Ilustrowana Encyklopedia Ptaków

ILUSTROWANA ENC\1IOPEDIA

PTaxOw Zden1kVeselovskST

DELTA

(Nectarinid chrVsocon e)

T€kst: Zden€k Veselovski Fotografie i rysuDki: Zderdk Veselovski Opracowanie graficrne: Karel Drchal Z jgzyka angielskieso tlumaczyla Krystyna Kujawska Redaktor Jolanta Gaj€wska Redaktor technicay sydania polskieSo: Erzbieta Kacprzak Korekta: Barbara wieliczko O 1996 AVENTINUM NAI(I,ADATELSTVI, s. r. o., Praha O Copyright for the Polish edition by Oficyna wydawnica ,,Deltaw-z,' W a6zan a, rel./ fax 42- 7O-0 5 Wszelkie prawa rozpowzehniania, lqcanie z rozpowszechnianien pn€z film, fotokopie i inne Srodki te.hnicne a takre w postaci streszcze6i wyciqg6w - zastrzezonedla Wydawnictwa Aventinum, Praha.

rsBN83-7r75-136-2 Sktad i lamanie: ,Coronei( Warszawa Druk i oprawa: Polygrafia, a. s., Praha 3/23/03/720r

SPIS TRESCI WstQp Rozdzial 1 0 ptakach w kiLkuslowach Rozdzial 2 Szybkobiogacz(i Rozdzial 3 Wladcy or:ean6w Rozdzial4 Mistzowie nurkowania llozdzial 5 Elita rybacka llozdzial 6 Diugodziobirybacy Bozdzial 7 Amatorzy pluskania si9 Rozdzial8 l)ziennirDysliwi Rozdzial 9 Wiclki klan grzebiqcych Rozdzial 10 Dlugonodzy tancerze Rozdzial11 Gospod:rrzebagien i w6d przybrzoZnych llozdzial12 Golgbiei step{iwki liozdzial 13 Nirdobncgaduly Rozdzial 1,1 Turaki i kukulki Rozdzial 15 Nocninysliwi Rozdzial 16 Asy akrobacjipowietrznej Rozdzial17 Olsni{iwajEcostrojnj Rozdzial 18 Mocnidziobem Ilozdzial 19 Mistzowie Spicwu IndcksniLzwpolskich Indcksnazwiaciilskich

7 9 31 37 45 51 57 61)

83 95 107 117 141 153 171. L79 187 195 205 211 251 251

WSTEP Ptaki,kia)ry(hisrniqo prawic 9000 gatunk6w, tworzq drugq pod wzglqdcrn liczobnoici ktasQkfggowc6w. Od wszystkich pozoslaiych r62niE si9 posiadaniem upicrzonia. Zlviqzanaz tynl umi0jQtnoSalatania pozwolila irn na opanowanie powietrza. podczas gdyirolacjaciopha, jakq daj4 pi6fa, przy slaiei temperaturzeciala umo2liwiabyto' wani{rzar6$,now tropikdch, jak i na mrozne,iAntarktydzie. Ptaki zasicdlaii}wiQc ba, dzo zr62nicowirrc Srod(^\'iskr: od niego6cinnvch pustyri i stop6w oraz sawarn. po przezlasl, bagna do jezior i mdrz. Krauri] naibogalsz4w galunki plak6w iest Ameryka l'oiudniowa (kraina n{x)lropi kalnal,gdziona 19 mln kmz wystQpuieich 2500. l)o naibardzicjcharakterysly{,znvdl Dalezq:nand[, kusaki, kondory, hoacyny, momoty, lukany i licznc wrirblowe, jak np. biawalniki. Afi'vka troplkalna (kraina etiopska) zajmujc drugic miqis(ie, licz4c 1750gatunk6w Ila 22 m]n kmz. Typowymi rcprozontantami .jci awilauny s4: strusie, butodziobv,scketarzc, turaki, czcpil4i,sr-okosz0,ncktarniki i wiklaue. ,{zjQtfopikaln4 (kraina oriontalna) na 31 mln km, zamieszkqje 150iJ gatunkdw. Wi0l0z nich nalczy do rodzin lvystQpujqcychw,^fryce. Naibardziei typowe sii bazanty,0w0coi0mcgol9bio,dzjoboroicc,kurtaczkii drongo. p6hrocna,\zja i p6inocna Afryka oraz Srodkowy Wsch6d tworzit jedn4 kraELrropa, inQzo0gcogralicznq.Paloarktykg.Jcst ona rajrozkrgleisza ze wszystkich (34 mln km2), alc zanlioszkujcj4 tylko 1100 gaturk{iw. Tvpowynli dla tei krainv si! filko pelzac,., r plochac7(r. Im{rrykQI'6h(xir4, czyli Noarktykg o powierzohni 21 nlln km2, dor6wnuiq(q Afry celez Saharv,rasidla jcdynic 750 gatunk6w,wsr6d nich strzyTyki,sikory, tangary i trznadlo. Auslfrliawrcszcicjcsl krain4 naimnleiszE(9 mln km2), alc liczy 930 galunki)$. jost wiolc godnychuwagi: emu, kiwi, nogalc,zmroczniki,papugi.linl wSrddkt6ry(:tl gony,rajskic ptaki i altanniki. Ludzio,kt6[y z zanlilowaniem obserwuii] ptaki i (ioszil sig i(ih (piewem. s4liczui i zil naszychczasdw. Dawniei zazdroszczonoptakom z{loLx)((ii lalania i usilo$,aDo.je nailadowai. Nicprzypadkowoorzcl i sok6i, kt6rych postaci odzna(:zai4si9 doslojeistwetr, bviv urvazancza syrrbolc odwagi i sily iuZ przcz Sumcr(iw, Egip(iiall. Grek6w i Rzymian. !! p6zDi{]iszych czasachrnoznc rodziny r6Tnych naroda)wumieszczalyich wizerun.' na tarczachhcrbowych. Przykladno Tycio rodzinnc wielu gatunk6w i ich melodyjny (picw byly nat(hnicnicrn lviclu pisar-zyi nruz!ka^\,. Uozeni poswigoali sig badanionr tyciaptak6wz takj zapakrmi zarniiowani(xr1, Ze s4 one dzisiainailepiojpoznan\imi

Urvagadla Cz{!qluil!l)t{ Pohkir'naT(xvnictwo zaslosowaDew niricjszym pfz{)kladziezoslnhl systrxnaly(iznc przcz oparlcna opracon'irDiuwydanym Komisig lrirunisrycznilI'olskiotlo Towarzystwa I'alcarklvki.Nazwygalturk6wz ill' Zoologi{iz|cgo \ ' 1994 r., a dolyczi}cego zachodnic'j z lvydawnidlva pt. All s p1ak6\\'Swiata, nychkrail z(x)gfi)graficzny0h zacz€[pniQto pracazbioro\!apod rcdakcirlA. Gleserra, przckladz angi{rlskieg{), Warszrwa1995.

< Skof/shhr l/,nrl!/)r.srl?qs,.,,r,

RozdzialI

O PTAKACH W KILKU SL,OWACH

PlakisqnajbLizejspokrcwnione z gadami, o czym Swiadczybudowa ich kogica i innych narzAd6w, ale ewolucyjnicstojEod gad6w znaczniewyZe.j.M6zg i narzqdy zmysl6wmaiA wymlnie lepiej wyksztakone, ich krew tgtnicza i zylna sA calkowicie rozdzielone,serce majq{proporqionalnieJ najwigkszew kr6lestwiezwierz4t. Tempcratura cialajest wysoka (0k.44,5'C)i niezaleznaod tcmperatury otoczenia.Uklad oddechowyptak6w pracuje du i0 wydajniejnil u innych krygowcdw. Po ziemi poruszajEsiQna dwdch nogachrylnych, przednic za. przeksztalconesE w sklzydia, a ich lunkcje pierwotnq (chwytaniepokarmu) przelgly szcz9ki,ulbrmowane w dzi6b. Glowa ich odznaczasip duZEruchliwoscia,dziekr dlugiejigiAlkiej szyi. Nie mai4c z9b6w, ptaki rozdzierajqi zgniatajqpokarm dziobem lub l€i poiykaj4go w calosci-Brak z9b6wjest rekompensowanyobecnosciaioladka o silnie umi9sniony.h Scianach 1\,nim to pokarm icst rozcieranyza pomoc4kamyk6w, polvka-

Cialoptakajesr bardzolekkie. bo kon:ijego zawicraj4

kosi krucza(3).nbslok z gvcbicnicm{4) mie.lsce pic.snnvJch. Z{ib.a(5), lydkowai slrzalkow{{71. pygostyl(zrosriqrckregi ogonolvcl(91.nricdnicall0). k o S i ipi a l c aI I ( 1 1 ) k. o l c i pal.a Ill (l2). k. ifa)d.qiza(1:l), k. palcaI (14),k. promicniowa itokdNr (15).k. fanricniowa { l a r ,I r t r a l k(r1 7 )

nv(ihprTezplaki instvrklownic. Ciaio plaka dla ulat\4,i€nialotu musi bva moili\!ie lekkie, totci ko6ci ich sq zpncumatlzowanc,tj. Tawicraj4korrxJrypowietrzne,tak lo szkielolga tunkdw dob|Zc lataiqcvchwaZy mnio.jnii ich upiczcnic.

tr

@#/ ::,

/'

N*tr

l n ' ) i r 0r o d z a . D i { n :p ! . h p i s k l t i : t( l ) , t f a k o n t u r ^ \ f l 2 ) p r d r p L a k ad l ) f o s | i g o1 : r l , pi,t! konLurtrlf / dodrlli.$t chor4Aiesln (+), \ v i b f ! s r .( 2 \ i s 1 . / r . i i r [ l r : 7 n . i . \ r r ( 5 1 .

F

C h o f4 g n r v k r ( 1) l l l l d o $ r n . i . s l r t f o m n r i . k l r i r c 14rzrl sif z sobit h p.nroci Dn)nr][irnv. lll)nr]ki sd) z h a . z l k r n i { 2 ) f o s n i lk ! g 6 r z o .p o d c T a g prodlki gltrdkni {lo dohr 7!1i7ripir.4sit icdD. o d f u g i d .n r d r i 4 { :s p r i s r o ! a{ h o r 4 g i f u i{ i ( . 1 )

l(l

UDicrzcnic Pi6raslanowi4 moili\rvic najlicjsTAokryvr'Qciala i zapewniaj4 najskuleczric.jszQ izolac.j0cioplnA.Pidra konlurowc(pokrywo\r\rc i lolkil $ryraslajau wi0kszosciptak6w na okreclonvchpowiclzchniach skdn o r nv l i . r . l rl ). l \ . u i L i h i n g j i l . . r t , i n l w r n )m a j,l cialopokrvlepi6ramir6nnomicrnic.PowicrzchflF I lriF l/j

I're.vlilri

1u p-a

pnrorraJ:l I acjp

lubs4 pofosnigtepuchem I'ia)ras4 \('ist :ie zmodylikowanymiluskami ga da$,.Ilusz4 one b],a zarazerr delik:rtne imocne.

r ! . k , , ' ' s, .;.iu m , , s j . r - . / , r, , , , , , , rp' iu r e s . : , 1 , o

\Nl'P{ldiotrc kt,narki(ll Posi0r.zdn

i j , , l j . ' . ; i r : i , i i . "l ) , 1

ku dulki, przechodzqce.jn lit4 stosing, na kt6re.i "r,,rtr".,r',i."r .*r,it,ii .i,jrii'ri / n ' J d r . - ' . : r , h , r . t . . i i . s l ' i . . S\ i\ ri i , r ! 1 . , 7 n t s 1 , , 9 : , 1 1 1 , i lr. -\ \' L" f iIJ {\L'' Irr l e / . * . , rr ,' . . r i . T s r I F p r . ' n . - r i j ' m k. .r " r " . i r m . foTgalgziajil sig \r, promyki. l'fomyki skiero$'nneku pi6r sE opatr-zoncw haczyki,kta,rvrnizaczcpiaj4si9 o promyki sesicdnicgopro czubkowi podczasgdy pi6ra pucho$'cnic ni0nia.l .rk4budoi\,4charakteryzuiqsi9 pia,rakonrur-o$,c, naj.lhval.d€istosiry, a promierie ich s4 nilkowatc. Wok6l dziobarystgpui4 rr-atli\,vcn.dotyksz(izfl:inki,$,ibr.ysy,kt{iro speiniai:}tQsamq rolg co ,,w4sv kota lub mlszy. Skdraptak6\'iost pozbawionagruczol6w,poza gruczolcmkuprowym, $virvalzaj4cvn olcist4wydzi€lirg Kilka razy w ci4gu dnia ptaki nanaszczai4 niq pi(tra dla zachowaria ichclastycznoSoi. l'apugi, dziec]oly,Zurtr'$,ici czapkr,kt(i{,ch gru{izol kuprowy jcst nilcTynny. nrajEpuch pudrowy, kt6ry spdnia te sanq tunk{A.

TuNrljiallsl\i t:ll /a;rrs f/pt, pvvgladzrirtc\'

|riliknn ktdzi(fzn\vl t4l //ll..orrs

3

t1

oteprsl dnpnl

Barwg i rysunek zawdzigczajEpi6ra obecnoScibar.wnik6w:czarnej i br4zowej melaniny, zielonychporfiryn oraz karot€noid6wod Z6ftychdo czerwonych.Karotenoidypochodzq z pokarmu zjadanego przez ptaki. Liczne odcienie blgkitu sq wltwarzane dziQki rozpraszaniupromieni slonecznychplzeznapelnionepowietrzemkom6rki chorqgiewki.Barwy mieni4ce sig blgkiho, zielono, froletowo i purpurowo sq ]^Tniliem specyficznej budowy niekt6rych promyk6w. ksztahem zblizonych do pryzmatu. Zalamujq one prcmienie Swietlne,podobniejak to sig dziejeprzy powstawaniuteczy. PielggnacjaupieEenia ma tak wielkie znaczeniedla ptak6w, Ze cz''nno56ta zabiera im codzienniewi€l€ czasu.Ptak bowiem musi mied zawszemoiliwose szybkiegoodlotu w razie niebezpieczeistwa.DIa ptak6w wodnych zas niepuepuszczakrosdupierzenia ma ka, pitalne znaczenie-Ptaki wiqc regularnie \rygladzajQpi6ra dziobem (a na gtowie - lapq). K4piq sie tei regularniedla usunigciabrudu, Lt6ry sklejapi6ru i niszczyich delikatnqbudow9.Po kQpieliptaki otrzQsajqsig z wody, nastgpniestoszq pi6ra i suszqje rytmicznym

Kakatu i*a I5l (Cacatualeadbedteti) sknydlow.az z nogq P.zeci4gajqm

Koliber fioletowouchy16lfcolibri coruscdns) apie siQw giowe, podnosz4cpowyrei niel lap?

12

shdk)bunikli rdzawoszyich tTl arrunrarulcollts) w lrak.ni k4pieli

wachlowaniem skrzydlami.Koniectoalcty stanowi skomplikowanaczynnoS6wTgjadzania kaidegopi6ra. Jask6lki i rybitwy zanu:rzajEsi9 w wodzie z lotu. Nickl6re papugi bior4 prysznicna deszczu,zwjeszoneglow4 w d6l na gatezi.Ptaki stepowei pustynne(strusre, dropie,step6wkii skowronki)nie maj4 moZliwo6ciregularnychk4pieli w wodzie uZy\.!d jEzalcn do tegopiasku lub pylu. Ptaki zagg6rskielub Zyjqcena dalekiejpdtnocy,jak par dwl. kqpiqsig w Sniegu.Szpaki,hngary, wiklacze,dzi9ciolyi krukowate uiywaj4 do za bieg6whigienicznychmr6wek. Chwytaj4mianowiciemr6wke dziobemi naciorajqni:l pl6 ra.MogElakzetarzaasiQw mrowisku, gdzierozwscieczonetym mr6wki spryskuj4je kwa spnmrohLoslm.ud kr6rf'gogrnl prsozyly Toalelaplakirwobejmujcr6wniei czyszczenicdzioba,przez ocieraniego o galEi lub kanyk. Pcinopletwei siewkowe myjq nogi, szczcg6lnicprzcd wejsciemna gniazdo.Chc4c nadaaodpowiedniksztait stcr6wkom ogona momotv wyskubujq czesapromyk6w, zostawiajq.okrEgl4kepkgna koncu. plakiprzeci4gajEsi9. Dotyczyto szczgk,sklzydct in6g. Jedneptaki przcciEgaWreszcie j4 obaskrzydtajednoczeSnie,inne czyniEto na przemian.Jcdnoczesnieutrzymui4 si9 na jednejnodze,wyoiqgaj4cdrugEr6wnolegleze skrzydkjm.W pozycjirej utzymujq sig przcz parqsekund,po czym robiE ro samo z drugiej strony.

13

\rlrLrlLllrr,\1rL!t/rsrrrrsinsrirrsr)/\lral,!r[L]rr!1,r1,.1r,!LjlrrjrLr\1r'!r

Nrl.l.l1]l.|)rlll'].i|l.k1)|ll|l)|lL]r\./]\.7ll\!\L. r r L \ \ 1 \ n r1 r . l L L s i r 1 l 1 ) t r L r s i I i f s r l li L , lri l ) r i rs k f I L r ' , i r l , I r ( ] r L s lj ,r rl / \ ( 1 J irrz. { , k r L i isr ti , , , Li, { , $ r s I s z \ \ ! i r , l r r I r | \ r ' I nr f l t l $ l ) i r , r / r ' r ' ( , g L r I L rkri ]rrt ,i i ( , l , . s l i , n t , . / |, l] rl ), .f l r i i r , i r rs l , i r ' i 1j 1 r i r i L l s r f r l , r , ( i r \ n r . l l ) ( l n r t i LlLr o r k i l l, l N l i r r ) s r r L f r r r r \ r h 7 r I i ( r , 1 \ \ t ) i t , ] f r r r L . \ j r \ . l r . i i r l i r i r i i r s t r l l r t ) L r , f 7 i t r , r l,r,L1 r , / t r r i l . t ) i t ) r rr i s / t / i r s i f i t ) f r . s l i r i r L s t r ( , l n i r { i s \ , , / r { L r r 1 t i l r L ll i , r k i / r r j I r l r L i i l r , r i A L L I f r i t , .l ) i I r ' r i 1 sr i l , 1 r \ l i l l , r L r \ i rf r l \ r L r f , , k r L . ; / r i r n i ( u I r r i r [ r r l , \ s , , \ 5 l k i t , l ) j , l f rl lLi r l , r L| i r l l i , ) \ 1 i r r l . l ) i r ( l i[1, )\ i i h r , , r i ( : r l i r ] k i r r T f ! ( i r ^ \ i L\ \l , , l f | s i i , i 1 f , ) ( l . 7 \ ) , r\ \ , , 1 1s ., L r r r f L Ll \L! l i , l lIr s i , ,\ \ , , \ \ s l ) r r i r ] l , js , , , 1 | i!(, , ( l l ) \(\ j . l ) l ir \ r n , ,k r ' 5 , ' f l r r L l ) i , , f / l r l t ) f , / \ l ) l , . fli)ri r f n \ l ) l f r l / i r , (j l r s l f | l r c .

l+

lzfrronrk lr)l //'1..,,i.!pl..rs

Lflrb! fiio(oglo\i1

rxr.r.

tl0l/aallarl.s

l)lrki lvodn. r!ki{i poi$'ie(:ai4$n,(: tiTast Did$na'ji

azrdl Lritirz{jk4pid sl0neczn4

upirrzcni^

Nnxri.lkir Drpugi,korylisy. il)irt usirsTonf gl{tr{4w dil I,iDg\linlcal.sski l:l:L| /ApttxbdttLespdtuaorbo) sr|nnri. pniltgri'jf pnirr Sen Wypoczyn€k i scr zabierai4 ptakom {iodzit) rc sporo (izasu. lvi{tr) os6b wvobraza sob]{r hlfdnl{], 20 ptaki svpiai4 w gniazdar;h.W rzoczywistosci czyni4 tak tylko rv okr{rsic gniazdo' wari . z wy.i4lkienr dzigcioi(tw i $'r(ibli, k16re budujq specialno gniazda \rv,vpoirzvnkowr l' .likrn ri)t.q'! = p. b{br tl 2l l|'clc&nus .nachtal 9 \(ina kfalk4 ilrzonkq

\{szystkie inne ptaki przebywai4 na gniazdach.jedyniew zwiAzkuze znoszeniemiai, ich wJsiadywaniem i wychowem potomstwa. Przez.pozasial| (izASiroku 6piA w koronach drzcw,w r6znychszczclinach,schowancprzed drapiezcami-Nury. pcrkozy i kaczki Spirt W0SnicwigkszoSaptak6w chowa glowq lub tylko dzi6b pod skrzvdlo. Czyniqro nawer ping!!iny,kt6rychskrrydia s4 przeksztaknnew kr6lkie pletwy. Bocianvi nury nje chowa, jq dziobapod skrzydla.ale pod szyig-R62nosE tet pozyqiewypoczynku.Flamingi i inne plaki6piEna jedne.jnodze. podczasgdy papugi z rodzaju ,?ri.ulzs uwicszone gbwq w d6t. Kaczkisvpiajqcena wodzie przerywai4 sw4 czujnoscna mozliwi€ kr6rkic okrcsy. drze nrqcI {rzuwajqcna przemian. Zasypiaiqna kika sekund, po czym otwioraiAoczv lustru jEcoloczoniciTasypiaiEzpowrotem Nie zmieniajEprzytym pozycii,takZe senich wydajesignicprzcrwany.W istocicjcstto sen pozorny.Ptaki nocujqcebezpie(,zniena drzcwach nogqsobiepozwalaana dluzszeokresy snu. Spadnir)ciez dvewajest wykluczonedzi9ki Sciegnumiqsnia zginai4cegopalce- ulegaono automatyczniezablokowaniupod ciqiarem siadajqcego ptaka.Pozwalato na pewny chwyt bez wysilku mieSni.Wiekszepraki, zwiaszczabiegajEce, kladq sig na ziemi, wyciqgajqcnogi do tylu. Marabuty natomiast Spie,sicdz4cna skokach.Przedzasnipciemnadymaj4 worki powictrzne czaszki,aby podtrzymaa nasywnydziarb.Czepigitul4 sie do sicbie we Snie.Niektdrogalunki p6inocnoamerykaiisjak strzyzyki,pelzaczci bargle zachowuiqsiQpodobnie,aby nie zmarzkiei curopcjskie, nqapodczas silnychmroz(iw.Pingwiny i krukow:l1ezbicraj4 siAw stadl !v tym samym cc-

Wlaki4pozvcjispi pnrg$inktuLNvskill3l (Aptenad!t I s potd.pnica)

Uslpi4iqcyhtrfdr kf/ykliwy lt4t1a,t/9rzsirygrrs,

T3

't7

-\e v-at- \t

Kiodyptak siadana galezi, po'i wplywenjego cig2aru zginacza SuzkiSciagna p a l c o w( 1 1 w c i s k asj 4i 9w oLwo.t3.i98nai2 i 3). Dzigkitemupalcezaciskajq siAaulomatycznic na gaiezi Marablt afrykadskit15l f/-?ptoptilosctumenderui

lu. Sypianiegromadne we wsp6lnych ,,sypialniach'stanowi jednoczesnieobronp przed drapieicami. Na konicc, rybitwa popielatasypia w norach wygrzebanychw Sniegu. Odi!'wianie Lotjest bardzo energochionnymsposobemporuszaniasiq, ptaki majq wiec duze zapotrzebowaniepokarmowe.ZerujAnajintensywniejrano i wieczorem.Pobieranypokarmjest bardzourozmaicony.StanowiEgo ro6liny zielne,glony,nasiona,nektar, owoce,mi9so,ryby. Owadyi ich larwy, robaki, migczaki i paiEki dostarczajawigkszoscibialka zwierzgcego zjadanegoprzez ptaki. I'szczolowodys4 w stanietrawii nawet wosk pszczeli.Drapiezne i inne wyspecjalizowalysi9 w lowieniu ryb, Zab, gad6w, ssak6wi innych pta-k6w.To zr6znicowaoiepokarmu tlumaczy rozmaitos6budo\aydziob6w,jgzyk6w i lap, przystoso wanych do r6inych sposob6wpozyskiwaniazdobyczy.Pelikany lowiq ryby gromadnie, lworzEcp6lkole,abywp9dzidswe ofiary na plycizne,gdzielatwiejje schwftaa.Czgstoprzy polowietowarzyszqim kormorany, kt6re nurkujq i zmuszajqryby do wypiywania na po wierzchniq.Kaczki i flamingi mogq sie obchodzidbez swiatla przy zerowaniu,w]'twarza

l8

l'elilei.6t.Ny[]6lll'./..oraJ.ro./ordl'rs./Dohic

gronadnic

j4 borvicmszvbknri nrchamijATykapr6iniq w tylc dzioba i zasysajqwodg wraz z mukjrx. I{ajqcw dzid}ach rcccptory dotykowc, oddTiclaj4czQscijadalnc od mulu, kt6ry.jc'stusu lfany. iednaknaibardzioispcktakularnemctodil polowaniajcslla, k16filposiugujqsiQdrapioz nc,chwytajqftw l :io i ra zjonli nawet drto ofiary. Ich doskonaiezmvsly Lrlallviajqim lo-

Zc ji(i ry,f,r.naki l17l f/'/r..iit:optens

rubi)

I I ;

1a t \ l , r r l I r l l r i l / 1 ,( , / n r s . / n r , J . t sj/i r n ) t r r . h

g rr)' s j l k u ,z l v l t r s z c / az f 1 r " l k oI r r a k { l i r u { j r . .r l { r s r n o s r h w ) f e n i o o l i r r \ \ ! r - r r r a g aT r r n ( r z r r { r w l 0 i r l a k i l s . j { i s rL r w i ( r i ( 7 o r r 's r k c r s { i r . i l f t r p j { 1 r n ( si 4 ! v s 1 ; l n i cu n n i ! a \ r p o v \ i c l r z f o f i a r !

ztl

*

SowyipuchaczosE Swietnieprzystosowancdo low6w oocnychdzigki ostrcmu wTroko, wi i doskonalemu siuchowi. Najcichszcskrobanic myszy jest chwltane przcz lcikowalw kr9giulbrmolvanez pi6r otacza.jqcych oczy,jak l6wniei przez pokrywy uszneut\ /orzonc prnrliid) 5Lu-n,p, Ifyrp drobnlmi tiurrmi. Roz|nnaianie gatunkujest gl6wnym zadaniemwszvstkichistot Zywych.Czynnosata icsr Zachowanie uptakdw/wiipana z calym szeregiemwrodzonychzachowai. Najpierw samiecmusi znaleiaodporviednie terytorium (rewir gniazdowyli bronia go przed innymi samcamiwlasncgogatunku.IJosiadanie rewiru stanowi atut ulatlviaiEcyzwabicnie partnerki, samicabo, wi€mwybierasamra. kt6rogorewir zapewnia najlepszcwarunki rozrodu. Dla zaznaczc, niawlasnogorewiru samiec pokazuje sie w r62nych jogo czQsciachi 6piewa. Sporkanie i zbliZenic miedzydwoma ptakami odmiennej plci iest motliwc dzigki zachowaniomgodowym, tzw. tokom.Stanowi4one niekiedy bardzo zlozonvccrcmonialobejmuj4cyliczne eLemenll widowiskowe,migdzy innyni walki. jak r6wnic2 elemcntvdzwigkowe.I'odczas gdysamccbroniq swych rewir6w i tokuj4, samice przed $T,boremparlnera obserwu j4 ichulvaZnic.tJ grzebi4cychtoki sa zbiorowe,tak Ze najsilnie.iszy i najbardziejzdecydo wanykogutsiajc sie ojcem wigkszoSriipisklEt w danyrn roku. Toki, kt6re sE wrodzone i charaklerystyczne dla kazdegogatunku, utrudniaj4 krzyzowaniesiA osobnik6wr62nvoh gatunkdiv. Ponadtorozmaile zachowaniazwiEzanez lworzeniem sig stadcl(takiejak kar-

Zalotysancag4gotatrTytlilvogo tl9l

'liiki

ciclzcwio pferiowego I20l (T!tupunuthts .ltpido)

19

21

lv.ogi| spojvtrin, hu p i L2Il

n i c n j c s a r J r i c yp f z c z s a n n l i r ] m a t 4 r a c { ) L u$ r z n o c n i r l i e ' ! v i t z 6 r \ , , , r r a l 2 e r i s k i c hs, y n chr.onizaqQ par-tncfd$, 1 za p { r $ n i c n i c w s p a ) l n jc .o b n r r y r { r w i r u , g n i a z d i Li n l b d y c h . Kojarzcnic sit par zachodzi d0piol.o po wltworzeniLr l.(! go tvl wr07r. l)0 skojar,(nriu naslapujl] t'udo\,vlr gniazdll, ch1)(iiri nnrkl6fc galunki gniazd ni(i budrLj4. Ii'rgwin"\, kr(i1e$,ski i c0strski rl7lmaj4 jajl \a' fhldzir sk(nnym na bvu(hu Aik i ( r n a s k o n u l y .a l k i , u f n i k i ) gnnrzdz4 sif na stfom\rch urlviskadlrtrdrri,f skxih, s k l a d a j 4 { i j a i an a s k l k r . l . e l € k r.ls'n icZ nio bud'rjc gniazda. podczas gdv so$ a jrrr(:bala i sok6l wfkor/vsruj4 stafe g n i a z d a z b u d o w a n (pi r T e zi n nc plaki. Sie\l'ko\i-c,hkie iak zwlro!!(:r (:/y cTatki. \(]gnia taiq swr-r'r (iian)n (l{nek \,v zicmi. kt(iJ lwacdaj4 r{) Slinan]i. Flarningi bLrdUj4 z r y g r T c b r n 0 g o b l 0 1 ak o p c e . ra szczvcic klrty(t fobi4 za g(bicnjc Tf ilnponuj4.e gniazdamajir a celu o(hn, nq iaj i nlodJ.h lJved nagi4 pr,!v0dzi4. Nijbrrrdzie.i w\p f a ( x ) l v a n ot c s l g r r a z d o r a riuszka, skla.li sirj lrorioln z o k . 2 0 0 { )s p k - ' c i r ) n y (z: h e so b q 0 l 0 r n o n t f i vw i 4 z i r r y ( t r p a

Kr)jr174.c sif ost|rgoir.lr 22 I t hn\nn I rt)r s osttut1t:!tn s)

22

I

t

i { / r n i L l r . j k , l l k r o k r r i \ \ k r l r L r l r f g r i i r z ( 1 ,r, l ) l l ) 1 . rl.1 , l f , ' i ] ) r i t f l ) r r L r l l r ' l l l , $ \ | l l l l g r 1 6 0 0 ) , / , 1 ) 1 , n\ r\ j L l f r l / i i s l o n r l ) l i l , 1 ) r (! i s . tg r i a T ( l a\ i k l r L c r t .l l r , t i , , l r r l i E f , , b i t :\ ( . / l t ( l L r L t ) l t r r r r ( l \ \ , i . l r , a l l 1 h l ,7l s r ) l ) r t\ l i s r f / r ' I r l ) u ( i 1 ^ ! !g r i i r T r l \ l i r ! r l ) i I j ( s r f | L i / r r \ i ' , s 7 rr l f r 5 \ r 1 , t ] l l a / ( 1l1! )]r Lg l l r 1 L i r I r,\ tt,tr a] tl)i.ttjhI)t,n

r rr,! rt rjr kIlrLr.

!nir/

(\r]i

wis74.-" gfidzdo romiza L25l(ncntiz pcidulintg

icsr btdowh godn4 podziwu

Samicazaczynaznosiajaja po ukoiczeniu bud{rwygniazda.Kiwi i albatrosyznoszqpo jednymjaju, mniuszki dojedenastu.gl.zebi4cedo osiemnaslujaj.NajwiQkszes4jaja strusie (1.6 kg, czyli 1% masy ciaia ptaka dorosieg{t,na.jmniejszckolibr6w (o,J e, czyli 15"/" nasy ptaka doroslego).7.darr.asig, 2e rodzice zmieniajq siQprzy wvsiad)'waniu,najc79jednak samicaspelnia tan obowi4zeksamt. Czaswysiadyr,vania waha sie od 10 dni Scie.j prTcbijaja za pomocil2980 u albatros6w. Mlodc skorupkq rnalvdl wr6blowalych do dni u bajajowogona korlr.uszczQkig6rn€j, charaktcryslyczncgodla pisklEt. Zaloznieod slopnia Taawansowaniaroz\foju pisklQciaw chwili wyklucia sie dzieli si9 ptaki na gniazdownikii Tagniazdowniki.GrzcbiEcci blaszkodziobcs4 typowJmi Tagniazdowrikani. Mlodeich lggnEsie w puchu i sq w stanic samowyszukiwat pozywienic.Mdt ka i0 tvlko $'odzi i oar7.wa. 21

BcfliikhbirlliLna [26] fr?drrd /.r.oprlsl z gqsn:hori Parrkaa(,k rndliskid, 127llchla.phagd itLaLoptun,

wod24(y(h swc iilodo

tst t i \ tt1,tl?!t) i\:srt)(

pospolita Metr" [301frorer.a"/t w locieslizgolvym

Piskleta zagniazdownik6w(w.6blowe,goiebie,dzigrjiolyi in.l legna siQnagie lub pokD, te uadkim puchem. 54 Slepc i caikowicjo uzaleznioncod rodzic6w, kt6rzy ie karmiq, ogrzewajq i dbaj4 o czystosa. lat LotstanowinajczQstszysposdbporLrszaniasig ptak6w poza kilkoma galunkami, kt6rc utfacilyte zdolnoscw toku ewoluc.ji.Ciaio ptak6w ma ksztalr doskonale;plywowy, przypominajqcy gruszkQ,i pol4{izoncjcsl z duZymi powiezchniami nosnymi skrzydel.c6rnd powierzchnia skuydla jcst wypukla. dolna wklQsia.tak Zc przcplFv powictrza na po g6fnejiost przyspieszanya cisnieniespada.W rezultacicpowodujc1oautoma wierzchni $,/n0r,,.ni,.k-l)dla b, ,, wls"ku mrrjni. lJc/nts Najprostszy .iestlot Slizgowy.Ni€kt6re piaki poslugujqsiq nim niqdzy dwiema seriami uderei skrzydlami.Innc, wigksze,doprowadzilvt9 urniei9tnosddo pe ekcji, pokonuj4L

27

31 \Llrrrnr! $f(lftrni

l:illll)in

nlnr.!ttltlr!).tsl

i\!i{rr\fr

11,|rLkifrrl

t t r n s p r i s o b f r r ( l o i ; 0 m O r z r t k r 6 l o \ \ ' s k il f a ( i i w l { r is \ l r r a (j L1 } l l t o l 0 m $ ' I s o k o S c i l ) o s k o r r l l l is / \ | r ^ ! r i i r i \ . n p . b o ( i i a r v .o r l . ! i s c l l \ , r i n r i ( ' i E\ \ ! k o f / ) s l r - u ' l ( ' \ \ ' s t ( l p L r i q (p1r' i l d l c i ( . l ] 1 . g r i t ) o w i f l f z r . r i c o j n p o z $ ' r l a i 4 d l u g i { ii s z r i f { ) k i r s k f z l ( l t a , ^ l b r l f o s \ ' l r l t ( n t i l s l i | c t l . c l i r r r i 4 s k . ^ i l l n ( l l u g i c , l c ( i z w 4 s k i o . ( o r r m o t l i \ \ ' i ai r r r p o k l r n l w r r n i od r r 2 y { i hr ) d l { i g n ) ( cpi r r l \ r ' l ) r ' r s r , s i l k u . d z i f k i \ a ' \ ' k o r z t ' s l i r n ipI f r t d a \ \ p ( ) \ l i e 1 v r r ] ' f hn r l l o r v i c r z r h r r i n h l l . i ) i1 f l r l r r ' z q c ) r s l r t r ( ( : i w l r n h r r p l r k o r r . n p . w f { i l ) [ ^ \ ' ) ' r r r , k l a ) r - ( i s 4 rzllr]or "hl n o . r b r s z . r l ) r ^ \ r ( ' l . r n l r l i i i ( i s t b r L r - d 7 i qkjr s r r o \ \ r r v p o d \ ' 7 g l { l t i r r r r r r i ! g r l Y f , r y I r n i z s l r T g o r r y

/v,,;

{r/,

':t-"-'i'-

Af

// \1 l+rI

l

(,J "

,ffiwsN:'---y'-''..

/l \\

r ZTs-re&>fu-

'rr|,,\[r/r,l]r,lrs/1i,llllr lllLr-!li \ r l , ! / r 5 i L r Ln , \ / r r , , l l f r r r r \ i f ( n . r r l r 1 , . j r r l r r . i f t r r ' ! " t n , nI r / J

, \ ! ) r 1 i , , 5 ,5' ( / ! r l r . l i s Lr l f q \ r L r t ) r , r L l , , i r t r i r L f L l

ZI

S k f r \ ' i l l as E p o f u s r ; r n e r 9 6 r r r a d 6 l i o d t v l u k L rp r T o r t l ) w i I t a k a n i n n l b a r c t z i oLj r z . t . r l n i o n r r n ir L ) l o l u t r z r j p ( r ( l 7 i t ( e gso4 k o l i b f ! . k 1 i l l r u r r i r j i 4 s i i , $ t o ( j i f ( x , i r r . l u b z a t r z r l n r ! t . i L a r ! m i c j s r i up f l y \ v l s l s l l n i u I ( l k r a f u . I l U c h r -l ( h s k l 7 v d o i s 4 n i e s t v ( i r t r n i (sj / \ b k i o . Iivoh'da I r t a k jr o z w i n g h s i 9 z g | d r i $ , t r r z r p u s z c z a l I i | I m l l v . h ( t i n o 4 r u f a w . l l ) j w i o r d a r o b u d r \ \ ' r d o s k r r n a l er a ( t r o w l n o g o s z k i d ( i t u p f c h i s r o r . y c r n o g rt)) l l k i r , , 1 r r t a ( o p r . c , . u tr i n o r . t t h i t r Z a s l t l n r o d k r r t v $ , r o k u 1 8 6 0 r r p o k l a d a ( : hi l r r L i s k i { J rk r n o S o l n h o f c nw B a $ , a l l r \ \ r j p kl c g o z n a l e z i s k r o k r o S l o n on t l l 4 ( J m l n l a r . o b e c n i i )z l l n t e z i o r ) oi r j s z . T c6 r c s z r { r kr { j g { r p l i r k ap . o r w i r ) f d z r L i 4 c \ ( inhi o r i i r o w o l u c j i . ) r d t L x n p t e r 4 t w J k i t z y $ , a tj r j d n o ( , o S | l t u( j u j L v g n d z r iep l l s l e l ' o k r \ , l vb v i p f i r \ \ , d z i w l m j p i d f l r r r i , a l e j { r g 0s k 1 7 } d l a' l l i a h , r ] o t n c p a k ! o p a l | ^ n r ep a r u l l m i , n \ 4 ,d z n f i i c ! v r " s t q p o w a hr f b ! O d T y w i . r is i r i p f i r \ l d o p o d o b n j c i ] v l a d a l l l i j d f l ) l ) I t ' l n ik r ( i g o w c a n r i t l u d o w a i o g o s z k i o t c l Us k j i a d r ) p r . z l p ( r s r o z { x r i ai c. t o t . t f g o b v t c 0/ki i wr"slrffai a pokoD; rio nicwi(tkich odlogk)((:i.

lt,ikrnfrk.ia

lnrtnrh||n 132 l,1n hu.rptttrt r li! h.qtutltnd)

29

Bozd;.ial2 SZ}'BKOBIEGACZE

II (

Strusie,andu,cmu i kazuarlJnakiiq clo najwi?kszllchz ayjqcychobecnieptak6b. UuaZamlJ obecni.e, ae pochodzeniei{:hjest r6ane.tzn. ae nie sq zc sobqspakreu)nk) ne.Ichcechqutsptlngjestutrala unii?tno9ci latania i zdolnoStt d.oszybkiegobiegu. Stru!mo,easiqgaipr?d.koStok. 90 kn/h, a qonionlJsanbchadtn dzi?ki aliqtko uejall|zlJma|aici- uLrz!rtljtDLtiSredniqprgdkoSt50 ktl./h. Objgteusp6lnq nazb(i ptaki te zaliczancsq clorzgd.6u:suusi(Stnlhionilbrmes),nandu bezgrzebienirutc6u (Rheidae), kazuaroauch(CosuariJbrmes). kiai (ApLerggilonnes) i kusak6a (Tinani jak zuierz?Lakopllt.neptaki te majq zredukowanqliczb?palcriu), a dse).Padohnic o96tdoazech,a u strusi do da6th. W wipkszoki ugpadk6b bltsiedataeniemi a! potomstuazajnujq sig samcc. choaanietn

(Stuthio cqmelus) $truS afrykafski t:41 lstniejc tylkojodengatunekstrusi,wystgpujrlcyw Alryce..lcstto najwigkszyptakSwia ta,ktdrego wysokosiprzekracza2.60 m, a masa 150 kg. Zyje on w sladacho rar2noj liczebnosci, razemz zebramiiantylopami. w siedliska(ihsu(hych.JestroslinoZerny.

l'ale slrnsia, nqirvigks,igo

W bicgu stru6 fobi kroki pv-"szl(l

31

Mozcmic6w Zolqdkuok. 2 kg polknigty(;h kamienido rozcieranialiscii nasions1ajego pozywienie.Pod(zasgod6wsamiccwydymaszyiei rrqbi glosno, nowi4cych piQknymipi6rami ozdobnymiskrzya ponadtoprzysiadaIla gkokach,poruszaj4c dcl,jakby to byiy wachlarze.Nastgpriewygrzebujedolekw zicmi.gdziekilka samic skladado 30 jaj. Kazdojdjo,barwy krcmowej,waZy1,3-1.9kg. W koncusa miccna psemian z dominujqc4samic4wysiaduj{jaja.DojrzaloSa plciowqosi4gajq strusi0po trzechlub cztere(;h latar:h.

Nanduszare[35] f,ihea americqnq) Nanduszarciyjc na p6lnocnymwschodzieBrazylii i w 610dkowejArgcntynie.Mo 2c dochodzia do 1,5 m wysokoscii do masy25 kg.W odr6znieniuod strusiagniez dzi si9 na bagnach,lubi siQkqpaa,a nawetumieplywac.Zyiew mahch stadkach, czestow towarzystwicssak6wkopytnych.np. bydla. Gniazdoprzygolowujesamiec, wygrzebujQc di)l w ziemi i wy6ciclajEcgo trawil. Z rozloZonymiskrzydlamiprzywa po 600 g. Wysiady bia do gniazdakilkasamic, kt6reznoszil1I do 18jaj, waz4cych waniem,kl6ro trwa 38 42 dni, jak r6wnicz wychowcmpisklEt,zaimuicsig wyiqcz

Nandu plamiste 136'l(Rheapennata) Mniejszeod nandu szarcgo.nandu plamiste Zyjew Palagonii i w Andach. Jest bardziej masywac i ma gqscicjszeupierzenie, kt6re pozwala na znoszenieostrzejszegoklima tu. Zy\^,isiq zar6wnoro6linami,iak i owadami,gadami i drobnymi gryzoniami.

32

l:.t\rr137| (I )fl)iteiur; rroL:ut:lutlkt rtt{iQc) ' : r r c l ( l L r !r r r t ! r i l\ r 1 g L i , ( l ( , I r \ \ i ( , 1 kt ), ,l l! kf if I r i \ \ | l i r N l i l , f l \ i ) r l )l . ; l . ' ) | L p f 1 ' ' r . r L : l l r l a I ' i t \ \ : \ \ l o t ) u { ' L i ( r r i ( ' n ( ; r l , i \ r L s r f r L l i,i/ y l r i \ l i . :g l l l \ \ r I r 1 ) ; l i f i L r r r . f,,r . , r ! r L , \ \ r r l f r r l l s l s / \ l r l 1 r I i i g i L ( / i , r ) ,rr ( l L r r ( ,r \ \ r / \ | l l r l , ) a I i . l I g r i I I L , II I 1 ,I r i ' j I ' r i i L i r i r l r , O s r ) l )r . 1 , 1 | t ) l ( i 5 i Lt ) , r { l o l )i , l ) l f n i ! | 1 , . r r l z r r i rsr L 1t i l L r 1 L r s r , I S ; , r , , n r s L ' ( L r l , . r l l L / (i.r i i rl ) f r ( , , , 5 r ,( l f ( , 1 ( l r L . \ ; r r ' f , i \ \ r r , , , 7 i r t f " r i I s i f f r l l , i L \1 1 j ' 1 , , r , l l ir r r s r . 7 i l i n r s i r t r l s k f ( i i Ls t i r l L r n l t \ l l 1 l)' i , J | | s \ ( r , r l s I l i , i ) 1 l i r L\ \ ' t ) ( , [ ' v r , rf r 1 , s i L I i r li r\ r i a r r , ) { l ( r r L i | | r l r i r t ) i r 5 l t i n r L fLIr l ) L r , fi /If l ) o r ' l ; r 1 1 ) i i i I l i i l r \ , 1 5 i . i r l i Lr l )r l { ! i L l i r r l l

Kazuar hefmiasty[33, 381(Casuariusccrsuartus) Kazuarhehriaslyzamieszkuic99s1c.tropikalnolasv pi)ino(.llcj Auslfalii i N(^v{rjCw r, noL Nla on dhrgicpalcc, opatrzoneoslr-ymipazurdnri,kl.(ir-(i sianowi4 gro,r4 bron

:31

lh\\il(/ sl ri)irl lfvb i!(:i . odzlwiaiil. si{i i)wo(ianriSilnri(xrlnil r;r glou,iorodzr. kilslr.r bLulo$lnrgr z Loi(ii trolr',-h-drrogifrrr.(;tlurl|k l('rrr)sirlg|1.5 rlr \r'-vsr)koi( r irro/rw[7vi ok 58 kg.

Kiwibrunatny= k. poludniowyL3()l(ApLeryr.australis) lin!rrl.inrnl{riszr z lrrzgfzrbifniow(:6\r,Z\'jc\\' gfsr\'rh las (t \olvoi Z{l ndil. l)lugrir'irgi).ihwahasi(:od:l:dr5 ) 5 crrrn . r l s nz a 6o . l ] 5 d i ) : 1 , 5k g S a l n l l x l s 4 w i f k vf 0rlsiurra$j rrl q dluzszcdziobl. ,\klr\\'rr w!l4c/nlri \ r{)c!- Initi4rnalrir)fz!,itl rd/rrrTtjilsiirzr1:lkonlillmwg{ihcmi dotvkioln.Nozdrzakr\1,iotwi('lili4slr)na koiCrr rhi0bir. i1r.i(isl wtili(:jr\oa(iEL||rikalor'4$'ira)dtnirkri\\'.l)11{i(jlcnrLrnrogqon. \!!szll \! !L(,liif \\ posruki\\,iuriu dzdzownnr,oM, daw i pai4k6\\,j wrri/u\ai|air,I odlcglosclI 5 mrsv i|l (iala \\vmr Sl (:asLladaok :Jwiolkldr aj, r k16rv(t laido stanowi25',1, (ird!u'rnirll\'viL7.+ il.1(lni NIlod{is4 wr)d/r)n{rtrrz.,zsalrc(..

pr o.:la per dricafi a [1Ol Nolho lirsirk rfr. blislo spok($,nionv z fandlr. fio irst wilkszy od kl lpiltwy i l ta z tl.uri!r. l'r'zrnrilTr's7lm nlfbl'zpjririTfrisl\\,jli l)iirki 1(ipodfywa.iilsiti do lolu. b\ /lpnaI iprlLll,t1) ko t)l(ilni{i\r-vcTrfpilncNIit.iqnainrrir)isrIslif(:aiplu(ln \!ira(l plakrlw.r{r lll rrf/\ irihlliskil wydolfo6(r.lirr('i (r7r)sto foTplaszczajil si('ra zi(xni,licTq('ra sr,( drrrnrriubrfwirri{r N!"s1|pul4r)(lV( ks!kLrd{)I'alagonii !V okrcsicg{)d{)\-\rrr(i/1cffsuri(1'Llf/rlsif 7 j0dnvrr sanrccir.skla(lti4ok 10.i{i ioddiLla.ji} sif $, posrukir!ir pilflfffil, |{rzoslawiilii!(: JrrL||rLsrfInogo samcrrwilfoskq o Tnifsirinili.

:jj

Rozdzial3

WL,ADCY OCEANOW

< Pi.gwi. Humboldla (41) (Spheniscus hunbaldt i)

pinguinom(Sphcniocifortnes) RodzialtenjestpoSaigconlJ i pokreanumim albatrosom (Procellardormes). naleiqcllmdo nurkonosllch liczqcqch98 gatu.nk6uptak6u oceanicz nlch,w!,lr62niajqc!)ch si€ wielkoSciqi ksztnhem:sq tD albotro:s!,pelrcle, nabatniki grupa inurce. Jestto bardzostara. dqca na nsszumglobieokoto25 mln lat. Rurkono secharakterllzujqsi? zakrzyuionllm dziobem,opatrzon!)n ut rurkouate nozdrza. Ich rif I,zajt m daskonaty agchpozaala im na a!szukiu\nip pu2lui.nio i tuzpL,znoaanfu ne,a nawetorientacjga przestrzeni.Znakamicielatajgc,sp?dzajqwigkszgcz(t!;t,lcio a Iocienad azburzangmimorzami.Saietnie nu*ujqce nurcesg dalrodem,ie 16 ga pinguin6u (rzqd Sphenisciformes), ptak6u nojlepiejprzAslosoaangch do nur tunk()a ptlJaania. pochodzi k,aaniai od rurkanosgch.Pingwin! calkouicieutrdcil! zdalnosc Latania, ich skrzlldta przeksztatcitlJsi? u pteta!,|.Najuigksz! z nich, pingu,in cesarcki przebll na 1,1m agsoko'ci i masgponad10 kg. Do niegonalc,a rckord.nu.rkou)ania: pod gt?boko9t 265 n. r\a aodq 18 tnin,schodzqcna

gigqnteus) Petrelolbrzlmi [42, 43] (Mqcronectes Petrel olbrzymijest wiclkoscimewy, ale rozpigto6djego sklzydeiwynosi 2 m. Poiyjegojest urozmaicone.Na dziobieznajdujEsi9 dobrzewyksztalconerurkowarvienie 1enozdrza.Zywi siQpAdlinq:zdechlymifbkami,lwami morskimii sioniamimorskimi, alclowi r6wnic2ryby, kalmary,porywa czgstomlodepingwinyi inne petrele.

Petrel warcabnik [44] (Daption capense) pctrc) z poludnir)\vcjpa)lkuli.gnicTdzEcy ,icsllo nio\,vi()Lki sif $/ rcjona(ih,\nt rktydt-. a \'\'pofz{izjrny udaiijcysi9 wraz z {:i{rplvrni pr4damj w kiorunku p{il o(:lrym.(kty pl\r\,4,ni.] t)rz{istajc (izgt(iipokarnlu obracaasi(lz boku nn bok, chwyliti4(plvwrri4{re

Albatroswgdrowny [45] (Diomedeaerulans)

l J r { i Ld / i n I r ! | a i r ) s r l l l

ptrlk(iu,occaniczDy(io dlugo Jost lo.ilidcuz n.riwigksTych 6ci r:ialal,,t rn i rozpigtos(iskfzydul :l.J rr).(inic7d7isi{.'n?t pa)lkulitohrdnio\ '0i ponri$l7y :10'a 60'sz0rokoscig{)ogr.r IicTn0i tlrniri 1akdob|rc wykorzyslywtlasiif wiahr, i0 (lo w ciitgUl 0 d n i, pr-a konui{rpr'zolol(iw5000-kilorlrolrow}(jll $,i{i ni(i torusraiEc skr'zydi;IIni.Na ziomi falonriasl..irrsl j.l 1c7trnosisj0 !v powi('tr-z(i, brr.dzolriozltrabnl/.z i.rLrdcnr dyri{r 7 ponro.i! podnluch(iw wialru di$,igair}(rYch .jugo rir:lki(i (:ittk)(do 8 kg). PoTi'wi(iniaposzuktrjcz 101u,lal)ittc lyby, k|hrrary, a na$rl lfrlii(:o b4belnico.(lo 2 lalrl lllL)llro s! buchri;1 !inidzda na samotlry(:h$,vspach.I'iorwsro pr-ry ' . . . r - , r " ' . r ' i l r J . , l; t j ' . , i n , i i r ! \ rr ', n . , . j r , i , . sjq krili] $,ok{ilsa i Z r-ozposlarlymiskr'/ldianrisl.arajtl(:v c!,. kiwajr(i {iialcIn.l'otcnr o1)aplaki po(hyla,i.tsi9 lrttitt(1i $,ic. kl{ikor/4(:dziobilmi.\\ g.ioldzic wvsirny r lrawi} sa mi(a rn{)si i(idno iaio ltorlTi(:e/nri€rriaiEsjQ\1'trak(:iow\' sladylvtrrir, a mlodc lQgni{)si9 fo uplr"['io8(l dni. .]eslolro kafnr'our'przel oboic fodzi(i(iwdoS(ini()lgulilfnic. l'od ko ri(i(: picfwszogo foku t\(iit|.iesl iui korrplctrriorrpi(rfzonc q.le r()$'IiodziLrri opLrsr(:z:r, i (ittsro od plak('i$,doroslv(ih. c z a s i r r r l o d f c h u d n i ol ) ( x l c z a sp r z l m l r s o w f g op o s t u ,a i si9 w powi{il17o.I)ojr/aloaado slfirci lr_lcrriLs!- tc Lrrri{)siti fr)Tpiodualbalfosy osi;lgri4 nliqdzv 5 1(l roki(]rrri!(rjtr.

:t9

adeliae) I'ingwifr Adeli t46l fP!!gosceLis wylqrrzrriIIra p(ilkuli polLrdrrinwrli lsr l('i{rl{, galunk(i\1'pi gNirri)\\.\ryslgpuj'l(rvch gdzir:7\'j(rw.koloDia(tr $iliziTa '\ntarkt'1'rl.v-' Pl',g,ui',.\(l,,fi,all,i,,v.krrjcrrnrgrr!trinnc pr'7vslodoskorralo i rrurki(irrr' utuur'tt l,,.t.uvl, t'lvn'akiu ii,,rl, r,,fr tui,,l,tv"iq,v r,,,i so\'iur"!nr(lo rriskifh 1(irnporttlLrr

l l z l s r \ l ) l ! r r i1 ) t \ $ r n i r i r i n l i r i r r \ $ ! s k r I r r l ] r z \ ! , , r 1 \ .r | ! n r n n . P l t r r' { f r f

.10

Pingwinkr6lewski l47l (Aptenodytes pdtQ.g onica) J$1m n:rjwiqksT\',po pin},ryilli(]cosal.skirn,gltllnck u,sr(id pin!\a,in6w. Ma on 0,95 rn \s0ko!ci i nrasQ2l kg. {;nici(lzisiQw kolo iach na wvspr(jhsul)antarkl\,czn!(jh Sposdbrozrn|lirTllniil lych nrl$'igkszydtgatunk{i\1'zaslugui.r na onlawi0nie.pod(jrastokir,sanlie(i $ )(l{ic glosuookrzykii wabi sallri(igspccjiltrvrIlsposobrjm(llr)dzuriai n,0lamipigkri{' lll)ar-lvion.igi(^{,y.lb zniosieniupr7c7 sanli(j9.ia.ia, sarniccw,tacTir irj nalikl skirrrryra s!\yrn bfzu(:hu.abv.jeogrz{)\,\,aa l,iqrrna6cic dni p6TnioiroLLi(j(} spo hkai4si9 i sarlri(icprzola(jza.iajo do thldu skrirncgosarni(iv,po czym zlniorliiri4sjQCo 5dri. l'islLqwvlgg sif po It)lvwi(ia:l dni. liifaz rodzicckoloinoopickuiilsiq nirJri kaf miilicl\h?|lllii k:rlnr fiuni. n) ,l nriosj4ca(j1 r]rlod0do16r,llujo$iclkosctilptakorIld(,

Skoczskalny l48l (Eudlptes chrysocome) ,lcs1 1{)ping\\'jn!fr{tni('i $ idk{)S(ii(55 (im w\,soko6(jj, masa ,1,5l(g)1),j.lcl,Ia w\,spiL(jn srhrntlfktrrzn"v(ha7 do potud i{)woj\owc.i Zelandii I)zifki rthrgjrlri osh-yrnpazl frr0r\\'!ipinasir)zr(l{rznicpo slronr}fh skillault

i I

,11

PingwinHumboldta[4"1,491(Spheniscus humboldti) Gatunek ten wyrdinia siq szcrokim, czarnym pasem przebiegajqcymprzez piers inagqcjelist4sk{')r4wok6l oczu. N,lierzyokolo 65 cm i wazy 4,5 kg. cniazdLrjcna perlrwiafiskich.na p(llnocyChili i na malych wyspachs+siednich.Upi0wybrzezach uenienla bardzo gqsto,a pj6ra prypominaiE luski. SkrzydlamipIZeksztaknnymi w piolwymoTeporuszacz szybkosciEI20 uderzeii na millu19,rxr pozwal:rna osiil' ganieprgdkoSci9 27 km/l1. 1'rzywigkszychprgdkoSciachpingwiny 10 LLmicj4w) skakilvaa nad wodQjak dclfiny. Na lildzie kroczq wyprostowane,nogi bowien ma z tyiu tulowia. lEosadz0ne

Pingwinek magellafski [50] fsprenuscusmagellanicus) Niecowigkszy od pingwina Ilumboldra gatunek len \ /yslqpuje na wybrzctach chilijskich,palagoiiskich,na Zicmi Ognislci l Archipelagu Malwinds. Cnieidzi siQ!v norach lubszczclinaclr.Samica znosi zwykle 2 jaja w plytkim zaglgbieniu. Pv,et 12 dni wyje na przcmian oboie rodzice-Miode sq pokryle gQstyrnpuchom.Jui po stu siadujq dn.,"l \)rh5rd.q 1 pruriri mosq siCliqpic.

Pingwinmaly [51] (Eudqptula minor) Jestto gatuncknocny wysrqpuj4cylli| wybrzeza(hTasmanii,Nowei Zelandiii polLL dniowciAustralii. Ma tylko 40 crn wysokosci przy masic 1,3 kg. Mimo niowielkich wy niar6w moio przcbvrvaa pod wod:l ponad 6 min, osiilgaiilc gl9boko565O-80 m.

I | t z d T i aIl

MISTRZO\'VIE \IURKOWANIA

.I l\r't,l/rd/rnfsz\i i2 l1\nlr rb atistqtrr)

lut lttI pt.4shtql.i,nlf)n i pttk).t)it. N.lNtl(larilarntrsilk.(.iL'dtni( 5 q.ttunktiu, d,' \kt,)t(k'pt-ttstosatr n4( lt do !) adau)iska \xl cqa. )1oit . p O.; l nt dl qoi(i tr:4 mt st'I 1.: ktt Zai na ll'it:lki(lt.lc.ioretlt t)(tl r0tu t?r4k nskitlt. iak nju: i?: tt, Ii r" t)kip(tlto ti.l:ii. l\r't):a thtli( ip((li.lbrDt(s)s(! padobttr da tiu. i t k i! t atl:niad.)bt1 . htltl)ittjst tl .. 'ttt)tt14b(nt.tt(i, al)ir x lptt ttir s(t spak uniu^, h|]tt'sL/|dnokt)ou.nthtrottr.irdnako (tu1unkt)tt h\kr:.a lir:t! 20 ltlt oplrlurtue turh) ks:tal(it: t!/!Fftr.nt itis:(tt|dnttk ot ttiipadcus t)lat rtit i tlurkouania. I ll.4 (i(,:to tt'ttit:iutt parntlu int luru:it,iu\l1 t):!(':praut:nt,\n hiIk: rsu,kit,dtn,tktti!.lt o(!nj: irt)i1to(lpinq(i AL,p(tk).4 pot-tl s:tta ti\'lrnl |n(h1 :t W,|)t\! tk)q ,\,'urkuiuitd io lt:t,. t]tinut().apus:c.(.iu( sit ,u ttllh'lkaili.;0t.i\ut htlau:it\ asiq(tdttau\:t.l60nt.ll's:ustki.trlt.aki pot.t:tbtiqt1): hi'ltu n u\nl:it'. ab4 u':nirit' sit t1:Dou:ittt... Kitlr/.i : i\hak ttto tlab eir. ktt(.111 s:|ltkt). trsktttu.ir p rN koit' a0 k ttt /h

Nurldzawoszvi[53] (GauiaslcllaLa) l r s l l I r i r . i r n r L r , . i s l \ ' / n u r ( l ! \ . 7 r \s1i,9i g l ( i ! v i ( i f \ l ) i r r i r. f r a I z i r , i l i r n a k I l r i i 1 ) \ \ ' l l d i l l ] r l " r r o b r r i I i a k L r r r A t u r k i r u f i w w o k r o s i o g r ) d o \ \ ' \ ' l 1w r \(lx (i gtoi f okf/\'ki {) ilIrs r \ f r l r r r r i ( i r r u . P r l t n f f T \ ! r ) a f l i ! s i ( )n I r i r ' r J r i|.] ; rz i c n r l r ! 1 \ 1 | i o ib u d u i t tI ) f \ r J r i l r \ \ , . ! s i r l d r i j 4 r i r p f l o r i d r ) , i L ) o j ( ' r l l 1 / i f op t T t : / 2 7 2 . ) r l . l i .Z I r i r z l ) o \ \ , \ ' k l r r . n 1g f i r l / ( 1 i W

flu prr\\a{llrtsu'o nlrdc do rodl. l ! d \ \ u | | r i f 5 i r t f a f fl r l r ) d (si i l l u i L i ) 1 r ) o

S r , r l , k , i , . 7 [ r ] i , t i | r n \ r l , , L r 1 fh 1 r . r l l r l r l l l . t r . n| f / \ ! f L r L r L u ! / , , i l , t r i f i l h . r ! i , { 1 , . k( i i h l ) ] r l , $ i ! r I r ' r ! \ t r 1 2 ) f : r l , i / r : L Lr i l r \ | ]

53

\\:n,[\zr .iurf ulrs( s\ lr. ] r , 1 r\ i \ ' ! | t r r i r i r LL L rtr. n i L r i i f

Nur czarnoszyi [51, 551(GaDidarcti.cct) \uf (:r lrr)sryi zasicdll slrcb podbicgurow4pilkuli p{')ln(xirx'J. sifgajqcai do Szko,tl Z!.. n;rjoziol.adr,kl6ro In)frLrc;r zilnq./apusrczai4(i si9 \ , glib l4clu.Zjmuiord\\,lioi na rrovu. \\ rynr okrcsie slaro l)1rki lracil cl0ljanck4 szall g(xlo.|,;ll)ar-\- czarno srarcJ. zrllienitrjqc upicrzoni..54lo plaki bard/o a:lfcsvwuei i(ilL iil ra skronlncsz:lroln-ulatnc walki w oL)r()nio t(r'yiot'iul kori(izE si{i(i/as0Dr Elltierciqiechnrgo rri wspdlz{wodnik(iw

ld

(Pod,icepscristatus) Srrkoz rlwuczuby t 561 Perkoz dwuczubygniezdzisig na brzcgachjezior i rzek Euro!y,Afryki i Australii. MoZewazydok. 1 kg. Ma dwa czar!e czubyi dwa pi6rka po dw6ch stronachglowy, odgrywaj4cewielk4rolg w zachowaniugodowym.PartncrzywznoszqsiQna wodziepier6 w piels i energicznietrz9szlglowani. W dziobachtrzymajE pqczki materialu na przyszle gniazdokgpke1061in wyrwanychz dna. Jak wszystkieper kozyupierzenicmajil bardzo ggste:skladasig na nie 20 000 pi6r.Palceich lap, odmiennieniz u nur6w, nie s4 spiQteblo platkamisk6ry.Pazu naniplawnymi. ajedynieposzerzonc ry maj4plaskiena ksztalt paznokci, dzi6b dlugi i cionki, Pdkoz czubalytohtrjc ogonmalowidoczny.Perkozydwuczubebudujq pl).wajqce gniazdo z ro6lin wodnych,gdzic samicasklada 2 6 wydlu- strzapkiroSlinw dzioionych,krcmowychjaj. Schodzqcz gniazda rodzice przy- bie. co ma.a(ladowaa jaja rozkiadaj4cymisi9 roslinami, wskutek czego k"ywajq przybierajq barw9 brunatnE.Wysiadywanieper skorupki kozyrozpoczynajE z chwilE zloZeniapierwszcgojaja, tak ic pjsklgta $,Tlggajqsiq kolejnoco 2 dni.

Perkozrogaty l57l (Podicepsauritus) Itrkoz foljaty ivje \v p{)dbicgunowcistfofi0 Fluropy,Az.jiiAncryki p6hocnej, rrzy rll.liic siii gqstozaro6rilitychiczior. Irrzestraszonvnurkuie i ukrywa sig. W po$,r(l lrzc wzbija siQszybko rrr{}a.j4ckrdtkini skrzydlallli.PrQdkoSa w toci0prrekra(jza 60 krr/h. ,IIJ

Pierwsze miodewylegajqsie po dwudziestupigciudniach.SEone pokrytegqstympuw czarnepasy.Mimo ZemiodesEw stanieplylvadi nurkowai zarazpo $Tkluchem z rodzic6wwozije na plecach,ukrytc w pidrach,podczasgdy drugiekarml ciu,j€dno iedrobnvmi nbami i owadami.

ferkoz

zausznik= zansznik I58l(Podiccpsnigrtcoltis)

Perkoz ten gniezdzisi9 w Europie.Azji i p6lnocnejAfrycena ggstozarosnigtychstawachijeziorach.W przelotachmoznago spotkadna rzekach.W zimie traci barwne godowei stajesig niezdolnydo lalania przez 3-4 tygodnie,bo pierzy si9 npierzenie lracqc wszyslkiepi6ra na raz. Rozmnazasi9 podobniedo innych perkocalkowicie zdw.Stareperkozypolykajqregularniedrobne pi6rka i majE zwyczajdawaniaich prawdopodobniedLaochronyscianyjelita przedos6miryb. rniodym,

Perkozek l5g)

('lctchybaptus ruficollis)

iestto najmniejszyz perkoz6wwystgpujitcych w Europic.Zyje r6wniei w Azji. Indo neziiiAfryce.Gniazduiena nicwiclkich,ggstozaro6nigtych stawach..Jestmniej barwna dziobic jasn4plam9.,Iestpio nynizinneperkozy,glowgma czerwono-brqzowQ, chliwyi trudno go obscrwowai. Zdrddzago tylko lpicw. Dlugo s4dzono,2e jest io 6piew samca.l)opieroanalizanagra6ujawnila,ie jest to duet. Piesi rozpoczynasamiec, niecaiqsekundQp6inici wl4czasi9.iegoparllerka.

RozdziaJ 5

ELI'I'A

RYtsA(]ICA.

:;7 q tu ktiu nan.ulpellt)pltto4(l1ll't'luonill)rn,rs)obt..iDittjc lt::t( tt,:h da rcd : ! n: I e ('btt tiu. .lt'pqtrt. kot lt10n tuiti. u:t':!t o r k. i ptlikon(iu: Ptaki tt. t6:niu si( trit.lka!(iq: od u\t.q thtptxka)a: ( h.ll)l) 7O0 ! litct.a a ) do l.t kilot[una:ltrl] p!'likan6tr. Pi|t1:s:qi.h u'chq u:sp(ilttq.iaslprzqslost)tt,uttieLtolooit'ttio rIb. spas.htnt tdai..i :ltDtdan.i rodzittit. (|dtq dtlqqicst.spi!ci( I ptutit bloiLqptuuinq. l\t)t.k skt)rn.!jpo(l at!t:ltu\t. pr.t'l4k i aak!(l(ksqbad.a ta.(k!lllitLc. tu tot1o.!ioia pot4kali( du.a(lt alia r \i tir. t)tajo s.c.qt.kalia j(:ak, potnauul u: polrlkaniu du'yt)t

| 1 r ' 1 . . nI t r . i . . n t

uh'sl

J(

\l

Iocton bialosterny 16ll (Pheethonaethereus) j rrio lrta ll)ak{)rni{rl. fuftr)IvsrLplrkarri rr{)fskirrri slroh lrop l{alnci lrl(ilr)lll)iaioslr)flr\' lxri\itllrtxrsT.zr(lllrd olr\arlo rni)rrt,.\lir :10(ln dlugo((:ii dwi(islor(iwkiszos(ilzifsif/ \!vsokoS(iilam utxl'rL\irolf(rr'{'. l.o\ri purlrvixl4r'rbvz Irtu nrnko\r(ig{), })ikLrjE(:

C'luptak 162l(Morus bassanus)

.hst to najpospolilszy gatunokgluptak6w,zamicszkujqcy p(ilnocny.4t1antyk. g u i c s t o p a t r r , n J Z g b m r . p r z \ r r z y m u j 4 c y m i z t o w n r n c i y i y . C ; t r p tDzi6b u t t u Je tilor rrjswt,?dobyc7.z lnru renkolyszesigna bokizcztozonymi skrzy ll.J:.lb],119u o a'n I prkuJF / sz)bkusc.ql U{rkrn .ptak h. /anur/ajn.:rF !\ ras/,.jpra 1l9b,,^oS,, ozrcsi1, cru metr6w..lcgoczaszkajcst mocna,a szyjnekomory powiotrznc-prawdoDodobnle , r m o r r l r i i rLt l | l c r z p' n \ . 7 d r l , v r , . w n p , f r l | y . \ F l u p r r k n i e r n a . r , \ u o c q , L . r n i e w \r' 0n ,rfaAi,dd..tr',r\].h.ZhDc.r.rybl polltr $ \\ ud,,n. i^s,,,.7. Kormoran

= k. ozal'try 163l (phqlacrocorar

carbo)

Kurmnrin carny wJ\tgpuJ,, r\ Europje.Azji,Alil,ce,Ameryccp6lnocnej i Australii.Nurku_ l ; l . D ^ \ l u e ' u J t s \ r ' p n i l r \ o d q r o q r n r , . t p i e r , i/,..nj p i esl,ongr on p r z . p u s z c z a , n n , r r , z w l e g o . ( i , / i j r \ \ r a- . t r \ ) | u t r t v \i d n u " k o w r 1 i , . .a l p p l n N jr r m u c , , 4p o ( $ r ! 1 . a .w c . p . z r s I n a 5 u _

\7,ni. I inr p,, lowtcnr u r) b ZdoInoscirybtckiekorrnoran6w iq wykorz_y"ty*on" p.ro, fu_ to$i4 D bJprzypomocy oswojonych kormoian6w uwiEzanvcr l: --Lif,ll.i,l,,I.Tii.:*icie /a s/vJenJ drugr.llJtsd!\ ibn),.h s71J-ach\irs!aubod/.^ormorijnfx.nin,;rzlsipk,,lorjirr,, r;, d./.$F.h. Kurm.r,rn.,,inrl r,,^,,cr,,a\wnj r,sicg wwict.l krrj;rir eur,,tp.sUr.h "

Komoran peruwiafskj

t64l (phqtacrocorqr bouhqinuillei)

Klrmorany gniezdTil_sig miljonaml na wlbrzcza|h peru. Ich tu odchodl, rzr\. guarLr, s r i r r , , t \ t : t , F n nn\a w n / . f r r a d n $ a t ) r c p l s p o r . .C i . u o k t n n r e s t/ i l g . u 7 . n \ w N \ I _ r ( r I i r d m r o f l r j ^ k s p o c a h, lw i r , . i r l t F t i5 r a r u u 4 , 1 . h 1 , g o g i , , , r n e p u r r u . " n i " '

W926wka amerykaiska 165l(Anhinga qnhinga) Ueznwki rn/(szMnkistr.tytr,,pikaln',i-sEnajbliieispokrewnione z kormoranamr. \urkLilqs\rotnrA.a pt\wdjqtak gleb,,(ozanurzonc, Zenad wodqwidoczncsq tylko 52

4'\

F+4

#

(inNa idri6b rluDlakr

( 1 ) .l i . g a l y{ 2 1

(pdnoplcl$c) ob,,in"rj4

63

glo\\,a wyginnjqszYigna ksztaltlitcry S, p{)dobniejak czaple.Kici szl,jr.W spo(:zyllku dl ptitkzbliTysiQdostatnrzniedo swcj ofiarv, wylzuca glorvqna prz6djak harpull ipvObijarvbQci0nkim drioL{irn.W9z6\!ki r6wnioTmuszq suszy{ipi6ra po polowi0.

I),, p.loilj.

rofmofaD!

WQZ6Wkaanlcrykuilska Tyje na wyscpkach i jeziorach na poludniu Anroryki p6ino{j nci i na p{ilnocy Amoryki Poiudniowc.j.

Pelikanbrunatny [66] (Pelecanusoccidentq,lis) Pelikdn bruniltnv zvjo na cicply(ih wybveZach kontynentLramcrykariskirlgo.Jego ljcz ne kolorlicw Peru daj4 ogromneilosciguana.l,olikanteu r6ini sie od pozostaiychpc

mctoLt.tpok)wu:lala I0-15 m nad powierzchniqwody, nurkujc 7e zbTonyrt likan6!v skrzydlamido gk)bokoSci2 m. ltyby lapic do roz(;i4gliwesoworka sk(irncgo pod dzio bOm. Jak wszystkiepelikanvlata dobrzc.(lnicldzi siQna zicmi lub na drzowat:h.StL micilznosira ogarl2 iaia.Mlod0rvykluwaj4si9po lrzydziesluh'zcchdnia(rh,6lepci na_ gio,iak i inn{rpdikanv. Po dwu, trzc(h riositfca{rh s4juz lotnc.

Fregatawielka [67] (FregatamagniJi,cens) Iestlo naiwiqksza spoira)d fucgal, o rozpigtoaci skrzyd0i przekraozaj4cej2 m. Wyst9 puieod Wysp Calapag{)s do lvs{rhodnioi Aiiyki. Milno ic potrafisamalowi6 rvby, cz! jrnc ptaki, zrnuszaj4oie do TrzuccrliaTdoby(:zy,kl6r4 lrogaty polyki.l,l s10alakuic kl6rv przvbicra{:zcr nadyna worck pod2u(ihwow)'!. $ loci0.W czasictok6w sirrJlicc

55

llulod2njb = h.zerikodzirjb l68l ttJ.ta.nit:aps kr)

56

Bozdzial6

DL,UGODZIOBI RYBACY

Rzqdbrod.zqc!ch(Cicaniiformcs) obejmuje llJ gdtunk6b, ajcgo przeclsnuiciele sq spo.trlonino , olan sai?dp. t ,oplp i bqki t Ardaidopt. ihi13i uoaul,ftg t fhr,,skior. n;tt,idot.). Irnrionll tt ironiidljpt. uorLgi tS.opido,,ti Lu!;dztubttrboloeniripidaet. tuszgstktP t" ploKt sq ni?saarrn? innjq dlugi, nogi. btJt;ogonp u. lo.ip dt, tgtu. dtLeKopoza ogon, a nic podku.rczane. Charakteryzujq je takie dlugie sz e i o;te dzioby..Najmnicjszez czapli aaaq tgtko okoto 10b g. a'baciang 6 Z"kg.p;;g rozpig, laici skrzad.etprz_eszto2,5 m. zerujq brodzqc, a ich po2ywiinie "kioio ii1 " -o, y:tt r!!,.ao!. drobngth ssakou, i be2krcgoac6a. Brodzqc; majq kr'tkiigzgl, przeLlK.zost zotqd(K rozctqgtiue- ak, sq pozbauione wola. Lqczq sig u traate sta.dlu, gnieZd,qsiC tzgsto kobnunie na clrzead,ch lub a trzcinach. po allktuciu piskt?ta najq oczlJoL.aarte_nodzice karmiq je, zrzucdjqc pokarm alba do dziob6a, albo na atzeg9nrazd,a.

Czaplasiwa [69] a,4rdeacinerea) Czapla siwa \.ystgpujew tjuropic, Azji i Afryce. Dzigki wydtuzeniusz6stegokrggu szyjnego maj4 szyie esowatou,ygigte,co pozwalana gwaitowne*y.rucanie glowy iharpunowaniczdoby