ANKARA UN İ VERS İ TES İ
İ L 'AII İ YAT FAKÜLTESI YAYINLARI 134
HADIS TAR İ H İ
Prof. Dr. Talât KOÇYİĞİT
ANKARA-1977...
102 downloads
1377 Views
35MB Size
Report
This content was uploaded by our users and we assume good faith they have the permission to share this book. If you own the copyright to this book and it is wrongfully on our website, we offer a simple DMCA procedure to remove your content from our site. Start by pressing the button below!
Report copyright / DMCA form
ANKARA UN İ VERS İ TES İ
İ L 'AII İ YAT FAKÜLTESI YAYINLARI 134
HADIS TAR İ H İ
Prof. Dr. Talât KOÇYİĞİT
ANKARA-1977
ANKARA ÜN İ VERS İ TES İ
İ LÂH İ YAT
FAKÜLTESI YAYINLARI 134
P
4.-►- 1
ı p,
ıJ
HADIS TARIHI
Prof. Dr. Talit KOÇY İĞİT
AN KARA-1 977
ANKARA UN İ VERS İ TES İ BASIMEV İ . ANKARA - 1977
ÖNSÖZ
(11mu u ş itli'l-lıadisin, yahut 'Dm ıı mu ştalabı'l-badisin, yahutta kısaca a ibnu'lHariş , hem kendisinin ve hem de karısının bir kadın tarafından emzirildiklerini ve süt kardeşi olduklarını öğrenince devesine binip Mekke'den Medineye gelmi ş ve durumla ilgili hükmü Hazreti Peygamberden ö ğrendikten sonra da karısından ayrılmıştı'''. Hazreti Peygamberi dinlemek ve dinin hükümlerini ö ğrenmek yalnız erkeklere hâs bir i ş değildi. Kadınlar da onun va(z ve irş adlarından istifade ediyorlar, lüzum hissettikleri zamanlarda mü şkillerinin hani için ona ba şvuruyorlardı. Nitekim bir defas ında toplu olarak ona müracaat etmi şler ve erkeklerin kendilerine galip gelip daima onu me şgul ettiklerinden şikayetle, bir gününü de kadınlara armas ını istemişlerdi. Hazreti Peygamber onlara söz vermiş , tesbit edilen günlerde de va'z ve nasihatlarda bulunmu ştur". Islam, ilim elde etmek ve dinden bir şeyi öğrenmek bahis konusu oldu ğu zaman hayâ'a yer vermemi ştir. Bunu bilen müslüman kad ınlar, her hangi bir müşkille karşılaştıkları zaman, Hazreti Peygambere ba şvurmuşlar ve hiç çekinmeden müşkillerini ona arz etmi şlerdir. Filvaki, Ummu Suleym, bir gün "yâ Rasala'llah, Allah hakkı açıklamaktan hay etmez. Acaba bir kad ın ihtilam olursa gusletmesi gerekir mi?" diye sormu ş , Hazreti Peygamber de onun bu sualine şu cevabı vermiştir: "Suyu gördü ğün zaman (evet)"". Kadınların Hazreti Peygambere yönelttikleri bu çe şit sualler pek çok olacakt ır ki, el-Bulsı arrnin talik etti ği bir haberden anla şıldığına göre Hazreti cki şe, Ensar kadınların medhetmi ş ve "ne güzel, onlar ın dini meselelerde derinle şmelerine hayâ engel olmuyor" demi ştir". 43 El-Butu-iri' Şabitt, I. 30-31. Hazreti Peygamberin hayat ında başlayan bu türlü yolculuklar, onun vefat ından sonra da devam edecek ve hadis ö ğrenmek veya yazmak için, hadisçiler, şehirler ve ülkeler dola şacaklardır. Mesela el-Buhar' (I. 27) tarafmdan nakledilen bir haberden ağrendiğimize göre Cabir İbn `Abdillah, 'Abdullah İbn Uneys'in elinde bulunan bir tek hadisi bizzat onun a ğzından duyabilmek kin bir ayh ıc bir yolu katetmek zorunda kalnb ştır. İbn u'l islıiın, I. 245. -
365 Tabert, Ttırk, III. 179. 366 Ayni eser, III. 195.
84
I. 240.
atılmış oldu. 22 nci senede Azerbeycan 367, 23 de Kirmân, Sicistân368 ve (Aska1âri369 müslümanlar ın eline geçti. Şarkta Çin'e do ğru ilerlemeler devam ederken Hiscretin 27 nei senesinde Afrika `Abdullah İbn Satd İbn Ebi Serli'in eliyle fethedildi 370. Stratejik ınevkii daha o zamanlar anla şılan Kıbrıs, bir görüş e göre aynı sene içinde, di ğer bazı görüşlere göre 28 de veya 33 de 3" müslümanların bir ikmal merkezi haline geldi. 48 senesinde Halife Mdâviye, karadan ve denizden Kustantiniyye ( İstanbul) nin fethini sa ğlamak için Sufyân İbn (Avf kumandasında büyük bir ordu techiz etti. Kumandanla birlikte, (Abdullah İbn (Alibâs, 'Abdullah İbn `Oıner, 'Abdullah İbnu'z-Zubeyr ve Ebâ Eyyfib el-En şâri gibi sahabenin baz ı ileri gelenleri de bu sefere Jcat ılmışlardı . Ordu, İstanbul önlerine kadar geldi; müslümanlarla rumlar aras ında şiddetli çarp ışmalar oldu. Ancak şehir surlarının mukavim ve stratejik mevkiinin emin olmas ı dolayısıyle şehre girmek mümkin olmadı. Muhasara esnas ında me şhur sahabi Ebii Eyyilb el-Enşâri şehid düştü; şehir dışında surlara yakın bir yerde defenedildi. Müslümanlar asker ve gemi olarak büyük kay ıplar verdikleri için Şam'a geri dönmek zorunda kald ılar 372 . Tarihleriyle birlikte zikretti ğimiz bu fetih hareketleri, Hazreti Peygamberin parmakla say ılabilecek kadar az ashabiyle Mekke'den Medine'ye hicret edip orada ilk Şehir Devletini kurduktan sonra geçen 50 sene gibi k ısa bir zaman içerisinde islânı 'm kazandığı zaferlerin tarihe geçmi ş belgeleridir. Fetihler bundan sonra da devam etmi ş , Mâverâunnehr ve tlirizm'in fethi 93 senesine kadar tamamlanm ış , 96 senesinde ise Çin hududuna gelinmi ştir. Garpta ise, 92 senesi Şaban ayından itibaren Târ ık kunı.andasırıdaki müslümanlar, Afrika sâhillerinden dört gemi ile İspanya fethi için harekete geçmiş bulunuyorlardı373. Hicretin birinci asr ı boyunca, Avrupa'n ın bat ıdaki en uzak noktas ından doğudaki Çin hududuna kadar bir ş erit halinde uzanan topraklar ın büyük İslam Imparatorlu ğu hudutları içerisine girmesinde dikkati çeken en mühim husus, bu fetih hareketlerinden büyük bir k ısmının bilhassa genç sahabilerin çoğunlukla hayatta bulunduklar ı bir devirde gerçekle ş miş olmasıdır. Bu, tabii olarak, fetih için merkezden do ğuya, batıya ve kuzeye çıkartılan sefer 367 Aynı eser, III. 235. 368 Aynı eser, III. 255-256. 369 Aynı eser, III. 304. 370 Aynı eser, III. 312. 371 Aynı eser, III. 315. 372 Hasan İ . Hasan, T(trihu'l İslıjm, I. 302 373 Ayın eser, I. 337. -
85
heyetlerinin başında veya içinde, gerek kumandan olarak ve gerekse er olarak büyük sayıda sahabi guruplar ının da yer almış oldukları neticesini doğurur; zira bilgi, dikkat ve tecrübe isteyen harp hareketlerinde, Hazreti Peygamberle birlikte bir çok gazvelere i ştirak etmi ş ve onun strateji bilgisinden yararlanıp tecrübe edinmiş sahabilerden istifade etmemek elbette düşünülemezdi. Nitekim `Ulümu'l badIşinde hadis ravilerinin "buldön" ve "evtö'n"ına bir fasıl ayıran el-Höldm Ebn `Abdillah, Hazreti Peygamberin vefatından sonra bir çok sahabilerinin Medine'den ayr ıldıklarım ve muhtelif ülkelere yerle ştiklerini söyler 374. -
El-klökim'in verdiği bilgiye göre, sahabeden İbn Ebi Tâlib, Sacd İbn Ebi Vakkö ş, Saqd İbn Zeyd İbn (Anır İbn Nufeyl, , IV. 2, 152-153; İbnu'n-Nedtm, el-Fihrist, s. 332; eg.-Zehebt, Tezkire, I. 302-304; Mizörı, IV. 347-348; İbn Hacer, Tehzib, XI. 151-155; İbnu'l-chn ıld, şezerirıt, I. 344; Fuat Sezgin, GAS, I. 293.
209
telif edildi ği söylenir797. Keza Ibnu'n-Nedim'in i şaret etti ğine göre, MağCızi, sahibi İbn İshak (Ö. 150)in da bir Kitc-ı bu's-Slre'si vardır7". b. Sunen kitapları Fıkıh bablarına göre tasnif edilmi ş ahkam hadislerini mhutevi kitaplara Sunen adı verilmi ştir. Bu kitaplarda yer alan hadisler, Hazreti Peygamberin söz, fiil ve takrirlerinden ibaret olan ve merfö say ılan haberlerdir. Bu bakımdan sunenlerde mevkfıf ve makta olan, yani sahabe ve tabi'anun kendilerine ait bulunan söz veya fiillerine rastlanmaz. Ahkam hadisleri, umumiyetle, insanların Allah'a kar şı olan kulluk görevleriyle, kendi aralar ında biribirlerine kar şı olan insanlık görevlerini ve biribirleriyle münasebetlerini düzenleyen hükümleri muhtevi nasslard ır. Bu bakımdan, bir sunen kitab ında yer alan hadisleri, ibadat, muâmelat ve ukabâta ait olmalar ı itibariyle üç gurupta toplamak mümkindir. Buna göre, bir sunenin muhtevas ı incelenecek olursa, umumiyetle, ş u konulardaki hadislerin tasnife tabi tutulduklar ı görülür: Taharet, ş alat, zekat, hacc, ş avm, nikah, talak, cihad, va şiyyet, feraiz, harac, cenaze, yemin ve nezir, buyfic, akziye, e şribe, at'ıme, tıb, libas, fiten, melahım, hudrıd, diyat sunne, edeb. Bu konular ın her biri "kitab" ba şlığı altında zikredilir (Kitabu't-tahare, Kitabu' ş-ş alat, Kitabu'z-zekat gibi) ve her kitab, konusunun geni şliğine göre muhtelif sayıda "bab"lara ayr ılır. İkinci asrın başlarında tedvin ve tasnif faaliyetinin ba şlamas ı ile ortaya çıkan ilk hadis eserleri "Sunen" denilen bu çe şit koleksiyonlar olmu ştur. Bu as ırda Sunen tasnif eden hadisçiler şunlardır: MEKHÜL İbn Ebi Muslim ES-Sk- M1 (Ö. 112) 799, Ebu'l-Velid (Ebü Iialid) (Abdu'l-Melik İbn `Abdi'l-(Aziz İ BN CUREYC (Ö. 150) 2°°, SAcID İBN EBI 'ARÜBE Mihran el-(Adevi el-Ba şri (Ö. 156)" 1 , Ebu'l-Haris Muhammed 797 Bkz. el-Ketfant, el-Mustatrafa, s. 79. 798 Bkz. el- Fihrist, s. 142. 799 Bkz. İbn Sactl, Tabakta, VII. 2, 160-161; el-BubAri, Tarih, IV. 2, 21; İbnu'n-Nedim, el- Fihrist, s. 332; Elyü Nu'aym, klaye, V. 177; 193; ez-Zehebi, Tezkire, I. 107-108; Mizcin, IV. 177-178; İbn Hacer, Tehzib, X. 289-293; Fuat Sezgin, GAS, I. 404. 800 Bkz. İbn SaM, Tabakta, V. 361-362; el-Buhri, Ttiritt, III. 1, 422-423; İbn Ebi klitim, KitCıbu'/-cerlı, II. 2, 356-358; İbnu'n-Nedim, el- Fihrist, s. 330; el-Hatib el-Ba ğclacH, Tarih u Bağdttd, X. 400-407; İbn Hallikân, Vafeyett, II. 338; ez-Zehebi, Tezkire, I. 169-171; Mktın, II. 659; İbn Hacer, Tehzib, VI. 402-406. Fuat Sezgin, GAS, I. 91. 801 Bkz. İbn. Sa`cl, Tabakta, VII. 2, 33; el-Butıhrt, Tarih, II. 1, 462; İbnu'n-Nedim, elFihrist, s. 331; ez-Zehebi, Tezkire, I. 177-178; MIilın, II. 151-153; İbn Hacer, Tehzib, IV. 63-66; Fuat Sezgin, GAS, I. 91.
210
İbn 'Abdirralıman İbni'l-Muğire İ BN EBI Zİ'B el-Kura şi (Ö. 159) 802, İ BRA.HIM İ BN TAHMA.N İbn Şdbe el-Horasanl (Ö. 163) 803, Eba Seleme HAMM/ID İ BN SELEME İbn Dinar (Ö. 167) 8°4, cABDULLAH İBNU'L-MUB "AREK İbn Yazılı et-Temimi (Ö. 181) 805, Ebn Said Yalıya İbn Zekeriyya İBN EBI Z ı1' İDE el-Vadici el-Kafi (Ö. 183) 806, Ebıl Mucaviye HU ŞEYM İ BN BE Ş IR ibn. Kasım el-Sulemi (O. 183) 807, Ebu'l'Abbas El-VELID İ BN MUSLIM el-Umevi ed-D ıma şki (Ö. 195) 808, Ebıl cAbdirralıman MUHAMMED İ BN FUZAYL İbn Gazvan ez-Zabbi (Ö. 195)8°9. c
.
İkinci asırda tasnif edilen baz ı hadis kitaplarına da Crımic adı verilmiş tir. Câmicler de Sunenler gibi ibâdât, muâmelât ve ukabâta ait bâblara göre tasnif edilmi ş hadisleri ihtiva ederler; ancak Camilerin ihtiva ettikleri hadisler, sadece bu konularla ilgili hadislerden ibaret de ğildir. Bunlara ilaveten, Camigerde, çok daha de ğişik konulardaki hadislere de yer verilmi ştir. Mesela Cami`lerde bulunan Kur'âmn faziletleri, tefsiri, yarat ılışın başlangıcı, geçmiş peygamberler, menak ıb, Hazreti Peygamberin sireti ve ma ğazisi, halifeleri ve ashabının faziletleri, iman, tevhid ve bunun gibi di ğer bazı konulara ait ha802 Bkz. İbn Kuteybe, el-Macttrif, s. 213; İbn Ebi ILatim, Kitatu'l-cerh, III. 2, 313-314; el-Mesci-1dt, Muriteu' z- zeheb, III. 333; Ilınu'n-Nedim, el-Fihrist, s. 329; İbn Ilalliktın, Vafeyilt, III. 323; ez-Zehebt, Tezkire, I. 191-193; Mizitrt, III. 620; İbn Hacer, Tehzib, IX. 303-307. 803 Bkz. el-BubW, Tarih, I. 1, 294; İbn EM Wtim, Kitau'l-Cerb, I. 1, 107-108; Ibnu'nNedim, el-Fihrist, s. 338; el-Hatib Tet-rffitt Ba ğdeid, VI. 105-111; ez-Zehebl, Tezkire, I. 213; MizCın, I. 38; İbn Hacer, TehzUt, I. 129-131; Fuat Sezgin, GAS, L 92-93. 804 Bkz. el-Bubürt, Tarih, II. 1, 21-22; İbn Kuteybe, s. 220; tim EM KitFtbıt'l-cerh, I. 2, 140-142; Ibnu'n-Nedim, el-Fihrist, s. 331; ez-Zehebt, Tezkire, I. 202-203; Miliin, I. 590-595; Ebü Nucaym, Ijılye, VI. 249-257; İbn Hacer, Tehzib, III. 11-16; el-Kett'ant, el-Mustatrafa, s. 31. 805 Bkz. el-BulArt, Titrib, III. 1, 212; İbn Ruteybe, s. 223; İbn Ebi Talsdimetu'l-cerb, s. 262-281: EM' Nucaym, İiı/ye, VIII. 162-190; el-Hatib el-Ba ğdk11, Tdribu Bağdr-t ıl, X. 152-169; İbn HallikSu, Vafeyüt, II. 237-239; ez-Zehebt, Tezkire, I. 274-282; el-Mescin% Muri-teu'z-zeheb, III. 350; ibnu'b, L 1, 54; e1-1j41b, Tiirku Bağdad, IV. 186-187; ez-Zehebt, Tezkire, I. 637; Ibnu'l-Inı"d, Şexerta, II. 192.
265
Aynı konuya tahsis edilmiş Ebü Muhammed 'Abdullah İbn Muslim İBN KUTEYBE ed-DineverI (Ö. 276)""nin Te'vilu Muljtelifi'l-ljadi ş, halen bu konuda telif edilmiş en mühim kitap olarak bilinir. Hadis ilminin konularından bir diğeri, garibu'l-bLidlş'tir. Bu konuda ilk kitap tasnif edenler, En-Nazr İbn şumey1 (Ö. 203, 204) 1°12ve Ebü 'Ubeyde Mu'ammer İimul-Muşennü (Ü. 210)" 3 dir. Bu bakımdan garibu'l-hadig konusunda ilk kitabın Kitübu Garibi'l-ljacliş ve'l-A şür adı altında Ebü `Ubeyd EL-1ASIM İ BN SELLAM el-Ba ğdüdi (Ö. 224) 1°14 tarafından telif edildiği söylenir ismini biraz önce zikretti ğimiz İbn Rnteybe ed-Dineveri, Ebü (Ubeyd'in bu kitabına Zeylu yazm ş ; Ebü İshük İBRAHIM İbn ish4 EL-HARBI el-Ba ğdödi (Ö. 285) 1015 de aynı konuda Kitübu Garibi'l-ljacli,ş 'ini telif etmi ştir. Hadis ilmi içerisinde yer alan bir ba şka konu nösih ve mensüh hadisler konusudur. Bu konuda AHMED İbn Muhammed İBN HANBEL eş - şeybünI (Ö. 241) 1°16nin, Ebü Bekr EL-ESREM (Ö. 261) 1°17in (Kititbu Nüsit,d1-1.1ave'l-Mensült) ve EBe DAVUD Suleymün ibnul-E ş (et-Taberi) 84, 87, 107, 114, 119, 121, 122, 124, 141 Türk (et-Tirmizi) 248 Türihu Bağcltı d (el-fiatib el-Ba ğd5t1I) 34, 53, 68, 93, 94, 196, 209, 210, 211, 212, 213, 232, 233, 234, 235, 236, 237, 238, 243, 247, 257, 260, 261, 262, 263, 264, 265, 266, 267, 268 Ttırlh,u'l-Cehmiyye (el-K5stml) 118, 126 (De Boer) 133 7Wrilju'l-felsefe Trtribu'l-iskim (Hasan İbrahim Hasan) 84, 85,
Tarilju41-1.s/cim (ez-Zehebi) 32, 44, 45, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 58, 61, 63, 66, 68, 90, 97, 180, 181, 200, 201, 202, 205, 209, 235,239, 240 Türr,ku Kazan (İbn Mace) 249, 268 et-TfIrriku'l-keblr (el-Buhfui) 47, 49, 50, 54, 55, 56, 59, 66, 67, 90, 94, 97, 208, 209, 210, 211, 212, 213, 214, 217, 233, 234, 235, 236; 243, 250, 251, 253, 261, 262, 263, 267, 268 (cOmer İbn Şebbe) 268 Tdriku'l-Medine (ez-Zubeyr İbn Bekkar) 268 Tilri.ku Mekke (Ebul-Velid el-Ezraki) 268 Tdriku'r-ricgd (`Abdullah İbn Muhammed elHaşimi) 267 Türl.ku'r-rieCd (Ahmed ibn cAbdi'llah el-ci eli) 267 (el-Bubari) 267 Ttır'iku'r-ricgd (Eba Zurca) 267 (Halife İbn Bayyat) 267 (Hanbel İbn İshak) 267 Türiku'r-riedl (İbn Ebi Haygeme) 267 Taril>dr-ricıi/ (bn Sacd) 267 Türlhu'r-rictil (cOgman İbn Ebi Şeybe) 267 Türiku'r-ricia (Yahya bn Macin) 267 (el-ljuzarD 193 Tedribu'r-rtı vi (es-Suyati) 69, 70, 71, 75, 77, 78, 151, 165, 166, 175, 217, 241, 242 Tefsir (Eba İshak eg-Saclebi) 163 Tefsir (et-Taberi) 66 (es-Suyati ve el-Mahalli) 9, 127 Teh ziku'l-esnur (en-Nevevi) 34, 48, 209 Tehzibu't-teh şfb (İbn Hacer) 32, 35, 36, 47, 48, 49, 50, 51, 53, 54, 55, 61, 63, 66, 67, 90, 91, 93, 94, 96, 9^4, 201, 203, 204, 208, 209, 210, 211, 212, 213, 214, 217, 232, 233, 234, 235, 236, 237, 238, 243, 245,
247, 249, 250, 257, 260, 261, 262, 263, 264, 266, 267, 268 Tel fuhami'l-iiştar 76 Tendru'l-kav ıllik şerhu Muva!şir 1-İmam Millik (es-Suya-tl) 42, 204, 216, 243, Tenzilıu'ş- Şericati'l-merfü`a (İbn cArrak) 156, 157 TeveIhu'n-nazar (el-Caza'iri) 10, 11, 256 Te'vilu muktelifi'l-hadis (İbn luteybe) 27, 83, 193, 223, 266 Teşkiretu'l-kuffCd (ez-ZehebI) 23, 24, 41, 42, 43, 47, 48, 51, 57, 66, 90, 91, 92, 93, 94, 96, 97, 105, 201, 202, 208, 209, 210, 211, 212, 213, 214, 217, 228, 233, 234, 235, 236, 237, 238, 243, 245, 247, 249, 250, 257, 260, 261, 262 263, 264, 265, 266, 267, 268 U `Uliı mu'l-hadis (ibnu'ş-Şalah) 69, 72, 75, 78, 169, 175, 216 `Umdetu'l-krıri (el-`Ayni) 61, 74 (ibnu'l-Esir) 18, 24, 44, 54, 91, 93, 94, 95, 96
Vafeyütu'i-gyan (İbn Hallikan) 90, 92, 93 96, 119, 122, 123, 202, 208, 209, 210, 211, 212, 217, 228, 232, 235, 245, 247, 249, 250, 257, 260, 266, 267, 268
Z Zemmu'l-kel ılm (el-Herevl) 31, 32, 51, 203 (Ahmed Emin) 222 (tim luteybe) 266 Zeylu kitiibi
295