ΛΕΞΙΚΌ
ΨΥΧΟΛΟΓΊΑΣ
ΤΟΠΟΣ
Επιμέλεια έκδοσης: Χ ρ ύ σ α Ξενάκη Ηλεκτρονική επεξεργασία: Ρούλα Φραγκούλη Εξώφυλλο: Κώστ...
963 downloads
3217 Views
24MB Size
Report
This content was uploaded by our users and we assume good faith they have the permission to share this book. If you own the copyright to this book and it is wrongfully on our website, we offer a simple DMCA procedure to remove your content from our site. Start by pressing the button below!
Report copyright / DMCA form
ΛΕΞΙΚΌ
ΨΥΧΟΛΟΓΊΑΣ
ΤΟΠΟΣ
Επιμέλεια έκδοσης: Χ ρ ύ σ α Ξενάκη Ηλεκτρονική επεξεργασία: Ρούλα Φραγκούλη Εξώφυλλο: Κώστας Πιπιλιός
© 2 0 0 8 Εκδόσεις T ô n o s & Α. Χουντουμάδη - Λ. Πατεράκη (Οι εκδόσεις Τόπος είναι εμπορικό σήμα ins Μ Ο Τ Ι Β Ο Α.Ε.)
ISBN 978-960-6760-93-8
Κεντρική διάθεση: Πλαπούια 2 & Καλλιδρομίου, 11473. Αθήνα Τηλ.: 210 8222835-856 Fax: 210 8222684
Βιβλιοπωλείο: Πεσμαζόγλου 5 & Σταδίου, Στοά του Βιβλίου, 10559, Αθήνα Τηλ.: 210 3221580 Fax: 210 3211246
Η πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμία διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών uts. Κατά το Ν. 2387/20 (όπως έχει τροποποιηθεί με το Ν. 2121/93 και ισχύει σήμερα) και κατά τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με το Ν. 100/1975) απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αποθήκευση σε κάποιο σύστημα διάσωσης και γενικά η αναπαραγωγή ίου παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο ή μορφή, ηχνο^κά π περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη.
www.toposbooks.gr
Α. Χ ο υ ν τ ο υ μ ά δ η - Λ. Πατεράκη
ΛΕΞΙΚΌ Ψ Υ Χ Ο Λ Ο Γ Ί Α Σ
«•»"V
eHûoreit Ο Π Ο Ζ
Exis pnxépes pas Γωγώ Πάνου Μαργαρίτα Βήάμη-Χουνωυμάδη
Σ η μ ε ι ώ σ ε ι για τον αναγνώστη
-
Εάν ο όρος αποτελείται από περισσότερες από μία λέξεις, τα λήμματα εμφανίζονται με αλ φαβητική σειρά σύμφωνα με την πρώτη λέξη (π.χ. για το λήμμα σημασιολογική μνήμη ο αναγνώστης πρέπει να ανατρέξει στο «σημασιολογική»).
-
Εάν η έννοια αποδίδεται εξίσου συχνά με δύο όρους, παρουσιάζονται και οι δύο (π.χ. αιτιακή /αιτιώδης σχέση).
-
Εάν η έννοια εμφανίζεται με περισσότερες εναλλακτικές ονομασίες, προτείνεται μία και η άλλη ή οι άλλες αποδόσεις αναφέρονται στο τέλος με εισαγωγικά (π.χ. στο τέλος του λήμματος διωνυμική κατανομή αναγράφεται: Ονομάζεται και «κατανομή του Bernoulli»).
-
Εάν υπάρχουν περισσότερες της μίας καθιερωμένες αποδόσεις ενός όρου, το λήμμα εμφα νίζεται κάτω από τον ένα όρο και ο άλλος παραπέμπεται (π.χ. στον όρο δεσπόζουσα τιμή εμφανίζεται: Βλ. επικραιούσα ιιμή).
-
Εάν ο όρος έχει περισσότερες της μίας επεξηγήσεις, εμφανίζονται όλες κατά σειρά (π.χ. περιθωριακό άτομο (marginal individual /person). [1] Άτομο που αντιμετωπίζει προβλήματα στις προσπάθειές του να ενταχθεί στο κοινωνικό σύνολο. Περιθωριακά θεωρούνται άτομα που ανήκουν σε πολιτισμικές μειονότητες, έχουν μεταναστεύσει πρόσφατα ή έχουν εκπέσει κοινωνικά. [2] Άτομο το οποίο αμφισβητεί ή αρνείται να αποδεχτεί τον κατεστημένο κώδικα κοινωνικής συμπεριφοράς).
-
Εάν οι όροι οι οποίοι συναντώνται μέσα σε ένα λήμμα εμφανίζονται και ως ανεξάρτητα λήμ ματα, σημειώνονται με πλάγια γράμματα (π.χ. περιγραφική στατιστική (descriptive statistics). Στατιστικές διαδικασίες που συνίστανται στην οργάνωση και παράθεση απλού στευτικών και περιληπτικών περιγραφών των αποτελεσμάτων των στατιστικών μετρήσεων σε ένα δείγμα πληθυσμού. Οι διαδικασίες της περιγραφικής στατιστικής προσφέρουν δεί κτες όπως ο αριθμητικός μέσος όρος, η ιυπική απόκβιοη και η εκαιοσιιαία θέση. Αντίδια στέλλεται προς την επαγωγική σιαιισιική). Δεν σημειώνονται όλοι οι όροι με πλάγια στοιχεία, αλλά μόνο οι πιο σημαντικοί για το κάθε λήμμα.
-
Εάν υπάρχουν εννοιολογικά συναφείς όροι που θα συμβάλουν στην πληρέστερη κατανόηση, ο αναγνώστης καλείται να ανατρέξει σε αυτούς (π.χ. στο τέλος του λήμματος δυσχρωματοψία υπάρχουν οι παραπομπές: Βλ. επίσης πρωιανωπία, δευιερανωηία και ιριιανωηία).
-
Εάν υπάρχουν ξενόγλωσσοι όροι που στα ελληνικά μεταφράζονται με την ίδια λέξη, τότε δίπλα στους ελληνικούς όρους σημειώνονται τα σύμβολα [α], [β] κλπ.: αίσθηση [α] (perception), αίσθηση [β] (sensation), αίσθηση [γ] (sense).
-
Η γραφή των ξενόγλωσσων όρων βασίζεται στη βρετανική ορθογραφία και ακολουθεί τον αντίστοιχο συλλαβισμό.
Εισαγωγικό σημείωμα
Το λεξικό αυτό ξεκίνησε το 1985 ως προσωπική προσπάθεια αναζήτησης ελληνικών όρων προκειμένου να αποδοθούν οι αντίστοιχοι αγγλικοί, αφού μεγάλο μέρος της βιβλιογραφίας στην ψυχολογία ήταν στην αγγλική γλώσσα. Γρήγορα συνειδητοποιήσαμε ότι το πρόβλημα δεν ήταν προσωπικό αλλά κοινό με πολλούς συναδέλφους. Μετά τις δύο εκδόσεις του Σύντομου Ερμηνευτικού Λεξικού Ψυχο/ΙογικώνΌρων (1989,1997), οι αλλαγές στον χώρο της επιστήμης της ψυχολογίας, ο πολλαπλασιασμός συγγραμμάτων, βιβλίων και επιστημονικών ne ριοδικών, καθώς και η αύξηση του ενδιαφέροντος των νέων για σπουδές στην ψυχολογία δια μόρφωσαν την ανάγκη για ένα εγχειρίδιο το οποίο να καλύπτει τις νέες θεωρίες και έννοιες στον χώρο και να επεξηγεί εκτενέστερα τους ψυχολογικούς όρους. Παράλληλα, η ανομοιογένεια στην απόδοση των όρων στα ελληνικά, που παρατηρήθηκε σε διαφορετικά συγγράμματα, λειτούργησε για μας ως πρόσθετο κίνητρο, το οποίο μας ώθησε να συγκεντρώσουμε τους όρους από τις υπάρχουσες εκδόσεις και να τους αντιπαραβάλουμε για να καταλήξουμε στους πλέον δόκιμους ή σε αυτούς που κατά τη γνώμη μας απέδιδαν πιστότερα τις έννοιες. Στην προσπάθεια συγγραφής του παρόντος ανατρέξαμε σε εγκυκλοπαίδειες και λεξικά ψυχολογίας και στη συνεχώς αυξανόμενη ελληνική βιβλιογραφία στην ψυχολογία, ενώ πα ράλληλα συμβουλευτήκαμε ειδικούς επιστήμονες από συναφείς τομείς. Το Λεξικό αποτελείται από τρία μέρη. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει τους ελληνικούς όρους, την απόδοσή τους στα αγγλικά και μια σύντομη ερμηνεία τους. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται πολύ σύντομα βιογραφικά στοιχεία σημαντικών ψυχολόγων που αναφέρονται στο πρώτο μέρος. Στο τρίτο μέρος παρατίθεται ένα εκτενές αγγλοελληνικό λεξιλόγιο όρων. Το λεξικό απευθύνεται σε ψυχολόγους, ψυχιάτρους, ψυχοθεραπευτές, συμβούλους ψυχικής υγείας, επιστήμονες συναφών κλάδων, καθώς και φοιτητές και σπουδαστές της ψυχολογίας και των κοινωνικών επιστημών γενικότερα. Για την ολοκλήρωση του έργου αισθανόμαστε την υποχρέωση να αναγνωρίσουμε όλους όσοι με προθυμία μάς στήριξαν. Για τις εποικοδομητικές παρατηρήσεις και προτάσεις τους με στόχο τη λεπτομερέστερη ανάπτυξη όρων στους τομείς της ειδικότητας τους ευχαρι στούμε ολόθερμα και με αλφαβητική σειρά: την καθηγήτρια γλωσσολογίας του Πανεπιστη μίου Αθηνών Ελένη Αντωνοπούλου· τις καθηγήτριες φιλοσοφίας του Αμερικανικού Κολ λεγίου Ελλάδος/Deree College Φαίη Ζήκα και Ιωάννα Πατσιώτη· την καθηγήτρια ψυχολογίας του Αμερικανικού Κολλεγίου ΕλλάδοςΣίση Καρακίτσου· τον καθηγητή κτηνιατρικής του Πανεπιστημίου θεσσαλονίκης Αζαρία Καραμανλίδη· τη σύμβουλο επαγγελματικού προσανατολισμού Μαρία Κουτσαύτη- τον ψυχίατρο-ψυχαναλυτή Νίκο Λαμνίδη- την επίκουρη καθηγήτρια βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών Αντα Μητσάκου- την καθηγήτρια ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Φρόσω Μόττη-Στεφανίδη· τον καθηγητή στατιστικής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος Σωτήρη Παναγόπουλο- τον δικηγόρο Κωνσταντίνο Σαράντη- και τον καθηγητή βιοχημείας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστη μίου Πατρών Διονύση Συνετό. Πρέπει να τονίσουμε ότι διατηρούμε στο ακέραιο την τελική ευθύνη για το κείμενο. 9
Αναφορικά με τον χώρο εργασίας μας, ευχαριστούμε τους συναδέλφους καθηγητές κοι νωνιολογίας Σπύρο Γάγγα, Γρηγόρη Κάτσα καθώς και την Γεωργία Λαγουμιτζή, για την ευ γενική τους ανταπόκριση στον συνεχή βομβαρδισμό μας με ερωτήματα. Ευχαριστούμε επί σης την Ελισσάβετ Ταπίνη για την πολύτιμη βοήθεια της στα αρχικά στάδια της συγγραφής, όταν με ευσυνειδησία συνέβαλε στη συγκέντρωση της ελληνικής ορολογίας από διάφορες πηγές. Ευχαριστούμε τη διοίκηση για την εκπαιδευτική άδεια και τη γενικότερη στήριξη που μας παρείχε, καθώς και το προσωπικό της βιβλιοθήκης του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος για την πάντα πρόθυμη εξυπηρέτηση και την ανοχή τους όταν δανειζόμασταν βι βλία για αρκετές ημέρες. Τέλος, ευχαριστούμε τον Παύλο Παπαχριστοφίλου για τη γενναιόδωρη διάθεση της ελληνικής βιβλιογραφίας και τη Χρύσα Ξενάκη που εύστοχα εντόπιζε τις αδυναμίες μας και έκανε καίριες επισημάνσεις, καθώς και διακριτικές και εποικοδομητικές επεμβάσεις στο κείμενο. Όταν ένα βιβλίο «κλείνει» και φεύγει από τα χέρια των συγγραφέων του, εκτός από τη χαρά του τέλους, ακούγεται και ένας αναστεναγμός ανακούφισης τόσο από τους ίδιους τους συγγραφείς όσο και από τις οικογένειές τους. - Για τα παιδιά μου, Φίβιιτπο και Maiifbna, αυτό το βεξικό θα τους μείνει... «αξέχαστο», γιατί έββεπαν τη μητέρα τους αφοσιωμένη και αφιερωμένη στον δικό της «κόσμο», τον κόσμο της συγγραφής αυτού του Αερικού για μεγάβα χρονικά διαστήματα. Τα ευχαριστώ ποβύ που συμμερίστηκαν το πάθος μου γι' αυτό το έργο, τα ευχαριστώ που με υπομονή με περίμεναν να το τεβειώσω. (Λ. Π.) -
Υπήρχαν περίοδοι που ο Anders, η Μαργαρίτα και η Ειρήνη με έββεπαν ποβύ βιγότερο από τη Λένα, όπως υπήρχαν επίσης περίοδοι που απορούσαν πώς είναι δυνατόν, παρά τις αιέβειωτες ώρες που αφιερώναμε, το έργο δεν οβοκβηρωνόταν. Ωστόσο η στήριξη. κ>υς ήταν δεδομένη και η συμπαράσταση τους ουσιαστική, και γι'αυτό τους ευχαριστώ τώρα που η πίστη τους, όττ επιτέβους κάποτε θα τέβειοχνε, επιβεβαιώθηκε. (ΑΧ.)
10
αβασία (abasia). Έλλειψη ικανότητας του ατόμου να περπατήσει λόγω βλάβης σιον συντονισμό των κινήσεών του. Βλ. επίσης ασιαοία-αβασία. αβουήία (ablolulia). Έλλειψη ικανότητας του ατόμου να λάβει αποφάσεις π να τις πραγματοποιήσει.
αγοραφοβία (agoraphobia). Συχνή μορφή φοβίας που χαρακτηρίζεται από τον παθολογικό φόβο του ατόμου για δημόσιους χώρους, από τους οποί ους είναι δύσκολο να διαφύγει σε περίπτωση ανάγκης. Η φοβία αυτή εμφανίζεται κυρίως όταν το άτομο βρίσκεται μόνο του έξω από το σπίτι, εί αγάπη (love). Σύνθετο συναίσθημα που χαρακτηναι μέσα σε πλήθος, περιμένει σε ουρά, στέκεται ρίζεται από έντονη συμπάθεια, εγγύτητα, στορπάνω σε γέφυρα, ταξιδεύει με λεωφορείο, τρένο γή και αισθήματα τρυφερότητας και αφοσίωσης ή αυτοκίνητο κ-λπ. Η αγοραφοβία μπορεί να ωθή για το αντικείμενο της αγάπης. Χαρακτηρίζεται οει το άτομο στην αποφυγή ή στον περιορισμό των επίσης από την ικανότητα του ατόμου να εμπιμετακινήσεών του και σε ακραίες περιπτώσεις σε στεύεται ένα άλλο και να μοιράζεται τις εμπειρίες άρνηση εξόδου του από το σπίτι. Διακρίνονται του μαζί του με τρόπο που να ευνοούνται και οι δύο τύποι με βάση την ταυτόχρονη ή μη εμφάδύο.Έχει ποικίλες μορφές, όπως η αγάπη μετα νιση προσβοβής πανικού. ξύ αδελφών, η αγάπη μεταξύ γονέων και παιδιών, αγραμματιομός (agrammatism). Στην παραγωγή η αγάπη μεταξύ φίλων και συντρόφων, λόγου, η έλλειψη γραμματικής δομής και η πααγελαία τάση (gregariousness). Η τάση ορισμένων ράλειψη λέξεων και καταλήξεων. Αποτελεί ένα βιολογικών ειδών να ζουν σε ομάδες. Αυτή η τά από τα χαρακτηριστικά συμπτώματα της αφασίας ση στον άνθρωπο δεν είναι έμφυτη, αλλά ανατύπου Broca. πτύσσεται βαθμιαία μέσα από την αίσθηση αδυ αγραφι'α (agraphia). Μερική ή ολική απώλεια της ναμίας και εξάρτησης του παιδιού. Η κοινωνιικανότητας γραφής, που οφείλεται σε εγκεφαλικότητα παρέχει στο παιδί ασφάλεια, συντροφική παθολογία. κότητα, αποδοχή και αίσθηση του ανήκειν. αγνωσία (agnosia).Έλλειψη ικανότητας του ατό- ογραφία αριθμών (agraphia for numbers). Μορφή μου να ερμηνεύει αισθητήριες εντυπώσεις και να αγραφίας στην οποία το άτομο αδυνατεί να γρά αναγνωρίζει αντικείμενα. Οφείλεται συνήθως σε ψει αριθμούς. εγκεφαλική βλάβη, αλλά μπορεί να είναι και αποάγραφος χάρτης (tabula rasa). Λατινικός όρος του τέλεσμα διαταραχής μετατροπής. John Locke που περιγράφει την αρχική κατά αγνωσία αφομοιωμένης αντίληψης (apperceptive στάση του νου του ατόμου, πριν δηλαδή αποτυ agnosia). Μορφή οπτικής αγνωσίας κατά την οποία πωθούν σε αυτόν οι διάφορες εμπειρίες του εξωπαρατηρείται διαταραχή στην αναγνώριση γνωτερικού περιβάλλοντος. Αποτελεί βασική αρχή στών αντικειμένων, παρόλο που το άτομο διαθέτου εμπειρισμού. τει φυσιολογική όραση. Βλ. επίσης συνειρμική άγριο αγόρι ιης Aveyron (wild boyofAveyron)."Eva αγνωσία. υποτίθεται πρωτόγονο παιδί, ακοινώνητο και αγοραστές ευκολίας (convenience shoppers). [1] Στην ψυχοβογία του καταναβωτή, τα άτομα τα οποία αγοράζουν τα προϊόντα που χρειάζονται χωρίς να επηρεάζονται από τις διαφημίσεις. [2] Στην ψυχοβογία του καιαναβωτή, τα άτομα που προτιμούν προϊόντα σε απλή και εύχρηστη συσκευασία. 11
αγράμματο, που βρέθηκε στα δάση της Aveyron γύρω στο 1800. Το αγόρι μελετήθηκε από τον Γάλ λο γιατρό Jean Itard, ο οποίος προσπάθησε να το «εκπολιτίσει» και να του διδάξει να μιλά, να κά νει λογικούς συνειρμούς και να συμπεριφέρεται σύμφωνα με τις επικρατούσες κοινωνικές απαι -
«ciypiO" Π0161
flyxos πριν ιην οηοφυΑοκιοη
ναμπ, ικανότητα, επάρκεια και έλεγχο του κόσμου που το περιβάλλει. άγχο5 αποχωρισμού (separation anxiety). [ 1] Γενικότερα, άγχος του ατόμου που συνδέεται με την πιθανότητα απώλειας ενός προσώπου ή αντικειμένου με το οποίο έχει σχέση εξάρτησης. [2] Συμπτώματα συναισθηματικής αναστάτωσης που παρουσιάζουν τα βρέφη (κυρίωςτων 10-18 μηνών) όταν αποχωρίζονται το άτομο που τα φρο ντίζει, στο οποίο είναι προσκολλημένα. [3] Στην ψυχανάλυση, το άγχος που υποτίθεται ότι προκαλείται στο παιδί από έναν πραγματικό ή απει λούμενο χωρισμό του από τη μητέρα. «άγριο» παιδί (feral/wildchild). Παιδί που εικάζε- àyxos/δυσφορία για άγνωστα πρόσωπα (stranger ται ότι ανατράφηκε από ζώα, μακριά από τους anxiety/distress). Φόβος που εκδηλώνει το βρέφος ανθρώπους. Βλ. επίσης άγριο αγόρι ιης Aveyron. των 8-12 μηνών όταν στον ίδιο χώρο είναι πααγχολυτικά φάρμακα (anxiolytics/antianxiety drugs). ρόν ένα άγνωστο άτομο. άγχο$ εκμηδενισμού (annihilation anxiety).T2viovo Φαρμακευτικές ουσίες, όπως η μεπροβαμάτη και άγχος που συνδέεται με τον φόβο απώλειας του οιβενζοδιαζεπίνες, που χρησιμοποιούνται σε καεαυτού και της ταυτότητας. ταστάσεις αυξημένης ψυχολογικής πίεσης και άγχο$ εξετάσεων (test anxiety). Μορφή άγχους που για την καταπολέμηση του επεισοδιακού έντοσυνδέεται με τον φόβο αδυναμίας απόδοσης ή τον νου άγχους. Είναι γνωστά και ως «ελάσσονα ηρε φόβο αποτυχίας σε μια εξέταση. Ο υπερβολικός μαστικά». βαθμός άγχους μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τη άγχθ5 (anxiety). Κατάσταση αγωνίας, ανησυχίας χαμηλή επίδοση σε μια δοκιμασία. και αβεβαιότητας που συνοδεύεται από αίσθηάγχο$ επίδοσης (performance anxiety). Άγχος που ση επικείμενου κινδύνου. Σχετίζεται με τον φόσυνδέεται με τον φόβο του ατόμου ότι θα αποτύ βο, αλλά το αντικείμενο του άγχους είναι λιγόχει στην εκτέλεση ενός έργου ή ότι θα επιτύχει τερο συγκεκριμένο από εκείνο του φόβου. Σύμ στην εκτέλεση, φτάνοντας όμως σε ένα επίπεδο φωνα με τον Sigmund Freud, απαρτίζεται από που θα δημιουργήσει προσδοκίες για ακόμη υψηοδυνηρά συναισθήματα τα οποία βιώνονται σε λότερα επίπεδα τελειότητας. Το άγχος εξετάσεπερίπτωση που το Εγώ απειλείται από άγνωστες ων και ο φόβος ομιλίας ή παρουσίασης ενώπιον δυνάμεις. Στο πλαίσιο των θεωριών εξαρτημέκοινού είναι συνηθισμένα παραδείγματα άγχους νης μάθησης, αναφέρεται σε μια δευτερεύουσα επίδοσης, που εστιάζεται στην πιθανή αρνητική ή εξαρτημένη ορμή που υποκινεί τις αντιδράσεις κριτική των άλλων, στην αμηχανία ή στην τααποφυγής, οι οποίες ενισχύονται με την επακόλουθη μείωση άγχους. Στις υπαρξιστικές θεωπείνωση, γι' αυτό και μπορεί να θεωρηθεί μια ρίες αναφέρεται στο συγκινησιακό επακόλουθο μορφή κοινωνικής φοβίας. Αυτός ο φόβος αποτης άμεσης επίγνωσης της έλλειψης νοήματος, τυχίας θεωρείται ότι ευθύνεται ορισμένες φορές των ατελειών και της χαοτικής φύσης του κόγια την εμφάνιση διαταραχών σεξουαβικής διέσμου στον οποίο ζούμε. γερσης. τήσεις.Έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι το αγόρι ήταν στην πραγματικότητα ένα μη φυσιολογικό παιδί που εγκαταλείφθηκε στο δάσος από τους γονείς του, και όταν ο Itard συνειδητοποίησε ότι το παιδί δεν προόδευε αρκετά, εγκατέλειψε τις προσπάθειές του. Αυτές οι προσπάθειές του όμως να διδάξει το παιδί ενέπνευσαν τον μαθητή του, Edouard Seguin, να αναπτύξει μεθόδους εκπαί δευσης για άτομα με νοητική υστέρηση. Επιπλέ ον, η όλη απόπειρα έθεσε θεμελιώδη ερωτήματα για την ανθρώπινη φύση, όπως σε ποιο βαθμό εί μαστέ προϊόν της ανατροφής και των εμπειριών μας ή των έμφυτων χαρακτηριστικών μας.
àyxos/απειλή ευνουχισμού (castration anxiety/ άγχος θανάτου (death anxiety). Καταθλιπτική καthreat). Στην ψυχαναλυτική θεωρία, έντονο άγτάσταση που χαρακτηρίζεται από ένταση και χος που έχει ως πρότυπο το άγχος του αγοριού ανησυχία για τον θάνατο. ότι ο πατέρας του, σύμφωνα με τη φαντασίωση άγχο$ ομιλίας στο κοινό (public-speaking anxiety). του, θα το ευνουχίσει επειδή επιθυμεί τη μητέΈνταση, ανησυχία και φόβος που αισθάνεται το ρα του. Η απειλή του ευνουχισμού είναι περισάτομο όταν πρέπει να μιλήσει μπροστά σε κοινό. σότερο προϊόν της ασυνείδητης φαντασίας του άγχο$ πριν την αποφυλάκιση (prerelease anxiety μικρού παιδιού, έχει πανανθρώπινο χαρακτήρα state). Μορφή άγχους που βιώνουν οι τρόφιμοι και μπορεί να αφορά όχι μόνον το πέος αλλά και σωφρονιστικών καταστημάτων, οι οποίοι φοοτιδήποτε συμβολίζει, στον νου του παιδιού, δύ 12
oyxos OE oxéon με inv κοιάοιοση
àônrïn απόκριση
βούνται την απελευθέρωση τους και αγωνιούν για ιο γεγονός ότι θα πρέπει να αντιμετωπίσουν και πάλι τους άλλους ανθρώπους σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον. άγχο; σε σχέση με την κατάσταση (state anxiety). Παροδική συγκινησιακή κατάσταση που περιλαμβάνει υποκειμενικά αισθήματα έντασης, ανη συχίας και διέγερσης του αυτόνομου νευρικού συστήματος και προέρχεται από στρεσογόνες κα ταστάσεις. Αντιδιαστέλλεται προς το άγχος ως γνώρισμα ηροοωτπκόιηιας. άγχος του Εγώ (Ego anxiety). Το άγχος που εμφανίζεται στην περιοχή του Εγώ. Οφείλεται στις απειλές που υφίσταται το Εγώ καθώς συγκρού εται με τις απαιτήσεις του Εκείνο και του Υπερεγώ. θεωρείται ότι οι μηχανισμοί άμυνας ανα πτύσσονται ως στρατηγικές για την αντιμετώπι ση αυτού του άγχους. άγχος ως γνώρισμα προσωπικότητας (trait anxiety). Προδιάθεση του ατόμου να εμφανίζει άγχος σε καταστάσεις που θεωρεί απειλητικές, όπως αυ τές που εμπεριέχουν κοινωνική αξιολόγηση, σωματικό κίνδυνο ή ασάφεια. Αντιδιαστέλλεται προς το άγχος σε σχέση με την καιάσιαοη.
αγωγή ύπνου (sleep treatment). Η χρήση παρατεταμένου ύπνου που συστήνεται συνήθως ως άγω γή σε περιπτώσεις οξυμένης κατάθλιψης, μανία κής διέγερσης και οξείας αγχωτικής αντίδρασης. Ο Jacob Klaesi ονομάζει την τεχνική «παρατεταμένη νάρκωση», επειδή η χορήγηση βαρβιτουρικών και άλλων ουσιών κάνει τα άτομα με τις παραπάνω διαταραχές να παραμένουν σε κατάσταση ύπνου για οκτώ με δέκα ημέρες, αγωγιμότητα των οστών (bone conduction). Η με ταβίβαση των ηχητικών κυμάτων στους ακου στικούς υποδοχείς μέσω των κρανιακών οστών, αγώνας για επιβίωση (struggle for survival). Σύμφωνα με τον Charles Darwin, ο ορισμός του βίο λογικού ανταγωνισμού, με έμφαση στο γεγονός ότι η εξασφάλιση τροφής και συντρόφου και η αποφυγή κλιματικών κινδύνων και εχθρών οδη γούν σε ανταγωνισμό μεταξύ μελών του ίδιου ή διαφορετικού βιολογικού είδους, αγωνιστής (agonist). [ 1] Συστελλόμενος μυς στη δράση του οποίου αντιστέκεται ένας άλλος μυς. Σε περίπτωση κάμψης του αγκώνα, ο δικέφαλος είναι ο αγωνιστής και ο τρικέφαλος ο ανταγωνιστής. [2] Χημική ουσία που μιμείται ένα νεύροδιαβιβαστή καταλαμβάνοντας τη θέση του υποδοχέα του, τον οποίο διεγείρει για να προκαλέσει την επιθυμητή αντίδραση, ad hoc Κάτι το οποίο αναπτύσσεται ή δημιουργεί ται για ένα συγκεκριμένο σκοπό (π.χ. επιτροπή ad hoc).
αγχώδεις διαταραχές (anxiety disorders). Σύνολο ψυχικών διαταραχών που χαρακτηρίζονται από χρόνιο άγχος και υπερβολικούς φόβους, και συ νοδεύονται συνήθως από εφίδρωση, ταχυκαρδία, ναυτία και ψυχολογική ένταση. Στις αγχώδεις διαταραχές υπάγονται η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, η διαταραχή πανικού με ή χω - αδελφική αντιπαλότητα (sibling rivalry). Αντιζηλία μεταξύ αδελφών με αντικείμενο την προσοχή, την ρίς αγοραφοβία, η διαταραχή μετατραυματικού στρες, η κοινωνική φοβία, η ειδική φοβία, η ιδεπροτίμηση, την αποδοχή και τη στοργή των γοοψυχαναγκαστική διαταραχή, η διαταραχή οξέ νέων. Τα έκδηλα χαρακτηριστικά αυτού του αντα ος στρες, η αγχώδης διαταραχή οφειλόμενη σε γωνισμού κυμαίνονται από την άμεση επίθεση σωματική κατάσταση, η αγχώδης διαταραχή προ στον αδελφό ή την αδελφή έως την απόσυρση ή καλούμενη από ουσίες και η αγχώδης διαταρα την εμφάνιση συμπεριφοράς παβινδρόμησης. χή μη προσδιοριζόμενη αλλιώς. αδένας (gland). Οργανο που εκκρίνει ουσίες απαραίτητες για τη λειτουργία του σώματος ή ουσίες αγχώδεις διαταραχές της παιδικής και εφηβικής που πρέπει να αποβληθούν από τον οργανισμό. ηλικίας (anxiety disorders of childhood or adoΟι ενδοκρινείς αδένες εκκρίνουν ουσίες στο αί lescence). Γενική κατηγορία ψυχικών διαταραμα, ενώ οι εξωκρινείς αδένες εκκρίνουν ουσίες χών που έχουν ως κύριο χαρακτηριστικό σύ έξω από το σώμα (όπως δάκρυα ή ιδρώτα) ή ινμπτωμα το άγχος και κάνουν την εμφάνιση τους σουλίνη στο γαστρεντερικό σύστημα, κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν η αηοαδενίνη (adenine). Μία από τις τέσσερις νουκλεϊνι φευκπκή διαιαραχή της παιδικής ή εφηβικής nfliκές βάσεις του DNA και RNA. κίας, η υπεραγχώδης διαιαραχή της παιδικής και άδηλη απόκριση (implicit response). Απόκριση που εφηβικής ηβικίας και η διαιαραχή άγχους απουποτίθεται ότι συμβαίνει, αλλά δεν μπορεί να πα χωρισμού. ρατηρηθεί άμεσα. 13
o6nfln μόΟηοη
oBflniiKÔs ψυχολόγο;
άδηλη μάθηση (implicit learning). Γνώσεις ή δεξιό- αδράνεια npoooxns (attentional inertia). Προσοχή τητες που δεν αποκτήθηκαν με σκόπιμο αλλά με που διατηρείται μετά την πάροδο της αρχικής ασυνείδητο τρόπο, και των οποίων οι διαδικασίες εστιασμένης προσοχής, απόκτησης παραμένουν άγνωστες ή αδιερεύνη αδρανήβ εγρήγορση (alert inactivity). Κατάσταση τες από το άτομο. Παραδείγματα άδηλης μάθηπου παρατηρείται στα βρέφη και χαρακτηρίζεσης είναι η κοινωνικοποίηση και η κατάκτηση ται από χαλάρωση του προσώπου, ανοικτούς φω της μητρικής γλώσσας, τεινούς οφθαλμούς, ήρεμη αναπνοή και έντονη άδηλη μνήμη (implicit memory). Μορφή μη συνει οπτική εξερεύνηση, δητής μνήμης που συνήθως εμφανίζεται ως βελ αδρεναλίνη (adrenalin[e}). Ορμόνη που εκκρίνεται τίωση της ανάκλησης ή της αναγνώρισης ενός από τον μυελό των επινεφριδίων, οι κύριες λει ερεθίσματος, χωρίς τη μεσολάβηση συνειδητής τουργίες της οποίας είναι: (α) ο ερεθισμός του ανάμνησης των εμπειριών που οδήγησαν στη ήπατος για την παραγωγή σακχάρου- (β) η αύξηβελτίωση αυτή. Αντιδιαστέλλεται προς την έκδηση του ρυθμού πήξης του αίματος- και (γ) η αύ βη μνήμη. ξηση της ευαισθησίας των μυών στις νευρικές αδιαφορία (indifference). Κατάσταση σχετικής ou ώσεις που διευκολύνει τη συστολή τους. Λέγεδετερότητας, κατά την οποία δεν υπερισχύει μια ται και επινεφρίνη. προτίμηση για εναλλακτικές επιλογές ή ενέραδρενοκορτικοτρόπος/επινεφριδιοφλοιοτρόπος γειες. ορμόνη (ACTH [adrenocorticotropic hormone]). Op μόνη που εκκρίνεται από την πρόσθια υπόφυση αδιέξοδο (cul-de-sac).'Ορος που αναφέρεται στους και ρυθμίζει την έκκριση των στεροειδών από τον αδιέξοδους διαδρόμους ενός πειραματικού βαβυρίνθου. φλοιό των επινεφριδίων. αδιέξοδο (impasse). [1] Στη λύση προβλημάτων, αδρέ$ κινητικέ$ δεξιότητες (gross motor skills). Η αρμονική λειτουργία του μυϊκού συστήματος και εμπόδιο που δυσχεραίνει την επίτευξη ενός στό η δυνατότητα ελέγχου των σύνθετων μεγάλων χου. [2] Στη θεραπευτική αγωγή, κατάσταση που κινήσεων του σώματος που απαιτούνται στο βάδιαπιστώνεται όταν δεν διαφαίνεται δυνατότητα δισμα, το τρέξιμο, τα άλματα κλπ. για περαιτέρω κλινική ενόραση. αδιψία (adipsia). Ολοσχερής αποχή από τη λήψη νε - αδύνατο σχήμα (impossible figure). Η αναπαράστα ση ενός σχήματος το οποίο εμφανίζεται αντιφαρού. Μπορεί να προκληθεί με την αφαίρεση του τικό και αυτοαναιρούμενο. πλευρικού υποθαλάμου, αδόμητη παρατήρηση (unstructured observation). αθέμιτη εξουσία (nonlegitimate authority). Μορφή εξουσίας που επιβάλλεται καταναγκαστικά και Τεχνική όπου οι συμπεριφορές καταγράφονται όπως διαμορφώνονται, χωρίς την παρέμβαση του διατηρείται με ένα σύστημα αμοιβών και τιμωερευνητή. Η φυσική παρατήρηση αποτελεί μια πα ρίας. ρολλαγή της αδόμητης παρατήρησης. Συνήθως αθλητική ψυχολογία (sports psychology). Κλάδος αντιδιαστέλλεται προς τη δομημένη παρατήρηση. της ψυχολογίας με αντικείμενο τη μελέτη της αν αδόμητη συνέντευξη (unstructured interview). Σύ - θρώπινης συμπεριφοράς στα διάφορα αθλήμα νολο μη προκαθορισμένων ερωτήσεων που υποτα. Πολλές από τις ερευνητικές προσπάθειες απο βάλλονται προφορικά. Οι ερωτήσεις διαμορφώσκοπούν στην εύρεση τρόπων βοήθειας προς τους νονται μέσα από την επαφή και την επικοινωνία αθλητές, έτσι ώστε αυτοί να αναπτύξουν ψυχομε το εξεταζόμενο άτομο. Η δυνατότητα σύγκρι λογικές δεξιότητες που θα μεγιστοποιήσουν την σης των πληροφοριών που συλλέγονται από διά επίδοσή τους και θα εμπλουτίσουν την αθλητιφορους εξεταζόμενους θυσιάζεται προς όφελος κή εμπειρία. Τεχνικές όπως η ύπνωση και η βιοτης διερεύνησης μη προβλεπόμενων ζητημάτων αναιροφοδόιηση/βιοανάδραση έχουν χρήσιμο που ενδέχεται να προκύψουν και της εξατομίποιηθεί για τον έλεγχο του άγχους των αθλητών κευσης των συνεντεύξεων με ερωτήσεις οι οποί κατά τη διάρκεια ενός αγωνίσματος, ες έχουν σημασία για εκείνους που απαντούν. αθλητικός ψυχολόγος (sports psychologist). ΨυχοΛέγεται και «μη δομημένη συνέντευξη» και συ λόγος που βοηθά τους αθλητές στο έργο τους. Κυ νήθως αντιδιαστέλλεται προς τη δομημένη συνέρίως εκτιμά και προβλέπει τις δυνατότητές τους, ντευξη. τους βοηθά να αναπτύξουν θετική στάση, ρυθ14
αιμομικτικός φραγμός
άθροιση (ΕρΓ.ΟιομοιωνΙ
χλία στην αίθουσα του λαβυρίνθου, όπου η ωοειδής θυρίδα δέχεται τις ηχητικές δονήσεις που μεταφέρονται από τον αναβοβέα (ένα από τα ακουστικά οστάρια του μεσαίου αυτιού). Οι δονήσεις του αέρα μετατρέπονται σε δονήσεις υγρών. Βλ. επίσης τυμπανική κβίμακα και κοχβιακός αγωγός. αιθουσαία κυστίδια (vestibular sacs). Γενική ονομασία του σφαιρικού και του ελλειπτικού κυστι δίου, τα οποία βρίσκονται στον λαβύρινθο του εσωτερικού αυτιού. Περιέχουν τους ωτόβιθους και είναι υπεύθυνα για την αίσθηση της ισορρο πίας και τον προσανατολισμό του κεφαλιού, αιθουσαίο νεύρο (vestibular nerve). Μία από τις δύο διακλαδώσεις του αιθουσαιοκοχλιακού νεύρου, που μεταφέρει πληροφορίες σχετικές με την ισορ ροπία από το αιθουσαίο σύστημα στον εγκέφαλο, αιθουσαίο σύστημα (vestibularsystem). Οργανο στον λαβύρινθο στο εσωτερικό αυτί, που ελέγχει την αίσθηση ισορροπίας, προσανατολισμού και κί νησης. Περιέχει τους ωτόβιθους, που είναι ευαί σθητοι στην ευθύγραμμη επιτάχυνση, και τους ημικυκλικούς σωβήνες, που είναι ευαίσθητοι στη γωνιακή επιτάχυνση. αιματοεγκεφαλικός φραγμός (blood-brain barrier). Ημιδιαπερατή μεμβράνη που περιβάλλει τα αι μοφόρα αγγεία του κεντρικού νευρικού συστήματος και επιτρέπει την εισαγωγή ορισμένων ιό ντων και θρεπτικών ουσιών σε περιοχές ζωτικών εγκεφαλικών ιστών, εμποδίζοντας παράλληλα τις βλαβερές ουσίες, αιματοφοβία (h[a]ematophobia). Παθολογικός φό -
μίζει αποτελεσματικά τα προπονητικά προγράμματα, επαγρυπνεί για την εμφάνιση συναισθη ματικών κρίσεων και τους στηρίζει συναίσθημα τικά.
άθροιση (ερεθισμάτων) (summation [of stimuli]). Βλ. χωρική άθροιση και χρονική άθροιση. άθροισμα τετραγώνων (ΣΡ) (sum of squares [SSJ). Ετη στατιστική ανάβυση διακύμανσης, το σύνολο των τετραγώνων των αποκλίσεων μιας ομάδας τιμών από τον μέσο όρο τους. Ανάλογα με τον αριθμό των μεταβλητών που συγκρίνονται, υπολογίζεται ένα άθροισμα εντός της κάθε ομάδας, ένα μεταξύ των ερευνητικών συνθηκών και ένα συνολικό, προσφέροντας έτσι μια συνολική εικόνα της διακύμανσης, αθροιστική αξιολόγηση (summative evaluation). Μορφή αξιολόγησης προγραμμάτων έρευνας ή εφαρμογής μετά την ολοκλήρωσή τους, που απο σκοπεί στη μέτρηση της αποτελεσματικότητάς τους όσον αφορά την επίτευξη των επιδιωκόμε νων στόχων. Συνήθως αντιδιαστέλλεται προς τη διαπβαστική αξιοβόγηαη. αθροιστική κλίμακα (summative scale). Μορφή ψυχολογικής κβίμακας στην οποία ο τελικός βαθμός υπολογίζεται με την άθροιση του βαθμού συμφωνίας ή εκτίμησης των εξεταζομένων σε κάθε στοιχείο της κλίμακας. Αθροιστική θεωρείται η κβίμακα εκιίμηοης και η κβίμακα τύηου Likert. αθροιστικός τόνος (summation tone). Ένας τρίτος τόνος που συνήθως ακούγεται όταν ηχήσουν δύο τόνοι μαζί. Το ακουστικό ύψος αυτού του τόνου αντιστοιχεί στο άθροισμα των δύο συχνοτήτων που το αποτελούν, βος που προκαλείται από τη θέα του αίματος, αθώος λόγω μη ικανότητας καταλογισμού (notαιματώδης τύπος ανθρώπου (sanguine type). Σύμguilty-by-reason-of-insanity). Η δικαστική διαπί φωνα με τον Ιπποκράτη, ένας από τους τέσσερις στωση ότι ο κατηγορούμενος για μια εγκληματι τύπους ιδιοσυγκρασίας στους οποίους κατηγοκή πράξη ήταν «μπ υπεύθυνος» για τις πράξεις ριοποιούσε τους ανθρώπους με βάση τα υγρά του του τη στιγμή τέλεσης του εγκλήματος. Το άτομο σώματος τους. Στον αιματώδη τύπο κατέτασσε θεωρείται ότι δεν είχε την πνευματική διαύγεια άτομα αισιόδοξα και με αυτοπεποίθηση, ανυπό λόγω νοητικής υστέρησης ή ψυχικής διαταρα μονα, ευέξαπτα και ασταθή, για τα οποία πίστευε χής, που το καθιστά «ανίκανο προς καταλογισμό». ότι «έχουν υπερβολική ποσότητα αίματος». Οι άλΣυνήθως τα άτομα αυτά εγκλείονται σε ψυχιαλοι τρεις τύποι είναι ο μεβαγχοβικός, ο φβεγμαιιτρικό ή ειδικό σωφρονιστικό ίδρυμα, κός και ο χοβερικός. Βλ. επίσης θεωρία ιδιοσυαιθουσαία αίσθηση (vestibular sense). Η αίσθηση γκρασίας του Ιπποκράτη. ισορροπίας και προσανατολισμού που ελέγχεται αιμομικτικός φραγμός (incest barrier). Στην ψυχααπό το αιθουσαίο σύστημα. νάλυση, ο φραγμός που τίθεται στην ανάπτυξη αιθουσαία κλίμακα (scala vestibuli).T£va(; από τους τηςβίμπιντο σύμφωνα με τους κοινωνικούς κατρεις αγωγούς στους οποίους χ (ορίζεται ο κοχλίας νόνες που καθορίζουν στην αιμομιξία. Προκαλεί: του εσωτερικού αυτιού. Ανοίγει στη βάση του κο(α) ενοχές σε περίπτωση όπου υπάρχουν φαντα 15
οίοθηοη [ο]
αιμομιξιο
σιώσεις, όνειρα ή σκέψεις σχετικές με την επιθυ μία του ατόμου να αψηφήσει τον φραγμό· και (β) βαθμιαία αποδυνάμωση της ερωτικής έλξης για τον γονέα του αντίθετου φύλου, και τελικά γενι κότερη χαλάρωση των οικογενειακών δεσμών στην εφηβεία, αιμομιξία (incest). Σεξουαλική δραστηριότητα ανά μεσα σε στενούς, εξ αίματος συγγενείς. Ο βαθμός συγγένειας που προσδιορίζει την ύπαρξη αιμομιξίας διαφέρει ανάλογα με την κοινωνία και τον πολιτισμό.
λαμβάνουν αισθήματα κατήφειας, απώλεια ενδιαφέροντος για τον υπόλοιπο κόσμο, αισθήματα ενοχής για τον θανόντα και μείωση της δρα στηριότητας και της πρωτοβουλίας. Η κατάστα ση μοιάζει με την κατάθλιψη και τη μελαγχολία, αλλά τα αισθήματα είναι λιγότερο επίμονα και δεν θεωρούνται παθολογικά, παρά μόνο αν πα ραταθούν για μακρύ χρονικό διάστημα. Βλ. επί σης πένθος.
αισθήματα υπεροχής (superiority feelings). Στάση που χαρακτηρίζεται από την υπερβολική ιδέα του ατόμου για τις προσωπικές φυσικές ή /και von αισθαντικός τύπος (sensing type). Σύμφωνα με τη τικές του ικανότητες σε σύγκριση με τις ικανόθεωρία ψυχοβογικών τύπων του Jung, ένας από τητες τρίτων. Συνήθως θεωρείται άμυνα σε αιτους τέσσεριςβειτουργικούς τύπους προσωπικόσθήματα μειονεξίας. τητας (οι άλλοι είναι ο αισθηματικός, ο σκεπτόμενος και ο διαισθητικός). Σε συνδυασμό με μια εξω - αισθηματικός τύπος (feeling type). Σύμφωνα με τη θεωρία ψυχοβογικών τύπων του Jung, ένας από στρεφή προσέγγιση της ζωής, ο τύπος αυτός χατους τέσσεριςβειτουργικούς τύπους προσωπικόρακτηρίζεται θετικά από την ικανότητα εκτίμητητας (οι άλλοι είναι ο διαισθητικός, ο σκεπτόμεσης των τεχνών και αρνητικά από μια ωμή ανα νος και ο αισθαντικός). Σε συνδυασμό με μια εξω ζήτηση ευχαρίστησης. Σε συνδυασμό με μια εσωστρεφή προσέγγιση της ζωής, ο αισθηματικός τύ στρεφή προσέγγιση της ζωής, ο ίδιος τύπος χα πος χαρακτηρίζεται θετικά από την εναρμόνιση ρακτηρίζεται θετικά από την ένταση των υπομε τα κοινωνικά πρότυπα και αρνητικά από μεκειμενικών αισθήσεων και αρνητικά από υπεταβολές στα συναισθήματα από τη μια κατάστα ρευαισθησία και αμβλύτητα. ση στην άλλη, καθώς και από μια χωρίς διάκριση αίσθημα ενοχής (feelings ofguilt /sense ofguilt). Αυ υποχώρηση στις προσδοκίες των άλλων. Σε συν το κριτική βασισμένη σε πράξεις ή σκέψεις που το δυασμό με μια εσωστρεφή προσέγγιση της ζωής, άτομο θεωρεί επιλήψιμες όταν έχει ενεργήσει ο ίδιος τύπος χαρακτηρίζεται θετικά από έντονη αντίθετα προς τον τρόπο που πιστεύει ότι είναι συμπάθεια για όποιους έχουν συναντήσει αντιορθός. Μπορεί να πρόκειται για λογική μεταμέξοότητες στη ζωή τους και αρνητικά από συστολεια ή για παράλογη αυτοτιμωρητική συμπεριλή και έλλειψη διαθεσιμότητας για τους άλλους. φορά η οποία πηγάζει από μια διάχυτη αίσθηση προσωπικής αναξιότητας. αισθήσεις απόστασης (distance senses). Οι αισθήαίσθημα μειονεξίας (inferiority feeling). Σύμφωνα με σεις της όρασης και της ακοής, οι οποίες, σε αντί τον Alfred Adler, φυσιολογικά συναισθήματα τα θεση με τις αισθήσεις επαφής, παρέχουν πληρο οποία μπορεί να τρέφει ένα άτομο που πιστεύει φορίες γι' αυτά με τα οποία το άτομο δεν βρίσκε ότι είναι λιγότερο αξιόλογο από τα άλλα ή από ό,τι ται σε άμεση επαφή,Έως ένα βαθμό, και η όσφρη θα ήθελε το ίδιο να είναι. Αυτά τα συναισθήματα ση θεωρείται ορισμένες φορές αίσθηση απόστα είναι συνήθως δυσάρεστα, αλλά τείνουν να κινη σης. τοποιούν το άτομο προς την κατεύθυνση της αυ αισθήσεις επαφής (contact senses). Αισθήσεις των τοβελτίωσής του, αναπληρώνοντας με περισσόοποίων οι υποδοχείς ανιχνεύουν το εξωτερικό τερη ή λιγότερη επιτυχία την ανεπάρκειά του. Το ερέθισμα μόνο μέσω άμεσης επαφής (γεύση και αίσθημα μειονεξίας είναι διαφορετικό από το σύαφή), σε αντίθεση με τις αισθήσεις απόστασης μπβεγμα μειονεξίας, το οποίο δεν οδηγεί σε ενέρ (όραση και ακοή). Αίσθηση επαφής μπορεί τεγειες αυτοβελτίωσης. Σύμφωνα με τον Sigmund χνικά να θεωρηθεί και η όσφρηση, παρότι μοιά Freud, κατανοείται και ερμηνεύεται ως σύμπτωζει με αίσθηση απόστασης. μα και όχι ως αιτιολογικός παράγοντας, αίσθηση [α] (perception). Σύμφωνα με τον Αριστο αισθήματα πένθους (mourning). Αντιδράσεις θλί τέλη, η κατ'οίοθηοη αντίβηψη αναφέρεται στο αϊ ψης και ψυχικής οδύνης που οφείλονται στην σθητικό μέρος της ψυχής, μέσω του οποίου αϊ απώλεια ενός αγαπητού προσώπου και περισθανόμαστε. Ως μια μορφή ηθικής αίσθησης ή διlb
οιοθησιοκινηιικη νοημοσύνη
οίοθηοη [β|
αισθητικής ανιίβηψης, που σχετίζεται με τη φρό νηση και τον ορθό λόγο, είναι η ικανότητα του νου να συλλαμβάνει τα εκάστοτε ηθικά δεδομένα ώστε να επιλέγει την κατάλληλη πράξη και να προβαίνει σε αξιολογικές κρίσεις, αίσθηση [β] (sensation). Η άμεση, υποκειμενική και μη επεξεργασμένη στοιχειώδης εμπειρία, η οποία οφείλεται στον ερεθισμό των υποδοχέων των αϊ σθητήριων οργάνων. Η επεξεργασία και ερμη νεία των αισθήσεων οδηγεί στην αντίβηψη. αίσθηση [γ] (sense). [1] Μία από τις βασικές κατη γορίες αισθητήριων εμπειριών, όπως η αίσθηση ακοής, γεύσης, θερμοκρασίας, ισορροπίας, κιναίσθησης, όρασης, οσμής, πίεσης, πόνου. Η κά θε αίσθηση είναι εφοδιασμένη με ειδικευμένους υποδοχείς, αντιδρά σε χαρακτηριστικά ερεθίσματα και έχει τις δικές της διόδους σε ένα ειδι κό τμήμα του εγκεφάλου. [2] Μια υποκειμενική κατηγορία που αναφέρεται είτε σε μια διάσταση του φυσικού κόσμου, όπως είναι η αίσθηση του χώρου και του χρόνου, είτε σε μια αφηρημένη έννοια, όπως είναι η αίσθηση της δικαιοσύνης ή του χιούμορ, αίσθηση αλληλεξαρτώμενου εαυτού (interdependent sense ofself). Αίσθηση εαυτού που ωθεί το άτομο να προσπαθεί να ταιριάξει με την ομάδα, να επιδεικνύει ευελιξία και να προάγει τους στόχους της, να εκφράζεται έμμεσα «διαβάζοντας τη σκέψη των άλλων» και να διατηρεί μια αρμονική σχέση με το κοινωνικό πλαίσιο που το περιβάλλει. Αντιδιαστέλλεται προς την αίοθηοη ανεξάρτητου εαυιού. αίσθηση ανεξάρτητου εαυτού (independent sense of self)· Αίσθηση εαυτού που ωθεί το άτομο να προσπαθεί να είναι μοναδικό, να προάγει προ σωπικούς στόχους και να εκφράζεται άμεσα επί κυρώνοντας τα εσωτερικά του χαρακτηριστικά. Αντιδιαστέλλεται προς την αίσθηση αββηββξαρτώμενου εαυιού. αίσθηση γεύσης (gustation). Η αίσθηση η οποία βα σίζεται στους γευστικούς κάλυκες που βρίσκονται στην επιφάνεια της γλώσσας, στον ουρανί σκο και στη στοματική κοιλότητα και ενεργοποι ούνται με ουσίες που είναι διαλυτές στον σίελο. Οι βασικές ή πρωτογενείς γεύσεις είναι τέσσερις: η γλυκιά, η ξινή, η πικρή και η αλμυρή, αίσθηση θερμοκρασίας (temperature sense). Η ai σθηση του ζεστού και του κρύου, που αποτελεί μέρος της αίσθησης της αφής.
17
αίσθηση ισορροπίας (sense of equilibrium). Αίσθη ση που ρυθμίζει τον προσανατολισμό του οργανισμού στον χώρο, ελέγχει τη στάση του σώματος και τη σχέση των μελών του σώματος μεταξύ τους, και διατηρεί την ισορροπία σε κατάσταση ακινησίας ή κίνησης. Τα όργανα της αίσθησης ισορροπίας είναι οι ημικυκβικοί σωβήνες του εσωτερικού αυτιού, όπου η ενδόλεμφος ανιχνεύει την κίνηση λόγω της επίδρασης της βαρύτητας, και τα αιθουσαία κυσιίδια στο αυτί. αίσθηση προσανατολισμού (sense of direction). Ικα νότητα του οργανισμού να προσανατολίζεται σε σχέση με τα σημεία του ορίζοντα (όπως στην πε ρίπτωση της αποδημίας και της παλιννόστησης) χωρίς τη χρήση των γνωστών αισθητήριων υποδοχέων. Οι θεωρίες που έχουν προταθεί για να εξηγήσουν το φαινόμενο είτε αναφέρονται στην ικανότητα προσανατολισμού με βάση περιβαλλοντικά στοιχεία, όπως η θέση του ήλιου, της σε λήνης και των αστεριών, είτε το αποδίδουν στη χρήση των επικρατούντων ανέμων και των μαγνητικών ή ηλεκτρικών πεδίων. αίσθηση ταυτότητας (sense of identity). Επίγνωση του ατόμου ότι αποτελεί χωριστή και διακριτή ύπαρξη. Τα πρώτα σημεία της αίσθησης ταυτό τητας θεωρείται ότι εμφανίζονται όταν το βρέφος βιώνει τον αποχωρισμό του από το άτομο που έχει την κύρια φροντίδα του και αρχίζει να συνειδη τοποιεί την ικανότητα του να κινείται και να αντί λαμβάνεται το περιβάλλον, αίσθηση του «γνωρίζειν» (feeling of knowing). Γενική ασαφής αίσθηση του ατόμου ότι γνωρίζει την απάντηση σε ένα ερώτημα ή ότι έχει δει ή βιώσει ένα ερέθισμα, θεωρείται αποτέλεσμα του ίδιου μηχανισμού που μεσολαβεί στην άδηβη μνήμη και την άδηβη μάθηση. αισθησιοκινητική αφασία (sensorimotor aphasia). Συνδυασμός ανιιβηπτικής και εκφραστικής αφασίας που χαρακτηρίζεται από βλάβη ή απώλεια της ικανότητας αντίληψης, κατανόησης και χρήσης της γλώσσας. Η αφασία μπορεί να είναι ακου στική, απτική, οπτική ή ένας συνδυασμός τους. αισθησιοκινητική νοημοσύνη (sensorimotor intelligence). [ 1 ] Γνωστικές ικανότητες που αναπτύσ σουν τα παιδιά κατά τη διάρκεια του αισθησιοκινηιικού σιαδίου, το οποίο καλύπτει τα δύο πρώ τα έτη της ζωής και χαρακτηρίζεται από προσπάθειες σύνθεσης των αισθήσεων με την κινη τική συμπεριφορά. [2] Γνώσεις που αποκτώνται
αιοθηοιοκινηυκο σιόδιο
oioOmnpios ερεθιομός
των αισθητήριων οργάνων είτε λόγω παρατετα -
από την αισθητήρια αντίληψη και τις κινητικές ενέργειες σε σχέση με τα αντικείμενα του περιβάλλοντος.
μένου ερεθισμού είτε λόγω απουσίας ερεθισμού,
αισθητήρια συμπτώματα διαταραχής μετατροπής αιοθησιοκινητικό στάδιο (sensorimotor stage). Σύμ - (sensory conversion symptoms). Μία από τις δύο κύ φωνα με τον Jean Piaget, το πρώτο στάδιο γνω ριες κατηγορίες συμπτωμάτων της διαταραχής μεστικής ανάπτυξης του παιδιού (0-2 ετών), το τατροπής, που χαρακτηρίζεται από απώλεια της οποίο προηγείται των άλλων τριών (στάδιο προ αφής ή αίσθησης του πόνου, διπλωπία, τύφλωτων νοητικών πράξεων, στάδιο των συγκεκριμένων ση, κώφωση και ψευδαισθήσεις. Πιστεύεται ότι νοητικών πράξεων και στάδιο των τυπικών νοητιτα συμπτώματα αυτά ανακουφίζουν από το άγκών πράξεων). Σε αυτό το στάδιο το παιδί αντιχος και βοηθούν το άτομο να αποσπάσει την προ λαμβάνεται τον κόσμο μέσω των αισθήσεων και σοχή, τη συμπάθεια και τη φροντίδα των άλλων. των αντανακλαστικών αντιδράσεών του. Σταδία Η άλλη κύρια κατηγορία συμπτωμάτων είναι τα κά ανακαλύπτει τη σχέση των κινήσεών του με κινητικά συμπτώματα διαταραχής μετατροπής. τις αλλαγές που επιφέρουν στο περιβάλλον, ανα αισθητήρια υπερφόρτιση (sensory overloading). Καπτύσσει την έννοια της μονιμότητας των αντί τάσταση ή εμπειρία που παρατηρείται όταν ένας κειμένων, ενώ στο τέλος αυτής της περιόδου πα οργανισμός γίνεται δέκτης πολλών διαφορετικών ρουσιάζει στοιχεία συμβολικής σκέψης. ερεθισμάτων ταυτόχρονα (π.χ. λεκτικών, οπτικών, απτικών κ.ά.). αισθησιοκινητικός εγωκεντρισμός (sensorimotor egocentrism). Σύμφωνα με τον Jean Piaget, μορ - αισθητήριο έλλειμμα (sensory deficit). Απώλεια, απουσία ή έντονη εξασθένηση της φυσιολογικής φή εγωκεντρισμού χαρακτηριστική των παιδιών αισθητήριας λειτουργίας (πλ. όρασης, ακοής, γεύ που βρίσκονται στο αιοθησιοκινητικό στάδιο. Σχε τίζεται με την αδυναμία του παιδιού να καταλά σης, αφής κ.ά.). βει ότι τα αντικείμενα υπάρχουν ανεξάρτητα από αισθητήριοι πυρήνες αναμετάδοσης (sensory relay προσωπικές ενέργειες και ότι ο εαυτός αποτελεί nuclei). Πυρήνες στον θάβαμο όπου φθάνουν με μόνο μια οντότητα ανάμεσα σε πολλές άλλες. ρικές ή όλες οι πληροφορίες από τους αισθητήαισθητήρια αποστέρηση (sensory deprivation). Ελάτ - ριους υποδοχείς (με εξαίρεση τους οσφρητικούς), προτού μεταδοθούν στις εξειδικευμένες αισθητωση των απαιτούμενων ερεθισμάτων για την τήριες περιοχές του εγκεφάλου, ομαλή λειτουργία του οργανισμού. Σε πειραμααισθητηριοκινητική μνήμη (sensory-motor memory). τικές συνθήκες, η παρατεταμένη απουσία εξω[ 1] Μνήμη της αίσθησης μιας κινητικής δράστη τερικών ερεθισμάτων προκαλεί στο άτομο πλήριότητας, όπως η ενθύμηση της ποδηλασίας ως ξη, νευρικότητα, διαταραχές στη σκέψη και ψευμυϊκών κινήσεων στα πόδια. [2] θραύσματα σω δαισθήσεις. Βλ. επίσης επιδράσεις αισθητήριας ματικών και συναισθηματικών εμπειριών που αποστέρησης. δεν μπορούν να αποδοθούν σε οργανική ασθέαισθητήρια αφασία (sensory aphasia). Mopφή αφανεια, τρέχουσες καταστάσεις ή σχήματα σκέψης. σίας στην οποία η γλωσσική αντίληψη είναι ιδι Αυτές οι αναμνήσεις μπορεί να εμφανίζονται ως αίτερα διαταραγμένη και η ομιλία χαρακτήριζε μια αποσυνδεδεμένη πτυχή ή ως αναπαράσταση ται από φυσιολογική ροή με πολλές σημασιολομιας τραυματικής εμπειρίας. Είναι επίσης γνωγικές παραφαοίες. Μερικές φορές οι πάσχοντες στή ως «σωματική μνήμη», επαναλαμβάνουν τα λόγια του συνομιλητή τους αισθητήριος αυτοματισμός (sensory automatism). χωρίς να κατανοούν το νόημα. Λανθασμένη αντίληψη που μπορεί να παρου αισθητήρια μνήμη (sensory memory). Σύστημα μνήσιαστεί όταν ένα φαινόμενο μελετάται ή εξετάμης όπου οι πληροφορίες εντυπώνονται όπως ζεται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Για παρά λαμβάνονται από τα αισθητήρια όργανα και συ δείγμα, ένα άψυχο αντικείμενο φαίνεται να κιγκρατούνται για λιγότερο από ένα δευτερόλεπτο νείται ή να αλλάζει μορφή και μέγεθος ως απο στην όραση και για περίπου δύο δευτερόλεπτα τέλεσμα της παρατεταμένης παρατήρησης του στην ακοή. Ονομάζεται και «αισθητήριος καταστο μικροσκόπιο, γραφέας». αισθητήριος ερεθισμός (sensory stimulation). Διέαισθητήρια προσαρμογή (sensory adaptation). Αλ- γερση ενός αισθητήριου οργάνου από μια πηγή λαγές στον βαθμό ευαισθησίας των υποδοχέων 18
•loBrunpios καταγραφέας
ακαμψία ομάδας
φυσικής ενέργειας, όπως είναι χα φωχεινά ή ηχη χικά κύμαχα. αισθητήριος καταγραφέας (sensory register). Βλ. αισθητήρια μνήμη. αισθητική (aesthetics). Κλάδος χης φιλοσοφίας ο οποίος ασχολείται με χπν ιδιόμορφη εμπειρία χης ευχαρίσχησης που συσχετίζεται με το ωραίο. Η αισθητική εξετάζει το ωραίο και άλλες αισθητικές κατηγορίες (ΠΛ. το υψηλό) στη φύση και στην τέχνη. Εξετάζει επίσης τη γένεση και τις μορφές της τέχνης, τις αρχές και τα κριτήρια της αξιολό γησής της, τη σχέση της με τη γνώση και την ηθι κή, καθώς και τον κοινωνικό της ρόλο. αιτιακή απόδοση (attribution of causation), θεωρία που προτάθηκε από τον Fritz Heider και περιλαμβάνει τους κανόνες στους οποίους βασίζονται οι άνθρωποι για να καταλήξουν σε συμπεράσμα τα ως προς τα αίτια της παρατηρούμενης συμπε ριφοράς των άλλων, θεωρείται ότι η αξιολόγηση της συμπεριφοράς των άλλων εξαρτάται από τα κίνητρα που τους αποδίδονται. Τα κίνητρα μπο ρεί να είναι είτε εσωτερικές προδιαθέσεις (στάσεις, ιδιότητες, κίνητρα) είτε εξωτερικές καταστάσεις (περιβάλλον) είτε ένας συνδυασμός τους. Βλ. επίσης απόδοση αιτίων. αιτιακή/αιτιώδης σχέση (causation). Μορφή σχέσης ανάμεσα σε δύο μεταβλητές, όπου η παρου σία της μιας είναι αποτέλεσμα της παρουσίας της άλλης. Σε ορισμένες περιπτώσεις η εμφάνιση ενός φαινομένου αποδίδεται σε περισσότερους του ενός αιτιώδεις παράγοντες, αιτιακή/αιτιώδης σχέση και συσχέτιση (causation and correlation). Η ύπαρξη συσχέτισης ανάμεσα σε δύο σύνολα δεδομένων δεν αποτελεί από μόνη της ένδειξη αιτιώδους σχέσης. Αιτιακή σχέση ενδέχεται να υπάρχει σε μια θετική ή αρνητική συσχέτιση, αλλά αυτό δεν μπορεί να διαπιστωθεί μόνο από την παρουσία μιας στατιστικής σχέσης ανάμεσα στην ανεξάρτητη και την εξαρτημένη μεταβλητή. Δύο ή περισσότερα στοιχεία μπορεί να συμμεταβάλλονται λόγω της παρουσίας ενός τρίτου παράγοντα. Για παράδειγμα, ο αριθμός των περιστατικών ηλίασης και η μαλάκυνση της ασφάλτου στους δρόμους δεν προκαλούν το ένα το άλλο, αν και συμβαίνουν μαζί και είναι και τα δύο αποτέλεσμα ενός τρίτου παράγοντα: της υψηλής θερμοκρασίας. Προϋποθέσεις που απαιχού νχαι για χον καθορισμό χης σχέσης αιχίου -αιχια τού είναι: (α) να υπάρχουν παράγοντες που συ 19
σχετίζονται- (β) να υπάρχουν παράγοντες που σχετίζονται χρονικά, ώστε το αίχιο να προηγεί χαι του αιχιαχού- και (γ) ο δυνάμει αιχιώδης παράγοντας να αποτελεί χο πλέον ευλογοφανές αί ΧΙΟ.
αίτιο-αιτιατό (cause and effect). Η προσδοκία όχι μια συγκεκριμένη πράξη θα επιφέρει ένα συγκεκριμένο αποχέλεσμα· και, ανχίσχροφα, ένα συγκεκριμένο αποχέλεσμα θεωρείται ότι είναι επίδρα ση μιας συγκεκριμένης αιτίας. αιτιοκρατία (determinism). Φιλοσοφικό δόγμα, σύμφωνα με το οποίο τίποτε δεν συμβαίνει χωρίς κά ποιες συγκεκριμένες αιτίες, οπότε η πλήρης εξέ ταση των προηγούμενων συνθηκών επιτρέπει την κατανόηση της τρέχουσας συμπεριφοράς. Στην ψυχολογία, η αιτιοκρατία αναφέρεται ιδιαίτερα στην έλλειψη αυτοκαθορισμού, αυτονομίας και ελεύθερης βούλησης. Αποκαλείται και ντετερμινισμός. αιτιολογία ([ajetiology). [1] Γενικά, οι λόγοι που οδήγησαν σε μια κατάσταση ή συμπεριφορά. [2] Στην ιατρική και την ψυχολογία, η μελέτη της απαρχής μιας ασθένειας ή διαταραχής, που καλύπτει τα συναισθηματικά, σωματικά και ψυχικά αίτια και τις αλληλεπιδράσεις τους, καθώς και τους πα ράγοντες που ενδέχεται να προδιαθέτουν ένα άτομο να εμφανίσει μια συγκεκριμένη ασθένεια. αιτιότητα (causality). Φιλοσοφικός όρος για την υποτιθέμενη σύνδεση μιας κατάστασης με μια άλλη που προηγείται αυτής, με τρόπο ώστε η τελευ ταία να εξαρτάται κατ' ανάγκην από την πρώτη. Στην ψυχολογία γίνεται αναφορά σε αιτιακές σχέσεις που μπορούν να διαπιστωθούν με εμπειρικό τρόπο. ακαμψία (rigidity). Η προσκόλληση ενός ατόμου σε συγκεκριμένες συμπεριφορές και σε έναν καθιερωμένο τρόπο αντιμετώπισης των προβλημάτων, καθώς και η ανικανότητά του να δει τα πράγμα τα διαφορετικά και να αλλάξει τη στάση του, ακό μη και όταν το απαιτούν οι περιστάσεις. ακαμψία ομάδας (group rigidity). Τάση μιας δεδομένης κοινωνικής ομάδας να αντιμάχεται ή να τορπιλίζει αλλαγές στη δομή χης. Ο όρος αναφέ ρεται επίσης στην αντίσταση που προβάλλει μια ομάδα σε εσωτερικές ή εξωτερικές περιβαλλσντι κές πιέσεις. Στους παράγοντες που επηρεάζουν την ακαμψία της ομάδας συγκαταλέγονται το μέ γεθός της, η ιστορία της, η συνοχή της και η σχέ ση της με άλλες ομάδες.
ακοιανάηιο npoonoimn διοιοραχη
ακουοηκή αφαοίο
ακατανόητα προσποιητή διαταραχή (factitious disorder). Διαταραχή που χαρακτηρίζεται από σκόπιμη παραγωγή ή υπόκριση μη πραγματικών ψυχολο γικών ή σωματικών συμπτωμάτων. Το κίνητρο του ατόμου που παρουσιάζει τα συμπτώματα είναι η ανάληψη του ρόλου του ασθενή και όχι το οικονομικό κέρδος ή η αποφυγή νομικής ευθύνης.
ρικό αυτί και στον εγκέφαλο. Τα ηχητικά κύματα εισέρχονται στο εξωτερικό αυτί, προκαλούν τη δόνηση της τυμπανικής μεμβράνης και μεταδίδο νται από τα ακουστικά οστάρια στον γεμάτο υγρό κοχλία του εσωτερικού αυτιού. Οι δονήσεις μετα σχηματίζονται σε ηλεκτρικέςώσεις που μεταφέρονται από το ακουστικό νεύρο στον εγκεφαλικό φλοιό, όπου εγγράφονται και ερμηνεύονται, ακατανόητα προσποιητή διαταραχή δι' αντιπροσώπου (factitious disorder by proxy). Διαταραχή ακοινωνικό (asocial). [ 1] Το αναφερόμενο σε κατα στάσεις, γεγονότα, συμπεριφορές ή άτομα που λει στην οποία κάποιος δημιουργεί σκόπιμα σωμα τουργούν ανεξάρτητα -αλλά όχι και αντίθετα (βλ τικά αλλά και ψυχολογικά συμπτώματα σε ένα αντικοινωνικό) - με τα κοινωνικά ήθη και αξίες. άλλο άτομο για να προσελκύσει την προσοχή στο Το ακοινωνικό άτομο θεωρείται ότι έχει αποσυρ πρόσωπο του. Εμφανίζεται περισσότερο σε γοθεί από την κοινωνία. [2]Έλλειψη ευαισθησίας νείς οι οποίοι δημιουργούν συμπτώματα και στα κοινωνικά ήθη, που θα μπορούσε να θεωρη ασθένειες στα παιδιά τους και συμπεριφέρονται θεί δυνάμει βλαπτική για μια ομάδα ή κοινωνία, ως αφοσιωμένοι προστάτες που θυσιάζονται γι' ακολουθία γραμμάτων αριθμών (letter-number αυτά, αποσπώντας έτσι την επιδοκιμασία των άλ sequencing). Δοκιμασία η οποία μετρά τη μνήμη λων. Τα παιδιά υποβάλλονται σε αχρείαστες και εργασίας και την προσοχή. Σε αυτήν παρουσιάσυχνά επικίνδυνες ιατρικές επεμβάσεις, ενώ σε ζονται ανακατεμένα αριθμοί και γράμματα, και ο ακραίες περιπτώσεις μπορεί να οδηγηθούν ακό εξεταζόμενος καλείται να αναφέρει πρώτα τους μη και στον θάνατο από τις προσπάθειες των γο αριθμούς σε αύξουσα σειρά και κατόπιν τα γράμ νέων τους να τα αρρωστήσουν. Βλ. επίσης σύνματα σε αλφαβητική σειρά. Αποτελεί υποκλίμα δρομο Munchausen δι ' αντιπροσώπου. κα της Κβίμακας Νοημοσύνης Ενηβίκων Wechακατάσχετη πόση (binge drinking). Περιοδικές κρί sler, γ ' έκδοση (W.AIS-III). σεις κατανάλωσης οινοπνεύματος με ενδιάμεσες ακοόγραμμα (audiogram). Καμπύλη ακουστότη «στεγνές» περιόδους που διαρκούν εβδομάδες ή τας ή γραφική παράσταση της ακουστικής οξύ μήνες. Κατά τη διάρκεια των κρίσεων το άτομο τητας σε τόνους διαφόρων εντάσεων και συχνό καταναλώνει καθημερινά μεγάλες ποσότητες αλ τήτων. κοόλ έως ότου καταρρεύσει, ακατέργαστα δεδομένα (raw data). Πληροφορίες ακουστικά οστάρια (auditory ossicles). Τα οστάρια και δεδομένα που δεν έχουν ακόμη μετατραπεί άκμων, σφύρα και αναβοβέας που βρίσκονται στο σε μια μορφή με την οποία οι ερευνητές μπορούν μεσαίο αυτί και μεταφέρουν τις ηχητικές δονήνα τα επεξεργαστούν ώστε να αποκτήσουν νόη σεις από το εξωτερικό στο εσωτερικό αυτί. μα σε σχέση με τους στόχους της μελέτης. Βλ επί - ακουστική αντήχηση (acoustical resonance). Βλ. σης αρχική ιιμή. αντήχηση. ακετυλοχολίνη (acetylcholine [ACh]). Νευροδιαβιακουστική αντίληψη (auditoryperception). Η οργάβαστής που βρίσκεται στο κεντρικό νευρικό σύ νωση και η ερμηνεία ακουστικών αισθητήριων στημα, στα γάγγλια του αυτόνομου νευρικού συ πληροφοριών, στήματος και στις μεταγαγγλιακές απολήξεις του ακουστική απεικόνιση (auditory imagery). Είδος παρασυμπαθητικού συστήματος, και διευκολύ νοητικής αναπαράστασης που χαρακτηρίζεται νει τη μεταβίβαση των νευρικών ώσεων από τον από τη νοερή απεικόνιση ήχων- για παράδειγμα, ένα νευρώνα στον άλλο. μερικά άτομα ακούν μουσική και είναι σε θέση άκμων (αηνίΙ/ιηαΐ5).Ένα από τα τρία ακουστικά οσιάνα «βλέπουν» σχετικές εικόνες, όπως πουλιά να ρια του μεσαίου αυτιού, που βρίσκεται ανάμεσα πετούν, ζευγάρια να χορεύουν κΛπ. στη σφύρα και τον αναβσβέα, και διευκολύνει τη ακουστική αφασία (auditory/acoustic aphasia). Μει μεταβίβαση των παλμικών κινήσεων στο εσωτε ωμένη ικανότητα κατανόησης του προφορικού ρικό αυτί. λόγου, βασικό χαρακτηριστικό της οποίας είναι ακοή (hearing/audition). Η αντίληψη ήχων μέσω του ότι οι ήχοι ακούγονται αλλά δεν έχουν νόημα. Ονομάζεται και «λεκτική κώφωση». ακουστικού αισθητήριου μηχανισμού στο εσωτε 20
ίΐκουαιικη κωδικοποίηση
omivüMoi
ακουστική κωδικοποίηση (acousticencoding).Μορφή κωδικοποίησης πληροφοριών που βασίζεται στις ακουστικές ιδιότητές τους. ακουστική οξύτητα (auditory acuity).Όρος που αναφέρεται στο απόβυιο καιώφβι (αίσθησης) για τον εντοπισμό ήχων με διαφορετικές συχνότητες.
mues
σης από την οποία έρχεται ένας ήχος. Οι κύριες ενδείξεις για τον ακουστικό εντοπισμό εξαρτώνται από το εάν το αυτί που βρίσκεται πιο κοντά στην πηγή προέλευσης του ήχου θα προσλάβει τον ήχο νωρίτερα από το άλλο, καθώς και από το εάν το κεφάλι αναχαιτίζει τον ήχο και με αυτό τον τρόπο το αυτί που βρίσκεται κοντά στην πηακουστική σύγχυση (acousticconfusion). Στη μνήγή του ήχου θα τον ακούσει εντονότερα, μη, σύγχυση λέξεων που βασίζεται σε ακουστιακουστικός φλοιός (auditory cortex). Η αισθητήρια κούς παράγοντες· για παράδειγμα, το άτομο ανα περιοχή της ακοής που βρίσκεται στον κροταφικαλεί τη λέξη «μόνος» αντί της λέξης «πόνος». Βλ. κόβοβό. επίσης σημαοιοβσγική σύγχυση. ακουστικό αντανακλαστικό (acoustic reflex). Ενερ - ακουστότητα (loudness). Το υποκειμενικό αίσθημα της έντασης του υπό μέτρηση ήχου. γοποίηση των μυών του μεσαίου αυτιού ως αντί ακραίες τιμές (outliers). Τιμές ή βαθμολογίες που δράση σε ήχους υψηλής έντασης. ακουστικό νεύρο (auditory nen/e / acoustic nerve). βρίσκονται πολύ μακριά από τις υπόλοιπες σύμ φωνα με εξωτερικά κριτήρια, ή δεν είναι αντιΔέσμη νευρώνων που αποτελείται από δύο τμή προσωπευτικές, και επηρεάζουν καταλυτικά ματα: (α) το κοχλιακό νεύρο, που μεταφέρει τις όλους τους στατιστικούς υπολογισμούς, ηχητικές πληροφορίες στον εγκέφαλο- και (β) το ακρίβεια (precision). Κριτήριο αξιολόγησης μιας αιθουσαίο νεύρο, που μεταφέρει πληροφορίες επιστημονικής θεωρίας. Μια επαρκής θεωρία σχετικές με την ισορροπία, πρέπει να περιλαμβάνει έννοιες και δηλώσεις ακουστικό σήμα (acousticsignal). Η μορφή συχνόσχέσεων που διατυπώνονται και μετρούνται με τητας και έντασης του ακουστικού ερεθίσματος, ακριβή τρόπο, ακουστικό σύστημα (auditory system).Όρος που ακροαναστελλόμενα κύτταρα (end-stopped cell). αναφέρεται στο εξωτερικό, το μεσαίο και το εσωΚατηγορία απβών και σύνθετων κυττάρων στον ιερικό αυτί, και περιλαμβάνει τον ακουστικό δίαυπρωτοταγή οπτικό φβοιό, τα οποία αποκρίνονται βο, την τυμπανική μεμβράνη, τα ακουστικά οστάρια και τον κοχβία. Ο κοχλίας μετατρέπει τις ηχη καλύτερα όταν η ράβδος φωτός επιμηκύνεται αλ τικές δονήσεις σε νευρικές ώσεις, οι οποίες μετα λά μόνο μέχρι ενός σημείου. Πέραν αυτού του φέρονται με το ακουστικό νεύρο στον εγκέφαλο, ορίου η απόκριση των συγκεκριμένων κυττάρων ακουστικό τραύμα (acoustic trauma). Μορφή ακου αναστέλλεται. Τα ακροαναστελλόμενα κύτταρα στικής βλάβης που προκαλείται από την έκθεση δίνουν πληροφορίες για τιςγωνίες, τις καμπύλες σε έντονους ήχους. Συχνά, ακόμη και μια σύντο ή τις απότομες διακοπές μιας γραμμής, μη έκθεση (π.χ. σε δυνατή μουσική) μπορεί να ακροφοβία/υψοφοβία (acrophobia). Παθολογικός προκαλέσει βλάβες στους νευρώνες του κοχλία, φόβος για τα ύψη. ακουστικο-οπτική αντίληψη λόγου (audio-visual ακρωτηριαζόμενη κούκλα (amputation doll). Αποspeech perception). Αντίληψη λόγου που είναι απο - συναρμολογούμενες κούκλες που χρησιμοποιτέλεσμα αλληλεπίδρασης ακουστικών και οπτι ούνται στην παιγνιοθεραπεία για να ενθαρρύνουν κών ερεθισμάτων. Για παράδειγμα, το άτομο βλέ τα παιδιά να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. πει ή διαβάζει τα χείλη του πειραματιστή να λέΗ μητέρα κούκλα είναι το βασικό μέλος της «οι νε /γκα /, αλλά ακούει τον ήχο /μπα /, τον οποίο κογένειας», ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις ο θεαντιλαμβάνεται τελικά ως /ντα /. Ονομάζεται και ραπευτής μπορεί να συμπεριλάβει στην «οικογέ«φαινόμενο McGurk». νεια» και φίλους, συγγενείς, γείτονες κ.ά. ακουστικός δίαυλος (auditory canal). Στο αυτί, βραακτινωτοί μύες (ciliary muscles). Μύες που αλλάχύ τμήμα που έχει το σχήμα σωλήνα και εκτείζουν το σχήμα και την κυρτότητα του κρυσταλνεται μεταξύ του εξωτερικού αυτιού και της τυλοειδούς φακού του οφθαλμού σύμφωνα με την μπανικής μεμβράνης του μεσαίου αυτιού. απόσταση του εξεταζόμενου αντικειμένου, ού ακουστικός εντοπισμός (auditory localization). Η τακ; ώστε αυτό να εστιάζεται με ευκρίνεια στον ικανότητα υπόδειξης της κατεύθυνσης ή της θέ αμφιβληστροειδή. 21
cirlflgyes σιην προοωπικόιηιο
ΡΓΐβινισμό4/ήΕυκοπάθΕΐα
αλβινισμός/λευκοπάθεια (albinism). Απουσία χρωστικής ουσίας από το δέρμα, τους οφθαλμούς, τα μαλλιά ή τα φτερά του οργανισμού, αλγόριθμος (algorithm). Στη γνωστική ψυχολογία, μέθοδος λύσης προβλημάτων. Πρόκειται για ένα σύνολο διεργασιών, η εκτέλεση των οποίων απαι τεί ορισμένες πράξεις από ένα πεπερασμένο σύ νολο πράξεων. Συνήθως, αν ακολουθηθούν πιστά, οδηγούν στη λύση. Αντιδιαστέλλεται προς την ευρειική. αλγοφοβία (algophobia). Παθολογικός φόβος για τον πόνο.
κή χρήση αλκοόλ που οδηγεί στην κοινωνική και επαγγελματική δυσλειτουργία του ατόμου. Χαρακτηριστικά της αλκοολικής κατάχρησης είναι η καθημερινή ανάγκη του ατόμου για αλκοόλ παρά τα διαπροσωπικά, κοινωνικά ή οργανικά προ βλήματα που προκαλούνται ή επιδεινώνονται από τις επιδράσεις του, οι περίοδοι αμνησίας, οι παρατεταμένες περίοδοι συνεχούς κατανάλωσης, οι επαναλαμβανόμενες αποτυχημένες προσπάθειες αποχής και η γενικότερη νοητική έκπτωση και συναισθηματική κατάπτωση. Περιλαμβά νεται στις διαταραχές χρήσης ουσιών και χρησι μοποιείται συχνά αντί του όρου «αλκοολισμός», αλεξία (alexia). Διαταραχή που συνδέεται με τις αλκοολική παράνοια (alcoholicparanoia). Παθολογλωσσικές ικανότητες και χαρακτηρίζεται από γική ζήλια και παράλογη πεποίθηση του αλκοοτην ολική ή μερική απώλεια της ικανότητας κα λικού ατόμου ότι ο/η σύντροφόςτου το απατά, τανόησης του γραπτού λόγου, παρά το γεγονός αλκοολική τοξίκωση (alcohol intoxication). Διατα ότι ο προφορικός λόγος είναι κατανοητός και δεν ραχή προκαλούμενη από πρόσφατη λήψη αβκουπάρχουν προβλήματα όρασης. Ονομάζεται και όβ. Πρόκειται για μια παροδική κατάσταση η «λεκτική τύφλωση», οποία δημιουργείται όταν το ποσοστό του οινοαλεξιθυμία (alexithymia). Όρος που πρότεινε ο Πέπνεύματος στο αίμα του ατόμου υπερβαίνει το τρος Σιφναίος για να περιγράψει τη δυσκολία του 0,1%. Χαρακτηριστικά της αλκοολικής τοξίκωατόμου να αναγνωρίσει, να εκφράσει και να με σης είναι η δυσπροσαρμοστική ή προβληματική ταβιβάσει τα συναισθήματά του. κοινωνική και εργασιακή συμπεριφορά, η μείωαλκοόλ (alcohol). Αποτέλεσμα της ζύμωσης του σακση της προσοχής και της κρίσης, οι δυσκολίες χάρου που περιέχεται στα φρούτα και στους καρ στην άρθρωση, η αστάθεια και έλλειψη συντονι πούς, περνά στην κυκλοφορία του αίματος μέσω σμού κινήσεων, η αψιθυμία, η ευφορία και τα κετου στομάχου και του εντέρου, και καταστέλλει ή νά μνήμης. επιβραδύνει τη λειτουργία όλων των συστημάτων αλκοολική ψευδαισθήτωση (alcohol[ic] hallucinosis). στον οργανισμό, επηρεάζοντας την εκτέλεση σύν Ακουστικές κυρίως ψευδαισθήσεις υπό την επί θέτων έργων. Η κατανάλωση του συνοδεύεται από δράση αλκοόλ, συναισθήματα ευφορίας και άρση των αναστοαλκοολική ψύχωση (alcoholicpsychosis). Ψυχικές λών. Υψηλές δόσεις αλκοόλ προκαλούν έντονη διαταραχές που είναι αποτέλεσμα κατάχρησης και ασυνήθιστη συμπεριφορά, ακόμη υψηλότεοινοπνευματωδών ποτών. Κοινό χαρακτηριστιρες δόσεις επιφέρουν απώλεια της συνείδησης, κό τους είναι η οξεία ή χρόνια εγκεφαλική φλεγ ενώ σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσουν μονή που ευθύνεται για την εμφάνιση ψυχωσιακόμη και στον θάνατο. Τα άτομα αναπτύσσουν κών συμπτωμάτων, όπως ψευδαισθήσεις, ιδεοανοχή στην επίδραση του αλκοόλ το οποίο προληψίες, παραλήρημα, σημαντική μείωση της μνή καλεί οργανική εξάρτηση, ενώ τα συμπτώματα μης και της κρίσης, μυθοπλασία και γενικότερη της απόσυρσης μπορεί να είναι ιδιαίτερα σοβαρά και χρήζουν αντιμετώπισης. Βλ επίσης εξάριηοη νοητική αποδιοργάνωση, από αβκοόβ και αβκοοβική καιάχρηοη. αλκοολικό κενό μνήμης (alcoholic blackout). Αμνη αλκοολική άνοια (alcohol[ic) dementia). Διαταραχή σία που είναι αποτέλεσμα λήψης οινοπνεύματος. που συνδέεται με παρατεταμένη και υπερβολιΤο κενό μνήμης αποτελεί συνήθως ένδειξη ότι κή χρήση αλκοόλ και χαρακτηρίζεται από έκυπάρχει αναστρέψιμη εγκεφαλική βλάβη, πτωση στην κρίση και στις γνωστικές λειτουραλκοολισμός (alcoholism). Βλ εξάριηοη από αβκοόβ. γίες, έλλειψη ενδιαφέροντος για προσωπική υγιαλλαγές στην προσωπικότητα (personality changes). εινή, επιπεδοποίηση του συναισθήματος και ση Η τάση για μεταβολές σε χαρακτηριστικά της προ μαντική πρόδρομη αμνησία, σωπικότητας στην πορεία του χρόνου. Για πααλκοολική κατάχρηση (alcoholabuse). Υπερβολιράδειγμα, ένα συνεσταλμένο άτομο μπορεί να γί 22
αΑΑοιοφογίο/ηίκο
οήήογή (παρεών
σία, ενώ τα αγόρια μαθαίνουν το ίδιο αντικείμε νο καλύτερα από τα κορίτσια σε συνθήκες που απαιτούν ανταγωνισμό, αλληλεπίδραση υψηλότερης τάξης (higher order interaction). Στη στατιστική ανάβυση διακύμανσης, αλληλεπιδράσεις σε περισσότερες από δύο αλλαγή στάσεων (attitude change). Οποιαδήποτε ανεξάρτητες μεταβλητές σε πολυπαραγοντικά μεταβολή στις στάσεις του ατόμου, η οποία είναι πειράματα. Σε σύνθετα παραγοντικά πειράματα αποτέλεσμα διεργασιών που πηγάζουν από το ίδιο η ερμηνεία αυτών των επιδράσεων παρουσιάζει το άτομο ή από τις ενεργές προσπάθειες άλλων μεγάλες δυσκολίες, να το μεταπείσουν. αλληλοδιάδοχη θεραπεία (tandem therapy). Στη αλλαγή φύλου (sexchange). Χειρουργική μεταβοθεραπεία γάμου, η πρακτική του ψυχοθεραπευ λή των εξωτερικών χαρακτηριστικών του φύλου τή να δέχεται καθέναν από τους δύο συζύγους ενός ατόμου, η οποία συνήθως συνοδεύεται από χωριστά σε συνεδρία, κατάλληλη ορμονική θεραπεία. Στόχος είναι να αλληλοεμπλεκόμενη οικογένεια (enmeshed family). μοιάσει το άτομο όσο το δυνατόν περισσότερο στα Ορος που περιγράφει μια μορφή οικογένειας στην άτομα του άλλου φύλου, το οποίο και προτιμά. Οι οποία το κάθε μέλος αναμειγνύεται στη ζωή των μεταβολές περιορίζονται στα εξωτερικά χαραάλλων, καθιστώντας αδύνατη την αυτονομία τους. κτηριστικά και δεν επηρεάζουν τον εγγενή αναΒλ. επίσης οικογενειακή συνοχή. παραγωγικό ρόλο ή γονότυπο του ατόμου. αλληλοεμπλοκή (enmeshment). [1] Συγχώνευση αλληλεγγύη ομάδας (groupsolidarity). Κοινός δεμε ένα άλλο άτομο, αποτέλεσμα της οποίας είναι σμός ανάμεσα στα μέλη μιας ομάδας, ο οποίος πη η απώλεια της έννοιας του εαυτού και της ταυ γάζει από συναισθήματα, στόχους και δράστη τότητας. [2] Στο πλαίσιο ενός οικογενειακού συ ριότητες που μοιράζονται μεταξύ τους. στήματος, όρος που περιγράφει τις αδιαφοροαλληλεπίδραση/διάδραση (interaction). [ 1] Γενι ποίητες, κλειστές και διάχυτες σχέσεις μεταξύ κά, σχέση ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα συστήτων μελών. Η αλληλοεμπλοκή περιορίζει ή παματα, άτομα ή ομάδες, που χαρακτηρίζεται από ρεμποδίζει την ομαλή λειτουργία της οικογένει αμοιβαίες επιδράσεις. [2] Στους παραγοντικούς ας και η αυτονομία των μελών της καταλήγει σε σχεδιασμούς, ο μη προσθετικός συνδυασμός πολσυμβιβασμό. λαπλών ανεξάρτητων μεταβλητών σε μια άλλη ανεξάρτητη. Παρατηρείται στη στατιστική ανάαλληλόμορφο (allele). Εναλλακτική μορφή ενός λυση διακύμανσης, σε περιπτώσεις όπου οι συνγονιδίου που διαφέρει στην αλληλουχία του DNA θήκες μιας ανεξάρτητης μεταβλητής δεν επήρε και επηρεάζει τη λειτουργία ενός και μόνο προϊάζονται ομοιόμορφα από τις συνθήκες μιας άλόντος (RNA και /ή πρωτεΐνες). Ο άνθρωπος φέλης. Για παράδειγμα, το επίπεδο διέγερσης αλρει δύο αντίγραφα των περισσότερων γονιδίων, ληλεπιδρά με τη δυσκολία ενός υπό εκτέλεση έρ ένα από κάθεγονέα.Έτσι, κάθε αλληλόμορφο έχει γου κατά τρόπο ώστε η επίδοση να φτάνει σε προέλθει ανεξάρτητα από ένα γονέα. Βλ. επίσης υψηλό επίπεδο διέγερσης όταν το έργο είναι εύ ομόζυγο και ετερόζυγο. κολο και να πέφτει σε χαμηλό επίπεδο όταν το άλλο εγώ (alter ego). [ 1] Κοινός χαρακτηρισμός ενός έργο είναι δύσκολο. οικείου και έμπιστου προσώπου (π.χ. φίλου) με το οποίο το άτομο μοιράζεται προβλήματα και βιώ αλληλεπίδραση ευχέρειας μάθησης-χειρισμού (aptitude-treatment interaction). Φαινόμενο κατά ματα ως εάν αυτό το πρόσωπο να ήταν ο «δεύτε ρος εαυτός» του. [2] Στο ψυχόδραμα, ο βοηθός του το οποίο μια δεδομένη αντιμετώπιση (συνήθως θεραπευτή που υποκρίνεται τον εσωτερικό ρόλο μια διδακτική μέθοδος ή πρακτική) επιδρά διατου πρωταγωνιστή. Βλ. επίσης βοηθητικό εγώ. φορετικά στην εξαρτημένη μεταβλητή (συνήθως αλλοιοφαγία/πίκα (pica). Μορφή διαταραχής της επίδοση ή στάση)για τα άτομα που διαφέρουν ως σίτισης και της πρόσληψης τροφής της βρεφο προς ένα χαρακτηριστικό (ικανότητα, δεξιότητα, νηπιακής ηλικίας, που χαρακτηρίζεται από την φύλο, κοινωνική τάξη κλπ.). Για παράδειγμα, τα επίμονη βρώση μη τροφικών ουσιών (π.χ. πλακορίτσια μαθαίνουν καλύτερα μαθηματικά από στελίνη, μπογιές, μαλλιά κ.ά.), έχει διάρκεια του τα αγόρια σε συνθήκες που απαιτούν σύνεργα νει πιο κοινωνικό και ένα επιθετικό άτομο πιο παθητικό. Οι αλλαγές μπορεί να είναι αιφνίδιες ή σταδιακές, ακούσιες ή εσκεμμένες (πΛ. ως απο τέλεσμα συμβουλευτικής ή θεραπείας), ή να οφεί λονται σε γήρανση, τραυματισμό ή ασθένεια.
23
gririOKEvtpiopôs
άμΕοη επανάληψη (neipapotos)
λάχιστον ένα μήνα και δεν αντιστοιχεί στο ανα πτυζιακό επίπεδο του παιδιού. Η διαταραχή δεν συνοδεύεται από αποστροφή της συμβατικής τροφής.
Ενέργειες προς όφελος των άλλων, οι οποίες θέ τουν την ασφάλεια και τα συμφέροντά τους πά νω από εκείνα του εαυτού. Πς αλτρουιστική συ μπερκρορά δεν νοούνται οι πράξεις που βάζουν τον εαυτό σε κίνδυνο προκειμένου να προστααλλοκεντρισμός (allocentrism). Σύμφωνα με τον τευτούν οι συγγενείς και να εξασφαλιστεί έτσι η Harry Triandis, μεταβλητή της προσωπικότητας που αντανακλά στάσεις, πεποιθήσεις και συμπεεπιβίωση των ίδιων γονιδίων, ούτε οι πράξεις που ριφορές οι οποίες συναντώνται συνήθως στις συλαποβλέπουν σε μελλοντική ανταπόδοση, λογικές κοινωνίες (όπως αυτές της Νοτιοανατο αλυσιδωτή συμπεριφορά (chain behaviour/behaviour λικής Ασίας). Το άτομο θεωρεί τον εαυτό του αλchaining). Ενιαίο σύνολο αντιδράσεων, όπου η κάληλεξαρτώμενο από την ενδοομάδα (την οικογε θε αντίδραση λειτουργεί ως ερέθισμα διάκρισης νεια, τη φυλή ή το έθνος), δίνει προτεραιότητα για την επόμενη αντίδραση στην ακολουθία. Για στους στόχους και στις ανάγκες της, ενώ τα κοι παράδειγμα, στην απαγγελία της αλφαβήτου, το νωνικά πρότυπα αποτελούν τον σημαντικό καΑ είναι το ερέθισμα για το Β, το οποίο είναι το ερέ θοριστικό παράγοντα της συμπεριφοράς του. Τα θισμαγιατοΓκ.ο.κ. άτομα που χαρακτηρίζονται από αλλοκεντρισμό αμβλύ συναίσθημα (blunted affect). Διαταραχή στην είναι πρόθυμα να διατηρήσουν μια σχέση από υποκειμενική βίωση του εσωτερικού αισθήμαυποχρέωση, ακόμη και όταν το κόστος ξεπερνά τος που συνδέεται με ιδέες ή εσωτερικές αναπα το όφελος. Ο αλλοκεντρισμός σε επίπεδο πρόσω ραστάσεις αντικειμένων και χαρακτηρίζεται από πικότητας θεωρείται το αντίστοιχο της συλλογι οξεία μείωση της έντασης της συναισθηματικής κότητας στο πολιτισμικό επίπεδο. Αντιδιαστέλέκφρασης. Αποτελεί ένα από τα βασικά συμπτώ λεται προς τον ιδιοκενιριαμό. ματα της σχιζοφρένειας, αλλοτρίωση (alienation). [1] Γενικά, όρος συνώνυ - αμεθόδευτη δειγματοληψία (haphazardsampling). μος της αποξένωσης. [2] Στη μαρξιστική θεωρία, Στην έρευνα, η επιλογή συμμετεχόντων με μη η αποξένωση του εργάτη από την εργασία του και συστηματικό τρόπο, η οποία καταλήγει σε ένα τα προϊόντα της. δείγμα που ενδέχεται να μην είναι αντιπροσωαλματώδης αγωγή (saltatory conduction). Σε εμπευτικό του εξεταζόμενου πληθυσμού, μύεβους νευράξονες, η μεταβίβαση των δυναμι- αμερικανική νοηματική γλώσσα (AMESLAN/ASL). κών ενέργειας από τον έναν κόμβο του Ranvier Σύντμηση του όρου American Sign Language στον επόμενο. ( Αμερικανική Νοηματική Γλώσσα). Βλ νοηματιαλτρουισμός (altruism). Η τοποθέτηση της ασφάκή γβώσσα. λειας, της ευτυχίας, των συμφερόντων και της αμερόληπτη εκτίμηση (unbiased estimate). Εκτί επιβίωσης των άλλων πάνω από τις αντίστοιχες μηση μιας παραμέτρου που βασίζεται σε αντιπροσωπικές. Επίσης, η εκτέλεση πράξεων που προσωπευτικό δείγμα. βάζουν τον εαυτό σε κίνδυνο, χωρίς προσδοκία ανταμοιβής, για τη βοήθεια άλλων ατόμων.
άμεση αντίληψη (direct perception), θεωρητική θέ ση για την αντίληψη που αναπτύχθηκε από τον αλτρουιστική αυτοκτονία (altruisticsuicide). ΣύμJames Gibson. Σύμφωνα με αυτήν, η αντίληψη φωνα με τον Emil Dürkheim, μορφή αυτοκτοσυνίσταται από τη μη παρέμβαση γνωστικών διερ νίας που συνδέεται με την αυτοθυσία ενός ατόγασιών, με αποτέλεσμα οι ιδιότητες των μακρι μου προς όφελος της ομάδας στην οποία έχει πλήρως ενσωματωθεί, σε σημείο που να έχει χάσει νών ερεθισμάτων να γίνονται άμεσα αντιληπτές, την ατομικότητά του- για παράδειγμα, η αυτοάμεση δυσλεξία (direct dyslexia). Μορφή επίκτητης κτονία των καμικάζι μαχητών ή η αυτοκτονία δυσβεξίας στην οποία το άτομο έχει την ικανό ατόμων που πιστεύουν ότι αποτελούν βάρος για τητα να διαβάζει λέξεις, αλλά δεν μπορεί να τις την οικογένειά τους. κατανοήσει. αλτρουιστική επιθετικότητα (altruistic aggression). άμεση επανάληψη (πειράματος) (direct replication). Επιθετικότητα που αποσκοπεί στην προστασία Προσπάθεια επανάληψης ενός πειράματος σύμ των άλλων, όπως είναι η μητρική επιθειικόιητα. φωνα με τη διαδικασία του αρχικού πειράματος αλτρουιστική συμπεριφορά (altruistic behaviour). 24
και με όσο το δυνατόν λιγότερες αλλαγές.
αμΕοη ικονοποιηοη
αμοιβαίο οφομοίωοη
άμεση ικανοποίηση (immediate gratification). Η μης για παρελθόντα γεγονότα ή εμπειρίες. Δια κρίνεται: (α) ανάλογα με τα υποτιθέμενα αίτια, εστίαση στην απόκτηση αυτού που το άτομο επί σε αμνησία που οφείλεται σε οργανική βλάβη θυμεί την τρέχουσα στιγμή χωρίς αναβολή ή κα (εγκεφαλικό τραύμα) και σε αμνησία που οφεί θυστέρηση, ανεξαρτήτως των επιπτώσεων, λεται σε ψυχολογικές διεργασίες, όπως αυτή της άμεση μνήμη (immediate memory). Είδος μνήμης απώθησης- και (β) με βάση τη χρονική διάσταπου επιτρέπει στο άτομο να ανακαλεί πρόσφατες ση, σε αμνησία που έχει σχέση με πρότερα γεπληροφορίες, όπως μια διεύθυνση ή τον αριθμό γονότα και σε αμνησία που έχει σχέση με μετα ενός τηλεφώνου, τις οποίες ενδέχεται να ξεχά γενέστερα γεγονότα. σει μετά τη χρήση τους. Βλ. επίσης βραχυπρόθεσμη μνήμη. αμνησία της προέλευσης (πληροφοριών) (source amnesia). [1] Η τάση ορισμένων πασχόντων από άμεση συσχέτιση (direct correlation). Βλ. θειική συαμνησία να δυσκολεύονται περισσότερο να θυ σχέτιση. μηθούν από «πού» απέκτησαν μια πληροφορία αμετάβλητα χαρακτηριστικά στοιχεία (invariant παρά την πληροφορία καθαυτήν. [2] Φαινόμενο features). Στην αντίληψη, πληροφορίες που εμπί που παρατηρείται όταν το άτομο γνωρίζει οριπτουν στο οπτικό πεδίο και δεν μεταβάλλονται σμένες πληροφορίες, αλλά δεν θυμάται την προ παρά την κίνηση του παρατηρητή, έλευση αυτής της γνώσης. αμιγές νόημα (pure meaning). Η τελική ένωση γλώσ αμνησιακές διαταραχές (amnesic disorders). Διατα σας και σκέψης στον συλλογισμό των ενηλίκων. ραχές που αφορούν την απώλεια μνήμης παρελΣύμφωνα με τον Lev Vygotsky, στην αρχή η θόντων γεγονότων (σπισθόδρομη αμνησία) και γλώσσα και η σκέψη είναι ανεξάρτητες διεργατην ανικανότητα μάθησης νέων πληροφοριών σίες, αλλά στην ηλικία των 2 ετών συνενώνονται, (πρόδρομη αμνησία). Η αμνησία μπορεί να είναι οδηγώντας σταδιακά στην ανάπτυξη του εγωκε αποτέλεσμα οργανικής ασθένειας, εγκεφαλικού ντρικού λόγου, του εσωτερικού λόγου, της λετραύματος ή μακροχρόνιας κατάχρησης ουσιών. κτικής σκέψης, της ανάπτυξης των εννοιών και Συνοδεύεται από περιόδους σύγχυσης, αποπρο τελικά στο «καθαρό» νόημα. σανατολισμού και παραληρήματος. Οι πάσχοντες αμιγές φως (pure light). Όρος που χρησιμοποίησε ο δεν συνειδητοποιούν τη βαρύτητα της αμνησία Sir Isaac Newton για το φως το οποίο δεν μπορεί κής τους έκπτωσης και αρνούνται τις ενδείξεις να διασπαστεί στα συναποτελούντα χρώματα, ύπαρξής της. αμιγής αλεξία (pure alexia). Μορφή αβεξίας που χα αμνιοπαρακέντηση (amniocentesis). Μέθοδος που ρακτηρίζεται από την έλλειψη ικανότητας του χρησιμοποιείται για προγεννητικό έλεγχο. Συνί ατόμου να διαβάσει, παρότι μπορεί να γράψει au σταται στην αναρρόφηση υγρού από τον αμνιαθόρμητα ή κατόπιν υπαγόρευσης κάτι, το οποίο κό σάκκο με σκοπό την εξέταση των εμβρυϊκών αργότερα αδυνατεί να διαβάσει. κυττάρων για πιθανές ανωμαλίες στα χρωμοσώ αμιγής ήχος (pure tone). Κύμα ήχου όπως αυτό ματα του μέλλοντος οργανισμού. Η εξέταση γίπου δημιουργείται από ένα διαπασών, του οποί νεται συνήθως μεταξύ της 16ης και της 18ης ou οι διακυμάνσεις στην πίεση του ήχου σε συ εβδομάδας της κύησης. νάρτηση με τον χρόνο αποτελούν ένα ημιτονοαμοιβαία αναστολή (reciprocal inhibition). Στη θεειδές κύμα. ραπεία της συμπεριφοράς, τεχνική της συσιημαάμιλλα (emulation). Διεργασία αντιγραφής της συ ιικής απευαισθηιοποίησης, όπου η παρουσίαση μπεριφοράς ενός άλλου ατόμου για την επίτευ δύο αντίθετων ερεθισμάτων (το ένα προκαλεί άγξη των ίδιων στόχων, σε αντίθεση με την απλή χος και το άλλο κατάσταση χαλάρωσης) προκα μίμηση που είναι πιο μηχανιστική και δεν στολεί αμοιβαία παρεμπόδιση, με την έννοια ότι η «αντίδραση άγχους» εμποδίζεται από την «αντί χεύει σε τίποτε άλλο πέρα από τις συμπεριφορές δράση χαλάρωσης». Η τεχνική αναπτύχθηκε από που αναπαράγει, τον Joseph Wölpe. αμινοξύ (amino acid). Οργανικά οξέα που περιέχουν μια ή περισσότερες αμινοομάδες και αποτελούν αμοιβαία αφομοίωση (reciprocal assimilation). Σύμ το συστατικό στοιχείο των πρωτεϊνών, φωνα με τη θεωρία του Jean Piaget, η αφομοίωαμνησία (amnesia). Μερική ή ολική απώλεια μνήση δύο σχημάτων -του ενός μέσα στο άλλο- κα 25
αμυντική απόόοοη αιτίων
αμοιβαίο 6ι6αοκαήία
αμοιβή/επιβράβευση (reward). [1] Ερέθισμα που προσφέρει ικανοποίηση και λαμβάνεται μετά από επιτυχή επίδοση. Η αμοιβή μπορεί να είναι ενδογενής ή εξωγενής. [2] Βλ. θειική ενίσχυση. αμόκ (amok). Σύνδρομο που υπάγεται στα ειδικά ποβιιιομικά σύνδρομα και παρατηρείται σε άνδρες χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας, χης αμοιβαία διδασκαλία (reciprocal teaching). [1] ΔιΑφρικής, της Καραϊβικής, καθώς και σε ιθαγεδακτική διαδικασία όπου οι μαθητές χωρίζονται νείς Αμερικανούς Ινδιάνους. Χαρακτηρίζεται από σε δύο τμήματα -ομάδες (πχ. Α και Β) και το τμή μια αρχική περίοδο μελαγχολίας και κατάθλιψης, μα Α μαθαίνει για το θέμα Χ, ενώ το τμήμα Β για που εξελίσσεχαι σε άγρια και απρόκληχη επιθετο θέμα Ψ. Στη συνέχεια οι μαθητές γίνονται δά τικότητα προς άλλα άτομα ή και ζώα, καταλήγο σκάλοι και το τμήμα Α διδάσκει το θέμα Χ στο τμήμα Β, ενώ το τμήμα Β διδάσκει αντίστοιχα το ντας στην εξάντληση του ατόμου που καταρρέει θέμα Ψ στο τμήμα Α. [2] Προσέγγιση στη διδασκοτώνοντας τον εαυτό του ή άλλους. σκαλία της ανάγνωσης, όπου ο δάσκαλος και μια αμυγδαλοειδής πυρήνας (amygdala). Περιοχή του μικρή ομάδα μαθητών διαβάζουν το ίδιο κείμεεγκεφάλου που βρίσκεται στη βάση των βρεγμα νο σιωπηρά και μετά συζητούν και αναλύουν το τικών λοβών και αποτελεί μέρος του μειαιχμιανόημά του. κού ουσιήμαιος. Σε συνεργασία με περιοχές του αμοιβαίος αλτρουισμός (reciprocal altruism).Opo της δυσκολίας κατανόησης των πολύπλοκων που μπορεί να έχουν λάθη ή ατυχή γεγονότα. γραπτών οδηγιών που περιλαμβάνει η δοκιμασία. Αν η κατανόηση του γραπτού κειμένου εί κατατονία (catatonia). Σύνδρομο που χαρακτηρί ναι άσχετη με τη συμπεριφορά πρόβλεψης, μειζεται από περιόδους μυϊκής ακαμψίας, αρνητι ώνει την εγκυρότητα της δοκιμασίας. Η παρου σμό, υπερδιέγερση και καταπληξία. Παρατηρεί σία μιας μέτρησης ικανότητας κατανόησης γρα ται συνήθως στη σχιζοφρένεια καιαισνικού τύπου. 289
κοιοιονικη ακομψίο
KOI£XOFLGPIV£S
κατατονική ακαμψία (catatonic rigidity). Σύμπτωμα χρηση ουσιών) ή αφηρημένων εννοιών και ιδεχης σχιζοφρένειας καιαιονικού τύπου, που χαρα ών (π.χ. κατάχρηση εξουσίας). κτηρίζεται από τη διατήρηση μιας συγκεκριμέκατάχρηση βαρβιτουρικών (barbiturateabuse). Πανης θέσης του σώματος του ασθενή παρά τις προ θολογική χρόνια χρήση βαρβιτουρικών ή παρόσπάθειες για μετακίνησή του. μοιων υπνοκατασταλτικών σκευασμάτων σε τέ κατατονική διέγερση (catatonic excitement). Σύ τοιο σημείο ώστε το άτομο να αδυνατεί να μειώ μπτωμα της σχιζοφρένειας καιαιονικού τύπου, που σει ή να διακόψει τη χρήση τους. Ως αποτέλεσμα χαρακτηρίζεται από περιόδους ακραίας υπερο χρήστης βρίσκεται σε κατάσταση τοξίκωσης κα διέγερσης και υπερβολικής κινητικότητας, κατά τά τη διάρκεια της ημέρας και εμφανίζει σηματη διάρκεια των οποίων ο ασθενής εμφανίζει ιδε ντική έκπτωση στην κοινωνική και την επαγ οληψίες και ψευδαισθήσεις, μιλά με ακατάληπτο γελματική του λειτουργικότηχα. τρόπο και έχει εκρήξεις εριστικής συμπεριφοράς, κατάχρηση ουσιών (substance abuse/misuse). Μία κατατονική εμβροντησία (catatonic stupor). Σύ από τις διαταραχές χρήσης ουσιών που χαρακχη μπτωμα της σχιζοφρένειας καιαιονικού τύπου, που ρίζεται από υπερβολική χρήση ψυχοδραστικών χαρακτηρίζεται από μείωση των αυθόρμητων κι ουσιών, όπως τα κατασταλτικά ή διεγερτικά του νήσεων και δραστηριοτήτων, απουσία αντίδρακεντρικού νευρικού συστήματος, τα οπιοειδή, τα σης σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος, αλαλία, ψευδαισθησιογόνο και η κάνναβη, με αποτέλεεπίμονο βλέμμα και καταπληξία, σμα χην εμφάνιση σημαντικών μόνιμων ή υπο κατατονική στάση σώματος (catatonic posturing). τροπιαζόντων διαπροσωπικών, κοινωνικών ή /και Σύμπτωμα της σχιζοφρένειας καιαιονικού τύπου, επαγγελματικών προβλημάτων. Βλ. επίσης δείπου χαρακτηρίζεται από χην ασυνήθισχη ή αλκτες κατάχρησης ουσιών. λόκοχη θέση χου σώμαχοςχου ασθενή, χην οποία κατάχρηση φαρμακευτικών ουσιών (drug abuse). μπορεί να διαχηρήσει για μεγάλα χρονικά διαΥπερβολική ή αντικανονική χρήση φαρμάκων στήματα. με βλαπτικές συνέπειες για τον χρήστη. Βλ. επί σης κατάχρηση ουσιών. κατατονική σχιζοφρένεια (catatonic schizophrenia). Βλ. σχιζοφρένεια, καταιονικός τύπος. κατευθυντική θεραπεία (directive therapy). Γενική καταφυγή στην ασθένεια (flight into illness/disease). ονομασία των ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεΤάση του ατόμου να υπερτονίζει τα συμπτώμαων που εστιάζονται στην αλλαγή του πελάτη και τα μιας οργανικής ασθένειας προκειμένου να τον κατευθύνουν προς τον συγκεκριμένο στόχο. αποφύγει διλήμματα, προβλήματα και πιέσεις με Στις θεραπείες αυτού του τύπου ο θεραπευτής τα οποία έρχεται αντιμέτωπο στη ζωή του. Μέσο αναλαμβάνει σε μεγάλο βαθμό να καθοδηγήσει διαφυγής από ψυχικές συγκρούσεις αποτελούν τον πελάτη δίνοντάςτου συμβουλές και οδηγίες και ορισμένες ψυχικές διαταραχές, για την αντιμετώπιση των προβλημάτων του. Στις κατευθυνχικές θεραπείες ανήκουν οι προσεγγί καταφυγή στην πραγματικότητα (flight into reality). σεις χης υπνοθεραπείας, η βογικο-θυμική θεραΑσυνείδητος μηχανισμός άμυνας, βασικό χαρα πεία και ορισμένες μορφές θεραπείας ιης συμπεκτηριστικό του οποίου είναι ότι το άτομο εμπλέ ριφοράς. κεται υπερβολικά σε μια δρασχηριόχηχα προκει μένου να αποφύγει απειληχικέςγια χην ψυχική κατευθυντική παιγνιοθεραπεία (directive-play therχου ηρεμία καχασχάσεις, επίπονες σκέψεις και apy). Μορφή παιγνιοθεραπείας, σχην οποία ο θε οδυνηρά συναισθήμαχα. ραπευχής δομεί τις δραστηριότητες του παιδιού δίνοντάς του κούκλες, οι οποίες υποτίθεται ότι καταφυγή στην υγεία (flight into health). Ξαφνική αντιπροσωπεύουν σημαντικά πρόσωπα στη ζωή «ανάρρωση» που παραχηρείχαι σε ορισμένα άχοτου, και ενθαρρύνοντας το να αναπαραστήσει διά μα όχαν έρχονχαι ανχιμέχωπα με χη διαδικασία φορές καταστάσεις. χης ψυχοθεραπείας. Συνήθως ερμηνεύεχαι ως κατευθυντική συμβουλευτική (directive counselling). αμυντικός ελιγμός που χρησιμοποιεί χο άχομο Μορφή συμβουβευιικής που βασίζεται σε συνεπροκειμένου να αποφύγει χη διερεύνηση χων κι ντεύξεις, δοκιμασίες και άμεσες εκπαιδευτικές νήχρων και χων συναισθημάχων χου. και επαγγελματικές συμβουλές. κατάχρηση (abuse). Υπερβολική ή αντικανονική χρήση ή κατανάλωση φαρμάκων, ουσιών (κατάκατεχοήαμίνες (catecholamines). [1] Ομάδα χημι290
κατηγορία βοοικου επιπέδου
κατηγορική κήίμοκο
κών νευροδιαβιβαστών που δρουν στο κεντρικό μών οι οποίες αντιστοιχούν σε μια συγκεκριμένευρικό ούστημα και επηρεάζουν χην ψυχική νη κατηγορία- για παράδειγμα, η οικογενειακή διάθεση. Σε αυτές ανήκουν η νορεπινεφρίνη, η κατάσταση ενός συμμετέχοντα στην έρευνα (άγαεηινεφρίνη και η νιοπαμίνη. [2] Συλλογική ονομος, έγγαμος, διαζευγμένος, σε διάσταση, χήρος) μασία των ορμονών που εκκρίνονται από τον ή το αν έχει έμμισθη εργασία (ναι, όχι). μυελό των επινεφριδίων και εμπλέκονται στην κατηγορική αντίληψη (φωνημάτων) (categorical ανάδραση «πάβης ή φυγής». Οι ουσίες αυτές (επί perception [ofphonemes)). Βλ. κατηγορική avtiflnνεφρίνη και νορεπινεφρίνη) κατασκευάζονται ψηβόγου. και εργαστηριακά για την αντιμετώπιση κλονικατηγορική αντίληψη λόγου (categorical speech σμού, αλλεργικών επεισοδίων και άλλων ιατριperception). Στην αντίληψη λόγου, η αδυναμία του κών καταστάσεων. Τα τελευταία χρόνια ερευ ατόμου να διακρίνει τις ανεπαίσθητες διαφορές νώνται συστηματικά οι επιδράσεις αυτών των ου ανάμεσα σε φωνήματα, καθώς ένας ήχος μετασιών στον εγκέφαλο σε σχέση με τη νευροφυ βάλλεται βαθμιαία από ένα Β και κές ανεξάρτητες μειαββηιές, διότι δεν βρίσκονται Β> Γ, τότε Α> Γ). Σύμφωνα με τον Jean Piaget, υπό τον έλεγχο του ερευνητή, πρόκειται για ικανότητα που εμφανίζεται στο στάμεταβλητή (variable). Οτιδήποτε (έννοια, παράγοδιο ίων συγκεκριμένων νοηιικών πράξεων. ντας, σύμβολο κλπ.) μεταβάλλεται σε ποσότητα μεταβίβαση (transference). [ 1] Γενικά στις διαπρο(ποσοτική μειαββηιή ) ή είδος (ποιοτική μειαββησωπικές σχέσεις, η μεταφορά ή μετάθεση συναι ιή) παίρνοντας διαφορετικές τιμές. Μπορεί να σθημάτων από ένα άτομο σε κάποιο άλλο· για πα αφορά ιδιότητες αντικειμένων ή καταστάσεις, ράδειγμα, η επιθετική στάση που υιοθετεί κάμεταβλητή ελέγχου (control variable). Μεταβλητή ποιος απέναντι σε ένα άλλο άτομο που του θυμί την οποία χειρίζεται ο πειραματιστής, θεωρείται ζει έντονα τη μητέρα του, με την οποία έχει προ συνώνυμη της ανεξάρτητης μεταβλητής, που εί βληματική σχέση. [2] Διεργασία στην ψυχανάναι και ο προτιμώμενος όρος. λυση, κατά την οποία ο αναλυόμενος, μέσω των μηχανισμών της μετάθεσης και της προβολής, με - μεταβλητή-ερέθισμα (stimulus variable). Καθεμιά από τις ανεξάρτητες μειαββηιές σε ένα πείραμα η ταφέρει ασυνείδητα στον αναλυτή του επιθυμίες οποία μπορεί να χαρακτηριστεί από μεταβολές και συναισθήματα που τρέφει για άλλα σημαντι σε ένα φυσικό ερέθισμα (π JC. το μέγεθος ή το χρώ κά πρόσωπα (π JC. γονείς, αδέλφια, σύζυγο) ή αντί μα της μελάνης των λέξεων σε ένα πείραμα μνή κείμενα της ψυχικής ζωής του. Μέσω αυτής της μης). διεργασίας το απωθημένο υλικό αναδύεται στο δεκαετία των 40 ή 50 ετών και συνοδεύεται από αποφάσεις είτε για συνέχιση της ίδιας πορείας είτε για επιβολή σημαντικών αλλαγών.
συνειδητό, όπου αναβιώνεται και υποβάλλεται σε επεξεργασία από τον αναλυόμενο. Η μεταβί βαση εκδηλώνεται συχνά με τη μορφή ερωτικής έλξης προς τον θεραπευτή, αλλά μπορεί να εμ φανιστεί και ως οργή, μίσος, καχυποψία, υπερβολική εξάρτηση κ.ά. Βλ. επίσης ανάβυση μεταβίβασης.
μεταβλητή πρόβλεψης (predictor variable). Στην ανάβυση παβινδρόμησης, μια μεταβλητή με γνωστές τιμές την οποία χρησιμοποιεί ο ερευνητής για να κάνει την πρόβλεψη των τιμών στη μεταβλητήκριτήριο.
μεταβλητότητα (variability). Ο βαθμός στον οποίο οι τιμές μιας μεταβλητής διαφέρουν μεταξύ τους. μεταβλητές διεργασίας (process variables). [1] Γε- Αποτελεί ένδειξη της διασποράς των τιμών σε μια μεταβλητή. νικά, το σύνολο των ψυχολογικών ενεργειών που επηρεάζουν την εξέλιξη μιας διεργασίας στον χρό - μεταβολισμός (metabolism). Το σύνολο των οργανο. [2] Διαπροσωπικοί παράγοντες που είναι κα νικών και βιοχημικών διεργασιών που συντεθοριστικοί για την εξέλιξη της συμβουλευτικής λούνται στον οργανισμό με σκοπό την εξασφάλι και της ψυχοθεραπείας. ση ενέργειας και δομικών υλικών. 353
μαοθεοη eniBEtiKôtmas
pEioyoYYfliOKôs
μεταγαγγλιακός (postganglionic). Ο αναφερόμενος μεταερευνητική φροντίδα (aftercare). Στην έρευ να, η ευθύνη και υποχρέωση των ερευνητών να στους νευρώνες του αυτόνομου κεντρικού συ αναλαμβάνουν τη φροντίδα και να διαφυλάσστήματος των οποίων η σύναψη γίνεται κατευσουν την υγεία των συμμετεχόντων, ειδικά στις θείαν με τα όργανα (π.χ. νεφρούς, ωοθήκες και έρευνες που αφορούν θέματα κοινωνικής ψυχοσιελογόνους αδένες), λογίας ή χρήσης ουσιών, μεταγάώσσα (metalanguage). Η ικανότητα καταμετάθεση [a] (displacement). [1]Στη συμπεριφορά, νόησης των διεργασιών της γλώσσας, καθώς και η αντικατάσταση μιας αντίδρασης με μια άλλη, τα γλωσσικά στοιχεία που χρησιμοποιεί κανείς ιδιαίτερα όταν η αρχική αντίδραση παρεμποδί για να περιγράψει ή να αναφερθεί στη γλώσσα. ζεται. Βλ επίσης μειάθεοη επιθετικότητας. [2] Η μεταγλωσσική επίγνωση (metalinguistic awareness). απώλεια πληροφοριών από τη βραχυπρόθεσμη Η ικανότητα του ατόμου να συλλαμβάνει λογικά μνήμη, καθώς προστίθενται πολλά καινούργια ή να έχει συνείδηση των δεξιοτήτων του στη χρή στοιχεία τα οποία αντικαθιστούν τα υπάρχοντα. ση της γλώσσας, να αντιλαμβάνεται τη γλώσσα [3] Στην ψυχανάλυση, η μετατόπιση της ενέρως εργαλείο επικοινωνίας και τον εαυτό του ως γειας μιας αναπαράστασης, με την έννοια του ενχρήστη του εργαλείου αυτού. διαφέροντος ή της έντασης, σε άλλες υποκατάμειαγνώση (metacognition). Οι γνώσεις και οι πε στατες αναπαραστάσεις, λιγότερο έντονες, μέσα ποιθήσεις του ατόμου για τις γνωστικές του λει από συνειρμικές σχέσεις. Παρατηρείται κυρίως τουργίες. Ο όρος αναφέρεται ειδικότερα τόσο στη στα όνειρα αλλά και στον σχηματισμό συμπτωγνώση καθαυτή (δηλαδή στη γνώση που έχει το μάτων ή άλλων ασυνείδητων ενεργειών (π.χ. ένα άτομο για όσα κατέχει) όσο και στους μηχανικίνητρο ερωτικής ή επιθετικής φύσης μη εκσμούς με τους οποίους παράγεται (δηλαδή στον φραζόμενο απευθείας εμφανίζεται με μια περισρυθμιστικό έλεγχο των γνωστικών λειτουργιών). σότερο αποδεκτή κοινωνικά μορφή). [4] ΣύμφωΗ μεταγνώση θεωρείται σημαντικό αντικείμενο να με τον Charles Hockett, ένα από τα χαρακτη μελέτης της γνωστικής ψυχολογίας, ριστικά της ανθρώπινης γλώσσας σε σύγκριση με μεταγραφή (transcription). [1] Γενικά η παραγωγή τα συστήματα επικοινωνίας που χρησιμοποιούν ενός αντιγράφου. [2] Στις μελέτες γλώσσας και τα ζώα. Συνδέεται με το γεγονός ότι η γλώσσα επί επικοινωνίας, η πλήρης καταγραφή όσων λέγοτρέπει την αναφορά σε αντικείμενα, πρόσωπα και νται- αντίστοιχα, στη μη λεκτική επικοινωνία, η γεγονότα τα οποία είναι απομακρυσμένα στον καταγραφή των εκφράσεων του προσώπου και χώρο και τον χρόνο. Αλλα χαρακτηριστικά είναι του σώματος, καθώς και των άλλων χειρονομιών. η παραγωγικότητα, η παράδοση, η παραποίηση [3] Στη σύνθεση γονιδίων και πρωτεϊνών, η αντί αβήθειας και η αυθαιρετότητα. γραφή ενός κλώνου DNA σε μια συμπληρωμαμετάθεση [β] (transposition). [1] Η εναλλαγή θέσετική αλληλουχία RNA από το ένζυμο RNA no ων δύο ή περισσότερων στοιχείων ενός συστήλυμεράση. ματος. [2] Στη μάθηση, η τάση του ατόμου να αντί δρά στα ερεθίσματα βασιζόμενο στη σχέση που μεταγωγικός συλλογισμός (transductive reasoning). έχουν αυτά μεταξύ τους, και όχι βασιζόμενο στα Σύμφωνα με τον Jean Piaget, μορφή συλλογιμορφολογικά τους χαρακτηριστικά. Για παράσμού που εμφανίζεται στο στάδιο προ των νοητιδειγμα, έχοντας μάθει να επιλέγει έναν κύκλο με κών πράξεων, όπου το παιδί συνδέει δύο συγκεδιάμετρο 4 εκατοστών έναντι ενός άλλου με διά κριμένα γεγονότα ή εμπειρίες με απλή αντιπαμέτρο 3 εκατοστών, όταν παρουσιαστούν δύο με ράθεση, αποδίδοντάς τους σχέση αιτίου -αίτια γαλύτεροι κύκλοι, το άτομο θα επιλέξει τον κύτού και συνάγοντας συμπεράσματα από το ειδικλο με διάμετρο 5 εκατοστών έναντι του άλλου κό στο ειδικό, με διάμετρο 4 εκατοστών, μετάδοση συναισθημάτων (emotional contagion). μετάθεση επιθετικότητας (displaced aggression). ΕπιΔιεργασία κατά την οποία το άτομο βιώνει οριθετικότητα που στρέφεται σε πρόσωπο ή αντικεί σμένα συναισθήματα τα οποία παρατηρεί να βιώμενο διαφορετικό από εκείνο που την προκάλε νουν και άλλοι στον περίγυρο του (njc. αισθάνεσε. Συνήθως, η επιθετικότητα μετατοπίζεται σε ται θλίψη επειδή βλέπει ένα άλλο άτομο θλιμμέ ένα πιο αδύναμο άτομο, το οποίο δεν μπορεί να νο). Αποδίδεται και ως «συναισθηματική μόανταποδώσει την επίθεση. λυνση». 354
μειόθΕοη ouvoio6npoios
μΕίονΕωιεριομόί
μετάθεση συναισθήματος (displacement of affect). τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία της. θεωρείται Μετατόπιση συναισθημάτων σε αντικείμενο ή ότι μπορεί να καθοδηγήσει τη μνημονική συ πρόσωπο διαφορετικό από εκείνο που τα προκά μπεριφορά του ατόμου. λεσε. μεταμοντερνισμός (postmodernism). Βλ. μειανεωιεριαμός. μεταίσθημα (aftereffect). Γενικά, κάθε επίδραση ενός ερεθίσματος η οποία παραμένει και μετά τον μεταναστευτική συμπεριφορά (migration behaviour). τερματισμό του. Το μεταίσθημα αφορά συνήθως [1] Ενστικτώδης δραστηριότητα που συνδέεται την αισθητήρια εμπειρία που παραμένει μετά την με μετακίνηση προς και από τόπους αναπαραγωγής. Σε ορισμένους οργανισμούς η συμπεριαπομάκρυνση ενός έντονου ερεθίσματος, μεταιχμιακές διαταραχές (borderline disorders). Βλ. φορά αυτή εξαρτάται από τις εποχές του χρόνου, ενώ σε άλλους (όπως στον σολομό) εμφανίζεται οριακές /μειαιχμιακές διαταραχές. μόνο μια φορά κατά τη διάρκεια της ζωής τους. μεταίχμια κή διαταραχή της προσωπικότητας (borderΗ μεταναστευτική συμπεριφορά επηρεάζεται από line personality disorder). Βλ. οριακή/μειαιχμιακή ποικίλους παράγοντες, όπως η ευαισθησία σε χη διαιαραχή ιης τιροοωπικόιηιας. μικές ή και μαγνητικές επιδράσεις, η έκκριση ορ μεταιχμιακή ψύχωση (borderline psychosis). Βλορια- μονών, το ηλιακό φως και η θερμοκρασία. [2] Η κή/μειαιχμιακή ψύχωση. σχετικά μόνιμη μετακίνηση ατόμων που διασχί μεταιχμιακό σύστημα (limbic system). Τμήμα του ζουν συμβολικά, πολιτικά ή γεωγραφικά όρια (π-χ. εγκεφάλου που βρίσκεται μέσα και γύρω από τον η μετανάστευση από αγροτικές προς αστικές πε μεσεγκέφαβο και περιλαμβάνει την αμυγδαλή, το ριοχές). διάφραγμα, τον πρόσθιο θάλαμο, τμήματα του μετανεωτερικές θεραπείες (postmodern therapies). υποθαλάμου και τον ιππόκαμπο. Παίζει ιδιαίτεΚάθε προσέγγιση στη θεραπεία η οποία αναρα σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση των συναισθη γνωρίζει την εγκυρότητα και την προϋπόθεση μάτων, της μνήμης και των κινήτρων. Αποκαύπαρξης πολλαπλών πραγματικοτήτων, ενώ λείται και «λιμβικό σύστημα». απορρίπτει την πρωτοκαθεδρία της κοσμοθεωμεταιχμιακός (borderline). Βλ οριακός/μειαιχμιακός. ρίας του θεραπευτή. Οι μετανεωτερικές θεραπείες τονίζουν την ουσιαστική συμβολή του πο μεταλλαγμένο γονίδιο (mutant gene). Γονίδιο του λιτισμικού πλαισίου στον προσδιορισμό της πραγοποίου η γενετική δομή έχει υποστεί αλλαγή, με ματικότητας και υπογραμμίζουν την επίδραση την έννοια ότι έχει αλλάξει η σύσταση των νου της γλώσσας και των σχέσεων εξουσίας στη δια κλεοτιδίων που το απαρτίζουν, μόρφωση και στον ορισμό της ψυχοπαθολογίας. μεταλλάξεις του DNA (DNA mutations). Μόνιμη αλλαγή στο γενετικό υλικό ενός οργανισμού. Είναι μετανεωτερισμός (postmodernism). Σύγχρονη διανοητική τάση που θέτει σε αμφισβήτηση την έν γνωστοί τρεις τύποι μεταλλάξεων: (α) Η αντίκα νοια της αντικειμενικής γνώσης και προβάλλει τάσταση ενός ζεύγους βάσεων από ένα άλλο. Δύο αντίσταση σε οποιαδήποτε αξίωση για αλήθεια. είδη αντικαταστάσεων είναι πιθανά: η μετάπτωΣτην τέχνη δέχεται τους αλλεπάλληλους νεωτε ση είναι η αντικατάσταση μιας πουρίνης από μια ρισμούς από τους οποίους προκύπτουν πλείστες άλλη πουρίνη ή μιας πυριμιδίνης από μια άλλη αναμείξεις και συμφύσεις. Στις κοινωνικές επιπυριμιδίνη- αντίθετα, η μεταστροφή είναι π αντί στήμες απορρίπτει την εγκυρότητα της επιστη κατάσταση μιας πουρίνης από μια πυριμιδίνη ή μονικής μεθόδου και εξετάζει τις αρχές της υπό μιας πυριμιδίνης από μια πουρίνη. (β) Η απάλει το πρίσμα ενός ακραίου σχετικισμού. Ειδικότεψη ενός ή περισσότερων ζευγών βάσεων, (γ) Η ρα στην ψυχολογία, η μετανεωτερική τάση συ εισδοχή ενός ή περισσότερων ζευγών βάσεων, νοψίζεται στην ιδέα ότι όλες οι μορφές γνώσης μετάλλαξη (mutation). Αλλαγή στο γενετικό υλικό αποτελούν γλωσσικά κατασκευάσματα, τα οποία ενός οργανισμού. Ο όρος καλύπτει αλλαγές σε σχετίζονται με το εκάστοτε πολιτισμικό πλαίσιο επίπεδο γονιδίου, καθώς και αλλαγές στο μεγα και την ιστορία. Η γνώση στην ψυχολογία είναι λύτερο μέρος ενός χρωμοσώματος. Βλ επίσης μεμια σύνθεση εύπλαστων και ευμετάβλητων αφη iafl/Ιάξεις ιον DNA. γήσεων που επηρεάζονται από τις προσωπικές μεταμνήμη (metamemory). Η επίγνωση του ατόμου συνθήκες του ερευνητή και τις υπάρχουσες κοι για τις διεργασίες της μνήμης του, καθώς και για νωνικές δομές. Ως εκ τούτου, οι θεσμικές ανισό 355
μΕίονοσοκομΕιοκή φρονϋόο
μΕΐααχημοιοηοιημενος ποήιιιομος
μετασυναπτικός νευρώνας (postsynaptic neuron). τητες, χα προσωπικά ενδιαφέροντα, χα υποκειμενικά κίνπχρα και η κοινωνική εξουσία δια Βλ. προσυναπιικός νευρώνας. δραματίζουν ουσιαστικό ρόλο σχη διαμόρφωση μετασχηματισμένη τιμή (transformed score). Τιμή χης γνώσης. Ονομάζεται και «μεχαμονχερνισμός». που προκύπτει ως αποτέλεσμα μετασχηματισμού μετανοσοκομειακή φροντίδα (aftercare). [ 1] Η πα μιας άλλης. Παράδειγμα αποτελεί η ζ-τιμή (βλ. ρακολούθηση χου ασθενή μεχά χην έξοδό χου από μετασχηματισμός σε ζ-τιμή). χο νοσοκομείο. [2] Σχη θεραπεία, ένα ολοκληρω - μετασχηματισμός από r σε z-τιμή του Fisher (Fiμένο συνεχιζόμενο πρόγραμμα αγωγής και αποsher's rtoz transformation). Μαθηματικός τύπος καχάσχασης που προσφέρεχαι σχον ασθενή μεχά που επιτρέπει τη λογαριθμική μετατροπή των τι χην έξοδό χου από το νοσοκομείο, με σκοπό να μών του συντελεστή συσχέτισης (r) του δείγματος διατηρήσει χο επίπεδο βελτίωσής χου, να αποώστε να αντιστοιχούν περισσότερο στην κανόνι χρέψει χην υποχροπή χου και να χον βοηθήσει να κή κατανομή. Δίνει στον ερευνητή τη δυνατότη επαναπροσαρμοσχεί στο περιβάλλον, τα να καθορίσει τη στατιστική σημαντικότητα ενός μεταπτώσεις (ψυχικής) διάθεσης (mood swings). r ή της διαφοράς ανάμεσα σε δύο r. Ονομάζεται Διακυμάνσεις ανάμεσα σε αισθήματα ευεξίας και και μετασχηματισμός σε ζ-ττμή. κατήφειας.'Οταν αυτές οι περιοδικές μεταβολές μετασχηματισμός σε z-τιμή (z-transformation). Μα είναι ήπιες και περιστασιακές, θεωρείται ότι βρί θηματικός τύπος που επιτρέπει τον μετασχημα σκονται στο πλαίσιο του φυσιολογικού, ενώ όταν τισμό των τιμών του συντελεστή συσχέτισης (Γ) του είναι σοβαρές, μπορεί να αποτελούν ένδειξη νευ δείγματος ώστε να αντιστοιχούν προσεγγιστικά ρωτικής αντίδρασης. Τέλος, αν είναι έντονες και σε ζ-ιιμές. Ονομάζεται επίσης μετασχηματισμός επίμονες, μπορεί να αποτελούν συμπτώματα διαπό r σε ζ-τιμή του Fisher. πολικής διαταραχής. μετασχηματιστική γραμματική (transformational μεταστροφή (conversion). Η δραματική αλλαγή ιδε grammar). Μορφή γενετικής γραμματικής που ών, πεποιθήσεων, φρονημάτων, γνώμης ή θρη πρότεινε ο Noam Chomsky. Αναφέρεται σε ένα σκευτικής πίστης, που οδηγεί το άτομο να ασπα σύνολο κανόνων που χρησιμοποιεί το άτομο για στεί ένα νέο σύστημα αξιών, απόψεων κ.οχ. Πρό να μετασχηματίσει χη βαθιά δομή των προτάσεκείται συνήθως για αποτέλεσμα βαθμιαίας συσων και να τις οδηγήσει στην επιφανειακή δομή σώρευσης πληροφοριών που είναι ασύμβατες με τους. Η γνώση αυτών των κανόνων επιτρέπει την τα γνωστικά σχήματα του ατόμου, κατανόηση και παραγωγή απεριόριστου αριθμού μεταστροφή συναισθήματος (reversal of affect). Η προτάσεων. νέα κατεύθυνση που λαμβάνει μια τάση ή ένα συναίσθημα (π JC. η επιθετικότητα απέναντι στους μετασχηματιστική ηγεσία (transformational leadership). Μορφή ηγεσίας που χαρακτηρίζεται από τις άλλους επανακατευθύνεται προς τον εαυτό), προσπάθειες του ηγέτη να αναπτύξει τις δυναμετασυμβατικό επίπεδο (ανάπτυξης ηθικού συλλογισμού) (postconventional level [of moral reason- τότητες των υφισταμένων του, τους οποίους εν θαρρύνει να σκέφτονται και να παίρνουν λογιing development)). To τρίτο και ανώτατο επίπεδο κές αποφάσεις. Από τη μεριά τους, οι υφιστάμε ανάπτυξης ηθικού συλλογισμού σύμφωνα με τον νοι εμπνέονται από τον ηγέτη και ωθούνται να Lawrence Kohlberg. Στο επίπεδο αυτό το άτομο εργαστούν για την εκπλήρωση υπερβατικών στό αντιλαμβάνεται ότι οι νόμοι και οι κοινωνικοί κα χων και την ικανοποίηση αναγκών υψηλότερου νόνες είναι αυθαίρετοι και μπορούν να αλλάξουν. επιπέδου από τα άμεσα προσωπικά τους συμφέ Παράλληλα καθορίζει το ηθικό και το ανήθικο με ροντα. Αυτό το είδος ηγεσίας που «μεταμορφώκριτήρια που το ίδιο έχει σκεφτεί, αποδεχτεί και νει» τους υφισταμένους ασκείται από χαρισμαεσωτερικεύσει. Βλ. επίσης θεωρία (ανάπτυξης) τικούς ηγέτες, ηθικού ουβ/)σγιομού ιου Kohlberg. μετασυναπτικό δυναμικό (postsynaptic potential μετασχηματοποιημένος πολιτισμός (postfigurative culture). Ορος της Margaret Mead για κοινωνίες [PSP]). Κάθε αλλαγή στο δυναμικό της μεμβράνης ή πολιτισμούς όπου η κοινωνικοποίηση των νέ του νευρώνα, η οποία προσλαμβάνει χους νευροων συντελείται σχεδόν αποκλειστικά μέσω της διαβιβαστές που εκκρίνονται στη σύναψη από τα επαφής των παιδιών με τα γηραιότερα μέλη, επει συναπιικά κομβία του προσυναπτικού νευρώνα. δή ο τρόπος ζωής των προηγούμενων γενεών εί 356
μΕίαιόπιοη ποροιηρηιών
μειαφυοική
ναι σχεδόν ταυτόσημος με εκείνον που θα βιώΦαινόμενο κατά το οποίο ο υπνωτιζόμενος ξεχνά σουν οι επόμενες. Στις κοινωνίες αυτού του τύ τι έγινε κατά τη διάρκεια της ύπνωσης του, έως που η πολιτισμική αλλαγή είναι τόσο βραδεία ότου ο υπνωτιστής τού επιτρέψει να θυμηθεί, ώστε αυτά που χρειάζεται να μάθει ένα παιδί για μεταϋπνωτική υποβολή (posthypnotic suggestion). να ζήσει ως ενήλικος αλλάζουν ελάχιστα με την Η υπαγόρευση στον υπνωτιζόμενο μιας συγκεπάροδο του χρόνου. Βλ. επίσης συνσχηματοποικριμένης ενέργειας ή συμπεριφοράς, την οποία ούμενος ποβιτυομός και προοχηματοττοιημένος ηο- αυτός θα πρέπει να επιδείξει (συνήθως αντιδρώ βιιισμός. ντας σε ένα προκαθορισμένο σήμα) όταν δεν θα είναι πλέον κάτω από την επίδραση της ύπνωσης. μετατόπιση παρατηρητών (observer drift). Η τάση μεταφορά μάθησης (transfer of learning). Η επίδύο ερευνητών, οι οποίοι συνεργάζονται σε μια δραση της προηγούμενης μάθησης σε νέα, είτε συνθήκη παρατήρησης, να αρχίσουν να συμφω για να την ενισχύσει (θειική μεταφορά) είτε για νούν μεταξύ τους με έναν ιδιότυπο τρόπο. Αυτή να την παρεμποδίσει (αρνητική μεταφορά). Για η τάση έχει ως αποτέλεσμα υψηλά επίπεδα αξιο πιστίας, αλλά παράγει διαφορετικά δεδομένα από παράδειγμα, η γνώση της οδήγησης του αυτοκι εκείνα άλλων ζευγαριών συνεργατών που πραγνήτου θα διευκολύνει την οδήγηση τρακτέρ, αλ ματοποιούν παρατηρήσεις στην ίδια έρευνα. λά θα δυσκολέψει την οδήγηση ενός οχήματος στο οποίο οι ταχύτητες έχουν άλλη διάταξη, μετατόπιση πλαισίου (context-shifting). Η τάση μεταφορά ταυτόσημων στοιχείων (transfer of identασθενών με σχιζοφρένεια να αλλάζουν το θέμα ical elements). Μορφή μεταφοράς μάθησης, στην συζήτησης ξαφνικά, προκειμένου να αποφύγουν οποία η μάθηση ενός έργου μεταφέρεται σε αυ έντονα αγχογόνες καταστάσεις. Για παράδειγμα, τήν ενός δεύτερου, εφόσον και τα δύο έργα πεστην ερώτηση «Νομίζετε ότι δεν αρέσετε στους ριέχουν ταυτόσημα στοιχεία, άλλους;» μπορεί να απαντήσουν: «Μια μύγα είμεταφορά ωαρίου (ovum transfer). Στην υποβοηναι πάνω στο παράθυρο». θούμενη αναπαραγωγή, διαδικασία που εφαρμόμετατόπιση npos τα άκρα (extremity shift). Παραζεται σε περιπτώσεις κατά τις οποίες οι ωοθήκες τηρούμενη τάση σε ομάδες να λαμβάνουν πιο της γυναίκας έχουν αφαιρεθεί ή παράγουν ωά ακραίες αποφάσεις από εκείνες που θα έπαιρνε ρια χαμηλής ποιότητας.Ένα ωάριο από μια -συ ένα άτομο μόνο του. Οι αποφάσεις αυτού του εί χνά ανώνυμη- δότρια γονιμοποιείται σε δόκιμα 6ους τείνουν να είναι είτε ιδιαίτερα ριψοκίνδυ στικό σωλήνα ή με σπερματέγχυση με το σπέρμα νες (ριψοκίνδυνη μετατόπιση) είτε ιδιαίτερα συ είτε του συντρόφου της γυναίκας είτε ενός ανώ ντηρητικές και συνετές (συνετή μετατόπιση). Βλ νυμου δότη. Μερικές ημέρες αργότερα το γονιεπίσης ηόβωση ομάδας και ομαδική έκθεση σε μοποιημένο ωάριο (ζυγώτης) εμφυτεύεται στη κίνδυνο. μήτρα της γυναίκας. Η τεχνική αυτή αποτελεί το μετατραυματική αμνησία (post-traumatic amnesia). αντίστοιχο της σπερματέγχυσης στους άνδρες, Απώλεια μνήμης για γεγονότα που συμβαίνουν μεταφορική γλώσσα (figurative language). Γενικός μετά από τραυματισμό, εγκεφαλική διαταραχή ή όρος για τους ιδιωματισμούς μιας γλώσσας στην ηλεκτρική εκκένωση. Βλ επίσης πρόδρομη αμνηοποία οι ιδέες εκφράζονται μέσω μεταφορών, σία και οπιοθόδρομπ αμνησία. υπαινιγμών, παρομοιώσεων και αναλογιών, μετατροπή (conversion). [1] Γενικά, ο μετασχημαμετάφραση (translation). [1] Στη γλωσσολογία, η με τισμός από μια κατάσταση ή μια μορφή σε μια άλ ταφορά και απόδοση του νοήματος ενός κειμέλη. [2] Ασυνείδητη ψυχολογική διεργασία σχηνου από μια γλώσσα σε μια άλλη. [2] Στη γενετι ματισμού συμπτωμάτων, όπου οι απωθημένες κή, η διεργασία με την οποία η αλληλουχία των ψυχικές συγκρούσεις μετατοπίζονται σε σωμανουκλεοτιδίων ενός μορίου αγγελιαφόρου RNA τικά συμπτώματα κινητικής ή αισθητήριας φύ κατευθύνει την ενσωμάτωση των αμινοξέων σε σης. Βλ επίσης διαιαραχή μετατροπής. μια πρωτεΐνη. Συμβαίνει σε ένα ριβοσωμάτιο. μετατροπή ενέργειας (transduction). Η διαδικασία μεταφυσική (metaphysics). Βασικός κλάδος της φι μετατροπής των διαφόρων μορφών φυσικής λοσοφίας, ο οποίος μελετά τη φύση και τα θεμε ενέργειας στην ηλεκτροχημική ενέργεια που μελιώδη γενικά χαρακτηριστικά της πραγματικόταβιβάζεται από τους νευρώνες. τητας. Δεδομένου ότι στην κλασική φιλοσοφία το μεταϋπνωτική αμνησία (posthypnotic amnesia). 357
μη ανιιστρεψιμόίηίο
μΕίοψυχοΓίογίο
τα, σε μια ανεκτή από το Εγώ και κοινωνικά επί δοκιμαζόμενη δραστηριότητα και συμπεριφορά (π.χ. καλλιτεχνική ενασχόληση με ερωτικά θέματα, διανοητικές αναζητήσεις, συμμετοχή σε βί αια αθλήματα κλπ.).
θεμέλιο ιης πραγματικότητας αναζητείται συνήθως πέρα από τον φυσικό κόσμο και την άμεση εμπειρία, ο όρος αναφέρεται επίσης σε οντότητες τέτοιου είδους (π.χ. στην άυλη ψυχή ή στον θεό).
μεταψυχολογία (metapsychology). Η υπέρβαση των μέτρηση (measurement). Απόδοση αριθμών σε ιδιό υπαρχουσών αρχών και θεωριών της ψυχολοτητες ή χαρακτηριστικά σύμφωνα με καθοριγίας με σκοπό τη σφαιρικότερη αντιμετώπιση της σμένους νόμους ή κανόνες. ανθρώπινης συμπεριφοράς. μέτρηση ακροατηρίου (audience measurement). μετείκασμα (afterimage). Οι οπτικές εμπειρίες και Στην ψυχολογία του καταναλωτή, η αξιολόγηση εικόνες που διατηρούνται για λίγο στο αισθητήτων χαρακτηριστικών των ατόμων που διαβάριο της όρασης μετά την απομάκρυνση ενός οπτι ζουν ένα συγκεκριμένο περιοδικό ή παρακολου κου ερεθίσματος. Παράδειγμα μετεικάσματος θούν ένα συγκεκριμένο ραδιοφωνικό ή τηλεοαποτελεί η ψευδής αντίληψη χρωμάτων που έχει πτικό πρόγραμμα. κανείς μετά από επίμονο κοίταγμα μιας ισχυρής μέτρια νοητική υστέρηση (moderate mental retardaφωτεινής πηγής. Συνήθως το χρώμα του μετειtion). Κατάσταση στην οποία οι νοητικές λεικάσματος είναι το συμπληρωματικό του αρχικού τουργίες, όπως μετρώνται από σταθμισμένες δο χρώματος. Βλ. επίσης αρνητικό μετείκασμα. κιμασίες, αντιστοιχούν σε δείκτη νοημοσύνης (ΔΝ) μετείκασμα μνήμης (memory afterimage). Η διαυγής και εντυπωσιακά έντονη μνήμη μιας εμπει ρίας, που διατηρείται για λίγο χρονικό διάστημα αφ' ότου συμβεί (π.χ. μετά το άκουσμα ενός γνω στού μουσικού κομματιού, το «ακούει» κανείς πάλι ξεκάθαρα και ζωηρά στη μνήμη).
που κυμαίνεται από 35-40 έως 50-55. Τα άτομα με μέτρια νοητική υστέρηση ως παιδιά εμφανί ζουν συνήθως σημαντική καθυστέρηση στην ανάπτυξη της γλώσσας. Στην ηλικία των 3 ετών χρησιμοποιούν μόνο 4-10 λέξεις. Η κινητική τους αδεξιότητα δεν τους επιτρέπει να φάνε και να ντυθούν μόνα τους. Δεν φοιτούν πέρα από τη Β' Δημοτικού, με ειδική αγωγή όμως είναι δυνατόν να αποκτήσουν απλές τεχνικές δεξιότητες. Ως ενήλικοι δεν μπορούν να μετακινούνται μόνοι ή να ψωνίζουν και να μαγειρεύουν για τον εαυτό τους.
μετεμψύχωση (metempsychosis). Δοξασία σύμφωνα με την οποία η ψυχή μετά τον θάνατο μετα βαίνει σε έναν άλλο άνθρωπο, ζώο ή φυτό, διατηρώντας τις μνήμες της προηγούμενης ζωής. Αυτό μπορεί να επαναλαμβάνεται κατά τη διάρ κεια πολλών ζωών και μέχρι τον εξαγνισμό της ψυχής. Η πίστη αυτή απαντά κυρίως σε ινδουι μετωπιαία περιοχή συνειρμού (frontal association στικές θρησκείες. area). Τμήμα του μετωπιαίουβοβού του εγκεφάλου που βρίσκεται μπροστά από την κινητική και μετενσάρκωση (reincarnation). Δοξασία σύμφωνα την προκινητική περιοχή. Αυτή η περιοχή θεωμε την οποία η ψυχή μετά τον θάνατο μετοικεί σε ρείται υπεύθυνη για τη λειτουργία της προσοάλλο ζωντανό οργανισμό, που μπορεί να είναι άν χής, του σχεδιασμού και μερικών πτυχών της θρωπος, ζώο ή φυτό. Αποτελεί, μαζί με τη μετεμμνήμης. ψύχωση, βασική αρχή πολλών ανατολικών θρη σκειών. μετεξέταση (post-test). Εξέταση που πραγματοποιείται στο τέλος μιας διαδικασίας και της οποίας τα αποτελέσματα συγκρίνονται με στοιχεία που είχαν συλλεγεί πριν από την έναρξη αυτής της διαδικασίας, ούτως ώστε να διαπιστωθεί η επίδραση ή η αποτελεσματικότητά της. Αναφέρεται και ως «μετατέστ». μετουσίωση (sublimation). Ψυχοδυναμικός μηχανισμός άμυνας, κατά τον οποίο το άτομο διοχετεύει ενορμήσεις, ιδέες και συναισθήματα, ιδιαί τερα αυτά που απορρέουν από τη σεξουαλικότη358
μετωπιαίος λοβός (frontal lobe). Ένας από τους τέσ σερις λοβούς των εγκεφαλικών ημισφαιρίων, που βρίσκεται μπροστά από την κεντρική αύλακα και περιέχει τμήματα τα οποία είναι υπεύθυνα για τις κινητικές λειτουργίες, την προσοχή και τον σχεδιασμό. μη αντιστρεψιμότητα (irreversibility). Σύμφωνα με τον Jean Piaget, περιορισμός στη σκέψη των παι διών που βρίσκονται στο στάδιο προ των νοητικών πράξεων, ο οποίος τους δημιουργεί δυσκολίες στην ανάπλαση ενός γεγονότος. Βλ επίσης ανιισιρεψιμόιητα.
μη παραμετρικό στατιστικό κριτήριο
μη αντιδραστικά μετρήσει
μη αντιδραστικές μετρήσεις (nonreactive measures). μη κανονιστικές επιρροές (nonnormative influences). Κατηγορία παραγόντων που επηρεάζουν την Βλ. μη παρεμβατικές μετρήσεις. ανάπτυξη των ατόμων στην ενήλικη ζωή. Αν και μη αντιπροσωπευτικό δείγμα (nonrepresentative οι παράγοντες αυτοί είναι σημαντικοί για τη ζωή sample). Δείγμα του οποίου τα χαρακτηριστικά ενός συγκεκριμένου ατόμου, δεν είναι εξίσου ση δεν αντικατοπτρίζουν τα χαρακτηριστικά του μαντικοί για όλους τους ανθρώπους. Μπορεί να πληθυσμού από τον οποίο έχει επιλεγεί, αφορούν ευνοϊκά και ευχάριστα γεγονότα (π.χ. μη γλωσσική δοκιμασία (nonlanguage test). Δοκιμια επαγγελματική επιτυχία) ή δυσμενή και δυ μασία που δεν απαιτεί τη χρήση προφορικής ή σάρεστα (π.χ. ανεργία), γραπτής γλώσσας από τον εξεταστή ή τον εξετα μη κατευθυντική θεραπεία (nondirective therapy). ζόμενο. Οι οδηγίες δίνονται με χειρονομίες ή πα Διαδικασία στην ψυχοθεραπεία, κατά την οποία ντομίμα. Χρησιμοποιείται σε άτομα που αντιμεο θεραπευτής προσπαθεί να δημιουργήσει κλίμα τωπίζουν προβλήματα ακοής ή μιλούν μια άλλη απόλυτης αποδοχής του θεραπευόμενου απογλώσσα από αυτήν του εξεταστή, φεύγοντας συστηματικά να τον καθοδηγήσει ή μη γραμμικός μετασχηματισμός (nonlinear transνα αξιολογήσει τα λεγόμενά του. Η ευθύνη για formation). Στην ψυχομετρία, διεργασία μετατον εντοπισμό και τη λύση των προβλημάτων σχηματισμού τιμών κατά τρόπο ώστε η νέα τιμή ανήκει στον ίδιο τον θεραπευόμενο. να μην έχει απαραίτητα άμεση αριθμητική σχέ μη λεκτική επικοινωνία (nonverbal communication). ση με την αρχική και τα μεγέθη των διαφορών Επικοινωνία που πραγματοποιείται με την απο ανάμεσα στις τιμές της αρχικής κλίμακας να μην στολή και αποδοχή μηνυμάτων χωρίς λέξεις, και είναι παράλληλα με το μέγεθος των διαφορών ειδικότερα με τη χρήση χειρονομιών, εκφράσεανάμεσα στις αντίστοιχες τιμές στη νέα κλίμακα ων του προσώπου, βλεμματικής ή απτικής επαπου προέκυψε, φής, γλώσσας του σώματος, διευθέτησης του προ μη δομημένη συνέντευξη (unstructured interview). σωπικού χώρου, τρόπου ένδυσης και κόμμωσης, Βλ. αδόμητη συνέντευξη. καθώς και παραγλωσσικών χαρακτηριστικών του μη εξαρτώμενη ενίσχυση (noncontingent reinforceλόγου, όπως νύξεις συναισθηματικής φόρτισης ή ment). Ενίσχυση που δεν εξαρτάται από την αντί προσωδιακές ενδείξεις. Τα μη λεκτικά μηνύμαδράση του οργανισμού, τα αλληλεπιδρούν με τα λεκτικά, και ανάλογα με μη επαρκές ερέθισμα (inadequatestimulus). Ερέθι- τις περιστάσεις μπορεί να τα ενισχύουν ή να τα σμα το οποίο δεν είναι αρκετά ισχυρό για να επί αναιρούν, να τα συμπληρώνουν ή να τα αναπλη τύχει μια αναμενόμενη ή συνήθη αντίδραση. Α ρώνουν. ντιδιαστέλλεται προς το επαρκές ερέθισμα. μη μεταβλητότητα (invariance). [1] Γενικά, η ύπαρμη επεμβατικές διαδικασίες (noninvasiveprocedures). ξη μιας σταθερής κατάστασης παρά τις αλλαγές Ερευνητικές ή θεραπευτικές τεχνικές που επεμ στις περιβάλλουσες συνθήκες. [2] Η τάση μιας ει βαίνουν ελάχιστα στη λειτουργία του οργανισμού κόνας ή ενόςμετεικάοματος να διατηρεί το ίδιο (π.χ. η μαγνητική αντήχηση ή η χορήγηση νευ μέγεθος, παρά τις μεταβολές στην απόσταση της ροψυχολσγικών δοκιμασιών που αξιολογούν εγκεεπιφάνειας πάνω στην οποία προβάλλεται, φαλικές δυσλειτουργίες), σε αντίθεση με χειρουρ μη παραμετρική στατιστική (nonparametric statγικές επεμβάσεις ή εξετάσεις που περιλαμβάνουν istics). Μέθοδοι στατιστικής που εφαρμόζονται έκθεση σε ακτινοβολία ή χορήγηση ουσιών, όταν τα δεδομένα δεν πληρούν προσεγγιστικά τις μη επιλεγμένο δείγμα (unselectedsample). Ασαφής προϋποθέσεις της κανονικής κατανομής. Βλ επί όρος για ένα δείγμα συμμετεχόντων σε μια έρευ σης μη παραμετρικό στατιστικό κριτήριο. να συγκροτούμενο από άτομα τα οποία είναι δια μη παραμετρικό στατιστικό κριτήριο (nonparaθέσιμα (π.χ. από τους φοιτητές σε ένα αμφιθέαmetric test). Στατιστικό κριτήρτο που δεν βασίζεται τρο). Αντιδιαστέλλεται προς το επιλεγμένο δείγσε ορισμένες πληροφορίες και προϋποθέσεις για μα. Βλ. επίσης δείγμα ευκολίας. την κατανομή και τις παραμέτρους των μετρήμη επιλεκτική παρατήρηση (unselective observation). σεων που αντιπροσωπεύουν. Ωστόσο, το κάθε μη Τυχαία παρατήρηση κατά την οποία δεν δίνεται παραμετρικό στατιστικό κριτήριο συνδέεται με προσοχή σε συγκεκριμένα στοιχεία. ιδιαίτερες προϋποθέσεις που υπαγορεύουν τησω359
pnötviopös
μη nopepßatiKES |jf ipnoos
μη συνειδητές διεργασίες (nonconsciousprocesses). Οργανικές λειτουργίες που δεν είναι αποτέλεσμα συνειδητού ελέγχου (π.χ. η ρύθμιση της συγκέντρωσης άλατος στο αίμα), καθώς και στοιχεία νοητικών διεργασιών των οποίων το άτομο δεν μη παρεμβατικές μετρήσεις (unobtrusive measures). έχει επίγνωση. Αντιδιαστέλλονται προς τις συνειδητές διεργασίες. Είδος μετρήσεων που δεν απαιτούν απαραίτητα στή χρήση του. Μη παραμετρικά στατιστικά κρι τήρια είναι το κρττήρτο Kendall (τ), το κριτήριο Kolomogorov-Smirnov, το κριτήρτο MannWhitney (U), το κριτήριο McNemar, το κριτήρτο Q του Cochran, το κριτήριο χ2 κ.ά.
την παρουσία ή τη συνεργασία των εξεταζομένων, οι οποίοι μπορεί να μην έχουν επίγνωση ότι συμμετέχουν σε έρευνα. Οι μη παρεμβατικές με τρήσεις αφορούν συνήθως την εκτίμηση ενός ίχνους της συμπεριφοράς των εξεταζομένων (π JC. από τη φθορά του πατώματος μπροστά από την προθήκη ενός μουσείου εκτιμάται η προτίμηση που δείχνει το κοινό στα συγκεκριμένα εκθέματα). Σκοπός των μη παρεμβατικών μετρήσεων εί ναι η ελαχιστοποίηση της επίδρασης που έχει στα αποτελέσματα της έρευνας η γνώση των συμμε τεχόντων ότι λαμβάνουν μέρος σε αυτήν. Αποκαλούνται και «μη αντιδραστικές μετρήσεις».
μη φυσιολογική/παθολογική συμπεριφορά (abnormal behaviour). Όρος που περιγράφει τη δυ σπροσαρμοστική συμπεριφορά. Τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται συνήθως για να οριστεί μια συ μπεριφορά ως «μη φυσιολογική» είναι η απόκλι σή της από τον μέσο όρο και η χαμηλή συχνότη τα εμφάνισήςτης σε έναν πληθυσμό, η παραβίαση κοινωνικών κανόνων και η προσωπική ανη συχία ή απελπισία του ατόμου. Κανένα από τα παραπάνω κριτήρια δεν θεωρείται επαρκές ή ικα νοποιητικό από μόνο του. μη φυσιολογικό/παθολογικό (abnormal). Το αποκλίνον από το σύνηθες.
μη πειραματική μέθοδος (nonexperimental method). μηδενικά ευρήματα (null findings). Τα ευρήματα τα Γενικός όρος για τις ερευνητικές μεθόδους που οποία προκύπτουν - ή δεν προκύπτουν- όταν η δεν βασίζονται στον συστηματικό χειρισμό των ερευνητική υπόθεση δεν στηρίζεται από τα γεανεξάρτητων μεταβλητών, όπως είναι η φυσική γονότα. Συχνά η γνώση σχετικά με το τι δεν οδη παρατήρηση και οι συσχετιστικές μελέτες. γεί σε ορισμένα αποτελέσματα είναι εξίσου σημη προσβάσιμη μνήμη (inaccessible memory). Μνή - μαντική με τη γνώση τού τι οδηγεί σε αυτά. μη που δεν είναι διαθέσιμη στο συνειδητό σε μια μηδενική συσχέτιση (zero correlation). Απουσία δεδομένη στιγμή, αλλά μπορεί να γίνει ξαφνικά στατιστικής εξάρτησης μεταξύ δύο μεταβλητών, αργότερα. οπότε ο συντελεστής συσχέτισης (Γ) ισούται με μηδέν (0) και υπάρχει πλήρης έλλειψη μαθηματιμη προσδιοριζόμενη αλλιώς (not otherwise specκής αντιστοιχίας των τιμών των δύο μεταβλητών. ified). Όρος που χρησιμοποιείται στα διαγνωστικά κριτήρια του DSM για να περιγράψει διαταμηδενική υπόθεση ( H J (null hypothesis (HJ). Στα ραχές των οποίων τα συμπτώματα δεν ταιριάτιστική υπόθεση που υποστηρίζει ότι οι παρατη ζουν επακριβώς με τις καθιερωμένες κατηγορίες. ρούμενες διαφορές ανάμεσα στην πειραματική ομάδα (ή ομάδες) και στην ομάδα ελέγχου είναι μη προσχεδιασμένη δειγματοληψία (accidental αποτέλεσμα τύχης και όχι πειραματικής παρέμ sampling). Δείγμα που σχηματίζεται από οποιαβάσης. Σε περίπτωση κατά την οποία παρατη δήποτε διαθέσιμη ομάδα και το οποίο δεν είναι ρούνται σχέσεις ανάμεσα σε κάποιες μεταβλητές, αντιπροσωπευτικό του γενικού πληθυσμού. Τα η μηδενική υπόθεση υποστηρίζει ότι αυτές είναι δείγματα που προκύπτουν με αυτό τον τρόπο θε τυχαίες και δεν υφίστανται στην πραγματικότη ωρούνται μεροληπτικά. μη συμβατικές θεραπείες (unconventional therapies). τα. Σε περίπτωση απόρριψης της μηδενικής υπόθεσης, η εναλλακτική υπόθεση θεωρείται αυτόΜορφές θεραπευτικής αντιμετώπισης του νου, ματα ορθή. του σώματος ή και των δύο, οι οποίες ξεφεύγουν από τις επικρατούσες παραδοσιακές προσεγγί σεις.Έχουν πιστούς οπαδούς αλλά και έντονους επικριτές, που αποδίδουν τα αποτελέσματά τους στο φαινόμενο της εικονικής θεραπείας. Παρα δείγματα αποτελούν η ρεφλεξολογία, η κρυ σταλλοθεραπεία, η αρωματοθεραπεία κ.ά. 360
μηδενισμός (nihilism). [1] Τάση για αμφισβήτηση, απόρριψη, απαξίωση και άρνηση κάθε αξίας, αλήθειας, ηθικής, κοινωνικών ή και πολιτικών θεσμών. [2] Ιδεοληψία περί μη ύπαρξης του εαυτού ή και του κόσμου. Σκέψεις τέτοιας μορφής παρατηρούνται συνήθως σε ασθενείς με σχιζοφρέ -
μηδΕποίΕ ιδωθίνιο
μηιρικη μορφή
νεται η έκβαση μιας επιλογής ανάμεσα από διά νεια, έντονη κατάθλιψη, εγκεφαλική αρτηριοφορές εναλλακτικές προτάσεις και σε συνάρτη σκλήρωση ή γεροντική άνοια, ση με το σύνολο των αμοιβών και των τιμωριών μηδέποτε ιδωθέντα (jamais vu). Παραμνησιακό φαΐ που απορρέουν από αυτήν, νόμενο κατά το οποίο το άτομο έχει το ψευδές συ μήτρα παραγόντων (factor matrix). Πίνακας που ναίσθημα του μη οικείου για μια κατάσταση που δείχνει τη φόρτιση των παραγόντων όπως αναέχει ήδη δει. Βλ. επίσης παραμνηοία. δύονται από την ηαραγσνιική ανάβυση. μήκος κύματος (wavelength [I]). Η γραμμική απόμήτρα πολλαπλών γνωρισμάτων-πολλαπλών σταση από την κορυφή ταλάντωσης ενός κύμαμεθόδων (multitrait-multimethod matrix). Τεχνι τος έως την κορυφή ταλάντωσης του επόμενου κή αξιολόγησης της εγκυρότητας εννοιοβογικής κύματος. κατασκευής που επιτρέπει την ταυτόχρονη εξέμηκώνιο (meconium). Κόπρανα στο έντερο του νεταση της συγικβννουσας και διακρίνουσας εγκυρόογέννητου. τητας. Πρόκειται για έναν πίνακα στον οποίο εμμήνιγγες/μήνιγγα (meninges/meninx). Τα τρία στρώ- φανίζονται οι συσχετίσεις ανάμεσα σε δύο ή πεματα ιστών (σκβηρή, αραχνσειδής και χοριοειδής) ρισσότερα χαρακτηριστικά (π.χ. επιθετικότητα που καλύπτουν το κεντρικό νευρικό σύστημα, και εξωστρέφεια) και σε δύο ή περισσότερες δια μήνυμα διπλού δεσμού (double bind message). Βλ. φορετικές μεθόδους που τα μετρούν (π.χ. ερωτηματολόγιο προσωπικότητας και παρατήρηση), διπβής δέσμευσης μήνυμα. μήνυμα δύο όψεων (two-sided message). Στην ψυ - μητρική αποστέρηση (maternal deprivation). Έλλειψη επαρκούς τρυφερότητας, φροντίδας και χολογία του καταναλωτή, τεχνική που επιδιώκει παροχής ερεθισμάτων από τη μητέρα ή το μητρι να αλλάξει τις στάσεις παρουσιάζοντας επιχειρή κό υποκατάστατο, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της ματα τόσο υπέρ όσο και κατά μιας θέσης, αντί να βρεφονηπιακής ηλικίας. Συμβαίνει όταν το παι περιορίζεται στη μονόπλευρη παρουσίαση του δί μεγαλώνει σε διαταραγμένες οικογένειες ή θέματος. Μελέτες έχουν δείξει ότι το μήνυμα που ιδρύματα και συνήθως έχει αρνητικές επιπτώέχει δύο όψεις επηρεάζει περισσότερο άτομα με σεις σε όλες τις πτυχές της ανάπτυξής του (συ υψηλότερο επίπεδο μόρφωσης καθώς και άτομα ναισθηματικές αντιδράσεις, νοητική ανάπτυξη, τα οποία θεωρούν πιο αξιόπιστη μια πηγή πλη έννοια του εαυτού, διαπροσωπικές σχέσεις και ροφόρησης που παρουσιάζει και τις δύο πλευρές. φυσική κατάσταση). Σε ορισμένες περιπτώσεις η μηρυκασμός (merycism). Εκούσια εξέμεση της τρο μητρική αποστέρηση μπορεί να αποτελέσει τη φής από το στομάχι που μασιέται και καταπίνεβάση για σοβαρή ψυχική διαταραχή. Επιπτώσεις ται για δεύτερη φορά. Εμφανίζεται μερικές φοτης έχουν παρατηρηθεί και σε άλλα θηλαστικά ρές σε άτομα με σοβαρή υστέρηση, αν και ορι εκτός του ανθρώπου (όπως οι πίθηκοι και οι πο σμένοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι η καθυστερη ντικοί). μένη ανάπτυξη αυτών των ατόμων ενδέχεται να οφείλεται, τουλάχιστον εν μέρει, στη συγκεκριμητρική επιθετικότητα (maternalaggression). Μορμένη διαταραχή. Βλ. επίσης μηρυκαστική διαιαφή επιθετικής αντίδρασης την οποία εκδηλώνει ραχή. ένας θηλυκός οργανισμός όταν αισθάνεται ότι οι μηρυκαστική διαταραχή (rumination disorder). Σπά- απόγονοι του προσεγγίζονται από κάποιον με απειλητικές διαθέσεις, νια διαταραχή στην πρόσληψη της τροφής που μητρική μέριμνα (mothering). Σχέση στην οποία η εμφανίζεται κατά τη βρεφονηπιακή ηλικία και μητέρα ή το μητρικό υποκατάστατο προσφέρει σε διαρκεί τουλάχιστον ένα μήνα μετά από μια πεένα παιδί θαλπωρή, στοργή, αφοσίωση, προσωρίοδο φυσιολογικής λειτουργίας. Χαρακτηρίζεται από υποτροπιάζουσα αναγωγή της τροφής και πική φροντίδα και αισθητήρια ερεθίσματα, στοιαναμάσηση, χωρίς να υπάρχει ναυτία ή γαστρεχεία τα οποία θεωρούνται ουσιαστικά για την ντερική διαταραχή, ανάπτυξη της ασφάλειας και σιγουριάς, της αυ μήτρα εξόφλησης (payoff matrix). Πίνακας που τοεκτίμησης και της ικανότητας αντιμετώπισης χρησιμοποιείται κυρίως στις μελέτες λήψης απο των προκλήσεων του περιβάλλοντος, φάσεων, στη λύση προβλημάτων ή στη θεωρία μητρική μορφή (mother figure). Υποκατάστατο μη ανίχνευσης σημάτων, πάνω στον οποίο σημειώ τέρας (αδελφή, πατέρας, φίλη ή φίλος, δασκάλα ή 361
μηφικη ομιήιο
μιιφοκίφοήίο
δάσκαλος, ανάδοχη μητέρα) που αναλαμβάνει να το άτομο δικαιολογεί μια απογοήτευση ισχυριζόμενο ότι είναι ικανοποιημένο με την τρέχουσα προσφέρει στο παιδί τη φροντίδα, την περιποίηκατάσταση. Για παράδειγμα, σε περίπτωση απο ση και τη στοργή που συνήθως παρέχει η βιολοτυχίας στην αναζήτηση νέας εργασίας, το άτομο γική μητέρα. Βλ. επίσης μητρικό υποκαιάσιαιο. «ανακαλύπτει» νέες ενδιαφέρουσες πτυχές στη μητρική ομιλία (rnotherese). Βλ ομιλία απευθυνόδουλειά που ήδη έχει. μενη σιο παιδί. μητρική συμπεριφορά (maternalbehaviour). Πρά- μηχανισμός αναπλήρωσης (compensatory mechanism). Β λ αναπλήρωση. ξεις που εκτελεί μια μητέρα, οι οποίες συνδέονται με τη φροντίδα των δικών της απογόνων ή μηχανισμός γλωσσικής κατάκτησης (language acτων απογόνων άλλων μητέρων. Τα αρσενικά ορι quisition device [LAD]). Εγγενής μηχανισμός επεσμένων οργανισμών εμφανίζουν επίσης μητρική ξεργασίας της γλώσσας, που θεωρείται ότι είναι συμπεριφορά μετά τη λήψη προλακτίνης. προγραμματισμένος να αναγνωρίζει την καθολιμητρικό ένστικτο (mother/maternal instinct). Η ενόρ - κή γραμματική, η οποία είναι κοινή σε όλες τις γλώσσες. Προτάθηκε από τον Noam Chomsky μηση της μητέρας για παροχή φροντίδας και προ προκειμένου να εξηγήσει τον ταχύ και δημιουρ στασίας στους απογόνους της και μερικές φορές γικό τρόπο με τον οποίο τα παιδιά μαθαίνουν τη σε απογόνους άλλων μητέρων. Μολονότι στα ζώα γλώσσα που ομιλείται στο περιβάλλον τους. φαίνεται ότι δεν είναι αποτέλεσμα μάθησης, ο ενστικτώδης χαρακτήρας του μητρικού ενστίκτου μηχανισμός έλξης της προσοχής (attention getαμφισβητείται όταν πρόκειται για ανθρώπους, ting/attention seeking mechanism). Συμπεριφορά μητρικό υποκατάστατο (mother substitute/surrogate). που συχνά θεωρείται ανάρμοστη και στοχεύει στην προσέλκυση της προσοχής. Αν και συνή[ 1 ] Άτομο που υποκαθιστά τη μητέρα, όπως η τρο θως αφορά τις συμπεριφορές παιδιών, ορισμένοι φός ή η γιαγιά. [2] Κατασκεύασμα από γυμνό ενήλικοι μπορεί επίσης να καταφύγουν σε τέτοι σύρμα ή καλυμμένο με μαλακό ύφασμα, το οποίο ες πρακτικές. δημιουργήθηκε και χρησιμοποιήθηκε από τους Harry και Margaret Harlow σε σειρά πειραμά των που μελετούσαν τις συναισθηματικές αντιδράσεις των μικρών πιθήκων.
μηχανιστική προσέγγιση (mechanistic approach). [ 1] Η άποψη ότι όλοι οι οργανισμοί, πλην του αν θρώπινου, στερούνται νου. Σύμφωνα με τη μηχανιστική προσέγγιση, οι συμπεριφορές οργανι μηχανισμοί άμυνας (defence mechanism). Παρασμών κατώτερων του ανθρώπου βασίζονται σε μορφωτικές διευθετήσεις απέναντι στο άγχος, πρωτόγονα αντανακλαστικά και ένστικτα. Η πιο που δημιουργούνται από απειλητικές για το Εγώ σύγχρονη εκδοχή προσθέτει ότι η μάθηση αυτών ενορμήσεις και ενδοψυχικές συγκρούσεις, και των οργανισμών χαρακτηρίζεται αποκλειστικά αποσκοπούν να προφυλάξουν, να διατηρήσουν από τη συνειρμική σχέση αμοιβής και τιμωρίας, ή και να βελτιώσουν την αυτοαντίληψη του ατό και στερείται της ικανότητας γενίκευσης. [2] Γεμου, αντί να αντιμετωπίζουν απευθείας την κα νικά, τρόπος μελέτης και ερμηνείας των κοινωτάσταση. Προκαλούν κάποια διαστρέβλωση της νικών φαινομένων με νόμους της φυσικής και πραγματικότητας και συνήθως είναι ασυνείδητης βιολογίας. τοι. Στη βιβλιογραφία καταγράφεται μεγάλος μηχανοϋποδοχείς (mechanoreceptors). Κατηγορία αριθμός μηχανισμών άμυνας, οι σημαντικότεροι αισθητήριων υποδοχέων, οι οποίοι μετατρέπουν από τους οποίους είναι η αναίρεση, η αναπλήσε νευρικές ώσεις τον μηχανικό ερεθισμό που ρωση, η απαξίωση, η, απομόνωση (συναισθήμαπροκαλείται από την αφή, την πίεση, την επιτά τος), η απώθηση, η άρνηση, η διανοηιικοποίηση, χυνση, τη δόνηση ή τη βαρύτητα. Οι υποδοχείς η δραματοποίηση, η εκλογίκευση, η εξιδανίκευση, αυτοί βρίσκονται στο όργανο του Corti στο εσωη μετουσίωση, η παλινδρόμηση, η προβολή, η συτερικό αυτί, στο αιθουσαίο σύστημα, καθώς και ναισθηματική μόνωση, ο σχηματισμός αντίδρασης, στους μυς, τους τένοντες, τις αρθρώσεις και το η υπεραναπλήρωση, η υποκατάσταση κ.ά. δέρμα. μηχανισμοί άμυνας του Εγώ (ego defense mechanisms). Βλ. μηχανισμοί άμυνας. μικρή επιληψία (petit mal epilepsy). Β λ επιληψία. μηχανισμός «γλυκών λεμονιών» (sweet-lemons μικροκεφαλία (microcephaly). Μορφή νοητικής mechanism). Μορφή εκλογίκευσης κατά την οποία υστέρησης, που χαρακτηρίζεται από μη φυσιο362
μνήμη εξαρτώμενη οπό to πήαίσιο ovoipopos
μικροκυιιορικο σύοιημο
λους. Το άτομο λειτουργεί ως πρότυπο μίμησης άλλοτε συνειδητά και άλλοτε ασυνείδητα.
λογική ανάπτυξη του εγκεφάλου καθώς και από υπερβολικά μικρό κρανίο.
μικροκυπαρικό σύστημα (parvocellularsystem). Οι μίσος (hatred). Βαθύ, έντονο και διαρκές συναί στιβάδες 3,4,5 και 6 του έξω γοναιώδη πυρήνα, σθημα που εκφράζει αντιπάθεια, εχθρότητα και οι οποίες περιέχουν σχετικώς μικρά κύτταρα με θυμό για πρόσωπα ή αντικείμενα. Συνοδεύεται νευράξονες με αργή μεταβίβαση των ώσεων. Τα συνήθως από την επιθυμία πρόκλησης βλάβης κύτταρα αυτά είναι υπεύθυνα για την αντίληψη και πόνου σε ό,τι αποτελεί τον στόχο του μίσους, χρώματος, έντονων αντιθέσεων στη φωτεινότηή και από αισθήματα χαράς και ευχαρίστησης τα και λεπτομερειών. Αντιδιαστέλλεται προς το όταν το μισητό πρόσωπο ή αντικείμενο υφίστα μεγαβοκυπαρικό ούσιημα. ται βλάβη. μικρόνοια (feeblemindedness). Παλαιός γενικός όροςμίτωση (mitosis). Η διαίρεση του πυρήνα ενός κυτπου υποδηλώνει ΔΝ κάτω του 70 (συγκεκριμέτάρου, που περιέχει τα ήδη διπλασιασμένα χρωνα μεταξύ 50 και 70). μοσώματα, προς δύο θυγατρικούς πυρήνες, καθένας από τους οποίους περιέχει μια πλήρη σει Μικρό$ Xavs (little Hans). Μία από τις γνωστότερες ρά χρωμοσωμάτων. Ακολουθεί η κυτταρική διπεριπτώσεις του Sigmund Freud, η οποία αφοαίρεση (από την ελληνική λέξη «μίτος», που ση ρούσε τη φοβία ενός αγοριού 5 ετών για τα άλο μαίνει κλωστή, η οποία υποδηλώνει τη νηματογα. Η φοβία ερμηνεύτηκε στο πλαίσιο της ψυχαειδή εμφάνιση των συμπυκνωμένων χρωμοσωναλυτικής θεραπείας ως αποτέλεσμα της μετα μάτων). τόπισης του άγχους ευνουχισμού του παιδιού. Το άγχος πήγαζε από τον φόβο του παιδιού ότι ο πα τέρας του θα το τιμωρούσε για τον αυνανισμό του, αλλά και επειδή επιθυμούσε ασυνείδητα τον θά νατο του πατέρα λόγω των αισθημάτων ανταγωνισμού που έτρεφε γι' αυτόν σε σχέση με τη μη τέρα. Η θεραπεία του Χανς έγινε μέσω συναντήσεων του Freud με τον πατέρα του παιδιού, ενώ το ίδιο το είδε μόνο σε μια συνέντευξη.
μνήμη (memory). Η ικανότητα και λειτουργία της διατήρησης στο παρόν ερεθισμάτων, γεγονότων, εικόνων, ιδεών και γενικά πληροφοριών του πρό σφατου ή απώτερου παρελθόντος, μέσω της συ γκράτησης και ανάκλησής τους, και παρά την απουσία του αρχικού ερεθίσματος. Γενικά περιλαμβάνει τις ακόλουθες νοητικές διεργασίες: (α) καταγραφή των εμπειριών- (β) ανάκληση-αναβίωση, αναπαραγωγή και ενθύμηση των εμπειμικροσύστημα (microsystem). Στην οικοσυσιημική ριών(γ) αναγνώριση εμπειριών ως παρελθου προσέγγιση του Urie Bronfenbrenner, ένα από σών (δ) αναγνώριση ότι το περιεχόμενο των ανα τα διαφορετικά επίπεδα που επηρεάζουν την κληθεισών εμπειριών διαφέρει ποιοτικά από αυ ανάπτυξη και λειτουργία του παιδιού. Το μικρό τό των τρεχουσών εμπειριών- (ε) ορισμένες φοσύστημα είναι το άμεσο περιβάλλον, που αφορά ρές, αναγνώριση ότι μέρος του περιεχομένου δεν χώρους όπως το σπίτι, το σχολείο, η εργασία και ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα- (στ) συ η γειτονιά. ναγωγή συμπερασμών από παρελθούσες εμπειμίμηση (imitation). Η αντιγραφή, συνειδητά ή ασυ ρίες- (η) ορισμένες φορές, αίσθηση χωροχρονινείδητα, της συμπεριφοράς ενός άλλου ατόμου. κής τοποθέτησης των ανακληθεισών εμπειριών. Αποτελεί έναν από τους τρόπους μάθησης (π.χ. Βλ. επίσης βραχύχρονη μνήμη και μακρόχρονη μαθαίνει κανείς να χορεύει ή να χρησιμοποιεί μνήμη. ορισμένες λεκτικές εκφράσεις μιμούμενος τους άλλους). μνήμη εξαρτώμενη από τη διάθεση (mood-deμίμηση προτύπου (modelling). Στη θεωρία κοινωνικής μάθησης, η παρατήρηση της εκτέλεσης μιας συμπεριφοράς από ένα πρότυπο και η ακόλου θη μίμηση της. Η μίμηση προτύπου θεωρείται από τις βασικές διεργασίες μάθησης που χρησιμοποιούνται στην κοινωνικοποίηση. μίμηση συμπεριφοράς προτύπου (behavioural modelling). Διαδικασία μίμησης ενός ατόμου, του οποίου η συμπεριφορά αποτελεί πρότυπο για άλ363
pendent memory). Ανάκληση μιας εμπειρίας προκαλούμενη από το γεγονός ότι το άτομο βιώνει μια συγκινησιακή κατάσταση όμοια με εκείνη την οποία έζησε όταν συνέβη η ενθυμούμενη εμπειρία. μνήμη εξαρτώμενη από το πλαίσιο αναφοράς (context-dependent memory). Ανάκληση μιας εμπειρίας προκαλούμενη από το γεγονός ότι το πλαίσιο στο οποίο λαμβάνει χώρα είναι ίδιο ή πα -
μνημη επεισοδίων
μονό ιυφήή if χνικη
μνημονικό τύμπανο (memory drum). Κυλινδρική συσκευή που χρησιμοποιείται σε πειράματα μνήμης. Πάνω σε αυτήν βρίσκεται τοποθετημένο το προς μάθηση υλικό, το οποίο παρουσιάζεται στη σειρά ανά τακτά διαστήματα και για συγκεκριμένο χρόνο. Η χρήση της συσκευής στις μελέτες μνήμη επεισοδίων (episodic memory). Μορφή μνή - μνήμης ήταν περισσότερο διαδεδομένη πριν από την εμφάνιση των υπολογιστών, μης η οποία σχετίζεται με την καταγραφή των μνημοτεχνική (mnemonics). Βλ. μνημονικές τεχνιπροσωπικών εμπειριών και αφορά πληροφορίες κές. των οποίων π ανάκτηση συνδέεται με μια συ γκεκριμένη χρονική στιγμή ή/και με ένα δεδομοίρασμα έργου (job sharing). Εργασιακή διευθέμένο χώρο. τηση για την από κοινού εκτέλεση ενός έργου, το ρόμοιο με εκείνο στο οποίο συνέβη η ενθυμούμενη εμπειρία. Η μνήμη μπορεί να είναι χειρότερη όταν εξετάζεται σε καινούργιο ή διαφορετι κό πλαίσιο από εκείνο της αρχικής μάθησης, οπό τε και η επίδοση θα είναι κατώτερη από ό,τι εάν το πλαίσιο παρέμενε το ίδιο.
μνήμη εργασίας (working memory). Το σύστημα μνήμης που επεξεργάζεται προσωρινά τις πληροφορίες. Αποτελείται από το κεντρικό εκτελεστικό σύστημα, το οποίο συντονίζει το αρθρωττκό κύκλωμα (το σύστημα που χρησιμοποιείται για τη συγκράτηση πληροφοριών φωνολογικής φύ σης) και το οτπικοχωρικό (πρόχειρο) σημειωματάριο (το σύστημα που εμπλέκεται στη συγκράτηση οπτικών πληροφοριών). μνήμη κινήσεων (motor memory). Ικανότητα μνήμης μιας σειράς κινήσεων που έχουν ήδη μα θευτεί (π.χ. τα διαδοχικά βήματα μιας άσκησης ή ενός χορού). μνημονεύσιμο στοιχείο (chunk). Η μεγαλύτερη μο νάδα πληροφοριών που είναι φορτισμένη με νόη μα και μπορεί να τοποθετηθεί στη βραχυπρόθεσμη μνήμη. Το μνημονεύσιμο στοιχείο ποικίλλει σε μέγεθος, το οποίο κυμαίνεται από μεμονωμένα γράμματα ή ψηφία έως λέξεις και φράσεις. Η χωρητικότητα της βραχυπρόθεσμης μνήμης πε ριορίζεται σε 7±2 τέτοιες μνημονεύσιμες μονάδες πληροφοριών. Βλ. επίσης μαγικός αριθμός 7 ±2 και επιά συν nflnv δύο. μνημονικές τεχνικές (mnemonic techniques). Τεχνι κές που στοχεύουν στη βελτίωση της μνήμης. Οι περισσότερες εστιάζονται στην επεξεργασία και τη μετατροπή των πληροφοριών σε μορφή που να δι ευκολύνει την κωδικοποίηση, την εναποθήκευ ση και τη μετέπειτα ανάκληση τους (π JC. με τη χρή ση συσχετίσεων που ήδη υπάρχουν στη μνήμη, συμβόλων, αρκτικόλεξων, οπτικών εικόνων, ομοι οκαταληξιών κλπ.). Παραδείγματα μνημονικών τεχνικών είναι η μέθοδος των θέσεων, η μέθοδος βέξης-κβειδιού και η μέθοδος