Druga wojna światowa. tom 5 księga 1

LITERACKA

TOM V

NAGRODA

NOBLA

KSIĘGA

...

(I\ISUlJill~aC[)m .~'?

wWlHillCCLUUI [lji1 DRUGA WOJNA ŚWIATOWA KSIĘGA

TOM V Przełożył

Krzysztof Filip Rudolf

PHANTOM PRESS INTERNATIONAUREFREN GDAŃSK 1996

1

OD WYDAWCY Oddajemy do rąk Państwa długo oczekiwane przez polskich czytelników dzieło Winstona S. Churchilla "Druga wojna światowa". Dwunastotomowe wydanie polskie oparto na edycji angielskiej "Penguin Books", której każdy z sześciu woluminów obejmuje dwie księgi. Mamy nadzieję, że nawet po czterdziestu latach od jej pierwszego wydania Churchillowska interpretacja wydarzeń i opinii o drugiej wojnie światowej wciąż stanowić będzie ciekawą lekturę i przedmiot wnikliwych studiów.

PODZIĘKOWANIA

Po raz kolejny czuję się zobowiązany podziękować tym, którzy pomogli mi w pracy nad poprzednimi tomami. Są to: generał dywizji sir Henry Pownall, komandor G.R.G. Allen, puł­ kownik F.W. Deakin, sir Edward Marsh, pan Denis Kelly i pan c.c. Wood. Muszę również podziękować ogromnej liczbie pozostałych osób, które łaskawie zgodziły się przeczytać i krytycznie ocenić te stronice. Chciałbym wyrazić szczególne podziękowania dowódcy lotnictwa marszałkowi sir Guyowi Garrodowi za pomoc w przedstawieniu działań powietrznych. Lord Ismay nieustannie wspierał mnie swoją pomocą, podobnie jak to czynili inni przyjaciele. Jestem oprócz tego niezmiennie zobowiązany rządowi Jego Królewskiej Mości za zgodę na publikację pewnych oficjalnych dokumentów, których królewskie prawa autorskie spoczywają w gestii zarządcy Biura Dokumentów Jego Królewskiej Mości. Na prośbę rządu sparafrazowałem ze względu na tajemnicę państwową treść kilku telegramów opublikowanych w niniejszym tomie. Zmiany te w żaden sposób nie wpływają na sens ani zawartość owych telegramów. Jestem także niezmiernie wdzięczny Roosevelt Trust za zgodę na wydrukowanie tutaj telegramów Prezydenta, oraz wielu innym, którzy zgodzili się na opublikowanie swoich prywatnych listów. Winston S. Churchill

PRZEDMOWA W tomie Huśtawka losu opisałem pomyślny zwrot sytuacji, który napełnił nas otuchą zimą 1942 roku i wiosną 1943 roku. Zaciśnięcie pierścienia rysuje obraz zmagań od czerwca 1943 roku do czerwca 1944 roku. Dzięki panowaniu na oceanach, pokonaniu U-bootów oraz rosnącej przewadze w powietrzu, zachodni sprzymierzeńcy byli w stanie podbić Sycylię i najechać Włochy, w wyniku czego Mussolini został obalony, a naród włoski przeszedł na naszą stronę. Hitler, razem z kręgiem państw przezeń okupowanych, został odizolowany, a w efekcie potężnego ciosu wymierzonego ze Wschodu przez Rosję, cał­ kowicie otoczony. Równocześnie zepchnięto do defensywy ~a­ ponię, na próżno usiłującą utrzymać podbite przez siebie terytoria. Od tej pory nie klęska zagrażała Narodom Zjednoczonym, lecz matnia. Czekało je nieopisanie trudne zadanie zaatakowania obydwu agresorów na ich własnym terytorium oraz wyzwolenie z jarzma podbitych przez nie narodów. Nad problemem tym dyskutowano w czasie konferencji pomiędzy Wielką Brytanią a Stanami Zjednoczonymi w Quebecu i Waszyngtonie, które odbyły się latem, a także podczas listopadowego spotkania trzech głównych sojuszników w Teheranie. Nie było mię­ dzy nami różnic w kwestii celów oraz postanowień służących wspólnej sprawie. Nieuniknione były natomiast poważne rozbieżności co do metod i preferencji, jako że trzej partnerzy podchodzili do podejmowanych decyzji z różnych punktów widzenia. Na tych stronicach chciałbym opowiedzieć, w jaki sposób udało się dojść do porozumienia w sprawach o kluczowym znaczeniu. Opowieść ta doprowadzi nas do momentu wyzwolenia Rzymu oraz wigilii przekroczenia Kanału przez wojska brytyjskie i amerykańskie i ich wylądowania w Normandii. Nadal kieruję się metodą przyjętą w poprzednich tomach. Moim jedynym pragnieniem jest, by te stronice stanowiły wkład do historii z punktu widzenia brytyjskiego premiera i ministra obrony. Opieram się tutaj na dyrektywach, telegramach i notatkach

x

WŁOCHY

POKONANE

pisanych naówczas przeze mnie, a nie na materiałach tworzonych z perspektywy czasu. Sugerowano niejednokrotnie, iż powinienem załączyć także odpowiedzi na część owej korespondencji, jednakże uznałem za stosowne przyjęcie metody maksymalnej zwięzłości i wybiórczości. Potrzebny jest jeszcze kolejny, a zarazem ostatni tom, dopełniający i kończący tę opowieść. W związku z tym mogę jedynie przeprosić wszystkich tych, którzy uważają, że ich racje nie zostały w pełni przedstawione. Od zanotowanych tutaj wydarzeń minęło siedem lat. Liczne związki łączące narody uległy poważnym zmianom. Między dawnymi towarzyszami powstały głębokie podziały. Dawni wrogowie stali się przyjaciółmi, a nawet sprzymierzeńcami. W tej sytuacji wiele odczuć oraz opinii zawartych w dokumentach z pewnością zabrzmi rażąco w uszach Czytelników z róż­ nych krajów. Pozostaje mi tylko jedno, przypomnienie, że dokumentacja ma wartość historyczną oraz że w owym czasie toczyliśmy zaciekłą i straszliwą wojnę. Gdy ktoś walczy ożycie, to nie stać go zazwyczaj na komplementy pod adresem tych, którzy usiłują go zabić. Poza tym, złagodzenie ostrości pewnych stwierdzeń na temat narodów będących podówczas naszymi wrogami stanowiłoby zafałszowanie prawdziwego obrazu. Czas i prawda są najlepszymi lekarzami.

WINSTON SPENCER CHURCHILL

Chartwell, Westerham, Kent 1 września 1951

o TYM, JAK NAZISTOWSKIE NIEMCY ZOSTAŁY

ODIZOLOWANE I OTOCZONE

ZE WSZYSTKICH STRON

tom V ZACIŚNIĘCIE PIERŚCIENIA

.. - ... księga WŁOCHY

1

POKONANE

SPIS TREŚCI księga WŁOCHY

1

POKONANE

I

Panowanie na morzach. Guadalcanal i Nowa Gwinea ............................................................................ 1 II Wyzwolenie Sycylii. Lipiec i sierpień 1943 ............... 24 III Upadek Mussoliniego ........ .......... ...... ...... .................... 44 IV Na zachód marsz! Sztuczne porty.............................. 69 V Konferencja w Quebecu: "Quadrant" ........................ 83 VI Kapitulacja Włoch ......................................................... 102 VII Inwazja na Włochy. Znów w Białym Domu ............. 122 VIII Bitwa o Salerno. Podróż do kraju ............................... 144 IX Pobyt w kraju ................................................................. 160 X Kłopoty z generałem de Gaulle'em ............................ 177 XI Pęknięta Oś. Jesień 1943 ............................................... 192 XII Utrata cennych wysp .................................................... 208 XIII "Tajna broń" Hitlera ..................................................... 233 XIV Zastój na trzecim froncie .............................................. 249 XV Znów konwoje do Arktyki .......................................... 265 XVI Konferencja ministrów spraw zagranicznych w Moskwie ..................................................................... 286 XVII Czas spotkania trzech coraz bliższy. Naczelne dowódctwa ..................................................................... 309 ZAŁĄCZNIKI

A.

B.

Osobiste depesze i telegramy premiera ..................... 331 Rozmieszczenie i liczba dywizji Włoskich i Niemieckich w dniu 8 września 1943 na południu Europy ........................................................... 375 INDEKS ......................................................................... 379

MAPY 1. 2.

Bitwa o Atlantyk - Kryzys w bitwie ......................... 12 Bitwa o Atlantyk - Wielka ofensywa powietrzno-morska ........ ...... ............ ....... ......... ...... ..... 13

WŁOCHY

XXX

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Bitwa o Atlantyk - Trzeci atak na szlaki konwojów ...................................................................... 14 Południowo-zachodni Pacyfik ................................... 19 Podbój Sycylii ............................................................... 29 Desant w Salemo ......................................................... 147 Południowa część Morza Egejskiego ........................ 211 Leros ............................................................................... 229 Południowe Włochy: działania wrzesień-grudzień

10.

POKONANE

Działania

1943 .............................................................. 253 w Rosji. Lipiec - grudzień 1943 ............... 269

ROZDZIAŁ

I

PANOWANIE NA MORZACH GUADALCANAL I NOWA GWINEA Potęga morska - Morze Śródziemne oczyszczone - Śmiertelna walka

z U-boołami - Bitwa o Atlantyk dominującym czynnikiem w tej woj-

nie - Konferencja w sprawie konwojów atlantyckich - Ostateczne w walce z U-bootami - Ochrona powietrzna naszych konwojów - Punkt kulminacyjny: kwiecień 1943 - Upragnione wytchnienie - Nowe typy broni - Chrapy - Spojrzenie z perspektywy na wojnę na Pacyfiku - Walki o Nową Gwineę - Wyspy Salomona Guadalcanal- Szlachetny czyn zbrojny - Staramy się pomóc Stanom Zjednoczonym - Koniec ofensywy japońskiej - Klęska Japończyków na Nowej Gwinei - Punkt zwrotny.

zwycięstwo

P

oprzednie tomy doprowadziły nas do momentu, kiedy to najeźdźcy, zarówno w Europie, jak i w Azji, zostali zepchnięci do defensywy. Stalingrad w lutym 1943 roku stanowił punkt zwrotny toczących się w Rosji walk. Do maja wszystkie wojska niemieckie i włoskie znajdujące się na kontynencie afrykańskim zostały wybite lub wzięte do niewoli. Amerykańskie zwycięstwa odniesione rok wcześniej na Morzu Koralowym oraz w bitwie o Midway zahamowały ekspansję japońską na Pacyfiku. Znikło również niebezpieczeństwo inwazji grożące Australii i Nowej Zelandii. Od tej chwili państwa Osi musiały się spodziewać rychłego ataku sił anglo-amerykań­ skich na terytorium Europy, który był już planowany od pewnego czasu. Olbrzymie armie Stanów Zjednoczonych rosły w siłę z każdym upływającym miesiącem. Jednakże zachodni sprzymierzeńcy nie byli w stanie uderzyć na opanowaną przez Hitlera Europę, tym samym kończąc raz na zawsze trwającą wojnę,

2

dopóki nie

WŁOCHY

POKONANE

nastąpiła

inna, niezwykle istotna, zmiana. Angielmorska", pod którym to określeniem kryły się odpowiednio połączone siły morskie i powietrzne obydwu państw, zapanowała w 1943 roku na powierzchni i pod powierzchnią mórz i oceanów. Dopiero w kwietniu i maju udało się pokonać U-booty oraz opanować kluczowe szlaki komunikacyjne na Atlantyku. Bez tego wszystkiego byłoby niemożli­ we przeprowadzenie ogromnych operacji desantowych niezbęd­ nych do wyzwolenia Europy. Rosja musiałaby samotnie stawiać czoło Hitlerowi, podczas gdy reszta Europy znajdowałaby się w dalszym ciągu pod jego rządami. Również na Morzu Śródziemnym U-booty zostały pokonane. Do przeprowadzenia kampanii sycylijskiej i włoskiej zgromadziliśmy odpowiednie siły, które, przerzucone drogą morską, mogły uderzyć w najsłabsze miejsce opanowanej przez Hitlera Europy. Oprócz tego, Morze Śródziemne stanowiło główną arterię komunikacyjną Imperium Brytyjskiego. Zlikwidowanie sił Osi w Afryce Północnej otworzyło naszym konwojom bezpośredni szlak do Egiptu, Indii i Australii, chroniony od Gibraltaru aż do Suezu przez nasze siły powietrzne i morskie porozmieszczane w nowych bazach na całej długości drogi. Długie podróże dookoła Przylądka, tak dużo nas kosztujące pod względem czasu, wysiłku i używanego tonażu, miały wkrótce przejść do historii. Oszczędność średnio 40 dni w przypadku każdego konwoju płynącego na Bliski Wschód wpłynęła na znaczne zwiększenie wydajności naszego transportu morskiego . sko-amerykańska "potęga

.. -..

Samotna walka Brytyjczyków z U-bootami, minami magnetycznymi oraz jednostkami nawodnymi toczona przez pierwsze dwa i pół roku została już opisana w poprzednich tomach. Tak długo wyczekiwane przyłączenie się Ameryki do wojny, spowodowane atakiem japońskim na Pearl Harbor, zdawało się w pierwszej chwili zwiększać niebezpieczeństwa grożące nam na morzach. W 1940 roku nasze straty w statkach handlowych wyniosły 4 miliony BRT, a w 1941 ponad 4 miliony. W roku 1942, po przyłączeniu się Amerykanów do wojny, straty brytyj-

O

5

10

15

20

25

12384

2201

1943

6335 37052

1940

1941

.-IJII'" ~

~

6980 45631

13349

I4 585

7182

1984

1219

1942

....

~ ........

I

/

NOWA BUDOwy'

V

~

/

1943

1944

KONTROLĄ

1945 '

8 miesięcy

STRATY SPOWODOWANE PRZEZ U-BOOTY_

. _--1----------.. ------

STRATY---r jSZYSTKIE PRjYCZYNY ~/ ./

+6405 +22115

+1I 894

+10 959

-1056

-2421

-3188

(~~~~)

Zmiany netto

V.~ ....:;;;?' .. ~ ------

645 8579

~ ........

Łącznie

1945 8 micsięcy_

II 639

5339

1843

1942

1710

815

1169

1941

1944

439

(j~)

(11°)

780

(+~~)

Łącznic

USA

NOWA BUDOWA (BRT)

Imperium BrvtV1skie

1940

4 micsi~cc

1939

Rok

ZYSKI I STRATY FLOTY HANDLOWEJ POZOSTAJĄCEJ POZA NIEPRZYJACIELA (1600 BRT I WIĘCEJ). 1939-45

4 mies. 1939

ŁĄCZNE

=< ~

t-c

-

~ ~ ~

-

O

Z