فصلنامه فرهنگ مردم ایران شماره 12 بهار 1387

‫
‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان‬ ‫ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬ ‫
ﻣﺪﻳﺮﻣﺴﺌﻮل‪ :‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﭘﻮﻳﺎ‬ ‫
ﺳﺮدﺑﻴﺮ‪ :‬دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺣﺴﻨﻲﻓﺮ‬ ‫ﻫﻴﺌﺖ داوران اﻳﻦ ﺷﻤﺎره ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ‪ :‬دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺣﺴﻨﻲﻓﺮ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪﻫﻤﺎﻳﻮن ﺳﭙﻬﺮ‪،‬‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺳﻴﺪرﺿﺎ ﺷﺎﻛﺮي‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪﺻﺎدق ﻓﺮﺑﺪ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﻗﺒﺎدي‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﺣﻤﻴﺪ ﻛﺮﻣﻲﭘﻮر‬ ‫
ﻣﺪﻳﺮ و ﻫﻤﻜﺎر اﺟﺮاﻳﻲ‪ :‬ﻣﻬﺮزاد ﭘﺰشﭘﻮر‪ ،‬ﻋﻠﻲ آﻧﻲزاده‬ ‫
وﻳﺮاﺳﺘﺎري ﻓﻨﻲ‪ :‬ﺳﻮﻳﻞ ﻣﺎﻛﻮﻳﻲ‬ ‫
ﺣﺮوﻓﭽﻴﻨﻲ‪ :‬اﻛﺮم ﺷﺎﻛﺮي‬ ‫
ﺻﻔﺤﻪآراﻳﻲ‪ :‬ﻓﺮﻳﺒﺎ ﻧﻈﺮي‬ ‫
ﻃﺮاﺣﻲ ﺟﻠﺪ‪ :‬ﻣﻬﻨﺎز ﺣﺴﺎﻣﻲ‬ ‫
ﻟﻴﺘﻮﮔﺮاﻓﻲ و ﭼﺎپ‪ :‬ﺳﺮوش‬ ‫
ﻋﻜﺲ ﺟﻠﺪ‪ :‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻟﺮﺳﺘﺎن و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻫﻤﺎﻳﺶ ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎران از رﺿﺎ اﻗﺒﺎﻟﻲ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻲ‪ :‬ﺗﻬﺮان ـ ﻧﻴﺎوران‪ ،‬ﺟﻤﺎلآﺑﺎد‪ ،‬ﻛﻮﭼﻪ ﭘﻴﺮوز ﺷﻔﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم‬ ‫ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ‪ ،‬ﭘﺴﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‪[email protected] :‬‬ ‫ﺗﻠﻔﻦ‪ ،22827865 ،22826834:‬ﻧﻤﺎﺑﺮ‪22821744 :‬‬

‫راﻫﻨﻤﺎي درﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮش و ﭼﺎپ ﻣﻘﺎﻻت‬ ‫»ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان« ﺿﻤﻦ اﺳـﺘﻘﺒﺎل از آﺛـﺎر و ﻣﻘـﺎﻻت ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن در ﺣـﻮزه‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم و دﻋﻮت از ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان و ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻮزه)ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﺷﻨﺎﺳـﻲ ادﺑـﻲ‪،‬‬ ‫اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر و ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ( اﻃﻼﻋﺎت ﻧـﺸﺮﻳﻪ و ﺷـﺮاﻳﻂ ﭘـﺬﻳﺮش و‬ ‫درج ﻣﻘﺎﻻت را ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻜﺎت ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ و ارﺳﺎل دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻫﺪاف ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ‬ ‫‪1‬ـ ﻣﻌﺮﻓﻲ وﺟﻮه ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم در ﺣﻮزهﻫـﺎي ﻗـﺼﻪ‪ ،‬داﺳـﺘﺎن‪ ،‬ﺿـﺮباﻟﻤﺜـﻞ‪،‬‬ ‫ﻟﻄﻴﻔﻪ‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻞ و ﻣﺜﻞ‪ ،‬ﺷﻌﺮ و ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ‬ ‫‪2‬ـ ﻣﻌﺮﻓﻲ آداب و رﺳﻮم‪ ،‬آﻳﻴﻦﻫﺎ‪ ،‬ﺟﺸﻦﻫﺎ و ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺮدم اﻳﺮان‬ ‫‪3‬ـ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺸﺘﺮك در ﻣﻴﺎن اﻗﻮام اﻳﺮاﻧﻲ‬ ‫‪4‬ـ ﻧﺸﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳﻚ‬ ‫‪5‬ـ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﺎزي ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‬ ‫از آﻧﻬﺎ در ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺳﺎزﻣﺎن ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫‪1‬ـ در راﺳﺘﺎي ارزشﻫﺎي دﻳﻨﻲ و ﻣﻠﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻫﺪاف ﻧﺸﺮﻳﻪ و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻣﻘﺎﻟﻪ داراي ﭼﻜﻴـﺪه‪ ،‬واژه ﻫـﺎي ﻛﻠﻴـﺪي‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣـﻪ‪ ،‬روش ﺷﻨﺎﺳـﻲ )ﺳـﺆال اﺻـﻠﻲ‪،‬‬ ‫ﻓﺮﺿﻴﻪ( ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي و ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪4‬ـ ﭼﻜﻴﺪه ﻓﺎرﺳـﻲ ﺣـﺪاﻛﺜﺮ‪ 70‬ﻛﻠﻤـﻪ و واژﮔـﺎن ﻛﻠﻴـﺪي ﺑـﻴﻦ ‪ 5‬ﺗـﺎ ‪ 7‬واژه ﺿـﻤﻴﻤﻪ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ارﺟﺎعدﻫﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت )ﻧﺎم و ﻧﺎمﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‪ ،‬ﺳﺎل ﻧﺸﺮ و ﺷﻤﺎره ﺻﻔﺤﻪ ﻳـﺎ‬ ‫ﺻﻔﺤﺎت( ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ و ﻧﺎم ﺧـﺎﻧﻮادﮔﻲ‪ ،‬ﻧـﺎم ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪه اﺛـﺮ‪ ،‬ﺗـﺎرﻳﺦ‬ ‫ﻧﺸﺮ‪ ،‬ﻋﻨﻮان ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻧﺎم ﻣﺘﺮﺟﻢ)در ﺻﻮرت داﺷﺘﻦ ﻣﺘﺮﺟﻢ( ﻣﺤﻞ ﻧﺸﺮ‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ و ﻧﻮﺑﺖ ﭼـﺎپ‬ ‫آورده ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﺲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺎرﺳﻲ و ﻻﺗﻴﻦ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺠﻼت ﻣﻲآﻳـﺪ و در ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬ ‫آﺧﺮ آدرس ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه از ﺳﺎﻳﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ذﻛﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪7‬ـ درج ﻣﻌﺎدل ﻻﺗﻴﻦ اﺳﺎﻣﻲ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻬﻢ داﺧﻞ ﭘﺮاﻧﺘﺰ‪ ،‬ﺟﻠﻮي اﺳﻢ ﻳﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺮﺑـﻮط‬ ‫ﺑﻪ آن ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪8‬ـ درج ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻳﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ذﻛﺮ ﻣﺪارج ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ‪،‬‬ ‫آدرس ﭘﺴﺘﻲ و ﺷﻤﺎره ﺗﻠﻔﻦ در ﺻﻔﺤﻪ اول ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﭘـﺴﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜـﻲ ﺿـﺮوري‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪9‬ـ ﺣﺠﻢ ﻣﻘﺎﻻت از ‪ 20‬ﺻـﻔﺤﻪ ‪ A4‬ﺗﺠـﺎوز ﻧﻜﻨـﺪ و ﻣﻄﺎﻟـﺐ در ﻣﺤـﻴﻂ ‪word xp‬‬ ‫ﺗﺎﻳﭗ ﺷﺪه و ﻧﺴﺨﻪ ﻧﺮماﻓﺰاري ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪10‬ـ ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﻣﻘﺎﻻت اراﺋﻪ ﺷﺪه ﻗﺒﻼً در ﺟﺎﻳﻲ ﭼﺎپ ﻧﺸﺪه و ﻳـﺎ ﻫﻤﺰﻣـﺎن ﺑـﻪ ﻧـﺸﺮﻳﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮي اراﺋﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻜﺎت‬ ‫‪1‬ـ ﻣﻘﺎﻻت و ﻣﻄﺎﻟﺐ ارﺳﺎﻟﻲ ﻣﺴﺘﺮد ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ در وﻳﺮاﻳﺶ ادﺑﻲ ﻣﻄﺎﻟﺐ آزاد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻘﺎﻻت و ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺑﺎ ذﻛﺮ ﻣﻨﺒﻊ آزاد اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي آواﻳﻲ‬ ‫واﻛﻪﻫﺎ‬

‫ﻣﺜﺎل‬

‫ﻣﺜﺎل‬

‫‪a‬‬ ‫‪â‬‬ ‫‪o‬‬ ‫‪u‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪i‬‬

‫َا‬ ‫آ‬ ‫اُ‬ ‫اُو‬ ‫اِ‬ ‫اي )ﺋﻲ(‬

‫‪abr‬‬ ‫‪(âb)āB‬‬ ‫‪ordu‬‬ ‫‪u‬‬ ‫‪esm‬‬ ‫‪il‬‬

‫ﻫﻤﺨﻮانﻫﺎ‬ ‫اﺑﺮ‬ ‫آب‬ ‫اُردو‬ ‫او )ﺳﻮم ﺷﺨﺺ(‬ ‫اﺳﻢ‬ ‫اﻳﻞ‬

‫ﻣﺜﺎل‬

‫‪b‬‬ ‫‪p‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪s‬‬ ‫‪j‬‬ ‫‪č‬‬

‫ب‬ ‫پ‬ ‫ت‪+‬ط‬ ‫س‪ +‬ث‪ +‬ص‬ ‫ج‬ ‫چ‬

‫‪boz‬‬ ‫‪par‬‬ ‫‪tar‬‬ ‫‪sar‬‬ ‫‪jän‬‬ ‫‪čun‬‬

‫ﺑ‪‬ﺰ‬ ‫ﭘ‪‬ﺮ‬ ‫ﺗﺮ‬ ‫ﺳﺮ‬ ‫ﺟﺎن‬ ‫ﭼﻮن‬

‫‪x‬‬

‫خ‬

‫‪xun‬‬

‫ﺧﻮن‬

‫‪d‬‬

‫د‬

‫‪dar‬‬

‫د‪‬ر‬

‫‪r‬‬

‫ر‬

‫‪ruz‬‬

‫روز‬

‫‪z‬‬

‫ز‪ +‬ذ‪ +‬ض ‪ +‬ظ‬

‫‪zur‬‬

‫زور‬

‫‪ž‬‬

‫ژ‬

‫‪žâle‬‬

‫ژاﻟﻪ‬

‫‪š‬‬

‫ش‬

‫‪šir‬‬

‫ﺷﻴﺮ‬

‫‪f‬‬

‫ف‬

‫‪fil‬‬

‫ﻓﻴﻞ‬

‫‪q‬‬

‫قوغ‬

‫‪qand‬‬

‫ﻗﻨﺪ‪ ،‬ﻏﻮل‬

‫‪k‬‬

‫ك‬

‫‪kâr‬‬

‫ﻛﺎر‬

‫‪g‬‬

‫گ‬

‫‪garm‬‬

‫ﮔﺮم‬

‫‪l‬‬

‫ل‬

‫‪lâl‬‬

‫ﻻل‬

‫‪m‬‬

‫م‬

‫‪mu‬‬

‫ﻣﻮ‬

‫‪n‬‬

‫ن‬

‫‪nân‬‬

‫ﻧﺎن‬

‫‪v‬‬

‫و‬

‫‪verd‬‬

‫وِرد‬

‫‪h‬‬

‫ح‪+‬ه‬

‫‪hâl,hâr‬‬

‫ﻫﺎر‪/‬ﺣﺎل‬

‫‪y‬‬

‫ي‬

‫‪yâr‬‬

‫ﻳﺎر‬

‫΄‬

‫ع‬

‫‪sa΄d‬‬

‫ﺳﻌﺪ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻋﻨﻮان‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬

‫ﺳﺨﻦ ﻧﺨﺴﺖ‪1 ......................................................................................‬‬ ‫ﺑﺮداﺷﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ‪ /‬دﻛﺘﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ارﺷﺎد ‪3 ............................‬‬ ‫اﺳﻜﻨﺎس و ﻧﻈﺎم ﻣﺒﺎدﻟﻪ و ارﺗﺒﺎﻃﻲ‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي روي اﺳـﻜﻨﺎسﻫـﺎي اﻳﺮاﻧـﻲ ‪ /‬دﻛﺘـﺮ‬ ‫ﻣﻬﺮي ﺑﻬﺎر ‪27........................................................................................‬‬ ‫اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﺣﻮزه اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ ‪ /‬دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺣﺴﻨﻲﻓﺮ ‪47......‬‬ ‫درآﻣﺪي ﺑﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺎزﻧﺪه ﺑﺎزيﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ‪ /‬ﻋﻠﻲ آﻧﻲزاده ‪81.................................‬‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﻣﺮدم زﻧﺠﺎن )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري و ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي( ‪ /‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺑﺎﻳﮕﺎن‪،‬‬ ‫ﻋﻠﻲ ﻗﺸﻤﻲ ‪107 .....................................................................................‬‬ ‫ﻋﻠﻲ )ع( در ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ‪ /‬ﻣﺤﻤﺪ اﻓﺮوغ ‪131 ..............................................‬‬ ‫روشﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻣـﻮاد ﻏـﺬاﻳﻲ در ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣـﺮدم ﻛـﺎزرون ‪ /‬ﻣﺮﺣـﻮم ﻣﺤﻤﺪﻣﻬـﺪي‬ ‫ﻣﻈﻠﻮمزاده ‪149 .......................................................................................‬‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺻﺪاﻫﺎ در واژهﻫﺎي دﻳﺎر ﺑﻴﺠﺎر ‪ /‬ﺳﻴﺪﻣﺤﻤﻮد ﻫﺎﺷﻢﻧﻴﺎ ‪173 ...........................‬‬ ‫ﺷﻮﭘﻪ ‪ /‬ﺳﻴﻒاﻟﻪ ﻗﻠﻨﺪرﻳﺎن ‪179 .....................................................................‬‬ ‫ﮔﺰارش ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻫﻤﺎﻳﺶ و ﻛﺎرﮔﺎه آﻣﻮزﺷﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎران ‪ /‬رﻗﻴﻪ ﺣﺎجﻣﺤﻤﺪﻳﺎري ‪185 ......‬‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺘﺎب ‪ /‬ﻋﻠﻲ آﻧﻲزاده ‪193 ..................................................................‬‬

‫ﺳﺨﻦ ﻧﺨﺴﺖ‬ ‫وﺟﻮد ﻣﻴﺮاث ﻫﻮﻳﺘﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﺑـﺮاي ﺟـﻮاﻣﻌﻲ ﻛـﻪ از ﺳـﺎﺑﻘﻪ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﮔـﺴﺘﺮدهاي‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺑﺎرز و ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ اﻳﻦ ﻣﻴﺮاث در ﺣﻮزهﻫـﺎي زﺑـﺎن‪،‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬آداب و رﺳﻮم‪ ،‬آﻳﻴﻦﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎ و اﻋﺘﻘﺎدات‪ ،‬ﺳﻨﺖ و ‪ ...‬ﻣﺘﺒﻠﻮر اﺳﺖ‪ .‬دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ‬ ‫از ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ اﻧـﻮاع ﻇـﺎﻫﺮي آن‪،‬‬ ‫ﺗﺮاﻛﻢ و اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ ﮔﺴﺘﺮده‪ ،‬وﺟﻮد اﺑـﺰارﻫـﺎي ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳـﻚ و ﺻـﻨﻌﺘﻲ‬ ‫ﺷﺪن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ در ﻛﻨﺎر ﺗﻔﺎوتﻫـﺎي ﻓﻜـﺮي و اﻧﺪﻳـﺸﮕﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ دوران ﺟﺪﻳـﺪ را از‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺟﺪا ﻛﺮده و ﺗﻌﺒﻴﺮي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ﻳﺎ ﺗﺠﺪد را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﻨﺖ ﻳﺎ ﺑﻌـﺪ از آن‬ ‫ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ اﻳﻦ دو اﺻﻄﻼح ﻳﺎ دوره ﻳﺎ ﻧﮕﺎه و ﮔﻔﺘﻤﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ »ﺳـﻨﺖ و‬ ‫ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ« را ﮔﺎه در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻢ و در ﻗﺎﻟﺐ ﻋﺒﺎرات ﻧﺰاع ﻳﺎ ﺟﺪال ﻳﺎ ﭼـﺎﻟﺶ ﺳـﻨﺖ و ﺗﺠـﺪد‬ ‫آوردهاﻧﺪ و ﮔﺎه در اﻳﻦ ﻗﺎﻟﺐ آﻣﺪه ﻛﻪ ﻫﺮ ﺗﺠﺪدي اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺷﻜﻞ ﺑﮕﻴﺮد ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮآﻣـﺪه و‬ ‫اﻟﻬﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺳﻨﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ﻳﺎ ﺗﺠﺪد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﮕﺎه در ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷـﺎﻳﻊ و ﻋﻤـﻮﻣﻲ‬ ‫آن در ﻏﺮب ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲآﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﮕـﺎه ﺗـﺎ ﺣـﺪود زﻳـﺎدي ﺑﺮﮔﺮﻓﺘـﻪ از‬ ‫ﺳﻨﺖ ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻧﮕـﺎه ﻣـﺪرن ﻏﺮﺑـﻲ ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه اﺳـﺘﻌﻤﺎر ﺑـﻪ ﻛـﺸﻮرﻫﺎ و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﺸﺎﻧﺪه ﺷﺪ و در ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ ﺷﻜﻞ ﺣﻤﻠﻪ و ﻫﺠﻮم ﺑﻪ ﺧـﻮد ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫روﻳﻜﺮد ﺑﺎﻋﺚ واﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻨﺖ در داﺧﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﺳـﻨﺘﻲ ﺷـﺪه و اﻳـﻦ در‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻃﺮد و رد ﺳﻨﺖ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﻨﺖ و ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻌﻠﻲ داراي وﻳﮋﮔـﻲ ﻛﺎرآﻣـﺪ و ﻧﺎﻛﺎرآﻣـﺪ‬ ‫اﺳﺖ؛ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﻣﻔﻴﺪ و ﻛﺎرﮔﺮ ﺑﻮده ﺧﻮب و ﺑﺎ ﻣﺰﻳﺖ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﺷـﺪ و ﺣـﺎل ﻛـﻪ در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ﻏﺮب اﺣﺴﺎس ﺿﻌﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳـﺎ ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ ﻣﻘﺘـﻀﻴﺎت ﭘﺎﺳـﺨﮕﻮ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﺿﺎﻓﻲ ﻳﺎ ﺳﺮﺑﺎر ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﺑﺮداﺷـﺖ وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ در دورهﻫـﺎﻳﻲ‬

‫دﭼﺎر اﻧﻘﻄﺎع ﺷﺪه و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح دوره ﻓﺘﺮت ﺑﺮ آن ﺣـﺎﻛﻢ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﻴـﺮاث و ﺳـﻨﺖ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﻣﻄﻤﺌﻨﺎً در زﻣﺎن ﺧﻮد ﻛﺎرﺑﺮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﺳـﺆال اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﺳﻨﺖ و ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را در ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻌﻠﻲ و ﺑﺎ ﻫﺠﻮم ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺮﺑﻲ‬ ‫ﻓﻌﻠﻴﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪ و آن را از ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺒﺎﺷﺖ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻛﺎرﺑﺮد و ﻋﻤﻞ ﻛـﺸﻴﺪ؟ ﺟـﻮاب‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻣﺴﺘﻠﺰم داﺷـﺘﻦ ﻣـﺴﺌﻠﻪ و اﻃـﻼع از ﻣﻴـﺮاث و ﺳـﻨﺖ ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲﻛﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ و دﻏﺪﻏﻪاي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺟﻮاﺑﻲ ﺣﺎﺻـﻞ ﻧﻤـﻲﺷـﻮد و ﺗـﺎ‬ ‫زﻣﺎﻧﻲﻛﻪ اﻃﻼﻋﻲ از ﮔﺬﺷﺘﻪ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺟﻮاب ﻣﻄﻤﺌﻦ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺑﻮﻣﻲ و ﻛﺎرآﻣـﺪ و‬ ‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻓﺮﻫﻨﮓ داﺧﻞ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ در ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان در ﻋﻴﻦ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻴﺮاث وﺳﻨﺖ ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻣﺮوزي اﻳﻦ ﺳﻨﺖ را ﻣﻮرد واﻛـﺎوي ﻗـﺮار‬ ‫دﻫﻴﻢ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﻘﺎﻟﻪ » ﺑﺮداﺷﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ادﺑﻴﺎت ﺷـﻔﺎﻫﻲ« ﻳـﻚ ﺑﺮرﺳـﻲ اﻣـﺮوزي از‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﮔﺴﺘﺮدهاي از آن‪ ،‬ﻣﻴﺮاث ﺳﻨﺘﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در‬ ‫»ﺑﺎزيﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ«‪ ،‬ﺑﺤـﺚ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﺳـﺎزﻧﺪه ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ و از » اﺳـﻜﻨﺎس‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ«‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺟﺴﺘﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در »اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ« ﺟﻠﻮه و ﺗﺒﻠـﻮر اﺗﺤـﺎد‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻏﺪﻏﻪاي اﻣﺮوزي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و در »ﺗﺮاﻧـﻪﻫـﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ« ‪ ،‬ﺟﻠـﻮه‬ ‫ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﻮﻻ ﻋﻠﻲ )ع( ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎ و ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ ﻛﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻘﺎﻟﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﺮاي رﺳـﺎﻧﻪ‬ ‫ﺻﺪاوﺳﻴﻤﺎ از ﻫﺮ دو زاوﻳﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻨﺖ و ﻣﻴـﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و ﻧﮕـﺎه ﻣـﺴﺌﻠﻪ‬ ‫ﻣﺤﻮر اﻣﺮوزي‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ و ﺧﻮراك ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺮدﺑﻴﺮ‬

‫ دا 
 از اد ت‬ ‫
‬ ‫ه ارد‬

‫‪١‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺻﻠﻲﺗﺮﻳﻦ ﻋﻨـﺼﺮ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺑـﺸﺮ از دﻳﺮﺑـﺎز ﻧﻘـﺶ ﺑـﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤـﻲ در‬ ‫اﺳﺘﺤﻜﺎم‪ ،‬دوام و ﺑﻘﺎي ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﻔﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎده اﺻـﻠﻲ ادﺑﻴـﺎت ﻛـﻼم اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ذﻫﻨﻴﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺮدم ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻛﻤـﻚ‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ رﻳﺸﻪﻫﺎي ادﺑﻴﺎت ﻫﺮ ﻣﻠﺘﻲ‪،‬‬ ‫ادﺑﻴــﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧــﻪ و ﻓﻮﻟﻜﻠــﻮر آن اﺳــﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪ و ﺑﺮرﺳــﻲ ادﺑﻴــﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧــﻪ از ﻣﻨﻈــﺮ‬ ‫اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬روانﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌـﻪﺷﻨﺎﺳـﻲ و ﺑﺨـﺼﻮص ﺟﺎﻣﻌـﻪﺷﻨﺎﺳـﻲ ادﺑﻴـﺎت‬ ‫ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑـﺮ اﻫﻤﻴـﺖ ﭘـﮋوﻫﺶ در ﺑﻌـﺪ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ در‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬روش ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ اﺳﻨﺎدي )ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي( اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‬

‫‪ .1‬اﺳﺘﺎد ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه اﻫﻮاز ‪[email protected]‬‬

‫‪  4‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻋﻨﺼﺮي از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺸﺮي‪ ،‬ﺑﺨـﺸﻲ از دﺳـﺘﺎوردﻫﺎي ﺟﻤﻌـﻲ در ﺑـﻴﻦ‬ ‫ﻣﺮدم ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎده اﺻﻠﻲ آن را ﻛﻼم ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠـﺎ ﻓﻘـﻂ‬ ‫اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ زﺑﺎن و ﻛﻠﻤﻪ‪ ،‬ﻇﺮف اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﻠﻤـﻪ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣﻌﻤـﻮل ﺣﺎﻣـﻞ‬ ‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ذﻫﻨﻴﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺮدم ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ راﺑﻄـﻪ‬ ‫ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ادﺑﻴﺎت ﮔﻔﺖوﮔـﻮ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﺑـﻲدرﻧـﮓ آﺛـﺎر‬ ‫ﺟﺎوﻳﺪان و ارزﺷﻤﻨﺪ ادﺑﻴﺎت ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮدﻣﺎن ﻳﺎ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻳﺪ وﻟﻲ اﻧﺪﻛﻲ‬ ‫ژرف اﻧﺪﻳﺸﻲ و ﮔﺴﺘﺮش داﻣﻨﻪ ﺑﺤﺚ و دﺳـﺘﻪ ﺑﻨـﺪي اﻧـﻮاع اﻟﮕﻮﻫـﺎ و ﺷـﻴﻮهﻫـﺎي ادﺑـﻲ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺑﺎزاﻧﺪﻳﺸﻲ درﺑﺎرة ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺑﻜـﺸﺎﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽـﻪ‬ ‫اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻳﺎ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﻴﻪ ﺷـﻜﻞﮔﻴـﺮي‬ ‫آﺛﺎر ادﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻠﻲ ﻳﺎ ادﺑﻴﺎت ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮ اﺳﺎس اﺳﺘﺪﻻل ﺻـﺎﺣﺐﻧﻈـﺮان‪،‬‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺷﻔﺎﻫﻲ در ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ادﺑﻴﺎت ﻛﻼﺳﻴﻚ و رﺳـﻤﻲ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻃـﻮر اﺳﺎﺳـﻲ و‬ ‫رﻳﺸﻪاي ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده و ﺑﻪ واﻗﻊ ادﺑﻴﺎت ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻣﺪﻳﻮن اﺳﺖ‪) .‬ﺳـﻴﭙﻚ‪:1384 ،‬‬ ‫‪ (12‬ﻳﻜﻲ از ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮدﻫﺎ و ﮔﻮاه اﻳﻦ ادﻋـﺎ‪ ،‬اﺛـﺮ ﮔـﺮانﺳـﻨﮓ ادﺑﻴـﺎت ﻛﻼﺳـﻴﻚ‬ ‫ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮدوﺳﻲ ﺗﻮﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻳﺸﻪﻫﺎي آن از ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و اﺳﻄﻮرهﻫـﺎي‬ ‫ﺳﻨﺘﻲ ﺑﺎﺳﺘﺎن آب ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔـﺖ در ﻛـﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻮﺳـﻮم ﺑـﻪ ﺟﻬـﺎن ﺳـﻮم‪،‬‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻮﻳﮋه‪ ،‬ﺗﺼﻮر ﻧﺎدرﺳﺖ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ادﺑﻴﺎت ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ و از ﻣﺴﺎﻳﻞ اﻣﺮوزي ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘـﻪ و از‬ ‫اﻳﻦ رو‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ آن ﺿﺮورت ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻫﺪفﻫﺎي ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑـﺮ‬ ‫ﺑﺎزاﻧﺪﻳﺸﻲ درﺑﺎره اﻫﻤﻴﺖ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ در ﻗﻠﻤﺮو ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ادﺑﻴـﺎت اﺳـﺖ‪ .‬ادﺑﻴـﺎت‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر‪ ،‬ﻣﺒﺤﺜﻲ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﻻﻳﻪﻫﺎي دوردﺳﺖ زﻣـﺎن‬ ‫رﺳﻮب ﻛﺮده و از ﺳﺮ ﺗﻔﻨﻦ ﻳﺎ ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ آن را از ﻻﻳﻪﻫـﺎي زﻳـﺮﻳﻦ ﺑﻴـﺮون آورﻳـﻢ‪،‬‬ ‫ﮔﺮد و ﺧﺎك آن را ﭘﺎك ﻛﻨﻴﻢ و ﻟﺤﻈـﺎﺗﻲ ﭼﻨـﺪ ﻟـﺬﺗﻲ ﺳـﻄﺤﻲ از آن ﺑـﺮده‪ ،‬ﺳـﭙﺲ آن را‬ ‫ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ ﺻﻨﺪوق ﺧﺎﻧﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻟﻄﻴﻔﻪﻫﺎي ﻋﺒﻴﺪ زاﻛﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي درﺧﺸﺎن و‬ ‫ﺟﺴﻮراﻧﻪ از ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬آﻳﺎ ﻟﻄﻴﻔﻪﻫﺎي اﻣﺮوز‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻌـﻀﻲ از آﻧﻬـﺎ ﻣﺘﺎﺳـﻔﺎﻧﻪ ﺑـﻪ‬

‫ﺑﺮداﺷﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ  ‪5‬‬

‫اﺑﺘﺬال ﻳﺎ ﺗﺤﻘﻴﺮ دﻳﮕﺮان ﻣﻲﭘﺮدازد‪ ،‬دﺳﺘﺎوردي ﺗﺤﻮل ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ از ﻣﻴـﺮاث ﻋﺒﻴـﺪ‬ ‫زاﻛﺎﻧﻲ اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻪ ﻟﻄﻴﻒ اﺳﺖ و ﻧﻪ ادﺑﻲ‪ ،‬آﻳﺎ ﺑـﻪ اﻳـﻦ دﻟﻴـﻞ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪ و ﺳﻴﺮ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻟﻄﻴﻔﻪﻫﺎي اﺻﻴﻞ ﻋﺒﻴـﺪ ﻳـﺎ ﻟﻄﻴﻔـﻪﻫـﺎي ﻣﻨﺘـﺴﺐ ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﺨﺼﻲ ﻓﺮﺿﻲ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﻣﻼﻧﺼﺮاﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؟‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺮده ﻳﺎ ﻗﺎب ﻋﻜـﺲ ﺑﺎﻳﮕـﺎﻧﻲ ﺷـﺪه ﻧﻴـﺴﺖ‪ .‬ادﺑﻴـﺎت‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ زﻧﺪه اﺳﺖ و در ﻓﻀﺎﻳﻲ ﭼﻨﺪ ﺑ‪‬ﻌﺪي ﺣﻀﻮر ﻣﺆﺛﺮ ﺧـﻮد را ﻧـﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺗﺮاﻧﻪ اﺻﻴﻞ ﻣﺤﻠﻲ اﺟﺮا ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ آن ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ اﻳـﻦ دارد‬ ‫ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻳﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ آن را اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن آن ﻛﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺑﺰار و وﺳﺎﻳﻠﻲ ﻛـﻪ‬ ‫در اراﺋﻪ آن ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود ﻛﺪاﻣﻨﺪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ و در ﭼﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و ﺗـﺎرﻳﺨﻲ اراﺋـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻮق ﻫﻤﻪ زﻧﺪه و ﭘﻮﻳﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﺳﻴﺮ زﻣﺎن ﻣﺘﺤﻮل ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر زﻧﺪه اﺳﺖ و ﻧﻤﻲﻣﻴﺮد ﺑﻠﻜﻪ در ﺳﻴﺮ زﻣﺎن‪ ،‬ﺿﺮورﺗﺎً ﻣﺘﺤﻮل ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻜﺘـﻪ‬ ‫ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺤﻮل آن اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ آن ﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻨﺘﻘﺪان ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ ،‬زﺑـﺎن‬ ‫اﻣﺮوز ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺗﺸﺮﻳﺢ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي ﻣﺎدي و ﻏﻴﺮﻣﺎدي ﻧﻮﻳﻦ را ﻧـﺪارد و‬ ‫ﺑﻪ اﺻﻄﻼح زﺑﺎن ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬آﻳﺎ ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﺖﻫﺎ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﻮل زﺑﺎن ادﺑﻲ ﻣـﺎ در‬ ‫ﻣﺴﻴﺮي ﭘﻮﻳﻨﺪه و زاﻳﻨﺪه ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوز ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻌﻀﻲ ﻟﻄﻴﻔﻪﻫﺎي راﻳﺞ ﻣـﺎ از‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻟﻄﻴﻒ ﻋﺎﻃﻔﻲ و وﺣﺪت ﺑﺨﺶ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﺣﺎﻟـﺖ ﺳـﻠﺒﻲ و اﻧﻔـﺼﺎﻟﻲ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺤﻠﻲ و ﻣﺮدﻣﻲ ﻣﺎ ﻫﻢ وﺿﻌﻴﺖ ﭼﻨﺪان ﺑﻬﺘﺮي ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ ﻣـﻮرد‬ ‫ﻋﻼﻗﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم و ﺑﻮﻳﮋه ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهاي از ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺎﮔﻬـﺎن و ﺑـﺎ ﮔـﺴﻴﺨﺘﮕﻲ ﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫ﺗﺄﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺳﺮﮔﺸﺘﻪاي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ »ﭘﺎپ« ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷـﺪه‪ ،‬ﻛـﻪ ﺷـﺎﻳﺪ ﺑـﺴﻴﺎري از‬ ‫ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان آن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻠﻤﻪ »ﭘﺎپ« ﭼﻴﺴﺖ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﻳﻦ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻛﺪام‬ ‫اﺳﺖ؟ آﻳﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻧﺎﺷﻲ از آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛـﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر ﻳـﺎ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣـﺮدم و ﺑـﻮﻳﮋه ادﺑﻴـﺎت‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﻧﺴﺒﻲ ﺳﭙﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ و راﺑﻄـﻪ ﻧـﺴﻞﻫـﺎي ﻓﻜـﺮي و ذﻫﻨـﻲ دﭼـﺎر‬ ‫آﺷﻔﺘﮕﻲ ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﻜﺎف در راﺑﻄﻪ ﻧـﺴﻞﻫـﺎي ﺟﻤﻌﻴﺘـﻲ از ﭘﻴﺎﻣـﺪﻫﺎي آن اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻌـﻀﻲ‬ ‫ﻧﻤﻮدﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را ﻛﻪ ﺑﻮي آﺷﻔﺘﮕﻲ از آن ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ذﻛﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از‬ ‫آن ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺷﻔﺎﻫﻲ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﺎز ﺟﻮﻳﺪ روزﮔﺎر وﺻﻞ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻮ دور ﻣﺎﻧﺪ از اﺻﻞ ﺧﻮﻳﺶ‬

‫‪  6‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻫﺮ داﺳﺘﺎن‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ‪ ،‬اﺳﻄﻮره‬ ‫و دﻳﮕﺮ ﺷﻜﻞﻫﺎي ادﺑﻴـﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﻮاره ﺣﺎﻣـﻞ ﭘﻴـﺎمﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫ﻧﻬﻔﺘــﻪاي اﺳــﺖ ﻛــﻪ راﺑﻄــﻪ ذﻫﻨﻴﺘــﻲ‬ ‫ﻣﺮدم در ﻳـﻚ ﺑﺮﻫـﻪ زﻣـﺎﻧﻲ )راﺑﻄـﻪ‬ ‫اﻓﻘﻲ( ﻳـﺎ ﻧـﺴﻞﻫـﺎي ﭘﻴـﺎﭘﻲ )راﺑﻄـﻪ‬ ‫ﻋﻤﻮدي( را ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻴﭽﻜﺪام از ﺷﻜﻞﻫﺎي ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬در ﺧﻼء ﭘﺪﻳـﺪ ﻧﻤـﻲآﻳـﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﮔُﻞﻫﺎ و اﺟﺰاي ﻧﻘﺸﻪ ﻳﻚ ﻓﺮش ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﻪ و ﻣﺘﻦ ﻓﺮش ﺧﻮاﺑﻴـﺪهاﻧـﺪ و‬ ‫ﻫﺮ ﺟﺰء در ارﺗﺒﺎط ﭘﻴﺪا و ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺎ دﻳﮕﺮ اﺟﺰا ﻣﻌﻨﺎ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و زﻳﺒﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﻫـﺮ‬ ‫داﺳﺘﺎن ﻳﺎ ﻣﺜﻞ‪ ،‬در دوران ﺗﺎرﻳﺨﻲ وﻳﮋهاي ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﻫﺮ ﺑـﺎر ﻛـﻪ ﺑﺎزﻧﻤـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در زﻣﻴﻨﻪ ﺟﺪﻳﺪي ﺣﻀﻮر ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از اﻳـﻦ رو‪ ،‬ﻫـﺮ ﻣـﺘﻦ ادﺑﻴـﺎت‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﻨﺠﺮهاي ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﮔﺴﺘﺮدهاي از ﻣﻌﻨﺎﺳـﺎزي و ﻓﻬـﻢ ﻛـﺮدن‬ ‫ﺑﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﻳﺎ ﻣﺮدم‪ ،‬ﮔﺴﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ و اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﻣـﺘﻦ از‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي دوران ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺧﻮد ﮔﺮه ﺧﻮرده ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮔـﺬر‬ ‫زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻪ دورهﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ زﻣﺎن ﺑﺎزآﻓﺮﻳﻨﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﮔﻮﻧﻞ‪ ،1‬ﺗﺎرﻳﺦداﻧﺎن ﻛﻪ ﺳﺎلﻫﺎ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ را‬ ‫ﻛﻢ اﻫﻤﻴﺖ اﻧﮕﺎﺷﺘﻪ و آن را رﻫﺎ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻚ اﻫﻤﻴﺖ آن را ﺑﺎزﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و از ﻧﻮ ﺑـﻪ آن‬ ‫روي آوردهاﻧﺪ‪ ،‬و ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن ﻫﻢ ﭘﻲ ﺑﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻨﺒﻌـﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺳﻄﺢ ﻣﺤﻠـﻲ‪ ،‬ﻣﻠـﻲ و ﺟﻬـﺎﻧﻲ و ﺳـﻴﺮ ﺗﺤـﻮل آن‬ ‫اﺳﺖ‪ (Gunnell,2005 : 812) .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﻛﺜﺮﻳـﺖ ﺗـﻮده ﻣـﺮدم ﺗﻌﻠـﻖ‬ ‫دارد‪ ،‬و ﭼﻮن اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺗﻮده‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف اﻗﻠﻴﺖ ﺧﺎص و ﻣﺮﻓﻪ‪ ،‬از ﻣﺤﺮوﻣﻴـﺖﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ‬ ‫رﻧﺞ ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ادﺑﻴﺎت آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﺎزﺗﺎب اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ اﺳﺖ و در ﺑﺴﺘﺮ ﺗﺨﻴﻞ ﻣﻲﺧﻮاﻫـﺪ اﻳـﻦ‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ را ﺑﺮﻫﻢ ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺟﻬـﺖﮔﻴـﺮي ﻓﻜـﺮي در ادﺑﻴـﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ‪،‬‬ ‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ﻣﺤﺮوﻣﺎن و ﺿﻌﻴﻔﺎن اﺳﺖ و در ﭘﻴﺮوي از اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﻞ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺿﻌﻴﻒ ﺑﺮ ﻗﻮي‬ ‫‪1. Gunnell‬‬

‫ﺑﺮداﺷﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ  ‪7‬‬

‫ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬ﻫﺮﺳﻜﻮﻳﺘﺲ‪ (330 :1357 ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﺸﺮﻳﺢ اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ ﻧﻴـﺴﺖ ﻛـﻪ اﺻـﻮ ًﻻ‬ ‫ذﻫﻨﻴﺖ ﻋﺎﻣﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر و ﻛﻮﺷﺶ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ وﻟﻲ اﮔﺮ ﺟﺪ و ﺟﻬﺪ ﻋﻤﻠـﻲ را‬ ‫ﻣﺆﺛﺮ ﻧﺒﻴﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺨﻴﻞ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻴﺎل ﺣﻖ را ﺑﺮ ﻧﺎﺣﻖ ﭼﻴﺮه ﻧﻤﺎﻳـﺪ و اﻳـﻦ‬ ‫ﻧﻜﺘﻪ ﻫﻢ ﻓﺼﻞ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻴﻦ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ادﺑﻴﺎت ﻛﻼﺳﻴﻚ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و رﻳـﺸﻪﻫـﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و‬ ‫ادﺑﻲ آن‪ ،‬ﺗﻼش ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ در ﻗﻠﻤﺮو ادﺑﻴـﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ‪ ،‬آن ﻃـﻮر ﻛـﻪ‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ آن اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻧﺪادهاﻳﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ و اﺳﺎﺳـﻲﺗـﺮﻳﻦ ﺟﻨﺒـﻪ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺤﻘﻴﻖ در ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳـﻲ ﺷـﺮاﻳﻂ ﻓـﻀﺎﻳﻲ )ﭼﻨـﺪ ﺑ‪‬ﻌـﺪي( اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺷﻜﻞﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ در آن ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲﺷﻮد‪(Gunnell,2005:16) .‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻀﺎﻳﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ وﻟﻲ ﺣﻔﻆ آن و ﺑﺎزاﻧﺪﻳﺸﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺣﺪ ﻛﺎﻓﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ آن را ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮدﻣﺎن ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪاﻳﻢ‬ ‫ﺣﺎل آن ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ در ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻜﺎﻧﺪﻳﻨﺎوي و ﺳـﺎﻳﺮ ﻛـﺸﻮرﻫﺎي اروﭘـﺎي‬ ‫ﺷﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﺪﻳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و در ﺣﺎل اﻧﺠﺎم اﺳﺖ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻟﻴﺘﻮاﻧﻴﺎﻳﻲ‬ ‫در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻧﻬـﺎ ﻫﻤـﻮاره در ﻃـﻮل ﺗـﺎرﻳﺦ ﺑـﺎ ﺣﻤﻠـﻪ‬ ‫ﻃﻮاﻳﻒ و اﻗﻮام ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﺮدم ﻟﻴﺘﻮاﻧﻲ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﻗـﻮم‬ ‫ﭘﺮوس‪ ،‬ﻣﻀﻤﺤﻞ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻗﺮن ﺑﺎ ﺣﻤﻠﻪ واﻳﻜﻴﻨﮓﻫﺎ و ﺳﭙﺲ ژرﻣﻦﻫـﺎ ﻣﻮاﺟـﻪ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﺣﺘﻲ آﻟﻤﺎﻧﻲﻫﺎ آﻧﻬﺎ را رﻋﻴﺖ ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ادﻋﺎ دارﻧﺪ ﻛـﻪ ﻣـﺮدم‬ ‫ﻟﻴﺘﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺧﻮد و ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﻓﺮادي ﭼـﻮن ﻛﺮﻳـﺴﻴﺎﻧﻴﺲ ﺑـﺎروﻧﺰ‪-1923) 1‬‬ ‫‪ (1835‬ﻛﻪ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﻣـﺮدم او را »ﭘـﺪر آوازﻫـﺎ« و ﻧﻤـﺎد‬ ‫ﻣﻠﻲ ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ و ﺣﻔﻆ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ از ﭘﻴﻮﺳـﺘﻦ ﺑـﻪ‬ ‫اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي رﻫﺒﺮي اﻓﺮادي ﭼﻮن ارﻧﺴﺖ ﺑﺮاﺳﺘﻴﻨﺲ‪ (1892-1940) 2‬ﺗﻮاﻧـﺴﺖ‬ ‫اﻳﻦ راه را اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺘﻴﻨﺲ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎس ﺑـﻮد و ﻛـﺎر ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻣـﻲﻛـﺮد‪ ،‬او ﻫـﻢ ﺑـﻪ‬

‫‪1. Krisjanis Barons‬‬ ‫‪2. Ernest Brastins‬‬

‫‪  8‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﮔﻮﻧﻪاي ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺆﺛﺮي در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻮد و در ﺣﻔﻆ ﻫﻮﻳـﺖ ﻣﻠـﻲ و ﻗـﻮﻣﻲ‬ ‫ﻣﺮدم ﻟﻴﺘﻮاﻧﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﺰاﻳﻲ داﺷﺖ‪(Puelis,2007) .‬‬ ‫ﻫﺪف اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﭘﮋوﻫﺶ در ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻬـﻢ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮ دوش اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦداﻧﺎن‪ ،‬رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌـﻪﺷﻨﺎﺳـﺎن‬ ‫و ﺳﺎﻳﺮ داﻧﺸﻮران ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺛﺒـﺖ و ﺿـﺒﻂ ﺟﻠـﻮهﻫـﺎي ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ در ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻣـﺎ‬ ‫ﺑﻲﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﻴﺴﺖ و ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﺧﻠﻖ آﺛﺎري ﻣﺎﻧﻨﺪ داﺳﺘﺎن ﺳﻤﻚ ﻋﻴﺎر‪ ،‬ﺣﻤﺰهﻧﺎﻣـﻪ‪ ،‬ﻛﺘـﺎب‬ ‫ﻛﻠﺜﻮم ﻧﻨﻪ‪ ،‬ﻗﺼﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺮد ﺷﺒﺴﺘﺮي و اﻣﻴﺮارﺳﻼن و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦﻫﺎ‪ ،‬اﻧﺪﻳـﺸﻤﻨﺪان اﻳﺮاﻧـﻲ از‬ ‫دﻳﺮﺑﺎز درﺑﺎره اﻫﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫـﺎي ادﺑﻴـﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ ﻛﻮﺷـﺶ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻛﺘﺎب ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺘﻤﺜﻴﻞ ﻣﺤﻤـﺪ ﻫﺒﻠـﻪرودي‪ ،‬ﺷـﺎﻫﺪ ﺻـﺎدق اﺛـﺮ ﻣﻴـﺮزا ﻣﺤﻤﺪﺻـﺎدق‬ ‫اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ و ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﺬﻛﺮهﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻬﻤـﻲ از اﻳـﻦ ﺗـﻼشﻫـﺎ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در دوران ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻮﺷﺶ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻋﻠـﻲ اﻛﺒـﺮ دﻫﺨـﺪا‪ ،‬ﺻـﺎدق ﻫـﺪاﻳﺖ‪،‬‬ ‫ﺟﻤــﺎلزاده‪ ،‬اﻧﺠــﻮي ﺷــﻴﺮازي‪ ،‬ﺻــﺎدق ﻫﻤــﺎﻳﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺟــﺎﺑﺮ ﻋﻨﺎﺻــﺮي‪ ،‬ﺟــﻼل آل اﺣﻤــﺪ‪،‬‬ ‫ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﺳﺎﻋﺪي‪ ،‬ﻫﻮﺷﻨﮓ ﭘـﻮرﻛﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎﺳـﺘﺎﻧﻲ ﭘـﺎرﻳﺰي و ‪ ...‬ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗـﻮﺟﻬﻲ در‬ ‫اﻳﻦﺑﺎره داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺟﺎي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫـﺎي ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ دﻗﻴـﻖ ﻋﻠﻤـﻲ ـ‬ ‫ﺗﺨﺼﺼﻲ و ﻣﻨﺘﻈﻢ ﺧﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﺟﻬـﺖ ﺗﺄﻛﻴـﺪ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻛـﺎر‪ ،‬ﻧﮕـﺎﻫﻲ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺮ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺑﺎزاﻧﺪﻳﺸﻲ درﺑﺎره رﻳﺸﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮداﺷﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ  ‪9‬‬

‫ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﺷﺒﻜﻪاي از رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻋﻨﺼﺮي از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ادوارد ﺗﺎﻳﻠﻮر در ﻣﻘﺎﻟـﻪاي ﻛـﻪ در‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1891‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻳﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه ﻓﺮﻫﻨﮓ اراﺋﻪ داده ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﻨﻮز ﻫﻢ در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺘﻮن اﻣﺮوزي ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ او ارﺟﺎع داده ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﻃﺒـﻖ ﺗﻌﺮﻳـﻒ‬ ‫ﺗﺎﻳﻠﻮر‪» ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻳﺎ ﺗﻤﺪن ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﮔﺴﺘﺮدهاي ﻛﻪ در ﻗﻮم ﻧﮕﺎري دارد‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪهاي‬ ‫اﺳﺖ ﺷﺎﻣﻞ داﻧﺶﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻨﺮ‪ ،‬اﺧﻼﻗﻴﺎت‪ ،‬ﺣﻘﻮق‪ ،‬آداب و رﺳﻮم و دﻳﮕﺮ ﻋـﺎدتﻫـﺎ و‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻋﻀﻮ ﺟﺎﻣﻌﻪ آن را داراﺳﺖ« )ﺗﺎﻳﻠﻮر‪ .(18 :1982 ،‬ﺑﺮ اﻳـﻦ‬ ‫اﺳﺎس اﮔﺮ ادﺑﻴﺎت را زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از داﻧﺶ و ﻫﻨﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﮔﺮﻓـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ادﺑﻴﺎت از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ وﺟﻮدي‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﭼﻨﺪ داﻧﺶ ﺑﺸﺮ ﺣﺎﺻﻞ اﻧﺒﺎﺷﺖ ادراﻛـﺎت اوﺳـﺖ و ﻫﻨـﺮ ﺑـﺎ ﺗﺒﻠـﻮر و ﭘـﺮورش ﻋﻮاﻃـﻒ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ادﺑﻴﺎت در ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻠﻲ آن ﻫـﻢ ﺑـﺎر ادراﻛـﻲ و ﻫـﻢ ﺑـﺎر‬ ‫ﻋــﺎﻃﻔﻲ دارد‪ ،‬از اﻳــﻦ رو‪ ،‬ادﺑﻴــﺎت در وادي ﻣــﺸﺘﺮك در ﻗﻠﻤــﺮو داﻧــﺶ و ﻫﻨــﺮ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕــﺎه‬ ‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪاي دارد‪.‬‬ ‫وﺟﻪ اﺻﻠﻲ ﺗﻤﺎﻳﺰ اﻧﺴﺎن و ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻳﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺟـﺎﻧﻮران از ﭼﻴـﺰي ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺷـﺪن ﺧـﺎص اﻧـﺴﺎنﻫﺎﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ وﻇﻴﻔﻪ اﺻﻠﻲ اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ )ﻳﺎ ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﻲ( ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‬ ‫اﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎي ﻋﻤﺪة ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫را در ﻳﻚ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﺸﺮده‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻈﺎم رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻫـﺮ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‪،‬‬ ‫در ﺑﺮدارﻧﺪة ﻣﻮازﻳﻦ و ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎﻳﻲ )ارزشﻫﺎ و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ( اﺳﺖ ﻛﻪ رواﺑﻂ و ﻛـﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑـﻞ‬ ‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﻧﻈﻢ و ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان ادﺑﻴـﺎت را ﺑـﻪ ﻣﺜﺎﺑـﻪ ﻧـﻮﻋﻲ ﺷـﺒﻜﻪ‬ ‫ارﺗﺒﺎط و ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ادﺑﻴﺎت را ﺑﺴﺘﺮي ﺑﺮاي ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﻧﺪﻳـﺸﻪ‪ ،‬ﻋﺎﻃﻔـﻪ‪ ،‬آﮔـﺎﻫﻲ‪،‬‬ ‫ﺗﺨﻴﻞ و ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ و وﺳﻴﻠﻪ اﺻﻠﻲ و ﭘﺎﻳﻪاي اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط و ﻣﺒﺎدﻟـﻪ‪ ،‬زﺑـﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪) .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬اﺳﻜﺎرﭘﻴﺖ‪ (9: 1374،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ راﺑﻄﻪ ﻋﻤﻴـﻖ ادﺑﻴـﺎت ﺑـﺎ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬آن را از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ دﺳـﺘﻪﺑﻨـﺪي‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻮام و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﻮاص‪ ،‬ﻳـﺎ ﭘـﺎره ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎي ﻃﺒﻘـﺎﺗﻲ‪ ،‬ﮔﺮوﻫـﻲ‪،‬‬ ‫ﻗﻮﻣﻲ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ در ﻣﺘـﻮن اﻧـﺴﺎنﺷﻨﺎﺳـﻲ و ﺟﺎﻣﻌـﻪﺷﻨﺎﺳـﻲ از ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﺎﻣـﻪ‪،‬‬

‫‪  10‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ را ﻣﻌﺎدل ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻳﺎ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻪ داﻧـﺴﺘﻪاﻧـﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ دﻗﻴﻖﺗﺮ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ را ﺟﺰﻳﻲ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﻳﺎ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎ و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺑﺸﺮ )ﻣﺮدم ﻳـﻚ ﺟﺎﻣﻌـﻪ( ﻃـﻲ‬ ‫ﻗﺮون و اﻋﺼﺎر اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎ و آداب و ﺳﻨﺖﻫـﺎي ﻣﺮﺳـﻮم و ﻣﻌﻤـﻮل در ﻳـﻚ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ و ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻲدﻫـﺪ‪) .‬ﺑﻴﻬﻘـﻲ‪ (22: 1367 ،‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ در ﻓﺮﻫﻨـﮓ و اﻧﺪﻳـﺸﻪ ﺑـﺸﺮي ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣﺨﺘـﺼﺮ روﺷـﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد و ﺿﺮورت ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﻗﻴﻖ آن را ﻣﻮﺟﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر‪ 1‬را در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت »ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ« ‪» ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻗﻮﻣﻲ«‪» ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ« و »ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم« و ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ »ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ« ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳـﻦ واژه ﺑـﺮاي‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در ﺳﺪة ﻧﻮزدﻫﻢ ﻣﻴﻼدي ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺑـﻮد‬ ‫و اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮان اروﭘﺎﻳﻲ ﺗﻤﺎﻳﻞ داﺷﺘﻨﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴـﺸﺘﺮ از ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻓﺮﻫﻨـﮓ اﺻـﻴﻞ و ﺑـﻮﻣﻲ‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ اﺑﺘﺪاﻳﻲ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ دﻗﻴﻖﺗﺮﻳﻦ ﻣﻌﺎدل ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر‪» ،‬داﻧـﺶ و ادﺑﻴـﺎت ﻋﺎﻣـﻪ«‬ ‫)داﻳﺮهاﻟﻤﻌﺎرف ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﺼﺎﺣﺐ( ﻳﺎ داﻧـﺶ و ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺳـﻨﺖﻫـﺎ‪ ،‬اﻓـﺴﺎﻧﻪﻫـﺎ و ﻋـﺎدتﻫـﺎ‬ ‫)واژهﻧﺎﻣﻪ آﻛﺴﻔﻮرد( و اﻣﻮري ﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻳﻚ اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧـﺪه‬ ‫و ﻧﺴﻞ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﺑﻪ ارث رﺳﻴﺪه و ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣـﻲﺗـﻮاﻧﻴﻢ آن را ﺑـﺎ ﻫﻤـﺎن ﻋﺒـﺎرت‬ ‫»داﻧﺶ و ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻪ« ﻳﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ اﻗﻮام و ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻣﺤﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﺎﻣـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻛﺎر ﺑﺒﺮﻳﻢ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر‪ ،‬ﻧﺤﻮه ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ و رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻣﻲ و‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ او در ﺑﺎب ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬دﻳﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻮم‪ ،‬ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت و ﺟﺸﻦﻫﺎ‪ ،‬اﺷـﻌﺎر و‬ ‫ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ و ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ اﺳـﺖ‪) .‬ﺳـﻲ‪ .‬اس‪ .‬ﺑـﺮن‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧﻘـﻞ از ﺑﻴﻬﻘـﻲ‪،‬‬ ‫‪ (20: 1367‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔـﺖ ﻣﻨﻈـﻮر از ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر )داﻧـﺶ و ادﺑﻴـﺎت ﻋﺎﻣـﻪ(‬ ‫ﺟﻤﻊآوري و ﺗﻮﺻﻴﻒ اﺳﻄﻮرهﻫﺎ‪ ،‬آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪﻫـﺎ و ﻣﻨﺎﺳـﻚ و ﺟـﺸﻦﻫـﺎ و آداب ﻣـﺬﻫﺒﻲ و‬ ‫ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺎزيﻫﺎ‪ ،‬آﻫﻨﮓﻫﺎ و ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺼﻪﻫﺎ و اﺷﻌﺎر ﻣﺤﻠﻲ و ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ‪ ،‬ﻣﺜـﻞﻫـﺎ و ﻣﺘـﻞﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﭼﻴﺴﺘﺎنﻫﺎ و ﻣﻮاردي از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠـﻪ و ﺣﺘـﻲ در ﻫـﺮ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬

‫‪ .1‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم دﺑﻠﻴﻮ‪ .‬ﺟﻲ‪ .‬ﺗﺎﻣﺲ‪ W.G Thames‬ﺑﺎ ﻧـﺎم ﻣـﺴﺘﻌﺎر آﻣﺒـﺮوز ﻣﺮﺗـﻮن‪ ،‬اﻳـﻦ واژه را در‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪاي در ﻧﺸﺮﻳﻪ اﻧﺠﻤﻦ ادﺑﻲ ﻟﻨﺪن در ﺳﺎل ‪ 1864‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺮداﺷﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ  ‪11‬‬

‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ از آﺳﻴﺐ زﻣﺎﻧﻪ و ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﻧﺴﻞﻫﺎ در اﻣﺎن ﻣﺎﻧﺪه و ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ آﻧﻬﺎ‬ ‫را ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬وﺟﻮد ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر ﻓـﻮق را ﻧﺒﺎﻳـﺪ ﻣﻨﺤـﺼﺮ ﺑـﻪ ﺟﻮاﻣـﻊ اﺑﺘـﺪاﻳﻲ و‬ ‫روﺳﺘﺎﻳﻲ و ﻛﻮهﻧﺸﻴﻦ ﻳﺎ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﻴﺮاث ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن داﻧﺴﺖ‪ .‬ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر در ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻣﻊ ﺣـﻀﻮر‬ ‫ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ روﺳﺘﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر دارﻧـﺪ؛ ﺣﺘـﻲ ﻣـﺮدم‬ ‫ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﺟﻮاﻣﻌﻲ ﻛﻪ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻬﻨﻲ ﺑﺮﺧـﻮردار ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬داراي ﺟﻠـﻮهﻫـﺎﻳﻲ از‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﺳﺮﺧﭙﻮﺳﺘﺎن آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮري ﺑﺮﺟﺴﺘﻪاي دارﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻛﺎرﮔﺮان ﻛﺎرﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎ و ﻣﺮاﻛـﺰ ﺻـﻨﻌﺘﻲ اﻳـﺎﻻت‬ ‫ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ )ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ دﻳﺮﻳﻨﻪاي ﻧﺪارﻧﺪ( ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺗﺮاﻧﻪﻫـﺎ و ﻫﺰﻟﻴـﺎت و ﻣﺮاﺳـﻤﻲ‬ ‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺰو ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺷﻤﺮد‪) .‬ﺑﻴﻬﻘﻲ‪ (18:1367 ،‬ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻳـﺎ ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر‬ ‫از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺎ اﻣﺮوز ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑـﺸﺮ ﻫﻤﮕـﺎم ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺪون ﺷـﻨﺎﺧﺖ ادﺑﻴـﺎت‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ )واﻗﻊ ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ( ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻠـﺖﻫـﺎ ﻣﻤﻜـﻦ ﻧﻴـﺴﺖ‪ .‬در ﻋـﺼﺮ ﭘﻴـﺸﺮﻓﺖ ﺳـﺮﻳﻊ‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ آﻣﺎل ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋـﺎﻃﻔﻲ ﻣـﺮدم اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎي ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر‪ ،‬اﻣﻮر واﻗﻌﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ اﻧـﺴﺎن ﺧـﻮد را ﺑـﺮاي زﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫آﻣﺎده ﻛﻨﺪ‪ 1‬و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺧﻄﺮﻫﺎ و ﻧﺎﻣﻼﻳﻤﺎت زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺳﻨﺠﻴﺪه و ﺑﺎ‬ ‫ﺟﺮﺋﺖ و ﺷﻜﻴﺒﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ آﻣﻮزﻧﺪه و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ دارﻧﺪ‪ .‬داﺳﺘﺎنﻫﺎي ادﺑﻴـﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ از‬ ‫ﻟﺤﺎظ آﮔﺎﻫﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻪ ﺳﺰاﻳﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ‬ ‫ﺳﻨﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺗﻘﺮﻳﺮ وﺟﺪان ﻣﻠﻲ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي ﺷـﺎﻳﺎن اﻫﻤﻴـﺖ اﺳـﺖ‪) .‬ﺳـﻴﭙﻚ‪:1384 ،‬‬ ‫‪(13-14‬‬ ‫ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﺧـﻮد‪ ،‬ذﺧﻴـﺮهاي‬ ‫ﮔﺮانﺑﻬﺎ و ﻗﺎﺑـﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ از ادﺑﻴـﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ را دارا ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد ﻣﺒـﺎدي و‬ ‫‪ .1‬اﮔﺮ آن ﺑﺨﺶ از ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ را ﻛﻪ ﺟﻨﺒﻪ داﻧﺸﻲ دارد )ﻣﺜﻼً ﺳﻤﻨﻮ ﭘﺨﺘﻦ در ﺷﻌﺮ ﻣﻌﺮوف ﻧﺴﻴﻢ ﺷـﻤﺎل( در ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻣﺒﻴﻦ و راﻫﻨﻤﺎي روش زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه ﻣﺮدم اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﻨﺮي آن در ﻧﻈـﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ روزﻧﺒﺮگ و ﻓﻠﻴﮕﻞ‪ ،‬ﻫﻨﺮ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ در رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬـﺎ ﻋﻘﻴـﺪه دارﻧـﺪ ﻫﻨـﺮ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻳـﺴﻪ ﺑـﺎ‬ ‫ﻧﻴﺎزﻫﺎي اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﺿﺮورﺗﻲ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﺮاي ﺗﺪاوم زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﻓﺮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون ﻫﻨﺮ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘـﻪ ﺑـﺴﻴﺎر‬ ‫ﺣﻘﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد و از اﻧﺴﺎن واﻻ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻢ دارد‪(Rosenberg, 1982: 423 – 428) .‬‬

‫‪  12‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻳﺮان‪ ،‬از دﻳﺮﺑـﺎز ﺑـﺎ ﺑﺎورﻫـﺎ‪ ،‬اﺳـﻄﻮرهﻫـﺎ و داﺳـﺘﺎنﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫آﻣﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﻛﺪام ﻣﺒﻴﻦ ﻧﻴﺎزي ﺧﺎص و آرزوﻳﻲ ﻣﻠﻲ و ﺟﻬـﺖ ﻳﺎﻓﺘـﻪ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ داﺳﺘﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺲ از اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺮ اﺣﻮال ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺑﺎورﻫﺎ و ﻣﻌﺘﻘﺪات ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﻛﻠﻲ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﻔﺮ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي روزﮔﺎران را در ﺧﻮد ﺟﺬب ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ‬ ‫ﻧﻮآﻳﻴﻦ و دوامﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬در ﻫﺮ وﺿﻌﻲ ﺑﻪ ﺣﻴﺎت ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﺧﻮﻳﺶ اداﻣـﻪ ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ .‬ﺑـﺴﻴﺎري از‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﺜﻞﻫﺎ و ﺣﺘﻲ ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺮ ﻣﺤﻮر اﺳـﻄﻮره ﺷـﻜﻞ‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و اﺳﻄﻮرهﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺷﻜﻞﻫﺎي ﻣﺘﺒﻠﻮر و ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻳﺎﻓﺘﺔ واﻗﻌﻴـﺖﻫـﺎي زﻧـﺪﮔﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫)ﻳﺎﺣﻘﻲ‪5 :1375 ،‬و‪(6‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‬ ‫ادﺑﻴﺎت و ﺑﻮﻳﮋه ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻳﺎ ﺑﺎزﺗﺎﺑﻨﺪة واﻗﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﻓﺮآوردة اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و واﻗﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪) .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ن‪.‬ك‪ .‬وﻟﻚ و‬ ‫وارن‪101 :1373 ،‬؛ ﺑﺮﻧﺘﺲ‪23-24 :1383 ،‬؛ اﻳﮕﻠﺘـﻮن‪ (249 :1380 ،‬آﺛـﺎر ﻫﻨـﺮي ﻋـﻮام و‬ ‫ﺑﻮﻳﮋه ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺳﺎده و ﺑﻲﭘﻴﺮاﻳﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا از زﻧﺪﮔﻲ ﺳـﺎده و ﺑـﻲﺗﻜﻠـﻒ‬ ‫ﻣﺮدم ﻋﻮام ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰﻧﺪ و ﺟﺰﻳﻲ از آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻮام ﻣﺮدم ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﻏﺮﺿﻲ ﺟـﺰ‬ ‫ﺑﻴﺎن ﻣﻄﻠﺐ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺷﻴﻪروي ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻟﻔﺎﻇﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﻛﻠﻤﺎت رﻣﺰي و ﻛﻨﺎﻳﻪﻫـﺎي‬ ‫ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﻮن ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪة ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﻔﺎﻫﻲ‬ ‫از ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻪ ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ و از ﻧﺴﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﮔـﺮ دﺷـﻮار و ﭘﻴﭽﻴـﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺳﺖ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻧﻤﻲآﻳﺪ و ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ از ﻳﺎد ﻣﻲرود‪ .‬زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم ﻋﻮام و روﺳﺘﺎﻳﻲ‪،‬‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﺎﭼﺎر زﺑﺎن آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﺒﻴﻌﺖ روﺷﻦ و ﺣﺘـﻲ ﮔـﺎﻫﻲ‬ ‫ﺧﺸﻦ اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ ﮔـﺎﻫﻲ از ادب و آداب داﻧـﻲ ﻫـﻢ ﻓﺎﺻـﻠﻪ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬ ‫)آرﻳﺎنﭘﻮر‪(93 :1354 ،‬‬ ‫اﺟﺘﻤﺎعﻫﺎي اﺑﺘﺪاﻳﻲ و ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﻟﺤﺎظ ﺳـﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و رواﻧـﻲ‪ ،‬ﺗـﺎ‬ ‫ﺣﺪ زﻳﺎدي ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﺳﭙﻨﺴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳـﺪ( و ﻗـﺸﺮﺑﻨﺪي‪ ،‬ﺗﻤـﺎﻳﺰ ﻃﺒﻘـﻪاي و‬ ‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬ﻫﻨﻮز در آﻧﻬﺎ ﺷﻜﻞ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ دورﻛـﻴﻢ‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ آﻧﻬﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﺳﻨﺖﻫﺎي دﻳﺮﻳﻨﻪ اﻧﻌﻄﺎف ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و ﻏﺎﻟﺐ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ‬

‫ﺑﺮداﺷﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ  ‪13‬‬

‫ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ رﺷﺪ ﺧﻮدآﮔﺎﻫﻲ و درك ﺧﻮﻳـﺸﺘﻦ و ﺑﻴـﺎن ﻧﻔـﺲ‪ 1‬در ﻣﻴـﺎن اﻋـﻀﺎي ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎعﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ وﺟﺪان ﺟﻤﻌﻲ روﺑﺮو ﻣﻲﺷﻮد و ﺣﺘﻲ ﺳﺮﻛﻮب ﻣﻲﮔـﺮدد‪ .‬از اﻳـﻦ‬ ‫رو‪ ،‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﺟﺘﻤﺎعﻫﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان دوران ﭘـﺲ از ﻧـﻮزاﻳﻲ )رﻧـﺴﺎﻧﺲ( و‬ ‫ﺗﺠﺪدﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺗﺠﺎرب ﺷﺨﺼﻲ و ﺣﺎﻻت و ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﻓﺮدي ذﻫﻦ‪ 2‬ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻧـﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺣﺘﻲ ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻬﺎرﺗﻲ ﻧﺮﺳﻴﺪهاﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺟـﺎي آن‪ ،‬ﺗﺠـﺎرب ﻣﺘﻘﺎﺑـﻞ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ‪ ،‬ﻧﮕﺮشﻫﺎ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﺑﺮ درون ذﻫﻦ اﻳـﻦ ﻫﻨﺮﻣﻨـﺪان و‬ ‫آﺛﺎر ﻫﻨﺮي آﻧﻬﺎ ﺳﺎﻳﻪ اﻓﻜﻨﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﺑﺎرﺑﻮ‪ (179-180 :1355 ،‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ‪ ،‬ادﺑﻴـﺎت‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ‪ ،‬ﻣـﺼﻨّﻒ ﺷﺨـﺼﻲ ﻧـﺪارد‪ .‬ﭘﮋوﻫـﺸﮕﺮان ادﺑﻴـﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ درﻳﺎﻓﺘـﻪاﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺗـﻮده‬ ‫روﺳﺘﺎﻧﺸﻴﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻄﻠﺒﻲ را ﺗﺼﻨﻴﻒ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻳﺎ در ﺣﺪ اﻋﻼي ﺧﻼﻗﻴﺖ‬ ‫ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻴﺮاث ﻧﺴﻞ ﻗﺒﻞ را دﮔﺮﺳﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﺎن در واﻗﻊ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲآﻓﺮﻳﻨﻨـﺪ ﺑﻠﻜـﻪ ﻓﻘـﻂ‬ ‫ﺑﺮﻣﻲﮔﺰﻳﻨﻨﺪ و اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪) .‬ن‪.‬ك‪.‬ﻫﺎوزر‪ (356 :1363 ،‬اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ ﺑـﻪ ﺣـﺪي آﺷـﻜﺎر‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻣﺜﻼً ﺑﻴﺖ ﻳﺎ ﻣﺼﺮاﻋﻲ از ﻳﻚ ﺷﺎﻋﺮ ﻧﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺜﻞ درآﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد‬ ‫آن ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﺮاﻳﻨﺪة آن ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻧﺎم ﺷـﺨﺺ ﺷـﺎﻋﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﻣﻲرود و ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻋﺎدي ﻫﻢ ﻧﺎم ﺳﺮاﻳﻨﺪه آن درﺧﻮر ﺗﻮﺟـﻪ ﻧﻴـﺴﺖ‪ .‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ »در ﺟﺒﻴﻦ اﻳﻦ ﻛﺸﺘﻲ ﻧﻮر رﺳﺘﮕﺎري ﻧﻴﺴﺖ«‪ ،‬ﻣﺼﺮﻋﻲ از ﻳﻚ ﺑﻴـﺖ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻧﺎم ﺷﺎﻋﺮ آن را ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ )اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻌﻀﻲ ادﺑﺎ و ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ادﺑﻴﺎت ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑـﺎ ﻧـﺎم و‬ ‫آﺛﺎر ﺷﺎﻋﺮ آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻧﺪ(‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺑﻴﺖ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻨﻈـﻮري ﻛـﻪ‬ ‫ﺷﺎﻋﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﻴﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم در رواﺑـﻂ ﺧـﻮد از اﻳـﻦ ﻣﺜـﻞ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺮدم در رواج اﻳﻦ ﻣـﺼﺮع ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﻞ‪ ،‬در ﻣﻔﻬـﻮم آن‬ ‫دﺧﺎﻟﺖ ﻛﺮده و ﻣﻌﻨﺎي دﻳﮕﺮي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل وﻳﮋﮔﻲ ﻗﺒﻠﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ در ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه و ﻣـﺼﺮفﻛﻨﻨـﺪه‬ ‫از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ داﺳﺘﺎن ﻳﺎ ﻣﺜﻞ و ﺗﺮاﻧﻪ ﻛﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ و ﺑﻪ ﻃـﻮر ﺷـﻔﺎﻫﻲ‬ ‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﻫﺮ ﻗﻮم ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ آﻧﻬـﺎ ﻣـﻲآﻣﻴـﺰد و ﻫﻤـﻮاره در‬ ‫ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎزآﻓﺮﻳﻨﻲ ﻣـﻲ ﮔـﺮدد‪ ،‬ﮔـﻮﻳﻲ ﻣـﺼﻨّﻒ آن ﻫﻤـﺎن ﻣـﺮدم‬ ‫‪self – expression‬‬

‫‪1.‬‬

‫‪subject‬‬

‫‪2.‬‬

‫‪  14‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮدي ﻛﻪ ﺣﺎﻓﻆ ذﻫﻨﻲ ﺟﺎﻣﻊ و ﻣﺮدﻣﻲ دارد و از ﻛﻮﭼﻪ رﻧـﺪان و‬ ‫ﻣﺤﻞ ﺧﺮاﺑﺎﺗﻲﻫﺎي ﺷﻴﺮاز ﺗﺎ درﺑﺎر ﺷﺎﻫﺎن آل ﻣﻈﻔﺮ را ﺑﺎ ﻫﻮﺷـﻤﻨﺪي ﺗﺠﺮﺑـﻪ و درك ﻛـﺮده‬ ‫اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وﺟﻮدي ﻛﻪ »ﻣﻦِ« ﺣﺎﻓﻆ‪ ،‬در ﻗﻔﺲ ﺗﻨﮓ ﻓﺮدﻳﺖ او ﻣﺤﺼﻮر ﻧـﺸﺪه و ﻫﻨـﻮز‬ ‫ﻫﻢ اﻏﻠﺐ ﻣﺮدم ﺑﺎ دﻳﻮان »ﻟﺴﺎن اﻟﻐﻴﺐ« ﻓﺎل ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺷﻌﺮ او از ذﻫﻦ ﺧﻼق‬ ‫ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺧﻮاﺟﻪ ﺷﻤﺲاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺎﻓﻆ« ﺗﺮاوﻳﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﻌﺮوف ﺑـﺮاي‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﺣﺎﻓﻆ ﻋﺒﺎرت »ﻛﺸﺘﻲ ﺷﻜﺴﺘﮕﺎن« را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﻳﺎ »ﻛﺸﺘﻲ ﻧﺸـﺴﺘﮕﺎن«‪،‬‬ ‫ﺟﺪلﻫﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﮔﺮوه و آن ﮔﺮوه ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺣﺎﻓﻆ ﻣﺼﻨّﻒ آن اﺳـﺖ و ﻣـﺎ‬ ‫ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪة آن‪ ،‬وﻟﻲ اﮔﺮ ﻳﻚ ﺑﻴﺖ ﻳﺎ ﻣﺼﺮع از ﺣﺎﻓﻆ ﻳﺎ ﺳﻌﺪي‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷـﺪ دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺠﺎدﻟﻪاي ﺻﻮرت ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد و ﻣﺮدم ﻋﺎﻣﻲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل »ﻧﺴﺨﻪ اﺻﺢ« ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ زﻳـﺮا ﺑـﻴﻦ‬ ‫ﺳﺮاﻳﻨﺪه و ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺗﻤﺎﻳﺰي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻳﻚ ﻗﻀﺎوت ﮔﺬرا‪ ،‬ﺑﻴﻦ دو وﻳﮋﮔـﻲ ﻗﺒﻠـﻲ ﻧـﻮﻋﻲ ﺗﻌـﺎرض اﺣـﺴﺎس‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺘﻮن ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬از ﻳﻚ ﺳﻮ ﺑﻪ ﻗﻮت از وﺟﺪان ﺟﻤﻌﻲ و ﺳـﻨﺖﻫـﺎي اﻧﻌﻄـﺎف‬ ‫ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده و ﺗﺠﺎرب ﺷﺨﺼﻲ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان آن در ﺗﺠﺮﺑـﻪ و ذﻫﻨﻴـﺖ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺣـﻞ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻣﺘﻮن در ﻫﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣـﻪ ﻣـﺮدم ﻣـﻲآﻣﻴـﺰد و‬ ‫ﻫﻤﺮﻧﮓ آن ﻣﻲﮔﺮدد؛ ﻳﻌﻨﻲ اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﺗﻌﺎرض ﺳـﻄﺤﻲ اﺳـﺖ و راز‬ ‫ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﻤﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﺳﻴﺎل آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از داﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ از‬ ‫ﻣﺮز اﻗﻮام و ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ و در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻮر اﺳﻄﻮرهاي آن ﺗﺎ اﻧـﺪازه‬ ‫زﻳﺎدي ﺣﻔﻆ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺮدازش آن و ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ آن ﻋﻮض ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬زرﺗـﺸﺖ ﺑـﺎ‬ ‫ﺷﻴﺮ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺟﻨﮕﻞ ﺑﺰرگ ﺷﺪ‪ ،‬زال در ﻛﻮه ﻗﺎف ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﺳـﻴﻤﺮغ ﭘـﺮورش ﻳﺎﻓـﺖ و‬ ‫ر‪‬ﻣﻮﻟﻮس )ﺑﻴﻨﺎﻧﮕﺬار اﻓﺴﺎﻧﻪاي ﺷﻬﺮ ر‪‬م( ﻫﻢ ﺑﺎ ﺷﻴﺮ ﮔﺮگ ﺑﺰرگ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺳـﻴﺎوش و‬ ‫داﺳﺘﺎن رﻗﺖاﻧﮕﻴﺰ او ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ذﻫﻦ ﻓﺮدوﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺒﻮغ و ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻓﺮدوﺳـﻲ‬ ‫در ﮔﺰﻳﻨﺶ و ﭘﺮدازش اﻳﻦ داﺳﺘﺎن در ﻓـﻀﺎي ﻓﻜـﺮي ﻣـﺮدم اﻳـﺮان اﺳـﺖ‪ .‬ﭼﻨـﺎن ﻛـﻪ در‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻧﺎرﻛﻴﺴﻮس‪ ،1‬ﻫﻤﭽﻮن ﺳﻴﺎوش در ﺑﻲﮔﻨـﺎﻫﻲ و ﭘـﺎﻛﻲ ﻗﺮﺑـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻳﻴﻦ ﻛﻴﺎﺋﻮ‪ 2‬در ﭼﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺳﺮﻧﻮﺷـﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺳـﻴﺎوش دارد‪) .‬آرﻳـﺎنﭘـﻮر‪،‬‬ ‫‪1. Narkissos‬‬ ‫‪2. Yin Kiao‬‬

‫ﺑﺮداﺷﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ  ‪15‬‬

‫‪ (101 :1354‬اﻳﻦ اﺷﺘﺮاك ﻣﻀﻤﻮن در ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ ﻣـﺮدم ﻧﻘـﺎط ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫـﺎي‬ ‫زﻳﺎدي دارد‪ .‬ﺳﻴﺎﻟﻴﺖ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻣﺎ ﮔﻮﻳﺎي آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﻜﻨﺪر ﻣﻘـﺪوﻧﻲ‪ ،‬ﻣـﺮدي اﻗﺘـﺪار‬ ‫ﻃﻠﺐ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮ و ﺳﻠﻄﻪ ﺟﻮ ﺑﻮد؛ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺨﺖ ﺟﻤـﺸﻴﺪ را آﺗـﺶ زد و ﻋﺎﻣـﻞ ﻧﻬـﺎﻳﻲ‬ ‫اﻧﻘﺮاض دودﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ ﺑﻮد‪ .‬وﻟـﻲ در ﻛﺘـﺎب اﺳـﻜﻨﺪرﻧﺎﻣـﻪ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺷﺨـﺼﻴﺖ‬ ‫اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و ﺑﺎ ﺳﻨﺖ اﻳﺮاﻧﻲ ﻫﻢﻧﻮا ﺷﺪه و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آرزوي ﻫـﺮ اﻧـﺴﺎن ﻣﺘﻌـﺎرف ـ‬ ‫اﻳﺮاﻧﻲ و ﻏﻴﺮ اﻳﺮاﻧﻲ‪ -‬اﺳﺖ و ﺟﻬﺎن را در ﺟﺴﺘﺠﻮي آب ﺣﻴﺎت زﻳﺮ ﭘﺎ ﻣﻲﮔـﺬارد‪) .‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ن‪.‬ك‪ .‬ﺳﻴﭙﻚ‪(34-35 :1384 ،‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ اﺷـﺎره ﺷـﺪ ﻫـﺮ ﻣـﺘﻦ‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺣﺎﻣـﻞ ﻳـﻚ ﭘﻴـﺎم‪ ،‬ﻳـﻚ‬ ‫آرزو ﻳﺎ ﻳﻚ ﻧﻜﺘﻪ ﺣﻜﻤﺖ آﻣﻮز اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑـﻪ ﻓـﻀﺎي‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ـ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﺮدم ﻋﺎﻣـﻪ‬ ‫اﺳﺖ و ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﻢ روﻳﺪاﻫﺎي ﺑﻌﻀﻲ‬ ‫ﻣﺘﻮن ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮاً در ﻛﺎخ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن‬ ‫و درﺑﺎره ﺣﺎﻛﻤﺎن اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺟﻬﺖ آﻣﺎل ﻣﺮدم و اﺣﻘـﺎق ﺣﻘـﻮق ﺗـﻮده‬ ‫ﻣﺤﺮوم اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﺟﺮاي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺟﻨﺒﺶ »ﻋﻴﺎران« در اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﭘﺮدازش آﺛﺎر‬ ‫ﺟﺬاﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ داﺳﺘﺎن »ﺳﻤﻚ ﻋﻴﺎر« و »ﻣﻬﺘﺮ ﻧﺴﻴﻢ ﻋﻴﺎر« ﺑﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻳﻌﻘـﻮب ﻟﻴـﺚ ﻛـﻪ از‬ ‫ﺳﺮﻛﺮدﮔﺎن ﻋﻴﺎران ﺑﻮد ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﺑﻪ ﺷـﺎﻫﻲ رﺳـﻴﺪ و ﻣـﺎﺟﺮاي ﻧـﺎن و ﺗـﺮه‬ ‫ﺧﻮردن او و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺧﻮدﻛﺎﻣﮕﻲ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﺒﺎﺳـﻲ در ﺗـﺎرﻳﺦ ﺛﺒـﺖ ﺷـﺪه‪ ،‬ﭼﻨـﺎن ﻛـﻪ ﻗﺒـﺮ‬ ‫ﻳﻌﻘﻮب در ﺷﺎه آﺑﺎد دزﻓﻮل ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺣﻔـﻆ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺟﻨـﺒﺶ ﻋﻴـﺎران‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻋﻴﺎران‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎً از ﭘﻴﺸﻪوران ﺧﺮده ﭘﺎي ﻣﺮدﻣـﻲ ـ ﻣﺤﻠـﻲ )ﺷـﻬﺮي و روﺳـﺘﺎﻳﻲ(‬ ‫ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﻳﻌﻘﻮب ﻟﻴﺚ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺷﻐﻠﻲ ﭘﺪر را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﺳﻢ ﺧـﻮد دارد و‬ ‫دودﻣﺎن »ﺻﻔﺎرﻳﺎن« )ﻣﺴﮕﺮﻫﺎ( را ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻫﻤﺮاﻫﺎن او ﻧﻴﺰ ﺻﻔﺖ ﻧـﺴﺒﻲ‬ ‫ﺑﺰاز‪ ،‬ﺧﺒﺎز و ﻗﺼﺎب را ﻳﺪك ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺳﻠﺤﺸﻮران و ﺑﻬﺎدران ﺷﺐروﻳـﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫راه را ﺑﺮ ﻗﺎﻓﻠﻪ ﺷﺎه و وزﻳﺮ و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ﺑﺰرگ ﻣﻲﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از راﻫﺰﻧﻲ اﺑﺎ ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا از‬

‫‪  16‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻳﻚ ﺳﻮ ﺣﺎﺻﻞ راﻫﺰﻧﻲ ﺧﻮد را در ﺑﻴﻦ ﻓﻘﺮا و ﺑﻴﻨﻮاﻳﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و از ﺳﻮي دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﺑﺎ ﺧﻮدﻛﺎﻣﮕﻲ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪان و زورﻣﻨﺪان ﻣﺒﺎرزه ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺧـﻮاب راﺣـﺖ را از ﭼـﺸﻤﺎن‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻣﻲرﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺮدم ﻋﻮام ﺑﺎ آﻧﻬﺎ اﺣﺴﺎس ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺷﺐروﻳﻲ‬ ‫و راﻫﺰﻧﻲ آﻧﻬﺎ را ﭼﺎﺑﻜﻲ و »ﺑﺰنﺑﻬﺎدري« ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآوردﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ‬ ‫ﻣﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﺜﺒﺘﻲ از ﻋﻴﺎران ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در اﺷﻌﺎر ﺳﻌﺪي )ﺗـﺎ اﻧـﺪازهاي ﺑـﺮ‬ ‫ﺧﻼف ﺣﺎﻓﻆ( و ﺑﺮﺧﻼف ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎ »ﻋﻴﺎران« ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﺎﺳـﺒﻲ ﺑﺮﺧـﻮرد ﻧـﺸﺪه و‬ ‫ﺣﺘﻲ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺳﻌﺪي ﻣﻌﺸﻮق ﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺻـﻔﺖ ﻋﻴـﺎر ﺧﻄـﺎب ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻧـﻮﻋﻲ‬ ‫دوﮔﺎﻧﮕﻲ آﺷﻜﺎر ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫ﮔﺮ آن »ﻋﻴﺎر ﺷﻬﺮآﺷﻮب« روزي ﺣﺎل ﻣﻦ ﭘﺮﺳﺪ‬

‫ﺑﮕﻮ ﺧﻮاﺑﺶ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد ﺑﻪ ﺷﺐ از دﺳﺖ ﻋﻴﺎران!‬

‫ﺑﻪ ﺻﻴﺪ ﻛﺮدن دلﻫﺎ ﭼﻪ ﺷﻮخ و ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ‬

‫ﺑﻪ ﺧﻴﺮه ﻛﺸﺘﻦ ﺗﻦﻫﺎ ﭼﻪ ﺟﻠﺪ و ﻋﻴﺎري‬

‫ﻳﺎ در ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬ ‫وﻗﺘﻲ اﻓﺘﺎد ﻓﺘﻨﻪاي در ﺷﺎم‬ ‫روﺳﺘﺎ زادﮔﺎن داﻧﺸﻤﻨﺪ‬ ‫ﭘﺴﺮان وزﻳﺮ ﻧﺎﻗﺺ ﻋﻘﻞ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺼﻨﻴﻒ ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻣﺸﺨﺺ اﺳـﺖ‬ ‫و اﻳــﻦ واﻗﻌــﻪ ﻣﺮﺑــﻮط ﺑــﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣــﻪ ﺟﻨــﺒﺶ‬ ‫ﻋﻴﺎران اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗـﺎ ﭘـﺸﺖ دﻳﻮارﻫـﺎي ﻛـﺎخ‬ ‫ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻼﻓﺖ رﺳـﻴﺪ‪ .‬ﺳـﻌﺪي‪ ،‬ﺑـﺎ‬ ‫وﺟــﻮدي ﻛــﻪ از »روﺳــﺘﺎزادﮔﺎن داﻧــﺸﻤﻨﺪ«‬ ‫)ﻋﻴﺎران( ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛـﻪ ﺟـﺎي ﭘـﺴﺮان‬ ‫وزﻳﺮ ﻧﺎﻗﺺ اﻟﻌﻘﻞ را ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫـﻢ اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﺎﺟﺮا را »ﻓﺘﻨـﻪ« ﻣـﻲداﻧـﺪ! در اﻳﻨﺠـﺎ ﻫـﺪف‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻘﺪ ﺟﻬـﺎنﺑﻴﻨـﻲ ﺳـﻌﺪي ﻧﻴـﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻮﻳﮋه اﻳﻦ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان درﺑـﺎرة ﻗـﺪرت‬

‫ﻫﺮﻛﺲ از ﮔﻮﺷﻪاي ﻓﺮا رﻓﺘﻨﺪ‬ ‫ﺑﻪ وزﻳﺮي ﭘﺎدﺷﺎ رﻓﺘﻨﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﮔﺪاﻳﻲ روﺳﺘﺎ رﻓﺘﻨﺪ‬

‫ﺑﺮداﺷﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ  ‪17‬‬

‫ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ ﺳﻌﺪي در ﺗﺼﻮﻳﺮﮔﺮي ﻋﺸﻖ‪ ،‬اﻧﺴﺎنﮔﺮاﻳﻲ رﻣﺎﻧﺘﻴﻚ و زﻳﺒﺎﻳﻲﺷﻨﺎﺳﻲ او ﺗﺤﻠﻴـﻞﻫـﺎ‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت ﺣﻀﻮر ﻣﻘﻮﻟﺔ »ﻋﻴﺎران« در ادﺑﻴﺎت ﻛﻼﺳﻴﻚ‬ ‫و ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ اﺷﺎره ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف ﺑﻌﻀﻲ آﺛﺎر ادﺑﻲ و ﺑـﻮﻳﮋه ﺑـﺮﺧﻼف ﺷـﺎﻋﺮاﻧﻲ ﻛـﻪ از ﻣﺪﻳﺤـﻪﺳـﺮاﻳﻲ اﺑـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮاﻧﻲ ﭼﻮن ﺣﺎﻓﻆ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮ از آن ﻓﺮدوﺳﻲ ﻛـﻪ از ادﺑﻴـﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪان ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻣﺘﻔـﺎوت ﻣﻮﺿـﻊ ﮔﺮﻓﺘـﻪاﻧـﺪ‪ .‬ﭼﻨـﺎن ﻛـﻪ‬ ‫ﻓﺮدوﺳﻲ ﺑﺎ اﺣﺴﺎس ﺗﻌﻬﺪ ﻣﻠﻲ و ﻧﺒﻮغ ﻫﻨﺮي ﺧﻮد‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑـﻞ زورﻣﻨـﺪان اﻋـﻢ از ﺧﻠﻔـﺎي‬ ‫ﺑﻨﻲاﻣﻴﻪ و ﺑﻨﻲﻋﺒﺎس ﻛﻪ دو ﻗﺮن ﺑﺮ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ راﻧﺪه و آﻧﻬﺎ را ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ و ﻧﻴـﺰ‬ ‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﺧﻮدﻛﺎﻣﻪ و ﻛﻴﻜﺎووس ﻣﺴﻠﻚ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ 1.‬در آن دﺳـﺘﻪ از‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻛـﻪ ﺑﻴـﺸﺘﺮ از ادﺑﻴـﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ و ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣـﺮدم ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪاﻧـﺪ‪ ،‬دو‬ ‫ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي ﻛﻢ ﻳﺎ ﺑﻴﺶ آﺷﻜﺎر و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬ﻳﻜﻲ ﻣﺒﺎرزه ﺑـﺎ‬ ‫ﺳﺘﻢ و ﻃﺮﻓﺪاري و ﻫﻤﺪﻟﻲ ﺑﺎ ﺿﻌﻴﻔﺎن و دﻳﮕﺮي ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﻔﺎﻫﻲ‪ .‬ﻣـﺮدم ﻫﻨـﻮز ﺑـﺎ‬ ‫دﻳﻮان ﺣﺎﻓﻆ ﻓﺎل ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ زﻳﺮا در اﺑﻴﺎت او ﻧﻮﻋﻲ ﻫﻤﺪﻟﻲ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑـﺎ آرزوﻫـﺎ و آﻣـﺎل‬ ‫ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه اﻳﻨﻜﻪ اﻣﻴﺪوار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ )ﺣﺪاﻗﻞ در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻴﺎل( ﻛﻪ آرزوﻫﺎي آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﺮآورده ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬داﺳـﺘﺎنﻫـﺎي ﺷـﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮدوﺳـﻲ از دﻳﺮﺑـﺎز ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﻧﻘـﺎﻻن در‬ ‫ﻗﻬﻮهﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﮔﺬرﮔﺎهﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ در ﻣﺠﺎﻟﺲ اﺷﺮاف ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﻔﺎﻫﻲ ‪ -‬و ﺣﺘـﻲ‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه‪ -‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻣـﺎدرِ ادﺑﻴـﺎت ﻛﺘﺒـﻲ و‬ ‫زاﻳﻨﺪه آن اﺳﺖ‪) .‬ﺳﺘﻮده‪ (50 :1378 ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﻛﻠﻲﺗـﺮ‪ ،‬ادﺑﻴـﺎت ﻛﻼﺳـﻴﻚ و رﺳـﻤﻲ در‬ ‫‪ .1‬ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮي ادﺑﻴﺎت ﻛﻼﺳﻴﻚ و رﺳﻤﻲ از ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻏﻴﺮرﺳﻤﻲ ﺟﺎي ﺗﺄﻣﻞ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ دارد‪ .‬ﻓﺮدوﺳـﻲ‪ ،‬ﻛـﻪ‬ ‫ﺧﻮد از اﺷﺮافزادﮔﺎن و دﻫﮕﺎﻧﺎن ﺗﻮس اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن در زﻣﺎن ﻣﺤﻤﻮد و ﻣﺴﻌﻮد ﻏﺰﻧﻮي در ﺧﺮاﺳﺎن ﻣﻲزﻳﺴﺘﻪ و ﻃﻌﻢ‬ ‫ﺧﻴﺮهﺳﺮيﻫﺎ و ﺟﺎﺳﻮسﭘﺮوري آﻧﻬﺎ را ﭼﺸﻴﺪه ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮي ژرف از ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدﻣﻲ اﻳـﺮان‪،‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﻋﺮﻓﺎﻳﻲ دارد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ رﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﺑﺎ ﻋﺪل و ﻇﻠﻢ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬در آﺛـﺎر ﺑﺰرﮔـﺎﻧﻲ ﭼـﻮن‬ ‫ﺳﻌﺪي و ﻣﻮﻟﻮي‪ ،‬اﻳﺎز‪ ،‬اﺳﻄﻮرهاي از اﻧﺴﺎن آﮔﺎه و ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎري اﺳـﺖ ﻛـﻪ دﺳـﺖ روزﮔـﺎر او را ﺑـﺎ ﻣﺤﻤـﻮد ﻏﺰﻧـﻮي‬ ‫ﻫﻤﻨﺸﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻮﻟﻮي و ﺳﻌﺪي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺎز ﺑﻪ اﻧﺪازهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺤﻤﻮد ﻫﻢ از اﻳـﻦ‬ ‫ﻟﻄﻒ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺷﻮد و ﮔﺎﻫﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ اﻳﺎز ﮔﻮﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻤـﻮد ﻧﻴـﺰ ﮔﻮﻫﺮﺷـﻨﺎس‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ روﺳﺘﺎزاده ﻧﻤﺪﭘﻮش را ﻧﺪﻳﻢ ﺧﻮد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻓﺮدوﺳﻲ ﺑـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﻣﻮﺿـﻌﻲ ﻧﺰدﻳـﻚ‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﻳﺎز‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد و ﻣﺴﻌﻮد ﭼﻨﻴﻦ آدمﻫﺎﻳﻲ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺣﺴﻨﻚ وزﻳﺮ )ﻛﻪ ﺷـﺎﻳﺪ روح‬ ‫اﻳﺎز در او دﻣﻴﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد( ﺑﺎ ﺑﻲرﺣﻤﻲ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﺪ‪) .‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن‪(1374 ،‬‬

‫‪  18‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫داﻣﺎن ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻪ ﭘﺮورش ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﮔﺮ اﺛﺮ ﻓﺮدوﺳـﻲ ـ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ ﻣﻨﺒـﻊ ﻣﻬـﻢ‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺸﺮي ـ ﺑﻌﻀﻲ اوﻗﺎت ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺷـﻔﺎﻫﻲ اراﺋـﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﻧﺎﺷـﻲ از‬ ‫رﻳﺸﻪﻫﺎي وﺟﻮدي آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﻢ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺘﺒﻲ اراﺋـﻪ‬ ‫ﺷﺪه ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ آﺛﺎر ﻋﺒﻴﺪ زاﻛﺎﻧﻲ و اﺷﻌﺎر اﺷﺮفاﻟﺪﻳﻦ ﮔﻴﻼﻧﻲ )ﻧﺴﻴﻢ ﺷﻤﺎل( ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻳﻦ‬ ‫اﻣﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ و ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺤﺚ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣـﻲآﻳـﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﺳﻄﻮرهﻫﺎي ﺳـﻨﺘﻲ آﻣﻴﺨﺘـﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﺗﺼﻮر ﻣﺘﻌﺎرف‪ ،‬ﻣﻘﻮﻟﻪاي اﻳﺴﺘﺎ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖﮔﺮا و ﺗﻐﻴﻴﺮﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ ﻧﻴـﺴﺖ‪ .‬آرﻧﻮﻟـﺪ‬ ‫ﻫﺎوزر ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬از اﺟﺰاي ﻣﺎﻫﻮي اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﻨﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﭘـﺎ ﻧﮕـﻪدارﻧـﺪﮔﺎﻧﺶ ﻧـﻪ‬ ‫ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻃﺮزي اﻧﻔﻌﺎﻟﻲ ﭘﺬﻳﺮا ﺧﻮﻳﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن ﺧـﻼق در ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ‬ ‫ﻫﻨﺮياﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻓﺮاد ﻣﻨﻔﺮد ﺑﻪ ﭼـﺸﻢ ﻧﻤـﻲﺧﻮرﻧـﺪ ﻳـﺎ ﻫـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ اﻣﺘﻴـﺎز‬ ‫آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺛﺎر ﻫﻨﺮي ﻳﺎد ﺷﺪه را ﻧﺪارﻧﺪ‪) «.‬ﻫﺎوزر‪ (337 :1363 ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘـﻪ ﭘـﻴﺶ از اﻳـﻦ‬ ‫ﻫﻢ ﺑﺎ ﺑﻴﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻨﻈﻮر ﻃﺮح ﺧﺼﻴـﺼﻪ ﺗﺤـﻮلﭘـﺬﻳﺮي ادﺑﻴـﺎت‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮﭘﺬﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻴﺰ آﻧﻬﺎ ﻛـﻪ ﻓﻌـﺎل و‬ ‫ﺧﻼق ﺑﺎ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮي از ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺎرﻳﺨﻲــ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ زﻣﺎن ﺧﻮد‪ ،‬در ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري و ﺗﺤﻮل ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ـ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻫـﺮ واﻗﻌﻴـﺖ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ـ ﺳﻬﻢ ﺧﻮد را اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒـﺎرت روﺷـﻦﺗـﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ و ادﺑﻴـﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻘﻮﻟـﻪاي ﺗﺤـﻮل ﭘـﺬﻳﺮ اﺳـﺖ و ﻃﺮﻓـﻪﺗـﺮ آن ﻛـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫ﺗﺤﻮلﭘﺬﻳﺮي‪ ،‬رﻣﺰ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري آن ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﻳﺮاﻧﻲ ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ادﺑﻴﺎت ﻫﻨﺪ و ﻳﻮﻧﺎن‪ ،‬در آﻏﺎز ﺷﻜﻞ ﺣﻤﺎﺳﻲ داﺷﺘﻪ و‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ دﺳﺖﻣﺎﻳﻪ اﺛﺮ ﺟﺎوداﻧﻪاي ﭼﻮن ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮدوﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣـﺎ در اﻳـﺮان‬ ‫ﭘﺲ از ﺗﻐﻴﻴﺮات ژرﻓﻲ ﻛﻪ در اﺛـﺮ اﺳـﺘﻴﻼي ﺣﻜﻮﻣـﺖﻫـﺎي ﻃﺎﻳﻔـﻪاي‪ ،‬از ﻏﺰﻧﻮﻳـﺎن ﺑـﻮﻳﮋه‬ ‫ﺳﻠﺠﻮﻗﻴﺎن ﺗﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻮادﮔﺎن ﭼﻨﮕﻴﺰ و ﺗﻴﻤﻮر و ﭘﺲ از آن ﺗﺎ ﻗﺎﺟـﺎر‪ ،‬روي داد‪ ،‬ادﺑﻴـﺎت‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪ و از ﺻﻮرت ﺣﻤﺎﺳـﻲ و ﺷﻬـﺴﻮاري و ﺑﻬـﺎدري ﺑـﻪ ﺷـﻴﻮه ﺗﻔﻜـﺮ‬ ‫رﻣﺎﻧﺘﻴﻚ ﺗﺤﻮل ﻳﺎﻓﺖ و دﺳﺖ ﻣﺎﻳﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺛﺎر ﺟﺎوداﻧﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ و ﺷﻌﺮاي ﺑﻌﺪ از او ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮداﺷﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ  ‪19‬‬

‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ در‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﻳﺮاﻧﻲ ﭘﺲ از ﻋﺒﻮر از ﻣﺮﺣﻠﻪ آﻏﺎزﻳﻦ )ﺣﻤﺎﺳﻲ(‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫـﺎي ﭘﻬﻠـﻮاﻧﻲ و‬ ‫ﺷﻬﺴﻮاري‪ ،‬ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪﻫـﺎي اﺣـﺴﺎﺳﻲ دادﻧـﺪ‪) .‬ﺳـﻴﭙﻚ‪ (55 :1384 ،‬ﺟﺎﻟـﺐ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮي و ﺑﺎ اﻓﻮل ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﺳﺒﻚ ﻫﻨـﺪي‪ ،‬ﺑـﺎ ﻣﺮاﺣـﻞ آﻏـﺎزﻳﻦ‬ ‫ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﺟﻨـﺒﺶ ﺑﺎزﮔـﺸﺖ ادﺑـﻲ‪ ،‬ﻧﺨـﺴﺖ ﺑـﺎ آﺛـﺎر ﻣﻌﺮوﻓـﻲ ﭼـﻮن داﺳـﺘﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ‬ ‫اﻣﻴﺮارﺳﻼن روﺑﺮو ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﻇﺎﻫﺮاً در زﻣﺎن ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﻳﻦ ﺷﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه‪ ،‬وﻟﻲ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎً ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻪﻫﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻫـﻢ ﺳـﺎﺧﺘﻪ ذﻫـﻦ‬ ‫ﻧﻘﻴﺐاﻟﻤﻤﺎﻟﻚ ﻳﺎ ﺷﺨﺺ ﻣﻌﻴﻦ دﻳﮕﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬داﺳﺘﺎن اﻣﻴﺮارﺳﻼن ﻧﻪ ﺷـﺒﺎﻫﺘﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﺣﻤﺎﺳﻲ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ و ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ رﺳﺘﻢ )و در واﻗﻊ ﻓﺮدوﺳﻲ( ﺑـﺮاي ﻧﺠـﺎت ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬ ‫اﻳﺮاﻧﻲ دارد‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ داﺳﺘﺎن ﺳﻤﻚ ﻋﻴﺎر ﻛﻪ ﺷـﺮح دﻻوريﻫـﺎ‪ ،‬ﺟـﻮاﻧﻤﺮديﻫـﺎ و ﭼـﺎﺑﻜﻲ‬ ‫ﺑﻬﺎدري اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻇﻠﻢ و زورﻣﻨﺪي ﺧﺪاوﻧﺪان ﻗﺪرت ﺑﻪ ﭘﺎ ﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﻠﻜﻪ داﺳﺘﺎن‬ ‫اﻣﻴﺮارﺳﻼن »ﻧﺎﻣﺪار« ﺣﺎﺻﻞ ﻣﺒـﺎرزهﻫـﺎي ﻋﺠﻴـﺐ و ﻏﺮﻳـﺐ و ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳﺎﻧـﻪ ﺷـﺎﻫﺰادهاي‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ وﺻﺎل ﻓﺮخﻟﻘﺎ‪ -‬دﺧﺘﺮ ﭘﻄﺮس ﺷﺎه ﻓﺮﻧﮕـﻲ!‪ -‬ﺑﺮﺳـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫داﺳﺘﺎن در واﻗﻊ ﻧﻪ اﺛﺮي ﺣﻤﺎﺳﻲ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺷـﺒﺎﻫﺘﻲ ﺑـﻪ ﻓـﺪاﻛﺎريﻫـﺎي ﻓﺮﻫـﺎد و ﻋـﺸﻖ‬ ‫رﻣﺎﻧﺘﻴﻚ او ﺑﺮاي وﺻﺎل ﺷﻴﺮﻳﻦ دارد‪ .‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﻲ ﺑﻬﺎر‪ ،‬از ﻣﺴﻴﺮي دﻳﮕـﺮ‬ ‫و ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮔﺴﺘﺮده ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ ﺳـﺒﻚ ﻧﺜـﺮ در ادﺑﻴـﺎت ﻋﻬـﺪ ﻗﺎﺟـﺎر‪،‬‬ ‫دﭼﺎر ﻫﺮج و ﻣﺮج ﺷﺪ‪) .‬ﺑﻬﺎر‪ 339 :1349 ،‬و‪ (338‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺎﺑـﻞ ﻃـﺮح‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ آﺷﻔﺘﮕﻲ در ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑـﻮﻳﮋه در ﻧﺜـﺮ ﻧﺒـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ در ادﺑﻴـﺎت‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻛﻼﺳﻴﻚ دوران ﻗﺎﺟﺎر راه ﻳﺎﻓﺖ؟‬ ‫ﺑﺎري‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺤﺚ از ﺗﺤﻮل در ﻣﺘـﻮن ادﺑـﻲ و از ﺟﻤﻠـﻪ ادﺑﻴـﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ ﭘـﻴﺶ‬ ‫ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺤﻮل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺼﻪﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﺷﻜﻞﻫﺎي ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ را ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ارﻛﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه آﻧﻬﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ داﺳـﺘﺎن ﺳـﻤﻚ ﻋﻴـﺎر و‬ ‫اﻣﻴﺮارﺳﻼن ﻧﺎﻣﺪار )ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل(‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ دﻗﻴﻖﺗﺮ و ﻧﺘﻴﺠﻪﺑﺨﺶﺗﺮ ﺻﻮرت ﭘـﺬﻳﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘـﻪ‬ ‫‪ .1‬در اﻳﻨﺠﺎ وارد ﺑﺤﺚ درﺑﺎره ادﺑﻴﺎت ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮﻳﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺪف اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﻮع )ژاﻧﺮ( داﺳﺘﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ اﻣﻴﺮارﺳﻼن‬ ‫ﺑﻮد و ﺑﺤﺚ ادﺑﻴﺎت ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي را در وراي ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﻤﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ اﻓﺮادي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺴﻴﻢ ﺷﻤﺎل را ﭘﺮوراﻧﺪ‪.‬‬

‫‪  20‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻣﻲﺷﻮد ﻗﺼﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ از ﺳﻪ رﻛﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎ‪ ،‬وﻗـﺎﻳﻊ و روﻳـﺪادﻫﺎ و‬ ‫ﻣﻀﻤﻮن داﺳﺘﺎن‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻪ رﻛﻦ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻳﺎ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺒﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬ ‫اﺑﻌﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻏﺎﻟﺒﻲ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺟﺰا ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﺮﻛﺪام ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻳﺎ در ﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫ﻫﻢ و ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺘﺤـﻮل ﺷـﻮﻧﺪ ﺑـﻮﻳﮋه اﻳـﻦ ﻛـﻪ‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ذاﺗﺎً ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺳـﻔﺮي ﻃـﻮﻻﻧﻲﺗـﺮ را از ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ اﻣـﺮوز‬ ‫ﭘﻴﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﻫﺮﺑﺎر و در ﻫﺮ ﻣﺤﻴﻂ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻧﻘـﻞ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﺷـﺮاﻳﻂ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد ﻛﻤﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮي در آﻧﻬﺎ ﺻﻮرت ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬ﺑﻨـﺎ ﺑـﺮ اﺳـﺘﺪﻻل ﻫﺮﺳـﻜﻮﻳﺘﺲ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺤﻮل ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺗﻄﺒﻴﻖ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ و ﻓﻀﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ـ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻛﺎري ﺳﻮدﻣﻨﺪ و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪) .‬ﻫﺮﺳﻜﻮﻳﺘﺲ‪ (325 :1357 ،‬ﺑﺤﺜﻲ ﻛﻪ ﮔﺬﺷﺖ‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ آﻏﺎز ﺷﺪ ﻛﻪ ادﺑﻴﺎت و از ﺟﻤﻠﻪ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺻـﺮﻓﺎً ﺑﺎزﺗـﺎب واﻗﻌﻴـﺖﻫـﺎي‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳـﻲ‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﺗﻮان وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‬ ‫را از دﻳﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ در اﻳﻦ ﻗﻠﻤﺮو ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮد‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺷﺎﻟﻮده ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺳﺎﻃﻴﺮ و ارزشﻫـﺎي ﺳـﻨﺘﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬وﻟـﻲ‬ ‫ﺑﺮاي اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن ﻗﺮار دارد‪ ،‬داراي ﺳﻴﺎﻟﻴ‪‬ﺖ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻋﻘﺐ ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺷـﻔﺎﻫﻲ دارد‪،‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻜﺘﻮب ﻫﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﭼﻮن ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺷـﻔﺎﻫﻲ دارد‪ ،‬ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﺑﻴـﺎﻧﻲ آن ﻧﻴـﺰ ﺳـﺎده‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ادﺑﻴﺎت ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﺻﻮﻻً ﻣـﺼﻨﻒ ﻣﻌﻴﻨـﻲ ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴـﺪ آن ﻏﻴـﺮ ﺷﺨـﺼﻲ اﺳـﺖ و‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮب آن از ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ در ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﻛﻴﻔﻴﺖ آن‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه و ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨـﺪه ﺗﻤـﺎﻳﺰ‬ ‫ﺑﺎرزي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ذاﺋﻘﻪ و ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم و ﻻﻳـﻪﻫـﺎي ﭘـﺎﻳﻴﻨﻲ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ دارد و ادﺑﻴﺎت ﻛﻼﺳﻴﻚ‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه ادﺑﻴـﺎت ﻗـﺮون ﻗﺒـﻞ )ﭘـﻴﺶ از رﻣـﺎن( ﮔـﺮاﻳﺶ ﺑـﻪ‬ ‫ذوﻗﻴﺎت و ﺑﻴﻨﺶ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺎﻻ و ﺧﻮاص ﺟﺎﻣﻌﻪ دارد‪.‬‬

‫ﺑﺮداﺷﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ  ‪21‬‬

‫‪7‬ـ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً زﻳﺮﺳﺎﺧﺖ ادﺑﻴﺎت ﻛﻼﺳﻴﻚ و رﺳﻤﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ و ﺟﻬـﺖ‬ ‫ﮔﻴﺮي ﻋﻜﺲ آن ﺑﻪ ﻧﺪرت اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪.‬‬ ‫‪8‬ـ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت واﻗﻌﻴﺘـﻲ ﺟﺎﻣﻌـﻪﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﮔـﺮاﻳﺶ ﺑـﻪ ﺛﺒـﺎت و ﺗﺤـﻮل‬ ‫ﺗﻮأﻣﺎن دارد و اﻳﺴﺘﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﺪفﻫﺎ و ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺗﻘـﺴﻴﻢﺑﻨـﺪيﻫـﺎي ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ از‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اراﺋﻪ داد‪ .‬ﻣﻨﺘﻬﻲ در ﺑﺤﺚ ﺣﺎﺿـﺮ ﻻزم اﺳـﺖ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺷـﻜﻞﮔﻴـﺮي آنﻫـﺎ در ﺳـﺎﺧﺘﺎر‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻛﺎرﻛﺮد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﻣـﺜﻼً اﮔـﺮ ادﺑﻴـﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ را ﺑـﻪ دو دﺳـﺘﻪ‬ ‫ﺷﻔﺎﻫﻲ وﻛﺘﺒﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎ ﻣﻨﻈﻮرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨـﺎن‬ ‫ﻛﻪ ﻧﻮﺣﻪ ﺧﻮاﻧﻲ و اوراد و آوازﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ و دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد ﺑﻴـﺸﺘﺮ‬ ‫ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﻔﺎﻫﻲ دارد ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ اﺑﺘﺪاﻳﻲ دوران ﻗﺪﻳﻢﺗﺮ ﺑﺮﮔـﺮدﻳﻢ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﺧﻮاﻧـﺪن و ﻧﻮﺷـﺘﻦ را داﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ادﺑﻴـﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ ﻛﺘﺒـﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺳﻬﻢ ﺑﺮﺟـﺴﺘﻪاي داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ادﺑﻴـﺎت آﻳﻴﻨـﻲ‪،‬ﻣﺜـﻞ ﻛـﻨﺶﻫـﺎي‬ ‫دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ دﻋﺎي ﺑﺎران‪ ،‬ﺳﻮﮔﻮاري و ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﺸﺮف و ﭘﺎﮔـﺸﺎﻳﻲ ﺑـﺎ ﻣﺘـﻮن ﻛﺘﺒـﻲ‬ ‫ﭼﻨﺪان ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻛﺘﺒﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ داﺳﺘﺎن »ﻣﻮش و ﮔﺮﺑﻪ«‬ ‫ﻳﺎ رﺳﺎﻟﻪ »ﺻﺪ ﭘﻨﺪ ﻋﺒﻴﺪ زاﻛﺎﻧﻲ« ﻛﻪ از ﻃﻨﺰ و ﻧﻘﺪ ﮔﺰﻧﺪهاي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﻮﻗﻌﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﻛﺘﺒﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺛﺒﺖ ﺷﻮد از ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﻐﻴﻴﺮي ﻛـﻪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪان‬ ‫ﻗﺪرت در آن ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺼﻮن ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ )ﻛﺘﺒﻲ ﻳﺎ ﺷﻔﺎﻫﻲ( را ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ادﺑﻴـﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ ﻣـﺬﻫﺒﻲ‪،‬‬ ‫ﺣﻤﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺳﺮﮔﺮم ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬آﻳﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺣﻜﻤﻲ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻬﻲ اﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ اﻧﻮاع ادﺑﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎرﻛﺮد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ اﻧﻮاع اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﺎرﻛﺮدي ﻛﻪ دارﻧﺪ در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﻢ ﻳﺎ ﺑـﻴﺶ وﺟـﻮد‬ ‫دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ و ﻣﺎﻧﻊ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻜﺘﻪ اﺷﺎره ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ‪» :‬ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ادﺑﻴـﺎت‬

‫‪  22‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر را از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻛﺮد«‪) .‬ﺳﻴﭙﻚ‪ (11 :1384 ،‬ﭼﻨـﺎن ﻛـﻪ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻴﻦ ادﺑﻴﺎت ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻃﻨﺰ ﺧﻂ ﺗﻤﺎﻳﺰي ﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑـﻴﻦ ادﺑﻴـﺎت ﻣـﺬﻫﺒﻲ و‬ ‫آﻳﻴﻨﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﭼﻨﺪان ﺳﺎده ﻧﻴﺴﺖ ﻳﺎ ﺑﻴﻦ ادﺑﻴﺎت ﺣﻤﺎﺳﻲ ﻛـﻪ از ﻃﺮﻳـﻖ ﻧﻘـﺎﻻن اراﺋـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ و ادﺑﻴﺎت ﺳﺮﮔﺮمﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻣﺮز ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻤﺎﻳﺰي ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺑـﺎ وﺟـﻮد اﻳـﻦ‪،‬‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ادﺑﻴﺎت از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺒﻲ ﺑـﺮاي ﺗﺤﻠﻴـﻞ آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﺜﻼً داﺳﺘﺎن ﻣﻌﺮوف »ﻣﻮرﭼﻪ و ﺑﻠﺒﻞ«‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ‬ ‫ﺣﻜﻤﻲ‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً در اﻛﺜﺮ ﺟﻮاﻣﻊ از آﻣﺮﻳﻜﺎي ﻻﺗﻴﻦ ﺗﺎ آﺳﻴﺎ ﺑﺎ ﺷﻜﻞ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ وﺟـﻮد‬ ‫دارد و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﺎرﻛﺮد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺎﻟﺐ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺷﻔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﭘﻴﻜﺮ ﻣﺮدهاي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﺷﻴﻢ آن را دﻓﻦ ﻛﻨـﻴﻢ ﺑﻠﻜـﻪ‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﻤﻮاره ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗـﻮﺟﻬﻲ‪ ،‬ﺣﺘـﻲ در ﻋـﺼﺮ ﭘـﺴﺎﻣﺪرن‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﺷـﻜﻞﻫـﺎي ادﺑﻴـﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ‪ ،‬ﺧﻮاب ﻛﺮدن ﻛﻮدﻛﺎن ﻳﺎ ﻋﺒﺮت آﻣﻮزي اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد ﻛـﻪ اﻳﻨﻬـﺎ ﻛﺎرﻛﺮدﻫـﺎي ﻛـﻢ‬ ‫اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ وﻟﻲ در واﻗﻊ ﺣﺪاﻗﻞ ﻛﺎراﻳﻲ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻴـﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ دﻳﺪ ژرفﺗﺮي ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺷﺮاﻳﻂ وﺟﻮدي ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺷـﻨﺎﺧﺖ‬ ‫ﺷﺎﻟﻮدهﻫﺎ و ﺳﻴﺮ ﺗﺤﻮﻟﻲ و اﻧﻄﺒﺎﻗﻲ آن در ﺑﺴﺘﺮ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻣﺎ را از ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎ و ﻣﺸﺘﺮﻛﺎت ﻗﻮﻣﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﻠﻲ و ﺣﺘﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ آﮔﺎه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ را ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ ﻣﻨﺰﻟـﻪ‬ ‫واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و در ﺑﻌﺪ ﻓﻀﺎﻳﻲ ـ زﻣﺎﻧﻲ آن ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻛﺮد‪ .‬در واﻗـﻊ ادﺑﻴـﺎت‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺷﻜﺎل و رواﻳﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻛﻪ دارد‪ ،‬اﺟـﺰاي ﻣﻨﻔـﺮد و ﺟﺪاﻣﺎﻧـﺪهاي ﻧﻴـﺴﺖ‪.‬‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺣﺠﻢ ﻋﻈﻴﻢ ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪي را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ دﻳﮕـﺮ ﻋﻨﺎﺻـﺮ زﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﺮ ﻗﻮم در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﻫﻢ ﮔﺮه ﺧﻮردهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻓﺴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑـﻴﺶ‬ ‫از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺤﺾ‪ ،‬ﺑﻪ داﻧﺶ ﻣﺎ از ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل و ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ آﻳﻨﺪه ﻛﻤـﻚ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﻨﺎﺧﺖ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻪ در ﻓﻀﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ـ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ آن‪ ،‬ﻣـﺎ را در ﺷـﻨﺎﺧﺖ راه و‬ ‫رﺳﻢ زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻨﺠﻴﺪه ﺧﻮدﻣﺎن و اﺻﺎﻟﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲﻣﺎن ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮداﺷﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ  ‪23‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ـ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻗﻮام را ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮر ادراﻛﻲ و اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ )و ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻋﺎﻃﻔﻲ و ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ( ﻧﺸﺎن داده و زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺒﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺣﻔﻆ وﺣﺪت ﻣﻠﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺳﻮي دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ‬ ‫اﮔﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ در ﺑﺴﺘﺮ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮﻛﺎت و ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ و ﻣﻠـﻲ را ﻧـﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ را ﻫﻢ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ‬ ‫»ﻣﺎ« و »آﻧﻬﺎ« را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ وﻟﻲ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﺿﺮورﺗﺎً ﺑﻪ ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﻧﻤﻲاﻧﺠﺎﻣـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻳﻚ ﻣﺤﻤﻞ ﻣﺴﺘﺪل‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖ ﻗﻮﻣﻲ و ﻣﻠـﻲ را ﻣـﺸﺨﺺ ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ .‬در واﻗـﻊ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ و ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺿﻤﻦ ﻛﻤـﻚ ﺑـﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻣﻨـﺘﻈﻢ و ﺗﻄﺒﻴﻘـﻲ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ‪ ،‬راﻫﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ و اﻧﺴﺠﺎم ﻫﻮﻳﺖ ﻗﻮﻣﻲ و ﻣﻠﻲ ﻧﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ‬ ‫اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪،‬ﺑﻪ ﻃﻮر اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ و ادراﻛﻲ‪ ،‬و ﻧـﻪ ﻫﻴﺠـﺎﻧﻲ و اﺣـﺴﺎﺳﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺸﺘﺮﻛﺎت و ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺧﻮد ﭘﻲ ﺑﺒﺮﻧﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ آﻣﺎدﮔﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑـﺮاي وﺣـﺪت ﻣﻠـﻲ و‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪  24‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬ﻓﺎرﺳﻲ‬ ‫‪1‬ـ آرﻳﺎنﭘﻮر‪ ،‬ا‪ .‬ح‪ (1354) .‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﻨـﺮ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬اﻧﺠﻤـﻦ ﻛﺘـﺎب داﻧـﺸﺠﻮﻳﺎن‬ ‫داﻧﺸﻜﺪه ﻫﻨﺮﻫﺎي زﻳﺒﺎ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﺳـﻜﺎرﭘﻴﺖ‪ ،‬ر‪ (1374) .‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ادﺑﻴـﺎت‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻣﺮﺗـﻀﻲ ﻛﺘﺒـﻲ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬ ‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﻤﺖ‪.‬‬ ‫‪ -3‬اﻳﮕﻠﺘﻮن‪ ،‬ت‪ (1380) .‬ﭘﻴﺶدرآﻣﺪي ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ادﺑﻲ‪ ،‬وﻳﺮاﺳـﺖ دوم‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬ﻧـﺸﺮ‬ ‫ﻣﺮﻛﺰ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﺑــﺎرﺑﻮ‪ ،‬ز‪ (1355) .‬ﺟﺎﻣﻌــﻪﺷﻨﺎﺳــﻲ ﻫﻨــﺮ و ادﺑﻴــﺎت در ﻣﺤــﺪوده و ﮔــﺴﺘﺮه‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﻨﺮ و ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﮔﺮدآوري و ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻓﻴـﺮوز ﺷـﻴﺮواﻧﻠﻮ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬اﻧﺘـﺸﺎرات‬ ‫ﺗﻮس‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﺑﺮﻧﺘﺲ‪ ،‬ه‪ (1382) .‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ادﺑﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻤﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧـﺸﺮ‬ ‫ﻣﺎﻫﻲ‪.‬‬ ‫‪ -6‬ﺑﻬﺎر‪ ،‬م‪ .‬ت‪ (1355) .‬ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ج‪ ، 3‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.‬‬ ‫‪ -7‬ﺑﻴﻬﻘﻲ‪ ،‬ح‪ .‬ع‪ (1367) .‬ﭘﮋوﻫﺶ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣـﺸﻬﺪ‪ :‬اﻧﺘـﺸﺎرات‬ ‫آﺳﺘﺎن ﻗﺪس‪.‬‬ ‫‪ -8‬زرﻳﻦ ﻛﻮب‪ ،‬ع‪.‬ح‪ (1370) .‬ﺗﺎرﻳﺦ در ﺗﺮازو‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.‬‬ ‫‪ -9‬ﺳﺘﻮده‪ ،‬ه‪ (1378) .‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات آواي ﻧﻮر‪.‬‬ ‫‪ -10‬ﺳﻴﭙﻚ‪ ،‬ي‪ (1384) .‬ادﺑﻴﺎت ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﻳـﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻣﺤﻤـﺪ اﺧﮕـﺮي‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬ ‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺮوش‪.‬‬ ‫‪11‬ـ ﺷﻴﺮواﻧﻠﻮ‪ ،‬ف‪ (1355) .‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﻨﺮ و ادﺑﻴﺎت )ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘـﺎﻻت(‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬ ‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﻮس‪.‬‬ ‫‪12‬ـ ﻛﺎﺗﻮزﻳﺎن‪ ،‬م ‪ .‬ع‪ (1374).‬ﭼﻬﺎرده ﻣﻘﺎﻟﻪ در ادﺑﻴﺎت‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎع‪ ،‬ﻓﻠـﺴﻔﻪ و اﻗﺘـﺼﺎد‪،‬‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻣﺮﻛﺰ‪.‬‬

25  ‫ﺑﺮداﺷﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‬

،‫ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺿﻴﺎء ﻣﻮﺣﺪ و ﭘﺮوﻳﺰ ﻣﻬﺎﺟﺮ‬،‫( ﻧﻈﺮﻳﻪ ادﺑﻴﺎت‬1373) .‫ آ‬،‫ و وارن‬.‫ ر‬،‫ـ وﻟﻚ‬13 .‫ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬:‫ﺗﻬﺮان‬ :‫ ﺗﻬـﺮان‬،‫ ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻣﺤﻤـﺪﺗﻘﻲ ﻓﺮاﻣـﺮزي‬،‫( ﻓﻠـﺴﻔﻪ ﺗـﺎرﻳﺦ ﻫﻨـﺮ‬1363) .‫ آ‬،‫ـ ﻫﺎوزر‬14 .‫اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﮕﺎه‬ :‫ ﻧﻤـﺎﻳﺶ و ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ« ﺗﺮﺟﻤـﻪ‬،‫( » ﺳﺮآﻏﺎز ادﺑﻴﺎت ﻗـﻮﻣﻲ‬1357) ‫ م‬،‫ـ ﻫﺮﺳﻜﻮﻳﺘﺲ‬15 (‫ ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻫﻨـﺮ )ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﻣﻘـﺎﻻت‬:‫ در‬،‫آزاد )ﻣﺸﺮف ﺗﻬﺮاﻧﻲ( و دﻳﮕـﺮان‬.‫م‬ .‫ اﻧﺘﺸﺎرات ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺮاي ﻧﻴﺎوران‬:‫ﺗﻬﺮان‬ ،‫( ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺎﻃﻴﺮ و اﺷﺎرات داﺳﺘﺎﻧﻲ در ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳـﻲ‬1375) .‫ ج‬.‫ م‬،‫ـ ﻳﺎﺣﻘﻲ‬16 .‫ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺳﺮوش‬:‫ ﺗﻬﺮان‬،‫ﭼﺎپ دوم‬ ‫ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬:‫ب‬ 1-Gunnell, T. (2005) "Narratives, Space and Drama: Essential Spatial Aspects in the Performance and Reception of Oral Narrative", Folklore (electronic Journal) vol. 33, pp. 7-25,http://WWW.folklore. ee/folklore/ vol33/terry pdf. 2-Puelis, A.,"Folklore and Identity: The Situation of Latvia", Folklore (electronic Journal) vol.4. http: holdjas.ee/ folklore/vol 4 htm. 3-Rosenberg and Fliegel (1982) The Avangard Artist ,in Oser and Rosenberg eds. 4-Tylor, E. B.(1891) "Culture Defined", in : Oser and Rosenberg, eds. (1982) Sociological Theory, A book of Readings, Walveland Pr. pp. 17-21. 5-Wennstedt,O. (2001) "On the Preservation and Maintenance of the Immaterial Cultural Heritage" , Folklore (electronic Journal), vol. 17.pp. 120- 124.

‫‪  26‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫اﺱس و م د
و‬ ‫ار‪
%& '() :!"#‬هي روي‬ ‫اﺱسهي ا‪+‬ا!‬ ‫‪-‬ي ‪,‬ر‬

‫‪١‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﺻﻠﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ و ﻋﻤﺪه در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻣﺼﺮف اﺳﺖ‪.‬‬ ‫داﻳﺮة ﻣﺼﺮف ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮده و از ﻣﺼﺮف ﻏﺬا ﺗﺎ ﻣﺼﺮف اﺷﻴﺎي ﻣﺎدي ﭼﻮن ﭘﻮل‪،‬‬ ‫اﺳﻜﻨﺎس و ﺳﻜﻪ را درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﺼﺮف ﻛﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ زﻳﺴﺖ ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ ،‬درﺣﻮزه ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺳﻜﻨﺎس از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻳﺪهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت‬ ‫ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن آن ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺼﺮف اﺳﻜﻨﺎس‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ و‬ ‫ﺷﻌﺎرﻫﺎي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮ آن در ﻧﻈﺎم ﻣﺒﺎدﻟﻪاي و رﺳﺎﻧﻪاي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬ﭘﻮل‪ ،‬ﻣﺼﺮف‪ ،‬اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي ﻛﺎﻏﺬي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ‬

‫‪ .1‬اﺳﺘﺎدﻳﺎر ﮔﺮوه ارﺗﺒﺎﻃﺎت داﻧﺸﻜﺪه ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬

‫‪  28‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫اﮔﺮﭼﻪ در ﻏﺮب‪ ،‬اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي ﭘﻮﻟﻲ راﻳﺞ ﺑﺎ ورود ﻛﺎرتﻫﺎي اﻋﺘﺒﺎري و ﻋﺎﺑﺮ ﺑﺎﻧﻚﻫﺎ‬ ‫ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ارزش اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده اﺳﺖ اﻣﺎ در اﻳﺮان ﻫﻨﻮز ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫ﻣﺒﺎدﻟﻪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي از ﻃﺮﻳﻖ اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي ﻛﺎﻏﺬي ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد و اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ راه ﻣﺒﺎدﻟﻪ زﻧﺪﮔﻲ روﺳﺘﺎﻳﻲ و ﺷﻬﺮي ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا اﺳﺘﻔﺎده از اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎ ﻧﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﻣﻌﺎﻣﻼت اﻗﺘﺼﺎدي‪ -‬ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ رﺳﺎﻧﻪاي ﻣﻮرد‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺷﻜﻠﻲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺳﺆاﻻت اﺻﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﺎ اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي ﻛﺎﻏﺬي ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟ ﭼﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻳﺎ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف آن ﺑﻪ‬ ‫ﻏﻴﺮ از ﻣﺒﺎدﻟﻪﻫﺎي ﭘﻮﻟﻲ و ﻣﺎﻟﻲ در ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ؟ ﺳﺆاﻻت ﻓﺮﻋﻲ از ﻗﺒﻴﻞ آﻧﻜﻪ ﭼﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ‬ ‫ﺑﻴﻦ ﻳﻚ اﺑﺰار اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺜﻞ ﭘﻮل و ﻣﺼﺮف ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬ ‫آن وﺟﻮد دارد؟ آﻳﺎ اﺳﻜﻨﺎسﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ رﺳﺎﻧﻪ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻌﺎﻣﻼت‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ -‬دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻫﻮﻳﺘﻲ‪ ،‬ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﻋﻼﺋﻖ و ﺳﻼﻳﻖ اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﮕﺬارد؟ ﭘﻮلﻫﺎي‬ ‫ﻛﺎﻏﺬي ﭼﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارﻧﺪ؟ آﻳﺎ ﭘﻴﺎمﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪات اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ روﺑﻪرو اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﮔﻔﺘﻤﺎنﻫﺎي رد و ﺑﺪل ﺷﺪه و در ﭘﻲ اﻳﺪهﻫﺎ و اﻓﻜﺎر ﺟﺪﻳﺪ در‬ ‫ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل ﻣﺒﺎدﻟﻪاي و ﻛﺎﻏﺬي ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ در ﻣﻲآﻳﺪ و ﺿﺮورت دارد ﺗﺎ رﻣﺰﻫﺎي‬ ‫ﻧﮕﺎﺷﺘﻪﺷﺪه در آن ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺟﻤﻊآوري ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دﻳﺎﻟﻮگﻫﺎي‬ ‫ﭘﻨﻬﺎن و ﻧﻮﺷﺘﺎري ‪ ،‬ﻧﻮع راﺑﻄﻪ ﻛﺎرﺑﺮ و ﻣﺨﺎﻃﺐ و ﻧﻮع ﻣﺤﺘﻮاي ﻓﺮﻫﻨﮓ و رﻓﺘﺎرﻫﺎي‬ ‫ﻣﺘﻌﺪد آﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻤﻊآوري اﺳﻜﻨﺎسﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ از ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1383-86‬و ﻧﻮع ﻗﺮاﺋﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اراﺋﻪ ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬اﺑﺮاز اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ‬ ‫ﻋﺸﻖ و ﻣﻌﺸﻮق‪ ،‬دﻳﺎﻟﻮگﻫﺎي روزاﻧﻪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ازﺟﻤﻼت ﺧﺒﺮي‪ ،‬اﻇﻬﺎر اﻋﺘﻘﺎدات دﻳﻨﻲ ‪،‬‬ ‫دﻳﺎﻟﻮگﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺴﻨﺪﻫﺎ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮارد اﻳﻦ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪﻫﺎ ﻣﺤﺴﻮب‬

‫اﺳﻜﻨﺎس و ﻧﻈﺎم ﻣﺒﺎدﻟﻪ و ارﺗﺒﺎﻃﻲ‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي روي اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ  ‪29‬‬

‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﺳﻜﻨﺎس ﻫﻤﭽﻮن اﺑﺰار ﺳﺎده رﺳﺎﻧﻪاي ﻛﻪ ﻛﺪﻫﺎﻳﻲ را‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه و ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺮدم رد و ﺑﺪل ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ارزش اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﻮل در دﻧﻴﺎي ﻣﺒﺎدﻻت ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﺎزاﻧﺪﻳﺸﻲ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻣﻨﺘﻘﻞﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي ﻛﺎﻏﺬي‬ ‫و ﻣﺼﺎرف دﻳﮕﺮ آن در ﻣﺤﻴﻂ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻫﻤﻴﺖ دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﻘﺶ ﺟﺪﻳﺪ‬ ‫ﭘﻮلﻫﺎي ﻛﺎﻏﺬي در ﺣﻮزه اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻳﻨﻜﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ از آن ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﺑﺎورﻫﺎ و اﺷﺎﻋﻪ ﻋﻼﻳﻖ و ﺳﻼﻳﻖ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ادﻋﺎي اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻮل وﺳﻴﻠﻪاي ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎدﻻت اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي‬ ‫ﺟﺎن اﺳﺘﻮري‪ 1‬ﻣﺼﺮف ﻛﺎﻻ را در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ از دو ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار داده‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﺟﻨﺒﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ )ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ( ‪ -2‬ﺟﻨﺒﻪ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺘﻮن ﭼﮕﻮﻧﻪ درﺳﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ اﻓﺎده ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪).‬اﺳﺘﻮري‪ (271 :1386 ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻔﻴﺪ ﻓﺎﻳﺪه ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺘﻦ و اﻳﻨﻜﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ آن را‬ ‫از ﻃﺮﻳﻖ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﻲ در زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه و در ﻣﺘﻦ ﻣﻮرد دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ از ﻳﻚ ﺳﻮ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺪد در‬ ‫ﻣﺼﺮف اﺳﺖ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺟﺪﻳﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ زﻣﻴﻨﻪ و ﻣﺴﻴﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫ﻣﻌﺎﻧﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺮف ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده و ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺘﻌﺪد و ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺼﺮف اﻗﺘﺼﺎدي آن ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1. John Storey‬‬

‫‪  30‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫دو ﻣﺪل ﻧﻈﺮي در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﭘﻮل ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺼﺮف و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﻮل زﻳﻤﻞ‪ 1‬ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ‬ ‫دو اﺻﻞ ﺑﺎﻻ ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺼﺮف در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1960‬و ‪ 1970‬وارد ﺣﻮزه‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺼﺮف ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮد ﺷﻜﻠﻲ از ﻣﺼﺮف ﻧﻤﺎدﻳﻦ‬ ‫ﻛﺎﻻﻫﺎ و اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ را ﻓﺮاﻫﻢ آورده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم آن را از ﻣﻌﻨﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﻧﻴﺎز‬ ‫ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺎدي ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻛﺴﺐ ﺳﻮد و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ در آن ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺎرج ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮات ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دو ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮاي ﺷﻴﻮه ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺷﻴﻮه ﻣﺼﺮف‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻤﻮد‪ -1 :‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﺮف ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺎرلﻣﺎرﻛﺲ»ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻳﻲ« اﺳﺖ‬ ‫)ﺑﺎﻛﺎك‪ (52 :1381 ،‬و ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺎدي داﺷﺘﻪ و اﺑﺰاري ﻛﻪ در دﺳﺘﺮس ﺳﺮﻣﺎﻳﻪدار ﻗﺮار دارد‪،‬‬ ‫اﺑﺰاري ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺎدي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﻟﮕﻮي ﻧﻈﺮي ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ آن ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺤﻠﻴﻞ‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداري ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ -2 .‬اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ و آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺼﺮف ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺻﺮﻓﺎً اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺎﻛﺲ وﺑﺮ ﻣﺪﻋﻲ آن ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺟﺪﻳﺪ دﻳﮕﺮي در اﻳﻦ‬ ‫راﺳﺘﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل زﻳﻤﻞ درﺑﺎرة ﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﺤﺚ ﻣﺼﺮف ﺑﻠﻜﻪ در‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن آن ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ .‬زﻳﻤﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻴﺎن آدﻣﻴﺎن را‬ ‫ﻳﻜﻲ از وﻇﺎﻳﻒ ﻋﻤﺪه ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ او ﺑﺪون اﺑﺰار ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﻮاع‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ در زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺻﻮرتﻫﺎي ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻛﻨﺸﮕﺮان ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬ﻛﺘﺎب ﻓﻠﺴﻔﺔ‬ ‫ﭘﻮل زﻳﻤﻞ اﺳﺎﺳﺎً ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﮕﺮاﻧﻲ او درﺑﺎرة ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻗﺘﺼﺎد ﭘﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻧﻮﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد؛ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﭘﻮل از ﻓﺮد ﺟﺪا ﮔﺸﺘﻪ و ﺑﺮ او ﺗﺴﻠﻂ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻛﺎك ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ را در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1970‬و ‪ 1980‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﺼﺮف ﺟﺪﻳﺪ را‬ ‫ﻓﺮاﺗﺮ از ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪة اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ -‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮام ﺟﺪﻳﺪ و ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﺟﺪﻳﺪ‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪) .‬ﻫﻤﺎن‪ (8:‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل از ﻧﻈﺮ ﺑﺎﻛﺎك ﻣﺼﺮف ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﺗﻌﺮﻳﻒ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮﺧﻮاﺳﺖ ﺟﺪﻳﺪ و ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻳﻚ ﻧﻴﺎز ﺳﺎده و‬ ‫ﺿﺮوري ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺧﻮاﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮاي ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﺳﻮد ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻃﻲ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﺻﺮف ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫‪1. Simmel‬‬

‫اﺳﻜﻨﺎس و ﻧﻈﺎم ﻣﺒﺎدﻟﻪ و ارﺗﺒﺎﻃﻲ‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي روي اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ  ‪31‬‬

‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﺒﻮرﻧﺪ ﭘﻮل ﺑﭙﺮدازﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﺎﻻ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﻨﺪ‬ ‫و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ روز ﺑﻪ روز ﺑﺮ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮد ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﻮري ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺼﺮﻓﻲ از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﺧﻮد ﻋﻮارﺿﻲ ﭼﻮن ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﻲ)ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺎرﻛﺲ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ( ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل دارد‪) .‬اﺳـﺘﻮري‪،‬‬ ‫‪ (365:1386‬از دﻳﮕﺮ ﻋﻮارض ﻣﺼﺮف اﻧﺒﻮه‪ ،‬ﺑﻲﻫﻮﻳﺘﻲ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ ﻛﺎذب‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖﻫﺎي ﻛـﺎذب‬ ‫و ﺳﻄﺤﻲ ﺑﻮدن ﻣﺼﺮف و ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻳـﻚ ﺟﺎﻧﺒـﻪاي از‬ ‫ﺳﻮي وﺑﻠﻦ‪ 1‬ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺼﺮف ﻛﺎﻻ در ﻧﺰد ﻃﺒﻘﻪ ﺟﺪﻳﺪ در آﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﺮداﺧـﺖ و از‬ ‫ﻣﺼﺮف ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮاي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﻮد و ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴـﻞ‪،‬‬ ‫اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﻏﻴﺮﻣﺸﺎﺑﻬﻲ از ﺳﻮي ﻣـﺼﺮفﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن اﺳـﻜﻨﺎس و ﭘـﻮلﻫـﺎي‬ ‫ﻛﺎﻏﺬي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻜﺎﻟﻤـﺎت‪ ،‬دﻳـﺎﻟﻮگﻫـﺎ و ﻧﻮﺷـﺘﺎر را در‬ ‫ﺟﻬﺖ اﻳﺠﺎد ﺣﺲ ﻓﺮدﻳﺖ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺧﻮد و ﺧﻮد ﺑﺎ دﻳﮕـﺮي ﺣﻔـﻆ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪ ،‬از اﻳـﻦ ﻃﺮﻳـﻖ‬ ‫ﻧﺤﻮه و ﻣﺼﺮف اﻳﻦ ﺳﺒﻚ و اﻟﮕﻮ در اﺧﺘﻴﺎر ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﻗﺮار داده ﻣﻲﺷـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ ﻣﻘﺎﻟـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻓﻮق در ﭘﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﻘﺶ ﭘﻮل در ﺗﻤﺎﻳﺰﮔﺬاري اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﻃﺮﻳـﻖ ﭘـﻮل‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﻘﺶ ﭘﻮل‪ ،‬در ﺗﻮﻟﻴﺪ رﻣﺰﻫﺎﻳﻲ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ذاﻳﻘـﻪﻫـﺎي ﻣﺘﻔـﺎوت‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬رﻣﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ رﻓﺘﺎرﻫﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻓﺮدي ) آﻧﺠـﺎ ﻛـﻪ ﻋﻼﻳـﻖ و ﺳـﻼﻳﻖ ﺧـﻮد را‬ ‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ( و ﻫﻢ رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮد را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔـﺮوهﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻧﺎﻣـﺸﺨﺺ‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي ﻛﺎﻏﺬي اﻳـﻦ ﺧﺎﺻـﻴﺖ را دارﻧـﺪ‬ ‫ﻛﻪ داﺋﻤﺎً در ﮔﺮدش ﭘﻮﻟﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در اﺑﺘﺪا در دﺳﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‬ ‫ﻛﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻌﺎﻣـﻞ دارﻧـﺪ اﻣـﺎ در ﻣـﺴﻴﺮ ﻣﺒﺎدﻟـﻪ اﻓـﺮاد ﻧﺎآﺷـﻨﺎ وارد‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺳﺒﻚﻫﺎ‪ ،‬اﻳﺪهﻫﺎ و ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﺮض ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﻛﻨﺸﮕﺮان آن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ روﺷﻦ ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﺳﻜﻨﺎس‬ ‫ﻫﻢ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ رﻓﺘـﺎر ﻣـﺼﺮﻓﻲ و ﻫـﻢ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻣﺤـﺴﻮب ﻣـﻲﮔـﺮدد‪ .‬ﮔـﺮوهﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه در اﺑﺘﺪا ﻣﺘﻌﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫـﺎي ﻏﻴـﺮﻣﺘﻌﻴﻦ ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﻟﺤﺎظ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪) .‬اﻣـﺎ ﻣـﺘﻦ آن داﺋﻤـﺎً در ﺣـﺎل ﮔـﺮدش ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ(‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي روي اﺳﻜﻨﺎس ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬دﻳﻨﻲ و ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺘـﺄﺛﺮ از‬ ‫‪1. Veblen‬‬

‫‪  32‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ اﻓﺮاد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ را دوﺳـﺖ دارﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﭼﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻘﺒﻮل آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻛﺪام ﻋﻘﻴﺪه اﺣﺘﺮام ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫روش ﺑﺮرﺳﻲ‬ ‫در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ از روش ﻛﻴﻔﻲ ﺑﺮاي ﺟﻤﻊآوري اﻃﻼﻋﺎت اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫روش ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮاي اﺳﻜﻨﺎس ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ )ﺑﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﻨﺠﺎه‪ ،‬ﺻﺪ‪ ،‬دوﻳﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺎﻧﺼﺪ‪ ،‬ﻫﺰار و‬ ‫دوﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎﻧﻲ( ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬ ‫ﻣﻘﻴﺎس اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﺼﺮف ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬دوﻳﺴﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﺳـﻜﻨﺎسﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و در ﻃﻮل ﺳﻪ ﺳﺎل ‪ 1386‬ـ ‪ 1383‬اﺳـﺘﺨﺮاج ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﺪف از اﻳﻦﺗﺤﻠﻴﻞ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲﻓﻬﻢ رﻓﺘﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻔـﺎوتﻫـﺎي ﺟﻨـﺴﻴﺘﻲ‪،‬‬ ‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ‪ ،‬ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻟﮕﻮﻫﺎيﻛﻨﺸﻲ اﻓـﺮاد ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨﺎﻫـﺎ و‬ ‫ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت رد و ﺑﺪل ﺷـﺪه ﺑـﻴﻦ اﻓـﺮاد در ﺟﻬـﺖ ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫اﻳﺮاﻧﻲ و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﺿـﻤﻨﻲ درﺻـﺪد ﻓﻬـﻢ ﺟﻬـﺎن و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ درﺑﺎرة ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬دﻳﻦ‪ ،‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت‪ ،‬ﻋﺸﻖ‪ ،‬دوﺳﺘﻲ و ﺑﻲوﻓﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺎر در دو ﻣﺮﺣﻠﻪ زﻳﺮ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ -1 :‬ﺟﻤﻊآوري اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ‬ ‫را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻚ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ دارﻧﺪ ﻳﺎ از ﻧﮕﺎﺷﺘﻪﻫﺎي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ -2 .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم‪،‬‬ ‫در اﺑﺘﺪا ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﻗﺮاﺋﺖ و ﺳﭙﺲ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻤﻊآوري ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮا ﺑﺮاﺳﺎس ﭼﻨﺪ ﻣﻌﻴﺎر زﻳﺮ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﺑﺮاي اﺑﺮاز ﻋﻼﻗﻪ ) ﻧﻤﻮﻧﻪ‪(I love you:‬‬ ‫‪ -2‬ﺑﺤﺚﻫﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ )ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاي ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ ،‬اﻟﻬﻲ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﺗﻮ(‬ ‫‪ -3‬اﻧﻮاع ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي )ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺻﻮرت ﺣﺴﺎبﻫﺎ(‬ ‫‪ -4‬ﺗﻤﺴﺨﺮﮔﻮﻳﻲ ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ )ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﻣﺎ از ﺷﻤﺎ دﺧﺘﺮﻫﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬اﻧﺠﻤﻦ ‪(...‬‬ ‫‪ -5‬ﻣﻌﻤﺎﮔﻮﻧﻪﻫﺎ‬ ‫‪ -6‬ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻓﺮد ﻳﺎ ﺧﺎﻧﻮاده )دوﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺪر و ﻣﺎدر و…(‬ ‫‪ -7‬اﺳﺘﻔﺎده ازﻋﻼﺋﻢ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﺮاردادي )ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺗﺼﺎوﻳﺮ‪ ،‬اﻋﺪاد‪ ،‬ﺣﺮوف و ﻧﻘﺎﺷﻲ(‬

‫اﺳﻜﻨﺎس و ﻧﻈﺎم ﻣﺒﺎدﻟﻪ و ارﺗﺒﺎﻃﻲ‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي روي اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ  ‪33‬‬

‫اﺳﻜﻨﺎس رﺳﺎﻧﻪاي ﺧﺎﻣﻮش و ﺑﻲﻛﻨﺘﺮل‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺟﻬﺎن از ﻳﻚ ﺳﻮ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ‬ ‫ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪهاي را در ﺟﻬﺎن اﻣﺮوز اﻳﻔﺎ ﻛﻨﻨﺪ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ وﺳﻌﺖ اﻳﻦ ﺷﺒﻜﻪﻫﺎ‬ ‫ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺑﺮﮔﻲ و ﻫﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ و دﻳﻮارﻧﻮﺷﺘﻪاي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻇﺮﻓﻴﺖﻫﺎي ﺧﺎص رﺳﺎﻧﻪاي‪ ،‬ﻣﻌﻴﺎر‪ ،‬ارزش و ﻫﻨﺠﺎر رﺳﺎﻧﻪاي ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺎس ﭘﻮلﻫﺎي ﻛﺎﻏﺬي ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ رﺳﺎﻧﻪ‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را در‬ ‫اﺷﻜﺎﻟﻲ ﭼﻮن اﺳﺘﻔﺎده از واژهﻫﺎي ﺧﺎص‪ ،‬ﻣﺼﺮف دﻳﻦ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﺮاﻏﺘﻲ و‬ ‫زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻳﻖ ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺎرﺑﺮان ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﻋﺮﺿﻪ اﻳﻦ‬ ‫رﻓﺘﺎرﻫﺎ از ارزشﻫﺎي رﺳﻤﻲ و ﻏﻴﺮرﺳﻤﻲ‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎن و آﺷﻜﺎر ﺑﺎ ذاﻳﻘﻪ‪ ،‬ﺳﻼﻳﻖ و ﻧﻴﺎزﻫﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺸﺄت ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎمﻫﺎ از آن ﺟﻬﺖ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﺪم‬ ‫اﻋﻤﺎل ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪن در ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﺪون ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪) .‬ذﻛﺎﺋﻲ‪(85:1386 ،‬‬ ‫وﺟﻪ ﺗﺸﺎﺑﻪ اﺳﻜﻨﺎسﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﺑﺎ دﻳﻮارﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺮ دو ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي ﻋﻮاﻃﻒ و ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺮدم ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ .‬آﻟﻮﻧﺴﻮ ﺑﺮاي‬ ‫دﻳﻮارﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﭼﻨﺪ وﺟﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬وﺟﻮدي‪ ،‬اﻇﻬﺎري‪ ،‬اﻣﻀﺎﻳﻲ‪ ،‬ﭼﻬﻞﺗﻜﻪاي و دﺳﺘﻪاي‬ ‫ﻣﻲﺷﻤﺎرد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ وﺟﻮه وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ دارﻧﺪ‪ .‬وﻳﮋﮔﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ دﻳﻮارﻧﻮﺷﺘﻪ آن‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻣﺴﺘﻘﺮ و ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن آن ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬وﺟﻪ وﺟﻮدي )اﻇﻬﺎري(‪ ،‬زﻳﺮ‬ ‫ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻲ و دﻳﻨﻲ دارد )ذﻛﺎﺋﻲ‪ (85-87 :1386 ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺠﻠﻲ‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻣﻀﺎﻳﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺧﺎﺻﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ ﻋﻼﺋﻤﻲ ﺑﻪ اﺑﺮاز وﺟﻮد ﺧﻮد ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﭼﻬﻞﺗﻜﻪاي ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم داﺷﺘﻦ داﻧﺶ‪ ،‬ﺗﻜﻨﻴﻚ‪ ،‬ﺳﺒﻚ و ﺳﻴﺎق اﺳﺖ‪ ،‬از‬ ‫ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺧﺎص و ﺳﺒﻚﻫﺎي وﻳﮋه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻮﺷﺘﻪاي اﺳﺖ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻗﻮﻣﻴﺖﻫﺎ و‬ ‫ﻫﻮﻳﺖﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ ﺑﺮاي اﺑﺮاز اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺟﻤﻌﻲ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻫﻮﻳﺖﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ ﺻﻮرت‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﻪ دﺳﺘﻪاي ﻫﻢ ﻧﺎم دﺳﺘﻪ و ﮔﺮوه داﺋﻤﺎً در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪.‬‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي ﻛﺎﻏﺬي ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻬﻤﻲ از رﻓﺘﺎرﻫﺎ و اﻳﺪهﻫﺎي راﻳﺞ و‬

‫‪  34‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻛﻨﺶﻫﺎي ﻓﺮد اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺒﺪﻳﺞ‪ 1‬دﻳﻮار ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ را ﻗﺮاﺋﺖﻫﺎي ﺟﺬاﺑﻲ ﻣﻲداﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ از آن ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﻛﺸﻒ ﻣﻌﻨﺎي ﺳﺒﻚﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻮاﻧﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﮔﺮوهﻫﺎي‬ ‫ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﻪ از دﻳﻮار ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺮاﺗﮋيﻫﺎي ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ‪ ،‬ﻣﺬاﻛﺮه و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻧﻈﻢ ﻣﻮﺟﻮد در اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ‪) .‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ذﻛﺎﺋﻲ‪(88 :1386 ،‬‬ ‫از اﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﭘﻮلﻫﺎي ﻛﺎﻏﺬي ﻣﺤﻤﻠﻲ ﺑﺮاي اﺑﺮاز ﻫﻮﻳﺖ و ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻓﺮاد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺎس ﺷﺨﺺ اﻳﺪه ﺧﻮد را ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻮع ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬دوﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺸﻮق و ﺑﻪ ﺣﺮﻓﻪ‬ ‫ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻲ ﺧﻮد اﺳﺖ را در ﻣﻌﺮض ﺗﻤﺎﺷﺎي دﻳﮕﺮان ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‪،‬‬ ‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن و ﭘﻴﺎمﻫﺎي آﻧﻬﺎ وارد ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي ﻛﺎﻏﺬي ﻧﻘﺶ واﺳﻂ ﺑﻴﻦ‬ ‫دو ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه ﻛﻪ رﺳﺎﻧﻪ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ در دﺳﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﺪهﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺎده‪،‬‬ ‫ﻏﻴﺮ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪه‪ ،‬وﺳﻴﻊ‪ ،‬ﺧﺎﻣﻮش و ﭘﻨﻬﺎن در اﺧﺘﻴﺎر اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﻴﺮ ﻣﺤﺪود )ﻓﻀﺎ و‬ ‫زﻣﺎن ﺧﺎص( ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻋﺎﻣﻪ‬ ‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﻳﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪﭘﺴﻨﺪ ﺑﺎ دو ﻃﻴﻒ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻫﻢ روﺑﻪرو‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ وﺳﻌﺖ و ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻃﻴﻒ وﺳﻴﻌﻲ از ﻗﻮﻣﻴﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻧﮋاد‪،‬‬ ‫ﺟﻨﺴﻴﺖﻫﺎ و ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت اﻗﺘﺼﺎدي‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را در ﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﻳﻚ ﻓﻬﻢ ﻣﺸﺘﺮك را از ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ آﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻣﺼﺮف‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﺴﺖ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺮﺗﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ و ﻓﺮﻫﻨﮓﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ‪ ،‬از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺪرن و واﻻ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ )ﻣﺜﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ( ﻓﺮﻫﻨﮓ روزﻣﺮه ﻣﺮدم را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ و آن را‬ ‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺜﻞ ﻣﻜﺘﺐ ﻓﺮاﻧﻜﻔﻮرت‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺮﺗﺮ را رﺳﻤﻲ‪ ،‬ﺟﺪي و دوﻟﺘﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬از‬ ‫ﻧﻈﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻮدهاي و ﻋﺎم ﺑﺎر ﻣﻨﻔﻲ دارد زﻳﺮا ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ‬ ‫‪1. Hebdije‬‬

‫اﺳﻜﻨﺎس و ﻧﻈﺎم ﻣﺒﺎدﻟﻪ و ارﺗﺒﺎﻃﻲ‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي روي اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ  ‪35‬‬

‫دﺳﺖﺳﺎﺧﺘﻪ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﺴﻠﻂ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺘﻘﺪان رﺳﺎﻧﻪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﻧﻈﻴﺮ‬ ‫آدورﻧﻮ و ﻟﻮﻳﺲ‪ ،1‬ﻫﻤﻮاره ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن رﺳﺎﻧﻪاي را ﻣﻨﻔﻌﻞ و ﺑﻲآﮔﺎه ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﻮدهاي ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺑﺎر ﻣﻨﻔﻲ ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺗﻘﺒﻴﺢ ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺗﻮدهاي‪) .‬ﻣﻴﻠﺰ و ﺑﺮاﻳﺖ‪ (327 :1385 ،‬اﻣﺎ ﻣﺸﺨﺼﻪ )واﻣﺘﻴﺎز( ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫ﺗﻮده آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮاً و ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻌﺮف ﺗﻮده اﺳﺖ‪) .‬ﺑﻴﻠﻴﻨﮕﺘﻮن‪(47 :1380 ،‬‬ ‫‪ -2‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲﻫﺎ‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫﺎ و رﺳﻢ و رﺳﻮم‬ ‫ﺟﺎري در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ دورﻛﻴﻢ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺼﻮرات ﺟﻤﻌﻲ و‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻤﺎدﻳﻦ آﻧﻬﺎ را در ﻣﺤﻮر ﻓﻬﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪) .‬ﻫﻤﺎن‪:‬‬ ‫‪(29‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ وﺟﻮدآورﻧﺪه اﺗﻔﺎق آرا در ارزشﻫﺎ و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪ ،(40 :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﺑﻪ دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺮدم ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺜﻴﺮي از‬ ‫اﻓﺮاد اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ روﻳﺪادﻫﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آن زﻳﺴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﻛﻼﻣﻲ و ﻏﻴﺮ ﻛﻼﻣﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﻋﺎﻣﻪ را ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﮕﺬارد‪.‬‬ ‫ﭘﻮل‪ ،‬زﺑﺎن و ﻛﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫اﻣﺮوزه ﻛﺎرﻛﺮد اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﺎﻟﻲ اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي ﻛﺎﻏﺬي در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮدهاي‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از وﻇﺎﻳﻒ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺮاﮔﻴﺮي ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻚ اﺧﺒﺎر‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎ و‬ ‫ﺗﻮزﻳﻊ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ و اﻳﺴﺘﺎرﻫﺎي راﻳﺞ و ﺟﺎري در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻪ‬ ‫رﺳﺎﻧﻪ داراي ﭼﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ارزﺷﻤﻨﺪ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻧﻤﻲﭘﺮدازﻳﻢ اﻣﺎ ﻛﺎرﻛﺮد اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي‬ ‫ﻛﺎﻏﺬي در اﻳﻦ ﺣﺪ ﺑﺴﻨﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد؛ ﻣﺘﻨﻲ ﮔﺸﺘﻦ ﭘﻴﺎمﻫﺎ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ دارد‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺤﺪودﻳﺖ در ﻓﻀﺎي ﻧﻮﺷﺘﺎري‪ ،‬ﭘﻴﺎمﻫﺎي‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺷﺒﻴﻪ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه در ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺳﻴﺎر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﻣﺘﻨﻲ ﺳﺎدهﺗﺮ‪،‬‬ ‫ﺻﺮﻳﺢﺗﺮ‪ ،‬ﻏﻴﺮرﺳﻤﻲﺗﺮ و ﺣﺘﻲ ﺟﺴﺎرتآﻣﻴﺰﺗﺮ‪ (Plant، 2000: 56) .‬ﻗﺮاﺋﺖ ﭘﻴﺎمﻫﺎ آﻧﻬﺎ را‬ ‫‪1. Levis‬‬

‫‪  36‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از اﻳﺪهﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺮامﻫﺎ و ﻧﮕﺮشﻫﺎي‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﻞﻗﻮلﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺑﺎ دﻳﮕﺮي از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺮس در ﻧﺸﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ راﺑﻄﻪاي ﺳﻪوﺟﻬﻲ اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻳﻚ ﻧﺸﺎﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﻳﻚ اوﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ دوﻣﻲ ﻛﻪ »اﺑﮋه« آن ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد راﺑﻄﻪاي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪاي ﺑﺮﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ ﺳﻮﻣﻲ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ آن ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن راﺑﻄﻪ‬ ‫ﺳﻪﮔﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪ و »اﺑﮋه« وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺗﻌﺒﻴﺮ در ﻳﻚ ﻗﺮاﺋﺖ ﻋﺎمﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪) .‬ﮔﻴﺮو‪(146 :1380 ،‬‬ ‫ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻋﻼﺋﻢ ﻧﻮﺷﺘﺎري ﻳﺎ ﻗﺮاردادي در اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي ﻛﺎﻏﺬي‪ ،‬ﻳﻚ‬ ‫ﻛﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ارﺗﺒﺎط ﮔﺮوﻫﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ رد و ﺑﺪل ﻛﺮدن ﻋﻼﺋﻢ ﻗﺮاردادي‬ ‫ﻗﺼﺪ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان دارد‪.‬‬ ‫ادﺑﻴﺎت اﺳﻜﻨﺎسﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ‬ ‫اﺳﻜﻨﺎسﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ادﺑﻴﺎت وﻳﮋهاي دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫اﺑﮋه← اﺳﻜﻨﺎس‬

‫)ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺗﻤﺴﺨﺮ‪ ،‬ﺻﻮرتﺣﺴﺎب( → ﺗﻌﺒﻴﺮ‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ← )ﺗﺼﺎوﻳﺮ‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ‪ ،‬اﻋﺪاد(‬

‫‪ -1‬ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻛﻮﺗﺎه و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻚ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ و‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ و رﻣﺰﮔﺸﺎﻳﻲ ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ از ﻳﻚ دﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺧﺎص‪ ،‬زﺑﺎن ﻳﺎ ﻓﺮد ﺧﺎص ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫اﺳﻜﻨﺎس و ﻧﻈﺎم ﻣﺒﺎدﻟﻪ و ارﺗﺒﺎﻃﻲ‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي روي اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ  ‪37‬‬

‫‪ -3‬ﻛﺎرﻛﺮد اﻳﻦ ﭘﻴﺎمﻫﺎ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺟﻨﺒﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺎرﻛﺮد ارﺗﺒﺎﻃﻲ دارد‪.‬‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺟﺰو ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎ رﻣﺰﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻪ ﺟﺎي ﺧﺎﻟﻲ در اﺳﻜﻨﺎس ﺑﺮاي ﻧﮕﺎرش ﭘﻴﺎمﻫﺎ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪ .‬اﻏﻠﺐ ﭘﻴﺎمﻫﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﺗﻚ ﻛﻠﻤﻪ‪ ،‬دو ﻛﻠﻤﻪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﻤﻠﻪ ادا ﻣﻲﮔﺮدد‪) .‬ﻋﺪد‪ ،‬اﺳﻢ ﺷﺨﺺ و اﻣﻀﺎ(‬ ‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ وﭘﻴﺎمﻫﺎ اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت رودررو ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ‬ ‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه و ﻳﻚ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﺮاي آن ﻓﺮض ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﺑﺎن ﺷﻌﺮ ﺑﺨﺸﻲ از ﻛﻼم اﺳﻜﻨﺎس‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮ ﮔﺎه آﺷﻨﺎ و ﮔﺎه ﻧﺎآﺷﻨﺎ اﺳﺖ‪) .‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻚ ﺑﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻧﻴﻢ‬ ‫ﻣﺼﺮﻋﻲ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﻣﺜﻞ و …(‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻣﺤﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮ اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻧﻮﻋﻲ دﻳﺎﻟﻮگ ﻏﺮﻳﺒﺎﻧﻪ اﺳﺖ؛ ﺑﻮي ﻏﺮﺑﺖ و ﺗﺮك ﻳﺎر ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﻋﺸﻖ اﮔﺮ ﭼﻪ ﺷﻴﺮﻳﻦ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻓﺮاق از آن‪ ،‬ﺑﻲوﻓﺎﻳﻲ و دوري از آن ﺑﺮاي ﻳﺎر‬ ‫ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﺎدآوري و اﺑﺮاز ﺑﻌﻀﻲ از ﺟﻤﻼت ﻧﻮﻋﻲ ﺣﺲ ﻏﻢ و دوري از ﻳﺎر را ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآورد‬ ‫و ﻋﺎﺷﻖ را ﻣﺠﺒﻮر ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻛﻼﻣﻲ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬ ‫‪ -2‬وﺻﻒ ﻳﺎر از ﻫﻤﻪ ﺷﻴﺮﻳﻦﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒﻫﺎ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺸﺒﻴﻪ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﺳﻜﻨﺎس ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ اﺑﺮاز ﻋﺸﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺸﻮق ﺑﻪ دو ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ‪ -‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﮔﺎﻫﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﻧﺎﻣﻲ از ﻋﺸﻖ ﺧﻮد ﻣﻲآورد ﻣﺜﻞ ﻋﺸﻖ ﻣﻦ ﻣﺮﻳﻢ‪.‬‬ ‫ب‪ -‬ﮔﺎه اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﺎم او ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﺣﺘﻲ ﻧﺎم ﺧﻮد را در ﮔﻤﻨﺎﻣﻲ ﺗﻤﺎم ﺑﻪ ﺻﻮرت رﻣﺰ‬ ‫ﻣﻲآورد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻼﺋﻢ ﻗﺮاردادي )ﻣﺜﻞ ﺣﺮف ‪ (M.M‬اﺳﺖ ‪.‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎ را ﭘﻨﻬﺎﻧﻲﺗﺮ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﻌﺸﻮق ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬اﺳﺘﻔﺎده ازاﺻﻄﻼﺣﺎت و ﻣﺜﻞﻫﺎي روز‬ ‫‪ -4‬ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺣﺲ دﻳﻨﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺮﺧﻲ ﻛﻠﻤﺎت اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻣﺜﻞ اﺳﺘﻔﺎده از‬ ‫ﻋﻨﺎوﻳﻦ و اﻟﻘﺎب ﺑﻌﻀﻲ از اﺋﻤﻪ‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ روز ﺷﻬﺎدت ﻳﺎ رﺣﻠﺖ آن ﺑﺰرﮔﺎن‪.‬‬

‫‪  38‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﺑﺮوز و ﻧﮕﺎرش اﻳﻦ ﺗﻚ ﺟﻤﻠﻪﻫﺎ اﻏﻠﺐ در اﻳﺎم و اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬از‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ آنﻫﺎ اﻳﺎم ﻣﺎه رﻣﻀﺎن و اﻳﺎم ﺳﻮﮔﻮاري اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ )ع( اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -5‬اﺳﺘﻔﺎده ازﺟﻤﻼت ﭘﺮﺳﺸﻲ ﺑﺮاي آﮔﺎﻫﻲ و اﻏﻮاي ﻣﺨﺎﻃﺐ‪.‬‬ ‫‪ -6‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﻤﻼت ﺧﺒﺮي و اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﻮزﻳﻊ آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -7‬ﺗﻮﻛﻞ و اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﺧﺪا ) ﻣﺜﻞ اﻟﻬﻲ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﺗﻮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا و ‪(...‬و ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﺋﻤﻪ و‬ ‫ﺑﺰرﮔﺎن دﻳﻨﻲ‪.‬‬ ‫‪ -8‬اﺑﺮاز ﻋﻼﻗﻪ وﻋﺸﻖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪﻫﺎ اﻏﻠﺐ از ﻛﻠﻤﻪ »ﻋﺸﻖ« اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از‬ ‫ﺷﻌﺮ و ﮔﺎه ﻧﺜﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺑﺮاز ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺷﻌﺮﻫﺎ اﻏﻠﺐ ﻣﺘﻦ ﻛﻮﭼﻪ ﺑﺎزاري‬ ‫و ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -9‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺳﻨﺖﻫﺎ و آﻳﻴﻦﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﺑﺎ ﻳﺎدآوري روزﻫﺎي ﻋﻴﺪ )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻋﻴﺪ‬ ‫ﻧﻮروز (‬ ‫‪ -10‬اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﻧﻮاده و اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺳﻨﺖﻫﺎي راﻳﺞ در ﺑﻴﻦ اﻳﺮاﻧﻲﻫﺎ‪) ،‬ﺷﺎﺑﺎش دادن‪،‬‬ ‫ﻫﺪﻳﻪ ﺑﻪ ﻧﻮزاد ﻧﻮرﺳﻴﺪه‪ (... ،‬ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻣﺎدرﺑﺰرگ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ ‪ ،‬ﻣﺎدر‬ ‫و ﭘﺪر ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺑﺮاز ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺧﺎص ﻧﺴﻞ ﺧﺎﺻﻲ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﻪ ﻧﺴﻞﻫﺎ را درﮔﻴﺮ ﺧﻮد‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬ ‫‪ -11‬ﻋﻼﺋﻢ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﺮاردادي ﻛﻪ ﺑﻴﻦ دو ﻛﺎرﺑﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ‬ ‫زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ در آن ﻓﺮﻫﻨﮓ دارد‪) .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻋﻼﻳﻢ و‬ ‫ﺣﺮوف اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ )‪ ،(M.‬اﻣﻀﺎ و ﻏﻴﺮه … (‬

‫اﺳﻜﻨﺎس و ﻧﻈﺎم ﻣﺒﺎدﻟﻪ و ارﺗﺒﺎﻃﻲ‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي روي اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ  ‪39‬‬

‫ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﻮﺟﻮد از اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎ در‬ ‫زﻣﻴﻨﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﺼﺮف ﺟﺪﻳﺪ آن در اﻳﺮان ﻣﻲﺗﻮان وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻧﻮع ﭘﻴﺎمﻫﺎ‬ ‫ﺑﺮﺷﻤﺮد‪ .‬ﻓﺮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ارزشﻫﺎ و ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و دﻳﻨﻲ‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻴﺎمﻫﺎ و ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه درآورد‪ .‬ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ارﺗﺒﺎط ﺧﺎﻣﻮش‬ ‫در ﻣﻴﺪان ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﮔﺎه ﺑﺎ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي رﺳﻤﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ داﺷﺘﻪ و ﮔﺎه آن را زﻳﺮ‬ ‫ﺳﺆال ﻣﻲﺑﺮد از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﮕﺎﻫﻲ اﺟﻤﺎﻟﻲ دارﻳﻢ ﺑﻪ ﻗﺮاﺋﺖ اﺳﻜﻨﺎسﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﺣﺴﻲ )ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ،‬ﻋﺸﻖ و ﻧﻔﺮت ﺑﻪ دﻳﮕﺮي‬ ‫اﺳﺖ(‪ ،‬دﻳﻨﻲ )ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺑﺮاز اﻳﺪهﻫﺎ و ﺗﻔﻜﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و اﺋﻤﻪ(‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫)ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻌﺎرﻫﺎ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ( و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻼﺋﻢ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﺮاردادي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از آن ذﻛﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪ -1‬اﺷﻌﺎري ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ دارﻧﺪ و اﻏﻠﺐ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻛﻼم ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ ﺧﻮﺑﺮوﻳﺎن ﺟﻬﺎن رﺣﻢ ﻧﺪارﻧﺪ‬‫ ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﻦ ﮔﺬري ﻛﻪ ﺷﻮي ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ‬‫ ﺑﺎراﻟﻬﻲ از ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﮕﺸﺎﻳﻲ در‬‫ از ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺒﺨﺸﺎﻳﻲ ﻣﺮا‬‫‪2‬ـ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻋﺘﻘﺎدات دﻳﻨﻲ و ﺷﻴﻌﻲ ﺑﻮدن ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪:‬‬ ‫ اﻟﺴﻼم ﻋﻠﻴﻚ ﻳﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ )ع(‬‫‪3‬ـ اﻋﺘﻘﺎد ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﻪ اﻧﻘﻼب‪:‬‬ ‫ اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ رﻫﺒﺮ اﻳﺮان ﻛﻪ از ﺻﻤﻴﻢ ﻗﻠﺐ دوﺳﺘﺶ دارم‬‫‪4‬ـ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺎرﻳﺦ و ﻳﺎدآوري روزﻫﺎي ﻣﻬﻢ در ﺳﺎل‪:‬‬ ‫ آﻏﺎز ‪ 82‬ﻣﺒﺎرك‬‫ دﻋﻮت ﺑﻪ ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻲ ﺑﺮاي روز ﻋﻴﺪ‪ :‬ﺑﭽﻪﻫﺎي ‪ www‬ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻳﺪ‪.‬‬‫‪5‬ـ ﻳﺎدﺑﻮد ﺧﺎﻃﺮه و اﻇﻬﺎر ﻏﻢ ﺑﺮاي از دﺳﺖ دادن دوﺳﺖ و ﻳﺎر ﻗﺪﻳﻤﻲ‬ ‫‪ -‬ﻳﺎدﺑﻮد دوﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺣﺎدﺛﻪاي از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ‪73/7 /15‬‬

‫‪  40‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ ﻳﺎدﮔﺎري از ﻣﺴﻌﻮد ﻏﺮﻳﺒﻲﻧﻴﺎ‪ 19 ،‬ﺳﺎﻟﻪ از ‪...‬‬‫‪6‬ـ ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﺎﻧﺪن اﺳﻢ‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖ و اﻣﻀﺎ‪:‬‬ ‫ ﺻﺎدق ﻛﺮﻛﺲ ‪83‬‬‫ دﻳﻮﻛﻠﻪ ‪83‬‬‫‪7‬ـ ﻋﻼﺋﻢ و ﻗﺮاردادﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪:‬‬ ‫ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪ ،‬ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬اﻋﺪاد‪ .‬ﻣﺜﻞ‪Sh ,S , y,A :‬‬‫‪8‬ـ ﻓﻐﺎن از ﻋﺸﻖ و دل دﻳﻮاﻧﻪ‪:‬‬ ‫ ﭼﻘﺪر ﺷﻌﺮ ﻧﻮﺷﺘﻴﻢ ﺑﺮاي ﺑﺎران ﻏﺎﻓﻞ از اﻳﻦ دل دﻳﻮاﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺎراﻧﻲ ﺑﻮد‪81/4/17 .‬‬‫)ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻣﻀﺎ(‬ ‫ ﺧﺴﺘﻪ از ﺗﻜﺮار ﻓﺮداي ﺑﻲﺣﺎﺻﻞ‪ ،‬ﻣﻮرﺧﻪ ‪ 81/4/17‬ﻋﻠﻲ ﮔﻮﻫﺮي )ﺑﺎ اﻣﻀﺎ(‬‫‪9‬ـ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﻴﺎﻧﺎت ﻣﺴﺘﻬﺠﻦ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ اﻣﺎ ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻧﺰد ﻣﺨﺎﻃﺐ‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪10‬ـ اﺷﻌﺎر ﺧﺎﻟﻲ از ﻓﻬﻢ ﺑﺮاي ﭘﺮﺷﺪن ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﻲ اﺳﻜﻨﺎس‪:‬‬ ‫ ﻣﻦ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻣﺎﻫﻲ ﺑﮕﻴﺮم ﺑﺎ ﻟﻚ ﻟﻚ‬‫ ﻛﻼم ﻣﺎﻫﻲ ﻟﺬﻳﺬه ﺑﺎﺑﺎ ﻟﻚ ﻟﻚ‬‫‪11‬ـ ﺗﺒﺮﻳﻚ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﻋﻴﺎد ﻣﻠﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ‪:‬‬ ‫ ﻋﻴﺪ ﻣﺒﺎرك‬‫ ﻧﻮروز ﻣﺒﺎرك‪ ،‬ﻋﻴﺪ ﺳﻌﻴﺪ ﻏﺪﻳﺮ ﺧﻢ ﻣﺒﺎرك ﺑﺎد‬‫‪12‬ـ در اﻧﺘﻈﺎر اﻣﺮي ﻣﺤﺎل اﺳﺖ اﻣﺎ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻣﻴﺪوار ﺑﻪ ﺣﺼﻮل آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ آﻗﺎي ﺧﻠﻴﻞ ﻳﻚ روز اﻳﻦ ﭘﻮل ﺑﻪ دﺳﺘﺖ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ و آن وﻗﺖ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﻮاﻫﻢ‬‫ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪13‬ـ ﻳﺎدآوري روز ﻏﻢ در زﻧﺪﮔﻲ و ﺗﺴﻠﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ وﻗﺎﻳﻊ و ﺣﻮادث ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ‪:‬‬ ‫ ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﻢ را ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻫﻤﻮﻃﻨﺎﻧﻢ ﺗﺴﻠﻴﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪.‬‬‫‪14‬ـ ﺗﺴﻮﻳﻪ ﺣﺴﺎبﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻴﻦ دو ﻓﺮد ﻣﺸﺨﺺ‪:‬‬ ‫ اﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺑﺮاي ﺧﻮدم‪.‬‬‫‪15‬ـ ﮔﻔﺘﻦ ﻳﺎﻫﻮ ﺑﺮاي آﻏﺎز ﻛﺎري‪:‬‬

‫اﺳﻜﻨﺎس و ﻧﻈﺎم ﻣﺒﺎدﻟﻪ و ارﺗﺒﺎﻃﻲ‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي روي اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ  ‪41‬‬

‫ اﻟﻬﻲ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﺗﻮ‬‫ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاي ﻣﻬﺮﺑﺎن‬‫‪16‬ـ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪﻫﺎي اﺳﻤﻲ‪:‬‬ ‫ رﺳﺘﻤﻲ ‪75/4/19‬‬‫‪17‬ـ ﺟﻮكﻫﺎي ﻛﻮﭼﻪ ﺑﺎزاري اﻣﺎ ﻛﻤﻲ دﻳﻨﻲ‬ ‫‪18‬ـ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺳﻨﺖﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ‪:‬‬ ‫ ﺷﺎﺑﺎش ﻣﺎﻣﺎن ﺑﺰرگ ‪76/7/10‬‬‫ ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﻋﺮوﺳﻲ آزاده )ﺑﺎ اﻣﻀﺎ و ﺗﺎرﻳﺦ(‬‫ ﻳﺎدﮔﺎري ﺑﻪ دوﺷﻴﺰه ﻛﻮﭼﻮﻟﻮ زﻳﻨﺐ ﺳﻨﺠﻮﻧﻲ‪ .‬از ﻃﺮف ﻧﻮرﻣﺤﻤﺪ ﺻﻮﻓﻲزاده‬‫‪73/9/20‬‬ ‫‪19‬ـ ﻫﺸﺪارﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ و ﻋﺮﻓﻲ و ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫﺎي راﻳﺞ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ‪:‬‬ ‫ ﭘﻮل ﻣﮕﺮ ﻋﻠﻒ ﺧﺮس اﺳﺖ‬‫‪20‬ـ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﺧﺎص اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪:‬‬ ‫ از ﻃﺮف ﺳﻴﺪ ﻣﻬﺪي ري ﻳﻮ رﻳﻢ دوﺳﺖ و ﻣﻌﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪80/12/14‬‬‫‪21‬ـ اﻋﺘﺮاض ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ارزشﻫﺎي ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫‪22‬ـ دﻓﺘﺮ ﻳﺎدداﺷﺖ ﺑﺮاي ﻳﺎدآوري ﺑﻌﻀﻲ از اﻣﻮر ﻓﺮوش ﺧﻮدم‪ ،‬ﭘﻮل ﺑﺎﺷﮕﺎه‪ ،‬ﻣﺎﻟﻴﺎت‬ ‫ﺑﺮﻧﺞ‪.‬‬ ‫‪23‬ـ ﻳﺎدﻣﺎن ﺧﺎﻃﺮات ﺑﺎ اﻓﺮاد و در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪:‬‬ ‫ـ ﺑﻪ ﻳﺎد ﻋﻤﻮ ﻛﺮﻳﻢ ﺑﺎ )اﻣﻀﺎ(‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫رﺳﺎﻧﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻋﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‬ ‫ﺗﺎ دﻳﻮار ﻧﻮﺷﺘﻪ را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ دﻟﻴﻞ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ داﻣﻨﻪ آن ﺑﺴﻴﺎر وﺳﻴﻊ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫دﻳﻮارﻧﻮﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺎمﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﺷﻌﺎرﻫﺎي ﺣﻚ‬

‫‪  42‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﺷﺪه و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ در دﺳﺘﺮس ﻋﻤﻮم ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه‪ ،‬اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي‬ ‫ﻛﺎﻏﺬي‪ ،‬اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ‪ ،‬ﺗﻴﺰرﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬ﺑﻮﻟﺘﻦﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ داﻧﺴﺖ‪ .‬رﺳﺎﻧﻪاي ﭼﻮن‬ ‫اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي ﻛﺎﻏﺬي ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮ رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ در ﺟﻬﺎن و اﻳﺮان داراي وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ و اﺑﻌﺎد‬ ‫ﻣﺘﻌﺪدي ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻘﺎﻟﻪ و ادﻋﺎي ﻣﺆﻟﻒ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻮع و ﻓﻀﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﺳﺘﻔﺎده آن‪ ،‬در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ رﺳﺎﻧﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﻨﺎزع‪،‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺰاعﻫﺎ در ﻧﺤﻮه‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي ﻋﻤﺪه اﻳﻦ رﺳﺎﻧﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪرن ﭼﻨﺪﻛﺎرﻛﺮدي ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﭘﻮلﻫﺎي ﻛﺎﻏﺬي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺳﻴﻠﻪاي ﻣﺪرن ﻋﺮﺻﻪاي ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ و در‬ ‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﭘﻨﻬﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻛﻼم و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ را‬ ‫در اﺧﺘﻴﺎر دﻳﮕﺮان ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫از وﻳﮋﮔﻲ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ رﺳﺎﻧﻪ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﺑﻪ آن ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن آزاداﻧﻪ اﻓﻜﺎر‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪ و‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت رﺳﺎﻧﻪاي )ﻣﺜﻞ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻳﺎ رادﻳﻮ(‪ ،‬ﮔﺮان و ﭘﺮﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﻬﻴﻪ‬ ‫ﺷﺪه اﻣﺎ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ اﺳﻜﻨﺎس ﺑﺮاي ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ و ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫وﻳﮋﮔﻲ ﻋﻤﺪه دﻳﮕﺮ اﻳﻦ رﺳﺎﻧﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﮔﺮﭼﻪ از درﻳﭽﻪ و‬ ‫ﻧﮕﺎه ﻓﺮد ﻳﺎ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ درﮔﻴﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮ و ﺗﻔﺴﻴﺮ‬ ‫آن در ﻧﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺮوز و ﻇﻬﻮر ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻟﺤﺎظ اﻳﻦ رﺳﺎﻧﻪ‪ ،‬رﺳﺎﻧﻪاي‬ ‫دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻧﻮع اﻳﺪه ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬دﻳﻨﻲ‪ ،‬اﺧﻼﻗﻲ را ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ‬ ‫ﻣﻨﺘﻘﻞ و ﭘﻴﺎمﻫﺎي آن ﺑﺪون آن ﻛﻪ ﻛﻨﺸﮕﺮ واﻗﻌﻲ آن ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺐ در اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻨﻔﻌﻞ و درﺣﺎﺷﻴﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﻣﺜﻼً ﺑﺎ ﺳﻮاد ﻧﺒﺎﺷﺪ( ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺨﺎﻃﺐ‪ ،‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه و ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﭘﻴﺎم‬ ‫در ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺧﻮد آزاد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﻳﮋﮔﻲ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ رﺳﺎﻧﻪ ﭘﻨﻬﺎن‪ ،‬ﺳﻴﺎﻟﻴﺖ ﺣﺮﻛﺖ آن در ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻤﺘﺮ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎم ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺧﺎص ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬

‫اﺳﻜﻨﺎس و ﻧﻈﺎم ﻣﺒﺎدﻟﻪ و ارﺗﺒﺎﻃﻲ‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي روي اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ  ‪43‬‬

‫رواﻳﺘﻲ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﺎﻟﻚ ﻫﻤﻴﺸﻪ آن ﭘﻴﺎم ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد زﻳﺮا ﺑﺎﻻﺟﺒﺎر ﻗﺮار اﺳﺖ آن ﭘﻮل و ﭘﻴﺎم‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه در آن ﻣﺒﺎدﻟﻪ و در اﺧﺘﻴﺎر دﻳﮕﺮي ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻮن اﺳﻜﻨﺎس ﻛﺎﻏﺬي ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻮع زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺮدم اﻳﺮان اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص اﻳﻦ رﺳﺎﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﺳﺎﻧﻪ ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزد‪ .‬دﺳﺖﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ و‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ آن ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي زﻧﺪه از ﺣﺎﻓﻈﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻓﺮاد اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺮ ﻳﻚ ادراك ﺣﺴﻲ و ﺗﺠﺮﺑﻲ از آن دﺳﺖﻧﻮﺷﺘﻪ دارﻧﺪ و ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻔﻴﺪي ﺑﺮاي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬وﺟﻮد اﻳﻦ رﺳﺎﻧﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﻧﻘﺶآﻓﺮﻳﻨﻲ دﻳﮕﺮ‬ ‫رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ در ﻛﻨﺎر رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‪ ،‬ﻣﺠﻼت و وﺳﺎﻳﻞ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ‬ ‫ﻳﻚ در اﻧﺘﺸﺎر ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ از ﻃﺮﻳﻖ اﺑﺰارﻫﺎي ﻓﺮدي ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ آن اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي راﻳﺞ‬ ‫اﺳﺖ ﻧﻘﺶآﻓﺮﻳﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﺻﺪاوﺳﻴﻤﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫ﻋﺎﻣﻪ از ﺟﻤﻠﻪ دﺳﺖﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬دﻳﻮارﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻌﺎرﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﻲ‪ ،‬دﻳﻨﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﭘﻴﺎمﻫﺎﻳﻲ ﺧﺎص ﻳﻚ دوره ﺗﺎرﻳﺨﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺖﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕﺮ و ﺻﺪاي ﻧﺴﻞ ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ را ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﭘﺬﻳﺮي را ﺑﺎ‬ ‫ﻧﮕﺎه ﺟﺪﻳﺪ ﺧﻮد ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ اﻣﺎﻛﻦ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻌﺎرﻫﺎ و دﺳﺖﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ )ﺑﺮ روي ﻛﺎﻏﺬ ‪،‬دﻳﻮار‪،‬ﻣﻴﺰ( ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻋﻀﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻮزهاي ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻣﻨﺘﻘﺪان‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را در ﺧﻮد ﺟﺎي ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻧﺘﻈﺎر از ﺻﺪاوﺳﻴﻤﺎ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻘﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮ و ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻃﺮح اﻳﻦ ﺣﻮزهﻫﺎ ﻃﺮح‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻣﻜﺎنﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬ارزشﻫﺎ و ﺑﺎورﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ آﺷﻨﺎ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺻﺪاوﺳﻴﻤﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻓﺮدي اﺳﺖ و در ﻣﺤﺪوده ﻓﺮد ﺗﻌﺮﻳﻒ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ ﺧﺮد ﺟﻤﻌﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد ﻛﻪ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻓﺮد و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﮔﺮ ﭼﻪ اﺑﺰار ﺻﺪاوﺳﻴﻤﺎ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪات را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻓﺮدي ﺑﻮدن‬ ‫اﻳﺪهﻫﺎي آن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ دﻧﺒﺎل ﻧﻤﺎﻳﺪ اﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﻣﺤﻘﻘﺎن‬ ‫ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ را از ﺟﻤﻠﻪ دﺳﺖﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ و‬

‫‪  44‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﺷﻌﺎرﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮده و ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻣﺼﺮف آن را در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ و از ﻣﻨﻈﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳﻚ‪ ،‬ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪،‬‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ آن را ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﻮد ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ و ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﻮارد از ﻃﺮف ﺻﺪاوﺳﻴﻤﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺸﺪار و آﻣﻮزش ﺑﺮاي‬ ‫ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭼﻮن ﭼﻴﺴﺘﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ از ﻃﺮﻳﻖ ﺧﻮاﻧﺶ آن ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ ﭘﺲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺎﻳﮕﺎه وﻳﮋه ﻓﺮد و اﻓﺮاد ﻳﻚ دوره را در ﮔﺮوه ﻣﻌﻴﻨﻲ از‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺛﺒﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫اﺳﻜﻨﺎس و ﻧﻈﺎم ﻣﺒﺎدﻟﻪ و ارﺗﺒﺎﻃﻲ‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي روي اﺳﻜﻨﺎسﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ  ‪45‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬ﻓﺎرﺳﻲ‬ ‫‪ 1‬ـ اﺳﺘﻮري ‪ ،‬ﺟﺎن )‪ (1386‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ درﺑﺎره ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻴﻦ‬ ‫ﭘﺎﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ آﮔﺎه‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ﻣﻴﻠﺰ‪ ،‬آﻧﺪرو و ﺑﺮاﻳﺖ‪ ،‬ﺟﻒ )‪ (1385‬درآﻣﺪي ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻤﺎل‬ ‫ﻣﺤﻤﺪي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻗﻘﻨﻮس‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ ﺳﻌﻴﺪي‪ ،‬ﻋﻠﻲ اﺻﻐﺮ )‪» (1384‬ﺑﺎزاﻧﺪﻳﺸﻲ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨـﺪه ﻳـﺎ ﻣـﺼﺮف ﺗﻈـﺎﻫﺮي در‬ ‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺳـﻴﺎر‪ « ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ اﻧﺠﻤﻦ اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و ارﺗﺒﺎﻃـﺎت‪ ،‬ﺳـﺎل اول‪،‬‬ ‫ﺷﻤﺎره ‪.4‬‬ ‫‪ 4‬ـ ﮔﻴﺮو ‪ ،‬ﭘﻲﻳﺮ)‪ (1380‬ﻧﺸﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﻮي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ آﮔﻪ‪.‬‬ ‫‪ 5‬ـ ﺑﺎﻛﺎك‪ ،‬راﺑﺮت )‪ (1381‬ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺧﺴﺮو ﺻﺒﺮي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﺷﻴﺮازه‪.‬‬ ‫‪ 6‬ـ ﺑﻴﻠﻴﻨﮕﺘﻮن‪ ،‬زراﻣﻮﻧﺪ و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (1380‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ :‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺮﻳﺒﺎ ﻋﺰب دﻓﺘﺮي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻗﻄﺮه‪.‬‬ ‫‪ 7‬ـ ذﻛﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺳﻌﻴﺪ )‪ (1386‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﻮاﻧﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮآﮔﻪ‪.‬‬ ‫ب‪ :‬اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬ ‫‪1. Hebdige, D. (1979) Sub Culture: The Meaning or Style, London,‬‬ ‫‪Methuen.‬‬ ‫‪2. Plant, S. (2000) ''on the Mobile, the Effect of Mobile Telephones'' on social and‬‬ ‫‪individual life,'' at: http:/www.motorola.com/mot/documents/o,1028,333,00,pdf.‬‬

‫‪  46‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ا)د (‪ 1‬و ا‪/0‬م اﺱ‪ !.‬در‬ ‫ﺡ&ز‪ 4‬اد ‪3‬ه‪2‬‬ ‫د;‪:‬ﺩا‪ 78‬ﺡ‪60‬‬

‫‪١‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣـﺮدم اﻳـﺮان ﺑـﺰرگ داﺷـﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻫﻤﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮا رﺳﻴﺪن اﻳﻦ آﻳﻴﻦﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺮاﺳﻢ ﺧﺎﺻﻲ در ﮔﺴﺘﺮه اﻳـﺮان‬ ‫ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻫﺎ ﻫﻢ ﺟﻨﺒﻪ اﻳﺮاﻧـﻲ دارﻧـﺪ ﻳﻌﻨـﻲ ﺑـﺎ روح و ﻓﺮﻫﻨـﮓ اﻳﺮاﻧـﻲ‬ ‫ﻋﺠﻴﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻫﺮ اﻳﺮاﻧﻲ ﻫﻮﻳﺖ ﺧﻮد را در آﻳﻨﻪ آﻧﻬﺎ ﻣـﻲﺑﻴﻨـﺪ و ﻫـﻢ ﺟﻨﺒـﻪ اﺳـﻼﻣﻲ‬ ‫دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﺑﻌﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺒﻨﺎي اﺗﺤﺎد و اﻧﺴﺠﺎم ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ‪ ،‬اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ ،‬رﺳﺎﻧﻪ‬

‫‪ .1‬ﻣﺪرس داﻧﺸﮕﺎه ‪[email protected]‬‬

‫‪  48‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و وﺣﺪت اﺳﻼﻣﻲ از ﺟﻤﻠﻪ اﻫﺪاﻓﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ﻛـﻪ در ﺣـﻮزهﻫـﺎي‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ وﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺮح و ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ در اﻳـﻦ ﭘـﮋوﻫﺶ روي‬ ‫آن ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪه ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺤـﺚ اﺗﺤـﺎد واﻧـﺴﺠﺎم از ﺗﺄﻛﻴـﺪ ﺑﻴـﺸﺘﺮي‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ وﻳﮋﮔﻲ اﺻﻠﻲ آن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ ﻧﻮﺷـﺘﺎر اﺑﺘـﺪا‬ ‫ﻋﺒــﺎراﺗﻲ در ﻣــﻮرد اﻫﻤﻴــﺖ و ﺿــﺮورت اﺗﺤــﺎد و اﻧــﺴﺠﺎم از ﻧﻈــﺮ ﻗــﺮآن‪ ،‬رواﻳــﺎت‪،‬‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان و ﺷﻌﺮا آورده ﺷﺪه و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﺣـﻮزه‬ ‫اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم و در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﺳﺘﻔﺎده و ﺑﻬﺮهاي ﻛـﻪ رﺳـﺎﻧﻪ ﺻـﺪا و ﺳـﻴﻤﺎ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از آن ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻬﺮه ﮔﻴـﺮي از ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻛـﺎرﻛﺮدﮔﺮاﻳﻲ دورﻛـﻴﻢ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﺎرﻛﺮدﮔﺮاﻳﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ در ﻣﻮرد ﻧﻴﺎزﻫﺎ و رﻓﻊ آﻧﻬـﺎ‪ ،‬آﮔﺎﻫﺎﻧـﻪ دﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺧﻠـﻖ‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ ﻳﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻲ زﻧﻨـﺪ و آﻧﻬـﺎ در ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﻳـﻚ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﻪ اﻳﻔـﺎي ﻧﻘـﺶ‬ ‫ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﺎرﻛﺮد آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ‪.‬‬ ‫دورﻛﻴﻢ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮداز ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫـﺴﺘﻲ آن وراي اﻓـﺮاد و ﻋـﻼوه ﺑـﺮ‬ ‫اﻓﺮاد اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮداز ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻳﻌﻨـﻲ ﺷـﻴﻮهاي ﻛـﻪ در آن‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ از رﻫﮕﺬر ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﻧﻈﺎ مﻫﺎي ﻧﻤـﺎدﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻨﺠﺎرﻫـﺎ و ارزشﻫـﺎي ﻣـﺸﺘﺮك ﻫﻤﺒـﺴﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﭼﺎرﭼﻮب ﻓﻜﺮي او ﻣﻲ ﺗﻮان ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻣﺘﺸﻜﻞ از وﺟﺪان ﺟﻤﻌﻲ و ﺗﻘـﺴﻴﻢ‬ ‫ﻛﺎر و رواﺑﻂ ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﺪ‪) .‬ﻛﺮاﻳﺐ‪ 155 :1382 ،‬و ‪ 67‬و دورﻛﻴﻢ‪ 122 :1343 ،‬و ‪(26‬‬ ‫دورﻛﻴﻢ وﺟﺪان ﺟﻤﻌﻲ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد در آن ﺳـﻬﻴﻢ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻮﻳﺖ ﺟﻤﻌﻲ ﻣﺘﺒﻠﻮر ﺷﺪه در وﺟﺪان ﺟﻤﻌﻲ‪ ،‬در ﺷﻜﻞ وﻓـﺎق ﻫﻨﺠـﺎري ﺗﻜـﻮﻳﻦ ﭘﻴـﺪا‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻳﻚ ﻓﺮد را ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ او‬

‫اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﺣﻮزه اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ  ‪49‬‬

‫در آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻋﻀﺎي دﻳﮕﺮ ﮔﺮوه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻮﻳـﺖ ﺟﻤﻌـﻲ در ﻳـﻚ ﻧـﻮع آن‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻚ وﻓﺎق ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ را دارد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻤﺎدﻫﺎي دﻳﻨﻲ و آﻳﻴﻨﻲ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﻧﻈﺮ دورﻛﻴﻢ در ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻣﻊ ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ و اﺗﺤﺎد اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ از ﻃﺮﻳـﻖ‬ ‫وﺟﺪان ﺟﻤﻌﻲ – ﻣﻨﻄـﻖ ﻣـﺸﺘﺮك اﻧﺪﻳـﺸﻪ و اﻧﺪﻳـﺸﻴﺪن‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳـﺪ ﻣـﺸﺘﺮك‪ ،‬ﻫﻨﺠﺎرﻫـﺎ و‬ ‫ارزشﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك – ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ؛ ﻫﺪﻓﻲ ﻛﻪ در آﻳﻴﻦﻫﺎ و آداب و رﺳﻮم و ﻣﻨﺎﺳﻚ‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﻲ در زﻣﻴﻨﻪ اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻄﻠﻮب اﺗﺤﺎد و ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ ﭼـﻪ در ﻣﻌﻨـﺎي ﺳـﺮزﻣﻴﻨﻲ و ﺳﻴﺎﺳـﻲ و ﭼـﻪ در‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي ﻫﻮﻳﺘﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻫﻤﻴﺖ آن ﺑﺮ ﻛﺴﻲ‬ ‫ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺧﺘﻼف و ﺗﻔﺮﻗﻪ‪ ،‬آن روي ﺳﻜﻪ اﺗﺤﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺤﻠﻴﻞ رﻓﺘﻦ ﺗﻮان‬ ‫و ﻧﻴﺮوي ﻃﺮفﻫﺎي درﮔﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬درزﻣﻴﻨﻪ اﻫﻤﻴﺖ اﺗﺤﺎد و ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ در ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﻨـﻲ‬ ‫)ﻗﺮآن و رواﻳﺎت( و ﺻﺤﺒﺖ ﻫﺎي ﺑﺰرﮔﺎن ﺗﺄﻛﻴﺪﻫﺎ و اﺷﺎراﺗﻲ آﻣﺪه ﻛﻪ در ذﻳﻞ ﺑﻪ ﺑﺮﺧـﻲ‬ ‫از آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬ ‫‪1‬‬ ‫در ﻗﺮآن و رواﻳﺎت ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺻﺤﺒﺖ از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎﻫﻢ ﺑﺮادرﻧﺪ و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻢ اﺧﺘﻼﻓﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ در ﺟﺎﻳﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ اﺧﺘﻼﻓـﻲ وﺟـﻮد دارد ﺣﻜـﻢ آﻣـﺪه ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ رﻓﻊ اﺧﺘﻼف ﺷﻮد‪ .2‬ﻇﺎﻫﺮ و ﺷﻜﻞ و ﻗﻴﺎﻓﻪ اﻓﺮاد ﻣﻨﺒﻊ اﺧـﺘﻼف و ﺣﺘـﻲ ﺑﺮﺗـﺮي‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻼك را ﺗﻘﻮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺮ اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .3‬رواﻳﺎت ﻫﻢ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳـﺪ از اﺧـﺘﻼف دوري ﺟـﺴﺖ‪ 4‬زﻳـﺮا اﺧـﺘﻼف ﺑﺎﻋـﺚ ﻧـﺎﺑﻮدي‪ 5‬و‬ ‫ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺑﺎﻃﻞﮔﺮاﻳﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.6‬‬

‫‪ .1‬اﻧﻤﺎ اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن اﺧﻮه‪ :‬ﺣﺠﺮات ‪10 /‬‬ ‫‪ .2‬و ان ﻃﺎﺋﻔﺘﺎن ﻣﻦ اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ اﻗﺘﺘﻠﻮا ﻓﺎﺻﻠﺤﻮا ﺑﻴﻨﻬﻤﺎ ﻓﺎن ﺑﻐﺖ اﺣﺪﻫﻤﺎ ﻋﻠﻲ اﻻﺧﺮي ﻓﻘﺎﺗﻠﻮا اﻟﺘـﻲ ﺗﺒﻐـﻲ ﺣﺘـﻲ ﺗﻔـﻲء‬ ‫اﻟﻲ اﻣﺮ اﷲ ﻓﺈن ﻓﺎءت ﻓﺎﺻﻠﺤﻮا ﺑﻴﻨﻬﻤﺎ ﺑﺎﻟﻌﺪل و اﻗﺴﻄﻮا‪ :‬ﺣﺠﺮات ‪9 /‬‬ ‫‪ .3‬ﻳﺎ اﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس اﻧـﺎ ﺧﻠﻘﻨـﺎﻛﻢ ﻣـﻦ ذﻛـﺮ و اﻧﺜـﻲ و ﺟﻌﻠﻨـﺎﻛﻢ ﺷـﻌﻮﺑﺎً و ﻗﺒﺎﺋـﻞ ﻟﺘﻌـﺎرﻓﻮا ان اﻛـﺮﻣﻜﻢ ﻋﻨـﺪاﷲ اﺗﻘـﺎﻛﻢ‪:‬‬ ‫ﺣﺠﺮات‪13/‬‬ ‫‪ .4‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮم )ص(‪ :‬ﻻ ﺗﺨﺘﻠﻔﻮا ﻓﺘﺨﺘﻠﻒ ﻗﻠﻮﺑﻜﻢ‪ :‬ﻣﻴﺰان اﻟﺤﻜﻤﻪ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ﺣﺪﻳﺚ ‪4835‬‬ ‫‪ .5‬ﻻ ﺗﺨﺘﻠﻔﻮا ﻓﺎن ﻣﻦ ﻛﺎن ﻗﺒﻠﻜﻢ اﺧﺘﻠﻔﻮا ﻓﻬﻠﻜﻮا‪ :‬ﻣﻴﺰان اﻟﺤﻜﻤﻪ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ﺣﺪﻳﺚ ‪4834‬‬ ‫‪ .6‬ﻣﺎﺧﺘﻠﻔﺖ اﻣﻪ ﺑﻌﺪ ﻧﺒﻴﻬﺎ اﻻ ﻇﻬﺮ اﻫﻞ ﺑﺎﻃﻠﻬﺎ ﻋﻠﻲ اﻫﻞ ﺣﻘﻬﺎ‪ :‬ﻣﻴﺰان اﻟﺤﻜﻤﻪ‪ ،‬ج ‪ ،3‬ﺣﺪﻳﺚ ‪4830‬‬

‫‪  50‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ)ره( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺣﻴﺎﻛﻨﻨﺪه ﻣﻠﺖ در ﻣﻌﻨﺎي دﻳﻨﻲ آن و ﻣﻌﻤﺎر دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫اﻳﺮان در دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻋﺒﺎرات زﻳﺎدي در ﺑﺎب اﺗﺤﺎد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮاردي از آﻧﻬﺎ در ذﻳـﻞ‬ ‫ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ اﻣﺮوز روز ]زﻣﺎﻧﻪ و دوران[ اﺗﺤﺎد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ اﺳﺖ‪) .‬اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ‪(106 ،‬‬ ‫‪2‬ـ ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻴﺪ ﺷﻤﺎ وﺣﺪت ﺧﻮدﺗﺎن را‪ ،‬ﺧﺪا ﺑﺎ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪) .‬ﻫﻤﺎن(‬ ‫‪3‬ـ ﻣﻦ ﻛﻪ اﻋﻼم ﻛﺮده ام ﻛﻪ در اﺳﻼم ﻧﮋاد‪ ،‬زﺑﺎن‪ ،‬ﻗﻮﻣﻴﺖ و ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﻄﺮح ﻧﻴﺴﺖ ﺗﻤﺎم‬ ‫ﻣﺴﻠﻴﻤﻦ ﭼﻪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﭼﻪ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺮادر و ﺑﺮاﺑﺮ و ﻫﻤـﻪ ﺑﺮﺧـﻮردار از ﻫﻤـﻪ ﻣﺰاﻳـﺎ و‬ ‫ﺣﻘﻮق ﻫﺴﺘﻨﺪ‪).‬ﻫﻤﺎن‪(105 ،‬‬ ‫‪4‬ـ ﺳﻨﻲ و ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻄﺮح ﻧﻴﺴﺖ در اﺳﻼم ‪ .‬ﻛﺮد و ﻓـﺎرس ﻣﻄـﺮح ﻧﻴـﺴﺖ در اﺳـﻼم‪،‬‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺑﺮادر و ﺑﺎ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪).‬ﻫﻤﺎن(‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﻌﺮا ﻫﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺷﺎرهﻫﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ در زﻳﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﻳﻦ‬ ‫اﺷﻌﺎر آورده ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي‬ ‫ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻤﻲآري ﺗﻮ رﺣﻢ‬

‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺧﻮﻳﺸﻨﺪ و ﻳﻚ ﺗﻦ ﺷﺤﻢ و ﻟﺤﻢ‬

‫رﻧﺞ ﻳﻚ ﺟﺰوي ز ﺗﻦ‪ ،‬رﻧﺞ ﻫﻤﻪ اﺳﺖ ﮔﺮ دم ﺻﻠﺢ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻠﺤﻤﻪ اﺳﺖ )ﻣﺜﻨﻮي ﻣﻌﻨﻮي‪(697:‬‬

‫ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻌﺪود ﻟﻴﻚ اﻳﻤﺎن ﻳﻜﻲ‬ ‫ﺟﺎن ﺣﻴﻮان ﻧﺪارد اﺗﺤﺎد‬ ‫ﮔﺮگ اﻏﻠﺐ آن زﻣﺎن ﮔﻴﺮا ﺷﻮد‬

‫***‬ ‫ﺟﺴﻤﺸﺎن ﻣﻌﺪود ﻟﻴﻜﻦ ﺟﺎن ﻳﻜﻲ‬ ‫***‬ ‫ﺗﻮ ﻣﺠﻮ اﻳﻦ اﺗﺤﺎد از روح ﺑﺎد )ﻫﻤﺎن‪(573:‬‬ ‫ﻛﺰ رﻣﻪ‪ ،‬ﺷﻴﺸﻚ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻮد)ﻫﻤﺎن‪(947 :‬‬

‫ﺳﻌﺪي‬ ‫ﻫﻢ دﺳﺖ ﺷﻮﻳﺪ ﺟﻤﻠﻪ اﺣﺮار! ﺗﺎ ﭘﺎي ﻛﺸﺪ ﻋﺪوي ﺧﻮنرﻳﺰ‬ ‫ﭼﻮن ﻋﺪو در ﻛﻤﻴﻦ ﺑﻮد زﻧﻬﺎر دﺳﺖ از ﺷﻨﻌﺖ رﻓﻴﻖ ﺑﺪار‬

‫اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﺣﻮزه اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ  ‪51‬‬

‫ﻟﻘﻤﻪ ﮔﺮﺑﻪ را درﺳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‬ ‫دو ﻛﺒﻮﺗﺮ ﻛﻪ ﺑﺎل ﻫﻢ ﺷﻜﻨﻨﺪ‬ ‫ﺧﻮش ﺑﻮد از ﻣﻠﺖ اﺳﻼم ﻧﻴﺰ دﺳﺖ ﺑﺸﻮﻳﻨﺪ ز ﻛﻴﻦ و ﺳﺘﻴﺰ‬ ‫زاﻧﻜﻪ ﻓﺰون اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﺪﻳﺶ ﻣﺎ دﺷﻤﻦ ﻣﻠﻚ و ﻋﺪوي ﻛﻴﺶ ﻣﺎ‬ ‫اﻳﻦ ره رﺷﺪ اﺳﺖ ﻓﻨﻌﻢ اﻟﺮﺷﺎد‬ ‫ﭼﺎره ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﺟﺰ اﺗﺤﺎد‬ ‫ﭘﻨﺪ ﻫﻤﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻤﻮش اي ﺑﻬﺎر ﺟﻮي دل ﺑﻨﺪ ﻧﻴﻮش‪ ،‬اي ﺑﻬﺎر!‬ ‫ﭼﺎره ﻣﺎ ﻳﺎري دﻳﻦ اﺳﺖ و ﺑﺲ ﺧﺎﺗﻤﻪاﻟﺨﻴﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ و ﺑﺲ‬ ‫ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺗﻨﺪي و ﺻﻼﺑﺖ ﻛﻪ اوﺳﺖ‬ ‫ﭘﺸﻪ ﭼﻮ ﭘﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺰﻧﺪ ﭘﻴﻞ را‬ ‫ﺷﻴﺮ ژﻳﺎن را ﺑﺪراﻧﻨﺪ ﭘﻮﺳﺖ‬ ‫ﻣﻮرﭼﮕﺎن را ﭼﻮ ﺑﻮد اﺗﻔﺎق‬ ‫ﭼﻮ ﺑﻴﻨﻲ در ﻣﻴﺎن دﺷﻤﻨﺎن ﺟﻨﮓ‬ ‫ﺑﺮو ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن آﺳﻮده ﺑﻨﺸﻴﻦ‬ ‫وﮔﺮ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻳﻚ زﺑﺎﻧﻨﺪ ﻛﻤﺎن را زه ﻛﻦ و ﺑﺮ ﺑﺎره ﺑﺮ ﺳﻨﮓ )ﻛﻠﻴﺎت ﺳﻌﺪي‪(171 :‬‬ ‫ﻓﺮدوﺳﻲ‬ ‫ز داﻧﺎ ﺗﻮ ﻧﺸﻨﻴﺪي اﻳﻦ داﺳﺘﺎن‬ ‫ﻛﻪ ﮔﺮ دو ﺑﺮادر ﻧﻬﻨﺪ ﭘﺸﺖ‪ ،‬ﭘﺸﺖ‬

‫ﻛﻪ ﺑﺮ ﮔﻮﻳﺪ از ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺳﺘﺎن‬ ‫ﺗﻦ ﻛﻮه را ﺑﺎد ﻣﺎﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺸﺖ‬

‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﮔﻨﺠﻮي‬ ‫دوﻟﺖ ﻫﻤﻪ ز اﺗﻔﺎق ﺧﻴﺰد‬

‫ﺑﻲ دوﻟﺘﻲ از ﻧﻔﺎق ﺧﻴﺰد‬

‫ﻣﻴﺮزا آﻗﺎﺧﺎن ﻛﺮﻣﺎﻧﻲ‬ ‫وﺣﺪت ﻧﻮﻋﻴﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺴﺖ‪ ،‬زاﻧﻚ‬ ‫آن ﻛﻪ ﺟﺎن ﺧﻮد ﺟﺪا داﻧﺪ زﺧﻠﻖ‬

‫ﺟﺰ ﻳﻜﻲ ﻧﺒﻮد روان آدﻣﻲ‬ ‫آدﻣﻲ ﻧﺒﻮد ﺑﻪ ﺟﺎن آدﻣﻲ‬

‫‪  52‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﺷﻬﺮﻳﺎر‬ ‫ﻣﻌﻠﻖ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﻳﻲ ﺟﻬﺎن و ﺑﺮ ﺳﺮ آن‬ ‫ﺧﻮد اﻳﻦ ﻗﻠﻮب ﭘﺮاﻛﻨﺪه را ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ‬

‫ﻫﻤﻪ ﻟﺠﺎج ﻟﺠﻮج و ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎد و ﻋﻨﻮد‬ ‫ﺻﻒ ﻧﻤﺎز ﻛﻦ از اﻳﻦ ﺻﻒ ﺟﺪال و ﺟﻨﻮد‬

‫اﻗﺒﺎل ﻻﻫﻮري‬ ‫ﭼﻤﻦ زادﻳﻢ و از ﻳﻚ ﺷﺎﺧﺴﺎرﻳﻢ‬ ‫ﻧﻪ اﻓﻐﺎﻧﻴﻢ و ﻧﻲ ﺗﺮك و ﺗﺘﺎرﻳﻢ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺎ ﭘﺮورده ﻳﻚ ﻧﻮﺑﻬﺎرﻳﻢ)دﻳﻮان اﻗﺒﺎل‪(203 :‬‬ ‫ﺗﻤﻴﺰ رﻧﮓ و اﺑﺮو ﺑﺮ ﻣﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻢ در ﻗﺮآن و رواﻳﺎت و ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺧﻲ ﺷﺎﻋﺮان ﺑﺰرگ اﺗﺤﺎد‬ ‫ﻫﺪﻓﻲ ﻣﻬﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﻫﺪف ﺧﻮدﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﻜﻞ ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد ﺑﻮﻳﮋه در ﺑﻌـﺪ ﺳﻴﺎﺳـﻲ و‬ ‫در ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻗﺪرت‪ ،‬رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﺗﺤﺎد از ﺳـﺨﺘﻲ و ﭘﻴﭽﻴـﺪﮔﻲ ﺧﺎﺻـﻲ ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ و‬ ‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي زﻳﺎدي ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ آن ﺑﺎﻳﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑـﻪ ﺗﻌﺒﻴـﺮي ﺟﻨﺒـﻪ ﻓﻌﻠـﻲ و‬ ‫ﻛﻨﺸﻲ دارد و ﺧﻮدﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺤﻘﻖ ﻧﻤﻲﺷﻮد اﻳﻨﻜﻪ از ﻟﺤـﺎظ دﻳﻨـﻲ و ﻋﻘﻠـﻲ ﺑـﺮ اﺗﺤـﺎد و‬ ‫وﺣﺪت ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻀﺮات ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﺟﺪاﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬در زﻣﺎﻧﻪاي ﻛﻪ ﻫﺮ ﻫﺪﻓﻲ و‬ ‫ﻣﻘﺼﻮدي ﺑﺎ ﺗﻮان ﺟﻤﻌﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد در ﺻﻮرت ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﺟـﺪاﻳﻲ ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ و ﺗـﻮان‬ ‫ﺟﻤﻌﻲ ﺷﻜﻞ ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد و در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﮔﺎه ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آﻳﺪ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ از‬ ‫ﻫﻢ ﺟﺪاﻳﻨﺪ و ﻧﻴﺮوي آﻧﻬﺎ در ﻣﺴﻴﺮﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي ﺻﺮف ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫ﺧﻨﺜﻲ ﻛﺮدن ﻧﻴﺮوي ﻫﻢ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲآﻳـﺪ ﮔﺬﺷـﺘﻪ از اﺗﺤـﺎد و‬ ‫وﺣﺪت ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﺗﺤﺎد و ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ در ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻗﺒﻞ از ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪن آن ﺑﻪ ﻗﺪرت‬ ‫ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﻗﺎﺑـﻞ دﺳـﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﺎﺷـﺪ زﻳـﺮا ﻫﻮﻳـﺖ ﻣـﺸﺘﺮك در ﺣـﻮزهﻫـﺎي‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺤﻮرﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻠﻲ زﻳـﺮ ﺑﻨـﺎﻳﻲ و ﺑﻨﻴـﺎدي‪ ،‬اﻓـﺮاد و‬ ‫اﻋﻀﺎي ﺗﺎﺑﻊ آن ﻫﻮﻳﺖ را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲدﻫـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻫﻮﻳـﺖ اﮔـﺮ وﻳﮋﮔـﻲ زﻧـﺪه‪،‬‬ ‫ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ و ﻓﻌﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﻤﺖ و ﺳﻮ و اﻫﺪاف ﺧﻮد را آﮔﺎﻫﺎﻧـﻪ و ﺑـﺎ اراده دﻧﺒـﺎل و‬ ‫ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ در زﻣﺎن ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻓﻌﻠـﻲ‬ ‫و ﻛﻨﺸﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﺣﻮزه اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ  ‪53‬‬

‫ﺑﺮاي ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮔﺴﺘﺮده ﻛﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ دارﻧﺪ آﻧﭽـﻪ ﺑـﻮﻳﮋه در‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﺣﺘﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻠﻞ دﻳﮕﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‬ ‫ﺣﻔﻆ اﺗﺤﺎد و ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ ﻣﻠـﻲ و ﺗﺒـﺪﻳﻞ اﻳـﻦ ﻫﻮﻳـﺖ ﻣـﺴﺘﻘﻞ ﺑـﻪ ﻗـﺪرﺗﻲ ﮔـﺴﺘﺮده و‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ از ﻟﺤـﺎظ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻣـﺸﺘﺮﻛﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‪،‬‬ ‫ﻫﻮﻳﺘﻲ و اﻋﺘﻘﺎدي دارﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺸﺘﺮﻛﺎت‪ ،‬از ﺗﻔﺮﻗـﻪ و ﺗـﺸﺘﺖ ﻛـﻪ ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫ﺿﻌﻒ و اﻧﺤﻄﺎط آﻧﻬﺎﺳﺖ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮه ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻮزهﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن وﻳﮋﮔﻲ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﭘﺎﻳـﺪار و‬ ‫ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ اﺳﺖ‪ .‬آداب‪ ،‬رﺳﻮم‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎ ‪،‬ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ)ﻗﺼﻪ‪ ،‬ﻟﻄﻴﻔﻪ‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳﺖ‪،‬‬ ‫ﻻﻻﻳﻲ‪ ،‬ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ و‪ (...‬و آﻳﻴﻦﻫﺎ و ﻣﻨﺎﺳﻚ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﻤﻮد ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣـﺮدم در اﻳـﺮان‪ ،‬اﺗﺤـﺎد و ﻳﮕـﺎﻧﮕﻲ در اﻏﻠـﺐ‬ ‫ﺣﻮزه ﻫﺎ وﺟﻮد دارد‪.‬ﺗﻨﻮع ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و وﺟﻮد اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠـﻒ در اﻳـﺮان اﺑﻌـﺎد ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ از‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻋﻨﺼﺮ دﻳﺎﻧﺖ ﻫﻢ در ﻣـﺘﻦ آﻧﻬـﺎ ﺑﺎﻋـﺚ اﺗﺤـﺎد و‬ ‫ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ ﺑﻴـﺸﺘﺮي در ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻗـﻮﻣﻲ ﺷـﺪه و ﺑـﺎ ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي از ﺑـﺮوز ﺗﻌﺎرﺿـﺎت و‬ ‫ﺑﺮﺗﺮي ﺟﻮﻳﻲﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺷﺪت آن را ﻧﻔﻲ ﻛﺮده‪،‬اﻳﻦ ﻛﺜـﺮت ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ را ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻮﻋﻲ در وﺣﺪت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻣﻠﻲ ﻣﺘﺠﻠـﻲ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ و ﻧﻤﺎﻳـﺎﻧﮕﺮ وﺣـﺪت در ﻋـﻴﻦ‬ ‫ﻛﺜﺮت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﻫﻮﻳﺘﻲ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﺘﻨﻮع ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان در ﺣﻮزه آﻳﻴﻦﻫﺎ‪،‬‬ ‫آداب و رﺳﻮم و ﻣﻨﺎﺳﻚ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺗﺒﻠﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪي ﻛﻪ ﺑـﺮ دﻳـﻦ در اﻳـﺮان وﺟـﻮد‬ ‫دارد ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﺗﺤﺎدﺑﺨﺶ و ﻫﻮﻳﺖآﻓﺮﻳﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪  54‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮع اﺗﺤﺎد ﺟﺪاي از ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻮﻳﺖ )زﺑﺎن‪ ،‬دﻳﻦ‪ ،‬آﻳﻴﻦ‪ ،‬آداب‪ ،‬رﺳﻮم‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ و‬ ‫ﺧﺎﻃﺮه ﻗﻮﻣﻲ ﻣﺸﺘﺮك( ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬از ﻃﺮﻓﻲ آﮔـﺎﻫﻲ ﺑـﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ و ﻫﻮﻳـﺖ ﺧـﻮد‬ ‫ﺑﺎﻋﺚ اﺗﺤﺎد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﻛﻪ وﻳﮋﮔﻲ ﻓﻌﻠﻲ و ﻛﻨﺸﻲ ﺑﻪ آن ﻣﻲ دﻫـﺪ و ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﺑـﻪ‬ ‫ﻗﺪرت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ در وﺣﺪت ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﺳـﺮزﻣﻴﻨﻲ و اﺳـﺘﻘﻼل‬ ‫ﺣﺎﻛﻤﻴﺘﻲ ﻣﺘﺒﻠﻮر اﺳﺖ اﻣﺮوزه اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺎﺳﻲ دارد‪ .‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬ ‫و ﻛﺎرﮔﺰاران ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻫﺪاﻳﺖ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﻲ اﻣﻮر ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻋﺚ وﺣﺪت و‬ ‫اﺗﺤﺎد ﻣﺮدم ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﻮﻳﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺮاث ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم زﻳﺮ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎﻳﺶ اﻋﻢ از ﻗﻮم‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪ‪ ،‬ﻧـﮋاد‪ ،‬ﺟـﻨﺲ و‬ ‫ﺳﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﻣﻴﺮاث ﺑﺎ آﮔﺎﻫﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻮﻳـﺖ ﻓﻌﻠﻴـﺖ و ﺑـﺮوز‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﮔﺮ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ اﻟﺰام آور دوران ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺎﻋﺪه‬ ‫ﺑﺎزي ﻣﺜﻞ ﺳﺮزﻣﻴﻦﮔﺮاﻳﻲ ﺧﺎص )ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ( ﻫﻤﺮاه ﺷﻮد ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺗﺤﻘﻖ ﻫﻮﻳـﺖ‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺤﺚ دوﻟـﺖ ‪ -‬ﻣﻠـﺖ اﻫﻤﻴـﺖ ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﭘﻴـﺪا‬ ‫ﻛﺮده‪ ،‬اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ‬ ‫آﮔﺎﻫﻲ از اﻟﺰاﻣﺎت و ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎﻳـﻪ و ﻣﻘﺪﻣـﻪ ﻫﻮﻳـﺖ‬ ‫ﻣﻠﻲ )اﺗﺤﺎد و وﺣﺪت ﻣﻠﻲ( ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻗﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﻫﻮﻳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪ و ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﻚ ﻣﻤﻠﻜﺖ ﺷﻜﻞ ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد‪ ،‬اﺳﺎﺳـﻲ اﺳـﺘﻮار و ﺗﻜﻴـﻪﮔـﺎﻫﻲ‬ ‫ﻣﺤﻜﻢ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣـﻲآﻳـﺪ و ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﺑﺎﻋـﺚ ﺗﺤﻘـﻖ اﻫـﺪاف ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ از ﺟﻤﻠـﻪ‬ ‫اﺗﺤﺎدﻣﻠﻲ در ﺷﺮاﻳﻂ اﻣﺮوز ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ اﺗﺤﺎد ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ اﻫـﺪاف ﻣﻬـﻢ‬ ‫ﻧﺎﺷﻲ از اﻧﺴﺠﺎم‪ ،‬ﺛﺒﺎت‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﭘﻴـﺸﺮﻓﺖ ﻧﺎﺷـﻲ از اﺗﺤـﺎد و وﺣـﺪت ﻣﻠـﻲ و‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻮﻳﺖﻫﺎي ﻗﻮﻣﻲ را ﻣﻲﺗﻮان در ﻗﺎﻟﺐ »ﻣﺎي« ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻠﻲ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮد و در اﻳـﺮان‬ ‫اﻳﻦ ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻣﻠﻲ – ﺣﺘﻲ در ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻴﺮاث‪ -‬ﺳﺎﺑﻘﻪ ﭼﻨﺪ ﻫـﺰار ﺳـﺎﻟﻪ دارد‪ .‬در‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻫﺎﻳﻲ از ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪ ﮔﻮﺑﻴﻨﻮ )در اواﺳﻂ دوره ﻗﺎﺟﺎرﻳﻪ( آﻣﺪه اﺳـﺖ‪» :‬اﻳﺮاﻧﻴـﺎن ﻗـﻮﻣﻲ‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺷـﺎﻳﺪ ﻛﻬـﻦﺗـﺮﻳﻦ ﻣﻠـﺖ ﺟﻬـﺎناﻧـﺪ‪ ...‬و اﻳـﻦ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ در ذﻫﻦ ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻮاده اﻳﺮاﻧﻲ ﺣﻀﻮر دارد«‪) .‬ﺣﺴﻴﻨﻲ‪ (6:1386 ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وﺣـﺪت‬

‫اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﺣﻮزه اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ  ‪55‬‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻣﻠﻲ در اﻳﺮان ﺳﺎﺑﻘﻪ و اﺳﺘﻮاري زﻳﺎدي دارد و در اﻳﺮان ﻫﻤﻮاره ﻣﻠﺖ واﺣـﺪ‬ ‫ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﻗﻮام ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در وﺣﺪت ﻣﺘﻜﺜﺮ ﺧﻮد ﻣﻌﻨﺎ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﺎرﮔﺰاران ﻫﻢ اﻣﺮي ﻣﻬﻢ و اﺳﺎﺳﻲ درﻛﻨﺎر ﻣﺒﺎﺣـﺚ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ از‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮده و ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ رﻳﺸﻪدار ﺑﻮدن آن اﺳﺖ و ﺑﺤﺚ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ آن ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ در ﻳـﻚ‬ ‫ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻧـﻮع ﺧﺎﺻـﻲ از اﺗﺤـﺎد و ﻫﻤﺒـﺴﺘﮕﻲ و ﻳﻜﭙـﺎرﭼﮕﻲ ﭼـﻪ در‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﭼﻪ در ﻣﻌﻨﺎي ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ و ﻣﻠﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻨﺼﺮ اﻳﺮاﻧﻲ وﻣﻠﻴﺖ‬ ‫در ﺗــﺎرﻳﺦ اﻳــﺮان ﻋــﻼوه ﺑــﺮ ﺣــﻀﻮر در آﺛــﺎر ادﺑــﻲ‪ ،‬ﺗــﺎرﻳﺨﻲ و اﻧﺪﻳــﺸﮕﻲ در ﺑــﺴﺘﺮ‬ ‫ﺣﺮﻛـﺖﻫـﺎي ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻫﻤﭽـﻮن ﻧﻬـﻀﺖ ﺷـﻌﻮﺑﻴﻪ و ﻗﻴـﺎمﻫـﺎي ﻣﺤﻠـﻲ ﻫﻤﭽـﻮن ﺧـﺮم‬ ‫دﻳﻨﺎن‪،‬آل زﻳﺎر‪ ،‬ﻃﺎﻫﺮﻳﺎن‪ ،‬آل ﺑﻮﻳﻪ‪ ،‬ﺻﻔﺎرﻳﺎن‪ ،‬ﺻﻔﻮﻳﺎن و‪ ...‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪).‬ﻫﻤﺎن‪(22 :‬‬ ‫در آﺛﺎر ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﺰرﮔﻲ ﻫﻤﭽـﻮن ﻣﺤﻤـﺪﺑـﻦﺟﺮﻳـﺮﻃﺒـﺮي)ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪه ﺗـﺎرﻳﺦ‬ ‫ﻃﺒﺮي( ﺣﻤﺰه اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ)ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻣﻠﻮك اﻻرض و اﻻﻧﺒﻴﺄ( اﺑﻦ ﺑﻠﺨﻲ )ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻓﺎرﺳﻨﺎﻣﻪ(‬ ‫دﻳﻨﻮري)ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه اﺧﺒﺎر اﻟﻄﻮال( و دﻫﻬﺎ اﺛﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﭘﻴﺶ‬ ‫از اﺳﻼم در ﻛﻨﺎر ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﻗﺮار داده ﺷﺪه ﺑﻠﻜﻪ ﮔﺎه ﺑـﻪ ﺷـﻴﻮهﻫـﺎي ﻣﺎﻫﺮاﻧـﻪاي اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻠﻲ و دﻳﻨﻲ در ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺑﺮاﺑﺮ داﻧﺴﺘﻦ ﭼﻬﺮهﻫﺎي اﺳﻄﻮرهاي ﺗـﺎرﻳﺦ‬ ‫اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻫﻤﭽﻮن ﻛﻴﻮﻣﺮث )اوﻟﻴﻦ اﻧﺴﺎن روي زﻣﻴﻦ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﻨﺎﻣﻪ و‬ ‫آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ( ﺑﺎ ﺣﻀﺮت آدم اﺑﻮاﻟﺒﺸﺮ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي و ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻠﻮك اﻻرض و اﻻﻧﺒﻴـﺎ و‬ ‫ﻓﺎرﺳﻨﺎﻣﻪ ﻳﺎ ﻧﺴﺒﺖ دادن ﺧﺎﻧﺪان رﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻧﻮح ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺣﺎﻛﻲ از اﻳـﻦ ﺳـﺎزﮔﺎري‬ ‫دﻳﻦ و ﻣﻠﻴﺖ در اﻳﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﻣﻮرﺧـﺎن و ﺷـﺎﻋﺮان ﺑﻠﻜـﻪ ﻣـﺮدم اﻳـﺮان در‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﻮه ﻫﺎي روﺷﻨﻲ از اﻳﻦ ﺳﺎزﮔﺎري را ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧـﺸﺎﻧﮕﺮ اﻳـﻦ‬ ‫ﻧﻜﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ درﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﻫﻴﭻ ﺗﻘﺎﺑﻞ و روﻳﺎروﻳﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﻠﻴﺖ اﻳﺮاﻧـﻲ و دﻳـﻦ‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي وﺣﺪت ﺑﺨﺶ در ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫از ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﺎ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻫﺪف و روش ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ‬ ‫ﻛﻪ ﮔﺎه ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدم ﻛﻪ داراي ﻫﺪﻓﻲ ﻣﺸﺘﺮك و روﺷﻲ ﺧﺎص و وﻳﮋه ﺑﺮاي رﺳـﻴﺪن‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﻢ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﻳﻦ ﺑﺎﻋﺚ اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬آﻳـﻪ‬

‫‪  56‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫‪ 103‬ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان )واﻋﺘﺼﻤﻮا ﺑﺤﺒﻞا‪ ...‬ﺟﻤﻴﻌﺎً وﻻ ﺗﻔﺮﻗﻮا( ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻤـﺎن ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ اﺗﺤﺎد ﻣﻲﺷﻮد و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﻢ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒـﺎرﺗﻲ دﻳﮕـﺮ اﮔـﺮ‬ ‫ﺳﻌﺎدت اﺧﺮوي ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻳﻚ ﻓﻀﻴﻠﺖ و ارزش ﻣﻬﻢ ﻫﺪف ﮔﺮوﻫﻲ از اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺷﻮد آﻧﻬﺎ‬ ‫را ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آن ﻫﻤﮕﺮا ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳـﻦ ﻫﻤﮕﺮاﻳـﻲ ﺑﺎﻋـﺚ ﻣـﻲﺷـﻮد ﺗـﺎ در ﻓﺮاﻳﻨـﺪ‬ ‫ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﭘﻴﭽﻴﺪه از روﺣﻴﺎت ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺮدﻧـﺪ و راه و روش ﺧﺎﺻـﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ در ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮﻧﺪ؛ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد آن ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺴﺘﺮﻫﺎ‬ ‫و زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي دروﻧﻲ و ﺑﻴﺮوﻧـﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺟﻐﺮاﻓﻴـﺎ‪ ،‬ﺷـﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄـﻲ‪ ،‬زﻳـﺴﺘﻲ و زﻣـﺎﻧﻲ از‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺮدﻧﺪ و از ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺧـﺎص از ﺗﺠﺮﺑﻴـﺎت و ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣـﺸﺘﺮﻛﻲ ﺑﺮﺧـﻮردار ﻣـﻲ ﮔﺮدﻧـﺪ و‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﻬـﺖ ﻫﻤـﻴﻦ ﻧـﻮع ﻓﺮﻫﻨـﮓ و ﺗﺠﺮﺑـﻪ و روش‬ ‫ﺧﺎص از ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮدﻣﺎن ﺟﺪا ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨـﮓ در ﻗﺎﻟـﺐ‬ ‫ﻫﺪف و روش ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﭼﻨـﻴﻦ اﺣـﺴﺎس و ﻋﺎﻃﻔـﻪاي ﺑـﻪ ﺻـﻮرت روﺣـﻲ و‬ ‫رواﻧﻲ در ﺟﻤﻌﻲ ﭘﺪﻳﺪ آﻳﺪ)ﻫﻤﺎن‪ ( 22:‬و آﻧﭽﻪ ﻣﻠﺘﻲ را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻲﺳﺎزد اﻟﮕﻮﻫﺎ‬ ‫و اﻫﺪاف ﻣﺸﺘﺮك زﻳﺴﺘﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻋﺎم و ﻓﺮاﮔﻴﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ از آن ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤـﻮﻣﻲ و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﻧﺎم ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد ﻛـﻪ در ﻛﻨـﺎر ﺧـﺮده ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎ از اﺻـﺎﻟﺖ و‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻮﻳﺖ دﻳﻨﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺿﻮع و ﻋﺎﻣﻠﻲ وﺣـﺪتﺑﺨـﺶ در روش و ﻣﺤﺘـﻮا ﺑـﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺮوان ﻫﺮ دﻳﻦ را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲزﻧﺪ‪ .‬اﺟﺮاي آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻣـﺸﺘﺮك‬ ‫در دﻳﻦ ﻫﺮ ﻗﺪر ﻫﻢ ﺳﺎده و ﻛﻢ ﺑﺎﺷﺪ در ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻫﻮﻳـﺖ دﻳﻨـﻲ ﭘﻴـﺮوان آن دﻳـﻦ ﻣـﺆﺛﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻫﻮﻳﺖ دﻳﻨﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪي ﺟﺪي ﺑﺎ ﻣﻠﻴﺖ دارد زﻳﺮا ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ ﻣـﺮدم ﺑـﻪ‬ ‫واﺳﻄﻪ اﻫﺪاف و روشﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ آﻳﻴﻦﻫﺎ و ﻣﻨﺎﺳﻚ دﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﻜﻞ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ وﺣﺪت در ﻫﺪف و روش )ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﻣﺸﺘﺮك( ﺑﺎﻋـﺚ اﻳﺠـﺎد‬ ‫ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ و اﺗﺤﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﺣﻮزه دﻳﻦ اﺳﻼم ‪،‬رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮك‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺮﻛﺖ در ﻣﺴﻴﺮ ﺧﺪا و آﺧﺮت‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬اﺧﻼق و اﻳﻤﺎن دﻳﻨﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻫﻤـﻪ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﻲ در ﺣﻮزه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳـﻼم ﻧﻤـﻲ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ و وﺣﺪت ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ اﻣﺮي ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه و ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم‬

‫اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﺣﻮزه اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ  ‪57‬‬

‫ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ ﻫﺪف در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﻫﻤـﺪﻟﻲ ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ‬ ‫وﺣﺪت در روش ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻴـﺎت ﻣـﺸﺘﺮك ﻧﺎﺷـﻲ از ﺟﻐﺮاﻓﻴـﺎ‪ ،‬ﺷـﺮاﻳﻂ زﻳـﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺤـﻴﻂ‪،‬‬ ‫ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻪ‪ ،‬زﺑﺎن‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺸﺘﺮك و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻳﻜﺴﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ اﻣـﺮي‬ ‫اﺳﺖ ﻛـﻪ در ﺑﺤـﺚ اﺗﺤـﺎد ﺧـﺼﻮﺻﺎً اﺗﺤـﺎد ﺳـﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻣﻌﻨـﺎي ﺧﺎﺻـﻲ دارد و ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺻﻔﺤﺎت ﻗﺒﻞ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻫﻮﻳﺖ ﻗﻮﻣﻲ و ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ از آن‬ ‫ﻳﺎد ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن و اﻧﺒﺎﺷﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫـﺎ و ﻋﻤﻜﺮدﻫـﺎي ﺗـﺎرﻳﺨﻲ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ در ﺳﻨﺖﻫﺎ‪ ،‬آداب و رﺳﻮم ﺗﺠﻠﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ آداب و رﺳﻮم ﻣﺬﻫﺒﻲ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻳﺮان و ﺳﺎﻳﺮ ﺑـﻼد اﺳـﻼﻣﻲ در ﻃـﻮل ﺳـﺎل آﻳـﻴﻦﻫـﺎ‪ ،‬ﻣﺮاﺳـﻢ و ﻣﻨﺎﺳـﻚ‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻠﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬اﻗﻠﻴﻤـﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﻲ و دﻳﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬آﻳـﻴﻦ ﻫـﺎ‪ ،‬آداب و رﺳـﻮم و ﻣﻨﺎﺳـﻚ دﻳﻨـﻲ در اﻳـﺮان ﻫـﻢ ﺗـﺎﺑﻊ‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷـﺎﻣﻞ ﺳـﻪ ﻣﻘﻮﻟـﻪ اﺧﻼﻗﻴـﺎت‪ ،‬ﻋﺒﺎدﻳـﺎت و ﻣﻌـﺎﻣﻼت‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ اﺧﻼﻗﻴﺎت‪ ،‬آﻣﻮزهﻫﺎ و ﻣﻔـﺎﻫﻴﻤﻲﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ از ﺟﺎﻧـﺐ دﻳـﻦ ﻣـﻮرد ﺗﺄﻛﻴـﺪ ﻗـﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ ﺗﺄﻛﻴﺪﻫﺎ و اﺷﺎره ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻗﺎﻟﺐ آﻳـﺎت و رواﻳـﺎت در ﻣـﻮرد ﻟـﺰوم‬ ‫ﺻﺪاﻗﺖ‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰ از دروغ ﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺧﻮشروﻳﻲ‪ ،‬ﺧﻮش ﺧﻠﻘﻲ‪ ،‬ﻋﺪم ﻛﺒﺮ و ﻏـﺮور‪ ،‬ﻋـﺪم‬ ‫ﺧﻴﺎﻧﺖ و ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻮرد دﻳﮕﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻋﺒﺎدﻳﺎت‪ ،‬دﺳﺘﻮرات ﺻﺎﺣﺐ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻓﺮد ﻣـﺴﻠﻤﺎن در ﺑـﺎب ﻋﺒـﺎدت و‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن‪ ،‬روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺣﺞ رﻓﺘﻦ و‬ ‫اﺣﻜﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺒﺎدﻳﺎت ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻫﻢ دﺳﺘﻮراﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑـﺮاي ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در‬ ‫ﻗﺎﻟﺐ اﺣﻜﺎم وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻞ اﺣﻜﺎم زﻛﺎت‪ ،‬ﺧﻤﺲ‪ ،‬ﻣﻀﺎرﺑﻪ و اﺣﻜﺎم ﻣـﺴﺎﻓﺎت‬ ‫و ﻣﺰارﻋﻪ‪ ،‬ﻣﻜﺎﺳﺐ ﻣﺤﺮﻣﻪ و دﻳﮕﺮ اﺣﻜﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻴﻄﻪ ﻣﻌﺎﻣﻼت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ در ﺑﺎب ﻣﻨﺎﺳﻚ‪ ،‬آداب و رﺳﻮم و آﻳﻴﻦ ﻫﺎي ﻣـﺬﻫﺒﻲ در اﻳـﺮان ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻣﺒﻨﺎي اﺗﺤﺎد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﻣـﺸﺘﺮك ﺑـﻮدن اﻛﺜـﺮ اﻳـﻦ ﻣﻨﺎﺳـﻚ و آداب و‬

‫‪  58‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫رﺳﻮم و آﻳﻴﻦ ﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺑﻼد اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ وﺣﺪت ﺑﺨﺶ‬ ‫و اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪه اﺗﺤﺎد در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﺗﺠﺮﺑـﻪ و روش ﺑﺮﮔـﺰاري ﺟـﺸﻦ ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﻳﻜﺴﺎن و ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ در ﺑﺎب اﻳﻦ آداب و رﺳﻮم‪ ،‬آﻳﻴﻦ ﻫـﺎ و ﻣﻨﺎﺳـﻚ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اﻗﻮام‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ و‪ ...‬اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺧـﻮد ﺑﺎﻋـﺚ‬ ‫ﻧﻤﻮد ﻣﺸﺘﺮك اﻳﻦ آﻳﻴﻦ ﻫﺎ و ﻣﻨﺎﺳﻚ در ﮔﺴﺘﺮه اﻳﺮان ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ دﻳﮕـﺮ‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻨﻮع اﻗﻮام و ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻳﺮان و ﺗﺒﻠﻮرﻫـﺎي ﻣﺘﻔـﺎوت از‬ ‫آﻳﻴﻦ ﻫﺎ و ﻣﻨﺎﺳﻚ در ﮔﺴﺘﺮه اﻳﺮان ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك اﻳﺮاﻧﻴﺎن در آﻧﻬﺎ دﻳﺪه ﻣﻲﺷـﻮد و اﻳـﻦ‬ ‫ﻧﻤﻮدﻫﺎ اراﻳﻪ ﻛﻨﻨﺪه روح و ذات اﻳﺮاﻧﻲ اﺳﺖ و ﺑﺮاﻳﻨﺪي از اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﺮان ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻮﻳﺖ ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد و ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ‬ ‫ﻛﺸﻮري اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم درون ﻣﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺨﻲ و دﻳﻨﻲ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﻋﻼﺋﻢ‪،‬‬ ‫آﺛﺎر ﻣﺎدي‪ ،‬زﻳﺴﺘﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و رواﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻓﺮد اﻳﺮاﻧﻲ از اﻓﺮاد‬ ‫ﺟﻮاﻣﻊ دﻳﮕﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧـﻲ از ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎي ﺟﻮاﻣـﻊ دﻳﮕـﺮ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬در درون آن‬ ‫آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻓﺮاﮔﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ ﻳﻜﻲ از اﺟﺰاي ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺮدﻣﺎن اﻳﻦ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ اﺳـﺖ و‬ ‫ﻧﻘﺸﻲ ﺑﻪ ﺳﺰا در درك و ﺣﺲ ﻣﺮدم از ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻠﻲ و ﻫﻮﻳﺖ ﻓـﺮدي ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ ﻫﻮﻳـﺖ‬ ‫ﺟﻤﻌﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان آﻳﻴﻦ ﻫﺎ و ﻣﻨﺎﺳﻚ ﻣﺬﻫﺒﻲ را ﻳﻜﻲ از اﺟﺰاي ﻫﻮﻳـﺖ‬ ‫اﻳﺮاﻧﻲ و اﻧﺴﺠﺎم ﻣﻠﻲ و ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﻓﺮد ﺑﺎ ﺟﻤﻊ در اﻳﻦ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ و ﺑـﺎ ﺟﻮاﻣـﻊ اﺳـﻼﻣﻲ‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد؟‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺳﻄﺢ ﻓﺮدي‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖ در ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﻋﺎمﺗﺮ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺟﻤﻌﻲ ﻧﻴـﺰ ﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫رؤﻳﺖ اﺳﺖ و ﻣﻨﻈﻮر از آن ﺣﻮزه اي از ﺣﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺿﻤﻴﺮ‬ ‫»ﻣﺎ« ﻣﺘﻌﻠﻖ و ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ آن ﻣﻲداﻧﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ آن اﺣـﺴﺎس ﺗﻌﻬـﺪ و ﺗﻜﻠﻴـﻒ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪.‬‬ ‫اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم و وﺣﺪت اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻘﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪهاي در ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎع‬ ‫و ﺳﻴﺎﺳﺖ و اﻗﺘﺼﺎد دارد‪ .‬اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳـﻼﻣﻲ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي اﺣـﺴﺎس ﺗﻌﻠـﻖ و‬ ‫وﻓﺎداري ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻـﺮ و ﻧﻤﺎدﻫـﺎي ﻣـﺸﺘﺮك در اﺟﺘﻤـﺎع ﻣﻠـﻲ و ﺟﺎﻣﻌـﻪ اﺳـﻼﻣﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﻣﻠﻲ و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪» :‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ‪ ،‬دﻳﻦ و آﻳﻴﻦ‪ ،‬آداب و ﻣﻨﺎﺳﻚ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬زﺑـﺎن و ادﺑﻴـﺎت‪،‬‬ ‫ﻣﺮدم و دوﻟﺖ«‪) .‬ﻳﻮﺳﻔﻲ‪ (17 :1380 ،‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬

‫اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﺣﻮزه اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ  ‪59‬‬

‫ﭘﮋوﻫﺶ آﻳﻴﻦﻫﺎ و ﻣﻨﺎﺳﻚ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎدي از اﺗﺤـﺎد ﻣﻠـﻲ ﺑـﻴﻦ اﻳﺮاﻧﻴـﺎن و ﻧﻴـﺰ‬ ‫اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺮك ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ اﺣـﺴﺎس‬ ‫ﺗﻌﻠﻖ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻫﻤﺒﻮدﻫﺎي درون ﻛﺸﻮري و ﺣﺘﻲ ﺑﺮونﻛﺸﻮري وﺳﻴﻊﺗـﺮ ﻛﻨـﺪ ﺑـﺪون‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻪ اﻟﺰاﻣﺎً ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ او را ﺑﺎ ﻫﻤﺒﻮدﻫﺎي ﺷﺨـﺼﻲ و ﻣﺤﻠـﻲ و ﺧـﻮد‬ ‫ﺑﮕﺴﻠﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر اﺣﺴﺎس ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻠﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺴﺴﺖ از ﻫﻤﺒﻮدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎع‬ ‫ﺧﻮد ﻓﺮد ﺷﻮد‪) .‬ﺷﻴﺨﺎوﻧﺪي‪(26 :1378 ،‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻫﻤﻜﺎري و اﺷـﺘﺮاك ﻣـﺴﺎﻋﻲ‬ ‫اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ )ﻣﻠﻲ ﻳـﺎ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ( در ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت ﻣـﺸﺘﺮك) ﻫـﺪﻓﻲ و روﺷـﻲ( ﺑـﺮاي‬ ‫اﺳﺘﻤﺮار و ﭘﻴﺸﺒﺮد اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن آﻳﻴﻦﻫﺎ و ﻣﻨﺎﺳﻚ دﻳﻨـﻲ در داﺧـﻞ اﻳـﺮان و ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺤﺚ ﻓﺮﻫﻨـﮓ و ﻣـﺴﺎﺋﻞ ﻫـﻮﻳﺘﻲ ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻛـﺎرﻛﺮدﮔﺮاﻳﻲ‬ ‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي اﺗﺤﺎد ﺑﺨﺶ و اﻧﺴﺠﺎمﺳﺎز داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻟﺒﺘـﻪ اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﻣـﺴﺘﻠﺰم‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻗﻮام اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي روﺷﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و‬ ‫رﻓﺘﺎري ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺴﺴﺖ و ﺑﻲ ﻫﻮﻳﺘﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و ﻣﻠـﻲ ﻣـﻲ ﺷـﻮد و در ﭼﻨـﻴﻦ ﺷـﺮاﻳﻄﻲ‬ ‫ﻫﻮﻳﺖﻫﺎي ﻣﻬﺎﺟﻢ ﻳﺎ ﻫﻮﻳﺖﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ ﺧـﻮد ﺟﻠـﺐ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي رﻓﺘﺎري در ﺣﻮزه ﻫﺎي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي دﻳﻨﻲ در اﻳﺮان ﻛﻢ اﺳـﺖ و‬ ‫ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻤﺮﻛﺰ اﻳﻦ ﻣﺘﻦ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ اﻣﺎ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي رﻓﺘـﺎري ﺧـﺼﻮﺻﺎً از ﻟﺤـﺎظ‬ ‫روش در ﺣــﻮزه ﻣﻮﺿــﻮﻋﺎت ﻏﻴــﺮ دﻳﻨــﻲ زﻳــﺎد اﺳــﺖ و اﻳــﻦ ﻧﻘﻄــﻪ آﺳــﻴﺐ ﺟﻮاﻣــﻊ و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺗﻨﻮع ﻗﻮﻣﻴﺘﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ و اﻳﻦ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ‬ ‫ﻫﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺣﺴﺎس ﺗﻌﻠﻖ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻜﻨﻨـﺪ واﻻ ﻫﻮﻳـﺖ ﻫـﺎي‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﻢ و ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻣﺘﺮﺻﺪ ﺟﺬب آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻗﻮام داﺧـﻞ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ‬ ‫را ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺤﺖ ﻫﻮﻳـﺖ ﻣـﺸﺘﺮك و ﻳﻜـﺴﺎن ﭼﻬـﺮهﻧﻤـﺎﻳﻲ ﻛﻨـﺪ ﺑﻠﻜـﻪ ﺑﺮﺧـﻲ ﻣﻠـﻞ و‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ را ﻛﻪ اﺷﺘﺮاﻛﺎت ﻫﻮﻳﺘﻲ زﻳﺎدي دارﻧـﺪ را ﻫـﻢ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ ﺳـﻮي‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﻮد ﺟﺬب ﻛﻨﺪ و اﻳﻦ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم در ﻧﻈـﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻦ اﻟﺰاﻣـﺎت ﻗـﺪرت ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪  60‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم‬ ‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن در ﻃﻮل ﺳﺎل ﺟﺸﻦ ﻫﺎي ﻣﻠﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ دارﻧـﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﺟـﺸﻦﻫـﺎ‬ ‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﻲ و دﻳﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴـﺎن ﺗـﻼش‬ ‫ﺷﺪه ﺟﺸﻦﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﻫﻢ رﻧﮓ و ﺑﻮي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﮕﻴﺮد ﻟﺬا ﻣﺜﻼً در ﻧﻮروز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺟﺸﻨﻲ ﻣﻠﻲ ﺗﻼش ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺻﻠﻪ ارﺣﺎم ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬ﻛﺪورت ﻫﺎ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺷـﺮوع‬ ‫ﺳﺎل ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﻮد و ﻓﺮد ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻲ از ﺧﻮد ﺑﭙﺮدازد ﻛﻪ ﻫﻤﮕـﻲ اﻳﻨﻬـﺎ اﻣـﻮري‬ ‫دﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺸﻦ ﻫﺎي ﻣـﺬﻫﺒﻲ در اﻳـﺮان‪ ،‬ﺗـﺎﺑﻊ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ ﻫـﺎي ﺧﻮﺷـﺎﻳﻨﺪ ﻣـﺬﻫﺒﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻋﻤﺪهﺗﺮﻳﻦ اﻋﻴﺎد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮ‬ ‫‪2‬ـ ﻗﺮﺑﺎن‬ ‫‪3‬ـ ﻣﺒﻌﺚ‬ ‫‪4‬ـ ﺟﺸﻦ ﻣﻴﻼد ﺣﻀﺮت رﺳﻮل)ص(‬ ‫‪5‬ـ ﻋﻴﺪ ﻏﺪﻳﺮ‬ ‫‪6‬ـ ﻋﻴﺪ ﻧﻴﻤﻪ ﺷﻌﺒﺎن‬ ‫ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮ‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎن‪ ،‬ﻣﺒﻌﺚ و ﺟﺸﻦﻫﺎي ﻣﻴﻼد ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤـﺪ)ص( از ﺟﻤﻠـﻪ اﻋﻴـﺎدي‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ دارﻧﺪ و ﻫﻤﻪ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻋﻴﺎد اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫و ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫـﺪﻓﻲ ﻣـﺸﺘﺮك ﻣﻴـﺎن ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺒﻨـﺎي‬ ‫اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ در اﻳﺮان و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻋﻴـﺎد ﻏـﺪﻳﺮ‬ ‫و ﻧﻴﻤﻪ ﺷﻌﺒﺎن ﻫﻢ ﺧﺎص ﺷﻴﻌﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻋﻴﺪ ﻧﻴﻤﻪ ﺷـﻌﺒﺎن را ﺑـﺎ ﻣﻮﻋـﻮد ﮔﺮاﻳـﻲ‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن ﻳﻜﺴﺎن ﻣﻲ داﻧﻨﺪ اﻣﺎ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮي ﻛﻪ در ﺷﻴﻌﻪ وﺟﻮد دارد و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺤـﺚ‬ ‫اﻧﺘﻈﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﺣﻮزه اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ  ‪61‬‬

‫ـ ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮ‬ ‫ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮ‪ ،‬ﻋﻴﺪ ﺑﺮادري و ﺑﺮاﺑﺮي ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﻋﻴﺎد اﺳﻼﻣﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﭘـﺲ از‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن ﻳﻚ ﻣﺎه ﻧﺨﻮردن و ﻧﻴﺎﺷﺎﻣﻴﺪن و اﻧﺠﺎم ﻧﺪادن ﺑﺮﺧﻲ اﻋﻤﺎل ﻣﺒﻄـﻞ روزه و ﺳـﺮ ﺑـﺮ‬ ‫آﺳﺘﺎن اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺒﺎدت ﺳﺎﻳﻴﺪن ﺑﺎ ﺷﻮر و ﺷﻜﻮه ﺧﺎﺻﻲ ﭘـﺎس داﺷـﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﭼﻨﻴﻦ روزي اﺣﺴﺎس رﺿﺎﻳﺖ دارﻧﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎه روزه را ﺗﻮاﻧـﺴﺘﻪاﻧـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎدت ﺑﮕﺬراﻧﻨﺪ‪ .‬ﺷﺐ و روز ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮ در ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻳﻨﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﺷـﺐﻫـﺎ و روزﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺒﺎرك اﺳﺖ و ﻣﺮدم اﻳﺮان اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎ ﺗﺄﺳﻲ ﺑﻪ ﺳﻴﺮة ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ )ع( ﺑﻪ اﻧﺠـﺎم اﻋﻤـﺎل ﺑـﺎ‬ ‫آداب و ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﺧﺎص در اﻳﻦ اﻳﺎم ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ و ﭼﻮن ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻳﻨـﻲ ﺑـﺎ ﺗـﺎر و ﭘـﻮد‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم ﮔﺮه ﺧﻮرده اﺳﺖ اﻳﻦ آداب ﺟﺰﻳﻲ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از آداب و رﺳﻮم و آﻳﻴﻦ ﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل در ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺷﺎﻣﻞ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻫﻼل ﻣﺎه ﻧﻮ در ﻏﺮوب آﺧﺮﻳﻦ روز ﻣﺎه ﻣﺒﺎرك رﻣﻀﺎن در اﻓﻖ‪ ،‬ﺧـﺎرج‬ ‫ﻛﺮدن ﻓﻄﺮﻳﻪ از ﻣﺎل ﺧﻮد در ﺷﺐ ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮ‪ ،‬در ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻴﺘﻮﺗـﻪ ﻛـﺮدن) اﺣﻴـﺎ ﮔـﺮﻓﺘﻦ در‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ(‪ ،‬ﻧﻤﺎز‪ ،‬دﻋﺎ و ﺗﻜﺒﻴﺮﺧﻮاﻧﺪن‪ ،‬ﻏﺴﻞ ﻛﺮدن‪ ،‬رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺼﻠﻲ ﺑﺎ ﺳـﻼم و ﺻـﻠﻮات و‬ ‫ﺗﻜﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻧﻤﺎز ﻋﻴﺪ در ﺑﻴﺮون از ﺷﻬﺮ ﻳﺎ ﻣﺼﻠﻲ زﻳﺮ آﺳﻤﺎن آﺑﻲ ﺑﻪ اﻣﺎﻣـﺖ روﺣـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺎ اﻓﻄﺎر ﻛﺮدن ﺑﺎ ﺧﺮﻣـﺎ و ﺷـﻴﺮﻳﻨﻲ‪ ،‬روﺑﻮﺳـﻲ و در آﻏـﻮش ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ و‬ ‫ﺗﺒﺮﻳﻚ ﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬زﻳﺎرت اﻫﻞ ﻗﺒﻮر‪ ،‬ﻓﺎﺗﺤﻪ ﺧـﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﭘﺨـﺶ ﺧﻴـﺮات ﺑـﺮاي اﻣـﻮات‪ ،‬زﻳـﺎرت‬

‫‪  62‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫اﻣﺎﻣﺰادﮔــﺎن‪ ،‬ﻣﻬﻤــﺎﻧﻲ دادن و ﻣﻬﻤــﺎﻧﻲ رﻓــﺘﻦ‪ ،‬دﻳــﺪار روﺣــﺎﻧﻴﻮن‪ ،‬ﺳــﺎدات‪ ،‬ﺑﺰرﮔــﺎن و‬ ‫روﺣﺎﻧﻴﻮن‪ ،‬دادن ﻓﻄﺮﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان‪ ،‬دﻟﺠﻮﻳﻲ از اﻳﺘﺎم‪ ،‬دﻳﺪار از ﺧـﺎﻧﻮادهﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﺎزﮔﻲ ﻋﺰﻳﺰي را از دﺳﺖ داده اﻧﺪ و در آوردن ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﻋﺰا از ﺗﻦ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻋـﺰا‪ ،‬ﭘﺨـﺘﻦ‬ ‫ﻏﺬاﻫﺎي ﻧﺬري و ﺗﻘﺴﻴﻢ آن ﺑﻴﻦ دوﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن و اﻗﻮام‪ ،‬ﻫﺪﻳﻪ دادن ﺑـﻪ ﻛﻮدﻛـﺎن و‬ ‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ روزه ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺪﻳﻪ دادن ﻋﺮوسﻫـﺎ و داﻣﺎدﻫـﺎ ﺑـﻪ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‪،‬‬ ‫ﺧﺮﻳﺪ ﻟﺒﺎس ﻧﻮ ﺑﺮاي ﻛﻮدﻛﺎن و رﻓﺘﻦ ﺑﻪ دﺷﺖ و ﻃﺒﻴﻌـﺖ ﺑـﻪ اﺗﻔـﺎق اﻫـﻞ ﺧﺎﻧـﻪ ﺑـﺮاي‬ ‫ﮔﺬراﻧﺪن اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و از ﺟﻤﻠﻪ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻣﺘﺪاول ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪن ﻣﺮدم از رؤﻳﺖ ﻫﻼل ﻣﺎه ﺷﻮال از ﻃﺮﻳﻖ دﻓﺘـﺮ ﻣﻘـﺎم‬ ‫ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي و رﺳﺎﻧﻪ ﻣﻠﻲ )ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ(‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن ﻧﻤﺎز ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮ از ﻃﺮف‬ ‫ﺳﺘﺎد ﺑﺮﮔﺰاري و از ﻃﺮﻳﻖ رﺳﺎﻧﺔ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻮﻳﻞ زﻛﺎت ﻓﻄﺮﻳﻪ )ﻧﻘـﺪي و ﻏﻴـﺮ ﻧﻘـﺪي( ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي ﻛﻤﻴﺘﻪ اﻣﺪاد اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ )ره(‪ ،‬ﻣﺴﺎﺟﺪ و ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎ و ﺻﻨﺪوق ﻫﺎي ﺑﻬﺰﻳـﺴﺘﻲ‪،‬‬ ‫وارﻳﺰ وﺟﻪ ﻧﻘﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺑﺎﻧﻜﻲ وﻳﮋه ﺟﻤﻊ آوري وﺟﻮه ﻓﻄﺮﻳﻪ‪ ،‬ﭘﺨﺶ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺷﺎد‪،‬‬ ‫ﻓﻴﻠﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﺟ‪‬ﻨﮓ ﻫﺎي ﺷﺎد از رﺳﺎﻧﻪ ﻣﻠﻲ )ﺻﺪا و ﺳـﻴﻤﺎ( ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﺷـﺎد ﻛـﺮدن‬ ‫ﻣﺮدم‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻛـﻪ در ﺑـﺎﻻ ذﻛـﺮ ﺷـﺪ در‬ ‫ﮔﺴﺘﺮه اﻳﺮان ﺑﺎﻋﺚ ﺣﺠﻴﻢ ﺷﺪن ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻲﺷﻮد در اداﻣﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﺗﺒﻠـﻮر‬ ‫اﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ در ﺑﺮﺧﻲ اﺳﺘﺎنﻫﺎ و ﺷﻬﺮﻫﺎي اﻳﺮان اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺮاﺳﻢ و آداب ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮ در ﻣﻴﺎن اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺳﻨﻨﺪج ﻛﻪ در ﮔﺬﺷـﺘﻪ رواج داﺷـﺘﻪ اﺷـﺎره‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫• ﺷﺮوع ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻜﺎﻧﻲ از ﺣﺪود ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﻋﻴﺪ‬ ‫• ﺧﺮﻳﺪ ﻟﺒﺎس ﻧﻮ‬ ‫• ﺗﻬﻴﻪ ﻫﺪاﻳﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮاي دادن در روز ﻋﻴﺪ‬ ‫• ﺣﻨﺎ ﺑﺴﺘﻦ دﺳﺖ ﺗﻮﺳﻂ دﺧﺘﺮان و زﻧﺎن‬ ‫• ﺗﻬﻴﻪ ﻏﺬا و ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي روز ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮ‬ ‫• ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﻋﻴﺪ ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ در ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫• دﻳﺪ و ﺑﺎزدﻳﺪ ﻋﻴﺪ‬

‫اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﺣﻮزه اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ  ‪63‬‬

‫• رﻓﻊ ﻛﺪورتﻫﺎ و ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻣﺮاﺳﻢ آﺷﺘﻲﻛﻨﺎن‬ ‫• ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻣﺮاﺳﻢ ﺟـﺸﻦ و ﺳـﺮور )ﻧـﻮراﻧﻲ‪ ،‬ﺳـﻨﻨﺪج‪ / 37/10/3 ،‬ﻣـﺮاد وﻳـﺴﻲ‪،‬‬ ‫ﺳﻨﻨﺪج‪(48/11/15 ،‬‬ ‫در رﻣﻀﺎن و ﻋﻴﺪ آن ﻳﻜﻲ از زﻣﺎنﻫﺎي دﻳﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﺑﺨﺶ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳـﺖ‬ ‫و آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﻚ و اﻋﻤﺎل دﻳﻨﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎًﻣـﺸﺎﺑﻪ را ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ اﻳـﻦ زﻣـﺎن اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻣــﻲدﻫﻨــﺪ ﻟــﺬا در ﻣﻴــﺎن اﻳﺮاﻧﻴــﺎن ﻋﻨــﺼﺮ و ﻋﺎﻣــﻞ اﺗﺤــﺎدﺑﺨﺶ و در ﻣﻴــﺎن ﻣــﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫اﻧﺴﺠﺎمﺑﺨﺶ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـ ﻋﻴﺪ ﻗﺮﺑﺎن‬ ‫ﺟﺸﻦ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎﻳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ در ﻗﺎﻟﺐ آداب و ﻣﻨﺎﺳﻚ دﻳﻨـﻲ‬ ‫و ﺳﻨﻦ ﻗﻮﻣﻲ ﺗﺒﻠﻮر ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ و ﺑﻪ روش ﻫﺎ و اﺷﻜﺎل ﻣﺘﻔﺎوت در زﻧـﺪﮔﻲ ﻣـﺮدم ﺟﺮﻳـﺎن‬ ‫دارﻧﺪ و زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ و ﺗﺠﻠﻲﺳﺎز روح ﺟﻤﻌﻲ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﺄﺳﻲ ﺑﻪ ادﻳﺎن اﻟﻬﻲ‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ را ﻓﺮﻳﻀﻪ اي ﻣﻘﺪس ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﻓﺪﻳﻪ اي ﺑﻪ ﻗـﺼﺪ‬ ‫ﺗﻘﺮب ﺗﻘﺪﻳﻢ درﮔﺎه اﻟﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻴﺪ ﻗﺮﺑﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﺸﻦﻫﺎي ﻣـﺬﻫﺒﻲ اﻳﺮاﻧﻴـﺎن اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﻧﻘـﺎط ﻣﺨﺘﻠـﻒ اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺎ آداب و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺧﺎص ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮﮔﺰار ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﺎ دﻗـﺖ در ﻧﺤـﻮة‬ ‫ﺑﺮﮔﺰاري اﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ ﻣـﺮدم ﻫـﺮ ﻧﺎﺣﻴـﻪ آداب‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻢ در ﻻﻳـﻪﻫـﺎي ﻋﻤﻴـﻖﺗـﺮ‪ ،‬ﺷـﺒﻴﻪ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ آﻳﻴﻦﻫﺎي دﻳﺮﻳﻦ و ﻛﻬﻦ ﺑﺮﮔﺰاري ﺟﺸﻦ ﻗﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﻨﺎﺑﺮ رﺳﻮم وﻳﮋه اي ﻛﻪ دارﻧﺪ از ﻣﺪتﻫﺎ ﭘـﻴﺶ از روز ﻋﻴـﺪ ﻗﺮﺑـﺎن ﺧـﻮد را‬ ‫آﻣﺎده ﺟﺸﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺪﻣﺎت اﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻢ ﺑﺎ ﺧﺮﻳﺪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب ﺣﻴﻮان ﺑﺮاي‬ ‫ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ در ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻋﺎدات و ﻋﻘﺎﻳﺪ وﻳﮋة ﻫﻤﺎن ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺻـﻮرت ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد‪.‬‬ ‫ﺣﻴﻮان ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮاي زﻣﺎن ذﺑﺢ ﻧﮕﻬﺪاري‪ ،‬آﻣﺎده و آراﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷـﻮد‬ ‫ﻣﺜﻼً ﻧﺮ و ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻟﻨﮓ ﻧﺒﻮدن‪ ،‬ﺷﺎخ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻧﺪاﺷـﺘﻦ‪ ،‬ﮔـﻮش ﺑﺮﻳـﺪه ﻧﺒـﻮدن‪ ،‬ﺳـﺎﻟﻢ‬ ‫ﺑﻮدن ﭼﺸﻢﻫﺎ و دﻧﺪانﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺘﻦ زﺧﻢ و داغ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻏﻠـﺐ ﻧﻘـﺎط‬ ‫اﻳﺮان ﺑﺮاي ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﻧﺘﺨﺎب ﻫﻢ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ را ﺑﺎ ﺣﻨـﺎ رﻧـﮓ‬

‫‪  64‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﺸﻢﻫﺎﻳﺶ ﺳﺮﻣﻪ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ و ﺷﺎخ و ﭘﻴﺸﺎﻧﻲرا ﺑﺎ ﭘﺎرﭼـﻪ ﺗـﺰﻳﻴﻦ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ذﺑﺢ ﻫﻢ اﺷﻌﺎر و ادﻋﻴﻪ اي را زﻣﺰﻣـﻪ ﻣـﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪).‬ﻣﺤﻤـﺪزاده‪ ،‬ﮔﻨﺒـﺪ‪/ 53/10/12 ،‬‬ ‫ﺻﺎدﻗﻲ‪ ،‬زاﺑﻞ‪(46/6/1 ،‬‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻜﺎﻧﻲ‪ ،‬رﻓﺖ و روب‪ ،‬ﺷﺴﺘﺸﻮ‪ ،‬ﺣﻤﺎم و ﻧﻈﺎﻓﺖ ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠﻪ آداﺑـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﭘﻴﺶ از ﻋﻴﺪ ﻗﺮﺑﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬ﺧـﻮراك روز ﻋﻴـﺪ در ﺑﺮﺧـﻲ ﻧﻘـﺎط‬ ‫ﻣﻔﺼﻞ اﺳﺖ و ﻣﺮدم ﭼﻨﺪﻳﻦ روز ﭘﻴﺶ از ﻋﻴﺪ ﻣﺸﻐﻮل ﺗﻬﻴﻪ آن ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از اﻧـﻮاع اﻳـﻦ‬ ‫ﻏﺬاﻫﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑـﻪ ﭼـﻚ درﻣـﻪ‪ 1‬ﺗﺮﻛﻤﻨـﻲ‪ ،‬ﻧﻮاﻟـﻪ‪ 2‬ﻛﺮﻣﺎﻧـﺸﺎﻫﻲ‪ ،‬آش ﺷـﻨﮕﻲ‪ 3‬ﺳـﻤﻨﺎﻧﻲ‪،‬‬ ‫دﻳﮓ ﺟﻮﺷﻚ‪ 4‬ﺳﻴﺴﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺰﻳﻚ‪ 5‬ﻫﺸﺘﺠﻴﻦ اردﺑﻴﻠﻲ‪ ،‬آش ﻧﺨﻮد و دوﻳﻨﻪ اﺷﻨﻮﻳﻪ‪ ،‬ﻛﻮﻓﺘﻪ و‬ ‫ﻛﻮﺑﻴﺪه و آﺑﮕﻮﺷﺖ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺣﻠﻮاي ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎﺳﻲ و ﻧﺎن ﭼﻠﻴﻚ‪ 6‬و ﻗﺘﻠﻤـﻪ‪ 7‬ﺳﺮﺧـﺴﻲ‬ ‫اﺷﺎره ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻏﺬاﻫﺎي ﮔﻮﺷﺘﻲ از ﮔﻮﺷﺖ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺧﻮد را در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻓﺪﻳﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ در اﻣﺎﻛﻦ ﻣﻘﺪس از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ اﻣﺎﻣﺰاده ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ و ﺑﺮﺧـﻲ در ﻣﻴـﺪانﻫـﺎي اﺻـﻠﻲ ﻣﺤـﻞ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ذﺑﺢ ﻫﻢ اﺷﻌﺎر و ادﻋﻴﺔ ﺧﺎﺻﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣـﻲ ﺷـﻮد و ﻗـﺼﺎب ﻧﻴـﺰ اﻏﻠـﺐ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ وﻳﮋهاي دارد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از ﻣﺮاﺳﻢ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺟﺸﻦ و ﺳﺮور ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﻲﺷﻮد و اﻫﺎﻟﻲ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﻴﺪن ﻟﺒﺎسﻫﺎي ﻧﻮ‬ ‫و ﺗﻤﻴﺰ ﺑﺮاي ﺗﺒﺮﻳﻚ ﻋﻴﺪ ﺑﻪ دﻳﺪ و ﺑﺎزدﻳﺪ ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺎن اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﻌﻤـﻮﻻً‬ ‫ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﻴﺪ ﺳﻪ روز ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ و در ﻃﻲ اﻳﻦ ﻣﺪت ﻣـﺮدم در ﻣﻬﻤـﺎﻧﻲ و‬ ‫ﺳﺮور ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪).‬رﻳﮕﻲ‪ ،‬زاﻫﺪان‪ /52/11/6 ،‬ﺻﻮﻓﻲ زاده‪ ،‬ﮔﻨﺒﺪ‪ 46/12/8 ،‬ﺣﺎﺟﻴـﺎن‪،‬‬ ‫ﻗﺮوه‪ (60/3/25 ،‬رﻓﺘﻦ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺰاده و ﺳـﺎﻳﺮ اﻣـﺎﻛﻦ ﻣﺘﺒﺮﻛـﻪ ﻫـﻢ ﺟﺰﻳـﻲ از ﻣﺮاﺳـﻢ اﻳـﻦ‬

‫‪1. ček derme‬‬ ‫‪2. nevâle‬‬ ‫‪3. âsh-e- šengi‬‬ ‫‪4. digjušak‬‬ ‫‪5. nazik‬‬ ‫‪6. čelik‬‬ ‫‪7. qatlema‬‬

‫اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﺣﻮزه اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ  ‪65‬‬

‫روزﻫﺎﺳﺖ‪ .‬زﻳﺎرت اﻳﻦ اﻣﺎﻛﻦ در ﻣﻮﺳﻢ ﻋﻴﺪ ﻗﺮﺑﺎن و ﺣﺎﺟﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻦ و ﻧﻴﺖ ﻛﺮدن در‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻳﺮان راﻳﺞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫از ﺟﻤﻠــﻪ آداب دﻳﮕــﺮي ﻛــﻪ در ﺟــﺸﻦ ﻋﻴــﺪ ﻗﺮﺑــﺎن در ﻣﻴــﺎن اﻳﺮاﻧﻴــﺎن رواج دارد‪،‬‬ ‫ﺑﺎزي ﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ و ارﺳﺎل ﻫﺪاﻳﺎ ﺑﺮاي ﻧﻮﻋﺮوﺳﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻓﺮﺳـﺘﺎدن ﺷـﻴﺮﻳﻨﻲ و‬ ‫ﻏﺬا ﺑﺮاي ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن و آرزوي ﺗﻨﺪرﺳﺘﻲ و رﻓﺎه ﺑﺮاي آﻧﺎن از اﻋﻤـﺎل ﻧﻴـﻚ و ﭘـﺴﻨﺪﻳﺪه‬ ‫اﻳﻦ ﻋﻴﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آداب و رﺳﻮم ﻋﻴﺪ ﻗﺮﺑﺎن در ﺷﻬﺮﻫﺎ و روﺳﺘﺎﻫﺎي اﻳﺮان ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﻈـﺎم‬ ‫ﻓﻜﺮي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬دﻳﻨﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺮدم ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﭘﻲ ﺑﺒـﺮﻳﻢ و ﻋﻤﻴـﻖﺗـﺮﻳﻦ‬ ‫ﺟﻠﻮه ﻫﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﺤﻠﻴﻞ درﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ‬ ‫از ﻟﺤﺎظ دﻳﻨﻲ و ﻋﻘﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ اﻣﺮوز ﺑﺸﻨﺎﺳﺎﻧﻴﻢ‪.‬‬ ‫ـ ﻋﻴﺪ ﻣﺒﻌﺚ‬ ‫ﻳﻜﻲ از اﻋﻴﺎد ﺑﺰرگ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﻴﺪ ﻣﺒﻌﺚ اﺳﺖ‪ .‬روز ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ رﺟﺐ ﻫﺮ ﺳـﺎل‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺑﻌﺜﺖ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ)ص( در ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺟﺸﻦ و ﺳـﺮور ﺑـﺮ ﭘـﺎ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻪ اﻳﻦ روز ﻋﻴﺪ ﻣﻌﺮاج ﻫﻢ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ و اﺷـﻌﺎري را در‬

‫‪  66‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫وﺻﻒ ﻣﻌﺮاج ﺣﻀﺮت رﺳﻮل)ص( ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دف و ﺳﺎﻳﺮ آﻻت ﺑـﻮﻣﻲ ﻣـﻲﺧﻮاﻧﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻃﻮر ﻣﺜﺎل در ﻣﻬﺎﺑﺎد اﻳﻦ اﺑﻴﺎت ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ‪ ،‬ﮔﻴﺎﻧﻢ ﺑﻪ ﻓﻴﺪات‬

‫‪yâ resullalah giyânam be fidât‬‬

‫ﭘﺸﻜﺸﺖ دهﻛﻢ ﺳﻪﻻم و ﺳﻪ ﻻت‬ ‫ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ ﺟﺎﻧﻢ ﻓﺪاﻳﺖ‬

‫‪peškešet dekem selâm o selât‬‬ ‫ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺗﻮ ﺑﺎد ﺳﻼم و ﺻﻠﻮات‬

‫ﺑﭽﻲ ﺑﮕﻪرم ﺑﻮ ﻣﻮﻋﺠﻴﺰاﺗﺖ‬

‫‪beči begerem bo muejizatet‬‬

‫ﺗﻮ ﺧﻮت ﻣﻮﻋﺠﻴﺰهي ﺑﻪ ﺑﺮزي ﺳﻴﻔﺎت‬ ‫ﺑﺮاي ﭼﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻌﺠﺰهات ﺑﮕﺮدم‬ ‫ﻛﺎم وهﺳﻲﻓﺖ ﺑﻨﻴﻢ ﻟﻪ ﻧﺎو ﺳﻴﻔﺎﺗﺎ‬ ‫ﺑﻴﻜﻪم ﺑﻪ ﺋﻪﺳﺎس ﺑﻮ وﺳﻴﻒ و ﺳﻪﻧﺎت‬ ‫از ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﺻﻔﺖ واﻻﻳﺖ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻢ‬

‫‪to xot muejizey be berzi sifat‬‬ ‫ﺗﻮ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺻﻔﺎت‬ ‫‪kâm vesifeit benim le nâv sifâtâ‬‬ ‫‪bikem be esâs bu vesif o senat‬‬ ‫آن را اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮاي وﺻﻒ ﺗﻮ ﻗﺮار دﻫﻢ‬

‫ﻫﻪر ﺳﻴﻔﻪﺗﻴﻜﺖ ﺗﻪﻣﺎﺷﺎي دهﻛﻪم‬

‫‪her sifetiket temâšâye dekam‬‬

‫وﻧﻴﻪ ﻧﺎﻳﺎﺑﻪ ﻟﻪ روي ﻛﺎﺋﻴﻨﺎت‬

‫‪venie nâyâbe le ruye kaeinât‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮﺻﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﻧﮕﺮم‬

‫ﺑﻲﻣﺜﻞ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺖ در ﻛﺎﺋﻨﺎت‬ ‫)ﺷﺮﻳﻔﻲ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺑﺎد‪(1362 ،‬‬

‫ﻳﺎ در ﻣﻌﺮاج ﻧﺎﻣﻪاي از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﻛﺰي اﻳﺮان ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﻳﺎ ﺣﺒﻴﺐاﷲ ﻣﺒﺎركﺑﺎد آن ﻣﻌﺮاج‬

‫ﺗﻮﻳـﻲ از ﺣﻖ رﺳﻮلاﷲ ﻣﺒﺎرك ﺑﺎد آن ﻣﻌﺮاج‬

‫رﺳﻮل اﻟﻤﺮﺳﻠﻴﻦ ﻫﺴﺘﻲ اﻣﺎم اﻟﻤﺘﻘﻴﻦ ﻫﺴﺘﻲ‬

‫ﺷﻔﻴﻊاﻟﻤﺬﻧﺒﻴﻦ ﻫﺴـﺘﻲ ﻣﺒﺎرك ﺑﺎد اﻳﻦ ﻣﻌﺮاج‬

‫ﺑﻪ ﻧﺰدت ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ آﻣﺪ ﺑﺮاق ﻧﺎزﻧﻴﻦ آورد‬

‫ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﻠﻄﺎن دﻳﻦ آورد ﻣﺒﺎرك ﺑﺎد آن ﻣﻌﺮاج‬

‫ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ رﻓﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺮاق اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد ﺑﺮ در‬

‫ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﻠﻄﺎن دﻳﻦ آورد ﻣﺒﺎرك ﺑﺎد آن ﻣﻌﺮاج‬

‫ﺷﺐ ﺗﺎرﻳﻚ و ﻇﻠﻤﺎﻧﻲ ﺷﺪي ﭼﻮن ﻣﺎه ﺗﺎﺑﺎﻧﻲ‬

‫ﻫﻤﻲ رﻓﺘﻲ ﺑﻪ ﺟﻮﻻﻧﻲ ﻣﺒﺎركﺑﺎد آن ﻣـﻌﺮاج‬

‫ﻧﻈﺮ ﻛﺮدي ﺳﻮي ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺳﻼم آﻣﺪ از اﷲ‬

‫ﺑــﺮاﻳﺖ ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ ﻣﺒﺎرك ﺑﺎد آن ﻣﻌــﺮاج‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻔﺖ ﭼﻮن دﻳﺪم ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﻫﻢ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪم ﭼــﻮن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺨﺸﻴﺪم ﻣﺒﺎرك ﺑﺎد آن ﻣﻌﺮاج‬

‫ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻣﺮاﺳﻢ ﺟﺸﻦ و ﺳﺮور ﻛﻪ ﻫﺪف آﻧﻬﺎ ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي اﺳـﻼم)ص( اﺳـﺖ‬ ‫از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك اﻳﻦ روز در ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺸﻮر اﻳﺮان اﺳـﺖ‪ .‬ﻋﻴـﺪ ﻣﺒﻌـﺚ‪ ،‬ﻋﻴـﺪ‬

‫اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﺣﻮزه اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ  ‪67‬‬

‫ﺑﺰرگ ﻣﻔﺘﺨﺮ ﺷﺪن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ اﺳـﻼم و ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﺳـﻼم اﺳـﺖ و ارزش و‬ ‫ﻗﺪر آن ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺮاﻣﻲ داﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ـ ﺟﺸﻦ ﻣﻴﻼد ﺣﻀﺮت رﺳﻮل )ص(‬ ‫دوازدﻫﻢ رﺑﻴﻊ اﻻول ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﻫﻔﺪﻫﻢ رﺑﻴﻊاﻻول ﺑﻪ اﻋﺘﻘـﺎد اﻫـﻞ ﺗـﺸﻴﻊ‬ ‫روز ﻣﻴﻼد ﺣﻀﺮت رﺳﻮل)ص( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻨﺞ روز اﺧﺘﻼف ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﻔﺘﻪ وﺣـﺪت‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد از ﻣﺼﺪاق ﻫﺎي ﺑـﺎرز اﺗﺤـﺎد ﻣﻠـﻲ در ﻛـﺸﻮر اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺮاﺳـﻢ ﺟـﺸﻦ از‬ ‫اﺳﺘﺎنﻫﺎﻳﻲ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ اﻫﻞ ﺗﺴﻨﻦ دارﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻛﻞ ﻛـﺸﻮر ﻣـﻲرﺳـﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﻮﻟﻮدي ﺧﻮاﻧﻲ ﻳﻜﻲ از آﻳﻴﻦﻫﺎﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﻣﻨـﺎﻃﻘﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻛﺮدﺳـﺘﺎن رواج‬ ‫دارد‪ .‬اﺷﻌﺎراﻳﻦ ﻣﻮﻟﻮدي ﻫﺎ ﻛﻪ در وﺻﻒ و ﺛﻨـﺎي ﺣـﻀﺮت رﺳـﻮل)ص( ﺳـﺮوده ﺷـﺪه‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ دراوﻳﺶ ﻳﺎ اﻓﺮاد ﻣﺘﺪﻳﻦ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮﻟﻮديﺧـﻮاﻧﻲ ﻛـﺴﻲ ﺣـﻖ‬ ‫ﻧﺪارد ﺑﺎ ﺗﻦ ﻧﺠﺲ و ﻏﺴﻞ ﻧﻜﺮده ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮد و ﻛﺴﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﺟﺮاي ﻣﻮﻟﻮدي ﻫﻢ ﺳﻜﻮت ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﺮدن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﺑﺎ ﻏﺬا و ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ از ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن از آداب اﻳﻦ‬ ‫روز ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ از ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻨﺰل ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ وﻏﺬاي ﻧﺬري ﺑـﻪ‬ ‫در ﻣﻨﺎزل ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﻫﻢ ﻣﺘﺪاول اﺳـﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠـﺎ ﺑـﻪ دو ﻧﻤﻮﻧـﻪ از ﻣﻮﻟـﻮديﻫـﺎ اﺷـﺎره‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد؛ اﺑﺘﺪا دو ﺑﻴﺖ از ﻳﻚ ﻣﻮﻟﻮدي ﻛﺮدي و ﺳﭙﺲ ﻗﻄﻌﻪاي از ﻳﻚ ﻣﻮﻟـﻮدي ﻣﺮﺑـﻮط‬ ‫ﺑﻪ ﻛﻬﻚ ﻗﻢ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪majlesi farahbaxš o vasfi hazrata‬‬ ‫ﻣﻪﺟﻠﺴﻲ ﻓﻪرحﺑﻪﺧﺸﻮ وﺳﻔﻲ حزرﺗﻪ‬ ‫‪mazhari anvâre fayzou o rahmata‬‬ ‫ﻣﻪزﻫﻪري ﺋﻪﻧﻮار ﻓﻪﻳﻀﻮ و رهﺣﻤﻪﺗﻪ‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ ﻓﺮح ﺑﺨﺸﻲ از وﺻﻒ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻈﻬـﺮ اﻧـﻮار ﻓـﻴﺾ و رﺣﻤـﺖ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫‪ve zekri selavât pâk la âlâyeš‬‬ ‫وه ذﻛﺮي ﺳﻪ ﻟﻮات ﭘﺎك ﻟﻪ ﺋﺎﻻﻳﺶ‬ ‫‪be fazâye majles bedein ârâyeš‬‬ ‫ﺑﻪ ﻓﻪﺿﺎي ﻣﻪﺟﻠﺲ ﺑﺪهﻳﻦ ﺋﺎراﻳﺶ‬ ‫ﺑﺎ ذﻛﺮ ﺻﻠﻮات ﭘﺎك و ﺑﻲآﻻﻳﺶ ﺑﻪ ﻓﻀﺎي ﻣﺠﻠﺲ آراﻳﺶ دﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫***‬

‫‪  68‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ اﺣﻤﺪ‬ ‫ﺗﻮﻟﺪ ﺷﻪ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ‬ ‫اﻣﺸﺐ ﻛﺠﺎ ﻣﻲﺧﻮاﺑﻲ‬ ‫اي ﻣﺮغ زرد و آﺑﻲ‬ ‫ﺻﻠﻲ ﻋﻠﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻮات ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫زﻳﺮ ﻋﻠﻢ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬ ‫ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺎرﻫﺎ ﮔﻔﺖ‬ ‫ﺻﻠﻮات را ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‬ ‫ﺻﻠﻲ ﻋﻠﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻠﻮات ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫در ﺷﺄن ﻣﺼﻄﻔﻲ ﮔﻔﺖ‬ ‫در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ دو ﻋﻴﺪ ﻏﺪﻳﺮ و ﻧﻴﻤﻪﺷﻌﺒﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻋﻴﺎد ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻴـﺎن ﺷـﻴﻌﻴﺎن‬ ‫اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ اﻋﻴﺎد‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻴﺎن اﻗﻮام ﺷﻴﻌﻪ ﻣﺬﻫﺐ اﻳﺮان اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ـ ﻋﻴﺪ ﻏﺪﻳﺮ‬ ‫ﻋﻴﺪ ﻏﺪﻳﺮ ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﻋﻴﺎد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻫﻞ ﺗﺸﻴﻊ اﺳﺖ‪ .‬روزي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣـﻴﻦ‬ ‫وﺣﻲ ﻫﺪﻳﺔ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن را ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ)ص( آورد ﻛﻪ ﻳﺎ اﻳﻬﺎ اﻟﺮﺳﻮل ﺑﻠـﻎ ﻣـﺎ اﻧـﺰل‬ ‫اﻟﻴﻚ ﻣﻦ رﺑﻚ و ﻧﺪاي دﻟﻨﺸﻴﻦ رﺳﻮل اﻛﺮم)ص( در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﮔﺮم و ﺗﻔﺘﻴﺪة ﻏـﺪﻳﺮ ﺧـﻢ‬ ‫اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻃﻨﻴﻦ اﻧﺪاز ﺷﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﻣﻦ ﻛﻨﺖ ﻣﻮﻻه ﻓﻬﺬا ﻋﻠﻲ ﻣﻮﻻه و ﻏﺪﻳﺮ ﻧﮕـﻴﻦ درﺧـﺸﺎﻧﻲ‬ ‫ﺷﺪ ﺑﺮ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺪاي ﻟﺒﻴﻚ اﻟﻠﻬﻢ ﻟﺒﻴﻚ‪ ،‬ﻟﺒﻴﻚ ﻻ ﺷﺮﻳﻚ ﻟﺒﻴﻚ را ﺳـﺮ داده‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ اﻳﻨﻚ دوﺑﺎره در ﻏﺪﻳﺮ ﻟﺒﻴﻚ ﮔﻮﻳﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﻠﻲ)ع( ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و وﻻﻳﺘﺶ را ﺗﻬﻨﻴﺖ‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺳﺮ داد واﻳﻦ روز را ﻋﻴﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻋﻼم ﻛﺮد وﺳﻔﺎرش ﻛﺮد‬ ‫ﻛﻪ ﻋﻠﻲ را ﮔﺮاﻣﻲ ﺑﺪارﻳﺪ و از او ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺰرگ ﺷﻤﺎﺳـﺖ و ﻣـﻮﻻ و ﺳﺮﭘﺮﺳـﺖ‬ ‫ﺷﻤﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎورﻫﺎ و ﻋﻘﺎﻳﺪ دﻳﻨﻲ رﻳﺸﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺮ ﻗﻮم دارد و ﻣﻨﺎﺳﻚ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﺎ ﺗﺎر و ﭘـﻮد‬ ‫روزﻣﺮة ﻣﺮدم ﻫﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪي ﻧﺎﮔﺴﺴﺘﻨﻲ دارد‪ .‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن اﻫﻞ ﺗﺸﻴﻊ ﻧﻴﺰ ﺑـﺎ ﺗﻜﻴـﻪ ﺑـﺮ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻮﻣﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺧﻮد ﻫﺮ ﺳﺎﻟﻪ در ﻫﺠﺪﻫﻢ ذي اﻟﺤﺠﻪ ﭘﺬﻳﺮاي ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ‬ ‫اﻋﻴﺎد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫از روزﻫﺎ ﻗﺒﻞ ﺑﻪ ﺗﺪارك اﻳﻦ روز ﻋﺰﻳﺰ ﻣﻲ روﻧﺪ و ﻣﻬﻴﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎ را ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫ﻧﻮروز از ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر ﭘﺎك ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﺎﺟﺪ‪ ،‬ﺧﻴﺎﺑﺎنﻫﺎ و ﻛـﻮي و ﺑـﺮزن را ﻣﻬﻴـﺎي اﻳـﻦ‬ ‫ﺟﺸﻦ ﺑﺰرگ ﻛﺮده و ﭼﺮاﻏﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ‪ ،‬زن و ﻣﺮد‪ ،‬ﭘﻴـﺮ و ﺟـﻮان‪ ،‬ﺷـﺐ ﻋﻴـﺪ رو‬

‫اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﺣﻮزه اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ  ‪69‬‬

‫ﺳﻮي ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻧﻬﺎده در ﺟﺸﻦ ﻏﺪﻳﺮ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ذﻛﺮ ﺣﻖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ و دﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را از ﻳﺎر و ﻳﺎوران اﻧﺒﻴﺎء و ﺑﺰرﮔﺎن دﻳﻦ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲ دارﻧﺪ و‬ ‫ﻗﺮآن ﺗﻼوت ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻟﺒﺎس ﻧﻮ ﺑﻪ ﺗﻦ ﻛﺮده ﺑﺮ دﺳﺖ و ﭘﺎي ﺧﻮد ﺣﻨﺎ ﻣـﻲ ﺑﻨﺪﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي‬ ‫ﻧﻮﻋﺮوﺳﺎن ﻫﺪﻳﻪ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺻﻠﻪ ارﺣﺎم اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺑﻪ دﻳﺪار ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﻣـﻲروﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﺻﺒﺢ روز ﻋﻴﺪ ﺑﻪ زﻳﺎرﺗﮕﺎهﻫﺎ ﻣﻲروﻧﺪ در ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻪاي ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﻳﻦ روز ﺑﺰرگ ﻧـﺎن و‬ ‫ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﻣﺨﺼﻮص ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﻧﺬورات ﺧﻮد را در روز ﻋﻴـﺪ ﻏـﺪﻳﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎ آورده و دﻳﮕﺮان ﻫﻢ در آن ﺳﻬﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺗﻤﻜﻦ ﻣـﺎﻟﻲ ﺑﺮﺧـﻮردار‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ در اﻳﻦ روز ﻗﺴﻤﺘﻲ از اﻣﻮال ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﻧـﺎم ﺣـﻀﺮت ﻋﻠـﻲ)ع( وﻗـﻒ ﻛـﺮده‪،‬‬ ‫ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان را ﻳﺎري ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و اﻃﻌﺎم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺎدي ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ و دﻳﮕﺮان را ﻫـﻢ در‬ ‫ﺷﺎدي و ﺟﺸﻦ ﺧﻮد ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻳﺪار ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﻋﺰادار ﻣﻲروﻧـﺪ‪ .‬ﺣـﺪﻳﺚ و‬ ‫واﻗﻌﺔ ﻏﺪﻳﺮ را ﺑﺮاي ﻫﻢ ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﺮده ﻣﺼﺎﻓﺤﻪ)دﺳﺖ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﻓﺸﺎر ﻣﻲ دﻫﻨﺪ( ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬ ‫و ﻫــﻢﺻــﺪا ﻣــﻲﮔﻮﻳﻨــﺪ‪ :‬ﺳــﭙﺎس ﭘﺮوردﮔــﺎر ﻋﺎﻟﻤﻴــﺎن را ﻛــﻪ ﻣــﺎ را از ﭘﻴــﺮوان وﻻﻳــﺖ‬ ‫ﻋﻠﻲاﺑﻦاﺑﻴﻄﺎﻟﺐ ﻗﺮار داد‪.‬‬ ‫ﻧﺎم ﻣﺒﺎرك ﻋﻠﻲ)ع( در ﻋﻴﺪ ﻏﺪﻳﺮ ﺑﺮ زﺑﺎﻧﻬﺎ ﺟﺎري اﺳـﺖ و ﻳـﺎد و ﺧـﺎﻃﺮه ﻏـﺪﻳﺮ در‬ ‫دلﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـ ﻋﻴﺪ ﻧﻴﻤﻪ ﺷﻌﺒﺎن‬ ‫آﻳﻴﻦ ﻫﺎ و رﺳﻮم ﺟﺸﻦ ﻧﻴﻤﻪ ﺷﻌﺒﺎن از ﺟﺎﻳﮕﺎه واﻻﻳـﻲ در ﻣﻴـﺎن ﺷـﻴﻌﻴﺎن ﺑﺮﺧـﻮردار‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در اﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﺮان ﺑﺮاي ﻣﺎه ﺷﻌﺒﺎن ﻧﺎمﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ از آن ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫در ﻫﻤﺪان ﻣﺮدم ﻣﺎه ﺷﻌﺒﺎن را ﭼﺎﭘﺎرآﻳﻲ‪ ،‬ﺷﻌﺒﺎن آﻳﻲ و ﻣﺎه زودﮔﺬر ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬در اﻧﺼﺎرﻳﻪ‬ ‫ﻛﺎﺷﻤﺮ ﻣﺎه ﺑﺮات ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﻣﺎه ﺑﺮات آزادي ﻣﺮدﮔﺎن اﺳﺖ و ﻣﺮدهﻫﺎ در اﻳـﻦ ﻣـﺎه‬ ‫آزاد ﻫﺴﺘﻨﺪ و روح آﻧﻬﺎ از ﻛﺎر و ﻛﺮدار ﺑﺴﺘﮕﺎﻧﺸﺎن آﮔﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷـﺐ‪ ،‬ﭼـﻚ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬در ﻛﺎزرون ﻣﺎه دودوك‪ 1‬ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻣﺮدم ﻣﻬﺎﺑﺎد ﻧﻴﺰ ﻋﻴﺪ ﺑـﺮات ﮔﻮﻳﻨـﺪ ﻛـﻪ در‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ روزي ﺧﺪاوﻧﺪ رزق و روزي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺎور ﻣـﺮدم در‬ ‫‪1.doudouk‬‬

‫‪  70‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﺷﺎﻣﮕﺎه روز ﺑﺮات دﻋﺎي وﻳﮋه و ﺳﻮره »ﻳﺲ« را ﺳﻪ ﺑﺎر ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ؛ ﻳﻜـﻲ ﺑـﺮاي ﻃﻠـﺐ‬ ‫ﻃﻮل ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺑﺮاي ﺳﻼﻣﺘﻲ و دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي رزق و روزي‪.1‬‬ ‫ﺗﺠﻠﻲ اﻳﻦ ﺟﺸﻦ و ﺷﺎدي را ﻣﻲﺗﻮان در ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺨﺼﻮص اﻳﻦ روز ﻧﻈﺎره ﻛـﺮد ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از آﻧﻬﺎ ﻣـﻲﭘـﺮدازﻳﻢ‪ .‬در ﻓـﺮدوس رﺳـﻢ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در اﻳـﻦ ﺷـﺐ ﻫـﺮ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮاده اي در اﺗﺎق ﺧﺎﻧﻪاش ﺷﻤﻌﻲ روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ذﻛﺮﻫﺎﻳﻲ را زﻳﺮ ﻟﺐ زﻣﺰﻣﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪:‬‬ ‫ﺗﻮ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﺑﻨﻮﻳﺲ ﻧﺎﻣﻪ اﻋﻤﺎل ﻣﺮا‬ ‫آﺗﻨﺎ ﺑﺮاﺗﻨﺎ رﺣﻤﺘﻨﺎ ﻳﺎ رب‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ در اﻳﻦ ﺷﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪ اﻋﻤﺎل در ﻃﻮل ﺳﺎل آﻳﻨﺪه ﺑﺮاي ﻓـﺮد ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲ ﺷﻮد و روﺷﻦ ﻛﺮدن ﺷﻤﻊ ﻫﻢ از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐاﻟﺰﻣﺎن ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺧﺎﻧﻪﻫـﺎ‬ ‫و ﻧﻘﺎط ﻧﻈﺮ ﻣﻲ اﻓﻜﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ روﺷﻦ ﺑﺎﺷﺪ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺷﻤﻊﻫـﺎ را ﺑـﻪ ﻗﺒﺮﺳـﺘﺎن‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺰار رﻓﺘﮕﺎن ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻬﺎﺑﺎدي ﻧﻴـﺰ ﺑﻌـﺪ از ﺻـﺮف ﺷـﺎم‬ ‫دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ رﻫﺴﭙﺎر ﻛﻮﭼﻪﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ را ﻣﻲزﻧﻨﺪ و ﻣـﻲﺧﻮاﻧﻨـﺪ‪» :‬ﺑـﻪراﺗـﻮ‬ ‫وﻟﻲ ﺑﻲ« ﻳﻌﻨﻲ »ﺑﺮات ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺒﺎرك ﺑﺎد« ﻣﺮدم و اﻫﺎﻟﻲ ﻣﺤﻞ از ﻳﻚ روز ﻗﺒـﻞ ﺗﻨﻘﻼﺗـﻲ‬ ‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن آﻣﺎده ﻛﺮده و در اﻳﻦ ﺷﺐ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﺪﻳﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎﻋﺚ وﺟﺪ و ﺷﻮر‬ ‫و ﻧﺸﺎط ﻛﻮدﻛﺎن و ﺑﺰرﮔﺎن ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬زﻧـﺎن ﺷﻮﺷـﺘﺮي ﻧﻴـﺰ ﻣﺮاﺳـﻢ »آﻻدوﺷـﻲ«‪ 2‬را در‬ ‫اﻣﺎﻣﺰاده ﻋﻠﻤﺪار ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در ﻃﻲ ﻣﺮاﺳﻢ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮاي ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دﻋﺎ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و‬ ‫ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ در ﻃﻮل ﻋﻤﺮش ﻳﻚ ﺑﺎر آﻻدوﺷﻲ ﺷﻮد و آن را در ﻧﻴﻤﻪ ﺷﻌﺒﺎن اﺟﺮا‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮاﺳﻢ و آﻳﻴﻦ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن اﻗﻮام و اﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﺮان ﺑﺮﭘﺎ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻫﻤﮕﻲ زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز ﻫﻤﺒـﺴﺘﮕﻲ و اﺗﺤـﺎد ﻣﻠـﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ آﻳـﻴﻦ و ﻣﻨﺎﺳـﻚ‬ ‫ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﻨﻮع اﺧﻼﻗﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺮدم را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻣﻮﺟـﺐ‬ ‫ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا اﻓﺮاد در ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ در ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﻫﺰﻳﻨـﻪ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺮاﺳﻢ و اﻧﺠﺎم ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي ﺧﺮﻳـﺪ‪ ،‬ﺗﻬﻴـﻪ ﻏـﺬا و ﻏﻴـﺮه ﺑـﺎ ﻫـﻢ‬ ‫ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﺮﻛﺖ ﺟﺴﺘﻦ در اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻌﺒﺎﻧﻴﻪ ﺗﻼﺷﻲ اﺳﺖ‬ ‫‪ .1‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺮدﻧﺸﻴﻦ‪ ،‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻋﻴﺪ ﻧﻴﻤﻪ ﺷﻌﺒﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻴﻼد ﺣﻀﺮت وﻟﻲﻋﺼﺮ)ﻋﺞ( ﺑﺮﮔﺰار ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‬ ‫و ﻣﻨﻈﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎﻧﻲ دو ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻣﺮاﺳﻤﻲ ﺑﺮاي در اﻣﺎن ﻣﺎﻧﺪن از ﭼﺸﻢ زﺧﻢ و ﻃﻠﺐ ﺣﺎﺟﺖ‬

‫اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﺣﻮزه اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ  ‪71‬‬

‫ﺑﺮاي ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺧﻮاﺳـﺘﻪﻫـﺎ و اﻳﺠـﺎد آراﻣـﺶ و در ﻧﻬﺎﻳـﺖ‬ ‫دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ارﺗﺒﺎط روﺣﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪.‬ﻋﻴﺪ اﻣﺎم زﻣﺎن )ﻋﺞ( زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺒﺎرك اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺤﺚ اﻧﺘﻈﺎر را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ زﻣﺎن ﻻزم اﺳﺖ‬ ‫در ﻣﻮرد آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻈﺮي و ﻣﺼﺪاﻗﻲ ﻓﻜﺮ و ﺗﺄﻣﻞ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻼش ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻪ اﺷﺘﺮاكﻫـﺎي اﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ اﺷﺎره ﺷﻮد‪:‬‬ ‫اﺷﺘﺮاﻛﺎت اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﮔﺴﺘﺮه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ وﺳـﻴﻌﻲ ﺑـﺎ ﻣﻠﻴـﺖﻫـﺎي ﻣﺘﻌـﺪد زﻧـﺪﮔﻲ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺸﺘﺮك ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪارﻧﺪ وﻟﻲ در ﺑﺴﻴﺎري از اﻣـﻮر ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‬ ‫)از ﻟﺤﺎظ ﻫﺪف( اﺷﺘﺮاك دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ‬ ‫اﻧﺴﺠﺎم از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻠﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎ ﻫﻤـﻪ ﺗﻨـﻮع و اﺧـﺘﻼف روش و ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ از‬ ‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ و در راﺳﺘﺎي ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺸﺘﺮك ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي رﺳـﻴﺪن‬ ‫ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻫـﺪف ﺑﺎﻳـﺪ از واﮔﺮاﻳـﻲ و ﻋﻮاﻣـﻞ اﻳﺠـﺎدي آن ﻛﺎﺳـﺘﻪ و ﺑـﻪ ﻋﻠـﻞ و ﻋﻮاﻣـﻞ‬ ‫وﺣﺪتآﻓﺮﻳﻦ و ﻫﻤﮕﺮا ﺑﻴﻔﺰاﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑــﺮاي رﺳــﻴﺪن ﺑــﻪ اﻧــﺴﺠﺎم‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ از ﻋﻨﺎﺻـﺮ‬ ‫ﻣﻠﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ ﻛﺮد‬ ‫ﻳــﺎ دﻳﮕــﺮان را ﺑــﻪ اﺗﺤــﺎد ﻣﻠــﻲ‬ ‫ﻓــﺮاﺧﻮاﻧــﺪ ﺑﻠﻜــﻪ ﻣــﻲﺗــﻮان از‬ ‫ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ و ﻇﺮﻓﻴﺖﻫﺎي ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﺑﻬــﺮهﻣﻨــﺪ ﺷــﺪ‪ .‬ﺑــﻮﻳﮋه اﻳــﻦ ﻛــﻪ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از روش ﻫﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓﻫـﺎ‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣـﺸﺘﺮك اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪاي اﺗﺤﺎد و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ ﺧـﻮد را ﺗـﺸﺪﻳﺪ ﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻋﻮاﻣـﻞ ﺗﻔﺮﻗـﻪ‬

‫‪  72‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫اﻓﻜﻦ ﺑﻴﺮوﻧﻲ و دروﻧﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي واﮔﺮاﻳﻲ اﻳﻦ ﻣﻠﺖﻫﺎ ﻛـﺎري از ﭘـﻴﺶ ﺑﺮﻧـﺪ و در‬ ‫ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﻼﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﺳﻮد ﺑﺮﻧﺪ و ﺑـﺮاي‬ ‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آراﻣﺶ و آﺳﺎﻳﺶ از ﺗﻮان و ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ‪ ،‬اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻠﺖ ﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي ﺧﻮد را ﭼﻨﺎن‬ ‫ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ و اﺳﺘﻮار ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ راه ﻧﻔﻮذ دﺷﻤﻦ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑـﻪ‬ ‫اﻧﺴﺠﺎم ﺗﻼش ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم و ﻗـﺮآن ﺑﺮﮔـﺮدن اﻳـﺸﺎن ﻧﻬـﺎده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ آن ﻛﻪ روشﻫﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎي ﻫﺮ ﻣﻠﺘﻲ در ﻳﻚ ﺳﺮزﻣﻴﻦ و ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﺳﺮزﻣﻴﻦ و‬ ‫ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺸﺘﺮﻛﺎت ﻛﻼن ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از اﻧـﺴﺠﺎم‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻛـﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒـﻲ از ﻣﻠـﺖﻫـﺎ‪ ،‬ﻧﮋادﻫـﺎ‪ ،‬ﺧـﺮده ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎ و‬ ‫ﺗﺠﺮﻳﺒﺎت ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺘﻨﻮع اﺳﺖ از اﻧﺴﺠﺎم و ﺻﺒﻐﻪاي ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ ﻛـﻪ آﻧـﺎن را ﺑـﺎ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﻲﺳﺎزد و اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺮآن از آن ﺑﻪ ﺻﺒﻐﻪاﷲ و رﻧـﮓ‬ ‫اﻟﻬﻲ ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﮕﺎه ﻗﺮآن ﺑﻪ اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫از ﻧﻈﺮ ﻗﺮآن اﻧﺴﺎن ﻫﺎ از ﻳﻚ ﻧﺮ و ﻣﺎده آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ)ﺣﺠﺮات‪ ،‬آﻳﻪ ‪ (13‬و ﻣﺮدﻣـﺎن‬ ‫اﻣﺘﻲ واﺣﺪ و ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ )ﺑﻘﺮه‪،‬آﻳﻪ ‪ (213‬و ﺗﻤﺎﻳﺰ رﻧﮓ و زﺑﺎن آﻧﺎن ﻧﻪ ﻣﺎﻳـﻪ اﻣﺘﻴـﺎز و‬ ‫ﻧﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﺮﺗﺮي اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻗﺪرت اﻟﻬـﻲ اﺳـﺖ‪).‬روم‪ ،‬آﻳـﻪ ‪ (22‬ﭼﻨـﺪﮔﻮﻧﮕﻲ‬ ‫ﻗﺒﻴﻠﻪ اي وﻃﺎﻳﻔﻪ اي راﻫﻲ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪).‬ﺣﺠﺮات‪ ،‬آﻳﻪ ‪ (13‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮان‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺤﻮري ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ اﻣـﻮري ﻋﺮﺿـﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ در‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص و ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت ﺧﺎﺻﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺮآن ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ را در ﻧﻬﺎﻳﺖ در ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ واﺣﺪ ﮔﺮد آورد‪.‬‬ ‫اﺳﻼم و ﻗﺮآن از ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ اﺻـﻮل و اﺧﺘﻼﻓـﺎت ﻣﻠـﻲ و‬ ‫ﺣﺘﻲ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ﺧﻮد در ﻳﻚ اﺟﺘﻤﺎع ﻛﻼن و واﺣﺪ اﻧـﺴﺎﻧﻲ ﺟﻬـﺎﻧﻲ ﮔـﺮدﻫﻢ آﻳﻨـﺪ و ﺑـﻪ‬ ‫اﺻــﻮل و ارزشﻫــﺎي ﻣــﺸﺘﺮك ﺗﻮﺟــﻪ ﻛﻨﻨــﺪ‪ .‬از اﻳــﻦ رو ﻣﺮدﻣــﺎن را ﺑــﻪ ﻳﮕــﺎﻧﮕﻲ‬ ‫ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪).‬آلﻋﻤﺮان‪ ،‬آﻳﻪ ‪ (64‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎنﻫـﺎ ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ و ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﺮاي‬ ‫اﺻﻮل ﻣﺸﺘﺮك ﺧﻮد ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻨﺴﺠﻢ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻧﺴﺠﺎم ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﭘﺎﻳﻪﻫـﺎي ﻧﻈـﺮي دارد و‬

‫اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﺣﻮزه اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ  ‪73‬‬

‫ﻫﻤﻪ در ﭘﻲ ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬آﺳﺎﻳﺶ و آراﻣﺶ ﻫـﺴﺘﻨﺪ وﻟـﻲ در ﻣﻘـﺎم ﻋﻤـﻞ ﻋﻤﻠﻴـﺎﺗﻲ ﻧـﺸﺪه و‬ ‫اﻧﺴﺠﺎم‪ ،‬ﻧﻤﻮد ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و آﺛﺎر آن ﻇﺎﻫﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎم و ﻫﺪف اﺳﺎﺳﻲ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺎن ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻣـﺴﻠﻤﺎن اﻳـﻦ‬ ‫اﻧﺴﺠﺎم و ﻫﻤﺮﻧﮕﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﮔﺮدد و اﻣﺖ اﺳﻼم ﺑﺎ ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺧـﻮد ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻗﺮآن ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻧـﺴﺠﺎم اﺳـﻼﻣﻲ ﻃـﺮح و ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ اراﻳﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﺰارهﻫﺎي ﻗﺮآﻧﻲ ﺗﺒﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه ﻋﻮاﻣﻞ اﻧﺴﺠﺎم‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از آﻣﻮزهﻫﺎي دﺳﺘﻮري ﻗـﺮآن ﻧﻴـﺰ در اﻳـﻦ راﺳـﺘﺎ ﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﺒﺒﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮآن ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ ﺑﺮ زﺑﺎن ﺟﺎري ﻛﺮده و اﺳﻼم را‬ ‫ﺑﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﺎﻧﺸﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ و ﻣﺸﻤﻮل ﺣﻜـﻢ اﻧـﺴﺠﺎم اﺳـﻼﻣﻲ ﻣـﻲ داﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ و اﻧﺴﺠﺎم ﻛﻪ در ﺳﺎﻳﻪ وﺣﺪت ﻋﻘﻴﺪه و ﺑﺎور ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﻗﺮآن ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫وﺣﺪت ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﺮادران ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ)ﺣﺠﺮات‪ ،‬آﻳـﻪ ‪ (10‬و ﺑـﺮ ﺗﻌـﺎون و‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري و ﻫﻤﻴﺎري در ﭘﺎرﺳﺎﻳﻲ و ﻧﻴﻜﻲ دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪).‬ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬آﻳﻪ ‪ (2‬اﻳﻦ ﻫﻤـﻪ ﺑـﺮاي‬ ‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺖ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻣﻠﺖﻫﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ و اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻳﻚ راه و‬ ‫روش و ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮك ﮔﺮد ﻫﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﮔﺮوه ﺑﺰرﮔﻲ از ﻣﺮدﻣﺎن را در ﻳﻚ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮔﺮد آورﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻧﺴﺠﺎم ﭘﻴﺶ از آن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺠﺴﻤﻲ ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ ﻛﻨﺪ ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ روﺣـﻲ و‬ ‫رواﻧﻲ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻗﺮآن ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﭘﻴﻮﻧﺪ دلﻫﺎﻳﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ از اﺳـﺘﺤﻜﺎم‬ ‫و اﺳﺘﻮاري ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪).‬اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﻳﻪ ‪ (63‬اﻳﻦ ﻣـﻮﻫﺒﺘﻲ اﻟﻬـﻲ وﻣﻌﺠـﺰه اي‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﺼﺮف در دلﻫﺎي ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﺆﻣﻦ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ زﻳـﺮا‬ ‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺴﺠﺎم و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ را ﻛﻪ رﻧﮓ ﺧﺪاﻳﻲ دارد ﺟﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﺠﺰه اﻳﺠﺎد ﻛﺮد؛ از‬ ‫اﻳﻨﺮو ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺗﻤﺎم ﮔﻨﺞﻫﺎ و ﺛﺮوت ﻫـﺎي زﻣﻴﻨـﻲ را اﻧﻔـﺎق‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻲ اﻳﻦ اﻧﺴﺠﺎم‪ ،‬ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ و ﻫﻤﺮﻧﮕﻲ را ﭘﺪﻳـﺪ آوري زﻳـﺮا اﻳـﻦﮔﻮﻧـﻪ‬ ‫ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺑﺎ ﭘﻮل ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻲ آﻳﺪ‪).‬اﻧﻔﺎل‪ ،‬آﻳﻪ ‪ (63‬ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ روﺣﻲ و‬ ‫رواﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد و اﻳﻦ در ﺻﻮرﺗﻲ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻠﺖﻫﺎ ﺑﺮ دﻳﻦ ﺗﺄﻛﻴﺪ ورزﻧﺪ و اﺻﻮل آن را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪  74‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻗﺮآن ﺑﺮاي اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ آﺛﺎر ﭼﻨﺪي را ﺑﺮﻣﻲﺷﻤﺎرد ﻛﻪ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻣـﻲﺗـﻮان‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ)ﻣﻠﺖ( واﻳﺠﺎد دوﻟﺖ اﺷﺎره ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻫﺪف از اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ در وﻫﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آراﻣﺶ و آﺳﺎﻳﺶ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻗـﺮآن‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﺮ آن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ روزد‪).‬آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﻳﻪ ‪ 103‬و ﻧﻴﺰ اﻧﻌﺎم‪ ،‬آﻳـﻪ ‪ (65‬ﭼﻨـﺎن ﻛـﻪ ﺑﺮﭼﻴـﺪه‬ ‫ﺷﺪن زﻣﻴﻨﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن و اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔـﺮان از ﻣﻬـﻢﺗـﺮﻳﻦ اﻫـﺪاف وﺣـﺪت و اﻧـﺴﺠﺎم‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﺷﻤﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻗﺼﺺ‪ ،‬آﻳﻪ ‪ (4‬ﻛـﻪ ﺑـﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧـﻪ ﻗـﺪرت و ﻫﻴﻤﻨـﻪ ﻣﺆﻣﻨـﺎن‬ ‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪) .‬اﻧﻔﺎل آﻳﻪ ‪(46‬‬ ‫اﻳﻦ اﻫﺪاف ﺟﺰ ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﻳﺠﺎدي آن ﭘﺪﻳﺪار ﻧﺨﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ‪ .‬از اﻳـﻦ رو ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺻﻮل دﻳﻦ اﺳﻼم ﺗﺄﻛﻴﺪ ورزﻧﺪ و ﺑﻪ رﻳﺴﻤﺎن اﻟﻬﻲ)ﻗﺮآن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ(‬ ‫ﭼﻨﮓ زﻧﻨﺪ و از آن دور ﻧﺸﻮﻧﺪ‪).‬آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﻳﻪ ‪ 103‬و ﻧﺴﺎء‪ ،‬آﻳﻪ ‪ (59‬ﺣﻘﻮق ﺑﺮادري را‬ ‫رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﻋﻴﺐ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺠﻮﻳﻨﺪ و در ﺣﻖ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﻤﺎن ﺑﺎﻃـﻞ ﻧﺒﺮﻧـﺪ)ﺣﺠـﺮات‪،‬‬ ‫آﻳﻪ ‪ 11‬و ‪ (12‬اﻣﺮ ﺑﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﻣﻌﺮوف ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و از ﻛﺎر زﺷﺖ و ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮده و‬ ‫دﻳﮕﺮان را ﻧﻴﺰ ﺑﺎز دارﻧﺪ‪).‬آل ﻋﻤﺮان‪ ،‬آﻳﻪ ‪ (104‬ﻗﺮآن اﻳﻦ دﺳﺘﻪ و ﻋﻮاﻣﻞ دﻳﮕـﺮي را ﻫـﻢ‬ ‫ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪون آﻧﻬـﺎ ﻧﻤـﻲ ﺗـﻮان رﻧـﮓ ﻳـﻚ‬ ‫رﻧﮕﻲ را دﻳﺪ و از اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬آراﻣﺶ و آﺳﺎﻳﺶ ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎ و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮاي اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻬﺎن ﺧﻮاه ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﺳﻨﻲ ﺑﻪ ﺧﺪاي واﺣﺪ‪ ،‬ﻋـﺎﻟﻢ ﻏﻴـﺐ‪ ،‬ﻣﻌـﺎد‪ ،‬ﻗـﺮآن‬ ‫ﻛﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻧﺒﻮت و رﺳﺎﻟﺖ ﻧﺒﻲ ﻣﻜﺮم اﺳﻼم اﻳﻤﺎن دارﻧﺪ و رو ﺑﻪ ﺳﻮي وادي ﻣﻘـﺪس ﻧﻤـﺎز‬ ‫ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻳﻜﺴﺎن روزه ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻮﺳﻤﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻪ ﺣﺞ ﻣﻲروﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫ﻫﻢ زﻛﺎت ﺑﺪن و اﻣﻮال را ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺔ اﻳﻦ ﻣﺤﻮرﻫﺎ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز وﺣـﺪت اﺳـﻼﻣﻲ‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻛﻨﺎر ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻓﻮق‪ ،‬دو ﻋﺎﻣـﻞ ﭘﻴﻮﺳـﺘﮕﻲ ﻧـﺴﺒﻲ ﺳـﺮزﻣﻴﻦﻫـﺎي‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ و ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﺮاي اﺗﺤـﺎد و اﻧـﺴﺠﺎم‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﺣﻮزه اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ  ‪75‬‬

‫اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ)ره( ﻫﻤﻮاره ﺑﺮ ﺿﺮورت وﺣﺪت اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ و اﺗﺤﺎد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﺄﻛﻴـﺪ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻠﻴﺖ ﮔﺮاﻳﻲ و ﺷﻜﺎف ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺮﺧﻼف اﺳﻼم و ﻣـﺼﻠﺤﺖ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪) .‬ﭘﻴﺎم ﺑﻪ زاﺋﺮان ﺑﻴﺖاﷲ اﻟﺤﺮام‪(1359/6/2 ،‬‬ ‫ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﻜﺮراً ﺑﺮ ﺿﺮورت وﺣﺪت در دﻧﻴﺎي اﺳﻼم ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ ورزﻧـﺪ‬ ‫و در ﻳﻜﻲ از اﺷﺎراﺗﺸﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ از ﻣﻠﺖ ﻫﺎ و ﻧﮋادﻫﺎ و ﭘﻴﺮوان ﻣـﺬاﻫﺐ‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻨﻮع ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ در ﺑﺨﺶ ﺣـﺴﺎس و‬ ‫ﻣﻬﻤﻲ از ﻛﺮة زﻣﻴﻦ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻘﻄﻪي ﻗﻮﺗﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﭘﻴﻜﺮة ﻋﻈﻴﻢ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر‬ ‫آﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺮاث و ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺸﺘﺮك آﻧﺎن را در ﮔﺴﺘﺮهاي ﭘﻬﻨﺎور از ﻛﺎرآﻣـﺪي ﺑﻴـﺸﺘﺮ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺳﺎزد و اﻧﻮاع اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻃﺒﻴﻌﻲ را در ﺧﺪﻣﺖ آن ﺑـﻪ‬ ‫ﻛﺎر ﮔﻴﺮد‪ .‬اﺳﺘﻌﻤﺎر ﻏﺮﺑﻲ از آﻏﺎز ورود ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻜﺘـﻪ را ﻣـﺪ ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻳﻜﺴﺮه ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ اﻧﮕﻴـﺰه ﻫـﺎي ﺗﻔﺮﻗـﻪ اﻓﻜـﻦ ﭘﺮداﺧﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺳﻴﺎﺳـﺘﻤﺪاران‬ ‫اﺳﺘﻌﻤﺎرﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻫﻮﻳﺖ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺷﻜﻞ ﺑﮕﻴـﺮد‪ ،‬راه‬ ‫ﺑﺮ ﺳﻴﻄﺮة ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي آﻧﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ در ﺗﻼﺷﻲ ﻫﻤﻪ ﺳﻮﻳﻪ و ﺑﻠﻨـﺪ‬ ‫ﻣﺪت ﺑﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داﻣﻦ زدﻧﺪ و زﻳﺮ ﭼﺘـﺮ اﻳـﻦ ﺳﻴﺎﺳـﺖ ﺧﺒﻴﺜﺎﻧـﻪ از‬ ‫ﻏﻔﻠﺖ ﺗﻮده ﻫﺎي ﻣﺮدم و ﺳﺴﺖ ﻋﻨﺼﺮي زﻣﺎﻣﺪاران ﺳﻴﺎﺳـﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‪ ،‬ﺑﻬـﺮه ﺑـﺮداري‬ ‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﺎر ﺧﻮد را در ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﭘﻴﺶ ﺑﺮدﻧﺪ‪)«.‬ﭘﻴﺎم ﺑﻪ ﻛﻨﮕﺮه ﺣـﺞ‪،‬‬ ‫‪(85/10/8‬‬ ‫در ﺑﺎب اﺗﺤﺎد‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان و ﻓﻌﺎﻻن ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ـ ﺳﻴﺎﺳﻲ در دﻧﻴﺎي اﺳﻼم دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ و‬ ‫اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ اراﺋﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در ذﻳﻞ ﺑـﻪ ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﻫـﺎي اﺟﻤـﺎﻟﻲ از آﻧﻬـﺎ اﺷـﺎره‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﺳﻴﺪﺟﻤﺎل‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻋﺮوج و ﺳﻘﻮط ﻧﮋادﻫﺎ و اﻗﻮام و ﻣﻠﻞ در ﮔﺮو اﺗﺤﺎد ﻳﺎ‬ ‫ﻋﺪم آن ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻮس ﺧﺪاوﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺼﻴﺐ ﻫﺮ ﻣﻠﺘﻲ از ﻫﺴﺘﻲ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻘﺪار ﺑﻬﺮه اﻳﺴﺖ ﻛﻪ از اﺗﺤﺎد و اﺗﻔﺎق ﺑـﺮده اﺳـﺖ و ﺧﺪاوﻧـﺪ‪ ،‬ﻫـﻴﭻ ﻗـﻮﻣﻲ را ﻫـﻼك‬ ‫ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ ﻣﮕﺮ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﻧﻔﺎق ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪه اﻧﺪ‪).‬ﺻـﺎﺣﺒﻲ‪ (83 :1375 ،‬از ﻧﻈـﺮ‬

‫‪  76‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﺳﻴﺪﺟﻤﺎل اﺗﺤﺎد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﻋﺚ ﻗﺪرت آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻠﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ و ﺗﻌﺼﺒﺎت ﻗﻮﻣﻲ و ﻧﮋادي در ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﺎﻋﺚ ﺿﻌﻒ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻗﺒﺎل ﻻﻫﻮري‬ ‫ﺷﻌﺮ ذﻳﻞ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ از دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي او در ﺑﺤﺚ ﺿـﺮورت اﺗﺤـﺎد ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫اﻗﺒﺎل ﻋﺎﻣﻞ اﺗﺤﺎد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ اﺳﻼم ﻣﻲداﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺮز و ﺑﻮم ﻣﺎ ﺑﺠﺰ اﺳﻼم ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﻗﻠﺐ ﻣﺎ از ﻫﻨﺪ و روم و ﺷﺎم ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﺷﺒﻨﻢ ﻳﻚ ﺻﺒﺢ ﺧﻨﺪاﻧﻴﻢ ﻣﺎ‬ ‫از ﺣﺠﺎز و ﭼﻴﻦ و اﻳﺮاﻧﻴﻢ ﻣﺎ‬ ‫اﻗﺒﺎل ﻣﻠﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﺿﺪ اﺗﺤﺎد ﻣﻮرد اﺷﺎره ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫آنﭼﻨﺎن ﻗﻄﻊ اﺧﻮت ﻛﺮدهاﻧﺪ‬

‫ﺑﺮ وﻃﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻠﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‬

‫ﺗﺎ وﻃﻦ ﺷﻤﻊ ﻣﺤﻔﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‬

‫ﻧﻮع اﻧﺴﺎن را ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‬

‫روح از ﺗﻦ رﻓﺖ و ﻫﻔﺖ اﻧﺪام ﻣﺎﻧﺪ آدﻣﻴﺖ ﮔﻢ ﺷﺪ و اﻗﻮام ﻣﺎﻧﺪ)ﻻﻫﻮري‪(35 :1376 ،‬‬

‫وﺟﻮه رﺳﺎﻧﻪاي‬ ‫اﻋﻴﺎد ﻓﻄﺮ‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎن‪ ،‬ﻣﺒﻌﺚ و ﺗﻮﻟﺪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ)ص( از اﻋﻴﺎدي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻨﺎي اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ در اﻳـﺮان و اﻧـﺴﺠﺎم‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺎ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺪﻓﻲ ﻣﺸﺘﺮك ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻳـﻦ‬ ‫ﺟﺸﻦ ﻫﺎ از ﻃﺮﻳﻖ رﺳﺎﻧﻪ ﻣﻠﻲ ﺟﻤﻬﻮري اﺳـﻼﻣﻲ و ﺧـﺼﻮﺻﺎً ﺷـﺒﻜﻪ ﻫـﺎي ﺟـﺎم ﺟـﻢ و‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺟﺸﻦﻫﺎ و ﺟﺸﻨﻮارهﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪاي در اﻳﻦ اﻳﺎم ﺧﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻤـﺎد و ﻧﻤـﻮدي از‬ ‫اﻳﻦ اﺗﺤﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ و اﻗﺪامﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗـﺎﻛﻨﻮن در ﺟﻬـﺖ‬ ‫اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ و ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﭼﻨﺪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد زﻳﺮ‬ ‫ﻫﻢ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫در وﺟﻪ داﺧﻠﻲ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﺮﮔﺰاري ﺟﺸﻦﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﺮان از ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ﺳﺮاﺳﺮي‬

‫اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﺣﻮزه اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ  ‪77‬‬

‫‪2‬ـ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﺮﮔﺰاري ﺟﺸﻦﻫﺎي اﻗﻮام اﻳﺮاﻧﻲ )آذري‪ ،‬ﺑﻠﻮچ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻤﻦ‪ ،‬ﻋﺮب‪ ،‬ﻛﺮد‪ ،‬ﻟﺮ و‬ ‫‪ (...‬در زﻣﺎن اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ از ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ﺳﺮاﺳﺮي‬ ‫‪3‬ـ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﺮﮔﺰاري ﺟﺸﻦﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﻨﻲﻧﺸﻴﻦ از ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ﺳﺮاﺳﺮي‬ ‫‪4‬ـ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﻟﻮيﻫﺎ و ﺑﺰرﮔﺎن اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻋﻴﺎد دﻳﻨﻲ و ﭘﺨـﺶ آن از‬ ‫ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ﺳﺮاﺳﺮي‬ ‫‪5‬ـ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﺷﺘﺮاكﻫﺎي دﻳﻨﻲ و اﺟﺮاﻳﻲ در ﺟﺸﻦﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺮدم اﻳﺮان )ﺳـﻨﻲ و‬ ‫ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﻗﻮﻣﻴﺘﻲ(‬ ‫‪6‬ـ ﺑﺮﮔﺰاري ﺟﺸﻨﻮاره ﻫﺎي وﻳﮋه اﻋﻴﺎد اﺳﻼﻣﻲ و دﻋﻮت از ﺗﻤﺎم اﻗـﻮام و ﻣـﺬاﻫﺐ و‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻳﺮان ﺑﺎ ﮔﻮﻳﺶﻫﺎ‪ ،‬زﺑﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻟﺒﺎس ﻫﺎ و ﺳﺒﻚﻫﺎي ﺧﺎص ﺧﻮد و ﻣـﻴﻜﺲ و ﭘﺨـﺶ‬ ‫آن در ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ﺳﺮاﺳﺮي‬ ‫در وﺟﻪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻲ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﺗﺒﺎدل ﻣﻴﻬﻤﺎن ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن در زﻣﺎن اﻋﻴﺎد و ﻧﻤﺎﻳﺶ اﻳﻦ ارﺗﺒﺎﻃـﺎت از‬ ‫ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ﻣﺎﻫﻮارهاي‬ ‫‪2‬ـ ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺮاﺳﻢ و ﺟﺸﻦ ﻫﺎي وﻳﮋه و ﻣـﺸﺘﺮك در ﻳـﻚ زﻣـﺎن ﺧـﺎص در ﺗﻤـﺎم‬ ‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﭘﺨﺶ آن از ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ﻣﺎﻫﻮارهاي‬ ‫‪3‬ـ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺟﺸﻦ ﻫﺎي وﻳﮋه اﻋﻴﺎد دﻳﻨﻲ ﻣﺸﺘﺮك )ﻓﻄﺮ‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎن‪ ،‬ﻣﺒﻌـﺚ و ﺗﻮﻟـﺪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬ ‫اﺳﻼم )ص(( از ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ و اﻳﺮان از ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ﺳﺮاﺳﺮي و ﻣﺎﻫﻮارهاي‬ ‫‪4‬ـ ﺑﺮﮔﺰاري ﺟﻠﺴﺎت ﻣـﺸﺘﺮك از ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳـﺎن ﻛـﺸﻮرﻫﺎي اﺳـﻼﻣﻲ در زﻣـﺎن اﻋﻴـﺎد‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ و ﭘﺨﺶ آن از ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ﻣﺎﻫﻮارهاي‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫آﻳﻴﻦﻫﺎ و ﻣﻨﺎﺳﻚ دﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﻛـﻪ از ﻧﻈـﺮ دورﻛـﻴﻢ‬ ‫وﺣﺪتﺳﺎز اﺳﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در زﻣﻴﻨﻪ اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ ﻛﺎرﻛﺮد و ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ‬ ‫اﻳﻔﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﻣﺮدم اﻳﺮان در ﺣﻮزه اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ در ﮔـﺴﺘﺮه ﺟﻐﺮاﻓﻴـﺎي‬ ‫ﺧﻮد و در زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﻳﻦ زﻣﺎن ﻣﻘﺪس ﺑﻪ ﺟﺸﻦ و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺮاﻳﻨﺪي از رواﻳﺖ ﻳﻔﺮﺣﻮن ﺑﻔﺮﺣﻨﺎ )ﺷﺎدﻧﺪ ﺑﺎ ﺷﺎدي ﻣﺎ( ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻋﻴـﺎد دﻳﻨـﻲ از ﺟﻤﻠـﻪ‬

‫‪  78‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در داﺧﻞ اﻳﺮان ﻛﻪ در ﻣﻴـﺎن ﺗﻤـﺎم ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬ ‫ﻣﺒﻨﺎي اﺗﺤﺎد و وﺣﺪت ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﺴﻠﻤﺎً ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛـﺎرﻛﺮد ﻣـﺆﺛﺮي اﻳﻔـﺎ‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ زﻣﻴﻨـﻪاي‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﺮاي اﺣﻴـﺎ و ﺑـﺎزﺗﻮﻟﻴـﺪ آن ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﺎ ﻫـﺪف‬ ‫ﻛﻨﺎرﮔﺬاري و ﺣﺬف ﻣﻮاﻧﻊ ﮔﺎم ﺑﺮداﺷﺖ؛ ﻧﻘﺶ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻓﻜﺮي و اﺟﺮاﻳﻲ در‬ ‫اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺳﺎﻧﻪاي ﻣﺬﻫﺒﻲ و دﻳﻨﻲ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي‬ ‫از اﻳﺪه ﻫﺎ و اﻓﻜﺎر ﭘﻮﻳﺎ‪ ،‬ﻓﻌﺎل و ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﻧﻘﺶ را ﻫﻢ ﺑﻴﻦ اﻳﺮاﻧﻴﺎن و ﻫـﻢ ﺑـﻴﻦ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺳﺎزي ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻨﻮﻋﺎت روﺷـﻲ و اﺟﺮاﻳـﻲ ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﻣﻠﻞ و اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮد و در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﺳﺎزيﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺮ ﻃﺒـﻞ‬ ‫ﺳﺎزﮔﺎري و اﺗﺤﺎد و ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ ﺑﺎ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻛﺮدن ﻣﺸﺘﺮﻛﺎت ﺑﻜﻮﺑـﺪ و ﻣـﺎﻧﻊ ﺻـﺪاﻫﺎ و‬ ‫ﻧﺪاﻫﺎي اﺧﺘﻼفﺳﺎز و ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻓﻜﻦ ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ در ﺣﻮزه اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ  ‪79‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫اﻟﻒ‪:‬ﻛﺘﺎب و ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫‪1‬ـ اﺑﻮﻃﺎﻟﺒﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻲ‪» ،‬ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ و وﺣﺪت ﻣﻠـﻲ«‪ ،‬ﻓـﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت راﻫﺒـﺮدي‪،‬‬ ‫ﺷﻤﺎره ‪ 2‬و ‪.3‬‬ ‫‪2‬ـ اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬راﻏﺐ)‪ 1406‬ه‪.‬ق( اﻟﻤﻔﺮدات‪ ،‬چ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬ ‫‪3‬ـ اﻗﺒﺎل‪ ،‬ﺟﺎوﻳﺪ)‪ (1372‬زﻧﺪﮔﻲ و اﻓﻜﺎر ﻋﻼﻣﻪ اﻗﺒﺎل‪،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﻧﺸﺮ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﺑﻲ ﻧﺎ)‪» (1386‬وﻳﮋه ﻧﺎﻣﻪ اﺗﺤﺎد ﻣﻠﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺳـﻼﻣﻲ)‪ «(2‬ﻗـﻢ‪ :‬ﻣﺮﻛـﺰ ﭘـﮋوﻫﺶ‬

‫ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ‪.‬‬

‫‪5‬ـ ﭘﻴﺎم اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ)ره( ﺑﻪ زاﺋﺮان ﺑﻴﺖاﷲ اﻟﺤﺮام ‪.1359/6/2‬‬ ‫‪6‬ـ ﭘﻴﺎم ﻣﻘﺎم ﻣﻌﻈﻢ رﻫﺒﺮي ﺑﻪ ﻛﻨﮕﺮه ﺣﺞ ‪. 85/10/8‬‬ ‫‪7‬ـ ﺣﺴﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻬﺪي‪» ،‬ﻋﻮاﻣﻞ و اﻫﺪاف اﺗﺤﺎد و اﻧﺴﺠﺎم اﺳﻼﻣﻲ«‪ ،‬روزﻧﺎﻣـﻪ ﻛﻴﻬـﺎن‪،‬‬ ‫‪.1386/6/28‬‬ ‫‪8‬ـ دورﻛﻴﻢ‪ ،‬اﻣﻴـﻞ)‪ (1343‬ﻗﻮاﻋﺪ روش ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ دﻛﺘـﺮ ﻋﻠـﻲﻣﺤﻤـﺪ‬ ‫ﻛﺎردان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪.‬‬ ‫‪9‬ـ ﺷﻴﺨﺎوﻧﺪي‪ ،‬داور)‪ (1376‬ﺗﻜﻮﻳﻦ و ﺗﻨﻔﻴﺬ ﻫﻮﻳﺖ اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫اﺳﻼم و اﻳﺮان‪.‬‬ ‫‪10‬ـ ﺻﺎﺣﺒﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺟﻮاد )‪ (1375‬ﺳﻴﺪ ﺟﻤﺎل اﻟﺪﻳﻦ اﺳﺪآﺑﺎدي)ﺑﻨﻴﺎنﮔﺬار ﻧﻬـﻀﺖ‬ ‫اﺣﻴﺎي ﺗﻔﻜﺮ دﻳﻨﻲ( ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻓﻜﺮ روز‪.‬‬ ‫‪11‬ـ ﻛﺮاﻳﺐ‪ ،‬ﻳﺎن)‪ (1378‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣـﺪرن از ﭘﺎرﺳـﻮﻧﺰ ﺗـﺎ ﻫﺎﺑﺮﻣـﺎس‪،‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺎس ﻣﺨﺒﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ آﮔﺎه‪.‬‬ ‫‪12‬ــ ﻻﻫــﻮري‪ ،‬ﻣﺤﻤــﺪ اﻗﺒــﺎل )‪ (1376‬ﻛﻠﻴــﺎت اﺷــﻌﺎر ﻣﻮﻻﻧــﺎ اﻗﺒــﺎل ﻻﻫــﻮري‪،‬‬ ‫ﺗﻬﺮان‪:‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺳﻨﺎﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪13‬ـ ﻣﺼﺎﺣﺐ‪ ،‬ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ)ﺑﻲﺗﺎ( داﻳﺮهاﻟﻤﻌﺎرف ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻓﺮاﻧﻜﻠﻴﻦ‪.‬‬ ‫‪14‬ـ ﻳﻮﺳﻔﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻲ)‪» ،(1380‬رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﻗﻮﻣﻲ و ﺗﺄﺛﻴﺮ آن ﺑـﺮ ﻫﻮﻳـﺖ ﻣﻠـﻲ اﻗـﻮام در‬ ‫اﻳﺮان«‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ، 8‬ﺳﺎل دوم‪.‬‬

‫‪  80‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ب‪ :‬ﮔﺰارشﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎران واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ‬ ‫‪1‬ـ ﺣﺎﺟﻴﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻗﺮوه‪ ،‬ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪60/2/25 ،‬‬ ‫‪2‬ـ رﻳﮕﻲ‪ ،‬اﻣﻴﺪ‪ ،‬روﺳﺘﺎي ﺟﺎﻧﻌﻠﻲ‪ ،‬زاﻫﺪان‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن‪52/11/6 ،‬‬ ‫‪3‬ـ ﺻﺎدﻗﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺎﺳﻌﻠﻲ‪ ،‬ﻗﻠﻌﻪﻧﻮ زاﺑﻠﻲ‪ ،‬زاﺑﻞ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن‪46/6/1 ،‬‬ ‫‪4‬ـ ﻣﺤﻤﺪزاده‪ ،‬اﻣﺎناﷲ‪ ،‬ﮔﺎﻟﻴﻜﺶ‪ ،‬ﮔﻨﺒﺪ‪ ،‬ﮔﻠﺴﺘﺎن‪53/10/12 ،‬‬ ‫‪5‬ـ ﻣﺮادوﻳﺴﻲ‪ ،‬ژﻳﺎن‪ ،‬ﺳﻨﻨﺪج‪ ،‬ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪48/11/15 ،‬‬ ‫‪6‬ـ ﻧﻮراﻧﻲ‪ ،‬ﻳﺪاﷲ‪ ،‬ﺳﻨﻨﺪج‪ ،‬ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪37/10/3 ،‬‬

‫در ﺱزﺩة‬ ‫ زيهي ﺱ‬ ‫(! ‪ A+‬دﺱ‪ 1%‬دم ز@ن‬ ‫)ﻁ
&رد‪;
(( C‬ر‪ C‬و‬ ‫‪&EF‬ﺱز‪(C‬‬ ‫‪JK‬ﺩر‪H+ I‬ن‬ ‫(! ‪!JLE‬‬

‫‪١‬‬ ‫‪٢‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﻳﻜﻲ از ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻳﺸﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن ﻫﺮ‬ ‫ﻣﻠﺘﻲ دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊدﺳﺘﻲ اﺳﺘﺎن زﻧﺠﺎن ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ دو ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻌﺮوف اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺘﺎن ﺑﻪ روش ﻣﺮدمﻧﮕﺎري ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻜﺘﺐ ﻛﺎرﻛﺮدﮔﺮاﻳﻲ ﺳﻌﻲ در ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ در دﻧﻴﺎي ﻣﺪرن و‬ ‫ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ اﻣﺮوز دارد‪ .‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان زﻧﺠﺎن ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻪ از ﺗﻤﺪن ﺣﺎﺷﻴﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﻗﺰل اوزن اﺳﺖ از دﻳﮕﺮ اﻫﺪاف اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي‪ ،‬ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري‪ ،‬ﻣﺴﮕﺮي‪ ،‬ﭼﺎروقدوزي‪ ،‬ﻓﺮشﺑﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺟﺎﺟﻴﻢﺑﺎﻓﻲ و ‪ ...‬از ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان زﻧﺠﺎﻧﻲ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن اﻛﺜﺮ ﻫﻨﺮﻫﺎي دﺳﺘﻲ‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﻴﻴﺮات و ﺗﺤﻮﻻت و ﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺐﻫﺎﻳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ دو ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ )ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري و ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي( اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬زﻧﺠﺎن‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊدﺳﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري‪ ،‬ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ‬ ‫‪ .1‬ﻛﺎرﺷﻨﺎس ارﺷﺪ ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫‪ .2‬ﻛﺎرﺷﻨﺎس ارﺷﺪ ﻋﻠﻮم ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬

‫‪  108‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫از ﻟﺤﺎظ ﻟﻐﻮي‪ ،‬اﺻﻄﻼح ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ داراي ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺛﺎﺑﺖ و ﺧﺎﺻﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﺗﺎﻛﻨﻮن‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻫﻤﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺴﺌﻮل در ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اراﻳﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان و ﻣﺆﺳﺴﺎت و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي‬ ‫ذيرﺑﻂ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ وﻳﮋﮔﻲ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺻﻨﺎﻳﻊدﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ آن‬ ‫اﻗﺪام ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ادﻏﺎم ﺗﻌﺮﻳﻒﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﺻﻨﺎﻳﻊدﺳﺘﻲ را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ‬ ‫ﻛﺮد‪» :‬آندﺳﺘﻪ از ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﺪه ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي آن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺻﻮرت‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺗﻮﻟﻴﺪات آن ﺑﺮ اﺳﺎس ذوق ﻫﻨﺮي و ﺧﻼﻗﻴﺖ و اﺳﺘﻌﺪاد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در راﺑﻄﻪ‬ ‫ﺑﺎ آداب و رﺳﻮم ﺧﺎص آن ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ و ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﭼﻨﺪان ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﺑﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ‬ ‫در ﺗﻮﻟﻴﺪ آن در ﻣﺤﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد و در ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺎر آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺻﻨﺎﻳﻊ‬ ‫ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻲ ﺧﻮرد‪«.‬‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻊدﺳﺘﻲ ﻧﻮﻋﻲ ﻛﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻟﻮازم ﺗﺰﺋﻴﻨﻲ و ﻛﺎرﺑﺮدي ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬ ‫دﺳﺖ ﻳﺎ اﺑﺰار ﺳﺎده ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻪ روشﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﻨﺘﻲ ﻛﺎﻻﻫﺎ‬ ‫اﻃﻼق ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﺳﺘﺎدﻛﺎري ﻣﺨﺼﻮص ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﻼك ﺗﻤﺎﻳﺰ ﺑﻴﻦ‬ ‫آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ اﻏﻠﺐ از ﻟﺤﺎظ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻳﺎ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﻮازﻣﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻧﺒﻮه ﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﺎﺷﻴﻦآﻻت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺟﺰء ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ را از ﻫﻨﺮ »ﻛﺎردﺳﺘﻲ« ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﻫﺪف از ﺳﺎﺧﺖ‬ ‫آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺗﺰﺋﻴﻦ ﺳﺎده اﺳﺖ و ﻟﻮازﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻗﺮار اﺳﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻛﻬﻨﻪ‪ ،‬ﭘﻮﺳﻴﺪه و در ﻧﻬﺎﻳﺖ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬ﺻﻨﺎﻳﻊ‬ ‫دﺳﺘﻲ اﻏﻠﺐ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻠﺰوﻣﺎت زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﺮ و ﻛﺎردﺳﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﻚ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ ﮔﻮﻧﻪ و ﻳﻚ اراﺋﻪ ﺑﻲ‬ ‫ﻧﻘﺺ از ﻳﻚ ﺗﻜﻨﻴﻚ ﺧﻼﻗﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﻣﺮدم زﻧﺠﺎن )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري و ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي(  ‪109‬‬

‫اﺳﺘﺎن زﻧﺠﺎن ﻳﻜﻲ از ﻣﺮاﻛﺰ ﻏﻨﻲ ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ و ﺻﻨﺎﻳﻊدﺳﺘﻲ اﻳﺮان ﻣﺤﺴﻮب‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬در ﻃﻮل ﻗﺮنﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﺻﻨﺎﻳﻊدﺳﺘﻲ اﺳﺘﺎن زﻧﺠﺎن ﻳﻜﻲ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻫﻨﺮ‬ ‫اﺻﻴﻞ و ﻗﺪﻳﻤﻲ اﻳﺮان در ﺟﻬﺎن و ﻛﺸﻮر ﺑﻮد‪ .‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ذوق‪ ،‬ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﭘﺸﺘﻜﺎر و‬ ‫ﻗﻨﺎﻋﺖ ﺻﻨﻌﺖﮔﺮ زﻧﺠﺎﻧﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮاوردهﻫﺎي اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﭼﻪ از ﻟﺤﺎظ‬ ‫ﻛﻴﻔﻴﺖ و ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﻛﻤﻴﺖ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻃﺮح و ﻧﻘﺶ ﻣﺼﻨﻮﻋﺎت دﺳﺘﻲ زﻧﺠﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﺎﻗﻮﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع‪ ،‬ﻓﺮشﻫﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻃﺮحﻫﺎي رﻧﮕﺎرﻧﮓ‪ ،‬ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري‪ ،‬ﭼﺎروقدوزي‪ ،‬ﮔﻴﻮهدوزي ‪،‬ﻇﺮوفﻣﺴﻲ و‬ ‫ﻛﻨﺪهﻛﺎري روي ﻣﺲ‪ ،‬ﮔﻠﻴﻢﺑﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺟﺎﺟﻴﻢﺑﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺳﻔﺎلﻛﺎري و دﺳﺖﺑﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﭘﺸﻤﻲ از ﻗﺒﻴﻞ‬ ‫دﺳﺘﻜﺶ و ﺟﻮراب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺻﻨﻌﺖﮔﺮاﻧﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ و ﻛﻢ درآﻣﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﻛﺎر ﻓﺮاوان و ﺗﻼش‬ ‫ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ از ﺳﻄﺢ درآﻣﺪ ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺪهﺗﺮﻳﻦ و ﺷﺎﺧﺺﺗﺮﻳﻦ ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ اﺳﺘﺎن زﻧﺠﺎن ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي و ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري ﻣﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫روش ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﺑﻮده و اﺳﻨﺎد )ﻛﺘﺎب( ﻫﻢ ﻣﻮرد‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي‬ ‫ﺗﺪوﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ از ﻣﻜﺘﺐ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﺎرﻛﺮدﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻮﻳﮋه ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻘﺎي ﺗﺎﻳﻠﻮر اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ دو راه ﺑﻴﺸﺘﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ :‬راه اول‬ ‫ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻣﻮﺿﻮع و ﺑﺮرﺳﻲ اﺟﺰاي ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه آن اﺳﺖ و راه دوم ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دادن‬ ‫ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ و ﻛﻠﻴﺖ اﺟﺰا و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪).‬ﺗﻮﺳﻠﻲ‪(211-212 :1376 ،‬‬ ‫از ﻧﮕﺎه ﻣﻜﺘﺐ ﻛﺎرﻛﺮدﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻫﺮ ﭘﺪﻳﺪهاي ﻋﻠﺖ ﺑﺨﺼﻮص و ﻛﺎرﻛﺮدي دارد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﺎ ﻳﻜﻲ از ﻧﺘﺎﻳﺞ آن‪ ،‬ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮدن ﻧﻴﺎزي از ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺑﺸﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻫﺮ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪهاي ﺑﺮاي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن دﻟﻴﻞ ﺧﺎﺻﻲ دارد‪.‬‬

‫‪  110‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﻛﺎرﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻢﺗﺮﻳﻦ راه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺛﺮ و ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻫﺮ ﭘﺪﻳﺪه را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﻣﻌﻠﻮل ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ‪ .‬ﭘﺲ ﻛﺎرﻛﺮدﮔﺮاﻳﻲ ﺳﻌﻲ دارد ﻣﻌﻠﻮلﻫﺎي دوﻃﺮﻓﻪ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﺮده و ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را در ﻛﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢ روﺷﻦ ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﺳﺆاﻟﻲ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ‬ ‫ﭼﻮن ﻣﻠﻴﻠﻪ و ﭼﺎﻗﻮ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ و ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﺺ ﻫﺮ‬ ‫ﻛﺪام از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﭼﻪ ﻧﻴﺎزي را ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮده اﺳﺖ ؟‬ ‫ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ ذﻛﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اذﻋﺎن داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ‬ ‫از رﺷﺘﻪﻫﺎي ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي‪ ،‬ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري‪ ،‬ﭼﺎرق دوزي‪ ،‬ﻣﺴﮕﺮي‪،‬‬ ‫ﻓﺮﺷﺒﺎﻓﻲ و… ﺑﺮاي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪﻧﺸﺎن دﻟﻴﻞ اوﻟﻴﻪ و ﺧﺎﺻﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻣﺜﺎل ﺻﻨﻌﺖ ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭼﺎﻗﻮ و آﻻت ﭼﺎﻗﻮﻳﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ و ﻛﺎرﻛﺮد‬ ‫اﺻﻠﻲ ﭼﺎﻗﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻳﺪن اﺳﺖ؛ ﺑﺮﻳﺪن اﺷﻴﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻳﺎ ﻛﺎر ﺻﻨﻌﺖ ﻣﻠﻴﻠﻪ ﻛﺎري‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻦ‬ ‫ﻇﺮوف ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺎ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد اﺳﺖ و ﻛﺎرﻛﺮد ﻇﺮوف ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن روﺷﻦ و‬ ‫آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫از ﻣﻴﺎن ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻘﺎ ﻳﺎ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﺗﺎﻳﻠﻮر ﻛﻤﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺎرﻛﺮدي ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﻣﺮدم زﻧﺠﺎن ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬در ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﺗـﺎﻳﻠﻮر ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﺑﺎزﻣﺎﻧـﺪه‪،‬‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻼف ﺳـﺎﻳﺮ ﻋﻨﺎﺻـﺮ‬ ‫داراي ﻛﺎرﻛﺮدي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﻀﻮر آﻧﻬﺎ در آن ﺟﺎﻣﻌـﻪ را ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﻮﻋﻲ ﻋﺎدت و ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻌﻠﻖ ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬ﺟﺪاي از ﻛﺎرﻛﺮد ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ و اوﻟﻴـﻪ و ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن‬ ‫ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬ﻛﺎرﻛﺮد اﺻﻠﻲ آﻧﻬﺎ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﺑﺎزﻣﺎﻧـﺪه از ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ دﻻﻳﻠـﻲ‬ ‫ﻛﺎرﻛﺮد ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ ﻳﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦدﻫﻲ ﺑﻪ ﻧـﻮع ﻧﻴﺎزﻫـﺎي اﻣـﺮوزي ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫)ﺑﺎﻳﮕﺎن‪ (92:1386 ،‬در ﻣﻮرد ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ اﻗﺮار ﻛﺮد ﻛﻪ اﻣﺮوزه اﻛﺜﺮ ﻣﺤـﺼﻮﻻت‬ ‫ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ از ﻟﺤﺎظ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻛﺎرﻛﺮد اﺻﻠﻲ ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادهاﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﺟـﺎي آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ ﺑﺎدوامﺗﺮ و ارزانﺗﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ در ﻛﻨﺎر ﻛﺎرﻛﺮد‬ ‫آﺷﻜﺎر ﺧﻮد از ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻧﻴـﺰ ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ ﻛـﻪ از ﺟﻤﻠـﻪ آن ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ‬ ‫ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي )اﻳﺠﺎد اﺷﺘﻐﺎل و ﻛﺴﺐ درآﻣﺪ ﺑﺮاي ﺻﻨﻌﺖ ﮔﺮان( ﻛﺎرﻛﺮد ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‬ ‫‪1. survival‬‬

‫ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﻣﺮدم زﻧﺠﺎن )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري و ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي(  ‪111‬‬

‫)اﻧﺘﻘﺎل ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬رﺳـﻮم و ﻋﻘﺎﻳـﺪ در ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻣﺤـﺼﻮﻻت( و ﻛـﺎرﻛﺮد زﻳﻨﺘـﻲ )اﺳـﺘﻔﺎده از‬ ‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻟﻮازم زﻳﻨﺘﻲ( و‪ ...‬اﺷﺎره ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻘﺎ‪ ،‬ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎرﻛﺮدي داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮي ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎرﻛﺮدي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺑﺮاي آن‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ آن ﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻮرد ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺻﻨﺎﻳﻊدﺳﺘﻲ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﺮد ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺎ ورود ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺑﺮاي ﺑﺮش‪ ،‬ﭼﺎﻗﻮﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ‬ ‫ﺟﺎي ﭼﺎﻗﻮﻫﺎي دﺳﺖ ﺳﺎز را ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺳﻴﻨﻲﻫﺎي ﻓﻠﺰي و ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ ﺟﺎي‬ ‫ﺳﻴﻨﻲﻫﺎي ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري ﺷﺪه و ﻣﺴﻲ را ﭘﺮ ﻛﺮده و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﭘﻼﺳﺘﻴﻚﻫﺎ و ﺷﻴﺸﻪﻫﺎي‬ ‫ﻗﺎﻟﺒﻲ‪ ،‬ﺟﺎي ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺗﺰﻳﻴﻨﻲ ﻣﻠﻴﻠﻪ ﻛﺎري ﺷﺪه را ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﺮﺗﻮن‪ 1‬ﺗﻤﺎﻳﺰي ﺑﻴﻦ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻗﺎﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺎرﻛﺮدي اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻪ ﺳﺰاﻳﻲ دارد و آن وﺟﻮد ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي آﺷﻜﺎر و ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي‬ ‫ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ ﻛﺎرﻛﺮد آﺷﻜﺎر‪ :‬آندﺳﺘﻪ از ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺷﻜﺎرا در ﻧﻈﺎم ﻧﻘﺶ اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬‫و ﺗﺄﻳﻴﺪ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺗﺠﺴﺲ و ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺧﺎﺻﻲ ﻧﻴﺎز ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ ﻛﺎرﻛﺮد ﭘﻨﻬﺎن‪ :‬ﺑﺮ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ و آﺛﺎر ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﺮه و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﻋﺎدات و رﺳﻮم‬‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﻛﺎرﻛﺮد ﻫﻤﻮاره ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ زﻳﺮا آﺛﺎر و ﻧﺘﺎﻳﺞ آﻧﻬﺎ ﻣﺤﺮز‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﻴﺎن ﻋﻮاﻣﻞ آﺷﻜﺎر و ﭘﻨﻬﺎن از ﺟﻬﺖ ﻧﻈﺮي دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬وﺟﻮد‬ ‫ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ و اﻧﺴﺠﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺎ ﺣﺪودي‬ ‫ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞﻛﻨﺘﺮل و ﻃﺮحرﻳﺰي اﺳﺖ و ﺗﺸﺨﻴﺺ آﻧﻬﺎ ﺳﺎده ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﻛﺎرﻛﺮدي‬ ‫ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آﺛﺎر و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه را‬ ‫دﮔﺮﮔﻮن ﻛﻨﺪ و آﺛﺎر دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺟﺰ آﺛﺎر و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺑﺎر آورد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻛﺎرﻛﺮد ﺷﻤﻊ اﻳﺠﺎد روﺷﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ وﻟﻲ‬ ‫ﻛﺎرﻛﺮد ﭘﻨﻬﺎن آن در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮردن ﺷﺎم روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة رﺗﺒﻪ و ﻃﺒﻘﻪ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1. merton‬‬

‫‪  112‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫در ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺎرﻛﺮد ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪهاي ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪ‬ ‫ﺑﺮآوردن ﻧﻴﺎز ﺧﺎﺻﻲ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺖ وﻟﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ و دﻻﻳﻞ‬ ‫ﻋﺪﻳﺪه دﻳﮕﺮ ﻣﺜﻞ دﻻﻳﻞ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻛﺎرﻛﺮد اﺻﻠﻲ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده و وﻇﻴﻔﻪ دﻳﮕﺮي‬ ‫ﺑﻪ او ﻣﺤﻮل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﭘﺪﻳﺪه ﭼﺎﻗﻮ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮآوردن ﻧﻴﺎز »ﺑﺮﻳﺪن« ﺑﻪ وﺟﻮد‬ ‫آﻣﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺣﻀﻮر ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ و ﺗﻨﻮع ﻣﺤﺼﻮﻻت آن‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮدش را از دﺳﺖ‬ ‫داده ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﺪرت از آن ﺑﺮاي ﺑﺮﻳﺪن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ آن را ﺧﺮﻳﺪاري‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در ﻣﻨﺎزل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از وﺳﺎﻳﻞ ﺗﺰﺋﻴﻨﻲ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺸﺨﺼﻪ اﺻﻠﻲ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻮن ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬ ‫وﺻﻮل ﺑﻪ ﻫﺪف‪ :‬ﭘﺪﻳﺪهاي ﻛﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻫﺪﻓﻲ دارد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آن ﻫﺪف ﻧﺎﻳﻞ‬ ‫آﻳﺪ وﮔﺮﻧﻪ آن ﭘﺪﻳﺪه ﻛﺎرﻛﺮد ﻣﺜﺒﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺎزﮔﺎري‪ :‬ﻫﺮ ﭘﺪﻳﺪهاي ﻛﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ و ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻈﺎم ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺿﺮر ﻛﺎرﻛﺮد ﻳﺎ ﭘﺪﻳﺪه دﻳﮕﺮي ﻧﺒﺎﺷﺪ‬ ‫و ﺧﻠﻠﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻔﻆ اﻟﮕﻮ‪ :‬ﻫﺮ ﭘﺪﻳﺪه و ﻛﺎرﻛﺮد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﻟﮕﻮ و اﺳﺎس اﺻﻠﻲ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺎ ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﮕﺮدد و از ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﻟﮕﻮ‪ ،‬ﺣﺬف ﻧﺸﻮد‪.‬‬ ‫وﺣﺪت و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ‪ :‬ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﻫﻢ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫و ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻧﻮﻋﻲ وﺣﺪت و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ را ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن آورﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﻈﺎم ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺗﻌﺎدل و آراﻣﺶ را در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ و ﺑﺮاي آﻳﻨﺪه ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﺔ ﻣﻠﻴﻠﻪ ﻛﺎري در اﻳﺮان‬ ‫ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮﻳﻦ اﺷﻴﺎي ﻣﻠﻴﻠﺔ اﻳﺮان ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻛﺜﺮ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﻪ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 550‬ﺗﺎ ‪ 330‬ﭘﻴﺶ‬ ‫از ﻣﻴﻼد ﻣﺴﻴﺢ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬در آن ﺳﺎلﻫﺎ ﭼﻮن ﻃﺒﻘﺎت ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ از ﻇﺮوف ﮔﺮان ﻗﻴﻤﺖ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺻﻨﻌﺖﮔﺮان ﻓﻠﺰﻛﺎر ﺑﻮﻳﮋه ﻧﻘﺮهﻛﺎران و زرﮔﺮان ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻇﺮوف‬ ‫زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺑﺴﺎزﻧﺪ و ﺣﺎﻟﺘﻲ زﻳﻨﺘﻲ ﺑﻪ ﻓﺮاوردهﻫﺎ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻃﻲ ﭼﻨﺪ ﻗﺮن اﺧﻴﺮ در اﺛﺮ‬ ‫ﻛﺎوشﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﺗﺼﺎدﻓﻲ از دل ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎﺋﻲ ﻣﺜﻞ ﺷﻮش‪ ،‬ﻫﻤﺪان و‬

‫ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﻣﺮدم زﻧﺠﺎن )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري و ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي(  ‪113‬‬

‫ﮔﻨﺠﻴﻨﺔ ﺟﻴﺤﻮن ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ وﺟﻮد ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري و ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻣﻬﺎرت و‬ ‫اﺳﺘﺎدي ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎر در اﻳﺮان ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد ﻣﺴﻴﺢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪).‬اﺣﻤﺪي ‪(3:1382 ،‬‬ ‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري ﺻﺮفﻧﻈﺮ از ﺗﻬﺮان ﻛﻪ ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ در اﻣﺮ‬ ‫ﺟﻮاﻫﺮﺳﺎزي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دارﻧﺪ در ﺷﻬﺮﻫﺎي زﻧﺠﺎن و اﺻﻔﻬﺎن ﻫﻢ رواج دارد؛ ﻣﻠﻴﻠﺔ زﻧﺠﺎن‬ ‫ﻃﺮحﻫﺎ و ﻧﻘﺶﻫﺎي اﺻﻴﻞ و ﻣﺘﻨﻮع‪ ،‬ﻇﺮاﻓﺖ زﻳﺎد و در ﻣﺠﻤﻮع از ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮاوردﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ داراي ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﺗﺠﻤﻠﻲ و ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎران ﺗﻬﺮاﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ در اﻣﺮ ﺳﺎﺧﺖ ﺟﻮاﻫﺮات ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﺷﺘﻐﺎل دارﻧﺪ و ﻓﺮاوردهﻫﺎي‬ ‫زﻧﺠﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺼﻨﻮﻋﺎت ﻣﺼﺮﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﺮان در ﺗﻌﺪادي از ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن و اﻧﺪوﻧﺰي ﻣﻠﻴﻠﻪ ﻛﺎري وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﺻﻨﻌﺖﮔﺮان زﻧﺠﺎﻧﻲ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻮاد اوﻟﻴﺔ ﻛﺎرﺷﺎن را ﻓﻘﻂ از ﻃﺮﻳﻖ ذوب ﻇﺮوف‬ ‫ﻧﻘﺮة ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻘﺮة ﻣﺼﺮﻓﻲ در ﻣﻠﻴﻠﻪﺳﺎزي داراي ﻋﻴﺎر ‪ 100‬اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻦ دﺳﺘﻪ ﻳﺎ ﭘﺎﻳﺔ ﻇﺮوف ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ داراي اﺳﺘﺤﻜﺎم ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻧﻘﺮه ﺑﺎ‬ ‫ﻋﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ را ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ‬ ‫ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ در ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري ﻧﻘﺮه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ دو ﺷﻜﻞ ﺳﺎﭼﻤﻪاي و ﺷﻤﺶ‬ ‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻧﻘﺮة ﺳﺎﭼﻤﻪاي ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺗﻜﻪﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﮔﺮد‪ ،‬ﺑﻴﻀﻲ و ﺑﻲﺷﻜﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺮة ﺷﻤﺶ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ‪ 15×5‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻴﺎر ﻧﻘﺮه ﺧﺎﻟﺺ ‪ 99/9‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻠﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻧﻘﺮه ﺑﺎ ﻋﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻛﺎرآﻳﻲ ﻧﺪارد و ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻔﺘﻮلﻛﺸﻲ ﺷﻜﻨﻨﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ دﺳﺘﻪ ﻳﺎ ﭘﺎﻳﻪ ﻇﺮوف ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ داراي اﺳﺘﺤﻜﺎم ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻً از‬ ‫ﻧﻘﺮه ﺑﺎ ﻋﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از اﺳﻴﺪﺑﻮرﻳﻚ‪ ،‬ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ درﺧﺖ ﻣﻮ‪،‬‬ ‫ﻗﺎﻟﺐ ﻳﺎ ﺗﻨﻪ ﻛﺎر از آﻟﻴﺎژ ﺑﺮﻧﺞ‪ ،‬ﻟﺤﻴﻢ )‪ %60‬ﻧﻘﺮه – ‪ %21‬روي و ﻣﻘﺪاري ﻣﺲ( ﻣﻮم ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻗﺎﻟﺐﮔﻴﺮي‪ ،‬آب اﺳﻴﺪ ﺟﻬﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻘﺮه ﻧﻴﺰ ﺟﺰو ﻣﻮاد اوﻟﻴﺔ ﺿﺮوري در ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪  114‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫اﺑﺰار ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﺑﺰار ﻛﺎر ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري‪ ،‬ﺷﺒﻴﻪ اﺑﺰار و ادوات زرﮔﺮي اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﻛﻮره ﺑﺎ دم ﺑﺮﻗﻲ‪ :‬از اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه ﻛﻪ داراي‬ ‫اﺷﻜﺎل ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ اﺳﺖ و ﻋﻤﺪﺗﺎً از ﻳﻚ ﻣﺤﻔﻈﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺎم آﺗﺸﺨﻮن و ﻳﻚ دودﻛﺶ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﺮاي‬ ‫اﻳﺠﺎد ﺣﺮارت ﺟﻬﺖ ذوب ﻧﻘﺮه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫دراﻳﻦ ﻛﻮره‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﻫﻮا از ﻃﺮﻳﻖ ﻟﻮﻟﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه دم ﺑﺮﻗﻲ ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻓﺸﺎر وارد‬ ‫ﻣﺤﻔﻈﻪ آﺗﺸﺪان ﺷﺪه و ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮ اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﺪن‬ ‫زﻏﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﺑﻮﺗﻪ‪ :‬ﺑﻮﺗﻪ ﻇﺮﻓﻲ از ﻣﺎده ﻧﺴﻮز و داراي‬ ‫ﻧﻘﻄﺔ ذوب ﺑﺎﻻ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎﻻت ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ در دﻣﺎي زﻳﺎد ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد؛ در ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري ﺟﻬﺖ ذوب ﻧﻘﺮه از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻮﺗﻪ از ﺟﻨﺲ ﮔﺮاﻧﻴﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻮﺗﻪﻫﺎي زرﮔﺮي‬ ‫اﺳﺖ و ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻫﺮ ﻛﺎرﮔﺎه ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺣﺠﻢ ﻛﺎري ﻛﻪ دارد از‬ ‫ﭼﻨﺪ ﺑﻮﺗﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪3‬ـ رﻳﭽﻪ‪ :‬ﻗﺎﻟﺒﻲ ﻓﻠﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﺮه ﭘﺲ از ذوب ﺷﺪن ﺑﻪ داﺧﻞ آن رﻳﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻤﺶﻫﺎﻳﻲ ﻣﻴﻠﻪاي ﺷﻜﻞ درآﻳﺪ‪ .‬ﻓﺮم اﻳﻦ ﻗﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻣﻜﻌﺐ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺑﻮده و داراي‬ ‫‪25‬ﺗﺎ‪ 30‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ درازا و دو ﺷﻴﺎر ﻃﻮﻟﻲ ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ﺣﺪود ‪ 5‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ دﺳﺘﮕﺎه ﻧﻮرد‪ :‬اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﻴﻠﻪﻛﺶ ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬داراي‬ ‫ﻏﻠﻄﻚﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ آﻧﻬﺎ ﺷﻤﺶﻫﺎي ﻧﻘﺮه ﺑﻪ ﻣﻔﺘﻮل ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ اﻧﺒﺮ آﺗﺶﻛﺎري‪ :‬داراي دﺳﺘﻪاي ﺑﻠﻨﺪ در اﻧﺪازهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ و ﻫﻨﮕﺎم ﻋﻤﻠﻴﺎت‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﺗﺶﻛﺎري و ﻟﺤﻴﻢﻛﺎري ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫‪6‬ـ اﻧﺒﺮدﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺷﺒﻴﻪ اﻧﺒﺮدﺳﺖﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ اﺳﺖ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﺳﻴﻢﭼﻴﻨﻲ از‬ ‫آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﻣﺮدم زﻧﺠﺎن )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري و ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي(  ‪115‬‬

‫‪7‬ـ دم ﺑﺎرﻳﻚ‪ :‬اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﻪ ﺷﺒﻴﻪ اﻧﺒﺮدﺳﺖ اﻣﺎ داراي زﺑﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ و ﺑﺎرﻳﻚ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ ﻣﻔﺘﻮلﻫﺎي ﻣﻴﻠﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫‪8‬ـ ﻛﻤﺎن اره‪ :‬ﺷﻜﻠﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻟـــﺎ و ﺷﺒﻴﻪ ﻛﻤﺎن ارهﻫﺎي آﻫﻦﺑﺮي دارد‪ .‬در ﻳﻚ‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ داراي دﺳﺘﻪ و ﻣﻴﺦ ﻧﮕﻪدارﻧﺪه و در ﺳﻤﺖ دﻳﮕﺮ داراي ﭘﻴﭻ ﺳﻔﺖﻛﻨﻨﺪه و‬ ‫ﻧﮕﻪدارﻧﺪه ﺗﻴﻎ اره ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪9‬ـ ﻗﻴﭽﻲ‪ :‬ﺷﺒﻴﻪ ﻗﻴﭽﻲﻫﺎي ﺣﻠﺒﻲﺳﺎزي اﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ اﻧﺪازه ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ‬ ‫اﺳﺖ و از آن ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺮاي ﻗﻄﻊ ﻣﻔﺘﻮلﻫﺎي ﻧﻘﺮه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪10‬ـ ﺳﻨﺪان‪ :‬ﺷﺒﻴﻪ ﺳﻨﺪانﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﺻﻨﻌﺖ ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي اﺳﺖ‪ .‬از ﻗﻄﻌﻪ ﻓﻠﺰ‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و از آن ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻔﺘﻮلﻫﺎي ﻣﻴﻠﻪاي ﺷﻜﻞ ﺑﻪ ﻣﻔﺘﻮلﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻘﻄﻊ‬ ‫ﻣﺮﺑﻊ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪11‬ـ اﻧﻮاع ﭼﻜﺶ در اﻧﺪازهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬ ‫‪12‬ـ ﻓﺮﭼﻪ ﻳﺎ ﺑﺮس ﺳﻴﻤﻲ‬ ‫‪13‬ـ ﺣﺪﻳﺪه‪ :‬ﺻﻔﺤﻪاي اﺳﺖ ﻓﻠﺰي ﻛﻪ ﺑﺮ روي آن ﺳﻮراخﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺎ ﻗﻄﺮﻫﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه و ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻔﺘﻮلﻫﺎي ﻧﻘﺮهاي از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪14‬ـ درﺟﻪ ﻗﺎﻟﺐﮔﻴﺮي )ﻛﻮﻟﻴﺲ( ‪15‬ـ ﺳﻮﻫﺎن در اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪16‬ـ ﺟﻔﺘﻲ ‪17‬ـ ﻗﺎﻟﺐ‬ ‫ﺑﺮﻧﺠﻲ ‪18‬ـ ﻇﺮوف ﻣﺴﻲ زاج آب ‪19‬ـ دﺳﺘﮕﻴﺮه ‪20‬ـ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﺑﺮاي‬ ‫ﺳﺮوﻳﺲ ﭼﺎيﺧﻮري و ﺳﻴﻨﻲ ‪21‬ـ ﺗﺨﺘﻪ ﺗﺎﺑﻴﺪه ‪22‬ـ ﺗﺨﺘﻪ ﻧﻮرد ‪23‬ـ ﻛﭙﺴﻮل ﮔﺎز ﺟﻬﺖ‬ ‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺳﻮﺧﺖ ﻛﻮره ‪24‬ـ ﻛﻤﭙﺮﺳﻮر ﻳﺎ ﻣﻮﺗﻮر ﺑﺎد ﺑﺮاي دﻣﻴﺪن در ﻛﻮره ‪25‬ـ ﺗﺮازوي‬ ‫زرﮔﺮي ‪26‬ـ آﻳﻨﻪ ﺳﻮﻫﺎن ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺳﻮﻫﺎن ﺑﺮاي ﺑﺮاق ﻛﺮدن ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﺻﺎف ﻃﺮح‬ ‫ﻣﻠﻴﻠﻪ اﺳﺖ ‪27‬ـ ﺑﺴﺖﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻓﻠﺰي ﺑﺮاي ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮدن دﻳﻮاره ﺑﻴﺮون ﻗﺎﻟﺐ ﻗﺒﻞ از‬ ‫ﻣﻮمﮔﺬاري ‪28‬ـ ﭼﻮب اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺑﺮاي ﻛﻼف ﻛﺮدن ﻣﻔﺘﻮلﻫﺎي ﻧﻘﺮه ‪29‬ـ ﻣﺘﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﺳﻮراخ ﻛﺮدن ﺻﻔﺤﻪ ﻓﻠﺰي در دو ﻧﻮع ﺑﺮﻗﻲ و دﺳﺘﻲ ‪30‬ـ دﺳﺘﮕﺎه ﺳﻨﮓ ﺳﻤﺒﺎده‪.‬‬ ‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﺎﺧﺖ ﻧﻮار ﻣﻠﻴﻠﻪ‬ ‫ﻛﻮره‪ :‬اﺑﺘﺪا ﻧﻘﺮهﻫﺎ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺎﭼﻤﻪاي اﺳﺖ در داﺧﻞ ﻛﻮره ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ‬ ‫ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮره اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ دارد وﻟﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻫﻤﺔ آﻧﻬﺎ از ﻳﻚ ﻣﺤﻔﻈﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم‬

‫‪  116‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫آﺗﺸﺪان و ﻳﻚ دودﻛﺶ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ و از ﺟﻬﺖ ﺳﻮﺧﺖ ﻛﺎرﺑﺮدي ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎوت‬ ‫دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻫﻤﺔ آﻧﻬﺎ ﺟﺮﻳﺎن ﻫﻮا از ﻃﺮﻳﻖ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎه دم ﺑﺮﻗﻲ ﻣﺘﺼﻞ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺎ ﻓﺸﺎر وارد ﻣﺤﻔﻈﻪ آﺗﺸﺪان ﺷﺪه و ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﺪن زﻏﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻛﻮره در داﺧﻞ زﻣﻴﻦ ﺑﻮد و اﺳﺘﺎدﻛﺎران ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺸﺴﺘﻪ ﻛﺎر‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎرﻛﺮدن ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻛﻮرهﻫﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻮد اﻣﺎ اﻳﻦ اﺷﻜﺎل اﻣﺮوزه رﻓﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫و از ﻛﻮرهﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺮﭘﺎﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ارﺗﻔﺎع ﻛﻮرهﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﻳﻚ ﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ اﻳﻦ ارﺗﻔﺎع ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﺪ اﺳﺘﺎدﻛﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻮﺧﺖ اﺻﻠﻲ ﻛﻮرهﻫﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻓﻘﻂ زﻏﺎل ﺑﻮد و ﺑﺎ ﺑﺎدﺑﺰن زﻏﺎل را ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ وﻟﻲ اﻣﺮوزه از وﺳﺎﻳﻞ ﮔﺎزي و ﺑﺮﻗﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻛﺎر‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺣﺮارت ﭘﺎﻳﻴﻦ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ﺑﺎز ﻫﻢ از زﻏﺎل اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻮﺗﻪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ذوب ﻛﺮدن ﺳﺎﭼﻤﻪﻫﺎي ﻧﻘﺮهاي ﻳﺎ ﻇﺮوف ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ‪ ،‬ﻧﻘﺮه را ﺑﺎ ﻋﻴﺎر ﻣﻮرد‬ ‫ﻧﻈﺮ داﺧﻞ ﺑﻮﺗﻪ رﻳﺨﺘﻪ و در داﺧﻞ ﻛﻮره ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻮﺗﻪ ﻳﻚ ﺣﺠﻢ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺷﻜﻞ از‬ ‫ﺟﻨﺲ ﻣﺎدة ﻧﺴﻮز اﺳﺖ‪) .‬ﻧﻮع ﺧﺎرﺟﻲ آن از ﺟﻨﺲ ﮔﺮاﻓﻴﺖ و ﻧﻮع اﻳﺮاﻧﻲ آن از ﺟﻨﺲ‬ ‫ﺧﺎك ﺳﻔﻴﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ( اﻧﺪازة اﻳﻦ ﺑﻮﺗﻪﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ آن ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ‪ 50‬ﮔﺮم و‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ‪1‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم وزن دارد‪.‬‬ ‫رﻳﭽﻪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﻘﺮه ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺬاب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ در وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﻪ ﻧﺎم رﻳﺠﻪ رﻳﺨﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻗﺒﻞ از رﻳﺨﺘﻦ ﻣﻮاد ﻣﺬاب در داﺧﻞ رﻳﺠﻪ آن را ﺣﺮارت داده و داﺧﻞ ﺷﻴﺎر آن‬ ‫را ﺑﺎ روﻏﻦ ﻣﻮﺗﻮر ﻳﺎ ﻣﻮم ﭼﺮب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻧﻘﺮه ﺑﻪ رﻳﺠﻪ ﻧﭽﺴﺒﺪ و‬ ‫ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺷﻤﺶ ﻧﻘﺮه ﺟﺪا ﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎي رﻳﺠﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻌﺎدل ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻮم ﻳﺎ روﻏﻦ را‬ ‫ﻧﺴﻮزاﻧﺪ‪ .‬رﻳﭽﻪ داراي ﻗﻄﺮﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻛﺎر ﻗﻄﺮ ﺷﻤﺶﻫﺎي ﻧﻘﺮه‬ ‫ﻓﺮق ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ ﻧﻮع رﻳﭽﻪ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺷﻴﺎر آن داراي ارﺗﻔﺎع زﻳﺎد اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﺔ ﻧﻘﺮه‬ ‫ﻛﻒ ﻗﻨﺪان اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬درﻫﺮﺣﺎل رﻳﺠﻪ ﻗﺎﻟﺒﻲ اﺳﺖ ﻓﻠﺰي ﻛﻪ ﻧﻘﺮه ﺑﻌﺪ از ذوب ﺑﻪ‬ ‫داﺧﻞ آن رﻳﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻤﺶ ﻣﻴﻠﻪاي درآﻳﺪ‪ .‬ﻗﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻜﻌﺐ‬ ‫ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺑﻮده و ‪ 25‬ﺗﺎ ‪ 30‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ درازا و ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 6‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ارﺗﻔﺎع دارد و داراي ﻳﻚ‬ ‫دﺳﺘﻪ ﺟﻬﺖ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻛﺎر اﺳﺖ‪ .‬در وﺳﻂ رﻳﺠﻪ ﺷﻴﺎرﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻃﻮل ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ‪ 22‬اﻟﻲ ‪ 23‬و‬

‫ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﻣﺮدم زﻧﺠﺎن )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري و ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي(  ‪117‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﺮض ‪ (1/2) 0/5‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ارﺗﻔﺎع رﻳﺠﻪ‬ ‫اﻧﺪازة ﺛﺎﺑﺘﻲ ﻧﺪارد و ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻘﺪار ﻧﻘﺮه ذوب ﺷﺪه ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﺳﺮد ﺷﺪن ﻣﻔﺘﻮل‪ ،‬ﻧﻘﺮه اوﻟﻴﻪ ﺑﺎ اﺑﻌﺎد ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺷﻤﺶ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺷﻤﺶ را روي ﺳﻨﺪان ﻗﺮار داده و ﺑﺎ ﭼﻜﺶ و ﺿﺮﺑﺎت‬ ‫ﻣﻼﻳﻢ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ آن را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻪاي ﭼﻬﺎرﺳﻮ ﻳﺎ ﭼﻬﺎرﭘﻬﻠﻮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر آن‬ ‫را ﺣﺮارت ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﺮم ﺷﺪه و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻧﻌﻄﺎف ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫دﺳﺘﮕﺎه ﺣﺪﻳﺪه‪ :‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺷﻤﺶﻫﺎي ﻣﻴﻠﻪاي آﻣﺎده را در دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﺣﺪﻳﺪه ﻣﻲﭼﺮﺧﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ اﻧﻮاع ﻣﻔﺘﻮلﻫﺎي ﻧﻘﺮهاي ﺗﻬﻴﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺪﻳﺪه اﺑﺰاري اﺳﺖ ﻣﺮﻛﺐ از‬ ‫ﻳﻚ ﭼﺮخدﺳﺘﻲ و دو ﻏﻠﻄﻚ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﻦ دو ﻏﻠﻄﻚ ﺷﻴﺎرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﻧﺪازهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﻌﺒﻴﻪ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ؛ اﻧﺪازة ﻛﻮﭼﻚ آن ﻳﻚ و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ‪ 8/5 ،‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫روش ﻛﺎر ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻔﺘﻮل ﻧﻘﺮه از ﻏﻠﻄﻚ اوﻟﻲ ﺑﺎز ﺷﺪه‪ ،‬از ﺣﺪﻳﺪه‬ ‫ﻋﺒﻮر ﻛﺮده و ﺑﺮ روي ﻏﻠﻄﻚ ﺑﻌﺪي ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺣﺪﻳﺪه دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻧﻮع اول‪ :‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺻﻔﺤﻪاي ﻓﻠﺰي ﻛﻪ ﺑﺮ روي آن ﺳﻮراخﻫﺎي زﻳﺎدي ﺑﺎ‬ ‫ﻗﻄﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻮع دوم‪ :‬ﺣﺪﻳﺪه ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﺳﺘﻮاﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ‪ 3‬و ارﺗﻔﺎع ‪ 1‬اﻟﻲ ‪ 2/5‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺘﻮاﻧﻪ از دو ﻻﻳﻪ ﺑﻴﺮوﻧﻲ و دروﻧﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻻﻳﻪﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ از‬ ‫ﺟﻨﺲ ﺑﺮﻧﺞ و ﻻﻳﻪﻫﺎي دروﻧﻲ ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ‪ 1‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ از ﻳﺎﻗﻮت ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در وﺳﻂ‬ ‫اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﻫﻢ ﺳﻮراخﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮاي ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻻزم‬ ‫ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻳﺎﻗﻮت اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ زﻳﺎدي دارد ﺷﻴﺎر ﻣﺮﻛﺰي ﺣﺪﻳﺪه را از اﻳﻦ ﺟﻨﺲ‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ ﺗﺎ ﻗﻄﺮ ﺳﻮراخﻫﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻔﺘﻮلﻛﺸﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ ﻧﺪﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻗﻄﺮ اﻳﻦ ﺳﻮراخﻫﺎ ‪ 0/2‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﻧﺪازه ﺳﻮراخﻫﺎي‬ ‫ﺣﺪﻳﺪه ﺷﻤﺎرهﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ‪ 1/25‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﺧﺘﻼف‬ ‫ﺑﻴﻦ ﺷﻤﺎرهﻫﺎ ‪ 0/5‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪  118‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫دﺳﺘﮕﺎه ﻧﻮرد‪ :‬اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ داراي دو ﻏﻠﻄﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ آن ﻣﻔﺘﻮلﻫﺎي ﻣﻴﻠﻪاي‬ ‫آﻣﺎده ﺷﺪه در ﻣﺮﺣﻠﺔ ﻗﺒﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﻔﺘﻮلﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻘﻄﻊ ﻟﻮزي ﻳﺎ ﻣﺮﺑﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬روي اﻳﻦ‬ ‫ﻏﻠﻄﻚ ‪ 16‬اﻟﻲ ‪ 18‬ﺷﻴﺎر وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫دو ﻏﻠﻄﻚ در ﻣﻮﻗﻊ ﻛﺎر ﺑﺮ روي ﻫﻢ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺷﻴﺎرﻫﺎي ﻣﺎﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬ ‫ﻣﺜﻠﺚ اﺳﺖ ﻛﻪ ارﺗﻔﺎع ﻣﺜﻠﺚ در ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺷﻴﺎر ‪ 1/2‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ و در ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺷﻴﺎر ‪1/2‬‬ ‫ﻳﺎ ‪ 1‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺤﻈﻪاي ﻛﻪ دو ﺷﻴﺎر ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻤﺎس ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺷﻴﺎر ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺮﺑﻊ ﻳﺎ‬ ‫ﻟﻮزي ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻔﺘﻮلﻫﺎي ﻧﻘﺮه ﺑﺎ اﻧﺪازهﻫﺎ و ﺷﻜﻞﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺗﻬﻴﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻠﻴﻠﻪ‬ ‫ﺑﻌﺪ از آﻣﺎده ﺷﺪن ﻧﻮار ﻣﻠﻴﻠﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﺷﻲء ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻳﻚ‬ ‫زﻣﻴﻨﺔ ﻛﺎر ﻳﺎ ﻗﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﺎﻳﺪ آﻣﺎده ﺷﻮد‪ .‬ﺟﻨﺲ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎ در ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻠﻴﻠﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً‬ ‫ورﻗﻪﻫﺎي آﻫﻨﻲ ﻳﺎ ﺑﺮﻧﺠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﻜﻞﻫﺎ و اﻧﺪازهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻛﺎر‬ ‫ﺑﺮﻳﺪه و آﻣﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬دور ﺗﺎ دور ﻗﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻧﮕﻬﺪاري ﻃﺮحﻫﺎ و ﻧﻘﺶﻫﺎ در ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫ﻛﺎر ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻳﻚ ﻣﻔﺘﻮل ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺿﺨﻴﻢﺗﺮ ﻣﺤﺪود ﺷﺪه و ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻮم ﻣﺬاب ﺑﺮ‬ ‫روي ﺳﻄﺢ ﻗﺎﻟﺐ رﻳﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺳﺮد ﺷﺪن ﻣﻮم ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻧﻮﻋﻲ ﺳﻮﻫﺎن‬ ‫ﻣﺨﺼﻮص ﺳﻄﺢ ﻛﺎر ﺻﺎف و ﻳﻜﺪﺳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺿﺨﺎﻣﺖ ﻻﻳﺔ ﻣﻮم ﻣﻌﻤﻮﻻً ‪ 3‬ﻳﺎ ‪4‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از آﻣﺎده ﺷﺪن ﺳﻄﺢ ﻛﺎر ﻳﺎ‬ ‫ﻗﺎﻟﺐ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎر اﻗﺪام ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ ﻧﻘﻮش و ﮔﻞ و ﺑﺮگﻫﺎي‬ ‫ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر‬ ‫اﺳﺘﺎدﻛﺎر ﻗﺒﻼً ﻳﻚ ﻃﺮح ﻛﺎﻏﺬي‬ ‫آﻣﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮح‬ ‫ﻧﻘﻮش آﻣﺎده ﺷﺪه را ﻛﻨﺎر ﻫﻢ‬ ‫ﻣﻲﭼﻴﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﻣﺮدم زﻧﺠﺎن )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري و ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي(  ‪119‬‬

‫ﻣﻔﺘﻮلﻫﺎي آﻣﺎده ﺷﺪه ﻧﻘﺮه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻳﻚ اﻧﺒﺮ ﻣﺨﺼﻮص )ﺟﻔﺘﻲ( و ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺎت‬ ‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ دﺳﺖ اﺳﺘﺎدﻛﺎر ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻠﻴﻠﻪ ﻃﺮحﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻛﺎرﺑﺮد دارد‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‪ ،‬اﺳﺎﻣﻲ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻃﺮحﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺑﺮگ و ﻟﻮز ﺑﺮگ‪ ،‬ﻏﻨﭽﻪ )ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺎده ﻳﺎ ﺑﺎ ﺗﺰﻳﻴﻨﺎت داﺧﻞ آن(‪،‬‬ ‫ﺗﺰﻳﻴﻨﺎت داﺧﻞ ﺑﺮگ‪ ،‬ﺑﺮگ ﻓﺮﻧﮓ‪ ،‬واو ﻳﻚ ﭼﺸﻢ‪ ،‬دو ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﭼﺸﻢ )ﭘﻴﭽﻚ (‪ ،‬ﻻﻟﻪ و‬ ‫ﺗﺮﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻣﻠﻴﻠﻪ‪ ،‬دﻧﺪاﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻴﺪه و ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻧﻘﻮش ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﻣﺮﻛﺐ در ﺳﺎﺧﺖ اﺷﻴﺎء ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻃﺮح زﻳﺒﺎ‬ ‫و ﻣﻨﻈﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﻳﻦ ﻃﺮحﻫﺎ ﺑﺮ روي ﻣﻮم ﻛﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻌﺪ از اﺗﻤﺎم ﻛﺎر ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ‬ ‫ﺳﻴﻢﻫﺎي ﻣﺴﻲ دور ﺗﺎ دور ﻗﺎﻟﺐ ﻛﻼفﭘﻴﭽﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ در ﻫﻨﮕﺎم ﺣﺮارت و ذوب ﻣﻮم‬ ‫ﻃﺮحﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺨﻮرد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺟﺪا ﺷﺪن ﻣﻮم از ﻣﻔﺘﻮلﻫﺎي ﻧﻘﺮه‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻜﺪﺳﺖ ﺑﺮ‬ ‫روي ﺳﻄﺢ ﻛﺎر ﭘﻮدر ﻟﺤﻴﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪه و ﺣﺮارت داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﻠﻴﺔ اﺟﺰا ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻟﺤﻴﻢ ﺷﺪه و ﺑﻌﺪ از اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﺎﻣﻞ از اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﺳﻄﺢ ﻧﻘﺮهاي ﻛﺎر را از‬ ‫روي ﻗﺎﻟﺐ ﺟﺪا ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ از اﺟﺰاي ﻣﻠﻴﻠﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ روشﻫﺎي رﻳﺨﺘﻪﮔﺮي آﻣﺎده‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻣﺜﻼً ﻛﻒ ﻗﻨﺪان و دﺷﺘﺔ ﻗﺎﺷﻖ ﭼﺎﻳﺨﻮري و ﻏﻴﺮه‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از اﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﻧﻮﺑﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺖ اﺑﺘﺪا ﺳﻄﺢ ﻛﺎر را ﺑﺎ‬ ‫دﻗﺖ و ﺣﻮﺻﻠﺔ ﻓﺮاوان ﺳﻮﻫﺎن ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ ﺗﺎ زاوﻳﻪﻫﺎي اﻳﺠﺎد ﺷﺪه از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﺳﻄﺢ ﻛﺎر‬ ‫ﻳﻜﺪﺳﺖ و ﺻﺎف ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر در ﻣﻠﻴﻠﻪ ﻧﻮع ﻣﻌﻤﻮﻻً اﻃﺮاف ﻛﺎر ﻛﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎً‬ ‫»ﺷﻴﺮازه« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ و ﺑﺎ آن ﻛﺎر را آﻳﻴﻨﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺒﻞ از اﺗﻤﺎم ﻛﺎر اﺳﺘﺎدﻛﺎران ﻋﻤﻞ ﺧﺎﻣﻪﮔﻴﺮي اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﺻﻄﻼح ﺧﺎﻣﻪﮔﻴﺮي در‬ ‫ﻣﻠﻴﻠﻪﺳﺎزي ﻫﻤﺎن ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺠﺪد ﻧﻘﺶﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﺣﻴﺎﻧﺎً اﮔﺮ در ﺣﻴﻦ ﻛﺎر ﺑﺨﺸﻲ از آن‬ ‫رﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪه ﻳﺎ اﺗﺼﺎل آن از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ ﻣﺠﺪداً ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و اﺗﺼﺎل ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد ﻗﺒﻞ از ﻋﻤﻞ ﺳﻮﻫﺎنﻛﺸﻲ ﭼﻮن در ﺣﻴﻦ آب ﻛﺮدن ﻣﻮم ﺳﻄﺢ ﻣﻠﻴﻠﻪ‬ ‫ﺳﻴﺎهرﻧﮓ و ﻛﺪر ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺮاي رﻓﻊ اﻳﻦ ﻟﻜﻪﻫﺎ ﺷﻲء ﻣﻠﻴﻠﻪاي را در داﺧﻞ ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎي‬ ‫ﺧﺎص ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻏﻮﻃﻪور ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻠﻮل ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻌﻤﻮﻻً اﺳﻴﺪ ﺳﻮﻟﻔﻮرﻳﻚ رﻗﻴﻖ‬ ‫ﺷﺪه در آب ﺳﺮد اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎً ﺑﻪ آن زاج ﺳﺒﺰ آب ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ اوﻗﺎت ﻧﻴﺰ‬

‫‪  120‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﺑﺮاي ﺑﻬﺘﺮ ﺷﺪن اﺛﺮ اﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮل را ﻗﺪري ﺣﺮارت ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻤﺎم ﭼﺮكﻫﺎ‬ ‫و آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در درزﻫﺎ و ﺳﻄﺢ ﻛﺎر از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ ﺷﻲء را ﺑﺎ آب ﺳﺮد ﻛﺎﻣﻼً ﺷﺴﺘﻪ در داﺧﻞ ﺧﺎكاره ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺎدة ﺟﺎذب رﻃﻮﺑﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺸﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺧﺸﻚ ﺷﺪن ﺷﻲء ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺳﻮﻫﺎن آﻳﻴﻨﻪ‬ ‫ﺳﻮﻫﺎنﻛﺸﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از ﻣﺤﻠﻮل زاج ﺑﺮاي ﺗﻤﻴﺰﻛﺮدن ﻇﺮوف ﻣﻠﻴﻠﻪ وﻧﻘﺮه ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ‬ ‫ﻧﻴﺰ در ﻣﻮاردي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺗﻮﺿﻴﺢ‬ ‫داده ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺑﻘﺔ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭼﺎﻗﻮي زﻧﺠﺎن‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﺎرﻳﺦ دﻗﻴﻖ ﺑﺮاي آﻏﺎز اﻳﻦ ﺻﻨﻌﺖ در زﻧﺠﺎن ﻛﺎري ﺑﺲ دﺷﻮار و ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎري‬ ‫ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺳﻴﺎﺣﺘﻨﺎﻣﻪﻫﺎ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در اﻳﻦ ﻣﻮرد دارﻧﺪ اﻣﺎ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﺷﻬﺮ زﻧﺠﺎن از ﺣﺪود ﻗﺮن دﻫﻢ ه‪.‬ق ﻳﻜﻲ از ﻣﺮاﻛﺰ ﻣﻬﻢ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﻛﺎرﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﻠﺤﻪﺳﺎزي ﺑﻮد و ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي ﻳﻜﻲ از ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺟﻨﺒﻲ آن ﻣﺤﺴﻮب‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺘﻌﺪد ﺳﻴﺎﺳﻲ و‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﻦ ﻛﺎرﮔﺎهﻫﺎ از ﺑﻴﻦ‬ ‫رﻓﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ و‬ ‫روﻧﻖ ﻳﺎﻓﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺷﻬﺮ زﻧﺠﺎن ﻛﻪ‬ ‫در اﻛﺜﺮ ﻧﻘﺎط ﻣﻨﻄﻘﻪ رواج ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪.‬‬ ‫در دﻫﻪﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي‬ ‫اﺳﺘﻌﻤﺎري ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪ آن از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﻫﻨﺮي ﺑﻮد‪،‬‬ ‫اﻳﻦ ﺻﻨﻌﺖ ﻣﺴﺘﻈﺮﻓﻪ را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﺑﻪ اﺿﻤﺤﻼل و‬ ‫ﻧﺎﺑﻮدي ﻛﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﻣﺮدم زﻧﺠﺎن )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري و ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي(  ‪121‬‬

‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﭼﺎﻗﻮي زﻧﺠﺎن‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ ﭼﺎﻗﻮﻫﺎي زﻧﺠﺎن ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻨﻮع ﻓﺮاوان داراي وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي‬ ‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮدي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﻦ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻲﺑﺨﺸﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻇﺮاﻓﺖ ﭼﺎﻗﻮﻫﺎي زﻧﺠﺎن ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﻋﻼﻗﻪ و ذوق ﻫﻨﺮي اﺳﺘﺎدﻛﺎران ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻇﺮاﻓﺖ در ﻣﻮﻧﺘﺎژ )ﺟﻔﺖ وﺟﻮر( ﻗﻄﻌﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد؛‬ ‫ﻣﺤﻮر ﺗﻴﻐﻪ و ﻟﻮﻻ ﭼﻨﺎن ﺑﺎ ﻇﺮاﻓﺖ ﺟﺎﺳﺎزي ﮔﺮدﻳﺪه ﻛﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻗﻄﻌﺎت ﻣﺬﻛﻮر از ﻫﻢ‬ ‫ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﺎﻗﻮ )ﺗﻴﻐﻪ‪ ،‬دﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻏﻼف( ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞاﻧﻜﺎر‬ ‫اﺳﺖ و اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪة وﻳﮋه ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﻣﻬﺎرت دﺳﺖ و ﺑﻴﻨﺶ ﻫﻨﺮي اﺳﺘﺎدﻛﺎران اﺳﺖ و ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻣﻘﻴﺎس ﭼﺎﻗﻮ داراي ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﺮﻧﻤﺎﻳﻲ ﻓﻨﻲ در آﺑﻜﺎري ﻧﻴﺰ‬ ‫از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﭼﺎﻗﻮي زﻧﺠﺎن‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار آب‬ ‫ﺗﻴﻐﻪﻫﺎي ﻓﻮﻻدي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﺳﺘﺮ‬ ‫)ﻗﺒﻀﻪ( و ﻣﺤﻮر ﺗﻴﻐﻪ ﻛﻪ در ﻳﻚ‬ ‫ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻟﻮﻻﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ اﻫﻤﻴﺖ دارد زﻳﺮا‬ ‫ﺑﺎ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ اﺧﺘﻼف درﺟﻪ در‬ ‫آﺑﻜﺎري‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎت ﻣﺬﻛﻮر ﻓﺮﺳﻮده‬ ‫ﺷﺪه و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً اﺟﺰاي ﭼﺎﻗﻮ از ﻫﻢ‬ ‫ﺟﺪا ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻴﺰان و ﻗﺪرت ﺑﺮش‬ ‫ﺗﻴﻐﻪﻫﺎ ﻣﺴﺘﻠﺰم دو ﻧﻮع ﻫﻨﺮﻧﻤﺎﻳﻲ‬ ‫اﺳﺖ اول آﺑﻜﺎري ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ‬ ‫ﻛﺎرﺑﺮد ﭼﺎﻗﻮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﻤﺎﻻً ذﻛﺮ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ و دوم‪ ،‬ﻣﻬﺎرت در ﺗﺮاﺷﻴﺪن‬ ‫و ﺳﺎﻳﻴﺪن ﺗﻴﻐﻪ و دادن ﻟﺒﻪ و ﭘﻬﻨﻪ‬

‫‪  122‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﺑﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﻴﻐﺔ ﭼﺎﻗﻮ ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﺳﺘﻔﺎدة ﻣﺮﺗﺐ و ﻣﻜﺮر‪ ،‬ﺗﻴﺰي ﻻزم را‬ ‫ﺣﻔﻆ ﻛﺮده و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺦ ﺷﺪن ﻟﺒﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﺎﻗﻮي زﻧﺠﺎﻧﻲ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ دارد ﻛﻪ در ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺮاﺣﻞ ﻛﺎر ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻪ آن‬ ‫اﺷﺎره ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺎدﻛﺎران ﻓﻦ ﭼﺎﻗﻮ ﺳﺎزي در ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل‬ ‫اﺳﺘﺎد ﻳﻌﻘﻮب زﻧﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ زﻧﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﻳﺤﻴﻲ ﻗﺪوﺳﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺎد رزاق و‬ ‫رﺣﻤﺎن ﺧﻄﻴﺒﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﻣﺤﻤﺪ وﻟﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ ﺳﻴﺪي ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺳﻴﺪ زﻧﺠﺎﻧﻲ از‬ ‫اﺳﺎﺗﻴﺪي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻨﻌﺖ اﺷﺘﻐﺎل داﺷﺘﻨﺪ و ﭼﺎﻗﻮﻫﺎي آﻧﻬﺎ داراي‬ ‫ﺷﻬﺮت ﻣﺤﻠﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﻮد؛ اﻣﺮوزه دﺳﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎي آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﺛﺎر ﺑﺎ ارزش و ﺑﺎ‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ ﮔﺮان ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ زﻳﻨﺖﺑﺨﺶ ﻣﻮزهﻫﺎ و‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺎﺗﻴﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي در ﺻﻨﺎﻳﻊ دﻳﮕﺮي ﻫﻢ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﺨﻤﺎقﺳﺎزي‪ ،‬ﻗﻴﭽﻲﺳﺎزي و اﻧﻮاع ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺴﺘﻈﺮﻓﻪ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ داﺷﺘﻨﺪ و‬ ‫ﻧﺎم آﻧﺎن ﺑﺮ روي آﺛﺎرﺷﺎن ﺟﺎوداﻧﻪ ﺣﻚ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻧﻮاع ﭼﺎﻗﻮ‬ ‫ﭼﺎﻗﻮﻫﺎي ﺳﺎده ﻳﺎ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﭼﺎﻗﻮﻫﺎ از دو ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻴﻐﻪ و ﻗﺒﻀﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪه‪،‬‬ ‫ﻗﺒﻀﺔ آن ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﺷﺎخ ﺑﺰ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه و ﺗﻮﺳﻂ دو ﻣﺤﻮر ﺟﻔﺖ و ﺟﻮر ﻣﻲﮔﺮدد اوﻟﻲ‬ ‫ﻣﺤﻮر ﺗﻴﻐﻪ اﺳﺖ و ﻣﺤﻮر دوﻣﻲ ﻣﺎﻧﻊ روي ﺗﻴﻐﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭼﺎﻗﻮﻫﺎي ﻣﺮﻛﺐ و ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ :‬اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ دارد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ اﻧﻮاع ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻴﺎن و‬ ‫دورهﻫﺎي ﻣﺘﻤﺎدي اﺑﺪاع و ﺧﻠﻖ ﺷﺪهاﻧﺪ و در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻘﺪم و ﺗﺄﺧﺮ اﺑﺪاع ﺗﻮﺿﻴﺢ‬ ‫داده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( ﭼﺎﻗﻮي ﻓﻨﺮي ﻳﺎ ﻗﻠﻢ ﺗﺮاش‪ :‬ﻓﻨﺮي در ﻗﺒﻀﺔ آن ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ دادن‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﺗﻴﻐﻪ از ﺗﺎ ﺷﺪن ﺑﻲ ﻣﻮرد آن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﺎﻗﻮ از ﻧﻈﺮ ﻓﺮم‬

‫ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﻣﺮدم زﻧﺠﺎن )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري و ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي(  ‪123‬‬

‫دﺳﺘﻪ و ﺗﻴﻐﻪ ﻣﺘﻨﻮع اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﭘﺮﻧﺪه‪ ،‬ﻣﺎﺷﻴﻦ‪ ،‬ﺧﻮدﻛﺎر‪ ،‬ﺗﻔﻨﮓ‪ ،‬ﻛﻔﺶ و‬ ‫ﻏﻴﺮه ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ب( ﭼﺎﻗﻮي ﺿﺎﻣﻦدار ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﭼﺎﻗﻮ در اﻧﺘﻬﺎي ﻗﺒﻀﻪ داراي ﺿﺎﻣﻦ ﺑﺮآﻣﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺸﺎر آن ﺿﺎﻣﻦ ﺗﻴﻐﻪ را رﻫﺎ ﻛﺮده و ﭼﺎﻗﻮ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫پ( ﭼﺎﻗﻮي ﺿﺎﻣﻦدار ﻣﻐﺰي‪ :‬ﺷﺒﻴﻪ ﭼﺎﻗﻮي ﺿﺎﻣﻦدار ﻧﻮع اول اﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ‬ ‫ﺿﺎﻣﻦ آن در داﺧﻞ دﺳﺘﻪ ﻣﺴﺘﻬﻠﻚ ﺷﺪه و دﻳﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ت( ﭼﺎﻗﻮي ﺿﺎﻣﻦدار ﻓﺸﺎري‪ :‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﭼﺎﻗﻮ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻓﻨﺮي ﺑﻪ ﺗﻴﻐﻪ ﺗﻜﻴﻪ‬ ‫داده و ﺗﻴﻐﻪ را داﺋﻤﺎً ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺮﺗﺎب ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارد‪ .‬ﺿﺎﻣﻦ اﻳﻦ ﭼﺎﻗﻮ ﺑﻪ ﺻﻮرت داﻳﺮة‬ ‫ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ در ﻣﺤﻞ اﺗﺼﺎل ﻗﺒﻀﻪ ﺗﻌﺒﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎ ﻓﺸﺎر دادن اﻳﻦ دﮔﻤﻪ ﺗﻴﻐﺔ ﭼﺎﻗﻮ‬ ‫ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻤﺎم ﺑﺎز و ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺗﻮﻣﺎﺗﻴﻚ در ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎز ﺿﺎﻣﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﺗﻴﻐﻪ‬ ‫ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻓﺸﺎر ﻣﺠﺪد دﮔﻤﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﭼﺎﻗﻮﻫﺎي ذﻛﺮ ﺷﺪه اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ ﭼﺎﻗﻮﻫﺎ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﺷﺒﻴﻪ‬ ‫ﭼﺎﻗﻮﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن از ﭼﺎﻗﻮﻫﺎي ﺷﻜﺎري و اﻧﻮاع ﻛﺎردﻫﺎي‬

‫‪  124‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫آﺷﭙﺰﺧﺎﻧﻪ و ﺻﺤﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻗﻤﻪ‪ ،‬دﺷﻨﻪ و ﭼﺎﻗﻮﻫﺎي ﻗﺼﺎﺑﻲ در دو ﺷﻜﻞ ﺳﻼﺧﻲ‪ ،‬ﻗﺼﺎﺑﻲ و‬ ‫ﭼﺎﻗﻮﻫﺎي ﺑﺎﻏﺒﺎﻧﻲ و ﭘﻴﻮﻧﺪزﻧﻲ‪ ،‬اﻧﻮاع ﺳﺎﺗﻮر و ﻛﺎرد ﻛﺒﺎبﭘﺰي ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺎم ﺑﺮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ در‬ ‫اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻣﺨﺘﻠﻒ و اﻧﺪازهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي از ﻧﻈﺮ ﻛﺎرﺑﺮد و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و از ﻟﺤﺎظ ﺗﺰﻳﻴﻨﺎت و ﻣﻮاد ﻣﺼﺮﻓﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﭼﺎﻗﻮﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﺲ‬ ‫دﺳﺘﺔ آن ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻣﺜﻼً ﭼﺎﻗﻮي دﺳﺘﻪ ﮔﻮزن ﻳﺎ ﻓﻴﺒﺮ ﻻﻛﻲ و ﻏﻴﺮه‪.‬‬ ‫ﻗﻠﻢﺗﺮاشﻫﺎ ﻧﻴﺰ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ دارﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻠﻢﺗﺮاش ﻳﻚ ﺗﻴﻐﻪ‪ ،‬دو ﺗﻴﻐﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻟﺒﻪ و دو‬ ‫ﻟﺒﻪ ﺑﺎ ﺗﺰﺋﻴﻨﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ و در اﻧﺪازهﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ ﻧﻮع اﺑﺰار ﺧﺎص ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺳﻂ اﺳﺘﺎدﻛﺎران ﭼﺎﻗﻮﺳﺎز ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﻗﺼﺎﺑﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﻴﺰ ﻛﺮدن ﭼﺎﻗﻮﻫﺎي ﻗﺼﺎﺑﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ‪:‬‬ ‫ﻋﻤﺪه ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫ﻓﻮﻻد ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺗﻴﻐﺔ ﭼﺎﻗﻮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد و اﺳﺘﺎدﻛﺎران از ﻓﻮﻻد ﻓﻨﺮ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻠﺖ ﻣﻘﺎوﻣﺖ‪ ،‬ﻋﺪم ﺷﻜﻨﻨﺪﮔﻲ و ﺑﺮﻧﺪﮔﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻓﻮﻻد ﻣﻴﻞﮔﺮد ﻛﻪ‬ ‫در ﻓﻨﺮ ﭼﺎﻗﻮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ورق ﺑﺮﻧﺠﻲ و آﻫﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده در آﺳﺘﺮ ﻳﺎ اﺳﻜﻠﺖ ﻗﺒﻀﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود و ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﻬﻴﺔ آﻫﻦ از اﻧﻮاع ﺗﺴﻤﻪﻫﺎ و آﻫﻦآﻻت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد و ورﻗﻪﻫﺎي ﺑﺮﻧﺠﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫رﻳﺨﺘﻪﮔﺮي ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﻣﻮاد ﻣﺼﺮﻓﻲ در روﻳﺔ ﭼﺎﻗﻮ داراي اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ اﺳﺖ‪ :‬اﺑﺘﺪا از ﺷﺎخ ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺷﺎخ ﮔﻮزن ﻣﺼﺮف ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺖ‪ .‬از روﻳﻪﻫﺎي ﻓﻠﺰي ﻫﻢ‬ ‫اﺳﺘﺎدﻛﺎران ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻠﻴﻘﻪ و اﺑﺘﻜﺎر ﺧﻮد آن را از اﻧﻮاع ﻓﻠﺰﻫﺎي ﺳﺨﺖ و ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻳﺎ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از روﻳﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در اﻳﻦ اواﺧﺮ ﻣﺮﺳﻮم ﺷﺪه و ﻗﻴﻤﺖ و‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ آن ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ اﺳﺖ‪ ،‬روﻳﻪﻫﺎي ﻓﻴﺒﺮي و ﻧﺎﻳﻠﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺧﺎرج وارد‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد و در اﺻﻄﻼح ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي ﺑﻪ آن ﻓﻴﺒﺮﻻﻛﻲ ﻳﺎ ﻓﻴﺒﺮ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻮر ﭼﺎﻗﻮ ﻫﻢ ﻟﻮﻻي ﺗﻴﻐﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭼﺎﻗﻮﻫﺎي ﺑﺎزاري از ﻣﻴﺦﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ و‬ ‫ﺑﺮاي ﭼﺎﻗﻮﻫﺎي ﺳﻔﺎرﺷﻲ از ﻓﻮﻻد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﻣﺮدم زﻧﺠﺎن )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري و ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي(  ‪125‬‬

‫ﻣﻴﺦﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﭘﺮچ ﻛﺮدن ﻛﺎر و ﺷﻤﺶ ورﺷﻮ ﻫﻢ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده در ﻗﺴﻤﺖ‬ ‫ﺑﺎرﺑﻨﺪ ﭼﺎﻗﻮ ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪.‬‬ ‫اﺑﺰار ﻛﺎر‬ ‫اﺑﺰار ﻛﺎر اﻳﻦ ﺻﻨﻌﺖ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺑﻮده و ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻣﺘﺤﻮل ﮔﺮدﻳﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﮔﻴﺮه ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎس ﻛﺎر ﺟﻬﺖ ﻧﮕﻬﺪاري ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﺎﻗﻮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻣﺘﻪ‪ :‬ﺟﻬﺖ ﺳﻮراخ ﻛﺮدن ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﺳﻮﻫﺎن‪ :‬در ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ دارد و ﻫﺮ ﻛﺪام ﺟﻬﺖ اﺳﺘﻔﺎده در ﻣﻮرد‬ ‫ﺧﺎﺻﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﻮاع ﺳﻮﻫﺎن‪ :‬ﺳﻮﻫﺎن ﺗﺨﺖ ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﺳﻮﻫﺎن ﺗﺨﺖ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺳﻮﻫﺎن ﺗﺨﺖ آج درﺷﺖ‪،‬‬ ‫ﺳﻮﻫﺎن ﺗﺨﺖ آج رﻳﺰ‪ ،‬ﺳﻮﻫﺎن ﺗﺨﺖ آج ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ ،‬ﺳﻮﻫﺎن ﺗﺨﺖ ﻧﻴﻢﮔﺮد‪ ،‬ﺳﻮﻫﺎن ﺗﺨﺖ‬ ‫ﺳﻪ ﮔﻮش‪ ،‬ﺳﻮﻫﺎن ﺗﺨﺖ ﮔﺮد‪ ،‬ﺳﻮﻫﺎن ﺗﺨﺖ ﻣﻮﺋﻲ‪ ،‬ﺳﻮﻫﺎن ﺗﺨﺖ ﭼﻮب ﺳﺎﺑﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﺳﺎﻳﻴﺪن ﺷﺎخ ﮔﻮزن )دﺳﺘﺔ ﭼﺎﻗﻮ(‪ ،‬ﺳﻤﺒﺎدة ﭘﺎرﭼﻪاي ﺑﺎ ﺷﻤﺎرهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻮرة زﻏﺎﻟﻲ‪،‬‬ ‫اﻧﻮاع ﭼﻜﺶ در ﺳﻪ رﻗﻢ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻛﻮﭼﻚ و ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ ،‬ﭼﻜﺶ دمدﺳﺘﻲ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻛﺎرﺑﺮد ﺑﺎ‬ ‫ﺑﻘﻴﻪ ﺗﻔﺎوت دارد‪ ،‬ﺳﻨﮓ ﺳﻤﺒﺎده ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺖ ﻇﺮﻳﻒﻛﺎري و ﻧﺎزكﻛﺎري‪ ،‬ﻗﻴﭽﻲ در دو‬ ‫ﻧﻮع‪ :‬ﺑﺮش ﻓﻮﻻد و ﺑﺮش آﺳﺘﺮي و ﺳﻨﺪان‪.‬‬ ‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ اﺑﺰار ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد اﺳﺎﺗﻴﺪ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪ و اﺳﺘﺎدﻛﺎران ﺑﺎ ﻋﺸﻖ و‬ ‫ﻋﻼﻗﺔ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺖ ﻣﻲﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ اواﺧﺮ ﺳﻨﮓ ﺳﺎبﻫﺎي ﺑﺮﻗﻲ و‬ ‫ﻣﺘﻪﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ رواج ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﻮﺟﺐ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎﻳﻲ در ﻛﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻛﺎر‬ ‫ﺗﻴﻐﻪﻫﺎي ﻓﻮﻻدي ﭘﺲ از ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪن در اﻧﺪازه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮﻳﺪه ﺷﺪه و در‬ ‫ﻣﺠﺎورت ﻫﻮاي آزاد ﺳﺮد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻴﻐﻪﻫﺎ در ﻛﻮرة زﻏﺎﻟﻲ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﺣﺮارت داده‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﺳﺮخ ﺷﺪه و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺳﺎﻳﺶ و ﺳﻮﻫﺎنﺧﻮري را ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ‬ ‫ﺿﺮﺑﺎت ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ و آﻫﺴﺘﺔ ﭼﻜﺶ ﺷﻜﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬اﺳﺘﺎدﻛﺎر ﭼﺎﻗﻮﺳﺎز‬ ‫ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻄﻠﻮب ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻫﻔﺖ ﺑﺎر ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﺗﻴﻐﻪ را در ﻛﻮره ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪  126‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪ ﺻﻴﻘﻞ ﺑﺎ ﺳﻤﺒﺎدة ﻧﺮم و ﻣﺎﻟﺶ ﺑﺎ ﭼﻮب ﺳﺨﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد و‬ ‫ﺑﺨﺼﻮص ﻟﺒﻪاي ﻛﻪ ﺟﻬﺖ ﺑﺮﻧﺪﮔﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺳﻮﻫﺎن ﻛﺎﻣﻼً ﻧﺎزك ﺷﺪه و‬ ‫ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻋﻤﻞ ﺳﻤﺒﺎده زدن در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻮﺟﺐ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ راهﻫﺎ و آﺛﺎر‬ ‫دﻧﺪاﻧﻪﻫﺎي ﺳﻮﻫﺎن از روي ﺗﻴﻐﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از ﻛﺎر ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺣﻮﺻﻠﻪ و دﻗﺖ‬ ‫ﻓﺮاوان اﺳﺖ و ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻫﻨﺮ در ﺟﻬﺖ اراﺋﻪ ﻛﺎر ﺑﻬﺘﺮ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻴﻐﺔ ﺳﻮﻫﺎنﻛﺎري ﺷﺪه از ﻣﺤﻞ ﻣﺨﺼﻮص ﺳﻮراخ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﻦ ﺳﻮراخ ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ آﺳﺘﺮي و روﻳﺔ ﭼﺎﻗﻮ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻴﻐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮﺣﻠﺔ آﺑﻜﺎري آﻣﺎده‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﺔ آﺑﻜﺎري اﮔﺮ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ در آب ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ اﻧﺠﺎم ﺑﮕﻴﺮد ﺗﻴﻐﻪ ﺷﻜﻨﻨﺪه ﺷﺪه‬ ‫و ﺑﺮﻧﺪﮔﻲ آن ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ آﺑﻜﺎري از ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎ و ﻣﺎﻳﻌﺎﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻧﻔﺖ ﺳﻴﺎه و‬ ‫روﻏﻦ ﺳﻮﺧﺘﻪ ﻣﺎﺷﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺤﻮة ﻋﻤﻞ آﺑﻜﺎري‬ ‫ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ ﻛﺎر در ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﺗﻴﻐﻪ ﻧﺎم ﻳﺎ ﻣﻬﺮ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﺳﺎزﻧﺪة اﻳﻦ اﺛﺮ اﺳﺖ‬ ‫ﺣﻚ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻌﺪ ﺗﻴﻐﻪ و ﻓﻨﺮ در داﺧﻞ ﻛﻮره ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺗﺎ آرام آرام ﺣﺮارت ﺑﺒﻴﻨﺪ؛‬ ‫در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﻔﺎوت دﻣﺎي ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺠﻲ ﻳﺎ ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ رﻧﮓ‬ ‫ﺗﻴﻐﻪ ﺑﻪ رﻧﮓ ﮔﻮﺷﺖ ﭘﺨﺘﻪ درآﻣﺪ ﺗﻴﻐﻪ و ﻓﻨﺮ را از ﻛﻮره ﺧﺎرج ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در داﺧﻞ ﻧﻔﺖ‬ ‫ﺳﻴﺎه ﻳﺎ روﻏﻦ ﺳﻮﺧﺘﻪ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﺳﺮد ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺳﻨﮓ ﺳﻤﺒﺎده‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻤﻞ ﭘﺮداﺧﺖ روي ﺗﻴﻐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﺷﻔﺎف و ﺑﺮاق ﺷﻮد‪ .‬ﻻزم‬ ‫ﺑﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺮﺣﻠﺔ آﺑﻜﺎري اﺣﺘﻤﺎل ﻛﺞ ﺷﺪن ﺗﻴﻐﻪ وﺟﻮد دارد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺘﺎد‬ ‫ﻛﺎر ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻳﻦ ﻛﺠﻲ را ﻛﻪ در اﺛﺮ ﺣﺮارت دادن اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺑﻪ‬ ‫وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬رﻓﻊ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﻣﺮدم زﻧﺠﺎن )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري و ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي(  ‪127‬‬

‫ﺗﻬﻴﺔ آﺳﺘﺮي‬ ‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻗﻴﭽﻲ ﻣﺨﺼﻮص آﺳﺘﺮي ﻛﺎر از ورﻗﺔ ﺑﺮﻧﺠﻲ ﺑﺮﻳﺪه و آﻣﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺷﻤﺶﻫﺎي ورﺷﻮ )آﻟﻴﺎژي از ﺑﺮﻧﺞ ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺪ رﻧﮓ ﺑﻮده و ﺳﻴﺎه ﻧﻤﻲﺷﻮد( ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻳﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد و در اﺑﺘﺪا و اﻧﺘﻬﺎي آﺳﺘﺮيﻫﺎي ﺑﺮﻧﺠﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﭘﻮدر ﻟﺤﻴﻢ و ﻟﺤﻴﻢ ﻛﺎري ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﻜﻞ دادن ﺑﻪ ﺗﻴﻐﻪ ﺑﻪ آﺳﺘﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﻴﻐﺔ اﺻﻠﻲ ﺷﻜﻞ داده‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫آﺳﺘﺮي در ﻗﺴﻤﺖ دﺳﺘﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺷﻜﻞ دادن ﺑﻪ ﭼﺎﻗﻮ از ﻳﻚ ﻣﻔﺘﻮل‬ ‫ﻓﻠﺰي ﺧﺎص ﻛﻪ در اﺻﻄﻼح ﻓﻨﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﻨﺮ ﻣﺎﺑﻴﻦ دو ﻻﻳﺔ‬ ‫آﺳﺘﺮي در ﻗﺴﻤﺖ دﺳﺘﺔ ﭼﺎﻗﻮ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺟﻨﺲ ﻓﻨﺮ از ﻓﻮﻻد اﺳﺖ و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺮاي ﻫﺮ‬ ‫ﻗﺒﻀﻪ ﻳﻚ ﻓﻨﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ دﺳﺘﻪ و ﻓﻨﺮ و آﺳﺘﺮي و ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر روﻛﺶ ﻣﺨﺼﻮص دﺳﺘﻪ ﻛﻪ ﻳﺎ از ﻧﻮع‬ ‫دﺳﺘﺔ ﮔﻮزن ﻳﺎ ﻓﻴﺒﺮ ﻳﺎ اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ اﺳﺖ در ﻣﺤﻞﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﺳﻮراخ ﺷﺪه و آﻣﺎده‬ ‫اﺗﺼﺎل ﻣﻮﻗﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﻗﺴﻤﺖ دﺳﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎرﺑﻨﺪي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در ﻃﺮف دﺳﺘﻪ و در ﻫﻨﮕﺎم آﺳﺘﺮﺳﺎزي‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﺷﻮد و در ﺣﻴﻦ ﻋﻤﻞ آﺑﻜﺎري و ﺳﻮﻫﺎنﻛﺸﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺳﺎﻳﺮ اﺟﺰاي روﻳﻪ و ﺗﻴﻐﻪ‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً ﺷﻔﺎف ﺷﺪه و ﺟﻠﻮة ﺧﺎﺻﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي آﻣﺎده ﻛﺮدن روﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺷﺎخ ﮔﻮزن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻳﻚ ﻳﺎ دو روز‬ ‫ﻗﺒﻞ ﺑﺮﻳﺪه و در آب ﺧﻴﺲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﻧﻌﻄﺎف ﻻزم را داﺷﺘﻪﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻗﻄﻌﺎت را از آب‬ ‫ﺧﺎرج ﻛﺮده و ﻗﺒﻞ از ﺧﺸﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺳﻮﻫﺎن ﺷﻜﻞ ﻻزم و ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﺑﻪ آن‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ و در ﻣﺤﻞﻫﺎي ﻣﻮرد ﻟﺰوم ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ آﺳﺘﺮي و ﺗﻴﻐﻪ ﺳﻮراخ ﺷﺪه و در ﺑﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎرﺑﻨﺪ ﺑﺮ روي ﻻﻳﺔ آﺳﺘﺮي ﺟﺎﺳﺎزي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﺎﻗﻮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮﻗﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ‬ ‫ﻧﻘﺎﻳﺺ و اﻳﺮادﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ آن ﺑﺮﻃﺮف ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺰرﮔﻲ و ﻛﻮﭼﻜﻲ ﺗﻴﻐﻪ‪ ،‬ﻛﺞ ﺑﻮدن‪،‬‬ ‫ﻋﺪم ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻏﻴﺮه در آن ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه و رﻓﻊ ﺷﻮد ﺗﺎ در اﺗﺼﺎل‬ ‫داﺋﻤﻲ و ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﺸﻜﻠﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪  128‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫روﻛﺶ دﺳﺘﻪ اﮔﺮ از ﺟﻨﺲ ﺷﺎخ ﮔﻮزن ﺑﺎﺷﺪ در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﻣﻴﺦ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه‬ ‫و ﺑﺎ ﻣﻔﺘﻮلﻫﺎي ﻣﺴﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﻳﺎ دو روز ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ دﺳﺘﺔ‬ ‫ﮔﻮزن ﺧﺸﻚ ﺷﻮد و ﻛﺎﻣﻼً در ﺟﺎي ﺧﻮد ﻓﻴﻜﺲ ﺷﺪه و ﺟﺎ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ از اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻗﻄﻌﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﺎﻗﻮ‪ ،‬ﻣﻴﺦﻫﺎي ﻣﻮﻗﺖ را ﺧﺎرج ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و‬ ‫ﻣﻴﺦﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ را ﭘﺮچ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮﺣﻠﺔ ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ آﻣﺎده ﮔﺮدد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬ ‫ﺗﻴﻐﻪ ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ ﺳﻨﮓﺳﺎب ﺑﺮاق ﻣﻲﺷﻮد و در ﻗﺴﻤﺖ روﻳﻪ ﻳﺎ دﺳﺘﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﺔ‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ ﻧﻤﺪي ﺳﻨﮓﺳﺎب ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﻮد؛ اﺻﻄﻼﺣﺎً دﺳﺘﻪ را آﻳﻴﻨﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﻌﻀﻲ از ﻛﺎرﮔﺎهﻫﺎ‪ ،‬اﺳﺘﺎدﻛﺎران در ﻣﺮﺣﻠﺔ آﺗﺸﻜﺎري ﻗﻠﻢ‪ ،‬در ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺗﻴﻐﺔ‬ ‫ﺑﺮﻧﺪه ﻳﻚ ردﻳﻒ ﺗﺰﻳﻴﻨﺎت ﻇﺮﻳﻒ ﺑﻪ ﺻﻮرتﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻴﺎرﻫﺎ‬ ‫در ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻛﺎر ﺗﻴﻐﻪﻫﺎ ﻧﻘﺶ دارد و در ﺑﺮش ﺳﺒﺐ ﺧﺮوج ﺣﺒﺎبﻫﺎي ﻫﻮا ﺷﺪه و‬ ‫اﺻﻄﻜﺎك ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ از اﺳﺘﺎدﻛﺎران ﻧﻴﺰ در اﻧﺘﻬﺎي ﺗﻴﻐﻪ ﻧﺎم ﺧﻮد ﻳﺎ ﻧﺎم ﻛﺎرﮔﺎه ﺧﻮد را ﺣﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮرﻛﻠﻲ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻣﺤﺼﻮل اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﻲ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﺑﻨـﺎ ﺑـﻪ ﻇﺮﻓﻴـﺖ‬ ‫ﺧﻮد از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﻫﻤﺔ ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻧﻴﺎ ﭘﺬﻳﺮاي ﺗﻜﻨﻮﻟـﻮژي‬ ‫ﺷﺪه و اﻳﻦ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي و اﻛﺜﺮ ﺟﻨﺒﻪﻫـﺎي‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺤﻮل اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در روﻧﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﻘﺶ‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه دارد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻘﺶ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻧﻴﺮوي ﻓﻜﺮي و ذوﻗﻲ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻧﻴـﺮوي‬ ‫ﺟﺴﻤﻲ در ﺳﺎﺧﺖ و ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﻓﺮاوردهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻳﻦ رﺷـﺘﻪ ﻧﻤﺎﻳـﺎن ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﺻﻞ ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﻛﺮد ﺧـﻮد را ﺣﻔـﻆ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬دوام دارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ از دﺳﺖ دادن ﻛﺎرﻛﺮدﺷﺎن ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻳﻨﻚ ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷـﺖ دﭼـﺎر ﺷـﺪه و در ﺣـﺎل ﻧـﺎﺑﻮدي و‬

‫ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﻣﺮدم زﻧﺠﺎن )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري و ﭼﺎﻗﻮﺳﺎزي(  ‪129‬‬

‫زوال ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه اﻛﺜﺮ ﺟﻮاﻣﻊ ﺷﺮﻗﻲ ﻫﻤﭽـﻮن ﭼـﻴﻦ و ژاﭘـﻦ‪ -‬ﻛـﻪ داراي ﺗﻜﻨﻮﻟـﻮژي‬ ‫ﺑﺮﺗﺮي ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ -‬ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ و ﺑﻪ ﻃﻮرﻛﻠﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻨﺘﻲ و آداب و رﺳﻮم ﮔﺬﺷـﺘﻪ را‬ ‫ﺣﻔﻆ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ آن اﺣﺘﺮام ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳـﺘﻲ ﻛـﺎرﻛﺮد اﺻـﻠﻲ‬ ‫ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده اﺳﺖ اﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺑـﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪرﻳـﺰي ﺻـﺤﻴﺢ و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳـﺎﻧﻪ و اﻳﺠـﺎد‬ ‫ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ – ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎن‪ -‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻴﺮاث ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺣـﻖ ﺣﻴـﺎت و‬ ‫ﺟﺎوداﻧﮕﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬

‫‪  130‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫‪1‬ـ اﺣﻤﺪي‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ و ﻫﻤﻜﺎران )‪» (1382‬ﻣﻠﻴﻠﻪﻛﺎري«‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﻜﺪه ﻋﻠﻮم اﻧـﺴﺎﻧﻲ‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه زﻧﺠﺎن‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﺑﺎﻳﮕﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿـﺎ )‪ (1383‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳـﺘﻲ ﻣـﺮدم زﻧﺠـﺎن‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﻲ ﺗﻬﺮان ﻣﺮﻛﺰ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﺑﺎﻳﮕـﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿـﺎ )‪» (1386‬ﺑﺮرﺳـﻲ ﻣـﺮدم ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑـﺎزار زﻧﺠـﺎن« )ﻃـﺮح‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ( ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎي ﻣﺮﻛﺰ زﻧﺠﺎن‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﺗﻮﺳﻠﻲ‪ ،‬ﻏﻼﻣﻌﺒﺎس )‪ (1376‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﻤﺖ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﺛﺒﻮﺗﻲ‪ ،‬ﻫﻮﺷﻨﮓ )‪ (1377‬ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺠﺎن‪ ،‬زﻧﺠﺎن‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات زﻧﮕﺎن‪.‬‬

‫(! )ع( در ‪#‬ا
هي 
‬ ‫‪JK‬ﺩ اوغ‬

‫‪١‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺟﺰء ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر و ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ زاﻳﻴـﺪه اﻧﺪﻳـﺸﻪ‪ ،‬ﺧﻼﻗﻴـﺖ‪ ،‬اﺣـﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃـﻒ ﻋﻤـﻮم ﻣـﺮدم اﻳـﺮان ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ واﻣﺪار ﺟﺎﻳﮕﺎه‪ ،‬ﻣﻘﺎم و ﺣﻀﻮر ﮔﺴﺘﺮده ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ )ع( در‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم و ﺑﺨﺼﻮص در ﺣﻮزه ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺗﺮاﻧﻪﻫـﺎي ﻣﺤﻠـﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺪرت ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﺎ ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ از ﻛﺸﻮر را ﻧﺎم ﺑـﺮد ﻛـﻪ در ﺣـﻮزه ﺗﺮاﻧـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ از ﻧﺎم‪ ،‬ﻳﺎد و ﺷﺄن ﻣﻮﻻي ﻣﺘﻘﻴﺎن ﻋﻠﻲ )ع( ﺧﺎﻟﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬ﻋﻠﻲ)ع(‪ ،‬ﺷﻌﺮﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪ ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻮروزﺧﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﻗﺼﻪ‬

‫‪ .1‬داﻧﺸﺠﻮي ﻣﻮزهداري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬

‫‪  132‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫رﻳﺸﻪ در اﻋﺘﻘﺎدﻫﺎ و ﺑﺎورﻫـﺎي ﻳـﻚ ﻣﻠـﺖ دارد و از داﻧـﺶ‪ ،‬اﻧﺪﻳـﺸﻪ و ﻋﻮاﻃـﻒ اﻧـﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬از ﺣﻮادث ﻣﺸﺘﺮك زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم ﻣﺎﻳﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﺻﻮﻻً ﺧﺼﻠﺘﻲ ﺟﻤﻌـﻲ‬ ‫دارد‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ و ﺷﻔﺎﻫﻲ از ﻧﺴﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷـﻮد و در اﻳـﻦ‬ ‫روﻧﺪ از ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﺟﺎري ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ ﻣﺘـﺄﺛﺮ ﻣـﻲﮔـﺮدد‪ .‬ﻫﻨﺮﻫـﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻋﻈﻴﻤﻲ از اﻳﻦ ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻗﻮي ﻫﻢ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﺗﻮﻟﻴﺪي وﻫﻢ ﺑﺎ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ دارد ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﺮدم در ﺣـﻴﻦ ﻛـﺎر وﺗـﻼش ﺧـﻮد از‬ ‫ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺪد ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﺘﻮاي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ در روﺳﺘﺎﻫﺎ و ﻋﺸﺎﻳﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻘﺎم ﻋﻠﻲ)ع(‪ ،‬وﺻﻒ رﺷﺎدت‪ ،‬ﺷـﺠﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻣﻬﺮﺑـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻋﻄﻮﻓـﺖ وﺳـﺎﻳﺮ ﺧـﺼﻠﺖﻫـﺎي آن‬ ‫ﺣﻀﺮت اﺧﺘﺼﺎص دارد‪.‬‬ ‫ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ وﺳﻨﺘﻲ اﻳﺮان ﺑﻴﺎن اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺮدم اﻳﺮان اﺳـﺖ ﻛـﻪ در ﻗﺎﻟـﺐ ﻣﻌـﻴﻦ‬ ‫وﻫﻤﮕﻦ و دﻟﻨﺸﻴﻦ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ در ﺗﻤﺎم اﺷﻜﺎل ﺧﻮد ﺳﺮﺷﺎر از ﻣـﻀﺎﻣﻴﻦ و‬ ‫ﺗﻌﺒﻴﺮﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺟﺰو وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﻳﻦ ﻫﻨﺮ ﺑﻲ ﭘﻴﺮاﻳﻪ و ﺳـﺎده ﻣﺤـﺴﻮب‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻣﺘﻌﻬﺪ اﻳﺮاﻧﻲ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺎ آﻣﻴﺨـﺘﻦ ﻓﺮﻫﻨـﮓ و ﻫﻨـﺮ‬ ‫اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮات‪ ،‬ﺗﻌﺒﻴﺮﻫﺎ و ارزشﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ اﻣﻜـﺎن ﺑـﺮوز و رﺷـﺪ را ﺑـﺮاي‬ ‫ﺧﻮد و ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻀﻮر اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ع( و ﻧﺎم و ﻳﺎد اﻳﺸﺎن در ﺗﻤﺎم ﻋﺮﺻـﻪﻫـﺎي زﻧـﺪﮔﻲ و ﻫﻨـﺮ اﻳﺮاﻧـﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﺨﺼﻮص در ﺣﻮزه ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ و ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﮔـﺴﺘﺮده اﺳـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا در ﺑـﺎور‬ ‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ)ع( ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮﻳﻦ ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ رﺳﻮل اﻛـﺮم)ص( و‬ ‫اﻣﺎم اول ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺟﻬﺎن و ﺻﺎﻟﺢﺗﺮﻳﻦ ﺑﻨﺪهي ﺧﺪاﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺑﻲﻫﻤﺘﺎ ﻣﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم ﻋﺮﺻﻪﻫﺎ ﺳـﺮآﻣﺪﺗﺮﻳﻦ اﻧـﺴﺎن اﺳـﺖ و‬ ‫ذﻛﺮ ﻧﺎم ﻣﻘﺪس او ﮔﺮه از ﻫﺮ ﻣﺸﻜﻠﻲ ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻓـﺮد آراﻣـﺶ و اﻧـﺮژي ﻣـﻲدﻫـﺪ و‬ ‫ﻧﻤﻮد اﻳﻦ را در ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ و ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻲ )ع( در ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ  ‪133‬‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺟﻠﻮه و ﺳﻴﻤﺎي ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ)ع( در ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻧﻈـﺮ دارد اﻣـﺎ‬ ‫ﭘﻴﺶ از آن از ﺑﻴﺎن ﻧﻜﺘـﻪاي ﻧـﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳـﺖ‪ :‬زﻧـﺪﮔﻲ و ﻣـﻨﺶ ﺷﺨـﺼﻴﺖﻫـﺎي اﺳـﺎﻃﻴﺮي‪،‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻣﻠﻲ در ﺑﺎور ﻋﻮام‪ ،‬ﻣﻘﻮﻟﻪاي ﭘﺮ ﻛﺸﺶ و ﻋﺒﺮتآﻣﻮز ﺑﻮده و ﺟﺎي ﺗﺄﻣﻞ‬ ‫و ﭘﮋوﻫﺶ ﺟﺪي دارد و در اﻳﻦ ﻣﻴـﺎن ‪ ،‬ﭼﻬـﺮهﻫـﺎي دﻳﻨـﻲ و ﻣـﺬﻫﺒﻲ و ﺑـﻪ ﺗﻌﺒﻴـﺮ دﻳﮕـﺮ‬ ‫اوﻟﻴﺎءا‪ ...‬ﺟﺎي وﻳﮋهاي دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ادﺑﻴﺎت ﺗﻤﺎم ﻣﻠﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫـﺎﻳﻲ در ﻣﻘـﺎم ﻧﻴﺮوﻫـﺎﻳﻲ ﺑﺮﺧـﻮردار از ﻗـﺪرت‬ ‫ﻣﺎوراء ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﻓﺮااﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻘﺶ ﭼﺎرهﮔﺮ و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪه و ﻓﺮﻳﺎدرس‬ ‫دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ‪ -‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ – ﻣﻔﺴﺮان ادﻳﺎن و ﻣﺬاﻫﺐ و دﻳـﻦ ﺑـﺎوران‪ ،‬از‬ ‫ﻳﻚ ﺳﻮ و ﺻﺎﺣﺒﺎن آراي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ – در زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ –‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻬﺎت و ﺗﻌﺒﻴﺮﻫﺎ و ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي ﺧﺎص ﺧﻮد را دارﻧﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬ ‫وارد آن آرا ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ارادت و ﻋﺸﻖ ﻣﻄﻠﻖ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ)ع( و‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان او ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺗﺎ آن ﺑﺰرﮔـﻮاران در ﻣﻴـﺎن ﭼﻬـﺮهﻫـﺎي ﻗﺪﺳـﻲ ﺻـﺎﺣﺐﻧﻘـﺶ در‬ ‫آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺳﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و در اﻳـﻦ ﻣﻴـﺎن ﺳـﻴﻤﺎي ﻋﻠـﻲ)ع( ﺟﺎﻳﮕـﺎه‬ ‫وﻳﮋهاي دارد‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻲ)ع( در ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎدرس و ﻳﺎريدﻫﻨـﺪه ﺣـﻀﻮر ﻫﻤﻴـﺸﮕﻲ دارد اﮔﺮﭼـﻪ‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺮاد و ﻣﺮﺷﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻳﻚ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ اﻣـﺎ در اﺳـﺎس‪ ،‬او ﻧﻤـﺎد و ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﻣﺮدم آﻧﭽﻪ در ﻋﻠﻲ)ع( ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ و ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺑﺮﺗﺮ و ﻓﺮاﺗﺮ از اﻟﮕﻮﻫﺎ‬ ‫و ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﺸﺎن اﺳﺖ و ﻋﻠﻲ را اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺜﺎلزدﻧﻲ در ﺟﻬﺎن آرﻣﺎﻧﻲﺷﺎن ﻣﻲﺷﻨﺎﺳـﻨﺪ‬ ‫و دوﺳﺖ دارﻧﺪ ﺧﻮدﺷﺎن و ﻫﻤﻪي ﻣﺮدم ﭼﻮن ﻋﻠﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻢ از اﻳﻦ روﺳﺖ آﻧﻜﻪ در ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻮد دادرﺳﻲ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻢﻛﻴﺸﺎن و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﮔـﺮه‬ ‫از ﻛﺎر ﻓﺮوﺑﺴﺘﻪاش ﻧﮕﺸﻮدهاﻧﺪ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻮز و دردي از ﻋﻠﻲ)ع( و ﺧﺪاي او ﭼﺎرهﺟـﻮﻳﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ اﺷﻚ ﭼﺸﻢ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻮز ﺳﻴﻨﻪي ﺣﻴﺪر‬ ‫دﮔﺮ ﻃﺎﻗﺖ ﻧﻤﻲآرم )ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ‪(485 :1379 ،‬‬ ‫ﻣﺮادم ده ﻫﻤﻴﻦ روزي‬ ‫ﻳﺎ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻦ‬ ‫ﻳﺎ اﻋﻠﻲ اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ در ﺑﺎزﻛﻦ‬ ‫ﺑﺎ دو اﻧﮕﺸﺖ ﻳﺪا‪ ...‬ﺑﺎزﻛﻦ )ﻫﺪاﻳﺖ‪(48:1352 ،‬‬ ‫ﻣﺸﻜﻠﻲ اﻓﺘﺎده اﻧﺪر ﻛﺎر ﻣﻦ‬

‫‪  134‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻏﻢ ﻧﺎﻟﻪﻫﺎ و ﺳﺮودهﻫﺎي درد و اﻧﺪوه‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺳﻬﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ در ﺗﺮاﻧﻪﻫـﺎ دارﻧـﺪ اﻣـﺎ‬ ‫ﻳﺎد و ﻧﺎم ﺳﻴﻤﺎﻫﺎي ﻗﺪﺳﻲ و ﻣﺤﺒﻮﺑﺎن ﺧﺪا ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﺣﺎﻻت و اﺣـﺴﺎﺳﺎت‬ ‫ﺑﺮآﻣﺪه از ﺷﺎدي و ﺳﺮور ﻧﻴﺰ ﺟﺎي وﻳﮋهاي دارﻧﺪ ﺷﻤﺎر و ﻣﻀﻤﻮن اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ ﺑـﺴﻴﺎر‬ ‫اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ از اﻳﻦ ﭘﺲ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﮔﺰﻳﻨﻪاي از ﻣﻴﺎن اﻧﺒﻮﻫﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻀﻤﻮﻧﻲ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻋﻠﻲ)ع( در ﻋﺸﻖ‬ ‫در ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎم و ﻳﺎد ﻋﻠﻲ)ع( ﻓﻀﺎي ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻣﻴﺎن ﻋﺎﺷـﻖ و ﻣﻌـﺸﻮق را ﺗﻠﻄﻴـﻒ و‬ ‫روﺣﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎﺷﻖ و ﻣﻌﺸﻮق ﺗﺮاﻧﻪﺳﺮا ﻳﺎ ﺗﺮاﻧﻪﺧﻮان‪ ،‬در اﺳﺘﻮاري ﺑﺮ ﻋﻬﺪ وﭘﻴﻤﺎﻧﺸﺎن‪،‬‬ ‫ﺣﺮﻳﻢ ﻗﺪاﺳﺖ و ﺗﺒﺮك ﻧﺎﻣﺶ را ﺷﺎﻫﺪ و ﮔﻮاه ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﺮ اﺳﺘﻮاري ﻋﻬـﺪ ﺧـﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺎم او ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﻗﺮآﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻄﺶ ﻧﺎﺷﻤﺎره‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻮﻻﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻴﻐﺶ ذواﻟﻔﻘﺎره‬ ‫ﺳﺮ از ﺳﻮداي ﻋﺸﻘﺖ ﺑﺮﻧﺪارم‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺎ دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺎﻳﺪاره‬ ‫)اﻓﺮوغ‪ ،‬اﻟﻴﮕﻮدرز‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه(‬ ‫وﻟﻢ ﺗﺎ ﺗﻮ ﻧﻴﺎﻳﻲ ﻣﻮ ﻧﺨﻨﺪم‬ ‫ﻧﻪ ﺳﺮﻣﻪ ﭼﺶ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﺳﺮ ﺑﺒﻨﺪم‬

‫‪velom tâ to nayâyi mo naxandom‬‬ ‫‪na sorme češ konom na sar bebandom‬‬

‫ﻗﺴﻢ ﺧﻮردم ﺳﺮ ﺷﺎه وﻻﻳﺖ‬

‫‪qasam xordam sare šahe velâyat‬‬

‫ﺑﻪ ﺟﺎي اﺳﺐ ﺷﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺧﺮﻧﺒﻨﺪم‬

‫‪be jaye asbe šahi xar nabandom‬‬

‫ﺑﻴﻮ ﺟﻮﻧﻢ ﻛﻪ ﺟﻮﻧﺖ ﺑﻲ ﺑﻼ ﺑﺎ‬

‫‪beyo junom ke junet bi balâ bâ‬‬

‫ﺗﻦ ﻧﺎز ﭘﺮورت دور از ﺑﻼ ﺑﺎ‬

‫‪tane nâz parvarat dur az balâ bâ‬‬

‫)ﭘﺎﭘﻲ‪ ،‬ﺧﺮم آﺑﺎد‪،‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه(‬

‫ﻋﻠﻲ )ع( در ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ  ‪135‬‬

‫ﺑﻴﺎ دﻟﺒﺮ ﺑﻨﺎي دﻟﺒﺮي ﻛﻦ‬ ‫دﻛﻮن واﻛﻦ‪ ،‬ﺑﻨﺎي زرﮔﺮي ﻛﻦ‬ ‫اﮔﺮ ﻣﻬﺮ ﻋﻠﻲ درﺳﻴﻨﻪ داري‬ ‫ﻣﺤﺒﺖ ﭼﻨﺪ روزي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻛﻦ‬

‫‪biyâ delbar banâye delbari kon‬‬ ‫‪dokun vakon banâye zargari kon‬‬ ‫‪agar mehre ali dar sine dâri‬‬ ‫‪mohebat čand ruzi bištari kon‬‬

‫)ﭘﺎزدار‪،‬اﻟﻴﮕﻮدرز‪،‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه(‬

‫ﺣﻘﻴﻘﻲﻫﺎ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي از ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﺘﻮا و ﻣﻀﻤﻮن ﺑﻪ ﻣﺪح و ﺗﻮﺻﻴﻒ ﭼﻬﺮهﻫـﺎي ﻗﺪﺳـﻲ‬ ‫اﺧﺘﺼﺎص دارد‪ .‬در»ﺳﺪه ﺑﻴﺮﺟﻨﺪ« اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ را »ﺣﻘﻴﻘﻲ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺻـﺮﻓﺎً‬ ‫در ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﻣﺪح و ﻣﻨﻘﺒﺖ اوﻟﻴﺎي دﻳـﻦ‪ ،‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﻛـﺮم)ص( و ﺑـﺎﻻﺧﺺ ﺣـﻀﺮت‬ ‫ﻋﻠﻲ)ع( ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪) .‬ﭘﻨﺎﻫﻲ ‪(397 :1376 ،‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻛﻪ در ﻧﻘﺎط دﻳﮕﺮ اﻳﺮان ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻧﺸﺪه ‪ ،‬ﺗﻤﺠﻴـﺪ ﺟﺎﻟـﺐ و ﻣﻨﺎﺳـﺒﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬درﺣﻘﻴﻘﻲﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑـﻴﺶ از دﻳﮕـﺮ ﺳـﻴﻤﺎﻫﺎي ﻗﺪﺳـﻲ در ﭼـﺸﻢاﻧـﺪاز ﺗﺮاﻧـﻪﺳـﺮا و‬ ‫ﺗﺮاﻧﻪﺧﻮان ﺟﻠﻮهﮔﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫دراﻳﻦ ﮔﻠﺰار ﺑﻮي ﮔﻞ ﻣﻴﺎﻳﻪ‬ ‫ﺻﺪاي ﭼﻬﭽﻪ ﺑﻠﺒﻞ ﻣﻴﺎﻳﻪ‬ ‫ﭼﻪ ﻏﻢ داري اﮔﺮ‪ ،‬در وﻗﺖ ﻣﺮدن‬ ‫ﻫﻤﻮن ﺳﺎﻋﺖ ﺻﺪاي دﻟﺪل‪ 1‬ﻣﻴﺎﻳﻪ)ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ‪(482 :1379 ،‬‬ ‫اﻣﺎم اوﻟﻢ اوﻣﺪ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان‬ ‫ﻣﻼﻳﻚ ﺑﺮ ﺳﺮش ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ﻗﺮآن‬ ‫ﻫﻤﻮن ﻧﺎم ﻣﺤﻤﺪ در ﻛﺘﺎﺑﻪ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻋﻠﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ِﭘﻠُﻮردِﮔﺎره‬ ‫‪ .1‬ﻧﺎم اﺳﺐ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟﺐ )ع(‬ ‫‪ .2‬ﭘﻠﻮردﮔﺎر= ﭘﺮوردﮔﺎر‬

‫‪  136‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(217 :‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﻘﻴﻘﻲﻫﺎ ﺳﺮاﻳﻨﺪه ﻳﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺗﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﺟﺰ ﺷـﻮق ﻟﻘـﺎي ﻋﻠـﻲ‪ ،‬ﻫـﻴﭻ‬ ‫ﺗﻤﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪارد‪ .‬او را در ﺑﻮي ﮔﻞ و ﺻﺪاي ﺑﻠﺒﻞ ﻣﻲﺟﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺳﺮاﻧﺪاز اﻣﻴﺮ و ﮔﻮﺷﻪ ﭘﻞ‬

‫‪sarandâze amiro gušeye pol‬‬

‫ﻗﺪﻣﮕﺎه ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺟﺎ ﺳ‪‬ﻢ دﻟﺪل‬ ‫ﻋﺮق از ﭼﻬﺮهي ﺳﺮخ ﻣﺤﻤﺪ‬

‫‪qadamgahe ali jasome doldol‬‬ ‫‪araq az čehreye sorxe mohammad‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه ﺑﺮ زﻣـﻴﻦ ‪ ،‬ﭘﻴـﺪا ﺷـﺪه ﮔـﻞ‬

‫‪čekide bar zamin peyda šode gol‬‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(330 :‬‬ ‫ﺳﺤﺮ ﺳﻨﺒﻞ دﻣﻴﺪ و ﻻﻟﻪ ﺳﺮزد‬ ‫ﻟﺠﺎم ﻧﻘﺮه ﺑﺮ اﺳﺐ ﻛﻬﺮ زد‬ ‫ﻟﺠﺎم ﻧﻘﺮه و زﻳﻦ ﻣﺮﺻﻊ‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ دس وِر ﻛﻤﺮ زد )ﭘﻨﺎﻫﻲ ‪(39 :1368 ،‬‬ ‫ﺑﻬﺎر اوﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺎر اوﻣﺪ‪ ،‬ﺧﻮش اوﻣﺪ‬ ‫ﻋﻠﻲ ﺑﺎ ذواﻟﻔﻘﺎر اوﻣﺪ‪ ،‬ﺧﻮش اوﻣﺪ‬ ‫ﻋﻠﻲ ﺑﺎ ذواﻟﻔﻘﺎر ﻗﻨﺒﺮ ﺟﻠﻮدار‬ ‫ﻛﻪ ﺳﻨﺒﻞ ﻻﻟﻪزار اوﻣﺪ‪ ،‬ﺧﻮش اوﻣﺪ )ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪(128 :‬‬ ‫د دل‪ 1‬ﻧﻮم ﺧﺪا ر ﻣﻴﮕﻪ ﮔﻠﺰار‬

‫‪da del nume xodâ ra mige golzâr‬‬

‫دوازده اﻧﺒﻴﺎ ر ﻣﻴﮕﻪ ﮔﻠﺰار‬

‫‪davâzdah anbiyâ ra mige golzâr‬‬

‫دوازده اﻧﺒﻴﺎ و ﺳﺮور دﻳﻦ‬

‫‪davâzdah anbiyâ va sarvare din‬‬

‫ﻋﻠﻲ ﺷﻴﺮ ﺧﺪا ر ﻣﻴﮕﻪ ﮔﻠﺰار )ﭘﺎزدار‪ ،‬اﻟﻴﮕﻮدرز‪ ،‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه(‬ ‫ﻋﻠﻲ)ع( را در ﺧﻮاب دﻳﺪن‪ ،‬ﻣﻀﻤﻮن دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ درﺣﻘﻴﻘﻲﻫﺎ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻲ دﻳﺪم‪ ،‬ﻋﻠﻲ درﺧﻮاب دﻳﺪم‬ ‫ﻋﻠﻲ در ﻣﺴﺠﺪ و ﻣﺤﺮاب دﻳﺪم‬ ‫ﻋﻠﻲ دﻳﺪم ﺳﻮار د‪‬ﻟﺪ‪‬ﻟَﺶ ﺑﻮد‬ ‫‪ .1‬دردل‬

‫ﻋﻠﻲ )ع( در ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ  ‪137‬‬

‫ﭼﻮ ﻗﻨﺒﺮ در ﻛﻨﺎرش ﻣﻲدوﻳﺪم)ﻧﺎﺻﺤﻲ‪(154 :1379 ،‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻮن ﻣﻦِ دوﺳﺘﺎﻧﻪِ ﻋﻠﻴﻤﻪ‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻦ از دوﺳﺘﺎن ﻋﻠﻲ ﻫﺴﺘﻢ‬

‫دوازده ﺗﻦ اﻣﺎﻣﻪ ﺧﻮ ﺑﺪﻳﻤﻪ‬

‫دوازده ﺗﻦ اﻣﺎم را در ﺧﻮاب دﻳﺪم‬

‫ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺎﻟﺶ ﺳﺮﻳﻨﻪ‬

‫زﻳﺮ ﺳﺮ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺎﻟﺶ ﺑﻮد‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻞ ﻋﻠﻲ ﺳﺮور دﻳﻨﻪ‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻞا‪ ،...‬ﺳﺮور دﻳﻦ اﺳﺖ)ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎن‪(252 :‬‬

‫ﻛﺎرآوا‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺟﺬاب و ﭘﺮﺣﺮﻛﺖ در ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺎم ﻋﻠﻲ)ع( را ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺶ دارﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻛـﺎر‪،‬‬ ‫ﻛﺎر ﺑﺪﻧﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬در ﻛﺎرآوا ﻋﻠـﻲ)ع( ﺣـﻀﻮري ﻧﻴـﺮوﺑﺨﺶ و ﺑـﻪ ﺗﻌﺒﻴـﺮي‬ ‫ﺑﺮﻛﺖﺧﻴﺰ دارد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ زﻣﻴﻦ را ﺷﺨﻢ ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺬر ﻣـﻲﭘﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬آﺑﻴـﺎري ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬درو‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺧﺮﻣﻦ ﻣﻲﻛﻮﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮل را ﺑﺮﻣﻲدارﻧـﺪ و ﺗﻘـﺴﻴﻢ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﻧـﺎم و ﻳـﺎد ﻋﻠـﻲ‬ ‫وﻓﺮزﻧﺪان او را در ﻛﺎرﺷﺎن ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺪمﻛـﺎران روﺳـﺘﺎي »ﺳـﻤﻴﻪ‪ «1‬در دﻫـﺴﺘﺎن‬ ‫ﺷﺒﺎﻧﻜﺎره ﺷﻬﺮ ﺑﺮازﺟﺎن ﺑﺮاي وزن ﻛﺮدن ﮔﻨﺪم ﺷﺒﻲ ﺧـﻮش ﻳﻤـﻦ را در ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻛﺮدن ﮔﻨﺪم اﺳﺖ و ﺗﺴﺒﻴﺤﻲ دردﺳﺖ دارد‪ ،‬از ﻧﺎم ﻋﻠﻲ)ع( ﺷـﺮوع‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﺮ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﮔﻨﺪم را ﺑﺎ ﻧﺎم ﻳﻜﻲ از اﻣﺎﻣﺎن از ﺧﺮﻣﻦ ﺑﺮﻣﻲدارد و در ﺟﻮال ﻳﺎ ﻇـﺮف‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ ﺳﻬﻢ ﻣﻲرﻳﺰد‪.‬‬ ‫اﻣﺎم اوﻟﻢ ﺧﻮاﻧﻢ ﻋﻠﻲ را‬ ‫اﻣﺎم دوﻣﻢ ﺧﻮاﻧﻢ ﺣﺴﻦ را‬ ‫اﻣﺎم ﺳﻮﻣﻢ ﺷﺎه ﺷﻬﻴﺪان )ﻧﺠﻒ زاده‪(91 :1375 ،‬‬ ‫اﺳﺎﺳﺎً در ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻳﻴﻦﻫﺎي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺤـﺼﻮل‪ ،‬ﻗﺎﻋـﺪه ﺷـﻤﺎرش و ﻛﻴﻠـﻮ ﻛـﺮدن ﮔﻨـﺪم و‬ ‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ رﺳﻤﻲ راﻳﺞ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﺎﻧﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪاي ﺑﺎ وزن ﻫﺠﺎﻳﻲ ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫ﻛﻴﻠﻮ ﻛﺮدن ﮔﻨﺪم ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻪ داراي ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﺮاﻧﻪ ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﻴﻞ اول ‪ :‬ﻳﻚ‪ ،‬ﺧﺪا ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‬

‫‪1. Somiyye‬‬

‫‪  138‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻛﻴﻞ دوم ‪ :‬دو‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل ﺧﺪاﺳﺖ‬ ‫ﻛﻴﻞ ﺳﻮم ‪ :‬ﺳﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ وﻟﻲ ﺧﺪاﺳﺖ‬ ‫ﻣﺼﺮاعﻫﺎي ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ دارﻧﺪ‪ :‬ﻛﻴﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﭼﻬﺎر‪ ،‬ﺑﺮﻛﺖ ﺧﺪا ﺑﺴﻴﺎر‪...‬‬ ‫اﻣﺎ در ﻛﻴﻞ دﻫﻢ‪ ،‬ﺑﺎز ﻧﺎم ﻣﺤﻤﺪ )ص( و اﻣﺎم ﻋﻠﻲ)ع( و اﻣﺎم ﺣﺴﻦ)ع( ﺧﺘﺎم ﻳﻚ دوره‬ ‫از ﻛﻴﻠﻮ ﻛﺮدن اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻴﻞ دﻫﻢ‪ :‬ده ﻫﺰار ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻮد‪ ،‬دﻳﻦ ﻣﺤﻤـﺪ از ﻛـﺮم ﻋﻠـﻲ‪) .‬ﺻـﺪﻳﻖ‪،‬‬ ‫‪(158: 1350‬‬ ‫ﻧﻜﺘﻪ ﺣﺴﺎس و ﺟﺎﻟﺐ در ﻛﺎرآوا اﻳﻨﻜﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻋﻠـﻲ)ع( ﻧـﺴﺒﺖ داده ﻳـﺎ از او ﻃﻠـﺐ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻪ زﻳﺎدهﻃﻠﺒﻲ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗـﻀﺮع وﻻﺑـﻪ و ﻧﻮﺣـﻪﺳـﺮاﻳﻲ‪ .‬ﻃﻠـﺐ و ﻧﻴـﺎز‪،‬‬ ‫ﻋﻘﻞﭘﺬﻳﺮ و ﺧﻮد ﻣﺪار اﺳﺖ و ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﺧﺮاﻓﻲ و ﺑﺎورﮔﺮﻳﺰ ﺗﻤﺴﻚ ﺟﺴﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻃﻠﺐ اﺳﺖ و ﻳﺎري ﺟﺴﺘﻦ و ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﺳـﺘﻦ ﺷـﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ ﺑـﺮاي وﺻـﺎﻟﻲ ﭘـﺎﻛﻴﺰه در‬ ‫ﻋﺸﻖ ‪ ،‬ﻧﻴﺮو ﻳﺎﻓﺘﻦ در ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﺮﻛﺖ در ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬ﺑﺎرور ﺷـﺪن درﺧـﺖ‪ ،‬ﺟﻮﺷـﺶ و ﻏﻠﻴـﺎن‬ ‫ﭼﺸﻤﻪﺳﺎر و ﻛﺎرﻳﺰ و رودﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺳﻴﺮاﺑﻲ و زاﻳﺎﻳﻲ زﻣﻴﻦ و اﻳـﻦ ﻫﻤـﻪ ﻣﻮﻫﺒـﺖ ﺧـﺎﻟﻖ‬ ‫اﺳﺖ وﺣﻖ ﻣﺨﻠﻮق ﻛﻪ اﮔﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﻫﺮﻳﻤﻨﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻳﺎ ﻣﺮﻣﻮز و ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻖ اﻳﻦ ﺣـﻖ‬ ‫را ﻣﺎﻧﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﻋﻠﻲ)ع( ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوي اﻟﻬﻲ ﻳﺪاﻟﻬﻲ وارد ﻋﺮﺻﻪ ﺷـﻮد وﺣـﻖ را ﺑـﻪ ﻛﺮﺳـﻲ‬ ‫ﺑﻨﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺷﺪت و دﺷﻮاري ﻛﺎر‪ ،‬ﻧﺎم ﻋﻠـﻲ ﺑـﻮي ﺳـﻴﺐ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺧـﺴﺘﮕﻲ را از ﺗـﻦ دور‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬در آﻳﻴﻦ »ﺟﻮيروﺑﻲ و ﺑﻴﻞﮔﺮداﻧﻲ« در »ﻧﻴﻤﻪور« ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺷـﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨـﺪه‬ ‫در اﻳﻦ »ﻛﺎرآﻳﻴﻦ« ﺟﻤﻌﻲ اﺣﺴﺎس ﺧﺴﺘﮕﻲ و درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻳﻜﻲ از ﺑﻴﻞدارﻫﺎ ﻛﻪ ﺻﺪاي‬ ‫ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺧﻮﺷﻲ ﻧﻴﺰ دارد‪ ،‬ﺳﺮودي ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و دﻳﮕﺮان او را ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه‪ :‬اﮔﺮ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﺑﮕﻮ ﻳﺎﻋﻠﻲ‬ ‫ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ :‬ﻳﺎﻋﻠﻲ‬ ‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺴﺘﻪ ﺟﺎﻧﻲ ﺑﮕﻮ ﻳﺎﻋﻠﻲ‬ ‫ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ :‬ﻳﺎﻋﻠﻲ‬ ‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه‪ :‬ﭼﻮ ﺑﻴﻨﻲ ﺗﻨﺖ را ﺑﻪ ﺑﻼ‪ ،‬ﻣﺘﺮس از ﺑﻼ و ﺑﮕﻮ ﻳﺎﻋﻠﻲ‬ ‫ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ :‬ﻳﺎﻋﻠﻲ )ﺟﻨﻴﺪي‪(98: 1364 ،‬‬

‫ﻋﻠﻲ )ع( در ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ  ‪139‬‬

‫ﻓﻀﺎي روﺣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه درﻛﺎرآوا ﻳﺪ ﻣﻲاﻓﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﺸﻚ و ﻧﻪ ﺧـﻮنآﻟـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻔﺮح و ﻧﺸﺎط آﻓﺮﻳﻦ اﺳﺖ و ﻛﺎرآﻳﻲ و ﻛﺎرورزي را ﻓﺮا ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬زﻧـﺎن ﻟﻮﺑﻴـﺎﭼﻴﻦ اردﻛـﺎن‪،‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺎر دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ در ﻣﺰرﻋﻪ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﻣﻴﺰهاي از ﺷـﻮﺧﻲﻫـﺎي دوﺳـﺘﺎﻧﻪ اﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻪ درآﻧﻬﺎ از ﻋﻠﻲ)ع( ﻳﺎري و ﻗﻮت ﺑﺎزو ﻃﻠﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫زﻧﺎن‪ :‬ﻫﻴﺎﻻ‪ ،‬ﻫﻴﺎﻻ‬ ‫ﺳﺮﺧﻮان‪ :‬ﻫﻴﺎﻻ‪ ،‬ﻫﻴﺎﻻ‬ ‫ﺳﺮﺧﻮان ‪ :‬ﻫﻴﺎﻻ‪ ،‬ﻫﻴﺎﻻ ورم رﻓﺖ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺑﺎرا‪...‬‬ ‫زﻧﺎن ‪ :‬ﻫﻴﺎﻻ‪ ،‬ﻫﻴﺎﻻ‪...‬‬ ‫ﺳﺮﺧﻮان‪ :‬ﭼﻪ ﺑﺎر ﺧﻨﻜﻲ ﺑﻲ‪ ،‬ﭼﻪ ﻟﻮﺑﻴﺎي ﺗﻨﻜﻲ ﺑﻲ‪ ،‬ﻫﻴﺎﻻ و ﻳـﺎﻋﻠﻲ ﻳـﺎور ﺗـﺶ اﻓﺘـﺎده‬ ‫ﺳﻤﺎور‬ ‫زﻧــﺎن ‪ :‬ﻫﻴــﺎﻻ ﻫﻴــﺎﻻ )واژهﻫــﺎ ﻫﻴــﺎﻻ=ﻳــﺎا‪ ،...‬ﺷــﺎﻻ=اﻧــﺸﺎءا‪ ،...‬ﺗــﺶ=آﺗــﺶ‪ ،‬ﺑــﻲ=‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﻧﮕﻮ=ﻧﮕﻮﻳﺪ(‬ ‫)ﭘﻨﺎﻫﻲ‪(159-160: 1380 ،‬‬ ‫ﺗﺮاﻧﻪﺧﻮان و ﺗﺮاﻧﻪﺳﺮا ﻛﻪ ﻛﺎرﻣﺎﻳﻪ و ﭘﺎﻳﺔ اﺻﻠﻲ زﻧﺪﮔﻲ اوﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪﻃـﻮر ﻣﻄﻠـﻖ‬ ‫ﺑﻪ »اﻣﻴﺮ ﻋﻠﻲ)ع(« رﻫﺎ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ)ع( از آﺳﻮدهﻃﻠﺒﺎن و ﻛﺎرﮔﺮﻳﺰان و ﺗﻦﭘﺮوراﻧﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﺴﺎب دﺳﺘﺮﻧﺞ دﻳﮕﺮان زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺰار اﺳﺖ ﺣﺘـﻲ اﮔـﺮ ﺳﺘﺎﻳـﺸﮕﺮ و ﻣـﺪاح او‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺧﻮد ارجﮔﺬار و دوﺳﺖدار ﻛﺎر اﺳـﺖ و از ﻛـﺎر‪ ،‬اﮔﺮﭼـﻪ در ﻧﺨﻠـﺴﺘﺎن‬ ‫ﺟﻬﻮدان ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻦ ﻧﻤﻲزﻧﺪ ﺑﺮاي او ﮔﻮارا و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﻧﺠﻤﺎﻳﻪ و ﻣﺰدﻛﺎر ﺧـﻮد را‬ ‫ﻗﻮت و ﻟﻘﻤﺔ ﻛﻮدﻛﺎن ﻳﺘﻴﻢ و ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﺑﻲﻛﺲ و از ﻛﺎراﻓﺘﺎده ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺗﺮاﻧﻪ‪ ،‬روﺳﺘﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻋﺸﻖ و ﻣﻬﺮ ﻋﻠﻲ را‬ ‫در ﺳﻴﻨﻪ و ﺧﻴﺎل ﻣﻲﭘﺮورد و ﻗﻮت ﺑﺎزو‪ ،‬ﺑﺮﻛﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ و دﺳﺘﺎورد ﺧﻮد را از او ﻣـﻲﻃﻠﺒـﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺠﻠﻲ اﻳﻦ اﻟﻔﺖ را ﻣﻲﺗﻮان از ﺗﺮاﻧﻪ زﻳﺮ ﻛـﻪ زﻧـﺎن ﻋـﺸﺎﻳﺮ اﻟﻴﻜـﺎﻳﻲ ﮔﺮﻣـﺴﺎر ﻫﻨﮕـﺎم ﻛـﺎر‬ ‫ﻃﺎﻗﺖﻓﺮﺳﺎي ﻣﺸﻚزﻧﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ درﻳﺎﻓﺖ‪:‬‬ ‫آي ﻣﺸﻜﻢ و آي ﻣﺸﻜﻢ ﻫﻢ روﻏﻦ و ﻫﻢ ﻛﺸﻜﻢ ﺑﺮﻛﺖ ﺑﺪه ﺧﺪاﻳﺎ ﻧﺬري دﻫﻢ ﺑﻪ وﻻ‬ ‫اﻣﺎم اوﻟﻲ را‬ ‫ﺧﺮﺟﻲ دﻫﻢ ﺑﺮاي‬ ‫آﻗﺎم ﻋﻠﻲ ﻣﻲﻛﻨﻢ‬ ‫ﭘﻦ ﺳﻴﺮ روﻏﻦ ﺑﻪ ﻧﺬر‬ ‫ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻲ ﻣﺸﻜﻮﻧﻢ ﻳﻚ ﻣﻦ روﻏﻦ ﻛﺸﻜﻮﻟﻢ ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻲ ﺟﺎﻧﻢ ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻲ ﺟﺎﻧﻢ‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪(164 :‬‬

‫‪  140‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻧﻮروزﺧﻮاﻧﻲ‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ از ﺟﻤﻠﻪ آﻳﻴﻦﻫﺎي اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻛﻪ در اﻳﺮان ﭘﺎﻳـﺪار ﻣﺎﻧـﺪه و رﻧـﮓ و‬ ‫ﺑﻮي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ آﻳﻴﻦ ﻧﻮروز اﺳﺖ‪ ،‬در ﺑﺎور ﻣﺮدم ﺗﻮﻟﺪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ)ع(‬ ‫و ﻧﻴﺰ روز ﺟﻠﻮس او ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎ ﻧﻮروز ﺗﻘﺎرن داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺑـﺎور در‬ ‫ﺟﺎي ﺟﺎي ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ ﻫﻢ اﺷﺎراﺗﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺎﺗﻒ اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻳﻮن روز ﻧﻮروز اﺳﺖ اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻓﻴﺮوزي ﺑﺮ اورﻧﮓ ﺧﻼﻓﺖ ﻛﺮد ﺷﺎه ﻻﻓﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺄوا‬ ‫)ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ ‪ ،‬ﻫﻤﺎن(‬ ‫در ادب ﻋﺎﻣﻪ ﺑﻮﻳﮋه در ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻧﻮروزي ﻫﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻘﺎرن اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻋﻠﻲ آن ﻣﺎه اوﻟﻴﺎ‬ ‫آﻗﺎي ﻣﺎ ﻣﺸﮕﻞﮔﺸﺎ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺮا ﭘﺸﺖ و ﭘﻨﺎه‬ ‫ﻧﻮروز ﺳﻠﻄﺎن آﻣﺪه‬ ‫ﮔﻞ در ﮔﻠﺴﺘﺎن آﻣﺪه )ﻫﻤﺎن(‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺼﺮع »ﻧﻮروز ﺳﻠﻄﺎن آﻣﺪه« ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺮﻳﺐ در ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﻧﻮروزﺧـﻮاﻧﻲﻫـﺎي ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﻊﺑﻨـﺪ ﺷـﻌﺮﻫﺎي ﻧﻮروزﺧﻮاﻧـﺎن اﺳـﺖ‪ ،‬اﺷـﺎره ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﺗﻘـﺎرن روز‬ ‫ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ)ع( ﺑﺎ ﻧﻮروز ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻜﻢﺧﻮانﻫﺎي آذري در ﻧﻤﺎﻳﺶﻫﺎي ﻧﻮروزي ﻛﻪ ﺑﻪ آن »ﺗﻜـﻢ ﮔﺮداﻧـﻲ« ﻧـﺎم دادهاﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﺷﻌﺮﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻪ از ﻋﻠﻲ)ع( و ﺟﻠﻮس آن ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﺮ اورﻧﮓ ﺧﻼﻓﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻳـﺎد‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪sizun bu tâze bâyrâmuz mobârak‬‬ ‫ﺳﻴﺰون ﺑﻮ ﺗﺎزه ﺑﺎﻳﺮاﻣﻮز ﻣﺒﺎرك‬ ‫‪ayuz eiluz haftuz gunuz mobârak‬‬ ‫آﻳﻮز‪ ،‬اﻳﻠﻮز‪ ،‬ﻫﻔﺘﻮز‪ ،‬ﮔﻮﻧﻮز ﻣﺒﺎرك‬ ‫‪amiralmomenin taxte čoxâ jax‬‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺗﺨﺘﻪ ﭼﺨﺎ ﺟﺎخ‬ ‫‪amiralmomenin molâye qanbar‬‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻣﻮﻻي ﻗﻨﺒﺮ‬ ‫‪minu bedor delole yanendâ qanbar‬‬ ‫ﻣﻴﻨﻮ ﺑﺪور‪ ،‬دﻟﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻳﺎﻧﻨﺪا ﻗﻨﺒﺮ‬ ‫‪sizun bu tâze bâyrâmuz mobârak‬‬ ‫ﺳﻴﺰون ﺑﻮ ﺗﺎزه ﺑﺎﻳﺮاﻣﻮز ﻣﺒﺎرك‬ ‫)ﻋﻨﺎﺻﺮي‪ ،‬ﻫﻨﺮو ﻣﺮدم‪263:‬و‪(262‬‬

‫ﻋﻠﻲ )ع( در ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ  ‪141‬‬

‫ﻋﻴﺪ ﺗﺎزه ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺒﺎرك ﺑﺎد‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺎه‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺎل‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻔﺘﻪ و اﻳﻦ روز ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺒﺎرك ﺑﺎد‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺑﺮ روي ﻣﻨﺒﺮ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‬ ‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻣﻮﻻي ﻗﻨﺒﺮ‬ ‫ﺳﻮار ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ و در ﻛﻨﺎرش ﻗﻨﺒﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﻋﻴﺪ ﺗﺎزه ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺒﺎرك‬

‫ﻧﻴﺎز و ﻃﻠﺐ‬ ‫در ﺑﺮﺧﻲ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻃﻠﺐ ﺷﺎﻣﻞ ﻃﻠﺐ ﺑﺎران ﻳﺎ ﻗﻄﻊ آن‪ ،‬ﻃﻠﺐ آﻓﺘـﺎب ﻳـﺎ اﺑـﺮي ﺷـﺪن‬ ‫ﻫﻮا‪ ،‬ﻃﻠﺐ ﺑﺎد ﺑﺮاي ﺑﻮﺟﺎري‪ 1‬ﺧﺮﻣﻦ و‪ ...‬ﺗﺮاﻧﻪﺧﻮان از ﻋﻠﻲ)ع( ﺗﺤﻘـﻖ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﺧـﻮد را‬ ‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻃﻠﺐ ﭘﺮﺷﻤﺎرﻧﺪ و ﻣﺎ ﺑﻪ ﺑﺨـﺸﻲ از ﻳـﻚ ﺗﺮاﻧـﻪ ﺑﻴﺮﺟﻨـﺪي ﻛـﻪ در‬ ‫ﻃﻠﺐ ﺑﺎران اﺳﺖ ﺑﺴﻨﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﭘﺎك ﻛﺮدن ﻏﻼت و ﺣﺒﻮﺑﺎت از ﺧﺎر وﺧﺎﺷﺎك ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻏﺮﺑﺎل ﻛﺮدن‬

‫‪  142‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫اﺗﻠّﻮ و ﻣﺘﻠّﻮ‪ ،‬اي ﺧﺪاي ﺑﺮوك‬ ‫اﺗﻠّﻮ و ﻣﺘﻠّﻮ‪ ،‬اي ﺧﺪا ﺑﺎران ﻛﻦ‬ ‫ﺑﻪ روي او ﺷﻠﻮك‬ ‫ﺑﺎران آﺑﺸﺎر ﻛﻦ‬ ‫ﺗﻠﻮي ﻣﺎ ﺗﺸﻨﻪ ﺷﺪه‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻣﺎ ﺗﺸﻨﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﻳﺎ رب ﺑﺪه ﺗﻮ ﺑﺮو‬ ‫ﻳﺎ رب ﺑﺪه ﺗﻮ ﺑﺎران‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻖ ﺷﺎه ﻣﺮدو‪...‬‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻖ ﺷﺎه ﻣﺮدان )ﺗﺮاﺑﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮﺟﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه(‬

‫‪atalu o matallu,ey xodâye beruk‬‬ ‫‪be ruye u šeluk‬‬ ‫‪taluye mâ tešne šode‬‬ ‫‪yârab bede to beru‬‬ ‫‪be haqe šâhe mardu‬‬

‫ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪﻫﺎ )ﻻﻻﻳﻲﻫﺎ(‬ ‫در ﻧﻐﻤﻪﻫﺎي ﻣﺎدران ﺑﺮاي ﺧﻮاب ﻛﺮدن ﻧﻮازش و ﺳـﺮﮔﺮﻣﻲ و ﺑـﺎزي ﻛﻮدﻛـﺎن ﻛـﻪ آن‬ ‫ﻫﻤﻪ را ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺘﺎب ﭘﺮورش ﺳﻨﺘﻲ ﻛﻮدك در ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣﻠـﻲ ﻧﺎﻣﻴـﺪ ﻫـﻢ ﺳـﻴﻤﺎي ﻋﻠـﻲ )ع(‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب دارد‪ .‬ﻣﺎدر ﻋﻠﻲ )ع( را دوﺳﺘﺪار و ﺣﺎﻣﻲ ﻛﻮدك و ﻳﺎر و ﻳﺎور ﺧﺎﻧﻮاده ﻣـﻲداﻧـﺪ و‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺟﮕﺮﮔﻮﺷﻪاش را ﺑﻪ ﺧﻮاب ﺑﺴﭙﺎرد‪ ،‬او را ﺑﻪ ﻟﻄﻒ و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻋﻠﻲ)ع(‬ ‫اﻣﻴﺪوار ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻲ ﺷﻴﺮ ﺧﺪا ﻓﺮﻳﺎدت آﻳﺪ‬ ‫ﻻﻻ ﻻﻻ ﺑﻜﻦ ﻛﻪ ﺧﻮاﺑﺖ آﻳﺪ‬ ‫)ﺷﻜﻮرزاده‪440 : 1363 ،‬و ‪(439‬‬ ‫ﻛﻪ ﻻﻻ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‬ ‫ﻻﻻ ﻻﻻ ﻋﻠﻲ ﮔﻮﻳﻢ‬ ‫ﻋﻠﻲ داﻣﺎد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬ ‫ﻋﻠﻲ ﺑﺮﺗﺮ ﻋﻠﻲ ﺳﺮور‬ ‫)ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ‪43 :1379 ،‬و‪(42‬‬ ‫در زﻣﺰﻣﻪي ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻛﺮدن ﻛﻮدك ﻳﺎد ﻫﻤـﺴﺮ در ﺳـﻔﺮ ﺑـﻪ ﻳـﺎد ﻣـﺎدر ﻣـﻲآﻳـﺪ و از‬ ‫ﻋﻠﻲ)ع( ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﭘﺸﺖ و ﭘﻨﺎه و ﻳﺎريدﻫﻨﺪه ﭘﺪر ﻛﻮدﻛﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻲ )ع( در ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ  ‪143‬‬

‫ﻻﻻ ﻻﻻ ﮔــﻞ ﺧــﺸﺨﺎش‬ ‫ﺑﺎﺑﺎت رﻓﺘﻪ ﺧﺪا ﻫﻤـﺮاش‬ ‫ﺧﺪا ﻫﻤـﺮاه و ﻳـﺎرش ﺑـﻮ‬ ‫ﻋﻠﻲ ﭘﺸﺖ و ﭘﻨـﺎﻫﺶ ﺑـﻮ‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(45 :‬‬

‫ﮔﺎه از زﻣﺰﻣﻪي ﻣﺎدر ﻗﺼﻪاي ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﺪ از ﺳﻔﺮي روﻳﺎﻳﻲ ﺑﺮاي دﻳﺪار ﻋﻠﻲ)ع(‪:‬‬ ‫ﻻﻻﻻي‪ ،‬ﻻي‪ ،‬ﻻي ﻻﻻﻳﻲ‬ ‫ﺷﺒﻲ رﻓﺘﻢ ﺑﻪ درﻳﺎﻳﻲ‬ ‫درآوردم ﺳﻪ ﺗﺎ ﻣﺎﻫﻲ‬ ‫ﻳﻜﻲ اﻛﺒﺮ‪ ،‬ﻳﻜﻲ اﺻﻐﺮ‬ ‫ﻳﻜﻲ داﻣﺎد ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬ ‫ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ دﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮد‬ ‫ﻋﻠﻲ ذﻛﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﻛﺮد‬ ‫ﻋﻠﻲ ﻛﻨﺪه در ﺧﻴﺒﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﺧﺎﻟﻖ اﻛﺒﺮ‬ ‫ﻻﻻي‪ ،‬ﻻي‪ ،‬ﻻي‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺸﻬﺪ ﺷﻲ‬ ‫اﮔﺮ ﺣﻀﺮت ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻪ‬ ‫ﺗﻮ ﺟﺎروﻛﺶ زﻳﻨﺐ ﺷﻲ )ﻫﻤﺎن‪(192 :1376 ،‬‬ ‫ﻣﺎدر ﻣﻼﻳﺮي‪ ،‬از ﻧﺎم ﻋﻠﻲ)ع( ﺑﺮاي ﺑﻴﺪارﻛﺮدن ﻛﻮدك ﻫﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪lâlâ lâlâ konam xuvet konom me‬‬ ‫ﻻﻻ ﻻﻻ ﻛﻨﻢ ﺧﻮوت ﻛﻨﻢ ﻣﻪ‬ ‫ﻻﻻ ﻻﻻ ﺑﮕﻮﻳﻢ و ﺧﻮاﺑﺖ ﻛﻨﻢ ﻣﻦ‬ ‫‪ali buvom o biyâret konom me‬‬ ‫ﻋﻠﻲ ﺑﻮوم و ﺑﻴﺎرت ﻛﻨﻢ ﻣﻪ‬ ‫ﻋﻠﻲ ﺑﮕﻮﻳﻢ و ﺑﻴﺪارت ﻛﻨﻢ ﻣﻦ‬ ‫ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪﻫﺎ از اﻳﻦ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً در روﺳﺘﺎﻫﺎي ﭘﻴﺮاﻣـﻮن‬ ‫ﺗﺮﺑﺖ ﺣﻴﺪرﻳﻪ وﻗﺘﻲ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻗﻨﺪاق ﻛﻮدك را ﻋﻮض ﻛﻨﻨﺪ او را روي زﻣﻴﻦ ﻣـﻲﺧﻮاﺑﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫و ﻛﻒ دﺳﺖﻫﺎ را از دو ﻃﺮف روي زﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻮﺑﻨﺪ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻛﻮدك آرزو ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫‪  144‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫درد و رﻧﺠﺖ ور زﻣﻲ‬ ‫درد و رﻧﺠﺖ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺑﺮﻳﺰد‬ ‫‪fereštehâ re de xov bini‬‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﻪﻫﺎ ر د ﺧﻮ ﺑﻴﻨﻲ‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﻪﻫﺎ را درﺧﻮاب ﺑﻪ ﺑﻴﻨﻲ‬ ‫‪be haq ovlâde ali‬‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻖ اوﻻد ﻋﻠﻲ‬ ‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻠﻲ)ع(‬ ‫ﺗﻞ ﺗﻞ ﮔﺶ ور دري‪ ،‬ﻋﻘﻞ ودﻫﺶ وردري ‪tel tel geš ver deri aql o deheš verderi‬‬ ‫ﮔﻮﺷﺖ ﺑﻪ ﺗﻨﺖ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬از ﻋﻘﻞ و ﻫﻮش ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮي‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻖ اوﻻد ﻋﻠﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻖ اوﻻد ﻋﻠﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻖ اوﻻد ﻋﻠﻲ‬ ‫)ﺳﻠﻤﺎنﭘﻮر‪ ،‬ﺗﺮﺑﺖ ﺣﻴﺪرﻳﻪ‪ ،‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه(‬ ‫ﺗﻞ ﺗﻞ ﮔﺶ ور دري‪ ،‬ﻋﻘﻞ ودﻫﺶ وردري‬ ‫‪dardo ramjet vor zomi‬‬

‫ﻗﺼﻪﻫﺎي ﻣﻨﻈﻮم‬ ‫در ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻗﺼﻪﮔﻮ‪ ،‬ﻋﻠﻲ وﻓﺮزﻧﺪان او ﻣﻮﺿﻮع اوﺳـﺎﻧﻪﻫـﺎ و ﺷـﻌﺮﻫﺎي ﺳـﺮﮔﺮﻣﻲ و‬ ‫ﺑﺎزي ﻛﻮدﻛﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ ﭼﻪ داري در ﺑﻐﻞ؟ ﮔﻔﺘﺎ ﻛﺘـﺎﺑﻲ‬ ‫رﻓﺘﻢ‪ ،‬رﻓﺘﻢ ﺑﻪ ﺻﺤﺮا‪ ،‬دﻳﺪم ﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎ‪،‬‬ ‫ﭘﺮﻏﺰل‬ ‫ﺗﺎ ﻋﻠﻲ ﺳﻮار ﺑﺸﻪ‪......‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﺨﻮن ﺗﺎ ﮔﻮش ﻛﻨﻢ ﺑﻪ ﻛﺸﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻜﺸﻢ اﺳﺐ ﻋﻠﻲ‪،‬‬ ‫ﺧﺪاي زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﻮن‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﻠﻲ ﺟﻮن ﻣﻬﺮﺑﻮن )رﺿﻮي‪ ،‬اﻟﻴﮕﻮدرز‪ ،‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه(‬

‫ﻋﻠﻲ )ع( در ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ  ‪145‬‬

‫ﺑﺎزي‬ ‫در ﺑﺎزيﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﻓﺎرس ﻫﻨﮕﺎم ﻳﺎدﮔﻴﺮي و اﻧﺘﺨﺎب »اوﺳـﺎ« ي ﺑـﺎزي‪ ،‬از ﻧـﺎم ﻋﻠـﻲ‬ ‫آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اوﺳﺎ ﻳﺎ )ﻃﺮف ﺑﺎزي(‪:‬ﮔﻼب ﺑﻪ ﺟﻤﺎل ﻋﻠﻲ‬ ‫ﺑﺎزﻳﻜﻦ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻲ‬ ‫ﻳﺎ در ﻣﻤﺴﻨﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ki ixâ asbe alina‬‬ ‫ﻛﻲ اﻳﺨﺎ اﺳﺐ ﻋﻠﻴﻨﻪ؟‬ ‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اﺳﺐ ﻋﻠﻲ را ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ؟‬ ‫‪ki ixâ zine zarina‬‬ ‫ﻛﻲ اﻳﺨﺎ زﻳﻦ زرﻳﻨﻪ؟‬ ‫)ﻓﻘﻴﺮي‪(55: 1353 ،‬‬ ‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ زﻳﻦ زرﻳﻦ را ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ؟‬ ‫ﺳﺮور و ﺷﺎدي‬ ‫در ﺳﺮور و ﺷﺎدي و در ﻟﺤﻈﺎت ﺷﻮر و ﺷﺎداﺑﻲ زﻧـﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻋﻠـﻲ)ع( در ﻳﺎدﻫـﺎ ﻧﺸـﺴﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺧﺮاﺳﺎن ﺧـﺎﻧﻮادهﻫـﺎي ﻣـﺬﻫﺒﻲ در ﺷـﺐ ﻋﺮوﺳـﻲ از ﺳـﺎز و ﺿـﺮب اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﺗﻮ‪ ، 1‬اﺷﻌﺎر ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻀﻤﻮن آﻧﻬـﺎ ازدواج ﺣـﻀﺮت ﻋﻠـﻲ)ع(‬ ‫ﺑﺎ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ص( اﺳﺖ‪:‬‬ ‫از ﺑﻬﺮ ﻋﻴﺶ ﺧﺎﺗﻮن ﻣﺤﺸﺮ‪...‬‬ ‫ﺑﺎدا ﻣﺒﺎرك‪ ،‬ﺑﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﻳﻜﺴﺮ‬ ‫ﺑﻨﺪﻳﺪ و ﻋﻘﺪ زﻫﺮا ﺑﻪ ﺣﻴﺪر‬ ‫ﮔﻔﺘﺎ ﺑﻪ ﻟﻘﻤﺎن‪ :‬آن ﺣﻲ داور‬ ‫ﺑﺎدا ﻣﺒﺎرك‪ ،‬ﻋﻴﺶ ﻋﺮوﺳﻲ‬ ‫ﻳﺎران ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﺑﺎ دﻳﺪهﺑﻮﺳﻲ‬ ‫در آﺧﺮﻳﻦ ﺑﻨﺪ اﻳﻦ ﺗﺮاﻧﻪ ﻣﻔﺼﻞ ﻛﻪ ﺿﺮﺑﺎﻫﻨﮓ ﺗﺮاﻧﻪ ﺗﻨﺪ و ﺗﻨﺪﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻌﺮﻫﺎ ﻫﻤـﻪ‬ ‫در وﺻﻒ ﻋﻠﻲ)ع( اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻴﺶ وﻟﻲ داور اﺳـﺖ‪ ،‬ﻳـﺎران ﻣﺒـﺎرك ﺑـﺎد ﺳـﺎﻗﻲ ﺣــﻮض ﻛــﻮﺛﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻳــﺎران ﻣﺒــﺎرك‬ ‫ﺗﻴﻐﺶ ﺑﻪ ﻓﺮق ﻛﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎران ﻣﺒﺎرك ﺑﺎد ﺑﺎدﺑﺎب ﺳﺮﻳﺮ و ﺳﺮور اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎران ﻣﺒﺎرك ﺑﺎد‬

‫‪ .1‬زن روﺿﻪﺧﻮان‬

‫‪  146‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﺷﻮﻫﺮ زﻫﺮاي اﻃﻬﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎران ﻣﺒﺎرك ﺑﺎد‬ ‫از ﻫﻤﻪ ﻛﺲ او ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻳﺎران ﻣﺒﺎرك ﺑﺎد‬

‫اﻳﻦ ﻋﻢ‪ ‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎران ﻣﺒﺎرك ﺑﺎد‬

‫)ﺷﻜﻮرزاده‪(195 : 1363 ،‬‬ ‫در واﺳﻮﻧﻚﻫﺎي ﺷﻴﺮازي ) ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي وﻳﮋه ﻋﺮوﺳﻲ( وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻋـﺮوس و داﻣـﺎد را ﺑـﻪ‬ ‫ﺣﺠﻠﻪ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﺻﺪق وﺻﻔﺎي ﺧﻮد ﻋﻠﻲ)ع( را ﮔﻮاه ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻲ ﺑﻪ ﺣﺠﻠﻪ؟ ﻛﻲ ﺑﻪ ﺣﺠﻠﻪ؟ ﺷﺎزده دوﻣﺎد ﺑﺎ زﻧﺶ‬ ‫ﺻﺒﺢ ﺻﺎدق ﺑﺎرِﺷﻴﻢ ﺗﺎ ﻏﻨﭽﻪ ﮔﻞ وا ﻛﻨﻴﻢ‬ ‫ﻣﺎ ﻛﻪ ﺻﺪق ﺻﺎف دارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻠﻲ ﺳﻮدا ﻛﻨﻴﻢ‬

‫ﻋﻠﻲ )ع( در ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ  ‪147‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬ﻛﺘﺎب و ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫‪1‬ـ ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺻﺎدق )‪ (1379‬ﺗﺮاﻧﻪاي ﻣﺤﻠﻲ ﻓﺎرس‪ ،‬ﺷﻴﺮاز‪ :‬ﺑﻨﻴﺎد ﻓﺎرس ﺷﻨﺎﺳﻲ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﭘﻨﺎﻫﻲ ﺳﻤﻨﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺣﻤﺪ )‪ (1379‬ﺗﺮاﻧﻪ و ﺗﺮاﻧﻪﺳﺮاﻳﻲ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺮوش‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﭘﻨﺎﻫﻲ ﺳﻤﻨﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺣﻤﺪ )‪ (1368‬ﺗﺮاﻧﻪاي ﻣﺤﻠﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺮوش‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﭘﻨﺎﻫﻲ ﺳﻤﻨﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺣﻤﺪ )‪ (1380‬ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي دﺧﺘﺮان ﺣﻮا‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺗﺮﻓﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﻧﺠﻒ زاده ﺑﺎرﻓﺮوش‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑـﺎﻗﺮ)‪ (1375‬ﻧﻐﻤﻪﻫـﺎي ﻣﺎزﻧـﺪراﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬ﺣـﻮزه‬ ‫ﻫﻨﺮي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اﺳﻼﻣﻲ‪.‬‬ ‫‪6‬ـ اﻓﺸﺎر ﺳﻴﺴﺘﺎﻧﻲ ‪ ،‬اﻳﺮج )‪ (1367‬اﻳﻞﻫﺎ ﭼﺎدرﻧﺸﻴﻨﺎن‪ ،‬ﻃﻮاﻳـﻒ ﻋـﺸﺎﻳﺮي‪ ،‬ﺟﻠـﺪ‪،2‬‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.‬‬ ‫‪7‬ـ ﺷﻜﻮرزاده‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ)‪ (1363‬ﻋﻘﺎﻳﺪ و رﺳﻮم ﻣﺮدم ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺮوش‪.‬‬ ‫‪8‬ـ ﻓﻘﻴﺮي‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ )‪ (1353‬ﺑﺎزيﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﻓـﺎرس‪ ،‬ﺷـﻴﺮاز‪ :‬اداره ﻛـﻞ ﻓﺮﻫﻨـﮓ و‬ ‫ﻫﻨﺮ ﻓﺎرس‪.‬‬ ‫‪9‬ـ ﻧﺎﺻﺤﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻬﺪي)‪ (1379‬دوﺑﻴﺘﻲﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺮﺟﻨﺪي ‪ ،‬ﻣـﺸﻬﺪ‪ :‬اﻧﺘـﺸﺎرات‬ ‫ﻣﺤﻘﻖ‪.‬‬ ‫‪10‬ـ ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﻲ‪» ،‬ﮔﻮﺷﻪ ﻫﺎﻳﻲ از زﻧﺪﮔﻲ ﻣـﺮدم دﻫﻜـﺪه ﺳـﻤﻴﻪ«‪ ،‬ﻣﺠﻠـﻪ ﻫﻨـﺮ و‬ ‫ﻣﺮدم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪.175‬‬ ‫‪11‬ـ ﻋﻨﺎﺻﺮي‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮ‪»،‬ﮔﺬري ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻧﻮاﺣﻲ اﻳﺮان«‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﻫﻨـﺮ و ﻣـﺮدم‪ ،‬ﺷـﻤﺎره‬ ‫‪.53-54‬‬ ‫‪ -12‬ﻓﺮﻫﺎدي‪ ،‬ﻣﺮﺗﻀﻲ)‪»(1364‬ﺟﻮي روﺑﻲ و ﺑﻴـﻞ ﮔﺮداﻧـﻲ در ﻧـﻴﻢ ور« ﺑـﻪ ﻛﻮﺷـﺶ‬ ‫ﺟﻨﻴﺪي‪ ،‬ﻓﺮﻳﺪون‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮﭘﺎرﺳﺎ‪.‬‬ ‫ب‪ :‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻴﺪاﻧﻲ‬ ‫‪1‬ـ اﻓﺮوغ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ذﻟﻘﻲ‪ ،‬ﺑﺸﺎرت ‪،‬اﻟﻴﮕﻮدرز‪ ،‬ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﭘﺎﭘﻲ‪ ،‬ﻛﺮﻣﻌﻠﻲ‪ ،‬ﺧﺮم آﺑﺎد‪ ،‬ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﭘﺎزدار‪ ،‬ﮔﻞ ﻧﺴﺎء‪ ،‬ذﻟﻘﻲ‪ ،‬ﺑﺸﺎرت‪ ،‬اﻟﻴﮕﻮدرز‪ ،‬ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪.‬‬

‫‪  148‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫‪4‬ـ ﺳﻠﻤﺎن ﭘﻮر‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﺠﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺑﺖ ﺣﻴﺪرﻳﻪ‪ ،‬ﺧﺮاﺳﺎن رﺿﻮي‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪.‬‬ ‫‪5‬ـ رﺿﻮي‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬اﻟﻴﮕﻮدرز‪ ،‬ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ﺗﺮاﺑﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺮﺟﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺮاﺳﺎن ﺟﻨﻮﺑﻲ‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪.‬‬

‫روشهي ﺱ ‪&
R‬اد ‪3Q‬ا‪!+‬‬ ‫در ه دم آزرون‬ ‫‪JK‬ﺩ‪-‬ﺩي (&مزاد‪4‬‬

‫‪١‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﺗﺮﺷﻲ‪ ،‬ﻣﺮﺑﺎ‪ ،‬ﻋﺴﻞ‪ ،‬ﻣﻮاد ﻟﺒﻨﻲ و ﺣﻠﻮاﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳـﻨﺘﻲ و ﺑـﺎ اﺑـﺰار‬ ‫آﻻت دﺳﺖﺳﺎز اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﻤﺮهﻫـﺎي ﻣﺨـﺼﻮص‪ ،‬ﻛـﻮزهﻫـﺎي ﺳـﻔﺎﻟﻲ‪،‬‬ ‫ﺧﻴﻚ ﻳﺎ ﻣﺸﻚ و ﻣـﻮادي ﻣﺎﻧﻨـﺪ آﺧـﻮرك‪ ،‬ﺑﻨـﻚ‪ ،‬ﻛﻠﺨﻨـﮓ‪ ،‬ﺑﻨـﺸﻮك‪ ،‬ﺳـﻴﺮﻣﻮك و ﻛـﺎزو‬ ‫ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻨﺘﻲ از ﻧﺴﻠﻲ ﺑـﻪ ﻧـﺴﻞ دﻳﮕـﺮ ﺑـﻪ ارث‬ ‫ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ .‬اﻧﻮاع ﺗﺮﺷﻲﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺮﺑﺎﻫﺎ و ﻣﻮاد ﻟﺒﻨﻲ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﻣﺤـﺼﻮﻻﺗﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ در ﻃﻌـﻢ و‬ ‫ﻧﺤﻮة ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺧـﻲ اﻗـﻼم ﻣﺎﻧﻨـﺪ »ﺗﺮﺷـﻲ ﮔﻠـﻚ و‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﺮ« از ﺳﻮﻏﺎﺗﻲﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .1‬ﻣﺮﺣﻮم ﻣﺤﻤﺪﻣﻬﺪي ﻣﻈﻠﻮمزاده )‪1384‬ـ‪ (1327‬از ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎران ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪ و ﻗـﺪﻳﻤﻲ واﺣـﺪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣـﺮدم ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻜﺎري ﺧﻮد را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰ از ﺳﺎل ‪ 1346‬آﻏﺎز ﻛﺮد)ﺑﺎ وﺟﻮد آﺳﻴﺐدﻳﺪﮔﻲ ﺷﺪﻳﺪ و داﺋﻤﻲ در ﻫﻤـﺎن ﺳـﺎل( و ﺗـﺎ‬ ‫آﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﭘﺮ ﺑﺮﻛﺖ ﺧﻮﻳﺶ اداﻣﻪ داد‪ .‬ﮔﺮدآوري ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻏﻨﻲ و ارزﺷﻤﻨﺪ ﻛﺎزرون و ﭼـﺎپ ﺑﺮﺧـﻲ از اﻳـﻦ ﻣﺘـﻮن از‬ ‫آﺛﺎر ارزﺷﻤﻨﺪ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر اﻳﻦ ﭘﻴﺮ ﺟﺎوﻳﺪان ﻛﺎزروﻧﻲ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺳﻴﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﻌﺰﻳﻪ در ﻛﺎزرون )ﭼﺎپ ﺷﺪه در ﺳﺎل ‪ 1382‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ( آﺷﭙﺰي در ﻛـﺎزرون‬ ‫)ﭼﺎپ ﺷﺪه در ﺳﺎل ‪ 1383‬ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺘﺸﺎرات ﻛﺎزروﻧﻴﻪ( ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺳﻨﺘﻲ و ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ ﻛـﺎزرون )زﻳـﺮ ﭼـﺎپ( اﺷـﻌﺎر‬ ‫ﻣﻠﻲ ﻛﺎزرون )زﻳﺮ ﭼﺎپ( و دو ﻧﺴﺨﻪ دﺳﺘﻨﻮﻳﺲ »ﺳﻠﻤﺎن در ﻓﺎرس« و »ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻛﺎزرون« از دﻳﮕﺮ آﺛﺎر ارزﺷﻤﻨﺪ‬ ‫اﻳﻦ ﺗﻼﺷﮕﺮ ﻋﺮﺻﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎدش ﮔﺮاﻣﻲ و روﺣﺶ ﻗـﺮﻳﻦ رﺣﻤـﺖ ﺑـﺎد‪) .‬ﺑـﺮاي آﺷـﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴـﺸﺘﺮ ر‪.‬ك‪ :‬ﻋﻠـﻲ‬ ‫آﻧــﻲزاده‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓــﻲ ﻳــﻚ ﻓﺮﻫﻨﮕﻴــﺎر‪ ،‬ﻓــﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨــﮓ ﻣــﺮدم‪ ،‬ﺷــﻤﺎره ‪ (161– 163 :9‬ﺗﻨﻈــﻴﻢ از ﺳــﻮﻳﻞ ﻣــﺎﻛﻮﻳﻲ‬ ‫‪[email protected]‬‬

‫‪  150‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬ﮔﺎدوﺷﻪ‪ ،‬ﺧﻤﺮه‪ ،‬ﺧﻴﻚ‪ ،‬ﺗﺮﺷﻲ‪ ،‬ﻣﺮﺑﺎ‪ ،‬ﻣﻮاد ﻟﺒﻨﻲ‪ ،‬ﺣﻠﻮا‬

‫روشﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻛﺎزرون  ‪151‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﺴﺘﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪه رواج ﻧﺪاﺷـﺖ و ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﻣـﻮاد‬ ‫ﻏﺬاﻳﻲ در ﺧﻮد ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎ و ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺮدم ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ در ﻣﻐﺎزهﻫﺎي اﻏﺬﻳﻪ ﻓﺮوﺷـﻲ‬ ‫و ﺑﻘﺎﻟﻲ اﻧﻮاع ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ .‬اﺑﺰار ﻛﺎر اﻏﺬﻳﻪ ﻓﺮوﺷـﻲ و ﺑﻘـﺎﻟﻲ ﻣـﺸﺘﺮك‬ ‫ﺑﻮد ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ در ﺑﻘﺎﻟﻲﻫﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻧﻮاع ﺧﺸﻜﺒﺎر و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬اﺷﻴﺎ و ﻣﻮاد ﻏﻴـﺮ‬ ‫ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬ﺗﺮهﺑﺎر و ﻣﻴﻮه ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫اﺑﺰار ﻛﺎر اﻏﺬﻳﻪ ﻓﺮوﺷﻲﻫﺎ و ﺑﻘﺎﻟﻲﻫﺎ ﻋﺒﺎرت ﺑـﻮد از‪ :‬ﭘﺎﭼـﺎل ﻳـﺎ ﻣﻴـﺰ ﭼـﻮﺑﻲ ﺑـﺰرگ‪،‬‬ ‫ﻃﺒﻘﻪﻫﺎي ﭼﻮﺑﻲ ﻳﺎ ﻓﻠﺰي در اﻃﺮاف دﻛﺎن ﻳﺎ ﻣﻐﺎزه‪ ،‬ﻇﺮوف ﻧﮕﻬﺪاري ﻣـﻮاد ﻏـﺬاﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫ﺑﻄﺮيﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﺟﺎدار دﻫﺎﻧﻪ ﮔـﺸﺎد و ﺳـﺮﭘﻮشدار‪ ،‬ﮔﺎدوﺷـﻪ‪) 2‬ﺳـﻔﺎل ﻟﻌﺎﺑـﺪار ﺑـﺮاي‬ ‫ﻧﮕﻬﺪاري ﻟﺒﻨﻴﺎت و ﺷﻴﺮه و ارده(‪ ،‬ﺻﻨﺪوقﻫﺎي ﭼﻮﺑﻲ ﻣﻴـﻮه‪ ،‬ﮔﻴـﺮه ﺳـﺒﺰﻳﺠﺎت‪ ،‬ﮔـﻮﻧﻲ و‬ ‫ﺟﻮال ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاري ﻏﻼت و ﺣﺒﻮﺑﺎت و ﺧﺸﻜﺒﺎر‪ ،‬ﺣﻠﺐ ﻳﺎ د‪‬ﻟﱢﻪ ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاري ﺧﺸﻜﺒﺎر‬ ‫و روﻏﻦ‪ ،‬ﻗﺎﺷﻖ ﺑﺰرگ ﺑﺮاي ﺑﺮداﺷﺖ ﺧﺸﻜﺒﺎر و ﻏﻼت‪ ،‬ﺗﺮازو و ﻣﻴـﺰان )ﻧـﻮﻋﻲ ﺗـﺮازوي‬ ‫ﺑﺪون دﺳﺘﮕﻴﺮه( و اﻧﻮاع وزﻧﻪﻫﺎي ﺧﺮد و درﺷﺖ از ﭼﻨﺪ ﻣﺜﻘﺎﻟﻲ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺗـﺎ ﭼﻨـﺪ ﻣـﻦ ﻳـﺎ‬ ‫اﻣﺮوزه ﭼﻨﺪ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮﻣﻲ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﭼﺎل‪ ،‬ﺳﻜﻮي ﮔﭽﻲ ﺗﻮ ﺧﺎﻟﻲ ﺑﺎ ﺟﻠﻮي ﺑﺎز ﺑﻮد ﻛﻪ اﻏﺬﻳﻪ ﻓﺮوشﻫﺎ و ﺑﻘﺎلﻫـﺎ ﺗـﺮازو‪،‬‬ ‫ﻣﻴﺰان‪ ،‬دﺧﻞ ﭘﻮل و وزﻧﻪﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﺧﻮد را روي آن ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ و وزﻧﻪﻫﺎي ﺑﺰرگ و‬ ‫ﺳﻨﮕﻴﻦ در داﺧﻞ ﭘﺎﭼﺎل ﭼﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﭘﺎﭼﺎل در ﻃﺮف راﺳﺖ دﻛﺎن ﻗﺮار داده ﻣﻲﺷﺪ وﻟـﻲ‬ ‫اﻣﺮوزه در ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻏﺬﻳﻪ ﻓﺮوﺷﻲﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻴﺰ ﺑﺰرگ و ﻣﺴﻄﺢ ﭼﻮﺑﻲ ﺟﺎي ﭘﺎﭼﺎلﻫـﺎي ﮔﭽـﻲ را‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﭘﺎﭼﺎلﻫﺎي ﮔﭽﻲ در ﻣﻐﺎزهﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در اﻏﺬﻳﻪﻓﺮوﺷﻲﻫﺎ و ﺑﻘﺎﻟﻲﻫـﺎ ﻣـﻲﺗـﻮان ﺳﺮﻛﻪ‪،‬ﺗﺮﺷـﻲ‪ ،‬ﻣﺮﺑـﺎ‪ ،‬ﺷـﻴﺮه اﻧﮕـﻮر و ﺧﺮﻣـﺎ‪،‬‬ ‫ﻧﺸﺎﺳﺘﻪ‪ ،‬آﻟﻮ ﻛﻴﺴﻪ‪ ،‬ﺗﻤﺮﻫﻨﺪي‪ ،‬ﺑﺮﻧﺞ‪ ،‬ﺣﺒﻮﺑﺎت‪ ،‬ادوﻳﻪ‪ ،‬ﻗﻨﺪ و ﺷﻜﺮ و ﭼﺎي‪ ،‬روﻏـﻦ ﻧﺒـﺎﺗﻲ‪،‬‬ ‫ﻛﻨﺠﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺪم‪ ،‬آرد‪ ،‬ﻓﻠﻔﻞ ﺳﺮخ )ﻫﻨﺪي(‪ ،‬ﻓﻠﻔﻞ ﺳـﻴﺎه‪ ،‬ﻟﻴﻤـﻮ ﻋﻤـﺎﻧﻲ‪ ،‬رﻃـﺐ‪ ،‬اَرده‪ ،‬ﻛـﺸﻚ‪،‬‬

‫‪1. pâčâl‬‬ ‫‪2. gâdušeh‬‬

‫‪  152‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫زرﺷﻚ‪ ،‬رب اﻧﺎر‪ ،‬اﻧﻮاع ﻟﺒﻨﻴﺎت‪ ،‬ﺗﺨﻢﻣﺮغ‪ ،‬زﻋﻔـﺮان‪ ،‬اﻧﺠﻴـﺮ ﺧـﺸﻚ‪ ،‬اﻧﺠﻴـﺮ ﺳـﺒﺰ و ﺗـﺎزه‪،‬‬ ‫ﻋﺴﻞ‪ ،‬آﺑﻠﻴﻤﻮ‪ ،‬آب ﻧﺎرﻧﺞ‪ ،‬آﺑﻐﻮره‪ ،‬ﺑﻠﻮط‪ ،‬ﺑﺎدام ﻛﻮﻫﻲ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻛﺮده )آﺧﻮر‪‬ك(‪ ،‬ﺑﺎدام ﻛﻮﻫﻲ‬ ‫ﺗﻠﺦ‪ ،‬ﭘﺴﺘﻪ وﺣﺸﻲ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻛﺮده ) ‪‬ﺑﻨَﻚ(‪ ،‬ﻛﻠﺨﻨﮓ‪) 1‬ﭼﺎﺗﻼﻧﻘﻮش(‪ ،‬ﺑﻨﺸﻮك‪) 2‬ﭘﺴﺘﻪ وﺣـﺸﻲ‬ ‫ﻧﺎرس(‪ ،‬ﺳﻴﺐ ﺗﺮش )ﻛﺎل(‪ ،‬ﺳﻴﺐ رﺳﻴﺪه‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﻴﻮهﻫﺎ و ﺳﺒﺰيﻫﺎي ﺧـﻮردﻧﻲ و ﭘﺨﺘﻨـﻲ‪،‬‬ ‫ﻗﺴﺐ ﻳﺎ ﻗﺼﺐ‪) 3‬ﺧﺮﻣﺎي ﺧـﺸﻚ(‪ ،‬ﺧـﺎرك‪ 4‬ﭘﺨﺘـﻪ )ﻧـﻮﻋﻲ ﻗـﺼﺐ ﭘﺨﺘـﻪ ﻛـﻪ از ﺟﻬـﺮم‬ ‫ﻣﻲآورﻧﺪ(‪ ،‬ﺷﻴﺮﺧﺸﻚ‪ ،‬ﺳﻴﺮﻣﻮك‪) 5‬ﺳﻴﺮ ﺧﻮدرو و ﺻﺤﺮاﻳﻲ(‪ ،‬ﻛﺎزو‪ ،6‬ﮔﺮدو‪ ،‬ﺑـﺎدام‪ ،‬ﻧﻤـﻚ‬ ‫ﺑﻠﻮر‪ ،‬ﻧﻤﻚ ﺳﺎﻳﻴﺪه و دﻳﮕﺮ اﻗﻼم را دﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻏﺬﻳﻪ ﻓﺮوشﻫﺎ ﻳﺎ ﺑﻘﺎلﻫﺎ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ را ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻋﻤـﺪه از ﻣﺰرﻋـﻪداران‪ ،‬ﺑﺎﻏـﺪاران‪،‬‬ ‫ﺗﺠﺎر‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺧﺎﻧﮕﻲ و ﻏﻴﺮه ﺧﺮﻳﺪاري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در ﻣﻐﺎزه ﺑﻪ ﻓـﺮوش‬ ‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻏﺬﻳﻪ ﻓﺮوﺷﻲﻫﺎ و ﺑﻘـﺎﻟﻲﻫـﺎ‪ ،‬ﻧـﺎﻧﻮاﻳﻲ‪ ،‬ﻗـﺼﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻗﻨـﺪرﻳﺰي‪ ،‬ﻗﻨـﺎدي‪،‬‬ ‫ﻋﺼﺎري‪ ،‬ﺣﻠـﻮا ﻓﺮوﺷـﻲ‪ ،‬ﻣـﺮغ ﻓﺮوﺷـﻲ‪ ،‬ﺑـﻼل ﻓﺮوﺷـﻲ‪ ،‬ﻣـﺎﻫﻲ ﻓﺮوﺷـﻲ‪ ،‬آرد ﻓﺮوﺷـﻲ‪،‬‬ ‫ﺣﻠﻮاﭘﺰي‪ ،‬آﺳﻴﺎﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧـﺎنﭘـﺰيﻫـﺎي ﺟﺪﻳـﺪ )ﻣﺎﺷـﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻓـﺎﻧﺘﺰي‪ ،‬ﺳـﻨﮕﻚ( و ﺣﺘـﻲ ﺧـﻮد‬ ‫ﺷﻜﺎرﭼﻴﺎن و اﻣﺜﺎل اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻢ در ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ و ﻓﺮوش اﻧﻮاع ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﻓﺮوﺷﮕﺎهﻫﺎي ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺟﺪﻳﺪ و ﺑـﺴﺘﻪﺑﻨـﺪي ﺷـﺪه وارداﺗـﻲ‪،‬‬ ‫ﻛﺎرﮔﺎهﻫﺎي ﺗﻬﻴﻪ و ﺑﺴﺘﻪﺑﻨﺪي ﺣﺒﻮﺑﺎت‪ ،‬ذرت ﺧـﺸﻚ ﻛﻨـﻲ‪ ،‬اَﻫﻠـﻮك ﺷـﻴﺮﻳﻦﻛﻨـﻲ )ﺑـﺎدام‬ ‫ﻛﻮﻫﻲ(‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ رب ﮔﻮﺟﻪﻓﺮﻧﮕﻲ و ﭘﻮدر ﻟﻴﻤﻮ ﻋﻤﺎﻧﻲ و ﺷﻮر و ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت ﺧﺸﻚ‪ ،‬ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﻫﻤﺒﺮﮔﺮ و ﻛﺎﻟﺒﺎس و ﺳﻮﺳﻴﺲﺳﺎزي و ﺷﻴﺮﻳﻨﻲﺳﺎزي‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪﺑﻨﺪي ﺧﺮﻣﺎ و ﻏﻴـﺮه ﺑـﻪ اﻏﺬﻳـﻪ‬ ‫ﻓﺮوﺷﻲﻫﺎي ﺳﺎﺑﻖ و ﺳﻨﺘﻲ اﻓﺰوده ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺳﻨﺘﻲ ﻛﺎزرون ﺑـﻪ ﻃـﺮز ﺗﻬﻴـﻪ آﻧﻬـﺎ‬ ‫اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫‪1. kolxonag‬‬ ‫‪2. bonšuk‬‬ ‫‪3. gasb‬‬ ‫‪4. xârak‬‬ ‫‪5. sirmuk‬‬ ‫‪6. kâzu‬‬

‫روشﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻛﺎزرون  ‪153‬‬

‫‪1‬ـ ﺗﺮﺷﻲﻫﺎ‪ :‬اﻧﻮاع ﺳﺮﻛﻪ و ﺗﺮﺷﻲﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ زﻧﺎن ﺧﺎﻧﻪدار ﺗﻬﻴﻪ و در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻐﺎزهﻫﺎ‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬زﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح دﺳﺘﺸﺎن ﺧﻮب اﺳـﺖ و در ﺳـﺎﺧﺘﻦ ﺗﺮﺷـﻲ ﻣﻬـﺎرت‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬در ﻓﺼﻮل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺮﺷﻲﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ درﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫اﺑﺰار ﻛﺎر زﻧﺎن ﺗﺮﺷﻲﺳﺎز ﺣﺮﻓﻪاي ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از‪ :‬ﺧﻤﺮه ﺳﺮﻛﻪاي‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻤـﺮه ‪ ،‬ﻛﻠـﻮك‪،‬‬ ‫ﮔﻴﺮه ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻛﺎرد‪ ،‬دﻳﮓ‪ ،‬اﺟﺎق‪ ،‬ﺗﻴﺮ ﭼﻮﺑﻲ و ﻏﻴﺮه‪ .‬ﻣﻮادي ﻛﻪ در ﺳﺮﻛﻪ و ﺗﺮﺷﻲﺳﺎزي ﺑـﻪ‬ ‫ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از‪ :‬ﺑﺎدﻣﺠﺎن ﭼﻴﻦ اول‪ ،‬ﺳﻴﺮﻣ‪‬ﻮك‪ ،‬ﻛﻮرك‪) 2‬ﺷـﺎﺧﻪﻫـﺎي ﺗـﺎزه‬ ‫روﻳﻴﺪه ﮔﻴﺎه َﻛﺒ‪‬ﺮ(‪ ،‬ﮔﻠﻚ‪) 3‬ﺛﻤﺮ رﻳﺰ َﻛﺒ‪‬ﺮ(‪ ،‬ﻫﻮﻳﺞ‪ ،‬ﮔﻞ ﻛﻠﻢ‪ ،‬ﺳـﻴﺐ ﺗـﺮش و ﻛـﺎل‪ ،‬ﭘﻴﺎزﻫـﺎي‬ ‫رﻳﺰ‪ ،‬ادوﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻤﻚ و آب‪.‬‬ ‫ﺳﺮﻛﻪ را زﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺳﺮﻛﻪاﻧﺪازي ﻣﻬـﺎرت داﺷـﺘﻨﺪ از ﻧـﻮﻋﻲ اﻧﮕـﻮر داﻧـﻪ درﺷـﺖ و‬ ‫ﭘﻮﺳﺖ ﻛﻠﻔﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻧﮕﻮر »ﻛﻤﺎﺷﻲ«‪ 4‬درﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع اﻧﮕﻮر در اواﻳﻞ ﺗﺎﺑـﺴﺘﺎن‬ ‫از ﺗﺎﻛﺴﺘﺎنﻫﺎي روﺳﺘﺎي د‪‬وان ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺷﻬﺮ ﻣﻲآﻣﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي ﺗﻬﻴـﻪ ﺳـﺮﻛﻪ اﺑﺘـﺪا اﻧﮕـﻮر را از‬ ‫ﻛﻠﻚﻫﺎ‪) 5‬ﻛُﻼﻫﻚ( و ﺧﻮﺷﻪﻫﺎ ﺟﺪا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و در ﻇﺮف ﺑﺰرﮔﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﮔﻴـﺮه )ﺳـﺒﺪ( ﻳـﺎ‬ ‫ﺻﺎﻓﻲ ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ و ﺗﻤﻴﺰ ﻣﻲﺷﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺟﻠﻮي آﻓﺘﺎب ﭘﻬﻦ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ‬ ‫ﺧﻤﺮه ﺳﺮﻛﻪاي را ﺷﺴﺘﻪ و ﺧﺸﻚ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ و ﻳـﻚ اﻧـﺎر ﺗـﺮش را دو ﻛﭙـﻪ )دو ﻧـﺼﻒ(‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺪﻧﻪ داﺧﻠﻲ ﺧﻤﺮه ﺳﺮﻛﻪاي را اﻧﺎر ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﺮش ﺷﻮد‪ .‬ﺧﻤـﺮه را در‬ ‫ﮔﻮﺷﻪاي از اﺗﺎق ﻳﺎ ﭘﺴﺘﻮي ﺧﺎﻧﻪ ﻳﺎ اﻧﺒﺎري ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ و داﻧـﻪﻫـﺎي اﻧﮕـﻮر را داﺧـﻞ آن‬ ‫ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻗﺪر ﻳﻚ ﻟﻴﻮان »ﺳﺮﻛﻪ ﺳﺎل« را ﻛﻪ ﺳﺎل ﭘـﻴﺶ درﺳـﺖ ﻛـﺮده و ﻧﮕـﻪ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﺮخ رﻧﮓ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬روي اﻧﮕﻮر ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح »ﺑـﻮ«‪ 6‬ﺑـﺮدارد‪.‬‬ ‫ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻪ ﻧﻤﻚ ﺑﻠﻮر ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺣﻼﻟﻲ روي داﻧـﻪﻫـﺎي اﻧﮕـﻮر ﻣـﻲﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ و ﺑـﺎ ﭘﺎرﭼـﻪ‬ ‫ﺿﺨﻴﻤﻲ دﻫﺎﻧﻪ ﺧﻤﺮه را ﻣﻲﺑﺴﺘﻨﺪ و ﻳﻚ ﺧِﺸﺖ ﻳﺎ ﻗﻄﻌﻪ ﺳﻨﮓ ﭘﻬﻨﻲ را روي دﻫﺎﻧﻪ ﺧﻤﺮه‬

‫‪1. bar-xomreh‬‬ ‫‪2. keverak‬‬ ‫‪3. golak‬‬ ‫‪4. komâši‬‬ ‫‪5. kolak‬‬ ‫‪6. bu‬‬

‫‪  154‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﺗﺎ ﺳﻪ ﭼﻬﺎر روز ﺑﻪ آن دﺳﺖ ﻧﻤﻲزدﻧﺪ ﺗﺎ داﻧﻪﻫﺎي اﻧﮕﻮر ﻧـﺸﺖ‪)1‬ﭘﮋﻣـﺮده(‬ ‫ﺷﺪه رﻧﮓ ﻋﻮض ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻣﻘﺪاري آب ﻃﺎﻫﺮ و ﺗﻤﻴﺰ ﻛﻪ روي اﺟﺎق ﻳﺎ در آﻓﺘﺎب‪ ،‬وﻟﺮم ﻳﺎ‬ ‫ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﻠﻮل‪) 2‬ﻧﻴﻢ ﮔﺮم( ﺷﺪه ﺑﻮد را ﺑﻪ اﻧـﺪازهاي ﻛـﻪ آب از روي داﻧـﻪﻫـﺎي اﻧﮕـﻮر‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻴﺎﻳﺪ داﺧﻞ ﺧﻤﺮه ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ دﻫﺎﻧﻪ ﺧﻤﺮه را ﺑﺮاي ﭘﻨﺞ روز دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺑـﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻣﺪت‪ ،‬ﺳﺮاغ ﺧﻤﺮه ﺳﺮﻛﻪاي ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ و ﺳـﺮﭘﻮش آن را ﺑـﺮ ﻣـﻲداﺷـﺘﻨﺪ و ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﻴﺮﭼﻮﺑﻲ ﺗﻤﻴﺰ ﻳﺎ ﺑﺎ دﺳﺖ آﺳﺘﻴﻦ ﺑﺎﻻ زده داﻧﻪﻫﺎي اﻧﮕﻮر ﺑﺎﻻ آﻣﺪه را آﻫﺴﺘﻪ ﻓﺮو ﻣﻲﺑﺮدﻧـﺪ‬ ‫ﺗﺎ آب آن رو ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﺳﺮﭘﻮش ﺧﻤﺮه را ﻣﺠﺪداً ﻣﻲﺑﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﺣﺪود ﺑﻴﺴﺖ روز ﻛﻪ ﺳﺮﭘﻮش ﺧﻤﺮه را ﺑﺮ ﻣﻲداﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬آب و داﻧـﻪ اﻧﮕـﻮر ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺮﻛﻪ و ﺗﻠﻔﻚ‪) 3‬ﺗُﻔﻞ( ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺗُﻠﻔﻚﻫﺎ را ﻛﻪ ﻗﻬﻮهاي رﻧﮓ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻫﻤـﺮاه ﺳـﺮﻛﻪ‬ ‫در ﺻﺎﻓﻲ ﺑﺰرگ ﻛﻪ روي ﺑﺎدﻳﻪ ﻳﺎ ﻇﺮف ﺑﺰرﮔﻲ ﻗﺮار داﺷـﺖ ﻣـﻲرﻳﺨﺘﻨـﺪ و ﺳـﺮﻛﻪاش را‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و درون ﺑﺮ ﺧﻤﺮه )ﺧﻤـﺮه ﻟﻌﺎﺑـﺪار ﺑـﺮاي ﻧﮕﻬـﺪاري ﺳـﺮﻛﻪ( ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺳـﺮو‬ ‫)ﺳﺮآب( و ﺑﺮاي ﻣﺪت ﻳﻜﺴﺎل ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻳﺎ ﻣﻲﻓﺮوﺧﺘﻨـﺪ و ﺗﻠﻔـﻚﻫـﺎ را داﺧـﻞ‬ ‫ﺧﻤﺮه ﺳﺮﻛﻪاي ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ و ﺳﺮﭘﻮش آن را ﻣﻲﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻬـﺎر ﭘـﻨﺞ روز دﻳﮕـﺮ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ دوﺑﺎره آب وﻟﺮم درﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻌﺎدل وزن ﺗﻠﻔﻚﻫـﺎ آب ﻧـﻴﻢﮔـﺮم روي‬ ‫آنﻫﺎ ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ و ﺳﺮش را ﻣﻲﺑـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴـﺴﺖ روز دﻳﮕـﺮ دوﺑـﺎره ﺳـﺮاغ ﺧﻤـﺮه ﺳـﺮﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻳﺎد ﺷﺪه ﺳﺮﻛﻪ دوم آن را ﻫﻢ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و دوﺑﺎره ﺗﻠﻔﻚﻫﺎ را در ﺧﻤﺮه‬ ‫ﺳﺮﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻻزم ﻳﺎ دوﺳﺖ داﺷـﺘﻨﺪ ﺑـﺎ ﻛـﺎﻫﻮ ﻳـﺎ‬ ‫ﺗﺮﺑﺰه‪ 4‬ﺑﺨﻮرﻧﺪ ﻧﮕﻪ ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ و ﺳﺮﻛﻪ دوم را داﺧـﻞ ﻛﻠـﻮك ﻣـﻲرﻳﺨﺘﻨـﺪ و ﺑـﺎ آن اﻧـﻮاع‬ ‫ﺗﺮﺷﻲﻫﺎ را درﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺮﻛﻪ ﺳﺮ آب ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺗﺮشﺗﺮ و ﺳﺮخﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد و اﮔﺮ ﻳﻚ ﺳـﺎل از روي‬ ‫آن ﺑﮕﺬرد ﺑﻪ آن »ﺳﺮﻛﻪ ﺳﺎل« ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬زﻧﺎن ﺗﺮﺷﻲﺳﺎز‪ ،‬از ﺳﺮﻛﻪ اﻧﻮاع ﺗﺮﺷـﻲﻫـﺎ را ﻫـﻢ‬ ‫ﺑﺮاي ﻓﺮوش و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ﺧﺎﻧﻮاده درﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1. našt‬‬ ‫‪2. malul‬‬ ‫‪3. tolfak‬‬ ‫‪4. torbeze‬‬

‫روشﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻛﺎزرون  ‪155‬‬

‫ﺗﺮﺷﻲ ﺑﺎدﻣﺠﺎن‪ :‬اﻳﻦ ﺗﺮﺷـﻲ را ﻛـﻪ ﺑـﻪ آن ﺗﺮﺷـﻲ ﺑـﺎدﻧﺠﻮن‪ 1‬ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ از ﺳـﺮﻛﻪ و‬ ‫ﺑﺎدﻣﺠﺎن رﻳﺰي ﻛﻪ ﺑﻪ آن »وارووك« )ﺑﺎزروﻳﻚ‪ ،‬ﺑﺎزروﻳﻴﺪه‪ ،‬دوﺑﺎره ﺛﻤﺮ داده( ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ و‬ ‫از ﭼﻴﻦ دوم ﺑﻮﺗﻪﻫﺎي ﺑﺎدﻣﺠﺎن ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳـﺪ ﻛـﻪ رﻳﺰﺗـﺮ از ﺑﺎدﻣﺠـﺎن ﭼـﻴﻦ اول اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫درﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫زﻧﺎن ﺗﺮﺷﻲﺳﺎز‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﻛﺎرد‪ ،‬ﻧﻮك آوﻳﺰهﻫﺎي ﻛﻼﻫﻚ ﺑﺎدﻣﺠﺎن را ﻛﻪ ﺳﺒﺰ رﻧﮓ اﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و ﻃﺮف دﻳﮕﺮ را ﻫﻢ از درازا و از وﺳﻂ ﺗﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻪ ﻛﻼﻫﻚ دو ﻛﭙﻪ )دو ﻧﺼﻒ(‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﺮ دو ﻛﭙﻪ ﺑﻪ ﻛﻼﻫﻚ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻻي ﻛﭙﻪﻫﺎ ﻧﻤﻚ ﺳـﺎﻳﻴﺪه ﻣـﻲﭘﺎﺷـﻨﺪ و‬ ‫ﺑﺎدﻣﺠﺎن را در ﻳﻚ ﮔﻴﺮه )ﺳﺒﺪ( ﺑﺰرگ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ وﻳﻚ ﺟﻞ ﻛﻬﻨﻪ ﺗﻤﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔـﻮﻧﻲ ﻳـﺎ‬ ‫ﭘﺎرﭼﻪ ﺗﻤﻴﺰ و ﺿﺨﻴﻢ روي ﺑﺎدﻣﺠﺎنﻫﺎ ﭘﻬﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻪ ﺳﻨﮓ درﺷـﺖ و ﭘﻬـﻦ را‬ ‫روي ﺟ‪‬ﻞ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﺗﺎ روي ﺑﺎدﻣﺠﺎنﻫﺎ ﻓﺸﺎر وارد ﻛﻨﺪ ﺗﺎ زﻫﺮﺷﺎن ﺑﻴﺮون ﺑﺮﻳﺰد‪ .‬اﻳﻦ ﻛـﺎر‬ ‫را »ﺗﻨﮓ ﻫﺸﺘﻦ«‪) 2‬در ﻓﺸﺎر ﻗﺮار دادن ﺑﺮاي ﺧﺎرج ﻛﺮدن زﻫﺮ و ﻧﻤﻚ( ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬ﺑﺎدﻣﺠﺎنﻫﺎ را ﺷﺴﺘﻪ و در ﻳﻚ ﻇﺮف ﭘﻬﻨﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻴﻨﻲ ﻳـﺎ ﺗـﻮﻳﺰه‬ ‫)ﻃﺒﻖ ﻟﺒﻪدار ﻧﺎنﺧﻮري( ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﺗﺎ در ﻣﻘﺎﺑـﻞ آﻓﺘـﺎب ﻧﻴﻤـﻪ ﺧـﺸﻚ ﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎدﻣﺠﺎنﻫﺎي آﻓﺘﺎب دﻳﺪه را در دﻳﮓ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻣﻘﺪاري ﺳﺮﻛﻪ و زردﭼﻮﺑﻪ ﺑـﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ آنﻫﺎ را ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورﻧﺪ و در ﻇﺮف دﻳﮕﺮي ﻣﻲرﻳﺰﻧـﺪ ﺗـﺎ ﺧﻨـﻚ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮﻃﻲ از ﺳﻴﺮ ﺧﺸﻚ ﭘﻮﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﻫﺎون ﻛﻮﺑﻴـﺪه‪ ،‬زردﭼﻮﺑـﻪ‪،‬‬ ‫ﻓﻠﻔﻞ ﺳﺮخ ﻛﻮﺑﻴﺪه و ﻧﻌﻨﺎع ﺧﺸﻚ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻻﻳﻪ ﻻﻳﻪ ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﺑﺎدﻣﺠﺎنﻫﺎي آﻣـﺎده‬ ‫را در ﻛُﻠﻮك ﺑﺰرﮔﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﺮﺷﻲ ﺑﺎدﻣﺠﺎن را ﺑﺨﻮاﻫﻨـﺪ ﺑـﺮاي ﻣـﺪت ﻃـﻮﻻﻧﻲ‬ ‫ﻧﮕﻬﺪاري ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪاري ﻣﻮﺳﻴﺮ )ﺳﻴﺮ ﺧﻮدروي ﺻـﺤﺮاﻳﻲ( ﺷـﻴﺮﻳﻦ ﻛـﺮده را در ﻣﻘـﺪاري‬ ‫ﺳﺮﻛﻪ ـ ﻫﻤﺎن ﺳﺮﻛﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎدﻣﺠﺎنﻫﺎ را در آن ﺟﻮﺷﺎﻧﺪهاﻧـﺪ ـ ﻣـﻲرﻳﺰﻧـﺪ و روي اﺟـﺎق‬ ‫ﻣﻲﺟﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺗﺎ ﭘﺮ ﺷﺪن ﻛُﻠﻮك ﻳﻚ ردﻳﻒ ﺑﺎدﻣﺠﺎن و ﻳـﻚ ردﻳـﻒ ﺳـﻴﺮﻣﻮك در آن‬ ‫ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻻزم ﻧﻤﻚ ﺳﺎﻳﻴﺪه ﻳﺎ ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻪ ﻧﻤﻚ ﺑﻠﻮر روي آﻧﻬﺎ ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ ﻳﺎ ﻗﺮار‬ ‫‪1. bâdenjun‬‬ ‫‪2. tang-heštan‬‬ ‫‪3. tevizeh‬‬

‫‪  156‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه آن ﻗﺪر ﺳﺮﻛﻪ روي آﻧﻬـﺎ ﻣـﻲرﻳﺰﻧـﺪ ﺗـﺎ ﻛﻠـﻮك ﭘـﺮ ﺷـﻮد و ﺳـﺮﻛﻪ روي‬ ‫ﺑﺎدﻣﺠﺎنﻫﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ‪ .‬دﻫﺎﻧﻪ ﻛﻠﻮك را ﺑﺎ ﭘﺎرﭼﻪ ﺗﻤﻴﺰي ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ و در ﮔﻮﺷﻪاي ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨـﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺎدﻣﺠﺎن ﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﺮﺳﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﺮﺷﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫زنﻫﺎي ﺗﺮﺷﻲﺳﺎز ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن از ﻫﺮ ﻧﻮع ﺑﺎدﻣﺠﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨـﺪ ﺗﺮﺷـﻲ درﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﻨﮓ ﮔﺬاﺷﺘﻦ‪ ،‬آنﻫﺎ را ﻛﭙﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در ﻛﻤﻲ ﺳﺮﻛﻪ ﻳﺎ آب ﻣﻲﺟﻮﺷﺎﻧﻨﺪ و‬ ‫ﻻي آنﻫﺎ را ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮط ﻳﺎد ﺷﺪه ﭘﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻳـﺎ ﭘـﺮ ﻧﻜـﺮده در ﻛﻠـﻮك روي آنﻫـﺎ ﺳـﺮﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﺳﺮﭘﻮش آن را ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ و در ﮔﻮﺷﻪاي ﻣﻲﻧﻬﻨﺪ ﺗﺎ ﺟﺎ ﺑﻴﻔﺘﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺷﻲ ﻟﻴﺘﻚ‪ :1‬ﺗﺮﺷﻲ ﻟﻴﺘﻪ را »ﻟﻴﺘﻚ« ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ .‬زﻧـﺎن ﺗﺮﺷـﻲﺳـﺎز‪ ،‬اﻳـﻦ ﺗﺮﺷـﻲ را از‬ ‫ﺑﺎدﻣﺠﺎن ﺧﺸﻚ ﺷﺪه‪ ،‬درﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن در زﻣﺎن ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﺎدﻣﺠﺎن ﻣﻘﺪار زﻳـﺎدي از آن‬ ‫را ﻣﻲﺧﺮﻧﺪ و ﻣﺜﻞ ﺑﺎدﻣﺠﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺮﺷﻲ آﻣﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ آﻣﺎده و ﺧﺸﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و‬ ‫ﺑﺮاي ﻓﺼﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎدﻣﺠﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺷﻲ ﺑﺎدﻣﺠﺎن را ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در آب ﻣـﻲﺟﻮﺷـﺎﻧﻨﺪ ﺗـﺎ ﻧـﺮم‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎدﻣﺠﺎنﻫﺎ را ﺑﺎ دﺳﺖ ﻓﺸﺎر ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺗﺎ آب آن ﺧـﺎرج ﺷـﻮد و ﺑﻌـﺪ ﻫﻤـﻪ را‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻮا ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﻤﻲ ﺧﺸﻚ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ آنﻫﺎ را در ﻣﻘﺪاري ﺳﺮﻛﻪ ﻣﻲﺟﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‬ ‫و ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻨﻚ ﺷﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﺨﻠﻮط ﺳﻴﺮ ﻛﻮﺑﻴﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﻓﻠﻔﻞ‪ ،‬ﻧﻤﻚ و زردﭼﻮﺑﻪ را ﺑـﺎ‬ ‫ﻟﻴﺘﻪﻫﺎ در ﻛﻠﻮك ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﺳﺮﻛﻪ را ﻫﻢ ﺑـﻪ آنﻫـﺎ اﺿـﺎﻓﻪ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و دﻫﺎﻧـﻪ ﻛﻠـﻮك را‬ ‫ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ و در ﮔﻮﺷﻪاي ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎ ﺑﻴﻔﺘﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﺗﺮﺷﻲ ﻟﻴﺘﻚ )ﻟﻴﺘﻪ( را از ﭼﺮخ ﻛﺮدن ﺑﺎدﻣﺠﺎن ﻟﻴﺘﻪ‪ ،‬ﻫـﻮﻳﺞ‪ ،‬ﻓﻠﻔـﻞ دﻟﻤـﻪ‪ ،‬ﺧﻴـﺎر‪،‬‬ ‫ﻧﻌﻨﺎع‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮي‪ ،‬ﺗﺮﺧﺎن و ﮔﺸﻨﻴﺰ درﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻤﻪ را در ﻛﻠﻮك ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﻘﺪار‬ ‫ﻻزم زردﭼﻮﺑﻪ‪ ،‬ﻓﻠﻔﻞ ﻗﺮﻣﺰ و ﻧﻤﻚ ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ و ﺳﺮﻛﻪ را روي آﻧﻬﺎ ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﺳﺮﭘﻮش‬ ‫ﻛﻠﻮك را ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و در ﮔﻮﺷﻪاي ﻣﻲﻧﻬﻨﺪ‪ .‬ده روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺷﻲ آﻣﺎده ﻣﺼﺮف ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺷﻲ ﻛﻮرك‪ :2‬اﺑﺘﺪا ﻣﻘﺪاري »ﻛﻮرك« ﻛﻪ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﺗﺎزه روﻳﻴﺪه ﮔﻴﺎه َﻛﺒ‪‬ﺮ اﺳﺖ را از‬ ‫ﻛﻮرك ﻓﺮوﺷﺎن دورهﮔﺮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را در اواﺧﺮ ﺑﻬﺎر از ﺑﻴﺎﺑﺎنﻫـﺎي اﻃـﺮاف ﺷـﻬﺮ ﭼﻴـﺪهاﻧـﺪ‬ ‫ﺧﺮﻳﺪاري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در ﺣﺼﻴﻦ ﺑﺰرگ ﺳﻔﺎﻟﻲ ﻣـﻲرﻳﺰﻧـﺪ‪ ،‬از آب ﭘـﺮ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و دو ﺳـﻪ‬ ‫‪1.litak‬‬ ‫‪2.keverak‬‬

‫روشﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻛﺎزرون  ‪157‬‬

‫روزي ﺻﺒﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ زﻫﺮ آنﻫﺎ داﺧﻞ آب ﺑﺮود ﺳﭙﺲ آﺑﺶ را ﻋﻮض ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛـﺎر‬ ‫را در ﻣﺪت ‪ 6‬ﺗﺎ ‪ 9‬روز ﺳﻪ ﺑﺎر اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ آﺑﺶ را ﻋﻮض ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻠﺨـﻲ ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود و ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪاري ﻧﻤﻚ ﺑﺮ ﻛﻮركﻫﺎ ﻣﻲﭘﺎﺷﻨﺪ و ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻮا ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ آن ﻫﺎ را در ﻛﻠﻮك ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﭼﻨﺪ ﺧﻮﺷﻪ ﻓﻠﻔﻞ و ﮔـﺎﻫﻲ ﭼﻨـﺪ ﺧﻮﺷـﻪ »ﺑ‪‬ﻨـﺸﻮ‪‬ك«‬ ‫)ﭘﺴﺘﺔ وﺣﺸﻲ ﻧﺎرس( روي ﻛﻮركﻫﺎ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻛﻠﻮك را از ﺳـﺮﻛﻪ ﭘـﺮ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و‬ ‫دﻫﺎﻧﻪاش را ﺑﺎ ﭘﺎرﭼﻪ ﺗﻤﻴﺰ ﭼﻨﺪ ﻻ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ و در ﮔﻮﺷﻪاي ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻳـﻚ ﻣـﺎه‬ ‫ﻛﻮركﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺮﺷﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺧﻮردن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻧﻮع دﻳﮕﺮ ﺗﺮﺷﻲ ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬ﺗﺮﺷﻲ ﻛﻮرك ﺗَﻠﺨَﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي »ﺧﻴﺮ ﻣـﺴﻠﻤﺎن« درﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺟﻨﺒﺔ داروﻳﻲ دارد و ﺑﺮاي رﻓﻊ ﺳﻮدا و ﺟﻮش ﻟﺜﻪﻫﺎي دﻧﺪان ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺷﻲ ﻛﻮركﻫﺎي ﺗﻤﻴﺰ ﺷﺪه را ﺑﺎ ﻛﻤﻲ آب و ﻧﻤﻚ ﺳﺎﻳﻴﺪه ﺷﺪه ﺧـﻴﺲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در ﻛﻠﻮك ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و دﻫﺎﻧﻪ ﻛﻠﻮك را ﺑﺎ ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﭼﻬﺎر ﭘﻨﺞ روز‪،‬‬ ‫ﻛﻠﻮك را ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ در ﮔﻮﺷﻪ اﺗﺎق ﻳﺎ ﭘﺴﺘﻮ ﺑﻪ ﻃﻮر اُرﻳﺐ د‪‬ﻣ‪‬ﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ و ﺗـﻪ ﻛﻠـﻮك را ﺑـﻪ‬ ‫دﻳﻮار و دﻫﺎﻧﻪاش را روي زﻣﻴﻦ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺗﺎ زﻫﺮ ﻛﻮركﻫﺎ ﺧﺎرج ﺷـﻮد‪ .‬دو ﺳـﻪ روز‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻛﻠﻮك را ﺳﺮ ﺑﺎﻻ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و ﺳـﺮﻛﻪ درون ﻣـﻲرﻳﺰﻧـﺪ و دﻫﺎﻧـﻪاش را ﻣـﻲﺑﻨﺪﻧـﺪ و‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﺶ ﻫﻔﺖ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ ﻛﻮرك ﺗﻠﺨﻚ ﺟﺎ ﺑﻴﻔﺘﺪ و ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺷﻲ ﮔُﻠﻚ و ﻣﻮﺳﻴﺮ‪ :‬در اواﻳﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي ﮔﻠﻚ‪ 2‬ﻛﻪ ﺛﻤﺮ رﻳﺰﮔﻴﺎه َﻛﺒ‪‬ﺮ ﻳـﺎ‬ ‫ﻟَﮕﺠﻴﻦ اﺳﺖ از ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن دورهﮔﺮد و ﺑﻴﺎﺑﺎنرو ﺧﺮﻳﺪاري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در ﺣـﺼﻴﻨﻲ ﭘـﺮ از‬ ‫آب ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ‪ .‬ﻧﻮع درﺷﺖﺗﺮ آن را ﻫﻢ ﺑﺎ ﻛـﺎرد دو ﻧـﺼﻒ ﻳـﺎ ﭼﻨـﺪ ﻗـﺎچ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و در‬ ‫ﺣﺼﻴﻦ آب ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ‪.‬‬ ‫زﻧﺎن ﺗﺮﺷﻲﺳﺎز‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ زﻫﺮ ﮔﻠﻚﻫﺎ زودﺗﺮ ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻪ ﺳﻨﮓ درﺷﺖ‬ ‫را روي آنﻫﺎ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﮔﻠﻚﻫﺎ ﻓﺸﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮي وارد ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از دو ﺳـﻪ روز آﺑـﺶ‬

‫‪1.keverak-talxak‬‬ ‫‪ .2‬ﺛﻤﺮ ﮔﻴﺎه ﺧﻮدرو و ﺧﺎردار و ﺗﻠﺦ ﻣﺰه » َﻛﺒ‪‬ﺮ« ‪ kabar‬ﻛﻪ ﺷﺒﺎﻫﺘﻲ ﺑﻪ »ﺧـﺎگ« )ﺗﺨـﻢﻣـﺮغ( دارد اﻟﺒﺘـﻪ رﻳﺰﺗـﺮ از آن‬ ‫اﺳﺖ و ﺑﻪ آن »ﺧﺎﮔُﻮك« ‪ xâguk‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺧﺎﮔﻮك ﻧﺎرس و رﻳﺰ را ﻛﻪ ﺗﺎزه از ﮔـﻞ ﺑﻴـﺮون آﻣـﺪه »ﮔُﻠـﻚ« ‪golak‬‬ ‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ و ﺑﺎ آن ﺗﺮﺷﻲ درﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪  158‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫را ﻋﻮض ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺗﺎ ﻫﺸﺖ ﻧﻪ روز‪ ،‬روزي ﻳﻚ ﺑﺎر آب آن را ﻋـﻮض ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺳـﭙﺲ‬ ‫ﮔﻠﻚﻫﺎ را آن ﻗﺪر ﻣﻲﺷﻮﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻠﺨﻲ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ از ﺑﻴﻦ ﺑـﺮود و ﺑـﻪ اﺻـﻄﻼح ﺷـﻴﺮﻳﻦ‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬آنﮔﺎه ﻧﻤﻚ ﺳﺎﻳﻴﺪه ﺷﺪه را روي آنﻫﺎ ﻣﻲﭘﺎﺷﻨﺪ و در ﻳـﻚ ﻳـﺎ ﭼﻨـﺪ ﺳـﻴﻨﻲ ﺑـﺰرگ‬ ‫ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻓﺘﺎب ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﻤﻲ ﺧﺸﻚ ﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﻣﻘـﺪاري ﻣﻮﺳـﻴﺮ‬ ‫ﻗﺎچ ﻗﺎچ ﻛﺮده ﺷﻴﺮﻳﻦ را ﻧﻤﻚ ﻣﻲزﻧﻨﺪ و ﻣﻘﺎﺑـﻞ آﻓﺘـﺎب ﭘﻬـﻦ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﮔﻠـﻚﻫـﺎ را در‬ ‫ﻣﻘﺪاري ﺳﺮﻛﻪ ﻣﻲﺟﻮﺷﺎﻧﻨﺪ و ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻴﺮﻫﺎ در ﻛﻠﻮك ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ ﺳـﭙﺲ ﻣﻘـﺪاري زردﭼﻮﺑـﻪ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻚ و ﻓﻠﻔﻞ ﻛﻮﺑﻴﺪه را ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻛﻠﻮك را ﺑﺎ ﺳﺮﻛﻪ ﭘﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﻲﮔﺬارﻧـﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺮﺷﻲ )ﮔﻠﻚ و ﻣﻮﺳﻴﺮ( ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻛﻨﺎر د‪‬ﻣﭙ‪‬ﺨﺖ )دﻣﻲ( و ﻛﺒﺎب ﺻﺮف ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫ﻃﺮﻓﺪاران زﻳﺎدي دارد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻮﻏﺎﺗﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ از آن ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺷﻲ ﮔُﻞﻛﻠﻢ‪ :‬ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ اﻳـﻦ ﺗﺮﺷـﻲ اﺑﺘـﺪا ﻣﻘـﺪاري ﻧﻤـﻚ روي ﮔـﻞ ﻛﻠـﻢ ﺳـﻔﻴﺪ‬ ‫ﻣﻲﭘﺎﺷﻨﺪ و ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ آﻧﻬﺎ را در ﻛﻠﻮك ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘـﺪاري ﻫـﻮﻳﺞ‬ ‫ﭘﻮﺳﺖ ﻛﻨﺪه و ﻗﺎچ ﻗﺎچ را ﻫﻢ ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻛﻠﻮك را از ﺳـﺮﻛﻪ ﭘـﺮ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎ ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺮﺷﻲ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﻣﺎه ﻃﻮل ﻣـﻲﻛـﺸﺪ ﺗـﺎ ﺟـﺎ ﺑﻴﻔﺘـﺪ و ﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺷﻲ ﮔﻞﻛﻠﻢ را ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﮔﻠﻚ و ﻣﻮﺳﻴﺮ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺨﻠﻮط درﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ‬ ‫ﺷﻠﻐﻢ ﭘﻮﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺧﺮد ﻛﺮده و ﻧﻤﻚ زده را ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫زﻧﺎن ﺗﺮﺷﻲﺳﺎز‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺮﺷﻲﻫﺎي ﻳﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺮﺷﻲﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﺜﻞ ﻟﻴﻤﻮ‪ ،‬ﭘﻴﺎز رﻳـﺰ‪،‬‬ ‫ﺷﻠﻐﻢ‪ ،‬ﺳﻴﺐ ﺳﺒﺰ و ﻧﺎرس )ﺳﻴﺐ ﺗﺮش(‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮط ﺳﺒﺰيﻫﺎ )ﺗﺮه‪ ،‬رﻳﺤﺎن‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮي و ﻧﻌﻨﺎع‬ ‫ﺳﺒﺰ(‪ ،‬ﻫﻮﻳﺞ و ﻓﻠﻔﻞ ﺳﺒﺰ را ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﺮﻳﻖ وﻟﻲ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﮔـﺎﻫﻲ ﻣﺨﻠـﻮط درﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻣﺮﺑﺎﻫﺎ‪ :‬زﻧﺎن ﻣﺮﺑﺎﺳﺎز اﻧﻮاع ﻣﺮﺑﺎﻫﺎ را از ﻛﺪو‪ ،‬ﻫﻮﻳﺞ‪ ،‬ﺳﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻪ‪ ،‬ﺗﻮتﻓﺮﻧﮕﻲ‪ ،‬ﺧﻴـﺎر‬ ‫و ﻏﻴﺮه درﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮاد ﻻزم و اﺻﻠﻲ آﻧﻬﺎ ﺷﻴﺮه ﺷﻜﺮ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻋﺮﻗﻴﺠﺎت و ﻣﻴـﻮهﺟـﺎت‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻏﻴﺮ از ﻣﺮﺑﺎي ﻛﺪو ﻛﻪ ﻃﺮز ﺗﻬﻴﻪ آن ﺑﺎ ﻣﺮﺑﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻓﺮق دارد‪ ،‬ﻣﺮﺑﺎﻫـﺎي دﻳﮕـﺮ را‬ ‫ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ درﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫روشﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻛﺎزرون  ‪159‬‬

‫در ﺟﻮﺷﺎﻧﺪة ﺷﻜﺮ و آب ﻳﻜﻲ از ﻣﻮاد ﻳﺎد ﺷﺪه را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻘﺪاري از ﻫﺮ ﻧﻮع ﻋﺮﻗـﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻼب ـ ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﻫﻢ ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮاد ﺑﻪ اﻧـﺪازه‬ ‫ﻛﺎﻓﻲ ﺟﻮﺷﻴﺪﻧﺪ از روي اﺟﺎق ﺑﺮﻣﻲدارﻧﺪ و ﻣﻲﮔﺬارﻧـﺪ ﺗـﺎ ﺳـﺮد ﺷـﻮد‪ .‬ﺳـﭙﺲ آن را در‬ ‫ﺑﻄﺮيﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ‪ .‬در ﺗﻬﻴﻪ ﻣﺮﺑﺎﻫﺎ ﺑﻮﻳﮋه ﻣﺮﺑﺎي ﻫﻮﻳﺞ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺑـﺎ‬ ‫ر‪‬س ﻛﻨﺪ و ﺷﻜﺮك ﻧﺰﻧﺪ ﻣﻘﺪاري آﺑﻠﻴﻤﻮ ﻳﺎ ﺟﻮﻫﺮ ﻟﻴﻤﻮ ﻫﻢ ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺑﺎي ﻛﺪو را ﻫﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛـﻪ ﻣﻘـﺪاري ﻛـﺪوي ﻣﺨـﺼﻮص ﻣﺮﺑـﺎ‬ ‫ﺳﺎزي را ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺪ رﻧﮓ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻮﺳﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺗﺨﻢﻫﺎي آن را ﻫﻢ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورﻧـﺪ و‬ ‫ﻗﺎچ ﻗﺎچ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در آﻫﻚ آب دﻳﺪه و ﺧﺸﻚ ﻣﻲﺧﻮاﺑﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻘـﺪاري آﻫـﻚ روي‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻣﻲﭘﺎﺷﻨﺪ و ﺗﺎ ﺳﻪ ﭼﻬﺎر روز در ﮔﻮﺷﻪاي ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺗُﺮد ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑـﻪ‬ ‫دﻗﺖ ﻣﻲﺷﻮﻳﻨﺪ و در ﺷﻴﺮه ﺷﻜﺮ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺑﺎ ﺟﻮﺷﺎﻧﺪن ﺷﻜﺮ در آب ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻣـﻲآﻳـﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و روي اﺟﺎق ﻣﻲﺟﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻻزم ﮔﻼب ﻳﺎ ﻋﺮق ﺑﻬﺎرﻧﺎرﻧﺞ ﺑﻪ آن اﺿـﺎﻓﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺗﻬﻴﻪ ﺑﻪ ﻟﻴﻤﻮ‪ :‬ﺑﻪ ﻟﻴﻤﻮ را از ﺟﻮﺷﺎﻧﺪن و ﺗﻬﻴﻪ ﺷﻴﺮه ﺷﻜﺮ ﻏﻠﻴﻆ و رﻳﺨـﺘﻦ ﻋـﺼﺎره‬ ‫ﺛﻤﺮ »ﺑﻪ« و آﺑﻠﻴﻤﻮ و رﻧﮓ ﺧﻮراﻛﻲ و ﻏﻴﺮه ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -4‬ﺷﻴﺮه اﻧﮕﻮر‪ :‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻛـﺎزرون ﻣﻨﻄﻘـﻪاي ﻛﻮﻫـﺴﺘﺎﻧﻲ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ دﻟﻴـﻞ‬ ‫درﺧﺘﺎن اﻧﮕﻮر )زرﺗﺎك( در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ آن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﭘﺮورش ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ و ﺛﻤﺮ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻮﻳﮋه در ﻧﻘﺎط ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ روﺳﺘﺎي د‪‬وان ﻛﻪ اﻧﮕﻮر آن در اﺳﺘﺎن ﻓﺎرس ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﺤﺼﻮل ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻏﺬاﻳﻲ دوان‪ ،‬ﻛﺸﻤﺶ‪ ،‬ﻣﻮﻳﺰ و ﺷﻴﺮه اﻧﮕـﻮر ﺑـﻮد‪.‬‬ ‫ﻛﺎرﮔﺎهﻫﺎي ﺷﻴﺮهﭘﺰي در ﺗﻤﺎم ﻧﻘﺎط ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﻏﻲ دوان و در ﻣﻴﺎن ﺗﺎﻛﺴﺘﺎنﻫﺎ ﺑﺮﭘﺎ ﺑﻮد و ﻫـﺮ‬ ‫ﻛﺎرﮔﺎه ﺑﻴﻦ ﭼﻬﺎر ﺗﺎ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﻨﮕﺎب ﺑﺎ ﻛﺮوش‪ 1‬داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﻳـﻚ از ﻛـﺮوشﻫـﺎ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺷﺶ ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﺣﺠﻢ داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت از ﭘﻨﺠﺎه ﺗﺎ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم اﻧﮕﻮر در‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﻴﺮهﭘﺰﻫﺎ‪ ،‬آب اﻧﮕﻮرﻫﺎ را در ﻛﺮوش ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﮔِﻞ ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ ﺑـﻪ آن‬ ‫ﻣﻲزدﻧﺪ ﺗﺎ ﭼﺮوﻛﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ آب اﻧﮕﻮر را در ﻇﺮف ﻣﺴﻲ ﺑﺰرگ ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎﺗﻴـﻞ ـ‬ ‫روي اﺟﺎق ﻣﻲﺟﻮﺷﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺷﻴﺮهاش را ﻛﻪ رﻧﮓ ﻋﻮض ﻣﻲﻛﺮد و ﻗﻬﻮهاي ﺳﻴﺮ ﻣﻲﮔﺮدﻳـﺪ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﮔِﻞ و زواﻳﺪ آن را دور ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬از ﻫﺮ ﭘﻨﺞ ﻣﻦ اﻧﮕﻮر‪ ،‬ﻳـﻚ ﻣـﻦ‬ ‫‪1. kerovš‬‬

‫‪  160‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﺷﻴﺮه اﻧﮕﻮر ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآوردﻧﺪ‪ .‬ﺷﻴﺮهﻫﺎي ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه را در ﺧﻴﻚﻫـﺎي ﻣﺨـﺼﻮص ﺣﻤـﻞ‬ ‫ﺷﻴﺮه ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺷﻬﺮ ﻋﺮﺿـﻪ ﻣـﻲ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬در ﻛﻮﻫﻬـﺎ و ﺗﺎﻛـﺴﺘﺎنﻫـﺎي د‪‬وان و‬ ‫اﻃﺮاف آن در ﺣﺪود ﻳﻜﺼﺪ ﻛﺎرﮔﺎه ﺷﻴﺮهﭘﺰي وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ در ﭼﻬﺎر ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﻏﻲ واﻗﻊ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﺮﻛﻮه‪ ،‬ﭘﺎﻛﻮه‪ ،‬ﭘﺸﺖﻛﻮه و ﺟﻨﻮب دوان از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -5‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻋﺴﻞ‪ :‬ﺧﺮﻣﻲدﺷﺖ و ﺻﺤﺮا و ﻛﻮه و ﺗﭙﻪﻫـﺎ و وﺟـﻮد ﮔـﻞﻫـﺎي ﻓـﺮاوان و‬ ‫اﻋﺘﺪال ﻫﻮا‪ ،‬ﻋﺪهاي از اﻫﺎﻟﻲ را ﺑﻪ زﻧﺒﻮرداري و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻋﺴﻞ وادار ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ‬ ‫را »ﻣﺶ«‪ 1‬و زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ وﺣﺸﻲ را »ﻣﺸﻜﻮرك«‪ 2‬ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ ﻛﻪ در ﺷﻜﺎفﻫﺎ و ﺣﻔـﺮهﻫـﺎي‬ ‫ﻛﻮه و ﺗﭙﻪ و درﺧﺖ‪ ،‬ﻋﺴﻞرﻳﺰي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﺴﻞ ﻣﺸﻜﻮركﻫﺎ ﭼﻜّـﻪ وﺧـﺎﻟﺺ اﺳـﺖ و از‬ ‫ﻋﺴﻞ ﻣ‪‬ﺶﻫﺎ ﻛﻪ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﺧﻮردﺷـﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮﻏﻮبﺗﺮ و ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫زﻧﺒﻮرداري ﺑﻪ ﺳﺒﻚ ﺳﻨﺘﻲ از ﻗﺪﻳﻢ‬ ‫در اﻳﻦ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن راﻳـﺞ ﺑـﻮده و ﻫﻨـﻮز‬ ‫ﻫــﻢ ﻛــﻢ و ﺑــﻴﺶ رواج دارد‪ .‬اﻣــﺮوزه‬ ‫زﻧﺒــﻮرداري اﻏﻠــﺐ ﺑــﻪ ﺳــﺒﻚ ﺟﺪﻳــﺪ‬ ‫اﻧﺠــﺎم ﻣــﻲﮔﻴــﺮد‪ .‬ﺳــﺎﺑﻖ ﺑــﺮ اﻳــﻦ‪،‬‬ ‫زﻧﺒﻮرداران‪ ،‬در ﻣﺤﻞ ﻧﮕﻬﺪاري زﻧﺒـﻮر‬ ‫ﻛﻪ ﮔﻮﺷﻪاي از ﺣﻴﺎط وﺳﻴﻊ ﻣﻨﺰلﺷـﺎن‬ ‫ﻳﺎ ﺑـﺎغ و ﻣﺰرﻋـﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﭼﻨـﺪ ﺳـﻜﻮي‬ ‫ﺳﻨﮕﻲ ﺑﺎ روي ﻫﻢ ﻗـﺮار دادن ﻗﻄﻌـﺎت‬ ‫ﺳﻨﮓ ﺑﺮ روي ﻫﻢ در ﻳﻚ ردﻳﻒ و ﺑﻪ‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻧﺪﻛﻲ از ﻫﻢ ﺑﺮﭘﺎ ﻳﺎ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻛﺮهﭼﻴﻦ‪ 3‬ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و روي ﻫﺮ ﺳﻜﻮي ﻳﺎ ﻛـﺮه ﻳـﻚ ﻛﻨـﺪوي ﺳـﻔﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ آن »ﻫـﺮه«‬

‫‪1. maš‬‬ ‫‪2. maškurak‬‬ ‫‪3. karreh-čin‬‬ ‫‪4. hereh‬‬

‫روشﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻛﺎزرون  ‪161‬‬

‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﻔﺎﻟﮕﺮان ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ دﻫﺎﻧـﻪﻫـﺎي ﺑـﺎز‬ ‫ﻫﺮهﻫﺎ در ﻳﻚ ﺳﻤﺖ وﺳﻮراخﻫﺎي رﻳﺰ ﭘﻴﺶ روي آن ﻛﻪ زﻧﺒﻮرﻫﺎ داﺧﻞ ﻫﺮه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻫﺮهﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﻌﺪادي ﺳﻨﮓ ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ ﺗﺎ از ﺟـﺎي‬ ‫ﺧﻮد ﻧﻠﻐﺰﻧﺪ‪ .‬دﻫﺎﻧﻪ ﻋﻘﺐ ﻫﺮ ﻫﺮهاي را ﻫﻢ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻃﺒﻖ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه از ﺷـﺎﺧﻪﻫـﺎي درﺧـﺖ‬ ‫ﺑﻴﺪ ﻳﺎ ﺑﺎدام ﻛﻮﻫﻲ )ﺑﺎرﺷﻴﻦ( ﻣﻲﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﻛﻨﺪو ﻳﺎ ﻫﺮه‪ ،‬ﺗﻌﺪادي زﻧﺒﻮر ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﻠﻜﻪ ﻛﻪ‬ ‫زﻧﺒﻮرداران ﺑﻪ آن »ﺳﻼر«‪ 1‬ﻳﺎ ﺷﺎه زﻧﺒﻮر ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬زﻧﺒـﻮرداران‪ ،‬ﻫـﺮ ﭘـﺎﻧﺰده‬ ‫روز ﻳﻚﺑﺎر‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻛﺎﺳﺔ ﭘﺮ از ﺷﻴﺮهاﻧﮕﻮر آﻣﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﺎﺳﻪ را از دﻫﺎﻧﻪ ﻋﻘـﺐ در‬ ‫ﻛﻨﺪوﻳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻋﺴﻞ‪ ،‬از راه ﺳﻮراخﻫﺎي رﻳﺰ ﭘﻴﺶ روي ﻛﻨـﺪو وارد آن‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و در ﻫﺮ ﻛﻨﺪو ﭼﻨﺪ ﻃﺒﻖ ﻣﻮﻣﻴﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺣﻔﺮهﻫﺎي رﻳﺰ و زﻳﺎدي ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ »ﻧﻮﻧﻚ«‬ ‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و در آن ﺣﻔﺮهﻫﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﻋﺴﻞرﻳﺰي ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﻋﺴﻞﮔﻴﺮي‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻣﻘﺪاري ﻛﻬﻨﻪ ﺳﺮ ﭼﻮب ﻣﻲﺑﺴﺖ و آن را آﺗﺶ ﻣﻲزد‪ ،‬ﺗﺎ دود‬ ‫وارد ﻛﻨﺪو ﺷﻮد‪ .‬زﻧﺒﻮرﻫﺎ‪ ،‬از دود ﺑﺪﺷﺎن ﻣﻲآﻳﺪ و ﺑﻪ ﻋﺴﻞﮔﻴﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻤﻲﺷـﻮﻧﺪ و ﺑـﻪ او‬ ‫ﻧﻴﺶ ﻧﻤﻲزﻧﻨﺪ‪ .‬زﻧﺒﻮردار‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﭘﺸﺖ ﻛﻨﺪو ﻳﺎ ﻫﺮه را ﺑﺮﻣﻲداﺷﺖ و اﻃﺮاف ﻧﻮﻧﻚﻫـﺎي ﭘـﺮ‬ ‫از ﻋﺴﻞ و ﭼﺴﺒﻴﺪه ﺑﻪ ﺑﺪﻧﻪ داﺧﻠﻲ ﻫﺮه را ﻳﻜﻲ ﻳﻜﻲ ﺑﺎ ﻛﺎرد از ﻫﺮه ﺟﺪا ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﻴـﺮون‬ ‫ﻣﻲآورد و ﺳﺮ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﻛﻪ ﻋﺴﻞﻫﺎي آن ﻧﺮﻳﺰد داﺧﻞ ﻇﺮف ﺑﺰرﮔـﻲ ﻛـﻪ در ﻛﻨـﺎرش‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻗﺮار ﻣﻲداد‪.‬‬ ‫زﻧﺒﻮردار ﭘﺲ از اﺗﻤﺎم ﺑﺮش ﻧﻮﻧﻚﻫﺎ‪ ،‬دﻫﺎﻧﻪ ﻋﻘﺐ ﻫﺮه را ﺑﺎ ﮔﺬاﺷـﺘﻦ ﻇـﺮف ﺷـﻴﺮه در‬ ‫آن ﻣﻲﺑﺴﺖ‪ .‬ﻋﺴﻞﮔﻴﺮ آﻧﮕﺎه ﻧﻮﻧﻚﻫﺎ را دﻣﺮ در ﻇﺮﻓﻲ ﭼﻮن دﻳﮓ ﻣـﻲﻧﻬـﺎد و آن را روي‬ ‫آﺗﺶ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺖ ﺗﺎ ﻋﺴﻞﻫﺎ داﺧﻞ ﻇﺮف ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ و ﻧﻮﻧﻚﻫﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻔﺎﻟﻪ درآﻳﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ آن »ﻛﺮا« ﻳﺎ »ﻛﺮه«‪ 3‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻔﺎﻟﻪﻫﺎ را ﺑﺎ دﺳﺖ ﻣﻲﺷﺴﺖ و ﺧﻮب ﻓـﺸﺎر ﻣـﻲداد و در‬ ‫آب ﺳﺮد ﻣﻲرﻳﺨﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ دوﺑﺎره آﻧﻬﺎ را در ﭘﺎرﭼﻪ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺿﺨﻴﻢ ﻣﻲرﻳﺨـﺖ و ﺑـﺎ دﺳـﺖ‬ ‫ﻓﺸﺎر ﻣﻲداد ﺗﺎ آﺑﺶ ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎﻳـﺪ و ﺑﻌـﺪ در ﻇـﺮف دﻳﮕـﺮ ﻣـﻲرﻳﺨـﺖ‪ .‬روي آب ﻣﺰﺑـﻮر‬ ‫ﭼﺮﺑﻲﻫﺎﻳﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ دﺳﺖ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ و ﺧﺸﻚ ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷـﻤﻊ‬ ‫‪1. sallâr‬‬ ‫‪2. nunak‬‬ ‫‪3. kerâ / kerah‬‬

‫‪  162‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻋﺴﻞ ﺑﻪ ﮔﻴﻮهدوزان و ﻛﻔﺶدوزان ﻣﻲﻓﺮوﺧﺖ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻛﺸﻴﺪن روي ﻧﺦﻫﺎ ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ در ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ »ﻣﻮم« ﻧﺎم دارد و ﻣﻲﺗﻮان آن را ﻋﻄﺎريﻫﺎ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬ ‫درﻣﺎن ﺷﻜﺴﺘﻪﺑﻨﺪي اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي آﺳﻴﺐ دﻳﺪه و ﻛﻮﻓﺘﮕﻲ ﺑﺪن ﻣﻮرد ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫‪ -6‬ﻟﺒﻨﻴﺎتﺳﺎزي‪ :‬ﭘﻴﺶ از ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺎﺳﺖﺑﻨـﺪي در ﺳـﺎل ‪ 1364‬و ﺗﻮﻟﻴـﺪ‬ ‫ﭘﻨﻴﺮ در ﺳﺎل ‪ 1374‬ﺷﻤﺴﻲ‪ ،‬ﻟﺒﻨﻴﺎت ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ زﻧﺎن روﺳﺘﺎﻳﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣـﻲﺷـﺪ‪ .‬آﻧـﺎن از ﺷـﻴﺮ‬ ‫ﻓﺮآوردهﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن‪ :‬ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬دوراق )ﻣﺎﺳﺖ آب رﻓﺘـﻪ(‪ ،‬ﻛـﺮه‪ ،‬آﻏُـﺰ‪) 1‬ﺷـﻴﺮزﻫﻜﻲ(‪ ،‬ﭘﻨﻴـﺮ‪،‬‬ ‫ﻟُﻮرك )ﻟُﻮر(‪ ،‬ﻛﺸﻚ و روﻏﻦ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﻣـﻲآوردﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﻓـﺮوش‬ ‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻴﺮدوﺷﻲ‪ :‬زﻧﺎن داﻣﺪار‪ ،‬ﺷﻴﺮﻫﺎ را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ دامﻫـﺎ از ﭼﺮاﮔـﺎه ﻣـﻲدوﺷـﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺷﻴﺮ ﮔﺎو را ﻣﻲدوﺷﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺗُﻮوِي‪ ،‬ﺗُﻮوِي‪ ،‬ﻣﺎده ﮔُﻮ!‪ /‬ﺷﻴﺮ ُﮔﻮ‪‬م ﻣﻲدوﺷُﻢ‪ /‬ﻣﻲ ر‪‬م ﺑﺎزار ﻣﻲﻓﺮوﺷُﻢ‪ /‬ﻣﻲد‪‬م ﻣﺨﻤﻞ )ﻳﺎ‬ ‫اﻃﻠﺲ( ﻣﻲﭘﻮﺷُﻢ‬ ‫‪tuvey,tuvey,mâde gov, šire govom midušom , mirom bâzâr‬‬ ‫‪mifrušom, midom maxmal mipušom.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺷﻴﺮ ﻣﺎده ﮔﺎوم را ﻣﻲدوﺷﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑـﺮم ﺑـﺎزار و ﻣـﻲﻓﺮوﺷـﻢ و ﺑـﺎ ﭘـﻮل آن‬ ‫ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﺨﻤﻞ)ﻳﺎ اﻃﻠﺲ( ﻣﻲﺧﺮم و ﻟﺒﺎس ﻣﻲدوزم و ﻣﻲﭘﻮﺷﻢ‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻮﺷﺎﻧﺪن‪ ،‬روي ﺷﻴﺮ ﺳﺮﺷﻴﺮ ﻳﺎ ﺧﺎﻣﻪ ﻣﻲﺑﻨﺪد ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻗﻴﻤﺎغ )ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻗﺎﻳﻤﺎغ‬ ‫ﺗﺮﻛﻲ( ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬از ﺷﻴﺮ‪ ،‬ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻟﺒﻨﻲ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﺳﺖﺑﻨﺪي‪ :‬ﻣﺎﺳﺖ ﺑﻴﺶ از ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻟﺒﻨﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﺼﺮف دارد و ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑـﻴﺶ‬ ‫از ﺳﺎﻳﺮ ﻟﺒﻨﻴﺎت ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺎﺳﺖﺑﻨﺪي اﺑﺘﺪا ﺷﻴﺮﻫﺎي دوﺷﻴﺪه ﺷﺪه را در دﻳﮓ ﻳﺎ‬ ‫ﺑﺎدﻳﻪ روي اﺟﺎق ﻣﻲﻧﻬﻨﺪ و آﺗﺶ زﻳﺮ دﻳﮓ را ﻣﻼﻳﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻳﻚ ﺗﻴﺮ ﭼﻮﺑﻲ ﻛﻪ ﺷﺒﻴﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﻴﺮ ﻧﺎنﭘﺰي ﺧﺎﻧﮕﻲ اﺳﺖ را ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در آن ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻟﺤﻈﺎﺗﻲ ﺷﻴﺮ ﻣـﻲﺟﻮﺷـﺪ و‬ ‫روﻳﺶ ﻛﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎﻻ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻊ‪ ،‬ﺷﻴﺮ ﺟﻮﺷﻴﺪه را از روي اﺟﺎق ﺑﺮﻣﻲدارﻧﺪ‬ ‫و در ﮔﻮﺷﻪاي ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ از داﻏﻲ آن ﻛﺎﺳﺘﻪ و وﻟـﺮم )ﻧـﻴﻢ ﮔـﺮم( ﺷـﺪ‪ ،‬دو ﺳـﻪ‬ ‫‪1. âqoz‬‬ ‫‪2. qeymâq‬‬

‫روشﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻛﺎزرون  ‪163‬‬

‫ﻗﺎﺷﻖ ﻏﺬاﺧﻮري ﻣﺎﺳﺖ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻛﻪ از ﻗﺒﻞ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﺮ ﺟﻮﺷـﻴﺪه‬ ‫ﺷﺪه اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﻧﻮك ﭼﻮب آن را ﻫﻢ ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻮ در آن ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺳﻪ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺷﻴﺮ ﺟﻮﺷﻴﺪه‪ ،‬ﻳﻜﻲ دو ﻗﺎﺷﻖ ﻣﺎﺳﺖ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻳﻚ ﻃﺒﻖ ﻳـﺎ ﺗَـﻪ ﻃﺒـﻖ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﺳﺮﭘﻮش روي دﻫﺎﻧﻪ دﻳﮓ ﻳﺎ ﺑﺎدﻳﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺟـﻞ و ﭘـﻼس زﻳـﺎدي روي آن‬ ‫ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻳﻚ ﮔﻴﺮه‪) 1‬ﺳﺒﺪ( ﺑﺰرگ روي آن دﻣﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻗﻄﻌﻪ ﺳـﻨﮓ درﺷـﺘﻲ‬ ‫را ﻫﻢ روي ﮔﻴﺮه ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﺳﺖ در ﻣﺪت ﭼﻨـﺪ ﺳـﺎﻋﺖ ـ ﻣـﺜﻼً ﺷـﺐ ﺗـﺎ ﺻـﺒﺢ ـ‬ ‫ﻣﻲﺑﻨﺪد و ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﺳﺖ ﺧﻮب ﺑﺴﺘﻪ وﻧﺴﺒﺘﺎً ﺳـﻔﺖ ﺷـﺪه را ﻣﺎﺳـﺖ ﻗـﺎﻟُﺒﻲ‬ ‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎﺳﺖِ ﻗﺎﻟُﺒﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺐ ﮔﻴﺮه ﺑﻲ )ﺑﻮد(‪ .‬ﻣﺎﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪاش ﻣﺎﺳﺖ ﺗُـﺮش‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺮش ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﺳﺖ آﺑﻜﻲ را اووﻟﻚ‪) 2‬آب ول( و ﻣﺎﺳﺘﻲ را ﻛـﻪ ﻣﺎﻳـﻪاش ﺷـﻴﺮﻳﻦ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﺳﺖ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و آن را ﺑﺎ ﺧﺮﻣﺎ ﺗﻨﺎول ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻴﻠﻲﻫﺎ ﻣﺎﺳﺖ ﺷﻴﺮﻳﻦ و‬ ‫ﻗﺎﻟﺒﻲ را دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬از ﻣﺎﺳﺖ ﺗﺮش در ﺗﻬﻴﻪ دوغ ﻳﺎ ﭘﺨﺘﻦ آش ﻣﺎﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ دوغ از ﻣﺎﺳﺖﺗﺮش آن را در ﮔﻮﺷﻪاي ﻣﻲﻧﻬﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﻮب ﺗﺮش ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻧﻤـﻚ‬ ‫ﺳﺎﻳﻴﺪه در آن ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و آن ﻗﺪر ﺗﻜﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻳﺎ ﻫﻢ ﻣـﻲزﻧﻨـﺪ ﺗـﺎ ذرات ﻛـﺮه روي آن‬ ‫ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﻘﺪاري ﻧﻌﻨﺎع ﺧﺸﻚ در آن ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﺳﺖﺑﻨﺪي را ﻣﺎﺳﻨﺪن‪ 3‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻻﻳـﻪ ﭼـﺮب روي آن را ﺳ‪‬ـﺮﭼ‪‬ﺮﺑﻪ ﻣـﻲﻧﺎﻣﻨـﺪ‪ .‬در‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ زﻧﺎن ﻣﺎﺳﺖﺑﻨﺪ روﺳﺘﺎﻳﻲ ﺻﺒﺢ زود ﺑﺎ ﻫﻢ و ﺑﺎ دﻳﮓ ﭘﺮ از ﻣﺎﺳﺖ ﺑﺮ روي ﺳـﺮ ﻛـﻪ‬ ‫زﻳﺮش ﺣﻠﻘﻪ ﭘﺎرﭼﻪاي ﺑﻪ ﻧﺎم »ﭼﻤﺒﺮك«‪ 4‬ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺷﻬﺮ ﺑﻪ راه ﻣـﻲاﻓﺘﺎدﻧـﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﺗﻴﻎ آﻓﺘﺎب ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﺮﺳﻨﺪ و ﻣﺎﺳﺖﻫﺎ را در اﺧﺘﻴﺎر ﻟﺒﻨﻴﺎت ﻓﺮوﺷﻲﻫﺎ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﺑـﺎ‬ ‫ﭘﻮل ﻓﺮوش ﻣﺎﺳﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻳﺤﺘﺎج زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را از ﺑﺎزار ﺷﻬﺮ ﺧﺮﻳـﺪاري ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ و ﺑـﻪ‬ ‫روﺳﺘﺎي ﺧﻮد ﺑﺮﻣﻲ ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻟﺒﻨﻲ را ﻫﻢ ﺑﺎ ﺧـﻮد‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﺮده و ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1. gireh‬‬ ‫‪2. ov-velak‬‬ ‫‪3. mâsondan‬‬ ‫‪4. čambarak‬‬

‫‪  164‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﺗﻬﻴﻪ د‪‬وراق‪ :‬در زﻣﺎن ﻓﺮاواﻧﻲ ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي ﻣﺎﺳﺖ را در ﻳﻚ ﺧﻴﻚ ﻳﺎ ﻣـﺸﻚ‬ ‫ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و دﻫﺎﻧﻪاش را ﺑﺎ ﻧﺦ ﻣﻮﻳﻲ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﭘﻨﺞ ﻣﺎه در ﮔﻮﺷﻪاي‪ ،‬ﻣـﺜﻼً‬ ‫روي ﻣﺸﻜﻮدون‪) 1‬ﻣﺸﻚ آﺑﺪان( ﻛﻪ ﺳﻜﻮي ﻛـﻮﭼﻜﻲ از ﺳـﻨﮓ اﺳـﺖ و روي آن ﻣـﺸﻚ‬ ‫آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﺗـﺎ ﺗـﺪرﻳﺠﺎً ﺧﻴـﻚ در ﺣـﺎل ﺧـﺸﻚ ﺷـﺪن‪ ،‬آب‬ ‫ﻣﺎﺳﺖ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﺬب ﻛﻨﺪ و ﻣﺎﺳﺖ ﻏﻠﻴﻆ و ﺳﻔﺖ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻟُﻮر در ﺑﻴﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ‬ ‫آن دوراق‪ 2‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و در ﻣﻮاﻗﻊ ﺑﻲﻣﺎﺳﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه در زﻣﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫دوراق را ﺑﺎ ﺧﺮﻣﺎ ﻳﺎ ﻧﺎن و ﺳﺒﺰي ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺮ اﻳﻦ دوراق ﻫـﻢ ﻓﺮوﺧﺘـﻪ ﻣـﻲﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﺳﺖ ﻻزم داﺷـﺘﻨﺪ دو ﻫـﺰار دﻳﻨـﺎر ﻳـﺎ دو رﻳـﺎل )ﻣﻌـﺎدل ‪ 2/5‬رﻳـﺎل( دوراق‬ ‫ﻣﻲﺧﺮﻳﺪﻧﺪ و ﺑﺎ آب ﻣﺨﻠﻮط ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺎﺳﺖ درﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﺑـﻪ ﺟـﺎي اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﺎر از ﻛﻴﺴﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در ﻋـﺮض ﻳﻜـﻲ دو روز‪ ،‬ﻣﺎﺳـﺖ در ﻛﻴـﺴﻪاي رﻳﺨﺘـﻪ و‬ ‫آوﻳﺰان ﺷﺪه و آب رﻓﺘﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎﺳﺖ ﻛﻴﺴﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﺮهﮔﻴﺮي‪ :‬ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺮهﮔﻴﺮي‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻣﻼر‪ 3‬ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﭼﻮﺑﻲ ‪ 2/5‬ﻣﺘﺮي اﺳﺖ را ﺑـﺮ‬ ‫ﭘﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﭼﻮﺑﻲ ﻣﻼر را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺎﻳﻞ و ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺣﺪود ﻳﻚ ﻣﺘﺮ ـ ﻛﻤﺘﺮ ﻳـﺎ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮـ از ﻫﻢ‪ ،‬روي زﻣﻴﻦ و در ﺣﻔﺮهﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪهاﻧﺪ ﻗﺮار ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ و‬ ‫ﻧﻮك آﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎ ﻗﻄﻌﻪاي ﻃﻨﺎب ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣـﻲﺑﻨﺪﻧـﺪ و ﺑﻌـﺪ‬ ‫ﻣﺸﻚ ﻛﺮهﮔﻴﺮي را ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﭼﻤﺘﺮ‪ 4‬ﻳﺎ ﭼﺘﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ )از ﭘﻮﺳﺖ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎده ﻳﺎ ﺑﺰ ﺗﻬﻴﻪ‬ ‫ﺷﺪه و در اﻧﺘﻬﺎي آن دو ﺗﻜﻪ ﭼﻮب ﻛﻮﺗﺎه ﻗﺮار دارد ﻛﻪ در دﺳﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﺟﻠـﻮ و‬ ‫ﻋﻘﺐ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ (،‬را ﺑﺎ ﺳﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﻃﻨﺎب ‪ 1/5‬ﻣﺘﺮي ﻛﻪ ﻧﻮﻛـﺸﺎن در ﻃـﺮﻓﻴﻦ اﻧﺘﻬـﺎ و‬ ‫دﻫﺎﻧﻪ ﻣﺸﻚ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎﻻي ﻣﻼر ﻧﺼﺐ و آوﻳﺰان ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻣـﺸﻚ در‬ ‫ﻫﻮا و اﻓﻘﻲ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﭼﻤﺘﺮ را ﭘﻴﺶ از آوﻳﺨﺘﻦ‪ ،‬از ﻣﺎﺳﺖ و دو ﺑﺮاﺑﺮ وزن آن از آب ﭘﺮ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و دﻫﺎﻧﻪاش را ﺑﺎ ﻧﺦ ﻣﻮﻳﻲ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﻣﻲآوﻳﺰﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﻣـﺸﻚزﻧـﻲ‪ ،‬دو ﻧﻔـﺮ‬ ‫زن؛ ﻣﺎدر و دﺧﺘﺮ ﻳﺎ ﻋﺮوس ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻜﺎن دادن و ﺟﻠﻮ و ﻋﻘﺐ ﺑﺮدن ﻣﺸﻚ ﭘـﺮ از‬

‫‪1. maškovdun‬‬ ‫‪2. durâg‬‬ ‫‪3. mallâr‬‬ ‫‪4. čameter‬‬

‫روشﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻛﺎزرون  ‪165‬‬

‫ﻣﺎﺳﺖ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻧﻬﺮهزﻧﻲ‪ 1‬ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺧـﺴﺘﻪ ﺷـﻮﻧﺪ‬ ‫ﻳﺎ ﻛﺎري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻧﻬﺮه زدن را اداﻣـﻪ ﻣـﻲدﻫـﺪ و دﻳﮕـﺮي دﻧﺒـﺎل ﻛـﺎرش‬ ‫ﻣﻲرود ﻳﺎ ﺧﺴﺘﮕﻲ را از ﺗﻦ ﺑﻴﺮون ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻧﻬﺮه زدن زﻳﺎد و ﺗﻜﺎن ﻣﺪاوم ﭼﻤﺘﺮ‪ ،‬ذرات ﭼﺮﺑﻲ داﺧـﻞ ﻣﺎﺳـﺖ ﺟﻤـﻊﻣـﻲﺷـﻮد و‬ ‫روي آن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺮه در ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻣﻘﺪار ﻛﺮه ﺑﻪ اﻧـﺪازه ﭼﻨـﺪ داﻧـﻪ‬ ‫ﭘﺴﺘﻪ ﻳﺎ ﺑﺰرگﺗﺮ از آن درآﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ُﻟﭗ‪ُ ‬ﻟﭗ‪ ‬ﻳﺎ ُﻟﭗ‪ ‬ﻟُﭙﻲ ﻳﺎ ُﻟﭙ‪‬ﻪ ﺷﺪه ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ )ﻳﻌﻨﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻢ ﭼﺴﺒﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد( دﻫﺎﻧﻪ ﻣﺸﻚ را ﻣﻲﮔﺸﺎﻳﻨﺪ و داﺧﻞ آن را ﻓﻮك ﻳـﺎ ﻓـﻮت ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻲدﻣﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﻒﻫﺎﻳﺶ ﺑﺮود و ﻛﺮهﻫﺎﻳﺶ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺮهﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺟﻤﻊ و ﺑﻪ ﻫـﻢ‬ ‫ﭼﺴﺒﻴﺪه و ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺳﻔﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻗﺎﺷﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و در ﻇﺮف دﻳﮕﺮي ﻣﻲرﻳﺰﻧـﺪ‬ ‫و دﻫﺎﻧﻪ ﭼﻤﺘﺮ را ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ و ﻧﻬﺮه زدن را ﺗﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﻤﻪ ﻛﺮهﻫﺎي آن اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬زﻧـﺎن‬ ‫ﻛﺮهﮔﻴﺮ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺸﻚ ﻣﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺜﻼً ﭘﻨﺞ ﻣﻦ ﻳـﺎ ﻛﻤﺘـﺮ ﮔﻨﺠـﺎﻳﺶ ﻣﺎﺳـﺖ و آب‬ ‫دارد‪ ،‬ﭼﻘﺪر ﻛﺮه ﻣﻲدﻫﺪ! ﺑﺎ اﺗﻤـﺎم ﻛـﺎر ﻛـﺮهﮔﻴـﺮي‪ ،‬ﻛـﺮهﻫـﺎي ﺟﻤـﻊ ﺷـﺪه را در ﻇﺮﻓـﻲ‬ ‫ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و دوغ داﺧﻞ ﭼﻤﺘﺮ را ﻫﻢ در ﺧﻴﻚ ﻳﺎ ﻣﺸﻚ ﻣﺨﺼﻮص دوغ ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﭼﻤﺘـﺮ‬ ‫را ﺑﺎ ﻧﺼﺐ اﻧﺘﻬﺎي آن ﺑﻪ ﺑﺎﻻي ﻣﻼر‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻣﻲآوﻳﺰﻧﺪ ﻛﻪ دﻫﺎﻧـﻪ ﺑـﺎز آن رو ﺑـﻪ زﻣـﻴﻦ‬ ‫آوﻳﺰان ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ داﺧﻞ ﭼﻤﺘﺮ ﺑ‪‬ﻮ ﻧﮕﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﭼﻤﺘﺮ را از ﺳﺮ ﻣﻼر ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻛﻤﻲ ﻧﻤﻚ ﺳـﺎﻳﻴﺪه ﺷـﺪه داﺧـﻞ آن ﻣـﻲﭘﺎﺷـﻨﺪ و‬ ‫دود‪‬ش ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻮك ﻗﻄﻌﻪ ﭼﻮﺑﻲ از ﺑﻠﻮط را ﻣﻲاﻓﺮوزﻧﺪ و آن را ﺧﺎﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﺷﻌﻠﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻨﻬﺎ دود ﻛﻨﺪ و دود آن را ﺑﻪ داﺧﻞ ﭼﻤﺘﺮ ﻣﻲﻓﺮﺳـﺘﻨﺪ ﺗـﺎ دود زده‬ ‫ﺷﻮد و ﺧﺮاب ﻧﺸﻮد و ﺗﺎ دﻓﻌﻪ ﺑﻌﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ آن ﻛﺮه ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ آن را ﺗﺎ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻫﻮا داﺧﻞ آن ﻧﻤﺎﻧﺪ و دﻫﺎﻧﻪاش را ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ و در ﮔﻮﺷﻪاي ﻣـﻲﻧﻬﻨـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﺗـﺎ‬ ‫ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻛﺮهﮔﻴﺮي اﻧﺠﺎم ﻧﮕﻴﺮد و از ﭼﻤﺘﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻜﻨﻨﺪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺮاب ﻧـﺸﻮد‬ ‫و »ﺑ‪‬ﻮ« ﻧﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻫﻔﺘﻪاي ﻳﻚ ﺑﺎر آن را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻃﺮﻳﻖ دود ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫روﻏﻦﮔﻴﺮي‪ :‬در ﭼﻨﺪ ﻧﻮﺑﺖ ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي ﻛﺮه ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻳﺎد ﺷﺪه ﺗﻬﻴﻪ و ﺟﻤﻊ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‬ ‫و ﺑﺎ آن روﻏﻦ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻣﻄﺒﻮع و ﻣﻌﻄﺮي ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻛﺮهﻫﺎي ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه را در ﻳـﻚ‬ ‫دﻳﮓ ﻳﺎ ﺑﺎدﻳﻪ ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و روي اﺟﺎق ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و آﺗﺶ زﻳﺮ آن را ﻣﻼﻳﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛـﺮهﻫـﺎ‬ ‫‪1. nehreh-zani‬‬

‫‪  166‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫آب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻲﺟﻮﺷﻨﺪ و ﻛﻒ ﺑﻪ ﺗﻪ ﻇﺮف ﻣﻲرود و روﻏﻦ آن رو ﻣﻲاﻳﺴﺘﺪ‪ .‬روﻏﻦ را‬ ‫در ﻇﺮف دﻳﮕﺮي ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﻣﻘﺪاري آرد ﮔﻨﺪم روي ﻛﻒﻫﺎي ﺗﻪﻧﺸﻴﻦ ﺷﺪه داﺧﻞ ﻇـﺮف‬ ‫ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و دوﺑﺎره روي اﺟﺎق ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺠﻮﺷﺪ‪ .‬آرد‪ ،‬ﻛﻒﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﺬب ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫و ﺑﻪ ﺗﻪ ﻇﺮف ﻣﻲﺑﺮد و ﻣﻘﺪار روﻏﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه دوﺑﺎره رو ﻣﻲاﻳﺴﺘﺪ ﻛﻪ در ﻇـﺮف روﻏـﻦ‬ ‫ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و آرد ﭼﺮب ﺗﻪ ﻇﺮف را ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان »ﺑـﻦ دووا«‪) 1‬ﺗـﻪ دوغ آرد( در ﻇـﺮف‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺎﻳﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎ ﺧﺮﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫دوغ ﻛﺎﺳﻨﻲ‪ :‬ﻣﺨﻠﻮط دوغ و ﻛﺎﺳﻨﻲ ﺟﻮﺷﺎﻧﺪه و آب ﮔﺮﻓﺘـﻪ را ﺑـﺎ ﻫـﻢ »دو ﻛﺎﺷـﻨﻲ«‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ دوغ و ﻛﺎﺳﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي دوغ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨـﺪ و ﻣﻘـﺪاري‬ ‫ﻫﻢ ﺑﻮﺗﻪ ﺳﺒﺰ ﮔﻴﺎه ﺧﻮدروي ﻛﺎﺳﻨﻲ را ﻛﻪ در اواﺧﺮ زﻣﺴﺘﺎن و اواﻳﻞ ﺑﻬـﺎر در ﺑﻴﺎﺑـﺎنﻫـﺎي‬ ‫اﻃﺮاف زﻳﺎد ﻣﻲروﻳﺪ را ﻣﻲﭼﻴﻨﺪ و ﺗﻤﻴﺰ و ﺧﺮد ﻣﻲﻛﻨﺪ و در آب ﻣـﻲﺟﻮﺷـﺎﻧﺪ ﺗـﺎ ﺗﻠﺨـﻲ‬ ‫ﮔﻴﺎه از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود و ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺷﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻛﺎﺳﻨﻲ ﺟﻮﺷﺎﻧﺪه را روي زﻣـﻴﻦ ﻣـﻲﻧﻬـﺪ ﺗـﺎ ﺳـﺮد‬ ‫ﺷﻮد و ﺳﭙﺲ ﻣﻘﺪاري ﻛﺎﺳﻨﻲ ﭘﺨﺘﻪ و آﺑﺪار را در دﺳﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻓﺸﺎر ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ آﺑـﺶ‬ ‫ﺑﺮﻳﺰد‪ .‬ﻫﻤﻪ ﻛﺎﺳﻨﻲﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ آبﮔﻴﺮي ﻣـﻲﺷـﻮد و آنﻫـﺎ را در ﻣـﺸﻚ ﻳـﺎ ﺑـﺸﻜﻪ‬ ‫ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ ﭘﺮ از دوغ ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬ﻣﻘﺪاري ﻧﻤﻚ را ﻫﻢ ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨـﺪ و ﺧـﻮب ﺗﻜـﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫از دوغ و ﻟﻮر ﻧﻮﻋﻲ آش ﺑﻪ ﻧﺎم دووا )دوغ آش( ﺑﻪ ﺻﻮرت آش ﻣﺎﺳـﺖ ﻣـﻲﭘﺰﻧـﺪ و‬ ‫ﺗﻨﺎول ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ﺗﻬﻴﻪ ﻟُﻮر‪ :‬ﮔﺎﻫﻲ از دوغ ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه ﺑﺎ ﺳﻔﺎرش ﻗﺒﻠﻲ ﻟـﻮر ﻳـﺎ ﻟـﻮرك ﻛـﻪ ﺑـﻪ آن‬ ‫ﭼﻮﻛﻠﻮك‪ 5‬ﻫﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬درﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دوغﻫﺎ را در ﻇﺮﻓﻲ روي اﺟﺎق ﻣﻲﻧﻬﻨﺪ ﺗـﺎ داغ‬ ‫ﺷﻮد و ﻛﻒ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﺠﻮﺷﺪ و ﺑﺒـﺮد‪ .‬ﺑﻌـﺪ ﻇـﺮف دوغ را از روي اﺟـﺎق ﺑـﺮ ﻣـﻲدارﻧـﺪ و‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻨﻚ ﺷﻮد‪ .‬دوغ ﺳﺮد ﺷﺪه را درون ﻛﻴﺴﻪ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺗﻤﻴﺰ و ﺳﻔﻴﺪي از ﭘﺎرﭼـﻪ‬

‫‪1. bon-duvâ‬‬ ‫‪2. du-kâšni‬‬ ‫‪3. duvâ‬‬ ‫‪4. lurak‬‬ ‫‪5. čukaluk‬‬

‫روشﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻛﺎزرون  ‪167‬‬

‫ﭼﻠﻮاري ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﻣﻲآوﻳﺰﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺣﺼﻴﻦ ﺧﺎﻟﻲ را ﻫﻢ در زﻳﺮ آن ﻣﻲﻧﻬﻨـﺪ ﺗـﺎ آب ﻟُـﻮر‬ ‫داﺧﻞ ﺣﺼﻴﻦ ﺑﺮﻳﺰد‪ ،‬آﻧﭽﻪ در ﻛﻴﺴﻪ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﻟُﻮر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از آب ﻟﻮر داﺧﻞ ﺣﺼﻴﻦ‪ ،‬ﻗﺮه ﻗـﺮوت درﺳـﺖ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ دوغ ﺑﺠﻮﺷـﺪ ﻟـﻮر آن‬ ‫ﺳﻔﺖﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد و آﺑﺶ زودﺗﺮ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﺪ وﻟﻲ اﮔﺮ ﻧﺠﻮﺷﺪ ﻟﻮر آن ﻧﺮم اﺳﺖ و آب آن‬ ‫دﻳﺮﺗﺮ از ﻛﻴﺴﻪ ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬از ﻟﻮرك ﺟﻮش ﺧﻮرده و ﺳﻔﺖ ﺷﺪه ﻛﺸﻚ ﻧﻴﺰ درﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﭘﺎﺷﻴﺪن زردﭼﻮﺑﻪ‪ ،‬ﺳﻴﺎﻫﺪاﻧﻪ و ﺳﻴﺮ ﺧﺸﻚ ﺧﺮد ﻛﺮده ﺑﺮ روي ﻟﻮر ﻳﺎ ﻟﻮرك و‬ ‫ﻣﺨﻠﻮط ﻛﺮدن آن ﻣﺎدهاي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻟﻴﭽﺎر ﻳﺎ رﻳﭽﺎل ﺗﻬﻴﻪ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و ﻛﻤـﻲ ﮔـﺮانﺗـﺮ از ﻟـﻮر‬ ‫ﻣﻲﻓﺮوﺷﻨﺪ‪ .‬رﻳﭽﺎل را ﺑﺎ ﻧﺎن و ﺳﺒﺰي و اﻧﮕﻮر و ﻟـﻮرك را ﺑـﺎ ﻧـﺎن و ﺧﺮﻣـﺎ ﻣـﻲﺧﻮرﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺨﻠﻮط ﻟﻮرك ﺑﺎ ﭘﻨﻴﺮ را »ﻟُﻮرﭘﻨﻴﺮ« ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺎن ﺧﻮرده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺨﻠﻮط ﻟﻮر ﺑﺎ ﻧـﺎن‬ ‫رﻳﺰرﻳﺰ ﻛﺮده و ﻛﻤﻲ روﻏﻦ را ﭼﻨﮕﺎل ﻟﻮرك‪ 1‬ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺸﻚ‪ :‬ﻛﺸﻚ را از ﻟﻮر ﻳﺎ ﻟـﻮرﻛﻲ ﻛـﻪ دوغ آن را ﺟﻮﺷـﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﻏﻠـﻴﻆ و‬ ‫ﺳﻔﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم درﺳﺖ ﻛﺮدن ﻛﺸﻚ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺳﻴﻨﻲ را آﻣـﺎده ﻳـﺎ ﭼﻨـﺪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻲ ﺗﻤﻴﺰ ﭘﻬﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻟﻮرك را درﺷﺖﺗﺮ از ﮔﺮدو در ﻛﻒ دﺳﺖ ﮔﻠﻮﻟﻪ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و در‬ ‫ﺳﻴﻨﻲ ﻳﺎ روي ﮔﻮﻧﻲ ﺑﺎ ﻛﻤﻲ ﻓﺎﺻﻠﻪ در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬و در آﻓﺘﺎب ﺧﺸﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬ ‫و داﺧﻞ ﮔﻮﻧﻲ ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﺑﺮاي ﻓﺮوش ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺷﻬﺮ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻛﺸﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺸﻚ ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺖ و ﺧﻴﻠﻲﻫﺎ آن را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭼﺮب و ﺧﻮﺷـﻤﺰه‬ ‫ﺑﻮدﻧﺶ دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺸﻚ را داﻣـﺪاران ﺗـﺮك زﺑـﺎن از ﻟـﻮرك روﻏـﻦدار درﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻣﺎﺳﺖ را ﺑﻪ دوغ و دوغ را ﺑﻪ ﻟﻮر و ﻛﺸﻚ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴـﻞ‬ ‫ﻛﺸﻚ ﭼﺮب و ﺧﻮﺷﻤﺰه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻛﺸﻚ ﺗﺮﻛﻲ ﻟﻮر را در ﺳﻴﻨﻲ ﭘﻬﻦ و در آﻓﺘﺎب ﻧـﻴﻢ‬ ‫ﺧﺸﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﻛﺎرد ﺑﻪ ﻃﻮر اﻓﻘﻲ و ﻋﻤﻮدي ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و ﺻﺒﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﺧـﺸﻚ‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﻛﺸﻚﻫﺎي ﺗﺮﻛﻲ ﻣﺮﺑﻊ‪ ،‬ﻣـﺴﻄﺢ‪ ،‬زرد رﻧـﮓ و ﻛـﻢﻧﻤـﻚ اﺳـﺖ وﻟـﻲ ﻛـﺸﻚﻫـﺎي‬ ‫ﮔﻠﻮﻟﻪاي‪ ،‬ﺳﻔﻴﺪ رﻧﮓ و ﺷﻮر اﺳﺖ ﭼﻮن ﻧﻤﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮي در آن ﻣﻲرﻳﺰﻧـﺪ ﺗـﺎ ﺳـﻔﻴﺪ رﻧـﮓ‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬از ﻛﺸﻚ در آش ﻛﺸﻚ و آش رﺷﺘﻪ ﻫﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﻬﻴﻪ ﭘﻨﻴﺮ‪ :‬ﺷﻴﺮ آﻣﺎده ﺷﺪه ﮔﺎو ﻳﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را در ﺑﺎدﻳﻪ ﻳﺎ دﻳﮕﻲ ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﻣﻲﮔﺬارﻧـﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﻛﻤﻲ ﺑﺠﻮﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ آن را از روي اﺟﺎق ﺑـﺮ ﻣـﻲدارﻧـﺪ و روي ﺗـﺸﻜﭽﻪ ﻣﺨـﺼﻮص ﻳـﺎ‬ ‫‪1. čengâl-lurak‬‬

‫‪  168‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﭘﺎرﭼﻪ ﺗﺎ ﻛﺮده ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻧﻴﻢ ﮔﺮم )وﻟﺮم( ﺷﺪ ﻣﺎﻳﻪ ﭘﻨﻴـﺮ را در آن ﻣـﻲرﻳﺰﻧـﺪ و ﺑـﺎ‬ ‫ﻧﻮك ﺗﻴﺮ ﭼﻮﺑﻲ ﻫﻢ ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎي ﺷﻴﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻣﺎﻳﻪ ﭘﻨﻴﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﺎﻳﻪ ﻛَﻬﺮه‪ :1‬ﺑﻪ ﺑﺰﻏﺎﻟﻪ ﺷﻴﺮﺧﻮار ﻛﻪ از ﻣﺎدر ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ ﺷﻴﺮ ﻣﻲﺧﻮراﻧﻨﺪ و ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ‬ ‫ذﺑﺢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﻴﺮدان ﭘﺮ از ﺷﻴﺮ او را از ﺷﻜﻤﺶ ﺑﻴـﺮون ﻣـﻲآورﻧـﺪ و در آﻓﺘـﺎب ﺧـﺸﻚ‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارﻧﺪ؛ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﭘﻨﻴﺮ درﺳﺖ ﺑﻜﻨﻨﺪ ذرهاي از آن را در ﻳﻚ ﻗﻄﻌـﻪ‬ ‫ﭘﺎرﭼﻪ ﻳﺎ ﻣﻘﺪاري ﭘﺸﻢ ﺗﻤﻴﺰ و ﻃﺎﻫﺮ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ و ﻛﻤﻲ آب ﺟﻮش روي آن ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﺮم‬ ‫ﺷﻮد و آن را در ﺷﻴﺮ ﺟﻮﺷﻴﺪه ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ و ﻛﻤﻲ ﻓﺸﺎر ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﺑـﻮ در آن ﺑﻴﻔﺘـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ‬ ‫ﻣﺎﻳﻪ را زﻳﺎد در ﺷﻴﺮ ﺟﻮﺷﻴﺪه ﺑﮕﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻴﺮ ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺎﻳﻪ ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﺎﻳﻪ ﺧﺎرﺟﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﺎﻳﻪ ﺧﺎرﺟﻲ ﭘﻨﻴﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ وارد ﺑﺎزار ﺷﺪه و ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﭘﻨﻴـﺮ ﺑﻨـﺪﻫﺎ ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﭘﻨﻴﺮ ﺑﻪ ﺷﻴﺮ زدﻧﺪ ﻇﺮف ﺷﻴﺮ را در ﺟﺎي ﺧﻨﻜﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‬ ‫و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﺳﺖ ﺑﺴﺘﻦ‪ ،‬دﻫﺎﻧﻪ آن را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﻨﻴﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷـﻮد‪ .‬در اﻳـﻦ ﻣﻮﻗـﻊ ﭘﻨﻴـﺮ‬ ‫ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت د‪‬ﻟﻤِﻪ‪) 2‬ﻧﻴﻢ ﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ و ﻧﺮم( در ﻣﻲآﻳﺪ و آن را در ﭼﻨﺪ ﻛﻴﺴﻪ ﻧـﺴﺒﺘﺎً‬ ‫ﻛﻮﭼﻚ از ﭘﺎرﭼﻪ ﺳﻔﻴﺪ ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﻣﻲآوﻳﺰﻧﺪ‪ .‬در زﻳﺮ ﻛﻴﺴﻪﻫﺎ ﻧﻴـﺰ ﺣـﺼﻴﻦ ﺳـﻔﺎﻟﻲ ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺪرﻳﺠﺎً آب ﭘﻨﻴﺮﻫﺎ در آن ﺑﭽﻜﺪ و ﭘﻨﻴﺮ ﺳﻔﺖﺗﺮ ﺷﻮد‪ .‬زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ آب ﭘﻨﻴـﺮﻫـﺎ‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً رﻓﺖ آنﻫﺎ را از ﻛﻴﺴﻪﻫﺎ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورﻧﺪ و در آب ﺣﺼﻴﻦ زﻳﺮ ﭘﻨﻴﺮﻫـﺎ ﻣـﻲﻧﻬﻨـﺪ ﺗـﺎ‬ ‫ﺳﻔﺖﺗﺮ ﺷﻮد و دوام ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻌﺪ ﻣﻘﺪاري ﻫﻢ ﻧﻤﻚ ﺳـﺎﻳﻴﺪه ﺷـﺪه روي آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﻣﻲﭘﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻴﺮ ﮔﺎو ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﭘﻨﻴﺮ‪» ،‬ﭘﺎرﻳﻨﻪ دوﺷﻲ« اﺳﺖ و آن ﺷـﻴﺮﮔﺎوي اﺳـﺖ ﻛـﻪ در‬ ‫ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ زاﻳﻴﺪه و ﺑﭽﻪ ﺷﻴﺮ داده ﺑﺎﺷﺪ و دوﺑﺎره ﮔـﺎو ﻣـﺎده آﺑـﺴﺘﻦ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ ﭼـﻮن‬ ‫ﺷﻴﺮش ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻏﻠﻴﻆ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﮔﺎوي ﻣﻲزاﻳﺪ از ﺷـﻴﺮ اوﻟﻴـﻪاش ﺑـﻪ ﮔﻮﺳـﺎﻟﻪاش‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ و از آن ﺷﻴﺮ ﭘﻨﻴﺮ درﺳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﻨﻴﺮي ﻛﻪ از ﺷﻴﺮ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬آب‬ ‫ﻛﻤﺘﺮي دارد و زود ﺳﻔﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﻨﻴﺮ ﺷﻴﺮ ﮔﺎو آﺑﻜﻲﺗﺮ و ﻧﺮمﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻳﻪ ﭘﻨﻴـﺮ را اﮔـﺮ‬ ‫در ﺷﻴﺮ ﺗﺎزه دوﺷﻴﺪه ﻫﻢ ﻛﻪ ﮔﺮم اﺳﺖ ﺑﺮﻳﺰﻧﺪ و در آﻓﺘﺎب ﺳﺮﭘﻮش روي آن ﺑﮕﺬارﻧـﺪ ﻳـﺎ‬ ‫‪1. kahreh‬‬ ‫‪2. dalmeh‬‬ ‫‪3. pârineh-duši‬‬

‫روشﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻛﺎزرون  ‪169‬‬

‫در ﺳﺎﻳﻪ ﺟﻞ و ﭘﻼﺳﺶ ﺑﻜﻨﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻨﻴﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد ﺳـﭙﺲ آن را در ﻛﻴـﺴﻪ‬ ‫ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺷﻬﺮ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻬﻴﻪ آﻏﺰ‪ :‬آﻏُﺰ از ﺷﻴﺮ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻳﺎ ﮔﺎو ﻣﺎده ﺗﺎزه زاﻳﻴﺪه ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛـﻪ ﺗـﺎ ﺳـﻪ روز‬ ‫زرد رﻧﮓ و ﻣﺸﺖ‪ 1‬و ﻏﻠﻴﻆ ﻳﺎ زﻫﻜﻲ‪ 2‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻴﺮﻫﺎي اﻳﻦ ﺳﻪ روز را ﻣﻲدوﺷـﻨﺪ و در‬ ‫ﻇﺮﻓﻲ ﭼﻮن ﺑﺎدﻳﻪ ﻳـﺎ دﻳـﮓ روي ﻫـﻢ ﻣـﻲرﻳﺰﻧـﺪ و روي اﺟـﺎﻗﻲ ﻛـﻪ آﺗـﺶ ﻣﻼﻳـﻢ دارد‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻴﺮ ﭼﻮﺑﻲ آن را ﻣﺮﺗﺐ ﻫﻢ ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻣﻘﺪاري ﺷﻴﺮ ﺻـﺎف ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ ﻳـﺎ‬ ‫ﮔﺎو دﻳﮕﺮي را ﻛﻪ ﻗﺒﻼً دوﺷﻴﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه وزن آﻏﺰ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬در آن ﻣﻲرﻳﺰﻧـﺪ و ﺑـﺎ ﺗﻴـﺮ‬ ‫ﭼﻮﺑﻲ ﻫﻢ ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ آﻏﺰ ﻛﻤﻲ ﻏﻠﻴﻆ ﺷﺪ ﻳﺎ ﺧﻮاﺳـﺖ ﺑﺠﻮﺷـﺪ ﻇـﺮف را از روي‬ ‫اﺟﺎق ﺑﺮ ﻣﻲدارﻧﺪ و ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮد ﺷﻮد و ﺳﭙﺲ در ﺟـﺎي ﺧﻨـﻚ ـ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻳﺨﭽـﺎل ـ‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬آﻏُﺰ را زود ﻣﺼﺮف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﺧﺮاب ﻧﺸﻮد‪ .‬آﻏُـﺰ را ﺑـﺎ ﺧﺮﻣـﺎ ﻳـﺎ‬ ‫ﺷﻜﺮ و ﺑﺎ ﻧﺎن ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺗﻨﺎول ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -7‬ﻋﺼ‪‬ﺎري )ارده ﺳﺎزي(‪ :‬ﻛﺎرﮔﺎه ﻋﺼ‪‬ﺎري را ﻋﺼ‪‬ﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻋـﺼﺎرﺧﺎﻧـﻪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﻜﻞ ﺧﺎﻧﻪ وﺳﻴﻊ و ﻣﺴﻘﻒ ﺑﺎ ﻃﺎقﻫﺎي ﮔﻨﺒﺪي ﺑﻮد‪ .‬در وﺳﻂ ﻣﺤﻮﻃـﻪ ﻛﺎرﮔـﺎه دو ﻗﻄﻌـﻪ‬ ‫ﺳﻨﮓ ﺑﺰرگ و ﻣﺪور ﻋﺼ‪‬ﺎري روي ﻫﻢ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﺳﻨﮓ روﻳﻴﻦ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻜﻲ دو رأس‬ ‫ﭼﻬﺎرﭘﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ در ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻨﮓ روﻳﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻜﻪ ﭼﻮب ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺿﺨﻴﻢ و ﻣﺤﻜﻤﻲ ﻣﺘﺼﻞ ﺑـﻮد ﻛـﻪ اداﻣـﻪ آن را ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﺸﺖ ﻛﻤﺮ ﭼﻬﺎرﭘﺎ ﻣﻲﺑﺴﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ ﭼـﺮﺧﺶ در ﻣـﻲآوردﻧـﺪ ﺗـﺎ ﻛﻨﺠـﺪﻫﺎﻳﻲ را ﻛـﻪ از راه‬ ‫‪4‬‬ ‫دورك‪ 3‬ﺳﻮراخ ﺳﻨﮓ روﻳﻴﻦ روي ﺳﻨﮓ زﻳﺮﻳﻦ ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨـﺪ ﺑـﺴﺎﻳﺪ و ﺑـﻪ ﺻـﻮرت اَرده‬ ‫)اﻓﺸﺮه ﻛﻨﺠﺪ( درآورد‪ .‬ارده ﻧﻴﺰ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﺎودان ﺑﺎرﻳﻜﻲ ﻛﻪ ﺑـﻴﻦ دو ﺳـﻨﮓ ﻗـﺮار داﺷـﺖ‬ ‫داﺧﻞ ﻇﺮﻓﻲ ﻛﻪ در زﻳﺮ آن ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲرﻳﺨﺖ‪.‬‬ ‫روﻏﻦ ﻛﻨﺠﺪ ﻫﻢ در ﻋﺼ‪‬ﺎري ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑـﺮ ﻣـﺼﺎرف ﻃﺒـﻲ‪ ،‬در ﻗـﺪﻳﻢ ﺑـﻪ‬ ‫‪5‬‬ ‫ﻋﻨﻮان »روﻏﻦ ﭼﺮاغ« ﻫﻢ ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار ﻣـﻲﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﺗُﻔﺎﻟـﻪ ﻛﻨﺠـﺪ را ﻫـﻢ »ﺧَـﺮِه«‬ ‫‪1. mašt‬‬ ‫‪2. zehki‬‬ ‫‪3. durak‬‬ ‫‪4. ardeh‬‬ ‫‪5. xareh‬‬

‫‪  170‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن دورهﮔﺮد در ﻛﻮﭼﻪﻫﺎي ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮردن آن‬ ‫را ﺑﺎ »ﺧﺮﻣﺎ« ﻳﺎ »ﺷﻴﺮه« دوﺳـﺖ داﺷـﺘﻨﺪ ﻓﺮوﺧﺘـﻪ ﻣـﻲﺷـﺪ‪ .‬ﻣـﺸﺘﺮﻳﺎن ﻋـﺼ‪‬ﺎريﻫـﺎ ﺑﻴـﺸﺘﺮ‬ ‫ﺣﻠﻮاﭘﺰﻫﺎ‪ ،‬اﻏﺬﻳﻪﻓﺮوشﻫﺎ و ﺑﻘﺎلﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ ارده را ﺑـﺮاي ﭘﺨـﺘﻦ ﺣﻠﻮاﻫـﺎي اردهاي ﻳـﺎ‬ ‫ﻓﺮوش ﺑﻪ ﻣﺸﺘﺮي از ﻋﺼ‪‬ﺎر ﺧﺮﻳﺪاري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺼ‪‬ﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻨﺠﺪ را در آب ﻣﻲﺧﻴﺴﺎﻧﺪﻧﺪ و آﺑﺶ را ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و روي ﻓـﺮش ﻃـﺎﻫﺮ و‬ ‫ﺗﻤﻴﺰي ﻛﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﭼﻮﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن »ﻟُﺖ«‪ 1‬ﻣـﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ ﻛﻨﺠـﺪﻫـﺎ را‬ ‫ﺧﻮب ﻣﻲﻛﻮﺑﻴﺪﻧﺪ و در آب ﻧﻤﻚ ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﻮﺳﺘﻪﻫﺎي ﻛﻨﺠﺪ از ﻣﻐﺰ ﺟﺪا ﺷـﻮد‪ .‬ﺑﻌـﺪ‬ ‫ﻛﻨﺠﺪﻫﺎ را ﺑﺎ »ﮔﻴﺮه«‪) 2‬ﺳﺒﺪ( ﺻﺎف ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻨﺠﺪﻫﺎي ﺳـﻔﻴﺪ ﺷـﺪه ﻓﺎﻗـﺪ ﭘﻮﺳـﺖ در‬ ‫ﮔﻴﺮه ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﺑﺎ ﻣﻘﺪاري آب ﻣﻲﺷﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺷﻮري آن از ﺑﻴﻦ ﺑـﺮود‪ .‬ﺑﻌـﺪ ﻛﻨﺠـﺪﻫﺎ را در‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻇﺮﻓﻲ ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ و درون ﻓﺮ‪ 3‬ﻛﻪ اﺟﺎق ﻣﺴﻘّﻔﻲ در دﻳﻮار ﺑﻮد ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ و ﺑـﺎ »ﻛـﺸﺎ«‬ ‫ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻮك ﻛﺠﻲ ﺷﺒﻴﻪ ﭘﺎرو وﻟﻲ از آن ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ ﺑﻮد ﻛﻨﺠﺪﻫﺎ را داﺧﻞ ﻇﺮف ﺟﻠـﻮ و‬ ‫ﻋﻘﺐ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻢ ﻣﻲزدﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﺮارت ﻻزم را ﺑﺒﻴﻨـﺪ و ﺑـﻪ اﺻـﻄﻼح »ﺑ‪‬ـﻮ« ﺧـﻮرده‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻛﻨﺠﺪﻫﺎ را از »ﻓﺮ« ﺑﻴﺮون ﻣﻲآوردﻧﺪ و اﻟﻚﺑﻴﺰ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و در ﻳﻚ ﺣﻠـﺐ ﻳـﺎ‬ ‫دﻟّﻪ‪ 5‬ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺪﻧﻪ آن ﺳﻮراﺧﻲ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻪ ﺣﻠﺐ ﻳﺎ ﻣﻘـﻮار را ﻫـﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺸﺎ ﻧﺼﺐ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ و ﻛﻤﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ ﻛﻨﺠـﺪﻫﺎ در‬ ‫دﻫﺎﻧﻪ ﻳﺎ دورك‪ 6‬ﺳﻨﮓ روﻳﻴﻦ ﻋﺼ‪‬ﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮﻳﺰد و ﺑﻪ ارده ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﺎ روي ﻛﺎرآﻣـﺪن‬ ‫دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ اردهﺳﺎزي ﻋﺼ‪‬ﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻫﻢ ﺗﻌﻄﻴﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -8‬ﺣﻠﻮاﭘﺰي‪ :‬در ﻛﺎرﮔﺎهﻫـﺎي ﺣﻠـﻮاﭘﺰي ﻳـﺎ ﺣﻠـﻮاﻳﻲ از »ارده« اﻧـﻮاع ﺣﻠﻮاﻫـﺎ ﭘﺨﺘـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻮاد ﻻزم آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ارده‪ ،‬ﺷﻴﺮة ﺧﺮﻣﺎ ﻳﺎ ﺷﻜﺮ و ﻛﻨﺠﺪ‪ .‬اﺳﺘﺎد ﺣﻠـﻮاﭘﺰ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﻬﺎرت زﻳﺎد از ﻣﻮاد ﻳﺎد ﺷﺪه اﻧﻮاع ﺣﻠﻮاﻫﺎي ارده‪ ،‬ﻗﻠﻤﻲ و ﻛﻨﺠـﺪي ﻣـﻲﭘـﺰد‪ .‬اﺑـﺰار ﻛـﺎر‬ ‫ﺣﻠﻮاﭘﺰ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﭘﺎﺗﻴﻞ ﻣﺴﻲ ﻛﻪ دﻳﮓ ﺑﺰرگ دﻫﺎﻧﻪﮔﺸﺎد و ﺗﻪ ﮔـﺮدي اﺳـﺖ‪ ،‬ﻟُـﺖ‬ ‫‪1. lot‬‬ ‫‪2. gireh‬‬ ‫‪3. for‬‬ ‫‪4. kašâ‬‬ ‫‪5. dalleh‬‬ ‫‪6. durak‬‬

‫روشﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻛﺎزرون  ‪171‬‬

‫ﺣﻠﻮاﻫﻢزﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﻮب ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺑﻠﻨﺪي )ﺣﺪود ﻳﻚ ﻣﺘﺮ( اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﭼﻮﺑﻲ ﺿﺨﻴﻢ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي‬ ‫دارد‪ ،‬ﺑﻄﺮيﻫﺎي ﺑﻠﻮر ﮔﺸﺎد و ﺟﺎدار و ﺳﺮﭘﻮشدار ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاري ارده و ﺷـﻴﺮه و ﺷـﻜﺮ‪،‬‬ ‫ﭼﻨﺪ ﻣﺠﻤﻌﻪ ﻳﺎ ﺳﻴﻨﻲ ﺑﺰرگ و ﻟﺒﻪدار‪ ،‬ﺧﻤﺮه آب‪ ،‬ﭼﺮاغ ﻣﺸﻌﻞ )ﻗﺒﻼً ﻫﻴﺰم( و اﺟﺎق‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺎد ﺣﻠﻮاﭘﺰ‪ ،‬ارده را از ﻋﺼ‪‬ﺎرﺧﺎﻧﻪ و ﺷﻴﺮه را از ﻣﻐﺎزه و ﻛﻨﺠﺪ را ﻫـﻢ از ﻛـﺸﺎورزان‬ ‫ﻛﻨﺠﺪﻛﺎر ﻣﻲﺧﺮد و در ﻛﺎرﮔﺎه ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارد‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي ﺷﻴﺮه ﻳﺎ ﺷﻴﺮه ﺷـﻜﺮ )ﺷـﻜﺮ‬ ‫ﺟﻮﺷﺎﻧﺪه و ﻏﻠﻴﻆ ﺷﺪه( را در ﭘﺎﺗﻴﻞ ﻣﻲرﻳﺰد و روي اﺟﺎق ﺳﻨﮓ و ﮔﭽﻲ ﻳﺎ اﺟﺎق ﻓﻠـﺰي‪،‬‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﺪام ﻫﻢ ﻣﻲزﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻪ ﻧﮕﻴﺮد و ﻣﻮاد ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪه زوردار ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺧـﻮﺑﻲ‬ ‫ﻛﺶ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﺣﻠﻮاﭘﺰ ﻣﻘﺪاري از ﻣﻮاد ﭘﺨﺘﻪ ﺷﺪه و ﻫـﻢ ﺧـﻮرده را ﺑـﻪ ﺿـﺨﺎﻣﺖ ﻧـﺎزﻛﻲ در‬ ‫ﺣﺪود ﻧﻴﻢ ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ‪ ،‬در ﭼﻨﺪ ﺳﻴﻨﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲرﻳﺰد و روي آنﻫﺎ ﻛﻨﺠﺪ ﺗﻤﻴﺰ ﻛـﺮده و ﺗَـﻒ‬ ‫ﻳﺎ ﺑ‪‬ﻮ داده ﻣﻲﭘﺎﺷﺪ و آن را در ﮔﻮﺷﻪ ﻛﺎرﮔﺎه ﻣﻲﻧﻬﺪ ﺗﺎ ﻫـﻮا ﺑﺨـﻮرد و ﺳـﻔﺖ ﺷـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﺣﻠﻮا را »ﺣﻠﻮاي ُﻛﻨﺠﻴﺪي«‪ 1‬ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ و اﻏﻠﺐ ﺑﭽﻪﻫﺎ ﻣﺸﺘﺮي آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺣﻠـﻮا ﺷـﺒﻴﻪ‬ ‫ﻧﺎن ﺧﺎﻧﮕﻲ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ »ﺗﻨﻚ«‪ 2‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻬﻦ و ﮔﺮد و ﻧﺎزك ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي درﺳﺖ ﻛﺮدن ﺣﻠﻮاي ارده ﻣﻘﺪار ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮاد ﭘﺨﺘﻪ ﺷﺪه در ﭼﻨﺪ ﻣﺠﻤﻌﻪ ﻳﺎ ﺳـﻴﻨﻲ‬ ‫ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﺿﺨﺎﻣﺖ ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ رﻳﺨﺘﻪ و ﭘﻬﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻫﻮا ﺑﺨﻮرد و ﺳـﻔﺖ و ﺑـﺴﺘﻪ‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺣﻠﻮاي ارده را ﺑﺎ ﺷﻴﺮه ﺷﻜﺮ درﺳﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﺗُﺮدﺗﺮ از ﺣﻠﻮاي ﺷﻴﺮهاي اﺳـﺖ و ﺑـﻪ‬ ‫آن ﺣﻠﻮاي ﺷﻜﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﺘﺮي اﻳﻦ ﺣﻠﻮا ﻣﻐـﺎزهدارﻫـﺎ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ آن را ﺑـﺮاي‬ ‫ﻓﺮوش ﺑﻪ دﻛﺎن ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸﺘﺮيﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺧﺮﻳﺪ ﻣﻘﺪاري از اﻳﻦ ﺣﻠﻮا از ﺣﻠـﻮاﭘﺰ‬ ‫ﻳﺎ ﺑﻘﺎل‪ ،‬آن را ﺑﺎ ﻧﺎن ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻠﻮاﭘﺰ‪ ،‬از ﻣﻘﺪار ﻣﻮاد ﭘﺨﺘﻪ و ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺣﻠﻮاي ﺳ‪‬ﻨﮕﻚ و ﺣﻠـﻮاي َﻗﻠَﻤـﻲ‪ 3‬درﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﻣﻮاد ﭘﺨﺘـﻪ را در ﻣﺠﻤﻌـﻪ ﻳـﺎ ﺳـﻴﻨﻲ ﻟﺒـﻪداري ﺑـﻪ ﺿـﺨﺎﻣﺖ دو‬ ‫ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻣﻲرﻳﺰد ﺗﺎ ﻫﻮا ﺑﺨﻮرد‪ .‬آﻧﮕﺎه آن را ﺑﻪ دو ﻧﻮع ﺣﻠﻮا ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﻳﺎ ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﺷﻜﻞ ﺑﺎ ﻛﺎرد در ﭼﻨﺪ ردﻳﻒ ﺑﻪ ﻃﻮر اﻓﻘﻲ و ﻋﻤﻮدي ﻣﻲﺑ‪‬ﺮد ﻛﻪ ﻗﺎﻟﺐ ﻗﺎﻟﺐ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ آن‬ ‫ﺣﻠﻮاي ﺳﻨﮕﻚ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ـ در زﻣﺎن ﻗﺤﻄﻲ اﻳﻦ ﺣﻠﻮا را ﺑﻪ ﺟﺎي ﻗﻨﺪ ﺑﺎ ﭼﺎي ﻣﻲﺧﻮردﻧـﺪ‬ ‫‪1. konjidi‬‬ ‫‪2. tonok‬‬ ‫‪3. qalami‬‬

‫‪  172‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ـ و ﺧﻴﻠﻲ ﺳﻔﺖ و ﺳﺨﺖ اﺳﺖ ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻘﺪاري از ﻣﻮاد ﭘﺨﺘﻪ را ﺑﺎ دﺳﺖ ﺑﺮ ﻣـﻲدارد و‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﺪ ﺗﺎ در ﺣﻴﻦ ﻛﺶ آﻣﺪن‪ ،‬ﺑﺎرﻳﻚ و ﻗﻠﻤﻲ ﺷﻜﻞ و دراز ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﻴﭽﻲ ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و در ﺳﻴﻨﻲ ﻣﻲرﻳﺰد ﺗﺎ ﺳﻔﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻠﻮا ﻧﻴﺰ ﺣﻠﻮاي ﻗﻠﻤﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ .‬ﻧـﻮع‬ ‫ﻗﻠﻤﻲ اﻳﻦ ﺣﻠﻮا ﺑﺎرﻳﻚ‪ ،‬ﺗُـﺮد و ﺷـﻜﻨﻨﺪهﺗـﺮ اﺳـﺖ و زودﺗـﺮ از ﺣﻠـﻮاي ﺳـﻨﮕﻚ ﺟﻮﻳـﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻠﻮا را ﻫﻢ ﺑﭽﻪﻫﺎ دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﻠﻮاي ﺗﺨﻢﻣﺮغ‪ :‬ﺑﻌﻀﻲ از ﺣﻠﻮاﭘﺰﻫﺎي ﺣﺮﻓﻪاي ﻛﻪ در ﺗﻬﻴﻪ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﻫﻢ دﺳﺖ دارﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻮﻋﻲ ﺣﻠﻮا ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺣﻠﻮاي ﺗﺨﻢﻣﺮﻏﻲ ﺑﺮاي ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﺧﻮد ﻣﻲﭘﺰﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻲ ﺧﻮﺷﻤﺰه‬ ‫و ﻣﻌﻄﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮاد ﻻزم ﺑﺮاي ﭘﺨـﺘﻦ اﻳـﻦ ﺣﻠـﻮا‪ :‬آرد ﺳـﻔﻴﺪ‪ ،‬آرد ﺑـﺮﻧﺞ‪ ،‬ﺷـﻜﺮ‪ ،‬روﻏـﻦ‪،‬‬ ‫ﮔﻼب‪ ،‬زﻋﻔﺮان و ﺗﺨﻢﻣﺮغ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺰار ﻛﺎر ﺣﻠﻮاﭘﺰ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از‪ :‬دﻳـﮓ‪ ،‬اﺳـﻢ‪) 1‬ﻛﻔﮕﻴـﺮ(‪،‬‬ ‫ﭼﺮاغ ﮔﺎز ﺗﻚ ﺷﻌﻠﻪ ﻳﺎ اﺟﺎق ﺳـﺎﺑﻖ‪ ،‬ﻣﻼﻗـﻪ‪ ،‬ﺳـﻴﻨﻲ ﻟﺒـﻪدار ﺑـﺮاي رﻳﺨـﺘﻦ ﺣﻠـﻮا‪ ،‬دﻳـﺲ‬ ‫ﺣﻠﻮاﭘﺰي و ﻏﻴﺮه‪ .‬ﻣﻮاد ﻻزم ﺑﺮاي ﭘﺨﺘﻦ ﻣﻘﺪاري ﺣﻠﻮا ﻧﻴﺰ ﺑﺪﻳﻦ ﺷﺮح اﺳﺖ‪ :‬ﻧﻴﻢ ﻛﻴﻠـﻮﮔﺮم‬ ‫آرد ﺳﻔﻴﺪ و ﻧﻴﻢ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم آرد ﺑـﺮﻧﺞ‪ ،‬دو و ﻧـﻴﻢ ﻛﻴﻠـﻮﮔﺮم ﺷـﻜﺮ‪ ،‬ﻫـﻢوزن آرد ﻫـﻢ آب و‬ ‫ﮔﻼب‪ ،‬ﺳﻪ ﭼﻬﺎر داﻧﻪ ﺗﺨﻢﻣﺮغ و ﻫﻢوزن ﻧﺼﻒ آرد ﻧﻴﺰ روﻏـﻦ ﻻزم اﺳـﺖ‪ .‬اﺑﺘـﺪا ﺷـﻴﺮة‬ ‫ﺷﻜﺮ را ﺑﺎ ﺟﻮﺷﺎﻧﺪن ﺷﻜﺮ در آب ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻛﻨـﺎر ﻣـﻲﮔﺬارﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ روﻏـﻦ را داغ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ آرد در آن ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و ﻫﻢ ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺗَﻒ ﺑﺨﻮرد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺗﺨﻢﻣـﺮغﻫـﺎ‬ ‫را ﺑﺎ آب و ﮔﻼب ﻣﺨﻠﻮط ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻢ ﻣﻲزﻧﻨﺪ و در آن ﻣﻲرﻳﺰﻧـﺪ‪ .‬ﺷـﻴﺮة ﺷـﻜﺮ را ﻫـﻢ‬ ‫ﺗﺪرﻳﺠﺎً ﺑﺎ ﻣﻼﻗﻪ در آن ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و آﻫﺴﺘﻪ ﻫﻢ ﻣﻲزﻧﻨـﺪ‪ .‬آﻧﮕـﺎه ﻳـﻚ ﮔـﺮم زﻋﻔـﺮان ﺑـﻪ آن‬ ‫اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ در آﺧﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ روﻏﻦ ﭘﺲ داد ﻳﻌﻨﻲ روﻏﻦ اﻧﺪاﺧﺖ ﺣﻠﻮا ﭘﺨﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫و آن را از دﻳﺲ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺳﻴﻨﻲ ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮد و ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ -9‬ﻗﻨﺪرﻳﺰي‪ :‬ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﻛﺎرﮔﺎه ﻗﻨﺪرﻳﺰي در ﺑـﺎزار ﺷـﻬﺮ وﺟـﻮد داﺷـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻛﻠّﻪﻫﺎي ﻗﻨﺪ درﺳﺘﻪ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ »ﻗﻨﺪ ﺷﻜﺮي« ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﻨﺪﺷﻜﺮي ﻛﻪ در ﻛﺎرﮔﺎه ﻣﺰﺑﻮر ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﺪ ﺑـﺪون ﭘﻮﺷـﺶ ﻛﺎﻏـﺬي و ﺗـﺮد و ﻛﻤـﻲ‬ ‫زردرﻧﮓ ﺑﻮد و ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻮﺷﻴﺪن ﭼﺎي ﺑﺎ آن‪ ،‬زود آب ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬در ﻛﺎرﮔـﺎه ﻗﻨـﺪرﻳﺰي‪ ،‬اﺳـﺘﺎد‬ ‫ﻗﻨﺪرﻳﺰ ﻳﺎ ﻗﻨﺪﺳﺎز ﻳﺎ ﻗﻨّﺎد ﺑﺎ ﺗﻌﺪادي ﻛـﺎرﮔﺮ وردﺳـﺖ و ﺷـﺎﮔﺮد ﭘـﺎدو ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻗﻨـﺪرﻳﺰي‬ ‫ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﺰار ﻛﺎر آﻧﺎن ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺟﺎق ﻓﻠﺰي ﻳﺎ ﮔﭽﻲ ﻛﻪ زﻳـﺮ آن ﻣـﺸﻌﻞ ﻳـﺎ ﻫﻴـﺰم‬ ‫‪1. assom‬‬

‫روشﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻛﺎزرون  ‪173‬‬

‫روﺷﻦ ﺑﻮد ﺳﻜﻮﻳﻲ از ﺳﻨﮓ و ﮔﭻ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﭘﺎﭼـﺎل ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻗﻨـﺪرﻳﺰان روي آن ﺑـﻪ‬ ‫ﻗﻨﺪرﻳﺰي ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺗﻴﻞ ﻣﺴﻲ دﻫﺎﻧﻪ ﮔﺸﺎد و ﺗﻪ ﮔﺮد‪ ،‬ﻗﺎﻟـﺐ ﻓﻠـﺰي ﻗﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺗﻨـﻪ آن‬ ‫ﻣﺨﺮوﻃﻲ ﺷﻜﻞ ﺑﻮد و ﺗﻪ ﻗﺎﻟﺐ آن ﻛﻪ ﮔـﺮد ﺑـﻮد و ﻣﻴـﺎن ﺗـﻪ ﻗﺎﻟـﺐ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻧـﺼﻒ ﮔـﺮدو‬ ‫ﻓﺮورﻓﺘﮕﻲ داﺷﺖ و از ﺗﻨﻪ ﺟﺪا ﺑﻮد‪ ،‬ﻟُﺖ ﭼﻮﺑﻲِ ﻧﻮك ﭘﻬﻦ‪ ،‬ﻛﻔﮕﻴﺮ ﻣﺴﻲ‪ ،‬ﺳـﻨﮓ ﻳـﺎ ﺗﺨﺘـﻪ‬ ‫روي دﺳﺘﮕﺎه و ﻏﻴﺮه‪.‬‬ ‫اﺑﺘﺪا ﭘﺎﺗﻴﻞ را روي اﺟﺎق ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ و زﻳﺮ آن ﻣﺸﻌﻞ ﻳﺎ ﻫﻴـﺰم روﺷـﻦ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي ﺷﻜﺮ در ﭘﺎﺗﻴﻞ ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﺮارت ﻻزم را ﺑﺒﻴﻨﺪ و ﺑـﺎ ﻟُـﺖ ﻫـﻢ ﻣـﻲزدﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻜﺮ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺣﺮارت ﭼﺴﺒﻨﺎك ﻳﺎ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﭼﻜﻨﻪ‪ 1‬ﻣﻲﺷﺪ در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻊ آﺗـﺶ زﻳـﺮ آن را‬ ‫ﻣﻼﻳﻢ ﻳﺎ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻗﺎﻟﺐ ﻓﻠﺰي را از روي دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺮ ﻣـﻲداﺷـﺘﻨﺪ و ﺑـﺎ ﻛﻔﮕﻴـﺮ‬ ‫ﺷﻜﺮ ﺣﺮارت دﻳﺪه در آن ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﻓﺸﺎر ﺑﺎز ﻫﻢ ﺷﻜﺮ ﺑﻪ آن اﺿـﺎﻓﻪ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ ﺗـﺎ‬ ‫داﻧﻪﻫﺎي ﭼﺴﺒﻨﺎك ﺷﻜﺮ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﭽﺴﺒﻨﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻠﻪ ﻗﻨﺪ درﺳﺘﻪ درآﻳﺪ‪ .‬ﺑـﺎ ﻗـﺮار دادن‬ ‫ﺗﻪ ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺮ روي دﻫﺎﻧﻪ زﻳﺮﻳﻦ ﻗﺎﻟﺐ و ﻓﺸﺎر دادن آن‪ ،‬ﻗﻨﺪ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣـﻲ ﺷـﺪ و آن را روي‬ ‫دﺳﺘﮕﺎه ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﺪرﻳﺠﺎً ﺧﺸﻚ ﺷﻮد و ﻗﺎﻟﺐ را ﺑﺎﻻ ﻣﻲﻛـﺸﻴﺪﻧﺪ ﺗـﺎ از ﻗﻨـﺪ ﺟـﺪا‬ ‫ﺷﻮد؛ در ﻛﻨﺎر آن ﻫﻢ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻗﻨﺪ دﻳﮕﺮ و ﻗﻨﺪﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﭘﺲ از اﺗﻤﺎم ﻛﺎر‬ ‫و ﺧﺸﻚ ﺷﺪن ﻗﻨﺪﻫﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﻓﺮوش در اﺧﺘﻴﺎر ﻋﻄﺎران‪ ،‬ﺑﻘﺎﻻن ﻳﺎ ﻗﻨـﺪﻓﺮوﺷـﺎن ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲدادﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1. čekeneh‬‬

‫ه >ﺩاه در واژ‪4‬هي د‪+‬ر‬ ‫ ‪/‬ر‬ ‫ﺱﺩ ‪&JK‬د ه‪U‬‬

‫‪١‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫زﺑﺎن ﺣﺎﻓﻆ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺖ و ﺑﻪ واﺳـﻄﺔ اﺣـﺴﺎس و ﻋﺎﻃﻔـﺔ ﻧﻬﻔﺘـﻪ در واژهﻫـﺎي ﺑـﻴﻦ‬ ‫ﻧﺴﻞﻫﺎ اﻳﺠﺎد وﺣﺪت ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺪد واژهﻫﺎ دردﻫﺎ‪ ،‬ﻏـﻢﻫـﺎ و ﺷـﺎديﻫـﺎي ﻣـﺸﺘﺮك را‬ ‫ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬در اﻳﻦ ﻣﻴـﺎن آﻧﭽـﻪ زﺑـﺎن را ﭘﻮﻳـﺎ ﻧـﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ ،‬واژه اﺳـﺖ‪ .‬ﻟﻐـﺎت و‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺑﺨﺶ ﭘﺮ اﻫﻤﻴﺘﻲ از زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﻨﻮي اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛـﻪ از ﻃﺮﻓـﻲ‬ ‫ﺣﻴﺎت زﺑﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﭼﻮن آﻳﻴﻨﻪاي آداب و رﺳﻮم ﻓﺮﻫﻨﮓﻫـﺎ‬ ‫را در ﺧﻮد ﻣﺘﺠﻠﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻟﻐـﺎت و اﺻـﻄﻼﺣﺎت ﻣﺤﻠـﻲ و زﻳـﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪﻫـﺎي آﻧﻬـﺎ و ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻣﺨﺘﺼﺎت و وﻳﮋﮔﻲ آﻧﻬﺎ ﮔﺮدآوري ﺷﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ آﻧﭽﻪ در اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ‬ ‫ﺷﺪه اﺻﻮات اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﻮد ﻫﺎﺷﻢﻧﻴﺎ از ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎران ﻓﻌﺎل دﻳﺎر ﺑﻴﺠﺎر ﻛﺮدﺳﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬او ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد را از ﺳﺎل ‪ 1348‬آﻏﺎز ﻛﺮد و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﮔﺮدآوري ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻓﺮﻫﻨﮓﻋﺎﻣﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺗﻨﻈـﻴﻢ از ﻋﻠـﻲ آﻧـﻲزاده‪ ،‬ﻛﺎرﻣﻨـﺪ ﭘـﮋوﻫﺶ واﺣـﺪ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ـ ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﺪاوﺳﻴﻤﺎ ‪[email protected]‬‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺻﺪاﻫﺎ در واژهﻫﺎي دﻳﺎر ﺑﻴﺠﺎر  ‪175‬‬

‫ﺻﺪاﻫﺎ در ﺑﺎﻓﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺗﻨﻴﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﺻﻮاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﺷﻨﻴﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪،‬اﻣﺮوزه در ﺷﻠﻮﻏﻲ و آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎي ﺻﻮﺗﻲ ﮔﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﭘﮋواﻛـﻲ از آﻧﻬـﺎ ﻳـﺎ‬ ‫ﺷﻨﻴﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﻲرﺳﺪ اﻧﺘﻘﺎل آﻧﻬﺎ ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺟﻮاﻣﻊ روﺳﺘﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑـﺎ ﻃﺒﻴﻌـﺖ اﻧـﺲ ﺑﻴـﺸﺘﺮي دارﻧـﺪ‪ ،‬ﺻـﺪاﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌـﻲ‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺧﺎص ﺧﻮد را دارﻧﺪ و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺷﻨﻴﺪه و درك ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ ﺑﻠﻜـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ‬ ‫ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم و ﺑﻪ واژه ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬واژهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻇﺮاﻳﻒ ﺻﺪاﻳﻲ را ﺑـﻪ وﺿـﻮح‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن واژة آب‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﺻﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﻤﺎن از آب ﻣﺘـﺼﻮر ﺷـﻮد واژه ﺷﺮﺷـﺮ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ آﻳﺎ ﻫﻤﻴﻦ آب در ﺣﺎﻻت رﻳﺰش‪ ،‬ﺟﻮﺷﺶ‪ ،‬ﻓﻮران‪ ،‬ﻧﻮﺷﻴﺪن و ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ اﺟـﺴﺎم‪،‬‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻧﺪارد و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺻﺪاﻳﻲ ﮔﻮﻳﺎ و ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺮاي ﻣﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫آﻗﺎي ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﻮد ﻫﺎﺷﻢﻧﻴـﺎ از ﻓﺮﻫﻨﮕﻴـﺎراﻧﻲ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ از ﻛﻨﺎر ﺻﺪاﻫﺎ ﮔﺬر ﻧﻜﺮده و ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﭼﺸﻢ واژه ﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي ﺧﺎﺻـﻲ دارﻧـﺪ ﻧﮕﺮﻳـﺴﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ و ﻛﺘﺎب ﻛﻢ ﺣﺠﻤﻲ را ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺻـﺪاﻫﺎ‬ ‫در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﺑﻴﺠﺎر در ﺳـﺎل ‪ 1385‬ﻣﻨﺘـﺸﺮ ﻛـﺮده‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺰﻳﺪهاي از ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻳﺸﺎن در اﻳـﻦ ﻣﺠـﺎل ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪه اراﺋﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪1‬ـ ﺻﺪاي ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬ ‫ﺻﺪاي ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‬ ‫‪bubukaf‬‬ ‫ﺑﻮﺑﻮ ﻛﻒ‬ ‫ﺷﺎﻧﻪﺑﻪﺳﺮ ﺻﺪاي ﺷﺎﻧﻪﺑﻪﺳﺮ‬ ‫‪taqataq‬‬ ‫ﻟﻚﻟﻚ ﺻﺪاي ﺧﻮاﻧﺪن و ﻣﻨﻘﺎر ﺑﻪ ﻫﻢ زدن ﻣﺨﺼﻮص ﻟﻚﻟﻚ ﺗﻘﻪﺗﻖ‬ ‫‪baqbaqu‬‬ ‫ﺑﻖﺑﻘﻮ‬ ‫ﻛﺒﻮﺗﺮ ﺻﺪاي ﻛﺒﻮﺗﺮ‬ ‫‪gerâza‬‬ ‫ﮔﺮازه‬ ‫ﺻﺪاي ﻣﺮغ ﺗﺨﻢﮔﺬار‬ ‫‪qerxa , qerta‬‬ ‫ﻗﺮﺧﻪ‪ ،‬ﻗﺮﺗﻪ‬ ‫ﻣﺮغ ﺻﺪاي ﻣﺮغ ﻛﺮچ‬ ‫ﺻﺪاي ﻣﺮغ ﻫﻨﮕﺎم ﭼﻴﺪن داﻧﻪ‬

‫ﻗﺮﺗﻪ‬

‫‪qerta‬‬

‫‪  176‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ﺧﺮوس‬

‫ﺻﺪاي ﺧﻮاﻧﺪن ﺧﺮوس‬

‫ﻗﻮي ﻗﻪ‬

‫ﺻﺪاي ﺧﺮوس ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻤﻊﻛﺮدن ﻣﺮغﻫﺎ ﺑﻪ دور ﺧﻮد‬

‫ﻗﺮﺗﻪ‬

‫ﺻﺪاي ﻛﻼغ‬ ‫ﻛﻼغ‬ ‫ﺻﺪاي دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ ﻛﻼغﻫﺎ‬ ‫ﺻﺪاي ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‬ ‫ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‬ ‫ﺻﺪاي ﺑﺎل ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‬ ‫ﺟﻮﺟﻪ ﺻﺪاي ﺟﻮﺟﻪ‬

‫ﻗﺮه‪ ،‬ﻗﺎرﻗﺎر‬ ‫ﻗﻴﺮواژ‬ ‫ﺟﻲﻛﻪ‪ ،‬ﺟﻪريﻛﻪ‬ ‫ﺷﻪﻗﻪ‬ ‫ﺟﻲﻛﻪ‪ ،‬ﺟﺮيﻛﻪ‬

‫‪quyqa‬‬ ‫‪qerta‬‬

‫‪qera, qâr qâr‬‬ ‫‪qirvâž‬‬ ‫‪jika , jerika‬‬ ‫‪šaqa‬‬ ‫‪jika, jrika‬‬

‫ﺻﺪاي ﺣﻴﻮاﻧﺎت وﺣﺸﻲ‬ ‫ﮔﺮگ‬ ‫روﺑﺎه‬ ‫ﻣﺎر‬

‫ﺻﺪاي زوزه ﮔﺮگ‬ ‫ﺻﺪاي روﺑﺎه‬ ‫ﺻﺪاي ﻣﺎر‬

‫ﻟﻮي ﻟﻪ‬ ‫واﻗﻪ‬ ‫ﻛﻲﻓﻪ و ﻛﻪﻓﻪ‬

‫‪luila‬‬ ‫‪vaqa‬‬ ‫‪kifa, kefa‬‬

‫ﺻﺪاي ﺣﺸﺮات‬ ‫ﺟﻴﺮﺟﻴﺮك ﺻﺪاي ﺟﻴﺮﺟﻴﺮك‬ ‫ﺣﺸﺮات ﺻﺪاي ﺑﺎل ﺣﺸﺮات‬

‫ﺟﺮيﻛﻪ‬ ‫ﮔﻲزه‬

‫‪jerika‬‬ ‫‪giza‬‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺻﺪاﻫﺎ در واژهﻫﺎي دﻳﺎر ﺑﻴﺠﺎر  ‪177‬‬

‫ﺻﺪاي ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻫﻠﻲ و ﺧﺎﻧﮕﻲ‬

‫ﺳﮓ‬

‫ﮔﺮﺑﻪ‬ ‫ﮔﺎو‬ ‫ﻗﻮچ‬ ‫اﺳﺐ‬ ‫ﺧﺮ‬ ‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‬ ‫ﺑﺰ‬

‫ﻣﻮش‬

‫ﺳﻪﮔﻪﻧﺎز‬ ‫ﺻﺪاي ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺳﮓ‬ ‫ﺧﭗﻟﻪﺧﻪري‬ ‫ﺻﺪاي دﻋﻮا ﻛﺮدن ﺳﮓ‬ ‫ﻧﻮيزه‬ ‫ﺻﺪاي زوزه ﺳﮓ‬ ‫ﮔﻪﻓﻪ‬ ‫ﺻﺪاي ﻋﻮﻋﻮي ﺳﮓ‬ ‫ﺻﺪاي ﻏﺮش ﺳﮓ ﻫﻨﮕﺎم آﻣﺎده ﺷﺪن ﺑﺮاي ﺣﻤﻠﻪ ﻣﺮه‬ ‫ﻗﻮيره‬ ‫ﺻﺪاي ﺳﮓ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﺿﺮﺑﻪ‬ ‫ﻟﭗ‬ ‫ﺻﺪاي آب ﺧﻮردن ﺳﮓ‬ ‫ﻣﻪﻳﺎو‬ ‫ﺻﺪاي ﻣﻴﻮﻣﻴﻮ ﮔﺮﺑﻪ‬

‫‪saganâz‬‬ ‫‪xeplaxeri‬‬ ‫‪nuiza‬‬ ‫‪gafa‬‬ ‫‪merra‬‬ ‫‪quira‬‬ ‫‪lap‬‬ ‫‪meyâw‬‬

‫ﺻﺪاي ﮔﺮﺑﻪ ﻣﺎده ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻠﺐ ﻛﺮدن ﻧﺮ‬

‫ﻣﺮﻧﺎو‬

‫‪mernâw‬‬

‫ﺻﺪاي ﻣﺎع‬ ‫ﺻﺪاي ﻗﻮچ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻔﺖﮔﻴﺮي ﺑﺎ ﻣﻴﺶ‬ ‫ﺻﺪاي ﺷﻴﻬﻪ اﺳﺐ‬

‫ﻗﻮره‬ ‫ﻣﺮﻗﻪ‬ ‫ﺧﻲﻧﻪ‬

‫‪qura‬‬ ‫‪merqa‬‬ ‫‪xina‬‬

‫ﺻﺪاي اﺳﺐ)ﺳﺘﻮران( ﻫﻨﮕﺎم ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ‬

‫ﺳﻮي ﻛﻪ‬

‫‪suyka‬‬

‫ﺻﺪاي ﻋﺮﻋﺮ‬ ‫ﺻﺪاي ﺑﻊﺑﻊ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‬

‫ﺳﻪره‬ ‫ﺑﺎره‬

‫‪sara‬‬ ‫‪bâra‬‬

‫ﺻﺪاي ﻧﻔﺮﻳﻦ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‬

‫ﻣﺎﻓﻪﺗﻪ‬

‫‪mâfata‬‬

‫ﺻﺪاي ﺑﻊﺑﻊ ﺑﺰ‬

‫ﺑﺎﻗﻪ‬

‫ﺻﺪاي ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺑﺰ‬

‫ﺑﻪﻟﻪواﻗﻪ‬

‫ﺻﺪاي ﻣﻮش‬

‫ﺟﻪريﻛﻪ‬

‫ﺻﺪاي ﺑﺮﺧـﻮرد ﻣـﻮش در ﺑﺮﺧـﻮرد ﺑـﺎ اﺟـﺴﺎم ﻗﺮﺗﻪ‬ ‫ﺳﺨﺖ‬

‫‪bâga‬‬ ‫‪balavaqa‬‬ ‫‪jerika‬‬ ‫‪qerta‬‬

‫‪  178‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫‪ -2‬ﺻﺪاﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﺖ‬

‫آب‬

‫ﺑﺎد‬ ‫آﺗﺶ‬

‫ﺻﺪاي رﻳﺰش آب‬

‫ﺧﻮره‬

‫‪xura‬‬

‫ﺻﺪاي ﺟﻮﺷﺶ آب‬

‫ﻗﻠﺘﻪ‬

‫‪qolta‬‬

‫ﺻﺪاي ﺑﺮﺧﻮرد دﺳﺖ ﺑﺎ آب‬

‫ﺷﻞﭘﻪ‬

‫‪Šelpa‬‬

‫ﺻﺪاي آب ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎز ﻧﻤﻮدن ﺷﻴﺮ‬

‫ﻓﻪ ﺷﻪ‬

‫‪feša‬‬

‫ﺻﺪاي ﻧﻮﺷﻴﺪن آب‬

‫ﻗﺮت‬

‫‪qort‬‬

‫ﺻﺪاي ﺑﺮﺧﻮرد آب )ﻣﺎﻳﻌﺎت( داﺧﻞ ﻇﺮف‬

‫ﺷﻞ ﻗﻪ‬

‫‪šalqa‬‬

‫ﺻﺪاي وزش ﺑﺎد ﺷﺪﻳﺪ‬

‫ﮔﺮﻣﻪ‬

‫‪germa‬‬

‫ﺻﺪاي وزش ﺑﺎد ﻣﻼﻳﻢ‬

‫ﺷِﻪﻧَﻪ‬

‫ﺻﺪاي ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪن ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ آﺗﺶ‬

‫ﮔﺮﭘﻪ‬

‫‪šena‬‬ ‫‪gorpa‬‬

‫ﺗﮕﺮگ ﺻﺪاي ﺑﺮﺧﻮرد ﺗﮕﺮگ ﺑﺎ زﻣﻴﻦ‬ ‫رﻋﺪ‬ ‫ﺑﺮق‬

‫ﺻﺪاي رﻋﺪ و ﺑﺮق آﺳﻤﺎﻧﻲ‬

‫ﺑﻮران ﺻﺪاي ﺑﻮران و ﻛﻮﻻك‬ ‫ﺳﻴﻞ‬

‫ﺻﺪاي ﺳﻴﻞ‬

‫ﺧﺮﻧﮕﻪ‬ ‫ﺷﺮﻳﻘﻪ ﮔﺮﻣﻪ‬ ‫ﻛﻪريوه‬ ‫ﻏﺮش ﻧﺎﻟﻪ‬

‫‪xerenga‬‬ ‫‪šeriqa, erema‬‬ ‫‪keriva‬‬ ‫‪qoreš , nâla‬‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺻﺪاﻫﺎ در واژهﻫﺎي دﻳﺎر ﺑﻴﺠﺎر  ‪179‬‬

‫&‪
V‬‬ ‫ﺱ‪W‬ا‪(E X‬ﺩر‪+‬ن‬

‫‪١‬‬

‫در ﻣﺎزﻧﺪران زﻣﻴﻦﻫﺎي ﻛﺸﺎورزي ﻧﺰدﻳﻚ ﺟﻨﮕﻞ ﺑـﺎ ﺧﻄـﺮ ﺣﻤﻠـﻪ ﺣﻴﻮاﻧـﺎت وﺣـﺸﻲ‬ ‫ﺑﻮﻳﮋه ﮔﺮازﻫﺎ ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ از اﻳﻦ رو ﻛﺸﺎورزان ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ و ﻣﺼﻮن ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ ﻣـﺰارع‬ ‫ﺧﻮد ﻳﻚ ﻧﻔﺮ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻴﺮﺷﻜﺎر اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﺌﻮل ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﻣـﺰارع آﻧـﺎن از‬ ‫ﮔﺰﻧﺪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺟﻨﮕﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺎه ﻧﻴﺰ ﺗﻌـﺪاد زﻳـﺎد ﮔﺮازﻫـﺎي‬ ‫وﺣﺸﻲ ﻛـﻪ در اﻃـﺮاف ﺷـﺎﻟﻴﺰارﻫﺎ‬ ‫ﺳﻜﻮﻧﺖ دارﻧﺪ و ﺳﺮﻣﺴﺖ از ﺑـﻮي‬ ‫ﺷــﺎﻟﻲ ﺑــﺮاي ﺣﻤﻠــﻪ ﺑــﻲﻗــﺮاري و‬ ‫ﻟﺤﻈﻪ ﺷﻤﺎري ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﺸﺎورزان را‬ ‫وا ﻣﻲ دارد ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻤـﺎم ﺗﺠﻬﻴـﺰات و‬ ‫ﻟﻮازم ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﻫﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ از‬ ‫اﻳﻦ رو ﻫﻤﻪ ﻛﺸﺎورزان در اﺻﻄﻼح‬ ‫‪ .1‬ﺳﻴﻒاﷲ ﻗﻠﻨﺪرﻳﺎن از ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎران ﻛﻮﺷﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺰﻣـﻲ راﺳـﺦ ﺑـﻪ ﮔـﺮدآوري ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣـﺮدم زادﮔـﺎه ﺧـﻮد‬ ‫»ﮔﻠﻮﮔﺎه‪ ،‬ﺑﻨﺪﭘﻲ ﺷﺮﻗﻲ از ﺗﻮاﺑﻊ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺑﺎﺑﻞ« ﻣﺸﻐﻮل اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن دﻳﮕﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎران ﺑﺮاي ﮔﺮدآوري و‬ ‫ﺛﺒﺖ ﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺛﺒﺖ دﻳﺪهﻫﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﺰد اﺷﺨﺎص ﻣﻄﻠﻊ و آﮔﺎه ﻣـﻲرود و ﭘـﺲ از ﺷـﻨﻴﺪن ﺳـﺨﻨﺎن آﻧـﺎن‪،‬‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﺑﺮ ﺻﻔﺤﻪ ﻛﺎﻏﺬ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻮق را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم اﺣﻤﺪ رﺿﺎﻧﮋاد و ﻣﻮﺳـﻲ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﺰاد رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻈﻴﻢ از اﻟﻬﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ داﻧﺸﺠﻮي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ و ﻛﺎرﻣﻨـﺪ ﭘـﮋوﻫﺶ واﺣـﺪ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﺪاوﺳﻴﻤﺎ ‪[email protected]‬‬

‫ﺷﻮﭘﻪ  ‪181‬‬

‫ﺷﻮﭘﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺷـﻮﭘﻪ ﻣﺮﻛـﺐ از دو ﺑﺨـﺶ ﺷـﻮ» ‪) « šo‬ﺷـﺐ ( و ﭘـﻪ »‪ «pe‬ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي‬ ‫ﺷﺐﭘﺎﻳﻲ اﺳﺖ و ﻋﺒﺎرت از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ در ﺷـﺐ و ﺣﺮاﺳـﺖ و ﺣﻔﺎﻇـﺖ از ﻣﺰرﻋـﻪ‪ ،‬ﺑـﺎغ و‬ ‫ﺷﺎﻟﻴﺰار از ﻫﺠﻮم ﺣﻴﻮاﻧﺎت وﺣﺸﻲ ﺑﻮﻳﮋه ﮔﺮاز اﺳﺖ زﻳﺮا ﮔﺮازﻫﺎ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﮔﺮوﻫـﻲ و‬ ‫ﺟﻤﻌﻲ ﺣﺮﻛﺖ و در ﻳﻚ ﺣﻤﻠﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻫﺎي وﺳﻴﻌﻲ از ﺷﺎﻟﻴﺰارﻫﺎ را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و‬ ‫ﭼﻴﺰي از ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﻤﻠﻪﻫﺎ و ﺷﻮﭘﻪ ﻛـﺮدن‪ ،‬ﻛـﺸﺎورزان ﺟﻤـﻊ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ و ﺟﻠـﺴﺎﺗﻲ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و ﺑﺎ ﻫﻤﻔﻜﺮي‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﺎت و ﺗﻤﻬﻴﺪات اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ‬ ‫وﺳﺎﻳﻞ و ﻟﻮازم اﻳﺸﺎن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬ ‫ ﻧﻔﺎر »‪ : «nefâr‬ﻛﺸﺎورزان ﭘﻴﺶ از رﺳﻴﺪن ﺷﺎﻟﻲ و زﻣـﺎن ﺧﻮﺷـﻪ زدن‪ ،‬در ﻧﻘﻄـﻪاي‬‫ﻛﻪ اﺷﺮاف ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ اﻃﺮاف و ﻫﻤﻪ زواﻳﺎي ﺷﺎﻟﻴﺰار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻔﺎر ﻳﺎ ﻛﻮﻣـﻪ ﻣﺨـﺼﻮص‬ ‫را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻛﻮﻣﻪ »‪ «kume‬ﻳـﺎ ﻛﻴﻤـﻪ از ﭼـﻮب و ﺳﺮﺷـﺎﺧﻪ درﺧﺘـﺎن ﺟﻨﮕﻠـﻲ اﻃـﺮاف‬ ‫ﺷﺎﻟﻴﺰار و ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ﺣﺪاﻗﻞ دو ﻣﺘﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺷﻮﭘﻪﮔﺮ ﻓﺎﻧﻮس روﺷﻨﻲ را از ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي‬ ‫ﻧﻔﺎر ﻣﻲآوﻳﺰد و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻫﻴﺎﻫﻮ و ﺟﺎروﺟﻨﺠﺎل و ﺳﺮوﺻﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻫﻴﺎﻫﻮ ﺑﺮاي دور‬ ‫ﻛﺮدن ﮔﺮازﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل دارد از ﮔﻮﺷـﻪاي وارد ﺷـﺎﻟﻴﺰار ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬در واﻗـﻊ‬ ‫ﻛﻮﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﻣﻮﻗﺘﻲ ﻣﻴﺮﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻘﺎط ﺣﺴﺎس و ﻣﺤﻞ ورود ﮔﺮازﻫﺎي وﺣﺸﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺎﻟﻴﺰار ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪  182‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫ رخ رﺧﻲ ﺣﻠﺐ »‪ :«rox roxi halab‬ﺷﻮﭘﻪﮔﺮ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑـﺮاي اﻳﺠـﺎد ﺳﺮوﺻـﺪا رخ‬‫رﺧﻲ ﺣﻠﺐ را ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﻜﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬رخ رﺧﻲ ﺣﻠﺐ از دﺳﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪﻫـﺎي ﻛـﺸﺎورزان‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮاي درﺳﺖ ﻛﺮدن اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ‪ ،‬ﺷﻮﭘﻪﮔﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﭼﻮﺑﻲ ﺑﻠﻨﺪي را در ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﺷـﺎﻟﻴﺰار‬ ‫ﻓﺮو ﻣﻲﺑﺮد و ﺣﻠﺐ زﺑﺎﻧﻪداري را ﺑﺎ ﺳﻴﻢ ﻳﺎ ﻧﺦ ﻣﺤﻜﻤﻲ را ﺑﻪ آن و ﻃﻨﺎب ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻠﻨـﺪي را‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﺮﭼﻮب ﻣﻲﺑﻨﺪد و ﺳﺮ دﻳﮕﺮ ﻃﻨﺎب را ﺑﻪ ﻃﺮف ﻧﻔﺎر )ﻛﻮﻣﻪ( ﻣﻲﺑﺮد و ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﻛﻮﻣﻪ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و ﻫﺮازﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺳﺮوﺻﺪا ﺳﺮ ﻃﻨـﺎب را ﻣـﻲﮔﻴـﺮد و ﺑـﻪ ﺷـﺪت ﺗﻜـﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﭘﺎﻳﻪ ﭼﻮﺑﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻲﻟﺮزد و ﺗﻜﺎن ﺷﺪﻳﺪي ﺑـﻪ ﺣﻠـﺐ زﺑﺎﻧـﻪدار‬ ‫وارد ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ اﻳﻦ ﺗﻜﺎنﻫﺎ ﺳﺮوﺻﺪاﻫﺎ زﻳﺎد و ﺑﻠﻨﺪي در اﻃﺮاف ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻲﻛﻨـﺪ و ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮔﺮازﻫﺎ ﺟﺮأت ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺷﺎﻟﻴﺰار را ﭘﻴﺪا ﻧﻤـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻛـﺸﺎورز ﺷـﻮﭘﻪﮔـﺮ در‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﻛﻪ ﺣﻠﺐ را ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﻜﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻌﺮ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﺧﻲ ﺑﻮرده )‪ (xi burde‬زﻧﮓ ﺗﻔﺮﻳﺢ‬ ‫ﺣﻠﺐ رخِ رخِ ﺗﺎرﻳﻜﻲ‬ ‫ﺣﻠﺐ در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺻﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺧﻮك )ﮔﺮاز( ﺑﻪ زﻧﮓ ﺗﻔﺮﻳﺢ ﻣﻲرود‪.‬‬ ‫در واﻗﻊ ﺧﻄﺎب اﻳﻦ ﺷﻌﺮ ﺑﻪ ﻃﻨﺰ و ﺷﻮﺧﻲ ﺑﻪ ﻣﺮد ﺷﺐﭘﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺟـﺎي آﻧﻜـﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺷﺎﻟﻴﺰارﻫﺎ ﺑﻴﺪار ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻋﻤﻴﻘﻲ ﻓﺮو ﻣﻲرود و زﻣﺎﻧﻲ ﭼـﺸﻢ ﺑـﺎز‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﺮاز در ﺣﺎل ﺧﻮردن ﺷﺎﻟﻲ و ﺗﻠﻒ ﻛﺮدن آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮد ﺷﺐﭘﺎ ﻫﻴﺎﻫﻮي ﺑـﻪ راه‬ ‫ﻣﻲاﻧﺪازد و ﮔﺮاز را از ﺷﺎﻟﻴﺰار ﺑﻴﺮون ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ دوﺑﺎره ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻣﻲرود و ﮔـﺮاز ﻛـﻪ در‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺎ ﺷﺎﻟﻴﺰار ﺗﻮﻗـﻒ ﻛـﺮده ﭘـﺲ از ﺑﺮﻗـﺮار ﺷـﺪن ﺳـﻜﻮت و اﺗﻤـﺎم ﻫﻴـﺎﻫﻮي‬ ‫ﺷﻮﭘﻪﮔﺮ دوﺑﺎره ﺑﻪ ﺷﺎﻟﻴﺰار ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد و در واﻗﻊ زﻣﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ از ﺷﺐ را ﺑﻴﺮون از ﻛﺸﺘﺰار‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﻧﮓ ﺗﻔﺮﻳﺢ ﺳﭙﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ ﺗﻚ ﺗﻚ ﻛﺮ »‪ :«tak tak kar‬وﺳﻴﻠﻪاي اﺳﺖ اﺑﺘﻜـﺎري ﻛـﻪ ﻧﮕﻬﺒـﺎن ﺷـﺎﻟﻴﺰار ﺑـﺮاي‬‫رﻣﺎﻧﺪن ﮔﺮاز ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺧﺎﺻﻴﺖ اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه ﻛﻪ در ﭼﻨﺪ ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺎﻟﻴﺰار ﻛﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آب ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺳﺮوﺻﺪاي ﺷﺪﻳﺪي ﺑﻪ راه ﻣﻲاﻧـﺪازد و اﻳـﻦ ﺳﺮوﺻـﺪا‬ ‫ﺑﺎﻋﺚ وﺣﺸﺖ ﮔﺮاز و ﻓﺮار او ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ ﻟﻠﻪوا » ‪ «lale vâ‬ﻳﺎ ﻧﻲ‪ :‬ﺳﻜﻮت ﺷﺐ و وﻗﺖ ﻓﺮاﻏﺖ ﻛﺸﺎورزان را واﻣﻲدارد ﺗﺎ ﻫﺮ‬‫ﻳﻚ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﺖ آوازي ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و ﻟﻠﻪوا ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ :‬ﺻﺪاي اﻳﺸﺎن ﻓﺎرغ از اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻠﻮت و ﺳﻜﻮت‬ ‫ﺷﺐ را ﻣﻲﺷﻜﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮازﻫﺎي ﻏﺎرﺗﮕﺮ را ﻧﻴﺰ از ﺷﺎﻟﻴﺰار دور ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻮﭘﻪ  ‪183‬‬

‫ ﻛﻨﺲ ﻛﺘﻚ »‪ : «kenes ketek‬ﭼﻮب دﺳﺘﻲ ﺑﺰرگ و ﻣﺤﻜﻤﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ از ﭼـﻮب‬‫ازﮔﻴﻞ وﺣﺸﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﮕﻬﺒـﺎن ﺷـﺎﻟﻴﺰار ﺑـﺮاي اﻳﺠـﺎد ﺳﺮوﺻـﺪا از آن اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﻮﭘﻪﮔﺮ‪ ،‬آن را ﺑﺎ دو دﺳﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻛﻨﺎر ﻣﺮز ﻗﻄﻮر ﻣﻲاﻳـﺴﺘﺪ و ﺗـﺎ ارﺗﻔـﺎع‬ ‫زﻳﺎد ﺑﺎﻻ ﻣﻲﺑﺮد و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻓﻌﻲ و ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﭼﻨﺎن ﺿﺮﺑﻪاي ﺑـﺮ ﻣـﺮز ﻗﻄـﻮر وارد‬ ‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻨﺲ ﻛﺘﻚ ﺗﺎ ﻋﻤﻖ ‪ 80‬ﺳـﺎﻧﺘﻲﻣﺘـﺮي‬ ‫ﻣﺮز را ﻣﻲﺷﻜﺎﻓﺪ و ﺑﺎ اﻳـﻦ ﻛـﺎر‪ ،‬ﭼﻨـﺎن ﺻـﺪاي‬ ‫رﻋﺐاﻧﮕﻴـﺰي ﺑﺮﻣـﻲﺧﻴـﺰد ﻛـﻪ رﻣـﻪﻫـﺎي ﮔـﺮاز‬ ‫وﺣﺸﻲ را ﺗﺎ ﻋﻤﻖ ﺟﻨﮕﻞ ﻓﺮاري ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ آدم راﺳـﻪ »‪ «âdam râsse‬ﻳــﺎ ﻣﺘﺮﺳــﻚ‪:‬‬‫ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺘﺮﺳﻚ ﺑﺮاي ﻛﺸﺎورزان اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋهاي‬ ‫دارد‪ ،‬آن را در ﻗــﺴﻤﺖﻫــﺎي ﻣﺨﺘﻠــﻒ زﻣــﻴﻦ‬ ‫ﻛﺸﺎورزي ﻧﺼﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﺎ دﻳﺪن آن ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ و ﺧﻴﺎل ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺰارع را از ﺳﺮ‬ ‫ﺧﻮد دور ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ـ ﺗﺸﻴﺎ »‪ «tašyâ‬ﻳﺎ ﻣﺤﻞ اﻓﺮوﺧﺘﻦ آﺗﺶ‪ :‬ﺷﻮﭘﻪﮔﺮ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ورود ﮔﺮازﻫﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﺷﺎﻟﻴﺰار در ﭼﻨﺪ ﻗﺴﻤﺖ از ﺷﺎﻟﻴﺰار آﺗﺶ روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﻴـﻮان وﺣـﺸﻲ ﺑـﺎ دﻳـﺪن‬ ‫آﺗﺶ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺷﺎﻟﻴﺰار ﻧﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫ ﺗﺸﺖ‪ :‬ﺷﻴﻮه دﻳﮕﺮ دور ﻛﺮدن ﮔﺮازﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻮﺑﻴﺪن ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﺗﺸﺖ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت‬‫ﻛﻪ ﺷﻮﭘﻪﮔﺮ ﺑﺎ ﭼﻮﺑﻲ ﺑﻪﺻﻮرت رﻳﺘﻤﻴﻚ ﺑﺮ آن ﻣﻲﻛﻮﺑﺪ و اﺷﻌﺎري ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ‬ ‫ﮔﺮاز و ﺗﻬﺪﻳﺪ اوﺳﺖ و درواﻗﻊ ﻧﻮﻋﻲ رﺟﺰﺧﻮاﻧﻲ ﺑﺮاي ﮔﺮاز اﺳﺖ‪:‬‬ ‫اَي ﺑﻌﻴﻪ »‪ «ba’ ye‬ﺷﺐ ﺗﺎر )دوﺑﺎره ﺷﺐ ﺗﺎر ﻓﺮا رﺳﻴﺪه اﺳﺖ(‬ ‫راه دﻛﺘﻪ ﻛﻠﻪ ﻣﺎر »‪) «râh dakete kele mâr‬ﮔﺮاز ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻪﻫﺎﻳﺶ ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﻛـﺸﺘﺰار‬ ‫راه اﻓﺘﺎد(‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻮي دﺷﺘﺎ ﺗﻴﻢ ﺟـﺎر »‪) «be suye daštâ tim jâr‬ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﺷـﺎﻟﻴﺰار و ﺧﺰاﻧـﻪ‬ ‫ﺑﺮﻧﺞ(‬ ‫اﻳﻦ ﺧﺎنﮔﻞ ﻧﻔﺎر ﺧﺲ »‪) «in xângel nefâr xes‬اﻳﻦ ﺧﺎن ﮔﻞ »ﻧﺎم ﻣﺮد ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻳـﺎ‬ ‫ﺷﺐﭘﺎ « در ﻧﻔﺎر ﻣﻲﺧﻮاﺑﺪ (‬

‫‪  184‬ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﻬﺎر ‪1387‬‬

‫اي ﺑﻌﻴﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر‬ ‫اي اﻣﺎﻧﺎ‪ ،‬اي ﻫﻮار‬ ‫ ﺗﺶ ﺗﻔﻨﮓ »‪ :«taš tofang‬ﺗﻔﻨﮓ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده و اﺑﺘﺪاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺷـﺎﻟﻴﺰارآن‬‫را ﻣﻲﺳﺎزد و ﺑﻲ ﻫﺪف و ﻫﻮاﻳﻲ ﺷﻠﻴﻚ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ :‬ﺳﺮوﺻـﺪاي ﻧﺎﺷـﻲ از ﺷـﻠﻴﻚ ﺗﻔﻨـﮓ‪،‬‬ ‫ﮔﺮازﻫﺎ را ﻣﻲﺗﺮﺳﺎﻧﺪ و ﻓﺮاري ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ ﺑﻮرد ﺑﻴـﺮد‪ :« burd bird» :‬از ﺟﻤﻠـﻪ اﻗـﺪاﻣﺎت ﻣـﺮد ﺷـﺐﭘـﺎ اﻳﺠـﺎد ﺳﺮوﺻـﺪا و‬‫دادوﻓﺮﻳﺎد از روي ﻧﻔﺎر اﺳﺖ ﺗﺎ ﮔﺮازﻫﺎ ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ و وارد ﺷﺎﻟﻴﺰار ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ ﺳﮓ‪ :‬ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ از ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﻣﺮاﻗﺒـﺖ از ﻣـﺰارع ﺑـﻪ ﻋﻬـﺪه ﺳـﮓﻫـﺎي روﺳـﺘﺎ‬‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﺸﺎورزان ﺳﮓﻫﺎي ﺗﻬﺎﺟﻤﻲ و ﻗـﻮي را ﺟﻤـﻊ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﮔﺮازﻫـﺎ ﺣﻤﻠـﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﻤﻠﻪ را »ﻟﻮار ﺳﮓ ﺑﺰوﻫﻦ« »‪) «lavâr sag bazuhen‬ﺳـﮓ را ﺑـﻪ ﺳـﻮي‬ ‫ﺑﻮﺗﻪﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺧﺎر ﺣﻤﻠﻪ ور ﺳﺎﺧﺘﻦ( ﻣﻲﻧﺎﻣﻨـﺪ‪ .‬ﺣﻤﻠـﻪ ﺑـﺎ ﺳـﺮﻋﺖ زﻳـﺎد‪ ،‬ﻗﻴـﻞوﻗـﺎل و‬ ‫ﺟﺎروﺟﻨﺠﺎل ﺑﺴﻴﺎر و ﺻﺪاي ﺷﻠﻴﻚ ﺑﻲ اﻣﺎن ﺗﻔﻨـﮓﻫـﺎ و ﭘـﺎرس ﺳـﮓﻫـﺎ و ﺳﺮوﺻـﺪا و‬ ‫دادوﻫﻮار ﻛﺸﺎورزان ﺗﺎ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮﻫﺎ دورﺗﺮ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﻤﻠﻪ‪ ،‬ﮔﺮازﻫﺎ و ﺗﻌـﺪادي‬ ‫از ﺳﮓﻫﺎ از ﭘﺎ درﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﺗﻜﻪﺗﻜﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺪف ﻛﺸﺎورزان از اﻳﻦ ﺣﻤﻠـﻪ ﻓـﺮاري دادن ﭼﻨـﺪ روزه آن ﻫﻤـﻪ ﮔـﺮازي اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫اﻃﺮاف ﺷﺎﻟﻴﺰارﻫﺎ ﭘﺮﺳﻪ ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺸﺎورزان ﺑﻌﺪ از »ﻟﻮار ﺳـﮓ ﺑـﺰوﻫﻦ«‪ ،‬ﻳـﻚ‬ ‫ﻫﻔﺘﻪ از ﺣﻤﻠﻪ ﮔﺮازﻫﺎ ﺧﺒﺮي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ ﺧﻠﻪ ﺳﻨﮓ ‪ xela sang‬ﻓﻼﺧﻦ و ﺳﻨﮓاﻧﺪاز ﻫﻢ وﺳﻴﻠﻪ دﻳﮕﺮي اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي‬‫دور ﻛﺮدن ﮔﺮازﻫﺎ از ﺷﺎﻟﻴﺰارﻫﺎ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬

‫ﺷﻮﭘﻪ  ‪185‬‬

‫\[ارش ‪ ]+^ Y%0Z‬و ;ر\‪4‬‬ ‫