Mgliste proroctwa

STEVEN SAYLOR MGLISTE PROROCTWA A Mist of Prophecies Przekład Janusz Szczepański

Wydanie oryginalne: 2002 Wydanie polskie: 2003

Rickowi Lovinowi

NOTA OD TŁUMACZA

Rzymskie miesiące a ich polskie odpowiedniki W poprzednich powieściach cyklu „Roma sub rosa” niejednokrotnie przewijały się wyjaśnienia dotyczące podziału roku na miesiące, jaki stosowano w Rzymie przed wprowadzeniem kalendarza juliańskiego. Nieco szerzej został ten temat potraktowany w Morderstwie na Via Appia, gdzie Saylor włożył w usta Gordianusa i jego syna Ekona dywagacje na temat wad i zalet ówczesnego kalendarza. Tutaj przypomnę tylko pokrótce za autorem rzymskie miesiące z podaniem odpowiadających im naszych współczesnych. Saylor stosuje na przemian starożytny i obecny system datowania. W tłumaczeniu dla uproszczenia przyjąłem nazwy polskie i współczesny system liczenia dni, z drobnymi wyjątkami w niektórych dialogach, gdzie dla zachowania atmosfery pozwoliłem bohaterom mówić o kalendach, nonach czy idach. Styczeń – Januarius (29 dni) Luty – Februarius (28 dni) Marzec – Martius (31 dni) Kwiecień – Aprilis (29 dni) Maj – Maius (31 dni) Czerwiec – Junius (29 dni) Lipiec – Quinctilis, później Julius (31 dni) Sierpień – Sextilis, później Augustus (29 dni) Wrzesień – September (29 dni) Październik – October (31 dni) Listopad – November (29 dni) Grudzień – December (29 dni) Kalendy: pierwszy dzień miesiąca Nony: siódmy (w marcu, maju, lipcu i październiku) lub piąty (w pozostałych) dzień miesiąca

Idy: piętnasty (w marcu, maju, lipcu i październiku) lub trzynasty (w pozostałych) dzień miesiąca

CHRONOLOGIA WYDARZEŃ TA

48 R. P.N.E. WZMIANKI DOTYCZĄCE KASANDRY SĄ FIKCYJNE. HISTORIA ZACZYNA SIĘ

9

SIERPNIA

NIEKTÓRE Z PODANYCH DAT SĄ PRZYBLIŻONE.

Lata 82-80 p.n.e. Sulla rządzi Rzymem jako dyktator. 73 r. p.n.e.

Proces westalki Fabii oskarżonej o złamanie ślubu czystości z Katyliną. Spartakus wszczyna bunt niewolników, stłumiony w następnym roku.

63 r. p.n.e.

Cycero zostaje konsulem, udaremnia spisek Katyliny.

56 r. p.n.e.

Kwiecień: proces Marka Celiusza oskarżonego o morderstwo. Broni go Cycero, za oskarżeniem stoi Klodia.

55 r. p.n.e.

18 listopada: ślub Milona i Fausty Kornelii.

52 r. p.n.e.

18 stycznia: zamordowano Klodiusza. Kwiecień: proces Milona oskarżonego o to morderstwo. Obrońcą jest Cycero, oskarżycielem Marek Antoniusz. Milo zostaje skazany i ucieka do Massilii.

49 r. p.n.e.

10 lub 11 stycznia: Cezar przekracza Rubikon. 17 marca: Pompejusz ucieka za Adriatyk do Grecji. 19 maja: córka Cycerona, Tullia, rodzi dziecko, które niebawem umiera. 7 czerwca: Cycero opuszcza Italię i dołącza do Pompejusza. 2 sierpnia: wojska Pompejusza w Hiszpanii poddają się Cezarowi. Październik: Massilia kapituluje przed Cezarem, który ułaskawia wszystkich tamtejszych rzymskich wygnańców poza Milonem i Werresem. Cezar wraca do Rzymu, by na 11 dni przyjąć dyktaturę w celu przeprowadzenia wyborów. Celiusz zostaje wybrany na pretora. Listopad: do Cezara w Rzymie dociera wieść o śmierci Kuriona w

Afryce.

48 r. p.n.e.

5 stycznia: Cezar przeprawia się przez Adriatyk. Koniec lutego: Celiusz wznosi trybunę obok Treboniusza i wszczyna zamieszki. Koniec

marca: Antoniusz wyrusza za Adriatyk, by połączyć się z Cezarem. W Rzymie wybuchają kolejne rozruchy wywołane przez Celiusza. Kwiecień: Pompejusz i Cezar rozpoczynają działania wojenne pod Dyrrachium. Senat uchwala dekret Senatus consultum przeciwko Celiuszowi. Milo ucieka z Massilii, by wrócić do Italii. 17 lipca: Pompejusz omal nie pokonuje Cezara pod Dyrrachium. Cezar decyduje się wycofać. Działania wojenne przenoszą się w głąb lądu, do Tessalii. 5 sierpnia (nony sierpniowe): Kasandra zostaje zamordowana. 9 sierpnia: pogrzeb Kasandry. Cezar i Pompejusz toczą bitwę w pobliżu tessalskiej miejscowości Farsalos.

Kasandra: Apollo, Apollo, panie dróg i moja zgubo, Znowuś mnie ugodził grotem swego głosu! Chór: Po jej mrocznych słowach brnę jak ociemniały, W mglistych tumanach proroctw zanurzony cały... Ajschylos, Agamemnon (1080-82; 1112-13)

ROZDZIAŁ I

Kasandrę widziałem po raz ostatni... Chciałem już powiedzieć, że po raz ostatni widziałem ją w dniu jej śmierci, ale to mijałoby się z prawdą. Ten ostatni raz – kiedy patrzyłem na jej twarz, przesuwałem palcami po jej złocistych włosach, a nawet odważyłem się dotknąć jej policzka – zdarzył się w dniu jej pogrzebu. To ja wszystko załatwiałem. Nie było nikogo innego, kto mógłby to zrobić. Nikt się nie pojawił, by zabrać jej ciało. Nazywam ją Kasandrą, ale to oczywiście nie było jej prawdziwe imię. Nie ma chyba rodziców, którzy chcieliby obciążyć dziecko tym przeklętym imieniem, podobnie jak nikt nie nazwałby córki Medeą lub Meduzą, a syna Cyklopem. Żaden pan nie nadałby takich mian nawet swym niewolnikom. Kasandra... ludzie zaczęli ją tak nazywać z powodu owej szczególnej zdolności, jaką jej przypisywano. Jak jej trojańska imienniczka, potrafiła ponoć przewidywać przyszłość. Ten przeklęty dar nie przyniósł wiele dobrego żadnej z nich. Ona sama mówiła o sobie tak, jak nazywali ją inni. Twierdziła, że nie pamięta ani swego imienia, ani rodziców, ani skąd pochodzi. Według niektórych bogowie zsyłali jej wizje przyszłości, aby zadośćuczynić za ograbienie jej z przeszłości. Znalazł się jednak ktoś, kto ograbił ją i z teraźniejszości. Ktoś zdmuchnął płomień, który płonął w duszy Kasandry i rozświetlał ją wewnętrznym blaskiem, jakiego nie widziałem u żadnego innego śmiertelnika. Kasandra została zamordowana. Jak wspomniałem, zadanie zorganizowania jej pogrzebu spadło na mnie. Wydania jej ciała nie zażądał żaden wzburzony przyjaciel czy kochanek, pogrążony w żałobie rodzic czy brat. Młody człowiek, który był jej jedynym towarzyszem, niemowa zwany przez nią Rupą – ochroniarz, służący, krewny, kochanek? – zniknął bez śladu po jej śmierci. Przez trzy dni zwłoki spoczywały na marach w westybulu mojego domu na Palatynie. Balsamiści ubrali Kasandrę na biało i obłożyli sosnowymi gałęziami dla zapachu. Zabójca nie zniszczył jej urody; umarła od trucizny. Pozbawione żywego koloru gładkie policzki i delikatne usta nabrały wyglądu lekko opalizującego wosku, jak wyrzeźbione w białym, półprzeźroczystym marmurze. Okalające twarz włosy przypominały kute złoto, zimne i twarde w dotyku. Za

dnia, kiedy przez okno w dachu padały na nią promienie słońca, wyglądała jak marmurowy posąg. Jednak każdej nocy, podczas gdy reszta domowników spała, wykradałem się z małżeńskiego łoża, by patrzeć na Kasandrę. Były takie chwile... dziwne chwile, jakie mogą nadejść tylko w środku nocy, kiedy umysł jest zmęczony, a migotliwe światło lamp oliwnych myli wzrok starego człowieka... wtedy wydawało się wprost niemożliwe, że ona nie żyje. Jej twarz nabierała ciepłego połysku, włosy mieniły się czerwienią i złotem. Rzekłbyś, lada moment otworzy oczy i rozchyli nozdrza, by odetchnąć. Raz nawet odważyłem się musnąć wargami jej usta, ale natychmiast zadrżałem i się cofnąłem; były zimne i nieczułe jak kamień. Zgodnie z powszechnym obyczajem zawiesiłem na drzwiach frontowych czarny wieniec. Takie wieńce są z jednej strony ostrzeżeniem, informują obcych o obecnych w domu zwłokach, ale z drugiej strony stanowią zaproszenie: przybywajcie, pożegnajcie go lub ją po raz ostatni! Ale ani jeden gość się nie zjawił, by oddać cześć ciału Kasandry. Omijali nas nawet ci nałogowi plotkarze, którzy łażą po mieście, szukając wieńców na drzwiach i odwiedzając ludzi, których nigdy w życiu nie widzieli, tylko po to, żeby zerknąć na najświeższego trupa i wyrazić opinię o robocie balsamistów. Tylko ja jeden byłem w żałobie po Kasandrze. Kto wie, pomyślałem, może śmierć i pogrzeby zanadto spowszedniały w Rzymie, aby odejście jednej kobiety o nieznanym pochodzeniu, powszechnie uważanej za wariatkę, wzbudziło jakiekolwiek zainteresowanie. Cały świat ogarnięty jest wojną domową, która usunęła w cień wszystkie wcześniejsze konflikty w historii. Żołnierze ginęli setkami i tysiącami na lądzie i na morzu. Rozpaczające żony marły z niedostatku, zrujnowanych dłużników znajdowano wiszących na stryczkach, chciwi spekulanci ginęli we śnie od noża. Rzym był bliski zagłady, a przyszłość obiecywała tylko śmierć i cierpienia na skalę, jakiej ludzkość nigdy dotąd nie doświadczyła. Piękna, szalona Kasandra, która krążyła po ulicach, przenikliwym głosem wypowiadając swe proroctwa, nie żyje... i nikogo to nie obchodzi choćby na tyle, żeby przyjść i pożegnać jej zwłoki przed pogrzebem. Kogoś jednak widocznie obchodziła wystarczająco, by ją zamordował. Kiedy upłynął okres żałoby, wezwałem najsilniejszych z moich niewolników i kazałem im wziąć mary na ramiona. Reszta domowników stworzyła kondukt, tylko Bethesda została w domu, ponieważ przez długi czas chorowała i tego dnia czuła się zbyt słabo, by wychodzić z domu. Jej miejsce u mego boku zajęła nasza córka Diana, wraz z mężem Dawusem. Mój syn Eko i synowa Menenia szli za nami ze swymi jedenastoletnimi, złotowłosymi bliźniętami, już wystarczająco dorosłymi, by rozumieć smutny charakter wydarzenia. Hieronimus z Massilii, mieszkający w moim domu od swego przybycia do Rzymu w ubiegłym roku, też był obecny. Wiele w życiu wycierpiał i dobrze wiedział, co to znaczy być wyrzutkiem, sądziłem więc, że musi odczuwać coś w rodzaju duchowego pokrewieństwa z Kasandrą. Moi nieliczni niewolnicy dopełniali pochodu; byli wśród nich dwaj bracia, Mopsus i Androkles, nieco młodsi od dzieci Ekona. Dzisiaj też wyczuwali atmosferę i, co się im rzadko zdarzało, zachowywali się odpowiednio.

Żeby pogrzeb odbył się godnie, wynająłem trzech muzykantów, aby szli na czele konduktu. Dwaj grali posępną melodię na rogu i na flecie, a trzeci potrząsał mosiężną grzechotką. Moi sąsiedzi w swych eleganckich domach z daleka słyszeli muzykę i albo zamykali z irytacją okiennice, albo wyglądali ciekawie z okien. Za muzykantami szły cztery opłacone przeze mnie płaczki. Nie było mnie stać na więcej, choć ich praca nie jest droga. W dzisiejszych czasach w Rzymie nie brakuje kobiet, które przez własne życiowe tragedie z łatwością mogą lać łzy nad zmarłą, której w ogóle nie znały. Ta czwórka pracowała już wcześniej razem i wykazywała się godnym podziwu profesjonalizmem. Dygotały od płaczu, zataczały się i potykały, ale nigdy nie zderzały się ze sobą. Szarpały rozczochrane włosy i na zmianę odśpiewywały refren słynnego epitafium Newiusza: „Jeżeli śmierć kogokolwiek z ludzi może zasmucić serca nieśmiertelnych, bogowie muszą płakać nad tą kobietą...” Tuż za płaczkami szedł mim. Zastanawiałem się, czy go zatrudnić, ale w końcu uznałem, że będzie to właściwe. Powiedziano mi, że pochodzi z Aleksandrii i jest najlepszym fachowcem w Rzymie. Na tę okazję nałożył kobiecą maskę, blond perukę i niebieską tunikę, jaką zwykła nosić nieboszczka. Sam go nauczyłem naśladować chód i gestykulację Kasandry. Na ogół jego ruchy były przesadnie podkreślone i wyraźnie trąciły aktorstwem, ale co jakiś czas – nie wiem, czy w sposób zamierzony, czy przypadkiem – przybierał pozę tak idealnie pasującą do Kasandry, że aż ciarki mnie przechodziły. Mimom pogrzebowym z reguły daje się sporo swobody w parodiowaniu i łagodnym wyśmiewaniu postaci zmarłego, którą mają grać, ale ja z góry tego zabroniłem. Można sobie pozwolić na szczyptę ironii, wyrażonej ze smakiem i uczuciem, kiedy chodzi o ojca rodu lub powszechnie znaną osobę, ale za mało było wiadomo o życiu Kasandry, by z tego żartować. Oczywiście mim nie mógł naszkicować jej portretu, nie parodiując tej jednej rzeczy, z której była znana każdemu chyba Rzymianinowi: jej napadów proroczego uniesienia. Co pewien czas wyginał się konwulsyjnie, wirował w szalonym tańcu, po czym odrzucał głowę do tyłu i wydawał z siebie dziwne, niepokojące modulowane dźwięki. Nie było to wierne naśladownictwo, zaledwie sugestia, ani w części tak przerażająca i niesamowita, jak rzeczywiste przypadki, kiedy w jaźń Kasandry wnikał bóg, ale dość charakterystyczna, by każdy, kto kiedykolwiek był świadkiem jej proroctw na Forum lub na jakimś rynku, pokiwał głową i powiedział sobie: „A więc to ona leży na tych marach”. Dopiero za mimem sunęła sama Kasandra, niesiona wysoko i obłożona świeżymi kwiatami i zielonymi gałęziami, z rękami skrzyżowanymi na piersiach i zamkniętymi oczami jak we śnie. Za marami szliśmy my; posępna procesja domowników, z których nikt poza mną nawet nie znał kobiety, którą odprowadzaliśmy w jej ostatniej drodze. Mijaliśmy powoli wspaniałe wille Palatynu, potem zeszliśmy w dolinę, do tętniącej życiem dzielnicy Subura. Nawet w tych bezbożnych czasach, kiedy ludzie gardzą bogami (a ci odpłacają im tą samą monetą), przechodzący kondukt pogrzebowy traktowany jest z szacunkiem. Przechodnie przystawali, aby nas przepuścić, przekupnie przerywali targi i plotkowanie.

Często się zdarza, że kiedy kondukt przemierza ulice miasta, dołączają do niego inni, by również oddać w ten sposób cześć zmarłej osobie. Dzieje się tak zawsze podczas pogrzebów ludzi możnych i sławnych, ale nierzadko i zwykłych obywateli, jeżeli byli znani i lubiani w okolicy. Do naszego orszaku jednak nie przyłączył się nikt. Ilekroć oglądałem się przez ramię, widziałem tylko pustą przestrzeń za ostatnim szeregiem moich niewolników, a potem tłum zwierał się znów za nami, powracając do swych przerwanych zajęć jakby nigdy nic. Wkrótce jednak miałem się przekonać, że byli tacy, którzy nas obserwowali, a nawet śledzili. W końcu dotarliśmy do bramy Eskwilińskiej. Przechodząc pod jej łukiem, opuściliśmy świat żywych i wkroczyliśmy do królestwa umarłych. Jak okiem sięgnąć na łagodnie opadających stokach rozciągała się publiczna nekropolia Rzymu. Tu właśnie grzebano w skromnych grobach pospólstwo, a niewolników po prostu zakopywano bezimiennie. Nasz pogrzeb nie był jedyny; tu i ówdzie wznosiły się pasma dymu ze stosów, na których palono zwłoki, przesycając okolicę zapachem palonego drewna i ciała. Stos dla Kasandry też był już przygotowany, nieco w bok od głównej alei, na szczycie niewielkiego pagórka. Kiedy niewolnicy składali na nim mary, a służba cmentarna zajęła się rozniecaniem ognia, udałem się do świątyni Libitiny, gdzie przechowuje się rejestry zmarłych. Urzędnik potraktował mnie z wysoka i niechętnie od pierwszej chwili, kiedy z trzaskiem położył księgę rejestrową na dzielącym nas kontuarze. Oznajmiłem mu, że chcę zgłosić zgon. Księga miała postać drewnianego dyptyku, którego wewnętrzne strony stanowiły tabliczki pokryte woskiem. Urzędnik wziął do ręki rylec i spytał opryskliwie: – Obywatel, niewolnik czy cudzoziemiec? – Nie jestem pewien. – Nie jesteś pewien? Popatrzył na mnie, jakbym wszedł do świątyni tylko po to, by marnować jego czas. – Nie znałem tej kobiety. Chyba nikt jej nie znał. – Nie była twoją domowniczką? – Nie. Zająłem się jej pogrzebem tylko dlatego, że... – Była więc cudzoziemką przebywającą czasowo w mieście? – Nie jestem pewien. Zatrzasnął księgę i wycelował we mnie rylec, mówiąc: – W takim razie odejdź i nie wracaj, dopóki nie nabierzesz pewności. Wyciągnąłem rękę ponad kontuarem i chwyciłem go za tunikę pod szyją. – Ta kobieta zmarła przed czterema dniami tu, w Rzymie, a ty teraz zapiszesz jej zgon w rejestrze zmarłych – wycedziłem. Urzędnik wybałuszył oczy i wychrypiał: „Oczywiście, oczywiście!” Dopiero stopniowo rozluźniając chwyt, uświadomiłem sobie, jak silnie go ścisnąłem. Mężczyzna był czerwony na twarzy i dłuższą chwilę zajęło mu wyrównanie oddechu. Równie długo trwał spektakl przywracania nadszarpniętej godności: poprawianie tuniki, przyczesywanie dłonią włosów.

Urzędnik na nowo otworzył księgę i przyłożył rylec do wosku. – Imię zmarłej? – zapytał łamiącym się głosem, po czym odchrząknął kilka razy. – Nie jestem pewien. Usta mu zadrgały, ugryzł się jednak w język i nie podniósł oczu znad księgi. – Muszę jednak wpisać tu jakieś imię. – Napisz więc: Kasandra. – W porządku. – Wprawnie wykaligrafował litery i znów spojrzał na mnie. – Skąd pochodziła? – Mówiłem ci, że nie wiem. Cmoknął ze zniecierpliwieniem. – Muszę coś zapisać. Jeśli była obywatelką, muszę znać jej nazwisko rodowe, a jeśli była mężatką, także imię jej męża. Jeśli była cudzoziemką, należy zapisać pochodzenie. Jeśli była niewolnicą... – Napisz zatem: „pochodzenie nieznane”. Otworzył usta, by coś powiedzieć, ale się rozmyślił. – To bardzo nieprzepisowe – mruknął, pisząc to, co mu zasugerowałem. – Pewnie nie znasz też daty jej urodzenia, co? – Kiedy w odpowiedzi tylko wbiłem w niego groźne spojrzenie, dodał: – Rozumiem. Czyli: „data urodzenia nieznana”. A data śmierci? Cztery dni temu, jak mówiłeś? – Tak. Zmarła w nony sierpniowe. – A przyczyna śmierci? – Otrucie – odrzekłem przez zęby. – Ktoś ją otruł. – Rozumiem – powiedział beznamiętnie, pisząc szybkimi ruchami. – Z takim imieniem jak Kasandra powinna była to przewidzieć – burknął pod nosem. – A jak ty się nazywasz, obywatelu? Muszę to wiedzieć, by dokończyć zapis. Raz jeszcze poczułem ochotę, by go uderzyć, ale się powstrzymałem. – Jestem Gordianus, zwany Poszukiwaczem. – W porządku. Gotowe. Zapisałem tak, jak chciałeś. Imię zmarłej: Kasandra. Ród i stan nieznane. Data urodzenia nieznana. Zgon wskutek otrucia w nony sierpniowe, roku siedemset szóstego od założenia Rzymu. Zgłoszony przez Gordianusa, zwanego Poszukiwaczem. Czy to cię satysfakcjonuje, obywatelu? Nie odpowiedziałem i wyszedłem ze świątyni, słysząc jeszcze, jak mruczy za mną: – Zwany Poszukiwaczem, co? Może w takim razie poszuka tego, kto ją otruł... Zszedłem po stopniach i ruszyłem z powrotem w kierunku stosu, patrząc niewidzącym wzrokiem w ziemię. Zbliżając się, poczułem żar płomieni; kiedy w końcu podniosłem oczy, zobaczyłem przed sobą ogarniętą ogniem Kasandrę. Mary zostały podniesione pionowo, żeby żałobnicy mogli patrzeć na ostatnie chwile jej cielesnego istnienia. Muzykanci zmienili melodię i tempo; żałobny marsz przeszedł w przenikliwe zawodzenie. Wynajęte płaczki padły

na kolana i zaczęły bić pięściami w ziemię, krzyczeć i lamentować. Nagły poryw wiatru gwałtownie podsycił płomienie, które buchnęły wysoko. W ich głośny, ale dotąd jednostajny poszum wdarły się teraz trzaski, skwierczenie, strzelanie pękającego drewna. Ciało Kasandry pożerał ogień, trawiąc jej włosy, czerniąc i zwęglając skórę, niszcząc jej piękno na zawsze. Wiatr wciskał mi szczypiący dym w oczy, przepełniając je łzami. Chciałem odwrócić wzrok, ale nie mogłem. Nawet ten okropny widok był dla mnie jeszcze jedną, ostatnią już okazją, by patrzeć na Kasandrę. Sięgnąłem pod fałdy togi i wyjąłem krótką, wykonaną ze skóry pałeczkę. Należała do zmarłej i była jedyną rzeczą, jaka po niej pozostała. Ściskałem ją przez chwilę w dłoni, po czym cisnąłem w płomienie. W tym momencie poczułem obecność Diany, a potem dotknięcie jej ręki. – Tato, popatrz. Oderwałem w końcu wzrok od płonącego stosu i spojrzałem na córkę, nie rozumiejąc, o co jej chodzi. Jej oczy... tak kochane, tak pełne życia... patrzyły wprost w moje, a potem zwróciły się na coś innego. Podążyłem wzrokiem za jej spojrzeniem i stwierdziłem, że już nie jesteśmy sami. Inni ludzie też zechcieli być świadkami ostatnich chwil Kasandry. Musieli się pojawić, kiedy byłem w świątyni albo gapiłem się jak zahipnotyzowany w płomienie. Kilka stojących oddzielnie grup trzymało się na dystans od stosu, utworzywszy wokół nas nieregularny krąg. Naliczyłem w sumie siedem orszaków. Przyglądałem się im po kolei, nie wierząc własnym oczom. Siedem najbogatszych, najbardziej wpływowych i nieprzeciętnych kobiet pofatygowało się do nekropolii, aby być przy spaleniu zwłok Kasandry. Nie przyłączyły się do konduktu, ale teraz stały tu (a raczej siedziały; żadna nie wysiadła z lektyki otoczonej wianuszkiem krewnych i niewolników), zapatrzone nieruchomo w pogrzebowy stos. Wyglądało też na to, że wszystkie się wzajemnie ignorują. Wprost za nami zajęła miejsce Terencja, pobożna i zawsze poprawna żona Cycerona. Sławny orator i polityk przebywał od dłuższego czasu w Grecji, stanąwszy w wojnie domowej po stronie Pompejusza; Terencja w związku z tym podobno ledwo wiązała koniec z końcem, było zresztą widać, że jej lektyka jest najskromniejsza. Spowijające kabinę draperie dawno straciły śnieżną biel, a gdzieniegdzie się wystrzępiły. Była za to największa z siedmiu; mrużąc oczy, zobaczyłem, że oprócz właścicielki w lektyce siedzą jeszcze dwie kobiety. Jedną z nich była jej córka Tullia, oczko w głowie Cycerona. Druga schowana była w cieniu, ale po charakterystycznej szacie i nakryciu głowy poznałem, że jest westalką. Musiała więc to być Fabia, siostra Terencji, która za młodu omal nie zapłaciła życiem za złamanie ślubów czystości. Na lewo od niej stał orszak Antonii, kuzynki i zarazem żony Marka Antoniusza, prawej ręki Cezara – imperator pozostawił mu rządy w Italii, udając się na kampanię hiszpańską. Teraz obydwaj wyruszyli do północnej Grecji przeciwko Pompejuszowi. Antonia cieszyła się opinią bardzo atrakcyjnej kobiety; ja sam nie byłem jej nigdy przedstawiony i pewnie bym jej

nie rozpoznał, gdyby nie lwie głowy z brązu zdobiące cztery rogi kabiny lektyki, znak rozpoznawczy Marka Antoniusza. Jej obecność w nekropolii była tym bardziej godna uwagi, że w sąsiedniej lektyce siedziała kochanka Antoniusza, który wcale się z tym romansem nie krył i brał ją z sobą w podróże po całej Italii, kiedy w imieniu Cezara sprawował rządy. Każdy w Rzymie znał tę zieloną lektykę, krzykliwie udekorowaną złotymi i różowymi pomponami; Kyteris, aktorka z zawodu, uwielbiała ostentację, zaś swymi eskapadami z kochankiem zyskała sobie przezwisko dublerki jego żony. Słynęła z urody, choć ja sam nigdy nie miałem okazji lepiej się jej przyjrzeć. Od tych, którzy widywali jej występy mimiczne w służbie poprzedniego pana, bankiera Wolumniusza, wiedziałem, że ma także talent; potrafi podobno najdelikatniejszymi nawet gestami i minami wzbudzić w widzach całą gamę uczuć, wśród których pożądanie nie jest na szarym końcu. Nie wymieniły z Antonią choćby jednego przelotnego spojrzenia, jakby nie wiedziały o swoim istnieniu. W kolejnej lektyce, okrytej draperią w najgłębszych tonach błękitu i czerni, jak przystało na żałobę, ujrzałem podwójną wdowę Fulwię. Jej pierwszym mężem był Klodiusz, radykał i wichrzyciel. Po tym, gdy przed czterema laty zginął z ręki zabójcy na Via Appia, co wywołało taki chaos, że teraz, w retrospekcji, wydawało się początkiem końca republiki, Fulwia w końcu wyszła za mąż po raz wtóry, łącząc swój los z umiłowanym oficerem Cezara, młodym Gajuszem Kurionem. Zaledwie parę miesięcy temu z Afryki nadeszły wieści o jego tragicznej śmierci; jego głowa została wojennym trofeum króla Juby. Niektórzy zwali ją w związku z tym najnieszczęśliwszą kobietą w Rzymie, ale ja poznałem ją osobiście i wiedziałem, że tkwi w niej niezłomna dusza. Odziedziczyła ją po swej matce Sempronii, która towarzyszyła jej dzisiaj w lektyce. Kiedy przeniosłem wzrok na następną z przybyłych, niejasności zaczęły się mnożyć. Na stosach miękkich poduch spoczywała w typowo zmysłowej pozie Fausta Kornelia, słynąca z nadmiernych chuci i z ich nieskrępowanego zaspokajania córka dyktatora Sulli. W trzydzieści lat po jego śmierci w Rzymie wciąż jeszcze straszyło widmo jego krwawych rządów. Słyszało się przepowiednie, że ktokolwiek zwycięży w tej wojnie Cezara z Pompejuszem, weźmie przykład z dyktatora i otoczy Forum wieńcem z głów swoich przeciwników. Duch Sulli krążył nad senatem, Fausta zaś krążyła po mniej wyszukanych przybytkach. Wciąż była żoną, choć tylko formalnie, wygnanego przywódcy rzymskich band Milona, jednego z dwóch politycznych banitów, których Cezar wyłączył z amnestii szczodrze udzielonej przed wyjazdem z Rzymu. Niewybaczalną zbrodnią Tytusa Anniusza Milona było właśnie zamordowanie swego znienawidzonego rywala Klodiusza, udowodnione mu na procesie sądowym. Mąż Fausty uczynił wdową Fulwię. Zastanawiałem się, czy obie zauważyły się nawzajem. Jeśli tak, to nie bardziej dawały to po sobie poznać niż Antonia z Kyteris. Obecnie Milo znów był na ustach wszystkich, ponieważ uciekł z wygnania w Massilii i podobno starał się wzniecić powstanie na prowincji. Co wie o tym Fausta? Dlaczego się zjawiła na pogrzebie

Kasandry? Obok jej lektyki stał wspaniały pojazd o drążkach z kości słoniowej, okryty białą, przetykaną złotą nicią draperią z purpurowym szlaczkiem, otoczony największą eskortą. Zasiadała w nim Kalpurnia, żona Cezara. Teraz, kiedy Marek Antoniusz opuścił Rzym, by walczyć u boku swego imperatora, wielu ludzi uważało ją właśnie za oczy i uszy jej męża. Cezar ożenił się z nią dziesięć lat temu; według niektórych wyłącznie dla korzyści politycznych, znalazłszy w niej osobę o ambicjach równych jego własnym. Kalpurnia miała opinię niezwykle twardej i rzeczowej kobiety, dla której przesądy i gusła są tylko stratą czasu. Cóż więc robiła przy stosie pogrzebowym szalonej wróżbitki? Ostatnia lektyka zatrzymała się nieco na uboczu i dalej od innych. Kiedy padł na nią mój wzrok, serce stanęło mi w piersi. Nie było widać jej pasażerki (poza jednym palcem rozchylającym nieco zasłonę, by mogła patrzeć na widowisko). Znałem jednak tę lektykę aż za dobrze. Nigdy nie zapomniałem jej pasiastego, biało-czerwonego obicia. Przed ośmiu laty jej właścicielka była jedną z najbardziej znanych – i kontrowersyjnych – osób w Rzymie, zanim popełniła życiowy błąd, ciągając po sądach swego młodego byłego kochanka i narażając się Cyceronowi. Wynikiem tego było jej katastrofalne publiczne upokorzenie, z którego nigdy się już nie otrząsnęła. Potem jej brat (a jeśli wierzyć plotkom, także kochanek) Klodiusz stracił życie na Via Appia, co do reszty odebrało jej ducha. Zaszyła się w takim odosobnieniu, że można by sądzić, iż umarła. Była jedyną kobietą... przed Kasandrą... która omal nie złamała mi serca. Co Klodia... piękna, tajemnicza Klodia... robi tu dzisiaj, kryjąc się przed wzrokiem innych? Przenosiłem spojrzenie z lektyki na lektykę, a w głowie myśli tańczyły mi jak gallowie w transie. Obecność wszystkich tych kobiet w jednym miejscu i czasie była wręcz zdumiewająca. A przecież nie miałem omamów; były tu, siedząc wśród swoich orszaków rozrzuconych wokół ognia jak obozy wrogich armii na polu bitwy. Terencja, Antonia, Kyteris, Fulwia, Fausta, Kalpurnia i Klodia zebrały się na pogrzebie Kasandry. Ale dlaczego? Chciały ją pożegnać czy przekląć? Dać upust żalowi czy triumfować? Z tej odległości nie mogłem nic wyczytać w ich twarzach. Diana założyła ręce i zrobiła tę zaciętą minę, tak dobrze mi znaną z oblicza jej matki. – To musiała być jedna z nich – powiedziała. – Chyba się domyślasz, że to któraś z nich ją zamordowała? Pomimo bijącego od stosu żaru poczułem nagły chłód. Kaprys wiatru pchnął w moją stronę kłąb dymu i popiołu; zamrugałem kilka razy, czując, jak szczypie mnie w oczy. Ogień pożerał ciało Kasandry, odbierał mi ją nieubłaganie i roznosił na wszystkie strony. Pomimo dymu otworzyłem oczy i wpatrzyłem się w szczątki mar, zamienione już w zwykłą kupkę rozżarzonych węgli. Muzykanci nie przestawali grać przenikliwej, żałosnej melodii. Płaczki zanosiły lament pod niebiosa. Jak długo tak stałem, patrząc w żar, nie wiem. Kiedy jednak wreszcie się odwróciłem od stosu, cała niespodziewanie przybyła siódemka zniknęła wraz ze

swymi lektykami i orszakami, jakby ich tu nigdy nie było.

ROZDZIAŁ II

Ostatni raz widziałem Kasandrę – to znaczy naprawdę ją widziałem, patrzyłem jej w oczy, przez które widać było ducha zamieszkującego jej doczesną powłokę – w dniu jej śmierci. Było to krótko po nonach sierpniowych, w dzień targowy, o ile można w ogóle mówić o dniach targowych w tych czasach niedostatku i rozpasanej inflacji. Bethesda poczuła się wtedy lepiej i mogła wyjść do miasta. Poszliśmy na rynek razem z Dianą i Dawusem. W obecnej, niepewnej sytuacji dobrze było mieć u boku takiego postawnego, umięśnionego faceta jak on. Celem zaś naszej wyprawy było zdobycie rzodkiewek. Bethesda, która chorowała już od dłuższego czasu, uznała, że tylko one mogą poprawić jej samopoczucie. Zeszliśmy więc z mego domu na Palatynie na rynek po przeciwnej stronie Kapitolu, niedaleko Tybru. Chodziliśmy od straganu do straganu, na próżno szukając okazów, które zadowoliłyby wybredny gust mojej małżonki. Te miały czarne plamki, tamte były za długie i miękkie, inna miała twarz (włosy z liści, broda z postrzępionych korzonków) przypominającą nieuczciwego szewca, z którym Bethesda kiedyś się pokłóciła. Muszę co prawda przyznać, że i dla mnie żadna z tych rzodkiewek nie wyglądała zachęcająco. Pomimo najszczerszych chęci i wysiłków urzędników miejskich mianowanych przez Cezara gospodarka państwa wciąż pozostawała w stanie kryzysu, któremu końca nie było widać. Bynajmniej, nie twierdzę, że znam się na zawiłościach rzymskiej ekonomii – produkcji żywności, jej transporcie na rynki, pożyczkach pod zastaw przyszłych zbiorów, dbaniu o niewolników i kosztach zakupu nowych na miejsce zbiegów (co było teraz nieustającym problemem), na tej odwiecznej i zaciętej wojnie wierzycieli z dłużnikami – ale jedno wiem na pewno: wojna, która rozdziera cały świat na pół, powoduje niedobory rzodkiewek zdatnych do spożycia. Wysunąłem propozycję, żeby Bethesda zamieniła rzodkiew na marchew (zauważyłem bowiem po drodze parę nadających się do jedzenia sztuk), ale ona się uparła, że przepis na zupę, o którą jej chodzi, nie dopuszcza żadnych odstępstw. Ponieważ zupa miała powstać głównie dla zdrowia mojej żony, a nie dla mojego podniebienia, wstrzymałem się od dalszych sugestii. To bliżej nieokreślone, przeciągające się niedomaganie trapiło Bethesdę od miesięcy i chociaż nie bardzo wierzyłem, że jakakolwiek zupa może ją uleczyć, nie miałem pomysłu na żadne lepsze

lekarstwo. Chodziliśmy więc we czworo między straganami, wypatrując odpowiednich rzodkiewek. Nawet cieszyłem się, że to nie oliwki są nam potrzebne, te nieliczne bowiem, które widziałem, miały cenę pereł. Najłatwiej, choć wcale nie tanio, można było dostać lekko spleśniały chleb. Z tyłu dobiegało mnie burczenie w brzuchu mojego zięcia. Dawus jest solidnej budowy mężczyzną i zawsze jadał za dwóch, dlatego ostatnio był permanentnie głodny. Rysy mu się wyostrzyły, a w talii zrobił się cienki jak chłopiec. Diana martwiła się o niego i narzekała, że jak tak dalej pójdzie, to niedługo wiatr go jej porwie, na co odpowiadałem jej, że jakoś to będzie, dopóki jej mąż ma nogi jak dębowe pnie i ramiona jak łuk akweduktu. – Eureka! – wrzasnęła nagle Bethesda, powtarzając słynny okrzyk matematyka Archimedesa, choć wątpię, czy w ogóle o nim słyszała. Pospieszyłem ku niej. Ma się rozumieć, zastałem ją z iście pięknym pęczkiem rzodkiewek: jędrnych, czerwonych, z mocnymi, soczyście zielonymi liśćmi i długimi, białymi korzonkami. – Ile? – spytała tym samym tonem sprzedawcę, zaskoczonego jej stanowczością. Straganiarz szybko odzyskał kontenans i uśmiechnął się mile, wyczuwając w niej zdecydowaną klientkę. Suma, jaką wymienił, była astronomiczna. – To rozbój! – warknąłem. – Ale popatrz, jakie one są doskonałe – skontrował sprzedawca, sięgając dłonią, by pogładzić trzymane przez Bethesdę warzywa, jakby były ze złota. – Jeszcze mają na sobie dobrą etruską ziemię. A powąchaj je! Tak pachnie dobre, etruskie słońce. – To tylko rzodkiewki! – zaprotestowałem. – Tylko? Spróbuj, obywatelu, znaleźć gdziekolwiek indziej choć jeden pęczek, który mógłby się z nimi równać. Proszę bardzo, idź i się rozejrzyj. Ja poczekam! – Wyrwał rzodkiewki Bethesdzie i przycisnął je do piersi. – Nie stać mnie na taką cenę – powiedziałem. – Nie kupię ich od ciebie. – Nie ty, to kto inny kupi. – Sprzedawca wyraźnie rozkoszował się swoją przewagą. – Nie spuszczę ani miedziaka. To najwspanialsze rzodkiewki w całym Rzymie. Zapłacisz tyle, ile żądam, albo obejdziesz się smakiem. – Może wystarczą mi tylko dwie – powiedziała Bethesda, marszcząc czarne brwi. – A nawet jedna. Tak, jedna będzie w sam raz. Na jedną chyba nas stać, mężu? Popatrzyłem w jej brązowe oczy i poczułem ukłucie wyrzutu sumienia. Byliśmy z Bethesda małżeństwem od ponad dwudziestu lat. Wcześniej była moją nałożnicą; kiedy ją kupiłem w Aleksandrii, w czasach mojej beztroskiej młodości, była właściwie jeszcze dzieckiem. Jej uroda i wyniosłość... tak jest, potrafiła być bardzo wyniosła nawet jako niewolnica... doprowadzały mnie do szaleństwa. Kiedy po latach nosiła pod sercem moją córkę, jedyne dziecko przeze mnie spłodzone, wyzwoliłem ją i poślubiłem. Bethesda stała się rzymską matroną. Ta rola nie zawsze jej pasowała – niewolnicy zrodzonej w Aleksandrii z

egipskiej matki i żydowskiego ojca niełatwo było dostosować się do rzymskich zwyczajów – ale nigdy nie przyniosła mi wstydu, nigdy mnie nie zdradziła i nie dała powodu, bym żałował swego wyboru. Przetrwaliśmy razem niejedną biedę i parę najprawdziwszych niebezpieczeństw, ale były też czasy lżejsze i weselsze. Być może nieco się od siebie oddaliliśmy w ostatnich miesiącach, ale kładłem to na karb napięcia panującego w Rzymie. Cały świat się rozpadał i dzielił; w niektórych rodzinach syn chwytał za broń przeciwko własnemu ojcu, żona porzucała męża, by stanąć po stronie braci. Jeżeli w naszym domu ciche dni trwały dłużej, a sporadyczne sprzeczki przybierały ostrzejszą postać, to cóż z tego? W świecie, w którym mężczyzna nie może sobie pozwolić na kupno byle pęczka rzodkwi, trudniej też o cierpliwość i wyrozumiałość. Do poprawy sytuacji między nami nie przyczyniała się również ciągła konfrontacja z kontrastowo odmiennym pożyciem małżeńskim naszej córki i jej atletycznego męża. Oni też rozpoczynali z nierównych pozycji – Diana urodziła się jako wolna obywatelka, Dawus jest wyzwoleńcem, a ponadto przepaść między jej bystrym intelektem i jego ociężałością umysłową wydawała mi się nie do pokonania. Ale ta dwójka była nierozłączna, ciągle szukali sposobności, by się dotykać, bezustannie gruchali do siebie słodko, choć ich małżeństwo zbliżało się do czwartej rocznicy. Ich zauroczenie nie było przy tym wyłącznie fizyczne; często zastawałem ich pogrążonych w ożywionej rozmowie. O czym też oni mogą tak rozprawiać? Zapewne o atmosferze panującej między jej rodzicami... Jednak poczucie winy, jakie mnie teraz ogarnęło, miało głębszą przyczynę niż długie ciche dni i małostkowe sprzeczki. Nie wynikało nawet z bardzo poważnej kłótni, do jakiej doszło po moim powrocie z Massilii minionej jesieni, kiedy nie tylko wprowadziłem do domu nową osobę do wyżywienia (mojego przyjaciela Hieronimusa), ale oświadczyłem, że wyrzekłem się naszego adoptowanego syna Metona. Ta decyzja o mało nie rozbiła naszej rodziny, ale z czasem wywołane przez nią szok i boleść osłabły. Nie, ja się czułem winny wcale nie z powodu stosunków rodzinnych i kłopotów domowych. Chodziło oczywiście o Kasandrę. A teraz Bethesda, narzekająca każdego dnia na złe samopoczucie i najwyraźniej chora na coś, czego żaden medyk nie umiał zdiagnozować, nabiła sobie głowę leczniczymi właściwościami rzodkiewek... jej nieszczęsny mąż zaś znalazł się między młotem chciwości straganiarza a kowadłem własnego nieczystego sumienia. – Kupię ci cały pęczek, żono – powiedziałem cicho. – Dawusie, ty masz mieszek z pieniędzmi. Daj go Dianie, niech zapłaci sprzedawcy. Diana wzięła skórzany woreczek, rozwiązała rzemyk i z wolna sięgnęła po monety, marszcząc brwi. – Jesteś pewien, tato? To tyle pieniędzy! – Jasne, że jestem pewien. Zapłać temu draniowi, ile zażądał. Sprzedawca był niemal w ekstazie, obserwując, jak Diana odlicza monety i wrzuca mu je

na wyciągniętą dłoń. Natychmiast też podał Bethesdzie rzodkiewki. Przycisnęła je do piersi i obdarzyła mnie spojrzeniem, od którego stopniało we mnie serce. Uśmiech, jaki rozjaśnił jej twarz, tak rzadki ostatnimi czasy, odjął jej dwadzieścia lat... gdzie tam, nawet więcej! Miała minę uradowanego i ufnego dziecka. Nagle zachmurzyła się jednak i domyśliłem się, że źle się poczuła. Dotknąłem jej ramienia i szepnąłem do ucha: – Chcesz wrócić teraz do domu? W tej chwili gdzieś w innej części rynku wybuchło jakieś zamieszanie: brzęk metalu o metal, grzechot toczących się po bruku przedmiotów i trzask pękających glinianych naczyń. Jakaś kobieta krzyknęła: „To ona! Ta wariatka!” Odwróciłem się i ujrzałem... Kasandrę. Zataczała się i potykała, błękitną tunikę miała rozdartą u szyi i przekrzywioną, złote włosy potargane. Tak właśnie często wyglądała podczas swych proroczych transów. Kiedy jednak nasze oczy się spotkały, ujrzałem w nich tak paniczny strach, że zmroził mi krew w żyłach. Podbiegła do mnie, wyciągnęła ręce, krzycząc ochryple: „Gordianusie, pomóż mi!” Upadłaby, gdybym jej nie chwycił w ramiona. Bethesda przestraszyła się i upuściła rzodkiewki. Kasandra osunęła się na kolana, pociągając mnie w dół. – Kasandro! – zakrzyknąłem, po czym dodałem, zniżając głos do szeptu: – Jeżeli to kolejne twoje przedstawienie... Ścisnęła mnie za ramię i jęknęła. Jej ciałem wstrząsnęły konwulsje. Diana uklękła obok mnie. – Tato, co jej jest? – Nie wiem. – To bóg, który w nią wstąpił – odezwała się Bethesda głosem pełnym nabożnej bojaźni. – Ten, który zsyła jej prorocze wizje, teraz musi ją rozdzierać od środka. Wokół nas zaczął się gromadzić tłum gapiów, napierający ze wszystkich stron. – Cofnijcie się wszyscy! – wrzasnąłem. Kasandra znów mnie ścisnęła, ale jej chwyt był coraz słabszy. Zamrugała kilka razy i powieki jej opadły; poruszyła ustami, ale nie wydobył się z nich żaden dźwięk. – Kasandro, co się stało? – spytałem szeptem. – Trucizna... – Ledwo ją słyszałem przez ogólny gwar. – Otruła mnie... – Kto? Co ci podsunięto? Nasze twarze były tak blisko siebie, że czułem na wargach jej płytki oddech. Oczy wydawały mi się ogromne; ich błękit prawie całkiem zaćmiła czerń rozszerzonych źrenic. – Coś w napoju... Zadrżała znowu, po czym znieruchomiała. Poczułem ostatni, długi wydech, dziwnie zimny. Palce zaciśnięte na moim ramieniu rozluźniły się. Oczy pozostały otwarte, ale nie było już w nich życia. Tłum napierał na nas jak bezduszny żywioł; Diana została popchnięta na mnie i aż pisnęła z bólu czy przestrachu; dopiero kiedy Dawus ryknął na najbliżej stojących i zaczął rozdawać kułaki tym, którzy nie dość szybko się wycofywali, zrobiło się luźniej.

Dobiegły mnie urywki rozmów: – Widziałeś? Umarła staremu na rękach! – Ludzie ją nazywali Kasandra. – Podobno owdowiała przez wojnę i oszalała. – Co ty gadasz! To Brytyjka z północy. Oni tam wszyscy są szaleni. Malują się na niebiesko! – Gdzie tam! Ja słyszałem, że była westalką, która złamała śluby i została żywcem zakopana. Udało się jej wydostać z grobu, ale zwariowała od tego. – Co za bzdura! Ty byś uwierzył we wszystko! – Jedno, co wiem, to że umiała przewidywać przyszłość. – Akurat! Ciekawe, że t e g o nie przewidziała! Przełknąłem z trudem ślinę. Pragnąłem przycisnąć usta do jej warg, ale czułem na sobie wzrok Bethesdy i Diany. Odwróciłem się do córki, wciąż klęczącej przy mnie. Jak musiałem wyglądać, że w jej wzroku było tyle litości i zarazem zdumienia? Zerknąłem w górę na swą żonę. Przez długą chwilę jej spojrzenie nie wyrażało żadnych uczuć, aż nagle uniosła brwi zaniepokojona. – Rzodkiewki! – krzyknęła, łapiąc się za głowę. W zamieszaniu ktoś ukradł jej bezcenne warzywa.

ROZDZIAŁ III

Po raz pierwszy ujrzałem ją na Forum. Było to w połowie stycznia. Kiedy policzyłem miesiące na palcach, ze zdziwieniem stwierdziłem, że od tego dnia upłynęło zaledwie niecałe siedem miesięcy. Tak krótko ją znałem, a jednak czasami wydawało mi się, że była w moim życiu od początku. Znam dokładną datę, bo tego właśnie dnia do Rzymu dotarła wieść o szczęśliwym przebyciu przez Cezara Adriatyku z Brundyzjum na wybrzeże północnej Grecji. Przez kilka dni całe miasto wstrzymywało oddech w oczekiwaniu na rezultat tego śmiałego manewru. Posiwiali samozwańczy eksperci, spędzający dnie na plotkach i sprzeczkach na Forum, niezależnie od sympatii dla Pompejusza czy Cezara mieli na ten temat to samo zdanie: trzeba być szaleńcem, żeby decydować się na przeprawę przez Adriatyk zimą, a już zupełnym kretynem, żeby próbować tej sztuki w sytuacji, kiedy Pompejusz dysponuje silniejszą flotą i praktycznie panuje na morzu. Niespodziewany sztorm mógł posłać Cezara wraz z całym wojskiem na dno w kilka minut, podczas dobrej pogody zaś jego okręty mogły ulec przeważającym siłom wroga i zostać zniszczone, zanim dotarłyby na drugi brzeg. Mimo to Cezar, ustanowiwszy w Rzymie swoje porządki, był zdecydowany wydać bitwę Pompejuszowi, nie miał więc innego wyjścia, jak tylko przedostać się na ziemię grecką. Przez cały poprzedni rok, od przekroczenia Rubikonu i wyparcia ogarniętego paniką Pompejusza z Italii, Cezar prowadził kampanię o umocnienie swego panowania na Zachodzie. Ściągnął wojska z Galii, unicestwił siły Pompejusza w Hiszpanii, obiegł i zdobył portowe miasto Massilię, które opowiedziało się po stronie nieprzyjaciela, a w końcu doprowadził do swej nominacji na dyktatora, aby móc obsadzić urzędy miejskie w Rzymie swoimi ludźmi. Tymczasem Pompejusz, uciekłszy w popłochu z Italii do Grecji, grał na czas. Uparcie głosił, że on i ci z senatorów, którzy opuścili republikę wraz z nim, stanowią prawdziwy rząd rzymski; usiłował zmusić wschodnich władców, by przysyłali mu olbrzymie daniny pieniężne i posiłki wojskowe, budował też silną flotę wojenną, trzymając ją na Adriatyku z wyraźnie określonym zadaniem: nie wypuścić Cezara z Italii, dopóki nie będą gotowi stawić mu czoło. Który z rywali stał na mocniejszym gruncie w początkach tego brzemiennego w wydarzenia roku? Tę kwestię roztrząsano bez końca w gronie tych z nas, którzy w tych

niepewnych dniach jeszcze spotykali się na Forum. Siadywaliśmy w słabym zimowym słońcu na stopniach skarbca (splądrowanego przez Cezara w celu sfinansowania swojej armii albo – jak owego dnia – schowani przed zimnym wiatrem w pobliżu świątyni Westy i dyskutowaliśmy nad bieżącymi sprawami. Mówię „nas”, „my”, włączając siebie do tej grupy niestrudzonych gadułów, choć sam rzadko zabierałem głos. Wolałem, słuchać, co mówią inni nie mogąc przy tym oprzeć się myśli, jaka z nas bezużyteczna banda niedoinformowanych plotkarzy: za starzy, słabi lub okaleczeni, by którakolwiek ze stron konfliktu chciała werbować nas do swych szeregów, zbyt ubodzy, by ktokolwiek próbował z nas wycisnąć kontrybucje w złocie lub gladiatorach. Pominięci przez wojujących możnowładców, spędzaliśmy jałowe dnie na Forum, dzieląc się opiniami o najświeższych pogłoskach, kłócąc się i wymyślając jeden drugiemu, czyli po prostu kłapiąc bez sensu zębami w oczekiwaniu na koniec tego świata, który znaliśmy. – Cóż z tego, że Cezar zdobył Zachód, skoro całe bogactwo Azji i zboże Egiptu są w ręku Pompejusza? – powiedział niejaki Manliusz, łagodnego usposobienia facet, który zwykł jednakowo biadać nad możliwym zniszczeniem obu stron. Po prostu nie znosił przemocy w żadnej formie. – Nie rozumiem, dlaczego Cezarowi tak spieszno się przeprawić za Adriatyk. Wdepnie tylko prosto w pułapkę, jaką zastawia nań Pompejusz! To będzie straszliwa rzeź. – Dlaczego tak mu spieszno? To chyba jasne. Kiedy wreszcie dojdzie do bezpośredniej konfrontacji i miecz uderzy o miecz, Cezar będzie miał wyraźną przewagę – zareplikował Kanininus, który... jeśli wierzyć jego barwnym opowieściom... miał więcej doświadczenia wojennego niż cała reszta towarzystwa razem wzięta. Stracił prawą rękę w walce pod rozkazami Cezara w Galii i otrzymał od wdzięcznego wodza szczodrą emeryturę. – Jego ludzie są zaprawieni w rzemiośle wojennym, nieustannie będąc w akcji. Tyle lat w Galii, potem marsz na Rzym i szalony pościg za Wielkim do Brundyzjum... Ha! Pompejusz ledwo się z tej matni wywinął!... No i ostatnio ta drobna wyprawa do Hiszpanii, która rozgromiła stacjonujące tam legiony wroga. – Nie zapominajcie też o oblężeniu Massilii! – wtrącił mój przyjaciel Hieronimus, Massylczyk greckiego pochodzenia i jedyny z nas, który nie posiada rzymskiego obywatelstwa. Pozostali znosili jego obecność po części dlatego, że był moim gościem, ale też z powodu respektu, jaki w nich budził. Okrutny los sprawił, że podczas oblężenia Massilii przez Cezara tamtejsi kapłani wyznaczyli go na kozła ofiarnego, który miał przejąć na siebie winy całego miasta, a potem w jakimś krytycznym momencie poświęcić się za nie i uratować przez swą śmierć. Massilia rzeczywiście została ocalona, ale kapryśna Fortuna oszczędziła też Hieronimusa, który wylądował w końcu w Rzymie jako mój rezydent. Był wysokim mężczyzną o uderzającej powierzchowności i dziwnym usposobieniu. Urodzony w jednej z najbogatszych massylskich rodzin, spędził jednak większość życia jako żebrak; łączył teraz w sobie wyniosłość zubożałego arystokraty ze sprytem i pragmatyzmem ulicznika. W naszym

kółku dyskusyjnym często grał rolę rozjemcy, ponieważ nie był zwolennikiem żadnego z wielkich rywali. – Oblężenie Massilii! – Kanininus prychnął wzgardliwie. – Już dawno o tym zapomniałem. Massilia nie była niczym więcej, jak pryszczem na tyłku Galii. Cezar po prostu posłał Treboniusza, aby go wycisnął, zanim zacznie ropieć. Hieronimus uniósł brwi. Jakże on nienawidził swego rodzinnego miasta, w którym przeżył całe życie i omal nie umarł. Ani razu nie słyszałem z jego ust jakiegokolwiek wyrazu tęsknoty. Wciąż jednak irytowało go wysłuchiwanie wzgardliwych uwag Rzymian na temat ojczyzny jego przodków. – Jeżeli, jak to określiłeś, wyciśnięcie pryszcza Massilii było taką drobnostką – powiedział oschle akcentowaną łaciną – to dlaczego Cezar wynagrodził Treboniusza funkcją pretora miasta na cały rok i powierzył mu zadanie wspomożenia swego planu umocnienia gospodarki Rzymu? Zadania takiej wagi Cezar przydziela tylko ludziom, którzy wykazali się wybitnymi zdolnościami. A z tego wynika, że dla twojego imperatora zdobycie Massilii było znacznie większym osiągnięciem niż dla ciebie, mój przyjacielu. – Po pierwsze, to nie Cezar uczynił Treboniusza pretorem, tylko wyborcy! – rzucił gniewnie Kanininus. To stwierdzenie spotkało się z szyderczym śmiechem i gwizdami zwolenników Pompejusza. Najbardziej wygadany z nich Wolkacjusz, który miał zadziwiająco silny głos jak na swój sędziwy wiek, powiedział: – Nonsens! Jedyni pozostali w Rzymie wyborcy to zwykła hołota, która tak głosuje, jak jej Cezar każe. Pompejusz i wszyscy optymaci musieli uciekać, by ocalić życie, kiedy on przekroczył Rubikon. Zostali tylko tacy jak ja, którzy nie przetrzymaliby podróży. Jakiekolwiek wybory przeprowadzone w takich warunkach nie mogą odzwierciedlać rzeczywistej woli ludu. Te ostatnie były zwykłą farsą i skandalem, komedią odegraną wyłącznie w celu wprowadzenia wybrańców Cezara na stanowiska. To było nielegalne, bezprawne... – Och, przestań, Wolkacjuszu, nie zaczynaj od nowa! – jęknął Kanininus. – Niedługo przyjdzie pora na następne wybory, a ty wciąż będziesz biadolił nad minionymi! – Jeśli następne okażą się tak samo sfałszowane i pozbawione znaczenia jak poprzednie, to na pewno nie będę milczał! – Sfałszowane? Być może... – Kanininus wzruszył ramionami i uśmiechnął się. – Ale nie pozbawione znaczenia. Prawda jest taka, że Rzym ma rząd, który sprawuje władzę, czy chcesz czy nie. – Roześmiał się jadowicie, wraz z co bardziej zapalczywymi sympatykami Cezara. – Ale wróćmy do twierdzenia, które starałem się udowodnić, zanim wdaliśmy się w kwestie polityczne. Cezar ma przewagę militarną, ponieważ jego żołnierze są wyćwiczeni i gotowi na wszystko. Manliusz, który rozpoczął tę dyskusję, wtrącił:

– Mówisz, że ludzie Cezara są wprawieni w boju. Ale czy nie są także zmęczeni wojną? Część z nich nawet wszczęła bunt, kiedy Cezar powracał z Hiszpanii... – Tak, i Cezar od razu uśmiercił prowodyrów, a resztę z powrotem przeciągnął na swoją stronę – odparł Kanininus. – On wie, jak radzić sobie z buntownikami. To urodzony przywódca. Ty, Manliuszu, nigdy nie byłeś żołnierzem i nie zrozumiesz takich rzeczy. – Niemniej Pompejusz miał niemal rok, by się otrząsnąć i zebrać siły – zareplikował Manliusz, nie zwracając uwagi na obraźliwy ton adwersarza. – Jego armia będzie świeża i nietknięta. W tym musi tkwić jakaś korzyść. – Będzie rozleniwiona od tak długiej bezczynności, jeśli chcesz znać moje zdanie. – A co powiesz o przewadze liczebnej Pompejusza? – spytał Manliusz. – Poza swoimi rzymskimi legionami podobno dysponuje on setkami łuczników z Krety i Syrii, procarzami z Tesalii i tysiącami konnych z Aleksandrii... – Znamy siły Pompejusza tylko z pogłosek. Ludzie zawsze wyolbrzymiają takie informacje. – Jednak flota Pompejusza jest jak najprawdziwsza – zauważył Hieronimus. – Od miesięcy ludzie widzą wpływające na Adriatyk galery. Całe ich setki przybywają ze wschodu. Czy wojsko Cezara jest zaprawione w boju, czy zmęczone, nie będzie miało większego znaczenia, jeśli nie będzie mogło się przeprawić za morze. – Jego wybór chwili nie mógłby być gorszy. – Wolkacjusz uśmiechnął się złośliwie. – Nadeszła zima. Boreasz może dmuchnąć sztormem z północy i zamienić Adriatyk we wrzący kocioł, zanim kapitanowie zdążą zanieść błagalne modły do Neptuna. Podobno Cezar konsultował się z augurami przed wyruszeniem z Rzymu i wszelkie znaki przemawiały przeciwko niemu. Widziano ptaki lecące na północ zamiast na południe, a wróbel zaatakował sępa... zły omen! Ale Cezar zamknął augurom usta, zanim wieść mogła się przedostać między żołnierzy i spowodować kolejny bunt. – To kłamstwo i bluźnierstwo! – krzyknął Kanininus. Rzucił się ku Wolkacjuszowi, ale kilku innych go powstrzymało. Hieronimus znowu uniósł brwi, zdziwiony atakiem zadziornego jednorękiego eks-żołnierza na najstarszego siwobrodego starca w naszej grupie. Podczas tej dyskusji nie odzywałem się ani słowem. W rywalizacji Cezara i Pompejusza udawało mi się dotąd zachować neutralność... do pewnego stopnia. Jak wszyscy Rzymianie, zwłaszcza zaś ci, którzy odgrywali jakąkolwiek rolę w życiu publicznym, miałem powiązania z obiema stronami. Zresztą w moim przypadku stanowiły one bardziej niż u innych skomplikowaną i zaplątaną sieć lojalności i animozji, a to z powodu charakteru mojej pracy: przez całe życie byłem psem gończym dla adwokatów w rodzaju Cycerona, wygrzebując dla nich prawdę o ludziach wielkich i małych oskarżanych o wszelkie zbrodnie, od pozbawienia dziewictwa westalki po ojcobójstwo. Poznałem osobiście i robiłem interesy tak z Pompejuszem, jak i z Cezarem, a także z wieloma ich sprzymierzeńcami. Widziałem ich od

najlepszej i najgorszej strony. Myśl o tym, że los Rzymu nieuchronnie musi znaleźć się w ręku jednego z nich... że albo Cezar, albo Pompejusz zostanie królem czy kimś w tym rodzaju... przepełniała mnie zgrozą. Bynajmniej nie żywiłem sentymentów względem starego porządku, czyli do podszytych podłością, chciwością, czasami zwykłą głupotą albo starczym uporem machinacji rzymskiego senatu i do niesfornego organizmu zwanego republiką, nad którym sprawował niepewną władzę. Ale byłem pewien jednego: rzymscy obywatele nie są stworzeni, aby służyć władcy; przynajmniej ci z mojego pokolenia, bo młodsi najwyraźniej mają na ten temat inne zdanie... Ten tok myśli doprowadził mnie, jak to się ostatnio często zdarzało, do mego adoptowanego syna Metona. To dla niego wybrałem się zeszłej jesieni do Massilii, aby szukać wieści o jego losie. Anonimowy list poinformował mnie o jego śmierci podczas szpiegowania na rzecz Cezara. Jakże Meto kochał tego człowieka, pod którego rozkazami przez tyle lat służył w Galii! Urodzony jako niewolnik, Meto nigdy nie mógłby zostać oficerem jak inni współpracownicy Cezara, ale za to stał się dlań niezastąpiony jako osobisty sekretarz, spisujący jego wspomnienia, śpiący z nim pod jednym dachem, a jak niektórzy twierdzili, nawet w jednym łóżku. Okazało się jednak, że Meto żyje. Odnalazłem, go w Massilii, ale bieg wydarzeń napełnił mnie takim obrzydzeniem, że odwróciłem się plecami i do niego, i do Cezara. Wypowiedziałem słowa, których nie da się już cofnąć. Wyrzekłem się Metona publicznie i oświadczyłem, że już nie jest moim synem. Gdzie on teraz jest? Od naszego rozstania w Massilii nie miałem o nim żadnych wiadomości. Przyjąłem, że pozostał u boku swego wodza, wrócił z nim do Rzymu, a następnie podążył do Brundyzjum, aby się przeprawić za Adriatyk. Gdzie zaś jest w tej chwili? Być może na dnie morza, jak i sam Cezar. Kiedy go poznałem jako kilkuletniego chłopca w nadmorskim kurorcie w Bajach, Meto nie umiał pływać. Później, jako dorosły, musiał się tej sztuki nauczyć... dla przypodobania się Cezarowi?... ponieważ właśnie pływanie uratowało mu życie w Massilii. Jednak nawet najlepszy pływak nie przeżyłby zatopienia swego statku na środku Adriatyku. Wyobraziłem sobie Metona w wodzie, jak ranny i przerażony ze wszystkich sił stara się utrzymać na powierzchni, ale fale zalewają mu głowę, a zimna, słona woda wypełnia płuca... Hieronimus dał mi sójkę w bok. Spojrzałem ponad głowami gestykulujących dyskutantów i zobaczyłem zmierzających w naszą stronę dwóch moich niewolników. Mały Androkles biegł przodem, ale jego brat Mopsus deptał mu po piętach. Po tej zaciętej rywalizacji sportowej domyśliłem się, że mają do spełnienia ważną misję. Zadrżałem, tknięty przeczuciem. Jak mówi poeta, bóg musiał szepnąć mi do ucha, wiedziałem bowiem, że przynoszą mi wieści o tym, co najbardziej zaprząta moje myśli. Kanininus i Wolkacjusz, nagle rozdzieleni przez ciżbę, zajęli się odzyskiwaniem godności. Niczym wzajemne lustrzane odbicia wygładzali fałdy tog, przeciągali dłońmi po włosach i dumnie unosili brody. W powstałą między nimi przestrzeń wśliznął się Mopsus (wygrał więc ten wyścig), a tuż za nim Androkles. Wszyscy obecni znali i lubili chłopaków,

którzy często mi towarzyszyli podczas moich wypraw na Forum. Wolkacjusz poklepał Androklesa po głowie, Kanininus żartobliwie zasalutował Mopsusowi. Starszy chłopiec zdążył w przelocie odwzajemnić salut, uderzając się prawą dłonią w pierś, po czym obaj zdyszani gońcy stanęli przede mną. – Co was tu sprowadza, urwisy? – spytałem, starając się nie zwracać uwagi na nagle przyspieszone bicie serca. – Wiadomości o Cezarze! – odrzekł Mopsus. Oczy mu się zaświeciły, kiedy wymawiał to imię. Ostatnio Mopsus uznał imperatora za swego bohatera. Jego młodszy brat, naturalnie, stanął po stronie Pompejusza. Kanininus i Wolkacjusz podchwycili tę grę, traktując każdego odpowiednio jako sprzymierzeńca bądź przeciwnika. – Jakież to wieści? – Przeprawił się do Grecji! Przedostał się za morze bezpiecznie prawie z całą armią! – Ale nie z całą! – podkreślił Androkles grobowym głosem. – Mieli kłopoty. Nabrałem i wypuściłem powietrze parę razy, po czym spytałem: – Gdzie to usłyszałeś, Mopsusie? – Przed godziną do bramy Kapeńskiej przybył posłaniec. Zauważyłem go od razu i przypomniałem sobie, że to jeden z niewolników Kalpurnii. – A Kalpurnia jest żoną Cezara – dodał zupełnie niepotrzebnie Androkles. – I postanowiłem pójść za nim... – Obaj postanowiliśmy! – wtrącił młodszy. – No i oczywiście poszedł prosto do willi Cezara. Trzymaliśmy się w cieniu i patrzyliśmy, jak stuka do drzwi. Niewolnica, która mu otworzyła, udała, że łapie się za serce i prawie mdleje, i krzyknęła: „Powiedz mi od razu, zanim pójdę do pani! Przynosisz dobre czy złe wieści?” On na to: „Dobre! Cezarowi powiodła się przeprawa i jest już na drugim brzegu!” Odetchnąłem z ulgą i zamrugałem, by pozbyć się łez, które nagle napłynęły mi do oczu. Ten przypływ uczuć zaskoczył mnie samego. Zakaszlałem i jakoś udało mi się odezwać, mimo że gardło miałem ściśnięte. – Co tam mówiłeś o kłopotach, Androklesie? – Cezar miał kłopoty, panie. – Chłopiec zwrócił się i do mnie, i do Wolkacjusza, zachęcony błyskiem nadziei w oczach starego sympatyka Pompejusza. – Kiedy dotarł do drugiego brzegu, był środek nocy. Niezwłocznie wyładował swych żołnierzy i odesłał statki z powrotem do Brundyzjum po resztę, w tym konnicę. Jednak część okrętów została zaatakowana i oddzielona od głównej floty przez galery Pompejusza. Zostały podpalone i całe załogi zginęły w płomieniach, a kto zdołał wyskoczyć za burtę, ginął od włóczni i strzał. – Spłonąć żywcem na morzu! – zakrzyknął Manliusz. – Co za okropny los! – Ile? – spytał podekscytowany Wolkacjusz, którym wieść o udanej przeprawie Cezara

wyraźnie wstrząsnęła, ale perspektywa dużych strat przeciwnika od razu podniosła go na duchu. – Trzydzieści! – oznajmił Androkles z dumą. – Okręty Pompejusza zniszczyły aż trzydzieści galer Cezara! – Zaledwie trzydzieści! – poprawił go starszy brat. – Tyle co nic, w porównaniu z całą jego potęgą. A konnica i tak się przeprawiła. Musieli po prostu wcisnąć więcej ludzi i koni na pozostałe statki. Niektórzy jeźdźcy musieli całą podróż morską odbyć w siodłach. Dobrze, że mieli dobrą pogodę. Tak mówił posłaniec. – Trzydzieści spalonych okrętów – mruknąłem pod nosem, wyobrażając sobie cierpienia ich załóg. Czy Meto mógł być między nimi? Z pewnością nie. Jest żołnierzem, nie marynarzem; na pewno nie odstępuje Cezara, bezpieczny na brzegu. A zresztą, co mnie właściwie obchodzi Meto? Nagle wokół nas, a miałem wrażenie, że wręcz na całym Forum zapanowało ożywienie i ruch. Spostrzegłem przemykających tu i ówdzie posłańców, w oddali zaś ujrzałem grupę mężczyzn zbierającą się przed schodami świątyni Kastora i Polluksa, aby słuchać starszego wiekiem senatora, który miał coś ludziom do przekazania. Z tej odległości dochodziło do mnie tylko niewyraźne echo jego głosu. Z jakiejś willi na Palatynie, gdzieś niedaleko mojego domu, spłynęły w dół głośne wiwaty i dźwięk cymbałów. W chwilę później ktoś przebiegł obok nas, krzycząc: „Słyszeliście? Cezar wylądował! Udało mu się przeprawić! No, teraz już koniec z Pompejuszem!” Wieść rozprzestrzeniała się po mieście tak szybko, jak tylko głos ludzki mógł ją nieść. I wtedy usłyszałem inny dźwięk, uderzająco odmienny od ogólnego szmeru podekscytowanych męskich głosów na Forum. Dobiegał z pobliskiego placyku przed świątynią Westy. Był to krzyk i lament kobiety. Brzmiało to, jakby ktoś ją napadł. Ruszyłem w tamtą stronę, okrążając świątynię, aż ją zobaczyłem. Klęczała na bruku u stóp świątynnych schodów. Inni przyszli za mną i Kanininus na jej widok rzekł z pogardą: – Ach, to tylko ona... Patrzyłem na kobietę w zadziwieniu. W jej ruchach było coś nienaturalnego; na przemian unosiła i opuszczała ramiona, zataczała głową szerokie kręgi, odchylając ją daleko do tyłu. Dłonie uniosła ku niebu, oczy prawie uciekły jej gdzieś pod powieki. Ów lament okazał się raczej jakąś dziwną pieśnią. Wśród jęków i pomruków zacząłem rozróżniać słowa. – Cezar!... Pompejusz!... To wszystko jak... – krzyczała. Potem, po długim, żałosnym jęknięciu wyrzuciła z siebie: – Jak sępy krążą ci dwaj nad truchłem Rzymu, niecierpliwie czekając, aż będą mogli rozdziobać je do gołych kości! Krążą i krążą, póki się nie zderzą! – Kto to jest, Kanininusie? – spytałem. – A skąd, na Hades, miałbym to wiedzieć? Wiem tylko, że snuje się po Forum od paru dni i żebrze. Wydaje się całkiem normalna, ale od czasu do czasu dzieje się coś podobnego. Wpada w jakiś trans i wykrzykuje różne głupstwa.

– Ale kim ona jest? Skąd się tu wzięła? – powtórzyłem, spoglądając na pozostałych. Manliusz wzruszył ramionami, Wolkacjusz uniósł białe, krzaczaste brwi, mówiąc: – Nie mam pojęcia... ale smakowity z niej kąsek. Obróciłem znów wzrok na dziewczynę. Podniosła się z klęczek, ale jej błękitna tunika zaplątała się wokół kolan, odsłaniając rowek między kształtnie zarysowanymi piersiami. Żadna kobieta przy zdrowych zmysłach nie pokazałaby się na Forum w tak nieskromnej pozie, a już na pewno nie tuż przed świątynią Westy. Potrząsnęła głową kilkakrotnie, chłostając powietrze biczami długich, nie upiętych jasnych włosów. – Nazywają ją Kasandrą – oznajmił Mopsus. No jasne. Po co w ogóle zawracałem sobie głowę wypytywaniem siwobrodych, skoro mam do dyspozycji tego chłopaka? – Czy w Rzymie może dziać się coś, co uszłoby twojej uwagi, młodzieńcze? Mopsus z satysfakcją założył ręce na piersi i uśmiechnął się. – Niewiele. Kasandra... tak o niej mówią z powodu jej wizji przyszłości. Słyszałem dziś rano na rynku mięsnym, jak jakieś niewolnice o niej plotkują. – A co jeszcze o niej wiesz? – Hmm... – Mopsus namyślał się z zakłopotaniem, po czym rozjaśnił się i rzekł: – Jest bardzo ładna. – I jeżeli jest Rzymianką, to nie jest zamężna, bo inaczej nosiłaby stolę, a nie tunikę – dorzucił swoje trzy grosze Androkles, przyprawiając starszego brata o bolesną minę z powodu przeoczenia tak oczywistej dedukcji. Dziewczyna nagle zwiotczała i osunęła się na ziemię. Już chciałem rzucić się jej na pomoc, kiedy kątem oka ujrzałem białą postać schodzącą po schodach świątyni. Była to jedna z kapłanek Westy, odziana w tradycyjną szatę tych strażniczek świętego ognia Rzymu: prostą białą stolę i szal z białego płótna skrywający ramiona. Na głowie miała opaskę ozdobioną wstążkami. Poznałem ją; to była Fabia, szwagierka Cycerona. W ślad za nią zbiegły na dół dwie młodsze westalki. Cała trójka stanęła nad leżącą bezwładnie dziewczyną. Pochyliły głowy i po cichu się naradzały. Kasandra ocknęła się i uklękła, podpierając się rękami. Wyglądała na oszołomioną; jakby nie zauważała westalek, które pomogły jej wstać. Widziałem, że Fabia o coś ją pyta, ale odpowiedzi nie było. Kasandra mrugała jak wyrwana z głębokiego snu i dopiero po jakimś czasie zdała sobie sprawę z ich towarzystwa. Zaczęła niezdarnymi ruchami poprawiać ubranie i przygładzać potargane włosy. Kapłanki ujęły ją pod ramiona i łagodnie poprowadziły do świątyni, mówiąc coś do niej bez przerwy. – Niech mnie! I co o tym sądzicie? – spytał Kanininus. – Może stara dziewica chce wypytać młodą wariatkę, jak to jest mieć mężczyznę – odrzekł Wolkacjusz, uśmiechając się obleśnie. – Założę się, że ta mała sobie tego nie żałowała! – Kto to może wiedzieć, o czym kobiety rozmawiają, kiedy są we własnym gronie... –

powiedział Manliusz. – A kogo to obchodzi? – odparł wzgardliwie Kanininus. – Zwłaszcza teraz, kiedy Cezar ma spuścić Pompejuszowi porządne lanie... I w ten sposób dyskusja wróciła na pierwotne tory. O wariatce w mig zapomniano, rzeczywiście bowiem wraz z nadejściem wieści o szczęśliwym przebyciu Adriatyku przez Cezara my, mężczyźni, na pewno mieliśmy o czym rozmawiać. Tego samego dnia wieczorem przy kolacji napomknąłem o incydencie z Kasandrą. Cała rodzina siedziała w jadalni przy okiennicach zamkniętych, bo noc była chłodna. W żelaznym koszu płonął też ogień. Bethesda i ja dzieliliśmy jedną sofę, drugą zajmowali Dawus i Diana. Hieronimus siedział sam naprzeciw nas. – Ach tak, Kasandra! – Bethesda odłożyła miskę z grochówką i pokiwała głową. Było to jeszcze przed jej długim niedomaganiem, kiedy apetyt jej dopisywał. Zupa pachniała mocno czarnym pieprzem. – Widziałam ją na rynku. – Naprawdę? Od kiedy ona jest w Rzymie? – Niezbyt długo. Może z miesiąc. – Byłaś świadkiem jednego z tych napadów szału? – O, tak! Kiedy widzi się coś takiego pierwszy raz, trochę to działa na nerwy. Kiedy jest po wszystkim, ona nie bardzo wie, co się z nią działo. Stopniowo wraca do zmysłów i do normalnego trybu życia. Zazwyczaj po prostu żebrze. – Nikt jej nie pomaga? – A niby jak? Niektórych to przeraża, więc odchodzą. Inni chcą usłyszeć, co mówi, pchają się zatem bliżej. Podobno ona w takim stanie wygłasza proroctwa, ale dla mnie to tylko wrzaski bez sensu. – Czemu nigdy mi o niej nie opowiedziałaś? – A czemu miałaby cię interesować taka nędzarka, mężu? – Bethesda odpowiedziała pytaniem na pytanie, podnosząc do ust łyżkę z zupą. – Ale skąd ona pochodzi? Nie ma żadnej rodziny? Od jak dawna doświadcza tych napadów? – Jeśli zamierzasz się dopytywać o każdą dziwaczną postać, jaka snuje się po rynkach, żebrząc o kęs jadła, będziesz chyba najbardziej zajętym człowiekiem, mężu. Mamy ciężkie czasy. Okaleczeni żołnierze, wdowy, rolnicy i sklepikarze, którym chciwi wierzyciele odebrali cały majątek... włóczęgów i żebraków nie brak w Rzymie, a Kasandra jest tylko jeszcze jedną z nich. – Mama ma rację – wtrąciła Diana. – Czasami widuje się całe rodziny wałęsające się bez celu, bo nie mają dokąd iść. Zwłaszcza nad rzeką. Współczuję im, naturalnie, ale co mam zrobić? A niektórzy z nich są niebezpieczni. W każdym razie na takich wyglądają. Dlatego bez Dawusa nigdy nie wybieram się na zakupy.

– Ofiary wojny – rzekłem, kręcąc z zafrasowaniem głową. – Tak samo było, kiedy miałem tyle lat co ty, Diano, podczas pierwszej wojny domowej. Uchodźcy z prowincji, zbiegli niewolnicy, zdziczałe sieroty na ulicach. Oczywiście po wojnie było jeszcze gorzej – dodałem, wspomniawszy czasy krwawej dyktatury Sulli i głowy jego przeciwników zatknięte na tykach na całym Forum. – Kto ją nazwał Kasandrą? – spytałem, chcąc zmienić temat. – Pewnie jakaś przekupka na rynku – odrzekła Bethesda. – Ludzie nadają przezwiska co barwniejszym postaciom – zauważył Dawus. – Jednego faceta nazywają Cerberem, bo szczeka po psiemu. O innym mówią Cyklop, bo ma tylko jedno oko. Pewna kobieta zyskała sobie przydomek Gorgony, ponieważ jest tak paskudna. – Wcale nie jest aż tak brzydka! – zaprotestowała Diana. – Jest, jest – upierał się jej mąż. – Jest równie brzydka, jak Kasandra jest piękna. – Są też tacy, którzy nazywają pewnego faceta mocarnym Herkulesem. – Diana uniosła brwi i przysunęła się bliżej do niego. – Niemożliwe! – zaprzeczył Dawus. – Możliwe, mężu. Sama słyszałam: zazdrośni mężczyźni i zafascynowane kobiety. – Uśmiechnęła się i ścisnęła jego wielki biceps, na co Dawus zarumienił się i zrobił wyjątkowo głupią minę. Odchrząknąłem. – Prawdziwa Kasandra była, jeśli dobrze pamiętam, trojańską księżniczką. – Masz rację – odezwał się Hieronimus, jak zawsze gotów wykazać się swą wiedzą. We wczesnej młodości odebrał dobre wykształcenie w jednej z renomowanych greckich akademii, z których słynęła Massilia. Potrafił cytować długie fragmenty Iliady, a wiele greckich tragedii znał na pamięć w całości. – Kasandra była najdroższą córką króla Priama i królowej Hekabe, siostrą Parysa, który wywołał cały ten zamęt, porywając Helenę i uwożąc ją do Troi. Potrafiła przepowiadać przyszłość, co było jej przekleństwem. – Dlaczego przekleństwem? – spytała Diana. – Sądziłabym raczej, że znajomość przyszłych wydarzeń jest użyteczna. Mogłabym z góry przewidzieć, czy uda mi się kupić coś porządnego na rynku czy nie... zamiast chodzić tam i z powrotem na próżno. – Ach, widzisz, w tym właśnie cały problem – odparł Hieronimus. – To, że znasz przyszłość, nie oznacza, że możesz ją zmienić. Przypuśćmy, że masz rano wizję samej siebie, jak chodzisz po rynkach po południu i nie znajdujesz nic do kupienia. Ale i tak twoim przeznaczeniem byłoby tam iść, tylko z góry byś wiedziała, że zmarnujesz czas. – A to byłoby podwójnie irytujące – przyznała Diana. – Widzenie przyszłości jest przekleństwem. – Hieronimus pokiwał głową. – Wyobraź sobie, że tak jak Kasandra znasz okoliczności własnej śmierci i nic nie możesz zrobić, by jej zapobiec. Dawus zmarszczył brwi w zamyśleniu i po chwili dorzucił: – Poznanie z góry nawet największych przyjemności też mogłoby je tylko zepsuć. Każdy

lubi miłe niespodzianki, choćby najdrobniejsze. Kiedy ktoś opowiada ci jakąś historię, wcale nie chcesz odgadnąć zawczasu jej końca. Niespodzianki są potrzebne. Czasami nawet Dawusowi przytrafi się powiedzieć coś, co sprawia, że zaczynam wątpić w jego zauważalną na co dzień tępotę. Po chwili zapytał Hieronimusa: – W jaki sposób ta trojańska Kasandra posiadła ów dar, czy raczej przekleństwo? Urodziła się z nim? – Nie, ale otrzymała go bardzo wcześnie. Kiedy była małym dzieckiem, rodzice zostawili ją samą w świątyni Apolla w miejscowości Tymbra, nieopodal Troi. Kiedy wrócili, zastali ją oplecioną przez dwa węże, które lizały jej uszy. Po tym zdarzeniu Kasandra rozumiała boskie znaki w głosach natury, zwłaszcza w śpiewie ptaków, które wyjawiały jej przyszłość. Nie zdradzała się jednak z tym nikomu, nie ufając swej zdolności i nie wiedząc, jak jej używać. Kiedy dorosła, udała się znów do Tymbry i spędziła samotnie noc w świątyni z nadzieją, że Apollo ześle jej jakąś radę. Bóg objawił się jej sam, przybierając ludzką postać. Dobił z nią targu: w zamian za udzieloną jej naukę Kasandra mu się odda i urodzi jego dziecko. Dziewczyna się zgodziła. Apollo dotrzymał słowa i tej nocy wtajemniczył ją w arkana prorokowania. Kiedy jednak chciał ją dotknąć, ona stawiła mu opór. Wyrywała się z jego objęć i broniła się zajadle. Dlaczego? Nie wiadomo. Może to ją przerastało, może bała się męki rodzenia półboga? Apollo w każdym razie był rozjuszona tą zniewagą. Kasandra obawiała się, że odbierze jej dar proroczy, ale on uczynił coś znacznie gorszego. Sprawił, że nikt nigdy nie uwierzył w jej przepowiednie. Biedna Kasandra! Kiedy na Troję spadało nieszczęście za nieszczęściem, ona widziała, jak nadchodzą, i usiłowała ostrzec najbliższych, ale nikt jej nie słuchał. Król Priam myślał, że oszalała, i zamknął ją w odosobnieniu. Być może naprawdę w końcu zwariowała, umęczona nałożoną na nią boską klątwą. Wszyscy oczywiście wiemy, jaki był koniec Troi. Przez podstęp z koniem Grecy wdarli się do miasta i puścili je z dymem, zabijając mężczyzn, a kobiety biorąc w niewolę. Podczas grabieży Kasandra schroniła się w świątyni Ateny, tuląc się błagalnie do posągu bogini. Niewiele jej to dało; Atena nie miała litości dla żadnego Trojańczyka. Ajaks wpadł do świątyni i siłą oderwał Kasandrę od posągu, po czym zgwałcił na miejscu. Ale to Agamemnon, korzystając ze swego przywileju wodza, zatrzymał ją dla siebie jako brankę. Szalona czy nie, była najpiękniejsza spośród cór Priama i Grek po prostu jej pożądał. Miał czelność wprowadzić ją do swego domu i kłuć nią w oczy szacowną małżonkę, Klitajmestrę. Ta oczywiście była z tego powodu wściekła i którejś nocy zasztyletowała oboje we śnie. Kasandra naturalnie przewidziała własną śmierć, ale nie mogła nic zrobić. A może na tym etapie swego nieszczęsnego życia sama wyczekiwała końca? W każdym razie nie powstrzymała Klitajmestry. Za swe nieszczęście obwiniała boga. W sztuce o Agamemnonie Ajschylos przekazuje nam jej lament: „Apollo, Apollo, panie dróg i moja zgubo!” Biedna Kasandra, pomyślałem. Najpierw ukarana przez boga za obronę cnoty, potem obrócona w nałożnicę mordercy swej rodziny. Czy jej imienniczka, którą tego dnia ujrzałem,

też jest ofiarą ludzkiej wojny i boskiego okrucieństwa? Jakie nieszczęście pozbawiło ją zmysłów? A może wcale nie jest szalona, tylko przeklęta jak Trojanka i naprawdę umie przepowiadać przyszłość? Gdybym ją o to zapytał, co powiedziałaby o losie moim i moich bliskich? I czy usłyszawszy jej odpowiedź, nie żałowałbym tego pytania?

ROZDZIAŁ IV

Następnego dnia po pogrzebie cały ranek spędziłem samotnie w ogrodzie. Było słonecznie i upalnie. Siedziałem na składanym krześle, skryty pod szerokoskrzydłym kapeluszem, i patrzyłem, jak mój cień maleje, aż wreszcie niemal znika, kiedy słońce dotarło do kulminacyjnego punktu swej drogi. Bethesda znów czuła się gorzej i nie wstała z łóżka. Chwilami przez otwarte okno sypialni dolatywało do mnie jej delikatne pochrapywanie. Diana i Dawus wyszli na zakupy; tym razem nie rzodkiewka, a fenkuły miały być najlepszym lekarstwem dla mojej żony. Hieronimus udał się nad Tyber na ryby i zabrał ze sobą Mopsusa i Androklesa. Mnie nikt nawet nie zapytał, czy nie zechciałbym dotrzymać mu towarzystwa. Wszyscy wyczuwali, że wolę być sam. W końcu usłyszałem głos Diany i zobaczyłem, jak idzie spiesznie do sypialni matki. Po chwili znalazła się znów przy mnie. – Mama śpi – oznajmiła. – Musimy rozmawiać cicho. Nie udało mi się znaleźć choćby jednego fenkuła, ale za to rzodkiewek... nie uwierzysz!... zatrzęsienie. Tyle jest na sprzedaż, że straganiarze oddają je za bezcen! Na Junonę, ależ tu gorąco! Tato, nie powinieneś tak przesiadywać na słońcu. – Dlaczego? Mam przecież kapelusz. – A czy uchronił twój mózg przed przegrzaniem? – O czym ty mówisz? Nie odpowiedziała, za to przybrała minę odziedziczoną po matce, wyrażającą zarazem litość i zniecierpliwienie. Mogła równie dobrze wygłosić coś w rodzaju: „Wiem dobrze, jak przebiegają twoje powolne, męczące procesy myślowe, tatusiu. Cały czas wyprzedzam cię o krok, ale postanowiłam być cierpliwa i poczekać, aż sam dojdziesz do właściwej decyzji”. Zamiast tego powiedziała tylko: – Myślałeś o niej cały ranek, prawda? Westchnąłem i poprawiłem się na krześle, które nagle wydało mi się niewygodne. – Twoja matka nie czuje się dobrze. Naturalnie, że o niej myślę. – Tato, nie udawaj Greka. – W głosie mojej córki zabrzmiała twarda nuta. – Wiesz, o kim

mówię. Myślałeś o tamtej. O Kasandrze. – Możliwe – odparłem, wpatrując się w rosnący po drugiej stronie ogrodu okazały słonecznik. – Jesteś uosobieniem ponurości. – Skoro tak twierdzisz... – Musisz przestać, tato. Potrzebujemy cię. Z każdym dniem jest coraz trudniej po prostu żyć. Mama chora, Dawus robi, co może, żeby pomóc, ale czasami sama nie wiem, jak to będzie dalej. Sposępniała, ale nie słyszałem w jej słowach użalania się nad sobą. Taka jest Diana: zawsze praktyczna, twarda, zaradna i wybiegająca myślą w przyszłość, nigdy nie ulega rozpaczy. Była zaiste naszym nieodrodnym dzieckiem; odziedziczyła po mnie i Bethesdzie to, co w nas najlepsze. – Co ty próbujesz mi powiedzieć, córeczko? – Mówię, że musisz o niej zapomnieć. Kasandra nie żyje. Nie możesz o niej ciągle rozmyślać. To nie jej, ale twojej rodzinie jesteś potrzebny. Nie był to wyrzut, lecz tylko rzeczowe, proste postawienie sprawy. Ile ona wie o mnie i o Kasandrze? Co wie na pewno, a czego się tylko domyśla, słusznie czy nie? – Zapomnieć o niej, powiadasz. Załóżmy, że masz słuszność, że siedzę tu i rozpamiętuję... rozmyślam o tej kobiecie. Jak według ciebie miałbym z tym skończyć? – Sam dobrze wiesz, tato. Jest tylko jeden sposób: dowiedzieć się, kto ją zamordował. Gdyby słonecznik mógł poczuć moje spojrzenie, chybaby zwiądł od jego intensywności. – A co komu z tego przyjdzie? – spytałem przez zęby. – Och, tato, mówisz, jakby życie z ciebie uciekło. Nie znoszę, kiedy ogarnia cię taki nastrój. Wystarczy, że mama jest słaba, ale kiedy na dodatek ty chorujesz... to znaczy, twoja dusza... a jesteś taki przez cały czas od powrotu z Massilii. Wszyscy wiemy dlaczego. To przez to, co zaszło między tobą i... Uniosłem dłoń, żeby jej przerwać. Jako rzymski pater familias z prawem rozporządzania życiem i śmiercią każdego domownika byłem na ogół bardzo łagodny, pozwalałem wszystkim mówić, co myślą. W tej jednej kwestii, czyli rozłamu między mną a Metonem, nie dopuszczałem jednak żadnych dyskusji. – No, dobrze, tato, nie będę o tym mówić. Ale nie cierpię oglądać cię w takim stanie. Jesteś jak człowiek, który uważa, że wszyscy bogowie sprzysięgli się akurat przeciw niemu. A czy tak nie jest, chciałem powiedzieć, ale taki wyraz rozżalenia zbyt jaskrawo kontrastowałby ze stoicyzmem mojej córki, i to bynajmniej nie na moją korzyść. Poza tym nie miałem powodu sądzić, że nieśmiertelni wybrali mnie sobie, by wyładować na mnie swój gniew. Miałem raczej wrażenie, że bogowie obrócili się ostatnio przeciwko całej ludzkości. A może tylko odwrócili się do nas plecami, pozwalając najbardziej bezlitosnym z ludzi, jak Cezar i Pompejusz, wpędzić całą resztę w chaos nie do opanowania.

– Setki, tysiące i dziesiątki tysięcy mężczyzn... i kobiet, Diano... stracą życie, zanim ta wojna się skończy. Ani jeden z ich nie ukojonych lemurów najpewniej nie znajdzie niczego choć trochę przypominającego sprawiedliwość ani na tym świecie, ani na tamtym. Jeżeli Kasandrę zamordowano... – Przecież wiesz, że tak było, tato. Została otruta. Sama ci to powiedziała. – Jeżeli, powtarzam, została zamordowana, co komu przyjdzie z odkrycia sprawcy? Żaden sąd w Rzymie... zakładając, że kiedykolwiek się jakiś zbierze... nie będzie zainteresowany rozpatrywaniem tej zbrodni, popełnionej na kobiecie, której nikt nie znał i która nikogo nie obchodziła. – Obchodziła ciebie wystarczająco, abyś urządził jej godny pogrzeb. – To nie ma znaczenia. – Obchodziła też kilka najbardziej wpływowych kobiet w mieście, które zjawiły się na tym pogrzebie. Widziałeś, jak się przypatrują stosowi z daleka, jakby płomienie mogły je osmalić... albo ukazać winę na ich twarzach. To któraś z nich musiała ją zabić, nie sądzisz? – Niewykluczone. – Kiwnąłem głową. Za życia Kasandra była hołubiona przez najwyższe kręgi rzymskiej socjety, wzywana do domów bogaczy, którzy dowiedzieli się o jej zdolnościach. Czy zdawała sobie sprawę z niebezpieczeństwa, na jakie się narażała, przestając z takimi kobietami? Jakie ujawnione sekrety z przeszłości... albo z przyszłości... mogły popchnąć jedną z nich do zbrodni, by uciszyć wróżbitkę na zawsze? – Czy mam to zrobić za ciebie, tato? – Co mianowicie? – Czy mam za ciebie odkryć prawdę o jej śmierci? – A cóż to za śmieszny pomysł!? – Wcale nie śmieszny. Wiem, jak pracujesz, obserwuję cię od dzieciństwa. Słuchałam wszystkich twoich opowieści o węszeniu dla Cycerona, demaskowaniu oszustw na wyścigach rydwanów, wyprawach do Hiszpanii albo do Syrakuz w poszukiwaniu mordercy na zlecenie jakiegoś potentata. Myślisz, że nie umiałabym robić tego sama? – Mówisz o tym, jakby chodziło o pieczenie paru bochenków chleba, Diano. Weź takie to a takie składniki, dobrze wymieszaj i piecz przez określony czas. – Pieczenie jest trudniejsze, niż to opisujesz, tato. Wymaga umiejętności i doświadczenia. – Otóż to. Ty zaś nie masz ani jednego, ani drugiego, jeśli chodzi o... no, o ten rodzaj pracy, o którym mówimy. – To przez to, że jestem kobietą, tak? Myślisz, że nie dam sobie z tym rady, bo nie jestem mężczyzną. Naprawdę uważasz, że nie dorównuję wam sprytem? – Spryt nie ma tu nic do rzeczy. Są miejsca, do których kobieta nie może wejść. Są pytania, które nie mogą paść z damskich ust. I nie zapominaj o niebezpieczeństwie, Diano. – Przecież mam do tego Dawusa! Jest duży i silny. Może wejść wszędzie, wykręcić

komuś rękę, gdy będzie trzeba, wyważyć drzwi... – Diano, nie wygaduj głupstw. – Zdjąłem kapelusz i zacząłem się nim wachlować, mrużąc oczy przed ostrym słońcem. – Zdążyłaś trochę na ten temat pomyśleć, co? – Być może. – No, to wyrzuć z głowy takie myśli i daj sobie spokój z wszelkimi ambitnymi zamiarami na tym polu. Diana Poszukiwaczka, akurat! – Nie. Diana i Dawus Poszukiwacze, w liczbie mnogiej. – Głupstwo podwójne! Kategorycznie ci tego zabraniam. Masz brać przykład z twojej matki. Ona zaczynała z jak najgorszej pozycji, a teraz popatrz na nią: przeobraziła się we wzór rzymskiej matrony. Uczciwa, skromna, godna szacunku, odpowiedzialna, prowadzi dom, wychowała dzieci... – Czy tak właśnie opisałbyś te wzory rzymskich matron, które przyszły na pogrzeb Kasandry? Pomyślałem o paru z owych kobiet i związanych z nimi skandalach. Nie mogłem nie przyznać Dianie racji. Czy zresztą w takich czasach istnieje jeszcze w ogóle coś takiego jak ideał kobiecości? I u mężczyzn, i u kobiet jest tak samo: dawniejsze cnoty przerodziły się w przywary, a wady zaczęły uchodzić za zalety. Nałożyłem z powrotem kapelusz i wstałem, słysząc wyraźnie, jak mi trzeszczą kolana. – Jeśli chciałaś, Diano, pobudzić mnie do działania, to ci się udało. Zawołaj tu Dawusa, dobrze? Zabiorę go ze sobą... na wypadek, gdybym musiał wykręcać ręce albo wdzierać się do cudzych domów. Ty zaś zostaniesz w domu i zajmiesz się chorą matką. Kiedy wrócę, chcę poczuć aromat zupy z rzodkwi gotującej się na wolnym ogniu! Najłatwiej było mi zacząć od miejsca najbliższego: domu Cycerona, stojącego opodal na tej samej ulicy. Z pomocą moich dwóch urwisów włożyliśmy z Dawusem najlepsze togi i pomaszerowaliśmy wzdłuż grzbietu Palatynu, mając widok na całe Forum u naszych stóp i na górującą nad sąsiednim wzgórzem kapitolińskim świątynię Jowisza. Dzień był piękny, prawdziwie letni. Po chwili znaleźliśmy się u celu i Dawus zastukał do drzwi nogą, jak nakazuje dobre wychowanie. Przez mały otwór wyjrzało na nas czyjeś oko; powiedziałem odźwiernemu swoje imię i kazałem się zaanonsować pani domu. Po paru minutach drzwi się otworzyły. W domu Cycerona bywałem wielokrotnie. W apogeum jego kariery, kiedy sprawował urząd konsula i krwawo stłumił spisek Katyliny, ta willa stanowiła praktycznie centrum rzymskiego świata: tu odbywały się zarówno najważniejsze zebrania polityczne, jak i najświetniejsze spotkania kulturalne. Zachodzili tu ludzie i ze świata sztuki, i z kręgów władzy; sączyli najlepsze wina i słuchali poezji, a przy tym kształtowali przyszły kurs republiki. Kariera Cycerona miała swój zenit, miała też jednak i nadir. Kiedy Fortuna się odeń odwróciła, dom został doszczętnie spalony przez zbirów Klodiusza, a gospodarz wygnany z

miasta. W końcu jednak powrócił, odzyskał prawa obywatelskie i pozycję w senacie, a także odbudował swą willę. Teraz znowu można by powiedzieć, że znalazł się na wygnaniu, przebywał bowiem w Grecji z Pompejuszem. Przez kilka miesięcy po przekroczeniu przez Cezara Rubikonu Cycero grał na zwłokę i oscylował między obydwoma wielkimi rywalami, nie mogąc się zdecydować na wybór strony. Obie zaś pragnęły go widzieć w swoich szeregach; nie dla talentów wojskowych, ale dla jego znaczenia politycznego. Opowiedzenie się Cycerona po którejkolwiek ze stron pomogłoby jej pozyskać tych, którzy uważali się za niezłomnych zwolenników republiki. Orator od początku stał przy Pompejuszu, widząc w nim jedyny filar status quo; niemniej dopóki mógł, kluczył między nim a Cezarem, słał listy do obydwu, rozpaczliwie usiłując obrać kurs pośredni. Tego jednak się zrobić po prostu nie dało. Ostatecznie w czerwcu minionego roku, kiedy do Rzymu dotarły przesadzone wieści o czasowym załamaniu się dobrej passy Cezara w Hiszpanii, Cycero podjął decyzję i wraz ze swym synem Markiem, który zaledwie wkroczył w wiek męski, opuścił Italię, aby przyłączyć się do Pompejusza. Od tamtej pory upłynął prawie rok i zastanawiałem się, czy nie żałuje teraz tego kroku. Znałem Cycerona z górą trzydzieści lat. Mój udział w jego przygotowaniu do procesu o morderstwo, który stał się fundamentem jego kariery, wydatnie wspomógł i moją własną. Niedługo po naszym pierwszym spotkaniu adwokat się ożenił; młodsza odeń o dziesięć lat Terencja pochodziła z rodziny o wysokiej pozycji społecznej i wniosła mu pokaźny posag. Miała opinię doskonałej pani domu i osoby głęboko religijnej. W odróżnieniu od żon wielu wpływowych mężczyzn nie interesowała się ani prawem, ani polityką. W czterech ścianach domu Cycerona odbijały się echem wzloty i upadki republiki, ważyły się losy jego klientów oskarżonych o najróżniejszego kalibru przestępstwa, a Terencja niewzruszenie, dzień po dniu wypełniała swe obowiązki matrony: otaczała czcią przodków rodu, składała ofiary larom i penatom i zabiegała o społeczny awans ich dwojga dzieci. Choć odwiedzałem ich wiele razy, zamieniłem z Terencją zaledwie kilka słów. W tych rzadkich przypadkach, kiedy okoliczności zmuszały ją do rozmowy ze mną, była uprzejma, lecz wyniosła, niedwuznacznie dając mi do zrozumienia, że mój status jest zbyt niski, abym zasługiwał na coś więcej niż krótka, zdawkowa konwersacja. Myślę, że uważała za niefortunne zrządzenie losu to, iż jej mąż musi się zadawać z takimi typami jak ja. Kiedy byłem u nich ostatnim razem, Cezar właśnie przekroczył Rubikon. Gospodarze gorączkowo szykowali się do wyjazdu z Rzymu: w powietrzu krzyżowały się polecenia dla sekretarzy, pakujących w skrzynie księgozbiór Cycerona, i instrukcje dla służby, która miała dbać o dom. Dzisiaj panowała tu jednak niemal złowroga cisza. Na pojawienie się Terencji czekaliśmy krótko. Miała na sobie prostą żółtą stolę i ani śladu biżuterii. Posiwiałe włosy zaczesała gładko do tyłu i upięła w ciasny kok, co pasowało do jej surowego oblicza. – Witaj, Gordianusie. – Skinęła mi głową. – A to pewnie twój zięć? – Tak jest. Nazywa się Dawus.

Terencja obrzuciła go chłodnym, taksującym spojrzeniem. Ona sama nie miała szczęścia do zięciów. Jej córka Tullia, która jeszcze nie przekroczyła trzydziestki, zdążyła już raz owdowieć, raz się rozwieść, a obecnie miała trzeciego męża, przystojnego ladaco – arystokratę imieniem Dolabella. Ich zaręczyny odbyły się pod nieobecność i bez zgody Cycerona, który był wtedy namiestnikiem prowincji. Dolabella najwyraźniej podbił serca i córki, i matki. Widząc teraz, jak Terencja nieco za długo przypatruje się mojemu umięśnionemu zięciowi, zorientowałem się, że nie jest niewrażliwa na męskie wdzięki. Małżeństwo córki złamało serce Cyceronowi, który miał kiedyś okazję bronić Dolabelli w sprawie o zabójstwo i wiedział dobrze, jakie z niego ziółko. Jakby tego było mało, młodzieniec wkrótce potem wstąpił do armii Cezara, który powierzył mu dowództwo nad flotą adriatycką, choć nie miał z niego wielkiej pociechy. Okazywało się zawsze, że okręty Pompejusza są i liczniejsze, i sprawniej prowadzone. Rodzina Cycerona była zatem, jak wiele innych, podzielona przez wojnę domową. Na domiar złego Dolabella stał się przedmiotem nieustannych plotek z powodu swej jawnej niewierności: podobno miał romans z żoną Marka Antoniusza, Antonią. – Nie przychodzisz chyba zawracać mi głowy Celiuszem i Milonem, mam nadzieję? Terencja miała na myśli pogłoski o rozpoczynającym się na południe od Rzymu powstaniu pod wodzą dwóch dawnych towarzyszy Cycerona, Marka Celiusza i Tytusa Anniusza Milona. – Istotnie, przyszedłem do ciebie w innej sprawie – odparłem. – To dobrze. Wszyscy chyba myślą, że powinnam mieć na ten temat jakieś zdanie, a ja nie zamierzam się w to zagłębiać. Obydwaj przynosili mojemu mężowi tylko kłopoty, ale z drugiej strony czyż można ich winić, że stracili cierpliwość? Inna rzecz, że stracą przez to i życie, biedni głupcy... – Pokręciła głową i dodała, uprzedzając moje pytanie: – W takim razie musi ci chodzić o Kasandrę. W przeciwieństwie do swego męża Terencja nie owijała niczego w bawełnę. Kiedy skinąłem twierdząco głową, dała mi znak, abyśmy poszli za nią. Zaprowadziła nas do tego samego pokoju, w którym Cycero przyjął mnie podczas ostatniej wizyty: małego i dyskretnie oddalonego od głównego skrzydła pomieszczenia za ogrodem. Tym razem jednak wydał mi się inny i dziwnie pusty. Co o nim mówił mi Cycero? „To jeden z pierwszych pokojów, które Terencja urządziła po naszym powrocie z wygnania i odbudowie spalonej przez Klodiusza willi”. Był wtedy dumny z jego wystroju i eleganckich mebli; gdzie się to wszystko teraz podziało? Pod nogami zamiast puszystego greckiego dywanu w geometryczne wzory miałem jedynie zimne kamienie posadzki. Komplet pięknych, krzeseł z terebintu inkrustowanego kością słoniową został zastąpiony paroma najprostszymi składanymi taboretami. Nie było też wykwintnie kutego brązowego kosza na węgle. Z całego bogatego wnętrza pozostało tylko to, czego nie dało się wynieść: sielankowych scen wymalowanych na tynku, przedstawiających pasterzy drzemiących pośród swych owiec i satyrów wyglądających zza małych

przydrożnych świątynek. Terencja, widząc moje spojrzenie, westchnęła i rzekła: – Ach, jak Marek lubił ten pokój! Tu właśnie przyjmował najważniejszych gości... senatorów, urzędników, zalotników Tullii. Ciebie – dodała z lekkim naciskiem – też tu ostatnim razem przyprowadził, prawda? Pamiętam, że jego gabinet byt zbyt zatłoczony. Sekretarze biegali jak opętani, pakując na gwałt jego tajne dokumenty. Jej ton sugerował wyraźnie, że ten salonik jest doprawdy zbyt elegancki dla takich podejrzanych typów jak ja, a jednocześnie pobrzmiewała w nim nuta rezygnacji. Skoro już trzeba było usunąć stąd wszystkie znamiona luksusu, dlaczego nie wykorzystać pokoju na rozmowę ze mną? Zniknęły wszystkie przenośne sprzęty, a Terencja nie nosi biżuterii... czyżby znalazła się w takich kłopotach finansowych, że zmuszona została do sprzedaży osobistych kosztowności? Ja sam popadłem w długi przez ostatnie trudne miesiące, ale zaszokowało mnie, że nawet takie damy jak Terencja są w podobnej sytuacji. – Była twoją krewną? – spytała, wyrywając mnie z zamyślenia. – Kto taki? – Ta kobieta zwana Kasandrą. – Nie. – A mimo to zorganizowałeś jej pogrzeb. Musiało was coś... łączyć. Nie odpowiedziałem, a ona tylko wzruszyła ramionami. Ten lekceważący gest przypomniał mi Cycerona; poczułem się dotknięty jej pewnością, że wie, w czym rzecz... chociaż miała rację. – Ty też musiałaś ją znać – odparłem. – Gdyby było inaczej, po cóż byś tam przychodziła? Popatrzeć na ogień? – Tak, istotnie trochę ją znałam. Pytałam o twój związek z nią tylko dlatego, że chcę ci podziękować za zajęcie się jej pochówkiem. Dobrze się stało, że ktoś poświęcił czas i pieniądze, aby godnie ją pożegnać. Wykazałeś się przy tym dobrym smakiem, nie sprowadzając zbyt wielu muzykantów i płaczek. Nie wypada, żeby byli liczniejsi od prawdziwych przyjaciół i rodziny. – Właściwie to nie było mnie stać i na tę garstkę, którą wynająłem. – Ach, te pieniądze... – Kiwnęła głową ze zrozumieniem. – I żadnych pompatycznych mów nad stosem. Zawsze uważałam, że są one zbyt pretensjonalne w wypadku kobiet, a ty? Owszem, wypada wyliczać zasługi i sukcesy zmarłego mężczyzny, ale jeżeli kobieta wiodła przykładne życie, cóż można naprawdę o niej powiedzieć? A jeśli nie było takie przykładne, to im mniej się o niej będzie mówiło, tym lepiej. Odchrząknąłem. – Skoro pofatygowałaś się na jej pogrzeb, twoja znajomość z Kasandrą nie mogła być tylko przelotna. Jak się poznałyście? Terencja wyprostowała się i uniosła podbródek. Nie przywykła, by ją tak wypytywano. Jej mąż stał się sławny w sądach dzięki swoim wnikliwym przesłuchaniom świadków. Nawet

ludzie o najsilniejszej osobowości truchleli pod bezlitosną kanonadą pytań Cycerona. Kiedy jednak w toku małżeńskiej codzienności miał powody, by zadawać jej niewygodne pytania, a ona miała powody, by milczeć... kiedy ciężki taran napotykał żelazny mur... kto z tych dwojga wychodził zwycięsko z takiej próby sił? Patrząc na tę nieporuszoną twarz (i wspomniawszy własną żonę), podejrzewałem, że Terencja. W końcu rozluźniła się i pochyliła głowę. Zdecydowała, że mi odpowie. – Jeśli w ogóle wiesz cokolwiek o Kasandrze – zaczęła – to wiesz też, że w ostatnich miesiącach stała się w pewnym stopniu gwiazdą towarzystwa. Używam słowa „towarzystwo” niezobowiązująco, bo nic podobnego dzisiaj nie istnieje. Wszyscy dryfujemy bezwładnie, czekając, co przyniesie każdy nowy dzień. To nie ja, tylko moja siostra Fabia ją, że tak powiem, odkryła. Kasandra pojawiła się pewnego dnia przed świątynią Westy, a Fabia miała wtedy dyżur przy świętym ognisku. Usłyszała krzyk kobiety i wyszła zobaczyć, co się dzieje. W dzisiejszych czasach kobieta może zostać zgwałcona lub zamordowana na samych schodach świątyni, i to w biały dzień. I tak Fabia poznała Kasandrę, która akurat była w proroczym transie. – Tak, wiem. Terencja rzuciła mi zaciekawione spojrzenie. – To czysty przypadek – zapewniłem. – Akurat byłem w pobliżu i też ją słyszałem. Nigdy przedtem jej nie widziałem. Nie miałem pojęcia, jak zareagować. Kiedy tak się wahałem, Fabia wyszła ze świątyni z dwiema innymi westalkami. Widziałem, jak prowadzą ją do środka. Co było potem? Spojrzenie mojej rozmówczyni zmieniło się na bardziej surowe. – Mój mąż nazywa cię uczciwym człowiekiem, Gordianusie. Nawet ostatnim uczciwym. – To dla mnie zaszczyt. – Nie myśl też, że chociaż nigdy nie miałam okazji oficjalnie ci podziękować za tę wielką przysługę, którą oddałeś tyle lat temu mojej siostrze, to o tym nie pamiętam. Mam na myśli oskarżenie kilku westalek o złamanie ślubów czystości i twoją pomoc w jego oddaleniu. Gdyby oskarżycielom udało się przekonać sąd, że Fabia utrzymywała niedozwolony związek z Katyliną, zostałaby skazana na pogrzebanie za życia! Do dzisiaj serce mnie boli, gdy o tym pomyślę. Moja droga przyrodnia siostrzyczka była wtedy taka młodziutka i piękna! Znaleźli się tacy, którzy uwierzyli w jej winę, ale ty uratowałeś jej życie. Cycero wezwał cię do pomocy w śledztwie, a ty udowodniłeś jej niewinność. W mojej pamięci te wydarzenia przedstawiały się nieco inaczej. Byłem wtedy zdania, że Fabia, młoda i drżąca dziewica, istotnie mogła, choć nie musiała ulec Katylinie, zepsutemu i czarującemu parweniuszowi w typie obecnego zięcia Terencji. Działo się to jednak przed ćwierćwieczem, a od tej pory zbyt wiele się wydarzyło. Tylko bogowie... i sama Fabia... wiedzą, kto z nas dwojga jest bliższy prawdy. Terencja zmierzyła mnie długim, badawczym spojrzeniem, aż wreszcie musiała podjąć

jakąś decyzję. Klasnęła w dłonie i po chwili nadbiegła niewolnica. Pani szepnęła jej na ucho jakieś polecenie i dziewczyna zniknęła równie szybko, jak się zjawiła. Wkrótce potem usłyszałem, szelest materiału obszernej stoli i po chwili w drzwiach stanęła Fabia we własnej osobie, odziana we wspaniały strój westalki. Włosy, teraz poprzetykane gęsto siwizną, obcięła dość krótko, a na głowie niczym diadem nosiła białą opaskę, ozdobioną wstążkami. Jej biała stola skrojona była tak, że spływała po niej wieloma luźnymi fałdami, a na ramiona kapłanka zarzuciła charakterystyczną białą płócienną pelerynę. – Siostro, myślę, że pamiętasz Gordianusa – rzekła Terencja. Fabia postarzała się, lecz wciąż jeszcze robiła wrażenie. Najbardziej zmieniła się jej postawa. Kiedy ją poznałem w dramatycznych okolicznościach, była młoda, zdezorientowana i groziło jej niebezpieczeństwo gorsze od śmierci, a niewykluczone, że ciążyła też na niej straszna zbrodnia, o jaką ją wówczas oskarżano. Przeżyła ten epizod i wyszła z niego silniejsza. Najprawdopodobniej dochowała od tamtej pory ślubów czystości, niezależnie od tego, czy zgrzeszyła wtedy z Katyliną, czy nie. Tego rodzaju dyscyplina wewnętrzna, zachowywana rok po roku przez całe życie, i wynikający z niej brak macierzyństwa, daje ponoć kobietom szczególną siłę. Cokolwiek by o tym sądzić, przyznać trzeba, że Fabia z pewnością wyglądała władczo, stojąc teraz w wejściu i przyglądając się dwóm gościom swojej siostry. Jej wzrok prześliznął się po Dawusie, po czym skupiła uwagę na mnie. W jej oczach niewiele pozostało z tamtej słabej, delikatnej dziewczyny, której kiedyś pomogłem na zlecenie Cycerona. – Pamiętam cię, Gordianusie – powiedziała beznamiętnie. – Gordianus przybywa, aby pytać o Kasandrę – wyjaśniła gospodyni. – Dlaczego? – spytała Fabia. – Uważam, że została zamordowana – odrzekłem. Kapłanka głośno wciągnęła powietrze. – Myślałyśmy, że... skoro jej umysł szwankował, to pewnie była słaba i na ciele. Sądziłyśmy, że umarła z przyczyn naturalnych. – Została otruta – wyjaśniłem, starając się mówić równie beznamiętnie jak ona, by ukryć ból, jaki sprawiały mi te dwa słowa. – Otruta... – powtórzyła Fabia. – Rozumiem... Ale dlaczego przychodzisz tutaj? Czego chcesz ode mnie? – Byłaś jedną z pierwszych kobiet, które się z nią zaprzyjaźniły. – Zaprzyjaźniły? To niewłaściwe słowo. Zobaczyłam kobietę potrzebującą pomocy. Kiedy do niej podeszłam i usłyszałam jej majaczenia, wyczułam prawdę... że mam przed sobą kogoś z darem prorokowania. Działałam jako kapłanka, a nie przyjaciółka, kierując się pobożnością, nie litością. – Kim ona była? Skąd się tu wzięła? – O jej ziemskim pochodzeniu nie wiem nic. Ona sama też nie.

– Skąd jednak mogłaś wiedzieć, że to dar proroczy, a nie zwykłe szaleństwo? Fabia uśmiechnęła się lekko. – Gordianusie, zapewne wiesz wiele o świecie, a zwłaszcza o świecie mężczyzn. To jednak była sprawa boska i kobieca. – Chcesz powiedzieć, że mężczyznom nie jest dane dostąpić boskiej wiedzy? Augurowie... – Tak, kolegium augurów złożone jest z samych mężczyzn. Od stuleci przekazują oni sobie własne metody odczytywania boskich znaków z lotu ptaków, odgłosu gromów, kształtu i przebiegu błyskawic. Niebo jest domeną Jowisza i takie znaki pochodzą bezpośrednio od niego samego, króla bogów. Mężczyźni wybrani do kolegium augurów szukają też wiedzy o przyszłości u wyroczni w starych księgach sybillińskich. Są jednak inne, bardziej subtelne sposoby, na jakie bogowie objawiają nam swoją wolę i ukazują fragmenty przyszłości. Wiele z tych sposobów leży poza męską zdolnością pojmowania. Tylko kobiety je znają i rozumieją. – I ty zrozumiałaś, że Kasandra to prawdziwa prorokini? – Kiedy była w transie, widziała rzeczy nie z tego świata. – Jej imienniczka z Troi słyszała głosy. – Nasza Kasandra miała za to wizje. Nie zawsze je rozumiała i czasami nie umiała ich przełożyć na słowa. Nie starała się ich interpretować, tylko przekazywała je tak, jak się jej jawiły, Często też nic z nich później nie pamiętała. – Powiedziałbym, że na takim darze nie można zbytnio polegać, bo daje więcej zagadek niż odpowiedzi. – Tak, jej wizje wymagały interpretacji, jeśli to masz na myśli. Nieodpowiednie zadanie, dla twojego kolegium augurów! Ale jeśli ktoś słuchał jej uważnie, mając zarazem prawdziwe wyczucie rzeczy boskich... – Taki ktoś jak ty – wtrąciłem. – Tak, umiałam znaleźć sens w wizjach Kasandry. Dlatego właśnie nieraz urządzałam jej wizyty tu, u Terencji. – I co, zawsze wtedy prorokowała? – Prawie zawsze. Była metoda, która pomagała jej wprowadzić się w trans. – Jaka to metoda? – Wizje pojawiały się zawsze, kiedy Kasandra zasiadała w cichym, ciemnym pomieszczeniu i patrzyła w ogień. – A potem... lub przedtem... dawałyście jej jadło i napitek? – Oczywiście – odrzekła Terencja. – Była w moim domu traktowana jak każdy inny gość. – Mimo że nie miałyście pojęcia, kim rzeczywiście jest i skąd pochodzi? – Interesował nas jej dar, a nie historia rodzinna ani imię, jakie jej nadali rodzice – wyjaśniła Fabia. – A kiedy nachodziły ją te wizje, jak je tłumaczyłyście?

Terencja i Fabia wymieniły spojrzenia, zastanawiając się nad tym, ile powinny mi wyjawić. W końcu kapłanka powiedziała: – Kasandra miała wiele wizji, ale jedna szczególnie często się powtarzała: dwa lwy walczące o martwą wilczycę. – Jak ją interpretowałyście? – Wilczyca to oczywiście Rzym. Lwy przedstawiały Cezara i Pompejusza. – Który więc z nich zagryzł drugiego i pożarł padlinę? – Żaden. – Nie rozumiem. Czyżby się podzielili wilczycą? – Wyobraziłem sobie Rzym podzielony na zawsze pomiędzy dwie frakcje: Cezar rządziłby Zachodem, Pompejusz Wschodem. – Świat rozdarty na dwa rzymskie imperia... Czy taki układ miałby jakąkolwiek szansę przetrwania? – Nie, nie! – zaprotestowała Terencja. – Nie rozumiesz. Powiedz mu, Fabio! – Wizja kończyła się cudem – oznajmiła kapłanka. – Wilczyca wróciła do życia i zaczęła rosnąć, aż wreszcie górowała nad lwami, które zaprzestały walki i potulnie położyły się obok siebie, liżąc sobie nawzajem rany. – I cóż to miałoby znaczyć? Fabia otworzyła usta, by odpowiedzieć, ale Terencja była zbyt podekscytowana, by milczeć. – Nie rozumiesz? To najlepsze możliwe wyjście! Wszyscy przyjmują za pewnik, że Cezar i Pompejusz muszą się zetrzeć i jeden z nich zniszczy drugiego, biorąc Rzym jako swój łup. Jest jednak inna możliwość: że obie strony pójdą po rozum do głowy, zanim będzie za późno. Przelewanie krwi Partów czy Galów to inna rzecz, ale własnej, rzymskiej? Nie do pomyślenia! Takie szaleństwo obraża samych bogów. Cycero to wie i od początku usiłuje to im obydwu wytłumaczyć. Muszą znaleźć sposób na przezwyciężenie wzajemnych animozji i zawrzeć pokój! To właśnie przepowiada wizja Kasandry. Na razie Rzym wydaje się bezsilny i sparaliżowany, ale wilczyca tylko śpi. Kiedy się zbudzi, pokaże, że jest większa i od Cezara, i od Pompejusza. Jej cień napełni ich bojaźnią i zwaśnione strony się pogodzą. – Na twarzy Terencji wykwitł lekki uśmiech. – Wierzę, że Cycero do tego doprowadzi. Z tej to przyczyny bogowie poprowadzili go do obozu Pompejusza. Nie dla walki... wszyscy wiemy, że z mojego męża żaden wojownik... ale po to, by był pod ręką, kiedy oni dwaj się w końcu spotkają, i by uświadomił im szaleństwo ich poczynań. Wojna się skończy i zapanuje pokój. Każdego dnia wypatruję posłańca z listem od męża i wspaniałą nowiną. Fabia podeszła do siostry i położyła jej dłoń na ramieniu. Obie miały teraz uduchowione miny. Westchnąłem głęboko i spytałem: – Skąd się dowiedziałyście o śmierci Kasandry? – Umarła na rynku, prawda? – odrzekła Fabia. – Widziało to wiele osób, z których sporo ją znało. Wieść szybko się niesie po mieście.

– A mimo to żadna z was nie pofatygowała się do mojego domu, by ją pożegnać. Obie kobiety odwróciły wzrok. – No cóż... Ona nie była z naszej... – odezwała się Terencja. – Jak sam powiedziałeś, nie znałyśmy nawet jej prawdziwego imienia, a cóż mówić o rodzinie. – Na pogrzeb jednak przyszłyście. – To był akt religijny – odparła Fabia. – Palenie zwłok to święty rytuał i przyszłyśmy wziąć w nim udział. Spuściłem głowę, lecz nagle usłyszałem inny kobiecy głos, dochodzący z korytarza. – Ciocia Fabia! A już się zastanawiałam, gdzie zniknęłaś. Och... nie wiedziałam, że masz towarzystwo, mamo... Córka Cycerona, Tullia, miała nieszczęście odziedziczyć urodę raczej po ojcu niż po matce. Z patykowatej dziewczynki wyrosła na mało atrakcyjną młodą kobietę. Ostatni raz widziałem ją w domu rodziców w Formiach, kiedy Cycero jeszcze się wahał, w którą stronę się udać. Tullia była w ciąży i zaczynało to być widoczne. Wiedziałem, że dziecko urodziło się za wcześnie i przeżyło zaledwie parę dni. Od tamtej pory minął już rok; dziewczyna wyglądała zdrowo pomimo chudości rąk i bladej cery. W odróżnieniu od matki miała na sobie kilka drogich ozdób, jak złote bransolety i srebrny filigranowy naszyjnik z paciorkami z lapisu. Wojna narzuciła domostwu Cycerona bardzo oszczędny tryb życia, ale podejrzewałem, że młoda Tullia jest ostatnim członkiem rodziny, od którego wymagano by osobistych poświęceń. Cycero i Terencja zawsze rozpieszczali swoje dzieci, a zwłaszcza ją. – Właściwie to moi goście już wychodzą – powiedziała Terencja. – Może odprowadzisz ciotkę, a ja pójdę z nimi do westybulu? – Oczywiście, mamo. Tullia wzięła ciotkę za rękę i obie wyszły z pokoju. Fabia obejrzała się przez ramię, obdarzając mnie długim spojrzeniem na pożegnanie. Tullia zrobiła to samo, tylko że jej wzrok spoczął na Dawusie, co tak go speszyło, że zaczął nerwowo przestępować z nogi na nogę i pochrząkiwać. Kiedy zniknęły nam z oczu, chciałem i ja ruszyć do wyjścia, ale Terencja powstrzymała mnie, ujmując pod rękę. – Odeślij zięcia do westybulu, Gordianusie – powiedziała cicho. – Chcę ci coś pokazać na osobności. Zatrzymałem się, odprawiłem Dawusa i poczekałem samotnie na gospodynię, kontemplując sielskie sceny na ścianach. W chwilę potem Terencja wróciła i wcisnęła mi do ręki kawałek pergaminu. – Przeczytaj to i powiedz, co z tego rozumiesz. Był to list od Cycerona, z czerwcową datą i nagłówkiem „Z obozu Pompejusza w Epirze”. Jeżeli czujesz się dobrze, to się cieszę. U mnie wszystko w porządku. Postaraj się jak

najszybciej wyzdrowieć. Na ile czas i okoliczności ci pozwolą, zajmuj się wszystkimi koniecznymi sprawami i jak najczęściej pisz do mnie o wszystkim. Do zobaczenia.

Odwróciłem pergamin, ale po drugiej stronie nic nie było napisane. Wzruszyłem ramionami, nie bardzo wiedząc, czego Terencja ode mnie oczekuje. – Pisze o wyzdrowieniu. Rozumiem, że niedomagałaś? – Drobnostka... gorączka, która równie szybko minęła, jak się pojawiła. Zwróciłeś uwagę, że nawet nie życzy mi szybkiego powrotu do zdrowia, nie poleca łasce bogów ani nic w tym guście. Ot, suche „postaraj się jak najszybciej wyzdrowieć”. Jak gdyby przypominał mi o moich obowiązkach! – Obarcza cię też interesami... – Ha! Oczekuje ode mnie utrzymywania domu... a właściwie dwóch domów, bo i Tullii... z niczego! Żeby jakoś związać koniec z końcem, muszę sprzedawać najlepsze meble i najcenniejszą biżuterię, którą mam od matki... – Nie rozumiem, dlaczego mi pokazałaś ten list, Terencjo – przerwałem jej. – Dlatego, że ty znasz mojego męża, Gordianusie, i to na wylot. Nie masz co do niego żadnych złudzeń. Nie wiem, czy go lubisz... a nawet, czy go szanujesz... ale wiem, że go znasz. Czy znajdujesz w tym liście ślad miłości, czułości czy choćby dobrej woli? Może to jest pisane szyfrem, chciałem już powiedzieć, wiedząc, jak bardzo Cycero lubi takie korespondencyjne sztuczki; wyczułem jednak, że Terencja nie jest w nastroju do żartów. Skoro zebrała się na odwagę, by obnażyć duszę akurat przede mną, to musi naprawdę być w rozterce. – Nie sądzę, bym mógł oceniać uczucia Cycerona wyrażone... lub nie... w tym liście. Wzięła pergamin z mojej ręki i odwróciła się, skrywając twarz. – Nie możesz sobie wyobrazić, jakie tu panuje napięcie! Przez tyle miesięcy... lat właściwie... Użeranie się o to, co powinien robić nasz syn Marek... Cycero upiera się, że ma zostać uczonym, chociaż wszyscy jego nauczyciele zgodnie twierdzą, że jest beznadziejny. Teraz zaś chłopiec wyruszył na wojnę, mimo że dopiero co włożył męską togę. A Dolabella? Stanął po stronie Cezara i za naszymi plecami spotyka się z Antonią. Mój mąż nie znosił nawet najmniejszej wzmianki o nim na długo przed rozpoczęciem całego tego bałaganu. Jakże przeklinał to małżeństwo! A kiedy Tullia straciła dziecko, nasz ból był prawie nie do wytrzymania! Mogłabym jednak znieść wiele, przejść niejedną jeszcze próbę, gdybym wiedziała, że Marek mnie... – Głos uwiązł jej w gardle; potrząsnęła głową i mówiła dalej: – Prawda jest jednak taka, że mąż mnie już nie kocha. Nie kochał mnie, kiedy się pobieraliśmy; żadna kobieta tego nie oczekuje na początku związku zaplanowanego przez rodziny. Potem jednak mnie pokochał. Nasza miłość rosła i przetrwała długie lata. Ale teraz... nie wiem, co się z nią stało. Nie wiem, gdzie się podziała ani jak ją odzyskać. Za dużo jest tych kłopotów z pieniędzmi, kłótni o dzieci, do tego te nasze gorzkie czasy...

– Po co mi to wszystko mówisz, Terencjo? – Bo ty także ją znałeś, prawda? Lepiej, niż chcesz okazać. Musiało tak być, skoro to ty zająłeś się jej pogrzebem. – Owszem, znałem Kasandrę. – W tym proroctwie, o którym mówiła Fabia, było coś jeszcze... natury osobistej. Kasandra powiedziała, że widziała tę wilczycę i dwa lwy jakby podwójnie, odbite w miniaturze, jakby w odległym zwierciadle. Widziała w nim i mój dom, jako odbicie świata. Wilczyca była naszą rodziną, tym, co o nas dbało i pozwoliło nam przetrwać nawet najcięższe czasy. Dwie bestie to ja i Marek, drapiące się do krwi i walczące nad trupem, naszego własnego małżeństwa. Ale jak Rzym jest większy od tych, którzy o niego walczą, tak i nasza rodzina jest większa od sumy jej składników. My też się pogodzimy i Marek... znów mnie pokocha. Tak powiedziała Kasandra! – Ona sama? – No, tak jej słowa zinterpretowała Fabia. – Ach, Fabia... Ona zna się na tym o wiele lepiej ode mnie. – Tak, ale ty znałeś Kasandrę. Czy ona była prawdziwa? Naprawdę była tym, za kogo ją uważano? Mogę ufać wizjom, jakie ją nachodziły w szalonym transie? Nasza rozmowa zmieniła charakter; teraz to Terencja szukała u mnie odpowiedzi na pytania dotyczące pięknej, zmarłej wróżbitki. – Nie wiem – odrzekłem zgodnie z prawdą.

ROZDZIAŁ V

Zapamiętałem dzień, kiedy pierwszy raz ujrzałem Kasandrę, ponieważ wtedy właśnie do miasta dotarła wieść o udanej przeprawie Cezara przez Adriatyk. W taki sam sposób zapadła mi w pamięć data naszego drugiego spotkania, podczas którego zamieniłem z nią kilka słów: tego dnia również wydarzyło się coś istotnego. Któregoś ranka pod koniec lutego Marek Celiusz wzniósł swoją trybunę obok należącej do pretora Treboniusza i rozpoczął kampanię zmierzającą do rozpowszechnienia woli Cezara, a przy okazji wykreowania się na przywódcę uciśnionego ludu rzymskiego. Przed wyruszeniem z Rzymu Cezar, posługując się edyktami i wymuszając na senacie współpracę, wprowadził w życie program naprawy podupadłej gospodarki państwa. Problemy były liczne i przytłaczające. Od chwili wybuchu wojny domowej na rynku coraz bardziej brakowało pieniędzy, ceny zaś nieustannie szły w górę. Skarb został opróżniony na potrzeby militarnych przedsięwzięć Cezara, a żadne podatki nie wpływały. Pompejusz odciął wszelkie dochody ze Wschodu, nie dopuszczał też do Italii dostaw egipskiego zboża, towaru o podstawowym znaczeniu. Handel zamarł, bo statki, konie, a nawet ręczne wózki zostały zasekwestrowane na potrzeby armii. Kupcy rwali sobie włosy z głów, ponieważ w obiegu nie było żadnych pieniędzy. Wolni najmici nie mogli znaleźć zatrudnienia, głodni niewolnicy zaczynali się burzyć. Sklepikarze i lokatorzy kamienic nie mogli płacić czynszów. Rodziny, których ojcowie uciekli z Italii albo wstąpili do armii Cezara, były nagminnie oszukiwane przez zarządców mających dbać o powierzony im majątek. Pozbawieni skrupułów spekulanci wyciskali z niespokojnej ludności ostatnie sesterce. Ja sam coraz bardziej brnąłem w długi, co trafiło mi się po raz pierwszy w życiu. Mogło się zdawać, że zaledwie garstka ludzi dysponuje funduszami, i to poważnymi, a reszta musi ich błagać o pożyczki i zgadzać się na każde warunki. Żeby sprostać zwykłym, codziennym potrzebom mojego domostwa, zadłużyłem się u bogatego bankiera Wolumniusza na taką sumę, że z rozpaczą zastanawiałem się, czy kiedykolwiek będę mógł ją spłacić. By rozwiązać te problemy Cezar wydał rozporządzenie, że ceny nieruchomości i czynsze muszą powrócić do wysokości sprzed wojny. Dłużnikom pozwolił odjąć wszystkie dotąd

spłacone odsetki od sumy zadłużenia. Powołał arbitrów, którzy mieli rozstrzygać spory o wyceny i bankructwa. Nowe prawo przeciwko spekulacji głosiło, że nikomu nie wolno trzymać poza obiegiem rynkowym więcej niż sześćdziesiąt tysięcy sesterców w złocie lub srebrze. Imperator stosował środki umiarkowane i takież odnosił sukcesy. Pieniądz na nowo pojawił się na rynku, sklepy otworzyły podwoje, na ulice wrócili straganiarze. Narastająca dotąd fala ogólnej paniki zaczęła z wolna opadać, ustępując pola znojnej, codziennej walce o utrzymanie się. Niektórzy mieli nadzieję na znacznie radykalniejsze posunięcia Cezara; jedni dlatego, że szczerze nienawidzili istniejącego porządku i chcieli jego obalenia, inni z powodu olbrzymiego zadłużenia, z którego pragnęli się wydobyć. Oczekiwano od niego unieważnienia wszelkich długów, refundacji czynszów, a może i konfiskaty dóbr bogaczy i ich redystrybucji między biednych. Tacy ludzie gorzko się rozczarowali. Człowiekiem, którego Cezar wyznaczył do kierowania wprowadzaniem w życie swego programu gospodarczego, był Gajusz Treboniusz. Poznałem go przed rokiem w obozie pod Massilią, której oblężeniem dowodził. Był nad wyraz kompetentnym wojskowym, miał zmysł matematyczny wspomagany świetną intuicją; Treboniusz potrafił spojrzeć na katapultę i wyjaśnić, dlaczego nie działa prawidłowo, po czym, obliczyć dla niej ładunek i trajektorię pocisku, a następnie przyjrzeć się jej obsłudze i wybrać człowieka najbardziej predysponowanego do kierowania innymi. Przeprowadził sprawne i zwieńczone powodzeniem oblężenie: Massilia została zdobyta przy minimalnych kosztach dla legionów Cezara. W uznaniu jego zasług imperator powierzył Treboniuszowi zarządzanie Rzymem podczas swojej nieobecności. Niektórzy uważali, że ten urząd jest dla niego nagrodą; ale ja nie chciałbym zostać pretorem. Nie było wątpliwości, że Treboniusz może nieźle się obłowić na łapówkach od stających przed nim stron, ale samo wyobrażenie sobie nie kończącej się rzeki spraw o wycenę posiadłości i negocjacji w przypadkach bankructwa, jakie musiał rozpatrywać, przyprawiało mnie o drętwienie mózgu. Treboniusz sprawował urząd z trybuny, czyli platformy wzniesionej na Forum. Zasiadał na przysługującym mu oficjalnym tronie, wymyślnym krześle wykonanym na wzór tradycyjnego stołka obozowego, ale bogato zdobionym złotem i kością słoniową; jego cztery nogi wykonane były z całych kłów tych afrykańskich zwierząt. Wokół niego kręcili się sekretarze i urzędnicy, przynosząc dokumenty, sprawdzając księgi i robiąc notatki. Niemal każdego dnia kolejka interesantów oczekujących na przyjęcie przez Treboniusza wiła się przez Forum jak otyły, drgający wąż. Nastroje skłóconych obywateli bywały bojowe, a stawki wysokie, nierzadko więc dochodziło do bójek. Za każdym razem zbrojni strażnicy rzucali się tłumić je w zarodku, by nie zdążyły się przerodzić w poważniejsze zamieszki. Któregoś ranka w lutowy dzień na Forum wkroczył inny miejski urzędnik, Marek Celiusz, również z własnym oficjalnym krzesłem i orszakiem podwładnych, którzy

błyskawicznie ustawili dla niego trybunę niemal tuż przy Treboniuszowej. Celiusz wszedł na podwyższenie i teatralnym gestem rozłożył krzesło, wyraźnie skromniejsze od tronu pretora: inkrustacje z kości słoniowej były mniej wymyślne, brakowało złoceń, a drewniane nogi tylko kształtem nadanym przez rzemieślnika przypominały kły słoni. Już w ten sposób Celiusz dawał więc do zrozumienia, że należy go uważać za uosobienie surowych rzymskich cnót i obrońcę biedoty. Nie przekroczył jeszcze czterdziestki, zachował młodzieńczą sylwetkę i był nieodmiennie czarujący i przystojny. Miał już za sobą długą i barwną karierę polityczną; najlepiej zapamiętałem go jako niesfornego protegowanego i ucznia Cycerona. U boku swego sztywnego i pruderyjnego mistrza poznawał arkana retoryki w dzień, nocami zaś prowadził własne bujne i bezpruderyjne życie towarzyskie, zasmucając tym krąg swoich protektorów; zwłaszcza zaś, gdy został zawleczony przed sąd przez swoją byłą kochankę Klodię, oskarżającą go o płatne zabójstwo przybyłego z Aleksandrii filozofa. Cycero rzucił się bronić swego ulubieńca. Proces szybko przerodził się w zwykłą pyskówkę, a w końcu Cyceronowi udało się pokonać Klodię, przedstawiając ją jako rozpustną kazirodczynię i dziwkę, która chce zrujnować niewinnego młodzianka. Uniewinniony Celiusz ostatecznie porzucił ponętną damę, jej brata-warchoła Klodiusza i całą klikę radykałów, całym sercem oddając się sprawie tak zwanych optymatów, czyli „najlepszych”, do których należeli tacy politycy jak Cycero i Pompejusz. Potem jednak, po latach kluczenia między frakcjami – co czyniła zresztą wtedy większość rzymskiej młodzieży – stanął w końcu po stronie Cezara. W przeddzień decyzji imperatora o przekroczeniu Rubikonu i rozpoczęciu wojny domowej Celiusz wyjechał z Rzymu, by się połączyć z nowym mistrzem, znów zasmucając Cycerona. Wkrótce stał się jednym z przybocznych Cezara i dobrze mu się przysłużył podczas kampanii hiszpańskiej. Wrócił do Rzymu obciążony długami, mając nadzieję na lukratywny urząd pretora; nie krył rozczarowania, kiedy ta godność przypadła Gajuszowi Treboniuszowi. On sam otrzymał pomniejszy urząd sądowniczy i do jego obowiązków należało rozpatrywanie spraw rezydujących w Rzymie cudzoziemców. Być może Cezar uważał za rozsądne umieścić takiego ambitnego faceta o elastycznej lojalności w bezpiecznej niszy, dając mu zajęcie mało ważne i niezbyt czasochłonne; powinien jednak wiedzieć, że Marek Celiusz dysponujący nadmiarem wolnego czasu może być niebezpieczny. Byłem akurat na Forum w towarzystwie Hieronimusa i naszej plotkarskiej grupki, kiedy Celiusz ustawił swą namiastkę trybuny po sąsiedzku z Treboniuszem. Nie uszedł też mej uwagi wyraz konsternacji na twarzy tego ostatniego. Co on knuje? – pomyślałem, podchodząc bliżej. Celiusz usiadł na swym urzędowym krześle i powoli potoczył spojrzeniem po długiej kolejce petentów trybuna i rosnącym tłumie gapiów, jaki gromadził się u jego stóp. Przez chwilę jego wzrok spoczął na mnie. Nieraz w przeszłości nasze drogi się krzyżowały i Celiusz poznał mnie natychmiast, pozdrowił mnie skinieniem głowy i obdarzył czarującym uśmiechem, który niegdyś zawojował serce Klodii i wpakował go w niejedną awanturę. Patrzyliśmy na siebie zaledwie przez okamgnienie, ale natychmiast naszło mnie przeczucie

poważnych kłopotów, jakich miał przysporzyć i sobie, i wielu innym. Po chwili Celiusz wstał z krzesła. Na placu zapadła cisza. – Obywatele Rzymu! – zaczął. Miał jeden z najlepszych oratorskich głosów w mieście, niosący się na duże odległości z wyrazistością trąby herolda. – Dlaczego tam stoicie w kolejce jak potulne owce czekające na strzyżenie? Urzędnik, u którego szukacie sprawiedliwości, nie może wam pomóc absolutnie w niczym! Ma związane ręce. Prawo w obecnej formie nie pozwala mu zrobić nic poza wyrządzeniem jeszcze większej krzywdy. Wszystko, co pretor miejski może uczynić, to popatrzeć na przedłożone mu przez was liczby, nieco je poprzestawiać... jak jeden z tych szulerów, którzy na rynkach przesuwają trzy kubki i każą naiwnym zgadnąć, pod którym jest orzech!... a potem odesłać was do domu uboższych niż przed przybyciem tutaj. Władze Rzymu powinny lepiej dbać o swoich ciężko pracujących i nieszczęśliwych obywateli! Czy się ze mną zgadzacie? Pośród czekających na posłuchanie petentów Treboniusza rozległy się okrzyki; niektórzy wyśmiewali Celiusza, ale inni go poparli. Kilku ludzi z końca kolejki, nie słysząc, o czym mowa, porzuciło swe miejsca i podeszło bliżej, by sprawdzić, co się dzieje. Wieść o nowej politycznej demonstracji rozniosła się szybko i tłum gęstniał coraz bardziej, w miarę jak ludzie przybywali ze wszystkich zakątków Forum. Treboniusz tymczasem niewzruszenie kontynuował swą pracę, udając, że nie zwraca na Celiusza uwagi. – Obywatele Rzymu! – ciągnął mówca. – Powróćcie myślą do przeszłości i przypomnijcie sobie sytuację zaledwie sprzed roku, kiedy to Cezar przekroczył Rubikon i zmusił do ucieczki tych zadowolonych z siebie drani, którzy rządzili państwem dla własnych korzyści. Czyż nie czuliście wtedy, jak i ja czułem, przypływu podniecenia w oczekiwaniu na rozwój wydarzeń, dreszczyku emocji, gdy nagle stanęły przed nami wspaniałe możliwości i wizja świetlanej przyszłości? Możliwości, jakie były nie do pomyślenia nawet dzień wcześniej, nawet godzinę przed postawieniem przez Cezara tego pierwszego kroku w nurt granicznej rzeczki? Oto w jednej chwili, w jednym mgnieniu oka mogło się wydarzyć wszystko! Jak często w życiu człowieka otwiera się przed nim tak bezkresna perspektywa i tyle nadziei? Świat zostanie przebudowany! Rzym się odrodzi! Uczciwi wreszcie zatriumfują, a łajdacy będą musieli zmykać z podkulonymi ogonami! Tymczasem... co tu dużo mówić, sami znacie gorzką prawdę tak samo dobrze jak ja, inaczej nie byłoby was tu dzisiaj, żebrzących o okruchy sprawiedliwości u urzędnika władającego miastem. Nic się nie zmieniło... chyba że na gorsze. Łajdacy znów triumfują! Czy ludzie walczyli i ginęli za prawo bogatych kamieniczników i lichwiarzy do deptania nas wszystkich? Dlaczego Cezar nie położył kresu temu haniebnemu wyzyskowi? Obywatele, pomyślcie o swej sytuacji sprzed dwunastu miesięcy i powiedzcie mi: czy dzisiaj jest wam lepiej? Jeśli odpowiedź brzmi „tak”, to musicie być bankierami albo macie wielkie majątki ziemskie. Wszyscy inni mają bowiem o wiele gorzej! Podcięto nam żyły i krwiopijcy wysysają nas do sucha. I choć nie chce mi to przejść przez gardło, nikt inny, tylko Cezar włożył im nóż w ręce!

Kilku mężczyzn z tłumu, wyraźnie zamożnych, zaczęło gwizdać i szydzić z mówcy, w czym wtórowały im dziesiątki sekretarzy i ochroniarzy. Jednak te głosy utonęły w narastającym chórze gniewnych, krzyków innych ludzi. Część z tych, którzy popierali Celiusza, musiała być opłacona – rozsiewanie w tłumie własnych agentów-klakierów było pierwszą lekcją, jaką otrzymał od Cycerona – ale pokłady niezadowolenia, do których się dobierał, były głębokie i obfite. Większość ze zgromadzonych była po jego stronie. Treboniusz wciąż puszczał to wszystko mimo uszu, usiłując kontynuować swe czynności urzędowe, ale nawet petenci, których sprawę akurat rozpatrywał, słuchali go ledwie jednym uchem, drugim chłonąc słowa Celiusza. – Obywatele Rzymu, Cezar zrobił nam wszystkim wielką przysługę, przekraczając Rubikon. Tym śmiałym krokiem puścił w ruch machinę przemian, która przebuduje państwo. Ja też zrobiłem swoje na polu bitwy, walcząc pod jego sztandarem w Hiszpanii. Teraz wojna trwa nadal na nowej arenie i mamy tam wszelkie szanse na zwycięstwo. Ale gdy tak czekamy na pomyślne wieści, nie możemy pozostawać bezczynni. Trzeba przeć naprzód tu, w Rzymie! Pod nieobecność Cezara musimy dokonać tego, czego on sam, z jakichkolwiek przyczyn, nie osiągnął. Musimy wprowadzić nowe prawo, które przyniesie prawdziwe wytchnienie tym, którzy go naprawdę potrzebują! Tłum zafalował. Rozległy się krzyki. – To jest już zrobione! Zamknij się i idź, skądeś przyszedł! – Hurra! Wiwat Celiusz! – wrzasnął typ o wyglądzie płatnego zbira. Wrzawa powstała tak wielka, że nawet wytrenowany głos Celiusza z trudem się przez nią przebijał. Treboniusz dał za wygraną i przerwał działalność. Wyprostował się dumnie na krześle, założył ręce na piersi i patrzył na widowisko z cierpką miną. – Aby to osiągnąć... – krzyczał Celiusz, podnosząc głos jeszcze bardziej – ...aby to osiągnąć, będę się domagał uchwały o wstrzymaniu płatności wszelkich długów na okres nie krótszy niż sześć lat! Powtarzam, zażądam od senatu wprowadzenia sześcioletniego moratorium na wszystkie istniejące długi, i to bez narastania odsetek! Ci, których ciężar zobowiązań przygniata teraz do ziemi, będą nareszcie mieli szansę stanąć znowu na nogi! A jeśli bogaci lichwiarze zaczną narzekać, że głodują, to niech sobie jedzą woskowe tabliczki, na których zapisywali dłużników! – Odzew tłumu przeszedł chyba jego najśmielsze oczekiwania. Celiusz, zarumieniony z podekscytowania, ciągnął: – W przewidywaniu tej uchwały ustawiłem tu dzisiaj swoją trybunę. Zasiądę teraz na mym oficjalnym krześle, a moi sekretarze zaczną zapisywać imiona i sytuację tych obywateli, którzy teraz są zadłużeni. W ten sposób będą mogli skorzystać z nowego prawa natychmiast po jego wprowadzeniu. Proszę stanąć w kolejce po mojej prawej stronie! Długi wąż oczekujących na posłuchanie u Treboniusza zdematerializował się w jednej chwili. Wszyscy biegiem przenieśli się pod trybunę Celiusza. Po co którykolwiek z dłużników miałby marnować czas na wykłócanie się z pretorem, skoro proponowana

uchwała, jeśli wejdzie w życie, unieważni każdy werdykt wydany przez Treboniusza? – Ależ to banda głupców! – burknął mi do ucha jednoręki Kanininus. – Nie ma najmniejszej szansy, aby senat zgodził się na propozycję Celiusza. Gdyby Cezar chciał czegoś podobnego, sam by to przeprowadził. A skoro Cezar tego nie chce, senat nawet nie będzie się nad nią zastanawiał. Celiusz tylko podburza tłum. – Ale po co? – spytałem. – Jaki może mieć cel w wywoływaniu zamieszek? To, co się teraz działo na Forum, rzeczywiście nie było dalekie od rozruchów. W powietrzu krzyżowały się gniewne krzyki, obelgi i skargi, ludzie zaczynali się popychać i bić. Ochroniarze sprawnie otoczyli kordonami swoich bogatych panów, którzy spiesznie wycofywali się z tłumu. Na sygnał Treboniusza zbrojni ruszyli przywrócić spokój, ale zadanie było trudne: nie bardzo wiedzieli, od czego i od kogo zacząć. Forum było niczym kocioł, w którym woda wrze we wszystkich miejscach naraz. O co chodziło Celiuszowi? Kanininus miał rację; dopóki Cezar ma senat w garści, młody radykał nie ma szans na przeforsowanie swoich reform. Jako pretor zajmujący się rezydentami zagranicznymi nie ma też żadnych uprawnień do mieszania się w sprawy długów. Może z czystej złośliwości chciał utrudnić pracę Treboniuszowi? A może ma swój wyraźnie określony plan, cel, do którego dąży? Obaj z Hieronimusem, bojąc się szaleństwa tłumu, zaczęliśmy z wolna przeciskać się na zewnątrz. Zarobiłem po drodze kilka siniaków, ale poza tym wyszedłem bez szwanku. W końcu znaleźliśmy spokojniejsze miejsce za świątynią Kastora i Polluksa, gdzie mogliśmy złapać oddech. I tam właśnie po raz drugi zobaczyłem Kasandrę. Staliśmy pod wystającym z ganku świątyni murkiem stanowiącym boczną ścianę schodów. Przypadkowo zerknąłem w górę i zobaczyłem ją stojącą samotnie na jego szczycie. Hieronimus, dostrzegłszy wyraz mej twarzy, powędrował wzrokiem za moim spojrzeniem. – Piękna! – To wypowiedziane szeptem słowo wyrwało mu się z ust równie bezwiednie jak oddech. Istotnie, dziewczyna była piękna, zwłaszcza kiedy się ją widziało z dołu, z pozycji wiernego zanoszącego modły do stojącej na cokole postaci bogini. Pewnie, że nie było nic boskiego czy królewskiego w jej przetartej niebieskiej tunice i rozczochranych włosach, ale jej sylwetka emanowała jakąś niezwykłą godnością, która musiała przyciągnąć uwagę każdego mężczyzny i nakazywała szacunek. We mnie wzbudziła coś jeszcze. Mgliście pamiętane uczucie z lat młodości, dreszcz jednocześnie przyjemny i bolesny przeszył mnie do szpiku kości; nagle i przez mgnienie oka byłem trzy razy młodszy. Ofuknąłem się w duchu za taką głupotę. Jestem starym, żonatym facetem; ona jest żebraczką i do tego wariatką. Dziewczyna spojrzała w dół i zobaczyła, że się na nią gapimy. Wtedy po raz pierwszy widziałem jej oczy i przekonałem się, że są błękitne. Na jej twarzy nie malowało się żadne uczucie (Atena wyrzeźbiona przez greckiego artystę, pomyślałem), co było samo w sobie dziwne, zważywszy, że przyglądała się rozruchom. Przywiodła mi na myśl ptaka, apatycznie

obserwującego niezrozumiałe dla niego działania ludzi. Nagle wzdrygnęła się; pomyślałem, że przestraszyła się nas i za chwilę umknie. Tymczasem ona zachwiała się, nogi się pod nią ugięły, a oczy uciekły jej do tyłu. Straciła równowagę i runęła w dół. Gdybym powiedział, że Kasandra wpadła mi w ramiona, byłoby to prawdą, choć zarazem wprowadzałoby słuchacza w błąd, nadając temu zdarzeniu romantyczną aurę. W rzeczywistości nie było w tym ani cienia romantyzmu. Kiedy zobaczyłem, że za chwilę spadnie, przeraziłem się; nie bałem się o nią, lecz o siebie. Kiedy mężczyzna w moim wieku widzi kobietę spadającą na niego z pokaźnej wysokości, nie w głowie mu heroiczne wyczyny, ale stan jego słabych kości. Co prawda nawet u starca instynkt spieszenia damom z pomocą pozostaje silny... Hieronimus zareagował tak samo jak ja i dziewczyna wpadła i w jego, i w moje wyciągnięte ramiona. Doświadczenie było bolesne. Najpierw obaj wpadliśmy na siebie, a w chwilę potem wylądowała na nas Kasandra i całą trójką omal nie gruchnęliśmy na ziemię. Gdybyśmy byli aktorami w komedii Plauta, trudno byłoby o zabawniejszą scenę. Jakimś cudem ekwilibrystyki obaj utrzymaliśmy się jednak na nogach. Wspólnymi siłami postawiliśmy nasz nieprzytomny ładunek na ziemi, podtrzymując dziewczynę pod ramiona, żeby nie upadła. Nie mogłem złapać oddechu, a po kręgosłupie przemknęła błyskawica bólu. Wszystko to straciło jednak znaczenie, kiedy Kasandra zatoczyła się i oparła na mnie całym ciałem. Patrzeć na piękne kobiece kształty z daleka to przyjemność, ale raptownie poczuć w ramionach ciepłe, jędrne, żywe ciało to uczucie absolutnie z pierwszym nieporównywalne. Chyba właśnie dla takich chwil, takich zbliżeń zostaliśmy stworzeni przez bogów. Coś takiego musiałem wówczas poczuć, choć sobie z tego nie zdawałem sprawy. Kasandra stopniowo wracała do przytomności i odsunęła się ode mnie, choć nadal miałem ją w ramionach. Ponad jej ramieniem, zobaczyłem, że Hieronimus patrzy na mnie zazdrośnie. Spojrzałem jej w oczy i stwierdziłem, że ich błękit z bliska ma inny odcień, niż sądziłem. Była w nim nutka zieleni, a może tylko tak mi się zdawało? Były to fascynujące oczy. – Co się... czy ja... upadłam? – spytała niepewnie. W jej łacinie pobrzmiewał delikatnie jakiś obcy akcent, ale nie mogłem go rozpoznać. – Owszem. Stamtąd. – Ruchem głowy wskazałem murek świątynny. – A ty mnie złapałeś? – My cię złapaliśmy – wtrącił Hieronimus, lekko nadąsany. Kasandra popatrzyła na niego przez ramię, po czym łagodnym ruchem wysunęła się z moich objęć. – Nic ci nie jest? – spytałem. – Możesz stać? – Oczywiście. – Co się stało? Zemdlałaś? – Czuję się już dobrze. Muszę iść. – Odwróciła się.

– Iść? Dokąd? – Wyciągnąłem rękę, by ją zatrzymać, ale się opanowałem. Jakie miałem prawo o to pytać? Ona pewnie myślała tak samo, bo się nie odezwała. Mimo to czułem, że musi być coś więcej do powiedzenia. – Jak masz na imię? – Nazywają mnie Kasandra. Obejrzała się na mnie. Jej twarz, na krótko ożywiona po ocknięciu się z omdlenia, wróciła do poprzedniej ni to boskiej, ni to ptasiej obojętności... a może po prostu była to beznamiętność wariatki? – To przecież nie może być twoje prawdziwe imię – zaprotestowałem. – Musisz mieć inne. – Muszę? – Przez chwilę wyglądała na zdezorientowaną, potem się odwróciła i ruszyła przed siebie niespiesznym, spokojnym krokiem, wyprostowana i jakby nieświadoma obecności ludzi, którzy co jakiś czas przebiegali przed nią, uciekając z ogarniętego nieustającym niepokojeni placu pod trybunami dwóch rywalizujących urzędników. – Ależ to nadzwyczajna kobieta! – rzek³ Hieronimus. Skinąłem tylko w milczeniu głową.

ROZDZIAŁ VI

Rozmowa z Terencją i Fabią dała mi, choć niewiele, nowych informacji na temat Kasandry. Postanowiłem następnie udać się do dwukrotnie owdowiałej Fulwii. Kiedyś pracowałem dla niej, prowadząc śledztwo w sprawie zamordowania jej męża Klodiusza; w ramach zapłaty za usługi oddała mi Mopsusa i Androklesa. W jej domu mogłem się spodziewać przynajmniej kordialnego powitania. Wróciłem od Terencji do siebie, zjadłem skromny obiad i zdrzemnąłem się, by przeczekać najgorętszą porę dnia, a o zachodzie słońca ruszyłem do najsłynniejszej wdowy Rzymu. Tak jak poprzednio, zabrałem dla ochrony Dawusa. Kiedy szliśmy przez Palatyn, przypomniałem sobie czas, kiedy mój obecny zięć znalazł się w moim domu jako niewolnik, wkrótce po moim pierwszym spotkaniu z oszołomioną, pogrążoną w żałobie Fulwią. Dzisiaj wydawało mi się to wspomnieniami z innej epoki. Czy naprawdę od dnia śmierci Klodiusza na Via Appia upłynęły zaledwie cztery lata? Rzym był zrujnowany przez rozruchy. Radykałowie spod znaku Klodiusza spalili gmach senatu. Pompejuszowi powierzono zadanie przywrócenia porządku w mieście, obdarzając go władzą bliską dyktatorskiej, on zaś wykorzystał to do zorganizowania serii procesów, w których skazano na wygnanie wielu jego wrogów, raz na zawsze zakłócając delikatną równowagę między interesami własnymi i Cezara. Z perspektywy czasu morderstwo Klodiusza jawiło się jako języczek u wagi czasu, oddzielający chwilę, kiedy jeszcze wojna domowa była nie do pomyślenia, od chwili, w której stała się nieunikniona. Śmierć pierwszego męża Fulwii oznaczała początek końca naszej poszarpanej republiki. Jej rozpacz po stracie Klodiusza była prawdziwa i głęboka. Myślę, że byli i prawdziwymi kochankami, i partnerami w szerokim sensie tego słowa. W roli żony polityka Fulwia była przeciwieństwem Terencji. Miała własne zdanie, własne plany, sojuszników i wrogów. Knuła intrygi na równi z nim i była mu najbliższym doradcą. Jego śmierć odebrała jej nie tylko męża i ojca ich dwojga dzieci, ale pozbawiła ją też dotychczasowej roli w sferze polityki. Kobiety nie mogą brać udziału w życiu senatu ani sprawować urzędów, nie mają prawa głosu, a nawet nie mogą być właścicielkami nieruchomości. Co prawda inteligentna kobieta zawsze znajdzie sposób na obejście takich formalnych przeszkód, podobnie jak kobieta zainteresowana

biegiem wydarzeń na świecie potrafi wywierać na nie wpływ, zazwyczaj poprzez własnego męża. Dopóki Klodiusz żył, Fulwia zaliczała się do najbardziej wpływowych ludzi w Rzymie, niezależnie od płci. Kiedy zginął, było to dla niej jak nagły paraliż i niemota dla silnego i aktywnego mężczyzny. Jednak kobieta tak inteligentna, bogata i ambitna jak Fulwia – a przy tym o nieprzeciętnej powierzchowności, choć trudno ją nazwać piękną – nie musiała długo znosić wdowiej bezsilności. Dla pewnego typu mężczyzn kombinacja jej cech musiała być szalenie atrakcyjna. Kiedy Fulwia zgodziła się wyjść za mąż za Gajusza Kuriona, w opinii wielu byli parą idealnie dobraną. Kurio należał do jej kręgu od wielu lat; był jednym z tych bystrych i ambitnych młodzieńców o wielkim apetycie na sukces, którzy bez końca wymyślają scenariusze przebudowy świata według własnych pomysłów, jak Dolabella, Klodiusz, Marek Celiusz i Marek Antoniusz. Niektórzy twierdzili, że Fulwia wolałaby tego ostatniego, gdyby nie był już żonaty ze swą kuzynką Antonią, i wybrała jego przyjaciela z młodości (według plotki także kochanka) jako wariant zastępczy. Większość jednak była zgodna co do tego, że w istocie Kurio jest dla niej lepszą partią, jako mężczyzna bardziej podatny na urabianie, za to mniej skłonny do rozpusty od Antoniusza. Kurio wcześnie stał się zwolennikiem i sojusznikiem Cezara. Nigdy się nie zawahał w swym oddaniu, nie ustawał też w kaptowaniu dalszych stronników. W dużej mierze właśnie pod jego wpływem Marek Celiusz opowiedział się za Cezarem. Tuż przed wybuchem wojny obydwaj wyjechali z Rzymu, aby połączyć się ze swym imperatorem i wraz z nim przekroczyć Rubikon. Ostatecznie jednak Celiusz został odesłany do Rzymu na podrzędne stanowisko pretorskie, podczas gdy Kurionowi powierzono dowództwo nad czterema legionami. Kiedy Cezar wyruszał do Hiszpanii, posłał go na Sycylię z zadaniem zaatakowania sił Pompejusza. Ich dowódca, Kato, był równie nieprzygotowany do wojny jak inni pompejanie, poddał więc wyspę bez walki. Kurio rozgrzany łatwym zwycięstwem zostawił na Sycylii dwa legiony, a z pozostałymi dwoma przeprawił się do Afryki... i tam zaczęły się jego kłopoty. Opowiadano potem, że tak łatwy podbój Sycylii spowodował u niego przypływ zadufania i skłonność do pochopnych ocen i decyzji. Inni twierdzili, że to przez swą młodość i brak doświadczenia wojennego wpakował się w zastawioną przez króla Jubę pułapkę, dla jeszcze innych był to po prostu fatalny wypadek. Afrykańska kampania Kuriona zaczęła się nieźle. Najpierw postanowił zdobyć Utykę, bogaty port morski, którego bronił niejaki Warus, oficer Pompejusza. Król Juba posłał miastu na odsiecz niewielki oddziałek, ale Kurio odparł ten atak i wywabił Warusa poza mury, doprowadzając do bitwy. Wtedy właśnie popełnił pierwszy poważny błąd, który tylko dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności nie okazał się fatalny. Posłał swą piechotę do stromego wąwozu, w którym łatwo można ją było zaatakować i rozbić. Wcześniej jednak jego konnicy udało się roznieść w pył lewe skrzydło wroga i ludzie Warusa zmuszeni do ucieczki stracili tę doskonałą okazję. Takie otarcie się o klęskę powinno

dać Kurionowi do myślenia, on jednak tylko się rozzuchwalił i wszczął przygotowania do oblężenia Utyki. Tymczasem król Juba zebrał armię i ruszył na odsiecz. Juba był mocno powiązany z Pompejuszem, którego ojciec był jego protegowanym. Miał też powody, by nienawidzić Kuriona, który w ostatnich latach agitował za aneksją Numidii przez Rzym. Kurio dowiedział się o ruchu nieprzyjaciela. Zaniepokojony posłał na Sycylię po pozostawione tam wojsko, od dezerterów z szeregów przeciwnika usłyszał jednak, że atakuje go tylko niewielka siła. Rzucił na rekonesans konnicę, która starła się z przednią strażą Juby. Z uzyskanych informacji wyciągnął wniosek, że ma do czynienia z całą numidyjską armią, pospieszył więc wydać nieprzyjacielowi walną bitwę. Pora była gorąca, maszerować przyszło im po parzącym piasku. Rzymskie legiony wpadły na przeważające siły Juby, zostały otoczone i wybite niemal do nogi. Garstce ludzi Kuriona udało się wyrwać z okrążenia i ocalić życie. On sam także mógł ujść śmierci, ale nie chciał opuścić swych żołnierzy. Jeden z tych, co przeżyli i zanieśli wieść o klęsce Cezarowi, który akurat powrócił do Rzymu z Hiszpanii, zrelacjonował ostatnie słowa Kuriona: „Straciłem armię powierzoną mi przez Cezara. Jak teraz mógłbym stanąć przed nim?” Młody wódz walczył zajadle, dopóki nie zginął w końcu od numidyjskich mieczy. Zwycięzcy odcięli mu głowę i posłali ją królowi Jubie jako trofeum wojenne. Fulwia owdowiała po raz drugi. Kiedy tak rozważałem jej sytuację i wyobrażałem sobie, w jakim musi być nastroju, w miarę zbliżania się do celu zacząłem się wahać. Już sama willa sprawiała odpychające wrażenie: wzniesiona przez Klodiusza olbrzymia, przypominająca fortecę, choć wewnątrz urządzona z przepychem budowla była i jego mieszkaniem, i sztabem, z którego kierował podległymi mu ulicznymi bandami. Rozległy dziedziniec otaczały strome skarpy tarasów, obsadzone różami bądź wyłożone mieniącym się barwnym marmurem. Odbywały się tu często zgromadzenia zwolenników Klodiusza, który zwykł do nich przemawiać ze schodów willi. Dzisiaj żelazna brama stała otworem; kiedy razem z Dawusem weszliśmy na teren posiadłości, zerknąłem w górę na drzwi frontowe i dostrzegłem na nich czarny wieniec. W dziewiątym miesiącu wdowieństwa Fulwia wciąż była w żałobie po Kurionie. Masywny pierścień z brązu służył za kołatkę. Uniesiony i puszczony przez Dawusa, uderzył w drzwi z tępym, wibrującym łoskotem. Czekaliśmy przez chwilę na odzew. Nie zauważyłem, by otworzyło się jakiekolwiek okienko, ale miałem dziwne uczucie, że jestem obserwowany. Klodiusz słynął z tego, że uwielbiał tajemne przejścia, ukryte drzwi i niewidoczne otwory do podglądania. W końcu usłyszeliśmy odgłos odsuwania rygla i drzwi się uchyliły, lekko skrzypiąc zawiasami. Niewolnik o atletycznej budowie wpuścił nas do westybulu, po czym szybko zatrzasnął drzwi i założył ciężką ryglującą belkę na miejsce. Po śmierci Klodiusza bywałem już nieraz w tym pomieszczeniu. Wyglądało na to, że Kurio jako nowy pan domu nie wprowadził żadnych zmian. Podłogi i ściany wykonane były z polerowanego marmuru. Korytarz wiodący do atrium zdobiły ciężkie czerwone draperie

przetykane złotogłowiem, w samym atrium zaś otwierała się olbrzymia przestrzeń; sufit wsparty na trzypiętrowej wysokości kolumnach z czarnego marmuru miał wielkie okno, przez które widać było ciemniejące powoli przedwieczorne niebo. W podłodze centralne miejsce zajmował płytki basen wyłożony lśniącą mozaiką z czarnych i srebrzystych płytek, przedstawiającą gwiezdne konstelacje. Odwróciłem się do odźwiernego i rzekłem: – Powiedz swojej pani, że Gordianus... – Pani wie, kim jesteś i po co przyszedłeś – przerwał mi niewolnik, uśmiechając się z ironią. – Chodźcie za mną. Poprowadził nas przez korytarze i galerie udekorowane malowidłami i rzeźbami. Służba kręciła się wokoło, niespiesznie zapalając rozmieszczone w ściennych uchwytach lampy i pochodnie. Byłem przekonany, że już kiedyś tędy szedłem, ale willa była tak wielka, że pewności nie miałem. W końcu weszliśmy po schodach na piętro i znaleźliśmy się w komnacie z dużymi oknami, przez które wpadały resztki dziennego światła. Ściany były tu zielone i ozdobione biało-niebieskimi szlakami w grecki geometryczny deseń. Z okna widziałem oblane złotym blaskiem zachodzącego słońca dachy na Palatynie, a w dali ciepłą w tym oświetleniu biel kapitolińskich świątyń. Odbity blask wypełniał pokój, przydając mu przytulności pomimo jego rozmiarów (a zwłaszcza wysokości) i widocznej za wielkimi oknami niezmierzonej przestrzeni. Fulwia i jej matka Sempronia siedziały przed jednym z nich, odziane w stole z materii o najciemniejszym odcieniu błękitu. Małe dziecko – syn Kuriona – stawiało pierwsze kroki na kocu rozłożonym u stóp obu kobiet. Pozostałych dzieci Fulwii, syna i córki z małżeństwa z Klodiuszem, w pokoju nie było. – Twoi goście, pani – zaanonsował nas niewolnik. – Dziękuję, Trasonie. Możesz odejść. Przenosząc wzrok na mnie, Fulwia uniosła rylec znad woskowej tabliczki, na której coś pisała, i odłożyła je na bok. Krążyło o niej i o jej ambicjach popularne powiedzonko: „Nie jest stworzona do przędzenia”. Doprawdy, trudno sobie wyobrazić, że można by ją zastać przy jakimś typowo kobiecym zajęciu. Zamiast igieł i szydełek zawsze miała pod ręką przybory do pisania, jak człowiek interesu lub polityk z wieloma pomysłami i problemami, które wymagają notatek. Jej matka mimo ostrzejszych rysów była bardziej macierzyńska od córki. Nie zaszczyciła mnie i Dawusa choćby przelotnym spojrzeniem, za to bez przerwy cmokała, gruchała i dotykała malca, zachęcając go do wstawania i stawiania niepewnych kroczków. – Dziękuję, Fulwio, że zechciałaś mnie przyjąć. Zdziwiło mnie jednak, skąd wiedziałaś, że to ja, chociaż się nie zapowiedziałem? Zerknęła na synka, któremu udało się utrzymać w pionie przez chwilę, zanim upadł znów na czworaki, po czym obróciła wzrok na mnie. – Na końcu ganku jest w murze szpara do podglądania gości. Traso dobrze się wam

przyjrzał i przybiegł do mnie z opisem. Wynikało z niego, że możesz to być tylko ty, Gordianusie. Nos jak u pięściarza, na głowie burza siwych włosów, ale oczy błyszczące jak u mężczyzny o połowę młodszego, broda zaś przystrzyżona przez żonę według jej własnych upodobań. – Właściwie to moja córka Diana przejęła rolę golibrody. Obawiałem się, że możesz mnie nie pamiętać, Fulwio. – Nigdy nie zapominam mężczyzny, który może mi się przydać. – Spojrzała na Dawusa i dodała: – Nie przypominam sobie jednak tego drugiego. Ramiona Tytana, jak mi zrelacjonował Traso, ale buźka jak u Narcyza. – To mój zięć Dawus. Traso powiedział mi też, że wiesz, po co przychodzę. Ciekawe, jako że ja sam nie jestem tego pewien. – Nie jesteś? – uśmiechnęła się. – Widziałam cię na pogrzebie i ty musiałeś mnie widzieć. Spodziewałam się twojej wizyty. Chodzi ci zapewne o Kasandrę? Sempronia klasnęła niespodziewanie w dłonie, na co przybiegła służąca. Babka pocałowała malca w czoło i kazała dziewczynie zabrać go z pokoju. Kiedy służąca wynosiła go na rękach, chłopiec zaczął płakać. Płacz odbijał się echem od ścian i coraz słabiej dobiegał z korytarza. Babcia zagryzła palec i zaczęła się niespokojnie wiercić, ale Fulwia nawet nie zareagowała. – Mam nadzieję, że to nie z mojego powodu odesłałaś wnuka – powiedziałem. – Oczywiście, że nie. Sempronia jakby dopiero teraz mnie zauważyła i patrzyła na mnie, unosząc brwi ze zdziwienia, że mogę się uważać za tak ważną personę, aby zasługiwać na jakiekolwiek przywileje związane z jej wnukiem. Od czasu, gdy ją widziałem ostatni raz, jedno z jej oczu zaszło bielmem, ale miałem wrażenie, że wpatruje się ono we mnie bardziej przenikliwie od zdrowego. Pod tym spojrzeniem poczułem się nieswojo. To dziwne, pomyślałem, jak kobieta tak łagodna w stosunku do dziecka może być tak groźna dla dorosłych. – Jeżeli mamy rozmawiać o tej czarownicy, to nie przy chłopcu. – Czy Kasandra nią była? – Oczywiście. A co, myślałeś, że jest zwykłą śmiertelniczką? – Co do tego nie ma już najmniejszych wątpliwości – odrzekłem cicho. – Została zamordowana, prawda? – spytała Fulwia. Kiedy teraz obie tak mnie obserwowały, stwierdziłem, że spojrzenie córki jest nie mniej przenikliwe niż matki, ale nie nieprzyjemne. Podczas gdy z oczu Sempronii bił jad, od którego czułem się jak nagi, wzrok Fulwii działał oczyszczająco; miałem wrażenie, że pod jego wpływem zanikają wszelkie bariery i nieporozumienia, jakie mogły tkwić między nami. Jej oczy jaśniały inteligencją i żywotnością, były jak zaproszenie. Nic dziwnego, że dwóch spośród najlepszych i najbystrzejszych, choć przy tym nie najszczęśliwszych ludzi w Rzymie zapragnęło zostać jej mężami.

– Dlaczego sądzisz, że ktoś zabił Kasandrę? – spytałem. – Dlatego że znam dziwne okoliczności jej śmierci. Wiem, że zmarła nagle... na rynku... w twoich ramionach. Czy to była trucizna, Gordianusie? Mówią, że wstrząsały nią konwulsje. – Kto mówi? – Moje oczy i uszy. – Masz szpiegów? – Niewiele dzieje się w Rzymie, o czym bym nie wiedziała. – Fulwia wzruszyła ramionami. – Co jeszcze ci wiadomo o jej śmierci? – Jeżeli pytasz mnie, kto to mógł zrobić, jak i dlaczego, to ci nie odpowiem. Nie wiem. Ale kobieta taka jak Kasandra mogła być niebezpieczna dla wielu osób. Ona nie tylko mogła zobaczyć przyszłość, wiesz? Trafiały się jej wizje wydarzeń odległych w przestrzeni, nie w czasie. – Naprawdę widziała przyszłość? – Była czarownicą – wtrąciła Sempronia tonem dającym do zrozumienia, że już mi to powiedziała i że powinienem baczniej słuchać, co się do mnie mówi. – Czarownicą, powiadasz? Czy rzucała uroki, klątwy, leczyła chorych? – Nie uczyniła niczego podobnego w tym domu – odparła Sempronia. – Ale kto może wiedzieć, jaka była jej moc? Z całą pewnością potrafiła przenikać wzrokiem zasłonę czasu i otaczające ją cztery ściany. – Skąd wiesz? Sempronia otworzyła usta, by odpowiedzieć, ale Fulwia uciszyła ją ruchem dłoni. – Mamo, pozwól, że ja mu powiem. – Nie rozumiem, dlaczego miałybyśmy mu cokolwiek mówić. – Zapomniałaś już, mamo? Kiedy zamordowano Klodiusza, Gordianus był jednym z pierwszych, którzy przybyli oddać mu hołd. Przejął się wystarczająco mocno, aby zacząć szukać prawdy. – Ale to stary sługus Cycerona! – Sempronia niemal wypluła to imię. Oczy Fulwii się zwęziły. Cycero był jej odwiecznym i zajadłym wrogiem. – To prawda, Gordianusie. Zdobyłeś zawodową reputację, pracując dla niego, zgadza się? – Nie powiedziałbym. To raczej Cycero zdobył swoją, kiedy ja dla niego pracowałem. A już na pewno nie byłem jego sługusem. Przez te wszystkie lata mieliśmy i dobre, i złe stosunki, ostatnio zaś zupełnie straciłem z nim kontakt. Nie mam od niego wieści już parę miesięcy. – A mimo to dzisiaj byłeś w jego domu – zauważyła Fulwia. Ujrzawszy moje uniesione brwi, dodała: – Mówiłam, że niewiele rzeczy uchodzi mej uwagi, Gordianusie. – Ach, tak. Twoje oczy i uszy. Ale kto zamordował Kasandrę, tego ci już nie doniosły? – Nie jestem wszechwiedząca. – Uśmiechnęła się smętnie. – Mam swoje... martwe

obszary. – Owszem, zajrzałem dziś do willi Cycerona. Chciałem porozmawiać z Terencją na ten sam temat, co z tobą. Zjawiłaś się na pogrzebie Kasandry, co oznacza, że musiałaś znać ją nie tylko powierzchownie. Kim ona była? Skąd przybyła do Rzymu? Zwracałem się do Fulwii, ale odpowiedziała mi jej matka. – Była egipską czarownicą! To logiczne. Teraz wszystkie najpotężniejsze czarownice pochodzą z Egiptu. Mają w żyłach grecką krew... stąd blond włosy i niebieskie oczy Kasandry... ale w przeciwieństwie do dzisiejszych Greczynek nie zapomniały dawnej magii. W Egipcie te tradycje są wciąż żywe: wyrabianie amuletów, przekazywanie sobie zaklęć, sztuka przepowiadania przyszłości. Kasandra była egipską czarownicą. – Nie ma co do tego pewności, mamo – sprostowała Fulwia. – To zaledwie przypuszczenie. – Twoje uszy i oczy nie umiały tego wyśledzić? – spytałem. – Byłam dziwnie głucha i ślepa, jeśli chodziło o Kasandrę – przyznała. – Zupełnie, jakby spadła na ziemię z komety. Kto zresztą wie, może tak właśnie było? – Kiedy ją pierwszy raz spotkałaś? – Wiele miesięcy temu. – Jak dawno? – Było to w listopadzie ubiegłego roku. Jeśli Fulwia mówi prawdę, to znaczy, że poznała Kasandrę jeszcze przed tym styczniowym dniem, kiedy widziałem, jak westalka Fabia zabiera ją do świątyni. – Jesteś pewna tej daty? – Oczywiście! Jak mogłabym zapomnieć o tym gorzkim dniu? – Twarz jej spochmurniała. – Ile właściwie mam ci powiedzieć, Gordianusie? Wszystko? Tak, dlaczego nie... – Uniosła rękę, by uciszyć matkę, która już chciała zaprotestować. – Cezar był jeszcze w Rzymie, wciąż zaróżowiony od sukcesów w Hiszpanii i Massilii. Znad Adriatyku nie dochodziły dobre wieści, Dolabella był bezsilny wobec floty Pompejusza. Za to z Sycylii... – Westchnęła i zamknęła na chwilę oczy. – Z Sycylii przyszła wspaniała nowina o podboju wyspy przez mojego męża, a potem kolejna o jego wyprawie do Afryki... – Spuściła oczy i odchrząknęła. – Dzień w dzień czekaliśmy w domu na wiadomości o jego postępach. Pewnego razu posłaniec oznajmił, że Gajusz zdobył Utykę. Cieszyliśmy się jak dzieci. Potem przybył następny z wieścią, że jeszcze nie zdobył, ale miasto padnie lada chwila. Przyjęliśmy to z powściągliwą radością. Żyliśmy w oczekiwaniu na wspaniałą wiadomość. Mama żartowała, że wkrótce... że mąż wkrótce zyska sobie nowy honorowy przydomek i od tej chwili będziemy rodziną Gajusza Skryboniusza Afrykańskiego... zdobywcy Afryki! – Fulwia pokręciła głową. – Jakże gorzko żyć tym, którzy pozostają... Kobieta powinna móc iść z mężem na wojnę. – Żona Pompejusza wyjechała z nim, kiedy uciekał z Rzymu – zauważyłem. – Pewnie

jest z nim do tej pory. – Nie o to mi chodzi! Ciągnąć się za nim jak bagaż? W innym, lepszym świecie mogłabym iść z Gajuszem nie tylko jako żona, ale i wespół z nim dowodzić armią! Tak, wiem, to absurdalny pomysł, bo który centurion przyjmowałby rozkazy od kobiety? Ale powinnam tam być. Wspierać Gajusza, pomagać mu oceniać rady podwładnych, meldunki z pola bitwy, planować strategię... Gdybym tam była... – Sempronia położyła jej dłoń na ramieniu; Fulwia chwyciła ją i kontynuowała: – Zamiast wyruszyć z mężem, zostałam, by tu na niego czekać. Czy jest gorsza tortura od takiego czekania w niewiedzy? Czasami czułam się jak na miotanym sztormem statku, raz pełna nadziei, raz pogrążona w rozpaczy, aż myślałam, że oszaleję. Kiedy indziej dni mijały tak spokojnie i mdło, jak na statku unieruchomionym przez ciszę... godzina za godziną bez słowa, bez znaku, wiecznie czekając, wypatrując i rozmyślając. Aż wreszcie... – Przerwała, by odetchnąć. – Jak powiedziałam, zdarzyło się to któregoś listopadowego dnia. Byłam u jednego z krewnych Gajusza, by sprawdzić, czy nie ma jakichś wieści od niego, ale wiedział tyle co i ja. Wracałam już do domu, jechałam lektyką przez Forum. Zasłonki zaciągnęłam i nikt nie mógł zajrzeć do środka, ale że dzień był jasny, a tkanina przepuszczała trochę światła, ja sama mogłam co nieco przez nią zobaczyć. Wiedziałam więc, że mijamy świątynię Kastora i Polluksa. Cały czas rozmyślałam o Gajuszu. I wtedy usłyszałam kobiecy głos. Dochodził z zewnątrz, ale był taki dziwny... no i te słowa... zdawało mi się, że brzmi w mojej głowie. Usłyszałam: „On już nie żyje. Zginął w walce. To była bohaterska śmierć”. Przeszył mnie taki zimny dreszcz, że niemal zemdlałam. W lektyce nagle zrobiło się ciemno, jakby chmura połknęła słońce. Krzyknęłam na tragarzy, by się zatrzymali. Musiałam chyba krzyczeć, bo lektyka stanęła tak gwałtownie, że aż rzuciło mną do przodu. Traso wsadził głowę do środka zaniepokojony, pytając, co się stało. Nie słyszałeś? – spytałam – jakaś kobieta odezwała się do mnie, kiedy mijaliśmy świątynię. Traso rozejrzał się i powiedział, że nie ma nikogo oprócz jakiejś wariatki, która chodzi tam i z powrotem po schodach i mamrocze coś do siebie. Kazałam mu ją przyprowadzić. Niedługo potem wrócił, rozsunął zasłony i wtedy po raz pierwszy ujrzałam Kasandrę. Ubrana była w brudną tunikę, wyglądała na wystraszoną i zdezorientowaną. Traso musiał ją mocno trzymać, bo uciekłaby. Przemówiłaś do mnie, powiedziałam, kiedy moja lektyka mijała schody świątyni. Potrząsnęła głową i popatrzyła na mnie, jakbym to ja była niespełna rozumu. Mówiłaś! – upierałam się. Powtórz to jeszcze raz! Powtórz te same słowa! Zrobiła to. Jej głos był tak niesamowity, że nawet Traso zadrżał. Po prostu do niej nie pasował. Ona taka młoda, a głos starej kobiety... Zdawało się, że nie wypływa z jej ust, ale przecież nie było innej możliwości. Powiedziała: On już nie żyje. Zginął w walce. To była bohaterska śmierć. Te słowa za drugim razem jeszcze bardziej mnie przestraszyły. Byłam zdruzgotana. Zaczęłam drżeć i szlochać. Rozkazałam Trasonowi jak najszybciej zawieźć mnie do domu. A co z nią, spytał. Widziałam, że nie chce mieć z nią do czynienia, ale powiedziałam, aby ją zabrał. Skrzywił się, ale posłusznie złapał ją za ramię, zasunął zasłony i

wydał polecenie tragarzom. Kiedy dotarliśmy na miejsce, kazałam ją przyprowadzić tu, do tego pokoju. Była jeszcze brudniejsza, niż mi się wydawało. Ubranie znoszone i podarte, a do tego odór świadczący o tym, że od wielu dni nie widziała łaźni. Zupełnie normalnym głosem oznajmiła, że jest głodna. Nie było w niej teraz nic groźnego, niesamowitego ani nawet zwyczajnie dziwnego. Wyglądała raczej żałośnie. Wspaniałość willi wyraźnie ją onieśmielała. Kazałam przynieść jej trochę jedzenia i picia, a potem zapytałam, co miały znaczyć jej dziwne słowa. Ona na to, że nic nie pamięta. Jak byłam wstrząśnięta, tak teraz wpadłam w gniew. Przycisnęłam ją; skuliła się tylko i rozpłakała. Nagle opanowały ją drgawki, oczy jej uciekły gdzieś pod powieki, a po chwili znów usłyszałam ten dziwny, głuchy głos, jakby dobiegający z zaświatów. Opisała mi pustynną równinę, skąpaną w oślepiającym słońcu, smaganą gorącym, wichrem. Słyszała krzyki, widziała migotanie mieczy i krew na rozpalonym piasku. Widziała też Gajusza... to mógł być tylko on, opisała go bowiem dokładnie: jego kędzierzawe czarne włosy, błyszczące niebieskie oczy, wysuniętą wyzywająco szczękę i uśmieszek, jaki zawsze pojawiał się na jego ustach, kiedy sytuacja stawała się trudna. Miał na sobie lśniącą zbroję, ale bez hełmu. Był sam, odcięty od swoich ludzi, otoczony przez wrogów, ciął mieczem na wszystkie strony... aż w końcu padł. Rzucili się na niego, a potem... – Fulwio, nie! – Sempronia chwyciła ją za ramię tak mocno, że zbielały jej kłykcie. – A potem... – Fulwia nie myślała przerywać opowiadania. – Zobaczyła znów jego twarz, jakby Gajusz jakimś cudem wstał wśród tłumu zabójców. Nawet się uśmiechał. Jak chłopiec, powiedziała. Ale po chwili... zobaczyła wszystko ostrzej i zrozumiała, że... pod głową nie ma ciała, a z uciętej szyi kapie krew. Głowę Gajusza trzymał wysoko jakiś Numidyjczyk. Rzekomy uśmiech wziął się stąd, że ręka zabójcy, ściskająca od tyłu włosy, naciągnęła mięśnie twarzy, odsłaniając zęby. W trakcie tego monologu Fulwia cały czas patrzyła mi prosto w oczy, jakby chciała mnie zmusić do odwrócenia wzroku. W końcu jej się to udało; nie mogłem dłużej znieść widoku wypełniającego je bólu. W jej oczach nie było łez, ale biła z nich rozpacz, z biegiem czasu powściągnięta, lecz nie zmniejszona. – Czar prysł równie nagle, jak się pojawił. Kasandra znów była potulną żebraczką, oszołomioną, wygłodniałą i nieświadomą tego, co przed chwilą powiedziała. Ja byłam wstrząśnięta, siedziałam jak w transie, nie mogąc wykrztusić słowa. Przyniesiono posiłek i Kasandra zaczęła jeść. Przypominała zwierzę. Nie mogłam znieść woni jej nie mytego ciała, kazałam więc zaprowadzić ją do łaźni, jej brudną tunikę spalić i wyszukać inną. Niewolnica przyniosła starą niebieską, która na nią pasowała. Ujrzawszy ją odświeżoną i przebraną, zdałam sobie sprawę, jaka ona jest piękna. Kazałam Trasonowi znaleźć jej miejsce do spania i dobrze jej pilnować. o świcie przyszedł z meldunkiem, że przespała całą noc bez problemów. Ja za to nie zmrużyłam oka. Poleciłam mu zatrzymać ją w willi, zapewnić jedzenie i picie, kiedy tylko będzie miała na nie ochotę, i nie dopuścić do jej ucieczki. Ale to ja się

zachowywałam jak więźniarka. Zamknęłam się w tym pokoju, nie przyjmowałam nikogo, z nikim nie rozmawiałam, nawet z matką. Czekałam tylko, chora ze zmartwienia. Z tego okna patrzyłam, jak słońce wschodzi i zachodzi nad miastem. Następna noc też była bezsenna. Dopiero potem, dwa dni po usłyszeniu tego proroctwa, Cezar wezwał do siebie najbliższych współpracowników i oznajmił, że właśnie otrzymał wieści z Afryki. Marek Antoniusz natychmiast potem przyszedł do mnie i przekazał, co usłyszał. Przyjęłam go tutaj, a serce waliło mi tak mocno, że ledwo słyszałam, co mówi. Wiedział, że zażądam szczegółowej relacji, zacytował więc wiernie cały tekst przyniesiony Cezarowi przez posłańca. Opowiedział o bitwie na pustyni, o niezmiernym upale, ostatnim boju Gajusza, nawet o tym, że stracił hełm, zanim uległ przeważającym siłom. Wizja tej kobiety była z tym wszystkim zgodna do ostatniego szczegółu. Najdziwniejsze, że posłaniec przytoczył plotkę, jakoby król Juba się roześmiał na widok głowy Gajusza, nie z pogardy, ale dlatego, że zdawała się do niego... uśmiechać. Pojmujesz, Gordianusie? Ta kobieta widziała wszystko... dosłownie wszystko tak wyraźnie, jakby tam była. Trzymałam swoje uczucia na wodzy... w końcu byłam przygotowana na najgorsze, ale i tak płakałam. Antoniusz robił co mógł, żeby mnie pocieszyć, choć ostatecznie to ja go musiałam podnieść na duchu; on i Gajusz byli sobie od dzieciństwa tak bliscy, jak to możliwe między dwoma mężczyznami, na swój sposób pewnie bliżsi niż ja z Gajuszem. Wreszcie opowiedziałam mu o przebywającej w moim domu kobiecie i o tym, że przekazała mi te wieści już dwa dni wcześniej. Antoniusz na to, że to niemożliwe, bo Cezar sam otrzymał te informacje dopiero teraz, a jego powiadomił pierwszego. Starałam się wyjaśnić mu, jak szczegółowo Kasandra opisała przebieg wydarzeń i śmierć Gajusza, ale on nie słuchał. Zdążyliśmy już wypić sporo wina i jego zmysły były przytępione. Nie był w nastroju do słuchania. Położyłam go spać w izbie dla gości, a potem poszłam po tę kobietę. Nie znalazłam jej jednak. Zniknęła mimo czujności Trasona. Zdałam sobie sprawę, że nic o niej nie wiem, nawet nie znam jej imienia i adresu, jeśli w ogóle jakiś miała. Pomyślałam, czyby nie posłać Trasona na poszukiwania, ale w owej chwili nie widziałam w tym większego sensu. Ona już mi powiedziała wszystko, czego chciałam się dowiedzieć, a ta wiedza nie dała mi niczego poza dwiema bezsennymi nocami w oczekiwaniu na wieści z bardziej wiarygodnego źródła. No i trochę się jej... bałam. Musiała być jakąś czarownicą. Jeżeli potrafi zobaczyć to, co dzieje się aż w Afryce, to kto wie, jakimi jeszcze mocami dysponuje? Wydawało się, że ona sama nie rozumie swego daru i nie umie się nim posługiwać. Mogła okazać się niebezpieczna i nie chciałam jej obecności pod moim dachem. Skinąłem głową, powoli przyswajając wszystko, o czym Fulwia mówiła. – A więc wówczas widziałaś ją po raz ostatni? Coś w jej oczach się zmieniło, jak gdyby otwarte dotąd drzwi zostały nagle zatrzaśnięte. Jej odpowiedź była wymijająca. – Traso meldował mi później, że stale ją widać na Forum i na rynkach, a ludzie nazwali ją Kasandrą. Poleciłam mu dowiedzieć się o niej czegoś więcej, ale niewiele udało mu się

odkryć poza tym, że oprócz mnie także inne osoby korzystały z jej daru. – Inne osoby? – Widziałeś je. Kobiety, które przyszły na pogrzeb. Jeśli chcesz się dowiedzieć, co one wiedzą o Kasandrze, sam je zapytaj. Gdybyś natrafił na coś interesującego, powiedz mi o tym, Gordianusie. Dobrze zapłacę za informacje. Chciałabym wiedzieć, po prostu z czystej ciekawości. W końcu byłam z tobą zupełnie szczera. Jakby na przekór tym ostatnim słowom na jej twarz powrócił blady uśmieszek, który zniknął, gdy zaczęła swą opowieść. Czułem wyraźnie, że coś przede mną ukrywa. – I nigdy już się z nią nie spotkałaś osobiście? – Może przelotnie. – Wzruszyła ramionami. – Ale to spotkanie było bez znaczenia. Nic więcej nie mogę ci powiedzieć. – Westchnęła. – Jestem zmęczona. Chyba się położę przed kolacją. Obawiam się, że muszę cię pożegnać, Gordianusie, i twojego milczącego, ale bardzo... atrakcyjnego młodego zięcia. Traso was odprowadzi do wyjścia. Fulwia odwróciła się ode mnie i zapatrzyła w widok za oknem. Po chwili to samo zrobiła jej matka. Obie wydawały się pochłonięte grą światła na wieczornym niebie. Zobaczyłem, że pojawiły się już pierwsze gwiazdy. Niewolnik poprowadził nas labiryntem korytarzy i schodów. Dotarliśmy już do tego ogromnego atrium, kiedy dogonił nas zdyszany sługa i wysapał, że mamy tu zaczekać. Zdziwiony Traso uniósł brwi, ale zaraz zobaczyliśmy powód tej zmiany; na końcu korytarza, z którego dopiero co wyszliśmy, pojawiła się Sempronia, idąc zaskakująco szybko jak na kobietę w jej wieku. Kiedy się zbliżyła, ujrzałem, że jej wzrok skupiony jest na mnie z taką siłą, jakbym był królikiem, a ona spadającym na mnie z nieba jastrzębiem. Machnięciem ręki odprawiła niewolników. Staliśmy z Dawusem pod jedną ze strzelistych czarnych kolumn. Sempronia podeszła blisko i ochrypłym szeptem, który ginął bez echa w wielkiej przestrzeni atrium, powiedziała: – Moja córka nie była z tobą zupełnie szczera, Gordianusie. Uniosłem brwi, bojąc się, że jakikolwiek komentarz może ją odstraszyć. Z niewiadomej przyczyny zdecydowała się mi zaufać, mimo swojej podejrzliwości. Co miała mi do powiedzenia? – Moja córka wiele w życiu wycierpiała. To dlatego, że jest taka ambitna, oczywiście. Bardziej nawet niż ja w jej wieku. – Błysnęła lekkim uśmiechem, w którym nie było śladu humoru ani ciepła. – Czasem sobie myślę: czemu ona nie urodziła się chłopcem? Ale w takim razie już by zginęła jak Klodiusz i Kurio... a może i nie? Fulwia jest sprytniejsza od nich obu. To dla kobiety przekleństwo: być mądrzejszą od męża. Fulwię dotknęło to dwa razy. Klodiusz i Kurio... Przynajmniej dorównywali jej ambicjami, jeśli nie rozumem. – Pokręciła głową. – Teraz znów jest wdową, ma dzieci z obu małżeństw, którym trzeba zapewnić jak najlepsze szanse w tym świecie, który zostanie wkrótce stworzony na jakimś polu bitwy z dala od Rzymu. – Co będzie, jeśli tę bitwę wygra Pompejusz? – spytałem.

– O takiej tragedii nawet nie da się rozmyślać. Nie, Cezar zwycięży. Jestem tego pewna. – Dlatego, że tak powiedziała Kasandra? Sempronia posłała mi kolejny lodowaty uśmiech. – Być może. – A co będzie, jeśli to Cezar zatriumfuje? – Mojej córce będzie potrzebny następny mąż, oczywiście. I tym razem musi wybrać właściwego, człowieka równie bystrego i bezlitosnego jak ona sama, który wie, jak chwytać sposobność, jak przetrwać! Człowieka, który może dać moim wnukom należne im miejsce w nowym świecie. Kiwnąłem głową. – Fulwia widziała się z Kasandrą po raz drugi, prawda? – Tak. – Chciała od niej wizji przyszłości? – Właśnie! Ta czarownica umiała przeniknąć wzrokiem i czas, i przestrzeń. Ale to nie Fulwia ją tu sprowadziła. Ona nie chciała jej tu widzieć. Ja ją odszukałam. Fulwia się bała poznać przyszłość, bo myślała, że może być odbiciem jej bolesnej przeszłości. Ale ja powiedziałam, że kobieta musi użyć wszelkich dostępnych jej środków, aby radzić sobie w życiu. Skoro czarownica może nam dać wgląd w przyszłość, to musimy wykorzystać tę okazję! – Kiedy ją tu sprowadziłaś? – Niespełna miesiąc temu. – I co Kasandrą przepowiedziała Fulwii? – Chwałę! Władzę! Bogactwo! Moja córka wzniesie się na pierwsze miejsce wśród kobiet Rzymu! – Nawet przed Kalpurnię? – Cezar będzie triumfatorem, ale nie może żyć wiecznie. Musi mieć następcę. Zmarszczyłem brwi. – Czy to znaczy, że Cezar zostanie królem i przekaże koronę następnemu? Czy taka była wizja Kasandry? – Nic aż tak konkretnego. Jej wizje nie zawsze były wyraźne i zrozumiałe. Czasami nie mogła ich nawet sobie później przypomnieć. Mogła tylko opisywać, co widzi, kiedy się pojawiały. – Co więc widziała, kiedy była tu po raz drugi? Na twarzy Sempronii pojawił się wyraz szczęścia; jednak zamiast złagodzić jej rysy, tylko je wyostrzył i uczynił groźniejszymi. – Widziała Fulwię w stoli najczystszej purpury, przetykanej złotem, w złotym diademie na głowie. Obok niej, ale skryty w cieniu, stał mężczyzna wielki jak niedźwiedź, odziany w skrwawioną zbroję i z krwawym mieczem w dłoni. On też miał na głowie diadem.

Czarownica nie widziała wyraźnie jego twarzy, ale rozpoznała rysunek na jego tarczy i napierśniku: lwią głowę. – Marek Antoniusz – szepnąłem. – A któż by inny? To małżeństwo jest im przeznaczone. Mogłabym sama to Fulwii powiedzieć, nie potrzeba do tego czarownic. Nie miało dla niej znaczenia, że Antoniusz jest już żonaty. – Co jeszcze ujrzała Kasandra? Wyraz oczu Sempronii zmroził mi krew w żyłach. – Fulwia też trzymała w ręku zakrwawiony miecz. – A w drugim? – Uciętą głowę. – Jak Kuriona? – spytałem szeptem. – Tak, ale to była głowa innego. Człowieka, którego moja córka nienawidzi najbardziej na świecie. Czyżby miała na myśli Milona, którego skazano na wygnanie za zamordowanie Klodiusza i który ponoć teraz wraz z Markiem Celiuszem wzniecał bunt na południu? A może króla Jubę, który śmiał się na widok głowy Kuriona? Wypowiedziałem ich imiona, ale Sempronia potrząsnęła głową i popatrzyła na mnie ze wzgardą. – Czarownica opisała go wystarczająco dokładnie. Nie tak, jak zrobiłby to malarz portrecista czy rzeźbiarz, ale za pomocą symboli. Usta ociekające miodem, powiedziała, język węża, oczy łasicy, nos z pęknięciem jak ziarno grochu... – Cycero! – szepnąłem. Jego przydomek wziął się właśnie od grochu. – Tak! Fulwia trzymała odciętą głowę Cycerona! Cezar zwycięski, ale martwy, Marek Antoniusz królem i Fulwia królową, Cycero ścięty... czy to ma być przyszłość Rzymu? Struchlałem. Zrozumiałem nagle, dlaczego Sempronia mi to wyjawiła. Bynajmniej nie dlatego, że zdobyłem jej zaufanie, ale dlatego, że wciąż miała mnie za sługusa, a może i szpiega Cycerona. W następnej chwili jasno powiedziała, o co jej chodzi. – Idź więc, Gordianusie! Pędź do tej suki Terencji i przekaż jej, co tu usłyszałeś. Niedługo moja córka zdejmie żałobną stolę i nałoży szatę oblubienicy. Wówczas to Terencja będzie w żałobie! Dawno temu Cycero stał się wrogiem tej rodziny. Nie przepuścił żadnej okazji, by oczernić Klodiusza, póki ten żył, a robił to jeszcze bardziej jadowicie po jego śmierci. Znieważył też Kuriona, chociaż udawał jego przyjaciela; rzucał aluzje na temat jego miłości do Marka Antoniusza, powiedział Pompejuszowi, że Kurio stanął po stronie Cezara z czystego wyrachowania, podczas gdy prawda jest zupełnie inna: Kurio zginął śmiercią bohatera, do końca wierny ich sprawie! Ale niedługo Cycero pożałuje, że swoimi słowami przysporzył temu domowi tyle cierpień. Już moja córka tego dopilnuje! Osiągnąwszy swój cel, Sempronia przywołała Trasona i kazała mu nas odprowadzić.

Kiedy schodziliśmy po schodach na dziedziniec, wielkie brązowe drzwi zawarły się za nami z trzaskiem. Dawus spojrzał na mnie szeroko otwartymi oczyma i spytał: – Teściu, czy Kasandra naprawdę była czarownicą? – Nie mam pojęcia, Dawusie. Ale jeżeli czarownice i wiedźmy w ogóle istnieją, to myślę, że właśnie jedną z nich widzieliśmy.

ROZDZIAŁ VII

Do mojego trzeciego spotkania z Kasandrą też doszło na Forum. Było to w dniu, kiedy konsul Isaurykus połamał urzędowe krzesło Marka Celiusza. Zaledwie parę dni wcześniej do Rzymu dotarła wieść, że Marek Antoniusz, który wyruszył z miasta prawie trzy miesiące po Cezarze, z powodzeniem przeprawił się za Adriatyk i maszeruje, by połączyć z nim siły. Walna bitwa między Cezarem i Pompejuszem wisiała na włosku. Cały Rzym aż huczał od najrozmaitszych spekulacji na temat jej wyniku i konsekwencji. Tymczasem Marek Celiusz już ponad miesiąc zasiadał na swej trybunie, po sąsiedzku z Treboniuszem. Zamieszki, jakie wybuchły pierwszego dnia jego urzędowania już się nie powtórzyły, ponieważ Celiusz nie podjął więcej podżegania tłumu, lecz tylko spokojnie kontynuował procedurę zapisywania nazwisk i sytuacji obywateli, którzy każdego dnia wystawali w kolejce, aby się do niego dostać. Byli to przede wszystkim dłużnicy, którzy mieli nadzieję skorzystać na nowym prawie, jakie Celiusz obiecał przedłożyć senatowi do zatwierdzenia, wprowadzającym sześcioletnie moratorium na spłatę wszelkich długów. Fakt, że taka propozycja nie miała szans na uchwalenie, dopóki Cezar kontroluje senat, a także to, że Celiusz nie miał żadnych uprawnień do ustawienia trybuny, a już na pewno nie do utworzenia rejestru dłużników, w najmniejszym stopniu nie odstręczał tłumów zdesperowanych ludzi, którzy każdego dnia do niego przychodzili. Czasy były ciężkie i ci, którzy u Celiusza szukali rozwiązania swej sytuacji, chwytali się po prostu jakiejkolwiek nadziei na jej poprawę. Treboniusz również nie ustawał w swoich czynnościach urzędowych, codziennie rozstrzygając spory wierzycieli z dłużnikami. Niektórzy z tych ostatnich natychmiast po zakończeniu sprawy u pretora stawali w kolejce do Celiusza. Kto w tak niepewnych czasach mógł powiedzieć, czy uzgodnienia poczynione przez Treboniusza będą ważne? I który dłużnik odważyłby się odrzucić choćby najbardziej znikomą szansę na obiecaną przez Celiusza ulgę? Na Forum panował od tamtej pory względny spokój i reszta urzędników miejskich z Treboniuszem włącznie uznała za stosowne pozwolić Celiuszowi prowadzić ten fikcyjny w

gruncie rzeczy interes. Byłem przekonany, że po cichu uzgodnili stanowiska i doszli do wniosku, że posunięcie ich kolegi to zwykła pantomima, rodzaj politycznego teatrzyku, i dopóki nie dochodzi do zamieszek, najlepiej go po prostu traktować jak powietrze. Owego dnia Celiusz przybył na Forum później niż zwykle i z większym orszakiem, tak więc oczekiwał już na niego spory tłum petentów. Pod trybuną Treboniusza również stała długa kolejka. Byliśmy z Dawusem i Hieronimusem w okolicy, zabijając czas w towarzystwie naszej stałej grupki gaduł. Celiusz przechodził bardzo blisko i przez chwilę nasze oczy się spotkały. Poznał mnie i pozdrowił skinieniem głowy, po czym uniósł brew i uśmiechnął się lekko, a ja już wiedziałem, że szykuje jakieś nowe zagranie. Jego przenośna trybuna została w mig rozstawiona, kłębiący się dotąd bezładnie tłum z wolna ustawiał się w kolejkę. Celiusz wszedł na platformę i teatralnym gestem rozłożył swe krzesło. Zamiast jednak na nim zasiąść, stał dalej, zwróciwszy się twarzą do zebranych. Przez tłum przebiegł dreszcz podniecenia, odczuwany jednocześnie przez wszystkich, jak błyskawica widziana w tym samym momencie przez wiele par oczu. Nieco dalej, w kolejce do trybuny Treboniusza, ludzie odwracali głowy ku Celiuszowi. Sam pretor, usłyszawszy nagły szmer podekscytowanych głosów, podniósł głowę znad księgi i zerknął w tamtą stronę. Na jego twarzy odmalowały się obawa i zniecierpliwienie. Skinął na jednego ze swych pomocników i szepnął mu coś do ucha. Mężczyzna skinął głową i zniknął z trybuny. Celiusz zaczął chodzić tam i z powrotem po niewielkiej platformie z rękami wspartymi na biodrach, wpatrując się w tłum, ale milczał. Ludzi poruszyło to jeszcze bardziej. Ci stojący z tyłu zaczęli pchać się bliżej. Kilku mężczyzn z różnych miejsc – zapewne wynajętych podżegaczy – zaczęło krzyczeć, wybijając się ponad ogólny słowny szum: – Mów, Marku Celiuszu! – Co masz nam do powiedzenia? – Cisza! Cisza! Zamknąć się wszyscy! Marek Celiusz zaraz przemówi! On jednak się nie odzywał i dalej kroczył po trybunie. Podniósł zaciśniętą pięść do ust i zmarszczył brwi, jakby się zastanawiał: mówić czy nie? Tłum zacieśniał się wokół niego; coraz więcej ludzi krzyczało, aż wreszcie ich głosy połączyły się w chór, wołający unisono: „Mów, Celiuszu! Mów, Celiuszu!” W końcu zatrzymał się, spojrzał gdzieś ponad głowami i uniósł ręce, by uciszyć zebranych. Niektórzy co bardziej zapalczywi skandowali dalej dla czystej przyjemności robienia hałasu, ale szybko zostali uciszeni przez sąsiadów kuksańcami. – Obywatele! – zaczął Celiusz. – Nie tak dawno temu słyszeliście, jak mówię z tego miejsca o propozycji wprowadzenia sześcioletniego moratorium na spłaty pożyczek, którą przedłożyłem w senacie. Z przykrością muszę was poinformować, że senat do tej pory nic w tej sprawie nie zrobił. – Ta wiadomość wywołała małą burzę krzyków i gwizdów, aż Celiusz musiał znowu prosić o ciszę. – Tymczasem mój szanowny kolega, urzędnik sprawujący rządy w mieście... – zamaszystym ruchem wskazał na Treboniusza – ...spokojnie kontynuował rozpatrywanie spraw po myśli lichwiarzy i bogatych właścicieli ziemskich, których interesy z

takim uporem reprezentuje. To wywołało już wzburzoną falę gniewnych okrzyków. Poprzednim razem Celiusz unikał takich bezpośrednich ataków na Treboniusza. Teraz najwyraźniej dobył retorycznego miecza, a tłum niecierpliwie czekał pierwszej krwi. Celiusz wznowił swój okrężny marsz po trybunie, ale już nie tak, jakby się wahał i nie mógł podjąć decyzji; teraz uniósł dumnie głowę i stawiał sprężyste, zdecydowane kroki. Z uśmieszkiem na ustach i błyskiem w oku zerkał z ukosa w kierunku Treboniusza. – Zaprawdę, ten urzędnik przedsięwziął wszelkie możliwe działania, aby moja propozycja nawet nie została wzięta pod uwagę przez senat, a cóż dopiero zatwierdzona przez tę gromadę potakiwaczy i pochlebców. Nie ma wśród nich ani jednego mężczyzny, który miałby własne zdanie i własną wolę. Oni wszyscy, co do jednego, wraz z tym oto urzędnikiem, są narzędziami jednego umysłu. Cóż, w końcu Treboniusz jest przede wszystkim żołnierzem, a dopiero w drugiej kolejności człowiekiem w służbie państwa. Sądzę, że otrzymał odpowiednie rozkazy, zanim rozkazodawca opuścił Rzym, a teraz je bezmyślnie wypełnia, nie zważając na otaczające go cierpienia i rozpacz. Czy jest ślepy i głuchy? – Celiusz spojrzał w kierunku Treboniusza, przysłaniając oczy dłonią, jak gdyby tamten znajdował się o milę od niego, a nie o rzut kamieniem. – Nie, jestem prawie pewien, że ślepy nie jest, ponieważ patrzy w tę stronę. Co prawda trochę musi mrużyć oczy. Podejrzewam, że od wypisywania tych ogromnych sum na rzecz lichwiarzy musiał sobie nadwerężyć wzrok! Tłum, łaknący jakiejkolwiek okazji do dworowania z Treboniusza, wybuchnął śmiechem. Pretor zaś istotnie jeszcze bardziej zmrużył oczy, co najbliżej stojący skwitowali jeszcze głośniejszymi przejawami wesołości. – Nie jest on zatem ślepy, ale może jest głuchy! – zasugerował Celiusz. – Przekonamy się? Pomóżcie mi, obywatele! Zawołajcie wraz ze mną: „Treboniuszu, otwórz oczy!” Tłum z entuzjazmem podjął skandowanie, aż echo poszło przez Forum, odbijając się od kamiennych ścian świątyń. Taki hałas musiał docierać aż do mego domu na szczycie Palatynu. Wyobraziłem sobie Bethesdę i Dianę, zajęte domowymi sprawami, ciekaw, jak by to sobie wytłumaczyły. – Treboniuszu, otwórz oczy! Treboniuszu, otwórz oczy! Treboniuszu, otwórz oczy! Spojrzałem na obiekt tego wezwania i zobaczyłem, jak nerwowo poruszył się na krześle. Mogło się wydawać, że nagle zaczęły go parzyć te inkrustacje z kości słoniowej. Choć same słowa nie niosły bezpośredniej groźby, dźwięk własnego imienia skandowanego przez tylu ludzi musiał być dla niego niepokojący. Jak Celiusz powiedział, Treboniusz był doświadczonym wojskowym, nie politykiem; nawykł do dyscypliny w szeregach, a nie do wybuchowości rzymskiego motłochu. W końcu Celiusz podniósł ręce nad głowę i skandowanie z wolna umilkło. – Obywatele! On was chyba usłyszał! Odpowiedział mu ogłuszający aplauz i krzyki. Rozejrzałem się dookoła i stwierdziłem, że

tłum się jeszcze powiększył. Skandowanie posłużyło więc nie tylko do przesłania Treboniuszowi wiadomości, ale i do przyciągnięcia ludzi z całego Forum i otaczających je wzgórz. Celiusz znów uniósł ręce. Zebrani uciszyli się natychmiast. – Treboniuszu, Treboniuszu, Treboniuszu! – Mówca udawał poirytowanie i przewracał oczyma. – Jesteś dowodem, że trzy dobra* mogą dać w sumie jedno zło! Tłum, jak zawsze skory do nagradzania kiepskich dowcipów, zwłaszcza kpiących z cudzego nazwiska, wybuchnął gromkim śmiechem. Celiusz wytężył głos, aby być słyszanym jak najdalej, obiekt żartu zaś powstał z krzesła, czerwony na twarzy, i zacisnął pięści, przyciskając ręce do boków. – Ale, obywatele, nie przybyłem tu po to, by źle mówić o moim szanownym koledze. On jest tylko posłusznym żołnierzem wypełniającym rozkazy. Nie jest też moim zamiarem gromić z tej trybuny pochlebców z senatu, którzy mają głowy zbyt zaprzątnięte chęcią przypodobania się swemu nieobecnemu panu... i bogacenia się... aby poświęcić choć jedną myśl waszym cierpieniom. Nie, ja tu dzisiaj jestem po to, by wam przedstawić dobrą nowinę! Tak jest, dobrą nowinę, jeżeli możecie w to uwierzyć, bowiem w całej tej ponurej sytuacji jest promyk nadziei. Rozmyślałem nad moją propozycją moratorium, którą złożyłem w senacie, a on ją zignorował... i uznałem, że to za mało! O wiele za mało! Dobry lud Rzymu musi uzyskać jeszcze większą pomoc, aby udźwignąć przygniatający ciężar nałożony nań nie tylko przez lichwiarzy, ale i kamieniczników, tych bogatych posiadaczy, którym człowiek musi oddawać swą krwawicę tylko dlatego, że chce mieć dach nad głową! Obywatele! Dziś składam nowy projekt uchwały. Postuluję, aby począwszy od stycznia tego roku, wszyscy kamienicznicy darowali swoim lokatorom całoroczny czynsz! Co to oznacza? Oznacza to, że wszystkie czynsze wpłacone od stycznia do dzisiaj będą wam zwrócone, a przez resztę roku nie będziecie nic płacić za mieszkania! Oznacza to, że lud rzymski wreszcie będzie miał w kieszeni trochę pieniędzy... oddanych przez bogaczy, którzy od tego nie zbiednieją! Oznacza to dla was poczucie bezpieczeństwa, świadomość, że nikt was nie wyeksmituje, że przez te niepewne miesiące, jakie nas czekają, będziecie mieli dach nad głową! Lichwiarze, kamienicznicy i ich słudzy... – strzelił okiem w stronę Treboniusza – ...powiedzą wam, że takie posunięcie do cna zniszczy gospodarkę Rzymu. Nie wierzcie im! Oni tylko pilnują własnych interesów. Solidna gospodarka jest oparta na pewności i wzajemnym zaufaniu, a ta propozycja, choć może brzmi rewolucyjnie, jest jedynym możliwym sposobem na odbudowanie wiary rzymskiego ludu w spokojną przyszłość oraz ich ufności wobec klasy posiadaczy. To wy, szarzy obywatele naszej republiki, znosiliście wiele wyrzeczeń przez ten trudny, niespokojny rok. Na was się to wszystko skrupiło. Ale dość już tego! Wszyscy musimy coś poświęcić, nie tylko lud Rzymu, ale i bogacze, którzy patrzą na was z wysoka i myślą tylko o tym, jak by się jeszcze bardziej wzbogacić! Niechże i oni teraz poczują, czym * Konstrukcja imienia Treboniusz nasuwa skojarzenia ze słowami łacińskimi tres – „trzy” i bonum – „dobro”.

to pachnie! Było to jak woda na młyn. Tłum wybuchnął dzikim aplauzem. Ktoś od nowa zaczął śpiewkę: „Treboniuszu, otwórz oczy!” Nastrój był jednak bliższy igrzyskom niż rozruchom. Przez samo wypowiedzenie takiej radykalnej propozycji, niezależnie od mniej niż mizernych szans na jej przeforsowanie, Celiusz dał zebranym nadzieję i podniósł ich na duchu. Nagle atmosfera diametralnie się zmieniła. Ryk tłumu ucichł, zamilkli skandujący. Od obrzeży Forum dobiegły okrzyki gniewu, posykiwania i gwizdy. Stanąłem na palcach, próbując dojrzeć ponad głowami sąsiadów, co się tam dzieje. Wtem coś mnie poderwało z ziemi; Dawus schwycił mnie wpół i podniósł do góry jak dziecko. Posiadanie zięcia silnego jak wół niezaprzeczalnie ma swoje dobre strony. Zobaczyłem kordon ochroniarzy otaczający jakąś ważną personę; najwyraźniej któregoś z najwyższych urzędników, przed całym orszakiem szli bowiem liktorzy, ceremonialna przednia straż przynależna dygnitarzom republiki. Każdy z nich niósł na ramieniu pęk brzozowych rózeg zwanych fasces, które służyły za pochwę dla wymyślnie zdobionego topora. Zwyczaj ten, jak i sama ceremonialna broń liktorów, pochodzi z czasów, kiedy Rzymem rządzili jeszcze królowie. Zwykle w granicach miasta liktorzy noszą same rózgi, ale obecne czasy są dalekie od normalności; wyraźnie widziałem błyski polerowanego żelaza toporów wystających ponad wiązki. Udało mi się też ujrzeć mężczyznę w todze z szerokim purpurowym szlakiem na brzegu, któremu towarzyszył cały ten splendor. Naliczyłem dwunastu liktorów i wiedziałem, że może to być tylko drugi z konsulów, sprawujący urząd wspólnie z Cezarem: Publiusz Serwiliusz Isaurykus. Pod nieobecność Cezara był on głową państwa. W ten sposób imperator dochował wierności prastarej tradycji wybierania dwóch konsulów, z których jeden rządzi w Rzymie, podczas gdy drugi prowadzi operacje militarne w prowincjach czy poza ich granicami. Nie było dla nikogo tajemnicą, że polityką państwa kieruje wyłącznie Cezar, Isaurykus zaś jest tylko wykonawcą jego woli. Byli starymi przyjaciółmi; Cezar musiał mieć do niego absolutne zaufanie, skoro doprowadził do jego wybrania na konsula na wspólną roczną kadencję. Przypomniałem sobie, że jeszcze przed rozpoczęciem tyrady Celiusza Treboniusz wysłał gdzieś jednego ze swych pomocników. Isaurykus najwyraźniej przybywał na jego wezwanie. Marek Celiusz znowu groził podburzeniem tłumu do zamieszek, coś więc należało z tym zrobić. Liktorzy rozpychali gawiedź na boki, przebijając się ku jego trybunie. Podekscytowany, bojowo nastawiony tłum z łatwością mógłby ich powstrzymać samą swoją liczebnością, ale w obliczu tej zdyscyplinowanej i dumnej grupy stracił wyraźnie kontenans. Liktorzy mieli pewną przewagę; odruchem każdego Rzymianina, choćby najbardziej poirytowanego, jest okazywanie szacunku każdemu, kto niesie fasces, jak również każdemu urzędnikowi poprzedzanemu przez tę odświętną asystę. Nawet w tak niezadowolonym tłumie patriotyczny szacunek dla rzymskiej władzy jest głęboko zakorzeniony. Liktorzy dotarli do trybuny Celiusza, który czekał z rękami opartymi na biodrach.

Isaurykus przeszedł środkiem kordonu i wspiąwszy się po stopniach na platformę, stanął naprzeciw mówcy. Jego twarz miała niemal ten sam kolor co obramowanie jego togi. Przy Marku Celiuszu – przystojnym mężczyźnie przed czterdziestką, rozgrzanym przemową i emanującym charyzmą – konsul wyglądał jak niezdarny, zdezorientowany stary dziadek z komedii Plauta. Dziwaczną teatralność chwili podkreślało jeszcze to, że obaj stali na podwyższeniu przypominającym prowizoryczną scenę. Brakowało im tylko groteskowych masek i nieco muzyki w tle, żeby przeistoczyć się w dwóch komików. Isaurykus wycelował groźnie palec w Celiusza i powiedział coś gniewnym tonem, za cicho jednak, by słyszeli go nawet najbliżej stojący ludzie. Najwyraźniej nie tylko mnie nasunęło się skojarzenie z teatrem, bo jakiś dowcipniś krzyknął: – Głośniej! Nie słychać ani jednej strofy! Wśród zebranych rozległy się śmiechy, a ktoś inny zaczął skandować: – Mów, Isaurykusie, mów! Mów, Isaurykusie, mów! Konsul, którego ubodło takie ordynarne wykrzykiwanie jego imienia, rzucił wściekłe spojrzenie na tłum. Celiusz, który do tej pory stał spokojnie z ironicznym uśmieszkiem na ustach, musiał akurat stracić cierpliwość. Obydwaj zaczęli na siebie krzyczeć, ale ich słowa utonęły w ogólnym zgiełku, krzyku i śmiechu słuchaczy. Mogłem sobie jednak wyobrazić, że konsul odmawia Celiuszowi prawa do ustawiania trybuny, a już przeszkadzanie innemu urzędnikowi miejskiemu w wypełnianiu obowiązków zakrawa według niego na zdradę stanu. Celiusz zapewne uciekał się do bardziej osobistych obelg. Już słyszałem w myślach, jak nazywa konsula lalką na palcu Cezara, sugerując niedwuznacznie, jaką częścią ciała jest na tym palcu osadzony. Cokolwiek jednak naprawdę powiedział Isaurykusowi, musiało trafić w czuły punkt. Konsul w porywie gniewu schwycił oficjalne krzesło Celiusza i podniósł wysoko nad głowę. Wyglądało na to, że zamierza nim uderzyć adwersarza; nawet ten zadziorny i pewny siebie mężczyzna się przestraszył, cofnął o krok i zasłonił głowę rękami. Isaurykus jednak tylko cisnął krzesłem o deski platformy i wyrwał najbliższemu liktorowi jego fasces, wyciągnął topór i wziął solidny zamach. Przez plac przebiegł zbiorowy, zduszony okrzyk przestrachu. Dawus, który trzymając mnie przed sobą, nic nie widział, zapytał niespokojnie, co się dzieje. – Na Herkulesa! – odkrzyknąłem. – Zdaje się, że będziemy świadkami zabójstwa! Słońce odbiło się w uniesionym ostrzu. Na placu zapadła cisza, tylko tu i ówdzie komuś wyrywał się jakiś okrzyk. Zamarłem. Po śmierci Klodiusza na Via Appia motłoch szalał przez wiele dni i nawet spalił gmach senatu. Teraz Marek Celiusz zajął jego miejsce, kreując się na przywódcę i obrońcę uciśnionego ludu. Co zrobi tłum, jeśli na ich oczach konsul zabije go z zimną krwią? Celiusz cofnął się niezdarnie, biały na twarzy jak szata westalki. Isaurykus ciął z rozmachem... nie celując w przeciwnika, lecz w leżące u jego stóp ceremonialne krzesło. Rozległ się trzask łamanego drewna. Topór znów się uniósł i opadł;

drzazgi poleciały na wszystkie strony. Na mgnienie oka na twarzy Celiusza odmalowała się niesamowita ulga; zaledwie przed sekundą patrzył w rozwarte wrota Hadesu. Zaraz jednak zastąpił ją wyraz wściekłości. W jednej chwili kredowa bladość policzków ustąpiła krwistej czerwieni. Krzyknął i rzucił się na Isaurykusa, nie zważając na trzymany przez tamtego topór. Liktorzy zareagowali natychmiast; wpadli na trybunę z dobytą bronią, stając murem między przeciwnikami. Z kolei grupa mężczyzn z tłumu skoczyła na pomoc Celiuszowi. Chcąc go chronić, jego zwolennicy ściągnęli go z trybuny w tłum, w moich oczach wyglądało to jednak tak, jakby go chcieli zadeptać. – Wystarczy, Dawusie! – powiedziałem. – Dość już widziałem. Postaw mnie na ziemię! Ostatnim razem omal nie zostaliśmy wciągnięci w najgorszy wir rozruchów. Nie chcę drugi raz popełnić tego samego błędu. Było już jednak za późno. Wokół nas kłębiło się ludzkie mrowie. Mężczyźni krzyczeli, wyli, śmiali się jak opętani. Przed moimi oczami pojawiały się i znikały rozradowane, gniewne i wystraszone twarze. Popychano mnie i potrącano, aż zakręciło mi się w głowie. Rozglądałem się za Dawusem, ale nigdzie nie było go widać. Hieronimus też gdzieś się zawieruszył, podobnie jak inni znajomi. Toczyłem wzrokiem dookoła, szukając jakiegokolwiek znajomego punktu odniesienia, ale widziałem tylko nieostre, obce twarze, a za nimi plątaninę ścian i schodów. Napór tłumu wycisnął mi powietrze z płuc, uniósł nad ziemię; byłem niesiony wbrew własnej woli jak rzucone w nurt drewienko. Przed oczyma pojawiły mi się plamy... I wtedy, nie wiadomo skąd, zupełnie nie pasująca do tego odrażającego tłumu, pojawiła się w polu mego widzenia twarz kobiety zwanej Kasandrą. W jej oczach nie dostrzegłem ani śladu paniki, wręcz przeciwnie: jaśniały głębokim, pogodnym spokojem, jakby nie widziały otaczającego nas szaleństwa. Czy to jest oznaka obłędu, kiedy człowiek jest tak spokojny pośród takiego chaosu? Straciłem przytomność. Kiedy się ocknąłem, znalazłem się oko w oko z obcym mężczyzną. Przez chwilę byłem zdezorientowany, tak był bowiem podobny do Kasandry. Miał te same złote włosy, błękitne oczy, a na twarzy to samo dysonansowe połączenie urody młodości z ciemną opalenizną, smugami brudu i zmierzwioną czupryną. Wzdrygnąłem się i krzyknąłem przestraszony. Pochylony nade mną młodzieniec też się przestraszył i coś burknął. Zza jego pleców wysunęła się Kasandrą. – Nie strasz go, Rupa. On przeżył szok. Uniosłem się na łokciach. Leżałem na wytartym posłaniu w malutkim pomieszczeniu z klepiskiem zamiast podłogi. Jedyne światło wpadało przez wąskie okienko umieszczone wysoko pod sufitem i przez drzwi, gdzie poszarpany kawałek tkaniny służący za zasłonkę został odsunięty na bok, ukazując zacieniony kawałek korytarza. Dolatywała stamtąd

mieszanina zapachów, w której dominowała gotowana kapusta, mocz i pot dawno nie mytych ciał. Za oknem jakaś para kłóciła się o coś, płakało dziecko i szczekał pies. Gdzieś w oddali rozbrzmiewał też uporczywy, choć nie nieprzyjemny dla ucha brzęk metalu o metal. Bywałem w życiu w takich budynkach tyle razy, że dobrze wiedziałem, w jakim otoczeniu się znajduję. Była to jedna z podlejszych kamienic czynszowych, prawdopodobnie gdzieś w Suburze, miejscu zamieszkania najnędzniejszych obywateli Rzymu, stłoczonych i zdanych na łaskę bezlitosnych właścicieli oraz siebie nawzajem. Młody człowiek nazwany Rupą popatrzył na mnie bez wrogości, po czym podniósł się i stanął obok Kasandry. Był solidnej postury, niemal tak duży jak Dawus, a zatem wystarczająco silny, żeby przynieść mnie na plecach z Forum aż do Subury. Tak właśnie musiałem się tu znaleźć, ponieważ brak uszkodzeń na mojej tunice i skórze nie wskazywał na to, aby mnie tu przyciągnięto. – Pewnie chcesz wiedzieć, gdzie jesteś – odezwała się Kasandra. – Zapewne w Suburze – odrzekłem. – Gdzieś niedaleko ulicy Miedzianych Garnków. Uniosła brwi. – Myślałam, że jesteś nieprzytomny, kiedy Rupa cię tu niósł. – Bo byłem. Nie pamiętam niczego od chwili, kiedy zemdlałem na Forum. Znam jednak zapachy suburskich kamienic i podejrzewam, że ten przytłumiony brzęk metalu to dźwięk wywieszonych na sprzedaż miedzianych naczyń, obijających się o siebie na wietrze. Wydają one nieco inny dźwięk niż wyroby z żelaza, mosiądzu czy brązu. Sądząc po kącie padania światła przez to okienko i odległości, z jakiej dobiega ten brzęk, powiedziałbym, że znajdujemy się o jakieś dwie przecznice na północ od ulicy Miedzianych Garnków. A że jesteśmy na parterze... – Skąd wiesz? – Leżę przecież na klepisku. Przez okno widać skrawek nieba nad dachem tego żółtego budynku, zatem nie może on mieć więcej niż dwa piętra. Trochę mały jak na kamienicę w Suburze. Chyba go znam. Czy jesteśmy w czerwonym domu, gdzie zawsze przy wejściu szczeka pies łańcuchowy? – Masz rację! – Kasandra się uśmiechnęła. – A ja myślałam, że kiedy się obudzisz, będziesz kompletnie zdezorientowany, jak... – Jak staruszek, który zemdlał tylko dlatego, że trochę go poszturchiwano w tłumie? Nie, rozum mnie nie opuścił... w każdym razie ta jego resztka, która mi pozostała. Znowu się uśmiechnęła. – Lubię cię – powiedziała, nie okazując w najmniejszym stopniu, że jest świadoma, iż taki uśmiech i takie słowa z ust tak pięknej młodej kobiety mogą w jednej chwili rozświetlić mężczyźnie cały świat. Rupa zmarszczył brwi i zrobił jakiś znak dłonią. – Rupa mówi, że też cię lubi. – Uśmiech zniknął z jej warg. – Widzisz, on jest...

– Niemy? Tak, domyśliłem się. Przez wiele lat mój starszy syn Eko też nie mógł mówić... – Urwałem. Od kiedy wyrzekłem się Metona w Massilii, nie miałem już starszego czy młodszego syna. Mam tylko jednego. Został mi tylko Eko. Meto zaś... już dla mnie nie istnieje. Uwagi Kasandry nie uszedł wyraz mojej twarzy. Nachmurzyła się. – Straciłeś dziecko – powiedziała. Uniosłem brwi zdziwiony. – Przepraszam. – Wzruszyła ramionami. – Nie powinnam tego mówić. Ale to prawda, nie zaprzeczysz? Odchrząknąłem. – W pewnym sensie to prawda. Straciłem syna. Zorientowała się, że nie mam ochoty rozwijać tego tematu, spytała więc: – Jesteś głodny? Byłem, ale nie zamierzałem przyjmować poczęstunku od nikogo, kto musiałby odejmować sobie od ust. Pokręciłem głową. – Muszę już iść. Rodzina będzie się o mnie niepokoić. – Wstałem z posłania, czując się nader niepewnie. – Jesteś pewien, że czujesz się na tyle dobrze? – Kiedy mężczyzna osiąga mój wiek, uczy się znosić drobne niedomagania, mniej więcej tak samo, jak człowiek bogaty uczy się tolerować niepożądanych krewnych. Mam tylko lekki zawrót głowy. Drobnostka w porównaniu z atakami, jakie dotykają ciebie, jak sądzę. Kasandra spuściła oczy. – Mówisz o tym dniu, kiedy wpadłam ci prosto w ramiona. Nie wiedziałam, że to zapamiętałeś. – Nieczęsto trafia mi się trzymać w objęciach piękne młode kobiety. Naszego poprzedniego spotkania też prędko nie zapomnę. – Poprzedniego spotkania? – Byłaś przed świątynią Westy. Wówczas zdarzyło ci się coś więcej niż omdlenie. – Tak? Być może. Mówiono mi później o tym. Sama nie bardzo pamiętam. – Zawsze miewałeś takie incydenty? Odwróciła wzrok. – Wolałabym o tym nie mówić. – Wybacz, nie miałem prawa o to pytać. To dlatego, że... – Że co? Wzruszyłem ramionami. – Padłaś mi wtedy w ramiona. Teraz ja, by tak rzec, wpadłem w twoje. To wystarczy, aby pomyśleć, że bogowie musieli życzyć sobie naszego spotkania. Popatrzyła na mnie, unosząc pytająco brwi.

– Żartuję, żartuję! Nie możesz winić starszego pana za to, że chce trochę poflirtować. Zerknąłem na Rupę, który wydał mi się rozbawiony. W tej właśnie chwili uznałem, że nie jest jej kochankiem. Kim zatem dla niej jest? Sługą, krewnym, przyjacielem? Kasandra się uśmiechnęła. – Byłeś uprzejmy złapać mnie, kiedy upadałam. Dzisiaj chciałam po prostu ci się odwdzięczyć, widząc cię w tarapatach. – To dobrze, jesteśmy więc kwita. Ale ja ci się dotąd nie przedstawiłem, prawda? Nazywam się Gordianus. – A mnie zwą Kasandrą. – Wiem. Nie bądź taka zaskoczona. Na Forum nie jesteś osobą nieznaną. Ludzie zapamiętują takie osoby jak ty. To chyba nie jest twoje prawdziwe imię? – Tak prawdziwe, jak każde inne. – Znowu sobie za wiele pozwalam. Przepraszam. Pójdę. Dziewczyna odwróciła się ode mnie. Czyżbym ją uraził albo wprawił w zakłopotanie? Miałem nadzieję na jeszcze jedno spojrzenie jej błękitnych oczu, zanim wyjdę z tego pokoju, ale ona już nie pokazała twarzy. Rupa odprowadził mnie na korytarz i w jednej chwili przeszedłem ze świata rozświetlonego obecnością Kasandry do świata zatykającego odoru gotowanej kapusty i jazgotliwego ujadania psów łańcuchowych. Przy drzwiach frontowych, których pilnowało wielkie psisko, nagle zawrócił bez najmniejszego gestu czy znaku. Poczułem ukłucie zazdrości: Rupa wracał do niej. Do domu szedłem samotnie, czując lekki zawrót głowy, ale innego rodzaju niż poprzednio. Uczucie było podobne, ale dziwnie przyjemne. Na ulicy Miedzianych Garnków brzęk setek naczyń wydawał się echem zamieszania panującego w mojej głowie. Nieoczekiwane otarcie się o piękno czyni mężczyznę szczęśliwym, beztroskim... i nierozumnym. – Już nigdy nie będziesz się wałęsał po Forum. To zbyt niebezpieczne! – oświadczyła kategorycznie Bethesda tamtego wieczoru przy kolacji. Kiedy wróciłem bezpiecznie do domu, przywitała mnie lodowatym spojrzeniem i milczeniem, ale jej gniew był tylko na pokaz. Hieronimus odciągnął mnie na stronę i poinformował szeptem, że o mało nie wyszła ze skóry i była bliska łez, kiedy on i Dawus wrócili do domu beze mnie. Westchnąłem tylko, słysząc ten dekret, nie mogąc zaś wymyślić stosownego kontrargumentu, bez słowa sączyłem wino. Gdybym zasugerował, że zawsze będę zabierał ze sobą Dawusa do ochrony, odparłaby natychmiast, że jak widać, Dawus nie daje sobie rady z tym zadaniem. Na dobitkę wkrótce się okazało, że siły przeciwnika są liczniejsze. – Mama ma rację – rzekła Diana. – Dawus robi, co może, żeby cię chronić, tato. – Rzuciła mężowi gorące spojrzenie i poklepała go po ręce. Mój zięć znieruchomiał i aż się zarumienił. – Ale nawet on nic nie będzie mógł zrobić, jeśli zamierzasz mdleć i błąkać się w

oszołomieniu... – Nigdzie się nie błąkałem! Zostałem wyniesiony z placu przez parę przyjaznych nieznajomych w bezpieczne miejsce. – Ależ, tato! Równie dobrze mogłoby się zdarzyć, że ci nieznajomi nie byliby tak przyjaźni! Mogli cię obrabować, zamordować i wrzucić do Tybru, a my nigdy byśmy się nie dowiedzieli, co się z tobą stało. – Córko, nie kuś losu! – Bethesda oderwała kęs chleba i cisnęła za siebie przez ramię, aby odwrócić uwagę jakiegoś złośliwego (i zapewne głodnego) ducha, który mógł akurat nas słuchać. Hieronimus odchrząknął i ruszył mi na odsiecz, zmieniając temat. – Byłem wstrząśnięty tą dzisiejszą przemową Celiusza – powiedział. – Nie tylko jej treścią, choć była szokująco radykalna, ale i formą, w jakiej ją wygłosił. Tak jawnie prowokował Treboniusza i cały senat. – Tak, teraz, kiedy Marek Antoniusz opuścił Italię, aby połączyć się z Cezarem, Celiusz zrobił się zdecydowanie odważniejszy. – Zerknąłem na Bethesdę, która wydawała się bardziej zainteresowana trzymanym w ręku chlebem niż moimi słowami. Polityka zawsze ją nudziła. – Na dobrą sprawę zaatakował też Cezara – zauważył Hieronimus. – Ani razu nie wymienił jego imienia – zaprotestowałem. – Oczywiście, że nie. Ale insynuacja była jawna. Cezar był kiedyś obrońcą prostego ludu, ale dziś stał się jego wrogiem. Owszem, przeciwstawiał się Pompejuszowi i optymatom, ale teraz pokazał, że jest tylko kolejnym politykiem na służbie bogaczy. – A to oznacza, że lud potrzebuje nowego obrońcy – dodałem. – Marek Celiusz proponuje więc swoją kandydaturę. Skinąłem głową. – Jak na świeżo upieczonego Rzymianina, Hieronimusie, jesteś bystrym obserwatorem naszej polityki. – Polityka w Rzymie jest inna niż w Massilii. Tam nigdy by nie tolerowano podobnego podburzania motłochu i wzniecania zamieszek. Politycy są jednak wszędzie tacy sami. Mają nosa do władzy. Potrafią ją wywęszyć tak samo, jak głodny z daleka wyczuwa zapach chleba. Kiedy widzą bochenek nie należący jeszcze do nikogo, rzucają się, by go porwać dla siebie. To właśnie robi Celiusz. Rozgląda się i widzi, że wielu ludzi jest bardzo nieszczęśliwych, postanawia więc stanąć na ich czele. – Już nieraz tak bywało – powiedziałem. – To samo robił Katylina, Klodiusz, a także sam Cezar. Nie wyobrażam sobie jednak, jak Marek Celiusz może osiągnąć cokolwiek poza własną przedwczesną śmiercią, podobnie jak to było z pierwszymi dwoma. Jego problem jest oczywisty: brak mu armii. – Może zamierza ją sobie stworzyć. Już podnosiłem kubek do ust, ale ręka zawisła mi w powietrzu.

– A cóż to za pomysł, Hieronimusie? Trzecia armia rywalizująca o panowanie nad światem? – Potrząsnąłem głową. – Nie, to śmieszne. Celiusz ma trochę doświadczenia wojskowego, ale gdzie mu tam do Cezara czy Pompejusza! – Chyba że ci dwaj się nawzajem wykończą – wtrąciła Diana. – Kto powiedział, że koniecznie albo jeden, albo drugi musi wrócić żywy z Grecji? Jutro może dotrzeć wieść, że i Cezar, i Pompejusz nie żyją. Kto wtedy przejmie władzę w Rzymie? Odstawiłem kubek na stół. – Na Herkulesa! Czasami, córko, widzisz to, na co ja jestem ślepy, choć mam to przed oczami. Masz rację. Hazardzista taki jak Celiusz nie idzie przez życie, rozważając wszelkie możliwości porażki. Zatacza myślami coraz węższe kręgi, aż wreszcie widzi tylko tę jedną ścieżkę, która może go doprowadzić do sukcesu, a potem wytęża całą wolę, aby iść nią, nie zważając na przeciwieństwa. Jeśli przegra, straci wszystko. Ale jeśli wygra... – Wówczas świat należy do niego – dokończył Hieronimus.

ROZDZIAŁ VIII

Następnego dnia po wizycie u Terencji i Fulwii wstałem wcześnie, uważając, by nie zbudzić Bethesdy, zjadłem lekkie śniadanie, a potem wezwałem Mopsusa i Androklesa, żeby pomogli mi nałożyć moją najlepszą togę. Była nieco zakurzona po wczorajszych spacerach, kiedy więc już chłopcy ją na mnie prawidłowo udrapowali, stanąłem bez ruchu, a Mopsus dobrze mnie otrzepał. Androkles stał z boku i bacznie się temu przyglądał. – Ominąłeś jedno miejsce! – rzucił w pewnej chwili oskarżycielsko. – Nieprawda! – Prawda! O, tu, przy brzegu. – Nic nie widzę. – Bo jesteś ślepy. – Nie jestem! – Jak nie ślepy, to głupi. Klasnąłem w dłonie. – Chłopcy, przestańcie się droczyć! Mopsusie, rób swoje. Mopsus wrócił do przerwanego zajęcia. – Znów ominąłeś! – Androkles nie dał za wygraną. – Głuchy jesteś? – odciął się starszy brat. – Pan kazał ci się zamknąć. Nie słyszałeś? – Pan nic takiego nie powiedział. To tobie kazał lepiej pracować. Wyrwałem z ręki Mopsusa szczotkę z kości słoniowej i pacnąłem Androklesa solidnie w łepetynę. Malec krzyknął i zaczął masować bolące miejsce. Mopsus złapał się pod boki i ryknął śmiechem, ale zaraz go uspokoiłem w ten sam sposób i dalej praca poszła sprawnie. Kiedy już byłem zadowolony ze swego wyglądu, posłałem obydwu, żeby obudzili Dawusa, jeśli jeszcze nie wstał, i pomogli mu się szybko ubrać. Sam zaś zajrzałem do Bethesdy. Spała jeszcze, ale niespokojnie, mrucząc coś przez sen. Czyżby miała gorączkę? Dotknąłem jej czoła, ale było chłodne. Nie wiedziałem, czy coś ją boli, czy tylko śni się jej jakiś koszmar. Zdecydowałem, że nie będę jej budził. Sen jest jedynym lekarstwem na trapiącą ją chorobę. Dawus czekał na mnie w ogrodzie. Dziwna rzecz, ale toga, choć drapowana na jego

wymiar, wyglądała na nim jak za ciasna. Wyszliśmy na ulicę i ruszyliśmy przed siebie drogą okrążającą cały szczyt Palatynu. Ranek był ładny, już ciepły, ale daleki jeszcze od czekającego nas później upału. Słońce przeciskało się złotymi promieniami poprzez liście rosnącej przy moim domu wielkiej morwy. Ptaki śpiewały i nurkowały między gałęziami. Nieco dalej przystanąłem, by popatrzeć na widok, jaki się stąd rozpościera na całe Forum i leżące za nim wzgórza. Na prawo widniała położona w płytkiej dolinie Subura, zatłoczona brzydkimi kamienicami. Daleko na wzgórzu Pincius słońce odbijało się od dachu wspaniałej willi Pompejusza, teraz opuszczonej i czekającej na powrót gospodarza. Na niebie po lewej, ponad Kapitolem i stojącą na jego szczycie świątynią Jowisza, krążył samotny orzeł. Pomiędzy wzgórzami widać było nadrzeczne nabrzeża i rynki, a także sam Tyber, zamieniony przez wschodzące słońce we wstęgę błyszczącego złota. Miałem przed sobą dającą się ogarnąć jednym spojrzeniem miniaturę całego świata: pałace i rudery, domy rozpusty i domy dziewic Westy, świątynie, gdzie oddawano cześć bogom, i rynki, gdzie handlowano ludźmi. – Cóż za niesamowite miasto! – powiedziałem głośno. Dawus przytaknął mi skinieniem głowy. Rzym jest środkiem świata ze wszystkimi jego wadami i zaletami. Mimo trapiących i świat, i mnie samego problemów – przygniatające długi, odtrącenie Metona, tajemnicza choroba Bethesdy, śmierć Kasandry – taki widok w piękny poranek wciąż jeszcze mógł napełnić mnie młodzieńczą nadzieją i poczuciem, że wszystko jest jeszcze możliwe. – Dokąd idziemy, teściu? – Dzisiaj zamierzam złożyć wizytę żonie Marka Antoniusza, Dawusie. A być może także jego kochance. Antonii nie znałem osobiście, za to wiele o niej słyszałem. Jest kuzynką Antoniusza i jego drugą żoną. Po raz pierwszy był on żonaty z Fadią, córką bogatego wyzwoleńca. To małżeństwo, podobno z miłości, wywołało skandal w rodzinie oblubieńca, bo chociaż Fadia wniosła mu niezły posag, dla Antoniusza był to oczywisty mezalians. Zmarła jednak wcześnie i jego powtórny ożenek znacznie poprawił jego sytuację w oczach rzymskiej arystokracji. Antonia również była piękna, zamożna, no i pozycją społeczną równa mężowi. Dzieliła jednak jego słabość do miłostek; podczas gdy Antoniusz stał się bohaterem skandalu na całą Italię, podróżując przez cały rok ze swoją kochanką Kyteris, Antonia zabawiała się z rozpustnym zięciem Cycerona, Dolabellą. Plotkarze na Forum twierdzą, że oboje małżonków trzyma razem już tylko ich sześcioletnia córka. To właśnie jej pisk usłyszałem, kiedy masywnie zbudowany odźwierny otworzył nam drzwi domu Antonii. W chwilę później za jego plecami przemknęła drobniutka, całkiem naga dziewczynka, ścigana bezskutecznie przez kulejącą, przygarbioną nianię. – Nie! Nie! – krzyczało dziecko, piszcząc wniebogłosy. Czy jest na świecie coś bardziej ogłuszającego od krzyku sześciolatki? Zatkałem uszy; na szczęście mała szybko zniknęła w głębi domu. Zanim niewolnik zdążył zapytać, kim jesteśmy

i co nas tu sprowadza, w westybulu zjawiła się sama pani domu, podążająca za swą pociechą i jej opiekunką. Pora była wczesna, dlatego nie zaskoczyło mnie, że Antonia ma na sobie tylko prostą żółtą stolę bez biżuterii, włosy zaś rozpuszczone (sięgały jej niemal do talii). Niezaprzeczalnie była piękną kobietą. Pomyślałem o biednej, brzydkiej Tullii i byłem ciekaw, czy plotka o romansie Dolabelli jest prawdziwa. Antonia zerknęła w naszą stronę ponad ramieniem odźwiernego, zatrzymała się, wsparła pod boki i spytała: – Przysyła was mój mąż? – Nie. Nazywam się... – To może Dolabella? Moja ciekawość została zaspokojona. – Nie – zaprzeczyłem. – To dlaczego nachodzisz mnie o tak wczesnej porze? Czekaj... Skądś cię znam. Ach tak, to ty urządziłeś pogrzeb Kasandrze, prawda? – Ja. – Nazywasz się Gordianus? Zwany Poszukiwaczem? Słyszałam o tobie od męża. Masz syna, który kręci się przy Cezarze i robi za niego notatki. Zapisuje, co mu dyktator dyktuje! – Roześmiała się, a ja skrzywiłem się na tak obcesową wzmiankę o Metonie. Zanim zdążyłem odpowiedzieć, dziewczynka nadbiegła z powrotem. Antonia schyliła się i pochwyciła ją na ręce, po czym oddała wyrywającą się małą niani, która przytruchtała znacznie później. Patrząc za rozkrzyczanym dzieckiem, Antonia pokręciła głową: – Jest równie uparta jak ojciec. Ten mały potwór odziedziczył po nim temperament. A po mnie urodę, nie sądzisz? Niech Junona ma w opiece tego nieszczęśnika, który się z nią ożeni! – Spostrzegła zdumienie na mojej twarzy i znów się roześmiała. Po chwili jednak spoważniała i rzekła: – Pewnie chcesz porozmawiać o Kasandrze. No, to chodźmy. W ogrodzie jest już trochę słońca i możemy podziwiać pawie. Istotnie, trzy ptaszyska przechadzały się po trawie z dumnie postawionymi ogonami. Służba przyniosła krzesła oraz dzbanki z wodą i winem. Antonia nie zdążyła jeszcze zjeść śniadania, zaprosiła więc i nas. Kiedy ujrzałem talerz smakołyków, który wkrótce przyniósł jeden z niewolników, z ust wyrwał mi się okrzyk podziwu. Od miesięcy nie widziałem choćby jednego daktyla nadziewanego pastą migdałową, a teraz miałem przed sobą całą ich górę. Najwyraźniej kłopoty aprowizacyjne, jakie trapią zwykłych obywateli, nie dotknęły domostwa prawej ręki Cezara. Dawus nie zamierzał czekać bezczynnie; w mig połknął pierwszy owoc i sięgał już po drugi, ale zatrzymał się w pół drogi, widząc moje piorunujące spojrzenie. Antonia się roześmiała. – Pozwól temu wielkoludowi się najeść. Bierz, ile chcesz, młodzieńcze. Mam tyle daktyli, fig i oliwek, że aż nie wiem, co z nimi robić. Zanim mój małżonek wyruszył do Cezara, spędził wiele miesięcy na podróżach po Italii... z tą swoją dziwką, żeby cały świat się na nią

gapił... i spisał się bardzo dobrze, jeśli chodzi o gromadzenie zapasów. Jest zapobiegliwy jak wiewiórka. Oficjalnym celem jego wojaży było zastraszenie miejscowej ludności i narzucenie jej woli wielkiego Cezara, ale tak naprawdę po prostu zdzierał haracz, z kogo się dało. W głębi duszy to pirat, wiesz? Kłamliwy, zapijaczony, łajdaczący się pirat. – Strzeliła palcami, wskazując na swój pusty kubek. Niewolnik nalał jej wina, a Antonia podniosła naczynie do ust, zanim zdążył dolać zwyczajową równą ilość wody. – On jest skończony. Tak, tak, dni Marka Antoniusza są policzone. Nie sądzę, aby Cezarowi podobał się sposób, w jaki rządził za niego Italią, paradując wszędzie z tą małpą, dojąc kraj jak krowę, chlejąc na umór i w ogóle robiąc z siebie widowisko. Gdy tylko imperator rozprawi się z Pompejuszem, wróci tu i sam się weźmie do roboty. Błyskawicznie załatwi się z tym buncikiem, który rozpalają Milo i Marek Celiusz, jeżeli nikt ich jeszcze nie rozgonił. I nie będzie do tego potrzebował pijanego osiłka. Antoniusz będzie tylko przynosił mu wstyd. – Zmrużyła oczy. – Powinnam się z nim rozwieść, zanim wyjechał. Byłoby to mądre posunięcie. Ale kto wie, może będę miała szczęście i bogowie uczynią mnie wdową, oszczędzając mi zachodu. W bitwie wszystko może się zdarzyć... – Dopiła wino i mówiła dalej. – Wyszłam za niego tylko dlatego, że tak chciała moja matka. Ale okazja, powiedziała. Fadia, ta straszna kreatura, którą poślubił, nie żyje i teraz jest szansa na rehabilitację naszego drogiego kuzyna. Ty jesteś po prostu do tego stworzona, cała rodzina liczy na ciebie. Zawsze tak się ładnie razem bawiliście jako dzieci. Ha! Pamiętam, jak mnie ciągnął za warkocze, a ja go kopałam po łydkach. Szkoda, że go nie kopnęłam wyżej, tak by zmiażdżyć mu jądra. Wyświadczyłabym wszystkim przysługę. Co z tobą, wielkoludzie? Nie smakują ci marynowane figi? Dawus przyłapany z pełnymi ustami, dokończył żucia, przełknął i rzekł: – Wolę daktyle. – Jak sobie życzysz. Przynieś jeszcze daktyli! – krzyknęła do niewolnika. – I dolej mi wina. Do pełna! O, tak. Na czym to stanęłam? – Popatrzyła na mnie nieprzyjaźnie. – Wszyscy jesteście do siebie podobni. Nic niewarci. Rozwiodłabym się ze swoim kuzynkiem i wyszłabym za Dolabellę, ale on wcale nie jest lepszy. Zepsułabym tylko sobie zabawę. Jak to się mówi, z dobrego kochanka kiepski mąż. Biedna Tullia! Ta głupia dziewuszka go ubóstwia. Co ona wie! Musi być ślepa i głucha. Dolabella traktuje ją z najwyższą pogardą. Powiedziałabym, że na to zasłużyła, ale czyż bogowie nie dość już ją pokarali, dając jej tego chama Cycerona za ojca? Zresztą Dolabella na dłuższą metę nie jest ani trochę bardziej obiecujący od Antoniusza. Spaprał dokumentnie robotę jako dowódca floty Cezara. Całkiem możliwe, że skończy jak ten żałosny Kurio, z głową na tyczce. Wtedy nie będę miała z niego żadnego pożytku. No, ale wy tu nie przyszliście rozmawiać o mnie, prawda? Rzuciła mi spojrzenie spod przymkniętych powiek. Zacząłem podejrzewać, że pierwszy kubek wina wypiła już przed naszym przybyciem. Wcześniej wydawała mi się urodziwa, a jej bezceremonialność sympatyczna; z każdym wypowiedzianym słowem i kolejnym łykiem wina urok się po trochu ulatniał, aż wreszcie stała się po prostu wulgarna. Jej kuzyn i mąż

znany jest ze słabości do wina; czyżby to było u nich rodzinne? – Przychodzę porozmawiać o Kasandrze – powiedziałem cicho. – Ach, Kasandra... No, mnie ona nigdy nie zwiodła. Ani przez moment. Poczułem mrowienie w karku, jakby zapowiedź czegoś nieprzyjemnego. Ale cóż, w końcu przyszedłem tu w poszukiwaniu prawdy, w każdym razie w wersji Antonii. – Co masz na myśli? – spytałem. – Tę całą maskaradę, omdlenia, okrzyki i wywracanie oczu. O, była bardzo przekonująca, tego jej nie można odmówić. – Mówisz o jej proroczych transach? – Proroczych! Dobre sobie! Chciała, żeby wszyscy w to wierzyli. Ze mną jednak nie tak łatwo. No, może z początku... Przyznaję, że byłam nią zaciekawiona. A kto nie był? Wszyscy mówili o niej i o tym, jak to jest zapraszana do najlepszych domów Rzymu dzięki swojemu „darowi”. Nawet mój drogi mąż był przekonany, bo jako pierwszy po Cezarze dowiedział się o śmierci Kuriona. Kiedy jednak poszedł do Fulwii, by zanieść jej złe wieści, ona już o wszystkim wiedziała od Kasandry. Fakt, to było trochę niesamowite. – Zamyśliła się nagle, jakby na nowo rozważając swój dopiero co wypowiedziany sąd. Po chwili jednak pokręciła głową. – Ale na ogół ta kobieta tylko udawała. Być może nie we wszystkim; w tej historii o darze jasnowidzenia mogło być ziarnko prawdy. Powiedzmy, że w jednej dziesiątej była prorokinią, a w dziewięciu dziesiątych oszustką. I co ty na to? – Nie wiem. – Nie znałeś prawdy o niej? Przecież to ty ją pochowałeś. – Gdybym wiedział wszystko o Kasandrze, to możesz mi wierzyć, nie siedziałbym teraz u ciebie. Antonia wyczuła zniewagę i żachnęła się, ale po chwili się uśmiechnęła. – Teraz sobie przypominam wszystko, co o tobie i o twoim synu pisarczyku opowiadał mi Antoniusz. Jesteś okropnym impertynentem. Mój mąż podziwia to u pospólstwa. – Westchnęła. – Zostało mu to z młodości, kiedy był żonaty z tą córką wyzwoleńca, Fadią. Pochodzi z jednego z najlepszych rodów w Rzymie, ale zawsze przejawiał skłonności do babrania się w błocie. Pewnie mu się to przydaje, kiedy musi się przymilać do swoich podkomendnych w armii. Oni cenią u dowódców takie przejawy pospolitości. A nie ma pospolitszego faceta nad mojego męża, kiedy sobie wypije i to beknie, to pierdnie, to pomiętosi tę swoją aktoreczkę. Kyteris! Wiesz, gdzie ją po raz pierwszy zobaczył? W domu bankiera Wolumniusza, gdzie odgrywała jakąś nieprzyzwoitą pantomimę. Od tamtej chwili zaczęli robić z siebie pośmiewisko na całą Italię. On chciał nawet zabrać ją z sobą do Cezara. Wyobrażasz to sobie? Powiedziałam, żeby nie był idiotą. Cezar walczy na śmierć i życie, żeby stać się panem świata, mówię mu, a ty masz zamiar zjawić się w jego sztabie, ciągnąc za sobą swoją zabawkę, śmierdzący winem i jej perfumami? Wiesz, co by ci Cezar powiedział? Powiedziałby: Na Jowisza, Antoniuszu, schowaj choć raz w życiu swój mieczyk i wyrzuć tę

dziwkę! Dość daleko odeszliśmy od tematu Kasandry. Chrząknąłem znacząco, a ona urwała w pół zdania i rzekła: – Ach, ty przecież chcesz rozmawiać o tej drugiej aktorce! – Aktorce? – To znaczy o Kasandrze. Dla mnie to komediantka, a nie żadna wróżbitka. Niewykluczone zresztą, że naprawdę grała kiedyś na scenie, jak Kyteris. Wyszkolona zawodowa aktorka. To by wyjaśniało... – Co? Popatrzyła na mnie ponuro i wycedziła: – Dobrze, powiem ci wszystko. Na Hades, gdzie ten niewolnik? Hej, ty tam, przestań się kryć za tą kolumną. Chodź tu i dolej mi wina! A uważaj, żeby cię pawie nie podziobały! I gdzie są te daktyle dla wielkoluda? Bawi mnie patrzenie, jak on je. – Po chwili już wlewała w siebie kolejny kubek wina. – O, zaraz lepiej. A więc, wracamy do Kasandry. Kasandry oszustki! Aktorki? Być może. Tyle o niej nieustannie słyszałam, że w końcu poszłam jej poszukać... – Kiedy to było? – przerwałem jej pytaniem. – Pod koniec marca. – Wzruszyła ramionami. – Niedługo potem, jak Antoniusz opuścił Italię. Jeszcze nie otrzymałam żadnych wieści o tym, czy udało mu się szczęśliwie przeprawić za Adriatyk, miałam więc pretekst, by się z nią zobaczyć i o to zapytać. Znalazłam ją na rynku nad rzeką. Siedziała na nabrzeżu, dyndając nogami nad wodą i mamrocząc coś do siebie pod nosem. Nawet ładna, jak na plebejkę, ale okropnie brudna. – Antonia zmarszczyła nos. – Normalnie nie mogę znieść takich ludzi, ale zmusiłam się, żeby dla niej zrobić wyjątek. Kazałam niewolnicy zaprosić ją do mojej lektyki, ale po chwili wróciła i mówi, że Kasandra nie odpowiada. Jest w jakimś transie, mówi. No, to rada nierada wyszłam sama na nabrzeże. Wstawaj, mówię, idziesz ze mną. Każę cię umyć i nakarmić, a potem zobaczymy, co z ciebie za pożytek. Kasandra popatrzyła na mnie i nie odezwała się ani słowem. Już miałam ostrzej ją potraktować, ale w końcu pozbierała się i poszła za mną do lektyki. Przez całą drogę do domu milczała jak zaklęta. Siedziała tylko i gapiła się na mnie, a ja plotłam coś bez przerwy jak głupia. – Coś podobnego! – mruknąłem pod nosem. – Jak mówiłam, szukałam jej specjalnie, żeby zapytać o Antoniusza i o to, czy szczęśliwie przepłynął morze. Pomyślałam sobie, że w ten sposób ją sprawdzę, rozumiesz? Kiedy posłaniec przyniesie wiadomość, będę wiedziała, czy Kasandra się myli, czy nie. Ona okazała się jednak bardziej sprytna, niż myślałam. – Jak to? Twarz Antonii pociemniała. – Kiedy przybyłyśmy do domu, zaproponowałam jej posiłek, ona jednak nie wzięła ani

kęsa. Zaskoczyło mnie to, bo słyszałam, że jest żebraczką. Żebracy są przecież wiecznie głodni, nie? Czyżby moje jedzenie nie było dla niej dość dobre? Dawałam jej czystą tunikę, ale nawet na nią nie spojrzała. Chciałam dać jej pieniądze, ale odmówiła. Zaczęłam myśleć, że to naprawdę wariatka. Spytałam więc, czego chce. Popatrzyła na mnie i odparła: „Niczego. To ty mnie tu sprowadziłaś i to ty czegoś chcesz”. Omal jej nie uderzyłam. Bezczelna suka! Zdecydowałam jednak przeprowadzić mój test. Ludzie mówią, zaczęłam, że masz szósty zmysł. Dlaczego więc muszę w ogóle z tobą rozmawiać? Nie umiesz zgadnąć, czego chcę, wykorzystując twój dar? Ona na to, że dar nie działa tak, jak ja sobie wyobrażam. Jak więc działa, pytam. Wytłumaczyła mi, że z czasem nauczyła się wywoływać stan transu przez wpatrywanie się w ogień. Kazałam zatem przynieść lampę. Usiadłyśmy po obu stronach i po chwili odegrała swoją komedyjkę. – Komedyjkę? – A jak inaczej to nazwać? Nagle rzuciła się w przód, przewracając lampę, i obiema rękami złapała mnie za ramię. Jak śmiesz mnie dotykać, wrzasnęłam, ale ona nie puszczała. Ściskała coraz mocniej, aż krzyknęłam z bólu. Przybiegło paru niewolników, ale kiedy znaleźli się w pokoju, nie odważyli się podejść. Bali się jej, rozumiesz? Bardziej niż mnie! Trudno ich za to winić. Wygięła się do tyłu, oczy otworzyła szeroko, ale widać było tylko białka. Drżała na całym ciele, miała konwulsje, rzucała głową, jakby miała złamany kark, ale ani na chwilę nie rozluźniła uścisku. – Powiedziała coś? – O, tak. Z początku bełkotała coś bez sensu... – Ale co? – A dlaczego cię to tak interesuje, Poszukiwaczu? – Antonia uniosła brwi. – I właściwie jak to się stało, że jeszcze tego nie wiesz? Pochowałeś ją. Czy nie byłeś z nią w zmowie? – Jak to, w zmowie? – Na pewno wiesz o niej więcej niż ja. Jak myślisz, dlaczego wpuściłam cię do domu? Dlatego, że sądziłam, iż to ty możesz mi powiedzieć, co ona naprawdę knuła. Odstawiała te sztuczki tylko po to, by się wkradać w łaski, zaspokoić głód, wyżebrać parę miedziaków lub jakiś stary łach? Może miała nadzieję, że w ten sposób znajdzie stałego protektora, kogoś, kto by utrzymywał ją w zamian za mamrotanie tych idiotyzmów? A może miała gorsze zamiary? Czy wpraszała się do różnych domów po to, by coś tam ukraść? Zawsze trzeba mieć oko na takie typy; nie zostawiłam jej samej ani na chwilę. Może też szukała informacji, które mogłaby jakoś wykorzystać. Już sobie wyobrażam co bardziej łatwowierne ofiary... od razu przychodzi mi na myśl żona Cycerona... jak się przed nią otwierają i powierzają najróżniejsze wstydliwe tajemnice. Czy to o to chodziło? Kasandra była szantażystką? Zastanawiałem się przez chwilę. – Nie wiem. A ciebie próbowała szantażować? – Nie. Ale ja nie byłam taka głupia, żeby cokolwiek jej wypaplać.

– Skąd masz pewność, że ona tylko grała komedię? – A więc naprawdę nie wiesz? – Antonia westchnęła. – No to ci powiem. Kiedy skończyła swoje „proroctwa”, to znaczy, kiedy ją wyrzuciłam z domu, postanowiłam kazać ją śledzić. Mam kogoś, kto jest w tym dobry. Nie spodziewałam się, że odkryje coś użytecznego. Myślałam, że ona po prostu wróci na to nabrzeże, z którego ją zabrałam, albo do jakiejś rudery w Suburze czy gdzie tam żyją takie kreatury. Ale ona skierowała się do dzielnicy za Circus Maximus. Znasz ten typ hołoty, która tam mieszka. Aktorzy, akrobaci, grajkowie, woźnice rydwanów... Kiedy Kasandra przybyła na miejsce, mój człowiek rozpoznał je od razu. Ileż to razy szedł tam za moim mężem! – Czyżby Kasandra poszła od ciebie prosto do... Kyteris? – Właśnie. Podobno to całkiem miła posiadłość. Jej były pan, Wolumniusz, kupił ją dla niej, kiedy ją wyzwolił. Bez wątpienia w nagrodę za wiele wyświadczonych usług. A wiesz, dlaczego ją wyzwolił? Na prośbę Antoniusza! Był to gest dobrej woli, którym chciał się wkupić w łaski najważniejszego z podkomendnych Cezara. Dla zachowania twarzy Wolumniusz rozgłosił, że znudził się już swoją małą dziwką i nie ma nic przeciwko temu, żeby teraz pobawił się nią Antoniusz. Ja jednak wiem, że był mocno poirytowany. No, jeżeli nie chciał się jej jeszcze pozbywać, to był głupcem, pokazując się z nią na tym przyjęciu, gdzie wpadła w oko mojemu mężusiowi. Mówią, że Kyteris nauczyła się wszelkich możliwych sposobów sprawiania mężczyznom rozkoszy w Aleksandrii, skąd pochodzi. Sposobów, o jakich żadna szanująca się kobieta nigdy by nawet nie pomyślała. Właśnie w Egipcie jej pierwszy pan, przed Wolumniuszem, nauczył ją aktorstwa. Och, nazywam ją aktorką, ale oczywiście kobietom nie wolno występować w prawdziwych sztukach, tylko w pantomimach. Trudno więc mówić o aktorstwie; to po prostu bufonada, taniec półnago i recytowanie sprośnych wierszyków. Wulgarne bzdury, jakie Antoniusz uwielbia. – Mówiłaś, że Kasandra poszła do domu Kyteris... – No, tak! Cóż to za przedziwny zbieg okoliczności, prawda? Natychmiast po wizycie u żony Antoniusza odwiedza jego kochankę. A może powinnam powiedzieć „donosi o tym jego kochance”? – Może odwiedziła kogoś innego w jej domu? – Nie. Mój człowiek wspiął się na dach sąsiedniego budynku, skąd mógł widzieć ogród Kyteris. Robił to już przedtem, kiedy śledził dla mnie Antoniusza. Zobaczył, że aktorka wita Kasandrę jak starą przyjaciółkę. Potem obie usiadły, piły wino i długo rozmawiały. – O czym? – Mój człowiek nie mógł dosłyszeć. Siedziały za daleko i rozmawiały przyciszonym głosem. Ale słyszał, że się czasem śmieją. Ze mnie, bez wątpienia! No, przynajmniej odesłałam tę sukę nie płacąc jej ani sesterca i nie powiedziałam nic, czego mogłaby użyć przeciwko mnie. Zepsułam więc chyba tę intrygę, którą obie knuły. – Jesteś zdania, że Kasandra jest w jakiś sposób powiązana z Kyteris?

– Oczywiście! Jeszcze tego nie pojąłeś? Obie są aktorkami. Stąd właśnie muszą się znać, z jakiegoś nędznego przedstawienia gdzieś między Aleksandrią a Rzymem. Małe, ambitne łasice! Kyteris udało się nieźle urządzić dzięki Wolumniuszowi i mojemu mężowi. Tymczasem Kasandra wyłudzała zaproszenia do najlepszych domów w Rzymie, wystawiając własne przedstawienie: udawała, że snuje mgliste proroctwa w imieniu jakiegoś boga, podczas gdy przez cały czas szykowała nie wiadomo jakie matactwa. Ten, kto ją zabił, wyświadczył wszystkim porządnym ludziom wielką przysługę. Dlatego właśnie poszłam na jej pogrzeb. Chciałam zobaczyć na własne oczy, jak ją pożerają płomienie. Gdyby tylko znalazł się ktoś, kto zrobiłby to samo z tą przeklętą Kyteris, żebym mogła i ją zobaczyć na stosie! W porywie furii cisnęła kubkiem na oślep. Po drugiej stronie ogrodu rozległ się wrzask trafionego pawia. – Rozumiem, dlaczego nienawidzisz Cycerona – powiedziałem. – Ale co ci zrobiła Kasandra? Jakie było jej proroctwo dla ciebie? – Ostatni raz ci powtarzam, że to nie było żadne proroctwo, tylko gra! – Antonia zmierzyła mnie groźnym spojrzeniem. – Ale skoro musisz wiedzieć... dobrze, powiem ci. Przez długi czas tylko przewracała oczami, trzęsła się i wydawała jakieś niezrozumiałe dźwięki. Potem stopniowo zaczęłam rozróżniać słowa. O, Kasandra była świetna w swoim fachu! Najpierw zmuszała cię do wytężania słuchu, żeby w ogóle wiedzieć, co mówi, i że musi to być coś niezwykle ważnego. Powiedziała... – Antonia urwała i zapatrzyła się gdzieś przed siebie na tak długo, że już uznałem, iż cofnęła swoją decyzję. W końcu jednak odchrząknęła i zaczęła mówić. – Powiedziała mi, że widziała lwa i lwicę z ich lwiątkiem w jaskini. Na zewnątrz szalała burza, ale w środku było przytulnie i ciepło. Lew wreszcie wyszedł na polowanie, nie zważając na złą pogodę. Trafił na gazelę, tak piękne i pełne wdzięku stworzenie, że zamiast ją zaatakować, pokrył ją. Lwica z zemsty zaprosiła do jaskini innego lwa i oddała mu się, ale on już miał swoją samicę i wkrótce do niej odszedł. Tymczasem jej własny partner był tak szczęśliwy ze swoją gazelą, że nigdy już nie powrócił. Lwica została na zawsze sama... jeśli nie liczyć lwiątka, oczywiście. W tej chwili znów nadbiegła wrzeszcząca dziewczynka, już w tunice, ale wciąż w tak samo złym humorze. Z przenikliwym piskiem rzuciła się ku matce i objęła ją rączkami w talii, Antonia napięła chyba każdy mięsień, a przez twarz przemknął jej wyraz takiej furii zmieszanej z rozpaczą, że przez moment bałem się, iż ją uderzy. Ona jednak odetchnęła głęboko i przytuliła córkę tak mocno, że mała z kolei zaczęła się wyrywać, a kiedy się jej to udało, pobiegła z powrotem tam, skąd przyszła, strasząc biedne pawie i z łatwością wymykając się czyhającej na nią w drzwiach niani. Antonia patrzyła za nią bez śladu czułości. – Skoro Kasandra to wszystko wymyśla, dlaczego opowiadała mi rzeczy, które potwierdzały moje najgorsze obawy? Nie mogła wymyślić jakiegoś kłamstwa, które

sprawiłoby mi przyjemność? Za jakąś wizję szczęśliwej przyszłości może dałabym jej parę monet, odesłałabym ją i zapomniała o całej sprawie. Nie, ona celowo odegrała tę komedię, żeby mnie dręczyć, a potem pobiegła do swej przyjaciółki Kyteris i obie świetnie się tym ubawiły. Cieszę się, że ta suka nie żyje. Gdyby ktoś mnie nie wyręczył, sama mogłabym ją zamordować!

ROZDZIAŁ IX

Po raz czwarty widziałem Kasandrę w dniu, kiedy Marek Celiusz miał swoje najzuchwalsze – i ostatnie – wystąpienie na Forum. Posłuszny żądaniu Bethesdy, a i z własnej ostrożności nie bywałem tam prawie przez miesiąc od zamieszek, jakie wybuchły po zniszczeniu urzędowego krzesła Celiusza przez konsula Isaurykusa. Przesiedziałem większość tego czasu w moim ogrodzie, martwiąc się rosnącym zadłużeniem u Wolumniusza i zastanawiając się, jak mam utrzymać rodzinę bez zaciągania dalszych pożyczek. Przez całe życie unikałem ich jak ognia. Udało mi się nawet zgromadzić skromne oszczędności, które dla bezpieczeństwa złożyłem w depozycie u Wolumniusza. Jako bankier cieszył się on doskonałą opinią i zaufaniem wszystkich, od Cycerona do Cezara. Jednak wraz z wojną przyszły niedobory żywności, a w ślad za nimi pojawiły się astronomiczne ceny nawet na najbardziej podstawowe artykuły. Na moich oczach rzeźnicy i piekarze w parę miesięcy pochłonęli oszczędności mojego życia. Wolumniusz, a raczej jego agenci, bo nigdy nie miałem do czynienia z nim samym, spokojnie się przyglądali, jak mój rachunek topnieje do zera, a potem zaoferowali pożyczkę. Co mogłem zrobić innego, jak tylko ją przyjąć? Wpadłem w tę pułapkę i szybko nauczyłem się tego, co wie każdy dłużnik: dług jest jak niemowlę, z początku malutkie, potem gwałtownie rośnie, a im jest większe, tym głośniej wrzeszczy o jedzenie. Spędzając czas na takich ponurych rozmyślaniach, musiałem niechętnie sam przed sobą przyznać, że brakuje mi gadulstwa starych plotkarzy z Forum. Jasne, że miałem ich za lubiących się wymądrzać głupców, ale przynajmniej ich wyrzekania na wszystko odwracały moją uwagę od własnych problemów, a co jakiś czas któremuś zdarzało się powiedzieć coś mądrego. Tęskniłem do lektury codziennych obwieszczeń na Forum, podających ostatnie wiadomości o ruchach Cezara, choć dobrze wiedziałem, że nie można im ufać, skoro są podyktowane przez konsula Isaurykusa. Dawus i Hieronimus co prawda dalej tam uczęszczali i zawsze przynosili najświeższe plotki, ale takie informacje z trzeciej ręki są jak stęchłe, pozbawione wartości jadło. Jestem obywatelem Rzymu i życie publiczne na Forum jest nieodłączną częścią mego istnienia.

Któregoś popołudnia już nie wytrzymałem takiej bezczynności i izolacji. Bethesda, Diana i Dawus wybrali się na rynek, żeby wydać ostatnią pożyczkę od Wolumniusza. Hieronimus siedział w moim gabinecie, zagłębiony w lekturze bardzo starego egzemplarza Wojny punickiej Newiusza, który dawno temu otrzymałem w darze od Cycerona. Była to najcenniejsza z moich ksiąg; nie chciałem jej sprzedawać, ponieważ nie miałem nadziei, że uzyskam za nią sumę choć trochę zbliżoną do jej prawdziwej wartości. Znudzony i niespokojny uległem impulsowi i zrobiłem coś, co mi się nie zdarzało już od bardzo dawna: wyszedłem z domu zupełnie sam, nie zabierając nawet Mopsusa lub Androklesa. Później miałem zakwestionować w duchu motywację, która popchnęła mnie do tej samotnej wyprawy. Czyż gdzieś w zakamarku mózgu nie wiedziałem od początku, dokąd niosą mnie nogi? Zdecydowałem się ominąć Forum, pomaszerowałem więc na drugą stronę Palatynu i zszedłem po wschodnim stoku, mijając łaźnię Seniusza i zapuszczając się w coraz węższe uliczki Subury. Gdyby ktoś zapytał mnie, dokąd zmierzam, nie umiałbym odpowiedzieć. Wyszedłem po prostu na spacer, by cieszyć się pogodą i choć na chwilę zapomnieć o problemach. A mimo to każdy krok przybliżał mnie do nieuświadomionego celu. Dopiero szczekanie wielkiego psa, przywiązanego u frontowych drzwi kamienicy, wyrwało mnie z zadumy. Przystanąłem, patrząc bezmyślnie na zwierzę, i poznałem czerwoną fasadę domu, w którym mieszkała Kasandra. Postąpiłem o krok ku drzwiom. Pies przestał szczekać. Poznał mnie? Czyżby pamiętał, że już tu byłem przed miesiącem, kiedy to zostałem wniesiony przez Rupę, a niedługo potem odprowadził mnie on do wyjścia? W każdym razie nie przeszkodził mi, kiedy wchodziłem na korytarz, a nawet pomerdał ogonem, kiedy go mijałem. Od razu ogarnęła mnie znajoma mieszanina nieprzyjemnych woni. Moja pamięć okazała się gorsza niż czworonożnego stróża: nie byłem pewien, które z drzwi prowadzą do mieszkania Kasandry. We wszystkich wisiały postrzępione zasłony, dające lokatorom namiastkę prywatności. Jedna z nich, bladoniebieska, wydała mi się jakby znajoma. Stałem przed nią długą chwilę, nasłuchując, ale z pokoju nie dochodziły żadne odgłosy. Mogłem zawołać ją po imieniu, ale nie wiadomo skąd miałem pewność, że nikogo tam nie ma. Odchyliłem zasłonę i wszedłem do środka. Wnętrze wyglądało tak, jak je zapamiętałem. Klepisko zamiast posadzki, wąskie, wysoko umieszczone okienko, przez które widać było sąsiedni żółty budynek i kawałek nieba. Z oddali dobiegał brzęk metalu z ulicy Miedzianych Garnków. Jedynymi meblami były prymitywne składane krzesło i wytarty siennik, zarzucony paroma równie wytartymi poduszkami. W rogu siennika leżało kilka schludnie złożonych cienkich koców. Tuż przy nich znalazłem dziwny przedmiot, coś w rodzaju krótkiej skórzanej pałki. Podniosłem ją i przyjrzałem się bliżej. W skórze odbite były ślady ludzkich zębów. Skojarzenie było natychmiastowe: kij do gryzienia. Odłożyłem go tam, skąd wziąłem. Rozejrzałem się po izbie. Ściany były gołe, nie zauważyłem żadnej skrzynki ani mieszka na monety czy ozdoby. Nie było tam nawet lampy. Kasandra nie musiała się obawiać pozostawiania pustego

mieszkania bez opieki. Nikt nie mógłby jej nic ukraść. Usłyszałem za sobą jakiś dźwięk i odwróciłem się szybko. Dziewczyna stała w drzwiach i wpatrywała się we mnie bez słowa, opuściwszy za sobą zasłonę. Jej włosy były lekko wilgotne, a policzki zaczerwienione od szorowania. Musiała dopiero co wyjść z łaźni publicznej. W Rzymie nawet żebrak może za parę miedziaków rozkoszować się luksusem gorącej kąpieli. Nie wyglądała na zaskoczoną moją obecnością; miałem wręcz wrażenie, że oczekiwała mojej wizyty. Kto wie, pomyślałem, może ona naprawdę ma jakiś szósty zmysł? – Myszkujemy, co? – odezwała się po chwili. – Niewiele tu zobaczysz. Jak chcesz, mogę podwiązać zasłonę, będziesz miał więcej światła. – Nie trzeba. – Odsunąłem się od posłania i stanąłem na środku izby. – Wybacz mi. Nie miałem zamiaru, jak to powiedziałaś, myszkować. To pewnie z przyzwyczajenia. – Czy ktoś cię tu przysłał? – W jej głosie nie słyszałem gniewu, tylko zaciekawienie. – Nie. – To po co przyszedłeś? Nie wiem, miałem już powiedzieć. Nie byłoby to jednak prawdą. – Przyszedłem, żeby cię zobaczyć. Skinęła powoli głową. – W takim razie zostawię zasłonę na miejscu. To nam da trochę prywatności. Większość mieszkańców i tak zresztą jest poza domem w poszukiwaniu pożywienia. – Skrzyżowała ręce. – Jesteś pewien, że nie chodzi ci o szpiegowanie? Przecież za to ludzie ci płacą. Czy nie dlatego nazywają cię Poszukiwaczem? – Nie przypominam sobie, żebym ci się tak przedstawiał. Wzruszyła ramionami. – Jak to o mnie ostatnio powiedziałeś? Na Forum nie jestem osobą nieznaną. Ty też, Gordianusie. Ludzie znają cię z widzenia, wiedzą, jaką cieszysz się opinią. Być może okazałam się trochę ciekawska po twojej wizycie, niewykluczone, że rzuciłam kilka pytań tu i ówdzie. Wiem o tobie niejedno, Gordianusie Poszukiwaczu. Myślę, że jesteśmy bardzo do siebie podobni. – Podobni? – Roześmiałem się. Patrząc w jej błękitne oczy, boleśnie świadomy jej młodości i urody, nie mogłem sobie wyobrazić nikogo, z kim mógłbym mieć jeszcze mniej wspólnego. – Tak jest. Ty szukasz prawdy, a prawda mnie. W końcu oboje ją odnajdujemy, tylko na inny sposób. Każde z nas ma szczególny dar. Nie my go sobie wybraliśmy; to on sobie wybrał nas. Mamy go, czy tego chcemy, czy nie, i musimy z nim robić, co w naszej mocy. Dar może być równocześnie przekleństwem. – Nie bardzo rozumiem. O tobie mówi się, że masz dar proroczy. A jaki miałby być mój dar? Uśmiechnęła się.

– Powiedziałabym, że to coś o wiele cenniejszego. Podobno ludzie czują potrzebę zwierzania się tobie, wyjawiają ci tajemnice nawet wtedy, gdy nie powinni tego robić. Coś w tobie wyciąga z nich prawdę. Według mnie to bardzo potężny dar. Czyż nie dał ci wszystkiego, co w życiu osiągnąłeś? Twojej fortuny, rodziny, szacunku możnych? – Moja fortuna, ile jej tam było, została pożarta przez chciwego bankiera. Moja rodzina jest rozdarta. Co zaś się tyczy szacunku możnych, nie wiem, ile jest wart. Jeżeli wskażesz mi, w jaki sposób mógłbym go zjeść, przyrządzę go na kolację, zaproszę cię i ofiaruję ci pierwszy kęs. – Jesteś rozgoryczony, Gordianusie. – Nie. Tylko zmęczony. – Może trzeba ci odpoczynku. – Przysunęła się bliżej. Jej świeżo umyte ciało pachniało lekko jaśminem, którym najczęściej perfumowana jest końcowa chłodna kąpiel w łaźniach dla kobiet. Czasem czułem taki sam zapach od Bethesdy. Jej dłoń musnęła moją przelotnie. – Gdzie jest Rupa? – spytałem, ściszając głos. Kasandra była bardzo blisko. – Wyszedł szukać jedzenia, jak wszyscy inni – odszepnęła. – Nie spodziewam się go szybko. Przez głowę przemknęło mi naraz całe stado myśli. Pomyślałem o głupocie mężczyzn, zwłaszcza w moim wieku, kiedy znajdą się w obecności młodej, pięknej kobiety. Zastanawiałem się nad implikacjami płynącymi z wykorzystania dziewczyny ulegającej napadom szaleństwa. Wpatrywałem się w oczy Kasandry, szukając w nich jego oznak, ale widziałem tylko płomień, który przyciągał mnie jak ćmę. Położyłem dłonie na jej ramionach. Nachyliłem twarz nad jej twarzą. Dotknąłem ustami jej ust i objąłem ramionami, najpierw delikatnie, potem przyciskając jej ciepłe ciało mocniej do siebie. Poczułem przypływ radości, porywające uczucie żywotności, jakiego nie doznałem od wielu, wielu lat. Nagle wyrwała się z moich objęć. Poczułem, że policzki zaczynają mi płonąć. A więc jednak źle odczytałem nastrój chwili. Wyszedłem na głupka... a może to ona ze mnie zadrwiła? Nagle zdałem sobie sprawę, że do izby wszedł Rupa. Nie widział naszego pocałunku. Kasandra, której słuch był wyczulony na jego kroki, usłyszała, że się zbliża, i odsunęła się ode mnie na moment przed jego wejściem. On jednak i tak był czymś wyraźnie zdenerwowany i dawał jakieś gorączkowe znaki rękami. Kiedy Eko był jeszcze niemową, dobrze rozumiałem wszystkie jego sygnały; Kasandra także nie miała problemów z interpretacją tego, co Rupa chciał jej przekazać. – Coś się dzieje na Forum – przetłumaczyła na mój użytek. – Tam się zawsze coś dzieje – mruknąłem. – Nie, to coś innego. Coś ważnego, wielkiego. Chyba ma to związek z tym urzędnikiem miejskim, który podburzał tłum. – Z Markiem Celiuszem? – spytałem, patrząc na Rupę, który odpowiedział mi

energicznym kiwnięciem głową, a potem wykonał powszechnie zrozumiały gest przeciągania krawędzią dłoni po szyi. – Celiusz nie żyje? – krzyknąłem, nagle zaniepokojony. Rupa machnął ręką. – Jeszcze nie – wyjaśniła Kasandra. – Ale to się może wkrótce stać. Młodzieniec chwycił ją za rękę i pociągnął do wyjścia. Już wtedy, choć zdezorientowany nagłą zmianą sytuacji, pomyślałem sobie: dlaczego uboga żebraczka tak się interesuje losem polityka? Do tej pory Marek Celiusz dwa razy wywołał chaos na Forum i za każdym razem Kasandra tam była. Przypadek? Nie miałem jednak czasu na zastanawianie się, porwany wraz z dwojgiem moich towarzyszy przez ludzki nurt. Im bliżej Forum, tym tłoczniej było na ulicach. Rupa miał rację: dzieje się coś wielkiego, co budzi ekscytację i przyciąga ludzi z całego miasta. W Rzymie nowiny rozprzestrzeniają się szybciej niż pożar, podawane z okna do okna, wykrzykiwane z dachu na dach. Obywatele wybiegali z domów i bocznych alejek, by dołączyć do głównych strumieni na ważniejszych ulicach. U wejścia na Forum tłok był już taki, że nie można było iść naprzód. Z tyłu parł na nas wielki tłum, uniemożliwiając wycofanie się. Poczułem ukłucie strachu. Gdyby gdziekolwiek wybuchła bójka, mogła spowodować panikę. Przekląłem swojego pecha. Przez miesiąc trzymałem się z dala od Forum, obawiając się właśnie podobnych tarapatów. W dniu, kiedy zdecydowałem się wyjść do miasta, znalazłem się całkiem dosłownie w samym ich środku. Odczuwałem jednak nie tylko strach, ale i dreszczyk emocji o wiele przyjemniejszych. Po części było to zwykłe podekscytowanie sytuacją, ale przede wszystkim płynęło z bliskości Kasandry. Byłem do niej przyciśnięty w tłoku, czułem ciepło jej ciała i zapach jaśminu na jej skórze. Kiedy odwróciła się, by na mnie spojrzeć, w jej oczach spostrzegłem odbicie mojego własnego strachu i podniecenia. Rozejrzałem się wokoło i zobaczyłem, że znajdujemy się na wysokości odchodzącej w bok wąskiej alejki. Kilkoro ludzi właśnie z niej wychodziło, ale nikt nie szedł w przeciwną stronę. Północna strona Forum to labirynt takich krętych alejek prowadzących w zaskakujących kierunkach, a czasami do ślepych zaułków. Zmarszczyłem czoło, usiłując sobie przypomnieć, dokąd wiedzie ta uliczka. – Chodźcie za mną! – powiedziałem. Rupa zawahał się, ale Kasandra wzięła go za rękę i pociągnęła w tamtym kierunku. Parłem przez ciżbę, rozpychając się łokciami i depcząc po stopach, aż w końcu wychynęliśmy na wolną przestrzeń bocznej alejki. – Źle się poczułeś, Gordianusie? – spytała dziewczyna. – Myślisz, że dlatego chciałem uciec z tego tłumu? – Roześmiałem się. – Ja nie mdleję za każdym razem, kiedy znajdę się w tłoku. Chociaż warto by, pomyślałem, gdybym za każdym ocknięciem się mógł widzieć nad sobą twoją buzię. Alejka, którą ich prowadziłem, wiła się między budynkami jak wąż, nie widzieliśmy

więc, co czeka nas za kolejnym zakrętem, zwłaszcza że była coraz węższa; po jakimś czasie mogłem już dotykać wyciągniętymi rękami ścian po obu stronach. W pewnym miejscu rozdwajała się i musiałem przystanąć, żeby się zastanowić, którędy iść dalej. Rupa nie ukrywał swej rosnącej nieufności, potrząsał głową i dawał Kasandrze znaki, że powinni zawrócić. Widziałem, że i ona się coraz bardziej waha, niepewna, czy ma mi ufać, czy nie. W końcu natrafiliśmy na ślepy zaułek. Po obu stronach mieliśmy lite ceglane ściany, tylko przed nami widniały wąskie drzwi. Rupa prychnął pogardliwie i pociągnął Kasandrę za rękę. – Czekajcie! – powiedziałem i zapukałem do drzwi. Nikt nie odpowiedział, ale za drugim razem otworzyło się okienko, w którym ukazało się czyjeś przekrwione oko. W chwilę potem usłyszałem swoje imię wypowiedziane zdziwionym tonem. Drzwi zaskrzypiały nie naoliwionymi zawiasami i naszym oczom ukazała się przygarbiona sylwetka starszego mężczyzny wspartego na lasce. Trafiliśmy do tylnego wejścia do sklepu mojego starego znajomego Didiusza. Frontowe drzwi wychodziły na północną stronę Forum. Didiusz handlował rozmaitymi rzeczami niezbędnymi dla armii skrybów i urzędników pracujących w pobliskich świątyniach i biurach: uchwytami i sznurkami do zwijania pergaminów, egipskim papirusem, tabliczkami woskowymi i innymi utensyliami tego typu. Specjalizował się też w kopiowaniu dokumentów; tę pracę wykonywała grupka jego własnych skrybów pracujących dzień i noc. Część przechodzących przez jego ręce materiałów zawierała cenne informacje; zawód Didiusza dawał mu wgląd w więcej sekretów, niż sobie wyobrażali jego klienci. Przez lata mojej pracy nieraz okazywał się bardzo pomocny. – Gordianusie! Nie widziałem cię od miesięcy. Ostatni raz wtedy, gdy przyniosłeś ten egzemplarz Pindara lekko uszkodzony przez zamoczenie i chciałeś go odnowić. – Aż tyle czasu upłynęło? – zdziwiłem się. – Didiuszu, to są... – Zacząłem przedstawiać moich towarzyszy, ale urwałem. Jak miałem ich nazwać? – ...moi przyjaciele, Kasandra i Rupa. Chcielibyśmy przejść przez twój sklep na Forum. – O, nie – zaprotestował gospodarz. – Tam jest zbyt tłoczno. Zamknąłem i zabarykadowałem frontowe drzwi, ale jeśli chcecie popatrzeć, to zapraszam na dach. Są tam już wszyscy. – Wszyscy? – Cały mój personel. I tak nie da się pracować w takich zwariowanych okolicznościach. Z dachu jest podobno świetny widok na obie trybuny, Treboniusza i Celiusza, choć ja sam mam już za słaby wzrok, by widzieć tak daleko. Chodźcie, zaprowadzę was. Pospieszcie się! Kto wie, co się może zdarzyć za chwilę. Wpuścił nas do magazynu na zapleczu, skąd przeszliśmy do samego sklepu, pogrążonego teraz w półmroku z powodu zamkniętych na głucho okiennic i drzwi. Na górę prowadziła drabina w rogu pomieszczenia. Didiusz odłożył laskę i pierwszy wspiął się na piętro, trochę

kulejąc, ale zaskakująco sprawnie. Znaleźliśmy się w pokoju skrybów, w porównaniu z mrocznym parterem niemal oślepiająco jasnym i wypełnionym wonią pergaminu i atramentu. Didiusz ruszył w górę po następnej drabinie, a my troje kolejno za nim. W otworze nad głową zobaczyłem plamkę błękitu nieba. Jeden z niewolników zobaczył nas i pomógł swemu panu wejść na dach. Reszta zgromadzonych przy niskiej balustradzie skrybów zrobiła nam miejsce. Zgodnie z zapowiedzią Didiusza widok na Forum i trybuny rywalizujących urzędników był rzeczywiście wspaniały. – Widzę Celiusza – powiedziałem. – Ale gdzie jest Treboniusz? Jego trybuna jest zupełnie pusta: ani liktorów, ani sekretarzy i urzędników... – Musiał zwiać – odrzekł Didiusz. – Nie dziwi mnie to. Mowa Celiusza przeciw niemu była jak wrzący olej. Zachęcał wręcz tłum do ściągnięcia Treboniusza z trybuny i rozerwania go na strzępy. Pretor zapewne wykazał się rozsądkiem i odpowiednio wcześnie podał tyły. Popatrzyłem na zbitą masę ludzi otaczających Celiusza, który akurat przemawiał, żywo gestykulując. Panujący gwar nie pozwalał mi zrozumieć jego słów. – O czym on mówi? – spytałem Didiusza. – Tym razem poszedł na całość. – Co to znaczy? – Celiusz wykonał swój ostateczny ruch, tak mi się w każdym razie wydaje. Trudno sobie wyobrazić, że mógłby się posunąć jeszcze dalej w podburzaniu tłumu. To dlatego, że ma być aresztowany. Co ma do stracenia? – Aresztowany? Skąd o tym wiesz? – spytałem zaskoczony. – Wczoraj przyszedł do mnie konsul Isaurykus z prośbą o przepisanie w kilku kopiach Senatus consultum. Normalnie robią to skrybowie senaccy, ale podejrzewam, że Isaurykus chciał mieć tyle kopii w tak krótkim czasie, że część roboty podrzucił mnie. – Dość delikatne zlecenie – zauważyłem. – To samo powiedział konsul. Zażądałem słonej zapłaty i zapewniłem, że będę trzymał język za zębami. Senatus ultimum consultum ogłaszano zaledwie parę razy w ciągu całego mojego życia. Oznaczał on wprowadzenie stanu wyjątkowego i dawał konsulom uprawnienia do stosowania wszelkich niezbędnych środków do ochrony państwa przed bezpośrednim i groźnym niebezpieczeństwem. Cycero przekonał senat, aby użyć go przeciwko Katylinie i jego współspiskowcom, po czym wykorzystał go dla usprawiedliwienia egzekucji bezbronnych więźniów (jeden z nich był ojczymem Marka Antoniusza – ta śmierć stała się zaczynem jego długotrwałej i nieustającej nienawiści do Cycerona). W mniej odległych czasach dekretem posłużył się Pompejusz i jego frakcja przeciwko Cezarowi, w ten sposób niejako zmuszając go do przekroczenia Rubikonu. Po co Isaurykus zamawiałby kopie dekretu, jeżeli nie zamierza go zastosować? A skoro zamierza, to przeciw komu, jak nie Markowi Celiuszowi? Spojrzałem na Didiusza.

– I co, utrzymałeś? – Co? – No, język za zębami. Sklepikarz zerknął kątem oka na Kasandrę i Rupę. Oboje byli pochłonięci widowiskiem rozgrywającym się pod nami, ale mimo to na wszelki wypadek ściszył głos. – Co mogę powiedzieć? – Wzruszył ramionami i wskazał na Celiusza. – Zawsze go lubiłem. Ile on u mnie zamawiał ksiąg przez lata! Uwielbia je dawać w prezencie przyjaciołom. Zazwyczaj były to niewielkie pozycje, poezja erotyczna i podobne rzeczy. Przyznam, że ma nienaganny smak. Nie zawsze odpowiada mi jego polityka, ale jego samego lubię. Ta ostatnia kampania przeciwko bankierom i kamienicznikom... Czcza gadanina, jeśli chcesz znać moje zdanie. Nic z tego nie wyjdzie, ale nie można nie podziwiać jego odwagi. Postanowiłem wyświadczyć mu przysługę. Szepnąłem dyskretnie słówko do właściwego ucha i wiadomość dotarła do Celiusza. Sądziłem, że dziś rano powita nas wieść o jego ucieczce z miasta, a tu masz! Stoi na swojej trybunie jak gdyby nigdy nic. Pewnie myśli, że w jakiś sposób może wykorzystać ten moment. Kto wie, może mądrze robi, ale według mnie poważnie ryzykuje. Tak, tupetu mu nie brak! Ale cóż, zobaczymy, czy wieczorem będzie jeszcze wśród żywych. – Przed chwilą powiedziałeś, że Celiusz poszedł na całość. Co miałeś na myśli? – Znowu mówi o nowym prawie. Koniec z półśrodkami, powiada. Nadeszła pora na natychmiastowe i zupełne umorzenie wszystkich długów. Wyczyścić księgi i zacząć od nowa! Wyobrażasz sobie, jaki by to wywołało chaos? Ale nietrudno o ludzi, którym się ten pomysł podoba. Popatrz na nich, jak się kłębią wokół Celiusza i skandują jego imię tak głośno, że nie słychać, co mówi! Motłoch go kocha, jak przedtem Klodiusza, a jeszcze wcześniej Katylinę. – I całkiem niedawno Cezara – dodałem. Didiusz pokręcił głową. – Nie. Ludzie się boją Cezara, ale czy ktokolwiek poza jego żołnierzami go naprawdę kocha? Nie myśl, że ganię Cezara za odmowę przymilania się do tłumu. Demagog w rodzaju Celiusza może im obiecywać gwiazdki z nieba, ale gdyby nagle dorwał się do prawdziwej władzy i miał skarbiec do napełnienia, wojnę do prowadzenia i tłum chętnych na darmowe zboże do nakarmienia, zmieniłby śpiewkę z dnia na dzień. Ruchem głowy wskazałem na tłum i spytałem: – Co my tam widzimy. Didiuszu? Czy Isaurykus ogłosił już wprowadzenie Senatus consultum przeciwko Celiuszowi? – Jeszcze nie. Senatorowie właśnie nad tym dyskutują. W każdej chwili może do tego dojść. Myślę, że Isaurykus miał nadzieję, iż ogłoszenie dekretu będzie zaskoczeniem dla wszystkich i będą mogli bez problemu aresztować Celiusza. Teraz jednak wieść już się rozniosła i jest na to za późno. – Ale dlaczego dzisiaj? Co skłoniło konsula do wszczęcia akcji? Czy wiedział, że Celiusz

ma ogłosić swój projekt umorzenia długów? – Kto tam wie, który z graczy pierwszy mrugnął i zmusił przeciwnika do skoku? Coś takiego musiało się stać. Walka między Celiuszem i innymi urzędnikami ciągnie się od miesięcy. Ja myślę, że Isaurykus dlatego zaczął działać, że ma do dyspozycji trochę wojska. Parę dni temu przybyli pod Rzym po drodze do Cezara, a konsul nakłonił dowódców do pozostania przez jakiś czas. Dzięki temu ma teraz siłę, której w razie potrzeby może użyć przeciw Celiuszowi, a zatem przyszła pora zagryźć zęby i wyciągnąć z boku ten dokuczliwy kolec. Jeśli senat przegłosuje dekret... a kto by w to wątpił?... Celiuszowi pozostało tylko parę godzin wolności, może nawet minut, rzucił więc kości po raz ostatni. Liczy na to, że ten dziki pomysł unieważnienia długów będzie jego rzutem Wenus, zagraniem, które zapewni mu zwycięstwo. Słuchając go, poczułem ten lekki dreszczyk emocji, jaki ogarnia człowieka na myśl, że to, co wydawało się niemożliwe, w istocie może się wydarzyć. A gdyby Celiuszowi naprawdę udało się wzniecić bunt przeciwko Isaurykusowi, Treboniuszowi i innym urzędnikom mianowanym przez Cezara? Gdyby wbrew powszechnym oczekiwaniom to on właśnie, a nie Cezar ani Pompejusz, wykreował się na nowego pana Rzymu? Czy możliwe jest, żeby jeden człowiek, ujmując w jeden nurt rosnący gniew rzymskiego ludu, mógł gwałtownie przewrócić świat do góry nogami, wymieść bogaczy z ich willi i wywyższyć biedotę? Aby tego dokonać, Celiusz musiałby prędzej czy później przeciągnąć na swoją stronę kilka legionów. To zaś jest możliwe, pomyślałem. Gdyby Cezar zginął, pozostawiając swych żołnierzy bez wodza, mogliby oni ulec urokowi charyzmatycznego polityka o śmiałych ideach... właśnie komuś takiemu jak Marek Celiusz. Była to, naturalnie, czysta fantazja, fascynująca i przerażająca, ale niemożliwa do realizacji. Szybko jednak przypomniałem sobie, że zaledwie rok temu nikt by nie uwierzył, że Gajusz Juliusz Cezar ośmieli się przekroczyć Rubikon i pomaszerować na Rzym jak barbarzyński najeźdźca. – Spójrz tam! – Głos Didiusza wyrwał mnie z tych rozmyślań. – Oczy mam słabe, Gordianusie, ale chyba jacyś ludzie nadchodzą od strony senatu? – Wzrok cię nie myli, Didiuszu. To cały oddział zbrojnych, tłum rozstępuje się przed nimi. Za nimi chyba idą liktorzy. To musi być sam Isaurykus. Nie mogłem dostrzec, czy dochodzi tam do rozlewu krwi, ale ludzie roztrącani na boki przez niewzruszenie prący naprzód oddział wrzeszczeli tak głośno, że było ich słychać wyraźnie na tle ogólnej wrzawy i okrzyków skandowanych przez tłum otaczający Marka Celiusza. On sam to musiał dosłyszeć, bo zobaczyłem, że unosi ręce, starając się uciszyć swych zwolenników. Wkrótce wszystkie głowy zwróciły się w stronę budynku senatu. Do wrzasków uciekających dołączył się inny odgłos, nie wszyscy bowiem biernie czekali na rozwój wypadków. Część zebranych zaczęła rzucać kamieniami w żołnierzy, na co ci zareagowali zwarciem szyku i sformowaniem klasycznego „żółwia” z tarcz. Uderzające o nie kamienie czyniły łoskot podobny gradobiciu; ów dźwięk chyba dodawał ducha stojącym

wokół trybuny Celiusza, gdyż na nowo podjęli skandowanie: – Unieważnić długi! Zniszczyć bankierów! Patrzyłem na to wszystko z przerażeniem. Byłem już świadkiem czegoś podobnego w Massilii, gdzie w najgorszych chwilach oblężenia ludzie miotali kamienie we własnych żołnierzy. Taki poziom rozprężenia w jakimkolwiek mieście to straszna rzecz; zobaczyć coś takiego tu, w Rzymie, to szok nie do opisania. Nagle od strony trybuny Celiusza dobiegł ryk śmiechu. Spojrzałem tam i zobaczyłem go, jak chodzi tam i z powrotem po platformie, trzymając wysoko nad głową swoje urzędowe krzesło. Zmrużyłem oczy, usiłując sprawdzić, z czego ludzie się śmieją. Był to ten sam skromny mebel, który Isaurykus wcześniej rozbił w ataku furii. Siedzenie zostało naprawione; nie była to jednak solidna robota stolarza – części trzymały się razem tylko dzięki ściągniętym węzłami rzemieniom. W mig pojąłem, w czym dowcip: typowy dla Celiusza, pokrętny, wulgarny i okrutny. Powszechnie znana jest anegdota na temat Isaurykusa, opowiadająca o wybuchowości jego ojca i o tym, że w dzieciństwie dzisiejszy konsul bywał regularnie bity właśnie rzemieniem. Kiedy później stawało się to przedmiotem żartów, próbował przedstawiać ten aspekt ojcowskiej surowości jako wychowawczy, mawiając, że dzięki takiej dyscyplinie wyrósł na twardego mężczyznę. Za jego plecami komentowano to krótko: „Stwardniał mu tyłek”. Teraz Celiusz odpłacił Isaurykusowi za zniszczenie symbolu swojego urzędu, naprawiając krzesło rzemieniami, co miało przypominać wszystkim i o laniu, jakie konsul dostawał od ojca, i o jego własnym niezrównoważonym charakterze. Do ostatniej chwili butny, kpiąc sobie z wymierzonego weń dekretu o stanie wyjątkowym, potrząsał krzesłem ku uciesze tłumu, choć Isaurykus ze swym oddziałem zbliżał się szybko do trybuny. Ponad chóralnym śmiechem i wciąż odległym, ale coraz lepiej słyszalnym grzechotem kamieni o żołnierskie tarcze usłyszałem stentorowy głos Celiusza, wykrzykujący finałową kwestię: – Hańba sługusom Cezara, którzy ośmielają się zwać wybranymi przez lud urzędnikami! Zrzekam się swego stanowiska! Ja tu jednak jeszcze wrócę! To rzekłszy, cisnął krzesło wysoko w górę. Wylądowało w najgęstszym tłumie. Ludzie rzucili się, by zdobyć choć drzazgę z niego na pamiątkę. Mebel szybko został rozerwany i połamany na drobne części, a ci, którym dostały się rzemienne paski, zaczęli strzelać nimi nad głowami. Kiedy znów spojrzałem na trybunę, Celiusza już tam nie było. – Gdzie on zniknął? – szepnąłem. – Rozpłynął się w powietrzu – odrzekł Didiusz. – Jak czarownik. W chwilę potem kordon zbrojnych dotarł pod samą trybunę. Isaurykus wyglądał na rozzłoszczonego. – Unieważnić długi! Zniszczyć bankierów! – skandował tłum. Celiusza nigdzie nie było widać. Zerknąłem na Kasandrę, która wydawała się tak samo pochłonięta widowiskiem w dole jak my wszyscy. Zdawało mi się jednak, że na jej ustach

dostrzegam słaby, ledwie widoczny uśmieszek. Jeszcze kilka kamieni stuknęło o tarcze, ale tłum wielbicieli Celiusza po jego zniknięciu nie miał już powodu, by dalej tam tkwić, podobnie zresztą jak żołnierze. Ludzie z wolna zaczynali się rozchodzić. Kiedy znów podniosłem wzrok na Kasandrę, stwierdziłem, że oboje z Rupą zniknęli równie szybko i bez śladu jak dzisiejszy mówca. Porozmawiałem jeszcze przez chwilę z Didiuszem, po czym sam ruszyłem z powrotem. Czułem nieodpartą chęć pójścia znowu do jej mieszkania, ale po co miałbym to zrobić? Do tej pory rodzina musiała zauważyć moją nieobecność i dowiedzieć się o niepokojach na Forum. Bethesda na pewno się martwi. Pospieszyłem więc do domu, szykując się po drodze na nieprzyjemne powitanie. Kiedy jednak lekko zdyszany po wspinaczce na Palatyn przybyłem na miejsce, drzwi otworzyła mi Diana. Czoło miała zmarszczone z niepokoju, jak to często widywałem u jej matki. – Chyba nawarzyłem sobie piwa – powiedziałem. – Mama... – Mama się położyła – przerwała mi cicho. – W środku dnia? – zdziwiłem się. – Dostała zawrotów głowy, kiedy byliśmy na rynku. Czuła się tak źle, że musieliśmy natychmiast wracać do domu. Mam nadzieję, że to nic poważnego. Był to pierwszy symptom długotrwałego niedomagania, jakie od tamtej pory trapiło moją żonę i przez wiele miesięcy kładło się głębokim cieniem na naszym domu.

ROZDZIAŁ X

– Chyba się dość najadłeś tych nadziewanych daktyli u Antonii i nie musimy szukać posiłku przed naszą kolejną wizytą? – zagadnąłem Dawusa. – Ależ one były pyszne! – westchnął mój zięć. – Wierzę ci na słowo. Niestety, nasza gospodyni odebrała mi apetyt. – Zdaje się, że to bardzo nieszczęśliwa kobieta. – Typowe dla ciebie niedomówienie, Dawusie. Pewnie powinniśmy jej współczuć. Na pewno nie jest łatwo być żoną faceta w rodzaju Marka Antoniusza. – Nieszczęśliwa... – powtórzył w zamyśleniu – ...i zgorzkniała. Bardzo ostro mówiła o Kasandrze. Powiedziała, że sama by ją zabiła, gdyby ktoś jej w tym nie ubiegł. – Tak, Dawusie, słyszałem to. – To dokąd teraz pójdziemy, teściu? – Myślę, że pora złożyć wizytę pewnej znanej aktorce, która ma dom nieopodal Circus Maximus. Dawus kiwnął głową, po czym sięgnął za fałdy togi. Wyciągnął daktyla i wrzucił sobie do ust. Widząc, że gapię się na niego z szeroko otwartymi oczami, wyjaśnił: – Przepraszam, teściu, chcesz jednego? Mam jeszcze sporo. – Zięciu! Buchnąłeś cichaczem daktyle Antonii? – Powiedziała, żebym brał, ile chcę – powiedział przepraszająco. – Istotnie, tak się wyraziła. Powinieneś być adwokatem, Dawusie. Nawet sam Cycero nie podzieliłby zgrabniej włosa na czworo. Celu naszej wędrówki nie trzeba było długo szukać. Każdy Rzymianin wie, kim jest Kyteris, a wszyscy okoliczni mieszkańcy dobrze znają jej dom. Stara kobieta sprzedająca z kosza śliwki na sztuki (myślałby kto, że odlała je ze szczerego złota, tak były drogie) wskazała nam zasadniczy kierunek: szeroką aleję wzdłuż południowego muru cyrku. Po drodze minęliśmy trupę akrobatów ćwiczącą na ulicy ku uciesze dzieciarni. Z przeciwka nadszedł zespół ubranych na zielono i pokrytych pyłem woźniców rydwanów, z biczami owiniętymi na przedramionach i w przylegających do głów skórzanych czapkach. Spytałem

ich szefa o dokładniejsze wskazówki. Udzielił ich z całą powagą, ale kiedy odchodziliśmy, krzyknął za nami: – A uważajcie, żeby was Antoniusz nie przyłapał! – Albo ten stary, tłusty bankier! – dorzucił inny z woźniców i strzelił donośnie z bata, wywołując salwę śmiechu pozostałych. Jak powiedziała Antonia, dom wyglądał nawet szacownie. Stał przy małej i cichej bocznej uliczce, na której rósł ów figowiec, służący jej niewolnikowi za punkt obserwacyjny z widokiem na ogród Kyteris. Dawus zapukał do drzwi, a gdy oczekiwanie na odzew się przedłużało, skinąłem nań, by zrobił to jeszcze raz. Słońce stało już wysoko na niebie; najwyraźniej właścicielka posesji i wszyscy domownicy byli raczej nocnymi markami niż rannymi ptaszkami. W końcu otworzyła nam zaspana dziewoja o zapuchniętych oczach, uderzającej urodzie i w kompletnym nieładzie; jej długie, kasztanowe włosy opadały luźno poskręcanymi pasmami, a nocna tunika zsunęła się, odsłaniając kształtne ramię. Taka swoboda u służącej wiele mówi o całym domu. Nie ma w Rzymie wielu kobiet takich jak Kyteris: niewolnica z obcego kraju, która dzięki swej urodzie i przebiegłości uzyskała wyzwolenie, niezależność i majątek. Nie mając oparcia w rodzinie, w naturalny sposób otoczyła się niewolnikami, będącymi dla niej tyleż służbą, co przyjaciółmi, towarzyszami, którym mogła ufać i się zwierzać i którym dawała więcej swobód, niż wyniosła pani w rodzaju Antonii (czy Fulwii albo Terencji) mogła sobie w ogóle wyobrazić. Tak traktowani niewolnicy musieli do jakiegoś stopnia brać udział w rozwiązłym życiu swej pani, z którego słynęła na całe miasto, bawić się do późna, długo spać i bez skrępowania stawać przed gośćmi w dezabilu. Dziewczyna, która otworzyła nam drzwi, zmierzyła Dawusa od stóp do głów spojrzeniem mniej więcej takim, jakim on wcześniej ogarnął nadziewane daktyle u Antonii. Chociaż w końcu jej brązowe oczy spoczęły na mnie, jakby chciała w ten sposób okazać, że uważa starszego z gości za ważniejszego, miałem wyrażenie, że wcale mnie nie widzi, a w każdym razie nie przykuwam jej uwagi tak jak Dawus. Pomyślałbyś, że nie jestem mężczyzną, lecz własnym cieniem. Człowiek z wiekiem staje się coraz bardziej niewidzialny, aż nadchodzi czas, kiedy inni patrzą przez niego jak przez powietrze. A przecież... Kasandra mnie dostrzegła. Dla niej nie byłem niewidzialny; istniałem, żyłem, byłem z krwi i kości, pełen wigoru i czucia. Nie dziwota, że tak jej uległem, pozwoliłem sobie na tak głębokie oczarowanie... Z zamyślenia wyrwał mnie śmiech dziewczyny, ostry i głośny, lecz nie okrutny. – Wyglądasz mi na gościa, któremu przydałoby się trochę wina! – powiedziała, co dowodziło, że jednak mnie widzi; zapewne opisałaby mnie jako szarego, ponurego faceta w todze. – Tę ocenę pozostawię raczej twojej pani! – rzuciłem sucho. – Mojej pani? – Zaspana ślicznotka uniosła brwi.

Nagle zrozumiałem, że rozmawiam z samą Kyteris. I ona musiała dostrzec, że nagle mnie olśniło, roześmiała się bowiem znowu, ale szybko spoważniała. – Jesteś Gordianus, prawda? Widziałam cię na pogrzebie. Tego drugiego też... – To Dawus, mój zięć. – Znaczy, żonaty? – Zabrzmiało to raczej jak wyzwanie niż wyraz rozczarowania. – Lepiej wejdźcie do środka. Moich sąsiadów nieodmiennie fascynuje każdy, kto mnie odwiedza. Na pewno już was widzieli i pobiegli puścić w obieg kolejną plotkę na mój temat. Ich własne życie musi być potwornie nudne, skoro tak się interesują prostą Aleksandryjką, nie sądzisz? Niemal wciągnęła nas do westybulu i zatrzasnęła za nami drzwi. Przeszliśmy przez niewielkie atrium i dalej krótkim korytarzem. Mijane pokoje były małe, ale wspaniale urządzone. Nad położonym pośrodku domu ogrodem dominowała statua Wenus na cokole, nieco tylko mniejsza od naturalnych rozmiarów. W czterech rogach ogrodu stały posągi satyrów w stanie nie skrywanego podniecenia, częściowo ukryte w listowiu krzewów, jak gdyby śledziły boginię lub się na nią czaiły. Czy tak właśnie Kyteris postrzegała siebie i swoich zalotników? – Zastanawiasz się pewno, dlaczego sama wam otworzyłam drzwi? – spytała wesoło. – Wy, Rzymianie, zawsze taką wagę przywiązujecie do tych spraw, tak się upieracie przy sztucznej godności! Ale przestałbyś się dziwić, gdybyś wiedział, co biedni moi niewolnicy przeszli przez ostatnie parę dni! Po prostu wypada dać im trochę pospać rano. A czy to jeszcze jest rano? – Przystanęła przy Wenus i mrużąc oczy spojrzała w niebo. Rozejrzałem się wokoło; wszędzie widać było ślady szalonej zabawy. Krzesła i trójnożne stoliki stały lub leżały wszędzie, tu i tam walały się kubki i dzbanki po winie, oblepione przez podekscytowane muchy. Pod jedną ze ścian muzykanci porzucili instrumenty: tamburyny, grzechotki, flety i liry. U stóp jednego z satyrów chrapał w krzakach młody, przystojny niewolnik. – To jego zadaniem jest otwieranie drzwi gościom. – Kyteris podeszła do niego i myślałem, że wymierzy leniwemu słudze kopniaka, ona jednak tylko popatrzyła nań z czułym uśmiechem. – Taki z niego słodki faun. Nawet jego chrapanie brzmi rozkosznie, prawda? Stała tak nad nim przez chwilę, ale w końcu kilkakrotnie trąciła go delikatnie nogą, aż wreszcie się obudził i niezdarnie wstał, otrzepując liście z potarganych włosów. Zobaczywszy, że jego pani ma towarzystwo, bez słowa zabrał się do ustawiania trzech krzeseł w zacienionym miejscu, po czym zniknął we wnętrzu domu, cały czas trąc zaspane oczy. – Przynieś najlepszego falerna, Chryzyppusie! – krzyknęła za nim Kyteris. – Nie tego cienkusza, którego wczoraj podałam tej rozhulanej bandzie aktorów! Uśmiechnęła się do nas i gestem zaprosiła, byśmy usiedli, a potem zaczęła mi się bacznie przyglądać. Pod tym badawczym spojrzeniem poczułem się nawet nieswojo. – Tak, teraz rozumiem, co Kasandra w tobie widziała. To te nadzwyczajne oczy,

powiedziała mi kiedyś, jak u starego, mądrego króla z legendy. Czy zesztywniałem, a może się zarumieniłem? Kyteris zerknęła na Dawusa, potem znów na mnie i mruknęła: – Och, zdaje się, że popełniłam gafę. Musisz mi od razu powiedzieć, czy możemy rozmawiać swobodnie. Nie zwykłam trzymać języka za zębami, jeśli wyraźnie mnie o to nie poproszą. Może odeślesz twojego nachmurzonego zięcia poza zasięg słuchu? Choć szkoda by było... – Nie, Dawus może zostać. Nie ma sensu niczego ukrywać... po jej śmierci. Właśnie dlatego do ciebie przyszedłem. Musiałaś znać ją dość dobrze, skoro opowiedziała ci... o nas. Popatrzyła na mnie z ukosa. – Tak jak mówisz, ukrywanie czegokolwiek nie ma sensu. Z kim już o niej rozmawiałeś? – Zdążyłem odwiedzić kilka kobiet, które przyszły na pogrzeb. Terencję, Fulwię, Antonię... – Ha! Od tych kwok niewiele możesz się dowiedzieć. Chyba że to jedna z nich ją zamordowała. Kyteris zmarszczyła czoło i ściągnęła usta, ale od razu poweselała, kiedy Chryzyppus przyniósł dzbanek i trzy kubki. Nie chciało mi się pić, ale tylko głupiec odmówiłby, kiedy częstują go porządnym falernem, zwłaszcza w tych ciężkich czasach. Po chwili aromatyczne wino delikatnie szczypało mnie w język i napełniło mi głowę jak ciepła, miękka mgiełka. – Terencja i Fulwia twierdzą, że Kasandra była prawdziwą wróżbitką – powiedziałem. – Obie były pod jej wrażeniem. – Ale Antonia nie? – Antonia ma o niej całkiem odmienne zdanie. Uważa ją za oszustkę. – Tak? A co z jej proroczymi transami? – Zwykłe przedstawienia. W oczach Kyteris zapaliły się figlarne ogniki. – Antonia nie jest głupia, choć jej drogi mąż myśli inaczej. – Miała więc rację co do Kasandry? – Do pewnego stopnia tak. Zmarszczyłem brwi, co rozbawiło dziewczynę. Zdawała się delektować moim zdziwieniem. Jej uśmiech z wolna przeszedł w ziewnięcie; przeciągnęła się, unosząc ręce ponad głowę, co wiązało się z wielce intrygującym ruchem tułowia pod luźną tuniką. Nawet takie najprostsze gesty wykonywała z niewymuszoną gracją tancerki. Ten protekcjonalny uśmieszek mógłby mnie drażnić, ale dzięki niemu wyglądała jeszcze piękniej. Zerknąłem na kamienne postacie satyrów, patrzących pożądliwie na boginię, której nigdy nawet nie dotkną, i doznałem przypływu zrozumienia i współczucia dla biedaków. – Czy mam to wyjaśnić? – spytała Kyteris. – Byłbym ci za to wdzięczny – odrzekłem.

– Od czego mam zacząć? Chyba od Aleksandrii. Tam właśnie się poznałyśmy, kiedy byłyśmy jeszcze dziećmi. Jestem córką niewolnicy. Bardzo wcześnie ktoś rozpoznał we mnie talent do tańca i zostałam sprzedana właścicielowi trupy mimów. Nie jakiejś tam przeciętnej trupy, ale najstarszej i najsłynniejszej w Aleksandrii. Nasz pan zwykł mawiać, że jego przodkowie zabawiali Aleksandra Wielkiego. Och, ludzie w tym mieście zawsze przechwalają się czymś podobnym, ale trzeba przyznać, że historia tej trupy rozciąga się na całe pokolenia. Tańczyć, grać i recytować uczyli mnie najlepsi artyści Aleksandrii, a więc i na świecie. – A Kasandra? – Pan ją kupił i wprowadził do zespołu krótko po mnie. Byłam o nią okropnie zazdrosna. Wiesz co? Chyba pierwszy raz w życiu się do tego przyznałam. – Zazdrosna? Dlaczego? – Była o wiele bardziej utalentowana. We wszystkim! Nadzwyczajny talent. Mogła tak recytować Homera, że ludzie płakali ze wzruszenia, i tak grać bajkę Ezopa, że płakali ze śmiechu. Kiedy tańczyła, miało się wrażenie, że to muślin powiewa na wietrze. Umiała śpiewać jak słowik i to w jakimkolwiek języku, ponieważ uczyła się ich równie szybko, jak reszta zbierała klejnoty od wielbicieli na widowni. A wszystko to robiła bez najmniejszego wysiłku. Czułam się przy niej jak niezdarna, spocona i piskliwa kretynka. – Jakoś mi trudno w to uwierzyć, Kyteris. – To dlatego, że nigdy nie widziałeś nas występujących razem. – Musiałaś jej nienawidzić. – Nienawidzić? – Kyteris westchnęła ciężko. – Przeciwnie. Byłyśmy sobie w tamtych czasach bardzo, bardzo bliskie. To były piękne dni... – Nazywasz ją Kasandrą, ale przecież to nie mogło być jej prawdziwe imię. – To dziwne, ale już wtedy tak ją nazywaliśmy. – Uśmiechnęła się. – Masz jednak rację. Kiedy się u nas pojawiła, miała inne imię, ale już go nie pamiętam. Jakieś absolutnie niewymawialne sarmackie imię; pochodziła gdzieś z odległego brzegu Pontus Euxinus*. Nie minęło wiele czasu i zagrała rolę Kasandry w nowej historyjce napisanej przez pana, ot, taki dość wulgarny kawałek... wyobrażasz sobie Kasandrę w wersji komicznej? Ona jednak była zabawna. Zataczała się po całej scenie, zaczepiała inne postacie, wygłaszała rubaszne proroctwa i sypała aluzjami na temat miejskich notabli i samego króla Ptolemeusza. Ludziom się to tak podobało, że domagali się tego kawałka w każdym przedstawieniu. A sceniczne imię od tamtej pory przylgnęło do Kasandry i nikt już jej inaczej nie nazywał. – Kyteris urwała i zapatrzyła się w swój kubek. – Jak się zacznie, tak się już potem ciągnie. To dotyczy zwłaszcza nas, aktorów. Jeśli mamy szczęście, trafiamy na rolę, która nam pasuje, i gramy ją do oporu. Ja się zawsze specjalizowałam w rolach rozwiązłych kobiet i uwodzicielek. Popatrz, dokąd mnie to doprowadziło! Kasandra zaś grała... Kasandrę. Pewnie tak samo było * Morze Czarne.

z tobą, Gordianusie. Czy Poszukiwacz to nie taka właśnie rola, którą zacząłeś grać w młodości, stopniowo doprowadziłeś do doskonałości i którą będziesz grał do końca? – Być może. Ale jeżeli gram rolę, to gdzie jest autor? Chętnie bym złożył zażalenie na te wszystkie paskudne niespodzianki, którymi mnie obrzuca. – Zażalenie? Powinieneś być wdzięczny za życie pełne niespodzianek! To dzięki nim zachowujesz bystrość. Chyba nie chciałbyś spleśnieć, grając swoją życiową rolę? – Zaśmiała się, po czym westchnęła. – Ale mieliśmy rozmawiać o Kasandrze. Jaka szkoda, że kobietom nie wolno być prawdziwymi aktorkami i grać w greckich tragediach czy choćby w głupawych rzymskich komedyjkach! Mogą to robić tylko mężczyźni. Nieważne, czy chodzi o rolę butnego wodza, czy dziewiczej bogini – pod maską zawsze kryje się facet. Nam wolno tylko tańczyć albo grać w humorystycznych scenkach na ulicy. Uważam, że to zbrodnia. Kiedy pomyślę, co nasza Kasandra mogłaby osiągnąć w wielkich kobiecych rolach... jako Antygona Sofoklesa czy Medea Eurypidesa... Albo Klitajmestra Ajschylosa! Tylko sobie wyobraź! Zmroziłaby ci krew w żyłach. Silni mężowie zmykaliby z teatru jak zające. Być może właśnie dlatego nie dopuszcza się aktorek na scenę; efekt byłby zbyt niepokojący dla was, mężczyzn, na widowni... i zbyt inspirujący dla kobiet. Ale i tak nam, aktorkom, czasami udaje się znaleźć rolę, która prowadzi nas tam, gdzie chcemy się znaleźć. Musimy tylko same ją sobie stworzyć i grać dzień za dniem, w życiu, zamiast na scenie. Ja tak zrobiłam, podobnie jak Kasandra. – Aż jej rola ją zabiła – powiedziałem. – Poznałyście się zatem w Aleksandrii. Co było potem? – Potem zjawił się stary poczciwy Wolumniusz. Tłusty, słodki, niewiarygodnie bogaty Wolumniuszek. Było to pięć lat temu... tak, prawie co do dnia. Przyjechał do Aleksandrii w interesach i przypadkiem znalazł się ze swym orszakiem, w dzielnicy Rakotis, gdzie akurat występowaliśmy niedaleko świątyni Serapisa. Od razu rzucił mi się w oczy; obracał na palcach złote pierścienie, trącał złote łańcuchy na szyi i patrzył na mnie tak, jak kot obserwuje wróbla śmigającego między drzewami. Tego dnia zagrałam tak, jak jeszcze nigdy w życiu. Odstawiałam taniec siedmiu szat, po kolei je zdejmując; ot, taka szczypta pieprzu dla ożywienia publiki. Oczywiście zdejmuje się tylko sześć. Na tym to właśnie polega: trzeba podkręcić widownię i zatrzymać na przedstawieniu, dać im nadzieję na więcej. Tego dnia jednak nie poprzestałam na sześciu. Zdjęłam także siódmą. – Kyteris roześmiała się na to wspomnienie. – Wolumniuszowi o mało oczy nie wypadły z głowy! A nasz biedny pan prawie dostał apopleksji. Nawet w Aleksandrii kobietom nie wolno tańczyć nago w miejscach publicznych, a władze miejskie ciągle szukały pretekstu, aby zamknąć naszą trupę. Zagrałam o całą stawkę i wygrałam. Następnego dnia miałam nowego pana. Kiedy Wolumniusz odpływał z powrotem do Rzymu, byłam z nim i ani się obejrzałam na Aleksandrię. – A teraz zostałaś wyzwolona. – Tak. Dopomógł mi w tym Antoniusz. Mam wciąż pewne... zobowiązania kontraktowe

wobec Wolumniusza, ale ten dom i wszystko, co się w nim znajduje, należy do mnie. – Kyteris parsknęła wzgardliwie. – Nie dziwota, że kobiety w rodzaju Antonii mnie tak nienawidzą. Cóż ona kiedykolwiek osiągnęła samodzielnie? Wszystko jej samo przyszło dzięki rodowi i nazwisku. Nie umiała nawet znaleźć sobie męża spoza rodziny! Gdybym wiodła takie ograniczone życie, czułabym się jak złapana w pułapkę. Nie, ja idę przez życie o własnych siłach, wykorzystując to, co dostałam od bogów. – A co z Kasandrą? – W pożegnaniu z Aleksandrią to było dla mnie najcięższe: rozstać się z Kasandrą. Obie się rozpłakałyśmy. Byłam pewna, że już nigdy jej nie zobaczę. Kiedy jest się młodym, świat wydaje się taki wielki, tak łatwo się w nim zgubić. Ale potem okazuje się, że nie jest tak źle, co? Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu. Ja przybyłam jedną, Kasandrą inną. Na początku roku zaczęłam słyszeć plotki, że na Forum pojawiła się wariatka z darem widzenia przyszłości. Nazywano ją Kasandrą. Pomyślałam sobie: czyżby to była moja Kasandrą? Zapakowałam się do tej fikuśnej lektyki od Antoniusza i ruszyłam na zwiady. I co się okazało? Oczywiście to była ona. Stała pod świątynią Westy w poszarpanej tunice, mamrocząc coś do siebie i wyciągając rękę po jałmużnę. Co ona, na Hades, knuje, pytałam się w duchu, ale zaczęłam się martwić nie na żarty. A co, jeśli ona naprawdę zwariowała? Może wbiła sobie do głowy, że naprawdę jest Homerową bohaterką? Kto wie, może bogowie ją ukarali, spojrzeli na nią z góry, zobaczyli, jak kpi sobie z trojańskiej księżniczki nawiedzonej przez Apolla i za tę zuchwałość zesłali jej szaleństwo? Połowa wariatów i fanatyków religijnych świata ściąga do Rzymu; dlaczego nie miała tego zrobić i Kasandra, jeżeli dotknęła ją choroba? Widzisz... – Kyteris urwała i popatrzyła na mnie z wahaniem. – Nawet dzisiaj, po tylu latach, niełatwo mi o tym mówić. Obie byłyśmy takie młode... Przyrzekłam jej, że nikomu nie powiem. Zawsze tak się bała, że przytrafi jej się to na scenie i że jej dolegliwość wyjdzie na jaw... – Jej sekret już nie ma znaczenia – przypomniałem. – Masz rację. Powiem ci. Kasandra miewała nagłe omdlenia. Wtedy w Aleksandrii zdarzyło się to tylko dwa razy, a w każdym razie nie wiadomo mi o innych przypadkach. I tak jednak było to przerażające. Nigdy nie zapomnę pierwszego takiego zdarzenia. Byłyśmy same w naszym pokoju w domu pana. Gadałyśmy, śmiałyśmy się... i wtem ona pada jak długa. To było niesamowite, jak gdyby wielka niewidzialna ręka przycisnęła ją do podłogi, a ona wiła się i rzucała, chcąc się wydostać. Oczy uciekły jej gdzieś do tyłu, na usta wystąpiła piana. Mamrotała coś niezrozumiale. Byłam na tyle przytomna, że wcisnęłam jej coś w usta, żeby nie przygryzła języka, i starałam się ją jak najmocniej przytrzymywać, żeby sobie czegoś nie zrobiła. Kiedy atak minął, z wolna odzyskiwała zmysły. Niczego nie pamiętała. Powiedziałam jej, co się stało. Przyznała się, że już się jej to zdarzało, i błagała, żebym nikomu o tym nie mówiła. Ja uważałam, że pan powinien się o tym dowiedzieć, bo prędzej czy później takie coś musi się wydać. Ona jednak kazała mi przysiąc, że nic nie powiem. Miała nadzieję, że to się

już nigdy nie zdarzy. Jednak się zdarzyło przynajmniej raz, zanim wyjechałam z Aleksandrii. Też byłyśmy wtedy same w pokoju i nikt oprócz mnie tego nie widział. – Kyteris przez chwilę przyglądała mi się w milczeniu, po czym rzekła: – To nie jest dla ciebie zaskoczeniem, Gordianusie. Czy coś podobnego przytrafiło się Kasandrze podczas jednej z twoich wizyt? Opowiadała mi o tobie i wiem, że byłeś u niej parę razy. Nabrałem powietrza. Postanowiłem zignorować pytanie. – Przypomniało mi się coś, co mój syn... – W porę się powstrzymałem, by nie wypowiedzieć imienia Metona. – Coś, co kiedyś mi mówiono o Cezarze. Za młodu przez jakiś czas cierpiał na podobną przypadłość. On również starał się trzymać to w tajemnicy. Z czasem ataki zdarzały się coraz rzadziej, a w końcu zupełnie ustąpiły. Jakiś kapłan powiedział mu kiedyś, że były one oznaką łaski bogów. Sam Cezar był zdania, że spowodował je cios w głowę, jaki otrzymał od piratów, którzy go porwali we wczesnej młodości. Kyteris zastanawiała się chwilę. – Nie wiem, czemu Kasandra przypisywała swoje omdlenia – powiedziała. – Kiedy jednak zobaczyłam ją tu, w Rzymie, przypomniałam sobie o jej chorobie i zaczęło mnie to nurtować. Być może wszystko, co ludzie o niej pletli, było prawdą; może rzeczywiście jej wizje przyszłości nie były ani aktorstwem, ani wytworem jej wyobraźni, ale w istocie ulegała boskim natchnieniom? Dlaczego nie? Przecież te ataki epilepsji w Aleksandrii mogły być tylko zapowiedzią daru proroczego, jaki od tamtej pory się w niej rozwinął. Jak było naprawdę? Może przez lata, które minęły od naszego rozstania, naprawdę stała się wróżbitką i w jakiś sposób wylądowała w Rzymie, gdzie utrzymuje się z jałmużny? Pamiętałam dobrze tę Kasandrę, którą znałam i kochałam w Egipcie, musiałam więc odkryć prawdę. Kazałam tragarzom podejść do niej bliżej. Widziałam ją przez muślinowe zasłonki na wyciągnięcie ręki, ale sama byłam dla niej niewidoczna. A jednak, zanim jeszcze sięgnęłam, by je rozsunąć, ona odwróciła się w moją stronę i wypowiedziała moje imię. Ale mną to wstrząsnęło! Przeszył mnie taki dreszcz, że przez chwilę się wahałam, czy odchylić zasłonkę. Zrobiłam to w końcu, ale ręka mi wprost dygotała. Kiedy jednak ją zobaczyłam, cały strach uleciał. Uśmiechała się, była potargana i brudna, ale ta sama. Kasandra z Aleksandrii. Roześmiałam się i wciągnęłam ją do lektyki. Zasunęłam szczelnie zasłonki i kazałam się zawieźć do domu. Tego wieczoru piłyśmy falerna i gadałyśmy aż do świtu. – I co ci powiedziała? – spytałem. – Które z twoich nadziei czy niepokojów okazały się prawdziwe? Szaleństwo? Wyobraźnia? Aktorstwo? A może jeszcze coś innego? Kyteris się uśmiechnęła, ale zmarszczyła brwi. – Chciałabym to wiedzieć! – Ale skoro to była ta Kasandra, którą znałaś i kochałaś... i gadałyście całą noc... – Gadałyśmy o starych czasach w Egipcie. O moich losach od chwili przybycia do Rzymu. O Antoniuszu i Antonii, o Cezarze i Pompejuszu, o stanie rzeczy w ogóle. Kiedy jednak rozmowa schodziła na nią, na to, jak i po co znalazła się w Rzymie... Kasandra

otaczała się szczelnym welonem tajemnicy. – Pozwoliłaś jej na to? – Uszanowałam to. Było jasne, że nie oszalała, to znaczy, nie straciła tej iskry, jaką zawsze w sobie miała. Ale czy dotknięcie boga dało jej zdolność widzenia przyszłości, czy tylko grała wymyśloną przez siebie rolę? Przybyła do Rzymu z własnej inicjatywy, czy też ktoś ją tu sprowadził dla swoich celów? Nie powiem ci, bo sama nie wiem. W każdym razie nie na pewno. Pytałam ją... namawiałam, kusiłam, nawet błagałam, ale nie chciała mi nic powiedzieć. Odpowiadała tylko, że kiedyś wszystkiego się dowiem, ale na razie najlepiej będzie, jeśli jej sprawy pozostaną dla mnie tajemnicą, a ja nikomu nie wyjawię niczego, co wiem o jej przeszłości. W końcu zgodziłam się z nią i przestałam się naprzykrzać. Kobieta musi mieć swoje sekrety. Ja sama mam ich parę, więc dlaczego nie Kasandra? Tajemniczość to czasami jedyna siła, jaką kobieta dysponuje na tym świecie. Skinąłem powoli głową. – A od tamtej długiej, przegadanej nocy spotykałyście się jeszcze? – Być może... – Kyteris się zawahała. – Wiadomo mi, że widziałaś się z nią przynajmniej raz, pod koniec marca. Przyszła tutaj prosto od Antonii. – A skąd to wiesz, Poszukiwaczu? Nie, nie mów. Antonia kazała ją śledzić, prawda. Podejrzliwa harpia! Odchrząknąłem. – Mogłabyś poprosić sąsiada, żeby przyciął gałęzie tego dużego figowca przed domem. Zwinny gość potrafiłby wspiąć się po nim na jego dach, skąd miałby dobry widok na twój ogród. Spojrzałem w górę i stwierdziłem, że ponad linią dachu istotnie widać stąd fragment sąsiedniego domu. Kyteris poszła za moim wzrokiem i kiwnęła głową. – Rozumiem. A czy taki obserwator mógłby też słyszeć stamtąd każde wypowiadane tutaj słowo? – Wygląda na to, że nie. – Dzięki Wenus choć za to! – O czym, u licha, rozmawiałyście wtedy? Dziewczyna stuknęła długim paznokciem o kubek: sygnał dla Chryzipposa, który stał w przeciwległym rogu ogrodu. Niewolnik podszedł i dolał jej falerna. Wypiła łyk i przez długą chwilę milczała. W końcu się uśmiechnęła i rzekła: – Dobrze, powiem ci. Musisz jednak przysiąc na Wenus, że przenigdy nie wyjawisz tego Antonii. Popatrzcie na jej posąg i przysięgajcie obydwaj! Dawus zerknął na mnie pytająco. – Przysięgam na Wenus – powiedziałem cicho, a zięć poszedł za moim przykładem. Kyteris wybuchnęła śmiechem.

– Tak naprawdę to aż mnie paliło, żeby komuś to opowiedzieć, więc równie dobrze możesz to być ty. Widzisz, mimo że Kasandra nie chciała mi wyjawić, do czego zmierza, miałam pewne podejrzenia i wiedziałam, że może chodzić o coś... no, chytrego. Zawarłam więc z nią układ. – Układ? – Zgodziłam się nie nękać jej więcej pytaniami i zachować w tajemnicy jej pochodzenie, pod warunkiem że wyświadczy mi drobną przysługę. Powinnam właściwie powiedzieć: odegra dla mnie przedstawienie. – Jakie? – Antonia należy do tych kobiet, które nie pominą jakiejkolwiek aktualnej mody, czy chodzi o nową fryzurę, czy o kult jakiejś egzotycznej bogini. Wiedziałam, że prędzej czy później musi poszukać Kasandry i kazać sobie wróżyć. No cóż... nie mogłam się oprzeć okazji, by zmącić jej humor. – Namówiłaś więc Kasandrę, żeby zaniosła jej fałszywe proroctwo? – Obawiam się, że tak. Czy postąpiłam strasznie źle? Powiedziałam Kasandrze: zrób to na ponuro. Oznajmij jej, że w końcu nie tylko Antoniusz ją porzuci, lecz i Dolabella, a ona się zestarzeje, nie mając innego towarzystwa oprócz tej swojej jędzowatej córci. Dlatego Kasandra przyszła do mnie prosto od niej. Doniosła mi, że Antonia w końcu zażądała od niej wróżby, i dostała to, co chciała. Setnie się obie ubawiłyśmy. – Aha. Tylko że Antonia kazała śledzić Kasandrę, dowiedziała się o waszej znajomości i skojarzyła to z twoim dawnym zawodem. Ona nie jest głupia, Kyteris. Obawiam się, że przejrzała waszą intrygę. – Szkoda. Ale i tak myślę, że porządnie nią potrząsnęłyśmy, choć na krótko. – Być może. Ale kiedy już Antonia się domyśliła, że Kasandra jest aktorką i oszustką, przyjęła jeszcze jedno założenie. Uważa, że była także zawodową szantażystką. – Niewykluczone. – Kyteris zacisnęła usta. – Sama się nad taką ewentualnością zastanawiałam, ale doszłam do wniosku, że to niemożliwe. Kasandra, którą znałam w Aleksandrii, nie miała charakteru szantażystki. Nie było w niej takiego okrucieństwa. – Ludzie się zmieniają. – Nie, Gordianusie, ludzie się nigdy nie zmieniają, tylko ich role. Kasandra zaś byłaby źle obsadzona w takiej roli. Co prawda nie mogę tego zupełnie wykluczyć. – Skoro Antonia uważała Kasandrę za szantażystkę, mógł tak sądzić i ktoś inny. Niezależnie od tego, czy to prawda, mogłoby to stanowić wystarczający motyw do jej uśmiercenia. Co wiesz o jej śmierci, Kyteris? – Tylko to, co wszyscy: że upadła na rynku i zmarła na twoich rękach. Kiedy dotarła do mnie ta wieść, rozpłakałam się. Biedna Kasandra! Plotka mówi, że została otruta. Tak było? Znając jej przeszłość, nie mogłam się nie zastanawiać, czy to nie kolejny atak epilepsji okazał się dla niej za silny. Czy dlatego umarła?

Pokręciłem głową. – Nie, ona naprawdę została otruta. Ktoś zamordował Kasandrę. Masz jakiekolwiek podejrzenie, kto to mógł zrobić? – Poza Antonia? Nie. – A co możesz mi powiedzieć o Rupie? – Drogi, kochany Rupa... – Kyteris się uśmiechnęła. – Spodziewałam się go zobaczyć na pogrzebie Kasandry, ale nie przyszedł, prawda? – Nie. Nie był też u mnie w domu, żeby ją pożegnać. Zupełnie jakby się pod ziemię zapadł. – Ja go z całą pewnością nie widziałam. Musi się ukrywać w obawie, że spotka go los Kasandry. Biedaczek. Trudno sobie wyobrazić, jak sobie bez niej poradzi. Tak się oboje kochali... – Kim on dla niej był? – spytałem, marszcząc brwi. – To młodszy brat Kasandry. Nie widziałeś, jak są do siebie podobni? Był z nią, kiedy dołączyła do naszej trupy w Aleksandrii. Pan wolał kupić ich oboje, niż rozdzielać rodzeństwo. Mądre posunięcie z jego strony, bo Kasandra bardzo by przeżyła rozłąkę. Rupa zarabiał na siebie, nawet trochę grał na scenie. Oczywiście nic, co wymagałoby choć trochę talentu czy nawet paru słów tekstu. Zawsze był duży, nawet jako dziecko, grał więc milczących strażników, mocarnych gladiatorów albo jakieś potwory. Był bardzo przekonujący jako cyklop w naszym kawałku o Ulissesie. Ja grałam w nim Kirke, a Kasandra Kalipso... Westchnąłem. – Zawsze myślałem, że Rupa był jej ochroniarzem. – Bo był. Ale na ogół to ona jego chroniła. Tak było zawsze. Rupa może jest duży i silny, ale nie daje sobie rady w świecie. Jego niemota jeszcze to pogłębia. Od dzieciństwa Kasandra się nim opiekowała. Nie byłam zaskoczona, kiedy mi powiedziała, że zabrała go z sobą do Rzymu. W Aleksandrii sam by nie przeżył. Nie wiem, jak sobie teraz radzi. A może... – Co ci przyszło na myśl? – Może i on nie żyje? – dokończyła cicho. Z westybulu dobiegło pukanie do drzwi frontowych. Chryzippos poszedł otworzyć i po chwili wrócił, anonsując przybycie Wolumniusza. Kyteris wydała z siebie westchnienie ni to zniecierpliwienia, ni to pobłażania. – Powiedz mu, żeby zostawił swą armię ochroniarzy na zewnątrz, a potem go wprowadź. W chwilę potem do ogrodu wtoczył się korpulentny mężczyzna. Znany ze słabości do krzykliwej biżuterii bankier Wolumniusz nie miał na sobie tym razem żadnej bransolety, łańcucha czy choćby pierścienia poza prostym żelaznym, oznaką godności obywatela. W takich burzliwych czasach nawet tak lubujący się w ostentacji człowiek jak on wolał nie obnosić się z bogactwem na ulicach.

– Kyteris, mój pączuszku różany! – wykrzyknął. Dziewczyna wstała na powitanie i podstawiła policzek pod pocałunek mięsistych warg. – Ale widzę, że masz gości. – Wolumniusz zerknął na nas krzywo. Podniosłem się i gestem nakazałem to samo Dawusowi. – Gordianus i jego zięć właśnie zbierali się do odejścia – wyjaśniła gospodyni. – Gordianus? Znam to imię. Czy my się znamy? – Nie – odrzekłem sucho. – Ale mam interesy z twoimi agentami. – Ach, tak. Jesteś jednym z tych dobrych obywateli, którym w ostatnich miesiącach podałem pomocną dłoń. Mogę się tylko cieszyć, że w tak ciężkich czasach przydaję się na coś tak wielu moim rodakom. Mój dług u Wolumniusza, jakkolwiek dla mnie przytłaczający, jest z pewnością tak nieznaczny w jego księgach, że byłem zaskoczony, iż w ogóle o nim wie. Czy jego agenci informują go o każdej, nawet najdrobniejszej pożyczce, której udzielają w jego imieniu? Możliwe. Ludzie powiadają, że do każdego sesterca, który opuszcza jego chciwą dłoń, uwiązana jest niewidzialna nitka. – Jestem ci wdzięczny za pomoc, Wolumniuszu – powiedziałem. – A jeszcze bardziej za okazywaną mi cierpliwość. Czasy są takie, że nawet uczciwi obywatele nie zawsze mogą wypełnić swoje zobowiązania, przynajmniej przez jakiś czas. – Rzeczywiście, obywatelu, cierpliwość to cnota... do pewnego stopnia. Moja zaś potrwa tylko, dopóki to przeklęte zamieszanie z powodu Celiusza i Milona nie znajdzie rozwiązania. Potem, kiedy wszystko wróci do normy... – Wzruszył ramionami. – Zobowiązania kiedyś muszą zostać wypełnione, porządek przywrócony, prawa własności uszanowane, a długi spłacone. Tako rzecze mądry Cezar. – Wolumniusz się uśmiechnął, ujął drobną dłoń Kyteris i złożył na niej łakomy pocałunek. W tej jednej chwili pojąłem, dlaczego na prośbę zadurzonego Antoniusza zgodził się wyzwolić Kyteris. Zadowolenie zausznika Cezara w prosty sposób przekłada się na łaskę samego imperatora. Wypuszczenie z rąk tej dziewczyny było dla bankiera ni mniej, ni więcej, jak tylko inwestycją. – Jak nasza gospodyni powiedziała, właśnie mieliśmy zamiar ją pożegnać – oznajmiłem głośno. – Do widzenia, Kyteris. Pokój z tobą, Wolumniuszu. – I z tobą, obywatelu. Bądź mądry i radź sobie jak najlepiej... żebyś mógł spłacić dług, kiedy nadejdzie dzień rozliczenia.

ROZDZIAŁ XI

Moje piąte spotkanie z Kasandrą nastąpiło w maju. Od nieudanej próby aresztowania Marka Celiusza i jego ucieczki upłynął prawie miesiąc, ale w Rzymie wciąż wrzało. Plotki krążyły gęsto. Niektórzy mówili, że Celiusz udał się do Cezara, ale trudno było w to uwierzyć po tych wszystkich insynuacjach, jakich dopuścił się wobec niego w swoich przemowach. Owszem, paliwoda z niego, ale chyba nie na tyle, żeby próbował na nowo wkręcić się w łaski imperatora, posługując się samym tylko wdziękiem osobistym. Według innych Celiuszowi wcale nie udało się uciec, został uwięziony i teraz trzymają go w jakimś tajnym miejscu, a Isaurykus się zastanawia, co z nim począć. Oczywiście nie brakowało pogłosek o tym, że Celiusz uniknął aresztowania, ale wciąż ukrywa się w mieście z bandą spiskowców, z którymi knuł zamordowanie wszystkich urzędników miejskich wraz z większością senatorów. Mówiono też, że wyjechał na południe z zamiarem uwolnienia gladiatorów ze szkoły na stokach Wezuwiusza, aby wrócić z nimi do Rzymu i rozpocząć masakrę. Inni przeczyli temu, twierdząc, że wyruszył na północ i próbuje przekonać różne miasta do swojej sprawy, dopóki nie nabierze pewności siebie i pomaszeruje na Rzym z armią ochotników. Hieronimus zacytował wypowiedzianą na Forum opinię Wolkacjusza, przywódcy pompejańskiej frakcji w naszym kółku jałowych dyskutantów: „Jeśli Celiuszowi się uda, to wkrótce rzymski motłoch będzie kopał po ulicach głowy kamieniczników i bankierów”. Była jeszcze inna plotka, według której Marek Celiusz chce połączyć siły ze swym starym przyjacielem Milonem i obydwaj wtedy opanują całą Italię. Dla mnie była to najbzdurniejsza ze wszystkich spekulacji. Za czasów, kiedy Celiusz był protegowanym Cycerona, istotnie przyjaźnił się z Milonem, ale w ostatnich latach ich poglądy polityczne rozjechały się tak mocno, że nie wydawało się prawdopodobne ich ponowne połączenie pod wspólnym sztandarem. Zanim go zmuszono do opuszczenia Rzymu, Tytus Anniusz Milo był człowiekiem, który załatwiał za optymatów wszelkie brudne sprawy. Klodiusz rządził bandami ulicznymi służącymi popularom, gangi Milona były do dyspozycji. Kiedy któryś z konserwatywnych urzędników chciał rozpędzić demonstrację opozycji albo kiedy potrzebował ludzi do

urządzenia własnej demonstracji na Forum, jak w dym szedł do Milona, a ten już umiał zorganizować gniewny tłum, las pięści, często okrwawionych, i spowodować paręnaście urazów głowy u przeciwników. Pompejusz, który nie lubił się stykać z polityczną rzeczywistością na poziomie ulicy, scedował na Milona tę sferę swoich działań. Cycero był dla Tytusa Anniusza jak troskliwy ojciec; widział w nim swoje brutalne alter ego, zbrojne ramię, którym sam sterował. Optymaci hojnie wynagradzali Milona za świadczone usługi, przyjęli go do swego kręgu i postawili na drodze ku wielkim osiągnięciom. Po poślubieniu Fausty Kornelii, córki zmarłego dyktatora Sulli, jego awans do najwyższych sfer rzymskiej klasy rządzącej wydawał się pewny. A potem wszystko runęło. Na Via Appia, zaledwie o parę mil od Rzymu, Klodiusz został zamordowany w potyczce z ludźmi Milona. Ich przywódca i jego żona byli obecni na miejscu zbrodni, a czy Milo dosłownie ubrudził sobie ręce krwią Klodiusza, czy nie, wina spadła na niego. Rozjuszeni stronnicy zamordowanego spalili budynek senatu i domagali się głowy winnego. Pompejusz, do którego senat zwrócił się z prośbą o przywrócenie porządku publicznego, postawił Milona przed sądem i nie kiwnął palcem, by mu pomóc. Optymaci umyli ręce. Cycero, lojalny do końca, podjął się jego obrony, ale jego wysiłki spełzły na niczym; tłum go zakrzyczał i nie dopuścił do wygłoszenia mowy. Milo uciekł z Rzymu wraz ze sporym oddziałem zaprawionych w boju gladiatorów, zanim jeszcze ogłoszony został werdykt skazujący, i osiadł w greckiej kolonii Massilia na wybrzeżu Galii, miejscu schronienia wielu rzymskich wygnańców. Pozostawił wielki majątek, który niezwłocznie skonfiskowano, gorzko rozczarowaną małżeństwem żonę, która najwyraźniej rada była się go pozbyć, i bezpowrotnie podzielone miasto. Z perspektywy czasu morderstwo Klodiusza i proces Milona wydawały mi się ostatnim tchem ginącej republiki i początkiem końca ustroju konstytucyjnego Rzymu. Na pewno zaś oznaczały koniec samego Milona. Nawet w ogniu wojny domowej nie było najmniejszych wątpliwości, że jego kariera legła w gruzach. Kiedy Cezar zdobył Massilię, ogłosił amnestię dla wszystkich tamtejszych rzymskich banitów, z jednym rzucającym się w oczy wyjątkiem: Tytusa Anniusza Milona. Opuszczony przez Pompejusza i odtrącony przez Cezara, Milo zniknął z rzymskiej sceny politycznej na dobre. Teraz do miasta zaczynały docierać plotki o jego ucieczce z Massilii, pomimo ścisłych rozkazów wydanych przez Cezara pozostawionemu tam garnizonowi, aby nie wypuszczać go z miasta. Milo nie tylko uszedł czujności żołnierzy, ale jeszcze zabrał ze sobą swoich gladiatorów, którzy towarzyszyli mu na wygnaniu. Jeszcze dziwniejsze wieści dotyczyły jego rzekomego sojuszu z Markiem Celiuszem. Cała kariera Milona była oparta na służbie interesom najbardziej konserwatywnej grupy wśród rzymskich elit. Pomysł, że mógłby on połączyć siły z Celiuszem, samozwańczym przywódcą mas ludowych, był śmiechu wart. A może nie do końca? W takich czasach stare przyjaźnie i więzi zaufania mogą się liczyć bardziej niż rozbieżność politycznych filozofii, a ludzie tak zdesperowani jak Milo i Celiusz mogą się sprzymierzać z każdym, kto wyrazi na to ochotę. Jakie w końcu zobowiązania ma

Tytus Anniusz względem optymatów czy Pompejusza? Podczas kryzysu pogłębiającego się po śmierci Klodiusza, odrzucili go niczym rozżarzony węgiel. W moim domu wszystkie inne sprawy odsunęła w cień choroba Bethesdy. Jej charakter i ewentualne lekarstwo były równie nieuchwytne jak miejsce pobytu i plany na przyszłość Marka Celiusza. Musiałem brać nowe pożyczki od Wolumniusza, żeby opłacić lekarzy. Przychodzili, badali jej język, oglądali stolec, uciskali najróżniejsze miejsca na jej ciele, po czym przepisywali takie czy inne terapie, a wszystko to pociągało za sobą koszty. Brnąłem coraz głębiej w długi, ale nic nie pomagało. Bethesda miewała gorsze i lepsze dni, ale coraz częściej i dłużej pozostawała w łóżku. Symptomy nie były wyraźne. Nie czuła bólu, nie miała wysypki, nie trapiły jej wymioty ani biegunki. Po prostu czuła się słabo i nieswojo; „jakby w obcej skórze”, jak sama to określiła. Czasami miewała zawroty głowy, innym razem duszności. Nie pokładała wiary w lekarzy i ich recepty. Kiedy któregoś z nich ugryzła, bo za mocno ścisnął jej język, powiedziałem konowałowi, że ma szczęście, bo wychodzi z mojego domu z wszystkimi palcami. Zdecydowałem wtedy już więcej nie sprowadzać żadnych medyków. Dom przypomina ludzkie ciało. Ma głowę, serce i samopoczucie, które zależy od harmonii między różnymi częściami. Samopoczucie mojego domostwa zmieniało się z dnia na dzień w rytm nadawany przez Bethesdę. Kiedy miała zły dzień, wszyscy wpadaliśmy w ponury nastrój i ogarniały nas złe przeczucia. Kiedy czuła się lepiej, dom się ożywiał ostrożnym optymizmem. W miarę upływu czasu złe dni zdarzały się częściej, nadzieja więdła, a w końcu nawet dobre dni naznaczone były piętnem głębokiego niepokoju. Aby sprawić żonie przyjemność, starałem się spędzać w domu jak najwięcej czasu. Przez długie godziny nie robiłem nic innego, jak tylko przesiadywałem z nią w ogrodzie, trzymałem ją za rękę i oboje snuliśmy wspomnienia. Znalazłem ją w Aleksandrii. Byłem wtedy młody, nie miałem swojego miejsca na świecie; ona była niewolnicą, ledwie wyrosłą z dzieciństwa. Zakochałem się w niej beznadziejnie od pierwszego wejrzenia, jak tylko może się to przytrafić w młodości. Za wszelką cenę chciałem ją kupić i udało mi się. Kiedy wróciłem do Rzymu, Bethesda była ze mną. Dopiero jednak kiedy była w ciąży z Dianą, wyzwoliłem ją i ożeniłem się z nią, aby nasza córka urodziła się jako wolna obywatelka, Czemu tak długo z tym zwlekałem? Po części z obawy, że tak dramatyczna zmiana w jej pozycji może spowodować zaburzenia w naszym związku; miała nade mną już wystarczająco dużo władzy jako niewolnica! Nasze małżeństwo i narodziny córki zacieśniły tylko więź między nami, natomiast wolność umocniła charakter Bethesdy pod każdym względem. Jej upór zamienił się w silną wolę, jej narowistość w pełne temperamentu zdecydowanie. Czy te zmiany zaszły w niej samej, czy tylko w moim postrzeganiu? Nie wiedziałem; Bethesda była zaś ostatnią osobą, którą mógłbym o to zapytać. Paradoks i ironia absolutnie jej nie pociągały. Podczas takich rozmów o przeszłości nie wymienialiśmy uwag na temat subtelności

stanów duszy ani o tym, jak coś się zmienia, a jednocześnie pozostaje takie samo. Nasze wspomnienia stanowiły raczej długi, wspólny katalog ludzi, miejsc, zdarzeń i rzeczy. Czerpaliśmy niekłamaną przyjemność z samego wydobywania ich z głębin pamięci. – Pamiętasz ogień na latarni Faros? – pytała na przykład. – Jak siedzieliśmy na pokładzie statku wypływającego z Aleksandrii i patrzyliśmy, jak z wolna ginie w mroku? – Jasne, że pamiętam. To była ciepła noc, ale ty drżałaś, więc tuliłem cię do siebie. – Drżałam, bo bałam się tego wyjazdu. Myślałam, że Rzym mnie połknie jak jakiś potwór. Roześmiałem się. – Pamiętasz, jakie wstrętne było jedzenie na tym statku? Chleb jak cegła, suszone figi nasiąknięte słoną wodą... – Nie to, co nasz ostatni posiłek w Aleksandrii. Pamiętasz... – ...Ten mały sklepik na rogu, gdzie sprzedawali sezamowe ciastka moczone w winie i miodzie? Ślinka mi cieknie na samo wspomnienie! – A tę śmieszną kobietę, która prowadziła sklep? Tyle tam było kotów! Chyba wszystkie koty w Aleksandrii schodziły się pod jej drzwi. – Bo je do tego zachęcała. Wystawiała miski z mlekiem. W przeddzień naszego wyjazdu pokazała nam kilka kociąt, a ty uparłaś się przeszmuglować jedno z nich na pokład, mimo że wyraźnie ci tego zabroniłem. – Musiałam coś z sobą zabrać z Aleksandrii. Rzymianie powinni mi być wdzięczni za przywiezienie nowego bóstwa! Wyobraź sobie moje zaskoczenie, kiedy przyjechaliśmy na miejsce i nie zobaczyłam w całym mieście ani jednego posągu prawdziwego boga. Ani Horusa z głową sokoła, ani psiogłowego Anubisa... same wyobrażenia zwyczajnych mężczyzn i kobiet. Wiedziałam od razu, że przywiozłeś mnie w bardzo dziwne miejsce. W końcu uzmysławialiśmy sobie, że już kiedyś prowadziliśmy taką samą rozmowę, nie raz, ale wielokrotnie w ciągu spędzonych razem lat. Było to jak rytuał, który raz zaczęty, musi zostać doprowadzony do końca; jak to bywa z większością rytuałów, samo jego dochowanie przynosiło nam dziwne odprężenie. Jedno wspomnienie wywoływało następne, i jeszcze jedno, niczym ogniwa łańcucha opasującego nas zwój za zwojem, wiążącego mnie z nią, ją ze mną w samym środku czasu i przestrzeni, w których zawierało się całe nasze życie. A potem... Bethesdę ogarniał cień jej choroby. Kąciki ust opuszczały się w dół, czoło pokrywało się fałdami zmarszczek; jej ręka najpierw ściskała, potem puszczała moją. Padały słowa o nagłym zmęczeniu, zawrocie głowy i konieczności położenia się do łóżka. Brałem wówczas głęboki oddech; zdawało mi się, że powietrze w mych płucach jest gęste od zmartwienia i obaw. Stopniowo zaczynałem się czuć we własnym domu jak więzień. Drobne irytacje urastały do rangi nieznośnych tortur. Androkles i Mopsus denerwowali mnie ciągłym droczeniem się. Raz wrzasnąłem na nich tak ostro, że młodszy z braci zaczął płakać, na co Mopsus jął mu

docinać. To z kolei tak mnie rozjuszyło, że ledwo się powstrzymałem, by go nie uderzyć. Po wszystkim poczułem się tak źle, że musiałem się położyć i zacząłem się zastanawiać, czy nie zaraziłem się chorobą Bethesdy. Hieronimus, którego cięty dowcip zawsze mnie bawił, zaczął mi się jawić jako pretensjonalny bufon, wiecznie perorujący na temat rzymskiej polityki, o której wiedział tyle co nic. Któregoś wieczora, wyprowadzony z równowagi jakąś jego sarkastyczną uwagą, wypomniałem mu olbrzymie ilości jedzenia, jakie potrafił pochłonąć przy każdym posiłku na mój koszt. Usłyszawszy to, Hieronimus zbladł, odstawił miskę i oświadczył, że od tej chwili będzie jadał sam, kiedy rodzina skończy posiłek, i wystarczą mu resztki z naszego stołu. Wyszedł z jadalni i w żaden sposób nie mogłem go uprosić, żeby wrócił. A był to człowiek, który przyjął mnie do swego domu w Massilii i dzielił się ze mną wszystkim, co miał. Dawus, który uratował mi w Massilii życie, też ściągnął na siebie mój gniew, kiedy potrącił i przewrócił trójnożną lampę. Chcąc ją podnieść, nadepnął na nią i uszkodził jeszcze bardziej. Kiedy skończył, wszystkie trzy brązowe głowy gryfów były powgniatane, a nogi zgięte. Był to jeden z najwartościowszych przedmiotów w moim domu i liczyłem na to, że w ciężkiej chwili będę mógł tę lampę sprzedać. Wygarnąłem zięciowi, że jego niezdarność okradła domowników z całomiesięcznej racji żywności. Nawet wobec Diany bywałem szorstki i niecierpliwy. Zdarzało mi się sprzeczać z nią na temat choroby jej matki i tego, jak sobie z nią poradzić. Powody do kłótni były mało istotne: czy Bethesda ma pić ciepłe, czy zimne napoje, czy mamy dać jej zasypiać w dzień, czy – jak uważałem – przeciwnie, bo wtedy lepiej będzie spała w nocy, albo czy posłuchać rady lekarza, który zaordynował jej krew wróbla. Jednak słowa, które przy takich okazjach padały między nami, były ostre i pełne goryczy. Zarzucałem Dianie, że odziedziczyła po matce najgorsze cechy, jak upór i przemądrzałość. Córka odcięła mi się kiedyś okrutnie, twierdząc, że mniej się przejmuję matką niż ona. Ubodło mnie to do żywego i przez kilka dni prawie nie rozmawialiśmy. Szukałem pociechy u mojego syna Ekona. Tak jak Metona, adoptowałem go jako małego chłopca, ale w przeciwieństwie do młodszego syna nigdy nie miałem z nim żadnego zatargu; niemniej z biegiem lat oddaliliśmy się od siebie. Było to naturalne, w końcu Eko miał własny dom i własną pracę; poszedł w moje ślady, ale chociaż konsultowaliśmy się wzajemnie w sprawach zawodowych, stawał się coraz bardziej niezależny i zachowywał swoje interesy dla siebie. To samo było z jego rodziną. Eko wżenił się w stary, choć zubożały ród Meneniuszów, któremu potrzeba było świeżej krwi. Jego żona nigdy naprawdę nie była na dobrej stopie z Bethesdą. Dzień, w którym zaprosiłem Ekona i Menenię z przychówkiem w odwiedziny, zamienił się w katastrofę. Menenia palnęła coś, co obraziło Bethesdę – jakieś głupstwo o tym, jak to kobiety w jej rodzinie raczej z dystansem traktują chorobę, zamiast się jej poddawać – i moja żona natychmiast udała się do łóżka. Ich złotowłose bliźnięta, podobne charakterem do matki,

bezwstydnie gnębiły Mopsusa i Androklesa, bez przerwy posyłając ich po to czy tamto. Kiedy Androkles burknął pod nosem coś o „głowach, które kiedyś mogą spaść” – buntowniczy zwrot, który bez wątpienia zasłyszał na Forum – Eko był wzburzony i zażądał, abym przykładnie ukarał małego niewolnika; kiedy zaś odmówiłem, zabrał się z rodziną do domu. Podżegany przez brata Androkles zaczął się puszyć swoją bezkarnością i doczekał się kilku solidnych klapsów w tyłek. Nie było tego wieczoru w moim domu nikogo, kto by się położył spać z lekkim sercem. Dawniej zawsze miałem kogoś, do kogo mogłem się zwrócić w trudnych chwilach, choć rzadko był obecny. Kiedy byłem zmęczony, zdenerwowany, nieszczęśliwy i szukałem pocieszenia, zamykałem się w swoim gabinecie, brałem woskową tabliczkę i rylec, i pisałem list do Metona. Choć wiedziałem, że upłynie wiele dni, zanim go przeczyta (a nawet niepokoiłem się, że może już go nigdy nie zobaczyć, jako że był żołnierzem i często groziło mu niebezpieczeństwo), przelewałem na wosk swoje myśli i uczucia, pragnąc je dzielić z ukochanym synem. Kiedy kończyłem, czułem wielką ulgę i było mi lżej na duszy. Teraz jednak z mojej własnej woli ta ścieżka była dla mnie zamknięta. Jak gorzko żałowałem w tych ponurych dniach, że nie mogę już czerpać pociechy z tego źródła! Przytłoczony niepewną przyszłością, niespokojny z powodu długów, zmartwiony chorobą Bethesdy i rozdźwiękiem w rodzinie, bolejący nad utratą syna, którego sam się wyrzekłem – oto, w jakim stanie ducha byłem, kiedy pewnego dnia zdecydowałem się uciec z bezpiecznego zacisza domowego i wybrałem się na spacer. Miesiąc wcześniej zrobiłem to samo; znalazłem się wówczas w mieszkaniu Kasandry, a potem byłem świadkiem zniknięcia Marka Celiusza z trybuny na Forum. Wtedy jednak, świadomie czy nie, wybrałem ten kierunek; teraz szedłem po prostu przez labirynt ulic bez żadnego celu. Spędziwszy większość życia w Rzymie, poznałem to miasto na wylot i chyba nie mógłbym się w nim zgubić, niemniej popadłem w dziwne zamyślenie, nie zwracając uwagi na to, gdzie się znajduję i dokąd zmierzam, czujny jedynie na bodźce z najbliższego otoczenia. Ranek był w sam raz na taką włóczęgę, z typową majową pogodą, słoneczną, lecz nie za upalną. Rzym roztaczał swe wdzięki jak za najlepszych czasów, Mała fontanna wylewała wodę z ust kamiennej gorgony do głębokiego koryta, z którego kobiety czerpały ją wiadrami. Przynajmniej wody w Rzymie nie brakuje, pomyślałem. Tuż za rogiem wielki fallus z brązu wystawał z framugi drzwi, reklamując w ten prosty sposób kryjący się za nimi interes. Słońce akurat padało na ten ornament pod takim kątem, że jego cień kładł się na bruku tak absurdalnie ogromny, że aż parsknąłem śmiechem. Na progu siedziała niespotykanie pulchna prostytutka, wygrzewając się jak kot. Kiedy przechodziłem obok niej, rozchyliła nieco powieki, jeszcze bardziej przypominając kocicę; przysiągłbym, że słyszę, jak mruczy. Trochę dalej wyszedłem na długą aleję obramowaną murem porośniętym kwitnącym jaśminem; woń tak uderzała do głowy, że kiedy doszedłem do końca alei, zawróciłem i przeszedłem nią jeszcze raz tylko po to, by się przekonać, czy w tamtą stronę będzie równie słodka.

Każde kolejne skrzyżowanie uliczek przynosiło nowe wspomnienia i miłe, i gorzkie. Tak długo mieszkam w Rzymie, że czasami mam wrażenie, iż miasto jest tylko mapą w moim mózgu, a jego ulice i domy manifestacją moich najgłębszych doznań. W tym oto domu, teraz pomalowanym na żółto, ale wtedy jasnoniebieskim, pocieszałem wdowę, która zleciła mi rozwikłanie sprawy morderstwa jej męża – i okazało się, że to właśnie ona go zabiła. Tą uliczką ścigała mnie i mojego dawnego ochroniarza Belbona... jakże mi go brakuje!... banda złodziei, chcących poderżnąć nam gardła. Uratowaliśmy się, wskakując do fontanny; chyba najdłużej w życiu wstrzymywałem wtedy oddech. Wspiąłem się na wzgórze i ujrzałem w oddali tarasy i ściany olbrzymiej posiadłości Pompejusza na szczycie Pincius, już za murami miasta. W powietrzu rozedrganym, od gorąca i przesyconym unoszonym przez wiatr pyłem willa zdawała się unosić nad ziemią niczym widziany we śnie nierealny pałac baśniowego władcy. Czy tak jawiła się Pompejuszowi, kiedy spał gdzieś daleko od domu, który musiał opuścić? Kiedy ostatni raz go widziałem – było to na pokładzie jego okrętu podczas ucieczki z Brundyzjum za Adriatyk – usiłował mnie udusić gołymi rękoma. To wspomnienie dosłownie ścisnęło mnie za gardło. Co się teraz dzieje z Wielkim? Żyje czy zginął? Może stoi nad martwym ciałem Cezara, słuchając, jak żołnierze ogłaszają go panem świata, a może obrócił się już w proch, jak tylu innych śmiertelników, których szalone ambicje przestały się liczyć z chwilą, gdy otworzyła się przed nimi paszcza Hadesu? U podnóża poszarpanych skał Kapitolu minąłem bramę rodzinnego cmentarza, na którym potajemnie spotkałem się z Klodią w przeddzień procesu Marka Celiusza o morderstwo. Jakże byłem wtedy pod wrażeniem jej tajemniczej, wyniosłej, niebezpiecznej urody! Przez całe moje życie Klodia była jedyną kobietą, która mogłaby mnie skusić do małżeńskiej zdrady. Aż do dzisiaj... Nieważne, jak okrężną drogą, niezależnie od wszystkich smutnych czy wesołych, ekscytujących czy odrażających wspomnień ożywających na widok mijanych uliczek i domów, moje nogi jakby od początku wiedziały, dokąd mają mnie zanieść. Kiedy dotarłem na próg jej kamienicy strzeżonej przez psa, który nie szczekał na mój widok... czy byłem zdziwiony? Trochę. Ta część mojej jaźni, która jej pożądała – totalnie, bez wątpienia, wbrew rozsądkowi – wywiodła w pole drugą, która wiedziała, że to niemożliwe, niewłaściwe, absurdalne. Zwłaszcza poczucie absurdalności tej sytuacji mogło mnie powstrzymać. O wiele starszy mężczyzna uganiający się za piękną młodą dziewczyną nieodmiennie robi z siebie widowisko. Przypomniałem sobie wszystkie postacie lubieżnych starców widziane na scenach teatralnych i zadrżałem na myśl, że sam mógłbym stać się bohaterem takiej komedii. Nawet przyjąwszy, że moje zaloty są mile widziane, nie dałoby się uniknąć komplikacji. Zwłaszcza jeśli wziąć pod uwagę, że obiekt mojego pożądania może być wariatką; czy w takim razie nie byłem równie szalony, narzucając się jej? Co zaś się tyczy największej ze wszystkich

komplikacji – mojej towarzyszki i żony, chorej i samotnej w swoim łóżku – to nie mogłem nawet o tym myśleć. W końcu zresztą właściwie w ogóle nie myślałem, napędzany jakimś cielesnym mechanizmem dalekim od świadomego rozumowania. Gdybym jej wtedy nie zastał w mieszkaniu albo gdyby Rupa był obecny, być może wszystko potoczyłoby się zupełnie inaczej. Ale ona była u siebie i była sama. Odsunąłem zasłonę w drzwiach, niezapowiedziany i bez uprzedzenia, chcąc ją zaskoczyć. Ona jednak wolno odwróciła się do mnie twarzą, podniosła się z posłania i ruszyła w moim kierunku, ani na chwilę nie spuszczając wzroku z mych oczu. Rozchyliła usta i rozwarła ramiona. Puściłem zasłonę, która opadła, odgradzając nas od świata. Chyba musiałem wydać jakiś stłumiony okrzyk, jak dziecko przestraszone nieznanym uczuciem, kiedy jej usta spotkały się z moimi i przycisnęły do nich miękko i łakomie.

ROZDZIAŁ XII

Następnego dnia po odwiedzinach u Antonii i Kyteris znowu wstałem wcześnie. Bethesda obudziła się również i zamieniliśmy parę słów, ale została w łóżku. Prawie nic ostatnio nie jadła i to mnie zaczynało niepokoić bardziej niż jej letargiczna obojętność. Twarz jej wychudła, a oczy straciły wyraz. Silna wola, która przez tyle lat rządziła moim domem, zdawała się z niej wyciekać po kropelce, zostawiając tylko pustą skorupę. Dzień był już ciepły, ale przeszedł mnie chłodny dreszcz. Po raz pierwszy (dotąd udawało mi się odegnać od siebie tę myśl) zaczynałem mieć mgliste pojęcie, czym będzie świat bez niej. Doświadczyłem już życia przed Bethesda, ale było to tak dawno, że nic już z tego nie pamiętałem. Nie umiałem zaś sobie wyobrazić życia po Bethesdzie. Przypominałem sobie, że my, śmiertelnicy, rzadko mamy w tych sprawach jakiś wybór, choćbyśmy nie wiem ilu sprowadzali lekarzy, wypijali garnce zupy z rzodkiewek i zanosili niezliczone modły do bogów. Zjadłem co nieco, po czym wezwałem Mopsusa i Androklesa, żeby pomogli mi przy układaniu togi, i posłałem ich z tym samym zadaniem do Dawusa. I tak kolejny dzień zaczął się jak dwa poprzednie; uzmysłowiłem sobie, nie bez ukłucia winy, że zaczyna mi się to podobać. Codzienne wyjście pozwalało mi zapomnieć na chwilę o Bethesdzie, długach i niezgodzie w rodzinie. W przedziwny sposób odwracało to nawet moje myśli od Kasandry, mimo że cała sprawa dotyczyła właśnie jej. Powinienem właściwie powiedzieć, że dzięki prowadzonemu dochodzeniu miałem o czym myśleć poza obsesyjną tęsknotą, jaką we mnie wzbudziła, wynikającym z niej poczuciem winy i rozpaczą, jaką czułem, kiedy umierała mi na rękach. Robiąc plan na dzisiejszy dzień, zdałem sobie sprawę, że oto znowu pracuję. Nie dla kogoś i nie za pieniądze (niestety...), ale przecież pracuję w tym swoim dziwacznym zawodzie, który utrzymywał mnie przez całe życie. W ostatnich latach stopniowo wycofywałem się z tego fachu, pozostawiając go Ekonowi. Stałem się Gordianusem mężem, ojcem, plotkarzem na Forum, a nawet – wbrew wszelkim oczekiwaniom – potajemnym kochankiem, ale już nie Gordianusem Poszukiwaczem. Teraz znów robię to, co zawsze

umiałem najlepiej: szukam prawdy w sprawie, której nikt inny nie ma ochoty... albo odwagi... dociekać. Odnalazłem starą drogę i wtoczyłem się na nią jak koła wozu w znajome koleiny. Pomimo wszelkich przesłanek, by czuć się jak najpodlej, przynajmniej znów mogłem jasno powiedzieć, kim i czym jestem. Znów jestem Gordianusem Poszukiwaczem, podążającym drogą wybraną dla mnie przez bogów. Do ogrodu wszedł Dawus. Po jego zadowolonej i lekko głupawej minie domyśliłem się, że on i moja córka znaleźli w nocy własny sposób, by zapomnieć o ciężarze życia. I czemu nie? Z trudem stłumiłem zazdrość. – Jak się... – Pytanie Dawusa przerwało potężne ziewnięcie, podczas którego przeciągnął się solidnie, psując misternie ułożone fałdy togi. – Bethesda nie czuje się lepiej... ani gorzej – odrzekłem z nadzieją, że mówię prawdę. – A dokąd się dziś wybieramy, teściu? U szczytu potęgi Milona, kiedy rządził prawdziwą armią ulicznych bandziorów i rywalizował z Klodiuszem, oboje z Faustą mieszkali w jednym z najbardziej imponujących domów w mieście, iście godnym córki dyktatora Sulli i żony człowieka, po którym oczekiwała wielkich dokonań. Ta willa została skonfiskowana przez państwo i zlicytowana krótko po wygnaniu Milona z Rzymu. Fausta, która odmówiła udania się z mężem do Massilii, pozostała bezdomna. Gdzie miała mieszkać i z czego żyć? Jak się okazało, prawo przewiduje zaopatrzenie porzuconej przez wygnańca żony przez oddanie wartości wniesionego posagu z pierwszych wpływów z licytacji. Posag Fausty był znaczny i sporą jego część zdołała odzyskać. Dzięki temu mogła się wprowadzić do znacznie skromniejszego domu na Palatynie, po drugiej stronie wzgórza od mojej posiadłości. Nie była biedna, ale jej pozycja poważnie się pogorszyła. – Jaka też ona będzie? – spytał Dawus, kiedy wychodziliśmy na ulicę. – O co ci chodzi? – Nie bardzo wiem, co sądzić o tych wszystkich kobietach. Roześmiałem się. – Cóż mogę ci powiedzieć o Fauście? Spotkałem ją tylko raz, na krótko przed ucieczką Milona z Rzymu. Brała wtedy kąpiel z dwoma gladiatorami... i zaprosiła mnie, bym się do nich przyłączył. Takie właśnie zachowanie było przyczyną rozpadu jej pierwszego małżeństwa. Miała dwóch kochanków w tym samym czasie, jak mówi plotka, i bynajmniej się z tym nie kryła. Jeden z nich był folusznikiem, który prowadził warsztat farbowania wełny. Drugiego nazywano Plamą z powodu znamienia na policzku. Faustus, jej brat bliźniak, ukuł nawet z tego dowcip: „Skoro ma do dyspozycji osobistego folusznika, nie rozumiem, dlaczego nie pozbędzie się tej Plamy. Moja siostra nie prowadzi się najlepiej”. – Folusznik i Plama... – powtórzył Dawus, chwytając puentę. – Właśnie. Ale jej mąż nie był tym wcale ubawiony. Rozwiódł się z nią z powodu

cudzołóstwa. Potem Fausta wyszła za Milona. Dla niego był to skok o kilka szczebli w górę na drabinie społecznej, jej zaś musiał się on wydawać niezłą inwestycją na przyszłość. Może odpowiadała jej jego brutalność? Mógł jej przypominać ojca. Kto by przewidział, że karierę Milona złamie już po paru latach morderstwo i banicja? Skandale zaczęły się już w dzień po ślubie, kiedy to Milo wrócił niespodziewanie do domu i zastał ją in flagranti z niejakim Sallustiuszem. Milo sprawił mu solidny łomot... do czego oczywiście miał pełne prawo, mógłby go nawet zabić i nie byłoby to morderstwem... po czym skonfiskował mu za karę sakiewkę. Fausta była jednak niepoprawna. Wkrótce potem zaprosiła nie jednego, ale dwóch kochanków na to samo popołudnie. Milo znów ich zaskoczył. Jednemu z nich udało się ukryć w garderobie, ale drugi został złapany, wywleczony z sypialni i porządnie obity. Tymczasem drugi z kochanków wśliznął się z powrotem do łóżka Fausty i porządnie ją obsłużył przy akompaniamencie wrzasków i błagania o litość. Zanim zaczniesz dochodzić do oczywistych konkluzji, ja to zrobię: Fausta uwielbia być przyłapywana. Dawus zmarszczył brwi, co było u niego oznaką intensywnej pracy umysłu. – A Milo może uwielbiał ją przyłapywać? Jeśli nie, to czemu się z nią nie rozwiódł? – Koneksje Fausty były dla niego zbyt cenne, tak na gruncie politycznym, jak i towarzyskim. Jej posag też nie był bez znaczenia. Nie wszystkie małżeństwa są jak twoje i Diany, oparte na... – Już chciałem powiedzieć „na ślepym pożądaniu”, ale byłoby to niesprawiedliwe. – Na wzajemnej miłości, pożądaniu i szacunku. Niektóre pary łączy coś innego: władza, pieniądze, prestiż. Zwłaszcza wśród optymatów albo ludzi aspirujących do ich kręgu. Co nie znaczy, że Milo i Fausta nie byli dla siebie atrakcyjni. Myślę, że coś między nimi iskrzyło. On musiał doceniać jej bujne rude włosy i zmysłowe kształty, jej odpowiadał jego gorący temperament i włochata pierś. W końcu doszli do porozumienia. Może Milo ostatecznie odstraszył wszystkich potencjalnych kochanków? On się poświęcił karierze politycznej, ona grała rolę posłusznej żony. Kto mógł wątpić, że któregoś dnia on zostanie konsulem? Wszystko to przekreśliła śmierć Klodiusza. – Dlaczego więc Fausta się z nim nie rozwiodła? Zwłaszcza że nie chciała iść z nim na wygnanie, a on nie miał nadziei na powrót? – Tego to ja już nie wiem, Dawusie. Może ją o to spytamy? Niewolnik o wyglądzie przekarmionego koguta, który otworzył nam drzwi, był bez wątpienia gladiatorem, choć podstarzałym i nieco oklapniętym. Było to samo w sobie przeciwieństwem: ilu gladiatorów żyje dość długo, by się zestarzeć i oklapnąć? Zmierzył nas groźnym spojrzeniem spod zrośniętych, krzaczastych brwi. Pomyślałem, że musi być sprytniejszy, niż wygląda. Nie mógłby inaczej dożyć tych kilku siwych włosów, jakie srebrzyły mu się na skroniach, nie mówiąc już o zdobyciu ciepłej posadki u wysoko urodzonej damy, która ma słabość do gladiatorów. Zadałem sobie pytanie, ilu ludzi musiał zabić, żeby wdrapać się na tę grzędę. Podałem mu swoje imię i kazałem poprosić panią o

kilka chwil rozmowy. Słuchał mnie w milczeniu z założonymi rękami. Miał łapska grubości mojego uda, pokryte siatką paskudnych blizn. Nagle go rozpoznałem. To Birria, jeden z najbardziej cenionych gladiatorów Milona. Był bezpośrednio zamieszany w tę fatalną potyczkę z Klodiuszem na Via Appia. On też siedział w kąpieli z Fausta, kiedy ją przed laty odwiedziłem. Zdziwiło mnie, że Milo nie zabrał go ze sobą, jako dobrze wyszkolonego zabójcę. Może Birria był częścią rozliczenia posagu Fausty i dlatego został przy niej? Od tamtego spotkania mocno przybrał na wadze i to bynajmniej nie w mięśniach. Zostaliśmy w westybulu, a Birria poszedł zaanonsować nas swej pani. Rozejrzałem się wokół; dom był jeszcze bardziej ponury i pozbawiony dekoracji, niż oczekiwałem. Było tu jednak coś, co przykuło moją uwagę, a nawet mną wstrząsnęło. Jest w zwyczaju wśród rzymskich nobilów wystawiać w westybulu swych willi popiersia zasłużonych przodków. U Fausty było tylko jedno. Kiedy przechadzałem się po pomieszczeniu, nagle znalazłem się twarzą w twarz z wizerunkiem Lucjusza Korneliusza Sulli, dawnego dyktatora Rzymu. Spotkałem go niegdyś osobiście i jak wielu przede mną, byłem i oczarowany, i przerażony. Emanował z niego apetyt na przyjemności i okrucieństwo równie wyczuwalny jak słoneczny żar w środku lata. Ludzie odwracali twarze w jego obecności, jakby obawiali się oparzeń. Jego wyczyny – wygrana krwawa wojna domowa, osiągnięcie absolutnej władzy i wykorzystanie jej do wyrżnięcia swych przeciwników, reformy państwa według własnego pomysłu, a potem odwrócenie się do niego plecami – kładły się cieniem na życiu republiki przez dwa kolejne pokolenia. W zależności od politycznego punktu widzenia, jego dziedzictwo albo podkopało konstytucję, albo też niedostatecznie ją podparło; wszyscy zaś zgodnie twierdzili, że wywołało serię katastrof, które poprzez dziesięciolecia prowadziły nieuchronnie do obecnej sytuacji: sparaliżowania republiki wstrzymującej oddech w oczekiwaniu na przybycie nowego Sulli. Dyktator nie żył od przeszło trzydziestu lat, ale oczy, którymi wpatrywał się we mnie jego marmurowy posąg, wciąż przyprawiały mnie o gęsią skórkę. Gdzieś z głębi domu dobiegł podniesiony męski głos. Słów nie słyszałem wyraźnie, ale ton był niezaprzeczalnie gniewny i poniżający. Kto krzyczał i na kogo? Niedługo potem Birria wrócił. Czyżby był bardziej ponury niż przed chwilą? Przy tak szkaradnej mordzie trudno się było zorientować. – Pani nie może was dzisiaj przyjąć – oznajmił oschle. – Nie? Może... – Powiedziałem jej, jak się nazywasz. Wie, kim jesteś. Nie ma czasu na rozmowę z tobą. – Może powinieneś iść do pani jeszcze raz i podać jej inne imię. – Niby jakie? – Birria skrzywił się jeszcze bardziej. – Kasandra. Powiedz pani, że chcę z nią pomówić o Kasandrze. – Jaka to różnica. Lepiej już sobie idźcie.

Gladiator ruszył w moją stronę, napinając ramiona, by zablokować mi drogę do wnętrza domu. Nie zatrzymał się jednak, lecz szedł wprost na mnie, zmuszając mnie do niezdarnego cofania się. Za plecami usłyszałem groźny pomruk Dawusa; obejrzałem się i zobaczyłem jego wykrzywioną w identycznym grymasie twarz. Poczułem się jak ktoś, kto dostał się pomiędzy dwa parskające, rozjuszone byki. – Nie! Birria, przestań! – krzyknął wysoki kobiecy głos. – Nie ma walki przed obliczem papy! Zdecydowałam się jednak przyjąć Poszukiwacza. Chcę... chcę z nim porozmawiać! Jej ton był zaskakująco błagalny, jak gdyby prosiła niewolnika o pozwolenie. Birria zatrzymał się i popatrzył na mnie z góry, a potem ponad moją głową na Dawusa. Owionął mnie zapach czosnku, który gladiatorzy jedzą dla zdrowia. Zmarszczyłem nos z niesmakiem. W końcu Birria odsunął się na bok. – Jak sobie życzysz, pani. Obaj z Dawusem ruszyliśmy za Faustą. Nie czekając na nas, odwróciła się i poszła w głąb słabo oświetlonego korytarza. – Tędy, chodźcie za mną. Gdzie też... Raczej nie w ogrodzie... Nie, na pewno nie w ogrodzie. Porozmawiamy... w pokoju bajańskim. Tak, tam będzie w sam raz. Trzymała się o kilka kroków przede mną. Chcąc nie chcąc, gapiłem się na burzę rudych włosów upiętych wysoko na jej głowie i na podrygujący pod pomarańczową stolą obfity zadek. Nagle zauważyłem, że Fausta ma jedną rękę na temblaku i lekko kuleje, co do tej pory udawało się jej ukryć. Miała jakiś wypadek? Pokój, który nazwała bajańskim, okazał się wąską alkową przy głównym holu. Wewnątrz było jeszcze mroczniej; żadna z podwieszonych pod sufitem lamp się nie paliła. Jedyne światło wpadało przez drzwi z korytarza. Mimo to z łatwością się domyśliłem, skąd to skojarzenie z Bajami: podłoga była wyłożona mozaiką w różnych odcieniach błękitu i zieleni, tu i ówdzie ze złotym błyskiem, przedstawiającą najrozmaitsze morskie stworzenia, jak delfiny, wieloryby, ośmiornice, ryby, i obramowaną wyobrażeniami muszli. Ściany pokrywały malowidła – pejzaże bajańskie, pełne białych willi przycupniętych na urwistych brzegach. Stanąłem bliżej, pochłonięty artystyczną wizją, aż z zamyślenia wyrwał mnie głos Fausty. – Usiądźcie. Krzesła są w przeciwległym rogu. Ja zajmę miejsce tu, przy drzwiach. – To musi być bardzo piękny pokój, kiedy jest odpowiednio oświetlony – zauważyłem, siadając we wskazanym miejscu. – O, tak. Dom należał kiedyś do mojego brata Faustusa. Nigdy tu wprawdzie nie mieszkał, trzymał go tylko dla gości i przyjaciół. Miał wtedy kupę forsy i wydawał sporo na dekoracje, a ten pokój był jego oczkiem w głowie. Mozaika i malowidła ścienne są zaprojektowane do oglądania wieczorem, przy świetle lamp. Jest to wtedy wprost magiczne miejsce. W dzień nie wygląda to tak bajecznie, prawda? Przydałoby się też trochę renowacji. Malarze chyba nie bardzo się znali na swoim fachu, bo miejscami farba strasznie się łuszczy.

Oczywiście nie stać mnie na porządną konserwację, Faustus też nie ma pieniędzy. Ale kiedy tylko wojna się skończy, jego los się poprawi. Bogaci stronnicy Cezara stracą i głowy, i majątki, a ludzie tacy jak Faustus dostaną, co im się należy. Tak mój ojciec nagradzał swoich zwolenników, rozdając im lwią część łupów odebranych wrogom. Pompejusz postąpi tak samo, jeśli ma olej w głowie. Jak myślisz, Gordianusie? Czy Pompejusz jest choć w połowie takim mężczyzną, jakim był mój ojciec? Dwa razy takim mężczyzną, a w połowie takim potworem, chciałem powiedzieć, ale ugryzłem się w język. Miałem uczucie, że Fausta ze mnie żartuje, ale w półmroku nie mogłem nic wyczytać z jej twarzy. Siedziała plecami do drzwi i widziałem tylko zarys jej ciemnej sylwetki na ich jaśniejszym tle. – Uważasz więc, że Pompejusz zatriumfuje? – spytałem. – Pomyślałbym, że w świetle ostatnich wydarzeń... – Masz na myśli tę sprawę z moim mężem i Markiem Celiuszem? – Trudno było nie zauważyć niesmaku, z jakim wypowiedziała te imiona. – Gdy tylko do Rzymu dotarła wieść, że Milo wymknął się z Massilii, sam Isaurykus przyszedł tutaj, by mnie wypytać. Przyjął, że skoro nadal jestem żoną Milona, będę mu mogła powiedzieć, co mój mężulek knuje, chociaż nie widziałam go od lat i od miesięcy do siebie nie pisaliśmy. Myślisz, że umiem czytać w jego myślach z odległości kilkuset mil, spytałam konsula. Myślisz, że umiem przepowiedzieć, co ten głupiec nowego wymyśli? Przegoniłam Isaurykusa z domu i więcej już mnie nie nachodził. Skinąłem głową ze zrozumieniem. Widząc stan domostwa Fausty, konsul musiał uznać, że nie przedstawia ona zagrożenia i nie warto mieć jej na oku. Poprawiłem się nerwowo na krześle, zły, że nie widzę dobrze jej twarzy. – Fortuna była dla Milona okrutna. – Fausta westchnęła. – Dla mnie zresztą też. Szczerze mówiąc... a będę z tobą bardziej szczera, niż byłam z Isaurykusem... wcale mnie nie zaskoczyła wiadomość o jego ucieczce z Massilii i powrocie do Italii. Nie zdziwiła mnie też pogłoska o jego sojuszu z Celiuszem. Wybrali sobie różnych przywódców i obaj zostali przez nich porzuceni. Pompejusz pozbył się Milona, a Cezar odtrącił Celiusza. Są teraz jak dwie sieroty, które przylgnęły do siebie, żeby uniknąć samotności. Takich jak oni musi być o wiele więcej, ludzi małych i wielkich, którzy czują się opuszczeni przez swoich mistrzów, oszukani i źli, niezależnie od tego, który z nich zwycięży. Dlaczego nie mieliby odwrócić się i od Pompejusza, i od Cezara, i poszukać trzeciej drogi do przyszłości? To po prostu logiczne... jeżeli uda się im to przeprowadzić. – A uda się? – Skąd mam wiedzieć? Czy wyglądam jak Kasandra? Nabrałem powietrza i spytałem: – Jak dobrze ją znałaś? – Czy ktoś naprawdę ją znał? No, tak, to dlatego przyszedłeś. Nie po to, by pytać o

Milona czy o mnie, ale dlatego, że zjawiłam się na pogrzebie Kasandry i chcesz ze mną o niej porozmawiać. Zgadza się? – Owszem. – Któregoś dnia odszukałam ją na rynku. Zaprosiłam ją tutaj. Przyszła, zapatrzyła się w ogień i dostała konwulsji. Wysłuchałam, co miała mi do powiedzenia, dałam jej parę miedziaków i odesłałam, skąd przyszła. Czemu nie? Każda kobieta w Rzymie umierała z ciekawości, co Kasandra może jej powiedzieć. – I czego się od niej dowiedziałaś? – Niczego. – Fausta się roześmiała. – Stek niewyraźnych bzdur. Naprawdę, nie dopatrzyłam się w tym żadnego sensu. Dlaczego te wszystkie wróżby i wyrocznie muszą być takie tajemnicze? Nazywajmy trufle truflami, oto moja zasada. Z tego samego powodu nigdy nie przepadałam za poezją i teatrem. Nie mam cierpliwości do metafor i porównań. – Kasandra nie przepowiedziała ci powrotu Milona i jego sojuszu z Markiem Celiuszem? Fausta wzruszyła ramionami i trochę się skrzywiła. Usłyszałem, że syknęła z bólu, kiedy poprawiała rękę na temblaku. – Och, było tam coś o niedźwiedziu i wężu, jeśli dobrze pamiętam. I coś o dwóch orłach. Czy niedźwiedź to Milo, a wąż to Celiusz? Orły to Cezar i Pompejusz, a może właśnie na odwrót? Sam sobie na to odpowiedz. – Westchnęła i dodała: – Milo zawsze bardziej się takimi rzeczami interesował ode mnie. – Naprawdę? – O, tak! Zawsze brał wszelkie wróżby bardzo poważnie. Teraz pewnie jeszcze bardziej, jak sądzę. – Skąd takie przypuszczenie? – Tamtego fatalnego dnia, kiedy zginął Klodiusz, Milo widział całą masę złych znaków, zanim jeszcze wyruszyliśmy na Via Appia. Zobaczył sępa szybującego do góry nogami, potem kaczka przeszła nam przez drogę, w każdym razie tak twierdził. Potem, kiedy już to się stało, nie przestawał mamrotać pod nosem: „Powinienem zwracać uwagę na znaki, powinienem wiedzieć, że nic dobrego nas nie czeka, w ogóle nie powinniśmy wyjeżdżać, trzeba było siedzieć w domu...” Ty pewnie go nie znałeś od tej strony. Nigdy za wiele nie gadał o przeczuciach i wróżbach, chyba że ze mną, bo Cycero kpił z tej jego przesądności. Milo jednak zawsze wypatrywał znaków. Nie na wiele mu się to zdało! Co z tego, że zobaczysz spadającą gwiazdę, skoro leci ona prosto na ciebie? Skinąłem głową. – Powiedziałaś, że przyszedłem tylko po to, żeby spytać o Kasandrę, a nie o was oboje, ale to nieprawda. Czy mogę ci zadać pytanie osobiste? – Zadaj, to się przekonasz. – Dlaczego wciąż jesteś żoną Milona? Nie pojechałaś z nim do Massilii, wolałaś zostać tutaj, choć wiedziałaś, że on już tu nigdy nie wróci. Dlaczego więc się z nim nie rozwiodłaś,

żeby móc ponownie wyjść za mąż? Fausta prychnęła gniewnie i przez chwilę myślałem, że się obraziła. Jej gniew obrócony był jednak przeciw losowi, nie mnie. Jak wiele osób, które żałują swoich poczynań, nie miała wielkich oporów przed wylewaniem swojej goryczy wobec obcych. – Jeden rozwód to dzisiaj prawie norma, prawda? To znaczy, w naszych kręgach. Ale dwa rozwody... No, to by już świadczyło o pewnym braku rozwagi. Mój pierwszy mąż rozwiódł się ze mną, chcąc mnie ukarać za zdradę. z Milonem to nie był problem. Myślę, że on nawet lubił być zdradzany. Dawało mu to pretekst do wyładowania gniewu. To go... podniecało. Nigdy nie był takim tygrysem w łóżku, jak wtedy, gdy mnie nakrył z innym mężczyzną. Taki silny, taki... gwałtowny. Obawiam się, że nabrałam smaku na takie rzeczy. – Znów poprawiła temblak i syknęła. – Ale to dygresja. Pozostałam żoną Milona, bo tak się godziło. Możesz wierzyć lub nie, ale dla mnie to są rzeczy ważne. Jestem córką Sulli. Nie pozwolę, aby ludzie mówili, że opuściłam mojego męża tylko dlatego, że wpadł w drobne tarapaty. Skazanie za morderstwo i dożywotnie wygnanie trudno uznać za drobne tarapaty, pomyślałem, ale moje i jej kryteria różniły się zasadniczo nie tylko w tej kwestii. – A może ty po prostu w niego wierzysz? – spytałem. – Może przewidujesz, że kiedyś wróci do Rzymu jako triumfator, będzie ścinał swych wrogów jak niegdyś twój ojciec i stanie się pierwszym wśród Rzymian, a ty pierwszą wśród Rzymianek? To się może stać, pomyślałem. Zanim w końcu wróci tu Pompejusz czy Cezar, Milo i Celiusz mogą przeprowadzić swój szalony plan i zostać panami Rzymu. Coś podobnego nie może się zaś zdarzyć bez przelewu krwi. – Nie porównuj Milona do mojego ojca! On wiedział, jak okiełznać to miasto, zamiast pozwalać wilczycy gryźć go w tyłek. Już nigdy nie zobaczymy takiego męża jak on. Ani w Pompejuszu, ani w Cezarze, a już na pewno nie w Milonie. Najlepsze, na co mogę liczyć... – zawahała się, ale ten nagły poryw emocji nie dał się zahamować. – Najlepsze, na co mogę liczyć, to zostać wdową po Milonie. Wtedy ludzie będą mnie żałować. I szanować! Będą mówić: „Biedna Fausta! Wiele wycierpiała w drugim małżeństwie, ale stała przy tym głupcu do końca. Udowodniła, że jest Rzymianką. To godna córka Sulli!” Rozważałem te słowa przez dłuższą chwilę, żałując, że nie widzę jej oczu i twarzy. Dzień stawał się coraz jaśniejszy i wpadające przez drzwi światło pogrążało jej rysy w jeszcze głębszym cieniu. – Nie bardzo rozumiem – przyznałem w końcu. – Nie oczekiwałam tego po tobie – odparła. – Nie jesteś z tych, co się liczą. Nie należysz do nas. – To znaczy, nie jestem nobilem? – Nie jesteś kobietą. – Fausta powstała, dając w ten sposób znak, że posłuchanie dobiegło końca.

W korytarzu usunęła się w zacieniony róg. Znów dostrzegłem, że lekko kuleje. Birria zjawił się jak na zawołanie, żeby nas odprowadzić. Rzucił przy tym na nią spod krzaczastych brwi spojrzenie, z którego zdawało się bić szaleństwo, i dopiero po chwili zorientowałem się, że w jego oczach błyszczy raczej lubieżność. Przeniosłem wzrok na Faustę. Pomimo podłego oświetlenia zobaczyłem, co starała się przed nami ukryć, trzymając się w cieniu: siny półksiężyc pod okiem. Spojrzałem na Birrię równie groźnie jak on na mnie. – Fausto, czy potrzebujesz naszej pomocy? – spytałem. – W jakim sensie? – Kulejesz. Masz rękę na temblaku. – To nic takiego, naprawdę. – Wzruszyła ramionami. – Na pewno nie dotyczy ciebie. Miałam drobny wypadek. Czasami jestem trochę niezdarna. – Trudno mi w to uwierzyć. Ty, córka Sulli? – Nie ma znaczenia, w co wierzysz, Poszukiwaczu. Idźcie już. Birria, kiedy odprowadzisz ich do drzwi... przyjdź prosto do mnie. Niewolnik wyszczerzył zęby, ale dopiero jej uśmiech, którym mu odpowiedziała, zmroził mi krew w żyłach. Odwróciłem się i poszedłem szybko do wyjścia, nie czekając na Birrię. W westybulu zatrzymałem się na chwilę przed marmurowym popiersiem Sulli i pomyślałem, jakich dziwnych wydarzeń musiało być świadkiem w tym domu.

ROZDZIAŁ XIII

Szóste spotkanie z Kasandrą – i siódme, i ósme, dziewiąte i w ogóle wszystkie kolejne spotkania aż do dnia jej śmierci – giną gdzieś w zakamarkach mojej pamięci. Nie potrafiłbym nawet podać ich dokładnej liczby. Moje wspomnienia z tych spotkań mieszają się ze sobą tak, jak rozgrzane ciała kochanków stapiają się w jedno i w końcu nie wiadomo już, gdzie kończy się twoje ciało, a zaczyna jej. Po pierwszym razie umówiliśmy się na kolejną schadzkę w określony dzień i o wyznaczonej porze. I tak zaczął się nasz romans. O datach i godzinach spotkań decydowała Kasandra; ustalała je tak, by wypadały po jej wizytach w miejskiej łaźni, zawsze bowiem znajdowałem ją czystą i świeżą, ale brała też pod uwagę nieobecność Rupy. Czy był jej kochankiem? Niewolnikiem, krewnym? Nie wiedziałem i nie pytałem o to, a ona też nic na ten temat nie mówiła. O czym rozmawialiśmy pomiędzy aktami miłosnymi? Na pewno o niczym, co by się wiązało z naszą skomplikowaną sytuacją i mogłoby naruszyć nasz szczególny światek, jaki sobie we dwoje zbudowaliśmy. Czasami pewnie wspominałem o Dianie i Dawusie, o Hieronimusie, o figlach Mopsusa i Androklesa, zwłaszcza gdy któryś z nich zalazł mi za skórę lub rozbawił do łez. Opowiedziałem jej też o Metonie i o tym, jak boli mnie serce po jego utracie. Nigdy jednak nie mówiłem o Bethesdzie i jej chorobie, ona zaś słówkiem nie napomykała o Rupie ani o swoich wizytach w domach wysoko urodzonych i zamożnych rzymskich dam. Nie powiedziała mi też nic o swoim pochodzeniu. Nie obchodziło mnie to zresztą. Nie chciałem znać jej historii i nie myślałem o przyszłości. Chciałem od niej tylko jednego: tego, co dawała mi w tym pokoju, połączenia dwóch ciał wypełniającego teraźniejszość cudownie i idealnie. Ona też zdawała się oczekiwać ode mnie tego samego. Rozbudziła we mnie uczucia z młodości, o których już niemal zapomniałem. Czasami wyobrażałem sobie, że znów jestem młodym wagabundą w Aleksandrii, zakochanym w sile własnego ciała, zakochanym po raz pierwszy w czyimś ciele i przepełnionym wręcz nabożnym podziwem dla nadzwyczajnych przyjemności, jakich dwoje ludzi może sobie wzajem dostarczyć, a przy tym naiwnie przekonanym, że nikt inny na ziemi nigdy nie doświadczył równie wspaniałych przeżyć. W pokoju Kasandry czas i przestrzeń traciły wszelkie znaczenie. We dwoje tworzyliśmy własną magię.

Co ona we mnie widziała? Dawno temu pogodziłem się z myślą, że nigdy nie zrozumiem, co pociąga kobiety, i stwierdziłem, że trzeba zaakceptować niewyjaśnione bez zbędnych pytań, skoro działa to na moją korzyść. Niemniej patrząc któregoś dnia w lustro z polerowanego srebra – po raz ostatni, bowiem wkrótce je sprzedałem, żeby zdobyć parę sesterców na jedzenie – ujrzałem siwobrodego gościa o twarzy porytej zmartwieniami i zadałem sobie to właśnie pytanie. Co pociąga Kasandrę w tej zmęczonej powierzchowności? Patrzyłem w to lusterko długą chwilę, mrużyłem oczy, zerkałem z ukosa, ale nie mogłem uchwycić ani przebłysku tego mężczyzny, którym stawałem się w jej obecności. Taki daleki od archetypu amanta wygląd miał swoją dobrą stronę: nikt w moim domu niczego nie podejrzewał. Kiedy wracałem po kilkugodzinnej nieobecności, Diana – jeśli mnie spostrzegła – mogła mnie zbesztać za wychodzenie do miasta bez Dawusa do ochrony. Hieronimus zagadywał o nowinki z Forum, Bethesda wołała mnie do sypialni i pytała, czemu nie przyniosłem kolejnego produktu nie do znalezienia na rynkach, a który według niej mógłby ją uzdrowić. Robili wymówki, byli ciekawi, narzekali, ale niczego nie podejrzewali. Niemniej wszyscy zauważyli, że się zmieniłem. Byłem bardziej cierpliwy, mniej wybuchowy. Nie burczałem już na Hieronimusa, jego dowcip znów mi się podobał i w końcu nakłoniłem go, żeby zasiadał do posiłków ze wszystkimi. Wybryki Mopsusa i Androklesa raczej mnie bawiły, niż irytowały. Kiedy Dawus przejawiał szczególną powolność w myśleniu, wydawał mi się najbardziej uroczy i mówiłem sobie w duchu: „Nic dziwnego, że moja córka zakochała się w takim fajnym facecie”. Diana jawiła mi się piękniejsza i bardziej inteligentna niż kiedykolwiek przedtem. A Bethesda... Bethesda wciąż chorowała. Jej dolegliwość zadomowiła się w niej niczym złośliwy intruz czający się w cudzym domu, ostrożny i nie widziany, ale pozostawiający irytujące ślady swojej obecności. Z początku była nerwowa i wymagająca. Potem coraz bardziej cichła i zamykała się w sobie, co było znacznie gorsze, tak bardzo bowiem do niej nie pasowało. Jej nastrój mroczniał, podczas gdy mój się poprawiał. W jej obecności byłem rozdarty poczuciem winy; nie dlatego, że byłem z inną kobietą – fizyczna miłość nie wywołuje we mnie wstydu – ale dlatego, że trafiłem na coś wyjątkowego, cudownego i najzupełniej nieoczekiwanego, kiedy ona padała ofiarą czegoś okropnego, nieznanego i uporczywego. Przez całe życie dzieliłem z Bethesda wszystko, a teraz każde z nas znalazło się w miejscu, do którego drugie nie miało dostępu, a do tego szliśmy w przeciwnych kierunkach. Moje doświadczenie było magiczne, jej – tragiczne. Czułem się winny jak dobrze najedzony człowiek patrzący, jak kochana przez niego osoba dławi się trocinami i kośćmi. Tymczasem z Grecji wciąż nadchodziły wojenne wieści. Słyszało się najróżniejsze i sprzeczne doniesienia: a to Cezar przechytrzył Pompejusza, a to Pompejusz Cezara. Przez jakiś czas, od kwietnia do połowy lipca, obie strony rozbiły się obozem i ufortyfikowały w rejonie Dyrrachium, głównego portu po wschodniej stronie Adriatyku. Tamtejszy teren,

górzysty i trudny, zdawał się im odpowiadać jako miejsce ostatecznej rozgrywki. Jednak po starciu, w którym Pompejusz prawie pokonał jego oddziały, Cezar uznał, że stoi na gorszej pozycji, i wycofał się w głąb lądu, ku Tessalii. Czas decydującej bitwy jeszcze nie nadszedł. Moje wizyty u Kasandry zlewają się w mej pamięci, ale dwa przypadki były szczególne. Jak wspomniałem, nigdy nie opowiadała mi o swoich spotkaniach z szacownymi damami, nie podawała też powodów, dla których u nich bywała. Raz nawet zacząłem ją o to pytać, ale w odpowiedzi tylko położyła mi palec na ustach, a potem zaczęła skutecznie odwracać moją uwagę. Czemu nie nalegałem? Teraz, dopiero teraz, zaczynam rozumieć. Jeżeli była oszustką, to nie chciałem o tym wiedzieć. Jeśli naprawdę była wizjonerką i patrzenie w ogień mogło wywołać w niej proroczy trans, to nie chciałem słyszeć jej przepowiedni. Po co szukać okna do przyszłości, skoro można tam zobaczyć jedynie ciemność? Kasandra była dla mnie sposobem na życie w teraźniejszości. Zdarzyło mi się jednak być świadkiem, jak wchodzi w nią bóg. Leżeliśmy nadzy obok siebie, mokrzy od potu tam, gdzie nasze ciała mocno do siebie przylegały. Obserwowałem powolny marsz muchy po ścianie; jej skrzydła opalizowały w padającym przez okno słońcu. Kasandra nuciła cicho z zamkniętymi oczami. Przez chwilę zdawało mi się, że rozpoznaję melodię – była to egipska kołysanka, którą Bethesda śpiewała małej Dianie – ale uznałem, że się mylę. Piosenka była podobna, ale inna. Nucenie ucichło. W pokoju słychać było tylko brzęczenie muchy. Kasandra nagle rzuciła się na posłaniu tak gwałtownie, że omal nie zepchnęła mnie na podłogę. Łokciem uderzyła mnie boleśnie w nos. Przetoczyłem się na brzuch, zakrywając twarz. Poderwałem się na nogi i wpatrzyłem w Kasandrę. Leżała na posłaniu, rzucała głową na boki, wiła się i wymachiwała rękami. Widok był niesamowity, jak gdyby każda część jej ciała stała się innym zwierzęciem z własną wolą i rozumem. Oczy uciekły jej gdzieś pod powieki i widać było tylko białka. Nagle poderwała się i usiadła wyprostowana. Myślałem, że atak minął, gdy wtem znów padła na wznak, wyginając się i prężąc. Nigdy jeszcze czegoś podobnego nie widziałem. Konwulsje, jakich doznała pod świątynią Westy, były niczym w porównaniu z tym, co się z nią działo teraz. Przypomniało mi się coś, co kiedyś opowiadał mi Meto: „Zawsze się bał, że połknie własny język. Powiedział mi, że muszę być gotowy włożyć mu coś między zęby, gdyby atak kiedykolwiek się powtórzył”. Meto mówił o Cezarze. Zdawało mi się, że słyszę w głowie jego głos: Włóż jej coś w usta! Podskoczyłem i rozejrzałem się wokoło, myśląc, że on może naprawdę być obok mnie. Wtedy wszystko wydawało się możliwe. Przez ciało Kasandry przechodził bóg. Nawet powietrze wokół mnie jakby drżało i iskrzyło, przepełnione czymś nadprzyrodzonym. Przypomniałem sobie pokryty skórą kij, który wcześniej tu widziałem. Sięgnąłem pod materac i znalazłem go niemal od razu, jakby prowadzony przez czyjąś niewidzialną rękę.

Położyłem się na niej, przyciskając całym, ciężarem ciała. Jedną ręką usiłowałem przytrzymać jej przeguby, a drugą wcisnąć jej kij między zęby, ale była za silna. Gdy tylko udało mi się unieruchomić jedną kończynę, druga wyrywała mi się z uścisku. Nawet łóżko zdawało się ożyć, rzucało się w górę i waliło o ścianę. Gdzieś z korytarza dobiegł mnie czyjś krzyk: „Hej, wy tam! Ciszej, na Wenus!” Równie nagle, jak się pojawiły, konwulsje ustały. Poczułem, jak Kasandra wiotczeje pode mną. Zmiana była tak raptowna, że się przestraszyłem, myśląc, iż umarła. Podniosłem się na rękach i spojrzałem na jej twarz, a serce podeszło mi do gardła. Potem zauważyłem, że jej pierś unosi się w oddechu. Zamrugała. Miałem wrażenie, że przejście boga wypchnęło z niej duszę i przez chwilę nie było w niej ani krzty życia. Stopniowo jednak dusza wracała do ciała, jakby skołowana i niepewna, czy trafiła we właściwe miejsce. Otworzyła oczy. Nie poznała mnie chyba. – Kasandro! – szepnąłem, sięgając dłonią do jej ust, aby zetrzeć kropki piany. Przesunąłem palcami po jej policzku. Nakryła moją dłoń swoją. – Gordianus? – wyszeptała. – Jestem tu, Kasandro. Dobrze się czujesz? Potrzebujesz czegoś? Zamknęła oczy. Przeszył mnie dreszcz lęku, ale ona tylko odpoczywała. Sięgnęła do mnie i przyciągnęła do siebie, objęła i zaczęła znów nucić tę samą kołysankę, jakbym to ja potrzebował pocieszenia. Gdzie była? Co widziała? Od tamtej pory rozumiałem fascynację, jaką budziła w bogatych i ustosunkowanych kobietach, które myślały, że mogą wykorzystać do własnych celów tę moc, która przez nią przepływała. Nieco później, kiedy wróciłem, do domu, wszyscy zauważyli moją skaleczoną wargę, nawet Bethesda, która przy kolacji była znowu w lepszym humorze i znalazła nawet ochotę na łagodny docinek. – Podpadłeś jakimś łobuzom na Forum, mężu? – Nie, kochanie. – Ostrzejsza wymiana zdań w jakiejś podejrzanej tawernie? – Oczywiście, że nie. Uniosła brwi. – Nie chcesz chyba powiedzieć, że dostałeś po buzi od jakiejś ślicznotki, do której się przystawiałeś? Czułem, że się rumienię. – Coś w tym rodzaju – mruknąłem. Bethesda się uśmiechnęła i kazała Mopsusowi przynieść jeszcze trochę duszonych porów, najnowszego lekarstwa, w którym od niedawna pokładała wszelkie nadzieje. Wydawała się usatysfakcjonowana wymijającą odpowiedzią w sprawie mojej rany, ale spostrzegłem, że

Diana, która spoczywała na sofie obok Dawusa, przygląda mi się pytająco i ponuro. Inne spotkanie z Kasandrą również wyróżnia się wśród podobnych do siebie, także dlatego, że było to w dniu, kiedy po raz ostatni spotkaliśmy się w jej mieszkanku w Suburze. Wtedy ostatni raz byliśmy sami i ostatni raz się kochaliśmy. Oczywiście nie mogłem tego wiedzieć. Gdybym wiedział, czy obejmowałbym ją mocniej, kochał bardziej namiętnie? Nie wydaje się to możliwe. Obawiam się, że postąpiłbym raczej przeciwnie: stałbym się daleki i zamknięty w sobie, jak każdy mężczyzna, kiedy zrozumie, że musi stracić ukochaną, i szuka drogi na skróty przez nieuniknione cierpienie. Odpycha od siebie miłość, zanim los mu ją odbierze. Ja nigdy nie stałem przed takim dylematem. Nie wiedziałem, co niesie przyszłość. To było ciepłe wczesne popołudnie, dzień przed nonami sierpniowymi. W całym Rzymie powietrze było nieruchome i zamglone od gorąca. Pokój Kasandry temperaturą przypominał łaźnię; ściany promieniowały ciepłem, a przez okno wpadał snop promieni słonecznych tak gęsty od kurzu, że wydawał się zrobiony z twardej materii, dziwny, jaśniejący słup nad naszymi głowami. Myślałem, że upał źle wpłynie na nasz wigor, ale się myliłem: podziałał na nas jak narkotyk. Normalne ograniczenia ciała zdawały się topnieć i rozpływać. Przeszedłem samego siebie. Znalazłem się w stanie takiego upojenia, że nie wiedziałem już, gdzie i kim jestem. Kiedy było po wszystkim, czułem się tak lekki i nierealny, jak drobinka kurzu wirująca w słonecznym snopie. Ogarnął mnie z wolna słodki letarg. Leżałem ociężały, bezwładny, z kończynami jak z ołowiu. Nawet mały palec wydawał się za ciężki, by nim poruszyć. Śniłem chyba, ale obrazy podsuwane mi przez Somnusa ulatywały, zanim zdążyłem się im przyjrzeć, niczym cienie widziane kątem oka. Nie spałem i się nie budziłem. Stopniowo zacząłem rozróżniać głosy. Dobiegały skądś z góry, stłumione odległością. Rozmawiali ze sobą dwaj mężczyźni. Słowa były niewyraźne, ale słyszałem, że dyskusja jest gorączkowa. – Mów ciszej! – powiedział jeden z nich na tyle głośno, że zrozumiałem go dobrze. Znałem ten głos. Drgnąłem, jakbym się budził z głębokiego snu. Przez chwilę myślałem, że głosy też mi się śniły. A potem usłyszałem je znowu. Dochodziły z pokoju nad nami, częściowo przez strop, ale przede wszystkim przez otwarte okno. Wyczułem nieobecność Kasandry, jeszcze zanim sięgnąłem do niej ręką i trafiłem na puste, jeszcze rozgrzane od jej ciała miejsce. Mężczyźni rozmawiali teraz ciszej, słyszałem tylko szmer ich głosów. Czy naprawdę jeden z nich był mi znany? Musiałem się przesłyszeć. Wstałem z posłania, ubrałem się i wyszedłem na korytarz. Za jego załomem trafiłem na drewniane schody. Zacząłem ostrożnie wchodzić, starając się uniknąć hałasu, ale ostatni stopień skrzypnął głośno, kiedy postawiłem na nim stopę. Szmer rozmowy dobiegający z pokoju na końcu korytarza nagle się urwał. Postąpiłem o krok naprzód. Podłoga skrzypiała

niemiłosiernie. W pokoju wciąż panowała idealna cisza. Stałem długą chwilę bez ruchu, aż w końcu usłyszałem ten głos. Rozpoznałem go natychmiast. – Myślisz, że to on? – Na pewno – odrzekł drugi z mężczyzn. Jego też poznałem. Nie, muszę się mylić. Wyobraźnia podsuwa mi niewiarygodne rozwiązania. Aby to udowodnić, ruszyłem pewnie przed siebie, nie zważając dłużej na skrzypienie desek. Stanąłem przed wiszącą w drzwiach zasłoną, prawie taką samą, jak u Kasandry. Z pokoju nie dobiegał żaden odgłos... ale nie, po chwili się zorientowałem, że słyszę czyjś oddech. Czy to znowu wyobraźnia? Czy oni też słyszą mnie? Uniosłem dłoń, by schwycić za brzeg zasłony. Zdawało mi się, że ktoś po drugiej stronie robi to samo. Czy w drugiej ręce trzyma sztylet? Szarpnąłem za tkaninę, gotów na spotkanie oko w oko z tym kimś. Stałem jednak w drzwiach sam. Dwaj mężczyźni – tylko dwaj, bez żadnej ochrony – siedzieli pośrodku małego pokoju. Na mój widok wstali z krzeseł. Po półmroku korytarza jasne światło na chwilę mnie oślepiło. Widziałem tylko dwie sylwetki, jedną krępą i przysadzistą, drugą wysoką i szczupłą. Powoli zaczynałem widzieć ich twarze. – Widzisz? – rzekł Marek Celiusz do swego towarzysza. – Mówiłem, że to Gordianus. – I miałeś rację – odparł Milo, zakładając muskularne ręce na piersi. – No, nie stój tak, Poszukiwaczu. Puść tę zasłonkę i wchodź do środka. I mów cicho!

ROZDZIAŁ XIV

Rozmowa z Faustą wprawiła mnie w podły nastrój. Już byłem gotów dać sobie na dzisiaj spokój ze śledztwem i wracać do domu. Co jednak bym tam robił, poza ponurym rozmyślaniem? Powodów zaś było do tego wiele: Kasandra nie żyje, dochodzenie nie posuwa się ani trochę naprzód, Bethesda w coraz gorszym stanie i nie ma widoków na znalezienie lekarstwa, Rzym balansuje na wąskiej krawędzi, po której obu stronach zieją przepaście, jedna zwana Pompejuszem, druga Cezarem, do tego jeszcze dwa psy, Milo i Celiusz ujadają i gryzą go w pięty... Dzień jaskrawo kontrastował z moim nastrojem. Słońce zalewało świat jasnością i ciepłem, lecz jego intensywność łagodziły wspaniałe kłębiaste chmury, sunące po niebie uporządkowaną procesją, w tak równych odstępach, jakby jakiś mistrz ceremonii poustawiał je niczym słonie podczas parady na cześć imperatora. – Ta wygląda jak maska z tragedii. Widać nawet otwory na usta i oczy – zauważył Dawus. – Co takiego? – Ta chmura nad nami. Czy to nie na nią właśnie patrzysz, teściu? Siedzieliśmy na kamiennej ławce na skwerku niedaleko domu Fausty. Oznajmiłem Dawusowi, że muszę chwilę odpocząć, ale w rzeczywistości to mój umysł był zmęczony i chciałem go jak najbardziej wyłączyć. Gapiłem się na rzędy chmur i powoli oczyszczałem mózg ze wszelkich myśli. – Tak, Dawusie, istotnie wygląda jak maska. – Ale cały czas się zmienia. Patrz, jak usta się wyginają. To już prawie maska z komedii. – Masz rację. Ale zmienia się cała chmura, nie tylko usta. Już właściwie wcale nie przypomina maski. Jest... bezkształtna, po prostu zwykła chmura. Jak moje poszukiwania prawdy o Kasandrze, pomyślałem. Rozmowy, jakie do tej pory przeprowadziłem, dały mi serię impresji, które miejscami się przenikały, żadna nie była spójna i żadna nie przedstawiała Kasandry takiej, jaką ja znałem. Prawda o tej dziewczynie jest równie nieuchwytna jak ta chmura, zachowuje swój kształt tylko do czasu, kiedy kolejna

rozmowa zmieni ją w coś innego. – Zostały nam jeszcze dwie – powiedziałem. – Chmury? – Dawusie... Dwie kobiety. Spośród tych, które zjawiły się na pogrzebie Kasandry, musimy porozmawiać z Kalpurnią i Klodią. – Pójdziemy teraz do którejś? – Czemu nie? Chyba wiem, gdzie Klodia może być w taki piękny dzień. Przeszliśmy przez most nad Tybrem i skierowaliśmy się w prawo, trzymając się jak najbliżej rzeki. Tu, z dala od ulicznego zgiełku w centrum miasta, najbogatsze rodziny rzymskie miały niewielkie nadrzeczne posiadłości, horti. Ta, w której spodziewałem się znaleźć Klodię, należała do jej rodu od wielu pokoleń. Tam właśnie po raz pierwszy ją spotkałem przed ośmiu laty, kiedy wynajęła mnie do rozwiązania zagadki morderstwa egipskiego filozofa Diona. Marek Celiusz był wtedy jej kochankiem, ale rozstali się i Klodia była zdecydowana wywrzeć na nim zemstę przez oskarżenie go o tę zbrodnię. W tym samym ogrodzie widziałem się też z nią po raz ostatni, kiedy odwiedziłem ją po śmierci jej brata Klodiusza na Via Appia. Klodiusz był żonaty z Fulwią, ale ludzie mówili, że to Klodia jest prawdziwą wdową po nim, a nie tylko siostrą. Idąc tak prowadzącą wzdłuż brzegu drogą, tylko od czasu do czasu widziałem fragmenty rzeki. Najczęściej widok zasłaniały wysokie mury. Kiedyś dostęp do horti był względnie łatwy, ale w ostatnich latach wielu właścicieli postawiło płoty i kamienne ściany dla ochrony przed obcymi. Mijając jeden z nielicznych ogrodów nie otoczonych murem, ujrzałem porastające go leśne kępy i połacie wysokiej trawy, przetykane starannie utrzymanymi klombami. Poprzez listowie widać było proste szopy i urocze małe domki dla gości, stawy z rybami i fontanny, brukowane ścieżki ozdobione rzeźbami i pomosty dla łodzi. Ogród Klodii był na tyle oddalony od centrum, by dawać poczucie odosobnienia, a jednocześnie dość bliski, by bez wysiłku dotrzeć do niego piechotą – godna pozazdroszczenia nadrzeczna posiadłość w stolicy świata. Cycero, który jako adwokat Celiusza w popisowy i profesjonalny sposób zniszczył reputację Klodii, miał czelność zaledwie parę lat po procesie złożyć jej ofertę kupna tego ogrodu. Właścicielka odmówiła nawet wstępnej rozmowy z jego agentem. W przeciwieństwie do wielu sąsiadów Klodia nie uległa trendowi obudowywania tych eleganckich ogrodów niebosiężnymi murami. Skręcając na wąską ścieżkę prowadzącą z głównej drogi w głąb jej posiadłości, miałem uczucie, że znalazłem się gdzieś daleko od miasta z jego przestępczością i niepokojami. Ścieżka okolona była bujnymi krzewami, których gałęzie spotykały się w górze, tworząc cienisty, zielony tunel. Po chwili wyszliśmy na szeroką połać wysokiej trawy. Przypomniałem sobie, że kiedyś jej „przystrzyganiem” trudniły się z powodzeniem dwie kozy. Teraz zwierząt nie było, a trawnik zmienił się w dziką

łąkę. Na jej przeciwległym końcu stał prostopadle do rzeki, niemal zupełnie zasłoniętej przez gęstą kępę drzew, długi i wąski budynek z biegnącą wzdłuż ściany kolumnadą. I on się zmienił od czasu, gdy go widziałem ostatnim razem. Na dachu brakowało dachówek, niektóre okiennice zwisały krzywo na uszkodzonych zawiasach. Ozdobne krzewy przy domu, tak starannie wtedy utrzymywane, rozrosty się dziko i były przerośnięte chwastami. Przed laty ogród Klodii rozbrzmiewał muzyką i śmiechem nagich pływaków. Dziś słyszałem tylko granie niestrudzonych cykad. Wyglądało na to, że nie ma tu nikogo, nawet ogrodnika. – Nie ma tu nikogo, teściu – odezwał się Dawus niczym echo moich myśli. – Możliwe. Trudno uwierzyć, że w taki piękny dzień Klodia nie zechciała tu przyjść. Tak ten ogród kochała! Ale czasy się zmieniają, ludzie też. Świat się starzeje. – Westchnąłem. – Chodź, sprawdzimy jeszcze na brzegu. Aby nie brnąć przez wysokie trawy, skierowaliśmy się ku domowi i poszliśmy obramowanym kolumnami portykiem. Tam, gdzie okiennice były uszkodzone, mogłem zajrzeć do wnętrza pokojów. Było w nich ciemno, ale zdołałem dostrzec, że z niektórych usunięto wszystkie meble. Wszędzie unosił się zapach kurzu i pleśni. W stronę rzeki prowadziła wąska ścieżka, wijąca się wśród wspaniałych morw i cyprysów. Pogodziłem się już z myślą, że nie zastanę tu Klodii, ale z czystego sentymentu chciałem stanąć na chwilę w miejscu, gdzie ją poznałem. Siedziała wtedy wyciągnięta na sofie w namiocie w białoczerwone pasy, ubrana w suknię z najcieńszego muślinu, przyglądając się baraszkującym nago w wodzie dla jej zabawy młodym mężczyznom, wśród których był i Klodiusz. Kiedy wyszliśmy spomiędzy drzew, ku memu zaskoczeniu zobaczyliśmy samotną postać siedzącą na składanym krześle na samym brzegu, zwróconą twarzą ku wodzie. Była to kobieta w stoli, która bardziej pasowałaby zimą: z ciemnoszarej wełny i z długimi rękawami. Jej ciemne włosy, poprzetykane pasmami siwizny, były zaczesane do tyłu i związane w niski kok. Co ona tu robi? Nie wygląda na kobietę, którą Klodia wybrałaby sobie na przyjaciółkę, pomyślałem. Kobieta musiała nas usłyszeć, bo odwróciła się na krześle i przyjrzała się nam spod przyłożonej do czoła dłoni, tak że część jej twarzy pogrążona była w cieniu. – Czy Klodia wie, że tu jesteś? – spytałem. Kobieta się roześmiała. Poznałem ten śmiech: figlarny, zmysłowy, sugerujący niewypowiedziane tajemnice. – Naprawdę aż tak się zmieniłam, Gordianusie? Ty wyglądasz wciąż tak samo. – Klodia... – szepnąłem. Kobieta opuściła dłoń i zobaczyłem jej twarz. Oczy były te same, szmaragdowe i lśniące jak słoneczny blask na zielonych wodach Tybru, ale czas dogonił resztę jej ciała. Od naszego spotkania upłynęły zaledwie cztery lata. Jak ona mogła tak się zestarzeć w tak krótkim czasie? Widać było, że nie dba o wygląd. Kiedyś była próżna na tle swej urody; dziś nie miała ani śladu makijażu dla podkreślenia oczu i ust, jej uszu i szyi nie zdobiła żadna biżuteria, a

zgrzebna stola jeszcze jej ujmowała wdzięku. Włosy, zazwyczaj kunsztownie utrefione i farbowane henną, pełne były srebrnych nitek i upięte w najprostszy sposób. Najmniej uchwytną różnicą, ale zarazem najwięcej mówiącą, był brak zapachu jakichkolwiek perfum. Jej ulubione, uderzająca do głowy mieszanka woni krokusa i nardu, prześladowały mnie przez całe lata. Dzisiaj, stojąc obok niej na wyciągnięcie ręki, czułem w nozdrzach jedynie ostry zapach rozgrzanego słońcem rzecznego brzegu. – Kogo spodziewałeś się tu zobaczyć, Gordianusie? – spytała z uśmiechem. – Nikogo. Dom wygląda na opuszczony. – Bo jest opuszczony. – I nikogo więcej tu nie ma? Klodia zawsze otaczała się adorującymi ją pochlebcami recytującymi poezję, pięknymi niewolnikami płci obojga i istną armią kochanków – byłych, aktualnych i przyszłych, czekających na swoją kolej. – Tylko ja – odrzekła. – Przyjechałam rano lektyką, ale odesłałam ją na Palatyn. Rzadko tu przychodzę, ale wtedy wolę być sama. Niewolnicy potrafią być tacy męczący, stoją wszędzie dookoła i czekają na polecenia. W Rzymie nie został zaś nikt, kogo by warto zapraszać na kąpielowe przyjęcia. Wszyscy piękni młodzieńcy gdzieś tam zabijają się nawzajem albo już są martwi... – Spojrzała ponad moim ramieniem na Dawusa. – Z wyjątkiem tego tam. Kto to jest, Gordianusie? Uśmiechnąłem się, choć nie bez zazdrości. – Dawus jest moim zięciem. – Naprawdę twoja mała dziewczynka jest już tak dorosła, że wyszła za mąż? I to za taką górę mięśni! Szczęśliwa mała Diana. Może twój zięć zechciałby się wykąpać? – Patrzyła na Dawusa jak głodna tygrysica. Może aż tak się nie zmieniła? – Chyba nie – odparłem, unosząc brwi. Dawus popatrzył na połyskującą w słońcu wodę. – Właściwie to... Dzień jest taki upalny, teściu... – Ależ nie krępuj się, wskakuj do wody! – zachęcała Klodia. – Nalegam, młody człowieku. Wysuń się z tej niemądrej togi... i z czego tam jeszcze. Możesz powiesić rzeczy na tamtej gałęzi. Tak zawsze wszyscy robili. Pamiętam, jak zawsze była obwieszona ubraniami... Dawus zerknął na mnie. Na czole perliły mu się kropelki potu. – Och, niech już będzie – burknąłem niechętnie. – Nie bądź taki ponury, Gordianusie! – Klodia się roześmiała. – W tamtej szopie znajdziesz drugie krzesło i kosz z jedzeniem i winem... chyba że sam chcesz zażyć kąpieli? Kiedy wróciłem z krzesłem i koszem, Dawus biegł już ku wodzie, w samej tylko przepasce biodrowej. – Hej, młodzieńcze! Dawus obejrzał się przez ramię.

– Wróć no tu do mnie. Ze zdziwioną miną „góra mięśni” ruszył z powrotem ku Klodii. Gdy tylko znalazł się w jej zasięgu, wyciągnęła rękę i zwinnym ruchem ściągnęła przepaskę. Odchyliła się na krześle, przez chwilę kręciła nią w powietrzu, po czym celnie zarzuciła ją na wiszącą na gałęzi togę. – O, zaraz lepiej. Mężczyzna tak przystojny jak ty powinien kąpać się tak, jak go bogowie stworzyli. Myślałem, że Dawus się zarumieni i speszy, ale on tylko wyszczerzył zęby w głupawym uśmiechu, wydał bojowy okrzyk i puścił się pędem do wody. Westchnąłem. – Widzę, że wciąż potrafisz zamienić dorosłego mężczyznę w chłopca, Klodio. – Każdego poza tobą, Gordianusie. Na Herkulesa, popatrz no na tego byczka! Ależ on ma uda... i to, co między nimi... Istny ogier. Jesteś pewien, że to nie za dużo dla twojej małej Diany? Odchrząknąłem. – Może pomówimy o czymś innym? – A musimy? W taki dzień jakże byłoby przyjemnie rozmawiać tylko o młodości, miłości i pięknie. Ale znając ciebie, spodziewam się, że przyszedłeś rozważać nędzę, zbrodnię i śmierć. – Zwłaszcza jedną konkretną śmierć. – Tej wróżbitki? – Miała na imię Kasandra. – Tak, wiem. – Przyszłaś zobaczyć, jak płonie na stosie. Klodia milczała przez chwilę, wpatrzona w Dawusa pluskającego się przy brzegu. – Myślałam, że przychodzisz z... innymi wieściami. – O czym? – O tym potworze Milonie... I Marku Celiuszu. O tej ich głupiej, nieszczęsnej rewolcie. – Cóż cię oni mogą obchodzić? – Oni obaj zginą. – Pewnie tak. – Celiusz... – powiedziała w zamyśleniu, spoglądając ku rzece. – Dawno temu, kiedy byliśmy kochankami, często pływał tutaj, a ja go obserwowałam. Tylko my dwoje, samotni na tym bezludnym brzegu. Nie potrzebowaliśmy żadnego towarzystwa. Pamiętam, jak stał tam, gdzie teraz twój zięć, nagi, odwrócony do mnie plecami... jaki on miał apetyczny tyłeczek!... a potem z wolna obracał się na pięcie, pokazując mi szelmowski uśmiech... i swoją ewidentną gotowość do miłości. – Musiałaś widywać w ten sposób wielu mężczyzn w kąpieli. – Żaden nie był taki jak on. – A mimo to znienawidziłaś go.

– Porzucił mnie. – A ty usiłowałaś go zniszczyć. – Ale mi się nie udało, co? Sama na tym wyszłam jak najgorzej. A teraz Celiusz wydaje się zdecydowany sam się zniszczyć, bez żadnej pomocy z mojej strony. – Zamknęła oczy. – Odeszli, wszyscy odeszli... – szepnęła. – Mój drogi, kochany brat, ukochany Kurio Fulwii, tak wielu pięknych młodzieńców, którzy tu przychodzili i beztrosko chlapali się w wodzie. Nawet ten utrapieniec Katullus ze swymi podłymi wierszami. Kogo Fatum zabierze następnym razem? Pewnie Marka Celiusza. Tyle lat Marek śmiał mu się prosto w nos, a teraz ono go porwie i ciśnie wprost do Hadesu. – I twoja zemsta wreszcie się dokona. – Można i tak na to spojrzeć. – Przyszedłem porozmawiać o Kasandrze, nie o Celiuszu. – Ach, tak, o wróżbitce. – Mówisz to z ironią. Czy ci prorokowała? – Dlaczego pytasz, Gordianusie? – Ktoś ją zamordował. Chcę odkryć, dlaczego musiała umrzeć i kto to zrobił. – Po co? To nie wróci jej życia. – Odchyliła głowę i popatrzyła na mnie bystro, a potem zrobiła minę. – Aha... Czy o to chodzi? Teraz rozumiem. No, no... Kasandrze się powiodło tam, gdzie Klodia przegrała. – Jeśli chcesz przez to powiedzieć... – Kochałeś ją, prawda? Nigdy nie powiedziałem tego słowa na głos, nawet przy Kasandrze. – Być może. – A w każdym razie byliście kochankami. – Tak. Wypuściła z sykiem powietrze, ni to z irytacją, ni to z rozbawieniem. – Koło Fortuny kręci się i kręci... Oto występna Klodia żyje w celibacie, a zawsze wierny Gordianus cudzołoży! Kto by pomyślał! Bogowie muszą mieć z nas niezły ubaw. – Zawsze tak twierdziłem. Zapatrzyła się z roztargnieniem na słoneczne błyski na wodzie i zagryzła paznokieć. – To było niegrzeczne z mojej strony, mówić o tym tak żartobliwie. Musisz być w rozpaczy. – Śmierć Kasandry była dla mnie ciosem, to prawda... jednym z wielu, jakie ostatnio mnie trafiają. – Gordianus stoikiem... Powinieneś nauczyć się dawać upust swoim emocjom. Upić się do nieprzytomności. Zniszczyć w ataku szału jakiś cenny przedmiot. Spędzić godzinkę czy dwie, torturując jednego z niewolników. Poczułbyś się lepiej. – Wolę odkryć, kto zabił Kasandrę i dlaczego.

– I co potem? Widziałam, kto jeszcze przyszedł na jej pogrzeb. Jeśli to zrobiła jedna z tych kobiet, co będziesz mógł zdziałać? Sądy są w rozsypce. Żaden urzędnik nie zainteresuje się losem kogoś tak pozbawionego znaczenia jak ona. A każda z tych kobiet w pojedynkę jest zbyt potężna, byś sam je atakował. Nigdy nie znajdziesz sprawiedliwości. – A zatem zadowolę się prawdą. – Ależ dziwny z ciebie człowiek, Gordianusie! Mówią, że każdy śmiertelnik ulega jakiejś pasji, która staje się motorem jego działania. Szukanie przyjemności wydaje mi się nieskończenie rozsądniejszą, ale jeżeli twoją jest szukanie prawdy, to niech tam. Klodia wzruszyła ramionami. Chociaż ten gest niemal utopił się w obszernej stoli, choć wiek i cierpienie zmieniło ją zewnętrznie, w tym niedbałym uniesieniu i opuszczeniu ramion dopatrzyłem się kwintesencji dawnej Klodii. Ten drobny gest był sumą wszystkiego, co o niej wiedziałem. Żyła pełniej, niż niejednemu się marzyło, chłonęła wszystkie doznania, jakich mogło jej dostarczyć ciało, podążała za każdym uczuciem do najdalszych granic... a w końcu... wzruszyła ramionami. W tej chwili zrozumiałem, dlaczego poddałem się swemu pożądaniu Kasandry, za to nigdy naprawdę nie uległem Klodii. Niemożliwe było wyobrazić sobie Kasandrę wzruszającą ramionami w taki sposób. Intensywność jej życia każdą chwilą wykluczała taki gest. Klodia niegdyś wydawała mi się najbardziej witalną kobietą na świecie, ale tylko dlatego, że jej żarłoczny apetyt brałem za ukochanie życia, a nie miałem nikogo, kto by mi uświadomił tę różnicę... dopóki nie poznałem Kasandry. – Nie masz mi do powiedzenia nic, co mogłoby mi pomóc? – spytałem. – O Kasandrze? Powiedz mi, czego się dotąd o niej dowiedziałeś. Miałem wrażenie, że Klodia celowo unika odpowiedzi na moje pytanie. – Wiem, że bywała zapraszana do domów niektórych z najbardziej liczących się kobiet w mieście – powiedziałem. – Część z nich uważa, że Kasandra była prawdziwą wróżbitką, inne zaś mają ją za oszustkę. Wiem, że przybyła tu z Aleksandrii, gdzie była uliczną aktorką. Ale jej epilepsja... a w każdym razie niektóre z ataków... była prawdziwa. – I co jeszcze? Odetchnąłem powoli. – Myślę, że w jakiś sposób była zamieszana... nie wiem jak... w tę historię z Milonem i Celiuszem. – Dlaczego tak sądzisz? – Klodia uniosła brwi. – Mam swoje powody. Przeniosła wzrok na Dawusa, który odpłynął daleko od brzegu i teraz wracał. – Co za bary... – mruknęła. – Mam nadzieję, że twoja córka to docenia. – Myślę, że tak. – Będzie głodny, kiedy już wyjdzie z wody. Całe szczęście, że moja kuchenna zawsze pakuje mi więcej jedzenia, niż mogłabym, sama zjeść. Co jeszcze wiesz o Kasandrze? Jestem przekonana, Gordianusie, że coś pomijasz.

– Nie wiem, o czym mówisz. – Nie wiesz? Rzecz najważniejszą. Ty byłeś w niej zakochany, i to beznadziejnie, sądząc po twojej minie. Ale czy ona kochała ciebie? Ha! Doprawdy, powinieneś teraz pójść nad wodę i obejrzeć swoje odbicie. Zobaczyłbyś twarz człowieka, który dostał kuksańca w najczulsze miejsce. To o to tutaj chodzi. Nie „kto zabił Kasandrę”, lecz „kim była Kasandra”. Co naprawdę knuła? I najważniejsze, czego naprawdę chciała... nie od tych wyniosłych rzymskich matron, ale od pokornego człowieczka zwanego Gordianusem. Ale jeżeli jeszcze nie znasz odpowiedzi na to pytanie, to już nigdy jej nie znajdziesz. Dawus wynurzył się lśniący od wody i zaczął palcami przeczesywać włosy, by szybciej wyschły. – Wspaniałe ramiona! – szepnęła Klodia, mrucząc jak tygrysica. – Wojna obróciła Rzym w miasto starców i chłopców. Pompejusz z Cezarem porwali wszystkie cenne okazy, by je rzucić na pożarcie Marsowi, ale jakimś cudem przeoczyli twojego zięcia. Dawus wziął z gałęzi przepaskę i ubrał się, poruszając się z naturalnym, niewymuszonym wdziękiem, który dobrze o nim świadczył, jako że musiał czuć na sobie głodny wzrok Klodii śledzącej każdy jego ruch. Klodia posłała go po trzecie krzesło, po czym zaoferowała mu zawartość kosza z prowiantem. Patrzyła nań jak zaczarowana, jak gdyby nie istniało lepsze zajęcie od obserwowania, jak młody i silny człowiek pochłania pieczonego kurczaka i oblizuje sos z palców. Czułem, że nic już z niej nie wycisnę, w każdym razie nie dzisiaj. Postanowiłem nie naciskać; dopiero później miałem się przekonać, jak umiejętnie uniknęła powiedzenia mi czegokolwiek ważnego i jak absolutnie mnie rozbroiła swoim wdziękiem, który wciąż miał nade mną tę dziwną moc. – A więc uważasz, że Milo i Celiusz są skazani na klęskę? Przez jej twarz przemknął cień. – Ich sukces wydaje się niemożliwy. – Dawna nemezis twojego brata i człowiek, którego nienawidzisz najbardziej na świecie, zostaną zniszczeni w tej samej chwili. Taka perspektywa powinna cię cieszyć. Klodia nie odpowiedziała. Patrzyła wciąż na jedzącego ze zwykłym u niego apetytem Dawusa, ale w jej oczach nie było już tej satysfakcji. Zastąpiło ją inne uczucie, którego nie umiałem określić.

ROZDZIAŁ XV

Spotkali się pod różą. Przenosiłem wzrok z jednego na drugiego, nie wierząc w to, co widzę: dwaj najniebezpieczniejsi ludzie w Italii, których miejsce pobytu i zamiary były tematem każdej rozmowy, siedzą sobie w gołym pokoiku w podłej kamienicy w samym środku Rzymu. Niezupełnie gołym: były tu ich dwa krzesła, szafka pod ścianą i jedyna dekoracja, zawieszony na ścianie wazon z terakoty, a w nim jedna czerwona róża. Spotkali się sub rosa, w myśl prastarego zwyczaju, który zobowiązywał wszystkich uczestników spotkania do milczenia. Idąc za moim spojrzeniem, Marek Celiusz zerknął na różę. – To pomysł Milona – wyjaśnił. – On bierze takie rzeczy bardzo poważnie. Wiesz, znaki, omeny, wróżby, przysięgi, Stąd ta róża dla zapewnienia tajemnicy, jak gdyby którykolwiek z nas mógł odnieść choćby najmniejszą korzyść, zdradzając drugiego. Oczywiście obowiązek milczenia dotyczy także ciebie, Gordianusie. O co chodzi? Wyglądasz, jakbyś zobaczył Meduzę. Wchodź! Mamy tylko dwa krzesła, więc proponuję, żebyśmy rozmawiali na stojąco. Puściłem zasłonkę i wszedłem do pokoju, oszołomiony dziwną sytuacją. Co oni robią w Suburze? Albo, co ważniejsze, co robią w pokoju bezpośrednio nad mieszkaniem Kasandry, i to w dniu, kiedy spodziewała się ona mojej wizyty? Obaj ubrani byli w brudne tuniki i znoszone sandały, jak można się spodziewać w takim domu i w takiej dzielnicy. Milo miał dłuższe włosy niż dawniej, niedbale zgarnięte do tyłu w potarganą grzywę; brodę też miał zaniedbaną. Na twarzy Celiusza widniały smugi brudu, jak u zwykłego robotnika. Nie był to pierwszy raz, kiedy widziałem ich w przebraniu. Podczas któregoś z ulicznych starć między zwalczającymi się stronami obydwaj uciekli przed gniewem tłumu zwolenników Klodiusza dzięki pozbyciu się tog i żelaznych pierścieni, oznaczających godność obywatela, i udawaniu niewolników. Dzisiaj Celiusz miał swój pierścień, ale palce Milona były gołe. Odebrano mu obywatelstwo i prawo do tej oznaki, kiedy został skazany na wygnanie z Rzymu. – Czy tak właśnie zachowujecie incognito? – spytałem. – Celiusz udaje ubogiego pana, a

Milo jego niewolnika? Celiusz się uśmiechnął. – Mówiłem ci, że on ma łeb, Milonie. Mało co uchodzi uwagi Poszukiwacza. Milo burknął coś pod nosem i patrzył na mnie z ledwo skrywaną wrogością. Nie był już otyły i niemrawy, jak ostatnim razem, kiedy go widziałem w Massilii, gdzie spędzał dni wygnania w pijackim otępieniu. Trudy i niebezpieczeństwa, jakich zaznał podczas ucieczki i powrotu do Rzymu, były wyraźnie wypisane na jego twarzy. Ten krępy, silny mężczyzna o posturze zapaśnika był znów w bojowej formie. W jego oczach widziałem twardość i desperację. – Mówiłeś, że Poszukiwacz ucieszy się na nasz widok – rzekł Milo. – Nie wygląda na rozradowanego. Jest raczej nieszczęśliwy. – Tylko dlatego, że go zaskoczyliśmy – odparł Celiusz. – Jak jednak inaczej dałoby się z tobą skontaktować, Gordianusie? Przecież nie mogliśmy po prostu złożyć ci wizyty w twoim domu. Wystawiłoby to twoją drogą rodzinę na niebezpieczeństwo. W tej chwili to ty zresztą nas trochę zaskoczyłeś. Chcieliśmy posłać kogoś po ciebie, gdy skończysz drzemkę. Tymczasem jesteś, z własnej i nie przymuszonej woli. – Słyszałem, jak rozmawiacie – wyjaśniłem. – Poznałem głos Milona. – Ha! A to on mnie napominał, żebym mówił ciszej! Ale to cały Milo. Nigdy nie zdaje sobie sprawy z własnej siły, czy to kiedy wali kogoś w głowę, czy kiedy krzyczy na mnie, żebym nie podnosił głosu. – Nie rozumiem. – Potrząsnąłem głową. – Co wy tu robicie? – Knujemy powstanie, ma się rozumieć. – Celiusz uniósł brwi. – Nie, chodzi mi o to, co robicie tu, w Rzymie. Wszyscy myślą, że dawno wyjechałeś. – Tak było. I znów wyjadę. Pojawiam się i znikam jak kłębek dymu. Szykowanie rewolty to skomplikowana sprawa. Gordianusie. A przy tym męcząca! Wiesz przecież, że nigdy nie lubiłem ciężkiej pracy. Nie uwierzysz, ile to wymaga zachodu. Muszę być wszędzie naraz, dodawać ducha stronnikom, pocieszać wątpiących, trzymać za rączkę strachliwych, wciskać monety w dłonie chciwych. A jeszcze odnajdywać starych przyjaciół i znajomych i jednać sobie ich poparcie. – Wlepił we mnie wymowne spojrzenie. – A ty, Milonie? – spytałem. – Nie mogę uwierzyć, że ośmieliłeś się postawić nogę w Rzymie. Cezar okazał ci łaskę, darując życie i skazując na pobyt w Massilii. Nigdy ci tego nie wybaczy. Czy twoja żona wie, że tu jesteś? – Fausty do tego nie mieszaj! – warknął Milo. – Jesteście obydwaj szaleni, urządzając sobie takie spotkania w Suburze. Ktoś was musi rozpoznać lub podsłuchać. Jeśli Isaurykus i Treboniusz was znajdą... – Nie znajdą – oświadczył Celiusz. – Dotąd im się to nie udało. Poruszam się po mieście swobodnie, mam wielu, wielu zwolenników, Gordianusie. Więcej, niż sobie wyobrażasz. – Wystarczająco wielu, by z powodzeniem wzniecić powstanie?

Uśmiech przybladł mu na wargach. – Niezupełnie. Delikatne pędy wciąż wymagają pielęgnacji. Obaj z Milonem uznaliśmy, że najlepszym rozwiązaniem będzie poderwać zbrojną armię na prowincji, żeby zdobyć miasto siłą. – Armię? Jak? Skąd ją weźmiecie? Każdy mężczyzna zdolny do walki jest już w szeregach albo Pompejusza, albo Cezara. – Ale nie każdy jest w tej służbie zadowolony. W całej Italii stacjonują żołnierze, których Cezar siłą wcielił do swych legionów. Są znudzeni, niezadowoleni i dojrzali do buntu. Zazdroszczą swoim kolegom, którzy przeprawili się za morze z Cezarem i Antoniuszem, bo wiedzą, że tamtym dostaną się wszystkie łupy, a nie tym, których pozostawiono w kraju. Mogą tylko wyładowywać się na paru wystraszonych prowincjuszach i wpędzać w ciążę miejscowe dziewczyny. – A ty obiecasz im coś więcej? Atak na sam Rzym i plądrowanie miasta po zwycięstwie? Pozwolisz im nas ograbić, Celiuszu? Czy tak wygląda twoja zemsta na republice, Milonie? Celiusz pokręcił głową. – Zdobędziemy wiele łupów, ale nie od zwykłych obywateli jak ty, Gordianusie. Odbierzemy majątki chciwym kamienicznikom i bankierom, którzy przez ostatni rok stali się bogaci jak Krezus. Wszystko, co ukradli i zgromadzili, zostanie im odjęte i rozdane innym, poczynając od żołnierzy lojalnych wobec powstania. – Wobec ciebie, chcesz powiedzieć. – Ktoś musi stać na czele. – Celiusz wzruszył ramionami. – Sam się oszukujesz, Celiuszu. Jeśli zdobędziesz Rzym w bitwie, nie będziesz w stanie kontrolować tego, co stanie się później. Mówisz, że odbierzecie majątek tylko kamienicznikom i bankierom, ale gwarancji na to nie masz. Nawet ludzie Cezara wymykali mu się czasem spod kontroli, grabili i palili wbrew jego wyraźnym rozkazom... A ty nie jesteś Cezarem, Celiuszu. – Rzym jest chory, Gordianusie, i wymaga drastycznej kuracji. – Nawet jeśli ona go zabije? – Być może, po to żeby mógł się odrodzić. Z popiołów jak Feniks powstanie lepsze miasto. Pokręciłem głową. – Cała ta argumentacja oparta jest na bzdurnym założeniu. Uważasz, że możesz przeciągnąć na swoją stronę wystarczająco dużo żołnierzy Cezara, aby porwać się na Rzym. Ja w to po prostu nie wierzę. Tak, kilku z nich może być aż tak niezadowolonych, ale reszta pozostanie wierna Cezarowi. Zbiorą siły i zgniotą was, zanim dotrzecie w pobliże miasta. – Lekceważysz rozczarowanie, jakie przepełnia Italię, Gordianusie. Ja je widziałem. Antoniusz nie przysłużył się Cezarowi, kiedy wybrał się w swoją podróż wzdłuż i wszerz kraju, zanim wyruszył do Grecji. Zraził do siebie jedno miasto po drugim swoją arogancją.

Jeździł po Italii z bandą pochlebców, rozparty w pozłacanej lektyce z tą swoją dziwką Kyteris. Żołnierzom nie podobało się to ani trochę bardziej niż ojcom miast. Mogą być lojalni wobec Cezara, ale nie wtedy, gdy zostawia on komendę takim jak Antoniusz. – A my nie musimy polegać tylko na garnizonach – wtrącił Milo. – Mamy skąd wziąć wielu innych wyszkolonych żołnierzy. Celiusz zmierzył go groźnym spojrzeniem i uniósł dłoń, aby go uciszyć, ale Milo nie zrażony ciągnął dalej. – Mówię o szkołach gladiatorów na południu! Trafiają tam najwięksi, najsilniejsi, najgwałtowniejsi niewolnicy i są szkoleni, by zabijać bez litości. Jeśli chodzi o zabijanie, jeden gladiator wart jest stu zwykłych legionistów. Niewolnicy w tych szkołach są zdesperowani; wszystkich czeka wczesna i bolesna śmierć, i ani Cezar, ani Pompejusz nie mogą im zaoferować choćby promyka nadziei na przyszłość. Kiedy ich uwolnimy, będą lojalni tylko wobec nas! Przez długie lata Milo utrzymywał prywatną armię gladiatorów. Z nią opuścił Rzym, ona chroniła go w Massilii i pomagała bronić miasta podczas oblężenia przez siły Cezara, a teraz wróciła z nim do Italii. Tak przywykł posługiwać się gladiatorami, że nie zdawał sobie sprawy, jak szokujący jest pomysł zwerbowania tych ludzi do obalenia senatu i całego ustroju państwa. Owszem, Cezar także uczynił w tej mierze precedens, wyzwalając swoich gladiatorów i zamieniając ich w żołnierzy, ale był na tyle ostrożny, by rozproszyć ich po różnych legionach i wykorzystywać poza granicami Italii. Milo jednak proponował coś zupełnie innego: wyzwolenie całych band gladiatorów i użycie ich do oblężenia samego Rzymu. Ci ludzie stanowią dno ludzkości: zrozpaczeni, źle traktowani niewolnicy szkoleni jedynie do zabijania, którym brak jakiejkolwiek żołnierskiej dyscypliny, nie mający rodzin ani żadnego zainteresowania przyszłością Rzymu i jego instytucji państwowych. Jeżeli nie można ufać regularnemu wojsku, że powstrzyma się od grabieży i zniszczenia, to co się stanie z miastem, które zostanie zdobyte przez gladiatorów? – Widzisz się w roli nowego Spartakusa, Milonie? Taki spadek zamierzasz zostawić po sobie potomności? Milo, który zdobył reputację jako pies łańcuchowy optymatów, a skończył na wypuszczeniu na Rzym zgrai krwiożerczych niewolników? Fatum prowadzi cię dziwnymi drogami, Milonie. – Milo wypowiedział się przedwcześnie. – Celiusz się skrzywił, jakby ugryzł kwaśne jabłko. – Wykorzystamy gladiatorów tylko w ostateczności. – Lekarstwo, które z pewnością zabije pacjenta! Gladiatorzy są szkoleni do zadawania śmierci, a nie do słuchania rozkazów. Zabawicie się w Pandorę, jeśli wypuścicie ich na wolność. Żaden się nie odezwał. Długo patrzyli na mnie w milczeniu, a potem wymienili spojrzenia. Milo wyglądał na usatysfakcjonowanego, podczas gdy Celiusz był wyraźnie rozczarowany. Zareagowałem zgodnie z oczekiwaniami tego pierwszego, a drugi miał

nadzieję na inną reakcję. – Czego ode mnie chcecie? – spytałem. Celiusz westchnął. – Tylko tego, żebyś działał we własnym najlepszym interesie. Zatrułeś swoje stosunki z Pompejuszem. Nie wiem dokładnie, co zaszło między wami, ale wiem, że próbował cię własnoręcznie udusić podczas ucieczki statkiem z Brundyzjum. Co z tobą będzie, jeśli Wielki powróci do Rzymu jako triumfator? A z Cezarem też nie jesteście na najlepszej stopie. Twój adoptowany syn Meto wciąż mu służy, lecz ty się go wyrzekłeś, po drodze obrażając jego wodza. Gdzie się znajdziesz, kiedy Cezar wygra i obwoła się królem Rzymu? Ja byłem wobec niego tak lojalny, jak wielu innych. Uciekłem z Rzymu z Kurionem, aby dołączyć do niego nad Rubikonem, walczyłem pod jego sztandarem w Hiszpanii... A popatrz, jakiej się doczekałem nagrody! Ochłapy! Czego ty się możesz spodziewać po Cezarze? Ale dosyć o Cezarze, dosyć o Pompejuszu. Nie mówmy o ciemnościach, jakie spadną na to miasto, kiedy którykolwiek z nich zwycięży. Myślę, Gordianusie, że moje ostatnie mowy na Forum trafiły ci do przekonania. Tak się składa, że trochę się orientuję w stanie twoich finansów. Jesteś zadłużony po uszy u tego ludożercy Wolumniusza. On nigdy nie darowuje długów. Jest nienasycony. Wyssie z ciebie życie, jak ty wysysasz szpik z kości. Twoja rodzina pójdzie na żebry, a może nawet zostanie sprzedana w niewolę. Ani Pompejusz, ani Cezar nie kiwną palcem, by go powstrzymać. W samej rzeczy to wina Cezara, że tacy ludzie jak Wolumniusz mają swój dzień, tucząc się nędzą innych. Tylko ja mogę cię przed nim uratować. Tylko ja mogę ci obiecać sprawiedliwość. Stań przy mnie, Gordianusie. To twój jedyny wybór. – Dlaczego ja, Celiuszu? Nie mam władzy, nie mam pieniędzy ani koneksji rodzinnych – Czemu ci zależy, żebym się do was przyłączył? – Ach, ale ty masz coś dla nas ważniejszego od wszystkiego, co wymieniłeś. – Celiusz postukał się po głowie. – Jesteś sprytny! Widzisz świat taki, jaki jest. Znasz się na ludziach i małych, i wielkich, obracałeś się pośród nich wszystkich. A co najistotniejsze, zależy ci na prawdzie i szukasz sprawiedliwości. Ostatni uczciwy człowiek w Rzymie, jak cię kiedyś nazwał Cycero. Jesteś akurat takim człowiekiem, jacy będą się liczyli, kiedy świat stanie do góry nogami. W końcu nadejdzie twój dzień. Nie ma granic dla twojej kariery! Potrzebujesz nas, Gordianusie, ale i my ciebie potrzebujemy. Mówił tak szczerze, patrzył mi w oczy i modulował głos idealnie, że chcąc nie chcąc, musiałem go słuchać. Rozpoznałem sztuczkę oratorską, której się wyuczył u Cycerona: najpierw wzbudzić strach (przed Pompejuszem, Cezarem czy Wolumniuszem), potem dać promyk nadziei (uwolnienie od długów, sprawiedliwość dla wszystkich, moje osobiste zalety wreszcie dostrzeżone i docenione). Patrzył na mnie, czekając na odpowiedź. Nabrałem powietrza i grając na zwłokę, powiedziałem: – Nie możemy być tu bezpieczni. W każdej chwili Isaurykus może przysłać ludzi, by zaatakowali ten budynek. We dwóch nie macie żadnych szans.

– Ha! – Milo zaśmiał się krótko, szczekliwie. – Myślisz, że nie przedsięwzięliśmy środków ostrożności? Ten dom jest dobrze strzeżony. Nie zauważyłeś uzbrojonych ludzi na dachu? Nie? To znaczy, że dobrze się sprawują i trzymają się w ukryciu. Ale wystarczy, żebym strzelił palcami i w parę chwil będziesz wił się na podłodze z podciętym gardłem. – Oczy mu rozbłysły na tę kuszącą perspektywę. – A co z mieszkańcami? Jeśli ja was usłyszałem, to mogli i inni... – Dom jest własnością przyjaciela Celiusza. Stopniowo pozbył się każdego lokatora, któremu nie ufał, i zastąpił ich naszymi zagorzałymi zwolennikami. – Każdy mieszkaniec jest zwolennikiem Celiusza? – spytałem, myśląc o Kasandrze i o tym, jakie miejsce zajmuje ona w ich planach. – Mam nadzieję, że również ten, który stoi teraz przede mną. – Celiusz się uśmiechnął. – Co ty na to, Gordianusie? Czy jesteś z nami? Droga będzie trudna, ale nagroda wielka ponad wyobrażenia. – Czego po mnie oczekujecie? – Na razie niczego. Ale przyjdzie czas, kiedy odwołamy się do twojego sprytu, przebiegłości, uczciwości i mądrości. Wówczas chcę mieć pewność, że mogę bez żadnych wątpliwości polegać na twojej lojalności. – Zaufasz tylko mojemu słowu? – Nie. – Celiusz podszedł do szafki i wyciągnął z niej kawałek pergaminu. – Chcę, żebyś to podpisał. Trzymając pergamin na odległość wyciągniętej ręki, litery były bowiem drobne, przeczytałem: Dziś, na dzień przed nonami sierpnia w roku DCCVI od założenia Rzymu, ofiarowuję moje życie i fortunę sprawie Marka Celiusza Rufusa i Tytusa Anniusza Milona. Uznaję ich autorytet i będę wykonywał ich rozkazy. Odrzucam legalność senatu i urzędów miejskich, obsadzonych na rozkaz Gajusza Juliusza Cezara. Podobnie odrzucam władzę tych senatorów, którzy uciekli z Rzymu i walczą pod sztandarem Gnejusza Pompejusza Magnusa. Wszyscy oni są uzurpatorami, którzy przez swoje działania wyrzekli się wszelkich roszczeń do tworzenia prawowitego rządu republiki rzymskiej. Pod przewodnictwem Marka Celiusza Rufusa i Tytusa Anniusza Milona państwo rzymskie zostanie zbudowane na nowo według woli ludu. Tylko rząd utworzony przez nich, i żaden inny, będzie uprawniony do prowadzenia spraw państwowych. Przez złożenie w podpisie swojego imienia i nazwiska obok podpisów Marka Celiusza Rufusa i Tytusa Anniusza Milona oraz przez odciśnięcie w wosku swojego pierścienia obywatelskiego pod tym dokumentem, z własnej woli oddaję się tej sprawie i wyrzekam się wszystkich innych.

Podniosłem oczy znad pergaminu.

– Chyba żartujecie. Umowa o spiskowanie przeciw państwu? Nie jestem Cyceronem, ale nawet ja wiem, że takie coś nie może być wiążące. – Przy obecnym reżimie pewnie nie – zgodził się Celiusz. – Jedynym możliwym zastosowaniem takiego dokumentu może być szantaż – zauważyłem sucho. – Dla ciebie szantaż, a my to nazywamy ubezpieczeniem – odparł Milo. – Jeśli chcesz wyjść z tego pokoju, podpiszesz to. – A jeśli odmówię? Celiusz westchnął. – Miałem nadzieję, że chętnie złożysz swój podpis, a nawet, że zrobisz to z entuzjazmem. Pompejusz chce cię zabić. Cezar zdemoralizował twojego syna. Wolumniusz zrobi z ciebie żebraka. Dlaczego nie chcesz podpisać? Zapatrzyłem się na gęsto zapisany pergamin. Czy mnie zabiją, jeśli odmówię? Sądząc po łakomym wzroku Milona, nie miałem co do tego wątpliwości. Podpisać znaczyło ujść z życiem. Co jednak będzie, kiedy Celiusz i Milo poniosą klęskę i do Rzymu powróci Cezar albo Pompejusz? Moje nazwisko na takim zobowiązaniu może oznaczać śmierć nie tylko moją, ale i całej mej rodziny. Oczywiście w wojennej zawierusze pergamin może zaginąć albo ulec zniszczeniu i nikt go nigdy nie zobaczy. A co, jeśli... Przez chwilę pozwoliłem sobie wziąć pod uwagę rozwiązanie niemożliwe: zwycięstwo Celiusza i Milona. Wówczas podpisanie tego dokumentu może dać mi pozycję, o jakiej nigdy nawet nie marzyłem. Zawsze stojący na uboczu wielkiej gry Gordianusowie mogą się nagle znaleźć w samym centrum nowej republiki. Senator Gordianus? Dla mnie to może niewiele znaczy, ale dla moich bliskich? Dlaczego Diana nie miałaby zostać wywyższona kaprysem Fortuny do rangi Fausty, Klodii czy Fulwii? Dlaczego dzieci Ekona nie miałyby skorzystać z szansy na kształtowanie świata po swojej myśli, zamiast poddawać się woli innych? Jak powstały wszystkie wielkie fortuny i wielkie rody, jeśli nie dzięki czyjemuś śmiałemu działaniu albo szalonemu zagraniu? Celiusz i Milo obiecywali totalną rewolucję. Rewolucje zaś inspirują ludzi do myślenia o niemożliwym. Ale jakie to będzie miało znaczenie, że Wolumniusz zostanie zmuszony do unieważnienia mojego długu, jeśli cały Rzym wraz z moim domem zostanie spalony do fundamentów w szalejącym morzu ognia? Że senat zostanie wymieciony i wszystkie miejsca w nim przypadną nowym ludziom jak ja, skoro rozjuszeni gladiatorzy zostaną spuszczeni ze smyczy na bezbronne miasto, żeby robić, co im się podoba z naszymi córkami? Celiusz obiecuje świat odrodzony w sprawiedliwości, ale ostatecznie zależy mu tylko na władzy. Jego sojusz z Milonem i zamiar zaatakowania Rzymu siłami gladiatorów jasno tego dowodziły. Zmiąłem pergamin w ręku i cisnąłem nim przez cały pokój. – A nie mówiłem? – ryknął Milo. – Powiedziałem ci, że on tego nigdy nie podpisze. Celiusz westchnął tylko i klasnął dwa razy w dłonie. Usłyszałem za sobą hałas i

odwróciwszy się, ujrzałem dwóch barczystych mężczyzn wchodzących do pokoju. Musieli czekać tuż za drzwiami. Wyglądali jak płatni zabójcy. – Moi przyszli koledzy senatorowie? – spytałem. Celiusz podszedł do szafki i po chwili wrócił, trzymając w ręku kubek. – Weź to. Zajrzałem do kubka. – Wino? – Tani sikacz, niestety. Przepraszam, że to nie lepszy rocznik, ale tacy jak Wolumniusz wyssali z rynku wszystko co do kropelki. Wypij, Gordianusie. Do dna. Nie odrywałem wzroku od ciemnej cieczy. – Wino... i co jeszcze? – Pij! – warknął Milo. Dwaj siepacze podsunęli się bliżej, aż poczułem na uszach powiew ich oddechów. Usłyszałem świst wyciąganych z pochew sztyletów. – Rób, co ci każe! – szepnął mi do ucha jeden z nich. – Pij! – Albo wypijesz, albo... – dodał drugi i poczułem na żebrach ukłucie sztyletu. Czemu chcą mnie otruć? Dlatego że człowiek w moim wieku, znaleziony martwy, bez najmniejszej rany na ciele, nie wzbudzi niczyich podejrzeń. Mogą mnie zostawić na ulicy i wszyscy pomyślą, że umarłem z naturalnych przyczyn. A może zniosą mnie na dół i zostawią w łóżku Kasandry? Czy ona gra jakąś rolę w ich intrydze, czy też jest ich ofiarą? Może już ją zabili i zostawią nasze ciała obok siebie z flakonem po truciźnie leżącym przy posłaniu? Wyobraziłem sobie wstyd i konsternację moich bliskich. Kubek zadrżał w mojej dłoni. – Kasandra... – zacząłem. – Zamknij się i pij! – wrzasnął Celiusz. W okamgnieniu, jak gdyby zrzucił maskę, jego twarz uległa zupełnej przemianie. Przed chwilą był czarującym, eleganckim oratorem, teraz groźnym, zdesperowanym wyrzutkiem zdolnym do wszelkich zbrodni. Obawiałem się Milona, podczas gdy to Celiusza powinienem bać się najbardziej. Sztylety mocniej nacisnęły moją skórę. Milo i Celiusz podeszli bliżej. – Śmierć od sztyletów jest paskudna – powiedział Milo. – Tylko pomyśl. Metal wślizguje się w twoje ciało, wycofuje się, uderza jeszcze raz. Krew z ciebie tryska, po kończynach rozchodzi się chłód. Długie, bolesne czekanie na koniec. Pij, durniu! Schwycił mnie za przegub i zmusił do uniesienia kubka do ust, ja jednak mocno zacisnąłem wargi. – Odłóżcie sztylety! Złapcie go za ręce! Milo wyjął mi kubek z dłoni. Dwaj mężczyźni wykręcili mi ręce do tyłu. Celiusz ścisnął mnie za żuchwę, zmuszając do otworzenia ust. Wino wlało mi się do gardła. Smakowało gorzko. Przełknąłem, aby się nie zakrztusić.

– Wszystko! – szepnął mi Milo do ucha. – Do ostatniej kropli! Kaszlałem i krztusiłem się. Wino rozlewało mi się po brodzie i policzkach, ale większość trafiała do żołądka. Milo trzymał kubek przy moich ustach, dopóki nie został opróżniony. Puścili mnie i odsunęli się. Zatoczyłem się do przodu, czując zawrót głowy. Opadłem na kolana. Celiusz i Milo wirowali wokół mnie, ukazując się i znikając w takt mojego mrugania. W pokoju zrobiło się ciemno, jakby zapadła noc. Ich głosy odbijały się dziwnym echem i zdawały się dobiegać z wielkiej odległości. – Trzeba było wlać do wina cykutę – burknął Milo. – Powinniśmy odrąbać mu łeb tu i teraz. – Nie! – zakrzyknął Celiusz. – Dałem, jej słowo, a ty na to przystałeś. – Słowo dane wiedźmie! – Nazywaj ją jak chcesz, bo nie jesteś godzien nawet, wymówić jej imienia! Dałem słowo, powtarzam, a słowo Celiusza wciąż jeszcze coś znaczy! A twoje, Milonie? – Nie prowokuj mnie! – To nie mów o jego zabijaniu. – Próba jego skaptowania to był twój szalony pomysł! – Przez chwilę myślałem, że już go mam. Głupiec! Ale to nieważne. Zanim się obudzi... Głos Celiusza rozpłynął się w ciemności. Podłoga rzuciła się na spotkanie mej twarzy. Ogarnęła mnie nieprzenikniona czerń. Jak we śnie ujrzałem Kasandrę stojącą na odległym horyzoncie. Jej usta poruszały się, wypowiadając jakieś słowa, których nie słyszałem. Wyciągnęła do mnie ręce, przyzywając mnie do siebie, choć jednocześnie odpływała dalej i dalej, poza mój zasięg, aż wreszcie zniknęła zupełnie. Otworzyłem oczy. W głowie czułem bolesne pulsowanie. Wszystkie mięśnie miałem zesztywniałe. Najmniejszy ruch wyciskał ze mnie jęk bólu. W ustach czułem obcy, nieprzyjemny smak. Pęcherz miałem wypełniony, a w brzuchu mi głośno burczało. Leżałem na twardej, gołej podłodze. Jakoś udało mi się podnieść do pozycji siedzącej. Sądząc po kącie padania słońca, od chwili, kiedy straciłem przytomność, nie upłynęła nawet godzina. Powiedziałbym nawet, że czas się musiał cofnąć. Zamrugałem, próbując poprawić ostrość widzenia. Jedno z krzeseł stało pod ścianą, drugie leżało przewrócone na środku pokoju. Drzwiczki szafki były szeroko otwarte; zobaczyłem, że półki zostały dokładnie opróżnione. Zerknąłem na wazon na przeciwległej ścianie. Róża przywiędła, połowa czerwonych płatków leżała na podłodze. Byłem nieprzytomny prawie dwadzieścia cztery godziny. Powoli wstałem. Przez chwilę wszystko było w porządku, ale zaraz zakręciło mi się w głowie. Zatoczyłem się i złapałem szafki, żeby nie upaść. Przed oczami zawirowały mi oleiste plamy, ale stopniowo zawrót głowy minął. Odwróciłem się ku drzwiom i aż podskoczyłem. Nie byłem w pokoju sam.

Na podłodze u drzwi leżał twarzą w dół jakiś mężczyzna. Był to postawny człowiek, o masywnych kończynach i szyi jak pień drzewa. Jego głowa była nienaturalnie odchylona i domyśliłem się, że musi być martwy. Mimo to zbliżyłem się doń bardzo ostrożnie, krocząc niepewnie przez pokój. Złapałem go za włosy, unosząc głowę do góry. Trzask, jaki się rozległ, omal nie przyprawił mnie o mdłości. Gość miał złamany kark. Przyjrzałem się jego twarzy. Nie był to żaden z dwóch ludzi Celiusza i Milona, którzy pomagali im napoić mnie winem. Kim wobec tego jest? Kto go zabił, pozostawiając mnie przy życiu? Przestąpiłem przez zwłoki i odsunąłem zasłonę w drzwiach. Korytarz był pusty. Dotarłem do schodów i powoli, noga za nogą zacząłem schodzić w dół, przytrzymując się poręczy. Na parterze znów ruszyłem w głąb korytarza, aż stanąłem przed drzwiami Kasandry. Szeptem wypowiedziałem jej imię. Głos miałem ochrypły i słaby, a gardło jak zdarte. Powtórzyłem wezwanie głośniej, ale nie było odpowiedzi. Odsunąłem zasłonę. Pokój był zupełnie pusty. Zniknęło nawet posłanie. Stałem tak w drzwiach przez dłuższą chwilę, nic nie czując, czekając, aż rozjaśni mi się w głowie. Nagle zachciało mi się pić. Wszedłem do środka, ale w tym samym momencie stopą kopnąłem jakiś przedmiot, który leżał wcześniej ukryty pod fałdami zasłony. Podniosłem go; był to obciągnięty skórą kij do gryzienia. Czy Kasandra musiała w wielkim pośpiechu opuścić mieszkanie? A może ktoś inny usunął wszystko z pokoju? Kasandra miała tak niewiele własnych rzeczy, że nie wydawało mi się możliwe, aby zapomniała zabrać tak osobisty przedmiot. Jeśli tak się jednak stało, to musi się zorientować i wrócić po niego. Gdzie jest Kasandra? Wyszedłem z budynku i ruszyłem ulicą przed siebie, osłaniając dłonią oczy przed słonecznym blaskiem. Czułem się dziwnie nierealnie, jak to się trafia po długim śnie i przebudzeniu o niezwykłej porze dnia. Brzęk obijających się o siebie miedzianych garnków na uliczce o tej samej nazwie był dla mnie jak fizyczne uderzenia w głowę, aż się skrzywiłem z bólu. Odszukałem publiczną toaletę i pozbyłem się zawartości pęcherza, potem przy najbliższej fontannie obmyłem twarz i napiłem się do syta. Czułem silny głód, ale to mogło jeszcze poczekać. Ruszyłem do domu najkrótszą drogą – przez Forum. Wciąż nie mogłem się wyzbyć poczucia nierzeczywistości, które tu, między eleganckimi budynkami i wymyślnie zdobionymi świątyniami jeszcze się wzmagało. Szedłem jak we śnie. – Gordianusie! Odwróciłem się i ujrzałem przed sobą jednorękiego Kanininusa. Reszta towarzystwa stała w grupce nieopodal. Jeden po drugim przerywali jakąś ożywioną dyskusję i gapili się na mnie jak na zjawę. – A więc jednak żyjesz – rzekł Kanininus. – Co prawda wyglądasz, jakbyś był jedną nogą w grobie.

Cichy, spokojny Manliusz podszedł bliżej, a za nim przysunęli się pozostali. – Gordianusie, twoja rodzina bardzo się o ciebie martwi. Twój zięć i ten zwariowany Massylczyk przeczesują całe miasto. Powiedzieli nam, że wczoraj wyszedłeś sam z domu i nie wróciłeś na noc. Byli tu mniej niż godzinę temu, razem z tymi twoimi dwoma urwisami, pytając wszystkich, czy cię gdzieś nie widzieli. Gdzieś ty się podziewał? Wolkacjusz, stary stronnik Pompejusza, błysnął zębami w lubieżnym uśmieszku. – Założę się, że wiem! Znacie to stare etruskie przysłowie: kiedy mężczyzna z domu znika, na pewno chodzi o dziewczynę. Mam rację, Gordianusie? Czy okazała się warta kłopotów, jakie cię czekają po powrocie na łono rodziny? – Straciłeś najlepsze plotki od wieków – rzek³ Kanininus. – Nie dalej jak dziś rano ktoś widział Milona i Celiusza i to w samym środku miasta. – To fakt! – potwierdził Manliusz. – Widziano ich, jak idą z Subury w stronę bramy Kapeńskiej z kilkoma zbójami, na pewno gladiatorami Milona. Udawali pana i niewolnika... – Celiusz oczywiście grał pana, bo to on ma mózg – wtrącił Kanininus. – Gdy tylko przeszli przez bramę, dosiedli czekających tam koni i ruszyli z kopyta na południe. I co o tym sądzisz? Wzruszyłem ramionami. – Kolejna zwariowana plotka – wykrztusiłem. Mimo że wypiłem wodę, w ustach miałem okropnie sucho. – Co tam Celiusz i Milo! – powiedział Wolkacjusz. – Gordianus nie odpowiedział na moje pytanie. Kim ona była? Jakaś tania dziwka z Subury czy może któraś z tych wielkich dam, które trafia ci się odwiedzać podczas twojej pracy? Musiała urządzić ci niezły maraton, sądząc po tym, jak ledwo się wleczesz do domu. Przepchnąłem się między nimi i bez słowa ruszyłem dalej. Potknąłem się o wystający kamień, co wzbudziło nowy wybuch wesołości. – Zrobiła z niego kalekę! – krzyknął Wolkacjusz. – Chciałbym poznać tę amazonkę! – Nie musisz być niegrzeczny, Gordianusie! – dobiegł mnie jeszcze głos Manliusza. – On się ma za lepszego od takich jak my – dorzucił Kanininus. – Już się z nami nie spotyka, a kiedy przypadkiem się widzimy, ucieka od nas jak zając... Ich głosy stopniowo cichły. Szedłem najszybciej jak mogłem, kierując się ku stromej uliczce wiodącej wprost na Palatyn. W fałdach tuniki ściskałem kij Kasandry. – Gdzieś ty, na Hades, był? Ton jej głosu, gorączkowy, nabrzmiały i złością, i ulgą, niedwuznacznie ostrzegający mnie, żebym nigdy więcej nie ważył się na coś podobnego, przypomniał mi Bethesdę. Ileż to razy słyszałem podobne wymówki, kiedy wracałem do domu po jakiejś niebezpiecznej eskapadzie! Ale to nie Bethesda zaatakowała mnie w westybulu; Diana wyglądała, jakby trzeba ją było związać.

Powiedziałem córce prawdę... a raczej jej część. O tym, że niespodziewanie (dla mnie, jeśli nie dla nich) spotkałem wczoraj w Suburze Milona i Celiusza, o przedłożonej mi propozycji, którą odrzuciłem, o zmuszeniu mnie do przełknięcia jakiegoś środka usypiającego i o tym, że dopiero niedawno się obudziłem i przyszedłem prosto do domu. – A coś ty w ogóle robił w Suburze? Jakim cudem ci dwaj cię znaleźli? Śledzili cię czy trafiliście na siebie przypadkiem? Jaki środek ci podali? Diana odziedziczyła po mnie charakter śledczego, ale jeszcze nie opanowała zasad skutecznego przesłuchiwania. Zadaj świadkowi za dużo pytań naraz, a w odpowiedzi uzyskasz tylko bezsilne wzruszenie ramion. Zrobiłem dokładnie to samo. – Kto żyw w domu, szuka cię po całym mieście – powiedziała Diana. – Dawus poszedł na targ rybny, Hieronimus do łaźni Seniusza, a chłopców postałam do domu Ekona, żeby zapytali, czy on się czegoś nie dowiedział. Wszyscy odchodziliśmy od zmysłów z niepokoju! – A co z mamą? Dla niej musiało to być szczególnie ciężkie. Diana westchnęła. – Udało mi się utrzymać to przed nią w tajemnicy. Wczoraj nawet na chwilę nie wyszła ze swego pokoju, nie widziała więc, że wszyscy panikujemy, kiedy nie zjawiłeś się na kolacji. Pytała o ciebie później i musiałam coś wymyślić na poczekaniu. Powiedziałam jej, że spędzasz noc za miastem, bo któryś z twoich dawnych klientów chce wygrzebać z pamięci jakiś stary proces sprzed lat. Nie wiem, czy udałoby mi się ją tak oszukać, gdyby czuła się lepiej. Mama tylko kiwnęła głową, odwróciła się do ściany i nakryła szczelnie kocem. Jak może być jej tak zimno przy takich upałach? Ale przynajmniej nie wiedziała, że zaginąłeś, nie musiała więc dodawać sobie kolejnego zmartwienia. – Jak się czuje dzisiaj? – Chyba lepiej, bo chce wyjść do miasta. Niedawno posłała po niewolnicę, żeby pomogła jej się ubrać. Mówi, że musi iść na rynek, bo wymyśliła nowe lekarstwo: rzodkiewki. Bez rzodkiewek ani rusz. Wkrótce potem, do domu wrócił Dawus. Był tak uradowany na mój widok, że wydał gromki okrzyk i złapawszy mnie wpół, podniósł wysoko w górę i zakręcił młynka, przy okazji prawie mnie dusząc. Diana kazała mu być cicho i natychmiast mnie postawić na podłodze, bo zaraz nadejdzie mama i nie może zobaczyć takich żywiołowych przejawów radości. Dawus posłusznie uwolnił mnie z uścisku, ale nie mógł opanować rozradowanego uśmiechu. Do westybulu weszła Bethesda. Miała na sobie świeżo wypraną stolę, włosy dobrze uczesane i upięte. Była blada, ale wyglądała lepiej. Rzuciła Dawusowi spojrzenie z ukosa, ale nic nie powiedziała, pokręciła tylko smętnie głową, bez wątpienia po raz kolejny się zastanawiając, jak to się stało, że jej córka wyszła za mąż za takiego wyszczerzonego półgłówka. – Rzodkiewki! – oznajmiła głosem schrypniętym, lecz zadziwiająco silnym.

Ruszyliśmy więc na poszukiwanie najnowszego lekarstwa. Szliśmy wolno, dostosowując się do jej tempa, zmierzając na najbliższy rynek warzywny. Chodziliśmy od straganu do straganu, bezskutecznie szukając rzodkiewek, które znalazłyby uznanie w wymagających oczach mojej żony. W pewnym momencie zasugerowałem, że może dałoby się zastąpić je na przykład marchewką, ale dowiedziałem się, że przepis na zupę, który ma na myśli, nie dopuszcza żadnych zamienników. W końcu jednak zakrzyknęła triumfalnie: Eureka! I rzeczywiście, w jej uniesionej dłoni ujrzałem pęczek wspaniałych rzodkiewek, jędrnych, czerwonych, ze zdrowo wyglądającymi liśćmi i długimi białymi korzonkami. Suma, jaką wymienił sprzedawca, była astronomiczna. – Może wystarczą mi tylko dwie – powiedziała Bethesda, marszcząc swoje wydatne czarne brwi. – A nawet jedna. Tak, jedna będzie w sam raz. Na jedną chyba nas stać, mężu? Popatrzyłem w jej brązowe oczy i poczułem ukłucie wyrzutu sumienia. Pomyślałem o jej cierpieniach i o Kasandrze... – Kupię ci cały pęczek, żono – powiedziałem cicho. – Dawusie, ty masz mieszek z pieniędzmi. Daj go Dianie, niech zapłaci. Diana wzięła skórzany woreczek, rozwiązała rzemyk i z wolna sięgnęła po monety, marszcząc brwi. – Jesteś pewien, tato? To tyle pieniędzy! – Jasne, że jestem pewien. Zapłać temu draniowi, ile zażądał. Sprzedawca był niemal w ekstazie. Bethesda przycisnęła rzodkiewki do piersi i obdarzyła mnie spojrzeniem, od którego stopniało we mnie serce. Nagle zachmurzyła się jednak i odgadłem, że poczuła się źle. Dotknąłem jej ramienia i szepnąłem do ucha: – Chcesz wrócić teraz do domu? W tej chwili gdzieś w innej części rynku wybuchło jakieś zamieszanie. Jakaś kobieta krzyknęła: „To ona! Ta wariatka!” Odwróciłem się i ujrzałem... Kasandrę. Zataczała się i potykała, błękitną tunikę miała rozdartą u szyi i przekrzywioną, złote włosy potargane. W jej oczach ujrzałem wyraz tak panicznego strachu, że zmroził mi krew w żyłach. Podbiegła do mnie, wyciągnęła ręce, krzycząc ochryple: „Gordianusie, pomóż mi!” Padła mi w ramiona i osunęła się na kolana, pociągając mnie w dół. – Kasandro! – zakrzyknąłem, po czym dodałem, zniżając głos do szeptu: – Jeżeli to kolejne twoje przedstawienie... Ścisnęła mnie za ramię i jęknęła. Jej ciałem wstrząsnęły konwulsje. Diana uklękła obok mnie. – Tato, co jej jest? – Nie wiem. – To bóg, który w nią wstąpił – odezwała się Bethesda. – Ten, który zsyła jej prorocze wizje, teraz musi ją rozdzierać od środka. Wokół nas zaczął się gromadzić tłum gapiów, napierający ze wszystkich stron.

– Cofnijcie się wszyscy! – wrzasnąłem. Kasandra znów mnie ścisnęła, ale jej chwyt był coraz słabszy. Zamrugała kilka razy i powieki jej opadły. – Kasandro, co się stało? – spytałem szeptem. – Trucizna... – Ledwo ją słyszałem przez ogólny gwar. – Otruła mnie... – Kto? Co ci podsunięto? Nasze twarze były tak blisko siebie, że czułem na wargach jej płytki oddech. Oczy wydawały mi się ogromne; ich błękit prawie całkiem zaćmiła czerń rozszerzonych źrenic. – Coś w napoju... W chwilę potem już nie żyła.

ROZDZIAŁ XVI

Zostawiliśmy Klodię na brzegu Tybru, zapatrzoną w połyskliwą wodę i wsłuchaną we własne wspomnienia. Tą samą drogą wróciliśmy do miasta. Dawus był odświeżony po kąpieli, ale mi upał dawał się mocno we znaki. Czułem zmęczenie i na ciele, i na umyśle. Zanim dotarliśmy na szczyt Palatynu i do domu, nie marzyłem o niczym innym, jak tylko o kilku godzinach odpoczynku w zacienionym kącie ogrodu. Rozmawiałem już z nimi wszystkimi... z kobietami, które przyszły na pogrzeb Kasandry... poza jedną. Czy żona Cezara zniży się do rozmowy ze mną? Im więcej o tym myślałem, tym mniej prawdopodobne mi się to wydawało. Kalpurnia na pewno jest otoczona armią doradców, służących i ochroniarzy, mających ją chronić i przed tymi, którzy szukali łask jej męża, i tymi, którzy chcieliby go zniszczyć. Sprawę dodatkowo komplikował fakt, że po moim odwróceniu się od Cezara i Metona w Massilii Kalpurnia może mnie uważać za wroga. Z tego, co o niej wiedziałem, nie należała do kobiet, które działają pod wpływem nagłego impulsu, sentymentu czy z nieczystych pobudek. Kalpurnia miała opinię rozsądnej, dyskretnej i absolutnie godnej szacunku. To te właśnie cechy skłoniły Cezara do ożenku z nią. Wszyscy znali jego słynne powiedzenie na temat poprzedniej żony, z którą się bezceremonialnie rozwiódł, kiedy stała się przedmiotem plotek: „Żona Cezara musi być poza wszelkim podejrzeniem”. O Kalpurnii mówiono, że jest tak wyzuta z nawet najdrobniejszych przywar, że nie da się z nią powiązać żadnego skandalu. Taka kobieta, pomyślałem, raczej nie dopuści kogoś takiego jak ja przed swoje oblicze, nawet na formalną audiencję. Ludzie mogliby zacząć plotkować. A przecież przyszła na pogrzeb Kasandry... Siedziałem, na składanym krześle, oparty plecami o kolumnę portyku. Spod zmrużonych powiek obserwowałem trzmiela pracowicie uwijającego się między kwiatami. Zamknąłem, oczy i słuchałem jego basowego brzęczenia. Musiałem się zdrzemnąć, gdyż nagle ocknąłem się szarpany za rękę przez Androklesa. – Panie, jakiś człowiek pyta o ciebie. Przed domem stoi wielka lektyka i pełno

ochroniarzy, i... – Co takiego? O czym ty mówisz? – Masz gościa, panie. Przetarłem oczy, odchrząknąłem i przesunąłem palcami po włosach. – No dobrze, wprowadź go. – Nie, panie, on mówi, że to ty masz do niego wyjść. Przeszedł mnie nagły dreszcz. Wielka lektyka, armia ochroniarzy i butne wezwanie, bym się stawił u drzwi... Kto to może być? Pomyślałem, że tylko jedna osoba może być tak bezczelna: człowiek, który wkrótce zostanie właścicielem mojego domu, kiedy nadejdzie termin spłaty długów, a ja będę bez grosza. Dlaczego Wolumniusz nachodzi mnie akurat dzisiaj? – Gdzie Dawus? – spytałem. – W swoim pokoju z Dianą. – Śpią? – Eee, nie... Drzwi są zamknięte, ale jestem pewien, że nie śpią. – Jak to? – Robią tyle hałasu! Dziwne, że tu ich nie słychać. On mruczy i jęczy jak dzik nadziany na włócznię, a Diana... – Dosyć, Androklesie! Obejdziemy się bez Dawusa. Z pewnością nawet Wolumniusz nie poważy się zaatakować rzymskiego obywatela na progu jego domu – powiedziałem, ale kiedy wstawałem z krzesła, powoli rozprostowując zesztywniałe kolana, nie byłem tego taki pewien. Człowiek w westybulu nie wyglądał na poborcę długów. Był na to za stary i zbyt delikatnej budowy. Emanował pewnością siebie i wyrafinowaniem, jakie zwykle można znaleźć u niewolników pełniących funkcję sekretarzy bogatych obywateli o nienagannym smaku. Z ulgą skonstatowałem, że to jednak nie Wolumniusz mnie odwiedza. A zatem kto? Coś w sposobie bycia niewolnika sugerowało, że służy pani, nie panu. Kobieta w wykwintnej lektyce otoczona silną eskortą... Wiem z doświadczenia, że kapryśni bogowie tak kierują losami świata, że czasami rzecz z pozoru najmniej prawdopodobna jednak się wydarza. Wiedziałem już z niezbitą pewnością, kogo ten człowiek reprezentuje... – Czy twoja pani wyświadczy mi zaszczyt i wstąpi w moje progi? – spytałem. – Niestety, choć sprawiłoby jej to wielką przyjemność, jest dziś na to zbyt zajęta. Ale bardzo chce z tobą porozmawiać. Jeżeli pozwolisz, przed drzwiami czeka lektyka. Chyba będzie najlepiej, jak pojedziesz sam. – Oczywiście. Androklesie, kiedy Dawus i Diana... znów się pojawią, powiedz im, że wyszedłem w towarzystwie żony Cezara. I że wrócę... – Spojrzałem pytająco na sekretarza. – Nie powinno to zająć więcej niż godzinę – pospieszył z zapewnieniem. – Więcej pani

nie może ci poświęcić. Czy mogę? Wyciągnął ku mnie ręce, niemal mnie dotykając. Zrozumiałem, że chce mnie zrewidować. Skinąłem głową, a on wprawnymi ruchami przesunął dłońmi po mojej tunice. Zadowolony, że nie mam przy sobie żadnej broni, cofnął się i przepuścił mnie przodem. Na ulicy czekały dwie identyczne lektyki, nakryte wspaniałymi baldachimami z białej, przetykanej złotem tkaniny obramowanej pasem purpury, rozpiętej na słupkach z kości słoniowej. Draperia w pierwszej lektyce była zsunięta, szczelnie zasłaniając siedzącą w niej osobę. Mnie wskazano miejsce w drugiej. Niewolnik wsiadł ze mną, zasunął zasłony i rozsiadł się wygodnie na miękkich poduchach naprzeciwko mnie. Lektyka uniosła się łagodnie w górę, co dobrze świadczyło o zespole tragarzy, i ruszyliśmy naprzód. – Dokąd jedziemy? – spytałem. – Wkrótce będziemy na miejscu. Wyraźnie czułem delikatne przechyły na zakrętach, ale ani razu nie miałem wrażenia, że schodzimy w dół. Oznaczało to, że cel naszej podróży znajduje się gdzieś na Palatynie. Po chwili lektyka się zatrzymała i usłyszałem odgłos podnoszenia ciężkiej sztaby i otwierania bramy. Ruszyliśmy przez wysypany drobnymi kamieniami dziedziniec; słyszałem ich chrzęst pod stopami tragarzy. Za nami brama się zamknęła i ryglująca ją sztaba osunęła się na miejsce. Niewolnik rozsunął ostrożnie palcem zasłony, jakby czekając na czyjś sygnał. W końcu odsunął je na boki i gestem dał znać, że mam wysiąść. Gdy tylko dotknąłem stopami żwiru, po obu stronach wyrośli dwaj ochroniarze, którzy poprowadzili mnie przez dziedziniec i po kilku stopniach do niewielkiego, ale elegancko urządzonego westybulu. Jego białe ściany obramowane były złotymi i błękitnymi szlaczkami, w małej, zaokrąglonej niszy stał posążek Wenus, a mozaika na podłodze przedstawiała boginię wychodzącą nago z morza. Przypomniałem sobie, że Cezar utrzymuje, iż jest potomkiem Wenus; to do niej modlą się jego żołnierze o zwycięstwo w bitwach. Poszliśmy dalej przez atrium, pośrodku którego we wpuszczonym w podłogę basenie pluskały złote rybki. Przed nami zamajaczyła zieleń roślin; dochodziliśmy do centralnie położonego ogrodu otoczonego portykiem, ale moi przewodnicy skręcili w boczny korytarz i po chwili znalazłem się w niewielkiej bibliotece. Całą ścianę naprzeciw drzwi zakrywała wysoka szafa z przegródkami pełnymi zwojów pergaminu. Na obu bocznych ścianach artysta przedstawił sceny bitewne; po prawej szli do boju Grecy pod wodzą Aleksandra Wielkiego, łatwo rozpoznawalnego po wyrazistych, jakby rzeźbionych rysach i złotej grzywie włosów. Naprzeciw nich czerniło się mrowie perskich wojowników króla Dariusza, którego Aleksander pokonał i stał się panem świata. Przed biblioteczką siedziała Kalpurnia. Jej postać zdecydowanie dominowała w pomieszczeniu, mimo wielkich, dramatycznych malowideł. Była kobietą dość ładną, choć trudno by ją nazwać pięknością. Wydawała się nieświadoma najnowszych mód z egipskimi i orientalnymi wpływami; strój, biżuteria i fryzura nadawały jej wygląd surowej rzymskiej

matrony sprzed stulecia. Minę miała równie surową; wyglądała, jakby szykowała się do udzielenia ostrej reprymendy niewolnikowi. Odruchowo zebrałem się w sobie, gotów na najgorsze. Jednak zanim przemówiła, uśmiechnęła się do mnie na tyle przyjaźnie, żebym poczuł się swobodniej... albo stracił czujność. Stwierdziłem, że nie można jej odmówić pewnego wdzięku, w czym przypominała swojego męża. Czy miała go już przed ślubem, czy też przejęła od Cezara? – Siadaj. Obejrzałem się przez ramię i zobaczyłem, że ochroniarze zdążyli ustawić tuż za mną krzesło, a sami wycofali się dyskretnie za drzwi. Kalpurnia zaczekała, aż się usadowię, ale odezwała się dopiero po chwili. W tym też poznałem metodę Cezara, któremu nigdy się nie spieszyło. – Nie znamy się, Gordianusie, ale słyszałam o tobie i wiem, że mój mąż ma o tobie wysokie mniemanie. Masz za sobą długą i ciekawą karierę w tym mieście. Sądziłam, że się wycofałeś z zawodu, ale podobno przez ostatnie kilka dni byłeś bardzo zajęty, przemierzając Rzym wzdłuż i wszerz z tym swoim umięśnionym zięciem. – Kazałaś nas śledzić? Bezceremonialność pytania nie zbiła jej z tropu. – Powiedzmy, że ktoś cię obserwował. Odwiedzałeś po kolei każdą z kobiet, które przyszły pod stos pogrzebowy Kasandry. Ja też tam byłam, musiałeś widzieć moją lektykę. Mimo to nie złożyłeś mi wizyty. – Miałem taki zamiar. – Dlaczego nie zacząłeś ode mnie? – Zapewne z szacunku. Żona wielkiego Cezara musi być bardzo zajęta i nie ma za wiele wolnego czasu, by odpowiadać na pytania takiego szarego obywatela jak ja. Tak w każdym razie myślałem. Mogę spytać, gdzie jesteśmy? – W domu przy małym zaułku na Palatynie. Nie musisz znać dokładnego położenia. Mój mąż jest jego właścicielem od wielu lat, ale tylko niewielu wybranych przestąpiło jego próg. Nawet niektórym z jego najbliższych doradców nie wiadomo o jego istnieniu. Uznałam, że to odpowiednie miejsce na nasze spotkanie, jako że tu właśnie mieszkała Kasandra. – Jak to?! – zakrzyknąłem zaskoczony. – Tutaj? Ale przecież... – Myślisz o tym lichym pokoiku w Suburze? To był tylko kamuflaż, część roli, którą grała. Właśnie tutaj trzymała swoje rzeczy, tu uciekała, kiedy czuła się zagrożona albo dojadło jej udawanie żebraczki i zapragnęła odrobiny luksusu. Myślę, że chciałaby cię tu sprowadzić, Gordianusie, ale to nie było możliwe. Jej pokój jest po drugiej stronie ogrodu. Spotykałam się z nią zawsze tu, w bibliotece. Siadywała dokładnie tam, gdzie teraz ty, na tym samym krześle. – Spotykałaś się z Kasandra? – Regularnie. Udzielałam jej instrukcji, a ona przynosiła mi wszelkie cenne informacje,

jakie zdołała zebrać od poprzedniego spotkania. – Kasandra była więc twoim szpiegiem? – Ściślej mówiąc, szpiegiem mojego męża. To Cezar ją zwerbował, powiedział, czego od niej oczekuje, i ją wyszkolił... to znaczy, na szpiega. Kasandra była już doświadczoną aktorką, ale sztuka zbierania informacji wymaga wiedzy bardziej specjalistycznej. – Popatrzyła na mnie uważnie. – Czyżbyś zaciskał zęby, Gordianusie? – Zawsze i wszędzie Cezar! – wybuchnąłem. Spojrzałem na postać Aleksandra, a potem na Dariusza. Którego z nich Cezar będzie przypominał bardziej, kiedy historia jego życia dobiegnie końca? Zdobywcę umiłowanego przez bogów i poetów, czy aroganckiego monarchę, który panował nad światem, ale go utracił? Na swej drodze ku przeznaczeniu Cezar pociągnął za sobą cały świat. Był wszędzie, rzucał cień nie tylko na armie i królów, ale na każdą rzecz i osobę, które kochałem. Teraz się dowiedziałem, że i Kasandra znalazła się w tym cieniu. Kalpurnia patrzyła na mnie chłodno. – Rozumiem, że masz do mego męża jakiś żal za to, że posiadł lojalność i miłość twojego syna... – Meto już nie jest moim synem! – przerwałem jej. – Mimo to Cezar nie żywi wobec ciebie urazy, Gordianusie. Ma nadzieję, że z czasem znów będzie mógł cię zaliczać do swych, przyjaciół. Typowe dla imperatora, pomyślałem. Łagodzić rozdźwięki, przekonywać wrogów, wciągać wszystkich do swego kręgu, nawet jeżeli w przyszłości musiałby ich zniszczyć. – Ale mówiliśmy o Kasandrze. Wiem, że jej śmierć była dla ciebie wielkim ciosem. Myślę, że Cezar chciałby, abym odkryła przed tobą, kim ona była, jak i po co przybyła do Rzymu. Powiedz mi, co o niej wiesz? Że była piękna, tragiczna i skazana na klęskę, odrzekłem w duchu. Że zakochałem się w niej, nic o niej nie wiedząc. – Wiem, że pochodzi z Aleksandrii – powiedziałem głośno. – Grała tam w ulicznej trupie razem z Kyteris. Wiem, że cierpiała na epilepsję... chyba że tylko udawała chorobę. Być może miała dar prorokowania. Wykorzystała swą sławę wróżbitki, żeby za poduszczeniem Kyteris okrutnie zażartować z Antonii. Mogła zrobić to samo wielu innym możnym kobietom Rzymu, które korzystały z jej usług. Niewykluczone, że je szantażowała albo szpiegowała. Kalpurnia skinęła głową. – Chyba cię nie zdziwi, jeśli powiem, że mój mąż ma wielu agentów, którzy zbierają dla niego informacje. To ludzie wszelakiego pokroju, od ulicznych łobuzów i karczmarzy aż po centurionów i senatorów. Nigdy nie wiadomo, kto może usłyszeć coś ważnego. Wyłowienie sensu z tych wszystkich informacji, zbadanie ich źródeł, odrzucenie kłamstw celowo podrzuconych przez wrogów, porównywanie sprzecznych relacji wymaga umiejętności, cierpliwości i doświadczenia. Wszystkie te skrawki są jak płytki mozaiki. Z osobna nie

znaczą nic, dopiero kiedy się je odpowiednio ułoży i popatrzy z dystansu, zaczynają tworzyć jakiś obraz. To skomplikowany interes, tym bardziej że trzeba to robić w ciemności. Tak to nazywa Cezar: ciemna wojna z jego wrogami. Wszyscy wiedzą o bitwach odbywających się w pełnym słońcu między żołnierzami zbrojnymi w miecze i włócznie. Są jednak i inne bitwy, przebiegające w cieniu, których nikt nie widzi ani nawet się ich nie domyśla, ale też giną w nich ludzie. Myślę, że można by określić Kasandrę jako typ amazonki, kobiety-wojownika. Tylko w taki sposób kobieta może być wojownikiem: walcząc w ciemnej wojnie. – Dlaczego walczyła dla Cezara? – A dlaczego walczy dla niego każdy żołnierz? Dlatego że jej zapłacił, ma się rozumieć. Częścią umowy było jej wyzwolenie. Dostawała też sowite wynagrodzenie w regularnych ratach, które powierzała mi na przechowanie. Jej praca niosła wielkie niebezpieczeństwo, ale i wielkie pieniądze. Wróciłaby do Aleksandrii jako bogata kobieta... gdyby przeżyła. – Jak Cezar ją zwerbował? – Zaraz po wyparciu Pompejusza z Italii zajął się reorganizacją senatu i ustaleniem, komu powierzyć rządy pod swoją nieobecność. Padło na Marka Antoniusza. Wszyscy z dnia na dzień stali się stronnikami Cezara... ale komu miał naprawdę zaufać? Skąd wiedzieć, jakie knują przeciw niemu intrygi? Potrzebna była siatka agentów do zbierania informacji. Część z nich już działała, innych trzeba było zwerbować. To ja uzmysłowiłam mężowi, że najsłabszym punktem przedsięwzięcia będzie uzyskiwanie informacji od kobiet Rzymu: żon, matek, córek i sióstr pozostawionych w domu i przez jego wrogów, i przez sprzymierzeńców. Kobiety zawsze wiedzą więcej, niż się przypuszcza, a nawet niż same sobie z tego zdają sprawę. Znają najskrytsze pragnienia i najgorętsze przekonania swoich mężczyzn. Niewinna uwaga w liście od męża może doprowadzić do jakiejś kryjówki, składu broni czy zakopanego skarbu. Ale kto może zdobyć dostęp do tylu tak różnych kobiet i wydobyć z nich cenne informacje, jakie mogą posiadać? Cezar wpadł na pomysł zwerbowania aktorki, która grałaby rolę szalonej wróżbitki. Powiedziałam mu, że żadna rzymska matrona nie jest tak łatwowierna, a żadna aktorka tak zdolna. Udowodnił mi, że się mylę w obu kwestiach. Posłał do Aleksandrii człowieka z zadaniem wyszukania odpowiedniej osoby. Dlaczego tam? Tamtejsi szefowie trup słyną z doskonałego wyszkolenia swoich aktorów, poza tym Aleksandria jest dość daleko od Rzymu, żeby można było tam znaleźć właściwą dziewczynę, której nikt tu nie będzie znał. Upłynęło jednak kilka miesięcy, zanim agent wrócił z Aleksandrii, przywożąc z sobą Kasandrę. Wjechała do miasta w szczelnie zakrytej lektyce i potajemnie zamieszkała w tym domu. Zaledwie parę dni później Cezar wrócił do Rzymu, umocniwszy się w Hiszpanii i Massilii. Gdy tylko znalazł chwilę czasu pomiędzy zajęciami związanymi z wyborami, spotkał się z Kasandrą. Było to właśnie w tej bibliotece. Ja też brałam udział w tym spotkaniu. Chciał znać moje zdanie, ale jestem pewna, że się zdecydował, zanim zdążyłam powiedzieć choć słowo. – Kasandra zagrała przed Cezarem, jak kandydatka do trupy?

– Jeśli tak chcesz to ująć. Była piękna i widziałam, że wywarła na Cezarze duże wrażenie, ale nie urody szukaliśmy w idealnej kandydatce. Mówiła świetnie po łacinie, z prawie niedostrzegalnym obcym akcentem. Była dobrą poliglotką, wiedziałeś o tym? Wydała mi się jednak nieco nerwowa. Było to może zrozumiałe u młodej kobiety po raz pierwszy widzącej Cezara, ale to mnie zaniepokoiło. Oczekiwaliśmy od niej zdolności zachowania zimnej krwi i wyprowadzenia w pole najbystrzejszych kobiet w Rzymie. Cezar zaczął jej wyjaśniać, czego się po niej spodziewa. Kasandra stawała się coraz bardziej podenerwowana i jakby nieobecna. Nagle upadła na podłogę, wijąc się w konwulsjach i tocząc pianę z ust. Nasz agent ostrzegał, że dziewczyna miewa ataki epilepsji, Cezar więc natychmiast pospieszył z pomocą. Znalazł u niej kij do gryzienia i włożył go jej między zęby, po czym przytrzymywał ją mocno, dopóki atak nie ustąpił. Widziałam, że poruszyło go jej cierpienie... sam doświadczał takich ataków w przeszłości... ale ja się zastanawiałam, czy ta przypadłość nie odbije się niekorzystnie na jej umyśle i nie spowoduje, że jej zadanie zakończy się niepowodzeniem. Już miałam wyrazić swoje wątpliwości, gdy wtem Kasandra zerwała się na równe nogi i roześmiała w głos. Atak był symulowany. Całe jej zachowanie – nerwowość, roztargnienie i same konwulsje – były tylko grą. Rozzłościło mnie to z początku, ale Cezar był wniebowzięty. Zawojowała go w jednej chwili. Skoro udało się jej oszukać nas oboje, powiedział, to da sobie radę z każdym. – Nie rozumiem. To w końcu była chora na epilepsję czy nie? – O tak, trafiały jej się prawdziwe ataki. Przeżyła kilka nawet tu, w tym domu. Ale nauczyła się też udawać je tak przekonująco, że nikt by nie odróżnił, kiedy udaje, a kiedy nie. Ta właśnie umiejętność między innymi, że nie wspomnę o jej inteligencji... chyba nie spotkałam dotąd równie inteligentnej kobiety... czyniły ją idealną wykonawczynią postawionego przez Cezara zadania. Przed wyjazdem do Grecji udzielił jej szczegółowych instrukcji. Poświęcił jej więcej czasu niż któremukolwiek ze swoich agentów. Nauczyła się imion i rodzinnych historii każdej znaczniejszej kobiety w Rzymie. Co więcej, zapamiętała wszystko, co udało się nam zdobyć na temat ich osobistych przyzwyczajeń, kaprysów, przesądów, marzeń i obaw. Robiła obszerne notatki na woskowych tabliczkach, ale trzymała je tylko, dopóki wszystkiego nie wykuła na pamięć. Kiedy Cezar był już usatysfakcjonowany jej wiedzą, wyprowadziła się z tego domu i zaczęła pierwsze przedstawienia na ulicach. Nie minęło wiele czasu, a już ludzie zaczęli plotkować o wariatce z Forum. Pamiętam, że akurat byłam na jakimś przyjęciu, kiedy ktoś o niej wspomniał. Musiałam się dobrze pilnować, żeby się nie roześmiać. Niemal z dnia na dzień cały Rzym mówił o tajemniczej kobiecie, która umiała zaglądać w przyszłość, choć nikt nie wiedział, kim ona jest ani skąd się wzięła. Wszyscy za to wiedzieli, że jeśli zapatrzy się w płomienie, może szybko doświadczyć takich wizji. Kasandra pracowała według prostej metody. Czekała, aż któraś z dam zaprosi ją do siebie czy wręcz porwie z ulicy, jak to się zdarzało. Potem były oferty: pieniądze, jedzenie, dach nad głową. Długo nie trwało i przynoszono lampę. Kasandra posłusznie wpatrywała się w ogień, dostawała konwulsji i wpadała w trans, po czym wymrukiwała jakieś pokrętne, ale

dość czytelne proroctwa oparte na tym, co wiedziała o danej osobie. Mówiła im tylko to, co chciały usłyszeć. Nie ma lepszego sposobu na pozyskanie czyjegoś zaufania. Przy Kasandrze wszystkie one traciły czujność, obnażały się przed nią, odsłaniały to, co przed innymi skrzętnie skrywały: podatność na ciosy, przerażenie, ambicje. Wygadywały rzeczy, jakich nigdy by nie powiedziały nikomu innemu. Jej porad szukało o wiele więcej kobiet niż ta garstka, która przyszła na jej pogrzeb. Połowa żon senatorów gościła ją w swoich domach! Pomyślałem o kobietach, z którymi o niej rozmawiałem. Terencja, Tullia i westalka Fabia uwierzyły bez zastrzeżeń w jej zdolności prorocze. Jakie informacje o Cyceronie i Dolabelli albo o wewnętrznych sprawach kapłanek Westy wyrwały im się niechcący przy Kasandrze? – A co z Fulwią? – spytałem. – Kasandra podała jej konkretne szczegóły dotyczące śmierci Kuriona: bitwa na pustyni, ścięcie. A było to wcześniej, niż ktokolwiek w Rzymie się dowiedział, że Kurio nie żyje. – Ktokolwiek poza Cezarem. – Co masz na myśli? – Kiedy posłaniec z Afryki dotarł do Rzymu, udał się bezpośrednio do Cezara i do nikogo innego. Cezar był oczywiście zdruzgotany; Kurio był dla niego jak syn. Pokładał w nim wielkie nadzieje, dlatego właśnie powierzył mu dowództwo w Afryce. Jednak jak sam, zwykł mawiać, informacja jest jak złoto, trzeba wydawać je rozsądnie. Spotkał się potajemnie z Kasandrą w tym pokoju i przekazał jej wszystkie szczegóły. Na drugi dzień od informatorów w domostwie Fulwii dowiedzieliśmy się, że zamierza ona odwiedzić przyjaciół, i ustaliliśmy, którędy pojedzie. Kasandra czekała na nią i kiedy jej lektyka zrównała się z nią, szepnęła tak, by tylko Fulwia ją słyszała... Przypomniałem sobie słowa zacytowane mi przez Fulwię i powtórzyłem je Kalpurnii: – On nie żyje. Zginął w walce. To była bohaterska śmierć. Kalpurnia skinęła głową. – Tak jest. To właśnie Cezar kazał jej powiedzieć. Fulwia oczywiście się zatrzymała i zabrała Kasandrę do siebie. Kiedy usłyszała od niej całą historię śmierci Kuriona, która później się potwierdziła, musiało jej się to wydać wizją zesłaną przez boga. I tak Kasandra zdobyła sobie niekwestionowane zaufanie Fulwii, a na dodatek i jej matki, Sempronii. – Tymczasem Cezar zatrzymał wieść o ścięciu Kuriona dla siebie? – Kazał posłańcowi zaprzysiąc milczenie i nie powiedział nikomu, nawet Markowi Antoniuszowi, przez dwa dni. Nawet ja o tym nie wiedziałam! Wydając to akurat złoto informacji w tak zdyscyplinowany sposób, Cezar kupił zaufanie Fulwii do Kasandry. – Ale Kurio zginął pod jego sztandarem. Po co posyłał szpiega do domu wdowy? – A dlaczego nie? Chcieliśmy znać nastrój tego domu i wiedzieć, co te dwie kobiety mogą knuć. Nie daj się zwieść jej żałobie, Gordianusie. Fulwia jest szalenie ambitna, Sempronia zresztą też. Nieraz mówiłam Cezarowi: trzeba mieć oko na te dwie, a zwłaszcza na córkę. Nieważne, że wyszła za Kuriona, nieważne, że Marek Antoniusz jest żonaty ze swą

kuzynką... Fulwia ma chrapkę na naszego Antoniusza, a kiedy ci dwoje połączą siły... strzeż się! Pokręciłem głową. – Na razie jednak Antoniusz jest mężem Antonii. Ona zaś przejrzała grę Kasandry. – Tak. W jej wypadku Kasandra poważnie się przeliczyła. Działała z własnej inicjatywy. – No, niezupełnie z własnej. To Kyteris podsunęła jej pomysł z tym dramatycznym proroctwem dla Antonii. – Wiem. Kasandra wyznała mi wszystko, kiedy ją przycisnęłam. Powiedziała, że znały się z Kyteris w Aleksandrii i tamta zagroziła, że ją zdemaskuje, jeżeli nie wyświadczy jej przysługi. Kasandra upierała się, że ten żart z Antonii to drobnostka, ale ja tak nie uważałam i porządnie ją zbeształam za zmarnowanie szansy na zdobycie jej zaufania. To było głupie posunięcie i na pewno nie po myśli Cezara. Dla mnie była to też pierwsza oznaka świadcząca o tym, że Kasandra zaczyna się nam wymykać spod kontroli. – Pierwsza? – Inną był jej romans z tobą. To się nigdy nie powinno zdarzyć. Od początku wiedziała, że dopóki pracuje dla Cezara, ma nie nawiązywać żadnych stosunków z mężczyznami. – Jej spotkania ze mną nie były więc częścią planu Cezara? Kalpurnia popatrzyła na mnie uważnie. – Bałeś się, że mogło być inaczej? Że Kasandra sama cię odszukała i uwiodła tylko po to, by zdobyć twoje zaufanie? Nie. W każdym razie nie jako agentka Cezara. W tej kwestii również działała na własną rękę. – Skąd więc o tym wiesz? – Po prostu się domyśliłam. Gdybyś nie był jej kochankiem, po co miałbyś tak się nią interesować po śmierci? – Czekała chwilę na moją odpowiedź, a w końcu wzruszyła ramionami. – Któż może pojąć tajemnice Wenus? Kasandrze udało się zachować wasz romans w tajemnicy nawet przede mną. To dlatego nigdy cię tu nie zaprosiła, chociaż byłoby wam tu o wiele przyjemniej niż w tej norze w Suburze. Byłeś jej tajemnicą, podobnie jak ona twoją. Oczywiście jeszcze przed waszym spotkaniem wiedziała, kim jesteś... po to były te drobiazgowe instrukcje Cezara. No i zdążyła też poznać twojego syna. Tak, Meto bywał obecny na tych szkoleniach. Ten młody człowiek ma talent do takich rzeczy: aktorstwo, tajne kody, snucie intryg sub rosa. – Kasandra znała Metona? Nigdy mi o tym nie wspomniała. – Jak mogła to zrobić, nie zdradzając, że jest agentką Cezara? Gdyby ci powiedziała, wystawiłaby cię na to samo niebezpieczeństwo, jakie jej groziło. Mógłbyś podzielić jej los. – Jej los. – Miałem wrażenie, że te słowa pęcznieją mi w ustach. – Wiesz, kto ją zamordował? – spytałem, na pół podejrzewając, że mogła to zrobić właśnie Kalpurnia. – Ja nie miałam z tym nic wspólnego. – Kalpurnia musiała wyczytać coś w moich oczach. – Nie wiem, kto i dlaczego ją zabił. Mogła to być każda z tych kobiet, które zjawiły się w

nekropolii. Mógł to zrobić ktokolwiek inny. Ale... – Tak? Podniosła się z krzesła i podeszła do malowidła z Aleksandrem, wpatrując się w nie intensywnie, choć musiała już je widzieć wiele razy. – Zapoznając Kasandrę z życiorysami różnych kobiet w Rzymie, Cezar sam sugerował, jakie proroctwa czy wizje mogłyby dać jej dostęp do serca danej osoby, przerazić ją czy w jakiś inny sposób nakłonić do mówienia. Tak było z Fulwią, jak ci już powiedziałam. Ale Cezar nie mógł przewidzieć wszystkich możliwości. Po jego wyjeździe Kasandra często musiała improwizować, kiedy zapraszała ją do siebie jakaś matrona, wykorzystując własny talent i to, co już o niej wiedziała. Okoliczności się jednak zmieniają. Trzeba było odświeżać jej wiadomości. To zadanie spadało na mnie; w tym celu spotykałyśmy się tutaj. Jedną z takich nowin była ta sprawa z Celiuszem i Milonem. Nawet Cezar nie mógł przewidzieć, że Celiusz obróci się przeciw niemu i że Milo ośmieli się wrócić do Italii, a już nikt sobie nie wyobrażał, że ci dwaj mogą zawrzeć sojusz. Treboniusz i Isaurykus... co za para niezdar!... powinni powstrzymać Celiusza w tej samej chwili, kiedy ustawił swoją trybunę na Forum i zaczął podburzać tłum. Teraz sytuacja już się nie da opanować. – Spojrzała na mnie bystro. – Wiedziałeś, że Celiusz i Milo byli w mieście nie dalej niż w dniu śmierci Kasandry? – Słyszałem plotkę na Forum – odpowiedziałem ostrożnie. – Podobno widziano ich, jak odjeżdżali razem na południe. – To nie plotka, Gordianusie. Tamtego dnia mieliśmy ostatnią szansę powstrzymania Celiusza i Milona od próby wzniecenia powstania na prowincji. Miałam nadzieję, że osiągnę to przy pomocy Kasandry. – A niby jak Kasandra miała tego dokonać? – Wykorzystując swój dar, naturalnie. – Dlaczego mieliby jej posłuchać? – Celiusz pewnie nie wziąłby jej na serio, ale według moich informatorów Milo mógłby na to pójść. W ostatnich latach zrobił się bardzo przesądny. Wszędzie wypatruje znaków, wróżb i omenów. Gdyby Kasandra przekonała go, że powinien porzucić ten szalony zamysł, Celiusz też mógłby z niego zrezygnować. – No, dobrze. Ale nawet jeśli oni obydwaj byli przez jakiś czas w mieście potajemnie, to jak Kasandra mogła zyskać do nich dostęp? – Kamienica w Suburze, w której mieszkała, była jedną z rzymskich twierdz Celiusza. Dlatego właśnie tam ją umieściłam, pewna, że prędzej czy później doprowadzi to do możliwości szpiegowania go. A już na pewno on mógł ją odnaleźć, gdyby zechciał się z nią zobaczyć. Kasandra mogła zresztą dostać się do każdego z nich za pośrednictwem najbliższych im kobiet: Fausty i Klodii. Pokręciłem głową. – Fausta może jest żoną Milona, ale nim gardzi i życzy mu śmierci. Sama mi to

powiedziała. Czy Milo w ogóle próbowałby się z nią skontaktować, kiedy był w mieście? A co do Klodii, to chyba nikogo bardziej nie nienawidzi od Celiusza, no, może... Milona. Ona i Celiusz byli kochankami, ale nie wyobrażam sobie, by zamieniła z nim choć słowo od tamtego procesu, który mu wytoczyła. – Możesz tak myśleć, Gordianusie, ale jesteś w błędzie Milo podczas pobytu w Rzymie prawie na pewno skontaktował się z Faustą. A Klodia przyjmowała Celiusza w willi na Palatynie i w ogrodzie nad Tybrem od miesięcy, odkąd powrócił z Hiszpanii z Cezarem. – Nie wierzę! – Uwierz, Gordianusie. Źródła moich informacji w tej mierze są bardzo wiarygodne. – Sugerujesz, że Klodia i Celiusz wznowili romans sprzed lat, pomimo dzielącej ich nienawiści? Niemożliwe! – Doprawdy? Według mnie akurat czegoś podobnego można się spodziewać po kobiecie tak słabej jak Klodia, która pozwala, by powodowały nią uczucia i kaprysy. My, Rzymianie, uważamy, że mężczyzna musi panować nad swoimi apetytami, bo inaczej w ogóle nie jest mężczyzną, ale wszyscy jesteśmy skłonni wybaczyć ten grzech kobiecie. Nie tak bywało za czasów naszych przodków. Kobieta w rodzaju Klodii, niewolnica własnych potrzeb, budziłaby powszechną pogardę. Dziś ludzie nazywają takie stworzenia fascynującymi, a mężczyźni równie jak ona słabi pisują o niej wiersze – zakończyła z niesmakiem. Przemknęło mi przez myśl, że o Kalpurnii nikt nigdy nie napisze wiersza. – Jeśli zaś chodzi o Celiusza – podjęła po chwili – to być może nigdy nie przestał jej kochać, mimo ich rozstania i jej próby zniszczenia go. A może, wieczny pragmatyk, po prostu widział możliwość jej wykorzystania w swoim planie zawojowania umysłów motłochu i przechwycenia władzy? Kto wie, czym się kieruje taki człowiek? On jest jak żywe srebro. Kręciłem z niedowierzaniem głową, usiłując zebrać to wszystko w sensowną całość. – Jeśli Kasandra miała z twojego polecenia wyperswadować Milonowi i Celiuszowi pomysł zbrojnego powstania, to najwyraźniej jej się to nie udało – zauważyłem. – Nie wiem, co się stało. Kiedy ostatni raz z nią rozmawiałam, a było to na kilka dni przed jej śmiercią, powiedziała mi, że zawarła znajomość i z Faustą, i z Klodią. Fausta oznajmiła jej, że Milo wie o jej istnieniu... nie jest jasne, czy był wtedy w Rzymie, czy nie... i chce, aby mu prorokowała. Jak mówiłam, Kasandra mieszkała w kamienicy będącej własnością Celiusza. Kazałam jej tam zostać, żeby Milo albo Celiusz mogli ją łatwo odszukać. Gdyby tak się stało, miała jak najdłużej grać na zwłokę. Powiedziałam jej: „Zwódź ich, zatrzymaj w Rzymie i natychmiast przyślij Rupę z wiadomością. Jeśli będziesz musiała im wróżyć, powiedz im, że ich rewolucyjne plany są skazane na klęskę i ich jedyną nadzieją jest zdanie się na łaskę wielkiego Cezara”. Wtedy widziałam ją ostatni raz. Kilka dni później dowiedziałam się, że Celiusz i Milo zjawili się w Rzymie i wyjechali, a Kasandra nie żyje. Jeśli dobrze rekonstruuję przebieg wydarzeń, musiała umrzeć zaledwie w parę godzin po ich wyjeździe z Rzymu.

– A Rupa? – Był tu z Kasandrą podczas naszej ostatniej rozmowy. Od tamtej pory go nie widziałam. Nie wiem nawet, czy żyje. – Ale według ciebie Celiusz i Milo mają coś wspólnego z jej śmiercią? – Wydaje się to bardzo prawdopodobne. Jakie dokładnie jest to połączenie, nie wiem. W tej chwili cały wysiłek obracam na opanowanie tych rozruchów, jakie obaj próbują wzniecić na południu, i chcę dopilnować, żeby następną wizytę w Rzymie złożyły tylko ich głowy, zatknięte na tyczkach. Kasandra nie żyje i na nic mi się już nie przyda. Nie mam czasu na dochodzenie, kto ją zabił i dlaczego. Zostawiam to tobie. Wiem, że masz nosa do takich spraw. Jeśli uda ci się wywęszyć prawdę, przyjdź i mi powiedz. Jeśli ona zginęła w służbie Cezara, to ktokolwiek ją zamordował, odpowie za to przed Cezarem.

ROZDZIAŁ XVII

Tej nocy Bethesda miała wysoką gorączkę. Leżała szczelnie okryta wełnianym kocem, wstrząsana dreszczami i mamrotała coś niewyraźnie. Diana przygotowała wywar z kory wierzbowej zmieszany z łagodnym środkiem nasennym, który trochę pomógł: temperatura opadła i Bethesda zasnęła płytkim, niespokojnym snem. Zostałem przy niej do rana, trzymając ją za rękę i przecierając spocone czoło. Sam prawie nie zmrużyłem oka. Nigdy dotąd nie miała gorączki. Bałem się, że dzisiejsza noc może oznaczać nowy, groźniejszy etap jej choroby. Czułem się idiotycznie bezsilny. Tego dnia Diana też poczuła się źle. Natknąłem się na nią, gdy wymiotowała w ogrodzie po śniadaniu. Upierała się potem, że czuje się świetnie, ale ja nie mogłem się oprzeć myśli, że jest to w jakiś sposób związane z chorobą jej matki. Co będzie, jeśli się okaże, że obydwie zapadły na tę samą przewlekłą dolegliwość? Nie miałem już pieniędzy na lekarzy; co prawda i tak nie było z nich żadnego pożytku. Co się stanie z domem, jeśli i Bethesda, i Diana będą przykute do łóżka? Co zrobię, gdy bankier Wolumniusz zacznie naciskać na spłatę długów? Pierwsza płatność ma nastąpić już wkrótce. Popadłem w ponury nastrój i przez cały dzień nie wychyliłem nosa z domu. Wiadomość przyniósł mi Hieronimus. Któregoś ranka znów siedziałem zasępiony w ogrodzie, kiedy wpadł jak burza z błyszczącymi oczami i lekko zdyszany. Wiedziałem od razu, że stało się coś strasznego – to znaczy, strasznego dla kogoś innego, nie dla Hieronimusa. Wszelkie zamieszanie i cierpienie innych nieodmiennie go podniecały. – Już po wszystkim! – oznajmił. – O czym mówisz? – Nie żyją. Obaj zginęli, a ich zwolennicy razem z nimi. Przez mgnienie oka myślałem, że chodzi mu o Cezara i Pompejusza, i usiłowałem sobie wyobrazić ogrom starcia, które mogłoby zetrzeć ich obu i całe armie z powierzchni ziemi. Czyżby sam Jowisz miotał na nich gromy, Neptun zatopił góry, a Hades otworzył pod nimi swą otchłań? Poczułem w sercu zimne ukłucie tam, gdzie kiedyś mieszkała miłość do

Metona. Zaraz jednak się domyśliłem, o kim mowa naprawdę. – Gdzie? – spytałem. – Jak? – Och, słyszy się sprzeczne wersje, ale według najlepszych źródeł na Forum... Do ogrodu wbiegł Dawus. – Milo i Celiusz nie żyją! – krzyknął. – Obaj zginęli! Wielki tłum gromadzi się na Forum. Niektórzy świętują, inni płaczą i rwą włosy z głów. Mówią, że wszystko skończone. Powstanie upadło, zanim jeszcze na dobre się zaczęło. Hieronimus rzucił Dawusowi kwaśne spojrzenie. – Jak więc mówiłem... – podjął własny wątek – ...to musiało przebiegać tak: Milo i Celiusz wyruszyli z Rzymu na południe, ale rozdzielili się, by przeprowadzić odrębne działania. Milo zaczął od tego, że jeździł od miasta do miasta, podając się za wykonawcę rozkazów Pompejusza, obiecując na prawo i lewo niestworzone rzeczy i starając się skaptować miejscowe władze. Nic mu to jednak nie dało, więc użył swoich gladiatorów do uwolnienia wielkich rzesz niewolników z pól, ludzi, którzy pracują na roli pod batem i żyją w oborach ze zwierzętami, najbardziej zdesperowanych i nieszczęśliwych. Ruszył z tą armią łachmaniarzy palić i rabować świątynie, wille i gospodarstwa, co nazywał zbieraniem funduszy wojennych. Musiał ich zebrać naprawdę wielu, może całe tysiące, skoro poważył się na oblężenie miasta Kompsa, bronionego przez cały legion. Wszystko jednak się rozsypało, kiedy sam Milo został trafiony ciśniętym z murów kamieniem. Dostał prosto w czoło i zginął na miejscu. Pozbawieni przywódcy niewolnicy wpadli w panikę i uciekli. – A Celiusz? – Pierwszym krokiem Celiusza była próba zbuntowania gladiatorów w Neapolis. Władze miejskie w porę jednak dowiedziały się o spisku i aresztowały prowodyrów, zanim zdołali pociągnąć za sobą resztę. Chciano uwięzić także Celiusza, lecz udało mu się wymknąć. Wieść o tym, że jest wyjęty spod prawa, rozniosła się jednak szybko i żadne miasto nie otworzyło przed nim bram. Ruszył w kierunku Kompsy, aby połączyć się z Milonem, ale w połowie drogi dowiedział się o jego śmierci od uciekających w popłochu niewolników. Próbował ich zatrzymać, ale nie chcieli go słuchać i rozpierzchli się na wszystkie strony świata. Jak to ujął jednoręki Kanininus, te wszystkie lata pod batem i z owcami zamiast kobiet uodporniły ich na retorykę Celiusza. Musiał on posuwać się coraz bardziej na południe i to w osamotnieniu; powiadają, że nie miał z sobą więcej niż kilku ludzi. W końcu dotarł na wybrzeże. Gdzieś tam na podeszwie italskiego buta jest mieścina o nazwie Turie. Tam właśnie Celiusz zagrał po raz ostatni. Biedny Celiusz, pomyślałem. Próżny, ambitny, niespokojny duch. Pozbawiony sojusznika, odtrącony przez wszystkich, bez armii, choćby nawet złożonej z niewprawnych niewolników, musiał zdawać sobie sprawę, że nie ma już nadziei, że poniósł klęskę. Turie to koniec świata, koniec drogi, ostatni przystanek w błyskawicznej karierze młodego oratora,

najzdolniejszego protegowanego Cycerona, niezachwianego obrońcy Milona, zuchwałego oficera Cezara, niewiernego kochanka Klodii i ostatniej nadziei zdesperowanych, wywłaszczonych, nieszczęśliwych mas Rzymu. – Co się z nim stało? – spytałem. – Według moich informacji... – Hieronimus ściszył głos, a oczy mu rozbłysły radośnie na myśl, że oto może przekazać soczyste szczegóły komuś, kto nic jeszcze o sprawie nie wie. Za długo jednak delektował się chwilą, bo Dawus, zbyt poruszony, by czekać swojej kolejki, wpadł mu w słowo. – Zaszlachtowali go! Kiedy przybył do Turiów, wjechał prosto na miejskie forum, bo nikt jeszcze tam nie wiedział, że trzeba na niego uważać. Stanął na schodach senatu, zaklaskał w dłonie i krzyknął do stojącej w pobliżu grupki żołnierzy, żeby sprowadzili swoich kolegów, bo ma im coś do powiedzenia. Powoli zebrał się tłumek i Celiusz rozpoczął mowę. Mówią, że jego głos był za silny jak na miniaturowe forum w Turiach; ludzie słyszeli go w całym mieście, a nawet za murami i na rybackich łodziach przy brzegu. Stopniowo schodziło się coraz więcej słuchaczy, aż w końcu wypełnili szczelnie całe forum. Większość stacjonujących w Turiach żołnierzy to Hiszpanie i Galowie z konnicy Cezara. Celiusz usiłował ich podburzyć, przypominając o rzezi i zniszczeniach, jakie Cezar sprowadził na ich ojczyznę, ale oni ani chcieli go słuchać. Zaczęli gwizdać i tupać, na co Celiusz tylko jeszcze głośniej przemawiał. Powiedział im, że Cezar zdradził lud rzymski i tylko patrzeć, a zdradzi także ich. Żołnierze zaczęli ciskać w niego kamieniami, ale on nie przestawał agitować, mimo że krew już ciekła mu po twarzy. W końcu tłumnie rzucili się na niego i dosłownie rozerwali. Do ostatniej chwili im złorzeczył, nazywał sługusami i głupcami, aż wreszcie przewróconemu na ziemię zdeptano gardło. Milonowi strzaskano czaszkę, Celiusza rozerwano na strzępy... Czy Kalpurnia doczeka się widoku ich głów na tyczkach? Tylko one dałyby jej niezbity dowód, że zagrożenie minęło i mogłaby przekazać Cezarowi dobre wieści bez obawy, że informatorzy mogą się mylić. Czy cieszyłaby się na ich widok, dając upust uczuciom niegodnym rzymskiej matrony? – ...ukrzyżowani. Głos Dawusa raptownie wyrwał mnie z zamyślenia. – Co takiego? – Mówię o gladiatorach z Neapolis i robotnikach rolnych, którzy poszli pod komendę Milona. Gladiatorzy już wcześniej zostali uwięzieni, innych wyłapali żołnierze z garnizonu w Kompsie. Niektórzy zginęli w walce, ale większość schwytano i ukrzyżowano. Ludzie mówią, że takiego widoku nie było od czasów buntu Spartakusa, kiedy Krassus obstawił krzyżami Via Appia na całej długości. W ogrodzie zapadła cisza. Hieronimus zwietrzył szansę na jakiś ironiczny komentarz i już otwierał usta, ale powstrzymałem go ruchem dłoni. – Dość już usłyszałem – oświadczyłem. – Chcę teraz zostać sam. Dawusie, idź do Diany.

Jest chyba u matki. Hieronimusie, coś się dzieje w kuchni, zdaje się, że Mopsus i Androkles znowu rozrabiają. Mógłbyś pójść tam i ich uspokoić? Po chwili byłem sam ze swoimi myślami. Byłem, zaskoczony, jak bardzo poruszyły mnie te wieści. Milo był w gorącej wodzie kąpanym zbójem i nie żywiłem wobec niego przyjaznych uczuć. Celiusz? Albo szalony wizjoner, albo bezczelny oportunista. Czy teraz ma to jakiekolwiek znaczenie? Obaj usiłowali mnie zmusić do przyłączenia się do nich, ale pozwolili ujść z życiem, mimo że im odmówiłem. Co prawda stało się tak raczej na prośbę Kasandry niż z ich dobrej woli. Co ją łączyło z tymi dwoma typami? Teraz, kiedy obaj nie żyją, tym jaskrawiej widzę, że ich szalony plan od początku nie miał najmniejszych szans powodzenia. Kasandra została zamordowana. Dlaczego? Przez kogo? Nagle przyszła mi do głowy pewna myśl. Jak mogłem wcześniej nie dojść do takiego wniosku? Rozwiązanie jest takie oczywiste, a jednak w jakiś sposób... może sam się oszukując?... przeoczyłem je. Teraz to objawienie spadło na mnie z taką mocą, że poczułem prawie fizyczny ból, jakby w głowie nagle puściła jakaś napięta sprężyna. Chyba nawet krzyknąłem, bo po chwili zjawił się w ogrodzie Dawus, a za nim Hieronimus z Mopsusem i Androklesem. – Teściu, ty płaczesz? – Nie spodziewałem się, że tak się przejmie tymi wiadomościami – szepnął Hieronimus. Obaj chłopcy patrzyli na mnie zdumieni. Jeszcze nigdy nie widzieli, bym był tak wstrząśnięty, nawet na pogrzebie Kasandry. – Przynieście mi togę – poleciłem. – Muszę złożyć komuś oficjalną wizytę. – Dokąd się wybierasz, teściu? Zaraz też się ubiorę i... – Nie, Dawusie, pójdę sam. – Przecież nie w taki dzień jak dzisiaj! – zaprotestował. – Nie masz pojęcia, co się dzieje na Forum. – Ten młodzieniec ma rację – poparł go Hieronimus. – Ulice nie są bezpieczne. Jeśli zwolennicy Celiusza zaczną się burzyć, a konsul naśle na nich własnych zbirów, to... – Powiedziałem, że idę sam – przerwałem mu. – Nie planuję żadnych dalekich wędrówek. Wiedziałem, że nie zastanę jej nad Tybrem w taki niepewny i nabrzmiały przemocą dzień. Na pewno pozostała dziś bezpiecznie zamknięta w swej willi na Palatynie, zaledwie o parę minut marszu ode mnie. Trzymałem się bocznych uliczek i rzadko tylko napotykałem jakiegoś przechodnia. Co jakiś czas z Forum dobiegały echa okrzyków, najczęściej radosnych, o ile dobrze słyszałem. Isaurykus musiał zgarnąć wszystkich swoich ludzi, jakich znalazł, żeby urządzić pokazowe świętowanie dobrych wieści z południa. Dom Klodii stał na końcu cichej alejki. Najnowszy trend w zamożnych kręgach nakazywał wznoszenie okazałych, pełnych ostentacji willi, które głośno mówiły o bogactwie

swych właścicieli. Posiadłość Klodii pochodziła jednak z dawniejszych czasów; należała do jej rodu od kilku pokoleń i zbudowana była zgodnie ze starym zwyczajem patrycjuszowskim: od strony ulicy wyglądała jak najbardziej niepozornie. Frontowa ściana była pozbawiona okien i pomalowana na przytłumiony żółty kolor. Próg wyłożono czerwonymi i czarnymi szkliwionymi płytkami. Zauważyłem od razu, że farba wymaga odnowienia, część płytek popękała, a kilku brakuje. Po obu stronach surowych dębowych drzwi rosły dwa stare, strzeliste cyprysy. One również były zaniedbane; miejscami całkowicie zrudziały i przetykane były siwymi płachtami pajęczyn. Czubki tych drzew widać z balkonu na tyłach mojego domu i nigdy nie mogłem na nie patrzeć, nie myśląc o Klodii. Spodziewałem się, że drzwi otworzy mi jakiś przystojny młodzieniec albo urocza dziewczyna, Klodia bowiem zawsze otaczała się pięknymi zabawkami, ale ujrzałem przed sobą tylko starego wyzwoleńca. Zniknął na chwilę, żeby mnie zaanonsować, ale szybko wrócił i poprowadził w głąb domu. Kiedyś była to jedna z najefektowniej urządzonych willi w Rzymie, dziś jednak wszędzie widziałem puste cokoły bez rzeźb, jasne plamy na ścianach, gdzie wcześniej wisiały obrazy, zimne podłogi pozbawione dywanów. Jak tylu innych w naszym mieście, Klodia też miała kłopoty. Zastałem ją w ogrodzie. Leżała podparta na łokciu na sofie przy małej sadzawce, rzucała do wody okruchy jedzenia i przypatrywała się śmigającym pod powierzchnią rybom. W tym ogrodzie miałem onegdaj okazję wziąć udział w jednym z jej słynnych przyjęć; Katullus deklamował poemat o namiętności i żalu, a w cieniu pary gości oddawały się namiętności bez żalu. Dziś było tu cicho i pusto. Klodia podniosła głowę, słysząc nasze kroki. Odbite w wodzie promienie słońca wiele robiły dla jej urody; widziałem ją teraz prawie taką samą jak za pierwszym razem przed laty, kiedy jej piękno dopiero zaczynało przekwitać. – Kolejna wizyta tak szybko? Zapominasz o mnie na całe lata, Gordianusie, aż nagle zjawiasz się w moim ogrodzie, a zaraz potem w domu. Tyle atencji z twojej strony może mi przewrócić w głowie. Miałem wrażenie, że wypowiada te słowa jak wyuczone; głos modulowała odpowiednio, ale w oczach nie tliła się choćby najmniejsza iskierka. – Słyszałaś, co się stało? – spytałem. – Oczywiście. Rzym raz jeszcze został uratowany i wszyscy dobrzy obywatele muszą się zebrać na Forum i krzyczeć „Hurra!” Senat przyjmie uchwałę gratulującą konsulowi sukcesu. Konsul wyda proklamację gratulującą tego samego senatowi. Dowódca garnizonu w Kompsie dostanie awans. Żołnierze z Turiów... – Urwała nagle i zapatrzyła się na głodne rybki, które znieruchomiały i odpowiadały jej wyłupiastymi spojrzeniami. – Od kilku miesięcy widywałaś się z Markiem Celiuszem – powiedziałem. – Od czasu, kiedy wrócił z Cezarem z Hiszpanii. Przez całą wiosnę i lato, kiedy robił tyle szumu na Forum, bywał u ciebie regularnie.

– Skąd o tym wiesz, Gordianusie? – Od Kalpurnii. Ona ma szpiegów w całym mieście. – I co, myśli, że byłam z nim w zmowie? – A byłaś? Skóra jej twarzy jakby nagle się napięła. Przelotny korzystny moment minął; znów wyglądała na swoje lata. – Dla ludzi w rodzaju Kalpurnii świat musi być takim nieskomplikowanym miejscem. Inni są w zmowie albo nie, są sprzymierzeńcami albo wrogami, można im ufać albo nie. Ona ma umysł mężczyzny. Równie dobrze mogłaby nie być kobietą. – Ciekawe... – mruknąłem. – Co takiego? – Kalpurnia ma o tobie równie kiepską opinię, ale z zupełnie odmiennych powodów. Mówi, że kierujesz się kaprysami i emocjami, jesteś słaba i nie panujesz nad sobą. Klodia roześmiała się, choć niewesoło. – Zobaczymy, jak długo Kalpurnia zdoła utrzymać zainteresowanie Cezara, kiedy wreszcie zostanie on panem świata. Możesz sobie wyobrazić kochanie się z takim kawałkiem drewna? – Zmieniasz temat. Byłaś w zmowie z Celiuszem? – W zmowie? Nie. Ja go kochałam... – Znów urwała i zamknęła oczy. – Tak, kochałam go. – Nie wierzę ci. – Pokręciłem głową. – Byliście ze sobą, ale to było dawno. Oskarżyłaś go o morderstwo i robiłaś, co mogłaś, żeby go zniszczyć i usunąć z Rzymu. Tymczasem to on ciebie upokorzył w sądzie. Bronił Milona, kiedy wytoczono mu proces o zabójstwo twojego brata. Po tym wszystkim nie byłabyś zdolna... – Skąd wiesz, do czego mogę być zdolna? Poczułem nagły przypływ zimnej złości. – Zdaje się, że dobrze to wiem. – Co chcesz przez to powiedzieć? – Nie sądzę, abyś tak nagle znowu zakochała się w Celiuszu. To by świadczyło, że jesteś właśnie taka, jak cię widzi Kalpurnia: kapryśna i głupia. Ale ty taka nie jesteś. Jesteś twarda, bystra i nieustannie kalkulujesz. Myślę, że znienawidziłaś Marka Celiusza jeszcze bardziej, kiedy wrócił z Hiszpanii do Rzymu. Oto on, człowiek, którym gardzisz najbardziej na świecie, stoi dumnie u boku zwycięskiego Cezara, otrzymuje od niego urząd, wciąż jest graczem w tej wielkiej grze pomimo wszystkich twoich wysiłków, by go zniszczyć... podczas gdy ty utonęłaś w nijakości, twoja fortuna się rozpłynęła, twoja reputacja obróciła w publiczny żart, a twój ukochany brat od dawna leży w grobie. Zemsta musi wciąż chodzić ci po głowie. O czym innym masz myśleć teraz, kiedy wszystko, z czego kiedyś czerpałaś przyjemność, także twoja uroda, przeminęło?

Patrzyła na mnie szeroko otwartymi oczami. – Nie musisz być tak okrutny, Gordianusie. – Śmiesz nazywać mnie okrutnym, podczas gdy to ty z premedytacją po raz drugi schwytałaś Celiusza w swoje sieci, nie przestając knuć przeciwko niemu? Powiedziałem, że twoja uroda przeminęła, i to prawda. Ale Celiusz znał cię, kiedy jeszcze byłaś piękna. Już raz był pod wpływem twojego czaru i nigdy tego nie zapomniał. Zapamiętał cię taką, jaka wtedy byłaś... jaką i ja cię pamiętam. Odszukałaś go i na nowo uwiodłaś. Udało ci się rozkochać go w sobie drugi raz. Zaufał ci. I co było potem? Jak zasiałaś w jego sercu ziarno niezadowolenia? Bardzo subtelnie, jak sobie wyobrażam, odpowiednie słówko rzucone co jakiś czas. Robiłaś krytyczne uwagi na temat Cezara, z początku delikatne, potem coraz bardziej zjadliwe. Przypomniałaś mu, jaka siła drzemie w rzymskim ludzie i o tym, że od czasów twojego brata nikt tej siły z powodzeniem, nie zaprzągł do swego wozu. Słyszę, jak mu mówisz: „Cezar nie zna twojej wartości, Marku. Marnuje twoje zdolności! Dlaczego lepiej wynagradza średniaków w rodzaju Treboniusza? Bo jest o ciebie zazdrosny! Bo się ciebie w duchu boi! Ach, gdyby tylko mój drogi brat jeszcze żył! Jak on by umiał wykorzystać tę sytuację! Ludzie są nieszczęśliwi, stracili wiarę w Cezara, nienawidzą go... trzeba im tylko człowieka, który ujmie w karby ich gniew, człowieka z darem wymowy i śmiałością, który odważy się rzucić na te psy, którym Cezar kazał pilnować miasta. Taki człowiek mógłby stać się władcą Rzymu!” Klodia patrzyła na mnie z gniewnymi błyskami w oczach, ale nie odzywała się ani słowem. – Mam kontynuować? Dobrze! Zachęcałaś go, by obiecywał motłochowi coraz więcej gruszek na wierzbie, prowokował innych urzędników, znieważał senat, a nawet krytykował samego Cezara. Kiedy wreszcie posunął się za daleko i Isaurykus chciał go aresztować, jakże musiałaś być zadowolona! Ale Celiusz wymknął się z sieci i zaczął ukrywać. Potem zawiązał sojusz z Milonem, skazanym przez sąd zabójcą twojego brata! Ależ to cię musiało złościć! Ani na chwilę nie zaprzestałaś knować przeciw niemu. Myślę, że byłaś z nim w kontakcie, wciąż kierując go ku przepaści. Być może on się wahał, widząc beznadziejność swoich perspektyw. Czy podtrzymywałaś go na duchu, mówiąc, że bogowie są po jego stronie? Podawałaś w wątpliwość jego męskość? Mówiłaś, że tylko tchórz się zatrzymuje w pół drogi? A kiedy Milo... przesądny, zabobonny Milo... zaczął szukać wróżki, żeby przepowiedziała mu przyszłość, co wtedy zrobiłaś, Klodio? Czekałem na jej odpowiedź, chcąc usłyszeć prawdę z jej ust, ale ona tylko patrzyła na mnie w milczeniu z dzikim wyrazem oczu. – Kasandra była szpiegiem Kalpurnii – powiedziałem. – Wiedziałaś o tym? Zmarszczyła brwi i wreszcie się odezwała: – Nie. Ale nie zaskoczyło mnie to. – Milo jej szukał, bo chciał usłyszeć proroctwo dla siebie. O tym też wiedziałaś?

– Tak. – A zatem naprawdę byłaś w kontakcie z Celiuszem, nawet po jego ucieczce z Rzymu? – Tak. Kiedy się wymknął Isaurykusowi, był w moim domu jeszcze parę razy. Przychodził zawsze w przebraniu. Fałszywe brody, fałszywe biusty! – Na jej wargach zakwitł delikatny uśmiech, choć wyraźnie z nim walczyła. – On uwielbiał takie historie, przebrania, podchody. Zawsze był szalony, od pierwszego do ostatniego dnia naszej znajomości. Można by pomyśleć, że bierze udział w jakimś uczniackim kawale, a nie próbuje rozsadzić ustrój republiki. Powiedział mi, że nawiązał kontakt z Milonem, który jest prawie gotów wejść z nim w przymierze. Wiem, mówi, jak bardzo go nienawidzisz, ale to jedyne wyjście. We dwóch damy radę to przeprowadzić! Był tylko jeden szkopuł. Milo usłyszał gdzieś o tej, jak sam o niej mówił, na pół szalonej wróżbitce zwanej Kasandrą... to Fausta mu o niej opowiedziała... i był zdecydowany najpierw wysłuchać jej proroctwa. Uczepił się tej myśli, że tylko i wyłącznie Kasandra może odsłonić przed nim przyszłość. Był o tym święcie przekonany. Nie chciał zrobić ani kroku, dopóki nie usłyszy z jej ust, że ich przedsięwzięcie się powiedzie. Potrząsnąłem gniewnie głową. – Ale Kasandra miała wyraźne instrukcje od Kalpurnii, żeby niczego podobnego Milonowi nie mówić. Miała mu wywróżyć tylko klęskę i tak przerazić ich obu, żeby natychmiast rzucili się do nóg Cezarowi, błagając o łaskę. Z twoich słów wynika, że gdyby Kasandrze udało się spełnić rozkaz Kalpurnii, Milo nigdy by nie wyruszył tamtego dnia z Celiuszem na południe. Ktoś musiał więc zapobiec wygłoszeniu przez nią tego złowieszczego proroctwa. Ktoś, kto chciał, żeby to powstanie wybuchło, wiedząc, że może się zakończyć jedynie śmiercią i Milona, i Celiusza. A tego właśnie pragnęłaś nade wszystko, prawda, Klodio? – Popatrzyłem na nią z odrazą. – Rozumiem twoją nienawiść do nich obu. Nie wątpię, że chciałaś ich upokorzenia i śmierci, chciałaś, by odeszli w hańbie, a ich głowy zawisły na tyczkach jako trofea Kalpurnii i Cezara. Ale dlaczego musiała umrzeć Kasandra? Naprawdę nie było innego wyjścia? Oczy Klodii wezbrały nagle łzami. – Tak o mnie myślisz? Uważasz, że chciałam śmierci Celiusza i że zamordowałam Kasandrę? Ach, Gordianusie, sądzisz, że wiesz wszystko, a nie wiesz zupełnie nic!

ROZDZIAŁ XVIII

Nigdy przedtem nie widziałem jej tak bezbronnej, tak targanej uczuciami. Nawet sobie nie wyobrażałem, że może się tak odsłonić. Łzy płynące jej po policzkach przydały jej przedziwnego piękna, przerastającego całą jej dawniejszą fizyczną urodę. Patrzyłem na nią oszołomiony. – Powiedz mi więc, czego nie wiem – odrzekłem. Jej oddech się z wolna uspokajał. Na chwilę zakryła twarz dłońmi, a kiedy je opuściła, po łzach nie było już śladu. Wyprostowała się i patrząc na leniwie pływające ryby, zaczęła mówić. – Przez lata nienawidziłam Marka Celiusza. Po trosze żyłam tą nienawiścią tak, jak można żyć miłością. Zwracałam się ku niej za każdym razem, kiedy przestawałam widzieć jakikolwiek inny powód, by dalej istnieć w świecie, w którym wszystko, co złote, obróciło się w ołów. To właśnie ta nienawiść trzymała mnie przy życiu. Jaki poemat mógłby napisać o tym Katullus! On wiedział, że namiętność to namiętność, że i miłość, i nienawiść mogą być siłą napędową ludzkiego ducha. To, co czułam do Marka Celiusza, dawało mi pretekst, by brać kolejny oddech. Jak się okazało, on też nigdy mnie nie zapomniał. Mężczyźni mają więcej sposobów na odwrócenie uwagi od takich pasji: mogą robić karierę polityczną, podróżować po świecie, walczyć w bitwach. Ale kiedy wrócił z Cezarem z Hiszpanii, coś go skłoniło, by mnie odwiedzić. Myślę, że mógł nagle zrozumieć całą jałowość swojej gorączkowej pogoni za władzą i bogactwem. Cezar wywrócił świat do góry nogami i przez moment wszystko wydawało się możliwe. Czysta euforia pchała Celiusza naprzód, dopóki nie uzmysłowił sobie, że nic się tak naprawdę nie zmieni, chyba że na gorsze. Znalazł się znowu w Rzymie, utknął na stanowisku bez znaczenia, znudzony do bólu. Był zrezygnowany, zły, przygnębiony. Któregoś dnia jakiś impuls kazał mu się u mnie zjawić. Byłam akurat w ogrodzie, kiedy niewolnik go zaanonsował. Pomyślałam, że stary się przesłyszał albo że ktoś stroi sobie ze mnie żarty. Kazałam go wprowadzić i po chwili stał przede mną... Marek Celiusz we własnej osobie. Tysiąc myśli przemknęło mi przez głowę, a ta, żeby go zamordować, nie była ostatnia. Wyobraziłam sobie, jak wbijam w niego sztylet i topię w

sadzawce. Sprawiło mi to ogromną przyjemność. Nie wiem, jak to się stało, że oboje znaleźliśmy się na jednej sofie. Nie wiem też, jakim cudem nagle jego usta były na moich, moje ręce na jego szyi, wiem tylko, że siedzieliśmy tak i oboje płakaliśmy. Myślałeś, że knułam przeciw niemu jakąś straszliwą i pokrętną intrygę, Gordianusie, że go do siebie przyciągnęłam i uwiodłam. Ale to on przyszedł do mnie, a to, co stało się dalej, było zupełnie spontaniczne i obustronne. Dawno temu, zanim się rozstaliśmy, byłam przekonana, że go kocham. Ale tamto uczucie było niczym w porównaniu z tym, które ogarnęło mnie teraz, kiedy go zobaczyłam w swoim ogrodzie. Oboje nas życie porządnie poturbowało. Wzięliśmy po kilka lekcji pokory i przetrwania i zrozumieliśmy, co się naprawdę liczy na tym świecie. Celiusz, który do mnie wtedy przyszedł, nie był ani tym Celiuszem, którego kiedyś kochałam, ani tym, którego kiedyś nienawidziłam. Był innym człowiekiem, większym od obu tamtych i nieskończenie bardziej zdolnym mnie kochać. I ja byłam inną kobietą niż ta, która kochała, a potem nienawidziła Celiusza, choć nie wiedziałam o tym, dopóki znów się nie połączyliśmy. – Jak to się stało, że nigdy nie słyszałem choćby najdrobniejszej plotki na wasz temat? – spytałem. – Taka historia to woda na młyn moich wścibskich kolegów z Forum. – Nie urządzaliśmy widowiska z tego, co zaszło między nami. Byliśmy dyskretni. Ludzie by tego nigdy nie zrozumieli. Nikomu nic do tego. – A jednak Kalpurnia wiedziała, że Celiusz cię odwiedzał. – Jak sam powiedziałeś, ona wszędzie ma szpiegów. Może celowo kazała go śledzić, a może któryś z jej informatorów po prostu przypadkiem się na niego natknął w okolicy. To, co się działo między nami, mogło podsycić jej ciekawość, ale z pewnością miała poważniejsze sprawy państwowe na głowie. – Celiusz w końcu przysporzył jej sporo zmartwień – zauważyłem. – Po wyjeździe Cezara z Rzymu zaczął propagować swoje rewolucyjne projekty ustaw i agitować na Forum. Jaką rolę ty w tym odegrałaś? – Myślisz, że to ja zasiałam w nim ten pomysł, zachęcałam go i popychałam? Nie mógłbyś być dalszy od prawdy! Czy po tym, co się stało z moim bratem, chciałabym, żeby i Celiusza spotkał taki sam los? Rzymski plebs jest niestały, powiedziałam mu. Łatwo go podjudzić, ale kiedy poleje się krew, rozpierzchnie się jak garść pyłu na wietrze. Na razie ci twoi kamienicznicy i bankierzy mają senat i Cezara w ręku. Wolumniusz i jemu podobni rzucili kości i trafił się im rzut Wenus. Nie da się ich pokonać w ich własnej grze, powtarzałam mu. Ale on nie chciał mnie słuchać. Tak, jak w końcu odnalazł mnie, namiętność, do której tęsknił od lat i rozpaczliwie jej szukał, był przekonany, że wreszcie trafił na właściwy grunt w polityce. Nie był już chłopcem na posyłki Cycerona ani bezradnym adwokatem Milona, ani nie wykorzystywanym odpowiednio podwładnym Cezara, skazanym na spokojną i beznadziejną posadkę rządową. Celiusz stał się wyrazicielem własnych interesów, śniącym własne sny. Bałam się o niego. Powiedziałam mu to, błagałam, aby przestał i pogodził się z Isaurykusem i Treboniuszem, ale na nic się to nie zdało. Uwierzył, że

znalazł swoje przeznaczenie. Nie mogłam już go powstrzymać. No i w końcu poszedł o krok za daleko. Doczekał się wyjęcia spod prawa i nie miał już wyboru, musiał rozegrać tę partię do końca. Od dłuższego czasu korespondował z Milonem, namawiając go do wyrwania się z Massilii i powrotu do Italii na czele swych gladiatorów. Od samego początku musiała mu świtać myśl o zbrojnym powstaniu. Chciał, aby rozpoczęło się w Rzymie, a potem rozprzestrzeniło na kraj, ale nawet jego nadzwyczajne umiejętności perswazji nie zdołały zachęcić motłochu do poświęcenia się takiej beznadziejnej sprawie. Celiusz zszedł do podziemia, jak cień wymykał się z Rzymu i wracał, często w przebraniu, starając się poderwać do czynu swych stronników i zyskać nowych sprzymierzeńców... nazywał to kładzeniem podwalin pod rewolucję... ale nie sądzę, żeby wiele w tej mierze osiągnął. W końcu umówił się na potajemne spotkanie z Milonem tu, w Rzymie. Miał nawet czelność zaproponować mi, żeby odbyło się ono u mnie. Nie ma o tym mowy, odparłam. Sama taka sugestia jest już zniewagą dla cienia mojego brata. Spotkali się więc w Suburze, w tej kamienicy, gdzie mieszkała Kasandra. Przypuszczam, że to Kalpurnia ją tam umieściła, aby mieć na oku Celiusza i jego tamtejszych zwolenników. – Też tak sądzę. – Celiusz traktował Kasandrę podejrzliwie, ale nic o niej nie wiedział pewnego: czy jest oszustką, szantażystką, szpiegiem, a może tylko drobną intrygantką. Myślę, że i jemu odpowiadało, że ona tam zamieszkała, bo sam mógł mieć oko i na nią, i na tego jej niemowę, Rupę. Z tego właśnie źródła dowiedziałam się o was dwojgu. Agenci Celiusza zaobserwowali, że ją odwiedzasz i to w takich okolicznościach, że wniosek mógł być tylko jeden: zostaliście kochankami. Wyobrażasz sobie moje zaskoczenie? Gordianus, ten wzór powściągliwości i prawomyślności, wreszcie folguje swoim zwierzęcym popędom! Rozbawiło mnie nawet, że akurat ciebie musiał trafić grot Amora. Ale w duchu cieszyłam się za ciebie. Sama kochałam i życzyłam tego samego całemu światu, także tobie. Dlaczego nie? Ale wróćmy do Celiusza. Spotykał się z Milonem dwukrotnie w ciągu dwóch dni. Widziałam się z nim w noc po pierwszym spotkaniu. Był bardzo podekscytowany i rozmowny. Wiedziałam, że być może już go nigdy nie zobaczę. Niech sobie mówi, ile chce, powiedziałam sobie. Kto wie, czy jeszcze usłyszę jego głos? Opowiedział mi o fascynacji Milona Kasandrą. Dowiedział się o niej od Fausty i nie mógł się doczekać, kiedy usłyszy jej proroctwo dla siebie. Tego dnia to się nie zdarzyło. Kasandra gdzieś zniknęła i nikt nie mógł jej znaleźć. Celiusz miał nadzieję, że zastaną ją w domu następnego dnia, bo inaczej Milo nie zechce w pełni poświęcić się ich sprawie. Cały Milo, prawda? Uparty, głupi i przesądny. Celiusz był prawie pewien, że Kasandra będzie nazajutrz u siebie, bo z meldunków jego agentów wyłaniał się pewien stały rozkład: miał to być dzień twojej wizyty. Wbił sobie wobec tego do głowy, żeby nie tylko skonsultować się z wróżbitką, ale też przy okazji spróbować wciągnąć ciebie do swoich szeregów. Uprzedziłam go, że nigdy się na coś takiego nie zgodzisz. Spytałam: Co będzie, jeśli złożysz Gordianusowi propozycję, a on odmówi? On

mi na to: wtedy nie będę miał innego wyjścia, jak go zabić. Kategorycznie mu tego zabroniłam. Zmusiłam go, by dał mi słowo, że nie spotka cię nic złego, niezależnie od twojej odpowiedzi. Wciągnąłem głośno powietrze. – To tobie Celiusz to przyrzekł! A ja myślałem... – Usiłowałem sobie przypomnieć dokładnie rozmowę Milona i Celiusza, kiedy traciłem przytomność po ich napoju. „- Trzeba było wlać do wina cykutę, a nie to drugie – burknął Milo. – Powinniśmy odrąbać mu łeb tu i teraz. – Nie! – zakrzyknął Celiusz. – Dałem jej słowo, a ty na to przystałeś. – Słowo dane wiedźmie! – Nazywaj ją jak chcesz, bo nie jesteś godzien nawet wymówić jej imienia! Dałem słowo, powtarzam, a słowo Celiusza wciąż jeszcze coś znaczy! A twoje, Milonie?” Byłem przekonany, że to Kasandra jakimś cudem wymusiła to przyrzeczenie na Celiuszu, tymczasem oni mówili o Klodii... – A co z Kasandrą? – spytałem. – Kiedy następnego dnia się obudziłem, nie było po niej i po Rupie śladu. Pokój był pusty, jakby nigdy w nim nie mieszkała. – Nie mam pewności, co tam zaszło. Już się nie spotkałam z Celiuszem, ale otrzymałam od niego list, kilka słów najwyraźniej nakreślonych w pośpiechu. Musiał oddać go posłańcowi, kiedy już opuszczał Rzym. Wspomniał w nim o Kasandrze, choć nie po imieniu. Nie wymieniał zresztą żadnych imion, jak przypuszczam, po to by mnie chronić na wypadek przechwycenia listu przez niepowołane osoby. Na końcu upomniał mnie, żebym zaraz go spaliła. – Spaliłaś? Jej ironiczny uśmiech wydawał się odruchowy, jakby jedyna możliwa odpowiedź na takie głupie pytanie. Drżącymi palcami sięgnęła za stole i wyciągnęła mały zwitek pergaminu. Podała mi go; był jeszcze ciepły od kontaktu z jej ciałem. Rozwinąłem go ostrożnie i przeczytałem, choć niektóre słowa z trudem mogłem odcyfrować. Wróbelku, wyjeżdżam. Życz mi łaski bogów. Nie mów, że sprawa jest beznadziejna. Czyż jeszcze rok temu nie powiedziałabyś tego samego o szansie na to, że odnajdziemy naszą utraconą radość? Mój płochliwy wspólnik tryska teraz pewnością siebie, a to dzięki słowom tej trojańskiej księżniczki. Obiecała nam sukces ponad najśmielsze marzenia! Myślę, że naprawdę jest wizjonerką i że to sam Apollo ukazał jej naszą świetlaną przyszłość. Złóż w jego świątyni ofiarę, jeśli chcesz zrobić coś pożytecznego. A jeszcze lepiej, zacznij myśleć nad tą listą. Niech będzie długa! Wyglądaj dobrych wieści z południa. Kiedy znów się zobaczymy, wszystko będzie inne.

Oddałem list Klodii.

– Wspomina tu o jakiejś liście – powiedziałem, patrząc na nią pytająco. – To nasz prywatny żart. Powiedział kiedyś: „Zrób listę ludzi, których chętnie skróciłabyś o głowę, Wróbelku, a już ja się tym zajmę, gdy tylko przejmę władzę nad miastem”. Poczułem na plecach zimny dreszcz. Żart obrócił się przeciw Celiuszowi. – Nie rozumiem jednak tego, co pisze o Kasandrze. Brzmi to tak, jakby Milo dostał od niej upragnione proroctwo, gwarantujące im powodzenie. – Tak musiało być. Sukces ponad najśmielsze marzenia, jak napisał. – A przecież Kalpurnia dała jej wyraźny rozkaz, by zrobiła na odwrót! Miała za wszelką cenę zniechęcić ich do pomysłu z powstaniem. Dlaczego Kasandra jej nie posłuchała? – Może ktoś ją przekupił? Jeśli brała pieniądze od Kalpurnii, to dlaczego nie od kogoś innego, jeśli zaoferował więcej? Zmarszczyłem, brwi. Kasandra już raz zlekceważyła rozkazy, robiąc przysługę starej przyjaciółce, Kyteris. Postępowała wbrew jej woli, spotykając się ze mną. Ale wszystko to były drobne wykroczenia. Czy ośmieliłaby się przeciwstawić Kalpurnii w tak poważnej sprawie, od której zależało tyle ludzkich istnień? Kto mógłby ją do tego zachęcić, przekupić czy... zmusić? – Kto wiedział, że Milonowi tak zależy na tej przepowiedni? – spytałem. – Kto tak bardzo pragnął, żeby Milo przystąpił do buntu Celiusza? Celiusz oczywiście... Klodia pokręciła głową. – Celiusz nie przekupił Kasandry. Czytałeś list, Gordianusie. On sam dał się jej przekonać i uwierzył w jej dar proroczy. – W takim razie mogła to być tylko jedna osoba. Na drzwiach jej domu zobaczyłem czarny wieniec. Pomyślałem o takim samym wieńcu, który tak niedawno wisiał na moich drzwiach, i o innym, oznajmiającym światu żałobę Fulwii jeszcze długie miesiące po śmierci Kuriona. Ten wydał mi się drwiną z dwóch pozostałych. Nie wątpiłem, że zastanę panią domu w czerni i z rozpuszczonymi żałobnie włosami. Ciekawe, czy bawi ją takie przebranie cierpiącej wdowy? Może wdowieństwo traktuje jako godność, na którą zapracowała? Okazało się, że nawet jej otyły gladiator-odźwierny ubrany jest na czarno. – Cześć, Birria – przywitałem go. – Dobrze ci w tym kolorze. Maskuje twoją tuszę. Niewolnik spojrzał na mnie z nienawiścią, ale zorientował się, że nie jestem sam. Tym razem to nie Dawus stał za mną, lecz cały oddział ochroniarzy Kalpurnii – Poszedłem do niej prosto od Klodii i po krótkiej z nią rozmowie udałem się tutaj. – Powiem pani, że przyszedłeś – oświadczył Birria i zniknął w głębi domu. Po chwili wrócił i zaprosił, bym szedł za nim. Moja ochrona pozostała przed drzwiami, ale kiedy Birria chciał je im zamknąć przed nosem, jeden z nich zablokował je stopą. Dorównywał odźwiernemu i wzrostem, i masą, a za nim stało jeszcze dziesięciu takich

samych olbrzymów, więc po krótkiej walce na ostre spojrzenia Birria poddał się i zostawił drzwi otwarte. Poprowadził mnie do znanego mi już pokoju bajańskiego, a sam stanął nieopodal w ogrodzie, zachowując się dość nerwowo. Fausta stała tuż przy drzwiach, oczywiście cała w czerni i z rozpuszczonymi włosami, jak się spodziewałem. Tuż przy niej stał mały trójnożny stolik z dzbankiem wina i kubkiem. Tak jak poprzednio, zaprosiła mnie, bym usiadł na krześle w głębi pokoju. – Dziękuję, wolę zostać na stojąco – powiedziałem. – I raczej zostanę tu, gdzie jestem, żeby widzieć twoją twarz. Tobie też do twarzy w czerni, Fausto. Pasuje do twojego podbitego oka. Skrzywiła się boleśnie na taką obcesowość i odruchowo dotknęła policzka. – Przyszedłeś dzisiaj bez twojego przystojnego zięcia, Gordianusie? – Nie miałem czasu po niego iść ani posyłać. Przychodzę prosto od Kalpurnii. Bardzo ją zainteresowało to, co miałem jej do powiedzenia. Przysłała ze mną kilku swoich ludzi. – Tak, Birria mi o tym powiedział. Czy ona próbuje mnie nastraszyć? Nie rozumiem, dlaczego. Mój mąż nie żyje. Biedny Milo! On i tak nigdy nie przedstawiał wielkiego zagrożenia dla państwa. – Podburzył bardzo wielu niewolników. Wraz z jego gladiatorami narobili sporego zamieszania w okolicy Kompsy. – Tak, to było godne pożałowania. Ale wszyscy jego gladiatorzy też już nie żyją, podobnie jak zbuntowani niewolnicy, prawda? – Tak. Albo zginęli w walce, albo na krzyżach, za sprawą Milona i fałszywej nadziei, jaką im dał. – Tak, niepotrzebnie zmarnował tyle ludzkich zasobów. – Spowodował tyle cierpienia! – Czy niewolnicy mogą cierpieć jak my? Nie jestem pewna, czy filozofowie są zgodni w tej kwestii, Gordianusie. Ale na pewno Milonowi można wiele zarzucić: niszczenie mienia, zabójstwa, zmarnowanie siły roboczej, nie wspominając o strachu, jakiego wszystkim napędził. Ale zapłacił już za to, prawda? Rzucił kości, wyszły mu „psy” i teraz jego lemur błąka się po Hadesie bez głowy, Co to jednak ma wspólnego ze mną? Od kiedy to rzymskie prawo przewiduje karanie żony za zbrodnie męża? – Spiskowałaś z Milonem przeciwko państwu. – Nonsens! – Zachęcałaś go do wzniecenia buntu. Sam by może się przed tym zawahał, gdyby nie twoje zabiegi. Popatrzyła na mnie chłodno. – Nie masz na to dowodów. – Kalpurnia nie wymagała ode mnie dowodów. Musiałem ją tylko przekonać. Powiedziałem jej, co wiem, a ona narzuciła mi towarzystwo swoich ochroniarzy, żeby

dopilnowali, abyś nie próbowała się wymknąć, zanim Isaurykus przyjdzie po ciebie z liktorami. Spiskowanie przeciwko państwu prawo rzymskie karze śmiercią. Fausta zaśmiała się piskliwie. – Chcą mnie więc postawić przed sądem? – Nie muszą. Wciąż pozostaje w mocy senatus consultum i konsul ma uprawnienia do przedsiębrania wszelkich środków dla zapewnienia bezpieczeństwa państwa. Należy do nich także doraźne wymierzanie kary zdrajcom. Tym razem w jej oczach dostrzegłem strach. – Bądź przeklęty, Gordianusie! Dlaczego mi to robisz? – Sama to sobie zgotowałaś, Fausto. Dlaczego nie zostawiłaś Milona swojemu losowi, tylko popychałaś go do zbrodni? – Dlatego, że był beznadziejnym partaczem, głupcem i tchórzem! – krzyknęła. – Gdybym zostawiła go własnemu losowi, do dzisiaj kryłby się w jakiejś suburzańskiej dziurze, czekając, aż pojawi się odpowiedni omen! Trzeba go było popchnąć... nie, raczej kopnąć w tyłek, żeby się ruszył z miejsca! – I dałaś mu tego kopniaka, namawiając Kasandrę do wyprorokowania mu świetlanej przyszłości. – Tak! Zadziałało magicznie. Ależ z niej była aktorka! Jej przedstawienie przekonało nawet Celiusza. Musiało to być coś wspaniałego i żałuję, że nie mogłam tam być i widzieć na własne oczy, ale na pewno bym się roześmiała i wszystko zepsuła. – Gdzie się to więc odbyło? – W jej norze w Suburze. Zwlekała z tym do wieczora, bo jak twierdziła, jej wizje wyglądają bardziej przekonująco przy świetle lamp, i dopiero wtedy odegrała swą ostatnią rolę w życiu. Podczas gdy ty leżałeś na piętrze, śpiąc pod wpływem narkotyku, Kasandra wiła się na podłodze w swoim pokoiku, tocząc pianę z ust i mamrocząc słowa, które Milo pragnął usłyszeć nade wszystko. Oczywiście powiedziałam jej, co ma mówić. Wiedziałam, jakie obrazy najlepiej przemówią do jego tępej wyobraźni. Kazałam jej opisać coś takiego: nie kończący się triumfalny pochód, na czele którego jadą Milo i Celiusz, ich złote posągi ustawione na Forum, wiwaty tłumu niczym grzmot Jowiszowych piorunów, Treboniusz, Isaurykus i wszyscy wrogowie w łańcuchach za nimi, a gdzieś tam, w szarej próżni Pompejusz i Cezar jako dwa karły szarpiące się zębami za podbrzusza i pożerające nawzajem swoje wnętrzności w nieprzerwanym kole niczym robak zjadający własny ogon. Wyobraź sobie, jakie sny musiała taka wizja wzbudzić w pustym łbie Milona! Na drugi dzień ledwo mógł się doczekać wyruszenia w drogę. Celiuszowi też się spieszyło do spełnienia proroctwa. Spotkali się z najbliższymi stronnikami, niektórych zabrali ze sobą, innym pozostawili czuwanie nad sprawami w Rzymie i pojechali, przekonani, że Fortuna i Fatum są całym sercem po ich stronie. – A ja wciąż spałem na górze... – szepnąłem do siebie. – Sam w tym pokoju...

– Nie sam – zaprzeczyła Fausta. – Przed wyjazdem Celiusz powiedział Kasandrze, co się z tobą stało. Była u ciebie sprawdzić, czy wszystko w porządku, a potem zostawiła cię pod opieką Rupy. – A sama dokąd poszła? – Do mnie oczywiście, po pieniądze. – Pieniądze – powtórzyłem, tępo. – Czy tak ją przekonałaś, żeby postąpiła wbrew instrukcjom Kalpurnii? Wystarczyło trochę złota? – Nie. Długo jej musiałam perswadować. Z początku stanowczo odmawiała i utrzymywała, że jest wróżbitką, nie aktorką. Uświadomiłam jej, że nie ma co próbować mnie oszukiwać, i zaoferowałam, że zapłacę jej więcej niż Kalpurnia. Domyślałam się, że jest jej agentką. Nalegałam, prosiłam, groziłam i oferowałam coraz więcej, aż w końcu uległa. Postaw się w jej sytuacji, Gordianusie. Tu, w Rzymie, dzięki wszystkim tym intrygom zawiązanym z wojną, Kasandra znalazła się w sytuacji, w której mogła zarobić dużo pieniędzy... dla takiej kobiety to chyba jedyna i niepowtarzalna życiowa szansa. Czy można ją winić za to, że chwytała każdą okazję, by pomnożyć swój zarobek? Co ryzykujesz, pytałam. Jeśli Milo zwycięży, obsypie cię złotem i zaszczytami. Jeśli zginie, twoja tajemnica pójdzie z nim do grobu. Cokolwiek się stanie, dostaniesz zapłatę od obu stron, a Kalpurnia nigdy się o tym nie dowie. Pokręciłem głową. – A więc ostatecznie było tak, jak powiedziałem: wystarczyło trochę złota. – Nie trochę, Gordianusie, ale bardzo dużo złota! W każdym razie tyle jej obiecałam. I nie było to tylko dla niej. Powiedziała, że potrzebuje pieniędzy... dla ciebie. – Dla mnie? – Tak powiedziała. Kiedy przyszła po swą należność, czuła się chyba w obowiązku usprawiedliwić przede mną... jakby mnie cokolwiek obchodził jej honor. Nigdy bym się na to nie zgodziła, powiada, gdyby nie to, że potrzebuję więcej pieniędzy. Nie dla mnie, ale dla mężczyzny, którego kocham. Jest w poważnych kłopotach. Nazbierało mu się tyle długów, że odbiera mu to cały spokój. Zrobię to dla ciebie, jeśli dzięki temu będę mogła go od nich uwolnić. Nie wiedziałeś o tym, Gordianusie? Kasandra myślała o tobie. Poczułem się, jakby zapłonęła mi głowa. – A ty, zamiast jej zapłacić, otrułaś ją! Dlaczego, Fausto? – Dlatego że już nie miałam pieniędzy! Zaliczka, jaką jej dałam, to były moje ostatnie zasoby. Przyszła potem po resztę, ale nic już nie mogłam jej dać, nawet drobnej raty. Grałam więc na zwłokę; powiedziałam, że posłałam sługę po pieniądze dla niej, a w rzeczywistości miał on pójść do Subury i zabić Rupę. Był to wielki, silny człowiek, były gladiator, jak Birria. Sądziłam, że nie sprawi mu to kłopotu, ale najwyraźniej Rupa okazał się dla niego za dobry. – To jego zwłoki znalazłem po obudzeniu! Rupa go zabił, kiedy jeszcze spałem. Kasandra kazała mu mnie pilnować. Kiedy twój człowiek się zjawił, musiało dojść do walki i Rupa

złamał mu kark. Musiał wtedy wpaść w panikę. Zabrał wszystkie rzeczy z pokoju Kasandry i uciekł. Wszystkie, pomyślałem, poza jej kijem do gryzienia, który zgubił albo przeoczył. – O ile mi wiadomo, ten niemowa wciąż pozostaje w ukryciu – rzekła Fausta. – A więc kiedy ja się obudziłem, Kasandra była jeszcze u ciebie... – Czekałyśmy razem w ogrodzie na powrót niewolnika. Kiedy jedna ze służących przyniosła nam po misce chłodnej owsianki na południowy posiłek, Kasandra niczego nie podejrzewała. – Jakiej użyłaś trucizny? – A skąd mam wiedzieć? Kupiłam ją od człowieka, który zajmował się takimi rzeczami od lat. Czasami Milo go wykorzystywał do własnych porachunków. Zapytał mnie, czy ma być bolesna, czy bezbolesna. Powiedziałam, że wszystko jedno, byle szybko zadziałała. Tak jednak nie było. Jej działanie okazało się bardzo powolne. Obie skończyłyśmy jeść i odstawiłyśmy miski, a tu nic. Zaczęłam się bać, że podałam złą dawkę... a nawet, że pomyliłam porcje. Może sama się otrułam? Siedziałam i czekałam, i patrzyłam na nią, szukając pierwszych oznak złego samopoczucia, a mnie samą paliło już w brzuchu. Aż wreszcie... powoli... zaczęła działać. Z początku Kasandra musiała się tylko gorzej poczuć; powiedziała, że chyba jej zaszkodziła ta owsianka. Potem dostrzegłam na jej twarzy szok i panikę: zrozumiała, co się dzieje. Krzyknęła, rzuciła we mnie pustym naczyniem i wybiegła z ogrodu. Usiłowałam ją zatrzymać, walczyłyśmy przez chwilę, rozerwałam jej tunikę, ale wyśliznęła mi się i uciekła na ulicę. Birria ją ścigał, ale stracił ją z oczu. Nie wiedział w ogóle, w którą stronę pobiegła. Byłam chora z niepokoju. Kogo ona mogła spotkać, zanim trucizna ją wykończyła? Co mogła zdążyć powiedzieć? W końcu doszło do mnie, że umarła gdzieś na rynku i to w twoich ramionach. Czy ci powiedziała, co zaszło? Chyba nie, bo mijały godziny, potem dni, a ty nie reagowałeś. Wciąż jednak szarpały mną wątpliwości. Dlatego odważyłam się pójść na jej pogrzeb. Ty tam byłeś, była też Kalpurnia i kilka innych kobiet, które ją znały. Wszyscy mnie widzieli, ale nikt nie zwracał na mnie uwagi. Dopiero wtedy nabrałam pewności, że nikt mnie nie podejrzewa o jej zabicie. Patrzyłam, jak płonie, i wreszcie wiedziałam, że uszło mi to na sucho. Mogłam więc spokojnie myśleć o Milonie i oczekiwać cudownych wieści o jego klęsce. – A ja myślałem, że to sprawka Klodii... – Pokręciłem głową, wciąż nie mogąc dojść do siebie po usłyszanych rewelacjach. – Myślałem, że to jej intryga, mająca na celu zniszczenie Marka Celiusza, podczas gdy ona chciała go uratować... przed samym sobą. A o tobie myślałem, że zrobisz wszystko, żeby właśnie powstrzymać Milona przed wprowadzeniem w życie jego szalonego planu, podczas gdy twoim jedynym pragnieniem było zobaczyć jego upadek... – Lubisz paradoksy, prawda, Gordianusie? Mówiłam ci, że nie mam cierpliwości do sztuczek dramaturgicznych, porównań, metafor i tak dalej. Ironia i tajemnice denerwują mnie

jeszcze bardziej. Wiem jednak, kiedy sztuka dobiega końca. – Fausta sięgnęła po dzbanek i nalała pełny kubek wina. – Wybacz mi, że cię nie częstuję – dodała, podnosząc go do ust. Podskoczyłem i wyciągnąłem rękę, by ją powstrzymać, ale było za późno. Fausta wychyliła kubek jednym haustem. Odstawiła go na stolik i spojrzała na mnie błyszczącymi oczami. – Sprzedawca trucizny zapewnił mnie, że ta zadziała szybko i prawie... bez... boleśnie... – Twarz wykrzywił jej nagły grymas. – Okłamał mnie!... Na Hades, jak to boli... – Schwyciła się za brzuch i zataczając się, wybiegła do ogrodu. – Ludzie powiedzą... że zrobiłam to z żalu. To godna rzecz, by wdowa odebrała sobie życie... gdy jej mąż zginął w bitwie. Córka Sulli... nie przyniesie mu wstydu... Fausta upadła na mozaikową posadzkę. Birria, który przechadzał się po ogrodzie, krzyknął i rzucił się ku niej. Przyklęknął i porwał ją na ręce, ale zwisła mu tylko bezwładnie jak worek ziarna. Umarła z otwartymi oczami. Niewolnik odrzucił głowę do tyłu i wydał ryk rozpaczy. – Nie! Nie!!! – Spojrzał na mnie i krzyknął: – Coś ty jej zrobił? – Sama to sobie zrobiła – odparłem, wskazując na drzwi i stojący tuż za nimi mały stolik. Birria zobaczył dzbanek i kubek, po czym przez długą chwilę wpatrywał się w martwe oczy swej pani. W końcu położył ją delikatnie. Usłyszałem świst dobywanego miecza, który nosił przy boku. Odskoczyłem w tył, ale nie chodziło o mnie. Uklęknął nad ciałem Fausty i oparł miecz ostrzem o swój brzuch. Miał teraz taki wyraz twarzy, jaki czasami widuje się na arenie u gladiatorów, gdy nadchodzi koniec: rezygnacja, a zarazem wyzwanie i pogarda dla życia. Birria wziął ostatni oddech i rzucił się na swój miecz. Oczy uciekły mu do tyłu, a z ust wyrwał się jęk. Krew trysnęła z rany i pociekła strumyczkiem z kącika ust. Przez chwilę rzucał się w drgawkach, potem zesztywniał i znieruchomiał, leżąc na zwłokach swej pani.

ROZDZIAŁ XIX

Egipt! Bethesda rzuciła to hasło w taki sam sposób, w jaki ogłaszała wszystkie poprzednie nagłe objawienia dotyczące lekarstw na jej chorobę. Skąd je brała i dlaczego im ufała, nie miałem pojęcia. Wiedziałem tylko, że od czasu do czasu wstawała z łóżka z okrzykiem w rodzaju: „Rzodkiewki!” na ustach i cały dom rzucał się na poszukiwanie tego warzywa czy innego produktu, teraz zaś krzyknęła: „Egipt!” Może ją wyleczyć podróż do Egiptu – tylko to i nic innego. – Dlaczego Egipt? – spytałem. – Bo stamtąd pochodzę – wyjaśniła krótko. – Wszyscy pochodzimy z Egiptu. Wszelkie życie zaczęło się w Egipcie. Powiedziała to tak, jakby był to fakt nie podlegający dyskusji, zdanie typu „przedmioty spadają w dół, a nie w górę” albo „słońce świeci w dzień, a nie w nocy”. Myślałem, że może powie: „Dlatego, że w Egipcie się poznaliśmy, mężu. Tam mnie znalazłeś i pokochałeś, i tam też zamierzam cię odzyskać i oczyścić z grzechu, jaki popełniłeś z inną kobietą”. Ale nie powiedziała. Czy wie o Kasandrze? Chyba nie; była zbyt zajęta swoją chorobą. A czy wie o niej Diana? Może nie na pewno, ale Diana musi coś podejrzewać. Jak dotąd, nie pytała mnie o nic ani nie atakowała wprost. Jeśli czegoś się domyśla, trzyma to dla siebie, mając raczej na względzie matkę niż mnie. Co się stało, to się stało i najważniejsze teraz, to utrzymać pokój w rodzinie, przynajmniej dopóki Bethesda nie wydobrzeje. – Muszę wrócić do Aleksandrii – oświadczyła Bethesda któregoś dnia przy śniadaniu, nie po raz pierwszy zresztą. – Muszę się raz jeszcze obmyć w Nilu, życiodajnej rzece. W Egipcie albo wyzdrowieję, albo spocznę na wieki. – Mamo, nie mów tak! – Diana odstawiła miskę z wodnistą owsianką i schwyciła się za brzuch. Czy to słowa matki zakłóciły jej trawienie, czy też ona sama padała ofiarą jakiejś równie tajemniczej choroby? Ostatnio często jej się to zdarzało rankami. Zacząłem podejrzewać, że jakaś klątwa ciąży na wszystkich kobietach w moim życiu. Tego dnia Bethesda po raz

pierwszy wyraźnie napomknęła o tym, że może umrzeć w Egipcie. Czyżby to był cały sens jej pomysłu z tą podróżą, a cała gadanina o jej leczniczym działaniu to zaledwie pretekst? Może wie, że umiera, i chce dokonać dni w Aleksandrii, gdzie przyszła na świat? – Nie stać nas na to – powiedziałem szorstko. – Żałuję, ale... Od drzwi frontowych dobiegł hałas. Nie uprzejme, spokojne pukanie, ale głośny, uporczywy łomot. Dawus zmarszczył brwi, wymienił ze mną niespokojne spojrzenie i poszedł zobaczyć, co się dzieje. Wrócił po chwili i szepnął mi do ucha: – Kłopoty! – Zostańcie na miejscu – poleciłem pozostałym, a sam ruszyłem z Dawusem do westybulu. Wyjrzałem przez okienko w drzwiach. U progu stali dwaj wysocy, masywni mężczyźni o zbójeckim wyglądzie, a między nimi jeden o wątłej sylwetce i twarzy łasicy, ale za to w todze. Zobaczył w okienku moje oko i krzyknął: – Chowanie się za drzwiami nic ci nie da, Gordianusie Poszukiwaczu! Tylko do czasu można unikać rozliczeń! – Kim jesteś i co robisz pod moim domem? – spytałem, choć już znałem odpowiedź. Od śmierci Milona i Celiusza bankierzy i kamienicznicy Rzymu niepodzielnie panowali nad miastem. Wszelkie przejawy zorganizowanego oporu zniknęły bezpowrotnie. Mówiono, że Treboniusz jawnie teraz bierze stronę wierzycieli we wszelkich sporach z dłużnikami, jakie rozstrzygał. Ci, którzy przedtem starali się o zmniejszenie spłat, otrzymywali korzystniejsze werdykty od tych, którzy czynili to teraz. – Reprezentuję Wolumniusza – odparł przybysz – któremu jesteś winien sumę... – Dobrze wiem, ile jestem winien Wolumniuszowi – przerwałem mu. – Tak? Większość ludzi ma trudności z obliczeniem nagromadzonych odsetek. Niemal nigdy nie doceniają ich wysokości. Nie rozumieją, że jeśli nie zapłacą choć jednej raty... – To mnie nie dotyczy – wpadłem mu znów w słowo. – W myśl naszej umowy z Wolumniuszem pierwsza rata jest płatna dopiero... – Jutro – dokończył za mnie. – Tak, dzisiaj składam ci tylko kurtuazyjną wizytę dla przypomnienia. Zakładam, że kiedy jutro z samego rana zjawię się znowu, będziesz miał gotowe pieniądze? Popatrzyłem na jego towarzyszy. Obydwaj mieli dłonie wielkości sporych szynek i małe, ptasie oczka. Wyglądali na zbyt głupich i powolnych jak na gladiatorów. Tacy jak oni są dobrzy tylko do jednego: zastraszania i bicia słabszych od siebie. Ich łączna inteligencja pewnie nie dorównuje przeciętnemu mułowi, pomyślałem, ale są w stanie zrozumieć proste polecenia, jak „złam mu palec” albo „złam mu rękę” czy „złam mu obie ręce”. – Odejdź – powiedziałem. – Płatność przypada dopiero jutro. Nie masz prawa mnie dzisiaj nękać. – Nękać? – Łasica się roześmiał. – Jeśli to nazywasz nękaniem, obywatelu, to zaczekaj

tylko do... Zasunąłem z trzaskiem pokrywę okienka. Dźwięk był równie słaby, jak sam się w tej chwili czułem. – Idź do Hadesu! – krzyknąłem jeszcze przez drzwi. Usłyszałem jego śmiech, a potem szorstką komendę i odgłos oddalających się kroków. Dawus nie przestawał marszczyć brwi. – Co zrobimy, jeśli oni jutro wrócą? – spytał. – Jeśli? Myślę, że co do tego nie ma najmniejszych wątpliwości, Dawusie. Wróciliśmy do jadalni. Bethesda spojrzała na mnie wyczekująco. Diana, jak zauważyłem, najpierw zerknęła na Dawusa, żeby sprawdzić jego minę, a dopiero potem na mnie; kolejny dowód na to, że jest już bardziej jego żoną niż moją córką. Było to oczywiście naturalne, a jednak wciąż mnie irytowało. Hieronimus kończył polewkę bardzo powoli i wyglądał bardzo ponuro. Androkles i Mopsus, którzy wstali i zjedli śniadanie przed wszystkimi innymi, byli w ogrodzie, gdzie wyszukałem im zajęcie, by wykorzystać ich poranną erupcję energii. Widziałem przez okno, jak się po staremu przekomarzają i okładają wyrwanymi chwastami, nieświadomi krytycznej chwili. Otworzyłem usta, ale co miałem mówić? Dawać fałszywe zapewnienia? Raptownie zmienić temat? A może podjąć przerwany wątek, czyli dowodzić beznadziejności marzeń Bethesdy? W tej chwili nic nie sprawiłoby mi większej przyjemności niż perspektywa podróży do Aleksandrii albo do jakiegokolwiek innego miejsca na świecie, byle jak najdalej od Rzymu. Stukanie do drzwi frontowych oszczędziło mi konieczności odezwania się. Mrucząc pod nosem: „Znowu oni?”, wycofałem się do westybulu. Nie zawracałem sobie głowy sprawdzaniem, kto puka, tylko zdecydowanym ruchem odsunąłem rygiel i otworzyłem drzwi. Nawet Łasica i jego zbóje nie ośmielą się atakować obywatela w jego własnym domu na dzień przed upływem terminu płatności. A gdyby? Przez myśl przemknęło mi pytanie, czy zdążę wydrapać mu oczy, zanim te dwa byki mnie unieszkodliwią. – Co tu znowu robisz? – krzyknąłem. – Powiedziałem ci... Człowiek na ulicy patrzył na mnie zaskoczony. Ja też zamilkłem, nie wiedząc, co powiedzieć, aż w końcu go poznałem. Był to osobisty sekretarz Kalpurnii, który wtedy przekazał mi jej zaproszenie. – Co tu robisz? – spytałem już zupełnie innym tonem. – Przysyła mnie moja pani. Chce się z tobą spotkać. – Teraz? – Jak najszybciej. Zanim... – Zanim co? – Proszę, panie, chodź ze mną i nie zadawaj pytań. – Będę musiał się przebrać. – Spojrzałem na swoją starą tunikę.

– Nie ma potrzeby. Proszę, chodźmy zaraz. Możesz też zabrać swojego ochroniarza, przyda ci się później. – Później? – Żeby cię bezpiecznie odprowadził do domu. Na ulicach może być... Sam zresztą zobaczysz – zakończył z uśmiechem, który pozwolił mi się domyślać, co chciał mi powiedzieć... a raczej nie powiedzieć. – Chodź tu, Dawusie! – krzyknąłem przez ramię. – Wzywa nas pierwsza dama Rzymu! Sekretarz poprowadził nas do dużej willi po drugiej stronie Palatynu, w której Kalpurnia mieszkała pod nieobecność męża. Jeszcze zanim dotarliśmy, stwierdziłem, że na ulicach panuje niezwykle ożywiony nich. Z willi na wszystkie strony spieszyli posłańcy, a mężczyźni w togach ściągali w jej kierunku. W powietrzu czuło się atmosferę podniecenia, jak przed burzą czuje się bliskość wyładowań. To wrażenie było jeszcze silniejsze na dziedzińcu, gdzie już zebrało się sporo ludzi. Stali w niewielkich grupkach i cicho rozmawiali; rozpoznałem od razu kilku senatorów i urzędników miejskich. Treboniusz i Isaurykus trzymali się na uboczu, otoczeni orszakiem liktorów. Nie było wątpliwości, że musiało się wydarzyć coś ważnego. Oczy całego Rzymu zwracały się teraz na ten dom. Sądząc po panującym na dziedzińcu podekscytowaniu, spodziewałem się, że wewnątrz willi będzie jak w ulu, ale w korytarzu, którym poprowadził nas niewolnik, było zaskakująco cicho i pusto. Po chwili wyszliśmy na zalany słońcem ogród, gdzie Kalpurnia dyktowała coś skrybie, siedząc na zwykłym taborecie. Na nasz widok podniosła głowę i dała mu znak, żeby odszedł. – Przyszedłeś bardzo szybko, Gordianusie. Przesunęła wzrokiem po mojej lichej tunice i lekko uniosła brwi. Pomyślałem, że jednak powinienem poświęcić trochę czasu na włożenie porządnej togi, mimo ponagleń sekretarza. – Twój człowiek dał mi do zrozumienia, że wzywasz mnie bardzo pilnie. – Tylko dlatego, że za chwilę dowie się cały Rzym. Kiedy wiadomość się rozniesie, nie wiadomo, jak ludzie zareagują. Zakładam, że większość będzie się cieszyć razem ze mną, albo chociaż udawać radość. – Otrzymałaś dobre wieści, Kalpurnio? Kalpurnia zamknęła oczy i wstrzymała oddech. Nie powtórzyła jeszcze nowin wystarczająco wiele razy, by już nie robiły na niej samej wrażenia. Kiedy podniosła powieki, jej oczy lśniły od łez. Odpowiedziała mi drżącym ze wzruszenia głosem. – Cezar zwyciężył. Doszło do wielkiej bitwy w Tessalii, nieopodal Farsalos. Pierwsze linie Pompejusza ugięły się, a potem jego konnica poszła w rozsypkę i uciekła. Klęska była druzgocąca. Cezar osobiście poprowadził szturm na obóz wroga. Część ich dowódców uciekła, ale bitwa okazała się decydująca. Prawie piętnaście tysięcy żołnierzy Pompejusza poległo, a dwadzieścia cztery tysiące wzięto do niewoli. Siły Cezara straciły wszystkiego

dwustu ludzi. Zwycięstwo jest nasze! – A Pompejusz? – spytałem. Kalpurnia spochmurniała. – Cezar już wdzierał się na wały, kiedy Pompejusz wybiegł z namiotu, zrzucił swoją czerwoną pelerynę, żeby się nie rzucać w oczy, dosiadł pierwszego konia, jakiego znalazł, i uciekł przez tylną bramę. Dotarł na wybrzeże i wsiadł na okręt. Zdaje się, że pożeglował do Egiptu. Cezar go ściga i to jedyna zła wiadomość, bo nie może jeszcze wracać do Rzymu. Tego jednak należało oczekiwać. Musi najpierw dopilnować spraw Rzymu w Egipcie i gdzie indziej, zanim wreszcie będzie mógł spocząć w domu. Uświadomienie sobie doniosłości tych informacji zajęło mi trochę czasu. Miotały mną sprzeczne uczucia; jak Kalpurnia, musiałem na chwilę przymknąć oczy, aby ukryć łzy, czułem też, że mam ściśnięte gardło. A potem ogarnęły mnie wątpliwości. Czy to naprawdę może być koniec? Wojna skończyła się jedną bitwą? A co z flotą Pompejusza, która zawsze miała przewagę nad okrętami Cezara i zapewne wciąż jest nietknięta? Kto oprócz Pompejusza ocalał z pogromu i czy tak łatwo odstąpią od dalszej walki? A co z innymi wrogami Rzymu, jak król Juba, który zamienił w wielką klęskę ekspedycję Kuriona w Afryce? Co na to Egipt, sam ogarnięty wojną domową o sukcesję dynastyczną? Kalpurnia mówiła o załatwieniu spraw Rzymu tak lekko, jakby szło o pozamiatanie, ale czy kiedykolwiek była jakaś sprawa związana z Egiptem, którą można by nazwać nieskomplikowaną? Czy naprawdę osaczenie Pompejusza okaże się tak łatwe, jakby szło o zbiegłego niewolnika? Jak Cezar wtedy zamierza z nim postąpić? Zamordować go z zimną krwią? A może przywieźć do Rzymu jako więźnia i triumfalnie poprowadzić go w łańcuchach za swoim rydwanem, jak to zrobił z Galem Wercyngetoryksem? Wszystkie te myśli zasnuły cieniem nowinę przekazaną przez Kalpurnię, ale zachowałem je dla siebie. Ilu z zebranych na dziedzińcu ludzi myślało o podobnych rzeczach? Ilu będzie udawać radość i nie zdradzi się z własnymi wątpliwościami... na razie? – Niesamowita wiadomość – powiedziałem w końcu. – Nie chcesz o nic spytać? O nikogo? Zastanowiłem się chwilę. – Co wiadomo o Domicjuszu Abenobarbusie? Był to jeden z najzagorzalszych wrogów Cezara. Na samym początku wojny przegrał bój o Korfmium, schrzanił samobójstwo i dał się wziąć do niewoli. Upokorzony przebaczeniem Cezara, udał się do Massilii – tam nasze drogi się skrzyżowały – i objął dowództwo nad rzymskimi siłami biorącymi udział w obronie miasta oblężonego przez Treboniusza. Kiedy Massilia padła, Domicjuszowi udało się uciec po raz drugi i połączył się z Pompejuszem. – Rudobrodego już nie ma – odrzekła Kalpurnia z błyskiem satysfakcji w oku. – Kiedy obóz został zdobyty, Domicjusz uciekał na piechotę, kierując się w góry. Konnica Antoniusza ścigała go po lesie jak jelenia. Padł ze strachu i wyczerpania. Kiedy Antoniusz go znalazł, był

jeszcze ciepły. Zmarł bez choćby jednej rany na ciele. – A Faustus Sulla? – Brat naszej Fausty najprawdopodobniej uciekł. Podobno mógł się udać do Afryki. – Kato? – Też uniknął niewoli i też może być w drodze do Afryki. – A co z Cyceronem? – Cycero żyje. Ominęła go cała bitwa, bo właśnie cierpiał na żołądek. Podobno wraca do Rzymu. Mój mąż słynie z łaskawości, więc kto wie? Może mu jeszcze wybaczyć opowiedzenie się po strome Pompejusza. – Kalpurnia wpatrzyła się we mnie badawczo. – Dlaczego nie zapytasz mnie o to, o co najbardziej chcesz zapytać, Gordianusie? No właśnie, dlaczego? Pochyliłem głowę i westchnąłem. Usiłowałem panować nad drżeniem głosu. – Jakie masz wieści o Metonie? Skinęła głową i uśmiechnęła się nieco zbyt chytrze, niż powinna. – Meto ma się dobrze. Mój mąż twierdzi, że wyróżnił się bardzo w czasie całej kampanii, a zwłaszcza pod Farsalos. Jest przy boku Cezara, płynie z nim do Egiptu. Zamknąłem oczy i mocno je zacisnąłem, żeby powstrzymać łzy. – Kiedy odbyła się ta bitwa? – spytałem. – Cztery dni po nonach sierpniowych. Omal nie krzyknąłem z wrażenia. – W dniu pogrzebu Kasandry! – Rzeczywiście. Nie skojarzyłam tych dat. Tego samego dnia, kiedy Kasandra płonęła na stosie, daleko na wschodzie ważyły się losy Rzymu. Pomyślałem o wszystkim, co zaszło i czego zdążyłem się dowiedzieć w czasie, jakiego było potrzeba, żeby dotarła do nas wiadomość spod Farsalos. Pomyślałem o kobietach, które dzieliły się ze mną swoimi sekretami, nie wiedząc, tak jak i ja, że podczas gdy my grzebaliśmy w przeszłości i martwiliśmy się o przyszłość, wynik boju tytanów był już przesądzony. – Po co mnie tu wezwałaś, Kalpurnio, i to w takim pośpiechu? Pomyślałbym raczej, że każdy z tych ludzi na twoim dziedzińcu bardziej ode mnie zasługuje na zapoznanie z najświeższymi wieściami o Cezarze. Kalpurnia wybuchnęła śmiechem. – Niechże ci senatorowie i urzędnicy jeszcze trochę pozagryzają wargi, poplotkują i postoją jak na węglach. I tak zamierzałam cię tu dzisiaj wezwać z powodu pewnego innego wydarzenia. Rupo, możesz wyjść. Stał ukryty w cieniu. Kiedy wysunął się na otwartą przestrzeń, wydał mi się raczej unieszczęśliwiony niż pogrążony w żałobie. Podszedł do mnie, położył mi ręce na ramionach i objął, choć sztywno i niezgrabnie.

– A więc jednak żyjesz – powiedziałem. – Gdzie się podziewałeś przez cały ten czas? Położył jedną dłoń na drugą: „W ukryciu”. Kto mógłby mieć mu to za złe? Kiedy dowiedział się o śmierci Kasandry, musiał być równie zagubiony jak ja, nie wiedząc, kogo winić i kogo się bać. – Powinien był przyjść prosto do mnie, oczywiście – odezwała się Kalpurnia. – Pewnie jednak się mnie bał, myśląc, że mogłam mieć coś wspólnego ze śmiercią jego siostry. Ale po samobójstwie Fausty zaczęły krążyć najprzeróżniejsze plotki na ten temat, poczynając od jej udziału w buncie Milona, a kończąc na otruciu Kasandry. Rupa je słyszał i zdecydował się zaryzykować wizytę u mnie, żeby poznać prawdę. Opowiedziałam mu o twoich staraniach odkrycia zabójcy Kasandry, a także o tym, jak dopilnowałeś jej godnego pochówku. Rupa popatrzył mi w oczy i znów objął, tym razem już nie tak sztywno. Bardzo przypominał teraz swoją siostrę. – Przyszedł także, by odebrać pieniądze zarobione przez Kasandrę, które dla niej przechowywałam. To poważna suma. Jest z tym jednak pewien drobny problem. Chodzi o ciebie, Poszukiwaczu. – Wyjaśnij to bliżej. – W pewnym momencie Kasandra dała Rupie list adresowany do mnie, który miał mi oddać tylko na wypadek jej zniknięcia lub śmierci. Rupa nie umie czytać i oczywiście nie śmiał pokazać go nikomu oprócz mnie, więc do tej pory nie miał pojęcia o jego treści. Przeczytałam mu go i dyskutowaliśmy na ten temat. Zgadza się na podane w liście warunki, ale nie jestem pewna, czy ty się zgodzisz. – Nie rozumiem. Czyżby list mówił o mnie? – Tak. Mam ci go odczytać? – Nie czekając na odpowiedź, wyciągnęła kawałek pergaminu i zaczęła czytać. Do Kalpurnii, żony Gajusza Juliusza Cezara. Ostatnio często myślę o swojej śmierci. Gdybym naprawdę posiadła dar proroczy, mogłabym twierdzić, że bóg zesłał mi jej przeczucie. Być może jest to wynikiem obaw normalnych dla kogoś, kto na co dzień wystawia się na niebezpieczeństwa związane ze swą pracą. Jeśli jednak czytasz te słowa, to znaczy, że naprawdę już nie żyję, poleciłam bowiem Rupie oddać go tobie tylko po mojej śmierci, ewentualnie wtedy, gdybym zniknęła w okolicznościach wyraźnie wskazujących, że mogłam zginąć. Jeśli to nastąpi, oto moja wola w kwestii rozporządzenia pieniędzmi, które u ciebie zarobiłam i które dla mnie przechowujesz. Ponieważ sam Rupa nie jest przygotowany, żeby dać sobie radę z taką sumą, życzę sobie, aby w całości została ona przekazana Gordianusowi zwanemu Poszukiwaczem, człowiekowi znanemu i tobie, i twojemu mężowi, pod jednym warunkiem: że przyjmie Rupę do swego domu i go usynowi. W zamian za przejęcie ojcowskiej odpowiedzialności za Rupę Gordianus może dysponować

całą sumą według swego uznania. Wiem, że pieniądze są mu bardzo potrzebne. Mam nadzieję, że okażą się dla niego i dla jego rodziny błogosławieństwem. Taka jest wola twojej lojalnej agentki, Kasandry.

Kalpurnia odłożyła list. – Nie jestem taka pewna co do tego ostatniego zdania – powiedziała. – To znaczy, jej lojalności. W końcu spiskowała z Faustą, aby podjudzić Milona do zbrojnego wystąpienia przeciw państwu. Można by argumentować, że na koniec okazała się zdrajczynią i że byłabym w prawie skonfiskować wszystkie jej dobra, trzymane dla niej pieniądze też. Zapytałam jednak siebie: co zrobiłby Cezar? Odpowiedź jest oczywista, żaden bowiem z rzymskich przywódców nie wykazał się taką skłonnością do łaskawości jak on. Kasandra nie może więcej cierpieć za swe konszachty z Fausta, bo już za nie zapłaciła życiem. Nie widzę powodu, by Rupa także cierpiał, i nie chcę odbierać tobie, Gordianusie, pieniędzy, które Kasandra chciała ci przekazać. Wyświadczyłeś mi wielką przysługę, odkrywając perfidię Fausty, i chociaż podejrzewam, że nie przyjąłbyś za to zapłaty... to by czyniło z ciebie mojego agenta, prawda?... to mam nadzieję, że nasze dzisiejsze spotkanie i jego wynik może oznaczać pierwszy krok na drodze do pełnej zgody między tobą i moim mężem oraz tym, którzy jemu służą... włącznie z młodym Metonem. Patrzyłem na nią w osłupieniu, nie wiedząc, co powiedzieć. – Ile wynosi suma należna Kasandrze? – spytałem. Jej wysokość tak mnie zaskoczyła, że musiałem poprosić o powtórzenie. Upewniwszy się, popatrzyłem czujnie na Rupę. – Rozumiesz, ile to pieniędzy? – zwróciłem się do niego. Kiwnął głową. – I mimo to akceptujesz warunki podane w liście twojej siostry? To znaczy, że nie dostaniesz z nich ani sesterca, ale za to zostaniesz moim adoptowanym synem? Znów kiwnął głową i objąłby mnie po raz trzeci, gdybym się nie cofnął. Spojrzałem na Kalpurnię i powiedziałem: – Może byłoby sprawiedliwiej, gdyby te pieniądze podzielić po połowie między nas obu. Wzruszyła ramionami. – Kiedy już podejmiesz tę sumę, Gordianusie, rób sobie z nią, co ci się podoba. Otrzymasz ją jednak tylko wtedy, gdy zgodzisz się adoptować Rupę, zgodnie z życzeniem Kasandry. Widzę, że jesteś zaskoczony jej szczodrością, ale ja myślę, że wykazała się w ten sposób wielką mądrością. Rupa jest silnym młodzieńcem i pewnie będzie świetnym ochroniarzem, potrafi też dać sobie radę w walce. Pokonał w końcu gladiatora nasłanego nań przez Faustę. Ale pod wieloma względami nie dałby sobie sam rady w życiu. To Kasandra zawsze się nim opiekowała. Teraz, kiedy jej zabrakło, zgodnie z jej wolą ty powinieneś przejąć tę rolę. Dlaczego nie? Czyż nie masz skłonności do przyjmowania pod swój dach

zbłąkanych życiowych wędrowców? Twoi dwaj adoptowani synowie, ta parka urwisów, których dostałeś od Fulwii... Kasandra chciała też, aby zarobione przez nią pieniądze wyciągnęły cię z dołka, w który sam się wkopałeś. Wiem, że twoje długi są poważne, ale mimo to powinna ci z nich zostać jeszcze całkiem przyjemna sumka, wystarczająca, aby zapewnić byt Rupie i reszcie twojej rodziny jeszcze przez jakiś, wcale nie krótki czas. Obracałem to wszystko w myślach, aż wreszcie odetchnąłem głęboko i obejrzałem się przez ramię na Dawusa, który słuchał całej rozmowy w milczeniu. Popatrzył na mnie ze zmarszczonymi brwiami; zrozumiałem, że nie będę miał łatwego zadania, gdy przyjdzie wyjaśnić Bethesdzie i Dianie, w jaki sposób doszedłem do tej nagłej fortuny i dlaczego przyprowadziłem do domu nowy żołądek do karmienia. Ale dlaczego ja się martwię o wytłumaczenie? Czyż nie jestem rzymskim pater familias, niekwestionowaną głową rodziny, z mocy prawa decydującą o życiu i śmierci każdego domownika? Głowa rodziny nie musi się przed nikim usprawiedliwiać. Tak mówi tradycja, choć życie nigdy zbytnio nie przystaje do tego modelu. Jeśli moja żona lub córka zaczną mi się naprzykrzać niewygodnymi pytaniami o Kasandrę, Rupę czy nagłe wzbogacenie się bądź zniknięcie zadłużenia, zawsze mogę powołać się na swoje przywileje i po prostu odmówić odpowiedzi... w każdym razie na jakiś czas. – Czy przyjmujesz warunki Kasandry? – spytała Kalpurnia, nagle zniecierpliwiona. – Tak. – Dobrze. Każę ci dostarczyć pieniądze dziś po południu. Zabierz teraz ze sobą Rupę. Jeśli chcesz usłyszeć oficjalne ogłoszenie nowiny, zostań jeszcze przez chwilę na dziedzińcu. Machnęła dłonią na znak, że posłuchanie zakończone. Dwaj ochroniarze natychmiast wysunęli się z cienia, aby nas odprowadzić do drzwi. Czekaliśmy na dziedzińcu zaledwie parę minut, zanim na schodach willi pojawiła się Kalpurnia. – Obywatele! Przynoszę wam wspaniałe wieści. Cezar zatriumfował! W Tessalii doszło do wielkiej bitwy nieopodal miejscowości Farsalos... Powtórzyła słowo w słowo to samo, co usłyszałem od niej w ogrodzie. Kiedy skończyła, na dziedzińcu panowała dziwna cisza; wszyscy obecni powoli pojmowali doniosłe znaczenie usłyszanych wiadomości. Isaurykus i Treboniusz pierwsi zaczęli wiwatować. Inni dołączali do nich, aż w końcu cały dziedziniec rozbrzmiewał okrzykami na cześć Cezara i dziękczynnymi dla jego patronki, Wenus. I tak oto wracałem do domu nie z jednym, lecz z dwoma silnymi młodymi mężczyznami dla ochrony. Byłem z tego zadowolony, bo ulice Palatynu nagle zaroiły się od ludzi krzyczących, śmiejących się, płaczących, całujących kogo popadnie i skaczących dziko z radości. Niektórzy wyglądali tylko na zadowolonych, inni byli niemal w ekstazie. Ilu z nich po prostu odczuwało gwałtowny przypływ emocji wskutek uwolnienia od napięcia, jakie narastało we wszystkich od miesięcy? A ilu wcale się nie cieszyło z takiego obrotu spraw, ale starało się śmiać i krzyczeć wraz z innymi, aby nie wyróżniać się w tłumie świętujących?

Powoli przedzieraliśmy się przez zatłoczone uliczki. W pewnej chwili nagle spostrzegłem z daleka znajomą twarz. Był to stary Wolkacjusz, najzagorzalszy w naszym kółku plotkarzy zwolennik Pompejusza. Ręce miał wzniesione nad głową, patrzył w niebo i krzyczał coś na cały głos. Wśród ogólnego zgiełku jego skrzekliwy głos docierał do mnie z przerwami. – Niech żyje Cezar!... Hurra... Cezara... Dzięki Wenus!... żyje Cezar! – Jasne, teraz wszyscy będziemy stronnikami Cezara – mruknąłem pod nosem.

ROZDZIAŁ XX

– A ta? – spytała Diana, podnosząc jedną z moich lepszych tunik, zieloną z żółtym meandrem na brzegu. – Chyba już dosyć ubrań spakowałem – zaprotestowałem. – Kapitanowie każą pasażerom płacić za każdą sztukę bagażu, więc powinniśmy zabrać tylko najpotrzebniejsze rzeczy. Taniej wyjdzie kupić, co nam potrzeba, na miejscu. – Mamie się to spodoba. I podróż, i zakupy! – Diana zmusiła się do uśmiechu. Wcale nie była uszczęśliwiona tą wyprawą. Robiła, co mogła, by odwieść matkę od tego pomysłu. Tłumaczyła, że tamte strony już są niepewne i niebezpieczne, a będzie jeszcze gorzej, jeśli Pompejusz uciekł tam przed ścigającym go Cezarem. Niezależnie od tego sama podróż morska nie jest bezpieczna, zwłaszcza że nadchodzi jesień. Jeśli zamarudzimy w Egipcie dłużej, niż trwa sezon żeglugowy, możemy być zmuszeni pozostać tam przez długie miesiące, bo nie znajdziemy statku, który ryzykowałby podróż powrotną w sztormowej pogodzie. Bethesda jednak ani myślała ustąpić. Żeby się wyleczyć z choroby, musi jechać do Egiptu i wykąpać się w Nilu, i basta. Diana nie wypowiedziała głośno najgorszej ze swych obaw: że może już nigdy nie zobaczyć matki, jeśli trudy podróży okażą się dla niej zbyt wielkie, albo jeśli prawdziwym powodem całej wyprawy jest jej chęć, by umrzeć w ojczyźnie. – Może... jednak powinnam z wami pojechać. – Absolutnie nie, Diano! Już to przedyskutowaliśmy. – Ale... – Żadne ale! Nie do pomyślenia jest, żeby młoda kobieta w twoim stanie wybierała się na takie długie i niepewne ekspedycje. – Szkoda, że ci powiedziałam. – Że jesteś w ciąży? Nie udałoby ci się już tego długo ukrywać. Nie wiesz, jakiej ulgi doznałem, dowiedziawszy się, że twoje poranne nudności związane są z ciążą, a nie z czymś innym. Nie, zostaniesz w Rzymie, żeby pilnować domu. Dawus też zostanie z tobą. I nie martw się, oboje z mamą wrócimy na czas, by zobaczyć narodziny następnego wnuka.

Myślisz, że Bethesda by z tego zrezygnowała? Diana znów się uśmiechnęła, choć z przymusem, i zajęła się sprawdzaniem zawartości mojego kufra. – Co to jest? – spytała, podnosząc małą urnę z brązu. – Prochy – odrzekłem, wyjmując jej urnę z rąk i kładąc z powrotem do kufra. – Aha. Jej prochy. – Możesz nazywać ją jej imieniem. Kasandra. – Ale dlaczego zabierasz je do Egiptu? – To pomysł Rupy. Kasandra przeżyła większość życia w Aleksandrii i on chce, abym rozsypał jej popioły nad Nilem. – Nie rozumiem, dlaczego ona ma korzystać z podróży mamy. – Nie zapominaj, że to jej pieniędzmi płacę za tę podróż. – Ironia losu, prawda? – Diana przybrała ostry ton. – Jeśli mama wyzdrowieje, to dzięki kobiecie, która... – Zobaczyła wyraz mej twarzy i nie dokończyła zdania. – Dobrze, że zabierasz ze sobą Rupę, skoro nie będziesz miał Dawusa do ochrony. Rupa da sobie radę w Aleksandrii. – Zapominasz, że i ja tam mieszkałem przez dłuższy czas. – Tato, to było tyle lat temu! Na pewno zaszły tam duże zmiany. Aleksandria mojej młodości tkwiła w mej pamięci otoczona nostalgią jak murem obronnym. Wydawało się nie do pomyślenia, żeby coś mogło się tam zmienić, ale wiedziałem, że to tylko moje pobożne życzenie. Wszystko inne na świecie się zmieniało i to rzadko na lepsze. – Nie jestem pewna, czy dobrze robisz, zabierając Mopsusa i Androklesa. – Diana cmoknęła z niechęcią. – Jestem starym człowiekiem, Diano. Potrzebuję ich szybkich nóg. – Ja też będę ich potrzebować, kiedy brzuch mi urośnie. – Może w takim razie wezmę tylko jednego? – Nie, nie róbmy im tego. Ale jeśli będą zachowywać się na statku tak samo jak w domu, to jeszcze obaj wylądują za burtą. – Coś jakby uwięzło jej w gardle i musiała odkaszlnąć, pociągając nosem. – Szkoda, że nie bierzesz ze sobą Hieronimusa. Ciągle czyni aluzje w tej sprawie. Spędził całe życie w Massilii i aż się pali do zwiedzania świata. – Na mój koszt! Nie, Hieronimus może zostać w domu. Na pewno jeszcze nie odkrył wszystkiego, co Rzym ma do zaoferowania. Usiadłem na łóżku, Diana zrobiła to samo i wzięła mnie za rękę. – Jest coś, o czym jeszcze nie porozmawialiśmy – oznajmiła. Westchnąłem. – Jeśli chcesz skończyć to, co zaczęłaś wcześniej... O Kasandrze... – Nie. Myślę, że samo Fatum kierowało i twoimi, i jej krokami, wiodąc was ku

zakończeniu, jakiego żadne z was nie przewidziało. – O czym więc chcesz mówić? Zawahała się. – Wspominałam już o zagrożeniach, jakie czekają w tamtych stronach... – Nie jest tam chyba mniej bezpiecznie niż w Rzymie. – Tak uważasz? Od śmierci starego króla Ptolemeusza Egipcjanie są podzieleni zupełnie jak Rzymianie. Młody Ptolemeusz jest w stanie wojny ze swoją siostrą... jak ona się nazywa? – Zdaje się, że Kleopatra. Marek Antoniusz kiedyś wspominał o spotkaniu z nią. Powiedział coś bardzo dziwnego... – Co? – Powiedział, że przypomina mu Cezara. Wyobrażasz sobie? Kleopatra nie mogła mieć wtedy więcej niż czternaście lat. Dziś ma pewnie około dwudziestu dwóch... tak, jest w twoim wieku, Diano. – Cudownie! Znajdziecie się więc w Aleksandrii razem z Pompejuszem, na dnie desperacji, w samym środku dynastycznej wojny domowej i na dodatek z młodym Cezarem rodzaju żeńskiego w okolicy... jeśli ktokolwiek może sobie wyobrazić takie stworzenie! Wybuchnąłem śmiechem. – Przynajmniej nie będziemy się nudzili! – Ale... nie o tym chciałam z tobą porozmawiać. – O czym więc? Westchnęła. – Będzie tam też Cezar, prawda? – To bardzo prawdopodobne. – A skoro będzie tam Cezar, to... – Aha. Rozumiem, do czego zmierzasz. – Masz już tyle spraw na głowie... I nie mam na myśli Pompejusza, Kleopatry i tak dalej. Chodzi mi o mamę, o to, czy wyzdrowieje... I o popioły w tej urnie, o to, co będziesz czuł, sypiąc je do Nilu. Wiem też, że będziesz się martwił o mnie i o moje dziecko. I na to wszystko, gdybyś jeszcze miał... gdybyś spotkał Metona... – Córko, córko! Czy wyobrażasz sobie, że sam o tym nie myślałem? Nie spałem całą noc, rozmyślając o tej podróży i miejscach, do których może nas zaprowadzić. Ale wyglądanie w przyszłość jest bezcelowe. Jak sama powiedziałaś, Fatum prowadzi nas do nieoczekiwanych zakończeń. Jak dotąd, trzeba powiedzieć, że nie było dla mnie złe. Od drzwi dobiegł nas odgłos kroków. Podnieśliśmy głowy i zobaczyliśmy Bethesdę. Była blada i wycieńczona, ale w jej oczach widziałem niegasnący blask nadziei. Ta podróż stała się dla niej wszystkim. – Spakowałeś się już mężu? – Tak.

– To dobrze. Ruszamy przecież o świcie. Diano, jeśli skończyłaś pomagać ojcu, chodź do mnie, wybierzemy razem rzeczy do zabrania. – Oczywiście, mamo. – Diana wstała i poszła za matką. W drzwiach przystanęła i spojrzała na mnie oczami mokrymi od łez. – Naprawdę już jutro wyjeżdżacie? Czuję się nagle jak Hieronimus: zazdroszczę wam! Zobaczycie Nil, piramidy, wielkiego Sfinksa... – I wielką bibliotekę, i latarnię w Faros... – dodałem. – Może nawet spotkacie... Roześmieliśmy się oboje, wiedząc, że myślimy o tym samym. – Kleopatrę! – dokończyłem za nią. – Tak. Kleopatrę – powtórzyła, jak gdyby w tym dziwnym, obco brzmiącym imieniu zaszyfrowane było wszystko, co sobie powiedzieliśmy albo rozumieliśmy bez słów. Kiedy Diana wyszła, wstałem z łóżka i podszedłem do kufra. Sięgnąłem po brązową urnę. Trzymałem ją w dłoniach przez długą chwilę, czując chłód twardego metalu i ciężar jej zawartości. W końcu odłożyłem ją na miejsce i powoli, delikatnie zamknąłem wieko.

OD AUTORA

Po dwóch powieściach opisujących manewry polityczne i operacje militarne początku wojny domowej (Rubikon i Ostatnio widziany w Massilii, REBIS 2003) pragnąłem powrócić z akcją do Rzymu i sprawdzić, co jego zdezorientowani mieszkańcy, a zwłaszcza kobiety, porabiają. Podczas gdy Cezar i Pompejusz prowadzili w północnej Grecji jawną wojnę, któż mógłby wątpić, że tajne operacje postępowały w równie morderczym tempie w samym mieście? Łatwo sobie wyobrazić, że szpiegostwo, przekupstwo, zdrady, spekulacje i wszelkie inne ciemne interesy kwitły tam bujnie, ale jeśli poszukać relacji naocznych świadków lub choćby opisów z drugiej ręki, okaże się, że materiałów źródłowych z tego okresu i miejsca – Rzymu w roku 48 p.n.e. – prawie nie ma, a te dostępne są niejasne i rozproszone. Zagrożenie dla status quo, jakie przedstawiał Marek Celiusz i to, co z tego wynikło, jest opisane w kilku źródłach starożytnych, m. in. przez Wellejusza Paterkulusa, Liwiusza, Kasjusza Diona, a także w Wojnie domowej Cezara. Niestety, ci autorzy podają sprzeczne i fragmentaryczne dane, i niewiele uczynili dla ustalenia choćby przybliżonej chronologii wydarzeń. Jednakże ta sama niepewność i niezbyt duża obfitość szczegółów, jakie ograniczają historyka, dają pewną elastyczność pisarzowi, z czego nie omieszkałem skorzystać. By zrozumieć tło polityczne i nastrój Rzymu w roku 48 p.n.e., najczęściej wracałem do książki Jacka Lindsaya Marc Antony: His World and His Contemporaries („Marek Antoniusz: jego świat i jego współcześni”), wydanej przez George Rutledge & Sons Ltd, Londyn 1936. Lindsay podaje o wiele bardziej złożone interpretacje ideologiczne dążeń Marka Celiusza niż większość historyków, którzy na ogół zbywają go jako zwykłego oportunistę. Szczegóły konfliktu między Pompejuszem i Cezarem są barwnie zrekonstruowane w sprawnie poprowadzonej i obficie opatrzonej przypisami książce T. Rice’a Holmesa The Roman Republic and the Founder of the Empire („Republika rzymska i twórca cesarstwa”), The Clarendon Press, Oxford 1923. Także listy Cycerona zawierają sporo informacji na temat sekwencji wydarzeń. Wiele godzin spędziłem, podziwiając trud Evelyn S. Shucksburgh z

Emmanuel College w Cambridge, która nie tylko przetłumaczyła, ale ułożyła i opracowała całą jego korespondencję w porządku chronologicznym w pracy The Letters of Cicero („Listy Cycerona”), wydanej przez George Bell & Sons, Londyn 1909. A co z Tytusem. Anniuszem Milonem? Czy choć jego stary mistrz Cycero go żałował? Chyba nie. Weźmy pod uwagę, że: po pierwsze, Tytus Anniusz mógł dodać sobie przydomek Milo, bo lubił się porównywać do legendarnego olimpijczyka Milona z Krotonu. Po drugie, Cycero prawdopodobnie po kres swoich dni czuł się winny za zmarnowanie obrony Milona podczas procesu o zabójstwo Klodiusza. Po trzecie, w umierającej republice Milo musiał być uosobieniem przeżytku, który nie chciał odejść w zapomnienie. A potem przeczytajmy następujący fragment traktatu Cycerona O starości, napisanego w roku 44 p.n.e.. cztery lata po śmierci Milona: Człowiek powinien wykorzystać wszystko, co posiada, i wszelkie poczynania dostosować do swej siły. Jest taka historia o Milonie z Krotonu z jego późniejszych lat, jak przypatrywał się trenującym na bieżni atletom. Ze łzami w oczach popatrzył na własne mięśnie i wypowiedział godne pożałowania słowa: „A one są już martwe!” Ale to ty jesteś martwy, głupcze, nie one, ponieważ twoja sława nigdy nie wzięła się od ciebie samego, lecz od twojej brutalnej siły... Milo ponoć przeszedł kiedyś od końca do końca całą bieżnię w Olimpii z wołem na ramionach. Co wolałbyś posiąść: fizyczny wigor Milona czy siłę intelektu [jego przyjaciela] Pitagorasa? Krótko mówiąc, ciesz się błogosławieństwem siły, dopóki ją masz, i nie żałuj, gdy przeminie. Natura ma tylko jedną drogę i nie możesz przejść jej więcej niż jeden raz.

Czy Cycero chciał w ten sposób powiedzieć światu, że jego Milo był sam sobie winien? Cóż zaś można powiedzieć o kobietach, które wypełniają te stronice? Terencja, Tullia, Fabia, Fulwia, Sempronia, Antonia, Kyteris, Fausta, Klodia i Kalpurnia istniały naprawdę. Gordianus napotykał niektóre z nich w poprzednich powieściach z cyklu „Roma sub rosa”: Klodię w Rzucie Wenus i Morderstwie na Via Appia, Fulwię, Sempronię i Faustę w Morderstwie na Via Appia, Fabia zaś pojawiła się w pikantnej opowieści Katyliny w Zagadce Katyliny. Małżeństwo Terencji z Cyceronem skończyło się rozwodem, Cycero ożenił się po raz drugi ze znacznie młodszą kobietą, prawdopodobnie około roku 46 p.n.e. Mniej więcej w tym samym czasie Tullia rozwiodła się z Dolabellą. Zmarła w rok później, pogrążając ojca w rozpaczy, ale Terencja według Pliniusza żyła jeszcze długo, osiągając wspaniały wiek stu trzech lat. Największy wpływ na historię miała przypuszczalnie Fulwia, zwłaszcza po małżeństwie z Markiem Antoniuszem w roku 47 p.n.e., po jego rozwodzie z Antonią. Dla Fulwii Antoniusz porzucił nawet Kyteris. Ale ani ona, ani żadna inna z wymienionych tu kobiet nie przemawia

do nas poprzez wieki własnym głosem. Dysponujemy listami pisanymi przez Pompejusza, Antoniusza i Celiusza, mamy całe książki autorstwa Cezara i Cycerona, ale o tych kobietach dowiadujemy się tylko ze źródeł pośrednich i to najczęściej wrogich wobec nich. Na przykład Wellejusz Paterkulus, nie mogąc inaczej wytłumaczyć ambicji i cynizmu Fulwii, nazwał ją „kobietą, ale tylko z racji płci”. Choć wszystkie musiały być nieprzeciętnymi kobietami, żaden historyk nie uznał za stosowne pozostawić nam biografii którejkolwiek z nich. Napisanie historii życia niewiasty nie mieściło się w wyobraźni Plutarcha. Czytelnik, który chciałby dowiedzieć się o nich czegoś więcej, znajdzie jedynie rozrzucone tu i ówdzie okruchy wiadomości zamiast wystawnych bankietów, jakie podano tym, którzy mają apetyt na Pompejusza, Cezara lub kogokolwiek z wybitniejszych mężów starożytności. Dla współczesnego historyka opierającego się na takich szczątkowych informacjach zadanie ożywienia tych kobiet jest problematyczne aż do granic możliwości. Wydaje się więc właściwe, aby znalazły one ważne miejsce w „Roma sub rosa”, sekretnej historii Rzymu, czy też historii rzymskich sekretów widzianej oczyma Gordianusa. Podziękowania należą się mojemu redaktorowi w St. Martin’s Press, Keithowi Kahli, za uwagę i cierpliwość; mojemu agentowi Alanowi Nevinsowi za to, że pilnował, abym był zbyt zajęty, by popaść w jakiekolwiek kłopoty; Penni Kimmel i Rickowi Solomonowi za komentarze do pierwszej wersji; wreszcie moim sąsiadom z Berkeley Repertory Theatre, których wspaniałe przedstawienie Orestei Ajschylosa wiosną 2001 roku zainspirowało stworzenie Gordianusowej Kasandry. Steven Saylor