﻦ«‪ ،‬ﻋﻠﯽرﻏﻢ اﯾﻨﮑﻪ در زﺑﺎن ﻣﺒﺪأ ﺑﺴﯿﻂ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻟﻐﺎت‬ ‫»ﺗﻠﻔﻨﯽ« و »ﺗﻠﻔﻨﭽﯽ« و »ﺗﻠﻔﻦﺧﺎﻧﻪ« ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫دوم اﯾﻨﮑﻪ ﻋﻤﻮم ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﻣﻌﺎدلﯾﺎﺑﯽ ﺑﺮاي آن را ﺿﺮوري ﻧﺪاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺗﻢ و اﻟﮑﺘﺮون‬

‫و ﭘﺮوﺗﻮن‪.‬‬

‫واژهﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز در ﻣﻮرد ﻣﻌﺎدل ﻣﺸﺨﺼﯽ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ اﺟﻤﺎع ﻧﻈﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﺪه‪ ،‬اﻣﺎ‬

‫ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﻌﺎدل ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺗﻮﭘﯿﺎ ﮐـﻪ از ﺟﻤﻠـﻪ ﻣﻌـﺎدلﻫـﺎي ﻧﺎﮐﺠﺎآﺑـﺎد‪،‬‬ ‫آرﻣﺎنﺷﻬﺮ‪ ،‬ﻣﺪﯾﻨﮥ ﻓﺎﺿﻠﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺑﻪﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ( ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر آﯾﻨـﺪ‪،‬‬

‫زﯾﺮا ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﻣﻌﺎدلﯾﺎﺑﯽ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ را ﻻزم ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ 5 .1‬زﺑﺎن ﻋﻠﻢ‬

‫زﺑﺎن ﻋﻠﻢ ﮔﻮﻧﻪاي از زﺑﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺶ اﺻﻠﯽ آن ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن اﻫﻞ ﻋﻠﻢ و ﺑﯿـﺎن‬

‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﯽ در ﮔﻔﺘﺎر و ﻧﻮﺷﺘﺎر اﺳﺖ و در ﻋـﯿﻦ ﺗﻌﺎﻣـﻞ ﺑـﺎ دﯾﮕـﺮ ﮔﻮﻧـﻪﻫـﺎي زﺑـﺎن و‬ ‫ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از واژﮔﺎن و ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژهﺳﺎزي آﻧﻬﺎ‪ ،‬داراي واژﮔﺎن وﯾﮋه و روشﻫﺎي ﺧﺎص‬

‫ﺧﻮد در واژهﮔﺰﯾﻨﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫وﻗﺘﯽ از زﺑﺎن ﻋﻠﻢ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﯽآورﯾﻢ درﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺎ زﺑﺎﻧﯽ در درون زﺑﺎن دﯾﮕﺮ ﺳﺮوﮐﺎر‬

‫دارﯾﻢ و اﯾﻦ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺻﻄﻼح زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن ﮔﻮﻧﮥ ﮐﺎرﺑﺮدي زﺑﺎن )‪ (register‬ﺧﻮاﻧﺪه‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ‪» ،‬زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽ ﻓﺎرﺳﯽ« ﯾﮑﯽ از ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮐﺎرﺑﺮدي زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬

‫ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ دارد و ﻫﺮ ﺷﺎﺧﻪاي از اﺻﻄﻼﺣﺎت و ﺳﻨّﺖﻫﺎي ﺧﺎص‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﻫﺮ زﺑﺎن ﺻﺮﻓﺎً ﺑـﺎ ﯾـﮏ ﮔﻮﻧـﮥ ﮐـﺎرﺑﺮدي ﺑـﺮاي ﻣﻄﻠـﻖ ﻋﻠـﻢ‬

‫ﺳﺮوﮐﺎر ﻧﺪارﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﮐﺎرﺑﺮدي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪام ﺑﻪ ﯾﮏ ﺣـﻮزة ﻋﻠﻤـﯽ ﺧـﺎص‬ ‫ﺗﻌﻠﻖ دارد روﺑﻪرو ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل زﺑﺎن ﻋﻠﻢ ﻓﯿﺰﯾﮏ و زﺑﺎن ﺣﻘﻮق و زﺑﺎن راﯾﺎﻧﻪ ﻫﺮﮐﺪام ﯾﮏ‬

‫ﮔﻮﻧﮥ ﮐﺎرﺑﺮدي در درون زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎوﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬ﻫﻤﮥ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ‬

‫ﻧﯿﺰ دارﻧﺪ و ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﻤﯿﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان از »زﺑﺎن ﻋﻠﻢ« ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﮐﻠﯽ‬ ‫‪24‬‬

‫آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي زﺑﺎن ﻋﻠﻢ ﮐﻪ آن را ﺑﻪﺧﺼﻮص از زﺑﺎن روزﻣﺮه و زﺑـﺎن‬

‫ادﺑﯿﺎت ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﺳﺎزد ﺑﻪ ﻗﺮار زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ .1‬زﺑﺎن ﻋﻠﻢ زﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ داراي ﯾﮏ ﻻﯾﮥ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ و ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﮑﺎن ﺻﺮﯾﺢ و دﻗﯿﻖ و ﺑﻪ دور از‬ ‫ﺗﻌﺎرض دروﻧﯽ؛‬

‫‪ .2‬ﻧﻘﺶ اﺻﻠﯽ زﺑﺎن ﻋﻠﻢ اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﻧﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽآﻓﺮﯾﻨﯽ و ﺑﯿﺎن ﻋﺎﻃﻔﯽ‪ .‬از ﻫﻤـﯿﻦ رو‪،‬‬

‫زﺑﺎن ﻋﻠﻢ ﺗﺮﺟﻤﻪﭘﺬﯾﺮﺗﺮﯾﻦ ﮔﻮﻧﮥ زﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ؛‬

‫‪ .3‬در زﺑﺎن ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺷﺎﺧﻪاي از داﻧﺶ دﺳﺘﮕﺎه اﺻﻄﻼحﺷـﻨﺎﺧﺘﯽ وﯾـﮋهاي ﺳـﺎﺧﺘﻪ و‬

‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﺰد اﻫﻞ آن ﻋﻠﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪه اﺳﺖ و در ﻧـﺰد دﯾﮕـﺮان ﻧﺎﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ و اﯾﻨﮑـﻪ‬

‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﻓﻼن ﮐﺲ اﻫﻞ اﺻﻄﻼح اﺳﺖ‪ ،‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪» ،‬ﺷﺎﺧﺺ« در‬

‫رﯾﺎﺿﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪» :‬ﻋﺪدي ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﯾﺎ وﺿﻌﯿﺖ ﯾﮏ ﺷﯽء رﯾﺎﺿﯽ را در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ‬

‫ﺷﯽء رﯾﺎﺿﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ «.‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻮم ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﺎن از واژة ﺷـﺎﺧﺺ ﭼﻨـﯿﻦ‬

‫ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ را درﻧﻤﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬

‫زﺑﺎن ﻋﻠﻢ ﺑﺮ ﻣﺘﻦ زﺑﺎن ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و از ﻫﻤﯿﻦ رو در ﻫﻤﮥ ﺣﻮزهﻫـﺎي‬

‫دﺳﺘﻮر‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ آواﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺳﺎﺧﺘﻮاژه و ﻧﺤﻮ و ﻣﻌﻨﯽﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬در اﺳﺎس و ﺑﻨﯿﺎد ﺗﺎﺑﻊ زﺑﺎن ﻃﺒﯿﻌﯽ‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﺘﻤﺎﯾﺰي ﻧﯿﺰ در آن ﭘﺪﯾﺪ آﯾﺪ‪ .‬از ﻣﯿﺎن اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ‪ ،‬آﻧﭽﻪ‬

‫ﺑﻪ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬در ﺑﺨﺶ ﺿﻮاﺑﻂ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .2‬اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ‬ ‫ﻣﺮاد از اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ اﺻﻮﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻔﯽ ﮐﻪ در اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﻋﻬﺪهاش ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻓﺮاوان آﻧﻬﺎ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻧﻪ‬

‫ﺑﺮاي ﻫﻤﯿﺸﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ‪ ،‬درﺳﺘﯽ ﯾﺎ ﻧﺎدرﺳﺘﯽ آﻧﻬﺎ را در درون ﻓﺮﻫﻨﮕـﺴﺘﺎن ﻗﺎﺑـﻞ‬

‫ﺑﺤﺚ ﻧﻤﯽداﻧﺪ اﯾﻦ اﺻﻮل ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬

‫‪ 1 .2‬ﺗﻮﺳﻌﮥ ﻋﻠﻤﯽ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ؛‬ ‫‪ 2 .2‬زﺑﺎن ﻋﻠﻢ در اﯾﺮان زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ؛‬

‫‪ 3 .2‬زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮاي ﺑﻘﺎ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ و روﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪25‬‬

‫درﺳﺘﯽ آﻧﭽﻪ در ذﯾﻞ اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ در درون ﻓﺮﻫﻨﮕـﺴﺘﺎن از ﭘـﯿﺶ ﻣﻔـﺮوض‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺻِﺮف ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎنﻫﺎ )ﮐﻪ در اﯾﺮان ﻗﺪﻣﺘﯽ ﻫﻔﺘﺎدﺳﺎﻟﻪ دارﻧﺪ( از ﯾﮏ‬ ‫ﺳﻮ‪ ،‬و وﻇﺎﯾﻔﯽ ﮐﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪﻣﻮﺟﺐ اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﮥ ﺧﻮد ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪه ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬

‫اﺳﺖ از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺣﮑﺎﯾﺖ از اﯾﻦ دارد ﮐﻪ اﺻﻮل ﺳﻪﮔﺎﻧـﮥ ﺑـﺎﻻ ازﻧﻈـﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕـﺴﺘﺎن ﺑـﺪﯾﻬﯽ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 1 .2‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ دو ﻗﺮن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﮥ اﯾﺮان ﺑﺎ ﻋﻠﻮم و ﻓﻨﻮن ﺟﺪﯾـﺪ آﺷـﻨﺎ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در اﯾﻨﮑـﻪ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﺎ در روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﻣﺪرن ﭼﻪ ﻃﺮﯾﻘﯽ ﺑﺎﯾﺪ در ﭘﯿﺶ ﮔﯿﺮد و ﭼﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮي از آن را‬

‫ﺑﭙﺬﯾﺮد و ﭼﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮي را ﻧﭙﺬﯾﺮد‪ ،‬ﺑﺤﺚ و ﺟﺪل ﺑﺴﯿﺎر اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻇـﺎﻫﺮاً ﻫﻤـﻪ در اﯾـﻦ ﻧﮑﺘـﻪ‬

‫اﺗﻔﺎقِﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻠﻮم ﺟﺪﯾﺪ را آﻣﻮﺧﺖ و از ﻓﻨّﺎوريﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻌﯿﺪ‬

‫اﺳﺖ در ﻣﯿﺎن ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﮐﺴﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﮥ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ داﺷـﺘﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ زﺑﺎن ﻋﻠﻢ آوردﯾﻢ‪ ،‬زﺑﺎن ﺧﺎﺻﯽ دارد ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﻦ زﺑـﺎن‬

‫ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽروﯾﺪ و ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﭘﯿﺪاﯾﺶ و ﮔﺴﺘﺮش ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﺗﺠﺮﺑﮥ ﺟﻮاﻣـﻊ ﺑـﺸﺮي‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﮥ زﺑﺎن ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 2 .2‬زﺑﺎن ﻋﻠﻢ در اﯾﺮان زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ورود ﻋﻠﻢ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﺮان‪ ،‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪﻋﻨﻮان زﺑﺎن ﻋﻠﻢ ﺑﺮﮔﺰﯾـﺪه ﺷـﺪ و اﯾـﻦ‬

‫ﯾﮑﯽ از اﻣﺘﯿﺎزات ﻣﺎ اﯾﺮاﻧﯿﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ زﺑﺎن ﻣﻠﯽ و زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽﻣﺎن ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﻬﺎن ﻫـﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪن ﯾﮏ زﺑﺎن اروﭘﺎﯾﯽ ﺑﻪﻋﻨﻮان زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آﻧﺎن را‬

‫در ﮐﺎر اﻧﺘﻘﺎل ﻋﻠﻮم و ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻮﻓﻖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﺑﺎن ﻣﻠـﯽ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﮐﺎرﻫـﺎي‬

‫روزﻣﺮه اﺧﺘﺼﺎص دادهاﻧﺪ و ﺑﺮاي ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﯾﮏ زﺑﺎن اروﭘﺎﯾﯽ اﺧﺘﯿـﺎر ﮐـﺮدهاﻧـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ‬

‫راهﺣﻞ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ زﺑﺎن ﻣﻠﯽ ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪاي ﻧﺪارﻧﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑـﺮاي‬

‫اﯾﺮان ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ وﺿـﻊ زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ را ازﻧﻈـﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪرﯾـﺰي زﺑـﺎن‪،‬‬ ‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن زﺑﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻨﺠﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي زﺑﺎن ﺷﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ .1‬اﻧﺘﺨﺎب ﯾﮏ زﺑﺎن در ﻣﻘﺎم زﺑﺎن ﻣﻠﯽ؛‬

‫‪ .2‬اﻧﺘﺨﺎب ﯾﮏ ﻟﻬﺠﻪ از آن زﺑﺎن ﺑﻪﻣﻨﺰﻟﮥ ﻟﻬﺠﮥ ﻣﻌﯿﺎر؛‬ ‫‪26‬‬

‫‪ .3‬اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻂ؛‬

‫‪ .4‬اﻧﺘﺨﺎب و ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﻧﻈﺎم دﯾﻮانﺳﺎﻻري‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺻﻄﻼﺣﺎت اداري و‬

‫ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ؛‬

‫‪ .5‬اﻧﺘﺨﺎب و ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﯾﮑﺴﺎن ﮐﺮدن اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﻋﺮﺻﮥ ﻋﻠﻮم و ﻓﻨـﻮن ﻣـﻮرد ﻧﯿـﺎز‬

‫اﺳﺖ‪ .‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺮاﺣﻞ اول و دوم و ﺳﻮم را ﻃﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ و در ﻣﺮﺣﻠـﮥ ﭼﻬـﺎرم ﻧﯿـﺰ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺸﮑﻞ روﺑﻪرو ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﺮﺣﻠﮥ ﭘﻨﺠﻢ ﮐﻢوﺑﯿﺶ ﺑﺎ دﺷﻮاريﻫﺎﯾﯽ روﺑﻪروﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐـﻪ‬

‫ﮔﺎمﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪي ﻧﯿﺰ ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﭼﻬﺎرم و ﭘﻨﺠﻢ ﻫـﯿﭻﮔـﺎه ﺑـﻪ ﭘﺎﯾـﺎن‬

‫ﻧﻤﯽرﺳﺪ و در آﻧﻬﺎ ﺗﻼش و ﻧﻮآوري داﺋﻤﯽ ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﺑﺎﻻ آوردﯾﻢ و ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺻﺎﺣﺐ ادﺑﯿﺎت ﻣﮑﺘﻮب‬

‫ﻫﺰارﺳﺎﻟﻪ اﺳﺖ و در ﻧﻈﺮ ﺑﺴﯿﺎري از ادب ﺷﻨﺎﺳﺎن ﯾﮑﯽ از ده زﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آﺛﺎر ادﺑﯽ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‬

‫ﺧﻠﻖ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻇﺮﻓﯿﺖ اﯾﻦ را دارد ﮐﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮدن ﯾﮏ زﺑﺎن اروﭘﺎﯾﯽ ﺑﻪﻣﻨﺰﻟﮥ زﺑﺎن ﻋﻠﻢ اﯾﺮان دﺳﺖﮐﻢ ﺳﻪ ﻋﯿﺐ ﺑﺰرگ دارد‪:‬‬

‫‪ .1‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ را ﺑﻪ زﺑﺎﻧﯽ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪه و ﺳﺮﮐﻮﻓﺘﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ارﮐﺎن‬

‫ﻫﻮﯾﺖ ﻣﻠﯽ را دﺳﺘﺨﻮش ﺿﻌﻒ و ﺳﺴﺘﯽ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬زﯾﺮا اﻣﺮوز ﺑﻪدﻟﯿﻞ ﻏﻠﺒﮥ ﻋﻠﻢ و ﻓﻨّﺎوري ﺑـﺮ‬

‫ﻫﻤﮥ ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮان اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ زﺑﺎﻧﯽ ﻗﻠﻤﺮو ﻋﻠﻢ را ﺗﺮك ﮐﻨﺪ ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﺪ‬

‫در ﺣﻮزهﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ و ﺳﺮزﻧﺪه ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .2‬ﮔﺴﺘﺮش ﻋﻠﻢ را در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﮐﻨﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻢآﻣﻮزي ﺑﻪ زﺑﺎن ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﺴﯿﺎر دﺷـﻮارﺗﺮ از‬

‫ﻋﻠﻢآﻣﻮزي ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺎدري اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا درك ﻇﺮاﯾﻒ و ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽﻫﺎي زﺑﺎن ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻣﯿﺴﺮ ﻧﯿـﺴﺖ‬

‫ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺻﺮف وﻗﺖ و ﻫﺰﯾﻨﮥ ﺑﺴﯿﺎر‪ .‬ازاﯾﻦرو‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺑﯿﮕﺎﻧـﻪ ﺗـﺪرﯾﺲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﮐـﺴﺎﻧﯽ‬

‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺑﻬﺮه را از آن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮد ﮐﻪ ﺑﺮ آن زﺑﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪاﯾـﻦﺗﺮﺗﯿـﺐ‪ ،‬ﻓﺎﺻـﻠﮥ ﻣﯿـﺎن‬ ‫ﺗﺤﺼﯿﻞﮐﺮدﮔﺎن و ﻣﺮدم ﻋﺎدي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺷﻮد و اﺷﺎﻋﮥ داﻧﺶ ﻣﺤـﺪود ﻣـﯽﮔـﺮدد و در ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬

‫ﺗﺒﻌﯿﻀﯽ ﺳﺨﺖ ﻧﺎروا ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﮥ ﻋﻠﻢ ﺑﺎﯾﺪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤ‪‬ﺖ ﻫﻤﮥ اﯾﺮاﻧﯿﺎن‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﭘﺮورده ﺷﻮد ﮐـﻪ‬

‫از ﻋﻬﺪة ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎي زﻣﺎﻧﻪ ﺑﺮآﯾﺪ‪.‬‬

‫‪27‬‬

‫‪ .3‬از ﻟﻮازم ﺗﻮﺳﻌﮥ ﻋﻠﻤﯽ ﺗﻮﺳﻌﮥ داﻧﺶ و اﻃﻼﻋﺎت در ﻣﯿﺎن ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب‬

‫ﯾﮏ زﺑﺎن ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ در ﻣﻘﺎم زﺑﺎن ﻋﻠﻢ اﯾﻦ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺤﺪود ﻣﯽﺷﻮد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﮥ ﻋﻤﯿﻖ و ﻫﻤﻪﺟﺎﻧﺒﮥ ﻋﻠﻤﯽ ﻗﻄﻌﺎً ﻣﺤﻘﱠﻖ ﻧﻤﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ 3 .2‬زﺑﺎن ﻋﻠﻤﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮاي ﺑﻘﺎ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ و روﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻠﯽرﻏﻢ اﯾﻨﮑﻪ از آﻏﺎز ورود ﻋﻠﻮم ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﺮان‪ ،‬آن ﻋﻠﻮم ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺪرﯾﺲ ﻣﯽﺷـﺪ و‬

‫ﺑﻪاﺻﻄﻼح زﺑـﺎن ﻓﺮاﮔﯿـﺮيِ ﻋﻠـﻢ ﻓﺎرﺳـﯽ ﺑـﻮد‪ ،‬اﻫـﻞ ﻋﻠـﻢ ﻫﻨـﻮز ﺗﻮاﻧـﺎﯾﯽﻫـﺎي اﯾـﻦ زﺑـﺎن را‬ ‫ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﭘﯿﺶ از آن زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﺣﻮزة ادﺑﯿﺎت و ﺑﻪوﯾﮋه ﺷﻌﺮ ﺑﻪﮐـﺎر رﻓﺘـﻪ‬ ‫ﺑﻮد و آﺛﺎر ﺑﺰرگ ﺧﻠﻖ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و ﻏﺎﻟﺐ ﻧﻮآوريﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ و ﺳـﺎﺧﺘﻦ واژهﻫـﺎي ﺟﺪﯾـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ ادﯾﺒﺎن ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ازاﯾﻦرو‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ واژهﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑـﻪ‬ ‫واژه ﻫﺎ و ﻗﻮاﻋﺪ ﺻﺮف و ﻧﺤﻮ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻮد‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﯽ ﻧﻈﯿﺮ »ﻣﯿﺰاناﻟﺤﺮاره« و »ﻣﻌﺮﻓﮥاﻻرض« و‬ ‫»ﻣﯿﺰاناﻟﻀﻐﻂ« ﺣﺎﺻﻞ ﭼﻨﯿﻦ روﯾﮑﺮدي ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻐﯿﯿﺮ اﯾﻦ روﯾﮑﺮد و ﺗﻼش ﺑـﺮاي ﺑـﻪ ﮐـﺎر ﺑـﺮدن‬ ‫ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژه ﺳﺎزي ﻓﺎرﺳﯽ در ﺳﺎﺧﺖ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺪﺗﯽ ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﯿـﺪ‪ .‬ﻧﺨـﺴﺘﯿﻦ‬ ‫ﺗﻼشﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ را در اﯾﻦ ﻋﺮﺻﻪ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬در‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1303‬ﺷﻤﺴﯽ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﯾﺎزده ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن اول‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎي‬ ‫ﺟﻨﮓ و ﻣﻌﺎرف و اوﻗﺎف و ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﺴﺘﻈﺮﻓﻪ اﻧﺠﻤﻨﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ وﺿﻊ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻧـﻮ‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﻧﯿﺎزي ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﻧﯿﺮوي ﻧﻈﺎﻣﯽ آن زﻣﺎن اﺣﺴﺎس ﻣﯽﺷـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ اﻧﺠﻤـﻦ در‬ ‫ﻣﺪت ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﻮد ﺣﺪود ﺳﯿﺼﺪ اﺻﻄﻼح ﺗﺎزه ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ ﯾﺎ وﺿﻊ ﮐﺮد‪ ،‬ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎ‪،‬‬ ‫ﻓﺮودﮔﺎه‪ ،‬ﺧﻠﺒﺎن‪ ،‬آﺗﺸﺒﺎر‪ ،‬ﮔﺮدان‪ ،‬ﻫﻮاﺳﻨﺞ‪ ،‬ﺑﺎدﺳﻨﺞ‪ ،‬واﺑـﺴﺘﮥ ﻧﻈـﺎﻣﯽ‪ .‬ﺳـﺮاﻧﺠﺎم در ﺧـﺮداد ‪1314‬‬ ‫ﺷﻤﺴﯽ ﺑﺎ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن اﯾﺮان ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﭘﺮاﮐﻨﺪة واژهﮔﺰﯾﻨﯽ در ﯾﮏ ﺟﺎ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن از دو ﺟﻬﺖ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﺮد‪ :‬ﯾﮑﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژهﺳﺎزي‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ را‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪﺟﺰ در زﺑﺎن ﺷﻌﺮ در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷـﺪ‪ ،‬اﺣﯿـﺎ ﮐـﺮد‪،‬‬ ‫دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ روشﻫﺎ را ﺗﺎ ﺣﺪ زﯾﺎدي رواج داد‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﭘﺲ از آن ﻧﯿﺰ ﻫﺮ ﻓﺮد ﯾﺎ ﻣﺆﺳﺴﻪاي‬ ‫ﮐﻪ دﺳﺖﺑﻪﮐﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺻﻄﻼح ﻣﯽﺷﺪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ ﻫﻤﺎن روشﻫﺎ روي ﻣـﯽآورد‪ .‬اﮐﻨـﻮن دﺳـﺘﮕﺎه‬ ‫‪28‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻮاژي زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻓﻌﺎلﺗﺮ از ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ وﻧـﺪﻫﺎ ﮐـﻪ ﻗـﺮنﻫـﺎ در‬ ‫واژه ﺳﺎزي ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﻤﯽرﻓﺘﻨﺪ ﭼﻨﺎن ﻓﻌﺎل ﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬـﺎ در واژهﺳـﺎزي ﺗﺨﺼـﺼﯽ ﺑـﻪ ﮐـﺎر‬ ‫ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮔﺎﻫﯽ واژه ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﮥ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣـﯽﺷـﻮد‪.‬‬ ‫واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ دو دﻟﯿﻞ ﺿﺮورت دارد‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﻤﺎر اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﻮرد ﻧﯿـﺎز‬ ‫در ﻫﺮ ﺣﻮزة ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد اﺳﺖ‪ ،‬دوم اﯾﻨﮑﻪ ﻋﻠﻮم ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫و ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﮐﻪ در ﻫﺮﯾﮏ از اﯾﻦ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ در ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﻄﺮح‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﯿﺘﯽ اﮔﺮ ﻫﺮﯾﮏ از ﺷﺎﺧﻪ ﻫـﺎ ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪ ﺑـﻪ اﺻـﻄﻼح ﺳـﺎزي دﺳـﺖ ﺑﺰﻧـﺪ‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﮕﺬرﯾﻢ از اﯾﻨﮑﻪ در ﯾﮏ ﺷﺎﺧﮥ واﺣﺪ‬ ‫ﻧﯿﺰ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﯾﮕﺎﻧﻪ ﭼﻨﺪ اﺻﻄﻼح اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻮد‪ .‬ازاﯾﻦرو‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﻬﺎدي وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت را ﯾﮑﺴﺎن ﮐﻨﺪ ﻫﯿﭻﮔﺎه زﺑﺎن ﻋﻠﻢ ﻣﻌﯿﺎر ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﯽآﯾـﺪ‪ .‬در‬ ‫دورهاي ﮐﻪ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﺑﻪﺻﻮرت ﺳـﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘـﻪ ﺻـﻮرت ﻧﻤـﯽﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬ﺣﺘـﯽ در ﺣـﻮزهﻫـﺎي‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﺮ ﻋﻠﻮم‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ و ﻓﻠـﺴﻔﮥ ﺳﯿﺎﺳـﯽ‪ ،‬ﻧﯿـﺰ ﻫـﺮجوﻣـﺮج اﺻـﻄﻼحﺷـﻨﺎﺧﺘﯽ‬ ‫ﺣﯿﺮتآوري ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﯽ واژه ﻫﺎي ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺗﻮﭘﯿﺎ‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﻌـﺎدل‬ ‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪ و ﻫﯿﭻﮐﺪام ﻧﯿﺰ رواج ﻧﯿﺎﻓﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﻬﺎدي ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻬﻢ را ﺳﺎزﻣﺎندﻫﯽ و‬

‫ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ ﺿﺮورت ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳـﯽ ﺗـﺸﮑﯿﻞ ﺷـﺪ ﮐـﻪ ﯾﮑـﯽ از‬ ‫وﻇﺎﯾﻒ آن واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ و روﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻣﻨﺎﺑﻊ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﻨﺎﺑﻊ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ واژه ﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان در واژهﮔﺰﯾﻨﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺮه‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬

‫‪ 1 .3‬ﻫﻤﮥ واژه ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺎﺑﻪ آﻧﭽـﻪ در ‪ 4 .1‬آوردهاﯾـﻢ ﻓﺎرﺳـﯽ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﯽآﯾﻨـﺪ‪،‬‬

‫ﺻﺮفﻧﻈﺮ از ﺗﺒﺎر آﻧﻬﺎ‪.‬‬

‫در ﺑﺨﺶ ﺗﻌﺎرﯾﻒ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﻌﺮﯾﻒ واژة ﻓﺎرﺳﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻫـﺮ زﺑـﺎن‬

‫ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺪﻣﺖ‪ ،‬واژهﻫﺎي زﯾﺎدي را از زﺑﺎنﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ وام ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎر ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدي از‬ ‫‪29‬‬

‫اﯾﻦ واژهﻫﺎ ﭼﻨﺎن ﺑﺎ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ درآﻣﯿﺨﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺟﺰ ﺑﺮاي اﻫﻞ ﻓﻦ‬

‫ﺑﻪآﺳﺎﻧﯽ ﻣﯿﺴﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ واژهاي ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ﺗﻌﺎرﯾﻒ در ذﯾﻞ »واژة ﻓﺎرﺳﯽ«‬

‫آوردﯾﻢ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد ﻣﯽﺗﻮان آن را ﺑﯽﻫﯿﭻ دﻏﺪﻏﻪاي در واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﮐـﺎر ﺑـﺮد‪ .‬در‬

‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪن ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺻﻄﻼح ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽاي ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ در ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬اﻣﮑﺎن‬

‫ﭼﺮﺧﺶ آن واژه در ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ دﺳﺘﻮري و ﻧﯿﺰ اﻣﮑﺎن ﺑـﻪ ﮐـﺎر ﺑـﺮدﻧﺶ در ﻓﺮاﯾﻨـﺪﻫﺎي‬

‫ﺑﻌﺪي واژه ﺳﺎزي اﺳﺖ‪ .‬ازاﯾﻦرو‪ ،‬در ﯾﮏ ﮐﻼم ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ در واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﺗﺒﺎر ﯾـﮏ واژه‬ ‫در ﻗﯿﺎس ﺑﺎ زاﯾﺎﯾﯽ آن در ﻣﺮﺗﺒﮥ دوم اﻫﻤﯿﺖ ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫‪ 2 .3‬واژهﻫﺎي ﻣﺘﻌﻠﻖﺑﻪ زﺑﺎنﻫﺎ و ﮔﻮﯾﺶﻫﺎي زﻧﺪة اﯾﺮاﻧﯽ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ﻣﯿﺎن واژه ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﯿﻢ واژهاي را در ﺑﺮاﺑﺮ‬

‫ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ از واژهﻫﺎي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ زﺑﺎنﻫﺎ و ﮔﻮﯾﺶﻫﺎي زﻧـﺪة اﯾﺮاﻧـﯽ اﺳـﺘﻔﺎده‬

‫ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن واژهﻫﺎي ﮔﻮﯾﺸﯽ ﮐﻪ ﺻﺮﻓﺎً در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺤﺪودي راﯾﺞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﺑﺎن را‬

‫اﻧﺪﮐﯽ از ﻫﻤﻪﻓﻬﻢ ﺑﻮدن دور ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ واژهﻫﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻌﻠﻘﺸﺎن ﺑﻪ ﺧـﺎﻧﻮادة زﺑـﺎن‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻗﻄﻌﺎً ﺑﺮ اﺳﺘﻔﺎده از واژه ﻫﺎي ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ رﺟﺤﺎن دارد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ واژه ﻫﺎ در ﮐﺎرﺑﺮد‬

‫ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺮاي اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﻠﻤﯽ و ﺗﺨﺼﺼﯽ ﮐﻪ ﮐﺎرﺑﺮد ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪،‬‬

‫در ﺻﻮرت ﺿﺮورت‪ ،‬ﺑﯽ اﺷﮑﺎل ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از زﺑﺎنﻫﺎ و ﮔﻮﯾﺶﻫﺎي زﻧـﺪة اﯾﺮاﻧـﯽ‪،‬‬

‫زﺑﺎنﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﮐُﺮدي و ﺑﻠﻮﭼﯽ و ﮔﯿﻠﮑﯽ و ﻣﺎزﻧﺪراﻧﯽ و ﮔﻮﯾﺶﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﺳﯿﻮﻧﺪي در ﻓﺎرس‬ ‫و ﮔﻮﯾﺶ زردﺷﺘﯿﺎن در ﯾﺰد و ﮐﺮﻣـﺎن و ﻧﯿـﺰ ﻟﻬﺠـﻪﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻓﺎرﺳـﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷـﯿﺮازي و‬

‫ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ و ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ و ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﻧﯿﺰ در ﺟﺮﯾﺎن ﮔﺴﺘﺮش ﺧـﻮد از‬

‫ﺑﺴﯿﺎري از ﻋﻨﺎﺻﺮ زﺑﺎنﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻬﺮه ﺑﺮده اﺳﺖ و اﻣﺮوز ﻧﯿﺰ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ زﺑﺎنﻫـﺎي‬

‫زﻧﺪة اﯾﺮاﻧﯽ واژه ﻫﺎﯾﯽ را وام ﻣﯽدﻫﺪ ﯾﺎ وام ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﯾﻦ وامﮔﯿﺮي در ﺣﺪ ﻣﺤـﺪود‬ ‫در ﻣﯿﺎن ﻋﺎﻣﮥ ﻣﺮدم ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ زﺑﺎن ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ و اﻣـﺮي ﻋـﺎدي ﻣﺤـﺴﻮب‬

‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻗﺮار ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ را ﻧﻬﺎدﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن و در روﻧﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي‬ ‫زﺑﺎن ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻨﺠﯿﺪه و ﺑﺎ دﻗﺖ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﯾﻨﮑـﻪ‬

‫اﯾﺮان داراي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻔﺎوت و ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ و آداب ﻣﺨﺘﻠـﻒ اﺳـﺖ‪ ،‬اﺳـﺘﻔﺎده از‬ ‫واژه ﻫﺎي اﯾﻦ زﺑﺎنﻫﺎ در ﻣﻮرادي ﺑﺴﯿﺎر راﻫﮕﺸﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﺸﺨﺺ زﺑﺎن ﻋﻠﻢ و‬ ‫‪30‬‬

‫دﻗﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﮐﺎر ﺑﯿﻔﺰاﯾﺪ‪ .‬واژه ﻫﺎي زﯾﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ از ﮐﺎرﺑﺮد اﻟﻔـﺎظ ﮔﻮﯾـﺸﯽ در زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ‬ ‫ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺧﻮﺷﺎب ﮐﻪ در ﻟﻬﺠﮥ ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ آب ﻣﯿﻮه اﻃﻼق ﻣﯽﺷـﻮد و ﻓﺮﻫﻨﮕـﺴﺘﺎن زﺑـﺎن و‬

‫ادب ﻓﺎرﺳﯽ آن را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﻤﭙﻮت )‪ (compote‬ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ر‪‬ﻣﺒﯿﺪن ﮐﻪ در ﮔﻮﯾﺶ ﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻨﻮﺑﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﺮاب ﺷﺪن و ﺧﺮد ﺷﺪن‬

‫اﺳﺖ و از آن واژهﻫﺎي ر‪‬ﻣﺒﺶ و ﺳﺘﺎرة ر‪‬ﻣﺒﯿﺪه )ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ collapse‬و ‪collapsed‬‬ ‫‪ (star‬در اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫زاﻣﻪ ﮐﻪ از ﻟﻔﻆ »زاﻣﺎد« در زﺑﺎن ﮐُﺮدي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ داﻣﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﺴﺘﺎن ﺑـﺎ‬

‫ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن آن و اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺴﻮﻧﺪ ـ ﻪ آن را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ sperm‬ﯾﺎ ‪ spermatozoid‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫ﯾﺎﺧﺘﮥ ﺟﻨﺴﯽ ﻧَﺮ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ 3 .3‬واژهﻫﺎ و رﯾﺸﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ زﺑﺎنﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ و ﻣﯿﺎﻧﮥ اﯾﺮان‪.‬‬ ‫واژه ﻫﺎ و رﯾﺸﻪ ﻫﺎي زﺑﺎنﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ و ﻣﯿﺎﻧﮥ اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﯾﮑـﯽ از ﻣﻨـﺎﺑﻊ اﺧـﺬ واژه در‬

‫واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪة اﯾﻦ زﺑﺎنﻫﺎﺳﺖ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﻣﯿـﺎن‬

‫اﻟﻔﺎظ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و اﻟﻔﺎظ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﯾﻦ زﺑﺎنﻫﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺰﻧﯿﻢ ارﺟﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫ﺑﻪ اﯾﻦ زﺑﺎنﻫﺎ روي آورﯾﻢ‪ .‬از اﯾﻦ زﺑﺎنﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ دﻗﺖ و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺿﺮورت اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪ ،‬ﭼﺮا‬ ‫ﮐﻪ واژهﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻟﻔﺎظ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﺎن ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم و ﻧﺎﻣﺄﻧﻮس اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن زﺑﺎنﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﺮاي زﺑﺎنﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ ﺳﻪ دورة اﺻﻠﯽ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ .1‬دورة ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮐﻪ از ﻗﺪﯾﻢﺗﺮﯾﻦ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ از آن آﺛﺎر و ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪ زﺑﺎنﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺮ ﺟﺎ‬

‫ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎ اﻧﻘﺮاض ﺳﻠﺴﻠﮥ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ؛‬

‫‪ .2‬دورة ﻣﯿﺎﻧﻪ ﮐﻪ از آﻏﺎز دورة اﺷﮑﺎﻧﯿﺎن ﺗﺎ ﻇﻬﻮر اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮﺧﯽ از زﺑـﺎنﻫـﺎي‬

‫اﯾﻦ دوره ﺗﺎ ﻗﺮن ﺳﻮم ﻫﺠﺮي ﻧﯿﺰ رواج داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛‬

‫‪ .3‬دورة ﺟﺪﯾﺪ ﮐﻪ از آﻏﺎز دورة اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن در ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﭘﻬﻨﺎور اﯾﺮان رواج داﺷﺘﻪ و در‬

‫ﮔﻔﺘﺎر و ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻣﯿﺎن ﻃﻮاﯾﻒ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﺘﺪاول ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از زﺑﺎنﻫـﺎي ﻣﻬـﻢ اﯾـﻦ دوره‪،‬‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ دري اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫ﻫﺮﯾﮏ از زﺑﺎنﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ در دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن و دوران ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﮔﻮﯾﺶﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺑـﻮده‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎموﻧﺸﺎن ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﻬﺎ را در دﺳﺖ دارﯾﻢ و آﺛﺎر ﻣﮑﺘﻮب آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ‬ ‫ﮔﻮﯾﺶ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ رﺳﻤﯿﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪ و زﺑﺎن اداري و دوﻟﺘﯽ ﯾﺎ زﺑﺎن دﯾﻨﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻣﻌﺎدلﮔﺰﯾﻨﯽ ﺑﺮاي اﻟﻔﺎظ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮐﺜﺮت ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﺨﺘﻠـﻒ و وﺟـﻮد ﺗﻔـﺎوتﻫـﺎي‬

‫اﻧﺪك ﻣﯿﺎن ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در ﻋﻠﻮم‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻧﺘﻮان در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوز اﻟﻔﺎظ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﭘﯿـﺪا‬

‫ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان در ﻣﺮﺣﻠﮥ اول از واژه ﻫﺎي ﮔﻮﯾﺶﻫﺎ و زﺑﺎنﻫﺎي زﻧﺪة اﯾﺮاﻧﯽ و در ﻣﺮﺣﻠﮥ ﺑﻌﺪ از‬

‫ﮔﻮﯾﺶﻫﺎ و زﺑﺎنﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﻬﺮه ﺑﺮد‪ .‬در ﻣﻮارد ﻧﺎدري ﮐﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوز ﭘﯿﺸﻮﻧﺪ ﯾﺎ ﭘﺴﻮﻧﺪ‬

‫ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﻧﺸﻮد و ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﺻﻼح ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان از ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎ و ﭘﯿﺸﻮﻧﺪﻫﺎي زﺑـﺎنﻫـﺎي‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺮﺧﯽ از ﭘﯿﺸﻮﻧﺪﻫﺎ و ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎي زﺑﺎنﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ و ﻣﯿﺎﻧﮥ اﯾﺮان در ﺑﺮﺧـﯽ ﮐﻠﻤـﺎت زﺑـﺎن‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﻣﺮوز زاﯾﺎﯾﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ زﻧﺪه ﮐﺮدن اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﯽﺗـﻮان ﺑـﻪ ﺗﻨـﻮع‬ ‫واژﮔﺎﻧﯽ در ﺣﻮزة ﻋﻠﻮم دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫در ﭼﻨﺪ ﺳﺎل اﺧﯿﺮ از زﺑﺎنﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ و ﻣﯿﺎﻧﮥ اﯾﺮان واژهﻫﺎﯾﯽ اﺧﺬ ﺷﺪه و ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﻧﯿﺰ‬

‫ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺻﺤﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از آﻧﻬﺎ در زﯾﺮ ﻣﯽآﯾﺪ‪:‬‬

‫‪ .1‬و‪‬ردش در ﺑﺮاﺑﺮ ‪ :variation‬اﯾﻦ ﻟﻔﻆ از رﯾﺸﮥ ‪ vart-‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﯽ »ﮔﺮدﯾـﺪن و ﮔـﺸﺘﻦ و‬

‫ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪن« ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬واژهﻫﺎي »ﮔـﺮد« و »ﮔﺮدﯾـﺪن« و »ﮔـﺮدون« و »ﻧﻮردﯾـﺪن« در‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوز از ﻫﻤﯿﻦ رﯾﺸﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ و‪‬ردش اﺻﻄﻼﺣﺎت زﯾﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻧﺎو‪‬رداﯾﯽ‬

‫ﻫﻢو‪‬رداﯾﯽ‬

‫ﭘﺎدو‪‬رداﯾﯽ‬

‫‪invariance‬‬ ‫‪covariance‬‬ ‫‪contravariance‬‬

‫‪ .2‬واك در ﺑﺮاﺑﺮ ‪ :voice‬اﯾﻦ ﻟﻔﻆ از رﯾﺸﮥ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ‪ vak-‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ »ﮔﻔﺘﻦ« ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪه و‬

‫ﭼﻨﺪ واژه ﺑﺎ آن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫واﮐﻪ‬

‫واكﮔﺸﺖ‬

‫واكﺳﺎزي‬

‫‪vowel‬‬ ‫‪vowel gradation, ablaut‬‬ ‫‪phonation‬‬ ‫‪32‬‬

‫ﺑﯽواك‬

‫واكدار‬

‫‪voiceless‬‬ ‫‪voiced‬‬

‫‪ .3‬واج در ﺑﺮاﺑﺮ ‪ :phoneme‬اﯾﻦ ﻟﻔﻆ ﻧﯿﺰ از رﯾﺸﮥ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ‪ vak-‬ﮔﺮﻓﺘﻪﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾـﻦ‬

‫واژه اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﯽ ﭼﻨﺪ در زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫واجﺷﻨﺎﺳﯽ‬

‫واﺟﯽ‬

‫واﺟﮕﻮﻧﻪ‬

‫‪phonology‬‬ ‫‪phonemic‬‬ ‫‪allophone‬‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ واژه ﻫﺎي ﺑﺎﻻ‪ ،‬از ﺑﺮﺧﯽ ﭘﯿﺸﻮﻧﺪﻫﺎ و ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ و ﻣﯿﺎﻧـﻪ ﻧﯿـﺰ در ﺳـﺎﺧﺖ‬

‫ﺑﺮﺧﯽ واژهﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ .1‬در واژة ﺗﺮاﺑﺮي در ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ،transportation‬از ﻟﻔﻆ ‪ tara-‬و ﺑﻦ ﻣﻀﺎرع ﻓﻌﻞ ﺑﺮدن »ﺑ‪‬ﺮ«‬

‫و ﭘﺴﻮﻧﺪ اﺳﻢ ﻣﺼﺪرﺳﺎز »ـ ي« اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺣﺮف اﺿـﺎﻓﻪ ﯾـﺎ ﻗﯿـﺪ )ﺗﺮاــ( از‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن ‪ tara -‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ »آنﺳﻮي« و »از ﻣﯿﺎن« ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪﺻﻮرت ﭘﯿﺸﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﮐـﺎر‬

‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .2‬در اﻟﻔﺎﻇﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﭘﺎدزﻫﺮ‪ ،‬ﭘﺎدﺗﻦ‪ ،‬ﭘﺎدآﻣﺎج‪ ،‬ﭘﺎدﺟﺮﯾﺎن‪ ،‬ﭘﺎدﮐﻨﺶ‪ ،‬ﭘﺎدﻣﺘﻘﺎرن از ﭘﯿﺸﻮﻧﺪ‬

‫»ﭘﺎد ـ« ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ﻣﻔﻬﻮم »ﻣﺨﺎﻟﻒ« و »ﺿﺪ« اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﭘﯿـﺸﻮﻧﺪ »ﭘـﺎد ــ« از اﯾﺮاﻧـﯽ‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎن ‪ pāti -‬و اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﯿﺎﻧﮥ ﻏﺮﺑﯽ ‪ pād‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .3‬در اﺻﻄﻼح »ﺧﻮارزﻣﯿﮏ« در ﺑﺮاﺑﺮ ‪ algorithmic‬از ﭘﺴﻮﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ »ـ ﯾـﮏ« ﻓﺎرﺳـﯽ‬

‫ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﺻﻮرت ﺻﻔﺘﯽ ﺧﻮارزﻣﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .4‬اﻟﻔﺎﻇﯽ ﻫﻤﭽﻮن د‪‬شآﮔﺎه‪ ،‬د‪‬ﺷـﻨﺎم‪ ،‬دژﺧـﯿﻢ‪ ،‬د‪‬ﺷـﺪﻣـﯽ‪ ،‬د‪‬ژدود‪ ،‬د‪‬شروﯾـﺶ‪ ،‬د‪‬شﭘـﺮور‪،‬‬

‫د‪‬ﺷﻮاژه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﯿﺸﻮﻧﺪ »د‪‬شـ« ﯾﺎ »د‪‬ژـ« اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎن و »دِژــ« اﯾﺮاﻧـﯽ ﻣﯿﺎﻧـﻪ ﻏﺮﺑـﯽ ﮐـﻪ‬

‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از »د‪‬ژـ« اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ »ﺑﺪ« ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﺑﺎﻻ و ﺑﺴﯿﺎري ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﮔﻮﯾﺎي اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻋﻨﺎﺻـﺮ وامﮔﺮﻓﺘـﻪﺷـﺪه از‬

‫زﺑﺎنﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ و ﻣﯿﺎﻧﮥ اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻪراﺣﺘﯽ ﺑﺎ واژهﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﺰدﯾﮏ‬

‫ﺑﻮدن ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻫﺎي دﺳﺘﻮري و ﺳﺎﺧﺖﻫـﺎي ﺻـﺮﻓﯽ آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ اﻣـﺮوز ﮐـﺎرﺑﺮد آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﻣﺸﮑﻞآﻓﺮﯾﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ آﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم و ﺷﯿﻮة ﮐﺎرﺑﺮد آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬ ‫‪33‬‬

‫‪ 4 .3‬واژهﻫﺎ و ﺻﻮرتﻫﺎي ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ‪ 3‬اروﭘﺎﯾﯽ ﮐﻪ دﺳﺖِﮐﻢ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻨﺪرج در ﺑﻨـﺪﻫﺎي ‪2 .4 .4 .1‬‬ ‫و ‪ 3 .4 .4 .1‬را دارا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬

‫ـ در زﺑﺎن ﻣﺒﺪأ واژهاي ﺑﺴﯿﻂ ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺻﺮﻓﯽ آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﮐـﻪ‬ ‫ﻣﺎﻧﻊ از اِﻋﻤﺎل ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژهﺳﺎزي ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮ روي آﻧﻬﺎ ﻧﺸﻮد‪.‬‬

‫ـ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﻣﻌﺎدلﯾﺎﺑﯽ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ را ﺿﺮوري ﻧﺪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫درﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎﻻ واژهاي ﯾﺎﻓﺖ ﻧﺸﻮد ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ واژه ﯾﺎ ﺻﻮرﺗﯽ‬

‫ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از زﺑﺎنﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ وام ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع وامﮔﯿﺮي اﮔﺮ ﺳﻨﺠﯿﺪه و واﻗﻌﺎً ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﯿﺎز‬ ‫ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد ﺑﺮ ﻏﻨﺎي واژﮔﺎﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ‪ .‬در »واژه ﻫﺎي ﻣﺼﻮ‪‬ب« ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﭼﻨـﺪﯾﻦ‬

‫واژه و ﻣﻌﺪودي ﺻﻮرت ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ اروﭘﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ واژه ﻫﺎي ﯾﻮن و آﻧﯿﻮن و ﮐﺎﺗﯿﻮن و‬

‫ﮐﺎﺗﺪ و ﺻﻮرت ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ »اﻟﮑﺘﺮو« در واژهﻫﺎي »اﻟﮑﺘﺮوﻣﻨﻔﯽ« و »اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺲ«‪.‬‬

‫در وامﮔﯿﺮي اﻟﻔﺎظ اروﭘﺎﯾﯽ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﻮاره در ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد اﻣﮑﺎن ﺑﻪ‬

‫ﮐﺎر ﺑﺮدن آن اﻟﻔﺎظ در ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژهﺳﺎزي ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .4‬ﺷﯿﻮهﻫﺎي واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‬ ‫واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر روش اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪:‬‬ ‫‪ 1 .4‬ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺶ‬

‫اﻧﺘﺨﺎب ﯾﮏ واژه ﯾﺎ ﻋﺒﺎرت از ﻣﯿﺎن واژهﻫﺎ و ﻋﺒﺎرتﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در زﺑﺎن‪.‬‬

‫زﺑﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻗﺪﻣﺖ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ از ﮔﺴﺘﺮة واژﮔﺎﻧﯽ وﺳﯿﻌﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﻋﻼوه ﺑﺮ‬

‫واژه ﻫﺎي ﻣﺘﺪاول ﻣﺄﻧﻮﺳﯽ ﮐﻪ ﻫﻢاﮐﻨﻮن در آن ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود واژهﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎري ﻧﯿـﺰ وﺟـﻮد دارد‬

‫ﮐﻪ ﺗﺪاول ﻋﺎم ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﮔﻨﺠﯿﻨﮥ واژﮔﺎﻧﯽ آن ﻣﻮﺟﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺎري ﮐﻪ واژهﮔﺰﯾﻦ ﺑﺎﯾـﺪ‬ ‫اﻧﺠﺎم دﻫﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در ﮔﻨﺠﯿﻨﮥ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑـﻪ ﺟـﺴﺘﺠﻮ ﺑﭙـﺮدازد‪.‬‬

‫ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻌﺎدلﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻮم در ﻣﻘﺎﺑﻞ واژهﻫﺎي ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه و‬

‫‪3 . combining forms‬‬

‫‪34‬‬

‫ﻣﻘﺒﻮل ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺶ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﺑﺨﺶ اﻋﻈـﻢ ﻣﻌـﺎدلﻫـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ در‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي دوزﺑﺎﻧﻪ ﻣﯽآﯾﺪ از رﻫﮕﺬر ﻫﻤﯿﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺮار دادن »ﻧﺒﺾ« در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ pulse‬و »آذرﺧﺶ« در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ lightning‬و »ﭘﺮﺗﻮ« در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪.ray‬‬

‫‪ 2 .4‬ﻧﻮﮔﺰﯾﻨﺶ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﯾﮏ واژة ﻣﻮﺟﻮد در زﺑﺎن و دادن ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ آن ﺑﻪﻃﻮريﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم اوﻟﯿـﻪ‬

‫ﺑﯽارﺗﺒﺎط ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻮﮔﺰﯾﻨﺶ درواﻗﻊ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﮔـﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨـﺎﯾﯽ ﯾﮑـﯽ از راﯾـﺞﺗـﺮﯾﻦ‬ ‫روشﻫﺎ ﺑﺮاي ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺳﺎﺧﺘﻦ زﺑﺎن ﺑﺎ ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺎﺑﻖ‬ ‫واژه ﺣﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﺪﯾﺪي ﻫﻢ ﺑﺮ آن ﺑﺎر ﻣﯽﮔـﺮدد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ واژهﻫـﺎي »ﻣﺠﻠـﺲ« و‬ ‫»ﺳﭙﺮ« و »ﭘﯿﭻ« و »ﯾﺨﭽﺎل« ﮐﻪ اﻓﺰون ﺑﺮ ﻣﻌﻨﺎي ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺮ ﻣﻌﻨﺎي ﺟﺪﯾﺪي ﻧﯿﺰ دﻻﻟـﺖ دارﻧـﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﻌﯿﺎر اﻣﺮوز ﺑﺴﯿﺎري از واژهﻫﺎ در ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽروﻧﺪ ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺳـﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ زﻣﺎﻧﯽ آﺷﮑﺎرﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ واژهﻫﺎي ﻣﺘﺪاول را ﻧﻪ ﻣﻨﻔﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﺑﺎﻓﺖﻫﺎي‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺐ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬واژهﻫﺎي »ﺟﻤﻌﯿﺖ« در ﻋﺒﺎرت »رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ« و »آﮔﻬـﯽ«‬ ‫در ﻋﺒﺎرت »آﮔﻬﯽ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ« و »اﻋﺘﺒﺎر« در ﻋﺒﺎرت »ﮔﺸﺎﯾﺶ اﻋﺘﺒﺎر« در ﻣﻌﺎﻧﯽاي ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﻧﺪ‬ ‫ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ اﺧﺘﺼﺎص ﻧﺪارد و ﻣـﺮدم ﻋـﺎدي‬ ‫ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ واژهﻫﺎ دﺳﺖ ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً در اﺻﻄﻼح ﺗﻌﻤﯿﺮﮐﺎران ﺧﻮدرو‬ ‫واژهﻫﺎي »ﮔﻮﺷﻮاره« و »ﻧﻌﻠﺒﮑﯽ« و »ﭘﺴﺘﺎﻧﮏ« ﺑﺮاي اﺷﺎره ﺑﻪ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي زﯾﺮ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﻮﺷﻮاره‪ :‬ﻗﻄﻌﻪاي در زﯾﺮ ﻓﻨﺮﻫﺎي ﺗﺨﺖ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻃﻮل ﻓﻨﺮ را در اﺛﺮ ﻧﻮﺳـﺎن ﻓـﺮاﻫﻢ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ؛‬ ‫ﻧﻌﻠﺒﮑﯽ‪ :‬ﻗﻄﻌﻪاي در ﺳﺮ ﻣﯿﻞﮔﺎردان؛‬ ‫ﭘﺴﺘﺎﻧﮏ‪ :‬ﻣﺤﻞ ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺮﯾﺲ در ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﻮدرو‪.‬‬ ‫ﻧﻮﮔﺰﯾﻨﺶ درواﻗﻊ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﻨـﺎﯾﯽ آﮔﺎﻫﺎﻧـﻪ و ﺳـﻨﺠﯿﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در اﯾﻨﺠـﺎ ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﻫـﺎﯾﯽ از‬ ‫ﻧﻮﮔﺰﯾﻨﺶ واژهﻫﺎ را از واژهﻫﺎي ﻣﺼﻮ‪‬ب ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن اول و ﺳﻮم ﺷﺎﻫﺪ آوردهاﯾﻢ‪.‬‬ ‫‪35‬‬

‫واژة ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫ﻣﻌﻨﯽ ﻗﺪﯾﻢ‬

‫ﭼﯿﻦ‬

‫ﺷﮑــﺴﺘﻦ ﯾــﺎ ﺑــﻪﻫــﻢﮐــﺸﯿﺪﮔﯽ در‬ ‫ﭘﻮﺳﺖ ﺻﻮرت ﯾﺎ ﭘﺎرﭼﻪ ﯾﺎ ﭼﺮم و‬ ‫اﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺣﻮض ﮐﻮﭼﮏ از ﺳﻔﺎل ﯾـﺎ آﻫـﻦ‬ ‫ﯾﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺷﺴﺖوﺷﻮي‬ ‫ﺑﺪن ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرﻓﺖ و در ﻧﻮﻋﯽ از‬ ‫آن آب و دارو ﻣﯽ رﯾﺨﺘﻨﺪ و ﺑﯿﻤﺎر‬ ‫را در آن ﻣﯽﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ‬ ‫ﯾﮏ دﺳﺘﻪ ﻣﻮي ﺑﻠﻨﺪ ﮐﻪ درﻫﻢﺗﻨﯿﺪه‬ ‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﺑﺎﻓﺖ‬

‫آﺑﺰن‬

‫ﺑﺎﻓﻪ‬

‫ﻣﻌﻨﯽ ﺟﺪﯾﺪ‬

‫ﻣﺨﻔﻒ »ﺑﺎﻓﺘﻪ«‬

‫)زﯾــﺴﺖﺷﻨﺎﺳــﯽ( ﻣﺠﻤﻮﻋــﻪاي از‬ ‫ﯾﺎﺧﺘﻪ ﻫﺎي ﯾﮑﺴﺎن ﮐـﻪ ﺑـﺮاي اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﯾﮏ ﻋﻤﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﺳﺎزش ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‬ ‫)زﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ( ﺧﻤﯽ در ﺳـﻨﮓﻫـﺎي‬ ‫ﭼﯿﻨﻪاي‬ ‫ﺣﻮﺿﭽﻪ اي ﮐﻪ از اﻃﺮاف آن آب ﺑـﺎ‬ ‫ﻓﺸﺎر ﺑﻪ داﺧﻞ ﭘﺎﺷﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‬

‫ﭼﻨــﺪ رﺷــﺘﮥ ﺳــﯿﻢ ﺑــﻪ ﻫــﻢ ﺑﺎﻓﺘــﮥ‬ ‫روﮐﺶ دار ﯾـﺎ ﺑـﺪون روﮐـﺶ ﺑـﺮاي‬ ‫اﻧﺘﻘﺎل ﺟﺮﯾـﺎن ﺑـﺮق ﯾـﺎ ﺑﻠﻨـﺪ ﮐـﺮدن‬ ‫ﻗﻄﻌﺎت ﺳﻨﮕﯿﻦ‬

‫‪ 3 .4‬ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺻﻄﻼح‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺻﻄﻼح ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﯿﻮة زﯾﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪:‬‬

‫‪ 1 .3 .4‬واژهﺳﺎزي‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﯾﮏ واژة ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺸﺘﻖ ﯾﺎ ﻣﺮﮐّﺐ ﯾﺎ ﻣﺸﺘﻖ ـ ﻣﺮﮐّﺐ؛‬ ‫‪ 2 .3 .4‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮔﺮوه ﻧﺤﻮي‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﯾﮏ ﮔﺮوه ﻧﺤﻮي ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن دﺳﺖِﮐﻢ دو واژه‬

‫ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ واژهﻫﺎ ﺑﺎ ﮐﺴﺮة اﺿﺎﻓﻪ ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ؛‬

‫‪ 3 .3 .4‬اﺧﺘﺼﺎرﺳﺎزي‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺧﺘـﺼﺎر ﺑـﻪ ﯾﮑـﯽ از روشﻫـﺎي ﺳـﺮواژهﺳـﺎزي ﯾـﺎ‬

‫آﻣﯿﺰهﺳﺎزي )ﻧﺤﺖ( ﯾﺎ اﺧﺘﺼﺎر ﺣﺮفﺑﻪﺣﺮف اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﺑﺴﯿﺎري ﻣﻮارد ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻪ ﺳـﺎﺧﺘﻦ اﺻـﻄﻼح دﺳـﺖ ﺑـﺰﻧﯿﻢ‪.‬‬

‫اﺻﻄﻼحﺳﺎزي ﺑﻪ روشﻫﺎي زﯾﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪:‬‬

‫‪36‬‬

‫‪ 1 .3 .4‬واژهﺳﺎزي‬

‫واژه ﺳﺎزي ﻓﺮاﯾﻨﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﺻﺮف زﺑﺎن ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻓﺎرﺳﯽ واژهﺳﺎزي ﺑـﻪ‬

‫دو روش ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ :‬اﺷﺘﻘﺎق و ﺗﺮﮐﯿﺐ‪.‬‬

‫اﺷﺘﻘﺎق ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺳﺎﺧﺘﻦ ﯾﮏ واژة ﺟﺪﯾﺪ ازﻃﺮﯾﻖ وﻧﺪاﻓﺰاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ« ﮐـﻪ ﺑـﺎ‬

‫اﻓﺰودن ﭘﺴﻮﻧﺪ »ـ ﻣﻨﺪ« ﺑﻪ اﺳﻢ »ﻫﻨﺮ« ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوز در ﺣﺪود ‪ 60‬ﭘﺴﻮﻧﺪ‬

‫و ‪ 20‬ﭘﯿﺸﻮﻧﺪ ﻓﻌﺎل و ﻧﯿﻤﻪﻓﻌﺎل وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽﭘﯿﻮﻧﺪﻧﺪ و اﺳﻢ و ﺻﻔﺖ‬ ‫و ﻗﯿﺪ و ﻓﻌﻞ ﭘﯿﺸﻮﻧﺪي ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﺎﻗﺪﯾﺲ‪ ،‬داﻧﺎ‪ ،‬ﻧﺎﺷﮑﯿﺒﺎ‪ ،‬ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻦ‪.‬‬

‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖاز ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ دﺳﺖِﮐﻢ دو واژه و ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪن ﯾـﮏ واژة ﻣﺮﮐّـﺐ‪،‬‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ »دﻧﺪانﭘﺰﺷﮏ« و »رزمﻧﺎو« و »ﻫﻮاﺳﻨﺞ«‪ .‬ﻫﺮﯾﮏ از دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ واژهاي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﯽﭘﯿﻮﻧﺪﻧﺪ‬

‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﺴﯿﻂ ﯾﺎ ﻣﺸﺘﻖ ﯾﺎ ﻣﺮﮐّﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً » ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ« از ﺗﺮﮐﯿﺐ دو واژة ﺑﺴﯿﻂ »ﮔﻞ«‬

‫و »ﺧﺎﻧﻪ« و »ﻫﻨﺮﻣﻨﺪﭘﺮور« از ﺗﺮﮐﯿﺐ واژة ﻣﺸﺘﻖ »ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ« و ﺳﺘﺎك ﺣﺎل »ﭘﺮور« و »آﺷﭙﺰﺧﺎﻧﻪ«‬

‫از ﺗﺮﮐﯿﺐ واژة ﻣﺮﮐّﺐ »آﺷﭙﺰ« و واژة ﺑﺴﯿﻂ »ﺧﺎﻧﻪ« ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي‬

‫واژه ﺳﺎزي ﺑﻪﺻﻮرت ﭘﺎﯾﮕﺎﻧﯽ )ﺳﻠﺴﻠﻪﻣﺮاﺗﺒﯽ( ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺮوﻧﺪاد ﻫﺮ ﻓﺮاﯾﻨﺪ‬

‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ دروﻧﺪاد ﯾﮏ ﻓﺮاﯾﻨﺪ دﯾﮕﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬واژة ﻣﺸﺘﻖ »داﻧﺶ« )دان ‪ +‬ـِ ش( را‬

‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ واژة ﺑﺴﯿﻂ »ﻣﺤﻮر« ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮐﺮد و واژة »داﻧﺶﻣﺤﻮر« را ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﻪ ﮐـﻞ اﯾـﻦ واژه‬

‫ﭘﺴﻮﻧﺪ »اﻧﻪ« را اﻓﺰود و واژة »داﻧﺶﻣﺤﻮراﻧﻪ« را ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ واژهﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽ ازﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﻧﻮعاﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ 1 .1 .3 .4‬واژة ﺑﺴﯿﻂ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﻮع واژه ﻓﻘﻂ از ﯾﮏ ﺟﺰء ﻣﻌﻨﯽدار ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻌﻨﯽدار ﮐﻮﭼﮏﺗﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻗﻠﻢ‪ ،‬زن‪ ،‬ﻣﺮد؛‬

‫‪ 2 .1 .3 .4‬واژة ﻣﺸﺘﻖ‪ :‬در ﺳﺎﺧﺘﻦ اﯾﻦ ﻧﻮع واژه ﻓﻘﻂ از ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي اﺷﺘﻘﺎﻗﯽ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﯽﺷـﻮد‪،‬‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﺎﻗﺪﯾﺲ )ﻃﺎق ‪ +‬ـ دﯾﺲ( و ﻧﺎﺗﺮاوا )ﻧﺎ ـ ‪ +‬ﺗﺮاو ‪ +‬ـ ا( و آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه )آزﻣﺎي ‪ِ +‬ـ ش ‪ +‬ـ ﮔﺎه(؛‬

‫‪ 3 .1 .3 .4‬واژة ﻣﺮﮐّﺐ‪ :‬در ﺳﺎﺧﺘﻦ اﯾـﻦ ﻧـﻮع واژه ﻓﻘـﻂ از ﻓﺮاﯾﻨـﺪﻫﺎي ﺗﺮﮐﯿﺒـﯽ اﺳـﺘﻔﺎده‬

‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮشاﺧﻼق‪ ،‬ﺑﺮفﭘﺎكﮐﻦ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺘﻤﺪار؛‬

‫‪ 4 .1 .3 .4‬واژة ﻣﺸﺘﻖ ـ ﻣﺮﮐّﺐ‪ :‬در ﺳﺎﺧﺘﻦ اﯾﻦ ﻧﻮع واژه از ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي ﺗﺮﮐﯿﺐ و اﺷﺘﻘﺎق‬

‫ﺗﻮأم ﺑﺎﻫﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺧﺪاﺟﻮﯾﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪﭘﺮوري‪ ،‬آﺷﻨﺎﯾﯽزداﯾﯽ‪.‬‬ ‫‪37‬‬

‫‪ 2 .3 .4‬ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮔﺮوه ﻧﺤﻮي‬

‫ﻧﺤﻮ ﺷﺎﻣﻞ ﻗﻮاﻋﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ واژه ﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧـﻪ در ﮐﻨـﺎر ﻫـﻢ ﻗـﺮار ﻣـﯽﮔﯿﺮﻧـﺪ و‬

‫ﺳﺎزهﻫﺎﯾﯽ ﺑﺰرگﺗﺮ از واژه )ﮔﺮوه و ﺟﻤﻠﻪ( ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوه ﻧﺤﻮي ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ‬

‫واژه ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﺤﻮي‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﺮة اﺿﺎﻓﻪ و ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬

‫»ﮐﺘﺎبِ ﺗﺎرﯾﺦ« و »ﻗﻤﺮِ ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ«‪ .‬ﻏﺎﻟﺐ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻧﺤﻮي ﮐﻪ در ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺻﻄﻼح‬

‫ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽروﻧﺪ داراي ﯾﮑﯽ از ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي زﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ 1 .2 .3 .4‬ﻣﻀﺎف ـ ﻣﻀﺎف‪‬اﻟﯿﻪ‪ :‬ﮐﺸﺘﯽ ﺑﺨﺎر‪ ،‬ﭼﺮاغ ﺧﻄﺮ‪ ،‬آب ژاول؛‬ ‫‪ 2 .2 .3 .4‬ﻣﻮﺻﻮف ـ ﺻﻔﺖ‪ :‬ﻓﺎﺻﻠﮥ ﮐﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ وﺿﻌﯽ‪ ،‬ﻗﻬﻮة ﻓﻮري؛‬ ‫‪ 3 .2 .3 .4‬ﮔﺮوه ﺣﺮفاﺿﺎﻓﻪدار‪ :‬ﭘﺮدازش از دور‪ ،‬ﭘﺮواز ﺑﺎدﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻧﺤﻮ زاﯾﺎﺗﺮﯾﻦ دﺳﺘﮕﺎه زﺑﺎن اﺳﺖ و ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮔﺮوه ﻧﺤﻮي ﭘﺮﺑـﺴﺎﻣﺪﺗﺮﯾﻦ‬

‫ﻓﺮاﯾﻨﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ اﻫﻞ زﺑﺎن ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﻮرد ﻧﻈـﺮ ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﮐـﺎر ﻣـﯽﺑﺮﻧـﺪ‪ .‬از ﻫﻤـﯿﻦ رو‪،‬‬ ‫ﺑﺴﯿﺎري از اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﻠﻤﯽ ﮔﺮوه ﻧﺤﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻘﻄﯿﺮ ﻧﺎﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻬﻮﯾﮥ ﺧﺎك‪ ،‬ﺑﺰرگﻧﻤﺎﯾﯽ‪.‬‬

‫از ﻣﺠﻤﻮع اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ واژه ﻫﺎي ﻣﺼﻮ‪‬ب ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬دﻓﺘﺮ اول آﻣﺪه اﺳﺖ‪،‬‬

‫در ﺣﺪود ‪ 20‬درﺻﺪ را ﮔﺮوهﻫﺎي ﻧﺤﻮي ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﮔﺮوهﻫﺎي ﻧﺤﻮي ﺑﺎﯾـﺪ‬

‫اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﯽ را ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﻪﺳﻬﻮﻟﺖ در ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ‬

‫و اﺷﺘﻘﺎﻗﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ﺑﻪﺟﺎي واژة » ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ« از »ﺧﺎﻧﮥ ﮔﻞ« اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻦ‬

‫ﺻﻔﺖ از آن ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ از » ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ« ﻣﯽﺗـﻮان ﺻـﻔﺖ » ﮔﻠﺨﺎﻧـﻪاي« را ﺳـﺎﺧﺖ‪،‬‬ ‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ در »ﮔﺎزﻫﺎي ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاي« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎﻟﯽ دﯾﮕـﺮ ﻣـﯽﺗـﻮان »ﻗﻤـﺮ‬

‫ﻣـﺼﻨﻮﻋﯽ« و »ﻣــﺎﻫﻮاره« را ﺷـﺎﻫﺪ آورد‪ .‬ﺑﻨــﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬از ﮔـﺮوه ﻧﺤــﻮي ﺑﻬﺘـﺮ اﺳــﺖ در ﺳــﺎﺧﺘﻦ‬

‫اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﯿﺎز ﻧﺒﺎﺷﺪ آﻧﻬﺎ را در ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي اﺷﺘﻘﺎﻗﯽ و ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﮐﺎر‬

‫ﺑﺒﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ .3 .3 .4‬اﺧﺘﺼﺎرﺳﺎزي‬

‫اﯾﻦ روش ﻋﺒﺎرت اﺳـﺖاز ﺑـﻪ ﮐـﺎر ﺑـﺮدن ﺻـﻮرت ﮐﻮﺗـﺎهﺷـﺪة ﯾـﮏ واژه ﯾـﺎ ﮔـﺮوه ﻧﺤـﻮي‪.‬‬ ‫اﺧﺘﺼﺎرﺳﺎزي ﺑﻪ ﻃﺮق زﯾﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪:‬‬

‫‪38‬‬

‫‪ 1 .3 .3 .4‬اﺧﺘﺼﺎر ﺗﮏﺣﺮﻓﯽ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﻮع اﺧﺘﺼﺎر از ﯾﮏ ﺣﺮف‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺣﺮف اول ﯾﮏ‬

‫واژه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ »ص« ﺑﻪﺟﺎي »ﺻﻔﺤﻪ« و »ك« ﺑﻪﺟﺎي »ﮐﻠﯽ« و »ف« ﺑﻪﺟﺎي‬ ‫»ﻓﻌﻞ« و »ع« ﺑﻪﺟﺎي »ﻋﻠﯿﻪاﻟﺴﻼم«‪.‬‬

‫‪ 2 .3 .3 .4‬اﺧﺘﺼﺎر ﭼﻨﺪﺣﺮﻓﯽ‪ :‬اﯾﻦ ﻧـﻮع اﺧﺘـﺼﺎر از ﭼﻨـﺪ ﺣـﺮف‪ ،‬ﮐـﻪ ﻫﺮﮐـﺪام از آﻧﻬـﺎ‬

‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺮوف ﮐﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﺣـﺮوف اول واژهﻫـﺎي ﯾـﮏ‬

‫ﻋﺒﺎرت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﺎ ﻧﻘﻄﻪ از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ك‪ .‬م‪ .‬م‪ :‬ﮐﻮﭼﮏﺗﺮﯾﻦ ﻣﻀﺮب ﻣﺸﺘﺮك‬

‫ب‪ .‬م‪ .‬م‪ :‬ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻣﻀﺮب ﻣﺸﺘﺮك‬

‫ش‪ .‬م‪ .‬ر‪ :‬ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﯿﮑﺮوﺑﯽ‪ ،‬رادﯾﻮاﮐﺘﯿﻮ‬

‫‪ 3 .3 .3 .4‬ﺗﺮﺧﯿﻢ‪ :‬در اﯾﻦ ﻧﻮع اﺧﺘﺼﺎر دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﺣﺮف از آﺧﺮ ﯾﺎ اول ﯾﺎ ﺑﺨﺸﯽ از آﺧـﺮ‬ ‫ﯾﮏ واژه ﯾﺎ ﻋﺒﺎرت ﺣﺬف ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻧﮏ« ﺑﻪﺟﺎي »ﻧﮕﺎه ﮐﻨﺪ ﺑﻪ« و »ﻗﻪ« ﺑﻪﺟﺎي »دﻗﯿﻘﻪ« و‬

‫»آز« ﺑﻪﺟﺎي »آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه« و »ﺻﺢ« ﺑﻪﺟﺎي »ﺻﺤﯿﺢ« و »رض« ﺑﻪﺟﺎي »رﺿﻮاناﷲﻋﻠﯿﻪ«‪.‬‬

‫‪ 4 .3 .3 .4‬ﻓﺸﺮدهﺳﺎزي‪ :‬در اﯾﻦ ﻧﻮع اﺧﺘﺼﺎر دو ﯾﺎ ﭼﻨـﺪ ﺣـﺮف از ﻣﯿـﺎن ﯾـﮏ ﮐﻠﻤـﻪ ﯾـﺎ‬

‫ﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ از ﻣﯿﺎن ﯾﮏ ﻋﺒﺎرت ﯾﺎ ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺬف ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺗﺦ« ﺑﻪﺟﺎي »ﺗـﺎرﯾﺦ« و »اﻟـﺦ«‬

‫ﺑﻪﺟﺎي »اﻟﯽ آﺧﺮ« و »ﻗﺲ« ﺑﻪﺟﺎي »ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬

‫‪ 5 .3 .3 .4‬آﻣﯿﺰه ﺳﺎزي )ﻧﺤﺖ(‪ :‬در اﯾﻦ روش ﺑﺨـﺶﻫـﺎﯾﯽ از )ﻣﻌﻤـﻮﻻً( دو واژه ﺣـﺬف‬

‫ﻣﯽﺷﻮد و آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ ﺑﺎﻫﻢ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﯽﺷﻮد و ﯾﮏ واژه ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻧﺴﺘﻌﻠﯿﻖ )ﻧـﺴﺦ‬

‫‪ +‬ﺗﻌﻠﯿﻖ(‪ ،‬ﺗﻮاﻧﯿﺮ )ﺗﻮﻟﯿﺪ و اﻧﺘﻘﺎل ﻧﯿﺮو(‪ ،‬ﺗﺸﺒﺎد )آﺗﺶ ‪ +‬ﺑﺎد(‪ ،‬ﭘﯿﮑﺎژو )ﭘﯿﮑﺎن ‪ +‬ﭘﮋو(‪.‬‬

‫‪ 6 .3 .3 .4‬ﺳﺮواژه ﺳﺎزي‪ :‬در اﯾﻦ روش ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺣﺮوف اول واژه ﻫﺎي ﯾﮏ ﻋﺒﺎرت ﺑﻪ ﻫﻢ‬

‫ﻣﯽﭘﯿﻮﻧﺪﻧﺪ و ﻟﻔﻈﯽ ﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان آن را ﻫﻤﭽﻮن ﯾـﮏ واژه ﺗﻠﻔـﻆ ﮐـﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ »ﺳـﯿﺒﺎ«‬ ‫)ﺳﺎﻣﺎﻧﮥ ﯾﮑﭙﺎرﭼﮥ ﺑﺎﻧﮑﯽ(‪» ،‬ﺳﺎﺻﺪ« )ﺳـﺎزﻣﺎن ﺻـﻨﺎﯾﻊ دﻓـﺎع(‪» ،‬ﺳـﺎف« )ﺳـﺎزﻣﺎن آزاديﺑﺨـﺶ‬ ‫ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ(‪.‬‬

‫در ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﺮواژه ﮔﺎﻫﯽ ﺻﻮرﺗﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ واژهاي ﻣﻌﻨﯽدار اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻫﻤﺎ« ﮐﻪ‬

‫از ﻋﺒﺎرت »ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎﯾﯽ ﻣﻠﯽ اﯾﺮان« ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻏﺎﻟﺐ ﺳﺮواژهﻫﺎ اﻟﻔﺎﻇﯽ ﺑﯽﻣﻌﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫و ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واژهﻫﺎي ﺳﺎزﻧﺪهﺷﺎن ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺪﻟﻮل آﻧﻬﺎ ﭘﯽ ﺑﺮد‪.‬‬ ‫‪39‬‬

‫‪ 4 .4‬وامﮔﯿﺮي‬ ‫اﺧﺬ ﯾﮏ واژه از زﺑﺎنﻫﺎي ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ )ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻏﺮﺑﯽ( ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﮐﻪ در زﺑﺎن ﻣﺒﺪأ دارد‪.‬‬ ‫وامﮔﯿﺮي ﻋﻤﺪﺗﺎً در ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪:‬‬

‫‪ 1 .4 .4‬واﺣﺪﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﯿﺮي و اﺳﺎﻣﯽ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و ﻧﺎم داروﻫﺎ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ؛‬

‫‪ 2 .4 .4‬واژه ﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﻣﯿﺎن ﻋﻤـﻮم ﻓﺎرﺳـﯽزﺑﺎﻧـﺎن ﻣﺘـﺪاول ﻧﯿـﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬

‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻨﺪرج در ﺑﻨﺪﻫﺎي ‪ 2 .4 .4 .1‬و ‪ 3 .4 .4 .1‬واژهﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ را دارﻧﺪ‪.‬‬

‫وامﮔﯿﺮي ﯾﮑﯽ از ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮش واژﮔﺎن زﺑﺎنﻫﺎﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ وامﮔﯿﺮي ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺤﺪود و‬

‫ﺳﻨﺠﯿﺪه و ﺑﺮاﺳﺎس ﺿﻮاﺑﻂ ﻣﺸﺨﺼﯽ ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن آﺳﯿﺐ ﻧﻤﯽ رﺳـﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ‬

‫ﻏﻨﺎي واژﮔﺎﻧﯽ آن را اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﯿﺰ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ وامﮔﯿﺮي اﺻﻄﻼﺣﺎت‬ ‫زﯾﺮ را ﻣﺠﺎز ﻣﯽداﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ 1 .4 .4‬واﺣﺪﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻣﺘﺮ« و »اﻫﻢ« و »ﭘﺎﺳﮑﺎل«‪ ،‬ﻧﺎم ﻣـﻮاد ﺷـﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬

‫»آﻣﻮﻧﯿﺎك« و »اﺗﯿﻠﻦ« و »ﺑﻨﺰن«‪ ،‬و ﻧﺎم داروﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻓﻨﻮﺑﺎرﺑﯿﺘﺎل« و »آﺳﭙﯿﺮﯾﻦ«‪ .‬اﻓـﺰون ﺑـﺮ اﯾـﻦ‪،‬‬

‫ﻣﻘﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در آن دﺳﺘﻪ از ﻧﺎمﻫﺎي ﻣﻮاد ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﭼﻨـﺪ اﺳـﻢ ﺗﺮﮐﯿـﺐ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﺎمﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﻓﺮﻣﻮلﻧﻮﯾﺴﯽ ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺳﺪﯾﻢﭘﺮﻣﻨﮕﻨﺎت‬

‫ﮐﻠﺴﯿﻢﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪ‬

‫‪NaMn O4‬‬ ‫‪Ca(OH)2‬‬

‫ﭘﺘﺎﺳﯿﻢﮐﻠﺮات‬

‫‪KClO3‬‬

‫‪ 2 .4 .4‬درﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﻧﺘﻮان در ﮔﻨﺠﯿﻨـﮥ واژﮔـﺎﻧﯽ زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ ﻟﻔـﻆ‬

‫ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان واژة ﺑﯿﮕﺎﻧﻪاي را ﺑﻪ وام ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ واژهاي ﺑﺎﯾﺪ دو وﯾﮋﮔﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﯾﮑﯽ اﯾﻨﮑﻪ در زﺑﺎن ﻣﺒﺪأ واژهاي ﺑﺴﯿﻂ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﻫﻢ ﺑـﺴﯿﻂ ﻧﯿـﺴﺖ ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﺻـﺮﻓﯽ آن‬

‫ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ از اِﻋﻤﺎل ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژهﺳﺎزي ﻓﺎرﺳـﯽ ﺑـﺮ روي آن ﻧـﺸﻮد‪ .‬زﯾـﺮا ﺻِـﺮف‬

‫وامﮔﯿﺮي زﺑﺎن را ﺗﻀﻌﯿﻒ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﯽاﺳﺘﻔﺎده ﻣﺎﻧﺪن دﺳﺘﮕﺎه واژهﺳﺎزي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن‬

‫آﺳﯿﺐ ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ وامواژهﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﻢ ﻣﯽﺑﯿﻨـﯿﻢ ﮐـﻪ واژهﻫـﺎي‬

‫ﺑﺴﯿﻂ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﯿﺶ از واژهﻫﺎي ﻣﺸﺘﻖ آن در دﺳﺘﮕﺎه واژهﺳﺎزي ﻓﺎرﺳﯽ ﻫﻀﻢ و ﺟﺬب ﺷﺪهاﻧـﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﻼً از واژة ﺑﺴﯿﻂ »ﻓﻬﻢ« واژه ﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻓﻬﻤﯿـﺪه« و »ﻓﻬﻤﯿـﺪن« و »زودﻓﻬـﻢ« و »ﻓﻬﻤﯿـﺪﮔﯽ«‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪40‬‬

‫دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻏﺎﻟﺐ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﻣﻌﺎدلﯾﺎﺑﯽ ﺑﺮاي آن را ﺿﺮوري ﻧﺪاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ واژهﻫﺎي ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‪،‬‬

‫ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻗﺪﻣﺖ و ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ‪ ،‬در ﻧﺰد اﻫﻞ ﺗﺨﺼﺺ ﭼﻨﺎن ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‬

‫ﮐﻪ ﻣﻌﺎدل ﯾﺎﺑﯽ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺿﺮوري ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ واژهﻫﺎي »اﺗﻢ« و »رادﯾـﻮ« و »ﺗﻠﻔـﻦ«‪.‬‬

‫اﮔﺮ واژة ﺑﯿﮕﺎﻧﻪاي ﻫﺮ دو وﯾﮋﮔﯽ ﯾﺎدﺷﺪه را دارا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان آن را ﺑﻪ وام ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺮ ﮔﻨﺠﯿﻨﮥ‬ ‫واژﮔﺎﻧﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﻓﺰود‪.‬‬

‫‪ .5‬روشﻫﺎي ﻣﻌﺎدلﯾﺎﺑﯽ‬ ‫ﻣﻌﺎدلﯾﺎﺑﯽ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﺮﮔﺰﯾﺪن ﯾﮏ واژه ﯾﺎ ﻋﺒﺎرت ﯾﺎ ﺻﻮرت اﺧﺘـﺼﺎري در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬ ‫ﯾﮏ ﻟﻔﻆ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﺎدلﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ دو ﺻﻮرت اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪:‬‬ ‫‪ 1 .5‬ﻣﻌﺎدلﯾﺎﺑﯽ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ‬ ‫در اﯾﻦ روش ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺻﻄﻼح ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و ﻓﻘﻂ ﺑـﺎ در ﻧﻈـﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻣﻌﻨـﯽ و‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ آن در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل ﯾﺎﻓﺘﻪ ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ 2 .5‬ﮔﺮدهﺑﺮداري‬

‫در اﯾﻦ روش ﻣﻌﺎدلﯾﺎﺑﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺻﻄﻼح ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ‬

‫ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮ ﺟﺰء ﻣﻌﻨﯽدار اﺻﻄﻼح ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﯾﮏ ﺟﺰء ﻣﻌﻨﯽدار در زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ ﻗـﺮار‬

‫داده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻌﺎدلﯾﺎﺑﯽ ﺑﺎ ﻫﺮﯾﮏ از دو روش ﺑﺎﻻ ﮐﻪ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪ ،‬در ﻗﺎﻟﺐ ﯾﮑـﯽ از ﺷـﯿﻮهﻫـﺎي‬

‫واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﻣﯽﮔﻨﺠﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻓﺮد ﻗﺼﺪ دارد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ اﺻﻄﻼح ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻣﻌﺎدﻟﯽ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﻨﺪ دو اﻣﮑـﺎن در‬

‫ﭘﯿﺶ رو دارد‪ .‬ﯾﮑﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﻌﻨﯽ و ﺗﻌﺮﯾﻒ آن اﺻﻄﻼح را در ﻧﻈﺮ ﮔﯿﺮد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ آن‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﯽ ﺑﺴﺎزد ﯾﺎ از ﻣﯿﺎن واژه ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد زﺑﺎن ﻣﻌﺎدﻟﯽ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺮار دادن واژة »ﺑﺮج«‬

‫‪41‬‬

‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ skyscraper‬ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ واژة »ﮐﺎرﻧﺎﻣـﮏ« در ﻣﻘﺎﺑـﻞ واژة ‪ .resume‬اﺗﺨـﺎذ ﭼﻨـﯿﻦ‬ ‫روﺷﯽ ﻣﻌﺎدلﮔﺰﯾﻨﯽ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﮑﺎن دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﻌﺎدلﮔﺰﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن واژة ﺑﯿﮕﺎﻧـﻪ ﺗﻮﺟـﻪ ﺷـﻮد و در‬

‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮ ﺟﺰء ﺳﺎﺧﺘﺎري آن در زﺑﺎن ﻣﺒﺪأ ﯾـﮏ ﺟـﺰء ﺳـﺎﺧﺘﺎري در زﺑـﺎن ﻣﻘـﺼﺪ )در اﯾﻨﺠـﺎ‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ( ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺷﯿﻮة واژه ﮔﺰﯾﻨﯽ در ﺑﺴﯿﺎري از زﺑﺎنﻫﺎ راﯾﺞ اﺳﺖ و در زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ‬

‫ﺳﺎﺑﻘﻪاي ﻃﻮﻻﻧﯽ دارد‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از ﮔﺮدهﺑﺮداري ﻓﺎرﺳﯽ از واژهﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ و اروﭘﺎﯾﯽ‬

‫ﺷﺎﻫﺪ آوردهاﯾﻢ‪:‬‬

‫رﻫﺮو‬

‫ﺳﺎﻟﮏ‬

‫ﮔﺎوزﺑﺎن‬

‫ﻟﺴﺎناﻟﺜﻮر‬

‫زﺑﺎنﮔﻨﺠﺸﮏ‬

‫ﻟﺴﺎناﻟﻌﺼﻔﻮر‬

‫آﺳﻤﺎنﺧﺮاش‬

‫‪skyscraper‬‬

‫ﺑﻠﻨﺪﮔﻮ‬

‫‪loudspeaker‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻧﺘﻈﺎر‬

‫‪waiting list‬‬

‫ﻣﺰاﯾﺎ و ﻣﻌﺎﯾﺐ ﮔﺮدهﺑﺮداري‪ :‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﻣﺮوز ﻏﺎﻟﺐ واژهﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ از زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‬ ‫وارد زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﯾﻦ دو زﺑﺎن در ﺣﻮزة ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژهﺳﺎزي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪيﻫﺎﯾﯽ دارﻧﺪ‪،‬‬

‫ﮔﺮدهﺑﺮداري ﮐﺎر واژهﮔﺰﯾﻨﯽ را ﺗﺴﻬﯿﻞ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬از ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪيﻫـﺎي زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ و اﻧﮕﻠﯿـﺴﯽ‬

‫درزﻣﯿﻨﮥ واژهﺳﺎزي ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺷﺎره ﮐﺮد‪:‬‬

‫‪ .1‬ﻫﺮ دو زﺑﺎن در واژهﺳﺎزي ﻫﻢ از اﺷﺘﻘﺎق ﺳﻮد ﻣـﯽﺟﻮﯾﻨـﺪ و ﻫـﻢ از ﺗﺮﮐﯿـﺐ‪ ،‬ﺑـﺮﺧﻼف‬

‫زﺑﺎنﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ و ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً از اﺷﺘﻘﺎق ﺳﻮد ﻣﯽﺟﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از واژهﻫـﺎي ﻣـﺸﺘﻖ‬ ‫اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ و ﻣﻌﺎدلﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽ آﻧﻬﺎ‪:‬‬ ‫ﺣﺴﮕﺮ‬

‫ﺧﻤﺶ‬

‫ﺗﻔﺮﺟﮕﺮ‬

‫‪ sensor‬ﮔﺴﻠﺶ‬

‫‪ bending‬ﮔﺴﯿﻠﻨﺪه‬

‫‪ excursionist‬ﮔﯿﺠﯽ‬

‫‪faulting‬‬ ‫‪emitter‬‬ ‫‪dizziness‬‬

‫‪ .2‬ﻫﺮ دو زﺑﺎن در ﺳﺎﺧﺘﻦ واژهﻫﺎي ﻣﺮﮐّﺐ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﮐﻢﻧﻈﯿﺮي دارﻧﺪ و واژهﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎي‬

‫دﺳﺘﻮري ﻣﺘﻔﺎوت را ﺑﺎﻫﻢ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ از واژهﻫﺎي ﻣﺮﮐّـﺐ اﻧﮕﻠﯿـﺴﯽ و ﻣﻌـﺎدل‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ آﻧﻬﺎ‪:‬‬

‫‪42‬‬

‫آﺳﻤﺎنﺧﺮاش‬ ‫ﮔﻮﻫﺮﺳﻨﮓ‬

‫ﺧﻮدروﺷﻮﯾﯽ‬

‫ﭼﻬﺮهﭘﺮدازي‬

‫‪skyscraper‬‬

‫ﮔﺮﻣﺎﺳﻨﺞ‬

‫‪gemstone‬‬

‫ﺧﻂﯾﺎﺑﯽ‬

‫‪car wash‬‬

‫‪make-up‬‬ ‫‪calorimeter‬‬ ‫‪line hunting‬‬

‫ﻣﺰﯾﺖ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﮔﺮدهﺑﺮداري دارد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن واژة ﺳﺎﺧﺘﻪﺷـﺪه در زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺎدل ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ دارد‪ ،‬اﺷﺘﻘﺎقﻫﺎ و ﺗﺮﮐﯿﺐﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻌـﺪﻫﺎ از‬

‫واژة ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﻗﺎﺑﻞ اﻗﺘﺒﺎس اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﮔﺮدهﺑﺮداري روﺷﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﺎرﺑﺮد آن در ﻫﻤﮥ ﻣﻮارد ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬

‫واژهاي ﮐﻪ از رﻫﮕﺬر آن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد ازﻧﻈﺮ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﺎﻣﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳـﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺳﯿﺐزﻣﯿﻨﯽ« ﮐﻪ ﮔﺮدهﺑـﺮداري از ﻋﺒـﺎرت ﻓﺮاﻧـﺴﻮي ‪ pomme de terre‬اﺳـﺖ‪ ،‬و ﻧﯿـﺰ‬

‫ﻣﻤﮑــﻦ اﺳــﺖ واژة ﺣﺎﺻــﻞآﻣــﺪه ﺳــﺎﺧﺘﺎري ﻏﺮﯾــﺐ و ﻧﺎﻣــﺄﻧﻮس داﺷــﺘﻪ ﺑﺎﺷــﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨــﺪ‬

‫»رواناﯾﺴﺘﺎﯾﯽﺷﻨﺎﺧﺖ« در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪.psychostatics‬‬

‫ﻣﻌﺎدل ﯾﺎﺑﯽ ﺧﻮاه ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاه ﮔﺮدهﺑﺮداري‪ ،‬در ﻗﺎﻟﺐ ﯾﮑﯽ از ﺷﯿﻮهﻫـﺎي‬

‫واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﻣﯽﮔﻨﺠﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪» ،‬آﺳﻤﺎنﺧـﺮاش« ﮐـﻪ ﮔـﺮدهﺑـﺮداري از ‪ skyscraper‬اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫واژهاي اﺳﺖ ﻣﺮﮐّﺐ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺮﮐﯿﺐ‪ ،‬ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از روشﻫﺎي واژهﺳﺎزي اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ آﻣﺪه‬

‫اﺳﺖ و »ﮐﺎرﻧﺎﻣﮏ« ﮐﻪ واژهاي اﺳﺖ ﻣﺸﺘﻖ و از رﻫﮕﺬر ﻣﻌﺎدلﯾﺎﺑﯽ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﯿﺰ از‬ ‫ﻃﺮﯾﻖ اﺷﺘﻘﺎق‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﯾﮑﯽ از روشﻫﺎي واژهﺳﺎزي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .6‬ﺿﻮاﺑﻂ واژهﮔﺰﯾﻨﯽ‬ ‫ﻣﺮاد از ﺿﻮاﺑﻂ واژه ﮔﺰﯾﻨﯽ ﺑﺎﯾﺪوﻧﺒﺎﯾﺪﻫﺎ و اوﻟﻮﯾﺖﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﯾـﺴﺘﻪ اﺳـﺖ در اﻣـﺮ‬ ‫واژهﮔﺰﯾﻨﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 1 .6‬در ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺻﻄﻼح ﺑﺎﯾﺪ ﻗﻮاﻋﺪ دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد؛‬

‫‪ 2 .6‬در واژه ﮔﺰﯾﻨﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ اﺻﻄﻼﺣﯽ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺷﻮد ﮐـﻪ ﺑﺘـﻮان آن را‪ ،‬ﺑﻨـﺎ ﺑـﻪ‬

‫ﺿﺮورت‪ ،‬در ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژهﺳﺎزي ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﻧﻮاع اﺷﺘﻘﺎق و ﺗﺮﮐﯿﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد؛‬

‫‪43‬‬

‫‪ 3 .6‬در واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﻮاﻋﺪ آواﯾﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﺷـﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﺗﻠﻔﻈـﯽ از‬

‫وامواژه ﻫﺎ اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﻮاﻋﺪ واجآراﯾﯽ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺠـﺎﯾﯽ زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ ﻣﻄﺎﺑﻘـﺖ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛‬

‫‪ 4 .6‬در اﻣﻼي واژه ﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ از دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﭘﯿﺮوي ﺷـﻮد‪ .‬در ﺻـﻮرت ﻧﯿـﺎز‬

‫ﻣﯽﺗﻮان از ﻋﻼﺋﻢ ﺳﺠﺎوﻧﺪي ﮐﻪ ﻫﻨﻮز در ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﻗﺒﻮل ﻋﺎم ﻧﯿﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد؛‬

‫‪ 5 .6‬ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺿﺮورت از ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژهﺳﺎزي ﮐﻢﺳﺎﺑﻘﻪ ﯾﺎ ﺑﯽﺳﺎﺑﻘﻪ‬

‫در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ؛‬

‫‪ 6 .6‬ﻫﺮ واژهاي را ﮐﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﺷـﻮد‪ ،‬ﺻـﺮفﻧﻈـﺮ از ﺗﺒـﺎر آن‪ ،‬ﻣـﯽﺗـﻮان در‬

‫ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژهﺳﺎزي ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد و ﺑﺎ ﭘﯿﺸﻮﻧﺪﻫﺎ و ﭘـﺴﻮﻧﺪﻫﺎ و واژه ﻫـﺎي اﺻـﯿﻞ ﻓﺎرﺳـﯽ‬ ‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮐﺮد و ﺑﺎ آن واژه ﯾﺎ واژهﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺳﺎﺧﺖ؛‬

‫‪ 7 .6‬در ﻣﻮرد اﺷﺘﺮاك ﻟﻔﻈﯽ و ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ در واژه ﻫﺎي ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و ﻣﻌﺎدلﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽ آﻧﻬﺎ از‬

‫ﺿﻮاﺑﻂ زﯾﺮ ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ 1 .7 .6‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ ﻟﻔﻆ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﮐﻪ داراي ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺣﻮزه ﻫﺎ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل ﻓﺎرﺳﯽ اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ در ﺣـﻮزه ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ از‬ ‫دﯾﺮﺑﺎز ﻣﻌﺎدلﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﻟﻔﻆ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﮐﺎﻣﻼً ﺗﺪاول ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛‬

‫‪ 2 .7 .6‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ ﻟﻔﻆ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ در ﯾﮏ ﺣﻮزة ﻣﺸﺨﺺ ﻓﻘﻂ ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل ﻓﺎرﺳـﯽ‬

‫اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ آن ﻟﻔﻆ در ﻫﻤﺎن ﺣﻮزه داراي ﭼﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ؛‬

‫‪ 3 .7 .6‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮏ اﺻﻄﻼح ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ داراي ﭼﻨﺪ ﻣﻔﻬـﻮم ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪﻣﻨﻈـﻮر ﺑﯿـﺎن دﻗﯿـﻖ‬

‫ﻣﻘﺼﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﺮﯾﮏ از ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﯽﺗﻮان ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل ﻓﺎرﺳﯽ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮد؛‬

‫‪ 4 .7 .6‬در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﭼﻨﺪ ﻟﻔﻆ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم واﺣﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ در زﺑـﺎن‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺿﺮورت‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮاي ﻫﺮﯾﮏ‬ ‫از اﻟﻔﺎظ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺎدﻟﯽ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ؛‬

‫‪ 5 .7 .6‬اﺳﺘﻔﺎده از ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ اﺻﻄﻼح ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬

‫ﻣﺠﺎز اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻪ ﺑﺎﯾﺪوﻧﺒﺎﯾﺪﻫﺎ و اوﻟﻮﯾﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ﺗﺤﺖ ﻋﻨـﻮان »ﺿـﻮاﺑﻂ واژهﮔﺰﯾﻨـﯽ«‬

‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﮐﺎر در ﮔـﺮوهﻫـﺎي ﺗﺨﺼـﺼﯽ ﻣﺨﺘﻠـﻒ از ﻫﻤـﺎﻫﻨﮕﯽ ﺑﯿـﺸﺘﺮي‬

‫ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻨﮏ درﺑﺎرة ﻫﺮﯾﮏ از اﯾﻦ ﺿﻮاﺑﻂ اﻧﺪﮐﯽ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪:‬‬ ‫‪ 1 .6‬در ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺻﻄﻼح ﺑﺎﯾﺪ ﻗﻮاﻋﺪ دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺮاد از دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻗﻮاﻋﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﮑﻮاژﻫﺎ ﺑﺎﻫﻢ ﺗﺮﮐﯿﺐ‬

‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و واژه ﻫﺎ را ﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ و واژهﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﮐﻨـﺎر ﻫـﻢ ﻗـﺮار ﻣـﯽﮔﯿﺮﻧـﺪ و واﺣـﺪﻫﺎي‬

‫ﺑﺰرگﺗﺮ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮوه و ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬را ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬

‫دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ اﺻﻠﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺻﺮف )= ﺳﺎﺧﺘﻮاژه( و ﻧﺤﻮ‪ .‬در ﺻـﺮف از‬

‫ﻗﻮاﻋﺪي ﺑﺤﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ از رﻫﮕﺬر آﻧﻬﺎ واژهﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً اﯾﻨﮑﻪ ﭘﺴﻮﻧﺪ » ـ ﻣﻨﺪ« ﺑﻪ‬

‫اﺳﻢ اﻓﺰوده ﻣﯽﺷﻮد و ﺻﻔﺖ ﻣﯽﺳﺎزد ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻗﺎﻋﺪة ﺻﺮﻓﯽ اﺳﺖ و ﻧﺎدﺳﺘﻮري ﺑﻮدن ﺳﺎزهاي‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺧﻄﺮﻧﺎكﻣﻨﺪ« ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﻗﺎﻋﺪة ﺑﺎﻻ )اﻓﺰوده ﺷﺪن ﭘﺴﻮﻧﺪ »ــ ﻣﻨـﺪ« ﺑـﻪ‬

‫اﺳﻢ( رﻋﺎﯾﺖ ﻧﺸﺪه و ﭘﺴﻮﻧﺪ »ـ ﻣﻨﺪ« ﺑﻪ ﺻﻔﺖ اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﻧﺤﻮ از ﻗﻮاﻋﺪي ﺑﺤﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪن ﮔﺮوه و ﺑﻨﺪ و ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي‬

‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻋﺪ ﻧﺤﻮي زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻫﻤﮥ ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﻪ )ﺑﻪﺟﺰ »را«( ﻗﺒﻞ از ﮔﺮوه اﺳﻤﯽ‬

‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪﯾﻢ«‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ »ﺑﻪ« را ﺑﻌﺪ از ﮔﺮوه‬

‫اﺳﻤﯽ »اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺦ« ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺎدﺳﺘﻮري ﻣﯽﺷﻮد‪» :‬ﻣﺎ اﯾـﻦ ﮐﺘـﺎب ﺗـﺎرﯾﺦ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪﯾﻢ‪«.‬‬

‫در واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻗﻮاﻋﺪ ﺻﺮف و آن ﺑﺨﺶ از ﻗﻮاﻋﺪ ﻧﺤﻮ ﮐﻪ ﻧـﺎﻇﺮ ﺑـﺮ ﺳـﺎﺧﺖ ﮔـﺮوه‬

‫اﺳﺖ ﻣﺤﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دارد و ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻨﺪ و ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪﻧﺪرت در ﻣﺪ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﮥ ﻗﻮاﻋﺪ دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ازﻧﻈﺮ ﮐﺎرﺑﺮد ﺑﺴﺎﻣﺪ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﻧﺪارﻧـﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟـﺐ ﻗﻮاﻋـﺪ ﻧﺤـﻮ ﺑـﺴﺎﻣﺪ‬

‫زﯾﺎدي دارﻧﺪ و از ﻫﻤﯿﻦ رو اﻫﻞ زﺑﺎن ﺑﻪﻧﺪرت در ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮔﺮوه و ﺑﻨﺪ و ﺟﻤﻠـﻪ دﭼـﺎر اﺷـﺘﺒﺎه‬

‫دﺳﺘﻮري ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﻮاﻋﺪ ﺻﺮف وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧـﯽ از ﻗﻮاﻋـﺪ ﺻـﺮف ﺑـﺴﯿﺎر‬

‫ﭘﺮﮐﺎرﺑﺮد ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢﮐﺎرﺑﺮد‪ ،‬و در ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو ﺳﺮ ﻃﯿﻒ ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺘﻌـﺪدي‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻗﺎﻋﺪة »اﺳـﻢ ‪ +‬ــ ي ← ﺻـﻔﺖ« ﺑـﺴﯿﺎر ﭘﺮﺑـﺴﺎﻣﺪ اﺳـﺖ و ﻫـﺮ‬

‫ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺷﺎﻫﺪ ﺑﯿﺎورد‪ :‬ﺷﮑﺎري‪ ،‬ﺗﻘـﻮﯾﺘﯽ‪ ،‬ﺟﻨﮕـﯽ‪ .‬اﻣـﺎ ﮐـﺎرﺑﺮد‬ ‫‪45‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪة »ﺳﺘﺎك ﺣﺎل ‪ +‬ـ ﻧﺪ ← اﺳﻢ« ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢﮐﺎرﺑﺮد اﺳﺖ و اﮔﺮ واژهﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﮐِﺸﻨﺪ« را ﮐﻪ‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻨﺎر ﺑﮕﺬارﯾﻢ‪ ،‬ﯾﮑﯽ دو واژه ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪:‬‬

‫روﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮرﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪة »ﺳﺘﺎك ﺣﺎل ‪ +‬ـ ا ← ﺻﻔﺖ« ﮐﻪ در ﺣﺪود ﭘﻨﺠﺎه واژه از‬

‫رﻫﮕﺬر آن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﯿﻨﺎ‪ ،‬ﺷﻨﻮا‪ ،‬ﮔﻮﯾﺎ( ازﻧﻈﺮ ﮐﺎرﺑﺮد در ﻣﯿﺎﻧﮥ ﻃﯿﻒ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬ ‫اﻫﻞ زﺑﺎن ﻗﻮاﻋﺪ ﭘﺮﺑﺴﺎﻣﺪ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﻢ زﺑﺎﻧﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪﺻﺮاﻓﺖِﻃﺒـﻊ‪ ،‬و ﺑـﯽآﻧﮑـﻪ ﻓﺮاﯾﻨـﺪﻫﺎي‬

‫واژه ﺳﺎزي را آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﻮاﻋﺪ ﮐﻢﺑﺴﺎﻣﺪﺗﺮ ﺑﻪ آﻣﻮزش‬ ‫ﻧﯿﺎز دارد و ازآﻧﺠﺎﮐﻪ در واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮﯾﻢ از ﻫﻤﮥ اﻣﮑﺎﻧﺎت زﺑﺎن ﺑﻬﺮه ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬آﻣﻮﺧﺘﻦ اﯾـﻦ‬

‫ﻗﻮاﻋﺪ ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎآﮔﺎﻫﯽ از ﻗﻮاﻋﺪ واژهﺳﺎزي ﮔﺎه ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪن واژهﻫـﺎﯾﯽ ﻧﺎدرﺳـﺖ‪،‬‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ »ژرﻓﻨﺎ«‪ ،‬اﻧﺠﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ رواج ﻧﯿﺰ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧـﺪ‪ .‬ﺻـﻮرت درﺳـﺖ اﯾـﻦ واژه ﻫﻤـﺎن‬

‫»ژرﻓﺎ« اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻋﺪة »ﺻﻔﺖ ‪ +‬ـ ا ← اﺳـﻢ« ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﻗﺎﻋـﺪهاي ﮐـﻪ‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮدش را در واژهﻫﺎي »ﭘﻬﻨﺎ« و »درازا« و »ﮔﺮﻣﺎ« ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ‪.‬‬ ‫‪ 2 .6‬در واژه ﮔﺰﯾﻨﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ اﺻﻄﻼﺣﯽ ﺑﺮﮔﺰﯾـﺪه ﺷـﻮد ﮐـﻪ ﺑﺘـﻮان آن را‪ ،‬ﺑﻨـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﺿﺮورت‪ ،‬در ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژهﺳﺎزي ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﻧﻮاع اﺷﺘﻘﺎق و ﺗﺮﮐﯿﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد‪.‬‬

‫ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﻪﮐﺎرﮔﯿﺮي اﺻﻄﻼﺣﺎت در ﻓﺮاﯾﻨـﺪﻫﺎي ﺗﺮﮐﯿﺒـﯽ و اﺷـﺘﻘﺎﻗﯽ و ﺗـﺼﺮﯾﻔﯽ ﯾﮑـﯽ از‬

‫ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در اﻣـﺮ واژهﮔﺰﯾﻨـﯽ ﻣﺤـﻞ ﺗﻮﺟـﻪ ﻗـﺮار ﮔﯿـﺮد‪ .‬در ﺣـﻮزة‬

‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﻠﻤﯽ در ﺑﺴﯿﺎري ﻣﻮارد ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﯾﮏ اﺻﻄﻼح ﻣﻨﻔـﺮد ﺳـﺮوﮐﺎر ﻧـﺪارﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ ﺑـﺎ‬

‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از اﺻﻄﻼﺣﺎت ﮐﻪ ﺣﻮل ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﮔﺮد آﻣﺪهاﻧﺪ ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪،‬‬

‫»ﮐﻨﺶ« در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ action‬ﻣﻌﺎدل ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﯽﺗﻮان از آن ﻣـﺸﺘﻖﻫـﺎ و ﺗﺮﮐﯿـﺐﻫـﺎي‬

‫ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬واﮐﻨﺶ‪ ،‬ﮐﻨﺶﭘﺬﯾﺮ‪ ،‬واﮐﻨﺶﭘﺬﯾﺮ‪ ،‬ﮐﻨﺶﭘـﺬﯾﺮي‪ ،‬واﮐـﻨﺶﭘـﺬﯾﺮي‪،‬‬ ‫ﮐﻨﺸﮕﺮ‪ ،‬واﮐﻨﺸﮕﺮ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬اﯾﻦ واژه ﻫﺎ در ﻓﺮاﯾﻨـﺪﻫﺎي ﺗـﺼﺮﯾﻔﯽ ﻧﯿـﺰ ﺳـﻬﻞ ﺗـﺮ ﺑـﻪ ﮐـﺎر‬

‫ﻣﯽروﻧﺪ‪ :‬ﮐﻨﺶﻫﺎ‪ ،‬واﮐﻨﺶﻫﺎ‪ ،‬واﮐﻨﺶﭘﺬﯾﺮﺗﺮ‪ .‬درﻣﺠﻤﻮع ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔـﺖ ﮐـﻪ واژهﻫـﺎي ﺑـﺴﯿﻂ و‬

‫ﻣﺸﺘﻖ و ﻣﺮﮐّﺐ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻧﺤﻮي ﻫﻢ ﮐﻮﺗﺎهﺗﺮﻧﺪ و ﻫـﻢ ﺑـﺎ ﺳـﻬﻮﻟﺖ ﺑﯿـﺸﺘﺮي در‬

‫ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژه ﺳﺎزي ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻣﯽﺗﻮان دو اﺻـﻄﻼح »ﻗﻤـﺮ ﻣـﺼﻨﻮﻋﯽ« و‬ ‫»ﻣﺎﻫﻮاره« را ﮐﻪ ﻫﺮ دو در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ satellite‬ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺎﻫﻢ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫‪46‬‬

‫‪ 3 .6‬در واژه ﮔﺰﯾﻨﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﻮاﻋﺪ آواﯾﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻠﻔﻈـﯽ از‬ ‫وامواژه ﻫﺎ اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﻮاﻋﺪ واجآراﯾﯽ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺠـﺎﯾﯽ زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ ﻣﻄﺎﺑﻘـﺖ‬

‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﯾﮑﯽ از اﺻﻮل واژهﮔﺰﯾﻨﯽ رﻋﺎﯾﺖ ﻗﻮاﻋﺪ آواﯾﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻫﻞ زﺑﺎن ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ اداي‬

‫ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﺎﻓﺮ آواﯾﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و آﺳﺎن ﺗﻠﻔﻆ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬رﻋﺎﯾﺖ ﻗﻮاﻋـﺪ آواﯾـﯽ ﺑﺎﻋـﺚ‬

‫ﺧﻮشآﻫﻨﮓ ﺷﺪن ﮐﻠﻤﺎت و ﺗﻠﻔﻆ آﺳﺎن آﻧﻬﺎ و اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﺨـﺖ رواج واژه ﻣـﯽﺷـﻮد‪ .‬ﺳـﻬﻮﻟﺖ‬ ‫ﺗﻠﻔﻆ و ﺧﻮشآﻫﻨﮕﯽ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻫﻢﻧﺸﯿﻨﯽ ﺻﺎﻣﺖﻫﺎ در ﻫﺠﺎﻫﺎ و ﭼﮕـﻮﻧﮕﯽ‬

‫ﻫﻢﻧﺸﯿﻨﯽ آﻧﻬﺎ در ﻣﺮز ﻫﺠﺎﻫﺎ و ﻧﺤﻮة ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﺠﺎﻫﺎ در ﮐﻨﺎر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺻﺎﻣﺖﻫﺎي زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎ اﻟﮕﻮي ﻣﺸﺨﺼﯽ در درون ﻫﺠﺎ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‬

‫‪ 23‬ﺻﺎﻣﺖ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﯾﻦ ﺻﺎﻣﺖﻫﺎ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ﻫﻢﻧﺸﯿﻨﯽ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳـﯽ ‪8‬‬

‫ﺻﺎﻣﺖ اﻧﻔﺠﺎري ﻫﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﻄﻘﺎً ﺑﺎﯾﺪ ‪ 64‬اﻣﮑﺎن ﻫﻢﻧﺸﯿﻨﯽ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬وﻟـﯽ‬

‫ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ‪ 14‬ﺧﻮﺷﮥ دوﺻﺎﻣﺘﯽ وﺟـﻮد ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺸﺖ ﺻﺎﻣﺖ اﻧﻔﺠﺎري زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از ق )‪ ،(q‬ك )‪ ،(k‬گ )‪ ،(g‬ت )‪ ،(t‬د )‪ ،(d‬پ‬

‫)‪ ،(p‬ب )‪ (b‬ﺑﻪاﺿﺎﻓﮥ ﻫﻤﺰه )‪ .(ʔ‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮي‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﻫﻢﻧﺸﯿﻨﯽ ﻫﺮ ﻣﺼﻮ‪‬ت ﺑـﺎ ﺧـﻮدش و‬ ‫ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﻣﺼﻮ‪‬تﻫﺎ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ‪ 64‬اﻣﮑﺎن ﻫﻢﻧﺸﯿﻨﯽ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷـﺖ‪ .‬از‬

‫اﯾﻦ ‪ 64‬اﻣﮑﺎن ﭼﻨﺎنﮐﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪ :‬ﺧﻮﺷﻪﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ ‪ tʔ‬و ‪ tk‬و‬

‫‪ bt ،qd‬و ‪ qb‬و ‪ bd‬در ﮐﻠﻤــﺎﺗﯽ ﻣﺜ ـﻞ ﻗﻄــﻊ و ﭘﺘــﮏ و ﻋﻘــﺪ و ﺛﺒــﺖ و ﻧﻘــﺐ و ﻋﺒــﺪ‪ .‬اﯾــﻦ‬ ‫ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي اﻧﺪامﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎر ﯾﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻋﺎدتﻫﺎي زﺑﺎﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽزﺑﺎﻧﺎن‬

‫اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﻧﯿﺰ ﻫﻢﻧﺸﯿﻦ ﻧﺸﺪن ﺻﺎﻣﺖﻫﺎ در درون ﻫﺠﺎ اﺗﻔﺎﻗﯽ اﺳﺖ و ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ‬ ‫واژة ﺟﺪﯾﺪ از اﺟﺘﻤﺎع ﺻﺎﻣﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺳﺮ اﺗﻔﺎق در ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﻧﯿﺎﻣﺪهاﻧﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ اﻫﻞ زﺑﺎن ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﯿﻞ ﺗﻠﻔﻆ واژه ﻫﺎ از ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻫﻤﮕﻮﻧﯽ و ﺣﺬف و ادﻏـﺎم و‬

‫ﻗﻠﺐ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ واژهﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪي ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﻣﻨﻄﺒـﻖ‬

‫ﺑﺎ ﻋﺎدت زﺑﺎﻧﯽ ﻓﺎرﺳﯽ زﺑﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﻠﻔﻆ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺛﻘﯿﻞ ﻧﯿﺎﯾﺪ و ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه از ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﭘﺮﻫﯿﺰ ﻧﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻫﻢﻧﺸﯿﻨﯽ ﺻﺎﻣﺖﻫﺎ در ﻣﺮز ﻫﺠﺎﻫﺎ ﯾﻌﻨـﯽ ﻣﺤـﻞ ﭘﯿﻮﺳـﺘﻦ ﻋﻨﺎﺻـﺮ واژﮔـﺎﻧﯽ ﺑـﺎ‬

‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﺘﺮ از ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻫﻢﻧﺸﯿﻨﯽ آﻧﻬﺎ در درون ﻫﺠﺎﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺎوﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻮﺟـﻪ‬ ‫‪47‬‬

‫ﻧﮑﺮدن ﺑﻪ ﻫﻢﻧﺸﯿﻨﯽ ﺻﺎﻣﺖﻫﺎ در ﻣﺮز ﻫﺠﺎﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪن ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﺷﻮد‬

‫ﮐﻪ ﻓﺎرﺳﯽ زﺑﺎﻧﺎن از ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن آﻧﻬﺎ ﭘﺮﻫﯿﺰ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﮐﻠﻤﮥ ﻣﺮﮐّﺐ ﻓﺮﺿﯽ »ﭘﺘـﮏﻗﻄـﻊﮐـﻦ«‬

‫ازﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮي ﻣﺸﮑﻠﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد زﯾﺮا »ﭘﺘﮏ« و »ﻗﻄﻊ« دو واژة راﯾﺞ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽاﻧﺪ ﮐـﻪ‬

‫در ﮐﻨﺎر ﺑﻦ ﻣﻀﺎرع »ﮐﻦ« آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻢﻧﺸﯿﻨﯽ دو ﺻﺎﻣﺖ اﻧﻔﺠﺎري ﭘﺎﯾـﺎﻧﯽ ﮐﻠﻤـﻪ »ﭘﺘـﮏ« ﺑـﺎ‬

‫ﺻﺎﻣﺖ اﻧﻔﺠﺎري آﻏﺎزي ﮐﻠﻤﮥ »ﻗﻄﻊ« ﺑﺎﻋﺚ ﺛﻘﯿﻞ ﺷﺪن ﺗﻠﻔﻆ اﯾـﻦ ﮐﻠﻤـﮥ ﻣﺮﮐّـﺐ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬

‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ‪ 7‬ﺻﺎﻣﺖ اﻧﻔﺠﺎري در ﮐﻞ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﮥ ﻣﺮﮐّﺐ را ﻫﻢ ﺑﺎﯾﺪ در ﺛﻘﯿﻞ ﮐﺮدن ﺗﻠﻔﻆ‬ ‫آن ﻣﺆﺛﺮ داﻧﺴﺖ‪.‬‬

‫ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ و ﺑﻠﻨﺪي ﻫﺠﺎﻫﺎ و ﺷﯿﻮة ﻫﻢﻧﺸﯿﻨﯽ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از دﻻﯾﻠﯽ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻣﻤﮑـﻦ‬

‫اﺳﺖ در ﺳﻬﻮﻟﺖ ﯾﺎ ﺳﺨﺘﯽ ﺗﻠﻔﻆ ﮐﻠﻤﺎت ﺗﺄﺛﯿﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﻫﻤﺎن ﮐﻠﻤﮥ ﻣﺮﮐّﺐ ﻓﺮﺿـﯽ‬ ‫»ﭘﺘﮏﻗﻄﻊﮐﻦ« دو ﻫﺠﺎي ﮐﺸﯿﺪه در ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و دﻟﯿﻞ دﯾﮕﺮي ﺑﺮاي ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﺗﻠﻔﻆ آن‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬دو ﻫﺠﺎي اول اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺘﮏ )‪ (potk‬و ﻗﻄﻊ )‪ (qatʔ‬ﺑﻪ ﺧﻮﺷـﮥ دوﺻـﺎﻣﺘﯽ‬

‫ﺧﺘﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺼﻮ‪‬ﺗﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﺧﻮﺷﮥ دوﺻﺎﻣﺘﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و‬

‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺠﺎﻫﺎ در ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﺑﺎﻋﺚ دﺷﻮاري ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﮔـﺮدد‪ .‬اﺳـﺘﻔﺎدة ﻣﻨﺎﺳـﺐ از‬

‫ﻫﺠﺎﻫﺎي ﮐﻮﺗﺎه و ﺑﻠﻨﺪ ﯾﮑﯽ از راهﻫﺎي اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﺨﺖ رواج واژه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ ﮐـﻪ‬

‫واژة ﻣﻌﺎدل از واژة ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﻮع ﻫﺠﺎﻫﺎ و آراﯾﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ اﻫﻞ‬ ‫زﺑﺎن ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮد آن ﺗﻤﺎﯾﻞ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و آن را ﺑﻪ واژة ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﺗﻠﻔﻆ واژهﻫﺎي ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻧﯿﺰ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ آن ﺗﻠﻔﻈﯽ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﻮاﻋﺪ واجآراﯾﯽ و‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺠﺎﯾﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻫـﯿﭻ واژهاي ﺑـﺎ دو ﺻـﺎﻣﺖ‬

‫آﻏﺎز ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ازاﯾﻦرو‪ ،‬واژة ‪ standard‬در ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪﺻﻮرت »اﺳﺘﺎﻧﺪارد« ﺗﻠﻔﻆ ﻣﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻠﻔﻆ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و ﺿﺒﻂ ﮐﺮد ‪ .‬ﻣﺜ ـ ﺎل دﯾﮕﺮ ﭘﺴـﻮﻧﺪ ‪ -ism‬در واژهﻫـﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬

‫‪ cubism‬و ‪ socialism‬اﺳﺖ ﮐﻪ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪﺻﻮرت »ـ ﯾﺴﻢ« رواج ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ‬ ‫در زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﺗﻠﻔﻆ دﯾﮕﺮي دارد‪ .-iz∂m :‬ﺗﻠﻔﻆ راﯾﺞ را ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﮥ ﺗﻔﺎوت آن ﺑﺎ ﺗﻠﻔـﻆ‬ ‫اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ داد‪.‬‬

‫‪48‬‬

‫‪ 4 .6‬در اﻣﻼي واژه ﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ از دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﭘﯿﺮوي ﺷـﻮد‪ .‬در ﺻـﻮرت ﻧﯿـﺎز‬

‫ﻣﯽﺗﻮان از ﻋﻼﺋﻢ ﺳﺠﺎوﻧﺪياي ﮐﻪ ﻫﻨﻮز در ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳﯽ ﻗﺒﻮل ﻋﺎم ﻧﯿﺎﻓﺘﻪاﻧـﺪ ﻧﯿـﺰ اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﮐﺮد‪.‬‬ ‫از دﯾﺮﺑﺎز ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﯿﻮة ﻧﻮﺷﺘﻦ واژه ﻫﺎي ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه واژه ﻫﺎي ﻣﺮﮐّﺐ ﯾﺎ ﻣـﺸﺘﻖ‪،‬‬

‫در ﻣﺘﻮن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﭼﺸﻤﮕﯿﺮي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﭘﻨﺠﺎه ﺷﺼﺖ ﺳﺎل اﺧﯿﺮ ﮐﻪ آﻣﻮزش‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺴﯿﺎر ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻋﺪهاي از ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﺑﺮ آن ﺷﺪهاﻧـﺪ ﺗـﺎ درﺑـﺎرة ﯾﮑـﺴﺎن‬

‫ﮐﺮدن اﻣﻼي واژه ﻫﺎ ﺑﻪ ﭼﺎرهاﻧﺪﯾﺸﯽ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬از ﻫﻤﯿﻦ رو‪ ،‬ﺷﯿﻮة ﻧﮕﺎرش واژه ﻫﺎ از آﻏـﺎز ﮐـﺎر‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ در دﺳﺘﻮر ﮐﺎر آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و اﯾﻦ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي‬

‫ازﻧﻈﺮ اﺳﺘﺎدان و ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1378‬ﺿﻮاﺑﻄﯽ را در ﻗﺎﻟﺐ دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻓﺎرﺳـﯽ ﻣﻨﺘـﺸﺮ‬

‫ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ از ﭼﺎپ و ﭘﺨﺶ اﯾﻦ ﺟﺰوه ﺟﻤﻊ زﯾﺎدي از ﺻﺎﺣﺐﻧﻈـﺮان درﺑـﺎرة ﻣﺤﺘـﻮاي آن ﺑـﻪ‬

‫اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ آراي آﻧﺎن در ﺳﺎل ‪ 1381‬وﯾﺮاﺳﺖ ﺟﺪﯾﺪي‬

‫از دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﺮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1385‬ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻣﻼﯾـﯽ ﺧـﻂ ﻓﺎرﺳـﯽ ﮐـﻪ در آن اﻣـﻼي‬ ‫واژهﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ و ﺑﺎ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻟﻔﺒﺎﯾﯽ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ اﻧﺘﺸﺎر ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺮوه واژهﮔﺰﯾﻨﯽ در اﻣﻼي واژهﻫﺎ از دﺳﺘﻮر ﺧﻂّ ﻣﺼﻮ‪‬ب ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻓﺰون‬

‫ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﺠﺎوﻧﺪي را ﮐﻪ دﺳﺘﻮر ﺧﻂ ﻣﺘﻌﺮض آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬

‫ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻂّ ﺗﯿﺮة ﮐﻮﺗﺎه در واژهﻫﺎي ﻣﺮﮐّﺒﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﯾﺨﭽﺎل ـ ﯾﺦزن« و »ﭘﯿﺎده ـ ﺳﻮار«‪.‬‬ ‫دو واژه اي ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﯿﺮة ﮐﻮﺗﺎه ﺑﻪ ﻫﻢ ارﺗﺒﺎط ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﻘﻮﻟﮥ دﺳـﺘﻮري ﺗﻌﻠـﻖ دارﻧـﺪ و‬ ‫درﻣﺠﻤﻮع ﯾﮏ واﺣﺪ دﺳﺘﻮري ـ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ را ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﺻﻄﻼح »ﭘﺎﯾﺴﺘﮕﯽِ ﺟﺮم ـ اﻧﺮژي«‬

‫ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ mass-energy conservation‬ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺎﯾﺴﺘﮕﯽِ ﺟﺮم و‬ ‫اﻧﺮژي ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﭘﺎﯾﺴﺘﮕﯽِ راﺑﻄﮥ ﻣﯿﺎن ﺟﺮم و اﻧﺮژي اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 5 .6‬ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺿﺮورت از ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژهﺳﺎزي ﮐﻢﺳﺎﺑﻘﻪ ﯾﺎ ﺑﯽﺳﺎﺑﻘﻪ در‬ ‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺟﻬﺎن ﻣﺪرن ﺑﺮاي ﻫﻤﮥ زﺑﺎنﻫﺎ وﺿﻌﯿﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﭘﯿﺶ آورده ﮐﻪ در ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺳـﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻋﺼﺮ ﻋﻠﻢ و ﻓﻨّﺎوري ﺑﺎ ﭼﻨـﺎن ﺳـﺮﻋﺘﯽ رﺷـﺪ و ﮔـﺴﺘﺮش ﻣـﯽﯾﺎﺑـﺪ و ﻧﯿـﺎز ﺑـﻪ‬

‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺟﺪﯾﺪ در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﮋوﻫﺶ ﭼﻨﺎن اﺑﻌﺎدي ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﮕـﺮ‬ ‫‪49‬‬

‫زﺑﺎن ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﮐﻮﭼﻪ و ﺑﺎزار و ﻧﯿﺰ زﺑﺎن ادﺑﯽ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي آن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬زﺑﺎنﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ ﺑﺮاي رﻓﻊ‬

‫ﻧﯿﺎزﻫﺎي واژﮔﺎﻧﯽ ﺧﻮد ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺰاران رﯾﺸﮥ ﻟﻐﺖ از زﺑﺎنﻫﺎي ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ و ﻻﺗﯿﻦ ﺑﻪ وام ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧـﺪ‪،‬‬

‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﯿﺎز‪ ،‬از وامﮔﯿﺮي ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎ و ﭘﯿﺸﻮﻧﺪﻫﺎي ﻻﺗﯿﻦ و ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ اﺑﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻓﺰون‬

‫ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬در واژهﺳﺎزي روشﻫﺎﯾﯽ اﺑﺪاع ﮐـﺮدهاﻧـﺪ ﮐـﻪ در ﻫـﯿﭻ زﺑـﺎﻧﯽ ﺑـﻪﻃـﻮر ﻃﺒﯿﻌـﯽ ﯾﺎﻓـﺖ‬ ‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬و ﺳﺮواژهﺳﺎزي ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﻓﺰودن ﭘﯿﺸﻮﻧﺪﻫﺎ و ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ رﯾﺸﻪ‬

‫واژهﻫـﺎﯾﯽ ﺑـﺴﯿﺎر ﻃـﻮﻻﻧﯽ ﺳـﺎﺧﺘﻪاﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ‪ disestablishmentarianism‬در اﻧﮕﻠﯿـﺴﯽ و‬ ‫‪ anticonstitutionnellement‬در ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪.‬‬

‫ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻧﯿﺰ در ﻣﻮاردي ﺑﻪﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﺎﯾﺪ از ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي واژهﺳﺎزياي اﺳـﺘﻔﺎده‬

‫ﮐﺮد ﮐﻪ ﮐﻢﺳﺎﺑﻘﻪ ﯾﺎ ﺑﯽﺳﺎﺑﻘﻪاﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﭼﻨﺪ ﻓﺮاﯾﻨﺪ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺷﺎﻫﺪ ﻣﯽآورﯾﻢ‪:‬‬ ‫‪ 1 .5 .6‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺼﺪر ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ‬

‫ﻣﺼﺪر ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ ﮐﻪ ﻧﺎم دﯾﮕﺮ آن ﻣﺼﺪر ﺟﻌﻠﯽ ﯾﺎ ﻣﺼﺪر ﺗﺒﺪﯾﻠﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺼﺪري اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺎ‬

‫اﻓﺰودن ﭘﺴﻮﻧﺪ »ـﯾﺪن« ﺑﻪ اﺳﻢ ﯾﺎ ﺻﻔﺖ ﺑﻪ دﺳـﺖ ﻣـﯽآﯾـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ روش ﻣـﺼﺪرﺳﺎزي ﻫـﻢ ﺑـﺎ‬

‫واژه ﻫﺎي اﺻﯿﻞ و ﻫﻢ ﺑﺎ وامواژهﻫﺎ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺳﺎﺑﻘﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﮕﯿﺪن‪ ،‬رزﻣﯿﺪن‪،‬‬

‫ﺗﻨﺪﯾﺪن‪ ،‬ﻃﻠﺒﯿﺪن‪ ،‬ﻓﻬﻤﯿﺪن‪ ،‬رﻗﺼﯿﺪن‪ ،‬ﺑﻠﻌﯿﺪن‪ .‬و اﻣﺮوز ﻧﯿﺰ در زﺑـﺎن ﻋﺎﻣـﮥ ﻣـﺮدم ﮔـﺎﻫﯽ ﭼﻨـﯿﻦ‬

‫ﻣﺼﺪرﻫﺎﯾﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺗﻮﭘﯿﺪن‪ ،‬ﺷﻮﺗﯿﺪن‪ ،‬ﮔﺎزﯾﺪن‪ .‬از ﭼﻨﺪ دﻫﮥ ﻗﺒﻞ در ﻣﯿـﺎن ﻣﺘﺨﺼـﺼﺎن‬

‫اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﻓﺮاﯾﻨﺪ در ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ و ﺑـﺎ‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺼﺪر‪ ،‬ﻣﺸﺘﻖﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺧﻮد را از آن ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬ﻏﻼﻣﺤـﺴﯿﻦ‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺐ در داﺋﺮةاﻟﻤﻌﺎرف ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺼﺪر »آﺑﯿﺪن« را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ hydrate‬ﺑﻪﮐـﺎر ﺑـﺮده و از آن‬

‫ﻣﺸﺘﻖ »آﺑﯿﺪه« را ﺑﻪ دﺳﺖ آورده اﺳﺖ‪ .‬دﯾﮕﺮ ﻣﺜﺎلﻫﺎ »ﻗﻄﺒﯿﺪن« و »ﯾﻮﻧﯿﺪن« اﺳﺖ )ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ در‬

‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ polarize‬و ‪ (ionize‬ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ »ﻗﻄﺒﺶ« و »ﻗﻄﺒﺎن« ﯾﺎ »ﻗﻄﺒﻨﺪه« و »ﻗﻄﺒﯿﺪه« و »ﯾﻮﻧﺶ«‬

‫و »ﯾﻮﻧﯿﺪه« و »ﯾﻮﻧﻨﺪه« ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 2 .5 .6‬اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺻﻔﺖﺳﺎز»ـﯾﮏ«‬

‫در ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﻌﻤﻮلﺗﺮﯾﻦ روش ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺻﻔﺖ اﻓـﺰودن ﭘـﺴﻮﻧﺪ »ــ ي« ﺑـﻪ اﺳـﻢ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﯽ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﺧﻮد اﺳﻢ ﺑﻪ ﺻﺪاي ]‪ ، [i‬ﻣﺜﻼً ﺑﻪ ﭘﺴﻮﻧﺪ اﺳـﻢ ﻣـﺼﺪرﺳﺎز‬ ‫‪50‬‬

‫»ـ ي« ﺧﺘﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ«‪ ،‬روش ﻣﻌﻤﻮل اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﻔﺖ را ﺑـﺎ ﺳـﺘﺎك ﮔﺬﺷـﺘﮥ‬

‫ﻓﻌﻞ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺻﻔﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪» :‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﯽ«‪.‬‬

‫راه دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺻﻔﺖ از ﭘﺴﻮﻧﺪ »ـ اﻧﻪ« اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪاﯾﻦﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐـﻪ‬

‫ﭘﺴﻮﻧﺪ اﺳﻢ ﻣﺼﺪرﺳﺎز »ـ ي« ﺣﺬف ﻣﯽﮔﺮدد و ﭘﺴﻮﻧﺪ »ـ اﻧﻪ« اﻓﺰوده ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺳﺨﻦﺳﻨﺠﯽ ←‬ ‫ﺳﺨﻦﺳﻨﺠﺎﻧﻪ‪.‬‬

‫راه دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻢ ﻣﺼﺪر ﺑﺎ ﭘـﺴﻮﻧﺪ »ــِ ش« ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﻣـﯽﺷـﻮد و ﺳـﭙﺲ ﭘـﺴﻮﻧﺪ‬

‫ﺻﻔﺖﺳﺎز »ـ ي« اﻓﺰوده ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ زﯾﺴﺖﺳﻨﺠﺸﯽ‪.‬‬

‫اﻣﺎ اﮔﺮ در ﻣﻮرد واژهاي ﻫﯿﭻﯾﮏ از اﯾﻦ روشﻫﺎ ﮐﺎرﺳﺎز ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان از ﭘﺴﻮﻧﺪ ﺻﻔﺖﺳﺎز‬

‫»ـ ﯾﮏ« ﮐﻪ ﺻﻮرت ﭘﻬﻠﻮي ﭘﺴﻮﻧﺪ »ـ ي« ﮐﻨﻮﻧﯽ اﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪ .‬ﮐﺎرﺑﺮد اﯾﻦ ﭘـﺴﻮﻧﺪ ﮐـﻪ در‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوز ﻧﯿﺰ در واژهﻫﺎي »ﻧﺰدﯾﮏ« و »ﺗﺎرﯾﮏ« و »زﻧﺪﯾﻖ« )= زﻧﺪﯾﮏ( ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ در‬

‫ﯾﮑﯽ دو واژه ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺧﻮارزﻣﯿﮏ‪.‬‬ ‫‪ 3 .5 .6‬ﺳﺮواژهﺳﺎزي‬

‫ﺳﺮواژه ﺳﺎزي ﮐﻪ ﺷﺮح آن در »ﺷﯿﻮهﻫﺎي واژهﮔﺰﯾﻨﯽ« آﻣﺪه‪ ،‬از روشﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻓﺎرﺳـﯽ‬ ‫ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﮐﻨﻮن ﮐﺎرﺑﺮد آن رو ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 6 .6‬ﻫﺮ واژهاي را ﮐﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد‪ ،‬ﺻﺮفﻧﻈﺮ از ﺗﺒﺎر آن‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان در ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي‬ ‫واژهﺳﺎزي ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد و ﺑﺎ ﭘﯿﺸﻮﻧﺪﻫﺎ و ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎ و واژهﻫﺎي اﺻﯿﻞ ﻓﺎرﺳﯽ ﺗﺮﮐﯿـﺐ ﮐـﺮد و‬ ‫ﺑﺎ آن واژه ﯾﺎ واژهﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫در ﻫﺰار ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ واژهﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎري از ﺗﺮﮐﯿﺐ واژهﻫﺎ و ﭘﯿﺸﻮﻧﺪﻫﺎ و ﭘـﺴﻮﻧﺪﻫﺎي اﺻـﯿﻞ‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺎ واژه ﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﺎلﻫﺎي زﯾﺮ ﻣـﺸﺘﯽ از ﺧـﺮوار اﺳـﺖ‪ :‬ﻏﻤﮕـﯿﻦ‪،‬‬

‫ﻏﻢاﻓﺰا‪ ،‬ﻏﻤﺨﻮار‪ ،‬ﻋﯿﺐﭘﻮش‪ ،‬ﻋﯿﺒﻨﺎك‪ ،‬ﻓﻬﻤﯿﺪه‪ ،‬ﻣﻨﺠﻼب‪ ،‬ﺗﻌﻠﯿﻢﮔﺮ‪ ،‬ﻋﺸﻮه ﮔـﺮ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮕـﺴﺘﺎن‪ ،‬در‬ ‫ﻣﻘﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰ زﺑﺎن‪ ،‬در واژه ﺳﺎزي‪ ،‬ﺑﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﺎر واژه ﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ اﻣﮑـﺎن‬

‫ﭼﺮﺧﺶ آﻧﻬﺎ در ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ دﺳﺘﻮري و ﺳﺎﺧﺘﻦ واژهﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ از آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺟﻪ دارد‪.‬‬

‫‪51‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻋﻘﯿﺪة اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ وامواژهﻫﺎ را ﺑﺎ واژهﻫﺎ و ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎ و ﭘﯿـﺸﻮﻧﺪﻫﺎي اﺻـﯿﻞ‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ درﺳﺖ ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ ﻣﻘﺒﻮل ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﻫﻢ ﺑـﺎ ﺳـﻨّﺖ دﺳـﺖِﮐـﻢ ﻫﺰارﺳـﺎﻟﮥ‬

‫واژهﺳﺎزي در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﺘﻌﺎرض اﺳﺖ و ﻫﻢ از ﺗﻮان واژهﺳﺎزي ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯽﮐﺎﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ 7 .6‬در ﻣﻮرد اﺷﺘﺮاك ﻟﻔﻈﯽ و ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ در واژه ﻫﺎي ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ و ﻣﻌﺎدلﻫـﺎي ﻓﺎرﺳـﯽ آﻧﻬـﺎ از‬ ‫ﺿﻮاﺑﻂ زﯾﺮ ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ 1 .7 .6‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ ﻟﻔﻆ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﮐﻪ داراي ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺣﻮزه ﻫﺎ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل ﻓﺎرﺳﯽ اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ در ﺣـﻮزه ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ از‬ ‫دﯾﺮﺑﺎز ﻣﻌﺎدلﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﻟﻔﻆ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﮐﺎﻣﻼً ﺗﺪاول ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺮ واژه ﻋﻼﻣﺖ ﯾﺎ ﻧﺸﺎن ﺻﻮﺗﯽ ﯾﺎ ﺗﺼﻮﯾﺮيِ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺧﺎﺻﯽ در ذﻫﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ دﯾـﺪن ﯾـﺎ‬

‫ﺷﻨﯿﺪن آن ﺻﻮت ﯾﺎ ﺗﺼﻮﯾﺮ‪ ،‬آن ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻣﺘﺒﺎدر ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻫﺮ واژه ﯾﮏ ﺷﻨﺎﺳﻪ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺮ ﻧﻈﺎمِ ﺷﻨﺎﺳﻪﮔﺬاريﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺷﻨﺎﺳﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ از آن‬

‫ﻧﻈﺎم ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و در ﻧﻈﺎم واژﮔﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه در ﺣﯿﻄﮥ ﻋﻠﻮم‪ ،‬ﺿﺮوري اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫـﺮ ﺷﻨﺎﺳـﻪ ﯾـﺎ‬

‫واژه ﻓﻘﻂ ﻧﺸﺎن ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻨﺎﺳﻪ ﻫﺎ ﯾﺎ واژه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﻔﻬـﻮم‪ ،‬ﯾـﺎ‬

‫ﯾﮏ ﺷﻨﺎﺳﻪ ﯾﺎ واژه ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻨﻄﻖ ﺷﻨﺎﺳﻪﮔﺬاري اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻮﺟﺐ ﺗـﺸﺘﺖ‬

‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﯾﮕﺮ‪ ،‬در زﺑـﺎن ﻋﻠـﻢ‪ ،‬ﺑـﺮاي اﻧﺘﻘـﺎل درﺳـﺖ ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺪ از واژهﻫـﺎي‬

‫ﺗﺜﺒﯿﺖﺷﺪهاي ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻧﺰد ﮔﻮﯾﻨﺪه و ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻌﻨﯽ ﻣـﺸﺘﺮﮐﯽ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در‬

‫ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻠﺖ ﻧﺒﻮد واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﺳﺎزﻣﺎنﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﯽ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﮔﺎه‬

‫ﺑﯿﺶ از ده ﻣﻌﺎدل ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﺎلﻫـﺎي زﯾـﺮ ﺷـﻮاﻫﺪي از ﮐﺜـﺮت ﻣﻌـﺎدلﻫـﺎي ﺑﺮﺧـﯽ‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪congruent‬‬ ‫ﻫﻢ ﻧﻬﺸﺖ‪ ،‬ﮐﻨﮕﺮو‪ ،‬ﻫﻢارز‪ ،‬ﻣﺴﺎوي‪ ،‬ﻣﺘﺴﺎوي‪ ،‬ﻣﺘﺴﺎوي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ‪ ،‬ﻫﻢﺑـﺎﻗﯽﻣﺎﻧـﺪه‪ ،‬ﻫﻤﻘـﺪر‪،‬‬ ‫ﻫﻢآﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻢﺑ‪‬ﻦ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻄﺒﺎق‪ ،‬ﻫﻢﻣﻘﺪار )واژﮔﺎن رﯾﺎﺿﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮي(‪.‬‬

‫‪irreversible‬‬ ‫ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﯽ‪ ،‬ﯾﮏﻃﺮﻓﻪ‪ ،‬ﯾﮏﻃﺮﻓﯽ‪ ،‬واﻧﮕَﺸﺘَﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺎزﮔـﺸﺖﻧﺎﭘـﺬﯾﺮ‪ ،‬ﻧﺎواﮔَـﺸﺘَﻨﯽ‪،‬‬ ‫ﯾﮏﺟﺎﻧﺒﻪ‪ ،‬ﯾﮏﺟﻬﺘﯽ‪ ،‬ﻧﺎﺑﺮﮔﺸﺘﻨﯽ )واژﮔﺎن ﺷﯿﻤﯽ و ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﭘﻮرﺟﻮادي(‪.‬‬ ‫‪52‬‬

‫ﻋﮑﺲ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻟﻔﻆ ﻓﺮﻧﮕﯽ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل ﻓﺎرﺳﯽ وﺟﻮد‬

‫دارد‪:‬‬

‫ﺗﺠﺰﯾﻪ )واژﮔﺎن ﺷﯿﻤﯽ و ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﭘﻮرﺟﻮادي(‬

‫‪disintegration, decomposition, analysis, decay, dispersion, resolution,‬‬ ‫‪dissociation‬‬ ‫ﻣﻘﺼﻮد از واژهﮔﺰﯾﻨﯽ و ﻣﻌﺎدل ﯾﺎﺑﯽ دﻗﯿﻖ ﮐﺮدن ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي دﻗﯿﻖ ﮐﺮدن ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﺎﯾﺪ‬

‫ﺑﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻇﺮﯾﻒ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ اﻟﻔﺎظ‪ ،‬ﭼﻪ در زﺑﺎن ﻣﺒـﺪأ و ﭼـﻪ در زﺑـﺎن ﻣﻘـﺼﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺟـﻪ ﮐـﺮد‪.‬‬

‫ازاﯾﻦرو‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم و ﯾﮏ ﻟﻔﻆ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﯿﻢ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ ﺷﺪهاﯾﻢ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي زﯾﺮ از اﯾﻦ دﺳﺖ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮔﻮﯾﯿﺰه‬

‫ﮔﯿﺎهﺧﻮار‬

‫وﯾﮋهﺑ‪‬ﺮدار‬

‫وﯾﮋهﺣﺎﻟﺖ‬

‫‪coccus‬‬ ‫‪vegetarian‬‬ ‫‪eigenvector‬‬ ‫‪eigenstate‬‬

‫ﮔﺎه ﺑﺎوﺟﻮد ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻟﻔﻆ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻌـﺎدلﻫـﺎي‬

‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ ﺗﺪاول ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ دادن آﻧﻬﺎ اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻪﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﯾﺪ آﻧﻬﺎ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻧﮑﻪ ﮔﺎه ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﻮزة ﮐﺎرﺑﺮد‪ ،‬ﻣﻌﺎدلﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي زﯾﺮ‬ ‫ﮔﻮﯾﺎي اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﮔﻮارد )زﻣﯿﻦﺷﻨﺎﺳﯽ(‬

‫‪assimilation 1‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ﯾﮑﯽ ﺷﺪن ﺑﯿﮕﺎﻧﻪﺳﻨﮓﻫﺎ و اﺟﺰاي ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻮدهاي از ﻣﺎﮔﻤﺎ و ﻫـﻀﻢ آﻧﻬـﺎ در‬ ‫ﻣﺎﮔﻤﺎ‪.‬‬

‫ﻫﻤﮕﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻮنﺷﺪﮔﯽ )زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ(‬

‫‪assimilation 2‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ﻓﺮاﯾﻨﺪي ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ آن ﻣﺸﺨﺼﻪ ﯾﺎ ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي ﯾﮏ واﺣﺪ آواﯾﯽ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﺑﻘـﺖ ﺑـﺎ‬

‫ﻣﺸﺨﺼﻪ ﯾﺎ ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي واﺣﺪ آواﯾﯽ دﯾﮕﺮِ ﭘﯿﺶ ﯾﺎ ﭘﺲ از آن ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪53‬‬

‫ﺗﮑﺜﯿﺮ )ﺳﯿﻨﻤﺎ و ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن(‬

‫‪duplication 1‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ﺗﻬﯿﮥ ﻧﺴﺨﻪ ﯾﺎ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد از ﻧﺴﺨﮥ اﺻﻠﯽ ﻓﯿﻠﻢ ﯾﺎ وﯾﺪﺋﻮ‪.‬‬ ‫دوﺗﺎﺷﺪﮔﯽ )زﯾﺴﺖﺷﻨﺎﺳﯽ(‬

‫‪duplication 2‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ﻓﺮاﯾﻨﺪي ﮐﻪ در آن ﯾﮏ ﻗﻄﻌﮥ ژﻧﯽ در ﻓﺎمْﺗﻦ ﺗﮑﺮار ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﺗﺼﺎل )ﺷﯿﻤﯽ(‬

‫‪attachment 1‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﯾﮏ واﺣﺪ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ )ﺟﺰء ﻣﻮرد ﻋﻤﻞ( ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ ﭘﯿﻮﻧﺪ دوﻣﺮﮐﺰي ﺑـﻪ‬ ‫واﺣﺪ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽِ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﯽآﻧﮑﻪ در ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎي ﺟﺰء ﻣﻮرد ﻋﻤﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮي روي دﻫﺪ‪.‬‬ ‫دﻟﺒﺴﺘﮕﯽ )روانﺷﻨﺎﺳﯽ(‬

‫‪attachment 2‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ﮔﺮاﯾﺶ ﮐﻮدك ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﻧﺰدﯾﮏ و ﺻﻤﯿﻤﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﯽ از اﻓـﺮاد و اﺣـﺴﺎس‬ ‫اﻣﻨﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﺣﻀﻮر آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ارﺗﺒﺎط ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺎ واﻟﺪﯾﻦ‪.‬‬ ‫‪ 2 .7 .6‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ ﻟﻔﻆ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ در ﯾﮏ ﺣﻮزة ﻣﺸﺨﺺ ﻓﻘﻂ ﺑﺎﯾـﺪ ﯾـﮏ ﻣﻌـﺎدل ﻓﺎرﺳـﯽ‬

‫اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ آن ﻟﻔﻆ در ﻫﻤﺎن ﺣﻮزه داراي ﭼﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫درﺑﺎرة ﺿﺮورت ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ واژه ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺨﺺ در ﺑﻨﺪ ‪1 .7 .6‬‬

‫ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪ‪ .‬ﮔﺎه ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﯾﮏ ﺣﻮزه ﯾﮏ ﻟﻔﻆ داراي ﭼﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ازآﻧﺠﺎﮐﻪ در‬ ‫واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﺑﺮاي دﻗﯿﻖ ﮐﺮدن ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﻟﻔﻆ ﻣﻌﯿ‪‬ﻨﯽ ﺑﻪ ﮐـﺎر ﺑﺒـﺮﯾﻢ‪،‬‬ ‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮﯾﮏ از ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ واژه در زﺑﺎن ﻣﺒﺪأ‪ ،‬در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل اﻧﺘﺨـﺎب‬ ‫ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ واژه ﻫﺎ در زﺑﺎن اول ﺑﻪﺗﺪرﯾﺞ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و در‬ ‫ﺑﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻪ ﮐﺎر روﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯽآﻧﮑﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﺧﻠـﻂ ﺷـﻮد‪ .‬ازآﻧﺠﺎﮐـﻪ در‬ ‫واژهﮔﺰﯾﻨﯽ در زﺑﺎن دوم اﯾﻦ ﺳﯿﺮ و ﺗﺤﻮل زﺑﺎﻧﯽ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و اﻫﻞ زﺑﺎن دوم ﺑﻪﻧﺎﮔﺎه ﺑﺎ ﯾﮏ‬ ‫واژه در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻮاﺟـﻪ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺗﻔﮑﯿـﮏ ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ از ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﻻزم اﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻌﺎدلﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي زﯾﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ را روﺷﻦ ﻣﯽﺳﺎزد‪:‬‬ ‫ﺗﻤﺎﺷﺎﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﺶﺳﺮا )ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ(‬ ‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ﺑﻨﺎﯾﯽ ﻣﺮﮐّﺐ از ﺣﺪاﻗﻞ ﯾﮏ ﺗﺎﻻر ﺑﺮاي اﺟﺮا و ﺗﻤﺎﺷﺎي اﻧﻮاع ﻧﻤﺎﯾﺶ‪.‬‬ ‫‪54‬‬

‫‪theatre 1‬‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺶ )ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ(‬

‫‪theatre 2‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ﺑﯿﺎن رﺷﺘﻪروﯾﺪادﻫﺎﯾﯽ داﺳﺘﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺿﻮاﺑﻄﯽ ﻣﻌـﯿ‪‬ﻦ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺗﻤﺎﺷـﺎﮔﺮان ﺑـﺎ‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﻔﺘﺎر و ﺣﺮﮐﺎت ﭼﻬﺮه و ﺑﺪن‪.‬‬

‫آﻏﺎزﮔﺮ )زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ(‬

‫‪theme 1‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬در دﺳﺘﻮر ﻧﻘﺶﮔﺮا‪ ،‬ﺳﺎزة آﻏﺎزﯾﻦ ﭘﯿﺎم‪.‬‬

‫ﭘﺬﯾﺮﻧﺪه )زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ(‬

‫‪theme 2‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬در دﺳﺘﻮر زاﯾﺸﯽ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﻧﻘﺶﻫـﺎ ﯾـﺎ ﺣﺎﻟـﺖﻫـﺎي ﻣﻌﻨـﺎﯾﯽ ﮔـﺮوه ﻫـﺎي اﺳـﻤﯽ ﮐـﻪ‬

‫ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة ﮐﻨﺶ ﯾﺎ وﺿﻌﯿﺖ ﯾﺎ ﺗﻤﻠﮏﭘﺬﯾﺮي آن ﮔﺮوه اﺳﻤﯽ در ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺴﺘﺮﺑﺬر )ﮐﺸﺎورزي ـ زراﻋﺖ و اﺻﻼح ﻧﺒﺎﺗﺎت( ‪seed bed 1‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬زﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﺬرﮐﺎري آﻣﺎده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺰاﻧﻪ )ﮐﺸﺎورزي ـ زراﻋﺖ و اﺻﻼح ﻧﺒﺎﺗﺎت( ‪seed bed 2‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬زﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﻧﺸﺎ را ﻗﺒﻞ از اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ ﻣﺤﻞ داﺋﻤﯽِ ﺧﻮد در آن ﻣﯽﮐﺎرﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 3 .7 .6‬ﻫﺮﮔﺎه ﯾﮏ اﺻﻄﻼح ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ داراي ﭼﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﺮﯾﮏ از ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﯽﺗﻮان‬ ‫ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل ﻓﺎرﺳﯽ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮد‪.‬‬

‫در ﺑﻨﺪﻫﺎي ‪ 1 .7 .6‬و ‪ 2 .7 .6‬ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ واژه و ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﮕـﺮ در ﻣـﻮارد‬

‫اﺳﺘﺜﻨﺎ‪ ،‬ﮐﻪ ﺻﺮاﺣﺘﺎً آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ازاﯾﻦرو‪ ،‬ارﺟﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل وﺟﻮد‬

‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ در زﺑﺎن ﻣﺒﺪأ ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ ﻣﻔﻬـﻮم ﻓﻘـﻂ ﯾـﮏ ﻟﻔـﻆ وﺟـﻮد داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﺑﻨﺪﻫﺎي ‪ 1 .7 .6‬و ‪ 2 .7 .6‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻧﯿﺰ ﺻﺪق ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 4 .7 .6‬در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﭼﻨﺪ ﻟﻔﻆ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم واﺣﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ در زﺑـﺎن‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺿﺮورت‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮاي ﻫﺮﯾﮏ‬ ‫از اﻟﻔﺎظ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺎدﻟﯽ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ‪.‬‬

‫در زﺑﺎن ﻣﺒﺪأ ﮔﺎه ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﯾﺎ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﯾـﺎ ﺳـﻠﯿﻘﻪاي ﯾـﺎ ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ‬

‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ و ﻓﻨّﺎوري در ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮمِ واﺣﺪ ﭼﻨﺪ ﻟﻔﻆ در ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎ وﺿﻊ ﺷﻮد‪ .‬در زﺑﺎن‬ ‫‪55‬‬

‫دوم‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از ﺗﻌﺪد ﻣﻌﺎدل ﭘﺮﻫﯿﺰ ﺷﻮد و اﺳﺎس ﮐﺎر واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﮐﻪ‬ ‫وﺿﻊ ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺖ رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي زﯾﺮ ازاﯾﻦدﺳﺖ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪playwright, dramatist‬‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺸﻨﺎﻣﻪﻧﻮﯾﺲ‬

‫ﻧﻤﺎي ﮐﺞزاوﯾﻪ‬

‫‪canted shot, off-angle shot, dutch angle shot, dutch tilt shot‬‬

‫ﺗﺎر‪‬كﺗﻦ‬

‫‪apical body, perforatorium, acrosome‬‬

‫در ﻣﻮاردي اﯾﻦ ﮐﺎر اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ اﻟﻔﺎظ ﻣﺘﺮادف در زﺑﺎن اول‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻔﻬـﻮم‬

‫ﯾﮑﺴﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺮد آﻧﻬﺎ ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ دﻗﯿﻘﺎً ﺑﻪﺟﺎي ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﮐﺎر روﻧﺪ‪ .‬ﮔـﺎه‬

‫ﻧﯿﺰ اﻟﻔﺎظ ﺑﻪﻗﺪري ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻌﺎدﻟﯽ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﯾﮑﯽ از آﻧﻬـﺎ وﺿـﻊ‬

‫ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻟﻔﻆ دﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﮐﺎﻣﻼً ﻏﺮﯾﺐ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي زﯾﺮ‬ ‫ﮔﻮﯾﺎي اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﭘﺎدﻣﺸﺘﻖ ‪ antiderivative‬ﮐﻪ ﻣﺘﺮادف اﺳﺖ ﺑﺎ‪ :‬ﺗﺎﺑﻊ اوﻟﯿﻪ ‪primitive function‬‬ ‫ﺷﻔﻖ داﺋﻤﯽ ‪ permanent aurora‬ﮐﻪ ﻣﺘﺮادف اﺳﺖ ﺑﺎ‪ :‬ﻫﻮادرﺧﺶ ‪airglow‬‬

‫ﮔﺮوه ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﯾﯽ ‪ commutative group‬ﮐﻪ ﻣﺘﺮادف اﺳﺖ ﺑﺎ‪ :‬ﮔﺮوه آﺑﻠﯽ ‪Abelian group‬‬

‫ﮔﺎه ﻧﯿﺰ اﻟﻔﺎظ ﻣﺘﺮادف در زﺑﺎن دوم ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺟﻮد دو ﺻﻮرت ﮐﺎﻣﻞ و اﺧﺘـﺼﺎري در زﺑـﺎن‬

‫اول ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬از آن ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬

‫ﺧﻂ ﭘ‪‬ﺮﺑﻨﺪ ‪ coutour line‬ﮐﻪ ﻣﺘﺮادف اﺳﺖ ﺑﺎ‪ :‬ﭘ‪‬ﺮﺑﻨﺪ ‪countour‬‬

‫دﯾﺪﺑﺎﻧﯽ وﺿﻊ ﻫﻮا ‪ eather observation‬ﮐﻪ ﻣﺘﺮادف اﺳﺖ ﺑﺎ‪ :‬دﯾﺪﺑﺎﻧﯽ ‪observation‬‬

‫‪ 5 .7 .6‬اﺳﺘﻔﺎده از ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ اﺻﻄﻼح ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ در ﺣـﻮزه ﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬ ‫ﻣﺠﺎز اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮔﺎه در زﺑﺎن اول ﺑﺮاي ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﯾﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻧﺰدﯾـﮏ ﺑـﻪ ﻫـﻢ در‬

‫ﺣﻮزه ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭼﻨﺪ ﻟﻔﻆ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕـﺎم ﺑﺮرﺳـﯽ اﯾـﻦ اﻟﻔـﺎظ در زﺑـﺎن دوم‬

‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﺪف واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﮐﻪ ﻗﺮار دادن ﯾﮏ ﻟﻔﻆ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ را‬

‫ﻣﺘﺮادف در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ و ﯾﮏ ﻣﻌﺎدل در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﯽ آﻧﻬﺎ وﺿﻊ ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﺷﯿﻮة واژهﮔﺰﯾﻨﯽ ﺑﻬﺘﺮ‬

‫اﺳﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ اﺗﺨﺎذ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺣﻮزه ﻫـﺎ ﻧﺰدﯾﮑـﯽ زﯾـﺎدي ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و واژهﻫـﺎ در‬ ‫ﺣﻮزه ﻫﺎﯾﯽ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﮐﺎر روﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ از اﯾﻦ اﻟﻔﺎظ در ﻫﻤﮥ زﺑﺎنﻫـﺎ وﺟـﻮد دارد‪ .‬ﺑـﺮاي‬ ‫‪56‬‬

‫ﻣﺜﺎل ﻟﻔﻆ »ﺷﯿﺮ« در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ دو ﻣﻌﻨﯽ در ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎ و ﺑﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣـﯽرود‪،‬‬

‫ﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺣﯿﻮاﻧﯽ درﻧﺪه و دوم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﯿﺮ آب‪ .‬ﻣﻌﻨﯽ دوم اﯾﻦ ﻟﻔﻆ ﺑﯽارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻟﻔﻆ اول‬

‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً از ﺷﮑﻞ ﺷﯿﺮﻫﺎي آب ﻗﺪﯾﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺳﺮ اﯾﻦ ﺣﯿﻮان ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه‬

‫ﺑﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺷﯿﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺎﯾﻊ ﺧﻮراﮐﯽ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ رﯾﺸﻪﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ دو ﻟﻔﻆ ﺗﻔﺎوت‬ ‫دارد(‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ در ﻣﻮارد زﯾﺎدي اﯾﻦ روش اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از اﺑﺘﺪا ﻫﺮﯾﮏ‬

‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻟﻔﻆ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻮزة ﺧﻮد ﻣﻌﺎدﻟﯽ را ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدهاﻧﺪ و وﺿﻌﯿﺖ ﺳﺎﺧﺖ اﯾﻦ‬

‫اﻟﻔﺎظ ﯾﮑﺴﺎن و در ﯾﮏ زﻣﺎن و ﺑﺎ ﯾﮏ دﯾﺪﮔﺎه ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﻣﮑـﺎن داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‬

‫ﻣﯽﺗﻮان در واژهﮔﺰﯾﻨﯽ و واژهﺳﺎزيﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻋﻤﻞ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ازاﯾﻦدﺳﺖ در ﻣﺼﻮ‪‬ﺑﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن وﺟﻮد دارد‪:‬‬

‫آﻏﺎزﮔﺮ ‪) 1‬زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ(‬

‫‪theme‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬در دﺳﺘﻮر ﻧﻘﺶﮔﺮا‪ ،‬ﺳﺎزة آﻏﺎزﯾﻦ ﭘﯿﺎم‪.‬‬

‫آﻏﺎزﮔﺮ ‪) 2‬زﯾﺴﺖﺷﻨﺎﺳﯽ(‬

‫‪primer‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾــﻒ‪ :‬ﺗــﻮاﻟﯽ ﮐﻮﺗــﺎﻫﯽ از رﯾﺒﻮﻧﻮﮐﻠﺌﯿــﮏاﺳــﯿﺪ )رِﻧــﺎ( ﮐــﻪ ﻧﻘﻄــﮥ ﺷــﺮوع ﻫﻤﺘﺎﺳــﺎزي‬

‫دياﮐﺴﯽرﯾﻨﻮﻧﻮﮐﻠﺌﯿﮏ اﺳﯿﺪ )دِﻧﺎ( را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﮑﺜﯿﺮ ‪) 1‬ﺳﯿﻨﻤﺎ و ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن(‬

‫‪duplication‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ﺗﻬﯿﮥ ﻧﺴﺨﻪ ﯾﺎ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد از ﻧﺴﺨﮥ اﺻﻠﯽ ﻓﯿﻠﻢ ﯾﺎ وﯾﺪﺋﻮ‪.‬‬

‫ﺗﮑﺜﯿﺮ ‪) 2‬زﯾﺴﺖﺷﻨﺎﺳﯽ(‬

‫‪propagation‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ازدﯾﺎد ﮔﯿﺎﻫﺎن از راهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﺟﻤﻠـﻪ ﺑﺬراﻓـﺸﺎﻧﯽ و ﻗﻠﻤـﻪزﻧـﯽ و ﭘﯿﻮﻧـﺪ و‬

‫ﺧﻮاﺑﺎﻧﯿﺪن‪.‬‬

‫ﺑﺎداﻣﮏ ‪) 1‬زﯾﺴﺖﺷﻨﺎﺳﯽ( ‪amygdaloid body‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎداﻣﯽﺷﮑﻞ در دﺳﺘﮕﺎه ﮐﻨﺎرهاي ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺮس اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎداﻣﮏ ‪) 2‬زﯾﺴﺖﺷﻨﺎﺳﯽ(‬

‫‪tonsil‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ﺗﻮدة ﮔﺮدي ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً از ﺑﺎﻓﺖ ﺗﻨﺎﺑﻪاي ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪57‬‬

‫زﺑﺎﻧﻪ ‪) 1‬ﻧﺠﻮم(‬

‫‪prominence‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ﻓﻮران ﻫﺎي ﺷﻌﻠﻪﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺎز در ﻓﺎمﺳﭙﻬﺮ ﯾﺎ ﺗﺎج ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﮐﻪ در اﻣﺘﺪاد ﺧﻄﻮط ﻣﯿﺪان‬

‫ﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺴﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﭼﮕﺎﻟﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ و دﻣﺎي ﮐﻤﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ اﻃﺮاف ﺧﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫زﺑﺎﻧﻪ ‪) 2‬ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ(‬

‫‪reed‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ :‬ﺗﯿﻐﻪاي ﺑﺎرﯾﮏ و اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮ در ﺑﺮﺧﯽ از ﻫﻮاﺻﺪاﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﻫﻮا ﺑﻪ ارﺗﻌﺎش‬

‫در ﻣﯽآﯾﻨﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﺪا ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪58‬‬

Principles and Regulations of Terminology Including Explanations and Descriptions Revised Edition

Approved by the Academy of Persian Language and Literature

Terminology Department

June 2009